de-nuptiis-philologiae-et-mercurii-1836-

…__

LIBRI NOVEM.

P A R S P R I 0. R.

£,

. . •

- - ,

… .

_- -

- -

- — — — ---

- -^

Apud Franciscum Varrentrapp, librarium Moeno - Francofurtensem, hi quoque U. F. Rorrm

libri venales prostant :

Palaeographia critica, Vol. I — IV in 4to.-

pret. 20 duc. aur.

Bilder und Schriften der Vorzeit, B. I — II. » 5 » »

- - . _

- -

- I.

- - - - ›› - - - '

_ -

*• M A R T I A N I

MINEI FELICIS ?

in- --

… _

- _

- I.

■.

C A. P | E) LA LIA A. | E) 9 - .

A F R I C A R T H A GINIENSIS,

IDE

NUPTiis PHILoLoGiAE et MERCUììm

ET DE SEPTEM -

AftibUs LiBERALiBUs ]

L IB R I N O V E M.

AD CODICUM MANUSCRIPTORUM FIDEM

CUM NOTIS

BON. VULCANII, HUG. GROTII, CASP. BARTHII, CL. SALMASII, H. J. ARNTZENII,

CORN. VONCKII, P. BONDAMI, L. WALTHARDI, JO. AD. GOEZII, HENR. SUSII,

MARC. MEIBOMII ALIORUMQUE

PAratim integruis pAnTivi- selectis

ET COMMENTARIO PERPETUO \

me id.Id.It É?

ç$*$*£J$ %$>£%%£*J$ %££*°,

II ASSUS CASSELLANUS.

TRANcoRURTI AD MOENUM MDCCCXXXVr. • • • *

p R o s TA T A P t D FR AN c I s C U M y A R R E N T R A P P.

„… . -

; ** - -

- - _ _ _ - -

* ' _ - • * .*

* * ■

l* * * * . - i- *

. .

- _- - - - - - _ . - - -

– – – _

<~~~~ -------

•i.

VIRO - -

ILLUSTRISSIMO, SPLENDIDISSIMO,

AMPLISSIMO,

As. ExANio* o io AsiNiERi,

MAGNI DUCIS BADARUM CONSILIARIO INTIMO, PROVINCIAE RHENANAE INFERIORI PRAEFECTO,

CAROLUS FRIDERICUS HERMANN,

PROFESSOR MARBURGENSIS.

— ————__—————

IE, redit ad Te heredem soceri Tui, viri immortalis, extremum opus,

quod illum absolvere dira necessitas non est passa, Tu tamen pro insigni

Tua pietate et munificentia affectum jacere noluisti, ne quid monumenti in

teriret, quod ille vel debere se posteritati existimasset, vel gratam olim

posteritatem sibi acceptum referre voluisset. Quamvis enim dudum praeclaris

simis libris editis non modo aequalibus nomen suum insigniter commendaverat,

verum ctiam famae aeternitati abunde consuluerat, ipse tamen sibi neutiquam

satisfecisse videbatur, nisi Martianum Capellam quasi postliminio in philolo

gorum manus reduxisset, cujus multiplicem reconditamque doctrinam quum in

elaborandis posterioribus Palaeographiae Criticae partibus cognovisset adamas

setque *), utilissimum scriptorem a Grotii inde aetate fere neglectum jacere

identidem querebatur, neque melius se validissimam senectutem otiumque

omnium rerum aflluentissimum collocare posse censebat, quam si vastissimae

eruditionis copias, quae sibi etiam post tot libros doctissimos editos integrae

restarent, ad horreum illud disciplinarum illustrandum contulisset. Nosti, Vir

Illustrissime, mentis animique vigorem , quem rara cum felicitate ad extremos

usque aetatis terminos Koppius retinuerat, nosti constantiam, me dicam perti

naciam, qua quidquid apud animum constituisset exsequi solebat, neque in

hac editione paranda sibi defuit: quam simulatque destinasset, huic cogitationi

omnes suas vires impendebat, hanc die noctuque secum volutabat, quidquid

ageret, ad Martianum suum referebat, schedas suas vel peregre proficisccns

secum portabat; quid multa? adeo significabat nihil sibi magis cordi esse,

ut profecto piaculum commisisse videremur, si vel Tu sumtus, quos ille

liberalissime crogaverat, negasses, vel ego operam meam, quam vivo pollicitus

eram, mortuo continuare detrectassem. Quamquam longe diversa utriusque

nostrûm causa est: siquidem Tu omni pietatis officio cumulate satisfecisti,

cgo haud scio an ne illud quidem satis praestiterim, quod vivo Koppio rece

pcram, nedum defuncti in locum dignus tanto nomine vicarius successerim;

verumtamen quia et Tu volebas, et ipsae operis incepti rationes sic ferebant,

nec me recusante videbam qui tantum laborem imponi sibi pateretur, feci

quod potui, satisque habeo illud me effecisse, ut qualem Koppius voluerit

totus et integer Martianus post plus quam ducentorum annorum intercapedinem

cum apparatu critico et exegetico quali nunquam antea in lucem prodeat;

libri ipsius causas tantum exponere meum erat, patrocinium aliis relinquo,

licet rationis reddendae officium nec Koppii nec meam vicem recusare possim.

Nam quoniam de me quoque dicendum esse video, debeo hoc non modo

Tibi, cujus singularis fiducia post illius obitum omnem hanc curam meae

*) Ipsius judicium exstat in palaeogr, T. III, p. 272.

unius fidei atque industriae crediderit, verum etiam ipsius viri immortalis

memoriae, quem quum ab eo inde tempore, quo Vos me amicitia Vestra

dignum existimastis, quasi alterum patrem summa cum pietate atque obser

vantia prosecutus sim, minime deceat eo in negotio destituere, cujus ille me

rationum consiliorumque omnium fere participem fecerit ita, ut nihil prope

modum majoris momenti in tota hac opera praestitum sit, cujus non causas

et argumenta ex ipsius ore perceperim, neque universam tantum instituti

formam identidem mihi exposuerit, sed de plerisque etiam gravioribus quae

stionibus consilia mecum contulerit, ipsasque adeo schedas, quas commentandi

causa festimante calamo conscripsisset, perlustrandas mihi commiserit judi

ciumque meum de iis candidissime efilagitarit. Quod tamen me jactandi causa

me dicere existimes, ut aliquam scilicet operis meritique partem a Koppio in

meum momen transferam, nec Te fugit, Vir Illustrissime, multo illum faci

liorem fuisse in audiendis quam in sequendis aliorum consiliis, utque omnino

non consentaneum erat hominem propositi tenacissimum aliena auctoritate ab

institutis suis deterreri, ita hoc in negotio. haud scio an eadem prorsus res,

quapropter ille et operam meam et judicium qualecumque expeteret, simul

in causa fuerit ut monitis meis minus quam equidem vellem, uteretur. Etenim,

ut statim im praefationis limine ingenue profitear, quod etiam mon dicente me

quivis harum literarum ignarus ex ipso opere cognoscet, non erat Koppius,

qualem nunc philologum esse volumus, vel a linguarum, inprimis Graecae,

interiore notitia, vel a subtilioribus artis criticae atque exegeticae legibus omnino

instructus, neque id mirum esse poterit in sene, qui quum robustissimam

aetatem negotiis publicis gerendis impendisset, magnamque vitae partem in

summo honoris fastigio constitutus inter gravissima munera principumque con

silia transegisset, pröpe quinquagenarius demum turbarum civilium perpe

tuaeque rerum omnium conversionis pertaesus ad harum se literarum studia

contulerit, ac me tum quidem in una earum parte constiterit, sed totum

eruditionis orbem mente sua comprehenderit, dumque et orientalibus literis

I *

et medii aevi monumentis illustrandis incumberet, usu magis et quadam beni

gnissimi ingenii facultate quam ratione et ordine singularum notitiam sibi com

parare potuerit. Multa lectitaverat, multa in adversaria retulerat non minus

dispositione quam vastitate insignia, tantumque aberat ut doctrinae mole ob

rueretur, ut omnes suas copias in numerato haberet acerrimoque cum judicio

dispensaret; eam denique assidua lectione Latine scribendi exercitationem con

traxerat, ut etiamsi non ornato et exquisito dicendi genere, tamen perspicuitate

et flumine orationis me philologis quidem doctissimis cederet; at vero rationes,

quas vel in explicandis emendandisque priscis scriptoribus vel in rebus historicis

aut mythologicis dijudicaudis hujus quidem aetatis philologi sequuntur, nec

satis cognitas habebat, nec si habuisset probaturus nedum adsciturus esse

videbatur. Quippe cum ipsis studiorum suorum argumentis conjunctum erat,

ut vetustiores potius auctores, imprimis Batavos, quam recentiores lectitaret;

quorum eum exemplum hac ipsa in editione adornanda exprimendum sibi

proposuisse, vel externa operis forma monstrat, quod quasi extremum ad

illarum editionum seriem accedit, quae ante hos centum, et quod excurrit

annos Drakenborchiorum, Burmannorum, Oudendorpiorum studiis Lugduni

Batavorum cum variorum notis prodieruint. Quaecunque enim ad Martianum

* illustrandum emendandumve scripta essent, sive recte sive secus dicta esse

viderentur, ipsorum auctorum verbis quantum fieri posset integris servatis

nominibusque adjectis complecti voluit; neque in editoribus tantum substitit,

quorum sane exigua opera ante ipsum in enarrando scriptore omnium diHi.

cillimo cernebatur, verum etiam aliorum commentarios, Barthii adversaria,

Salmasii exercitationcs Plinianas, Arntzenii miscellanea, Vonckii specimen

criticum, Bondami varias lectiones, et quoscunque praeterea aliquid in trans

cursu de Martiano annolasse nosset, in usum suum convertit, ipsos denique

illas quas imitabatur editiones diligenter excussit excerpsitque; recentiores

Martianum parum respexisse notum est, quorum si quem adhibitum videbis,

ego plorumque, si quid forte occurreret, Koppio contuli. Hinc autem sequebatur,

ut interna quoque commentarii indoles eorum potissimum ingenium referret,

unde materiam operi petiisset; quos etsi minime contemnendos auctores dixerim,

hodie tamen satis constat et in docta farragine coacervanda haud raro modum

excessisse, et rem criticam non tanta cum cura et diligentia quanta munc fieri

soleat factitasse, et in reprehendendis aliorum sententis justo interdum acerbiores

fuisse, neque efficere potui, ut Koppii annotatio his naevis omnino careret;

nonnihil quidem resecui vel contraxi, ubi praeter necessitatem sibi indulsisse

videretur, sed omnia nequibam, quin color ingenuus virique ingenium periret.

Una tantum in re et ipsos illos Batavos acerrime reprehendebat ab eorumque

auctoritatibus et exemplis longissime discessit, sed ut simul etiam omnes phi

lologiae rationes susque deque haberet, in lectione inquam conformanda atque

dijudicanda, quo in negotio ita plerumque versatus est, ut diplomaticum potius

quam criticum cognoscas. Et primum quidem conjecturis uti pertinacissime

renuebat: quas licet ipse ex beatissimi ingenii fonte inlerdum praeclarissimas

funderet, tamen Barthiorum et Heinsiorum vestigiis deterritus cane pejus et

angue metuebat, ac ne manifestissima quidem lectionis menda sine externa

auctoritate corrigere audebat; quod ut in plurimis aliis scriptoribus, quorum

melior fortuna fuit, omnino probandum foret, ita in Martiano, quem innu

merabilium librariorum inscitia corruptissimum ad mos pervenisse constat, sic

certe temperandum erat, ut etsi conjecturas, quae opinione tantam miterentur,

respueret, correctiones tamem, quae ipso sententiae tenore interna cum necessitate

eonfirmarentur, recipere ne dubitaret. Nam si qua lectio ex orthographiae

tantum pronunciandive diversitate orta videretur vel aliunde extrinsecus sive

ex ipso scriptore sive ex aliquo fonte, quem ille ante oculos habuisset, corrigi

posset, ipse Koppius sine ulla haesitatione emendabat, qua ipsa in re haud

scio am interdum audacius grassatus fuerit correxeritque quae non librariorum

sed ipsius Martiani peccata essent; alias contra mutationes, licet sensus eviden

tissime flagitaret, acriter recusabat, nisi in uno aliquo codice exstare vidisset,

saepe philologos increpans, qui veteres scriptores pro arbitrio refingerent nec

- •

finem audaciae usquam invenirent. Sed hac in causa nec ego valde ei repu

gnabam, satius ipse ratus parum quam nimis audaciae ad veteres libros

emendandos attulisse, et si quid posteris corrigendum relinquamus, librariorum

errores esse quam nostros; sed multo aegrius ferebam, quod nec librorum

scriptorum copia, quam habebat, ita eum uti videbam, ut philologorum,

quales nunc sunt, desideriis judiciisque omnino satisfacturus esset. Quae

res monet, ut quantum equidem indagare potuerim codicum indicem, quos

vel a Koppio ipso vel ante eum usurpatos invenerim, oculis Tuis subjiciam.

Primum igitur quos a viris doctis ante Koppium commemoratos novi hi sunt:

1) Vulcanii codices, quorum etsi semel tantum in notis ad §. 805 men

tionem invenies, accuratiorem tamen notitiam infra ex ipsius Vulcanii verbis

accipies. Praeterea Grotius ad §. 644 Vulcanii se codicem sequi narrat, qui

num scriptus fuerit am editus, decernere non audeo.

2) Grotii codex, singulis fere paginis commemoratus; quas praeter hunc

appellet membranas (§. 858) optimas (§. 849), quia praefatione ipsius careo,

ignoro; codices autem quos aliquoties nominat Basileensem (§. 810. 860. 951),

Lugdunensem (§. 644. 860. 951), Veicetinum (§. 644. 772. 860. 951), haud

scio an nihil misi editiones sint antiquissimae Vicentina (1499), Basilecnsis

(1552), et Lugdunensis (1559), quod num recte conjecerim, ii quibus harum

ipsarum copia est existiment.

5) Codex Lindenbrogii sive ut Grotius eum appellare maluit Tiliobrogae,

quo is in Germania usus esse dicitur (§. 468. 804).

4) Bongarsii codex, cujus lectiones ad duos priores libros ex bibliothcca

Bermensi publicavit Walthardus (§. 51. 56, neque alius esse videtur quem

Walthardum in medium protulisse ad §. 19 annotatum est). -

5) Barthii codices in Adversariorum libris et commcntariis ad Statium

idemtidem adhibiti. Si non plures, duos certe fuisse colligas ex iis quae ad

§. 21. 152. 570 leguntur; unum tamcn prae ceteris extollit membranaceum

VII

(§. 22) bonae antiquiorisque notae quam omnes (§. 20), quem et cascum librum

ibidem et thesauri instar sibi carum dicit.

6) Vossianus codex quantivis pretii, ut Arntzenii verbis utar (§. 11),

cujus ex Miscellaneis ejus lectiones passim Koppius repetiit. -

7) Bondami excerpta, quibus ille in Variis. Lectionibus usus est.

8) Codices quos Salmasius in exercitationibus ad Solinum identidem

adhibuit; semel plutearios libros appellat (§. 644), ut Mediceos innuere videatur,

alibi (§. 700) tantummodo antiquissima exemplaria se vidisse testatur.

9) Codices antiquissimi Leidenses, quorum passim mentio exstat in

notis Oudendorpii ad Appulejum, Munckeri ad Mythographos, Burmanni et

aliorum, ut Hemsterhusii quoque (ad §. 905), neque alios esse arbitror, quos

fidos appellat Gronovius in loco ad §. 905 allato. Quinque commemorantur

in nota ad §. 29, quo tamen numero haud scio an etiam unus alterve se

quentium contineatur.

10) Libri manuscripti qui in Wesselingii Itinerariis commemorantur

(§. 645. G68. 669).

11) Cauchianus codex a Burmanno commemoratus (§. 905).

12) Codex a Zinzerlingio laudatus in loco ad §. 2 allato.

15) Scriveriani duo a Meibomio ad librum de Musica usurpati, quorum

tamen alterum etiam in primo libro (§. 57) ab Oudendorpio excitatum invenies.

14) Wassii codices tres ad §. 651. et 6ö9 commemorati, quorum unus

vetustissimus Collegii Corporis Christi Cantabrigiensis appellatur.

- Sedulo collegi, quae ex commentariis Koppianis peti possent; quae si

in nonnullis minus accurate enotasse videar, veniam dabis plerorumque

illorum librorum usu destituto; plurima tamen culpa ipsorum virorum do

ctorum erit, quos constat illa aetate codicum notas meutiquam tanta cum

diligentia distinxisse, quantam hodie philologi adhibere solent. Ncque Koppius,

ut plerumque illos imitabatur, vel de iis codicibus, quorum primus ipse

lectiones edidisset, quidquam scriptum reliquit, unde propius eos quam ex

VIII

annotationibus per commentarium dispersis cognoscere liceat; quodsi de non

mullis saltem accuratiora afferre potui, debeo hoc Federo, Viro illustrissimo

atque eruditissimo, Magni Ducis Hassiae consiliario aulico et bibliothecae

Darmstattensis praefecto, quem quum olim Koppii in usum aliquos codices

imprimis Anglicanos contulisse mossem (vide §. 27 et 195), statim postquam a

Te certior factus eram, nihil quod ad praefationem aliquam vel prolegomena

pertineret in schedis defuncti reperiri, precibus adii, ut quae ipse de codi

cibus a Koppio usurpatis haberet mecum communicaret, neque insignis viri

humanitas spcm meam fefellit. Quorum igitur codicum, qui apud Koppium

primum commemorantur, a Federo notitiam accepi, hi sunt, omnes, ut ille

affirmat," membranacei:

4) Bodlejanus primus Oxoniensis, formae majoris, characteribus mi

nusculis scriptus sec. XI, in catalogo librorum MSS. Britanniae et Hiberniae

mumero 1597 insignitus.

2) Bodlejanus secundus formae quadratae minoris sec. XIII vel XIV

mum. 5415 art. 5, duos tantum priores libros complectens. - -

5) Mertoniamus formae maximae eleganter scriptus sec. XIII vel XIV,

in eodem catal. I. 2. (colleg. et aul. cod. p. 25) numero 758 motatus. Hujus

raro tantum mentionem facit Koppius (§. 7. Mö).

4) Britannicus musei regii (§. 92 extr. 151) sec. X vel XI num. 2685

art. 4 in catalogo codd. Harlejanorum in museo Britannico (IV voll. fol.

1808 — 12, cujus tamen collatio sub libri tertii principium substitit. *•

δ) Cantabrigiensis, cujus lectiones a Bentlejo editioni Grotianae adscriptas

invenit Federus hac nota addita: „MS. bibl. publ. Cantab. 500 annorum*;

unde colligit eum esse, qui in catal. MSS. Brit. et Hibern. I. 5 num. 2454

sive publ. 2ö4 insiguitus sit, non qui ibidem p. 158 num. 1458 sive coll.

S. Bened. 181 exstet antiquissimus, quem equidem Wassii potius codicem supra

commemoratum esse existimo.

6) Denique Darmstattensis, olim Coloniensis, formae quadratae mem

branaceus, cujus haec descriptio legitur in Cat. codd. MSS. bibl. eccl. metrop.

Colon. p. 158: „Cod. 195 alt. 10; lat. 8 Martiani Minei Felicis Capellae libri

duo de nuptiis philologiae et Mercurii, ejusdem libri VII de artibus liberalibus,

glossae etc. — — liber sec. IX dignus.“ Monet tamen Federus hunc titulum

in codice non inveniri, sed in principio quidem haec legi: „Iste Martianus

genere Cartaginensis fuit, studuit autem prim6“ etc., in fine autem: „Martiani

Minei Felicis Capellae Afri Cartaginensis de "armonia liber nonus explicit

feliciter“ addita insuper tabula inscripta: „hi sunt tropi XV hoc est formae

canonum qui peraguntur in cithara XXVIII cordarum“, simili ut videtur illi

quam Koppius p. 726 ex codice Monacensi exhibuit; praeterea non moni sed

decimi potius seculi manum videri contendit; recentiorem tamen esse non

posse ipsum Koppium colligere memini ex mota Tironiana in glossa ad §. 152

conspicua. Hunc quippe codicem Federi benevolentia sibi commodatum ipse

Mannhemii contulerat; reliqui, quorum pariter ipse lectiones collegisse vi

detur, hi sunt: -

7) Dresdensis, et ipse, si recte comperi, membranaceus, cujus tamen

ultra secundum librum mentionem non inveni. -

8) Hugianus celeberrimi professoris Friburgensis, pariter ut videtur in

fine secundi libri desinens.

9) Basileensis, cujus in duobus prioribus libris passim mentio exstat.

10) Reichemauensis, nunc Carlsruhensis, qui secundum Darmstattensem

plurimum utilitatis per totum opus praebuit.

MM) Ettenheimmünsteriensis, qui pariter nunc Carlsruham translatus est,

octavum tantum librum continens.

12) Monacenses, qui septem numero commemorantur, sed ut unus

tantum eorum (C) totum opus complecti videatur; alius (F) in quarto tantum

libro commemoratur, alius (G) intra priores duos consistit; verum et reli

quorum collationem non ultra secundi libri finem accurate persecutus esse

videtur, siquidem rara tantum in posterioribus eorum mentio exstat (§. 751.

740. 840); primus modo (A), cujus in principio rarissimus usus erat, ad

sextum et septimum librum saepius adhibetur. w

15) Guelferbytanus, cujus lectiones a Cortio enotatas in margine libri

Lipsiensis (§. 7) Koppius invenerat, unde et Cortii variantes interdum appellavit

(§. 8. 45): sed hae quoque in fine secundi libri deficiunt (§. 220).

14) Postremo accedunt _fectiones in Norimbergensis libri margine ab

ignota manu nescio unde onoimae, quarum quum frequentissima in duobus

prioribus libris, tum etiam in sexto hic illic mentio exstat; probae plerumque,

sed ut ob eam ipsam causam correctionum interdum potius qnam vetustae

auctoritatis speciem prae se ferant, licet Koppius eas pari semper cum libris

scriptis loco habuerit.

Vides, Vir Illustrissime, haud profecto exiguo apparatu instructum

Koppium ad Martianum emendandum accessisse, quem etsi facile arbitror

multis praeterea augeri potuisse, quia Martianus scholarum in usum, quibus

per aliquot secula unicus fere veteris disciplinae fons erat, multis exemplaribus

divulgatus esse videtur, tamen si antiquae et bonae notae codices fuerunt,

non exiguum emaculandae lectionis adminiculum erat. Sed hac ipsa de quae

stione, quae in re critica factitanda primaria est, imperfecLum tantum et

mutilum nobis judicium reliquit, utque nonnulla, quae dc codicum suorum

aetate et indole fortasse traditurus erat, morte ipsius intercepta sint, facile

tamen quivis commentarium ejus lectitans intelliget, pari plerumque auctoritate

omnes apud eum fuisse, nec ponderanda modo verum interdum ne numeranda

quidem eorum suffragia visa esse. Nam quum duo tantum lectionum genera

distingueret, vulgatum et quod scriptis libris contineretur, illud quidem, si

nullus codex contradiceret, acerrime retinebat, idem tamen, si ita videretur,

' haud raro ex unius manuscripti auctoritate lectionem reliquorum omnium

silentio confirmatam corrigebat; quod ut recte interdum fieri nemo negat,

temerarium tamen esse omnes concedent, nisi singulorum virtutes accuratissimo

examine perpenderis familiasque et classes eorum distinxeris, praesertim quum

- - , - XI

aliud periculum sit, quod ipsum Koppius non satis evitasse videtur, ut si

quos ipsi codices contulerimus, his quasi paterno quodam amore faveamus

eorumque auctoritatem cupidius saepe quam tutius sequamur. Quamquam

me horum quidem, quos sua ipse manu tractasset, lectiones omnes enotavit,

sed eas tantum , quas vel in usum suum aliquo modo convertere vellet,

vel quarum enotandarum aliquam causam haberet; nec quamvis identidem

admonente me adigi poterat, ut plenam et integram lectionis varietatem ex

hiberet, quam inter inanes philologorum paleas referebat; quid quod earum

quoque, quae in Grotianae editionis margine memoratu haud raro dignissimae

leguntur, plus quam dimidiam partem prorsus omiserat, quas si in posterioribus

libris paulo diligentius exscriptas invenies, ego hoc mihi sumsi, ne quid mea

culpae in amicissimi viri libro desiderari posset. Verum omnino typis expres

sorüm librorum non qualem debebat rationem habuit; quorum qui Grotianam

editionem antecedunt, uno tantum anteriorum vocabulo eomprehendit, ut nec

quos potissimum inspexerit appareat, et falsa species oriatur, quasi una ea

demque illorum omnium lectio sit, quam Grotius demum quocunque modo

immutaverit; quod longe secus esse vel ex duarum praefationum comparatione

apparebit, quarum altera principi altera Vulcanianae editioni praefixa est.

Principi enim, quae impressa est Vicentiae a. 1499 per Henricum de Sancto

Urso, praemittitur epistola Francisci Vitalis Bodiani ad reverendum in Christo

patrem et dominum D. Joannem Chaeregatum divina providentia episcopum

Catharensem, ubi inter alia haec leguntur: „Verum inter cogitandum me

„non vulgaris tenuit admiratio: quum rei impressoriae dexteritate omnes fere

,,boni codices in lucem prodierint, cur tamdiu delituerit Martianus, quem

„impressorum qui cupiditate lucri latebras ommes indagando solent esse dili

„gentissimi, ut quippiam novi, quo magnopere detinent mortales, aucupa

„rentur, nemo ad hunc usque diem attentaverit imprimere; at sumpto Minei

„Capellae codice in manibus illico destiti admirari; quandoquidem eum sic

„mendosum comperi, ut nec agnoscere auctorem suum posset nec agnosci.

II *

XIII -

„Itaque ego quoque rei difficultate territus pene retraxi pedem... nisi me

„potissimum generosa prudentia et spectata eruditione adolescens Dominicus

„Portensis cum quibusdam familiarissimis cohortati fuissent; quibus quum

,,multa perversa et falsa corrigi et in veram lectionem redigi posse dicerem,

„nunquam destiterunt, donec me ut hoc gravissimum et formidandum onus

„susciperem perpulere, instantes ut quoad possem excussis priscorum mo

„numentis, unde Martianum fuisse mutuatum arbitrarer, novem ejus vo

„lumina pro viribus emendarem. — — Supra duo milia a nobis loca reposita

„sunt, quae ita esse multa et diligenti lectione apud gravissimos auctores

„comperimus; reliqua si qua sunt iis reliquimus, cognoscenda, quibus major

„in Encyclopaedia eruditio majusque supererit ocium“ etc. Vulcanius autem

Brugensis, qui Martianum cum Isidoro Hispalensi conjunxit in editiona- Basi

leensi 1577, in praefatione ad Gerardum a Groesbeck, episcopum Leodiensem,

ita de ratione operis sui disputat: ,,Arreptis in manus tam excusis quam

„manuscriptis Isidori codicibus, quos a multo tempore ex Hispania et Belgico

„conquisieram, dedi operam ut eum ab innumeris iisque foedissimis mendis

„repurgarem pristinoque suo nitori quoad ejus fieri posset restituerem; hac

„autem in parte eam rationem tenui, ut ne temere quicquam immutarem

„nisi consentientibus inter se veteribus àvtty0&qoouc et errore ex ignorantia

„scribarum vel operarum typographicarum orto manifesto se prodente. Neque

„enim eos mihi imitandos censui, qui religiosa quadam diligentia sese jactitantes

„(quam tamen potius inanem superstitionem aut ineptam ostentationem appel

„laverim) ubi plurium codicum manuscriptorum consensu locus aliquis, quem

„sensus ipse corruptum esse indicat, emendari potest, priorem tamen eumque

„vitiosum textum retinere malunt, et variis lectionibus margines librorum

„pariter et lectores onerant. Ego vero hasce varias lectiones nonnisi quum

„utraque lectio tolerari possit apposui. — — — In Martiano Capella eundem

„ordinem sum secutus; quem, quum non minus quam Isidorus corruptus

„esset, ad vetustissimorum codicum fidem, quos mihi partim typis excusos

XIII

„partim manu exaratos clarissimus vir et juvandae rei literariae studiosissimus

„Basilius Auerbachius J. C. suppeditavit, emendavi, et scholiis partim ve

,,teribus partim meis illustravi, ne verborum scabrities atque obscuritas, cui

„duobus praecipue primis libris et reliquorum initiis et clausulis studuisse

„videtur, multos ut hactenus ab ejus lectione deterreret.“ Et haec quidem

in itinere auctumnahi, quum unum diem Erlangae versarer, ex illius biblio

thecae copiis festinanter exscripsi, ulterius comparando progredi nec tunc

poteram nec nunc licet, qutim praeter ipsas Grotianae editionis plagulas

resectas, quales typographo Koppius tradiderat, nihil ad manum sit, unde

de antiquorum exemplarium vel similitudine vel discrepantia judicium faciam.

Illud tantum conjectura assequi mihi videor, Grotianam maximam partem ex

Vulcaniana expressam esse, ut si typographi peccata excipias, quibus Gro

tianus textus scatet, multae lectiones, quas Grotio Koppius tribuit, Vulcanium

potius auctorem habeant, in primis autem pleraeque variamtium, quas idem

Grotium in margine posuisse credidit, non aliae sint ab iis, quas Vulcanius

Se , quia ambigua optio esset, in margiue adscripsisse ait; quae enim ex suo

ipsius codice Grotius vel commemoranda vel recipienda censet, plerumque

in motis demum affert mec raro ipse lectionem a se vulgatam damnat corrigitque,

ut facile appareat novam illum recensionem nec voluisse nec dare potuisse.

Verum haec hactenus; quae ideo tantum praemonenda videbantur, ne quis

hanc editionem ad nostrae aetatis rationes criticas severe exigat falsave spccie

deceptus lector plus exspectet, quam vel ego praestare potuerim, cui furtim

tantum inter typothetae specimina corrigenda unam alteramve lectionem ad

paucorum codicum fidem temere mutatam restituere licuerit, vel septuagenarius

senex, in quem vel eam ob causam philologis nihil juris sit, quia quaecunque

haberet sibi mon philologorum scholis debuerit. At ènim vero si quis ex bono

et aequo illum existimaverit, facile intelliget, haud profecto contemnendam

operam Martiano suo praestitisse: multa ex codicibus suis correxisse, quae

frustra veteres exercuissent, multa menda aperuisse, quae nemo ad hanc

XIV

usque aetatem odoratus esset, multis vel solo interpretandi acumine sensum

reddidisse, quibus viri docti violentissima remedia adhibuissent, postremo si

nihil aliud certe antecessores suos longissime superasse. Quorum VValthardus

(Bernae 1765. 8.) et Goezius (Norimb. 1794. 8.) duos tantum priores libros

sine certis rationibus neque idoneis adjumentis instructi leviter modo et in

concinne emendatos ediderant, inque plurimis non minus a Grotio pependerant,

quam vel Capperonerius, qui librum quintum repetitioni rhetorum Pithoea

norum a se institutae (Argent. 1756) adjunxerat, vel ipse Meibomius, qui

librum nonum subjecerat antiquac musicae auctoribus septem a se editis

(Amst. 1652. 4.); ipse autem Grotius, qui in integro opere edendo Koppium

proxime quamquam plus quam ducentorum annorum intervallo antecessit

(Lugd. Bat. 1599. 8.), quatuordecim annorum puer, quamvis praecocis ingenii et

adjuvantibus Meursio, Lindenbrogio, ipsoque summo J. J. Scaligero, tantae

molis operi neutiquam par fuerat, praetereaque instantibus scilicet nundinis

Francofurtensibus typographi operam tam negligenter rexerat, ut et aliis

mendis foedissimis et in primis eo interpunctiouis genere Martiani oratio inqui

naretur, quod obscurissimo scriptori etiam spissiores tenebras offunderet; quo

tamen ipso argumento luculentissime apparet, Grotium assequendae Martiani

menti parum idoneum fuisse. Si quidem in media interdum periodo orationem

abrupit novamque sententiam litera adeo majuscula posita exorsus est, ubi

sensus sine ulla intercapedine continuabatur; alibi vero integra vocabula vel

commata excidere passus est, eoque defectu tam parum offendebatur, ut ne

in notis quidem lectores de eo corrigendo admonuerit. Hac autem in re ne

Κoppii editio laboraret, quoniam mihi editoris fiducia correctoris munus tradi

derat, quanta potui diligentia curavi, nec nisi paucis in locis, quorum men

tionem in margine subjeci *), ita peccatum esse confido, ut sensus turbaretur.

*) P. 254, lin. 15 leg. sequen.um pro sequentem. — P. 581, lin. 2 leg. fies profecto, decipula

si adstruxeris. — P. 609, lin. 12 leg. v::rotétagtov. — P. 624, Jin. ult. leg. si metiretur, repertum

id esset, quod requisitum est ; nune non metitur. — P. 710, lin. 15 leg. spumigenae.

Unum tantum doleo me non ut par erat efficere potuisse, orthographiae con

stantiam, quam ut omnino Koppium parum curasse supra monui, ita nec in

constituenda lectione diligenter servaverat, ut haud raro dubius haererem,

utrum ratione an negligentia aliquid vel commissum vel praetermissum ab eo

existimarem; sero tantum illud mihi sumsi, ut quum editoremh revera vacillasse

hoc in genere intellexissem, unam certe rationem et meum qualecunque ar

bitrium sequerer, quamquam eodem tempore alia graviora ingruebant, quae

ab his minutiis curaum meam interdum avocasse facile profiteor. Nam quum

hactenus de iis maxime verba fecerim , quae ad Koppii operam recte existi

mandam pertinerent, jam eo ventum esse intelligo, ut de me quoque aliquanto

accuratius loquendum sit; non ut aliquam meam operam jactem , quae ne

tanti quidem esse mihi visa est, ut nomen meum vel in titulo operis vel in

commentario reliquo virorum doctorum gregi interponerem, sed ut et Tibi et

lcctoribus rationem reddam corum, quae me vel Tua voluntas vel meus erga

socerum Tuum amor vel ipsius operis caritas aliqua per consuetudinem con

tracta in commentario maxime adornando quamvis imparatum multisque aliis

negotiis districtum susciperè coëgit. Licet enim initio illud tantum socero Tuo

recepissem, ut specimina typographica perlustrarem atque corrigerem, mox

tamen inter ipsam operam intelligebam, non ita comparatas esse Koppii schedas,

ut integrae typothetae manibus committi possent; quas etsi vivus ipse mihi

tanquam absolutas preloque paratas tradidisset, tamen ingruente torpore senili

et praesertim memoria labante non amplius valuerat eam in formam redigere,

ut omnia inter se aequabili quodam tenore responderent nec quidquam aut

abundaret aut deesset; immo collectaneorum farraginem haud raro alienis.

locis intruserat, quaecunque extremis temporibus ex aliqua lectione annotasset

quoquo modo ad Martianum retulerat, nonnulla bis terve posuerat, in ìni

versum autem, ut senes solent, tam profuso orationis genere usus erat, ut

si omnia qualia quanta scripsisset typis mandarentur, in duplicem fere molem

liber excrevisset nec tamen plus sed fortasso etiam minus ad illustrandum

XVI

scriptorem contulisset. Nec ipse renuebat, quo minus hic illic aliquid reciderem

vel praetermissum supplercm, meminique, quum movissime ad mos viseret,

insignem cjusmodi mutationem, quam in specimine typothetico fecissem,

valde ipsi probari; quod tamen quum donec ipse viveret inter corrigendas

tantum plagulas a typographo madentes fieri posset, in duobus prioribus libris

parcius factum est, neque adeo opus erat in his, quos jam ante aliquot annos

integro etiam mentis vigore elaborasset, quorumque in argumento mythologico

et astrologico ex multo inde tempore accuratius versatus esset; multo magis

necessarium erat in reliquis septem , quos quum ipse ideo tantum prioribus

adjunxisset, ut integrum Martianum ederet, non quod eorum argumentis

multum delectaretur vel liberalium artium historiam apud antiquos data opera

cognovisset, vel eam ob causam multo minore cura tractaverat. Non hoc

dico, nihil industriae Koppium ad hos quoque libros illustrandos contulisse;

memo me magis, qui ipsius schedas identidem tractavi, incredibilem viri

laborem admirari potest, qui in tanto aetatis culmine jejunissimos et frigi

dissimos auctores, quosque antea vix fando nosset, grammaticos, rhetores,

musicos, arithmeticos lectitaverit, excerpserit, et cùm scriptore suo ita con

tulerit, ut spinosissimarum disciplinarum rationes recte eum percepisse appareat;

verum haec omnia enotata potius quam digesta erant limamque extremam

desiderabant, qua sola in tanta argumentorum ariditate elegantioribus hominibus

commendari poterant; qua de re etsi saepius Koppium monuissem, tamen

postremo tacdio rei captus schedas suas quales erant prelo committere con

stituerat. Quapropter dici non potest, quanta me voluptate affeceris, Vir

Illustrissime, quod socero Tuo funestissimo casu nobis erepto, quum ad Tuum

arbitrium omnis hujus negotii sors rediisset, non modo ad finem illud perduci

permisisti, sed etiam mihi eam veniam dedisti, ut immortalis viri monumentum

in eam formam redigerem, quae tanti nominis memoria non prorsus indigna

esset; quo facto etsi multum mihi laboris accessurum esse videbam, ipsa

tamen pictas, qua defuncti manes proscquebar, tale officium detrectare non

XVII

patiebatur. Nam si ab integro res instituenda fuisset, multos alios viros, doctos

huic negotio administrando longe magis idoneos fore intelIigebam; Koppii vero

rationes neminem melius quam me notas habere persuasum erat, quas etsi

meutiquam omnes probarem, tamen religiosissime servandas arbitrabar, me,

quod illius nomen prae se ferret, alieno ingenio conscriptum videretur, operisve

concinnitas ex propositorum diversitate laboraret. Quamvis igitur externam

schedarum formam passim refinxerim, alias in brevius contraxerim, aliarum

ordinem mutaverim, nonnullas etiam prorsus resecuerim, vestigia tamen

ipsarum nonnisi ibi deserui, ubi aut aperte errasse aut ne sibi ipsum quidem

constitisse Koppium animadverterem; de meo pauca tantum ex veteribus ple

rumque scriptoribus adjeci, quae quum ad illustrandum Martianum opportuna,

essent, illum tamen non adhibuisse viderem, vel quia Graeca sine interpre

tatione Latina aegre legebat, vel quia mondum ad ipsius notitiam pervenerant.

Quo ex genere hic inprimis nominandus est Mythographorum, quos primus

nuper ex codd. Vaticanis Angelus Majus edidit, tertius, quem nunc proba

biliter Magistrum Albericum appellamus *); cujus etsi raram mentionem in

commentario invenies, quum plurimus ejus usus in duobus prioribus libris

esse debuerit, ob id ipsum hic eum data opera commemorandum duxi; fuerat

adeo, quum omnes illius locos, qui Martianum spectarent, ad calcem operis

subjungere constitueram; sed hoc quidem consilium abjeci ob nimium eorum

numerum ambitumque, praesertim quum Bodii merito nunc etiam facilior

nostris hominibus aditus ad eos pateat; mentione tamen hominis eo minus

supersedere volui, quia praeter ipsum Martianum etiam veterem ejus inter

pretem Remigium Antissiodorensem identidem adhibuit, cujus quum com

mentarii ipsi etiam nunc in bibliothecis lateant **), specimina saltem, quae

illic exstant, lectoribus editoribusve nostri futuris haud opinor ingrata erunt.

*) Conf. Frid. Jacobs in Zimmermanni ann. discipl. antiqu. 1854. n. 132.

**) Conf. Montfaucon bibl. T, I, p. 92 1); Fabr. bibl. med. aevi T. VI, p. 187; Brnckeri hist.

philos. T. III, p. 040. » -

III

XVIII

Ceterum non dubito quin me quoque in hoc genere multa praeterierint, qui

quum omnino satis imparatus ad hoc negotium accesserim, tum me postea

quidem tantum ei temporis impendere potuerim, quantum rei difficultas postu

laret. Nosti, Vir Illustrissime , quibus et ipse domesticis calamitatibus conflictatus

sim, fere eodem tempore, quo Tu recens ereptum socerum lugebas, floren

tissima uxore intempestiva morte amissa; cujus casus perturbatio si quid

vestigii in hac quoque opera reliquerit, Tu certe pro humanitate Tua con

donabis; praeterea autem tot erant officii academici negotia, tanta variorum

generum impedimenta cum munere professorio conjuncta, ut, licet multa quae

jam proposita et promissa essent huic pietatis officio postposuerim, plerumque

tamen nonnisi feriatos dies ei impendendos habuerim; quod quantam festi

mationem urgente semper typotheta excitaverit, quum simul et specimina

typographica corrigenda et schedae impressioni praeparandae essent, nemo

nisi expertus satis existimabit. Omnino ex ea operis formia, qualis nunc

prodit, difficultatem laboris, quantam ego exantlavi, nemo satis intelligere

potest; quod non ideo dico, ut operam meam ambitiose venditem, sed quo

consilio omnia quae hucusque praefatus sum, ut in tanta rerum omnium

adversitate lectorum aequanimitatem implorem, ne aut ab editore ipso, sene

emerito, exspectent, quod vel integris viribus arduum fuerit, aut vicarium

correctorem ut sui juris editorem taxent, qui si illud praestitit, ut propo

situm operis consilium exsequeretur, susceptae fidei satisfecit. Quanquam

sic quoque non minora quam in lectione emaculanda Koppium etiam in com

mentario effecisse, nemo profecto infitiabitur; qui quum praeter Vulcanii

notulas, quas ipse rectius glossas appellavit, et paucas Grotii, quarum adeo

partim vere pueriles essent, partim in omnia alia evagarentur, nihil fere, quod

alicujus usus esset, ab antecessoribus traditum invenisset, sua ex penu integram

ac perpetuam annotationem reliquit, qua etsi non omnia omnium desideria

aequaverit, tamen primus omnium obscurissimum scriptorem in clariore luce

posuisse aditumque ad eum vel mediocriter doctis hominibus aperuisse cen

XIX

sendus est. Nam quod ipse acerrime semper quum in omnibus ut arbitrabatur

philologis tum inprimis in antecessoribus suis reprehenderat, quod haud raro

expeditissimos locos magna eruditionis nube obscurarent potius quam illustrarent,

difficiles autem siccis pedibus atque silentio transirent, multis certe in locis, prae

sertim carminibus, quorum interdum per affectatam scriptoris doctrinam tumo

remque dicendi vix sensus apparet, ita evitavit, ut nihil ipsius enarrationibus

clarius jucundiusve.legi possit; neque exiguus eorum numerus est, quibus unus

omnium ex profunda sua eruditione vero locutionis vel sententiae fonte aperto

lucem atque perspicuitatem affudit. Scriptores Afros, quibus Martiani, oratio vel

ipsa gentilitate maxime affinis est, Appulejum, Arnobium, alios, identidem in

auxilium vocavit, neque imitatores ejus, ut Fulgentium Saxonemque Gram

maticum, comparare neglexit; quo in genere licet, si philologus fuisset,

aliquanto accuratius versari potuerit, studia tamen viri ne in hoc quidem

argumento, quod propius nostrum est, contemni possunt; ipsum autem libe

ralium disciplinarum orbem quantum ipse Martianus animo complexus tanto

cum doctrinae apparatu illustravit atque auxit, ut, quem in finem olim hi

libri ab auctore scripti sunt, nunc demum rursum usurpari legique posse

videantur. Et hoc quidem loco exspectare poteras, ut et de ipsis artibus

cyclicis, et de Martiani genere, consilio, et auctoritate pluribus agerem; sed hac

ego disputatione editionem operis tamdiu exspectatam etiam amplius remorari

nolui, praesertim quum videam hac in causa de nonnullis aliter mihi judi

candum fore, quam socero Tuo placuerit ; qui quum scriptorum suum, ut

fere fit, cupidiore animo amplecteretur, pretium ejus hinc inde certe nimis

extulit majoremque ejus quam revera fuisse videtur eruditionem existimavit;

quippe si quid apud ipsum cum antiqui scriptoris dicto aliquam similitudinem

habere animadvertisset, illico hunc ei ante oculos fuisse conjecit, multarumque

rerum, quas ex aliorum libris strictim exscripserit, accuratiorem notitiam

haud scio an perperam ei tribuit; qui quanta interdum oscitantia vel optimis

auctoribus usus sit, in sexto maxime libro apparet, ubi primarium ejus fontem

Plinium etiam nunc habemus. Totum igitur hunc locum, qui est de fontibus

et ingenio Martiani, in aliud tempus differam; unum hoc data occasione

momcbo, quia neque a Koppio meque ab alio quoquam satis animadversum

esse video, multa ex Varrone Martianum petiisse videri, quod non modo

ex iis locis apparet, ubi tantum non auctorem illum prae se fert, ut in

Dialectica (§. 555), in Geometria (§. 578), et *) in Astronomia ($. 817), verum

etiam ex iis ubi ab ipso discedit; nam quod in extremi libri limine (§. 891)

Medicinam et Architectonicam a deorum conspectu removet, aperte contra

Varronem. dictum est, qui quum non de septem sed de novem disciplinis

librum cdidisset, quorum unum de Architectura fuisse Vitruvius (in praef.

libri VII, p. 194 Bip.) testatur, illas quoque duas reliquis septem adjecisse

videtur; quae si recte observavi, fieri poterit ut ex Martiano si nihil aliud

tamen aliquas principis eruditionis Romanae reliquias lucremur. Facile tamen

patiar alios viros doctos, qui magis in hoc literarum genere versati sint, hanc

mihi disputationem praeripere; iterum enim repeto reliquorum studiorum

meorum rationes nimis ab illo argumento remotas et fuisse et nunc quoque

esse, ut nec quando redire ad Martianum possim sciam, nec majori fiducia

olim aliquid me in eo illustrando praestaturum polliceri audeam, quam nunc

praestitisse mihi arrogem. Quod forte fortuna ad me delatum fuerat megotium,

strenue et sollerter exsecutus esse videor; de operis ipsius laudibus meritisque

Roppio quidquam subtrahere religioni duxi; quae si interire nolui quantaque

potui externae formae commendatione illustrare studui, satis habebo, si et a Te et

quicunque praeterea immortale illius nomen justa existimatione prosequuntur,

pietatis me officio satisfecisse neque extremum tanti ingenii monumentum indigne

dehonestasse judicatum fuerit. Vale, Vir Illustrissime, mihique favere perge.

Scripsi Marburgi ipso die Koppii mortis anniversario VII. Kalend. Apr.

MDCCCXXXV.

._._—_*

*) Quam enim ibi etymologiam proponit stellarum a stando, et ipsam Varronis esse Popma

(p. 205 ed. Bip.) ex Cassiodoro annotavit.

- --—-__——-

M A R T • I A N I .

M I N E I F E L I C I S - •

C A P E

AFRI CARTHAGINIENSIS,

D 1 E N U P T I I S

PHILOLOGIAE ET MERCURII

LIBER I.

rT. quem psallentem thalamis, quem matre Camoena

Progenitum perhibent,

Tu quem] Satura, Martiani amica, hos versus

canit in laudem Hymenaei, qui est deus nuptiarum,

id est, naturalium conceptionum. GlossA (in

eod. Monacensi B, aliisque) — Istam quidem inter

pretationem Vulcanius, Grotius, Goezius, omnes

receperunt, quamvis faeile perspicere potuissent,

non Saturam hosce versus pronuntiasse ; sed ipsum

Martianum, patrem nimirum quinquagenarium, poë

tico spiritu afflatum, quippe qui a filio deinde

(§. 2) in iis reprehendatur.

psallentem] Ht9agiέοντω : psallere vix aliis

nisi poëtis sequioris aevi, et inprimis Christianis

Utuntur

hoc verbo Sallustius, Horatius, Quinctilianus, Gel

frequentatum. *. Goez. — Cave credas!

lius, Macrobius, alii, et iterum noster infra (§. 924).

matre] Claudianus XXX, 51. Hymenaeum Musa

progenitum etiam facit:

»Hunc Musa genitum legit Cytherea ducemque

Praefecit thalamis; mullum junxisse cubile

Hoc sine , nec primas fas est attollere taedas.*

L L A E.[…

copula sacra, deum:

Gorz. — Correxi hos versus non accurate ex

scriptos. Alii Uraniâ (Catull. 61, 25 Nonn. Dio,

nys. 55. pag. 825 Falk. 5 Claudian. epithalam. Pal

ladii et Serenae 51), alii Terpsichore (Procl. ap.

Phot. p. 524 Hoesch.), alii Calliope, alii ipsa Ve

nere natum IIymenaeum ferunt. Sunt adeo, qui a

mortalibus genus eum duxisse perhibeant (Serv. ad

Aen. 1, 631. Lutat. ad Stat. alii). Patrem tamen

Bacclum expressis noster verbis nominat. Iteete

quidem : Hymenaeus enim a Seneca (Med. 110)

appellatur

» Candida Thyrsigeri proles generosa Lyaei. •

Camoena] Idem est ac si dixisset Musa. Vide

inter alios Horatii (in carm. sec. 62) haec:

— — — » acceptusque novem Camoenis.«

copula sacra] Ita v copulam sacram deúm « dixit,

ut Valerius Soranus, sive alius quispiam vetustis

simns poëta »Saturnia sancta dearum. Quod est

Graecanieum illud plurimorum poëtarum δτα 9εάων.

saea aeam copula, diis ipsis venerabilis. Hincque

-1

9. Martiani Capellae lib. I. §. 1.

Semina qui arcanis stringens pugnantia vinclis,

Complexuque sacro dissona mexa foves:

Namque elementa ligas vicibus, mundumque maritas:

in ICtorum libris copula, cum sacra res sit, quae

nimirum inviolabili foedere conjugioque homiues jun

gat, pro ipso concubitu , consummante conjugia,

ponitur. Justinianus imperator cap. 26 de nuptiis :

» Si enim ex affectu omnes introducuntur nuptiae,

et nihil impium, nec legibus contrarium in tali

copula exspectamus, quare praedictas nuptias in

Hinc copulare est con hibendas existimemus ? «

jungere nuptias, ratoque foedere par hominum col

ligare. Imperator Gordianus c. 8 ejusdem tituli:

… »In copulandis nuptiis spectanda est ejus voluntas,

de ejus conjunctione tractatur.« Et copulari, ma

t. - ionio conjungi c. 25 ejusdem. Et ab eadem mente

- : dextras copulare« dixit in Aulularia Plautus, quia

* manum tradere cuipiam apud veteres sancta erat

firmaque amicitiae sponsio. BAnth. (advers. p. 594.)

Haec ille : sed sibi

Oblitus enim hujus interpretationis eundem Martiani

non constat vir doctissimus.

locum paulo inferius (p. 961) sic explicare studet:

» Copulam deùm dicit, cujus auspiciis eonnectitur

corpus terrestris molis coelesti animo, quae duo __

deum constituere sapientes veterum physici tradi

dere : vide Ocellum et Plinium libro 2. « — Equidem

haud sane perspicio cur mysteria quaerat Barthius

in verbis, quae nihil habent dubitationis. Sed in

_ _ _ * * errorem inductus esse videtur prava in libris editis

- - seriptione vocis deúm cum circumflexo. Non enim

pluralis, sed singularis est, accusandi casu.

semina] Elementa. Semina sunt Lucretio cor

puscula, in quae corpora quaevis resolvantur. Clau

dianus (48, 1): » Quisquis sollicita mundum ratione

secutus Semina rimatur rerum. « Goez. — Distin

guit noster infra (§. 17) inter semina rerum et ele

menta, ita ut elementa jam separata, semina autem,

sive initia, rerum adhuc mixta esse videantur (conf.

Claudian. de rapt. Pros. 1, 248 sequ.)

pugnantia] Semina pugnantia sunt diversa et

contraria sibi elementa, quae discordem concordiam

Ovidii concinnant, quam plurimi poëtae ab eo mu

tuo sumtam celebrarunt. BAnth. (adv. p. 961) —

Permulta de dissonis hic ex arithmetica et musica

afferri possent; sedpraestat, inferiori loco (§. 209)

hac de re uberius agere. Ovid:i versus, quos innuit

Barthius, hi sunt (met. 1, 8):

» Nec quidquam nisi pondus iners, congestaque

eodem

Nom bene junctarum discordia semina rerum. «

At magis etiam huc faciunt Horatii (ep. 1, 12, 19)

hi versus :

» Quid velit et possit rerum concordia discors :

Empedocles an Stertinium deliret acumem ?

vinclis] Vincula sunt nuptiae vel conjugium.

Juvencus libro 4:

» IIujus germano rursus sociabile vinclum

Deberi, gemeris pereat me portio lapsi. «

BAnTii. (p. 961).

dissona] Discrepantia; ut infra (§. 92): « Quae

que elementa liget dissona nexio. « Atque hac de

re conferas velim Lucretium (ö, 441), et Senecam

(natural. quaest. 7, 27, p. 808 Lips.), et Ovidium

(in fast. 1, 105).

nexa] Conjugium aut rem adeo indicat potius

concubinariam. Apulejus libro 2 : » et a nexu qui

dem venereo hospitis tempera.* BanTii. (p. 1242).

—Iterum altius petit vir doctus, quod ex anteee

dentibus manifestum est » necti ab hyInenaeo pug

nantia. a

elementa] Fingitur Hymenaeus connubio ele

- Martiani Capellae lib. I. §. 1.

Foedere complacito sub quo natura jugatur,

menta junxisse, quantumvis contraria eorumvis esset.

Ita Seneea (natur, quaest. 7, 27. p. 808 Lips.):

iNonne vides quam contraria inter se elementa sint?

gravia et levia sunt, frigida et calida, humida et

sicca. Tota hujus mundi eoncordia ex discordibus

Id perspexit etiam Laetantius (2, 12).

E poëtis praesertim Manilius (1, 141) rem tangit,

et sieut Ovidius (met. 1, 18) chaos ex Hesiodi

theogonia (116) deseribens eanit:

» Obstabatque aliis aliud : quia eorpore in uno

constat. a

Frigida pugnabant calidis, lumentia siccis ;«

ita Claudianus (Mall. consul. 75) eorum reconcilia

tionem :

— — — — — — » rursumque receptis

INectit amieitiis quidquid diseordia solvit.«

Unde et Hymenaeus (ap. Statium silv. 1, 2, 185):

— — — — » ipsum in comnubia terrae

Aethera , eum pluviis rarescunt nubila , solvo.«

et auctor'Pervigilii Veneris v. 59 :

» Cras erit quo primus aether eopulavit nuptias.«

E Graeeorum etiam philosopliis Empedoeles (ap.

Diog. Laërt.8, 7. p. 558 Meib.) statuerat, quatuor

elementis accedere tò vetxos et tìjv φιλίων. At

is è dissidio potius elementorum eontenderat oriri

mundum, per amicitiam autem in pristinam condi

tionem tòv 6φατgov (conf. Mare. Antonin. 12, 5.

p. 116. Gat.) redire. Multo magis ad nostri sen

tentiam faeit, quod illieo post Chaos Amorem ortum

eumque deorum omnium antiquissimum esse veteres

affirmant, Hesiodus, Acusilaus, Parmenides, Plato

que (sympos. p. 178, Tim. p. 47 Steph.); Aristo

teles (de mundo 3. et metaph. f, 4) Sextusque Em

pirieus (9. adv. Phys. 7 p. 349 Fabr.). De pliysiea

ratione diserepantia neetendi confer praeterea Ery

ximaehuiii*medieum apud Platonem (sympos. p. 186.

Atque auram mentis corporibus socias:

187) addeque Stobaeum (in eel. 4, 42, 2. p. 687

Heer. et nostrum (§. 912). Ex eodem Platone Ap

pulejus (de dogm. Plat. 1, 175. p. 194 Oud.) de

elementis: » quae quum inordinata permixtaque essent,

ab illo aedificatore mundi, deo, ad ordinem numeris

et mensuris in ambitum deducta sunt.« Idemque

(de mundo p. 554 Oud.): contrariorum per se ma

tura fleetitur, et ex dissonis fit unus idemque com

centus. — — Sic totius mundi suorum instantia

initiorum inter se impares conventus pari nec dis

cordante concentu natura veluti musicam temperavit.

Namque humidis arida — confundit, unumque ex

omnibus et ex uno omnia juxta Heraclitum consti

tuit« cet. - -

vicibus] Mutua vice. Valerianus sermone primo,

alii. BAnrh. (p. 961.)— Ellipsis est voeis alternis.

maritas] Maritare dicuntur qui foecundum ali

quid faeiunt. Victor Massiliensis I. A Geneseos:

» Foms seatet et diti prolem virtute maritat.«

Alcimus Avitus I. 1: .

» Lymfa maritavit sitientis viscera terrae.«

Horatius epodo 2:

»— — adulta vitium propagine *

Altas maritat populos, a

BAnrii. (p. 961).

auram mentis] Sie Flaccus de eadem ratione

dixit : » divinae particulam aurae.« Gnor. — Adde

huic Horatii (sat. 2, 2, 79) loeo virgilii (Aen. 6,

746) de purgatione animae versus:

» Concretam exemit labem , purumque reliquit

Aetherium sensum atque aurai simplicis ignem.*

foedere complaeito] Claudianus (51, 55) „Tuo'

primae libantur foedere noctes « Gorz. — Foedus

pro conjugio a nostro accipi plures docebunt i*

ores loci (§. 25. 31. 91). -

4 “Martiani Capellae lib. I. §. 1.

Sexus comcilians, et sub amore fidem :

O Hymenaee decens, Cypridis qui maxima cura es:

sexus] Qui Aristotelem (de mundo 5) legerit,

non dubitabit hunc ante oculos fuisse nostro : adeo

congruit cum eo, vel in hoc ipso eligendo exemplo.

concilians] Grotius quidem concilias ; sed illud,

quod recepi, praeter Barthii (adv. p. 961) et Vossii

(Arntz. misc. p. 197) codices, Cantabrigiensis quo

que, Britannicus, Basileensis, et. qui ad,Norim

bergensis libri marginem notati sunt, habent.

amore] De Amore, deo maximo (conf. Oppian.

de venat. 2, 411, et Hugium in libro vernaculo ser

mone scripto » de mytl•« p. 190. 191), quem

δυνάτοδτωτον et μέyu6tov poëtae appellant Graeci

(Athenaeus 12, p. 599. 600 Casaub.) nosterque

(§. 723) »puerum herilem «, equidem alio loco (pa

laeogr. erit. III §. 150) disserui. Cui quum Chaos

olim adjungeretur (v. superiorem not.), verisimile

est, ab antiquissimo jam tempore adscriptam fuisse

potestatem elementa ligandi, et y&μων 886μοῦς,

sicut ex Hesiodo (theog. 125) addit Oppianus (in

halieut. 4, 25). Memoratu dignum est, similia Or

' pheum docuisse, adeo ut noster eum ante oculos

habuisse videatur. Namque ab initio Argonautico

rum (12) ille habet : -

Agzaiov μέν πρῶτα XA'OYX áuéyagτον

dv&yxrjv

I{ai XPO NON, δς ἐλάχεv6sv άπειρε6iot

6ιν έφ όλxoic

* Ai9£ga, xai διφvij freQua^récz xvögöv'EP$2

TA , cet.

Adde eundem eadem repetentem paulo inferius(419).

fidem] Ambigua est sententia. Intelligi enim

. potest • IIymenaeum per nuptias fidem addere conju

Alii

locum forsan maluerint explicare »inferioris condi

galem « : sub enim saepe pro in usurpatur.

tionis fidem esse quam amorem •, quippe qui ante

omnia exstiterit. Ita enim et Ovidius (her. 4, 161):

»Nobilitas sub amore jacet« (conf. palaeogr. crit. III

§. 150). Verumtamen totum locum iterum conferenti

mihi videtur, a nostro Amorem socium dari Hyme

naeo in conciliandis elementis secum pugnantibus.

Ita enim Quinctilianus (in declam. 14. p. 159. ed.

Oxon.) Amorem depinxit, '•quasi per eum rerum

naturae sacra primordia totiusque mundi elementa

creverint, qui teneat nunc figatque rixantia et de

contrariis pugnantibusque seminibus molem perpe

Quod Quinctiliano • so

cietas perpetua«, hoc nostro »fides « est.

tuae societatis animarit. «

decens] Veneris atque Gratiarum epitheton Hy

menaeo Gratiarum consanguineo attribuitur, quod

illam gratiam pulcritudinem non nunquam comitan

tem eique adhaerentem, quae facilius sensibus at

que animo percipitur, quam verbis exprimi possit,

designat. Horat. (L. 1. od. 18, 6 et I, 4, 9): »te

que decens Venus « — » Gratiae decentes.« Goez.

— Sed noster infra non Venerem tantum (§. 905)

sed et Floram (§. 888), et » scientiae fontem«, quin

Claudianus etiam (cons. 6 Honor. 537) » aërem •

deeentem appellat, ita ut restringi vix possit hoc

epitheton ad unum alterumve,

Cypridis qui maxima cura es] Nam teste Clau

diano (51, 51): »Hunc musa genitum legit Cythe

rea ducemque Praeposuit thalamis « Gaot.— Horat.

L. 1. od. 14 : » curaque non levis.« Et Catullus (in

nupt. Jul. et Manlii 61 seq.): '

Nil potest sine te J'enus ,

Fama quod bona comprobet,

Commodi capere ; at potest

Te volente : quis huic deo

Compararier ausit? —

Goez. — Sed verba composuit noster ad illnd Vir

•-• •-_

Martiani Capellae lib. I. §. M.

Hinc tibi mam flagrans ore cupido micat:

Seu tibi quod Bacchus pater est, placuisse &horeas,

Cantare ad thalamos seu genitricis habes,

Comere vermiferis florentia

gilii'(Aen. 10, 157): Veneris justissima cura« ;

quocum confer Horatii (od. 2, 8, 8) »juvenumque

publica cura. « Nominis Ryprogeneiae etymon, quia

in Cypro genita fuerit, affert Hesiodus (theog. 199);

adde Hymnum in Venerem (2), qui Homero adscri

bitur, et Pindarum pluribus locis.”

micat] Ore micare Cupidinem Hymenaeo dixit,

phrasi toties ab Aristaeneto et aliis ëgottxoic ex

pressa. Vide quae plurimis im. secunda editione

* Musaei notamus. BAnrh. (p. 961) — Minime Cu

pidinem intelligo deum, sed cupiditate flagrare Hy

iwenaeum. Certe noster quum multa, tum et haec

a Claudiano mutuatus est, apud quem (in epithal.

Pall. et Celer. 41) 'iIymenaei etiam »dulcé micant

oculi.« Appulejus (met. 6. p. 401 Oud.) »rosas

micare « dicit, et noster infra (§. 585) »flammam

micare.« * * *

• ' seu tibi] Sensus est: »Seu placuisse clioreas

habes Bacchi (is enim saltationibus praeest, unde

quisquis ille est Orphicorum auctor, qui propediem

forte a nobis novum speret diem, canit: — — öc

τε ἐχεις 21uóvv6e zog&vtó : v. pr. in hymn. v. 9)

— seu cantare ad thalamos habes matris Calliopes,

vel (ut alii volunt) Uraniae. Gnor. — Bacchum Pro

pertius* quoque (2, 25, 94) » chori patrem« appel

lat, et »medium in eo esse « (2, 25, 94) fingit (v.

Burmann. ad h. l). Noti praeterea sunt Tibulli (2,

4, §3) versus :

. »Agricola et minio suffusus, Bacche , rubenti

Primus inexperta duxit ab arte choros.

Atque apud eundem (1, 7, 58) idem deus

» Movit et ad certos mescia membra modos.«

limina sertis

*•

choreas] Scribendum »placuisse choreis.« Bse.

chum chorearum choragum vel unus Anacreon do

cere abunde possit, ad quem vises. BAnrh. (p. 961).

— De Baccho ehorago nemo est qui dubitet.(conf.

Tibull. 1, 7, 58 et 25* 1, 56. Casaubon. de sat.

poës. insert. in Crem. musaeo' p. 28). Cur autem

Martianus scribere non debuerit »tibi placuisse cho

reas « , causam neque docuit Barthius, neque docere

potuit. Vulgätam igitur servavi lectionem, quam et

a Bacheto (sur les eriges d'0vide I. p. 156) appro

* batam esse video. -*

comere] Claudianus (le nupt. Honor. 202) :

» Tu festas, Hymenaee, faces, tu, Gratia, flores

Elige ; tu geminas, Concordia , mecte coromas. «

Apud Ovidium (fast. 5, 219) quoque

» Protinus arripiunt Charites nètuntque coronas.«

Itaque noster infra (§. 888):

» Ipsa etiam fulcris redimicula mectere sueta

Flora decens trina anxia cum Charite est.

Attamen et Baccho serta placuisse Ovidius (fast. 5,

545) canit:

« Baeehus amat flores t Baceho placuisse coronuam

Ex Ariadmaeo sidere mosse potes.« *

Idemque aliis locis (trist. 1, 6, 2):

» Deme meis hederas, Bacchica serta, comis.«

et (5, 5, 3) de poëtis Bacchum celebrantibus:

« Festaque pdoratis innectunt tempora sertis.«

VeneFi item cum comitibus tribuit Cypriorum auctor

(ap. Athen. 15, p. 672 f. Casaub.) :

'H δά δέν άμφιπόλοι6ι φιλομμειδής 'Aqogoόίτη

IIλε§αμάνη ότεφάνους εὐσόδεσς, άν&εω y«ing,

'Av xsqoaÂαί6vv ë9εντο δεαὐ λιπaQoxQrjöepvou.

Martiani Capellae lib. I. §. M.

Seu consanguineo Gratia trina dedit:

Connubium? divùm componens Calliopea -

• vermiferis] In Msto libro offendi vernificis. Quod

sane verum est. Nam verna facere ostia videntur

additae. Is mos multis a nobis et aliis alibi traditus

est. BAirth (p. 961). — Non Bongarsii tantum, sed

Vossii etiam codex (Arntzen. misc. p. 197), Darm

stattensis et tres e Monaeensibus (C. D. E.) vernifieis

quidem habent,. sed in aliis vulgata lectio exstat,

quam retinui, siquidem Graecum Éagotgeqojc ea

exprimitur, et noster alio loco (§. 570) simili figura

»vernicomae olivae « utitur. Vernifera adjectivum

est, pariter atque serta, et substantivum corona

per ellipsin omissum. *

limina] Limina sponsi, guibus nova ingrede

retur nupta, sertis ornari solita fuisse, testes sunt

Catullus (64 epith. Pelei et Thet. 284) de floribus

camenS : -.

»IIos indistinctis plexos tulit ipse corollis

Queis per- gent; jucundo risit odore.«

atque Hierocles,* qui (ap. Stobaeum serm. 65.

p. 414 Gesn.) » 9 &gauc zczre6teuuévavc- scribit

•τύραννον &vti yvvatxòς ἐπεις&yov6tv. « De

ungendis postibus vide nostrum infra (§. 149).

consanguineo] Consanguinei sunt öuotátguot,

ut Charites et Hymenaeus; utriusque enim pater

Bacehus. Alii tamen Gratiis patrem adscribunt Jo

vem. De matre etiam discordia, aliis Autonoen, aliis

Eurymedusam vocantibus. Gaot. — Consanguineus

fratrem notat ex altero parentum solo. Vide Ania

num, Alarici consiliarium, id sententias Pauli, Cu

jacium observ. libro 11. cap. 26. BAnth. (advers.

p. 961). — Alio etiam modo Hymenaeus Gratia

rum consanguineus dici poterat. Is enim quum Bac

&hi filius esset, Baccliusque pariter atque Gratiae

patrem haberent Jovem (Cornut. N. D. 15. p. 161.

Gal. 'Fheognid. sentent, 15), harum ille consan

•

guineus omnino erat. Sufficit enim sanguine con

nexos esse, ut illo nomine insigniri possint (1. 1

§. penult. de suis et legit. hered.). Baccho placere

choreas Euripides canit apud Strabonem (10. p. 470

.Casaub.).

Gratia trina] Hoc est »tria concessit, vultum;

vocem et gestum. « Gloss. ap. VvLcAN. — Gratiam

trinam dixit ut infra L. IX: »Suada decens trina anxia

em Charite est. Quid non nugamini glossatores!

Gnor. — Neutiquam sic legitur infra (§. 888), ubi

Grotius versus eonfudit, siquidem »Flora deeens*

primum legitur, et deinde »Nec Suada a cet. Per

peram quoque eritici (ap. Fulgentium p. 15 Munck.)

ternas viragines in ter ternas mutaturi erant, quod

profecto non fecissent, si fontem cognovissent, e

quo Fulgentius hauserat. Martianum enim imita

turus erit, id quod nullo negotio perspicient, qui

utrumque locum eomparaverint. Sed noster ipse ante

oculos habuisse videtur Claudiani illud

Ser. 88): *

»Ternaque te nudis innectens Gratia membris.'

Similiter Sidonius (carm. 11, 115. p. 567 Sirm.):

» Hic triplex uno comitatur 6ratia nexu « :

pro quo nodum posuit Horatius (od. 5, 21, 22).

( in laud.

•

connubium] Ubique in Mss. per N simplex ex

primitur. Goez. — Cave, credas. Malum igitur fa

ctum, quod Goezius falsam in quibusdam codicibus

scribendi rationem in contextum recepit, idque eon

tra communem , quam sequimur, lectionem.

Calliopea] Musarum haec princeps est, qnam

Hesiodus (theog. 79) argoqoeg&6t&tojv άπσσεων,

Plato (Phaedr. p. 259 Steph.) πρε63vt&την, alius

Mov6djν προματayétuv (Mem. de Paead. des in

"ser. v. p. 183) appellat, aliusque (anthol. Gr. 1,

67, 20) ipsi Uraniae anteponit ; cuique Moselius

Martiani Capellae lib. I. §. 2..

Carminis auspicio te probat annuere.

Dum crebrius istos Hymenaei versiculos, nescio quid inopinum intactum- 2

que moliens, cano, capillis respersum albicantibus verticem incrementisque lu

(id. 5, 75), Hesiodum imitatus, τὸ γλvxegöv

6τόμæ tribuit ; quam e Latinis etiam Lucretius (6,

95) »requiem hominum, divùmque voluptatem«,

Ovidius (fast. 5, 80) »primam sui chori« dixit, Virgi

lius (Aen. 9, 325) pro Musis omnibus ponit versu:

« J^os, o Calliope, precor, aspirate camenti« ;

Horatius (od. 5, 4, 2) » reginam«, ae Plntarchus

(in orat. vit. p. 801 et sympos. 9, 15 p. 745) regum

comitem appellat. Apollinaris Sidonius autem epi

thalamium canens (earm. 14, 6) Calliopen etiam in

vocat, eodemque verbo, quo noster, probare utitur.

annuere] verborum in hisce versibus constructio

eorumque interpretati9 sie facienda esse mihi videtur :

»0! tu, eopula sacra, Hymenaee, quem perhibent

deum thalamis psalleptem, matre Camoena genitum,

qui semina mundi pugnantia vinculis arcanis strin

gens, complexuque sacro foves dissona nexa. Vici

bus (mutua vice) enim elementa ligas, mundumque

maritas, atque auram mentis corporibus soeias, foe

dere complacito, sub quo natura jugatur, sexus

eoncilian§, et sub amore fidem. 0! Hymenaee

decens, qui Cypridis maxima cura es : hinc enim tibi

cupido flagrans ore mieat, seu placuisse tibi choreas,

quod (quia) Baeclus pater (tuus) est, seu cantare

ad thalamos genitricis (a Venere) habes, seu li

mina florentia sertis verniferis eomere, eonsangui

neo (tibi) Gratia trina dedit (tres Gratiae dede

runt); Calliopea connubium divùm componens pro

bat, te annuere auspicio carminis. • (Sive choreae

tibi placeant, quia Bacchus pater tuus est ; sive

cantare ad thalamos a Venere matre, sive limina

sertis coronare ; Gratiis consanguineis tuis habeas:

Calliope omnino approbabit, quod annuis auspicio

carminis).

Dum] Profecto mirum, ab omnibus interpreti

bns, et Grotio et novissimo Goezio, versus illos

Saturae adscribi, quum quinquagenarius Martianus

ipse » istos cano« dicat. Fefellerunt nempe eos

verba, quae paulo post sequuntur, » satura commi

mi$cemS. tm

nescio quid inopinum] Saepe Cicero verbis »ne

scio quid» usus est; pro Archia 7 : » neseio quid

praeclarum : idemque (orat. partit. 21) inopinata

esse dixit admirabilia; pariterque Horatius (od. 5,

1, 2) earmina laudaturus » mon prius oa audita «

praedieat. Nescio quid igitur, neutiquam eum eon

temtu dictum, sed de grandi conamine, quod et

verhum moliri innuit. Haec quidem Martianus pater ;

sed prorsus contrarium sentit interveniens filius.

Huic enim adscribenda sunt quae sequuntur, et

sic quidem verba construenda : »Martianus (filius),

non perferens verticem (patris) capillis albicantibus

respersum inerementisque lustralibus decuriatum

ineptias aggarrire, intervenit dicens : quid istud mi

pater« cet.

capillis] Ordinem tantum verborum, ex Hugiano

codice et in libro Norimbergensi ad marginem no

tata lectione, mutavi. Forsan in Priapeiis (77, 2)

noster legerat:

— — — — » meumque canis

Cum barba caput albicet capillis.*

Pariter Saxo Grammaticus (6. p. 116) qui Martianum

imitandum saepius, ut Stephanius docuit, sibi pro

posuerat, n Albicet« scripsit » quanquam senio ea

pillus.«

incrementisque lustralibus deeuriatum] IIoe est

quinquagenarium, qui jam decem lustra peregerim.

Vulg. — Lustralia eertum est a multitudine lustro- .

;

• *'

8 - Martiami Capellae lib. I. §. 2.

stralibus decuriatum, nugales ineptias aggarrire non perferens, Martianus inter

rum dici, incrementa vero decuriata decuriam lustro

rum non possunt significare, alioqui quinquaginta

tantum annos natus sit senex, qui alterum tantum

aevi pene vult confecisse videri (?). Eruditus, sed

duri eloquii, scriptor decuriatum curiae jam immu

nem, vacantem ex officiis municipalibus et urbanis

in sua sibi patria dicit, emeritum volens eruditionis

quadam inexspectatae ostentatione dicere. Scio Ter

tulliano ejusdem gentis scriptori decurialem numerum

denarium esse c. 57 de anima; unde multiplicata

per eundem lustra hic capere possis, sed tum im

manis numerus exeat (?). Et non video quomodo

illud, quod modo diximus, non sit melius : ita nulla

alia opus erit exactione. BAnth. (p.409). — Prae

stat profecto Vulcanii explicatio ; siquidem deeuria

tus dici nequit curiae immunis, quem exeuriatum

potius dixere Romani (Non. Marcell. p. 56 ed. Par.

1614). Verbum autem decuriare quum significet

in decurias conscribere (Cic. pro domo s. f. ibique

Manut. p. 74. Graev.), hoc loco cum antecedenti

bus incrementis lustralibus conjungendum esse vi

detur, ut sit »in decuriam incrementorum lustralium

conscriptus «, Livio miles invalidus dictus. Ovidius

(trist. 4, 8, 35) verbis : » decem lustris peractis«

quinquagenarium se tum fuisse significat. Seneca

(de brev. vit. 4): »Audies plerosque dieentes — —

sexagesimus annus ab officiis me dimittet« ; et Pli

nius Secundus (in epist. 4, 25, 4) »leges majorem

annis LX otio reddunt. « -

ineptias] In aliis libris legitur ineptias, in akis

mugulas. Ego vix dubito veram lectionem esse mu

gales ineptias. Diminutivum enim illud tam prolixo

operi minime congruum. BAnrii. (advers. p. 409.

974) — Quidam libri habent mugulas ineptias, quod

quis defendere possit. Sed aliam mentem mihi praeit

MS. in quo reperi nugales ineptias. Dignum hoc

Capella vocabulum nec possum ab eo non profectum

credere. Agellius idem usurpat M Noet. 2: »Sed

theorematibus tantum nugalibus dilatrantes, ohjur

gatione justa incessivit. « Idem : »et alia quaedam mu

galia proferebant. « ZINZERL. (critic. juven. promuls.

49, 59 in Schminck. synt. crit. p. 227.) — Vos

sianus codex mugulas ineptas : sed cum etiam alii

in ineptias conspirent, parum abest, qui- cum

Barthio legendum censeam mugales ineptias. AnNrz.

(misc. p. 197) — Ineptias Bongarsius ; Bodianus

vero et Vulcanius minus commode ineptas habent.

Goez. — Hugianus codex perperam inertias habet

pro ineptias. Mihi quidem, quamvis ratio a Barthio

prolata rejicienda sit (quandoquidem prolixum opus

|Martianus filius nondum audierat, sed paucos tan

tum versiculos), Zinzerlingii godex sufficit, ut cum

eo faciam. Accedit, quod Darmstattensis etiam a

prima manu eandem lectionem iiabuit vox mugalis

praeterea non semel a Gellio usurpatur. Et quamvis

maximi etiam poëtae Martialis (9, 1, 5), Catullus

(1, 4), et fortassis Horatius quoque (sat. 1, 9, 2)

versus suos modestiae causa nugas appellent; hoe

tamen loco additum vocabulum ineptias illam exclu

dit interpretationem. Profecto enim patrem in ver

sibus illis reprehendit filius, quippe qui nihil sen

tiat magni in eis, sed nugas ineptas potius, quae

non deceant senescentem patrem. Minime igitur

voces »nugales ineptiae « liic bono sensu accipi pos

sunt, id quod vidit jam Fulgentius, qui nostrum

imitaturus (myth. 1. p. 5 Munck.) illorum loco

verborum scribit: » dum tibi rugosam sulcis anilibus

ordiar fabulam. « Sed utro nunc modo legere ma

lueris, sive cum Zinzerlingio, sive cnm Grotio,

cujus lectionem Basileensis etiam codex praebet;

sensus manebit idem.

aqqarrirel An praeter nostrum alius quisquam

99 p. quusq

Martiani Capellae lib. I. §. 2. 9

venit dicens: Quid istud mi pater, quod nondum vulgata materie cantare

deproperas, et ritu nictantis antistitis,

eomposito hoc verbo usus fuerit dubitaveram. Quum

vero serioris aevi scriptoribus proprium fuerit, prae

positionibus augere verba (§. 45 not.); ipsum illud

repperi in glossario Latino-Gallico (ap. Adelung in

glossar. man. I. p. 152) explicatum »jaingler«, quod,

nisi a Latino garrire lucem acciperet, nemo, puto,

intelligeret.

intervenit] Intervenire Martianum non corpore,

sed sermone autumat. Estque intervenire medium

se dare rebus dissonis aut alioqui nondum eompo

sitis. Tertullianus libro de patientia cap. 41 : » quia

qua ex parte aut erroribus nostris, aut Mali insidiis,

aut admonitionibus domini intervemimus, ejus officii

magna merces, felicitas scilicet.« Symmachus libro

7. epist. §6: »Ut quidquid culpae aut erroris incur

rit, contra illius meritum meo digneris interventui

relaxare.* BAnth. (advers. p. 974). *

quid istud] Pariter Appulejus (met. 1. p. 29

Oud.): »Quid istud mi Socrates?«

pater] Martianus filius enim, ut supra observa

vimus, Martianum patrem interpellat, eui deinde

pater respondet, filiumque praemissa fabula de nu

ptiis Philologiae et Mercurii bonis instituit artibus.

Similiter Cicero librum de officiis, quamvis omnibus

utilem, filio soli se tradidisse finxerat. Accedit quod

Martianus in extremo totius operis (§. 1000) filium

iterum alloquitur hoc versu:

» Secute nugis mate ignosce lectitans.«

Vide igitur, quam absurda ad finem secundi libri in

Darmstattensi codice haec sit glossa addita: »Satira

narravit cuidam patri hanc fabellam, quam idem

pater Martiano renarravit.«

nictantis] Evigilantis. Gloss. — Nictantis, ut

nemo ignorat, non árrò toövvxtöc, ut glossae vo

lunt, sed a nivendo, unde connivere: quo verbo

priusquam fores aditumque reseraris,

infra utitur : » quiescere cupientem connivere non per

ferat. « Gnor.— Nictans antistes est matutinis horis

ad aperienda populo fana oculis semisomnibus etiam

prodiens. BArrii. (advers. p. 974). — Populum ad

sacra obeunda invitantis. Sacerdotes enim homines

ad caeremonias celebrandas carminibus et quovis

modo allicere solebant. Nonius Marcellus : »Nietare

oculorum significantiam esse denotarunt veteres.

Plautus Asinaria : Neque illa ulli homini nutet, ni

ctet, adnuat.«

vertissent viri doeti, e quo noster hausit (v. not. ad

Goez. — Quodsi fontem animad

vocem aditum), melius eum intellexissent. Certe

qui mietantem Martianum sopitum explieaturi sunt,

longius a vero aberrant. Namque qui spiritu poëtico

afflatus versus declamat, sopitus dici nequit. Evol

vendus potius Festus erat, qui » nictare « ait » ocu

lorum aliorumque membrorum nisu saepe aliquid

conari.« Atque hoc etiam loco varietatem non solum

gestuum sed mutationem quoque vultus denotat, si

quidem ab antistite oculos modo demitti, modo spar

gi, Martianus dicere voluit; id quod ad ea, quae

sequuntur, doceo. Quod reliquum est, ex Hugiano

codice varians lectio »instantis* notanda quidem est;

sed vulgaris servanda.

antistitis] Sane aedituorum est, non antistitum,

aditus reserare templorum. Et quis affirmabit, non

seripsisse aedituentis hominem, qui quidvis admit

tat, modo ne communi sensu verborum plane luci

deque loquatur? Lucretius lib. 6:

»Cuncta cadaveribus coelestum templa manebant

Hospitibus loca quae complerant aedituenteis.*

BAatii. (adv. p. 409).— Barthius mavult aedituen

tis me invito. AnxrzEN. (misc. p. 497) — Profecto

atro earbone notanda est causa etiam propter quam

Barthius locum emendandum esse censuit.

{{) Martiani Capellae lib. I. §. 2.

3μνολοystc? Quin potius edoce quid apportes, et quorsum praedicta sonuerint,

aditumque] Malit fortasse quis adytumque : et

sane de antistite sermo. GnoT. — Non placet, cum

»fores aditumque « mihi Martianus junxisse videatur

tamquam synonyma, quod hujus aevi scriptoribus

familiare est et consuetum. AnNrzEN. (misc. p. 197 f.)

— Adytum, quod Msta habent et Grotius probat.

Infra bis • adytorum fastigiis.« Goez. — In nullo,

quotquot vidi, codice hoc loco legitur adytumque,

sed in omnibus constans lectio est, quam recepi.

Locum profecto facile intelligent, qui Virgilium con

tulerint. Ille enim Sibyllae Cumanae templum de

. scribens (Aen. 6, 44 sequ.) fuisse ei canit » aditus

centum, ostia centum «.2 pergitque :

» J'entum erat ad limem, cum Virgo : poseere fata

Tempus, ait. Deus , ecce Deus ! Cui talia fanti

Ante fores, subito mom voltus , non color unus.

Non comtae mansere comae, sed pectus anhelum,

Et rabie fera corda tument — —

— — — Cessas in vota precesque,

Tros, ait, Aenea ? Cessas ? neque enim ante de

hiscent •

4ttonitae magna ora domus.« — — —

Omnia igitur apud nostrum hoc loco bene se habent,

modo probe eum intelligas. Verbum etiam mietare,

de quo supra, ex illis Virgilii verbis » non voltus,

non color unus « explicari potest. Pariter » mutantem

mundum « idem poëta (bucol. 4, 50) dicit, ob adven

tum nimirum numinis. Adde Lucanum (5, 212, 214),

Senecam (Agamemn. 704) Lucianum (Iov. trag. 50.

VI. p. 259 Bip.) cet.

reseraris] In editis reserares, quod correxit e

codice suo Grotius. Concinunt Basileensis et Darm

stattensis; ac sic emendatum etiam vidi ad marginem

libri Norimbergensis.

v$uvoXoyεῖς] Grotius edidit yvuvoXoyiCetg.

— In Graeca hac voce non inepte alii libri mutant

yagoAoyiάεις. Nam cnm in templis nuptiarum sacra

confierent, et hic de Hymenaeo cantitet; utrique

loco verbum convenire debet, quod utriusque re

spectu dieitur. BAnTii. (adv. p. 409) — Tò yvuvo

ÀoyiJetv quid sapiat intelligo. Quoniam tamen va

ria lectione margini appicta codicum diversa voluntas

subnotatur, ego quoque, quam ex nostro lectionem

commentus sum, non absurdiorem forte, in medium

dabo. Praefert casca scriptura μοιχολογίζεις : quod

ut portentosum puto, ita verum mihi persuadeo puv

zoXoyiάεις Capellae exaratum. Sane menti au

ctoris vix quicquam aptius in lucem postin proditu

rum puto, glossis fidejubentibus : μέχος ό £6ότεgoc

τόπος. BAntii (p. 974) — ITvpuvoXoyiJetc retinet

Vossianus codex. AnNrz. (mise. p. 197). Fluctuat

hic plane lectio. Alii, et inprimis Baptista Pius,

habent literis Latinis gummologisseis et liuknologeis.

Sed yauoAoyiόεις, ut sibi sensus constaret, Bon

garsius amplectebatur. Nil enim nisi meras nuptias

hae nugulae ineptiae resultant. GoEz. — Nempe

mom legerat vir doctus quae ab illis interpretibus jam

allata erant. Sed magis reprehendendum, quod in

textum receptum ab eo istud yagoXoyiέειν, ver

bum inauditum ! Barthium vides cum lectione flu

etuante fluctuare et ipsum, quem quas in testimo

nium advocat glossas cave crcdas in codicibus le

gisse. Exscripsit enim eas e Vulcanii thesauro (p.

345), quem ne laudaret, consulto cavit. Non magis

igitur glossae illae adjuvant, quam quodlibet aliud

lexicon Graecum. Quapropter lectionem omnium

simplicissimam et sensui iuaxime accommodatam vg

voÀoyεῖς in textum recepi. In alio enim libro (pa

laeogr. crit. III §. 576 seq.) uberius de variante dis

serui orthographia, et ne insueta se morari sinant im

terpretes admonui, praesertim autem (IV. §. 526)

literam Gamma saepe pro spiritu adhibitam esse

, Martiani Capellae lib. 1. §. 2. 11

revelato. Ne tu, inquam, desipis, admodumque perspicui operis £y£go quov noscens

(p.326; add. Heyn. ad Apollodor. p. 266) docui, id

quod in illo ipso verbo probe advertit Schneider (in

lex. Gr.). Jam vero in codicibus Monacensibus (B.D.)

scriptum legitur TYMNOAOITIC: lieebat igitur

όμνολογεῖς substituere, quoniam, ut saepe dixi,

variam scribendi rationem minime euro, atque I et

Ei invicem poni (Quinctil. 1, 7, 15 p. 481 Spald.)

non nisi orthographiae prorsus rudes ignorant (v.

palaeogr. mea §. 277 not. EI).

me] Lege cum Ms. mae, et dele interrogationis

notas. Gnor. — Reete! In aliis bibliotheeae Lei

densis membranis extat non tu, teste Munckero

ad Fulgentii Virg. cont. p. 742 ed. Staverem. Id si

placeat, mom accipiendum est pro nonne , de quo

usu dixi pluribus in specim. observ. c. 5. Anxrz.

(mise. p. 198). — Bodianus et vuleamius habent

nes male! Gorz. — Cur inale? Profecto perinde

est utro modo legas, siquidem ab optimis scriptori

bus Cieerone et Sallustio pro Graeco ναι ponitur

me, quod alii scribunt nae , prout Graeeam dipli

thongum alii literis AE, alii simpliei E (§. 903.

not.) reddere maluerunt (Palaeogr. erit. IV. p. 528).

Infra apud nostrum (§.52) iterum ne reperies eodem

sane sensu. Quid? quod Malaspina (v. comment.

ad Cic. epp. ad Att. 6. 1. T. I. p. 175 Graev.) negat

ante Laurentii Vallae tempora apud Latinos dipli

thongo scriptum mae inveniri (eonf. et Garaton. ad

Cie. pro Miil. p. 260 Orell. Kritz ad Sallust. Catil.

p. 276 sequ.). Sic in Afranii fragmentis (poët. seen.

II. p. 167. 188 Bothii) editor temere nae posuit pro

ne, quod recte legitur apudNonium (p. 246 Merc.).

èyég6ιμον] In Grotiana editione pariter atque

in anterioribus legitur éyetgouvmueiov. Libri au

tem seripti verbum mirifice variatum exhibent. Gro

tius in suo legit ἐγεgνμιον, Bongarsius egiraemiom.

Equidem in Momaeensibus (B. C. D.) inveni EIE

PYMION, in alio (E) ETPYMYON, in alio

(G) ETOPYMYON, in Basileensi ETEPI.

MION, in Darmstattensi HTHPIMI£2N. Atque

interpretes si audieris veteres, vix doctior abibis.

Corrupta enim haec tradunt : »Egerimion, i. e.

resurrectionem vel ascensionem vel mutationem.

Egerimio Graecum verbum, i. e. surgo. Est enim

Egefimion liber apud Graecos de apotheosi « ;

quod sie explanat alius (E) : » est liber, in quo

Quam

quidem explicationem facile apparet ab apotheosi

refertur, qualiter homines divi facti sint.«

Philologiae desumtam esse ab hominibus Grae

cae linguae adeo ignaris, ut ne èyeigo quidem

verbum recte scribere potuerint. Contra bonae frugis

plenissima Grotii nota haec est: 'Eystgouvmueiov

vox notha. Ms. éyegvpuov. L. èyég6ιμον, vox nota

vel ex libro IX, ubi ait: Tune £y£g6ιμον inefTa

bile virgo concludens, Scholiastes Theocriti: rajy £*ru

39a^auioov τὰ μέν ἀδεται ἐόπégag,tá ôë âgçgua

ά xai προσαγοgg*stat διεγεgτιχα. Et ea quidem

quae scholiastes x«t«xotumjttx&, a Capella xoi

μηόις appellantur, ut Meursius

quae vero ille διεγεgτικά, a Capella £y£g6ιμονι

noster docuit,

dici ego animadvertis nisi quis malit dici Egersi

mom, utVarro in fragmento: »vocis suseitabulum can

tantiumque gallus gallinaceus.* Hucusque Grotius,

cujus conjecturam a Goezio in contextum receptam

esse ut olim improbaveram, ita nime probo, post

quam in illo, quem Grotius laudat, loeo (§. 914),

etsi omnes editi, praeter Grotianam editionem, in

qua egersimom legitur, eorruptum illud egerimiom

exhibeant, in Monacensi tamen codice (C) scriptum

ipse vidi egersynon, levi vo&hium mutatione, in

Darmstattensi vero rectius egersimon. Quum igitur

ex inferiori hoc loco appareat, corrumpi vocem iliam

in egerinaion potuisse, emendandi autem locum

- Martiani Capellae lib. I. §. 2.

creperum sapis? nec liquet Hymenaeo praelibante disposita nuptias resultare?

Si vero concepta cujus scaturiginis vena profluxerint, properus perscrutator

aliquem ex alio ejusdem scriptoris loco ratio certe

optima sit; Grotianam illam opinionem pluris quam

meram conjecturam faciendam esse censui.

creperum] Identidem (§. 116. 803) hac voce

noster usus est. Significatio quidem nota (Sym

mach. epist. 1, 13); sed inprimis Nonius (p. 15

Mere) de vario vocis usu conferendus. Totius, loci

sensus hic esse videtur : Martianus pater filium corri

gens : »profecto insipis, inquit, qui excitantes versus,

quos prooemii loco declamavi, audisti, et nihilomi

nus fingis te ignorare praeclarum opus, quod mo

liar.«

praelibante] Hn manu exarato codice legitur per

libante. Ego adverbium praelibanter ansam errori

dedidisse opinor, quod finxit more suo peeudalis, ut

fatetur ipsemet per risum eloquii, senex. Hyme

naeo disposita sunt in gratiam ejus scribenda, prae

libanter vero, quod ejus imperium toto opere cele

brans tangit ipsomet in exordio. BAnrh. (adv. p. 409).

— Praelibante Vossianus etiam codex, pro quo

Barthius nulla necessitate praelibanter. AnNrz. (mise.

198). — Musaeo vocatur yapo6tâÄoc äyyeXtaj

της. Goez.

resultare] Resonare, succinere. Infra : »Idque

deditum mundo loquax triviatim dissultaret humani

tas « ; hoc est rumoribus atque canticis differret.

Sic capiendum hoc verbum initio Cyclopaediae, si

diis placet, Alani ab Insulis:

» Ut sibi juncta magis naturae doma resultent

Et proprium domet donis mixtura favorem

Cudit opus, per quod operi concluditur omni.«

'Qui scriptor ingenff non absurdi cum aliis aeqna.

libus vel tempore, vel studio, plane eloquentiam

suam ad Martianum conformavit. BAnTii. (advers.

p. 409). — Resultare paene unice ad strepitum et

sonum multitudinis refertur. Vid. Gesner. ad Claud.

p. 311 :

— — — — edissere caussas

Laetitiae : cui pompa toro tam clara resultet? «

»Domus tota lauris obsita, taedis lucida, constre

pebat Hymenaeum. « Goez. — Claudiani locus est

in epithalamio (50), quod ante oculos habuisse Mar

tianum mihi quoque verisimile fit. Sed restrictum

illius vocis usum neutiquam probo, quandoquidem

vel unus Appulejus contrarium docere potest, verbum

nempe resultare saepius usurpari ubi sonus ne co

gitari quidem possit. Scribit enim (apol. p. 424

Oud.) : » radii in speculum incidentes resultant« ;

(metam. p. 215): »paulatim terra resultat « maga

nimirum evolare tentans; (p. §52): »Pegasus in altum

adusque coelum resultat. Translatum sensim ad

alium sensum hoe verbum esse ex Franco- Gallico

resulter patet. Glossae Vindocinenses (ap. Cang.)

resultare explicant » similitudinem referre. « Apud

nostrum infra (§. 11) tamen verbo resultare omnino

resomare denotatur, verum non ut hic cum accu

sandi casu junctum, cujus constructionis exempla

praebent iterum Appulejus (met. §. p. 352 Oud.)

verbis » saxa cautesque parilem sonum resultarent«;

et Calpurnius (Ecl. 4, 5. in Burm. poët. min. I. p.

620) versus

»Carmina jam dudum, non quae nemorale resultent.•

Atque sic etiam apud nostrum ad disposita vox car

mina suppleri debet.

scaturiginis vena] Fulgentius (p. 13), scilicet

ne in Martiano exscribendo manifeste deprehendere

tur, » poëticam pruriginem « substituit. *

profluxerint] Ita codd. Dresdensis, Darmstat

tensis, Reichenauensis et Britannicus: Vulgata per

fluxerint. Verborum ordo hic est: Si vero properus

Martiani Capellae lib. I. §. 2. 15

- - - - - - -

- - -

- - - -

inquiris, fabellam tibi, quam olim Satura cómminiscens hiemali pervigilio mar

cescentes mecum lucernas edocuit, ni prolixitas perculerit, explicabo.

perscrutator inquiris, (e) cujus scaturiginis vena pro

fluxerint concepta (haec) cet. Perscrutator pro Grotii

scrutator varians lectio est ad libri Norimbergensis

marginem annotata, quam in textum recepi.

satura eonminiscens] Martiani genus scribendi

satyricon est, non invectivum, sed opus miscellum;

ideoque Satyram librum suum, et in principio, et

in Geometria, et in Astronomia xat& tgo6avxo

arotiav loquentem inducit. Gnor.— Martianus Sa

turam (sic enim in Mstis exprimitur, v. Cortius ad

Sallust. p. 549 et Bünemamn ad Lactantium p. 159.)

quasi deam sibi familiarem illud Hymenaeum car

mine celebrantem inducit. Inde » Satura comminiscens

mecum edocuit.« Goez. — Quod ad vocis ortho

graphiam et scripta satyrica attinet, conferantur Vos

sius (in etym.), Cellarius (in orthogr. 1768. 8. p. 549.),

Casaubonus (in Crenii musaeo p. 1 sequ.), Petronii

interpretes (Burm. p. 1 sequ.), Fulgentius Martiani

simia (myth. I. p. 22 Munck.), Turnebus (in advers.

26, 54), Heindorf (ad Iorat. sat. 1, 4. p. 86) et

Barclaius (in sat. praef.). Sed quamvis recte Grotius

adverterit, Saturam loquentem aMartiano non semel

induci, id hoc etiam loco faetum esse mihi quidem

neutiquam est persuasum. Poëtica potius licentia

inest in verbis »Satura comminiscens fabulam mar

cescentes mecum lucermas edocuit.« Nec magis Sa

tura Martianum edocuit, quam lucernas. Ceterum

jure Grotius contendit Martiani Saturam opus mi

scellum esse. Eo enim sensu et Paulus apud Festum

» Satura« inquit » et cibi genus dicitur ex variis re

bus conditum, et lex multis aliis eonferta ij, et

genus carminis, ubi de multis rebus disputatur.«

lucernas] Pluribus hoe symbolum locis Mar

tianus usurpavit (§. 424. 219. 996); qaod avide ar

ripiens Fulgentius (myth. 1. p. 597 Stav.), ut jam

Quum

monuit Goezius, »nocturna, inquit »praesule lu

cerna fabulam commentus sum. « Omnium fere, quae

moetu fiebant, consciam veteres venerabantur lueer

nam (Aristoph. Comeion. ab init., Luciam. Catapl. T.

5. p. 209 Bip.), unde Graecorum proverbium »2*;.

zv%ov sive λέχνον όζειν. Libanius (in vita De

mosth. p. 4. v. 15 Reisk): »036} r&g vöztac gx&

8evöev, άλλὰ διεπονεῖτο τgός φός πεgi zö

yovc. "O&ev xai IIv9£ας 6zóvtov ἐφη, τοὺς

λόγους τοδ 21nuo69&vovg 2*5yvaov &ròçça

öv ö 4nuo6%νης άστείως άμα xa\ rrtxoajc

Oiöcz, ἐφη, δτι λνπό όε λέχνον xaiov.* Et

Cinna (ap. Isidor. etym. 6, 12, p. 259 Arev.).

» Haec tibi .£rateis multum invigilata lucernis

Carmina — — —

Causam vero cur tantopere amarint hanc allegoriam

scriptores, Epicharmus (ap. Cornut. 14. p. 161 Gal)

prodit hisce verbis : » si τέ τι ζητεῖς σοφόν, τῆς

vvxtòς ἐνδνμητέον. « Omnia enim praeclara,

Cornutus addit, melius noctu, quam die, eogitando

reperiuntur. Quapropter Propertius » extremas« me

morat »lucernas*; et Juvenalis (1, 31) Venusinae

lucernae nomine Horatianas lucubrationes insignivit.

Utrumque junxit Ausonius epigrammate (4) quod

fastis praemisit, versibus:

»Sit tuus hic fruetus, vigilatas aeeipe noctes,

Obsequitur studio nostra lucerna tuo..

Unde et Gellius librum suum Noetes inseripsit At

ticas. Arnobius denique (4. p. 144) lueermarum

moderatricem Minervam appellat ipsam.

prolixitas] Sensus idem est, qui in Arnobii (I.

H. p. 158 Salmas.) verbis: »ne forte prolixitas fasti

dium audientiae pariat.« Multo elegantius eadem Vir

gilius (georg. 1, 177) exprimit versu:

b Ni refugis, tenuesque piget cognoscere curas.a

14 Martiani Capellae lib. I. §. 5.

inter deos fierent sacra conjugia procreationesque undique numerosae, liberique

praeclues ac nepotum dulcium aetherea multitudo inter se quodam coelico

larum complexu ac foedere potirentur, praesertimque potissimos connubialis

Bearet adjectio, idque debitum mundo loquax triviatim dissultaret humanitas,

sacra conjugia] Apud Graecos quoque iegoi

y&μοι deorum erant conjugia, in primis Jovis et

Jjinonis, quatenus mystice et symbolice explieare

illud solebant (conf. Casaub. ad Athen. 6, 10. p. 426

f. Valcken. ad Theocr. Adon. p. 564, ibique laudat.

Wernsdorf. excurs. 11 ad pervig. Ven. T. 5. p. 558.

Lobeck. Aglaopham. Königsb. 1829. 8. I. p. 608).

Quapropter saera Junonis teste Lactantio (1, 17)

nuptiarum ritu celebrabantnr, quae et ipsa iegoi

y&μοι appellata sunt : unde etiam oi yapoövteg

zτοιού6ι τφ 4ü xai τη 'Hgq; iegoög ydquovc

(Lexic. rhetor. post Plot. Porsoni p. 670. 29). Pla

toni tamen (de I{. P. 5. p. 458 f. de legg. 8. p. 841

Steph.) hae nuptiae nil nisi sanctae, id est rite in

stitutae et inviolabiles esse videntur. De Cereris

nuptiis v. Serv. ad Virg. georg. I. 544.

procreationesque] Grotius ediderat quidem pro

creationis ; addita tamen nota : »Legendum et di

stinguendum : Cum inter deos fierent sacra conju

gia , procreationes undique numerosae. « — Atque

ita codex etiam Dresdensis habet. Sed e variis le

ctionibus, quas Bondam (p. 52) attulit, meliorem in

textum recepi, qua non solum procreationesque le

gitur, sed etiam paulo post in verbis et inter deleta

copula est, quae etiam a codicibusMonacensi (E) et

ffugiano abest. Goezius quidem substituit indeque,

additque » ad manuscriptorum fidem « ; sed falsus est.

In nullo enim indeque legitur.

praeclues] Vox est illius aevi. Glossae nostrae :

»praeclues, praenobiles •, et alibi : »praecluibus,

honestis. « Et glossa Isidori : » cluis nobilis, cluior

nobilior. praecluis valde clarus et inclitus. « Grot.

• -

— Saepissime (§. 24. 557. 429. 566. 897. 906)

hoc vocabulo utitur noster. Neque qiiasi ex Graeca

Latinaque lingua compositum forte damnandum; si

quidem Plautus toties jam verbo cluere utitur. At

tamen Latinum ejusdem stirpis esse, cujus Graecum

2λύειν, negare nolim.

adjectio] Mss. adlectio. Tertull. : » adlectio ex

plorata. « Goez. — Vellem dixisset in quibus libris

scriptis adlectio legatur, quam pravam ego lectionem

in nullo reperi. Multo igitur minus in textum reci

pienda erat. Sensus est : » Amplexibus quidem gau

debant dii, sed beatissimi fiebant accedente connu

bio. « Adjectio connubialis enim hypallage est, quam

figuram noster saepe usurpat.

debitum] Ediderat Grotius, sicut erat in ante

eum editis, deditum , hac tamen addita nota: »Sic in

Rhetorica: »Deditaque fient quae vetustas praeterit.«

Sed sane malim diditum et didita. Didere enim est

dispergere. Glossa : Dide διάδος, μεριζε. Virgi

lius : — — » tua terris didita fama «, et alibi: »Diditur

hic subito Trojana per agmina rumor. « Glossa Isi

dori : »Diditum, percrebratum, divulgatum. « Gnor.

— Repetiit Goezius, et quod magis reprehenden

dum, in textum recepit vcrbum , quod nullo in

codice legitur. Equidem Dresdensis et Hugiani co

dicum auctoritate substitui debitum. Sensus est: »ne

careret mundus diis varii et multiplicis generis, qui

eun*impferent. « Totum enim mundum plenum esse

deorum et semideorum recepta erat opinio (conf.

§. 150 seq.). Pro mtmlo Claudianus, quem noster

saepe imitatus est, posuerat naturam hisce (rapt.

Proserp. 2, 570) versibus :

Martiani Capellae lib. I. §. 5. M5

poëtaeque praecipue Oeagrium citharistam secuti, caecutientisque Maeonii sua

viloquam senectutem , epica vulgo lyricaque pagina consonarent: nec aliquid

» ε> Q|

» Jam felix oritur proles: jam laeta futuros

Exspectat matura deos. Nova numina rebus

Addite et optatos Cereri proferte nepotes.«

Unde infra (§. 52) Jovi consuluit Apollo ut conce

deret nuptias Mercurio, quibus proferret nepotum

numerum ad eulmen polorum. Id quod probans de

inde Jupiter jussit (§. 95): »jungantur paribus auspi

ciis, et nostris cumulent astra nepotibus.« Cui vero

nostra lectio non placebit, is sane vulgatam contra

Grotium tueri poterit e Donati quidem verbis: »bare

est quod repetas, dedere est ad perpetuum. « Sed

debitum rectius esse mihi quidem e Martialis (4, 1;

9) verbis » debita terris * persuasum est.

triviatim] In triviis enim populi confabulabantur.

Musaeus : Tàó66a y&g άν9gótov φιλοxêgto

μος, ἐν δό σιωπή'Egyov, öveg t£%£ει τις, ἐνῖ.

tguoόοῖσιν άκούει. Catullus : »Omnibus in triviis

vulgetur fabula passim « : adeoque inibi etiam car

mina cani solita. Maro : » — Tune in triviis indocte

solebas stridenti miserum stipula disperdere carmen « :

quo alludit Capella. Gnor. — Adde Horatium (ad

Pison. 245), Appulejum (in metam. 1. p. 28 Oud.),

et confer omnino doctissimum Luciani (de historiae

conscribendae ratione c. 16 extr. p. 418) interpretem

C. F. Hermannum. Sensus infra (§. 96 f.) idem est

verborum »per compita.*

dissultaret] Glossa : » dissultaret, divulgaret.« Sie

» nuptias resultare« et » sonitu resultabant« dixit. Gr.

— Inter utrumque verbum distinguendum potius erit.

De verbo resultare conferas velim quae modo (ad

§. 2) observavi et quae infra (§. 11) observo. Dis

sultare vero, quo Virgilius (Aen. 8, 240 et 12, 925)

utitur, verbum est intransitivum, unde apud nostrum

(§. 5) post verba » debitum mundo « supplendum vide

tur a esse. «

Oeagrium] Ubique Euagrium legitur. — De Or

pheo sermo, qui Oeagri filius. Hyginus de Argo

nautis loquens: »Celeusma* dixit Orpheus Oeagri

filius. « Grot. — Euagrium nomen foedissime cor

ruptum muta in Oeagrium. Goez. — Equidem non

miror Euagrium scriptum esse, et Oeagrium illo ao.

mine intelleetum. Graecum nomen enim Oùxygos

est: ot autem et εν pronuntiatione confundebantur,

unde Eö&ygtos idem est qui Oi&ygiog. Quid?

quod zczτενχησας scripsere pro xatotzn6ag (Ode

riei diss. p. 27). Quoniam igitur variantem orthogra

phiam interpres ego haud curo, minime dubitavi 0e

agrium in contextum recipere, ne Euagrius imperitis

fueum faceret. Confer praeterea* de eo Diodorum

(4, 23), et Apollodorum (1, 9, 16).

caecutientis] Solemne scriptoribus sequioris ae

tatis fuisse videtur, Homerum a caecitate denomi

mare. Tertullianus : » quod clausis vel in totum*Ho

mericis oculis liquet.« — Gorz. — Repetit iilud

Homeri epitheton noster infra (§. 19). -

eonsonarent] Etsi vulgata lectio non ineptum

sensum fundat, tamen vestigiis veteris seripturae,

Bongarsio probatae, »Euagrius (l. Oeagrius) citha

rista«, a qua plane editi aberrarunt, ut insistamus,

tam mexus, quam etiam genius, ut ita dieam, Martiani

suadere videntur. Praecipui poëtae, iidemque gran

daevi pontifices, Oeagrius et Homerus, id in lyricis

et epicis carminibus sequebantur, quod humanitas

de diis deabusque triviatim dissultaverat, i. e. divul

gaverat. Orpheus et Homerus veteres illos de diis

deabusque et eorum connubiis mythos, quasi divi

nitus sibi traditos, carminibus suis intexuerunt, et

his grandaevis, eama vetustate venerandis pontifi

cibus in testimonium vocatis promtior fides accessit.

Scholiastes Euripidis in Alcest. 967; IIgóτος Og

16 Martiani Capellae lib. I. §. 5.

dulcius Jovi inter aethereas voluptates una conjuge loquerentur: hisque ac

cederet promtior fides, quae suadente aruspicio grandaevos pontifices in testi

monium convocat, quum quid Jupiter hominum votis trepida curarum ambage

suspensis multa imiplacabilis hostia denegaret, exorata ejus matrona provenire,

et quicquid ille èx promta sententia Parcarum pugillo asservante dictaverit,

qo&ές μv6trjgux 9 eóv fragaöêδωχεν, δδεν xaì

39gn6x&ia τὸ μv6t7jguov xaÂ£ίτaι, άπό τοῦ

00ακὸς 'OQqo£oc, xai άλλως xai ποιητής καί

μάντις jjv ö 'OQqos&c. Et Fulgentius (fab. 14),

qui fabulas suas maximam partem e Graecis Latinis

que scholiastis compilasse videtur : » Orpheus, Oe

agri et Calliopes Musae filius, Thrax urbe Flevia,

quae est in Olympo monte, ad flumen Enipeum,

mantis citharista. « Goez. — Ad ista omnia non

possum non animadvertere, mixta esse a docto inter

prete antecedentia, et subsequentia, et, ut ille

exiret sensus, totum orationis ordinem mutatum.

Praeterea non erat, quod Bongarsium, qui solus

»Euagrius citharista « primo casu legit, sequeretur,

quum reliqui omnes quartum casum habeant, verior

que sententia sit, »praecipuos poëtas secutos esse

exemplum Orphei et Homeri.« Sed quam Goezius

vult dictio : » poëtae sequuntur quod humanitas dis

sultat », a nemine intelligeretur.' Majorem vero video

diflicultatem, quam ne verbo quidem attigerunt doct;

illi viri. Tot enim a Martiano praemissa nulla sequi

videtur conclusio. Incipit nempe a » Quum «, cui

addidit suljunctivos modos »fierent — potirentur —

dissultaret — consonarent — loquerentur — acce

deret« — atque ex hisce omnibus nihil assumit, sed

abrupta esse videtur oratio. Quapropter vix alio

modo defendi potest verborum structura, quam si,

mutata interpunctione, uti correctam eam supra vi

des, statueris incipere apodosin a verbis (§. 5): » hae

igitur fama *, quibus resumserit orationem, multis

insertis interruptam.

nec aliquid dulcius] Spectare videtur si famo

sum illum Jovis cum Junone congressum (II. 14,

292 sequ.), in quo figmento Homerum non temere

reprehendit Plato (de R. P. 5, p. 590 Steph.).

una conjuge] Alii una cum conjuge , sed male.

Intrusit scilicet aliquis illud cum , qui sensum non

ceperat, neque viderat, conjungendum esse cum

» poëtaeque « verbum »loquerentur. » Sensus est:

» Nil Jovi dulcius una conjuge «, sive : » Jovi una con

jux dulcissima. « Ita Cicero (Brut. 6) : »rem unam

esse omnium difficillimam«, et (in Verr. 1 ab init.)

» quod unum ad invidiam vestri ordinis minuendam

maxime pertinebat. «

quum quid] Lege » cum quod. « Sensum perspice

et laudabis. Grot. Ego vero neutiquam laudare pos

sum, quandoquidem Afer noster magis latine lo

Quid

enim positum hic est pro aliquid, ut apud Senecam

cutus est, quam correcturus eum Grotius.

(de ira 2, 9): » num quis irascitur « cet. atque apud

ipsum Ciceronem legeris » quo quis versutior « cet.

(offic. 2, 9) et (ibid. 3, 19) »Dixerit quis w; qua

propter falsi sunt grammatici, qui eontendunt non

nisi antecedentibus particulis me vel si poni posse

quis pro aliquis. Meliora jam statuit Ramshorn

(§. 160). Noster certe hujus rei non ignarus fuit.

Scribit enim (§. 559) »Sat erit cui « pro alicui.

provenire] Infinitum modum hune, pariter atque

illum, qui sequitur, removere , pendere arbitror

ab aiitecedente voce »testimonium.

Parcarum pugillo] Servius (adVirg. Aen. H, 22):

altera » una loquitur, inquit, scribit, alia filia

Martiani Capellae lib. I. §. 4. M7

delinitum svadae conjugis amplexibus jussuque removere. Nec solum superum 4

regem attestabatur uxorium, idque etiam Diti propositum, idque Portuno,

deducit.« Scribentis Parcae effigiem olim (in palaeogr.

mea crit. III. §. 527) lectorum oculis subjeci.

removere] Adeo uxorius est Jupiter, ut vota,

quae jam, quamvis pingui honoratus hostia, prae

fracte denegaverat, et ut solemni modo irrita esse

declararet, Parcis abolenda commiserat, delinitus

conjugis suae osculis et amplexibus revocet et rata

esse jubeat. Goez. — Non erat quod adderet vir

doctus verba »irrita, abolenda, et revocare.« Par

cae enim Jovis erant scribae, notabantque omnia,

quae fieri ille jubebat (§. 89).

uxorium] Uxorius est nimium deditus conjugi.

Glossarium Philoxeni : »Uxorius, yvvatxouavrjc,

3/vvaixoxQatovuevog ; uxoriosus, ό την ίδίαν

3/vvaixcz qouÂáóv. « Virgilius : »puleramque uxorius

urbem exstruis.« Et qui quid in gratiam earum

facerent, alioqui quod minus facerent. Ita Martianus.

Et Horatius: »sinistra labitur ripa Jove non probante

uxorius amnis.« Alioquin contra Jovem minime

facturus. Quare adhuc in ea sum sententia, scriben

dum in Philoxeno : ό την yvvaixa Aiav φιλóv.

Seeus qui oseulans hic accipit Eusta. Swartius no

ster, cum quo tamen non pugnavero. In alio glos

sario 3/vvatpuov) ς pariter uxorius exponitur. BARTH.

(adv. p. 277). — Poëtarum loci laudati sunt Ho

ratii in odis (1, 2, 19) et Virgilii in Aeneide (4,

966). Apud nostrum igitur Jupiter uxorius est,

unde infra (§. 50) Apollo dicit, notum sibi esse,

- quod in Junonis arbitrio posita mariti sit voluntas.

Alio sensu L. Afranius apud Nonium (p. 28) virum

mulierosum, et feminam (p. 21) virosam appellat.

Portuno] Portunus, deus portuum, ipse est Ne

ptunus. Gloss. D. — Cognomen hoc non solum

Palaemoni, sed et Neptuno tributum, ut liic et libro

quinto: »Portuni trifidam suspirans flagitat hastam.*

Sic intelligendus videtur Apulejus : »Et Portunus

caerulis barbis hispidus et gravis piscoso sinu Salacia,

auriga parvulus Delphini Palaemon.« Namque aper

tissime sejungit Portunum a Palaemone, et Salaciac

jungit. Alibi aliter intelligó ; »Neptunus cum Salacia,

et Portunus cum omni choro Nereidum.« ¥°ro nobis

est Tullius, qui de natura deorum disserens ait:

»Datum igitur est Neptuno alterum« (malim alteri,

in qua opinione postea et Lambinum esse comperi)

»ut volunt, fratri maritimum omne regnum, momen

que productum ut Portunus a portu, Neptunus a

nando paulum primis literis immutatis.« Et quis

neget de Neptuno sensisse Virgilium, cum canit:

— — — — »imis sub fluctibus audiit omnis

INereidum Phorcique chorus Panopaeaque virgo.

Et pater ipse manu magna Portunus euntem

Impulit« — — -

Et ut in his quidem locis Neptuno Palaemonis no

men attribuitur, ita vicissim videatur Neptuni no

men Palaemoni ab Ausonio assignatum, quis

»Isthmia Neptuno data sunt, et Pythia Phoebo.«

Verum, ut dico, videtur, nam locus hic etiamnum

vereor ne in mendo cubet, et pro Neptuno, Portuno

restituendum sit. GnoT. — Grotium quamvis Heyn..

ad Aen. §, 241 in illis Virgilii versibus explieatis

reprehendat ; apud nostrum Portunus omnino est

Neptunus.

Gradivum] Unde hoc nomen Gorallus ad Al

binovanum (eleg. 1, 23. p. 7 not.) explicare studet

hisce verbis: »Existimarim gradi in cascorum Lati

morum sermone significasse interdum idem ac fre

quentativum grassari, hoe est, latrocinium exer

cere.« Quae quidem observatio satis placet: quem

admodum enim Minerva praedatrix cognominatur,

ita et Mars praedator dici potest.'

[8 Martiani Capellae lib. I. §. 4.

certumque esse Gradivum Neriemis Nerinae conjugis amore torreri; Aesculapio

quoque non dispar affectio, similique persuasione transduci Ope conjuga

Cybeleque permulsa moestissimum seniorem deorum: Janusque Argionam

Nerienis] Deae hujus Mavortiae meminerunt En

nius, Plautus, Imbrex, Agellius grammaticus, et

Cn. Gellius historicus antiquus, quem tamen (ut

et hoc obiter dicam) Agellii nomine citare videtur

Nonius in voce Bubo. Dicta ceterum haec dea a

voce Sabina, quae fortitudinem denotat, a qua et

Nerones. Glossa : Nero άνδρειος. Gnor. — Con

cinit cum hisce Goezius. Sed hi docuissent vellem,

cur Nerienis Nerinae noster scripserit? Nerio enim,

sive Neria , vel Neaera , erat Mavortiae conjugis no

men (Licin. Imbrex ap. Gellium 15, 22. p. 180

Conr. Gellii in annal. locum a Grotio laudatum re

peries in append. ad Cortii Sallust. p. 53); Nerinus

Unde

Martianus infra (§. 918) Nerinam chelyn dixit pro

autem est a Nereus, ut a mare marinus.

marinam. Sed vix credo nostrum illius originem

ducere voluisse a Nereo. Porphyrionem potius in

mente habuisse videtur, cujus ad Horatii carmina

annotationem hanc Gyraldus (op. I. p. 320) affert:

•A Minerva Mars victus est, et obtenta virgini

tate Minerva Nerine est appellata (vel potius Neri

ene). « Utrumque igitur nomen conjunxisse noster

. videtur. Praesidium certe haec conjectura habet in

iis, quae sequuntur, ubi et Saturni conjugi duo

pariter tribuuntur nomina. Nerina igitur, sive Ne

riene Minerva est, non Galatea, ut Scaliger (ad

Orph. p. 283. n. 8 Gesn.) sibi persuaserat, qui et

Nerienis cognomine Martem appelfari affirmat. Sed

nullum affert auctorem, suspicorque hanc meram

esse viri docti conjecturam e Gellio et Martiano per

peram intellectis captam. Minervam igitur amore

prosecutus Mars erat, sed eam ipsam conjugem non

habuit, quae Bellona potius erat (Augustin. de civ.

dei 6, 10). Sed, ut nihil in obscurissimo hoc loco

praeteream, in Basileensi codice legitur Nerienis

Neriae, addita glossa: »filia Neriae.« Temere etiam

Burmannus (in antholog. Lat. I. p. 57 not.) correctu

rus erat Stephanum et veterem editionem Romanam,

quae in epigrammate copulam et inter nominaNerie

nes ac Minervae omisit.

Ope conjuga] Lege et distingue: »Aesculapio

quoque non dispar affectio, similique persuasione

transduci. Ope conjuga Cybeleque permulsum moe

stissimum seniorem deorum. « Aesculapii uxor Lam

petie, ut Hermippus testatur, quem auctorem citat

nonnunquam Arnobius. Scripsit tQiu&6tQa. Vocem

illam »conjuga« apud Madaurensem invenias. Cybe

lem et Opem eandem esse quis ignorat? Ceterum

animadvertas et hic et alibi saepius sensum non

satis cohaerere. Sed nec illud reticendum, et Meur

sio meo, et mihi in mentem venisse, commodius

hic forsan legi posse »Ope consiva « vel »Consivia.«

Vide si lubet Varronem, Festum, Macrobium: fe

storum Opeconsivorum mentio in calendario veteri.

GaoT. — Ego nihil praeter interpungendi rationem

mutare ausim. Ceterum &vaxöÄov9ov Hygino,

Fulgentio, et nostro etiam Martiano familiare nemi

nem morabitur. Goez. — Omnino servanda Marti

ani verba erant: quamvis enim Ops Consivia appel

laretur veluti Janus Consivius ; inde neutiquam se

quitur Martianum hocce cognomen scripsisse. Neque

interpunctio mutanda erat, ut mox videbitur. »0pem

appellamus« sunt verba Maerobii (in Saturn. 1, 12)

»quod ipsius auxilio vita constet.« Quae qui legerit

satis mirari nequibit Pluchetium qui (in hist. coeli

1, 2, 58) deae hoc nomen ab Hebraeo vocabulo,

quod putrescere significet, derivare potuerit!

permulsa] Ita in omnibus libris, tam editis,

Martiani Capellae lib. I. §. 4. 49

quam scriptis. Quapropter supra contendi, non posse

hoc comma interpungi, quemadmodum Goezius etGro

tius jusserant. Nulli enim usui antecedentium emen

datio est, si ea admissa obseuriora redduntur, quae

sequuntur. Verba quidem melius cohaererent, si

Saturnum ab uxore permulsum esse Martianus seri

pisset; at vero non seripsit: quare interpretis of

fieium est, verba seripta, quoad fieri potest, iuter

pretari. Intelligo igitur »moestissimum deorum semi

orem« permulcendo uxorem minus fieri moestum.

Quumque hoc tantum modo obseura illa explicari

possint, omnino comma a verbis »similique persua

sione transduci« repetendum est. Moestissimum de

nique illum seniorem deorum esse Saturnum e Ser

vii (6, 325) patet verbis : »Ops terra est, uxor

Saturni, quam Graeci Rheam vocant.•

moestissimum] Hujus Saturni dei effigiem prae

bent monumenta (ap. Montf. I. p. 19. Passer. in lu

eern. I. 9 sequ. Stoseli. dact. tab. 14. 15. Raspe

tab. 14. Spon. recherch. 69. Cuper. apotli. Hom.

44. Graev. thes. XII p. 1045. tab. 8. et Museum

Pio-Clem. VI. 39).

Argiomam] An Angeronam, cujus meminitVarro

et Festus? an potius 4geromiam, cujus Augustinus?

Glossa vetus: »Angeronia j 9εὸς ßovÃîc zczi

Sane Arnobius Juturnam

Jani uxorem facit, non Angeronam vel Ageroniam.

xcctgóv«, l. Ageronia.

Grot. — Loeus hand dubie est mendosus, nee pla

eet Angeronam reponi eum viro magno. HEINS. (ad

Ovid. met. 14, 534. p. 962 Burm.). — Nomen alias

mihi non est lectum, nee dubito mendosum esse. Ca

stigavi certe plurima ex ingenio (!!), et si vacaret

singula examinare, nulla esset plagella, in qua non

errores possem exhibere commissos. HErNs. (in

Burm. syll. epist. III. p. 460).— Bond. et Vulcanius

Argiomam , Bongarsius Argonam. »Feriae sunt

(Macrob. saturn. 1, 10) divae Amgeroniae, cui pon

tifices in sacello Volupiae saerum faciunt, quam Ver

rius Flaccus Angeroneam dici ait, quod angores

ac animorum sollicitudinem propitiata depellat.« Goez.

— Cf. monumenta Montf. ant. expl. M p. 559. Causei

nfus. II. 55. Cayl. receuil II. 79. III. 44. IV. 72.

Graevii thes. IV. 1785. Sed neutiquam Angeroniam

in textum reeipere debebat Goezius, et sic aenigma

in aenigmatis locum substituere. Nemo enim veterum

unquam Jani aut uxorem aut amicam dixit Ange

roniam, praesertim quum Opem, Saturni conjugem

modo nominaverit noster. Heinsii etiam temeritas

hic elucet corrumpentis semper fere e sola conjec

tura scriptores. Nihil enim mutandum erat, siqui

dem Argiona est Juno, quae inde ab Homeri ae

tate (Il. 4, 8) cognomen nacta erat τῆς 2Agyeins

(Herodot. 1, 51. 6, 81. Strabo 3. p. 215. 9. p. 413.

Casaubon. Jamblieh. Vit. Pythag. 14 f. p. 49). Argi

vam appellant Cieero (N. D. 1, 29 f.) et Virgilius

(Aen. 3, §47). Gentile autem Argiona pro vulgari

Argia, sive Argiva, Martianus e Graeco Agyeu

a$vm (v. Antimach. ap. Steph. Byzant. p. 102) mu

tuatus est. At plures forsan ignoraverint, quid Jano

eum Junone fuerit commune ? Istis haee igitur re

vocamus in memoriam : Junoni certe cujusvis mensis

initium sacrum erat (Laurentius Lyd. 3, 7. p. 98

Roeth.) secundum illud Ovidii (fast. 4, 55):

» Vindicat Ausonias Junonis cura Calendas.«

Quin Junonem etiam quasi Janonem dictam esse

legimus (Isidor. etym. 8, 11, 69 Arev.). Janus vero

Junonii eognomine gaudebat, quia teste Macrobio

(Saturn. 1, 9 et 15) non solum Januarii, sed om

nium mensium ingressus tenebat. Facile igitur per

spicitur, quo pacto noster dieere potuerit Jani Juno

nem esse amicam. At vero ne sic quidem dixit :

sed » Janum miratum esse utraque faeie Argionam•,

quod idem est atque in unoquoque anno. Confer

Aurelium Victorem (de orig. gent. p. 6 Bip.).

3 *

20 Martiani CapeIlae lib. I. §. 4.

utraque miratur effigie. Nam reginam lacrimas tantum dicunt marito dependisse

Memphiticam, ut obsita luctu perpetuo nunquam eum contenta sit invenire.

utraque] Passive dixerat Ovidius (fast. 1, 98);

— »ancipiti mirandus imagine Janus• -

Martialis autem (10, 28, 6):

»Et fora tot numeras, Jane, quot ora geris.«

Romae enim positus erat inter duo fora. Adde Li

vium (1, 19, 8), Florum (1, 2, et 4, 12), Eutropium

(9, 2), Aelium Lampridium (in Commodo Anto

nino 16), Julium Capitolinum (in Gordiano tertio

26), et Herodianum (1, 16).

hujus dei in monumentis adhuc supersunt effigies

(v. Montfauc. I. p. 25. Passer. in lucern. I, 6. Choul.

de relig. Roman. p. 11 et 13. Cuper in Harpocr.

p. 204).

Ceterum permultae

nam] Lege : Jam reginam. V. Gronovium (ad

Macrob. in somn.Scip. L. 2. c. 16). Vonck. — Non

tanti haec animadversio est, ut vulgaris mutanda

sit lectio.

reginam] In pluribus lapidum titulis (ap. Grut.

85, 12 et 15) Isis appellatur regina, et ab Appulejo

(metam. 11 p. 755 Oud.) »regina coelis, siquidem

sol coeli erat rex. Sunt etiam in permultis monu

mentis Isidis effigies (ap. Caus. thesaur. I, 2. Casal.

de rit. 67. 72. 74 et 85. Stosch. dactyl. I. 3. 8.

AM. II. 52. 60. 62. 64. 66. 70. 101. Spanl. num.

I. 502. 689. Cuper. Harp. 35. 46. 47. 51. 70.

109. Choul. relig. Rom. 272. Schlaeg. num. Hadr.

13. 62. 88. 137. 187. Montf. I. ad p.311. II. 271.

Suppl. II. 35. sequ. Beger III. 500 Raspe tab. V.

n. 321. 323. tab. VII. 277. 280. 324. 527. Mensa

Isiaca 34 et tab. I. n. 4. 8. 9. Gorl. II. 466. 468.

470. 675. Wilde gemm. tab. 3. Chifflet. 112. Au

gustin. gemm. I. 1. 68. II. 4. Cayl. I. 4. §. III. 9.

IV. 4. 6. 10. 23. 125. VI. 23. VII. 9. Spon. re

eherch. 465. Marm. Oxon. I. tab. 42. n. 71).

tantum] Alii stantum dicunt. « Male! Goez. —

Cur male? Immo melius censeo. Infiniti enim modi

jam cessaverant, quum praecedat » Janus miratur.«

Unde rectius » dicunt dependisse •, quam si nullum

additum esset verbum finitum. Sed ne sie quidem

vox dependere intelligitur, nisi adjeceris »lacrymas •,

id quod e codicibus adjectum vidi a docto quodam

viro in libri Norimbergensis margine et in textum

recepi. -

marito] Alii tamen de filio narrant, ut Lactan

tius : »Isidis Aegyptia sacra sunt, quatenus filium

parvulum vel perdiderit, vel invénerit. Nam primo

sacerdotes ejus deglabrato corpore sua pectora tun-.

dunt, lamentantur, sicut ipsa, cum filium perdidit,

fecerat. Deinde puer producitur quasi inventus et

in laetitiam luctus ille mutatur, ideo Lucanus: »—

numquam satis quaesitus Osiris.« Quo in loco duo

veniunt animadvertenda: primo quod carmen Ovi

dianum Lueano attribuit; deinde quod, cum alii de

marito Osiride narrent, ille de puero odisserat. Utram

que, nisi fallor, sententiam conjungit Arnobius :

»Aethiopicis solibus Isis furva maerens perditum

filium, et membratim conjugem lancinatum. « Vi

dendus et Plutarchus in libro de Iside. Gnor. —

Adde Servium (ad Aen. 6, 154). Ex reeentioribus

notandus Casalius (de Aeg. ritib. p. 81 f.), qui La

ctantium incaute exscripsit errore non animadverso.

Memphiticam] Pro4egyptiacam. Pariter noster

infra (§.223)Memphin ponit pro Aegypto, et (§. 178)

Memphiticum mensem pro Aegyptiaco.

nunquam eum] Leges »nunquam eum non tenta

sit invenire.« Nam sensus exigit. — Vonck. (spec.

crit. p. 78. Ejusd. lect. Lat. p. 54). — Vonckii sci

licet sensus, qui non idem est Martiani. Lucamus

(8, 833) Isidem allocutus cecinit:

»Et quem tu plangens hominem testaris Osirin.

Martiani Capellae lib. I. §. 5. 21

Hac igitur fama, hisque deorum alternis amoribus commotus concitatusque 5

Cyllenius, simulque quod cunctorum affectiones et thalamos, dum paret

pluribus, conspicatur, uxorem ducere instituit. In quam sententiam mater illum

anxia, quum ammua peragratione Zodiaca in Pleiadum numero salutaret, impu

Prudentius (e. Symm. 1, 630) meminit

•Isidis amissum semper plangentis Osirim.«

Sed haud dubie noster ad illud respexit Ovidii (met.

9, 692): »nunquam satis quaesitus Osiris.« Uter

que autem, et Ovidius, et Martianus, procul du

bio sacra illa Aegyptiorum notissima, Osiridis άρα

vu6μόν et εὐge6tv, in mente habuere. QuodsiVon

ekius festa illa quotannis repetita non ignorasset,

et legisset, tam luetum ob deperditum Osirin, quam

gaudium ob inventum, singulis annis renovata esse

(Orphei Argon. 32. Plutarch. de Iside p.366. Serv.

ad Aen. 4, 609), profecto corrigendi pruritum sup

pressisset. Suo igitur eritico doetior noster, et jam

ante eum Minucius Felix, qui (21, 7) de Aegyptiis :

»nec desinunt« scribit »annis omnibus vel perdere

quod inveniunt, vel invenire quod perdunt.« Ter

tullianus etiam (adv. Marcion. 1, 13): »Sie et Osi

ris quod semper sepelitur, et in vivido quaeritur,

et cum gaudio invenitur, reciprocarum frugum, et

vividorum elementorum, et recidivi anni fidem ar

gumentantur. »

commotus] Ediderat Grotins »motus concitus

que« 5 pro quibus e eodicibus Vossiano (v. Voss.

ad Melam p. 47. Arntzen. misc. p. 198), Hugiano

et ad librum Norimbergensem notatis substitui su

periorem lectionem.

Cyllenius] Quantopere in dictione variationem

noster amet, maxime e mutatione propriorum no

minum videre licet. Eundem enim Mercurium per

multis nominibus appellat, ut Areadis (§. 7. 34.

705), Atlantiadis (§.38. 726. 889) nempe nepotis

Atlantis (Horat. od. 1, 10, 1), Majugenae (§. 59.

92. 211. 217. 228. 422 f.), Thoytl (§. 102), et

saepissime Cyllenii (§. 34. 59. 100. 111. 210. 214.

9218. 925. 258. 330. 565. 587. 705. 725. 734.

815), quod quidem cognomen vel ab Arcadiae monte

Cyllene deducendum (Strabo 8. p. 388. Casaubon.

Mela 2, 5. Virgil. Aen. 8, 139), vel -uterque et

deus, et mons a Cyllene, Elati filio (Pausan. 8,

17, 1), nomen aecepit. Alia apud Festum (p. 410

Dacer) et Servium (ad Aen. 8. 158) de eo reperies.

affectiones et thalamos] Tam furtivos amores,

quam conjugales. Goez.

dum paret pluribus] Nuptiae enim sine mutuo

verborum commercio fieri nequeunt. VulcAN. —

Nugae ! Sensus potius est : dum plurium deorum,

non solius Jovis, dicto audiens est, qui inde ab

Aristotele (rhet. 2, 24) xotvòς ἐρμής appellatur,

et commune profundis et superis numen erat (Clau

diam. Proserp. 1, 885 add. nostr. §. 126 et Macrob.

Saturnal. 1, 19), occasionem saepe nactus est de

Orum advertendi amores. Erat enim Mercurius, ut

verbis Horatii (od. 1, 10, 18) utar,

» superis deorum Gratus et imis.«

mater] Nimirum Maja, quod nomen Aegyptia

emm esse Ham (quantitas) Hugius (in myth. p.276)

contendit. Absurda de hoc nomine Plueliet (hist.

eoeli 1, 2, 39) profert. -

Zodiaea] Pro Zodiactea leg. vel Zodiacea, vel

si hoc mavis, cum patre meo hoc pacto: » cum an

nua peregrinatione Zodiaci eam • cet. Gaot. Qua an

notatione deceptus Goezius edidit Zodiacea addidit

que alios habere Zodiactea, alios Zodiaci. At Zo

diaci nemo habet, et Zodiacea aeque vitiosum ac

92 Martiani Capellae lib. I. §. §.

lerat, praesertimque quod palaestra crebrisque discursibus exercitum corpus

lacertosis in juvenalis roboris excellentiam toris virili quadam amplitudine re

midebat.

Zodiaetea, Zodiacus enim jam est adjectivum (îao

διακός, η, δν. Maneth. apotel. 4, 168) quapro

pter ab eo aliud adjectivum formari nequit. Mar

tianus veram scribendi rationem haud ignorans aliis

locis semper recte » zodiacum tractum (§. 44), zo

diacum cyclum (§. 824), zodiaca hospitia (§. 8)•

scribit: quumque critica ars jubeat e scriptore ipso

ejus vel librariorum errata corrigere, haud dubitavi

Zodiaea reponere, quamvis si semper zodiacteus

scriptum esset, hoc cum Flori (2, 9), Frontonis

(II. p. 340 Maji), Solini, Isidori, aliorum serioris

aevi scriptorum Syriaticus comparare liceret. Paulo

post pro salutarat meliorem lectionem salutaret re

cepi e Darmstattensi, Vossianoque (Arntz. mise.

p. 198) et illis codicibus, e quibus variantes suas

ad libri Norimbergensis marginem annotavit anony

mus quidam. -

Pleiadum] IIÂ»jüóóec Graeco nomine appellan

tur. Isidorus (etymol. 3, 71, 15. p. 462 Arev.) :

» a pluralitate dictae, quia pluralitatem Graeci πλειό

τητια appellant. Sunt autem stellae septem ante

genua Tauri, ex quibus sex videntur: nam latet

una. Has Latini Vergilias dieunt, a temporis sig

nificatione, quod est ver, quando exoriuntur. Nam

occasu suo hiemem, ortu aestatem primaeque na

vigationis tempus ostendunt. « Transierunt haee

e Romanis in Germanica ealendaria ea quae Ru

memkalender appellant, quorumque antiquitatem im

periti nimis extollunt, siquidem ne discernere qui

dem possunt literas Gothicas a Rumis, id quod et

Sheringhamo (p. 217. 231. 257. 238. 245. 244.

285 — 287. 545. 558) vitio vertimus.

autem Pleiadibus assignando variant auetores (Gel

In loco

Ac jam pubentes genae seminudum eum incedere, chlamydeque

lius 13, 9). Geminus (in apparent. e. 2. p. 45)

Pleiades esse docet sex stellas in dorso Tauri, nempe

in gibbo (v. imag. in Hygin. astr. 3, 20 p. 439

Munck.), in fronte autem quinque nominari Hyades.

Adde Apollodorum (3, 4, 5). Quod reliquum

est, de Maja, Mercurii matre, noster infra (§. 32.

180) iterum agit.

lacertosis] Lacerti eminentia museulorum. Co

lum. » Feminibus iacertosis. « Glossae toros humeros

exponunt. Gnot. — Virgilius de equo » quod toris

Gloss. B. — Sen. Herc. fur.

624 : » agnosco, toros humerosque « et Val. Flacc.

animosum pectus. «

» conspicuusque toris Hercules. « Goez. — Hunc

Martiani locum ita imitatus est Lactantius de opi

ficio dei cap. 10 : »Valida et substricta nervis ad

fortitudinem brachia, toris insignibus extentum la

certorum ingens robur. « PaicAEvs (ad Appul. apol.

V. III. p. 467. Oud.)— Immo versa vice Lactan

tium Martianus imitatur. Certe hune multo juniorem

ille imitari non potuit! Sed in Priapeis etiam le

gere licet (56, 2):

» Phoebus comosus , Hereules lacertosus.«

Conf. praeterea inferiorem locum (§. 84 et not.).

juvenalis] Grotius : juvenilis : sed nostram le

ctionem hoc loco et infra (§. 36) e libris scriptis

Leidensibus suppeditat Oudendorp (ad Appulej. I.

p. 725), et concinit Darmstattensis codex. -

renidebat] Legendum remitebat. Paic. (ad Appul.

III. p. 467 Oud.) — Cave corrigas verbum, quo

noster quam saepissime utitur (§. 17. 67. 76. 208.

581. 727. 728), quodque apud optimos eodem

sensu legitur scriptores, atque multoties repetitur

a Catullo (39 per tot.). Nec perspicio eur Prieaeus

Martiani Capellae lib. I. §. §. 923

;•*.'

indutum parva invelatumque cetera humerorum cacumen obnubere sine

magno Cypridis risu non sinebant. Rationabili igitur proposito constituit pellere

remitebat praeferat : sensus enim idem erit, utrum

legeris (v. vir doctos ad App. I. 108 Oud.) Re

nidens enim placet ob hilaritatem, renitens ob ni

torem. Prius Cicero (de fin. 1, 8) expressit verbis

» leniter arridens. «

pubentes] Ita Vossianus codex pro Grotiano pw

bescentes. Pubentes vero malim, ut »pubentes her

bae « apud Virgilium Aen. 4, 514. Adde Junium

de coma c. 4. p. 405. ARNtz. (mise. 198) — Ita

et codices Hugianus, Reichenauensis, Basileensis,

et Darmstatteusis, variansque lectio in Norimber

gensi libro ad marginem annotata.

elilamyde indutum] Sic Appulejus de eodem

Mercurio : » adest luculentus puer, nudus nisi quod

ephebica chlamyde sinistrum tegebat humerum. •

Hic enim mos eplebis, unde ἐφαßuxά εῖματα

Theocrito (ut docte collegit Meursius meus) et

è^raopiósg.

tato chlamides. « Hujus rei exempla aliquot in an

Lucilium hinc intellige : »Inde parec

tiquissimis manuscriptis Germanici figuris, quas

brevi edemus. GaoT. — De chlamyde ephebica cf.

Locella ad Xenoph. Ephes. p. 157. Jacobs ad An

tholog. gr. I. 1. p. 245 Anecdota Hemsterhusiana

p. 219 ed. Geel. Adde ad Appulejum (Op. I.

p. 757) notas, et Ovidium (met. 2, 733). Chlamys

praeterea vestimentum erat peregrinantium (Plauti

Pseud. 4, 2, 8. Mercat. 5, 2, 71), quod deorum

nuntio omnino conveniebat. Zoega apud Hugium

(myth. 269 not.) Hermetis nomen Aegyptiacum

esse docet EP-ME quod vertit »Veritas«, unde

tradente Plutarcho (de Iside 28) acclamatio illa

in festo die : yÀvxò j άλη9εια.

invelatumque] Distingue »invelatumque cetera

humerorum, cacumen obnubere « cet. VoNck. (spec.

erit. p. 78) — Profecto id agere videtur iste cri

ticus, ut totum corrumpat Martiani opus. Absit certe

ut sic distinguamus! Risum enim Veneris movebat,

quod »parva chlamys humerorum tantum cacumina

obnuberet«, cetera autem (pudenda praesertim) nuda

essent. Et sane in permultis Mercurii imaginibüs

lumeros tantum tectos fuisse chlamyde (Montfauc.

ant. expl. I. tab. 68. 74. 75. 76. Agostin. dial.

p. 172. Beger spicil. p. 139. Velseri op. p. 367.

Fabretti inscr. p. 452. Boissard. IV. 79. 80. 128.

Cayl. III. 43. Choul relig. Rom. p. 140. 141. Spon

recherch. p. 469. Graev. thesaur. V. p. 746. VI.

841. Mus. Florent. I, 70 sequ.) videre licet. Qua

rum imaginum unam a Causeo (mus. Rom. I. 47)

vulgatam, ut ad manus sit, non gravamur infra

subjicere.

Quod reliquum est, verborum in Hagiano . codiee

ordinem » magno Cypridis risus praetuli. Altiorem

praeterea in hac fictione sensum capere sibi,visus

est Johannes Sarisberiensis (metalog. 4, 29. p. 909),

quem vide.

924 Martiani Capellae lib. I. §. 6.

6 coelibatum. Itaque pro industria et dignitate quam conveniret accipere, cuncta

'merito longae deliberationis alternat. Nam Sophiam ipsam miro quidem cu

piebat ardore, quod prudens sanctaque sit intemeratiorque cunctis pulchrior

que virginibus; sed quod sororis ejus collactea et indiscreto amica foedere

videtur, perindeque ad innubas ipsa quoque transisse, eam in Palladis im

juriâm non placuit coaptari. Non dispar illum formae desiderabilis grataque

pellere eoelibatum] i. e. exuere. Pariter Ovidius

(metam. 2. 858):

»Pelle moram, solitoque celer delabere cursu.«

industria] Grotius habebat »industriae dignitate « :

ad quae Vonckius (p. 79): »lege : pro inlustri ea

dignitate. Dignitas notat corporis staturam et for

mae pulchritudinem (Nepos in Eumene e. XI).« —

Haec ille : sed cessat conjectura, siquidem e codice

Dresdensi veram restituimus lectionem.

cumcta merito] Eleganter conjicio cunctamento.

Gaot. — Perquam eleganter Grotius cunctamento

eonjiciebat. GoEz. — Sed finxit Grotius istam vo

cem, quae Latinis auribus inaudita est. Quare sa

tius duco Martiani verba retinere, quae sic intel

ligo : »Mercurius cumcta, quae sint longae delibera

tionis, merito ponderat examinatquè.

alternat] Glossa Isidori : » alternanti, diu cogi

tanti. « GaoT. — Alternare eum quarto casu signi

ficat fácere ut alternatim res compareat. Ita Ovi

dius : » altermare fidem «, et » alternare vices « dixit.

Similiter Justinus (56, 4, 1. p. 627 Gron.): »Re

certe Mercurius modo de hac, modo de illa du

gni mutatio inter novos reges alternabatur. «

cenda cogitabat deliberabatque.

nam] Deleatur nam. WALTHAmD. — Perperam

alii mami addunt. GoEz. —

omnes etiam codices Monacenses, Dresdensis, alii,

Praeter Grotianum

exhibent mam , nec sine causa conjunctio haec ad

dita est; nam verbum alternat , sive alternatio

nunc explicatur.

sororis ejus] Mercurii nimirum, Minervae.

collactea] Vossianus codex collactanea: sed idem

est; quamvis Cornelius Fronto, teste Ausonio Pop

ma (p. 116), nimis subtiliter statuerit » collaetaneum

iisdem mammis, collacteum autem uno eodemque

lacte educatum esse.« Cèrte promiscue usurpantur

collactaneus et collacteus, non solum in libris (Ju

venal. 6, 507, si lectio vera ; Brisson. de verb. sign.

h. v. Hygin. fab. 224. et Munck. p. 292); sed in

lapidum etiam inscriptionibus (Reines. p. 555, n.

16 et aliae p. 536 laudatae). Noster etiam infra

(§. 111) eadem utitur voce, quare nihil mutandum.

innubas] Hinc est, quod Minervam, cui innuptae

cognomen erat (Virg. Aem. 2, 51, Athenaeus 5, 20),

eam protegere dicat.

coaptari] Usitatius forte et melius cooptari. Sic

et libro secundo lubens legerim : » quae adhuc mor

talis adversus vim superam in praesidium cooptarat«

et infra in fine libri primi »in deorum numerum eo

aptentur« in MS. fuit cooptentur. GnoT.— Cooptari

habent Grotius et Bongarsius : Bodianus vero co

aptari. Goez. — Neque Grotins cooptari habet,

sed conjecit tantum, neque Bongarsius, neque ullns

ex omnibus codicibus id exhibet, et quamvis in

Dresdensi pro coaptari legatur coaptare sibi, idem

tamen verbum non mutatur. Eo minus etiam uni

formis lectio a Goezio corrigenda erat, quo certius

noster eodem verbo infra (§. 141) utitur, et quo

facilius intelligi poterat. Significat enim apte con

jungere, quo sensu Augustinus, Hieronymus, Pru

Martiani Capellae lib. I., §. 6., 25

--- -

luculentas in Manticen quoque succenderat. Nam et nobilitas generis illam, quippe

Pronoees majorem filiarum, et providum perspicacioris prudentiae commenda

deutius (psyehom. 557) et Sarisberiensis (de nugis

eurial. 3, 10) aliique eodem verbo utuntur. Namque

compositum id ad analogiam est τοῦ eoaequare,

quod optimis scriptoribus Ciceroni, et Sallustio jam

usitatum fuit*, neque absurda sententia: Merenrius

e rationibus praemissis noluit, ut Sophia sibi eo

aptaretur, quemadmodum marito uxor coaptanda est.

grataque luculentas] Lege »non dispar illum

formae desiderabilis gratiaeque, lueulentas«, aut

»forma desiderabilis grataque juventas. Wonck.

(p. 79)— Mavtvxrj divinatio est, quam licet per

prosopopoeiam mulierem finxeris, juventutem tamen

ei vix alius quisquam tribuerit. Neque apud Mar

tianum legitur, sed »formae desiderabilis grataque

lueulentas •, quod nomen substantivum, quamvis

non nisi apud nostrum legatur, nom magis tamen

quam luculentitas, quo ejusdem aevi scriptores

utuntur, barbarum est. Si quis omnia, quae Mar

tiano propria sunt, expungere vellet, profecto non

hune, sed semet ipsum ille legeret. Atque seri

ptorem veterem intactum servare, omnino criticis

prima lex esto. l- ;*.

Manticem] Mavtxrjv antea Mavtxrjv dictam

esse doeet Plato (Phaedr. p. 244 Steph.) qui qui

dem divinationem non male a furore ducit. Eadem

Mantice infra (§. 25), redit, nomine, etiam Xvg

ßoÂuxijc (§. 894). De ea conferendus Cicero, (de

legg. 2, 15).

Promoees] Lege eum Ms. Pronoea. Pronoea

enim dea. Tullius de diis agens : » neque anum fa

tidieam Stoicorum πgóvouxv. Meminit et glossa

rium ab Henrico Stephano editum titulo de deabus:

»Providentia, argóvoux. « Innuit hanc Capella lib.

secundo : » Zeno ducebat, feminam providentem. «

Gnor. - Lege, ex MS. » quippe Pronoës majorem

filiarum. • Zinzenl. (promuls. 19. in Schminck. synt.

crit. p. 227). — Certe erravit Grotius jubens Pro

noea legere: unde miror Goezium vel in textum re

' cepisse malam illam lectionem. Non enim IIøåvota

filia erat, τῆς Mavrwijc, sed contra haee illius

filia. Et non solum in editis ante Grotium Promoës

legebatur,, sed, in melioribus etiam libris scriptis

legitur vel Pronoeae (Munck. ad Hygin. p. 62. Ou

dend. ad Appulej. I. p. 97), vel Promoees (Bom

dam in var. lect. p. 52. Arntzen. misc. p. 198.

199), et recte quidem ad exemplum Graeci IIgo

voimc* modo ne vulgari sensu Graecam voqem

pro Providentia (v. §. 52 not.) acceperis, sed spe

ciali potius, quo cauta sive provida circumspeetio

est. Id quod ex eo patet, quod IIgóvoux mater

dicitur Mavttxijg sive divinationis, cujus providumw

perspicacis prudentiae ingenium tantopere placuit

Mercurio. , , -

majorem filiarum] Edidit Grotius: » quippe Pro

noë major est filiarum. « — Lege ex MS. »quippe

Promoës majorem filiarum.• A. nobilitate generis

commendat, majorem natu esse Providentiae filia

rum, scilieet ex tribus, quae sunt: cognitio praeteri

torum, praesentium, et futurorum. Major ideo, quia

majoris prudentiae futura praescire, quam nosse

praeterita. « Znzeru. (1. c. p. 227 Sehminek.) —

Auctore cod. MS. mecum legendum esse non du

bitabis: »Pronoees majorem filiarum« BoNDAM. (var.

lect. p. 52). — Vossianus codex, Pronoës, quod

unice verum est, nisi malles « Pronoës majorem

filiarum. « Pronoae ex alio eodice Leidensi malebat

Muncker. ad Hygin. fab. 24, qui praeterea osten

dit, major hic poni pro superlativo, de quo vsu

vide et vir. doct. ad Liv. 5, 20. Aaxtz. (misc.

p. 198. 199). — Adde nostrum infra (§. 121. 180.

4 -

926 Martiani Capellae lib. I. §. 7.

bat ingenium. Sed ipsis diebus forte immensi amoris impatientia, ultro juvenem

secuta, Apollini fuerat copulata. Voluit saltem Entelechiae ac Solis filiam po

891. 919 f.) et cf. Davisium (ad Cic. de div. 1, 51 n.

6. p. 71). Enallage vel Graecismus est (Wurm. in

Dinarch. p. 142), quo noster non solum infra (§. 121)

verbis •decentiorque coelitum« utitur ; sed saepe

Martianus positivum etiam cum secundo casu jun

ctum pro superlativo ponit (§. 34. 88. 659), quem

grammatici »superlativum comparationis« vocant. Co

dicibus supra laudatis adde Dresdensem, in quo

» Pronoeës majorem filiarum « legimus. Quod reliquum

est, Zinzerlingius »majorem filiarumn« non pro natu

maxima, sed potius pro praestantissima accepit.

providum perspicacioris] »Praevidum perspica

tioris « ita ms. Leid. Goez. — Haud scio cur pro

bona malam substituere voluerit lectionem. Prae

vidum enim vox inaudita est, providum nemini non

nota, et apta sane huic loco (Cic. div. 2, 57. Liv.

25, 36). Sed perspicacioris e Bongarsio eo magis

recepi, quod in Hugiano codice corrupta vox pro

spicaris illius etiam vestigia prodit.

impatientia] Eodem sensu Appulejus (metam. 2,

p. 106): »Lacinia remota impatientiam Veneris Fo

tidi meae monstrans* cet.

est secuta] Certe melius hoc qnam Grotianum

consecuta e Basileensi codice recepi ; sed paulo post

copulativum et e variantibus in libro Norimbergensi

inserendum non duxi.

Entelechiae] Attingit liic Psyches fabulam, de

qua Apulejum legimus et Fulgentium. Seripse

runt de ea et Saturantius ct Aristophantes. Al

ludit autem hic ad definitionem Aristotelicam vpvxrj

£6τιν ἐντελεχεια ή παα}τη 6óματος φv6txoô

tojv άχοντος δυνάμει. Sic infra : »Aristoteles

per coeli quoque (1. obiter quaeque ex codice Wei

cetino) culmina Entelechiam scrupulosius require

bat.« Grot. — Utrum Endelechia, an Entelechia

scribi debeat, multis jam disputatum est. Ego sane

τὸ Endelechia amplector. Sie ipsum animum ἐνδε

λέχειαν appellat novo nomine, quasi quandam

eontinuatam motionem et perennem. Cie. Davis. in

ejusd. Quaest. Tuseul. p. 25, 4. Goez. — Vix

credo hoc Ciceronis (Tusc. 1, 40) loco illius voeis

orthographiam probari posse. Non enim certa leetio

est; siquidem Ernesti (in clav. Cic. Graee) potius

'Evre2£zeucz legit ipsumque Davisium interpretem

reprehendit. Sed utro modo vocem scripseris, recte

feceris. Quamvis enim Lucianus (jud. vocal. 10)

contendat, seribendum esse ἐνδελεχειav, Corin

thius tamen docuit attice ἐντελεχειαν usurpari

(Maitt. dial. ab init. lit. T). Adde insuper quae

Naeke (ad Fragm. Choerili p. 175) ad diversum vocis

sensum respiciens disputât. Quo autem modo Ari

stotelem Martianus intellexerit,

(§. 755) patet, ubi tradit »quatuor elementis quin

Quam

quidem sententiam popularis ejus Arnobius (2. p.48)

ex inferiori loco

tum esse addendum, videlicet mundum.«

Aristoteli expressis verbis attribuerat. Male etiam

Goezius ad hunc locum affert Ciceronem ; qui ex

Aristotele Entelechiam quintum interpretatur ele

mentum, animam igitur mundi ipsam; quum potius

noster hominis animam filiam esse (v. Pytliag. ap.

Cic. in N. D. 1, 11. et Platon. in Pliil. p. 50

Steph.) Enteleehiae, sive animae mundi, doceat.

E sua enim sententia Sol pater est, mater anima

mundi, cui continuatus ae perennis adscribitur

motus. Pariter horum filiae, τῆς 'Pv xfjç, motio

nem cirenlarem esse Neo-Platonici docebant (Plu

tarch. de anim. procreat. p. 1015. Jamblich. myster.

Aeg. 7, 2. Hermes ap. Stobaeum ecl. 1, 52, 5.

p. 807 Heer), quod ipsum Alemaeon, Pythagorae

auditor (Diog. Laert. 8, 83. p. 342 Meibom.) jam

•

Martiani Capellae lib. I. §. 7. '97

stulare, quod speciosa quam maxime, magnaque deorum , sit educata cura.

Nam ipsi Pvxi natali die dii ad convivium corrogati multa contulerant. Jupiter

quippe diadema, quod Aeternitati filiae honoratiori detraxerat, capiti ejus

statuerat (add. Arist. ap. Stob. 1, 52, 28, p. 871

Heer), animamque esse numerum sese moventem

Xenocrates, Platonis discipulus, docuerat (Macrob.

somn. Scip. 1, 14. Quinctil. §, 14, 10. p. 597

Spald.) Unde et Cicero (Tusc. 1, 66): »mens est

praedita motu sempiternos scribit. Et alio loco :

»nunquam animus agitatione et motu vacuus esse

potest« (de divin. 2, 128) et (Tusc. 1, 25) : »Sen

tit animus se moveri, quod quum sentit, una sentit,

se vi sua , non aliena, moveri.« Adde Appulejum

(de dogm. Platon. p. 199 Oud.) Atque Solis etiam

filiam Celeritatem esse noster infra (§. 50) fingit.

Animam mundi autem olim (in pal. erit. §. 487)

repraesentavi tam e gemma, quam ex Aegyptiorum

montamentis, quorum quidem icones hic subieci;

eorrogati] Vera haec lectio est. Sic enim et in

fra : » sed de tertia regione unum placuit corrogari.«

Item : »corrogantur ex proxima transcursis domibus

conjugum regum Ceres « cet. Gaot. — Confer in

feriora (§. 49. §2. 131. 223).

contulerant] De donis natalitiis sive όπτησίοις

apud antiquos egregie egit Stanlejus ad Aeschyl.

Eumen. v. 7. Omnium vero maxime ante oculos

fuit nostro IIesiodi locus de Pandora (Opp. v.

72 seqq.):

Záó68 óè xaì xö6μη6ε δεά yÀavxórrus

'497jvm,

24μφῖ δέ oi Xögvv£c te 9εσι xai πότνux

IIειδό

"O0povc xQv6eiovc ἐ9£6av xQoi* áuqoi 8&

trjv ye

320av xa22ixouov 6t£qoov áv9εσιν εῖαgivo

6ιν,

'Ev δάga oi 6t7j9£66v öuöxtoQoc Agyetqoöv

της

'Pεύδεά ό'αίμωλίονς τε λóyovg xaì àvrtxAo

τον j9oc

Teέ§£ x. τ. λ.

Praeterea Hermetis locum comparasse juvabit (Stob.

ecl. 1. 52. 40, p. 947 Heer) de beneficiis a sin

gulis diis in animam humanam collatis.

quod] Codex Vossianus: quam, siae dubio ex

ipsa' Capellae manu. Similia enim Graecorum neu

tra fuerunt etiam primae declinationis apud Latinos

feminina. Vid. Voss. art. gramm. IV. 20. Aaxrz.

(misc. p. 199). — Haud sufficiens haec causa milii

visa est, ut vulgatam mutarem lectionem.

Aetermitati] De ejus symbolica et poëtica de

scriptione alio loco (in palaeogr. crit. IV §. 701)

4 *

28 Martiani Capellae lib. I. §. 7.

apposuit. Juno quoque ex purgatioris auri splendente vena addiderat crinibus

sociale vinculum. * Tritonia etiam interula, resoluto ricinio, strophioque flam

egi. Prosopopoeia autem hic adhibetur, qua äoeea

tur » aeternitatem donum dei esse.« Neque sua

tantum auctoritate noster personam Aeternitatis in

duxit, quandoquidem et in marmore (Grut. 52, 9)

legitur : »Aeternitati sacrum.•

honoratiori] MS. refert oneratiori. Gnor.— Ae

'ternitati munusculis deorum quasi onustae. Nullus

dubitavi manuscripto Bongarsii (?) adjutus hanc le

ctionem prae vulgata honoratiori , et, quam non

nulli habent, ornatiori, in textum recipere. GoEz.

— Sed male id factum. Primum enim omeratior

* non differt ab honoratior nisi scribendi ratione. Qui

enim plures legerint libros scriptos, non ignorabunt

literam II ab aliis addi, ab aliis omitti solere, quum

verum elementum esse multi negarent (palaeogr.

erit. I. §. 311, p. 268). Unde in lapidum titulis

(Reines. p. 185. n. 165) »astiferorum« legitur pro

»hastiferorum«, et apud Ovidium (art. am. 5, 411)

dem ahenum , quod alii scribunt aënum.

et Virgilium ubique »ederae «5 et contra apud eun

Sed

operae pretium est hac de re disputantes legere

Gellium (2, 5) et Quinctilianum (1, 5, 19. p. 101

Spald.) ridentemque etiam Catullum (epigr. 84).

Deinde confundit Goezius Aeternitatem cum Psyche.

Non illam donis onustam esse noster scripsit, sed

' hanc. Et certe diadema, quo ornata Aeternitas

erat, ad epitheton homoratior commode referri po

test. Honoratior autem Jovis filia fuit, quia reli

quarum nulla eam aetate praecedere poterat. `Quod

reliquum est, orhnes perspicient de animae aeterni

tate doctrinam significari, praesertim qui divina

verint, cur Martianus Psychen Entelechiae dixerit

filiam. Plato enim, animae immortalitatem docturus

(Phaedr. p. 245 Steph) argumentnm ab eo sum

serat, quod semper se ipsam anima moveret.

interula] Eadem hac voce inter alios utitur

Tertullianus. Huic opponitur superaria, ἐπένδυ

τις, glossae. Utitur Martianus hae voce adjective,

sic libro nono : »Quin etiam interulos gaudens dis

solvere nexus. « Gaot. — Sub tunica habebatur et

&μέόως corpori insidebat, atque ἐπι yvpivoç,

ut vocant Graeci. Linteae autem erant interulae et

nostris camisiis respondebant. Conf. Salmasium ad

Tertull. pall. p. 469. Goez. — Conferantur prae

terea quae ad Appulejum (Florid. II. p. 33. Oud)

observarunt viri docti, inprimis autem Böttiger in

Sabina T. II, p. 113.

ricinio] Spinula, qua feminarum crines resol

vumtur. Vulc. — Festus : »ricinium paHium mulie

bre quadratum.« Goez. — Non sunt haee Festi

verba (v. recinium et rica), ac si omnia legeris

a duodecim tabularum temporibus inde (Cicero de

leg. 2, 23) usque ad novissima tempora a diversis

scriptoribus (Fest. v. recin. et riea. Varro L. L.

lib. 4. p. m. 37. Non. Marc. c. 14. n. 16 et n. 23.

p. 789. 790. Gothofr. Serv. ad Aen. 1, 282. Isid.

etym. 19, 25. 4. Salmas. ad Vopise. Aurel. 45.

Pitise. li. v. et abundans scr. copia ab eo lauda

torum ; Herald. ad Arnob. VI. 209 p. 256; Graev.

thesaur. IV. 1480. VI. 1063. Winckelm. hist. art.

6, 1, 32. Marini fratr. Arv. p. 278. Visconti ad

mus. Pio-Clem. ed. Mil. T. V. p. 21 not.) scripta;

incertus tamen abibis. Ex glossario Arabico-Latino

Vulcanius (p. 700) haec affert: »Ricinus verticum

vocatus est, quod rejectum de toga in verticem « ;

sed absurde nos illa (in not. p. 106) corrigere et

legere jubet »Ricinis vermis ita vocatus est « ! De

mimis rieiniatis cf. Osanni Anal. crit. p. 77.

flammarum instar] Transposita sic verba codd.

Basileensis et Darmstattensis praebuerunt.

Martiani Capellae lib. I. §. 7. 29

marum instar e cocco atque ipso sacri pectoris ac prudentis amiculo virginem

virgo contexit. Delius quoque, ut ramale laureum gestitabat, divinatrice eadem

conjecturalique virga volucres illi ac fulgurum jactus, atque ipsius meatus

coeli siderumque monstrabat. Uranie autem praenitens speculum, quod inter

e eoeeo] E purpura intensioris et vegetioris lu

Goez. — Lego: strophioque instar flam

marum cocceo. Susius (in Gurlitt. animadvers. 4.

minis.

p. 8) — In Guelferbytanis Cortius, et in Vossiano

Arntzenius (misc. p. 210) legerant ne croco«, quod

modo rubrum, modo puniceum cognominat Ovidius

(fast. 4, 517. 342). Certe rutilum fulgentemque

colorem a nostro hic designari ex inferiori loco

(§. 140) patet. Susii autem conjectura nullius ful

citur codicis leetione. Quodsi quis verbum omissum

esse mecum posuerit, facile supplere poterit tinctum

aut simile aliquid, meque opus erit vulgatam lectio

nem eontra manuscriptorum fidem mutare, id quod

Arntzenius quoque sensisse videtur. Nobilius crocum

in Coryco. monte nascebatur, unde nomen fortasse

ductum esse Salmasius (ad Solin. 58) conjicit.

ramale] In monumentis etiam antiquis id manu

tenet Apollo (Cuper apoth. Hom p. 230), quo divi

nandi potestatem transferre in Psychem hic fingitur.

Transpositorum enim verborum sensus est: De

lius quoque Apollo, quippe qui ramale laure

um gestitabat, per hanc divinatricem eonjeetur.

lemque virgam illi (Psychae) volucres (augurales)

• ac fulgurum jaetus, ac meatus ipsius coeli siderum

que monstrabat.

gestitabat] Ita pro Grotiano gestitat e codicibus

Dresdensi et Cantabrigiensi reposui. Hugianus qui

dem dat gerebat; sed parum interest utrum eligas.

volueres illi] Lege » volucris linguas, fulgurum

jactus.« Vonck. — Absurda correctio : » Apollo

monstrabat volucris linguas •! Contra si nude vo

lucres legeris, de earum volatu etiam cogitare po

… -

teris, siquidem de augurali arte hie sermo est.

Aeeuratius infra (§. 10) »voluerum diversi meatus

et oscimum linguae« dicuntur. Secundum auguralem

enim diseiplinam aves vatidieae, quas Graeci xgrj

6tngiovg ögvt $&c appellabant, vel oseines erant,

quae ore, vel praepetes, quae volatu futura signi

ficabant (Serv. ad Aen. 5, 361).

fulgurum jaetus] Hos eleganter Lueamus (7, 497)

»tela Jovis praesaga« vocat. Similiter Plinius (2,

20 f.): »ignes praescita seeum afferentes« : qui et

Confe

rendi praeterea Cicero (de div. 2, 18 sequ.), Seneea

(nat. qu. 1, H. p.685. 2, 52. p. 711 Lips.), et noster

infra (§. 531). Paulo post e Darmstattensi codice

reposui atque pro ac.

meatus] Ita et Virgilius (Aen. 6, 880), Plinius,

Manilius, et Appulejus (I. 807 Oud.) »siderum

meatus a dicunt. Infra (§. 813) noster meacula

scripsit. -

Uranie] In MS. erat »monstrabatur Aniae.«

Lege cum patre »monstrabat: Uranie« nominandi

doctrinam deinde ipsam (2, 34) exponit.

casu. Nam et in libro secundo in MS. est »Uraniae

Calliopeques pro »Uranie.* Gnor. — Ita et Ovi

dius (fast. 3, 53) Uranie scripsit; neque tamen

mirum, quum litera Eta modo Latina litera E, modo

diphthongo AE redderetur, librarios posteriorem

interdum orthographiam usurpasse. Praetereo Goe

zium, qui ne Grotium quidem intellexit. Cortius

certe »Uraniae« in Guelferbytano codice se legisse

ad marginem libri Lipsiensis adnotavit. Ceterum

erunt fortasse, qui e speculi domo colligere velint,

hancce Uraniam esse Venerem coelestem, quum veri

50 Martiani Capellae lib. I. §. 7. - .

donaria ejus adytis Sophia defixerat, quo se recognoscens etiam originem

vellet exquirere, clementi benignitate largita est. Lemmius quoque faber illi

insopibiles perennitatis igniculos, ne caligantibus tenebris nocteque coeca ;

opprimeretur, incendit. Omnes vero illecebras circa sensus cunctos apposuit

Aphrodite. Nam et unguentis oblitam, floribusque redimitam, halatu pasci

foverique docuerat, et melle permulserat, et auro atque monilibus inhiare,

membraque vinciri honorationis celsae affectatione persuaserat. Tunc crepi

non sit simile, diis immixtam esse Musam: mihi

tamen haec aliter intelligenda esse videntur. Specu

lum enim in adytis Uraniae a Sophia defixum fuisse

dicitur, quo ad philosophiam revocamur. Notum

e Platone (Phaedr. p. 259 Stepl) Uraniam Musam

a philosophis maxime celebratam fuisse, cujus rei

causa facile perspicitur, modo perpendamus, ipsam

hanc Musam astronomiae praeesse, Psychen autem

sive animam secundum Platonis doctrinam visibili

harmonia in coelo conspecta admoneri, ut in usum

mentis suae convertat quae in coelo perspexerit

(Tim. p. 47 Steph. Cf. Plutarch. de an. procr. f.

p. 1050. Diog. Laért. 2, 35 ibique a Meibomio

laudatos Senecam, Phaedrum, Appulejum). Qua

propter etiam in Juvenalis (11, 27) verbis :

— — •e coelo descendit Iºvö9v 6eavtöv «

plus inesse arbitror, quam docti ejus interpretes

viderunt. Certe speculum, quod Sophia in adytis

Uraniae defixerat, illud est, quo semet ipsam

cognoscere Psyche jubetur. Infra (§. 346) etiam

noster »inter omnia animalia« ait » naturam solis

hominibus ad se cognoscendum rationari permisisse.«

Scripserat enim Cicero (de fin. 5, 16): »Intrandum

est igitur in rerum naturam, et penitus, quid ea

postulet, pervidendum. Aliter enim nosmet ipsos

nosse non possumus. Quod praeceptum, quia ma

jus erat, quam ut ab homine , videretur, idcirco

assignatum est Deo. Jubet igitur nos Pythius

Apollo noscere nosmet ipsos.* Speculi autem simili

tudine haud raro utuntur veteres in describenda cog

nitione sui; cf. Wyttenbach ad Plut. Morr. p. 152.

originem] Animas enim ex astris in corpora

humana descendere veterum erat opinio (v. motas

ad §. 165 et 169, et Pal. erit. IV. §. 759). Hine

Psychen noster fingit ex Uraniae speculo potuisse

discere originem suam.

Lemnius faber] Vulcani cognomen ab Homeri

fabula originem trahens (Heraclid. in Galei opusc.

p. 448. Cic. N. D. 3, 22. Tusc. 2, 10. Virgil.

Ovid. cet.). Sed quamvis ignobili isto nomine uta

tur noster, e reliquis tamen patet, eum ad Pla

tonem respexisse, qui (Crat. p. 407 Steph.) Vul

canum "Hpau6tov quasi luminis praesidem esse

vocatum docet.

illi insopibiles] Ita Basileensis et Darmstattensis

codices multo melius, quam insopibilis illi apud

Grotium.

halatu] Suavibus delectari odoribus : namque

eodem sensu hac voce noster infra utitur (§. 215):

»Arabicis laetabantur halatibus.« Martianum Veneri

in primis tribuisse hunc appetitum ex eo patet,

quod Veneris adeo stellae (§. 14) virtutem adscri

psit » odore et halatu illiciendi.« Infra (§. 85) de

Veneris ipsius »fragrantissimis spiritus halatibus •

agit.

crepitacula] Eadem quae crepundia. Arnobius :

Martiani Capellae lib. I. §. 7.

taculat innitusque, quis infanti somnum induceret, adhibebat quiescenti. Praeter

ea ne ullum tempus sine illecebris oblectamentisque decurreret, pruritui sub

»Et ut ad silentium pavidi nutricis motibus cre

pitaculisque adducerentur auditis*, et noster ipse

libro musico : »infantibus crepitacula vagitus abrum

pere.« GaoT. — (V. §. 927). Cave putes solis

Afris scriptoribus hanc vocem usitatam esse: bonae

enim notae est, eaque utuntur Martialis, Lucretius,

Columella, Quinctilianus.

quis] Utitur saepissime hoc vocabulo Martianus

pro quibus, quod, quanquam novum non sit, sae

penumero tamen non advertenti sensum turbat.

Gnor. — Confer. Cortium (ad Sallust. in Jug. 80,

5. p. 768), Appulejum (in met. 4. p. 290), Vir

gilium, alios.

somnum induceret] Grotius, Goezius, et ve

teres editiones omnes habebant: somnium duceret :

sed meliorem nostram lectionem Monacenses sup

peditarunt codices (B. C. D. E.), Vossianus praeterea

(Arntzen. p. 199), Reichenauensis, Bodleianus pri

mus, et Britannicus. Darmstattensis somnum du

ceret.

pruritui — voluptatem] Cod. Mon. E voluntatem,

male. Mirum tamen ne verbum quidem ad illustran

dum locum a doctis interpretibus allatum esse, qui

facile obscoenitatis crimen incurrere possit. Certe

Barthius (in advers. p. 1331) inde affirmabat » scal

Id quod

nego. De anima enim sermo est, quae Psyches

pere pruritui« libidinosum verbum esse.

personam induit; cujus quum duae partes sint,

altera ratione praedita, altera rationis expers (cf.

Plat. Phaedr. p. 246 Steph.; Tim. Locr. de anima

mundi p. 100; Aristid. Quinctil. de Musica 2. p. 105

Meib.; Euseb. praep. ev. 15. 60. p. 831 ; Max.

Tyr. II, p. 289 Reisk.), hactenus melior pars or

nata est: primum enim a Jove aeternitatem acce

- -

…

- - - pit, deinde a Junone mutuae societatis deside

rium, a Minerva prudentiam, ab Apolline virtntem

conjecturalem, ab Urania sui ipsius cognitionem,

a Vuleano potestatem in tenebris lucem perspiciendi;

sequitur nunc deterior, quae a Venere aeeepisse

dicitur variae luxuriae cultum deliciarumque om-.

nium cupiditatem, voluptatem et socordiam; pariter

atque Astrologi (cf. Macrob. ad somn. Scip. I. 12)

» desiderii motum, quqd éxt3vpuntuxöv vocatur,

in Veneris orbe produci« docebant. Huic autem

animae parti in imo corpore sedem assignabant ve

teres, quo nomine saepe medius inter pectus et

crura venter significatur. Sic Appulejus (de dogm.

Plat. p. 207 Oud.) ait » cupidinem atque appetitus,

postremam mentis portionem, infernas abdominis

sedes tenere, ut popinas quasdam et latrinarum la

tebras, diversoria nequitiae atque luxuriae « ; Clau

diamus autem (IV. Cons. Hon. v. 248):

»4t sibi cuncta petens , nil collatura cupido

In jecur et tractus imos compulsa recessit.«

In jecinore sitam esse concupiscentiam jam Plato

docuerat in Timaeo, cujus locum Cicero (Tusc. M.

10) ita latine convertit, ut » cupiditatem subter prae

cordia locatam esse « diceret (cf. et Theocrit. 11.

16; Horat. od. 1. 23. 15, epist. 1. 18. 12; Pers.

§. 120, pluraque apud Fabric. ad Sext.Emp. p. 452,

Valckenaer. ad Eurip. Hippol. 1070, et Jacobs. ad

Achill. Tat. p. 870). Hanc igitur circa partem

Venus animae »pruritui subscalpentem apposuerat

voluptatem. « Subscalpere pro simplici scalpere di

ctum est ex scriptorum illius aetatis more verba

supervacaneis praepositionibus augendi (ef. not. ad

§. 2 et 45). Scalpere autem pruritum dici Plinius

testis est (hist. nat. 9. 45. 68). Eodem redit apud

Senecam (Epist. 92, p. 585 Lips.) »titillatio cor

poris «; cf. et Cicer. de Finil. 1. 11 : » si ea sola

52 Martiani Capellae lib. I. §. 7.

scalpentem circa ima corporis apposuerat voluptatem. Sed vehiculum ei atque

volatiles rotas, quis mira posset celeritate discurrere, tradiderat ipse Cyllenius,

licet etiam auri compedibus illigatam memoria praegravarit. His igitur 'Pvxijv

opimam superis ditemque muneribus, atque multa coelestium collatione deco

ratam, in connubium Arcas superiorum cassus optabat.

voluptas esset, quae quasi titillaret sensus, ut ita

dicam«, et Ausonii (epigr. 108. 15) verba:

»Titillata brevi quum jam sub fine voluptas

Fervet« ; .•

omnium vero maxime huc pertinet alius Plinii locus

(11. 37. 77): »in eadem membrana (diaphragmate)

praecipua hilaritatis sedes, quod titillatu intelligitur

alarum, ad quas subit; non alibi tenuiore cute

Iiumana, ideo seabendi dulcedine ibi proxima. «

celeritate] Grotius cum reliquis ediderat velo

citate : sed lectionem praetuli codicum Bongarsii,

Hugiani, Basileensis, Darmstattensis, Monacensium

plurimorum (B. C. D. E. G.) et ad libri Norimber

gensis marginem notati, quamvis parum referat

utrum legeris. Argutior tamen grammaticus Agraetius

(apud Gothofr. 1549) » velocitatem pedum ac cor

porum « esse contendit ; » celeritatem animorum atque

factorum «5 quod e Cicerone (Tusc. 4, 15) sum

sisse videtur. Certe hoc quidem loco de Psyches

facultatibus sermonem esse patet.

etiam] Ante omnia hoc erat restituendum pro

Grotiano eam, quod typograpliorum mendo adscribo

comparatis libris prius editis.

auri] Corruptam lectionem aut, pro auri, jam

Grotius repudiavit. » Auch wenn er (?) mit gold

nen Retten gefesselt würde ; so könnte er doch

nur durch die Schnelligkeit der Gedanken eingeholt

werden. « Goez. — Ingenue fateor me non intel

ligere doctum interpretem, bene vero Martianum.

Quamvis enim Afranius apud Gellium (15, 8) Me

moriam Sophiae matrem dixerit hoc versu:

Sed eam virtus, ut

» Usus me genuit, mater peperit Memoria ;

Sophiam vocant me Graji, vos Sapientiams ,

Martianus tamen hoc loco sic intelligendus est:

» quamvis cogitationum celeritas et imaginandi vis

a Mercurio animae humanae dono essent datae,

quibus longe lateque vagaretur, per memoriam tamen

praegravata et impedita fuit. « Ceterum Grotianam

lectionem auri compedibus confirmant codd. Mona

censes (B. C. E.), Bodlejani, Cantabrigiensis, Mer

tonianus, Hugianus , Vossianus (Arntzen. misc.

p. 199), Reiclienauensis, Basileensis, et Darinstat

tensis.

cassus] Casus superiorum est Mantices et Sophiae.

Casus vero cassus. Sic in MS. libro nono » casae

dulcedinis « et lib. VI » dispendiaque lini casum de

vorante Mulcibero. « Casus itaque (nisi quis a careo

deducat) praeteriti temporis participium est a cado,

ut »Sol occasus. « Cadere vero est áxovvyz&vetv,

ut cadere spe, cadere causa. Est ergo casus,' vel

geminate cassus dxrovvzóv, superiorum casus,

vaiv rrgot£qccvv άποτυχόν. GnoT. — Hugianus

codex cassus exhibet. De qua voce confer notata

ad Appulejum (I. p. 561. II. p. 79. III. ind.) et .

Appulejum ipsum (met. 6. p. 435 Oud.), Gellium

(10, 15) et ad eum Baudelotium (util. d. voyag. I.

p. 594).

casu construatur,

etiam constructa legitur (Cic. Arat. 569). Expla

natur paulo post (§. 8) a nostro verbo frustrantur.

Quae, quamvis plerumque cum sexto

interdum tamen cum secundo

Atque adeo vera haec mihi visa sunt, ut ne Bar

thiani quidem codicis, qui causa pro cassus habet,

…”

Martiani Capellae

•, -

lib. I. §. 7. -

adhaerebat forte Cyllenio, paene lacrimans nunciavit in potentiam pharetrati

volitantisque superi de sua societate correptam captivamque adamantinis nexibus

- - - - - - - - -

a Cupidine detineri. Super his igitur virginum thalamis, dum eum de libertate

auctoritate permoverer ut a vulgata lectione rece

derem. Quamvis enim ille, (advers. p. 1256) ad

dat verissimam sui codicis lectionem esse, quae

claram et perspicuam faciat sententiam; multum

tamen abest ut praedicata illa claritas nìihi arrideat.

}'irtus] Romanis enim dea erat (Varro de L.

L. 4, 46. cie. N. d. 2, 25 et 51 ; de legib. 2,

41. Liv. 27, 25; 29, 11 f. Valer. Max. 4, 4. P.

Victor reg. urb. 1. Juven. 1, 115. Sil. Ital. 18, 22.

40 et 69. Plaut. Ampl. prolog. Claudiam. in Ruf.

4, 52. Laetant. 4, 20. Augustiii. in civ. dei 4,

20. 22. 24 et §, 12. et 7. 5. Arnob. 4, p. 127)

in lapidum etiam titulis (ap. Grut. 100, 4. 5. 102,

4. 106, 6. 436, 3).

sua soeietate] Quippe anima humana a virtutis

studio eupiditatibus saepe detrahitur.

adamantinis] Manilius (1, 921) » adamanteas

eatenas. dixit, et IIyginus (fab. 22. p. 68 Stav.)

» adamanteum jugum • : sed illa adjectivi forma ab

optimis usurpatur seriptoribus. Adamante firmis

sima quaeque denotantur: unde Ovidius (met. 15,

813): ,

»Invenies illie inclusa adamante perenni

Fata tui generis« — —

(Adde eund. trist. 4, 6, 14, et iiorat. oa. 5, 94,

5). Pariter apud Claudianum etiam (bell. Gild.

202) » Jovis voces adamante notavit Atropos.«

Adde Propertium (5, 9, 9. 4, 44, 4), Pindarum

(Pyth. 4, 123), Platonem (le R. P. 10. p. 616.

Steph.), Sophoclem (ap. Stob. in ecl. 1, 6, 11.

p. 175 Heer.), Apollodorum (1, 4, 3. 2, 4, 2),

Pausaniam (8, 18, 2),.et confer Barthium (in ad

vers. p. 331). Unde et Plinius (57, 4, 5) » ada

mantem duritia enarrabilem esse docet, igniumque

etiam victricem, unde et nomen indomita vis Graeea

interpretatione.« Nimirum árrò to5 & xaì òa

μάζω. Virgilio (Aen. 6, 552) voeatur a Tartari

porta ingens solidoque adamante columnae « eet.

Cupidine] De anima humana insatiabili cupi

dine constricta veteres permulta artis opera edi

derunt, quibus eaptiva Psyche repraesentatur, vel

uti in hac gemma, quam (ex Agostini gemm. 150,

Maffeo et Montf. I. tab. 122) liic suljeci:

de libertate sortis] Nunquam placebat Grotiana

lectio » deliberatae.« Vix enim intelligitur quid sit

sortem deliberare. Opportune igitur Hugianus co

dex nostram nobis praebuit leetionem. Sors enim

pro eleetione sive optione accipienda, quam sibi

nullam esse demum viderat Mercurius. Erunt for

tasse qui Grotii lectionem defensuri putent delibe

ratam sortem esse eam, quae ex deliberatione pro

…

54 Martiani. Capellae lib. I. §. 8.

sortis, blandimenta frustrantur, nec facile quaepiam praeterea, quae congrua

parilitate Tonantis murus deligeretur, occurrit, amplius deliberandum suggerit

Virtus; neque eum sine Apollinis consilio quidquam debere decernere, aut fas

ab ejus congressibus aberrare, quum zodiaca eum hospitia permeantem nun

quam abesse menstrua praecursione permitteret. Igitur constitutum, ubicum

que locorum frater esset, adiretur.

dit, quemadmodum in genethliaea aut vitae generis

electione a Platone animis imposita : sed neque in

deum Mercurium haec quadrare possunt, neque

cum verbis, quae sequuntur, » amplius deliberandu.m a

conveniunt.

praeterea] Pro edito praeter eam reposui illud

non solum Monacensium codicum (C. D. E.) aucto

ritate, sed Grotiani etiam, Hugiani, Basileensis,

Darmstattensis, Cantabrigiensis et Britannici.

sine Apollinis consilio] Arnobius (5. p. 123)

de diis : » de matrimonio ille consulitur, hic mede

las incommoditatibus praestat«, cet.

ab ejus] Apollo et Mercurius adeo juncti me

morantur, ut eis communem Olympiae fuisse aram

Pausanias (ö, 14, 6) referat. Conf. et Sclioliast.

Pindar. (Olymp. §. 8.) Pariter Megalopoli, Arcadiae

urbe, templi Mercurio cum Apolline Musisque com

munis ruinas Pausanias (8. 52. 1) vidit. Aperte

etiam Claudianus (laud. Stilich. 2, 440) Cyllenium

Phoebi comitem appellat. Quae quidem omnia astro

nomiae originem debere videntur (Plato Epinom.

p. 987 Steph.).

permeantem] Sed Muncker e suo Leidensi co

dice restituit lectionem Martiani ingenio, ut mihi

videtur, accommodatam praemetantem. Zodiaca ho

spitia, quae (sic!) Mercurius incumbit et in quibus

praemetatur. Goez. — Licet frustra locum apud

Munckerum quaesiverim, sunt tamen codices, qui

a vulgata aberrent. At vero cur melior vox sit prae

metantem, equidem non perspicio. Peragrare supra

Ac tunc volatilem virgam , uti secum

(§. 5) noster dixit, quod hie permeare. Neque Mer

curius reliquorum planetarum in Zodiaco domieilia

praemetari dici potest, quippe quae fixa sint, et

cuique propria. Aliud est infra (§. 811) ubi Astro

nomia itinera sua praemetata esse dicitur. De Mer

curii autem isto officio nihil apud veteres legitur.

Satius itaque duxi vulgatam retinere lectionem.

praecursione] Plinius (2, 8, f.): »Mereurii sidus

modo ante Solis exortum, modo post occasum splen

dens, nunquam ab eo viginti tribus partibus remo

tior (remotius? aut supplendus Mercurius). « Pto

lemaeus (tetrabibl. 1, 18) Mercurium nunquam plus,

quam per unius signi spatium, a Sole abesse con

tendit, Eadem tradit Hyginus (astr. 4, 16. p. 483.

Munck.) additque : » modo nocte prima, modo autem

ad Solis, exortus eum incipere apparere, * nonnun

quam etiam perpetuum signis quatuor esse cum

Sole : redeuntem autem cum Sole non amplius esse,

quam tertiam partem signi, « Cicero (N. D. 2, 20)

» nunquam eum a Sole« dicit » discedere longius

unius signi intervallo, tum antevertentem, tum

subsequentem. « Sed conferas velim infra (§. 23 et

880) nostrum et quae ibi a nobis sunt observata.

ae] E Darmstattensi, Cantabrigiensi, Britan

nico, Hugiano codice, atque e Cortii variantibus

lioe recepi pro Grotiano at , quod mirabar, quum

anteriores jam editiones multo melius ac habe

rent. -

volatilem] Caducemm, zmgvxeiov. Libro se

cundo : »Cujus vigentis virga Dirum stupet vene

Martiani Capellae lib. I. §. 9. 55

mundi penita permeare aethereosque recessus irrumpere parili celeritate posset,

Virtuti de more permittit; ipse pedibus talaria nectit aurea, et nunc in

fundebantur ambagibus, aut „denudata

pecudum caede fissiculatis extorum prosiciis viscera loquebantur, quibusque

fanis, quibus, aut vaticinia obliquis

_TITim. - - -_

Iton , - -

num.* Gnor. — A virga vero eaduceum distinguere

videtur. Apul.met. l. X: »adest lueulentus puer

quem eaduceum et virga Mercurium indicabant.«

Goez. — Plura olim (in palaeogr. crit, IV. v. ind.)

de hac virga, attuli. Confer nostrum infra (§. 126).

penita] Substantivo hoc utitur noster et infra

(§. 600). Nihili lectio in codice Dresdensi est pe

remita. In glossis, quae nomine Isidori veniunt

(ap. Vuleam. 692) »Penita* explicantur » aula regia.«

Martiano penita sunt mundi intima.

celeritate] Ita Monacenses (B. C. D. E.), Hugia

mus, Reichemauensis, Darmstattensis, Basileensis,

Britannicus, Cantabrigiensis, et ad marginem libri

Norimbergensis notata lectio, quam et supra (§. 7)

vidimus. Continuata. enim est allegoria.

de more permittit] Fallor, an egregie conjeci

» demere permittit.* Gnor. — Reprehendendum in

hac conjectura, quod demere sive auferre hoc loco

verba minus sunt apta, quo capere, sumere, pre

hendere, potius desideraremus. Quumque in omni

bus codicibus legatur de more , malim quam cor

rigere quae vere scripta sunt retinere, et adverbio

urbane sive eomiter explicare, ut oppositum sit Vir

giliano (Aen. 8, 653) »sine more.« Sed non re

pugnabo, si quis intelligere maluerit, semper mo

rem esse Mercurio virtutem ducere, pariter atque

apud Lucianum (in bis accus. 7. p. 36 Bip.) ille

Justitiam duxerit.

pedibus] Utitur seilicet ipsis Virgilii (Aen. 4,

239) verbis : »pedibus talaria nectit Aurea*: hicque

Homerum (odyss. 3, 44) imitaturus erat. Affatim

de his egit I. II. Vossius Mytliol. Briefe p. 149 seqq.

Jp* *op- ……….

obliquis] Exempla; suppeditant Cicero (le diy.

2, 56); et Ammianus (25. p. 265 Lind.)., Ad Vir

gilii locum (Aen. 6, 99) de Cumaea Sibylla canen

tis »horrendas ambages« noster respexisse videtur,

Graece λοέά, unde 4o§igς Apollo. mona

denudata] Ita pro denuntiata Hugianus codex:

quemadmodum Vonckius (spec. crit. p. 144), legere

jam malebat, licet vulgarem etiam lectionem defendi

posse Arntzenius (misc. p. 200) reete monuerit,

modo vocem denuntiata quarto pluralis easu acce

peris.

fissieulatis] Ita, melius legitur quam physieu

latis. De fissiculatione videsis lector quae acute col

legere viri ill. I. Scaliger et P. Colvius, ad Apule

jum, cui eadem haec vox usurpata, Dicta est fissi

culatio a fisso in extis, eujus meminit Cicero de

observatione haruspicum : » aut quomodo est eollata

inter ipsos quae pars inimici, quae pars familiaris

esset, quod fissum periculum, quod commodum

aliquod (l. aliquid), ostenderet « et alibi. „Vel (ut

maxime Europae Semoni Sealigero placet) physicu

lare vroxogu6τικῶς pro physicare, qov6txsv%stv.

Quod verius videtur: sic nescio quis dixit musicare

pro uov6tx£vsuv: id ipsum glossa Isidori eompro

batur, in qua legitur : » Physiculo , propitio divos.

Physiculator, augur naturam in extis animantium

quaerens.* Gnor. — Physiculatis male. Fuit autem

fissum , a quo fissiculare, linea imaginaria exta bi

partito dividens, ut altera pars ad hostes, altera

ad sacrificantem ejusque amicos pertineret. Conf.

Ernest. clav. Cic. fissum et Salmas. ad Sol. p. 91.

Goez. — Multa de hoe verbo dabunt Stephanius

twf

5 *

56 . Martiani Capellae lib. I. §. 10.

solitus sortitus excedere, vel logia personare, sagaci eum investigatione disquirunt.

Sed his adytorum fastigiis specubusque viduatis, absque lauri arentis paucis

*' -

(ad Sax. p. 42), Arntzenius (im misc. p. 199) et viri

docti ad anthologiam Latinam (Burm. II. p. 506) et

ad Appulejum (II. p. 154. III. p. 669 Oud.). Lo

cus, quem e glossis Isidori affert Grotius, neque

apud Vulcanium, neque in editis ab Arevallo re

peritur. Sed scriptum etiam a quibusdam fuisse

physieulare satis probatum est, siquidem non Mar

tiani solum libri plurimi sic scriptum verbum ex

hibent, sed Appuleji etiam et Saxonis grammatici

libri. Quuin vero eodex Monacensis (G), Bodleja

mus primus et secundus, Hugianus, Basileensis,

Darmstattensis, Cantabrigiensis, Britannicusque fisi.

eulatis habeant, et infra quoque (§. 151) pro physi

culant in Guelferbytanis esse fessiculant Cortius ad

libri Lipsiensis marginem annotaverit; ad Appule

jum denique (II. p. 154) viri docti observarint, in

vetustissimis Martiani Mstis esse fissiculare ; hoc

ego ut magis notum in textum recepi.

prosiciis] Prosiciorum apud Festum Arnobium

que mentio. Glossa: »Proscle àxQo9ivua « 1. Pro

siciae. Proseeta dicuntur Macro in ögvv9oyovig :

.Vuigari tosta vapore Cum virgis prosecta ferunt. «

Flacco Argonauticis : — »prosectaque partim Pec

tora. « Lucano : »Lavi calido prosecta cerebro. «

Statio : — »ubi adverso dederant prosecta To

nanti. • Ovidio Fastis: — »prosecta sub aethere

ponit.« Qui et alibi: »Imposuit prosecta calentibus

aris. « T rosicies Varroni : »Prosiciem extorum in

mensam porricere •, et Lucilio : » Caenam inquit

In Solino

emendatiores codices prosicias habent: nonnulli vero

nullam neque divis prosiciem ullam. •

porricias a porriciendo, quod vocabulum multi

nsurpant, Varro, Arnobius, Virgilius, alii. Gnor.

— Quibus haec non sufficiunt, adeant Ovidium

(iu metamorph. 15, 156), Macrobium (in Satur.

nal. 5, 2), et Taubmannum ad Plautum (Mostell.

3, 3, 5. p. 562. Poen. 2, 8. p. 877), Dace

rium ad Festum (p. 587), Elmenhorstium ad Ar

nobium (p. 187), Saubertum de sacrificiis (c. 20.

p. 486), Brissonium de formulis (p. 22. al. 24).

De omni hoc divinandi genere pulchros lege ver

sus Tibulli (1, 8, 3):

»Nec mihi sunt sortes, nec conscia fibra deorum ;

Praecinit eventus nec mihi cantus avis.«

solitus] Id ante sortitus recte supplent codices

Monacenses (B. D. E.); siquidem hoc verbum cum

infinitivis excedere et personare conjungendum est.

excedere] Bulengerus (de sort. 1, 7. in Graev.

thes. V. 396) legere nos jubet exedere. Quid hic vo

luerit hoc verbo, non perspicio ; et vereor ne ille

pariter ac Grotius glossa inducti, quae sortitus

interpretatur divinationes , hanc vocem pro nomine

substantivo, nempe pro sortitione acceperint, quum

participium potius hoe loco sit a sortior. In omni

bus enim locis Mercurii frater (Apollo) quaesitus

erat, quibus solitus excedere (exire) sortitus. Sor

titum Pythium intellige eum, qui ex illis locis ex

cedens responsa dat et eventura dennnciat. Ita et

a Virgilio (A£n. 5, 576) rex deorum » sortiri fata •

dicitur, cujus poëtae versus Martianum in sequen

tibus quoque (§. 10) ante oculos habuisse patebit.

logia] Abyua oracula sunt pedestri sermone

edita, ut χρηόμου carmine. Videtur autem vox

hic aliqua deesse, ut sit »logia personare solebant•,

nisi »personare « et ante » excessere « legas, aut si

quid aptius. Gnor. — Cessat hoc, postquam e co

dicibus Monacensibus supra inserui » solitus. • Unde

autem priora habeat juvenis doetus haud scio. Certe

contrarium discimus ab Aristophane, qui (equit. 120.

121) λόγιον et x0n6μός promiscue usurpat.

Martiani Capellae lib. I. §. 10. 57

admodum foliis vittisque, semivulsis, quas in Cumano antro post Sibyllam

tinearum morsus cariesque carpebant, nihil ejus potuit inveniri. Per aërcos

etiam tractus, quibus formare solitus et volucrum diversos meatus, et oscinum

linguas, et praepetis omina pemmae, frustra in cassumque disquiritur. Jam pridem

quippe offensus contamine monendorum dedignabatur Augur Pythius mun

lauri] In lauri foliis solita erat Sibylla sua re

sponsa scribere. VulcAN. — Ad Virgilium nempe

respexit doctus interpres (Aen. 3, 443). Martianus

autem non hunc, sed alium ejusdem poëtae locum

(3, 360) ante oculos habuit, ubi Clarii lauri

memorantur. De Apolline enim investigando agitur,

non de Sibylla. Poterat noster etiam Claudiani (de

rapt. Proserp. 1, 109) verba »venturi praescia

laurus « in umente Hiabere.

arentis] Arens idem quod aridus. Cicero (ap.

Macrob. in somn. Scip. 1, 4): »laureis arescentibus «

dicit de iis quae arere incipiunt. Quumque laurus

vaticinandi virtutem repraesentet, facile intelligitur,

lauro arente significari oracula evanescentia. Unde

Propertius (2, 21, 56):

• Et tacet extincto laurus adusta foco. •

et Statius (Tlieb. 8, 202):

— — — »ipsaeque volent arescere laurus. •

Voce autem ipsa utitur alio versu (2, 12, §1) Pro

pertius :

• Ae veluti folia arentes liquere corollas.«

vittisque semivulsis] Alii vitibusque. Goez. —

Prior lectio, quam codices etiam Monacenses (C.

et D.), Basileensis, Darmstattensis, Hugianusque

1abent, omnino praeferenda erat, quum oraculorum

reliquiae hoc loco recenseantur, vittaeque designent

interpretem. Ita Virgilius (Aen. 3, 570), loco illo,

quem totum ante oculos habuisse Martianum dixi,

de vate:

• Exorat pacem divom vittasque resolvit.«

Adde Lucanum (ö, 143 et 170), Senecam (in Agam.

702), alios. Semivulsum ut apud Ovidium (met. 7,

344) semilacer, et Claudianum (in consul. Probi

109) semirutae. -

Cumano antro] In templo Apollinis, quod Qrat

prope Cnmas, Campaniae civitatem, in qua Sibylla

quondam vaticinabatur. VULc.

tinearum morsus cariesque] Utrumque noster

viderat eonjungi ab Ausowio (epigr. 54) hoc versu :

»Si tineas cariemque pati te charta necesse est.«

oscinum] Cum Cicerone (div. 1, §3) subtilius

distinguit noster alites inter et oseines (eonf. Fest.

p. 315 Dac.). De utroque avium fatidicarum ge

nere consule Bulengerium (de augur. c. 4. in Graev.

thesaur. V. p. 415). Omne autem hoc divinationis

genus complectitur Manilius (4, 915) verbis:

» Pecudum mortes aviumque attendere cantus.«

praepetis] Virgil. Aen. 5, 560: »Et volucrum lin

guas et praepetis omina pennae. « VoNck.— Jamque

manifestum est Martianum hunc Virgilii locum ante

oculos habuisse. De Yoce praepes lexica vulgaria

respondent ; sed consulere operae pretium erit

Spanhemium ad Callimachum (p. 628), virosque

doctos ad Appulejum (I. 140. III. 86. Oud.) et

Pomponium Laetum de sacerdotiis Roman. c. § (ap.

Clausing. in jur. publ. I. p. 99).

contamine monendorum] Spurcitia sacrificiorum.

Monenda enim dicuntur sacrificia, per quae dii mo

nentur, ut succurrant mortalibus. VULCAN. — Miror

Grotinm et Goezium, qui absurda haec a Vulcanio

e glossa hausta repetierint. Dii enim monent, non

monentur. Monere hoc loco est » praedicere res

58 Martiani Capellae lib. I. §. 10.

cupari. Item eum in Helicoma, Delon, Lyciumque sectantur. Sed alibi

lauros primores arentesque hederas,

futuras.« (Cic. de harusp. 23. Virg. Aen. 8, 556.

georg. 1, 355. Tibull. 1, 6, 50). Voce contamen

praeter Martianum nemo, quod sciam, nisi popu

laris ejus, Tertullianus (in carm. c. Marcion. 1, 1.

Æ, 4. et §, 1) utitur. Hugianus quidem eodex habet

cunctamine ; sed comtamen e verbo contaminare fa

cile intelligitur, de quo docte nuper disputavit,

nee nostro neglecto, Grauertus in Analectis p. 118

sqq. Dixit igitur noster » deserta omnia fuisse loea,

quibus Apollo solitus esset oracula edere, quia

offensus fuerit turpibus et inhonestis quaestionibus,

ad quas ut responderet et eventura praediceret po

Nonne Plutarchi de

oraculorum defectu librum Martianus legisse tibi

videbitur, si quae Planetiades ibi (p. 415) disse

rit, in memoriam revoeaveris? »Hoc enim, inquit,

stulare ausi essent improbi.

disputandum vobis propono, cur non jam dudum

ab edendis oraculis animum Apollo averterit, aut

ei Hercules vel deorum alius tripodem sustulerit,

oppletum obscenis et impiis quaestionibus, quas

deo proponunt, alii eum tanquam sophistam ten

tantes, alii de thesauris, hereditatibus, incestisve

nuptiis sciscitantes.« Adde, Ciceronem (de divin.

2, 57) et Juvenalem (6, 553), in primis autem

Lucam. §. 111 :

— — »Non ullo secula domo

Nostra carent majore deùm, quam Delphiea sedes

Quod siluit, postquam reges timuere futura

Et superos vetuere loqui• cet.

Olim Christo nascente conticuisse oracula jacta

bant, sed cf. Dalaeum de orae. II. p. 423 seqq.

dedignabatur] Unus Britannicus meliorem hanc

lectionem pro dedignatur suppeditavit teste Federo

nostro.

Delon] Servius (ad Aen. 6, 58) docet »Apol

alibi cariantem tripodem crepidasque

linem sex mensibus apud Lycios, et sex apud

Delon responsa dedisse.«

Lyeiumque] Eege Lyciamque, ut jam visum

fuit ill. viro Nic. Heinsio, qui ad ealcem libri sui

sic emendamdum monuerat. Firmat, quem tamen

Heinsius non adscripsit, Maro (Aen. 4, 145):

» Qualis ubi hybermam Lyciam Xanthique fluenta

Deserit ac Delum maternam invisit Apollo.

Ubi id ex Apollonio transsumsisse notant interpretes.

VoNck. (spec. cr. p. 144) — Conjectura profecto

haud contemnenda foret, nisi ei omnium librorum

lectio repugnaret. Et certe ante quam corrigas

legas velim hosce Papinii Statii (Theb. 1, 696)

versus:

» Phoebeº parens , seu te Lyciae Patarea nivosis

Exercent dumeta jugis « — —

atque alio in loco (Sylv. 1, 2, 222), quo Latoo

vatum patri (Apoilini) assignat

- - - - - » Lycios montes.

Suppleri igitur eo magis post Lycium licebit montem

apud nostrum, quo certius mons etiam supplendus

apud Virgilium (georg. 5, 514) est in verbis

» summa Lycei. « Ipsius Apollinis cognomen Ly

cium fuisse uemo ignorat (Macrob. Saturnal. 1, 17).

primores] Veteres et pervetustas. VvlcAN.

arentesque hederas] MS. erantes, puto errantes,

èzri9ετον consuetum. Gnor. — Quamvis vox er

rantes in nullo codice legatur, in textum tamen

eam rocepit Goezius, Virgilium, puto, secutus (ecl.

4. 19). Ego vero a corrigendo scriptore abhorreo, ma

xime, quum aliquo modo leetio defendi potest. Potest

autem ut supra, ubi et »lauri arentis « meminerat.

Namque hederas Apollinis vestigia prodere, nemo

ignorat, quum poëtae iis coronarentur (Hor. carm.

Martiani Capellae lib. I. §. 11. 59

situ murcidas, praesagiorumque , interlitam memoriam repererunt. Tandem 11

Fama nunciante cognoscunt, quod Phoebo gaudet Parnasia rupes; licet inde

quoque ad Indici montis secretum obumbratumque scopulum nube perpetua

1, 1, 295 epist. 1, 3, 23. Ovid. met. 5, 558;

fast. §, 79. ' Virg. ecl. 8, 13) notumque illud:

» Nune ederae sine honore jacent.«

(Ovid. art. . am. 5, 411). Sed quid multa? deus

ipse ab Aeschylo ö xv66εύς Avöλλων appellatur,

uti Macrobius (Sat. 1, 18) jam observavit.

crepidasque] Poterit quidem tripodis basis in

telligi eo magis, quod ex Herodoto (9, 81) jam

constat, e spoliis, quae Persis devictis Graeci col

legerant, Apollini aureum tripodem dedicatum fuisse

insistentem tripliei serpenti aeneo, ita ut ad Grae

eam vocem xgnaric hic respiciendum sit : malim

tamen per erepidas calceamenta vulgari sensu in

telJigere. Videntur enim deum consulturi non' nisi

certo quodam habitu ornatuque admissi, iisque cal

ceorum etiam genera praescripta fuisse. Cujus rei

ocularem habemus testem Pausaniam, qui Trophonii

oraculum se adiisse narrans, inter vestimenta, qui

bus induti esse deberent adituri (9, 59, 4 f.), re

censet » êzttzoegiac xgrjarìòag. « Quidni igitur cal

ceamentis etiam oraculorum vestigia significare vo

luisse Martianum dicamus?

situ] ItaVirgilius (Aen. 7, 440) et Statius (Theb.

7, 743) »situ vieta « dixerant; et Florus (2, 5):.

Ovidius

(e Pont. 1, §, 8) »situ iners « scripsit. , Idemque

» ne rubiginem ae sitnm arma sentirent. «

(in fast. 4, 928) »inquinet arma situs « optat.

murcidas] Murcidas pro mareidas veteres. Gloss.

— Adde Augustinum (civ. dei 4, 16), qui Pom

ponium excitaus scribit : » murcidus est nimis desi

diosus et inaetuosus. « Solus Hugii codex marcidas

exhibet. Infra (§. 999) iterum mureidum scribitur.

Verum Valerius Maximus (6, 9. ext. 5) marcidum

hal)et.

Fama] Prosopopoeia, ut apud Virgilium (Aen.

9, 473), Ovidium (met. 12, 45), Valerium Flac

cum (2, 117) et Claudianum (cons. Prob. et Ol.

545 laud. Stil. 2, 408).

Phoebo gaudet] Hic Virgilii (ecl. 6, 29) itermm

ad verbum exscripsit versum:

»Nec tantum Phoebo gaudet Parmasia rupes.«

rupes] Non Virgilius tantum, sed Lucanus (5,

77 et 164) etiam rupis nomine montem illum in

signivit, qui a Strabone (9, p. 410 Casaub.) fre

τQaoör}ς esse dicitur, cujusque poëtae (Ovid. met.

1, 515. 2, 221. Pers. prol. 2. Lucan. 8, 72) ge

minum verticem celebrarunt.

obumbratumque seopulum] Nysam intelligit, In

diae montem, ubi feruntur Liberi crepundia esse.

VULc. — Nysa nomen quidem urbis est, mons

. autem prope Nysam Merus appellatur (Curtius 8,

10, 12. Arrian. exp. Alex. §, 1. p. 340 Raph.).

Explanandum igitur Vulcanio erat, quid Apollini

cum hoc monte, qui Iovi sacratus erat, vel eum

urbe illa, qua Bacclii continebantur incunabula, com

mune fuerit. Non enim de hisce diis, sed de Apol

line Martianus agit. Parnassum quidem Apollini

cum Baccho communem fuisse (Sophocl. Antig. v.

H 110. Eurip. Jon. v. 563; Phoeniss. v. 227. Pau

san. 40, 52, 5. Lucam. §, 75. Catull. 64, 59f.

Macrob. Sat. 1, 18) Nysamque Baceho saeratam

(§. 693) non ignoramus; sed de Indiae monte nemo,

quod sciam, idem docuit, neque docere potuit.

Accedit et alia difficultas.

ad Aen. 4, 153) » Apollinem liemalibus sex men

Quo igitur pacto

Docebant enim (Serv.

sibus eoutinuis a Delo abesse.«

Martianus fingere potuit, Virtutem et Mercurium,

licet compertum haberent, » ad Indici montis secreta

40 Martiani Capellae lib. I. §. 11.

posterius migrasse perhibebant, tamen Cirrhaeos tunc recessus, et sacrati

specus loquacia antra conveniunt. Illic autem circumstabat in ordinem quid

quid imminet seculorum, fortunae urbium nationumque omnium regum ac

i:lum migrasse «, nihilominus Delum petiisse? Nemo

sane explanare id poterit, nisi ad illud placitum

confugerit, quo affirmabatur, Solem Liberumque Pa

trem eundem fuisse (v. Palaeogr. erit. III. §. 465, ubi

tolle mendum in nomine). Quo quidem posito huic

Martiani loco e Macrobio (Sat. 1, 18) lux afferri

posse mihi videtur, quippe qui »in sacris« inquit

»haec religiosi arcani observatio tenetur, ut Sol,

quum in supero, id est diurno hemisphaerio est,

Apollo vocitetur ; quum in infero, id est nocturno,

Dionysus, id est Liber Pater habeatur.«

migrasse] Solem quum homines animadverterent

semper locum mutare, haud mirum est poëtas (Sil.

§, 204) Apollinem finxisse migrantem, Delphieum

praesertim (Artemid. oneirocrit. 2, 55. p. 126 Ri

galt.). Lepide hac de re Lueianus (in bis aeeusat. 7.

p. 48 Bip.) agit.

perhibebant] Infimae latinitatis scriptoribus ma

xime frequentata loquendi ratio. Fulgentius : »Licet

Petroniana subit Albutia.« Macrob. (Sat. I, 11):

»licet ex libertate in servitutem venum ierat.«

Spart. Adrian. (c. 16): » omnes professores et hono

ravit et divites feeit, licet eos quaestionibus sem

per agitavit.« Gorz. — Et Appulejum addere po

tuisset, et Ammianum Marcellinum, et Solinum

(57), et Macrobii alium locum (somn. Scip. H, 19

p. 101 Zeun.), et inprimis corpus juris Romani.

Cirrhaeos] Cirrheos, alii Chirrheos. Goez. —

Haud dubia orthographia est. A Cirrha enim Cir

rhaeus. Atque hisce recessibus Delpli significantur.

Confer infra (§. 119. 651) »oppidum Cirrha«, cui

Delphi adjacent. Apollinem etiam ipsum cognomine

Cirrhaei appellatum esse Gyraldus quidem affirmat,

sed nullo laudato auctore. In Basileensi codice a

secunda manu insertum ante Cirrhaeos est ad ;

qua tamen emendatione non opus erat, quia verbum

convenire cum quarto casu construi potest.

in ordinem] Desunt haec in nonnullis editio

nibus. In Monacensibus autem membranis pluribus

(B. C. D. E.) legitur in ordine, in uno (G) in

ordinem, quod, quum melius sit, retinui. . Pendet

enim ab imminet. `•Quod imminet in ordinem se

eulorum « intelligo »quae eventura sint labentibus

tot seculis sese excipientibus.•

fortunae urbium] Haud dubie Martianus Ovi

dii (met. 13, 260) verba in mente habuit haec :

— — — »sic ad ferrum venistis ab auro

Secula: sic toties versa es fortuna locorum.«

Interpunctione etiam separanda illa erant ab iis,

quae praecedunt. -

nationumque] Malim •urbium regionumque

omnium, regum, ac totius populi videbantur. «

Forte et pro regum reponendum fuerit rerum. Sua

dent quae habet p. 7 : »Hi igitur cursus discoloris

amnes praedietas rerum nationumque fortunas im

mensis primo sinibus ambiebant.« Sed et ibi prae

feram » regum nationumque « : dixit autem » nationum

fortunas •, quod liic »totius populi. • Ut ex iis

adeo nihil nostrae emendationis merito derogetur.

Voxck.— Ex omnibus libris scriptis unus Vossianus

codex (Arntz. p. 200) habet regionum ; sed in ejus

gratiam reliquorum lectionem eo minus mutari velim,

quo certius inferiori loco (§. 45), a Vonckio lau

dato, vox nationum repetitur. Inepta'praeterea emen

datio esset illa rerum pro regum, siquidem populi

et regum, minime rerum , sibi opponuntur. Hic

enim, de varia fortuna agitur urbium et nationnm,

tam regibus, quam populis imminente. Atque legisse

|Martiani Capellae lib. I. §. 11. 41

totius populi. Videbantur aliae transacti cursus emenso spatio fugientes; con

sistebant aliae sub conspectu; adveniebantque quam plures: atque ita nonnullis

eminus vanescebat disparata prolixitas, ut velut fumidae caligationis incre

dibilis haberetur aura.

mihi videtur Martianus, quum illa fingeret, Sal

lustium philosophum (de diis et mundo 9. p. 262

Gal.) similiter ita disputantem : » Quemadmodum

providentia et fatum sunt mationum et urbium, ita

et singulorum hominum; ita et fortuna, de qua

nune agere orationis series postulat. Diversa igitur

ac praeter exspectationem accidentia in bonam par

tem dirigens vis deorum fortuna existimatur 5 ideo

que urbes praesertim hanc deam honoribus afficere

addecet. « Longa serie Seneca (consolat. 6 seqq.

p. 76. 77. Lips.) illa populorum locorumque fata

recenset, concluditque : »Ita fato placuit, nullius

rei eodem loco stare fortunam. « -

aliae] In editis legitur: »Aliae transaeti cursus

emenso fugientes consistebant. Aliae sub conspectu

adveniebantque quam plures.« Locus omnino men

dosus est: in quibusdam legitur » emenso spatio«

sententia faciliori. Heinsius: »aliae aevi transacto

spatio. « Vonckius : » aliae transacto cursus emenso

fugientes. Consistebant aliae sub conspectu. • Ar

bitror hic factum esse, quod in principio capitis

monui, ut a magistro vel discipulis quaedam fue

rint addita, dum in scholis praelegebantur, quae

tamen nequaquam sunt ipsius Martiani. Veram

Martiani manum arbitror praeferre quantivis pretii

Vossianum codicem : »Aliae consistebant sub con

spectu, adventabant quam plures « ; ut de duo

bus loquatur Capella, et qui jam consisterent et

qui advenirent. Anntz. (misc. p. 200). — At

si teste Arntzenio sunt, qui post emenso habe

ant spatio, quae quidem vox in Monacensibus

(B. D.) etiam addita est, omnia facile intelliguntur,

Inter mira haec spectacula fortunarumque cursus,

modo solam interpunctionem mutaveris, ut feci.

Tria enim tempora tribus illis commatibus deno

tantur: Videbantur fugientes — consistebant aliae

— adveniebantque quam plures • 5 praeteritum vi

delicet, praesens et instans. Id quod pulchrius

veriusque omnino quam si cum Arntzenio duas

tantum temporis partes statuere volueris. »Omne

enim tempus « Martiano ipso docente (§. 105. 733.

895) » tribus variatur vicibus. « -

disparata] Legebatur ante disperata, quod Vul

canius explicabat negata, Grotius autem esse pu

tabat desperata, quemadmodum codices etiam Mo

nacenses (B. C. D.), Darmstattensis et Britannicus

praebent. Quum vero in Basileensi legissem dis

parata , quod Vonckius (p. 144) olim volebat, hoc

praetuli, ut verba » nonnullis eminus vanescebat

disparata prolixitas « explicanda essent » nonnullis

procul remota erat omnis stabilitas. « . Saepius no

ster etiam verbo disparare utitur (§. 24. 25. §25.

714), pariter atque Saxo Grammaticus, qui nostrum

ubique fere imitatur (Stephan. ad Sax. p. 21). » Di

sparatum autem«, Cicero (invent. 1, 28) inquit, » est

id quod ab aliqua re per oppositionem negationis

separatur.s -

fumidae] Tangit eorum fortunas, qui mox nati

nullo sibi concesso vivendi spatio sine ullo vitae of

ficio transeunt. VULc.

motusque] Illud que, quod Grotins ad margi

nem rejecit, omnino legendum e codicibus etiam

Basileensi et Monaeensi (C). In aliis Monacensibus

(B. D) priora verba »Inter mira« transposita sunt,

quemadmodum supra ea posui.

42 Martiani CapeIlae lib. I. §. 11.

motusque nemorum etiam susurrantibus flabris, canora modulatio melico

quodam crepitabat appulsu. Nam eminentiora prolixarum arborum culmina

perindeque distenta acuto sonitu resultabant. Quidquid vero terrae confine ac

propinquum ramis adclinibus fuerat, gravitas rauca quatiebat. At media ratis

per annexa succentibus duplis ac sesquialteris, nec non etiam sesquitertiis, sesqui

modulatio] Lege modulatione. VoNck. (spec. cr.

p. 144) — Elegaiitem Vonckii conjecturam firmat

codex Vossii, et sensus postulat. Ultima syllaba,

ut saepe fit, absorpta est ab initio , sequentis.

Anxtz. (misc. p. 200) — Miror utrumque, maxime

Arntzenium, qui elegantem appellare potuerit disci

puli sui emendationem. Namque eriticorum error

inde provenit, quod vocem motus cum sequentibus

conjunxerunt, licet ad praecedentia pertineat, id

quod annexa particula que satis docet (v. not. prae

ced.). Quapropter haud video, cur longe plurimo

rum codicum lectionem corrigere debeamus, prae

sertim quum clarum et aptissimum illa hunc prae

beat sensum : »Inter enim haec spectacula fortuna

rumque cursus (de quibus modo dixerat) motusque

etiam nemorum, (inter haec inquam) susurrantibus

„ flabris canora modulatio melico quodam appulsu ere

pitabat. Ita non solum »sistrum erepitans « Propertius

(5, 9, 45) dixit; sed Virgilius, quem noster hie

imitatur, (Aen. 6, 209) pariter de arbore aurea

eecinit*

»Sic leni crepitabant bractea vento. •

Pro vemto noster reposuit flabris.

melico appulsu] Musica collisione. Vulc. — Lege

applausu. VoNck. (sp. erit. p. 145). — Cave cor

rigas! est enim vox musica atque infra leges (§. 27)

•pulsus modulationis «, et (§. 28) « graves pulsus« ;

apud Ovidium etiam (fast. 5, 667) »lyrae pulsum. •

Veteres de musica scriptores distinguebant inter

vocem humanam, et την xQoö6tv, quae manibus

fiebat (v. not. ad §. 120). Hanc igitur musicam

in nemore illo noster ramorum appulsu fieri recte

dicit, neque corrumpenda haec dictio eritiea, si diis

placet, arte erat.

perindeque] Valde, multum. VvLc. — Cave

credas! Certe infra (§. 54) Vuleamius perindeque

explicare »valde, multum « non potuisset. Neque

paribus intervallis interpretari id adverbium ei licet,

qui illa imparia esse debere non ignorat. Equidem

intelligi posse ita arbitror, ut respieiat culmen,

nimirum »in culmen distenta « quibus acutum fieri

sonum pluribus persuasum erat (§. 28 not.).

rauca] Hypallage pro gravis raucitas. Velc. —

De tali sono Catullus (64, 264):

» Multis raucisomos efflabant cornua bombos. «

Hinc infra (§. 28) Lunam, quae proxime terram

est, ait »graves pulsus modis raucioribus perso

nare.« Rationem alibi (palaeogr. erit. III. §. 256.

p. 505) exposui. Sed adde Nicomachum in harmon.

man. 1, 2, 5. p. 6 Meib.) qui »a Lunari« inquit

»motu, qui omnium infimus est, et terrae proxi

mus, aeutissimus dictus est nete (wedtn). Etenim

véatov idem est quod infimum. «

ratis] Ratis hic adjectivum est, ne te fallant

glossae substantivum putantes. GnoT. — Succentus

nimirum pro rata et apta portione per annexa har

moniam efficiunt.

sesquialteris] Sesquialtera proportio in arithme

tica, diapente vocatur in musica : limma Graece

semitonium, cujus media pars diesis dicitur. Octa

vis vel sesquioctavis sive vzroyöoovc, i. e. super

octavis. Gloss. (cod. Monac. C). Omnino semitonii

Martiani Capellae lib. I. §. MM. 4$

octavis etiam sine discretione juncturis, licet intervenirent limmata, concinebant.

dimidia pars est diesis (Sext. Emp. 6, 47. p. 566

Fabr.). Vitruvius (§, 4. p. 156 Bip.): »Diesis autem

est toni pars quarta: ita in hemitonio duo dieses

sunt collocatae. « Plura dabunt scriptores rei mu

sicae a Meibomio editi, et Boeckhius (in Daubii

et Creuzeri studiis III. p. 65). Sed hoc loco ad

eundus potius Boethius, qui (in arithm. 1, 255 op.

p. 1512) rem dilucide sic exponit: »Superparticu

laris est numerus ad alterum comparatus, quotiens

habet in se totum minorem et partem ejus aliquam.

Qui si minoris habeat medietatem, vocatur sesqui

alter: si vero tertiam partem, sesquitertius : si vero

quartam, vocatur sesquiquartus, et si quintam, vo

catur sesquiquintus. Atque his omnibus in infini

tum quoque superparticularium forma progreditur.«

Theo Smyrnaeus (ap. Tennul. p. 141 ad Jambl. in

Nicom. arithm.): ἐπιμόguoc ôé ê6τι λόγος, όταν

ô μείζων δgoc άπα§ ëxm τὸν ἐλάττονα xal

μόριον ἐν τι τοῦ ἐλάττονος. Ad quae Temnu

lius : »Notandum puöguov ab arithmeticis dici de

superparticulari, μέρη de superpartiente. « Confer

nostrum infra (§. 757. 759). Haud dubie Martia

nus illa e Cicerone desumsit, qui ipse sua a Pla

tone (de an. mundi p. 56 Steph.) habet. Ciceronis

enim verba (de univ. 8) haec sunt : »Sesquialteris

autem intervallis, et sesquitertiis, et sesquioctavis

sumptis ex his colligationibus in primis intervallis,

sesquioctavo intervallo sesquitertia omnia explebat,

quum particulam singulorum relinqueret« cet. Ma

crobius (s. Sc. I. 1) graecis voeabulis utitur» epitri

tus, hemiolius, epogdous. « De origine vocis sesqui

egit Jul. Caesar Scaliger in poët. 2. 26.

sesquioctavis]. Ita non solum varians lectio in

libri Norimbergensis margine notata, sed codices

etiam Vossianus (Arntz. mise. p. 200) et Hugianus

habent pro octavis apud Grotium, quem errorem

facile corrigere potuisset, si fontem cognovisset, e

quo noster hausit.

sine discretione juncturis] Sine intervallo con

sonantiis. VuLc. -

limmata] Recta est scriptura. Liquet ex Plii

tarcho : λείμμα τῶν τμηματων άνίδων όντων

τὸ ἐλαττον ότι τοδ ημι6§aoc áxoÀεῖπει. Glossa;

»Limmata liemitonia.« GaoT. — Minus accurate!

A Platone ejusmodi intervallum jam hemitonium

appellatum fuisse observat quidem Maerobius (in

somn. Scip. 2, 1. f), sed monente Censorino (10,

7) abusive, quum duo hemitonia tonum complere

non possint: quapropter Macrobius etiam semito

nium definit » sonum tono minorem« ,, cui adstipu

latur Boeckhius (in Daubii et Creuz. stud. III. p. 60

§. 11). Neque enim ita accipiendum esse addit Ma

crobius, ut dimidiatus tonus putetur, quia nec se

mivocalis in literis pro medietate voealis accipienda.

Adde igitur alium Plutarchi locum (de animae procr.

p. 1017. f.). Plurimi Martiani eodiees perperam

limata scriptum exhibent; melius duo Monacenses

(C. G.) lymmata : Y enim saepe pro EI poni alibi

(in palaeogr. crit. IV. p. 543) docui. Alia sunt

lemmata quasi indicaturae (Scalig. poët., 1. 59).

In codice Monacensi E glosse haec legitur :

» Quinque musieas consonantias exsequitur.

Duplis succentibus, i. e. duplis organis. Diapason

videlicet symphonia. Quod enim in arithmetiea du-.

plum, in musica vocatur diapason. Est dupla pro

portio, ut minoribus utamur numeris, duo ad unum.

Diapason vero est symphonia, quando vox voculam

dupla sui quantitate superat, sive in extensione

acuminis, sive in remissione gravitatis. «.— Et ad *

voce.: ae sesquialteris etc. : »Sexqualtera proportio in

arithmetica diapente vocatur in musica. Sexqualter

autem numerus est, quando major numerus minorem

6 *

44 Martiani Capellae lib. I. §. 12.

Ita fiebat, ut nemus illud harmoniam totam superumque carmem modulatione

congrua person aret. Quod quidem exponente Cyllenio Virtus edidicit, etiam

in coelo orbes parili ratione aut concentus edere aut succentibus convenire.

Nec mirum, quod Apollinis silva ita rata modificatione congrueret, quum coeli

quoque orbes idem Delius moduletur in Sole: hincque esse quod illic Phoebus,

et hic vocitetur Auricomus. Nam Solis augustum caput radiis perfusum circum

habet in se totum numerum, insuper et ejus me

dietatem; ut sunt tres ad duo. Diapente vero sym

phonia est, quando vox voculam totam sui praecedit

quantitate et insuper superatae vocis medietatae (!)

sive in acumine, sive in gravitate. — Sexquitertia

propositio est in arithmetica, quae in musica dici

tur diatessaron symphonia. Est autem sesquitertia

proportio, quando major numerus habet in se mi

norem et ejus tertiam partem, nt sunt IV ad III.

Diatessaron symphonia est, quando vox vocem tota

superat sui quantitate et ejus insuper partem in

acumine, ut dictum est, vel gravitate. — Epogdous

in arithmetica, tonus dicitur in musiea. Est autem

epogdous, quando major numerus habet in se mi

norem et ejus octavam partem, ut IX ad VIII. —

Semitonia lima (lege leimma vel limma) graece. Se

mitonium cur media pars diesis dicitur. Haec omnia

poëtiea in nemore Apollinis finguntur fuisse, quia

ipse est moderator musicae coelestis. «

nemus illud] Dixerat etiam Arnobius (L. 3.

p. 142) : »Sunt in sidereis motibus (al. montibus)

silvae, sunt lustra, sunt memora « cet.

modulatione congrua] E codicibus Monacensibus

B. D. E.) et Dresdensi hanc lectionem recepi pro

eo quod legebatur » modulationum congruentia.«

etiam in coelo] Conf. Heraclid. alleg. IIom. ed.

Gal. p. 423. Cic. somn. Scip. et Macrob. Goez. —

Permulti de sphaerarum harmonia laudari possunt

seriptores (Cic. divin. 1, 5. N. D. 5, 11. Max. Ty.

rius II. p. 206. 207. Iteisk. conf. nostr. §. 27). Co

piosius de ea alibi (pal. cr. III. §. 256. 259) egi.

Plato (R. P. 10. p. 617 Steph.) Sirenum ope eam

perfici finxerat, vocibus, ut videtur, Σstgrjv et

6eug& ludens, ut nexum inter orbes eoelestes simul

exprimeret. Pythagoram eam audivisse fabulantur

Pythagorici (Jambl. in vit. ejus 13. p. 55 Iüst.).

Ceterum codicum Darmstattensis, Reiclienauensis,

Basileensis et Bongarsii lectio edidicit omnino me

lior est, quam quod editum erat edicit.

succentibus] Aliis succentor erat, qui cantori

respondebat (Burmann syll. epist. III. p. 461), eon

centor, qui eonsonabat (Cang. voce Sueeentus):

sic chorus ei qui praecinebat (Aristot. de mundo

6). Nostro etiam succentus sunt, qui consonant,

id quod ex addito verbo convenire patet.

ita rata modificatione] Lege » aethereae modifi

cationi. « VoNck. Absit ista correctio! Bene se ha

bet rata modificatione : vide supra » ratis succentibus.

esse] Grotius ediderat est, quod non cohaerebat

cum reliquis. Neque probandum erat esse dicitur,

quod Arntzenius (misc. p. 200) substituerat. Su

periorem igitur lectionem, solamque veram, e co

dicibus Monacensibus (C. D. E. G.), Darmstattensi,

Basileensi, Reichenauensi et Hugiano substitui.

illic] E codicibus Monacensibus (B. C. D. E.)

hoc recepi. Grotius habebat ille.

Auricomus] Ita enim Valerius Flaccus (4, 92)

Latine ; Graece Macrobius sed Latinis literis (Sat.

H, 17) Chrysocomes (xQv6oxöμης).

nam Solis] Vide ad haec Macrobium. Grot. —

Martiani Capellae lib. I, §. 15.' 43

actumque flammantibus velut auratam caesariem rutili verticis imitatur. Hinc

quoque Sagittarius, hinc quoque Vulnificus, quod possit, radiorum jaculis icta

penetrare. Demoustrabat praeterea Virtuti Cyllenius amnes quosdam coelitus de

fluentes, quos transeundos esse perhibebat, ut ad eum ipsum, quem reperire

curae est, pervenirent. Verum eosdem amnes diversicolor fluentorum discrepam

tium unda raptabat. Quippe primus diffusioris ac prolixi ambitus gurges liventis

aquae volumine nebuloso, atque algidis admodum pigrisque cursibus haesi

tabat. Interius alius lactis instar candidaeque lucis mitis per omnia quietusque

Saturnalia dicit (1, 17). Hi radii fuere duodeni,

Solis ad exemplum, sicut Virgilius (Aen. 12, 165)

vult, de rege Latino canens :

— » cui tempora circum -

- -

.4urati bis sex radiis fulgentia cingunt

Solis, avi specimem.« - —

Sagittarius] Naevius (ap. Macrob. Sat. 6, 3):

•Deinde, pollens sagittis inclytus arquitenens san

ctusque Delphis prognatus Pythius Apollo. « Maxi

mus Tyrius (10, 8. T. I. p. 182 Reisk.): »£vvi

mu xai τοῦ Ἀπόλλωνος, τοέότης ό σεὸς και

μοναικός xai φιλῶ μὸν αὐτοῦ τῶν ἀσμονίαν,

qoo3oöμαι δέ την τοέείαν.* (Add. Burm. ad

Propert. p. 814. et Ammianum 19, p. 149 Lind).

Pirtuti Cyllenius] Ita transposita sunt verba in

eodicibus Darmstattensi, Monacensi (D), Hugiano,

et in libri Norimbergensis variantibus.

amnes quosdam] Septem intelligit planetas. Ita

dicuntur, quia in modum amnium lubrico quodam

flexu periodico volvuntur. Diversicolores sunt, id

quod Plinius dicit. Gloss. (cod. Monac. E)— Isid.

orig. (l. 14, 27): »Amnis fluvius est nemore ac

frondibus redimitus, et ex ipsa amoenitate ammis

vocatur.« Non inepte igitur a Martiano planetae sub

amnium imagine describuntur. Radii enim e stellis

emicantes non incommode cum flumine comparari

possunt. Goez. — Neque commode, ut mihi quidem

videtur. Non enim planetae ipsi, sed eorum cur

sus fluviis sunt similes et Mercurio transeundi eram*

comitante eum Virtute. Hoc pacto explicari etiam

potest »primi diffusior ac prolixus ambitus •, quod

non nisi ad circulum, quem meando effieit, spectare

potest. Ac ne quid dubites, adi fontem e quo mo

ster hausit (Plat. Tim. p. 56 f. Steph. et de R. P.

10. p. 616. 617). Ubi contra gurgitis nomine utitur

Martianus, ibi planetam ipsum intelligit.

coelitus] Ne quid omittam, eodd. Darmstauensis

et Hngiamus quodam cetu habent; et paulo post

pro ad eum exhibent ad deum, pro eurae deinde

cura; pro fluentorum denique Hugianus fluentium.

Sed de seri

pturae sinceritate dubito. BunM. (ad Ovid. met. 11,

611. p. 794) — Cur dubitat? Quia Martianum

cursim, non totum legit. (Vide infra §. 67. 811)

primus] Saturnus innuitur. Gorz. — Planetae

diversicolor] Latinuum non est.

potius cursus: non enim Saturnus ipse, ambitu est

diffusior; sed cursus, ut dixi,. longior, unde ipse

tardior esse videtur (§. 70. 855. Vitruv. 9. p. 264.

266 Bip. Luciam. Astrol. 21. p. 223. Bip. Palaeogr.

mea erit. III. §. 232).

interius alius] Jupiter. »Deinde est hominum

generi prosperus et salutaris ille fulgor, qui dicitur

Jovis • (Cic. somn. Sc.) Goez. — Propertius (4, 1,

103) hunc planetam felicem appellat. Sed lege Mar

46 Martiani Capellae lib. I. §. 14.

„ !

motu undas volvebat argenteas. Tertius vero nimio rubroque igne rutilantes

festinaque rapiditate praecipites fragososque cursus anhela sulphureus celeritate

torquebat. Qui hunc sequebatur, auratus ac fulgidus et flammis coruscan

tibus rutilans, sed diversitate fluminum utrinque conjunctus, quibusdam rivulis

intermixtis, quantum pensabat moderatio, temperabatur. Verum interior ille

tianum ipsum, cujus verbis optima ejus fit inter

pretatio. Infra enim (§. 196) » temperamenti esse

salubrem*, et inferius » stellam Jovis salutarem esse

ad omnia« seribit. (Adde palaeogr. crit. III. §. 241.

997). Cum lacte atitem eomparationem repetitam

mox (§. 15) deprehendes, ubi hujus planetae cur

sum laeteum fluvium appellat, et infra (§. 209) Jovi

ipsi laeteum subsellium tribuit. Clarum enim co

lorem planeta habet. Confer praeterea Senecam (in

Oed. 493), virosque doetos ad Appulejum (I. p. 62.

Oudend.) et infra (§. 17) nostrum.

alius laetis instar] Ita melius transposita verba

sunt in Hugiano et Darmstattensi codiee.

tertius] »Tum rutilus, horribilisque terris, quem

Martem dicitis.« Cie. somn. Scip. Gorz. — Pla

netam hunc Claudianus (tert. cons. Honor. 166)

•flammam nocentem Gradivi« appellat. Sed pluribus

docui (pal. er. l. c.) noxium eum habitum rubrum

que ei colorem tributum esse, unde et infra (§. 82)

Marti ipsi noster speciem »rubri juvenis « tribuit:

unde et Chaldaeis ejus stella cw*iNo audit ab by

rubrum esse. Similiter Plato de eo (Epin. p. 987

Steph.) •^râvtov ôè τούτων ούτος ἐgv9gότα

τον ἐχει χρόμa.«

nimio] Rejectam hane ad marginem a Grotio

lectionem praetuli edito minio, quia ruber color

proxime sequitur.

rubroque] Ita pro Grotiano rubeoque habent

eodices Monacenses (C. E. G), Basileensis, Darm

stattensis, Britannicus, et Cantabrigiensis; Vos

sianus etiam, teste Arntzenio (misc. p. 201), qui

licet Martiani aevo non indignam esse vocem rubeus

observet, ego tamen praetuli illorum codicum le

etionem ; quia ipse Martianus pluribus locis (§. 82.

677. 699. 700) voce ruber utitur.

festina rapiditas] E variantibus libri Norimber

gensis lectionibus melius visum est, quam vulgaris

lectio festinata.

fragososque] Grotius fragrososque, varians in

libro Norimbergensi adscripta lectio propius ad ve

rum fragusosque, codices Bodlejanus primus, Bri

tannicus, Cantabrigiensis, Basileensis, Darmstatten

sis et Monacenses (D. G.) optime fragososque. sie

Valer. Fl. Argon. 2. 198:

— — » nimbisque et luce fragosa

Prosequitur polus et tonitru pater auget honores.

auratus ac fulgidus] Facile hoc epitleto Solis

cursus agnoscitur. Infra etiam (§. 75) Sol ipse eog

nominatur » auratus« et inferius (§. 483) »fulgor

dicitur splendentis Olympi«, cujus eaput (§. 188)

» aurea lumina ferat.« Catullus (65, 59) »oris aurei

Solem« appellat. Vidimus et supra (§. 12 £) eog

nomen auricomi (zQv6ozöμον) ei tribui. E colo

ribus denique aurum huie planetae sacrum fuisse

alibi (Pal. erit. III. §. 282. 292. 511) deeui.

moderatio] Lege » quantum pensabat moderatio

temperata«, aut » quantum pensata moderatio tem

perabat. « VoNck. — Neutram veram esse lectionem

jam e codicibus patet in libri Norimbergensis mar

gine laudatis, in quibus legitur »temperabatur..

Docuisset potius vellem criticus ille, quomodo tota

intelligenda sit periodus; siquidem verba sic acci

Martiani Capellae, lib. I. §. 44.

•

electro purior resplendebat amnis, quem praeter ceteros fortunarumiille com

sistens populus appetebat: quarum alias ejus odor, et halatus illexerat, ialias

lenis undae cánori permulsere'modulatus. a Gustum autem haustumque quam

plures ex eodem dulcissimo gurgite sitiebant.» Nec deerant, qui eademi foveri

abluiquet lympha ac se in illam jaceré cupiebant. Praeterea duo- restrictiores

sinu ambituque parvo raptabantur interius: quorum uterque pro aliorum vicinia

pienda sunt: »Qui sequebatur, auratus ac fulgidus

erat et flammis coruscantibus rutilabat: sed diversi

tate fluminum, quibus. utrinque conjunctus erat,

quibusdam rivulis intermixtis, (quantum mecesso

erat), temperabatur.« Posteriora faeilia ; Solis enim

vis in temperantia cernitur (§. 48); unde et infra

(§. 186) noster, eum alloquitur: » dans, solus ami

eam Temperiem superis« ; et (§. 54) Phoebum placi

ditatem afferre solitum « dicit (conf. Auson. ecl. 569.

p. 404 Delph.). Sed in prioribus quid voluerit

»rivulis illis intermixtis«, nemo interpretum expla

navit. Equidem primum conjiciebam nubes sub iis

latere. , Nubila enim minuunt aestum, et interdum

Soli opponuntur. Ita Ovidius (trist. 5, 8, 51):

Si numeres anno soles et nubila, toto « ,

et tritum illud »post nubila Phoebus.« At vero se

eundis curis adhibitis, et totius loci contextu per

penso nunc Zodiaci signa, maxime ad sortem for

tunae facientia, intelligo (Manil. 5, 87 seqq.). Ver

bis denique »diversitate fluminum utrinque conjun

etus* illi eursus, qui Soli sunt vicini, mihi vi

dentur denotari. inuenini usus suus

interior] Veneris planeta. Gloss.— Confirmant

quae de ejus odore et de halatu sequuntur, quibus

cum conferenda, quae supra (§. 7) observavimus.

eu eleetro purior] Imitatur Virgilium qui et ipse

(georg. 3, 322): electro purior amnis. … ,

fortunarum] Omnia, quae sequuntur, milii per

suadent, ad astrologiam verba illa referenda et cum

Propertio (4, 4, 104 seqq.) artem descriptam esse

e planetarum concursu et signorum, constellatione,

ut vocant, varias et hominum et nationum, (§. 11)

fata praedicendi... Sed fortunarum nomine melius

noster, utitur quam fatorum.… Mamilius certe sortem

fortunae semper dicit. Confirmabitur denique nostra

interpretatio infra (§. 15). [ …

… deerant] Sic Monacenses (B. C. D. E.), Darm

stattensis, Basileensis, Reichenauensis, Dresden

sis, Britannicus, Bodlejanus primus, Cantabrigien

sis, et teste Arntzenio (p. 201) Vossianus, Pariter

paulo inferius veteres jam editiones praeferebant

cupiebant. Utrumque et in margine Grotianae vide

mus adseriptum. - __ *•

restrictiores sinu ambituque] Ita Vossiamus eo

dex (Arntzen. p. 201) et Norimbergensis liber.

Mercurii enim et Lunae cursus breviores, et ideo

eirculi, quos faciunt, minores sunt quam eorum,

quos hactenus recensuit; unde et interiores dicun

tur. Illud ac, quod apud Grotium ante sinu inser

tum, in Darmstattensi codice a prima manu quidem

seriptum sed postea deletum est. in suum

an pro alioruni]. De Luna, quae lucem a Sole ac

cipit, verba facile intelliguntur, difficilius de Mer

curio: sed vide, notam, quae sequitur, et eonsule

Plinium, qui (2, 18): » colores*, inquit »ratio al

titudinum temperat, siquidem earum similitudinem

trahunt, in quarum aëra venere subeundo, tingitque

appropinquantes utralibet alieni meatus eirculus.»

Atque circuli iidem Plinio sunt, qui nostro, ut

supra (§. 44) affirmavi, amnes... se

48 Martiani Capellae lib. I. §. 14.

et confinio coloratus, exiguum proprii saporis haustum multa mutabilis ad

mixtione , traxere. Nam alter nimia celeritate festimus, ac plerumque con

sistens relabensque ferebatur; alius vero quandam undarum originem gestans,

flexuosisque anfractibus errabundus spumabat cunctis , seminibus fluentorum.

Hic igitur cursus discoloris amnes praedictas rerum hominumque fortunas im

mensis primo sinibus ambiebant. .Tum diversa undarum violensque rapiditas

mnrtabilis admixtione] De Luna, quae luce aliena

lueet, iterum aperta ratio est. De Mercurio autem

consulendus Ptolemaeus (tetrab. 1, 4), comparandi

que Manilii (1, 870. secund. cod. Gemlae) hi versus :

— »sicut Cyllenius orbis

Et Yenus , aecenso cum ducit Vespere moctem,

Saepe nitent falluntque oculos , rursumque re

visumt.«

traxere] Pro traxerat e Basileensi codice.

nam] Lego : jam : de qua confusione videndus cl.

Drakenborch ad Sil. Ital. 0, 242. Voxcx. (spec. er.

p. 145). — Non est, quod Drackenborchium con

sulamus. Demus enim sexcenties particulas illas

confusas fuisse, neutiquam inde cogitur, istud hoc

etiam loco esse factum. Immo servandum » mam «

est, siquidem utriusque amnis mutabilitas, modo

praedicata, nune explieatnr.

consistens] Lego concidens. Vonck. — Immo

eonsistens. Vide quam perverso modo eritici, verum

sensum ignorantes, falsam lectori leetionem obtru

dant. Nullum tibi remanebit dubium lectis duobus

inferioribus locis (§. 25. 280), • ubi idem Mercu

rius »remorata statione eonsistens » appellatur.

alius vero] Luna. »In infimo orbe Luna radiis

Solis accensa eonvertitur« (Cie.) Goez.

undarum] Ab antiquissimis temporibus persua

sum hominibus erat, Solis igne et Lunae humore

omnia ali. Hinc Plinins (2. 9) non solum »Lunae

maculas non aliud esse« docet, » quam terrae ra

ptas cum humore. sordes «; sed vim etiam ei ad

scribit »humorem, quem Solis radii absumant, au

gendi. « Quocum conferre licet Porphyrium (de

antro mymph. 11, p. 12) aliosque recentiores. Pto

lemaeus enim (tetrahibl. 1, 4): »major«, inquit,

»Lunae vis est humeetandi : est enim terrae propior,

a qua vapor humidus ab imo usque ad eam adscen

dit« 5 et paulo superius (e. 2) »Solem« ait • eale

facere, Lunam humectare. Pariter Macrobius (somm.

Se. 1, 49) scribit: »Luna aëris et aquae faex ha

betur; omnium enim physicorum assertione eon

stat, calorem humore nutriri«, et Alcman lyrieus

apud eundem (Saturn. 7, 16) Rorem Aëris et Lu

nae filium appellat. Inde etiam in lapidum titulis

(Grut. inscr. 59, 8) Diana undarum appellatur

regina. A poëtis autem Luna cognominatur roscida

(Virg. georg. 3, 557. Sil. 1, 576. Claudiam. 3

consul. Stil. 288. Burm. antliol. Lat. §, 3, T. 2.

p. 301) et roriflua (cataleet. 2, 14. ap. Burm. 5,

46, 14. p. 327); noster denique, sicuti hoc loco

» cunetis eam seminibus fluentorum spumare« vult,

ita infra (§. 165) »sub Luna circa ipsum terrae cir

culum aërem ex halatu madoreque infero turbidatum

esse» addit (conf. §. 169). '

hominumque] Ita Hugianus eodex pro Grotiano

nationumque ; et eerte hoe loco melius rebus op

ponuntur homines, quam nationes, quae supra

(§. 14) cum regibus sunt conjunetae.

sinibus] Dresdensis et in libro Norimbergensi

varians lectio adscripta, Monacenses quoque (B etE)

male eum anterioribus editionibus dant finibus.

Martiani Capellae lib. I. §. 15. 49

singulas quasque pervadens improvisa vi per declivis aluei praecipites lapsus

rapidis turbinibus pertrahebat, ita ut alius easdem plerumque alteri transfun

deret fluvio, et quam ille exercitam longa collisione vexaverat, alter aut ripae

redderet, aut amne mersaret. Non tamen fortunas omnes illi sanguineus aut

caeruleus involutas gurgites rapiebant. Plerumque illius lactei praenitens unda

repente correptas eminentis tractus vertice subvehebat. Aliquando etiam su

blimatas atque fluctu elatiore suspensas in illum cruentae similitudinis rejiciebat

aestum, aut in torrentem lividum vorandas hiatu piceo despuebat. Alterna

tum] Reposui hoc pro tune, Hugiani et Rei

chenauensis codicis auctoritate.

aut amne mersaret] Plutarchus (de facie Lun. .

p. 943), animarum e corporibus egredientium for

tunam deseribens, »multas «, inquit, extrudit, ae

stuandoque projicit, jamjam Lunam subire affe

etantes: nonnullae etiam, quae jam eo pervenerunt,

subversae conspiciuntur tanquam in profundum de

volutae.«

gurgites rapiebant] Ita lege ex MS. pro gurgite

rapiebat. Movit gurgite corrigentes qog&6ις illa

»gurgites sanguineus aut caeruleus » quam rhetores,

ni fallor, xat' ἐπανοδον appellant. GnoT.— Vos

sianus codex pariter atque ille Grotii : »Non tamen

fortunas omnes illi sanguineus aut caeruleus involutas

gurgites rapiebant.« ARNTZ. (misc. p. 201).— Nonne

igitur miremur Walthardum et Goezium edidisse :

»non tamen fortunas omnes illi sanguineos aut cae

vruleos involutas gurgites rapiebant« — sententia

quam nemo unquam intelliget? Scilicet non adver

terunt, sola typographorum incuria apud Grotium

» sanguineos aut caeruleos legi, id quod hujus tam

nota addita, quam priores omnes editiones, Hugia

nus praeterea codex et Darmstattensis manifesto do

cent. Sed clarus nunc sensus est, modo observes

vocem »involutas •, Martiani more transpositam, ad

»fortunas omnes « pertinere.

praenitens] Codices Monacenses (B. C. D. E. G.),

Hugianus, Reichenauensis, Bodlejanus primus, Bri

tannicus, Cantabrigiensis, Vossianus, aliique (Ou

dendorp. ad Appulej. I. p. 62) pro Grotiano reni

tens habent praemitens, quod praetuli, tum ob

antecedentem laetis colorem, tum ob subsequens

verbum subvehebat.

vertice] Vertex vel vortex, turbo, δῖνος. Gnor.

Virgilius (Aen. 1, 117):

- - - -- »et rapidus vorat aequore vortex.«

Quinctilianus: »Vertex est contorta in se aqua, vel

quidquid aliud similiter vertitur« (8, 2, 7. p. 199

Spald.). Unde et Appulejus (de mundo p. 517

Oud.): »Turbo autem dicitur, qui repentinis flabris

prosilit atque universa perturbat. J'ertex ille est

vel, uti dicitur, Dine.«

sublimatas] Ita Grotius jam conjeeerat; Walt

kardus ex manuscriptis attulit. Concinunt Bodleja

nus codex secundus, Mertonianus, Hugianus, Ba

sileensis et Darmstattensis.

cruentae] Idem quod supra (§. 14) verbis »ni

mio rubroque igne rutilans « significaverat. Sensus

est: »e Jovis benigni planetae radiis in malignorum

Martis et Saturni noxium conspectum relabuntur.•

vorandas] Lieet permulti codices Monacenses

(B.C.D.E.G), Dresdensis, Darmstattensis, Rei

chenauensis, Bodlejanus primus, Britannicus et

50 Martiani Capellae lib. I. §. 16.

igitur permixtione fluviorum ille fortunarum populus agebatur. Neque enim

ulla prorsus erat, quae ab omni immunis incursu cunctoque esset gurgite

16 feriata. Denique Virtus secuta Cyllenium, dum sola cunctos interrite trans

mearet, licet eam magno fragore colliserint, tamen opprimere nequiverunt.

Tandem trans fluvios, qui ad quoddam Phoebi spectaculum ferebantur, cum

Virtute Mercurius constiterunt. Ac tuno Latoium conspicati edito considentem

arduoque suggestu, atque in conspectu quatuor urnulas adopertas vicissim

Cantabrigiensis, Hugianus, nee non Arntzenio teste

(p. 201) Vossianus, dent vorandum; Grotii tamen

lectio praeferenda est, siquidem non ad torrentem

hoe adjectivum, sed ad fortunas spectat.

agebatur] Nemo profecto haec probe intelliget,

nisi aliquam saltem astrologicarum artium notitiam

sibi comparaverit. Ante omnia enim notandum quod

Manilius (3, 86) hisce versibus tradit;

» Ordo ducem sequitur donec venit orbis in orbem

Has autem facies rerum per signa locatas ,

In quibus omnis erit fortunae condita summa,

Ut quum jam stellae septem laeduntve juvantve;

cardinibusque movet divina potentia mundum ;

Sic felix aut triste venit per singula fatum,

Talis et illius sors est speranda negotI.«

Deinde tenendum, quamvis septem illorum plane

tarum alii benefici, alii malefici sint (Pal. cr. III.

§. 241), eorum naturam tamen vicinitate aliorum

mutari, qualitatemque naturalem per eos, qui con

trarii ipsis obstant, infirmari (Ptolem. tetrab. 2, 8).

Quibus praemissis nunc intelligitur » discolores pla

netarum amnes « planetarum esse cursus, a quibus

pendeat fortunae sors, prout hanc aliquis pertra

xerit, vel, in alius cursum duxerit, qui eam vel

servare, vel perdere possit. Non enim Martem plane

tam (gurgitem sanguinem), aut Saturnum (caeru

leum gurgitem) fortunas omnes involutas rapere, sed

plerumque Jovis (lactei) cursum eas tueri, quamvis

sic levatae aliquando tamen in Martis (cruentae si

militudinis) aut Saturni cursum (lividum) rejiciantur.

Hoc igitur modo sortes fortunae cursibus plane

tarum aliis alios transeuntibus agitari. Videbis apud

Orphicum (hymn. 6, 5) istam jam legi supersti

. tionem.

nequiverunt] Ita praeter anteriores editiones

Cantabrigiensis et Hugiamus codex pro Grotiano

» non quiverunt.« Damnat hic Martianus astrologi

cas artes, quibus Virtus, Mercurii comes, terreri

non potuerit. Vide et Senecam (ep. 88. p. 566.

567 Lips.).

Latoium conspicantur] Grotius conspicati. Bon

gars. Latomium conspicantur. Goez. — Verbi tempus

quidem melius in Darmstattensi pariter et Hugiano

codice ; sed nomen Latoius Ovidio usitatum reti

neri potest. Similiter enim »Latoia Diana (§. 914),

Latoia proles, Latoia stirps, Latois, Latoidae,

Latoides «. legeris. Quin noster etiam infra (§. 897)

idem illud Apollinis cognomen repetit.

urnulas] Urnulae hae Phoebi sine dubio decan

tatis Homericis, doliis originem debent, et ex eorum

imitatione effictae sunt (Il. $2. 527—34) Goez. —

Immo conf. Orphicum hymnum in Apollinem v. 20*

IIdvta xöÄov xQivag xQivevg 6vo9géμμονα

φέλæ,

Agμovin xeQd6ac rayxóópuov άνδρασι μοτ

» Qav,

Mi§aczsuóvoc 9égéóς τ' i6ov άμφοτεροισι.

Nam hic quoque anni tempora innuit noster. Ferrea

Martiani Capellae lib. I. §. 46. 51

atque altermis inspectionibus enudare, quae diversa specie metallisque formatae

erant. Nam una ex ferro, quantum conjici potuit, duriore: alia ex argenti ful

gentiore materie: tertia liventis plumbi fusili robore videbatur: at vero propior

deo perlucentis vitri salo renidebat. Singulae autem rerum quaedam semina

elementaque gestabant. Nam flamma flagrantior, et ab ipsis cecaumenis exan

urna, eui nomen Puleani vertex , ex qua flamma

flagrantior anhelat, aestatem continet. * Argentea,

quae dieitur risus Jovis, eoeli temperie renidens,

auetumnum comprehendit. Plumbea, Saturni exitii

nomine insignita, et plena undosae hiemis atque

algidi frigoris, ipsam eontinet hiemem. Vitrea

denique et salo resplendenti similis, quae totius

aëris seminibus referta, quibus Jumonis uberibus

nomen inditum, ver complectitur.

erant] Omissum hoc apud Grotium e Dresdensi

codice supplevi.

plumbi] E metallis hoe Saturno planetae uno

ore omnes tribuunt (Pal. er. III. §. 282. 292).

robore] In Vossiano eodiee prima manus dedit

fulvi robore ; quid illud robore sibi velit non per

spicio, neque perspexit Heinsius, qui ad Grono

vium epist. 372 Syll. Burm. T. III. p. 460 emen

dabat rodere vel rodo. Id si placeat, fuivo posset

legi. Asr. Guise. p. 201) — Haud placet. De

urna enim sermo est, quae »liventis plumbi fusili

roborta similis videbatur. Plumbo Saturnus planeta

et hiems denotantur. Atque fusilium vasorum ac

meorum noster infra (§. 860) meminit. t*.

- - - -

… -

didit memor Horatii verborum robur et aes triplex« •

pro »robur aeris« ; quae sane praeferenda est in

tio illi, qua robur pro arbore circa pectus

- _- - - Eu- … -. Is

accipere volunt. -*

*sato renidebat] Infra »urnam sali resplendentis.'

dixit. Ms. tamen lic habet salore nidebat, et in

libro Germ. vernantis aethrae salore renidebat, pro

colore, ut sit •salor, splendor ; sed satius est di

eamns utrobique ex syllabae geminatione erratum.

Gnor. — Quodsi altius inquisiveris, cur hanc ur

nam ita designaverit, videbis salore et salo mare;

quod viride est, intelligi (§. 581 not.); unde ipse

Martianus (§. 643) dietas esse marrat insulas quasi

in salo; eum autem colorem urnae, qua verº eon

tineretur, optimo jure tribuit. Legerat quidem Bar

thius (ad Stat. III. p. 400) hoc loeo salore pro salo;

sed neque in editis, neque in codicibus, hanc le

ctionem deprehendi, neque vulgari melior est.

elementaque] Cave quatuor illa inteiligas ignem,

aërem, aquam, et terram, siquideia haee nunquam

cum diis illis, solo excepto Wuleano, conciliabis.

Sed aëris elementa secundum diversas tempestates

in mente habuisse videtur. FIamma itaque flagram

tiorem tempestatem Vulcano, quia ignis ipse est;

tribuit; serenum coelum Jovi, quia pro aethere

sumitur; perfrigidam tempestatem Saturno, quasi

fiigidissimo planetae ;' fructiferum humorem Junoni,

quia haec dea aër est inferior.'*

.- - .-. .…..…

cecaumenis] MS. »ipsis ceeaunenis.« cecau- .

meni fontes (?) ambusti, , xexavu£vot. Quemad

hoiu* ad- imodum iisginus zonam torridam διακεκαυμένην

appellari testatur. Gnor.— Solinus (e. 52). Ae

gyptium liitein, qua ad Diacecaumenem teiidit.'

— Graecorum est Auxiaavuivn. Strabo iib.

xviii τόν δέ ταός τί δaxsxavpivm tvsc

gai άδεοι voμίτονται, et alibi passim. — Mss.

tiamus Capella ceeaumenem?vocat duobus (?) locis.

Servius : »Garamantes pópuli inter Libyam et Afii

__ iuni- w Ts'.…….…. .…. …*.

eam juxta ceeaumenem.* sic vocatur et Acroni ve

7 *

- 52 Martiani Capellae lib. I. §. 17.

tlata fomitibus ex ferri praedicta anhelabat urna: quae tamen Vertex Mulciferi

dicebatur. Alia etiam, quae fuerat ex argenti materie, praeferebat serena ful

gentia et vernantis coeli temperie renidebat: hanc dicebant Risum Jovis. Illa

vero metalli gravioris plena undosae hiemis atque algidi frigoris, nec non etiam

teri interpreti Horatii. Theophylactus de Nilo : διὰ

vàg τῆς H(exczvpévnc δέοντα λίων φα6i xa9é

vps69at. Diodorus, a quo accepit, διὰ γάρ τῆς

H{aztaxexavρένης. Sic et Catacecaumene regio

in Maeonia ab adustione vocata. SALMAs. (ad Sol.

p. 473. pr. edit).

Mulciferi] Quasi mulcens ferrum. Gloss. —

Ignis aërius, quasi mulcens imbrem. Cum enim

nul)es altiora petierint, resolvuntur in pluvias. Vulc.

— Certe melior scholiastes ille interpres fuit,

quippe qui cum Festo concinat : Vulcanius nimirum

ad illum potius deum respicere debebat, qui, ut

Ciceronis (N. D. 3, 22) verbis utar, Lemni fabri

eae praefuit. Martianus forsan, quum aliis locis

(§. 48. 576. 889) Mulciber scribat, hic consulto,

Festi etymologiam amplexus, Mulcifer scripserit,

quo propius ad ferream urnam nomen accederet,

quamquam et hoc sensu Mulciberi nomine utuntur

(Macrob. Saturnal. 6, 5).

fulgentia] Lege : »serena fulgera*, vel praefer :

»Serena fulgentique vernantis coeli temperie. « Vonck.

(spee. crit. p. 79) — Profecto Vonckius non is est,

- cujus ad arbitrium substituamus lectionem, quae

in nullo vel edito vel scripto exstet libro. Itane inau

ditum isti erat adjectivi seremus neutrum pro sub

stantivo positum? Nonne legerat Virgilii (georg. M,

393) » aperta serema« ? nonne Silii (§. 88): » caligo

nitido resoluta serenos ? Utinam critici, quibus

tantus secandi pruritus est, scriptori, in quem inci

dunt, toti prius noscendo operam darent ! Mar

tianus enim ipse infra (§. 74) eadem locutione uti

tur verbis: »candentibus serenis enituit.« Serena

*. .

igitur fulgentia, sive serenum, quod fulget, Jovi

planetae noster tribuit, quod idem astrum infra

(§. 197) dicit »fulgentibus blandisque vibratum can

doribus.« Unde ne codices quidem Monacenses

(B. D. E.) secutus sum, qui fulgida pro fulgentia

exhibent, sed vulgarem et Martiani dictioni magis

conformem lectionem retimui.

temperie] Haec ipsa qualitas jam Jovem desig

nat planetam (v. infra §. 196).

Risum Jovis] Finxit hoc urnae nomen ex illo

Virgilii (Aen. 1, 234):

»Olli subridens hominum sator atque deorum

Vultu quo coelum tempestatesque serenat. •

De sereno hoc Jove infra (§. 67) plura leges.

hiemis atque] Ita Claudianus (tert. consul. Ho

nor. 168): »Algenti qua zona riget Saturnia tractu. «

Lucanus (10, 203): »Frigida Saturni glacies, et

zona nivalis cessit. « Virgilius (georg. 1, 556) »fri

gidam Saturni stellam » dicit, repetitque hoc Pli

nius (18, 25, 57) affirmatque alio loco (2, 6, 8),

» Saturni sidus gelidae ac rigentis esse naturae.«

Pariter Vitruvius (9, 1) eandem stellam » veliemen

ter frigidam esse« docet. Ptolemaeus denique (tetra-,

bibl. 1, 4 et 18) eam »natura frigidam et calori con-,

trariam« dicit. Sed noster ipse infra (§. 197) eun

dem planetam » deorum rigidissimum creatorem in

algido haerentem pruinisque nivalibus « appellat,

alioque loco (§. 70) »ipsius canitiem pruinosis ni

vibus candicantem* memorat. Quid mirum ex qua

tuor anni tempestatibus, hiemem ei hic tribui?

frigoris] Hoc pro Grotiano rigoris codices ha

bent Monacenses (i}. C. B), Hugianus, Darmstat

Martiani Capellae lib. I. §. 18. 55

pruinarum: haec Saturni vocabatur Exitium. At vero sali respléndentis, atque

ad ipsius dei dexteram sita, aëris, totius seminibus erat referta: hanc Junonis

Ubera memorabant.

Ex his igitur urnis deus alternatim, quantum dispositis

sat erat, hauriebat. Nam quoties orbi complacito vitalis spiritus salubres mi

nistrabat auras, ex illa argenti clementia aëris hausti permiscens semina tem

perabat. Quum vero pestem diram commeritis mortalibus minabatur, aëri

tensis, Bodlejanus primus, Britannicus et Canta

brigiensis, quod praeferendum esse videbatur, quia'

paulo post Apollo ex hac urna »torpentis frigoris

venena miscere « (§. 18) dicitur. Nee tamen altera

lectio, quam Basileensis etiam praebet, contem

menda erit, praesertim si plures illos, quos in nota

praecedenti laudavi, scriptores cum nostro eonferre

placebit.

exitium] Lege Saturni exsilium. VoNcx. (spec. erit.

p. 79) — Neutiquam! Nomen tam absurdum Mar

tianus quidem urnae illi non dedit. Criticus autem

de Saturno nihil compertum habuit, quam regno

eum pulsum fuisse, nihil de exitiali hujus planetae

vi (v. palaeogr. meam III. §. 241) umquam audivit!

Neque Porphyrium (ap. Euseb. in praep. ev. p. 237)

legit, qui xaxrjv àvagròv ei tribuit; meque poëtas,

e: quibus Orpheus (Argon. 424) Hgövov αίνολέ

την appellat, Lucanus (1, 632) »Saturni stellam

mocentem« ,, Appulejus (florid. 2, 40. p. 41 Oud.)

•perniciosam«, Virgilius (georg. 4, 356) »frigidam«

cet. Neque lapidum titulos novit, in quibus (Donat.

suppl. I. p. 53) »Saturnus deus malus« dicitur; ne

que, quod omnium pessimum est, censor iste Mar

tianum ipsum, quem corrigendum sibi sumsit, per

legit. Quod si fecisset et majori diligentia, quam

secandi pruritu, praeditus fuisset, sane inferiori

loco (§. 497) eundem nostrum observasset »de exi

tialis Saturni horrore • • agentem! Hoe igitur loco

»Saturni planetae exitium« idem illud est.

temperabat] Plinius enim de tempestatibus agens

(2, 59): » Solis; naturas, inquit 9 •temperando intel

ligitur anno.* Similiter Ovidius (net. 1, 770) so

lem laudat, •qui temperet, orbem.* . Et Ciceroni

(ap. Macrob. in somn. Sc. 2, 5) » dux est, et prin

eeps, et moderator luminum reliquorum.« In Ae

gyptiaci quoque “obelisci inscriptionis explicatione,

quam Ammianus (47, 4. p. 477 Gron.) nobis ser

vavit, Sol ter appellatur δεσπότης oögavoö et

zgóvcov. Sed constat sibi hoster tam inferioribus

(§. 34. 186), quam superioribus locis (§. 44).

pestem] Res est nota ex Homeri Iliadis primo.

• '* *.. •- •• • * . • • .-t

Quod vero Apollinem pestilentiae auctórem facit,

ex Aegyptiorum diseiplina id habet, qui teste Cle

mente Alexandrino λοιμιχάς vöoovc fjatqj &va

τι%a6tv. *• Conferatur - Munckerus ad Hyginum

p. 21ö. Heraclides suo more supér hac re philo

sophatur. Goez. — Heraclidis verba melius leguntur

in Galei opusculis (p. 418). : Clementis Alexandrini

locus est stromat. V. (p. 567). Apud Munckerum

autem nihil reperies, et vereor ne voce pestis, qua

loeo laudato minime δ λοιμός significatur, sed for

mido, terror, * Goezius deceptus fuerit.* Ceterum

quum Apollinem non tantum immittere, sed etiam

sedare pestilentiam veteribus persuasum fuerit (Pau

san. 1, 8, 3 et 10, 11, 4. Horat. carm. 4, 21 f.)

etiam noster utrumique innuere* videtur, Solis tam

beneficia,* quam damma; atque in iis describendis

omnino ante oculos habuit Macrobium (Sat. 1, 17

et 20). Confer et superiorem loeum (§. 45).

aëri] Ita e codicibus Basileensi, Reichenauensf

54 Martiani Capellae lib. I. §. 19.

19 dum meare cogebat orbem.

similiter; anhelos ignes aut torpentis frigoris venena miscebat, et in affligen

Tali dei temperamento Virtus admonita, ma

; gisque quum eum salutares auras miscere conspiceret, Graeci poëtae Grajum

versum Mercurio 'comprobante commemorat:

• • ., ¢oißac iûxsg6exόμης λοιμοδ vepåÀrjv árregwst.

Ex quo pestem fugari posse Mercurius, si voces primae vestigiis ejus accederent,

admonebat. Subdendae tamen Clario

90 laurigera infularum lubrico implexoque crine redimito.

fidibus personanti, atque inter serta

Talia conserentes ut

procul Pythius adventare conspexit, causamque adventus primis adspectibus

et Britannico reposui pro Grotiano, aëris. Id enim

si legeris, sensus contrarius exibit, siquidem fla

grans aestas et torpens frigor mixta salutarem dant

temperiem, neutiquam noxium mortalibus venenum.

cogebat] Basileensis allegabat, non male.

salutares] E codicibus Monaeensibus (B. C. D.

E.), quamvis salutaris auras quilibet etiam intel

lexisset, e literarum I et E confusione,

Graeci poëtae] Pro Graeci Grotius ediderat

caeci, explicaus haec verba de Homero, addensques

» sic supra caecutientem Maeonidem dixit, et Ter

tulliaius Homericos oeulos pro caecis libro de pal

lio.* — Haee ille*, sed olim (ia palaeogr. erit. III.

§. 61) jam observavi apud Homerum frustra illum

versum quaeri, licet Walthardns (p. 85) eum Ho

meri esse contenderit. , Me quidem haud fugit, plu

res laudari ejus versus, qui non in omni editione

reperiantur (Quinctil. 5, 11, 40. p. 335 Spald.);

neque ignoro eundem poëtam eauere pestem, quam

Phoebus immiserit, sedatam (II. a. 472): verum

illo neutiquam utitur versu. 0pportune igitur Hu

gianus codex lectionem praebuit »Graeei poëtae*,

quam e causis in nota sequenti expositis lubens

reeepi. …

dxsg6exόμης] Ita codex Britannicus et Canta-,

brigiensis. Mm eo, quem Walthardus in medium

protulit, Latinis quidem seripta literis leguntur

• akersekomes* et » aparukei« pro quibus Grotius

edidit xgv6oxöμης et άπ' ἐgvxev. Quum vero

lectio illa, quam recepi, eadem sit, quae apud

Lucianum (in Alex. 56. T. 5. p. 97 Bip.) legitur,

Homerus autem hunc versum non habeat; verisi

mile est, Martianum ex illo hausisse.

ejus] Intellige pestis. Quippe τοῦ λοιμοδ άλε§,

spdeuaxov habebatur, ut ait Lucianus, ille versus,

quo januis inseripto arceri pestem domibus arbi

trabantur.

subdendae] In codice Britannico male subdendo.

Intelligendae enim voces sunt, quae mitis Apollinis

imagini subscribantur. *

fidibus, personanti] Hoc est placido , conditis

sagittis. De Apolline Servius (ad Aen. 3, 438):

»Hic contra, si citharam teneat, mitis est. Unde

Harstius: Condito initis phaeidusque telo, Suppli

ees audi pueros Apollo. • Confer et Maximum Ty

rium loeo supra (§. 43 not.) inserto.

eonspexit] Manuseriptus codex bonae antiquioris

que notae, quam omnes, ut puto, hactenus col

lati, habet praespexit. Quod ordinem rei videtm*

argutius concipere. Praespexit enim nondum aliis

videndum eoetum; quid vellet idem primis ex ad

spectibus velut antea notum reeognovit. Miro modo

Martiani Capellae lib. I. §. 20. §5

recognovit, throno quo insidebat exsurgens Musas jussit occurrere. Quae

licet in Majugenae officium properare viderentur, ratis tamen incessibus mo

vebantur. Ac tunc germano in participatum operis consessumque suscepto,

prior orsus est Phoebus:

omniscientiam Apollinis ingerit. BAnth. (advers.

p. 934). — Equidem unius codicis variantis auc

toritatem non tanti facio, ut vulgarem mutari le

ctionem velim; praesertim quum melior etiam haec

mihi videatur. Non enim opus erat addere verba

•primis, adspeetibus •, si ante adspectus jam prae

spexerat Apollo adventus causam.

properare] Veram lectionem, nemini adhuc vi

sam, e: codice mihi instar thesauri charo, erui :

-quae licet in Majugenae officium properari vide

bantur, suis tamen incessibus movebantur. « Haec

totidem literis scriptura est casci libri. Suos qui

dem incessus Musarum, dicit, ad numerum et har

moniam compositos nec aliis nominibus tali modulo

aut regula usitandos. Legebam ante ex conjectura

•statis incessibus •, quod statutis velut et ordinariis

notat, unde peceare ne unus quidem velit. Sed

manuscripti lectio tollit dubium omne. Ex illo vero,

quod priori loeo disjunctas voees offendo, scriben

dum puto »quae licet in Majugenae officiam prope

rapi videbantur. «

Mereurii, ut prope rapi aliena vi videantur Musae

ad ejus offieium. Nihil utraque lectione hoc loco

dignius. BAara. (in adv. p. 934). — Lectionem

•prope fari«, quam Grotius jam in margine, nota

verat, e libro suo Munekerus reposuit. Vulgatae

editiones satis taediosa tautologia properare legunt.

Nihil magis nostro frequentatum, quam fari, fatus,

profata cet. Goez. — Equidem, quamvis Bodle

janus primus et Cantabrigiensis prope fari habeant,

vulgatam tamen retinui leetionem, arbitratus neque

Barthium, neque Goezium intellexisse, quae sibi

Tantns amor, tanta veneratio

in hae periodo sint opposita. Conferas velim anno

. tationem, quae sequitur. Praeterea quem sensum

Goezius, tribuerit verbis »in officium fari« nemo,

puto, quisquam perspiciet. Codex Britannieus male

etiam »prope facere«, et illud »prope fari* , quod in

Reichenauensi erat, a prima manu jam correctum

vidi.

ratis] Grotius ediderat satis hac addita nota;

Distinguo: »quae licet in Majugenae officium pro

perare viderentur satis 5 tamen incessibus move

bantur. « Incessus sunt graves grandesque passus.

— Barthius, ut modo vidimus, legit suis ; quae

quidem lectio melior erat Grotiana, qua adverbie

satis incommodus adsignatur locus: sed praefero

ratis, quod Cortius in Guelferbytano eodiee invenit,

recte interpretante glossa: »definitis. « Coneinmis

enim et aptis, vel minus Latine proportionatis in

cessibus moveri Musas dixit noster, ut mitigaret,

verbum, quo antea usus erat, properare: Perperam,

ut milii quidem videtur, ratum apud Ciceronem

(N. D. 2, 37 et 38) interpretantur certum et im

mutabile. Ratum a- reor quidem est, sed eo sensui

quo rationem ineo, computo , significat. • Germani.

dicunt berechnet , id quod glossa habets definitum.

Vitruvius (3, 1): »Proportio est ratae partis- mem

brorum in omni opere, totiusque eommodulatio.«

Ne vero dubites Martianum hoc loco ratis seripsisse,

inferiores confer loeos, ubi noster* ratis modis

(§. 41),- ratum silentium (§. 117), rata congruentia

(§. 909), et supra : rati succentus (§. 11), rata mo

dificatio (§. 12) identidem usurpat, et ubi vocabulo

ratio computationem intelligit (§. 104—107).

Martiani Capellae lib. I. §. 21.

Anxia quum trepidis mutat sententia rebus,

— . . | . . Fluctuat incertis aut sors ignota futuris,

Consultat mortale genus, quodque indiga veri

Cura facit dubium, vel spes incerta fatigat.

trepidis] Confer puleherrimos Horatii (od. 3, 29,

20) versus:

» Prudens futuri temporis exitum

Caliginosa nocte premit deus ,

Ridetque si mortalis ultra

Fas trepidat.«

Unde et noster supra: (§. 5) »hominum votis tre

pida curarum ambage suspensis. «

mutat sententia] Similiter Sedulius (1, 225):

— — • quocunque trahit sententia nutu.«

Et Minucius Felix (12, 2): » nutat sententia, ut

Sed ipse Cicero (de fin.

9, 2) » mutare Epicurum« dixit. Seneca (in Agam.

sit nobis ambigendum.«

704): »Ineerta mutant lumina.«

rebus] Res argumenta eoncludendi notant, quasi

tu ratioues argumentandi dicas. Julianus J. C. (l.

51 , ad l. Aquil.): »multa autem jure eivili contra

rationem disputandi pro utilitate eommuni recepta

esse innumerabilibus rebus probari potest.« Clau

lianus (1. 2. Stilic.):

— — — » quamquam nullis mihi eognita rebus

Fabula , vix tanto risit de erimine rumor.«

BAarh. (advers. p. 1241) — At vero ista viri doeti

observatio nihili hoe loco esse mihi videtur.

consultat] Sententia est, deos per divinitatem

suam opus non habere, ut anxium animum habeant

rerum administrandarum eventibus5 hominibus con

ditione mortalitatis id expetere. Scribendum itaque.

» consultet « cet. In MS. uno lacuna est, unde sus

íicamur τὸ quodque mendosum etiam esse. Vel

sane quod quia exponetur, ut fatiget reponendum

putes. Nos tamen nihil amplius sollicitamus. BAr.tm.

(advers. p. 1241)— Sed cur niliilo secius sollicita

vit, quod probum est? Consultet Arntzenins quo

que (mise. p. 201. 202) legi vult; sed eodem redit

indicativus, qui »alias mortalibus, alias divis con

sultandi Apollinis causas esse « significat: illis, quia

futura ignorent, his, siquando ipsa voluntas non

constet. Nec quodque mutandum, licet cod. Guelf.

Cortio teste habeat atque, Hugianus proque ; modo

ne pro quia accipias, sed ita construas: »genus

mortale et quod cura reddit dubium. «

indiga] Sic legendum opinor ex Vossiano co

diee et aliis. Indaga , quod editum, lexica tuentur

hoc Capellae loco. Sed cum codices aliam vocem

praeferant, eamque magis usitatam, nihil inde au

toritatis depromi potest, ut Latina civitate lioe vo

eabulum donemus, praecipue hoe loeo, eum et

syllabae quantitas repugnat. »Cura veri indiga«

est," quae veritate caret atque verum perspicere

nequit. AnNtzen. (misc. 201. 202). — Legerat in

diga etiam Barthius (advers. p. 1241), eandemque

leetionem, quam Grotius tantum in margine notavit,

praebent eodices Monacenses (C. D. E. G.), Bodle

janus, Britannicus, Cantabrigiensis, Hugianus, Ba

sileensis, Darmstattensis et Reichenauensis. Sen

tentia eadem in Seneeae (Hercul. fur. 183) versibus:

» At gens hominum fertur rapidis

Obvia fatis , incerta sui;«

et apud Virgilium (Aen. 10, 801):

»Nescia mens hominum fati sortisque futurae. «

eura facit dubium] Hypallage : neque enim cura

faeit dubietatem, ut ita dicam, sed dubietas curam.

Vulc. — Hoc quidem loco non opus est statuere

hypallagen. Aperte enim mortale genus dixerat,

quod dubium redditur cura.

Martiani capellae lib. i. §. 2i. 57

■• • At praescire deis vacuum est, cunctatio nulla est;

praescire] Ita etiam Arnobius, Martiani popu

laris, (5. p. 112) » deos non esse « demonstrat,

Adde

quae hujus disputat discipulus (Laetant. 4, 11); quo

rum uterque scilicet sua e Ciceronis de divinatione

libro habet.

deis] Grotii liber: »At nobis praescire vaeuum.«

•qui ventura praedicere inseitia nesciant.«

— In eo, quo nos usi sumus : « At praescire deis

facile est.« Quod ut a glossa esse non dubito,

ita puto varietatem lectionis seriptae hoe facere,

ut Capella aliter quam in utroque nume sit serip

sisse eredendus sit. Lege: »At praeseire deis faetum

est.« Acute ita, nec dubitem quin vere; non tur

bant sequentia quoque, cum exeipiat deus iste se

non de perfecta praescientia jam loqui. Confirmat

belle quod sequitur : — • eunetatio nulla est.«

BAatii. (advers. p. 847) — Viro doeto equidem as

sentiri nequeo (v. notas, quae sequuntur): sed le

etionem deis probo. Licet enim non Grotii tantum

codex, sed Vossii etiam (Arntzen. mise. p. 202),

Bongarsii, Hugii, Dresdensis, Basileensis, Darm

stattensis et Monaeenses (B. D. E. G.) habeant nobis;

metrum tamen poscit deis.

vaeuum est] De diis ita Ovidias* — »Quiequid

superi voluere, peraetum est.« An leges melius

in Capella adjumeturas veterum literarum: — »prae

scire deis aetum est.« BAntm. — Vacuum est glos

sas interpretari eoneessum est seribit Grotius, idem

que testatur Munckerus ad Fulgentii mythol. I.

p. 596 ad. Staver., ubi plura de hoe significatu.

— Versus constat, si vaeuum fit bisyllabum, et

ita posterior syllaba eliditur. }'aeuum expono per

inutile, temerarium, et vanum: vid. Barth. ad Clau

dian. in Rufin. 4, 15. quem loeum notasse etiam

video Wopkensium in observ. misc. 7, 2. p. 205 ;

adde eundem ad Sedul. 4, 117. Quae et ratio est,

- •

quod librarii frequenter hanc vocem cum vanus

confundant, ut ibi ostendi, eademque significatio

est in Graeco xev6g. Aelian. var. 2, 12: eig xsvöv,

διά κενής (Bos ad epist. 4. ad Thessal. 5, 5);

zενεανχέες apud Homer. II. %. 250 Scholia ex

ponunt per zev& xai μάτaια xavza pusvot. Adde

Prie. ad epist. 1. ad Timoth. 6, 20. Eodem sensu

διακενής Hesychio restituit Munckerus ad Anton.

Liber. c. 6. p. 49. Sententia ita Martiani haec est:

» Consultet mortale genus in rebus dubiis, et spe

ineerta, nobis tamen temerarium est ea praescire,

quae his in rebus ineertis futura sunt.« Egregie

conspirat Minucius Felix Oetav. p. 59 : »Ut neque

quae supra nos coelo suspensa sublata sunt, neque

quae infra terram profunda demersa sunt, aut scire

sit datum, aut serutari permissum, aut stuprari

[lege : sciscitari] religiosum — eoelum ipsum et ipsa

sidera audaci cupiditate transcendimus.« Anwrzex.

(mise. p. 205). — Haud equidem nego, ita intel

ligi voeem vaeuum posse, immo debere aliis in loeis;

sed hoe Martiani loeo in sensum mentemque doeti

sane Arntzenii intrare nequeo, quin potius glossae

veteri subscribo. Concessum nimirum cuilibet est

rem occupare possessore vaeuam (Justin. 49, 3, 6.

51, 5, 2. Cic. de orat. 5, 51), eumque hoe loco

verum verbi vacuum sensum esse, ex illis quae infra *

leguntur »superis praescire datum « omnino colligo.

Pari sensu Fulgentius (myth. p. 2 Munck.) voeem

usurpavit: » }'aeat potentibus opprimere, — miseris

flere.* Neque serioris tantum aevi seriptoribus illam

loeutionem usitatam fuisse testis est Sallustius

(fragm. hist. 4. p. 955 Cort) seribens: « simultates

exercere vacuum fuit.* Quem imitatur Taeit. annal.

44, 28 : » ante vacuum id solutumque poena fuerat*;

et hist. 2. 58 : » aemulis urbibus excisis securas opes

eoncupiscere vacuum fuit. «

•

Martiani Capellae lib. I. §. 21.

Quod superi voluere, licet; de pectore fixis

Praeoptare caret; si quid placet, atque necesse est.

Sed tibi quod nondum venit mansura voluntas,

peetore] Ita Cantabrigiensis codicis auctoritate

reposui pro Grotiano pectora. De interpretatione

hujus periodi tot sensus reperies, quot capita. Vul

canius.quum, ut apud Grotium est, pectora legeret,

verba sie colligebat et explicabat: »Licet careat

(inane atque inutile sit) praeoptare (hominum) pe

ctora de fixis (de iis quae immutabili modo dispo

sita sunt), tamen quod (diis) placet necesse est ut

fiat. « Contra Barthius (in advers. p. 847), pro

licet substituens liquet, sensum hunc esse voluit:

»Liquet quod voluere dii, pectora de placitis sibi

praeoptare, dubio quasi voto, non indigent.« Won

ckius autem (sp. er. p. 80) legi jussit:

» Quod superi voluere licet : de pectore fixis

Praeoptare caret si quod placet atque necesse est.«

Arntzenius denique (misc. p. 203) totum locum ita

distinguendum arbitrabatur: *

— — » vel spes incerta fatigat ;

4t nobis praescire vacuum est. Cunctatio nulla

est ,

Quod superi voluere, licet de pegtore fixis.

Praeoptare caret, si quod placet, atque necesse

est. «

Sententia, inquit, est : »Nulla est cunctatio eorum,

quae superis placuere, licet sint ex iis, quae quis

pectore suo fixit, atque proposuit. Non opus aliquis

babet praeoptare, si statim necesse sit, ut id fiat

quod placuit. Cur enim id optaret, quod ex rei

necessitate fieri deberet? « Haec ille; mihi vero

im universum verborum sensus hic esse videtur :

»Futurorum ignaros homines anxia quum cura fatigat,

ii quidem consultant; nos autem praescimus. Quod

superi voluere, licet; neque eis opus est praeoptare

de iis quae pectore fixa sunt. Si quid enim placet

(superis), statim (ut fiat) necesse est.« Singulorum

rationes suis locis reddidi.

praeoptare caret] Infinitivus praeoptare Graeco

more est pro substantivo. Similia exempla pete ex

notis ad Livium (57, 55, § et 40, 47, §); copiose

Vechnerus (Hellenol. L. 1. P. 2. c. 10). AaNtz.

(mise. p. 205 f.) — Addas velim Horatium (od. 1,

2, 8. 1, 25, 9), Ciceronem (Tuseul. 1, 26), Vir

gilium (Aen. 1, §27), Quinctilianum (9, 3, 9. p. 455)

et Scioppium (in gramm. philosoph. p. 15 Herz.).

quid] Ita reposui pro Grotiano quod. Non so

lum enim Hugiamus et Monacenses codices (C. G.)

meliorem illam lectionem praebent ; sed in aliis

etiam libris seriptis sic legi, ad marginem Norim

bergensis libri annotatum vidi.

atque] Hoc est statim, exemplis a Nonio in

medium datis. »Simul ut quid placet id fieri etiam

necesse est. « Sententia similis apud Ciceronem 3

de nat. deorum : »Nihil est quod deus efficere non

possit et quidem sine labore ullo.« Ovidius (metam.

8, 622): » quicquid superi voluere, peractum est.«

Capella vero suis expressit de Venere verba Ap

puleji libr. 4 : »Ecce jam profundi maris aidb rese

dit vortice et ipsum quod incipit velle statim, quasi

pridem praeceperit, non moratur marinum obse

quium. « De atque exempla habes apud Gellium

libr. 10. c. 29, Palmeriun Spicilegiis, L. Cario

nem Emendat. L. 2. c. 12; quae indicare juvat,

non recoquere. BAnrm. (advers. p. 848. 1241.)—

De partieula atque plura dabit Burmannus ad Phaedr.

1, 16. Voxcx. (spec. critic. p. 80). — Plura et

Pareus in lexico crit. p. 125, et Drak. ad Liv. 27,21.

Martiani Capellae lib. I. §. 21. " 59

Consilium vis ferre meum: sic semper ab omni

Velle capis socium, faciunt atque addita mentem.

Est igitur prisci generis doctissima virgo

Conscia Parnaso, cui fulgent sidera coetu:

Cui nec tartareos claustra occultare recessus, .

Nec Jovis arbitrium rutilantia fulmina possunt; -

eonsilium] Cicero (de orat. 1,45) scribit: »Pythius

Apollo apud Ennium se eum esse dicit unde sibi si

non populi et reges, at omnes sui cives consilium

exspectant

»Suarum rerum incerti: quos ego mea ope ex

Ineertis certos eompotesque eonsiit !

Dimitto , ut me res temere tractent turbidas. * ;

velle] Ita et infra (§. 52): »Tuumque velle est

ante praescientias. « Notissimum illud Persii (5, 55).

• J'elle suum euique est.«

addita] Grotius abdita. — Nonnullae veteres

editiones addita offerunt. Sed praestat recepta seri

ptura. Goez. — Nempe abdita. Cur praestet non

dixit. Ego vero ingenue fateor, reposita voce ab

dita me locum prorsus non intelligere. Vox addita

contra ad ea, quae praeeedunt : » ab omni velle

capis socium « spectat. Vocabulum mens hie majus

aliquid quam velle sive voluntatem signifieat, et

»facere mentem« idem est ac » dare mentem. « Ad

dita igitur sic intelligo, ut spectet ad superiora:

• mondum firmam esse voluntatem; nune, si quid

ei a consulto adderetur, eam firmari. « Quod deest,

suppleri Horatii (epist. 2, 2, 6) versu potest:

» Verbis quae timido quoque possent addere men

tem.*

Hugianus etiam codex adita, Basileensis autem et

Darmstattensis abdita praebent.

est igitur] A principio versuum ad hune usque

praefatus est Apollo: nunc laudes Philologiae ag

greditur. Vulc. — Quod prisci generis sit, omnium

rerum gnara, et, ut eum Horatio loquar, arcanis

Jovis admissa. Goez.— De Pliilologiae laude confer ,

totum aurenm Woweri de polymathia librum.

coetu] Scriptum hoe pro •eoetus.« Vulcan. —

Lege »eui tu.* Bawrm. (advers. p. 955. 975. 1242).

- Lege » eoeli. « Voxck. (spec. erit. p. 145). —

Ego vero : lege quod scriptum vides! Constans

enim omnium librorum lectio praebet coetu ; quae

si aliquo saltim modo defendi potest, mutandi

causa nulla erit. Potest autem. Namque » cui fulgent

sidera coetu« idem est ac si dixeris » cui fulget si

derum coetus.« Accedit quod infra (§. 90) noster

» coetam sidereum « simili fere modo dixit. Sensus

autem est » quae eallet astronomiam.*

claustra] Habet membranaceus codex flaustra;

unde eo veni, ut Capellam putaverim flustra a mari

ad Erebi tranquillitatem detorsisse. BAnrh. (advers.

p. 955). — Ut hane suam vir doetus conjecturam

defendat, ad Festum provocat et Tertullianum (de

pallio), quae omnia apud ipsum legas licet. Ego

enim constautem omnium librorum lectionem tueor.

Quidni » elaudi tartareos reeessus a dicere potuerit,

e quibus nemini concessus erat reditus? Philologiae

igitur ne tartarei quidem recessus claustris occul

tari possunt. Vide quantum spatium Hesiodus (im.

theog. 724 seqq.) a coelo ad terram atque a terra

ad tartarum usque finxit!

possunt] Scribendum »fulmina possit.« Invitis

enim diis superna cognosci a mortalibus non raro

ajunt ethnici, Baarii. (advers. p. 1244). — Hane

- 8 *

60 Martiani Capellae lib. I. §. 22.

Fluctigena spectans qualis sub gurgite Nereus,

Quaeque tuos norit"fratrum per regna recursus;

Pervigil immodico penetrans arcana labore,

Quae possit docta totum praevertere cura,

Quod superis praescire datum; quin crebrius in mos

Jus habet illa deos, urgens in jussa coactos,

Et quod nulla queat superùm tentare potestas,

eonjecturam omnium librorum áuctoritati repugnan

tem vix proposuisset vir doctus, si rectam ver

borum construendorum viam ingressus esset. « Ful

mina rutilantia non possunt occultare Jovis arbi

trium« vel simpliciter: »fulmina deterrere non pos

sunt a noscendo Jove«, vel paulo ®scurius sig

nificat : » nec fulminum portenta posse latere Philo

logiam, quin ea explicet. «

qualis sub] Rescribendum: quod alit sub. Bene,

puto. Nam et intima maris penetrare humanam.cu

riositatem autumat. Quod et ipsum contra deorum

voluntatem fieri autumabant antiqui. Pedo Albino

I nOVanuS :

»Di revocant, rerumque vetant cognoscere finem

Mortales oculos ; aliena quid aequora remis

Et saeras turbamus aquas , divumque quietas

Turbamus sedes ?« —

BARrH. (advers. p. 935. 1242). —

certe non opus est, licet duae sint lectiones, al

Correctione

tera quali (praeter Grot. et Darmstattensis codex),

altera qualis (in Dresdensi cod.). Illud si legeris,

de loco explicabis, quo maris deus degat, quem

et ipsum noscere Philologia fingitur. Haec contra

si vera lectio est, ad ipsum mare spectat; Ne

reum enim mare sive aequor significare testes fere

omnes sunt poëtae. » Qualis igitur sit sub gurgite

Nereus a Philologiam scire quum affirmatur, hoc

ita explicandum erit: » et altissimorum in mari gur

gitum naturam ab ea esse exploratam. «

fratrum] Fratres sunt Planetae astraque reli

qua3 aut, quod potius reor, tres fratres, Juppi

ter, Neptunus, Dis, per quorum regna instar vere

darii quotidie sursum et deorsum currit Mercurius.

BAnrh. (advers. p. 935).— Vox tuos non ad fratres

pertinet, sed ad recursus, Mercurii nimirum, male

igitur Planetam Mercurium intelligit Barthius, quum

de hujus dei nuntii, recurrentis officio sermo sit

(§. § not.).

immodico] In libro est indomito, quod ego mag

nopere reducendum censeo ; infatigato quippe ea

vox in meliorem partem bene saepe ab auctoribus

accipitur. BArrii. (advers. p. 955 f.). — Vulgarem

equidem retinui scripturam.

labore] Ita infra (§. 59) Philologiae •incessabilis

labore memoratur. Confer etiam quae ad verba per

vigilia laborata (§. 37) observamus.

praevertere] Hoc est anticipare, priusque scien

tia adsequi, quam is, de quo loquimur. Sic car

mine sequenti : *

— » mam solitus ciere pectus ,

Et praeversa vigil monere sensa. •

Alioquin praevertere, praeponere. Tertullianus (de

pallio): »An aliter mutavit Anacharsis eum regno

Scythiae philosophiam praevertit. • BAara. (advers.

p. 934).

coactos] Omnino operae pretium erit inferiorem

locum (§. 37 f.) eum hoc conferre, ubi illa Philo

logiae in deos potestas uberius explanatur.

Martiani Capellae lib. I. §. 23. * * 61

■ Invito scit posse Jove, Ut stent ardua magno,

μ-oii-i *)

Alterutrum cumulati parilem meruisse - jugalem.…un- derº

-„ Apollinis dictis laetabunda Virtus, quod tam excellentis Virginis 25

suasum videt esse conjugium, ut nihil amissum ex supradictarum duceret dig

nitate, nomen tamen ejus inquirit. i. Quod ubi cognovit Philologiam esse, de

qua foedus instabat, tanta gratulatione alacritateque concutitur, ut aliquanto

scit posse] Ita infra »sciat esse« dixit. Gnor.—

Equidem intelligo: »Philologia se posse scit, quod

invito Jove mulla superùm potestas tentare possit.«

Similiter solus Apollo Jovis noverat consilia, quae

praeter eum nullus scire poterat (Homeri hymn.

in Mercur. 554).

ut stent] Ego vitium in distinetiuneula puto,

et sensum esses »Ut ardua magno constent, per

stent, eonsentiant, alterutrum ex his mereri con

jugium Mercuriale in laudatissima virgine.* Banrit.

(advers. p. 954). — In distinctione mutanda Bar

tlium secutus punctum, quod sustuli post magno,

reposui post Jove. Etenim ut coneessive dictum est

pro licet, ut Cic. de div. 1, 6; Tusc. 1, 39 cet.

alterutrum] Alterutrum, penitius intuenti, u*

trumque Capellae Martianismo quodam de Africa

notat. Ambos cumulat, hoe est concludit, parilem

conjugem meruisse. Quodsi penitissime videas» vi

debis alterutrum » mutuo « sonare. Ardua magnis eu

mulant sese. Eo exemplo sermonis Tertullianus (apol.

c. 59): „vide, inquit, ut invicem se diligant, ipsi

enim invicem oderunt; et ut pro alterutro mori sint.

parati, ipsi enim ad occidendum alterutrum paratiores

erunt.« Qui ipse et cumulandi verbo ita usus,

sed loco nobis memoria jam elapso. BArrii. (advers.

p. 954). Parilis jugalis est Mercurius, quo non

indignam Philologiam sponsam vel ob alterutrum

meritum magiae et astronomiae, utraque enim in

ea commendavit modo, retur, quod junetis amba-,

bus nunc illa cumulat, BAarii. (p. 1242). - In

praemissis quidem nihil, quod ad magiam spectet,

legitur; sed ad inferiorem locum fortasse vir doctus

respexit, ubi vide (§. 37, f) quae notamus.

cumulat] Auget. Sensus est: alter alterius eon

sortio beatus, atque extollitur Mercurius Philolo

giae, et Philologia Mercurii. Vulc. — Sed edoceri

potius ab interprete maluissem, quo pacto infinitus

modus meruisse cum reliquis verbis jungi possit;

quod mihi quidem fieri non posse videtur, nisi eumu

lat interpretemur »utrique honori est meruisse« cet.

jugalem] Conjugem. Aliis locis (§. 31. 59) Ju

nonem appellatjugalem, sed xat' é§οχήν, quippe

deam pronubam. — Ceterum verborum ordo in his

versibus hic esse videtur: »Est igitur virgo prisci

generis doetissima conscia Parnaso, cui fulgent sidera…

coetu, cui nec possunt claustra oeeultare recessus

- - - - - -.

tartareos, nec fulmina rutila arbitrium Jovis; spe

ctans fluctigena qualis (sit) sub gurgite Nereus;

quaeque novit tuos (Mercuri) recursus per regna

(trium) fratram (Jovis, Neptuni et Plutonis); quae

pervigil immodico labore penetrans arcana potest

docta cura totum, quod superis praescire datum,

praevertere; quin crebrius etiam in nos (deos) jus

habet illa, urgens deos in jussa coaetos (§. 57. f),

et scit (se) posse quod nulla potestas superûm in

vito Jove tentare queat. Licet igitur ardua magno

(pretio) stent, utrique tamen honorificum erit, si

(alterum sibi) parilem conjugem meruerit.* …

foedus] Sic infra (§. 34) »pignoris (filii) pro

foedere.« Foedus simpliciter pro conjugio. Gnor.

-,1

62 * Martiani Capellae lib. I. §. 923.

de ingenito rigore descendens etiam corpore moveretur. Quippe propinquam

esse commemorat, i et laudatae illius Mantices patronam, im ipsam quoque

Sophiam supellectilis multae remuneratione largissimam. Nam Pvxijv in&tiltam

ac ferimo more versantem apud hanc asserit expolitam: ita ut, si quid pulchri

tudinis ornatusque gestaret, ex Philologiae sibi cultibus arrogarit: quae ' ei

tantum affectionis impenderit, ut eam semper immortalem facere laborarit.

Nihil igitur immorandum, quum impigrum gerendorum sciat essc Cyllenium.

Sed acceptis Apollinis fatibus respondit ipse Majugena:

- Certum est, Lauripotens decusque divum,

: * • • .

concutitur] Haee quidem alacritate concussa, piger gerendorum seiat esse Cyllenius, sed acceptis

alia apud Petronium (c. 48) » gemitibus largis con- — respondit« cet. Nullum vitium hic suboluisse

cmsset. « • • . Grotio equidem miror. Si enim totius loci nexum

aliquanto] Perperam codex Britannieus a mauu advertas et antecedentia, de veritate lectionis, quam

priori habebat aliquando. suggerit eodex, non dubitabis. Legendum utique

. descendens] Grotius e MS. reposuit discedens, cum MS. • quippe eum impigrum gerendorum sciat

cum in vulgatis descendens legeretur. Cicero: »Ennio (Virtus nempe) esse Cyllenium. « I}ondam (var. lect.

delector, ait quispiam, quod non discedit a com- p. 55). — At vero ita legens apodosin forsan

muni more verborum.« Gosz. — Vulgatum descen- exspeetes, quae nulla sequitur. Unde Dresdensis

dens, quod in pluriuiis etiam codicibus legi, reti- etiam codicis auctoritate istud quippe expunxi. De

nui. Deseendere enim Virtus de ingenito rigore fendi quidem hoc sicut totam lectionem Grotianam

(severitate) omnino dici potest; lieet Cicero eo posse non ignoro ; eur vero non reponamus quod

loeo, quem Goezius affert, scribere non potuerit clarius est, qunm codieum auctoritate minime si

» deseendere a more verborum. « De alia omnino mus destituti?

re alia usurpantur verba. - certum est] Sensus hujus earminis hie est:

etiam corpore] Agroetius (ap. Widemann. de pr. Mercurius Apollinem seque ipsum sit iisdem patribus

serm. p. 410 et Putsch. p. 2271): • Gaudium animi oriundum, eademque a stirpe venire, probari lucu

laetitia est, exsultatio membrorum atque faetorum.* lenter posse ex perpetuo voluntatum utriusque con

patromam] Nutricem. Goez. — Nonne dilucida sensu. Numquam vero magis, quam quum in prae

vox patrona est? Cur igitur ad aliumi sensum eam senti negotio tam apte inter se de ducenda in uxo

detorqueamus? ' rem Philologia ambo conveniant. Quocirca se ait

c • ferino more] Confer Ciceronem (de inv. 1, 2). ll,e„tem equidem pariturum monitis, et conjugem

.- immortalem] A Philologis animae immortalita- domum ducturum, modo Apollo, quem in manu

tem demonstratam esse contendit. Hos igitur Phi- gu, habeat, coeptis favere Jovem, parentem com

losopliia , imbutos fuisse sequitur. munem, faciat. « BAmri. (advers. p. 955). — De

impigrum] Editum a Grotio : •quippe eum im- metro glossa in eodicibus Monacensibus (B. E.):

.. •

Martiani Capellae lib. I, §, 24.

_ Nostrum ex contiguis venire pectus, sm in

Sed nunquam mage vélle disparamus, ut

»Metrum phaleutium (1. Phalaecium) Pentametrum,

quod constat ex Spondeo et Dactylo et tribus Tro

chaeis.«

et quidquid] Moram facit τὸ quidquid, quod

interpretaberis omne, quidvis. Deinde minus obvium

est, properantibus certe, quid tò ciere sibi velit,

et distinctio vulgo recepta. Tu eiere cieris eape,

et expone: »Et quidquid rerum tu cieris, ego numen

eompererim probare junctus.** Vel adeo junctus jun

eturas consensusque sonat; ita sententia sit: »Quid

quid socium numen cieris, junctus rerum compere

rim probare.« Hoc est harmoniam et eonsonantiam,

si ita dicere licet. Utcumque haec sint, mihi tamen

legendum etiam contra libros cum hac distinctione

istud comma sic videtur:

»Et quidquid socium ciere numen :

Nune jus eompererim probare verum.•

Ut prior versus optimo sensu adhaereat primis du

obus earminis istius. Sic quidquid valet quidvis:

alter ea lectione interprete non eget. Praeivit vero,

ne quid in armum alieni tollamus, MS. liber, in

quo diserte verum legitur. Barru. (advers. p. 958).

— Scribendum :

• Est quidquid socium ciere numen

Junetos compererim probare verum.«

Graeeismus est: »quidquid est ciere numen*, quid

quid eontingit. Compererim propter versum con

junctivus grammatieorum modus pro indicativo est.

Barm. (l. e. p. 1242). — Vide quam incertae con

jecturae sint, seilicet ab uno eodemque auctore

diversae' ad unum eundemque locum propositae!

Ego vero verba ad manuscriptorum fidem retenta

- Et quidquid socium ciere numen, imo

- Junctus compererim probare rerum: haud*

„in*. pmoonup …

Sic „explicare conor: »Et, quidquid rerum (omne

quod) jimctus (égò Mercurius) socium numen (Apol

linem) eiere eompere*hy(me) probare (eertum est)..

Manifestum enim infinitos illos modos omnes pen

dere a • certum est*, quod in carminis initio legitur.

Ciere autem significat annuntiare, vel etiam suadere.

sed nunquam] Quintus hic versus omnem sen

tentiam intercludit; contra enim pronuntiat ae de

beat. Sententia enim est, nunquam in re aliqua

tam consensisse pectora liorum fratrum, quam in

istoc matrimoniali judicio. Error autem omnis in

verbo disparamus latet, quod ad sensum et sti

lum Martiani disjungendum, inque plane contra

rium ducendum. Lege : »Sed nunquam mage velle

sic paramus.* Quam veram puto Capellae seriptu

ram; deque ea prolixe verba facere extra propo

situm sit. parare, quod pariare alioqui, in usu

veterum fuisse notat compositum, disparare. Si enim

in quaquam, in vocum censione habet auctoritatem

logicorum sententia, privationem supponere, ut tecli

nice loquamur, habitum. A, manuscripto miror hie

nihil mutari. BArrii. (advers. p. 955) — Haee ille

loco laudato: audi nunc eumdem inferiori loco sibi

ipsum repugnantem: — Nihilia his versibus ma

tandum, licet intricatius suo more ganniat. Nuu

quam, ait, amplius, dissentimus, quam ut alter

alterum interroget ; statim vero ut interrogatio

faeta est, consentimus; tune enim perit prior vo

luntas alterius, et ambigere de adsensu nefas ar

bitramur. Banra. (adversar. pag. 1245) — Mihi

quidem Bartliius, quod pace ejus Manium dictum

sit, gannire ipse videtur. Versuum enim obscuritas

--.

-i-

- .

Martiani Capellae lib. I. §. 24.

Et fit collibitum manere jussis,

Quam quum Deliaco meare fatu

* Cura atque arbitrio monemur isto.

Hunc quippe ambiguum nefas putamus:

Et quaecunque fuit, perit voluntas.

Quocirca officio decentiore

Paret praecluibus libens profatis

Arcas in thalamos venire jussus.

Sed tu Delie, quo Tonantis exstet

Compar propositum volensque nutus;

Instes, nam solitus ciere pectus,

~ex ambigua tantum verbi disparamus relatione oritur,

et interpretis est suhjectum quaerere, de quo hoe

dicatur. Quod si ad Mercurium et Apollinem jun

etos referre volueris, totius orationis prorsus con

trarius sensus evadet. Sed de Mercurio tantum,

qui nunc loquitur, illud disparamus eo magis in

telligere licet, quo certius id quod sequitnr »mone

mur« etiam de Mercurio solo dici potuit. Contextus

igitur orationis hanc postulat interpretationem: »Sed

nullo unquam tempore magis disparo (amoveo) velle

meum, et nunquam magis lubet parere jussis,

quam quum Deliaco obedire oraculo cura et arbitrio

Apollinis moneor. •

hunc] Id est Apollinem. Vclc. — Non placet,

quia proxime praecedit fatus, haud Apollo. Guel

ferbytanus quidem codex pro hunc habet nunc, et

sic legere Bartliius (p. 1242) etiam jussit. Sed vul

gatam retinui lectionem, quia perspicua est. Fatus

enim quartae declinationis oraculum est (v. §. 124

et not. praeeed.), unde Prudentius (apoth. 594),

»Promite secretos fatus « ; et Apollinaris Sidonius

(epist. 9, 13. p. 276 Sirm.) »ficta fatus pro »falsis

oraculis • scripsit. Quin apud Ciceronem etiam (le

divinat. 1, 51) »fari fatus « pro » oracula fundere •

Cassandra dicit. Loci apud nostrum sensus est:

» quippe nefas putamus hunc (fatum) ambiguum

(credere). « Ambigua enim oracula vulgo habita esse

notum est. -

perit] In membranis : »Et quaecunqne fuerit perit

voluntas « ; ut suspicio nos subeat « praeit« Capellae

relictum. Quaecumque fuit antea, praeit ista vo

luntas. BArrii. (advers. p. 936) — Vide quam

male nostrum, quem interpretari aggrediuntur, la

beant critici. Martianus omnino recte sibique con

stans seripserat; sed censor cogere eum conatur,

ut absurda proferat.

Quocirca] Tres illos versus sic construe: »Ar

cas (Mercurius) in thalamos venire (ab Apolline)

jussus officio decentiore praecluibus (§. 3) profatis

(nobili oraculo) libens paret. « Dresdensis quidem

eodex praefatis exhibet ; sed melior vulgaris lectio

ad Apollinis divinandi potestatem referenda. ,

ciere] Ciere pectus, ut supra »numen«, com

movere et ducere sonat. Sic in quinto carmine

hujus libri: »Ne vulgata 'ciant corda doloribus.•

Baara. (adv. p. 936).

Martiani Capellae lib. I. §. 24.

Et praeversa vigil monere sensa: -

Illum contribuas favere jussis, * - ■

Et coeptis sacra fulserit voluntas.

Haec dicente Mercurio, quin potius, inquit Virtus, uterque vestrum Jovem 25

voce conciliet. Nam et hic ejus consiliorum conscius, et tu praeceptionis ar

canus. Ille mentem novit, tu verba componis. Phoebo suevit instanti concedere,

sed tibi solitus aperire. Addo quod vos non convenit disparari, et licet hic

praeversa monere sensa] Lege : movere. In al

tero viri doeti codice erat perversa ; sed praeversa

melius. Voxck. (sp. erit. p. 445). — Quodsi in

ullo codice movere legeretur, equidem perversa

praetulerim. In nullo vero legitur, quapropter prae

versa retineo. Nam »praeversa monere sensa« Mar

tiano est » de praeproperis (v. Aen. 1, 724) sive

praecipitibus sensibus monere«, idem quod prae

propere arbitrantem eorrigere.

favere] MS. favere.

pturam manere se tueri allusione ad versum sextum

Sed ego vulgatam scri

arbitror. Banth. (adv. p. 957). — Illie de Mercurio,

hic autem de Jove sermo est, unde praetuli favere,

quod praeter Bongarsianum Hugii etiam codex ex

hibet et Darmstattensis.

et coeptis] Jubet quidem Barthius (ad Stat.

Theb. 6. p. 492) reponere ut pro et ; sed eorre

ctione non opus est, siquidem faeile intelligitur,

Mercurium Apollini dixisse : »facias — illa — et

(tmne) sacra fulserit voluntas*; nimirum si illa feceris.

saera] Confirmata et saerata velut. Jovem enim

praeesse sanciendi foederibus eujuseumque generis,

ad eaque peeuliari quodam fulmine uti, constans

doctrina seriptorum. Banth. (advers. p. 957). —

Nisi saerum epitheton tantum sit, quod principibus

et eorum actis adscribi solitum erat, eujus rei

multa in Corpore juris prostant exempla.

consiliorum eonscius] Haec ex Homero (liymn.

in Mere. 553) vel Virgilii hisce versibus (Aen. 3,

250) :

»4eeipite ergo, animis atque haee mea figite dicta,

Quae Phoebo pater omnipotens, mihi Phoebus

4pollo ,

Praedixit« cet.

instanti] E Dresdensi eodicè pro Grotiano in

stante, quod varianti literae E pronuntiationi ori

ginem debuit.

aperire] Ita Ifugianus codex. Supple e smpe

riori versu mentem. Ita etiam infra (§. 92) Jovi

Mercurius »interpres meae mentis« audit. Quoniam

autem vulgaris lectio habet »tibi seetus«, haee vox

variis doctorum virorum eonjecturis, quae nune

sequuntur, ansam praebuit: »Seetus, ductus et elo

quia. Verba enim quasi quaedam semitae sunt animi.

Hine et seetas dicimus philosophorum. « Vulc. —

»Sectus id est eloquia.« Goez. — »Seetus lege

sensus.« Wowck. (sp. cr. p. 80) — Quodsi etiam

Vonckius hic hariolando locum esse statuerat, non

tamen talem eonjeeturam proferre debebat, qua e

sex literis duae essent mutandae, immo ne unam

quidem mutare opus fuisset, si eognitum habuisset,

P formam aliquando quam simillimam fuisse literae

S. Exemplo sint figurae in Palaeogr. erit. I. p. 106 f.

vel alia in novo op. dipl. tab. 29. Faeile igitur fieri

potuisse consentaneum est, ut ab ineautis librariis

sectus pro pectus legeretur. Sed ista non nisi eo

66 Martiani Capellae lib. I. §. 2$.

cursor Apollinei plerumque axis celeritate vincatur, ac remorata statione con

sistens captetur, demumque festinat praevertere; tamen dum consequitur,

ita libratus antevenit, ut cessim plerumque recursitans gaudeat occupari. Unâ

igitur vestrum Jovem pia pignora convenite.

consilio protuli, ut ostenderem, quam perversus

iste interpretandi per conjecturas modus sit, qua

rum aliae aliis semper meliores, certae nullae sint;

quarum si quam in textum receperis, eam dc'eas

necesse erit, sicubi codex forte repertus fuerit, cujus

lectio defendi possit.

non convenit] Reichenauensis, Basileensis et

Darmstattensis nunquam pro non habent.

cursor] Confer Lucani (1, 662):

— — » motuque celer Cyllenius haeret.«

et in Priapeis (76, 10) versum, quo sacrata esse

dicitur »Cyllene celeri deo nivosa. « Vocem cursor

Cornelius Nepos etiam hoc sensu (in Miltiade 4)

usurpavit. Idem Graecis ôgou£èc erat. Plura de

cursoribus Pignorius (de serv. p. 147 ed. 1613)

dabit.

remorata statione] Remoratur interdum Mercu

rius planeta post Solem, id quod infra (§. 880)

clarius docetur. Adde Lucani hos versus (10, 201):

— — » Sol tempora dividit amni,

Mutat nocte diem, radiisque potentibus astra

Ire vetat, cursusque vagos statione moratur*;

quos verisimile est nostrum in mente habuisse.

consistens] Ad hunc locum glossa codicis Mo

naeensis (E) observat: »radiis enim Solis confixus

stare videtur immobilis et tune statiomarius dicitur.«

Cf. pal. er. III. §. 283, ubi etiam de Mercurii no

mine Movipuov disserui. Conferatur praeterea no

ster duobus aliis locis (§. 8 et 880).

captetur] Bongarsius legebat captetur, quod

etiam Grotius in margine annotavit. Sed nihil mu

tandum. Goez. - Haud quidem ignoro, a nostro

Certum quippe est, quod et

vocem licet tam cum indicativo quam cum suhjun

ctivo jungi (§. 11); attamen hoc loco, quo sub

junctivus vineatur proxime praeeedit, vix eredi

potest cum eo indicativum captat, quem Grotius

• edidit, junctum fuisse. Praetuli igitur anteriorum

editionum lectionem captetur, et demumque pro

Grotiano demum, praesertim postquam vocem fe

stinat pro festinata etiam restitueram codicum

Dresdensis et Darmstattensis auctoritate.

libratus] Male Monacensis (E) liberatus. Vide

infra (§. 880 not.).

Cessim] Retro. Sic infra lib. VIII.

Cessimque formidantes

4beunt pedes - tremore.

Apulejus: Et lagena juxta orificio cessim dehis

cente patescit. Justinus in Epitome Pompeji : Aut

si lioc parum est, ite cessim, inhibete remos et

a bello discedite. Glossa : Cessim, gradatim. Utitur

hac voce Alphenus J. C. bis in lege »Si ex plagis.

sexta a fine ff. ad l. Aquiliam. GnoT. — Adde

omnino Stephanium (ad Saxonem p. 165) et doctos,

qui ex eo hauserunt, viros ad Appulejum (Op. P.

I. p. 126 Oud.).

occupari] Praecedi a Sole. Vulc. — Intelligo

» Jungi cum Sole quippe eum asseeuto. « Cicero qui

dem (de univ. 9) scribit: »eaque conversione, quam

inter se habent Lucifer, Mereurius, Sol, alii alios

vincunt, vicissimque vincuntur« ; sed hoc loco

omnis oratio Mercurii eum Apolline eonjunctionem

postulare videtur, unde etiam lectionem occupare,

quam Cortius affert, negligendam, et vulgari in

liaerendum duxi.

Martiani Capellae lib. I. §. 25. 67

•

Phoebeo connivens splendori succumbat, et cum Stilbonte incedens, com

nubiorumu copulis allubescat.

- _ - - -

- - -

curialis virgae perflatione concussa, in coelum itura sustollitur.

His dictis, Virtus praecedentis officio ac Mer- 26

Augurales

vero alites ante currum Delio constiterunt, uti quis vellet vectus ascenderet.

Nam futura plerumque conformans, his praesagire consueverat. Petaso autem

ac talaribus concitatus coepit praeire Mercurius. Sed scandente Phoebo, Mu

eonnivens] Male Cortius conliibens et codices

Cantabrigiensis atque Britannicus eohibens : melius

Bodlejanus conibens. B enim proV seriptum eos non

morabitur, qui palaeographiam meam (III. §. 578,

597, 410, 416 — 418) legerint. Eleganter ambi

gua illa voee utitur ad utrumque sensum, tum

Jovis oeulorum prae splendore Solis mutantium,

tum consentiendi; quod isti eapere nequiverunt qui

olim cohibens reposuerunt.

Stilbonte] Mercurio. Eratosthenes: πέμπτος τού

'Egμωό ότίλβων, λαμπαδς xai μικgòς. Cie. de

nat. deor. (l. II. 55): »Infra hane (stellam Martis)

stella Mercurii est. Ea 6tt2/3a>v appellatur a Grae

cis; quae anno fere vertente signiferum lustrat or

bem, neque a Sole longius unquam unius signi in

tervallo discedit, tum antevertens, tum subsequens. «

Conf. Fulgent. myth. l. 1, 25. Goez. — Magis eum

Cieerone facit Hyginus (astrom. 4, 16. p. 483).

allubeseat] Faveat. Gloss.— Quamvis hoc verbo

jam Plautus utatur, haud tamen scio an nemo ante

Appulejum eo sensu, quo Martianus (§. 51. 181.

726. 915), id usurpaverit. Appulejus (met. 9. p. 598

Oud.) » aquam allubeseere« pro desiderare dixit.

Mercurialis virgae] Vide de ea Homerum (hymn.

im Mereur. 526. seqq.) Goez. — Conf. superiorem

locum (§. 9) et inferiores (§. 126. 476).

eoneussa] Sensus est: »Postquam haec dixerat,

virtus praecedentis (Mercurii) in offieio eoelum as

eemsura Mercurialis virgae (§. 9) perflatu concussa

tollitur.

Augurales] Cygni. Catalect. Pith. :

» Jam dimitte tuos, Paeam o Delphice , cygnos*

Dignior haee mox est, quae tua templa colat.«

Goez. — Sed Virtus quum comes sit, magis placet

Ciceronem advocare, qui (Tusc. 4, 50) de Socrate

seribit: »Itaque eommemorat, ut cygni, qui non

sine causa Apollini dicati sunt, sed quod ab eo

divinationem habere videantur, qua providentes,

quid in morte boni sit, cum cantu et voluptate

moriantur, sie omnibus bonis et doetis esse facien

dum.* Adde Hugium (in myth. p. 281).

Delio] In libri Norimbergensis margine adnotata

lectio erat Delium, quam et Vossianum codicem

habere Arntzenius (misc. p. 205) affirmat, ut refer

retur ad eurrum: quae leetio primo quidem adspeetu

placebat; sed quum ex iis, quae sequuntur, Phoebi

sive Delii ipsius nomen praemissum fuisse utique

appareat, vulgarem lectionem retinui. Quantumvis

enim dura loeutio videatur •ad eurrum eonsistunt

equi alieui« pro »ad nutum vel usum alicujus •;

defendi tamen potest ex dativi, quem vocant com

modi, natura, quo faeto facile intelligitur ita perio- ita,

dus: »Augurales alites constiterunt Delio (ad nutum

et arbitrium ejus parati) uti quis (ut si iis) vectus

esse vellet ascenderet.« Basileensis ut pro uti, quod,

licet parum intersit, tamen elarius est.

concitatus] Nihil in his quod quis jure desi

derare possit: vide tamen, num placeat codicis

nostri leetio: «Petaso autem ac talaribus concitatus

eoepit praeire Solem Mercurius.« Ita »Ver praeire ,

9 *

68 Martiani Capellae lib. I. §. 27.

sarum pedisequus adhaerensque comitatus candenti canoraque alite vehebatur.

Tunc vero conspiceres totius mundi gaudia convenire. Nam et tellus floribus

luminata, quippe veris deum conspexerat subvolare Mercurium, et Apolline

conspicato aëria temperies sudis tractibus renidebat. Superi autem globi or

besque septemplices suavis cujusdam melodiae harmonicis tinnitibus concine

bant, ac sono ultra solitum dulciore, quippe Musas adventare praesenserant,

quae quidem singulatim circulis quibusque metatis, ubi suae pulsum modu

aestatem « dicitur auctori de Aetna p. 185 » cursu

feras praeire « dixit Adamus Bremensis c. 251.

BoNdAw. (var. lect. p. 55. 54). — Vulgo enim con

citatis. Parum quidem interest; quoniala autem IIu

gianus quoque codex Solem et concitus pro com

eitatus exhibet, Bondamum secutus sum.

pedisequus] Basileensis uno S, quae melior

scribendi ratio est, quam Grotiana, geminato. Notat

hanc vocem Quinctilianus (1, 5, 68. p. 155 Spald.)

utpote ex ambabus corruptis conflatam. Confer de

pedisequis Pignorium (de servis p. 212) nostrumque

inferioribus locis (§. 39. 111. 146).

luminata] Aliis lumina; forte luminabat voce

Capellae usitata. Gloss. luminata, decorata. GnoT.

Atque ex glossa jam patet, olim luminata lectum

fuisse; sed accedit plurimorum codicum fides: lumi

nata exstat in Basileensi, Cantabrigiensi et Bod

lejano altero, quod Federo acceptum refero, in

Vossiano, quod Arntzenius (misc. p. 203) docet,

in Monacensi (G), quod ipse legi. Adde, si tanti

est, virorum doctorum annotationes in Vellejum

Paterculum (P. Burmanni ed. 2. Lugd. Bat. 1744.

p. 278). -

veris deum] Ad haec Remigius monachus An

tesidorensis : » quod et ipse fertur praeesse seminibus

maris et terrae, et ipse est dictus Favonius.« Quem

locum vide apud Alexandrum (in tab. Heliaea p.85),

qui multis defendere studet hanc Martiani opinio

nem. Vulcanius etiam Mercurium ita appellari ob

Fortasse ab eo

Veris dei nomen invenit, quod mense Majo, quo

servat » quod praesit sationibns.«

ver incipit, Mercurio sacra fiebant (Plutarch. in

Numa p. 72. Quaest. Rom. p. 283; add. Macrob.

Saturn. 1, 12. Censorin. de die nat. 22, 12. Laur.

Lyd. mense Majo 55. p. 244 Roeth.); licet prae

sidere huic mensi Apollinem non' ignorem (Pal.

crit. IV. §. 524). Certe noster utriusijue dei vires

discernit, Mercurii in terram, Apollinis in aërem.

Apud Ovidium (met. 2, 27) Ver novum deae per

sonam sustinet, eademque dea ab Appulejo (met.

10. p. 744. 74ö Oud.) celebratur. Martianus infra

(§. 52 f.) Veris fructus nomine deum inducit.

temperies] Ita a Cicerone (in somn. Scip. s. de

R. P. L. 6. §. 4 p. 128 Zell.) Sol »mens mundi

et temperatio« dicitur. Ita superiori loco (§. 18)

noster Phoebum »aëris semina temperare •, ita infra

(§. 54) » eum placiditatem afferre solitum esse « scribit.

septemplices orbes] Planetae, quorum nume tan

git harmoniam. Uberius eam explicat Aristides

Quinctilianus (de musica 3. p. 145 Meibomii). Ni

comachus praeterea (in harm. manuali 2. p. 57.

Meib.) » Quotquot« inquit » abusi sunt septem sono

rum consonantia ut naturali, non hoc sumsere ab

orbibus, sed ab ipsis universo inditis sonitibus mo

dulate constitutis, quos etiam solos ex elementis

vocales et sonabiles appellamus.« In gemma antiqua

(ap. Wild. n. 165) quinque Planetae effinguntur.

singulatim] Grotius habet hoc loco singillatim,

Martiani Capellae lib. I. §. 28. 69

lationis;agnoverant, constiterunt. Nam Urania stellantis mundi sphaeram per

extimam concinit, quae acuto raptabatur tinnitu.- Polymnia Saturnium» cir

_ - _ - ._ _ _ - _ - - - -. - - L. - -

et infra (§. 707) sigillatin. codices Monacenses 4);*Graecum nominis etymon 'secutus.'Ausonius

(A. B. G. D. E. G), Basileensis, et Darmstattensist(Eid. 20): on muf hi* lenºsoi* *niinnio

singillatim, JHugianus codex sigillatim. Alios autem „ »Eranie eoeli, motus et astra scrutatur.**! idem

esse libros scriptos, qui singulatim praebeant, a Unde et astrum capiti ejus apponitur in numis

*•l• ._. - -11., L.. Illi - „..., Jf . *,\******

viris doetis (ad Appulej. met. 7. p. 501 Oud. add. (iiege* thesaur. Brandenb. II. p. 576. not. 4).

T. II. p. 57) aeeepimus: quumque vera haee seri- sinl extimam] E somnio Scipionis (Macrob. 1, 47)

ptio sit et moster ea infra (§. 323) etiam utatur, explicandus hic locus, ubi Ciceronis haee sunt

- - - _

hanc reposui. Nec movemur iis, qui Ciceroni (de

inv. 1, 30) sigillatim obtruserunt: Leidensis enim

eodex omnino rectius singulatim habet, pariter

atque Coelius Antipater apud Nonium (v. Cortii

app. ad Sallust. p. 59). .- ■

suae modulationis] Statuit enim esse suam cui

que Musae affinitatem, in modulatione (eantu) cum

coelestis harmoniae genere aliquo; Macrobii nimi

rum (in somn. Sc. 2,15) de Musis in orbibus coe

lestibus sententiam amplificans. Adde hunc Martiani

locum iis, quae IIugius (in myth. p. 255) disseruit.

Atque ante Martianum popularis ejus Arnobius (5.

p. 112) jam scripserat: »In coelo eantatur et psal

litur, ut intervalla et numeros vocum movem: eon

serant, scitulae ae modulentur sorores.*• Similiter

in opuseulo de musica coelesti, quod, Isidoro, olim

tribuebatur (Op. VII. p. 25 Arev.), legitur: •Pli

losophi Musas novem finxerunt, qui a terra usque

ad coelum, novem consonantias deprehenderunt»

quas homini naturaliter insitas invenerunt.*• Ex

plicat intervalla illa a terra usque ad summum

coelum Censorinus (le dies nat., 15). Cui adde

Boeckhium (in Daubii et Creuz. stud. III. p. 90.

91). Plato autem (de R. P. 40. p. 617 Steph.)

cuilibet orbi Χειθήνα tribuit, voeem (φωνήν)

unam edentem. i _ *-* -.

Urania] Ei in primis sphaeram extimam tri

buit, quae proprie coelum appellatur (Macrob. 2,

1. `.l**

verba: »Novem tibi, orbibus vel potius globis com

nexa sunt omnia, quorum unus est eoelestis ex

timus, qui reliquos omnes complectitur, summus

ipse deus areeus et continens ceteros, in quo sunt

infixi illi: qui t volvuntur stellarum cursus sempi

terni.« Uude patet sphaeram extimam eam esse,

quae aplanes vocata stellas fixas complectitur. Unde

planetas Manilius (1, 804), sidera appellat, . nisi

» Quae coelum terramque inter volitantia pendent.«

Appulejus quoque (in dogm. Plat., p. 203 Oul)

άπλανάσι primum ordinem esse ait.

concinit] Lege concipit. Eruditi viri unus eodex

habebat eoncinnat, alter eoneinat, utrumque male.

Voxck. (sp. erit. 145) — Nullus autem concipit

habet, quod in eritici tantum cerebro conceptum.

Sed vide quam perieulosa omnis correetio sit, quae a

codicum auetoritate destituatur. Seilicet eoneinit illud

bene se habet, postquam ab Arntzenio (mise. p. 203)

et ex libro Norimbergensi didicimus, esse codices,

in quibus »mundi sphaeram per extimam* legatiir.

ab aeuto] Hominum enim opinio ferebat, sphaeras,

quo magis remotae a terra essent, eo aeutiorem

sonum edere (Pal. erit. III. §. 286). Ceterùm, quod

insertum apud Grotium est sonora delevis abest

enim rectius ab Hugiano codice. o n. •

Polymnia] Ita Graeci v. e. Hesiodus et Dio

dorus (4, 7); Latini poetae plerumque Polyhymnia

scribunt, Horatius, Virgilius, 0vidius, Martialis,

ę.

7() Mlartiani Capellae lib. I. §. 28.

culum tenuit; : Euterpe Jovialem. Erato ingressa Martium, modulatur; Mel

Venereo sociatur astro.

«, 2 pomene medium ubi Sol flammanti mundum lumine convenustat. Terpsichore

Calliope orbem complexa Cyllenium ;, Clio citimum

circulum ; hoc est, in luna collocavit hospitium, quae quidem, graves pulsus

modis raueioribus personabat. Sola vero, quod vector ejus cygnus impatiens

oneris, atque etiam subvolandi alumna stagna petierat, Thalia derelicta in

ipso florentis campi ubere residebat. Interea tractus aëreos jam Phoebus exierat,

quum subito ejus vitta crinalis immutatur in radios, laurusque, quam

dextera retinebat, in lampadem mundani splendoris accenditur; fiuntque vo

Ausonius, eet. Attamen in Anthol. lat. 1, p. 51

Burm. legimus:

» Fleetitur in varios facilesque Polymnia motus. •

Saturnium] Planetas recensens hoc quidem loco

a supremo * incipit : infra (§. 169) ab infimo. Co

piose de eorum ordine olim (in pal. erit. III. §. 282.

284) disserui, quem versibus complectitur Manilius

(1, 803) sidera nominans : "

»Saturni, Jovis , et Martis, Solisque ; sub illis

Mercurius }'enerem inter agit Lunamque locatus.«

medium] Ausonius (Eid. 20 f.):

! i • In medio residens complectitur omnia Phoebus.«

, astro] Alii auro. Aurum et alibi pro sidere

dixit; hic vero assignate aurum , Kenereum ; A

φροδίτη enim zgv6η, et Lucifer stella Veneris *

sed et infra » aurato Phosphoron auro.« An, et hie

astro mavis? Gnor. — Malo. Primum enim Venus

Planeta et Lucifer lioc quidem loco confundi non

debent: deinde aurum a nostro tribuitur Soli (§. 14.

66. 75. 188), interdum quidem Veneri deae,- Pla

netae nunquam (Palaeogr. crit. III. §. 292); denique

astro legitur in codices quodam in libri Norimber

gensis margine laudato, aeque ae in Vossiano

(Arntzen. misc. p. 205).

citimum circulum] Proximum. Cicero (in somm.

Scip. §. 3) Lunam dicit » ultimam a coelo, citimam

terris. «

raucioribus] Vide quae supra (§. 11) observavi.

' * Thalia] In attribuendis huie Musae »florentibus

eampis • allusit Martianus ad voeem 39&λλειν, eam

que solam in terra relictaia esse pari ratione finxit,

qua in numis (Beger thes. Brandenb. II. p. 576.

n. 6) aratrum ei, astrum vero (ibid. n. 4) Uraniae

tribuitur. Sie apud Plutarehum (symp. 9, 14. p. 744.

745) Dionysius Melitensis »Nos« inquit »agricolae

Thaliam nobis vindieamus, plantarum et semimum

germinantium (hoc est 9áÁÂ£tv) euram ei adseri

bentes«, et paulo post (p. 746): »Moόσαι δε eí

6uv öxtò 6qpaigaus, μία δὲ τὸν τεgì yìjv si

ληze τόπον. « Confer et Virgilium (ecl. 6, 2).

*, vitta] Qui hactenus Apollo fuit Delius, ad coe

luiri appropinquans nune in ' Solem eonvertitur,

Male

apud Grotium legitur immutari ; lectionem igitur

quapropter omnia ejus mutantur insignia.

praetuli eodicum Dresdensis, Guelferbytani, Darm

stattensis, Monacensimi (B. C. D. E. G.), Bon

garsii, Ifugiani, 'Vossiani,* et quinque eódicus

Leidensinm, * in quibus legitur: ei vitta crinalis,

immutatur. (Conf. Arntzen. in mise. p. 205). Basi

leensis praebet ejus pro ei, sed parum refert utro

modo legas. -

Martiani Capellae lib. I. §. 29. 71

lucres, qui curru Delium subvehebant, anheli flammis lucis alipedes. Atque

idem pallio rutilante ac reserato stellantis polilimine Sol repente clarus emicuit;

Cyllenius quoque in sidus vibrabile astrumque convertitur. u Atque ita meta

morphosi supera pulchriores per Geminos proprietate quadam signi familiaris

invecti augusto refulsere coelo, ac mox iTonantish palatium petiverunt. Qui

ut vidit Clarius consortio

-I …

postquam introgressi et coram data copia famdi,

ι- - - - -

patrem, Junonis haerentem, quam moverat suffragari plurimum ac favere

- - - - - .- - - - - -

connubiis, laetus primo omine ipsamque concilians, tim cujus arbitrio positam

mariti noverat voluntatem, ita mitis affatur: … -

- - _- ■

Possem minore ambigens fiducia - … …

Solum Tomantem pignoris pro foedere ,

anheli] Sic Virgilius (georg. 1, 230):

»Nosque ubi primus equis oriens adflavit anhelis.

et Ovidius (met. 15. 418):

» Deseret ante dies et in alto Phoebus anhelos ,

.fequore, tinget equos• eet.

flammis] Lege flammantis lucis, ut p. 17 flam

mantem coronam, et p. 58 substantiae flammantis,

ut legendum monui. Voxck. (sp. erit. p. 145)

At vero ex eo, quod vox aliqua pluries apud

seriptorem quendam legitur, minime sequitur, ean

dem ubique apud eum legi debere. Contra, quo

niam flammantis in nullo , quod sciam, Martiani

libro hoc loco, legitur, retinendum censeo, quod

in omnibus est, flammis , praesertim quum noster

Ovidii (met. 2, 182) versus: _ ,

»Interea volueres Pyroeis, Eous, et Aethon,

Solis equi, quartusque Phlegom, hinnitibus auras

Flammiferis implent« — — — ■*

ante oeulos habuisse videatur, et pro flammiferis

posuisse flammis lueis (flammis igneis). Construos

»qui hucusque volueres erant, fiunt nume alipedes

flammis igneis anheli. • Eosdem alipedes infra

(§. 190) Soli iterum tribuit.

w clarus emieuit] Conferendus hoe loco Homeri

hymnus in Apollinem (440 seqq.) Goez.

Geminos] Castores. Gi.oss. (cod. Monac. E) —

Sive Dioscuri, Jovis filii. Scite noster Apollinem

et Mercurium transeuntcs hoc Zodiaci signum fin

git, propter fraterni amoris similitudinem, in quo.

proprietatem illius spectari mox significat. Sed

- -,.-.._.*.

subest praeterea 'causa ab astrologis petita, siqui

dem Mercurii planetae primum domicilium Gemini

sunt (Palaeogr. crit. IV. §. 282). Isidorus (etym.

... __

5, 71, 25. p. 165. Arev.) scribit: »Castorem et

- - -

Pollucem post mortem inter notissima sidera con

- - .…._.._ .…

stituerunt, quod signum Gemini dicunt.« Jambli

- - - -

chus (in vita Pythag. 28 p. 151 Rüst) docet » Ca

storibus rerum omnium harmoniam celebrari.«

postquam introgressi] Totum Virgilii (Aen. 1,.

520) inseruit versum:

»Postquam introgressi et coram data copia,

fandi.« -»

possem] Huie earmini adscriptum in glossa Mo

nacensis codicis (E) legitur: »Metrum Jambus se-*

--_

- marium.

72 Martiani Capellae lib. I. §. 51.

Bupaeda vixdum vel paterna contremens

Praecepta adire, ni jugata coelitum

Omen pararent prosperum consortia

Tabensque divùm nunc moneret nexio.

Junone thalamos quis rogare conscia

Bupaeda] Pubeda. Sic iibro nono •Phrygium

pubedam « dixit, uti nos emendamus. Glossae Isi

doria : Pubeda, vel Pubeta, adoleseeiis.. Glossa

nostra: »Pubeda, juvenis sine pnbe. « Et alibi: »Pu

beda, adultus. « Gnor. — Sane bubeda inveni in ve

teribus membranis Capellae. Festus (in bulimam):

»Hinc est, quod grandes pueros bupaedas appellant. •

MuNck. (ad Fulgent. p. 105). — In codicibus Mo

macensibus quibusdam (C. et G.) legitur pubeda,

in Basileensi bubeda. Apud Walthardum variat

lectio, siquidem Bongarsium legisse bupaeda obser

vat. Tanta scriptionis diversitas inde orta esse vi

detur, quod alii vocem, Latinam putantes, a pu

be derivarent; alii, Graeci ßov%rravc non ignari,

hinc facerent bupaeda , sicut monente Munckero a

perdix fecerunt perdica, ab Arcas Arcada, ab

Atlas Atlanta, a tripus tripoda, omnia nominandi

casu, quod improbat Quinctilianus (1, 5, 62. p. 129

Spald.). Sed noster (§. 550. 895. 924) etiam Tri

tonida (pro Tritonis) casu recto scripsit. Restat ut

quaeramus, cur Apollo ipse sibi hoc nomen im

posuerit? Si quid video lusit Martianus in verbis

Phoebus et ephebus , quum nonnullos etiam ab hoc

illud nomen duxisse ex Isidoro (etym. 8, 11, §4

p. 386 Arev.) pateat, et eerte imberbis ille esset.

moneret] Grotius moveret; Walthardus ex Bon

garsii lectione et Curtius ex alia moneret, sicut et

codices habent Darmstattensis, Reiclienauensis et

Basileensis. Cantabrigiensis quidem praebet ma

neret; sed haud dubius praetuli moneret ; de omine

enim sermo est (conf. §. 10).

mexio] Martiani popularis (Arnobius 8. p. 156)

hae voce utitur. Priores hujus carminis versus' sie

construendi esse videntur atque explicandi: »Possem

adire (adirem) vixdum bupaeda vel paterna contre

mens praecepta (vixdum pubes et patris adhue me

tuens monita) minori ambigens fiducia solum To

nantem (minori quidem fiducia Jovem solum) pro

foedere piguoris (de concedendis ipsius filio nuptiis),

ni coelitum jugata consortia (nisi Jupiter Junoque

juncti) omen pararent prospermm, tabensque di

vum nexio (eorumque blandior eomplexus) mune

moneret (de prospero suecessu). «

Junone] Vide an e tribus hisce versibus ver

borum ordo sic possit restitui : »Quis deorum nolet

rogare thalamos Junone conscia, quum eadem fu

tura pronuba, quaeque (et ea sit quae) profecto

suffragabitur.« Vide etiam paulo post (§. 34): »nu

ptiis Juno non solita refragari.« Satis enim nota

Juno Pronuba est vel e poëtis (Virg. Aen. 4, 166.

Ovid. her. 2, 4. 4, 156. 6, 45. Claudian. epist.

2, 84), e nostro (§. 705. 905) et e Plutarcho (qu.

Rom. p. 264).

conseia] Consentanea et favente. Vulc. — Ham

sisse Mart. lioc videtur vel ex Ovidii (ber. 12, 87):

»Conseia sit Juno, sacris praefecta maritis« ;

vel e Maronis (Aen. 4, 116):

— — » et conscius aether connubiis. «

jugalis] Alio quidem loeo (§. 22) noster hae

voce simpliciter conjugem intellexit, hoc vero et

inferius (§. 59) eam eminentiori sensu usurpavit,

Serviique verborum memor fuit, qui ad Aen. 4.

Martiani Capellae lib. I. §. 51. 75

Nolet deorum? si quum futura pronuba

Eadem profecto quaeque suffragabitur.

Jugalis ergo blanda mutus praestrue

Nostrisque suada quo allubescat misibus.

- - -

- Te nunc parentem principemque maximum

Fatumque nostrum, quippe Parcarum chorus

_ -

46) observaverat* •unde etiam Juno jugalis dieitur.«

Latine enim pronuba et juga, Graeee ζvyim (Nonn.

15. p. 805 Falk) sive Cvyia, άπό τοῦ ζevyvóva,

τό %jAv τφ άδόενι (Diom. Hal. τέχνη, Opp. II.

p. 5ö Sylb.) appellabatur, quam vocem Appulejus

(met. 6. p. 589 Oud.) Latinis etiam literis seriptam

exhibet.

nutus] Voluntas, arbitrium, satis motum, et paulo

post » cujusque nutua nimirum Jovis (v. Hom. II. 4,

§24); sed Junoni Martianus dum tribuit nutus, Vir

gilii (Aen. 7, 592) verba » nutu Junonis eunt res a

respexisse mihi videtur.

suada] Emacula: suade. Ut nostris votis faveat

persuade Jovi, ut tu jungas simul tuam quoque

voluntatem. Suadere àvti persuadere superioribus

libris notatum. Banrii. (adv. p. 1242) — Vellem

suade. Gnor. — E manuscriptis plurimis reponen

dum »suada quo allubeseat misibus.« Oroend. (ad

Appulej. I. p. 114) — Lege suade, vel suadeas

dissyllabum : et ita aliquoties aliis (?). Sie apud Co

rippum emendabat Barthius 1. 21 adv. e. 2: »Hoe

mihi da de fonte bibam, tu pabula praebeas.« Legitur

vulgo : »tu pabula praebens« quod et retinere nil

prohibet. Voxck. (sp. cr. p. 148. 446) — Nee quid

quam prohibet retinere suada, quod et Vossianus

eodex (ap. Arntzen. in mise. p. 208 f.) exhibet.

Immo omnibus iis est praeferendum, quae titubans

eriticus nec Martianum intelligens docere voluit.

Quinque quidem nuptiarum fuerunt dii : Jupiter,

Juno, Venus, IIειδά, et Diana (Plutarch. qu. Rom.

ab init. p. 264); unde dixerit fortasse aliquis, Ju

piter et Juno quum jam nominati sint, Suadam a

nostro nune addi. Ego vero eam hoe loco non pro

dea aeeipiendam esse existimo, sed innui iterum*

(per appositionem) Junonis persuadendi vim, a Mar

tiano ei supra (§. 5) jam tributam. »IIet9a}«, in

quit Cieero (in Brut. 15), » quam voeat Graeci —

hanc Suadam appellavit Ennius: ejus autem Cethe

gum medullam fuisse vult, ut, quam deam in Pe

rielis labris scripsit Eupolis sessitavisse, hujus hic

medullam nostrum oratorem fuisse dixerit.« Suada.

igitur, neglecta prosopopoeia, eadem est, quae

suadela; et orationis nexus postulat, ut hanc per

suadendi virtutem Junonis esse interpretemur, sieut

inferiori loco (§. 888) Veneris. Quod reliquum est,

perperam ab Oudendorpio post suada interpunctionis

signum positum esse, quicunque sensum ceperit,

videbit. 4llubescat denique pro Grotiano lubescat

praeter Leidenses codices etiam Dresdensis et Rei

clienauensis praebent.

te mune] Verbum ad hanc άποστροφήν per

tinens si quaesiveris, multa esse inserta videbis,

et infra demum deposeo huc pertinere. Anteceden

tem autem periodum sie construe : » Jugalis (Juno

tvyirj) ergo blanda (blandiens, permuleens) nutus

(eententiam de hae re) praestrue (praefare): et quo

(et ut) suada (suada quae es, sive persuasio tua)

nisibus nostris allubescat (conducat); te nuiic

Jovem — deposeo • eet.

fatumque] Seneca (nat. qu. 2, 36): »Quid enim

74 Martiani Capellae lib. I. §. 32.

Humana pensat, tuque sortem coelitum;

intelligis fatum? Existimo necessitatem rerum om

nium actionumque, quam nulla vis rumpat.« De

Cieeronis verborum »praeter- naturam praeterque

fatum « sensu conferatur Gellius (13, 4). '.

Parcarum chorus] Male ! Lege potius eolus.

IIens. (ad Ovid. Heroid. 12, 3. p. 156 Burm.) —

An trium recte dicatur chorus dubito. Vonck. (sp.

crit. 146). — Scilicet vulgari tantum opinioni in

haesit vir doctus, ignorans fortasse a multis scripto

ribus Parcarum numerum omnino majorem statui.

(Mem. de Paead. des inser. V. p. 26). Sed ut tres

tantum exstiterint, nonne absurde reprehenditur

poëta, praesertim qui quinto seculo exeunte scri

psit, in eo quod tres chorum posse efficere sibi

persuasit? Demus et Heinsium et Vonckium me

lius voce colum usuros fuisse, non illos tamen,

sed Martianum jam legere lubet, cujus libri omnes

tam scripti, quam editi, chorum habent. Ignora

bant praeterea critici isti chorum etiam de tribus

dici, id quod non solum ab Appulejo discere li

eebat, qui (met. 2. p. 108 Oud.) in Veneris eomi

tatu »Gratiarum chorum« recenset, sed a Seneca

etiam, qui (de benef. 1, 5. p. 265 Lips.) item »Gra

tiarum chorum« dixit, postquam ternarii earum nu

meri paulo ante expressis verbis meminerat ; et

profecto hi Homeri jam (Odyss. 18, 193) auctori

tate nitebantur.

humana] Distinguit Martianus hominum fata ae

deorum; haec in Jovis, illa in Parcarum potestate

esse statuit. Pareas jam Orphieus (liymn. 58. 18)

aravto6oreigac, àqoaugeriôac, &vrjtoi6vv &v&y

»ojv alloquitur, pariterque Homerus (II. 6. 488):

Motgov, inquit, oέτινὰ φημι περvyμένον ἐμ

μεναι ἀνδρῶν. Unde Seneea tragieus (Oed. §80);

»Fatis agimur ; cedite fatis ;

INon sollicitae possunt curae

Mutare rati stamina fusi.

Quidquid patimur mortale genus,

Quidquid faeimus , venit ex alto

Servatque sua decreta eolus

Lachesis — — —

Non illa deo vertisse licet , a

Quae nexa suis currunt causis.«

Ne superos quidem »ferrea veterum decreta soro

rum« rumpere posse Ovidius cecinit (met. 15, 780),

Homerum scilicet secutus, qui ipsum Jovem ne

filii quidem sui mortem avertere potuisse tradiderat

(Il. 16. 441); pariterque Lucretius (3, 510) »nee

sanctum numen fati protollere fines posse« affir

mat, Silius vero (13, 857) • nulli divùm muta

bile fatum • praedicat. Adde Graeci poëtae versuum

(apud Cicer. de divin. 2. 10) :

» Quod fore paratum est, id summum exsuperat

Jovem«

et Anton. Liber. (19, p. 223 Verh.) Quanquam

Pausanias (1. 40. 3) »Fata parere Jovi« ait, quem

inde »Moeragetae • nomen invenisse alio loco (8. 37.

f) testatur ; ipsique Stoici, licet, ut Taciti verbis utar

(annal. 6. 22), »fatum quidem rebus congruere pu

tarent — apud principia et nexus naturalium cau

sarum«, illud ipsum tamen divinitus constitutum

esse docuerunt. Seneca certe (de prov. 5. p. 141

Lips.): »ille ipse, inquit, omnium conditor et rector

scripsit quidem fata, sed sequitur•, id quod alio

etiam loco (qu. natur. 2. 43, p. 716) eonfirmat;

Boëthius autem (consol. 4, 6 ; Opp. p. 1084)*

»Deus providentia quidem singulariter stabiliterque

facienda disponit, fato vero haec ipsa quae dis

ponit, multipliciter ac temporaliter administrat.•

Adde Statii versus (Theb. H, 212):

»Incipit ex alto , grave et immutabile sanctis

Pondus adest verbis et vocem fata sequuntur •;

Martiani Capellae lib. I. §. 52. 7

Tuumque velle est ante praescientias;

Ac mente gestas, quidquid instabit deis:

Cujusque nutu gignitur necessitas,

et Claudiani locum (de bello Gildon. 201), ubi,

postquam Jupiter dieere eoepit,

•voces adamante motabat

4tropos, et Lachesis jungebat stamina dietis •

quem mirum est interpretes (p. 218 Burm.) explieare

non potuisse. Distinguit enim poëta inter duas Par

cas, quarum priori officium tribuit Jovis dieta exci

piendi (v. §. 65), alteri stamina dietis eonformia jun

gendi ; Jovis igitur dieto audientes erant. Digna

praeterea est quae eonferatur philosophiea distinetio

de Fati dupliei natura apud Aristidem Quinctilia

mum (de musiea 3, p. 160— 462 Meib.). Ipsum

adeo Jovem Fatum esse et omne quod de Fato di

eatur, quum pridem eontendit Augustini interpres

Vives (de civit. dei, 7, 41; p. 641), tum nuperrime

Eduardus Reinholdus Lange (Einl. in das Stud. d.

griech. Mythol. Berl. 1828, p. 100 sqq.)

coelitum] Hoc quoque multis-quaesitum est an

tiquitus, utrum a fatis dii regerentur annon. Et

de mundi regimine fatis obnoxio jam superiori in

mota egimus; sed ne deo quidem ipsi tr}v *re

παωμάνην μοίραν άλεεινειν lieere Herodoti est

sententia (1, 94), quod idem de Jove jaetat Prome

theus Aeschyleus (v. 517) et ipse eonfitetur apud

Ovidium (met. 9. 455):

• }^os etiam, quoque hoc animo meliore feratis,

Me quoque fata regunt•

et Sidonium Apollinarem (7. 123, p. 334 Sirm.)

— — »Fatum, quo euneta reguntur,

Quoque ego, non licuit frangi.«

Adde Lueianum (Jov. eonfut. 7, p. 207 Bip.), A*

nobium (5, p. 4f2), hujusque discipulum Laetan

tium (1, 44), qui »fata esse, quibus dii omnes,

et ipse Jupiter pareat« ex vulgi opinione tradit. A

contraria tamen parte stat non Jambliehus modo,

qui (de myst. Aegypt. 8. 7, p. 162): oùô* a*τοῖς

9eoic, inquit, τὴν εἰμαgμένην άνηνpauεν, οές

dóς λετήga cºtijs eiuaguévnc ἐν τε iegoig xaì

§οάνοις 9egamrevoμεν (conf. et Porphyr. ap. Sto

baeum in ecl. 4. 52, 495 p. 4028 Heerem); verum

etiam, quem certe noster legerat, Claudianus, qui

Jovem induxit deos lioc versu alloquentem (gigant.

81):

»Coeli progenies, multisque obnoxia fatis.

quidquid instabit] Orphieus (lymn. 58, 43);

--- — έπει y ö6a yiyverat jutv

Moiga te xaì 4uòς οὐδε νόος διαπαντός

άπαντa.

et Paeuvius (ap. Gell. 4, 44 p. 211 Conr.):

»Nam si, quae eventura sunt, provideant;

Aequiparent Jovi.•

nutu] Ex Homeri versibus (II. a, 527)

-— • où yàg èμὸν πωλινάygetov, οὐδ'

άπατηλόν, .

Oέδ* άτελειότητον, ό τι xev xeqoaÂj xata

veέσω.•

Confer Horatium (od. 5, 1, 8) de imperio Jovis

» euneta supereilio moventis«, neque poenitebit con

tulisse Hugium (in myth. p. 244). Quanquam For

tunae quoque talis nutus tribuitur apud Appulejum

(met. 7, p. 446): »affulsit Fortunae nutus hilarior«,

et (40. p. 227): »haee feralem Fortunae mutum.

latere non potuerunt.«

neeessitas] Trismegistus apud Appulejum (le nat.

deor. T. 2. p. 323 Bip.): »0 Aselepi, ea est ne

cessitas omnium, quae geruntur, semper sibi ea

tenatis nexibus vineta. Haee itaque est aut effectrix,

rerum, aut summus deus, aut ab ipso, deo qui so

10 *

76 Martiani Capellae lib. I. §. 52.

Futura cujus alligat decretio:

Instatque quidquid velle vel serum potes —

Te ne igitur illo quo benignus numine es

Deposco, coeli blanda temperatio

Piumque culmen, jure qui divùm pater,

cundus effectus est deus, aut omnium coelestium

terrenarumque rerum firmata divinis legibus disci

plina. Haec itaque siuaguévm est necessitas, -

necessitas vero cogit ad effectum (ea) quae ex illius

primordiis pendent. •

alligat] Substitui hanc leetionem, quam editi

libri ad marginem habent, quibuscum e scriptis

etiam Hugianus, Dresdensis, testeque Arntzenio

(mise. p. 206) Vossianus concinit, pro illigat. Ar

bitrium enim Jovis non involvit, sed alligat, sive

immutabilia reddit, futura.

deeretio] Dresdensis quidem codex habet dis

cretio, ut pro electione sit, quae a libero pendet

arbitrio : sed vulgatam retinui lectionem. Construe :

» cujus decretio alligat futura.•

instatque quidquid] Lege : instare quidquid.

Voxcx. (sp. cr. p. 80) — Hoccine est versum in

terpretari obscurum? Certe non magis intelligeretur

hac admissa emendatione, quae prorsus igitur est

inutilis. Equidem, quid voluerit noster, non nisi

hoe paeto explicare ausim : »Omne quod velle sive

jubere potes, etiamsi sero demum eventurum vi

deatur, tamen protinus jam instat.« Ita utrumque

sibi opposuerat Claudianus (in Eutrop. 2, 55) scri

bens: •serumque quod instat ereditur.* Ita et Se

neea (de benef. 4, 32. p. 323 Lips.) de diis : »Nota

est enim illis rerum per manus suas iturarum sci

entia, im aperto semper est : nobis ex abdito subit,

et quae repentina putamus, illis provisa veniunt ac

familiaria.« Adde Ciceronem (de divin. 1, 56).

Te me] Lege ted aut te te. Gnor. — Particula

me vacat: te deposco.Vulc.—Lege te te.VoNck. (sp.

erit. p. 146) — Nihil profeeto facilius, quam lege

semper scribere, ubi scripti sensum non capimus.

Nos vero communem lectionem neutiquam mutamus,

sed syllabas tantum separamus, ut ne sit, quod

alii nae scribunt (v. §. 2);

Plautum (in Trinummo 5, 2, 8): »tu ne « et (in

Curcul. 1. 2. 49): »tibi ne« cet.

quo] Darmstattensis codex quidem causale quod

quemadmodum apud

praebet; sed praefero vulgatam lectionem. Jovem

enim, ut ceteros deos, modo tristeum et severum,

modo blandum et benignum fingebant. IIoc igitur

loco invocatur quo numine benignus esse ere

debatur.

temperatio] Ibi glossa : Alludit ad Jovis pla

netae naturam, qui est temperatissimus. « Gnor. —

De Jove planeta quidem superior (§. 17) et inferior

loeus (§. 196) conferendi sunt ; sed hoe loco non

de planeta, verum de Jove ipso sermo est, unde.

Martianum potius suspicor respexisse ad Horati;

(carm. 1, 42, 14) hos versus :

— — — » qui res hominum ac deorum

Qui mare ac terras, variisque mundum

Temperat horis.• • T

pium] Blandum glossae. Libro sexto: »Moxque

imitata pium lactea luna diem. « Gnor. — Diffidere

glossae Grotius debebat: nunquam enim pius et blan

dus aequivoea fuerunt. Loeo etiam, quem laudat

(§. 585), dies pro Sole, Lunae fratre, positus est,

qui pius sit erga sororem; hic autem Jupiter pius

erga prolem appellatur.

Martiani Capellae lib. I. §.52. 77.

P-um…

Pomp

al- lo ^

- - '-,

Concede proli quo nepotum provehat * iup mso Iup

Numerum, supernis astra quem vibrant polis; in thebeuto ob

Majae tuumque flagitat pignus sacrum, w ont ei qua ohfifoh

Thalamis jugetur virginis doctissimae, q am iu omnem esto

Sed te parentis cura si stringit pia:• smomm* nam, 35

Par est deorum convoces coetum potens, nnbio* —*®* .

Connubium ipsa sanciens cum conjuge: wwioufaiTiaq enim

- Quo prolis exstent lege supera nuptiae,* mulnim adsiiuie &

Perpesque vinclum coelitum signet decor. - -

- _ - - i *- _ - ei-b-i-*

ejus voluntas haberet, inquirit.

concede proli] Ita distinguo ex patris sententia.

Grot. — Neque intelligo hanc motam, neque di

stinctionem video ullam, nisi in versu sequente

post vocem supernis, quae tamen tollenda. ii. Sie

enim locum intellige: »0 pium culmen (pie Jupi

ter deorum summe), qui jure divùm pater (es),

eoncede proli, quo (ut, §. 24) numerum nepotum

provehat (augeat), quem (numerum) astra vibrant

polis supernis.«

vibrant] »Numerum astra vibrant« poëtice di

ctum est pro indicant, fulgoribus nempe suis. Tot

igitur nepotes, quot astra in polis supernis. Poli

autem summum coelum significant , unde locutio

•inter polos recipi«, ut in illo Rutilii (itin. 48);

• Inter sidereos Roma reeepta polos.« _

(Palaeogr. crit. III. §. 283). M.

_sed te parentis] Transponendae hae voces »sed

si te« postulante carminis ratione et MS. Gnot. —

Concinunt quidem cum Grotiano codex Basileen

sis, Hugianus, et ille in libro Norimbergensi lau

datus ; sed minime carminis ratio istam postulat

lectionem, quapropter servavi vulgatam.

coetum deorum] Primus Homerus, quarto Iliadis

EHic postquam Delius conquievit, conversus, ad conjugem, Jupiter, quid 54

Verum illa multa ratione permulsa — primo

- onsus soletios*, .*• •

ab initio, deorum ceeinit eoncilium. Secuta poeta

rum turba est, Euripides (Hel. v. 878), Lueilius (I.

p. 186 Bip.), Virgilius (Aen. 10), Ovidius (met. 4,

467), Statius (Theb. 1, 198) Claudianus (Proserp.

3, 6), Apollinaris Sidonius (carm. 7, 38 sequ.

p. 551 Sirm.) eet.,* quos suo- more ridet tinter

Graecos Lueiamus (deor. eoiieil. T. IX Bip. p. 491.

Jup. trag. VI. p. 228. 229. 259); inter Latinos

Seneca (apocoloe. p. 828 Lips.). Martianus eerte,

ut ex sequentibus liquet, eandem, quae Roma

morum erat, diis tribuit rem publicam, adeo ut ad

normam etiam legum Romanarum ipsos vivere fin

geret (eonf. §. 218). Quod reliquum est, in mar

moribus, quae supersunt, legimus tam »conses

sum* quam »concilium v deorum« (Grut. inscr. 2,

11. 12).- i* *

primo] Ediderat Grotius* •primo quod ei qui

placiditatem afferre solitus Phoebus orabat quique

etiam a se ejusdem filias eruditas ad parentum quo

que eonspectum fecerat subvolare.« Miror anteces

sorum meorum nullum operae pretium duxisse, cor

rupto huic loco aliquantulum lucis afferre! Etenim

quamvis melior nunc procedat leetio, postquam

]

78 Martiani Capellae lib. I. §. 54.

quod eam qui placiditatem afferre solitus Phoebus orabat, quique etiam a

se ejusdem filias eruditas ad parentumi quoque conspectum fecerat subvolare;

dehinc nuptiis Juno non solita refragari, tunc etiam Cyllenium diligebat, quod

ejus uberibus educatus poculum immortalitatis exhauserat: perindeque et matris

gratiam conferebat; accrescebat votis, quod multa eam Clarius conciliatione

devinxerat — faciendum profecto acceleramdumque persuadet, ne itidem Cylle

nius Cypridis lactatus illecebris Hermaphrodito fratrem gignere succensus optaret.

35 Stimulabat paululum Jovem, ne uxoris Cyllenius fotibus repigratus somno

codicis Dresdensis ope eam pro ei reposui; tota

tamen periodus multnm obscuritatis habet. Equidem

verba sic eonstruo: »primo quod eam (Junonem)

Phoebus orabat, qui placiditatem afferre solitus,

quique (Phoebus) ejusdem (Junonis) filias (Musas)

a se (Phoebo) eruditas ad parentum (Jovis et Ju

nonis) eonspeetum subvolare fecerat. « In sequen

tibus singula explicare studebo.

filias] Ejnsdem Juuonis filias Musas 5 quarum

licet vulgo Mnemosyna mater statueretur , tamen

quum Mnemosynam latine Monetam interpretaren

tur (Liv. in Odyss. ap. Prisc. 6 init. Hygin. praef.

p. 10 Munek.), Junonem etiam in illius locum sub

stituisse videntur, quam Monetae coguomine eul

tam esse constat.

eruditas] Ab Apolline nimirum, qui lyram

manu tenet, quique Musagetes appellabatur (Orph.

hymn. 33, 6. Diodor. 1, 18. Strabo 10. p. 468

Casaub. Corn. 52. p. 227: Gal. Aristid. in orat.

pro Rhet. contra Plat. III. p. 10. Macrob. somn.

Se. 2, 3).

conspectum] Musae enim, ut supra vidimus

(§. 26), in eomitatu Phoebi in coelum adscenderant.

Juno] Vide supra (§. 51). Huie enim (Virg.

Aen. 4, 59) •vincla jugália eurae«, datque (Stat.

Silv. 1. 2. 239) m Juno verenda vincla.<

wberibus] Laetatum a Junone Mercurium esse

tradunt Hyginus (astr. 2, 43. p. 418) et Albricus

(c. XI. ap. Munck. II. p. 515). Lae autem Junonis

Nonnus (58. p. 882 Falk) appellat iegáv ga9ä

μιyya xQoriyijtetgav όλέμπτον. De poculo im- '

mortalitatis v. infra (§. H41).

matris] Nutricis, quae Plauto »mater qnae mam

mam dedit. « Gnor. — Non solum Plautus, sed

Virgilius etiam (Aen. 8, 631) voeabulo matris

hoc sensu usus est. Certe Mercurium Juno ma

terno amore, quasi ipsa ejus fuerit mater, prose

cuta est.

Hermaphrodito] Ausonius (epigr. 100):

»Mercurio genitore satus, genetrice Cythere,

INominis ut mixti, sie corporis IIermaphroditus

Comeretus sexu « — — —

Fabulam exponunt idem Ausonius (epigr. 69. 101),

Ovidius (met. 4, 288) et Laurentius Lydus (mens.

Apr. 44. p. 214 Roeth.). Adde anthologiam Grae

eam (4, 12, 42 Boseh.). Imaginem quoque videre

licet in monumentis antiquis (apud *Augustin. in

gemmis II. 18. Cayl. III. 28. 29. Pignor. magn.

mat. p. 4 5 in museo Florent. III. 40. 41. Spon.

rechereh. 121. misc. 9).

stimulabat] Stimulantem eave Junonem intel

ligas. Jovem potius cura stimulabat, id quod ex

iis patet quae sequuntur. Cie. ad Att. 13. 28: »abiit

illud, quod tum me stimwlabat. •

Martiani Capellae lib. I. §. 5ö. • .79

lento repente marcore torperet, et $am velut maritali vacatione feriatus dis

cursare sub praeceptis Jovialibus denegaret. Nam illum jam pridem, ait,

Philologiae sentio amore torreri, ejusque studio comparatas habere quamplures

in famulitio disciplinas, ipsumque linguae insignis ornatibus fandi nimiam

venustatem quo placeret virgini consecutum, deinde barbito aurataque chely ac

doctis fidibus personare. Addo quod celebrat mirabile praestigium elegantiamque

pingendi quum vivos etiam vultus aeris aut marmoris signifex animator inspirat.

repigratus] De verbo repigrare non Appulejo

tantum et nostro, sed Saxoni etiam grammatico

familiari adi Stephanium (ad hunc p. 454).

vacatione] Alii libri scripti vocatione habent,

quod ad marginem tam Norimbergensis, quam Li

psiensis libri adnotatum legi. Sed illud melius ;

vacationem significat a nuntii discurrentis, officio,

quo aspirare posset Mercurius, si in patris familias

statum pervenisset.

quamplures] Grotius quamplurimas; sed prae

stat illud, quod e codicibus Reichenauensi, Darm

stattensi et Basileensi recepi.

disciplinas]. Hae septem illae sunt artes, quas

infra Pliilologiae in donum nuptiale (§. 115. not.)

eonfert Mercurius, quaeque septem libris posterio

ribus traduntur.

barbito] Haud semel a nostro memoratur (§.910.

913) hoc instrumentum musicum (Euripid. Aleest.

343. Athenaeus 14. p. 653. 656 Casaub. Pollux

4, 56. Horat. od. 1, 1, 34 et 5, 26, 4. Ovid. he

roid. 15, 8. Stephan. ad Saxon. p. 87. Heskin in

Biom. p. 27 ed. Oxon.), quod alii ab Anacreonte

inventum (Athen. 4. 77), vetustum alii barbarum

que origine (Strab. 10. p. 47f Casaub. Athen. 4.

80) praedicant.

chely] Mercurium Ovidius (fast. 5, 667) allo

quitur »Laete lyrae pulsu«, atque eundem appellat

Horatius (od. 1, 10, 6) »curvae lyrae parentem.•

_in uis

Sed nota haec ex Homeri hymno in Mercurium,

Instrumenti hujus musici descriptionem dedit Bu

rette (in Mem. de rAead. X. p. 217).

doctis fidibus] Enallage pro spersonare fidibus

doctum*, ut infra (§. 124) •peritis lucernis« scri

bit. Similia sunt »falx docta* apud Propertium (2,

15, 12), » doeta prece* apud Horatium (epist. 2,

4, 55), et •docta manus apud Ovidium (art. am.

1, 818. fast. 3, 852. 6, 792). *

addo] Exponitur nune illa Mercurii virtus, quam

Aegyptiorum quoque Mercurio Diodorus (1, 16)

tribuit his quidem verbis: » τῆς εὐgv&uias »&

tης τεgi τὸ δόμα πgerrov;6rjs tÃ¢dsaog άπι.

μεληύηναι.•

praestigium] Insueta haec vocis forma in glossa

Graeco-Latina rgoxâÄvuua (Vulcan. thes, utr.

ling. p. 591) et in onomastico (ap. eund. p. 117)

yonteia explicatur: in glossa autem Basileensi

ad Martianum » miraeulum, quod praestringita, so

lemni praestringendi et praestinguendi confusione,

(cf. Giese ad Cicer. de divin. 1. 60, p. 107, et

Otto ad eund. de senect. 42 p. 109). Ceterum Saris.

beriensis (nug. cur. 1, 9. p. 55) •praestigium,

inquit, »Mercurius dicitur invenisse — fuitque ma

gorum peritissimus* cet.

pingendi] Galenus (Protrept. 3) Mercurimm dicit

Àóyov δεσπότην ἐργάτην δὲ τέχνης άπάσης,

et simulacrum ejus eingi omnium opificum corona

80. Martiani capellae lib. I. §. 56.

Totum certe complacitum est, quidquid comit decorem juvenalium gratiarum.

Se igitur eos jam pridem amore mutuo colligatos idcirco paululum distulisse,

ne in thalamum primaeva affectione festinans, quum discurrendum esset, totis

noctibus repigrior paululum simularet anomalum. Tunc Juno: Atquin, ait,

ejusdem convenit virginis subire vinculum', quae illum etiam quiescere cu

pientem connivere non perferat. An vero quisquam est, qui Philologiae se

asserat pervigilia laborata et lucubrationum perennium mescire pallorem?

fingit : proximos deo liberalium artium professores,

quos sequuntur pictores, statuarii et id genus;

hos denique alii omnes, qui artes aliquas exer

cent. IIávτες δέ, inquit, *rgòς τὸν δεὸν άπο

82érrov6v xotvöv, τφ πag' aùτοῦ προςτάy

patv πει9όμενοι (conf. Woweri polymath. c. 15

§. 20, pag. 457). Quanquam Seneca (epist. 88.

p. 567 Lips.): »Non adducor « inquit » ut in nume

rum liberalium artium pictores recipiam, non magis

quam statuarios, aut marmorarios, aut ceteros lu

xuriae ministros. «

signifex] Cortius in Guelferbytano codice legit

signifer et ita etiam in Hugiano scriptum vidi ; sed

lioc librariorum errori tribuendum esse facile appa

ret. Nostra quoque lectio corrigenda visa est Ou

dendorpio (ad Appul. II. p. 93), qui duobus verbis

sublatis legi vult : » quum vivos etiam vultus aeri

aut marmori signifex inspirat«; sed vide, an sic

forsan 6xotetvöc 'noster intelligi possit: »Quum

signifex Mercurius aeris aut marmoris animator

vivos etiam vultus inspirat» (nempe aeri et mar

mori, quod facillime snpplebitur). Dixerat et Ap

pulejus (met. 11. p. 789 Oud.) » simnlacra spirantia«,

et Martialis (7, 84, 2):

•Spirat et arguta picta tabella manut.«

Ceterum vel male imitatus est noster duos Vir

gilii (Aen. 6, 849) versus hos :

» Excudent alii spirantia mollius aera,

Credo equidem vivos ducent de narmore vultus «;

vel eerte legerat quae Graecus ille poëta (in an

thol. 4, 7) sic &yó2μaτα ςαγων larga profudit

1 mamUl.

juvenalium] Grotius juvenalem, alii juvenilem,

codex Dresdensis juvenilium ; Oudendorpius autem

(ad Appulej. I. 725) ex libris seriptis Leidensibus

ut supra (§. 5) juvenalium, id quod Bongarsius

etiam apud Walthardum, IBritannicus praeterea,

Cantabrigiensis et Darmstattensis codices habent.

idcirco] Ita Reichenauensis codex. Aures certe

offendit iccirco, quod Grotius edidit.'

repigrior] Grotius ediderat quidem repigritior,

emendavit autem repigratior. Quem qui sequi vo

luerit, praesidium habebit in voce repigratus, qua

superius (§. 34) noster utitur ; tamen quum hoe

loco in nullo codice legatur, equidem repigrior,

quod Vossianus codex praebet (Arntzenius mise.

p. 206) substitui, quandoquidem compositum hoe

e simplici pigrior defendi et explicari potest quasi

e diligenti deinde pigrior factus. Basileensis quo

que codex a prima manu quidem repigritior habebat,

sed correctum postea et repositum est repigrior.

Anomala dicuntur

signa, quando pro latitudine Zodiaci vagantur nec

anomalum] Inaequalem.

lineam naturalem sui cursus peragunt. VuLcAN. et

ab eo Goez. — Quid sit anomalum nemo ignorat

(conf. §. 525), in genere nimirum declinans a re

gula, hic declinans ab officio.

pervigilia] »Laborata pervigilia* primo adspectu

Martiani Capellae lib. I. §. 57.-

Quae autem noctibus universis coelum, freta, tartarumque discutere, ac de

orum omnium sedes curiosae indaginis perscrutatione transire, quae textum

mundi, circulorumque volumina vel orbiculata parallela, vel obliqua decus

sata polose, et limmata, axiumque vertigines, cum ipsorum puto siderum

offensionem praebent. At si figurarum memineris,

quibus noster studiosissime utitur, videbis liypallagen

pro »a pervigili Philologia laborata.« Ita enim supra

(§. 22) de ea dixerat: »Pervigit immodico penetrans

areana labore«; et infra (§. 124) •vigii ejus cura«,

atque (§. 59) ineessabilis labor memoratur, deinde

etiam (§. 145) per prosopopoeiam Labor Philologiae

•pedisequus ejusque alumnus « dicitur. Alios si per

lustrare volueris poëtas, videbis Ovidium (trist. 2,

4f) »vigilatorum laborum « dixisse, ae Claudianum,

qui saepe Martiano exemplo fuit, (bell. Get. 360)

•pervigil labor.« Sed quid multa? Statius (Theb.

1, 541) sicut noster »laborata vita« seripsit, Vir

gilius (Aen. 1, 659) »laboratae vestes«, Quinctilia

nus (2, 5. 6. p. 269 Spald.) »laboratam studio

actionem« ete.

pallorem] Legisse videtur hune Persii (5, 62)

verSum

•At te noeturnis juvat impalleseere chartis.«

eoelum, freta] Ita Hermes (in Stob. ecl. 1, 50,

8. p. 769 Heer.): »Homo siquidem animal est di

vinum, nee est eum terrenis brutis, sed eum diis

eoelestibus eomparandus. Quin imo, si audendum

est verum fateri, homo verus vel coelieolis est

praestantior, vel saltem pari sorte potitur. Nullus

enim coelitum descendit ad terram, coeli limitem

deserens ; homo autem ascendit ad coelum, illud

que metitur: nec eum fugit, quae ima sunt, quaeve

sublimia, ae reliqua omnia diligenter inquirit, quod

que majus est, terram quidem haud dimittens in

coelum attollitur; tam ampla est humanae naturae

potestas.«

- ;

diseutere] An diseurrere, quia subneetit trans

ire? Gnor. — Praestat reeepta lectio, quae etiam

veterum librorum auctoritate firmatur. Diseutere

est eogitando inquirere. Goez. — Posterius probo

non obstante Darmstattensis eodieis lectione dis

currere.

textum mundi] Id est juncturam sive machi

nam. Vvlc. — Similiter Appulejus (le deo Soer.

p. 140 Oud.) »texta eorporum« seripsit.

obliqua] Loeus meeastor luxatus. Sic sano *•ob

lique deeussatos polos et elimata.« Decussare pro di

videre usitatum Martiano. Climata tum ex sensu, tum

ex MS. lituris restituo. Sic et oblique pro obliqua.

Error (?) tamen hie vetus: agnoscit enim eum glossa

Isidori, in qua invenio : »Polose, alte. Polosas,

altas.« Gnor.— Quod saepe animadverti eriticos, qui

loeum, quem non intelligunt, sanare sibi videntur,

auctorem non semper totum ante oculos habere;

hoc etiam in Grotio nune reprehendendum est.

Equidem miliil muto; nam si quid video, ex astro

nomia, quae infra (libro octavo) doeetur, satis huic

loeo lucis affulget. Philologiam enim solere noster

dicit numerare eireulorum volumina* vel orbiculata

parallela (eireuli sunt paralleli de quibus §. 817),

vel obliqua (eireuli obliqui §. 828), deeussata (cir

euli, qui colluris deeussantur §. 825), polos (v.

§. 848. 816. 817), immata (spatia inter eireulos

§. 857), axiumque vertigines (§. 815. 816. quib.

add. §. 201). Grotii igitur in eodiee lituras, e qui

hus locum, mihi quidem non obscurum, emenda

turus erat, neutiquam curo.

deeussata] Sic seipsi pro deeusata, quia Mar

82 Martiani Capellae lib. I. §. 57.

multitudine numerare, nisi haec Philologia gracilenta quadam affectione con

suevit, quoties deos super ejusdem coactione instantiaque conquestos, quum

eos concubiae aut intempestae noctis silentio quiescentes ad se venire inaudita

tianus ipse infra (§. 208) recte deeussare. Cortius

ad marginem libri Norimbergensis legit: »obliqua

decussat polos elimat. « Cui lectioni non solum

obstat tertia verbi persona inter infinitos modos; ve

rum verborum etiam sensus, siquidem illa decussatio

ipsa Philologiae neutiquam tribui potuit, sed rei

tantum cognitio. Decussatio autem est crucis in

star persecatio, unde agrimensoribus lapis decus

satus est, qui cruce signatus : licet hi decus cum

• decussis confundant. Plura de hac voce dabunt Ri

galtius (ad rei agrar. auct. p. 500 Goes) et Can

gius (ad voc. Decuria). Martianus igitur hoc loeo

directionem descripsit, qua circuli illi sese perse

eent (conf. et not. ad §. 85). Atque pro enormi

sua eruditione forsan ad Platonem etiam respexit,

qui (in Tim. p. 56 Steph.) orbium coelestium cur

sus in speciem Graecae literae X sese persecare

docuit. Dc voce polose pro alte vel prope polos conf.

Cangium.

limmata] Limma Macrobius quidem (somm. Scip.

2, 1, f.) explicat semitonium: sed nostro spatium

est inter orbes coelestes, siquidem et tonos et he

mitonios pro spatiis usurpat (§. 169. 171. 181.

182. 194. 106 — 108). Sed conf. superiorem no

tam (ad §. 11).

Philologia] Sic, non Philologiae legendum esse

patet e codicibus Monacensibus (C. D. E. G.), Bri

tannico, Bodlejano primo, Hugiano, et teste Arnt

zenio (misc. p. 206) etiam Vossiano.

gracilenta affectione] Sic scripsi e eod. Dresd.

pro Grotiano adfixione. Intellige tantam Philologiae

affectionem, ut gracilis inde facta esset. Paulo

oiiam superius de ejus vigiliis et lucubrationum

perennium pallore sermo erat. Tales figurae nostro

familiares sunt. Sic infra (§. 140), postquam inter

divos recepta Philologia, » gracilenta ejus perit ma

cies« (conf. §. 109 et Vellejum Paterculum 1, 17,

2. p. 114 ibique Burm.)

coactione] Unde supra (§. 22) de Pliilologia ;

• Jus habet ista deos urgens in jussa eoactos.«

instantiaque] Grotius constantia ; Cortius in

Guelferbytano codice legit hiantia, quod glossa

addita explicat desiderio. Secutus equidem sum

codices Dresdensem, Cantabrigiensem, Basileensem,

atque Bongarsii, qui omnes instantiaque habent:

itaque correctum etiam in Britannico ac Mona

censi (G). - -

concubiae] Quod jam Grotio suboluerat substi

tuendum esse ei, quod in editis erat, connubiae,

optimi confirmarunt codices Basileensis, Darmstat

tensis, Bongarsianus, vetustissimus Scriverii (ap.

Oudend. ad Appulej. I. p. 131), et Vossianus (ap.

Arntzen. in misc. p. 206). De voce conferendus

Nonius Marcellus (p. 91). Diei enim divisio docente

Macrobio (Saturn. 1, 5) haec erat: »Primum tem

pus dicebatur mediae noctis inclinatio, deinde gal

licinium, inde conticuum quum et galli conticeseunt,

deinde diluculum, inde mane, deinde de mane ad

meridiem, lioc est ad medium diei, inde jam voca

tur tempus occiduum, et mox suprema tempestas,

deinde vespera, deinde concubia, et inde intem

pesta. Haec, inquit, est diei civilis a Romanis ob

servata divisio.* Addit deinde ad majorem sibi de

voce eoncubia conciliandam fidem quosdam Ennii

versus. Eadem fere apud Appulejum (metam. 2.

p. 151 Oud.) reperies.

•

--_- ——

- -

Martiani Capellae lib. I. §. 58. 85

quadam obsecratione compelleret? Tam vero abest, ut sub hac possit pi- 58

grescere intricarique Cyllenius, ut commotis ab eadem suscitatisque pennis

extramundamas petere latitudines urgeatur.

nuptiae, quum pro sola Atlantiadae

Cur igitur, rex optime, differantur

solertia duos pervigiles repromittam?

Haec quum Juno affixa, ut adhaerebat elatiori plurimum Jovi, acclinatis ejus

auribus intimaret, de quodam purgatioris vibratiorisque luminis loco allapsa

obseeratione] Barthius (advers. p. 1242) de ma

gia intelligit, sed diversis modis interpretari hoe

verbum possumus. Poëtas forsan noster innuit, qui

deos Musasque saepe advoeant, ut sibi adesse ve

lint.

auxilium vocasse testis nobis Varro est (de R. R.

At solutae etiam orationis auctores deos in

1, 1,4 et 7. p. 144 Gesn.). Praeterea qui mythos tra

etant philologi semper deos in scenam producunt.

tam] Unus tantum eodex Monacensis (D) tamen

praebet, Hugianus jam, nullus autem tantum.

Niluil tamen mutare ausus sum.

- intrieari] Retardari. Tricae enim dicuntur im

pedimenta gressuum. Vulcan. — Vide Nonium. A

Cicerone (ap. Gell. 6, 2 f.) »intrieari Chrysippus

dicitur, id est, laqueis sese implicare.

pennis] Respexisse videtur Graecum rregoöv

et &varregoûv, quod, ut Beckius ait (ad Aristoph.

Aves 1444), proprie est alas addere, sed tropice

excitare aliquem ad agendum, ad suscipiendum ali

quia. Respexit etiam forsitam Platonem (Phaedr.

p. 231 Stepl). .

extramundanas] Uno verbo. Sie et alibi, et

„ltra,nundamus. Usitata haee Afris. Gror.- Confer

;„re;;ora (§. 185. 910) et Appulejum (I. p. 204

oua). E Neo-Platonieorum doetrina haee expli

eanda sunt, sicut et infra (§. 202) deus ille sem

pyrico mundo gaudens. Latine enim reddit Grae

eum £reoxâoutov, quo Jamblichus et Sallustius

philosophus utuntur duo deorum genera distingnen

tes: gregzo6μιοες et èyxo6μίονς, ut Sallustius

(6, p. 23 Gal), sive ut Jambliclius (8, 8, p. 165)

περικοόμίους.

differantur nuptiae] Ita codex Dresdensis. Apud

Grotium vox nuptiae negligenter omissa, quum

tamen in anterioribus editionibus exstaret.

Atlantiadae] Grotius edidit Aethlantidae, quod

corrigendum erat e Martiano ipso (§. 726).

pervigiles] Ita reposui Monacensium codicum

(B. D. E.) auctoritate pro Grotiano vigiles. Philo

logia etiam supra (§. 22) »pervigil immodico pene

trans arcana labore« dicebatur.

elatiori] Male in Vossiano codice (Arntzem.

mise.l p. 206) et in libro Norimbergensi legitur

alaeriori. Junone enim elatior Jupiter, id quod

paulo post repetit. Ovidius (met. 1, 178) de Jove :

» Celsior ipse loeo, sceptroque innixus eburno.«

Augustinus (de civ. dei 4, 10) » Jovem esse aethe

rem, Junonem aërem, junetos quidem, sed alterum

superius, alterum inferius.« (Conf. §. 66 not.).

intinaret] Vox est posteriorum seculorum. Gnor.

— Non noster tantum saepissime ea utitur (§. $19.

587. 724. 727. 745 f. 867. 963) sed Ammianus

etiam, Solinus, Prudentius, Arnobius, Tertullia

nus, alii (eonf. Elmenhorst. ad Arnob. p. 172. et

doet. interpr. Spartiani ad Pese. Nigr. 7, et* ad

Capitol. Ver. 4).

purgatiori] E Diodoro haee hausisse videtur.

Ille enim (1, 12) aërem (melius aetherem) Athe

nam appellatam Jovisque filiam et virginem puta

tam esse tradit, ideo qnod aër suapte natura cor

…

_…

11*

84 Martiani Capellae lib. I. §. 39.

sensim Pallas corusca descendit, atque ita ut videbatur vertici Joviali inhaerere,

supervolans tandem constitit sublimiore quodam annixa suggestu. Quam quum

Jupiter, ut jugali elatior adhaerebat, de proximo contiguoque suspexit, sic

exorsus est: O virgo nostri pars melior, opportune votis intermixta Majugenae,

ruptioni non obnoxius sit et summum universi mundi

locum occupet ; unde etiam fabulam originem tra

xisse, e Jovis vertice illam natam esse (Strab. 14.

p. 653. 667 5 16. p. 744). Clarius etiam Augusti

nus (4, 10) Minervam aetheris partem superiorem

tenere, ideoque a poëtis originem ejus de Jovis

capite esse fictam (add. eund. 7, 16). Nostro eadem

» Celsior una Jove flammantis circulus aethrae«

(§. ö68) appellatur. Seneca (de ira 5, 6. p. 44

Lips.): »Pars superior mundi et ordinatior ac pro

pinqua sideribus nec in nubem cogitur, nec in

nubem cogitur, nec in tempestatem impellitur, nec

versatur in turbinem : omni tumultu caret, inferiora

fulminant. «

allapsa] Legerat illud Ovidii (met. 5, 101);

— — — »superas delapsa per auras

IPallas adest.«

Sed et allabi Virtutem et Voluptatem ad Scipionem

finxerat Silius (15, 21).

Pallas] Ut trias compleretur, Minerva addenda

erat. Veteres enim solebant Jovem, Junonem et

Minervam jungere (Pansan. 10, 5, M. Cic. in Verr.

5, 14. Liv. G, 16. Dio Cass. p. 655 Reim. Dion.

Hal. 3. p. 201 Sylb. Ovid. fast. 5, 231. Macrob.

Sat. 3, 4. et inscript. ap. Fuchs. in hist. Mogunt. I.

90). »Prudentes Etruscae disciplinae ajunt«, inquit

Servius (ad. Aen. 1. 422), » apud conditores Etrus

carum urbium non putatas justas urbes fuisse in

quibus non tres portae essent dedicatae et votivae,

et tot templa, Jovis, Junonis, Minervae. « Sic

Romae etiam in Capitolio (cf. eund. ad Aen. 2, 223),

ubi ad Jovis epulum ipse in lectum, Juno autem

et Minerva iu sellas invitabantur (Valer. Max. 2,

de matrim. 1, 2. p. 119 Torr.) et P. Victor (re

gione 8) retulit: »In templo Jovis optimi maximi

erant tria delubra, medium Jovis, dextrum Miner

vae, laevum Junonis.« »Nec defuerunt, Arnobius

(5. p. 125) inquit, » qui scriberent, Jovem, Juno

nem, Minervamque penates existere, sine quibus

vivere ac sapere nequeamus, et qui penitus nos

regant calore ac spiritu« (conf. §. 41). Copiosius

eadem Macrobius (1. laud.) explanat. Tertullianns

(ad nation. 2, 12) e Varrone repetit, antiquissimos

hos esse deorum. Adde Valerium Maximum (ö, 10.

p. 517 Torr.).

vertici Joviali] Arnobius (5. p. 118, add. 4.

p. 157) »Minervam aetherium verticem esse« scribit

» et summitatis ipsius summam. • Macrobius (Saturn.

3, 4) iisdem fere verbis »Minervam summum aethe

ris esse cacumen« tradit, alioque loco (1, 17 f.):

» Porphyrius testatur«, inquit, »Minervam esse vir

tutem Solis, quae humanis mentibus prudentiam

subministret. Nam ideo haec dea Jovis eapite pro

gnata memoratur, id est, de summa aetheris parte

edita, unde origo Solis est.« Unde Ovidius (fast.

6, 427) • aetheream deam • eam appellat. Adde

Cornutum (20. p. 183. Gal.). Eodem spectat in

proxime sequentibus »sublimior suggestus« ; aether

enim summum omnium, quem deus, ut Ovidius

ait (met. 1. 67):

— — •superimposuit liquidum et gravitate ca

remtem

Aethera, nee quidquam terrenae faecis habentem..

est] Supplevi lioc e Darmstattensi codice.

Martiani Capellae lib. I. §. 59. 85

quae sive Deliacis vocibus permulsa descendis, sive absque te Jovis mon

erat formare consilium, seu consensus noster ne mutilus videretur approperas:

noveris tamen Philologiae Cyllenium nuptias postulare.** Nondum mea prompta

sententia est; exspecto quid suadeas. Novi quippe quam ejusdem virginis

incessabilis labor tibi semper acceptus, et ut e tuis numeretur illa pedisequis.

Par est igitur ipsa praesertim decernas, quidquid de ejus connubio provisura

dispensas. Tunc Pallas aliquanto submissior, ac virginalis pudoris rubore

suffusa, oculosque peplo quod rutilum circum caput gestabat obnubens, im

•,

pars melior] Quippe Jovis* e capite progmata.

sie Platoni (Crat. p. 407 Steph.) nomen 'A9rjvn,

quasi # 9eován, 9eia vöndus erat. Observat Faber

(ad Apollodor. p. 164): »quod de nativitate Palladis

ad oram fluvii Tritonis seribunt nugae sunt. Tgitaj

vox est Aeolica, quae eaput signifieabat.« Scho

hastes Aristophanis (Nubb. 988) id firmabit. Et

quamvis Horatius (earm. 4, 12, 49) seeundum post

Jovem ei tribuat loeum, noster tamen infra (§. 567.

sg8) eam »ingenium mundi, prudentiam saeram

Tonantis« appellat, quae sit » eelsior una Jove.«

Ovidius etymon nominis eaptae (eapitae) ita (in

fast. 5, 857) investigat: -

.Nominis in dubio eausa est* eapitale vocamus

Ingenium sollers * ingeniosa dea est.

An quia de eapitis fertur sine matre paterni

Pertiee eum elypeo prosiluisse suo.

Unde alii etiam (Cornutus 20 p. 184 Gal. et Ful

gent. mytl. 2, 2) Minervam ideo de Jovis vertiee

natam esse dicunt, quia ingenium positum sit in

«erebro. Valerius Flaecus (4, §42) eam Jovis ap

pellat optimam prolem. Praeterea ad dictionem quod

attinet, in memoriam nobis revoeantur illa Virgilii

(georg. 2, 40) »famae pars maxuma nostrae*, vel

senis illius apud Gallum (1, 8): »periit pars maxima

„ostri., vel Rutilii (itin. 493): »nostrae pars maxima

„e„tis.« Adde Juvenalem (15, 133). …

eonsilium] Minerva enim ipsa apud Homerum

(Od. 5, 298) »£ya) δ' ἐν πᾶσι δεοῖσι, inquit,

Mijtt te xÂ£ομαι.« — Athenis autem Antiphon

(orat. pro Choreuta e. 48) tradit: »£v aörgy rq;

ßovXevtmgiqy 24tòς 8ovXaiov xaì 'A9rjv&g 8ov

Âaias iegöv £6tv xaì eidwóvreg oi ßovXevtai

argogéóxovtav. « Memoratu digna praeterea sunt,

quae ex Orphici recentioris cujusdam doetrina Sui

das (h. v. p. 740) tradit, nempe » summum aetlierem

omnium antiquissimum esse, quo rupto lumen terram

illustrasse, quod nominari ßovXrjv, φός, έωήν.•

mutilus] Vossianus eodex* inutilis, quod non

spernendum est. Amntz. (mise. p.206)—Mihi tamen

praeferenda esse vulgaris lectio videtur. Modo enim

dixerat, Palladem partem Jovis esse meliorem;

hae igitur parte deficiente totum mutilum esse se

quebatur.

incessabitis] I. e. eontinuus. Fulgentius * »publi

eae ineessabiliter vexantur aetiones.« Et Capella

libro nono: »Superum ineessabiliter pectorum areana

tenuerunt.« Goez.

peplo] De Palladis peplo passim auetores, et

Servius ad illud Aeneidos (1, 480): sis.

»Crinibus Iliades passis peplumque ferebant.*

De peplo Minervae apud Athenienses eonf. Meurs.

leett. Att. II. 12 et Boeekliius de trag. gr. prine,

p. 192. Jam apud Homerum (II. 6, 275) pepluiu

86 Martiani Capellae lib. I. §. 40.

probabat aliquantum, quod super nuptiis virgo consulitur, praesertimque ejus,

quam propter consociationis officia manere cuperet semper intactam. Dedi

gnabatur praeterea hujusmodi adhibere consensum, quum ita expers totius

copulae censeatur, ut neque de ulla commixtione progenita, neque ipsa pro

creare quidquam Arithmetica teste monstretur.

Minervae offertur. At ibi vestis est, ut plerumque

apud antiquos 5 noster pro velo aecipere videtur, ut

haud scio an etiam Claudianus (de nupt. Hon. 125):

•Et crines festina ligat, peplumque fluentem

4llevat et blando spirantem mumine cestom

Cingitur« cet.

4rithmetica] Arithmetica teste ἐπτάς Palladi

comparatur, quod ex nullo numero duplicato con

flata, sit, neque ex ea duplicata nascatur numerus,

qui sit intra decadem, quemadmodum Pallas omnis

copulae virilis ipsa expers est, et sine copula pro

creata. Sic infra ad Palladem :

—— — — »'Extàc in numeris« -— — .,

et in Arithm. ad Heptada : » Quae quod naturae opera

* sine foeturarum contagione conformaris, inter deos

Tritoniae virginis vocabulum possedisti. « Macrobius

de Heptada: »Huic autem numero, hoc est septe

mario (Glossema), adeo opinio virginitatis , inolevit,

ut Pallas, quoque vocitetur« cet. Gaot. — Quae

de septenario numero dicenda erant, ea in palae

ographia critica jam congessi (P. III. §. 244—257).

Conferendus praeterea Arnobius (L. 7. p. 227).

Quod autem neque gignere, neque gigni septenarius

numerus dicitur, de primo numerorum ordine in

telligendum est, quem primum versum noster (§.245

seqq.) appellat, in quo nullus est numerus, cujus

multiplicatione septenarius gignatur quemve multi

plicando ex se gignat.

ipsa procreare] Editis •ipsa procreari« ; Dres

densis codex, »ipsam procreare • : plurimi autem co

dices, Leidensis (Munck. ad Hygin. p. 49), Mona

Ac tunc septem radiorum

censes (B. C. D. E. G.), Basileensis, Darmstattensis,

Britannicus, Cantabrigiensis, et ille etiam, quo

Cortius usus est, » ipsa procreare. « Pendet nimi

rum primus casus ipsa a verbo monstretur.

ac tune] Pro Grotiano at tune, Dasileensis,

Guelferbytanus, Darmstattensis, Reichenauensis, et •

qui ad Norimbergensis libri marginem laudatur.

septem radiorum] Hac corona perfecta scientia

septem artium designatur. Pallas autem summae

sapientiae figuram tenet ; Philologia typns est ra

tionis : Mercurius symbolum sermonis. Plerumque

ergo dum philosophi posthabita ratione cultui ser

monis insistunt et, minus inquirendae veritatis stu

dium gerunt, Pallas, quae typum tenet sapientiae,

quaeque solet rationis curam, non verborum gerere,

fugere videtur. Qua fugiente corona septem radio

rum aperitur, quia, quum sapientia verborum orna

tum negligit, septem liberalium artium scientia de

monstratur. Non ergo detrectat Pallas nuptias Mer

curii et Philologiae ; sed interesse recusat, , quia

sapientes debent quidem facundiae et eloquentiae

studere, plus tamen inquirendae veritati operam

dare. Vulc. — Verum-vidisse virum doctum affir

mare nolim : quamquam Laurentius Lydus , (mense

Apr. 46 p. 222 Roeth.): ό δὸ στέφανος τελειό

τητος δείγμά ἐστι. Hoc solum certum, numerum

septenarium a nostro tam Minervae quam virginitati

(§. 758), pudori igitur virginali, tribui. Praeterea non

reticendum, in Virginis, signi coelestis, veste itidem

septem esse stellas (Hygin. astr. 5, 24. p. 445.

Munck.) et in concilio deorum a Luciano (15. p. 432)

•!

Martiani Capellae lib. I. §. 40. 87

coronam solivaga virginitas renudavit, ne futurarum causis et copulis in

teresset.-Quia tamen ejus optaverat Jupiter exegeratque eonsilium, suadet

deos maritos dearumque grandaevas*in haec deeernenda condüei. “Quippe

convenire Cyllenio, ut pro officiorum praemiis potissimorum favor eoelitum

ejusovincla sanciret.* Augustius quoque'fieri Joviale decretum, quum coetu

deorum attestante depromitur, ipsamque nupturam deo, convenire non posse,

nisi super senatus consulto mortalis esse desineret. Id genus plurima suadente

Tritonia, regum conjugum uterque cousentit.

etiam fingi septem quaesitores (ἐπιγνόμονάς) e

majoribus deis eligendos. _

renudavit] Pariter Claudianus Minervam »Gor

gonos ora revelare« (de raptu Pros. 2, 205) et

•praetentas aperire eristas • (228) finxit. Attamen

vide ne potius praegnanter dietum sit pro »detraxit,

deposuit coronam«, adeo ut nudum ejus caput appa

reret neque eorona virginalis deliberationibus de

matrimonio interesset. pro -

futurarum] Se. nuptiarum. Vulc. — Lege fu

turorum aut futurarum rerum. Grot. — Sed re

eepta veterum editionum leetio non sollicitanda est;

subintelligendum enim nuptiarum. Goez. *** -^

* maritos] In MS. deos maris, optime. Gnor.—

Haud approbandum. Licet enim Grotio facile eon

eedamus, e negleeta pronuntiatione literae E seribi

potuisse maris pro muares, nexus tamen orationis,

quandoquidem de matrimonio agitur, vocem maritos

poscere videtur, quam reliqui omnes libri habent.

Temere igitur Goezius deos* maris in eontextum

reeepit. mi alios

eoetu deorum] Suaserat id (§. 55) jam Apollo.

super] Hoe est de eonsulto senatus. Phronesis

enim, mater Philologiae, mortalis fingitur fuisse,

ideoque et Philologia mortalis. Vulc.— Legendum

•superi S. C. * Infra enim sie loquitur, et in Geo

metria •coelestis S. C. dixit. Gnor.— Ista quam

Ac mox Jovis scriba prae

■ - -

vis infra (§. 96. 676) legantur, hoc tamen loco

omnes libri, tam editi, quam seripti, super habent.

Quo magis Goezium in eo reprehendimus, quod

in textum intrusit superi, praesertim quum altera

et constans leetio nullo negotio defendi possit, niodo

illud super pro adverbio aeeipiainus. Primum erim

agitur de eo quod fieri Joviali decreto debeat, de

inde vero additur, quid • senatus consulto - -

confirmari neeesse sit. Super enim pro ihsuper va

ab optimis seriptoribus poni testis est o;idius (met.

12, 206): * •ιτι ■ _

— » Dederatque super, he saucius ullis * ob)

“.…....* - I. -.• _ T.

Pulneribus fieri ferrove occumbere posset.«

in Hi - - .-- --- -

regum] se rex (uterque) poni pro rege et re

gina reete iionet Muncker. ad Hygin. hb. 1595 adde

notas ad Livium I. 29. * Notandum vero, quod in

vossiano illud conjugum, ut ssepe » scribitur con

jugium. Ansrz. (mise. p. 206) — Jupiter nimirum

gaovzssc (Pausam. 9, 59, 3. 4. Arrian. 5, 5. p. 187.

Raph.) sive rex (virg. cir. 520. Aen. 2, 648; 10.

412. ovia. fast. 3, 554. Sil. 5, 21 7) appellabatur,

pariter atque Juno regina (Aen. 1, 46. 7, 575.

620. Ovid. 6, 57. sii. 7, 78. Plaut. Cist. 2, 1, 37.

Cic. in Verr. 5, 72. Liv. 5, 21. 27, 37. Arnob. 4.

p.444. Victor urb. region. 15) id quod in lapidum

etiam titulis observatur (Grut. 4, 7. 8, 12. 5, 3—6.

7, 1 seqq. 24, 6. 7. 25, 8. 1065, 4. 1068, 4,

88 Martiani Capellae lib. I. §. 41. •

cipitur pro suo ordine ac ratis modis coelicolas advocare, praecipueque sena

tores deorum, qui penates ferebantur Tomantis ipsius, quorumque nomina

quoniam publicari secretum coeleste non pertulit, ex eo quod omnia pariter

repromittunt, nomen eis consensione perfecit. Vulcanum vero Jovialem ipse

Jupiter poscit, licet nunquam ille de sede corusca descenderet. Tunc etiam

s. 7. Fachs Mog. 1. p. 6. 11. 20. 22. 25. 26. 30.

II. p. 1. 352. 266. 408; eonf. infra §. 68).

seriba] Constat Pareas esse exceptrices et ar

carias Jovis. VULCAN. — E sequentibus hoc quidem

patet; sed scriba hie singulari numero profertur ;

nisi ita aecipere volumus, ut supra (ad §. 5 in

nota) legimus de Parcis* •una seribit.« Ceterum

Grotius, licet observasset lectionem in voce scriba

variare, edidit tamen scribae, et sie cum aliis Arn

tzenius quoque (misc. p. 207 f) legit; Oudendor

pius contra (ad Appulej. I. p. 202) e codice prae

bet scriba aeque ae Hugianus codex, quod eo ma

gis praetuli, quo certius infra (§. 705) similiter

legitur »Geometria praecipitur. • Eadem verborum

. constructio est in jubetur et jussitur apud Catonem

(de R. R. 24, 1. p. 32 Gesn.).

penates ipsius Tonantis] Cave vulgari sensu

nomen illud accipias, quo res divina penatibus ab

hominibus fiebat. Hoc loco penates Jovis consiliarii

sunt intimi. Iuterpretatio petenda ex hisce Arnobii

(L. 3. p. 125) verbis est : »Nigidius — exponit,

disciplinas Etruscas sequens, genera esse Penatium

quatuor, et esse Jovis ex his alios , alios Neptuni,

inferiorum tertios, mortalium hominum quartos;

inexplicabile nescio quid dicens.« Sed vide Cam

deni praelect. acad. p. 694 sequ. et Mülleri Etrnse.

II, p. 87. Eorundem infra (§. 46) sedes indicantur

in prima coeli regione.

secretum] Haec quoque ex Arnobio explicanda,

eujus verba (L. 3. p. 123) haee sunt: »Varro, qui

sunt introrsus atque in intimis penetrulibus coeli,

deos esse censet quos loquimur, mee eorum nume

rum, nec nomina sciri. Hos Consentes et Compli

ces Etrusci ajunt et nominant.« Iidem esse viden

tur quos Seneea (nat. qu. 2, 41 f. p. 718 Lips.)

•deos superiores et involutos* voeat.

eis] Ita omnes fere, Basileensis, Darmstat

tensis, Monacenses (B. C. D. E.), Bodlejanue pri

mus, Britannicus, Cantabrigiensis, et in margine a

Grotio laudati codices. Male vulgo ejus.

consensione] Meminit Arnobius deorum Con

sentium et alii. Huc forte pertinet antiqua inseriptio

Spoletana: »Consentio deorum Mariana Sozomene

imperio fecit. • Gnor. — Ipsis »Diis Consentibus •

duas dieatas invenies apud Gruterum (p. 5). Quos

Martianus a consensione appellatos censet, alii a

consulendo (Voss. Etymol. l. lat. p. 154), alii quasi

6vvövtec a cum et esse, ut praesentes a prae et

esse; cf. Mülleri Etrusc. T. II, p. 81, qui Arnobii

quoque loco (III. extr.) utitur. Praeterea observan

dum, Martianum Comsentes. distinguere a »bis semis

collegis Jovis*, quos plerique ipso illo nomine in

signiunt.

Yulcanum. Jovialem] Haud seio 'am praeter

Martianum nemo quisquam ejus meminerit. Sed

facile intelligitur distingui hunc deum ab illo sine

patre nato, de quo infra (§. 87). Jovialis enim

Vulcanus patre Jove (Homeri Il. 4, §78. Apollodor.

1, 5, 6. Cornut. p. 181 Gal) sive Aethere (Cic.

N. D. 3, 21), qui idem est, procreatus erat. Cog

nomem praeterea illud aliis etiam diis tribuitur;

ita Joviam Venerem (Grut. inscr. 59, 8), Jovialem

Martiani Capellae lib. I. §. 42, 89

ut inter alios potissimi rogarentur ipsius collegae Jovis, qui bisseni cum eodem rw

Tonante numerantur, quosque distichon complectitur Ennianum ;

Juno, Vesta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, Mars, .

Mercurius, Jovi', Neptunus, Vulcanus, Apollo.

Genium (Arnob. 5. p. 423. 423) et Jovium Hercu

lem (Grut. 18, 4) inscriptiones produnt. -

rogarentur] Invitarentur, advocarentur, proprie

ad coenam. Apulej. met. Lib. 1 : Rogat te inquit.

Gnor.

bisseni cum eodem] Prorsus ut Plautus (Epidie.

5. 1. 4):

»Si undecim deos praeter sese secum adducat

Jupiter«

et Ovidius (met. 6, 72):

» Bis sex coelestes medio Jove sedibus altis

4ugusta gravitate sedent« — — — — —

Plato quoque (in Phaedro p. 246 Steph.) Jove pri

mo nominato addit •τό δ'άπετaι στgatuê 9εῶν

τε και δαιμόνων xatà évêexcz u£gn xexo6um

μένη. • Infra noster iterum (§. 914) »bissema mu

mina* laudat eaque Hetruseorum esse observat,

qui quidem locus eorum theologiam illustrans probe

motandus. Aegyptiorum duodeeim deorum jam me

minit Herodotus (2, 4), in quibus tamen Hereulem

(Aegyptiaeum) fuisse (2, 45) dieit. Graeeorum duo

decim deos memorant Plato (de legib. 3. p. 745

Steph.), Apollodorus (2, 7, 2 et 5, 44, 2), Pin

darus (Olymp. 41, 31), Strabo (13. p. 605. 622

Casaub.), et Pausanias (1, 3, 2. 4, 40, 2. et 8,

23, 3). Quibuseum eonferre lieet Plinium (35, 10,

56). Sed memoratu omnino digna sunt, quibus

Sallustius philosophus duodecim illos distinguit.

Sie enim doeet (e. 6. p. 254 Gal.): »mundum effi

eiunt Jupiter, Neptunus, Vuleamus; animant Ceres,

Juno, Diana; adaptant Apollo, Venus, Mereurius;

eustodiunt Vesta, Pallas, Mars.« •,

is annu ',

siniui … -

Ceres] In Vossiano legitur Ceresque: sed male

*- _ *_

illud que intrusum est a, librario nesciente primam

in Diana recte produci, ut, docuit Heinsius (ad

Ovidii met. 8, 535), ubi eadem ratione peccatum

est. Amwrz. (misc. p. 208) -. Ei nominis nempe

origine prima syllaba producenda; quam quidem

originem qui ignorarunt, eam corripuerunt, ut in

multis aliis , praeter Vossianum, codicibus, Bon

garsii, Britannico, Cantabrigiensi, Guelferbytano,

Basileensi et Dresdensi fecerunt. . .

Jovi'] Alii Jupiter. Quo factum est, ut scho

liastae ad hosce versus haesitando deliberarent quo

modo legendum esset ut versuum numerus con

staret. Ita glossa Monacensis (E) legi vult Neptu

mus, additque »aliter seandi non potest.« Vulca

nius autem haee adnotat: »Seiolns aliquis reposuit

Jupiter, omnemque versus rationem, sustulit. Le

gendum itaque est Jovis , sed nominandi casu, ut

veteres, id momen usurpabaut.: In scansione autem

eliditur ultima litera S, more Enniano, et constat

versus.* Laudare etiam poterat Lmcilium (v. Gorall.

ad Albinovam. eleg. 4', 25. p. 7). Edidit quidem

Grotius Jupiter; sed codicem, quo usus est, ha

buisse Jovis ex.addita colligo nota, qua seripsit:

» Jovis. Citantur hi versus et ab Apulejo. Nomi

mativum Jovis inter reeentiores et Hyginus usurpat,*

Unde patet illud Jupiter vitioi vel amanuensis vel

typographi tribuendum esse: quod tamen non ad

vertit Walthardus in repetitâ Martiani editione.

OmphriusPanvinius (de lud, Circens. 2, 2. in Graev.

thesaur. X. p. 553) et Vossius (v. Burmanni antho}.

Lat. * I. p. 4) apud nostrum legendum Jovi' esse

- -

90 Martiani Capellae lib. I. §. 45. -

45 Item et septem residui, qui inter duodecim non vocantur; post hos quam

plures alii pro suis gradibus coelites, ac deorum omnis populus absque

probe observarunt. Nam ita etiam Appulejus (de

deo Socr. p. 121 Oud.) habet, quem a Martiano

saepe exscriptum esse quilibet videbit, qui utrum

que legerit. Sed multo etiam magis seire refert,

quo pacto Ennius ipse versum illum scripserit.

Hunc Jovi* scripsisse Ludovicus Vives (ad Augu

stin. de civ. dei 4, 25): testatur, cujus auctoritas

eo major esse debet, quo certius constat (vid. ad

'Aug. 2, 21. et Fabrie. bihl. Lat. 4, 1. p. 29 Ern.)

Ennii eum editionem molitum esse. Omnibus igitur

illis perpensis eo adductus sum, ut Jovi* in textum

reciperem. (Conf. Cmp. in Harpocr. p. 69. Reines.

inser. p. 4. Gyrald. op. I. p. 18. Voss. idolol. 1, 14.

Montf. antiqu. expl. praef. p. 94 et T. I. p. 3ö.

Casal. de ritib. p. 100).

septem residui] Habebat , Grotins »Item ex his

septem residui.« Unde animadvertebat : » quomodo

septem, quum *duodecim nominarit? At quinque

praesentes jam erant, Jupiter, Juno, Mercurius,

Apollo, Pallas.* Septem igitur alii advocati, et

magna turba, quae isto numero non erat compre

hensa.« Ingeniosa omnino haec est explanatio, quam

tamen glossae debebat Grotius, Grotioque Goe

zius. Nihilominus superiorem praefero lectionem,

quam Cortius ex libris seriptis Guelferbytanis pro

didit, et quacum Monacenses (C et E), Britanni

eus, ~Cantabrigiensis, et Bodlejanus primus con

eimunt, nisi quod hi particulam et omittunt, quo

parumper, aut nihil, a superiori differunt. Obstat

certe Grotianae explicationi illud item, quo immui

tur, praeter duodecim jam nominatos, septem etiam

residuos quosdam esse convocatos. Neque Grotius,

neque Goezius, fontem detexerunt, e quo Martia

nus sua hauserat. Deos enim Maximus Tyrius (17,

12. p. 537 Reisk.) όρατούς et άρωνείς distinxit,

quorum priores Appulejus (de deo Socr. p. 119.

121 Oud.), e Platonis doctrina, Solem, Lunam ct

quinque vagas dicit, posteriores autem deos com

seutes, quos considerare non datum sit. Ita et Ovi

dius (trist. 4, 4, 20) de diis:

» Quorum hic aspicitur, creditur ille deus.«

Praeter duodecim igitur residui nostro sunt septem

Planetae, siquidem hoc loco alios vult haberi So

lem, Lunam, Saturnum, Jovem, Martem, Vene

rem, et Mercurium, planetas conspicuos ; alios Apol

linem, Dianam, Saturnum, Jovem, Martem, Ve

nerem, et Mercurium, deos vorjtov;c. Superiori

etiam loeo (§. 29) ad eoelnm adscendentes Apol

linem et Mercurium, illum in solem, hune in pla

netam transmutari finxerat: et inferiori (§. 741 f.)

septem diis aperte planetas designat. Distinguendi

igitur hi a veris diis. Atque hoc pacto locum sane

Müllero etiam (Etruse. II. p.84) obscurum equidem

interpretor. Ipse Cicero (de N, D. 3, 20) »Solem.

inquit » deum esse Lunamque, quorum alterum Apol

linem Graeci, alteram Dianam putant.« Adde Ap

pulejum (de dogm. Plat. p. 205, et de deo Socrat.

p. 127 Oud.).

omnis] Meliorem hanc lectionem e libro No

rimbergensi, Hugiano eodice, Vossiano (Arntzen.

misc. p. 208), et excerptis Bondami (leet. var. p. 34)

recepi. Grotius habebat omnium. IIosce deos Lu

cianus (Jup. trag. p. 231 Bip.) lepide, ut assolet,

vovöμους appellat, et àvaaeAngoövvac μόνον

trjv èxxÁry6iav. Ovidins (met. 1, 175. §9§5 fast.

§, 20) aliique (Senec. epist. 4 10. Martial. 8, 50,

5. Prudent. e. Symm. 1, 27) plebem sive de plebe

deos nuncupant. Statio (Theb. 1, 203) sunt

…

-* _ '

Martiani Capellae lib. I. §. 44. 9M

impertinentibus convocandi, Nec mora: milites Jovis per diversas coeli regiones

approperant: equippe discretis plurimum locis ideorum singuli mansitabant, et

licet per Zodiacum tractum nonnulli singulas vel binas domos animalibus titu

larint, in aliis tamen habitaculis commauebant.

-_ _-_ -_- »turba vagorum

Semideûm, et summis eognati nubibus amnes,

Et eompressa metu servantes murmura venti,«

claudiana (rapt. Proserp. 5. 18)

— — »plebejo stat cetera more juventus -

Mille amnes.“ Liquidis ineumbunt patribus udae

Najades et taciti mirantur sidera Fauni.«

» Quemdam deoruina,*Arnobius (3. p. 301) inquit, *, nia eoiwat, Zephyros praelapsa volatu

• populum plebejae multitudinis faciunt.« Qui qui

dein populus Graecis δσιμόνων δήμος est (Span

lein. ad callim. p. 60). ******

absque impertinentibus] Exeerpta nostra manu

scriptorum : » absque discordantibus impertinentibus.•

Per impertinentes eos intelligo, quibus certas quas-.

dam ab causas deorum concilio adesse, Jovisque

in conspectum advenire, denegatum fuerat, quales

sunt praeter alios Manes, quos ideo pag. sequ. re

futatos dicit » quod hi in eonspeetum Jovis non

poterant advenire. BoNPA* (uise. p. 84) — Quam

vis vir doctus vocem discordantes defendere studeat,

et copulativam post eam inserere jubeat, ego tamen

nil nisi glossema esse illud diseordantibus censeo,

praesertim quum a reliquis omnibus libris id exsulet.

Praestat igitur legere, ut * in vulgata est, idque

explieare*praeteritis iis, qui eo non pertinerent.«

Apud solum Martianum hoe duabus praepositioni

bus auetum verbum legi, sed quamquam talis prae

positionum cumulatio seriori maxime aevo invaluit,

legimus tamen apud optimos etiam seriptores -irre

vocabilis, impervius«, et similia, quin apud virgi

lium etiam imperterritus (vide Quinctilian. 1, 5, 63.

p. 452, ibique Spaldingium).

nitites Jovis] Iterum noster infra (§. 65) horum

_ _

care, namque

Nam in sexdecim discerni di

mentionem fecit, atque ego alio loco (pal. crit. III.

§. 480. IV. §. 695) hoe militum genus comparavi

eum illo astrorum officio apud Graecos (Max. Tyr.

19, 6 f. p. 55 Reisk.) et mx>y apud Hebraeos.

approperant] Apud Claudianum (rapt. Pros. 5,

5) Iridis hoe negotium est, deos ad concilium vo

_. ■

Numina eonclamat pelagi, Nymphasque morantes

Inerepat, et fluvios humentibus evocat antris.

Æneipites trepidique ruunt« eet.

animalibus] Zodiaci signa innuit, in quibus de

orum planetarum mansiones sunt, quas alio loeo

(in palaeogr. erit. III. §. 282 et 505) uberius ex

plieavi, et quinam planetae bina habeant domicilia

demonstravi (conf. Serv. ad Virg. georg. 4, 55).

sexdecim] Ex Etrusea diseiplina. Cicero (div.

2, 18): »coelum in XVI partes diviserunt Etrusei.s

Gnor.— Cf. Serv. ad Aem. 8, 427. Clarius Plinius

(2, 54): »In sedecim partes coelum — divisere

Thusei. Prima est a septentrionibus ad aequinoctia

lem exortum, secunda ad meridiem , tertia ad ae

quinoctialem oceasum, quarta obtinet quod reliquum

est ab oeeasu ad septentriones. Has iterum in qua

ternas divisere partes,* ex quibus octo ab exortu

sinistras, totidem e contrario appellavere dextras.

Loeus hie prae ceteris notandus. Addo e recentio

ribus Müllerum (in Etruse. II. 427 sequ.) eo liben

tius,* quo faeilius in sequentibus interpretatio ejus

eum mea, si forte erraverim, conferri possit.

discerni dieitur] Ita ex Hugiano, Cantabrigiensi,

Britannico, Darmstattensi et Monacensi (C) reposui

pro discernitur. ■ ■

-- ę,

4ô

12 *

92 Martiani Capellae lib. I. §. 4ö.

citur coelum omne regiones. In quarum prima sedes habere memorantur post

ipsum Jovem dii Consentes, Penates, Salus ac Lares, Janus, Opertanei,

46 Nocturnusque. In secunda itidem mansitabant praeter domum Jovis, quae

ibi quoque sublimis est, ut est in omnibus praediatus, Quirinus, Mars mili

Salus] Eadem haee dea Romanis quae Graecis

Hygea (Martial. 11, 64, 6) sive Hygia (Plin. 34,

8, 19. 35, 44, 40). In Salutis haec templis re

ligiose colebatur (Livius 9, 43. 10, 1. 40, 37.

Taciti annal. 15, 55 et 74. 12, 23. Cic. de leg.

2, 11. N. D. 2, 23. 3, 36. Val. Max. 8, 14, 6.

Macrob. Saturn. 1, 16 et 20. - Fest. v. Salutar.

Ovid. fast. 3, 822. Kalend. die V Kal. Apr. Terent.

Hec. 3, 2, 3); et saepe etiam in lapidum titulis

(Grut. 68, 12. 100, 1. 2. 118) et in numis eom

paret (Rasch. lex. num. 4, 1. p. 1564. 1609 sequ.).

De ejus symbolis alibi egi (in palaeogr. crit. IV

§. 816 f.). Conferatur praeterea Bossii commentatio

de dea Salutis (in. Woltereck, elect. numar.).

Lares] Illos hoc loco intelligo, quibus Romae

templum erat publicum (Ovid. fast. 6, 791), quique

in marmoribus (Grut. inscr. 106, 4. Donat. 46, 5)

Lares publici appellantur. Adde Appulejum (dogm.

Plat. p. 206 Oud.) et inferiorem notam (ad §. 54).

Janus] Legebantur apud Grotium inter hunc et

Opertaneos » Favores * , quos omittendos esse censui,

quia infra ter (§. 48. §0. §8) Favor legitur, et

quia a eodicibus Monaeensibus (B. D. E.) rectius,

ut pnto, vox Favores prorsus abest. Volebat qui

dem Vonckius (sp. erit. p. 80) Sopores pro Favores

reponere, audaci sane conjectura : sed quamvis

»Sopor, consanguineus Leti« (Virg. Aen. 6, 278.

remoti. • Vulc.— Hi dii qui sint ex octavo liquet,

ubi ait : » quo miraculo stupefacti aërii, terrestres,

marinique divi, et si quos clausa telluris operiunt.«

Meminit Plinius sacrorum opertaneorum. Gnor. —

Plin. 10, 56. Valer. Flacc. 2, 440:

- »sacrisque metum servemus opertis.«

Goez. — Sacra haec huc non pertinere recte censet

Müllerus (Etrusc. II. p. 131).

INocturnusque] Meminerunt Plautus, Papinius,

alii. Gaot. — Bis quidem inducitur a nostro idem

dei nomen; sed quum in omnibus tam editis quam

scriptis libris legatur, repetitum expungere non

audeo, sed distinguendum potius inter utrumque

arbitror. Hesperum, quem Plautus (Amph. 1, 1,

116) et Statius (Theb. 6, 240) a Grotio laudati

innuunt, hoc loco intelligi vix posse arbitror. Vi

detur enim Martianus Nocturnum vel Nocturninum,

deum noctis, voluisse, de quo consulendus Taub

mannus (ad Plautum p. 28 ibique Varro). Suadent

certe hanc interpretationem paulo ante memorati

opertanei dii. Nox certe dea fuit antiquissima (IIe

siod, theog. 425. Orph. hymn. 2. Pausan. 5, 18,

1. 10, 58. 3), quam et Latini poëtae celebrant

(Virg. Aen. 6, 590. 7, 138. 531. 12, 846, 860.

Ovid. met. 8, 82. 11, 607; fast. 1, 455. Stat.

Theb. 1, 498. Senec. Herc. fur. 705. Manil. 5, 60.

Claudian. hell. Gild. 215), quibus adde Ciceronem

Sen. Here. fur. 690. Stat. Theb. 12, 508. Claud.*(N. p. 3, 17) et Hyginum (pr. p. 1). Alius ejusdem

Rufin. 2, 325. Prop. 1, 5, 45) nobis haud ignotus

sit, Martianus tamen male finxisset plures, quum

unus tantum Sopor- esse posset.

Opertamei] Id est » obscuri et a scientia humana

*. • • •

noniiiiis deus infra (§. 60) memoratur.

praediatus] Utitur hac voce Madaurensis philo

sophus Floridorum IV. Glossa: Praediatus, dives.

Gnor. — Sensus est: Jupiter sedem et domicilium

- -

* .

- . „ * .

' …

- ę

Martiani Capellae lib. I. §. 46 -

taris. Juno ibi quoque domicilium possidebat: Fons etiam, Lymphae, Diique

Novensiles. Sed de tertia regione unum placuit corrogari. Nam Jovis, *"

ubique habet. Sed parum abfuit, quin eorrecturi

praediatus eritiei (ad Appul. II. p. 102 Oud.) prae

ditus reponerent. Quod in Vossiano codice sequi

tur hereditarius merum glossema esse videtur. Sed

corrigenda erat apud Grotium P majuscula et de

lenda ante eam distinctio. Müllerus tamen (1. c.

p. 129) peculiarem deum arbitratur, cujus nomen for

tasse Praebiatum scribendum esse conjecit; temere.

Quirinus] In excusis exemplaribus est: »Quiri

nus Mars Laris militaris.« Vetus codex habet: »Qui

rinus Mars, Mars militaris.« Ita duo Martes sint:

unns pacificus dictus Quirimus, qui in urbe templum

habebat; alter, qui bellis praeerat et extra urbem

templum habebat. Vulc. — Forte » Quirinus, Lar

tutelaris.« VoNck. (sp. erit. p. 146. Arntz. misc. p.

208) — Nonne autem omnes Lares sunt tutelares?

A codice Dresdensi omnino exsulant verba »Laris

militaris.« In aliis manu scriptis, ad marginem libri

Norimbergensis laudatis, legitur » Lar militaris. «

Quae quum ita sint, equidem codicis, quo Vulcanius

usus est, lectionem praetuli, tum quod infra (§. 50)

legitur: »nam Mars Quirinus et Genius superius

(hoc videlicet loeo) sunt pos*alati*; tum quod » Lar

militaris« liic legi nequit, quum infra (§. 48) adci

tetur, quamvis Grotius vim ei inferre et militaris

in familiaris transmutare tentet, non perpendens

tali potius in singulis domibus, quam in eoelo lo

cum esse. Recte igitur Goezius Vulcanianam le

ctionem in textum recepit, siquidem Quirini nomine

significatur deus Romanis peculiaris (Laetant. 1, 18)

sive Romulus (Fest. v. Curis. Ovid. fast. 2, 47$.

Plutarel.in Romulo p. 56. Arnob. 1. p. 24); Mii

litaris autem Mars non solum in lapidum titulis

(Grut. 88, 4) legitur, sed probe etiam distinguitur

a Milielio Marte (ap. Nonn. in Dionys. §, 94) vel

- -

Pacifero vel Paeatore in numis (v. Rasche le* num.

3, 1. p. 502). Adde Servium (ad Aen. 1, 282) quis

»Mars* inquit » quum saevit, Gradivus dieitur,

quum tranquillus est, Quirinus.«

Fons] Fontis dei meminit Varro: item Cicero

III. de natura deorum : »itaque et Fontis aram Maso

ex Corsica dedieavit. « Et de legibus II: »Eodem

que ritu in eo sepulchro, quod ad Fontis aras re

gem nostrum Numam conditum aecepimus «; in quo

loeo legendum meo quidem judicio »in eo sepul

chro, quod proeul ad Fontis aras regem « cet.

Festorum fontinalium uti apud auctores, ita et in

calendario veteri mentio. Grot. — Loeis laudatis

…

•

adde ovidium (ást. 3, 300. 4, 750), Arnobium

(5. p. 117), et inscriptiones apud Gruterum (57, 5.

94, 4. 6. 121. 1072, 7). E Guelferbytanis Cortius

quidem Fors legit pro Fons ; sed hoc praeferendum,

quum Lymphae sequantur.

£ymphae] Lympha idem quod nympha aut aqua.

Infra (§.928) » Lympharum insulae* scribit pro Nym

pharum. Antiquam hanc orthographiam esse Festus

et Servius (ad Aem. 7, 577) docent. Inter rusti

eorum deos Lympha quoque invocatur (Varro de

R. It. 1, 1. p. 444. Gesn.). Reposuit quidem Gy

raldus (Op. p. 15) apud nostrum »Nymphae «; sed

sine causa, nisi ex libri alicujus auetoritate id fe

eerit. Namque in lapidis quodam titulo etiam legitur

Ijmpheis (Murat. I. p. 298, 1), in alio Lymphae

et Nymphae (Gruter, inscr. 95, 1). Nee solum Ovi

dius quam saepissime Lympha pro Nympha seripsit;

sed Phaedrus etiam (1, 4, 5) »Lympharum in

speeulo « pro »in aqua« posuit; pariter atque Ho

ratius (od. 5, 15, 16) et Propertius (5, 14, 4) .

voce nympha pro aqua utuntur.

INovensiles] Videndus Arnobius sub finem }ibri

94 • Martiani Capellae lib. I. §. 47.

dani, et Jovis Opulentiae, Minervaeque domus illic sunt constitutae. Sed

opes circa ipsum Jovem fuerant in praesenti. Discordiam vero ac Seditionem

tertii adversus Paganos. Gnor. — In codice Dres

densi legitur » Jovensiles« cum glossa absurda si

qua alia : » Jovensales, hoc est saltatores Jovis!«

Varro (de L. L. 4. p. m. 25) a Sabinis repetit No

vensiles. Apud Livium (8, 9) invocat pontifex divos

INovensiles. Quare temere Scaligerus (ad Orph.

hymn. 75, 2. p. 283. n. 15 Gesn.), ut archaismum

affectaret, pro Musis Novensiles posuit. Sed de

natura horum deorum etiam si omnes legeris di

'verse disputantes (Serv ad Aen. 7, 678. Arnob. 5.

p. 122 sequ. Cantcr. ad eund. p. 14. EJmenliorst.

ad eum p. 124. Salmas. ad Spartiani Adrian. c.

14. Voss. etym. v. Novem. Gyrald. Op. p. 20.

Müller Etr. II. p. 84), incertus nihilominus abibis.

Hoc solum e Varrone et Livio elucet, deos illos

indigetibus opponi, unde a novus potius, quam a

novem vox, modo Latinam putemus, derivari pos

- sit. De novenario numero dnbitare Müllerus quoque

videtur.

Secundani Jovis] A secundis et felicibns suc

cessibus. Vulc. — Dubito num verum viderit. Mihi

Martianus consulto usus esse videtur voce Secun

dani, ne ambigua Secundi pro prosperi acciperetur.

Ita infra (§. 51) etiam Secundanus Pales legitur.

Certe e tribus fratribus Jovi proximus Neptunus

erat, tertius Pluto. Quumque Pluto Jupiter Sty

gius audiat (Virgil. Aen. 4, 658. Ovid. fast. 5, 418),

. quid mirum Neptuno nomen inditum esse Jovis

secundani? Sed lege hosce Statii (Acl. 4, 48)

versuS :

— — — » dextramque secundi

Quod superest complexa Jovis «

' qui sane Neptunus erat. Obstat tamen, fateor,

quod inferiori loco (§. 34) Neptunus vulgari hoc

nomine adcitatur. Crjus quidem reiteratae adeitatio

nis causam nondum perspicio, nisi eum duplici

officio, in mari nimirum et lacubus functum esse

ponamus, quippe qui ea de causa a Catnllo (51, 5)

etiam Neptunus uterque appellatus sit. Müllerus

(p. 129. 159) neque Secundannm Jovem neque

Secundanum Palem explicuit, quod. dolemus.

Jovis Opulentiae] Quemadmodum Genius Jovi

alis Capellae et Arnobio dicitur, itemque Junonis

Genius; sic forte Jovis Opulentiae dici videtur.

An verum est, quod citatur a Gyraldo » Jovis

opulenti«, tum quod Secundani praecessit, tum

quod Graeci 4ia arâoç6uov et πλήσιον dixerint?

GnoT. — Lege Junonis Opulentiae. Voxck. (sp. crit.

p. 80) — Apage! Bene Martianus Latine, quem

Pausanias (2, 19, 7) 4ia. rrAoû6tov* quem eun

dem esse censeo, qui Hermeti Trismegisto (cf. As

clep. ap. Gyrald. p. 195) est Jupiter Plutonius.

E Pausania certe noster satis defenditur. Müllerus

igitur (p. 129) non debebat Jovem Opulentiae con

vertere in Opulentiam Jovis. .

Discordiam] Frequens hujus deae fit mentio

(v. Homeri II. 4, 440. 18, 555. Hesiod. theogon.

926. scut. Herc. 148. 156. Pausam. 5, 19, 1.

Phocylid. poem. 71. Ennii annal. apud Serv. ad

Aen. 7. 622. Virgil. Aen. 6, 280 et 8, 702. Senee.

Herc. fur. 95. Val. Flacc. 2, 204. Stat. Theb.

5, 74. Petron. c. 124. p. 595. Burm. Claudian.

in Ruf. 1, 50. Hygin. fab. pr. p. 1 et fab. 92 p. 147

Munck. Fulgent. myth. 5, 7. p. 119. Arnob. lib. 5.

p. 113). Hesiodo auctore Noctis erat filia : cur

autem ad nuptias non corroganda fuerit, facile per

spicient, qui meminerint, quantas haec dea turbas

dederit in nuptiis Pelei et Thetidis ; quam quidem

fabellam explicare stnduit Sallustius philosophus

(4. p. 249 Gal.).

Martiani Capellae lib. I. §. 47. ' •

- -

quis ad sacras nuptias corrogarit, praesertim quum ipsae Philologiae semper

fuerint inimicae? De eadem igitur regione solus Plutom, quod patruus sponsi

est, convocatur. Tunc Lynsa silvestris, Mulcifer, Lar coelestis, nec non etiam

militaris, Favorque ex quarta regione venerunt.

Seditionem] Nec Martianus hanc per prosopo

pociam primus finxit. Certe Ovidius (met. 12, 61)

ansam fictioni praebuit. Pro corrogaret reposui

Dresdensis codicis auctoritate corrogarit.

praesertim] Lectionem »praesertim quum ipsae

(Discordia et Seditio) Philologiae« e Monacensibus

(B. C. D. E.) in textum recepi. Grotius praesertim

ques Basileensis et Vossianus (Arntz. misc. p. 208)

fuerunt: Reichenauensis ipsi.

patruus sponsi] Mercurii videlicet, qui Jovis,

Plutonis fratris, erat filius.

Lynsa] An non Lympha? cujus meminit Varro

Lib. M.

quod supra dixerit »Lymphae*; multa enim hic

c. 1. de re rustica. Neque te moveat,

deorum vocabula aliquotiens repetita. Gnor. — Unus

quidem Cantabrigiensis codex Grotii eonjecturam

firmare videtur; sed in textum hanc lectionem re

cipere equidem mon ausus sum, quum epitheton

silvestris sit additum et in codicibus Monacensibus

(C. D. E. G.), qui eum Basileensi Linsa exhibent,

glossa sane antiqua hane »bestiarum deam« inter

pretetur, quo adducor ut credam » scholiastam a

Graeco λέy§ nomen repetiisse. Confirmatur haec

conjectura Vossiano codice, in quo Lynxa (Arntz.

misc. p. 208) et Hugiano , in quo Linxia legitur.

Multos certe noster »silvicolas* divos statuit, no

minibus tamen eorum praeteritis. Certe Homerus

(hymn. 17, 24) Pani, qui silvester sane deus erat,

lyncis pellem tribuit. Jure igitur, donec certiora

reperiantur, vulgata servanda lectio est.

Mulcifer] Ex Festi etymo a mulcendo ferro pe

tito, quod Martianus approbasse videtur. Paulo

Corrogantur ex proxima

enim post appellat Vulcanum (§. 49) alio profeeto

sensu. Hoc contra loco illum notare vi'etur, qui

infra (§. 889) »Lemnius fabrilium tantum operum

sollers« cognominatur.

Lar coelestis] Frustra hunc alibi quaesivi. Quo

niam autem permulti erant Lares (§. 34 not.), po

terat noster loeo nobis jam ignoto Coelestem Larem

deprehendere, vel foetica licentia fingere. Quumque

Lares et Genii saepe confundantur (infra §. 54

not.), Coelestis ille Lar forsan idem est, qui in

lapidum titulis (ap. Grut. 109, 8. 602, 4) Coeli

Genius audit.

militaris] Forsan »nec non et familiaris« Gnor.

— Cum Grotio legendum familiaris. Voxck. (sp.

eritic. pag. 146) — Familiaris, quod mihi sese

probaret, si auctoritate librorum firmaretur. Goez.

— Sed oblitus vir doetus erat, supra (§. 46) a se

ipso pro Lar militaris repositum fuisse Mars mili

taris, hoc igitur loeo Larem militarem retineri posse.

Haud enim video, cur Lar militaris fingi nequi

verit, quum vel Jovem militarem (ap. Appulejum

de mundo p. 571 Oud.) fictum fuisse legamus, et

5. p. 142)

et permarinus (Liv. 40, §2), quorum uterque non

Lar etiam hostilis (Alexand. gen. dier.

nisi militaris esse potuit, reperiantur. Meram Grotii

conjecturam Müllerus (p. 150) recipere non debebat.

Favorque] Favores quidem tam fortunae quam

- -

fati celebrantur a poëtis (Lueam. 5, 696. 7, 708,

8, 21); sed deum hoc nomine laudatum nondum

observavi; quin ipsam etiam vocem favor novam

esse credebat Cicero (Quinctil. 8, 5, 34. p. 259

Spald.). At si quis ex ingenio aliud reponere nomen

Æ8

96 *' Martiani Capellae lib. I. §.49.

transcursis domibus conjugum regum, Ceres, Tellurus, Terraeque pater Vul

canus, et Genius. Vos quoque Jovis filii, Pales et Favor, cum Celeritate, Solis

voluerit, nil tamen proficiet, siquidem, ut locum

taceam superiorem (§.45), ubi abesse poterat Favor,

non hic solum, sed bis praeterea (§. 50. 55) redit.

Tellurus] Vulgaris haec lectio, quam unius

Dresdensis codicis auctoritate in Tellus mutare eo

minus ausus sum, quo plnres dii ancipitis generis

sunt, maxime autem Terra, de qua Varro apud

Augustinum (eiv. dei 7, 25): » una eademque Terra

habet geminam vim, et masculinam , quod semina

producat, et feminimam, quod recipiat atque nutriat:

unde a vi feminae dictam esse Tellurem , a vi mas

culi Tellumonem. « Tellumo igitur idem esse videtur,

qui a nostro Tellurus dicitur. Servius (ad Aen. 1,

169) inter Tellurem et Terram hanc esse differen

tiam statuit, ut Terra ipsum sit elementum, Tellus

vero dea; cujus effigies in monumentis exstat anti

quis (ap. Murat. I, 52. Graev. X. 623. Choul. 118.

M. A. V. N. 33. Bie 37, 15. et in Museo Flo

rent. IV. 43. 44.) Cf. praeterea egregias ejus lau

des apud Statium (Theb. 8. 503).

J^ulcanus] Non faber ille, quem modo nomine

Mulciferi, et supra (§. 7) Lemnii induxit; sed ignis

(Accius ap. Macrob. Saturn. 6, 5), unde Terrae

patrem eum nominat. Ovidium (met. 15, 239 sequ.)

et Stoieos (ap. Cie. N. D. 2, 24) secutus primum

elementum (§. 738) ignem dieit, e quo aër, aqua,

terra. Pariter Varro (L. L. 4. p. m. 20) terrae pa

trem ignem, matrem aquam nuncupat, et paulo post

(p. 23) •ab ignis jam majore vi Volcanus dictus.•

Pluribus hae de re alio disserui loco (in palaeogr.

Gemius] Principalis forsan, qui inter Deos se

leetos refertur (Augustin. de civ. dei 7, 2) et pars

universi dicitur, quem in lapidis quodam titulo (Rei

nes. p. 185, n. 165), pariter atque apud Augusti

num (7, 15) dein aeternalem, in aliis inscriptio

nibus (Reines. p. 245. n. 293) Genium aeternalem

appellatum legimus. Sed silentio haud praetereunda

in codice Hugiano lectio unius pro Genius, quae

quidem aliter defendi nequit, nisi ab et unius com

ma hoc incipiamus, vocemque ad Jovis referamus,

quod tamen minus placebit. Ceterum de Geniis in

primis disseruerunt Barthius (ad Rutil. 328 Alm.

sive in advers. p. 2448 sequ.), Marinius (fratr.

Arval. II. 569), Datheus (de Geniis vet. in Martini

thesauro diss. II. p. 60), Baudelotius (util. des

voyag. p. 218), Graevius (in thesaur. VI. p. 328

sequ.), Montfaueonius (in ant. expl. I. p. 516), Lin

denbrogius (ad Censor. de die nat. c. 3).

Pales] Illa sive dea, sive deus (Serv. ad georg.

5, 1. Müller Etruse. II. p. 88), in cujus honorem

antiquissima festa Palilia celebrata, et a quo eerte

distinguendus alius videtur, qui paulo post (§. 51)

cognomine Secundani appellatur. Quo autem pacto

ῦovis filius dicatur, juxta cum ignarissimis ignoro

(v. tamen Arnobium 3. p. 115. 125, 125, et Mül

lerum p. 89).

Favor] Vide supra (§. 47). In Cantabrigiensi

eodice pro Favor semper Fabor legitur ex solita

illarum literarum permutatione. Quodsi Labor inde

legeremus (conf. §. 145), ejusdem vocabuli iteratio

nem vitaremus.

Celeritate] Gyraldus (p. 13) vult Celebritate; quo

jure, equidem ignoro. Ut Veritas ab aliquo veterum

poëtarum (Gell. 12, 11) Temporis filia dicta est

(ef. et Plut. qu. Rom. 12, p.266), ita Celeritas Solis,

cujus » conversionis, ut ait Cicero (Tusc. qu. 1,

28) celeritas tanta, quanta cogitari non possit..

Unde Arge venatrix, quum cervum sequeretur, cervo

dixisse fertur : »Tu licet Solis cursum sequaris.

•Martiani capellae lib. I. §. 8o. 97

filia, ex sexta poscimini. Nam Mars, Quirinus et Genius superius sunt

postulati. Sed etiam Liber ac Secundanus Pales vocantur ex septima. Fraudem

quoque ex eadem post longam deliberationem placuit adhiberi, quod crebro

ipsi Cyllenio fuerit obsecuta. Octava vero transcurritur, quoniam ex eadem

cuncti superius corrogati, solusque ex illa Veris fructus adhibetur. Junonis

tamen te eonsequara (Hygin. fab. 205); noster au- `

tem infra (§. 76) pennata ipsi yestigia tribuit. In

Zoroastri etiam oraculis (162) taχός ηάλιος

dicitur.

Secundanus Pales] Ut supra Secundanum Jovem

dixit. Palis masculi meminit Arnobius: Genium Jo

vialem,. ait, et Palem, sed non illam feminam,

quam vulgaritas accipit, sed masculini nescio quem

generis ministrum Jovis ae villieum. Et Servius :

Pales autem, ut diximus, dea est pabuli, quam

alii Vestam, alii matrem deùm voluerunt. Hanc

autem feminino genere appellat Virgilius, alii, inter

quos Varro, maseulino. Gaot. — Loci a Grotio

negligenter laudati sunt apud Arnobium libro tertio

(p. 1235 conf. 113, 125) et apud Servium ad ge

orgica (3, 1). Plerique certe Romanorum scriptores

Palem feminini generis ajunt (Virg. georg. 3, 15 eel.

5, 35. Ovid. fast. 4, 722. 729. 776. Tibull. 1, 1,

44. 2, 5, 28. Columella 10, 4. Florus 1, 20 f.),

sed Servii verba nullam admittunt dubitationem. Co

pulam et ante Pales Gyraldus habet, eaque ad libri

* Norimbergensis marginem, e Vossiano fortasse co

diee (Arntzen. mise. p. 208) addita est; in Dres

densi etiam Palesque, quod idem, legitur: ego vero

vulgarem secutus sum lectionem, siquidem nomen

Secundamus solum vix quisquam interpretari poterit.

Iste eontra Pales eo magis superiori (§. 50) oppo

situs esse videtur, quod infra (§. 425) Pales inter

deos minores refertur, qui itaque idem Secuuda

nus esse potest.

Fraudem] Graecis haec Arrdtn, filia erat No

etis (Hes. theog. 228), eademque a Romanis etiam

Fraudis nomine memoratur (Cic. N. D. 3, 47) vel

Laverna dicta est (Horat. epist. 1, 16, 60) quae

fraudibus praeesset (Arnob. 4. p. 443; add, Camdem

praelect. acad. p. 675. 677. 678).

quoque] Vulgo quippe. Illud, quod jam Won

ekius conjecerat (sp. crit. p. 80), consentiente codice

Bodlejano primo recepi.

Cyllenio] Ita Arnobius (IV. p. 143) quoque »La

vernam cum Mercurio simul fraudibus praesidere

furtivis • tradiderat. Conf. Horatium (od. 1, 10, 7).

Veris fructus] Adeo obscurus iste deus est, ut

praeter Martianum nemo ejus meminerit. Alius }'e

ris deus est, quem Mereurium esse noster supra

(§. 27) doeuerat. Ver ab Ovidio (met. 2, 27) et

Appulejo (met. p. 744. 743) etiam per prosopo

poeiam quasi numen inducitur. Cujus fructus quum

flores sint, Flora intelligi possit, quippe quae » se

Vere semper frui« apud Ovidium (fast. 5, 207) prae

dicet. Sed masculinum genus interpretationem hanc

respuit. Vide igitur an ex Etruscorum antiquitati

bus ille forsan explicari possit? Certe apud Lau

rentium Lydum (Mense Febr. 20 p. 170 Roeth.)

Anysius docet » φερgoöov tòv xaraz9όνιον

sivccv τη Θού6xov φωνή, xaì 9egareve69αι

' argòς τῶν Aovregxóv έπέρ ἐπιδό6εως τῶν

xag^róv. « Subterraneum dicit, eodem jure, quo

Proserpina dea infera est, et tamen, ut Martiani

verbis (§. 81) utar, »frugem exposcentibus tribuit.«

Ita et Februus ille, quia sub terra omnia praeparat,

ut fructus crescere possint, id quod Praesertim in

98 Martiani Capellae lib. I. §. 8®.

54 vero hospitae Genius accitus ex mona. Neptune autem, Lar omnium cum

illis regionibus jam Februario mense fieri constat,

J'eris fructus a Martiano appellari certe potuit.

Sed meliorem fortasse explicationem legeremus, si

eam nobiscum eommunicare placuisset Müllero (in

Etrusc. II. p. 130).

hospitae] Lege sospitae. Ejus frequens apud

auctores mentio. Cultam innuit · Cicero cum pelle

caprina, hasta, scutulo, ac repandis calceolis. Me

minit aedis Junonis Sospitae Livius, quam ait Ro

manis et Lanuvinis fuisse communem. Monitus sum

ab amico, assentiri P. Colvium. Notandum autem

hic, quod deorum Genii memorantur, ut in illa

tabula antiqua : » Genio numinis fontis. Ser. mom.

Chryseros Caesaris nostri lib. Gangala. « Et in alia :

•Fontis Aginees Genio B. P. Occilui P. S. T.

Alexis Aqueegus. V. S. L. M. « Gnor. — Adeo

placuit haec Grotii conjectura Goezio, ut non so

lum fuisse Junonem [Sospitam locis e Cicerone (N.

D. 1, 50) et Livio (8, 14) demonstraret; sed in

contextum etiam recipi Sospitae pro Hospitae inter

corrigenda ad calcem editionis suae juberet. Nullus

codex Sospitae habet, unus tantum (Arntz. misc.

p. 208) hospitio, quam tamen spernendam esse le

ctionem patet. Servavi equidem communem, quam

glossis antiquiorem esse liquet, quod hae illustra

tionis causa addunt : » quae dat jura hospitalitatis.«

Quodsi perpendissent viri docti illud hospita, sive

hospitalis, sive hospitus commune fere deorum fuisse

epitheton (Pollux 1, 23. p. 15) atque hospitalium

deorum a Romanis scriptoribus saepe mentionem fieri

et tam Venerem (Cic. pro Coel. 21) quam Minervam

(Pausam. 3, 11 f) et Jovem (Id. 1. e. Hom. Odyss. '

9, 271. Ovid. met. 10, 224. Cic. de fin. 5, 20;

pro Dejotaro 65 ad Quint. fr. 2, 12. Appulej. de

mundo p. 337; met. 3. p. 224. 7. p. 477 Oud.

conf. Virg. Aen. 1. 731) hospitales dici, Martiano

certe veniam dedissent Junonem simili cognomine

decorandi; praesertim si apud eundem nostrum

(§. 81) legissent, Neptuni etiam conjugem hospitam

appellari.

Genius] Diis quoque suos Genios adscribi e

monumentis patet (Reines. p. 122. n. 85. Marini

fratr. Arv. II. p. 3685 add. notami ad infer. §. 92).

Lar omnium] Quasi generalis compugnantia re

rum, quia ignis aquae repugnat, et terrae gravitas

levitati aëris. Gloss. — Videtur Larem cunctalem,

δaipuova fráyxotvov, familiari opponere. Sic alibi

•et generalis omnium praesul, et specialis.singulis

mortalibus Genius admovetur. « Vide quae ad Ono

maeritum. Gnor. — Locus nostri laudatus a Gro

tio libro secundo (§. 132) legitur; verumque est

Genios ac Lares saepenumero pro iisdem accipi

(Minucius Felix 3. Censorin. 5, 2. Lactant. 2, 14.

Appulej. de deo Socr. p. 152 Oud.); cf. Lud. Vives

(ad Augustin. 7, 13), Fabrettus (inscr. p. 72), Mont

fauconius (ant. expl. I. p. 316. 520). Et licet re

pugnare videantur quidam lapidum tituli (ap. Gru

ter. 106, §. 107, 7. Boissard. IV. 137) dedieati

» Genio Larum Augustorum «5 in iis tamen Lares

pro domibus accipiendi sunt, unde iidem etiam

Genii focorum ab Arnobio (4. p. 130) dicti sunt.

Alia contra inscriptio (ap. Bianch. in marm. Crem.

p. 51. a) : »Felicitati, Lari viali, et Genio locis •

illam Geniorum et Larum confusionem probare vi

detur. Qui enim in hac atque apud Plautum (mer

eat. 5, 2, 24) est • Lar vialis•, idem in aliis in

scriptionibus (Reines. p. 247. n. 299) »Genius vi

arum audit. Quodsi igitur coiifusos a veteribus

esse Lares et Genios statueris, minime Martianum

inducentem Larem universalem miraberis. Etenim

non solum varios et multiplices fuisse Lares ex an

tiquitate cognovimus, utpote Agrestem, qui etiam

- Martiani Capellae lib. I. §. 54. 99

ctalis, ac Neverita, tuque Conse ex decima convenistis.

Ruralis, Compitales, Domesticos, qui et Familiares,

Grundules, Hostiles, Militares, Permarinos, Prae

stites, Publicos, Salutares, Viales ; sed etiam im

numeros Genios fictos fuisse notum est, adeo ut

Prudentius (c. Symm. 2, 444) scriberet:

———•eur Genium Romae mihi fingitis unum,

Quum portis, domibu*, thermis, stabulis , soleatis

4dsignare suos Genios : perque omnia membra

Urbis, perque locos, Geniorum millia multa

JFingere, ne propria vacet angulus ullus ab

umbra?« -

Sic Servius (ad Aen. 5, 85 et 95): »Nullus enim

locus sine Genio est« et Festuis: »Alii, inquit, Ge

mium esse putaverunt unius cujusque loci deum. •

Quibuscum conspirant etiam monnmenta, in quibus

multifaria obvia sunt genera Geniorum, utpote

Aeternalis, Boni, Caelii montis, Centuriae, Ci

vitatis, Cohortis, Coloniae, Exercitus, Fontis,

Gubernatoris, Historiae, Horreorum, Jovialis, Jo

vis, Jovis Stygii, Junonis, Larum Augustorum,

Loci, Magni, Municipii, Paciferi, Plutonis, Populi, `

Priapi, Principis, Publici, Romani populi, Sancti,

Senatus, Somni, Theatri, Thesaurorum, Viarum.

Vide igitur, an Cunetalis Lar forsan ille sit Ge

nius antiquissimus a Varrone (ap. Augustin. 7, 5)

inter deos selectos relatus, qui in lapidis etiam

titulo (ap. Reines. p. 185. 165) nomine Genii dei

decoratur, et quem praepositum esse statuebant ae

vim habere omnium rerum gignendarum (Augustin,

7, 13). Cunetalis enim a eunctus derivandum, non

a cunctari.

ae Neverita] Dea timoris vel reverentiae. Vulc.

— Alii plerique libri Nerita. Forsan Nerina pro

Merio, ut Gellius l. 15. e. 24, vel Nerine pro

Mereides, ut opportune Neptuno jungantur. Glossa

tamen » Neverita, reverentiae dea. « Gaot.- Glossa

Venit ex altera

lectionem Neverita firmare videtur. Goez.— Sed no

men inauditum neque idem, quod reverentia! Au

daciores quam ego, pro Neverita fortasse Reveritam

substituissent; et tale quid jam Vuleanius in mente

habuisse videtur. Nec deum tantum Timoris fuisse

Virgilius (Aen. 9, 719), Claudianus (in Ruf. 1,

54) et Augustinus (epist. 44) testantur, quem Lace

daemonios eoluisse Plutarchus (in Cleom. p. 808)

docet; sed feminini etiam generis deam Paventiam

apud Augustinum (eiv. dei 4, 11) invenie*. Quum

que Plutarchus monuerit, ubi metum, ibi etiam

reverentiam esse, et Servius (ad Aen. 7, 527) tra

diderit » Venerationis Plutonem patrem esse« 5 pro

baveris deam ab Ovidio (fast. 5, 23) Reverentiam

dictam eandem a nostro quoque appellari. Attamen

vulgatam mon ausim mutare lectionem.

' Conse] Consum a Neptuno distinguit; non vero

Ausonius, qui canit: »Tum Jovis et Consi germa

nus Tartareus Dis. • Item: »Caenida convertit pro

les Saturnia Consus.« Meminere Dionysius, Varro,

Augustinus, Servius : sed et Livius et Plutarchus

Consualia nominant festa, quae celebrata, ni fallor,

vigesimo primo Augusti, iterumque decimo quinto

Deeembris. Pro Capella glossa vestus : » Conso tq;

. έις τῆς Ἰουδος• Gnor. — Comse habent priores

editiones et multi e libris scriptis, codices, etiam

Monacenses quatuor (B. C. D. E.). Alii exhibent

Cosse, quod facile intelliges, modo breviatae scri

ptionis vocum qualis consul cet. memineris. Fortassis

ad eundem deum etiam referenda inscriptio est

»Cososo deo« dedicata, licet Reinesius (p. 121

n. 84) loeale numen intelligat. Quoniam autem

seriptores veteres omnes Consum appellant, hoe no

men omnino erat praeferendum. Consiliorum deum

fuisse perhibent (Varro L. L. §. p. m. 84. Festus

voce Consualia. Dionys. Halic. 2. p. 100 Sylb.

13 *

100 Martiani Capellae lib. I. §. 55.

Fortuna et Valitudo, Favorque, Pastor, Manibus refutatis; quippe hi in con

et ab eo sua habens Plutarcli. in Romulo p. 2§.

Augustin. 4, 11. Arnob. 3. p. 113. Add. Ovid. fast.

3, 499. Tertull. ad nat. 2, 1 1 5 de spectacul. 5).

Inprimis notatu digna inscriptio est, quam in circo

effossam Tertullianus prodit, hujus quidem tenoris :

•Consus eonsilio, Mars duello, Lares comitio (vel

ut Salmasius ad Solin. vult » colio « al. » Coilo «

Müll. Etr. II. 94. n. 31.) potentes.« Plurimi qui

dem Neptunum equestrem eundem quem Consum

esse affirmant (Liv. 1, 9. Serv. ad Aen. 8, 636.

Auson. Eid. 12. monosyll. Dis. Epigr. 69, 9. Aseon.

in Cic. Verr. 1, 10. IIieron. in vita Hilar. c. 16);

Dionysius autem Halicarnassensis tradit, alia opi

nione statui »ludos quidem equestres Neptuno fieri :

aram vero subterraneam positam Genio cuidam,

cujus nomen proferre nefas sit, δαίμονι άδόητφ,

occultorum consiliorum duci et custodi. •

Fortuna] Difficile dictu est quaenam hie intel

ligi debeat, sed verisimiliter antiquissima, quippe

cni jam Servius Tullius fanum prope Tiberim extra

urbem dedicaverit (Varro de L. L. 5. p. 55 f),

et cujus in honorem quotannis festum celebratum

fuerit (Ovid. fast. 6, 773), vel ea, quae dicta est

publica Fortuna (Ovid. fast. 4, 376. P. Victor in

urb. regione 6.) sive populi Fortuna potcntis, cujus.

festum IX Ral. Jun. in Kalendario (Burm. ad Ovid.

fast. p. 262) notatur. - -

Valitudo] Quamvis bonam intelligendam esse,

quae saepe Hygieae vel Salutis deae nomine in

venitur, conjeceris, supra tamen (§. 45) Salus dea

jam adcitata erat. Restat igitur ut ad duplicem verbi

valeo sensum respiciens Martianus Valitudinem de

am, quasi validam, finxerit pro illa, quae nomine

Palentiae apud scriptores (Solin. ab init. c. 1)

pariter atque in marmoribus (Grut. 2, 12) iegitur.

Pastor] Gyraldus citat: »Favorque, Pavore (pro

Pastor) et Manibus refutatis.« Probes nisi forte

Pallore scripserit Martianus, quod propius abest

a veteri seu inveterata scriptura. Et Pallorem, et

Pavorem, deos fuisse, nemo est qui nesciat. Gnor.

— Quo ex codice Gyraldus lectionem illam ha

buerit, incertum est: equidem in nullo eam reperi.

Sed et Grotius ipse vulgarem lectionem invetera

tam esse fatetur; quapropter nihil ausus sum mu

tare; praesertim quum pastor ille Nomius esse pos

sit, non quidem legislator (Cic. N. D. 3, 23), sed

dπό vijc voμῆς, ut Servius ad hosee Virgilii (in

Georg. 5, 4) versus, ad quos respexisse Martianus

videtur, eognomen illud interpretatur;

• Te quoque, magna, Pales, et te , memorande,

camemus ,

Pastor ab Amphryso. •

Attamen non repugnabo si quis Pana maluerit in

telligere, quippe qüem Homerus etiam vóμιον

<9εὸν appellarit (add. Pausan. 8, 58, 8). Quin

etiam fateor illud que voci Favor adjunetum Gyral

' dianae lectioni favere. Cuique me audaciori.licebit

in textum recipere »Pavore et Manibus refutatis..

Ego vero judicium meum suspendo.

Manibus refutatis] Id est: diis inferis repulsis.

Vulc. — Male, si quid video. Deos enim inferos,

Plutonem, Vejovem, neutiquam repulsos sed potius

adcitatos fuisse ex ipso Martiano liquet (§.47. 59).

Manibus autem, Appulejo teste (de deo Socrat.

p. 155 Oudend.), non nisi »honoris gratia dei vo

cabulum additum est•, quum incertum sit, »quae

cuique eorum sortitio evenerit, utrum Lar sit an

Larva« quippe, inquit, »tantum eos deos appellant,

qui ex eodem numero juste ac prudenter vitae

curriculo gubernato, pro numine postea ab homini

bus proditi, fanis et caerimoniis vulgo advertuntur.«

Anceps igitur Manium appellatio est, quia incertum

Martiani Capellae lib. I. §. ö6. 101 :

Ex duodecima Sancus tantummodo §6

evocatur. Fata vero ex altera postulantur. . Ceteri quippe illic. dii Manium 57

demorati. Ex bis septena Saturnus ejusque coelestis Juno consequenter acciti. 58

Vejovis, ac dii publici ter quino ex limite convocantur. Ex ultima regione 59 60

spectum Jovis non poterant advenire.

est, boni an mali illi sint futuri. Unde idem Ap

pulejus (florid. p. 57 Oud.) Pythagoram ait a Brach

manis in India didicisse »quot partes animi, quot

vices vitae, quae diis Manibus pro merito suo cui

que tormenta vel praemia.* De nomine ipso eonf.

Müller (Etruse. II, p. 95).

non poterant] Cur manes a Jovis conspectu

removeantur, haec est eausa, quia Jupiter aether

(§. 67. 149. 150) vel certe superior aër est,

Manes autem in inferiori tantum aëre versantur

(§. 162).

Saneus] Deus, qui sancit et confirmat res.

Vulc. e glossis. — Hercules Sabinorum. Sic Ar

mobius : »At Hereules Sanetus deus.« Sanctus

enim, Sangus, et Saneus idem sunt. Gnor. —

Male Arnobii loeum (L. 4. pag. 145) huc refert

Grotius; melius Goezius Ovidium (fast. 6, 215)

et Tertullianum (ad nation. 2, 9 f) laudat; sed

uberiores adire poterat fontes (Liv. 8, 20. 32, 1.

Fest. v. Praedia. Diom. Haliearn. l. II. p. 1135 IV.

p. 257 Sylb. Sil. Ital. 8, 422. Propert. 4, 10,

74. Lactant. 1, 15.. Augustin. de civ. dei 18, 49

ibique Viv. Varro L. L. 4, 40. Plin. 8, 48, 74.

Grut. inser. 96, §—8, et prae omnibus Ald. Ma

nut. in Grut. lampade IV p. 173). Evocatur pro

devocatur e Dresdensi codice reposui.

Fata] De Fatis, sive Pareis (Gell. 3, 16),

docte disserendo otium nobis fecit Spanhemius (nu

mism. II. p. 639 sequ.). Iterum iterumque eorum

mentionem facit noster (§. 89. 360. 733.).

ceteri] Sensus est, ex altera, nimirum quae

duodecimam sequeretur, tertia decima regione non

* a - "'• • 1

nisi Fata postulata esse , f quum reliqui in ea Dii

Manium essent, quos Jovis in eonspectum venire

non posse (§. 55) noster dixerat.' Innumerae le

guntur inscriptiones »Dis Manibus« dieatae, id quod

probe advertit Prudentius (e. Symm. 1, 402; add.

superior ad §. 8 not). Graeci ἀποχ9oviovg eos

vocant (Apollodor. 5, 10, 2 f.) sive xzrax&o

viovc (Strab. §, p. 2445. 7, p. 277). Probe Manes

a Superis distinguit Virgilius (Aen. 10, 54; 12,

646. 647).

ex] Omiserat hanc partieulam, Grotius, quam

e codicibus Monacensibus (B. D. E) supplevi.

ejusque coelestis Juno] Quia Saturni erat filia:

unde notissimum ejus nomen Saturnia (Ovid. met.

4, 447. 403. §, 330; fast. 8, 255. 6, 507. Virg.

Aen. 1, 23 cet. Silius 2, 527. 3, 741. 9, 296,

14, 46), quod apud nostrum (§. 727 f.) etiam et

in lapidum titulis. (Grut. 89, 5) legitur. , Coelestis

autem cognominatur, ut ab Inferna (Virg. Aen. 6,

458), 4verna (Ovid. met.44, 144. Sil. 15, 601),

sive Stygia (Stat. Theb. 4. 526. Appulej. met. 11.

p. 763 Oud.) distinguatur.

Vejovis] Meminerunt ejus Cieero (N. D. 3, 24),

P.Victor (urb. Rom. reg. 8), et Plinius (H. N. 16, 40,

79). Quantopere autem in describendo eo dissen

tiant veteres, ex eo patet, quod alii (Gell. §, 12)

eum nocentem et sagittis armatum, alii (Fest. v.

Weseuli p. 589 Dac. Ovid. fast. 5, 430. 457.

440) juvenem et inermem dicunt, mirorque doctos

Ovidii interpretes, qui hanc contradictionem ne

verbo quidem attigerint ; unde omnino Gronovius

ad Gellium (p. 402 Conr) conferendus. Sed aperte

M02 Martiani Capellae lib. I. §. 60.

Nocturnus, Janitoresque terrestres similiter advocati.

Martianus infra. (§. 167) » Vejovem, Vedium, Di

tem et Plutonem unum eundemque esse « docet,

praesidiumque habet non solum in monumentis a

Cronovio allatis, sed in devovendi etiam formula

a Macrobio (Sat. 5, 9) prodita, cujus prima verba

sunt: »Dis.. Pater. Vejovis. Manes. «

publiei] »Deos publicos • * Varro (ap. Augustin.

7, 17) esse ait eos, »quibus Romani aedes dedi

eavere, quosque pluribus signis ornatos notavere.«

Eosdem inscriptiones etiam produnt adhuc exstantes

(Grut. inscr. 106, 2, 5).

Nocturnus] Dudum Nocturni meminerat. Hie

itaque loco non suo quantocius erit dejiciendus.

ÎLege: »Ex ultima regione Forculus, aut Foricu

lus. « Vide Augustinum de civ. dei L. 4. c. 8 et

L. 6. c. 7; misi malueris •vortumnus, aut »Por

tumnus. • Vide Festum hae voce. Vonck. (sp. erit.

p. 80). — Certe illud viri docti » nisi malueris«

centies repeti potest. Equidem malo pro non seri

ptis habere ejusmodi conjecturas nullis argumentis

' fultas. Diversus quidem Nocturnus hic a superiori

(§. 45) esse videtur: quinam autem sit non liquet.

Videant alii num forsan loeo illi (Ovidii de art.

am. 1, 567):

»Nycteliumque patrem.nocturnaque sacra precares

lucem debere possit?

Janitoresque] Janitorem aulae coelestis quidem

Janum (Ovid. fast. 1,. 1, 139) Orcique janitorem

Cerberum (Virg. Aen. 8, 296) novimus; terrestres

autem alibi nequidquam quaesivimus. Si quid video,

Martianus popularium. suorum scripta ante oculos

habuit, vel Tertnlliani, qui (de idolol. 18): »Car

deam a docet » a 'cardinibus appellatam, Foreulum

a foriùus , Limentinum a limine « ; vel. Arnobii,

qui (1. 4. p. 132) Romanorum ridet opinionem »Li

Ex cumctis igitur coeli

regionibus advocatis diis, ceteri, quos Azonos vocant, ipso commonente Cyl

mentinum et Limam custodiam liminum gerere et

Janitorum officia sustinere.« Sed accuratius Am

gustinus (de civ. dei 4, 8) inquit: »Unusquisque

domui suae ponit ostiarium, et quia homo est,

omnino non sufficit. Tres igitur deos posuerunt,

Forculum foribus , Cardeam cardini, Limentinum

limini.« Confer Ovidium (fast. 6, 127). Hos igitur

noster uno terrestrium Janitorum nomine compre

hendisse videtur.

4zonos] Qui intra zonas, sive sedecim has

regiones non habitant. Vulc.— Azonorum meminit

Servius ad illud Virgilii:

» in medio focos et dts communibus aras.«

»Dii, inquit, communes sunt, ut aliqui dicunt,

Mars, Dellona, Victoria, quod li in bello utri

que parti possunt favere 5 ut autem altioris scien

tiae hominibus placet, dii communes sunt, qui

ê£ωνοι dicuntur, id est, qui coeli certas , non

In catalectis habes. Gaot. — Me

lius Servium intelliges, si verba (ad Aen. 12, 118) .

etiam ea, quae Grotius omisit, addideris. Scri

pserat enim : » qui coeli eertas non habent parteis,

habent zonas.«

sed generaliter a eunetis coluntur, ubique. enim

eos esse manifestum est ; ut Mater deùm, cujus

potestas in omnibus zonis est. « Curiosius Psellus

in brevi expositione dogmatum Chaldaicorum (in

Gallaei Sibyllin. orae. append. p. 111) inquit;

» άζωνοι sunt dii, qui zonam non habent, ut Sa

rapis, Dionysus, sive Bacchus ; Osiridis item 6eiga

quasi ad geniorum series catenae more connexa,

et Apollinis,

pedite potestate sua in zonis utuntur et supra

appellantur azoni dii, quod ex•

deos conspicuos collocati sunt« (add. Stanleyum

in Clerici op. pliilos. 1, 2, 7; et Cleric. in indice).

commomente] Grotius commovente edidit, no

Martiani Capellae lib. I. §.62. 105

lenio convocantur. •Tunc elementorum praesules, * atque autilitatis publicae 62

mentiumque cultores, omnisque ipopulus, potestatum, e quis Numaea multus

successor indicatur; qui confestim omnes império, Jovis convocatiyiihl aulam

stramque lectionem, quam et Basileensis habet, ad

marginem rejecit; male! ."

elementorum praesules] Eosdem, quos inf. (§.211)

» elementorum praesides «* appellatos eum angelis

animisque beatorum soeiatos Mercurii eomites fingit.

Diodorus quidem (1, 12) elementa ab Aegyptiis

pro diis habita esse doeet; et Minueius Felix (19,

12) Zenonem interpretari ait » Junonem aëra, Jovem

coelum, Neptunum mare, ignem Vulcanum, et ce

teros similiter vulgi deos elementa esse monstrare.«

Quod etiam Empedoelem statuisse, diversis tamen

deorum nominibus cuique elemento adseriptis, Di

ogenes Laertius (8, 76. p. 558 Meib.) tradit. Conf.

Stobaeum (in eel. 1. 3. p. 67 Heer. M, 11, 11.

p. 289. 1, 52, 40. p. 975 f.). Attamen mirum vi

deri potest, hosee deos, qui jam aderant, a nostro

iterum in scenam duei, nisi eos duplicem personam

sustinuisse et eo fere modo elementorum praesides

appellatos esse dieamus, quo Cicero (in Verr. §,

72) Mercurium »juventutis praesidem « dixit, quan

tumvis majus etiam huic deo ineumberet officium.

De elementis eonfer et notam inferiorem (ad §. 758).

mentiumque eultores] Similiter Persius ($. 63):

» Cultor enim es juventtm «; •

philosophos enim intelligo, quos infra (§. 244.215)

etiam inter- »beatorum veterum animas, quae eoeli

templa meruerinta refert, quosque Virgilius (Aen.

6, 665) in elysio collocat: *, -

- - - _

»Inventas aut qui vitam exeoluere per artes.«

Confer et Ciceronem, qui (pro Rabir. 40) pariter

dixerat »virorum sapientissimorum mentes sibi vi

deri ex hominum vita ad deorum religionem et san

ctimoniam demigrasse, seque pro illorum fama, glo

ria, memoria, non seeusae pro patriis fanis atque

delubris propugnandum putare« (conf. infra §. 94).

Ceterum mensiumque pro mentiumque in eodiee

Cantabrigiensi exstare ea tantum de causa observo,

ut attentos eriticos faciam ad eorruptam tantopere

ex sola pronuntiatione seribendi rationem, de qua

diligenter (in palaeogr. V. III) interpretes, sed sur

dis interdum auribus praeditos, admonui. I.

indieatur] Ita in plerisque exemplaribus, etiam

manuscriptis. Unus vero habet indicat eum interro

gatione, ut sit sensus: »Nee Numa, qui eum Egeria

nympha congrediebatur, nee quisquam ejusi sue

eessor potest indicare nomina omnium illorum eoe

lestium potestatum. « Vulc. — Locus est modosus:

forte am sic enodandus : »eum quis Numa, mul

tusque suecessor. Inde atque eonfestim «5 vel si

mavis »Tullusque sueeessor« non pugnabo : sueeessit

enim NumaéTullus Hostilius, sed hoe longius abs

cedit. Gnor. — Neque Vuleanius, neque Grotius

loeum intellexit. Potestates quas dicit ipsi reges et

imperatores sunt Romanorum in deorum numerum

reeepti; quorum tamen , primus Romulus Quirini

nomine supra (§. 46. 50) jam indieatus hoe loco

praeteriri a Martiano potuit. Quinam reliqui sint,

definire noster non audet, ideoque multos tantum

INumae suecessores nominat. »Deum«, Cicero (de

N. D. 3, 45) inquit, »habent Romulum nostri

aliosque eomplures, quos quasi novos et adseripti

tios cives in eoelum receptos putant*; et alio loco

(de legib. 2, 8. p. £00 Davis): »Divos et eos, qui

coelestes semper habiti, colunto et ollos, quos endo

coelo mérita locaverunt, Herculem, Liberum, Ae

sculapium, Castorem, Pollucem, Quirinum. « Hi

enim omnes initio mortales erant. Claudianus igitur

6 ell. Gild. 131) in universum:

{104 Martiani Capellae lib. I. §. 65.

65 eoelitùm cónvibrantibus, venere sideribus, Tunc Janus in limine, militesque

Jovis , ante fores regias .eonstiterunt, ingressuros etiam cunctos nominatim vo

64 cabat; Fama praeconans.' At intra consistorium regis quaedam femina, quae

•- • •

* * * *. •

»Moerent indigetes, et, si quos Roma recepit

... 4ut dedit, ipsa deos« — —

(Adde Minuc. Felicem 6, 2). Quod autem ad Nu

mam attinet, notissima res est, deorum cultus fun

damenta ab eo jacta fuisse (Florus, M, 2. Quinctil.

5, 7, 18. p.553. Spald.), unde Prudentius (perist.

• ^**. *- , *

9, 443) : * * * . , * - • 4* .

»Fiat fidelis Romulus * *** , . * . i : .*.*

Et ipse jam,credat Numae * : ••

quasi maximum Christianae religionis triumphum

canit. Arnobius etiam (2. p. 50) »Numae regis

superstitionum a meminit ; neque est cur hoc Mar

tiani loco corruptum Numae nomen esse eum Fa

bricio (in bibl. Lat. III, p. 222 Ern.) eenseamus.

coelitum] E Basileensi eodice sic reposui pro

coelitem in editis, quamvis hoe, quod paulo post

sequitur (§. 64), etiam legi posse alii eensuerint.

eonvibrantibus] Ita pro cum vibrantibus non

solum in Grotianae editionis margine notatum;

sed Guelferbytanus etiam codex teste Cortio, prae

tereaque Hugianus, Basileensis, Britannicus, Can

tabrigiensis, et Bodlejanus primus habent. Sensus

est: »Sidera recipere eum applausn animas eorum

qui coelum meruerint* (§. 94, 214). In astris enim

dii (§. 95, f. 97.). Unde locutio Martiano familiaris

•propositum in sidera tendere a (§. 95) sive, »pro

positum sidereae cupiditatis « (§. 94). Mortales enim

coeli ascensione digni inter, stellas recipiebantur

(Hygin. fab. 224. p. 291 Munck.).

limine] Hoc suum officium profitetur ipse Ja

nus verbis »coelestis janitor aulae (Ovid. fast. 1,

139) qui limina servo« (1, 173). Ita et Virgilius

(Aen. 7, 610): · · , , • '•

— — »nee custos absistit limine Jùnus.

Fama] Prorsus contraria Valerius Flaccus de

Fama haec canit (2, 217) :

•Quam pater omnipotens digna atque indigna

camemtem

Spargentemque metus placidis regionibus areet

4etheriis. « — — -

' Atque alii etiam poëtae (Virgilius 4, 173. Ovid.

met. 12, 43) in malam partem eam accipiunt. Clau

dianus quidem (Stilich. 248) idem Famae officium,

quod noster canit; ejus tamen yersus non ut Bur

mannus, sed hoc modo legas velim atque distinguas:

»Haec dum Roma refert, jam Fama loquacibus

ales

Pervolat oeeanum linguis , et mille citatos

Festimare jubet proeeres« — — —

male enim vir doctissimus palis loquacibusv edidit,

licet ales Mercurius, ales Amor, cet. minime in

auditi sint; at alas dicere loquaces Claudiano pro

fecto indigna figura erat.

praeconans] Glossa: »Praecono xngv:66ω.• Uti

tur et Cyprianus lib. 1 adv. Demet. uti mihi indi

cium fecit Meursius meus. Gloss. Isidori: »Prae

eomo ,.praefor, loquor.« Gaot. — Finxisse haec

videtur Martianus ad momenculatorum officii simi

tudinem, quos praeconum etiam nomine appellatos

esse lapidum tituli docent (Grut. 626, 1, 3. 4.

1116, 6). Conferre praeterea operae pretium erit

Horatium (epist. 4, 6.50) et Juvenalem (sat. 1, 97):

: »Ille tamen faciem prius inspicit, et trepidat, me

Suppositus : venias, ac falso nomine poscas.

4gnitus accipies : jubet a praecone vocari« cet.

Plura dabit Pignor, (de serv, p. 144 sequ. ed. 1623).

Martiani Capellae lib. I. §. 64. 105

Adrastia dicebatur, urnam coelitem superamque sortem irrevocabilis raptus

celeritate torquebat, excipiebatque ex volubili orbe decidentes sphaeras peplo

inflexi pectoris. Eiuagμ£νn.

4drastia] Cf. praeclarum locum Ammiani Mar

eellini (14, 11, p. 65 Gronov.): »ultrix facinorum

impiorum, bonorumque praemiatrix Adrastea, quam

vocabulo duplici etiam Nemesin appellamus ; jus

quoddam sublime uuminis efficacis, humanarum men

tium opinione lunari circulo superpositum, vel, ut

definiunt alii, substantialis tutela generali potentia

partilibus praesidens fatis 5 quam theologi veteres .

fingentes Justitiae filiam ex abdita quadam aeter

nitate tradunt despectare terrena. Haec, inquit, ut

regina causarum et arbitra rerum ac disceptatrix

urmam sortium temperat, accidentium vices alternans,

voluntatumque nostrarum exorsa interdum alio quam

quo contenderant exitu terminans multiplices actus

permutando convolvit; eademque necessitatis inso

lubili retinaculo mortalitatis vinciens fastus tumen

tes incassum, et incrementorum detrimentorumque

momenta versans nunc erectas mentium cervicés

opprimit et enervat« , cet. Plura de Adrastea

dabit Spanlieim. ad Callim. h. Apoll. v. 107; Wyt

tenbach. ad Plut. de sera num. vind. p. 107 et ad

Plat. Phaed. p. 251, et Blomfield. ad Aeschyl.

Prometh. v. 972. Eandem esse cum Fato et Ne

cessitate Aristoteles confirmat (de mundo c. 7 et

in Stobaei eclogis 1. 6. 22, p. 190 Heeren.), quare

parum abest, quin ex ipso Platone hausisse no

strum arbitrer, qui (Republ. 10, p. 616 Steph.)

fusum (árgaxrov), quo totius mundi forma expri

mitur, ἐν 'Av&yxmc yöva6v 6τg£qoe69αι ait; sicut

etiam Apollonius Rhodius (Argon. 5. 135) simile

artificium, quo orbium coelestium eursus signifi

cantur, ab Adrastea dono datum Jovi canit. Urna

vero est unde sortes exeunt 5 qualem Minoi quo

que tribuit Virgilius (Aen. 6. 432).

Clotho vero, Lachesis, Atroposque, quoniam sen

torquebat] Verba: »torquebat excipiebatque ex * • . .

volubilis in Hngiano codice culpa, ut videtur, li

brarii desiderantur, eorumque loco absurdum hoc

glossema insertum est: »Sortes enim propter hu

manam impotentiam repertae sunt, quia per se ne

sciebant homines quid esset, vel quid vitandum

foret.«

sphaeras] Id est gyros, quos rota faciebat.

Vulc. — Vix arbitror. Cf. descriptionem Fati, quod

Graeci IIεπρωμένmν sive Eiuagμ£νην vocant, ex

Chrysippi Stoici sententia apud Gellium (6. 2):

»Fatum est, inquit, sempiterna quaedam et in

declinabilis series rerum et catena, volvens semet

ipsa sese et implicans per aeternos consequentiae

ordines , ex quibus apta connexaqne est. • Adde

Cic. de div. 1, 55, 1255* et Euseb. Praep. evang.

15, 15, p. 818.

peplo inflexi pectoris] Hypallage pro inflexo

peplo pectori.* Vulc. — Etenim ut orbes peplo

excipi possent, hoc inflexum esse debebat.

Eiuagμ£νη] In editis libris Inarmine legitur,

in manu scriptis Britannico, Cantabrigiensi, Bod

lejano primo, Monacensibus (B. C. E.) Imarmene,

in Hugiano perperam in marmore. Glossa Mona

censis (E) addit : »Ymarmene quasi proprium fe

minae, quae hoc faciebat. Interpretatur (sie) autem

ex Graeco Ymarmene chronu seneches, temporis

continuatio. « In Bodlejano etiam codice glossa ad

dit : »Lunaris dea, quia mene Luna dicitur« ; et

in Britannico : »firma memoria.« Quas absurdas in

terpretationes eum in finem commemoro, ut palam

fiat, nihil fere ab istis scholiastis disci posse (§. 2.

not.). Eiuagμένην autem Latinis literis scriptam

Inarminen nemo mirabitur; pariter certe Ovidius

{106

Martiani. Capellae lib. I. §. 65.

66 siilos acuunt , cerasque componunt.

tentias Jovis orthographae studio veritatis excipiunt, utpote. librariae superùm

archivique custodes,' quum senatum curiamque contrahi, et ipsum Tonantem

' » exuviis indusiari publice cernerent, magistratus in acta coelestiumque consultum

Tunc Jupiter, publica et quae senatum

contracturus assumit indumenta percipiens, apponit primum vertici regalis

*,- -*- -

(met. 14, 89), et Lucanus (§. 101) Inarimen scri

bunt pro Eivagium (conf. Palaeogr. crit. IV, p. 554).

Aspirationem autem modo demi modo addi supra

jam monui (§. 7).

* 4troposque] Lege de hac Parca Claudiani (de

bello Gild. 201) versus :

.. » Iret adliuc in verba dolor, misi Jupiter alto

~Coepisset solio. J^oces adamante notabat

Atropos, et Lachesis jungebat stamina dictis. •

Scribentis equidem (in palaeogr. crit. III. §. 527)

hanc olim exhibui effigiem :

orthographae] Ita praeter Leidensem codicem

(Munck. ad Fulgent. p. 40) codices etiam Mona

- -

censes, Guelferbytani teste Cortio, Bodlejanus pri

mus, Basileensis, Reichenauensis, Darmstattensis,

et Dresdensis, librique editi antiquiores : veramque

hanc lectionem esse glossa testatur, qua explican

tur »rectae scriptrices.« Orthographae igitur ad tria

illa Parcarum nomina referendum. Cassiodorus etiam

(de inst. div. praef.in f.) adjectivo orthographus utitur.

librariae] Defenditur Martianus marmore antiquo

(in mus. Pio-Clem. ed. Mediol. T. V. tab. 34), in

quo Parcarum una, Clotlio, fingitur utraque manu

volumen gestans. Confer inferiorem locum (§. 89).

archivique] Alii »archium.« Capella »archivum«

scripserit. Consonus est huic loco ille Ovidii :

— — — »imtres licet ipsa sororum

Tecta trium, cermes illic molimine vasto

Ex aere et solido rerum tabularia ferro. •

Tabularia Nasoni, quae Martiano archiva. Gnor.—

Neque est quod archium reponamus. Voce arehi

vum jam ante Martianum non solum popularis ejus

Tertullianus (apol. 19), sed alii etiam (v. Duker.

de latinitate ICtor. p. 444) usi sunt.

exuviis] Ita Octavius (Sueton. Aug. c. 94) in

somno vidit »filium mortali specie ampliorem cum

fulmine et sceptro exuviisque Jovis Opt. Max. ae

radiata corona.*

indusiari] Utitur sensu eodem Capella libro

secundo, et Apulejus : »Pulchre indusiatus adules

eens. « Gnor.

vertici] Descriptione mundi per verticem Jovis

altissima pars mundi, id est sphaera coelestis, in

telligitur; per coronam Zodiaeus; per rutilans vela

Martiani! Capellae lib. I. §. 66."

serti flammantem coronam, contegitque ex posticis caput quodami velamine

rutilante, quod ei praesul operis Pallas ipsa'texuerat. Dehinc vesti admodum

candidae obducit amictus hyalinos, quos stellantibus oculis interstinctos crebri

vibratus ignium luminabant. Tunc duos globosos orbes, quorum unus auro,

electro alius praenitebat, dextra porrectiore corripuit: laeva enneaphthongom

men splendor aetheris. Vestis candida superiorem

aërem, hyalini, id est vitrei, amictus perspieuitatem

aëris designant; per vibratus ignium intelliguntur

stellae. VULc. '.

contegitque] Velamen hoe Jovis eontemplaturi

Winckelmannum (monum. m. 14) et Viscontium (im

museo Pio-Clement. V. tab. 2 edit. Mediol.) adeant.

An rieiniatus Jmpiter, de quo Arnobius (6. p. 209),

idem sit, nondum liquet. At non Jovi tantum, sed

Saturno etiam (§. 70) et Junoni caput teetum (§. 67)

noster tribuit, quin et reliquis diis, mortalibus

que in deorum numerum reeeptis, hoe commune

fuisse, ita ut divinitatis esset: mota, uberius de

monstravit Cuperus (apoth. Homeri p. 202. sequ.).

Quid? quod omnes umbras sive animas velatas a

veteribus pietas esse multa testantur monumenta

(Graev. thesaur. ant. Rom. XII. Tab. 40. Museum,

Pio-Clem. IV. tab. 55. V. tab. 18).

ex postieis] Libro II. de leetiea loquens : »Po

stica (ita lego ex MS) Epimelis et Agrypnia di

lecta , sustulere mancipia.« GnoT. — Intellige par

tibus; illud enim' adjeetivium est, et male Grotius

(§. 145) eorrexit: e MS. suo postica, siquidem po

sticam , seilicet partem, noster voluit.

texuerat] Arnobius (3. p. 412): »Vestis indigent

(dii) tegmine, ut virgo Tritonia euriose iis stamen,

neat, et pro qualitate temporis, aut triJiees tuni

eas, aut de serieo et sine onere imponat.« — Adde

Oppianum (de piscat. 2, 25.) Sed magis ad Apol

linaris Sidonii hosee versus (earma. 15, 126; p. 578

Sirm.) noster respexisse videtur;

»4t parte ex alia textrino prima Minervae • .•

Palla Jovis rutilat« — — —— — — — - -

Nam altior verbis sensus inest, quam si ea de tex

toria tantum arte explicare volueris. Pallas enim

summus aether (§. 59. §68), qui rutilante hie ve

lamine significatur. · · ·

dehinc] Sive dein, ut in Guelferb. Cortius legit.

hyalinos] Junoni etiam (§. 67) »liyalinam ves

tem* tribuit, quoniam aethe* pariter atque aër lu

eem transmittit. Romanorum poëtae Latina quoque

voce vitreum usi sumt, ut aquosum denotarent

(Silius 4, 347. 7, 415), pariterque. Martialis (12.

3. 15) aquam ob perspicuitatem vitream appellavit.

Colorem si inteHigere malueris, ille erit, ut Ovidii

verbis (met. 5, 485 art. am. 3, 173) utar,. »aëris

quum sine nubibus est. « *• ;

duos globosos] Non duo$ ut Grotius, sed duos

editiones anteriores, Hugianus et Cantabrigiensis

codiees habent, licet parum intersit. Duobus globis,

ni fallor, Solem et Lunam denotare voluit, auro

illum (§. 75. 188), electro hane, Eleetrum hoe

quoque loeo, ut Heynius , ad Virgil. georg. 5,

§22, metallnm, non- suecinum intelligendum puto,

quia illud splendore nobilius, quamquam adulterato;

aurum- enim, eui* quinta argenti portio inesset,

electrum appeilatum esse Plinius testatur (33. 4),

quod λεvxòv xgv6èv Herodotus dixit (1. 80).

Conf. doetam Buttmanni dissertationem (in Mytho

logo T. II, p. 357 sequ.).

enneaphthongon chelyn] Ut èvveázogδα apud

Athenaeum (14 p. 656). Hae lyra regimen harmo

M 4*

108 Martiani! Capellae lib. I. §. 66. ^

chelyn innitenti similis imprimebat. Calceos autem , smaragdineae fluctu ; vi

riditatis herbosos: vestigiis ejus Tellus annexuerat. Insidebat autem ex pavonum

pennis intertextae i oculataeque pallae,

miae coelestis designatur; novem autem ei chordas

tribuit, , quia supra, (§. 28) harmoniam, illam ex

septem planetis cum sphaera aplane et terra con

stare dixerat. Conf. Euclid. in introd. harm. p. 19.

Meib. et Strab. -45. p. 618 Casaub. Hugiumque

im libro de myth. p. 183. 184, inprimis autem

Boeekhium in Creuzeri Stud. T. III, p. 89 sequ.

-» calceos] Ex hac caleeorum deseriptione quilibet

terram agnovisset, etiamsi Martianus non addidisset

a Tellure eos annexos esse. Sapit poëtica haec

deseriptio opinionem antiquissimam, dei sedem a

coelo inde usque ad terram pertinere, quam ideo

dixerunt • n suppedaneum pedum ejus *, Serapisque,

deorum maximus, in epigrammate Graeco, a Ma

crobio (Sat. 1, 20) nobis servato, ipse de se prae

dicat: »Iaicz δέ μοι πόδες si6i. «

smaragdineae] Duo smaragdinae. VoNcx. (sp.

erit. p. 447) — Sed illam adjectivi formam, qua

noster utitur, Venantius etiam Fortumatus (8, 6,

48) liabet. Martianus »ealeeos fluctu smaragdineae

viriditatis herbosos « dixit, quia smaragdis color

tribuitur viridis , (praeter Plinium vide Lactantium

in carm. de Phoenice 153).

viriditatis] Grotius viriditatis nostram lectio

nem codices praebent Dresdensis, Basileensis, Darm

stattensis, Bodlejanus, Britannicus, Cantabrigiensis,

Hugianus, et teste Cortio Guelferbytanus.

annexuerat] Grotius annexuit. Sed illud, quod

reliquis verbis eonformius est, e codicibus, Mona

censibus (B. D. E. G.) recepi.

insidebat] Lege s infigebat autem et pavonum

pennas cet. Vonck. (spec. crit. p. 147) — Minime!

Sensum scilicet eriticus capere nequibat, qui hic

est: »insidebat Jupiter pallae ex pavonum pennis

ex qua multicoloribus motulis variata

intertextae et oeulatae, ex qua pietura notulis

multieoloribns variata vernabat.« Palla enim ama

plioris vestimenti genus est, quod noster, sicut in

fra (§. 71) Terrae , herbidam pallam tribuit, Jovis

vestibus supra descriptis addit, eique eum insidere

fingit. Westes enim ita etiaum usurpatas esse Pollux

(7, §1; p. 722) docuit.

oculataeque pallae] Coelum signifieat, stellis

distinetum, eadem figura qua infra (§. 811) Astro

momiam » quamdam gemmatam nec minus totis ar

tubus decenter oeuleäm. finxit, Argi nimirum fa-.

bulam respiciens, de quo Maerobius (Saturn. 1.

19): »Argum, quem feruut per ambitum capitis

multoruum oculorum luminibus ornatum — sed suib

hujuscemodi fabula Argus est coelum stellarum

luce distinetum, , quibus inesse quaedam species

coelestium videatur oculorum. « Plura dabit C. Fr.

Hermannus ad Lucian. de hist. scr. p. 75. Pavonis

autem e pennis textam eam pallam ait eandem ob

causam, quia Argi occisi oculos, Ovidio, teste

(met. 1. 722), . Juno excepit volucrisque suae pen

nis collocavit, et gemmis caudam stellantibus im

plevit; quapropter et Martialis (14. 85. 2):

» Nunc Junonis avis, sed prius Argus erat•,

et Gallus poëta (de duab. soror.'fragm. 45):

»Quum quatit et caudam Junomius explicat ales,

Mille oculos, gemmas mille decenter habet.«

Pro notulis Vonckii conjecturam (spec. erit. p. 147)

floribus aut flosculis retulisse taedet.

variata] MS.. varie grata ;• leges, variegata.

GaoT. MS. varicata, variegrata , . forsan varie

gata? OuDEND. (ad Appul. T. I. p. 785. II. p. 296)

— Postremum in textum quidem recepit Goezius;

ego vero prius retinui, siquidem in uno tantum Rei

Martiani Capellae lib. I. §. 67. 100

pictura vernabat. Sub calceis vero fuscinam deprimebat. Hujus suggestui 67

subditus Junonis consessus, haud indecenter ornatus. Ipsa vero tecto capite

lacteo quodam calummate praenitebat, cui gemmis insitum diadema pretiosis:

nam neque Scythidis virecta, nec Cerauniorum vibrans fulguransque lumem,

clienauensi codice variegata legitur, et ex corrupta

quorundam scriptura constantem in reliquis lectio

nem corrigere nefas est ; praesertim hoc loco, quo

noster eodem jure utitur, quo Appulejus popularis

ejus, apud quem legimus (de mundo p. 296) : » co

loribus variatur«, vel Catullus, qui (64, 50) »ve

stis priscis hominum variata figuris « per hypallagen

scripserat.

fuseinam] Bongarsius fuscinam, male!. Subin

telligendum sine dubio mare. Infima Latinitas fus

cinum pro fusco, ut aurinum pro aureo , et mar

morimum pro marmoreo dixit. Goez.— Profecto non

erat, quod corruptum Martiano fuscinum obtrude

ret vir doctus. Fuscinam non Bongarsii tantum co

dex, sed Dresdensis etiam, Basileensis, IIugianus,

Britannicus, Guelferbytanus, et Monacenses (C et E)

habent, atque antiquam hanc lectionem esse glossa

(E) testatur, qua •fuscina , sive tridente, mare

significari« probe annotatur, quae praeterea notis

sima res est (cf. Cie. nat. deor. 1. 56).

subditus Junonis] Ita rectius transposita verba

in Hugiano codice, Britannico, Cantabrigiensi, Ba

sileensi et Darmstattensi.

calummate]•Galummate. Lege vel calymmate,

G pro C positum; vox est Graeea x&λvμμa. Gnor.

— Quoniam autem Leidensis codex (v. Appul. II.

p. 360 not. Oud.) recte habet Latinis quidem literis

seriptum calummate, hanc lectionem in textum re

cepi. Sed liberum ut sit arbitrium iis, qui maluerint

hic addo

quam Cortius e Guelferbytano codice adnotavit.

chlamyde legere, lectionem clamitle ,

gemmis] Nonnus (in Dionys. l. 32; p. 82) gem

mis etiam pretiosis ornatam Junonis eoronam plu

ribus descripsit versibus.

Scythidis] Id est Smaragdi. Goez. — Ita etiam

Salmasius (ad Solin. p. 195 ed. 1629). Sed legere

debebant viri docti nostrum paulo inferius (§. 75),

ubi: »gemmarum, inquit, Smaragdus una, Scythis

altera, Jaspis tertia vocabatur« ; quo patet a Mar

tiano minime Smaragdum et Seythidem pro una

eademque gemma acceptas esse.

virecta] Ita habent veteres membranae biblio

thecae Leidensis; non vireta, ut ediderunt. Festus:

»Dumecta antiqui quasi dumiceta appellabant, quae

nos dumeta. « Idem : »Vestices frutecta densa dicta

a similitudine vestis.* Lactant. Argument. Metam.

1, eap. 3 : »Frutecta sylvarum. « Marcellin. 1. 14:

»Frutecta prensando vel dumos. • Virg. Aen. 6,

»Amoena virecta.« MUNck. (ad Fulg. p. 12). — Ad

dere poterat Sedulium (37), qui Virgilium imitatus

est. Codices etiam Dresdensis, Britannicus, Can

tabrigiensis, Hugianus, Basileensis, Reichenauensis,

Darmstattensis, et Monacenses (B. D. E. G.) virecta

habent.

Cerauniorum] Claudianus*

— — » Pyrenaeisque sub antris

Ignea fulmineae legere Ceraunia nymphae.«

Ita et hoc loco Ceraunii color e pyropos quare

manifesto Ceraunium inter ardentes et ignitas gem

mas retulere contra veterum sententiam, quibus

Plinius utitur auctoribus. SALMAs. (p. 278) — Ce

raunium recentiores scriptores carbunculum voca

runt.Tertull.: »Cerauniis gemmis non ideo substantia

ignita est, quod coruscent rutilato rubore.« Goez.

M10 Martiani Capellae lib. I. §. 67.

nec flucticolor hyacinthi credebatur abesse profunditas. Sed totum illud sertum

capitis fulgurantis Thaumantias obtulisse reginae coelitum ferebatur. Ipsius.

vero divae vultus assidua perlucens gratia, fratri consimilis, nisi quod ille

immutabili laetitia renidebat, haec commutationum assiduarum nubilo crebrius

turbidabatur.

flueticolor] Idem est color, quem melius de

scripsit Martialis (4, 61, 7) versu :

» Duasque similes fluctibus maris gemmas.«

Sed amat noster composita hujus generis adjectiva,

ut: multicolores (§. 66 f.), multigenum, multian

gulum (§. 158), multifidum (§. 117. 227), multi

vidum (§. 109), multinodum (§. 425), diversicolor

(§. 14. 15. 67. 811). Aliorum scriptorum similia

collegit Burmannus (ad Ovid.met. 11, 611; p. 794).

Thaumantias] Iris Thaumantis filia, Junonis

ancilla (Hesiod. theog. 265. 266; Plat. Theaet.

p. 155 Steph.). Familiari hoe Romanis etiam poëtis

(Virg. Aen. 9, 5. Ovid. met. 4, 479. 11, 674.

14, 845. Val. Flacc. 8, 116. Claudian. rapt. Pros.

5, 1; add. Cic. N. D. 5, 20) nomine satis docetur

Junonis diademate modo descripto arcum denotari

coelestem. Jris enim (Virg. Aen. 4, 701)

»Mille traliems varios adverso Sole colores. •

Add. Ovid. Metam. 6, 65. 11. 589. Claud. rapt.

Pros. 2, 98. Sen. nat. qu. 1, 5, et Appulej. de

mundo p. 525 Oudend.

laetitia] Differentiae causa, quae inter Jovis et

Junonis naturam statuitur, haec est : illum pro

aethere, hanc pro aëre veteres habuerunt (Cic. N.

D. 1, 13. 2, 2ö et 265 acad. quaest. 4, 41. Ma

crob. Saturnal. 5, 4. Porphyr. ap. Euseb. in praep.

ev. 5, 4, 11; p. 108 Wig. Serv. ad Virg. Georg.

2, 323; Aen. 1, 47. 4, 122. 12, 140 Albric.

pliilos. 11. p. 514 Munck. Sallust. philos. 6. p. 255.

Cornut. 5. p. 145. Vita Homeri p. 523 Gal. Ar

mob. 3. p. 118), unde noster infra (§. 149) Juno

Nam vestis ejus. hyalina, sed peplum fuerat caliginosum, quod

nem aëriam appellat. Atqui aër interdum turbidus,

aether contra purior est et serenus. »Pars enim •,

ut Senecae (de ira 3, 6. p. 44 Lips.) verbis autar,

»superior mundi et ordinatior et propinquior side

ribus, nec in nubem cogitur, * nee in tempestatem

impellitur, nec versatur in turbinem. « Hine Horatio

(carm. 5, 10, 8) Jupiter »puro numine « est;

Claudiano (tert. cons. Honor. 167) plaeidus, et

Martiali (5, 6, 9 et 9, 28, 5) serenus audit.

Lucerna etiam fictilis (ap. Passer. 4. tab. 35) tot

que lapidum tituli dicati Jovi `sereno (Grut. 23, M.

77, 6. 1009, 9. Gud. inscr. 4, 4. et 8, 5), pariter

atque Jovi Serenatori (Gud. 5, 8 et 9; 4, 1. 2.

5. § et 6), quod quidem ejus cognomen haud

latuit Appulejum, qui (de mundo p. 571 Oud.)

eum Serenatorem et Amicalem nominavit: quo spe

ctant et Graeca ejus cognomina ai9gtov (Aristot.

de mund. 7. Strabo 1. init. p. 3 f. Casaubon.) et

puειλιχίον (Orph. liymn. 72, 2. Thucyd. 1, 126.

Pausan. 1, 37, 3. 2, 9, 6. 2, 20, 1. Cornut. 11.

p. 134 Gal. Grut. inscr. p. 210). Inde apud Ho

merum illa : Zeòς czi9£gu vaicov (Il, 2, 412) et

gi9£ga xaì 4uòς αὐyac. Atque noster etiam

supra (§. 17) » Jovis risum « celebrarat. Simili modo

Aegyptii Seneca teste (natur. quaest. 3, 14. p. 727

Lips.) » aërem marem judicant, qua ventus est, fe

minam, qua nebulosus et iners. « Quod sequitur

verbum renidebat, modo splendere (§. 15. 17. 27.

208. 581. 728.), modo, ut hoe loco et apud Ma

crobium (in Saturn. 1, 11), subridere significat.

turbidabatur] Hoc verbum noster cum Saxone,

- Martiani Capellae lib. I. §. 67. 111

tamen, si appulsu cujusque luminis tangeretur, inter obumbrantes mebulas

sudao perspicuitatis gratia praeniteret. Haec fulmen dextra, laeva sonorum

bombis terrentibus tympanum sustinens, sub quibus plurimum sudans ima sub

jecta roscidis videbatur inundare fluoribus. Hujus vero calcei admodum furvi:

quorum maxime solea atrae noctis nigredine coloratur. Nam ejusdem genua zona

Solino, et Apollinari Sidonio commune liabet.

Male in Britannico et Cantabrigiensi praesens legi

tur turbidatur, quum remidebat praecedat.

caliginosum] Densum aërem et in nubes con

versum designat, qui natura ipsa obscurus, nisi

Solis radiis illustretur. Vulc. — Omnino rectius

ealiginosum, quam caligosum, quod hoc loco Ba

sileensis, Darmstattensis, Britannicus et Cantabri

giensis habent. Sed hanc etiam adjectivi formam

a serioris aevi scriptoribus usurpatam fuisse non

solum Cangius docet, sed apud nostrum etiam

(§. 803) tam in editis, quam in libris scriptis

legitur.

quod tamen] Ita Guelferbytanus, Britannicus, .

Cantabrigiensis, aliique, et veteres praeterea editio

nes : unde apparet illud » quo tamen « apud Grotium

non nisi typographorum errori adscribendum, quem

errorem non animadvertentes Walthardus et Goe

zius seeuti suum fecerunt.

eujusque] Ita Hugianus codex, Dasileensis,

Darmstattensis, Dresdensis, Monacenses (C. G.),

aliique (Oudend. ad Appulej. I. p. 556) pro cujus

damw in editis.

fulmen] Bongarsius et Vulcanius : flumen. Goez.

— Recte vulgarem retinuit lectionem: absurda

enim est altera, quam Basileensis et Cantabrigiènsis

exhibent. Ne fingi quidem potest aliquis flumen

dextra tenens. Fulmen contra bene tribuitur Ju

noni, quae ipsa apud Flaccum (1, 116) hoe ja

ciendi potestatem sibi attribuit verbis :

»Jam jam ego et inviti torsissem conjugis ignem*,

Unde et Argoliearum matrum ad eam preces (Stat.

Theb. 10, 69), ut velit in Thebas excutere ful

mnem. Effigies ejus dextra fulmen tenentis exstat

apud Smetium (in antiquitat. Neomag. p. 28).

sonorum bombis] Tonitrua intellige, quae Ju

moni pariter atque Jovi adscribuntur. Ipsa enim

Juno apud Virgilium (Aen. 4, 122): » et tonitru,

coelum omne ciebo« inquit; unde et Seneea (Me

dea 59) Jovem et Junonem » seeptriferos tonantes.

appellat; atque noster tympanum ei tribuit, cujus

sono terreri Philologiam finxit (conf. §. 197), imi

tatus Ovidium, qui (fast. 4, 189) de Cybeleio etiam

tympano : » Sed me sonus aeris aeuti Terret.«

tympanum sustinens] Ita transposita haec verba

in codicibus Britannico, Cantabrigiensi, et Darm

stattensi. -

ima] Imus certe aër, terrae proximus, quando

que roscidus. Forsan et terram ipsam significare

voluit, secundum illud Lucretii (1, 251) :

» Postremo pereunt imbres, ubi eos pater Aether

In gremium matris Terrai praecipitavit. •

Id quod posteriores poëtae Virgilius aliique fere

totidem imitati sunt verbis.

maxime] Haud supervacaneam hanc voeulam

inserui codicum Dresdensis, Darmstattensis , Can

tabrigiensis, Britannici, aliorumque (Bondam var.

lect. p. 53) auctoritate.

solea] Prudentius (apoth. 456): » soleas Junonis

lambere. « Noster quum inferiora aëris cum Juno

nis calceis comparasset, infima necesse erat soleae

assimilare, quam cum Noctis nigredine comparat.

- -

112 Martiani Capellae lib. I. §. 67.

quidem diversicolor ambiebat, quae nunc perfulgido resplendebat orbe, nunc

vanescentis gratiae tenuata varietas ita penitus obliquabat, tamquam nihil ha

buisset ante discolorum. His. igitur indumentis uterque regum decenter ornati

ante consessum in suggestu sidereo positam quamdam sphaeram caelatam va

rietate multiplici conspicantur, quae ita ex omnibus compacta fuerat elementis,

ut nihil abesset, quidquid ab omni creditur natura contineri.

omne, aër, freta, diversitasque telluris, claustraque fuerant tartarea. Urbes

Illic coelum

etiam, compita, cunctorumque species animantium, tam in specie, quam

in genere numerandae. Quae quidem sphaera imago quaedam videbatur

ideaque mundi. In hac , quid cuncti, quid singuli nationum omnium populi

quotidianis motibus agitarent pede ire, formante speculo relucebat. Ibi quem

Nam quo inferior aër, eo obscurior. Voce nigredo

infra iterum utitur (§. 157) licet barbara sit (Sciopp.

pr. phil. p. $6 Herz.). -

zona] Inconstantem medii aëris naturam zona

describere videtur, qua modo perlucidus, modo

nubilus est.

obliquabat] Bongarsius quidem eum Basileensi

dat ablegabat, Darmstattensis abligabat, Hugianus

alegabat, Guelferbytanus teste Cortio et Bodlejanus

primus obligabat ; sed vulgatam retinui lectionem,

siquidem verbum obliquare sensum habet variandi,

qui omnino aptus huic loco est.

discolorum] Non semel liae adjectivi forma uti

tur noster (§. 71. 528) et praeter eum Appulejus

etiam et Prudentius.

uterque regum] Omissa apud Grotium haec ver

ba e codicibus Dresdensi et Hugiano supplevi.

coelum omne] Sic transposita sunt verba in Ba

sileensi, Reichenauensi, Britannico, Cantabrigiensi,

et Hugiano codice.

cunctorumque] Codices Cantabrigiensis, Bri

tannicus, Hugianus, Leidensis (Oudend. ad Appulej.

T. I. p. 152. Burmann. ad Claudian. p. 1048, v.

71) pariter atque anteriores editiones habent cum

ctarumque 5 sed praestat Grotiana lectio, siquidem

non de bestiis solis noster loqui videtur.

ideaque] Nullus dubito, quin ad Platonis ideas

noster respexerit, quales in Phaedro potissimum

(p. 246 Steph.) descripsit ille non intelligendi so

lum, sed etiam dicendi gravissimus auctor et ma

gister (Cic. orator. 5)5 colorem tamen duxisse vi

detur e clypeo illo, quem Homerus finxit a Vul

cano fabricatum (Iliad. XVIII, 478 sequ.).

pede ire] Locus monstrosus : faveat Hereules

monstrorum Averruncus. Lege »pedae reformantis

speculo.* Nam re etiam in MS. voci formantis

adhaeret. Sensus hie: »Relucebant, inquit, in spe

culo quasi vestigiorum (id enim peda teste Festo)

veram formam referentium. • Forte haec eadem vox

Petrouio restituenda, ubi vulgo legitur :

— •manifesta prius vestigia lusit,

Deceptique pedes«

(f. inquam pedas). Gnor. — Hac eonjectura fre

tus Goezius Martiani textum foedissime eorrupit.

Quamvis enim locus obseurus sit, tamen si ad con

jecturas confugiendum est, non solam Grotianam,

IMartiani Capellae lib. I. §. 68. 115

augeri, quem deprimi, quem masci, quiem occidere Jupiter vellet, manu

propria ipse formabat. Quam terrarum partem disperdere, quam beare: quam

vastam quamque celebrem cuperet, fictor arbitrarius variabat. 'Hoc igitur 69

fatum publicum conspicans componensque deorum senatum jussit admitti. :

Quamvis intus, quos imnominabiles sacra vis testatur, intrarent, tamen etiam

primatibus divùm, praesertimque parentibus uterque consurgunt. Verum 70

sator eorum gressibus tardus ac remorator incedit: glaucoque amictu tectus :

sed innumeras admittit conjeeturas. Atque lenior

certe medela fuerit, ubi pedie i. e. paediae, arozt

δείας, legeris, quo nomine noster identidem geome

triam appellat (§. 578. 728); geometricis enim ra

tionibus descriptam esse sphaeram, qualem Jupiter

manu teneat, clarum est. Sed hoe speciminis tan

tum causa attuli, nt appareat nihil facilius' esse

quam mutatis literis ex ingenio conjecturas fundere,

quales Sardos vemales aliquando Ruhnkenius ap

pellavit alium alio nequiorem (v. Wyttenbacli vit.

Ruhnk. p. 221); vulgatam integram servavi, licet

reticere non possim, codicem Reichenauensem ex

hibere pidei reformantis, unde orthographia tantum

mutata Apollinis nomen Pythei indagari possit.

Minime hoc spernendum, quo posito hic sensus

exit satis congruus: »In liac splaera quid singuli,

quid populi agitarent, speculo Pythei reformantis

relucebat. « Verbum enim compositum reformare

more istorum scriptorum (v. not. ad §. 73. 84. 102.

460. 576; add. Freinsh. ad Justin. in ind. Gronov.)

usurpatur, quemadmodum apud Appulejum (met. 2.

p. 430 Oud.) Fotis »in speciem Veneris reformata«

legitur.

fetor] Figulus, πλα6της. Cic. •Reliquos deos

ea facie novimus, qua pictores, fictoresque volue

runt.« Et alii saepe ita usi. GnoT. — Nempe vo

cem tantum explicaturus Grotius erat, neutiquam

Martiani locum.

arbitrarius] Ita. Jupiter eognominatur (Euseb.

praep. ev. H, 7, 10. p. 57 f. Macrob. somn. Se.

2, 2). In quodam etiam lapidis titulo (Gud. 7, 5) .

legitur : » Jovi optumo maxumo Arbitratori.« Quin

templum etiam Jovis Arbitratoris in decima, urbis

regione fuisse P. Victor testatur (in Graev. thesauro

IV p. 1545).

. uterque] Jupiter et Juno. Ita enim supra (§.41)

verbis » regum conjugum uterque « paulo clarius

designantur. r.

sator eorum] Ad Saturnum alludit nomen, qui

infra (§. 197) » deorum rigidissimus creator« audit.

Sed satoris nomine omnem etiam gentis alicujus

auctorem significari ille apud Silium (9, 294) » sator

Quirinus « docet. Pro eorum Holmius (in Crenii

analect. p. 598) et Barthius (ad Stat. Theb. 5.

p. 226) legi jubent deorum ; frustra.

gressibus] Jam Platoni (Epinom. p. 978 Steph.)

Saturni stella ceteris tardiqr. Nicomachus (im harm.

man. 1, 2, 3. p. 6 Meib.) »a motu Saturni« scri

bit, » qui longissime a nobis abest, gravissimns in

διὰ πσ6óv- consonantia sonus hypate est appel

latus: δπατον yàg tò àvótatov« (conf. nostr.

§. 197. 963). Unde et Ausonius (in ecl. de sign.

coel. extr.): -

. »Celsior his Saturnus , tardior omnibus astris.«

Claudianus quoque (in laud. Stilich. 2, 459) •pigram

Saturni semitam « per hypallagen dixit (conf. §. 835).

•*

M14 Martiani Capellae lib. I. §. 70.

caput. Praetendebat , dextra flammivomum quendam draconem caudae suae

ultima devorantem, quem credebant anni numerum nomine perdocere. Ipsius

autem camicies pruinosis i nivibus candicabat, licet ille etiam puer posse fieri

71 crederetur. Ejus conjux. grandaeva corpulentaque mater, quamvis foecunda

circumfusaque partubus, tamen floridam discoloramque vestem herbida palla

contexuerat, in qua totus gemmarum metallorumque census, atque omnium

teetus caput] Graecismus, ut apud Livium (27,

37) »virgines longam indutae vestem •, Martialem

(5, 14, 6) » eaput tectus «, Ovidium (met. 5, §1)

»indutus chlamydem Tyriam «, (14, 262) »pallam

induta nitentem«, Horatium (ep. 1, 17, 28) » quid

libet indutus •, Virgilium (Aen. 2, 27$) • exuvias

indutus« (11, 480) » oculos dejecta decoros «, (Cir.

206) »dulci devinctus lumina somno«, et Priscianum

(l. 8. p. m. 291) »indutus terga leonis. « Appellat

Rufianus (p. 248. Ruhnk.) »figuram per accusati

vum. « Atque apud nostrum iterum infra (§. 114)

»obtectaque vultum virgo « legitur. Saturnum autem

velato pinxerunt capite ; quapropter Servius (ad

Aen. 5, 407) observat : »Sciendum sacrificantes

diis onmibus caput velare eonsuetos, excepto Sa

turno, ne numinis imitatio esse videretur« ; atque

eadem tradit Macrobius (Saturmal. 4, 10).

dracomem] Pluribus de hoe symbolo aeternitatis

alio loco (palaeogr. erit. III. v. indic. p. 495) dis

serui. Hine annus Graecis évuavtóς dictus, quia,

posteaquam Sol duodecim Zodiaci signa peragra

vit, in se ipsum quasi redit, vel ut Virgilius (georg.

2, 402) ait,

„ In se sua per vestigia volvitur annus.«

Aenigmatis, quod sequitur, de anni numero solu

tionem ibidem (pal. crit. III, §.252) proposui. Ante

nomine codex Dresdensis addit sui , glossa in Ba- .

sileensi suo, sed abest a reliquis tam editis quam

scriptis.

72 proventus frugesque sationum larga admodum ubertate ferebantur. Huic Vesta

pruinosis nivibus]. Pariter infra (§. 197) Philo

logia Saturni planetae circulum transiens conspi

eatur » deorum rigidissimum creatorem in algido

haerentem pruinisque nivalibus. «

puer] Perquam docte, ut assolet, Cuperus (in

Harpocrate p. 103) de hoc loco disputat, cui ta

men assentiri nequeo. Promta enim interpretatio

est, ihodo memineris Saturnum pro tempore aeeipi,

quod et senis et pueri forma describi potest, prout

antiquum vel recens intelligitur. Ceterum ille etiam

scripsi pro etiam ille e codicibus Britannico et

Darmstattensi.

grandaeva] Mutuatus est hoc epitheton a Silio

(16, 124):

»4t grandaeva deúm praenoscens omina mater. «

(Conf. et not. ad §. 4).

tamen floridam] Alioquin enim non matronae

sed meretrices pietas floridasque vestes, &v9uvâ,

gestabant, quod doete probat Welckerus (in proleg.

ad Theogn. p. LXXXVIII). Tellurem vero is or

natus decebat, quem e Virgilio (Cul. 69) forsitan

lausit noster:

»Florida quum tellus gemmantis picta per herbas

Vere notat dulci distincta coloribus arva.

In sequentibus pro contexuerat complures codices

liabent contexerat, quod tamen ambiguum videri

possit.

larga ubertate] Festus: »Opis a, inquit, dicta

est conjux Saturni, Per quam voluerunt terram

- Martiani Capellae lib. I. §. 72. -

118

quae etiam coaeva ejus fuerat, adhaerebat., Quae quod nutrix Jovis ipsius,

suoque eum sustentasse gremio ferebatur, caput regis ausa est osculari. Post 73

hos candida cum sorore Sol auratus expetitur: qui mox ut coepit ingressui .

significare , quia omnes opes humano generi terra

tribuit. « Orphico (hymn. 15, 11) haec dea jam erat

Eigrjvrjv xatdyov6c. 6}ν εὐδλβοις πτεά

τε66v.

Item Macrobius (Saturn. 1, 10) tradit »eodem mense

Saturnalia et Opalia celebrari, quod Saturnus ejus

que uxor tam frugum, quam fruetuum repertores

esse credantur; itaque omni jam foetu agrorum eo

acto ab hominibus hos deos coli — Saturnumque

a satu dictum, terram Opem, cujus ope humanae

vitae alimenta quaerantur.«

ferebantur] Miror Grotium edidisse ferebant,

quum veteres editiones omnino rectius ferebantur

praebeant, atque ita etiam in Reiehenauensi, Darm

stattensi, Hugianoque codice exstet, atque Casa

lius (de prof. rit. 5. p. 111) pariter olim legerit.

Sed iterum iterumque observavi permulta apud

Grotium menda irrepsisse typographorum quidem

culpa, quae ipse (p. 344) fatetur se non omnia ob

instantes nundinas Francofurtenses correxisse.

adhaerebat] Multi enim Vestam eandem quam

Terram putabant (Cornut. 28. p. 200 Gal). Unde

Ovidius (fast. 6, 460):

»Et Tellus Vestaque numen idem est«

porroque (6, 267):

»Vesta eadem est quae Terras subest vigil ignis

utrique ;

Significant sedem Terra Focusque suam.«

Eadem docuerat Euripides (in fragm. 178 e Ma

crob. Sat. 1, 23) versibus :

» Hai yaia gijteg : ἐστίαν δέ 6^oi 6oqooi

Bgotóv xaÂσέδων, ημένην ἐν αi$égt.*

Sed confer omnino Astium ad Plat. Phaedrum

(p. 247 Steph.) et eundem in Cratylo (p. 401 f.

Steph.).

nutrix Jovis] Ennius (ap. Lactant. 1, 14) » Jo

vema, scribit, » clam abscondunt dantque eum Vestae

Eadem Albricus refert philosophus

(17. p. 519 Munck.). Cicero (de univ. 10): »Jam

vero (deus) terram, altricem nostram — custodem

antiquissimam deorum voluit esse eorum, qui intra

coelum gignerentur« (conf. not. ad §. 93).

osculari] Ausculari Manuscriptus. Vide Festum:

educandum. «

ausculari dicebant antiqui pro osculari. Gnor. —

Scioppius (in gr. philos. p. 206 Herz.): »Transit

AU in O produetam more antiquo, ut lotus pro.

lautus, plostrum pro plaustrum , cotes pro cautes*

sieut etiam contra pro 0—AU, ut austrum pro

ostrum, ausculum pro osculum, frequentissimeque

hoe faciebant antiqui.«

candida] Quae ab Ovidio (her. 18, 61) dea

candida appellatur, eadem Virgilio. (Aen. 7, 8)

» eandida Luna « est.

sorore] Martialis (9, 55, 5), et saepe Ovidius

(met. §, 5505 fast. 3, 109. 117 ; her. 11, 45)

Lunam sororem Phoebi appellat. Pluribus verbiâ

alii, ut Seneea (Oed. 234): .

»Sororque fratri semper occurrens tuo.«

Virgilius (georg. 1, 396):

»fratris radiis^qbnoxia Luna.«

Silius (8, 175):

» Lunaque fraterno lustrabit lumine terras«

et porro (16, 35): - -

»ut Phoebe stellas, ut fratris lumina Phoebem. «

Adde Propertium (2, 23, §2), Parmenidem (ap.

Plutareh. in qu. Rom. 75. p. 282), Cornelium Se

4116 Martiani Capellae lib. I. §. 75. . -

propinquare, purpurae rutilantis puniceus quidam fulgor amtevenit, et rosulenti

splendoris gratia totam aulae *ipsius curiam obstupefactis ceteris ornatibus lu

iminavit. Ast ubi primos honorati capitis radios ingressurus immisit, ipse

etiam Jupiter paululum retrogressus sub immensi nitoris lumine caligavit;

sphaerae vero orbesque, quos dextera sustinebat, veluti speculo cognati lu

minis refulsere. Juno autem diversicoloris illustris ornatibus, ac varia velut

speculo cognato gemmarum luce resplendens, candentibus serenis enituit. Erat

enim illi in circulum ducta fulgens coroma, quae duodecim flammis ignitorum

verum (in Aetna 236), et inferiorem locum (§. 77.

not.).

puniceus fulgor] Auroram designat, quae infra

(§. 116. 219) uberius describitur.- Nondum enim

ingressus erat Sol, sed »ingressui propinquabat. «

Similibus fere verbis Rutilius (itin. 1, 277):

.• • Roscida puniceo fulsere crepuscula coelo«

eandemque Appulejus (inet. 5. init.) »punicantibus

phaleris« inducit. Rosulentum praeter nostrum

Prudentius quoque dixit.

obstupefactis] Forte obseurefaetis. Vonck. (sp.

erit. p. 147) — Melius sic scripsisset Martianus, non

tamen scripsit, id quod librorum exempla docent,

neque audacior est figura quam illa, qua Arnobius

(1. p. 26) utitur: » calcabat ponti terga undis ipsis

stupentibus. « -

luminavit] E Darmstattensi et Basileensi codi

cibus pro illuminavit. Non Appulejo modo illud,

sed Martiano etiam (§. 27. 729. 901) usitatum est.

lumine] In codicibus a Grotio in margine lau

datis pariter atque in quatuor Monacensibus (C. D.

E. G.), Basileensi, Darmstattensi, Bodlejano primo,

et Cantabrigiensi legitur numine, quo recepto ver

])orum luminare et lumen repetitio evitaretur; sed

vix apta huie loco vox numen esse potest, qua

propter vulgatam servavi.

sphaerae] Hic lociis pessime ab exscriptoribus

exceptus repetitis praesertim vocibus. Lego : »Sphae

rae vero orbesque, quos dextra sustinebat, reful

sere; Luna autem diversicoloris illustris ornatibus

ac varia velut speculo cognati luminis gemmarum

luce resplendens « cet. Sie infra » quem juxta Lu

mam (ita lego) leni quodam teneroque vultu ex

fraterna fulgorem lampada resumebat.« GaoT. —

Nec Grotius locum intellexit, nec Goezius, qui

summa cum levitate conjecturam ejus in ordinem

recepit. De Junone enim sermo est, minime de

Luna. Hanc enim afficere Solis ingressus non

poterat, quia simul cum eo advenerat. Jove autem

sive aethere tacto Solis splendore Junonem sive

aërem pariter affici necesse erat. Praeterea e de

scriptione quoque Juno agnoscitur ; quam ut hic

diversi coloris ornatibus illustrem ait, supra (§.67)

zona diversicolore ornaverat.. Tautologia autem mi

nus jam offendet, postquam iteratum luminis ante

gemmarum expunxi auetoritate codieum Monacen

sium (C et G), Dresdensis, Britannici, Cantabri

giensis, Bodlejani primi, Darmstattensis, IIugiani,

aliorumque a Walthardo laudatorum.

candentibus serenis] Substantive ; sic supra :

» serena fulgentia. « Juvenalis :

— — » velut hoc dilata sereno.«

GnoT. — (Conf. §. 17. 196 not.).

ecroma] Albricus de Sole : » coronam vero ca

Martiani Capellae lib. I. §. 75. M17

lapidum fulgurabat. Quippe tres erant a fronte gemmae: Lychnis, Astrites,

et Ceraunos, quae ejus effigiem reverendam a cognitione conspicientium vi

brantibus radiorum fulgoribus occulebant. Quarum alia Cancri cerebro, Leonis

oculis altera, Geminorum fronte assumta tertia dicebatur. Aliae sex ex utroque

latere rutilabant, quarum Smaragdus una, Scythis altera, Jaspis tertia voca

pite gestabat Apollo dnodecim lapidum pretioso

rum. « GaoT. — Numeri rationem noster ipse infra

(§. 188) exponit, Solem hisce versibus alloquens :

» Bis semis perhibent caput aurea lumina ferre,

Quod totidem menses, totidem quod conficis

horas. «

Gemmarum enim numerus a Solis radiis translatus

est, qui plerumque duodecim in carminibus memo

rantur (Virg. Aen. 12, 165). Interdum etiam duo

decim radii in monumentis antiquis (Palaeogr. erit.

III. §. 296. Caylus V. tab. 2. n. 4. Passer. lucern.

I. tab. 89) pinguntur.

ignitorum] Ad stellas &λληyogi£et. Anaxa

goras enim sidera ignitos lapides vocabat : sic lib.

II: » eademque saxa stellas appellans«, ut in MS.

meo legitur : quamquam non reprobem, imo prae

feram illam lectionem quae in vulgatis, stelas, id

est columnas. Et in Geometria: »interstinctum cy

lindris gemmantibus pavimentum. « Gnor. — Pro

ignitorum alii quidem ignotorum habent; sed male.

Imitatur enim noster Claudiani (de laud. Stil. 2, 92)

hunc versum :

»Et vario lapidum distinetas igne coronas.

Unde simul patet ignitum hoc quidem loco nihil

aliud significare quam splendorem. De Ariadnes

coroha si sermo esset, omnino astra intelligere

liceret.

fulgurabat] Sic Dresdensis, Reichenauensis et

Cantabrigiensis pro Grotiano fulgorabat.

tres] Quater ternas recenset. gemmas, ut anni

tempestates simul et menses indicentur. Erant pro

fuerant reposui e Basileensi eodice. In fronte au

'tem ponit gemmas aestatem repraesentantes, quia

tum vires Solis maximae; simulque, nt videtnr,

quia non Aegyptiorum modo (Porphyr. antr. nymph.

24, pag. 22 Goens.) verum Atheniensium ètiam

Olympicusque annus a solstitio aestivo initium

ducebat. -

Jychnis] Martianus Solis coronam duodecim

gemmarum quadripertito ordine describens eandem

cum Tertulliano (de spectae. 9 f.), Isidoro (etym.

18, 41, 1. p. 402 Arev.), et Corippo (de laudib.

Justini l. 1 ) colorum rationem secutus est. Dat

siquidem aestati Lychnitem, Astritem, Ceraunom,

ignei coloris gemmas, quaeque idcirco a lucerna,

ab astro, a fulmine nomen sumsere. AleANo. (tab.

IIeliac. p. 69).

vibrantibus] Quamvis Grotiana lectio vibrantes

(nimirum gemmae) defendi possit; praetuli tamen

illam, quam codices habent Darmstattensis, IIu

gianus, et teste Cortio Guelferbytanus.

Cancri] Zodiaci signa intelligenda esse apparet,

et quidem ea, quae aestivis mensibus, Junio, Julio,

Augusto, praesidere ex tabula mea (palaeogr. erit.

III. §. 520) disces. Cancro Maerobius etiam (Saturn.

1. 17) aestatem denotari docet (conf. Hygin. astron.

1, 7, p. 532 et 4, §, p. 467 Munck.)

ex utroque] Respondent Smaragdus Majo, Scy

tliis Aprili, Jaspis Martio, et ab altero latere IIy

acinthus Novembri, Dendrites Oetobri, Heliotro

pius Septembri. Smaragdis Ovidius quoque (met.

2. 24) Phoebi solium.lucere finxit.

M 18 Martiani Capellae lib. I. §. 75.

batur. Inter quarum virorem foeta mari per lumina coruscatus fronti quaedam

interioris suavitas resplendebat.

utrinque cómpacti.

Hyacinthos, Dendrites, etiam Heliotropios

Qui lapides coloribus suis terras ratis temporum vicibus

herbidabant: quos ei ad obsequium numinis recurrentis Ver dicebatur et Au

ctumnus munere contulisse. Posterior autem pars coronae Hydatide, Adamante,

inter quarum] Totum hunc locum partim ex

conjectura, partim ex variantibus lectionibus et MS.

sic restituo : »inter quarum virorem et foeta mari

Humina coruscans fronti quaedam interiori suavitas

respléndebat Hyacinthos, Dendritis etiam « cet. Hya

cinthorum mentionem habes apud Marcellum in re

sponsis, cujus fragmentum citatur de auro arg. l.

Seja ab herede §. 1. Sed et apud Plinium et in

Apocalypsi. Dendritidos gemmae meminit Plinius.

Forte tamen hic foeta passive dixerit pro mata.

Gaot. — Quamvis obseurus locus sit, hoc tamen

certum est, sequentes auctumni gemmas huc re

ferri non debere, quod Grotius opinatus esse vide

tur ; concidunt igitur jam eam ob causam ejus com

jecturae, quibus omnino abstinendum erat in loco

tam* corrupto, ut quam plurimae pariter pateant cor

rigendi viae. Sed ne codices quidem multum sub

sidii praebent. Neque enim per abesse potest,

licet in solo Reichenauensi id invenerim ; neque

fonti pro fronti ex Darmstattensi, Reichenauensi,

et Guelferbytano reponere ausim. Unum illud feci,

ut pro Grotiano coruscat e Bongarsii et Darmstat

tensi codice reciperem coruscatus, quod sive pro

nominativo participii absoluto, sive pro genitivo

substantivi verbalis acceperis, aliquatenus certe

cum reliquis coibit.

virorem] Virides gemmas verno tempori ad

scribit: Smaragdum scilicet, Scythidem et Jaspidem.

Smaragdi color viridis notus omnibus ; de Scythide

patet ex eodem Martiano, qui alibi »Seythidis vi

recta « nominat ; — dilutiori colore sunt Jaspides.

AI»AND. (tab. IIeliae. p. 68). — » J'irides Smaragdo

loricas « dixit Claudianus (laud. Stil. 2. 89), ut

Lucretius (2, 804):

» Inter caeruleum virideis miscere Smaragdos. «

Viror Appulejo et serioribus idem est quod viri

ditas , eodemque pertinet mari foeta ; mare enim

viride, unde infra (§. 78) Neptunus »maritima sem

per inundatione viridiora dicitur.

Afric:umnus] Auctumni gemmae in Solis corona

dicuntur a Martiano Hyacinthus, Dendrites, He.

liotropios. Hyacinthum coerulei coloris esse testà

tur Isidorus, violacei Plinius, dilutioris tamen,

quam sit in Amethysto. At Solinus c. 35 id quan

doque evenire asserit, quia ea gemma vitiis non

parce obnoxia; pingi enim nitore coeruleo, quum

Flucticolor ab eodem Martiano

alibi dicitur. Heliotropius vero teste Plinio porra

inculpabilis est.

ceum prae se fert colorem sanguineis venis distin

ctuin : vülgo dicitur Diaspro. Quis sit Dendritidi

color, haud facile invenio. Scio quandam hujusce

gemmae speciem ab eodem Plinio appellari albam,

ac, ni judicii fallor, varietatem, quae Auctumno as

signatur, indicare voluit variis hisce gemmis Mar

tianns. Potiorem tamen locum coeruleo dedit co

lori, qui purpureo affinis ; ac Auctumnus ipse appel

latur ab iIoratio •purpureo varius colore.. *Ad

livorem uterque vergit. ALEAND. (tab. Hel. p. 69).—

Hyacinthi tria genera descripsit Marbodaeus (17.

p. 12 Gorl.).

coronae] Perperam corona apud Grotium. Me

liorem lectionem codices habent Reichenauensis,

Martiani Capellae lib. I. §. 78. 1M9

et Crystallo lapidibus alligabatur. Hos enim Hiems undosa genuerat. Ipsius

vero divi auro tinctam caesariem comasque crederes bracteatas. Facie autem

Darmstattensis, Dresdensis, Bongarsii et Hugii.

Coronae enim pars lapidibus alligabatur.

Hydatide] Hydatis, seu Hydratis (ut alii legunt)

ab aqua nomen habet. Estne ea, quae Plinio et

Isidoro Enlydros dicitur? Ille candidam esse per

hibet; hic ita loquitur libro 16 orig. c. 13: »En

hydros ab aqua vocata, exundat enim aquam, ita

ut clausam in ea putes fontanam scaturiginem«,

quae verba ex Solino desumpsit extremo cap. 40.

ALEAND. (l. l. p. 68).

hos enim] Vonckius (in spec. crit. p. 80) hos ei

legere jussit, sed non necessarium. Genuisse eas

gemmas hiems dicitur, quia ex aqua videntur esse

congelatae, quam speciem prae se ferunt crystalli.

Unde Propertius (4, 5, 52) » Crystallum aquosam «

appellat; Claudianus autem multis epigrammatibus

lusit in crystallum, quorum unum subjeci :

»Sollers lusit hiems imperfectoque rigore

INobilior vivis gemma tumescit aquis« ;

quo poëta Graeca epigrammata (anthol. 4, 18, 2

et 5) imitatus esse videtmr. Plura dabunt Plinius

(57. 2. 9) et Seneca (nat. qu. 3. 25 f. p. 753

Lips.). Probe igitur noster causali particula enim

usus est, quo magis pateret, cur posterior coronae

pars illis insignita esset gemmis. Sicut enim prio

rem aestati tribuerat, ita posteriorem hiemi ad

signavit.

bracteatas] Sic infra: »cujus sonorum (malim

honorum; quamquam de musica seu harmonia sermo)

caput auri coruscantis bracteis comebatur. « Gnot.

— Bractea tenuissima lamina cujuscunque metalli.

Bracteatus, braetea obductus. Apud Senecam epist.

41 »leo bracteatus « dicitur ornatus bractea. Haud

secus atque Ammianus Marcellinus libr. 14: »statuas

auro curant imbracteari« ; et libro 17: »facis imi

tamentum in figura aereum, itidem auro imbractea

Ita Si

donius libro 2. epist. 10 »bracteatum lacunar« et

tum, velut abundanti flamma candentis.«

1. 8. ep. 8 »gestatorias bracteatas. « Martianus Ca

pella » comas bracteatas. « STEPII. (ad Saxon. p. 174)

— Addere poterat , » malum bracteis inauratum«

apud Appulejum (met. 10. p. 737 Oud.), » auri

bracteas apud Plinium (53, 3, 19), et » auri co

ruscantis bracteas « apud nostrum (§. 909). In la

pidum quoque inscriptionibiis (Grut. 1074, 12)

collegii bracteariorum et inauratorum mentio fit.

Eosdem memorat Firmicus (astron. 8, 16). Per

metaphoram Seneca (epist. H 15. p. 632 Lips.) bra

cteatam felicitatem appellat eam, quae videatur tan

tum felicitas esse.

facie] Albr. de Sole : »Iste pingebatur specie

impuberis juvenies, nunc facie puerilis, nunc ju

venili, semper imberbis, nunc autem in eana di

versitate apparentis.« Macrobius : »Item Liberi pa

tris simulacra partim puerili aetate, partim juve

nili fingunt, praeterea barbata specie, senili quo

que, uti Graeci ejus quem Ba66agécz, item quem

Bgu6ëcz appellant, et ut in Campania Neopolitaui

celebrant 'H3ajva cognominantes. « Gnor. — Tres

anni tempestates Martianum significare censet Ges

nerus (ad Orpb. p. 229); nec pluribus olim annum

coiistitisse alio loco (palaeogr. crit. §. 668. 771)

docui. Attamen magis propensus sum ad reeipien

dam eam interpretationem, quam Cuperus (in IIar

pocr. p. 76) dedit, videri nempe Martianum tem

pus matutinum, meridiem, et vesperam designare,

quibus Solis vis ac potestas valde immutetur. Quae

conjectura etiam iis confirmatur, quae de Sole

oriente ad sequentia observo.

120 Martiani Capellae lib. I. §. 76.

mox ut ingressus est, pueri renitcntis, incessu medio iuvenis anheli, in fine

senis apparebat occidui: licet duodecim monnullis formas convertere crederetur.

Corpus autem ejus flammeum totum, pennata vestigia, pallium coccineum, sed

auro plurimo. rutilatum. Sinistra autem manu clypeum coruscantem , dextera

in incessu] Ita Basileensis codex, Darmstattensis,

et Bongarsii. Omissum in editis est in.

duodecim] Singulis horis illi forte volebant,

qui in formas duodecim converti eum censuerunt;

nisi potius duodeeim Zodiaci signa sint inteliigenda,

quia aetates, quas quatuor facit Macrobius (1, 18),

ad anni.tempora idem refert. Nam postquam do

euerat Liberi patris simulacrum partim puerili ae

tate, partim juvenili, praeterea barbata specie se

milique ore effictum fuisse, addit: »Hae autem ae

tatum diversitates ad Solem referuntur, ut parvulus

videatur hyemali solstitio, qualem Aegyptii pro

ferunt ex adyto die certa, quod tunc brevissimo

die veluti parvus et infans videatur: exinde autem

procedentibus augmentis aequinoctio vernali similiter

atque adolescentis adipiscitur vires, figuraque ju

venis ornatur ; postea statuitur ejus aetas plenis

sima effigie barbae solstitio aestivo, quo tempore

summum sui consequitur augmentiim. Exinde per

diminutiones dierum velut senescenti quarta forma

deus figuratur.« Cvren. (IIarpocr. p. 76. 77). —

Quae quamvis docte disputaverit vir egregius, ad

denda tamen haec esse videntur : Porphyrius (in

epist. ad Anebon. ap. Jambl. atque etiam ap. Euseb.

praep. ev. 5, 6. p. 198) de Aegyptiis quaerit: » quae

tandem ratio excogitari potest, quod eundem Solem

commemorant vel ex limo emergentem, vel loto in

sidere, vel navigio provehi, vel singulis horis formam

commutare, ac varios per singula Zodiaei signa vultus

inducere? « Ad quae respondet Jamblichus (myst.

7, 3. p. 152 Gal.): »Solem secundum Zodiaettm

figurari et formas mntare xcz{9* &gav τοῖς όημι6ι

διασημαίνων. « Adde quae Orpheus apud Macro

bium (Sat. 1, 18) de hac Solis commutatione canit.

Eundem singulis horis mutari Solis faciem credi

disse ex iis patet, quae (ibid. 1. 21) de tauro Soli

sacro narrat »insigni miraculis convenientibus na

turae Solis« qui »per singulas horas mutare colores •

affirmetur (conf. Palaeogr. crit. III, §. 506, ubi

add. Xenopl. mem. Socr. 4. 5. 4).

pennata vestigia] Corrumpere et hunc Martiani

locum tentabat Vonckius substituens (in spec. crit.

p. 147) »per rata (aut stata) vestigia. « Licet enim

alii alas Soli a tergo affixerint (Palaeogr. crit. IV.

§. 770. Cuper. Harpocr. p. 34); in quadam tamen

patera (in Causei museo Rom. 5, 49, 5. Graevii

thesaur. V. 320) Apollo sive Sol ejusmodi pen

natis pedibus pictus est. Adde nostrum infra (§.

578. 579). Yestigia autem dici pro pedibus con

firmat Barthius (ad Stat. 2. 11, p. 234).

rutilatum] Intextum erat aurum. Haec ideo an

notamus, ne quis diversitate colorum ad corrigen

dum aliquid moveatur, ut videmus nihil non sibi

indulgere homines otiosos , lauream ex quovis mu

staceo quaerentes. BAnth. (advers. p. 561).

clypeum] Hunc Soli Ovidius quoque tribuit

(met. 15. 192):

»Ipse dei clypeus, terra quum tollitur ima,

Mane rubet« — — —

nec qui Abraxam in gemmis mecum pro Sole ac

cipiunt (pal. crit. III. §. 124, 460, 566; IV. 697),

Etiam in numo Chal

cidis Syriae (Vaillant. nnm. Gr. Commod. p. 86)

Sol conspicitur sinistra clypeum et hastam tenens;

hoc attributum mirabuntur.

Martiani Capellae lib. I. §. 77. 121

ardentem facem praeferebat; calcei vero similes ex Pyropo. Quem juxta Luna

leni quodam teneroque vultu ex fraterna fulgorem lampade resumebat. Post

hos admissi fratres Jovis, quorum alter maritima semper inundatione viridior,

alius lucifuga inumbratione pallescens. Ia capite uterque dominandi sertum

pro regni conditione gestabat. Nam unus albidi salis instar candidum atque

spumarum caniciei concolorum, alter ebeneum ac tartareae noctis obscuritate

furvescens, qui quidem multo ditior fratre, et semper eorum, quae gignuntur

ex terra, conquisitionibus opulentus: alius vero propter molem elationemque

ejnsdemque Cartarius (imagini dei dei, Venet. 1580,

p. 62) una cum lyra et sagittis meminit ex Servii

loco (ad ecl. 5. 66), ubi tamen in vulgatis exem

plaribus gryphen vel gryphemaeum legimus.

facem] Cereri quidem, Dianae luciferae, Bac

cho, Cupidini, Hymenaeo, Hecatae et Furiis faces

tribui notissima res est: rarae autem Solis imagi

nes sunt, in quibus, ut in Probi numo (Rasche

lex. IV. 2. p. 1551), facem gerit. Alias collegit

I. Fr. Meyer in commentatione de diis ac deabus

δαδοῦχοις (Francof. ad M. 1790) p. 18 sequ.

Luna] Ita codices Britannicus, Cantabrigiensis,

Darmstattensis, et Hugianus recte habent, non Lu

nam. De alieno ejus lumine confer Plutarchum (de

placitis philosoph. 2, 28. p. 891 ; de facie Lunae

p. 929), Maerobium (in somn. Scip. 1, 19. p. 101

Zeun.) et superiorem notam (ad §. 73).

lampade] Ita codices Monacenses (B. C. D.

E. G.), Britannicus, Cantabrigiensis, Darmstat

tensis, Basileensis, Hugianus, et teste Cortio Guel

ferbytanus pro lampada, quamquam lampada pro

lampas etiam in usu fuisse constat. Lampadem

Solis jam supra (§. 29) noster dixit, ut Phoebeam

lampadem Virgilius (Aen. 3. 657).

caniciei]. Sic Darmstattensis omnino rectius

quam Grotius, qui caniciem edidit. Concolorum

pro eoncolor dixit qt.infra (§. 659 f.).

ebeneum] Grotius habet hebenum, codex Dres

densis hebemeum , Darmstattensis, Britannicus et

Cantabrigiensis ebemum, sed praetuli lectionem,

quam Monacenses (B. D. E.) suppeditarunt. Quamvis

enim hanc vocem alibi frustra quaesiveris, vix tamen

rectius ab ebeno adjectivum formare poteris. Magis

certe placet, quam ebeninus.(in vita S. Dunstani

ap. Cangium). Conf. notae inferiores (156, 223).

furvescens] Aliam leetionem fervescens e Guel

ferbytano Cortius affert ; sed ebenum et nox cum

hac lectione vix conciliari poterunt. Retinui igitur

furvescens ut candido Neptuni oppositum. In Darm

stattensi a prima quidem manu scriptum orat fer

vescens, sed correctum furveseens.

ex terra] Haud supervacanea mihi visa haec

verba sunt, quae ex Hugiano codice inserui. De

Plutone enim sermo est, de quo Cicero (N. D. 2,

96): »Diti patri — qui Dives ut apud Graecos

IIλούτων, quia et recidant omnia in terras, et

oriantur e terris. •

opulentus] Phurnutus : IIλούτων δè èxÂ»j9r),

διὰ τὸ πάντων όντων φ9αρτῶν, μηδόν είναι

δ μή τελευτ&τον εἰς αὐτὸν κατάγετων xai

aëro5 xtîua yivstat. Gror. — Locum Cornuti

reperies in Galei opusculis (p. 145). Sed operae

pretium erit Romanum eonferre poëtam (Claudian.

de raptu Proserp. 1, 20) canentem:

422 .

Martiani Capellae lib. I. §. 81.

81 corporis renudatus, ac despuens divitias oppressione quaesitas. Verùm utrique

diversa conjux: nam hic nudus omniumh. nutricem deorumque hospitam secum

ducit; ille puellam accessibus gratulantem, quae ita plerumque frugem ex

- poscentibus tribuit, ut magni numinis vota sint eidem redhibere centesimam.

82 Dehinc admissi Tonantis ipsius filii. Inter quos primus quidem ruber iuvenis,

ac vorax omnium sititorque etiam sanguinis gradiebatur, Alter suavis'et comis,

»Di, quibus innumerum vacui famulantur Averni

J'ulgus iners, opibus quorum donatur avaris

Quidquid in orbe perit« — — — — —

Confer Platonem (in Crat. p. 405 Stepb.), Dio

dorum (3, 49 et 77), scholiasten ad Aristophanem

(Plut. 757), Ovidium (met. 4, 140), et Phaedrum

(4, 11, 1). Posidonius quoque apud Strabonem

(3. p. 147) ait, »non tantum terram esse divitem,

sed infra terram etiam opes esse conditas , quippe

non Hadem, sed Plutonem ibi habitare. «

despuens] Britannicus quidem codex, Canta

brigiensis, Basileensis, et Monacensium unus (C),

Guelferbytanus etiam teste Cortio dispuens habent;

sed nostra lectio, quam etiam codices Darmstattensis

et Hugianus praebent, omnino melior est, quando

quidem mare namfragorum homa despuit ad litus.

verum] Codex Hugianus fuerat ; male. Oppo

nuntur enim haec antecedentibus, ubi Neptunum

pariter ac Plutonem diadema gestare dixerat, quam

vis diversum; conjuges autem omnino diversas

utrumque habere ait.

hospitam] Neptuni conjux aliis Amphitrite, aliis

Venilia, aliis Salacia appellatur; quarum ecquam

Martianus intellexerit, non decernam; illud tamen

perspicuum est nostram pariter atque illas maris

vel aquae personam. gerere, quam nutricem on

mium ait eodem sensu quo Tliales anteque eum

Homerus

32x£avöv τε δsóv y£v£6tv xai μητέρα Tn9òv

(Plat. Theaet. p. 1323 Cratyl. p. 402 Stepl.);

Tethys enim Platoni (Tim. p. 40) quae Ciceroni (de

univ. 11) Salacia. Hospitam autem deorum appellat,

quia sidera deos esse censet (§. 811), quae mare

in occasu recipere hospitiumque iis praebere videtur.

gratulantem] Verbo gratulari noster pro lae

tari sive gaudere (§. 107 f. 695 f.) utitur: sed hoe

loco laetificantem significare videtur.

centesimam] Fulgentius: »Proserpinam vero quasi

segetem voluerunt, id est terram (lege terrae) ra

dicibus proserpentem, quae et éxdtm Graece di

citur; £xc.tóv enim Graece centum sunt, et ideo

hoc illi nomen imponnnt quia centuplicatum Ceres

(melius esset seges) proferat fructum. « Ovidius :

» Obrue versata Cerealia semina terra,

Quae tibi cum magno foenore reddat ager.«

Capella alibi : » cujus satio centesimo messis iner&i

mento foeneratur. & Gnor. — Isidor. orig. 14, 3:

• Glebis ita praepinguis, ut jacto ibi semine incre

mento paene centesimo fruges nascantur.« Goez. —

Centesimam teste Cortio Guelferbytanus codex, et

teste Federo Britannicus, Bodlejanus primus, et

Cantabrigiensis, Monacenses praeterea (B. C. E. G.),

Hugianus et Basileensis habent, scil. partem; vulgo

eentesima, quod pro accusativo plurali neutrius ge

neris habuisse videntur; sed minus commode.

ruber] Cantabrigiensis »juvenis rubens. « De

Marte, Jovis filio, sermo est, cujus Planetae etiam

tribui illum colorem supra (§. 44) vidimus.

sititor] Sic antiquiores editiones omnes, pariter

atque codd.Basileensis et Darmstattensis; apud Gro

Martiani Capellae lib. I. §. 82. M925

falcem dextra, laevaque gestans cratera somnificum, ac pronus in petulantiam

ferebatur. Hujus gressus incerti, atque olacis temeti madoribus implicati. Post 85

hos duorum una quidem germanaque facies; sed alius lucis sidere, opacae

noctis alius refulgebat. Dehinc quidam roboris inauditi et expavendis semper 84

tium est sitior, typographorum incuria, ut videtur;

quam tamen solita cum negligentia Walthardus et

Goezius secuti sunt. Accuratiores certe fuerunt

Appuleji (met. 1. p. 16 Oud.) interpretes, nisi quod

male • sanguinis sititorem • Plutonem interpretati

sunt, qui neutiquam Jovis erat filius! Facile etiam

ex addito verbo gradiebatur Martem Gradivum ag

noseere potuissent. »Sanguinem sitire « non modo

Martiani popularis Arnobius (1, p. 13), sed etiam

Cicero (Phil. 5, 7) dixit, notaque ex Justino (1,

8 f.) vox est Tomyridis ad caput Cyri abscissum:

»Satia te sanguine, quem sitisti. « Martem autem

simili cognomine invocat Orphicus (hymn. 64, v. 4):

aiuatv àvògoqoövφ χαigaov!

comis] Correctum quidem in codicibus Bodle

jano primo et musei Britannici comes; sed ab im

prudentis cujusdam manu. Comis enim oppositns

est sanguinis sititori, et infra (§. 451) Bacchus

»facetior« dicitur deorum, quemadmodum apud Vir

gilium (Aen. 1, 734) »laetitiae dator«, et in epi

grammate Graeco (2, 47, 25. p. 515 de Bosch.)

èyeQ6vyéλως. -

falcem dextra] In MS. »faeiem« : vide an »fa

. cem •, de Baccho enim sermo, cujus in festis faces

usitatae, unde 4uövv6oc λαμπτης itemque qoav

6τήguoc dictus. Faleem tamen ferri potest pro eo

quo vineae putantur. Si vero Albricum sequimur,

cui semper quam conformissimns Martianus, quod

'ex diligenti collatione facile patet, videatur » race

mum« legendum. GnoT. — Facem (Baccho) tribuit

Martianus' Capella: » alter suavis et comis facem

(aliae tamen editiones faleem, quae non male Bac

cho convenit, exhibent) dextra — gestans. • CUPEa.

(in Harp. p. 95) — Facem Grotius et Cuperus

legi jubent. Goez. — Quantopere falsus Goezius

sit, ipsa illorum verba docent; neque in textum

recipere debebat facem. Omnem dubitationem remo

vent Tibulli (1. 4. 7) versus:

» Sie ego: tum Bacchi respomdet rustica proles,

Armatus curva sic mihi falce deus« ;

Osiridi quoque idem (1. 7. 34) falcem tribuit, vine

aticam nimirum sive vinitoriam, cujus saepe men

tio fit apud rei rusticae scriptores (Cato r. r. 11.

4; Varro 1. 22. §; Colum. 4. 25). J'inisatorein

Dionysum appellat Accius (apud Macrob. Sat. 6. 5).

olacis] Verbum *est insolens, nunc söoόμον

(ut libro secundo » acerram olacem«), nunc oόςοα.

Glossa Isidori: »Olax,

olidus. • GnoT. — Similes in AX desinentes voces,

μον (ut hic) significans.

vigilax, mentax, crepax, loquax, Bartliius (advers.

p. 1648) collegit. Martiani popularis (Arnob. 5.

p. 119) eundem Bacchum similiter »faeculentae

hilaritatis datorem« appellaverat.

madoribus] Codex quidem Cantabrigiensis »odo

ribus «5 sed praetuli vulgatam lectionem. Madoribus

implicatum ait, ut madidum simul et infirmis sive

impeditis gressibus incedentemr significaret.

opacae noctis] Primam vocem e Hugiano codice

supplevi. Nota est fabula de alterna Castorum morte

(Hom. Odyss. 11, 502. Virg. Aen. 6, 421. Ovid.

fast. §, 747. Sil. 9, 295. Lactant. 1, 10). *

- expavendis] Sic teste Cortio in Guelferbytano.

Edit. exstirpandis, sed » adversitates exstirpare «

quis dixerit? Cave tamen ita accipias, quasi ex

16 *

124 Martiani Capellae lib. I. §. 84.

adversitatibus praeparatus. Sed ejus miros lacertos rictusque Cleonaeos limis

Juno cernebat. Quin inter eos decernentes feminae: quarum una virgo fere

paverit Hercules adversitates; sed ipsas dixit expa

vendas, utpote maximas, saevissimas; ad quas ta

men ille bene praeparatus accesserit. Pro praepa

ratus Dresdensis codex habet' paratus, sed prae

tuli compositum, quo noster saepe pro simplici

utitur. -

lacertos] Lacertosum et torosum Herculem a

poëtis appellari, Burmannus (ad Ovid. V. II. p.

1023) pluribus docuit exemplis.

rietusque Cleonaeos] Infra quidem rietus leonis

dixit ; sed alio, ni fallor, modo, quam hic rietus

Cleonaeos, a leone Cleonaeo, qui et Nemaeus,

cujus exuviis ovabat Hercules. An ergo amictus?

an rictus est ἐπισκένιον, ut est in glossario?

'Eru6xóvuov vero generaliori significatu pellis su

perpendens, quasi ἐπι6xv%ιον, ut volunt etymolo

gici, Gnor. — Cleonaeos rictus qui a gloria deri

vamt, nae illi suae in hoc genere litterarum incu

. riosi sunt. Est enim leo ille dictus a loco Cleo

naeus, in quo ab Hercule devictus est. Valerius

Flaccus lib. 1 ;

— • Cleomaeo jam tempora clausus hiatu

Alcides« — -

Vestitus enim pellis leonina erat Herculi. Lucanus

lib. 4: -

»Ille Cleomaei projecit terga leonis ,

4ntaeus Libyci. «

Ausonius Eidyll. 19 :

»Prima Cleomaei tolerata aerumna leonis. «

Idem lib. 5 epigr. 75 :

»Rura Cleomaeo nunquam temerata leone.•

Ejusdem meminerunt Claudianus 4 in Rufin. et

Papinius. BAnth. (adv. p. 1256 et 1508).

limis] Se. oculis, ut apud Terentium (Eunucl.

3. §. 53): »ego liinis specto« ; licet pro nominativo

etiam accipi possit, ut apud Ammianum est (20. 9)

» limibus oculis. « Multi quidem codices a vulgari

hac lectione recedunt et sublimis substituunt, ut

Leidensis (Munck. ad Hyg. p. 74 s. 83 Stav.),

Basileensis, Darmstattensis, Bodlejanus, Dresden

sis, Hugianus, et inter Monacenses duo (C et G);

unde et Goezius sublimis edidit; sed nemo ignorat

quanto Herculem odio prosecuta sit Juno et quan

topere ei inviderit (IIesiod. theog. 315. Ovid. her.

9, 8, 11; met. 9, 256. 260), ita ut novereae no

men meruerit (Sil. 2, 478. 3, 91); quae quum mi

ram Herculis speciem videret, profecto melius li

mis cernere dici a Martiano potuit, quam sublimis,

quod nihili hoc loco et admodum frigidum cogno

men fuisset.

quin inter] Si quis literarum transpositioni et

audaciori conjecturae locus, legerem: »Sequuntur

eos decentes feminae. • Sequuntur ex elementorum

μετω9£6st. Decentes vero eo modo, quo saepe

in MS. descendentes pro decentes , conscendentes

pro concedentes invenimus, quod et ego saepe in

Martiani collatione expertus sum. Gnor. — In libris

scriptis nihil reperi, quod interpreti adjumento esse

possit, nisi quod Darmstattensis codex quin pro

quis, quod in editis legitur, multo melius habet.

Quamvis enim inter codices Monacenses tres (B.

D. E.) ante quis copulativam et addant; non minus

tamen obscurus manet locus, qui licet corruptus,

vario certe modo emendari potest. Quapropter ni

hil praeterea in contextu mutandum duxi, donee

codices forte reperiantur meliora nos edocentes.

Ceterum decernentes pro certantibus aceipio. Diana'

enim et Venus prorsus sibi sunt contrariae. Ita

armis decernere dicit Vellejus Paterculus (2, 118.

p. 560 Burm.) pariter ut Virgilius (Aen. 12, 709)

Martiani Capellae lib. I. §. 85. 125

batur: alia generationum omnium mater: illi arcus cum pharetra, huic rosis

decussatim vinctis sertata contextio. Quam et conspicere nitentem, et fantem

audire dulces illecebras, et attrahere fragrantissimi spiritus halatibus redolen

tem, et osculis lambere, et contingere corpore, ejusque velles cupidine su

spirare. Quae quidem licet amorum voluptatumque mater omnium crederetur:

tamen eidem deferebant pudicitiae principatum. Cum his grata Ceres, admodum

gravis femina, alumnaque terrarum ac nutrix mortalium, videbatur. Quidam

» cernere ferro • seripsit, et Lucretius (§, 593) »bel

lum magnis de rebus inter se cernere certant. •

generationum omnium] Venerem intellige eam,

quam Genitricem a Romanis appellatam esse, tam

scriptores veteres testantur (Dio Cass. 49. p. 599.

Reim. Appianus II. p. 470 Steph. Macrob. Saturn.

1, 12. Plin. 7, §, 59. 8, 41, 64. 55, 4, 9. 55, 12,

45. Sueton. in Caes. c. 61. 78 et 84), quam

lapidum tituli (Grut. 228, 5. 1012, 5. Murator.

38, 4 et 5. Gud. 59, 3) et numi (v. Rasche II,

1. p. 1558. V, 2. p. 897). Egregie describitur

prae ceteris ab Ovidio (fast. 4, 95) aliisque poëtis

tam Latinis (Lucret. ab init. Stat. silv. I, 2, 182.

Senec. Hippol. 469), quam Graecis (Stobaeus in

eel. 1, 10. p. 268 sequ. Heer).

rosis] Rosam, scribit Pausanias, Veneri esse

cum myrto consecratam et Amorum in eam dominii

meminit Anacreon. BAnTii. (advers. p. 1256).

vinctis] Grotius vinculatis : codex Dresdensis

junctis. Guelferbytanus, Britannieus, Cantabrigien

sis, Monacenses (C. G.) Basileensis, Darmstatten

sis et Bongarsianus melius vinctis , quod recepi.

decussatim] Codices Monacenses duo (C et E),

Reichenauensis, Darmstattensis, et Britannicus uno

S scribunt, fortasse quia a decus derivarent, ut

esset decenter sive ornate (Cang. h. v. et voce de

cussare); Martiano tamen significare nexionem cru

cis instar factam ad imitationem signi X ex supe

riori loco apparet (§. 57, ubi conf. notam nostram

et Baldum ad Vitruv. p. 55).

fragrantissimis] Ita teste Cortio in- Guelferby

tanis, quod, quia redolentem j*praefero

lectioni, quam Hugianus, Darmstattefisis, et Mona

censes (C. D. E. G.) praebent, flagrantissimis. Ser

vius enim (ad Aen. 1, 456) subtiliter distinguens:

» quotiens incendium •, inquit, »significatur, quod

flatu alitur, a flamma pcr L dicimus flagrat; quo

tiens odor, qui fracta specie major est, per R

dicimus fragrat« (add. Claudian. in primo cons.

Stil. 470 ibique Bnrm.).

pudicitiae] Conf. Propertii (2. 23. 89) versus :

»Ipsa J'enus, quamvis corrupta libidine Martis,

Num minus in eoelo semper honesta fuit?«

' Duas Veneres coluisse veteres, alteram coelestem,

sive Uraniam, alteram Vulgivagam s.IIcâvêruov, no

tum est (Plat. Conv. p. 180. 185 Steph.), quarum

priorem hic significari apparet. Romani quoque

praeter vulgarem finxerant Vertieordiam (Pausam.

9, 16, 2. Jul. Obsequ. de prodig. 97), quo facilius,

ut Valerii Maximi. (8, 15, 12) verbis utar, »vir

ginum mulierumque mentes ad pudicitiam conver

terentur « (conf. Ovid. in fast. 4, 160 et nostrum

infra §. 144).

grata Ceres] Cortius in Guelferbytanis legit:

»Gratiae et Ceres « ; sed minus placet. Grata enina

Ceres dicitur ob beneficia in humanum collata genus.

M926 Martiani Capellae lib. I. §. 87,

etiam claudus faber venit: qui licet crederetur esse Junonius, totius mundi

ab Heraclito dictus est demorator. Tunc etiam omnium garrula puellarum, et

contrario semper fluibunda luxu, levitate permix desultoria gestiebat.

alumnaque] Orphicus (hymn. 59, 2, 5) »Xep/v)

4.jpurjteg — πλοντοδότεuga — xravtoόότειρα.•

Et apud Diodorum (1, 12) dicitur: »I% μήτεg

πάντων 4rjuryteg rr^ovtoόότειga. « Alumna

cnim non solum quae alitur, sed etiam quae alit,

est. Ita Italiam »terrarum alumnam « dicit Plinius

(5, §. Conf. et viros doct. ad Appulej. II. p. 446.

III. p. 425. Oud.).

Junoniw] Guelferbytanus quidem codex teste

Cortio •Jiºnis· liabet. Sed melius dixit Martianus

Junouium, videlicet Junone matre matum. Unde

Ovidio (met. 4, 175) quoque Vuleanus audit » Ju

nonius« (conf. Hesiod. theog. 927. Lucian. de sa

crif. p. 72 Bip. Hygin. fab. pr. p. 9 Munek.).

demorator] Id est retentor et ligator, sive for

mator totius mundi. Gloss. (cod. Monacens. D.). —

Nihil enim in rerum natura sine igne constat. Unde

et IIeraclitus ex igne constare omnia asserebat.

Vulc. — Lege devorator. Rerum enim ortum et in

teritum ad ignem referebat IIeraclitus, unde eum

infra ardere fingit. Interitus meminit divinus Ari

stoteles, phys. acroamatum lib. II: ágreg 'HQdxXeu

τὸς φη6tv. άπavta yivs69ai ποτε τέg. De

ortu innuit Varro, ubi ignem ab ingenendo derivat.

Utrumque refert Cicero lib. III. de nat. deor. GnoT.

— Democrator, ita lego pro demorator vel devo

rator, quod malebat Grotius tum admodum adoles

cens. Nam Cleanthes. apud Ciceronem IV. 41 acad.

quaest. Solem dixit dominari et rerum potiri. FAbruc.

(bibl. Gr. I. p. 802) — Goezius Grotio adstipu

latus, in textum, quod pejus erat, recepit devorator.

Poterant quidem alium Martiani locum (§. 876) ubi

» levorante Mulcibero « legitur, in usum suum con

vertere eoque conjecturam illam firmare 5 ego tamen

Quam

assentior eo magis glossae et Vulcanio, quo eer

tius compertum habeo, nullum ex omnibus codi

cibus a vulgari lectione recedere. Quid? quod se

riori aevo demorare dicebant pro regere , id quod

verba docent chronici Novalicensis (ap. Cang.): »De

móravit abbatiam suam decem annos cum omni

moderatione aequa.«

laudat ; sed eo potius loco eum (N. D. 2, 15) in

spicere debebat, quo, Cleanthis verba referuntur,

Grotius quidem Ciceronem

quippe qui distinxisse dicitur »inter ignem, qui

adhibeatur ad usum atque ad victum, et eum qui

corporibus animantium contineatur. « Illum »com

sumtorem omnium « esse contendit: hunc contra

» vitalem et salutarem omnia conservare, alere, aü

gere, et sustinere «5 unde Martianus quoque Jo

vialem Vulcanium, ut videtur, opposuit illi Lemnio

et fabrili (§. 42).

desultoria] Ausonius enim (epigr. 157):

»Fortuna nunquam sistit in eodem statu ;

Semper movetur, variat, et mutat vices.«

»Et ita differt « ut in vita Pythagorae (ap. Photium

* cod. 249. p. 1518 Schott.) legitur, »a Fortuna

Fatum, quod hoc serie quadam et ordinate, fir

moque progressu fit, in Fortuna autem inest ar

bitrarii aliquid (το αὐτόμaτον xai τὸ δς ἐτυ

χεν). « Adde Porphyrium (in vita Pyth. p. 61

Iüst.) et Maximum Tyrium (I. p. 200 Reisk.);

inprimis autem Appulejum (de dogm. Platon. p. 206

Oud.): »Plato nec sane omnia referenda esse ad

vim Fati putat, sed aliquid in nobis, et in Fortuna

esse, non nihil: et Fortunae quidem improvidos ca

sus ignorari a nobis fatetur. Instabile enim quiddam

et incurrens intercedere solere, quae consilio fuerint

et meditatione suscepta, quod non patiatur, medi

Martiani Capellae lib. I. §. ss.

127

alii Sortem asserunt, Nemesimque monnulli, Tychenque quam plures, aut

Nortiam. Haec autem quoniam gremio largiore totius orbis ormamenta por

tabat, et aliis impertiens repentinis motibus conferebat, rapiens his comas

tata ad finem pervenire. « Optimi item verissimi

que sunt Pedonis Albinovani (eleg. 1. 570) versus :

»Fortuna arbitriis tempus dispensat iniquis ;

Illa rapit juvenes , sustinet illa senes ;

Quaque ruit, furibunda ruit, totumque per orbem.

Fulminat et caecis caeca triumphat. equis.«

gestiebat] Repósuit Goezius gestibat, quia in

uno codice Leidensi sic legi Munckerus (ad Ful

gent. p. 16) adnotaverat. Sed quum reliqui et omnes

editi meliorem orthographiam habeant, et Martia

mus, quamvis Afer, rectius etiam scribere potuerit,

haud scio cur pravum recto substituamus?

Sortem] Fortunam, ob casum sortis incertum,

sic appellari vel ex reliquis nominibus aequivocis

patet. In Planetis sunt sortium loci, Nemeseos in

Saturno, Tóxnc in Luna (Manil. astrom. 3, 96.

Palaeogr. erit. III. §. 282). Sed Graecum noster

forsan in mente habuit Adz£6tv, quippe 'nomen

:rag& τὸ λαyz&vsuv (Diogeniam. ap. Euseb. in

praep. ev. p. 263 Vig.) dictum, sive ázrò τοῦ

τῆ κατὰ κλήgovc Arj§ει τά άποδιδόμενος ἐxd

6tq» argocsotx£vat (Cornut. 15. p. 156 Gal.). A

Pindaro etiam Pausanias (7, 26, 5) habebat, unam

e Parcis Fortunam esse, eamque sororibus pote

state antecellere. Ceterum in lapidis cujusdam ti

tulo (Grut. 73, 8) Fortuna cum Rhamnusia conjun

gitur, i. e. Nemesi, ut in alio quoque claris ver

his legimus (Grut. 80. 1): »Deae Nemesi sive For

tunae•, quem certe non erat cur Boxhornius (ad

Plut. qu. Rom. 15 in Graev. tlies. V. 942) a quasi

dubitante seriptum dieeret. Quid solum mihi inter

utramque interesse videretur, alio loco (Palaeogr.

crit. III, §. 327) exposui.

INortiam] Fortuna Thuscis. Meminit Livius.

Alia ab his Nursia, Volsinensium dea, cujus Li- '

vius. Utriusque Tertullianus. De Nortia Juvenalis:

» si Nortia Thusco favisset« Gaor. — Adde lapides

huic deae inscriptos (ap. Reines. p. 167 n. 151. '

Fabrett. p. 742. n. 507. Don. p. 32. m. 150). Sed

falsum esse Grotium in eo, quod diversam a Nor

tia deam esse Volsinensium Nursiam contendit, .ex

hisce inscriptionis (ap. Fabrett. p. 742) patet ver

bis: »Nortia te veneror lare cretus Vulsiniensi.«

" (Add. Drakenb. ad Liv. 7, 57) Ceterum et Nur- .

siam pro Nurtiam scribi potuisse quis neget? (Vide

Burmannum in anthol. Lat. I. p. 57 et add. Müller

in Etrusc. II. p. 54).

aliis impertiens] Grotius impartiens, quod quum

minus usitatum sit, illam formam e codicibus Mo

nacensibus (B. C. D. E. G.), Reichenauensi, Basi

leensi, Darmstattensi, Cantabrigiensi et Britannico

reposui. Simillima iis, quae Martianus scribit, in

Cebetis tabula (p. 170 ed. 1646) haee sunt: »Va

gatur Fortuna et aliis, quod iiabent, rapit, aliisque

largitur; iisdemque rursus statim eripit, quae de

dit, eaque aliis donat temere et inconstantor.«

Unde Ovidius (trist. 5, 8, 15):

» Passibus ambiguis Fortuna volubilis errat.«

Et porro (5, 7, 41):

»Nempe dat id cuicunque libet Fortuna rapitque,

Irus et est subito qui modo Croesus erat.«

Pariter ab Horatio dicitur (Od. 5. 29. 50):

»Ludum insolentem ludere pertinax,

Nunc mihi , nunc alii benigma« ;

et alibi (1. 35. 2) :

» Praesens vel imo tollere de gradus

Mortale corpus vel superbos

Pertere funeribus triumphos.•

128 Martiami Capellae lib. I. §. 89.

puellariter, caput illis virga comminuens, eisdemque quibus fuerat eblandita

ictibus crebris verticem complicatisque in condylos digitis vulnerabat. Haec

mox ut Fata conspexit omnia quae gerebantur in Jovis consistorio subnotare, ad

eorum libros et pugil]arem paginam cucurrit, et licentiore quadam fiducia,

quae facta conspexerat, inopinata descriptione corripuit, ut quaedam repente

prorumpentia velut rerum seriem perturbarent; alia vero, quae causarum

ratio prospecta vulgaverat, quoniam facere improvisa non poterat, suis tamen

operibus arrogabat. Post hanc vulgo ceteri devenere. Jupiter nunc solio resedit

praecepitque cumctos pro meriti ordine residere. Tuncque subsellia flamma

eaput comminuens] Vix hoc intelliges, nisi ad

eapitis deminutionem respexeris, eo quidem sensu,

quo in jure Romano status in pejus mutatus dicitur.

Simili modo Fortunae facta Vellejus Paterculus

(2, 118, 4. p. 568 Burm.) describit: »Quippe ita

se res habet, ut plerumque, qui fortunam muta

turus est deus, consilia corrumpat efficiatque, quod

miserrimum est, ut quod accidit, etiam merito ac

cidisse videatur et casus in culpam transeat, « Ipsa

autem locutio Plautina (Menaechm. §. 2. 104. Rud.

4. 4. 74).

complicatisque in condylos] Ita Saxo gramma

ficus: » complicatis in condylos digitis. « Domitius

ad Martialem V. epigr. 80: »Condylus « inquit »in

musicis dicitur digitorum curvatura usque ad dimi

dium orbem. « Catholicon Fr. Joh. de Janua in

voce Condylus: »A Condo « ait » dicitur condylus,

id est nodus, et praecipue qui apparet in articu

lis digitorum pugno clauso, quo solemus quando

. que eapita puerorum percutere. « Adde Jul. Pollu

cem VIII. cap. 7. Hesychius: Hovòv Àiçet, xoAa

qoiέει. Hövöv^ος, ἐτερόν τι τοδ χολάφον.

STEPHAN. (ad Saxon. p. 23). — Hóvδωλος differt

a colapho eo quod hic expansa manus palma, in

teriori manus parte, ille exteriori et articulis digi

torum infligitur, ideoque probrosior est habitus.

(Toll. ad Longin. p. 252. Hemsterh. ad Luciam. I.

* p. 465 Bip. Demosth. adv. Mid. p. 557 Reisk.

ibique Taylor. Thomas Magist. v. έπι xöéómς).

Fata] Ita* pro Grotiano facta codices Reiche

nauensis, Dresdensis, Leidensis (Munck. ad Fulg.

p. 40. Gronov. ad Gell. 5, 16), Hugianus, et Mo

nacenses (B. D. E. G.), habent, moxque pro sub

motari Britannicus, Cantabrigiensis, Monacenses

(C. D. E. G.) Hugianus, Basileensis, Darmstatten

sis, et Guelferbytanus subnotare. Videtur noster

Pacatum (in panegyr. 18, 4. p. 59 Arntz.) imita

tus esse, ubi legitur : »Deo feruntur adsistere Fata

cum tabulis. « (Confer §. 65.).

- quae faeta] Ita clarius Leidensis (Arntzen. ad

paneg. I. p. 42 f) et Dresdensis omissam apud

Grotium vocem facta exhibent.

corripuit] Descriptione aliquid eorripere , est

»festinanter describentein aliquid perstringere. •

devenere]* Pro Grotiano devenere IIagianus

quidem codex exhibet dii venere: sed vulgatam cete

risque communem lectionem non ausus sum mutare.

mune] Ita codices Darmstattensis, Cantabri

gieusis, et teste Cortio Guelferbytanus omnino

melius quam Grotius, qui tunc edidit.

pro meriti ordine] Ita supra (§. 41) etiam coe

licolas advocatos esse legimus »pro suo ordine ac

Martiani Capellae,lib. I. §. 90. 129.

. (P. III et IV). Ridicula est glossae interpretatio tur annotata* »Metrum daet tetramet. eatalecticum.* .

bunda coetum suscepere sidereum. Verum quidam redimitus puer ad os *

compresso digito salutari silentium commonebat, uiua- » mo ,

Conticuere omnes, intentique ora tenebant.*

Tunc Jupiter coepit: suomo- ui eam in 91

'a- -■ m sua ma

ratis modis. « Claudianus (de rapt. Proserp. 3, 9), Qui hie Aegyptius, idem infra (§. 729) nostro

postquam deos memoraverat in consilio considere 'piceus est puer (ab Aegyptiorum nempe colore)

a Jove jussos esse, addit: jussus admonere silentium. Catullus duobus locis

»Nec comfusus homos. Coelestibus ordine sedes (74, 5 et 102, 4) ad taciturnum hunc alludit

Prima datur. Tractum proceres tenuere secun- puerum. Eundem Ovidius (met. 9, 696) innuit

dum. _ versu: l- ,

INee non et senibus fluviis eoncessa sedendi »Quique premit vocem digitoque silentia suadet.

Gloria. Plebejo stat cetera more juventus« cet. Augustinus denique (de civ. dei 18, 8) »in omni

Pariter Ovidius (met. 1, 174): bus templis a, scribit, »ubi eelebrantur, Isis et

— — — — » Dextra laevaque deorum Serapis, erat, etiam simulacrum, quod digito labiis.

4tria nobilium valvis celebrantur apertis. impresso admonere videretur, ut silentium fieret.«,

Plebs habitant diversa loeis. 4 fronte potentes Salutaris autem digitus medius est, qui alioquin

Coelieolae, elarique suos posuere penates.* infamis; conf. interpr. ad Persii sat. 2. 53.

Quos quidem exemplo sibi sumsisse Sidonium illieo eomtieuere] Notissimus versus est Virgilii (Aen. -

advertes, si earmen ejus (7, 38. `p. 551 Sirm.) 2, 4). Sed in re ip$a Ovidium potius imitatus est,,

legeris. , qui de Jove (met. 1. 205) ita: ■ … . v.

residere] Eodem Statius modo (Theb. 4, 203) —— » qui postquam voce manuque , - -

fingit Jovem stellanti locatum solio additque: Murmura eompressit, tenuere silentia cuneti<; , ,

•— — — — »nec protinus ausi- et Statium (Theb. f. 211); … se a „ ;„ , ,., ;

Coelieolae, veniam donee pater ipse sedendi »Postquam jussa quies siluitque exterritus orbis,

Tranquilla jubet esse manu.« Incipit ex alto« eet. ■ . ■) ,

ad os compresso digito] Gestus est Harpocratis, eoepit] Hugianus codex ait. In Monacensibus _

de quo pluribus disserui in palaeographia eritica* (B. D. E) ante versus, qui sequuntur, haec, legum-,

de Cupidine puero. Ipsum redimiti epitheton Ae- In glossa autem: »Metr. dactilicum (sie) tetrame

gyptium significare videtur, conf. Luciam. Navig. 3. trum catalecticum constat ex spondeo et daet ca

(p. 487 T. VIII. Bip.). Graecum ei nomen a σιγᾶν talecto et duobus dacilis.* Est vero potius Chori

petitum Ausonius tribuit, „ taciturnitatem hisce ver- ambicum Aselepiadeum minus, quale apud Horatium.

sibus deseribens (epist. 25. 27): ri , in oda prima, ita tamen, ut Martianus, majore,

„Tu velut Oebaliis habites taciturnus Aemyelis, etsi non inaudita licentia (conf. Hermann, elem.

4ut tua Sigalion Aegyptius oscula signet, doctr. metr. II. 36. 14. p. 434) daetylo quoque

OUnixum Pauline taces.* — — seu, in basi usus sit versuum 34, 37, 38, quod in

17 • .

_ ■

Martiani Capellae lib. I. §. 91.

'Ni nostra, astrigeri, nota benignitas

Conferre arbitrium cogeret intimum,

Et quidquid tacito velle fuit satis

Id ferre in medium collibitum foret:

Possem certa meis promere ductibus,

Nec quisquam illicitis tollere nisibus

-'. ' . . . . Concertans cuperet jussa deùm patris.

errorem glossatores induxisse videtur. Ceterum in

tota hac oratione Ovidii (met. 9, 245) imitationem,

quod supra jam monui, agnosces.

astrigeri] Simili ratione Martianus infra (§. 889)

deos astrilucos appellat, terrestribus oppositos. Quod

Barthius (ad Stat. Theb. T. III. p. 860) ex uno

codice substituere jubet astriregis , nec cum Lati

nitate, nee cum metro convenire videtur, , eoque

magis ista displicet correctio, quo saepius noster

(§. 495 f. 802. 808) voce astriger usus est, in

timamque eum astris divorum statuit conjunctionem

(§. 95 f. 97. 312).

conferre arbitrium] »Consilia conferre « Teren

tius (heautont. 3, 1, 64), »sollicitudines • Cieero

(ad familiar. 6, 21), »sermones aut eonsilia« idem

(Philipp. 2, 45), * et prorsus ut hoe loeo, Coelius

(ad Cic. epist. 8, 15) » omnia intima conferre« vi

delicet communicare.*' Arbitrium autem pro decreto

posuit noster. ; ,

promere] Non est eloqui, ut aliis in locis, sed

quasi e penit in lucem proferre. Nam πολλῶν ta

μάας Zeές ἐν 'OÀóμπφ (Eur. Med. 1443).

nee quisquam] MS. ne quicquam. Forte ne quis

quam. Sensus hie: »Possem equidem talem de hac

femina vindictam sumere, ut nemo posthae tem

tare auderet deorum patris (id est: mea) serinia:

sed seinotis tristibus nos ad laetiora convertamus.

Gaor. — Profeeto- non erat, quod haec sua faceret

.•

• *

Goezius : nam si unquam, sane tunc dormitabat

Grotius, quum ista scriberet. Ubi, quaeso, in illis

versibus quidquam legitur de vindicta, de femina

quadam, de scrimiis Jovis? Quam quidem femi

nam si forte Philologiam intellexerit, quae Jovis

scrinia expilasset, Jovem huic favere potius, quam

infestum esse, omnia docent. Vide ne non sit ne

cesse corrigere communem omnium librorum lectio

nem! Immo bene se habet illud » nec quisquam.«

Similis de Jove locus apud Ovidium (met. 9, 255

est, ubi ille, postquam Herculis apotheosin decre

verat, idque reliquis diis annuntiaverat, laetabile

eis fore hoc factum quidem confidit, sed addit :

— — »si quis tamen Hercule, si quis

Forte deo doliturus erit, data praemia molet:

Sed meruisse dari sciet; invitusque probabit;•

Junonem scilicet denotans (v. §. 84 f.).

deiìm patris] Qui apud Platonem (Tim. p. 41

Steph.) deorum patris ad deos verba legerit, vide

bit nota haec fuisse Martiano. Sensus loci hie est:

»Nisi benignitas mea, omnibus nota, me impelleret

ad eommunicandam vobiscum animi mei sententiam,

et nisi libitum esset mihi de iis, quae etsi silentio

premerem, rata tamen per ipsam meam volunta

tem forent, ad vos referre; possem profecto meis

unius auspiciis meoque imperio fixa atque immutabi

lia efficere : nec quisquam auderet nefario conatu pa

tris deorum jussa suscepto certamine irrita reddere.«

•

i. , -

Martiani Capellae lib. I. §. 91. ' 151

* Sed tristis melius censio, clauditur,

■ 1

At quum laeta patrem promere gaudia !

* non

Atque infanda premit sensa silentium,

Ne vulgata ciant corda doloribus;

Et certo deceat foedere pignora

Palam perpetuis jungere nutibus:

Cassum est molle loqui sensa decentia. i …

Vobiscum ergo dii, grata propinquitas,ii oi√

Conferre studium est vota propaginis.

Aequum quippe puto foedere coelitum

- q. quippe p ■iq. ■

Quae sectanda forent orsa probarier. ■ men-*» qu»

Nostis Majugenam pignoris inclyti bona nº- • -

mi- --- --

eensio] Pro eo, quod quis censet, id est sem

tentia, quemadmodum Symmachus voee eensio uti

tur (epist. 4, 5). Atque ita jam Plautus (rud. 5,

1, 9), quamvis cum quadam ambiguitate, » cen

sionem facere« dixit pro censere.

vulgata ciant] Dresdensis eodex pro ciant habet

seiant, quod non cohaeret cum voce doloribus.

Forma eire pro eiere rarior, attamen usurpata a

Columella (6, 5, 4) est. Basileensis cieant habet.

Quod autem dieit: »ne vulgata ciant corda dolori

bus,« hypallage est pro : cordibus dolores. Clarius

Lueretius (3, 292) »qua eiet horrorem membris.«

eassum] Quae ex Guelferbytanis enotavit Cor

tius fassum, et paulo ante quin fanda, deinde ne

vulgo taeeam monstra sunt lectionis: neque, quod

in pluribus Monaeensibus (B. C. D. G), et in alio

(E) ex correctura exstat, eieant, metrum patitur.

Totius loci sensus hie est: »Tristem quidem sen

tentiam silentio premere praestat, quaeque clam

esse debent continere, ne, ubi in vulgus exierint,

animos dolore atque anxietate perturbent: sed quum

patrem deceat gaudia sua in medium pròferre et

eoram omnibus voluntate in perpetuum duratura

liberos legitimis nuptiis jungere, vanum foretareti

cere consilia decentia. Vobiscum igitur, dii, qui

grata mihi estis propinquitate juncti, communieare

studeo filii vota. Aequum enim arbitror eonsensu

deorum in ipso initio approbari viam,* quae nobis

est persequenda.* Ceterum metrum postulat seribi

dii, ut est in Monaeensi (G). Vulgati ante Grotium

habebant di. In Darmstattensi eorreetum divi.

pignoris inclyti] A principio hujus versus olim

legebatur »Nostria in cujus locum ex eodieis Dres

densis auetoritate reposui »Nostis •, id quòd legen

dum esse suspicabatur jam Barthius (adv. p. 1243)

et postea Vonekius (in spec. eritie. p. 84).*Sed

quod hic pro pignoris inelyti reponere quòque ju

bebat pignus id inclytum , hoe in textum reeipere

non ausus sum, siquidem altera, quam dedi,* eon

stans omnium librorum lectio est, m ipsius etiam

codicis Dresdensis. Videtur Martianus appositionem

vitasse vel versus causa vel genitivum, quem qua

litatis vocant, in mente habuisse, et quemadmo

dum dicimus » virum magni ingeniiw, dixisse »Ma

ùs

47*

152 1 Martiani- Capellae lib. I. §. 92.

-jè

--•*

In nostris merito degere sensibus:

Quae nec frustra mihi est insita caritas,

Ut suevit patria stringeré pectora.

Nam nostra ille fides, sermo, benignitas,

Ac verus Genius, fida recursio:

Interpresque meae mentis homos sacer.

Hic solus numerum promere coelitum,

Hic vibrata potest moscere sidera;

Quae monsura polis, quanta profunditas,

jngemam pignoris inclyti«5 licet semper obscuram

esse elocutionem non negem. Addit Barthius:

» Pignoris inclyti Graecismus est, vice pignoris,

virtute id merentis, vivere in nostris sensibus.«

degere sensibus] Degere in sensibus intimum

amorem notat, ut in oculis, in corde, in intimis

sensibus alii dicunt. Animo insitum Paulinus in car

mine ad Nicetam valedictorio, quod nomine Sexti

Natalis Felicis citat Beda. BAarh. (advers. p. 1243).

• • sermo] Sermonem cum dicit, Àóyov ex sacris

literis notat; unde , conjeetari licet Christianitate

imbutum fuisse Martianum. BAnTii. (adv. p. 1245).

— Miramur doctissimi sane viri absurdam hanc

interpretationem; sermone profecto nihil nisi nuntii

sive.interpretis officium hic designatur.

Genius] Veteres cuique fere deo suum tribue

runt Genium. Ita superiori loco (§. 55) Junonis

hospitae Genium memoravit. Ita mon solum Mi

nucius Felix (29, 7) Jovis Genii meminit; sed in

vetustissima etiam inscriptione (Murat. 587, 1 f.)

ejusdem fit mentio. E. penatibus Jovis fuisse Jo

vialem Genium Caesius (ap. Arnob. 3. p. 125) af

firmat, atque conspicitur (ap. Montf. in ant. expl.

I. tab. 15) ejus effigies eum cornu copiae adstantis

suljeeta inscriptione: Genio. Quaeritur igitur num

forsan Mercurius idem Jovis Genius fuerit. Certe

tam Mercurius, quam Genius Tagetis pater, Jove

erat procreatus (Fest. in fragm. p. 90 Dae.). Sed

re accuratius examinata potius ad illam Genii sig

nificationem respexisse nostrum arbitror, qua &ai

μων etiam interpres seu àyyελος e Platonis (symp.

p. 202 Steph.) est sententia (eonf. §. 185. 154

ibique not.). Quae quidem motio apprime cum

Mercurio, Jovis nuntio, convenit. Ceterum in Darm

stattensi codice versus hie, duoque sequentes trans

positi sunt.

fida recursio] Memoriam notat, quam sibi esse

Mercurium ait Jupiter. Barth. (advers. p. 1245)—

Nuntii potius fidelitatem ultro citroque discurrentis

significari arbitror, qui quocumque a Jove ablegatus

sit, semper tamen ad eundem redeat.

hic solus] Observes velim, Mercurii laudem

simillimam esse illi, qua infra (§. 118) Philologia

celebratur.

hic vibrata] Manilius (4, 50 Bip. 56 Scalig.):

» Tu princeps auctorque sacri, Cyllenie, tanti:

Per te jam coelum interius, jam sidera nota« eet.

Ovidii quoque versus lue pertinent (fast. 1. 297):

» Felices animos, quibus haec cognoscere primis

Inque domos superas scandere cura fuit.«

Ceterum vibrari astra dicit, quae supra (§ 52) ipsa

vibrare scripserat, poëtice.

Martiani Capellae lib. I. §. 92.

Qualis sit numerus marmoris haustibus,

Et quantos rapiat margine cardines,

Quaeque elementa liget dissona nexio,

■ -

Perque hunc ipse pater foedera sancio — i

Scd forsan pietas sola recenseat, -

Quae parens probitas munera pensitet;

■ Qui Phoebi antevolans saepe jugalibus ■ -

In sortem famuli nonne relabitur? ,

Hic quoque sic patruis servit honoribus,

Ut dubium proprium quis mage vindicet.

Illum commubio rite jugarier '

Suadent emeritis secla laboribus,

Et robur thalamo flagitat additum.

marmoris] Ita noster saepe (§. 384. 659. 908)

pro mare voce marmor utitur pariter atque alii

poëtae (conf. Sedul. 1, 124 ibique a viris doctis

notata). ^

haustibus] Fingit enim mare haurire aquam.

Sensus esse videtur: »quibus legibus vel qua ra

tione fiant fluxus et refluxus.«

et quantos] Profecto intellectu difficillimus est

hic versus, quapropter omnes etiam hic silent in

terpretes. Equidem intelligo: »quantos sinus faciat

mare.« In praecedentibus enim disseruerat de aquae

quantitate, quam capiat mare* in hoc versu ejus

persequitur irruptiones in terram. Cardines enim

saepe pro ostiis poni nemo ignorat; et ad vocem

marginem supplenda vox est terrarum, secundum

illud Ovidii (met. 1, 15)

— — — — — »nec brachia longo

Margine terrarum porrexerat Afmphitrite.« .

perque hume] Intelligo: » et per quem.« Mer

curius enim praeco, vel potius fetialis, zjgv§, est,

per quem Jupiter foedera saucit mortalium.

parens probitas] Probitas, quae paret, poëtice

pro probo, qui dicto audiens est, ut semper erat

Mercurius.

famuli] Intellige: qui quamvis Solem aliquando

antecedat, semper tamen iu sortem famuli redit

(§. 25). Atque simili ratione Jovis honoribus servit,

quae fida ejus recursio est, de qua supra.

patruis] Sic recte Grotius pro patrius, quod

in anterioribus erat. Adjectivum est, ut apud Ho

ratium (od. 5. 42) »patruae verbera linguae a; re

ferendum autem ad Plutonem, cui pariter atque

ipsi Jovi Mereurius servit.

suadent emeritis] Ita pro Grotiano »suadentem

meritis« rectius codices Monacenses (B. D.) et Dres

densis. Corruit igitur et Vonckii (in spec. crit.

p. 81) correctio, qua sudantem legere jubet, Sen

sus est: »Suadent secula (tempora), postquam eme

riti sunt labores (Mercurii)« cet.;

thalamo] Thalamos praebent tam quinque libri

scripti Leidenses (Oudend. ad Appulej. I. p. 584),

quam Dresdensis, Monacensis (C), Cantabrigiensis,

154 Martiani Capellae lib. I. §. 95.

At virgo placuit docta quidem nimis

Et compar studio, sed cui terreus

Ortus, propositum in sidera tendere:

Plerumque et rapidis praevolat axibus,

Ac mundi exsuperat saepe means globum.

Cunae ergo officiant quo nihil editae,

Censendum, superi quique crepundia

Terris recolitis vestra tenerier,

Quae occultant adytis sacra latentibus.

Jungantur paribus, nam decet, auspicis,

musei Britannici et Bongarsii; sed vulgata lectio

praeferenda esse videtur. Sensus enim est: »Mer

curii robur, quo jam praeditus est, flagitat, ut

detur thalamo.« Additum se. esse pro addi ad

modum Graeci aoristi dictum est.

cunae] Verba intricata, sensus planus : non

ob id Mercurio Philologiam denegandam, quod terris

nata sit, cum idem et diis acciderit. Legendum

forte:

»Cunae ergo officiant quoi nihil? edite

censendum superit quique « cet.

Gnot.— Editae gignendi casus est, quod scholiastes

priscus non potuit intelligere quamvis in omnia

se vertens. Ut nativitas illi nihil obsit, quae cum

deo jungenda est, consilium in medium dandum

censet. Deos non natos esse sapientiores censebant.

Lucanus lib. 8:

- - - - _ - _ - »si mumina masci

Credimus, aut quemquam fas est coepisse deo

m*mmm. «

BAnrn. (advers. p. 1245) — Non genitivus sed da

tivus casus est editae, neque quidquam intricatum,

nisi verborum ordo, quem tamen recte jam Bar

thius enucleavit, quo pro ut accipiens; cunas tan

tum melius ad conditionem nascendi mortalem quam

ad ipsam nativitatem retuleris ; natum enim vel

Uovem ipsum veteres credebant, ejusque cunas ee

lebrat Ovidius (fast. 5. 212). Quod restat, pro edi

tae Cortius in Guelferbytanis invenit deditae, sed

vulgata sana.

quique erepundia] Seisns est. »Qui reeolitis

teneri (haberi) in terris vestra erepundia i. e. nu

trimenta puerilia vel munuscula s. blandimenta,

quae a nutricibus infantulis vagientibus exhibentur,

quae se. erepundia, occultant sacra, i. e. templa

adytis latentibus h. e. in seeretiori eorum parte.

Vulcan. — Cicero (Tuse. M, 15) » mysteriis ini

tiatos non latere « ait »ipsos majorum gentium deos

e terra in coelum profectos esse. « Non tamen solam

mysteriorum doctrinam, sed testimonia quoque et

monumenta nativitatis et pueritiae eorum significare

Martianus videtur, qualia reliquiarum instar in adytis

templorum servabantur, ut v. c. ovum Ledae apud

Spartanos (Paus. 5. 16. 1). Cf. Lobeck. Aglaopliam.

p. 52.

auspicis] Ita pro auspiciis seribe versus causa.

Sic in libri fine jurgis pro jurgiis. Gnor. — Ita

etiam Reichenauensis eodex. Imitatur noster Appu

Martiani Capellae lib. I. §. 94. 155

Et mostris cumulent astra nepotibus.

Sed postquam Jupiter finem loquendi fecit, omnis deorum senatus in 94

suffragium concitatur, acclamantque cumcti fieri protinus oportere, adjiciuntque

sententiae Joviali, ut deinceps mortales, quos vitae insignis elatio et maximum

culmen meritorum ingeniumque in appetitum coelitem propositumque sidereae

--_.-.._ . I. _._. - -

cupiditatis extulerit, in deorum numerum cooptentur; ac mox inter alios, quos

- -

lejum apud quem (met. 6. p. 426 Oud.) Jupiter

Venerem allocutus: »nec tu«, inquit, »filia quidquam

contristare; nec prosapiae tantae tuae statuique de

matrimonio mortali metuas. Jam faxo nuptias non

impares« cet. De deorum conjugio impari plura

vide apud Nonnum (10. p. 276 Fabr.). Verba autem

noster sumsit e Virgilio (Aen. 4, 105) ubi Juno

Veneri dicit: »paribus regamus auspiciis «, alio licet

seusu. 4uspicia enim hoc loco initia sive originem

significare arbitror, licet etiam ad dignitatem et

potestatem referri possint, quae in magistratibus

Itomanorum auspiciorum jure cernebatur.

astra] In astris enim deos habitare, quin ipsa

etiam deos esse cum Pythagora (Diog. Laert. 8,

27. p. 509 Meib.) finxit Martianus (§. 91. 97 ibique

not.). Extremorum sex versuum igitur sensus hic

esse videtur : » Quo nihil (quo minus) ergo cunae

(ortus, natales) editae (genitae, nempe Philologiae)

officiant, censendum (vobis) superi, quique (et qui)

recolitis (recordamini) crepundia vestra (natalitio

rum mysteria) sacra (iegâ) adytis latentibus oeeul

tare. Jungantur (igitur uterque), nam decet, pari

bus auspieiis, et eumulent astra nostris (Jovis)

nepotibus (conf. §. 95. 97. 125. 155. not. 811.

815 f. et Platon. de leg. 10. p. 899 Steph. Cic.

de divin. 1, 10. Davis. ad Max. Tyr. 17, §. p. 517

et 17, 12. pag. 577). Maerobius (Sat. 1, 25);

• 9eov;c dicunt sidera et stellas άπὸ τοῦ δέειν,

id est τρέχειν, quod semper in cursu sint.«

sed postquam] Sallustius (Catil. 35): »Postquam

Cato adsedit — — senati decretum fit, sicuti ille

censuerat. «

aeclamantque] Imperatorum demum aetate, ut

videtur, per acclamationem senatus consulta facta

sunt (Plin. epist. 4, 9. Capitolin. in Max. et Balb.

2. Brisson. de formul. 2, 66. p. 175).

adjiciuntque] Cicero (Philipp. 15, 21) ita:

»Servilio assentior et hoc amplius censeo.«

coelitem] In Monacensibus (B. D. E.) et Basi

leensi legitur coelitum. Utrumque rectum quidem;

sed praestat vulgata lectio, quandoquidem difficilior

sive audacior potius et Martiani ingenio aptior,

praesertim quum statim eadem figura »sideream

cupiditatem « subjungat pro »siderum cupiditate«,

more antiquo fere, sicut Accius (ap. Cie. N. D.

5, 26): »familiare parricidium* dixit pro »familiaris

alicujus parieidio.« Sidera autem vitam coelestem

significant, ut Pedo Albinovanus (eleg. 5. 27):

» /ive diu, mi care senex , pete sidera sero.«

in deorum] Ita in lapide quodam sepulerali (in

Velseri op. p. 418) legimus: » animula in deorum

numerum recepta.« Alia exempla invenies apud

Diodorum (5, 56. 4, 24), Quinctilianum (5, 7, §

et 9. p. 349 Spald.) cet.

cooptemtur] Adeo ut vere Persaeus, Zenonis

auditor, apud Ciceronem lib. 1 de natura deorum

dicat » eos esse habitos deos, a quibus magna uti

litas ad vitae cultum esset inventa, ipsasque res

utiles et salutares deorum esse vocabulis muncu

patas«, et Minucius Felix: alicujus muneris vel artis

M56 Martiani Capellae lib. I. §. 95.

aut Nilus dabat, aut Thebae, Aeneas et Romulus, aliique, quos postea astris

doctrinae nomen inseruit, designati coelites 'nominentur, ut post membra

corporea deorum fierent curiales. His quoque annuente Jove, jubetur quaedam

gravis insignisque femina, quae Philosophia dicebatur, hoc superi senatus

repertorem veneratam fuisse unamquamque natio

nem ut civem bonae memoriae. Cupen. (apoth. Ho

meri p. 3) — Vide pulchros Horatii (od. 5. 2, 21)

VerSuS :

» Virtus recludens immeritis mnori

Coelum, negata tentat iter via.«

Animas deus alloquens (ap. Stob. ecl. 1, §2, 40.

p. 857 Heer.) edicit: »Si pauca fuerint vestra cri

mina, earnis relicta compage coelum rursus ample

ctemini. « Confer et nostrum inferioribus locis (§.

135. 145). In editis a Grotio coaptentur quidam

legitur; sed in notis (ad §. 6) observavit librum

scriptum hoc loco habere cooptentur, et habet etiam

Reichenauensis. In Basileensi et Darmstattensi ta

men vidi scriptum esse coaptentur.

Ailus dabat] Similiter Claudianus (v. §. 62

not.): »si quos Roma recepit aut dedit ipsa deos. «

Nilo deorum generationes assignatas esse testatur

Eusebius (praep. evang. 5, 3. p. 895 add. Arnob.

L. 4, p. 155), nominatimque ex eo orti fereban

tur Vuleamus (Cic. N. D. 5. 22. Diogen. Laertius

prooem. 1, p. 2 Meib.), Dionysus (Cie. N. D. 5,

25; Laur. Lydus mense Mart. 38, p. 499 Roether.),

Mercurius (ef. eund. mense Apr. 44, p. 213), Her

cules (ibid. 46, p. 225), alii. Haud tamen scio

an nostro loco Nilus omnino pro Aegypto positus

sit, ita ut Aegyptiaci dii, Osiris, Isis, Anubis,

Apis, intelligantur, qui sero tantum a Graecis Ro

manisque deorum in ordinem recepti suut.

Thebae] Herculem intelligo, quem Thebarum

alumnmm Pacatus (in panegyr. 4, p. 18 Arntz.)

appellat, et Bacchum, Cadmi nepotem, quem Ho

ratius quoque (Od. 3. 3. 13) illis addit, qui quum

mortales nati essent, constantia et virtute enisi

arces igneas attigerint ; forsitan etiam ipsum Cad

mum, quem non herois tantum (Paus. 3. 15. 6),

sed divino etiam honore cultum fuisse quidam vo

lunt (v. Müllerum in Orchomeno p. 216 et 466),

neget licet Lobeckius (in Aglaopham. II. p. 1255).

Aeneas] De Aenea deo indigete (§. 62) con

sule Livium (1, 2 f.) et Virgilium (Aen. 12, 794)

Ovidiumque (met. 14, 585 — 608) ac Tibullum

(2, 5, 44). De Romulo Horatius (ep. 2. 1. 3):

»Romulus et Liber pater et cum Castore Pollux

Post ingentia facta deorum in templa reeepti« ;

adde Varron. de L. L. 4. 31. Cic. N. D. 9. 24 ;

5. 15; Tusc. A. 12. Minuc. Felic. 25, 2. Tertulliam.

ad nat. 2. 9 cet.

post membra] Per ellipsin, pro •post membra

eorporea exuta. « Ita infra (§. 162) •post vitam«

nempe »peractam « et (§. 155) » post membrorum

nexuin « ncmpe »dissolutam. • -

curiales] Glossa Isidori: • Areopagitae, curia

les. « Curialium vocabulum Plauto usitatum, sed

et juris consultis. Gnot. — Curiales Romanis iidem

erant qui Graecis φρστάgec, interdum etiam qui

δημόtat (v. Cic. offic. 2, 18 f.). Namque in

qogcztQiav, vel in δήμον aliquem qui recipieban

tur, apud Athenienses aliosque participes civitatis

juris optimi fiebant (Platner Beytr. zur Kennth. d.

Att. R. p. 145—152. 188—201): nnde deorum

curiales fieri erudite dieit Martianus eos, qui in deo

rum numerum cum pari et aequabili jure reciperentur.

Philosophia] Ita meliores libri scripti, Mona

- -

Martiani Capellae lib. I §. 97.” A37.

consultum aeneis incisum tabulis, per orbes et compita publicare. Tunc Juno 97

condicit propter praedictorum thalamum iuvenum et nuptialia peragenda, uti

postridie omnis ille deorum senatus in palatia, quae in Galaxia Jovis habita

censes (B. C. D. E.), Dresdensis, Bodlejanus pri

mus, Mertonianus, Britannicus, Cantabrigiensis,

Basileensis, Darmstattensis, Reichemauensis, et Bon

garsii. Quibus tamen etsi destituti essemus, nihilo

minus vulgatam lectionem eorrexissemus e Martiano

quidem ipso, qui infra (§. 576) per Philosophiam

ait Jovem coelestis consultum senatus tabulamque

vulgasse (add. §. 131). _

senatus consultum] Prorsus eontrariam (ap. Senee.

in apocol. p. 826 Lips.) sententiam dieit Janus:

• ne quis post hune diem deus fiat ex his, qui

άgoέgnc zagröv äöov6tv. « _I.

aeneis] Morem ineidendi aeneis tabulis leges*

antiquissimum fuisse e Platone (in Minoe p. 320.

Steph. add. Apollinar. Sidon. epist. 5, 5 f. p. 131

Sirm.) patet. Apud Romanos aenearum tabularum

usum Anco Martio fuisse recentiorem colligi e Dio

nysio Halicarnassensi (I. 3. p. 178 Sylb.) posset,

quippe qui in quernis tabulis leges fuisse inseri

ptas referat. Sed ipsas duodecim tabulas aeri in

eisas fuisse Livius (3, 57 f.) tradit, quamvis alii

voluerint, eburneas eas fuisse (1. 2. §. 4. de orig.

jur.). Foedus etiam Carthaginiense aeri incisum fuisse

Polybius (5, 26) refert. Atque in aes incisarum

tabularum saepe mentio fit (1. 8 ad l. Jul. pecul.

Dion. Halicarn. 10. p. 681. Cic. Philipp. 5, 12;

in Catil. 5, 8. Tacit. annal. 11, 14 f. Plin. 34,

9. Plin. Secund. epist. 8, 6, 14 p. 417 Cellar

Sueton. Vesp. 8. Serv. ad Aen. 6, 622. Ovid. met.

1, 92).

jussu in aes incisas lepide finxit Luciamus (Cro

nosol. f. T. 9. p. 22 Bip.). Ab aere igitur aerarii

Unde leges quoque convivales Saturni

nomen locus invenit publicus quo leges condeban

tur (Sueton. Caes. 28) sive deferebantur (Taeit. 3,

51). Ita Macrobius quoque (Sat. 4, 15) legis me

minit in columna aerea incisae.* Quod autem in

specie ad SCta attinet, famosum illud de Baceha

nalibus coërcendis Viennae exstat, eujus literarum

ductus publiearunt Matth. Aegyptius et post eum

Drakenborchius (in suppl. ad Liv.), ut Heracleenses

eompita] Per compita idem est, quod “supra*

(§. 5) dixerat »triviatim.* ■* •.

eondicit] »Condicere« praeter vulgares* signifi

(a Mazoch. expl.) tabulas, aliasque taceam.

eationes ést , denuntiare.. Livius* »Quarum rerum, 1

litium, eausarum, condixit Pater Patratus P. R.

Quiritium Patri Patrato Priscorum Latinorum. «

Triboniamus in instit. Tit. de actionibus: »Condieere

enim (inquit) est antiqua lingua denuntiare.« Glos

sarium: »Condico 6vvt&66ομαι μετά παραy

yελίως. * Glossae: »Condicit, imperat, praecipit.«

Gloss. Isidori: »Condico, statuo, deceruo.« Gnor.

— Conf. quae contra Scioppium monuerunt viri

docti (in Burm. antholog. Lat. I. p. 502) et Gronov.

ad Plaut. (Stich. 3. 4. 28).

habitationem] MS. arbitrationem, non male.

Innuit itaque de rebus maximis ibi positum con

silium. Videndus Ovidius. Gaor. — Atque pessi

mam hanc lectionem Goezius non dubitavit, ex

puncta meliori, in textum recipere! Quamvis enim

Britannici codices omnes, Monacensium unus (C),

Hugiamus et Darmstattensis perversam illam habent

lectionem, quam in Basileensi tamen a secunda

manu correctam vidi; nemo certc »palatia facere

arbitrationem • Latine dici posse putabit. Martiani

contra plana est sententia, quam infra (§. 208)

…

138 Martiani Capellae lib. I. §. 97.

tionem potissimam faciunt, diluculo convenirent. His igitur actis solio rex

ipse surrexit, omnisque ille deorum numerus sedes proprias cursusque repetivit.

repetit de Galaxia scribens : » erat autem ibi Jo

vialis domus. • De eo Ovidium etiam conferre operae

pretium erit in versibus (met. 4, 468 sequ.):

»Est via sublimis coelo manifesta sereno :

Lactea monem habet, candore notabilis ipso.

Hac iter est superis ad magni tecta Tonantis;

et paulo inferius (175):

Hic locus est, quem, si verbis audacia detur,

Haud timeam magni dixisse palatia eoeli. •

De Galaxia ipso cf. Cic. somn. Scip. apud Macrob.

1. 4. f; Aristot. meteor. £. 85 Plutarch. de plac.

phil. 3. 1, p. 892. *

cursusque] Lege curasque. Vonck. (spec. erit.

p. 81) — Abstinuisset hac conjectura criticus te

merarius, si meminisset deos apud Martianum sidera

esse, quorum cursus et noster (§. 118. 811) et

alii saepe memorant. Ita Claudianus (Prob. et 0]. 9)

ad Solem:

— — — »Saepe soles ductoribus illis

Instaurare vias et cursibus addere momem. «

Ad eundem noster (§. 186): -

»Nam medium tu curris iter — — eoercens

Sidera saera deùm, quum legem cursibus addis.•

Hinc tam Phoebum, quam Mereurium in coelum

adscendentes in Solem illum, hune in Planetam

converti (§. 29) finxit, et infra (§. 897) Lunam in

ipso deorum coetu transcursionis officii meinorem,

Astronomiam autem (§. 845) deorum meacula non

tacere, licet impudentis sit diis suos cursus edisse.

rere docereque velle deos, quod faciant (§. 819).

lo w^ ww

■

C A P E

M A R T I A N

MINEI FELICIS

…

L L A E,

iui)

AFRI CARTHAGINIENSIS, …

■ opinoT

D E N U P T II Si

-…,

PHILOLOGIAE ET MERCURII

LIBER II.

…

S.a purum astrificis coelum scandebat habenis ;

Nox revocans merso fulgentia sidera Phoebo.

Ardua tunc senior succendit plaustra Bootes,

Et spiris torvo nituerunt

Nox] Multorum poëtarum, Virgilii, Statii, Silii

Italiei, aliorum habemus noctis descriptiones; sed

-^ profeeto non ultimum haee nostri occupat locum.

Fulgentius quidem (p. 25 Munck.) imitari eum vo

luit, verum male huie opera successit.

merso] »Merso Phoebo « de Solis oeeasm noster,

quemadmodum Statius (Theb. 4, 544) de ortu et

Aurora »repercusso Plioebo« canit.

suecemdit] Corrigendum succedit. Inepte vulgo

editur sueeendit. Saepius alibi »succedo, succido,

succende, accedo, accendo « sunt permutata. Ouoexp.

(ad Caesar. p. 9ö). — Num forsan et Lucanus (2,

415) corrigendus, qui scripsit:

» Succendit Phaethom flagrantibus aethera loris« ?

Adeo futiles saepe sunt eriticorum emendationes,

praesertim eorum, qui non totum ante oculos ha

astra Draconi;

bent auctorem, verum cursim tantum sive saliendo

menda vel errores venantur. Infra (§. 808) noster;

»Illie bis septem solitus servare triones

Plaustro Hyperborea resplendet luce Bootes.• …

Bootem cum plaustris Ovidius quoque jungit (met.

10. 447). Idem alias Arctophylax (Cic. N. D. 2.

42 f.), quia plaustra sive triones ursarum quoque

figura fingebantur (Arat. Phaenom. v. 26).

torvo] Imitatus est Ciceronis (N. D. 2, 42):

verba:

» Torvu* Draco serpit subter« — —

Quapropter spernendam arbitror emendationem tor

to, a viris doctis (Burmanm. anthol. Lat. 4. p. 185)

propositam; praesertim quum haee notio jam in

spiris eontineatur. Pro Draconi nonnulli codiees

Dracone habent, sed parum interest.

18 *

140 Martiani Capellae lib. II. §. 98.

Auratis etiam flagrans splendebat in armis

Qui trahit aestifero fulgentem Sirion ortu;

Hoc quoque Nysiacis quod sparsum floribus ardet

: Multiplici ambitum redimitur lumine sertum.

* Virginis interea trepidas perlabitur aures

Fama Jovis magno dum complet tecta boatu.

Denique ipsa compertis superûm decretis, adultaque jam mocte Philo

logia pervigilans, multa secum ingenti cura anxia retractabat. Ingrediendum

primo senatum deùm, Jovisque subeundos inpraemeditata visione conspectus,

auralis] Hunc Orionem esse ex descriptione

apparet. Graeci eum 6tvyvóv (anthol. 2, 47, 18.

p. 510 Bosch.) appellant; Virgilius (Aen. 5, 517)

»armatum auro Oriona* ; Ovidius modo (art. am.

2, 56) ensigerum , modo cum Lucano (1, 663)

ensiferum (fast. 4, 588),' eanitque (met. 15, 294)

»nitidumque Orionis ensem.« Isidorus (etym. 5,

71, 11. p. 162 Arev.) scribit: »Hunc Latini Ju

gulam vocant, qnod sit armatus, et gladio et

stellarum luce terribilis. « Exitiale signum esse jam

Homerns (Il. 22, 20) cecinit.

aestifero] Sumsit a Virgilio (georg. 2, 555).

Ferventem appellat Cornelius Severus (Aetn. 599)

Isidorus (etym. 3, 71, 14 et 15. p. 163 Arev.):

•Canicula stella, , quae, et Sirius dicitur, aestivis

mensibus in medio centro coeli est : et dum Sol

ad eum ascenderit, conjuncta cum Sole duplicatur

calor. — Sirius vocatur propter flammae candorem,

quod ejusmodi sit, ut prae ceteris lucere videatur.*

Plura de Sirio aliis locis (in palaeogr. III. et infra

ad §. 640) dixi; adde Arat. 526 cum intpp. Trahi

eum ab Orione dixit, quia hunc proxime sequitur.

ambitum] Ne te forsan turbet producta media

syllaba, lege virorum doctorum notas ad illum Ovi

dii (met. 4, 57); versum:

» Jussit et ambitae circumdare litora terrae.«

sertum] De Ariadnes hac corona Juno apud

Senecam in IIercule furente conqueritur:

— — — »ne qua pars probro vacet

Mundus puellae serta Gnossiacae gerit. •

Goez. — Potuerat Martianus etiam Ovidii (fast. 3,

545) versus respicere:

»Bacchus amat flores : Baccho placuisse coronam

Ex Ariadneo sidere mosse potes.«

Adde met. 4, 155 fast. 3. 459. Arnob. 5. p. 176.

trepidas] Jure respuunt multi codices illud ad,

quod apud Grotium praemissum erat (Oudend. ad

Appul. I. p. 691). Omissum id etiam est in Bri

tannico, Cantabrigiensi, ct IIagiano. In Darmstat

tensi superne reperitur igpositum. Sed superva

caneum est, quia »perlabitür aures « idem est quod

«labitur per aures.« -

, boatu] Famam praeconis officio functam in

palatio Jovis supra (§. 63) vidimus. Eodem igitur

jure noster ei tribuere potuit boatum, quo Appul.

(met. 3. p. 177. 10. p. 691 Oud.) •praeconis boa

tum* scripserat. Musae boatum Ausonius (Eid. 20,2),

reboatum noster (§. 121) tribuit, uti philosophorum

etiam in coelo reboatum inferius (§. 213 f.) com

memorat.

Martiani capellae lib. II. §. 4oo. {141

exsiliendumque sibi in superam coelitum sortem. Deinde ipsi sociandam esse 100

Cyllenio, quem licet miro semper optarit ardore, tamen vix eum post un

ctionem palaestricam recurrentem, dum flores ipsa decerperet, praelectis qui

busdam herbusculis conspicata est. Quid? quod utrum sibi haec nuptialis com

duceret amplitudo, anxia dubitabat? Nam certe mythos, poëticae etiam diver

sitatis delicias Milesias, historiasque mortalium, postquam supera conscenderit,

se penitus amissuram non cassa opinatione formidabat. Itaque primo condu

catne connubium, atque aetherei verticis pennata rapiditas apto sibi foedere

optarit] Emendavi Grotianum optaret e libro

Norimbergensi, Bodlejano primo, Hugiano et Darm

stattensi codicibus. Sed anteriores editiones melio

rem hanc lectionem jam praebuerant.

eum] Neutiquam, ut in editis, cum, sed eum

omnes fere codices tam Grotii, quam Monacenses

(C. D. E. G.), Darmstattensis, Basileensis, Dres

densis, Hugianus, Britannicus, Bodlejanus primus,

Cantabrigiensis, aliique ad marginem libri Norim

bergensis, et in notis a Appulejum (I. p. 219 Oud.)

laudati. Nonne igitur miremur novissimos editores

Walthardum et Goezium dedisse eum, quin etiam

quum !

palaestrieam] Unctus et nudus placuit scilicet

Philologiae. Ovidius (heroid. 16, 149):

»More tuae gentis nitida dum nuda palaestra

Ludis et es nudis femina mixta viris.«

Praefuit enim palaestrae una cum Hercule Mercu

rius (ef. Horat. od. 1, 10, 4 et ad eum Mitscher

lich, eui adde Pausam. 4, 32, 1. Diodor. 8, 7ö.

Stat. Theb. 4, 228. Arnob. 3. p. 114. Prudent.

in Symmach. 2, 319. Conf. etiam nostr. superiori

loco §. 3 et notas ad inferiores §. 177. 210).

Milesias] Apulejus: At ego tibi sermone isto

Milesio varias fabulas conferam. Respexit ad hunc

Capcllae locum, quisquis ille veterum glossarum

auctor, cum ait: »Milesiae, amatoriae.« Gaor. —

Confer. Erasmus in proverbio : Domi Milesia. Goez.

— Equidem non amatorias tantum, sicut Ovidius

(trist. 2, 415), sed omnes fabulas reinovere vo

luisse nostrum arbitror, quasi indignas deorum

majestate. Mythos enim cum illis conjungit, addens

verba »mortaliumque historias.* Ceterum delicias,

non delitias in codicibus Monacensibus (B. C. D.

E. G.) legitur. … -

non cassa] Servius ad illud Virgilii (Aen. 12,

780):

»Dixit opemque dei non cassa in vota vocavit«

explicat »non ad inania vota poscit auxilium.«

formidabat] Permulti codices, Reichenauensis,

Darmstattensis, Hugianus, Britannicus, Cantabri

giensis, Bodlejanus primus, et Monacenses (B. D. E.)

habent praesens formidat.

conducatne connubium] De sponsalibus contra

hondis auspices etiam auguria eaptasse pluribus

exponit Burmannus Secundus (ad Claudian. p. 56

not. 85).

aetherei verticis] Id est Mercurii. Goez. —

Quo autem pacto Mercurius audire potest aetherius

vertex? Intellige potius »in aethereo vertice pen

natam rapiditatem*; hae enim Mercurius denotatur.

— Pro pennata Bodlejanus codex quidem piwnata

dat, quod melius videri potest; sed illud, quod

Basileensis et Darmstattensis etiam habent, retinui,

104

- -

M42 Martiani Capellae lib. II. §. 102.

402 copuletur, ex nuptiali congruentia numero conquirit. Moxque nomen suum,

Cylleniique vocabulum (sed non quod ei dissonans discrepantia mationum, nec

diversi gentium ritus pro locorum causis cultibusque finxere; verum illud

quod nascenti ab ipso Jove siderea nuncupatione compactum, ac per sola

Aegyptiorum commenta vulgatum, fallax mortalium curiositas asseverat) in

digitos calculumque distribuit.

mumeri primum perfectumque terminum claudit.

Ex quo finalem utrimque literam sumit, quae

Dehinc illud quod in fanis

omnibus soliditate cubi ac dominus adoratur. Literam quoque, quam bivium

quia et supra (§. 76) noster pennata scripserat, et

infra (§. 579) liujus scriptionis rationem affert.

numero] Pro numeris, per numeros. De hoc

eabalae genere pluribus olim (in palaeograph. III.

§. 142 sequ. 227) egi. Adde exemplum ex Arte

midoro (oneiroerit. 2, 75. p. 158; 5, 34. p. 178

Rigalt.).

momen suum] φιλολοyia, eujus nominis nu

merus est secundum literäs Graecanicas DCCXXIV.

Gaor.

Cylleniique vocabulum] Vocabulum hoe admo

dum torsit ineptos glossatores. Nos Θωύ9 esse

invenimus, quod Mercurii apud Aegyptios nomen

nemo nescit. Hujus numeri juxta Graecos charac

teres MCCXVIII. Gnor.— Tenendum autem Θασέ9

' tam Mercurii quam primi mensis nomen apud Ae

gyptios fuisse (Cie. N. D. 3. 22. Cf. Pal. crit. IV

§. 604).

digitos] Satis nota haee computandi ratio est

(Woweri polym. c. 7. p. 58 sequ. Fabricii bibl.

Lat. T. III. p. 385 Ern. Bergler ad Alciphr. p. 108

et inferior ad §. 745 not.) Maxime etiam eelebrata

erat statua viri digitis computantis exseulpta ab

Eubolide (Plin. 34, 8, 20) pariter atque Jani

statua (v. Pal. erit. III. §. 230. 256. 454). Atque

infra (§. 729) Arithmetica eodem computandi modo

utitur. Adde Appulejum (le mag. p. 579 Oud.)

Nec tantum numeros, sed etiam literas digitis sig

nificatas esse, Isidorus (etym. 1, 26 f. p. 42 Arev.)

demonstravit.

terminum] Litera Theta, qua novenarius nu

merus exprimitur. Primus enim numerorum termi

nus enneas est, quia in hoc numero monades de

sinunt et ab eo decades incipiunt. Infra (§. 745)

•primus •, inquit, »versus est a monade usque ad

enneadem. • Terminum autem numeri scripsit pro

numerorum, ut saepe singulari seriptores utuntur

pro plurali (Palaeogr. crit. III. §. 232. Spartiam.

Adrian. c. 7.).

dehinc] {2 est DCCC. Ogdoas autem primus

eubus. Gnor. — Sed ogdoas non est Omega , de

bebat Grotius ad sequentem regulam movenariam

respicere, secundum quam numerus ille 800 ad

monades reducendus erat, ut primus exiret cubus

(§. 740).

soliditate] Cubi natura hae voce exprimitur,

» siquidem •, ut Macrobii (in somn. Scip. 1, 6) ver

bis utar, •a paribus bis bini, qui sünt quatuor, .

superficiem faciunt: bis bina iis, quae suut oeto,

corpus solidum fingunt.«

cubi] Vulgo cybica dominus. Grotii codex ha

bet eubi ac dominus , legi autem ille jubet ae do

mibus, quia »fanis • praecesserit: Goezius domibus

in textum recipere ausus est. Ego vero nihil mu

…

Martiani capellae lib. II. §. 102. 145

mortalitatis asserere prudens Samius aestimavit, in locum proximum sumit, ac

sic mille ducenti decem et octo numeri effulserunt.

tandum esse eensui (im palaeogr. erit. III. §. 227),

siquidem accepta particula ae pro tanquam sensus

planus est : » eubi soliditas (ara) quae in famis tan

quam dominus (ipse) adoratur.« Vitruvius enim

(3, 4) » aras ad normam debere esse quadratas«

monet. Fortasse etiam de cippis Hermae quadratis

Martianus cogitavit. Lectionem nostram praeterea

firmat Reichemauensis codex, in quo »eybi ac«

legitur.

bivium] Editi vim; ad quod Grotius : »MS.

vivium. Literam Y innuit, de qua habes in ca

talectis:

.Litera Pythagorae diserimine secta bicorni

Humanae vitae speeiem praeferre videtur.*

Exstat hoe distichon in Anthologia Burmanni La

tina (II. p. 416). Sed adde Ausonii (Idyll. de mo

nosyllab. 9) hune versum :

„Pythagorae bivium ramis pateo ambiguis Y*

qui magis nostro respondet. Confer praeterea Per

sium (5, 56), Servium (ad Aen. 6. 156), atque ex

eo Isidorum (etym. 1, 17. p. 5 Arev.), grapli

eamque descriptionem apud Athenaeum (10, 20.

p. 484. Cas.) et Strabonem (45. p. 597 Cas.).

}'iuium in Reichemauensi quoque codice exstat,

quapropter bivium scribere, orthographia tantum

mutata, non dubitavi; nam B et v saepius con

fundi notum est (v. §. 25. 102. 582. 608). Sensum

illustrant Laetantii (6, 3) verba haec: »Dicunt enim

humanae vitae cursum Y literae esse similem, quod

unusquisque hominum, quum primae adolescentiae

limen attigerit, et in eum locum venerit, partes

ubi se via findit in ambas, haereat mutabundus

ac nesciat, in quam se partem potius inclinet« eet*

mortalitatis] Alii libri seripti, a Cortio in libro

Lipsiensi notati, habent immortalitatis; sed inale.

Qnos per movenariam

Namque voce illa humanum genus notari ex alio

loeo (§. 108) patet, quo scribit: »intra latebras

uteri septimo mense absoluta mortalitas « (add. §.

625. 899). Aperte etiam Arnobius (1. p. 6) ver

bis »miseranda mortalitas« nil nisi miserum homi

num genus denotare voluit. Atque Gellius (15, 28)

jam defenderat hunc vocis usum. Adde Ciceronem

(N. D. 3, 56), Liviam (1, 2), Seneeam (de ele

ment. 4, 5), aliosque permultos, Virgilium, Ovi

dium, Lucanum, Curtium, Plinium, Quinetilianum.

aestimavit] Ita alios codices habere Grotius et

Walthardus jam notaverant. In Monacensibus ipse

vidi, tum estimavit (in B et D), quod Darmstat

tensis etiam exhibet, tum aestimavit (in C. et E),

quod praeter hosce Monacenses etiam Basileensis,

Reichenauensis, Britannicus, Cantabrigiensis, ac

Bodlejanus primus habent. Vernmtamen, quod im

editis est, existimavit etiam defendi potest; neque

ignotum est a seriptoribus saepe composita usur

pari pro simplicibus (§. 68. 75. 160).

quos per] Quod dicit tale est : solent Magi,

ubi quid ex nominibus serutantur, colleetam ex

nominum numero summulam per enneada dividere,

subtrahendo eam quoties licet, tum numerum qui

erit superfluus nominis ipsius numerum arbitram

tur. Vide etiam si lubet Agrippam de oceulta

Philosophia, diligentem profecto Martiani lectorem.

Gnor. — Bene, modo recte intelligas Grotium.

Minime enim numerum innuit illum, qui invenitur

priori numero per novem diviso; is enim e Mer

eurii numero esset 138} et e Philologiae 804:

sed eum vult, qui perfecta divisione movenario

minor per movem amplius dividi nequit, quemque

nune numeri fracti indicem appellamus, ut supra

105

numerum 5 in Mereurii, et 4 in Philologiae no144

Martiani Capellae lib. II. §. 105.

104

105

regulam distribuens minuensque per monades decadibus subrogatas, in ter

tium numerum perita restrinxit.

viginti| quatuor numeros explicatum,

Suum quoque vocabulum per septingentos

in quaternarium duxit, qui uterque

numerus congruenti ambobus ratione signatur. Nam et ille, quod ratio prin

cipium, medium, finemque dispensat, profecto perfectus est; quippe lineam

facit solus, et solidorum frontes incunctanter absolvit.

mine. Sed hanc viam, quam Grotius iniit, Mar

tianus non indieaverat, ut statim apparebit.

movenariam regulam] IIujus regulae, quod sciam,

praeter nostrum nemo nisi Varro (de L. L. 8, 15.

p. 151 ed. Lugd. 1565) mentionem facit. Recentio

res eam appellant, Galli »la preuve de neuf., Ger

mani » die Neuner-Probe.« Sed horum simplicior

via est, qua ad eundem, quem Martianus, finem

perveniunt. Exemplo sit Philologiae nominis nu

merus 724, in quo probatio hoc modo instituitur :

7 et 2 et A — 15; *} autem

fracti igitur index 4. est. Multo morosiorem viam

1#,. Numcri

veteres ingressi sunt. Martianus enim numeros

jubet »per novenariam regulam distribuere, minue

reque per monades decadibus subrogandas (substi

tuendas) et sic in monadem perite restringere.« Id

quod alia, quam hac ratione, fieri vix potest:

724 — 700 et 20 et 4.

Resolvendi 700 in 7

20. — 2

4 — 4

FiuNT3T

* Resolvendi iterum, quia

15 — 10 et 5, 10 in M

5 — 3

F;íTAT

Copiosius haec in palaeographia critica (III. §. 228)

exposui.

uterque numerus] Ternarius nimirum et qua

ternarius. Omnia, quae proxime sequuntur, noster

Nam longitudine pro

et Macrobius ex una eodemque fonte hausisse vi

dentur: hic enim (somn. Scip. M, 6), postquam

de septenarii numeri partibus et praestantia egerat,

addit : • unde Vergilius, nullius disciplinae expers,

plene et per omnia beatos exprimere volens ait :

O! terque quaterque beati. «

quod ratio] Quum nostro ratio saepe compu

tatio sit (§. 405 not.), illud » quod ratio« pro

» quia ratio (sive computatio) accipiendum est.

Nostra certe melior lectio est quam » quem ratio«

in Dresdensi codice.

profecto] Ita Basileensis et Bongarsii codex.

Editi habebant pro certo. Ternarii numeri hanc lau

dem repetiit infra (§. 755); adde Aristidem Quin

ctilianum (de musica 3, p. 120 Meib.) et Jambli

chum (de vita Pythag. 28, p. 128 Küst.). Pytha

goricum dogma esse jam Aristoteles tradit (de coelo

1. 1): xz9&veg ydg qoa6v xaì oi IIv9αyö

geuov, τὸ πᾶν και τά πάντω τοῖς τguóìv àgt

6ται' τελεντ) yàg xal μέ6ov xaì àρχὴ τὸν

&gt8uòν ἐχει τοῦ παντός. Plura de ternario

numero alio loco congessi (in Palaeogr. crit. III).

longitudine] Grotiana haec lectio est. Mona

censes vero (B. D. E.) et Guelferbytanus, quem

Cortius laudat, praeter longitudinem profundita.

temque etiam latitudinem addunt; male me quidem

judice. Non enim de solidis sermonem esse e voce

» frontes « patet, qua significantur figurarum in plano

extremi fines. Superficies autem quum profunditate

careat, profunditas quidem a nostro omittenda erat

Martiani Capellae lib. II. §. 103, 145

funditateque censentur. Dehinc quod numeri triplicatio prima ex imparibus

*3ov gignit. Tres autem symphonias quis ignorat in musicis? Numerusque

impar maribus attributus est. Omne vero tempus tribus vicibus variatur.

Atque idem numerus seminarium est perfectorum, sexti videlicet atque noni,

alterna diversitate juncturae. Recte igitur deo attribuitur rationis. Philologia

autem, quod etiam ipsa doctissima est, licet femineis numeris aestimetur,

absoluta tamen ratione perficitur.

et addenda potius latitudo (§. 707. 709). Non ab

similem confusionem videbis apud Stobaeum (in ecl.

1, 52. p. 865 Heer.).

triplicatio] Primo adspectu error hie latere vi

detur. Numeri enim ternarii triplicatio prima ex

imparibus est 3 X 5 = 9, qui movenarius qua

dratus quidem est, sed embus dici nequit. Pariter

Ausonii (Idyll. 11, 2. 5) versus :

— — — » vel ter tria multiplicanti

»Imparibus novies ternis eontexere cubum a

Scaligero (epist. 2, 199. p. 404) fraudi fuit, qui

Ausonium putasse suspieatur »ter tria esse cubum*,

posterioris scilicet versus verbis »novies ternis«

negleetis. Clarius primum ex imparibus cubum

Gellius (1, 20) deseripsit hisce verbis: »In nu

meris etiam similiter zóßoc dicitur, quum omne

latus ejusdem numeri aequabiliter in sese solvitur,

sicuti fit quum ter terna dicuntur: atque idem ipse

numerus triplicatur.« Triplicatio igitur apud nostrum

sie intelligenda est ut numerus ter secum ipse

multiplieetur, quo facto sane cubus exibit. Adde

Aristidem Quinctilianum (de musica 3, pag. 154

Meibom.)

symphonias] Diapasom, hemioliom, diatessaron.

Gnor. — Vide Martianum ipsum infra (§. 755,

955 sequ.).

attributus] Darmstattensis, Britannicus, Can

tabrigiensis addunt est. Notum illud Virgilii (ecl.

8, 78): »Numero deus impare gaudet.* Et Plinius

- - -

Nam quaternarius suis partibus complet

(2, 47. 48, 4 f.): »Mares* inquit sexistimantur

impari numero.* Clarius Macrobius (in somm. Se.

1, 6): »impar numerus mas, et par femina voca

tur: item arithmetici imparem patris, et parem

Exempla dabit

Plutarchus (de Isid. p. 565) in triangularibus et

matris appellatione venerantur.«

quadratis figuris. Adde eundem in quaestionibns

Romanis (p. 270. 280) et Butherum (in Stobaei

eclogis £. 2. §, p. 12 Heeren.).

tribus] Confer inferiores locos (§. 589. 753.

895). Seneea (epist. 124. p. 675 Lips.): »Tem

pus tribus partibus constat, praeterito, praesenti,

et futuro.« Adde Homerum (in Iliad. 1, 70) et

Plutarchum (le Ei p. 581).

seminarium] Stobaeus (in eclog. phys. T. I.

p. 22 Heer): IIλήgn óè xai τέλειον άπερπνε

τὸν πεguttòv, övv μιγνόμενός τε πρὸς τὸν

άρτιον άεῖ ποιεῖτaι πεguxgaxeiv τὸν ἐέ άμ

qootν περιττόν, άvτφ δέ πάλιν συντι&έμενος

yevvj tòv àgτιον. (Conf. §. 736. 744).

rationis] Cave ne forsan orationis substituere

velis. Ratio hoc loeo, et in multis aliis (§. 105

f. 106 sequ. et v. not. ad §. 102) Martiano est.

computatio. Et recte idem, qui mercatorum deus,

computationis etiam deus appellari potuit. Fefelle-*

runt viros doctos glossae. Ceterum Bodlejanus

codex pro rite melius habet recte, quod recepi.

femineis] Paribus. V. supra.

perficitur] Computatione (v. not. ad §. 102 et

19 .

106

M46 Martiani Capellae lib. II. §. 106.

107

decadis ipsius potestatem, ideoque perfectus est, et habetur quadratus, ut

ipse Cyllenius, cui anni tempora, coeli climata, mundique elementa conveniunt.

An aliud illa senis dejeratio, qui μὰ τὴν τετράδα nom tacuit, confitetur, nisi

405) enim perficitur numerus in nomine Philolo

giae, et invenitur quaternarius, qui omnino est

perfectus (§. 734). w

nam quaternarius] Optime huc facit auctor

Theologumenorum qui ait: τ}ν δεκάδa óπ' αὐ

τῆς (τετράδος) άμα τοῖς έπόπQo69£v 6vy

xogvqooö68at. Ita enim ibi legendum ut in Epi

grammatis Graecis : xogvqoovpevoc sic Èv àgt9

μός. Sed et Hierocles: τῆς δά δεκάδος δύναμις

*j τετράς, πgò yàg της xat& διέζοδον τε

λειότητος τῆς τῆ δεκάδι ηνωμένης τις τελειό

της ἐν τῆ τετgáòv 8eogsttav, xatà yàg 6vv

<9εσιν τῆς άπό μονάδος ἐῶς τετgóòoc òexάς

τὸ πᾶν ά9gou6μα yivetav* ά y&g xaì 3 xaì

» xaì ò* vrjv öexáócz cet. 48vapuv potestatem

dixit Capella, Arnobius Graecum nomen servavit,

ut emendavit amicus meus J. Meursius, communi

(vere dicam) auctorum omnium bono natus. Huo

facit locus ille ex Arithmetica : »Decasque plena

his quatuor numeris gradatim plicitis integratur,

id est uno, duobus, tribus, quatuor. • Gnor. —

Omnino conferenda hic Meursii commentatio de de

nario Pythagoreo (in Gronov. thesauro T. IX).

Cyllenius] Repetit haec infra (§. 734) verbis:

»Hic numerus quadratus ipsi Cyllenio deputatur,

quod quadratus deus solus habeatur. • Artemido

rus (2, 42. p. 155. Rig) tradit » quadratum Mer

curium in somnio visum, si barbatus fuerit, solis

philologis conducere.• Sed inprimis conferendi Plu

tarehus (symp. 9, 3. p. 738) et Macrobius (Saturn.

4, 19), qui quadratum ad Hermas, dei statuas,

referunt; pariterque Laurentius Lydus (die Merc.

p. 60 Roeth.).

quatuor] Vocem quatuor e Guelferbytanis Cor.

tius nobis suppeditavit. Concinunt Monacensis (C)

et Basileensis, confirmantque hanc lectionem ea

dem verba infra (§. 734) repetita.

coeli climata] Hoc est mundi partes, seu coeli

frontes, ut dicitur in Arithmetica. Nam alias cli

mata Mathematicis sunt octo, ut infra habet in

Astronomia. Saepe sane auctor noster technicis

vocabulis abutitur, ut in Astronomia et Musica li

quebit. Gnor.

μά την] Mathen tetradem vel Mathen tetrada

scripsisse putabam Martianum vel pro Matheseos qua

driga ex Arithmetiea, Geometria, Astrologia, Musica,

quarum Arithmetica unitati, Musica binario, Geo

metria trinario, Sphaerica seu Astrologia quater

nario comparatur, nt legimus êv 9εολογονμένοις

τῆς ἀριόμητικῆςs vel sane pro doctrina de qua

ternario, quam docte explicavit Democritus, quem

hic senis dii (ita enim lego, non dei) appellatione

indigitat, ut infra Abderitae senis : μέ9ην autem

dixisse pro μά&η6tv. Hesychius : μχδάς, μα97j

6εως. Sed jam hisce conjecturis relictis eo pedi

bus in illustrissimi Scaligeri sententiam et per se

nem dium Pythagoram intelligo, et lego pu& την

τετgáöa : sic in aureis carminibus habemus:

INat μὰ τὸν άμετ£gς τρυχὰ παgaόόντα τε

tgaxvóv,

IIayâv â€v&ov φέ6εως — —

ad quem locum vide Hieroclem. GnoT. — Cui vo

lupe est varias easque inter se maxime diversas

de hac Pythagorica tetracty sententias cognoscere,

eum ablegamus ad Bruckeri histor. philos. T. I.

p. 1055 et ad prolegom. Jablonskii ad panth. Ae

gypt. p. 119 sequ. Goez. — Melius versum, quem

Grotius adjecit, edidit Boeckhius (ia Daub. et Creuz.

Martiani Capellae lib. II. §. 107. 147

perfectae rationis numerum? Quippe intra unum, secundum, triademque

ipsumque bis binum tenet, quis collationibus symphoniae peraguntur. Nam

tres ad quatuor epitritus vocitatur arithmetica ratione, ac diatessaron perhibetur

in musicis. Item intra eum jacent tres ad duos, quae hemiolios forma est,

symphoniamque secundam, quae diapente dicitur, reddunt. Tertia symphonia

diapason in molicis perhibetur, diplasioque conficitur, hoc est, uno duobus

collato. Igitur quaternarius numerus omnes symphonias suis partibus perfectus

absolvit, omniaque mela harmonicorum distributione conquirit. Hanc igitur

discutiens numeri congruentiam perita virgo gratulatur.

stud. III. p. 84) qui omnino hic conferendus. Lau

dati etiam scriptores prorsus omiserunt Macrobimm,

quapropter mon gravabor locum (e somn. Scip. 1,

6) hic inserere. » Quaternarium«, ait, »Pythagorei,

quem τετgaxtóv vocant, adeo quasi ad perfectio

nem animi pertinentem inter arcana venerantur,

ut ex eo et jurisjurandi religionem sibi fecerint:

•08 μὰ τὸν άμετάgcz pvzä vagaöövva te

tgaztóv.

Juro tibi per eum, qui dat animae nostrae quater

narium mumerum.* Hactenus Macrobius, qui ver

sum illum , Plutarcho (plac. philos. 1, 5. p. 877)

habuisse videtur. Adde Jamblichum (in vita Py

thag. 28. p. 127), Porphyrium (in ead. p. 29),

Sextum Empiricum (7. adv. logic. 94), et Sto

baeum (in ecl. 4, 11, 12. p. 302 Heer.). Jam

vero ad nostrum ut redeamus et veram lectionem

ut eruamus, pro τετgaxtóv in Darmstattensi co

dice quum legatur tetradem, et rectius in Canta

brigiensi tetrada, non dubitavi τετgáócz recipere.

Ad reliqua verba quod attinet, tam libri editi,

quam manu scripti omnes, excepto uno Reichenau

ensi, semis dei ratio exhibebant; sed jam Meursius

(in denar. Pyth. 6. in Gronov. thesauro) et ano

nymns ad marginem libri Norimbergensis conje

cerant dejeratio, quod quum illo codice confirmari

Deinde utrumque ;

vidissem, ambabus manibus amplexus sum. Semem

autem Pythagoram appellat, ut Ovidius (trist. 3.

3. 62) » Samium senem.*

intra] Lege ex Leidensi codice cum editis a

me collato »intra se monadem, dyadem, triadem,

ipsum bis binum tenet. Munck. (ad Fulgent. p. 128)

— Cum MS. legas : » Quippe intra se unum, se

cundum, triademque, ipsumque bis binum tenet«,

nisi Munckerianam lectionem praeferendam judica

veris. Bondam. (var. lect. p. 56). Vulgo ipsum.

collationibus] Hoc in uno codice pro colloca

tionibus, et reetius, i. e. proportionibus. VvlcAN.

— Codices etiam Reichenauensis, Darmstattensis,

Basileensis, Hugianus, Britannicus, Cantabrigiem

sis, et Bodlejanus primus collationibus exhibent,

ac probatur insuper haec lectio inferioribus verbis

» uno duobus collatos (conf. et §. 954). De sym- .

phoniis conf. superiorem notam (ad §. 11).

perhibetur in musicis] Ita transposita sunt verba

in codicibus Cantabrigiensi, Britannico, Bodlejano

primo, et Darmstattensi. In antiquis est in musicis

perhibetur. '

gratulatur] Laetatur, gaudet. Ita et supra

(§. 81) et infra (§. 695 f.) noster hoc verbo uti

tur. Donatus (ap. Widem. de proprietate sermonis

p. 112): »Gratulamur in rebus laetis; gratias agi

19 *

148 Martiani Capellae lib. II. §. 108.

consociat, et trias quaternario sociata heptadem facit. Qui numerus rationis

superae perfectio est, sicut etiam όμολόν illa docet plenitudo. An aliud fatalis

temperamenti cursus, siderumque circuli motusque testantur, intraque latebras

mus beneficiis acceptis; gratificamur, rem gratam

facientes.«

heptadem] De generali circa hunc numerum

superstitione plura verba feci in palaeograpliia (III.

§. 257. IV. p. 494).

non semel Grotium correxi, reponens nempe trias

Ceterum in hoc commate

pro tria, sociata pro consociata, et facit pro fecit.

Trias omnes codices habent; sociata Britannicus,

Basileensis et Monacenses (B. C. D. E. G.); facit

praeter anteriores editiones etiam Hugianus, Bri

tannicus et Monacensium plurimi. Cuncta autem

simul Darmstattensis et Reichenauensis praebent.

όμαλόν] Planarum figurarum.VvLc. — E glos

sis obscuram hanc interpretationem mutuatus est

vir doctus. Qui si fontem adiisset ipsum, e quo

Martianus hausit, meliorem, opinor, attulisset. Ma

erobium enim ante oculos noster habuit, e Pla

tonis doctrina locum in somnio Scipionis explican

septenarii igitur numeri praestantia disputans haec

tem de »septenis octies solis amfractibus. •

addit: »Nam primo omnium hoe numero anima

mundana generata est, sicut Timaeus Platonis edo

cuit. Monade enim in vertice locata, terni numeri

ab eadem ex utraque parte fluxerunt, ab hac pares,

ab illa impares: id est:

II. III.

IIII. / IX.

VIII. / XXVII.

et ex his numeris facta eontextio generationem

animae imperio creatoris effecit.« IIactenus Macro

bius Plutarchum (de anim. procreat. pag. 1017) se

cutus; eui adde doctaun Boeckhii commentationem

(in Daub. et Creuz. stud. III. p. 54). Illos autem

numeros Martianus ópuaAoûc appellat, quoniam

ab utraque parte similis progressio animadvertitur,

utraque etiam in primum cubum desinit; illa ex

paribus, haec ex imparibus. Construendum: » sicut

etiam illa öuaÂáóv plenitudo docet.«

plenitudo] Macrobius enim (somn. Sc. 1, 6):

»Plenitudo numerorum«, inquit, » est eorum, qui

aut corpus efficiant, aut vim obtineant vinculorum. «

Pergit deinde : »Superest, ut septenarium quoque

numerum plemum jure vocitandum ratio in medio

constituta persuadeat.« Et pluribus nunc exponit

argumenta, e quibus quaedam modo attulimus.

fatalis temperamenti cursus] Constellationis.

VULc. — Iterum nobis adeundus Macrobius est,

qui (1, 5), ut somnium explicaret Scipionis, e

Cicerone haec illius verba attulit: »Nam quum aetas

tua septenos oeties solis amfractus reditusque con

verterit, duoque hi numeri, quorum uterque plenus

alter altera de causa habetur, circuitu naturali

summam tibi fatalem confecerint.« — Quam sum

mam fatalem hic Cicero dixerat, Martianus fatale

appellat temperamentum, annum nimirum 56, sum

mam numerorum 7 X 8. Explicat enim idem Ma

crobius (c. 6 f.): »Quum aetas tua quinquagesimum

et sextum annum compleverit, quae summa tibi

fatalis erit«, cet. Hoc unum ad illustrandum Ci

•eronem, quod a doctis interpretibus omissum,

addendum esse videtur, illum ipsum aetatis gra

dum ab Hippocrate, teste Censorino (14. 3), sex

tum e elimacteriis vitae annum dictum esse (conf.

Gell. 3, 10).

siderumque circuli] Infra (§. 738): Item septem

sunt circuli et tot planetae. •

Martiani Capellae lib. II. §. 408. M49

uteri septimo mense absoluta mortalitas? Dehinc quod trias triplicata novem

numeros facit, quaternarius autem per διπλάσιον geminatus octo reddit. Novem

vero ad octo epogdoi númeri efficiunt junctionem, tantumque pensat in mu

meris, quantum symphonia diapason in melicis, quae tonon facit, qui est con

sonae unitatis continua modulatio. Ex quo nihil est quod discrepet aut resultet

in medio, consentaneaque congruit jugitate. Ergo praedictorum nominum

numerus concinebat. Sic igitur rata inter eos sociatio copulam nuptialem vera

ratione constrinxit, ex quo commodissimum sibi connubium laetabunda alio

mentis fluctu multivida concitavit. Nam nihil differens animo, decori, formae

uteri] Macrobius » mense septimo maturari par

tum « scripserat. Adde Censorinum (7, 2), Gellium

(5, 10), alios, et nostrum infra (§. 758).

διτλάσιον] Infra (§. 954): »ex ratione diplasia,

hoc est dupli. « Macrobius (somn. Sc. 2, 4) latine

» duplarem numerum« dieit. Cantabrigiensis δve*

arλασιον, Britannicus et Darmstattensis διά τλα

6ιον, sine sensu. _

epogdoi] Macrobius (somn. Scip. 2, 4) e sex

numeris, e quibus soni nascantur, hunc esse do

cet, qui intra se habeat minorem et insuper ejus

octavam partem, ut novem et octo, quia in novem

et octo sint et insuper octava pars eorum sive

unum.* Infra (§. 955) noster etiam Latine » epog

doi rationem« seribit. Atque hoe loco in Bodlejano,

Britannico, Cantabrigiensi et Darmstattensi quoque

epogdoi Latinis literis exaratum est. -s

melicis] Dresdensis quidem codex musicis, sed

praestat vulgata lectio. Melos enim numeris oppo

nitur, quum musica ex utroque composita sit.

tomon] Macrobius (2, 1) »epogdous *, inquit,

»sonum parit, quem tomom musici vocaverunt.*

Conferendi loei sunt inferiores (§. 756. 930. 951.

958. 960. 971. 995). Tomum in Hugiauo quidem

et Darmstattensi; sed tomom in Britannico, Bod

lejano, Basileensi, et Reichenauensi legitur.

soeiatio eopulam] Variat quidem lectio : Guel

ferbytanus codex, teste Cortio, habet » soeiatos

eopiam *3 Reiehenauensis, Darmstattensis, Britam.

nieus et Cantabrigiensis sociatio copiam; Leidem.

situm unus coplam (Oud. ad Appulej. I. p. 118):

sed vulgatam praetuli lectionem.

eonnubium] E septenario igitur numero. Alia

aliorum fuit sententia. Plutarchus (quaest. Rom.

p. 264) »inter impares* inquit, » numeros omnium,

maxime eongruit, nuptiis quinarius: nam ternarius

primus de paribus; ex his tanquam mare et femina

miscetur quinarius.* Contra Pythagorei, doeente

eodem (de animae proer. e Tim. p. 4018), cle

mente Alexandrino (strom. §. p. 595 et 6. p. 683),

et Aristide Quinctiliano (5. p. 482 Meib.) sena

trium vocabant tum conjugium, tum Venereia (Sto

haei eel. phys. 1, p. 20 Heer.), quia sex ex impari

ternario, qui maseulus, et ex pari binario, qui

femineus, gigneretur: bis enim tria fieri sex, ia

eo tamen omnes cum nostro eoneinunt, ex im

pari numero et pari constare connubium debere.

Imparem enim numerum feeundum esse docebant

(cf. Plutarch. de Ei p. 588. Vita Hom. p. 559 Gal.).

multivida] Schellerus in Lexico, cui inaudita

haec vox esset, explicaturus eam conjeeit » valde

vividam* posse significare. At vero non minus ob

109

M50 Martiani Capellae lib. II. §. 109.

110

ac substantiae coepit formidare corporeae. Quippe perferendos flammarum

coelestium globos et ignes ardentium siderum mortalibus adhuc artubus et

macilenta gracilitate siccatis non cassum tremebunda formidabat. Sed adversum

illa quoddam Abderitae senis alimma, cui multa lapillis surculisque permixtis

herbarum etiam memorumque congesserat, praeparavit. Colchica etiam in

centum voces continuata fiducia adamantini cacuminis impressione signatur;

scura hoc loco ista interpretatio videtur. Adi potius

Cangium, apud quem reperies »multividum « signi

£care »oculatum hominem « vel »virum perspicacis

ingenii.« Et Papias: »Multivida •, scribit, »multa

videns est.« Sed Martianum etiam ipsum si con

sulueris (§. 571), videbis eum similiter compo

suisse noctuae epitheton • noctividam«, ut de nostra

interpretatione porro dubitari nequeat.

nihil differens animo] Legendum puto : »Nihil

diffidens animi decori. « Gnot. — Hanc lectionem

Goezius in textum recepit; sed repugnantibus omni

bus, quotquot exstant, libris scriptis. Quapropter,

quum mihi legem praeseripserim, ut verba scripta

servem quantumvis sint obscura, interpunctionem

tantum post vocabulum animo inserui. Quo facto

» nihil differens animo • explicare licet » neutiquam

cadens animos 5 nt » differre animo« idem sit atque

» secedere animo « sive »deserere animum. « Meliora

tamen ab aliis codicibus exspectamus.

macilenta gracilitate] Infra (§. 140) transposi

tis verbis » gracilenta perit maoies« scribit. Cieero

(Brut. 91) » gracilitatem et infirmitatem corporis«

conjungit, et apad Ovidium (her. 21, 15) Cydippe

advcrsa valitudine gracilis dicitur (confer. §. 37.

440 f.).

non cassum formidabat] Ita pro Grotiano »non

ineassum formidat• reposui. Priora duo verba an

ctoritate codicum Dresdensis, Guelferbytani, Hu

giani, Britannici, Cantabrigiensis, et Monacensis (C)

eorrexi, posterius e duobus Monacensibus (E. G.)

et Cantabrigiensi. In codicibus Basileensi et Darm

stattensi a prima manu recte scriptum erat »non

cassum •5 sed ab inepto critico perperam repositum

• non incassum.• In Cyrilli glossario (p. 554 Vul

can) legimus: »pätauos, inanis, cassus.• Apud

Seneeam (in Herc. 352): » quid cassum times?«

(conf. §§. 7, 91, 100, 576, 805, 905 et Doe

derl. Lat. Synon. III. p. 101).

alimma] Unguentum. VuLcAN. — Ut » Aliptes«

unetor, et » epalimma a genus unguenti vilioris est

Festo. Gaot. — Descendit igitur a graeco àÀsi

qostv. Inepta Glossa in codice Basileensi: »Alymna

incorruptum sonat: Abderites senex Saturnus, qui

Abderites vocatur a lapide quem pro Jove devo

ravit, qui Graece Abaddir dicitur. « Vide ne istorum

temporum glossae obscuriores etiam ipso Martiano

sint! Abderita procul dubio Democritus est phi

losophus, quem senem appellat ut supra (§. 107)

Pythagoram; reliqua sane etiam nunc Oedipum

suum exspectant.

memorumque] Foede depravatus locus erat apnd

Grotium verbis membrorumque eonoesserat. Rectius

Guelferbytanus teste Cortio habet nemorumque,

et congesserat ipse vidi in Monacensi (D). Non

igitur necessaria emendatio a Vonckio (sp. cr. p. 81)

proposita.*'

centum voces] Numerus finitus pro infinito.Vulc.

— Equidem lusisse Martianum conjicio numeri

nomine Graeco. Fulgentius enim (myth. 9. p. 42

Munck.) Proserpinam, quae et Hecate, hoc nomen

Martiani capellae lib. II. §. 44o. 151

quod adversum ignes superos et deorum confinia praeparata decoris incuriam

venustatis etiam lumine submovebat. Denique revibratu corpori mensis ap

posito irrorati liquoris allinebat unguentum. Sed quum talia virgo componit,

pedisequa ejus Periergia, utrum a matre virginis missa am sua sponte, utpote

ejus collactea, trepidatione sollicita quid ageret conspicatur. Quam quum

disponentem praedicta rimatim ab ostio speculabunda cognosceret, aliam ejus

accepisse vult ab éxovöv, centum. Colcliidem autem

Medeam Hecates filiam fuisse sunt qui tradant.

adamantini cacuminis] Annulum intelligo, quem

amuleti etiam loco adhibitum fuisse non ignoramus

(Pal. erit. III. §. 59. 60. IV. §. 842).

quod adversum] Grotius edidit quid; unde

Vonckius (sp. erit. p. 81) conjecit quis. Sed in

nullo id codice legitur. Contra Monacenses (B. D.

E.), Guelferbytanus, et Dresdensis exhibent quod.

Obscurum igitur hunc locum ita interpretor: » quod

(adamantinum cacumen) adversum ignes superos

(Solis et ardentium stellarum ignes) et praeparata

deorum confinia (spem enim nacta erat divinitatis)

lumine venustatis (per venustatis suae lumen) in

euriam decoris submovebat.* Quamvis enim pul

eliritudinem non curabat (§. 112), pulchra tamen

erat.

denique revibratu] Sensus hic est : •Denique

allinebat composito, h. e. apto et applicato corpori

suo unguentum irrorati liquoris ex revibratu men

sis.« Apposito corpori, hypallage i. e. appositum

unguentum. Irrorati, i. e. ex rore confecti, qui

ros erat ex revibratu mensis, h. e. ex fulgore Lu

nae. - Revibratum autem mensis vocat Lunae coi

tum : quando Luna iterum incrementa accipit et

a Sole illuminatur. VulcAx. — Corpori mensis, Lu

nae. Gnor. — Conf. Macrob. somn. Sc. 2. ££ ; Ca

saub. ad Spart. Caracall. 7, p. 415. „Revibrata

Lunae corpori unguentum apponere « non audacius

dictum est quam apud Persiuia (4. 35) •figere in

cute solem. « Eodem vocabulo infra quoque utitur

§. 169 f.) de Luna, eodem sensu quo Ovidius

(her. 18. 77) repercutere scripsit. Denique quod

ad lectionem attinet, neque alliniebat, neque illi

miebat, ut Grotius edidit,

Guelferbytano, Basileensi, Darmstattensi et Mona

censibus (B. D. E) allinebat, quod reposui.

sua sponte] Omnino haec Dresdensis et Hu

legendum; sed cum

giani codicum lectio melior est, quam illa in edi

tis, a qua vox sponte abest. Exeidit etiam apud

Grotiam particula at anteriores enim editiones cla

rius a matre habebant. Atque eonciuit cum his

vetus Martiani interpres Teutonicus, cujus tamen

non nisi fragmentum novi a C. Laelimanno in spee,

linguae Francic. 1825. 8. editum, §. 114 usque ad

122 complectens. Ita enim ille totum locum vertit

atque explanare sibi visus est: »Unz si daz ál

uuörhta (quum talia omnia faciebat) s6 gesáh iro

dionest uuib (pedisequa) periergia. ddz tir chtt

(significat) studiosa operatrix. füre sta sárgendiu.

uudnda st iro giàltera (coaeva) uuás. uuáz sí téta.

st dánches tára eliâme (danches tära est »ingratiis.

sponte sua) alde (aut) dára (eo) gesendet uuáre

föne dero máoter.* Facile nuuc etiam perspicitur

cur glossa (§. 6) vocem collactea interpretata sit

eoaetanea. Sumsit enim explicationem ex hac versio

me, non perpendens illi, qui translaturus erat vocem

collactea, in mentem non aliud venisse voeabulum

Teutonicum quam gialtera, quo illam exprimeret.

ostio] Ita pro hostio reposui e Reichenauensi

111

112

152 Martiani Capellae lib. II. §. 112.

ancillam, cui Agrypnia vocabulum est, atque intra cubiculum praebebat excubias,

adorta est increpare, quod paululum connivere servandi decoris gratia virginem

M15

non sivisset, quum ipsa haec cuncta, si Philologia injungeret, valeret implere.

Nam jam multa asserit circuisse, mancipiaque dotalia, quid sollertiae, quid

codice et ex rationibus supra (ad §. 7) allatis.

Quam incertus fuerit literae H usus, e Guelferby

tano codice patet, in quo, monente Cortio, legitur

ospieio. Sed praeferenda omnino superior lectio,

quum rimatim (per rimam) praecedat, et Teutoni

cus interpres habeat : » dürch tia nùot tero túron. «

4grypnia] Dilectum a Philologia mancipium

(§. 143) a vigiliis appellatum. Male Hugianus co

dex et Basileensis Agrimnia, quod etiam apud

Teutonicum interpretem legitur, sed apud hunc

profecto librarii errore : recte enim explicat » daz

ehit uigilia. « Joannes Saresberiensis (metalog. 4, 17.

p. 898) hunc locum explicaturus : • est antem •,

inquit, »Periergia, quae laborem circuit operis,

dygvarvia vigilans diligentia, quae exercitium tem

perat ne quid nimis.« Quarum definitionum prior

verbalis est, aegreque intelligitur. Periergia est

inepta assiduitas sive euriositas malo quidem sensu

(§. 111), id quod inferiori loco (§. 446) confir

matur.

atque] An non ae quae? Gnor. — Minime;

solemnis hic usus et Graecis et Romanis, omittere

post copulam relativa, etiam si alio easu praecesse

rant. Sic v. c. Plinins (epist. M. 8. 11): »et cui

est eum Cicerone aemulatio, et contentus non est

eloquentia saeculi nostri. • Vetus etiam interpres

Germanice •ùnde « scripsit, quod sane atque sonat.

exeubias] Excubiae enim ad portas pro summa

eustodia erant. Flaccus lib. 5:

» Jamque adeo nee porta ducem nec pone mo

rantur•

Excubias sortita manus • — —

Thalami etiam regum excubiis muniebantur vigilum.

Virgilius Ceiri:

»Jamque adeo dulci devinetus lumina somno

INisus erat, vigilumque procul custodia primis

Exeubias foribus studio jactabat inani.«

BAnTii. (advers. p. 1052). — Sed exeubias non

noctu esse factas Servins (ad Aen. 9, 159) docet,

verum vigilias. De illis noster. Conferre licet Pi

gnorium de servis (p. 221 sequ.). Vertit Teutonicus

interpres : »ùnde intro chemenatum (eubiculum) dero

uudhto (excubias) fläg (nostris pflegte, pro » exer

cebat.«).

quum ipsa] Damnat enim Martianus futilem illum

laborem, quo Philologia ad calculos revocaverat

illorum nominum literas, siquidem pedisequa ejus

euriosa idem facere potuisset, heraque conquiescere.

Ita enim connivere recte interpretatus est Vulea

mius (conf. Quinctil. 10, 3, 16. p. 150 spald.

Gell. 2, 1) beneque Goezius superiorem locum

(§. 57) hic in memoriam revocavit. Teutonicus in

terpres : • éteunaz slàfen. •

mancipiaque dotalia] Haec sine dubio sunt

septem artes. Goez. — Dubium sane moveri possit.

Septem enim artes a Mercurio in domum nnptiale

oblatae sive per donationem propter nuptias in re

munerationem dotis factam: dos autem a Philologia

vel ejus matre constituenda erat. Sed Martianum

omnino dotalium mancipiorum nomine illas discipli

nas, quamvis parum accurate, denotasse, ex in

feriori loco (§. 803) patet, ubi non Arithmeticam

tantum, sed reliquas etiam artes dotales appellat

feminas. Ita etiam intellexit interpres Teutonicus

Martiani Capellae lib. II. §. 415. 155

ornatus, quid denique indumentorum sumerent comperisse. Non sibi quoque

nescium, quid sponsus ipse perageret, quid Jovis in palatio gereretur; am

[leucothea succenderet facem lumenque purpureum, et an Solis remigia vigi

larent sonipesque Phosphori comeretur. Id genus innumera, quae, curiosis

perscrutationibus aspexerat, astruebat. Verum secretum cubiculi repente

Phronesis mater irrupit. Quam quum virgo conspiceret, ad eam accurrens

qui amancipia dotalia« verterat » uuidemdiuuea ad

dideratque: »il, méino septem liberales artes.«

sollertiae] Dotalia enim mancipia, sieut omnes

servi (v. Luciam. in vitar. auet. 5 sequ. op. III.

p. 82 Bip.), sua aestimabantur habilitate et scientia,

Unde apud Terentium (eunuch. 5, 2, 25) servum

venditurus sic laudet:

- - - -_ »Fae periculum in literis,

Fae in palaestra, in musicis; quae liberum

Scire aequum est adoleseentem sollertem dabo.

Alius apud Horatium (epist. 2, 2, 6) hisce verbis

commendatur:

» Perna ministeriis ad nutus aptus herilis:

Literulis Graecis imbutus , idoneus arti

Cuilibet« cet.

Periergia igitur se nosse dicit, ut verbis utar ve

teris interpretis, »uuáz quumnem (quid possent,

i. e. seirent mancipia illa) iól, eleinlistes (sollertiae)

i&l, uuit, zterdo (muliebris ornatus) iól, dnaslöufo

(indumenta quoque).

neseium] Ita MS. Vocem (voce) enim illam

Glla) passive usi veteres teste Gellio. Gnor.— Add.

Rritz ad Sallust. Catil. p. 55.

Jovis in palatio] Respexit noster ad illud Plauti

(in Trinum. 1, 2, 170):

„Sciunt id, quod in aurem rex reginae dixerit;

Sciunt quod Juno fabulata est eum Jove.«

Periergiae enim hoc sane quam convenit.

Leueothea] Vellem explicassent doeti interpre

es hoc nomen. Neutiquam enim noster illam de

notavit Leucotheam, quae prius Jno, deinde Len

cothea Graecis, Romanis autem Matuta mater vel

Albunea, maris dea erat: sed Martiamus voluisse

videtùr, ut Graeca illa vox Latine verteretur, qua

quidem lueente dea designari Auroram e totius

loci tenore colligitur. Certe maris deae neque fax,

neque purpureum Jumen affingi potuit, Auroram

vero purpurare infra (§. 219) noster dicit. Hane

etiam vetus ille interpres intellexit, cujus versio

haec est: »ùbe der tãgerod sína fácchelun. vinde

stn scóna lieht inzúndet hdbe.«

remigia] Id est equi. Goez. — Minime vero!

alas potius intellige. Saepissime poëtae, Virgilius,

Ovidius, Propertius, Silius, Lucretius, Appulejus

hac allegoria utuntur, eamque noster infra (§. 811)

etiam repetit. Quemadmodum enim Graecorum alii

naves dixerunt alatas (Pindar. Olymp. 9, 56) et

remos appellarunt alas (Hom. od. 2. 124. p. 272.

Lyeophr. 25); ita alii alas dixerunt remos (Ae

schyl. Agam. 50). Virgilius utrumque conjungit,

(Aen. 6, 19) »remigium alarum* scribens. Alas

autem Soli tributas fuisse supra (ad §. 76 f.)

ostendi. Vetus ille Teutonicus interpres. loeum

vertit: έbe dero suánnum reita inuitigo uuâre. (si

Solis auriga in motu sit).

sonipesque Phosphori eomeretur] Interpres Teu

tonicus : » únde des tágosternen rês káro uuâre •;

ubi vox karo mihi esse videtur paratus.

Phronesis] cicero (de offie. 4. 45): » Pru

144

154 Martiani Capellae lib. II. §. 114.

honorandumque pectus exosculans praeparatorum poematum consciam fecit.

Verum illa exuvias filiae ornatusque

coetibus non paveret. Itaque vestem

quod vel ex illa herbarum felicium

dentia, quam Graeci φρόνη6tv dicunt. • At Plau

tus (Truculent. 1. 1. 60):

•Suum momen omne ex pectore exmovit meo

Phronesium. Nam Phronesis est sapientia. «

Quanquam indistinete haec vocabula haud raro

usurpantur, ut apud Platonem quoque 6οφία et

pgóvn6vc, quae Aristoteles demum (eth. 6. 5 et

6) accuratius distinxit. Conf. et Max. Tyr. diss.

12 (T. 1. p. 210. 220 Reisk.) et Meinersium in

Comm. Gott. (T. XV. p. 134—131). Prudentiam

tamen maluisse Martianum docent sequentia (§. 11§).

Teutonicus interpres nomen illud prorsus omisit

seribens : »Tò gieng in älles kahes (ad verbum :

» omni praecipitatione «) iro müoter, « Quod restat,

pro Grotiano irrumpit e Reichenauensi, Darmstat

tensi, Hngiano, et monente Cortio e Guelferbytanis

codicibus reposui irrupit.

poêmatum] Nun solum codices Monacenses

(B. C. D. E. G), Reichenauensis, Basileensis, et IIu

gianus, sed alii etiam testibus Vulcanio, Grotio et

Waltharto vocem illam boematum efferunt scriptam;

et de auxilio vocem olim intellectam fuisse, vetus

interpres Teutonicus testatur verbis: »ságeta si iro.

uuáz si uuârnungo gemächot hábeta. « Poëmata

insuper, i. e. carmina, omnino ab hoc loco aliena

sunt; quae nisi alio modo ad ea quae modo facta

erant, referre potueris, videndum erit ne olim

ßomj$nu&των scriptum fuerit.

fulgidum] Lege : » laetis instar albidum « ; ut

p. 56: »perlueida inanitate albidoque humore. •

Vonck. (sp. crit. p. 147). — Cave candidam tibi

vestem a male sedulo critico fingi sinas! Doctior

detulerat, quis induta deorum sociari

peplumque lactis instar fulgidum dedit,

lana, qua indusiari perhibent. Indicae

utique Martianus non ignorabat ornatae sponsae

peplum fuisse luteum. »Lutei coloris« Plinius (21,

8, 22) inquit, »video honorem antiquissimum in

muptialibus flammeis totum feminis concessum. « Unde

vestimentum sponsae sive peplum flammeum dice

hatur (Festus v. flam. p. 449 Dac. Martial. 11 ,

78, 5. 12, 42, 5. Catull. 61, 8. Petron. 26.

Juven. 10, 554 et infra §. 558 f. 905). Quod

luteum fuisse Lucani docere poterant versus (2,

560):

»Non timidum nuptae leviter tectura pudorem

Lutea demissos velarunt flammea vultus.«

Quumque fulgeat ruber color, Ovidius utrumque

conjunxit de sponsa canens (heroid. 21, 162);

»Et trahitur multo splendida palla croco. «

Atque haec omnia ignorabat critieus, qui quum

lactis colorem esse albidum compertum haberet, lae

solummodo de causa Martianum correcturus erat.

Nonne autem Horatius (od. 4, 10) olores ipsos

purpureos dixit? nimirum quia fulget eolor pur

pureus; et Albinovanus (in obit. Maec. 2, 62):

»Brachia purpurea candidiora mive « canit. Vera

igitur haec explicatio est, licet versio hujus loci

Teutonica haec sit: »St gäb iro uuât zelteke (dedit

ei vestem simul) dáz íst tiu inuuertiga ratio (quo

significatur interna ratio) sinde uberslöufe (et pe

plum) skinhäftez (lucens, fulgidum) ébemuutzez

milche (aeque albidum atque lae) ddz ist tiu scón;

iro honestatis únde iro sapientiae (hoc est pulcliri

tudo ejus honestatis et ejus sapientiae). «

Indicae] Indi linteorum praestantia celebrati.

Plin. L. 12. c. 11. Gaot. — Plinius de arboribus

Martiani Capellae lib. II. §. 114. 455

prudentiae vates accolasque montis Umbracii, et quantum usus ejus telluris

apportat ex candentis byssi netibus videbatur. Dehinc apponit vertici diadema

virginale, quod maxime medialis gemmae lumine praenitebat, ex qua galeata

Indiae laniferis L. 8. c. 10 haec habet: »Ferunt

cotonei mali amplitudine cucurbitas, quae maturi

tate ruptae ostendunt lanuginis pilas, ex quibus

vestes pretioso linteo faciunt. Goez.« — Reliqui,

qnos vir doctus affert, loci, ad Aegyptum spectant,

minime ad Indiam. Sed antiquior Herodotus silen

tio non transeundus erat, qui (5, 106) »in India

ait arbores agrestes pro fructu lanam edere pul

eliritudine et reliqua virtute ovinam superantem,

et vestimentis Indos ex his arboribus uti.* Plura

infra (§. 667. 695) et apud Strabonem (15. p. 715.

719 Casaub.) reperies. Adde Arrian. Ind. p. 179;

Philostr. vit. Apollon. 2. 9, p. 79; Polluc. Ono

mast. 7. 75, inque primis egregiam I. ft. Forsteri

de Bysso commentationem (Lond. 1776. 8).

vates] Brachmanes, quos Strabo (1. c.) refert

sindone indusiari; Arrianus (in Ind. 16. p. 582)

lintea veste, lino ex arboribus facto. Adde Ap

pulejum (in flor. p. 21 et 57 Oud.) et Curtium

(8, 9, 31). Teutonicus interpres pro vates usurpat

biseofa.

Umbracii] Lege umbrcti. Sie supra: »Indici

montis secretum obumbratumque scopulum.* Nysam

innuit. Gnor. — Umbracii jam vetus interpres Teu

tonicus legit: »Dáz sie uuόlton uuizen geuuörlitez

uuésen (texta) ùzer déro uuάllo (e lana) déro ti

urron chriutero ( pretiosarum herbarum) mit téro

sih káreuuent (quacum parant) tie fraîotem biscofa

in india (sapientes vates in India) ünde die äma

sidelinga umbratii (et accolae Umbratii); quare

codicum omnium lectionem mutare non ausus sum;

praesertim quum Plinius (6. 20 f.) inter Indiae

gentes Umbrittas quoque commemoret.

Usus] Sic scripsi ex codice Monacensi (C) pro

osus, quod veteres pro usus dixisse tenere sane

Vulcanius contendit. Jam Grotius vel usus legi

jusserat, vel oisus, quod Martiano teste (§. 236)

pro illo usurpabatur ; prius tamen quia in Codice

manuscripto exstat, praetuli. Vetus interpres vertit:

»s6 iz tàr in lände sito ist (uti id in terra mos est)

tár dér flälis uuäliset (ubi linum crescit) tér bissus

léizet (qui byssus appellatur).

candentis] Nuptiales quoque heroum vestes al

bae erant. Nonnus lib. 55:

H&τόεο σὸν δαδgmzcz 6ιδήgeov, όττιχοg&eu

'Eς y&μον άρgozitaov, öτε Húrguót ui6ye

ται, Agnc

Eίματι χιονέφ πεπvxa6μένος — — —

Vide etiam Heliodorum lib. 5 in pompis. BAwtm.

(advers. p. 1031). — De heroibus apud nostrum

nullus est sermo, et verbis eandere, candescere

etiam splendorem significari nemo ignorat. Melius

certe ex eodem Nonno versum paulo inferiorem

(»xai λινάφ* cet. p. 876 Falk.) adduxisset.

metibus] Sie codices omnes praeter Britanni

cum, qui perperam bissime tibi, et Cantabrigien

sem, qui nectibus habet. Johannes de Janua (in

glossario Lat. Gall. Sangerm.) metus reddit filement

(v. Cang. h. v). Teuton. interpres vertit: » inde uuás

iz ùzer bissinemo gárne (et erat id e byssino filo).

medialis] Vox a Solino usurpata et inf. (§. 849)

etiam obvia, ad quam Teutonicus interpres » deré

mittun gimmo (gemma?) ii, méino diu gagen (versus)

mittemo éade stúonta (inquam, dico, quae versus

medium inerat).

galeata] Versio Teutoniea: »éin gehélmottternum

(galeata virgo) gefüre hullotiu (procedens velata).

sdmo só ddz pilde getdn uuás (veluti effigies faeta

20*

186 Martiani Capellae lib. II. §."115.

115

quaedam obtectaque vultum virgo instar secreti Trojani penitus incisa re

splenduit. At cingulum, quo pectus anmecteret, sibi prudens mater exsolvit

et, ne Philologia ipsius Phronesis careret ormatibus, ejus pectori, quo verius

comeretur, apposuit. Calceos praeterea ex papyro textili subligavit, ne quid

- - •

ejus membra pollueret morticinum. Acerra autem, multo aromate gravidata,

eademque candenti, manus virginis onerantur.

erat) tero trojániscum tóugeni (Trojani mysterii)«

(conf. §. 567). Virgo secreti Trojani instar Pallas

est, virginitatis symbolum, neque quidquam prae

ter doctrinae ostentationem stylique variationem in

mente habuisse videtur Martianus, quum Palladii

Trojani potissimum mentionem faceret; nisi forte

lioc voluit, antiquissima illa rigidaque specie Mi

nervae imaginem insculptam fuisse, qua Palladium

in gemmis antiquis conspicimus (cf. Levezow über

dem Raulo des Palladiums auf dem geschnittenen

Steinem des Alterthums, Braunschweig 1801. 4).

Inepte vero Vulcanius ex glossa: » solebant enim

Trojani reges in suo diademate Jaspidem gemmam

gestare, cui insculptum erat Palladium i. e. simu

lacrum Palladis« ; licet hujus explicationis vestigia

jam apud Teutonicum interpretem exstent: »Dés

keltlinisse triìogem die troiánisken chúminga« cet.

De Palladio conf. diversas opiniones apud Meziriae

(sur les epitres d'Ovide I, p. 60 sequ.). Pro vul

tum legitur quidem in Darmstattensi, Bodlejano,

Britannico, et Cantabrigiensi vultu, sed praetuli

vulgatam. V. supra (§. 70 not.).

cingulum] Hoc etiam inter nul)entis virginis

ornatus recte numeratur. Ovidius (met. 12, 215):

»Ecce canunt Hymenaeon , et ignibus atria fu

mamt

Cinctaque adest virgo matrum nurumque caterva.•

Ad Homeri (Od. 11, 244) exemplum Catullus (2,

13. et 67, 28) zonam et cum Ovidio (heroid. 2,

116) zonulam vocat: Festus autem (p. 78), Varro

•.

(ap. Augustin. 4, 11), et Claudianus (6 consul.

IIon. 523) cum Martiano eingulum. Unde infra

(§. 149) Junonis pronubae cognomen Cinxiae. In

terpres Teutouicus »fasciam pectoralem « scripsit

hac explicatione addita : »mit téro sih fröuuun iu

zterton. tiu caritatem bezeichenet.« Unde hanc cin

guli significationem hauserit ignoro. »Quo pectus«

per hypallagen dictum est pro » quod pectori. •

Darmstattensis addit ejus.

ipsius] Recte Grotius e MS. addidit honestis,

quod ex vulgatis editionibus exsulat. Goez. —

Dresdensis quoque codex adjectivum homestis exhi

bet. Nomen Phronesis autem secundo casu acci

piendum, quae omnino legitima forma esse videtur

(eonf. Heinrich. ad Cic. pro Flacco p. 95).

morticinum] Impuri enim fiebant morticinum

tangentes (Diog. Laert. in Pythag. 8. p. 588. Tlie

ὸphr. char. c. 16 aliis 17. Jamblich. myst. 6, 1.

p. 144 Gal.). Unde mortuum nunquam attingere

licebat Flamini diali (Gell. 10, 15); neque vi

dere quidem censori condenti lustrum (Dio Cassius

54, 28. p. 759 Reim.). Quid quod de Diadoclo fa

bulatur Marbodaeus (de gemm. 58 p. 24 Gorl.):

•Sed si defuncto quis forsitan applicet illum,

Protinus asseritur solitas amittere vires :

INamque sacer lapis est , et quae mors sternit

abhorret.«

Vocem ipsam explicat Varro (de L. L. 6, 48) ver

bis: »dicimus scortea ea, quae ex corio et pellibus

sunt facta. Inde in aliquot sacris ac sacellis scri

Martiani Capellae lib. II. §. 116. ' 457

Et jam tumc roseo subtexere sidera peplo

Coeperat ambrosium promens Aurora pudorem:

ptum habemus: ne quid seortein adhibeatur, ideo

ne mortieinum quid adsit.« Ovidius (in fastis'*,

629) eadem eanit versibus:

» Seortea non illi fas est inferre sacello ,

INe violent puros exanimata focos.«

Sed ad caleeos quod attinet e corio faetos, Festus

(p. 246) et Paulus referunt: »Mortuae pecudis

corio calceos fieri Flaminicis nefas habebatur, quo

miam sua morte extincta omnia funesta aestimaban

tur.« Et Servius (ad Aen. 4, 518): »Sane Fla

minicae non licebat neque ealceos neque soleas

morticinas liabere. Morticina autem dicuntur, quae

de pecudibus sua sponte mortuis fiebant.« Accedit

quod Philologia inter deos reeipienda erat, quibus

mortuos adspicere non licebat. Teutonica hujus loci

versio haec est: »nto iro lide (ne ejus membra)

telit stirbiges (aliquid morticini) nebeuuiìlle (pollu

eret). Der binez (papyrus) pezéichenet immortali

tatem. uudnda er ío grúone ist. «

aeerra] Horatio (od. 3, 8, 2) »acerra turis

plena« est. Ovidius (fast. 4. 934) » eum meri patera

turis aeerram « jungit; alio loco (met. 15, 703)

• custodem turis « voeat; et ex Ponto (4, 8, 39):

»Nec quae de parva dts pauper libat aeerra

Tura minus grandi quam data lanee valent.«

Sed doctissimum adi Cuperum, qui (apoth. Hom.

p. 74) rem copiosius tractat, alláta etiam imagine,

quales complures videre licet apud alios (Graev.

tliesaur. V. 516 ad tab. 8. Choul. relig. Roman.

p. 411. 196, 266). Aromate saepius utitur apud

nostrum Philologia (§. 442. 449. 215).

et jam] Dividendum sic Grotianum etiam lectio

docet in Basileensi et Dresdensi codice.

peplo] Id est velamine. Infra etiam L. VI;

»Aetheris astrifico lumina multa peplo.«

■

- _ _

Fulgentius Capellam initari videtur;

—»nox stellato mundum eireumlita peplo

Caerula rorigeris pigrescere jusserat alis.«

Goez. — Vide Burmannum (in anthol. Lat. II.

p. 552), nosque supra (ad §. 40).

ambrosium] Hanc vocem Bongarsius e suo, et

Cortius e Guelferbytano codice substituit lectioni

Grotianae 4mbronum, quae in Darmstattensi quo

que codice exstat. Quam, etsi perversam, anti

quam tamen esse, ridicula, ut saepe, glossa testa

tur haec: »Ambrones gens est in oriente homines

devorans.« Quacum quia concinit antiquissima ver

sio Teutonica, non piget eam hic transscribere,

quo magis pateat, medio, quod vocant, aevo jam

non intellectum fuisse Martianum. Vetus enim ille

interpres : » Irbáronda (promens) dta únera (pndo

rem) déro mim ézom (anthropophagorum).« Ita ni

mirum vertit »Ambronum«, illustrationis causa ad

dens: »Cibus héizet graece brosis (3góσις), ddn

mam sint ambrones* kendmot. Dfe héizent öuh an

tropofagi. daz ehft (hoc significat) eommessores

hominum. inseithia (sejungendae, voces) gesézzene.

Síe ézent nähtes. tés ste sil tdges scámen mrigem

(quod interdim facere eos forsan pudet)a eet. Coloris

ambrosii Appulejus etiam (met. 10. p. 758 Oud.)

meminit, sive purpureum vel pulcherrimum signi

ficare voluerit, sive divinum. Quapropter missum

facio Barthium (advers. p. 545), quem sibi ne

constare quidem (p. 966) videbis. -

pudorem] Laevius vetus poëta (p. Gell. 19,

7) Auroram pudoricolorem eognominaverat (conf.

§. 219). Columella (10, 102) verbis: »rosa plena

pudoris « eundem designat colorem. Itaque jam Plan- -

tus (Captiv. 5. 2. 9): »At ego faciam ut pudeat;

nam in ruborem te totum dabo.*

116

158 ' Martiani Capellae lib. II. §. 116.

M 17

Quum creperum lux alma micat gemmata decore,

Quum nitet aurato, fit et quum Phosphorus astro:

Tunc candens tenero glaciatur rore pruina et

Matutina greges quatiunt in pascua caulas:

Languida mordaces quum pulsant pectora curae,

Et fugit expulsus Lethaea ad littora somnus.

Ecce ante fores quidam dulcis sonus multifidis suavitatibus cietur, quem

quum creperum] Conjicio e vestigiis et lituris

manuscripti :

»Cum creperum lux alma micat, gemmata Dione

Cum mitet aurato, et cum fulgit Phosphorus auro.«

GnoT. — Arbitror reponi commodum posse :

»Cum ereperum lux alma micat gemmata decorem

Cum nitet aurato vilet qum Phosphorus astro. «

Primo versui corrumpendo fuisse videtur micandi

verbum active positum, qualia poëtis non sunt

insolentia. Nitere vero et vilere simul Phosphorum

quam elegantissime dixit, cujus a majori luce splen

dor paulatim exstinguitur, ita ut non nunquam in

tersplendeat, et niteat etiam tum cum vilere inci

pit: facilis lapsus fit et vilet in permutatis ejus

dem potestatis literis. Haec pro veris non vendita

mus, sed otium conjectationibus verisimilibus so

famur. BAnrii. — Emendat Reinesius (epist. ad

Daum. 55) » aurato fulgescens Phosphorus ostro. «

AnNtzen. (ad paneg. vet. II. p. 755) — Librorum

lectionem pro more meo retinui. Creperum micare

elegantissime dictum est de luce oriente quasi

tremula, quae incerto adhuc debilique fulgore non

dum omnia satis illustrare possit, sed hic illic

tantum caligines noctis perrmmpat ac solvat. Con

structio eadem, quae apnd Horatinm (Od. 1. 22.

' 23) » dulce ridere. • Gemmatam vero appellat vel

propter scintillas lucis passim dispersas, vel pro

pter rorem et pruinam, ut apnd Lucretium est

(2. 319):

- — » herbae gemmantes luce recenti«

et alio loco (5 462):

• 4urea quum primum gemmanteis rore per

herbas

Matutina rubent radiati lumina solis. •

glaciatur] Versio teutoniea : »S6 der grâuuo

rifo (quum cana pruina) uuirt dm demo éccherodem

tóuue (fit in tenero rore). Glaeiari hoc loco idem

est ac coire. Coit certe ros tempore matutino

(eonf. §. 73. not.).

matutina] Gravis hie, ut saepe, Capellae in

quantitatibus syllabarum error, nisi copulativam et

ad priorem versum retrahas. Gnor. — Versio Teu

tonica : » Unde diu sedf (et oves) iìz ándia uuéida

dringende (in pascua erumpentes) die stigâ eruué

gemt (ovilia concutiunt).« In toto hoc Martiani non

ineleganti carmine ante oculos fuisse ei videntur

Virgilii (eul. 42) illa:

»Igneus aethereas jam Sol penetrarat in arcis,

Candidaque aurato quatiebat lumina eurru;

Crimibus et roseis tenebras Aurora fugarat;

Propulit e stabulis ad pabula laeta eapellas

Pastor cet.

Ceterum particulam et, quae in versus initio ante

matutina posita fuerat, flagitante metro ad finem

antecedentis remisi.

Lethaea] Sic de umbris Propertius (4. 7. 91):

» Luee jubent leges Lethaea ad stagna reverti. «

cietur] Ita pro suscitatur non solum ad mar

Martiani Capellae lib. II. §. 117. 159

Musarum convenientium chorus impendens nuptialibus sacramentis modulationis

doctae tinnitibus concinebat. Nam nec tibiarum mela, nec ex fidibus sonitus,

nec hydraularum harmonica deerat plenitudo: sed in blandum collata cantum

ac modificato fine compactum voci virginum complementi spatio ratum fecere

silentium. Ac tunc omnis ille chorus canoris vocibus dulcique modulatu prae

vertit omnes organicas suavitates, et cum sacrae numeris cantilenae haec dicta

profunduntur:

Scande coeli templa virgo

_ _

ginem a Grotio notat, variam, habet Hectio, sed

eodices etiam Bodlejanus, Cantabrigiensis, Darm

stattensis, Hugianus, aliique permulti (Oudend. ad

Appulej. I. p. 823. Bondam lect. var. p. 57) ex

hibent.

esse Bondam e Vellejo Patereulo (1, 4) docuit.

Infra (§. 918) »eantus eiere« usurpat noster.

» Sonum enim eiere a dictum a veteribus

Musarum] Fabulam noster imitatur, qua Mu

sas Harmoniae nuptias celebrasse (Pausan. 9, 12,

5. Theogn. 15, 16) finxerunt. Ita et Appulejus

(met. 6. p. 427 Oud.) in Cupidinis et Psyches

nuptiis Musas induxit » canora voce personantes.«

sacramentis] Foederibus; eo nimirum sensu,

quo Petronius et Appulejus vocem usurpant. Teu

tomiee redditum : »zeéron diem uuihem brittljuften a

(in honorem sacrorum sponsalium).

plenitudo] Ad hanc vocem Teutonicus interpres:

• Dár negemängta (in eis nec deerat) suëgelsänges

(calamorum eantus) nóh seitsánges (nee chordarum

eantus) nóh téro follegliehi (nee plena similitudo)

dero órgenlátum (hydraulicorum sonorum). « De hy

draulis exstat doeta commentatio Meisteri (in nov.

comm. soe. Gott. T. II, p. 452).

complementi spatio] Hoe est donee voees vir

ginum eomplerentur. Vulc. — Inserta nimirum mu

siea inter verba permutatis vicibus; sive succeden

tibus in locum vocalium verborum musicis instru

llo - a le

mentis. Eodem etiam sensu locum intellexit vetus

interpres, modo* bene* ceperim haec ejus verba:

»zeinézhaftigemo iì:láze (moderato spatio) getátem

sie sament stilli dero magedo sánge (fecerunt con

junctim silentium inter virginum eantum) an- sie

όuh taz erfölloton (donec etiam id explebant). Ze

érst sùngen diu musica instrumenta. dara náh sita.

gem selben die musae.« (primo canebant musiea ;,,.

strumenta, deinde canebant Musae ipsae). Ratun

silentium est aptum, concinnum, sive, ut barbara

voee utar, proportionatum. V. supra (§. 11) „rati

succentus«, (§. 12) »rata modifieatio •, (§. 41) „.

tis modis« cet.

organicas suavitates] Dresdensis quidem eodex

harmonicas habet: sed vulgarem praetuli lectionem.

Viva enim vox pariter harmonica diei potest, sed

illi opponitur organica. Ita etiam vetus interpres:

»únde dó úberuuant iro gesémine (ehorus) álla dta

örgaliclium sùozi (suavitatem). beidiu (utroque) iöh

indéro lútreisti dero stimmom (tum puritate earum

vocum) iöl. indéro histsami dero uutsum (tum sua

vitate earum modulationum). In antecedentibus omnis

ille seripsi pro ille omnis e codice Basileensi.

scande] Teutonicus interpres, quatenus per

suum idioma licuit, ita haec vertit: » Unde mete;.

lieho (ad metrum accommodata) stingen siu disiu

uwort: »Ná für iif (seande) iterna (virgo) in h;.

160 Martiani Capellae lib. II. §. 117,

M 18

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Tunc Urania, ceteris paululum reticentibus, coepit:

Sidereos coetus et culmina sacra polorum

Nil jam conjiciens numine fisa vide.

meliske séldá (in coelestia habitacula). geristig pist

tit (apta es) sólehemo gehtleiche (ad tale genus).

Dtn suér iuppiter héizet tih fùnden (jubet te petere)

niber dte hólem stérmem.« Confer Cnorrii de con

secratione dissertationem (recus. in Martini thesauro

T. II. p. 147 sequ.). In codicibus Monacensibus

(B et C) et Basileensi glossa addita est haec :

„Metrum Trochaicum tetrametrum alternis currens

versihus; recipit Trochaeum et Spondeum; unus ver

sus recipit quatuor pedes, alter tres et catalecton.«

tunc] Musarum, quae nunc sequuntur, ordo

alius ac supra (§. 28) describitur et prorsus arbi

trarius esse videtur. Neque est quod miremur, si

quidem ille apud veteres non magis certus erat,

Novem enim Musarum primi meminerunt poëtae,

quibus metri servandi potior causa erat. Ita Hesio

dus (theog. 77. et ap. Diod. 4, 7) et Orpheus

(liymn. 75) hunc earum ordinem statuerunt : » Clio,

»Eüterpe, Thalia, Melpomene, Terpsichore, Erato,

Polymnia, Urania, Calliope «5 quem sequuntur epi

grammatis Latini (Burm. 1, 75) auctor et Cornu

tus (14. p. 158. 189 Gal.). Alium ordinem servat

Graecum epigramma (f, 67, 25 de Bosch.) hune ;

»Terpsichore, Erato, Euterpe, Thalia, Calliope,

Clio, Urania, Melpomene, (Polymnia). « Alium re

peries in utriusque linguae epigrammatibus (Anth. Gr.

4, 67, 22. Lat. 1, 74), nimirum : »Calliope, Clio,

Euterpe, Melpomene, Terpsichore, Erato, Polym

nia, Urania, Thalia « ; alium apud Ausonium (Id.

20): »Clio, Melpomene, Thalia, Euterpe, Ter

psichore, Erato, Calliope, Urania, Polymmia.«

Luciani autem scholiastes (ad imag. 16. T. VI.

p. 20 Bip.) hoc eas recenset ordine : »Clio, Tha

lia, Euterpe , Melpomene, Terpsichore, Erato,

Polymnia, Urania, Calliope. « Fulgentius denique

(myth. 1, 14. p. 47—49 Munck.) sic: »Clio, Eu

terpe, Melpomene, Thalia, Polymnia, Erato, Ter

psiclorc, Urania, Calliope.« Unus restat Apollo

dorus (1, 5, 4), cui plurimum fidei tribuo, primum

quia metro non impeditus erat, deinde quia Callio

pen omnibus jure (§. 1. n.) anteponit. Ordo autem

hic est: »Calliope, Clio, Melpomene, Euterpe,

Erato, Terpsichore, Urania, Thalia, Polymnia.«

ceteris] Imitatur Homerum, qui saepius (II. a.

603: Odyss. ao. 60; hymn. in Apoll. 189) de

Musis: âμεὐθόμεναι ότι xc.2j. Adde Hugium.

(in myth. p. 222).

sidereos] In affingenda huic Musae astronomiae

scientia omnes fere consentiunt, quippe cui sen

tentiae vel nominis etymon ansam praebeat. Obser

ves etiam velim similem in hoc carmine laudem

Philologiae tribui, quam superiori loco Mercurio.

Atque de illa etiam noster (§. 22) dixerat: • cui

fulgent sidera coetu.«

conjiciens] Probe conjecturis in posterum locnm

esse negat, quandoquidem Philologia, diva facta,

jam ipsum verum visura sit. Fisa idem quod freta,

igitur certa, secura. Monacenses (B. D. E.) male

fida. — Teutonicus interpres ita haec reddit: unde

sih tia himeliskun manigi (coelestem multitudinem)

Martiani capellae lib. II. §. 118. • • 161

Olim disquirens nexos quid torqueat orbes:

Nunc praesul causas raptibus ipsa dabis. '

Quae circos textura liget, quae noxio claudat,

Ambiat et quantos orbita curva globos:

Sidereos cursus quid cogat quidve retardet:

Quis Lunam flammet vel minuat radius;

Quis coelum stellet fomes et quanta revolvat,

inde die höhina dero himelgibelo (et altitudinem

coelestium fastigiorum) únzuiueligiu (nil dubitans)

vinde bâldiu (et audax) föne dero góteheite (duce

numine) Dea uuérdendo (lea futura) uuirdest tú

dés álles kuis (fies hujus omnis certa). tés tu före

uuáre iìnguis (cujus ante eras incerta).«

dabis] Duorum horum versum antiqua versio

haec est : » Tá uuáre ér frágemde (eras olim per

quirens) studz tie zesdimine hdftentem ringa dero

planetarum úmbe uudrbti (quid nexos circos cir

cumvertat). nit uuirdet tôz tú sélba scáffunga

tåost iro férten (nunc fiet, ut ipsa dirigas eorum

itinera).« Sed displicet haec interpretatio, quum

dare causas pro docere accipiam, eo magis quod

in posterioribus etiam libris deos ipsos arte gram

matica, dialectica, ceterisque disciplinis institui le

gimus. Praeterea iterum noster verbo dare utitur

pro docere inferiori loco (§. 125), ubi efficiendi sen

sum frustra ei obtrudere conaberis. Nullum denique

mihi remansit dubium, postquam Senecae (cons. ad

Marc. 25. p. 128 Lips.) haec verba legeram: »Parens

tuus Marcia illic nepotem suum, quamquam illic om

nibus omne cognatum est, applicat sibi nova luce

gaudentem, et vicinorum siderum meatus docet. «

quae circos] Recte Teutonicus interpres verba

construxit a voce aspicies incipiens: »Tit gesihest

tir sélba (aspicis ipsa) só dií dära chúmest (qnum

illuc advenis) uuio getám gefluhte die ringa binde

(quae facta textura circos ligat) uuélich ntista

sie imbe hdbee (quae ansula eos circumdet) uuan

: da ultima spera. ddz ehtt caelestis spera. vâmbe

habet tie ändere (siquidem ultima sphaera, hoc est

coelestis sphaera, ambit reliquas), vinde uuto mi

nige dero éngeron der uuitero ring imbehdbe (et

quot minorum major circus ambiat). Uudz tero pla

netarum ferte idigoe (quid planetarum itinera acce

leret) uuiz sie öuh lézze (quid eos etiam retardet)

dáz tiiot tiu chrift tero siinnum (hoc efficit vis So

lis). Si gibet in éinuuéder spiìot dlde tuála (dat eis •

aut celeritatem, aut moram) únde uués skimo den

mánem gelite uuihsen inde sufnen (et cujus splendor

Lunam faciat crescere et tabescere).« Quae quo cla

rius explicaret interpres haec addidit: »S6 er férrost

kát föne déro sùnnun (quando longius abit a Sole)

sö mäg sí in únder skinen (potest Sol Lunam in

ferius illustrare) hediu ist er dänne fól (quare est

tum plena) s6 er dber bt iro gá* (si autem eam

comitatur) uudnda st in dänne obenán dnaskinet

(quoniam Sol Lunam tunc superius illustrat) pediu

ist er diinne uuiner inseren öugom (ideo videtur

Luna tunc debilior nostris oculis). a

quis] Grotius ediderat qui, nec sine codicum

auctoritate, quod quamvis ferri possit et saepe ista

vocabula promiscue usurpentur (Herald. ad Arnob.

p. 161. Ituhnk. ad Rufinian. p. 201 not.); hoc tamen

loco e Dresdensi codice reposui quis, quo melius

respondeat antecedenti versui. -

quanta] Lege : quando. Vonck. (sp. erit, p. 81).

4162 Martiani Capellae lib. II. §. 118.

119

Quae sit cura deis vel modus, aspicies.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Tunc Calliope:

Semper complacitis amica Musis,

— Minime! Objeeto carere non possumus. Quanta

dictum est pro quot, ut apud Claudianum (rapt.

Pros. 2. 508):

»Conveniunt animae, quantas truculentior Auster

Decutit arboribus frondes « cet.

Sie etiam Teutonicus interpres accepit: » Uuélih

fiur dem himmel erliehte (quis fomes sive ignis

coelum illuminet) uuélez âne dero siinnum? (ad

ditum hoc illustrationis causa videtur) »ùnde uuio

minige stérnem st uuidere getribe.« Illustrationis

causa addit interpres: »Dóz tüot si die planetas s6 st

sie retrogrados michot« ; finemque reddit his verbis:

» Tár sihest tu (ibi perspicis) uuio getán dero góto

fliht st (qualia deorumjussa sint) únde uuélih sedf iro

rilitennes si (et qualis effectus eorum ordinationis sit).«

aspicies] Totum igitur hujus Musae carmen sic

intelligo : »0 Philologia supersede tandem conje

eturis : inspice jam sidereos coetus ipsos et sacra

culmina polorum. Olim disquirebas, quid torqueret

orbes nexos : nunc praesul ipsa causas docebis side

reorum cursuum. Adspicies quae textura circulos li

get, et quae nexio eos claudat, quantosque globos or

bita curva ambiat; quid sit, quod sidereos cursus co

gat vel retardet; quis radius Lunam fammet vel mi

nuat; quis fomes eoelum stellet et quanta (sc. sidera)

revolvat; quae denique in his omnibus cura vel mo

dus a diis adliibeatur.«

(3, 3, 47) legere poteris. Metrum est elegiacum.

Similia apud Propertium

Calliope] Musarum principem hanc dici, ab ini

tio libri (§. 1) jam monuimus. Ex artibus noster

ei tribuit poëticam (v. schol. ad Luciani imag. 16

p. 20 Bip.) et musicam, Ausonius (20, 7) heroica

inprimis carmina; quocum coneinit Graecum apud

Cuperum (apoth. Hom. p. 26) epigramma. In Her

culanensibus monumentis (tab. 9) ejus imagini ad

scriptum legimus HAMAIOIIH IIOIHMA. Cor

nutus (14. p. 160 Gal.) praeesse eam dicit rheto

ricae exornatae. Fulgentius (myth. 1, 14. p. 49

Munck.) ad solum nomen respiciens, optimam ei vo

cem attribuit. Metrum glossa Monacensis (E) appel

lat »Phalaecium. « Accuratius in Basileensi glossa

additur: constat spondeo, dactylo et tribus trochaeis.

semper complacitis] Priores hujus carminis ver

sus ita explicat Teutonicus interpres: »Die brán

nem magnesiae hdbent tih ketrémchet (fontes Mag

nesiae praebuerunt tibi potum) tii hólda dierna dten

dir gelichetén musis (tu amica virgo his tibi com

placitis Musis). Magnesia ist in thesalia (Magnesia

est in Thessalia). Dár ist libetros fons (ibi est

Libethros fons) úmbe dém mánige poëtae sizzent

(ad quem multi poëtae sedent) sdmo so die ndte

sin poëtae (similiter consortes sunt poëtae) die in

trinchén (qui ex eo bibunt). J/udnda öuli tú phi

lologia musicam ehdnst (quoniam etiam tu Philo

logia musicam calles) pediu skinet (ideo videtur) tá:

tú libetron getrúnchen hdbest (te e Libethro bibisse)

únde dér brumno dés rösses pegasi duiz 13:er demo

blüote wattird gorgonae hri' et tih ketrenchet s. s,,.

Martiani Capellae lib. II. §. 119. 165

Cui Magnesia poculum fluenta

Et fons Gorgonei tulit caballi:

Vertex Aonidum virens corollis

Cui frondet violas parante Cirrha:

Tu vatum mela dulcibus Camoenis

ment tiem poëtis (et fons equi Pegasi, qui e san

guine fiebat Gorgonis, potum tibi praebuit una

cum his poëtis) Pegasus chtt fama (Pegasus signi

ficat famam?) uudnda poëtae sint samo si (quoniam

poëtae sunt cum ea. Quaeritur utrum recte legerit

editor samo si, an potius scriptum sit famosi?) be

diu chtt man (ideo dicitur) sie getriánchen hdbem

des prinnen (eos bibisse ex fonte) dén pegasus

iìzer dero érdo sliiog mit sfnemo fiioze (quem Pe

gasus e terra eruerat suo pede).«

Magnesia] Lege Permessia ex vestigiis (!) ma

nuscripti. Gnor.— Sane Permessus Musis sacer erat:

sed Magnesia non minus. Ipse noster infra (§. 654):

» Magnesia, cujus fons Libetliris poëtici haustus

nomine celebratus. « Libethra urbs quidem in Boe

otia (Pausan. 9, 30, 5) ibique Libethrius fons cum

Musarum cultu situs erat, Heliconi contiguus et

in colendis Musis aemulus (Otfr. Mülleri Orchomen.

p. 581); non tamen solum fuisse testis est Soli

nus, e quo totam fere geograpliiam noster exscripsit

(c. 8. f.): »Sed ne transeamus praesidium poëta

rum, fons Libethrius et ipse Magnesiae est.« Adde

et Plinium (4, 9, 16) et Spanhemium ad Callima

chum (hymn. in Cer. 25. p. 682).

caballi] Imitatus est illos Persii (ab init) versus:

» Nec fonte labra prolui caballinos

INec in bicipiti somniasse Parnasso

Memini, ut repente sic poëta prodirem.«

Confer et Prop. (5, 2, 1. 2) et Strab. (9. p. 410).

corollis] Scriptum in editis erat choraulis. —

Puto coraulis pro corollis, quamquam nec alterum

omnino reprobem: est enim vox usitata isti seculo.

Gnor. — Sed nihil mutandum. Goez. — Grotii

conjecturam confirmant codices Reichenauensis, Bri

tannicus, et Cantabrigiensis, quos secutus sum ;

in Guelferbytanis etiam Cortius legit carollis. Atque

hic omnino corollis, sive coronis (v. Beroald. ad

Appulej. T. II. p. 79 Oud.) aptior locus est, quam

choraulis. Teutonicus interpres vocem substituit

»poëtis« sic scribens : » Tir stát óbeman gelóuber

(tibi stat in summo virens) aon. (Aonidum) gezter

ter mit poëtis (ornatus poëtis).

frondet] Britannicus quidem codex fondit liabet,

i. e. fundit; quod etsi minime absonum sit (cf. Cic.

Tuscul. §. 13), tamen recipere nolui, quia violas

cum parante jungere praestat. Similiter nostcr infra

(§. 917): »calamos parante Musa. « ;

violas] Ovidius de antiquorum temporum sim

plicitate (fast. 1, 543):

»Si quis erat, factis prati de flore coronis

Qui posset violas addere, dives erat.«

Quamquam has etiam inter flores coronarios in

pretio fuisse e Theophrasto apud Athenaeum (15.

p.680 Casaub.) patet; ipsisque Musis caras videmus

apud Theognidem (eleg. 250):

24y^ad. pov6&ov òóga io6τεράνων.

Cirrha] Teutonicus interpres: »Apollinis pérge

dir gágene blüomen häbentemo (Apollinis monti ob

vios flores habenti tibi). «

oppidum fuisse Cirrham prope Delphos vulgo no

tum est (Strab. 9. p. 288).

Camoenis] Vetus interpres vertit: »T4 beehénnest

At non montem, sed

91 *

164 Martiani Capellae lib. II. §. 119.

Et scis Pindaream chelyn referre;

Te dictante fides sacrumque plectrum

Movit Threïcium sonare carmem.

O lux nostra, sacros probare cantus

Suesce, atque organicis beare circis.

tero poëtarum carmina mit súozen metris (agnoscis

poëtarum carmina cum suavibus metris).«

clielyn] Teutouicus: • Dii chánst keanterom ci

tharam pindari musici (potes imitari (?) citharam

Pindari musici).«

movit] Malim novit. GnoT.— Offendebatur Gro

tius, ni fallor, insolenti dicendi genere : »movit

plectrum Threicium sonare carmen. « Sed haec in

solentia ei in Martiano non imponere debebat, quum

commode explicari possit » movit plectrum, ut Threi

cium sonaret carmen. « Horat. 1. od. 24. Phaedr. 5.

fab. 16. Goez. — Recte! Graecismus enim est,

&6v& cum infinito modo, nostro satis familiaris;

ita infra (§. 123) »rotet circulus anni claudere secla•

pro »ut claudat secula «; ita Nepos (in Phoc. 1,

3) •liortatur accipere •, Horatius (Od. 1. 2. 8): .

• egit visere montes « cet. (Adde Rufinian. p. 238

Ruhnk.). Haud tamen inficior, me maluisse codicem

reperire, in quo Grotianum illud novit legeretur.

Vertit vetus interpres: »Dir irdénchentero ehdn

der séito vinde dáz ziterfim singen intraciskum (tibi

excogitanti possunt fides et plectrum canere Thre

icium) dáz chít also orpheus sáng föne tracia (id

est quemadmodum Orpheus canebat e Thracia). «

Martiani sententiam illustrabit Plutarchus (de mu

sica p. 1152 f.): » Orpheus autem neminem videtur

imitatus : nemo enim tunc natus praeter poëtas,

qui facerent ea, quae ad tibias canerentur: horum

autem cum opere Orphicum nihil habet simile. «

Hinc noster »Pliilologiam « ait » dictasse Orphicum

carmen quod primum ad fides sonaverit. •

lux] Teutonicus : » inser öuga hdbe in geuuö

meheite únser héilig sang ze löbenne (noster ocule

suesce nostrum sacrum cantum laudare).«

circis] Proprie circi sunt symphoniae, quae ad

eandem rationem melodiae recurrunt.Vulc. — Sum

sit haec vir doctus e veteribus glossis. Teutonicus

interpres, postquam verba » atque organicis beare

circis « verterat » vinde uuirt kestiligot fóne órganis

kén« , uberiorem hanc explanationem adjecit: » ddz

chtt sánglichen ringen (hoc est cantibus in orbem).

Also dámne ring ãn demo singe uuirt (quandoqui

dem orbis in cantu efficitur) s6 iz io uuidere eruuin

det zedéro sélbum stéte dar iz äna fieng (quum is

rursus redit ad eundem locum quo incipiebat). Herte

únde sing o sapientia (Habe et canta: O! sapientiA)

sö fimdest tit dia sélbum littun dm demo a. diu zé

erest uuas an demo o (reperis eosdem sonos [eundem

sonum] in A, qui primum erat in 0) dér s6 ge

táno perhiodus. dáz chit circuitus. héizet colon (ita

composita periodus, hoc est circuitus, appellatur

colon). vibe daz uuört tór ùz kát s6 ih tir mit zei

gota (si dictio ibi finit, ut tibi demonstrabam) iibe

neist só héizet er comma (si paene ; tunc appellatur

comma).« — Sed ut ad circos illos redeat oratio,

Cicero (Brut. 19) carminum meminit, » quae in epu

lis a singulis convivis cantitabantur.« Totum nunc

hujus Musae carmen sic construendum esse puto:

»Tu Philologia Musis complacitis semper amica,

cui Magnesia fluenta et fons Gorgonei caballi po

culum tulit, cui vertex Aonidum virens frondet co

rollis, violas parante Cirrha; tu scis Camoenis

. •

Martiani Capellae lib. II. §. 119.

*•

165

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.'

Ac sic Polymnia:

Tandem laboris fructus aethram fulgidam

Divùmque sedes ac Jovis consortia

Provecta carpis inditoque numine,

dulcibus mela vatum et Pindaream chelyn referre;

te dictante carmen Threicium movit fides sacrumque

plectrum sonare. O! lux nostra, suesce probare

sacros cantus atque beare (est imperativus) circis

organicis.«

Polymnia] Inter tot varias de hujus Musae arte

disputationes plurimi tamen ei tribuunt vel mimos

(Auson. Id. 20, 9. sive anth. Lat. 1, 74. Anth.

Gr. M , 67, 22 de Bosch. Cassiod. var. 4, 51.

p. 72 Gar.), quam ögzn6vv alii appellant (schol.

ad Lucian. de imag. 16. VI. p. 20 Bip.); vel memo

randi facultatem sive memoriam (Plutarch. sympos.

9, 14. p. 746. Fulgent. myth. 1, 14. p. 48 Munck.).

Utrique respondet ejus effigies (Antiqu. Hercul. II.

tab. 7) quae ori adhibito digito silentium profitetur,

ut intelligatur eam gestibus verba supplere. Unde

»horeistarum loquacissimas manus « memorat Cas

siodorus (1. c), quarum inventionem Polymniae tri

buit, i. e. ögzη6τόν, saltatorum, quorum artem

non in pedibus modo, verum etiam in manibus

totoque corpore concinne movendis spectatam esse

constat (Cf. Böttiger. Sabina I. p. 317). Unde in

Latino epigrammate (1, 75 Burm.) de ea:,

»Flectitur in faciles variosque Polymnia motus «

dieitur; Graecus autem poëta (anth. 1, 67, 23

de Boscl), licet reliquarum Musarum singula no

mina referret, hujus tamen reticuit, pro eo autem

extremum hoc posuit distichon*

Σtyó φ9eyyoμένης παλάμης $ελ5ίΦgov&

παλμὸν

Nεέμστι φωνήσασαν άπαyy£λλοντa 6to

πrjv. • -

In nostri tamen carmine de omnibus illis nihil re

peritur. De rhythmo enim agitur, atque de iis quae

mentem parare possint ad alta culmina. Carminis

metrum in codice Monacensi (E) glossa definit ;

» Jambicum senarium yponacticum constat trimetro

ac catalecto •, melius tamen Jambicum senarium

simpliciter dixeris.

tandem] Non ad verbum interpres vertit : » Ait

stéte (statim illico) imfähest tiâ zelöne. dinero ar

beite. dem scónem himmel (accipis in praemium tui

laboris pulchrum coelum) únde dero göto gesáze

(et deorum sedes) unde dia sippa iouis (et cogna

tionem Jovis) tdz tu sim snora uuirdest (ut fias

ejus nurus).« !

inditoque numine] Dicit Polymniam carpere

divùm sedes et consortia Jovis; itaque vix dubi

tem, quin Martianus scripserit inditoque, quod ex

hibet Vossianus codex. AnNtz. (misc. p. 208 f.). —

Lapsus est vir doctus in adscribendo Musae, quod

de Philologia dicitur. Sed lectio haud dubia est,

siquidem non Cortius tantum in Guelferbytano pro

1920

466 Martiani Capellae lib. II. §. 120.

Cruenta dudum quae jugare rhythmica'

Ac dispari mixta sueta regula,

Mox quid jacente, quid jugata linea

inclytoque legit inditoque; verum sic etiam seriptum

in Basileensi et Darmstattensi ipse vidi. Concinit

praeterea Teutonica versio hisce verbis : »hina íìf

kefiìortim (illuc supra vecta) únde gótheit infähen

tiu (et divinitatem accipiens). « Confer praeterea in

superiori loco (§. 118) verba »numine fisa. «

cruenta] Nova et imperfecta carmina, ut cruen

fum pro novo dicatur, tracta metaphora a foetibus

animalium , qni cruenti nascuntur. VuLc. — Quid

hic cruenta rhythmica sibi velint, haud facile quis

quam expediverit, nisi attendat ad Graecum ver

bum xgovao, et quod formatur inde. Ipsemet an

tequam hoc incideret, dudum tentaveram »inclyto

que numine favente «5 at prorsus infeliciter, ut

postea comperi. Ceterum antiquiores etiam usos

quandoque Graecis vocabulis, quae tamen Latinis

notabant literis, jam olim observavit Muretus M.

var. lect. c. 3. Lucretio durateus equus dicitur

pro ligneo , e media Graecia. V. Ang. Politiam.

observ. et emend. cap. 5. Vonck. (sp. crit. p. 82).

— Cortius in Guelferbytanis legit creante; sed

niliil hoc pacto efficitur. Neque Vonckii placet ex

plicatio, quae non mihi tantum obscura est, sed

ipsi etiam auctori erat, quippe qui ne vertere

quidem potuerit vocem cruenta a xgovetv deductam.

Fortassis cruenta poëtice a pugna petitum hoc loco

significat hostilia, infensa, dissona. Certe rhythmo

proprium est, quae dissona sunt suaviter jungere.

Cum Vulcanio tamen concinit versio : » Dú dir iu

êr geuuóm uuâre niuuiu carmina zemichomme (quum

tu olim sueta eras nova carmina condere)« et cru

emtum et crudum cognata inter se esse videntur.

mixta] Cortius abesse a Guelferbytano codice

hanc vocem observat. Sed retinendam suadent tum

reliqui omnes, tum versio antiqua: »Ióh kemnisgtiw

(etiam mixta) mit misselichero vìnde vìnébenmäzero

regula (ad variam et disparis metri regulam).« Cui

illustrationis causa addit interpres : » Uuto mdinig

falte dir sí diu misselichi dero miumom (quam mul

tiplex tibi sit varietas canticorum) uuér mdg tdiz

kezellen (quis poterit hoc enumerare)? « Verum an

viderit vetus interpres adhuc ambigi potest; Ari

stides tamen Quinctilianus (ap. Meibom. rei musie

scr. p. 55) distinguit inter tria genera M) rhythmum

habentia, 2) rhythmo carentia, et 5) rhytlimi spe

ciem habentia, quae tum rhythmum habeant, tum

eo careant. Pari modo sibi opponere videtur Mar

tianus regulam rhythmicam et disparem, quarum

utraque cruenta jugare Pliilologiam solere ait; pror

sus ut Cicero (de orat. 3. 44 et 45) versus certa

lege alligatos disparibus numeris opponit; atque

noster infra (§. 975 f.) de pedibus disserens: »alios «

inquit »alogos hoc est irrationabiles nominamus,

quorumque ratio nulla praestatur, sed incondita

quaedam compositio profertur.« Mixta, ut nunc

producta ultima in versu positum est, ad regulam

referendum erit; vide tamen ne melius pro aceu

sativo casu habeatur, quod facillime per transposi

tionem effici possit.

mox quid] Vetus interprcs haec de geometria

intelligit, qua in interpretatione vix acquiescere licet.

Vertit enim : » Unde uuiz triseösi mácho (et quid

ter-eonjectum faciat). mit strácchentemo réize din

diem sitom (per rectam lineam in lateribus) únde

gefiiogtemo án diem órtem (et per jugatam in cuspi

dinibus, id est in angulis). Ac ne dubites de ho

rum verborum sensu addit: »Ddz ist dilso si châde

(hoc est ac si diceret) Dú cluire in geometria (tu

Martiani Capellae lib. II. §. 120. M67

Trigonus recurvet circulusque torqueat;

1 Melos probare, ac tonos et crusmata,

Artesque cunctas solita, quaeque coelitum

Possunt parare mentem ad alta culmina.

quaere in geometria) uuto drt réiza gréhte (quo

modo tres lineae rectae) in diem órten (in apicibus)

sih chússente (se conjungentes) triangulum machomt

(triangulum faciant). Unde uudx ter ring vìmbe bte

ge (et quid circulus incurvat). dáz chít. uuto ál

vìmbe gebögener réiz ten ring michoe (hoc est

quomodo omnis incurvata linea circulum faciat). «

Sed valde dubito quin hypallagen in Martiani ver

bis, » quid trigonus recurvet circulusque torqueat«

intellexerit. Atque mirum profecto videri posset,

si Martianus, quo loco de poësi tantum et musica

loquitur, geometriam eis immiscuisset! Praeterea

jacentem lineam minus accurate rectam interprcs

vertit, quum omnis linea, quae non obliqua sit,

recta dicatur, jacens contra erectae opponatur. Sine

ulla autem difficultate de quantitatis et accentus

signis intelliges quae ad rem metricam rhythmicam

que quam proxime pertinent. Cf. modo Priscianum

(de accentibus p. 853): »Quid est longa linea? nota

a sinistra in dextram partem ducta, ita: — ; quid

est brevis linea? nota jacens similiter, sed panda,

sicut pars inferior eirculi, ita : - «; et Isidorum

(etym. 1. 17. 29; III. p. 29 Arev.): »nota brevis

inferior semicirculus -, nota longa Ijacens est -.«

Idem alio loco (1, 4 f. pag. 12): »Apex est«,

inquit, »linea jacens super literam aequaliter ducta.«

Eandem notam, quam alii grammatici etiam accen

tum longum appellaverunt (Diomed. p. 329. Donat.

p. 1742. Max. Victor. p. 1945) nostro »jacentem

lineam« esse quivis videbit; nec dubito quin circu

lum quoque tortum (nam ita haec per hypallagen

accipienda) omnes mecum pro nota brevitatis habi

turi sint. Restat trigonus jugata linea recurvatus,

quem tamen et ipsum facili negotio intelliges ac

centum esse circumflexum, cujus haec forma: A

jam antiquitus satis usitata fuit.

crusmata] Martialis 6, 71 ;

» Edere lascivos ad Baetica crusmata gestus,

Et Gaditanis ludere docta modis. « .

Goez. — Teutonico interpreti crusmata sunt ehor

darum pulsus. Ita enim octavum hujus carminis

versum vertit : • Quóniu zeschiesenne (sueta eligere)

die uuirbá- des sdnges (ambitum cantus) únde die

uuîsâ (et melos) únde die ráorâ dero séitom (et

pulsus chordarum).«

mentem] Ita e Dresdensi codice reposui pro

'mente, quam tamen antiquam esse lectionem Teu

tonica versio docet haec : » Unde dlle liste zeschte

semone (èt omnes artes eligere) unde dl ddz himel

sázen michon mügen (et omne quod coeli incolae

efficere possint) mit iro hóhen sinne (cum eorum

alta mente). « - -

alta] Dixerit forsan aliquis, vocem coelitum

minime hisce verbis jungendam esse ; sed ad men

tem pertinere. At vereor ne erraturus sit. Plutar

chum potius noster legisse videtur, qui (symp. 9,

14. p. 746) Polymniam eupiditati diseendi (qotzo

μιδεί), quae animo inest, praeesse docet. Atque

sic mens humana praeparari dicitur ad adscendenda

'älta coelitum culmina. Totius carminis constructio

et sententia haec est: »Tandem provecta inditoqne

numine earpis laboris fructus, aethram fulgidam,

Quae dudum

suëta es cruenta jugare ad regulam rhythmicam et

divùmque sedes ac Jovis consortia.

168 martiani Capellae lib. II. §. 120.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere. ' • r.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Tunc Melpomcne:

Sueta cothurmatos scenis depromere cantus,

Soccumque ferre comicum, - •*

Et reboare tua tulimus

mixta ad disparem (vel, si mavis, »ad regulam

rhythmicam et mixtam disparem«) tum solita es,

quid vel jacente vel jugata linea trigonus recurvet

circulusque torqueat, melosque probare ac tonos

et crusmata artesque cunctas et ea, quae mentem

parare possunt ad alta coelitum culmina.«

Melpomene] Huic Musae utrumque spectaculi

genus, tam tragoediam, quam comoediam noster

adscribit (conf. 888) similiter atque Cicero (orat.

51) de quibusdam artificibus scenicis seripserat,

in utroque genere eos placuisse. Sed rectius ii,

qui Melpomenae tragoediam tantum tribuufnt (Hor.

od. 1, 24, 2 et 3. Ovid. art. am. 5, 1, 11. Auson.

Eid. 20, 2. Epigr. Lat. 1, 73. p. 51 Burm. Scho

liast. ad Lucian. imag. 16. T. VI. p. 20 Bip.). In

nonumentis etiam Herculanensibus ejus imagini

subscriptum legimus : MEAIIOMENH TPAT£2

4IAN. Quod Mitscherlicliius, (ad Hor. od. 4. 3. 1)

omnino lyricam ei poësin tribuit, etymologiae potius

(a puéÀxe6%at) quam usui veterum convenit. Moua

censis glossa (E) metrum definit: »dimetrum Jam

bieum Exametrum (sic) Dactilicum junctum. « Ba

sileensis autem »metrum Heroicum, cui subjunctum

est dimetrum Jambicum.* Metrici dicunt Pytliiam

bicum primum (Hor. epod. 14 et 15).

sueta] Teutonicus interpres : Tì bist quón (tu

es sueta) in scenis zesingenne diu sáng tero ge

quae carmina cura

scitohton tragicorum mit eoturnis. « Et postquam

explicaverat, qui sint cothurni et quae sit scena,

pergit: » Unde ána hdben dáz keseiihe déro comi

corum (et indutam esse calceorum genere comico

rum). « Familiare poëtis erat, calceorum generibus

diversa carminum genera denotare. Ita Apollinaris

Sidonius (epist. 8, 11. p. 255 Sirm.):

»Soccos ferre cave, nec ut solebat

Laxo pes matet altus in cothurno.

Sed tales crepidas ligare cura

Quales Harpalice.« — - -

Virgilium (Aen. 1, 517) vel Propertium (2, 25,

41) noster ante oculos habuisse videtur : intelligit

igitur calceos leves, quales Thaliae conveniunt,

unde a nona hac sororum se reprehensum esse

Martialis (8, 3, 9) finxit : Quinctilianus autem (10,

2, 22. p. 150 Spald.): »Nam comoedia non cothurnis

assurgit, nec contra tragoedia socculo ingreditur.•

reboare] Ita Petronius Afranius (in Burm. an

thol. Lat. T. I. p. 51):

»Melpomene reboans tragicis fervescit ìambis.

Ita Ausonius (Idyll. 20, 2):

«• »Melpowene tragico proclamat moesta boatu.«

Adde quae copiose de hoc verbo disseruit Macro

bius (in Saturnal. 6, 4). Cassiodorus autem (var.

4, §1. p. 72 Garn) discrimen inter tragoediam et

comoediam demonstraturus ita distinguit: »Tragoedia

Martiani Capellae: lib. II. §. 421. 169

Melo favente rhythmico:

Nunc tibi virgo cano, spes atque assertio nostri,

Tenore versa carminis.

, ' ^ * • \

Nam thalamum redimire juvat, tu serta probato

Tuis placere ritibus.

Digna maritali semper videaris Olympo,

Decentiorque coelitum.

Scande coeli templa virgo. : …

Digna, tanto foedere. ;;,… '.'.•' ;

ex vocis vastitate nominatur : quae coiicavis reper

cussionibus roborata talem sonum videtur efficere,

ut paene ab homine (non) credatur exire. Erigitur

autem in hircinos pedes, quia si quis inter pasto

res tali voce placuisset, capri munere donabatur.«

Saepe tamen in voce boare Graeei tantum verbi

ßodia» sensus respiciendus est. Unde Apollinaris

Sidonius (epist. 8, 11. p. 254 Sirm.): »Et nume

inflat epos tragoediarum. « Teutonicus interpres illos

Melpomenae vertit versus: »Unde singem diu sáng.

tiu uuir föne dir tritogen (et cantare earmina, quae

nos a te accepimus): dtne trátum (tuae amicae) sú

ozemo sánge ûnsili lùcellentemo (suavi cantu, nos al*

liciente) inde seundentemo (et incitante) daz uuir siu

trìogin únde gehtelten (ut ea ferremus et servare

mus)« Posteriora verba illustrationis causa ab in

terprete addita esse ipse videris.

assertio nostri] Facundia nostra. Vulc. — E

glossa, quae consona est eum versione Teutonica,

malam hane explicationem sumsit vir doctus. Me

lius potuit edoceri ex inferioribus locis, quibus

Musiea (§. 924) Minervam » nostri comitem«, Gram

matica (§. 229 f.): eum, qui hanc artem calleat,

•assertorem nostri« appellat (conf. Gell. 20, 6.

Non. Mare. p. 496 Mere. Serv. ad Aen. 2, 595).

Assertio autem est, quam , quis sibi vindicat, ut

Solem quoque noster (§. 185) passertionem divùm «

appellat.

versa] Per hypallagen dictum pro verso i. e.

mutato carminis tenore. Omnis locus ita constru

endus : »Ego, quae hucusque consueveram tragoe

dias comoediasque depromere scenis, et melo rhyth

mico 'favente reboare carmina, quae tua cura tu

limus (i. e. aeeepimus), nunc carminis argumento

mutato ad hymenaeum tibi canendum me converto.•

Teutonicus, interpres sie: »Ná singo £ tir mdged

(nunc cano ego tibi virgo!) mit témo dúnse des

sanges (cum extenta serie carminis) uuända dá gá

tin uuortem bist (quippe diva facta es) unsér trást

(nostrum solatium) sânde inser zúnga (ac nostra

facundia)&; qui vocem versa omnino neglexisse

videtur.

maritali Olympo] Loco nimirum, quem maritus

inhabitat. IIypallagen probe intellexit interpres

vertens : » Timem brìte stúol lustet mih zezterene

mit s.%xya (tuum thalamum libet mihi ornare cum

cantu) die zterda lá dá lichén dinén sitem (orna

tum da placere tuis moribus). Uuerd mdozist t*

stn dinemo himelisken chdrle mercurio (digna sis

tuo coelesti marito Mereurio).«

decentiorque] Comparativum pro superlativo a

nostro poni, supra (§. 6) observavi. Agnoscit etiam

929).

170 Martiani Capellae lib. II. §. 122.

Te socer subire celsa

• t Poscit astra Jupiter.

Ac si Clio:

Tu quae Rhetorico clangere syrmate,

Atque reum rabido absolvere pectore,

192

Quae nunc sensa ligans horrida nexibus,

Soritas cumuli accessibus aggerans,

Nunc quid' grammatica stringere regula,

Quid fandi ambiguis conterat ordinem,

Sollers docticanis ludere sensibus:

vetus interpres vertens: »vinde állero lümmel, fré

uuon zimig6sta (et omnium coelestium feminarum

decentissima). «

Clio] Si verum quaesiveris videbis hane Musam

praefuisse historiae. Ita Herculamensia (2, tab. 2);

ita scholion ad Lueiani imagines (16. p. 20 Bip.);

ita et Ausonius (Idyll. 20, 1) aliique (anthol. Gr.

de Boseh f, 67, 233 anthol. Burm. Lat. 1, 73.

p. 51). Alii historiam Polymniae, nostrae lauda

tiones tribuunt, etymon seeuti (Plutarehus in sym

pos. 9, 14. p. 746; cf. et Cornut. 44. p. 158

Gal.). Noster disputantem tantum inducit contra

inanes Philologiae labores, quibus ad illud usque

tempus rhetoricam, dialecticam, et grammatieam tra

etaverit, altiora mox et veriora in coelo visura.

Metrum hujus earminis explieant glossae in Mo

nacensibus (B. C. E.) et in Basileensi codiee ;

»Dactylicum pentametrum catalectieum « : est vero

Asclepiadeum primum (Hor. od. 1, 1. 3, 50).

syrmate] Ambagibus, circuitione, sive eircum

scripta elocutione. Syrmata tragoedorum erant ve

stimenta, unde hoe vocabulum inflatum dicendi

genus, ampullas et sesquipedalia verba (Horat. ad

Pison. 97) designat. Sic Martialis (4. 49. 8):

1 • A nostris procul est omnis vesica libellis ,

Musa nec insano syrmate nostra tumnet • ,

et alio loco (12. 93. 4):

»Aptasti longum tu quoque syrma tibi.«

rabido] Pejus in Guelferbytanis rapido legerat

Cortius. De forensi enim orationis genere sermo

est. Quo autem melius locum intelligas, conferas

velim in totius libri fine (§. 998) versus:

» Indoeta rabidum quem videre secula

Jurgis caninos blateratus pendere.«

Festus (p. 419 Dae): »Rabidus a rabie, qui morbus

caminus est.« Sed et Seueca (Hercul. fur. 172)

»rabiosa fori jurgia« scripsit. Sensus igitur est:

rhetor reum rabido (forensi) pectore ita defendit,

ut absolvatur. Eodem pertinet τὸ 6φοδgòv et

»dgzorgov (v. C. Fr. Hermann. ad Lucian. de hist.

scr. p. 261). Praeterea eonferre licet Graecum epi

gramma (2, 46, 14 p. 501 Bosch.) et Propertium,

qui (5, 6, 14) »rabidam linguam « scripserat.

cumuli] Ciceronem noster videtur ante oeulos

habuisse, qui (divin. 2, 4) »soritem« scribit »si me

cesse sit, Latino verbo acervalem liceat appellare •

(conf. acad. qu. 2, 16 et 29. Horat. epist. 2. 1.

47. Pers. sat. 6. extr. Sext. Empir. adv. log. 7,

Martiami Capellae lib. II. §. 122. M71

Nunc stellata poli conspice limina,

Et camdore sacro aetheris utere:

• Quem vero pretium est noscere lumine.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa :

Poscit astra Jupiter.

Mox Erato:

Caput artibus inclyta virgo

Cui panditur aula Tonantis:

416; adv. phys. 9, 182 et infra nostrum (§. 327).

uimina] Guelferbytanus quidem codex, teste Cor

tio, et Dresdensis lumina exhibent; quoniam autem

eanentibus Musis Philologia non nisi in limine apo

theoseos erat, vulgatam lectionem eo magis retinui,

quo propius vox lumine sequitur. Limem coeli noster

etiam supra (§. 65) dixerat.

pretium est] Scilicet •tuorum laborum.« VULc.

— Equidem pro » operae pretium est« intelligo.

Ipse Tacitus (ann. 1, 57): »Germanico pretium

fuit convertere agmen.*

lumine] Verborum in hoc carmine ordo satis

intrieatus ita struendus milii quidem videtur: »Tu

(Pliilologia!), quae sollers es rhetorico syrmate clan

gere reumque rabido pectore absolvere, quae nunc

horrida sensa nexibus ligans et soritas accessibus

cumuli aggerans, nunc (sc. sollers es) quid regula

grammatica stringere, quid fandi ordinem ambiguis

conterat, sensibus docticanis ludere 5 conspice nunc

limina stellata poli et utere candore sacro aetheris,

quem pretium est vero lumine noscere.« Verba

»lumine vero « e Lucano (9, 11) sumsit.

Erato] E Graeci nominis significatione huic jam

Plato (Phaedr. p. 349 Bip.), amatoria tribuerat;

secutus Ovidius (art. am. 2, 16):

• Nume Erato: nam tu momen amoris habes «

(conf. eund. 2, 425 et Apollonium Rhod. 3 ab

init), quem quidem amorem Cornutus (14. p. 159

Gal.) in philosophiam detorquet. Monumenta HIer

culanensia (2. tab. 6) hanc Musam appellant psal

triam, quibnscum epigrammata Graeca (1, 67, 25.

p. 257 Bosch) et Latina (1, 73. p. 51 Durm.)

pariter ac Plutarchus (in symp. 9, 43. p. 743) et

Ausonius (Id. 20, 6) concinunt. At vero apud

nostrum eadem Musa de mundi et rerum natura

lium cognitione disserit, quo iterum patet, Mar

tianum ad id, quod cuique Musae peculiare est,

minime spectasse. De metro glossae Monacenses

(B. E.) et Basileenses: »Metrum anapesticum ca

talecticum constat tribus anapestis et syllaba. • Est

igitur Paroemiacum sive Anapaesticum dimetrum ca

talecticum.

artibus] Caput cum dandi casu Terentiana di

ctio (Andr. 2, 6, 27. Adelph. 4, 2, 29: add.

Propert. 2, 18, 86). Quid caput lioc modo signi

ficet, docet Quinctilianus (3, 11, 27. p.627 Spald.).

Possit tamen etiam pro compellatione accipi, ut

apud Homerum (Il. 9. 281) Teöxge φίλη κεφαλή.

Tonantis] Egregie hic Jupiter epitheto xeQav

vio» (Orph. hymn. 18) sive Tonantis (Sil. 15, 20.

1925

22 *

1792 Martiani Capellae lib. II. §. 123.

Merito tibi subditur orbis

Rationibus ante repertus:

Sacra fulmina cur rutilescant: •

Fragor intonet unde resultans:

Quid agat per aperta madores

Modo miubibus imbrificatis:

Quid euntibus agmine nimbis

Revocet mitidissima verna,

Rotet omnia circulus anni

16, 234. Ovid. fast. 6, 346) ornatur, quia illico

de fulminum natura disquiritur.

repertus] Hugianus et Cantabrigiensis codices

repertis habent, quod primo aspectu placet; sed

praestat vulgata lectio, qua pristini Philologiae

labores praemiis futuris opponuntur; quae rationi

bus ducendis conjecturisque faciendis hactenus aegre

paullatimque reperire studuerit, jam sponte ipsi

patere, meritoque ei subdi orbem, quem dudum

sibi ratiocinando quasi vindicaverit.

sacra fulmina] Vel Propertium (5, 5, 47 sequ.)

imitatus est, vel Ovidium, qui (met. 15, 69) de

Pythagora canit investigante:

»Quid deus, unde nives, quae fulminis esset origo;

Jupiter an venti discussa nube tonarent ?«

Fulmina pro Grotiano fulgura rescripsi e Guelfer

bytanis monente Cortio; idque eo magis, quod de

naturali fulminum causa hic, sicut apud Ovidium,

sermo est, neutiquam de fulgurum jactu, e qui

bus conjeeturalem divinationem fieri supra (§. 7)

dixerat. Adde Senecam (nat. qu. 1, 1 f. p. 684

ILips.) et Horatium (in epist. 1, 12, 16).

madores] Ita scripsi e Monacensibus libris (B.

D. E.) pro madorem. Totius loei sensus hic est:

- •quid agat madores i. e. pluvias per aperta i. e. per

spatia coelestia, nubibus modo i. e. paullo ante

imbribus repletis atque turgentibus. « Aperta eodem

sensu Virgilius dixit (georg. 1. 393):

» Nec minus ex imbri soles et aperta serena

Prospicere et certis poteris cognoscere signis.«

rotet] Cum reliquis haec non bene cohaerere,

nemo non videt; nam quum proprium sibi subje

ctum habeat verbum rotet, illud quid in antece

dentibus referri huc non posse videtur; tamen quum

omnes libri in lectione concinant, qua constructio

manifesto ab antecedentibus pendet, nihil restat,

nisi ut quid accipiamus pro quid sit quod, pariter

ut Virgilius eo usus est, quem in toto hujus Mu

sae carmine noster ante oculos habuisse videtur

(georg. 2, 475):

» Me vero primum dulces ante omnia Musae,

Quarum sacra fero ingenti percussus amore,

Accipiant, coelique vias et sidera monstrent:

Defectus Solis varios, Lunaeque labores ;

Unde tremor terris? qua vi maria alta tumescant

Objicibus ruptis, rursusque in se ipsa residant?

Quid tantum Oceano properent se tinquere Soles

Hibermi, vel quae tardis mora noetibus obstet?«

Ad sententiam carminis Claudiani quoque locus

(Cons. Mall. 100 sequ.) prope accedit. Totum imi

tandum sibi proposuisse videtur Boëthius (de con

sol. philos. I, p. 915 op. IBasil.).

Martiani Capellae lib. II. §. 123. - 175

Properantia claudere secla.

Quid habent rationis operta

Canimus tibi cognita soli.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Ac tumc Terpsichore:

Laetor, honoris meritis conspicis astra virgo;

Hoc tibi sollers peperit ingenium labosque,

Ista peritis tribuit cura vigil lucernis.

Perdia pernoxque sacris namque onerata chartis

claudere secla] Similiter Lucanus (1, 73):

» Secula tot mundi suprema coegerit hora.«

Infinitus modus positus pro » ut claudat« pariter ut

supra (§. 119): »Threicium sonare carmen.«

Terpsichore] Gratulans haec Musa Philologiae

simul de sacris, divinatione, et auguriis disserit.

Plato (Phaedr. p. 259 Steph.) »in choris eam ce

lebrari« dixerat, quare antiqua monumenta Her

culanensia (T. 2. tab. ö) et Latinum epigramma .

(1, 75. p. 31 Burm.) lyram ei tribuunt, Ausonius

(Id. 20, 3) citharam, quae eodem redit; Graecum

vero epigramma (1, 67, 22 de Bosch) tibias.

laetor] Ita lege cum MS. Nihilominus peccat

hie versus, ni ita transpositis voeibus legas:

»Laetor : honoris meritis conspicis astra virgo.•

Gnor. — Praeter Basileensem etiam Darmstatten

sis, Bodlejanus, Cantabrigiensis et Britannicus co

dices laetor habent, non laeta , nt in editis legitur.

Praeterea verba » astra virgo conspicis « etiam in

Cantabrigiensi transposita sunt, sed non ut voluerat

Grotius, quem tamen secutus sum. Metrum enim

carminis constat, choriambis tribus et amphibracliy,

vel potius duobus choriambis cum ordine logaoc.

dico, quale apud Ausonium quoque habemus in

Bissula (Idyll. 7); quod in glossis est codicum

Monacensis (E) et Basileensis : » Choriambicum ea

talecticum constat ex duobus choriambis et tribus

trochaeis et syllaba*, unice ex prava primi versus

scriptura profectum est.

peritis lucernis] Hypallage. Vulc. — Ita ab ini

tio (§. 2) »Satura mecum lucernas edocuit« dixe

rat; et alibi (§. 56) » doctis fidibus.« Pariter Mar

tialis »indocta falee « (6, 73, 4).

cura vigil] Dresdensis quideum codex » vigil

cura «5 sed hanc metrum respuit lectionem.

perdia] Ita et Appulejus (met. §. p. 529 Oud.)

•perdia et pernox. • Gellius (2, 1) et Synmaelius

(epist. 1, 53): »perdius atque pernox.« Onomasti

con Graeco-Latinum (ap. Vulcan. p. 108): »per

dius πανήμεgog. • Adde Adelungium (in gloss.

mam. h. v).

onerata] Forte operata. Vox enim haec solem

nis de rebus sacris, ut et facere, et Graecis gg.

ζειν. Juvenalis :

124

{74 Martiani Capellae lib. II. §. 124.

Quidquid agentes stoaci praescia dant futuris

Semper anhelis docilis fomitibus tulisti. -

»Et matutinis operatur festa lucernis. •

Propertius :

• Cynthia jam noctes est operata decem. •

Et Livius »operati superstitionibus dixit; et Horatius:

• Unico gaudens mulier marito

Prodeat justis operata divis. •

Virgilius quoque :

»Sacra refer Cereri laetis operatus in arvis. •

Hoc autem eo arbitror quia addit »sacris«, ut et

in loco citato Flacci MS. nonnulli sacris pro di

vis referunt. Sed aptissime ad hunc Iocum Ovidius *

»Nunc hederae sine honore jacent, operataque

doctis

Cura vigil Musis nomen inertis habet.«

Et Valerius : »Integerrimi viri sanctitatem usibus et

saeris operatam. « Gror. — Quodsi unus saltem ex

omnibus codicibus operata haberet, Grotio forsan ac

eederem. Sed ad unum omnes dant omerata , quae

igitur lectio certa incertae conjecturae utique prae

ferenda, praesertim quum bonus exeat ex ea sensus,

ut libris onusta et quasi sepulta Philologia cogitetur.

agentes] Ageré speciatim verbum solemne erat

de iis, qui hostias mactabant (v. Brisson. de for

mul. 1. 18, p. 11), qua de re notus Ovidii ver

sus est (fast. 1, 522):

»Semper Agone rogas, nec nisi jussus agis. •

Atque hoc sensu agentes hic intelligendos arbitror.

Nam postquam egerant, exta denuntiabant, sive

ex iis futura praedicebant.

stoaci] In editis quidem reperitur stoasi; sed

in Grotiano codiee fuisse stoaci haec ejus nota

docet: »Stoaei lege Stoici. Fuerunt enim ii τῆς

μavrvxijg propugnatores acerrimi. Vide Tullium

libro M de divinatione.« Haec Grotius, qui quam

vis perperam suum correcturus erat codicem, bene

tamen nobiscum egit, quod illam, quam codex

praebet, lectionem prodidit, siquidem unice vera

est. Ac profecto si eam intellexisset, neutiquam

emendatione sua locum per se obscurum intellectm

etiam difficiliorem reddidisset. Debebat tantummodo

Latinis Graecas substituere literas, quo facto

6τῶaxu i. e. stoico, legisset. Consulto enim Mar

tianus formam hanc insuetam 6ta%a§, 6ta5axoc

(Athenaeus 15. p. 565 Casaub. Junii adag. 1, 75)

more suo elegit, quo magis exerceret discipulos

suos, quos tamen non solos, sed deinde etiam inter

pretes vexavit. Nemo enim adhuc locum explanavit.

tulisti] Supra (§. 21 et 121) jam monui, ferre

tam etiam periodum, verborum ordine restituto,

nostro saepe esse » accipere « sive » discere.«

sic jam intelligere mihi videor: » Semper anhelis

fomitibus (ad aras) docilis tulisti (didicisti) quid.

quid agentes (hostiam mactantes) dant (patefa

ciunt) Stoico praescia futuris (quae noscuntur,

antequam fiant).« Itidebat pariter Cicero Stoicos

(divin. 2, 9): »Ita quoquo se verterint Stoici, jaceat

necesse est omnis eorum sollertia. Si enim id,

quod eventurum est, vel hoc modo vel illo potest

evenire, fortuna valet plurimum — Sin autem

certum est, quid quaque de re quoque tempore

futurum sit: quid est quod me adjuvent haruspi

ces a cet. Porro idem alio loco (1, 52): »Non

placet Stoicis singulis jecorum fissis — interesse

deum; neque enim deorum est, neque diis dig.

num — — sed ita a principio inchoatum esse

mundum, ut certis rebus certa signa praecurre

rent, alia in extis, alia in avibus« cet. Non igitur

perspexit Tertnllianus veram Stoieorum sententiam,

quum credidisse eos (in carm. contra Marcion. 1,

1, 12) scribat, deum *

Martiani Capellae lib. II. §. 124. 175

Nam Sabaeorum rapidis quid vapor edat aris,

Fumida quid turicremis aura paret favillis,

Omina vel certa ferant vocibus auguratis,

Intrepidis nec dubitans fatibus antevortis.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Dehinc Euterpe:

Virgo perite

— — — — »posse videri -

Extorum inspiciis resque exspectare futuras.«

Sabaeorum] Plinius (12, 40 ab init) »regio

turifera Sabaeorum.« Virgilius (georg. 1, 57):

• India mittit ebur, molles sua tura Sabaei.«

rapidis aris] Pro rapido sive flammante igne

in aris, per hypallagen. Porro edat hic pro sig

nificet. De praesagiis enim sermo est.

fumida] Neque hoc divinationis genus noster

silentio praeterire voluit. Namque e fumi et flam

mae directione omina captabant veteres (Dio Cass.

41, 45. p. 291 Reim.). Inprimis Senecam (Oedip.

301 sequ.) Martianus legisse videtur, eo quidem

loco, quo Tiresiae filia, lucis inopi, refert:

•Jam tura sacris coelitum ingessi focis« ;

et ad quaestionem:

» Utrumne clarus ignis et mitidus stetit

£t summam in auras fusus explicuit comam ,

An latera circa serpit incertus viae

Et fluctuante turbidus fumo labat ?•

respondet:

• Discors favilla, genitor, horresco intuens ,

Ambitque densus regium fumus caput.«

E quibus coecus ille attonitus • dira esse • colligit.

Ceterum ipse Seneca nonnisi imitatns est Sophoclem

(Antig. 1003), ubi locus classicus est de sacris

illis ἐμπέgouc (adde et Stat. Theb. 10. 599 et

Walcken. ad Eurip. Phoen. 1261).

omina] Male in Grotiana editione et anteriori

bus legitur omnia, quod correxi e Vossiano (Arntz.

misc. p. 209), Hugiano, Darmstattensi, Gue]fer

bytano et Bodlejano codicibus. In Basileensi scri

ptum vidi offia, quo colligi potest, unde natus

fuerit error.

fatibus] »Fatus intrepidi« opponuntur augurum

et laruspicum trepidationi et haesitationi, quarum

effata Philologia scientia sua antevertere dicitur.

Antevortere est praevenire : ita Tacitus (annal. 15,

50): » damnationem veneno antevertere.«

Euterpe] IIuic Musae, quae apud nostrum de

philosophiae mysteriis , apertis disputat, Horatius

(od. 1, 1, 33) barbiton sive lyrica carmina, Grae

cum epigramma (1, 67, 25 de Bosch) pariter at

que Latinum (1, 73. p. 50 Burm.) tibias, item

Ausonius (Id. 20, 4) » dulciloquos calamosa tri

buit, conformis scholio ad Lucianum (de imag. 16.

p. 20 Bip.). Glossa Monacensis (B): »Metrum da

ctylicum bimetrum* 5 addit Basileensis: »Adonium

acatalecticum. « Omnino Adoniacum est.

176 Martiani Capellae lib. II. §. 125.

Praevia sortis,

Quae potuisti

Scandere coelum,

Sacraque castis

Dogmata ferre,

INoscere semet

Quis valuere,

Quisque videntes

Lumine claro

Numina fati

Et geniorum

Cernere vultus;

quaeque Platonis

Pythagoraeque ,

Esse dedisti

• praevia] E Dresdensi codice restitui adverbium

perite pro adjectivo, quod Grotius ediderat, pe

ritae. Quo facto priores versus sic nunc intelligo ;

»Virgo quae perite praevia sortis scandere potuisti

coelum.« Praevia sortis est, quae praevertit sortem

suam, coelumque, quo nunc ipsi ascendendum est,

saepe jam antea mente studiisque pliilosophicis ap

petiit indeque praeclara dogmata mortalibus retulit.

qutsque] Sic in MS. non quique. Repetendum

άπό χοινοῦ valuere. Gnor.

lumine claro] Ita Seneca (ep. 79. p. 534 Lips.)

de statu animi post mortem: »Tunc animus noster

laabebit, quod gratuletur sibi, quum emissus his te

mebris, in quibus volutatur, non tenui visu clara

prospexit, sed totum diem admiserit, et redditus

eoelo suo fuerit, quum receperit locum, quem occu

paverit sorte nascendi. Sursum vocant illum initia

sua.* Ita etiam ad Marciam (23 p. 128) hujus fi

lium mortuum nune nova luce gaudere seripsit.

numina fati] Cortius quidem in Guelferbytano

mumine legerat; verum omnino melior vulgata lectio

est. Yidere numina fati est nosse fatum instans;

mea quidem sententia. Numen enim a poëtis etiam

pro oraculo ponitur (Virg. Aen. 2, 123. 3, 359.

560).

cernere vultus] Cuique homini suum esse Ge

nium nota veterum opinio. Qui quum a mortalium

adspectu remoti essent, a philosopliis tamen Philo

logia didicit eorum vultus cernere. Respexit nimi

rum noster ad Socratem.

dedisti] Docuisti, ut supra (§. 148). Construe:

•Quaeque dedisti (docuisti) Platonis Pythagoraeque

meutes esse sidera a 5 id est, fulgere nunc in coelo

(confer notam quae sequitur). • Eo magis autem

hanc interpretationem omni praefero alii, quod

Martiani Capellae lib. II. §. 128. 477

Sidera mentes,

Tuque caducis

Mortalibusque

Nube remota

Cernere justi

Numina coeli;

Jure senatum

Scande Tonantis ,

Quam decet unam

Mercuriali

paullo ante similiter noster de Philologia dixerat:

» quae potuisti dogmata ferre.*

sidera] »Stellas divinis animatas mentibus esse«

Cicero jam dixerat (Macrob. somn. Scip. I, 14).

Atque supra (§. 94) noster » deos adjecisse senten

tiae Jovis, ut deinceps mortales, quos vitae insignis

elatio et maximum culmen meritorum ingeniumque in

appetitum coelitum propositumque sidereae cupidi

tatis extulisset, in deorum numerum cooptarentur«

(conf. Sil. 5, 44. 10, 578. 13, 558). Aristoteles

(ad Alexandr. de mundo 2) expressis verbis divina

corpora inquit astra appellari. Et Pythagoras (in

aur. carm. 70):

`Hv δ' άπολεῖνρως 6dóμα ἐς αὐ}£g' ἐλεύ98

Qον ἐλ9ης,

'E66εσι ά9&vatoc 9εός, άμßgovoς, οὐκ ἐτι

ῦνητός.

Manilius (astron. 4, 887. 888):

.An dubium est habitare deum sub pectore mo•

stro ,

In coelumque redire animas coeloque venire?«

tuque] Pro quaeque. Elocutio similis illi est

apud Terentium (Adelph. 5, 2, 8):

»Quem neque fides neque jusjurandum neque

illum misericordia

Repressit.•

Propius etiam accedit illud Persii (sat. A. 74):

* Quem trepida ante boves dictatorem induit

uxor,

Et tua aratra domum lictor tulit. •

nube remota] Marius Victor (in Barth. advers.

p. 1507):

»Atque ideo augustos homini fas carpere fruetus

Noluit esse deus , ne mentis nube remota

Immittant in coelum oculos. a —

justi] Cave hanc vocem cum sequente eoeli

conjungas; verbum potius, quod desideratur, in

voce justi imest, id quod Grotius jam intellexit.

Similiter Martialis (5, 16, 15 et §, 79, 4) , dicti.

et » surrexti« pro dixisti et surrexisti usurpavit

per syncopen, qua Terentius non semel (Adelph.

5, 9, 1. Eun. 5, 4, 15) utitur. Neque te moveat

eum dandi casu verbum jubere construi, praeser

tim apud istius aevi scriptores (conf. Hygin. fab. 53.

Barth. advers. p. 1659), quum aegre se torserint

viri docti, ut a Cicerone (Att. 9, 13. p. 725 Graev.)

hanc constructionem removerent.

478 Martiani Capellae lib. II. §. 125.

126

Foedere jungi.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere:

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Deinde Thalia:

Beata virgo tantis

Quae siderum choreis

Thalamum capis jugalem,

Ac sic favente mundo

Nurus adderis Tonanti:

Ac cujus esse divi

jungi] Verborum itaque ordo: in hoe Euterpes

carmine sie restituendus esse videtur : »Virgo! quae

potuisti praevia sortis perite scandere coelum et

ferre dogmata sacra castis, quibus semet nos

cere, quibusque videntes lumine claro cernere va

luere numina fati et vultus Geniorum: quaeque

mentes Platonis Pythagoraeque sidera esse dedisti

(docuisti): quaeque jussisti caducos mortalesque

nube reinota cernere lumina coeli; jure senatum

Tonantis scande, quam unam decet jungi foedere

Mercuriali (hoc est: Mercurio nubere).«

Thalia] Metrum in hoc carmine glossae Mona

censes (B. E) et Basileensis observant esse Jam

bicum Anacreonticum et constare dimetro catale

etico et recipere aliquando in principio Anapaestum.

Est omnino Anacreonticum sive Jambieum dime

trum catalectum cum anacrusi interdum anapaestica.

De praestantia hujus Musae Seneca (de benef. 1,

3. p. 265 Lips.) scribit: »Ecce Thalia apud Hesi

odum Cliaris est, apud Homerum Musa.« Apud

illum Musa quidem θέλεua (Theog. 77), Charis

autom 0aAtn (908) seribitur; sed variat ortliogra

phia (Orph. hymn. 59, 3. et 75, 8. Pindar. Ol.

14, 21. Plutarch. de philos. disput. p. 778. Pau

sanias 9, 55, 1). Quin ab Homero etiam Nerei

dum una Thaliae nomine appellatur, quod repe

tunt Virgilius, Ovidius, Macrobius et Hyginus.

Thaliam Musam comoediae praesidem declarant mo

numenta Herculanensia (2 tab. 5), scholiastes Lu

ciani, epigrammataque tam Graeca (1, 67, 75 de

Boscl) quam Latina (1, 73. p. 51 Burm.); Auso

nius (Idyll. 20, 5) Musam non solum comicam,

sed lascivam quoque appellat. Quapropter de pe

culiari ejus arte noster nihil hoc loco affert, sed

eam tantum inducit laudibus extollentem Mercurium

et Philologiam. Martialis hanc Musam suam dicit

(epigr. 10, 19, 5), pariter atque Ovidius (amor.

5, 1, 6) Elegiae nomine eam appellans.

nurus adderis] IIabet hanc dictionem e Statii

(Achill. 4, 653) versu :

— — » Quid defles magno nnrus addita ponto?.

ad quem Barthium confer (T. III. p. 1704).

ac cujus] Ac pro at, quod in editis est, supe

ditarunt codices Dresdensis, Darmstattensis, Gnel

Martiani Capellae lib. II. §. 128. 179

Tibi contigit maritam?

Ejus, meante pinna

Qui solus astra mundi

Praetervolans perrexit

Rapidis vigil procellis;

Qui quum superna tranat

Freta, Tartarum recurrit;

Qui solus ante currum

Et candidos jugales

Almi potens parentis

Memorem ciere virgam:

Qui fata succidentis

ferbytanus et Cantabrigiensis, eorrexitque e suo

codice etiam Grotius.

qui solus astra] Nituntur liaee auctoritate Ma

nilii, apud quem (1, 50. Scalig. 1, 56) legeris :

• Tu princeps auctorque sacri, Cyllenie, tanti;

Per te jam coelum interius , jam sidera mota.«

Constructio haec: »Ejus, qui solus meante pinna

vigil rapidis procellis praetervolans astra mundi

perrexit. s Pinna pro penna e Britannico reposui.

perrexit] Reposui perexit. GnoT. — At vero

inaudita haecce vox, lectio contra, quam correctu

rus erat Grotius, bona est. Construe: »Qui solus

astra mundi praetervolans vigil rapidis procellis

perrexit.«

(§. 141). Perrexit non tantum editi Martiani libri

habent, sed scripti etiam, quapropter reprehendendi

Notissimus verbi pergere hic usus est

sunt Walthardus et Goezius, quod temere Gro

tium secuti perexit cdiderunt.

freta] Ejus enim officium ad inferos pariter at

qne ad superos spectat (eonf. quae dixi in palaeogr.

erit. IV. §. 740). Horatio (od. 1, 10 f.) est »su

peris deorum gratus et imis. •

ahni potens] Ita non Bongarsii solnm codex,

sed Monacenses etiam (B. D. E.) dant pro aliipo

tens, ac divisa voce legendum esse almi potens

jam Grotius viderat. Construenda autem hoc modo

verba sunt: »Qui solus, ante currum et candidos

jugales almi parentis, potens (est) virgam memo

Similiter fere Ovidius (fast. 5, 665

Mercurium alloquitur:

rem ciere. «

• Pacis, et armorum superis imisque deorum.

Arbiter, alato qui pede carpis iter. •

memorem virgam] Caduceum, quem ideo me

pmOrem voeat, quia per eum memoriam facit (nam

sermo ad memoriam reducit), vel memorem pro me

morabilem. WULO.— Horatius (od. 1, 15, 12) • me

morem notam.« Ovidius (ex Ponto (2, 7, 35):

p¢¤emorem ver$um. •

qui fata] Sensus est: »qui (Mercurius) separat,

i. e. discernit, gravari fata, i. e. tempora, sueci

dentis, i. e. amputantis Osiris repcrtis genitalibus

sationibus. Nam Osiris vinearum cultum reperit.

Vulc. — MS. facta. Et exponunt glossae : inventa

0\iridos. Ea autem sunt vites. GnoT. — Vix credo

•

95*

180 Martiani capellae lib. II. § 126.

Separat libens Osiris,

Sationibus gravari

Genitalibus repertis -

Quem scit pater deorum;

in hisce acquiescendum esse. Demonstrare ante omnia

docti interpretes debebant, quid Mercurio cum Osi

ride commune fuerit. Equidem quumi viderim Mar

tianum (§. 95. 102. 157. 192. 193. 274. 550.

812. 924) rerum Aegyptiacarum non ignarum fuisse,

hasce antiquitates hoc loco neutiquam praetermit

tendas esse censeo. Ex iis igitur repeto, Anubidem

Aegyptiorum fuisse Mercurium (Pal. crit. IV §. 764)

et Isidis Osiridisque comitem (Diodor. 1, 87).

Deinde Osiridis membra, quae a Typhone fuerint

dispersa, Anubidis auxilio. ab Iside reperta fuisse

(conf. §. 4) solis exceptis genitalibus (Diod. 1, 21,

22, 25. Plutarchus de Is. p. 558). Denique Ae

gyptiorum Osiridem Graecorum etiam fuisse Bac

chum (v. infra not. ad §. 158). Quibus si Grae

cam addideris fictionem, qua Bacchum puerum a

Mercurio in eoelum fuisse deportatum tradiderunt

(Paus. 5, 18, 7 et 5, 17, 1. Apollodor. 5, 4, 3)

cujus rei imago in gemmis saepe obvia haec est;

aliquam certe inter eos animadvertes relationem (cf.

Palaeogr. crit. III. §. 218). Jam vero quinque ho

rum versuum verba ita construo: »Qui (Mercurius)

libens separat fata succidentis Osiris, quem pater

deorum scit sationibus gravari genitalibus repertis.«

Fata Osiris sive Osiridis modo memoravi. Succi

dens dicitur, ut mea fert opinio, non a caedere,

ut reliqui volunt interpretes, sed a cadere. Cecidit

enim sive succubuit Osiris in bello contra Typho

nem. IIaec autem fata separare dicitur Mercurius,

id est, ut mea fert opinio, cum nemine communi

care, reticere, donec genitalibus quoque tandem

aliquando repertis in integrum restitutus ille satio

nibus rursus adjuvante Mercurio praeesse possit.

Minime enim mihi ignorasse videtur Martianus, esse

qui »Liberum patrem in membra discerptum et fru

stis sepultis rursus umum et integrum emersisse «

docerent (Macrob. somn. Scip. M. 12).

sationibus] Sationes non vitium tantum verum

etiam frugum intelligi possunt; cf. Tibull. 4, 7, 29:

» Primus aratra manu sollerti fecit Osiris

Et temeram ferro sollicitavit humum. «

Adde Diodorum (I, 14 et 18 f).

gravari] Non ea sententia hic accipiendum est,

qua deponentis locum fere obtinet cumque accusa

tivo casu junctum significat recusare , detrectare ;

sed passive pro onerari aliqua re, ut apud Luca

num (6. 517):

» Terribilis Stygio facies pallore gravatura ;

igitur hoc loco translate de munere vel provincia

Mercurio cum Osiride injuncta.

Martiami Capellae lib. II. §. 126. 1841

Cui lacteam papillam

Gaudens dedit noverca;

Cujus vigente virga

Dirum stupet venenum,

Cui virus omne fanti,

Orbem facit gemellum.

Est doctus ille divùm,

Sed doctior puella: - • • -

Nunc nunc beantur artes, - . •

Quas sic sacratis ambo,

Ut demt meare coelo, * - • . . • •

Reserent caducis astra,

Ac lucidam usque ad aethram • * ' -

cui laeteam] Sic supra: »Dehinc nuptiis Juno

mon solita refragari, tum etiam Cyllenium diligebat,

quod ejus uberibus poculum immortalitatis hauserat.*

Vide Hyginum. Gnor.

venenum] Jurgia et contentiones. VULCAN. —

Laudare vir doctus poterat Isidori haec (etym. 8,

11, 47. III. p. 584 Arev.) verba: »Mercurius

virgam tenet, qua serpentes dividit,. id est, ve

mena. « Qui tamen, quum Servii scrinia expilasse

saepenumero deprehendatur, depravato exemplo

pariter atque noster usus esse videtur. Apud Ser

vium enim (ad Aen. 4, 242) ad verbum leguntur

quae Isidorus exscripsit, praeter vocem venenum,

pro qua legitur : »bellantes dividit«; quod miror

ab Arevallo ad illum Isidori locum non esse am

notatum. Confirmatur etiam lectio » bellantes « iis,

quae Hyginus (astr. 2, 7. p. 572 Munck. sive

p. 439 Stav.) de caduceo scribit : » quem manu te

nens Mercurius, quum proficisceretur in Arcadiam,

et vidisset duos dracones inter se conjuncto cor

¢*

pore alium alium adpetere, ut qui, dimicare inter- *

se viderentur, virgulam inter utrumque subjeeit;

itaque discesserunt« ; noster taamen locus satis ex

plicatur, ubi recogitamus veneno serpentes facile •

significari. Notissimum praeterea est, a Mercurio :

zQv6oáôáruów Circen a veneficiis prohibitam esse

(Hom. Odyss. x. 877. Ovid. met. 44, 201). Adde

quae Barthius (in adv. p. 4255) observat. • .

orbem facit gemellum] Quo loquente omnis

contentio dividitnr. Nam per geminos orbes indicat

duos serpentes, qui sunt in caduceo. vvLc. — -

Pro fanti in Guelferbytanis teste Cortio legitur fati, .

quod idem in Reichenauensi quidem scriptum, sed

correctum est fanti, et praestat omnino vulgata.'

Mercurio enim adscribitur, cujus fandi virtuti ni

hil possit obsistere. De dialectica hie sermonem esse

palam fiet inferiorem legenti loeum (§. 550). .

nunc] Alterum nune, quod sequitur in editis,

abesse a manuscripto Guelferbytano Cortius testa

tur (ad Sallust. p. 140 not).

182 Martiani Capellae lib. II. §. 126.

H97

Pia subvolare vota.

Per vos vigil decensque

Nus mentis ima complet:

Per vos probata lingua

Fert gloria per aevum :

Vos disciplinas omnes

Et mos sacrate Musas.

Dum haec igitur Musae, nunc solicanae, nunc concinentes, interserunt,

vicissimque mela dulcia geminantur, ecce quaedam matronae sobrio decore

laudabiles, nec conquisitis figmentis circa faciem vultuosae, verum simplici

128 ctione discriminans, dicebatur Prudentia vocitari.

quadam comitate praenitentes, in penates virginis thalamumque conveniunt.

Quarum una intenta circumspectione cautissima, et omnia rerum vigili distin

* mus] Noöς, quod Latinis literis etiam Martiani

popularis (Tertull. adv. Valent. 7 et 9) scripsit ;

Graecis Servius (ad Aen. 6, 749), quem vide.

Appulejus (de dogmat. Platon. p. 220 Oud.) •prima

bona esse • seribit » deum summum, mentemque

illam, quam voöv Plato vocet.« Intima pro ima

habet codex Dresdensis.

* gloriâ] Grotius et Monacenses codices plurimi

(B. C. D. E. G.) glorias habent; sed vulgarem

retinui lectionem, sextum casum intelligens, ut

sit » cum gloria. • •

et] Ita pro Grotiano ac Hugianus et Monacen

ses (B. D. E.); quod recepi, ne identidem ab ea

dem voce versus inciperent.

solicanae] Vox a solus et cano ficta, invita licet

Minerva. Neque eam intelligerem, nisi oppositum

esset concinentes. *•

vultuosae] Male profecto hanc vocem explicant

hoc quidem loco viri docti (ad Appulej. in ind. p.

725) contendentes vultuosum idem esse quod triste.

Haud quidem nego id alias usurpari pro serio,

Hujus germana sua cunctis

gravi, severo : attamen hoc sane loco totus verbo

rum contextus docet sobrio et simpliei illud opponi,

et affectatum potius significare. Hinc Bartlius (in

advers. p. 194): »Capellae « inquit » alia ratione vul

tuosus est, qui vultura fuco tinxit. « Itecte quidem :

sed male in glossario Latino-barbaro (in Ludew.

reliqu. MS. III, p. 117) idem Barthius ad eundem

Martiani locum adnotat: »Vultuosus pulcrum cum

gravitate decorum denotat«, quod omnino falsum

quia negationem omisit. Apud nostrum enim legitur

nec vultuosae, quo significari nec affectatae Cicero

(orat. 18) nos docet.

omnia] Ita pro Grotiano omnium reposui aueto

ritate non solum priorum editionum, sed etiam codi

cum Darmstattensis, Dresdensis, IIugiani et Cam

tabrigiensis.

Prudentia] In numis quidem lemma » Pruden

tia Augustorum « legitur (Rasche lexic. num. IV. M.

p. 32ö); sed deae nomine illa neque in lapidnm

titulis neque apud scriptores mihi unquam occurrit.

Qua de re acerbe Juvenalis (14, 315):

Martiani Capellae lib. II. §. 428. 185

attribuens, nullumque eo, quo non merebatur, afficiens Justitiae ferebatur

sortita vocabulum. Verum tertia contemtis muneribus atque abstinentia prae

dicanda, ex morum temperantia nomen acceperat. Quae supererat, fortissima

ac tolerandis omnibus adversis semper infracta, subeundis etiam laboribus

»Nullum numen habes si sit Prudentia ; mos te

No$ facimus Fortuna deam. « — — —

In quibus praeivit ei Menander (ap. Stobaeum in

ecl. 1, 7, 1. p. 194 Heer) canens :

»T8zm xv3egνά πάντω, τσύτην xai φgévac

4et xccì arQóvouxv trjv 9εὸν κωλεῖν μόνην.•

Accedit quod Prudentiae partes Minerva semper

sustinet. Sed neque id Martianus egit, ut novas

deas fingeret; verum per prosopopoeiam tantum qua

tuor illas matronas induxit, quibus principales vir

tutes significaret, quas philosophi statuerant nun

quam negligendas (Plato in Phaed. p. 695 de R. P.

4. p. 427 et 455 Steph. Appulejus de dogm. Plat.

p. 220 Oud. Aristotel. rhetor. 1, § et 9. Diog.

Laert. 5, 80 p. 214. 7, 92. p. 421 Meib. Polus

in Gal. opusc. p. 702. Macrob. in somn. Scip. 1, 8;

conf. et Cebetis tab. p. 207. ed. 1646; Ammianns

23, p. 315 Lind.; cf. praesertim Observ. IIallens.

T. 9. Obs. 6. p. 161 sequ.). Virtutes illae, quas

cardinales appel!ant, Ciceroni (de finib. 1, 16. §,

15 et 25; de orat. 2, 845 invent. 2, 55. 54) sunt

prudentia, justitia, temperantia, et fortitudo, ut

ex disputatione etiam de dei virtutibus (N. D. 5,

15. Tusc. quaest. 5, 8 et 17) colligi potest. Quin

ctilianus (12, 2, 17. p. 324 Spald.) eas hoc re

censet ordine : »justitia, fortitudo, abstinentia, tem

perantia • ; Seneca (ep. 90 f. p. 581 Lips.): »justi

tia, prudentia, temperantia, fortitudo.« Aristides

vero Quinctilianus (de musica int. Meibom. scr.

mus. p. 155) eas e mente, ut videtur, Pythagorae

cum numeris comparans, prudentiae unitatem ad

scribit, fortitudini binarium, temperantiae terna

rium, et justitiae quaternarium. Qua cum distribu

tione alios tamen non eonsentire olim (in palaeogr.

crit. III. §. 752) jam observavi (conf. et nostrum

§. 752). Sed Aristides ille (1. c. p. 159. 140) mu

sices etiam systemata cum quatuor virtutibus con

ferre non dubitavit. Ceterum prudentiam Appulejus

(de dogm. Platon. p. 228 Oud.), nostro prorsns

similis illam virtutem dixit »quae ratione sit nixa,

spectatricem et dijudicatricem omnium rerum.•

sua cunctis attribuens] Ulpianum noster habuit

auctorem, qui (in l. 10 pr. de justit. et jure) » Jn

stitia*, inquit, » est constans et perpetua voluntas

jus suum cuique tribuendi.* Siuiliter Cicero (de

invent. 2, 555 N. D. 5, 15) et Gellius (14, 4

p. 124 Conr.). Confer et nostrum infra (§. 752).

Justitiae] Ab antiquissimis temporibus haec in

deorum numerum relata est (Orpli. hymn. 61. Pind.

Ol. 15, 7. 7, 52. Pyth. 8, 1. Diodor. 4, 96 f.

Anthol. Gr. de Bosch. 1, 75, 5. 2, 40, 14. 5, 6,

8. 4, 25, 10 et 11. 7, 86. Ovid. fast. 1, 949.

Virg. georg. 2, 474. Sil. 2, 486. Claudian. in

Ruf. 1, 56. 556); unde et Jovi assidens fieta (Ar.

rian. exp. Alex. 4, 9, 9; p. 281 Raph.) ejusque

effigies tam a seriptoribus descripta (Damasc. ap.

129

{50

Phot. 242 p. 1038), quam ab artificibus in numi.

exsculpta est (Rasche lex. num. 2, 2. p. 1241 sequ.

7, 2. p. 287).

infracta] Quae frangi non potest. • Minime igi

tur Gorallus (ad Albinovam. eleg. 1, 534 not. p.77)

contendere debebat, - infractum necessario signifi

care fractum, siquidem ambiguus hujus voeabuli sen

sus est. Mox quod post verbuua subeundis legitur

- -

{84 Martiani Capellae lib. II. §. 150.

152

robore quoque corporis praeparata, Virium vocabulum possidebat. Hae in

amplexum ejus osculumque deferuntur, atque eam quum intra cubiculum

conspicerent, per omnia trepidantem et velut lucifugam haesitationibus tor

pentem, pectus ejus faciemque tractantes in conspectum omnium et publicam

venire faciem compulerunt. Post has ingressa quaedam gravis crinitaque

femina, et ex eo, quod per ipsam Jupiter ascensum cunctis in supera tribuerit,

admodum gloriosa. Quam quum virgo conspiceret, ad eam omni studio

affectuque cucurrit: quippe quadam fiducia compertorum ipsa eidem scan

dendum coelum fuerat augurata, et nunc ad eam in nuptias corrogandam ab

ipso transmissa Majugema.

etiam, pleonasmi speciem refert; neque tamen omit

tere ausus sum, licet codices esse, a quibus exsu

let, Bondam (var. lect. p. 57) doceat.

}'irium] J'irtuti vel Fortitudini, quam illo

nomine noster significat, divinos tributos esse ho

mores, tam seriptores testantur (Varro L. L. 4, 46.

Plaut. Amphitr. prol. 42. Liv. 27, 25. 29, 11 f.

Cic. N. D. 2, 25. 51. 3, 56. de leg. 2, 1 1. Va

lerius Maximus M, M. Sil. 5, 126. 15, 22. 40.

69. Cfaudiam.in Ruf. 1, 32. Victor. urb. region. 1. Ju

venal. 1, 115. Arnob. 4. p. 127. Lactant. 1, 20.

Augustin. 4, 20. 22. 24. 5, 12. 7, 5. Anthol.

Gr. de Bosch 5, 14, 6 et 7), quam lapidum ti

tuli (Grut. inser. 100, 4. 5. 102, 4. 106, 6. 456,

5), in quibus et Virium momen, neque solum »Vi

divinae « legitur inseriptum (Grut. 94, 5), sed etiam

•Viribus sacrum « (89, 9. 1014, 1).

hae] E codice Hugiano hanc vocem inserui,

quae nexus causa vix abesse poterat. Cantabrigi

ensis pro ea habet itaque.

compulerunt] E codicibus Britannico, Canta

brigiensi, Hugiano, Darmstattensi et Bongarsiano

boc reposui. Namque »venire compulere « auribus

winus est aeeeptum, -

Praeterea tres puellae vultu decoreque parili ac

femina] Pliilosophiam hanc esse patebit, si cum

aliis apud nostrum locis (§.96. 576) hunc contuleris.

ascensum] Ab Aegyptiis jam reeepta senten

tia erat, fieri posse, ut mortales etiam homines

in coelum ascenderent (Diodor. Sic. 1, 15). Idem

et Graeci docebant (Pausam. 1, 54, 2. 8, 2, 2)

et inter Romanos praesertim Cicero (N. D. 2, 24.

5, 19; de legib. 2, 8), quem pluribus locis se

cutus est noster (§. 94 sequ. et 143).

cucurrit] Melius hoe, quam concurrit in editis,

recepi e Basileensi et Hugiano codice.

augum ata] Philologi enim philosophiae ope im

mortalitatem animae sibi visi sunt invenire.

ae] Optime duae membranae aequa venustate.

BArrii. (ad Stat. Theb. 2, 286; T. 2. p. 459). —

Delet Vossianus codex illud ae, atque hinc arbi

tror confirmari scripturam, quam ex membranis

produxit Barthius, quamque omnino veram puto,

nisi quis mallet »vultu decoro, aequa venustate •,

ut illud parili ex glossa irrepserit, qua qnis in

margine aequa per parili exposuerit, de qua sig

nificatione dixi ad Sedulium 1. 17. Arnrz. (in misc.

p. 209). — Cautior ego lectionem servavi vulga

tam. Aequa glossema est vocis parili.

Martiani Capcllae lib. II. §. 152. 185

venustate luculentae, sertis religatae invicem manus rosarumque spiculis redi

mitae, ad virginem convenere. Quarum una deosculata Philologiae frontem,

illic ubi pubem ciliorum discriminat glabella medietas, alia os ejus, tertia

pectus apprehendit; videlicet prima, ut

— laetos oculis afflaret honores;

secunda gratiam linguae inspirabat; animo tertia comitatem. Quippe illae Cha

rites dicebantur, et quidquid apprehenderant venustabant. Quae quidem vir

ginem postquam lumine replevere, Musis admixtae etiam gesticulationes consonas

manus] Graeca haec constructio est: »sertis re

ligatae manus «, pro »manibus religatis. « Ceterum

Gratias inter se amplecti non poëtae tantum do

cent, sed in gemmis etiam semper 6v%vyiav X&

gttec, ut cum Euripide (in Hipp. 1147) scribam,

comparent: cujus rei causas varias afferunt veteres

(Senec. de benef. 1, 3. p. 263 Lips.).

rosarumque spiculis] In editis erat speculis.

— Floribus. Vulc. — Forte rosarumque stephanis.

Στέρωνος Graecis corona, sertum. An ad specu

lis hic quidquam fecerit 6πεχλόω, quod notat

implico, viderit alius. Saepius certe *Graeca voca

bula Latinorum ad usum formare et orationi suae

inserere noster adamat. Sic supra cruenta. VoNcx.

(specim. erit. p. 81). — Sed utroque in loco iste

falsus est interpres (conf. §. 120). Neque Vulca

nius satisfacit. Equidem, quum literae I et E saepe

vera neglecta pronuntiatione confundantur, reposui

spieulis. Sic enim in primo epigrammate a Sal

masio ad Historiae Augustae scriptores exhibito

legitur :

» P'enerunt aliquando rosae : proh veris amoeni

Ingenium! una dies ostendit spicula florum.•

(v. Baudisii amor. p. 446. ed. 1658).

deosculata] Mos oculos deosculandi facile in

notescit, vel ex unico Catulli loco:

» Jucundum os oculosque basiabor. •

Capella vero locum aliquem singularem circa oeulos

designat, ubi nempe pellicula ab ipsa fronte in

oculorum interstitio supra masi supremam partem

impendet. Gnor.

ciliorum] In editis omnibus ita legitur: et licet

in codice ad marginem libri Norimbergensis laudato

exstare dicatur superciliorum, videtur tamen haec

correctio esse insulsi hominis, cui illa vox ignota

esset. Certe Isidorus (etym. 11, 1, 42. p. 7 Arev.):

» cilia sunt tegmina, quibus cooperiuntur oculi, et

dicta cilia, quod celent oculos — supercilia dicta,

quia superposita sunt ciliis.«

glabella] Non glabellae , ut e MS. Grotius jam

notaverat, et confirmant Darmstattensis codex viri

que docti ad Appulejum (1. p. 131 Oud.).

laetos] E Virgilio (Aen. 1, 591). Adde Homeri

(Od. 6, 18):

— — Xagitaov άπο κάλλος ἐxov6av.

linguae] Delevi ejus, quod perperam in editis

intrusum legitur et exsulat a codicibus Monacensi

bus (B. D. E), Darmstattensi et Dresdensi.

lumine] Lege numine. VoNck. (sp. crit. p. 82)

— At vero nolo! namque in nullo legitur codice.

Profecto non Gratiarum erat numine implere vir

ginem in coelum ascensuram, sed Apotheoseos,

quae sequitur. Quidni Gratiae, quas iuculentas

noster modo dixerat, lumen ei impertire poterant?

186 Martiani Capellae lib. II. §. 155.

135 atque hymeneia dedere tripudia. Sed ecce magno tympani crepitu crotalorumque

454

155

tinnitu universa dissultant, eousque ut Musarum cantus aliquanto bombis tympani

obtusior redderetur; et cum sonitu introfertur lectica interstincta sideribus, cui ritu

mystico crepitus praecinebant, qua mos fuerat nubentes Deas in coelestis thalami

pervenire consortia. Ante hanc quaedam aùgustioris vultus femina, ac sacro lumine

aethereoque resplendens venerabili antistitio praeminebat; quam quum omnes,

qui affuere, conspicerent, reveriti sunt inclytam majestatem, ut deorum omnium

mundique custodem. Huic Athanasiae nomen fuit. Et heus, inquit, virgo,

praecepit deorum pater hac regali lectica in coeli palatia subveharis: quam

quidem nulli fas attrectare terrigenae, sed nec tibi quidem ante poculum no—

strum licet. Et cum dicto leniter dextra cordis ejus pulsum pectusque per

tractat, ac nescio qua intima plenitudine distentum magno cum turgore re

spiciens: nisi, inquit, haec, quibus plenum pectus geris, coactissima egestione

Non nomine tantum, verum verbo etiam simili modo

infra (§. 901) utitur scribens : »Hymenaeus alacri

tandem vigore luminatus a cet.

hymeneia] Male in anterioribus editum est hyme

naea. Graece enim ûpuεντία scribitur (conf. §. 725).

tripudia] Horatius (od. 1, 4, 6) de iisdem :

• Junctaeque Nymphis Gratiae decentes

Alterno terram quatiunt pede a cet.

antistitio] Serioris aevi vox est (v. Cangium),

quam noster etiam infra (§. 895) usurpat.

reveriti] Supplevi sunt, quod teste Arntzenio

(misc. p. 209) in Vossiano codice legitur.

mundique custodem] Tangit hic philosophorum

doctrinam, mundum esse sempiternum, quippe cui

Athanasia custos sit. Confer Platonem (in Tim.

p. 37 sequ.).

Athanasiae] Personam immortalitatis ab alio

quoquam, praeter nostrum, inductam fuisse equi

dem non memini. Martianus infra (§. 140) Atha

nasiam finxit Apotheoseos esse filiam.

et heus] Glossa in codice Basileensi ad haec:

» Johannes Scotus: heus ubi es ? resolvebat. « Quod

quamvis non necesse sit, tamen hanc glossae par

tem inserui, quo magis pateat quanto in pretio

nono jam seculo Martianus fuerit, doctissimosque

viros occuparit.

lectica] Philologiam lectica in coelum subvehi

ideo fortasse finxit, quod praecipuus earum usus

in evehendis mortuis erat (Gell. 10, 3. p. 6 Conr.),

qua de re docte disserit Lipsius (elect. 1, 19).

ante poculum nostrum] Sic transposita verba

sunt in codice Dresdensi et Darmstattensi. Vulgo

nostrum poculum. Ellipsin videbis similem illis •post

vitam • (§. 162) et »post membra corporea« (§. 95).

cum dicto] Ipso, quo haec dixerat, tempore,

statim, illico. Ita noster saepe (§. 580. 705. 889)

pariter atque ejus popularis (Appul. met. 2, p. 9$.

149; 3. p. 197 Oud.).

coactissima] E Reiclienauensi, Darmstattensi,

Basileensi et Hugiano praetuli hanc lectionem pro

Martiani Capellae lib. II. §. 155. 187

vomueris forasque diffuderis, immortalitatis sedem nullatenus obtinebis. At

illa omni nisu magnaque vi quidquid intra pectus semper senserat evomebat.

Tunc vero illa nausea ac vomitio laborata in omnigenûm copias convertitur

literarum. Ceruere erat, qui libri quantaque volumina, quot linguarum opera

ex ore virginis defluebant. Alia ex papyro quae cedro perlita fuerat videbantur;

alii carbasinis voluminibus complicati libri; ex ovillis multi quoque tergoribus,

coaptissima in editis. Vulcanius illam jam proba

verat, et testibus Cortio et Arntzenio (misc. p. 209)

ita etiam in Guelferbytano et Vossiano legitur.

Ejusmodi autem superlativorum exempla permulta

Barthius (in advers. p. 1648) dabit. Melius etiam

ab initio Dresdensis codex »nisi inquit haec « quam

Grotius » nisi haec inquit« habet. *

vomueris] Vel Chrysippi et Carneadis l;ellebo

rum (§. 327) in mente habuit noster, vel Cebe

tis tabulam, ubi (pag. 191) tum demum sanari

errantes docemur » quum repudiata falsi nominis

eruditione veram ingressi viam, purgatricem vim

biberint, et mala omnia, quibus urgeantur, ejecerint.«

semper senserat] Ita Monacenses (B. D. E),

Reichenauensis, Darmstattensis, Britannicus, et teste

Cortio Guelferbytanus, quod utique praefero in

audito illi Grotiano »persenserat. «

papyro] De ea praeter rei diplomaticae scripto

res operae pretium erit conferre Scheybium (de

tab. Peuting. p. 60), Munckerum (ad Fulgent.

myth. p. 19); Oudendorpium (ad Appulej. I. p. 6),

Novum opus diplomaticum, alios; et de libris lin

teis inprimis Livium (4, 13 et 20) et e recentiori

bus Camdenium (in praelectionibus aeadem. p. 654),

Sardumque Ferrarium(de moribus ac ritibus gentium

in Clausing. jur. publ. Rom. T. II. p. 660).

cedro] Omnino scribendum ex codice Vossiano

»quae cedria perlita fuerant.« Cedria glossae in

terpretantur resina cedri ; atque haec scriptura jam

placuit Munckero ad IIygini fab. 158 et in epist.

ad Heinsium tom. V. syll. Burm. p. 378. Alia

ad hunc locum habet Barthius advers. 35, 19.

AnnrzEN. p. 209. — Optio igitur inter duas data

est lectiones, quum duo libri (modo diversi sint

Vossianus et Leidensis a Munckero laudatj) habeant

cedria , reliqui omnes cum editis cedro. Plurimo

rum equidem scripturam veram agnosco, agnovis

sentque, opinor, viri illi docti, si memores fuissent

illius IIoratiani (ad Pison. 332): »linenda cedros.

Constat autem non nisi eximiis scriptis cedrum

adhibitam fuisse: hinc Persii (1, 42) » cedro digna

loqui« ; hinc tristitiae signum erat, quod Ovidii ele

giarum liber » nec cedro notatus • (I, 1, 7) » nec

cedro flavus « (5, 1, 15) erat.

fuerat] Sic Basileensis, Darmstattensis et Rei

clienauensis. In editis fuerant; male, quia ad pa

pyrum referendum.

carbasinis] Lintea intellige volumina. Antiquis

sima enim haec fuisse tot ex Aegyptiorum sepul

cris eruta doeent monumenta. Quare cave cum re

centioribus quibusdam confundas linum cum materia

multo recentiori artificio e carbaso trito praeparata,

qua nunc utimur. Cujus tamen usus antiquior esse

videtur, quam vulgo creditur, quum Irene Ducena,

Alexii Commeni conjux, bombycinae sive cottu

neae chartae ex detritis pannis confeetae meminerit

in Typico suo autographo, ut creditur, quod as

servatur in bibliotheca regia Parisiensi (Montf. pa

laeogr. Gr. p. 18). De Indorum chartis pariter ae

vestibus linteis conf. Curtium (8, 9, 15).

M56

94 *

{88 Martiani Capellae lib. II. §. 157.

[57

158

rari vero in philyrae cortice subnotati. Erantque quidam sacra migredine

colorati, quorum literae animantium credebantur effigies, quasque librorum

notas Athanasia conspiciens quibusdam eminentibus saxis jussit ascribi, atque

intra specum per Aegyptiorum adyta collocari, eademque saxa stelas appellans

deorum stemmata praecepit continere. Sed dum talia virgo undanter evomeret,

complieati] Vulgarem hanc lectionem praetuli

alteri impliciti in Vossiano codice (Aratzen. mise.

p. 209), sive implieati, quod idem est, in Hugiano,

Reiclienauensi, Basileensi, Darmstattensi, Britan

nico , Cantabrigiensi, plurimisque Monacensibus.

Non enim sermo hic de librorum tegumento est,

sed de plicatis libris, qui voluminibus opponuntnr.

multi] Male Guelferbytanus multis, ut ad ter

goribus referatur. Multos libros hic oppositos esse

raris facile perspicitur.

rari] Ad artificium forte referendum; non enim

ad novitatem. BAath. (advers. p. 1323). — Recte

Martianus raros dixit libros e philyra confectos,

quia injuria temporis facile consumuntur, quum

teste Plinio (16, 14, 25) philyrae fuerint tenuis

simae , id quod palaeographiae studiosi haud semel

observabunt. Absurda apud Grotium erat ratio scri

bendi phyllira.

animantium] Britannicus et Cantabrigiensis ani

mantum , quod quamvis ad idem redeat, Cicero

tamen (de orät. 3, 45) animtantium scripsit. Nostrum

hieroglyphicas literas innuisse facile perspicitur; in

primis autem ei in mente fuisse Taciti haec (ann.

41, 14) verba videntur: »Primi per figuras animalium

4egyptii sensus mentis effingebant: et antiquissima

monumenta memoriae hnmanae impressa saxis cer

nuntur. « De quibus literis Appulejus (met. 11.

p. 801 Oud.): »Sacerdos de opertis adyti profert

quosdam libros, literis ignorabilibus praenotatos,

partim figuris cujuscemodi animalium concepti ser

monis compendiosa verba suggerentes, partim no

dosis et in modum rotae tortuosis capreolatim

que condensis apicibus a curiositate profanorum

lectione munita.. Item Ammianus Mareellinus (17

p. 995 22. p. 250 Lindenbr.) Aegyptios ait in

syringibus »volucrum ferarumque genera multa scul

psisse et animalium species innumeras multas, quas

hieroglyphicas literas appellasse, Latinis ignorabi

les. « Quibus si addideris Macrobium (Sat. 1, 28)

et e Graecis Philonem Judaeum (de vit. Mos. p.

606 oper) et Maximum Tyrium (I. p. 231 Reisk.),

videbis primum fontem ex quo hauserint fuisse Dio

dorum (5, 4), qui prae omnibus est consulendus.

adyta] Bongarsius: abdita, male! Lege Arno

bium (1. p. 25) reeensentem »Aegyptiorum ex adytis

remotas disciplinas «5 et Appulejum, qui (metam.

11. p. 801 Oudendorp) »operta adyti in Aegypto«

memorat.

deorum stemmata] Legerat noster apud Hero

dotum (2, 4) »duodecim deorum nomina ab Ae

gyptiis primum instituta et figuras lapidibus inscul

ptas esse.« Contra Isis apud Hermetem (in Stob.

eclog. 1, 52, 405 p. 977) Horo, de dei defluxu

quaerenti, respondet: »hunc ortum nolim enarrare,

quandoquidem fas non est, Hore magnifice, se

minis tui initium referre, ne deorum generationes

postea hominibus innotescant.« Ad hoc responsum

noster respiciens verbo etiam defluere infra (§. 752)

utitur. a.

' praecepit] Vulgari sensu pro jussit hoc ver

bum accipi hic non posse ex addito continere patet.

Intellige: docuit, quo sensu et Cicero (Tusc. 5,

Martiani Capellae lib. II. §. 158. 189

puellae quam plures, quarum Artes aliae, aliae dictae sunt Disciplinae, sub

inde, quae virgo ex ore effuderat, colligebant, in suum unaquaeque illarum

necessarium usum facultatemque corripiens. Ipsae etiam Musae, praesertin

Urania Calliopeque, innumera gremio congessere volumina. In aliis quippo

distinctae ad tonum ac deductae paginae, in aliis circuli lineaeque, hemis

phaeriaque cum trigonis et quadratis, multiangulaeque formae protheorematum

vel elementorum diversitate formatae. Dehinc pictura animalium membra

multigenùm in unam speciem complicabat. Erant etiam libri, qui sonorum

mela signaque numerorum et cantandi quaedam opera praeferebant. Postquam

igitur illam bibliothecalem copiam nixa imitatus virgo diffudit, exhausto pallore

44): »res humanas praeceptas haberes et (orat. par

tit. 19) •praecipiendi genus « dixit.

puellae] Ita Galaton Homerum pinxerat vomen

tem, reliquos autem poëtas ea, quae ille evomuis

set, haurientes (Ael. var. 15, 22). Ceterum teste

Arntzenio (misc. p. 209 f.) in Vossiano codice non

ut Grotius edidit, aliae — alterae, sed bis aliae

legitur, sicut rescripsi.

deductae] Tenues, ut crassis sint oppositae,

id quod apprime convenit papyro illi Aegyptiacae.

Macrobius (Saturn. 6, 4) ad illud Virgilii (ecl. 6, §):

» Pascere oportet oves, deductum dicere carmen•

observat: »deductum pro tenui et subtili eleganter

positum est: sic autem et Afranius in Virgine:

Verbis pauculis respondit, tristis voce deducta.

Item apud Cornificium: Deducta mihi voce garrienti.

Sed haec ab illo fluxerunt, quod Pomponius —

ait: vocem deducas oportet, ut miulieris videantur

verba. Jube modo afferatur munus; ego vocem

reddam temuem et timmulam.« Plura de hujus vocis

tam generaliori quam specialiori sensu vide apud

Nonium Marcellum (p. 289 Merc), cui adde Ovi

dium (trist. 1, 1, 39 et ex Ponto 1, 3, 13).

circuli] Ad astronomiam ejusque praesidem Ura

niam haec spectare videntur, quemadmodum illae

» ad tonum distinctae et deductae paginae « ad poë

sin Calliopemque.

protheorematum] Unus Martianus quod sciam

Graecam hanc vocem latinitate donavit. Usus au

tem ea est ita, ut indicaret, figuras illas quidem

geometricas esse, sed astronomos eas praeeognitas

habere in suum usum debere.

imitatus] Pontanus noster imitus legit, acnte

mehercule et eleganter. Sed MS. noster uninatur

vel simile quid praefert, ex quo ego undantcr le

gendum esse colligerem. Sic supra: »sed dum talia

virgo undanter evomeret. « Gnor. — Imitus est ex

imo. Hanc lectionem, quae unice vera est (?), recte

Grotius ex conjectura Pontani reposuit. Gell. I.

II, 50: »undasque — vi imitus commotas. « Goez. —

Sed vide quam falsus vir doctus sit, qui in textum

reciperet imitus, quod ne Grotius quidem ausus

erat. Atque unde compertum habebat, unice veram

hanc esse lectionem? Gellium laudat: num autem

cogitur, Martianum eodem verbo usum esse, quo

Gellium? Sed ne Gellio quidem illud imitus ua

quam in mentem venissc mihi quidem fit verisimile.

Duobus quidem locis id critici ei obtruserunt, pri

190 martiani Capellae lib. II. §. 139.

140

confecta Athanasiae opem, quae tanti laboris conscia fuerat, postulavit. Tum

illa: ut refectior coelum sublimisque conscendas, hoc tibi accipe sorbillandum.

Ac tunc matri Apotheosi, quae cum illa forte convenerat, etiam pridem

libros, qui ex Philologiae ore defluxerant, manu contingens ac dinumerans

consecrabat, auferens quandam globosam animatamque rotunditatem sumit

ac virgini porrigit hauriendam.

mum loco a Goezio laudato: verum ibi in optima

Gellii editione (p. 232 Conr) minime imitus, sed

intus legitur nec nisi unus codex imitus exliibet. Al

tero loco (17, 10. T. II. p. 387) olim haec legebantur*

•Atque ille Graecus quidem fontes imitatus ignis

eructare, et fluere amnis fumi, et flammarum fulva et

tortuosa volumina in plagas maris ferre, quasi quos

•!am igneos angues, luculente dixit«, ubi invitis omni

bus quotquot sunt codicibus critici, quum locum in

telligere frustra tentassent, audaei profecto manu re

posuerunt imitus ! Illic autem verbum imitatus adeo

necessarium est, ut hoc sublato totus locus egregia

illa, si dis placet, emendatione nunc corruptus

compareat; siquidem Gellius dixerat poëtam per

metaphoram transtulisse effectus fontium ad ignes et

fumi amnes. Sed ut ad nostrum redeamus Martia

num, postquam videris quam male fundatus Goe

zius in Gellio fuerit, nunc observes velim, tres .

jam esse allatas conjecturas, primam a Pontano,

secundam a Grotio, tertiam a Susio, qui im Gur

litti animadversionum particula quarta (p. 9) legi

vnlt » animitus. « Quibus quum deinceps multae

aliae ab iis addi possint, qui alia quam scripta

verba fingere voluerint, unum illud certum manet,

nullam earum in textum recipiendam esse, sed hoc

solum fatendum, locum vel corruptum videri, vel

si vera scriptura sit, a nobis non intelligi.

exhausto] Ita Martianus, qui maxime hypalla

gen amet, pro »exhausta et pallida. «

rotunditatem] Tota quidem descriptione ovum

Verum ipsa species ovi interioris coccino

designatur, qua ipsa etiam voce noster mox utitur:

sed vide num in rotundo altior forsan sensus lateat,

siquidem circulus omnium perfectissima est figura

(Quinctil. 1, 10, 41. p. 232 Spald.) et sphaerica

certe tum divina, tum aeterna significabant, quod

conditoris eam quoque figuram esse Plato dixerat

(Diogenes Lärt. 5, 72. p. 29 Meib. add. Palaeogr.

crit. III. §. 235. IV. §. 702). Rotunditate igitur

illa exhausta aetheream venit sine mortis legibus

aevum. Non enim aeternumque, quod Grotius edi

dit, sed aethereumque in codicibus Monacensibus

(B. C. D. E. G.), Britannico, Hugiano et Leidem.

sibus (Oudend. ad Appulej. II. p. 141) exstat.

ovi] De ovo, morborum remedio, alio loco

(Palaeogr. cr. IV. §. 816) verba feci. De mysterio

autem in eo Macrobius (Saturnal. 7, 16) docet :

»In sacris Liberi Patris hac veneratione ovum co

litur, ut ex forma tereti ac pene sphaerali atque

undiqueversum clausa et includente intra se vitam

mundi simulacrum vocetur.«

coecino] Pro coccino ex Vossiano et aliis revo

eandum arbitror crocino, quae vox, miums librario

nota, fraudi fuit. Glossae recte interpretantur per

croceo. Unguentum crocinum e Plinio jam produxit

Livineius ad Propert. III. eleg. 10, 22, quam in

rem plura contulit Spanhemius ad Callimach. in

Apollin. v. 58, atque huc quoque pertinent, quae

idem notat de variis rebus croco tinctis ad v. 85,

quem quoque locum adhibuit Burmann. ad Petron.

Satyr. 68. Saepius autem voces croeus et coccus

<Q*

Martiani Capellae lib. II. §. 140. 4191

circumlita exterius rutilabat ac dehinc perlucida inanitate , albidoque humore,

interiore tamen medio solidior apparebat. Quam quum Philologia susciperet,

quoniam post tanti laboris afflictationes aestusque mentis plurimum sitiebat,

reseratis ejus rotunditatis arcanis, postquam rem dulcissimam comperit, totam

incunctanter exhausit:

Continuoque novo solidantur membra vigore:

Et gracilenta perit macies, vis terrea cedit,

Aethereumque venit sine mortis legibus aevum. -

Verum diva quum immortalitatis eam poculum cerneret ebibisse, quo e 441

terris illam in coelum pergere immortalemque factam velut aenigmate re

dimiculi perdoceret, ex herba quadam rurestri, cui ási£oov vocabulum est,

leguntur confusae. Annrz. (misc. p. 210). — Cum

Vossiana lectione concinunt praeter Bongarsii co

dicem Anglici etiam et Darmstattensis. Sed parum

interest utrum legeris : quare retinui vulgatam.

gracilenta] Vide superiorem notam (ad §. 57).

Basileensis quidem » ut gracilenta« habet, sed prae

tuli vulgatam. -

terrea] Ante enim apotheosin omne mortale

auferendum erat (Ovid. 13, 950. 14, 603). » Ad

deos« Macrobius (Saturn. 3, 7) inquit, »non po

test anima nisi libera ab onere corporis pervenire.«

Hinc purificationum remedia, de quibus noster

paulo post (§. 142. 155) agit, ne terrena origo

(§. 95) impedimento esset quominus in coelum ad

scenderet.

immortalitatis] Manifestum est in apotheoseos

descriptione nostrum ductum fuisse exemplo popula

ris sui Appuleji (met. 6 p. 426 Oud.), apud quem

Jupiter porrecto ambrosiae poculo, »sume*, inquit,

»Psyche et immortalis esto.* Adde Ovid. (met. 14,

G06, 607). A Jove enim remedia impetrari posse,

quibus homines immortales fierent, communis opinio

fuit (Apollod. 1, 6, 1; 2, 5, 11 et 5, 6, 8), quam

vis Valerius Maximus (2, 6, 10) hanc opinionem

derideat verbis : » persuasum habuerunt, animas

hominum immortales esse. Dicerem stultos, nisi

idem braccati, quod palliatus Pythagoras credit. •

pergere] Desideratur hoc verbum apud Grotium;

sed legit Arntzenius (misc. p. 210) in Vossiano et

Cortius in Guelferbytano : exliibent etiam Britannicus

et Basileensis. Quod quum in anterioribus jam

editionibus legatur, ejus omissionem typographorum

negligentiae adscribimus. In Darmstattensi codice

locus ita legitur: • eam coelum pergere.«

aenigmate redimiculi] Symbolo. Redimiculum

hic non vulgari sensu pro collaris ; sed ut e seqnen

tibus verbis »virginem coronavit« patet, pro corona

accipiendum est.

&είζωον] Herba est, qua Glaucus deus esse

factus creditur, unde proverbium: TXavxos qoa

yd}ν ποáv oixsì èv &aXd66η. Ea de re sie

Nonnus lib. 35:

Iλαδxe πολv6rregia)v èvéaov 6tQogodAtyys

»v^ivôaov,

Ei %μις, άτQvyévouo λιπόν x&v9p«%va 9a

λάσσης

M92

®* Martiani Capellae lib. II. §. 141.

virginem coronavit, praecipiens ut omnia, quae adhuc mortalis adversus vim

superûm in praesidium cooptarat, expelleret; quippe caducae mortalisque sub

stantiae istaec esse minima memorabat. Quae quidem omnia eidem mater

142 abstraxit, postquam eam mundana transcendisse studia recognovit. Tunc

Philologia ex aromate praeparato acerraque propria Athanasiae primitus sup

plicavit, matrique ejus gratiam multa litatione persolvit, quod nec Vedium

cum uxore conspexerit, sicut suadebat Etruria, nec Eumenidas et Chaldaea

4εῖζον ἐμοῦ ßorávrjv έωagxéa, δείέον έκεί

vrjv

“Hs vore 6otc 6τομάτε66tv £y£v6ao xaì

ßiov §Â»εις

Aμ3govov άενάouo xgövov xvxXovpevoc

όλχφ.

Gnor. — Plinius (23, 13, 102) Latine Aizoum

nominat. Paulo post particulam ut, quam Grotius

omisit, e Dresdensi codice post vocem praecipiens

inserui.

superám] Pro superam in editis Dresdensis

codex.

minima] In MS. minimaninua, ea forma, qua

nnagnanima pusillanimaque dicimus. Apte et satis

convenienter sensui. Gaot. — In solo Grotii codice

sic legitur; in reliquis omnibus vel minima, vel

minimae, sensusque idem. Haud dubie enim Mar

tiani sententia haec erat, a diva nunc facta Phi•

lologia contemnenda esse illa remedia quae adhuc

mortalis comparasset (§. 114), quippe quae caducae

substantiae minimaeque essent efficaciae.

Athanasiae] Quasi deae. Sallustius enim (in

fragm. p. 237 Bip.): »tum venienti (Metello) ture,

quasi deo, supplicabatur.•

Pedium] Vedius est Vejovis, ut Dius Vidius

Jovis filius et sub dio sub Jove. Est autem Ve

jovis Dispater. Gloss. Papiae: Vedius Pluto vel

oreus, id est malus divus. Qui locus liberali ju

veni Friderico Tiliobrogae debetur. Exsequitur hic

animarum apud inferos degentium poenas: sunt

autem triplices : aëreae, aqueae, igneae, ut notat

Servius ad VI. Aeneid. et Arnobius: Quid? Plato

idem vester, in eo volumine, quod de animae im

mortalitate composuit, non Acherontem, non Sty

gem et Pyrphlegetontem nominat, in quibus ani

mas asseverat volvi, mergi, exuri? Locus autem,

ad quem respexit Arnobius, est circa finem Phae

donis, qui et πεgi vpvzîc inscribitur. GnoT. —

Stolidus profecto Arnobius invectus in Platonem,

qui ipse (in Phaed. p. 114 Steph.) fabulas has esse,

neque unquam virum sanae mentis eas pro veris

accepturum esse claris verbis edixit, seque non nisi

similitudinis eausa eas narrasse testatur. Quod re

liquum est, erravit etiam Grotius, Martianum ita

interpretatus, quasi poenas Philologia extimuisset.

Etenim de lustrationum generibus tantum sermo

est, a quibus ipsis Philologia, quemadmodum omnes

per philosophiam jam purgati, e Platonis (1. c.) sen

tentia libera erat. Denique ne miram nominis Vedii

etymologiam silentio praeteream, Jaeckel (de diis

domesticis Romanorum p. 45) nomen Germanicum

JVehegott esse asseverat!

Etruria] Hoc est Etrusca disciplina. FAbruc.

(bibl. Lat. 5. p. 221 Ern.) — Sed quaenam quae

ritur: nempe de ascensione in coelum sermo est.

Inter plura hac de re Arnobius (2. p. 86) refert:

Martiani Capellae lib. II. §. 142. 195

miracula formidarit, nec igne usserit eam, nec lympha subluerit, nec animae

•a seiolis nonnullis et plurimum sibi arrogantibus

dicitur, deo esse se gnatos, nec fati obnoxios

legibus; si vitam restrictius egerint, aulam sibi ejus

patere, ac post hominis functionem, prohibente se

nullo, tanquam in sedem referri patriam. Et Magi

spondent, commendaticias habere se preces, quibus

emollitae nescio quae potestates vias faciles prae

beant ad coelum contendentibus subvolare. Atque

Etruria libris in Acheronticis pollicetur, certorum

animalium sanguine numinibus certis dato, divinas

animas fieri et ab legibus mortalitatis educi. • Haec

ille, nec fore quemquam censeo, qui neget Mar

tiano hune popularis sui locum ante oculos fuisse.

Vide quae docte disputavit Müllerus (Etrusc. II.

p. 27 et 92, n. 42).

Eumenidas] Lucianum (in necyom. 11. p. 14

Bip.) hic conferre operae pretium erit, et Porphy

rium (in Stob. ecl. 1, §2, 46. p. 1031 Heer.).

Recentior quidem scriptor, sed illis placitis om

nino imbutus, Psellus (ap. Gallaeum in Sibyll. orac.

append. p. 103): »Subvectores angeli«, »inquit, ani

mas a prima sui origine attractas ad se evehunt:

contra poenae ultrices nimirum naturarum nobis

concessarum, et tormenta humanarum animarum

materialibus illas affectibus irretiunt et quasi stran

gulant.•

Chaldaea miraeula] Docebant enim Chaldaei,

Eumenides sive Furias infernales occurrere anima

bus easque cruciare. VULc. — Unde haec habeat,

vir doctus non prodidit: suspicor tamen vel e Psello

modo allato, vel e Plethone, qui ad Zoroastri

oracula (in app. ap. Gallaeum p. 119) addit: »Poe

nae sive furiae, hoc est daemones crueiatibus ir

rogandis praefecti, áyxtstgav mortalium cognomi

nari possint: quippe quos a vitiis deterritos ad

honesti rectique cupidinem accendant. « Pariter Plu

tarchus (de facie in Luna p. 943) de animabus:

•impiae poenas flagitiorum luunt, piae lustrationis

causa in aëris purissima parte degunt, deinde qua

si exsilio redeuntes gaudium degustant.« Macrobius

etiam (somn. Scip. 1, 12 f.): »animas, inquit, » quum

rursus e corpore, ubi meruerit contagione vitiorum

penitus elimata purgari, ad perennis vitae lucem

restituta in integrum revertitur.« Sapere haec Pla

tonis placita quilibet animadvertet, qui hunc phi

losophum (in Phaedone p. 69) legerit. Haud tamen

silentio praetereunda lectio in Cantabrigiensi codice,

qui pro Grotiano ad exhibet et, eaque variatione

Eumenides a Chaldaeis miraculis sejungit. Quae

si verior lectio est, ut videtur, quia mox mira

cula eum illa ex oraculis petita interpretatione non

convenit; equidem, praesertim quum hic de sul)

vehemda in coelum Philologia agatur, de illo Chal

daico miraculo cogitavi, quod Julianus imperator

(orat. 5. p. 178 oper) innuit : » Jam vero si arcarua

illa et mystica persequi velim, quae circa septem

radiis insignem deum Chaldaeus celebravit, ut per

illum animas in sublime provehat, obscura quae

dam eloquar, et in vulgus maxime ignota, tametsi

beatis illis hominibus, qui theurgicis sacris operan

tur, probe sint cognita.«

formidarit] Pro formidavit Hugianus codex, et

infra consecrarit pro consecravit Cantabrigiensis;

omnino rectius.

usserit] Subintelligi videtur Vedius cum mxore

quod modo dixerat. GnoT. — Procul absit ista

interpretatio. Apotheosis potius, quam Athanasiae

matrem esse (§. 140) scimus, intelligenda est, cui

gratias Philologia agit, quod ejus auxilio ipsa ne

que — conspexerit, neque — formidarit; neque se

illa usserit, nec subluerit. Verbum illud urere adeo

fraudi erat docto juveni, ut ad orcum tantum re

194 Martiani Capellae lib. II. §. 142.

spiceret. Sed quum ignem aqua sequatur, facile

lustrationum et expiationum genera agnoscere po

tuisset. Virgilii locus (Aen. 6, 736) ei fortassis in

mente erat, ubi poëta de mortuorum animis sic

canit:

•Non tamen omne malum miseris, nee funditus

omnes

Corporeae exeedunt pestes penitusque necesse est

Multa diu concreta modis inolescere miris.

Ergo exercentur poenis, veterumque malorum

Supplicia expendunt. Aliae panduntur inanis

Suspensae ad ventos : aliis sub gurgite vasto

Infectum eluitur scelus, aut exuritur igni. • '

Sed multum abesse, ut omnes animae poenis affi

ciantur, jam e Platone (de R. P. 10. p. 615 Steph.)

liquet. Aliae enim lustrari tantum credebantur, cu

pientes quidem ipsae (Juvenal. 2, 186. Macrob.

somn. Scip. 2, 17 f)s aliae praemiis etiam ornari.

Deinde, quod inprimis Grotius observare debebat,

non mortuorum tantum apud inferos animas, sed

in superis etiam auris viventes lustratos esse poë

tae finxerunt. De solo igne Tibullus (1, 2, 61):

,Et me lustravit taedis• — — — — —

de omni genere Ovidius (met. 7, 261):

• Terque senem flamma, ter aqua, ter sulfure

lustrat. « *

Similiter Propertius (4, 8, 86):

» Terque meum tetigit sulfuris igne caput. «

Quoniam autem Martianus ea expositurus erat,

quae aptam atque habilem Philologiam redderent

ad impetrandam apotheosin, verbum urere rite ad

Mihuit. Ita Triptolemi Ceres (Ovid. fast. 4, §53):

— — •corpus vivente favilla

Oljruit, humanum purget ut ignis onus.*

De Triptolemo idem Apollodorus (1, 5, 2), idem

que Acliilli ab hujus matre factum Apollonius (Ar

gon. 4, 869) et Apollodorus (3, 13, § sequ.) re

tulerunt. Neque Hercules divus fieri potuit ante

quam omnia humana, quae a matre habebat, flam

marum vi consumta erant (Liv. 36, 30. Ovid. met.

9, 231. Senec. Herc. Oet. 1966), neque semi

deorum alius quisquam (Dion. Halic. 7. p.478 Sylb.).

Indus quoque Calamus (ap. Cicer. de div. 1, 23):

»0 praeclarum discessum e vita •, exclamat, » quum

ut Herculi contigit, mortali corpore cremato, in

lueem animus excesserit!« Phorcum denique filiam

suam suscitasse, postquam ejus corpus taedis con

bussisset, Lycophron (48) fingit. Sed ut finem fa

eiamus huic de lustrationibus disputationi, juvabit

praestantium etiam philosophorum sententiam ad

dere, maxime Senecae, qui (consol. ad Marc. 23.

p. 128 Lips.): »Proinde non est«, inquit, » quod

ad sepulcrum filii curras : pessima ejus et ipsi mo

lestissima istie jacent, ossa cineresque ; non magis

illius partes, quam vestes aliaque tegumenta cor

porum. Integer ille nihilque in terris relinquens

fugit et totus excessit, paullumque supra nos com

moratus, dum expurgatur et inhaerentia vitia si

tumque omnem mortalis aevi excutit ; deinde ad

excelsa sublatus inter felices currit animas.« Qui

buscum permulta alia veterum conferri possint te

stimonia, ut Plutarchi (de facie in Luna p. 945),

Aristophanis (in Pace v. 696 ibique Christianus),

Pselli (ad Chald. orac. ap. Gallaeum in app. p. 105),

Silii (10, 578) cet.

eam] Omissam apud Grotium hanc vocem ex

anterioribus restitui editionibus.

lympha] De lustratione et expiatione per aquam

confer praeter locos modo laudatos Virgilium (Aen.

6, 229), Senecam (Herc. fur. 1526), et Ovidium

(met. 13, 950. 14, 601 ; fast. 4, 790), qui etiam

(fast. 5, 681): .

»Ablue praeteriti perjuria temporis, inquit,

»Ablue praeterita perfida verba die. «

animae simulacrum] Animam ipsam quum mente

complecti, docente Cicerone (Tusc. 1, 16), homines

Martiani Capellae lib. II. §. 142. 4195

simulacrum Syri cujusdam dogmate verberarit, nec Phasi senis ritu Charontis

nequirent, varia excogitarunt, ut similitudine qua

dam vel signo aliquo loeum saltem deseriberent,

ubi sedem fixerit, quo melius arctam ejus cum

Hinc quidam

corpus animae esse indumentum (Maxim. Tyrius 1,

3, 4 et 5 p. 239. 240 Reisk.), sive vestem (Lucret.

2, 615), sive velamentum (Senec. in epist. 92.

p.583 Lips.) dixerunt. Plato (in Crat. p. 400 Steph.)

in corpore quasi in claustro illam inclusam, et alio

corpore conjunctionem explicarent.«

loco (Phaed. p. 82) corpus ejus carcerem esse dixit,

id quod Cicero (ap. Macrob. in somn. Sc. 1, 10)

et Hermes (in Stob. ecl. 1, §2, 45 p. 1003 Heer.)

repetunt. Chaldaea oracula (293), Antoninus impe

rator (11, 38 f.) et Cicero (in Tuse. 4, 22 £) ani

mae corpus appellant vas; Seneca animi pondus

et poenam (epist. 65 p. 494 Lips.) et vinculum

(consol. 11. p. 82 Lips.) cum Cicerone (divin. 1,

49); nec domum esse hoc corpus, sed hospitium

(Senee. epist. 120. p. 664). Ceterum non tam cor

pus h. 1. animae simulacrum appellari arbitror,

sed quod Homerus appellavit είδωλον, , quod cre

mato corpore ad infaros deseendat (Odyss. λ. 20ö

et 475; Iliad. p. 72 et 104); id quod more suo

ridet Lucianus (in dial. mort. 16. p. 191 Bip.)

Hercules simulacrum inducens. Optimus hujus pla

citi interpres Servius erit, qui Martiani temporibus

in omnium manibus erat (ad Aen. 4, 654): »Tri

"bus constamus: anima , quae superna est, et ori

ginem suam petit; corpore, quod in terram defecit;

numbra, quam Lucretius sic definit: » supra spolia

tus lumine aër.« Ergo umbra si ex corpore crea

tur, sine dubio perit cum eo, nec est quidquam re

liquum ex homine, quod inferos petat. Sed depre

henderunt esse quoddam simulacrum, quod ad no

stri corporis effigiem fictum inferos petat. — Et

sciendum simulaera esse liaec etiam eorum, qui

per apotheosin dii facti sunt.« Ut apud nostrum

igitur Philologia. Videtur autem sua Servius e

Chaldaeorum placitis, quae et Zoroastro adscribun

tur, hausisse 5 in quibus είδωλον Pletho (apud

Gallaeum in appendice pag. 87) explicat » eam

animae partem, quae quum bruta sit et rationis

expers, cum parte rationali conjuncta ab ipsius

vehiculo dependat — neque unquam deponere ani

mam suum sibi adjunctum vehiculum.« Ad Roma

nos poëtas deinde transiisse illud animae nomen

Ovidius docet, qui (met. 10, 14) Orpheum descen

disse canit

»Perque leves populos simulacraque functa se

pulcris. •

Praesertim ex Epicurea schola Lucretii hos versus

1, 121) subjungere juvat:

»Et si praeterea tamen esse Acherusia templa

Ennius aetermis exponit versibus edens :

Quo neque permanent animae, neque corpora

mostra ;

Sed quaedam simulacra modis pallentia miris«, cet.

Porphyrius (in Stob. elog. 1, 52, 46. p. 1013.

4033. 1041. Heer.) Homerum secutns ea appella

vit » simulacra vita carentia.« Homero enim sunt

»^pvxai εὐδωλα xapàvvaov. •

Syri cujusdam] Pherecydem innuit, qui animae

immortalitatem docuerat. GnoT. — Ac certe Phere

eydes ille erat, cujus meminerunt Apollodorus et

Strabo (10. p. 487 Cas.) item Cicero (Tusc. 1, 16 f.)

et Appulejus (flor. 2, 15. p. 57 Oud.), qui eum ex

insula Syro oriundum fuisse scripsit. Verumenimvero

Martianus dogma de animae immortalitate hic in

mente habere non potuit, quandoquidem de iis

tantum quae patienda sint animabus disserit. Gro

tius praeterea perpauca de Pherecyde cognita ha

buisse videtur, id quod neutiquam miramur, quum

25 *

196 Martiani Capellae lib. II. §. 142.

rari fontes sint, e quibus ea possint hauriri iique

me doctissimis quidem viris noti. Ita Salmasium,

qui in monstro eruditionis (ad Solin. p. 840 ed.

pr.) multa de Pherecyde verba fecit, fugerat tamen

insignis apud Maximum Tyrium (10, 4. T. I. p. 174

Reisk.) locus: ita Bruckerus (hist. philos. I. p. 986

sequ.) qui hunc quidem noverat, Celsum tamen (ap.

Orig. 6. p. 305. 504 Spenc.) illius interpretem,

qui ipsi omnino adeundus erat, prorsus ignoravit.

Ab hoc autem solo discimus, Pherecydem dixisse

•infra terram portionem esse tartaream, eamque

custodiri a Boreae prole, Harpyiis et Thyella, quo

Jupiter ableget eos qui peceaverint.« Si quis igitur

verba • animae simulacrum secundum dogma Syri

cujusdam« de Pherecyde intelligere voluerit, habebit

in novissimis illis Celsi verbis, quo se tueatur.

Quoniam autem semper dubia ac incerta ista manet

interpretatio, aliam licebit conjecturam proferre. Ne

que enim necesse est, ut omnium antiquissimum

philosophum Syrium a Martiano intellectum esse

credamus. Erant e Neo-Platonicis plures, nimirum

et Porphyrius, et Jamblichus, ex haereticis Sa

turninus (Epipli. 1, 2, 25. p. 62 sequ. Petavii.

Mosheim hist. Christiana ante Constant. Sec. 2.

§. 43), qui, quum putarent animam terrenis cor

poris sordibus impediri, quo minus altius evehere

tur (Cic. divin. 1, 32. 49. 50. 57. Stob. eclog. 4,

3, 58. p. 98 Heer. Jul. Firm. math. 1, 2. p. m.

5. Philostr. heroic. p. 638 Morell.) scilicet e Pla

tonis (Phaed. p. 6ö et 67 Steph.) locis male intel

lectis, statuebant, cruciandum esse corpus, et ab

omnibus, quae materiem alere possent, abstinen

dum, quo tenuior et agilior anima redderetur ad

que adscensum in coelum aptior. Jamblichus sane

e Coele-Syria oriundus erat; et Porphyrius, sive

eum Bataneotem Judaeum sive Tyrium Phoenicem,

quod vero similius est, dixeris, pariter Syrus ap

pellari potuit (Palaeogr. critic. III. §. 111. 470);

quapropter non erat, quod Bruckero (II. p. 237)

illa regionum nomina scrupulum injicerent. Satur

ninus denique haud dubie Antiochensis fuit. Quod

quidem philosophorum placitum quum ad antiquis

simum expiationum et lustrationum usum proxime

accederet, plura eorum genera hic inseruit Martia

nus, quo pulchriorem fictioni suae colorem in

duceret.

Phasi] Qui docebat immortalitatem adiri non

posse nisi post mortem. VULCAN. — Patet hanc in

terpretationem non nisi ex ipsis Martiani verbis sum

tam esse: senem illum, cujus id placitum fuerit,

certe Vulcanius aeque ac mos ignoravit; nec video,

quo pacto verba Phasi et senis jungere potuerit,

nisi fortasse per contractionem Plasi pro Phasii

dictum esse aceeperit. Manet tamen admodum ob

scurus hic Martiani locus, cui frustra etiam in co

dicibus auxilium quaesivi, quippe qui cum editis

conveniant, nisi quod Hugianus codex post vocem

semis addat cujusdam , et Guelferbytanus, teste

Cortio, pro Charomtis exhibeat Aeheromtis. Senex

autem ille quum nomine non appelletur, divinatione

indagandus est. Phasis igitur quum Medeam Col

chicam nobis in memoriam revocet, vide ne Pelias

intelligendus sit, quem a filiabus Medeae artibus

deceptis per spem reviviscendi interfectum et dis

cerptum esse constat, quo facto illae patris immor

talitatem Charontis manibus involutam mortis au

spicio consecrarunt. Quumque immortalitas, quae

Charontis manibus adhuc involuta est, nondum per

fecta sit, et a mortis auspicio demum incipiat;

gaudet Philologia, se eertiori et breviori via eam

adeptam esse. Verum enim vero omnia haec neu

tiquam eo cousilio protuli, ut in eis acquiescere

debeant viri docti, sed ut meliorem potius, si qua

est, obscurissimi loci interpretationem suppeditent.

Charontis] Ridet haee Juvenalis (2, 150) ver

sibus:

Martiani Capellae lib. II. §. 145. 197

manibus involutam immortalitatem mortis auspicio consecrarit.

scendere jussa lecticam, quae in suggestu maximo quoniam videbatur, difficile

admodum sibi, ne dicam impossibile, deputabat. In quam rem consequenter

implendam alumnum suum dilectum prae ceteris convocavit, quo imnixa

omnem difficultatem superae consessionis evicit; verum idem, qui Labor ab

eadem vocabatur, mom solum in lecticae culmen eam sustulit, verum coelum

cum domina impiger permeavit. Quippe consociato sibi quodam puero reni

denti, qui nec voluptuariae Veneris filius erat, et tamen Amor a sapientibus

ferebatur, a fronte lecticam subvehere moliuntur. Nam posticam Epimelia

et Agrypnia dilecta virginis sustulere mancipia. Sic enim Athanasia praeceperat,

• Et pontum , et Stygio ranas in gurgite migras

Atque una transire vadum tot millia cymba

Neo pueri credunt, nisi qui nondum aere la

vamtur. «

(Conf. Orphei Argon. 1158).'

eonsessionis] In suggestu nimirum maximo. Neu

tiquam enim aliorum emendationem •conscensionis «

curo. Quae sequuntur satis demonstrant »conses

sionis laborem. «

Labor] De Philologiae laboribus multus quidem

est noster (§. 22. 57. 59. 124) ac probe eos lau

dat (conf. Lucian. in bis accus. 20. p. 75 Bip.):

sed hoc loco per prosopopoeiam eum inducit quem

Hesiodus (tlieog. 226) Eridis, Cicero (N. D. 5, 17)

Noctis et Erebi filium et deum dixit, quemque

virgilius (Aen. 6, 277) quasi malum daemonem

finxit. Cicero etiam (Tusc. qu. 2, 13) et Plautus

(Curc. 2, 1, 4 et Pseud. 2, 5, 20) laborem con

ferunt cum dolore ex ambiguo Graecae vocis sensu.

voluptuariae] Haud dubie Platonem in mente

habebat Martianus (§. 83 not.). Appulejus (apol.

p. 412 Oud.) voluptariam illam πάνδημον Latine

vulgariam vertit, et noster »lascivire eam* (infra

§. 703) dicit.

Amor] Non ille quidem lascivus, de quo mox

(§. 148) Cupidinis nomine agit. Geminum enim

philosophi (Plat. symp. p. 180 Steph.) finxerunt

Amorem (conf. Lucian. encom. Demostli. 15. p. 143.

Bip. Widemann de propr. serm. p. 62. Gesner. ad

Orph. p. 7. Cuper. observ. 152), tresque adeo di

stinguit Appulejus (de dogm. Plat. 2. 510 p. 259

Cud.), quorum » unus sit divinus cum incorrupta

mente, alter degeneris animi et corruptissimae vo

luptatis, tertius ex utroque mixtus mediocris ingenii

et cupidinis modicae.« Hoc loco de eo sermo est,

quo via ad sapientiam invenitur (Plat. p. 204 sequ.

209). De formosis autem calonibus lecticam ferenti

bus vide Senecam (ep. 110) ibique Lipsium (p. 641).

postica] Pro posticam in editis e Grotii manu

scripto correxi. Fugit haec lectio et Walthardum,

et Goezium, quia non ad hunc, sed ad alium locum

(§. 66) Grotius eam prodiderat. Concinit cum Gro

tiano Darmstattensis codex.

Epimelia] Fictum mancipii nomen e Graeco

άπιμέλειcz, diligentia. De altero, quod Agrypnia

dicitur, superiorem (§. 112) confer locum.

virginis] Virgini apud Grotium correxi e codi

cibus Monacensibus (B. E. G), Vossiano (Arntz.

Interea con- 445

{44

4198 Martiani Capellae lib. II. §. 14ö.

446 nerabilis multitudo.

ut uterque sexus cum Philologia coelum posset ascendere. Praecedit illico

conscendentem Musarum concinentium pompa, et praedictarum comitum ve

Periergia vero aliis comitata pedisequis dotalibusque

mancipiis curiose universa perscrutans atque interrogans sequebatur. Verum

147 ad culmina arcis aëriae comitatus ille cum virgine propinquabat. Et ecce

advenire subito deorum Pronuba nunciatur, ante quam Concordia, Fides,

misc. p. 210), Guelferbytano et Hugiauo; quamvis

dandi casus etiam defendi possit, si cum dilecta

conjungatur.

maneipia] Lecticarii servi appellabantur, qui

lecticam portabant, quos quatnor numero noster

fingit; sed modo majorem, modo minorem fuisse

viri docti observarunt (Lips. in elect. l. c. Pignor.

de serv. p. 140. ed. 1613).

curiose] IIegtegyia. Quinctiliano (8, 3; p. 466

Obr.) »supervacua illa operositas est, quae vitiosa;

quemadmodum a diligenti curiosus, et a religione

superstitio distat. « Donatus (ap. Widem. de propr.

sermon. p. 65) »curiosi, inquit, pariter quidem ac

studiosi cognoscendi cupidi sunt; verum illi ea quo

que, quae nihil ad se attinent, scire cupiunt. « Adde

Gellium (11, 16). Exempla Wowerus (polymath.

10. p. 89) affert, scriptoresque Senecam, Sueto

nium, alios laudat, qui frivolas doctorum hominum

quaestiones jam riserant. Quarum omnium maxime

ridicularum a nostris theologis prolatarum exempla

alio in libro (vernacula lingua inscripto : Bilder

v. Schrift. II. §. 103. p. 167) attuli. Sed coronidis

loco juvabit de tali curioso pliilologo* Juvenalis

hosce legere versus (7, 251):

» Ut legat historias, auetores moverit omnes

Tanquam ungues digitosque suos : ut forte rogatus

Dum petit aut thermas, aut Phoebi balnea, dicat

Autricen 4nchisae, nomen patriamque novercae

148 Pudicitiaque praecurrunt. Nam Cupido corporeae voluptatis illex, licet eam

4rchemoris dieat quot Acestes vixerit annos,

Quot Siculi Phrygibus vini donaverit urnas.*

Concordia] Quae Graecis Ouovoia (Pausam.

5, 14, 6) dea, haec Romanis Concordia dicta di

vinis colebatur honoribus (Varro de L. L. 4, 47.

74. 77. Cic. N. D. 2, 23. 5, 18. Plin. 2, 7, 5.

Ovid. fast. 1, 659. 5, 881. 6, 91. 657. Stat. silv.

H, 2, 240. Dict. Cret. 1, 15 f. p. 16 Delph. P.

Victor nrb. reg. 8. Calendar. mense Jan. Claudian.

nupt. Honor. 205. in Ruf. 1, 82. Augustin. de civ.

dei 3, 23. Arnob. 4. p. 127). Saepe etiam in la

pidum titulis (Grut. 100, 6—10. 119. 519, 5. 6.

1017, 5), saepissime in numis reperitur (v. Rasche

in lex. I. 2. p. 757. suppl. I. p. 1895 sequ.). At

que infra (§. 751 f.) noster e numeris monadem

Concordiae a quibusdam tributam esse refert.

Fides] Dea Romanorum notissima (Varro L. L.

4, 20. Liv. 1, 21. Plutarch. Numa p. 70. Cic.

N. D. 2, 25. 51. 3, 18. 36. de leg. 2, 11. virg.

Aen. 1, 292. Catull. 50, 11. Juven. 1, 115. Victor

urb. reg. 10. Augustin. 4, 20. Sil. 2, 480. 525.

342. 6, 468. Claudian. in Rufin. 1, 555 cons.

Mall. 171), quam Clementiae sororem Claudianus

(laud. Stil. 2, 50) appellat. Saepe in lapidum ti

tulis (Grut. 99, 7. 8. 10) et in numis (Rasche lex.

num. 2. 1. p. 1042) laudatur.

Cupido] Qua ratione hunc ab Amore pudico

distinxerit, modo (ad §. 144) vidiumus. Discrimen

Martiani Capellae lib. II. §. 149. 199

semper antevolet, Philologiae occursibus non ausus est interesse.

in conspectum nubentis diva pervenit, atque, ut mos virginis erat, litavit

aromatis, deam talibus deprecabatur: Jumo pulchra, licet aliud nomen tibi

consortium coeleste tribuerit, et nos a juvando Junonem, unde et Jovem

dicimus, nominemus; sive : te Lucinam, quod lucem nascentibus tribuas, ac

Lucetiam convenit nuncupari; nam Fluoniam, Februalemque ac Februam

inter utrumque persequitur Maxiiius Tyrius (27. 4.

T. 2, p. 59 Reisk.).

litavit] Donatus (ap. Widem. de propriet. serm.

p. 210): »Sacrificare est veniam petere, litare vero

propitiare et votum impetrare. « Unde Plautus (in

Poen. 2, 1, 42): »Si Hercle istue unquam factum

est, tum me Jupiter faciat, ut semper sacruficem,

nec unquam litem. •

aromatis] In editis erat aromatibus, quod cor

rexi e Reichenauensi ac Darmstattensi codicibus et

ex ipso etiam auctore, qui (§. 215) sextum easum

cum popularibus suis (Oudend. ad Appul. I. p. 540)

ut supra formavit.

cu. juvando] Cicero (N. D. 2, 26). Varro (de

L. L. 4. p. m. 22): »Quae ideo videtur a Latinis

Juno Lucina dicta, quod terram, ut physici dicunt,

juvat et lucet. « Adde Fulgentium (myth. 2, 5. p. 69

Munck.).

et Jovem] Praeter Ciceronem (1. c. 23) Varro

(L. L. 4, 58) »quia omnes juvat*, et Gellius (5,

12): »Jovem Latini veteres a juvando appellavere.«

Adde Servium (ad Aen. 1, 47) et Isidorum (etym.

8, 11, 54. p. 582 Arev.).

sive te] Ita IIoratius (in carm. secul. 15):

»Sive tu Lucina probas vocari« cet.

et alio loco (in sat. 2, 6, 20):

»Matutine pater, seu Jane libentius audis.*

Ita Statius (Theb. H, 717):

— — — » seu te roseum Titana vocari

Gentis Aehaemeniae ritu, seu praestat Osirin

Frugiferum, seu« cet.

Quibuscum omnino comparandus Martiani popularis

(Appul. met. 6, p. 388 Oud.) in Psyches ad Ju

monem et (11. p. 753. 762) in Lucii ad Isidem pre

cibus. Servius quoque (ad Aen. 1, 8): »Juno, inquit,

multa habet nomina«, et (ad Aen. IV): »Jupiter

omnipotens, seu quo alio nomine appellari volueris•,

quo de more unum eundemque deum multis nomi

mibus invocandi conferre licet nostrum inferiori loco

(§. 192), Spanhemium (ad Callim. hymn. in Diam.

7. p. 129), Stanlejum (ad Aesch. Agam. 168; Pro

meth. §, 210), Aristoph. in Plut. p. 111 ; et quae

ipse olim attuli (in palaeogr. cr. III. §. 114).

Lucinam] Notum hoc deae cognomen apud

omnes (v. not. sequ.) legiturque tam in lapidum ti

tulis (Grut. 24, 16. 690, §. 1009, 12. 1010, 1),

quam in numis (Rasche lex. 2, 2. p. 1154), quo

quidem cognomine Juno cum Diana fere confunditur.

Latino respondet Graecum Aoziæ (Artemidor. onei

rocrit. 2, 55. p. 12ö Rigalt.).

quod lucem] Idem etymon a plerisque appro

batur (Paus. 7, 23, §. Cic. N. D. 2, 27. Fest. v.

supercil. Tertull. de' anima 37), licet alii a luco

nomen deducant (Plin. 16, 44, 85) vel dubii sint

in eruenda ejus origine (Ovid. fast. 2, 449. 450.

6, 59. Catull. 54, 12. 16). Templum hujus deae

in quinta erat urbis regione (v. P. Victor).

Lucetiam] Sicut Jupiter Lucetius, sic Juno

Lucetia dicitur; ut et Lucina, quod tamen nonnulli

At ubi 149

9200 Martiani Capellae lib. II. §. 149.

mihi poscere non necesse est, quum nihil contagionis corporeae sexu inte

merata pertulerim; Iterducam et Domiducam, Unxiam, Cinxiam mortales

Dianae tribuunt. Gnor. — Utraque hoc cognomine

gaudet, siquidem docente Cicerone (N. D. 2, 27)

»Luna a lucendo eadem est Lucina; itaque, ut apud

Graecos Dianam , eamque Luciferam, sic apud

nostros Junonem Lucinam in pariendo invocant.«

Sed a nemine praeter nostrum, quod sciam, Lucetia

dicta est; sicut Lucetii nomen Virgilius (Aen. 9,

570) monente Servio semel tantum usurpavit, quam

quam hoc Salii jam canebant (adde Festum p. 207

Dac. et Gell. 5, 12).

mumcupari] Alii quidem codices, Britannicus,

Cantabrigiensis, Guelferbytanus et Vossianus (ap.

Arntz. p. 210) muncupare ; sed eodem redit sensus.

Fluoniam] Sic lege cum MS. Arnobiani codi

ces vulgo quoque male Fluvioniam referunt, quod

Meursium vidisse, ut vidi, non invidi. Festus :

»Fluoniam Junonem mulieres eolebant, quod eam

sanguinis fluorem in conceptu retinere putabant. •

Gnor. — Pro Fluvoniam codex Vossianus legit

Flüinam ; auctoritate Festi apud Grotium malim

Fluoniam, eamque in rem faciunt quae habet Au

gustinus de civ. dei VII. 4. ARNTZ. (misc. p. 210)

— Nihil ibi reperies. Ceterum non Festi, sed co

dicis auctoritate Grotius hoc nomen reposuit, pro

quo Tertullianus tamen (ad nation. 2, 11) Flu

viomam habet. Glossa in Darmstattensi codice in

serta eam interpretatur » deam fluoris. •

Februalem] Festus de Junone Februata loquens

ait: quam alii Febriuilem, Romani Februlim vo

cant. Meminit et Arnobius. Gnor. — Arnobius no

mine Februalis non utitur, sed (3. p. 118) Febru

tis, pro quo alii Februlis reposuerunt (Herald. ad

Arm. p. 147). φεβQovdvav tamen xai φεβgov

c£2eu Laurentius Lydus (p. 172 Roeth) mensis Fe

bruarii praesidem appellat.

Februam] Februam forte Februatam. Gnor. — -

Quasi non notissimum esset adjectivum februus t

Sicut enim lustrationum potens deus Februus ap

pellabatur (Macrob. Saturn. 1, 13) et Pluto eodem

nomine audiebat (Isidor. etym. 5, 53, 4. p. 225.

Arev.); ita noster Junonem poterat dicere deam

Februam.

intemerata sexu] Vocem construxit cum sexto

casu ad analogiam vocabuli integer. Intemerata

liic ad virginitatem spectat, quemadmodum Virgi

lius (Aen. 11, 584) »Diana• cecinerat •virginitatis

amorem Intemerata colit.«

Iterducam] De his nominibus multa Augusti

nus de civitate dei, Festus et alii. Gnor. — Iter

ducam etiam ex Vossiano malim. Vide Brisson.

de form. p. 49 (50). Interducam tamen praefert

Barth. ad Stat. IV. Theb. 524. p. 1158. Ansrz.

(misc. p. 210) — Grotius quamquam Interducam

edidit, ad marginem tamen alteram lectionem adje

cit, quam e codicibus etiam Monacensibus (c. G),

Britannico, Iteichenauensi, et Darmstattensi haud

sine causa recepi; quum proxime sequatur, .ut

eorum et itinera protegas. «

Domiducam] Addit » ut in optatas domos ducas.

Nomen, praeter Augustinum (7, 5), Tertullianus

etiam (ad nation. 2, 11) profert. Quid? quod deum,

etiam Domitlucum Augustinus (6, 9) memorat.

Unxiam] Ab ungere, ut mox patebit. Idem

deae nomen Arnobius bis profert (5. p. 115 et 7.

p. 227).

Cinxiam] Valde discrepant in hujus nominis

lectione codices, quorum alii, ut Darmstattensis,

Cinctiam, quod Grotius edidit, alii Cineam, Ciaiam,

Cinthiam, Cynthiam habent. Unus Britannicus C;m.

xiam suppeditavit, quod recepi, quia cum Festo

Martiani Capellae lib. II. §. 149. 201

puellae debent in nuptias convocare, ut earum et itinera ' protegas, et in

optatas domos ducas, et quum postes ungant, faustum omen affigas et cingulum

pomentes in thalamis non relinquas; Opigenam te, quas vel in partus dis

crimine, vel in bello protexeris, precabuntur; Populonam plebes, Curitim

debent memorare bellantes ; hic ego te Aëriam potius ab aëris regno mun

(p. 79 Dae) et Arnobio (3. p. 115. 119) concinit.

Sed neutiquam contemnenda lectio Cynthia, quam

in eodicibus Monacensibus (B. D) observavi, si

quidem Cynthia Diana erat, quae saepe eum Ju

none confunditur, et Av6t£a$vm eandem ob cau

sam appellabatur (Orph. hymn. 35, 5. Hesychius

pag. 512 ibique nota). Cinxia autem defenditur

e Martiano ipso, qui (§. 115) sponsam cingulo or

mari tradidit.

ungant] Apud Grotium, eosque qui hune se

enti sunt, Walthardum et Goezium, legitur um

gent, quod futurum hoc loco nihili esse quilibet

perspicere potest. Equidem conjunctivi praesens e

codice Cantabrigiensi recepi, quia hoc modo causa

exprimi videtur boni ominis. De hujus unctionis

usu conferre licet Lucretium (4, 1172), Plinium

(28, 9, 57), Arnobium (3. p. 115), et Isidorum

(etym. 9, 7, 12. p. 455 Arev.), qui sua, ut saepe,

a Servio (ad Aen. 4, 438) habet (adde si tanti est,

palaeogr. meam crit. III. §. 57). De limine sertis

ornando noster supra (§. 1) egit.

Opigenam] Grotius Sotigemam, sed hae nota

addita: »Lege Opigenam. Festus: • Opigenam. Ju

nonem matronae colebant, quod eam opem in partu

laborantibus ferre credebant. « Nomen recte ponit,

sed non verat veriloquium; dicta enim Opigena a

matre Ope. In Arnobio quoque pro Ossipagina

Opigena legendum; quanquam Meursius noster Ops,

Opigena legat, quod vix probo.* Videtur Vossianus

codex, qui hane lectionem, teste Arntzenio (misc.

p. 210), habet, a Grotio jam inspectus fuisse :

quod ad nomen autem attinet, Ovidius (fast. 6, 285)

etymon suppeditavit versu:

»Ex Ope Junonem memorant Cereremque ereatas

Semine Saturni : tertia }'esta fuit.«

in bello] Britannicus quidem codex inbecillo

exhibet; sed imbecilli profecto ista lectio est. Opi

genam precantur, quia bello opes quaeruntur.

Populonam] Ita libri omnes. praeter Reiche

nauensem, qui Poplonam exhibet. Populoniam alii

scribunt (Macrob. Saturnal. 3, 11. Augustin. de

civ. dei 6, 10. Arnob. 3. p. 118), sed eodem re

dit, quia semper a populo erit quasi popularis, quod

Martianum quoque voluisse addita vox plebes ostendit.

Curitim] Quamvis de hujus cognominis origine

in prorsus diversas abeant sententias scriptores

(Cuperi observ. 2, 2. p. 155), ex additis tamen a

Martiano verbis » memorare debcnt bellantes « patet,

ad illud etymon eum respexisse, quo a curi, hasta,

Curitis deducitur (Festus p. 109 Dac. Plutarel.

qu. Rom. 86 p. 283. Ovid. fast. 2, 477. Macrob.

Sat. M, 9. Müller in Etrusc. II. p. 45). Dionysio

etiam Halicarnassensi (2. p. 114 Sylb.) ea Hvgttia

audit5 in lapidis denique titulo (Grut. 308, 1) hoc

cognomen Quiritis scribitur.

Aëriam] MS. Aerum, forte Heram. "HQav enim

&πὸ τοδ ά£goc derivant philosophi. Gaor.— MS.

Aëram offerunt, ut fortasse Heram legendum sit.

Phurnutus: *j íga, ij tuc £6tlv άrjg. Goez. —

Cave corrigas. Primum enim pauci tantum codices,

nempe Grotianus ille et Vossianus (Arntz. misc.

p. 210) Aëram habent; reliqui rectius Aëriam.

926

902 Martiani Capellae lib. II. §. 149.

M50

cupatam voco; da nosse poscenti, quid haec aëria latitudo, atque atomis

perlucentes concurrentibus campi animantium gerant, quidve hic dicatur nu

minum subvolare. Non enim de humilitate aëris illius quaero, qui volucri

bus permeatur, quem Olympi montis cacumen excedit, qui vix decem sta

diorum altitudine sublimatur; sed elata disquiro, et jam fas puto quidquid

regi eóóauoviac lectitans intellexeram conspicari. Hic Juno conscendentis pre

cibus non repugnans, eam secum in arces ducit aërias, atque exhinc multarum

Deinde ne Aera quidem legi potest Hera. Porro

plures deae cognomeii Aëriae gerunt, ut Iris (Vir

gil. Aen. 9, 803), quia in aëre est ; Minerva,

quae proprie aër superior (Diodor. 1, 12). » Aër

autem •, Cicero (N. D. 2, 26) inquit, »inter mare

et coelum Junonis nomine consecratur.« Sed vide

quae superius (§. 67. 74) a me sunt observata.

Sequentia quoque verba • ab aëris regno nuncupa

tam• et paulo post naëria latitudo « nullam admit

tunt dubitationem, quin Afériam legendum sit, mi

nime Aeram aut Heram. Denique optimus hujus

loci interpres consulendus Tertullianus, qui (adv.

Marcion. 1, 13) » Junonem « ait »explicatam esse

aëream, secundum sonum Graeci vocabulis, nimi

rum "HQa. Quibus omnibus perpensis satius duxi

vulgatam retinere lectionem.

quid haee] In Guelferbytanis teste Cortio le

gitur generant pro gerant, sed praestat vulgata,

quia mox etiam conjunctivus sequitur.

aëris illius] Pugnare inter se videntur veteres.

in determinandis aetheris et aëris finibus, quin po

êtae etiam minus accurate aetherem appellant, qui

non nisi aër est (Virgil. georg. 1, 406. 409), et

Ennius.(ap. Varr. de L. L. 4, 57) Jovem áéga, qui

aether proprie est. Sed verum facile perspicient, qui

duplicem utriusque conditionem spectaverint. Pri

mum enim proximum terrae aërem separat noster a

superiore, qui Junoni tribuitur (Cic. N. D. 2, 26.

Sallust. philos. 6. p. 255 Gal. Macrob. Somn. Se.

1, 175 Saturn. 3, 4. Alber. philos. 11. p. 314

Munck.); deinde aetlier aëre superior Jovi assig

natur (Cic. 1, 15 et 2, 26. Virg. georg. 2, 52$.

Macrob. l. c. Augustin. de civ. dei 4, 10); summus

vero Minervae (v. not. ad §. 59).

volucribus] Augustinus (de genesi contra Ma

nich. Op. 1. p. 567): »Olympus mons excessit al

titudine sua totum istum aërem humidum in quo

aves volant. «

decem stadiorum] Ita et epigramma apud Plu

tarchum (in Paulo Aemil. p. 265):

IIλήgm μέν δεxáóa 6ta6iov μiav, av5v&q

£t' aùtì

IIÀé9Qov τετραπέδφ λειπτόμενον μεγάδει.

et jam] Melius sic Basileensis codex, quam

at jam apud Grotium aliosque.

πεgi eóóauuoviczc] Lege : nregì òaupuêvov.

Gnor. — Id Goezius in textum recepit, licet nullo

in codice legatur, nec quidquam mutari opus sit.

Philologia enim in coeli regiones ascendens et cir

cumspiciens reminiscitur eorum, quae saepe *regi

εὐδauuoviac, de felicitate vel beatitudine illis regio

nibus propria legerat.

arces aërias] Has Junoni Ovidius (met. 15,

839) tribuit. Macrobius (Saturnal. 4, 15) Junonem

aëris arbitram esse docet. *

Martiani Capellae lib. II. §. 180. 905

diversitates edocet potestatum. Illi, inquit, quos ignitae substantiae flamman

tisque suspicimus, ab ipso aethere sphaeraeque superioris ambitu usque so

larem circulum demeantes, ipsi dicuntur dii, et coelites alias perhibentur,

causarumque latentium arcana componunt. Sunt enim puriores, nec admodum

illi inquit] Hoc loco et ad ea quae sequuntur,

omnino Plutarchus (de orae. def. p. 415) comparan

dus, qui haec observat: »E Graecis Homerus vi

detur promiscue deorum ac geniorum nominibus uti,

ut diis aliquando et daemonum momen imposuerit.

Hesiodus pure et distincte primus quatuor geuera

praeditorum ratione exposuit: primum deos, deinde

genios, post heroes, denique homines; atque hinc di

stinetionis doctrinamiustituitintersemideos et heroes.«

flammantisque] Flammatisque (in editis) parvus

error, sed qui forte non advertenti sensum turbat.

Lego cum manuscripto »flammantisque.« GnoT. —

Non igitur e conjectura Grotius hoc notaverat, sicut

Arntzenius (mise. p. 210) temere scribit; neque

erat quod Vonckius (sp. crit. p. 82) conjiceret,

reponendum esse id quod ante eum ita in codice

scriptum jam monstratum erat! Sed quis finis esset

laboris, si omnem criticorum socordiam notare vel

lemus! Ceterum codices tam Monacenses (B. C. D.

E. G) flammantisque exhibent, quam Basileensis,

Darmstattensis, et testibus Cortio et Arntzenio

Guelferbytanus et Vossianus.

aethere] Darmstattensis » aetheris « non male,

ita ut eum » ambitu« eonjungendum sit, et respi

eiat ad •extimi ambitus murum •, de quo infra

(§. 202); recte tam vulgatam retinebimus, quum

aether non tam formam et ambitum, quam mate

riam et elementum supremi circuli constituat (conf.

Aristot. de coelo lib. 1 et 2).

usque solarem circulum] Eusebius (praep. evang.

4, 3, 5. p. 114) Graecorum theologiam exponens,

diis assignat eoelum eum aethere ad Lunam, locum

deinde eirea Lunam aëremque daemonibns, illum

denique, qui circa terram et subterraneus est,

animabus (conf. Stob. in ecl. 1, 23, 1. p. 487.

1, 52, 41. p. 983. 1, 52, 61. p. 1077. 1083).

E Romanis primus Varro apud Augustinum (civit.

dei 7, 6) docuit »mundum dividi in duas partes,

coelum et terram: et coelum bifariam in aethera

et aëra; terram vero in aquam et humum. E qui

bus summum esse aethera, secundum aëra, ter

tiam aquam, infimam terram. Quas omnes partes

quatuor animarum esse plenas, in aethere et aëre

immortalium, in aqua et terra mortalium: a summo

autem circuitu coeli usque ad circulum Lunae ae

thereas animas esse astra ac stellas, easque eoe

lestes deos non modo intelligi esse, sed etiam vi

deri. Inter Lunae vero gyrum et nimborum ac ven.

torum cacumina aëreas esse animas, sed eas animo,

non oculis videri, et vocari heroas et lares et ge

nios. « Haec Augustinus: quem si cum nostro com

paraveris, videbis hunc subtilius etiam tam aëris,

quam aetheris partes distinguere, et ad Aristote

lis propius accedere sententiam. Quatuor enim sta

tuit partes. Primam aetherem usque ad Solem

(§. 150): secundam a Sole usque ad Lunam (§. 151);

tertiam a Luna in terram portionem superiorem

(§. 156): quartam denique a Luna in terram por

tionem inferiorem (§. 160).

demeantes] Praeter Martianum ejus etiam po

pularis (met. 6, p. 412. 10. p. 759 Oud.) hoe verbo

usus est.

nec admodum] De hac re quid disputatum sit

supra (§. 32) exposuimus.

96 *

9204 Martiani Capellae lib. II. §. 150.

151

eos mortalium curarum vota sollicitant, ára$sisque perhibentur. Illic Jovem

regnare certissimum est. At intra Solis meatum usque lumarem globum

secundae beatitatis numina supparisque potentiae, per quae tamen vaticinia

somniaque ac prodigia componuntur.

dixæ $εῖς] Sensus est: deos ejusmodi curis,

quibus homines crucientur, liberos esse. Arra3rjc

enim expers est cupiditatum et ab omni animi per

turbatione liber. Plato (Phileb. p. 35. Steph.) jam

docuerat, absurdum esse si quis deos vel gaudere

vel contristari credat. Quocum apprime convenit

sagacissimus ille Epicureus (Lucret. 1, §7) versibus:

•Omnis enim per se divúm natura necesse 'st

Immortali aevo summa cum pace fruatur,

Semota ab nostris rebus , sejunctaque longe ;

INam privata dolore omni, privata periclis ,

Ipsa suis pollens opibus, nihil indiga nostri

INec bene promeritis capitur, nec tangitur ira. •

(add. 2, 1092. 5, 83. 175. 6, 57). Ita et So

crates (ap. Xenoph. in memorab. 1, 6, 10) » nulla

re indigere divinum esse « dixerat. Similiter Cicero

ad Trebatium (epist. 7, 12), quem Epicureum fa

ctum miratur, scribit: »Quomodo autem tibi pla

eebit, Jovem lapidem jurare, quum scias, Jovem

iratum esse memini posse? « Epicurum enim dixisse,

alio loco (in Pison. 23) ait, » deos neque propitios

euiquam esse neque iratos«, sed »beatos potius, nec

habere negotii quidquam, nec exhibere alteri« (de N.

D. 1, 17). Adde Diog. Laert. (10, 77. p. 634 et

10, 439 p. 664 Meib.), Lactantium (de ira dei 4),

Senecam (de benef. 4, 4), Horatium (sat. 1, §. 101),

Appulejum (de deo Socr. p. 124. 150. 152. Oud.)

intra Solis meatum] Quae de diis memorat, ex

posuit Lipsius Physiol. Stoic. lib. I. Diss. 18, ex

quibus apparebit, codicem Vossianum male apud

Capellam exhibere » infra Solis meatum. « Aanrz.

(mise. p. 214). — Infra pro intra codices Mona

Haec haruspicio exta fissiculant admo

censes (C et G) Bongarsii, Hugii, Musei Britan

nici, Cantabrigiensis et Guelferbytanus habent.

beatitatis] Beatitudinis Hugianus, Dresdensis et

Monacenses (B. C. E. G): sed utroque Cicero utitur.

supparis] Id est inferioris vel minoris. VulcAN.

— Explicandum potius »prope paris. « Hoc enim

sensu non Appulejus tantum (met. 6. p. 427 Oud.)

sed Cicero etiam (Brut. 7) hac voce usus est.

potentiae] Darmstattensis codex substantiae.

vaticinia] Post Platonem, qui (in symp. p. 2025

Epinom. p. 985 Steph.) generaliter agit de daemo

num interpretandi munere, Diogenes Laertius (8,

52. p. 514 Meib.) e Pythagoreis docet •totum aë

rem plenum esse animarum, easque et daemones

et heroes existimari; ab his hominibus immitti so

mnia signaque tam morbi quam bonae valitudinis.

— Ad eos etiam referri lustrationes vel expiatio

nes, divinationem omnis generis, vaticinia et ce

tera hujus generis.« De provinciis singulorum dae

monum in eis producendis vide Appulejum (de deo

Socratis p. 134 Oud.).

haec aruspicio] Vide quae supra de fissiculatione

dixi, et confer hunc locum cum eo qui est in

libro Apuleji de deo Socratis, ubi pleraque eadem

reperias. GnoT. — Goezius nonnulla ex Appuleji

loco (Op. II. p. 152 sequ. Oud.) inseruit, de quo

pluribus olim (in palaeogr. mea III. §. 92 sequ.) dis

putavi. Sed potius ad fontem, unde sua Appule

jus hausit, accedere interpretes debebant. Nobilis

simus enim Platonis (conviv. p. 202 Steph.) locus

est, ubi docet » omnem daemonum naturam esse

mediam inter mortales deosque. In medio consti

Martiani capellae lib. II. §. 181. 205

mentia quaedam vocesque transmittunt, auguratisque loquuntur ominibus.

Plerumque enim quaerentes admonent, vel sideris cursu, vel fulminis jaculo,

vel ostentaria novitate. Sed quoniam unicuique superiorum deorum singuli

quique deserviunt, ex illorum arbitrio istorumque comitatu et generalis

omnium praesul, et specialis singulis

tuta hac totum compleri connectique. Per hanc va

ticinium omne procedere, sacerdotumque diligen

tiam circa sacrifieia expiationesque et incantationes

et divinationem omnem atque magicam. « Huic loco

adde alium (in Epinom. p. 984 Steph.) quo » dae

mones« ait »in media regione aëris, interpretationis

gratia, esse colloeatos « et paulo post (p. 985):

»Dii summi et daemones, inquit, sibi invicem inter

pretes sunt; medii enim, qui animati sunt, tum

ad terram, tum ad coelum levi motu feruntur « ;

ut omittam quae hoc etiam loco de somniis et va

ticiniis repetiit. Plura infra (ad §. 154).

fulminis] Sed Jovem ipsum hoc pacto omina

misisse fingunt non solum poëtae, ut Ovidius (fast.

3, 569): -

• Ter tonuit sine mube deus, tria fulgura misit a ;

sed pliilosophi etiam (Sen. nat. quaest. 2, 52. p. 711

sequ. Lips.) fulmina futura portendere statuerunt,

quos jure ridet Seneea (2, 44. p. 714 sequ.).

ostentaria] Recte ; non » ostentatoria«, ut qui

dam correxerunt: de ostentis enim sermo. Adje

ctivum illud usurpat et Macrobius (Sat. 2, 16; 5,

7) pro • ostenti vim habente, vel docente. « Ad to

tum loeum conferenda haec Ciceronis (N. D. 2, 3) '

verba sunt: »Praedictiones vero et praesensiones

rerum futurarum quid aliud. declarant, nisi homi

nibus ea quae sint, ostendi, monstrari, portendi,

praedici? ex quo illa ostenta, monstra, portenta,

prodigia.« -

novitate] Ansam iterum Cicero praebuit, qui

(div. 2, 22) de iisdem ostentiss •causarum enim

mortalibus Genius admovetur, quem

ignorantia in re mova mirationem facit.« Cornelius

Fronto (II. p. 468 Maj.): « In ostento raritas ad

mirationem facit. • ' Appulejus (de deo Soerat. p.

129 Oud.): «Raritas conciliat ipsa rebus admi

rationem. a

generalis] Quum vario sensu vox Genius ac

cipi possit (Vives ad Augustin. de civ. dei 7, 15);

haud equidem determinare ausim, quis generalis

ille ' sit. Poterit tamen credi is, quem Augustinus

(7, 16) partem universi dixit (conf. supra §. 49).

Poterit et Fortuna intelligi, quam qui caecam et

arbitrariam esse negarunt, δαίμοva, Genium, ap

pellarunt. Jamblichus (ap. Stob. in eclog. p. 402).

»Fortuna, quam mox Deum vocamus, mox Dae

monem. Si enim altior rerum ordo causa eventnmm,

Deus a nobis vocatur (quemadmodum Martianus

§. 150 » causarum latentium arcana); si naturales

causae, Daemon. « -

singulis mortalibus] Ejusmodi Genii ab Hesiodo

(op. 250) numerantur ter decies mille :

Tgìc yàg μῦQtoi 8i6tv èrrì z9ovî nov%v£o

τεἰgm *

qoöÄ«x£c 9vmtâjv àv&Qa%

3τ'ων.

Quibuscum confer ejusdem poëtae superiores ver

sus (121), Platonemque (in Tim. p. 40 Steph. in

Theag. p. 128. de R. P. 3. p. 468), Menandrum

(in Stob. eclog. 4, 6, 4. p. 168 Heer.) et Sextum

Empiricum (9, 86. p. 571 Fabr.). E Romanis Varro

(ap. Augustin. 7, 13) Genium dicit esse » unius

%49&v&tov Zyvóς

cujusque animum rationalem • quibus ad Socratis

152

9206 Martiani Capellae lib. II. §. 182,

etiam Praestitem, quod praesit gerundis omnibus, vocaverunt. Nam et populi

Genio, quum generalis poscitur, supplicatur, et unusquisque gubernatori proprio

dependit obsequium. Ideoque Genius dicitur, quoniam quum quis hominum

gemitus fuerit, mox eidem copulatur.

Genium respexisse videtur. Ulterius deinde philo

sopliando progressus est Seneca (de quo v. not.

ad §. 153). Loeum inter Lunam terramque inter

jectum Plutarehus etiam (de orac. defect. p. 416)

Geniis assignat: quos plures esse quam homines

Plinius (2, 7) refert.

Praestitem] Praestes, *rgo6táτης, πρόμazoc.

Sic Saxo Lib. 8 Plutonem Orci praestitem nomi

nat, id est praesidem. Ita Lares praestites dicti,

quod aedibus praestarent. StephAN. (ad Saxon. p.

34 f.) — Inde Jupiter prae omnibus Praestitis

eognomen invenit (Capitolin. in Max. et Balb. 5),

et in lapidum etiam titulis (Grut. 22, 1. 1065, 2)

illo nomine honoratur (v. et infra §. 164 Manium

praestites).

gerundis omnibus] E Festo, qui (p. 161 Dae):

• Genium appellabant deum, qui vim obtineret re

rum omnium gerendarum. Licet dubium videri

possit, num vera Festi verba nunc legantur. Quid

emim illa cum Genio commune habent? Verior vi

dotur seriptio Varronis (ap. Augustin. de civ. dei

7, 15): Genius deus, » qui praepositus est ac vim

hahet omnium rerum gignendarum. « Atque ita

Isidorus (8, 11, 88. p. 591 Arev.) etiam legit.

populi Genio] Romani populi hie Genius cele

bratur non modo in numis (Montf. ant. expl. I.

p.348. Spanl. num. I. p. 147. Rasehe II. 1. p. 1564)

et iuscriptionibus (Grut. 8, 3. 1006, 5); sed etiam

templi, ubi colebatur, mentionem faciunt scriptores

(Dio Cass. 47, 2. p. 492. 80, 8. p. 609 Reim.).

Idem esse videtur, qui alias Genius publicus appel

Hic tutelator fidissimusque germanus

155 animos omnium mentesque custodit. Et quoniam cogitationum arcana superae

latur (Ammian. Mare. 20, 5. p. 267. 22, 44.

p. 355. 23, 4. p. 381. 26, 2. p. 451 Gron.

Camden in praelect. aeademicis p. 180).

^ supplicatur] Ita pro supplicant in editis Rei

clienauensis, Basileensis, Darmstattensis, Canta.

brigiensis, Britannicus, Bongarsiique codex.

gubernatori] Affert Montfaueonius (antiqu. m.

P. 518) inscriptiones Genio gubernatori, et Genio

patromo dicatas. Regimen modo flagro, modo gu

bernaculo significari alio monstravi loco (palaeogr.

crit. I. §. 695 — 697).

genitus] In hoe vocis etymo a gignendo duetae

plerique conveniunt (Fest. v. Genium p. 161 Dae.

Censorin. de die nat. 3. Appulejus de deo Soerat.

P. 151 Oud. Isidor. etym. 8, 41, 88. p. 391 Arev.

Conf. Müller. Etrusc. II. p. 89 n. 24).

omnium] Legendum fortassis hominum pro

omnium. Nam de Geniis sermo est. Sustus (in

Gurlitt. anim. 4. p. 9). — Profecto non opus cor

rectione erat, siquidem Susius facile supplere po

terat hominum. Sed melius etiam Martianus scripsit

omnium , quia non hominibus tantum, sed a;;,

etiam sui erant Genii (§. 55. 92), quin et rebu.

(Porphyr. de abstin. 2, 38. p. 172 nioer.).'

cogitatiomum] Seneea (epist. 41. op. p. 453 Lips.)

quam nostri theologi conseientiam dieunt, intelligit

scribens: »Sacer intra nos spiritus sedet malorum,

bonorumque nostrorum observator et custos.. Plau

tus (Rud. proleg.) Arcturum finxit hominum facta,

mores , pietatem, et fidem pariter ac perjuri.

Jovi denuntiantem. Lueianus (Necyom. 11. T. III.

Martiani Capellae lib. II. §. 484. 907

annuntiat potestati, etiam Angelus poterit nuncupari. Hos omnes Graeci 8al

govac dicunt, árò τοῦ δαήμονας εῖναι: Latini Medioximos vocitarunt. Qui quidem

154

omnes minus lucidae splendentisque naturae quam illi coelestes, sicut conspicis,

approbantur. Nec tamen ita sunt corpulenti, ut hominum capiantur obtutu.

Hic ergo Lares, hic post membrorum nexum degunt animae puriores, quae

p. 15 Bip.) ipsas corporum umbras apud inferos

accusare homines refert, quippe quae, utpote eo

rum semper comites, omni fide dignae sint. Pinda

rum nempe (Ol. 2, 107) vel Platonem (Phaed.

p. 107. Phaedr. p. 249 Steph.) ante oculos habuit,

eujus verba pluribus ita circumscripsit Appulejus

(de deo Soer. p. 455 Oud.): »Plato autumat sin

gulis hominibus in vita agenda testes et custodes

singulos additos, qui nemini conspicui semper ad

sint arbitri omnium non modo actorum, sed etiam

eogitatorum. At ubi vita edita remeandum sit, eun

dem illum, qui nobis praeditus fuerit, raptare illieo

et trahere ad judicem atque illic in causa dicunda

assistere: si qua commentiatur redarguere; si qua

vera dicat, asseverare: prorsus illius testimonio ferri

sententiam. •

Angelus] Cave credas hoc nomine, quo nuntius

significatur, non nisi Christianos seriptores usos

esse. Usus est e Romanis jam Labeo, e Graecis

Aristides (or. εἰς 'A9rjvwv) et, si fabula vera,

Apollo ipse in responso (ap. Laetant. 4, 7). Por

pliyrius quoque (de abstin. 2, 38. p. 173 Rhoer.

Isagog. ad Aristotelem 5) huc referri potest, διαy

542Aοντις inter deos et homines memorans. Sed

eadem, quae Martianus, ante eum jam Plutarchus

(de orae. def. p. 417) scripserat. Pariter Philo Ju

daeus (de somniis Op. p. 586): »Sunt quaedam

purissimae optimaeque, quae altius diviniusque sa

piunt, aspernatae terrestria, ministrae omnipoten

tis, tanquam magni regis aures et oculi videntes

audientesque omnia. Has Genios philosophi, Ange

los sacrae literae voeant (ό ό} tegδς λόγος dyyé

Ἀους είω9ε καλεῖν) nomine aptissimos sunt enim

internuntiae, patris mandata perferentes ad filios

et ad illum vicissim preces filiorum. « Confer Ho.

meri hymnum in Mercurium (569), et orplieum

(27, 1), Max. Tyrium (14, 8. T. I. p. 266 Reisk.),

Origenem (e. Cels), Plinium Secundum (paneg. 59,

5. P. 657 Cellar.), ae si lubet quae alibi (in pa

laeogr. crit. III. §. 92. 93) de illis nuntiis e.

posui.

dπὸ τοῦ] Vulgaris haec etymologia est (Plato

in Cratyl. p. 398 Stepl. Isidor. etym. 8, 11, 45.

p. 378 Arev.) a qua differt illa Lennepii (in etym.).

Medioximos] Quasi medios proximos inter deos

et homines discurrentes. VulcAN. — Appulejus

(dogm. Plat. p. 204 Oud.) » esse medioxumos.

ait, » qui sui ratione et loco et potestate diis sum

mis sint minores, hominum natura majores.«

conspicis] Pro conspicitis in editis non Grot;a

nus tantum codex, sed Reichenauensis, etiam Basi

leensis, et Darmstattensis habent.

obtutu] Plato (Epinom. p. 984 f. Stepl.) dae

mones ait, quamvis prope nos sint, conspici ta

men non posse.

Lares] Manes intelligit illos, quos infra (§. 162),

si vitae prioris adjuti fuerint honestate, dicit in

Lares domorum urbiamque verti.

post membrorum nexum] Intellige: solutum, sive:

•post animas a membrorum nexu solutas.. Non

poenitebit eontulisse haee Graeca Maximi Tyri;

(15, 6. T. I. p. 278 Reisk.)* •érreuê&ν δὲ ἄro.

155

208 Martiani Capellae lib. II. §. 458.

plerumque, si meritorum excellentia subvehantur, etiam circulum Solis ac

flammantia septa transsiliunt. Dehinc a lunari circulo usque in terram, quid

»âum t& veögcz ταντι, xai τὸ πνεῦμα, και

τά άλλα τά άσπερ παλαδόua, §§ öv τάως

xgo6a&gu6to τίί τρvxi τὸ 6óμοι, τὸ μάν

èqo9&gm xaì xatà ßv9oç; qjzeto, czöτη δέ

&q' ἐαυτής ἐχνη§αμένη 6vv£z£v τε αὐτήν και

åôgvtau. «

deguni] Operae pretium erit fiie e Dionysio

Halicarnassensi (8. p. 522 Sylb.) matris ad Marcium

filium haec inserere verba : »Si quis locus est,

qui humanas animas a corpore solutas recipiat,

meam non subterraneus caliginosusque capiet —

nec eampi, quos Lethaeos nominant; sed sublimis

et purus aether, in quo ajunt diis genitos fortuna

taum et beatam vitam degere.« (Confer ap. Diog.

Laert. 5, 44 p. 189 Meib. epigr. in Platonem et

nostrum infra §. 211). Sed ipsi Aristoteli visum

esse (ap. Cic. divin. 1, 25) legimus, animum, quum

e corpore egrediatur, domum revertere. Ac Cicero

(div. 1, 30) etiam »vigere et vivere animum post

mortem, quum corpore excesserit« docet; et (Tusc. H,

11) •posse animos, quum e corporibus excesserint,

in coelum quasi in domicilium suum pervenire. •

Alium Ciceronis (de consolatione) locum Lactan

tius (3, 19) affert, ubi ille •castos animos« ait

•levi quodam et facili lapsu ad deos, id est, ad

naturam sibi similem, pervolare. « Conferendus prae

terea nobilissimus Ciceronis (de amic. 4) locus, cui

adde Senecam, qui (ep. 79. p. 555 Lips.) animo

gratulatnr, » quum emissus his tenebris et redditus

coelo suo fuerit, quum receperit locum quem occu

pavit sorte nascendi. Sursum vocant illum initia

sua. « Unde etiam (ep. 86. p. 555) Scipionis Afri

eani • animum in coelum, ex quo erat, rediisse a

persuasum habebat, et pluribus locis (ep. 92 et

120; consol. ad Helv, e. 6) praecepta eadem repetit,

quae ei eum Platonicorum τη εἰς τὰ 6óμaτα

xa9δόφ et ävö84) communia erant. E poëtis conferendus

imprimis Virgilius (georg. 1, 226).

quae plerumque] Successive enim dignitatis gra

Sextus

Empiricus (9, 1 adv. phys. 71 sequ. p. 568 Fabric.)

•animas, inquit, ne suspicari quidem licet quod

dibus animas ascendere docebant veteres.

deorsum ferantur. Nam quum sint subtiles, et non

minus igneae, quam aëreae, sua levitate magis

feruntur in loca superiora. — Quum itaque extra

Solis tabernaculum positae fuerint, habitant locum

qui est sub Luna, et hinc propter puritatem aëris

accipiunt majus tempus ad permanendum: et utun

tur alimento convenienti, nempe exhalatione ex

terra ut cetera astra; nec habent in iis locis quod

eas sit dissoluturum. Si ergo permanent animae,

fiunt ejusdem naturae cum daemonibus. « Haud ali

ter Julius Firmicus (mathes. 1, 5 p. 7 ed. 1553)

scribit: »Quis dubitat quod per stellas terrenis

corporibus divinus ille animus necessitate cujusdam

legis infunditur, cui descensus per orbem Solis

tribuitur; per orbem enim Lunae praeparatur ascen

sus.« Pariter Manes et Manichaei animas primum

in Luna per aquam, deinde in Sole per ignem

purgari doeebant (Mosh. hist. Chr. ante Const. sec.

3. §. 49 not. 3. p. 862. ibique Augustin. haer.

c. 46).

a lunari circulo] Plutarchus (de fac. in Luna

p. 943): •Omnis anima, ubi primum e corpore

exiit, fati lege ad tempus vagatur ea in regione quae

terram et Lunam interjacet.« Macrobius (sonh. Scip.

1, 11): »Immutabilem quidem partem a sphaera,

quae aplanes dicitur, usque ad globi lunaris exor

dimm ; mutabilem vero a Luna ad terras usque

dixerunt: et vivere animas dum in immutabili parte

Martiani Capellae lib. II. §. 156. 920:/

quid interpatet, interstitii proprii partitione discernitur, et ab orbe lunari

interfusa medietas disparatur. Sed superior portio ejus sicut conspicis claudit

quos ju8£ovc dicunt, quosque Latine Semones aut Semideos convenit me

ImOrare. Hi animas coelestes gerunt sacrasque mentes, atque sub humana

effigie in totius mundi commoda procreantur. (His animus datus ex sempiternis

ignibus, quae sidera stellasque vocamus). Qui quidem plerumque sui miraculo

consistant; mori autem quum ad partem ceciderint

permutationis capacem: atque ideo inter Lunam

terrasque locum mortis et inferorum voeari, ipsam

que Lunam vitae esse mortisque confinium et ani

mas inde in terram fluentes mori, inde ad supera

meantes in vitam reverti, non immerito existina

tum est. A Luna enim deorsum matura incipit ca

ducorum.« (Conf. palaeogr. erit. IV. §. 739 et Ocel

lum Lucannm de univ. natura p. 516. 329 Gal.).

Paulo aliter illud circa Lunam spatium e Chaldae

orum placitis dispertit Psellus (ad Chald. orac. ap.

Gallaeum in app. p. 91): »animam curriculo vitae

humanae finito ad regionem, quae supra Lunam

est, redire, eique sorte assignari locum undique

luminosum. Nam qui subter Lunam locus, eum

undique tenebricosum esse: lunarem vero alternatim

lucidum et obscurum. — Graecorum contra doctri

nam animam facere interitus nesciam eamque us

que ad elementa sub Luna sita extollere.«

Semideos] Vide de iis Ovidium (met. 1, 192.

14, 873; her. 4, 49; in Ib. 80), Statium (Theb.

3, 518. §, 373. 6, 111. 9, 376. Ach. 1, 71.

2, 363), Rutilium (1, 365), • Faliscum (cyneg.

63), Servium (ad Aen. 1, 196), Ausonium (Id.

11, 21). Pro ju8£ovc infra (§. 160) Latinis

literis hemitheos scripsit regionemque aliamindicavit,

in qua versentur. Confer Hesiodum (op. 159), Dio

dorum (4, 85) et Lyeophronem (511). Inprimis

autem hi Lucani (9, 6) versus memorandi:

»Quodque patet terras inter Lunaeque meatus

Semidei Manes habitant, quos ignea virtus

Innocuos vita patientes aetheris imi

Fecit et aeternos animam collegit in orbes.•

De Semonibus. locus classicus est apud Fulgentium

(in serm. ant. p. 172 Munck.).

mundi commoda] Apud Aegyptios Strabo (1.

p. 24 Casaub.) tradit divinis honoribus cultos esse

eos, qui aliquid utile excogitassent, et (17. p. 822)

ab Aethiopibus deum haberi eum qui benefecerit.

E Graecis Persaeus, Zenonis auditor, eos esse

dixit habitos deos, a quibus magna utilitas ad

vitae cultum esset inventa (Cic. N. D. 1, 15 et 42).

Ex hominibus enim deos factos, unde Dionysius

Halicarnassensis (7. p. 478 Sylb.) et Plutarchus (in

plac. philos. 1, 6. p. 880) » semideorum « ajunt

» animas, relictis corporibus, in coelos ascendisse

— Herculis, Aesculapii, Castorum, Helenae,

Panos et aliorum innumerorum. • Quibus mox plu

res addit noster (§. 157 sequ.). Vide supra (§. 62)

et (§. 94) Jovis quoque hae de re deeretum.

his animus] Quae uneis inclusa sunt, Ciceroni

(ap. Macrob. in somn. Scip. 1, 14) debentur, ne

que reperiuntur in codicibus Basileensi, Darmstat

tensi, et Dresdensi. Intrusa ea esse e glossa ali

qua eo magis videntur, quo certius male se habe.

rent commata sese excipientia »hi animas « et »his

animus.« Ceterum nota est differentia inter animum

et animam. Ille est quo sapimus, haec qua vivimus

ut ait Nonius (de differ. verb. p. 426 Mercer.).

miraculo] Exemplis, quae in medium profert, a?

M57

927

92M0 Martiani Capellae lib. II. §. 157.

fidem fecere coelestium, ut in ortu Herculis geminatae noctis obsequium

serpentesque idem parvus oblidens vim numinis approbavit;

dere poterat illud Romuli (Dion. Halicarn. 2. p. 119

Sylb.). Alios etiam, qui cum prodigiis nati, recen

suerat Apollinaris Sidonius (carm. 2, 105 sequ.

p. 292 Sirm.).

fidem fecere] Et statim subjungit Herculis exem

plum, ita ut verba illa habuisse videatur a Clau

diano (seu quis alius sit poëta) qui laudes Her

culis canens hunc sic alloquitur (15. p. 396 Bip.):

»Fecisti de patre fidem. «

geminatae noctis] Seneca: »Roscidae noctis ge

minavit horas w de eadem Herculis genitura. Gnot.

— Graeci quidem scriptores triplicatam fuisse no

ctem scribunt (Diodor. 4, 9. Apollodor. 2, 4, 8.

Lucian. dial. deor. p. 32 Bip. Euseb. praep. ev. 2,

2, 2. p. §4. Orph. Argon. 118), unde τριε6:régov

Ἀεοντος nomine insignitur a Lycophrone (53) et

&λε§txaxog τgu6£ληνος appellatur a Pallada (anth.

Gr. 1, 38, 9, 3. p. 168 Bosch.): sed Romanorum

plerique geminatae meminerunt noctis (Propert. 2,

18, 25). Et quamquami verbum geminare etiam

multiplicare significare poterit, id quod e voce ter

geminus sive trigeminus patet, sintque praeterea

qui numerum non definiant (Plaut. Amph. prol. 113.

116; adde tamen 158. Senec. Agam. 816. Ovid.

Heroid. 9, 9); aliis tamen locis, ut illo a Grotio

laudato (Sen. Agam. 805) numerum expresseruat,

ut Ovidius (amor. 1, 15. 43):

»Ipse deûm genitor, ne te tam saepe videret,

Commisit noctes im sua vota duas «

(conf. Senec. de brev. vit. 16. p. 228 Lips. Hie

ronym. alios). Servius contra (ad Aen. 8, 105)

cum Graecis facit : atque Arnobius (4. p. 145) et

Clemens (protrept. p. 20) tribus non contenti vel

novem fingunt.

Tages] Cicero: »Tages quidam dicitur in agro

Tages sulcis

Tarquiniensi, quum terra agraretur, et sulcus altius

esset impressus, exstitisse repente et eum affatus esse

qui arabat. Is autem Tages, ut in libris est Etrus

corum, puerili specie dicitur visus, sed senili

fuisse prudentia. Ejus aspectu quum obstupuis

set bubulcus, clamoremque majorem cum admira

tione edidisset, concursum esse factum, totam

que brevi tempore Etruriam convenisse : tum illum

plura locutum multis audientibus, qui omnia ejus

verba exceperint literisque mandaverint. Omnem

antem orationem fuisse eam, qua Haruspicinae dis

ciplina eontineretur. « Ovidius:

»Haud aliter stupuit, quam quum Tyrrhenus

arator

Fatalem glebam motis aspexit in arvis

Sponte sua primum nulloque agitante moveri,

Sumere mox hominis terraeque amittere for

mam ,

Oraque veniuris aperire recentia fatis.

Indigenae dixere Tagem : qui primus Etruseam

Edocuit gentem casus aperire futuros.

Citat Planciades libros ejus Haruspicinae nomine

inscriptos. Sed et Servius. Quoniam autem vocem

sypnum hic mendosam esse,' et ex grammatica huc

translatam, idque manifestis MS. libri indiciis liquet,

ex locis hic laudatis lubens legerim: et ritum sta

tim genti, haruspicinamque monstravit, vel si ma

vis haruspiciumque. Et sane alterutrum fuerit,

quod vel ex intervallo, quod in MS. est, verum

esse colligo. GnoT. — Lacunam in MS. suo testa

tur fuisse Grotius. Nos priscum codicem posside

mus qui ab hac scriptura nec unguem latum rece

dit. Quid vero illud sypnum sit doceri eupimus.

Legendum arbitror »et ritum statiu genti inspi

ciumque monstravit. • Inspicium solemnis in sacri

Martiani Capellae lib. II. §. 157. 9211

emicuit et ritum statim gentis sypnumque monstravit; Ammon apparuit cum

cornibus arietinis et vestimento lanitio, ac- sitientibus undam fontis exhibuit.

ficiis vox. Tertullianus lib. I. in Marcionem: »Di

vum posse videri Extorum inspieiis, resque ex

spectare futuras.« BAnTli. (in advers. p. 1255) —

Vid. de Tagete Cieero de divin. 2, 25 et -Ovid.

metamorph. l. XV. 555 (1. 555). Servius ad Aen.

VIII, 398 et Scholiastes Statii ad IIII. Theb.

§16 (?) Tagetem inter scriptores artis aruspicinae

numerant, cum quibus etiam plane consentiunt Ful

gentius et Isidorus. Goez.—Addere poterat Festum

(p. 557 Dac.), Ammianum (21 pr. p. 195 Lind.),

Censorinum (de die natal. 4 f.), Statium (silv. §,

2, 1), Lucanum (1, 657), Columellam (10, 345),

aliosque. Sed magis solliciti sumus de vocis syp

mum interpretatione. Glossa quidem esse dicit » op

pidum Hispaniae, quod infra dicatur Sippone •,

sed facile perspicitur scholiastem prorsus nihil hic

intellexisse multumque sudasse, ut istam saltem

daret interpretationem. Variantes igitur in codicibus

lectiones perlustravi. Sed in Monacensibus nihil re

peri, nisi quod in nonnullis I, in pluribus Y in voce

illa erat. Neque ex Anglicis aliquid aecepi memo

ratu dignum. In Dresdensi quidem substituitur sup

plicium; sed e judicum numero Tagetem fuisse

nemo audierit. Quod autem in Guelferbytano Cor

tius pro sypnumque legit exitumque, initio quidem

mihi arrisit, comparatis nimirum hisce Censorini

(17, 6) verbis: »Quare in Tuscis historiis, quae

octavo eorum seculo scripta sunt, ut Varro testa

tur, et quot numero secula ei genti data sint et

transactorum singula quanta fuerint, quibusve osten

tis eorum exitus designati sint, continetur.« Verum

tamen neque in hac acquievi explicatione. Post

quam enim videram eandem vocem sypnum, iis

demque literis-seriptam infra (§. 234) a nostro re

peti, statim mihi persuasi, hanc unice veram esse

lectionem, neque culpandum Martianum de ea in

antiquissimis ritibus recensendis adhibita, sed nos

met ipsos in illius vocis ignoratione reprehenden

dos esse. Docuerat enim jam Gellius (13, 9.

p. 148 Conr.) »Romanos pro Graeco δπνος pri

mum dixisse sypnus, e quo sensim enatum som

mus.« Liquet igitur vaticinia per somnia, de qui

bus noster paulo ante (§. 151) egerat, intelligenda

esse, additumque verbum monstravit eminentiori

sensu explicandum, ut significet demonstravit. Mül

lerum quoque (Etrusc. II. p. 2ö n. 16) persuasum ha

beo, si alterum Martiani locum et Gellium inspexis

set, non haruspicium substituturum fuisse.

4mmon] Duas hic fabulas de Jove tangit, qua

rum una ab Herodoto lib. II. refertur, quae narrat

Jovem Herculi apparuisse in pelle arietina: altera

notior, qua refertur Hammonem sitientem Libe

rum, quum exereitum per Africam duceret, ad

fontem deduxisse. Gnor. — Vide Herodotum (4,

481), Pausaniam (8, 52, 4), Macrobium (Sat.

1, 21), et Staverenum (ad mythograph. pag. 955.

957. 960).

Ammon« (Lueamus 5, 292. Silius 5, 10. 14,

572. Claudian. 4 Cons. Honor. 445. Ovid. niet. 5,

17. 15, 509) ejusque cum cornibus pieta inago

(Pal* erit. IV. §. 600).

Frequens ejus cognomen • corniger

vestimento lanitio] Linitium scribendum arbitra.

mur. Ammonis enim mysteria non lanam, sed li

mum vestitui quaerebant. Silius Italicus libro III.

Punicorum (v. 24):

— — — •velantur eorpora lino.«

Bantm. (advers. p. 1253). — Sed errat vir doctus;

primum enim non de Ammonis sacerdotibus illie

sermo est, sed de Herculis Gaditani, quod Dra

kenborch (ad Sil. Italic. p. 425) jam animadvertit:

27 *

9212 Martiani Capellae lib. II. §. 158.

[58 Quid loquar eos, qui primi mortalibus usum rerum majoraque commoda

praestiterunt? ut vitem Dionysius *apud Thebas, Osiris apud Aegyptios hau

stum vini usumque comperiens; frumentum Isis in Aegypto, Triptolemus

deinde, etiam si (ex Herodoti 2, 81 loco) demus

non nisi lineis vestimentis in mysteriis Ammonis

locum fuisse, satis tamen notus est latior vocis

lanae usus, adeo ut serica etiam lanitia dicantur

(Plin. 6, 17, 20), omnisque nendi texendique ars

hoc vocabulo contineatur; postremo non de vestitu

in mysteriis, sed de pelle arietina noster loquitur,

qua tectus Ammon apparuerit. Profecto igitur non

erat, quod inusitatum verbum linitium eriticus ille

Martiano obtruderet. Quod reliquum est, Cortius qui

dem in Guelferbytano legit vestimentum pro vesti

mento et sic etiam in Darmstattensi legitur; sed

vulgaris praeferenda lectio est.

qui primi] Lactantius (1, 18): »Artes quoque

suis inventoribus immortalitatem peperisse dicuntur,

ut Aesculapio medicina, Vulcano fabrica. « Adde

Oppianum (in piscat. 2, 15 'sequ.) et Lucretium

(§. 13):

•Confer enim divina aliorum antiqua reperta,

Namque Ceres fertur fruges, Liberque liquoris

Vitigeni laticem mortalibus instituisse.«

Dionysius] Pro Dionysus, solemni errore !

Munck. (ad Fulgent. p. 90 a). — Nihil muto. Ar

nobius (5. p. 176) Bacchum appellat » Nysium et

Semeleium Liberum. « Ipse Cicero (pro Flacco 2ö),

si plurimorum codicum lectionem spectaveris, no

mina »Evium, Nysium, Bacchum, Liberum « jungit.

Et profecto qui vulgatum illud nominis etymon

probant, ut sit a Jove et Nysa compositum (Dio

dor. 4, 25 alii), non possunt Dionysum scribere.

A Nysa enim gentile est Nysius, possessivum Ny

seius sive Nysaeus (Steph. Byz. p. 500), nunquam

Nysus. Sed qui sola consuetudine ducti rationes

non exquirunt, illico clamant et errorem se repe

risse gaudent. Nomen equidem Dionysum, ut magis

usitatum, scribo; sed eos ctiam defendo, qui Dio

nysium praeferunt.

Osiris] Eundem enim hunc fuisse quem Graeci

Romanique Dionysum et Baechum appellarint,

multis jam demonstravi (in Pal. crit. III. §. 463.

IV. §. 641. 643. 646. Add. Auson. epigr. 29 et

50). Sed ipsi etiam Osiridi hederae inventionem

tribuerunt scriptores tam Graeci (Diodor. 1, 17)

quam Latini (Tibull. 4, 7, 33). Heyne (ad Apol

lodor. 3, 5. p. 571) de Dionyso : »primam notio

nem •, inquit, » ei fuisse symbolicam et ex oriente

profectam nemo dubitet; satis quoque cònstat na

turam ejus vim generandi ab initio fuisse declara

tam notione in personam seu deum conversa. «

frumentum Isis] Isis Aegyptios terram colere

docuit (Diodor. 1. 14. Isidor. etym. 8, 11, 84),

unde cum Cerere confusa in Aegypto est (Apollo

dorus 2, 1, 5).

Triptolemus] Si plura de eo cupis, confer Dio

dorum (1, 18), Pausaniam (1, 14, 1—3. 1, 38,

6. 7, 18, 2. 8, 4, 1), Apollodorum (1, 5, 2), An

thologiam Graecam (2, 47, 24 de Bosch), Stra

bonem (16. p. 750 Casaub.), Ovidium (fast. 4,

550; met. 5, 646. 655; trist. 3, 8, A ; e Ponto

4, 2, 10), Arnobium (1. p. 21. 3. p. 105. §.

p. 174), Hyginum (astron. 2, 14. p. 580; fab. 147.

p. 216. f. 277. p.336. Munck.), Fulgentium (myth. 1.

p. 10 Munck.), Servium (ad georg. 1, 19. 165; Aen.

1, 523). Pictus etiam in gemmis comparet (Win

ckelman. catal. p. 70. not. 259 sequ. Rasp. 1888

sequ.). -

Martiani Capellae lib. II. §' 88. - 9215

apud Atticos docuere.

Comminuendae frugis farrisque fragmenta Pilummo assignat Italia.

Eademque Isis lini usum sementemque monstravit.

Ascribit

Asclepio Graecia medicinam. Alii quoque hujus generis homines in divinamdi

usum et praescientiam procreati, ut Carmentis in Arcadia ab effuso per va

ticinia carmine memorata; Sibylla vel Erythrea, quaeque Cumaea est, vel

lini usum] Hinc Isis linigera et Isiaci linigeri.

Juvcnalis:

• Qui grege linigero circumdatur et grege calvo.

Gnor. — Aegyptii vero etiam laneae vestis inven

tionem Isidi tribuerunt, utpote quae Mercurio do

cente prima lanam nere, et vestem ex ea texere

invenerit. Goez. — »Nili regis filiam et textrinae

artis magistram« Julius Firmicus (de error. prof.

relig.) Isidem appellat; quod praeterea Goezius do

cet, me latuisse ingenue fateor; quae enim de ea

comperta habebam omnia pridem (in palaeogr. crit.

IV. §. 593) exposui.

Pilumno] Vide de hoc deo Varronem (ap. Non.

Marcell. 12. n. 56. p. 528 Mere), Virgilium (Aen.

10, 76. 619), Minucium Felicem (25, 8), Servium

(ad Aen. 9, 4 et 10, 76), Augustinum (de civ. dei

6, 9) et Gruterum (in inscr. 96, 4).

assignat] Ita pro Grotiano signat habent mem

branae Leidenses (Munck. ad Fulgent. p. 44) et

codex Vossianus (Arntz. mise. p. 211), , quamvis

non sine exemplo ille verbi signare usus sit.

Carmentis] Evandri mater Nicostrata, alio no

mine Carmenta voeabatur, aliis tamen Carmentis.

Ovidius : -

.Jamque ratem doctae monitu Carmentis in am

1mem,

Egerat« — — —

Idem: .

»Carmentis portae dextro est via proxima Jano.«

Et forte rectius, si etymologicis credimus, qui inde

dictam ajunt, quod careret mentes erat enim fati

diea. Gnor. — Nominis etymon prodidit Ovidius

(fast. 1, 467):

•Ipsa mone, quae momen habes a carmine du

ctum. w

Quod et Graecorum nonnulli (Dionys. Halic. 4. p. 24

Sylb. Plutarch. in Romul. p. 515 quaest. Rom. 55.

p. 278) comprobant. Strabo (§. p. 250 f. Casaub.)

simpliciter Hagμέντιν eam appellat. Aedem ha

buit in regione octava (cf. Victor. urb. reg. 8).

Sibylla] De nominis etymo Varro (apud Lac

tant. 1. 6) ita statuit, »6tov%c deos, non $eoùς,

et consilium non ßovXrjv sed ßøårjv appellari

Aeolico genere sermonis; itaque Sibyllam dictam

esse quasi 9eo3ov}λην. « Alia attulerunt Salmasius

(ad Solin. p. 80 ed. a. 1629), Fabricius (in hibl.

Gr. I, p. 171 — 1745 edit. Harl. I, p. 229 sequ.),

et Perizonius (ad Aelian. var. hist. 12. 35. 3), qui

etiam monuit, tandem feminas fatidicas omnes hoc

nomine appellatas esse, sicut et Staveren (in my

thograph. p. 952) pluribus demonstravit. Primam

tamen omniumque antiquissimam ab Afris nomen

accepisse refert Pausanias (10. 12), unde fortasse

fides accedit Hydio, qui (de relig. Persar. e. 32,

p. 391 sequ. ed. 1700) reliquis omnibus origina

tionibus spretis, e voce Phoenicia n%\xw, spica,

explicat adque }'irginis in Zodiaco signum refert.

Cumaea] Pro Cumea Munckerus ad IIyginum

fab. 228 e codice Leidensi profert Cymea, idque

etiam exhibet Vossianus, neque illud male. Vide

notam ad Livium 58, 59, et quem Drackenhor

clius excitat Heinsium ad Val. Flacc. 4, 5. Ad

159

. • -

9214 Martiani Capellae lib. II. §. 159.

Phrygia: quas non decem, ut asserunt, sed duas fuisse non nescis, id est, He

rophilam Trojanam Marmensi filiam, et Symmachiam Hippotensis filiam, quae

Erythra progenita etiam Cumis est vaticinata.

datur Cellarius orthogr. Lat. p. 6. ARNTZEN. (misc.

p. 211) — At vero Virgilius (Aen. 6, 98):

» Talibus ex adyto dictis Cumaea Sibylla « cet.

Fabulam ipsam uberius exponit Ovidius (met. 14,

121). Nomen habet a Cumis, Campaniae oppido,

quod Graecis Cyme (conf. Cluver. Ital. ant. 4. 2.

85 Peregrin. de Campania felice in Graev. et Burm.

Thes. antiqu. Ital. T. IX, P. 2; diss. II. c. 15),

sicut Erythraea ab oppido Joniae (Strab. 14, p. 645

Casaub.), quas tamen plerique inter se distinguunt

(vid. Solin. c. 2; Pausan. 10. 12. 4, et not. quae

sequitur).

decem] Sic verbi causa Scholiasta Platonis (p.

60 Ruhnken.) et Lactantius (M. 6), qui Varronem

secutus primam enumerat fuisse de Persis, secun

dam Libyeam, tertiam Delphida, quartam Cimme

riam in Italia, quintam Erythraeam, sextam Sa

miam, septimam Cumaeam nomine Amaltheam,

quae ab aliis Demophile vel Herophile noininetur;

octavam Hellesponticam , nonam Phrygiam, deci

mam Tiburtem. Paulo aliter Aelianus (var. hist. 12.

55): Σίβυλλαι τάττagsc, *) 'Egv$Qaia, η Σα

μία , j Aiyvrrtia, j X crgôtavi) : oi δέ φα6v xaì

£tegat §§, óς εῖvat τάς πά6czc δ£xc., ojv εῖ

vat xai την Hvpaiccv xai την 'Iovöcziav.

Herophilam] Hanc noster Trojanam appellat,

Lactantius Cumaeam, Plutarchus (Pyth. orac. p.

401), Solinus (c. 2) aliique (Suidas II, p. 77)

Erythraeam; cum nostro conspirare videtur Pau

sanias (10. 12), ita tamen ut et ipse Erythraeos

quoque sibi illam vindicare dicat (άμφι63rjtoö6t

5 &g τῆς 'HgoqoiÂmc ^rgo9vpuötata 'EÀÀrjvaov).

Trojanam] Eandem quam modo Phrygiam

dixerat, etsi Lactantius eam, quam Hellespontiam

Ex hac divinandi possibilitate

dixit »in agro Trojano natam vico Marmesso circa

oppidum Gergithium •, a Phrygia distinxit; quod iis

dem fere verbis Suidas repetit.

Marmensi filiam] Quod eam Marmessi vel Mar

mensi (saepe enim veteres pro ss duplicata ns po

nebant, et sic » antecessor« Graecis àvttx£v6og

dictus) filiam ait, quum in vico ita nominato natam

alii tradant, simile est ei quod Meletem quidam

Homeri patrem dicant, alii ad Meletis fluminis ri

pas natum. Grot. — Mermessi Salmasius ad Solin.

p. 92 pro vulgato Marmensi reponi jubet. Gorz.

— Variat nomen, quod alii Mermessum, alii (Pau

san. 10. 12) Marpessum scribunt, ut satius sit

nostram lectionem tueri, quam omnes libri retinent

Grotiusque abunde defendisse videtur. Accedit quod

hominis nostro vocabulum est, non oppidi, ut ple

risque, nisi Marmensi filiam dictum volueris pro

Marmenso oriundam. Ceterum Tibullus (2. 5. 67)

distinxit Mermessiam ab Herophile :

Quidquid Amalthea, qnidquid Mermessia dixit,

Herophile Phoebo grataque quod monuit ;

Stephanus autem Byzantius (s. v.) Mermessum Ery

thraeae Sibyllae patriam fecit (cf. et Clem. Alex.

strom. 1, p. 525).

Symmachia] Venus quidem hoc nomine nota

(Pausan. 8, 9, 5), de Sibylla autem Symmachia non

habeo quod dicam. Erythra pro Grotiano Erythreà

legerunt Cortius in Guelferbytano, Arntzenius in

Vossiano (v. misc. p. 211), et ipse legi in Darin

stattensi et Basileensi. Patris quoque nomen: in

Darmstattensi non Hyppotensis sed Hipotensis scri

bitur, unde Hippotensis restitui.

possibilitate] Pro potestate. Voce illa minns

Latina saepe utitur noster (§. 55§. 623. 759).

Martiani Capellae lib. II. §. 160. 215

Amphiaraus Mopsusque celebrati. A medietate vero aëris usque in montium

terraeque confinia Hemithei Heroesque versantur, qui ex eo quod Heram

terram veteres dixerunt, Heroes nuncupati. Ibique Manes, id est, corpori

Amphiaraus] Conferri possunt de hoc vate

Apollodorus (5, 6, 2), Pausanias (1, 54), Cicero

(N. D. 2. 3; de div. 4, 40; de leg. 2, 15), Pro

pertius (2, 25, 59), Statius (Theb. 1, 599 ibique

Barth.), Hyginus (fab. 128 p. 193 Munck.), Ap

pulejus (de deo Socr. p. 134 Oud.), et de ejus

oraculo quondam admodum celebri Strabo (9. p.

399. 404. 16. p. 762 Casaub.) et Valerius Ma

ximus (8, 13. ext. 5). Mopsus plerumque cum eo

conjungitur (Stat. Theb. 3. 321), licet longe alia

in regione ejus oraculum cerneretur (Strab. 14,

p. 668 Casaub. Plut. de def. oracul. p. 454).

Heroesque] Fere eodem modo Augustinus (7.6)

»inter Lunae gyrum« ait » et nimborum et vento- .

rum cacumina aërias esse animas, sed eas animo non

oculis videri et vocari Heroas et Lares et Genios.«

Pari confusione etiam Varro apud Arnobium (5,

p. 124) haesitans » nunc aërios deos, nunc IIeroas,

nune antiquorum sententiam sequens Lares appel

lat, quasi quosdam Genios et sanctorum animas

mortuorum.« Quo sensu etiam ille apud Dionysium

Halicarnassensem (4, p. 207 Sylb.) xot' oixiav

#qoc intelligendus esse videtur. Noster tamen Ge

nios et Heroes in assignandis sedibus distinxit,

Graecos secutus, qui Eusebio teste (praep. evang.

4, 5, 5; p. 141) daemonibus locum tertium, quar

tum Heroibus assignabant, et coelestes deos in

primis, deinde daemones bonos, tertio loco Heroum

animas colebant (conf. eund. §, 4, 55 p. 182, et

15, 45; p. 845. Plut. de plac. philos. 1, 8;

p. 882. Macrob. Saturn. 1. 25). Primarius locus

de Heroibus est apud Hesiodum (§. x. j. -161):

Avögäóv rjgajaov %iov yévoç, oi xa^&ovtav

'Hui9£ov πgotégm yevsi xat' άπεῖgovo;

yczίαν.

Unde Catullus (epithal. Pel. et Thet. v. 25):

O nimis optato seclorum tempore mati

Heroes, salvete , Deúm genus ! • — —

(conf. et v. doct. ad Valer. Flacc. p. 4). Quamquam

et mali Heroes fingebantur, nocturnis occursionibus

perniciosi (Aristoph. Av. 1490), qualis erat Lybas

ille ab Euthymo demum Temesa expulsus (Pausan.

6, 6, 5 et 4); quapropter in numo Hadriani (Spanh.

II, p. 556) consulto additur: Avtivoος ήgaoc

&yw9óς.

Heram] Ab Hebraica etymologia, ad quam

etiam Germanica terrae appellatio prope accedit.

VULCAN. — Bene MS. Eram. Veteres autem in

tellige Graecos. Illis enim ága, terra est. Vetus

tamen Isidori glossarium: IIera, terra. Grot. —

Grotius praefert Eram , idque firmat Vossiauus

eodex. ARNTZ. (misc. p. 211) — Codices quidem

Reichenauensis, Borgianus et teste Cortio Guel

ferbytanus Eram habent; verum non ab Hebraico

Ynw, ut Vulcanius vult, sed a Syriaco yw Grae

cum äga. deducendum. Suidas etiam (p. 849): •"Egc.

^j yj« : Hesychius autem (p. 1648) »'HQa« scribit,

ubi mutato spiritu Juno intelligi poterit, quippe

quae pro terra interdum accipiatur (Eurip. fragm.

e Sexto Empirico advers. mathem. 10, 515. Virg.

georg. 2, 52ö. 526. Macroh. Saturn. 3, 4). In

signis praeterea locus apud Isidorum (etym. 8, 11,

98. p. 395 Arev.) hujus est argumenti; » Heroas

dicunt a Junone traxisse nomen; Graece enim Juno

iìgm (sic) appellatur, et ideo nescio quis filius ejus

secundum Graecorum fabulam ìgaos fuit nuncu

160

216 Martiani Capellae lib. II. §. 161.

{61 humano praesules attributi, qui parentum seminibus manaverunt. Deniquc

haec omnis aëris a Luna diffusio sub Plutonis potestate consistit, qui etiam

Summanus dicitur, quasi summus Manium. Hic Luna, quae huic aëri prae

patus, hoc videlicet velut mysticum significante fa

bula, quod aër Junoni deputetur, ubi volunt He

roas habitare. Quo nomine appellant alicujus me

riti animas defunctorum, quasi ángáczc, id est

viros aërios, et coelo dignos propter sapientiam et

fortitudinem. « Plato tamen (in Crat. pag. 398

Steph.) Heroum generationem &πὸ τοῦ ἐgaotoc

derivat.

dixerunt] Vossianus edixerunt, quod etiam e

membranis Leidensibus protulit Muncker. ad Ful

gent. myth. M. p. 621, ubi ex Graecis et Latinis

plura cumulantur exempla, in quibus compositum

pro simplici ponitur. Eodem fere sensu verbum

hoc pro indicare et proloqui adhiberi notavit Gro

novius ad Liv. 30, 4. ARNTZ. (misc. p. 211. 212).

Darmstattensis edixere habet.

ibique] Isidorus (etym. 8, 11, 100. p. 393.

594) »Manes « inquit »dicuntur dii mortuorum,

quorum potestatem inter Lumam et terram asserunt.•

De Manibus plura supra (ad §. 55) monuimus.

Nomen eorum noster a mamare derivandum censet,

quam originationem quamvis absurdam tamen an

tiquam esse non Plutarchus . modo testatur, qui

(quaest. Rom. 52, p. 277) Genetae Manae voea

bulum ait δέ6tv τινά xaì yéve6tv, η ά£ov6av

yévs6tv significare, verum etiam Festus (p. 222

Dac.) licet alia relatione : »quod per omnia ae

therea terrenaque manare crederentur.«

aëris a Lung diffusio] Generatim Cicero (ap.

Macrob. somn. Scip. 4, 17): »infra autem Lunam

nihil est nisi mortale et caducum, praeter animos

munere deorum hominum geueri datos. Supra Lu

nam sunt aeterna omnia.* Adde Porphyrium (in

vita Pyth. p. 60 Rüst.) Plutarchumque, qui, (d.

plac. philos. 2, 45 p. 886) ex Aristotele refer

•partem mundi infra Lunam affectionibus esse

obnoxiam, in qua parte etiam terrestria suas pa

tiantur mutationes.•

Plutonis] Nemo nescit a mythologicis aëri

partem crassiorem Plutoni attribui. Phurnutus, quur

de Jove, Junone, Neptunoque dixisset, subjungit

&όελφὸς δὲ αὐτῶν και ό άδης είναι λ£ysta

xaì £6tìv, ό πσχνμεgé6τατος xaì zrgo6yειότα.

τος ἀg. Gnor.— Repetit haec Geezius. Sed qui

nam in hac aëris regione commorentur, hoc erat

explicandum. Praeter eos enim, quos in sequen

tibus noster memorat, Plutarchus (de facie Lunae

p. 945): »Animae « inquit »in regione terram inter

et Lunam vagantur. Verum non idem est omnibus

tempus praescriptum. Impiae enim et intemperan

tes poenas flagitiorum luunt; piae eertum tempus,

quantum ad lustrandum et corporis utpote malae

causae pollutiones abolendum sufficit, in aëris pu

rissima parte degunt, quam prata Plutonis (Aei

μωνσς ἀδον) appellant. « Psellus tamen in brevi

dogmatum Chaldaeorum expositione (ap. Gallaeum

in app. p. 111. 112) »Plutonem sive infernum«

inquit »in varias partes dividunt, eumque modo

deum appellant ordinis illius, qui cirea terram

sortem suam obtinuit, modo regionem sublunarem,

modo medias inter aetherium et materialem mun

dum partes obeuntem. « -

Summanus] Augustinus (4, 23): »IRomani ve

teres nescio quem Summanum, cui nocturnâ ful

mina tribuerunt, coluerunt — et vix invenitur qu

Summani nomen, quod audiri jam non potest, se

Martiani Capellae lib. II. §. 162. 917

est, Proserpina memoratur. Verum illi Manes, quoniam corporibus illo tem- {62

pore tribuuntur, quo fit prima conceptio, etiam post vitam iisdem corporibus

delectantur, atque cum his manentes appellantur Lemures.

rioris adiuti fuerint honestate, * in Lares domorum urbiumque vertuntur.

J »

Si autem depravantur, ex corpore Larvae perhibentur ac Maniae.. Manes

saltem legisse meminerit. « Legerat némpe illum

Ovidii (fast. 6, 734) versum:

• Reddita, quisquis is est, Summano templa fe

runtur. «

Varro (L. L. 4, 48) nomen Sabinum esse ait.

Sed male Augustinus ne legi quidem illud seribit.

Legitur sane non solum in lapidum titulis (Gruter.

121, 1. 156, 1) et in calendariis (mens. Jun.);

sed apud multos etiam scriptores (Liv. 52, 29.

Cic. div. 1, 10. Plin. 2, 52, 53. 29, 4. 14. Fest.

v. Dium p. 123. Plaut. Bacch. 4, 8, §4; Curcul.

3, 1, 43—48. Arnob. 3. p. 123. §. p. 185. G.

p. 191). Adde Summanalia liba (apud Fest. p. §43).

praeest] Omnino rectius, quam aliorum propior

est. Non enim solum codicum auctoritate illa lectio

nititur, ut Grotiani, Basileensis, Darmstattensis,

Hugiani, Monacensium (C. D. E. G), Guelferbytani,

Dresdensis, Cantabrigiensis, Reichenauensis; sed

fons etiam apertus est, e quo noster hausit, si

quidem Varro (ap. Aug. de civ. dei 4, 10) »ter

ram Plutoni tribuit, inferiorem autem terrae partem

Proserpinae. « Causam cur quidam propior est scri

pserint, in ridiculo etymo quaerendam esse arbitror,

quasi illius deae nomen a proserpere ducendum

esset. Sed hanc opinionem jam Cicero (N. D. 2,

27) refutavit, neque de etymo apud Martianum

hoc quidem loco quaestio erat. De Lunae cum

Proserpina antiquissima collatione vide Orphicum

(hymn. 70).

corporibus deleetantur] Communis fere omnibus

philosophis haec de animae humanae affectione

sive propensione sententia fuit. Philo Judaeus (de

somn. Op. p. 586): »Animarum aliae descendunt

illigandae corporibus mortalibus quotquot viciniores

sunt terrae animantioresque corporum. Aliae rursus

redeunt separatae denuo post praefinitos a natura

terminos : et ex his aliae ante actae vitae desiderio

rursum ad eam recurrunt. « Adde Platonem (in

Phaed. p. 108 Steph.), et Macrobium (in somn.

Scip. 2, 16 et 17). Recentior etiam scriptor Clau

dianus Mamertus (ap. Boeckh. in Philolao p. 177

f) haec habet: »Diligitur corpus ab anima, quia sine

eo non potest uti sensibus : a quo postquam morte

deducta est, agit in mundo incorporalem vitam.«

Ceterum pro hisdem, quod Grotius edidit, co

dices Cantabrigiensis, IReichenauensis, et Definstat.

tensis melius praebent iisdem, quod recepi.

Lemures] Hos Manium genus esse recte dixit,

idque ex Ovidio (fast. §, 456) etiam patet. Quae

enim de Manibus hic fabarum ope ejiciendis ca

nit, eademfi Varro (ap. Non. 2, §15) de Lemuribus.

Prae reliquis (Horat. epist. 2, 2, 209. Pers. 5,

185. Augustin. 9, 11) qui Lemures memorant,

hoc loco conferendus Appulejus est (de deo Socrat.

p. 152 Oud.).

Larvae] Profecto vel Platonem ipsum (in Phaed.

p. 81 Steph.) ante oculos habuit noster, vel po

pularem suum Appulejum (deo Socrat. p. 183 Oud)

dc Lemuribus scribentem : • qui Lar vero ob ad

versa vitae merita nullis bonis sedibus incerta va

gatione ceu quodam exsilio punitur, inane terricu

lamentum bonis hominibus, ceterum noxium malis*

Qui si vitae

165

218 Martiani Capellae lib. II. §. 465.

H64

igitur hic. tam boni quam truces sunt constituti, quos àya9oèc xaì xaxoòc

δaiuovac memorat Graia discretio. In his etiam locis Submanes eorumque

praestites Mama atque Manuama; dii etiam quos Aquilos dicunt; item Fura

id genus plerique Larvas perhibent« (add. Isidor.

etym. 8, 11, 101. p. 594 Arev.). Larva Straboni

(1. p. 19 f. Casaub.) est »^j μορμολύχη• , recen

tioribus »δαιμόνιον είδωλον. « Sed noster vocem

Larva a Lar deduxisse videtur.

Maniae] Festus (p. 225 Dac.): »Manias, inquit,

quas nutrices minitantur pueris parvulis, esse di

cunt Larvas, id est Manes, quos deos deasque

putabant, quosque ab inferis ad superos emanare

credebant« (add. Strab. l. c.). Graecis Maniae erant

Furiae (Pausan. 8, 54, 1). De Mania, Larium

matre, confer inferiorem locum (§. 164).

Submanes] Vulgo Sumanes ; tamen jam Gro

tius haec annotavit: »Lege: sunt Manes: nisi forte

Submanes, ut iis opponantur praestites, quos sub

jungit, quorum etiam supra meminit Capella «5 Vos

sius autem, teste Arntzenio (misc. p. 212), margini

haee adleverat: »Legendum Submanes, árrò τῆς

μάνης, id est Luna, quum eos in infima aëris re

gione Martianus commemoret, et μένην vocitet

eorum praestitem. Nam jam fere ad Lunam per

ventum erat, ut liquet ex pag. sequ. ubi est: »Lu

nari ingressa circulum virgo. « Eandem Vossii no

tam Cortius libro etiam Lipsiensi adscripsit: et

quamvis duo tantum, quod sciam, codices Darm

stattensis et Bodlejanus Submanes exhibeant, Britan

nicus et Cantabrigiensis autem Summames habeant ;

illud tamen recepi, Grotii nimirum, minime Vossii

rationibus motus. Hunc enim malus abstulit error.

Namque Luna neque praestitum plurali nomine

appellari poterat, neque in sequentibus (§. 169)

Lunarum legitur, sed » Lunarem circulum «5 nec

denique locus ille cum superiori jungi potest, si

quidem hie Juno Philologiam praesentem adhue

docet, posteriori autem loco haec jam profecta erat

et a Junone prorsus sejuneta.

praestites] Meminit Plutarchus problematis et

Ovidius:

» Praestitibus Majae Laribus videre Calendae

4ram eonstitui parvaque signa deùm.•

Gnor. — Versus hi in fastis sunt (ö, 129); sed

memoratu dignior erat alius (154), ubi poëta et

nomen praestitum explicat:

» Quod praestant oculis omnia tuta suis.«

Plutarchus (qu. Rom. 50. p. 276) de Laribus quae

rit, iòioc argau6titac (proprie praestites) quos

appellat. De Genio praestite vide quae supra (§.

152) monuimus.

Manuana] Nomen ignoro, nisi quod cognatio

cum Manium vocabulo in promtu est. Variat etiam

scriptura, siquidem e Monacensibus unus (C) Ma

nuona habet ; alii (B. D. E) Montuona; Dresden

sis, Reichenauensis, Darmstattensis, Britannicus,

Cantabrigiensisque Mantuana ; Gyraldus (op. pag.

914) Mantuoma; Vossianus codex (Arntzen. misc.

p. 212) Manuina ; Basileensis denique Montuani.

Aquilos] Nigros. Gloss. Aquilum μέλav dóc

ÀovxiÂÃιος. Gloss. Isidoris Aquilum fuseum, ni

grum. De diis aquilis Arnobius lib. 5: »Siquidem

quum facitis atque informatis deos, hos crinitos ef

fingitis, alios laeves, alios senes, juvenes, pueros,

aquilos, caesios •, cet. Male est in veteri glossario

Papiae : Aquili species daemonum, qui in simili

tudine aquarum (?) apparent. GnoT. — » Aquilarum

apparent « in hoc glossario legit Vulcanius multo

rectius. Sed non praetereundus est Festus (p. 34

Martiani Capellae lib. II. §. 164. 219

Furinaque et mater Mania, Intemperiaeque, et alii triptes divorum degunt.

Circa ipsum vero . terrae circulum aër ex calore supero atque exhalatu

ibique a Dacerio laudatus Plautus (Rud. 2, 4). Cui

adde alium Plauti locum (Poen. §, 2, 152), Sue

tonium (August. 79), Saxonemque Grammaticum

duobus locis et ad eum Stephanium (p. 66 n. 49);

inprimis autem Plinium (2, 7, §. p. 72), quem ad

verbum exscripsit Arnobius (3 p. 108) a Grotio

laudatus, nisi quod, ubi ille atri coloris dixit, hic

aquilos substituit.

Fura Furinaque] Furinae festa Furinalia, ut

ait Varro et Festus: sacerdos Furinalis. Deae me

minit Cicero. Pro Fura vero Furia legendum puto;

utitur numero singulari saepe Tullius. Grot. — De

luco Furinae conf. Ciceronem (de N. D. 5. 18) et

Aurelium Victorem (de viris illustr. 65). Forinam

quoque dictam esse vult Ursinus (ap. Creuz. ad

Cicer. l. l.); tamen dubito num huc referam Fori

marum Gemium in lapide (ap. Gruter. 9. 5). Furin

naque cum gemino N exhibent codices Britannicus,

Cantabrigiensis, Basileensis, et Reichenauensis.

Mania] Varro et Macrobius »Larium matrem•

volunt, alii » aviam. • Constat certe aliquam ex

furiali genere deam fuisse. Gloss. »Mania, μαvia.«

Gloss. Isidori: »Formidinum imagines.« GRot. —

Verbis haud dubiis Macrobius (Saturnal. 1, 7) et

Varro (L. L. 8, 11) Arnobiusque (3. p. 124) Ma

niam esse » matrem Larium« affirmant, unde et

noster eam matrem appellat. Ac si Festus (v. Ma

niae p. 223 Dac.) eandem »Maniarum aviam ma

tremve « esse tradit, id tantum inde colligo, quo

rundam e sententia a Mania fuisse Lares, a Lari

bus Manias, illius Maniae neptes. Atque Larium

haec mater Sabina voce (Varro L. L. 4, 47 et 48)

Lara sive Larunda, Latina etiam Muta est appel

lata (Ovid. fast. 2, 599. Lactant. 1, 20. Auson.

idyll. monosyll. de diis 9). Maniae sacelli meminit

P. Victor in quarta decima regione urbis Romae.

De Maniis vide supra (§. 162 f.): de Mania autem

confer Müllerum (Etrusc. II. p. 101).

Intemperiaeque] Duae sunt vim habentes per

intemperantiam nocendi, quas Cato jubet sacrifi

cio propelli. Hinc phrasis »intemperiis agi«, usitata

Plauto et aliis. Gaot. — Vocis intemperiae quum

* latior et angustior notio sit, ut nostrum intelliga

mus, omnino Plauti locus (Aul. 4, 4, 15) adscri

bendus esse videtur : »Larvae hunc atque intempe

riae insaniaeque agitant senem. « Larvis igitur ad

numerat intemperias, et quamvis speeialiori etiam

sensu vox accipi possit, hoc tamen loco universe

positam censeo pro iis, quos Hesiodus (theog. 217)

vm28o/roivovg appellat.

triptes] Lege thripes. 0Qivp est id quod mini

mum est in quaque re, unde et in avium genere

<9Qivp minima est, et in vermium specie: sed et

homines vilissimi hoe nomine appellantur. Vide

Hesychium. Aετοὺς δgurtoûς όgòv, proverbium

est, quo utimur quum demonstrare volumus in ejus

potestatem aliquem venisse, qui ei occinat illud

Hesiodicum : -

"Ex&v vv 6e toÂÃòv àgeiaov.

Pater tamen cryptas malebat, ázrò τοδ xgvxrtetv,

pro iis, quos supra opertaneos dixit. GnoT. — In

codice Vossiano glossae exponunt per illusores a

verbo τρίπτω, illudo. ARNTZ. (mise, p. 212). —

Equidem hanc praefero explicationem: dixerat no

ster »Intemperiae aliique triptes divorum •, unde

colligitur triptes genus esse Intemperiarum, quales

illae snnt, quibus omnis agricolarum spes eludi

tur, unde solemnes horum de avertendis vel prohi

bendis Intemperiis preces (ap. Caton. de It. It. 141,

p. 105 Gesn.) lcgimus; verbi causa Robigo, qnae

163

98 *

220 Martiani Capellae lib. II. §. 165.

166

madoreque infero turbidatus egredientes e corporibus animas quodam fluenti

aestu collidens mom facile patitur evolare. Hincque tractum Pyriphlege

thonta sollertia poeticae adumbrationis allusit, atque in eo perenni strepitu

volutata êolliditur animarum, quas Vedius adjudicarit, impietas. Idem Pluton :

Ovidio quidem (fast. 4, 911) dea est. Praeterea

teste Psello (Stanley philos. orient. in Clerici op.

philos. 1, 2, 16) Chaldaei statuerant daemones,

aërios et terrestres, qui animis hominum illuderent.

— Observa denique a Basileensi eodice vocem tri

ptes prorsus abesse.

madoreque] Variantem quidem lectionem e Guel

ferbytano affert Cortius » odoreque inferto «5 sed no

stra multo melior est. Laurentius Lydus (in ex

cerpt. 12. p. 10 Roeth) de circulo Lunari »per

venire ad eum«, ait, » omnis materiae excremen

tum. « Seneca (nat. qu. 4, 40. p. 734 Lips.): » aër

quo propior est terris, hoc erassior, quo editior

et longius a terrarum colluvie recessit, hoc since

rior puriorque est. « Conferas hic quae Plato (in

Phaed. p. 110 Steph.) de terra dixit. Hinc et Ci

cero (Tusc. 1, 19) de animo, » qui si permanet

incorruptus suique similis, necesse est ut pene

tret et dividat omne coelum hoc, in quo nubes,

imbres ventique coguntur: quod et humidum et ca

figinosum est propter exhalationes terrae. Quam

regionem quum superavit animus naturamque sui

similem contigit et agnovit, junctus ex anima te

nui et ex ardore Solis temperato ignibus insistit

et finem altius se efferendi facit.« Pariter Sextus

Empiricus (9. p. 568 Fabric.) »animas«, inquit,

• ne suspieari quidem licet, quod deorsum ferantur.

Nam quum sint subtiles, •et non minus igneae,

quam aëreae, sua levitate magis feruntur in loea

superiora. — Quum igitur extra Solis tabernacu

Jum positae fuerint, habitant locum, qui est sub

Luna, et hinc propter puritatem aëris accipiunt

majus tempus ad permanendum et utuntur alimento

convenienti, nempe exhalatione ex terra, ut cetera

astra, nec habent in iis locis, quod eas sit dissolu

turum. « Atque eadem apud Jamblichum (in Sto

baei eclog. 1, 52, 55. p. 907 Heer), Porphy

rium (antr. nymph. 12. p. 12 Goens.), alios (Stob.

1. c. 1, 52, 42 p. 1001) legere licet. Vetustissi

morum Aegyptiorum hanc opinionem jam fuisse

Jablonsky (in pantheo p. 50) nos docuit.

Pyriphlegethonta] Confer cum Arnobii loco

supra citato de poenis animarum. Gnor. — Et adde

Ciceronem (de N. D. 5, 17). Quoniam autem »po

êticae adumbrationis« noster meminit, neque ad

Arnobium neque ad Ciceronem eum respexisse ve

risimile est, sed potius ad Homerum (Odyss. x.

515). Latini poëtae versus causa non poterant

toto nomine nti, quapropter Phlegethon tantum

usurpant (Silius 15, 564. Statius Theb. 4, 525.

Virgil. Aen. 6, 265. 551. Seneca Oedip. H62.

Thyest. 1019. Agam. 748).

impietas] An non impietatis? Grot.— Minime ;

neque assequor, quid Grotio in mentem fuerit,

quum vocabula antecedentia » volutata colliditur

animarum « sine nominativo substantivi intelligi

omnino non possint! Multo tamen pejus Vonckius •

(spec. crit. p. 82), qni quum perspiceret Grotianam

conjecturam per se stare non posse, alteram ad

didit, atque » anima eorum « pro eo quod in omni

bus libris exstat » animarum « legi jussit! Pessima

utique interpretandi ratio est, scriptoris locum, quem

non capiamus, funditus evertere! Nihil igitur mu

tans equidem verborum ordinem sic restituo: »Hinc

Martiani Capellae lib. II. §. 167. 221

quem etiam Ditem Vejovemque dixere. Ipsam quoque terram, qua homi

nibus invia est, referciunt longaevorum chori, qui habitant silvas, memora,

lucos, lacus, fontes, ac fluvios, appellanturque Panes, Fauni, Fones, Satyri,

que sollertia poëticae adumbrationis (sollertium poë

tarum adumbratio) allusit tractum Pyriphlegethonta,

atque animarum, quas Vedius adjudicarit (ipsi ni

mirum Phlegethonti), impietas (id est animae im

piae) perenni strepitw^ih eo volutata colliditur.«

idem Pluton] Ità codex Hugianus et Monaeen

sis (B). Alius (E) »Pluton idem« habet. Utrumque

Nec

sic necesse erit, cum Grotio glossema statuere.

terram] Nullus dubito iis, quae nunc sequun

tur, ansam praebuisse Ovidii versus, ubi Jovis haec

refert (met. 1, 192) verba:

•Sunt mihi Semidei, sunt rustica numina, Nym

melius quam Grotianum : »Id est Pluton. •

phae *»

Faunique Satyrique et monticolae Sylvanis

Quos quoniam coeli nondum dignamur honore ,

Quas dedimus certe terras habitare sinamus.«

Quibuscum plures etiam ejusmodi deos idem poëta

(Ibis 81) alloquitur :

• }'os quoque plebs superám Fauni Satyrique

Laresque

Fluminaque et Nymphae Semideûmque genus.•

(Adde insuper metam. 6, 592).

qua hominibus] Vulgatae »quae hominibus«

praetuli illam lectionem quam plurimi praebent co

dices, Monacensium quatuor (B. C. D. E), Vossia

nus (Arntz. misc. p. 212), Darmstattensis, Bri

tannicus, Cantabrigiensis, et Bongarsianus. Ilem

ipsam tetigerat jam Accius apud Macrobium (Sat. 6,

5) versu :

» Et mune silvicolae ignota invisentes loca. •

Panes] Diseernendi nimirum a Pane, qui inter

maximos refertur deos, hi minores et Semidei sunt,

Satyris plerumque (Ovid. fast. 1, 397; her. 4, 171;

met. 14, 638) juncti.

Fauni] Ad hunc Ennii versum, quem Cicero

(div. 1, 50) laudat,

•}'ersibu' quos olim Fauni, vatesque canebant•

varrò (L., L. 6, 22) observat: »Fauni dei Lati

norum, ita ut Faunus et Fauna sint; hos versibus,

quos vocant Saturnios, in silvestribus locis tra

ditum est solitos fari: a quo fando Faunos dictos.

(Add. Aur. Vict. or. gent. 4. Lactant. 1, 15 et

Pomp. Laet. de sacerdot. 1. in Clausing.jur. publ.

I. p. 87). Quemadmodum Varro obscurum eis in

silvestribus locis domicilium adsignat, ita Plinius

(30, 10, 24) inter moeturnos deos Faunos refert.

Cicero denique (N. D. 5, 6 f.) » Faunum, quid sit

(Conf. Gerhard del

dio Fauno e dei suoi seguaci. Rom. 1828).

omnino se nescire fatetur.«

IFones] Lege »Fontes. « Citat tamen Gyraldus

»Fines « , quod non improbo, si pro terminis acci

pias. Per »Fines juratum • refert Livius hac for

mula: »Audi Jupiter, audite Fines, audiat Fas.«

Glossa tamen Isidori: »Fones, dii silvestres.« Gaor.

Varians lectio est Fomis sed Salmasius (ad Solin.

p. 414) scriptum refert IIövoς pro II&voc, addit

que : »inde Latinum Fomus, et veteri more seri.

bendi Faunus.« Equidem non repugnarem si quis

variantem lectionem Foni, quam Grotius ad mar

ginem rejecit, praetulerit. Certe melius id esse

censemus, quam Grotii uti conjectura, quae nul

lius codicis auctoritate firmata est.

Satyri] De iis omnia collegit Casaubonus (in

notiss. comm. de Satyrica poesi 1, 2; v. Crenii mu

seum p. 27 sequ.). Nocturnos Semideos pariter

167

%%% Martiani Capellae lib. II. §. 167.

Silvani, Nymphae, Fatui, Fatuaeque, vel Fantuae, vel etiam Fanae, a

quibus fana dicta, quod soleant divinare. Hi omnes post prolixum aevum

atque Faunos fuisse ex inferiori loco (§. 667 ibi

que not.) colligi potest. Itidem de locis, ubi echo

auditur, Lucretius (4, 384):

• Haee loca capripedes Satyros Nymphasque tenere

Finitimi fingunt, et Faunos esse loquuntur.•

Fatui] Meminit hujus nominis in feminino inter

alios Arnobius, masculini Servius, qui Inuum Fa

tuum Fatuellum dictum ait: utriusque Donatüs ad

illud Terentii »Fatuus est, insulsus, tardus « : fa.

tuus, inquit, inepta loquens, a fando, fatuus dici

tur. Inde Fauni Fatui et Nymphae Fatuae. Gnor.

— Vulgi superstitionem testatur Plinius, dum (27,

12, 85) herbae meminit, qua Fatui a mulieribus

abigerentur.

Fatuaeque] Gabinius Bassus apud Laetantium

(1, 22) »Fauni in Latio sororem et conjugem Fa

tuam nominatam esse, quod mulieribus fata canere

consuevisset, ut Faunus viris « (add. Cic. de divin.

1, 45. 50). Bonam deam autem Macrobius (Sat.

1, 12) Fatuam a fando dictam seribit.

Fantuae] Fantua : ut Mana Mantua, sie Fauna

vel Fana Fantua: in Arnobio lib. I. MS. pro Fana

refert Fenta, forte sit Fantua vel Fentua. Gnor.—

Nomen ipsum reperies apud Saxonem Grammaticum

2, p. 22 Steph.). Sed juvabit totum loeum, quia

fere eadem, quae noster, habet, adscribere :

• Trux Lemurum chorus advehitur, praeeepsque

per auras

Cursitat, et vastos edit ad astra sonos.

Aecedunt Fauni Satyris Panumque caterva

Manibus admixta militat ore fero.

Sylvanis coëunt Aquili Larvaeque nocentes

Cum Lamiis callem participare student.

Saliu librantur Furiae , glomerantur eisdem

Larvae, quas Simiis Fantua juncta premit.«

Ad quae Barthius (in advers. p. 1187): »Fantuam

Fatuam gratia carminis dictam autumo. Sed et an

tiquiores ita dicebant. Glossae veteres : Fatuus

quasi Fantuus a fando, quia Faunis oracula edebat.«

(Conf. Aur. Vict. de orig. gent. 4. ibique Ennium).

vel etiam] Sie vulgo et apud Grotium, scd for

tasse e Cantabrigiensi reponahdwm sive. Certe enim

noster ejusdem nominis non nisi diversam pronun

tiationem notaturus , erat, ut etymon vocis famum

adderet, quod a divinando, sive fandis eventuris

dednxit, secutus Varronem (de L. L. §, 14 sequ.),

Servium (ad Aen. 7, 47) et Frontonem (ap. Dacer.

ad Fest. v. Fanum p. 143).

prolixum aevum] Ergo hi dii non immortales,

sed longaevi, ut et ipse Capella nominat. Et hae

ratione forte Virgilius dixit:

•Sylvius Albanum tua posthuma proles ,

Quem tibi longaevo serum Lavinia conjux

' Educet silvis.«

Longaevo est indigeti jam facto (?). Idem ferme

testatur auctor epigrammatis de aetate auimalium

de Nymphis, quum prius de Phoenice dixisset

» Quam vos perpetuo decies praevertitis aevo

JNymphae IIamadryades quarum longissima vita

est. w

Ubi perpetuo improprie dicitur. Gaot. — E Graecis

Pausanias (10, 31 f) »Nymphas« ait » annos qui

dem vivere innumerabiles, non tamen esse mortis

immunes.« Platonis (in Epin. p. 982 Steph.) doctri

nam*de animalibus longaevam vitam degentibus haec

sapiunt. Atque conferre praeterea operae pretium

erit Plutarchum (de oracul. defeetu p. 413) addu

centem Hesiodi versus, qui alibi frustra quaeruntur.

Epigramma, quod Grotius eitat, in anthologia La

tina Burmanni (II. p. 422) reperies.

VMartiani Capellae lib. II. §. 467.' 2x3

moriuntur ut homines, sed tamen et praesciendi et incursandi et nocendi

habent praesentissimam potestatem. Inter priores igitur Genios tua adhuc

mortalis Virginis diva consistit. Nam eccam tibi Jumo aetherea seu Vesta est;

ut jam immortali divaeque praecipit dicens: jam sede in concilio Jovis dilecta 3

demumque de acerra virginis partem sumit. Tunc portitores divae correpta

lectica magno eam molimine subvexere. Sed postquam centum viginti sex millia

stadiorum aëria subvecti levitate conscenderant, ac tonum primum ex phthon

tua adhue] Tuus, inquit, o Philologia, Genius

vel potius (si ita dicere licet) tua Genia, j 6oö

δaiuov (feminae enim Nymphae mulieribus attri

butae, ut masculis Genii) inter priores Genios lo

eum habebit. Te vero ego jubeo in ipso deorum

concilio locum habere. Confundit autem Junonem

cum Vesta, quod et alii faciunt.Gnor. — Multa

hic sunt monenda. Primum, quod ad lectionem

attinet, perperam in editis consistet legitur, quod

e Cantabrigiensi codice, qui omnino melius con

sistit exhibet, correxi. Deinde corrupit Grotius

lectionem, edens eccum : femininum enim » Juno

aetherea« proxime sequitur, unde anteriores etiam

editiones, pariter atque codices, eccam habent.

Exhibent illae etiam »in eoneilio«, ubi partieula in

a Grotio negligenter est omissa. Quod vero ad in

terpretationem, errat Grotius dearum eonfusionem

arguens. Juno enim neutiquam dicit, se Vestam et

Philologiae Junonem (Genium) esse; sed de Vesta

loquitur, quem Genium muliebrem Junonem dici

neque ipse Grotius ignoravit, multique praeterea

testantur tam scriptores (Dionys. Halicarm. 3. p. 159

Sylb. Tibull. 5, 6, 48. Propert. 2, 4, 7. Plin.

2, 7, 5. Senec. epist. 110. p. 640 Lips.) quam

lapidum tituli (Grut. 24, 1—5. 28, 1 {. 4£0, §.

1065, 6. 1139, 2. Fabrett. p. 75. 74. Donat.

suppl. ad Murat. 12, 1. 7. 11. 15. 15. §. 7. 8.

10. 14, 2. 3. 4. add. \ius. Pio-Clement. I. p. 172.

175. ed. Mediol. Chiaram. p. 68. De Vita annal.

Benev. I. p. 101. not. Montfaue. antiqu. I. p. 317.

Turneb. adversar. 16, 19). Appulejus tamen (de deo

Socrat. p. 132 Oud.) muliebrem Genium maluit Ge.

mitam dicere.

aetherea] Bene distinxit Junonem aetheream aL

ea, quae hactenus Philologiam edocuerat, quamque

supra (§. 149) aëriam appellaverat. Hane aetlie

ream autem Vestam dicit, quia aetlier ignis aeque

ac Vesta habebatur. Macrobius (in Saturnal. 5, 4)

ad Virgilii versum;

» Junonis magnae primum prece numen adora«

observat: »Eodem nomine appellavit et Vestam,

quam de numero Penatium aut eerte comitem eorum

esse manifestum est. •

dilecta] In editis legitur directa; sed recepi

melius illud e codice Hugiano. Totum nunc locum

sic intelligendum esse equidem persuasum liabeo,

ut Juno aëria Philologiae dieat : »Inter Genios (de

quibus modo verba feci) priores (primores) diva tua

adhue mortalis virginis (dum adhuc mortalis eras)

consistit. Nam eccam tibi (nam ecce eam)! Juno

aetherea seu Vesta (ipsa) est, tibique utpote jam

immortali divaeque praecipit dicens: dilecta jam in

concilio Jovis sede.« -

tomum primum] Coelorum distantiam per tonos

metiuntur astronomi, de quibus IIyginus lib. 4:

•A Lunae circulo abest circulus tonon dimidium,

168 .

{69}

224 Martiani Capellae lib. II. §. 169.

170 culati fulgoris radios revibrare.

gis complevere coelestibus, Lunarem ingressa circulum virgo, divae congruis

nidoribus supplicando, de proximo conspicatur globosum quoddam tenerumque

corpus ex superni roris levitate compactum instar speculi praenitentis adja

quo loco Mercurii sidus vehitur« cet. quae ibi quaere:

nam admodum ad horum locorum explicationem con

ducunt. Glossae Capellae ad vocem Limmata: » Cir

culi caelestes musica • ratione vel tono vel semito

nio comprehenduntur.• Vide Macrob. ad somn. Scip.

Gnor. — Quodsi ita Hyginus, profecto male seri

psisset. Scripsit potius (poët. astr. 4. p. 485 Munck.):

•Ab hoc (Lunae) circulo abest circulus semitonio,

quo Mercurii sidus velitur.« Ac sic demum men

sura cum illa Martiani convenit, qui » tomo com

pleto a terra in Lunarem circulum progressam •

Philologiam fingit, hinc ad Mercurium (§. 171) he

mitonium permeantem. Sed memini accuratius me

lianc rem olim tractare (in philolog. crit. III. §. 283),

et demonstrare tomos non solum sonos, sed etiam

intervalla significare, multumque interesse inter

metiendi rationem. Licet enim non negem distan

tiam inter corpora coelestia primum musica ratióne

aestimatam fuisse, postea tamen mathematicorum

interventu factum esse arbitror, ut geometrica ratio

eum illa confunderetur, immo praevaleret; Plinium

tamen eum magno Boeckhio (in Daub. et Creuz.

stud. III. p. 89) ignorantiae in musica arte accusare

nolim. Magis enim ille sobrius geometras, quem

admodum opus suum poscebat, secutus, intervalla

correxit, licet fictionis ex harmonia non ignarus

videri vellet. Sed praeter Plinium (2, 21 et 22)

de distantiis planetarum confer Macrobium (ad somm.

(Scip. 2. 5 extr.) et Hyginum de limitib. p. 171

Goes.), cujus tabulam in Monacensi etiam codice

D fol. 4ö b ante Martianum depictam vidi.

viginti sex] Unus e codicibus Monacensibus

In eo sistra Niliaca, Eleusinaque lampas,

nostro (§. 610) 12ö passuum est. Quibus igitur

numeris multiplieatis tonus vel 15,750000, -

15,375000 passuum erit.

multo minorem numerum praebet, quippe qui cen

vei

Sed Hugianus codex

tum omittat.

tenerumque corpus] Lunam enim • aetheream

terram« pliysici vocaverunt, docente Macrobio (somm.

Scip. H, 11 et 19). Ac sic etiam Aegyptii (Procl.

in Timaeum 4. p. 45). Rorem aëris et Lunae filium

dictum ipsamque Lunam roscidam cognominatam

esse supra (ad §. 14) diximus.

speculi] Debet hanc comparationem populari

suo (Appulej. met. 11. p. 787 Oud.), qui et ipse

»planam rotunditatem in modum speculi Lunae ar

gumentum • appellaverat.

adjaculati] Delenda erat, quae apud Grotium prae

cedebat, particula et auctoritate codicum Britannici,

Cantabrigiensis, Darmstattensis, et Hugiani. Videt

enim Philologia globosum corpus instar speculi prae

nitentis radios adjaculati fulgoris revibrare (conf.

§. 110). Verbum adjaculare praeter nostrum, quod

sciam, nemo usnrpavit. Significatur eo, Lunam

splendorem suum extrinsecus accipere.

in eo] Omnia mysteria in Luna esse reposita

docet. Vere etiam Plinius (2, 9, 6): »Omnium ad

mirationem vincit novissimum sidus terrisque fami

liarissimum et in tenebrarum remedium a natura

repertum, Lunae. Multiformi haec ambage torsit

ingenia oomtemplantium. • Dicto fidem faciunt in

antiqnissimis temporibus pronuntiata ab Jobo (51.

26) verba, Latmiique herois fabella. De Lilaeo

Martiani Capellae lib. II. §. 470. 228

arcusque Dictynnae, tympanaque Cybeleïa videbantur. Triformis etiam dis

colorque vertigo terribili quadam majestate rutilabat. Quae licet cornigera

et aspera videretur aggestionibus, opportuna tamen et felem et cervam, et con

etiam pastore Plutarchus (seu quisquis libri de flu

minibus auctor fuerit) scribit, superstitiosum hunc

solam Lunam veneratum esse profundaque nocte

ejus mysteria celebrasse.

sistra] Plutarchus (de Is. p. 576): »Sistri sn

periori parte rotundi conspectus admonet de qua

tuor corporibus quae concutiuntur. Nam quae pars

mundi ortui et obitui est obnoxia, ea continetur

globo Lunae, inque ea omnia moventur ac mu

tantur ratione quatuor elementorum, ignis puta,

terrae, aquae, et aëris.« (Conferre licet Appul.

met. p. 759 Oud. et Baccliini de sistris disserta

tionem, Traj. ad Rh. 1696. 4 praetereaque Fa

hretti Inscr. p. 467. 488).

Eleusinaque lampas] Sic Eleusinam Cererem

dixit Arnobius pro Eleusiniam. Gnor. — Non Ar

nobius tantum, sed melior etiam scriptor, Minucius

Felix (21, 1), Cererem solo Eleusinae cognomine

denotavit.

Cybeleia] De Cybeleiis cerimoniis sive mysteriis

vide Apollodorum (5, 8, 1).

triformis] Arnobius (3. p. 119): »Non indoeti

viri, neque quod induxerit libido garrientes, Dia

nam, Cererem, Lunam, caput esse unius dei tri

viali germanitate pronuntiant : neque ut sunt trinae

dissimilitudines nominum, personarum differentias

tres esse: Lumam his omnibus vocari, atque in ejus

vocamen reliquorum seriem coacervatam esse cog

nominum « (v. Prudent. in Symmach. I, 365). Adde

illud Ovidii (her. 42, 79)* * * -

»Per triplicis vultus arcanaque sacra Dianae•

et (met. 7, 40):

• — — »per saera triformis • — - - * • -

.*a*» {•*, * • •

et Horatii (od. 3, 22, 4):

— — » diva triformis a — —

Graecis: Bguudj τgiuogqooc (Lycophr. 1176).

vertigo] Corpus sphaericum, ut et alibi, a ver

tendo, τὸ xvx^ogoogoúuevov. Gnor. *

aspera] In MS. videtur fuisse »et sphaerica

crederetur. • GnoT. — Male. Aspera enim aggestio

mibus videbatur Luna. Sie enim, non egestionibus,

legendum esse me docuerunt codices Monacenses

(B. C. D. E) et Darmstattensis. Unde etiam lectio

nem »parum aspera « in Hugiano codice sprevi. Lu

nae enim superficies omnino aspera nobis quoque

videtur (conf. Plutarch. de facie in Luna).

felem] Felis Lunae (quae hie eum Diana, Ce

rere, Cybeleque eonfunditur) sacra eo, quod narra

tur se -ad Lunae conversiones mutare, mirabili

6vpura 9εία, qualem aelurus, seu felis mas, cum

Sole habet. Sed et felis apud Aegyptios Isidi sa

erata. Isis autem Luna est. Gror. — Felis Lunae

teste Plutarcho dicatur διὰ τὸ ποιxiÄov xaì yv

×tovQyòv xaì yovuuòv τοῦ δngiov, et eo quod

narretur se ad Lunae conversiones mirabili 6vpara

<9eiq; mutare. Goez. — Minime Martianus Lunam

cum Diana, Cerere, Cybeleque confudit, ut Gro

tio visum est; sed mysteria tantum harum dearum

omnia in Luna reposita esse finxit. Quod ad Plu

tarehi locum (de Iside p. 576) attinet, ex eo prae

cedentia verba non praetereunda erant, quae haee

sunt: »Curvamini sistri in vertice infigunt felem

humana facie. « Humanam ei esse faciem noster

quidem non dixit, neque dicere potüit, si sistra,

quae felem in superiori parte repraesentant (v. Bae

chim. de sistr. p. 16. Montfaue, ant. expl. II. tab.

929

226 Martiani Capellae lib. II. §. 17M.

171 versiones bis binas vultibus praeferebat. Ex hinc medio quam ad Lunam

conscenderat, ad Cyllenii circulum venit. Quo hemitonio permeato, multiplex

ei, utpote nubenti dominae, ministrorum populus laetabundus 179 occurrit. Inter

{75

quos splendentis formae habitusque femina ac promptae ubertatis ornatibus

opulenta, virgine salutata, usque in ejus osculum confisa pervenit. Sed mi

rabatur illa obsequentium mültitudo, quae sicut Syrus quidam astruit in

numero duorum millium fuerat constituta, quod femina, quam Hetrusci di

cebant ipsi deo nuptam fuisse Cyllenio, nulla prorsus invidia titillata, vir

ginem complexa constrinxerat. Haec autem Facundia, nam illi hoc erat vo

cabulum, in Philologiae penatibus se ortam educatamque memorabat, nec

indignum esse, quod sibi alumna praelata est, quae et sibi semper ornatum

417. Cassal. de profanis ritibus Aegyptiorum 24,

p. 77. Caussei mus. Rom. 5. tab. 15 sequ. Beger

thesaur. III, p. 399. Sallengre thesaur. II. p. 1589)

ante oculos habuit. Quod reliquum est, Ovidius

quoque deos fingens Typhonem fugientes et in

animalia sese transmutantes (met. 5, 330) »latuit•

inquit,

»Fele soror Phoebi, nivea Saturmia vacca.s

Adde Apollodorum (1, 6, 5), et Hugii librum ver

maeula lingua scriptum (Mythos p. 73 et 171), cui

tamen concedere. nequeo, nomen Nestis nihili esse

et apud veteres omnes corrigendum, quia in tota

lingua Aegyptiaca frustra quaeratur. Omnino enim

(Sclioltz lexic. p. 61) nischti significat magna.

cervam] Haec Dianae sacray quae cum Luna

eadem; hinc ìàagon 364oc, ἐλαφη3ολία, ἐλαρia,

âÄaqouaia dicta, sed et άλλοφόνος, άλλοι enim

antiquis ἐλαροι. Gnor.

bis binas] Cortius quidem e Guelferbytano af

fert bis senas. Verum non de mensibus sermo est;

sed de Lunae conversionibus, quare vulgaris lectio

praeferenda. Confer Aratum (780).

medio] Intellige spatio, vel tono (§. 169).

Illico enim hoe explicat voce hemitonio. Adde hunc

locum Hugio (in myth. p. 208).

populus] Ita (§. 43) populum deorum, (§. 62)

populum potestatum, (§. 211) populum angelicum,

(§. 730) populum astrorum dixit. Pariter Saxo

Grammaticus (12. p. 223 Steph.) divitum populum

scripsit, et Plinius (2, 7, 5) populum coeliium.

Syrus quidam] Codex quidem Monacensis (C)

lectionem Cirus praebet; sed hoc etiam nomine sub

stituto non magis intelligimus ea, quae Martianus

refert. Mox pro in numero Britannicus habet in

medio, quod certe cum verbo constituta melius

eohaeret; sed in tantis tenebris nihil mutare praestat.

Faenundia] Hane a Philologia educatam cur di

cat facile intelligitur. Ubi autem ab Etruscis dictum

fuerit Cyllenio eam denuptam fuisse, omnino me la

tet. Deum Horatius (od. 1, 10, 1) alloquitur »Mer

curi, facunde nepos Atlantis •, Orphicus (hymn. 27,

4) •λóyov 9vrjtoi6v xQoqoijta. • Atque notis

sima res est, Mercurium, ut Macrobii (Sat. H, 19)

verbis utar, » vocis et sermonis potentem « fuisse.

alumna] Simili modo Varro (apud Nonium pag.

245 Merc.) • canam veritatem Atticae philosophiae

Martiani Capellae lib. II. §. 174. 227

et pabulum multis praebuerit disciplinis.

pudicissima puellarum, quae praesul domus custosque Cylleniae, verum

Themis aut Astraea aut Erigone dicebatur: spicas manu, caelatumque ex

hebeno pinacem argumentis talibus afferebat. Erat in medio avis Aegyptia, 175

quae Ibis memoratur ab incolis. Sed cum petaso vertex atque os pulcherrimum

alumnam « dixit. Quanquam ibi dubium esse po

test, utrum sit ea quae alat, an ea quae alatur;

nostro loco eerte active accipiendum est de ea quae

aluerit; ut apud Silium (9, 532):

— — » lumem alumnae

Hannibalem Libyae pelli florentibus annis.•

praebuerit] Ita pro Grotiano praebuerat melius

Monacenses (C. D. E), Britannicus, Cantabrigien

sis, Darmstattensis, et teste Cortio Guelferbytanus:

causa enim praelationis et approbationis exprimitur.

Themis] Quae Latinis Justitia.

Astraeam et Erigonem unam eandemque diversis

Themidem,

tantum nominibus esse appellatam, recte dixit

secutus veteres (Virgil. ecl. 4, 6; georg. 2, 474.

Ovid. met. 1, 150. 7, 7675 fast. 1, 249. Catull.

68, 455. Juvenal. 6, 19. Arat. 152. 135. Manil.

4, 85. 194. 544. Hygin. fab. 130; astron. 2, 25.

p. 401 Munck. Minuc. Fel. 21, 16).

spicas] Attributas nimirum virgini coelesti sive

Erigonae (Cic. N. D. 2, 42 f. IIygin. astron. 3,

94. p. 444 Munck. Macrob. Sat. 1, 21).

pinacem] Quum anteriores editiones omnesque

libri scripti vocem Latinis illis literis exaratam

praebeant; a Grotio tantum Graeeas literas substi

tutas fuisse suspicor.

argumentis] Argumenta sunt artificia ingeniosa

et arguta, unde Quinctilianus: »In picturis quoque

argumentosa opera vocamus ingeniosa. • Ovidius ;

— » Longo caelaverat argumento •

Gnor. — Alium debebat apud Quinctilianum loeum

(5, 10, 9. p. 234 Spald.) evolvere, ubi de vario

hujus vocis sensu disserit. Paulo inferius Martia

nus (§. 177) verbis : » sponsi cognosceret argumen

tum « ipse declarat, Mercurii symbolum esse intel

ligendum. Alio etiam loco (§. 455) corvum dicit

Apollinis esse argumentum. Pariter Appulejus (met.

11. p. 757 Oud.) dixerat planam rotunditatem ar

gumentum esse Lunae. Haud male Forcellinus (in

lexico) idem interdum esse ait, quod Galli vocent

armes parlantes , Plinii exemplo usus, qui (hist.

nat. 56, 5, 4) de Sauro et Batraeho architectis

loquens » etiamnum in columnarum spinis insculpta

nominum eorum argumenta « ait, lacertam nimirum

atque ranam. Ceterum hieroglyphica signa esse, quae

sequuntur, quivis videbit, ignoscetque, si non to

tam eorum vim indagare lucusque licuit.

Ibis] Haec enim avis Mercurio sacra apud Ae

gyptios. Plato in Phaed. "Hxov6a toivvv, rregâ

Naûxgattv της Aiyvjvtov y£v£69av τῶν ἐxst

araÂαιόν τινά δεῶν, οὐ xai τὸ δανεον τὸ

tegöv ö δή χαλοῦσιν ί3vv* aùτφ δè övoμa τό

δαιμονι εῖvav 0e59. Gnot.— Lege θων9, quem

admodum Clemens Alexandrinus (strom. H. p. 303)

apud Platonem jam legerat. Quam quidem lectionem

multo meliorem esse ipsa testantur quae adhue

supersunt monumenta (Palaeogr. erit. IV. §. 603),

id quod contra tenues et valde infirmas Osanni ob

jectiones evici (v. Allgem. Schulzeit. 1828. II. 82.

p. 665). Sed ut ad Ibidem ejusque eum Mercurio

conjunctionem oratio redeat, praeter ea, quae Ae

lianus (in list. animal. 10, 29) vix lectu digna re

Venit etiam quaedam ' decens ac 474

176

99*

228 Martiani Capellae lib. II. §. 176.

177

videbatur, quod quidem serpentis gemini lambebat implexio. Subter quaedam

praenitens virga, cujus caput auratum, media glauca, piceus finis exstabat.

Sub dextra testudo minitansque nepa, a laeva capra.

tulit, plura dabit Strabo (17, p. 825 Casaub.), in

que primis Ovidii (met. §, 351) hic versus notan

dus erit:

» Pisee Venus latuit, Cyllenius Ibidis alis •

(add. Apollodor. 1, 6, 3. Anton. Liberal. 28. p. 187

Verh. Hygin. astronom. 2, 28. p. 404 Munck. IIor

apoll. 1, 10 f.).

petaso] De Mercurii pennis, galero, virga, gallo

vide Fulgent. mythologicon Lib. I. et Albricum de

Mercurio. Gnor.

auratum] Auream virgam Mereurii jam cog

nomen ejus xgv6όδόαπις testatur (conf. Homer.

h. in Merc. §27. Apollodor. 5, 10, 2. Orph. Ar

gon. 155. Horat. Od. 1, 40, 19. Cornut. 16, in

Gal. opusc. p. 165). Martialis quoque (7, 74, 2)

eum alloquitur :

» Aurea eui torto virga dracone viret. •

Sed nostro loco caput tantum auratum, reliqua

diversis coloribus notata , quibus diversa mundi

regna, coeli, maris, et Orci, significari videntur;

bis enim omnibus pariter servire Mercurius supra

dicebatur (§. 126).

testudo] Haec etiam inter Mercurii symbola

referenda. E testudine enim lyra a Mercurio pri

mum est eonfecta (Horat. Epod. 13, 7. Od. 5, 11,

3) unde hic » curvae lyrae parens« (Id. 1, 10, 5)

appellatur. Deinde lyra illa in coelum est translata

(Hygin. poët. astr. 2, 7. Nicomach. harm. 2. p. 29

Meib. Arat. 266 — 274), quare Ciceroni (in Arat.

581 et 465) »fides Cyllenia« est, quae Arato

(596) λέρη Hv2Ärjvain.

nepa] Genus est scorpii, qui fertur filios suos

devorare : uno in setis dorso ejus inhaerente atque

ita mortem evadente. Hinc et nepos dicitur, qui

Sed dilofom alitem,

facultates suas per luxum prodigit. Per testudinem

autem, nepam, et eapream id significatur : quem

admodum testudo undique durissimo tergore muni

tur, ita sermonem rhetoris debere omni ex parte

cireumspectum esse atque instar scorpii adversarinm

eeleriter ferire. Per capream velocitas sermonis

significatur. Vulc. — Quot quantaeque nugae! Nec

Pignorius (ad tab. Isiac. p. 82) hunc locum intel

lexit, nepam pro scorpio accipiens. Ambiguam

omnino vocem esse Festus (p. 275) testatur verbis :

»nepa Afrorum lingua sidus, quod Cancer appel

latur, vel, ut quidam volunt, Scorpius. « Clarus

tamen apud Plautum vocis sensus ex hoc versu

exit (Cas. 2, 8, 7):

» Recessim cedam ad parietem, imitabor nepam. •

- Quum autem Cancri tutelaris deus Mercurius ha

bitus esset, quid mirum minitantem nepam inter alia

ejus symbola a nostro relatam esse? Quid mirum,

quum in gemmis etiam cancer, caduceus et aries

juncti (ap. Passer. in gemm. astrif. I. tab. 134)

compareant?

capra] Sic Monacenses (B. D. E) pro vulg. ca

prea, estque alterum Mercurii symbolum. Arietem

enim fidelem Mercurii comitem fuisse alio loco

(palaeogr. crit. III. §. 280) uberius demonstravi.

dilofon] Dilophon alitem, ibin, quasi δειλο

qouv, quod formidinem serpentibus incutiat. Vclc.

— De gallo, quem όίλορον nominat Capella, bi

cristatum, vide Fulgentii mythologicon Lib. 1. et

Albricum de Mercurio. Gnor. — Omnino melior

haec Grotii explicatio est, quam Vulcanii. Alitem,

non alitem, Britannicus etiam · et Cantabrigiensis

praebent. De Mercurii gallo permulta olim (in pal.

crit. IV. §. 874) e veterum scriptis monumentis

Martiani Capellae lib. II. §. 178. 229

quae sit oscimum mitior, in certaminis tentamenta pulsabat. Ipsa vero Ibis 178

praenotatum gerit nomen mensis cujusdam Memphitici. Hanc tabellam quum 179

ingestam sibi conspiceret virgo venerata, licet sponsi cognosceret argumentum,

tamen non ausa est sine supplicatione transire. Tunc etiam candidior Atlantidum 180

que attuli, ibique duas etiam gemmas interpre- mistocles primus Athenis fecisse fertur. Adde Pli

tatus sum, quas lectorum oculis hic subjeci. nium (hist. nat. 10, 21, 24), Lucianum (de gym

- nas. 57. VII. p. 199 Bip.), Plutarclium (Lycurg.

p. 52; de stoic. repugn. p. 1049), Pausaniam (6,

26, 2. 9, 22, 4), gemmasque (Mus. Flor. 2, 94,

5. Licet. gemm. p. 255. Rossi gemm. aiut. II. 226

sequ. Montf. ant. V, tab. 47). Sed vocabula »mitior

oscinum« apud nostrum quid sibi velint, jure quae

ras mirerisque interpretes, qui quum singula verba

passim explicent, in obscuris sententiis provinciam

suam turpiter destituant. Ego, quatenus possum,

explico: »pulsabat (incitabat, manu vel pede) in

certaminis tentameiita, quaè inter oscines mitior

sit (id est, ut certamine experiretur, utra certan

tium oscinum ignavior atque debilior esset).

mensis] Incertos in hoc inensis nomine expli

eando jam vidimus viros doctos et inter se pug

mantes (Jablonsk. in panth. 5, 55 p. 162. Georg.

in praef. ad fragm. evang. Joh. p. 140), neque

mirum; Jablonskius enim locum, quo nititnr, Plu

tarchi (symp. 9, 5; p. 758) nondum satis explica

verat, et Georgius de literis Aegyptiacis prorsus

incerta profert. Vide potius IHugium nostrum (myth.

p. 185 not). Verisimillima Grotii est sententia,

qui ad primum Aegyptiorum mensem, qui ab eorum

Mercurio 6aov 9 nomen accepit, Martianum allu

dere arbitratur (§. 102 not.). Quanquam in tantis

tenebris certam opinionem concipere nec licet nee

libet.

ingestam] Quamvis eodices certaminis] Pugnaces gallos gallinaceos esse jam Monaeenses (C. D.

antiquitas novit adeoque publica illorum certamina

instituit, quod Aeliano teste (var. hist. 2, 28) Thc- Bodlejanus, Hugianus, et Vossianus pro conspiceret

E. G), Darmstattensis, Cantabrigiensis, Britanniens,

9230 Martiani Capellae lib. II. §. 180.

Jovis congressu pignorisque culmine provecta supervenit, quae quidem nee

in nurus officio sine bilance libra apparere dignata est. Quam virgo venerata,

quoniam satis sociam filio recognovit, duabus cum lucrorum potente dicatis

habeant cognosceret, praetuli tamen vulgatam le

etionem eo magis, quod hoc verbum proxime se

quitur. Ingestam pro adspiciendam vel contemplan

*fam sibi datam dixit. et

candidior] Majam dicit Atlantis filiam, Mercurii

matrem, quam Virgilius quoque candidam appellat

(Aen. 8, 138). Comparativo noster pro superlativo

*sus est (§. 6. 121), eodem sensu quo Ovidius

(fast. 5, 85) canit:

•Quarum Maja suas forma superasse sorores

Traditur. •

pignorisque] Pro pignorisque, quod Grotius

edidit, Vossianus pignerisque, idque etiam ex cod.

Leid. profert Muncker. ad Fulgent. mythol. I. 27,

idque eo probat, 'quia Afri saepius archaismos ad

fectare soleant. Grammatici quidem voluerunt pig

*era rerum esse, pignora vero filiorum et adfectio

nnm; sed doctos hanc distinctionem spernere recte

notat Drackenb. ad Liv. III. 58; adde Burmann. ad

anthol. vet. epigr. II. 26 et quae ad tit. ff. de

pign. action. passim notare solent. AnNtz. (mise.

p. 212). — Britannicus: »pinnigerisque • ; sed hoc

eum reliquis verbis neque jungi potest, neque ex

plicari.

culmina] Pignora pro liberis dici notum est

(§. 25. 52. 91. 92): Pignus igitur hoc loco est

Mercurius, Majae filius, cujus illa culmine pro

vecta dicitur, quum dignitas ejus non minus filii

auctoritate et splendore quam Jovis toro insigniter

aucta esset. Culmen enim translato sensu accipien

dum, ut apud Claudianum (6 cons. Honor. 64):

• Inclinat populo regale modestia eulinem. •

Vide tamen, ne aliquid etiam astrologicae ambi

•

guitatis his verbis subsit. Atlantides enim inter

stellas quoque numerabantur (Virgil. georg. 1, 221),

communi nomine Pleiades sive Vergiliae appellatae.

bilance] Veram hanc lectionem nemo est qui

ignoret: alii tamen codices blance referunt, et ex

ponunt Gloss. nostrae blanda , quibus suffragatur

Gloss. H. St. Blanx εὐηδης. Gnor. — Smis glos

sis suffragari glossam Stephani annotat Grotius, sed

falsus in eo est; legendum: »Blax εὐη9ης•, hoc

est stultus. MvNck. (ad Fulgent. p. 165).— Quam

vis in Vossiano codice (Arntz. misc. p. 212), et

in duobns Monacensibus (D. E) etiam legatur blance,

atque in alio Monacensi (C) pariter ac in Darmstat

tensi, Cantabrigiensi, Britannico, et Bodlejano blan

eae, omnino tamen vulgata lectio praestat corruptis

illis, quae originem traxerunt ex eo, quod inter

pretes causam ignorarunt, cur librae hic mentionem

faciat noster. Qua in re admodum obscura quum

solis conjecturis locus sit, haud pudet meas expo

nere. Discimus e Macrobio (Sat. 1, 12) » mense

Majo mercatores omnes Majae pariter Mercurioque

sacrificasse. • Mercurii igitur mater, eademque mer

eatorum dea, non dignata est (noluit) sine libra

apparere; in nurus nempe officio. Ceterum pro

Grotiano me e Bodlejano et Monacensi (C) reposui

nec, quod omnino praeferendum, quin etiam sub

stitui adeo necesse est, ut quo pacto antecessores

mei, ne legentes, locum intelligere potuerint, pror

sus non perspiciam.

potente] In MS. fuit lucrorum pote. Gnor. —

Praestat omnino vulgata. De Mercurio enim sermo

est, qui pariter lucrorum potens dicitur, atque a

poëtis ignipotens Vulcamus, ensepotens Mars, belli

Martiani Capellae lib. II. §. 181. 251

coepit honorare pecudibus. Hinc festinatur ascensus, et usque in Veneris 48

circulum hemitonio transvolatur, ipsaque Venere, quae nuptiis allubescebat,

quantum decebat honorata, hoc in ea perhibetur intuita, quod admodum

pulchra tamen antias draconibus circumflexa . crebroque capillitio vulsa,

ambifariumque nital secum congressa mitificat. Mox studium in solarem ela- 182

potentes Mars et Pallas, memorum et silvarum po- huc haereo § in quibusdam codicibus Nisam legitur,

tens Diana, frugum potens Ceres, Manium potens unde conjeci Misam, quem Isidis filium nominat

Trivia, Umbrarum potens Plutom, lyrae potens Onomacritus in initiis Orplicis et ambifarium facit,

Musa, maris potens Neptunus, nimbrorum tempe- ait enim: — — — Ag6sva xai %ijàvv διρvij.

statumqne potens Aeolus, lauri potens Apollo, Postea vero in historiis Indicis inveni eoli apud

- uteri potens Lucina, et a Maerobio (Saturn. 1, 12) Indos deum nomine Aemida, cujus effigiem, et qui

Mercurius ipse sermonis potens appellatur. Accedit dem monstrosam, vidi ipse ex India allatam: ha

quod Graece etiam idem negóóoc (v. Lucian. in hebat ille non binas manus more nostro, sed qua

Timone 41. Hesych. I. p. 1204) audit. ternas, unde non immerito possit ambifarius Amida

liomorata] Editi orata. Cortius in Guelferbyta- vel Amital (consona enim haec sunt) appellari.

nis legit ornata. Meliorem lectionem e Cantabri- Sane constat, magica pleraque ex Indico fonte esse

giensi et Basileensi substitui. » Quantum decebat« deducta.« — Sed mera haec somnia esse Grotii

ideo adjectum videtur, ne Philologia Veneri ni- manifestum est. Potuit quidem noster ante oculos

mium dedita censeretur. habere hunc Martialis (§, 57, 8) versum; •.

antias] Cincinnos dependentes prope auriculas. » Quae crine vicit Baetici gregis vellus,

Isidor. VulcAN. — Vide de hac voce Festum et Rhenique nodos aureamque nitelam« ;

Isidorum. Utitur et Appulejus. Gloss. H. St. xö- sed huuc non magis quam Martiani locum intellexisse

μαι διὰ τῶν xgovaqoóv xgeudusvat 3/vvat- videntur interpretes, qui de »micis pulveris auri re

xeiaov. Gloss. Isidori: »Antiae, capilli emissi, vel pertis in arena et ramentis aureis, quibus consper

capilli quos mulieres proximos in capite eomponunt.« sam comam illuminassent• eogitarunt, quum de

Gaot. — Appuleji locus in Floridis (1, 5. p. 14 flavicomis potius Germanis poëta egerit, nemoque

Oud.) legitur. Longe quidem aliter aecepit J. Sco- ignoret, flavum crinem pariter atque flavum aurum

tus, qui a. 875 obiit, ut ex hac glossa codicis dici. Nital 'denique noster pro nitela usurpavit,

Basileensis videmus: »Locus iste corruptus est seri- quod Appuleji et Solini interpretes pro splendido

ptorum vitio et ideo a nonnullis prave expositus; aceipiunt, me autem judice apud utrumque etiam

J. Scotus ita sentit: ipsa Venus admodum pulchra pro flavo colore accipi potest. Docere autem noster

erat, tamen antias i. e. contraria videbatur Phi- voluit » minime fidendum esse pulcliritudini Veneris

lologiae «5 quasi a Graeco άντιος descendat! ambiguae, cujus coma serpentibus circumflexa sit.«

nital] Varians in margine lectio praebet amital, mox studium] Itectius forte cxcerpta nostra :

ad quod verbum Grotius haec annotat: »Multum de »Mox studium in solarem elaborare circum, quippe

hoc laboravi, ac necdum verum comperi, sed ad- sescuplo fatigabatur adscensu.* Aliis id extulit p. 44 :

9252 Martiani Capellae lib. II. §. 482.

485 habebatur.

borare circulum, quippe sescuplo fatigabatur ascensu, qui tonus ac dimidius

Ibi quandam navim, totius maturae cursum diversa cupiditate

moderantem, cunctarum flammarum congestione plenissimam, beatis circum

actam mercibus conspicatur.

• maximis conatibus sescuplo itinere evehi.« BoNn.

var. lect. p.58)— Melior certe haec lectio est, quam

apud Grotium laborare et deinde fatigabat ascen

sum ; sed pro eireum e Monacensi (G) et Canta

brigiensi circulum etiam reposui.

tonus ac dimidius] Legendum puto: Tonus di

midius. IIyginus : »Sol abest ab Hespero medietate

toni.s GnoT. — Dormitavit Grotius, neque erat

quod Goezius hoc somnio textum corrumperet.

Sequitur noster Plinium et Censorinum, quorum

ille (hist. nat. 2, 20. s. 22) »Pythagoras« inquit

»ex musica ratione appellat tonum, quantum absit

a terra Luna; ab ea ad Mercurium spatii ejus di

midium et ab eo ad J^enerem fere tantundem ; a

qua ad Solem sesquiplum • ; alter autem (de die nat.

c. 15) »hinc ad φύσρogov, quae est J'eneris

stella, fere tantundem, id est, aliud ημιτάνιον :

inde porro ad Solem ter tantum, quasi tomum et

dimidiumn ; itaque Solis astrum abesse a terra tonos

tres ac dimidium, quod vocatur διὰ πάντε. • Alia

tamen ratio est Plutarchi (de animae procr. p. 1028),

alia aliorum (v. palaeogr. III, §. 285).

ibi quandam] Lectionem, quam e Guelferby

tano codice prodidit Cortius, recepi. Grotius enim

ediderat cursibus, cunetaque, atque et ante beatis,

quae copula a IBritanuico, Cantabrigiensi, Reiche

nauensi, et Darmstattensi abest.

moderantem] Jamblichus (de myst. 7, 2. p. 451):

»Ubi in symbolis deus tanquam navis rector est,

id ostendit potestatem mundi gubernatricem. Sicut

euim gubernator navis adstat clavo, eodem modo

Cui nautae septem germani suique juris com

et Sol mundi totius temonem regit.« Conferendus

hoc loco omnino Apollonius Tyaneus est (apud

Philostr. 3, 11. p. 143 f. Mor.) et inferior (ad

§. 186) nota.

septem germani] Septem fratres in prora navis

sedentes significant hebdomadae dies. Leo aestatem;

Crocodilus hiemem. Vulc. — Septem hebdomadae

dies indicat mystice nt solet. Nautas autem vocat

quia etiam Soli et Lunae navigia uti currus tri

buuntur. Vide Plutarch. de plac. phil. Lib.2, e. 10.

Gnot. — In hoc Plutarchi loco illud non reperies,

sed in commentatione de Iside (p. 504). De diis

Aegyptiorum in navigiis constitutis pluribus olim

egi (in palaeogr. crit. III. §. 238. IV. §. 695) per

multisque imaginibus e gemmis selectis (III. §. 507.

IV. §. 609. 649. 770. 779) rem illustravi. Errat

autem cnm Vulcanio Grotius, hebdomadis septem

dies intelligens. Istos enim Martianus certe non

dixisset totius maturae navem regere; sed intelli

gendi potius Sol et Luna cum reliquis quinque

planetis. Quae sequuntur apud Grotium verba

• germani tamen suique consimiles « emendavi. E

Vossiano enim codice (Arntz. misc. p. 213) vocem

addidi juris, sed vocabulum tamen , quod a Can.

tabrigiensi abest, expunxi. Sui juris planetas esse

ex suo cuique proprio cursu dixit. Voce germani

autem, qua et Plato (Epin. p. 986 Steph.) plane

tas significat, áóéÀqoov;c eos appellans, nihil aliud

quam illam eorum similitudinem innuere voluit,

qua septem hae stellae semper contrarium reliquis

omnibus cursum peragerent. Adde Hugium (in myth.

p. 254. 258. 256).

Martiani Capellae lib. II. §. 184. 955

similes praesidebant. In prora felis forma depicta, leonis in arbore, crocodili

in extimo videbatur. In éadem vero rate fons, quidam lucis aethereae, arca

misque fluoribus ; mamans, in totius mundi -lumina fundebatur. Quo viso Philo

logia consurgens, , totaque o veneratione supplicans, ac paulùlum connivens

oculis, deum talibus deprecâtur:) : aiit vi- • • ***** ' ' : : :

* * r * »

felis] Miror Grotium, Walthardum et Goe

zium, qui felix edere potuerint. Neque enim solum

in anterioribus Martiani editionibus (v. Lugdun. a.

1559) in margine varians lectio felis , quam recepi,

adnotata erat ; sed felis etiam legerant Pignorius

(mens. Is. p. 40), Gale (ad Jambl. p. 289), Cuperus

(in Harp. p. 15), Montfaucon (in ant. suppl. 2.

p. 183). Certe igitur melior eligi debebat lectio.

Felis autem hic Lunae symbolum est, quemadmo

dum supra (§. 170) a nostro jam traditum erat.

Transposita etiam interpunctione, quae falsa apud

Grotium et recentiores editores est, recte Martia

nus felem sive Lunam in prora collocavit; leo

nem sive Solem (Pal. crit. III. §. 298. 505. IV.

§. 705. 716) in summa navis arbore. Alias dii

tutelares in mavis prora collocabantur (v. Lips. ad

Sen. ep. 76 p. 325).

leonis] Leonem Soli sacratum paucissimi igno

rant, quod oculorum fervore et radiis ei possit non

immerito comparari. Affert et alias rationes Macro

bius Lib. 1. c. 21 Sat. Gnor. — Plura qui cupit .

evolvat palaeographiam meam (IV. §. 703. 716),

Hugiumque nostrum (in myth. p. 172), ubi de le

onis et aquae vocabulis disserit; quibus adde Moy

sis nomen a Salmasio (in epistol. p. 152) Aegyptia

cae linguae vindicatum..

• crocodili] Crocodilus Serapidi sacer, id est Soli.

Serapis enim idem cum Sole, ut ex oraculo ei

attributo comprobatur. Vide Macrob. c. 20. lib. 1.

Ignoti vis celsa patris, vel prima propago, T

Sat. GnoT.— Hoc quidem non nego; verum quo

niam leonem, Solis symbolum, in navi depictum

esse jam dictum, omnino pulchrior Martiani fictio

erit, si mecum conjeceris, eum hausisse e Cle

mente Alexandrino, qui (str. 5. p. 566) e quorun

dam * sententia docet, » crocodilo significari tem

Unde 565 dentes, anni

nempe dierum numerum, huic animali adfinxerunt

(Aehill. Tat. Erotic. 4 f. p. 272 Salm.).

fons lucis] Heraclitus Solem »fontem coelestis

lucis « nominat (Macrob. somn. Se. 1, 20), Plato

(le R. P. 6. p. 508 Steph.) »lucis auctorem. (y.

§. 188), Orphicus (lymn. 7) oùgdvtov φῦς. In

sacra denique precatione eum allocuti. sunt. 3jAts

xö6μον φός (Macrob. Saturn. 1, 23). * •

pus a Sole genitum.«

eomnivens oculis] Alii connibens, et hinc alii

oculos contra MSS. vetustissimos, exhibuere. Ou.

' neND. (ad Appul. I. p. 44). —Non hoc solum correxi,

sed paulo post etiam e Cantabrigiensi, Darmstat.

£ensi, Reiclienauensi, et Hugiano reposui depre

eatur pro deprecabatur. - -

ignoti] Lucretius (5, 149): •

» Tenuis enim natura deùm longeque remota

Sensibus a nostris animi vix mente videtur.«

Neo-Platonici, quod olim jam observavi (palaeogr.

crit. III. §. 126), sibi persuaserant, hominibus in

notescere tantum hujus mundi creatorem, ex faetis

nimirum ipsius5 eo autem longe antiquiorem esse

(τὸν παῦτον νοῦν) deum supremum, quem ipsis

.•

M84

185

30 ,

Martiani* Capellae lib. II. §. 185.

186

187

Fomes semsificus, mentis fons, lucis origo,

Hegnum naturae, deus atque assertio divùm ,

Mundanusque oculus, fulgor splendentis Olympi,

Ultramundamum fas est cui cernere patrem,

Et magnum spectare deum; cui circulus Aethrae

Paret, et immensis moderaris raptibus orbes.

Nam medium tu curris iter, dans solus amicam

Temperiem superis, compellens atque coërcens

Sidera sacra deùm, quum legem cursibus addis.

Hinc est quod quarto jus est decurrere circo,

Ut tibi perfecta mumerus ratione probetur;

semper obscurum et ignotum manere necesse sit

(Euseb. praep. ev. 11, 10, 18. p. 539), sive, ut

Ciceronis verbis utar (N. D. 1, 14, f.), deum illum,

quem mente noscamus nusquam apparentem. Prae

terea conferre licet cum hoc carmine epigramma

Latinum in Solis laudem (in Burm. anthol. Lat. 5,

M. T. 2 p. 295).

vel] Fel ego arbitror nimis ignavum, neque

dubito Sol restituendum, cum recta eum Philologia

alloquatur. Banrn. (adv. p. 517) — Ego vero con

tra sentio. Non intellexit censor verum illius par

ticulae sensum. Non vim solum, sed, quod majus

est, primam propaginem patris Solem esse doete

seripsit Martianus, Platonem secutus, qui (Rep. 6,

p. 509) Solem summi Boni progeniem dixerat.

oculus] Invocatur ab Orplico (hymn. 7) Sol:

aia&vuov όμμα, et ad quaestionem »quid sit Sol?«

Epictetus philosophus respondet »Mundi oculus«

(Fabrie. bibl. Gr. 13. p. 557), et Atheniensis so

phista (p. 566) »0ög&vuoc δρδαλμός•, pariterque

Ovidius (metam. 4, 235) de Sole ;

» Ille ego sum, dixit, qui longum metior annum,

Omnia qui video, per quem videt omnia tellus,

Mfundi oculus a — —

ultramundanum] Graecus pliilosoplius (Sallust.

6. in Gal. opusc. p. 235 f.) eum vzrsgxó6μιον

dixerat, quam vocem primus Appulejus (dogm. Plat.

p. 204 Oud.) Latine vertit, ultramundanum patrem

summumque deum appellans.

temperiem] De Apolline aërem temperante vide

supra (§. 18). Hic Solem laudat stellarum ducem

(Orph. hymn. 7 et 55), qui Ciceroni (de re publ.

4. p. 128 Zell.) est » dux et princeps et moderator

luminum reliquorum, mens mundi et temperatio«,

Ovidio (met. 1, 770) »qui temperat orbem.« Ante

ocnlos autem noster habuisse videtur Macrobium

(in somn. Sc. 1, 20) ad illum Ciceronis locum (conf.

§. 14. 48. 54. 185).

sidera sacra] Quasi diis solis sacrata, mortali

bus negata. BAnth. (adv. p. 1242). — Vereor me

plus tribuerit vir doctus verbis, quam in iis latet.

Astra enim quum noster semper fere cum diis con

jungat (§. 97), sidera sacra deúm nil aliud est

quam sacri dii.

Martiani Capellae lib, II. §. 187. %$

Nonne ac principio geminum tu das tetrachordon?

Solem te Latium vocitat, quod solus honore

Post patrem sis lucis apex; radiisque sacratum

Bis senis perhibent caput aurea lumina ferre,

Quod totidem menses, totidem quod conficis horas.

Quatuor alipedes dicunt te flectere habenis, - .

Quod solus domites quam dant elementa quadrigam.

Nam tenebras prohibens retegis quod caerula lucet,

Hinc Phoebum perhibent prodentem occulta futuri,

Vel quia dissolvis nocturna admissa; Iseum

ae principio] Ita anteriores editiones, inque se

quentibus das, quorum utrumque restitui. Grotius

hac et dans substituit adnotans: »Lege a principio.

Comparat Solem mese in musicis. Gemina autem

tetrachorda sunt tres planetae utrinque et ipse utrin

que quarti supplens vicem, in primo tetrachordo

ultimus, in ultimo primus.« Sed quamvis recte ge

minum tetracliordon explicaverit (conf. tamen et

Boeckhium in Creuz. stud. III, p. 88), emendatio

tamen non adeo certa est, ut in textum recipi pos

sit, quum plerique codices in vulgata consentiant.

Unus ex omnibus Monacensis (G) hie pro hac ha

bet; quam qui receperit lectionem profecto non con

temnendam, certe non omni externa auctoritate de

stitutus erit. Das etiam in Darmstattensi, Canta

brigiensi, et teste Cortio in Guelferbytano legitur.

solus] Latini nominis etymon, quod multi sic

exposuerant (Varro de L. L. 4, 40. Cicero N. D.

$, 27. Fulgent. myth. 4, 14. p. 43 Munck. Ma

erob. Somn. Sc. 1, 20; Saturnal. 1, 47).

patrem] Illum nimirum ignotum, de quo supra

(§. 185). Nihil vidit in hoc loco Barthius, qui (adv.

p. 817. 2084) Christi patrem intelligit!

vis senis] Val. Flacc. l. III. (lege 4) 92:

— •Sol auricomis (lege mus) ingentibws (l. ein- '

gentibus) horis

Multifidum jubar, et bisseno sidere textam

Loricam induitur a — — -.

Bisseno autem dicit, quia duodecim signis via Solis,

quem zodiacum appellamus, distribuitur. Gorz. —

M88

489

M90

4191

De radiis Solis eorumque, numero causisque con- .

fer etiam superiorem locum (§. 78) ibique ob

servata. *

lucet] Pro lucet omnino scribendum luce. » Cae

rula luce retegere « est temebras luce depellere.

MUNck. (ad Fulg. p. 43) — Ne unus quidem codex

viro docto' adstipulatur, eoque minus aliquid mu

tare audeo, quod varians lectio in margine veterum.

editionum adscripta est licet. Quantum igitur pos

sum, explico: »Nam tenebras prohibens retegis quod

caerulam lucem prodit«, ut caerula, lucere dictam

sit ut supra (§. 116)« creperum micare.•

Iseum] Lege Lyaeum. Ostendit idem, quod Ma

crobius lib. M, omnes deos ad Solem referri, Apol

linem, Serapim, Osirim, Mithram Persarum, Ditem

patrem, Typhonem, Atyn, Adonin, Ammonem,

Triptolemum, et hie Liberum patrem. Obiter allu

dit ad nomen Avaiov άπὸ τοῦ λύειν, idque eo

30 *

Martiani • Capéllaec lib, II. §. 191. r.

192

Te* Serapim, Nilus ,!,Memphis veneratur, Osirim · · ·

Dissona sacra , Mithrami, Ditemque ferumque Typhonem ;

Attis pulcher: item,-, curvi et puer almus aratri , . . .

. -

. '^'i'!.. 1 ; 1 1 i , i

refert, quod Sol occulta dissolvat tenebrasque, dis

sipet. Sed de deorum hae confusione plura colle

gimus ad Onomacritum. Gnor. — Ipse Vossius in

margine conjecerat Lyaeum. ARNTZ. (mise. p. 213)

— Certe et Grotius non Ijeaeum, uti Goezius im

caute reposuit, sed Lyaeum voluit.. Nec , tamen ,

* ° , ° . * •* • ' • . • * • , , , , , . . • . •

probo. Iseus enim Isidis filius appellari eodem jure

potuit, quo (§. 87) Vuleamus Junonius dictus erat;

quod autem ex conjunctione cum antecedentibus

©rotius argumentum repetiit, in tanta construetio

nis ambiguitate nihil • coiitra, codicum auctoritatem

efficere potest. Possit, adeo ipsum voeabuli etymon

ad nocturna admissa referri, si Martianum cum

Plutarelo (de Iside p. 351) Isidis nomen ab i6r, ut

derivasse statuamus; multo tamen- melius dissol

vendi illud offieium ad Phoebi nomen referemus,

quum potßãoo etiam purgare vel verrere signi

ficet. Ceterum Iseum pro Isaeum e Basileensi co

άice reposuimus, quia Graece ύδεῖος est. Glossa

Monacensis (D) explicat justum, aequum, ut de

:oqj cogitasse videatur! - , , :

Serapim] De magnifico hujus dei in Aegypto

. templo vide Ammianum (22, 12). Imitatus est no

ster variando unius ejusdemque dei nomina permul

tos, alios scriptores (Stat. Theb. 1, 717. Appulej.

m*. 11. p. 755 Oud. Auson. epigr. 29 et 50.

Nonn. Dionys. 40). Quibus diversis Solis nominibus

fiujus ipsius oraeula ansam dedérunt (Macrob. Sa

turn. 4, 48. Euseb. praep. ev. 5, 4, 15. p. 125.

Laur. Lyd. p. 42 Roeth.). Aceusat quidem : Goe

zius (Grotium secutus) Martiannm de correpta me

dia in nomine Serapis; sed cowripuit eam jam

antiquior Prudentius illo versu (c. Symm. 2, §31);

»Nil potuit Serapisv cet. Et omnino operae pretium

erit audire Hieronymum de Bosch, qui (in anthol.

Gr. T. 4. p.207. 298. 418) observat, in nominibus

propriis a- veteribus eandem syllabam modo corripi,

modo produci, quare nugas agere, qui in Batavia

am, secunda corripienda, an producenda sit, tanto

pere laborent. Atque eadem Priscianus jam docn

erat (de ' accent. p. 814) scribens : « In peregrinis

verbis, et barbaris nominibus, vel interjectionibus,

nulli sunt certi aceentus. Ideoque in potestate

uniuscnjusque consistunt, utiquo necessarium videat

sic in metro ponat.«

dissona] ' Barbara. Sic supra » dissonans dis

crepantia mationum «, et alibi » secundum dissonas

nationes.« Gnor. — Haec enim primitiva vocabuli

ßäg3agog significatio est, unde jam apud Home

rum Hägsς θαQßagόφωνοι (Il. 3. 867), quo

idem declaratur quod alibi (Odyss. a. 182; y.

502 3 o. 432) locutione &2Áóôgoοι άν9ρωποt.

Mithram] Solem Mithram appellari liquet ex

liac inseriptione Latina : » Soli Mithrae« et illa

Graeca : »H/1IS2 MI0PA ANIHHTS2«,.aliisque

centum similibus. Grot.— Res est notissima vel

e Nonno, Strabone, Justino martyre, Porphyrio,

Statio, Curtio, Claudiano, aliis. (Conf. Palaeogr.

crit. III. §. 106. 500. 481. , Hyde de relig. Pers.

Eichhorn. de deo , invieto Mithra, et Camdenum

in, praeleetionibus acadernicis p. 477). Literas in

nomine Met9gag- numerum. 5G5, nimirum amni

dierum eontinere, olim (loco citato §. 434) jam

monui. -

4ttis] Sic pro Atys e Vossiano scribe, quod

etiam placuit Munckero ad Fulgent. mythol. 5, 5,

Martiani: Capellae lib. II. • §. 192, %7

Ammon et arentis Libyes, ac Byblius Adom.

Sic vario cunctus te nomine convocat orbis.

Salve vera deùm facies vultusque paterne,

et recte quidem, quum ita priori longa semper poë

tis dicatur, judice Schradero Obs. 1, 5, ubi et

hanc emendationem a Munckero institutam probat.

AaNtz. (misc. p. 315). Salmasius quoque (ad So

lin. p. 51) Aiym nomen , Lydum, Cybeles autem

amasium Attidem scribendum censet, itaque COr

rigit Arnobium (l. V), ubi de Attide pro Sole ha

bendo itidem sermo est. Confer tamen et Doerin

gium (ad Catull. 65) et interpp. ad Persium (1, 95).

puer] Quicunque Virgilium (georg. 1, 19) le

gerit, sane videbit eum a nostro exscriptum fuisse.

Sed difficilior quaestio est, quinam fuerit »almus

ille puer aratri? « Etenim ipse Virgilius obscurus

est adeo, ut vel Heyne eum non intellexerit, pue

rum interpretatus Triptolemum, qui a Martiano hoc

loco dcsignari non potuit, quum nunquam ille Solis

nomine veniat. Viam potius nobis aperit Servius,

ad Virgilii locum observans: »Alii Triptolemum,

alii Osirin volunt.« Atque posterius rectius esse

e poetis colligitur. Tihullus (1, 7, 20):

»Primus aratra manu sollerti fecit Osiris

Et temeram ferro sollicitavit humum. •

Idem Rutilius (itin. 1, 75):

- — — » vinique repertor

Et qui primus humo pressit aratra puer.•

Bacchum enim et Osirim eumdem deum fuisse non

magis ignoramus, quam Osirin pro Sole accipi

(Palaeogr. erit. IV. §. 645. 661). Hine mihi qui

dem persuasum Virgilium a nostro melius intelle

ctum esse, quam ab Ileynio, cujus interpretatio et

«eo laborat, quod impertinentem 'virgilio adfinxit

conjunctionem deorum cum Triptolemo semideo.

Sed in voce puer haesisse videtur, qua tamen ne

que ipse Virgilius (in eul. 25. 56), neque Cicero

(Phil. 4, 1) vel Caesarem Augustum appellare

dubitarunt. Erraret igitur similiter qui pueri aratri

nomine inductus Tagetem intelligere vellet. Nemo

enim unquam hune pro Sole accipi legerit. Cur

vum aratrum similiter dixit Lueretius (§, 951.

6, 1231).

4mmon] Peccat Capella in legem pedariam, ut

et supra Serapim media correpta dixit. Cur autem

Sol Ammon dicatur, ex Nonio docehimus in notis

Onomacritieis. Gnor. — Macrobius (Saturn. 1, 21)

»Hammonem• inquit »Solem oeeidentem Libyes

existimiant« : et ego de Ammone copiosius pluribus

que locis (in palaeogr. crit. T. III. §. 123. 281. 481.

T. IV. §. 600. 669. 670) egi. De metro equidem

nostrum in nota ad nomen Serapim modo defendi.

Ac profecto antiquissimorum etiam poëtarum ne

gligentiam non minus accusandam esse Athenacus

(14. p. 652 Casaub.) multis ostendit exemplis.

Adon] Pariter Theocritus (Syracus. 145) Solem

intellexit his versibus:

'Iλα9v vöv, φίλ' Aòaovv, xaî êc véaov' εὐ

&vuoj6czuc.

- * «

Haî vöv jv9ες Aòaovv, xaì òxx' äqoi»em

- φίλος ηδείς.

In primis autem Macrobius (Sat. 1, 21) totus in

eo erat ut demonstraret Adonin Solem esse.

salve vera] Sumsisse videtur ex hemistichio hoe

Virgilii (Aen. 8, 801):

»Salve vera Jovis proles. • — —

Mox miror Walthardum et Goezium edidisse pa

ternae, quod omni sensu caret. Scilicet non anim

adverterunt, in erratis a Grotio istud mendum cor

■*

258 Martiani Capellae lib. II. §. 195.

Octo et sexcentis numeris, cui litera trina

Conformat sacrum mentis cognomen et omem.

Da pater aethereos mentes conscendere coetus,

Astrigerumque sacro sub nomine noscere coelum.

{94

195 Pyrois circulus immoratur, in quo Jovis fuerat maximus filiorum. Ex quo

His auditis deorum sedes jussa est permeare. Verum hemitonio sublevatam

196 circulo visus Pyriphlegethon amnis ad infera demeare. Quo transgresso (neque

rectum fuisse. Verumtamen intelligere debebant,

quod scriberent!

sacrum] Vulg. sacrum momen, cognomen et

emem, sed haec annotant docti interpretes: MS.

»sacrum mentis cognomen. « Est autem hoe nomen,

quod diligenti indagatione inveni, HYX, quod

mentis affeetum placidum denotat, estque τριyQáμ

μaτον et numerorum 608. Nisi quis YHX malit.

Id enim nomen Baccho tauquam humidae naturae

domino tribuit Plutarchus. Ego tamen alterius ma

lim, quo sit mentis cognomen. Et sane ab eodem

fonte Apollinem jiov dici quis est qui ignoret?

Gnor. — Versiculum ipso suo sono horridum re

ctius forte codex MS. hunc in modum refert:

•Comformat mentis sacrum cognomen et omen.*

Et ita etiam codex a Grotio adhibitus, quem vi

rum summum egregie (!) haec illustrantem vide in

- notis. Aliam longe viam ia illustrando hoc loco

ingressus est Barthius (adv. XI. e. 3. p. 517) qui

Capellam Christianum esse hinc colligit, rectene

an secus ipse viderit. Bono. (var. lect. p. 58) —

Scribendum omnino •mentis eognomen*, quod in

suis codicibus invenerunt Grotius et Bondamius et

in Vossiano exstat. AnNtz. (mise. p. 215) — Ad

dere lieet e Menaeensibus plures, Hugianum, Ba

sileensem, Darmstattensem, Britannicum et Can

tabrigiensem. Ceterum ut non nego nugas egisse

Dartliium, ita et egregie errasse Grotium et Bon

damium patet, quos Aegyptiacum Solis nomen φPH

omnino latuerat (v. Palaeogr. meam erit. III. §. 229.

IV. §. 588). Quod autem hic mentis cognomen di

cit, hoc ex superiori loco (§. 185) illustrandum,

ubi Solem mentis fontem appellat.

mentes] Grotius mentis. — Vel legendum est

»pater mentis •, id est mundi, vel » da pater men

tes. « Vulc. — Cessat, quia Bodlejanus codex ex

hibet mentes , atque ipsum mentis pro accusativo

pluralis numeri accipi potest. Sensus est: »Da pater

mihi animum, ut coner ascendere coelum.« Nam

sic intelligenda dictio est » dare mentem. • Confer

illum Horatii (in ep. 2, 2, 36) versum:

•}'erbis, quae timido quoque possent addere

nmemtem. w

nomine] Lege numine. VoNck. — Equidem ver

bum, quod in omnibüs tam editis quam scriptis

libris exstat, corrigere non ausus sum, praesertim

quum vox cognomen praecedat.

auditis] Grotius audita, quod correxi e varianti

lectione apud Walthardum et e Basileensi codice.

In sequentibus Guelferbytanus quidem sublevata,

et Cantabrigiensis circulo praebent, sed quum Py

rois primus sit casus, male.

infera] Ita pro Grotiano infra habent Mona

censes (C. D. E), Reichenauensis, Basilensis, Darma

stattensis, Guelferbytanus teste Cortio, Britanai.

Martiani Capellae lib. II. §. 196. 239

enim labor fuerat, hemitonii interjecta transcurrere) in Jovialis sideris pervenere

fulgores, cujus circulus Phrygio phthongo personabat. Illic sidus erat tem

peramenti vivifici ac salubris, fulgentibus blandisque vibratum candoribus.

Cujus quidem lucis natura, ex calidis humidisque commixtionibus candens,

quadam prosperitatis tranquillitate rutilabat. Verum ibi sidus Jovis; nam

ipse totius mundi membra collustrans ad deorum dicebatur imperium et se

natum coelitem commeasse. Hunc etiam praetergressa circum, ac parili in- 197

terjectione sublimis, deorum rigidissimum creatorem in algido inhaerentem

pruinisque nivalibus conspicata: verum idem quem circumire nitebatur

orbis melo Dorio tinniebat.

rictus leonis, nunc cristae cum aprugnis dentibus videbantur, totoque exitialis

Sed ipsi praesuli nunc draconis facies, nunc

eus et Cantabrigiensis teste Federo, quapropter

haud dubius meliorem lectionem in textum recepi.

neque enim labor] E Virgilii (Aen. 11, 684).

•neque enim labor.«

phthongo] Quodsi Plinii (2, 22, 20) verba: »Sa

turnum Dorio moveri phthongo, Jovem Phrygio «

eontuleris, videbis omissum esse Phrygio. Phthon

gus enim sonus est (§. 959) qui variatur, unde

paulo post (§. 197) Saturno Dorium melos adscribit.

Quumque liqueat Martianum sua e Plinio hausisse,

ex eo etiam supplere quod omissum non dubitavi,

praesertim quum viderem hoc ipso loco in Darm

stattensi codice verbum quoddam erasum esse. Ni

eomachus (in harmon. manual. 1, 2, 3. p. 7. Meib.)

Jovi sonum adscripsit parhypates.

temperamenti] Peculiarem hanc. hujus planetae

notam fuisse, supra (§. 17 et 32) vidimus, et infra

(§. 885) legemus. Confirmant eam tam philosophi,

quam poëtae. Etenim ex Saturno et Marte tempe

rari illum interjectum et Cicero (N. D. 2, 46 f.)

et Plinius (2, 8) et Aristides Quinctilianus (de

musica p. 148 Meibom.) docent, repetitque idem

Ptolemaeus (tetrab. f, 4); Vitruvius autem (9, 1.

p. 267. Bip.) » temperatissimos « ei effectus tribuit.

Adde palaeogr. crit. III. §. 282.

fulgentibus] In locum vulgaris lectionis efful

gentia vibrata meliorem recepi, quam Basileensis

codex ct teste Cortio Guelferbytanae membranae

habent, »fulgentibus blandisque vibratum eando

ribus.«

coelitem] Cantabrigiensis coelitum, unde sen

sus exit idem. -

algido] Virgilius (georg. 1, 336):

»Frigida Saturni sese quo stella receptet.•

inhaerentem] Haerentem Grotius; inhaerentem

e variis leetionibus Bondam (p. 58), quamvis parum

intersit. Sed paulo post pro circumvenire e dira

stattensi, Reichenauensi, Basileensi, et Guelfer

• - • - - -

bytano omnino rectius circumire recepi.

Dorio] Gravissimo sono. Vvlc. — Confer Mi

lichium (ad Plinii librum secund. p. 167) et Har

duinum (ad Plin. 2, 22, 20. not. 11).

aprugnis] Ediderat Grotius aprinis. In MS.

inquit Grotius, videtur aprugnis. Ita clare Vossia

nus, atque certe vox ea Capellae est restituenda,

quum in magis notam a librario sit mutata. Hausit

940 Martiani Capellae lib. II. §. 197. '

***.*.*...---•--•-•----

198

199

-ceteris habebatur.

saeviebat horrore; cui tamen potestas pro circi granditate major ac praelata

Denique harpis bombisque perterrita, tam intoleranda

congressione virgo diffugit. Inde maximis conatibus sescuplo itinere evehuntur.

Nam tono ac dimidio ad ipsius coelestis sphaerae globum ac laqueatum stellis

ambitum pervenitur. Sicque sex tomorum conscensionibus et stadiorum de

fecta lassitudine fatigati, quum diapason symphoniam, quidquid emensi erant,

id certissime e Solino, qui cap. 52 » aprugnis den- enim άρπη δρετ&νη. Falces autem Saturno attri

tibus a dixit, ut in quibusdam editionibus legitur,

quod tamen in Venotiana ann. 1498, quae penes

me est, mutatum quoque in aprinis eodem errore.

Salmasius edidit aprugineis ; sane Latinis dici apru

gineus, apruginnrs et aprugnus idem notavit exer

citat. Plin. p. 574. At Ntz. (misc. p. 215). — Cor

reximus, quia in codice illo aprugnis legitur; quam

vis aprinus haud deterior vox sit a Varrone et

buit antiquitas, ut omnis auctorum tam Graecorum,

quam Latinorum, turba testatnr. Mavult tamen

illustriss. Scaliger pro musico instrumento acci

pere, praesertim quum bombis sequatur, motus

inter alia isto Fortunati loco :

» Romanisque lyra tibi plaudo barbarus harpa. •

Nomen hoc etiamnum Gallis et Belgis usitatum.«

Gnor. — Equidem Grotio potius, quam Sealigero

Plinio usurpata. Profecto sicut a eaper est capri- * adstipulor: haud enim video, quo pacto Philologia

mus, ita ab aper dici potest aprinus.

exitialis] Pro Grotiano exitiali e Vossiano le

gendum exitialis. Litera S absorpta est a sequenti

• voce, licet non novum fuerit Latinis etiam elegan

tioribus, qui duo adjectiva uni substantivo adpo

nant. Cicero pro Milone : »propter multa praeclara

merita. « Drackenborch ad Liv. 1, 14, et ex poëtis

exemplorum segetem congessit elegantissimus Brouk

hus. ad Tibull. 5, 5, . 22. Neque id Graecorum

poëtis ignotum, unde δεσμοῖς ἀλντοῖς άygiouc

recte defendi posse apud Aeschyl. Prometh. vinct.

v. 134 vidit H. Stephanus. ARNrz. (misc. p. 214)

— De Saturno exitiali confer superiora (§. 17).

Exitiali pro exitialis non nisi typographorum errori

adscribendum esse videtur, quum anteriores omnes

editiones meliorem proferant lectionem, qnam Gro

tium mutare voluisse non arbitramur.

harpis] Ediderat Grotius arpis, quapropter co

aetus erat hancce addere notam : »Lego harpis et

explico falcibus, ita enim sonat vox Graeca : est

musico instrumento perterrita dici potuerit. A Thra

eibus ágfrrjv, incurvum gladium, inventam fuisse

Clemens Alexandrinus (strom. M. p. 507) docet.

Persei etiam falcem áòapuavtivrjv &gπην poëtae

appellant (Apollodor. 2, 4, 2. Apollinar. Sidon.

• carm. 7. p. 507 Sirm.). Ab harpis etiam milites

quidam harpigeri olim dicti (v. Cang.). Ceterum

aspirationem addere non dubitavi e rationibus supra

(§. 7 not.) expositis.

bombisque] Sono graviori (Varro R. R. 5, 16, .

52), veluti tympani (§. 67). Catullus (64, 264):

» Multis raucisonos efflabant cornua bombos. •

sescuplo] »Tempora tria ad duo sescuplum fa

ciunt« (Quinctii. 9, 4, 47. p. 556).

coelestis] Reiclienauensis et Grotianus codex

praebent coelitis, quod non minus probum est

(v. §. 62 not).

defecta] Ita pro Grotiano defessa codices Mo

naceuses (B. C. D. E. G), Ileichenauensis, Basileen

sis, Darmstattensis, Bodlejanus, Britannicus, Cam

Martiani Capellae lib. II. §. 199. 241

adverterent consonare, perfectione absolutae modulationis post labores ma

ximos recreati, paululum conquierunt. Ipsa quoque Philologia lectica desiliens,

quum immensos luminis campos aethereaeque trauquillitatis verna conspiceret,

ac nunc tot diversitates cerneret formasque decanorum, tunc octoginta quatuor

liturgos coelo miraretur astare: videretque praeterea fulgentes crebrorum si

derum globos et circulorum alterna illigatione texturas; ipsam vero, quae

ambitum coërcet, ultimam sphaeram miris raptibus incitatam, polosque et

axem ex coeli summitate vibratum profundam transmeare terram, atque ab

ipso totam coeli molem machinamque torqueri; tanti operis tantaeque rationis

patrem deumque noscens ab ipsa etiam deorum notitia secessisse, quoniam

extramundanas latitudines eum transscendisse cognoverat, empyrio quodam

{abrigiensis, Bongarsii, igitur plurimi. Tamen etiam

defessa defendi per hypallagen potest.

desiliens] IIoc e codicibus Grotiano, Basileensi,

10armstattensi, Britannico, Bodlejano, et Guelfer

bytano substitui pro dissiliens, quod male se ha

bet in editis.

immensos] Philologiam astrorum multitudinem

admirantem eodem fere modo noster depinxit, quo

Lucanus de Pompejo divo facto (9, 11) cecinerat;

— — »Illic postquam se lumine vero

Implevit, stellasque vagas miratus et astra

Fixa polis vidit, quanta sub nocte jaceret

Nostra dies.« — —

decanorum] Vide quae de iis eorumque nomi

nibus Aegyptiacis in palaeographia eritica (T. III.

§. 520. 328. 550. 552) disputavi; quibus adde

Hermetem (ap. Stob. in eclog. 1, 22, 9. p. 469

IIeer.).

liturgos] Aevrovgyov;c. Ministri sunt publici

Graeco vocabulo. Gnor. — Plura dabit Salmasius

(de ann. climact. p. §22. 796). Absurda si qua

alia ad hunc Martiani locum in codice Monacensi (E)

legitur glossa: »quasi letargi, resolutores laboris!•

ipsam vero] Describit post coelos planetarum

et dxr^c:v£aov astrorum primum mobile cum primo

motore. GnoT. — Supple ex antecedentibus » quum

videret « et refer vibratum ad axem, ad eumque

etiam; quod sequitur, ab ipso.

moscens] Grotius pro eo, quod in libris lege

batur, non sciens reponi voluit non nesciens, quae

tamen emendatio necessaria non est, postquam Cor

tius in Guclferbytano legit moscens.

seeessisse] Vossianus: » se cessisse •, non make.

Vulgatum tamen secessisse tueri posset frequens

pronominis se ellipsis, cuj:is exempla dedi ad Se

dul. 4, 80. AnNrz. (misc. p. 214). — Cur deside

ret vir doctus pronomen se, prorsus ignoro. Certe

Martianus nihil aliud quam Neo-Platonicam doctri

nam exponere voluit, qua pater ille ignotus sum

mus deus est (palaeogr. crit. III. §. 126), quem

adeo ignotum esse dicit, ut ab ipsa deorum no

titia seeesserit; adeo ut dii ipsi eum non noscerent.

Conferre licet Jambliclum (de myst. 8, 2. p. 158

Gal.).

latitudines] Grotius quidem beatitudines 3. sed

Hugiani codicis lectionem eo libentius recepi, quo

900

202

9242 Martiani Capellae lib. II. §. 202.

905

intellectualique mundo gaudentem, juxta ipsum extimi ambitus murum annixa

genibus ac tota mentis acie coartata ' diu silentio deprecatur;

eertius et supra (§. 38) eadem legebantur. Hoc

autem codice olim nondum inspecto, prius (in

Palaeogr. mea III. §. 151) aegre hunc Martiani

locum intelligebam.

extimi ambitus] »Coelum ipsum « inquit Cicero

- (div. 2, 45) » quod extremum atque ultimum mundi

est. « Ulterius progredi Philologiae non licebat, sed

sola mente deum supremum atque ignotum, quippe

Plato

hunc locum (in Phaedr. p. 247 Steph.) úxegov

qui extra mundum esset, persequebatur.

gávtov τόπον appellat.

murum] Aut Maximi Tyrii (17, 12. T. I. p. 557.

Reisk.) »oiov τεῖχος « ante oculos habuit, aut

Lucretium, qui pariter pluribus locis (1, 74; 5,

372. 453) » moenia mundi« statuit.

silentio deprecatur] Aegyptios jam Porphyrius

(de antro nymph. 27. p. 25) refert 6εβομένονς

</rò 6ιωπj 9εόν άρχην τῶν όλων ἐχοντa : et

Jamblichus de mysteriis Aegyptiorum (8, 5. p. 159

Gal.): δ δη xai διά 6tyijg μόνης δεgazτεύετaι.

Pulcherrima etiam Plinii Secundi (in panegyr. 5 f.

p. 615 Cellar.) haec est sententia: »Animadverto

enim etiam deos ipsos non tam accuratis adoran

tium precibus, quam innocentia et sanctitate lae

tari: gratioremque existimari, qui delubris eorum

puram castamque mentem, quam. qui meditatum

earmen intulerit.« (Conf. et not. quae sequitur).

voce mentis] Quod audiri nequit, sed sola per

eipitur mente. Ita et Manilius de felici alicujus ge

nitura, ut vocant, hosee composuit versus (4, 198):

— — — » causas viresque dabit perquirere rerum

Atque oculos mentis, quae possit cernere cuncta

Quamvis occultis naturae condita causis. •

veterumque

ritu vocabula quaedam voce mentis inclamans, secundum dissonas nationes

Seneea etiam (nat. qu. 7, 51. p. 810 Lips.) de deo

inquit: »effugit oculos, cogitatione visendus est.«

Unde quosdam a voce ad inarticulatos sonos trans

iisse testatur Nicomachus (manual. musie. 2. p. 37

Meib.) scribens : »Inde est, quod Therini (mavult

Meibomius Tyrrheni) sibilis inarticulatisque strepiti

bus numen invocant. « Ovidius quoque de Pythagora:

» Kir fuit hic ortu Samnius« — — *

(metam. 15, 60) canii,

——— » isque licet coeli regione remotos

Mente deos adiit et quae natura negabat

Visibus humanis, oculis ea pectoris hausit.*

Quibus adde Jamblichum (de vit. Pyth. p. 45 Rüst.)

Expressis autem verbis Seneea (de benef. 2, 1.

p. 274): » adeo, inquit, deos, quibus honestissime

supplieamus, tacite malumus et intra nosmet ipsos

precari. « Certe e Platonis (Tim. de anima mundi

p. 96 Steph.) doctrina : » deum sola mente videri •,

Neo-Platonici dogmata sua »de patre ignoto sola

mente invocando « (v. Palaeogr. crit. III. §. 151)

hausisse videntur. Pulcherrima haec Ausonii (in

ephemer.) est oratio :

»Omnipotens solo mentis mihi eognite cultu,

Ignorate malis et mulli ignote piorum :

Principio extremoque carens, antiquior aevo,

Quod fuit aut veniet, cujus formamque mo

dumque

Nec mens complecti poterit , nec lingua profari.

cet. - -

Adde Hermetis Trismegisti dialogum, qui falso ad

seribitur Appulejo (in edit. Bip. T. II. p. 299 f.

sequ.).

dissonas nationes] Vario sensu dissonum noster

Mariani capellae, lib. II. §. 205. 945

numeris varia, sono ignota, jugatis alternatisque literis inspirata, veneraturquo

verbis intellectualis mundi praesules deos eorumque ministros, sensibilis sphaerae

potestatibus venerandos, universumque totum infinibilis patris profunditate

coërcitum: poscitque quosdam . tres deos, aliosque diei noctisque septimo ra

dicit, ut dissona elementa (§. 1. 92. 912), dissona

sacra (§. 192), dissonas cantilenas (§. 209), dis

somam suavitatem (§. 912) cet. Hoc autem loco

ita usurpat, ut Livius (1, 18) subjectos Numae

Pompilio populos scribit esse •gentes sermone et

moribus dissonas « ; vel Silius (16, 19): »tot dis

sona lingua agmina • et (5, 221) » dissona linguis

eastras ; vel Claudianus (laud. Stilich. 1, 152): »nec

tantis dissona linguis turba. « Adde Solinum (51).

ignota] Ita apud Ovidium (met. 14, 566) Circe

• Ignotosque deos ignoto carmine adorat.«

alternatisque] Locum olim (in palaeogr. crit. III.

§. 234) explicavi, literasque esse docui septem

vocales Graecas, quas alternatas dixit, quum quo

libet versu repetitarum ordo mutatus sit :

A E H I O Y S2

E H I O Y S2 A

H I O Y S2 A E

I O Y S2 A E H.

• O Y S2 A E H I

Y S2 A E H I 0

S2 A E H I O Y

Adde quae alio etiam loco (III. §. 260) annotavi,

eum observationibus doctissimi nostri Hugii (im

myth. p. 218 et 220). -

verbis] Vide quemadmodum distinguat intelle

ctualis mundi deos a patre illo ignoto, extramun

damo deo. Illos verbis, hunc solis literis sensu

earentibus adorari (conf. Stanlejum 1, 2, 11 et 12

in Clerici op. pliilos. T. 2) dicit.

tres deos] Tres temporum varietates, praesens,

praeteritum ac futurum. Gloss. (eod. Monac. E). —

Videtur hic ad sacrosanctae Trinitatis absconditum.

profanis mysterium alludere, an ludere? Gnor. —

Neque hoc neque illud Martianum voluisse mihi

quidem persuasum est. Magis enim, quam isti in

terpretes, ille Neo-Platoniea philosoplia imbutus

erat, ejusque dogmata haud ignorabat. Quos inter

Numenius (πεgì àycz9οὐ in Euseb. praep. ex. 11,

10, 18. p. 557 Vig.) haec tradit: »Primus ille deus,

ut est in semet ipso, simplex est, sibique unde

quaque cohaerens et individuus. Deus etiam secun

dus ac tertius unus est« cet. Qui plura cupiat adeat

Eusebium ipsum, et Plotinum, qui (enn. 5, 1, 4)

»sunt tres* inquit, »hypostases : uuus seu bonum,

mens seu intellectus, et anima mundi; nec de his

uisi implorato dei auxilio et sedata mente loquen

dum • cet. Pariter Cyrillus (c. Julian. 1. p. 34) e

mente Porphyrii, opinionem Platonis exponentis,

docet dei substantiam ad tres procedere, esse verum

supremum deum optimum , post ipsum et alte

rum creatorem seu opificem, tertium porro mundi

cumuamum.

septimo] An ad sabatha Judaeorum, ad quae

Juvenalis :

— » Cui septima quaeque fuit lux ignava

an ad diem xvgtaxrjv Christianorum? Gror. —

Lege Ausonii eclogam de nominibus septem die

rum (372. §. p. 413 Delphin.), ubi » radiatus Sol

omnino diem habet primum et supremum, qui heb

domadis est septimus. » Diei autem noctisque deos«

dieit, quia Sol interdiu, reliqui planetae, qui die

bus nomina sua dederunt, noctu conspiciuntur. Pla

metae ab Appulejo etiam (de deo Socr. p. 121

204

31 *

' 244 Martiani Capellae lib. II. §. 205.

205 diatos. Quandam etiam fontanam Virginem deprecatur; sccundum Platonis.

260 quoque mysteria άπσέ xaì òìc ἐπixotvoz potestates. His diutissime florem ignis.

Oud.) radiantes dii appellantur. Quod reliquum

est, confer inferiorem locum (§. 758).

fomtanam] Id est fontem et originem vitae, quod

nihil est aliud quam deus.VulcAx.— Profecto haec

omnia caecis sunt circumfusa tenebris. Forte tamen

(si quis in loco tam intricato conjecturae loeus)

legendum videatur fontanam uriginem, ut Solem

intelligamus, quem fontem aetherei ignis nominat

Martianus, et profecto tale quid requiritur, et forte

hoc ipsum, si uriginem pro igne accipias, nam

subjungit florem ignis. Quod si hoc non probas,

vide an originem malis. Sed sane quia hic magis

de primo motore, quam de Sole sermo, vide an

hanc fomtamam virginem de Entelechia velis intel

ligere. GnoT. — Meam de hoc loco sententiam jam

dudum (in palaeograph. crit. IV. §. 776) aperui.

Sed praestabit verba ipsa hic subjungere : »Data

enim opera Martianus omnem reconditam pliiloso

phorum doctrinam fabellae suae inseruit: quare ve

reor ut unquam nostrum sint intellecturi, nisi qui

illis placitis probe imbuti fuerint. Sane hi Chal

daicorum oraculorum versus (278. 279) consulendi

sunt:

/1aujc £v λαyö6tv 'EHATHX &g&τῆς πόλε

IIHTH,

"Ev8ov öÄr, μίμvov6a, τὸ ILAP0ENON oû

argoîeî6α.

Nec praetermittendum Pselli ad hos versus scho

lion (p. 99 Gallaei), qui » Chaldaei«, inquit, »He

caten deae loco habent, quae medium ordinem

ducat, et quasi centrum sit omnium potentiarum.

In dextris ejus partibus collocant fontem animarum,

m sinistris fontem bonorum sive virtutum: ajuntque

animarum quidem fontem ad propagationem esse

proclivem, virtutum vero fontem intra propriae es

sentiae limites ' coërcitum manere, virginis inta

ctae instar incorruptum, eamque, quam habet,

firmitatem et immobilitatem ab implacabilium poten

tiarum facultate adeptum esse et virginali zona ac

cinctum. « Fons autem ille animarum haud dubie

e Platonis cratere (in Tim. p. 41 Steph.) est sum

tus. Haec igitur . Martiani illa fontana virgo est.

Omnino alio, quam ego, modo nostrnm interpre

tatur Joannes Sarisberiensis (in metalog. 4, 36;

p. 921), quem vide.

άπσ§ xaì òìc] Ridicula est glossa in codice

Basileensis »pater filius super omnia«; sed facilius

est dictu quid non significent, meritoque miramur

Grotium, qui nihil ad eorum illustrationem anno

tavit. Quum tamen Platonis illa areana appellet,

veri simillimum est placitum illud respici, quod non

quidem in libris, sed in secretiori discipulorum

coetu, Pythagoreos secutus Plato proposuerat, de

monade et infinita dyade rerum omnium principiis,

qtiibus inter se mixtis quum reliqua omnia, tum

maxime ternarius omnia complectens oriatur. 'Conf.

Aristidem Quinctilianum (in Meibom. scr. r. mus.

p. 121): »Agz¤v τῆς τῶν όλων σνμφωνias

xaì rovntvxr)v ccitiav £2oyi£ovto oi παλαίοι.

IIøvta yàg yivs69ai διὰ τῆς εἰς ἐν ἀρμο

viag 6vvezöμενα. Tjv òè òvóa xat& trjv

άλην ἐταττον, ἐναντιότητος ούσαν τρότον

êupavtvxrjv. Tot&6w δέ τὸ σύμπav £x&Xovy,

èvavtuδτητι και μεόότητι πεπληgogévov,« in

que primis Simplicium (ad Aristot. Physic. f. 104,

B), quem egregie explicavit Brandis (de perd. Ari

stot. libris p. 55 sequ.).

florem ignis] Flos ignis idem ignis purissimus,

unde divinitati proximus putabatur, ut anima, quae

divinae originis est. Vide quae de fontana virgine

Martiani capellae lib. II. §. 206.

atque illam exsistentem ex non exsistentibus veritatem toto pectore deprecata,

tum visa se cernere áro9£o6tv sacraque meruisse. Quippe quidam candores

lactei fluminis tractu stellis efflammantibus defluebant, Laetabunda igitur gra

tesque testata iter in Galaxeum flectit, ubi senatum deùm a, Jove moverat

congregatum. Erat , autem ibi Jovialis : domus, quae etiam granditate mira

mundanum ambitum possideret, et decore conspicuo fulgorem siderum vin

ceret, et novitate situs signiferum circulum decussaret; praeterea tanto splen

dore renidebat, ut argenti crederetur fabricata materia. Ibi septa candentia, *

culmenque septatum limbis nivalibus

modo adstruximus. Saepe rvgòς άνδος in Chal

' daicis memoratur oraculis (v. 21. 85. 153. 122.

•p. Gallaeum de Sibill. orae. in app.). Infra (§. 571)

Palladem quoque ex Jovis capite prognatam et pu

rissima virginitate praeditam florcm ignis appellat.

Hinc etiam explicandum est, quod ignem furatus

Prometheus (ap. Claudiam. A cons. Hon. 250) dicitur

»Sinceram patrio mentem furatus Olympo.«

non exsistentibus] Valde difficilis quaestio est,

quam veritatem exsistentem ex mom exsistentibus

Martianus significare voluerit. Plerisque veterum

videbatur, ut apud Persium est (3, 84), » qigni

De mihi!o nihil, in nihilum nil posse revertia ,

vel ut Lucretius ait (1, 131):

• Nullam rem e nihilo gigni divinitus unquam « ,

idqne • commune physicorum omnium placitum« (τὸ

xotvòv πάντων τόν φv6txóv δόγμcz) Aristo

teles (Physic. 1, 4; de gener. et corrupt. 1, 5.

p. 499. a) appellat. (Adde Ocell. p. 511 Gal. An

tonin. imp. 4, 4 et §, 155 Democritum, Diogenem

Apolloniatem, Epicurum ap. Laert. p. 575. 578.

619; auctorem de mund. incorr. in Philon. op.

p. 959). Sed non physico, sed metaphysico sensu

Martianus hic loquitur; quapropter veri simillimum

est veritatem exsistentem ab eo dici divinam natu

ram vel quod Plato ait τά όντως όντα, quae

albicabant. Ibi Jupiter cum Junone

licet aeterna sint, ab hominibus tamen sero tan

tum intelliguntur, nec nisi multo labore ex terrestri

bus et caducis, quae non exsistentia, μὴ δvra,

Platonico sensu appellare poterat, per abstractio

nem et inductionem inveniuntur.

se cernere] Male Grotius secernere, quod qui

libet videbit, qui verba construxerit : » visa est Pli

lologia cernere, se áro9£o6tv meruisse.«

defluebant] Stellarum trajectionem describit. Lu

cretius (2, 209):

» Non cadere in terram stellas et sidera cernis ?«

Veterum hac de re opiniones collegit Stobaeus

(in eclog. 4, 28, 1. p. 580. Heer.) et Ammianus

' (23. p. 500 Lind.) ; praesertim etiam Seneca (na

tur. quaest. 1, 1. p. 684 Lips.), ubi : • Stultis

simum est« inquit, » existimare, aut stellas decidere

aut transsilire, aut aliquid illis auferri et abradis

nam si hoc fuisset, jam defuissent.«

Galaxeum] Nimirum eirculum; de cujus natura

disputarumt philosophi (v. Aristot. meteorol. 1, 8.

Stob. eclog. 1, 28, 1. p. 572 Heer.). Saepe no

ster ejus meminit (§. 27. 209. 826. 835).

septatum] MS. seetatum. Sic in Gramm. resec

tationem pro resectione posuit. Videtur autem hie

Capella coelum crystallinum (ut voeant patres Chri

stiani) describere, quemadmedum supra empyreum

246 Martiani Capellae lib. II. §. 209.

9210

211

* 919

omnibusque divis in suggestu maximo ac subselliis lacteis residens sponsales

praestolatur adventus; qui simul ut Musarum voces ac dissonis mela dulcia

cantilemis virgine adveniente percepit, priore loco praecepit venire Cyllenium,

cum quo Liber et Delius fidi amantissimique germani, Hercules etiam, uterque

Castorum, Gradivusque, et quidquid deorum de Jove progenitum est, Cyllenii

adhaerebat officio. Elementorum quoque praesides, angelicique populi pulcher

rima multitudo, animaeque praeterea beatorum veterum, quae jam coeli templa

imeruerant, gressus Majugenae sequebantur. Linum, Homerum, Mantuanumque

descripsit: ait enim: »limbis nivalibus albicabant.«

Gnor. — Cum Grotiano codice tam Hugianus,

quam Bodlejanus, Darmstattensis, et Reichenau

ensis conveniunt: Basileensis autem septatum prae

bet. Atque parum interest utro modo legas. Haud

dubié enim ille sectatus vel septatus locus Jovis

domus (§. 97) in lacteo circulo erat.

ut] Omissam hanc particulam e Basileensi co

dice supplevi.

dissonis] Concentus enim, Seneca teste (epist.

84, p. 550 Lips.), fit ex dissonis; unde Ovidius

(met. 10, 145) de Orpheo:

• Ut satis impulsas tentavit pollice chordas,

Et sensit varios, quamvis diversa somarent,

Concordare modos « cet.

Pythagorei jam definiverant musicam contrariorum

compositionem aptam (Tennnl. e Theom. pr. ad Jam

blich. in Nicom. arithm. p. 475), dissimiliumnque

concordiam, ut ait Quinctilianus (1, 10, 12; p.

216), &gptoviczy vocabant; quos secutus Aristote

les (de mundo 5), dum de concordia per contraria

disserit: » musica«, inquit, »ac:utis et gravibus so

nis, longisque et brevibus una permixtis in diver

sis vocibus, unum ex illis- concentum absolvit

(άπετελεσεν άρμoviav). « Adde Maximum Tyrium

(I, p. 271 Reisk.) et' Macrobium (Satnrn. I. in

praef.), qui Senecam ad verbum fere exscripsit.

Ipse denique noster infra (§. 910) de Musica cly- -

peum gestante scribit: »Denique mox ingressa at- -

que (statim) ejusdem orbis sonuere concentus,

cuncta illa, quae dissona suavitas commendarat,

velut mutescentia tacnerunt. «

Hercules] Itecte hunc deum adhaesisse Cyllenii

officio dicit. Adeo enim junctos eos cogitavit anti

quitas, ut una eademque basi Hermeraeles hodie

que conspiciatur, addita hac inscriptione : EPMA

HPAKAE0C(D'Orvill. Sicula p. 578. Torremuzza

CI. 7. n. 17). Nec Mercurio soli (Horat. Od. 1,

10, 5) sed utrique deo palaestrae 'cura eredita

fuit (Palaeogr. cr. IV. §. 801). Eodem denique

carmine uterque celebrabatur (Antholog. Gr. M, 38,

4. p. 165 de IBosch.).

beatorum] Similitef Nemesianus (ap. Bartl. in

advers. p. 1537):

— — » sublimes animae coelestia templa

Sidereasque colunt sedes , mundoque feruntur.•

Harum animarum sedis noster supra (§. 155) jam

mentionem fecerat.

Linum] De Lino et Orpheo mnsicis pariter ae

sapientibus vide Quinctilianum (1, 40, 9; p. 215).

Linum »divino ^earmine pastorem « appellat Virgi

lius (Ecl. 6, 67), ubi Heynius haec annotavit:

• Martiani Capellae lib. II. §. 212.

247

vatem redimitos canentesque conspiceres; Orpheum atque Aristoxenum fidibus

personantes; Platonem Archimedemque sphaeras aureas devolventes. Ardebat

Heraclitus; udus Thales, circumfusus atomis Democritus videbatur. Samius Py

»Linum, supra (4, 56) cnm Orpheo junctum, me

morat, nomen inter vetustissimae memoriae vates

clarum, servatum illud partim fama ac mythis, par

tim carminibus, quae ejus esse ferebantur.« Plu

ribus de eo egerunt Burette (Mem. de l'Acad. d.

Inscr. X. p. 193), Bode (de Orph. poëta p. 77—79),

Ambroschius (diss. de Lino, Berolini 1829), et

Welckerus (Allgem. Schulzeit. 1850, n. 2—5).

Statuam ejus prope Musarum lueum in monte He

•licone Pausanias vidit ibique quotannis ei parenta

tum esse refert (9, 29, 3).

Orpheum] De eo omnia congessit Bode (de Or

pheo poëtarum Graecorum antiquissimo, Gottingae

1824). »Deorum in numerum consecratum, unus

Albricus pliilosophus (18, p. 320 Munck.) tradidit.

Aristoxenum] Peripateticum, quem tamen non

solum pliilosophum, sed et musicum (§. 925) in

signem fuisse, plures testantur scriptores (Aristoph.

schol. ad ran. 1557. Suidas p. 527. Cic. de finib.

5, 19. Gell. 4, 11). Conferenda omnino est Malinii

diatribe (Amstelod. 1795 et in Schäferi tliesauro

critico novo, T. I).

sphaeras] Nota sunt , quae Plato de natura

sphaerae et de orbibus coelestibus pluribus locis

exposuit; de Archimedis autem sphaera artificiosa

noster infra (§. 585) agit. -

ardebat] Ignem eniin rerum principium esse

Heraclitus docehat (Diog. Laert. 9, 7 ibique Meib.

Plutarch. de plac. philos. 1, 5. p. 877. Cic. N. D.

5, 14. Vitruv. 2, 2 et 8 praef. Arnob. 2. p. 48).

Quem secuti Stoiei (Plutarch. de stoie. p. 1077)

ignem ipsum deum esse docebant (Euseb. in praep.

ev. 13, 16. p. 810). Heraclitum vero acri sed

justo judicio perstrinxit Lucretius (1, 659 sequ.

693. 785). Conf. et infra (§. 758).

udus Thales] Qui aquam esse rerum initium

statuit (Aristot. metaph. 1, 3. Diogenes Laert. 4,

27. Cic. N. D. 1, 10; acad. qu. 2, 57. Laetant.

1, 3. Auson. sap. p. 240 Dae. Vitruv. 2, 2 et 8

praef. Minue. Felix 19, 5. Plutarch. plae. philos.

4, 3. p. 875. Apollinar. Sidon. earm. 15, 82 et

89. p. 576. Arnob. 2. p. 48 et ipse Seneca nat.

qu. 15. p. 727 Lips.). Sed confer omnino obser

vati9nes Hallenses (2. p. 417 sequ.).

atomis] Docente Lactantio (inst. 3, 17; de ira

dei 10) et Diogene Laertio (9, 30) primus Len

cippus illam de atomis docrinam Demoerito tradidit.

Exceperunt eam deinde Epicurus et qui hunc sectati

sunt (Lucret. 1, 54. 56. Cic. de finib. 1, 6. Plu

tarch. placit. pliilos. p. 877 f. 878. Senee. nat. qu.

5, 2. p. 759 Lips. Minuc. Fel. 19, 9. Macrob.

somn. Scip. 1, 14. Lucian. vitar. auet. 13. p. 95.

Bip.). De Arcesilao etiam Apollinaris Sidonius

(carm. 15, 94. p. 377 Sirm.):

» Post hos Arcesilas divina mente paratam

Conjicit hanc molem , comfeetam partibus illis,

Quas atomos vocat ipse leves.« — —

Posidonius autem (ap. Strabonem 16. p. 757 Ca

saub.) contendit antiquum de atomis dogma Mo

schi esse, viri Sidonii, qui ante res Trojanas

floruerit.

Pythagoras] Quo pacto arithmeticas harmoniae

proportiones invenerit, multi tradidere seriptores,

quos laudavit Bruckerus in praeclaro suo opere

(hist. philos. I. p. 10ö7).

921

%8 Martiani Capellae lib. II. §. 215. - • '

thagoras coelestes quosdam numeros replicabat; Aristoteles per coeli quoque cul

mina Entelechiam scrupulosius requirebat; Epicurus vero mixtas violis rosas et

totas apportabat illecebras voluptatum. Zeno ducebat feminam providentem;

Arcesilas collum intuens columbinum ; multusque praeterea palliatorum po

replicabat] Ubi de numeris: sermo est, noster

plerumque (§. 749. 757. 759. 760. 764) verbo

replicare utitur pro » analogiam inter numeros ex

quirere.« Plutarchus (plac. philos. p. 876) 6vp

μετgiac dicit, et noster infra (§. 764), multiplica

tionem a replicatione distinguens, »replicatio •, in

quit, a maxima ratione incipit et subinde ad mi

mores minoresque transit. « Porphyrius (πεgì àxro

zjc ἐμιρέχων p. 30) Pythagorae mentem his

quidem verbis exponit: » oi yoöv IIv9ayögetot,

:regi τοὺς άgt9uoὸς και τάς ygap/u&ς 6 τον

δάζοντες, ἐπῦ τὸ πλέον τοῖς δεοίς άπήg

zovto. « Unde Arithmetiea infra (§. 730) Jovem

eum monade comparans, » tuae «, inquit, »primige

Hoc

tamen loco verbum replicare etiam simpliciter pro

niae naturae fontem Jupiter recognosce.«

repetere sive resolvere accipi poterit. Ita enim Sym

machus (epist. 6, 51) -nota replicare a pro »repe

tere quae nota sunt « seripsit.

Aristoteles] »Peripatetieorum princeps Aristo

teles fuit, quem, excepto Platone, haud scio an

recte dixerim principem philosophorum« (Cic. de

finib. 5, 5).

Entelechiam] Confer Plutarchum (plac. pliilos.

1, 3. p. 878), Macrobium (somn. Scip. 1, 14), Ju

stinum Martyrem (ad Graeeos p. 7 f. Op. Colon.

M686), Tertullianum (de anim. 52), inque primis

superiorem locum (§. 7) ibique notata.

violis rosas] De violarum usu in coronis supra

(§. 119) disputavimus ; rosas autem omnium ma

xime adhiberi ad convivia solitas esse quam plu

rimi veterum loci docent. Ovidius (fast. 5, 555);

• Tempora sutilibus cinguntur tota coronis,

Et latet injeeta splendida mensa rosa •;

IIoratius (od. A. 36. 16):

» Neu desint epulis rosae,

Neu vivax apium , meu breve lilium • ;

plura dabit Fulvius Ursinus (in append. ad Ciac

conium de triclinio p. 265 sequ.). Unde apparet

vitam voluptuariam et delicatam significari, quam

Epicurus inprimis commendasse dicitur, licet im

merito, quum ea, quam ille finem bonorum con

stituit, jδονή, neutiquam tam pravo et ahjecto

sensu accipienda sit, quam verbi causa a Cicerone

in libro de finibus secundo factum est; id quod

non Lucretius modo, verum etiam Seneca (de vita

beat. 45, p. 259) recte intellexit. Martianum com

munem opinionem secutum esse docent sequentia;

vide tamen ne flores illi simul et hortos significent,

quos in deliciis Epicurum habuisse constat (Cic.

N. D. 1. 33; de leg. 1. 21. Propert. 5, 20, 26.

Juven. 15, 122. 14, 519. Stat. silv. 1, 5, 94).

providentem] Significat zrgóvouav sive Provi

dentiam, qua mundum regi Stoici docebant (conf.

Cic. N. D. 2, 50 sequ. Diogen. Laert. 7, 158,

et superiores notas ad §. 6 et 32). -

4rcesilas] Idem philosophus, qui et Arcesilaus

ab aliis, inter quos Laertius in ejus vita. In Mi

nutio, ubi textus habet Arcesilas, MS. Arcesilaus

refert, in Arnobio pro Arcesilao MS. Arcesila, ut

ex excerptis Scaligeri monet Meursius meus. Hic

ille quem ignorantiae magistrum vocat Laetantius,

et quem Cicero omnem funditus pliilosophiae ra

tionem ait sustulisse. Doeebat enim áxaraznptav,

Martiani Capellae lib. II. §. 215. 949

pulus studiis discrepantibus dissonabat; qui quidem omnes inter Musarum

carmina concinentium audiri, licet perstreperent, nullo potuere reboatu. Ve

niente igitur introgressoque Cyllenio omnis ille deorum sematus veneratus

verticem ingredientis exsurgit.

Pallade a dextra sociata, medium collocavit.

nihilque certo sciri posse asserebat (meminit hujus

opinionis Aristoteles in metaphysicis) utebaturque

argumento remi infracti, et colli eolumbini (ut te

stis est Cicero in acad.), in quo aliud quid videtur,

quam revera est. Huc alludit Capella. Gnor. —

Ciceronis locus in academicis quaestionibus • est

(4, 28). Sed ante hunc jam Lucretius (2, 800)

hac de re:

»Pluma columbarum quo pacto in sole videtur,

Quae sita cervices circum collumque coronat :

INamque alias fit, uti rubro sit clara Pyropo,

Interdum quodam sensu fit, uti videatur

Inter coeruleum virideis miscere smaragdos.«

Adde huic Senecam (nat. qu. 1, 5. p. 687 Lips. et

epist. 71 p. 512), et Apolliiiarem Sidonium (carm.

15, 89. p. 377 Sirm.). Certe Cicero (de div. 2, 119)

edixerat: »Nihil tam absurde dici potest quod non

dicatur ab aliquo philosophorum.« Quod reliquum

est, non recordatus est Grotius, qnod ipse Socrates

sueverat dicere: » scire se nihil praeter hoc ipsum,

quod nihil sciret« (Diog. Laert. 2, 32. Cic. acad.

1, 16). -

palliatorum] Id est philosophorum Graecorum,

ut ex inferioribus locis (225. 528. 553. 424. 429.

450) apparet. Pallium quidem omnino ad Graecae

gentis habitum pertinebat; Romanorum autem iem

pore ii potissimum eo utebantur, qui Graecarum

literarum notitiam affectabant, ut v. c. Seneca rhetor

(controv. 4, 29, p. 255 Elzev.) oratores commemo

rat, » qui quum Latine declamaverant, toga posita,

sumpto pallio quasi persona mutata redibant et

Ipse Jupiter eum propter suum consessum,

Nec longo interjectu ipsa quoque

Graece declamabant« ; inque primis philosophi eo

insignes erant, qui diutius quam alii veterem eul

tus simplicitatem servarent (conf. Valer. Maxim. 2,

6, 10 ibique Vorst. n. 65 p. 178 Torr. 5 Apollinar.

Sidon. epist. 9. 9, p. 265 Sirm., et in universum

Salmasium ad Tertull. de pallio).

dissonabat] Infra (§. 912) noster:

» Ut nulli scateant dissona litibus.«

Ridet discrepantes de rerum principiis opiniones,

quem philosophorum dissensum alii multi pariter

reprehenderunt (Max. Tyr. 52, 2. T. 2. p. 119

Reisk. Vitruv. 2, 2. et 8 praef. Tertull. de anim.

52 et adv. Marc. 1, 15. Arnob. 2. p. 48. Macrob.

somn. Sc. 1, 14. Sidon. carm. 2, 156 sequ. p. 294.

Sirm. Minuc. Fel. 19. Plutarch. de plac. philos. I.

p. 874 sequ. Euseb. praep. ev. 1, 5. p. 22 sequ.

Justin. Mart. ad Gr. Oper. p. 6. Theodor. c. Gr.

de mater. 4. Claudiam. consul. Mallii 84 sequ.).

reboatu] Ita codices Cantabrigiensis et Hugia

nus saue melius pro Grotiano rabulatu. Superiori

loco (§. 98) nomen simplex boatum legimus. De

prorsus. dissimilibus philosophorum senteatiis lege

et Ciceronem (de divinat. 2, §7 et 58).

propter] Codex Cantabrigiensis quidem prope;

sed unum idemque est, illudque noster saepius

aeque atque Appulejus (v. Oudend. ad eum I.

P. 245), et quod majus est, Cicero (N. D. 3, 22;

de invent. 2, 31) adhibuit. Paulo inferius, ubi

Grotius interjecta habet, rectius Hugianus, Darm

stattensis et Cantabrigiensis exliibent interjectu.

92M4

250 Martiani Capellae lib. II. §. 218.

216 Arabicis laetabatur halatibus.

Philologia ambita Musis ac matre praeambula corrogatur. Qua ingrediente,

ac Vesta deùm mutrice ejusdemque pedisequa acerram illam olacem aromatis

refundente, omnis ille ordo coelicolùm portiones sibi competentes attribuens

Verum virgo, ut est per omnia verecunda,

licet a Jove ejus assidere confinio juberetur, tamen ibi potius voluit, ubi

217 Musas conspexerat, admota Palladis consortione residere. Tunc exsurgens

virginis mater poscit de Jove superisque cunctis, uti sub conspectu omnium,

quidquid sponsalium nomine praeparaverat Majugena, traderetur, ac demum

dos a virgine non deesset; tuncque tabulas ac Papiam Poppaeamque legem

Pesta] MS. »Vesta deum nutrice « habuit, unde

liquet et pedissequa rescribendum. Attribuit autem

Vestae munus thuris distribuendi, quod ea focis

arisque sit praefecta. Gnor. — Vesta eadem quae

Tellus, atque haec deorum mater (Serv. ad Aen. 7,

156). Pedisequa autem Cortius etiam e Guelfer

bytano notavit, quare pro /estae natrici et pedis

sequae, ut Grotius ediderat, reposui J^esta nutrice

et pedisequa, et e Basileensi codice ejusdem pro

eidemque. In Darmstattensi a prima manu recte

scriptum erat nutrice et pedisequa, sed deinde per

peram correctum. De Vesta Jovis nutrice plura

dabunt Lactantius (1, 14) et Albricus pliilosophus

(17. p. 519 Munck), qui tamen reconditum fabulae

sensum capere non potuerunt. Sane purificatur

igne aër, eoque fit ut aether (Jupiter) nutriatur.

Arabicis] Confer ad hunc locum Spanhemium

(de praest. numism. I. p. 534) et laudatos ab eo

auctores, quibus adde Maximum Tyrium (4, 4. T. I.

p. 55 Reisk.), Tibullum (2, 2, 3. 4, 2, 18), Pro

pertium (2, 22, 17. 3, 11, 8), Lactantium (de

Phoen. 79, 18), et Sirmondum (ad Apollin. Si

don. p. 148). Tertullianus (apolog. 30) tura Arabi

cae arboris lacrymas appellat.

tabulas] Nuptiales nimirum. Confer Brissonium

(de form. 6, 124. p. 515 §18), et Appulejum

(met. 4 p. 295 Oud.) ibique notata, et adde quae

Quinctilianus (§, 11. p. 304) e Cicerone de non

usu tabularum in probando matrimonio affert.

Poppaeamque] Popaea lex ab Augusto, Coss.

extraordinariis M. Papio Mutilo et Q. Popaeo Se

cundo. Vide Dionem. Eadem et Julia dicta, quod

Augustus se in ea ferenda a divi Julii commen

tariis edoctum profiteretur. Agit haec lex praeter

alia multa de dote non alienanda, quod caput legis

huc pertinet. Gaot. — In Vossiano codice est Po

peamque s sine ulla haesitatione substituendum Pop

paeamque. Id jam vidit Grotius, quem secutus est

(?) Burmannus ad Suetonium Claud. 25 et Wic

lingius lect. juris civil. 2, 52. p. 262. Aliquando

autem haec nomina a librariis esse confusa ostendi

superius. AnNrz. (mise. p. 214). — Vulgo enim per

peram . Pompeamque. Codices quidem Monacenses

(B. C. D. E. G), Reichenauensis, Darmstattensis, et

Bongarsii Popeamque exhibent, eum quibus Grotius

etiam orthographiam corrupit, quod Arntzenius non

vidit, ipse tamen meliorem scriptionem attulit e fon

tibus ipsis, quibus adde Tacitum (hist. 5, 25 et 28 et

annal. 5, 25) et confer Augustinum (de legibus

in Graevii thesauro II. p. 1241), Dionemque (54.

p. 531).

legem] Jam supra (§. 96) finxerat senatus con

Martiani Capellae lib. II. §. 218. 925M

sinerent recitari. Cujus petitioni justissimae deorum senatus attribuit, ut in con- 218

sessu coelitum offerenda probarentur. Hinc Phoebus exsurgit fratris officium

non detrectans, ac singulas ex famulitio delectuque Cyllenio incipit admovere,

quae tam pulchrae cunctis quam ornatissimae refulsere. *

Transcursa, lector, parte magna fabula,

Quae tam morosis implicata ductibus

Tenui lucernam palpitare lumine

Coëgit instans innitens crepusculug,;

Ac mi rosetis purpu*et culmina

Aurora primo et convenustans habitu ,

Surgens fenestras dissecaret lumine,

Adhuc jugata compararet pagina

Quocunque ducta largiorem circulum.

“e

sultum more Romanorum aereis tabulis incisum;

imitatur nune Senecam, apud quem (apocol. Claud.

p. 834 Lips.) lege Cornelia de sieariis in ipso quae

ritur orco. Ita Appulejus etiam deos non solum

legibus humanis (met. 6. p. 391. 397 Oud) sub

jicit, sed Jupiter quoque apnd eundem jubet »Mer

curium deos omnes ad eoncionem provocare, ac si

qui coetu coelestium defuisset, in poenam decem

Deinde Psyches

et Cupidinis nuptias •legitimas facit et jure civili

millium numûm conventum iri. •

congruas. •

delectuque] Grotius dileeto. Sed ex Vossiano

restituendum dilectuque vel delectuque, quod in

aliis est. Anrrz*N. (mise. p. 214). — Dilectuque

exhibent Monacenses (B. C. D. E), Basileensis,

Bodlejanus, Cantabrigiensis, Britannicusque. De

leetuque praebent Reichenauensis, Bongarsii et Hu

gii codex. Utrumque bonum.

innitens] In codice Lugduno-Bat. est: »et in

Nunc ergo mythos terminatus; infiunt

nitens •, unde emendo » et nitens. « Aaxtz. (ad pa

neg. vet. II. p. 785). — Sed erepusculum vix nitet.

Num forte pro imminens istud innitens scripserit? '

Geminata enim adjectiva non curo (§. 197 not.).

crepusculum] Crepusculum, quod jam instat,

faeit ut lucerna a claritate deficiat et tenui lumine

palpitet, narrationique tam multis ambagibus im

peditae finem imponit. Goez. — Confer supra cre

perum (§. 116).

purpuraret] Confer superiorem (§. 116) Auro

rae descriptionem. Egregie Rutilius (itiner. 277):

»Roscida puniceo fulsere crepuscula coelo. •

pri.vo et] Ita recte Basileensis. Male in reliquis

et editis et omissum est.

largiorem] Circuli epitheton, quod omnino me

lius, quam Grotianum longiorem. Exhibent illud

Basileensis, Darmstattensis, Guelferbytanus, Hugia

nus, Britannicus, Cantabrigiensis, et Bongarsii eodex.

nunc ergo] Absunt septem postremi hi versus

9219

- 59 *

•

' 252 Martiani Capellae lib. II. §. 220.

Artes libelli qui sequentes asserent.

Nam fruge vera omne fictum dimovent,

Et disciplinas annotabunt sobrias

Pro parte multa, nec vetabunt ludicra.

Habes. quid instet, si potestas coelitum

Faveantque Musae et chelys Latoia.

a codice Guelferbytano, nec mirum, quum eo co

dice non nisi nuptiae contineantur, fpinime septem

libri posteriores. Adduntur autem »Mart.

Min. Fel. Carth. de nuptiis Philol. finis. « Praeterea

quae duobus in aliis codicibus continentur nuptiae,

has ille uno tantum complectitur. In Hugiano co

dice spurius insuper hic versus additur:

»Gloria fulgenti Christo sit cunctipotenti.«

terminatus] MS. terminatis. Ergo lege et dis

»Nunc ergo mythis terminatis infiunt

4rtes libelli qui sequentes asserent. •

Sensus clarus: ait imposito fabulis fine incipere

libros de septem artibus ad quos transeamus. Gaor.

— Sed mythos in omnibus legitur tam editis quam

aec :

tingue:

manuscriptis, ipsoque Grotiano ; quapropter male

recepit Grotius terminatis. Eqnidem terminatus re

f&ui codicum Reichenauensis, Monacensis (C),

Cantabrigiensis, Britannici, Bodlejani, et Hugiani

auctoritate. Alii quidem terminatur praebent; sed

illud melius, quia jam factnm est.

infiunt] Infit saepe; infiunt, quod sciam, non

nisi apud nostrum legitur, quamvis Varronem di

xisse infio testatur Priscianus (8 extr.).

fruge vera] Id est vero et simpliciĘ

VULCAN. — Utilitatem veram dicere praestabat,

qua sequentes disciplinarum libros nuptiarum com

menta superare Martianus ait. Sobrias Macrobius

quoque (Saturn. 1. 5) fabulas suas appellat.

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

C A P E IL L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

IDE ARTE

G R A M M A T I c A

LIBER III.

1Rursum Camoena parvo

Grammatica] Perlecto tertio hoe libro quilibet

videbit, minime totam hic propositam esse gram

maticam, sed fragmenta potius quaedam ejus dis

ciplinae. Cujus rei causam perspicere mihi videor.

Primum enim absurdum ipsi Martiano videbatur,

Jovi in omnium deorum senatu hanc exponere

velle artem, quae nonnisi pueris traditur (§. 263),

unde etiam Minervae, Grammaticam interrumpentis,

haec inserit (§. 526) verba: » quae (omnia) si ab

scliolaribus inchoamentis in senatum coelitum ducis,

decursae peritiae gratiam deformabis. « Deinde suam

noster encyclopaediam in eorum tantum gratiam

scribere poterat, qui primis ejusmodi elementis

jam imbuti essent. Alii enim, haec prorsus igno

rantes, Martianum ne hucusque quidem intellexerint.

Omnino autem praeterire hanc primam e septem

artibus quum nequiret, ea elegisse videtur, in

quibus vel dissentiret a superioribus grammaticis»

vel clarius se docere posse putaret.

rursum] Sensus hujus carminis hie est: »Rnr.

sus accingit se Musa ad similes fabulas, qualibus

in duobus prioribus libris mythologicas et pliiloso

phicas doctrinas velaverat atque ornaverat, ut de

lectatione quoque aliqua difficultas et frigus dis.

cendi compensetur (v. 1 — 10). Cui Martianus ob

loquitur, artes, quas sobrias modo appellavit, serio

tractandas esse (v. 11—16); sed cavillabunda illa

reponit, omni tamen orationis ornatu carere ipsum

non posse; quaeritque, quo ordine artes traditurus

sit (v. 17—25). Respondet Martianus, se ipsas

loquentes producturum esse (v. 26—29), quo facto

Musa hoc ipsum figmentum esse arguit (v. 30—34)

Martianusque victus manus dat (v. 35 et 56). Si

milis est Virgilii sententia (in eulice 4):

» Omnis ut historiae per ludum consonet ordo

Notitiae, ducam voces : licet invidus adsit,

Quisquis erit, culpare joeos Musamque paratus:

Pondere vel culicis levior famaque feretur.• • •

221

Martiani Capellae lib. III. §. 221.

Phaleras parat libello,

Et vult amica fictis

Commenta ferre primum ,

Memorams frigente vero

Nil posse comere usum,

Vitioque dat poëtae,

Infracta ferre certa,

Lasciva dans lepori,

Et paginam venustans

Multo illitam colore.

Atquin prioris ille

Titulus monet libelli,

Mythos ab ore pulsos

Artesque vera fantes

Voluminum sequentem

Praecepta comparare.

Ad haec jocante rictu:

Nil mentiamur, inquit,

phaleras] Primum equorum, deinde etiam ho

minum ornamenta (Barth. advers. p. 1176), unde

factum est, ut metaphorice quoque de iis usurpe

tur, quibus fucum facere aliis speciemque asciti

tiam rei alicui addere conemur ; ut v. c. phalerata

verba apud Terentium (Phorm. 5. 2. 15).

amica fictis] Manuscriptus habet amicta, quod

et rectius. Grot. — Utrumque bonum sensum prae

l)et; rectius neutrum dixerim 5 quare majorem co

dicum numerum sequor.

frigente vero] Id est: exstincta et cessante ve

ritate. Vulc. — Produxit primam syllabam secundi

.Pedis Anacreontici, ut alibi. Sic libro VII: Ma

dida detergit ora. Gnor. — Melius, quam Vulca

nius, sensum ita capies: vel veritatem, quae alio

quin nuda fingitur, vestimento aliquo carere non

posse, quin frigeat; frigentem autem solo usu nihil

amplius ornamenti accipere.

pulsos] Grotius pulsans, Britannicus et Reiche

nauensis pulsas , Cantabrigiensis pulsus, hi omnes

sine sensu. Recepta igitur Monacensis codicis (C)

lectione construo : »titulus libelli monet mythos ab

ore pulsos, sive omissos esse. «

vera fantes] Pariter Cornelius Severus in Aetna

(237) •verum professas artes • nuncupat.

jocante rietu] Horatius (sat. 1, 10, 7): »Risu

diducere rictum. • Ovidius (arte am. 5, 285): »Sint

modici rictus, sint parvae utrinque lacunae. •

Martiani Capellae lib. III. §. 222.

Et vestiantur artes.

An tu gregem sororum

Nudum dabis jugandis,

Et sic petent notandis

In coelitum senatum?

Aut si tacere cultum

Placet, ordo quis probatur?

Certe loquentur illae

Quidquid ferant docendum,

Habitusque consequentur

Asomato in profatu.

Haec nempe ficta vox est

Et devius promissi es ;

Cur ergo non fateris

Ni figminis figura

Nil posse comparari?

His me Camoena vicit:

Fugis jugabo ludum.

Admoverat igitur Latoides unam priori loco Mercurialium ministrarum 995

jugandis] Id est Mercurio et Pliilologiae, qui ma

trimonii vinculo jungendi sunt; his indecorum fore

ait, si nudae artes dotalitiae tradantur.— Sequentia

manifesto corrupta; nihil tamen varietatis exstat,

nisi quod Grotius in margine pro in apposuit et.

ordo] Quis ordo? id est, quae convenientia.

Vulc. — Vel potius, quae ratio, quae institutio

operis? unde proficiscendum, quomodo progredien

dum tibi videtur ?

quidquid ferant] Melius forte : »Quae quid ferat

docendum « : quod ex vestigiis colligo. Gaot. —

Reichenauensis a prima manu ferat (omissa scilicet

lineola N significatura); Mouacensis (C) correctum

ferant : quod quum grammaticae simul et metro re

spondeat, recepi pro erat in editis.

asomato] Spectare haec videntur ad Stoicoruma

doctrinam, qui quum omnia alia corporea dicerent,

λεκτόν et tria alia statuebant áóóμ&τa (Sext.

Emp. adv. phys. X. 218. p. 670 Fabric.).

promissi] Sic devius aequi apud Silium (1, 57),

et devia peetora recti (8, 316).

fugis] Non intelligo, nisi pro dativo casu sub

stantivi fuga accipiam, ut sensus sit: »victns a

Camoena fugae (id est cladi) meae statim sub

jungam fictionem poëticam, quam illa me eontinuare

coëgit. «

9256 Martiani Capellae lib. III. §. 225. •

aetate quidem longaevam, sed comitate blandissimam, quae se in Memphide

ortam rege adhuc Osire memorabat, diuque obtectam latibulis ab ipso rc

pertam educatamque Cyllenio. Quae femina, licet in Attica, ubi majore aevi

parte floruerat, se assereret incedere palliatam, tamen ritu Romuleo propter

Latiale numen et Olium caput propterque Martiam gentem Venerisque

propaginem senatum deùm ingressa est penulata. Gestabat haec autem teres

Memphide] Grammaticam in Aegypto inventam

primus testatur Plato (in Phileb. p. 18), quem se

quuntur Cicero (N. D. 3, 21), Tacitus (ann. 11,

14), Plutarchus (quaest. sympos. 9, 3, p. 738 d),

Servius (ad Aen. 4, 577).

Cyllenio] Plato inventorem nuncupat Theuth,

sed restituendum esse Thoyth, id est Aegyptiorum

Mercurium, alibi jam monui (§. 175 not.).

Attica] Ibi prima grammaticae fundamenta po

sita sunt a philosophis, inprimis Platone (Diog.

Laert. 5, 25, p. 180 Meib. Dionys. Hal. de com

pos. p. 14 Sylb.) et Stoicis (vide omnino Clas

senium de prim. gramm. gr. p. 5 sequ.); Romae

autem, teste Suetonio (de ill. gramm. init), diu ne

in usu quidem, aedum in honore ullo erat gram

matica.

Latiale] Saepe noster vocibus utitur Latialis,

Latiale. Codices Darmstattensis et Monacensis (C)

semper alterum L cum R permutant: sed parum

interest (Macrob. Saturn. 4, 6 et 16. Steph. ad

Saxon. p. 7); quandoquidem Jupiter modo Latialis,

modo Latiaris audit (conf. palaeograph. erit. III.

§. 379).

Olium caput] MiS. Olium caput, credo capito

lium. GaoT. — Lege » Toli caput.« Nota est nar

ratio de capite Toli Vulcentani evoluto ex funda

mentorum sedibus in colle Tarpejo. Et mihi quidem

aliquando placuit, etiam Varronis loeum (de L. L.

lib. 4) hoc Toli nomine insignire ad ipsius autoris men

tem : • Capitolium dictum, quod hic quum fundamenta

foderentur aedis Jovis, caput Toli hominis inven

tum dicitur.« PiGNon. (de serv. p. 157 ed. 1613.

p. 266. 1674). — Quousque tandem corrigendi

pruritus criticos abripiet! Nonne multo melius

Varro, Florus (1, 7), Aurelius Vietor (de vir. il

lustr. 9) et Dionysius Halicarnassensis (4. p. 757

Sylb.) ignoti prorsus hominis, cujus caput inven

tum, nomen reticuerunt? Qnis est etiam veterum,

qui id prodat, vel prodere potuerit? Primus om

nium Arnobius, quarti seculi scriptor, de eo fabu

latur. Ac ne apud hunc quidem nominis lectio certa

est. Quamvis enim Stewecliius Toli legat, Haral

dus tamen atque editio, quae Lugduni Batavorum

1631 prodiit (p. 194), Oli praebet. Et certe melius

vox Capitolium e » caput Olium « prodit. Cave igitur

Martianum corrigas, qui apud popularem suum Oli

legens, ut illi nomini propius accederet, Olium

scripsit. Accedit quod Servius (ad Aen. 8, 545)

refert: » caput humanum, quod Oli diceretur, in

ventum esse. • Neque Grotianus solus, sed Can

tabrigiensis etiam codex Olium praebet, quare fi

denter hoc reposui pro olim in editis, quod sensu

carebat.

penulata] Pariter Augustinus (eonfess. 1, 16;

Op. I, p. 52 Basil.) grammaticos magistros appellat

penulatos. Initio in itineribus tantum penulae ge

stabantur, ut v. e. Milo, quum Lanuvium petens

cum uxore in rheda veheretur, penulatus fuisse

Martiani Capellae lib. III. §. 223. 257

quoddam ex compactis annexionibus ferculum, quod levi exterius elephanto

praemitebat. Unde velut medendi sollers magistra curandorum vulnerum in

signia proferebat.

Nam ex eodem scalprum primo vibranti demonstrabat

acumine, quo dicebat circumcidi infantibus vitia posse linguarum, dehincque

nigello quodam pulvere, qui ex favilla confectus vel sepia putaretur , illato

dicitur (Cic. pro mfi. e. 10); mox autem in urbe

quoque, initio, ut videtur, a delieatioribus homini

bus facto, qualem Martialis (2, 57) »Alpha penu

latorum• appellat; sed paulatim adeo invaluerunt,

ut togarum fere in locum succederent; unde factum

est, ut noster penulatam opponeret palliatae, ut

antiquiores togatam. Qua de re jam queritur, quis

quis dialogum de oratoribus seripsit (c. 39): »quau

tum humilitatis putamus eloquentiae attulisse pe

mulas illas, quibus adstricti et velut inclusi eum

.judicibus fabulamur?• et licet »contra consuetudi

mems Lampridius dicat Commodum »penulatos jus

sisse spectatores, non togatos, ad munus conve

nire • (in vita Comm. e. 16), eo tamen ipsa con

suetudo processit, ut Gratianus et Theodosius im

peratores Senatores juberent •ellamydis terrore de

posito quieta coloborum ac penularum induere ve

stimenta* (cod. Theodos. 1. 14, tit. 10, c. 15 T.

v, p. 232 Ritter. eum not. Gothofredi). Diligenter

in hanc rem inquisivit Ferrarius (de re vestiaria

T. II, p. 68 sequ.), quem vide.

gestabat] Ex iis quae nunc sequuntur apparet,

Grammaticam a nostro medici habitu induci. Pariter

Lucianus (epigr. 22. T. X. p. 45 Bip.):

* *I2a9v ygauuartz) pv6i£oe, ἐλαδι μοδda,

φ&ρμακον εέgouévm« --

elephanto] Totum pro parte: eburnum intelligit

(conf. C. Fr. Hermann. ad Luciam. de histor. ser.

p.504). A Virgilio (georg. 3, 26) solidus elephan

tus dicitur. Ferculum autem hoc sive gestamen

- - • * - ipsum thecam calamariam vel graphiariam signifi

care videtmr, quam nuncupat Suetonius (in vita

Claudii e. 55).

proferebat] Ad omnia illa, quibus Grammatica

usa esse fingitur, Johannes Sarisberiensis (metal.

1, 21. p. 778) haec observat: »Martianus IGram

maticam inducit cum scalpro et ferula et unguentaria

pyxide medieorum. Scalpro siquidem oris vitia

purgat, et infantium linguas, qui ad artem philo

sophiae, ea praelactante, cibante, et ducente, ituri

sunt, radit, dum erudit: et me barbarismo aut so

loecismo balbutiant, in sermone performat: peeean--

tes autem castigat ferula; et unguento honestatis

et utilitatis, quae ex ea provenit, patientium mi

tigat poenam. Manum quoque ad recte scribendum

reddit idoneam; acuit et visum, ut ei partes literae

densiores aut velum multipliciter elaboratum ob

stare non possit. Aperit aures, quas tam gravibus,

quam acutis, in*mo et cunctis vocibus reddit accom

modatas.* De singulis praeterea conferatur monstrum

eruditionis, Jacóbi Martorelli liber de regia theca

calamaria (Neapoli 1786. 4).

nigello] Hoc est »mero incausto* (encausto)

Vulcax. — Ineaustum Vulcanius dicere videtur

air... untum, quod etiam nunc Italis est inehiostro.

sepia] Ad atramenti alludit materiam, Gnor.—

Persius (3, 43):

»Nigra quod infusa vanescat sepia \ympha.*

Confer Plininm (9, 26, 45. 11, 5, 2. 52, 10,

52. 55, 6, 25); Aristotelem (hist. animal. 1, 4),

et Ausonium (epist. 4, 74):

»Melonis albam filiam ,

.- .

…

■

238 Martiani Capellae lib. III. §. 224.

per cannulas eadem resanari. Tunc etiam quoddam medicamen acerrimum,

quod ex ferulae flore caprigenique tergoris resectione confecerat, rubri admodum

coloris expromsit, quod monebat faucibus adhibendum, quum indocta rusticitate

vexátae foetidos ructus vitiosi oris exhalant. Demonstrabat etiam quendam

gratissimum gustum vespere multo olivoque laboratum , quo depulsa vocis

925 insuavissimae diritate canoros etiam fieri posse memorabat. Arterias etiam

pectusque cujusdam medicaminis adhibitione purgabat, in quo et cera fago

illita, et gallarum gummeosque commixtio, et Niloticae fruticis collemata no

» Notasque furvae sepiae

Cnidiosque nodos prodidit.«

cannulas] Calamos significat, quorum usum

Quinctilianus (10, 3, 315 p. 165 Spald.) descri

psit his verbis: » quoad intinguntur calami, morantur

mamum, w

ferulae] Ad ferulas sceptra paedagogorum al

ludit, unde id quod in proverbialem formam abiit:

»Et nos ergo manum ferulae subduximus« ; et illud

Columellae : »Ferulasque minaces. « De ferulis di

versum quid a reliquis subindicat Apulejus. Alii

enim de manibus puerorum ferula caedendis indi

cant: ille vero ait libro 10 met. » quam altissime

sublato puero ferula nates ejus obverberans«. GaoT.

— Adde apud Suetonium (de ill. gramm. 9) Do

mitii Marsi versum:

* »Si quos Orbilius ferula scuticaque cecidit«

et Martialis (10, 62, .9) haec:

»Qua vapulavit Marsyas .Celenaeus,

Ferulaeque tristes , sceptra paedagogorum •

alioque loco (14, 80)

» Invisae nimium pueris, grataeque magistris.*

Conferatur etiam Juvenalis (1, 15).

adhibendum] Variantem hane lectionem pro ad

movendum praetuli, quum et Reichenauensis, Bri

tannicus et Cantabrigiensis cum ea concinant.

eaprigenique] Alludit ad scuticas. Gaot.

foetidos ructus] Saxo grammaticus (6. p. 407);

»Indigestam ventris saniem foetido oris anhelitu ru

ctabatur.« Atque ipse Cicero (in Pis. 6): »quum isto

ore foetido teterrimam nobis popinam inhalasses.* ,,

vespere] Vigilias signifieat, ut olivo lueernas

(conf. supra §. 2 et infra §. 576 not.).

diritate] Darmstattensis quidem codex ariditate, .

quod Heinsius (ad Sil. 11, 416 Burm.) etiam prae

ferebat ; sed vulgatam relinquere non opus est,

quum dirum omnino eanoro oppositum sit. Dirae

alites nemini ignotae. » Teterrimum omni diritates

0icero (in Vatim. 5 f.) scripsit. -

purgabat] In editis additum erat gargarizando.

Notavit tamen Grotius : »in MS. meo laee vox pro

glossemate est, et recte : si enim haee ad gargari

zandum essent, utique epithemata non essent.« —

Abest ista vox a codicibus etiam Reichenauensi,

Darmstattensi, Monacensi (C), Cantabrigiensi et

Britannico. Posterior codex praeterea pro purgabat

exhibet curabat.

cera fago illita] Notissimae sunt tabulae ceratae

(Guilland. de papyro 5, 41 sequ. Nov. op. dipl.

alii). Earum prae membranis praestantiam docet

Quinetilianus (10, 3, 51. p. 162).

et gallarum] Observes velim hodiernam hic atra

menti praeparationem, cujus antiquius testimonium

equidem non novi.

…

- - - -

.Martiani Capellae lib. III. §. 928. 259

tabantur. Quae vis epithematis licet memoriam intentionemque procuraret,

tamen natura sui etiam vigilias inferebat. Protulit quoque limam quandam

artificialiter expolitam, quae octo partibus auratis velut diversis nexionibus

gummeosque] Gummis, ut Capella hoe iibro

testatur, feminino genere dieitur. In genitivo gum

meos Graecanioe, et gummis Latine. Nonius Mar

eellus: »Gummi generis neutrius, ut est usu mono

ptotom. Tamen feminini Cinna; Alpinaque gummi;

ut sit genitivus ejus hujus gummis, ut puppis, fe

bris, pelvis. • Gnov. — Confer infra (§. 291).

* Niloticae] A Plinio haec habet, qui (5, 12, 23)

de papyri scirpis: »texuntur« inquit »madente tabula

INili aqua.Turbidus liquor glutinis praebet vicem cet.

eollemata] HoÀÀrjuxta sunt conglutinamenta.

Gaot. -

memoriam] In omni scripturae laude id maxime

extollitur, quod rerum memoria ejus ope servatur.

(Stob. serm. 79. Cieer. partit. 26).

epithematis] Quod Celso emplastrum, id Mar

eello Empirieo (20 p. 451 Froben.) epithema est.

limam] Lima est cultura operis jam scripti,

qua politur illud, et in honestam formam redigitur,

vitiosis omnibus derasis velat. Horatius »arte poë

tiea •, libello jam Sidonii aevo singulari, ne quis

epistolam esse aerius eontendat: -

»Nee virtute foret elarisve potentius armis

Quam lingua Latium, si non offenderet unum

Quemque poëtarum limae labor et mora.« —

Cui eidem limatus pro subacto poëta et quamlibet

cultissimo lib. 1. sat. 10. Martialis lib. 10, ep. 2:

»Nota leges quaedam, sed lima rasa recenti.s

Idem limandi verbo in eam rem usus lib. 6, ep. 64.

Ovidius lib. 1 de Ponto, elegia 6:

»Scilieet ineipiam lima mordacius uti

Ut sub judiciiin singula verba vocem ?«

Eleganter miri ingenii scriptor Martianus Capella

talem Grammatieae limam tradit. Banrii. (advers.

1555). — Adde Ausonii (sapient. 299, 18. p. 228

Dac.):

»Et correcta magis, quam condemnata voeabo,

Apponet docti quae mihi lima viri.« -

octo pa*ibus] Quo melius haec intelligas, oonfer

infra (§. 289) versus:

» bis quarta fandi quis paratur portio

Vel vulneratur ductus oris integer.«

Unde (§. 326) Minerva: »ni fallor«, inquit, »oeto

partes orationis velut incunabula repetitura inti

mare disponis. « Octo partes jam Aristarchus sta

tuit Quinctilianique aetate (1, 4, 20; p. 78. Spald.)

Palaemom, quod fugerat Isidorum, qui (etym. 4, 6,

4. p. 15 Arev.) a Donato demum orationem in

partes. octo psrtitata esse scribit.

nexionibus] Qnae sunt diversae nexiones illae?

Mihi videtur ab abbreviatione, solemni librariorumì

terriculamento, erros natus, et non paulo Capella

dignior vox reponenda pectinationibus, quod voea

bulum rei ipsi mirum in modum eonveniens curioso

talium asserendum scriptori nemo, puto, negabit,

qui scripti eodicis penes nos exstantis lectionem

pensionibus audierit, quae quidem fundamentum lu

jus eorrectionis nobis bonum est. Barrii. (advers.

p. 4353).— Peccat Barthius hic in pluribus. Nam

primum falsa, sed eum multis eritieis ei communis,

argumentatio est: quum alii librarii in legendis ver

bis breviatis errarint, hunc etiam errasse! Error

seilicet singulorum neutiquam omnium est, et a

singulis argumentari ad universum profeeto omnis

vetat logica. Porro e corrupto in codice suo verbo,

quod vitiosum esse ipse agnoscit, corrigere audet

33*

…

260 Martiani Capellae lib. III. §. 226.

interstincta vibrabat, ex qua scabros dentes vitiliginesque linguarum et sordes,

quas in Soloe quadam civitate contraxerant, levi sensim attritione purgabat.

Haec abstrusa nosse carmina numerosque multifidos crebrae supputationis opere

putabatur. Denique quoties curandos acceperat, mos ejus erat de nomine

primo tractare. ' Casus etiam non tacebat, quanti vel vitia creare possent,

vel prudentissime declinari. Tunc genera rerum, verba etiam curandorum

cum ratione captabat, ne, ut fieri ab aegrotantibus moris est, nomen pro

nomine commutarent. Tum morborum modos, tempora, figurasque et sche

mata requirebat, jubebatque*alios, quis plenitudo obtusior atque immobilis

torpor insederat, gradus percurrere scandereque quam plurimum operum,

vocem claris literis scriptam. Denique in illud

etiam criticorum vitium, quod persaepe in hoc ipso

libro arguimus, incidit, ut auctorem ipsum quibus

dam tantum locis legerit, neutiquam perlegerit.

Unde factum est, ut vocem damnaret nostro per

familiarem, ut supra (§. 51) »tabens divùm nexio •,

et (§. 92) » quaeque elementa liget dissona nexio. «

Neque solus noster hac vocis forma usus est; sed

popularis etiam ejus (Arnob. 5. p. 156) verbis :

»vinculorum illae injecta sunt nexiones« : ita ut

Afris in primis usitata fuisse videatur. Neque sen

sus ullam mutationem flagitat, quum partes nexae

inter se facile diversae mexiones appellari potuerint.

Soloe] Σόλοι, Straboni et Ptolemaeo. Alludit

ad soloecismum, qui ea ex urbe originem traxisse

memoratur. Gnor. — Adde Suidam, et imprimis

Diogenem Laertium (I, 31 ibiqu. interpr.), similiter

Strabonem (14. p. 665 Casaub.) et Isidorum (etym.

1, 35, 2. Op. III. p. 52 Arev.), cujus verba haec

sunt: »Dictus autem soloecismus a Cilicibus : qui ex

urbé Soloe, quae nunc Pompejopolis appellatur;

profecti, quum apud alios commorantes suam et il

forum linguam vitiose inconsequenterque confunde

rent, soloecismo nomen dederunt.* Scd verbum, quod

sequitur, non debebat a Grotio singulari numero

addi, quum anteriores editiones jam contraxerant

haberent, et ita etiäm, quos vidi, libri scripti. Infra

noster (§. 526) iterum soloecismos tangit.

quanti] MS. qua. Gnor. — Profecto melior

vulgaris lectio. Quanti enim.e Graeco δαο, pro

quotquot explicari potest.

declinari] Facete metaphoram persecutus est,

usus verbis ambiguis, ut liic declinari vitia, quod

de adversis in vita casibus pariter ac de nominum,

in grammatica casibus obliquis intelligi potest.

morborum modos] E manuscripto Grotius lane

lectionem in notis attulit, quam pro vulgata ver

borum recepi, magis nimirum convenientem ad me.

taphoram persequendam. In codice etiam Reiche.

nauensi sic legitur..

plenitudo obtusior] Id est : magna ingenii tar.

ditas. Vulc. — Hypallage pro »plena hebetudo.«

quam plurimum] Nescio quid haec sibi velint,

ni legas : »scandereque quam plurimum, operum

Praepositionibus, aut conjunctionibus participatis •

(ita est in manuscripto) »insistere.« Alludit, ut

solet, ad partes, quas voeant, oeto orationis.

GnoT. — Non vidit Grotius • quam plurimum ope

Martiani Capellae, lib. III. §. 227, 261

praepositionibus aut conjunctionibus aut participatis insistere, , totaque cu

randos arte fatigari. Hanc igitur feminam tali multorum curatione callentem, 228 • •,

quum deorum nonnulli Jatricem, alii Genethliacen diversis rerum operibus

aestimarent, addereturque fidei medendi sollertia, quod eam opitulari posse

oris vitiis nec Pallas denegaret nec ipse Majugena; inconsentaneum tamen ' •

videbatur incedere medicam penulatam. Idcirco ab ea et momem et officium *

suum ac totius expositio artis exquiritur. Tune illa, ut familiare habebat expo- 220

nere percunctata ac docere facile, quae ab eadem quaerebantur, penula a dextra

cum modestia verecundiaque revelata, sic coepit: Tgappatwj dicor in Graecia,

quod ygauu) linea, et ygäuuara literae nuncupentur, mihique sit attributum

literarum formas propriis ductibus lineare. Hincque mihi Romulus Literaturae

* … . e-.

rum« idem esse ac si dixisset » quam plurima ope- p. 488 et passim) quoque usurpatur. Graecum E

ra. « Voluit sane hoster »discipulos cogere, ut gra- άποκαλύπτειν idem revelare est. Voluit igitur - -

dus (quibus ad fastigia §. 268 pervenitur) per- noster »veste composita ad dicendum agendumque*,

currerent, scanderentque quam plurima opera (poë- significare (conf. Quinctil. 11, 5, 144 sequ. p. 448

tica), et insisterent praepositionibus (§. 287) aut — 450 Spald.).

conjunctionibus (§. 286), aut participatis (partici- propriis] Intellige »suis cuique literae peenlia-,

piis §. 283 f. 285).« ribus* ut alia ab alia discerni possit. Augustinus,

curatione] Verbi calleo cum sexto casu eon- (de ordine 2, 42 op. I, p. 342 Bas.) repertas esse,

structi plura exempla congessit Stephanius (ad Sax., ait literas »notatis omnibus oris ac linguae sonis

p. 87) e Petronio, Septimio Sereno, Sulpitio, Ap- atque discretis.* Infra (§.252) ad artificiosam lite

pulejo, Ammiano, aliis. - rarum formationem illos ductus refert. - -

Genethliacen] Hane a Phronesi educatam et a Romulus] Utitur hoe nomine pro Romanis, ut

Pallade' Apollineque Tlaudatam noster inferioribus Persius (1, 85): »au Romule ceves?« Quinctilianus

locis (§. 892—894) fingit. Confer Reimerum apud (2, 4, 4. p. 23$. 2, 14, 5. p. 340 Spald.) »gram

Mitscherlich. (ad Horat. earm. T. II. p. 696) et Ho- maticem*, inquit, in Latinum transferentes litera

rat. ep. 2, 2, 187. --- turam vocaverunt.« 1 -- *

inconsentaneum] Quia servi plerumque et li- Literaturae] Ipsam Grammaticam esse Litera- -

hertini vel Graeci homines medicinam factitabant turam dieit sensu omnino Iatiori, quam in hujus

Romae. Conf. Schlaegeri historiam litis de medico- vocis explicatione, a Cicerone (partit. 26. p. 282 .

rum conditione (Helmstadt. 4740). .

revelata] Lectio quidem ad marginem notata

relevata habet; sed vulgatam servavi, quoniam vox

satis apta et a Martiani populari (Appulej. met. 5,

Proust.) data, latet. Seneea (epist. 88. p. 567

Lips.): »Literatura « inquit »per quam pueris ele

menta traduntur, non docet liberales artes, sed

mox praecipiendis locum parat.* Literatorem differre

962 Martiani Capellae lib. III. §. 229.

momen adscripsit, quamvis infantem me literationem voluerit nuncupare, sieut

apud Graecos ygauuatu&rtx) primitus vocitabar; tunc et antistitem dedit et

seétatores impuberes aggregavit. Itaque assertor nostri nunc literatus dicitur,

literator antea vocabatur. Hoc etiam Catullus, quidam non insuavis poëta,

commemorat dicens:

Munus dat tibi Sylla literator.

Idem apud Graecos yQauuatoêuêáôzzàos vocitatur.

a grammatico e serioris aevi scriptoribus patet (v.

Jul. Capitolini Antonin. Philosoph. 11. p. 57 Obr.

Aelium Lamprid. in Commodo Antonino 10. p. 118;

in Alexandro Severo 5. p. 504. Jul. Capitolin. in

Maximino jun. 1. p. 592).

infantem me] Manifesto hoc a Varrone habet,

qui (apud Augustin. de ordine 2, 12. in op. I.

pag. 542 Bas.) »grammaticae infantiam literatio

2tem a vocat.

5gauuatu6ttz)] Codices quidem Darmstat

tensis, Monacensis (C), Cantabrigiensis, et Britan

micus grammatice habent; sed vulgatam retinui

lectionem, quacum coneinit et Reichemauensis.

Graeca illa voce utitur Sextus Empiricus (1, 2.

p. 225 Fabric.). Plato quoque (in Protag. p. 312

Steph.) ygap platu6την appellat grammaticae artis

ludimagistrum, qui alias yQappatoöuöä6xaXoc ap

pellabatur. Confer omnino Wowerium (polymath.

c. 4, p. 27 sequ.), IIeraldum (Observat. 7, 28;

p. 608), Solanum (ad Luciam. de mere. cond. T. ΠΙ,

p.323 Bip.) et *lassenium (de prim. gramm. gr.).

sectatores] Distinguit eos Suetonius a discipu

lis, scribens: »Marous Valerius Probus hon tam

discipnlos, quaw sectatores aliquot habuit. Num

qnam enim ita docuit, ut magistri personam susti

neret « (illustr. gramm. extr.); hoc tamen loco iidem

cum discipulis esse videntur.

literatus] Suetonius (de ill. gramm. 4): »Ap.

pellatio grammaticorum Graeca consuetudine inva

luit : sed initio literati vocabantur. Cornelius quo

que Nepos in libello, quo distinguit literatum ab

erudito, literatos quidem vulgo appellari ait eos,

qui aliquid diligenter et acute scienterque possint

aut dicere aut scribere. « Apud nostrum inferiori

loco (§. 231) Grammatica : »Sum, inquit, literatura

ipsa quae doceo; literatus quem docnero.« Addit

Suetonius : »Sunt qui literatum a literatore distin

guant, ut Graeci grammaticum a grammatista; et

illum quidem absolute, hunc mediocriter doetum

existiment. Orbilium apud majores, ait, quum fa

milia alicujus venalis prodnceretur, non temére

quem literatum in titulo, sed literatorem inscribi so

litum esse, quasi non perfectum literis, sed im

butum. « Gellius' (16, 6) • quempiam linguae La

tinae literatorem • memorat. Unde infra (§. 251)

adverbium etiam literate explicatar • quod perite

tractaverit, qui a Grammatica edoctus fuerit.« Hanc

literatoris notionem graeca voce facilius, quam La

tina, Aristoteles (categ. de qual. p. 38) ygapμα

tuxóτεgoc exprimere potuit. Appulejus (in flor.

p. 97 Oud.) de Musarum erateris: »Prima cratera

literatoris ruditatem eximit, seeunda grammatici« cet.

Catullus quidam] Mafe se habet apüd Grotium

quidem, unde lectionem praetuli, quam Monacensis

(C), Britannicus, et Darmstattensis praebebant. Ver

sum reperies , in carm. 14, 9.

Martiani Capellae lib. III, §. 250. 2G3

* QUiD sit officiUM GRAMMATICAE. * * *

pp ;

Officium vero meum tunc fuerat, doete scribere legereque. Nunc etiam 250 ,

illud accessit, ut meum sit erudite intelligere probareque. Quae duo mihi,

vel cum philosophis criticisque videntur esse communia. Ergo istorum quatuor

duo activa dicenda sunt, duo spectativa.

- -

quid conscribimus legimusve,

…*® ■ ■ • • …

Casaub.) Epicuri pater Neocles 5gaugiatoöuöáó-*

zzλος appellatur. Confer Diogeneri, iaértium (10,

2. p. 604 Meib.), Hesychium (p. 855 v. ygau

ματιστός); add. Stallb. (ad Plat. Phil. p. 116) et

Dionem Cassium (28. p. 45. 78, §. p. 4259 Reim.).

quid sit] Inscriptio haec et quae sequuntur

omnes absunt a codicibus Anglicis» Darmstattensi

pluribusque aliis. ■ .

nunc etiam illud] Sextus Empirieus (adv. gram

mat. 4, 2, 49. p. 226 Fabr.) » duplicem esse*, ait

»grammaticam, aliam quae doceat elementa, artem

nimirum legendi et scribendi; aliam, quae ficultas

profundior versetur in examinanda etiam literarum

cognitione et natura, et in orationis partibus, quae

iis constent.* Augustinus (de ord. 2» 42. Op. I.

p.542 Bas.), postquam prius grammaticae officium *

in tradendis elementis literarum, doctrina

et syllabarum aecentibus retulerat, addit*, *poterat

jam perfecta esse grammatiea; sed quia ipso no

mine profiteri se literas clamat, unde etiam Latine

literatura dicitur,; factum est, ut quidquid dignum

memoria literis mandaretur, ad eam necessario per

tineret. Itaque unum quidem nomen, sed res 'in

finita, multiplex, curarum plenior, qnam jueundi

tatis aut veritatis.« Senecae etiam verba (epist. 108.

p. 656. Lips.) sunt » quae pliilosopliia fuit, facta est

Siquidem impendimus actionem, quum

sequentium vero spectaculo detinemur, quùm

- Ji: - - 1. ;. 11; -

scripta intelligimus aut probamus; licet inter se quadam

—;, apud Graecos] Ita a Strabone (44, p. 658. philologia.*

- _ In

Conferenda omnino hic, pulcherrima

Classenii eommentatio (de primordiis grammat. Gr.

Bonn. 1829) et Herzogius (ad seiopp. _«**■

ammat.

philos. p. 1). ę.

„ eriticisque] Unde Quinctilianus (1, 4, 5. p. 55

Spald.) de grammaticorum officio; »Nam et scribendi

ratio conjuncta cum loqueiido est, et enarrationem

praecedit emendata lectio, et mixtum his omnibus

judicium est; quo quidem ita severe sunt usi veteres

grammatici, ut non versus modo eensoria quadam

sirgula notare et libros, qui falso viderentur in-'

scripti, tanquam subdititios summovere familia per

miserint sibi; sed auetores alios in ordinem rede

gerint, alios omnino exegerint Gramma

ticos postmodo appellatos esse, qui antea eritici

audierint, testatur Dio Chrysostomus (or. 55, f.

555 Morell.). Erant tainen, qni differre eriticum

A. grammatiee contenderent, (Sext.Emp. adv. gramm.

1, 5, 79. pag. 235 Fabrie-5 add. Aquil. pag. 14!

Ruhnk.). Hine noster etiam infra (§. 138) judicium

de carminibus et poëmatibus Dialecticae vindicat.

; aetiva] Aristoteles (metaph. 5, 1) haec etiam

distinguit, Aggxttx& nimirum et 9eavgrjttxc;. Adde

Stobaeum (serm. 59. ed. Gesneri), Quinctilianum

(2, 18, f. p. 594. 595. 5, 7, 1. p. 545) et Ma

ximum Tyrium (I. p. 595 sequ. Reisk.).

licet] Grotius ediderat •et licet*; unde Von

cognati ne cönjuncta *

9264 - Martiani Capellae lib. III. §. 250.

sint, sicut et in ceteris artibus comprobatur. Nam et actor cognoscit primo

quae valeat actitare, et astronomus quaedam facit, ut per ea cognoscat, quac

debeat comprobare. Promittit etiam utrumque Geometres, quippe formas

• theorematum cum rationibus certis efficit et cognoscit.

QUOT SINT PARTES EJUS.

e •

Partes autem meae sunt quatuor: literae, literaturae, literatus, literate.

Literae sunt quas doceo, literatura ipsa quae doceo, literatus quem docuero,

literate, quod perito tractaverit, quem informo. Profiteor autem de orationis

natura usuque tractare. Natura est ex qua formatur oratio. Usus, quum

eadem utimur, appellatur. His etiam materies admovetur, ut de qua re di

cendum sit aestimemus. Oratio vero ipsa tribus gradibus eruditur, literis,

syllabis, et verbis.

cl;ius (sp. erit. p. 82) legere jubet videlicet et pro

sint indicativum sunt. Sed quum copula et absit

a codice Cantabrigiensi, ista resectione et correctione

non opus est. Paulo post ex eodem codice post

sicut inserui et in.

actor] Non generaliori sensu hanc vocem acci

pio, sed pro histrione, qui discere ante debeat

quam agat.

astronomus] Prorsus contrarium Quinctilianus

(2, 18, 1 ; p. 395): »Astrologia nullum exigens -

actum, sed ipso rei, cujus studium habet, intellectu

contenta: quare $ecognttxr) vocatur.« ' . .

promittit] Praebent quidem codices Britanni

cus et Cantabrigiensis pariter ac Grotianus misit;

Darmstattensis miscet, quemadmodum Grotius le

gere malebat. Verumtamen vulgata lectio, quam

retinui, non prava'haberi debet, nec desunt exem

pla, quibus verbum promittere pro profiteri uSur

patum sit. Seneca (epist. 88. p. 565 Lips.): » ne

promittunt quidem, nec hujus rei scientiam affe

ctant.« Petronius (10. p. 41 Burm.): »tu literas scis

Sic scribebant

(Sen. contr. 4, 29 Rufi Vibii p. 276 Elzev.) »pro

mittere oratorem«, ita ut illud promittere Graeco

et ego aliquid aliud promittam. «

*xru6χνεί69αι prorsus responderet (conf. C. Fr.

Hermanm ad Lucian. de hist. scr. p. 220).

- oratio] Quinctilianus (2, 1, 6. p. 256 Spald.):

»fuhetorice, inquit, a grammatica jam paene posses

sione depulsa est.« Addit tamen : »Nec inficiabor,

ex iis aliquem, qui grammaticen profitentur, eous-,

que scientia progredi posse, ut ad haec quoque

tradenda sufficiat: sed quum id aget, rhetoris officio

fuhgetur, non suo. Correxi apud nostrum verba,

'quae praecedebant: in editis enim legebatur •ex

quibus formetur«; Cantabrigiensis rectius: • ex qua

formiatur oratio.«

… - 'literis] Grotius ediderat: » id est ex literis, syl

labis,. et ex verbis. « Illud id est delevi codicum

IReichenanensis et Britannici auctoritate, et illa bina

ex melius Cantabrigiensis omisit, sicut et ego feci.

DE NATURA

Verum in literis gemina quaestio diversatur.

sunt, aut effectae.

Martiani Capellae lib. III. §. 252.

268

LITERARUM. •

Natura enim insinuante earum nomina in loquendi sub

stantiam procreata sunt, artificiosa vero formatio earum lineas quas scribimus

designavit ad hoc, ut praesentes una

ita ex hac parte, qua scribitur,

uti, absentes alia potuissent; atque

mutae, ex illa, qua legitur, voces sunt

appellatae, siquidem haec auribus tantum, illa solis oculis valeat comprehendi.

Literae igitur aliae sunt, quae per se efficere totum valeant, aliae quae 255

Manilius (in astron. 2, 755):

— »rudibus pueris monstratur litera primum

Per- faciem nomenque smttm componitur tusats

Tune eonjuncta suis formatur syllaba nodis. "

Hine verbi structura venit per membra legendi.

Tune rerum vires atque artis traditur usus,

Perque pedes proprios naseentia carmina surgunt, •

Singulaque in summa prodest didicisse priora,

Quae nisi eonstiterint propriis fundata elementis,

Perdunt, quae propere dederint praecepta ma

gistri,

Et fluet in vanum rerum praeposterus ordo.«

aut naturales] Differentiam hanc inter matura

les literas et effeetas sie exponit Sarisberiensis (im

metalog. 4, 12 p. 759): »Literarum nomine tam

simplicium vocum figurae, quam elementa, id est

voees figurarum intelliguntur. — Literae, id est fi

gurae, primo vocum indices sunt, deinde rerum,

quas animae per oculorum fenestras opponunt, et

frequenter absentium dicta sine voce loquuntur.

Tradit ergo prima elementa sermonis ars ista, ut

non facilius queat aliquis praeter eam philosophari,

quam inter philosophos eminere, qui semper caecus

aut surdus fuit.« Est haec differentia inter 6τοι

χεῖον et ygdριμα, quam Ammonius grammaticus

docet (in Vulcanii thesauro lingu. utriusque p. 772).

…* .

sunt] Omissum lioc auxiliare verbum e Canta

brigiensi supplevi.

absentes] Operae pretium erit hic conferre, quae

Nonnus (in Dionys. 4. p. 127 Falk.) de Cadmo refert:

— — »a€τάρ δ πάσα

'Eλλάδι φωνη£vta xαι ἐμφgovcz δόga xo

μi£aov

Tλιάσσης δgyava τεὐδεν όμάδαοα, συμφω

άος δὲ

Agμονίης, ότοιχηδόν ἐς ά£vya 6v%vya

μίδας

ITQarrtôv άσιγήτοιο τέπον τοgva%6ato 6--

- y7]ς.

qua scribitur] Britannicus, Reichemauensis et

Monacensis (C) hic et paulo post quae pro qua

exhibent; sed omnino melius in Darmstattensi, et

_ …

voces] Haud dubius substitui pro Grotiano

vocales illam codicum Darmstattensis, Monacensis

in editis qua leges.

(C), Cantabrigiensis, et Britannici lectionem; quae

confirmatur praeterea loco e Sarisberiensi allato.

per se] Clarius Isidorus (etym. 1, 4, 3. Op. III.

p. 8 Arev.): »dictae vocales, quod per se vocem

impleant et per se syllabam faciant nulla adhaerente

consonante. Consonantes vocatae, quia per se non

sonant, sed junctis vocalibus consonant.*

Namque aut naturales 252

266 Martiani Capellae lib. III. §. 255.

mihil. Nam vocales, quas Graeci septem, Romulus sex, usus posterior

quinque commemorat, Y velut ' Graeca rejecta. Hae tamen in Latio nunc

produci, nunc contrahi, nunc acui, nunc gravari, vel etiam circumflecti,

munc aggregari, nunc distrahi sine jactura sui nominis possunt. Modo solae

syllabas formant, nunc consonantes utrinque suscipiunt. Vocalesque. non

Quippe

A plerumque in E transvertitur, nam capio cepi facit; nunc in I, ut salio,

mullae modo se invicem mutant, nuper sibi cum decore succedunt.

insilio; nunc in O, ut plaustro, plostro; vel in V, ut arca, arcula. Item

E litera in primum A reformatur, ut sero, satum; vel in I, ut moneo,

monitus; vel in O, ut a tegendo toga; vel in V, ut a tecto tugurium.

Similiter I vocalis in A convertitur, ut siquis, siqua;

forte; in O, ut qui, quo; in V, ut ibi, ubi.

nam vocales] Hanc literarum distributionem apud

Platonem (in Crat. p. 424 Steph.) et Aristotelem

(poët. 20) jam legimus.

• sex] Addit nimirum quinque prioribusY a Grae

cis acceptum. Infra (§. 258): »Placet enim milii Y

in vocalium numerum congregari — sic igitur erit,

ut senae fiant vocales.«

Y velut] Non admissam esse in Latino alpha

heto hanc literam e Quinctiliano liquet, qui (1, 4,

9. p. 63 Spald.) »X nostrarum ultimami« appellat.

Priscianus autem (M. p. 8 Basil.) »Y Graecorum

nominum causa a Romanis ascitum esse « affirmat.

Et ita Quinctilianum quoque intelligendum esse

ex eo patet, quod inferiori loco (12, 10, 27 p.

628) fatetur »Romanos mutuari solitos esse a Grae

cis literam Z, quoties eorum nomina scribenda es

sent.« Vide infra (§. 261) Y.

mutant] Plura hujus transmutationis exempla

habes apud Priscianum (1. p. 18 sequ.).

nuper] Pro nunc. Num ab aliis illud ita usur

patum sit, haud scio. Sed a nostro hoc factum

' esse videtur taedio repetitarum vocum modo et nune.

in E, ut fortis,

Non aliter O litcra im. A

4 plerumque in E] Confer hoc loco et in se

quentibus Schneiderum (in elem, gramm. lat. I. p. 9.

sequ.). !

in 0] Ita et Aódóεις dicunt Aegyptiorum Oa

ses (Steph. Byz. p. 158. Strabo 2. p. 150. 17.

p. 815, ubi male editum Aváóuc et Av&6etc. V.

Casaub. p. 56). Adde Maerobium (in Saturnal. 1,

4), et Schneiderum (elem. l. 1. p. 59).

a tecto tugurium] Pomponius: Ofilius ait tu

gurium a tecto tanquam tegularium esse dictum,

ut toga, quod ea tegamur. ' Citatur tit. de verbor.

signif. I. 180. Forte legendum: tugurium a tego

tanquam tegurium. Et sane non dubitarem, nisi

et Festus a tecto derivaret; sed an et ille in pari

mendo sit ambigo. GnoT. — Priscianus (1. p. 19)

scripsit: »In V (transit) E, tego, tugurium • sed

Iteiclienauensis codex verba » a tecto « Martiano ma

nifesto tribuit, quae ideo recepi, pro » a tego «.

Confer praeterea Scioppium (in gr. pliilos. p. 194

Herz.).

in 0] Sic olo, oloe, pro illo, illi. Conf. Syl

burg (ap. Sciopp. p. 256). *

Martiani. Capellae lib. III. §. 255. -

267

transit, ut creo, ereavi; vel in E, ut tutor, tutela; vel in I, ut virgo,

virginis; vel in V, ut volo, volui. Item V simili ratione convertitur in A,

ut magnus, magna; in E, ut sidus, sideris; in I, ut telum, teli; in O, ut

lepus, leporis.- Sic igitur transformatae nunc utrinque poterunt eopulari,

- - - -

- ,

nunc ex altero, nunc ex neutro, nunc aliquas partes orationis terminant,** ,

nuncque nullas. * * i\ - w ››

i-i ,- -, - .

QUOD VOCALES UTRINQUE ALIQUANDO COPULANTUR. m. - ;

Nam A primum utrinque sibi associat V et I literas, nam et aurum 234

et varus dicimus, et Janus et Ajax. Ex uno autem latere suscipit E, ut

Aeneas. Ex neutro vero latere o. Finit feminina nomina, ut dea, masculina

ut lugurtha; neutra in singulari numero tantum, Graeca, ut toreuma, peripe-, •

tasma, in plurali autem Latina, ut monilia. In verbis imperandi modum,

ut canta, salta. E autem vocalis duarum Graecarum literarum vim possidet. 935

Nam quum corripitur, e Graecum est, ut ab hoc hoste; quum producitur,

ira est, ut ab hac die. Ac maxime tunc circumflexum accentum tenet.j

- .

lepus leporis] Plura exempla Quinctilianus (1,

4, 16 p. 74 et M, 7, 26 p. 486 Spald.) affert.

Addatur Staverem (in mythogr. p. 986), et Sylbur

gius (ap. Scioppium p. 284), qui etiam rursus 0

pro U poni animadvertit, ut totela, porporea, oso

capitor, soper, quomque, patronos, servos, vitiom,

manom, conseront, moritor, piaeolom, fortom , fo

ratos, leberom, aedebos, eompedebos, noetebos, tibi

cinebos, soperstitebos. Adde, quod promiscue po

nitur, adulescens et adolescens.

poterunt copulari] Confer Platonem (in sophista

p. 255 Steph.): 6χεδόν οίον τά ygäμματος πε

πονδότ' άν είη* xaì yàg èxeivaov t& μάν

dναgμοότεί τον τgός άλληλα , t& δὲ 6vvag- Praesto, quod E Latium semper ureve, Dorica $. ■

μάττει. -

- vox E.« I.

dicinus] Transposui hoe verbum auctoritate eo- Sextus Empirieus (1, 8, 118. p. 241 Fahr.) eo,.

dicum Britannici, Cantabrigiensis, et Reielienauensis.

Vulgo enim dieimus et varius.

ex neutro] Haud dubie eorrupta lectio et desi-*

deratur aliquid. Tentabam: »Ex altero vero O, ut

Aonius.« Voxcx. (spee. erit. p. 148)— E Cantabri

giensi supplevi lateres in reliquis eonsonant omnes.

Seripsit igitur Martiamus » voealem A neque ante,

neque post se admittere 0*, scil. in eadem syllaba.

modum] Ita Darmstattensis, pro modi in edifis.

Supple, quod antecedit, finit. •

jta est] Ausonius (Id. 12. 547; p. 564 Delph.)*

„*Hra quod Aeolidum, quodque e valet, hoc

Latiale E _*. I.

34*

968 Martiani Capellae lib. III. §. 255.

9256

Haec duas vocales, id est I et V ex latere utroque complectitur, ut in Euro, Ve

jentano, et in eja, jecore. Finit vero neutra nomina, ut monile. Feminima etiam,

sed Graeca, ut Calliope; pronomina, ut ille, iste; numerum etiam totius generis,

ut quinque, licet άπτωτον sit. Item verba imperativi modi, ut sede, curre; modi

infiniti, scribere, scripsisse. I vero litera cunctis utrinque vocalibus sociatur. Nam

A complectitur, quum dicimus janua et Ajax ; E autem ut téneat, docuerunt

exempla superius demonstrata; O autem literae copulatur in nomine Jovis et Oi

nome; oisus etiam dicitur — sic enim veteres usum dixere; V autem in juvando

et vita. Haec aliquando vocalis geminam syllabam facit; finitque omnium

reptum Eta ait fieri Epsilon, productum contra

Epsilon fieri Eta.

circumflexum] Corrigi jubet Vonckius (sp. crit.

p. 148): »quum— accentum. « Ego vero puto dicere

voluisse Martianum: »E quando productum Graeco

“Hra assimuletur, tunc maxime circumflexum ac

centum habere.«

utroque] Aliter atque sagacius olim Nigidius

(apud Geli. 19, 44): »I et V semper subditae;

E et subit et praeit. Si quis putat praeire V in

his verbis, Valerius , Vennonius, Volusius , aut I

in his, jam, jecur, jocum, jucundum, errabit, quod

hae literae, quum praeeunt, ne vocales quidem

sunt. w

άπτωτον] Confundi interdum aptota cum mo

noptotis Priscianus (5. p. 151) ait; significari autem

proprie aptotis ea verba, »quae nominativum solum

habeant: monoptotis vero *ea, quae pro omni casu

una eademque terminatione fungantur.« Sic et no

ster infra (§. 299) fas et nefas inter aptota refert,

nequam autem (§. 242) momoptoton nuncupat.

teneat] Grotius margini adseripsit: »al taeniae,

quasi hoc exemplum esset literae I cum E copu

latae, ex antiqua nimirum scriptura tenie ; sed ipse

Martianus intellexit exemplis amplius opus non esee,

quum supra jam eja et jecore allata essent, in qui

bus non minus I cum E, quam E cum I utrinse

cus juncta sunt. -

Oinone] Codex Darmstattensis exhibet Jonome,

quasi pro Junone dictum; sed quum jam exstet

exemplum literae I ante O positae, unice vera est

vulgata lectio, ubi I post O subjicitur. Mira sane

est ratio scribendi Graeca , quum Romani plerum

que Oenonem dicant (Ovid. heroid. §, 5), sed alte

ram quoque scripturam certe antiquam esse pro

babunt exempla a Schneidero congesta (elem. I.

p. 80).

geminam] Ut verbi causa in voeabulo Graji.

Fuerunt adeo, qui soli I, ubi consonantis partes

ageret, vim geminatam tribuerent; cf. Isidor. (etym.

1» 4, 7. op. III. p. 9 Arev.): »propterea interdum

duplex dicitur, quia quotiescunque inter duas vo

cales invenitur, pro duabus consonantibus habetur,

ut Troja. Geminatur enim ibi sonus ejus.« Unde

patet, quid voluerit Quinctilianus (1, 4, 11. p. 67

Spald.): »sciat enim (grammatieus), Ciceroni pla

cuisse aiio maiiamque geminata I scribere: quod si

est, jungetur etiam ut eonsonans.* Isidorus tamen loc.

reprehendit (etym. 1, 27. 11. Op. III. p. 44 Arev.)

verbis : •I literam inter duas vocales constitutam

bis seribi quidam existimabant, ut Troiia, Maiia;

sed hoc ratio non permittit. Nunquam enim tres

Martiani Capellae lib. III. §. 256. 269

generum nomen, ut frugi; numerum itidem omnium generum, ut viginti;

item verba modi indicativi, ut novi, memini; imperativi, sali, veni; in

finitivi, jaculari, luctari. O vero litera quibus vocalibus quave ex parte

cohaereat, superius memoratum. Finit autem nomina masculina, ut Cato;

feminina, ut Juno; numerum omnium generum, ut octo; item verba activa,

ut canto, laudo;

verbium, ut subito; praepositionem, ut pro.

nibus utrimque coit, praeter O antelatum.

non geminat, sed conjungit, ut vulgus, Vulcanus.

nomina neutra, ut cornu, genu; nullum autem verbum claudit.

modi imperativi tantum modo invenitur, ut cedo; ad

Sola etiam V sui generis literam

Finit articulos, ut tu;

- DE SEMIVOCALIBUS.

■

_ _ . -

•

257

V autem litera vocalibus om- 238

Hactenus de vocalibus. Non enim vocales astruere, sed omnes literas 259

sum jussa monstrare. Verum reliquas, quae sequuntur, consonantes esse non

dubium est.

voeales in una syllaba seribuntur. Sed I litera inter

duas vocales constituta pro dupla habetur.« (Conf.

Schneider. elem. gramm. 1. p. 277. 251).

ut eanto] In editis omissum ut Darmstattensis

suppeditavit.

imperativi] Vin' sensum, lege : »modi impera

tivi tantummodo unum finit, ut cedo.« voscx.

(spee. erit. p. 82)— Multo lenior medela fuerit se

paratis voeabulis tantum modo. Codex Darmstat

tensis, omisso modi, legit imperativo, sed nihil eo

proficimus. -

artieulos , ut tu] Reetius Maerobius (p. 556

Pont. sive 702 Zeun.) articulis Latinam linguam

carere docet. Quinctilianus item (1, 4. p. 78 Spald.):

»noster sermo •, inquit, »articulos non desiderat,

ideoque in alias partes orationis sparguntur.« Quae

quidem posteriora verba hisce illustrantur Prisciani

(17. p. 568): »Ab eis, quae loco articulorum sumi

Quae item discernuntur in semivocales et mutas, quarum exse

possunt apud nos, incipiamus. Articulus seeundam

notitiam superpositorum demonstrat. Deficit autem

praepositivis articulis lingua Latina. Nam pronomen

hie, quod grammatici in declinatione nominum loco

praepositivi ponunt articuli, nunquam in oratione

sensum articuli habet.« Videtur tamen noster cum

aliis grammaticis pronominibus pro articulis abuti.

Infra enim articulos appellat hic, haec, hoc (§.

249), porro ille, iste (§. 250), quin etiam quot,

tot (§. 236). Isidorus (etym. 1, 8, 4. Op. III. p. 18

Arev.): »inter articulum et pronomen hoe interest,

quod articulus tunc est, quum nomini jungitur, ut

hic sapiens; quum vero non conjungitur, demon

strativum pronomen est, ut liic, et haec, et hoc.

semivocales] Sextus quoque Empiricus (advers.

gramm. 1, 5, 102; p. 238 Fabr.) semivoeales dis

tinguit a mutis, »quippe quae per se sonum effi

cere nequeant, quum semivocales contra sonum

970 * Martiani Capellae lib. III. §. 259.

240 quar rationem. Quippe F litera, quae est semivocalium prima, duas tam

9241

tummodo consonantes praelata complectitur, L et R, ut dicimus -flavus et

frugi. Vocales vero complectitur ita, ut I et V vocales sibi praeferri prohibeat;

nullum autem claudit finitiva sermonem. L vero litera tripliciter sonat. Nam

exilem sonum reddit quum geminatur, ut sollers, Sallustius; medium autem

quum terminat nomina, ut sol, sal; item leniter sonat, quum vocales antevenit,

ut lapis, lepus, liber, locus, lucerna; plenum vero sonum habet, quum ei prae

feruntur literae P, G, C, F, ut in Plauto, glebis, Claudio, flavo. L autem

numquam ulli semivocali vel mutae praeponitur, quae pro D in praepositione

accipitur, quum et A praefertur, ut alligat. Haec etiam praelata praepositione

servatur, ut illepidus, illotus. Utrinque autem vocales amplectitur, et no

mina nonnulla determinat: in masculino Sol, in feminino Tanaquil, in

neutro A, E, I praecedentibus, ut bidental, mel, sil. Adverbia etiam claudit,

ut semel. M vero litera tam in sermonis initio quam in medio esse et im

ultimis potest, ut mores, umbra, triticum. Ex consonantibus solam praecedit

dent, ut R 6οτέον, S 6typuòv« cet. Adde Ser

vium (ap. Prisc. 1, 5), qni : •sunt. inquit » septem

semivocales, quae ita proferuntnr, ut inclioent ab

E litera et desinant in naturalem sonum, ut F, L,

M, N, R, S, X. Sed X ab I inclioat.«

* F] Aliter sentit Priscianus (1. 1): »Quum F

loco mutae ponatur, id est P et H sive qo, miror

hanc inter semivocales posuisse artium scriptores.

Nihil enim aliud habet haec litera semivocalis, nisi

nominis prolationem, quae a vocali incipit ; sed

hoc potestatem mutare literae non debuit, Si enim

esset semivocalis, necessario terminalis nominum

inveniretur, quod minime reperies; nec ante L vel

R in eadem syllaba poni posset, qui locus muta

rum est dumtaxat« cet. -

tripliciter sonat] Confer omnino Prisciani (1.

p, 22) verba: »L triplicem, ut Plinio videtur, so

num habet : exilem, quando geminatur secundo

loco posita, ut ille, Metellus ; plenum, quando

finit nomina vel syllabas, et quando habet ante se

in eadem syllaba aliquam consonantem, ut Sol,

sylva, flavus , clarus ; medium in aliis, ut lectus,

lecta, lectum. « (Conf. Schneider elem. gramm. I,

p. 297). Isidorus etiam (etym. 1, 52, 8. p. 52

Arev.): »Labdacismus est« inquit »quoties unum L

exilius, duo largius proferimus. Quod contra est:

nam unum largius, duo exilius proferre debemus..

et 4 praefertur] Ex antecedentibus: »quum ei

praeferuntur literae « supplendum et hic ei. Et autem

est pro etiam , ita ut sensus sit: » quum non solum

D, sed etiam A praefertur •, igitur ad.

haec etiam] Litera nempe L. Deinde perperam

ediderat Grotius inlepidus, inlotus, quod ex ante.

rioribus correxi editionibus.

solam] Sic scripsi pro »sola M«, quod erat in

editis; ea enim observatio ad N potius quam ad MI

■

• -

Martiani. Capellae lib. III. §. 242. 271

N, ut Memmon; subsequitur solam S, ut Smintheus; mutaturque in N nom

nunquam, ut quum dicimus nunquis. Terminatque meutra, ut aurum et ar

gentum; item monoptota, ut nequam; in genere masculino, accusativum

simplicem, et.duplicem genitivum; item participia, et verba, et adverbia, ut

ctum, legam, cursim ; numerum etiam omnium generum, ut novem, decem.

N autem litera plenior apparet in primis et ultimis, ut Nestor, tibicem; in

mediis exilior, ut mane, damnum. Ex consonantibus sequitur M literam, ut

Memnon; S autem praecedit, ut fons, mons. Convertitur etiam in M, quum

eam. sequuntur B, P, M, ut dicimus, imbuit, impulit, imminet. Eadem

nomina terminantur, masculinum, ut tibicem, femininum Graecum, ut Sirem,

neutrum, ut culmen. R vero vocales utrinque complectitur. De consonan

tibus S soli praeponitür, ut sors, fors, et X duplici nonnumquam, ut arx.

Convertitur in L, N et S, ut niger, nigellus; femur, feminis; gero, gessi.

Finit nomina masculina post omnes vocales, ut par, pater, vir, nitor, fur;

feminina post E et O, ut mulier, soror; neutra post omnes praeter I, ut

calcar, piger, marmor, sulphur. Finit verba et adverbia, ut venor, vador.

S nonnulli literam non putaverunt.

literam pertineret. Turbavit fortasse librarios, quod

alias quoque literas praecedere M videtur, ut in

ambo, ampulla cet.; sed quod Martianus vult, syl

labas tantum singulas spectat, neque in una ea

demque syllaba alii literae praeter N praeponi pcsse

M certum est.

Smintheus] Apollo (Homer. II. c. 59. Macrob.

Saturnal. 1, 17. Pausam. 10, 12, 5. Strabo, Ste

phan. Byz. alii). Male Grotius Smynthius. Nostram

lectionem tuentur codices Reichenauensis et Mo

nacensis (C). - -

nunquis] Conferendus hic Schneiderus (elem.

gramm. I. p. 510).

femur] Et Britannicus et Cantabrigiensis hanc

lectionem praebent, quam Grotius conjectura as

secutus erat, qui ediderat quidem femen, sed jus

Nam Messala quendam sibilum dixit.

serat legi femur, feminis, addens: »Ita enim eo

aevo illos sensisse, ut quum neque rectus fenem,

neque obliquus femoris esset usitatus.*

vador] Verbum nimirum: adverbiorum autem

exempla deerant, quae Grotius e manuscripto suo

supplevit. Cantabrigiensis alia addit: „ agiliter, viri

liter, jugiter. « Quibus e variis exemplis patet, non

nullis in locis interpolatum nobis traditum esse Mar

tianum (add. §. ff not.).

non putaverunt] Quia, ut ait Cledonius (p. 1882

f. Putsch.) »superflua invenitur, interdum et ipsa

liquescit in metro; quia sibilus magis est quam

consonans«; adde Priscianum (L. H, p. 23), qui non

solum in metro apud vetustissimos vim suam fre

quenter amittere, sed etiam tantam eum aspiratione

hanc literam cognationem habere docet, ut in iis

245

244

945

979 Martiani Capellae lib. III. §. 24ö.

9246

Quae tamen utrinque P literae copulatur, ut spado, psittacus; et C, Q, T se

quentes amplectitur, ut Scaurus, squama, stella. In plures etiam transitum

facit, ut in L, dicimus enim modus, modulus; in N, sanguis, mis; in R,

flos, floris; in D, custos, custodis; in T, nepos, nepotis. Terminat ctiam

masculina et feminima post omnes vocales ; neutra post A, O, V, ut vi-,

os, nemus. Huic literae Divus Claudius P adjecit aut C propter vp et §

Graecas literas, ut P, psalterium, ut C, sacsa. X autem hemo literam putat,

quoniam duplex est. Constat enim ex G et S, ut rex, regis; aut ex C et

dictionibus, quas a Graecis Latini sumserint, saepe

pro ea ponatur, ut sex , sal cet.

Messala] M. Val. Corvinus Messala, Ciceronis

et Augusti aequalis, et oratoria arte et grammatica

clarus, de cujus vita et studiis doctrinae eruditam

dissertationem scripsit Ludovicus Wiese (Berolini

1829. 8). Singularem librum ediderat de litera S,

quem commemorat Quinctilianus (1, 7, 25 et 35),

ubi et illud positum fuisse videtur, quod noster ei

tribuit, et quod Quinctilianus alio loco (9, 4, 57)

narrat, Messalam S literam, quoties ultima esset

aliaque consonante susciperetur, subtrahendam cen

suisse.

Claudius] De Claudii novationibus circa litera

rum formas testes sunt Tacitus (ann. 11, 14),

Suetonius (Claud. 41), alii; confer omnino Schnei

derum (elem. I, p. 6 sequ.). Sed egregie lapsus

est Martianus, quum Claudium arbitraretur singulis

literis Graecis binas Romanas substituisse, ut pro

'P esset P S, pro È vero C S, unde tantum ille

abfuit, nt, quum Romani qro E unam X haberent,

pro 'P itidem simplex signum Antisigma hac figu

ra : )( introducere studeret, quod iisdem verbis

testatur Priscianus (1, p. 23 Basil.).

literas] Apud Grotium erat: »propter vp et §

Graecas, Psalterium, saxa*; equidem e cod. Monac.(C)

inserui •literas ut•, deinde e Darmstattensi post ut

»P« et post psalterium » ut C«; denique ex pris

cis editionibus restitui scripturam »sacsa*, quae

Martiani sententiae unice convenit, neque a veterum

usu prorsus abhorret. Sic in monumentis saepis

sime legimus VICSIT (palaeogr. crit. IV, §. 587),

inque lapidis cujusdam titulo (ap. Gruter. 544, 4)

LVCSERVNT, unde Isidorus etiam (etym. 1, 4,

145 p. 11 Arev.) »pro X, inquit, scribebant C et

S, siquidem duplex voeatur«, ipseque Quinctilianus

(1, 4, 9, p. 65 Spald.) de litera X seribit: » qua

tamen carere potuimus, si non quaesissemus.•

Confer. omnino Schneiderus (elem. I, p. 572) et

nota quae sequitur. -

duplex] Scioppius (grammat. philos. p. 236):

» Annaeus Cornutus de orthogr. : Varro X literam

esse negat, in quo quid viderit nondum deprehendi

(nempe singulam non esse). Victorinus art. gramm.

lib. 4 : Latini voces, quae in X literam incidunt,

si in declinatione earum apparebat G, scribebant

G et S, ut conjugs, legs. Nigidius in libris suis

X litera non est usus, antiquitatem sequens. Pris

cianus lib. 1 : X duplicem loco C et S, vel G et S,

postea a Graecis inventam, assumsimus, ut dux,

ducis , rex, regis. Charisius lib. M : Merx ; Sallu

stius merces dicit. Sic faces antiqui pro fax, teste

Festo. — Servius in Aen. 1 : Adnixus antiquum

est, ut connixus, quibus hodie non utimur. Dici

Martiani Capellae lib, III. §. 246. 275

S, ut nux, nucis. m In V aliquando transfertur, ut nix, nivis; et C, ut pix,

picis; in T, ut nox, noctis. l Haec in Latinis nunquam ponitur prima, apud

Graecos autem ponitur, ut Xanthus. Et masculino et feminino omnibus vo

calibus sociatur, ut Ajax, frutex, calix, velox, Pollux, et feminino, fax,

lex, lodix, velox, lux. Neutrum nullum claudit. novus eioao w suasu

b ui uibros m – ni iam it

IDE- MUTIS. -'- -

- … * mi- gl.

moiib l. 1

Transactis semivocalibus mutae'sumtº perquirendae; quae ideo hoe

nomine nuncupantur, quoniam nisi illis vócales associatae succurrerint, intra

oris sonitum ante auspicia moriuntur.** B primia omnibus voealibus utrinque

connectitur; praefertur consonantibus L et R, ut blaesus et brevis.*'Transit

in C, ut succurrit; in F, ut sufficit; in T, ut summittit; in P, ut supponit;

in S, ut sustulit.' Finit mihil, nisi tres praepositiones, ab, ob, sub. Ci vocales

utrimque collaterat, consonantes quasdam praecedit L, T, R, M, N, ut clarus,

mus enim adnisus et connisus. Et Aen. 8. Galli

• …

Senones dicti sunt, quod Liberum patrem hospitio

reeepissent, quasi Xenones: quum Graeeum §άνος

significet hospitem. Festus: Senomas Gallos Verrius

ait existimari appellatos, quia novi venerint ex

Transalpina regione, ac primum appellatos Xemos,

postea Senonas. Cicero in Oratore : Verba saepe

contrahuntur non usus causa, sed aurium : quo

modo enim vester Axilla Aehala factus est, nisi fuga

literae vastioris?— Ita et sedecim pro sexdecim,

sedigitiis pro sexdigitus.«

in T] Nemo hunc locum corruptum esse non

judicet. Conjicio: et in CT, ut mox, noctis. Neque

enim suflìcit dicere in T, sed CT. At fungi, haec

eonjunctim dicta disjunctim cepere, itaque exem

plum deesse arbitrati pro lubitu adjecerunt, aut

potius transjeeerunt, quum forte antea legeretur:

• aut ex CS, ut nux, mucis, pix, picis*, quae bina

et alibi conjuncta reperies. Grot. — Hariolatur

Grotius, neque quidquam mutare audeo, licet ali

quatenus faveat illi Priseianus (4, p. 26): »X du

plex modo pro CS, modo pro Gs accipitur, nt

apex, apicis, grex , gregis ; transit tamen etiam in

V consonantem, ut niae, nivis; nec non in CT,

ut mox , moctis.« - -

… velox] Lego* ferox ; sed et postremum istud

»et feminino* glossema sapit; exstirpandum itaque.

Vonck. (specim. crit. p. 82 f.) — Procul dubio

legendum celox, quia substantivum requiritur; sed

invitis codicibus niliil muto.

moriuntur] Isidorus (etym. 1, 4, 4. op. III, p.8

Arev.): »si enim eis extremum vocalis detraxeris

somum, inclusum literae murmur sonabit. • Adde

Cledonium (p. 488i Putsch): »Mutae vero non so

mant, nisi a vocali spiritum acceperint*; quod enim

spiritu caret, moritur. _

ut sufficit] Omissum apud Grotium ut supplevi

e codicibus Darmstattensi et Monacensi (C).

947

248

©*

----

249

974 Martiani Capellae lib. III. §. 249.

250

251

9252

tectum, crus, Acmon, Cnidus.

haec, hoc; et adverbia, ut sic, huc, hic.

calem producit, et pro duplici habetur, ut hic, hoc, haec. D utrimque vocales

Finit articulos, quos pronomina vocant, hie,

Sola mutarum antecedentem vo

Praeponitur R literae in Druso; M literae nunquam praefertur in

Sic et N, , ut Ariadne.

Transit in C, ut accidit; in G, ut aggerat; in L, ut alligat; in P, ut ap

temet.

Latinis; in Graecis autem. aliquando, ut Dmolus.

ponit; in R, ut arripit; in S, ut assidet; in T, ut attinet. Finit articulos

neutralis generis, ut illud, istud ; et praepositionem, ut apud. G omnibus

vocalibus praefertur; sequitur A literam, ut in aggere, quae, quoties gemi

natur, adjungitur. Praefertur R literae, ut grave; L, ut gladius; N, ut ignis. In

C quoque convertitur, ut rego, rector. Nihil quoque concludit. H aspirationis

notam esse certissimum est; 'quae quando vocalibus accedit, ut hospes, heres;

transit in X, ut traho, traxi.

terior aspirationis nota est, sinistra contrariae significationis.

quos pronomina] Confer quae supra (ad §. 258)

annotavimus.

haee] Vulgatae hoe additum est in Darmstat

tensi codice.

Dmolus] An pro Tmolo monte, an δμωός le

gendum? Gnor.

aggerat] Ita in editis; sed Grotius e MS. suo re

posuit agger, addita nota: » aggerat quum ab aggere

derivetur, non mutat D in G. Sed agger mutat,

quum ex ad argo9£6et et gero componatur. Itaque

aut ita legendum uti docuimus, aut aggerit, aut

aggregat.« — Nonne autem a verbo aggerere sive

adgerere conjunctivus est aggerat? Adde Quincti

lianum (1, 11, 5; p. 237 Spald.).

quoties geminatur] Intellige : quae (litera A) ad

jungitur, quoties G geminatur. Nusquam enim G

geminatum invenies, quin A praecedat.

aspirationis motam] Non igitur literam, sicut et

Quinctilianus distinguit (1, 8, 19; p. 101 Spald.):

Hanc Graeci diviserunt. Nam pars ejus dex

K vero nunc

» sic H litera est, non nota« (conf. et infra §. 258).

Pariter Priscianus (1, 8, 475 p. 44 Krehl.): „II

literam non esse ostendimus, sed notam aspiratio

nis, quam Graecorum antiquissimi similiter ut La

tini in versu scribebant; nunc eam diviserunt et

dexteram ejus partem supra literam ponentes psiles

notam habent, sinistram autem contrariae aspiratio

nis« (vide notam quae sequitur). Adde Gellium (2,

35 p. 161 Conr), Isidorum (1, M, 41; p. 40

Arev.), et Appuleji librum de nota aspirationis (ab

Osanno editum a 1826). »Est autem «, inqüit Spal

dingius (ad Quinetil. 4, 4, 9; p. 61), » de H magna

inter grammaticos Putschianos lis, aliis literam eam

vocantibus, aliis, et plurimis quidem iis neganti

bus, cum quibus facere Quinctilianum apparet.•

Mox e codicibus Monacensi (C) et Darmstattensi

reposui aceedit et heres pro aeeidit et haeres in

Grotiana editione.

dexterior] Pars dexterior est H, sinistra H, haec

Martiani Capellae lib. III. §. 235. 927§

nota putatur esse, nunc litera; nam ejus effectus C integrare non dubium est

absque his, kapite, kalendae, kalumniae. P. autem convenit utrinque vo

calibus; R literae praeponitur, ut prandere; L, ut placere; S, psittaeus;

T, Ptolemaeus; N, ut in Sypnum. Terminat vero nihil. Q quidam literam

non putabant, et vincerent, nisi in equo et equitatu appareret expresse. Haec

levigationis, illa aspirationis nota. Gnor. — Isido

rus (etym. 1, 18, 9; p. 54 Arev.): »21a6eia, quod

interpretatur aspiratio ; ubi enim H poni debet, tali

figura annotatur: H pv^^), quod interpretatur sic

citas, sive purum, id est ubi litera H. esse non

debet, tali nota ostenditur: {.«

meam (I. §. 114; p. 91) et in primis Villoisonum

(anecdd. Gr. II, p. 288) et Fischerum (ad Welleri

gramm. Gr. I, p. 259).

Confer palaeogr.

mune nota] Hame quoque supervacuam esse eon

tendit Priseianus (loco citato): »quae quamvis « in

quit »seribatur, nullam aliam vim habet quam C*;

quae eadem nostri sententia esse videtur, quum

literam C »omnes ejus effectus integrare« hoc est,

omnibus, quae R efficere possit, integris exprimen

dis sufficere dicat. Confer et Isidorum (1, 4, 12;

p.40), quis video, inquit, supervacua dicitur, quia

exeeptis I{alendis supervaeua judieatur; per C enim

universa exprimimns.* Quinctilianus quoque (1, 4,

9; p. 62 Spalding.) »redundare eam« ait nec nisi

»quorundam nominum notam esse*, et alio loco

(1, 7, 10; p. 477) in nullis verbis utendum ea

putat nisi quae significet, etiam ut sola ponatur;

»hoc, inquit, eo non omisi, quod quidam eam,

quoties A sequatur, necessariam eredunt, quum

sit C litera quae ad omnes vocales vim suam per

Plura dabit Schneiderus (elem. I, p. 290

sequ.). Vide et palaeogr. meam (I, §. f 17).

ferat. «

absque his] Id est praeter haee, ut infra (§.

280 f.). Tria Ausonius quoque excipit (Id. de li

ter. 20): •,

- - -

;iii. tribus iii ratio tantum addita iniiii- R«

atque eadein prorsus, quae Martianus, Diomedes

(p.419 Pntsch.) affert scribens: »K consonans muta

supervacua, qua utimur quando A correpta sequi

tur, ut Kalendae, kaput, kalumnia.* Isidorus au

tem (etym. 1, 26, 13; p. 44 Arev.): »R literam*

inquit » antiqui praeponebant quotiens A sequebatur,

ut kaput, kamma, kalamus ; nunc autem Halendae

et Karthago per eandem tantum seribuntur, omnia

autem Graeca nomina quacunque sequente vocali

per R scribenda. « Notandum praeterea, pro kapite

apud nostrum margini Grotianae appictum esse • al.

Rapua. mi- *.

kalumniae] Calumnia olim per k seribebant, ut

liquet ex eo, quod lex Rhemnia statuit ealumnia

tioribus inurendam literam K ad infamiam. Gnor.—

De lege Remmia vide doctos ad Cie. pro R. Amer.20.

ut prandere] * Ut « exhibent editiones, quod

Grotii incuria omissum erat.

Sypnum] Ita codex Monacensis (C). Quartum

casum Martianus posuit, ut ad superiorem locum

(§. 457), quem respice, sese referret. Nihili igitur

nota est Grotii edentis Sypmis et comjieientis intel

ligendam urbem esse Achajae, quae Ptolemaeo et

Straboni Σιφνος. •

literam non putabant] Isidorus quoque le Q

litera (etym. 1, 4, 13): »haec* inquit »prius non

erat, unde et illa supervaeua vocata, quia per C

cuncta veteres seripserunt.* Plura dabit Scioppius

(gramm. philos. p. 250 Herz.) et Sclineiderus (elem.

I, p.324). -- -. sasas o

954

τω

35 *

976 Martiami Capellae lib. III. §. 255.

957

mumquam sine duabus vocalibus ponitur, quarum prior erit V, et sic ceterae

consequenter, ut quartus, questus, Quirites, quotus, equus. Constat autem

ex C et V, ideoque duplex et composita dicitur, nec geminatur. Nullam

singularem literam comprehendit, finit nihil. T vocales ex utroque concludit,

in conjunctionibus et praepositionibus. Praecedit L, in Tlepolemo; M, in Tmolo;

N, in Potnia; R, in Troja., Finit neutra, caput, sinéiput, lact. Articulos

terminat, ut quot, tot. Verba, ut legunt. Adverbium et interjectionem, ut

at. Z a Graecis venit, licet etiam ipsi primo C Graeca utebantur; nam Sethum

equo] Quinctilianus (12, 10, 30; p. 632 Spal

ding): »Duras « inquit * » et illa syllabas facit, quae

ad conjungendas demum subjectas sibi voeales est

utilis, alias supervaena, ut equos ae equum scri

bimus, quum etiam ipsae hae voeales duae efficiant

sonum, qualis apud Graecos nullus est, ideoque

seribi illorum literis non potest.«

ex C et J^] Unde ipsa quoque ejus figura'de

rivari posset, ut V litera alteri C inserta esset;

melius tamen Quinctilianus (1, 4, 9) cum Graeca

I{oppa eam comparat, quae apud illos in numero

tantum mansit; » eujus« inquit »similis effectu spe

eieque, nisi quod paulum a nostris obliquatur.•

(Conf. Rose inser. Gr. antiqu. p. XXX sequ.).

praepositionibus] Valde laborat hic liber de gram

matica e distinctionibus, quarum mos nonnullas emen

davimus: quod et hic usu venit, legendum enim:

»T' voeales ex utroque eoncludit uè in conjunctio

nibus et praepositionibus: praecedit L in « ete. Gnor.

— Quas praepositiones innuat, difficile dicta est,

nisi ad et apud in T terminavit (conf. Quinctilian.

1, 7, 5). Sed vide supra (§. 250).

Tlepolemo] Tleptolemo quidem codices Darm

stattensis et Monacensis (C) exhibent, sed vulgaris

seriptio vera est.

laet] Alii lae, alii laete dicunt; sed profecto

hoc dvaXoyóvatov. Ausonius:

» Vox solita et cunetis motissima, si memores lae,

Cur eondemnetur, ratio magis ut faciat lact?«

Capella infra : »quidam quum lae dicunt adjiciunt T

propter quod facit (1. propterea quod faciat) laetis. •

GnoT.

at] Hie neque adverbii neque interjectionis exem

plum. L. atat. Neque negarim etiam adverbii exem

plum desiderari, ut forsit. Gnor. — Favet conjeetu

rae, quod in codicibus Monacensi (C) et Darmstat

tensi est utut; sed in re dubia nihil mutare praestat.

Z a Graecis] Quare hane literam paulo post

(§. 260) a Latinis exeludit. Isidorus (1, 4, 15; III.

p. 11 Arev.): »A Graecis « inquit »mutavit Latinitas

Y et Z propter nomina scilicet Graeca. Et hae

apud Romanos nsque ad Augusti tempus non seri

bebantur.« Addit idem inferiori loco (H, 26, 28.

p. 46): »nam quum justitia Z literae sonum ex

primat, tamen, quia Latinum est, per T scriben

dum est. «

C Graeca] Quam absurda haee sunt, ni legas :

C Graeea, hoc est sigma. Ea enim hujus literae

antiqua forma, quod ex quibusvis inscriptionibus

liquet, itemque ex Macrobio, in quo Bassarea scri

hitur BACCAPEA. Dicit Graecos (quamquam z

litera sit Graecis dedueta e fontibus) non semper

Zeta litera usos, sed pro ea sigma usurpasse ideo

que CH0ON pro ZH0ON scripsisse. Componi

Martiani Capellae lib. III. §. 257, 9277

dicebant, quem nunc Zethum dicunt; tamen haec geminata ab ipsis etiam

habetur. Nam a T et C componitur, quam ut advertas duplicem, nunquam

poterit geminari. Haec praeponitur M literae, ut Zmyrna. Ex his igitur

universis decem et octo literae necessitatem cunctae, conscriptionis absolvunt.

Placet enim mihi Y in vocalium numerum congregari. Neque sine hoc Hya

cinthus aut Cyllenius poterit ammotari. Sic igitur, erit ut senae fiant vocales;

semivocales et mutae duodecim. H enim aspirationi dabitur, supervacuaeque

erunt Q et K; X autem ut duplex sime elementi cardine non probatur; Z

vero a Latinis excluditur; decem et octo numero sicut dictum est supersidunt.

Quae tamen cum supervacuis rejectisque cunctis ex unius vocis sonftu con

formatae, diversas maturalis harmoniae causas sub oris concinentia repererunt.

- DE FORMATIONE LITERARUM.

Namque A sub hiatu oris congruo solo spiritu memoramus.

autem dicit Z ex T et C vel Σ. Gnot. — Reete

Martianum intellexit Grotius, sed plura verba fecit,

quam necesse erat, haud scio an sui ipsius typo

thetae fraude inductus, qui bis G posuit pro C»

ut nos ex antiquioribus editionibus restituimus. Prae

terea e eodicibus Monacensi (C), Reielienauensi»

et Darmstattensi Latinis literis seripsi Sethum pro

Grotiano cetum, ut apud Priscianum quoque (1,

s, 49) est: »Sethus pro Zj9oc dieentes*, quo

„otus ille Amphionis frater (Apollod. 3, 10, 4) sig

„;i;eari videtur. Conf. et Schneid. (elem. p.379 n).

zmyrna] Priscianus quidem (1. p. 53): »Smyr

„„, nam vitium faciunt, qui Z ante M scribunt*

Sed non solum monumentis noster defenaith. (Ruhe

philolog. num. 1. p. 55); verum Luciani, (in jud.

voeal. I. p. 67. Bip.) etiam testimonio. Confer et

Sext. Empiricum (adv. math. 1, 169; p. 235 Fabr.),

Majum (ad Cie. de R. P. 1, 8), et Odofredum

Müllerum (Goett. Anz. 1831. St. §6. P. 535).

sine elementi cardine] X hie literis, non ammu

merat, facit enim tantum XVIII, has videlicet: A

B C D E F G I L M N 0 P R S T V Y.

Itaque legendum: »X autem ut duplex in elementi

cardine non probatur.* Error ex repetitis literis.

Grot.- Vero similis quidem est haec conjectura;

sed lectio in omnibus libris est eadem, in codice

etiam Reichenauensi et Darmstattensi. Ac fieri po

test ut locus sic explicetur: X literam non esse,

quia ut duplex, e duabus nimirum composita, sine

elementi eardine sit. Iutelligo cardinem quo se ver

tit omnis elementi natura et conditio, quippe quod

simplex esse debeat.

eum supervacuis] Cum a Grotio neglectum ex

anterioribus editionibus codicibusque Reichenauensi

et Darmstattensi restitui.

de formatione literarum] Eandem rem tractat

Marius Victorinus (de arte gramm. J. I, p. 2434

Putsch.), unde ea quae Martiano vel illustrando

»3

259

260

26A

978 Martiani Capellae lib. III. §. 261.

B labris per spiritus impetum reclusis edicimus.

C molaribus super linguae extrema appulsis exprimitur.

D appulsu linguae circa superiores dentes inmascitur.

E spiritus facit lingua paululum pressiore.

vel comparando inserviunt, transscripsimns: »A litera

rictu patulo suspensa neque impressa dentibus lin

gua enunciatur. E reprehenso modice rictu oris re

ductisque introrsum labiis effertur. I semicluso ore

impressaque sensim lingua dentibus vocem dabit.

O ut E gewminum vocis sonum pro conditione tem

poris promit, unde inter nostras vocales m et ao

Graecorum ut supervacuae praetermissae sunt; igi

tur 0 qui correptum enunciat, nec magno hiatu

labra reserabit et retrorsum actam linguaua tenebit;

longum autem productis labiis, rictu tereti, lingua

arcu oris pendula sonum tragieum dabit, cujus ob

servationis et in E litera similis paene ratio est.

V literam quotiens enunciamus, produetis et coë

untibus labris efferemus. — IB et P literae dispari

inter se oris officio exprimuntur; nam prima exploso

e mediis labiis sono, sequens compresso ore velut

introrsum attracto voeis ictu explicatur. C etiam et

G oris molimine nisuque dissentiunt; nam C re

ducta iutrorsum lingua liinc atque hinc inter mo

Iares surgens haerentem intra os sonum vocis

excludit; G vim prioris pari linguae lapsu palato

suggerens lenius reddit. D tamen et T, quibus,

ut ita dixerim, vocis vicinitas quaedam est, lin

guae sublatione et positione distinguuntur; nam

quum summos atque imos conjunctim dentes su

prema smi parte pulsaverit, D exprimit, quotiens

autem sublimata partem qua superius dentibus est

origo continget, T sonore vocis explicabit. R et Q

supervacuo numero literarum inseri doctorum ple

rique contendunt, scilicet quod C litera harum

officium possit implere — non miliil tamen est,

utra earum prior sit C seu Q sive R, quarum

utramque exprimi faucibus, alteram distento, alte

ram produeto rictu, manifestum est. H quoque inter

literas otiosam grammatici tradiderunt eamque aspi

rationis notam conjunctis voealibus praefici — quae

profundo spiritu, anhelis faucibus, exploso ore fun

detur. Superest ut septem reliquas semisonas, spi

ritu quoque instrepentes, ordine quodam persequa

mur; e queis F literam imum labium supremis im

primentes dentibus, reflexa ad palati fastigium ón

gua, leni spiramine proferemus. Sequetur L, quae

validum nescio quid per partem palati, qua pri

mordium dentibus superis est, lingua trudente di

ducto ore personabit. At M impressis invicem ha

biis mugitum quendam intra oris specum attractis

maribus dabit; N vero sub convexo palati lingua

inliaerente gemino naris et oris spiritu explicabitur.

Sequetur R, quae vibratione voeis in palato lin

guae fastigio fragorem tremulis ictibus reddit. De

hinc duae supremae S et X jure jungentur; nam

vieino inter se sono attracto sibilant rictu, ita

tamen, si prioris ictus pome dentes excitati ad me

dium lenis agitetur, sequentis autem crasso spiritu

hispidum sonet, qui per conjunctionem C et S vim

exprimit.« Adde Terent. Maurum (p. 2587 sequ.).

- edicimus] Forte elieimus. Svsrvs (in Gurl. anim.

4, p. 9). •

adeoque elegantior, quam Martiani stilum deceat.

Non mecessaria est haec conjeetura,

C molaribus] Ni egregie fallor, jam ea haee

pronunciandi ratio est, quae apud hodiernos Italos

obtinet, quasi Germanice dicas tsch; jure illa re

prehensa a Scioppio (gramm. philos. p. 216), qui

Martiani Capellae lib. III. §. 261. 279

F dentes labrum inferius deprimentes.

G spiritus cum palato.

H contractis paulum faucibus ventus exhalat.

I spiritus prope dentibus pressis.

Κ faucibus palatoque formatur.

L lingua palatoque dulcescit.

M labris imprimitur.

N lingua dentibus appulsa collidit.

O rotundi oris spiritu comparatur.

P labris spiritu erumpit.

Q appulsu palati ore restricto.

R spiritum lingua crispante corraditur.

S sibilum facit dentibus verberatis.

T appulsu linguae dentibusque impulsis extruditur.

V ore constricto labrisque prominulis exhibetur.

recte docet antiquitus C etiam ante E et I sonum

1$ liabuisse.

F dentes] Quinctilianus (f2, 10, 295 p. 630

Spald.): »Nam et illa, quae est sexta nostrarum,

paene non humana voce, vel omnino non voce

potius, inter discrimina dentium efflanda est.« Dis

crimen inter F et Graecam φ idem tangit alio loco

(1, 4, 44), atque ipse Priscianus, qui alioquin F

et φ confundit (cf. §. 240 not.), »hoc tamen« in

quit •scire debemus, quod non fixis lalris est pro

nuncianda F, quomodo P et H, atque hoc solum

interest.« Confer et Scioppium (gramm. philosoph.

p. 219). -

dulcescit] Lege succrescit. Vonck. — Male!

Iterum iterumque patet a critico Martianum neque

lectum, neque intellectum esse. Infra enim (§.271)

noster naturam literarum L et R mollem esse docet,

et supra (§.241) literam L leniter sonare scripserat,

nisi ei praeferatur una e quatuor literis P. G. C.

vel F.

spiritum] Lege spiritu et in spiritu lingua. VoNcx.

(sp. crit. 148) — Correctione non opus erat, modo

eriticus verbis recte construendis par fuisset: scili

eet »R corraditur, lingua erispante spiritum. « Pla

tonem (in Crat. p. 426 f. Steph.) forsan respexit,

qui dixerat »linguam in pronuncianda hac litera non

immorari, quin potius comcitari.•

extruditur] Variat hic lectio: in editis male le

gitur excuditur; sed ad marginem notatum extru

ditur, quod recepi. In Monacensi denique (C) et

'Darmstattensi codicibus exhibetur extuditur, quod

substituissem, si lineola superimposita potius red

ditum fuisset extunditur.

prominulis] Ita in codicibus antiquissimis (Ou

dend, ad Appul. I. p. 142), in Darmstattensi etiam

980 Martiani Capellae lib. III. §. 261.

x quidquid C et S formavit exsibilat.

Y appressis labris spirituque procedit.

Z vero idcirco Appius Claudius detestatur, quod dentes mortui, dum ex

primitur, imitatur.

Praestricta est cursim rationis regula prima,

Quae multis tendi sueta voluminibus;

In qua, juncturis quid nectat litera utrisque,

Quo admittat sociam vel faciat latere,

Quae quo transsiliat conversis legibus usu,

Et transformatum momen habere velit;

Quas oris sonitus, vel quas modulatio linguae

Gignant, et pulsu rupta labella suo.

Nunc jam compactis cursanda est syllaba formis,

Ut fastigetur longa brevisque fuat.

Haec duo percurram, jumcturas litera quippe

Praeveniens docuit sub ratione pari.

et Monacensi (C) legitur pro voce promulis, quam

habent editi.

formavit] Codex Monacensis (C) formatur, quod

jam Grotius tanquam variantem lectionem margini

alleverat; praestat tamen vulgata, qua C et S nomi

nativus est.

r appressis labris] Dionys. Halicarnassensis (de

eompos. vocabb. 48; p. 12 Sylb.): • I^ *regi aótá

τὰ zst2m 6v6toâijc y£vouévmc &έιολóyov

arviyerat, xai στενός ἐκπίπτει ό jxoc* §6

χατον δὲ πάντων τὸ I, nregi τοὺς όδόντως

re y&g j xgöτη6ις τοῦ πνεύματος yivetat.«

dentes mortui] Vir summus Josephus Scaliger

(p. 4 15 ad Eusebium) hunc Martiani locum negat

se unquam assequi potuisse. Sed Z, juxta Verrium

aliosque grammatieos, eomponitur ex D et S, in

cipitque a litera D, uti X a litera C. DS itaque

pronuntiatum imitatur dentes mortui compressos.

FAnarc. (bibl. Lat. III. p.219 Ern.)—Adde Selnei

derum (elem. I, p. 380) et Seioppium (p.257 Herz.).

praestrieta] Lego perstricta. Sie infra pro per

eurram in MS. est praeeurram. Error ex abbrevi

atione. Gnor. — Saepissime haec confundi testatur

et Drackenborchius (ad Silium 1, 358); nihil ta

men mutare ausus sum, quia haud scio an ab ipsis

serioris aetatis auctoribus non minus quam a li

brariis confusa sint.

cursanda est] Lege »versanda est« vel »signan

da. « VoNck. (spec. crit. p. 148) — Vulgatam tuetur

Tacitus (Agrie. 2): » cursaturus tam saeva tempora«,

ubi vide doctum interpretem Walchium.

fuat] Pro sit per archaismum, quem tamen non

intellexit, qui in Darmstattensi codice corrigendo

substituit fiat. Paulo ante »ut fastigetur« de accen

Martiami Capellae lib. III. §. 262. 281 ,

Hoc igitur subdens mectendum concipit ordo,

Si vestrum, superi, comprobat arbitrium.

Haec quum Grammatice diceret, eamque progredi Jupiter Deliusque prae- 265

ciperent, hic Pallas: de junctura syllabarum, inquit, dum haec Literatura de

properat, partem historicam praetermisit. Quo virginis objectu perterrita:

scio, inquit, mihi plurima transeunda, ne minutiora nectendo fastidium superac

beatitatis incurram; proposito igitur per compendiosos calles festina perfungar,

me densis obumbrata ramalibus velut senticosae copiae densitate silvescam.

- DE JUNCTURA SYLLABARUM.

- \

'* Syllaba igitur dicta est, quod junctis literis sonitum simul accipientibus 264

informetur. Cujus, ut dixi, tres partes esse non dubium est, de junctura,

de fastigio, aut de longitudinibus. Juncturae sunt genera quatuor, duo natu- 265

ralia, duo historica. Naturalia sunt quum quaeritur, unaquaeque syllaba utrum

ex una, am gemina, an neutra parte jungatur, et utrum literae, quae inter se

copulari non possunt, adjecta alia litera socientur; ut M et N, dum non

coëant, vocali accedente sociantur, ut in amni et somno, quae juncturarum

genera ex hoc, quod in literis memorata sunt, transeant. Historica vero illa

conjunctio est, quum ex literis, quae inter se poterunt copulari, diversitas fandi

non easdem nec pares in numero sociarit. Scribimus nos enim Musarum primam

syllabam duabus literis, Graeci tribus, Lucilius in dativo casu A et E con

tibus sive apicibus intelligendum esse docebunt se

quentia (§. 268 sequ.).

beatitatis] Quinetilianus (8, 5, 32.p.256 Spald.);

• apud Cic. beatitas et beatitudo, quae dura quidem

sentit esse, verumtamen usu putat posse molliri.*

ramalibus] Ramis (v. Erasm. et Casaub. ad

Pers. 1, 97. Stephan. ad Saxon. p. 47).

in numero] Ita Darmstattensis multo melius

quam quod in editis legitur »numeros.*

Graeci tribus] Nempe μου. Sed veteres Latini

pariter loumen, loueem, eourato, joussit, joudicare

seripserunt (Sciopp. gr. philos. p. 210).

Lucilius] Male Grotius Lueillius. Correxi codi

cum Monacensis (C) et Dresdensis auetoritate. Sa

tirarum auctorem intelligendum esse apparet e Quin

etiliano (1, 7, 18 et 19; p. 485 Spald.): »At syl

labam, cujus secundam mune E'literam ponimus,*

varie per A et I efferebant; quidam semper ut

Graeci, quidam singulariter tantum, quum in da-,

stivum vel genitivum casum incidissent, unde pietai

282 Martiani Capellae lib. III. §. 266.

967

jungit, dicens: huic Terentiae, Orbiliae; Lucinius A et I, et Lucretius crebro,

et noster Maro, aulai, pictaî. Item duae juncturae sunt, quum sociamus

syllabas propter pedem vel versum, ut duae in una repente depereant, ut in

synaloephe, vel quum literae excluduntur e verbo, ut in eclipsi.

DE FASTIGIO.

- -

- - - -

Hactenus de juncturis, nunc de fastigio videamus, qui locus apud

Graecos πεgi rgocqy6va)v appellatur. Hic in tria discernitur: unaquaeque enim

vestis et aulai Virgilius amantissimus vetustatis car

minibus inseruit. Est in hae quoque parte Lucilii

praeceptum, quod quia pluribus explicatur versibus,

si quis parum credat, apud ipsum in nono requi

rata ; ubi quod Spaldingius annotavit idem fere hoc

praeceptum fuisse videri ac Nigidii Figuli apud Gel

lium (13, 25), Martiani loco confirmatur ; Nigidius

certe et ipse genitivum per AI, dativum per AE

scribi jussit. Quanquam dativum quoque per AI

scriptum esse et lapidum tituli et librorum vestigia

testantur. Confer Schneiderum (Form. p. 25).

Lucinius] An Licinius? Gaot. — Si vera haee

lectio, aut Licinium Imbricem inteliigerem, poëtam

comicum, aut Porcium Lieinium, quem Weicher

tus (poët. lat. reliqu. p. 158) juniorem Terentii ae

qualem fuisse suspicatur; sed in tantis tenebris

nihil mutare praestat; praesertim quum ipse Mar

tianus hoe loeo adeo caecutiat, ut quum de da

tivo easu loquatur, genitivi in AI exempla afferat;

dativum neque apud Lucretium neque apud Virgi

lium sic terminari constat.

in una] Ita codices Monacensis (C) et Darm

stattensis pro in, unam in editis.

spnaloephe] Symaloephen veteres grammatiei di

cebant quam nostri elisionem (Sehneider. element.

p. 132), neque in versibus Aantum verum etiam in

prosa eidem locum dabant (Quinctilian. 9, 4, 56;

p. 346). Huic autem ubique adjungitur ecthlipsis,

quum, ut ait Valerius Probus (p. 1440 Putsch.)

»inter se aspere concurrentium syllabarum, interce

dente sola M litera consonante, et vocalem et con

sonantem, quam diximus, elidi necesse est« ; unde

apparet, apud nostrum quoque scribendum fore mox

in ecthlipsi, si certum esset librariorum, non ip

sius Martiani errorem esse. Varians lectio nuHa

est, nisi quod in Reiehenauensi et Darmstattensi

perperam eclypsi legitur.

πεgù xQogq)6tdjv] Quinctilianus (1, 5, 22;

p. 105 Spald.): » Difficilis observatio est per tenores

(quos qnidem ab antiquis dictos tomores compcri,

nt videlicet declinato a Graecis verbo, qui róvocc

dicunt), vel aeeentus, quas Graeci :rQogq)öi&c

vocant, quum aeuta et gravis alia pro alia ponitur,

ut in hoc Camillus, si aeuitur prima; aut gravis

Pro flexa, ut Cethegus, et hic prima acuta: nam

sic media mutatur; aut flexa pro gravi, ut apice

circumdueta sequente« cet. Pariter Isidorus (etym.

1, 18, f. p. 20 Arev.): »Aeccntus, qui Graeee

prosodia dieitur, ex Graeco nomen accepit. Nam

Graece πgός Latine ad, qjörj Graece Latine cam

tus est. — Latini habent et alia nomina. Nam ae

centus, et tonos, et tenores dicunt, quia ibi sonus

crescit, et desiuit.* Atque hisce antiquior GeJIius

Martiani Capellae lib. III. §. 268. 285

syllaba aut gravis est, aut acuta, aut circumflexa, et ut nulla vox sine vocali est,

ita sine accentu nulla. Et est accentus, ut quidam putaverunt, anima vocis, et se

minarium Musices, quod omnis modulatio ex fastigiis vocum gravitateque com

ponitur, ideoque accentus quasi accamtus dictus est. Omnis igitur vox Latina, sim

plex sive composita, habet unum sonum, aut acutum, aut circumflexum; duos

autem acutos aut inflexos habere nunquam potest, gravis vero saepe. Acutum ha

bet in prima syllaba , si dicas Caélius; in secunda Sallûstius; in tertia Curiätius;

inflexum item in prima, si dicas coèlum; syllaba autem penultima mumquam

acuitur natura ipsa, sed praecedens ejus, id est ab ultima tertia, sive brevis sive

longa sit, ut Cicero, Caélius.- Flexus autem sonus in ea tantúmmodo syllaba

consistit quae praecedit ultimam, nec aliter quam ut ipsa natura longa sit, et

ultima tamen brevis, ut Galenus. At si ultima longa, aut penultima natura

ve] positione longa, licet ultima brevis, acutus tamen sonus fiet, Galémi,

(15, 6): »Quas Graeci«, inquit, »argosqyöias di-* hii adscripsisse, queii tamen ab eo non intelleetum

eunt, eas veteres docti tum notas voeum, tum mo- fuisse e prorsus falsa interpunctione patet, qua junxit:

deramenta, tum accentiuneulas, tum voculationes

appellabant.« Et paulo inferius (15, 23): »P. Ni

gidius summum tonum προςφόtav aeutam dicit,

et, quem aeeentum nos dicimus, voeulationem ap

pellat« (v. infra §. 275).* De accentibus in univer

sum praeter reliquos grammaticos conferendus est

Prisciani Iiberº singularis de hoc argumento; eque

recentioribus Franciseiis Ritterus (elem. gramm. Lat.

1. II, Berol. 1854), licet ejus rationes probare in

omnibus haudquaquam possimus. ro - ■

accantus] Isidorus (etym. 1, 18, 2; p.26 Arev.)*

»Accentus dictus, quod juxta cantum sit, sicut

adverbium, quia juxta verbum est.« Beda (de arte

metr. Op. I, 29): » quod ad cantilenam vocis nos fa

eiat agnoscere syllabas. « Cicero (orat. 17 f.): »Mira

est quaedam natura vocis : cnjus quidem e tribus

omnino sonis, inflexo, acuto, gravi, tanta sit et

iam suavis varietas perfeeta in cantibus.«

luos autem] Miror Grotium ad hunc locum ni

»gravis vero saepe acutum habet*!, Quam si mm

taveris, ut supra fecimus, et vocem gravis pro quarto

pluralis acceperis, quae seriptio Martiano admodum

familiaris est, sensum demum eapies. -

autem penultima] Grotius edidit antepenultima:

quo facto coaetus erat hanc addere notam: »Lege

syllaba autem penultima; quod vel ex eo liquet

verum esse quia subjungit: »sed praeeedens ejus

id est ab ultima tertia.« Et ita habuit MS. qui et

Sed

ipsius tantum Grotii error erat, siquidem jam ante

semper pro penultima pene altima- refert.«

riores editiones veram exliibuerant leetionem, quam

Darmstattensis quoque eodex confirmat. - _

at si ultima] Lege juvante ex parte manuseripto.

269

fty

nat si ultima longa natura aut positione longa, li- -

cet ultima brevis, acutus sonus fiet, ut Galeni,

Gamillas. Gnor. — In editis enim legebatur aut,

eui verus sensus non respondebat, unde in Rei

eiienauensi etiam eodiee quod a prima manu seri

56*

284 Martiani Capellae lib. III. §. 269.

970

Camilli. Inflexi proprium est hoc, ut nisi longis naturae syllabis non adhae

reat; acutus autem et in longis et in brevibus invenitur. Omnis autem vox

aut acutum aut circumflexum sonum habeat necesse est, etiam si monosyllaba

sit. Monosyllaba enim gravi carent. Omnis vox monosyllaba, quum aliquid

significat, sive brevis sive positione longa, acuitur, ut dicimus får, árs; si autem

matura longa fuerit, flectetur, ut lùx, mòs. Disyllabae vero priorem acuunt, vel

quum brevis est utraque, ut citus, vel quum positione longa est utraque, ut

sóllers, vel alterutra positione longa, ut cóhors. Si vero prior syllaba matura longa

est et sequens brevis, flectetur prior, ut lùna; si posterior longa erit positione vel

matura, prior acuetur, ut códex, dócte. Nulla enim longa invenietur gravis in di

syllaba prior. In trisyllabis si media brevis fuerit, quam penultimam dicimus,

non dubie gravi accentu pronunciatur, ac statim prima ejus, hoc est tertia ab

ultima, acuetur, ut in Câtulo; si vero eadem longa est, interest quemadmo

dum sit longa. Si enim natura longa est, brevisque ultima, media flectitur,

ut Cethêgus, Mancimus; si vero media longa erit natura, et extrema longa,

media acuetur, ut Catóni, Ciceróni ; vel si positione longa erit, media acuta

durabit, qualiscunque novissima fuerit, ut Catûllus, Catullo, Metéllus, Mo

téllo. Pronomina autem quae duplici modo declinantur, id est aut corripiuntur

ptum erat aut deleta litera media correctum vidi.

Cum nostra autem lectione omnino concinit Darm

stattensis, nisi quod verba » natura vela omissa snt.

omnis autem] Quinctilianus (1, §, 51 p. 112):

»Ea (verba), quae sunt syllabae unius, erunt acuta

aut flexa, ne sit aliqua vox sine acuta. «

ars] Adde ex MS. ars : hoc enim exemplum,

ubi monosyllaba dictio positione longa acuitur, de

sideratur. Gaot. — At hoc quoque jam in editis

legebatur, pariterque in Reichenauensi et Darmstat

tensi exstat.

fuerit] Omissum hoc e Darmstattensi supplevi.

alterutra] Ita pro altera Grotius e suo codice

reponi jussit. Concinit Reichenauensis.

docte] An non doctae? Gnor. — Correctione

non opus est: nam in doete etiam extrema longa.

Cethegus] Eadem ad idem nomen Priscianus

(de accent. p. 856) profert, addito et alio exemplo

vocis per6so. Quinctilianus (1, 5, 25; p. 103

Spald.) haec: »Si Cethegus prima acuta pronuncias,

media mutatur. Ultima nunquam acuitur, in di

syllabis prior.« -

duplici modo] Ita non Grotianus tantum codex ;

sed Monacensis etiam (C), Reichenauensis, et Darm

stattensis. Vulgo modo omissum. Quod ad sensum,

pariter Priscianus (pag. 857) pronominum istius,

ipsius, illius penultimas indifferenter poni af

firmat.

- -

Martiami Capellae lib. III. §. 270. 285

aut producuntur, mediam syllabam in genitivo casu acuunt, ipsius, illius.

Horum si secundae, breves fiant, primae acutae erunt, ut ipsius, illius. Si

vero longae erunt mediae, primae graves, secundae inflexae erunt, ut óccidit

- - -

- sol, et occidit hominem; ergo primae acutae sunt, quum mediae breves.

Quum vero, mediae longae, vel acutae vel, inflexae; acutae quum longao

ultimae, ut tenebrae, latebrae, manipli. Haec a superioribus quae sunt alia, 274

ut Catúllus, Sallûstius, hoc differunt, quod illa consonantes discretas habent,

haec quamvis et ipsam penultimam positione, habent longam, nullam tamen

in secunda syllaba, ex consonantibus sibi retinent, sed in tertia sunt duae.

.Ideoque faetum est, ut media haec nomina, ténebras et lätebras, acuto accentu

primam syllabam proferrent, at maniplos et fenéstras penultima syllaba acuta

diceretur: quod quidam illud genus syllabae penultimae omnino breve puta

verunt, quia non terminaretur consonante; quidam quia, licet non termina

au*. .… _

occidit] Clarius Beda (de arte metr. Op. I,

p. 29): »Concido, decido, occido , si ad easum

pertinent, correptam habent ci; si ad concisionem,

“productam. «

quum vero] Legendum puto: »Cum vero mediae

longae vel acutae vel inflexae: Et acutae tum cum

longae ultimae, ut tenebrae, ut latebrae manipli

Dubito tamen aliquantulum: mendosum vero esse

locum non dubito. Gaot. — Ante aeutae enim in

anterioribus editionibus legebatur aut : apud Grotium

vel; deinde in anterioribus quum ante longae, apud

Grotium tum. Quae reposui, praebuerunt codices

Monacensis (C) et Darmstattensis.

haec a superioribus] Nescio quo pacto hic vo

ees hae irruperint »Catullus, Sallustius a, et illa

hoe dimerunt. non addubito ex glossemate annata.

Lege ergo, his expulsis: »Haec a superioribus sunt

alia quod illae consonantes« cet. Gnor. — Legerim:

»Haee a superioribus, quae sunt allata, hoc dif

ferunt.* Id certe magis placet, quam violentum

prorsus maximi Hugonis Grotii remedium, qui plu

ribus expulsis emendavit. Vonck. (spec. crit. p. 448).

— At vero nondum »maximus* erat Grotius dum

ista scriberet; sed pmer tantum quindecim annorum.

Deinde nonne hujus censor Vonckius ipse plura

temere expellere voluit, quia neque hic meque ille -

Martianum intellexerat? Videamus igitur num verba

scripta retineri possint et intelligi. Possunt vero.

Nam recte Martianus distinguit nomina quae con

sonantes habent discretas, ut Catul- lus, Sallus.

tius» ab iis quorum eonsonantes separari nequeunt,

ut »tene- brae, late- brae, mani- pli, et in utro

que genere accentuum imponendorum rationem di

versam esse contendit. Paulo aliter, attamen simi

libus usus exemplis rem tetigit Priscianus (de ae

eent. init.) hisce verbis: »Si penultima positione

longa fuerit, acuetur; antepenultima vero graval)i

tur, ut catéllus, Metéllus. Si vero ex muta et li

quida longa in versu constat, in oratione mutat ac

centum, ut lâtebrae, ténebrae.«

terminaretur] Male Grotius terminantur; et

paulo post, ubi iterum terminaretur, reposuit ter

986

-^ Martiani Capellae lib. III. §. 271.

retur consonante, proxima syllaba inciperet a duobus consonantibus, et quod

matura literarum L et R, quod mollis est, nunc longam, nunc brevem syl

labam efficiat. Nulla autem vox Romana duarum vel plurium syllabarum

acuto sono terminatur; inflexum autem non alias postremum habet, nisi

cujus posterior pars in syllabam natura longam excurrit, ut ergò et ponè.

Contextus orationis plerumque adimit aut mutat proprios sonos singulis vocibus.

Adimit his quae referuntur ad aliquid sequens, ut praepositionibus, ante urbem;

nam hic ante perdidit acutum sonum prioris syllabae: item post muros.

Mutant accentus adjunctis vocibus que, ve, ne, ce; quum tamen complexiva

minarentur ! Equidem priores editiones, quas ille

conferre neglexit, secutus sum, et Reichenauensem

codicem.

quidam] Lege: »Quidam mediam « cet. De re

ipsa v. Justi Zinzerlingii dissertationem additam Pro

•nulsidi ejus eriticae. VoNck. (spec. erit. p. 149). —

fnterpungendo eflecisse arbitror, ne quid. difficul

tatis remaneret.

nulla autem] Quinctilianus (1, 5, 31. p. 110

Spald.): »Est autem in omni voce utique acuta,

sed nunquam plus nna; nec ultima unquam; ideo

que in disyllabis prior.«

pomé] Errat hic profecto Martianus, nisi mire

depravati sint codices. De ergo facile concesserim,

sed pone gravi notandum et ultimam habere bre

vem, ideoque circumflecti non posse in postrema,

quis puer est qui ignorat? In MS. tamen fuit po

mne. GnoT. — Erravit utique Martianus, quum cir

cumflexo notandum pone diceret, cujus ultima bre

vis est; acuto autem, non gravi, ut Grotio placet,

notatum esse ex Prisciano apparet, * quem qui lc

gerit, erroris fontem apud nostrum facile inteIIiget:

»Distinguendi ratio legem accentuum saepe contur

bat, dum si quis pronuncians dieat pone, ergo vel

quia, quod apud I.atinos in ultima syllaba, nisi

discretionis causa , pomi non potest accentus, et

hoc est quod diximus poné, ergô. Pone ideo dixi

unus ne putetur esse verbum imperativi modi p6ne.

Ergö autem diximus, me putetur esse conjunctio

nem rationalem, quae est érgo.* (Adde eund. l. 8.

p. m. 278). Similiter Augustinus (Dial. in oper. I,

p. 195) de ambiguis tribns de causis: • acumine •,

inquit, »ambiguum est qumm scribitur pone, utrum

ab eo, quod est pomo, an ut dictum: poné sequens ;

namque hane dederat Proserpina legem, incertum

est per placentem acuminis locum. « Accentum igitur

in extrema syllaba perspicuitatis causa contra regu

lam positum communem habebant pomé et erg6;

sed circumflexum solum erg6, quam diserte Ser

vius (ad Virg. Aen. 6, 670) testatur » solam esse

particulam, quae habeat in fine circumflexum. « Adde

Diomedem (p. 428) et Franciscum Ritterum (elem.

gr. Lat. p. 56), qui Priscianum recte emendat.

ce] Inserui hoc e Darmstattensi codice. Sic et

Servius (ad Aen. 10, 668): »Minores partienlae,

ut que, ve, me, ce, quotiens jungnntur aliis par

tibus, ante se accentum faciunt, qnalislibet sit

syllaba quae praecedat, sive brevis sive longa.«

quum tamen] Habebant editi » cum tamen com

plexiva conjunctione que, ve eum expletiva « cet.

I.ectionem, quam recpi, codices Darmstattensis ct

Monaceusis (C) milii praebuerunt.

- …

Mariami capellae lib. III, § 272. 987

conjunctio est que, ve quum expletiva, ut „Latiúmque augescere vultis“,

et „stimulóve meum cor“ apud Accium in Pelopidis. Nunquam migrabit

acutus sonus de primis syllabis in postremas, praeter particulas conjunctas,

quarum hoc proprium est, acuere partes extremas vocum quibus adjunguntur.

Graeca nomina quum in Latinum vertuntur, nostra regula pronunciantur, nisi

maneant Graeca. - Olympus igitur et Caucasus sieut Latina proferuntur, quam

acuere vel flectere debeant secundum rationem suprascriptam apparet. Sed

si manent* Graeca, et huic regulae in peregrinis voeibus accedimus, necesse

est tamen in obliquis easibus aeutos somos in mediis syllabis servent, quoniam

apud Graecos quoque non alio accentu haec enunciari audimus. Acutus ac

centus notatur virgula a sinistra parte in dextram ascendente f, gravis autem

a sinistra ad dextram descendente*; inflexi signum est sigma super ipsas literas

devexum ^. Aceentus partim fastigia vocamus, quod literarum capitibus ap

ponantur, partim cacumina, stonos, vel sonos; Graece τgogq)6iac. Sciendumì

etiam uni vocabulo aceedere omnes tres accentus posse, ut est Argiletum.

emensa senl non

complexiva] Conjunctio quae, plura verba eom

pieeiitur , vel potius eonneciit. Apud Gellium (10,

29) inscriptio quidem eapitis legitiir. »Quod parti

cula, atqtte non eomplexiva tantum sit« eet. Deinde

autem : »4tque particula a grammaticis quidem eon

junctio esse dieitur commexiva, et plerumque sane

eonjungit et eonneetit verba« cet.® Alii ut Isidorus

(etym. 1, 12, 2. p. 21 Arev.) copulativas illas ap

- • ** ; -* m

expletiva] Isidorus de conjunctionibus (etym.

pellant conjunetiones.

1, 12, 5): » expletivae« inquit, » dictae, quia ex

it tnuta : si hoc mom vis, sal

plent propositam rem, utputa : si h* vºs,

tem illud fac. « Syllabam igitur adjunctam ve Mar

tianus intelligit.

Latiumque augescere] Ennianum est. Gnor.—

Integrum fragmentum ex annalium primo servarunt

Acrou et Porphyriom (ad Hor. sat. 1, 2, 5!):

»4udire est operae pretium, procedere recte,

Qui r*em fìiiaiiai. Latiumque augescere vultis.«

Accii fragmentum non ultra notum est.

sigma] Haec est figura ea qua nunc in Graeeis

libris utimur quaque jam Epiphanius (de pond. et

mensur. Op. II, p. 458) usus erat; sed altera quo

que veterum testimoniis comprobatur, ut Priseiani,

qui (de accentibus p. 855) cireumflexum ait esse

» notam de aeuto et gravi factam « (ergo °), at

que Isidori,* cujus haee sunt verba (etym. ! , 48,

25 p. 29 Arev.): »Circumflexus, quia de aeuto et

gravi constat; ineipiens enim ab aeuto in gravema

desinit, atque ita, dum ascendit et descendit, cir

cumflexus effieitur.« Im monumentis quoque aeeea

tus apparent quum Graecis (Bianehi marm. Crem.

tab. X; Ursati monum. Patav. p. 276. Biagi momum.

Gr. p. 228) tum Latinis (Lupi Sev. mart. 60. Mus.

Veron. £70, 5); quorum de antiquitate confer et

974

975

988 Martiani Capellae lib. III. §. 274.

DE NATURA SYLLABARUM.

Memoratum arbitror competenter, quae sint et quemadmodum Vertantur

fastigia syllabarum ; nunc earum longitudines intimabo. Unaquaeque enim

syllaba aut brevis est, aut longa, aut communis. Brevis est, quum vocalis

corripitur ac nullis consequentibus adjuvatur; aut quum correpta forma vel

litera terminatur. Longa autem duobus modis efficitur, matura et positione.

Natura, quum vocalis producitur, aut quum syllaba circumflexum accentum

tenet vel acutum in penultima, aut quum monosyllaba uuaquaeque vocalis est,

aut quum diphthonga reperitur, vel quum prima syllaba sub alia forma cujus

cumque verbi composita nec vocalem nec acumen mutat. Positione, quum

brevem vocalem aut duae consonantes sequuntur, sive in eadem syllaba, sive.

if sequenti, sive per ambas divisae, aut in altera tria: duplex una. Duplices

autem sunt X et Z: aliquando I et C fieri possunt duplices, ut si I inter

vocales sit, ut ajo, Troja; item C, ut „hoc erat alma parens.“ Hae autem

consonantium, vel duplicium, quae breves adjuvant, formae tunc possunt,

si in eodem sermone claudantur ; ceterum proximi sermonis consonantes

nihil adjuvant praecedentem, licet Virgilius refragetur dicens: „arma virumque

cano, Trojae* — et item: ,,fontesque fluviosque voco.“ Diphthongi autem

sunt AE, OE, EU, AU, EI; absque his syllabis nulla diphthongus memoratur.

Villoisonum (anecd. gr. II, p. 430 sequ.) et Nori

sium (ad Cenotaph. Pisan. diss. 4, p. 488 sequ.).

diphthonga] MS. plerumque diphthonga, ut sub

audiatur vocali. GnoT.— Equidem subaudio syllaba,

at nominativus sit. Isidorus

(etym. M, 46, 2. p. 25 Arev.): »Diphthongae syl

Vulgo diphthongo.

labae Graeco nomine dictae quod in eis binae vo

cales jungantur.«

hoe erat] Eodem exemplo (e Virg. Aen. 2, 664)

inferius (§. 278) iterum utitur; pariterque Charisius

(p. 4 Putsch.) MariusqueVictorinus (p. 2474). To

tam quaestionem erudite tractavit Schneiderus (elem.

II, p. 666—675).

fontes] Virgilii (Aen. 12, 181). Alia exempla

congessit Schneiderus (elem. 2, p. 691).

diphthongi] Omissum in editis vocabulum autem

supplevi e codicibus Reichenauensi et Darmstattensi.

EI] Priscianus (I. p. 30): »I quoque apud an

tiquos post E ponebatur et EI diphthongum facie

bat, quam pro omni I longa scribebant more an

Martiani Capellae lib. III. §. 278. 289

DE COMMUNIBUS SYLLABIS.

Communium autem syllabarum modi sunt octo. Nam primus est quum

correptam vocalem sequitur subjecta consonantibus liquida; est enim longa,

ut »vasto Cyclopis in antro*; brevis, ut „vastosque ab rupe cyclopi*

Secundus modus, quum correpta vocalis in unam desinit consonantem sequente

tumuli.**

est enim longa, ut »terga fatigamus hasta*; brevis: „quisquis honos

Tertius, quum correptam vocalem duae consonantes sequuntur,

quarum prima S litera sit; est enim longa: „unde spissa coma*; brevis:

»ponite spes sibi quisque.“ Quartus locus, quum brevis syllaba partem

terminat orationis; est enim longa in commate, ut est „nam tibi Tymbre

caput Evandrius*; brevis: „hoc caput o cives.“ Item alter locus, ex di

phthongo fit communis; longa, ut „Musae Aonides*; brevis: „insulae Ionio

in magno.“ Quum vocalis enim sequitur, potest diphthongus fieri brevis, ut

„sudibusve praeustis.“ Alius locus, quum longam vocalem alia vocalis sequitur;

est enim longa: ,,o ego infelix quem fugis**; brevis: „sub Ilio alto.“ Alius

tiquo Graecorum.* Atque etiam Isidorus quinque res fecerunt ex leiber, priore voeali suppressa, quod

illas diphthongos (etym. f, 16, 5; p. 23 Arev.) sta

tuit. Quinetilianus (1, 7, 15; p. 180 Spald):

»Diutius duravit, ut E et I jungendis eadem ratione

qua Graeci ει uterentur, sed ea casibus numeris

que discreta est.« Scioppius (gramm. philos. p. 200

sequ.): »Eitur: quod est tertiae personae verbum

ab eor. Hie I longa est ae duorum temporum;

sed E propemodum absorbetur. — Plauti comoe

dia exstat Capteivei inscripta. — Elegantiores imi

tabantur Graecos et binei seu bini eodem prorsus

modo quo illi suum ßivet efferebant, quod epi

stola ad Paetum Cicero testatur. — Varro (I. R.,

4, 2) auctor est, villam quae ex vel illam et veil

lam facta vox est, a rusticis vellam efferri solitam,

ergo dubium non est quin et antiquissimi Romano

rum pronunciare fuerint soliti. Nam liber posterio

contra veteres dixerant leber.« Adde Velium Lon

gum (de orthogr. p. 2220 Putsch.).

octo] Quinque numerat Charisius (p. 3 Putsch.),

novem Beda (p. 2552) iisdem fere ' exemplis usi.

Adde Valerium Probum (p. 1432) et Marium Vi

ctorinum (p. 2474). Exempla pleraque e Virgilio

petita sunt (Aen. 3, 617 et 647. 9, 610. 40,

493. 14, 309. 40, 594. 12, 572. 3, 211. 7,

524. 8, 264. 2, 664, 4, 22. 11, 7. 5, 270).'

pomite] Male Beda: »ponite spes sibi quisque

satas. «

secuti. Sed pejus Grotius : »ponite spes quisque

snas.* Nullus eorum fontem (ap. Virg. Aen. 11,

Male etiam libri ante Grotium editi illum '

978

509) adiit. Optime codices Reichenauensis, Darm-*

stattensis, et Monacensis (C) ipsa Virgilii verba,

quae edidi, exhibent. -

- 37

290 Martiani Capellae lib. III. §. 278.

279

locus, quum pronomen C litera terminatur vocali sequente; est enim longa:

„hoc erat alma parens*; brevis: „solus hic inflexit sensus.“ Alius locus, quum

correptam vocalem sequitur Z; est enim longa, ut „Mezenti ducis exuvias“;

brevis: „memorosa Zacynthos.“ Dicta natura in tribus generibus syllabarum.

superest ut finales dicantur, in quibus artis auctoritas et canonica forma com

sistit; ac prius de nomine retractandum.

DE NOMINE.

Nominativus casus singularis A litera terminatus brevis est, ut Catilina,

Julia. E litera finitus in Graecis longus est, ut Euterpe. I autem terminatus longus

est, ut frugi. O finitus in Latinis brevis, ut Cato; in Graecis longus est, ut Dido.

V terminatus longus, ut cornu. Al finitus brevis, ut tribunal; el brevis, ut mel;

il brevis, ut vigil, excepto uno Hetrusco, Tanaquil. Ol longa est, ut Sol; ul

brevis, ut consul. M terminatus brevis, ut tectum; licet hujus raro occurrat ex

emplum, quia inter vocales M deprehensum velut metacismi aspiritate subtrahitur.

An finitus producitur, ut Titan; en in neutris brevis est, ut carmem, in aliis ge

neribus longus est, liem, Siren. On terminatus longus est, ut Memnon. Ar termi

matus in monosyllabis tantum longus est, ut Nar, far. Er finitus in Latinis brevis

est, ut puer, excepto monosyllabo ver; im Graecis producitur, ut aër. Ir

terminatus corripitur, ut vir. Or terminatus brevis est, ut auctor. Vr ter

minatus corripitur, ut murmur, excepto uno monosyllabo fur. As finitus

autem] Lege item. Vonck. (spee. erit. p. 83). — et Reichenauensis pro longus habent brevis, inepte;

Vide ne exciderint aliqua in antecedentibus, qui- quamquam duo priores in eodem errore perseverant

bus oportuit certe addis »in Latinis brevis«, ut

sedile, momile, singulare, verbale, quibus exemplis

Prisciamus utitur (p. 817).

o finitus] Exempla Macrobius (p. 861 Pont.

732 Zeun.) affert e Virgilio. Sed vide Quinctilia

num (7, 9, 13; p. 161 Spald.) et adde nostrum

(§. 280).

cornu] Codices Monacensis (C), Darmstattensis,

et infra (§.280) ubi pro producitur legunt corripitur.

occurrat] Sic codex Darmstattensis. Male editi

currat.

aër] Cicero (de N. D. 2, 36), •eui nomen est

aër, Graecum illud quidem, sed perceptum jam

tamen usu a nostris: tritum est enim pro Latino.•

Plinius (2, §, 4): »Proximum spiritus, quem Graeci

nostrique eodem vocabulo aëra appellant.•

Martiani Capellae lib. III. §. 279. 291

in Latinis nominibus producitur, ut facultas, paupertas; in Graecis tunc tantum

brevis est, quum genitivus dos fuerit terminatus, ut Arcas, Arcados. Estermina

tus in Graecis nominibus brevis est, ut Anchises; in Latinis, si quintae declinationis

fuerit, producitur, ut dies; si tertiae, tunc longus est, quum genitivus singularis

non crescit syllaba, ut labes, vel crescens E productam ante ultimam syllabam re

tinet, ut quies quietis; nam si eam in I mutaverit, ut miles militis, aut corripuerit,

ut seges segetis, corripitur, exceptis his, Ceres, pes, atque his similibus. Is finitus

brevis est, ut agilis. Os terminatus tunc est in Latinis brevis, quum gemitivus

ante ultimam syllabam non habet naturaliter longam, ut os ossis; in Graecis

tunc corripitur, quum genitivus diphthongo terminatur, ut δῆλος, τος όλον.

Vs finitus brevis est, ut doctus; sed longus fit, si gemitivus syllaba creverit

et ante ultimam I aut V productam habuerit, ut virtus, et in uno inflexibili,

ut pus. T terminatus corripitur, ut caput. C finitus duo tamtum nomina

facit, ut Phalec, quod producitur, et lac, de cujus declinatione dubitatur.

Genitivus singularis tunc producitur, quum aut nominativo similis est, ut se

natus; aut diphthongum habet, ut Juliae; aut I terminatur, ut docti; in

ceteris corripitur. Dativus singularis producitur, ut Pompejo; in Graecis

corripitur, si I litera finiatur, ut Palladi. Accusativus singularis in Graecis

tunc tantum corripitur, quum A vel on terminatur, ut Thesea, Delon; in

Latinis vero brevis est, o ut doctum.** Vocativus singularis A litera terminatus

9280

singularis] Addidi hoc e Reichenauensi et Darm

stattensi.

nam si] Beda (de arte metr. 0p. 1. p.30) paulo

elarius : »Breviatur vero es, si aut E in I mutaverit

in genitivo éféseente, ut miles, militis ; aut brevem

habuerit, ut seges, segetis.«

exeeptis] Codex Monacensis (C) pro pes habet

spes; male.

os terminatus] Clarius iterum Beda (p. 50):

»0s monosyllaba, si ora significat, producitur: si

ossa, breviatur. Quae tamen os syllaha quum in di

syllabis venerit, et media syllaba genitivi produeta ,

natura permansit, tunc longa erit, nt nepos , me- -

potis; si vero correpta, abbreviatur, ut compos,

compotis.* -

δῆλος τοέ όλον] Ita non solum codex Mo

ossis] Reichenauensis male oris.

naeensis (C), sed antiquiores etiam editiones habent.

pro eo quod negligenter admisit Grotius Delus, et**

in motis demum correxit.

…

dubitatur] vide infra (§. 307). …; ››

37 * • …

- - - … •

- -

- _º _

292 Martiami Capellae lib. III. §. 280. • * •

9281

in Latinis omnibus, vel in Graecis femininis, corripitur, ut in tabula, Musa;

in masculinis longus est, ut Aenea. E terminatus in Latinis brevis est, ut

docte; in Graecis producitur, ut Tydide; exceptis his, quae nominativus

Graecus os terminat, ut Phoebos, Phoebe. I terminatus in Latinis longus

est, ut Mercuri; in Graecis corripitur, ut Nai. O terminatus in Latinis

brevis est, ut Cato, licet Virgilius contra sentiat; in Graecis producitur, ut

Dido.

nominativi sequitur regulam, exceptis Graecis nominibus, quae saepe mutan

tur varietate linguarum, ut Diomedes. Ablativus singularis semper producitur,

absque quum E terminatur, in his dumtaxat nominibus, quae tertiae fuerint

V terminatus producitur, ut cornu. In consonantes vero desinens

declinationis, ut a pariete. Nominativus et vocativus plurales in masculino

et feminino genere producuntur, ut fluctus, terrae; in neutris breves sunt,

ut fata: in Graecis vero, quum A vel S terminati fuerint, ut rhetores, poëmata;

in aliis vero longi sunt, ut Musae. Genitivus pluralis brevis est, ut doctorum;

in Graecis longus, sed Graeca declinatione, ut Philemon. Dativus pluralis

et ablativus, si is fuerint terminati, producuntur, ut doctis; si bus, corri

piuntur, ut hominibus: at si Graeca sit declinatio, in terminatus dativus

corripitur , ut Arcasin; alias longus est. Accusativus pluralis in omnibus mas

culinis vel femininis producitur, ut doctos, Julias; in neutris corripitur, ut,

moenia; in Graecis vero si as fuerit terminatus, et veniat a genitivo os finito,

corripitur, ut Arcadas ; alias producitur, ut Musas. -

terminat] Ita Darmstattensis et Reichenauensis.

Antea pro

Tydide perperam scriptum erat Titide, quod correxi.

Grotius absque sensu »terminatur.«

Diomedem intellige ex Virgilii (Aen. 1, 97) versu:

,0 Danaùm fortissime gentis Tydide.«

Philemon] Sic libri omnes praeter Grotium,

qui legit Philenon, unde conjectura elicuit qou^oi

vaov : sed vulgatam retinui, licet manifesto falsam,

quia non mere Graeco sed a Latinis quoque usur

pato vocabulo indigemus, neque certum est, utrum

librarii an Martiani ipsius error sit.

at si] Lego: aut si, et deleo vocem corripitur

ex glossa natam. Gaot. — At particula transitum

tantum facere a Latinis ad Graeca videtur; quare

nihil mutavi.

veniat] Sic rectius codices Reichenauensis,

Darmstattensis, et Monacensis (C) pro Grotiano

venit.

›› - -

- - Martiani capellae lib. III. §. 282. 295

*- IDE pnosowise.*'

In omnibus pronominibus singularis nominativus correptus inventur,

exceptis duobus monosyllabis, tu et qui. Genitivus singularis I vel E prolatus

longus est, ut mei, meae; alias brevis est, ut illiüs. Dativus singularis semper

productus est, ut nostro; exceptis mihi, tibi, sibi, quae indifferenter accipiuntur.

Accusativus singularis corripitur, ut illum, exceptis me, te, se. Vocativus

singularis a nominativo suo non dissentit. Ablativus singularis longus est, ut ab

illo. Nominativus et accusativus plurales tunc tantum corripiuntur, quum A

---- -

- - -

- fuerint terminati, ut nostra. Genitivus pluralis nunquam producitur, ut

illorum. Dativus et ablativus plurales is terminati producuntur; bus finiti

corripiuntur.

_ .

- ■ , .- DE VERBO. ww

…In omnibus verbis, modis,' temporibus, numeris, personis, conjuga

tionibus haec uniformis est ratio. - Quaecumque persona A fuerit terminata,

producitur, ut canta. E finita brevis est, ut lege, nisi a secunda conjugatione

veniat, ut doce; tunc enim longa est. I terminata persona semper producitur,

ut nutri. O quae finitur, correpta est, ut audio; licet auctoritas et in his dis

crepet. Nam primae conjugationis primam personam Virgilius longam facit,

ut „canto quae solitus“, et „terra tibi mando.“ Tamen monosyllaba etiam

producenda sunt, ut do, sto, flo. V terminata persona producitur. Am

quae finitur, brevis est, ut legebam. Or finita corripitur, ut legor. S litera

terminata verba producuntur, si penultima litera A vel E fuerit, ut amas,

doces; excepto monosyllabo es, et iis quae ex eo fiunt, ut ades. Si •vero I

ante S habuerit, corripitur, ut legis, legitis; excepta secunda persona indi

cativi modi temporis praesentis numeri singularis a tertia conjugatione pro

primae eonjugationis] Omissa apud Grotium

supplevi e Darmstattensi et Reichenauensi codici- emplum repetiit.

bus. In primo exemplo legendum canto ex ipso . . a tertia] Lege •a tertia conjugatione producta.«

•

Virgilio (ecl. 2, 23), unde (8, 93) et alterum ex

- …

982

285

s…

%294 Martiani Capellae lib. III. §. 385. *

984

ducta, ut nutris, audis, et a verbo volo, vis. Si vero V ante S habuerit,

correpta erit, ut nutrimus. T litera terminata correpta sunt, ut legit. C finita

producuntur, ut produc. Participia licet per casus flectantur, a nominibus

tamen omni ratione dissentiunt. * -

- • . i

DE ADVERBIO. ' ; ;

Adverbia monosyllaba, ut huc, vel quae ex his fiunt, ut illuc, omnia

producentur, exceptis bis et ter. Quae vero A finiuntur, longa sunt, ut una.

Quae in E desinunt, producuntur, ut docte, pulchre; exceptis quae aut non

comparantur, ut rite, ant in comparatione deficiunt, ut bene, impune. Quae

I finiuntur, longa sunt, ut heri, praeter ibi et ubi, et quae componuntur ex

Quae O finiuntur, a se venientia

brevia sunt; ab aliis ducta producuntur, ut falso, licet auctoritas variet.

ipsis, ut sicubi; item quasi corripitur.

Quae V finiuntur, longa sunt, ut noctu. Quae L terminantur, corripi debent,

ut semel. Quae M, N, R finiuntur, brevia sunt, ut cursim, forsitam, fortiter.

Quae S terminantur, tunc tantum producta sunt, quum ante eam A habuerint.

Quae C finiuntur, producta sunt, ut illuc.

DE PARTICIPIO. i -

Omnium participiorum temporis futuri nominativus singularis brevis

est, ut lecturus; genitivus et dativus singularis producuntur, ut lecturi, lecturo,

Tertia producta conjugatio illo aevo quae nobis

quarta. Juvat me manuscripti auctoritas. Gnot. —

Aecedunt Reichenauensis et Darmstattensis. Utique

mala in editis lectio erat » quarta«, atque ex ipso

auctore (§. 521) corrigenda.

impune] Quod hoc vocabulum deficere in com

paratione arbitratur, valde erravit Martianus; im

punius enim dixit Cicero (divin. 2, 27), impunis

sine Plautus (Poenul. 1, 3, 2). Meliorem rationem

eorreptae ultimae attulit Priscianus (15, 2, 40;

p. 619 Krehl.), qui omnino hune locum de adver

biorum quantitate doctius tractavit.

heri] Priseianus: »in I quoque desinentia inve

niuntur adverbia, sed pauea primitiva, ut heri, ubi,

ibi; dicitur tamen et here.« Confer Quinctilianum

(1, 7, 22).

variet] Priseianus: »multa autem ex supradictis

nominibus ipsa terminatione dativi pro adverbiis ac

Martiani, Capellae lib. III. §. 285. 99$

excepto praesentis temporis participio, quod genitivum corripit, ut amantis.

Accusativum et vocativum breves esse constat, ut lecturum, lecture; ablativus

singularis tantum corripitur, ut amante, legente. Nominativus et accusativus

plurales in masculini et feminini generis participiis producuntur, ut lecturi,

lecturos; in neutris corripiuntur, ut lectura. Genitivus pluralis brevis est, ut

lectorum. Dativus et ablativus pluralis is terminati producti sunt; bus finiti

breviantur. -

DE CONJUNCTIONE.

-. -n .

Copulativae et disjunctivae et expletivae conjunctiones breves sunt, nisi

positio fecerit longas. De causalibus vero et rationalibus, quae A. terminantur,

exceptis ita et quia, productae sunt, ut propterea et interea; quae I termi

mantur, excepta una nisi, producuntur, ut si; quae in N desinunt, si amte

eam I habuerint, producuntur, ut sin; alias breves sunt. Ceteras vero omnes

correptas esse constat.

ipsi

DE PRAEPOSITIONE.

Praepositiones, quae in A exeunt, solae productione laetantur, ut contra

et extra, et uma monosyllaba a. Ablativae praepositiones omnes corripiuntur,

exceptis monosyllabis, quae vel ex vocalibus constant vel vocalibus terminam

r.- .….… -

tur, ut e et de. Utriusque casus, praepositiones correptas esse non dubium est.

… • ■ … -

cipiuntur, ut falso eet.— Et saepe eorripiunt o testas eonjunctionem in quinque species dividitur.

terminalem, quando in adverl)ia transeunt, ut cito, Copulativae hae sunt: et, que, ae, atque, at. Dis

sero, modo.« _ junetivae sunt* aut, vel, ve, ne, an, neque. Ex

ablativus] Tertiam tantum declinationem respi- pletivae sunt: quidem, equidem, saltem, videlieet,

eit, quia in seeunda idem est eum dativo. quamquam, quamvis, quoque, enim, autem, porro,

lieet, tamem. Causales* si, tametsi, etsi,.... alio

in masculini] Ita codex Monacensis (C) et Darm- quin, praeterea. Rationales* ita, itaque, enimvero,

stattensis melius quam ex masculini in editis. quia,.... propterea, ideireo.* Expletivas Priseia

conjunctiones] Donatus (p. 1763 Putsch.): »Po- mus (16, 2, 15) nuncupat completivas.

987

296 Martiani Capellae lib. III. §. 288. -*

DE INTERJECTIONE.

988 Interjectiones longae sunt, si monosyllabae fuerint, ut heus; si vero

disyllabae erunt vel trisyllabae, quoniam speciem retineht partium orationis,

exemplo earum, quarum similes erunt, judicandae sunt, ut papae. Haec

ita, ut dixi, per omnes partes orationis in ultimis syllabis observanda sunt,

exceptis positione longis et diphthongis.

Expleta cursim syllabarum pagina est,

Juganda'demum verba, nam probabilis

Hic ordo rebus, quique disgregabitur

In bina demum: prima nam proportio

Dicenda, Graji- analogiam quam vocant,

Ac mox repulsa quae novantur regula

Vulgoque docti quae anomala nominant,

Bis quarta fandi quis paratur portio,

Vel vulneratur ductus oris integer;

Quantumque solo inditum libellulo

Potest probare seriùm fastidium.

vel trisyllabae] Omisit haec Grotius, quae tamen

taua in editis, quam in manuscriptis exstant.

quique] Grotii codex quisque, male; sensus

est: • hic ordo est probabilis et qui disgrega

bitur. •

dicenda] Expunxi est, quod in editis sequitur,

eodicis Darmstattensis auctoritate, quia metro ad

versatur. *, • * •

vulgoque] Editi habent vulgo et quaeque'; sed

jam Grotius: »melius, inquit, alii codices vulgoque

docti, quae anomala. Vides aliquotiens Capellam

longas voeales diphthongosque non elidere.* Nos

tram lectiohem Reichenauensis etiam et Darmstat

tensis praebent.

bis quarta] Id est dimidia. Sensus totius loci

hic esse videtur* •referam primum analogiam, de

inde anomala, quibus dirhidia pars sermonis con

stat, vel potius integra sermonis species deturpatmr ;

quatenus et unius libri angustiae deorumque aequa

nimitas patiuntur, quos seria hodie fastidire. con

sentaneum est ;« sicut et infra (§. 526) subita Mi

nervae interpellatione probatur. Extrema sic com

struo: »quantumque fastidium seriorum probare po

test. w

- , Martiani Capellae lib. III. §. 290. 297

DE ANALOGIA.

Analogia est igitur, quae Latine proportio dicitur, observatio similium

inter se loquelarum. Nam primum omnia nomina Latina duodecim literis termi

nantur: vocalibus quinque, et semivocalibus sex, atque una muta T, ut caput.

A igitur vocalium prima terminat masculina, ut Catilina, Jugurtha; feminina,

ut advena; feminina etiam Graeca, ut Helena, Andromacha; promomina

analogia] 'AvaXoyia est proportio, quae apud

grammaticos dicitur ávapog&, i. e. relatio, teste

Ammonio. VulcAN. — Gellius (2, 25): »In Latino

sermone sicut et in Graeco alii àvaXoyiav sequen

dam putaverunt, alii dvaoua2ic.v. AvaXoyia est

similium similis declinatio, quam quidam Latine

proportionem vocant; àvaoua àia est inaequalitas

declinationum consuetudinem sequens. Duo autem

Graeci grammatici illustres Aristarchus et Crates,

summa opé ille àvaXoyiav, hic àvaoua^iav de

fensitavit. « Qua de re Varro (de L. L. libr. 8 ab

init.): »Crates nobilis grammaticus, qui fretus Chry

sippo homine acutissimo, qui reliquit sex libros

πεgi της άνωμαλίας, his libris contra analogiam

atque Aristarchum est nixus; sed ita, ut scripta

indicant ejus, ut neutrius videatur perdidisse vo

luntatem. — Hi qui in loquendo partim sequi ju

bent nos consuetudinem, partim rationem, non tam

discrepant, quod consuetudo et analogia conjunctio

res sunt inter se, quam hi eredunt: quod est nata

ex quadam consuetudine analogia. Neque anomalia

neque analogia est repudianda« cet. Confer et Sex

tum Empiricum (adv. gramm. 4, 10, 179 sequ.),

qui et ipse usum loquendi maxime respiciendum,

analogiae nnllam vim in grammatica esse contendit.

Verissimum, si quid aliud, Quinctilianus (1, 6, 16

p. 147 Spald.) doeet: »Non enim, quum primum

fingerentur homines, analogia demissa coelo for

mam loquendi dedit: sed inventa est, postquam lo

quebantur, et notatum in sermone, quid quoque

modo caderet. Itaque non ratione nititur, sed ex

emplo ; nee lex est loquendi, sed observatio, ut

ipsam analogiam nulla res alia fecerit, quam con

suetudo.« Idem paulo ante (4, 6, 42): »Sed me

minerimus non per omnia duci analogiae posse ra

tionem, quum sibi ipsa plurimis in locis repugnet. •

Latine proportio] Eadem modo in versibus di

xerat. Quinctilianus (4, 6, 3; p. 159 Spald.):

»Analogiam proxime ex Graeco transferentes in

Latinum proportionem vocaverunt.« Pariter Vitru

vius (3, 4) et Cicero (de univ. 4), qui primum se

ausum dicit Graecam vocem ita vertere, quamquam

Varro (de L. L. 9 init.) illius versionis auctor erat.

Deinde Seneca (ep. 120 p. 665 Lips.): »hoc ver

bum (analogia)«, inquit, »quum Latini grammatici

civitate donaverint, ego damnandum non puto, nec

in suam civitatem redigendum. « Gellius (15, 9)

rationem proportionis dicit, quae analogia appelle

tur. Isidorus (etym. 4, 28, 4. Op. III. p. 47 Arev.)

»analogiam Latine proportionem dicia refert quidem

sed addit, sicut noster: »et similium comparationem.*

advena] Atqui advena communis est generis:

utrum ergo avema legendum? an sit hic duarum

vocularum defectus hoc ferme pacto: »A igitur vo

calium prima terminat masculina, ut Catilina, Ju

gurtha; feminina, ut Musa; communia, ut advena«?

Gnot. — In omnibus, tam editis, quam scriptis

libris, eadem est lectio, quare nihil correxi.

998 Martiani Capellae lib. III. §. 290.

991

quoque, ut altera, sola, illa. Quibus si detrahas A et ius addas, genitivum singu

larem feceris, ut dicimus alterius, solius, illius; si vero I, dativum, ut alteri, soli.

Illa vero quae sunt Graeca neutra, ut poëma, toreuma, tres casus in utroque mu

mero similes habent; in genitivo singulari tis assumunt, in dativo S amittunt, et in

E correptam ablativum finiunt, atque in plurali dativo et ablativo genitivi singularis

formam servant, licet et bus possint assumere. E correpta nomina terminata, quae

Latina sunt, neutra sunt, ut monile, sedile. Haec praeter casus, quos similes ha

bent, dativum et ablativum confundunt, ut huic et ab hoc momili, sedili; quoniam

ablativus, si in E exierit, quatuor casus similes faciet, quod neutrorum nominum

declinatio non admittit. Nam quae E producta in nominativo finiuntur, Graeca

sunt generis feminimi, ut Agave, Autonoe, Graecorum more sunt declinamda,

ut nominativus, dativus, vocativus et ablativus pares sint, gemitivus S, ac

cusativus N finiantur. Quae nomina autem E in A comvertunt, ut Andromache

Andromacha, sic declinantur, ut Latina in A exeuntia. I litera terminata

Latina nomina totius generis sunt ac monoptota, ut frugi, nihili. Gummi

autem et sinapi peregrina sunt neutri generis, et tantum numeri singularis,

sed per casus eodem modo decurrunt, excepto genitivo, qui S recipit, ut

sinapis, gummis; quamvis recte dicatur, haec gummis. O litera nullum

momen in neutro finit; nam aut masculina sunt, ut Cicero; aut feminima, ut

Juno, hirundo; aut utrique generi communia, ut homo. Quorum declina

tiones in duas species exeunt: nam aut O literam in obliquis casibus retinent,

ut unio unionis; aut I mutant, ut cupido cupidinis, crepido crepidinis;

singulari] Omissum hoc e Reichenauensi et

Darmstattensi supplevi, et paulo post ex iisdem

reposui possint pro possunt in editis.

Graecorum more] Quinctilianus (1, 5, 595 p. 127

Spald.): »Si reperias grammaticum veterum amatorem,

neget quidquam ex Latina ratione mutandum, quia

quum sit apud nos casus ablativus, quem illi non ha

bent, parum conveniat, uno casu nostro, quinque

Graecis uti. « Omnino cf. Schneiderum (form. I, p. 51).

nomina] Supplevi hoc e codicibus Reichenauensi

et Darmstattensi, a quibus etiam paulo post copula

et ante vocem meutri melius abest.

I mutant] Exspectasses in I; sed Latini quo

que usurpant hanc prolepsin Graecis admodum fa

miliarem, ut mutare construant quasi mutando as

sumere; sic Statius (Theb. 10, 239): — — »per

mutat Agylleus arma trucis Nomii«, et Seneca

(tranq. animi 2): » mutare nondum fessum latus.«

Martiani Capellae lib. III. §. 292. 299

utraque autem syllaba crescunt in obliquis casibus, praeter vocativum sin

gularem. Caro autem praeter hanc analogiam ut declinetur, consuetudo

obtinuit; item Anio, et quae in sua declinatione unica sunt, et sine exemplis

similium declinantur. Faciunt enim hujus carnis, Anienis. Duo et ambo

quum sint semper pluralia, non sunt annumeranda his, quae supra dixi;

sua etenim consuetudine declinantur. Graeca nomina, quae O litera finiuntur,

ea quae a prima positione in nostram formam transierunt, ut leo, draco,

sic declinantur ut Cicero, Milo; ea vero quae primam sui positionem integram

servant, ut Io, Ino, Graeco more declinantur, ut faciant in gemitivo Ius,

Inus, accusativo Ion, Inon, et ceteris casibus similiter, quamquam consuetudo

hanc Io dicat. Turbo, si momen est proprium, ut Cicero declinatur; si

autem vim venti significat aut puerilis ludi instrumentum, ut cupido declinatur.

V litera tantum meutra fimiumtur, ut cornu, veru, quod in plurali facit verua.

Apud veteres etiam specua dicebantur. Horum mominum plurales declina

tiones carent dubitatione. Nam tres casus, ut in omnibus neutris, similes

sunt; item dativus et ablativus in bus syllabam exeunt; dativus et ablativus

singulares in genitivo plurali um syllabam jungunt. Quaeritur autem de

gemitivo singulari, quem alii in us, alii in V literam egerunt; nec non dativo,

quem alii in I agunt, ut genui, cornui; quidam, veteres secuti, ablativo

et quae] Et errori librarii deberi videtur; sed

invitis libris nihil muto.

positionem] Quod Graeci %ua dicunt, Latini

positionem. Quinctilianus (4, 3, 60): » quia hoc

omnibus nostris nominibus accidit, quorum prima

positio in easdem quas Castor literas exit.«

Ion] Schneiderus (form. I, p. 500) legi vult

Iun, Innum, quae utique Graeea forma est (conf.

Fisch. ad Well. gr. Gr. I, p. 411).

Turbo] Préscianus (6, 5, 16; p. 228 Rrehl):

»Turbo turbinis, quando de vi ventorum loqui

mur; nam si sit proprium, servat O in genitivo,

hic Turbo, nomen proprium gladiatoris, Turbonis.

* Sic Horatius in secundo sermonum (2, 5, 510):

»Corpore majorem rides Turbonis in armis

Spiritum• cet.

* specua] Sic et peeua Appulejo et antiquioribus.

Grot. — Confer Virgilium (Aen. 7, 568) et Silium

(15, 425).

in genitivo] Anteriores secutus editiones ita

…

reposui; neque liquet cur Grotius duobus illis ver

his omissis ediderit v syllabam jungit«! Pro sin

gulares eodiees Darmstattensis et Monacensis (C)

exliibent singularis, male.

58 *

300 Martiani Capellae lib. III. §. 295.

similem faciunt, huic genu, cornu; quoniam pluraliter genibus et cornibus,

amissaque ultima syllaba relinquitur dativus singularis, sicut fit in civibus

et suavibus, et quoniam genibus et cornibus dicimus, I litera in locum V

transit, sicut et optimum et maximum item dicimus, quum optumus et maxu

mus diceretur. Sunt aliqui, qui genitivo casu genuis et cornuis dicant, sed

non debet genitivus plures habere syllabas, quam dativus et ablativus. Quamvis

ergo dissimilia sint senatus et exercitus, tamen sic genus et cornus in genitivo

dicendum est, quemadmodum senatus et exercitus. Praeterea quaecunque no

mina vel participia genitivo singulari in is exeunt, dativo plurali syllaba

crescunt, ut Catonis, Catonibus; secundum quam rationem si esset genuis,

genuibus fecisset, ut syllaba cresceret. L litera finita nomina duplicem for

mam habent. Prima est, in qua masculina sunt, ut Hannibal, Hasdrubal, meque

alia fere propria quam Punica, excepto Solis nomine; item feminina, ut

Tanaquil, nomen Hetruscum; et communia, ut vigil, pugil; quae omnia

easdem declinationes habent. Altera species neutrorum, ut mel, fel, quae

hoc differunt a superiori declinatione, quod monosyllaba sunt, et L literam

per obliquos casus geminant. Nam de proconsule in nominativo, qui E litera

finiunt, naturam pro praepositionis intuentur; pro quippe ablativo tantum

praefertur. Nam respiciunt, quum proconsul dicitur, non duabus vocibus, sed

composito nomine dici, ut procurator, propugnator; nec quidquam obessc

genuis et cornuis] Sic codices Reichenauensis, quod recepi, et ex eodem, Darmstattensique et

Darumstattensis, et Monacensis (C), quemadmodum

Grotius jam suspicatus erat, pro genuus et cornuus

in editis. De re ipsa vide Schneiderum (form. I,

p. 550). Cicero ipse (in Arateis) genus in secundo

Reichenauensi sunt pro sint.

proconsule] Restitui ex codice Darmstattensi

pro proconsulo, quod jam Grotius intellexerat ferri

non posse, hac nota addita: »Lege: tamen si procon

sule. De proconsule et proconsul casu a genu dixit. vide orthographiam

Manutii. Glossa: Proconsule, àv9vvarog, Pro

vt syllaba] Sic Reichenauensis, Darmstattensis,

et Monacensis (C). Male in editis legebatur et.

quod monosyllaba] Pro quum — sint apud Gro

tium, meliorem codicis Monacensis (C) lectionem

praetore, âvtu6tQatrjyöς. Sic exconsul et ex

consule.* Plura dabit Augustus Soldan (quaestt.

de aliquot partibus proconsulum et propraetorum,

Hanoviae 1851, p. 18 sequ.).

Martiani Capellae lib. III. §. 294. 501

exemplo, quod haec nomina possunt verba ex se facere, ut procuro, pro

pugno;

faciat.

nam praepositio perit, proconsulo autem non facit, licet consulo

Tamen si proconsule dicatur, in casu nominativo monoptotom erit;

sed propter consuetudinem proconsul dicatur, ut declinari possit, quemad

modum illa, quae litera L terminantur, ut vigil, pugil, mugil; quoniam in

plurali genitivo mugilum dicimus, et pugilum; nam si mugilis esset nomina

tivus, ut agilis, mugilium faceret, ut agilium. M litera etiam neutra finiuntur,ut

telum, scamnum. Sed hoc animadvertamus, quoniam quae nomina I ante ulti

mam syllabam habent, ut lilium, folium, genitivo singulari, item dativo et ablativo

pluralibus, eandem geminare debent, ut lilii et liliis; quoniam genitivus aut

pares syllabas nominativo habet, ut scamnum scamni, aut plures, ut caput capitis,

pauciores numquam; praeterea dativus O litera finitus, in I eam convertit, ut sca

mmo scamnis; sed consuetudo et auctoritas veterum ingeni, consili, imperi per tres

syllabas maluit dicere. Vasum am vas dici debeat, quaeritur, quoniam quaecun

que neutra non M litera nominativo finiuntur, si pluralem recipiant, dativo et ab

lativo in bus cadunt, itaque monile monilibus, genu genibus, pecus pecoribus, mo

men mominibus, marmor marmoribus; secundum quae vas vasibus facere debuit,

et in genitivo horum vasum, quoniam quaecumque neutra singularia ablativo

E litera finiuntur, gemitivum pluralem totidem syllabarum habent, quot ab

lativum singularem, ut a memore memorum, capite capitum; sed hoc nomen

mam respiciunt] Ita Grotius in margine pro non.

ut lilium] Sic codex Monacensis (C), unde et

infra lilii et liliis scripsi. Grotius exempla hic pror

sus omisit, infra autem in nominativo casu posuit.

Impugnat autem Martianus eos, qui hos genitivos

antiquo more per simplex I proferebant lili, foli;

qua de quaestione inter recentiores quoqne magnae

lites exstiterunt, postquam Bentlejus (ad Ter. Andr.

2, 1, 20) contenderat, sub Augusti senescentis

aetate demum mutationem illam factam esse, ut I

geminarent. Conf. in primis Forbiger (de Lucretii

carmine p. 74 sequ.), Huschke (de Annio Cimbro

p. 42 sequ.), et ab altera parte Sverdsjoei Vindi

ciae praecepti Bentlejani (Rigae 1852. 8).

scamno, scamnis] Lege scamno, scamni. De

gemitivo singulari sermo. Grot. — Codices nihil

variant.

secundum quae] Lege: » seeundumque haec

vas vasibus faeere debuit, et in genitivo horum

vasum.« Gnor. — Haud perspicio, cur quae bona

erant correxerit. }'asum tamen rescripsi, quia se

quentia postulabant itaque in codice Darmstattensi

a prima manu scriptum videram. De re ipsa conf.

Iluddimannum (inst. gr. Lat. I, p. 111 Stallb.).

ß{}2 Martiani Capellae lib. III. §. 205.

per anomaliam declinatur? et erit singulari nominativo vas, genitivo vasis,

dativo vasi, ablativo a vasi; plurali autem sic declinabitur, ut scamma. Lu

cretius tamen genitivo vasi, ut: — „rarique facit lateramina vasi.“ N litera

terminantur masculina, ut flamen, pecten; communia duobus generibus, ut

tibicem, fidicen, quod frequentissimi auctores non probant, nam etiam tibicinam

et fidicinam dicunt; item meutra, ut nomen, flumem, quae omnia manifesta

declinatione uno modo declinantur. Altera species est generis masculini, quae

E literam ante extremam N servant, ut liem, ren, quae tamen ipsa quoque

in ceteris ut superiora declinantur. Glutem quoque his simile est, licet Sal

lustius glutinum dixerit; item feminina quasi similia videntur; nam rem sin

gularis nominativus nec ullus alius ablativo excepto in usu est. Graeca,

quae N finiuntur, praecedentes habent literas A E I O, ut Alcmam, Cephem,

delphin, Phaethon;. ex quibus quae au, em, in terminantur, exemplo su

periorum declinantur, ut fulmén, numem, fidicen; quae vero om finiuntur,

si producta on Graeca declinantur, ut Leon, eamdem literam et apud nos pro

ducunt, ut Cicero, Scipio: ea autem, quae ex productione nominativi casus

corripiuntur in reliquis figurationibus, ut Amphion, Creon, Agamemnom,

admittunt apud nos N literam in nominativo, et comparabuntur his Latinis,

quae conversis casibus correpta efferuntur, ut virgo, turbo; quae apud Graecos

recipiunt T literam, apud nos quoque eandem habebunt, ut Phaethon

Phaethontis. R litera praecedente A terminatorum, ut Caesar, lar, far, par,

gemitivo] Nempe singularis. Locum tamen apud ut quibusdam placet; nam usus eorum feminina in

Lucretium (6, 252) nunc sic legunt recentiores: A terminat, tibicina, fidieina.«

— »rareque facit lateramina vasis • Sallustius] In libris deperditis. Plenius frag

mentum servavit Charisius (p. 67 Putsch.): » quasi

(ed. Paris. 1744; Lips. 1776); quamquam vasi in

codicibus lectum esse ex eo colligitur, quod Wa

glutino adolescebant. «

alius] Intellige casus singularis numeri. Ablati

ltefield vasi edidit.

tibieen] Priscianus (§, 2, 4): » communia in

easdem literas desinunt, in quas et masculina, ut

hic et haec advena, homo, vigil, tibicem , fidicen,

vum excipit, eo enim usus Ausonius (ep. 15, 2) erat.

AEI0] Ita codices Monacensis (C), Reichenau

ensis et Darmstattensis. Grotius addiderat etiam V;

sed male, quia hae litera Graeci carent, et quam

Martiani Capellae lib. III. §. 297. 505

impar, una forma est, nisi quod neutrum in reliquis casibus R literam ge

minat, ut far, farris. Poëtarum vero licentia haec nomina pluraliter dixit, *

quum omnia nomina, quae pondere aut mensuta aestimamus, pluralem nu

merum non admittant,* ut aurum, plumbum, triticum, oleum. Errant ergo

qui parium dicunt, quoniam haec in plurali triptota sunt, ut hi Caesares, hos

Caesares, o Caesares; nec potest accusativus I habere ante S, si genitivus

ante V It habeat. Videntur tamen qui parium dicunt nominativum pluralem

generis neutri intueri, et quoniam paria dicuntur, ut suavia, facere parium

ut suavium. R litera praecedente E terminatorum species sunt sex. Prima 298

quae genitivo casu nullum incrementum admittit, et in I literam mutatur,

ut aper, miger, macer: apri, nigri, macri. Secunda haec, tener, lacer, puer;

teneri, laceri, pueri. Tertia, ut imber, uter, quae a superioribus hoc differt,

quod haec in gemitivo S literam accipit, et dativo I finitur, et non crescit ut

secunda species, et in genitivo plurali ium literis finitur. Quarta, ut pater,

quae dativis pluralibus non ut prima mater, frater, species apris, sed

fratribus facit, nec secunda syllaba crescit et in genitivo plurali um syllabam

habet.

Praeterea tres casus similes habet, hi patres, hos patres, o patres, quum

^ …

Dicimus enim fratrum, patrum, non ut in tertia utrium, imbrium.'

vis in margine legamus Creum, hoc tamen nihili

est, quum Creon seribatur, ut paulo post a Mar

tiano ipso.

farris] Addidi voeem e Darmstattensi codice.

pondere] Fere iisdem verbis Charisius (p. 72

Putsch.): »alia pluralitate carent, ut garum, oleum,

vinum, ferrum, panis, frumentum, et cetera, quae

ad pondus, numerum, mensuramque exiguntur.«

Item Priscianus (5, 10, 545 p. 202 Rrell.): »Sci

endum tamen quod metallorum vek seminum vel hu

midorum ad mensuram vel ad pensum pertinentium

pleraque semper singularia inveniuntur.

triptota] Nimirum quae ium in genitivo habeant,

non es sed is in accusativo habere eenset (v. §. 298).

Sed de par dubium est; confer Sehneiderum (form.

I, p. 238), qui tamen nostri loci prorsus immemor

fuit.

apri] Quinctilianus, qui saepe eos ridet, qui

usu loquendi non contenti in rationis scribendi cau

sas curiosius inquirunt, haec (1, 6, 15; p. 144

Spald.) observat: „Illi autem iidem, quum inter

rogantur, cur aper apri et pate* patris faciat?

illud nomen simpliciter positum, hoc ad aliquid esse

contendunt. Praeterea, quoniam utrumque a Graeco

ductum sit, ad eam rationem recurrunt, ut πα

τgός patris; x&vgov apri faciat.*

504 Martiani Capellae lib. III. §. 298.

999

imber et uter hos imbris et utris faciat. Quinta species est, ut passer, amser,

later, mulier, quae a secunda specie hoc differunt, quod illa cum incremento ,

syllabae I litera finiuntur, ut gener generi; haec in S exeunt, ut passer

passeris, et in ceteris discrepant. Piper mamque et cicer neutra in quinta

specie habentur; nam ut passer ita declinantur in numero singulari, quem

nunquam egrediuntur. Sexta species, ut neuter, uter; neutrius enim et utrius;

facit, et declinantur ut cetera pronomina, quae in ius literas genitivos, et in

I dativos agunt.

reliquis generibus, id est feminino neutroque.

Praeterea eos genitivos et dativos communes habent cum

R litera praecedente I una

tantum species est, vir. R litera praecedente O terminatorum species sunt

duae: alia quae per obliquos casus producuntur, ut sopor soporis, color coloris;

alia corripiuntur, ut arbor arboris; sed uno modo declinantur. Castoris et

- •

Hectoris genitivos veteres produxerunt, sed nos corripimus, quoniam Graeci

horum nominum genitivos corripiunt. B litera praecedente V terminatorum

species sunt duae: prima, ut satur, quae genitivo I finitur, ut saturi; se

cunda, quorum genitivus in is literas venit, ut sulphur sulphuris, Augur

Auguris.

ut sulphur sulphuris, alia in O mutant, ut ebur eboris.

Neutra autem, quae ur literis finiuntur, alia retinent V literam,

S litera finitorum

nominum formae sunt octo. Nam aut A litera praeponitur, ut Maecenas,

hos imbris] Causam inferius (§. 506. 508) affert.

Reliquos grammaticos congessit Schneiderus (form.

I, p. 569 sequ.).

Castoris] Quinctilianus (1, §, 60) de gramma

ticis veterum amatoribus : »inde Castorem media syl

laba producta pronunciarunt, quia hoc omnibus no

stris nominibus accidebat« cet. Cf. Ritterum (elem.

l Lat. p. 47).

ut sulphur] Confer omnino Quinctiliani (1, 6,

22; p. 131 Spald.) haec verba : • ebur et robur ita

dicta ac scripta summis auctoribus in 0 literam se

cundae syllabae transferunt, quia sit roboris et ebo

ris ; sulfur autem et guttur V literam in genitivo

servent: ideoque etiam jecur et femur controversiam

fecerunt, quod non minus est licentiosum, quam

si sulfuri et gutturi subjicerent in genitivo literam

O mediam, quia esset eboris et roboris : sicut Am

tonius Gnipho, qui robur quidem et ebur, atquc

etiam marmur fatetur esse: verum fieri vult ex his

robura , ebura, marmura ! Quodsi animadverterent

literarum affinitatem , scirent, sic ab eo, quod est

robur, roboris fieri, quomodo ab eo, quod est

miles, limes, militis ,"iinitis; judex , vindex, judi

cis , vindicis. «

p. 6ö not.).

Adde Scioppium (gramm. pliilos.

Martiani Capellae lib. III. §. 299. 305

civitas; aut E, ut verres, moles; aut I, ut panis; aut O, ut custos, nepos;

alias V, ut Ligus, vetus; alias R, ut iners; alias N, ut serpens; alias P, ut

praeceps, S autem litera praecedente A species sunt duae. Prima, ut Mae

cenas, Laenas; secunda, ut nostras, Privernas; quae a superioribus hoc

differunt, quod communia sunt omnibus generibus,. et assumere debent I

literam in genitivo plurali, quae neutralibus in plurali nominativo, accusativo,

vocativo familiaris est. Igitur nostratium, Privernatium dicemus, quia sunt

haec nostratia, Privernatia; sed et praegnatium et optimatium dicimus, quia

accusativus pluralis I literam habet, ut hos et has optimatis et has praegnatis,

quamvis veteres praegnatum et optimatum dixerunt. Praegnas autem feminimi

et neutri generis est. As et mas quum sint monosyllaba, analogia mom tementur,

sed propria quaedam declinatione assis et maris faciunt, et in plurali assium,

marium. Fas et nefas aptota sunt. Graeca nomina, quae apud nos in as

exeunt, tres species habent. Prima est, ut Olympias, Pythias; nam Olym

piadis et Pythiadis facit. Secunda, ut Pallas, Thoas, Atlas; mam Pallantis,

Thoantis, Atlantis facit. Tertia, ut Aeneas, Pythagoras, Lycas; nam facit

Aeneae, Pythagorae, Lycae; quando nostra ratione nomina, quae genitivo

Sed Graeca

sunt, ideo in nominativo S literam retinent. Quaedam tamen perdunt S literam

in E exeunt, nominativo A fimiuntur, ut Catilinae, Catilina.

in nominativo, ut Nicia, Mela. Ergo in his nominativis consuetudo servanda

est. S litera praecedente E terminatorum species sunt quinque. Prima, quorum

Laenas] In editis Lenas ; unde Grotius obser

vat: »Dubito de hoc loco.« Sed non erat, quod

dubitaret, quandoquidem sexcenties AE cum E per

mutatur; Laenas autem gentis Popilliae cognomen

satis est notum.

differunt] Non erat igitur cur Selineiderus (form.

I, p. 252) Maecenatium quoque dicendum existi

maret, ut in gentilibus; utrumque enim genus elare

noster distinguit.

fas et nefas] Ita Reichenauensis et Darmstat

tensis pro eorruptis, quae Grotius edidit, phas et

nephas.

sed Graeea] Ita Darmstattensis. Perperam in

editis: »sed haec Graeca.« Non enim ad Latina ex

empla respicit, sed ad illa quae Graeca in AS ter

minantur.

Mela] In editis erat Medaea, mnde Grotins jam

e vestigiis codicis sui conjecerat Mela, quod ipsum

in Monacensi (C) legitur pariter atque in Darm

stattensi et Reichenauensi; ex quo et anterioribus

50{)

501

506 Martiani Capellae lib. III. §. 501.

302

nominativus et accusativus et vocativus plurales similes sunt, sed genitivus

pluralis in um exit, ut Hercules, proles, Herculum, prolum. Secunda

species est, quae a superiore hoc differt, quod genitivum pluralem in ium

compellit, accusativum in es, ut nubes, rupes, cautes. In qua forma mas

culina mom habentur. .Tertia, quae etiam si aliquam inter se habent diffe

rentiam in declinatione, tamen quoniam incremento syllabarum pares sunt in

obliquis casibus, in unam speciem rediguntur, ut Ceres, bipes, merces;

masculina autem exempla non sunt nisi Graeca, ut Chremes, Laches. Quarta

species hoc differt a praecedente, quod obliquos casus E in I compellit, quum

superior E literam servat: videlicet quoniam in mominativo mon ut superiora

E producunt, sed contrahunt, ut hospes, * antistes, ales, comes. Quinta species

a superiore hoc differt, quod genitivus aucta syllaba I litera finitur, qui

etiam dativus habebitur, accusativo in em exit, ablativo, in E productam,

cui adjecta rum syllaba genitivum pluralem facit; cujus numeri nominativum

cum prima positione et vocativo singulari confundit, dativum et ablativum bus

syllaba finit, ut facies, dies, spes, acies. Sed consuetudo rei et spei corripuit,

fortasse quod monosyllaba sunt. S litera praeeunte I terminatorum alia cres

cunt per obliquos casus, alia intra modum positionis continentur, duntaxat

in numero singulari. Eorum igitur, quae non crescunt, species sunt duae.

Prima generis masculini, ut scrobis,. mensis, licet Lucanus exiguam scrobem

editionibus etiam Nicia reposui pro Nicaea apud syllaba (nempe dies, diei) I litera finitur, qui ge

mitivus etiam dativus (die) habetur: accusativo in

EM exit (diem), ablativo in E productam (die), cui

Grotium.

sed genitivus] Male Grotius omisit sed, quam

vis in anterioribus legatur. Idem mox mire habent

pro habentur.

quarta] Perperam editi »non differt• quo sen

sus prorsus contrarius falsusque exit. Quod reposui

»hoc differt«, codices Monacensis (C) et Darmstat

tensis praebuerunt.

quinta] Quo melius perspicias quae sequuntur,

adde exemplum et intellige: »quod genitivus aucta

adjecta RUM syllaba genitivum pluralem (dierum)

facit; cujus numeri (pluralis) nominativum cum pri

ma positione (id est nominativo dies) et vocativo

singulari (dies) confundit.

Lucanus] In Pharsalia 8, 756: • exigua posuit

trepidus scrobe«, ubi Cortius monet Servium (ad

georg. 2, 50 et 288) reprehendisse serobem femi

mino genere a Lucano prolatum. »Mellus • inquit

Martiani Capellae lib. III. §. 502. 5{}7

dixerit; feminimi et communis, ut canis, juvenis, quorum declinatio liquet.

Secunda species hoc a superiore differt, quod ablativum in I litera finit, ac

cusativum in im, ut duo sola masculina, Ligeris, Tiberis; feminina, clavis,

pelvis, turris, classis, cassis. Hanc rationem declinandi manifestam diminutio

facit, quae I producta in omnibus istis pronunciatur. Itaque quoties dubi

tamus de nominum enunciatione, diminutionem ejus consulemus. Eorum, quae

syllaba crescunt, species sunt duae, quarum altera corripit I literam, in qua

forma sunt masculina, sanguis, pulvis, lapis; feminina, cuspis, cassis; in

quibus mihil interest, quod alia in declinatione I conservant, alia in E trans

eunt, item quod alia dis- alia trisyllaba in genitivo finiuntur. Altera species

I literam producit in nominativo, glis, lis, quam et in obliquis similiter com

servant; in gemitivo plurali I ante um syllabam dicimus, glirium, litium,

non ut superiora, lapidum, cuspidum, cassidum. S litera praecedente O

terminatorum quum sit parvum discrimen, una species potest esse; nam quum

omnia in obliquis syllaba crescant, hoc differunt, quod quaedam in genitivo

S literam in T, quaedam in D, quaedam in It convertunt, ut nepos nepotis,

custos custodis; monosyllaba masculina, ut flos floris, ros roris; item

neutrum, os oris. In ossibus autem nominativum consuetudo facit os, contra

rationem, quoniam in genitivo R non habet. Sed nec ossum potest dici,

»Priscianus (7, p. 231) utrumque genus admittit,

et Martiamus Capella obiter tantum notat Lucanum.

Sed cum Lucano Ovidius (met. 7, 245) et Pruden

tius (πεQu6τερ. 10, 1011): »nempe sub terram

scrobe acta.«

Ligeris, Tiberis] Sic e codice Darmstattensi scri

psi pro Liguris, Tyburis apud Grotium. Fluvii sunt

notissimi, licet alter in Gallia plerumque Liger ap

pelletur. — Mox Grotius in margine: »al. sitis, tus

sis * , melius fortasse quam vulgo classis, cassis,

quarum altera certe per errorem tantum huc irre

pere potuit.

diminutionem] Quinctilianus (1, 6, 6; p. 440

Spald.): »Deminutio genus modo detegit, et ne ab

eodem exemplo recedam, funem masculinum esse

funiculus ostendit. Eadem in verbis quoque ratio

comparationis.« Sed hoc huc non pertinet, quia non

de genere, sed de flexione vocabulorum sermo est.

Neque producunt I sed corripiunt horum diminu

tiva, ut navicula , classicula, turricula cet. Vide

igitur ne de ablativo casu Martianus loquatur, qui

I producta terminetur; fuerunt enim grammatici, qui

eadem vocabula accusativum in I\Ihabere censerent,

quae ablativum in I; cf. Schneiderum(form.I, p.206).

59 *

308 Martiani Capellae lib. III. §. 303.

quoniam neutra, quae nominativo M terminantur, bus syllabam non admittunt

mumero plurali; ergo in monosyllabis analogia non tenetur. S litera prae

cedente V terminatorum species sunt sex. In prima genitivus I simplice, vo

cativus E terminatur, ut Marcus, Sextus; genitivus, ut Marci, Sexti; vocativus,

ut Marce, Sexte. Secunda species a superiore hoc distat, quod genitivo I ge

minat, et in vocativo I terminatur, ut Antonius, Julius, hujus Antonii, Julii

facit, et o Antoni, Juli; in ceteris cum superiore consentiunt. Tertia species

nominativum cum vocativo miscet, et genitivo easdem literas producte com

servat, dativo V et I, ablativo V, accusativo um terminatur, ut senatus, fluctus,

exercitus, quae pluraliter nominativum cum accusativo et vocativo in us

productum agunt, gemitivum in um, dativum et ablativum in bus syllabam.

Quarta species incrementum syllabae per obliquos casus accipit; ita tamen ut

aliquam varietatem inter se habeant. Quaedam enim V literam retinent, alias

correptam, alias productam , ut Ligus Liguris, palus paludis, virtus virtutis;

quaedam V literam in E vel in O mutant, ut vetus veteris, Venus Veneris,

nemus nemoris; quaedam tamen uno modo declinantur. Laus et fraus, quum

in prima] In omnino inserendum erat codicis

Darmstattensis auctoritate.

secunda] De harum specierum differentia acriter

pugnatum esse inter grammaticos Gellius (14, 5)

refert, quem conferre operae pretium erit. Sciop

pius (gramm. philosopli. p. 64): »(nomen) proprium

per IUS (in vocativo) dabit I. Fallitur Priscianus,

qni lib. 7 veteres contra hanc regulam putat Laër

tie dixisse, pro Laërti. Nec enim proprium nomen

est Laërtius, sed appellativum, ut sit Laërtius fi

lius, Laërtia proles, Laërtium praedium, pro Laër.

tae. Accius, opinor, in versu, quem a Cicerone

usurpatum Fabius memorat: »nisi quo Ulysses rate

evasit Laërtius. • Recte igitnr Jul. Caesar Stella in

versu ad Franciscum a Castro Castrie dixit. Nam

Franciscus comes Castrius est idem quod Castri

comes. Qui Stellam eo nomine reprehendunt —

Priscianum condiscipulum habebunt. Etsi hic sua

sponte resipuit, ut ex libro ejus XVIII apparet,

ubi de possessivorum vocativis praecipiens recte diei

fatetur: »0 genitor noster Saturnie maxime divum. ;

et « Evandrie filia et » Telamonie Ajax. • Simili

certe ratione Delie vocativus est a Delius apud Sta

tium. Julius et Pompejus interdum sunt adjectiva,

ut Julius ensis, Pompeja domus, et tune vocativus

fit ensis Julie; sed quum sint nomina propria, vo

cativus exit in I, ut Juli.«

producte] Editiones quidem producente ; sed

codices Reichenanensis et Darmstattensis et ipsius

Grotii margo producte; quibus addo productae pro

producte in Monacensi (C). Quod paulo etiam post

legitur productum, ex iisdem codicibus recepi pro

eo, quod manifesto falsum erat apud Grotium pro

duetam.

Martiani Capellae lib. III. §. 504. 509

sint monosyllaba et duas vocales habeant junctas, in eadem specie habentur,

quia similiter syllaba crescunt.® Quinta species pronominum, quae us ter

mimantur, ut umus, totus, solus,! quae hoc modo declinantur: unus unius

uni unum une ab uno; uni unorum unis umos umi ab unis. Sexta in eus,

ut hinuleus, equuleus, a vocativo E litera geminata efferuntur, ut equulee,

hinulee; sed quidam malumt in eu, ut Tydeu, vocativo Graece dicere. S

S litera

praecedente V duae species sunt. Prima, quae in I gemitivum agit, et pluralem

litera I praecedente finita neutra monoptota sunt, ut tressis, sexis.

non habet, ut vulgus, pelagus; virus Lucretius viri dicit, quamquam rectius

inflexum maneat. In secunda specie sunt, quae per obliquos casus crescunt

et gemitivo singulari in ris literas exeunt, ut genus, memus; ex quibus

quaedam V in E mutant, ut olus oleris, ulcus ulceris, quaedam in O, nemus

memoris, pecus* pecoris. In dubitationem veniunt stercus et foemus, in E am

in O mutent, quoniam quae in us syllabam fimiumt, V in E mutant, ut vulnus,

genus, fumus et funeratus dicimus; foenus enim exemplo non debet nocere,

quum inter dubia genera ponatur; item veteres sterceratos agros dicebant, non

stercoratos. S litera finita nomina praecedentibus N vel R omnia sunt unius

tressis, sexis] Et ita semper utitur Martianus,

ut in arithmetica » sexis faciunt« et similia. Gnot.

— Varro (de lingua Lat. 4, p. 47): » ab tribns as

sibus tressis et sie proportione usque ad nonussis.«

At »in denario mumero a, inquit, »mutate id est

declinatur, ut decussis, centussis. -

ut vulgus] Quae sequuntur (usque §. 515) apud

Cassiodorum (de arte grammatiea) fere iisdem ver

bis leguntur; ut verisimile sit è Martiani Capellae

eodiee aliquo exscripta esse. Cassiodorum enim mi

nime ea seripsisse quum inde patet, quod ille se

Donatum secuturum esse ab initio profitetur, tum

quod, ubi Martiani verba incipiunt, nullus cum

antccedentibus nexus animadvertitur. Mirum profecto

me Benedictinos quidem, alias diligentissimos, in

-- -

----

novissima Cassiodori, sive, ut illi scribunt, Cas

siodorii editione id perspexisse.

inflexum] Nimirum non flexum, ita ut etiam

genitivus vocis virus enuncietur. Lucretii (2, 475)

autem verba sunt: stetri primordia viri.a

dubitationem] Ita e Cassiodoro (ed. 1729,

p. 550) et eodice Darmstattensi reposui pro dubi

tatione, quod in editis erat. Paulo etiam post e

Reichemauensi restitui quoniam pro quomodo.

us] E Cassiodoro (p. 522 ed. a. 1663) hane

lectionem reposui pro absurda in editis mus.

sterceratos] In eodicibus Monaeensi (C) et Darm

stattensi pariterque apud Cassiodorum (p. 530) iu

verso haec ordine leguntur, quasi stereoratos anti

quior forma sit; sed nihil muto.

505

306

510 Martiani Capellae lib. III. §, 306.

507

-508

species videbitur.

gemeris; nisi quae ante S R. habent, interdum D recipiunt, ut socors socordis,

interdum T, ut sollers, iners. In plurali quoque excepto genitivo et accu

sativo omnibus casibus similiter declinantur. Nam quaedam in um genitivo,

accusativo in es exeunt, ut Mars, Aruns; quaedam in ium, ut sapiens,

patiens, et ob hoc accusativi eorum in is exeunt. Pleraque autem ex his

nomina tribus generibus communia sunt, et I literam, quam habent neutra

im nominativo plurali, dant etiam gemitivis reliquorum gemerum cum quibus

communia sunt. T litera neutra tantum nomina quaedam pauca finiuntur,

ut git, quod non declimatur, et caput, sinciput. Quidam quum lac dicunt,

adjiciunt T, propter quod facit lactis; sed Virgilius:* „Lac mihi non aestate

novum, non frigore defit“; quippe quum mulla apud nos nomina in duas

mutas exeant, et ideo veteres lacte in nominativo dixerunt. X litera termi

natorum quaedam in gemitivo plurali, in quibus omnia communia, in ium

exeunt, et ob hoc accusativo in I et S; plurima vero genitivo in V et M

non praeeunte I, et ob hoc in E et S accusativo exeunt. Nam in reliquis

consentiunt, utpote quum singulariter omnia in nominativo habeant X, geni

tivum in I et S agunt, dativum in I literam, ablativum in E vel I definiant,

adjectaque M accusativum definiunt implentque; pluraliter vero dativum ab

lativumque bus syllaba finiunt. Nam de ceteris, quibus dissident veteres,

quidam atrocum et ferocum, qua ratione omnium X litera finitorum una

Huic X literae omnes vocales praeferuntur, ut capax,

frutex, pernix, atrox, redux. Ex his nominibus quaedam in nominativo

ium] Grotius in margine: » alii tum. « Codex

Monacensis utrumque praebet, sed hoc etsi verum

sit, Martiani tamen sententiae minime aptum est.

exeant] Pro Grotiano indicativo exeunt codex

Darmstattensis et Monacensis (C), Cassiodorusque

(p. 550) rectius habent conjunctivum. Virgilii locus

est in eclogis (2, 22). De re ipsa confer superio

rem notam (§. 256), et Priscianum (7, 9, 48; p.

525 Rr): »lac laetis, quod quibusdam placet in

nominativo per apocopam te proferri ; hoc lacte

enim dicebant antiqui. «

in E] Supplevi e codicibus Monacensi (C) et

Darmstattensi voculam in , quam Grotius omiserat:

et ex libris ante eum editis post literam E restitui

»vel Ia ; licet non sine causa haec Grotius omiserit,

quia ad ea quae mox de accusativi formatione ex

Martiani Capellae lib. III. §. 508. 511

producuntur, quaedam corripiuntur; quaedam consentiunt in mominativo,

in obliquis autem dissentiunt. Pax enim et rapax, item rex et pumex, item

nux et lux, primam positionem variant; at nix et mutrix, item nox et atrox

sic in prima positione consentiunt, ut discrepent per obliquos. Et illud ani

madvertendum est, quaedam ex his X literam in G et quaedam in C per

declinationes compellere. Lex enim legis, grex gregis facit, et pix picis, mux

nucis; nam in his, quae non sunt monosyllaba, nonnumquam X litera gemi

tivo in C convertitur, ut frutex fruticis, ferox ferocis facit. Supellex autem

et senex et mix privilegio, quodam contra rationem declinantur, quoniam su

pellex duabus syllabis crescit, quod vetat ratio; et senex, ut in nominativo,

item in genitivo disyllabum manet, quum omnia X litera terminata creseant;

et mix nec in C convertitur ut pix, nec in G ut rex, sed in V comsonans,

quum in vocalem transire nom possit. Im plurali autem genitivo ablativus

singularis formas vertit; mam in A aut O terminatus in rum exit; E cor

repta in um, producta in rum; I terminatus in ium, V terminatus in uum.

Dativus et ablativus plurales item aut in is exeunt, aut in bus, quae praecepta

in scholis sunt tritiora; sed quoties in is exeunt, longa syllaba terminantur,

quoties in bus, brevi. **

ablativo noster subjungit, minime quadrant, Mar

tianusque ut atrocum, sic etiam atroce dicere pro

pter analogiam maluisse videtur.

lux] Darmstattensis dux. Mox enim post sic

omisi ejusdem et Monacensis (C) auctoritate.

obliquos] Conversos Cie. (N. D. 2, 28) appellat.

Nominandi casum solum*ab obliquis separat noster

rectius quam Donatus (ap. Bedam Op. 1. p. 17),

qui praeter nominativum etiam vocativum rectum

dicit, sejungens utrumque ab obliquis.

in plurali autem] Lege: »in plurali autem ge

nitivos et ablativos singularis forma vertit.« Sub

mectit hic regulas generaliores, quarum prima est

»ablativos genitivosque plurales pro varietate posi

tionis variari.« Gnot.— Formas, non forma , tam

priores editiones, quam codices Reichenauensis ct

Darmstattensis, et Cassiodorus multo melius exhi

bent. Errat etiam Grotius, quod videbis, si Pri

scianum cum nostro contuleris. Ille enim eadem,

quae hic, sed clarius (7. p. 251 ed. i?as) doect

verbis: »et genitivus quidem pluralis fit in omni

genere ab ablativo singulari assumente, rum, ut ab

hoc viro horum virorum, ab hac platano harum

platanorum, ab hoe templo horum templorum.«

bus] Non solum Monacensis (C) et Darmstatten

sis, sed Cassiodorus etiam (p. 550) hanc syllabam

habent. Male Grotius ibus edidit.

512 Martiani Capellae lib. III. §. 509.

DE GENERIBUS VERBORUM.

Decursis nominum regulis aequum est consequentia dicere canonesque

verborum. Genera verborum sunt quinque, activum, passivum, neutrum ,

' commune, et deponens. Activum est, quod in O exit et agendi significationem

510

habet, ut lego, scribo, canto, et cetera hujusmodi. Passivum in R, et patientis

significationem monstrat, ut legor, scribor. Neutrum in O, et neque agentis

neque patientis plenam significationem habet, ut sudo, dormio; nescias enim

agat quis an patiatur. Commune et deponens in B exit, sed hoc interest,

quod in communi duae sunt significationes, agentis et patientis; quum enim

dicimus osculor, nescis utrum potius osculor te an osculor a te; in deponenti

autem aut agentis effectus est, ut luctor, aut patientis, ut morior. Est etiam .

impersonale, ut sudatur, curritur; quod ideo sic vocatur, quod quum omnes

personas contineat, nullam habet certam.

DE MODIS VERBORUM.

Verborum autem modi sunt quinque; sed alii sex, alii septem, alii

octo, alii novem, pauci decem esse dixerunt. Qui vero quinque dicunt,

nescias] Ita Reichenauensis codex pro nescio in

editis.

communi] Confer Augustinum (Op. 1. p. 179)

et Bedam (Op. 1. p. 20); sed prae omnibus Gellium

(15, 13) »de verbis inopinatis, quae utroqueversum

dicuntur, et a grammaticis communia vocantur. «

modi] Priscianus quoque quinque modos facit

eosdem quos noster; Cledonius (p. 189 Putsch.) sex,

non tamen promissivo, quem modum esse negat,

sed impersonali adjecto; Charisius (p. 142) septem;

Servius (ad Donatum p. 1787) octo, sed ut ge

rundivum adjiciat, non percunctativum; Maximus

denique Victorinus (p. 1948) hortativo addito no

vem vel cum percunctativo decem numerat. Optime

autem cum nostro comparabis Diomedem (p. 528),

qui postquam eadem quae noster verbi genera ex

plieavit, modos quoque suhjnngit, » quos « inquit

» qninque esse omnes fere grammatici consentiunt.

Nam qui sex voluerunt, vario judicio alii promissi

vum, quidam impersonalem*conjungunt; qui septem,

utrumque prioribus adjiciunt; qui amplius, percum

ctativum assumunt; qui novem, conjunctivum a sub

junctivo separant; qui decem, etiam adhortativum

ascribunt. « Unde simul patet, nostro quoque infra

restituendum fore subjunctivum pro subjectivum, si

libri scripti addicerent.

- Martiani Capellae lib. III. §. 510. 515

hos ajunt: indicativum, imperativum, optativum, conjunctivum, infinitivum,

quem et perpetuum dicimus.* Qui sex memorant, addunt promissivum; qui

septem , impersonalem; qui octo, percunctativum; qui novem, subjectivum,

et a conjunctivo eum separant; qui- decem, hortativum adscribunt; sed hos

superflue adjectos ratio non admittit. obombyfft.-* ony

-_ --_In- * xbb. *,fola …… - ----

DE CONJUGATIONIBUS. _

- no-.

Conjugationes autem, quas Graeci dv£vyias appellant, tres esse non

OIla

- -

dubium est, quae in verbis activis neutralibusve in secunda per _ ■ --- *-------

Nam quoties finalis * syllaba in as exit, prima est;

tempore

praesenti monstrantur.

in es, secunda; in is, tertia: ut cantas, vides, audis, si producta sit haec

- e,

tertia; nam si correpta sit, curris. Harum omnium conjugationum verba in

prima positione ante ultimam literam tres tantum vocales recipiunt E, i, V,

ut sedeo, lanio, irruo; consonantes autem omnes, exceptis F, K et Q, ut libo,

vaco, cado, lego, traho, impello, amo, cano, scalpo, curro, lasso, peto,

vexo. His accedunt I et V loco consonantium positae, ut ajo, adjuvo; sed

nec F excludunt, quum dicamus triumfo, quanquam a Graecis veniat et per

P et H potius scribatur. Praeterea ab eo quod dicimus faris et fatur primam verbi

personam volunt for. De Q litera dubitatur; nam dicimus eliquo et aequo, et in

hujusmodi verbis V litera nec vocalis locum, ut est irruo, nec consonantis, ut

est adjuvo, valeat obtinere. inae

DE FORMIS. -

51M

Harum omnium conjugationum in declinando formae sunt triginta sex, 512

perpetuum] Sic sedi eausa Charisius.

correpta] Tertiam produetam conjugationem ean

dem esse, quam nos quartam appellamus, supra

(§. 285) vidimus. Veteres enim omnem conjugatio

nem, cujus seeunda persona praesentis singularis

literis IS terminatur, ut curris, audis, tertiam di

xerunt, quae si corripitur, etiam nobis tertia audit,

si vero producitur, nobis quarta est. Faciliorem

utramque tertiam distinguendi notam ex imperativi

forma jam attulerat Augustinus (gr. Op. I. p. 179

Bas.) hisce verbis: »Tertia correpta est, quae im

perativum modum in E correptam mittit, ut seribe,

tolle. Tertia produeta ex eodem imperativo modo

colligitur. Quum enim imperativus modus exit in I

literam, tertia conjugatio producta est, ut audi,

nutri« (eonf. §. 321).

514 Martiani Capellae lib. III. §. 512. -

315

exceptis defectivis et impersonalibus et inchoativis. Primae conjugationis verba,

quae vel O litera nulla alia' praecedente vocali terminantur, vel praeeunte

vocali qualibet, formas habent quatuor. Secundae conjugationis verba formas

habent sex. Tertiae conjugationis correptae verba formas habent viginti. Sic

quaecumque verba indicativo modo tempore praesenti persona prima io literis

terminantur, formas habent sex; quae uo, formas habent duas; quae nulla prae

cedente vocali O litera terrhinantur, formas habent duodecim. Tertiae conjuga

tionis productae verba, quae indicativo modo tempore praesenti prima persona

io literis terminantur, formas habent quinque. Quaecumque autem verba cujus

cùmque conjugationis indicativi modi tempore praesenti persona prima, vel nulla

praecedente vocali vel qualibet alia praecedente, O litera terminantur, eorum

declinatio hoc numero formarum continetur, de quibus singulis dicam.

DE PRIMA CONJUGATIONE.

Primae conjugationis verba indicativo modo tempore praesenti persona

prima aut O litera nulla alia praecedente vocali terminantur, ut amo, canto ;

aut eo, ut commeo, calceo; aut io, ut lanio, satio; aut uo, ut aestuo,

continuo. Primae conjugationis verba imperativo modo tempore praesenti ad

secundam personam A litera producta terminantur, ut amo ama, canto canta.

Infinitivo modo ad imperativum modum re syllaba manente productione ter

minantur, ut ama amare, canta cantare. Item prima conjugatione, quae in

dicativo modo tempore praeterito specie absoluta, adjecta ad imperativum

modum vi syllaba manente productione terminantur, ut commeo commea

commeavi, lanio lania laniavi, satio satia satiavi, eodem modo eodem tempore

specie, inchoativa adjecta ad imperativum modum bam syllaba terminantur,

ut commea commeabam, lania laniabam, aestua aestuabam. Item prima

correptae] In editis erat correpta, quod cor- dicimus, id veteribus inchoativum dictum; perfe

rigendum esse recte vidit Grotius, correxique ego etum autem absolutum; et plusquamperfectum ex

codicis Reichenauensis auctoritate. actum, vel speciem recordativam. GRot. -

inchoativa] Notabis id quod hodie imperfectum item prima] Locus non omnino sanus; nihil

Martiani Capellae lib. III. §. 515. 515

conjugatio eodem modo eodem tempore specie recordativa adjectis adjimperati

vum modum ve et ram syllabis M terminat partes, ut commea commeaveram,

lania laniaveram, aestua aestuaveram. Prima conjugatio eodem modo tempore

futuro adjecta ad imperativum modum bo syllaba terminatur, ut commea com

meabo, lania laniabo, aestua aestuabo. i Quae vero indicativo modo tempore

praesenti ad primam personam O litera nulla praecedente vocali terminantur,

ea indicativo modo tempore praeterito specie absoluta et exacta quatuor modis

proferuntur. m Et est primus modus, qui similem his regulam habet, quae

indicativo modo tempore praesenti prima persona penultimam vocalem habent,

ut amo arma amavi amabam amiaveram amabo amare.ea Secundus est, qui O

in I convertit, et penultimam in praeterito perfecto, et tertiam ab ultima in

plusquamperfecto producit, ut adjuvo adjuvi adjuveram. Tertius, qui

similem quidem regulam tenet primi modi, sed detracta A litera disjungit,

ut seco secui secabam secabo secare. Facit enim specie absoluta secui et

exacta secueram. Quarta est, quae per geminationem syllabae profertur, ut

sto sta steti stabam steteram stabo stare. Huic simile do- da dedi dabam de

deram dabo dare correpta litera A contra regulam in eo, quod est dabam

- -

dabo dare profertur.** ***'• se gieo peo- mia enari, oo!)is,

od m m I, belli inois,

DE SECUNDA CONJUGATIONE. -

_- `I – – _ll_ nououium nouum sdssllva

beSecundae conjugationis verba indicativo modo tempore praesenti perso,

514

prima eo literis terminantur, ut video, vides, moneo imones.n Secundae conjugationis

verba imperativo modo tempore praesenti ad secundam perso

tamen varietatis invemi, nisi quod a codicibus Rei- tium secaveram. Ceterum ut Martianum intelligas,

clienauensi et Darmstattensi abest item, in Mona- £reputaiidum est, literam V et eonsonantis et vocalis

censi (C) autem pro conjuqatio legitur conjug* vim habere, ut ex avi ejecta A remaneat ui. iione. (C) P. jug • _ " *-io, °'daian] supplé;'|' e codiciisDarmstatten

tenet] Ita Monacensis codex dedit pro Grotiana y si et Monacensi (c), ut conforine exemplum esset

lectione habet, cujus tam crebrae repetitionis tae- antecedenti. -

debat. .ses, ut video] Supplevi ut apud Grotium omissum

secabam] Ita anteriores pro corrupto apud Gro- tam ex anterioribus editionibus, quam e codi

{}Ia.

40*

516 Martiani Capellae lib. III. §. 515.

nam E litera producta terminantur, ut video vide, momeo mone. Se

cundae conjugationis verba infinitivo modo adjecta ad imperativum modum

re syllaba manente productione terminantur, ut vide videre, mone monere.

Secundae comjugationis verba indicativo modo tempore praeterito specie absoluta

et exacta septem modis declimantur. * Et est primus, qui formam regulae cu

stodit. Nam forma haec est, quum, secundae conjugationis verbum indicativo

modo tempore praeterito quidem perfecto adjecta ad imperativum modum vi

syllaba manente productione terminatur, ut deleo delevi; plusquamperfecto au

tem adjectis ad imperativum modum ve et ram syllabis terminantur, ut dele

deleveram. Secundus est, quum indicativi modi primae personae, E et O literis

terminatae, transeunt im I, ut sedeo sedi, et in exacta, ut sederam. Tertius

est, quum E et O in V et I mutantur, ut caleo calui, moneo monui, ca

lueram, monueram. Quartus est, quum E et O in I mutant, et consonantem

quae praecedit in S, ut mulgeo mulsi mulseram. Quintus est, quum E et

O in I mutant, praecedens vero consonams in X mutatur, ut luceo et lugeo

luxi luxeram. Sextus est, qui per duplicationem syllabae profertur, ut spondeo

spopondi spoponderam. Septimus est, qui resolvitur in formam passivorum, ut

audeo ausus sum, es, est; ausus eram, eras, erat. Secundae conjugationis

verba indicativo modo specie inchoativa adjecta ad imperativum modum bam

syllaba manente productione terminantur, ut vide videbam, mone momebam.

Secundae conjugationis verba indicativo modo tempore futuro adjecta ad im

perativum modum bo syllaba manente productione terminantur, ut vide videbo,

516

mone momebo.

DE TERTIA CONJUGATIONE CORREPTA.

Tertiae conjugationis correptae verba indicativo modo tempore praesenti

persona prima aut O litera nulla alia vocali praecedente terminantur, ut lego

dicibus Reichenauemsi et Darmstattensi et Cas- . luceo et] Supplevi haec verba e Darmstattensi

siodoro. codice.

Martiani Capellae lib. III. §. 516. 517

legis, peto petis; aut I, rapio rapis, facio facis; aut V, ut induo, irruo. Tertiae

conjugationis correptae verba, quae indicativo modo tempore praesenti persoma

prima O litera, nulla alia praecedente vocali, terminantur, eadem imperativo

modo tempore praesenti persona secunda E eorrepta, praecedente consonante pri

mae positionis terminantur, ut lego lege, peto pete; quae V et O, ea imperativo

modo V et E retinebunt, ut induo indue, •irruo irrue. Tertiae conjugationis cor

reptae verba infinitivi modi adjecta ad imperativum modum re syllaba manente

correptione terminantur, ut lege legere, pete petere. Tertiae conjugationis verba,

quae indicativo modo tempore praesenti persona prima io literis terminantur, ea

praeteritum perfectum et plusquamperfectum sex modis emunciant. Primus est,

qui tertiae conjugationis productae integram regulam sequitur; hic est qui

imperativi modi regulam in productionem vertit, et in absoluta specie assumit

vi syllabam et in exacta veram, ut cupio cupivi cupiveram. Haec eadem

tamen interdum sublata V litera im absoluta specie et geminata I, in exacta

vero correpte eadem pronunciatur, ut cupii cupieram. Secundus modus est,

qui primae positionis verbo O literam deponit, et praeeuntem syllabam, seu

mutata vocali seu perseverante, producit, ut facio feci, fugio fugi; in exacta

vero specie I deposita et in E mutata ram syllaba assumit, ut feceram, fu

geram. Tertius modus est, quum I et O in V et I convertuntur, ut elicio

elicui elicueram. Quartus depositis io literis et praeeunte consonante per S

geminum enunciatur, ut percutio percussi percusseram. Quintus, qui per X, ut

aspicio aspexi aspexeram. Sextus, qui per geminationem syllabae enunciatur, ut

pario peperi pepereram. Tertiae conjugationis correptae verba, quae indicativo

modo tempore praesenti persona prima V et O literis terminantur, ea prae

terito et absoluto et exacto duobus modis enunciantur. * Et est primus, quum

primae positionis verba O in I commutant, ut induo indui indueram; secundus,

348

aut I] E Darmstattensi codice literam I sup- prorsus omittuntur, estque probabile e literis li. e.

plevi, moxque scripsi V pro uo in editis; et paulo (hoc est) male intellectis orta esse.

post addidi alia post mulla. }^ et 0 literis] Ita codex Grotii rectius, quam

hic est] Haec verba in codice Monacensi (C) »0 literas in editis aliisque manuscriptis.

5i8 Martiani Capellae lib. III. §. 518.

519 qui per X pronunciatur, ut instruo instruxi instruxeram. *'Tertiae correptae

verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona prima O- litera nulla

alias vocali praeeedente terminantur, ea indicativo modo tempore* praeterito

specie absoluta et exacta duodecim* modis declinantur. Et est primus, qui

tertiae conjugationis productae integrami formam sequitur, ut supra ostendimus

in his verbis, quae tertiae conjugationisi correptae indicativo modo tempore

praesenti persona prima io literis terminantur; ut enim est cupio cupivi cu

piveram, sic peto petivi petiveram. Haec quoque V literam interdum subtra

hunt, et I geminant, ut petii petieram. Secundus est, quum O in I conver

titur, qui primae positionis verbi O literam in I commutat, et praeeuntem

syllabam seu mutata vocali seu perseverante producit; deposita etiam conso

nante, si fuerit media, in quam prima vocalis desinat; ut ago egi egeram,

lego legi legeram; eorum autem, quae in consonantem exeunt, exempla sunt

haec: frango fregi fregeram, fundo fudi fuderam.* Quartus est qui mediam

consonantem deponit et praeeuntem vocalem corripit, ut findo fidi fideram,

scindo scidi scideram. Quintus, O litera deposita, V. et I assumit, ut molo

molui molueram, colo colui colueram. Sextus, qui deposita 0, S et I assumit,

ut carpo carpsi carpseram; scribo scripsi scripseram. i Septimus, qui O depo

sita et praeeunte consonante per S geminum promunciatur, uti meto messui

messueram. Octavus, qui simili correptione per unum , S praeeunte vocali

producta declinatur, ut trudo trusi truseram. Nonus, qui per X pronunciatur,

ut expungo expunxi expunxeram, ungo unxi unxeram. o Decimus, qui per

geminationem primae syllabae profertur, ut pungo pupugiº pupugeram, curro

cucurri cucurreram. Undecimus, qui verborum compositorum ultimam syl

labam geminat, ut trado tradidi tradideram, reddo reddidi reddideram. Duo

decimus, qui in formam passivorum resolvitur, ut fido ffisus sum, * es, est;

exeunt] Grotius in margine: al. desinunt. sed usus vetustissimorum messui eomprobat.«

messui] Priscianus (8. 11, 39; p. 402 Kr.): per X pronuneiatur] Mire Monacensis (C) et

»*feto etiam quidam messivi, quidam messem feci, Darmstattensis annuneiatur.

Martiani Capellae lib. III. §. 519. 519

fisus eram, eras, erat.

indicativo modo tempore praeterito specie inchoativa adjecta ad imperativum

modum bam syllaba, praecedente consonante prima positionis , vocali E ad

'jecta productione terminantur, ut lege, legebam, pete petebam; exceptis his,

quae I ante O habuerint in prima positione; ea enim adjecta I litera ad im

perativum modum, et adjecta bam syllaba, producta E terminantur, ut rapio

rape rapiebam. Tertiae conjugationis correptae verba indicativo modo tempore

futuro sublata E litera et adjecta am syllaba terminantur, ut lege legam,.

pete petam, indue induam; exceptis his, quae I ante O habuerint in prima

positione; ea enim E in I convertunt, et assumpta am syllaba faciunt futurum,

ut rapio rape rapiam, facio face faciam.

, DE PRODUCTA TERTIA.

.* . r . - - - - -

Tertiae conjugationis productae verba indicativo modo tempore prae

senti persona prima aut eo literis terminantur, ut adeo adis, prodeo prodis;

aut io, audio audis, nutrio mutris. Tertiae conjugationis productae verba

imperativo modo tempore praesenti in secunda persona I producta terminantur,

ut adeo adi, prodeo prodi, audio audi, nutrio nutri. Haec infinitivo modo

adjecta ad imperativum modum re syllaba manente productione terminantur,

ut adi adire, prodi prodire. Tertiae conjugationis verba, quae indicativo

modo tempore praesenti persona prima eo literis terminantur, ea modo in

dicativo, tempore praeterito specie absoluta* adiecta ad imperativum inodum p J

vi syllaba terminantur, ut adeo adivi; exacta autem verba veram, ut adiveram;

2): »omnia enim verba in face] Quinctilianus (1, 6, 21; p. 150. 151 eo desinentia secundae

Spald.) quidem »insolentiae esse a censet »abolita

atque abrogata ut face et dice et similia retiuere «;

sed ex optimis scriptoribus Ovidius (e Ponto 2,

2, 645 fast. 5, 690) archaismum illum retinuerat,

quare neutiquam culpandus Martianus est.

eo literis] Priscianus (super XII versus Aem.

sunt conjugationis, exceptis paucis primae — et

quartae queo quis et eo is, et quae 'ex his eom

ponuntur. « Charisius quoque (p. 150 Putsch.) eo

et quae ex eo composita sunt, ad verba quarti or

dimis refert, licet alio loco (p. 254) inter corrupta

ponat, pariter ut Diomedes (p. 5öö). -

Haec omnia tertiae conjugationis correptae verba 320

52() Martiani Capellae lib. III. §. 521.

sed consuetudo saepe brevitatem appetens V literam subtrahit, et absoluta

ingeminat I, ut adii, prodii, adieram, prodieram.… Inchgativa quoque specie

adjecta ad imperativum modum bam syllaba terminantur, ut adibam, prodibam.

Quae vero indicativo modo tempore praesenti persona prima io literis ter-*

minantur, ea tempore praeterito absoluta specie et exacta forma quinque

modis enunciantur. Et est primus modus similis superiori, ut nutrio nutrivi

nutriveram, nutrii mutrieram, et audii audieram, ut apud Virgilium: ,,audieras

et fama fuit.** Specie tantum inchoativa distant. Omnia enim tertiae conju

gationis productae verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona

prima io literis terminantur, ea eodem modo tempore praeterito specie in

choativa E producta manente novissimae syllabae adjiciunt bam, ut audiebam,

veniebam, operiebam ; quanquam haec veteres sine E litera pronunciabant,

ut Virgilius: „Nutribat Tyrrhusque pater, cui regia parent armenta.* Se

cundus modus est, quum O amissa praecedens syllaba producitur, ut venio

veni veneram. Tertius, quum I. et O in V et I mittunt, ut operio operui

operueram. Quartus, qui depositis I et o praecedentem consonantem in s

convertit, ut sarcio sarsi sarseram. Quintus, qui per X enunciatur, ut vincio

vinxi vinxeram. Tertiae conjugationis productae, verba, quae indicativo

modo tempore praesenti eo literis terminantur, ea tempore futuro eodem

modo bo syllaba adjecta ad imperativum modum terminantur, ut adeo

adi adibo, prodeo prodi prodibo; quae vero io, adjecta ad imperativum

modum am syllaba terminantur, ut audio audi audiam, nutrio nutri nutriam;

quamvis Terentius protulerit per bo; inde apparet geminam esse^ pronumcia

audii] Pro audi in editis, codices Reichenau

ensis, Darmstattensis, et Monacensis (C). Virgilii

locus est in 'eelogis (9, 11).

Tyrrhus] Ita Virgilius (Aen. 7, 485); Grotius

male Tyrus.

mittunt] Apparet mutant legendum esse; sed

invitis codicibus nihil muto.

ut sarcio] Apud Grotium negleeto ut legitur

sartio. Emendationem hausi e Darmstattensi et Rei

chenauensi codice.

Terentius] In Adelpliis (5, 3, 7). Nescio cur

Grotius transposuit verba jam seibo ; nam qui ante

eum Martianum ediderant, veram lectionem ser

vaverant.'

- - -

-_-

■ -. - -

Martiani Capellae lib. III. §. 525. 521

tionem. Dixit enim: „Scibo jam ubi siet.**

senti eorum, quae eo literis terminantur, sunt verba quae a diverso prae

senti praeteritum simile habent, ut luceo et lugeo; luxi enim facit. Item

cernit et crescit crevi facit. Sunt alia, quae una verbi positione duas con

jugationes teneant, ut pando, mando; faciunt enim pandas et pandis, mandas

et mandis. Verba casibus junguntur interdum singulis ita: gemitivo, ut misereor

tui; dativo, ut suadeo tibi; accusativo, ut moneo te; ablativo, ut utor illo:

interdum duobus, ut ablativo et accusativo, ut fungor hane rem et illa re.

Haec satis ad exempla analogiae dixisse sufficiat. Quae enim his formis com

specta fuerint non teneri, pro certo anomala judicanda, quae strictim exigueque

memorabo, ut contra rationem etiam usum quendam usurpasse detegamus,

aut etiam contra regulam defecisse.

DE ANOMALIS.

Quum nominativo singulari reus et deus similia sint, quare plurali hi

rei dicuntur, et usus dicit hi di contra regulam, quum dici tantum dei de

beret, praesertim quum genitivus nominativo suo duabus syllabis non debeat

longior inveniri, quod hic eveniet, si dicamus deorum? Cur Thoas et Aeas

quum similia sint, Thoantis et Aeantis faciant; Aeneas non facit Aeneantis,

sed Aeneae? Cur quum hic biceps et triceps dicamus, genitivus duabus contra

regulam syllabis crescat, et bicipitis et tricipitis dicamus, non bicipis aut tricipis?

luxi] Idem cum longe pluribus utriusque ge

neris, quae hic memorantur, invenies apud Dio

medem (p. 569 Putsch.), omisso tamen pandare,

quod utique rarissimum est, nec nisi inter techni

cos, ut apud Vitruvium et Plinium, usurpatum

esse videtur.

fungor hanc rem] Quemadmodum a Plauto

(Amph. 2, 2, 197) scriptum legitur. Plura ejus

modi exempla Priseianus (17, p. 656) affert, cui

addas Ruddimannum (inst. gr. Lat. II, p. 492). w*

_ -

syllabis crescat] Diomedes (p. 278 Putsch.):

»Genitivus casus singularis aut totidem syllabis

constare debet, quot nominativus ejus — aut una

syllaba excedere — aliquando etiam duabus sylla

his accrescit, ut supellex supelleetilis, iter itineris,

anceps aucipitis, praeceps praecipitis.« Recte tamen

Scioppius (in gramm. philos. p. 65): »Multa in ge

nitivo crescente videntur irregularia, quae non sunt,

si antiquam recti seu nominativi positionem con

sideres. Non quia rectus varius esse potest, debet

Indicativo modo tempore prae- 524

525

322 Martiani Capellae lib. III. §. 323.

Unde venit, ut aliger, frugifer, accipiter habeant omnes casus, Jupiter duos

habeat? Quum sanctus, pius, bonus similia sint, cur dicimus sanctior, et

pior non dicimus? deinde sanctior sanctissimus, bonior bonissimus non dica

mus? Quum dicat Virgilius: fandi atque nefandi; quum a nefando dicatur

nefarius, a fando farius non dicitur? Quare sejunctus amissa praepositione

dicitur junctus, securus et sedulus eadem perdita non valeant memorari?

Quum dicamus singuli viri, singulae mulieres, singula scrinia; quare non

dicimus singulus vir , singula mulier, singulum serinium? Quum vemor,

piscor, aucupor similia sint, cur venator et piscator dicitur, et aucupator non

dicitur, sed auceps? Cur volo mom habet imperativum? Cur fare primam

verbi personam non habet? Quare soleo praeteritum perfectum non habet?

Quum canta et lava similia sint, cur cantavi faciat, et lavavi non faciat?

Item corusco et tono; coruscavi facit, tonavi non facit? Quid quod ego unum

casum recipit? Quum calceatus, armatus, togatus, penulatus paria videantur,

quare calceo et armo dicimus, togo et penulo non admittitur? Nominativus

singularis in us exiens in omnibus positivis E productam habet in adverbiis,

ut doctus docte, avarus avare, parcus parce; bonus et malus cur corripit

declinatio mutari, ait Servius. Charisius lib. I: Om- similia sint] Ita rectius in codicibus Reiche

nia, inquit, in declinatione vocabula non plus una nauensi, Darmstattensi, et Monacensi (C), quam

syllaba creseunt. Rursus ibidem : Ancipes dixerunt sunt apud Grotium.

veteres cum ratione, ne genitivo ancipitis duabus Virgilius] Aen. 1, 543:

videretur syllabis crescere. Plaut. Rud.: Post altrin- »4t sperate deos memores fandi atque nefandi.«

secus est securicula ancipes.«

Jupiter] Duos, inquit, casus habet Jupiter, no

minativum et vocativum : sunt tamen et qui Jupitris

singularis] Attamen Gellius »singulo numo« et

»singulo numeros, Plautus » singulum vestigium«

dixerunt. Conf. E. I. A. Seyfertum (latein. Sprach

Jupitri Jupitrem dicunt. Gnor. — • Placuisse hoc I - //

Caesellio Vindici Priseianus (6. p. 180 Basil.) tradit, ehre §. 1570. 2449).

Quinctilianus autem (1, 6, 25; p. 155 Spald.): »quae- fare] Vide supra (§. 511). Fare secunda per

dam« inquit »nomina easibus carent, quaedam a sona indicativi esse potest; potest vero etiam im

primis statim positionibus tota mutantur, ut Jupiter.a perativi, ut apud Virgilium (Aen. 5, 562): »fare

Isidorus item (etym. 1, 7 f. p. 17 Arev.) hoc no- age*, idque verisimilius est, quia inde contraria

men inter diptota refert. prorsus ratio cum antecedente volo efficitur.

Martiani Capellae lib. III, §. 525. 525

in adverbio E, bene^ et male? Quum habilis habiliter dicamus, cur facilis

faciliter non dicimus? Item quum difficulter dicamus, cur faculter dici non

poterit? Quum audax audacter dicatur, cur verax veracter non dicimus, sed

veraciter? Cur singulatim dicimus, bimatim ternatimque non dicimus? et

alia hujusmodi, quae possem innumera memorare, mi ad cetera properarem.

Haec quum Grammatice velut rerum exordium instauratura dixisset, pro

pter superi senatus Jovisque fastidium Minerva talibus intervenit: Ni fallor, octo

partes orationis velut incunabula repetitura intimare disponis, adjiciens soloe

cismorum causas barbarasque formas, tum alia loquendi vitia, quae apud

vates inclytos plurimum celebrata, quae nunc tropos, nunc metaplasmos, nunc

schemata, figuras, ex eodemque cuncta vitia velut decoris fonte manantia,

bene et male] Causam ita jam docuerat Augu

stinus (gramm. Op. I. p. 185 Bas.): »Adverbia qua

litatis in E literam exeuntia produci debent. Haec

tamen dissentiunt, quae aut in comparativo aut in

superlativo gradu vacillant, ut bene, male, aut quae

ab appellatione non transeunt, ut impune, saepe.•

Vide ipsum nostrum supra (§. 284).

faeiliter] *Augustinus (gramm. Op. I. p. 185

Bas.): »Quae nomina qualitatis aut quantitatis easu

dativo singulari — in I literam terminantur, in ier

syllabam mittunt, ut agili, nobili, audaei, diffieili;

agiliter, mobiliter, audaciter, difficiliter. Sed ex

his quaedam per syncopen euphoniae eausa dicimus,

ut audaeter , difficulter, sapienter, eonstanter. « Ce

terum Vitruvius (2, 1. p. 43 f. Bip.) faeiliter seri

psit, improbat tamen Quinctilianus (1, 6, 17; p. 148

Spald.): »Qui audaciter potius quam audacter scri

bunt* diligentiae perversitate, his permittamus et

faeiliter dicere.« Faculter etiam dietum esse pro

adverbio facile Festus testatur (p. 441 Dae), ut

facul pro adjeetivo.

soloecismorum] Barbarismus in singulis verbis,

soloecismus in conjunetis. Vide Auctorem ad Heren

mium (4, 12) et Sarisberiensem (metalog. 1, 18.

p. 771). Quinctilianus (1, 5, 35; p. 114 sequ. 1,

6, 45; p. 171) »in soloecismis vitia sermonis esse,

non singulorum verborum a contendit; neque Plu

tarchus (quaest. sympos. 8, 9, 2) hanc distinctio

nem neglexit.

metaplasmos] Isidorus (etym. 1, 55, 1 ; p. 55

Arev.): »Metaplasmus Graeca lingua, Latine trans

formatio dicitur, qui fit in uno verho propter metri

necessitatem et licentiam poëtarum.« Quinctilianus

(1, 8, 44; p. 202 Spald.): »Poëtis, quia plerum

que metro servire coguntur, adeo ignoscitur, ut

vitia ipsa aliis in earmine appellationibus nominen

tur: metaplasmos enim et sehematismos et schemata

vocamus. «

schemata] Quinetilianus (4, 3, 82; p. 125

Spald.): »Schemata frequentiora quidem apud poë

tas, sed oratoribus quoque permissa: — sed hoc

quoque, quod schema vocatur, si ab aliquo per im

prudentiam factum erit, soloecismi vitio non care

bit.« Pariter Isidorus (etym. 1, 31, 3; p. 55 Arev.),

A1 *

324 Martiani Capellae lib. III. §. 526.

quae attestentur aut nescientis errorem, aut affectatam doctioribus venustatem.

Quae si ab scholaribus inchoamentis in senatum coelitum ducis, decursae

peritiae gratiam deflorabis. Nam si rhythmicum quid metricumque, sicut

inter cirratos audes, assumseris, profecto Musices impetu, cujus praevertis

officium, discerperis. Formam igitur praedictae praeceptionis absolveris, si

praecipuis memoratis jam te ab inchoamentorum vulgarium vilitatibus vindi

caris. His germanae verbis cum sponso Delius annuebant, et Grammaticen

ad virginis transire obsequia compulerunt. At tunc aliam feminarum pari

sponsalium munere conferendam Clarius intromisit.

»Soloecismns«, inquit, » apud poëtas schema di

citur, quoties necessitate metri factus invenitur;

quum autem non invenitur necessitas, permanet so-'

loecismi culpa. «

vitia] Obloquitur Cassiodorus, qui: « schemata«,

inquit, » a quodam artigrapho, nomine Sacerdote,

collecta sunt numero nonaginta et octo; ita tamen,

ut quae a Donato inter vitia posita sunt, in ipso

numero collecta elaudantur: quod et mihi quoque

durum videtur vitia dicere, quae auetorum exem

plis, et maxime legis divinae auctoritate firmantur.«

Melius tamen Seneea (epist. 114; p. 648 Lips.):

»Hoc magis mirari potes, quod non tantum vitiosa,

sed et vitia laudantur. Nam illud semper faetum

est: nullum sine venia placuit ingenium. Da mihi

quemcumque vis magni nominis virum 5 dicam quid

illi aetas sua ignoverit, quid in illo sciens dissi

mulaverit. Multos dabo, quibus vitia non nocuerint;

quosdam, quibus profuerint. Dabo, inquam, maxi

mae famae, et inter mirandos propositos, quos si

quis eorrigit, delet.•

attestentur] Pro attestantur recepi e Monacensi

doctioribus pro doctoribus e variante lectione apud

Grotium ad marginem rejecta.

deflorabis] Ita codices Monaeensis (C), Rei

chenauensis, Darmstattensis, et margo Grotiana 5

vulgo deformabis.

cirratos] Cirrati grammatici. Persius:

• Ten' cirratorum centum dictata fuisse

Pro nihilo pendas? — — Gnor.

Immo pueri nobiles grammaticorum discipuli, »ma

tutini cirrata eaterva magistri«, ut Martialis (9, 50)

ait; neque aliter in Persii loco (I, 29) ubi confer

Casaubonum. Correxi etiam e codicibus meis pra

vam scribendi rationem Cirrhatos in editis.

Musices] » Citra musicam grammaticam perfectam

esse non posse« Quinctilianus (1, 4, 45 p.57 Spald.)

ait, » quum ei de metris rhythmisque dicendum sit« ;

quarum de nexu confer eundem alio loco (H, 10,

175 p. 219) et Plutarchum (de musica p. 1151).

discerperis] Sic Grotius ex MS. suo emen

davit vulgatam lectionem discerpseris, quae cum

impetus omnino non convenit; faeilis error erat }i

brariorum, qui discerperis futurum passivi esse non

viderent.

--_-_—

M A R T I A N 1

tyr

MINEI FELICIS * ,

C A P IE

D E.

D I A L E C T I C A

.…

„ ftilint

L L A E,

-hpmii ; …

AFRI CARTHAGINIENSIS,

m , - -

sonam… … ;

LIBER IV. --_

IHI,... quoque contoriis stringens effamina modis,

Qua sine mil sequitur, nilque repugnat item, -

In coetum superum veniens primordia fandi - -

Advehit et scolicum praestruit axioma:

Qua sine] Hoc est: »sine qua, videlicet diale

ctica, nulla fit consequentia, nullaque in argumen

tis controversia. « Per haec enim duo argumenta a

sequentibus et a repugnantibus totam dialecticam

vult intelligi. Vulc.

advehit] In editis legebatur advenit sine sensu,

quod correxi e codicibus Monaeensibns (G et F).

scolicum axioma] Alii exeolicum: neutrum placet.

Legendum puto 6zo^vóv ά$taoux, h. e. obliquam

sive contrariam propositionem. Vvlg. - Seoliom,

obliquum, vel scholicum, scholare, seholasticum.

Gror. — Integram servavi codicum plerorumque

lectionem, praesertim quum utraque Grotii expli

catio habeat quo se commendet; praefero tamen

scholicum, quod vocabulum apud Gellium quoque

• i

(4, 4) legitur. Sed nihili est exeolicum, cui in

codice Monacensis (F) mira haec addita glossa est:

» Excolici dicuntur quasi extra colentes, id est extra

mundum. « Miseros profecto discipulos, quibus ita

a magistris Martianus in scholis explicaretur!

axioma] Accentum secutus $2 corripuit, quod

et supra in trigomus fecit, ut et Ausonius: »Trigo

norum linea currita; et Prudentius in idolum et

similibus aliis. Gnor.— Cicero (Tusc. f, 7) ά$taoguæ

Latine vertit pronunciatum; sed aliis in locis tum

effatum, tum enunciationem, id quod Menagius (ad

Diog. Laert. p. 292) jam obseryayit. Uberius Ap

pulejus (dogm. Plat. p. 264 Oudend.): -propositio,

ut ait in Theaeteto, Plato, duabus paucissimis ora

tionis, partibus constans, nomine et verbo; ut ».£p

Martiani Capellae lib. IV. §. 527.

Ambiguis memoraris vocem consistere verbis,

Nil normale putans, ni fuat associum.

Sed licet ipse modos demum bis quinque profatus

Pallens afflictim verset Aristoteles;

Stoica circueant ludamtque sophismata sensus,

Perdita non umquam cornua fronte ferant;

* • r- ,

pulejus disserit« , quod aut verum aut falsum est:

et ideo propositio est.« Seneca (ep. 117; p. 656

Lips.): »alii effatum vocant, alii emunciatum, alii

edictum. « Sed confer et Gellium (16, 8).

verbis] Grotius quidem ediderat versus; ad mar

ginem autem notaverat, alios exhibere verbis; in

notis denique : »lege, inquit, versis cum manuscri

pto. « Quum tamen nullus praeterea codex versis

habeat, vix dubito quin per typothetae lapsum haec

lectio nata sit, eque ipsius, ut arbitror, Grotii

mente dedi verbis.

associum] Praeter nostrum Cassiodorus etiam

(variar. 5, 47) hac voce usus est: »Salamandra

subtile ac parvum animal, lubricis lumbricis as

socium. « Nostri sensus esse videtur, quod ait Ari

stoteles (de interpr. 4), nullam vocem per se ne

que affirmare, neque negare, nisi oratione aliqua

jungatur.

bis quinque] Tác xarnyogiac innuit. GnoT.—

Confer locos inferiores (§. 340. 555. 561. 582).

pallens] De pallore philosophorum vide doctos

ad Aristophanem (Nub. 418) et Persium (3, 88).

Adde superiorem locum (§. 37). Afflictim nostro

peculiaris vox esse videtur, ut modo effamina; Ges

nerus (in thes. s. v.) explicat vehementer.

circueant] Circumveniant. Vulc. — Nimirum do

lose, ut infra (§. 425): > *

» Quis falsa captos circuit deceptio. «

Anteriores editiones habebant circumeant; .Grotius

circuerant; nostram lectionem praebuit codex Dárn

stattensis.

sophismata] Seneca (epist. 111; p. 642 Lips.):

•Quid vocentur Latine sophismata quaesisti a me.

Multi tentaverunt illis nomen imponere, nullum

haesit: videlicet quia res ipsa non recipiebatur a

nobis nec in usu erat, nomini quoque repugna

tum est. Aptissimum tamen videtur mihi, quo Ci

cero usus est: cavillationes vocat, quibus quisque

se tradidit, quaestiunculas quidem vafras nectit.«

De sophismatis stoicorum locus primarius est apud

Lucianum (vit. auct. 21—25; T. III. p. 105 sequ.),

ubi confer Solanum, et quos praeterea laudat Wyt

tenbachius (ad Plut. de san. tuenda p. 855).

perdita] Nec unquam error est metricus. Al

ludit Capella ad sophisma illud cornutum: »Quod

nunquam perdidisti habes; cornua nunquam perdi

Meminit A. Gellius.

Gnor. — Non uno tantum, sed tribus Gellius locis

(16, 2. 18, 2. 18, 15) inspiciendus est; prae

tereaque Diogenes Laertius (7, 44; p. 392 Meib.),

qui modo xegatióæ, modo zeg&tvvov appellat, et

Lucianus (dial. mort. 1 ; T. II, p. 150 Bip. et Her

mot. 815 T. IV, p. 109). Unde Seneca (epist. 45):

»Multum illis temporis verborum cavillatio eripuit

disti; habes ergo cornua. «

et captiosae disputationes, quae acumen irritum

exercent. Nectimus nodos, et ambiguam signifiea

tionem verbis illigamus, deinde dissolvimus. —

Ceterum qui interrogatur, an cornua habeat, non

Martiani Capellae lib. IV. §. 527, 527

est tam stultus, ut frontem suam tentet; nec rur

sus tam ineptus aut hebes, ut non habere se ne

sciat, quod tu illi subtilissima collectione persua

seris. • Consulendus, quoque Angelus, Politianus

(misc. 1, 54 in Grut. lamp. T. 1. p. 87). Ceterum

pro nee scripsi nom e codice Monacensi (F).

Chrysippus] Teste Diogene Laertio (7, 181 ;

p. 478 Meib.) philosophus in dialectiea insignis, ut

plerique dicerent, si apud deos usus esset dialecti

cae, non futuram aliam quam Chrysippeam. Adde

Valerium Maximum (8, 7 ext. 10 et 11). Seneca

etiam (epist. 104; p. 627 Lips.) »Vive, inquit,

cum Chrysippo, cum Posidonio. Hi tibi tradent

divinorum humanorumque notitiam: hi jubebunt in

opere esse, nec tantum scite loqui et in oblecta

tionem audientium verba jactare; sed animum in

durare a cet. Plura dabit Menagius (ad Laert.7, 1795

p. 558), et qui de vita et doctrina Chrysippi eru

ditam dissertationem seripsit, Baguet (in annal.

acad. Lovan. 1821), quibus adde Petersenum (phi

losophiae Chrysippeae fundamenta, Altonae 1827.8).

acervum] Acervum vocat Soritem. Persius :

»Inventus Chrysippe tui finitor acervi.*

Et supra libro II:

» Soritas cumuli accessibus aggerans. «

Sumitur autem plerumque sorites in partem pejo

rem pro sopliismate: sic infra:

» Pellax soritas cumque sensim congeris.*

Bene 'ergo Gloss. vetus: 6aogitng , cavillatio: nec

male praestantissimi juris nostri sacerdotes Ulpia

nus et Julianus dixere » cavillationis, quam Graeci

Soritem vocant, eam esse naturam, ut ad eviden

ter falsa per brevissimas mutationes disputatio per

ducatur.« Quem locum nollem sollicitassent viri

doctissimi, qui vel όόρισμα vel 6ορι6rux)v vel

Chrysippus cumulet proprium consumat acervum , ,

Carneadesque parem vim gerat helleboro;

yorjtei&v malunt. Cicero: »Captiosissimum genus

interrogationis, quod minime in philosopliia probari

solet, quum aliquid minutatim et gradatim additur

aut demitur. Soritas has voeant, qui acervium effi

ciunt uno addito grano: vitiosum sane et captiosum

genus, « Quin et alibi Cicero, ut et patres Christi

ani, Soritem cum Pseudomeno conjungit. Grot. —

Confer quae supra (§. 122) observavi. Persii locum

(sat. 6, f.) optime interpretatus est Beroaldus (in

Gruteri lamp. I. p.51 7) et ex eo Casaubonus. Plura

Soritarum exempla dabunt Plutarchus (in Anton.

p. 928), Cicero (in academ. 2, 29 Davis.), Se

neca (ep. 43. p. 4585 48. p. 464 Lips.), Gellius

(18, 13), alii. Ulpianus (1. 177 de V. S.) et Ju

lianus (1. 63 de R. I.), quos Grotius minus accu

rate citat, iisdem prorsus utuntur verbis. Ceterum

pro cumulet vide ne tenuissima mutatione reponen

dum sit cumulo et. -

Carneadesque] Erat iie academicus (Cic. Tusc.

4, 3. Gell. 17, 14) et novae quidem Academiae

(Cic. de orat. 5, 18. Lucian. Maerob. 20. p. 126

Bip.) conditor. Academicorum optimus censebatur

(Strabo 17. p. 858 Casanb. Cic. de orat. 2, 58 f.),

valde laboriosus (Val. Max. 8, 7, 5; p. 754. Diog.

Laert. 4, 62; p. 265 Meib.), ad disputandum in

utramque partem semper paratus (Cic. de orat. 5,

21. Quinctil. 12, 1, 55. p. 504 Spald.), cujus fa

cundia violenta et rapida (Cic. de orat. 5, 28. Ma

crob. Saturn. 1, 5) tanta erat, ut videretur sena

tores Romanos non tam pellexisse quam coëgisse

in suam sententiam (Aeliam, var. 3, 47). Plura da

bit Boulez (in annal. acad. Gandav. 1824).

helleboro] Carneadem et Chrysippum helleboro

se purgasse, quo acutiores et subtiliores mentes

eorum redderentur, referunt Gellius, Petronius alii

…

328 Martiani Capellae lib. IV. §. 527.

528

Nullus apex tot prole virùm par accidit unquam,

Nec tibi tam felix sortis homos cecidit;

Inter templa deùm fas est, Dialectica, fari,

Et Jove conspecto jura docentis agis.

Quae igitur introgressa est Delio convocante, pallidior paululum femina,

sed acri admodum visu et vibrantibus continua mobilitate luminibus, cui

crines tortuosi decentique inflexione crispati et nexiles videbantur, qui tamen

deducti per quosdam consequentes gradus ita formam totius capitis circula

bant, ut nihil deesse cerneres, nihil superfluum detineres. Cui quidem pallium

Athenarumque vestitus, sed gestamen in manibus fuerat inopinum ac prorsus

gymnasiis omnibus inexpertum. In laeva quippe serpens gyris immanibus

involutus, in dextera formulae quaedam florentibus discolora venustate ceris

sollerter effigiatae latentis hami nexu interius tenebantur; sed quoniam ejus

laeva sub pallio occulebat insidias viperinas, cunctis dextera praebebatmr.

Denique ex illis formulis siquis aliquam percepisset, mox apprehensus hamo

ad latentis anguis virosos circulos trahebatur, qui tamen mox emergens primo

spinosorum dentium acumine venenato assiduis hominem morsibus affligebat,

dehinc ambitu multiplici circumactum ad conditiones propositas coartabat;

si autem quamlibet formulam nullus vellet assumere, quibusdam obviis in

que quam plurimi. Gnor. — Gellii (17, 15) haec tur nostri verba: Carneadem hellebori ope Chry

verba sunt: »Carneades academicus scripturas ad

versus stoici Zenonis libros superiora corporis liel

leboro eandido purgavit, ne quid ex corruptis in

stomacho humoribus ad domicilia usque animi re

dundaret et instantiam vigoremque mentis labefacta

ret.« Adde Plinium (25, 5, 21) et Valerium Ma

ximum (8, 7, 5; p. 755 Torr.), quem Martiaho

ante oculos fuisse puto, quia non cum Zemone,

sed cum ipso Chrysippo disputaturum illud fecisse

Carneadem refert; hunc enim sensum habere viden

sippo parem fuisse.

apex] Hoc est fastigium, indeque honor vel

dignatio; nimirum ut in senatn divino fari ei lice

ret. Pro fortis e Reichenauemsi et Darmstattensi

lego sortis, quod mirum in marginem a Grotio re

legatum fuisse; itemque jura pro jure e Ileiche

nauensi et Grotiano.

involutus] Ut noster »gyris involutum«, ita

Saxo Grammatieus (2. p. 20 Steph.) »gyris impli

citum « serpentem dixit, pariterque (p. 65) nostrum

Martiani Capellae lib. IV. §. 528.

- 529

terrogatiunculis occupabat, aut latenter in eos anguem serpere stimulabat, donec

nexilis complexio circumventos ad interrogantis arbitrium strangularet. Ipsa

autem femina contractioris videbatur corporis habitusque furvi; verum du

malibus hirta setis nescio quid vulgo inexplanabile loquebatur. Nam univer

salem dedicativam particulari abdicativae obliquam, licet ambas posse vertier

asserebat, univocis aequivoca connectendo, at solam se discernere verum

secutus de serpentis »spinosorum dentium acumines

loquitur.

interrogatiunculis] Paritér Qainctilianus (7, 3,

44; p. 94 Spald.) »valere in sermone« ait »dialecti

cam, ut constrictum vinculis suis eum, qui respon

surus sit, vel tacere, vel etiam invitum id quod

sit contra fateri cogat.« Item Seneca (epist. 48.

p. 468 Lips.): »Quid enim« inquit »aliud agitis,

quum eum, quem interrogatis, scientes in fraudem

inducitis, quam ut formula cecidisse videatura, et

alio loco (ep. 82): »totum genus istud exturban

dum judico, quo circumscribi se, qui interrogatur,

existimat, et ad confessionem perductus aliud re

spondet, aliud putat.« Cicero quoque (acad. 4, 16)

et Gellius (16, 2) •captiosissimum id genus inter

rogationis« appellant. Unde factum est, ut ἐgao

τάν et 6vvegorêv de omni argumentationis et ra

tiocinationis genere usurparentur (conf. C. Fr. Her

mannum ad Luciam. de hist. scr. p. 120).

strangularet] Iterum hanc figuram Saxo (v.

Steph. p. 107 ad Sax. p. 68) a nostro mutuatus

seripsit: » cavillationum nexibus implicatos fallacia

rum laqueis strangulabat.*

labitusque furvi] Id est nigri, ut obscuritas

artis significetur. Vulc.

dumalibus] Id est veprinis spinis.Vulc.— Sic

Cicero (aead. 4, 55) • dumeta stoicorum* dicit, et

Augustinus (contra aeadem. 22 f) simili figura usus:

•inter opinionum fallacium dumeta frondescit.*

setis] Ita Ovidius (met. 13, 880):

— — »hirtaeque decent in corpore setae. •

Infra noster (§. 704):

»Hane ego erediderim sentis spinescere membris

Neque hirta crura vellere.*

Unde Heinsius (ad Ovid. T. 2. p. 946 Burm.) hoe

etiam loco legi vult sentis.

dedieativam] Appulejus (dogm. Platon. p. 266

Gud.): »Dedicativae (propositiones) sunt, quod de

dieant aliquid de quopiam; ut: virtus bonum est.•

Abdicativae contrarium, vide infra (§. 596. 401).

Aristoteli (interpr. 6. et analyt. post. 1, 2) dedica

tiva dicitur xat&qaczówc et abdicativa &πόφασις.

obliquam] Id est adversantem, vel obliquam,

id est ex transverso oppositam, ut liquet ex tabula

conversionum infra posita. Gnor.

licet] Pro eo complures codices habent sed;

moxque Monacenses (C et F), Reichenauensis, et

Darmstattensis ae pro at. De univocis et aequi

vocis vide infra (§. 535 sequ.).

discernere] Stoici enim, ut Ciceronis verbis

(acad. 2, 28) utar, dialecticam dicebant inventam

esse veri et falsi quasi disceptatricem et judicem;

ex Posidonii nimirum definitione, qui statuebat

διαλεκτικήν είναι, ἐπιστήμην άληδόν καί

vpev6&v xai οὐδετέgωv (Diog. Laert. 7, 42 et

62. Sext. Emp. adv. Eth. 11, 1873 p. 724 Fabr.).

350 Martiani Capellae lib. IV. §. 550.

551

550 quid falsumve sit, velut quadam divinantis fiducia loquebatur. Haec se

educatam dicebat Aegyptiorum rupe, atque in Parmenidis exinde gymnasium

atque Atticam demeasse,

etiam Socratis sibi Platonisque amplitudinem mancipasse.

illicque versipellis studii calumniante proposito

Hanc igitur frau

dulenta semper argumentatione versutam ac de circumventis pluribus glo

riantcm quum Cyllenius ceryceo geminus anguis assurgens allambere feminam

crebris linguarum micatibus attentaret, tuncque etiam Tritonia Gorgo co- '

gnoscentis quoniam gaudio sibilaret, nimirum, inquit Bromius, qui facetior

Aegyptiorum] Omnes enim artes reliquis homi

nibns ab Aegyptiis traditas esse, veteres sibi per

suaserant (Herod. 2, 109. Diodor. 1, 69. Pliilom.

Mos. 1. p. 606). Sed quam rupem dicat nescio;

quas in Aegypto admodum raras esse constat.

Parmenidis] Eleatae (Diogen. Laert. 9, 21; p.

560 Meib.), qui dialecticae primus auetor fuit (Sext.

Emp. advers. logic. 7, 65 p. 571 Fabr.), cujusque

nomine dialogus a Platone insignitus est. '

versipellis] Sophistarum cavillationem significat

inque primis Protagorae, qui, ut Senecae (epist.

88) verbis utar, • ait de omni re in utramque par

tem disputari posse ex aequo, et de hac ipsa, an

omnis res in utramque partem disputabilis sit«,

idemque Gellio teste (3, 5) »pollicebatur se id do

cere quanam verborum industria causa infirmnior fi

eret fortior. « Adde Diogenem Laërtium (9, 31 sequ.)

et L. F. Herbstium (in Petersenii stud. philol. liist.

Hamb. 1852, p. 129 sequ.).

Socratis] De Socratis dialectica locus primarius

est apud Xenophontem (mem. Socr. 4, 5, 12. 4,

6, H); de Platonica testimonia congessit C. Fr.

Hermannus (ad Luciam. de hist. scr. p. 208).

Cyllenius] Legendum Cyllenii ceryceo, h. e.

eaduceo. Nam xngúxetov Mercurii caduceus est.

Vulc. — Emendatione non opus erat, si Vulcanius

Cjllentium scil. anguem adjective accepisset. Cete

rum pariter Jamblichtis apud Stobaeum (serm. 79.

p. 469 Gesn.) »Mercurium ait dialecticae symbolum

manibus gestare, nempe dracones se inter se ad

spicientes.«

micatibus] Id est morsibus. Vclc. — Immo mi

cans lingua est quae se crebro ultro citroque movet.

De verbo ipso vide supra (§. 1 not). Martiano au

tem exemplo fuisse videntur Silii (6, 222) hi

verSuS ;

— — »trifido vibrata per auras

Lingua micat motu atque assultans aethera

lambit. «

Nostrumque rursus imitatus est Saxo Gramrhaticus

(2. p. 20 Steph.) scribens de serpente exspirante :

»Crebris linguam micatibus ducens vitam pariter

ac virus efflavit. «

Tritonia] Reposui hoe adjeetivum (§. 7. 72$.

758) pro Tritonida apud Grotium.

cognoscentis] Lege cognoscens. Gorgo est Gor

gon. Sic Valerius:

» Non tristis ab aethere Gorgo. •

Gnor. — Quid sibi voluerit Grotius, non intelligo.

Nam Graece quoque j Iogyá scribitur (Paus. 5,

12, 2); neque cognoscens, quod in nullo legitur

codice, necessarium est. Locum sic capio: » quo

niam Gorgo Tritonia gaudio cognoscentis sibilaret«,

nt Gorgo sive aegis Miiuervae, quam Silius quoque

Martiani. Capellae lib. IV. §. 551. 551

est deorum eamque penitus nesciebat, haec aut ex aremis Libyae anhelantis

adducitur, quod et capillitium implexum docet et amicitia venenorum, aut

fidendum pharmacopolam esse Marsicae nationis. Ita namque agnitione viperea

et blanda anguium adulatione diligitur;

colligitur, quod circulatrix pellacissima

(9, 445) » sibila horrificis torquere serpentibus « ait,

quasi cognatum sibi draconem in Dialecticae manu

libenter cognoverit; unde nec prae gaudio e codice

Monacensi (F) recipiendum duxi, neque cum Hein

sio (ad Ovid. art. amandi 2; T. II, p. 605 Burm.)

quodam pro quoniam invitis codicibus reponere vo

lui, licet haec conjectura multum habeat, quo se

commendet. -

mimirum] Locum hunc sic sano : »nimirum (in

quit Bromius, qui facetior est deorum, eamque pe

nitus nesciebat) haec aut« cet. Nesciebat est non

cognoscebat. Gnor. — Heinsius reponendum suasit

perspiciebat, absurde: profecto enim ignota Bac

cho Dialectica erat.

haec aut] Ita Monacensis (C) et Reichenauensis,

pro »haec autem« in editis.

Libyae] An eo alludit, quod Libya serpentibus

venenisque seateat, unde proverbium: άεῖ φάget

τι At3&m xaxòv? An Psyllos attingit, qui ut et

Marsi praesentaneum erant serpentinis morsibus re

medium? Gloss. Isidori: »Marsus ineantator ser

pentum.« Arnobius: »Adversus ictus noxios, et

venenatos colubrarum morsus remedia saepe con

quirimus, et protegimus laminis, Psyllis, Marsis

vendentibus. « Emendat Auratus: »labiis Psyllis,

Marsisve dentibus«, quod non improbo. Meminit

bis ter Plinius, sed et Gellius lib. 16, cap. 11 :

• Gens in Italia Marsorum orta esse fertur a Circes

filio Marso, propterea Marsis hominibus, quorum

duntaxat familiae cum externis cognationibus (m.

nationibus) nondum etiam permistae corruptaeque

quod ni est, ex illius hami fraude

et metarum Marsicarum incola com

sunt, vi quadam genitali datum ut serpentum vira

lentorum domitores sint, et incantationibus herba

rumque succis faciant medelarum miracula. Hae

eadem vi praeditos esse videmus, qui Psylli vocan

tur.« Meminit utriusque gentis Solinus. Marsorum

Auctor de medicamine faciei:

»Nec mediae Marsis finduntur cantibus angues.«

Psyllorum Cinna:

» Somniculosam ut Poenus aspidem Psyllus.•

Gnot. — Confer palaeographiam meam criticam (III,

§. 187), ubi in loco Arnobii (2. p. 65. 66), à

Grotio laudato, criticorum correctionem refutavi.

pharmacopolam] Ita legendum esse pro forma

copulam in editis olim jam conjecerat Salmasius

(ad Solin. 32. p. 1080 ed. 1629) similesque alio

rum seriptorum locos attulerat. Quem secuti alii

auctorem tamen hujiis conjecturae reticuerunt. Vul

gatam quidem lectionem antiquissimam esse glossa

(cod. Monac. F) testatur verba illa explieans »per

formam cognata«, nempe Marsicae nationi; sed

mihi suffecit Reichenauensis codicis lectio »farma

copulam a, ut hanc vecem in textum reciperem.** -

pellacissima] Ut significet seductricem subtilis

simam. Vulc. — Sic »pellacis Ulixi invidiam « dixit

Virgilius (Aen. 2, 90).

metarum] Heinsius (1. 1.) audacter, ut assolet,

substituit petrarus»; ego metam pro limite accipio,..

ut »metae Marsicae a pro finibus Marsorum dictae*

sint; nisi ipsos montes ejus regionis metas dici p.

propter figuram posse censueris. •

eoinprobatur] Lege comprobatur. Sic infra: »mera -;

A2*

332 Martiani Capellae lib. IV. §. 332.

532 probatur. Quo dicto quum complures deorum, quantum decuerat, arriderent,

Pallas aliquanto concussior jocum emergentis inhibuit, memorans hanc admo

dum sobriam, quod quibusdam divis penitus denegatum, etiam inter germanas,

quae probandae sunt acriores, a nullo posse, quum asserta protulerit, derideri;

illa autem, quae in argumentum virosae assertionis acrimoniaeque detulerat,

tradere eam jubet, ac se ad insinuandae sollertiae habitum comparare. Tunc

lubrici anguis circulatos orbes et hiatus quum Grammatice, quae insinuatione

peracta prope adstabat, accipere formidaret, ipsi divae, quae etiam Medusaeos

crines edomuit, cum figuris illicibus et hamatis illis formulis committuntur.

Ita crinali decore mera Cecropis atque Attica comprobatur, maximeque quod

eam palliatorum populus et Grajae juventutis electio sequebatur, prudentiam

feminae ingeniumque mirata. Jupiter autem judicandis implendisque virtutibus

posteram Romuleis viribus Grajam aestimans levitatem, quidquid nosset illa,

Cecropis atque Attica comprobatur. • GnoT.— Edi

derat enim comprobat, quod codicum Monacen

sium (C. F) auctoritate correxi.

quantum decuerat] Nimius enim risus gravita

tem ingenuorum hominum, nedum deorum, decere

non videbatur; qua in re Plato (republ. 3, p. 588

Steph.) acriter reprehendit Homerum, qui (II. 1,

599) dixerat:

•A63s6τος δ'äg' évógτο γάλως μaxâgé666

{}εοῖ6t. •

Adde eundem (de legibus 5, p. 732) et Aristote

lem (ethic. Nicom. 4, 8, 10).

concussior] Ferocior. Vulc. — Commotior po

tius, quemadmodum Virgilius illo verbo (Aen. 5,

700 et 869. 11, 451) de animo commoto utitur.

sobriam] Id est »honestam esse.« VULc. — Mar

tiani sensum minime cepit vir doctus; si verba

quae sequuntur legisset, sobrium primitivo sensu

accipiendum esse intellexisset; pariter enim hic Pal

las pungit Bacchum atque infra (§. 424) Dialectica

ipsa. Quod reliquum, est post denegatum apud

Grotium delevi, secundum codices Monacenses (C.

F), Reichenauensem, et Darmstattensem.

acriores] Lege aeriorem. GnoT.— Causam non

perspicio, nec quidquam muto, licet Monacensis (C)

habeat geminas pro germanas; omnes enim artes

sororio vinculo inter se continentur (§. 581. 708.

725).

viresae] Ita in codice Monacensi (C). Quo sensu

acceperint Grotius ceterique interpretes, quod in

editis legitur, verosae, haud assequor. Pirosus au.

tem a virws est (Virg. georg. 1, 58. Sidon. epist.

5, 7. f. p. 157 Sirm. Nemesian. cyneg. 223).

prope] Alibi (§. 214. 663. 705. 729) noster

propter , quemadmodum et Darmstattensis codex et

margo Grotiana hoc loco habet. Sed servavi lectio.

nem vulgatam.

ipsi divae] Palladem significat, cujus auxilio

Perseus saxificam Medusam interfecit. Vulc.

posteram] Inferiorem. Vulc. — Quemadmodum

Martiani Capellae lib. IV. §. 554. 555

Latiali promeré praecepit facultate. Ac mox Dialectica, quamquam parum

digne Latine loqui posse crederetur, tamen promptiore fiducia, restrictisque

quadam obtutus vibratione luminibus ctiam ante verba formidabilis, sic exórsa:

Ni Varronis mei inter Latiales glorias celebrati mihi eruditio industriaque sup

peteret, possem femina Doricae nationis apud Romuleae vocis examina aut

alibi superum pro superiori reperias. Sensus est:

Jupiter existimans Graecanicam levitatem Romana

gravitate longe inferiorem non modo implendis, sed

et judicandis virtutibus scientiisque, jussit quid

quid nosset Latina lingua expromere. Gnor.

viribus] E codicibus iterum Monacensibus (C. F)

hoc recepi, indigne a Grotio in marginem rejectum,

pro virtutibus, quod vixdum antecesserat.

Latiali] Quantopere sudaverit ipse Cicero, ut.

Graecorum de philosophia verba Latine redderet,

apud eum (divin. 2, 2) legere licet. Seneca (epist.

58; p. 481 Lips.) »quanta• , scribit, »verborum

nobis paupertas, imo egestas sit, nunquam magis,

quam hodierno die, intellexi.« Pariter Plinius Se

cundus (epist. 4, 18, 1) »inopiam, vel potius, ut

Lucretius ait, egestatem patrii sermonis« accusat,

et (ep. 6, 29, 4) »nec me praeterit*, inquit, •usum

et esse et haberi optimum dicendi magistrum.•

Lucretii locus (1, 137) hic est:

• Nec me animi fallit, Grajorum obscura reperta

Difficile illustrare Latinis versibus esse ,

Multa novis verbis praesertim quum sit agendum,

Propter egestatem linguae et rerum novitatem.*

Manilius quoque minus Latine a se scripta hisce

versibus (5, 40) excusat:

»Et si qua externa referentur nomina lingua

Hoc operis , non vatis, erit : non omnia flecti

Possunt, et propria melius sub voce notantur.*

Hinc etiam est, quod noster infra (§. 559 f)

Dialecticam diis dicere fugit : • debetis quippe in

solentiam perferre sermonis, qui Grajam dissertare

Latialiter compulistis.«

praecepit] Sic codices Monacenses (C. F) et

Darmstattensis recte pro cepit in editis.

restrictisque] Varians ad marginem lectio apud

Grotium restinctisque, solemni confusione, de qua

vide quos laudat Giese (ad Cic. de div. 1, 29;

p. 107).

* }'arronis] Nescio quid in mentem venerit liaec

scribenti Martiano. An oblitus tum erat Ciceronis,

Appuleji, Augustini, et sexcentorum aliorum dia

leeticorum? BAnth. (advers. p. 1608). — Sed Ci

cero ipse (acad. 4, 5 et 5) confitetur, Varronem

primum fuisse, cui debeamus, ut Graeca Latine legi

possint. Idemque Augustinus (civ. dei 6, 2) repetit,

nec minus Appulejus (apol. p. 496 Oud.) Varro

nem laudat. Recte igitur noster hunc quasi Latine

loquendi auctorem laudibus extollit. Pariter Cassio

dorus (de artib. 5; p. 536 Gar.), post Aristotelem

e Graecis, Varronem ait e Latinis dialecticam et

rhetoricam in novem disciplinarum libris tradidisse.

Doricae mationis] Pro Graecae per synecdocliam,

ut »Dorica castra«, apud Virgilium (Aen. 2, 27);

nemo enim eorum, qui dialecticam olim tracta

verant, vere Doricae stirpis erat.

examina] Vulcanius agmina significare vult,

inepte; sensus enim elarus: »si mea Romane lo

quendi ratio examinetur.« Scite nimirum Macrobius

(Saturn. 4 pr.): »sub alio ortos coelo linguae La

tinae venam non adjuvare* confitetur.

354 Martiani Capellae lib. IV. §. 55$.

admodum rudis aut satis barbara reperiri. Quippe post Platonis aureumn

flumen atque Aristotelicam facultatem Marci Terentii prima me in Latinam

vocém pellexit industria, ac fandi possibilitatem per scholas, Ausonias compa

ravit. His igitur praeceptis parere colluctans nec Grajos deseram ordine dis

serendi, nec Laurentis assertionis eifamina remorabor. Ac prius illud com

pertum volo, mihi Romanos togatamque gentem vocabulum nondum novare

potuisse, ac Dialecticen, sicut Athenis sum solita, nuncupari, meique prorsus

Platonis] »Quis dubitet Platonem esse prae

cipuum, sive acumine disserendi, sive eloquendi

facultate divina quadam et Homerica? « Quinctilia

mus (10, 1, 81. p. 66).

Marei] Ita pro sigla M. quae in editis est, per

scriptum hoc nomen legitur in codicibus Monaceh

sibus (C. F) et Darmstattensi. Ipsius laudes lege

apud Valerium Maximum (8, 7, 5).

prima] Ita et Lucretius (3, 556) se primum

fuisse gloriatur, qui »natura rerum ratioque quum

reperta fuerit, posset in patrias vertere voces.«

his] Grotius ad marginem posuit hinc, quod

etiam codex Darmstattensis praebet; Monacensis (C)

hujus, ut ad Varronem referatur, sed neutro opus.

nee Laurentis] Nec Latine loqui recusabo. Pa

riter Silius (1, 110. 16, 678. 17, 62) voce Lau

rens pro Romanus utitur. Quod autem Dialectica

tum Graecis, tum Romanis verbis se usuram ait,

Ciceronem liabebat auctorem, qui (divin. 2, 4)

»quamvis sorites Latine acervali dici possit, tamen«

ait » nihil opus esse, quum, ut ipsa philosophia

et multa verba Graecorum, sic sorites satis Latino

sermone tritus sit. e

nondum novare] Cicero ipse pluribus tantum

verbis dicere poterat » artem bene disserendi et vera

ae falsa dijudicandi« (orat. 2, 38); neque quod

Quinctilianus (12, 2, 15; p. 320 Spald.) propo

557 juris esse, quidquid artes ceterae proloquuntur. Nam neque ipsam, quam

suit » disputatricem •, ejusmodi erat, ut invalescere

usu posset.

ceterae artes] Sic jam Plato (republ. 7, p. 554

Steph.) dialecticam veluti eulmen sive fastigium

(9gtyxöv) appellat, quippe quae reliquas doctrinas

superet absolvatque; Cicero autem (Tusc. §, 23

eandem ait »per omnes partes sapientiae manare

et fundi; quae rem definiat, genera dispertiat, se

quentia adjungat, perfecta concludat, vera et falsa

dijudicet.« Idem alio loco (Fin. 2, 6) » unam dia

lecticam « ait » continere omnem et perspiciendi, quid

in quaque re sit, scientiam, et judicandi, quale

quidque sit, et ratione et via disputandi », adeoque

(Brut. 41, 153) eam appellat artem » quae doceat

rem universam tribuere in partes, latentem expli

care definiendo, obscuram explanare interpretando;

ambigua primum videre deinde distinguere; artem

denique omnium maximam, quasi lucem ad ea,

quae confuse ab aliis aut respondeantur aut agantur. •

Adde Jamblichi haec (ap. Stob. serm. 79 p. 469 f.

Gesn.): •ουκ ἐστιν οὐδὲν pógtov φιλοδορίας

&vsv τοῦ κατά διαλεκτιχην λόγον πagaytyvó

pu£vov« et Augustinum (de ord. 2, 15. Op. I. p. 342),

qui dialecticam vocat » disciplinam disciplinarum,

quae doceat docere et discere, in qua se ipsa ratio

demonstret atque aperiat, quae sit, quid velit, quid

valeat.* Neque Rhetorica apud nostrum (§. 478)

Martiani Capellae lib. IV. §. 557 J»Jé)

aures vestrae probavere, Grammaticam, neque alteram opimi oris praecluem

facultate, vel illam formarum diversa radio ac pulvere liniantem, sine meis

posse rationibus explicari quis dubitet? Quippe in ditione mea jureque con

sistunt sex mormae, quis constaut ceterae disciplinae. Nam prima est de

loquendo; secunda de eloquendo; tertia de proloquendo; quarta de prolo

quiorum summa; quinta de judicando, quae pertinet ad judicationem poëtarum

et carminum; sexta quae dicenda rhetoribus commodata est. In prima autem

parte quaeritur, quid sit genus, quid forma, quid differentia, quid accidens,

negat Dialecticam sibi subsidio esse; atque Geome

tria quaedam sibi cum ea communia esse fatetur

(§. 716).

praecluem] Lege nopimi oris praecluem facultate«

cum Meursio meo. Rhetoricam innuit. Grot.— Om

nino ita corrigendum erat, quod editi habebant

» opimioris irae eluem«, euique Vulcanius ridiculam

hanc explicationem adscripserat: »Rhetoricam intel

ligit, utpote quae semper in contentione causarum

versatur, ideoque ei hasta appingitur, quod in dis

eeptatione verborum perpetuo ereditur irasei. « Licet

enim Grotius non dixerit am in codice aliquo haec

lectio exstaret, mihi tamen ut eam probarem suf

fecit, quod in Monacensibus (C. F) legi praeeluem,

quae vox nostro praeterea admodum familiaris est

(§. 5. 24. 429. 566 f. 807. 906); tune enim opi

mioris dividendum tantum erat, ut apud Gellium

(17, 10) » opima facundia« legitur.

radio ae pulvere] Geometriam significari patet;

verba praeivit Cicero, qui (Tuse. 5, 25): »humilem

homunculum«, inquit, » a pulvere et radio excitabo*;

Archimedem nimirum, quem apud Livium quoque

(25, 51) legimus »formas in pulvere descripsisse.*

Unde infra (§. 723) noster:

»Postquam eontieuit prudens permensio terrae,

Innuba sollertes euram quae instigat in artes

Sie abacum perstare jubet, sie tegmine glauco

Pandere pulvereum formare duciiius aequor* 5 ,

eodem sensu, ' quo Appulejus (in apol. p. 426 Ou

dend.) Aemilianum rusticum appellat, »quia abaeo

et pulvisculo sese non dedisset.« Adde Persii (f,

151) » abaco numeros et secto in pulvere metas.«

Radium astronomis tribuit Virgilius (Aen. 6, 830)

versibus:

— — eoelique meatus

Describent radio et surgentia sidera dicent« ;

sed et geometris alio loco (ecl. 5, 41):

» Deseripsit' radio totum qui gentibus orbem.

Formarum diversa idem esse quod formas diversas

monere vix opus erit. Pro liniantem melius line

antem scripsissem, sed invitis codicibus nihil muto.

quis dubitet] Absunt a Darmstattensi codice;

male.

sex normae] Seneea (epist. 89; p. 572 Lips.)

in duas partes dialeeticam dividit : »in verba et sig

nificationes, id est in res, quae dicuntur, et vo

eabula, quibus dicuntur«, quae ipsa stoicorum do

ctrina est apud Diogenem Laertium (7, 42; p. 530

sequ. Meib.): »την διαλεκτικην διαιgetσ9at eis

te τὸν πεgά τῶν σημαινομάνων και της φω

v;c rötov. « Noster Aristotelicam potius sequitur

rationem.

prima] Continet quae vulgo praedieabita et

praedicamenta appellantur, quaeque vel apud Por

558

356 Martiani Capellae lib. IV. §. 559.

quid vero proprium, quid definitio, quid totum, quid pars, qui in dividendo

modus, qui in partiendo, quid sit aequivocum, quid univocum, quid, ut

ita dicam, plurivocum. Debetis quippe insolentiam perferre sermonis, qui

340 Grajam dissertare Latialiter compulistis. Quae ergo rebus verba sua sint, quae

aliena, et quot modis aliena sint, quid `sit substantia, quid qualitas, quid

quantitas, quid relativum, quid loci, quid temporis, quid situs, quid habitus,

quid facere, quid pati, quae sibi opposita, et quot modis sibi opponantur,

541 haec in prima nostri parte censentur. In secunda vero, quam de eloquendo

diximus, quaeritur, quid sit nomen, quid verbum, quid ex his junctum,

quae ex his subjectiva pars sententiae sit, quae declarativa, qui subjectivae

modus sit, qui declarativae, quatenus nomen accipiatur, quatenus verbum,

542 quatenus sit perfecta sententia, ut possit esse proloquium. Excipit hanc pars

tertia de proloquendo. In ea quaeritur, quantum ad propositum hodiernae

sufficiat brevitatis, quae sint differentiae proloquiorum in quantitate, quae in

qualitate, quid universale sit, quid particulare, quid indefinitum, quae

sint ajentia, quae negantia, quam vim habeant singula, et quemadmodum

pliyrium in Isagoge de quinque vocibus, vel apud nacensi (C), Darmstattensi, et Grotiano meliorem

Aristotelem in Categoriis leguntur. substitui lectionem, quae infra (§. 383) confir

definitio] Semper fere in Grotiana editione matur.

(§. 349. 550. 554. 555. 556. 561. 365. 578.

414. 465. 475. 710) scribitur diffinitio; hoc au

tem loco et paulo inferius (§. 345) legitur definitio.

Eodem redire putat Dausquius (p. 106): » definitio•,

inquit, » antiquius: nec male diffinitio finium aut - proloquiorum] Proloqui, sunt qui Aristoteli (de

rerum finitarum disseparatio. Inconsulte repudiatur interpr. 5) aropavtixos λόγοι, serioribus diale

a Manutio.« Sed alii distinguunt, ut Varro (ap. etii, d§uajuata, quae M. Varronem alias profala

Widem. de propr. serm. p. 68): » Definitio a diffi- sis: proloquia appellasse testatur gelius αα, 8).

nitione differt, quia definire est quasi finem dare; 45ioua euin eodem teste est Âentov agrorsàs

diffinire vero hoc est ab illo finieudo ac partiendo &ποφαντόν ö6ον ἐρ' ἐαντφ, quod Latine sic

distinguere.« Adde quae ad Vellejum Paterculum reddidit Varro: •Proloquium est sententia, in qua

(1, 10, 2. p. 74 Gron.) observarunt viri docti. nihil desideratur. •

quid pati] In editis legebatur: »quid pati, quid et quemadmodum] Omissam particulam et sup

Proloquia et quot modis, • Quibus e codicibus Mo- plevi e codice Monaeensi (F).

eloquendo] Haec apud Aristotelem in libro

fregî âgprjveuxc traduntur, quem vulgo perperam

nuncupant de interpretatione.

Martiani Capellae lib. IV. §. 545. 357 -

inter se affecta sint. Hinc progreditur ad quartam partem, quam esse diximus 545

de proloquiorum summa. In ea quaeritur, quid sit sumptum, quid illatio,

quid syllogismus, quid symperasma; quid praedicativus syllogismus, quid com

ditionalis, et quid intersit; quot formae sint praedicativi generis, et quae sint;

utrum certum ordinem teneant, et si tenent, quae sit ejusdem ordinis ratio;

quot modos habeant singulae et utrum hi modi certum ordinem teneant, et

si ita est, quae sit ejusdem ordinis ratio; deinde conditionalis syllogismi quot

primi modi ac necessarii sint, qui etiam istorum ordo sit, quid inter se dif

ferant. Haec sunt quae praesenti arbitror cognitioni asserendisque sufficere.

Quid ergo genus sit, exordia repetens, quo universa discurram, primitus

intimabo.

DE GENERE.

Genus est multarum formarum per unum nomen complexio, ut animal:

formae ejus, ut homo, seu equus, et cetera. Sed nonnunquam aliquae formae

- - " • • • - - - - - - -

ita generi subjiciuntur, ut etiam ipsae aliis sub se positis genus esse possint,

de proloquiorum summa] Quae pro hisce ver

bis in editis legebantur »proloquiorum summam«

ea correxi tam e codicibus Monacensibus (C. F),

Grotiano, Reichenauensi et Darmstattensi, quam e

Martiano ipso (§. 538). Est autem doctrina de syl

logismis, quam Aristoteles in Analyticorum libris

tradidit. -

utrum] Lego: »utrum certum ordinem teneant,

et si tenent, quae sit ejusdem ordinis ratio*; ne

que repugnat MS. Irruperunt autem hae voces

»hujusmodi« ex eo quod infra dicit »et utrum hi

modi certum « ob similitudinem vocum vicinarum.

Gnor.—Habebant enim editi utrum hujusmodi mox

que quid sit ejusdem, quod correxi e codicibus

Reichenauensi, Darmstattensi, et Monacensi (F),

unde et paulo post modos reposui pro modis.

sufficere] Quintam sextamque partem brevitatis

causa omisit, quum praesertim in Rhetorica atque

Musica melius tractentur. -

genus est] Triplicem esse vjs genus sensum

Porphyrius (isag. c. 2) docet; philosophicum vero

eumdem* quem noster exposuit. Idem fere apud

Cassiodorum (in dial. p. 557 Gar.) legitur. Cicero

nis (orat. 42) haec definitio est: »genus est id,

quod sui similes communione quadam, specie au

tem differentes duas aut plures complectitur partes. «

formae ejus] Sic scripsi e codicibus Reichenau

ensi et Darmstattensi, pro forma , quia plures no

minantur. Sunt autem quae Graecis εὐδη vel iόέαι,

quas Latine plerumque species appellari ait Cicero

(topie. 7), ipse tamen formas dicere mavult, ne in

mutandis easibus specierum et speciebus dici ne

Utriusque vocabuli eandem vim esse

40, 62; p. 265 Spald.)

cesse sit.

Quinctilianus quoque (5,

544

538 Martiani Capellae lib. IV. §. 544.

345

ut hominum genus, quod animali forma est, Barbaris et Romanis genus; et

usque. eo genus esse potest, donec ejus formas dividens ad individuum aliquod

venias. Ut si homines dividas in masculos et feminas, item masculos in pueros,

adolescentes, et senes, item pueros in infantes et loquentes; item puerum si velis

dividere in Catamitum aut alium quempiam certae personae puerum, non est

genus, quod jam ad individuum pervenit. Uti autem eo genere debemus, quod

est praesenti negotio proximum, ut si de homine quaeratur, ejus genus animal

debemus assumere, quod ei proximum est. Nam si substantiam dixerimus,

quantum ad rationem pertinet, verum est, quantum ad necessitatem, superfluum.

DE FORMIS.

quas et species. Formas easdem dicimus, Formae ergo sunt, quae

subditae generi tenent definitionem ejus et nomen, ut homo, equus, leo

quoniam formae sunt animalis, potest et homo et equus et leo amimal dici,

et corpus anima participans [nomen], quae definitio generis esse dignoscitur.

testatur, et Augustinus '®. 199) species a quibus

dam formas dici ait; quapropter et noster utroque

promiscue utitur et forma (§. 359. 345. 347. 332.

384. 361. 474-477. 486) et specie (§. 345. 598.

477. 486).

Barbaris] Ita Plato (politic. p. 262 et Pliileb.

p. 16 Steph.) in Barbaros et Graecos humanum

genus plerumque dividi ait.

donee] Unde Porphyrius (c. 2) individua no

mine τῶν εἰδικωτάτων designavit. Ceterum pro

Grotiano formulas ex anterioribus editionibus, co

dicibusque Darmstattensi et Reichenauensi reposui

formas.

Catamitum] Intellige Ganymedem, ut in Festo

est, non autem puerum meritorium, nam indivi

duum, ut vocant, designat. Gnor. — Ganymedem

esse vel soli hi Plauti (in Men. 1, 2, 55) versus

comprobant:

»Die mihi nunquam vidisti tabulam pictam in

pariete

Ubi aquila Catamitum raperet, aut ubi Venus

4domeum?«

Postmodo tamen invaluit, ut pueri meritorii, qni

eorpore quaestum facerent, hoc nomine appellaren

tur; confer Servium (ad Virg. ecl. 8, 50).

participans momen] Ait species communicare,

et de nomine generis, et de essentia seu definitione:

deinde subjungit exemplum in homine, equo, leone.

Prout itaque verba praecedentia innuunt, legendum

hic: »potest et homo, et equus, et leo, animal

dici, quod nomen, et corpus anima (nisi animae

malis, 6d5μω ιρνχης μετέχον) participans, quae

definitio generis esse cognoscitur. « GaoT. — Com

munem omnium lectionem non mutavi, nisi quod

e codice Monacensi (C) scripsi dignoscitur pro eo

gnoscitur, et vocem nomen uncis inclusi, quo facto

Martiani Capellae lib. IV. §. 546. 559

- nia

IDE DIFFERENTIA. '

Differentia est sufficiens ad id, quod susceperis, discretio, ut si quae

ratur, quid inter hominem intersit et equum, sufficit ut dicamus, quod homo

bipes est, equus quadrupes. Animadvertere autem debemus, quod quia

multae sunt in rebus singulis differentiae, unamquamque rem dissimiliter nos

posse dividere, quotiens in ea poterimus alias atque alias differentias invenire.

Nam si animal voluerimus dividere, possumus in sexus, quod alia sunt

masculina, alia feminima; possumus in aetates, quod alia sunt ortiva, alia

juventutis, alia senilia; possumus in quantitates, quod alia sunt parva, alia

magna, alia media; possumus in varietatem motus, quod alia sunt gradientia,

alia serpentia, alia natantia, alia volantia; possumus in habitaculorum diversita

tes, quod alia sunt aquatilia, alia terrena, alia aëria, alia, ut nonnulli dicunt,

ignea; possumus in linguae sonum, quod alia sunt loquentia, alia gementia,

alia latrantia, alia ululantia. Sciamus tamen et singulas perfectas esse divisiones,

et omnes in singulis inveniri. Nam masculina animalia possunt et ab ortu re

centia, et parva, et gradientia, et terrestria, et bipedalia, et loquentia esse. Ergo

omnia recte procedent. Plura si eupies, apud Por

pliyrium in Isagoge (c. 2) omnia dilucide exposita

invenies, unde Isidorus quoque (etym. 2, 25) hau

sit. Unum addo Senecam (epist. 111): »singula

animalia singulas debent habere substantias; ista

omnia unum animum habent. Itaque singula esse

possunt, multa esse non possunt. Ego et animal

sum et homo, non tamen duos esse dices« cet.

quod quia] Anacoluthon est, quia sequitur in

finitivus posse pro verbo finito, ut verisimile sit

haee Martianum e Graeco scriptore expressisse,

apud quos haec constructio non rara est (confer

Foertsehii observ. erit. in Lysiae orationes p. 78).

Pariter etiam paulo infra (§. 348) offendimus Grae

cam constructionem, attractionem videlicet, in ver

bis »unde quaestio est« pro » ab eo de quo quae

stio est.«

maseulina] Delevi codieis Monacensis (F) au

ctoritate quod apud Grotium sequitur et ante alia.

juventutis] An »juvenilia«? Gror.— Cur?

ignea] Sicut salamandra, quam ferunt inno

cuam in ignibus vivere. Est genus serpentis. Gloss.

(eod. Mom. F) — Confer Hermetem (in Stob. ecl.

1, 52, 41 ; p. 997 Heer.). De salamandra alio

loco (palaeogr. erit. III. §. 525) addita ejus effi

gie egi. Ceterum longe alia animalia ad igneum ele

mentum refert Plato (Epinom. p. 981 sequ.).

bipedalia] MS. bipedia. Ex hoe voeabulo vide

tur mihi aliquid deesse post vocem »ignea*, utpow

tale quid: Possumus in pedum multitudinem, quod

45 *

340 Martiani Capellae lib. IV. §. 546.

quamvis uti licet omnibus, ea tamen debes, quae est apta suscepto negotio.

Nam si tibi sit de hominum laude dicendum, in rationabilia et stolida dividere

oportebit; ut eo facile possit intelligi, inter omnia animalia rerum matura

quanti homines habuerit, quibus solis ad se cognoscendum ratiocinari permisit.

IDE ACCIDENTE.

547 Accidens est, quod non nisi eidem formae, sed non semper evenit, ut

rhetorica non nisi homini accidit, sed ei potest et non accidere, ut quamvis

sit aliquis homo, non sit tamen orator.

DE PROPRIO.

548 Proprium est, quod et eidem formae, et ita semper accidit, ut unam

quamque rem ab omnium communione discriminet, ut in homine risus. Nam

nec ridere quisquam misi homo potest, nec homo, quum voluerit, quantum

in ejus natura est, ridere non potest. Et differentia proprio eo distat, quod

differentia unamquamque rem ab eo

alia sunt sine pedibus, alia bipedia, alia quadru

pedia, alia sepedia, alia (ut de Empusa quidam

fabulantur) unipedia. Gnor. — Nihil muto, siquidem

omnia intelliguntur. Ne bipedia quidem repono.

Martianus enim semper bipedale aliis etiam locis

(§. 363. 372) scripsit.

potest et non] Inserui et e codicibus Monacensi

bus (C et F), Reichenauensi, et Darmstatteusi.

in homine risus] Quinctilianus (5, 10, 58):

»proprium« inquit »est quod aut soli accidit, ut

homini sermo, risus, aut quod utique accidit, sed

non soli. « Risum homini peculiarem esse omnino

eontendunt et Graeci et Latini. Julius Pollux (6,

200) ad vocem yeÂα6τικός observat : »oëta»

%g ögi£ovtav ròv àv&Qa)nrov, ötv μόνος ἐέ

divâvròv τῶν ζώων yελά• : Porphyrius quoque

tantum distinguit, unde quaestio est:

(isag. 1, 4 et 6) »homini proprium esse yελαστι

xöv • dixit; quamquam Lucianus (vit. auct. 26)

inter peripateticorum argutias refert, dóc &v9go

πος μέν γελα6τικόν, όνος δέ οὐ γελαστικόν,

oόδέ τεκτaινόμενον, οὐδέ πλωίζόμενον. Boë

thius (dial. 1. ad Porph. in op. Bas. p. 7. 9. 16.

35) Latine reddidit risibile, quem in eo reprehen

sum a criticis Scaliger (de caus. L. L. p. 251) de

fendit, neque Cassiodorus (dialect. p. 541 Gar.)

ea voce uti metuit; quid quod jam Appulejus (dogm.

Plat. 3. p. 272) cachinnabile animal hominem mun

cupavit? Neque aliud verbis illis dialectici voluere,

quam aptum hominem ad ridendum esse, sive risus

capacem, ut et Boëthius alio loco (p. 5) pro risi

bili dixit, imitatus nempe Augustinum (in categ. c.7.

op. I. p. 200).

Martiani Capellae lib. IV. §. 348. , 541

proprium vero ab omnibus. Nam quum hominem a leone per violentiam

volentes discernere dixerimus, quod leo ferus est, homo autem mitis, id solum

videmur discernere, quod ad susceptum negotium pertinet. Dicendo enim: leo

ferus est, homo mitis, nec hominum ab aliis mitibus animalibus, nec leonem

a ceteris bestiis sejunximus; dum vero hominem risibile animal dixerimus,

eo a ceterorum animantium generalitate discreverimus.

DE DEFINITIONE.

Definitio est, quum involuta uniuscujusque rei notitia aperte ac breviter

explicatur. In hac tria vitanda sunt: ne quid falsum, ne quid plus, ne quid

minus significetur. Falsum est hoc modo: homo est animal immortale aut irra

tionale. Quamvis enim homo esse animal verum sit, falsum tamen est, im

mortalem aut irrationalem esse. Plus est hoc modo: homo est animal mortale. Et

hoc enim, quamvis breviter dictum sit, plus tamen est, quod ad omnia animalia

pertinet. Minus significatur hoc modo: homo est animal grammaticum. Quam

vis enim non sit nisi homo animal grammaticum, non tamen omnis homo gram

maticus. Definitio plena est hoc modo: homo est animal rationale mortale. Ad

dendo enim mortale separavimus a diis; addendo rationale separavimus a feris.

violentiam] Ita eum editis Grotius: sed ad mar- et hoc] Sic Monacensis (F). In editis male ex hoc.

ginem adscripta lectio praebet differentiam, quam

et codices Reichenauensis, Darmstattensis, et Mo

nacensis (F) habent. Quoniam autem supplendum

videtur leonis , lectionem, quae in editis erat,

praetuli.

definitio] Auctor ad Herennium (4, 25): »De

finitio est quae rei alicujus proprias amplectitur po

testates breviter et absolute. « Cicero (de orat. 1,

42): »Est enim definitio earum rerum, quae sunt

ejus rei propriae, quam definire volumus, brevis

et circumscripta quaedam explicatio.« Idem alio loco

(2, 20) »verborum« inquit »definitiones, in quibus

neque abesse quidquam decet neque redundare.«

grammalicum] Haec finitio ideo falsa est, quia

genere et proprietate constat, non genere et dif.

ferentia; quod postulat Porphyrius (isagog. 3, 7):

oÉ τε ögov ä/roöiöovvav èx yévovg övrsg xaì

τῶν τοιούτων διαφοgóv. Grammatica, enim fa

cultas licet propria sit homini, tamen non est ei

δοποιὸς διαφορά, ut apud eundem est, ἀςπεg

άv9gaoroc ἐππου eiöo/rouj όuxqoogó; διεντj

voχε τῆ τοδ λογικοῦ ποιότητι. *

mortale] Mortale ait addendum, ut a diis se

paretur. Nam dii animalia Platonicis. Eodem modo

Porphyrius aregl xatmyoQnu&τωνs j δέ τοῦ

ῦνητοῦ και άδανάτου διapog& xaì zj , τοῦ

542 · Martiani Capellae lib. IV. §. 550.

550

«De)

559

DE TOTO.

Totum est, quod duabus pluribusve in se partibus positis non semper

nomen, definitionem nunquam accommodat. Et hoc non misi in individuis

invenitur, ut si hominem designemus et ejus partes singula membra faciamus,

intelligimus id ipsum totum esse, quia certum hominem constituimus, et de

finitionem et nomen ipsius totius non posse in partes cadere. Non enim aut

brachium solum, aut caput, hominem dicere poterimus, aut ipsius defini

tionem singula membra recipiunt. Sed animadvertendum est, quod aliquando

omne pro toto dicere possumus, sed alio quodam intellectu. Nam totum

etiam in singulis, ' et omne in multis agnoscitur. Nam quum dicimus homo

Cicero, quia unus est in eo, totus intelligitur; homo autem , quia imperitus

et artifex, et vir ei mulier esse potest, omne melius accipimus.

DE PARTE.

Partes sunt, quae in toto esse intelliguntur, et ex quibus totum constat.

QUI IN DIVIDENDO MODUS.

Dividere usque eo debemus, donec ad individuum veniatur; et hoc

fit, quum per differentias ad paucitatem genera redigimus, et eis ita formas

subjicimus, ut et ipsae singulae aliis sub se positis etiam genera esse possint.

Àoyuxoô τε xaì àÀóyov öuaugsrtxai. Et post: àÀÀ' corum definitionem fuisse, quam affert et Sextus

ai μέν τοῦ λoyuxoö xai 9vrjtoö öua poQai 6v- Empiricus (adv. Log. 7, 269).

6tatuxaì yivovtav του άν9gaόπον. Gnor. —

Plura dabit Spaldingius (ad Quinct. 2, 16, 12; p.

569 sequ.). Ipse Quinctilianus (§, 10, 56): »Homo -

est animal«, inquit, »non est satis; id enim genus . omne] suiiiu. Aristotele. (metapl. 4, 20).

est; mortale, etiamsi est species, „ „;;, .„.„ 66ον μέν μὴ ποιεί η 9£6ig διαφοράν, πάν

Àéyεται* ö6ων δά ποιεῖ, όλον.

nunqutm] Tamen, quod in editis praecedit,

delevi auctoritate codicis Monacensis (F).

communis finitio; rationale, nihil supererit ad de

monstrandum id quod velis.« Adde eundem alio loco partes] De toto et partibus confer Aristotelem

(7, 5, 13), unde apparet solemnem hanc dialecti- (metapb. 6, 10).

Martiani Capellae lib. IV. §. 552. 545

Ut animal si breviter primo dividere voluerimus, per differentias possumus,

quod alia sunt gradientia, alia serpentia, alia natantia, alia volantia; hinc

item, hoc est, de singulis formis possumus genera facere, ut si dicamus,

animalia gradientia genus esse, et ei formas subjiciamus, quod alia sunt

humana, alia ferina; et ex his possunt esse aliae formae, per quas, si ne

cesse fuerit, ad indiyiduum poterit perveniri. Sed hoc non in omni assertione

facere oportet, sed in subtili quadam disputatione. Tunc autem im oratione

hoc modo possumus dividere, quum id exigit obscuritas causae; quod si causa

non sit obscura, divisionis quidem ratio inesse et tractari debet, sed multum

apparere non debet.

QUI IN PARTIENDO MODUS.

Partiendi differentiae non frequenter occurrunt, atque ita sime his infinita 555

potest esse partitio, si usque ad individuum voluerimus pervenire. Nam si

certum hominem pro toto dicamus, et ejus partes breviter colligere voluerimus,

differentiae mom suppetunt partium, et certarum partium nominibus uti co

gemur, ut dicamus caput et pedes • et reliqua, quae si complecti breviter

voluerimus, quoniam differentiae desunt, non possumus singula colligere,

quia multa sunt, et aut impossibile erit, aut longum.

hoc est] Sic reseripsi pro id est e codicibus dam esse, quod ipsum fieri etiam in eeteris stati

Monacensibus (C et F), Reichenauensi, et Darm- bus scire debeamus, quum accusator id quod ne

stattensi, sicut et paulo post subjiciamus pro sub- gemus quaerat a quo sit admissum, quod a Grae

jieimus in editis. Grotius verba »id est de singulis cis appellatum &váxQu6ις. •

formis« glossema esse censuerat et quidem ineptum;

sed ipse potius Martianus perspicuitatis gratia ad

didisse videtur; inepti nihil video.

non in omni] Non semper divisionem adhiben

dam esse Curius Fortunatianus (p. 57 Pith.) monet,

»nam ut non omne nomen omnibus literis seribatur,

quae si] Ita eodices Monacenses (C. F), Darm

stattensis, et Reichenauensis. Male Grotius cum

aliis libris editis: »quae sic.« Paulo ante codices

habent ceterarum pro eertarum, quod tamen re

ponere nolui, quia caput et pedes Martianus sig

nifieare videtur. Quanquam possit ferri, si ad re

liquorum ita non omnibus locis omnem materiam dividen mentionem referatur.

•,

Martiani Capellae lib. IV. §. 554.

QUID INTERSIT INTER DIVISIONEM ET PARTITIONEM. •

Interest autem inter divisionem et partitionem, quod in divisione per

formas currimus, in partitione per partes. Formae autem sunt, quae generi

subjiciuntur, et ejus definitionem tenere possunt et nomen ; partes sunt quae

in toto sunt, et definitionem nunquam, nomen interdum totius recipere possunt.

Possumus tamen unam eandemque rem et pro genere et pro toto accipere,

sed alia quadam vi; ut cst homo, quem si in adolescentem, senem, et

puerum dividere voluerimus, genus est, et formae ejus; quem si in caput

et pedes et manus partiri voluerimus, totum est et partes ejus; quia adolescens,

senex, et puer, quas formas esse diximus, et momen hominis recipiunt et

definitionem, ut et senex dicatur homo animal rationale mortale, et puer,

et adolescens; caput vero et pedes, quas partes esse diximus, neque defini

tionem hominis, neque nomen accipere possunt, quia nec caput potest dici

homo animal risibile, nec pedes, nec manus.

QUID SIT AEQUIVOCUM.

Aequivocum est, quando multarum rerum unum est nomem, sed non

eadem definitio, ut leo. Nam quantum ad nomen pertinet, verus et pictus et

coelestis leo dicitur; quantum ad definitionem, aliter verus definitur, aliter

pictus, et aliter coelestis.

interest] Hanc differentiam post Ciceronem (top.

7) docuerat Quinctilianus (5, 10, 635 pag. 264

Spald.).

et pro genere] Verba transposui secundum co

dices Monacenses (C. F) et Darmstattensem. In edi

όμένωμον. Eundem sequuntur Augustinus (op.

I. p. 196), Fronto (II. p. 474 Maj.), Boëthius (op.

p. §. 6. 115), Quinctilianus (8, 2, 15; p. 203

Spald.), Cassiodorus (op. p. 538 Gar.), Isidorus

(etym. 2, 26, 2; p. 104 Arev.) cet. Romanorum

tis totum priori loco positum erat.

esse diximus] Sic codices Monacenses (C. F),

Darmstattensis et Reichenauensis pro dicimus apud

Grotium.

aequivocum] Ex Aristotele (categ. 1) ubi Graece

oratores Aristotelis categorias, quae nunc sequun

tur, probe novisse, atque in usum suum vertisse

testis est Cicero (de orat. 2, 36 et orat. 32).

coelestis leo] Signum in Zodiaco, in quo Sol

mense Augusto moratur. GlossA (cod. Monac. F).

Martiani Capellae lib. IV. §. 556.

■■ .$.

QUID SIT UNIVOCUM. _

* honos

| - …

Univocum est, quando duarum aut plurium rerum unum nomen est

et definitio, ut vestis. Nam et birrus et tunica nomen vestis habent et de

finitionem possunt accipere. Ergo hoc univocum in generis serie intelligitur,

quod et nomen et definitionem dat formis suis.

QUID PLURIVOCUM.

Plurivocum est, quando multis nominibus una res d*itur, ut gladius;

nam et ensis et mucro idem significant. - -

QUAE REBUS VERBA SUA SINT.

Rebus verba sua sunt, quae naturalia atque etiam propria dicimus,

ut lapis, lignum, et cetera.

QUAE ALIENA. ' -

Aliena sunt, quae ratione aliqua mutuantur, vel propter necessitatem,

vestis] Idem exemplum apud Isidorum (etym. 2,

26, 5; p. 104 Arev.) legitur. Cassiodorus autem

(p. 558 Gar.) Aristotelem secutus hoc substituit:

•animal, quippe quod tam homo, quam bos.« Boë

tliio (p. 5 f. et 118) •univoea sunt, quae sub eo

dem nomine et sub eadem substantia continentur.«

Graece συνωνυμα appellantur, nimirum birrus et

tunica, quae pari generis nomine vestes dici pos

sunt, non genera ipsa, quod Martianus putasse

videtur, qui vestem univocum appellavit.

birrus] Isidorus idem ponit exemplum. Multa

de birro studiose collegit Meursius noster in cri

tico Arnobiano, cui addi possit Zonarae locus, qui

ait 3ngöv vestem esse sericam, unde et όλοßngai

vestes in codice. In Glossis quae Isidoro attribu

untur legitur »amphibalum, birrum villosum.« Utitur

hae voce Vopiscus qui ait: »Donati sunt ab Atre

baticis birri petiti.« Gnor.— Inprimis vide Pithoeum

(advers. I, 16 in Grut. lamp. T. II. p. 763), qui

multa de voce illa congessit.

plurivoeum] Haee sunt quae nos plerumque sy

nonyma, appellamus; Boëthius (p. 118) multivoea

dicit. Ceterum subtilius nostro Quinctilianus in iis

dem exemplis (10, 1, 11; p. 10 Spalding.): »sunt

autem alia hujus naturae, ut idem pluribus vocibus

declarent, ita ut nihil significationis, quo potius

utaris, intersit, ut ensis et gladius; alia, quae

etiamsi propria rerum aliquarum sint nomina, tgo

πικῶς quasi tamen ad eumdem intellectum ferun

tur, ut ferrum et mucro.« … s.

mutuantur] Sie scripsi e codice Grotii, adsti

pulante secunda manu in Darmstattensi, pro mu

5jS

346 Martiani Capellae lib. IV. §. 589.

vel propter decorem. Propter necessitatem, ut dicimus vites gemmare, et laetas

segetes. Hic enim quoniam proprium deficit, alieno usi sumus. Neque enim

aut vites aliud quam gemmare, aut segetes aliud quam laetas possumus dicere.

Propter decorem autem dicimus fluctuare segetes. Possumus enim aliud, ut

moveri, dicere; sed quoniam ornatum non est, alieno utimur.

QUOT MODIS SUNT ALIENA.

Aliena verba tribus modis fiunt, aut per similitudinem, aut per com

trarium, aut <pe* differentiam. Per similitudinem, ut sunt, quae in gram

maticae tropis numerantur, ut hoc ipsum quod dixi fluctuare segetes. Ex

hoc genere sunt etiam illa, quae ex toto partem, aut ex parte totum signi

ficant, in hunc modum, ut decenter verborum habeant propinquitatem.

Haec enim similitudinis genere placuit includi. Per contrarium verba di

cuntur, quando contra quam dicimus accipiuntur; ut Parcas dicimus Fata,

tantur in editis, licet huic quoque lectioni aliquid , institutas esse verbum translationes inopiae causa,

snbesse eoncedam. Quae enim aliena Martianus frequentatas delectationis. Nam geminare vites , lu

appellat, nihil aliud sunt quam τρόποι in Rheto- xuriem esse in herbis, laetas segetes etiam rusti

riea, qui Cicerone teste (Brut. 17) verborum mu- cos dicere.« Adde Quinctilianum (8, 6, 6), qui

tationes dici Latine poterant; sed praestat altera, tribus de causis nomina transferri ait: »aut quia

quae propius ad alieni significationem accedit. Pa- necesse sit, aut quia significantius, aut quia decem

riter Quinctilianus (8, 6, 5): » copiam quoque ser- tius•, sed gemmam in vitibus et sitire segetes et ipse

monis auget permittendo mutuari quae non habet«, rusticos necessitate dicere confirmat, unde apparet

atque ipse Cicero (orat. 24): »simplex probatur male fecisse Grotium qui verba »propter necessita

in propriis usitatisque verbis, quod aut optime so- tem « ante »ut dicimus « iterare neglexerit; meliora

iiat aut rem maxime explanat; in alienis aut trans- nos docuerunt codices Monacensis (F), Darmstat

matum et sumtum aliunde ut mutuo, aut factum ab tensis, et Reichenauensis. Darmstattensis etiam in

ipso et novum« ; modo teneas nostro loco mutuan- fra praebuit •propter decorem •, ubi Grotius, secus

tur non deponens sed passivum esse, ut activo ae supra, decorum scripserat.

»aatuasset Valerius Maximus utitur (3, 4, 2). ut moveri] E Grotiano codice inserui ut, quod

propter necessitatem] Fere iisdem exemplis usus aberat ab editis.

Cicero (de orat. 3, 58) »necessitatem ait meta- contra quam] In editis: eontra quod, sed me

phoras genuisse, inopia coactam et angustiis; post liorem e eodieibus Monacensibus (C. F) et Darm

autem delectationem jucunditatemque celebrasse; stattensi substitui leetionem.

Martiani Capellae lib. IV. §. 560. 547

quum non parcant, et lucum, quum non luceat. Hoc grammatici x«t'

άντίφρασιν vocant. Per differentiam aliena verba sunt, quum sine ulla ratione

ex aliis assumuntur, ut si hominem neque corpore durum neque ingenio

stolidum lapidem dicamus; sed his uti non convenit. Stultum est enim aut

nihil significantia verba aut mimis aliena proferre. Propriis autem et similibus

et contrariis uti fas est.

QUID SIT SUBSTANTIA.

…

… ;

- -

Antequam de hac dicam, quaedam docenda sunt. Omne quidquid

dicimus, aut subjectum est, aut de subjecto, aut in subjecto est. Subjectum

est prima substantia, quod ipsum nulli accidit alii inseparabiliter, ei tamen

alia accidunt, ut Cicero est, non nomen, sed quod eo nomine significatur.

De subjecto est, quod de ipso subjecto dicitur, et dat ei et definitionem

suam et nomen, ut homo.

mortale.

Nam et homo Cicero est, et animal rationale

Ita et momen et definitio, quae est de subjecto, eidem subjecto

accessit; ideoque hoc, quod de subjecto dicitur, in generibus vel in formis

Pareas] Nota etymologia ex Servio (ad Aeneid.

1, 22): » et dictae sunt Parcae xat' άντιφgcz6tv,

quod mulli parcant, sicut lueus a non lucendo,

bellum a nulla re bella.« Eamdem sapere videtur

inscriptio vetus (misc. Lips. nov. 5, p. 57): » cru-.

deles Pareae, quae memini pareunt« cet. • Adde

Isidorum (1, 56, 24; p. 65 Arev.), Hieronymum

(epist. ad Onas.) inque primis veteres mythographos

(p. 55. 78. 187 Bode): »Tria etiam Fata, quae

per antiphrasin, quod nulli pareant, Parcas appel

lamus, eidem Plutoni destinamus. « De Fatorum

nomine, quo Parcae interdum apud Romanos si

gnificantur, eonfer Spanhemium (de usu et praest.

num. II, p. 659), Oudendorpium (ad Lucan. 7, 676),

et Burmannum (ad Anthol. Lat. II, p. 50 et 261).

lueum] Hanc etymologiam, quae in proverbium

abiit, jam Quinctilianus novit (1, 6, 54): » quia

umbra opacus parum luceat.«

substantia] Jam ad categorias transit, de qui

bus praeter ipsum summum auctorem Aristotelem

confer Latine loquentes Quiuctilianum (3, 6, 25;

p. 490 sequ. Spalding.), Isidorum (2, 26; p. 104

sequ. Arev.), Cassiodorum, Boëthium cet.

de hae] Hinc apparet inscriptiones in codicibus

Anglicis perperam omissas (vide ad §. 230) revera

ab ipsius Martiani manu profeetas esse, quia verba

in ipso contextu ad illas referuntur.

aut suljeetum] Aristoteli (eateg. 2) haec tria

sunt ótozeiusvov, xa$ voxsuuévov, èv έπο

xequévqy.

J»6i

44 *

548 - Martiani Capellae lib. IV. §. 561.

invenitur. In subjecto est, quod neque nomen neque definitionem dat

subjecto, sed in ipso subjecto ita esse intelligitur, ut sine eo esse nom possit,

ut rhetorica. Nam nec nomen ejus potest subjectum recipere, nec definitionem.

Neque enim aut rhetorica Cicero, aut bene dicendi scientia Cicero; sed in

Aliud est de subjecto,

Et in subjecto est, ut disciplina. Nam eadem rhetoricae

562 eo esse intelliguntur, quum id ipse vocari non possit.

aliud in subjecto.

de subjecto est, Ciceroni in subjecto. Prima ergo substantia subjectum est,

secunda, quae de ipsa prima dicitur, ut sit Cicero prima substantia, homo

et animal secunda; jam in subjecto omnes consequentes praedicationes esse

565 intelliguntur, itaque de singulis videamus. Quid qualitas? qualitas est, se

cundum quam dicimus quale est, ut camdor. Et ex hoc intelligi licet, et

qualitatem in subjecto esse, quum candor necessario in aliquo sit, sine quo

esse non possit; utique ipsum aliquid, in quo est, subjectum est. Quid quam

titas? quamtitas est, secundum quam dicimus quantum est, ut bipedale.

Etiam ista in subjecto intelligi necesse est. Quid relativum? relativum est,

* quod ad aliquid vocant, ut pater, frater. Et haec utique ita in subjecto

sunt; nam necesse est, ut haee omnia ad aliquid sint, et si nonnulla sumt,

Quid loci?

id est quod dicimus Romae; Roma substantia est, ipsi Romae hoc accidit.

de quibus dicantur, illa quae dicuntur, in anima videbuntur.

Quid temporis? ut heri, nuper, vesperi. Quorum motu tempus intelligitur,

substantiae sunt, ut Sol, cujus cursu tempus intelligimus, et quae aliquam

neque nomen] Accuratius Aristoteles (categ. 5,

4): τῶν δέ èv έποχειμένφ όντων ἐπι μέν τῶν

zτλεί6tov ούτε τούνομα ούτε ό λόγος xatoj

3yogeítat τοδ άποκειμένον, ἐπ' éviaov xai τού

voμα μέν οὐδέν κωλέει xcctmyoQ£i69ai ποτε

τοῦ ἐποκειμένον, τὸν δέ λόγον άδένστον.

omnes consequentes] Marius Victorinus (p. 160

rhet. Pith.): »Secundum Aristotelem decem catego

riae sunt, id est decem res, in quibus omnia, quae

in mundo sunt, continentur. Harum rerum una

substantia est, reliquae movem qualitates, id est,

quae substantiae accidunt.«

si nonnulla] In editis omissum erat si, quod

e codice Monacensi (F) restitui, vocemque inanima

divisi: intelligo enim »in mente a id est abstracta

videbuntur; concreta enim, sive primae substantiae,

relativa esse non possunt; abstracta posse ipse

Aristoteles (categ. §, 21) concedit; quae si in

subjecto sunt, relativa erunt, si de subjecto, se

cundae substantiae.

Martiani Capellae lib. IV. §. 565.” 549

intelligentiam morae in mobis faciunt. Quid situs? utputa jacet, sedet.- Quid

habitus? ut calceatus, armatus ; substantia est homo, et haec illi accidunt.

Quid facere? ut secare, urere. Quid pati? ut secari, uri.

uitii

QUID SUBSTANTIA PRIMA.

- -.

Substantia est, quae nec in subjecto est inseparabiliter, neque de ullo

subjecto praedicatur. Inseparabiliter autem ob hoc definitioni adjectum est,

quod omnis prima substantia, quamvis in loco aliquo sit, tamen ab eo sepa

rari et migrare potest, ut Cicero ita in curia esse intelligitur, ut inde possit

aliquo discedere; et pars primae substantiae, quamvis in toto sit, mon tamen

inseparabiliter; nam sive re ipsa sive cogitatione separari a corpore nostro

brachium potest. At vero rhetorica ita est in animo Ciceronis, ut etiam si

aliquo casu esse destiterit, non tamen intelligatur* migrare; quoniam nec

quum esse coeperit, intelligitur advenisse.

-^ QUID SECUNDA SUBSTANTIA. û

Secunda substantia est, quae de prima, ut dictum est, praedicatur, 565

ut homo de Cicerone, et animal de homine et Cicerone. Et quidquid genus

morae] Ita eodices Monacenses (C. F) et Rei

chenauensis. Editi morulae, quo diininutivo non

nisi Augustinus serioresque scriptores utuntur.

substantia est] Nimirum prima, id quod ex in

scriptione repetendum. Et haec quidem noster ex

Aristotelis sententia, cui individuae substantiae pri

mae sunt, genera et formae secundae; aliter om

mino Appulejus (dogm. Plat. p. 195 Oud.): »Et pri

mae quidem substantiae vel essentiae primum deum

esse, et mentem, formasque rerum, et animam; se

cundae substantiae omnia, quae inde formantur,

quaeque gignuntur, et quae, ab substantiae supe

rioris exemplo originem ducunt.«

ob hoe] Sic scripsi e codicibus Monacensibus

(C. F) pro ad hoc in editis.

pars primae substantiae] Aristoteles (eateg. 5,

14): μή ταgattéto òè juäς τά μέgm τῶν οὐ

otóv ως ἐν ἀποκειμένοις όντω τοῖς όλοις,

μη ποτε άναγχασ9ώμεν οὐκ οὐσίας αὐτά

qo&dxeuv eìvav* où yàg oöτω τὰ ἐν ἐποχει

μένφ ἐλεγετο ός τά μ£go, órágxovza èv τινι.

animal de homine] Nam animal genus est, homo

' forma sive species; » quemadmodum autem, Aristo

teles (eateg. 5, 7) inquit, primae substantiae ad

reliqua omnia se habent, ita quoque species generi

subjicitur; genera enim de speciebus praedicantur.*

550 'Martiani Capellae lib. IV. §. 565.

est primae substantiae, secunda substantia esse intelligitur. Ita ergo substantiis

omnibus commune est non esse in subjecto; primo vero mec de subjecto est

substantia, nec intendi nec remitti potest, id est, recipere magis et minus.

Siquidem nemo homine alio magis homo est, et nec ipse, unus homo magis cras

erit homo, quam hodie fuit, et in diversis, non magis equus equus est, quam

homo homo. Hoc autem observandum est in substantifs inter consortes suas,

id est, ut primam primae compares, secundam secundae. Nam si secundam

primae compares, magis substantia est prima quam secunda. Prima enim

rem magis declarat; secunda vero habet quamdam communionum ambiguitatem.

Nam quum dico Cicero, jam quiddam individuum certumque significo; quum

dico homo, quoniam cuncti sumus huic appellationi subditi, incertum est

quem significem. Ita ergo fit, ut magis sit substantia prima quam secunda,

quia rem certius ostendit. Magis ergo et minus substantia non recipit inter

consortes suas. Item substantia contrarium nihil habet. Nam nihil homini

aut equo contrarium ; sed si quis dixerit, Clodium Ciceroni fuisse contrarium,

intelligit non ipsas substantias fuisse sibi contrarias, sed qualitates, quae in

ipsis erant, ut malitiam bonitati, aut vitium virtuti, aut injustitiam justitiae.

Videtur autem substantiae proprium, quod una eademque capax est contra

riorum quadam sui permutatione, ut lapis, quum idem sit, potest nunc albus

esse nunc niger, idem tamen lapis esse non desinit; et Cicero primo stultus,

postea sapiens, idem tamen Cicero esse non desinit.

magis et minus] Hoc quoque ex Aristotele,

qui (categ. 5, 8): τὸ εὐδος τοδ y£vovs μάλλον

ov6ia, inquit, czótóv òè τῶν , εὐδόν οὐδεν

μάλλον ἐτεgov étégov oö6ia £6tì : et paulo in

fra (5, 20): δοχεῖ δε ή οέ6ia u) $aru8gye69at

τὸ μάλλον και τὸ ηττον- λ£yo δὲ οὐχ έτι

oö6i«ς οὐκ ἐστι μάλλον xai jttov oöota —

τούτο μέν y&Q signtat δτι ἐστιν — &λλ' άτι

£x&6τη οέ6ία τοῦ9' όπερ ἐστιν οὐ λ£yerat

μάλλον xaì jττον κ. τ. λ.

sibi contrarias] Inserui sibi e codice Monacensi

(F). De re ipsa vide Aristotelem (3, 18).

quadam sui] Forte » sine quadam sui permuta

tione •, ut hoc dicat quod auctor libri regi xavoj

5oguóv : μάλι6ta óè ìòtov τῆς οὐ6tac δοκετ

εῖvat τὸ ταὐτὸν χαι ἐν άgt9μφ άν τóv èvav

tiaov eìvat öextuxóv. Si vavtò, hoc est idem,

ergo sine quadam sui permutatione. Gnor. — Cau

sam correctionis non video; satis enim servavit

Aristotelis sententiam in verbis •una eademque •;

Martiani Capellae lib. IV. §. 567. 551

DE QUALITATE.

Qualitatem esse diximus, secundum quam dicimur quales. Qualitatum 567

forma una est, in qua dispositio quaedam et habitus mentis esse intelligitur,

ut in omnibus perceptis artibus, sapientia, grammatica, rhetorica, ceterisque

quae ita haerent animo ut difficile amitti possint. Sed in his aliqua perfecta

sunt, aliqua imperfecta; ut si quis grammaticae arti operam dederit, in plerisque

tamen fallatur, nondum potest dici habitus, sed tantum dicitur dispositio.

Ita non omnis dispositio habitus, omnis autem habitus dispositio esse intel

ligitur. Secunda species est earum qualitatum, quas recte passibiles dixerimus, 568

ut dulce atque, amarum, calidum vel frigidum; non 'quod ex his eaedem

substantiae aliquid patiantur, sed quod sensus nostros aliquid pati cogant.

Cogit enim aliquid pati, ut tangentem calor, et dulcedo gustantem. • Item

quae nobis ex aliqua passione naturae inoleverint, secundum quas pallidus

quisque vel ruber dicitur, non tamen ita, ut quis aliqua repentina causa vel

pallet vel rubet. Nam ipsae passiones rectius non qualitates appellantur; si

quidem secundum has non dicimur quales. Non enim sequitur, ut qui pallet

sit pallidus, aut qui amat sit amator, aut qui est ebrius ebriosus. Illae igitur -

passiones sunt, et non qualitates. Tertia species est earum qualitatum, quae

neque omnis mutationis expertem substantiam esse dispositio] Haec quoque ad verbum ex Aristo

ipse Aristoteles testatur verbis (5, 22): t& μέν tele (categ. 6, 5 sequ.) hausit, qui et alio loco

yàg èrrì τῶν οὐσιῶν αὐτὰ μετa3&λλοντα τῶν

èvavtiaov δεκτικά ἐστι, et: ἀστε τφ yε τgó

srq* iövov äv ein τῆς οὐσέας τὸ κατὰ τὴν αὐ

της μετω3ολην δεκτικήν τῶν ἐναντίων εῖναι.

dicimur] MS. » dicimur quales.« Et ita vulgus

dialecticorum. Gnor. — Sed anteriores etiam editio

nes hanc liabebant lectionem; cur igitur edidit » di

cimus quale est«? Cassiodorus (p. 558 Gar.) etiam:

»Qualitas est, secundum quam (aliqui) quales di

cimur, ut bonus, malus.* Ubi aliqui glossema esse

videtur.

(metaph. 4, 19. 20) distinguit διαδεσιν et £§ιν,

quarum illa dispositio, haec habitus Latine dicitur;

»differt autcm, inquit, habitus a dispositione eo,

quod diuturnior est et firmior«; quapropter etiam

in sequentibus e codice Monacensi (F) scripsi tan

tum pro tamen , quod in editis erat.

passibiles] Seriores aevi vox, qua Prudentius

(apoth. 6) et imprimis Afri, ut Tertullianus (adv.

Prax. 29) et Arnobius (7. p. 214) utuntur. Graeee

sunt ara 9^ytvxai, quas Aristoteles tertio loco po

suit (categ. 6, 8—15).

552 Martiani Capellae lib. IV. §. 569.

non ex eo quod jam quisque est, sed ex eo, quod esse potest, intelligun

tur, ut dicimus fragile lignum, non quod jam fractum sit, sed quod frangi

possit. Nam et palaestricum corpus duobus modis dicimus, et id quod

palaestra compositum est, et id quod natura ita formatum- ut huic arti ac

commodatum sit, quamvis ea non sit imbutum. Illud tamen a palaestra

recte dicitur palaestricum, quod ipsius artis habet effectum; non autem

invenitur ipsius qualitatis nomen unde. sit denominatum et derivatum pa

laestricum illud, quod nondum est, sed esse potest. Quare cognoscendum

est, dici quasdam substantias ex qualitatibus, quarum nomina non inveniuntur.

Nam ut bonum dicimus a bonitate, non ita optimum ab optimitate. Ita ergo

palaestricum, quod intelligimus ex eo, quod percipere possit palaestram, mon

habet certum qualitatis momem, ex quo dictum videtur, constat tamen a qua

litate esse dictum. Quarta species earum qualitatum, secundum quas formas

figurasque intelligimus, ut quadrum, rotundum, pulchrum , deforme, et si

milia. Recipit qualitas magis et minus, nec tamen omnis. Nihil enim quadrum

magis altero quadro quadrum est.

dici potest.

Magis autem aliquid candido candidum

Et quaestio est in plerisque, utrumne magis justus altero dici

possit. Plerique autem subtiliter videntur attendisse, qui qualitates ipsas non

dicunt recipere magis et minus, sed ea, quae ab his denominantur, ut justitia

sit ipsa una quaedam perfecta motio, ut non dici possit magis haec justitia,

quam illa est; dici tamen potest, magis hic justus quam ille est: item dici

nom potest, magis haec sanitas quam illa est, dici tamen potest, magis samus

hic quam ille est.

esse potest] Non sine fructu eontuleris Marium

Victorinum (p. 254 rhet. Pith.): »Ergo natura acci

dens res est, quae aptiorem hominem ad unum

quodque facit. Itaque non orator natura est, sed

oratorius, id est qui orator esse possit. Verum has

' qualitates vel diligentia comparat facitque perfectas,

et habitus nominantur; aut in has casu quodam ac

Ex quo fit, ut substantia non recipiat magis et minus,

repentino motu frequenter incidimus et affectio di

citur « cet. Rem ipsam, sicut et sequentia omnia,

ex Aristotele fere ad verbum expressam esse semel

monuisse sufficiat.

perfecta notio] Et hac ratione jurisconsulti de

finiunt justitiam perpetuam et constantem volunta

tem jus suum cuique tribuendi. Grot.

Martiani Capellae lib. IV. §. 570. - 555

qualitates quidem per ipsas substantias possint recipere. Item contrarium qua

litas habet, nec tamen omnis. Nam sanitati quum sit imbecillitas contraria, nihil

est quadro rotundove contrarium. Videndum est autem, quoniam quidquid

contrarium qualitati est, qualitas sit necesse est. Dulcedo autem qualitas,

qualitas igitur amaritudo, et similia. •

DE QUANTITATE.

Quantitas bipartita est, quod alia discreta est, alia continua. Discreta,

ut mumeri et orationes; continua , ut lineae ac tempus. Item alia quantitatis

divisio est, quod alia situm quendam partium habet, alia non habet. Nam

linea situ quodam intelligitur, siquidem dici potest quae pars ejus quo loco sit,

dextramqne ac sinistram videtur habere; at vero numerus aut oratio aut

tempus nihil horum habent, quamvis ordinem habere possint, ut sit in his

aliquid primum et secundum et ultimum et medium, nihil tamen, quod

in loco intelligatur, habent. Quantitas omnis caret contrario; quid enim

bipedali tripedalive contrarium? Et si quis dixerit contraria esse majus et

minus, quae videntur esse verba quantitatis, sciat non esse definitam quan

titatem. Itaque si dicat aliquid majus esse, videtur esse ei contrarium quod

mimus est; si certum quaesivero, quo majus est? et responderit quod tripe

dali, apparet nihil esse contrarium. Ipsa autem, quae sibi dicuntur majora et

minora, relative dici manifestum est. Quodlibet enim minori comparatum

majus est, idemque majori comparatum minus est. Si igitur majus et minus

contraria sunt, cogimur confiteri, quod valde absurdum est, posse alicui rei

uno tempore simul evenire contraria. Rursus aliud absurdum cogimur intel

ligere, unam eandemque rem sibimet esse contrariam. Siquidem res una

majus et minus] Lege majus; et eontra infra apud quem est μέya xai μικρόν (categ. 4, 41

lego: »Quantitas non recipit magis et minus«, non sequ.) morem gessi Grotio, praesertim quum sta

majus, μάλλον xai jttov. Gnor. — Editi enim tim identidem majus sequatur, pro quo et ipso

librique manuseripti magis habent; sed quum ma- alios corrupte magis exhibere idem in margine no

nifestum sit Martianum hic Aristotelem expressisse, tavit.

571

ô792

354 Martiani Capellae lib. IV. §. 572.

573

574

578

diversis quantitatibus comparata potest eodem tempore major et minor esse.

Quantitas non recipit majus et minus. Non enim quinque magis quinque

sunt, quam duo duo, aut item duo magis aliis duobus duo sunt, aut magis

cras duo erunt, quam hodie sunt. Est autem proprium quantitatis, quod

secundum hanc dicimus par et impar, ut qualitatis proprium est, quod

secundum hamc dicimus simile atque dissimile, quamvis in diversis rebus

utrumque liceat abusive usurpari.

QUID RELATIVUM.

Relativum est, quod hoc ipsum, quod dicitur, alicujus est, vel ad

aliquid quolibet modo referri potest, ut filius non sine patre vel matre, et

servus non sine domino potest intelligi, neque sine his illi vicissim. Dicuntur

autem relativa tribus modis: aut alicujus, ut filius; aut alicui, ut vicimus;

aut ad aliquid, ut duplum, quoniam duplum ad aliquid simplum est. Omnia

relativa his, ad quae referuntur, vice mutua respondent. Nam quemadmodum

filius patris filius est, sic pater filii alicujus pater est. Et respondent ita, ut

aliqua iisdem casibus respondeant, aliqua casus mutent. Nam quod de filio

dixi, idem de servo dicere possumus, quoniam servus domini servus est, et

dominus servi dominus. Haec ita sibi respondent, ut eosdem casus in con

versione custodiant. Ita quoque, duplum ad aliquod simplum duplum, et sim

plum ad aliquod duplum simplum est; ita major minore aliquo major est,

et minor majore aliquo minor est. Manifestum est ergo ista casus in con

versione servare. At vero scientia quum sit relativa (alicujus enim rei scibilis

scientia est) in conversione ad id quod refertur casum mutat. Nam quod dicimus:

scientia scibilis rei est, non possumus dicere: scibilis res scientiae est, sed scibilis

in diversis rebus] Supplevi in omissum in edi- tellexit (Parmen. p. 1535 sympos. p. 199; republ.

tis e codicibus Monaeensibus (C. F) et Darm- 4, p. 458).

stattensi. duplum] Auxi haee e codice Monacensi (F);

alicujus est] Haec quoque ex Aristotele (categ. nam in editis tantum erat: »ita quoque dmplum ad

§); sed prior jam Plato relationis vim accurate in- simplum est.«

Martiami Capellae lib. IV. §. 57ö. 555

res scientia scibilis est; item sensus alicujus rei sensibilis sensus est, contra sen

sibilis res sensu sensibilis est. Haec ergo non ut quae supradicta sunt servatis eis

dem casibus, sed mutatis convertuntur. Quaedam relativa his, ad quae referun

tur, et in tempore concordant, eaque simul esse incipiunt, simul desinunt; ut

servus esse non potest, nisi quum esse coeperit dominus, et quum dominus esse

desierit, servus esse desinit; et item dominus, quum servum non habuerit,

dominus dici non potest. At vero noscibilis res prior est natura quam notio;

mam si noscibilia tollas, notio non erit; at vero si notionem tollas, potest

aliquid esse noscibile, quamvis desit ille qui novit. Relativa possunt habere

contraria, sed non omnia. Namque inscientiae scientia contraria, inimicitiae

amicitia; at vero duplo nihil contrarium, neque majori vel minori, quia

quisquis ista contraria putaverit, cogitur confiteri unam eandemque rem umo

atque eodem tempore posse sibi esse contrariam ; siquidem major mimori com

paratus major est, idemque majori comparatus minor est uno atque eodem

tempore, quod contrariis evenire mullo modo potest. Nam quo tempore homo

stultus, non eodem tempore sapiens esse potest, neque quo tempore albus.

est, eodem tempore niger esse potest; quod quia evenire non posse in majore

et minore ostendimus, fateamur necesse est majus et minus non esse con

trarium. Ita duplum simplo non esse contrarium, quoniam hoc idem duplum

polest esse ad aliquid simplum. Non igitur omnia relativa possunt habere

contrarium. Item majus et minus quaedam recipiunt, quaedam non.

magis hic amicus illo est, hoc magis duplum illo duplo esse non potest pro

pterea, quia si duplum est, ita duplum est, ut plus aliquid minusve si fuerit

non sit duplum. Quaeritur, utrum aliqua substantia dici possit relative. Sed

Nam

idemque majori] Sic scripsi e codicibus Rei

chenauensi et Darmstattensi pro Grotiano itemque.

De re ipsa vide superiorem locum (§. 572).

majus et minus] Hoc quoque loco ut supra

(§. 373) exspectasses magis, sed religio fuit quid

quam mutare, quia Martianus ipse sibi constare

videtur. Ceterum de iis quae magis et minus reci

piunt, Plato jam egit (in Philebo p. 24), cui adde

Plutarchum (de proer. amim. p. 1014), Sextum Em

piricum (adv. mathem. 10, 271), Porphyrium (isag.

3, 11), et vitam Pythagorae (apud Photium in bi

blioth. n. 249, p. 712). -

576

578

A5*

556 Martiani Capellae lib. IV. §. 578.

de prima substantia, dici non posse relative, mulla quaestio est. Non enim

Cicero alicujus dici potest, aut ad aliquid referri; item equus, nam quis

equus, ut Rhoebus, non alicujus est hoc ipso, quod Rhoebus est, sed quod

jumentum est, alicujus jumentum est. Non ergo prima substantia relative

dici potest, neque pars ejus quaelibet, quae sine dubio ipsa prima substantia

est; nam quemadmodum Cicero prima substantia est, ita manus ejus. Manus

vero non ejus, sed specialiter mamus, ita ut secunda substantia sit, relative

dici non potest. Non enim sua conversione respondent, ut si dicamus, mamus

Ciceronis, non Cicero manu Cicero est, neque ipsa manus ob hoc manus,

quia Ciceronis est, sed quia ita affecta est, manus dicitur, non quod alicujus

sit. Non ergo, ut diximus, prima substantia meque partes cjus relative dici

possunt; quaeritur ergo de partibus secundae substantiae. Nam de ipsa sub

stantia nulla quaestio est. Non enim homo alicujus homo, sed manus specia

liter alicujus hominis manus est; et ut mutua conversione respondeat, alicujus

manuati manus est, ut possimus ita convertere, quia et manuatum aliquid

manu manuatum est. Item ungula non primae substantiae ungula, sed alicujus

nam quis] Sie scripsi e codice Monacensi (F)

pro jam quis, quod ferri non poterat, nisi signo

interrogationis post equus posito, quod et Grotius

voluisse videtur; sed luce clarius est, quis inde

finite accipiendum esse, ut apud Aristotelem (categ.

5, 21): ö ydg tuc áv9gσπος οὐ λ&yetai τινός

τις άνδga/xoc. Rhoebus autem, ut recte monuit

Grotius, Mezentii equus est apud Virgilium (Aen.

40, 861).

jumentum] Operae erit contulisse Aristotelem:

oóôå ö ßoöc τινὸς 3οῦς, οὐδέ τὸ §έλον τινὸς

§έλον, άλλά τινος κτήμω λόγετaι.

manus vero] Exponunt glossae: »Manus non

est secundum relationem ad Ciceronem, sed quod

talis sit, ut a pede aliisque differat. « Et hoc est

quod infra dicit : » sed (manus), quia ita affecta est,

manus dicitur, non quod alicujus sit. « Grot.

specialiter] Id est εἰδικῶς, quod nos dicimus

in abstraeto, ut opponatur individuae. In sequen

tibus Grotius, puncto post manus posito, edidit:

» secundae etiam substantiae relative dici non pos

sunt« ; nec tamen ipse sibi satisfecit, quippe qui

hanc notam addiderit: »Hae voces transferendae et

praeponendae infra illis vocibus : quaeritur ergo.

Aliter tamen MS. « Nos e codicibus Monacensibns

(C. F), quibus etiam Reichenauensis a secunda manu

adstipulatur, omnes difficultates removisse nobis

videmur.

mutua] Sic jam ipse Grotius in notis scriben

dum monuit pro mutata, addixeruntque codices Rei

clienauensis, Darmstattensis, et Monacensis uterque.

manuati] Alio sensu Laberium »manuatus est«

dixisse pro »furatus est« Gellius (16, 7) refert.

Martiani Capellae lib. IV. §. 578. 557…

ungulati ungula, quia et ungulatum aliquid ungula ungulatum, ut mutuam possit

habere conversionem, quod relativis esse diximus proprium, Si ergo maneat illa

relativorum definitio, ut relativum sit quidquid alicujus dici potest, difficile re

sistimus dici partes secundarum substantiarum relative; si vero illa definitio est

mutata, ita ut relativa sint ea, quae ad aliquid referuntur, exeepto eo quod in

aliquo sunt, nulla incidit in hanc definitionem substantia: quemadmodum servi

tus, excepto eo quod in eodem servo est, id est in aliquo homine, refertur ad

dominum; at vero penna ita pennati alicujus penna est, ut excepto eo, quod

in aliquo pennato est, ad mihil referri possit.* Sane admonendi sumus, me 579

nos pudeat verba nova facere pro mecessitate conversionis. Nam si mutua

conversio non respondeat, non relative enunciamus; hoc modo; quum dico eos

- -

pennam, volens eam ostendere relativam, non me pudeat pennatum aliquid -.

propter conversionem dicere; est enim pennatum ita usitatum , ut aures non

offendat. Si de pede agatur, non pudeat simili derivatione fingere motum

conversioni verbum. Item scire oportet eum, qui relativum aliquod ad

quid referatur ignorat, nec omnino utrum ad aliquid referri possit id quod

dicit scire posse; hoc modo: quum dicis hoc duplum esse, aut nosti simplum,

ejus, id est, ad quod duplum sit; aut si illud ignoras, nec omnino utrum

duplum sit scire potes. - in n. ■ _

- …

suo … sinuuin ω ω ομ

* ° QUID FACERE ET PATI.

- -

- - ■ μ.… ui

- -- - T.

Facere et pati possunt habere contrarium, ut calefacere, refrigerare; 580

si ergo] In his Martianus ipso Aristotele accu- verba nova] Hoc quoque ex Aristotele (5, 10):

ratior est, apud quem haee tantum legimus (eateg. éviots öè xai όνοματοποιεῖνόως άναγκαῖον,

5, 22): ei μέν ούν ίκανός ό τῶν παός τι ό- δάν μ) κείμενον í övou«, argòς ö oixeios äv

qu6μάς άποδέδοται, η τῶν πάνυ χωλεπτόν ή άποδοδείη κ. τ. λ. Confer et superiorem notam

τῶν άδυνάτων ἐστι τὸ δείέαι, ότι οὐδεμία (ad §. 539). ei

oέσία τόν τgός τι λόγετaι* ei δέ μη ίχανός, esse aut] Haec ex Monacensi (F) desumsi pro

&λλ' ἐστι τὰ τgός τι οἰς τὸ εὐvai τάτόν ἐστι simplici est in editis5 pariterque paulo supra ali

tó tgός τι τὰς ἐχειν, i6ας άν άηδείη τι, quod pro aliquid. ù- Iw

argός ταὐτ«. facere et pati] Confer Aristotclem (cat. 7) p.

358 Martiani Capellae lib. IV. §. 580.

581

582

585

584

et calefieri, refrigerari. Habent etiam magis et minus, ut magis et minus;

urere; magis et minus uri.

QUID SITUS.

Situs omnis denominative dicitur, ut sedere a sessione, stare ab statione.

Et quamvis nonnumquam nomina deficiant, ex quibus situs denominatur,

1 atio tamen non deficit.

DE TRIBUS, QUAE RESTANT, ID EST, QUANDO, UBI,

ET HABERE.

De illis tribus, quae restant, supradicta exempla sufficiunt. Quando

enim dicimus, ut heri, cras; ubi, ut Romae, Athenis; habitum, ut calceatum,

armatum. Quid horum recipiat magis et minus, quum in sermone inciderit,

facile apparet. -

Istae sunt decem praedicationes, ex quibus aliquid necessario singulatim

enunciamus. Nam quidquid omnino dixerimus quod aliquid significet, nondum

tanem intelligi possit, an verum, an falsum sit, unum est de his decem,

exceptis duntaxat illis verborum quodammodo articulis; sunt enim pleraque

a grammaticis in orationis partibus enunciatâ, quae omnino per se nihil valent

aut aliquid significant plenum, nisi quum fuerint verbis adjuncta, ut con

junctiones, et praepositiones, et quidquid tale illi docent.

DE OPPOSITIS.

Restat ut de oppositis dicamus. Sunt autem opposita, quae sibi veluti

articulis] In promtu foret conjeetura particulis,

sed addita vox quodammodo significat figurate Mar

tiamum loqui, neque inepta est metapliora, quum

particularum ope singula orationis membra inter se

committantur et cohaereant. Ceterum eonfer Appu

lejum (de dogm. Plat. l. 3 init): »Adverbia autem

et pronomina et participia et conjunctiones et id,

genus alia, quae grammatici numerant, non magis;

partes orationis esse, quam navium aplustria et ,

hominum pilos, aut certe in universa compage

orationis vice clavorum et picis et glutinis depu

tanda.« -

Martiani Capellae lib. IV. §. 584. 559

ex adverso videntur obsistere, ut contraria; nec tamen omnia, quae opponuntur

sibi, contraria sunt, sed omnia contraria opposita sunt. Opponuntur autem

sibi ita, ut aut relativo opponantur, ut magnum parvo, et dimidium duplo;

aut ut contraria, ut stultitia sapientiae; aut ut habitus orbationi, ut cernentia

caecitati; aut ut ajentia negationi, ut Cieero disputat, Cicero non disputat.

Haec autem inter se nonnihil differunt. Nam relativum relativo ita opponitur,

ut hoc ipsum, quod opponitur, ejus sit, cui opponitur, aut ad id quocunque

mod6 referatur; nam dimidium opponitur duplo, et ejusdem dupli dimidium

est, ita ergo illi opponitur, ut ejus sit, cui opponitur; et parvum opponitur

magno, ut ejus sit, ita ut ipsum parvum ad hoc magnum, cui opponitur,

parvum sit. Contraria vero ita sibi opponuntur, ut non eorum sint quibus op- 585

ponuntur, sed ad ea quocunque modo referantur; siquidem stultitiae sapientia

ita contraria est, ut mom cjusdem sapientiae stultitia sit, sed ut ad illam sit stul

titia. Sciendum est tamen quaedam contraria medium habere, quaedam non ha

bere. Namque sunt alia, quae ita ut in ea re, in qua esse possunt, alterutra vice

necessario insint, et medio careant, ut sanitas et imbecillitas. Haec duo com

traria natura insunt corporibus animalium, atque ita vice alterutra necessario

insunt, ut diximus, ut in quo animalis corpore sanitas non est, necessario

imbecillitas sit; et in quo imbecillitas non est, necessario sanitas sit. At vero

candidum et nigrum quum sint contraria et naturaliter in corporibus inve

niantur, propterea medio non carent, quia non est necesse corpus aliquod

candidum esse aut nigrum; potest enim ita deesse candidum, ut non insit -

nigrum, atque hoc modo ex alia parte, ergo color aliquis medius inveniri

potest, ut luteus, vel viridis. Habitus et orbatio, ita sibi opponuntur, ut in

aut ut eontraria] Ita cum Grotio codex Darm- ajentia] Eodem voeabulo pro nominativo sin

stattensis, quum in anterioribus editionibus ut de- gulari utitur infra (§. 591). Cicero, qui duo tan

sideretur. De re ipsa vide Aristotelem in Postprae- tum oppositorum genera novit (de invent. 1 , 27),

dicamentis (categ. 8), quibus tota illa oppositorum id quod ab aliqua re per oppositionem negationis

et eontrariorum distributio nititur, eundemque alio separetur, ut sapere — non sapere, uno voeabulo

loeo (metaphys. 4, 9 et 10). disparatum appellat; sed accuratius ad eam Victo

360 Martiani Capellae lib. IV. §. 586.

ea re, cui evenire possunt, alterum eorum necessario insit;

ex illo duntaxat

tempore, quo ea natura esse permittit. Ut dentatum eum dicimus, qui

dentes habet; edentulum vero non illum dicimus, qui dentes non habet, sed

cui natura inest, ut habeat, ex illo tempore, quo natura permittit, ut habeat.

Nam meque lapidem recte dicimus edentulum, qui numquam dentes habet;

neque infantem, qui quamvis aliquando habere possit, nondum tamen illo

tempore, ut habeat, natura permittit. Hoc ergo tertium genus oppositorum dif

fert a primo relativorum eo, quod cernentia ita opponitur caecitati, ut ejusdem

caecitatis non sit, aut ad eam quodammodo referatur. A secundo genere, id

est contrariorum, illud differt ab his duntaxat contrariis, quae habent medium,

quod cernentia et caecitas intelliguntur erga oculos, ut alterum eorum neces

sario insit. Ergo hoc differunt ab his contrariis quae habent medium, quia

illorum alterum non necessario inest substantiae, horum autem [medium] me

cessario. Ab his vero contrariis, quae medio carent, haec ipsa opposita differunt,

quod illa rei, cui matura insunt, omni tempore alterutra vice accidant necesse

est, ut corpori animalis sanitas et imbecillitas; nam alterum eorum semper

est in corpore animalis: haec autem possunt aliquo tempore ci rei, cui

natura inesse possunt, utraque deesse aliquando, ut infans, dum nondum

tempus est, quo dentes habere possit, neque dentatus neque edentulus dicitur;

rinus (p. 156 Pith) monet ab Aristotele duas sub

disparato species poni, privantia et negantia, quae

noster quoque illum secutus recte distinxit.

cui opponitur] Haec verba a Grotio per incu

riam omissa ex anterioribus editionibus supplevi.

De relativis vide supra (§. 574).

ut habeat] Lege cum MS. : » ut labeat et ex

illo.« Confer eum lib. eategoriarum. Gnor. — Par

ticulae inserendae causam non video. Aristoteles

simpliciter (8, 9): Éótegrj69av δε τόte agyouev

§κα6τον τῶν τῆς ἐ§εως δεztuxdjv, ötav £v

φ πεφυκεν ἐπάezeuv fj δτε πέφεxev èxetv,

μηδαμῶς έπέρxm' vaoööv τε y&g λόγομεν οὐ

τὸ μὴ ἐχον όδόντως, χαί τυφλὸν οὐ τὸ μὴ

èzov öibiv, άλλὰ τὸ μ) êxov ότε πάρυκεν

άχειν κ. τ. λ.

cernentia] Hoc ejusdem generis est ac supra

ajentia atque apud Sarisberiensem (metalog. 4, 34;

p. 926) earentia. Sed jam Cicero (top. 14) con

fini audacia dixerat •conjunctionum negantiam.«

medium necessario] Priorem vocem, quam alieno

loco irrepsisse manifestum est, uncinis circumclusi:

tollere invitis codicibus non ausus sum.

nam alterum] Nam e codice Monacensi (C) in

serui.

. Martiani Capellae lib. IV. §. 386. 361

et oculi alicujus animantis mondum adveniente tempore, quo videre possent,

neque caeci neque videntes dicuntur, et tamen aliquid medium non habent.

Igitur oppositorum, quae medio carent, duae species sunt, id est eorum quae

alterutra vice accidunt rei, in qua esse possunt, nullo medio intercedente, ut

sanitas et imbecillitas; et eorum, quae simul deesse possunt substantiae, in qua

non simul esse possunt, et tamen, quum simul desunt, nihil medium intercedit,

ut cernentia et caecitas, .vel habitus et orbitas. Quartum genus oppositorum 387

est ajentia et negantia, ut Cicero disputat, Cicero non disputat. • Haec a su

perioribus differunt, quod illa singulatim dici póssunt, haec non nisi connexe

dicuntur. A relativis hoc differunt, quod illa etiam relative dicuntur; haec

autem mon relative; non enim disputans ad non disputantem refertur. Â

contrariis hoc differunt, quod illa, si commexe dicantur, tamdiu aut vera aut

falsa sunt, quamdiu est illud, in quo inesse possunt; quum autem hoc esse

destiterit, neque vera neque falsa sunt; uit aut stultus est ille aut sapiens est;

ille quamdiu vivit, horum alterum verum est; quum ipse' esse destiterit,

utraque falsa sunt, quia, qui non est, neque stultus neque sapiens ' esse

potest. At vero Cicero disputat et Cicero non disputat ita sibi opponuntur,

nt et dum vivit Cicero alterum eorum necessario sit, et ipso mortuo falsum

est quidem quod disputat, verum tamen est quod non disputat. Hoc modo

discernuntur haec bene ab habitu atque orbatione; nam qui non est, meque

caecus est neque videns. Nec sane moveare, quod videmur jam de pro

loquiis aliquid dixisse, de quibus postea dicendum est; hoc namque factum

est occasione oppositorum.

oppositorum] Sic Grotius nescio unde pro con

trariorum, quod in antecedentibus editionibus erat;

recte procul dubio, quum earum specierum altera

tantum ad contraria pertineat. • *.

aut stultus] E codicibus Monacensi (C) et Darm

stattensi reposui aut — aut, quum vulgo per sim

plicem copulam et sententiae jungerentur.

alterum eorum] Lege »alterum verum.s Gnot.

— In editis nimirum post alterum legitur vero,

quod tamen quum a codicibus Monacensibus (C. F)

et Darmstattensi absit, prorsus omisi; pariter ut mox

ante » non disputate vocem Cicero ex auctoritate

Darmstattensis delevi, quam nimio perspicuitatis stu

dio librarii addidisse videntur.

/|6

562 Martiani Capellae lib. IV. §. 588.

588

• DE ELOQUENDo.'

Nomem est quod aliquam rem significat, et per casus flecti potest;

verbum est quod aliquid significat, et per tempora flecti potest; ut Cicero

momen, disputat verbum. Haec ab invicem separata, non nihil quidem sig

nificant, verum tamen vel falsum dici non possunt; quum autem fuerint con

juncta, jam possunt et affirmari et negari, ut Cicero. disputat, jam dici potest,

Cicero non disputat. Esse autem debet nominativus casus nominis, et tertia

verbi persona. Prima persona significat aliquid, quod jam negari vel affirmari

possit, et in hominem tantum cadit. In ea autem intelligitur nomen, etiam

si non dicatur; ut disputo totum plenum est, etiam si non dicas ego. Item

secunda persona et ipsa jam veritati aut falsitati obnoxia est; sed etiam

ipsa in hominem cadit, et ei nec recte dicimus disputas, qui nec audire

nec intelligere quod dicitur potest;" ergo et hoc quum dicatur sine nomine,

tamen ibi nomën intelligitur. Aliter figurate utimur sive prima sive secunda

persòna, ut aut loquentem eum inducas, qui loqui non potest, aut ad eum

convertamus orationem, qui neque audire neque intelligere potest. Tertia

vero persona non hominis tantum est, sed aliarum etiam rerum, et simul ac

dicta fuerit non continuo intelligitur, nisi forte de deo dicatur aliquid, quod

de eo solo possit intelligi; ut quum dicimus pluit, jam potest esse verum

neola superinducta obliteraretur; sed in codicibus

nihil suhsidii est.

de eloquendo] Jam ad Aristotelis librum πεgi

êgμηνείας se eonvertit. Quas praeterea huie parti

titulos Grotius praemisit, quia ab anterioribus edi- de deo] Sic scripsi secundum codices Leidenses

tionibus absunt, rescidi.

nomen est] Hane definitiónis formam hausi e

Monacensi (F), cui et Darmstattensis adstipulatnr,

nisi quod pro aliquam male quam legit. Vulgo

quamlibet scribebatur, praetereaque ad finem mise

rum glossema addebatur: »vel est quod tam corpus

quam rem significat. •

indueas] Melius erat inducamus, facillimeque

fieri poterat, ut vera haec lectio praetervisa li

ab Oudendorpio (ad Appulej. met. p. 511) laudatos;

vulgo de eo et infra quod pluat, ubi quod ex iis

dem dedi qui, Darmstattensis quoque et Monacen

sis (F) eonfirmant, nisi quod hic male ejus exhi

bet pro est. Jovis vel omnino dei nomen suppleri

ad verba pluendi, tonandi, et similia, nota res est

(eonfer Selaeferum ad Lamb. Bosium de ellips.

p. 167). Praeterea possit scripsi pro potest e Mo

nacensi (C). … _• *•* • * • * * * •

Martiani Capellae lib. IV. §. 589, 565

aut falsum, quum non addamus nomen, quia notum est, qui pluat. Quum

vero dicimus disputat, quum aliquid jam significet, non tämen verum aut

falsum dici potest, si nomen non addatur; et quamvis de homine hoc tantum

possit intelligi, quia non de uno dici potest, necessario subdendum est momen.

Et resistit quum dicimus, tertia verbi persona est; exigit enim nomen non

hominis tantum, sed cujuslibet, quod resistere potest. Prima igitur et secunda

persona et de homine tantum possunt intelligi, et solae dictae possunt aut verae

aut falsae dici, quia cum his etiam nomina intelliguntur; tertia vero et non

omnis sola dici potest, et non de solo homine intelligitur. Quod ergo fuerit

ex nominativo casu nominis et tertia verbi persona conjuncium, proloquium

dicitur, ita ut jam necessario aut verum sit aut falsum aut dubium, Namque:

homo animal est, omnes judicamus verum esse, et: omne animal homo est,

omnes judicamus falsum. Ille disputat, quamvis necessario aut disputet

aut non disputet, nobis tamen dubium est alterum; nihil horum intelligimus

necessarium esse, sed quid horum - sit nescimus. Ubi vero illa verba

sunt, quae impersonalia dicuntur, nom ex mominativo casu impletur sen

tentia, sed alios casus recipit, ut disputatur quum dicitur, plena sententia

est, si ablativum adjungas, hoc est a Cicerone; et poenitet quum dicitur,

plena sententia est, si accusativum adjungas, id est Ciceronem ; , et sunt

multa alia. Illud tamen constat, personalia, verba non implere sententiam,

nisi cum nominativo casu et tertia verbi persona. Sunt etiam sententiae,

v. … *

verae aut falsae] Darmstattensis vere aut false ;

non male, nec tamen ut recipi necesse sit.

jam necessario] Sic codices Reichenauensis et

Darmstattensis; editi etiam. Ceterum proloquium

est quod Graece ά$taopua, de quo vide nos supra

(§. 527) et Appulejum loco citato: »Una inter has

ad propositum potissima, quae promunciabilis ap

pellatur, sola ex omnibus veritati aut falsitati ob

noxia, quam vocat Sergius effatum, Varro prolo

quium, Cicero enunciatum, Graeci protasin, tur;

axioma ; ego verbum e verbo tum protensionem,

tum rogamentum ; familiarius tamen dicetur propo

sitio. Unde Cassiodorus (de dialect. p. 340 Gar.):

» Propositio est oratio verum falsumve significans.

Haec enunciatio et proloquium nuncupatur« ; et

Arnobius (§. p. 157) de quodam Jovis enunciato :

»imperfecta adhuc vox est, neque plena proloquii

circumscriptave sententia. « Gellius antem (ö, 12)

»proloquium disjunctivum« appellat, de quo noster

infra (§. 414).

■*

A6 *

$64 - Martiani Capellae lib. IV. §. 391.

392

393

quae quamvis constent ex nomine et verbo, affirmari tamen aut negari nom

possunt; quae non proloquia, sed eloquia dici nonnullis placuit, ut est modus

imperativus. Quum dicimus: Ajax curre, jam plena sententia est; nam nec

solum intelligi sed etiam fieri potest quod dicis; negari tamen non potest:

non enim hoc negat, qui dixerit: noli currere. Hoc enim non est adversum

ei, quod dictum est, curre, ut hoc sit verum, illud falsum, ut possit nasci

quaestio. Nam de ajentia et negatione quaestio sine dubio nascitur, ut: ille

currit, ille non currit, quaestio est, utrum currat an non curro; autem et

mon curre non facit quaestionem utrum currat. Nulla quidem quaestio hic

potest intelligi, utrum currere debeat an non. Hoc enim ex ajentia et me

gatione matum est, ut currere debet, et currere non debet. Hoc facit et opta

tivus modus; quum enim plena sit sententia, quum dicimus: utinam scribam,

et utinam non scribam, non potest hinc nasci quaestio, utrum scribam am

non; sed pleraque talia sunt, haec ad exemplum sufficiant. Quod ergo fuerit

jumctum ex nomine et verbo, si plenum nomen et plenum verbum sit, ne

cessario facit sententiam, sed non necessario facit proloquium. Si enim est,

quod jam est, affirmari et negari potest; et supra diximus, multa dici plena

sententia, quae tamen affirmari et negari non possint. Plenum igitur pro

loquium est: omnis homo animal est; et quamvis natura illud exigat, ut

primo momen et postea verbum dicatur, ut dictum est, non desinit verum

esse proloquium etiam si dicas: animal est omnis homo. Quidquid accesserit

huic sententiae, cui parti accedat, diligenter videndum est.

QUID SIT DECLARATIVE ET QUID SUBIECTIVE.

Nam sunt proloquii partes duae: quae in nomine una, subjectiva dicitur;

quae in verbo altéra, declarativa; subjicitur enim quid sit, et declaratur quid

negari tamen] Sic codices Darmstatiensis, Rei- affirmari] Qnae vulgo sequebantur non possint,

chenauensis, et Monacensis alter (F); vulgo ordo codicis Monacensis (F) auctoritate delevi.

inversus. .- subjectiva] Vocabula haec usurpat et Appulejus

- Martiani Capellae lib. IV. §. 393. 365

de illo possit intelligi. Quum ergo dicimus: Cicero disputat, si accedat huic

sententiae in Tusculano, declarative accessit; si accedat Romanus, subjective;

item si accedat prudenter et copiose, declarative; item si dicitur cum Catone,

dglarative accessit. Quidquid igitur nominativo casui accedit, subjective ac

cedit; quidquid declarative accedit, variis casibus et modis accedit. Nam

subjective non possunt alii casus accedere; declarative non nisi varii excepto

nominativo. Illud tamen sciendum est, posse fieri ut verbum sit in sub

jectiva, momen in declarativa: sed ita verbum in subjectiva , ut aliquod pro

nomen secum, vice nominis teneat; ita etiam nomen est in deckarativa, ut

teneat secum aliquod verbum, ex quo ejus vicem impleat. Velut si dicamus;

qui disputat Cicero est, qui disputat, subjectiva est, Cicero est, declarativa;

sed illam subjectivam pronomen facit, hanc declarativam verbum. In hac

igitur parte dicimus, quemadmodum juncta sunt, nec tamen possunt plenam

facere sententiam; et si faciunt, quemadmodum veritati et falsitati non sint

obnoxiae sententiae, quamvis sint plenae; et quemadmodum ad id perveniatur,

ut jam non solum plena sententia sit, sed etiam necessario vera aut falsa.

- - •* - • * -

· · · · · … - - - QUID SIT PROLOQUIUM.i;

594

595

* Tertia pars sequitur, in qua dicendum jam est'de ipsis proloquiis, ad 396

quorum intellectum in superiori parte pervenimus, Proloquia igitur differentias

habent binas, in quantitate et qualitate. ' Quantitatis differentia est, quod alia

sunt universalia, alia particularia, alia indefinita. ' Universale est, ut omnis

homo animal est. Particulare, ut quidam homo ambulat. Indefinitum, ut

homo ambulat. Quod igitur indefinite dicimus, necessario particulariter 'ac

cipimus, non necessario universaliter; et quoniam id potissimum enumerandum,

sregi &gμηνείας. Gnor. — Nimirum in libro lau- Aristoteles : sed et Appulejus ait, de indefinito lo

dato, qui est de Platonis habitudine et doctrina quens: » sed tamen pro particulari semper valet,

tertius, et fere totus ad Aristotelicas potius ratio- quia tutius est id ex incerto accipere quod minus«

nes compositus est quam ad Platonicas, quare ad Gaot.— Alio praeterea loco Appulejus (II. p. 280

eclecticismüm referendus videtur. Oud.) pariter propositionem ait indefinitam pro par

necessario particulariter] Idem tradit divinus ticulari accipi. -

* •

366

quod securum habet intellectum, indefinitum pro particulari accipitur. Erunt

Martiani Capellae lib. IV. §. 396. -

ergo duae differentiae in quantitate, quod aliud est universale proloquium,

aliud particulare. In qualitate item duae, quarum altera dedicativa, altera

abdicativa. Dedicativum est, ut omnis voluptas bonum; abdicativum, omgis

voluptas non bonum.

QUOMODO CONVERTANTUR.

Universale igitur dedicativum non necessario sequitur conversio. Nom

enim, si ómnis homo animal est, omne animal homo est. Universale autem

abdicativum necessario sequitur conversio. Si enim omnis voluptas bonum

non est, omne bonum non est voluptas; et si omnis homo non est animal

mutum, omne animal mutum non est homo. Particulare autem dedicativum

habet necessario conversionem. • Nam si quidam homo amimal est, quoddam

animal homo est. Particulare vero abdicativum non habet necessariam con

versionem. Non enim, si quoddam animal non est rationale, quoddam rationale

non est animal. Univevsalis ergo dedicativa et particularis abdicativa non

necessario recurrunt; universalis autem abdicativa et particularis dedicativa

necessario convertuntur, ita tamen ut facta conversione , in declarativa par

ticula negatio maneat; nam utique conversio ita fit, ut quae particula fuit de

clarativa, eadem subjectiva sit. Ergo quum dico: omnis voluptas bonum non

est, omnis voluptas subjectiva, bonum, non est declarativa; si convertam:

omne bonum voluptas non est, facta est quidem subjectiva quae fuit decla

rativa, negatio tamen hanc particulam tenet, quae facta est declarativa. Et

indefinitum pro] Annotatio haec textu ejicienda. &:rò tuyòg. Sic et Appulejus et Cassiodorus. Isi

GnoT. — Leniorem medelam inveni in codice Mo- dorus (ut et nostri) affirmnationem negationemque

nacensi (F), unde et ante quoniam inserui.

dedicativum] Dedicativam Latini philosophi xcz

τάφασιν, quae secundum Aristotelem est drró

qoav6ic τινος xcctd. τινός, nominarunt, et abdi

cativam áróqoa6wv, quae est ἀπόφανός τινος

dicit. Alii confessivam et abnutivam. Gnor.

conversio] MS. ubique conversatio. Gnor. —

Meliores codices ntique conversio.

declarativa] Perperam editum erat dedicativa,

quein errorem eo magis miror non animadversum

Martiani Capellae lib. IV. §. 597. 567

si velim sic dicere: nulla voluptas bonum est, convertendum est sic: nullum

bonum voluptas est. Sed propter duo proloquia, quae diximus mom neces- 598

sario converti, debemus intelligere omnia quae proloquiis attribuuntur, per

quae recte aut non recte proponi possunt, ut verum aut falsum possint

gstendere. Haec autem quinque sunt jam superius demonstrata, genus, species,

differentia, accidens, proprium. Ex his duo faciunt illa proloquia recurrere,

alia tria nullo modo. Namque, ut omnis homo animal est rationale mortale,

ita omne animal rationale mortale homo est; et quemadmodum omnis

homo risibilis est, ita omne risibile homo est. Rursum in particulari abdi

cativa videndum est, quid sit proprium mon esse: ut enim proprium est ho

minis, esse risibile, ita proprium est, risibile non esse praeter hominem.

Ergo si particulare abdicativum proponamus sic: quiddam risibile mom est

praeter hominem, recurrit sine dubio, quiddam praeter hominem mon csse ,

risibile; item: 'quiddam inanimum, irrationale, immortale, non est homo;

quidam homo non gst inanimum, irrationale, immortale. Item sunt aliae con- 399

versiones, quae faciunt easdem proloquiorum particulas indefinitas, etiam ne

gatione scilicet de loco migrante. Nam particulae indefinitae fiunt hoc modo :

homo, non homo; animal, non animal; et ideo indefinitum est, quia negas

tantum hoc esse, non dicis quid sit. Quum ergo dico: omnis homo' animal

est, si velim recte convertere, adhibeo negationes, ut fiant particulae inde

finitae. Si enim verum est, omnis homo est animal, et verum est, omne

non animal non homo. Hac conversione usus est in rhetoricis Cicero: „deinde

esse a Grotio, quod ex iis, quae sequuntur, ma

nifestus fit. Lectionem nostram firmant codices Mo

naeenses (C. F) et Darmstattensis.

duo faciunt] Male in editis »duo sunt quae 'fa

ciunt •, quod nemo non perspiciet. Lectio nostra

eodicis est Darmstattensis. Duo autem illa sunt dif

ferentia et proprium, quum genus, species, et ac

cidens conversionem non suscipiant.

indefinitas] Lege cum MS. •indefinitas, etiam

negatione de loco migrante. « Nam quum in aliis

conversionibus termini locum mutent, negatio non

.mutet, laic et termini eonvertuntur, et ipsa negatio

migrat.GnoT.— Pariter im Monacensi (F), Reiche

nauensi, et Darmstattensi recte legitur etiam pro

esse, quod erat , in editis. De re ipsa accuratius

egit Aristoteles (analyt. prior. 1, 40).

Cieero] Corrupit Grotius Cieeronis (de invent.

1, 10) locum omissa voce »constitutionis•, quam

A0M

368

si constitutio et ipsa et pars constitutionis ejus quaelibet intentionis depulsio

Martiani Capellae lib. IV. §. 599.

est, quae intentionis depulsio non est, ea nec constitutio est nec pars con

stitutionis.“ Item particularis abdicativa. potest hoc modo converti; si enim

quoddam animal homo non est, quoddam non homo animal est; et in hac

conversione. observandum est, quod , ubi non cst megatio quum directo pro- -

ponimus, ibi fit dum convertimus. Hanc vicissim conversionem recipiunt dufo

proloquia, quae illam primam non necessario recipiebant. Solum universale

abdicativum non illam aliam recipit. Vocetur ergo docendi causa illa prima

conversio, haec secunda. Haec autem proloquia quemadmodum inter se affecta

sint, hoc modo manifestius apparebit. Quatuor lineis quadrata formula ex

primatur. Im- primo angulo superioris lineae scribatur universalis dedicativa,

et in alio ejusdem angulo universalis abdicativa; item infra ad primum am

gulum inferioris lineae particularis, dedicativa, ad angulum reliquum parti

anteriores tamen editiones recte , e fonte ipso

dabant.

quod ubi non] Aberat ab editis quod, et in

serui e codicibus Darmstattensi et Monacensi (C).

Ex eodem Monacensi etiam paulo infra reposui ver

ba » non 'necessario. pro edito »non •, sicut in

margine jam Grotius adscripserat.

illam aliam] Illam inserui e codicibns Moiia

censibus (C. F), Darmstattensi, et Reichenauensi. -

docendi] Meliorem anteriorum editionum lectio

nem restitui pro Grotiana dicendi, licet ita etiam

codices Monacenses (C. F) et Darmstattensis habeant.

quatuor lineis] Similis tabula exstat apud Ap

pulejum (dogm. Platon. III. p. 269 Oud.), sed sim

plicior ; atque haud scio an ne Martianus quidem

adeo plenam perscripserit, qualem in editionibus

ejus videmus. Certe quae uncis inclusi, absunt a

eodicibus Monacensibus (C. F ) et Reichenauensi,

'• * *

Sensim potius ex iis quae sequuntur aucta esse

videtur a magistris Martianum exponentibus; unde

fit, ut neque apud Boëthium (Oper. p. 345) omnia

pariter legamus. Ceterum haud abs re fuerit Appu

leji verba contulisse : » sunt igitur in superiore li

nea universalis dedicativa et abdicativa, dicanturque

hae inter se incongruae; item in inferiori linea sub

utraque particulares subnotentur, dicanturque hae

inter se suppares. Deinde ducantur obliquae hineae

angnlares, altera pertinens ab universali dedicativa ad

particularem abdicativam, altera a particulari dedica

tiva ad universalem abdicativam, quae inter se et

quantitate et qualitate contrariae alterutrae nominem

tur, quod jam necesse est alterutram veram esse;

quae dicitur perfecta pugna et integra. At inter sup

pares et incongruas pugna dividua est; quod in

congruae nunquam quidem fiant simul verae, inter

dum tamen simul mentiuntur; suppares autem mu

tata vice nunquam quidem simul mentiuntur, inter

immo a Darmstattensi tota tabula prorsus abest. dum tamen fiunt. simul verae. • - ; * • • •

- • . Martiani Capellae lib. IV. §. 40f. 569

cularis abdicativa; deinde ducantur angulares lineae ab universali dedicativa

ad particularem abdicativam, et ab universali abdicativa ad particularem de

dicativam:

(Simul affirmari non possunt.) (Simul negari possunt.) ` i

Universalis dedicativa. Universalis abdicativa.

(Omnis voluptas bonum est.) (Omnis voluptas bonum non est.) © 2;

* £ § :r:*

£e

È. E. # F

* »

É 3. 3. s || § 5.

s: e («o,. &» wa

E - ® $ e- *;

£ * «}: *a N. „* 3 3

- • • €&. *% ^® {AS = -^

*c • • „N22 § /$ E

3 & 􏿽 %» $ Z.$S E ;.

3 É %. 4, <S «> s '

E = (^ N*. s/®- c.

à B %N< g? -*

" eo *& 3. <¥ «° e

â. %. * g* 3.

*~^ s° N_^

•^

„~ {2. ,~

94. «… ?. «c 22

- :

â â 􏿽. 3°, â â

£ &2 É

â E. <… 3% > §

:i •! • • -j

*. Sl %. 3, 9. Ed.

£- -

É *=. *y. &, Έ £

- : ^. 3. qr. i

'g g' %, €¢, £t 3

3 E - ¢ - ae

É É È È

•• Â a ' -

v^ Q-o

e- -*

N_^ e.

(Simul negari non possunt) (Simul confirmari possunt.) < •

Particularis dedicativa. Particularis abdicativa.

(Quaedam voluptas bonum est.) (Quaedam voluptas lonum non est.)

Duae igitur superiores simul confirmari non possunt, simul negari possunt. 402

Nam non potest simul verum esse, omnis voluptas bonum est, et omnis

voluptas non est bonum. Possunt autem simul esse, non omnis voluptas

bonum est, non omnis voluptas non est bonum. Duae verb inferiores vi

cissim simul negari non possunt, simul confirmari possunt. Nam non utique

potest non quaedam voluptas bonum.esse, et non quaedam voluptas non

non utique potest] Expunxi verba, quae in edi- ensis et Darmstattensis auctoritate. Sensus enim

tis sequuntur, •simul negari« codicum Reichenau- est illa duo simul non esse non posse.

370 Martiani Capellae lib. IV. §. 402. •.

405

404

405

bonum esse. At vero potest et quaedam voluptas bonum esse, et quaedam

voluptas bonum non esse. Angulares autem neque simul affirmari neque simul

negari possunt. Nam si verum est, omnis voluptas bonum est, falsum est, quae

dam voluptas non est bonum. Item si falsum est, omnis voluptas non est

bonum, verum est, quaedam voluptas est bonum. Hoc item contingit, si par

ticularem vicissim nomines. Nam si verum est, quaedam voluptas non est bo

num, falsum est, omnis voluptas bonum est. Item si verum est, quaedam volu

ptas bonum est, falsum est, omnis voluptas non est bonum. Item universalis de

dicativa confirmata particularem suam necessario confirmat, negata non ne

cessario eam negat. Nam si verum est, omnis voluptas bonum est, necessario

verum est, quaedam voluptas 'bonum est. At vero si superiorem negemus,

hoc modo: non omnis voluptas est bonum, potest fieri, ut quaedam voluptas

honum sit. Particularis item dedicativa confirmata non necessario universalem

suam confirmat, negata necessario illam negat. Nam si verum est, quaedam

voluptas bonum est, non sequitur, ut omnis etiam voluptas bonum sit. Si

vero quaedam voluptas bonum non est, falsum est, omnis voluptas bonum est?

In duabus reliquis hoc observabis.

• *

QUID SIT SUMTUM, ET QUID ILLATIO.

Plenam sententiam quum proposuerimus, aliquid ea volentes efficere, et

quum concessa fuerit, sumtum dicitur. Huic etiam uni sententiae alia certa

ratione debet innecti, et utique propter id, quod inferre volumus, concedenda;

et haec quum concessa fuerit, sumtum dicitur. Ex duobus sumtis ratione

sibimet nexis conficitur illatio. Quae illatio sumtum , propterea dici non

negemus] E Darmstattensi et Reichenauemsi co- (de divin. 2, 53) sumtionem, Appulejus (dogm.

dicibus pro negem in editis. Plat. 5, p. 271 Oud.) acceptionem; aceuratius ta

men distinguitur inter propositionem i. e. terminum

duabus reliquis] IIie aliquid omissum esse ap-. I. - - - -

majorem, et assumtionem i. e. minorem, ut apud

aret; nisi plura, certe etiamn vel idem : - -" paret; piura, idem; sed in co Ciceronem (de invent. 1, 57) et Isidorum (etym. 2,

9, 2); ipsumque adeo nostrum infra (§. 422).

sumtum] Quod Graeci λήμμa dicunt, Cicero illatio] Ita et Appulejus, Cassiodorus (p. 555

dicibus nihil video.

Martiani. Capelae lib. IV. §. 405. 571

potest, quia non exspectas, ut hoc etiam tibi adversarius concedat, sed eo

invito sequitur, si modo ratione servata fuerit illatum. Et ut hoc planum

fiat exemplo, putemus quaestionem esse: utrum voluptas utilis sit. Si pro

ponamus ita: omnis voluptas bonum est, plena quidem sententia est, et

sumtum efficitur, si hoc adversarius concedat; quo concesso, adjungenda est

alia sententia: omne autem bonum utile est; si etiam hoc concesserit, efficitur

sumtum, ex | quibus duobus sumtis etiam invito eo sequitur, omnis igitur

voluptas utilis est. - *

•*

QUID SIT SYLLOGISMUS.

Hoc totum, quod constat ex duobus sumtis et illatione, ratiocinatio a

nobis, a Graecis συλλογισμός appellatur. Est ergo ratiocinatio ex duobus pluribusve

concessis ad id quod non conceditur necessaria perventio. Possunt ergo plura

esse sumta, sed minus a duobus esse non possunt. Etenim est integra ratio

cinatio, si ad illud, quod volumus ostendere, utilem esse voluptatem, tribus

etiam sumtis pervenire velimus, ut: omnis voluptas secundum naturam est;

omne quod secundum maturam est, bonum est; omne bonum utile est; omnis

igitur voluptas utilis est. Ex hoc apparet plüra etiam licere addere, si opor

tuerit. Nonnunquam etiam concludimus inferentes non quidem id quod con

ficitur, sed quod ex ipso, quod inferre debemus, necessario conficitur, hoc

modo: omnis virtus bonum est, omne bonum utile est, ommis igitur virtus non

nocet. Inferendum erat, omnis igitur virtus utilis est, et ex eo necessario sequitur

non nocere; quod enim utile est, nunquam nocet. Hoc a Graecis 6vuvrég&6μσ.

Gar.), alii ; Ciceroni (top. 15) nobisque est conclusio,

vel etiam (de inv. 1, 57) complexio. -

ratiocinatio] Cicero, qui voce syllogismus non

utitur, ratiocinationis duas profert definitiones.

»Esse enim « ait (de invent. 2, 5) „diligentem et

consideratam faciendi aliquid aut non faciendi

excogitationem« ; sed praestat (1, 54): » ratiocina

tio est oratio ex ipsa re probabile aliquid eliciens,

quod expositum et per se cognitum sua se vi et

ratione confirmet.«

minus a duobus] Lege minus duobus. Gnor. —

Omnino sie intelligendum; mutare autem contra

codicum auctoritatem minime ausim.

6vg*r£ga6μæ] Recentior haec vocabnli vis, qua

406

47*

372 Martiami Capellae lib. IV. §. 407.

dicitur, a nobis dici potest confinis conclusio. Ratiocinatio igitur sive propriam

et suam sive confinem habens conclusionem, dividitur in duo genera, in

praedicativum et conditionalem syllogismum.

QUID SIT PRAEDICATIVUS SYLLOGISMUS.

Praedicativus est, in quo sumta ita sibi nexa. sunt, ut aliquo extrin

secus addito suppleantur, ut hoc, quod supra dictum est, omnis voluptas

bonum est, omne bonum utile est. Videmus itaque non totum, quod supra

positum est, dictum, sed unam inde partem sumtam declarativam, quae sc

cundo proloquio facta est subjectiva; quod proloquium secundum, ut impleret

sententiam, aliquid petivit extrinsecus, id est, utile est. Hujus illatio conficitur ex

eo quod accessit extrinsecus et ex eo quod non est repetitum, id est, omnis igitur

voluptas utilis est. Hujus generis tres formae sunt. Prima est, in qua declara

tiva particula superioris sumti sequentis efficitur subjectiva aut subjectiva supe

rioris declarativa sequentis. Declarativa superioris fit subjectiva sequentis, ut

in superiori proposito exemplo. Subjectiva superioris fit declarativa sequentis,

si hoc modo velis convertere: omne bonum utile est, omnis voluptas bonum

est, omnis igitur voluptas utilis est. Secunda forma est, in qua declarativa

a syllogismo distinguitur; apud Aristotelem enim

nonnisi ipsam conclusionem sive illationem signifioat.

et eonditionalem syllogismum] Sic codiees Mo

macenses (C. F): in editis legitur tantum conditio

»sale , ut genus supplendum foret, cui lectioni cla

riorem praefero illam.

sibi nexa] Ita codices Monacensis (C) et Rei

chenauensis; non innexa , ut in editis.

videmus] Nonne miremur Grotium, qui ediderit

•videmus utique 'non totum quod supra positum

est non dictum «, quum anteriores editiones veram,

quam nos revocavimus, jam haberent lectionem?

tres formae] Pariter Appulejus (dogm. Plat.

p. 271 Oud.): »Tres igitur formulae fiunt, quarum

prima dicatur, quum illa communis particula in al

tera subjecta, in altera declarans est; qui ordo

non tantum enumeratione sed conclusionum digni

tate contentus est. Quippe ultima est formula ter

tia, quia nihil in ea nisi particulare concluditur;

hac superior est secunda, quae habet conclusiones

universales , sed abdicativas tantum; et ideo sic

prima pollet, quia in omne genus illationum con

cluditur.« Itidem Isidorus (etym. 2, 28, 2): »For

mulae categoricorum, id est praedicativorum syl

logismorum sunt tres; primae formulae modi sunt

novem« et sic porro prorsus ut apud nostrum. Alii

quippe quatuor formas fecerunt.

Martiani Capellae lib. IV. §. 408. 575

superioris sumti eadem est etiam declarativa sequentis, ut: omnis virtus

bonum est, et omnis voluptas non est bonum, omnis igitur, voluptas mom est

* virtus. Tertia forma est, in qua subjectiva superioris sumti eadem cst

etiam subjectiva sequentis, ut: quoddam bonum voluptas est, omne bonum

utile est, quoddam igitur utile est voluptas. In prima forma et universaliter

et particulariter, et dedicative et abdicative concludi potest;' iii secunda forma

universaliter nisi per contrarium concludi non potest; in tertia forma.particu

lariter tantum concluditur. Quapropter non frustra hic ordo est servatus.

Nam merito prima dicitur, in qua omni modo concludi potest; secunda autem

recte, in qua potest concludi universaliter, quamvis per contrarium; tertia

item recte, quia in quantitate minor est, in qua misi particulariter concludi

non potest. Nunc dicendum est, singulae formae quot modos recipiant. Nam

recipiunt intra se certum numerum; extra quos modos quidquid conclusum

fuerit, non est temere concedendum. Recipit autem prima novem modos,

secunda quatuor, tertia sex.

PRIMUS MODUS. -

Primäe formae, primus modus est, inTquo conficitur ex duobus uni

versalibus dedicativis universale dedicativum directum, ut est: omne justum

honestum, omne honestum bonum, omne igitur justum bonum. Si reflexim

inferas: omne igitur bonum justum, non sequitur, sed particulariter potest

403)

410

41!

per contrarium] Abdicative. Gaor. — Mox post

tertia pro autem scripsi item e codicibus Reiche

nauensi et Darmstattensi.

primae formae] In hisce figuris modisque syllo

gismorum eorundemque exemplis mirum quam con

veniant Capella, Appulejus et Cassiodorus, etiam

sicubi ab Aristotele deviant: nam in prima figura

omnes ex majore (ut vocant) minorem faciunt, et

eontra, quem modum recentiores » Galeni quartam

figuram « nominant. Gnor. — Iuscriptio hujus capitis

et duae' quae sequuntur apud Grotium, angustiores

snnt quam quae iis continentur; sed quum antiquae

esse videantur, mutare nolui.

directum] Vereor ne legendum sit directim, ut

est apud Appulejum (5, p. 272) : » directim autem

dico inferri, quum eadem partieula subjecta es*

tam in conjugatione quam in ipsa illatione, itemque•

declarans eadem quum est utrobique; reflexim ver

quum hoc fit vice versas 5 sed codices nihil variare

videntur.

574 . Martiani Capellae lib. IV. §. 411. -

inferri: quoddam igitur bonum justum, et efficitur quintus modus. Secundus mo

dus est, in quo conficitur ex universali dedicativo et universali abdicativo univer

sale abdicativum directum, ut est: omne justum homestum, nullum homestum

turpe, nullum igitur justum turpe. Si reflectas: nullum igitur turpe justum, effi

citur sextus modus. Diximus enim supra, universale abdicativum posse converti.

Tertius modus est,'in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali dedi

cativo pasticulare dedicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, omne

honestum utilo, quoddam igitur justum utile. At si reflectas, efficitur septimus

modus: quoddam igitur utile justum; quoniam supra dictum est, particulare

dedicativum posse converti. Quartus modus est, in quo conficitur ex particulari

dedicativo et universali abdicativo particulare abdicativum directum, ut est:

* ; quoddam justum honestum, nullum honestum turpe, quoddam igitur justum

non est turpe; reflecti non potest, diximus enim supra, particulare abdica

tivum non posse converti. Octavus modus est, in quo conficitur ex universali

abdicativo, et universali dedicativo particulare abdicativum reflexim, ut est:

nullum turpe honestum, omne honestum justum, quoddam igitur justum non

est turpe. Nonus modus est, in quo conficitur ex universali abdicativo et

particulari dedicativo particulare abdicativum reflexim, ut est: nullum turpe

honestum, quoddam honestum justum, quoddam igitur justum non est turpe.

DE SECUNDAE FORMAE PRIMO MODO.

M 192 Secundae formae primus modus est, in quo conficitur ex universali

dedicativo et universali abdicativo universale abdicativum directum, ut est:

omne justum homestum, nullum turpe honestum, nullum igitur justum turpe.

Hic reflexione si utaris, alius modus mon efficitur, quoniam de utrisque sub

jeetivis fit illatio. Secundus modus est, in quo conficitur ex universali abdi

°;ivo et universali dedicativo universale abdicativum directum, ut est: nullum

octavus] Qui hic abesse videntur modi quintus, secundum et tertium. Atque ita etiam apud Appu

sextus et septimus, modo expositi sunt ad primum, lejum (p. 274. 275).

Martiani Capellae lib, IV, §. 412. - 575

turpe honestum, omne justum honestum , nullum igitur turpe justum. Tertius

- - s- - * e. '.• - - • •

modus cst, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali abdicativo

particulare abdicativum, directum, ut est: quoddam justum honestum, nullum

turpe honestum, quoddam igitur justum non est turpe. Quartus modus, est,

in quo conficitur ex particulari abdicativo et universali dedicativo particulare

abdicativum directum, ut est: quoddam justum non est turpe, omnJmalum

turpe, quoddam igitur justum non est malum. • • .

DE PRIMO MODO TERTIAE FORMAE.

Tertiae formae primus modus est, in quo conficitur ex duobus universa

libus dedicativis particulare dedicativum directum, ut est: omne justum hone

stum, omne justum bonum, quoddam igitur honestum bonum. Secundus modus

est, in quo coiificitur ex particulari dedicativo et universali dedicativo particulare

dedicativum directum, ut est: quoddam justum honestuin, omne justum bonum,

quoddam igitur honestum bonum. Tertius modus est, in quo conficitur ex uni

;

•

415

versali dedicativo et particulari dedicativo particulare dedicativum item directum,

ut est: omne honestum justum, quoddam honestum bonum, quoddam igitur

, justum bonum. Quartus modus est, in quo conficitur ex universali dedicativo

et universali abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: omne justum

homestum, nullum justum malum, quoddam igitur honestum non est malum.

Quintus modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali

abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: quoddam justum ho

nestum, nullum justum malum, quoddam igitur homestum non est malum.

Sextus modus est, in quo conficitur ex universali dedicativo et particulari

abdicativo partieulare abdicativum directum, ut est: omne justum honestum,

quoddam justam non est malum, quoddam igitur honestum non est malum.

Omnes igitur modi certum ordinem tenent, ejusdemque ordinis ratio est, quae

in ipsis formis demonstrata est. » :

item directum]. Quiissum apud Grotium item restitui ex ante eum editis.; ., , , ,,, ,. „. …

ev * •

*• • s.

576 • Martiani Capellae lib. IV. §. 414.

4M4

415

416

QUID SIT CONDITIONALIS SYLLOGISMUS.

Conditionalis syllogismus est, cujus propositio et plenum argumentum

et plenum id de quo quaestio est continet, ita ut assumto argumento jam

certum inferri possit de quo quaestio erat, ad hunc modum: Ponamus

quaestigem esse, utrum sit utilis rhetorica, et volentes utilem probare, ar

gumentum ab hujus definitione capiamus, quod est bene dicendi scientia. Ex

Hujus argumento et illa quaestione conditionalis syllogismus ponitur sic: si

rhetorica est bene dicendi scientia, utilis est. Assumimus argumentum ita: est

autem rhetorica bene dicendi scientia. Haec duo qui concesserit, etiam invitus

concedat necesse est, utilem esse rhetoricam; quod erat dubium antequam

propositio et assumtio concederetur. Nihil tamen in assumtione accessit ex

trinsecus, quod est proprium praedicativi syllogismi. Hic primus modus a

dialecticis appellatur, qui est ab antecedentibus, propterea quoniam argu

mentum quemadmodum positum est, ita et assumtum; hoc tantummodo

differens, quod cum conditione positum est, et sine conditione assumtum.

Secundus modus est, qui appellatur a consequentibus, in quo ipsum argu

mentum quaestionem sequitur, non quaestio argumentum, hoc modo: si est

rhetorica utilis, est bene dicendi scientia. Assumitur argumentum a contrario,

id est per negationem sic: mon est autem bene dicendi scientia; non est utilis

igitur. Tertius modus est, qui appellatur a repugnantibus, in quo demon

.stratur, non posse simul hoc esse et illud non esse , in quo quum fuerit

assumtum unum, aliud necessario tollitur; . ut quum fuerit assumtum esse,

non esse tollatur, hoc modo: non est bene dicendi scientia rhetorica et non

est utilis; est `autem bene dicendi scientia, utilis est igitur; confectum est

utilem esse, sublato eo quod non esse utile positum erat. Hi tres modi ex

ab antecedentibus] De tribus argumentandi mo- ad §. 557 et Spalding. ad Quinctilianum 5, 8, 5;

dis, qui in syllogismo conditionali hic sese exci- p. 215).

piunt, ab antecedentibus, contrariis, repugnanti- ut quum fuerit] Editi id est, quod correxi e

bus, in rhetorica (§. 490 sequ.) agitur (conf. not. codicibus Monacensibus (C. F).

Martiani Capellae lib. IV. §. 416. 577

uno argumento possunt confici, et unam rem omnes probare possunt. ' Nec

interest, in propositione, quam partem primo ponas, utrum argumenti, utrum

quaestionis, dummodo conditionis ratio conservetur. Quum dixeris : si rheto

rica est bene dicendi scientia, utilis est; potest et sic pomi: utilis est rhetorica,

si bene dicendi scientia est. Hoc etiam in duobus aliis experiri licet. Quartus

modus est, qui per disjunctionem efficitur, ita ut uno assumto aliud neces

sario negatum sit, hoc modo: aut sanus est aut imbecillis, sanus est autem,

non est igitur imbecillis. Quintus modus est, qui etiam per disjunctionem

efficitur, ita ut uno negato aliud necessario sit, hoc modo: aut sanus est aut

imbecillis, non est autem sanus, igitur imbecillis, est. Additi sunt alii duo

modi, qui per argumentum istorum duorum fieri possunt, non tamen per

disjunctionem, sed per negationem. Est ergo sextus modus, in quo demon

stratur non posse simul et hoc esse et illud. Assumitur per unius confirma

tionem, concluditur per alterius infirmationem, hoc modo: non est sanus et

imbecillis, sanus est autem, non igitur imbecillis. Septimus modus proponitur

sic, et in eo assiimitur ut in quinto, atque ita concluditur. Ad rem facilius in

telligendam his quaedam formae junguntur, ita ut rebus ipsis non dietis ratioci

nandi vis intelligatur. Est primi modi forma haec: si primum, secundum ; pri

mum autem, secundum igitur. Secundi haec: si non primum, nec secundum ; se

cundum autem, et primum igitur. Tertii haec: mön et primum et mom secundum;

primum autem, igitur et secundum. Quarti haec: aut primum aut secundum;

primum autem, non igitur secundum. Quinti haec: aut primum aut secundum;

per disjunctionem] Alii syllogismos hypotheticos editis. Ceterum Aristoteles literis utitur in his for

et disjunctivos inter se distinguunt, 'ut Marius Vic- mis, ut apud Appulejum (dogm. Plat. 5, p. 279.

torinus ad Ciceronis rhetoricam (ap. Pith. p. 473), . Oud.) legiumns : » omne C B; omne B A 3 omne.

qui docet, quum in propositione sit »si est«, ap- igitur C A*; stoicos autem idem testatur pro li

pellari argumentum zztá 6vvmuu£vov; quum vero teris numeros usurpare, quod idem Ciceronem (top.

in illa sit » aut est«, appellari xatâ διεζευγμένον. 4) fecisse videmus : » si primum, secundum « cet.

junguntur] Melior haec est Ileichenauensis et nee secundum] Ita melius Reichenauensis codex,

Monacensium (C. F) lectio, quam conjunguntur in quam non secundum in editis.

417

418

419

420

• .

578 Martiani Capellae lib. IV. §. 420.

4921

422

non autemTprimum, igitur secundum. Sexti haec: non et primum et secun

dum; primum autem, non igitur secundum. Septimi haec: non et primum

et secundum; non primum autem , igitur secundum. Sciendum , tamen est,

ex uno argumento posse fieri tres superiores modos et ex uno argumento

alios quatuor. Hujus autem ordinis ratio est, ut primus modus sit, qui

appellatur ab antecedentibus, quia utique , quod antecedit prius est; secum

dus a consequentibus eadem ratione, ut ipso nomine suo primum se de

bere sequi etiam in ordine videatur ostendere. Restat qui sit tertius in

eodom argumento a repugnantibus; non enim possumus ad disjunctionem

transsilire, quae jam non potest ex eodem argumento fieri. Erit ergo quartus

modus quasi ad aliud argumentum primus. Et ibi utique antecedere debet,

in quo per confirmationem assumitur; prior enim est confirmatio negatione.

Quintus debet esse idem per disjunctionem, sed post eum propterea, quia

in eo per confirmationem, in hoc autem per negationem assumitur. Hoc in

duobus reliquis licet intelligi. Miscentur autem sibi multis Igodis syllogismi,

ut in una ratiocinatione et praedicativi generis et conditionalis formas agnoscas;

hoc modo: Si quaestio sit, utrum utilis sit ipsa dialectica, proponendum est:

si bene disputare utile est, utilis est bene disputandi scientia; at bene dispu

tare utile est, utilis est igitur dialectica. Sane videndum est in praedicativo

syllogismo, quod de propositióne sibi assumtionem vindicet; nam extrinsecus

aliquid jam accipere manifestum est. In eo autem, quod sibi, ut diximus,

de propositione vindicat, attendendum est utrum recte vindicet propter servatas

memoratasque formas. Efficitur enim, ut quod in propositione ad declara

tivam partem pertinere videbatur, in assumtione ostendatur ad subjectivam

pertinere; et item si aliter assumas, hoc ipsum pertinebit ad declarativam; hoc

modo: Notum est in prima forma ita assumi, ut aut declarativa propositionis

subjeetiva sit assumtionis, aut subjectiva propositionis eadem et declarativa

qui sit tertius] Restitui quod incuria Grotius nem« intrusum, cujus nee causa ulla apparebat ne

omiserat sit, pariterque mox possumus scripsi pro que origo vel in editionibus vel in codicibus inda

possemus, infraque expunxi sed ante »per disjunctio- gari poterat. «

Martiani Capellae lib. IV. §. 422. 579

sit assumtionis, ut si proposueris sic: omnis ars frequenti exercitatione meditanda

est, dictio autem exercitatio cst rhetoricae, rhetorica igitur frequenti dictione me

ditanda est; in propositione exercitatio ad declarativam partem pertinere vi

debatur, in assumtione ipsa exercitatio ita ad declarativam pertinet. Quomodo

ergo forma servata est? scilicet quia relictum est aliquid in declarativa pro

positionis, quod non venerit in declarativam assumtionis, unde possit fieri

comclusio, hoc est, mcditanda est. Nam si vellem sic assumere: rhetorica

autem ars est, totum servaretur ad conclusionem : rhetorica igitur frequenti

exercitatione meditanda est. Ex hoc apparet multa esse communia, quae pos

sint vel subjective vel declarative adjungi, prout se habuerit assumtio.

. Talibus insistente Dialectica, et ad quaedam non minus inextricabilia 425

quam caliginosa properante, Pallas nutu Majugenae festinantis intervenit:

Perita famdi, jam progressum comprime,

Ne implexa tortos stringat intimatio

Et multimodos perpeti amfractus diu

Hymen requset; editum est compendio

Quidquid decenter docta disputatio

dictio] Marius Victorinus (rhetor. Pitl. p. 174)

»in dialogis • ait »sermonem esse, non dictionem:

dictionem autem esse oratoris in civilibus causis. «

in declarativam] Sic corrigendum e Darmstat

tensi erat quod editi habent »in declarativa.« Ce

terum hic quoque nonnulla excidisse videri poterant,

nisi interrogationis signum interposuissem.

servaretur] Ita omnino legendum e codice Mo

naeensi (C) pro servabitur in editis; pariterque

mox ex altero Monacensi (F) possint pro possunt.

implexa] Hoc pro Grotiano inflexa in codice

optimae notae legi observat Oudendorpius (ad Cae

sarem p. 107).

tortos] Lege tortus. Gnor.— Quid voluerit ju

venis doctus non capio. Equidem refero tortos ad

• .

substantivum amfraetus. Construendum igitur vide

tur: »Progressum comprime, ne implexa intimatio

stringat amfractus tortos, et Hymen recuset per

peti amfractus multinodos; i. e. ne ad contortiora

procedas, quae impatientiam Hymenis moveant.•

perpeti] Lege perpeti. Grot. — In editis enim

erat perpetui. Grotii sententiam confirmavit Ouden

dorpius auetoritate vetustissimi codicis Leidensis,

de quo modo dixi. -

decenter] Barthius (advers. p. 1579) e suo co

dice docenter jubet reponere ; sed adverbium hoc

inauditum ex uno tantum codice contra vulgarem

reliqnorum lectionem Martiano obtrudere eo magis

nefas putamus, quod paulo post etiam Dialecticae

frons deeens appellatur.

- - «

48 *

580 Martiani Capellae lib. IV. §. 423.

Multo adstruendum contulit volumine. . - - • * •

Sat est profundae frons decens scientiae,

Quae abstrusa promit, mil morosum disserens

Praetervolando, nilque ignotum deserens.

Nam quae supersunt fraude multa consita,

Quis falsa captos circuit deceptio,

Dum ambage ficta praestruis sophismata,

Captentulisve ludis illigantibus,

Pellax soritas quumque sensim congeris,

Formasve mendas, comprobat quas veritas;

Nefas tonantis garriat sub auribus

Facinusque dirum; quippe summi coelites

Odere turpis omne falsum feminae.

Nam si revolvas, quid cavilla saevius? '

frons] Grotius in margine apposuit variantein

lectionem fons, quae et in codice Reichenauensi

exstat multumque habet quo se commendet; prae

tuli tamen vulgatam, cujus hic sensus esse videtur :

sufficere frontem, id est anteriorem partcm scien

tiae, elementa ejus, quae statim in limine tradan

tur; penitus intrare totamque ab omni parte cog

noscere deos nolle.

captentulisve] Elenclos sopliisticos innuit. Gloss.

Isidor.: [» captentula, captio «; et alibi: »muscipula,

captentula. « At amico meo Joanni Meursio vide

batur legendum captensulisve, item captensula, ut

enim a 6x&xrtao scaptensula teste Festo, ita a capto

captensula. Lucretius:

»Qualis expires scaptensula subter odores.«

Gnot. — In vocabulo raro ac prope unico codicum

sola auctoritas esse potest.

pellax] Hoc restitui ex anterioribus editionibus

pro Grotiano pellex. Totum locum sic explico :

»dum praestruis ambage ficta sophismata fraude

multa cónsita, quibus falsa deceptio circuit captos

— quumque pellax congeris sensim soritas vel

mendas formas, quas veritas comprobat. « Mendare

novo exemplo dictum est pro corrumpere, ab eo

quod est mendum; Martiani enim sententia haec

est, Dialecticam, dum sophistarum more cavilletur,

eas formas, quae veritati consentaneae sint, adul

terare et detorquere.

'garriat] Malim garriant. Et tollenda est distin

ctio ex versu praecedenti. Grot. — Brevitate ob

scurus ipse interpres est: quid enim voluerit nemo

divinabit. Subjectum verbi garriat est nefas faci

nusque dirum.

cavilla] Sophistica. Vulc.— Idem est quod ca

villatio. Accepit noster a Plauto (Aulul. 4, 4, 11).

Revolvas scil. animo est idem quod consideres sive

recorderis.

Martiani Capellae lib. IV. §. 425.

Dudum locuta circulatrix indecens

Fies profecto decipula, si adstruxeris.

Pacessat ergo versilis profun'jtas,

Reliquumque tempus liquasis sororibus.

His auditis Dialectica cunctabunda paululum, tamen divae praeceptis paritura 424

respondit:

Venerandos mihi fatus reverendosque secuta

Referam jussa pedem, atque ilicet exorsa silebunt.

Licet unam decuit jussae permittere culpam,

Ut honoris pretio cederet inferre relatus,

Populum Cecropidarum bene quo palliatarum

Bromius conciperet contumias nosse dolere,

fies profecto] Distinguo : » circulatrix indecens

fies profecto decipula si astruxeris. « Exorabula ju

dicantium, et decipula adversantium, et artificia di

centium. GaoT. — Voce decipula praeter nostrum

utuntur et Appulejus (in flor. p. 87 f. Oud.) et

Apollinaris Sidonius (ep. 8, 10; p. 252 sfin.).

versilis] Ita etiam Saxo Grammaticus » versili

quadam mutatione transponi« scripsit; et:

— — — » nunc laxo poplite tendor

Versilis, inque novos converti cerea vultus.«

StephAN. (ad Sax. p. 53).

respondit] Obscurissimum carmen ipsoque metro

ionico a minore contortum atque impeditum sic

intelligo: »Secuta fatus reverendos mihi et vene

randos referam jussa pedem, quaeque exorsa eram

dicere mittam. Quanquam unam veniam dare decuit

jussae, ut Pallas honoris gratia permitteret regerere

ea quae Bacchus supra (§. 551) contumeliose in

me conjecit, quo intelligeret populum Cecropida

rum bene nosse dolere contumelias, magisque quam

crediderat vipeream noscere posset, et quam du

dum inertem liabuerit, Marsica praestigiatrix fieret«

cet. 'Singula tamen verba praestare minime velim.

Cecropidarum] Cecropidarum dixit feminime aut

communiter. Juven.: »Fortissima Tyndaridarum.«

Vide infra in notis ad Musicam, ubi de Tritonida

dicam. Ceterum magnus error in hoc versu: nam

tertiam syllabam in palliatarum corripuit. Ceterum

»bene palliatas « artes dixit Graeca phrasi εὐxvn

μῖδες άχαιοῖ. Grot. — Bene ad nosse potius re

ferendum erit. De pallio, Graecae doctrinae insigni,

vide superiorem notam (ad §. 215).

comtumias] Contumelias et derisiones. Vulc. —

Comtumias xat& 6vyxovrjv pro contumelias. Nisi

sit certumias xsQtopuiag, ut latumia λατομία.

Vulgatam lectionem tuetur Gloss. Isidori, in qua

invenio: »catumia (1. contumia) contumelia«, et alibi;

» contumia, derisio. « GnoT.

nosse dolere] Lege »nosse dolere.« Sensus to

tus hic est: Hoc tamen unum velim mihi Minervam

permittere, ut concedat, me pro honore meo aliqua

referre, quo Bacchus (qui videlicet Dialecticam ir

riserit) diseat nos artes etiam tangi et angi istis

contumeliis, et sentiat magis viperinam, quam

582 Martiani Capellae lib. IV. §. 424.

· · Mage quam crediderat vipeream noscere posset,

Et iners Marsica dudum fieret praestigiatrix,

Neque me conspiceres somnificam vel temulentam

Loca passim blaterantam Jovialibus sub oris.

Tamen uni famulandum est tibi, virgo; reticemus.

Haec dicens velut repressa conticuit, compluresque eam divorum, qui inter

initia deriserant, horruerunt.

dixerat. Gnor. — Dolere pro dolore, quod in editis

erat, ex Darmstattensi codice reposui.

loca] Malim joca. Eundem errorem in Florido

rum libro 5 animadvertit Stewechius. Graot.— Vide

Appulejum (op. II. p. 65 Oud. ibique not.). Atta

men communis omnium librorum tam editorum quam

manuscriptorum lectio loca tuetur, quod si revera

a Martiano profectum est, metri necessitate dictum

est pro locos. Neque enim loca sed loci appellantur

pliilosophorum et oratorum argumenta.

sub oris] Ita Grotii codex omnino melius, quam

editum • suborsis.« *.

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

C A P E

L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

IRB, IHI IE T O IB, II C A

Interea sonuere tubae, raucusque per aethram

Cantus, et ignoto coelum clangore remugit; ' , .

Turbati expavere dei, vulgusque minorum • *

Coelicolùm trepidat, causarum et nescia corda

Haerent, et veteris renovantur crimina Phlegrae.

Vulgusque] De istis diis minoribus vide quae

supra (§. 43. 167. 237). Inferioribus quoque locis

(§. 810. 906) eorum fit mentio.

haerent et] Dii minores tubarum audientes so

nitum raucosque cantus, res quid sibi velit, nes

cientes, vano timore afficiuntur. Omnia plana prae

ter hunc versum. Minime enim renovata sunt cri

mina Phlegrae, sed vanum fuisse metum mox vi

debant coelites. Si illud renovantur exponi posset:

in memoriam deorum redeunt crimina Phlegrae;

nihil mutandum esset. Quod quum negandum sit;

mecum scribe :

»Horrent, ne veteris renoventur crimina Phle

grae.•

Auxiliantur in epilogo hujus libri V verba; » pige

bit arma horruisse caelites. Svsrvs (in Gurlitti anim.

partic. 4, p. 9). — Speciosa conjectura, at neuti.

quam vera. Renovari enim memoriae significatio

nem habere posse, abunde probant loci Ciceronis

(orat. 2, 48): » animos equitum ad Caepionis odium

renovabam atque revocabam«, et Auctoris ad He

rennium (2, 50): » enumeratio est, qua colligimus

— quibus de rebus verba fecerimus, ut removetur.

oratio.- Praeterea haerent ad neseia corda tam

egregie quadrat, ut mutandi causa nulla appareat.

Phlegrae] Gigantes signifieat, quos fama erat

e Phlegraeis campis coelum adortos esse; unde

Lucanus (9, 636):

42ö

5S4 Martiani Capellae lib. V. §. 425.

Tunc Ammes Faunique, Pales,' Ephialta, Napaeae

Respectant proceres, nulloque assurgere motu

Cernumt attoniti, vicibusque alterna profantes

Mirantur placidam per pectora sacra quietem.

Tunc primum posita Sylvanus forte cupresso

• Percitus ac trepidus dextram tendebat inermem;

. Deliacos poscens arcus, atque Herculis arma,

Portuni trifidam suspirans flagitat hastam,

Gradivi frameam non ausus poscere, falcem

— — •coeloque timente

Olim Phlegraeos stantes serpente Gigantes«,

nosterque infra (§. 655) Phlegram » Gigantum proe

liorumque immanium temeritate famosam« appellat.

Plura dabit Heynius ad Apollodorum (1, 6, 1 ;

p. 69 sequ.).

Ephialta] Cave cum Gigante cognomine con

fundas, quem inter alios nuncupat Apollinaris Si

donius (carm. 6, 25; p. 529 Sirm.); noster enim

est qui alio nomine Latine Incubus, Graecis ἐρι

&λτο,ς, quem Strabo (1, p. 19 Casaub.) cum Gor

gone, Lamia, Larvis, aliisque ejusmodi monstris

pestiferis eomponit, Servius autem (ad Aen. 7, 776)

cum Pane, qui et Inuus, Faunus, Fatuus dicatur,

eundem esse refert.

INapaeae] Nympharum genus, quod nomen dn

xit a váre6t, saltibus, saepiusque apud poëtas

Latinos commemoratur. Calpurnius (ecl. 9, 20):

»Quae colitis silvas Dryades, quaeque antra

Napaeae,

Et quae marmoreo pede Najades uda secan

tes α cet.

Redeunt et infra (§. 903).

eupresso] Virgilium (georg. M, 20) respexit:

»Et teneram ab radiee ferens, Silvane, cupres

sutm. «

percitus] Perterritus. De hujus vocis usu plura

congessit Oudendorpius (ad Appulej. I. p. 532).

Belli inertes Naevius quoque (apud Macrobium 6,

5) silvicolas homines appellavit.

Deliacos poscens] Ita in libri Norimbergensis

margine multo melius, quam quod in editis legitur

•bellaque composcens. « Deliaci enim arcus sunt

Apollinis et Dianae. Eandem lectionem jam Ouden

dorpius (ad Appul. I, p. 332) commendaverat,

ejusque vestigia etiam Darmstattensis codex exhibet

in corrupto »Dellaque composcens.« .

Portuni] Pro Neptuno seu elemento aquae.

BAnrii. (adv. p. 1666). — Tridentis mentio nemi

'nem dubitare patitur. Similiter Valerius Flaecus

(Argon. 1, 641):

— — — • quum subito trifida Neptunus in hasta

Caeruleum fundo caput extulit.«

Plura vide supra (ad §. 4).

Gradivi] Hos versus nos ita distinximus. An

tea legebatur

»Gradivi frameam non ausus poscere falcem,

Saturni bello« cet. Juvenalis:

» Et Martis frameam et Cirrhaei spicula vatis. •

Gror.

falcem] Conferendus cum hoc versu alius in

feriori loco (§. 566):

Martiani Capellae lib. V. §. 425. 585

Saturni bello suetus disquirit agresti,

Diffidensque sui respectat tela tonantis.

Sed dum talibus perturbatur multa terrestrium plebs deorum, ecce quae

dam sublimissimi corporis ac fiduciae grandioris, vultus etiam decore luculenta

femina insignis ingreditur, cui gaieatus vertex ac regali caput majestate

sertatum, arma in manibus, quibus se vel communire solita vel adversarios

vulnerare, fulminea quadam coruscatione renitebant. Subarmalis autem vestis

illi peplo quodam circa humeros involuto Latialiter tegebatur, quod ommium

»Sylvane falcem quum petis Saturniam.•

Saturni gestamen falcem agnoscunt Festus (p. 484

Dac.) et Arnobius (6, p. 209), unde falciferum hie

(5. p. 118) appellat. Rationem illius Macrobius (Sat.

1, 7 ct 8) et Fulgentius (myth. 1, 2; p. 35) vel

in messe ponunt, vel in eo, quod tempus omnia

metat, exsecet, incidat.

sublimissimi] Sic ex antiquioribus editionibus re

scripsi pro subtilissimi, quod edidit Grotius, licet

ita etiam Ileichenauensis codex habeat; subtilitas

enim Dialecticae, Rhetoricae sublimitas atque ex

celsitas magis convenire videtur.

arma in manibus] Haud raro cum armis com

paratur vis oratoria, ut a Petronio (3, p.23 Burm.):

———» et ingentis quatiat Demosthenis arma« ;

et a Propertio (5, 20, 27; p. 682 Burm.):

•Persequar aut studium linguae, Demosthenis

arma. tt

subarmalis] 'Γπωμις, cui contraria èrræpúc,

de qua supra. Gnor. — Subarmale vestimentum

subter brachium reductum et humerum tegens. BAnth.

(ad Stat. Theb. 4, 19; p. 880). — »Subarmalem

subuculam « dixit et Saxo Grammaticus (7, p. 159

Steph.).

Latialiter tegebatur] Latialiter est laciniis sub

armo seu brachio circa humerum convoluta et sub

ducta veste antiquo Latino ritu, qualem et Gabi

num, vel certe non dissimilem, alibi descripsimus.

Banrh.(ad Stat. Theb. 4, 19; p. 880). — Roma

norum vestitum in animo habuit, qui togam sex

ulnarum longitudine exserto dextro brachio supra

laevum humerum rejicere consueverant. — Porro

ut alius erat cinctus Gabinus, ita hunc habitum

Latiarem lieet cum Capella nominare. Graecos quo

que notandum est palliis seu peplis ita sub lume

ris redeuntibus usos. Moschus in divina ecloga,

quae Europa inscribitur:

»HoÂzró$m δ'ajuou6t arérr^og ßø9ές Eögω

πείης. «

BAnth. (advers. p. 1551).

figurarum lumine] Ludit in verbis, quae qunm

eeterarum rerum tum etiam orationis ornamenta si

gnificant. De figuris et verborum et sententiarum,

quae Graccis 6χήματα sunt, pluribus infra (§. 525

sequ. 551 sequ.) agetur, quae vox apud posteriores

solemnis facta est, licet Cicero (Brut. 175 de opt.

gen. or. 55 orat. 54) formas dicare maluerit. Lu

mina vero easdem saepissime nuneupat, ut ipso

illo quem modo laudavimus loco (orat. §4): » ea

quae dicuntur orationis quasi formae et lumina,

quae ut dixi Graeci vocant 6xrjuatas : eodemque

in libello (orat. 23): »illam autem concinnitatem,

quae verborum collocationem illuminat his lumini

cus, quae Graeci quasi aliquos gestus orationis

386 Martiani Capellae lib. V. §. 426.

427

figurarum lumine variatum, cunctorum schemata praeferebat; pectus autem

exquisitissimis gemmarum coloribus balteatum. Haec quum in progressu arma

concusserat, vel ut fulgureae nubis fragore colliso bombis dissultantibus fracta

diceres crepitare tonitrua; denique creditum quod instar Jovis eadem posset

etiam fulmina jaculari. Nam velut potens rerum omnium regina et impellere

6χήματα appellant«, multisque aliis in locis (orat.

39. 68; Brut. 57. 79; de orat. 2, 27; partit. 6

cet.). Stellis quoque comparat (orat. 27) »translata

verba atque immutata«, quae orationem illustrent;

quem eundem sensum gemmarum illarum esse cen

seo, quibus noster Rhetoricae balteum distinxit;

stellae quippe et gemmae haud raro eadem vi me

taphorica usurpantur. Martialis (5, 11, 5):

»Multas in digitis, plures in carmine gemmas

Invenies« — — —

Colores etiam orationis pro ornamentis dixit Gellius

(14, 4): »vultum ejus severis atque venerandis ver

borum coloribus depinxit« : qui tamen probe distin

guendi sunt a colore , de quo infra (§. 474).

balteatum] Grotius ediderat baleatum, nota ta

men addita: »lege baltheatum, aut ut alii codices

subbaltheatum. Glossa Isidori: baltlieat, cingit.*

— Equidem meliorem Reichenauensis et Monacensis

ratione reposui.

fulmina] Periclem ante oculos nostro fuisse

manifestum est, qui Olympius ab orationis vehe

mentia appellabatur. Confer Plutarchum (im vita

ejus p.456) et Quinctilianum (2, 16, 19): » ut non

loqui et orare, sed quod Perieli contigit fulgurare

et tonare videaris*, ubi plura Spaldingius (p. 573).

Sed Demosthenis quoque Cicero (orat. 70) » vibrare

fulminas dixit, ipsique Ciceroni »verborum fulmina«

tribuerat Paetus, quod ille in jocum vertit (ad di

vers. 9, 21).

potens] hnpotens esse videtur ad invidiam po.s.

tens, πεgu63evr}ς, ut et Donatus docet. Sic Li

vius »impotentem decem virorum potestatem* dixit:

et Capella infra »in invidiam, si eos impotentes

esse monstremus.« Quinctil. decl. 15: »Credo equi

dem judices plerosque mirari, quod homo tenuis,

etiam antequam quod perdidi habebam pauper, ausus

sum judicio lacessere divitem, utique vicinum, eum

que notae impotentiae « ete. Gloss. Isidori: »impo

tens, interdum potens, pro potentia clarus, vel

plus quam potens.« Petronius ;

»Ne curet alto regiam trucem vultu

Cliensque eoenas ne impotentiam eaptet •

1. Cliensve , aut:

»€iiensve coenas impotentium captet.*

Nam in V. C. est:

» Cliensque coenas impotentium me captet*;

repugnante versu. Horatius » aquilonem impotentem•

dixit. Simili modo Ulpianus I. 1 de officio procon

sulis: »si quis ita impotenter se gerit, ut omnes

metuant adversus eum advocationem suscipere.«

Citatur digestis de ofr. proc. et leg. l. 9 nequidquam

§. 5 advocatos. Gnor.— Tota haec annotatio quam

tumvis docta superflua est, postquam e codicibus

Darmstattensi et Monacensi (C) potens rescripsi.

Sed quod mirere, Grotius ipse lioc ediderat, ni

hilo tamen secius in mota semper impotens ante

oculos habuit! Profecto inde a tertio libro negligen

tior deprehenditur interpres, id quod non semel

animadverti. Barthius quoque vasta eruditione ipsa

confusus modo potens (adv. p. 504), modo impo

tens nostro in loco legit, In codice Reicheuauensi

Martiani Capellae lib. V. §. 427. 587

£, - • - • •

quo vellet et unde vellet deducere, et in lacrymas flectere, et in rabiem

concitare, et in alios etiam vultus sensusque convertere tam urbes quam ex

ercitus proeliantes et quaecunque poterat agmina populorum. Haec etiam

Sematum, rostra, judicia domuisse in gente Romulea, Athenis vero curiam,

gymnasia, theatraque pro arbitrio reflexisse, ac totam funditus Graeciam

miscuisse ferebatur. Hac vero loquente, qui vultus vocisque sonus, quantaque

scriptum quidem erat in potens, sed a secunda manu

in expunctum. -

regina] Praeivit Euripides, qui (in Hecuba 816)

•πειδό δέ την τύραννον άνδρῶτοις μά

vnvs

dixit, quemque respexit et Quinctilianus (1, 12,

18; p. 249): » qui vero imaginem ipsam eloquentiae

divina quadam mente conceperit, quique illam, ut

ait non ignobilis tragicus, reginam rerum orationem

ponet ante oculos« cet. Sed et Cicero (orat. 2, 44)

eundem ut videtur secutus »omnium rerum reginam

orationem « appellat. -

quo vellet] Id ipsum erat, quod in suis aequa

libus Cicero desideravit (Brut. 95 f.): »nemo qui

ad iracundiam magnopere judicem, nemo qui ad

fletum posset adducere; nemo qui animum ejus,

- quod unum est oratoris maxime proprium, quocun

que res postularet, impelleret« (conf. et de orat. 5,

14). Est vero haec vis oratoria, quam δεινότητα

Graeci nuncupant, quamque praecipuam in De

mosthene fuisse omnes consentiunt. Vide Voemelium

(ad Demosth. de pace p. 258), Hermannum (ad Lu

cian. de list. conser. p. 263), et A. G. Beckerum

(in interpretatione libelli Dionysii Halicarnassensis

sregi τῆς λεχτιχης 4nuo69£vovc δεινότητος

Guelferb. 1829).

Athenis] Athenas Justinus (5, 9, 95 p. 172

Gronov.) » eloquentiae patriam « dicit. Vellejus Pa

terculus (1, 18): »Una urbs Attica pluribus annis

eloquentiae, quam universa Graecia operibus flo

•

428

ruit; adeo ut corpora gentis illius separata sint in -

alias civitates, ingenia vero solis Athcniensium

muris clausa existimes.« Cicero ipse (Brut. 13) de

eloquentiae arte: »hoc autem studium non erat com

mune Graeciae, sed proprium Athenarum« ; et alio

loco (de orat. 14): »Athenis«, inquit, »summa di

cendi vis et inventa est et perfecta.« • * *

theatraque] Ibi enim conciones populi haberi

solebant. Justinus (22, 2, 10) de Agathocle : » po

pulum in theatrum ad concionem vocari jubet« ;

Tacitus (hist. 2, 80): »Antiochiensium theatrum,

ubi illis consultare mos est. « Athenis initio quidem

Pnyx comitiis habendis destinata erat, nec nisi per

certas occasiones in theatrum conveniebant (De

mosth. adv. Mid. 5), sed paulatim invaluit, ut ibi

quoque praeter magistratuum electiones reliqua om

nia in theatro tractarentur (Poll. onom. 8, 152).

miscuisse] Hoc ex ipso illo de Pericle dicto

apud Aristophanem sumtum esse videtur (Acharn.

550): -

»'H6tQaxrt', £ßgóvtcz , §vvsxvxa. tjv 'EX

λάδα •,

quod et Cicero respexit (orat. 9): » qui si tenui ge

mere uteretur, nunquam ab Aristophane poëta ful

ere, tonare, permiscere Graeciam dictus esset« et

gere, » -

Plinius Secundus (epist. 1, 20, 19): »non enim

amputata oratio et abscissa, sed lata et magnifiea

et excelsa tonat, fulgurat, omnia denique perturbat

ac miscet.«

49 *

388 Martiani Capellae lib. V. §. 428.

- - - - - ę. - - - - -

excellentia celsitudoque sermonis, audire operae pretium etiam superis fuit:

.• tantae inventionis ingenium, tam facundae ubertatis eloquium, tam capacis

memoriae recordationisque thesaurum, qualis disponendi ordo, quam pro

nunciandi congruens modulatio, qui gestus in motu, quae profunditas in con

ceptu; denique exilis in modicis, in mediocribus facilis, in elatione, flammatrix;

reddebatque cunctos in ambiguis dociles, in persuasione cedentes, in collisione

discordes, in laudibus arrogantes; at vero quum quid commotum publici

nominis attestatione clamaverat, fluctuare, permisceri, ardere omnia videbantur.

429 Hanc igitur feminam auratae vocis, et quasdam diadematum gemmas regno

rumque fundentem, ingens illustrium virorum sequebatur agmen; inter quos

proximi eidem duo diverso habitu nationeque praenitentes, quorum unus erat

pallio circumactus, alterque trabeatus. Diversus utrisque oris sonus, licet alius

etiam Athenis se diceret Graja didicisse, ac promtus gymnasiorum studiis et

reluctantibus semper Academiae altercationibus haberetur; ambo tamen novi

inventionis] Jam sequuntur singulae artis ora

toriae partes oratorisque virtutes postmodo latius

exponendae, nunc brevi sub conspectu adumbratae.

in modicis] Lege » exilis in immodicis.« Wonck.

(spec. cr. p. 85). — Ineptissima profeeto correctio!

Tria dicendi genera respicit Martianus, quae Grae

cis i6zvόν, μέ6ov, áögöv, Latinis tenue, me

dium, sublime , lippis illa atque tonsoribus nota,

de quibus sufficiet laudasse Auctorem ad Herén

nium (4, 8), Ciceronem (orat. 6), Gellium (7, 14).

Unum addo Ciceronis locum, qui nostro apprime

convenit (Brut. 29): »is erit igitur eloquens, qui

poterit parva summisse, modica temperate, magna

graviter dicere • ; nisi quod noster modica dixit quae

Cicero parva, mediocria quae ille modica.

auratae vocis] Simili modo Joannes episcopus

Constantinopolitanus ob eximiam eloquentiae lau

dem Chrysostomi nomen inter aequales meruit, et

prius etiam Dio Prusaensis orator, cujus adhuc ex

stant orationes.

duo diverso] Demosthenem significat et Cicero

nem, quos non Plutarclius modo in vitis parallelis,

verum etiam Quinctilianus (10, 1, 105), Longi

nus (de subl. 12) aliique multi inter se compara

verunt, nostraque aetate Jenischius (Parallele der

beidem grössten Redner des Alterthums, Berl. 1801).

cireumactus] Pari modo Saxo grammaticus (p.

54 Steph.): »variis ferarum pellibus circumactus •

pro circumdatus.

trabeatus] Expectasses togatus, quod plerum

que palliato opponitur (vide ad §. 225), sed exqui

sitius trabeatum dicit Ciceronem, vel quia equestri

loco natus erat (Pers. sat. 5, 29. Val. Max. 2, 2,

9) vel quia augur fuerat; nam horum quoque tra

beam fuisse testatur Servius (adAen. 7, 188 et 612).

novi] De Cicerone Sailustius (Catil. 25 f.):

» Ea res inprimis studia hominum accendit ad con

Martiani Capellae lib. V. §. 429. 589

protectique paupertatis sinu, et quum alterum Quirinalis eques, alium fabrilis

procrearet industria, ita praeclues linguae excellentia floruerunt, ut post cu

riarum facta immeritasque mortes virtute astra conscenderent, immortalitate

gloriae secula superarent. De uno tamen, quem Athenarum populus ac palliata

sulatum mandandum M. Tullio Ciceroni. Namque

antea pleraque nobilitas invidia aestuabat, et quasi

pollui consulatum credebant, si eum quamvis egre

gius homo novus adeptus foret« 5 et ipse orator

(de lege agr. II, 1): »me perlongo intervallo prope

memoriae temporumque nostrorum primum hominem

novum consulem fecistis.« Confer Middletonium (the

life of Cicero I, p. 5). Sed de Demosthene idem

fraudi fuit nostro, quod Juvenali (10, 129), cujus

locum jam Grotius eum nostro comparavit:

»Dts ille adversis genitus fatoque sinistro,

Quem pater ardentis massae fuligine lippus

A carbone et foreipibus gladiosque parante

Jncude et luteo /ulcano ad rhetora misit«

et Apollinari Sidonio, qui (carm. 2, 186) de De

mosthene :

— — »sine fine locutus

Fabro progenitus , spreto cui patre polita

Eloquiis plus lingua fuit« — —

pariterque Valerio Maximo, qui (5, 4, ext. 2): »quam

matrem Euripides, inquit, aut quem patrem De

mosthenes habuerit, ipsorum seculo ignotum fuit;

alterius autem matrem olera, alterius patrem cul

tellos venditasse, omnium paene doctorum literae

loquuntur« ; nimirum quod patrem ejus legissent

μαχαιgoxovöv fuisse (Plutarch. in vita p. 847.

Lucian. rhetor. praec. 10, T. VII, p. 229 Bipont),

quod vero ita potius intelligendum erat, ergastulum

illum habuisse, ubi servi fabri gladios procuderent.

Ipse enim honestissimo loco natus erat, τáóv xa

Adjv xa) àycz9d5v, ut ex Theopompo Plutarchus

tradit, neque acerrimus oratoris adversarius et ob

trectator Aeschines negarc audet (adv. Ctesiph. §4),

tantasque divitias habuit, ut filio rem familiarem

quatuordecim talentorum relinqueret (Demosth. adv.

Aphob. p. 814 Reisk.), quae postea demum tutorum

ejus fraude aliquantum imminuta est.

proteetique] De Cicerone sermo et Demosthene.

Quomodo autem : »protecti paupertatis sinu a dici

possunt? Hoc nihili, seribe »profecti e paupertatis

sinu. « Respexit ad eorum originem obscuram, quod

et sequentia suadent. Susius (in Gurlitti anim. part.

4. p. 9). — Recordatus non esse videtur vir doctus

illius •proeul a Jove, procul a fulmine«, neque

egregii hac de re Horatii carminis; quibus omnino

450

vulgarem lectionem tuemur, donec codex reperiatur, .

qui cum Susio concinat.

floruerunt] Grotius ediderat floruerant; in notis

autem observat: »Floruerit, lege cum MS. floru

erunt.« Ignorabat scilicet quod ediderat. Sed flo

ruerunt etiam in codicibus Reichemauensi et Darm

stattensi legitur.

curiarum faeta] Lege » duriora fata. Vonck. (sp.

crit. p. 149) — Licet apud Grotium varians lectio

fata margini adscripta sit, in Monacensi autem (C)

pro curiarum legatur curarum, utrumque denique

curarum fata in Darmstattensi exstet, vulgatam ta

men lectionem servavi, siquidem curiarum faeta

liypallage est pro facta in curiis. Ita supra Rheto

rica pro arbitrio reflexam curiam esse dixerat.

astra] De Cicerone Manilius (1, 792)s

— — — — »et censu Tullius oris

Emeritus coelum.«

Magnorum virorum auimas post mortem inter a$tra

390 Martiani Capellae lib. V. §. 450.

451

452

agmina sequebantur, haec fama convenerat, quod acerrimus idem et procellis

indignantis Oceani fremituque violentior; denique de illo versus hujusmodi

ferebatur: 4εινός άνης τάχα κεν και άναίτιον αἰτιόωτο. Alter vero, quem con

sularis purpura et conjurationis extinctae laurea redimebat, mox ingressus

curiam superùm et in Jovis gratulatus est se venisse conspectum; laetior clamare

igitur coepit: o nos beatos, o rempublicam fortunatam, o praeclaram laudem

consulatus mei.

deosque immortales recipi constans nostri sententia

est (§. 95. 125).

acerrimus] Idem et Plutarchus sentit (in vita

ejus p.850): oi μέν οδv yeygauuévov τῶν λόγων

öτι τὸ αέστησόν πολύ χαι τιxgöv Ézov6t,

τά άν Àéyot τις; et Homerico versu utitur et ipse

(Iliad. 20, 467):

•0ò yàg τι γλυκύ9vρος ἀνής ην οὐδ' ἀya

*. vöqoQov,

&λλ' ἐντονος xai 3iauos fregi τάς άμένως. •

δεινός] Hic versus a codice Monacensi (C)

omnino abest. In alio codice Grotius in margine

hanc lectionem exstare testatur

»4stvòς άνηρ τὰ χακά xaì èvavtta £ùtußö

λη6&v. «

Verum lege apud Homerum (II. 11, 684).

laurea] Ante oculos habuisse videtur Plinii

verba (hist. nat. 7, 50) quibus Ciceronem alloquitur:

» salve primus omnium parens patriae appellate,

primus in toga triumphum linguaeque lauream me

rite«, nisi eundem, cum Plinio respexit Ciceronis

ipsius versum (de offic. 1, 22; adde Philipp. 2, 8;

in Pison. 29):

•Cedant arma togae, concedat laurea linguae« ;

de quo etiam Plutarchus (vit. Cic. p. 887) et Quin

ctilianus (1 1, 1, 24), neque invenuste Salejus

Bassus sem quisquis alius auctor est Panegyrici in

Pifonem, qui sub Lucani nomine venit (55):

Post hos tamen in diversis agminibus oratores emeriti, ac

»Sic etiam magno jam tune Cicerone vigente

Laurea facundis cesserunt arma togatis.«

clamare] Adde ex MS. laetior. Gnor. — Idem

in Monacensi (C) et Darmstattensi legitur, neque re

ponere equidem dubitavi; sed quod in iisdem omis

sum est igitur tollere nolui, donec etiam est a

codice aliquo abesse comperiam.

o nos] Manifestum est rideri Ciceronis jactantiam

suique ostentationem, quae jam antiquitus multis

offensioni fuit, ut Dioni Cassio (58, 42) et Sene

eae (de brevit. vit. §, p. 492). Quid quod ipse •a

Jove se in deorum concilium advocatum « jactaverat,

teste Quinetiliano (11, 1, 24), qui simul et ver.

sum Ciceronis affert ex carmine heroico de consu

latu suo, quem noster quoque in sequentibus re

spexit:

•0 fortunatam matam me consule Romama

saepius illum et a Quinctiliano (9, 4, 41) et ab

aliis veterum (Juvenal. 13, 122. Antholog. Burm.

T. I, p. 348) usurpatum.

oratores] De Graecis oratoribus, quos hie no

ster commemorat, Aeschine, Isocrate, Lysia, longi

esse nolumus, quum omnes et scriptis ipsorum,

quae ad nostram aetatem pervenerunt, et veterum

judiciis, ut Ciceronis, Dionysii Halicarnassensis,

Quinctiliani, Plutarchi, Photii, satis sint cogniti;

laudasse sufficiat doctum Westermanni librum (Ge

scliiclte der griecliselen Beredsamkeit, Lips. 1835,

• Martiani Capellae lib. V. §. 432.

591

prae se ferentes insignium culmen meritaque linguarum: Aeschinem, Isocratem,

Lysiamque conspiceres; tum in togatis agminibus Sosantios, Gracchos, Regulum,

Plinium, Frontonemque. Verum ante cunctos atque ipsam ducem omnium

feminam senex quidam signum ac praeviam virgam gestans lictoris Romulei

praecedebat usu, atque in ejusdem virgae culmine corax oris aurati venientis

p. 73 sequ. et 115). Sed inter Romanos quod pri

mum legitur Sosantiorum nomen, prorsus inaudi

tum est et manifesto corruptum, cujus in locum

vide me substituendum sit » Crassos , 4ntonios • ;

hi certe ante Ciceronis tempora eloquentiae Latinae

longe principes fuere, satis superque noti vel ex

Ciceronis libri de oratore, ubi colloquentium partes

primarias sustinent, quibus adde quae erudite El

lendtius congessit (in succincta eloquentiae Romanae

usque ad Caesares historia, praemissa editioni Bruti,

Regimont. 1825, p. 62—77). Ibidem (p. 57—46)

testimonia veterum de Gracchis, Tiberio nimirum

et Cajo fratribus invenies, quorum inprimis junior

summis eloquentiae laudibus ab omnibus celebratur

(Cic. Brut. 33; de orat. 3, 56; Vell. Patere. 2,

9; p. 164 Burm. Plin. Epist. 1, 20, 4. Gell. 10,

3 cet.); fragmenta collegit Henricus Meyerus (ora

torum Rom. fragmenta, Turici 1852, p. 116—128).

Qui sequitur, Regulum cave cum vetere illo con

fundas, qui bello Carthaginiensi nobilitatus est;

est Domitiani Augusti aequalis, homo improbus,

cujus tamen facundiam et Martialis (5, 28, 6. 6,

64, 11) praedicat neque Plinius inimicus ejus (epist.

1, 5. 2, 20. 4, 2) negare audet (6, 2). Plinii minoris

eloquentiae studium ipsa quae exstant scripta ejus

testantur, neque antiquitas vilipendit. Confer Mar

tialem (10, 10), Apollinarem Sidonium (epist. 1, 1),

inque primis Macrobium (Saturn. 5, 1): »quatuor

sunt, inquit Eusebius, genera dicendis copiosum, in

quo Cicero dominatur; breve, in quo Sallustius re

gnat; siccum, quod Frontoni adscribitur; pingue et

floridum, in quo Plinius Secundus quondam, et nune

nullo veterum minor noster Symmachus luxuriatur.«

Fromtonem Grotius suspicari tantum poterat esse

»Antonini praeceptorem, cui ob excellentem elo

quentiam statua erecta « fuerit (Jul. Capitol. Anto

min. pliilos. 2); nunc notior nobis factus est, post

quam epistolàs ejus „iìÈ recens

reperta identidem Angelus Majus evulgavit; unde

licet nostratium hominum judiciis minus commen

datus sit (vide Rothii librum: über M. Corn. Fronto

und das Zeitalter der Antonine, München 1817, et

Niebuhrii opuscula p. 526), illud tamen intelligitur,

aequalibus suis maxime eum probatum fuisse; si

quidem M. Aurelius Caesar (epist. 2, 6) ita ad

eum scribit: »vale decus eloquentiae Romanae, ami

corum gloria, uéya ^rgäyua, homo jucundissime,

consul amplissime, magister dulcissime • ; neque

discrepat Ausonii judicium de eo (grat. act. 335

p. 556 Delph.).

insignium] Pari modo Saxo Grammaticus, qui

nostrum semper fere ad verbum imitatur (p. 10 ed.

Steph.): »insignium culmen meritaque virtutum •

dixit.

corax] Alludit ad primos rhetores Tisiam ejus

que discipulum Coracem, de quo idem narratur,

quod de Euathlo et Protagora, ajuntque illi accla

matum :

»Haxoö xögaxoc xaxöv ööv. •

Meminit Cicero, Fabius aliique. GnoT. — Graeco

vocabulo pro Latino corvus usus est consulto, ut

simul significaret hominem eum, qui primus oum

■*

592

Martiani Capellae lib. V. §. 454.

feminae auspicio praevolabat. Ille autem qui gestabat virgulam, Tisias dictus,

cunctisque vetustior atque elatior videbatur; nam et suos minores ceteros, illam

ipsam ducem respectans snperpositum corvum commune pignus filiamque

memorabat. Quo argumento commoti quamplures deorum eam quidem

nobilissimam feminam, sed aut Apollinis credidere cognatam, si Graja est,

aut, si Romulea de gente, Corvini. Cui aenigmati illud adjectum, quod

intrepida et fiduciae promtioris tam Palladis quam ipsius Cyllenii deosculata

pectus cujusdam propinquae familiaritatis indicia patefecit. , Denique nonnulli

superûm quum in trepidatione buccinae praecinentis et admiratione amicitiae

superorum incerti diutius divinatorem Phoebum cuperent sciscitari, nondum

nium in Sicilia eloquentiae artem et praecepta con

didisse fertur, Coracem Syraensanum Tisiae ma

gistrum; qui quum plerumque simul commemoren

tur, confer omnino Ciceronem (Brut. 12; de orat.

1, 20), Quinctilianum (2, 47, 7; p. 377. 5, 1,

85 p. 421), Sextum Empiricum (adv. mathem. 2,

965 p. 506 Fabr.), et inter recentiores Spengelium

(art. script. p. 25 sequ.) et Westermannum (loco

citato p. 53—58).

illam ipsam] In editis erat ipsam illa, pro quo

jam Grotius illam scribendum e MS. vidit; quod

equidem transpositis verbis scripsi, codicibus Mo

nacensi (C) et Darmstatiensi uiiitur, vellem autem

et illam codices exhibuissent, ut structura orationis

melius constaret; sensus enim elarus est, non so

fum juniores illos oratores, verum etiam ipsam il

lorum dueem Rhetoricam commune Coracis et Ti

siae pignus, id est filiam dici; siquidem pignora

ijam saepius pro liberis dici animadvertimus (§. 25.

32. 91. 480).

feminam] MS. vocem primam non habet; sed

pro ea sed. Lege* neam quidem nobilissimam femi

mam primum, sed aute etc. Gior.— Obscura haec

anuotatio est, quam non intellexi nisi inspectis

■ -

anterioribus editionibus, in quibus Grotianum sed

post vocabulum primam neutiquam legitur, collato

que codice Darmstattensi, a quo vox primam item

abest. Hac igitur deleta verba nunc intelliguntur:

»credidere hane feminam nobilissimam aut Apollinis

cognatam—aut Corvini gentilem« nimirum non Mes

salae illius, de quo supra (§. 243), sed veteris

Valerii, qui a corvo victoriae adjutore Corvi cog

nomen invenerat (Liv. 7, 26. Val. Max. 8, 43, §.

Gell. 9, 11. Aur. Vietor de vir. illustr. 29). Apol

lini autem corvum sacrum, quidquid obloquatur Cor

mutus (52, p. 224 Gal.), testatur Ovidius (met. 5,

329), qui vel mutatum in corvi figuram deum au

ctor est; unde et »Delphicus ales« appellatur a

Petronio (de bello civili 177), quippe qui auguriis

capiendis maxime idoneus haberetur (Cic. div. ■

39. Horat. od. 5, 27, 11).

Cyllenii] Mercurii cum eloquentia cognationem

unus Horatii versus (od. 1, 10, 4) satis aperit:

»Mercuri facunde nepos Aetlantis.*

diutius] L ius. Voxck. . crit. p. 85)—

- iutius] Lege ocius.Voxcx (Spee erit. p. 83)

Nihil mutandum: etenim ob causas praedictas diu

incerti erant dii minores. Sed pro »im trepidatio

nem et admirationem* apud Grotium ex anterioribus

Martiani Capellae 'lib. V. §. 456. 393

Jove maximo disquirente, tumultuarie quae esset inquirunt. * Ac tumc illa 456

respectans superos universos, aliquanto commotior sic coepit: Patrem maxi

mum Jovem ceterosque coelites, quos in causis pluribus saepe sum deprecata,

atque ipsum conventum superae consessionis attestor, nihil magis mihi incon

sentaneum atque indecens aestimari, quam ut quae semper in foro judiciisque

quampluribus , accusaverim multos, aliosque defenderim, et viribus gloriam

deluctationis annixa mihi de discriminum fatis promeriti eventus praeconia com

paraverim, nunc apud vos, superi, quis placere immortalitatis instar ac pretium

videbatur, invita compellor scholarium juvenilium monitus et exilia decantatae

artis praecepta memorare. Neque enim hoc nobis adscribit inopia, quum

redundantes turmae suppetant consequentium ; nam, absque his, qui pertur

bantes pectora sensusque cumctorum cognoscentum quoque perfregere subsellia,

etiam alios habeam qui minutias praeceptorum et artis intimae commenta

perscripserint; inter utrumque vero columem sectatorum praeniteat Tullius

meus, qui non solum in foro, sematu, rostrisque grandiloquae facultatis ma

jestato tonuerit, verum etiam ipsius artis praecepta commentus libros quam

plures seculorum usibus consecrarit. Quod quum , ita sit, emeritae granditatis 457

pudor et celebrati quantum puto nominis gloria haec inchoamentorum pri

mordia detrectaret excurrere, ni et hoc ad immortalitatis praemium proficeret,

quod jubetis, ac fiducia perennitatis accendat exsequi vel primora, tamen Jove

editionibus rescripsi »in trepidatione et admiratio- fatis] Darmstattensis codex factis, quo tamen

me«, uti in Darmstattensi quoque est codice.

ac tunc] Ita anteriores editiones codicesque

Darmstattensis et Reichenauensis; male Grotius at.

deprecata] Famosissimum illud Demosthenis ex

ordium in oratione pro corona spectare videtur:

arqojtov μάν τοῖς 9εοῖς εὐχομαι πά6v xai πά

6czug x. τ. λ. -

consessionis] Ita codices Monacensis (C), Rei

chenauensis, et Darmstattensis; editi confessionis,

quod temere Grotius in nota repetiit.

non magis indigemus quam altera lectione a Grotio

in margine notata promeritis pro promeriti.

columem] Sic scripsi e codicibus Darmstattensi,

Reichenauensi, aliisque apud Oudendorpium (ad

Appul. II, p. 74) pro culmem, quod in Grotii alio

rumque editionibus exstabat. • . '•*

accendat] Hanc lectionem praebuerunt codices

Darmstattensis, Reichenauensis, et Monacensis (C)

pro Grotiana accedat. Praeterea distinetionem, mu

tavi, puncto post imperante. posito», ne opus esset

394 Martiani Capellae lib. V. §. 457.

cum superis imperante.

dem, quam publicitus soleo, placitura ;

Arcadicam rationem benevolae majestatis

Accingar: igitur haec aridiora percurrere, minus qui

quamquam, si Pallados aures atque

participarit assensio, ne numc quidem

apud vos, maximi coelites, displicebo. Quippe sum ipsa Rhetorica, quam alii

artem, virtutem alii dixere, alii disciplinam.

ceor; licet Plato huic vocabulo refragetur,

Artem vero idcirco, quia do

Virtutem autem dicunt, qui mihi

bene dicendi scientiam inesse compererunt. Qui edisci vero dicendi intimam

rationem et percipi posse non nesciunt,

Vonckii eonjectura jugiter pro igitur (spec. erit.

p. 85). Primora autem servavi ut elegantius, neglecta

lectione primordia, quam Grotius in margine posuit.

assensio] Refinxi locum ad codicis Darmstat

tensis auctoritatem, cujus tamen lectionem jam

Grotius conjectura assecutus erat, licet in ipso

textu vel antecedentium editionum scripturam ne

gligentia depravaverit 5 ediderat enim Aereadiam ra

tione et assensionem , quum anteriores certe ratio

mem et assensione haberent. Afrcadicam autem rat

tionem Mercurium esse, qui ipse λόγος et 'Egμῆς

λόyuoc appellabatur, monere vix opus est.

quam alii] Utrum ars sit an non rhetorica a

multis quaesitum esse et e Cicerone (de orat. 1,

19. 2, 7) et e Quinctiliano (2, 15) eonstat, qui

(p. 542 Spald.): » quidam, inquit, rhetoricen vim tan

tum, quidam scientiam, sed non virtutem , quidam

usum, quidam artem quidem, sed a seientia et

virtute dijunctam, quidam etiam pravitatem quan

dam artis, id est xcxxot&zviczv nominaverunt« ;

subtilius sane quam noster, apud quem non satis

apparet, quid inter artem et disciplinam intersit,

nisi hanc ἐπι6τήμην Graecorum, id est scientiam,

illam τεχνην esse voluit. Haec enim posteriori

aetate inter se distincta esse, apparet e Sexto Em

pirico (adv. Mathem. 2, 6): άλλως μέν Σενοxg&

tovs rjv £:ru6triturjv 2&g?&vovroc xai &o

a -

* .

fidenter me asserunt disciplinam.

zaixó vöu@ àvrl τῆς τεχνης, άλλως δά τῶν

Στωixdjv èv 6όφφ μόνφ φνομένην. Ceterum

ante » disciplinam • e codice Monacensi (C), pro

Grotiano alteri scripsi alii.

Plato] Nimirum in Gorgia (p. 465 Steph.), ubi

haee iegimus: » rêxvrjv δε αὐτὴν οὐ qo^) ut sivd,

&λλ' ἐμπειgiccv, ότι οὐx êzει λόγον οὐδεν«—

§yó óè tézvryv οὐ καλό, ό άν ή άλoyov

argάγμd. «, quem deinde locum certatiin expresse

runt Quinctilianus (2, 15, 25), Appulejus (dogm.

' Plat. p. 251 Oudend.), alii; confer et Astium (ad

Plat. Phaedr. p. 550).

virtutem] Sic Crassus apud Ciceronem (de orat.

5, 14): » est enim eloquentia una quaedam de sum

mis virtutibus ; quamquam sunt omnes virtutes ae

quales et pares, sed tamen est species alia magis

alia formosa et illustris; sieut hacc vis, quae scien

tiam eomplexa rerum sensa mentis et consiiia sic

verbis explieat, ut eos qui audiunt quocunque in

eubuerit possit impellere.«

bene dicendi] Vulgata haec est per veterum

scholas definitio, quae apud Quinctilianum complu

ribus locis exstat (2, 13, 54. 5, 10, 54. 7, 5,

12). Hermagorae deberi videtur Spaldingio (T. I,

p. 561), sed et Xenocratis fuisse et Stoicorum

monet ibidem (conf. Sext. Emp. adv. Math. 2, 6;

p. 289 Fabr.). - - - .

Martiaùi. Capellae lib. V. §. 459.

*) « • , ! - * 3o : • I* •• .

DE OFFICIO ET FINE RHETORICAE.

Officium vero meum est dicere apposite ad persuadendum; finis per- 459

suadere id quod est propositum dictione.

attestor, cujus etiam exemplis me per omnes insinuo' praeceptionis ductus

consequonter usuram. '•

Quae quidem verba mei Ciceronis

• *

• • • . . - -* r. .

• 1 * *

UBI ET UNDE. : …

Materies autem duplex est mihi: ubi et , unde fiat oratio.

ipsius membra aggredior quaestionis;

sociantur. • ** - -

Ubi, quum

unde, quum res inventae verbaque

* • ' . - -

QUAESTIO RHETORICAE AUT FINITA AUT INFINITA.

Quaestio autem ipsa aut finita est, aut infinita. Finita est, quum na

scitur de certo facto demonstratque personam, ut in Rosciana quaeritur Ci

officium] Cicero (de invent. 1, 5): » officium au

tem ejus facultatis videtur esse, dicere apposite ad

persuadendum ; finis, persuadere dictione. ' Inter

offieium autem et finem hoc interest, quod in offi

cio, quid fieri; in fine, quid officio conveniat, con

sideratur-; atque iisdem fere verbis alio loeo (de

orat. 4, 51) » oratoris offieium esse « ait » dicere ad

persuadendum aeeommodate« (adde Quinetil. 2, 15,

' 2; p. 345 Spalding). Eodem redit Aristotelis de

finitio (rhetor. 1, 2): »ê6tì ò* j^όητοgtx) δύνα•

μις πεgù êxa6tov τοῦ Θεωgij6av τὸ ἐνδεzö

μενον πι8ανόν. «

persuadere] Sic jam Grotius e MS. legi jussit

pro persuadendi in editis, addicuntque codices Mo

nacensis (C) et Darmstattensis.

materies] Fronto (II, p. 481 Maji): »materiesw,

inquit, »animi est, materia arboris; et materies

qualitas ingenii, materia fabris apta • ; sed. hanc

differentiam minime: servari ipsius Ciceronis docent

verba (de invent. 4, 5): »materiam artis eam dici

mus, in qua omnis ars, et ea faeultas, quae con

ficitur ex arte, versatur. « .• * …'*.

ubi et unde] Marius Victorinus (ad Cic. de in

vent. p. 99 Pith.): »verum quod ait eam dieimus

ostendit^ artis omnem materiam in duobus esse, id

est in eo ubi faeit aliquid et in eo unde faeit. Ut

pata fabri materia est in eo ubi facit, id est ferrum

quod tundit; est item fabri materia in eo unde

facit, id est malleüs °;uo tundit — sic et materia

rhetoricae artis potest in eo esse ubi facit, id est

in deliberatione, demonstratione, judiciali; potest

et in eo' esse unde facit, id est in argumentis,

quaestionibus, et in reliquis materiae necessariis. «

Ceterum in sequentibus ante quum ipsius sustuli

vt, quod in editis erat, codicis Monacensis (G)

auctoritate.

quaestio] Inserui autem e codicibus Monacensi

A40

441

50*

396 Martiani Capellae lib. V. §. 441.

ceronis, utrum interfecerit patrem Rosciu

• . • • • . r .

- - - - !

quaerit utrum sit aliquid appetendum,'

temsio disputatur.

eam Graecis placuit έπόδεσιν nominari.

s; infinita est, quae generaliter

ut an philosophandum sit in Hor

In superiore autem crebro assidueque colluctor, atque

Infinita vero universitatis adstruendae

sibi fiduciam vindicante, tunc potius versor, quum otium ac disputationes ag

gredior: licet plerumque etiam pars ipsa, quae thesis dicitur, in causis mihi

repetenda est, quem Cicero (de invent. 1, 6) te

statur » oratoris materiam in causam et quaestionem

divisisse, et. causam quidem dicere rem quae ha

heat in se, controversiam in dicendo positam cum

personarum certarum interpositione — quaestionem

• autem eam appellare, quae certarum personarum

interpositione careat« ; sed ipse postmodo dicere

maluit (de orat. 2, 10) »duo prima genera quaestio

mum esse, in quibus eloquentia versaretur, unum

infinitum, alterum certum; et infinitum , quidem,

in quo aliquid generatim quaereretur, hoc modo:

expetendane essct eloquentia? expetendi honores?

certum autem, in quo quid in personis, et in eon

stituta re et definita quaereretur«; eademque Quinc

tiliani est ratio (5, 5, 5; p. 465), qui: » convenit,

inquit, quaestiones esse aut infinitas aut finitas.

Infinitae sunt quae remotis personis et temporibus

et locis ceterisque similibus in utramque partem

tractántur, quod Graeci %6v dicunt, Cicero pro

positum; finitae autem sunt ex complexu rerum,

personarum, temporum, ceter&umque; hae vjto9&

6εις a Graecis dicuntur, causae a nostris.« Adde

Augustinum (prine. rhet. p. 291 Pith.): »Duo sunt

primi et quasi generales civilium quaestionum modi,

quorum alter thesis alter hypothesis vocatur a Grae

cis; nos priori nomen si Graecum (lege Latinum)

dare non possumus, ne posteriori quidem, quam

quam videamur dedisse; quippe controversiam di

eimus, quod nomen tam in thesin quam in liypo

thesin potest cadere« cet.

in Hortensio] Cicero (de divin. 2, 1): » eohor

tati sumus, quam maxime potuimus, ad pliiloso

phiae studium eo libro qui est inscriptus Horten

sius.« Fragmentorum numerum haud exiguum in

venies apud Orellium (T. V, P. II, p. 479 sequ.).

otium] Σχολην. Est autem 6xoXr) disputatio,

quae per otium exercetur. Cicero paradoxis : » quod

vix in gymnasiis et in otio stoici probant. « Gnor.

— Paulo ante restitui e codicibus Monacensi (C),

Reichenanensi, et Darmstattensi »tunc« pro Gro

tiano » tum « ; mallem autem invenissem codicem,

qui praeterea in infinita praeberet, certe ablativus

absolutus infinita—vindicante ante versor dici non

potest, quantum me male habeat.

thesis] Confirmat hoc testimonio suo Cicero

(orat. 14): » orator, non ille vulgaris, sed hie excel

lens, a propriis, personis et temporibus semper,

si potest, avocat controversiam; latius enim de

genere quam de parte disceptare licet, ut quod, in

universo sit probatum, id in parte sit probari ne

cesse«; haec ipsa enim quaestio »a propriis per

sonis et temporibus ad universi generis orationem

traducta« eodem teste appellatur 9£6ις. Adde

eundem alio loco (ibid. 55): » sunt maxime lumino

sae et quasi actuosae partes duae, quarum alteram

in universi generis quaestione pono, quam ut supra

dixi Graeci appellant 9£6tv«, et Quinctilianum

(2, 4, 24): »Theses antem, quae sumuntur ex re

rum comparatione, mire sunt ad exercitationem di

cendi speciosae atque uberes, quae vel ad suadendi

Martiani Capellae lib. V. §. 441. 597

'elatius, anhelanti amentatas hastas crebro et pila plurimum valentia ministrarit.

Am aliud in Scauriana succurrit, quum interposita disputatione tractatur, ex

quibus causis mors eveniat repentina? ac pro Milone similiter, an mundus

prudentia gubernetur? Denique e meis sectatoribus quidam acri admodum ac

subtilissima ratione commoti nullam esse attestantur hypothesim, quaestionem

cuncta quae in defensione pro reis contraque eos in accusationibus retractantur,

quia ad generales quaestiones poterunt applicari.

QUAE SUNT PARTES OFFICII RHETORICAE.

Jam vero partes officii mei quinque esse non dubium est; nam est in

ventio, dispositio, elocutio, memoria,

officium vel etiam ad judiciorum disceptationem ju

vant plurimum •, ubi vide Spaldingium (p. 280).

anlielanti] Pronunciandi contentionem significat,

ut apud Persium (1, 14):

» Grande aliquid quod pulmo animae praelargus

amhelet.«

amentatas] Ciceronem hic quoque imitatur, qui

duobus locis (de orat. 1, 57 et Brut. 78) oratori

etiam amentatas hastas tribuerat.

Scauriana] Monacensis (C) Scaurina, neque

aliter jam Patricius (ad Cic. orat. fragm. III, 25

p. 1005 Graev.) apud nostrum legisse videtur, $ed

praetuli vulgatam, quam pariter et Pompejus Gram

maticus tuetur (comm. art. Donati p. 108) et aiia

rum formarum analogia, quas sollerter congessit

Spaldingius (de oratione Marcelliana in Wolfii mus.

antiqu. stud. I, p. 4 sequ.). Ceterum nunc demum

reperta magna illius orationis parte apparet, quo

modo ibi haec disputatio tractari potuerit, nimirum

ubi de Arinis Sardi uxore agebatur, quam Scauri

libidine ad mortem compulsam esse arguebant (II,

2; p. 260 Orell.).

prudentia] In illa, enim oratione (50 sequ.) in

pronunciatio. Judicatio enim, quae a

signis de providentia locns est. Ea autem voce pro

prudentia et hae pro illa Cicero ipse quam saepis

sime utitur (acad. 1, 85 de leg. 1, 235 N. D. 2,

28 et 72).

cuncta quae] Lege » cunetaque quae « s error ex

repetita voce, ut saepe. Gnor. — Melius mihi locum

sanasse videor, particula quia e codice Monacensi

quinque] Tot etiam Cicero (invent. 1, 75 de

orat. 1, 51) partes rhetoricae statuit, quas a Grae

cis ágya τοῦ δήτοgoç vocari Curius Fortunatia

nus (Pithoei rhetor. p. 58) tradit. Sulpicius Victor

(ap. Pith. p. 242) tria tantum omicia oratoris enu

merat »intellectionem, inventionem, dispositionem. •

Plura dabit Quinctiliauus (5, 5).

judicatio] Quinctilianus (5, 5, §): »His adje

cerupt quidam sextam partem, ita ut inventioni jw

dicium subnecterent, quia primum esset invenire,

deinde judicare. Ego porro ne invenisse quidem

credo eum qui non judicavit. Et Cicero quidem in

rhetoricis judicium subjecit inventioni, mihi autem

adeo tribus primis partibus videtur esse permixtum

(nam neque dispositio sine eo neque elocutio fuerit),

442

598 Martiani Capellae lib. V. §. 442.

nonnullis dicitur pars, partibus cunctis adscribitur idcircoque ipsa pars mon

poterit rite censeri; licet quid dicendum quidve silendum sit dispensatio ju-.

dicationis examinet. Inventio est quaestionum argumentorumque sagax inve

stigatrixque comprehensio; dispositio est, quae ordinem rebus attribuit; elo*.

cutio, quae arripit verba vel propria vel translata, quaeque nova facit vetera

que componit; memoria firma rerum verborumque custodia est; pronunciatio

vocis, motus, gestusque pro rerum verborumque dignitate moderatio. Sed ex

his inventionem certum est esse potissimam , cujus opus est causae quaestiones

excutere et argumenta probatu idonea reperire.

DE QUAESTIONIBUS PRINCIPALIBUS ET INCIDENTIBUS.

Quaestionum vero duplex species est. Aliae sunt enim principales, aliae

incidentes. Principales sunt status, ex quibus nascitur causa, quas Tullius

constitutiones appellat; incidentes vero, quae dum tractatur causa mascuntur,

ut promunciationem quoque vel plurimum ex eo

mutuari putem « ; quo de loco confer quae dispu

tavit Schützius (in opuscul. p. 251 sequ.).

inventio] Cieero (inv. 1, 7) inventionem appel

lat » excogitationem rerum verarum aut verisimilium,

quae causam probabilem reddant« ; quem plerique

sequuntur. Nostram definitionem Pithoeus (rhetor.

p. 556) Isidoro quoque tribuit, sed in ipso illius

opere nulla ejus vestigia exstant. Unde noster hau

serit, prorsus ignoro, praesertim propter inusita

tum vocabulum investigatrix , quod Graecam ori

ginem sapere videtur, ut apud Ciceronem (invent.

1, 1. 2. 4) dominatrix, imitatrix , modera*iae,

apud Quinctilianum (2, 18, 21) inventrix, judi

catri.c , emunciatrix.

verborumque] Ita melius in codice Monacensi

(de orat. 1, 5; orat. 17), Auctorem ad Herennium

5, 11 et 15), et Quinctilianum (11, 5; pag. 529

Spald.) consulueris, videbis haec a nostro presse

exscripta esse.

esse potissimam] Pariter Gieeroni (de inv. 4,

59): »inventio prima et maxima est pars rhetoricae.«

quaestionum] Curius Fortunatianus (p. 66 Pith.)

octo quaestionum species ponit: »generalem, spe

eialem; principalem, incidentem; voluntariam, ne

cessariam; accidentem, erratieam. « Vocabulo prin

cipalis in simili eausa utitur Cicero (de fato M):

» causarum aliae sunt perfectae et principales, aliae

Paulo aliter Quinctilia

nus (5, 6, 7): »aliae (quaestiones) sunt propriae

causarum, de quibus ferenda sententia est, aliae

adjuvantes et proximae. «

adductae extrinsecus, aliquid tamen ad summam

causae conferentes, velut auxilia quaedam. «

constitutiones] Cicero (de invent. 1, 8): » eam

quaestionem, ex qua causa nascitur, constitutionem

appellamus.« Quinctilianus (5, 6, 2): »quod nos

statum, id quidam constitutionem vocant, alii quae

Martiani Capellae lib. V. §. 445. 599

dum argumenta vel seripta refutando in plures causa deducitur quaestiones;

ut sit principalis, utrum Clodium jure occiderit Mflo; incidens, uter utri

insidias compararit.** - ■ …

momenon m s. … … -

„ „ DE STATIBUS, et UNDE NAscANTUR.

*®*®Principales igitur status sunt numero tres: an sit, quid sit, quale sit.

An sit, conjectura est, ut: an patrem* Roseius occiderit. Quid sit, finis, ut:

I _ - - - - - - - -

an majestatem minuerit Cornelius. Quale sit, qualitas, ut: an Saturnimus jure

hiun i b no- 111, [.. ■ . , * M. _ °. n. .

stionem, alii id quod ex quaestione appareat; The- vim habere atque id esse quod adversarius crimi

odorus generálé caput, id est zeqo&2auov 5£vi- “netur; aut si neque de facto neqi;e de facti appel

xaótatov, ad quod referantur omnia.a latione ambigi potest, id quod arguare neges tale

numero tres] Prorsus cum nostro consentit Ju- esse quale ille dieat, et rectum esse quod feeeris

lius Severiamus (p. 307 Pith.), c modo verba ejus concedendumve defendas. Ita primus ille status et

cum Capperonerio (ant. rhet. lat. p. 359) sie legas: quasi eonflictio cum adversario conjectura quadam,

»status tres sunt: ubi quod a te factum objicitur seeundus autem definitionet atque descriptione aut

negas, eonjeetura est; ubi quid a te factum fateris informatione verbi, tertius aequi et veri et recti et

et negas eam vim nominis habere quam adversarius humani ad ignoseendum disputatione traetandus est«

criminatur, finis est; at si neque de facto neque cet. Alii ut Cassiodorus (p. 557), Sulpicius Vietor

de nomine ambigitur, sed si jure faetum eontendis, (p.250), Isidorus (2, 5, 2) primum distinguunt sta

qualitas nominatur.« Praeivit Cicero in iis quae tus eausarum duos, rationalem et legalem, in ratio

provectiore aetate seripsit, ut de oratore (1, 51): mali vero genere eonjecturain, finem, qualitatem,

»quidquid in controversiam veniat, in eo quaeri translationem; at hi eum ipso Cieerone juvene (de

solere aut faetumne sit, aut si est factum quale invent. t, 8 sequ.) Hermagoram sequuntur, unde

sit, aut etiam quo nomine voeetur, aut, quod cur Martianus diseesserit, statim exponetur. De re

nonnulli addunt, reetene faetum videatur« ; et alio liquis reliquorum sententiis, quarum vix numerus

loeo (orat. 14): »quidquid est quod in controversia iniri potest, eruditissime disputat Quinctilianus (5,

aut in contentione versetur, in eo aut sitne aut 6, 29 sequ.), quem , qui plura de statibus scire

quid sit aut quale sit quaeritur; sitne, signis; eupierit, omnino adeat. -

quid sit, definitionibus; quale sit, recti pravique Roseius] Trium geuerum tria exempla a Cice.

partibus «; et omnium explicatissime (partit. ora- ronis orationibus repetuntur; quarum exstant duae

tor. 29): »ine omnibus *igitur a causis tres sunt pro s. Roscio Amerino et pro C. Rabirio perduel

gradus, ex quibus unus aliquis capiendus est, lionis reo, tertia pro C. Cornelio intercidit nee

si plures non queas, ad resistendum; nam aut nisi fragmenta ejus eum Asconii Pediani argumen

ita constituendum est, ut id quod ohjieitur factum tis scholiisque supersunt.

neges, aut illud quod factum fateare neges eam majestatem] Auctor ad Herennium (2, 14).

- s

400 Martiani Capellae lib. V. §. 444.

necatus sit. Sed ne forsam moveat, quod praetereo, quartum statum, quem

Hermagoras invenit, stfbtilior ratio est eum non *statum, sed partem dicere

445 qualitatis, quod in ejus expositione monstrabo. Nunc dicendum est quomodo

status inveniantur in causa. Inveniuntur igitur per intentionem et depulsionem.

Intentio est objectio ejus facti quod in judicium venit; depulsio est quaedam

resistens intentioni megalio; ut si dicatur, occidisti patrem — non occidi. . Ex

his duabus inter se concurrentibus vocibus nascitur , quaestio, quae dicitur

status, quod ibi quasi ad pugnandum actionum acies ordinata consistat. Sed

facile est videre, quid objecto crimini respondeatur; illud facile non est, quid

debeat intendi, utrum factum, ut: hominem occidisti; am nomen facti, ut:

»Majestatem is minuit qui amplitudinem civitatis

detrimento afficit.« Adde Ciceronem (de invent. 2,

17; de orat. 2, 23. 495 partit. 30), Quinctili

anum (7, 5, 56), et Tacitum (annal. 4, 72).

Saturninus] Eodem exemplo utitur Quinctilia

nus (5, 11, 6). Eum enim occidisse arguebatur

C. Rabirius (Sueton. Caes. 12. Dio Cass. 57, 26).

quartum statum] Nimirum translationis (§. 453),

quem vel Cieero (de invent. 1, 11) tribus reliquis

subjunxit, Quinetilianus autem (5, 4, 13) et ipse

ad qualitatem transferre videtur (confer eundem et

3, 6, 68).

Hermagoras] Meminerunt ejus et Strabo (15,

p. 621 Casaub.): •'Egμayögac ό τάς όητοgtx&ς

zézvag 6vyygapace, et Quinctilianus passim; sed

ut duo ejusdem nominis homines distinguendi siut,

quorum alter (5, 1, 16) antiquior Cicerone, alter

(5, 1, 18) non multo ante Quinctilianum. Her

magorae diseiplinam inprimis exponit Aurelius Au

gustinus (p. 295 sequ. Pith.).

per intentionem] Cicero (de invent. 1, 8): »con

stitutio est prima conflietio eausarum ex depulsione

intentionis profecta hoc modo: fecisti — non feei,

aut: jure feci. • Auctor ad IIerennium (1, 17):

»ex intentione et infitiatione judicatio constituitur

hoc modo: intentio : occidisti Ajacem; infitiatio : non

occidi; judicatio : occideritne.« Alteram xcztáqoa

6ιν, alteram áróqocz6wv Graece dici monet Augu

stinus (p. 294) quem confer. Ceterum recte Quic

tilianus (5, 9, 1) intentionem et depulsionem ad

judicialis generis officia restrinxit.

depulsio cst] Verbum a Grotio omissum e eo

dice Monacensi (C) addidi.

ad pugnandum] Cicero (topie. 23): »refutatio

autem accusationis, in qua depulsio criminis, quae

Graece 6τα6ις dicitur, Latine appelletur status ; in

quo primum insistit quasi ad repugnandum cou

gressa defensio.« Isidorus (orig. 2, 5; 1): » status ,

apnd rhetores ea res dicitur in qua causa consistit,

id est constitutio. Graeci autem statum a contem

tione 6t&6wv dieunt; Latini autem non solum a

pugna per quam expugnarent propositionem adver

sarii, sed quod in eo pars utraque consistit. « Xt&

6ις enim Graece vel statiónem significare potest vel

discordiam ; unde et Quinctilianus (3, 6, 4) dubi- .

tanter : » quae appellatio dicitur ducta vel ex eo

quod ibi sit primus causae congressus, vel quod

in hoc causa consistat.«

Martiani Capellae lib. V. §. 445. 40]

homicidium fecisti; et licet videatur idem esse, tamen in superiori objectione

*si negabitur, conjectura erit, quum dixerit: non occidi; in hoc ubi rei nomen

intenditur, potest et finis videri, ut si dicat: non feci homicidium, an quum

quicunque homo, an quum innocens occiditur. Quod si non factum objicias

sed criminis nomen, negatione diversae partis non erit manifestum qui status

exsistat. Nescias enim quid negat, qui ita neget: non feci homicidium; utrum

quia nullum hominem jugularit, an quia tyranni interfectio homicidium non _

vocetur. Est igitur intendendum illud quod factum est, ut, si id nega- · · · ·

verit adversarius, habeas conjecturam; si eo concesso nomen criminis ex

cluserit, intelligas finem. Quod si concesso facto factique vocabulo licuisse 446

sibi vel oportuisse facere dixerit, qualitas in causa versatur; quae aut de re,

aut de actione congreditur. De re, ut: Miloni facere licuisset? de actione: am

servo vel addicto tribunos liceat appellare? an habere ignominioso liceat con

conjectura erit] Sic eodices Reichenauensis et

Darmstattensis pro Grotiana lectione conjecturae.

Supra quoque quod Grotius excudi vel jusserat vel

passus erat liceat pro - licet, ex anterioribus edi

tionibus correxi ; mox tamen quod sequitur •pud

Grotium mescias corrigere nolui, licet in anterio

ribus nescies exstiterit.

tyranni interfeetio] Celeberrimum hoc in rhe

torum scliolis argumentum, quod ex Luciani tyran

pieida et ex Latinorum declamationibus, quae ex

stant, apparet. Adde vel Ciceronem (de invent. 2,

49). Plura dabunt Meursius (Them. Attic. 2, 45)

et Petitus (leg. Att. p. 513—316).

licuisse] Cicero (pro Cornelio Balbo 3): »si

denique aliquid, quod non contra ac liceret factum

diceretur, sed contra atque oporteret, tamen esset

omnis ejusmodi reprehensio a vobis, judices, repu

dianda. Nunc vero quid dicitur? quid ait accusator?

fecisse Pompejum quod ei facere non licuerit? quod

gravius est, quam si id factum ab eo diceret, quod

non oportuisset. Est enim aliquid, quod non opor

teat, etiam si licet: quidquid vero non licet, certe*

non oportet.«

addicto] Quinctilianus in declamatione III: »ia

addicto, ac paene servo et vix libero.. Gnor. Con

fer Gellium (20, 1 extr.): »nisi dissolverent, ad

praetorem vocabantur et ab eo, quibus erant judi-.

cati, addicebantur, nervo quoque aut eompedibus

vinciebantur.« Exempla etiam apnd Ciceronem (de

orat. 2, 635 pro Flacco 20). Differentiam addicti

et servi perspicue exposuit Quinctilianus (7, 3, 27)

unde hoc quoque videmus, saepius declamandi ar-,

gumentum ab hujus conditionis ambiguitate desum- . *

tum esse (confer et decl. 311); materiam vetustis

sima Romanorum historia praebere poterat.

an habere] Hoe quoque scholastieum argumentum

fuisse videtur, ansa fortasse ab Aeschinis oratione

ia Timarehum repetita. Apud Marium Victorinum

(p. 228 Pith.) inter alias leges, quibus ejusmodi

controversiae nitebantur, et haec est: »impudicus ne

402 Martiani Capellae lib. V. §. 446.

cionem. Quae species qualitatis translatio nominatur. Item cavere debemus,

me intendamus auditoris officium , ut sola status qualitas fiat. Nam qui causam *

- -

- - -

cognoscit, prqpositum habet efficere aliquid, id est aut damnare aliquem

447

aut absolvere.

DE GENERIBUS. AUDITORUM ET CAUSARUM.

Auditoris autem sunt tria genera: unum ejus qui secundum' aequitatem

aliquid statuit, et is est perpense judex; aliud ejus, qui honestate vel utilitate

incerta dubius alienae sententiae persuasionem inexplicabilis deliberator expectat;

concionetur.« Similis exstat apud M. Seneeam (con

trov. V. 35): »fur concione prohibeatur.« Ignomi

niosus autem liic est qui Graecis άτιμος.

quae species] MS. •quae status qualitatis trans

latio nominatur.« Forte » qui status qualitatis trans

latio nominatur.« Gnor. — Omnino, non intellexit

Martianum, qui modo (§. 444) translationem sta

tum esse negaverat et inter qualitatis species re

tulerat! Nostrum prorsus confirmat Aquila IRoma

nus (p. 455 Ruhnken.).

translatio] Cicero (de invent. 1, 8): »omnis res

... aut facti aut nomiuis aut generis aut actionis

continet quaestionem ... at quum causa ex eo

pendet, quod non aut is agere videtur quem opor

tet, aut non cum eo quicum oportet, aut non apud

quos, quo tempore, qua lege, qua poena oportet,

translativa dicitur constitutio; quia translationis et

commutationis actio indigere videtur. « Eandem plu

ribus exposuit alio loco (invent. 2, 19), quem nuper

egregie ut assolet illustravit Platnerus (progr. de

partib. libror. Cic. rhetor. quae ad jus spect. Marb.

1829. eap. 2), vir, qui juris scientiam cum insigni

utriusque linguae peritia ita cumulat, ut Crasso

illi apud Ciceronem non tantum comparari, sed

etiam aequiperari merito possit. •Actionis contro

versiam • Quinctilianus quoque appellat (5, 15, 8

coll. 7, 5, 4). Graeco vocabulo est μετάληψις

sive μετάστα6ις, quam certatim illustrant Curius

Fortunatianus (p. 51 Pith.), Sulpicius Victor (p.

262), Augustinus (p. 294); eadem vero in jure

Attico aragayQaqp), quae Latinis alias praeseriptio;

unde Quinctilianus (5, 6, 72): » annon praescriptio

nes, etiam in quibus maxime videtur manifesta

translatio, easdem omnes species liabent« cet. ubi

Vid. Spaldingius (p. 327). Adde Marium Victorinum

(p. 207 Pith.): » Translationem non intelligamus

formam esse status legalis; praescriptionem vero

eandem appellari posse et eandem exceptionem, sed

ab oratoribus« , ubi oratores rhetoribus sive teeh

nicis opponuntur. De praeseriptione sive παga

yQaqpi vide eundem Platnerum (Process und Rla

gen bei den Attikern I, p. 138—160).

ut sola] Hoc restitui ex anterioribus editionibus ,

pro Grotiano et sola. Pariter infra restitui efficere

aliquid pro aliud, eodicibus quoque Darmstattensi

et Reichenauensi addicentibus. Sie Cicero (partit.

5), quem locum sequentibus quoque adhibere pos

sis: »aut auscultator est modo qui audit aut dis

ceptator, id est rei sententiaeque moderator; ita

ut aut delectetur aut statuat aliquid. Statuit autem

Martiani Capcllae lib. V. §. 447. 405

tertium genus ejus est qui facti honestatem vel turpitudinem libera aesti

matione perpendit; hunc aestimatorem convenit nominari. Haec igitur sunt

tria causarum genera, quae hypothesi continentur, id est judiciale, delibe

rativum, et demonstrativum. Sed quum omnes praedictarum rerum auditores 448

dubitatio sui deducat officii, quaerendum discrimen est et proprietas singulorum.

Nam et judex, cujus officium est damnare reum vel absolvere, possessionem

dare vel auferre, priusquam cognoverit causam, dubitat quo modo utatur bes

officio; et qui deliberat, ambigua mentis opinione differtur; et laudationis -

arbiter, am rite quis laudetur, aestimanti contemplatione dispensat. §°d quum*

- - - - - -

- - -

in diversum haec distrahantur officia, tum illud maxime discrimen attenditur,

quemadmodum temporibus variantur. Nam deliberatio futuri tantum temporis

continet quaestionem, ut si deliberet Cato, an se debeat, me victorem adspiciat

Caesarem, trucidare. At vero judiciale genus jam praeteriti quam futuri non

nunquam temporis invenitur; sed in praeterito tantum de facto conjectura,

ex futuro qualitas frequenter innascitur, ut suo loco promtius asseretur, Lau

* i- _ . „*_ -

de praeteritis, ■jt-j idex, ut de futuris, ut .….'

Sie tria sunt genera, judicii, deliberationis, exor

nationis, qutae quia in laudationes maxime confertur,

proprium habet jam ex eo nomem.«

tria causarum genera] Primus horum auctor,

ut videtur, Aristoteles fuit (rhetor, 1, 5 et 4).

seeuti sunt Cicero et plurimi alii; quae qui defen

dunt, inquit Quinctilianus (3, 4, 6), »tria faciunt

genera auditorum : unum quod ad delectationem

conveniat, alterum quod consilium accipiat, tertium

quod de eausis judicet.« Ceterum non video cur

Grotius feminino genere seripserit judicialis , deli

verativa, demonstrativa; equidem ex anterioribus

neutrum reposui, ut est apud Ciceronem (de in

vent. 1. ö).

officii] Lege cum MS. offieio. Gnor.— Eamdem

lectionem praebet quidem Darmstattensis codex:

sed vulgata unice praestat; dubitant enim de offi

… auio*

cio suo, non ut ab eo discedant, sed ut nesciant,

quomodo exsequantur. li

tum illud] In editis legebatur tune — attendi.

mus- varientur, quae Monacensis codicis (C) au

ctoritate correxi.

deliberatio] Eadem noster infra (§. 466), unde

simul videmiis deliberativum genus antiquis rheto

ribus (Cur. Fortun. p. 4!. Mar. Victorin. in Cic.

p. 147. Alcuin. p. 570 Pith.) etiam eonsilii nomine

appellatum esse. Sie Juvenalis (1, 13):

— — » et mos •-

Consilium dedimus Sullae , privatus ut alium

Dormiret« — —

imprimis autem hue pertinent »grandia morituri Ca

tonis verba* apud Persium (3, 48), quae recte

Roenigius explicat » orationem Catonis verbis subli

mibus elaboratam, in qua deliberabat Cato, utrum

mortem sibi conscisceret an servitutem pateretur.

si * *

404 Martiani Capellae lib. V. §. 448.

Æ49

dativum etiam genus in praeteritis factis omne consistit, sed a judiciali genere

fine discernitur. Nam aliud est absolvere innocentem aequitatis imperio, aliud

Accedit

quod in judiciali genere ambigit cognitor in rebus alienis; in deliberativo vero

Haudibus prosequi gloriosum insignium contemplatione meritorum.

quisque tam de suis quam etiam de rebus externis; in laudativo aestimator

auscultat vera congruaque quae memorentur, licet novella etiam id contulerint

blandimenta, ut suae praedicationis fiat arbiter qui laudatur. Ergo oportet

attentius intueri, ne ea quae auditoris officium habuerit intendamus, ut si

• Verri quod damnandus sit edicatur; ille quippe se damnandum non csse re

spondet, et utrum damnandus sit, sola qualitas apparebit. Igitur a facti ob

jectione nascitur intentio, ut `si eidem dicas: Siciliam spoliasti, responsuro:

non feci, conjectura componitur. Stultum quippe est id, quod in arbitrio

manet judicis, aut certe facti nQmen, non ipsum crimen intendere. Cavendum.

acque, ne, quum lex ulla vel scriptura in causa tractatur, intentio sumatur

ex lege, ut si dicas: lex te murum vetabat ascendere peregrinum; sed illud

potius dicendum: murum ascendisti, ut, si negaverit, non sit pugna de lege,

450

sed de facto, cui accedit lex; si confessus ex facto, tunc contr* regem fecisse

videatur. Ceterum si negato facto fuerit lex vel quaevis scripturae recitata,

superflua videbitur contentio, quando non juris sed veritatis altercatio con

tineat quaestionem; hoc vitio plerique falsi sunt. Sed et praeter illos treis,

quos status asserui, alios quatuor vel qüinque de scripti qualitate manantes esse

dixerunt, qui licet suas in divisione causae partes obtineant, tamen nunquam

principali loco nascuntur; quia nisi fuerit quod probetur, nemo ad probandum

movella blandinemta] Panegyricos intelligas, qui

imperatoribus non modo absentibus verum etiama

praesentibus dicebantur. *

certe facti] Grotius in margine certi; sed altius

mendum insidere videtur; vide ne legendum sit: »non

ipsum crimen aut certe facti nomen intendere.«

Spoliasse Siciliam Verrem accusator intendere po

test, quia in facto positum est; damnandum esse,

non potest, quia hoe ad judicis officium pertinet.

lex te murum] Exemplum hoe noster e Cicerone

(de orat. 2, 24) et Quinctiliano (7, 6, 6; p. 142

Spald.) repetiit.

de scripti] Hi sunt quos alios legales appellare

supra (ad §. 444) monui, quorum quinque species

faciunt easdem quas noster infra (§. 462), ybi plura

de iis momebuntur.

Martiani Capellae lib. V. §. 450. 405

- - - - - * - * . -

recitat legem vel aliquam scripti formam. Id autem, quod probatur, statús

- -_ -

. " - - - -

fest, qui ex primo conflictu semper exsistit; ceterae quaestiones controversiae

vel incidentes sunt perhibendae. ■ •

- w n.

* -w QUOMODO STATUS FACILE INVENIATUR. … . .

-*- -* * ' ¥.

Sic igitur inveniendi status facilis erit ratio, quum neque nomen admissi 451

- - - -

- - -. . -

neque auditoris officium neque legem aut scriptum aliquod intentionis loco

- - - - - - - _..._. - -

poterit objici. Itaque talis est intentio: hominem occidisti; depulsio: non occidi;

quaestio ex his oritur: an occiderit? in quo statu erit conjectüra. Sed quum

*- '. . . . _ - - L. - -

intentioni jus facti opposuerit reus, fit qualitas, ut a Milone non factum me

gatur, sed de factiºjure* contentio est; occidisse enim “se fatebatur Clodium ,*

sed jure fecisse. ' Huic depulsioni subjicitur ratio,' quae non una simplexve

Nam potest unum atque idem factum propter varias causas videri pro

babile, ut hoc idem, quod insidiatorem occiderit Milo, una ratio fuit; alia,

quod hostem reipublicae et tyrannidis affectatione succensum se interemisse

sit.

memorabat. In quibus assertis fit quidem qualitas, sed diversae species ejus

erumpunt; nam prima relativa, altera comparativa qualitas fulget. Quod si

• uni ,

confùetu] Ciceronis haec verba sunt (invent. 1,

8), quae tamen Quinctilianus (5, 6, 4) reprehen*.

admissi] Nimirum facti, pro eommissi. Non

Justinus solum (15, 2; p. 594 Gron.) » admittere

facimus« scripsit; sed Ciceronianum (de fin. £, £)

etiam est: »quod semel admissum eoërceri. •

non oeciderit] Optime Augustinus (p. 294. 298

Pitl.): »E duobus, dicto et responso, vel intentione

et negatione media nascitur quaestio hoc modos

intentio est occidisti; negatio non oeeidi;" quaestio

am occiderit?«

conjectura] Si de veritate faeti quaeritur, eom

jecturis utitur orator (Cic. de invent. 4, 8). Ube

rius hae de re Sulpicius Victor (in Pitli. rhetor.*

p.250), cujus verba operae pretium erit hic sub

jungere: »Conjecturae status ex negatione, per

quem factumne sit quaeritur; eonjectura appellata,

quia eonjiciendo * et argumentando ad veritatem ne

cesse est pervenire. Hoc ejus est proprium, quod

quae ponuntur in eausa non ipsa sunt erimina, sed

criminum signa. Ut si reus sit dives adolescens,

aftectatae tyrannidis, quod arcem praeteriens fleat.

Non enim quod illam transeat, vel quod fleat,

erimen est; sed haee signa sunt, quare tyranni

dem affectare videatur. Dividitur conjectura per

feeta locis his: probationum expetitione, faeultate,

voluntate, a summo ad imum, aliquando jure ab

soluto, derivatione, veri simili probatione.•

. occiderit Milo] Ita Monacensis (C), non oeei

derat, ut in editis.

■

406 Martiani Capellae lib, V. §. 451,

intentioni non jus facti, sed megatio nominis opponatur, quamvis negatio de

pulsionis vice dicatur, tamen nou faciet conjecturam, quia non factum, sod

nomen facti destruitur; ut in hoc: adulterii actio sit; quum repudiatâ uxore

stupratorem qui repudiaverat maritus invenit, accusat adulterii; reus contra

dicit, nec factum uegat, sed adulterii nomen excludit, et quaeritur quid sit

adulterium, quod est definitivae controversiae. Igitur conjectura ipsius facti

negatio est; finis non admissi sed nominis, idcircoque etiam depulsio ingesti

criminis, quia quum facto aliud nomen imponitur, imminens objecto crimini

periculum denegatur; ut in hoc objectu: pocula templi e sacerdotis domo

furatus es, sacrilegium fecisti; repellit: pocula quidem abstuli, sed quia de

domo, non de templo, furtum, non sacrilegium nuncupandum. In quo

etiam facti alta quaedam videtur csse negatio, non enim hoc ad deorum

injuriam spectat admissum, sed ad dispendium sacerdotis, quum de domo

pócula subtrahantur.

nominis] ' Sequitur apud Grotium : » ut adulte

rium non feci« ; ad quae observat : »Hae quatuor

voces in meo codice desunt, etiam in Lugdu

nensi et Basileensi, et sane verisimile est non

esse hic genuina.« Neque in anterioribus editi?i

bus leguntur, quare omisi.

definitivae controversiae] Cicero (le inv. 2, 17):

» Quum est uominis controversia, quia vis voeabuli

definienda verbis est, constitutio definitiva dicitur.«

(Add. Quinctil. 7, 5, 11; p. 92 Spald.).

objecto crimini] Codex quidem Monacensis (C)

» objectio criminis «; sed perperam, quia pericu

lum sequitur, quod in omni criminatione summum

est. Exemplum, quod additur, de sacrilegio adlii

buit et Cieero (de invent. 1, 9): »si quis saerum

ex privato surripuerit, utrum fur an sacrilegus sit

judicandus. « Paulo aliter Quinctilianus (§, 10,

59): »privatam peeuniam sustulisti , sed quia .de

templo, non furtum sed sacrilegium est, (adde 3,

Hic utraque factum definitione tractandum, id est, ot

6, 58 et 40. 4, 2, 8 et 68. 7, 3, 9 et 21).

alta] Hanc lectionem jam Grotins ad marginem

posuit, legiturque in Reichenanensi, Darmstattensi,

et aliis libris scriptis ab Oudendorpio (ad Appul.

I. p. 245) laudatis, pro 'alia in editis. Intellige re

àditam, ut apud Virgilium (Aen. 1, 269).

— — »premere altum corde dolorem«;

et »altissima eruditio« apud. Plinium Seeundum

(epist. 4, 30, 1).

utraque] Utraque dixit adverbiali formas ut

enim utrinque, quum hinc et illinc respondit, et

utrobique, quum hic et illic ; sic utraque quum hac

et illac. GnoT. — Equidem hoc adjectivum. ad no

men defhitione refero. De facto enim utraque de

finitione, » quid sit sacrilegium, et quid furtum«

tractandum esse dieit. Cieero , ad idem exemplum

observat: »necesse, erit definire utrumque, quid sit

fur, quid sacrilegus«, itaque nec illa leetione opus

erit, quam in margine posuit Grotius: •in utroque.*

- Martiani Capellae lib. V. §. 455. 407

quid sit sacrilegium, et quid furtum. Nunc de qualitate dicendum, cujus 455

multiplex matura divisionem partium primo desiderat, ut ea decursa singu

- - - - - -

larum proprietas explicetur. Qualitas igitur aut de re, aut de aetione est,

De re, quum ejus facti, quod in judicium venit, ratio causave tractatur, vel■

quum quidi fieri oporteat disceptatur,

vel* am domus Tullio restituenda fuerit.

ut an jure Clodium Milo jugulaverit,

Deº actione autem, quum quaeritur,

- - - _• - - - - - -

an admittenda sit actio et judicium faciendum ;* quae pars quoniam juris ae

quitate perpenditur, rectet eam in species qualitatis subtilius aggregamus, aliam

- - - - _ - - -

autem,1 quam Hermagoras quasi constitutionem novam a qualitate distinguere

_ - -

- -

et translationem vel. praescript1onem vocare utinaluerat.

Qualitas aute futuri temporis aestimata, ita et praeteriti: praeteritijuridicialis, 454

futuri negotialis.

in negotialis legis aut consuetudinis assertae versantur.

ditur in absolutam et assumtivam. Absoluta est, quae factum ipsum sui

matura et jure defendit;* assumtiva, quae quum in facto ipso nihil probabile

reperiat, confugit ad ipsam causam, eamque justam, ut facere deberet, al

- aut eniiq. -*-us …

• _ • - - *_ - - - --

Qualitas in* utroque juris assertio est; in juridiciali naturae,

Juridicialis autem divi

legat: ut quum Milo, non potest dicere hominem licuisse jugulari, causam

a suae, in omnibus, si ę

ut nime de qualitate] Vulgo praemittebatur inscri

ptio : »Qualitas est quum qualis sit quaeritura, Gro

tio tamen reete notantes „Titulus iie ex Dialeetiea'

huc translatus, sed perperam*3* quapropter quum

a codice quoque*Darmstattensi eam abesse vidis

sem, omittendam eensui.** iwolow,

-- Hermagoras] De eo supra jam aetum est*(ad

§. 444).- Translationis eum inventorem et Cieero

appellat (de invent. 4, 11) et Quinetilianus (3, 6,

60), quanquam semina ejus quaedam citra nomen

ipsum apud Aristotelem reperiantur (eonfer Spald.

p. 820). Adde et Curium Fortunatianum (p. 48

Pith.): „rationales status secúndum Hermagoram

quatuor, conjeetura, finis, qualitas, et translatio;

sed translationem -tantumdem* aeeipimus-legalein,*

•*• abir ,

quoniam nulla translatio id est praeseriptio sine

lege potest esse.• -

*• a qualitate] Correxi loeum in editis corruptum

eebaiée Mohacensi (C), tam a qualitate pro aut

qualitatem, quam praeseriptionem pro perseriptio

nem seribendo. De praeseriptione supra* jam egi

(ad §. 446).

juridieialis] Restitui voeem praeteriti, quam

Grotius iterare *neglexerat, e codicibus Monacensi

ante pro posterius Grotium margini adseripsisse po

sterior,* quod tamen non plaeet.

è dividitiir] Haee distributio apud Auetorem ad

Herennium (1, 45) et Giceronem (de invent. 1, 41.

2, 23 et 24) fere iisdem verbis exstat; quae quum *

Sed* haec posterius.

408 Martiani Capellae lib. V. §. 434. * *

455

456

occidendi adstruxit insidias Clodianas. Illic assumtivae nomen accepit: quia quum

absolute factum tueri non possit, confugit ad causas. Haec igitur assumtiva

partes habet quatuor: relationem, remotionem, comparationem, concessionem.

Relatio est, quum de facto confesso culpam in cum qui pertulit refert, ut

in Clodium Milo, Orestes in matrem, Horatius in sororem, qui idcirco a se

perhibuit jugulatam, quia ejus provocatus injuria in facinus sit coactus. Re

motio est, quum objectum crimen in alterum vel in aliud ab eo qui per

cellitur removetur. In alium, ut Tiberius Gracchus in Mancinum, qui auctor

faciendi foederis fuit, quod, tam senatus quam populus improbarat. Item im

si' morbo tardatus in infortunium suum causam removeat tarditatis.

alia causa: legatus nisi intra triginta dies profectus fuerjt, capite plectatur.

Quaestor sumtum legato non dedit, tempus emensum est. Accusatus contra-,

dicit et crimen objectum removet in quaestorem. In aliud autem removet,

in omnium manibus versentur, exscribere ipsa ne

cessarium non fuit.

assumtivae] Grotius edidit assumptive sicut an

teriores, correxit tamen in notis, adstipulante nunc

codice Reichenauensi. Sed praeterea vide ne illinc

pro illic legendum sit.

relatio] Auctori ad Herennium (1, 15) est

translatio; noster cum Cicerone faeit, quoeum et

Orestis (de invent. 1, 13) et Horatii (ibidem 2, 26)

exemplum commune habet. Utroque et Quinctilia

nus saepissime utitur (5, 6, 76. 3, 14, 4. 4,

2, 7. 5, 11, 12 et 18) pariter ac Milonis, prae

sertim quum ipse Cicero (pro Mil. 3) hujus eau

sam cum illa Horatii (apud Livium 1, 26) com

paraverit.

qui percellitur] Reus, ό διωxόμενος. Grot.

— Percellere idem est quod in capitis discrimem

adducere, ut saepe apud Tacitum (ann. 4, 31. 14,

57; hist. 2, 54. 5, 36). Eandem ob causam et

panlo supra (§. 455) seribendum esse videri possit

Plemo

qui perculit, modo ibi de accusatore sermo esset;.

sed quum vel Clodius vel Clytaemnestra vel Hora

tia percellere interfectores suos amplius non potu

erint, cantius duxi servare pertulit, quia perferre*

etiam de patiendo dici potest.

foederis] Numantini, de quo et Cicero (Brnt.

27). Plura dabit Plntarchus (in vita Tib. Gracchi),

Vellejus (2, 1, 3), Appianus (Hispan. 83), alii.

Celebratnm rhetoribus argumentum fuisse probat

Quinctilianus (5, 8, 3. 7, 4, 12).

alterius vitio] Delevi auctoritate codicum Darm

stattensis et Monacensis (C) illud quid, quod se

quitur apud Grotium, siquidem faetum praecedit.

legatus] Huic quoque exemplo ansam dedit

Cicero (de invent. 2, 29): »causae remotionis hoe

nobis exemplo sit: Rhodii quosdam legarunt Athe

nas. Legatis quaestores sumtum, quem oportebat

dari, non dederunt. Legati profecti non sunt. Ae- ,

cusantur.« Sed propius ad nostrum accedit Curius

Fortunatianus (p. 47 Pith.). Ceterum lectionem vul

Martiani Capellae lib. V. §. 4ö6. 409

vetur vero aut ipsum factum, si ad alterius pertinuisse dicitur potestatem; aut

causa, si alterius vitio quid accidisse dicatur. Comparatio est, quam compen

sationem novi a posterioribus perhiberi, non quum crimini beneficium alterius

temporis subrogatur, sed quum factum jure defenditur, ut ex eo aliquid

commodi sequeretur. Nam si meritum alterius temporis velut in compensa

tionis gratiam memoratur, ad deprecativam potius admovendum est qualitatem,

quae veniali specie continetur; haec vero rite se fecisse contendit, ut Verris

illa responsio: magno, inquit, decumas vendidi; quod factum compensat

utilitate beneficii. In hac quippe parte facti confessio est, sed immanitatem

objectionis excludit allegatio promerendi; at in illa criminis factique una con

fessio est, sed aut ab animo separatur, aut purgatione cessante ad humani

tatis miseranda respirat. p Verum hac qualitas venialis in bina asserta discer

nitur, in purgationem et deprecationem. Nam purgatio est, quum confesso

facinore animum voluntatemque purgamus; cujus modos tres esse non dubium

est, imprudentiam, casum, necessitatem. quum a voto

scientiaque nostra aliquid.dimovemus, ut: quidam in venando jaculum intorsit

Imprudentia est,

Gi- … -ul)- in- sunt.

gatam , mutavi e codice, Monacensi (C), scribendo

fuerit et plectatur pro erit et puniatur in editis. ,

compensationem] Sic Marius Victorinus (p. 117

Pith.): »Primo debet dicere feci sed profui, et pro

bare plus se profuisset quam obfuisse; quae est

qualitas compensativa, quam ideo Gieero compara

tionem vocat, quod comparetur id quod in crimen

vocatur ad id quod se reus profuisse dicat. « Adde

eundem (p. 212) et Sulpicium Victorem (p. 267.

268). Noster Ciceronem (de invent. 1, 11. 2, 24)

sequitur, quis » eomparatio est, inquit, quum ali

quod factum, quod per se ipsum non sit proban

dum, ex eo cujus id causa factum est defenditur.«

Graece ἀντιστασιν dici auctor est Quinctilianus

(7, 4, 12).

veniali specie] Ita fuit in MS. Gnor. — Lege

batur enim in editis venialis, Est autem quam supra

si multi;

cum Cicerone, (de invent. 2, 54) dixit concessio

• mem, eujusque partes mox (§. 458) latius enarrat.

»Venialem statum dixit et Servius (ad Aen. 4,

525). De re ipsa vide Platnerum (in libello lauda*o

p. 29 sequ.).

Kerris] Repetiit ex Cicerone (act. Verrin. II,

5, 16). a.

: ab animo] Animus hic voluntatem significat,

ut apud Quinctilianum (7, 4, 15): » non nunquam

…

tres esse] Ita praeter Ciceronem vetus, etiam

male fecisse nos sed bono animo dicimus. a

scholiastes ad orationem pro Ligario (edit. Graev.

III. 2; p. 461): » status venialis per casum, per.

imprudentiam, et per necessitatem: omni igitur parte

consistit.* Ceterum codicis Monacensis (C) auctori

tate delevi id, quod post dubium erat apud Grotium.

ut quidam] Restitui ut ex codicibus Monacen

457

458

410 Martiani Capellae lib. V. §. 488.

in bcluam, et hominem delitescentem retibus interemit; quae pars error di

citur, atque ei subduntur ignoratio, vinolentia, oblivio, fatuitas, dementia,

ceteraque, quae errorem admittentis excusant. Casus vero culpam eventus

exonerat, ut: qui cum victimis ad diem sacrum non occurrerit fluminis in

crementis.

hominem jugulavit.

casus prohibet, necessitas cogit.

sed in exorandi humilitatem precesque suspirat.

Scelus autem necessitate commisit, qui praecepto ducis insontem

Inter quos modos hoc interest, quod imprudentia fallit,

Deprecatio autem nihil causationis associat,

Ceteras quaestiones, quas

status dicunt incidentes, advertant, qui talium didicerunt, sic ut interius do

monstrationem formet primae vocis ingestio. Plerumque enim secunda vim

intentionis incutiet, ut in hoc: Viro forti praemium, quod volet; qui fortiter

fecit, petit praemium nuptias uxoris alienae. In quo qui petit praemium,

quia mullum putat e diverso, nihil intendit, sed maritus contradictor intendit,

licet secundo loco videatur assurgere;

sibus et Darmstattensi, quod Grotius omiserat, li

cet in antecedentibus editionibus exstaret.

subduntur] Confer omnimo Ciceronem (topic.

16): »Ea quae fiunt partim sunt ignorata partim

voluntaria; ignorata quae fortuna effecta sunt, vo

luntaria quae consilio. Nam jacere telum voluntatis

est, ferire quem nolueris fortunae. Cadunt etiam

in ignorationem atque in imprudentiam pertirrba

tiones animi, quae quanquam sunt voluntariae, ta

men habent tantos motus, ut ea quae voluntaria

sunt, aut necessaria interdum aut certe ignorata vi

deantur.« Ejusmodi purgationem continent illa Te

rentii (adelph. 5, 4, 25):

» Persuasit mox , amor, vinum, adolescentia.«

Adde Demosthenem (adv. Mid. 11): tQεῖς εῖxe

argoqo&6εις, μέ9ην, ἐgaota, àyvotav, διὰ τὸ

vvxròc xai σκότους yeyov£vat: et Senecam (exc.

eontrov. 7, 8): »nox, vinum, error, quid irasceris

puella? jam non negat. •

cui per depulsionem vir fortis obstabit

qui cum] E Lacedaemoniorum Iege hoc exem

plum in medium protulerat Cicero (inv. 2, 51 et 42).

deprecatio] Ea Ciceroni (invent. 2, 34) est »in

qua non defensio facti, sed ignoseendi postulatio

continetur«; Quinctiliano (5, 15, 5; p. 556 Spald.)

»quae est sine ulla specie defensionis.« Confer

eundem inferiori loco (7, 4, 17 et 18 p. 118) et

Cassiodorum (Op. p. 534 Gar.).

talium] Perobscurum hoc est nisi ellipsin hic

statueris vocis ratiomem, aut similis. De inciden

tibus vide snpra (§. 445); sed totus locus tantis,

tenebris involutus est, ut ne de lectione quidem

statuere audeam, siquidem pro ingestio Darmstat

tensis codex habet insertio; id tantum apparet Mar

tianum sibi velle, in quaestionibus incidentibus

saepe partes mutari ita, nt qui primus intenderit,

mox depellendi negotium nanciscatur, intendat au

tem is, cujus proprie secunda vox fuisset. -

• viro forti] Vide Senecae, Quinctiliani, Calpnr*.

…Martiani Capellae lib. V. §. 439. A11

intentionis ac depulsionis regula in qualitatis praedicta parte

tamquam petitionem praemii quod poposcerat accusanti, praemium justum esse

eontendens, tanquam si factum aliquod jurehtueretur. Item quaestiones legales,

quas tanquam status causis incidere a memoravi, principalium quaestionum

intentione vel depulsione non eadem regula percensentur, quippe quae in

secunda* conflictatione prorumpunt. Nam prima qualitati tribuitur; igitur illa

bo- * n sine m aemon- Talis, bus mi …sim. ¢

DE EXAMINATIONE, ID EST, JUDICIALI GENERE. om.

n , Nunc r;, zoiv&gwoy, quod Graecidicunt ;* eonsequenter assumam. Nam

quum intentio et depulsio statum constitutionemque signaret, si conjectura

fuerit, judicationi praebebit pariter rationem, neque' enim est quòd possit

ponderari'judicio nisi ipsa negatio; in qualitate vero vel fine alio loco quain

status apparet, necesse? est confessa depulsio factiº habeat rationem, quam

item accusator infirmet, et velut* secundaria quaestib procreatur per rationem

- -

impugnationemque rationis. Hic illud judicabile posse versari, idque esse quod

_ nb , si

niique controversias, in quibus saepe hanc legem

invenies: erat enim in declamationibus sciolasticis* quo judicandum est.«

usitatissima. Alicubi non de uno, sed duobus prae

-- - - . …

aeeusanti] Sie Momaeensis (C). Grotius aeeu

miis fit mentio. Grot.-i

sati edidit, veriorem lectionem in marginem eon

jecit. Construendum* » cui (marito) tanquam aeeu

santi petitionem praemii vir fortis obstabit per de

pulsionem (aecusationis) eontendens praemium ju

- *

τὸ κοινόμενον] Latine judicationem vertunt

Auctor ad Herennium (1, 16) et Quinetilianus (5,

41, 4. 5, 14, 28. 6, 8, 1 et 5.); Trebatius au

tem jurisconsultus (Quinctil. 5, 41, 18) et Cicero

stum esse.«

(topie. 23) appellant »qua de re agitur*; alioque

loco Cieero (orat. 56) »in quo quasi eertamen est

eontroversiae.« Similiter Hermagoras xgtvöμενον

appellaverat id de quo contenditur (Augustin. p. 298

Pith.). Cnrius Fortunatianus (p. 59 Pith.) „ia de

judicio] Codex Monacensis judicatio. Sed judi

catio non ponderatur, negatio ponderatur judicio,

in statu nimirum conjecturali; in reliquis enim ra

proereatur] Anteriores editiones habebant »per

tio accedit.

eonfirmationem impugnationemque rationis« melius

eerte quam Grotius edidit per infirmationem; sed

veram lectionem ex Darmstattensi codice restituisse

mihi videor rationem; inde enim quaestio prccrea

tur, quod ab altera parte ratio proponitur, ab al

tera impugnatur. Ceterum impeditissimum locum

esse non nego, quem ita intelligendum censeos

„negatio in qualitate, vel fine, alio quam status

Ioco apparet: necesse est (ut) confessa depulsio facti

460 ,

turbatur.…

(vel potius depulsio faeti eonfessi, quod reus ipse

non neget, sed alio convertere conetur) habeat ra-*

}

52 *

412 Martiani Capellae lib. V. §. 461.

462

aestimator justi ratione perpendat, posse, in quavis causa et omnes status

exsistero, et multae rationes, infirmationesque numerosae, perindeque judi

cationum semina copiosa; quum unum videlicet factum multiplici ratione de

fenditur, ut Tullius pro Milone, quod insidiatorem et quod hostem publicae

In his igitur ille status potius apparebit, quietis occiderit. quem orator pro

utilitate defensionis sumserit. Illa etiam ratio ex oratoris plerumque adstru

ctione colligitur, tuncque velut rationales alii status emergent, ac sic ad pro

bationes scriptura profertur. Hinc judicatio legalis orietur, cujus species sunt

quinque. Una est, quum scripto aliquid plurave ambigua continenlur, quae

a Graecis ápuqou3ολία memoratur, ut ex communione nominis res plerumque

confunditur, ut est istud: Quidam taurum legavit, quo momine servum ha

buerat admodum pretiosum. Verum illi heres taurum, hoc est bovem dedit,

quia fecit nomen amphibolum quaestionem.

per syllabam, ut qui habuerit propinquos duos, untim Lesium nomine,

aliumque Milesium, heredemque constituens sic locutus est: heres esto mi

Item ex nominum distinctione

lesi; qua distinctionis ambage certamen exortum , dum heres esto mi dis

tinguit qui Lesius dicebatur, alius vero continua nominis jugitate Milesium

tionem, quam item (vicissim) accusator infirmet, et Ao^oXoyia : ego vero codices secutus sum Reiche

nauensem et Monacensem (C), qui eum Cicerone

(ad div. 7, 52), Auetore ad Herennium (2, 11),

Quinctiliano (7, 10, 5; p. 164 Spald.), et Isidoro

(etym. 1, 54, 15; p. 34 Arev.) faciunt.

distinguit] Inde apparet tum, qumm testamen

(inde) velut secundaria quaestio procreatur« cet.

velut rationales] Sic codices Darmstattensis,

Reichenauensis, et Monacensis (C); Grotius male

»velut rationes«, ut paulo ante autem pro etiam,

quod restitui ex anterioribus editionibus codicibus

que dictis. tum illud scriptum fuerit, omnia continua serie no

quinque] Hae sunt quas de scripto controver- tata, neque verba inter se divisa, neque nomina

sias Cicero appellat, quarum -prima est ex ambi

guo (de invent. 2, 40 et 41), altera ex seripto et

sententia (42 — 48), tertia e contrariis legibus

(49), quarta ex ratiocinatione (ö0), quinta ex de

finitione (51).

άμφιλολία] Grotius quidem dμφιβολοyia,

quod per syncopem explicandum foret pro ἀμφι

propria initialibus literis distincta fuisse. Exempla

similia multa exstant in jure Romano (ut in titulo

de rebus dubiis, et in l. 50 de testam. tutela); sed

quod noster de Lesio aut Milesio herede attulit,

a Curio Fortunatiano (p. 52 Pith.) mutuatus esse

videtur. Alia vide apud Quinctilianum (7, 9, 3;

p. 155 sequ.).

- Martiani Capellae lib. V. §. 465. 415

dicit heredem. TSunt item modi, quos dialectica comprehendit adstructio. Item

species scriptionalis est quaestionis, quae ex verbis et sententia scriptionis

emergit, ut in hoc: Peregrinus murum me adscendat.

tate conscendit, hostemque dejecit. Arguitur. Hic reus legis sententia, verbis

Tertium quaestionis est genus, quum contrariae leges

Quidam obsessa civi

mititur accusator.

utrinquesecus colliduntur, ut in illo: Mas templum Cereris ne ingrediatur.

Item, qui parentibus opem non tulerit, puniatur. In templo Cereris vapu

lanti matri ingressus opem filius tulit. Accusatur. Facit hic.conflictum di

versitas legum, quarum interpretatio colliditur, ut cui potius auscultandum

fuisset appareat. Quarta de scripto quaestio est, quae dicitur syllogismus,

quum ex eo quod scriptum est aliud quoque quod non scriptum est argu

mentatione colligimus; ut in hoc: Exsulem intra fines deprehensum liceat oc

Accusatur. A defensore col

Huic insunt modi quatuor,

cidere. Quidam inventum exsulem verberavit.

ligitur, quod minus permisso sit fieri debuisse.

a simili, a consequenti, a majore ad minus, a contrario. A simili ita, ut

quia patris interfector culleo insuitur, haec poena manere debeat matricidam.

peregrinus] Idem argumentum exstat apud

Quinctilianum (4, 4, 4; p. 452 et 7, 6, 65 p.

142 Spald.), Curium Fortunatianum (p. 42 et §2),

et Sulpicium Victorem (p. 233 Pith.).

mnas] De Cereris templi introitu maribus inter

dicto vide Livium (51, 4), Ciceronem (in Verr. 4,

43 et 5, 72), Lactantium (2, 4), ac Macrobium

(in Saturnal. 1, 24). Sed exemplum noster mutua

tus est a Curio Fortunatiano (p. 45 Pith.) vel Sul

picio Victore (p. 274). Aliud de legum conflictu

vide apud Ciceronem (de inv. 2, 49).

lieeat occidere] Non cuivis jure Romano; sed

praesidi provinciae (I. 26 C. de poen), apud Athe

nienses autem archontibus (Pollux 8, 86). Exem

plum, quod noster affert, iterum a Curio Fortu

natiano (p. 53 Pitli.) petituum est. Simile est apud

Quinctilianum (declam. 50ö): »duos pauperes dives

inimicos suos imprudentis caedis quinquennii exsilio

damnatos intra fines deprehensos dimicaré inter se

datis gladiis coëgit. Commortui sunt. Accusatur im

justi supplicii. • •

fieri debuisse] Leges »fieri licuisse. Nam de

euisse seriptum fuisse vix est ut credam. Gnor. —

Corrigere ex ingenio non ausim, quum hic sensus

esse possit, eum qui quod minus permisso sit fe

cerit, officium non violasse.

eulleo] De hac lege vide Auctorem ad Heren

nium (1, 13), Quinctilianum (7, 8, 6; p. 153

Spald.), Ciceronem (de invent. 2, 15 et 50), et

Suetonium (in Aug. 33). Verba Modestini (in 1. 9

D. de lege Pompon. de parric) haec sunt: »Poena

parricidii more majorum haec instituta est, ut parri

cida virgis sanguineis verberatus, deinde culleo im

suatur cum eane, gallo gallinaceo, vipera, et si

465

464

465

4M4 Martiani Capellae lib. V. §. 465. *•

- - • - - - -

A consequenti sic: Tyrannicidae praemium. Qui suasit tyranno deponere do

minatum, praemium petit. Colligit par esse meritum, quia reddidit libertatem.

A majore ad minus; supra dixi enim, si exsulem permittitur jugulare, licet

etiam verberare. A contrario: si vir fortis meretur praemium , desertor

466 dignus est poena. Finitiva superest quaestio de scripti ambiguitate demanans,

quum aliquod verbum in lege vel testamento dubium est et definitione clarescit,

ut: Nocte cum telo deprehensum liceat occidere; quendam cum fuste nocte

deprehensum, magistratus occidit; reus est caedis. Lege se quidem tuetur, sed

telum quid sit inquiritur. Quod quaestionis genus hoc a principalibus differt

statibus, quia non de facto, unde orta causatio est, sed de scripti tantum

definitione disquiritur. Discutitur igitur, ab his legalibus status principales esse

discretos, et hos incidentes dici; illos autem, a quibus causa mascitur, vel con

stitutiones vel status certius appellari. -

DE GENERE DELIBERATIVO.

Jam nunc decursis constitutionibus controversias deliberativi et demon

•

strativi generis videamus.

est, et in omni causa statum debere

mia; deinde in mare profundum éulleus jaetetur«

cet. Confer recentiorem quoque legem (cod. de his

qui parentes cet) et Valerium Maximum (1, 15).

magistratus] An praefectus vigilum? Gnor. —

Certe si de urbe Roma sub imperatoribus cogite

mus; si de liberae reipublicae temporibus, unus e

triumviris nocturnis (Plaut. Amphitr. 1, 1, 5); sed

quum haec declamationum argumenta pleraque in

Graecia inventa esse videantur, praestat de thesmo

tleta Atheniensium accipere, quos curam noctur

nae securitatis habuisse e Demosthene (adv. Mid.

11) notum cst.

telum] Jure nostro etiam fastis telum est. Inst.

de publ. judiciis §. Item lex Cornelia de sicariis;

Nam et causarum tria genera esse dubium mom

versari, licet in deliberativo quidam

et sic Paulus respondit fr. ad 1. Juliam de vi pub

lica 1. Hi qui aedes §. Telorum. Gnor. — Neque

in institutionibus (§. 5 de public. judic.), neque

in altera, quam laudat, lege (ad 1. Jul. de vi publ.

11 §. 1 cum qua eonf. l. 9) fustis inter tela re

fertur. Legem potius e digestis ($4 §.2 de furtis)

in medium proferre debebat, qua »teli appellatione

et fustis venit.«

deliberativo] Confer Ciceronem (invent. 2, §1

sequ.), Auctorem ad Herennium (5, 2), et Quinc

tianum (5, 4, 7 et 15; p. 484 et 461. 5, 8, 1;

p. 561 Spald.).

quidam] Sic e Grotii codice legendum pro quan

dam in editis.

Martiani Capellae lib. V. §. 467. 415

qualitatem negotialem consistere, quod defuturo deliberat, existimarint; tamem

ita qualitas plerumque censenda est, ut alii quoque status huic generºbosse

accidere non negentur, Nunc status in talibus ita reperiri posse firmamus,

ut non ex intentionis Jepulsione, quemadmodum in conflictibus monstratum

est, regulam teneamus.

persuasor dissuasorve confligent, quum alterum deligere in adstructionibus non

vctemur? Sed tamen accusatoris partes dissuasor videtur arripere; qui enim

inhonestum vel inutile illud quod dissuadet ostendit, pro certo ipsum videtur

accusare negotium; persuasor vero partes arripit defensoris, et negotii tractatum

qualibet, objectione contrarietatis absolvit. Ex quo et dissuasor intendere, et

persuasor depellere memorandi. Ac sic conflictione partium facta status poterit

apparere, ut in alia causa: Crebro ad muros exercitu fugiente deliberat impe

rator utrum diruat muros. Muros exscindi quum dicit, nonne videtur si fecerit

accusare? Deinde· graviter et seditiose id exercitum perpessurum; in quo

conjectura fiet de commotionis evenui. Ac mox si dicat victoriam non vo

candam, si praesidium civitatis exscinditur; finis accessit. Definiendum quippe

qualis status moenium victoriam faciat celebrari. Tunc si dissuasor addat,

sine consilio senatus id fieri non debere, praescriptio etiam videtur accedere.

Certum est igitur et intentionem dissuasori jure signari, et in deliberativis

cunctos status promtius apparere. Sciendum tamen, ne dissuasor velut sen

■

Quid enim, aut quis intendet, vel ordine soluto ;

soluto] Lege solito. Gror. — Quidni soluto?

Namque tam antecedentia, quam subsequentia vul

garem defendunt leetionem. Profecto »si quis alte

rum ordinem deligere non vetetur*, quae sunt verba

Martiani, ordo solutus est, neutiquam solitus* Hinc

correxi etiam paulo post e eodieibus Monacensi (C)

et Darmstattensi verba: » ex quo persuasor inten

dere et dissuasor depellere memorandi.« Rectius

enim nunc leges, soluto nimirum ordine, persua

sorem depellere (recusare) et dissuasorem intendere

(accusatorem agere). Intentionem enim noster (§.

474) rationem, depulsionem antem infirmationem

rationis appellat. Conferre etiam licet Marium Vic

torinum (p. 212 Pith.).

erebro] Curio Fortunatiano (ap. Pith. p. 47)

hoc quoqne exemplum deberi videtur, licet ibi

non ad deliberativum sed ad judiciale genus rela

tum sit: »miles ex acie ad imuros confugiehat; im

perator muros diruit, victoriam reportavit; reus est

laesae reipublicae.« . .

in deliberativis] Sie codex Darmstattensis me

lius certe quam deliberativi in edilis.

… -

416 Martiani Capellae lib. V. §. 467.

468

tentiam dicens prohibeat tamquam judex, quum ejus officium hoc sit, nc faciat

persufrlere, inhonestae rei vel inutilis ratione monstrata.

DE GENERE DEMONSTRATIV%.

Jam nunc in demonstrativo quemadmodum status emergat, nom est

facile memoratu idcirco, quia non statim laudem vituperatio consectatur, ut,

quisquis laudabilis non est, vituperabilis habeatur, vel contra, qui vitupera

tione caruerit, laudibus fastigetur, ut si laudandus ex eo quis dicatur, quia

homicidium non commisit. Est crgo medium nomen, quod privationem pla

cuit memorari, propterea quia, qui laude privatur, non confestim vituperationi

permittitur, vel contra. Hic tamen status demonstrativi generis apparet, quum

laudatorem vituperatoremque constituens et vituperatori accusatoris intentionem,

laudatori defensoris partes adjunxeris; aut illud subtilius conformatur, ut au

ditor inter laudem. et vituperationem libratus velut adversanti loco ponatur.

me faciat persuadere] Ait dissuasoris officium

esse persuadere, ne alter hoc faciat, probans rem

esse inhonestam, ac si inutilem ostenderet. Neque

vero nolim vel inutilis legi, cum videam in MS. ita

exaratum fuisse. GnoT.— Adstipulatur codex Mo

nacensis (C), unde vel inutilis reposui pro velut

inutilis, quod in editis erat.

fastigetur] Silius :

— — — »mediamque per alvum

Sensim fastigans compressa cacumina nectit.«

Sic supra:

» Ut fastigetur longa brevisque fuat.•

Alii auctores fastigiare dicunt. GaoT.— Mox recte

Grotius pro laudabilis, quod in anterioribus erat, edi

dit landandus, concinuntque nunc codices Monacen

sis (C) et Darmstattensis.

quia qui] Lege • quia qüi.« Error est ëx re

petitione literarum licet interjecta literas similis error

in illo Proculi fragmento, quod citatur D. de offi

cio praesidis, quod ita sonat: » sed licet is, qui pro

vinciae praeest, omnium Romae magistratuum vice

et officio fungi debeat, non tamen spectandum est,

quid Romae factum est, quam quid fieri debeat« I.

non tamen tam. Sed nec illae negligendae cen

surae eo in loco eleganter xcz9* έράν dici Romae

magistratuum pro magistratuum Romanorum, ta5v

èv 'Paopuii âgzövtaov η ταντανενόντων. Et

hoc quidem obiter. Gnor. — In editis enim qui

omissnm erat. De privatione vide supra (§. 586).

hic' tamen] In editis • sic tamen «; ad quae

Grotius: »Iu meo MS. aliter fuit, refert antem doc

tissimus juvenis F. Tiliobroga in MS. quo ille usus

est, qui ubique paene cum meo concordat, fuisse

hie.« GnoT. — In Darmstattensi quoque legitur hic,

quod recepi. Mox pro constituens necessario legen

dum constitueris, nisi et tollere malueris; sed neu

trum in codice vidi.

. Martiani Capellae lib. V. §. 468. 417

Non enim antequam"laudandum quendam, laudabilem demonstraris; nam illi

talis intentio est, ut laudabilem nondum credat; adversum quam intentionem

laudatori certamen est vel vituperatori, licet in superiori"adstructione quidam

9 p

conflictus evidens approbetur; ut quum alius quempiam laudat et alter ac

cusat, ut Catonem Tullius laudans et duobus voluminibus Caesar accusans.

Ex quo colligitur omnium causarum genera statibus percensenda.

Hoc reperto, naturam causae discuties, quae aut simplici aut duplici quae

stione aut multiplici continetur. Simplex est, quum unum quid in tota actione

disquiritur, ut: Clodium Milone jure necaverit? Illud vero quod per hydicatio

nem posteriore loco disquiritur, uter utri insidias compararit, non est singulare,

sed junctum ex duplici conjectura, quam Graeci άντικατηγοριαν nominant; sed

incidens quaestio genus càusae facere non potest. Duplex tum ex rebus fit,

ut pro Caelio de auro et veneno; tum collatione, ut, pro Roscio, filiusne

patrem am inimici jugulaveriut? Multiplex vero ex pluribus quaestionibus

causa consistit, ut repetundarum omnes Verrinae; et pro Scauro de Bostaris

mece, de Arinis uxore, et decimis tribus exquiritur. Dehinc ductus causae

nam illi] Ita Grotii eodex pro non illi in editis.

Quae antecedunt, sic accipias: »Non enim laudabi

lem quemquam demonstraris, antequam laudandum

eundem scil. ostenderis.«

Catomem] Vide Ciceronem (ad Att. 12. 40. 41

et 15, 445 top. 23) et Gellium (15, 19).

hoc reperto] Cicero (de invent. 1, 12): »con

stitutione causae reperta placet considerare, utrum

causa sit simplex an conjuncta« cet.

uter utri] Lege ut uter utri. Ex repetitis literis

erratum. Gaot. — Ego vero nullum hic esse erra

tum censeo, et omnino superfluam correctiouem.

Quodsi hoc loco corrigere volebat Grotius, cur non

supra (§. 443 f.) etiam, ubi Martianus: »incidens

(quaestio) uter utri insidias compararit«?

dντικατηyogiav] Meminit Fabius. Huie non

absimile id, quod âvv§yxàyuoz vocant, idque quod

nostri jurisperiti reconventionem, Graeei dvrtyga

qojv nominant. Grot. — Plures apud Quinctilia

470

num sunt loci conferendi (5, 10, 4; p. 612, et

5, 11, 6; p. 615. 7, 2, 9 et 18—265 p. 62—

68 Spald.), ubi haec inter alia docet: »Interdum

substituitur mutua accusatio, quam Graeci άντι

xatojyoQiav vocant, nostrorum quidam concerta

tivam. « Ceterum et ante quam delevi codicum Mo

macensis (C) et Darmstattensis auctoritate.

de auro] Vide Ciceronis orationem pro Caelio

(21 sequ.). Mox collationem dicit, quam Cicero (de

invent. 1, 12) comparationem : »in qua per con

tentionem, utrum potius aut quid potissimum sit,

quaeritur« cet. De oratione pro Scauro vide snpra

(§. 441) et nostro de loeo inprimis Niebuhrium

(ad fragm, oration. pro Fontejo et C. Rabirio p.35).

ductus] Est quam Graeci âywyrjv nuncupant,

535

418 Martiani Capellae lib. V. §. 470. .

›

adspiciendus est. Ductus autem est agendi per totam catisam tenor sub aliqua

figura servatus. Sunt autem ductus quinque: simplex, subtilis, figuratus,

obliquus,. mixtus. "Simplex, quum non aliud est in agentis consilio, aliud

in verbis, ut si bene meritum laudes ac noxium accuses. Subtilis, quum aliud

vult animus, aliud agit oratio, ut: Quidam abdicat filium, quod amicos non

habeat; hic non vere abdicat, sed ut amicos habeat, terret. Figuratus est,

quum aperte quid dicere prohibet verecundia propter obscoena, et significa

tione alia atque integumentis vestita monstratur. Obliquus est, quum metus

impedit,*aliquid dicere libere, ct per quosdam fundi cuniculos objicienda mon

stramus; ut in hoc: Tyrannus, qui su® abolitione tyrannidem posuerat, fortiter

fecit; petit praemii nomine armorum arcisque custodiam; magistratus contra

dicunt. Mixtus autem ex utroque componitur, quum et pudor et metus im

pedit libertatem, ut: Tyrannus qui duos filios habuit, quorum uni uxor in qua

infamis fuit, cujus maritus se suspendit, cogit alterum filium eandem ducere;

id est constans quaedam dicendi atque scribendi

ratio, quae per omnem materiam unum idemque

consilium atque propositum servet. Ceterum neque

apud Ciceronem neque' apud Quinctilianum hac sig

nificatione legitur; primarius locus est Curii For

tunatiani (p. 41 Pith.): » quum cognoverimus mate

riem consistere, quid primo quaeramus? ductum.

Quid est ductus? quomodo tota causa agenda sit«

et sic porro, iisdem quibus apud nostrum generi

bus propositis. Mox adspiciendus dedi e codice

Darmstattensi pro inspieiendus, quod in editis erat.

fundi cuniculos] Lege fandi. GnoT.— In editis

legebatur faciendi; codices vero Grotianus, Reiche

mauensis, Darmstattensis, et Monacensis (C) fundi

habent, quod recepi, quia conjecturae Grotianae pro

pius est, quam unice veram habeo, licet codicum

auctoritate destitutus in ordinem recipere non au

deam. *

abolitione] Id est sub conditione impunitatis et

oblivionis. Simile argumentum et Seneca tractat (exc.

controv. §, 8): Tyrannus sub abolitione dominatio

nem deposuit, ut si quis ohjecisset tyrannidem,

capite puniretur. Petit magistratum; competitor con

tradicit« ; et Quinctilianus (declam. 267): »Qui ty

rannidem deposuerat sub pacto abolitionis, juxta

arcem flens deprehensus est; affectatae tyrannidis

reus est. w

infamis] Lege »uxor in qua infamis fuit.« Ita

enim Latini loquuntur pro » cum qua rem habuisse

dicebatur, eoque nomine male audiebat. « Sic et

Fortunatianus: »infamis quidam fuit in murum.«

GnoT. — Omnino Latina illa dictio est. Sic et

Quinctilianus (9, 2, 79; p. 429 Spald.): »pater

infamem in matrem filium occidit. « Codices etiam

Darmstattensis et Reichenauensis habent in qua,

unde quod in editis erat iniqua correxi. Prorsus

autem simile thema exstat apud Senecam (exc. con

trov. 8, 5): »Duorum juvenum pater alteri uxorem

Martiani Capellae lib. V. §. 471. 419

contradicit. Hic non est incestum libere, nec tyrannidem potest objicere. Hi

sunt ductus artificiose tractandi et per totam orationem subtiliter diffundendi;

qui a colore hoc separantur, quod color in una tantum parte, ductus in tota

causa servatur. Ductus reperitur ex causativo litis, hoc est ex re quae con

troversiam facit, quae aut praeteriti temporis est, ut am Ajacem Ulysses oc

471

472

ciderit, quae ductum simplicem tenet; aut si praesentis vel futuri temporis .

fuerit, omnes ductus admittit. Ergo ductus de consilio nascitur; consilium

ex causativo litis exoritur; causativum litis est, quod faciat dubitationem, ut

in illo tyranni causativum litis est, quod tyrannus custodiam et arcis postulat

et armorum. Hunc ductum servatum testatur prima Philippica, qua mira

subtilitate dominatum Antonii latenter insimulat, ut omnia dicens mil aspero

dixisse videatur.

DE ARGUMENTIS.

His omnibus conquisitis argumenta videnda sunt, quibus ad quaestionis 475

ambiguum fides valeat adhiberi. Fides autem tribus fit modis: conciliando,

dedit; quo peregre profecto infamari coepit socer

in murum. Maritus reversus se suspendit. Imperat

alteri filio pater ut eandem ducat; nolentem abdi

cat« 5 nisi quod noster tyrannidem adjunxit.

potest objicere] Aut potest glossema est, aut

legendum: hic mom ei incestum ; sed prius malo,

ut sit phrasis Graecanica »est objicere.« Gaot. —

Codices nihil mutant.

eolore] Confirmat hoc Quinctilianus (12, 10,

71; p. 675 Spald.): »non unus color prooemii,

narrationis, argumentorum, egressiouis, peroratio

nis servabitur.« Ceterum de ipso colore videatur

Cicero (de orat. 3, 23 et 52).

ex causativo] Subtilius Curins Fortunatianus

(p. 41): »Ductum unde invenimus? ex consilio.'

Consilium unde invenimus? ex tempore. Ipsum

tempus quomodo invenimus? ex causativo litis.«

Ajacem] Eodem exemplo post Ciceronem (im

vent. 4, 8, coll. Auct. ad Herenn. 2, 19) Quinc

tilianus (4, 2, 13; p. 66, et 5, 10, 41; p. 2öt

Spald.) usus erat.

fides] Cicero (partit. 9. 12. 13): »Quae ad fa

ciendam fidem pertinent— in confirmationem et re

prehensionem dividuntur. Nam in confirmando nostra

probare volumus: in reprehendendo redarguere eon

traria.« Et alio loco (top. 2) argumentum definit

»rationem, quae rei dubiae faciat fidem. • Adde

Quinctilianum (5, 10; p. 226 Spald.), qui post

quam in univérsum de argumentis dixit, quo no

mine, inquit, •complectimnr omnia, quae Graeci

&v9vgriuata, ἐπιχειgriuata, ἀποδείέεις vo

420 Martiani Capellae lib. V.'$. 475.

474

docendo, permovendo; illa prior ethica, sequens apodictica, tertia pàthetica

mominatur. Conciliatione licet in tota causa uti conveniat, tamen in principiis

uberius insistendum; et in commovendo maxime vigere debet epilogus; docere

autem prae ceteris debet ipsa narratio, quamvis diluendis quaestionibus obji

ciendisque criminibus mon dissimilis operetur adstructio. Nunc de argumentis

incipiam. Argumentum est ratio, quae rei dubiae fidem facit. Res dubia est

intentio et depulsio, vel ratio et infirmatio rationis. Quum enim objeceris:

occidisti, ut doceas argumentationem et firmationem, vis, maxime quum ne-,

gatur etiam ipsum non occidi, exigit argumentum; licet ad faciendam fidem;

etiam illa, quae inartificialia nominantur, debeant adhiberi, ut tabulae, testi

monia, quaestiones, quae post discutienda servabo. Nunc argumenta trac

tentur, quae aut in negotio, de quo agitur, posita sunt, aut illud attingunt.,

cant« ita pergit (p. 253): »Haec omnia generaliter

*ri6t£ις appellant: quod etsi propria interpretatione

dicere fidem possumus, apertius tamen probationem

interpretabimur.«

tribus fit modis] Hoc ex Aristotele (rhetor. M,

9) repetitum est: τῶν δέ διὰ τοῦ λóyov τοgt

ζομάνων πί6τεων τgicz εὐδη ἐ6tiv* ai μèv

v&g είδων ἐν τφ j9ει τοῦ λόγοντος, ai óè ëv

τφ τὸν άxQoatjv δια9&ivai τως, ai δὲ ἐν

avtó τφ λόyq) διὰ τοῦ δεικνύνσι ή φαίνε

69av δειxvóvat : unde et Cicero (orat. 2, 27):

»ratio omnis dicendi tribus ad persuadendum rebus

est nixa: ut probemus vera esse ea quae defendi

mus, ut comciliemus nobis eos qui audiunt, ut ani

mos eorum ad quemcunque causa postulabit motum

VOcemuS. « ^'

in principiis] Cicero (de invent. 1, 15): »Prin

cipium est oratio perspicue et protinus efficiens au

ditorem benevolum aut docilem aut attentum.«

Plura vide infra (§. 502. 346).

epilogus] Multus est hac de re Quinctilianus

(6, 2; p. 484 sequ.), quem vide, sed et nostrum

infra (§. 504. 565).

quum enim] Lege: »quum enim objeceris occi

disti ut doceas argumentatione, et firmatione ma

xime cum negatur etiam ipsum : ut nom occidi ex

igitur argumentum. GnoT. — Locum non intellexit

Grotius, quia librum edens intruserat verba »fr

matione vis.« Intellexisset melius, si anteriores in

spexisset editiones. Sed optimam lectionem e Darm

stattensi codice hausi. -

post discutienda] Vide infra (§. 560).

aut in negotio] Cicero (de orat. 2, 59): »Quid

enim est in quo haereat, qui viderit omne, quod

sumatur in oratione aut ad probandum aut ad re

fellendum, aut ex sua sumi vi et matura, aut as

sumi foris? Ex sua vi, quum aut res quae sit tota

quaeritur, aut pars ejus, aut vocabulum quod ha.

beat, aut quippiam, rem illam quod attingat; ex

trinsecus autem, quum illa quae sunt foris neque

inhaerent in rei natura colliguntur.« Adde Topica

quum ejusdem (cap. 2) tum Aristotelis, unde om

Martiani Capellae lib. V. §. 474. 421

In ipso tum totum, tum pars ejus, tum mota, quam Graeci ἐτυμολογίαν

dicunt. Attingunt vero negotium, quae ad id relativorum ratione dicuntur;

et sunt numero tredecim: a conjugato, a genere, a forma vel specie, a simili,

a differenti, a contrario, a conjunctis, ab antecedentibus, a consequentibus,

a repugnantibus, a causis, ab effectis, a comparatione, cujus sunt partes

tres, majora, minora, paria. Apparet in omnibus relativam inesse rationem;

mam conjugatum alterum alteri nominatur, et genus et species ad se relata

fiunt; ipsum etiam simile alicujus assimile est, et omnes loci argumentorum

nom ex se sed ex alio nomen accipiunt. ' * ;

DE DEFINITIONE. ' . -

Igitur totum, quod dubium discutitur, definiri primitus oportebit, et

sic argumenta tractare hoc modo: Sit res dubia, utrum utilis eloquentia vi

deatur. Eloquentia totum est. In toto igitur definiendum est sic: eloquentia

est bene dicendi scientia, bene dicere autem utile est, utilis igitur eloquentia.

nis haec disciplina fundamentum accepit, licet in rum de quibus agitur causae aut causarum eventus,

singulis discrepet. ut distributiones, ut genera partium generumve par

mota] Cicero (top. 8): »Multa etiam ex nota- tes, ut primordia rerum et quasi praecurrentia, in

tione sumuntur. Ea est autem quum ex vi nominis

argumentum elicitur; quam Graeci ἐτυμολογίαν

voeant, id est verbum ex verbo veriloquium ; nos

autem novitatem verbi non satis apti fugientes ge

nus hoc notationem appellamus, quia sunt verba

rerum notae. Itaque hoc idem Aristotetes 6ύμ3o

λον appellat, quod Latine est notas (adde de fin.

8, 23). Eadem fere iterat Quinctilianus (1,.$ 28)

additque » esse, qui vim potius intuiti originationem

vocent. « • *•

tredeeim] Totidem numerat Cicero (top. 5);

sed alio loco (parfit. 2) aliquanto confusius: » quae

infixa sunt rebus ipsis « inquit » ut definitio, ut con

trarium, ut ea quae sunt quasi conjuncta aut ea

quae sunt quasi pugnantia inter, se, ut earum re

quibus inest aliquid argumenti, ut rerum conten

tiones, quid majus, quid par, quid minus sit, in

quibus aut naturae rerum aut facultates compa

rantur. «

loci] Cicero (top. 2): »Quum pervestigare argu

mentum aliquod volumus, locos nosse debemus;

sic enim appellatae ab Aristotele sunt hae quasi

sedes, e quibus argumenta proponuntur • ; et alio

loco (orat. 55): » traditi sunt e quibus ea (argu

menta) dueantur duplices loci, uni e rebus ipsis,

alteri assumti. «

quod dubium] Lege quo dubium. Gnor. — Cau

sam non video; sensus est: » quod, quia dubium

est, vel tanquam dubium discutitur.«

475

422 Martiani Capellae lib. V. §. 47$.

476

477

478

479

Cui loco tractando subsidio est Dialectica, quam nuper audistis, per quam .

cognitum puto, quid sit genus, quid species, vel differentia, proprium, ac

cidens, ceteraque, quae ejus praecepta tenuerunt; tamen ut potero, haec

breviter strictimque percurram.

DE GENERE.

Genus est igitur ad multas species differentiasque notio pertinens, ut

animal, quod refertur ad hominem, pecudem, avem, piscem, ceteraque, quae

non tantum numero sed etiam specie disparantur; quod alia aërea, alia.

aquatilia terrenaque, alia rationabilia, alia rationis expertia, quae sub uno

nomine collecta quum fuerint, nomine generis appellantur.

DE SPECIE.

Species est, quae a gemere pendens alia continet numero tantummodo

discreta, ut homo continet et Demosthenem et Ciceronem, quibus una species

est, sed numero distant.

DE DIFFERENTIA.

Differentia vero est sufficiens quaestioni discretio; ut si quaeratur, inter

hominem leonemque quid intersit, respondeatur quod homo mitis, leo ferus

sit; quod quidem nec hominem a mitibus ceteris, nec leonem a feris aliis

distinguit animalibus. -

DE PROPRIO.

Proprium est, quod rem aliquam.* omnium communione discernit,

ut risus. Hoc enim non est homini commune cum ceteris.

quid sit genus] De his quidem supra affatim confusione, cujus in locum substituf, quod Grotius

dictum est (§. 344); sed quia hic de rhetorico usu jam scribendum intellexerat, e codicibus Reiche

dieitur, confer et Quinctilianum (5, 10, 54 sequ.), nauensi et Darmstattensi. De re vide supra (§. 548)

ab omnium] Inepte vulgo ab hominum, solemni et confer Quinctilianum (7, 3, 27 sequ.).

Martiani Capellae lib. V. §. 480. 425

DE ACCIDENTE.

Accidens est, quod in aliquo positum nec pars ejus est ne8 separari ab

eodem potest, ut per se possit exsistere, ut color in corpore, in animo

'In s.'. ,

disciplina.

ARGUMENTUM A PARTE.

A parte vero argumentum non ad totum, probandum ducitur, sed ad

aliam partem quae continet quaestionem. Non effim probata pars totum

- - - • -

probat, utpote si oculus videt, non ideo totum corpus videt, quum refutetur

totum videre corpus; sed dialecticus iste tractatus est. Nunc quemadmodum

argumentum a parte ad partem sumatur, ostendam: si pedes, si brachia tueri

debemus, utique oculos diligentius asservare. ' Cujus, argumenti loco incurrere

aliquando et alius potest, qui a minore ad majus, ducitur; nec tamen ideo

principalis argumenti ratio perturbatur, quia geminari aliquantum argumenta

natura permittit. Hoc saepe contingere , et in figuris solet, de quibus postea

nobis erit dicendum. Fit nonnunquam et in hoc modo a partibus argumentum,

quum inducta partitione et propositis partibus pluribus, ceteris refutatis , ali

quam concludimus partem, in qua sit quaestio constituta, ut si dicas: equum

hunc, quem habes, aut emisti aut dono accepisti aut natus est domi aut fu

ratus es; non autem emisti, nec dono tibi datus est neque matus est domi;

•

furatus es igitur.

tractatus] Scripsi e Reichenauensi et Darmstat- qui a majore ad minus ducitura, sed in notis ob

tensi, quod Grotio jam visum erat, pro tractus in servavit: »Leges et alius potest, qui a minore cet.«

editis. Pariter Marius Victorinus (p. 172 Pith.):

»nunc de ratiocinatione traetatus est.«

alius] Seeutus sum codices Reichenauensem,

Darmstattensem, et Monacensem (C), licet facile

concedam locum dubium atque corruptum esse. Anti

quae editiones habent: »et aliud potest, quia a

minore ad magis dicitur* ; Grotius: »et aliud potest,

Viderint alii.

aliquantum argumenta] Sic editiones ante Gro

tium, qui unde argumenti ediderit nescio, hoe scio

temere factum esse, quod vel MS. lectio probat,

quam ipse affert, aliquanta.

equum] Exemplum a Cicerone (invent. 1, 49)

propositum sed reprehensum, Melius est quod, de

480

A81

482

4924 Martiani Capellae lib. V. §. 483.

A84

485

A NOTA VEL ETYMOLOGIA.

A méta vel etymologia, ut Graeci dicunt, sumimus argumentum sic: si

consul est, qui consulit rei publicae, quid aliud Tullius fecit, quum affecit

supplicio conjuratos? Quo in loco originem vocabuli tantum oportet attendere.

(!'', f / DE NEGOTIO.

Ab his vero, quae negotium videntur attingere, argumenta ducuntur

hoc modo. Primum a $onjugatis, quo uno nomine proposito principali per

ejus derivationem casu aut tempore commutato aliquid approbamus, ut: si

pietas virtus est, quod pie factum est, laudari oportet. Constat enim lauda

bilem esse virtutem. . Qui locus a superiore hoc differt, quia aliud est unde

momen impositum fuerit perscrutari, aliud per cognationem verbi ab alio de

flexi argumenti vim sumere.

A GENERE AD SPECIEM.

A genere autem, quum quod in toto valet ad speciem quoque dedu

servo habet Quinctilianus (5, 10, 67). Ceterum

hanc solam argumentandi rationem e partibus Ci

cero statuisse videtur (top. 2).

eonsul] Levi mutatione fictum ex eo quod e

Carbone affert ipse Cicero (de orat. 2, 59): »si

consul est, qui consulit patriae, quid aliud fecit

Opimius?« Eandem originationem proponunt Varro

(de L. L. 4, 14), Quinctilianus (1, 6, 52), Flo

rus (1, 9), Festus, alii. Ceterum reete Quinetilia

nus (7, 5, 28) rarum etymologiae usum in argu

mentando esse monet. .'

negotium] Notandum est, quo sensu acceperint

rhetores hanc vocem. Nempe occisio ipsis etiam ne

gotium est (Cic. de invent. 4, 26). Unde Marius

Victorinus in Ciceronis rhetoricam (p. 148 Pith.);

• omne itaque factum, de quo quaestio est, nego

tium appellatur. Utpote occidit negotium est; in

ipsius autem negotii gestione haec sunt, illo tem

pore occidit, in illo loco occidit, fuit occasio ut

occideret, et reliqua.«

a eonjugatis] Probe distinguendus est hic lo

cus ab eo qui est a conjunetis; quippe omnium

maxime finitimus notationi, quod recte Cieero (top.

9) monuit; siquidem, ut ejusdem verbis utar (top.

5), »conjugata dicuntur, quae sunt ex verbis generis

ejusdem ; ejusdem autem generis verba sunt, quae

orta ab uno varie commutantur, ut sapiens sapien

ter sapientia.« Graece 6v%vyiav dici idem ait;

Aristoteles tamen (top. 2, 10. 4, 4) 6υστοιχα

nuncupare maluit.

Martiani Capellae lib. V. §. 485. 425

citur, ut: si varium et mutabile quiddam est femina, Dido etiam varia mu

tabilisque videatur, possitque ex amore in odium commutari. Hac ratione

illud Ciceronis adstruitur: „Nam quum omnium provinciarum sociorumque

rationem diligenter habere debeatis, tum praecipue Siciliae o judices.“ Hunc

locum ille a, toto videtur imitari; sed interest illud, quod in illo a definitione,

hic ab ipsa ratione, qua genus est, argumenta ducuntur; et quod in genere

totum est, quod totum divisione perit, genus manet etiam partibus distributum.

A SPECIE VEL A FORMA.

A specie vel a forma ducitur argumentum, ut fidem generali faciat

quaestioni, ut Cicero in Philippicis: Est quaedam actio lex. Actum enim genus

est, quod a specie, id est lege lata a Caesare comprobatum est. Quod item

confirmat a similibus: ,,Quaere acta Gracchi, leges Semproniae proferentur;

quaere Syllae, Corneliae.“ -

A SIMILI.

A simili per se: „Ut Helena Trojanis, sic civibus belli semen tu fuisti.“

varium] Virgilii loeum respicit (Aen. 4, 569),

nt deinceps Ciceronis (Verr. 2, 4).

qua genus] MS. quae. Gnor.— Perperam; sen

sus enim hic est, in loco qui sit a toto argumenta

duci ab ea motione quae in generis nomine conti

neatur; in eo vero qui sit a genere, id ipsum

spectari quod genus sit, ut quae de genere dican

tur, ad species quoque pertineant; totum enim par

tiendo perire, generis vim etiam per formas manare.

a specie] MS. semper ab specie: sic et infra

ab scripto. Sie in principio Arnobii pro a litibus

MS. ab litibus habet, ut refert Meursius noster ex

excerptis exemplaris regii a magno Scaligero da

tis. Gnot.

genus est] Ita codices Darmstattensis et Mona

censis (C), non »gemus est legis « , quemadmodum

in editis. Paulo ante etiam vox Philippicis in iis-.

dem. eodicibus perscripta est, breviata in editis.

Locus est Philipp. 1, 7. . .

ut Helena] Correxi loeum e codicibus Reiche

nauensi, Darmstattensi, et Monacensi (C); vulgo

enim editum erat civilibus bellis. Ceterum ne haec

quidem ipsa Ciceronis verba sunt; ille enim (Phi

lipp. 2, 22 f.): » ut Helena Trojanis, sic iste huic

reipublicae causa belli, causa pestis atque exitii

fuit. « Breviavit locum et Marius Victorinus (p. 458

Pith.): » ut Helena Trojanis, sic tu, Antoni, hujus

belli semen fuisti. •

486

487 ;

Æ926 Martiani Capellae lib. V. §. 487.

488

Æ89

Item: ,,Ut saepe homines aegri morbo gravi, quum aestu febrique jactantur*

etc. Huic dissimilitudo contraria est, quae a Cicerone differentia nominatur,

quae res inter se diversas, non adversas, ostendit; cujus Cicero ponit exem

plum in Verrem: „Sed tu idem fecisse eris existimandus, si eodem consilio

fecisti.“ Hoc et in personis ostenditur, et in rebus, et in temporibus, et in

locis, et in aliis, quae nunc memorare longissimum est.

A CONTRARIO. '

A contrario, ut vita et mors, ex quibus Terentius sic: „Nam si illum

objurges, vitae qui auxilium tulit, quid facies illi, qui dederit damnum aut

malum?“ Cicero tertio Philippicarum contra Antonium e contrario argumen

tatur dicens: „Si ille consul fustuarium meruerit, legiones quid, quae con

sulem reliquerunt?“

A CONJUNCTIS.

•

A conjunctis autem fides petitur, quum , quae singula infirma sunt, ea

jactantur] Sequuntur apud Ciceronem (in Catil.

1, 15) »si aquam gelidam biberint, primo relevari

videntur, deinde multo gravius veliementiusque af

flictantur: sic hic morbus, qui est in republica, re

levatns istius poena vehementius vivis reliquis in

gravescet. «

a Cicerone] Nimirum in topicis (c. 14) et de

inventione (1, 44).

diversas] Sie non Grotianus tantum, sed Mo

nacensis etiam codex (C) et Reichenauensis ha

bent pro divisas in editis; unde paulo inferins etiam

existimandus pro aestimandus reposui, ut apud

ipsum Ciceronem (in Verr. 3, 92) legitur; reliqua

ex solo Cicerone corrigere nolui.

in temporibus] Scripsi e codice Monacensi (C)

pro- in tempore; alia res esset, si reliqua quoque

singulari numero dicta essent, ut apud Ciceronem

(de invent. 1, 44).

nam si illum] MS. hunc locum Terentii sic citat :

»Nam ut illum oljurges « cet.

Non absurde. GnoT.— Sed apud Terentium (Andr.

4, 1, 113) prorsus eadem leguntur, quae hic Mar

tianus scripsit. Vitae et mortis exemplo Cicero

quoque utitur (de invent. 1, 28).

fustuarium] Év^oxovriav. Gnor. — Miror Gro

tium non vidisse haec Martiani cum Ciceronis ver

bis (in Phil. 5, 6) non congruere. Statuendum igi

tur, verba illa ab eo in suum usum conversa, aut

prorsus omissa fuisse. Sunt enim codices, a qui

bus prorsus absunt.

conjunctis] Ciceroni (topic. 4 et 11) adjuncta

dicuntur.

􏿽.

• Martiani. Capellae lib. V. §. 489. 427

conjuncta vim veritatis assumunt, ut: ,,Quid si accedat, ut tenuis antea fueris?

quid si, ut avarus? quid si, ut audax? quid si, ut ejus qui occisus est

inimicus?“ singula haec, quia non sufficiunt, idcirco congregata ponuntur,

ut ex multis junctis res aliqua confirmetur.

AB ANTECEDENTIBUS.

Ab antecedentibus, sicut Cicero: „Quum ille non dubitaverit aperire 490

quid cogitaverit, vos potestis dubitare quid fecerit?“ Praecessit enim praedictio,

ubi est argumentum ; secutum est factum, unde est quaestio.

A CONSEQUENTIBUS.

" • A consequentibus vero conversim, ut quaestio in antecedentibus sit, 491

argumentum in sequentibus, hoc modo, ut, si hoc secutum est, illud prae

cesserit, ut: si peperit, cum viro concubuit. Exemplum de Verrinis: „Si

finem edicto praetoris afferunt Kalendae Januariae, cur non initium quoque

mascitur a Kalendis Januariis?“

A REPUGNANTIBUS.

A repugnantibus argumentum sumitur, quum ostenditur duo sibi co- 492

Haerere non posse, verbi causa, ut et parasitus quis sit et ridiculus non sit,

quae per negationem simul esse non posse praedicantur hoc modo: non et

parasitus est Gnatho et ridiculus non est. Ejus loci exemplum est in re magis

ut quid si] Lego cum MS. »ut quid si accedat, si peperit] Hoe quoque ex Cie. (de inv. 1, 20).

ut tenuis antea fueris? quid si ut avarus?« Gnor.— si finem] Eodem exemplo (in Verr. 1, 42) jam

Vulgo enim si quid, sed accedunt codices Darm- usus erat Quinctilianus (5, 10, 76; p. 275 Spald.).

stattensis et Reichenauensis, suntque verba Cicero- sumitur] Scripsi e codice Monaeensi (C) pro

nis (pro Roscio Amerino 51). est, quod in editis erat. ¢

cogitaverit] Reichenauensis codex eogitaret. ridiculus] Hoc enim parasitorum officium erat,

Equidem me legere apud Ciceronem haec verba non ut et risum excitarent et se ipsos ridendos praebe

memini. rent; unde Plautus (eapt. 3, 1, 10): -

54 *

'4928 Martiani Capellae lib. V. §. 492. -

ipsa quam in forma verborum, ut Cicero , dicit: „Is igitur non modo a te

periculo liberatus, sed etiam honore amplissimo ornatus, arguitur domi suae

te interficere voluisse.“ Et in Cornelia prima repugnare dicit, ut „divisores,

quos honoris sui ministros esse voluerat, lege ambitus vellet affligere.“

A CAUSIS.

Causarum locus late patet et multa disputatione tractatur; sed nunc

formam ejus satis fuerit demonstrare sub hoc exemplo: „Sed quum ob tua

decreta, ob judicia, ob imperia dabantur; non est ita quaerendum cujus mamu

numerarentur, sed cujus injuria cogerentur.“ Sed et Virgilius: „Mene fugis?“

AB EFFECTIS. • "

Ab effectis fit argumentum, quum in causa dubitatio est, ut: Fatum

probetur ex eo, quod homines etiam inviti servabantur in vita. Fatum

» Ilicet parasiticae arti maximam in malam cru

cem ,

Ita juventus jam ridiculos inopesque a se se

gregat.«

Adde eundem in Sticho (1, 5, 17) et de Gna

thone Terentium (Ennuch. 2, 1).

in forma] Addidi in e codice Monacensi, pa

riter atque verba » ut Cicero dicit«, quae ab editis

aberant; sed, quod idem in sequentibus exhibuit

domo sua eo minus recipere volui, quia vulgata

cum ipso Cicerone (pro rege Dejotaro δ) egregie

eonvenit.

divisores] Iidem qui et curiarum magistri, qui

eandidatorum, nomine pecunias viritim inter tribus

dividebant. Notat Pedianus in II. Verrinam. Gnor.

— Confer omnino egregiam Frid. Henr. Weis

manni dissertationem (de divisoribus et sequestri

bus ambitus apud Romanos instrumentis, IIeidel

bergae 1831), unde Grotii quoque errorem cog

nosces. Locum ipsum inter Cornelianae fragmenta

retulit Orellius (T. IV, P. 2, p. 451).

satis fuerit] Reliqua Cicero docebit (topie. 13;

partit. 26) et Quinctilianus (5, 10, 80 sequ).

sed quum] Locus est Ciceronis (in Verr. 2,

10): »sed quum ob tua decreta, ob edicta, ob

imperia, ob judicia pecuniae dabantur, non erat,

quaerendum, cujus manu numerarentur, sed cujus

injuria cogerentur •, unde Martiano quoque coge

rentur restitui, quod jam in anterioribus editioni

bus erat et codice Darmstattensi confirmabatur, pro

congereretur, ut Grotius ediderat.

}'irgilius] Didonis verba sunt (Aeneid. 4, 514):

»Mene fugis? Per ego has lacrimas dextramque

tuam te,

Per connubia nostra, per inceptos Hymenaeos*

cet.

Martiani Capellae lib. V. §. 494. 499

enim est causa vel vitae vel mortis; illa vero effecta sunt fati, vivere posse

vel mori. Cicero hinc probat: „Auli Hirtii vita populo cara est, quod ei

populus plaudit.“ Hoc et Virgilius: „Degeneres animos timor arguit.“ Nam

timor est causa, ut degener sit animus, quod timoris effectus est.

* . A COMPARATIONE MAJORUM.

A comparatione majorum: ,,Quis dubitet a Siculis petisse pecuniam

Verrem, quum a Marco Octavio Ligure postularit?“ Virgilius: „Tu potes

umamimes armare in proelia fratres.“ Ex hoc utique probat et alienos posse,

quod minus est. Terentius: ,,Nam qui mentiri aut fallere instituerit patrem

aut matrem, tanto magis audebit et ceteros.“

A MINORUM COMPARATIONE.

A minorum comparatione, ut est: „Publius Scipio pontifex maximus

Tiberium Gracchum mediocriter labefactantem statum reipublicae privatus in

terfecit**; deinde jungit quaestionem, ubi modus est quidam : ,,Catilinam orbem

Auli Hirtii] In editis erat: »Auli Hircii vitam, generes animi timorem, non hic illos arguere vi

quae populo cara est. « Grotius corruptius etiam deatur.

edidit: »Auli Hircii vitam. Auli Iiircii vita populo postularit] Sic e codicibus Grotiano et Darm

eara est, quod ei populus • cet. Correxit deinde statuens; seips; pro postularet , quum apud ipsum

in notis aliquatenus, ut inquit, e MS. suo. Equi- C;..„„„„„, (Verr. 1, 48). legatur »poscere pecu

dem presso pede codices meos Monacensem (C) et „;„„, „o„ dubita, it..

Darmstattensem secutus sum. Ceterum noster non * *•• • •• - -

Virgilius] Servius quoque ad illum loeum (Aen.

Ipsa giceroni, (Pliil. 1, extr.) verba exscripsit» 7, 355) observavit argumentari a majore ad minus.

sed libere hoc exemplo usus est.

effectus] Lege effectum. Gnor. — Haud male,

quum et effecta praecedant, et quod neutrum po

Terentius] Arwf- poëtam (Adelph. 1, 1,

50) est insuerit pro instituerit, abestque et ante

, stulare videatur; sed tanta cura apud Martianum ceteros ; recte utrumque, sed apud nostrum invitis

quaerenda non est, qui ne ipso quidem exemplo codicibus corrigere nolui.

a suo uti potuerit (Aeneid. 4, 15), ubi quum mani- Publius] Exemplum repetitum est e Cicerone

festo degeneratio animi causa sit, quae timore tan- (Catil. 1, 7); illud quod sequitur Terentianum ex

quam effectu prodatur, rem ita convertit, ut de- Andria (1, 1, 85).

495

49{§

450 * Martiani Capellae lib. V. §. 497.

terrae caede atque incendiis vastare cupientem nos consules perferemus?“ Ex

hoc Terentii loco illud: „Hic parvae consuetudinis causa hujus mortem tam

fert familiariter.** -

- - A PARIUM COMPARATIONE.

498 A parium comparatione Cicero: „Et si mon minus jucundi atque illu

stres sunt ii dies quibus conservamur, quam illi quibus nascimur“, et in

Pisonem: „Nihil interest utrum ipse consul improbis concionibus, perniciosis

legibus, rempublicam vexet, an alios vexare patiatur.“

His igitur breviter demonstratis, illa quae non excogitantur ab oratore,

sed a causa aut a reis suggeruntur, in tribus, ut diximus, rebus posita sunt:

in scriptura, ut tabularum; in auctoritate, ut testium; in necessitate, ut

tormentorum. '

A SCRIPTO.

499 A scripto argumentum petitur, quum ad dubiae rei probationem vel

chirographum vel testamentum transactionis aut tabulae recitantur, ceteraque

hujusmodi, quae ita nota sunt, ut exempla de oratione non quaerant.

AB AUCTORITATE ET TESTIMONIO.

500 Ab auctoritate vero, ut: Africanum dixisse jure caesum esse Tiberium

Gracchum ; aut quum testimonium, quo veritas nudetur, affertur, ut Cnaeum

et si] Locus est e CAinariis (5, 1); unde et Aristotele (rhetor. 1, 13) et Cicerone (topic. 4),

verba »conservamur quam í quibus •, quae pro- qui Graeco nomine áτεχva nuncupant.

pter homoeoteleuton exciderant, hortante jam Gro- *• -

tio, Martiano restitui. transactionis] Fallor an exciderunt hic aliqua?

- • - - - - - - int. transacti - improbis eoncionibus] Trajecta tantummodo haec Certe si reliqua omnia sana sint, transactiones le

verba, ceterum Ciceronis (in Pis. 5) sunt. gendum foret; nimis durum enim esset genitivum

non exeogitantur] Infra (§. 564) [noster haec referre ad tabulas.

argumenta appellat -inartificialia, dueibus nimirum Africanum] E Cicerone (de orat. 2, 25).

• .

Martiani Capellae lib. V. §. 500. 451

Pompejum de misso frumento celeriter testem nobis orator inducit. Auctoritas

igitur aut judicantis aut testis est. Huic parti adjunguntur oracula ceteraque

id genus.

A NECESSITATE.

Necessitas vero dat fidem ex tormentis aut somno aut fußre aut vi

molentia, quae vocem alicujus rei extorquet invitis. Quae omniû quum ad

conjecturam causa, persona, facto adduntur, ipso testimonio vel confessione

vel scripto capiunt fidem vel amittunt. Nam et causa* dicentis attenditur et

persona tractatur, et ipsius scripturae secum aut cum causa qualitas comparatur.

DE CONCILIATIONE ANIMORUM.

Sequitur, ut ad ea, quae conciliant aut permovent auditores, intentionem

suam flectat assertor, quoniam ad fidem faciendani haec quoque pertinere

praediximus. Conciliantur igitur animi tum personae tum rei dignitate. Per

judicantis] Ita anteriores editiones codicesque

Darmstattensis et Reichenauensis. Grotius unde in

dicantis hauserit, ignoro.

oracula] Confer Quinctilianum (§, 7, 55 et 56)

et Ciceronem (in partit. 2; topic. 20).

necessitas] Cicero (topic. 20): »Facit etiam ne

cessitas fidem, quae quum a corporibus tum ab

animis nascitur. Nam et verberibus, tormentis, igni

fatigati quae dicunt, ea videtur veritas ipsa dicere,

et quae a perturbationibus animi sunt, dolore, cu

piditate, iracundia, metu, quia necessitatis vim ha

bent, afferunt auctoritatem et fideim. Cujus generis

et illa sunt, ex quibus nonnunquam verum inveni

tur, pueritia, somnus, imprudentia, vinolentia, in

sania« cet. De tormentorum auctoritate apud anti

quos vide Hudtwalckerum (de arbitris Athenien

sium p. § 1). , •

adduntur] In editis legebatur » adducuntur id

est«; sed praetuli Darmstattensis codicis lectionem.

ipsius] Sic scripsi e codicibus Grotiano, Darm

stattensi, et Monacensi (C) pro ipsi; intellige qua

litas. Sed gravius mendum supra ex eodem Mo

nacensi correxi et eausa scribendo pro nec in editis.

conciliantur] Paulo aliter Cicero (de invent. H,

16): »Benevolentia quatuor e locis comparatur, ab

nostra, ab adversarioruiB, ab judicum persona, ab

ipsa eausa, Aristotelem, ut videtur, secutus (rhetor.

5, 14, 7) : Â£yετaι δέ τσύτος ἐκ τε τοῦ λ£yov

τος και τού άxQoatoö xai τοῦ τg&yματος

xxxi τοῦ ἐναντάov. Propius ad nostrum accedit

Quinctilianus (4, 1, 6; p. 14 Spalding.): »Bene

volentiam aut a persomis ducimus aut a causis ae

cipimus. Scd personarum non est, ut plerique cre

diderunt, triplex tantum ratio, ex litigatore et ad

• •

50f

505

€©

459 Martiani Capellae lib. V. §. 502.

somac aut auditoris aut rei vel ipsius oratoris aut adversarii. Auditoris

sic: „Qualem te jam antea populo Romano praebuisti, quum huic eidem

quaestioni judex praeesses, talem te et nobis et populo Romano hoc tempore

'Rei vero, ut pro Dejotaro: „Quem ornare antea cuncto cum

Oratoris

vero, quu* de se non superbe, sed moderate loquitur; quale est istud:

impertias.“

senatu solebam pro perpetuis ejus in nostram rempublicam meritis.“

„Quum quaestor in Sicilia fuissem, o judices, itaquo ex ea provincia doces

sissem, ut Siculis `omnibus jucundam diuturnamque memoriam quaesturae

nominisque mei relinquerem, factum est, uti quum summum in veteribus pa

tronis multis, tum nonnullum etiam in me praesidium suis fortunis constitutum

esse arbitrarentur.“ . Sed haec plenius in exordiorum praeceptis edisseram.

Ab adversarii vero persona conciliatio fit, dum illius iniquitate aut arrogantia

demonstrata nostra modestia commendatur. Sed haec posterius, et in prin

cipiis; quanquam nunc non orationis partes, sed dicendi formas et. faciendae

fidei species numeramus; quo loco patheticae quoque dictionis attendimus

facultatem, cujus vis vel in communibus locis vel in epilogis maxime conti

versario et judice; nam exordium duci nonnun

Scilicet illo

tempore plerumque alius pro litigatore causam age

quam etiam ab actore causae solet. «

hat, etsi pro una persona haberi possent, unde

caute noster »rei vel ipsius oratoris « dixit.

populo Romano] In editis : »publicae rei.« Error

ex notis P. R. GnoT. — Recte in codicibus Rei

chenauensi et Darmstattensi siglae majoribus literis

P. R. scriptae reperiuntur. Codex Monacensis (C),

e quo totum locum correxi, conformis est Cicero

nis (pro Roscio 4 f.) ipsius verbis. Vulgo enim

praeterea jam omissum erat et et ante nobis, et

impartias scriptum erat pro impertias.

omnibus] Post hane vocem in editis sequitur

ete., in codicibus Monacensi vero, Reichenauensi, et

Darmstattensi hae reperiuntur breviatae voces siglis

seriptae : » i*. d5. g. m. nomm. m. r. f. u. t. c. s. i.

u. pa. mul. t. n. nu. et. i. pr. s. f. o. a. r.« e

quibus nullo negotio ipsa Ciceronis (div. in Cae

cil. 1) verba restitui, quae Martiano omnino red

denda erant. Quis erit enim qui sibi persuadeat,

exemplum a nostro allatum fuisse, quod némo in

telligeret? praesertim quum nec locum laudaverit

et ne auctorem quidem, a quo illud mutuatus esset.

quanquam] Magis ad sensum accommodatum

fuisset quandoquidem, quod haud scio an e bre

viata voce forte corruptum fuerit.

patheticae] Adi Ciceronem (in orat. 37) et

Quinctilianum (6, 2, 8 et 10; p. 490 sequ. Spald.);

et confer superiorem locum (§. 473).

vel in communibus locis] Omissa haec apud Gro

tium e prioribus inserui editionibus, quibus adsti

pulantur codices Reichenauensis et Darmstattensis.

Martiani Capellae lib. V. §. 505. 455

• - •' -

netur. Nec mea primordia quidem apud veteres hac animorum permotione

caruere, quod tunc demonstrabitur, quum ordiendi praecepta tractabimus.

Interim generatim , quibus mentes affectibus inyentur, nulla partium defi- .

nitione signabo.

DE COMMOTIONE ANIMORUM.

Commoventur igitur auditores aut miseratione aut odio aut invidia aut

nmetu aut spe aut ira ceterisque similibus. Miseratione, quum calamitates

alicujus magno dolore tractamus; quum iniquitatem temporis vel periculi

magnitudinem memoramus, ut in septima Verrinarum: „Patres hi quos videtis

jacebant in limine, matresque miserae pernoctabant ad ostium carceris ab

extremo complexu liberum exq]ugae; quae nihil aliud orabant misi ut filiorum

'extremum spiritum ore excipere sibi liceret.“ Ab odio, quum adversarii factum

vel viris bonis vel judicibus ostenditur exsecrandum, ut quum judicum cor

ruptio docetur a Verre jactari; item: „Quum in avaritia, scelere, perjurio vos

nee mea primordia] Nee supplevi e codice Mo

naeensi (C). Ordiendi praecepta, quorum meminit,

infra (§. $45) dabuntur.

caruere] Sic codices Reichenauensis, Darmstat

tensis, Monacensis (C) et anteriores editiones. Gro

tius absque sensu cavere edidit.

commoventur] Hic prae ceteris conferendus est

Aristoteles, qui integro secundo libro rhetoricorum

de commotionibus animorum agit.

septima Verrinarum] Illam orationem denotat,

quae in nostris editionibus libri quinti nomine in

scribitur: quo patet, Martiani temporibus Verrina

rum nomine primam appellatam fuisse, quae nobis

in Caecilium sive divinatio dicitur; secundam,

quae actio prima in Verrem; tertiam, quae primus

actionis secundae liber, et sic deinceps usque ad

librum quintum, qui a nostro oratio appellatur se

ptima.

videtis] Hune etiam locum in integrum restitui,

siquidem in editis vidi legitur pro videtis addito

etc. ita ut nemo exemplum hoc intelligere possit,

quod e Verrinis (5, 45) sumtum esse Martianus

ipse prodidit. Siglas quamvis pluribus locis corru

ptas e Monacensi (C) hie suhjicere non gravabor,

quae si aliud nihil hoc saltem probant, Martia

num exemplum totum, sicut ipsum edidi, dedisse.

Sunt vero siglae hae: »a. i. l. p. m. a. q. m. p. a.

n. o. s. c. a. r. a. b. cons. l. l. ex. q. nihil a. o.

nihil u. f. s. post s. p. ex l.« Paùlum mutatas codices

Darmstattensis ac Reichemauensis exhibent.

quum in avaritia] Exemplum hoc et duo quae

sequuntur e libris in Verrem (1, 14. f. et 3, 4)

repetita sunt. -

504

454 Martiani Capellae lib. V. §. 504.

atque nobilium faciliorem

- - - . - - • - • - - -

sui similes esse arbitratur.“ Invidia est, quae quodam livore inficit auditores;

ut est: ,,Quod ad tuam ipsius amicitiam ceterorumque hominum magnorum

itum istius habet nequitia et audacia, quam cu

jusquam nostrum virtus et Mtegritas.“ Item: ,,Istum rebus omnibus undique

ereptis impune eludentem circumfluere et abundare.“

res auditorum mentes incendere, ut si alicujus exaggeres tyrannicum spiritum,

Potest quidem et illa

δ aut potentiam non ferendam. Metum vero excitari vel propriis vel commu

nibus periculis. Propriis, ut: „Hoc est judicium, in quo vos de reo, populus

Romanus de vobis judicabit“; communibus autem, ut est: „Videor mihi

videre hanc urbem, lucem orbis terrarum, arcem omnium gentium, subito

uno incendio' concidentem.“ Spe quoque animi perturbantur, quum beneficia

aut obsequia promittuntur, ut quum fidem Milonis Pompejo pollicetur, et:

„Caelii in omni vita servitium obstrictum vobis ac liberis vestris habebitis.“.

Ira etiam vehementer animos turbat, ut quum exaggerat et exclamat Tullius

in curia sedere socios Catilinae: ,,O dii immortales, ubinam gentium sumus?

quae respublica hic habetur? in qua urbe vivimus? hic, hic sunt nostro

in numero, patres conscripti.“ Similes alii permiscentur affectus, qui quum

ad persuadendum plurimum valeant, extra causam tamen sunt, nec apparere

in oratore manifestius debent, ne insidiis judicem capere, non ratione de

ducere videatur.

potentiam] Insigne hujus artificii exemplum prae

bet Demosthenis oratio in Midiam, quae tota fere

in hoc loco tractando versatur.

hoe est] Ex actione prima in Verrem (16). De

metu confer Quinctilianum (4, 1, 205 p. 25. 6,

A, 13; p. 421. 6, 2, 21; p. 505 Spald.).

concidentem] Addit eodex Monacensis (C) »si

iste liberatus fuerit. • Sed haec apud Ciceronem (in

Cat. 4, 6) non leguntur.

quum fidem] Ex oratione pro Milone (26) hoc

exemplum sumsit.

obstrictum] Paululum immutavit Ciceronis (pro

Caelio f) verba. Vocem tamen vulgo omissam ve

stris codices Reichenauensis et Darmstattensis liabent.

0 dii] E notissima in Catilinam oratione (1, 4).

Additae sunt in Darmstattensi et Reichenauensi sig

lae : »s. n. i. num. p. c.«, unde vulgo omissa sup

plevi.

extra causam] Sunt quae Graece ἐέαyóvua

vel è§ω τοδ τgáyματος όντα (confer C. Fr.

Hermannum ad Lucian. de hist. scribend. p. 345),

quibus Areopagum notum est oratores prorsus ab

stinere jussisse; nam, ut ait Seneca (de ira 1, 16):

»ratio nihil nisi id ipsum de quo agitur spectat,

' Martiani Capollae lib. V. §. 506. 455

DE DISPOSITIONE. *

His igitur ad fidem faciendam prudentér inventis ordo rerum est so- 806

ciandus, quae pars dispositio vocitatur, qua quid dicendum quove loco,

quid penitus omittendum, quomodo etiam et quando et ubi, prudenter in

spicimus. Duplex igitur hujus partis est ratio: aut enim naturalis est ordo,

aut oratoris artificio comparatur; naturalis, quum post principium narratio,

partitio, propositio, argumentatio, conclusio, epilogusque consequitur; artificio

oratoris, quum per membra orationis quae dicenda sunt digerimus, et hoc ex

causae utilitate, mom ex temporis serie coaptamus; ut pro Milone factum, quum

quaestiones quasdam ante marrationem, ut praejudicia refutaret, induxit, quod

non ex ordine naturae, sed ex causae utilitate mutavit; et pro Cornelio primo

ira vanis et extra causam obversantibus commo

vetur.« Quanquam interdum extra causam se vagari

ipse Cicero confitetur (pro Milone 345 pro Cae

cina 52).

duplex] Videantur Auetor ad Herennium (5, 9),

Cicero (de orat. 2, 76), Quinctilianus (2, 15, 1 ;

p. 329 Spald.) et Sulpicius Vietor (p. 246 Pith.).

post principium] De quatuor prioribus partibus

infra (§. 556. 553. 557) agit, posteriores duas au

tem (§. 565) junctas proponit, quum orationis con

clusio, epilogus, et peroratio unum idemque sit

(v. Quinctilianum 6, 1, 15 p. 445 Spald.).

artificio] Curius Fortunatianus (p. 69 Pith.):

» naturalem ordinem sequimur, si nihil nobis oberit

in causa; si aliquid occurrerit, necessitate utilitatis

ordinem immutabimus naturalem, sequemur artifi

cialem. « Monendum tamen, Auctorem ad Heren

niim (5, 9) artificiosum ordinem appellare, quem

noster maturalem ; siquidem » genera dispositionum

duo esse « ait, »unum ab institutione artis profectum,

alterum ad casum temporis accommodatum«, et prius

quidem in eo spectari •ut utamur principio, nar

ratione, divisione, confirmatione, confutatione, con

clusione • 5 deinde vero : » est autem « inquit » et alia

dispositio, quae, quum ab ordine artificioso rece

dendum est, oratoris judicio ad tempus accommo

datur« 5 quanquam in extremo eapite : »his eommu

tationibus et translationibus partium saepe uti ne

cesse est, quum ipsa res artificiosam dispositionem

artificiose commutare cogit.«

non ex temporis] Quinctilianus (7, 1, 2): »Sed

meminerimus ipsam dispositionem plerumque utili

'tate mutari, nee eandem semper primam qnaestio

nem ex utraque parte tractandam a cet. -

pro Milone] Cicero (cap. 5): »Sed antequam ad

eam orationem venio, quae est propria nostrae

quaestionis, videntur ea esse refutanda, quae et

in senatu ab inimicis saepe jactata sunt, et in con

cione ab improbis, et paulo ante ab accusatori

bus; ut omni terrore sublato rem plane quae venit

in judicium videre positis.«

praejudicia] Adversarii enim Milonis et a senatn

judicatum esse jactabant, caedem in qua P, Clo

dius occisus esset, contra rempublicam esse factam

55 *

436 Martiani Capellae lib. V. §. 806. *

refutata sunt crimina, quae secuta sunt tribunatum, post ad ipsum tribunatum

507 recursus est factus; quae dispositio artificialis, ut diximus, nominatur. In

Verrem autem naturalem temporum ordinem tenuit, ut primum quaesturam,

tum legationem, deinde duas ei praeturas objiceret, servata temporum ratione;

quam, nisi causae repugnet utilitas, necessario prosequemur. At ubi majora

quaeque potissimum et invidiosiora purganda sunt, ab his sumitur refutationis

exordium; ut pro Cluentio conjecturae partibus expeditis ad praescriptionem

legis accessit, ordine videlicet commutato, ne si Cluentium legis assertione

defenderet, fugere causam diffidentia videretur.

IDE ELOCUTIONE.

Duabus his officii partibus absolutis, elocutionis cura est intimanda;

quae quum constet in singulorum animadversione verborum, hoc ab eloquentiae

nomine separatur, quod illa totius operis oratorii virtus est, haec pars habetur

officii. Cujus Cicero duo quasi fundamenta, duo dicit esse fastigia. Fundamenta

(cap. 5), et Cn. Pompejum rogatione sua et de re

et de causa judicasse (c. 6).

ut pro Cluentio] Ut inserui e eodice Darmstat

tensi, praetereaque Reichenauensis auctoritate delevi

mon , quod vulgo ante defenderet legebatur; quod

recte me fecisse intelliget qui ipsam Ciceronis ora

tionem (cap. 52 sequ.) inspexerit, ubi consulto se

ait Cluentii cansam non lege sed facto ejus de

fendisse, ut non saluti , modo ejus verum etiam

existimationi prospiceret, factoque demum purgato

ad legis mentionem transit, etsi videretur, si nihil

aliud voluisset, nisi ut causam obtineret, lege re

citata perorare potuisse.

eloquentiae] Cornelius Fronto (II, pag. 478

Maji): »eloquentia perfecta vis orationis, eloquium

p.rs supposita commode eloquendi.«

Cicero] Quem potissimum locum Martianus re.

spiciat, ignoro; proxime tamen accedit ille (de orat.

3, 57 f)* » quasi hoc solum quoddam atque fun

damentum est, verborum usus et copia bonorum;

sed quid ipse aedificet orator et in quo adjungat

artem, id esse a nobis quaerendum et explicandum

videtur.« Adde Gerardum Joannis Vossium (insti

tut. orator. 4, 1, 2): »quemadmodum autem aedi

ficia, ita elocutio universa duobus constat, funda

mento et exaedificatione sive structura, sub qua,

ut inferius dicemus, compositionem et dignitatem

comprehendimus.« Fundamentum enim appellat ele

gantiam , quae secundum Auctorem ad Herennium

(4, 12) distribuitur in Latinitatem atque explaha

tionem. Paulo aliter Cicero (de orat. 1, 32): »au

dieram etiam quae de orationis ipsius ornamentis

traderentur; in qua praecipitur primum ut pure et

Latine loquamur, deinde ut plane et dilucide, tum

Martiani Capellae lib. V. §. 808. 457

- -

sunt Latine loqui planeque dicere; quorum unum Grammatice loquente didicistis,

quum ejus vobis insinuata est subtilitas. Fastigia vero sunt copiose ornateque

dicere, quod non ingenii sed laboris est maximi, exercitatione etiam diuturna,

qua non solum uberior sed illustrior quoque facultas acquiritur.… Hujus rei 509

duplex ratio est: una, qua in singulis verbis lumem appareat; altera, ut dig

nitas eloquendi copulationis ipsius decore servetur. In singulis vero aut pro

prium aut translatum mutuatumque conquiritur. Propria sunt vetusta prae

• cipue; nam tum, quum proceres vel nescirent haec dicendi ornamenta vel ap

- - _!

petere non auderent, propriis utebantur; sed quia verborum veterum Jam

- *. - - -

exolevit usus, non sunt audacius usurpanda illa, quae cum aetate mutata sunt.

ut ornate, tum ad rerum dignitatem apte et quasi

decore«, quae eadem Quinctiliani est doctrina (8,

1, 4). •

exercitatione] Lege »exercitationis etiam diu

turmae.« Gaot. — Possis tamen vulgatam quoque

tueri, si pro ablativis absolutis accipias. Ceterum

in anterioribus editionibus est quia pro qua, et

aequiritur pro exquiritur, quorum posterius Rei

clienauensi quoque codice adstipulante restitui.

duplex ratio] Quinctiliauus (8, 4, 4): »Igitur,

quam Graeci Φgó6tv voeant, Latine dicimus elo

cutionem. Eam spectamus verbis aut singulis aut

conjunetis.« Sed propius etiam ad nostrum Cicero

(de orat. 5, 37): »Omnis igitur oratio eonficitur ex

verbis; quorum primum nobis ratio simpliciter vi

denda est, deinde conjuncte. Nam est quidam or

natus orationis, qui ex singulis verbis est; alius,

qui ex continuatis conjunctisque constat. Ergo ute

mur verbis aut iis, quae propria sunt et certa quasi

vocabula rerum paene una nata cum rebus ipsis,

aut iis quae transferuntur et quasi alieno in loco

collocantur, aut iis quae novamus et facimus ipsi«

cet. _

mutuatumque] Recepi lectionem a Grotio in

marginem eonjeetam, pro vulgata mutatumque, ut

sibi eonstaret Martianus, eui supra quoque (§. 559)

mutuantur reddidi pro mutantur in simili argu

mento, praesertim quum Ciceronem ipsum (orat.27)

mutata verba a translatis distinguere potius vide

rem: »translata ea dico, quae per similitudinem ab

alia re aut suavitatis aut inopiae eausa transferun

tur; mutata, in quibus pro verbo proprio subjiei

tur aliud, quod idem significet, sumtum ex re ait.

qua consequenti*; licet ex eodem loeo * appareat

mutata aeque ac translata propriis opponi.

vetusta] Cicero (Brut. 74): »Solum qui- et

quasi fundamentum oratoris vides locutionem emen

datam et Latinam; cujus penes quos laus adlne

fuit, non fuit rationis aut scientiae, sed consuetu

dinis. — Aetatis illius ista fuit laus, tanquam in

nocentiae, sic Latine loquendi« cet.

exolevit] Vide Ciceronem (de orat. 3, 10 f. et

13), Seneeam (epist. 58; p. 481. ep. 144; p. 649

Lips.), Quinctilianum (1, 6, 41; p. 168. 2, 5,

245 p. 297 Spald.), Macrobium (in Saturnal. 4, 5);

Gellium (14, 7), et quos praeterea laudavit C. Fr.

Hermannus (ad Luc. de hist. conscr. p. 269). -

458 Martiani Capellae lib. V. §. $09.

510

Itaque alucinari et cerritum et caperatum similiaque praetereuntes utemur his,

quae consuetudo recipiet; nec tamen , sordidis, nisi quum rei sententiaeque

vis exigit, ut quum Cicero volems crudelitatis invidiam facere ait: ,,gurgulio

nibus exsectis reliquerunt“, et: „virgis plebem Romanam concidere“; mec*in

decore Virgilius vitandae humilitatis aucupio lychnos pro lucernis ait. Quod

si res verba propria non habeat, novanda sunt aut alienis utendum. Novantur

autem duobus modis verba, aut quadam fictione, aut declinatione praesumta,

alueinari] Rectius sic in codicibus Darmstat

tensi et Reichenauensi, quam' hallucinari in editis

(Gell. 16, 12), quamvis - a veteribus et Cicerone

ipso aliquando sic scriptum esse non sit ignotum.

, cerritum] Plautinum vocabulum est, quo tamen

et Cicero (ad Att. 8, 7) et Horatius (sat. 2, 3,

277) aliquando usi esse videntur, nec ipse noster

iufra (§. 806) uti recusavit pro insano.

caperatum] E Pacuvii Duloreste attulit Varro

(L. L. 6, 6) » caperata fronte a caprae fronte «;

mox obsoletum Appulejus postliminio reduxit.

quum Cicero] Nuper demum Angeli Maji me

rito (in M. T. Ciceronis sex orationum partibus

ante nostram aetatem ineditis, Mediolan. 1817) re

perta est oratio in qua hoc fragmentum exstat (pro

Tullio 10, s. 21): »tantnmque odii crudelitatisque

habuerunt, ut eos omnes gurgulionibus insectis re

linquerent, ne si quem semivivum ac spirantem

reliquissent, minor his honor haberetur.« Neque

tamen lectionem insectis Martiano obtrudere volui,

licet nee vulgatam ejectis, nec quam in margine

Grotius posuit exactis probarem; scd quod jam

Grotius conjectura assecutus erat praebetque codex

Reichenauensis, exsectis reposui. Praeterea ante

, Cicero inserui quum e codicibus Reichenauensi,

- Darmstattensi, et Monacensi (C).

gurgulionibus] Obscoeno sensu dixit Persius

(4, 58): *

• Inguinibus quare detonsus gurgulio' exstat•

neque dubito quin ita Martianus quoque acceperit,

inprimis si revera exsectis ille scripserit, quod pro

prium vocabulum est de castratione (Quinctil. 7,

4, 8); Ciceronem tamen de gutture intellexisse

manifestum est. - -

virgis] Ex oratione in Verrem (2, 1, 47).

Virgilius] In Aeneide (1, 726):

— » dependent lychni laquearibus aureis.•

verba propria] Seeutus sum codicem Monacen

sem (C); vulgo enim erat: » quod si sua res. pro

pria verba non habeat.«

novantur] Egregie de his praecipit Curius For

tunatianus (p. 70 Pith.): »Tertius modus est, ut

novemus verba, quae tamen parcius debemus at

tingere; nam et aegre novum verbum facere possis

lene ac deeorum, et fere aspernantur homines quae

non recognoscunt. Vir perfeetissimus dixit: verbis

utendum est ut numis publica moneta signatis.

Verba quibus modis novantur? primo Graeca trans

ferimus, ut nova ex his Latina eonfingamus; de

hinc per congeininationem, ut Cieero »feras soli

vagis « dicit; et per derivationem povare possumus,

ut ab autumno Cato ait autumnitatem, et a per

petiendo Cieero perpessionem.*

fetione] Codices secutus Darmstattensem, Rei

clienauensem, et Monacensem (C) omisi, quod in

editis sequitur, verborum,

- Martiani Capellae lib. V. §. 510. 459

aut duorum quae usitata sunt conjunctione composita. Finguntur maxime

- -.

- -

quum transferimus, ut qui totóτητα qualitatem esse dixerunt, quod nomen

nunquam fuerat in Latinis; quo et auribus temperandum, et insolentia fugienda,

quam vitans Cieero Soterem salvatorem noluit mominare, et ait: „qui salutem

dedit*; illud enim nimis insolens videbatur. Derivatione quoque fiunt verba, 311

quae grammatici paragoga nominarunt, ut dicimus florea rura, et : „campique

ingentes ossibus albent“, quod satis crispa inflexione Horatius albicent dixit.

His plerumque Grammatice utitur, licet Tullius grandiferas possessiones dicat

et grandiloquos oratores. Huic diligentiae subjungitur translatorum cura ver- $12

iu qualitatem] Cieero (acad. 1, 7): »Dabitis enim

profecto, ut in rebus inusitatis, quod Graeci ipsi

faciunt, a quibus haec jam diu tractantur, utamur

verbis interdum inauditis. — Qualitates igitur ap

pellavi, quas ποιότητιας Graeci voeant, quod ip

sum apud Graecos non est vulgi verbum, sed phi

losophorum, atque id in multis.« Adde, eumdem

alio loco (de nat. deor. 2, 57). Ceterum codices

Monacensis, Reichenauensis, Darmstattensis habent

qualitates - quod tamen quia Graeco non respon

det, recipere nolui. - -

Soterem] Cicero enim (in Verr. 2, 2, 63),

postquam Verrem »non solum patronum istius im

sulae, sed etiam Sotera inscriptum se vidisse Sy

racusis* dixerat, »hoc, pergit, quantum est? Ita

magnum, ut Latino uno verbo exprimi non possit.

Is est nimirum Soter, qui salutem dedit.« Confer

omnino Forcellinum (in lexico), qui Christianos de

mum scriptores Salvatorem dixisse monet.

pdiagoga] Diomedes (p. 509 f. Putsch.): »Sunt

quaedam principalia, quae Graecis aegaotórvae«

dicuntur, ut mons » fons » villa , schola » hortus ;

ex his "nascuntur derivativa, quae apud Graecos

fragayaoy& dicuntur, ut fontanus» montanus, vil

laticus, scholasticus, horticus. «

florea rura] E Virgilio (Aen. 1, 430):

+Qualis apes aestate nova per Morea rura _

Exercet sub sole labor.« _

campique] Versus et 12, ipse Virgilii est (Aen. ;" ] P. 3 (

»Sanguine adhue campique ingentes ossibus al

bent.«

In editis quidem Martiani exemplaribus erat vi

rentes pro ingentes, sed codices Grotianus, Darm

stattensis, et Monaeensis (C) genuinam lectionem

praebuerunt. Similis est a!ius Virgilii versus (Aem.

5, 865): … -

» Difficiles quondam multorumque ossibus albos.«

iif erispa] Non vituperat hac voce, sed laudat;

quemadmodum Gellius (1, 4) et Plinius (£3, 9,

18). Horatii loeus in carminibus est (1, 4, 4).

grandiferas] Ubi recentiores apud Ciceronem,

(Phil. 2, 39 f.) grandi foenore ediderunt, Martianus

certe grandiferas legit. Sunt enim Ciceronis eodi

ces, in quibus ita scriptum sit (Graev. 5, 2; p. 612).

Monacensis (C) perperam grandistras; Reichenau

ensis et Darmstattensis recte grandiferas, quod re

cepi ; Grotius enim ediderat glandiferas, quod ta

men etiam defendi potest, quia illo Ciceronis loco

a quibusdam ita legitur et noster infra (§. 702) si

mili voce palmiferas utitur.

grandiloquos] Non Cicero solus (Tusc. §, 31 f)

• 440 Martiani Capellae lib. V. §. 512.

horumj, quum res aut sua non invenit verba, aut.quum volumus splendidius

aliquid explicari. Ergo aut inopiae aut decoris causa transferuntur: inopiae,

quum dicimus gemmare vitem et luxuriare segetes laetasque perhibemus; de

sunt enim propria, et commodantur adscita; decoris vero, ut: bellum subito

exarsit, quum potuerit dici exstitit. Et item possumus ab omnibus sensibus

mutuari, ut ab oculis lux libertatis, et odor legum, et: „silent leges inter

arma*, et a gustu: ,,o momen dulcis libertatis.“ Verum non debet haec trans

latorum alienorumque verborum affectatio sine moderatione captari, nec longe

Vitandum

quoque ne turpis sit similitudinis usurpatio , ut si dicas „castratam Africani

petita debent esse translata, üt si dicas luxuriosam Charybdim.

morte rempublicam* aut „Clodium stercus senatus.* In hoc genere trans

ferendi etiam allegoriam poëtae praecipue nexuerunt, et Cicero, quum dicit:

„Senatum a gubernaculis dejecisses, populum Romanum e navi exturbasses,

sed Quinctilianus etiam (10, 1, 66; p. 54 Spald.)

hae voce utitur. Videtur autem priori minus pla

cuisse, qui (orat. §) ea usus addidit » ut ita dicam.«

inopiae] Iisdem exemplis supra (§. 379) utitur,

ubi vide notam. "

sensibus] E Cicerone, qui (de orat. 3, 40):

•translatio« inquit »ad sensus ipsos admovetur, ma

xime oculorum, qui est seusus acerrimus. Nam et

odor urbanitatis, et mollitudo humanitatis, et mur

mur maris, et dulcedo orationis sunt ducta a ceteris

sensibus. «

odor] Credo hic voces aliquot deesse, et le

gendnm : » ut ab oculis, lux libertatis; ab olfactu,

odor legum ; a loquela, silent leges inter arma.•

Gnor.— Martianus fortasse haud necessariam hanc

additionem putavit, arbitratus legentes ipsos facile

perspecturos esse, cuinam sensui quodque exem

plum esset adseribendum. Ceterum exemplorum pri

ora duo ex uno Ciceronis loco (in Verrem 5, 61),

tertium ex oratione pro Milone (4), et quartum

iterum e Verrina (5, 63) desumta sunt.

castratam] Restitui locum e codicibus Darm

stattensi et Monacensi (C); vulgo enim ridicule le

gebatur • castratam Africam mortuam rempublicam.•

Eodem Cicero (de orat. 5, 41) exemplo usus erat,

et post eum Quinctilianus (8, 6, 15; p. 309 Spald.).

stereus] Paulo aliter Cicero (de orat. 3, 41):

•molo stercus curiae dici Glauciam.« Atque hoe

nomen sic, non Clodium, apud nostrum quoque

seriptum fuisse, ex eo colligo, quod in Monacensi

pro eo legitur »Claudium« ; tamen nihil mutare

ausus Sum. -

allegoriam] Haec enim tota translationibus con

stat (Cic. orat. 27). Recte igitur Quinctilianus (8,

6, 45* p. 303. 9, 2, 46; p. 409): »continuata us

tagogâ facit áÀÀoyogiave ; quibus immodice

usurpatis totum ait (8, 3, 26; p. 228 Spald.)

prope mutari sermonem.

cum grege] Recepi lectionem a Grotio in mar

Martiani Capellae lib. V. §. 542. 444

ipse archipirata cum grege praedonum impurissimorum plenissimis velis na

vigares“, et in Pisonem: ,,ut qui in maximis tempestatibus ac fluctibus reipu

blicae navim gubernassem salvamque in portu collocassem, frontis tuae mubecu

lam et collegae tui contaminatum spiritum pertimescerem?* Usurpatis ergo his

similiter pluribus verbis elocutus est, quae suis fortasse angustius aut humilius

diceret. Item translata quodammodo sunt, quae aut ex parte totum, aut ex

toto partem, aut ex uno plures monstrant, aut ex pluribus singula. Ex parte

totum, ut: „in puppim ferit unda“, aut: „me iisdem parietibus tuto esse tecum*

pro eadem domo. Hunc tropum metonymiam grammatici memorant, Cata

chresim etiam Graeci, quam nos abusionem dicimus, ut quum perhibemus

maturam deorum pro substantia. In conjunctis vero verbis orationisque com

textu servanda sunt haec, ut constructio coagmentata et conclusio perfecta

gine positam, quum vulgo eum deesset. Locus est

in oratione pro domo (cap. 10).

ut qui] Conjunxi quae Grotius interpunctione

separaverat »ut: qui«, Ciceronem secutus (in Pi

som. 9).

liis] Grotius edidit haee; quoniam [autem vox

usurpatis praecessit, anteriorum editionum lectio

nem omnino praetuli.

in puppim] Virgilius (Aen. 1, 113):

» Ipsius ante oculos ingens a vertice pomtus

* In puppim ferit«— —

quem haud scio an ipse noster respexerit.

parietibus] Cicero (de orat. 5, 42): »Videtis pro

fecto genus hoc totum, quum inflexo commutato

que verbo res eadem enunciatur ornatius; cui sunt

finitima illa minus'ormata, sed tamen non ignoranda,

quum intelligi volumus aliquid aut ex parte totum,

ut pro aedificiis quum parietes aut tecta dicimus,

aut ex toto partem « cet. Exemplum et ipsum e Cice

rone (Catil. 1, 8) petitum est.

memorant] Ita melius codex Monacensis (C)

• • -

*. ** -

pro memoraverunt in editis. Hausit vero e Cicerone,

qui (orat. 27) »hypallagem« , inquit, »rhetores, me

tonymiam grammatici vocant, quod nomina transfe

runtur; Aristoteles autem translationi haee ipsa sub

jungit et abusionem, quam xatàxQry6vv vocant.«

De eadem confer Quinctilianum (8, 2, 5; p. 199.

8, 6, 54; p. 523. 9, 1, 8; p. 365 Spald.).

eoagmentata] Miror Grotium edidisse coaugmen

tata , quod niliili est; nostram autem lectionem,

quam etiam Monacensis codex (C), Reichenauensis,

et Darmstattensis praebent, ad marginem rejecisse.

Confer modo Cieeronem (de orat. 3, 43): »Sequi

tur continuatio verborum, quae duas res maxime,

collocationem primum, deinde modum quendam for

mamque desiderat. Collocationis est componere et

struere verba sie ut neve asper eorum eoneursus

neve hiulcus sit, sed quodammodo coagmentatus et

levis. • Ubi quem modum formamque appellat, nu

merum orationis spectat, quem noster conclusiomis

vocabulo significat, ipsum Ciceronem (de orat. 2,

9; orat. 51) secutus, infraque (§. §19 sequ.) pluri

* -.

515

442 Martiani Capellae lib. V. §. 514.

percurram, cujus vitium maximum est,

814 proveniat, et quodam schemate dictio venustetur. Jam compositionis praecepta

hiulcas et asperas voces, frenos etiam,

iotacismos, metacismos, labdacismos, homoeoprophoron, dysprophoron, et poly

sigma non vitare, vel cujuslibet literae assiduitatem in odium repetitam, ut:

„sale saxa sonabant*; et: „casus Cassandra canebat.“ Metacismus est, quum

Bus tractat; collocatio autem idem est cum com

structione sive compositione, de qua mox (§. 514).

schemate] Haec apud Quinctilianum quoque (8,

M, 1; p. 195) tertia pars est, qui »in conjunctis

verbis illud intuendum esse « doeet, »ut emendata

sint, ut eollocata, ut figurata. « Plura de figuris

infra (§. 523) docebuntur.

eompositionis] De hac vide Ciceronem (orat. 44

sequ.), cui nullam partem hujus operis magis ela

boratam esse Quinctiliamus affirmat; praetereaque

Auetorem ad Herennium (4, 12), Dionysium Ha

licarnassensem, qui singularem libellum hac de dis

ciplina seripsit, Quinctilianum (9, 4), Curiumque

Fortunatianum (p. 73. 74 Pith.) cnjus ipsa verba

oomparandi causa subjeci: »in struetura observanda

sunt, ut frequentior sit rotunda, ne hiulca sit

vocalium et maxime longarum crebra concursione;

ne aspera duarum consonantium conflictu; ne mo

nosyllaba una plura jungantur; ne brevia multa

continuentur, ne longa multa; ne ultima syllaba

prioris verbi eadem sit quae prima posterioris; ne

prima et ultima effieiant obscoenitatem; ne multis

exilibus verbis aut syllabis vastis deíormetur oratio;

ne plures genitivi pluralis jungantur « cet.

frenos] Tam frenos quam frena dici notum est

(Voss. Aristarch. 1, 42; Op. II, p. 187; de vitiis

serm. 1, 155 p. 21), sed mirus hoc nostro loco

vocis usus; quam tamen quum infra (§. 518) re

petat, eolligitur frenos intelligi impedimenta ex as

perrimarum literarum collisione oriunda; quibus

orationis cursus, ut equorum frenis, inhibeatur at

que retardetur.

in odium] Pro in odium in peritiam in editis

lege ex vestigiis MS. in odium repetitam, hoc est

ad nauseam usque iteratam. GnoT. — Ita et in co

dicibus meis Reichenauensi, Darmstattensi, et Mo

nacensi (C) scriptum est, unde reponere non dubi

tavi. Exempla, quae sequuntur, Virgilii sunt (Aen.

5, 185):

»Sola mihi tales casus Cassandra canebat«

et (5, 866):

» Tum rauca assiduo longe sale saxa sonabant«,

unde apparet male salo pro sale legi in codice

Monacensi (C), licet liaud indocte librarius errarit.

Ceterum animadvertendum, haee ipsa, quae nunc

Martianus reprehendit, ab antiquioribus poëtis La

tinis quam maxime celebrata studioseque quaesita

esse, ut doete demonstravit Naekius (de alliteratione

sermonis Latini, in Niebuhrii Museo Rhenano T.

III, p. 524—418); unde et Servius (ad Aen. 5,

183): »haee eompositio jam vitiosa est, quae ma

joribus plaeuit.«

metaeismus] Isidoro motaeismos depravate. Grot.

— Sed Diomedi hoe vitium est pronunciationis,

cum M profertur, ubi debet absorberi: ut si vocem

claudat et sequens dictio incipiat a vocali. Uterque

antem grammaticus (Martianus et Diomedes) corri

gendi, quum apud eos vulgo metacismus legatur pro

mytacismus, quia est a puö. Meminit et Isidorus

lib. 1 orig. c. 31 (1, 32, 5), ubi itidem in MSS.

Martiani Capellae lib. V. §. 514. 445

- - - - • • • • I ' - • • . f '

verborum conjunetio M literae assiduitate colliditur, ut si dicas: „Mammam

ipsam amo quasi meam animam.“ Labdaeismus est, ubi L plurimum dissonat,

ut si dicas: „Sol et Luna luce lucent alba leni lactea.“ Iotacismus est ut si

dicas: „Junio Juno Jovis jure irascitur.“ Polysigma, ubi S litera crebrius ge

minatur: „Sosia in solario soleas sarciebat suas.“'Homoeoprophoron est, quum

dicitur: „O Tite tute Tati tibi tanta tyrannes tulisti.** Dysprophorom, ut si

quis dicat »persuasitrices, praestrigiatrices, atque induetrices tigres. Asperae inter

penultimam ultimamque verborum maxime vitandae, cujus exemplum est,

nostris est metacismus. In excusis motaeismus legas.

Quod non improbo. Imo possis similiter rescribere

apud Capellam et Diomedem. Nam literam hane

veteres non μδ tantum, sed μαὐ quoque dixere.

Voss. (inst. orat. 4, 2. Op. III. p. 155). — Equi

dem hie ut supra (§. 279) vulgatam scribendi ratio

nem servavi, licet in codicibus Reichenauensi et

Darmstattensi moetacismus legatur.

Mammam] Aut Mammiam legendum pro mu

lieris nomine, ant Mammam sumendum pro nutrice,

ut in ista inscriptione antiqua:

D. M.

CAECILIAE. LITE.

OFILLIA. ARESCUSA.

MAMMAE. SUAE.

IB. M. FEC.

leni] Sie seripsi e codicibus Grotiano, Reiche

mauensi, Darmstattensi, et Monacensi pro levi in

editis, quod jam Grotius intellexerat metro tro

eliaico offieere, praetereaque restitui priorum edi

tionum lectionem lucent pro lucebant, quod nescio

unde Grotius* petierit.

iotacismus] Confer Quinctilianum (1, 5, 52)

cum nota Spaldingii (p. 112).

polysigma] Ab aliis vocari hoc vitium 6typux

tu6μόν Vossins (inst. or. 4, 2, 3. Op. III, p. 154)

observat; negat tamen Julius Caesar Scaliger vi

tium hoc esse (poët. 2, 52;. p. 172), ae sane tam

frequenter apud aptiquos invenitur, ut putidus sit,

qui ubique damnare velit. Confer quae a viris doctis

ad Euripidem (Med. 476) annotata sunt, et quae

laudat Otto (ad Ciceronem de senect. p. 102). ' I,.

homoeoprophorom] Editi habent homoeoprophe

rom : rectior nostra e codice Monacensi (C) lectio

est. Exemplum, quod Ennii est et a multis gram

maticis repetitum, noster ab Auctore ad Heren

nium (4, 12) mutuatus esse videtur. Plura vide

apud Spengelium (art. script. p. IX). : ^.

persuasitrices] Ita nos restituimus, cum antea

perperam disjunctis vocibus legeretur persuasi trices.

Gnor. — Apud Plautum (Bacchid. 5, 2, 47) est

»probri perlecebrae et persuastrices •, quod magis

etiam δνστρόφορον sonat; sed codices deserere

neque hic volui neque mox in praestrigiatrices, quod

etsi sermonis ratio respuat, plerosque tamen manu-'

seriptos exhibere testatur Oudendorpius (ad Appul.

de mundo T. II, p. 521), quapropter ex uno Rei

clienauensi praestigiatrices scribere eo minus volui,

quia Martianum ipsum jam hanc stridosiorem vo

cabuli formam in mente habuisse verisimile est.

phaleras] E Cicerone (in Verr. 4, 12 f.): »ita

ab se invito ablatas phaleras gratis.« Ceterum co

dices Monacensem (C) et Reielienauensem secutus

delevi ut ante si dicas apud Grotium.

515

56*

444 Martiani Capellae lib. V. §. 518.

517

si dicas: „phaleras ablatas gratis“, aut si juret auriga „per lora, per flagella,

per frena.* . Hiulcae, sunt, quum in ea parte quam diximus similes vocales

ac , similiter longae collisam hiantemque structuram faciant, ut si quis dicat

suscepisse se liberos secundo omine, et ut Tullius pro Milone ait: ,,aucto

ritate publica , armare“;, quod , quidem artem dissimulans plerumque appetit

yoluntate. Vitandum similiter, -me , in eodem loco tres aut quatuor longas

brevesque continue , ponamus,; neve in notissimos versus et maxime heroicos

structura fundatur iambicosque versus; quamvis eos Cicero non evitet quum

dicit: „senatus haec intelligit, consul videt“; et heroici versus finem vel

initium non declinet, quum dicit: ,,o miserum cui peccare licebat**; et in

Academicis: ,,latent ista 6mnia Varro magnis obscurata et circumfusa tenebris*;

et in Verrinis plenum, versum una quidem syllaba mutilum fudit, quum

dicit: „quum loquerer tanti fletus gemitusque. fiebant*; nec finem vitavit ele

giaci, quum ait: „oderat ille bonos“; incurrit etiam in hendecasyllabi Phalaecii

voluntate]. Ita ipse Cicero de oratore Attico

(orat. 25): »verba etiam verbis quasi coagmentare

negligat; habet enim ille tanquam hiatus concursu

vocalium molle quiddam et quod indicet non ingra

tam negligentiam de re magis hominis quam de ver

bis laborantis.« Locus in Miloniana est statim ab

initio : » temeritatem concitatae multitudinis aucto

ritate publica armare.«

versus] »Multum enim interest«, Cicero ait

(de orat. 3, 44 f.), putrum numerosa sit, id est

similis numerorum, an plane e numeris constet o

ratio; alterum si fit, intolerabile vitium est, alterum

nisi fit, dissipata et inculta et fluens est oratio.«

Adde alios ejusdem locos (orat. 20. § 1. 68) et

Quinctilianum , (9, 4, 275 p. 559 sequ.). Quan

quam ipse (orat. 56): » saepe « inquit »versus in ora

tione per imprudentiam dieimus, quod vehementer

est vitiosum, sed non attendimus neque exaudimus

nosmet ipsos*, ejusque negligentiae etiam plura quam

noster delibavit exempla, et e Cicerone et aliis erui

possunt; qua de re peculiaris exstat dissertatio

Loefleri (praeside I. I. Möllero, de versu inopinato

in prosa, Lips. 1688). Adde Funccium (de vir. aet.

L. L. II, p. 550), Fabriciim (in bibl. Lat. II. p. 589

Ern.), Graevium (ad Cic. epist. ad Att. 1, 1; p. 7),

Schaeferum (ad Demosth. I. p. 189. V. p. 528),

Voemelium (ad Dem.. Pliil. p. 59), Kritzium (ad

Sal. Cat. p. 95), et Spengelium (art. script. p. 152).

in Academicis] Longe haec aliter nune leguntur

(Acad. 2, 59): »latent ista omnia, Luculle, cras

sis occultata et circumfusa tenebris «; nolui tamen

quidquam mutare apud nostrum, quum constet Ci

ceronem Academica secundis curis retractata Var

roni inscripsisse, cujus operis quum primus tantum

liber exstet, reliqui injuria temporum perierint, fa

cile haec in uno sequentium legi poterant.

quum ait] Scripsi e Monacensi (C) pro sicut

ait, quod in editis erat.

Martiani Capellae lib. V. §. 517. 445

petulantiam, dum dicit: „successit tibi Lucius Metellus.“ Hic tamen vir et

longo opere et ipsa sui majestate defenditur. Ceterum in clausulis vitiosissi

mum reperitur. Animadvertendum autem , ne quum similitudinem versus

effugimus, bonam clausulam transeamus, ut si timeas dicere ,,strepitumque

plagarum“, quum pla longa sit et bonam clausulam fecerit. Vitandum etiam

in eodem loco cacemphaton vel interpositione vel commutatione verborum.

Inhonesta enim exempla sunt ut „arrige aures Pamphile“,

virginis ira“; in his enim sordescit oratio.

asperrimis literis in unum concurrentibus,

atque ,,ereptae

Vitandi etiam freni, qui fiunt ex

ut est illud Terentii in Hecyra:

„perpol quam paucos repperias meretricibus fideles evenire amatores Syra?*

et ab iisdem literis, incipientia, ut est: ,,non fuit istud judicium judicii simile

Phalaecii] Restitui genuinam scribendi rationem,

quum anteriores editiones Phaleutii, Grotius Pha

leucii exhiberent. Petulantiam autem dicit, quia

hendecasyllabi plerumque epigrammatis lascivis atque

frivolis, componendis inserviebant; unde Quinctili

anus (1, 8, 6) amovendos eos a pueris censet.

Adde Plinium Secundum (epist. 4, 14, 4): „ex :

quibus tamen si nonnulla tibi paulo petulantiora

videbuntur, erit eruditionis tuae cogitare, summos

illos et gravissimos viros, qui talia scripserunt, non

modo lascivia rerum, sed ne verbis quidem nudis

abstinuisse. « Sed nostro loco de metro tantum ser

monem esse monere vix opus est.

plagarum] Nimirum plaga pro discrimine sig

nificationis penultimam tum producit tum corripit;

sed eo loeo quem Martianus innuit, longa penul

tima pro Graeco πληγη usurpatur (Verr. §, 62);

ubi nunc quidem Iegitur: »nulla vox alia illius

miseri inter dolorem crepitumque plagarum audie

batura, Martianum tamen corrigere ex nostris edi

tionibus dubitavi.

cacemphatom] Sic scripsi e codice Grotiano et

vestigiis Reichenauensis et-Darmstattensis, qui ca

cemphatom habent, pro vulgata cacophatom, licet

hoc etiam in usu fuisse testetur Vossius (inst. orat.

4, 2, 4). De re ipsa vide Ciceronem (ad divers.

9, 22), Quinctilianum (8, 3, 445 p. 245 Spald.),

Servium (ad Aen. 2, 27), unde intelliges illud

cacemphatom dictum esse, si vel ipsa verba vel

soni eorum in obscoenum sensum detorqueri pos

sent; ut in eo quod e Terentio attulit (Andr. 5,

4, 51) arrigere ad aures relatum, quod alias de

membro virili dicitur, et in altero exemplo ereptae

virginis, quod ereptae virginitatis admonere pote

rat, licet apud Virgilium (Aen. 2, 413) alio sensu

dictum sit:

» Tum Danai gemitu atque ereptae virginis ira

Undique collecti invadunt.•

Sic enim et apud poëtam et in prioribus nostri

editionibus legitur; Grotius quomodo ediderit erepta

nescio. Darmstattensis quoque codex habet ereptae;

Rcichenauensis paulo aliter »ut est atque erepte

virginis« cet.

repperias] Sic e codice Reichenauensi ipsoque

Terentio (Hec. 1, 1, 2) restitui; vulgo reperias,

codex Monacensis male reperies.

518

446 . Martiani Capellae lib. V. §. $18.

£}

judices“, et in eadem desinentia, ut: „fortissimorum, proximorum, fidelissimo

rumque sociorum“, in eodem vitio habentur. Item penitus fugiendum breves

syllabas eontinuare quamplures, ut est illud Sereni: „Perit abit avipedis ani

mula leporis.“

I)E PEDIBUS.

His breviter intimatis pedes suut asserendi, quibus clausulae decenter

aptentur; quos quidem Cicero quadam permixta confusione perturbat, dum

dicit modo ditrochaeo concludendum, modo paeonem primum probat inci

pientibus, modo finientibus, modo dochmium , qui constat ex brevi, duabus

longis, brevi, et longa, cujus exemplum posuit: amicos tenes; item amphi

macrum pedem et rursus dactylicum numerum laudat; modo anapaesticum,

modo dithyrambum laudat, nec tamen certa scientia est. Ego tamen com

pendiosiora percurram, ut in hac silva quibusdam videar praeire tramitibus.

non fuit] Ciceronis (pro Cluentio 5) exemplo

in eadem causa utitur et Quinctilianus (8, 5, 51).

Sereni] In poëmatio de leporis morte, unde

citatur et illud :

»4nimula miserula properiter obit. «

Gnor.— Confer Diomedem grammaticum (3, p. $15,

6 Putsch.) et Santenium (ad Terentianum Maurum

p. 100). Ceterum in lectione constituenda secutus

sum I. C. Scaligerum (poët. 2, 595 p. 179) ve

teresque editiones, in quibus est »perit avipedis

animula leporis «5 Grotius contra edidit: »peritavit«

cet. Vide et Wernsdorfium (in poët. lat. min. I, 2,

p. 218).

permixta eonfusione] Cicero (orat. 57): »Ego

autem«, inquit, » sentio, omnes in oratione esse

quasi permixtos et eomfusos pedes; nec enim effugere

possemus animadversionem, si semper iisdem utere

mur, quia neque numerosa esse, ut poëma, neque

extra numerum, ut sermo vulgi est, debet oratio

ditrochaeo] In editis sequebatur vox ionicum,

quam neque Grotiamus neque Monacensis codex(C),

' neque Reichenauensis, neque Darmstattensis agnos

cit; jure igitur eam expunxisse mihi videor. De

ditroehaeo, vel ut ipse appellat diehoreo, vide Ci

ceronem (orat. 65).

modò finientibus] Aut ipsius error est Martiani,

aut librariorum. Cicero enim Aristotelem secutus

(de orat. 3, 47) omnino distinguens seribit: « ordiri

placet a superiore paeone, posteriore finire.« Sed

Martianus fortasse alium locum (orat. 57) in mente

habebat, ubi in universum paeones oratoribus com

mendat.

dochmium] Vulgo doehimum, quae varietas

etiam in Ciceronis, Quinctiliani, multorumque alio

rum codicibus invenitur; sed quum orthographiae

potius quam lectionis discrepantia sit, rectam for

mam restituere non dubitavi. Confer Spaldingium

(ad Quinetilian. 9, 4, 79; p. 588) et de re ipsa

Martiani Capellae lib. V. §. 520. 447

DE MONOSYLLABIS.

- In monosyllabis inspiciendum est, utrum finalis longa brevisne sit. Si 520

° enim longa est, praeire debet trochaeus, ut est illud Ciceronis: „non ' scripta,

sed nata lex“, aut: „debet esse legum in republica prima vox*; quae tamem

pendente sensu apta conclusio. At vero si brevis fuerit monosyllaba, iambus

aut anapaestus * antecedat, ut ait Sallustius: „tota autem insula modica et

cultibus variis est.“ Brevem vero brevis aut longam longa non sine vitupe

ratione sectatur, ut si dicas: ista res mea est, aut contra, • quod Cicsro

pro Ligario: „non tu eum patria privare, qua caret, sed vita vis“; quod

voluntate orator, non errore composuit. Verum hoc de monosyllabo superius

praeceptum in colo melius collocamus aut commate, non in fine sententiae.

DE DISYLLABIS.

— Disyllaba vero iambico mumero non jure clauduntur, sed si penultimus 521

spondeus, mox iambus aptetur; ut si dicas: tenui servos meos, aut pyrrhi

chius pro iambo, . ut: consul videt. At bona clausula est ex iambo et spondeo

vel ultimo trochaeo, ut si quis dicat: patria continet bonos cives, vel: asserit

caput legis. Cavendum est autem, ne aut duo iambi aut iambus et pyrrhichius

Ciceronem (orat. 64), quem ipsum noster ante ocu- cibus Monacensi (C) et Darmstattensi scripsi sensu

los liabuit.

dithyrambum] Grotius deutheriambum, altera

lectione ad marginem rejecta; quod perperam fac

tum ipse facile intelligere potuisset, si Ciceronem

(de orat. 3, 485 orat. 64) inspexisset. Ceterum a

codice Monacensi (C) tota plirasis » inodo anapaesti

cum modo ditliyrambum laudat« abest.

scientia] Grotius in margine sententia, quod

et codex Reichenauensis habet; sed mutandi causa

In0n apparet.

Ciceronis] In Miloniana (cap. 4). Mox e codi

pro sensui, quod in editis erat.

cultibus variis] Sic scripsi e codicibus quum

Grotiano tum meis; vulgo enim legebatur cultibus

inanis, apud Cortium autem (in fragm. p. 1005)

nescio unde cultoribus inanis.

non errore] Quod Ciceronem defensurus noster

ad illam orationem (pro Ligario 4) hic adnotat,

idem jam Asconius Pedianus (ad div. in Caecil. 7)

observaverat, nimirum clausulam illam » vita vis «

ad exprimendam sententiam de industria duriorem

positam esse. Et vix vitium inesse huic orationi

'448 Martiani Capellae lib. V. §. 521.'

■ •

in fine ponantur, ut si quis dicat: pugnare juvenes pro parentibus suis. Ca

vendum etiam me pyrrhichius post pyrrhichium veniat et quatuor breves fiant,

ut si quis dicat: perdidi bona mea; aut post pyrrhichium trochaeus sponde

usve, ut si dicas: conqueritur sua fata, aut: imputat sibi demens. Sed et

trochaeus et iambus, vel pro iambo post trochaeum pyrrhichius, malam

clausulam faciunt. Hunc enim finem elegiaci pentametri turpiter reddit.

Quid enim interest, utrum dicas: omnia mempe vides, an vero dicas: aspice

facta mea? Bene autem ponuntur vel duo trochaei vel trochaeus et spondeus

in fine clausulae, ut si quis dicat: haec est bonorum civium magna cura,

aut: haec sunt, quae maximi principes sola curant.

DE TRISYLLABIS.

Trisyllabis clausulam terminantibus lex est, si modo eam velis molliter

fluere, ut trochaeo praecedente penultimo molossus subsequatur, sive longam

habeat novissimam syllabam sive brevem jure metrico, ut illud est Tullii:

„mare fluctuantibus, littus ejectis.“ Fit autem pessima clausula, si pro trO

chaeo penultimo spondeum praelocaveris, ut si dicas: mare fluctuantibus rupes

ejectis; item pessima, si pro trochaeo pyrrhichium praemiseris, ut si dicas:

mare fluctuantibus apis ejectis. Item vitiosa est conclusio, si novissimi molossi

prima syllaba brevis fiat, quamvis trochaeo rite praemisso; tunc enim he

roicum comma nascitur, ut si quis dicat: littus amicis. Item bona clausula

fit, si pro novissimo molosso ionicus minor ponatur post trochaeum, ut si

dixeris quae Ciceronis pulcherrima dicitur in jure

Romano (1. 2. §. 46 de O. J).

fiant] Sic pro Grotiano faciat reposui e codice

Monacensi (C).

duo] Omissam a Grotio hanc voeem supplevi

e Darmstattensi codice et anterioribus editionibus.

praecedente penultimo] In editis erat penulti

mam ; sed illud Monacensis codex (C) praebuit, et

sensus efflagitavit.

Tullii] Pro Roscio Amerino (eap. 26).

apis] Nihili vox ad sensum, unde factum est ut

et vetus ille fons, unde in margine Grotius hausit,

et codices Darmstattensis, Reichenauensis, et Mo

macensis (C) apex legant; sed sententia pyrrhichium

flagitat, neque quidquam praeterea voluisse Martia

nus videtur, nisi ut qualecunque vocabulum du

arum brevium syllabarum in penultimum locum sub

stitueret.

Martiani Capellae lib. V. §. 522. 449

dicas: mare fluctuantibus littus agitanti. Sed in hac clausula cavendum, ne

pro trochaeo penultimo spondeus ponatur; nam tumc si solveris tertiam molossi,

in vitium cadis, quale incidit Cicero, quum dicit: „si te semel ad meas ca

psas admisero.“ Si autem penultimo trochaeo mediam molossi solveris, pul

chram clausulam feceris, ut si dicas: littus Aemiliae; item trochaeo penultimo

pulchre etiam tertia molossi resolvitur, ut si dicas: littus aequabile. Item si

trochaei penultimi longam solveris, et primam molossi ultimi, fit elegans

clausula, ut est: curas regere animorum.

DE FIGURIS.

Sententiarum autem figurae hae sunt: Ironia est simulatio, in qua

aliud verbis significamus, aliud re ipsa sentimus, ut est principium pro Li

gario: ,,Novum crimen Cai Caesar.**

quale] Ita plurimi codices (Oudend. ad Appul.

I. p. 714), in quibus et Reichenauensis est; non

» in quale « ut Grotius edidit. Omissae ante relativa

praepositionis nec apud Graecos nec apud Roma

nos exempla desunt; confer modo Ciceronem ad

Atticum (5, 19, 2): »me tuae literae numquam in

tantam spem adduxerunt, quantam aliorum a, et

ad Q. fratrem (1, 4, 4): »quoniam in tantum luetum

et laborem detrusus es, quantum nemo unquam«;

Livium (10, 31): » socios belli in eadem fortuna

videbant, qua ipsi erant« cet.

Cicero] In divinatione in Caeeilium (13).

de figuris] Hane inscriptionem e codice Reiehe

nauensi desumsi, quum vulgo verba sequentia » sen

tentiarum autem figurae hae sunt« pro titulo posita

?ssent; quae a Reichenauensi prorsus absunt.

sententiarum] Distinguuntur ab elocutionis fi

guris, de quibus infra (§. 526), pariter ut apud

Graecos 6zrjuata Â£§εως xai διανοίας. Confer

Quinctilianum (9, 1, 14 sequ.), Aquilam Roma

* ,

Paralepsis est praeteritio, quum quasi

num (p. 145 Rulink.), et quos laudat C. Fr. Her

mannus (ad Lue. de hist. scr. p. 273). Aceuratius

etiam distinguit Curius Fortunatianus (p. 75 Pith.)

Â§§εως, Àóyov, διανοίας ; quas differre docet

»quod λέ§εως in singulis verbis fiunt, ut nuda

genu, quas uno nomine ἐέαλλαγὰς possumus di

cere : Àóyov vero in elocutionis compositione, quae

pluribus modis fiunt, ut πολωπτωτq), §zrava

qoogâ, avvv6tQoqoîï, fragovoμa6ig : διανοίας

autem in sensibus, argo9eg&rev6vc, j9o/τοιία,

&ποότgogor; : quibus etiam, sive elocutionem mu

taveris aut verborum ordinem inverteris, eaedem

tamen figurae permanent, verum utraque λέζεως

et λóyov non ita.«

ironia] Confer hunc similesque locos, si libet,

cum Aquila, ex quo haec paene omnia desumta. Gnor.

Cai Caesar] Sic e codicibus meis scripsi, quum

vulgo breviatumr esset: C. Caesar.

paralepsis] Codices Monacensis (C) et Reiche

nauensis paralempsis habent, atque ita etiam quae

57 -

525

450 . Martiani Capcllae lib. V. §. §25.

524

praetermittentes quaedam nihilominus dicimus. Apostrophe est in aliquem di

stricta convorsio, frequens apud Ciceronem ac nobilis figura. Haec est, quum

in aliquem sic convertimus actionem, ut ex ea judices doceamus. Diaporesis

est addubitatio, qua figura utimur, quum veluti dubitantes ab ipsis judicibus

inchoamenti eonsilium postulamus, ut pro Cluentio: „equidem quo me vertam,

judices, nescio*; et pro Cornelio: „pugnem contra nobilissimorum hominum

studia, consilia, rationesque eorum aperiam“ etc. Erotema est interrogatio,

qua figura utimur, quum interrogando aliquid coacervamus et exaggeramus

ejus invidiam. Pysma est quaesitum, quae figura a superiore eo differt, quod

interroganti una voce tantum responderi potest, quaesito autem nisi pluribus

responderi non potest, ut quum dicimus: ,,Qua igitur ratione bellum geremus?

dam Aquilae editiones. Darmstattensis codex para

lemsis, quod proxime aecedit ad veram scribendi

rationem paraleipsis; fragáÀ£ιιρις enim Graecis

est quae Romanis praeteritio. Auctori ad Heren

nium (4, 27) occupatio dicitur, nisi cum Spaldin

gio (ad Quinctil. 9, 5, 985 p. §20) legere praestat

occultatio. Ceterum ex Aquila (p. 149) inserui quasi

vulgo omissum, sed quod vix abesse poterat.

conversio] Auctori ad Herennium (4, 15) sub

exclamationis nomine comprehenditur, Aquila (p.

150) aversionem nuncupat, ut et Quinctilianus

(4, 4, 63. 9, 2, 58) » sermonem a persona judi

cis aversum «5 sed mutandi apud nostrum causa

nulla, quum si orationem ab uno avertimus, ad

alterum eam eomverti necesse sit.

actionem] Rulinkenius Martianum eorrigi vult

ex Aquila, qui : » sic plerumque convertimus ora

tionem in reum ab judice, quum illa tamen, qui

bus adversarium alloquimur, judici allegentur«, scri

bique jubet orationem, sed perperam; confer modo

Rutilium (p. 75), ubi de metabasi: » aliud genus

est, qnum ad aliam rem et actionem et orationem

nostram revocamus. *

addubitatio] Sic et Cicero (orat. 40) et Aquila

(p. 151); dubitationem Auctor ad Herennium (4,

29) et Quinctilianus (9, 2, 19; p. 592), qui et

eodem Ciceronis exemplo (pro Cluentio 1) eoque

pleniori quam noster utitur.

pro Cornelio] Hoc quoque exemplum plenius

exstat apud Aquilam (p. 151): »Pugnem aperte con

tra nobilissimorum hominum voluntates? studia, con

silia, cogitationesque eorum aperiam?«

* interrogatio] Aquila (p. 131) interrogatum ,

quod emendavit noster, Auctorem ad Herennium

(4, 15) secutus. Verum non simplicem interroga

tionem intelligendam esse recte monet, sed eam,

•quae*, ut verbis utar Ciceronis (orat. 40), » ur

geat*, vel ut Quinctilianus (9, 2, 7; p. 586 Spald.)

scribit, »instet. «

quaesito] Sic legendum esse pro vulgato quae

stio jam Grotius intellexit, correxique ex Aquila

(p. 155), quem noster ad verbum fere expressit;

quod tamen praeterea ex eodem reponi jussit Ruhn

kenius interrogato pro interroganti, necessarium

non duxi.

Martiani Capellac lib. V. §. 524. 454

Quae auxilia nobis parata erunt? Quis erit, qui subvenire velit, quum tam

acerbe socios tractaverimus?* Diatyposis est descriptio vel deformatio, quum

rebus personisque subjectis et formas ipsas et habitus exprimimus, ut Tullius

pro Milone: „si haec non gesta audiretis, facta videretis, et Milonem in rheda

sedentem penulatum cum uxore; item Clodium cum equo et delectis villa

egredientem etc. Antisagoge contraria inductio. Haec figura est, quum aliquid

difficile est, et contrarium conferimus, ut Cicero de rege Ptolemaeo: ,,Diffi

cilis ratio belli gerendi, at plena fidei, plena pietatis.“ Diasyrmos est elevatio 5

vel impressio. In hac figura laudantes quae dicuntur ab adversariis dissol

vimus; qualis est in Mureniana totus ille in Sulpicium locus de jure civili.

Metastasis est transmotio quaedam, hoc est quum rem a nobis alio trans

movemus, sed mon ita ut ibi totam causam constituamus, alioquin status

incipit esse, non figura.

si haec non] Lege ex Cicerone et Aquila: » si

haec non gesta audiretis sed picta videretis; et de

format Milonem « cet. GnoT. — Si Ciceronis locum

(c. 20) contuleris, multa certe turbasse Martianum

videbis; eo tamen audaciae procedere nolui, ut

omnium codicum lectionem ad Aquilae auctoritatem

immutarem, quem licet ante oculos noster habuerit,

tamen non ita presse semper sequi voluisse vide

tur. Id tantum Aquilae tribui, ne e codice Mona

censi (C) reciperem eleetis pro delectis; apud Ci

ceronem enim nihil praesidii, cujus uterque con

traxit verba : » neminem nisi ut virum a viro lectum

esse diceres. «

antisagoge] Obscurior faetus est Martianus, dum

Aquilae verba contraxit, quae haec sunt: »Antisa

goge eompensatio. Est autem hujusmodi, ubi ali

quid difficile et contrarium confitendum est, sed

eontra inducitur non minus firmum.«

Ptolemaeo] Hoe exemplum inter ea fragmenta

quae ex oratione de rege Alexandrino publicavit

Majus (Mediol. 1817) non exstat.

diasyrmos] Ituhnkenius (ad Aquilam p. 133) mi

ratur Grotium, qui non ex Aquila correxerit: » ele

vatio vel irrisio ea figura est, qua ludentes quae

dicuntur ab adversariis dissolvimus «, sed suum cui

que servare malui, indicato tantum fonte, unde

saniora petere liceat. Unum illud feci, ut vocem

figura insererem post in hac , quae quum in ante

rioribus editionibus exstet, a Grotio per incuriam

omissa esse videtur. Ceterum quem locum e Mu

reniana laudat vel Aquila vel noster, inde a capite

undecimo legitur.

metastasis] Aquila (p. 155): »Metastasin, trans

motionem, quidam inter figuras nominavit, quum

rem a nobis alio transmovemus, non ita ut ibi cau

$am constituamus; alioquin jam figura non erit, sed

species quaedam ejus status, quem qualitatis aut

ex accidenti appellant secundum Hermagoram. • De

hoc statu vide supra (ad §. 446). Ceterum appa

ret recte nos e Reichenauensi codice restituisse me

tastasis pro eo quod in editis erat metathesis; ser

vandam autem fuisse lectionem transmotio, pro qua

57 *

452 Martiani Capellae lib. V. §. §26.

527

QUOT MODIS FIAT ELOCUTIO.

Hactenus de sententiarum figuris, nunc ad elocutionum figuras transe

amus. Sed volo breviter memorare, quot genera sint elocutionis, quotque

modis ea utendum sit. Est igitur familiaris omnis narrationis generi, quam

Graeci sigou&vnv Â£§vv appellant; quae ita connectitur, ut superiorem elocutio

nem semper proxima sequatur, et historiae convenit et narrationi, et non

conversum neque circumscriptum eloquendi genus desiderat, sed diffusum

atque continuum, ut illa sunt in Miloniana: ,,occidi, occidi, non Spurium

Maelium, quod anmona levanda jacturisque“ et cetera. Est alia quam Graeci

aregioöov appellant, quae sententiam quadam circumscriptione definit atque

determinat; quale est in Caeciniana: „Si quantum in agris, locisque desertis

audacia potest, tantum in foro judiciisque impudentia valeret, non minus

alios transmutatio seribere Grotius in margine mo

tavit.

sigouévrjv ÃÉÉtv] Vitiose Mart. Capella ἐπί

μονον λέ§ιν5 quod tamen ita placuit H. Grotio,

ut in Aquila restitui vellet. Sed vir maximus illa

aetatula, qua haec seribebat, nondum legerat Ari

stotelem Rhetor. III, 95. p. 150; qui quae sit ei

gouévm Â£§ις, pluribus docet. RUHNk. (ad Aqu.

p. 158). — Dionysii etiam Halicarnassensis in ju

dicio de Thucydide (II, p. 140 Sylb.) verba haec

conferenda sunt : » zgj δά την i6togtxrjv πgczy

ματείαν eigouévrjv xcù &aeegi6ra6tov eìvat.*

Ceterum non apud Martianum vitiosus hic locus ét,

sed apud eos qui nostrum ediderunt. Darumstattensis

enim codex EPIMONEN LEXIN, unde corruptio

nis eausa apparet, videlicet librarios Graecas lite

ras pro Latinis legisse; neque reponere dubitavi,

quod unice rectum esse quivis concedet.

quod annonae] Lege : »qui annona levanda jac

turisque a eet. GnoT. — Ita enim apud Ciceronem

(pro Mil. 27) Aquilamque (p. 159) legimus; sed

Martianum quoque sic legisse quis praestet?

circumscriptione] Cicero (orat. 61): »toto illo

circuitu, quem Graeci πεgioöov, nos tum ambitum,

tum circuitum, tum comprehensionem, aut conti

nuationem, aut circumscriptionem dicimus.« Quine

tilianas quoque (9, 4, 22; p. 556 Spald.) in ea

interpretanda laborat, dum »vel ambitum, vel cir

cumductum, vel comtinuationem, vel conclusionem•

appellat. Rufino (de compos. p. 317 Pith.) eompre

liensio est; Aquila, quem noster ante oculos habuit

(p. 1§9): »alia autem « inquit » quae , ex ambitu con

stat, quem ambitum Graeci πεgioöov appellant;

est autem ea quae sententiam « et sic porro ut Mar

tianus, qui et exemplo eodem (pro Caecin. I) utitur.

in agris] Sic et Quinctiliamus (9, 5, 80; p.

50$ Spald.) et Aqnila; apud Ciceronem nunc'qui

dem legitur in agro.

Martiani Capellae lib. V. §. 527. 453

munc Aulus Caecima cederet Sexti Ebuci impudentiae, quam tum in vi faciunda

cessit audaciae.“ Quae multis constat ex membris, quae xóλα Graeci dicunt,

et ex caesis, quae κόμματος appellant. Membrum est pars orationis ex pluribus ;

verbis absolute aliquid significans, hoc modo: „Etsi vereor, judices, ne turpe

sit pro fortissimo viro dicere incipientem timere.“ Caesum autem est pars

orationis ex duobus aut pluribus verbis mondum aliquid absolute significans;

quanquam caesam orationem dicamus, quum singula verba quodvis signifi

cantia proferuntur, ut est: „Quis est iste Lollius, qui sine ferro me nunc qui

dem tecum est? Quis est iste Lollius, armiger Catilinae, stipator tui cor

poris, concitator tabernariorum, percussor, lapidator curiae?“ Et in Ver

rinis: „Comites illi delecti manus erant tuae: accensi, medici, aruspices,

scribae, tuae erant mamus.** Verum superior periodus constat ex duobus

membris et ex tribus et ex quatuor, interdum et sex; quamvis ex uno meumbro

quam tum] Quod pro hisce verbis apud nos

trum legebatur »quantum « in notis jam correxit Gro

tius. Et quamvis apud Aquilam legatur »quam tum

quum in faciunda cessit audacia*, recte tamen noster

e Quinctiliano et Cicerone ipso defenditur; Aqui

lae igitur locum eorruptum esse patet.

ex membris] Cicero (orat. 62): »quae Graeci

zόμματος et xóλα nominant, nescio cur nos non

recte incisa et membra dicamus.« Adde Auctorem

ad Herennium (4, 19), Quinctilianum (9, 4, 22;

p. 535 Spald.), Aquilam (p. 159. 160), et Isido

rum (etym. 1, 20, 2 sequ.).

etsi vereor] Oratio pro Milone ab initio.

pars orationis] In editis eorrupte haec legeban

tur: »pars orationis ex duobus aut pluribus verbis

dum quicquam absolute significamus« ; sed codex

Monacensis (C) jam pro posterioribus verbis prae

bet » aliquid absolute signifieams «5 unde comparato

Aquila (p. 160) veram lectionem restitui.

iste Lollius] Restitui e codieibus Monacensi (C)

et Darmstattensi, quod apud ipsum quoque Cicero

nem (pro domo §) legitur; male Grotius: •quis est

Lolli.«

lapidator] Deest licitator fori. Grot. — Grotii

errorem ex inepta R. Stephani emendatione ortum

jam notavit Ruhnkenius ad Aquilam (p. 160),

ubi idem exemplum exstat, sed in extremis v erbis

paululum immutatum: »percussor, latrator fori, de

populator curiae. « Utrumque tamen turbasse ipsius

loci Ciceroniani comparatio docebit: »Quis est iste

Lollius? qui sine ferro ne nunc quidem tecum est,

qui te tribuno plebis, nihil de me dicam, sed qui

Cn. Pompejum interficiendum depoposcit. Quis cst

iste Sergius? armiger Catilinae, stipator tui cow

poris, signifer seditionis, concitator tabernariorum,

damnatus injuriarum, percussor, lapidator, fori de

populator, obsessor curiae.« \

comites] Cicero (in Verr. 2, 10): »Comites illi

tui delecti manus erant tuae. Praefecti, scribae,

medici, accensi, aruspices, praecones erant manus

tuae.« Brevior etiam nostro Aquila (p. 160 Ruhnk.).

Vides non omnia ab istis esse exscripta, sed ea

__*

52.}

[45 Martiani Capellaé lib. V. §. 529.

w »

*)e)

• » _•

&)«)

putent nomulli posse compleri, quem μονόκωλον περίοδον appellant, quum sit

colon potius. Optima igitur oratio fiet, si nunc ex ambitu periodico, nunc

ex illa continuatione perpetuae elocutionis aptetur, nonnullisque caesis interrupta

quum fuerit, aliquamdo colom comsocietur. Differt autem figura elocutionis a

figura sententiae hoc, quod sententiae figura immutato verborum ordine manere

potest, at vero figura elocutionis ipso verborum mutato ordine manere mom

poterit, quamvis plerumque fieri possit, ut sententiae figura conjungatur cum

elocutionis figura, ut in ironia, quae figura est sententiae, epanaphora per

miscetur, quae est elocutionis.

DE FIGURIS ELOCUTIONIS.

Sunt igitur figurae elocutionis aliae ad ornandam tantum et quasi pin

gendam orationem accommodatae, aliae vero ad significationis vim intimandam,

quibus nunc utimur.

tantum, quae ad exempla proferenda sufficere pu

tabant.

colom consocietur] Sic scripsi e codice Mona

censi (C), quum vulgo legeretur colo consociet, quam

que ad marginem Grotius lectionem notavit con

sentiet nihili esset. Sed quod praeterea ex Aquila

restitui voluit Ruhnkenius (p. 162) nonnunquam cae

sis interrupta fuerit, necessarium omnino non duxi.

differt] Iteponendum erat elocutionis ex ante

rioribus editionibus pro Grotiano locutionis. Cicero

(Brut. 17 f.): »Ornari orationem Graeci putant, si

verborum immutationibus utantur, quos appellant

τρόπους, et sententiarum orationisque formis, quae

vocant 6χήμaτa.« (Adde eundem c. 57 f. et no

strum §. 523). Sed non omnes pariter distinxisse

docet Quinctilianus (9, 1, 5; p. 562 Spald.).

ut sententiae] Grotius cum reliquis editis male:

»figurae conjungantur. « Sed Aquila (p. 164) codi

cesqne Leidenses, a Ruhnkenio ìaudati, ct Mona

*•.

Antithetom, id est oppositum ex contrariis, quum verba

censis (C) meliorem nostram suppeditarunt lectio

nem. Ita etiam quod antecedit verbum possit e Mo

macensi reposuimus pro Grotiano potest.

ad ornandam] Correxi Grotianas lectiones » ad

ormandum u et » ad pingendam orationem commoda

tae » tam e Monacensi (C) quam ex anterioribus

editionibus, quo facto noster cum Aquila (p. 165)

concinit. Cicero (Brut. 57 f.): 6χήμaτa, inquit,

» non tam in verbis pingendis habent pondus, quam

in illuminandis sententiis. « Adde quae ad Cicero

nem (le invent. 2, 15) Marius Victorinus (p. 201

Pith.) observat.

oppositum] Emenda Mart. Capellam, ubi est:

» compositum ex contrariis « et » verba repugnantia. •

Pugnantia etiam codices Leidenses. Ruhnk. (ad Aqu.

p. 167) — Neque Martianus repugnantia scripsit;

sed Grotius hanc vocem intrusit pro pugnantia,

quod tam in editis quam in Darmstattensi codice

exstat. Oppositum autem omnino reponendum erat

Martiani Capellae lib. V. §. 554. 455

pugnantia inter se paribus vocibus colliduntur, vel paria paribus opponuntur,

ut est Ciceronis: „domus tibi deerat, © habebas; pecunia superabat, at ege

bas“, aut si dicas: „in pace ad vexandos cives acerrimus, in bello ad ex

pugnandos hostes inertissimus.“ Isocolon exaequatum membris, quod fit non

in pugnantibus inter se verbis, sed paribus exaequatis, ut si dicas: ,,elassem

speciosissimam et robustissimam instruxit, exercitum pulcherrimum et fortis

simum legit, sociorum maximam et fidelissimam manum .comparavit.“ Pa

rison prope aequatum. Haec figura differt a superiore, * quod ibi omnium

membrorum genera paria sunt numero, hic uno vel altero addito in quovis

loco cetera excurrunt. Homoeoptoton simile casibus; nam ex eo nomen accepit,

quod cola omnia in eosdem casus cadunt, ut est: „huic socios vestros crimi

namti, et ad bellum vos cohortanti, et omnibus modis ut in tumultu essetis

volenti“. Homoeoteleuton, simili modo determinatum, differt a superiore,

quod illud et casu et sono simili postrema verba determinat, hoc vero soni

tantum similitudine sub quacunque verbi enunciatione componitur. Paromo

masia levis immutatio verbi ac nominis, id est quum syllaba aut litera

non solum ex Aquila (p. 166); sed ex Cicerouis

(orat. §0) etiam hisce verbis: »semper haee, quae

Graeci àvrl8eta nominant, quum contrariis op

ponuntur contraria, numerum efficiunt. • Subtilius

e Rutilio (p. 125) Quinctilianus (9, 3, 81; p. 506,

et 9, 3, 92; p. 515 Spald.) antitheta distinguit.

Exemplum quo utitur noster, non solum apud Ci

eeronem ipsum (orat. 67), sed apud Aquilam etiam

et Quinctilianum (9, 4, 122; p. 624) legitur.

aut si dicas] Ex hoc apparet, non Ciceronis

exemplum esse, sed ab Aquila fictum. RUHNk. (ad

Aqu. p. 167).

exaequatum] Male Grotius: »est aequatum.•

Non anteriores tantum editiones veram lectionem

praebebant, sed Aquila etiam (p. 167); quo magis

culpandus Grotius est. De ipsa figura confer Ari

stotelem (rhet. ad Alex. 26), Dionysium Halicarnas

sensem (in judic. de Isocr. passim), et Quinctilianum

(9, 5, 80; p. 503).

prope] Pro proprie in editis non tantum codi

ces Darmstattensis, Reichenauensis, et Grotianus

habent; sed Aquila etiam (p. 168 Ruhnk.).

omnium] Corrigendus ex Aquila Mart. Capella,

ubi ita legitur : » quod ibi omnia membrorum genera

paria« eet. MSS. Leidenses » omnium membrorum. •

Recte. Ruhnk. (ad Aqu. p. 168) — Praeterea verba

habet pro genera Aquila; sed invitis codicibus mu

tare nolui.

volenti] Aquila (p. 169) molienti, quod apud

nostrum quoque reponi vult Ruhnkenius; temere.

homoeoteleutom] Praeter Aquilam (p. 169) con

fer Rutilium Lupum (p. 123), et Quinctilianum (9,

3, 80; p. 505 Spald.).

immutatio] Ita et Cicero de oratore. Iu Aquila

456 Martiani Capellae lib. V. §. 532.

mutata diversa significat, ut si dicas: praetor est vel potius praedo. Ploce

est copulatio, in qua idem verbum £* momen continuo positum diversa sig

nificat, ut est: „sed tamen ad illam diem Memmius erat Memmius.“ Palillogia

iteratio. Haec figura repetito verbo aut nomine non diversa vult intelligi, sed

vehementius repetita significat, ut est: „nos, nos, dico aperte, nos consules

desumus.“ Epanalepsis est repetitio. Haec figura a superiore distat, quod illa

eadem parte oratiqnis repetita conjungitur, aut uno alterove verbo interposito,

at haec non una parte interposita orationis, sed prout libuerit sociatis verbis,

ut est: „non potest, jam mon potest haec libera civitas esse.“ Anadiplosis est

replieatio optima, quum ea, quae in priore membro postrema ponuntur, in

posteriore prima repetuntur, ut est illud Terentii: „megat hanc sibi cognatam

Demipho; hanc Demipho negat esse cognatam.“

paulo sequius imitatio. GaoT. — Correxit Ruhnke

nius e Martiano. Exempla apud Rutilium (p. 12

Ruhnk.), Ciceronem (de orat. 2, 65), et Quinctilia- -

num. Ciceronis huc pertinet (ad Att. I, 15): »facie

magis quam facetiis ridiculus « ; et Terentii (Andr.

M, 5, 15): »incoeptio est amentium, haud aman

tium.«

praetor] Aquila: »praetor iste. « Male in Ca

pella seribitur • praetor est« ; ubi H. Grotius lau

dat Juvenal. XI. 195 :

»praedo caballorum praetor sedet a—

Quanquam illum locum alii aliter legunt et inter

pretantur. Diomedes II, p. 441 idem paronoma

siae exemplum his verbis ponit: »si non praeto

rem te, sed praedonem dieimus.« RuiiNk. (ad Aqu.

p. 170). — Sed ea ipsa de causa nihil apud Mar

tianum mutandum. Nam et Cicero (in Verr. M, 50)

hac figura aliis quidem utitur verbis, seribens : »pu

pillos et pupillas certissimam praedam esse praeto

ribus. • Sed prae omnibus hic conferas velim Aucto

rem ad Herennium (4, 21).

sed tamen] Ex Aquila Grotius restituit Mart.

Prosapodosis redditio ora

Capellam, in quo vulgo legitur: »sed tamen ad

illam diem Memmius, Memmius ad illud tempus,

Memmius in alio. « Additaimentum, quod in vulga

tis Capellae editionibus est, fluxit a librario mo

nente » in alio « scilicet codice legi »Memmius ad

illud tempus Memmius. « Ruiink. (ad Aqu. p. 171).

— Veram etiam lectionem codex Monacensis (C)

praebuit, unde non hoc solum exemplum correxi,

sed ab initio etiam verba »id est. , ubi »id« rectius

omittitur.

nos nos] Notissimus loeus Ciceronis (Catil. 1, 1).

epanalepsis] 'Errav&ληψις (Quinctilian. 8, 5,

81; p.280 Spald.). Alii lane èri;ev£iv appellant

(v. IRrüger. ad Dem. Philipp. 1, p. 22 in Schaef.

appar. Tom. V. p. 769). Exempla jam apnd Ho

merum (II. v. 371. z. 127) exstant; plura dabunt

Auctor ad IIereniium (4, 15), Rutilius Lupus

(p. 59), Aquila (p. 174), et Rufinianus (p. 218. 230

Ruhnk.).

anadiplosis] Confer Aquilam (p. 174). Exem

plum additum apud Terentium (in Phorm. 2, 5, 3)

legitur. -

Martiani Capellae lib. V. §. 555. 457

tionis, id est, quum nomen in postrema parte membri aut eadem quaecun

que pars orationis redditur, ex qua idem membrum coepit, ut si dicas: pu

blicas tibi calamitates imputare debet respublica. Epanaphora est relatio, quo

tiens per singula membra eadem pars orationis repetitur, hoc modo: „Verres

calumniatores apponebat: Verres de causa cognoscebat: Verres pronunciabat.**

Antistrophe est conversio.' Haec figura hoc differtea superiore, quod illa ab

eadem parte orationis saepius incipit, haec in eadem terminatur, ut est pro

Fontejo: „Frumenti maximus numerus e Gallia, peditatus amplissimae copiae

■

publicas tibi] Citat Aquila: »Tibi sceleratis

sime omnium imputare omnes calamitates suas res

publica tibi.« Plenius et perfectius, *si tantum ex

Martiano addas debet. Gnor.— Corrupta est lectio

Mart. Capellae: Publicas tibi calamitates immutare

debes respublica, ubi non intelligo quod Grotius

dicit, verbum debet e Capella Aquilae esse redden

dum. Nam omnes editiones (Aquilae) illud verbum

habent. Ruhnk. (p. 176)— Ipsius Martiani lectio

nem Grotius corrupit, quum antecedentes editiones

recte imputare haberent* et debet, quod reposui;

longius tamen corrigendo procedere nolui, quum

exemplum ab Aquila propositum non ex antiquo ali

quo seriptore depromtum sed ab ipso fictum esse ap

pareat, quod igitur refingere Martiano lieuit. Re

fictum autem ab eo, non modo contractum esse

eo magis statuimus, quia quamvis mutatum et ipsum

tamen justum figurae exemplum in repetita voce

publica exhibeat. Illud tantum nobis indulsimus,

ut pro proapodosis ex Aquila restitueremus prosa

podosis. Ceterum verba, quibus figura explicatur,

apud ipsum Aquilam ita eorrupta sunt, ut nihil

inde lucis ad nostrum redundet: » quod idem momen

in postrema parte membri, aut eadem, quaeeunque

pars orationis redditur, est connexa, unde id mem

brum aut is ambitus coepit«; interpungendo quan

M. ipso;

(9, 5, 94) et Rutilio Lupo (p. 1) prorsus alia fi

gura eodem hoc nomine appellatur.

est relatio] E codice Monacensi (c) inserui est

vulgo omissum; eque eodem et Darmstattensi, ac

Reichenauensi, mox a ponerat pro opponebat, et

Aquilam (p. 477) et ipsum Ciceronem (Verr. 2, 10)

secutus. Quamquam ipse Ciceronis locus aliquantum

a nostro discedit: »Verres calumniatores apponebat,

Verres adesse jubebat, Verres cognoscebat, Verres

judicabat •, unde rem magis quam verba Aquilam

spectasse apparet. Figuram jam ab Homero (II. 3,

382. e, 74) usurpatam Auctor ad Herennium (4,

15) repetitionem appellat, Aquila relatum; nomen

relationis legitur quidem apud Ciceronem (de orat.

3, 54), sed ut Quinctilianus (9, 5, 97) neget sibi

liquere, quid accipi velit.

est conversio] Hic quoque est e eodiee Mona

censi (C) supplevi. De ipsa figura Auctor ad He

rennium (4, 15): »eonversio est« inquit »per quam

non ut ante primum repetimus verbum, sed ad post

remum continenter revertimur.« Exemplum ex ora- !

tione Ciceronis pro Fontejo allatum inter eas illius

partes, quae integrae ad nos pervenerunt, mom ex

stat; nostrum et ipsum ex Aquila tantum deseripsisse?

certum est, unde restitui quod vulgo omissum

erat frumenti, interpunctione quoque, ut jam Gro-*

tum potui opis afferre studui. Ceterum Quinctiliano* tius suaserat, correcta.

458 Martiani Capellae lib. V. §. 854.

deton est solutum, ut ademtis conjunctionibus,

: ut est: „Quis legem tulit? Rullus.

`, connexio] Auetori ad Herennium (4, 14) com

e Gallia, equites numero plurimi e Gallia.“

incipit saepius ab una parte orationis, et totiens in unam atque eamdem desinit,

Quis decemviros quos voluit creavit?

Polyptoton ex pluribus casibus, quum saepius initium ab

Symploce connexio: nam et

Idem Rullus.“

cadem parte orationis fiat, illa ipsa pars declinationibus aut numeris immu

tatur per casus, ut est: „Senatus jussit, senatui placuit, senatum certum est

praecepisse, a senatu delectus est.“ Synonymia est communio nominis, quo

tiens uno verbo non satis dignitatem rei aut magnitudinem demonstramus,

ideoque ad eandem significationem plura conferimus. Tautologia est eadem

pluribus verbis significatio. Hoc differt a superiore, quod ibi singulis verbis

eadem res, in hac plurimis significatur. Climax est ascensus, ut est Ciceronis

pro Milone: „Neque vero se populo solum, sed etiam senatui commisit;

neque senatui modo, sed etiam publicis sociis et armis; neque his tantum,

verum etiam ejus potestati, cui senatus totam rempublicam commiserat.“ Asyn

quibus verba aut nomina

eonnectuntur, singulatim unumquodque enunciamus, ut est: ,,Exspecto vim

… ascensus] Ita et Aquila (p. 181); melius ab

plexio est. Exemplum allatum apud Ciceronem (de

Iege agrar. 2, 9) plenius exstat.

.,.. polyptotom] Confer Auctorem ad Herennium (4,

22), Quinctilianum (9, 3, 36; p. 472 Spald.), et

Aquilam (p. 179), qui tamen aliis exemplis utitur,

ut hoc quod sequitur nostrum ipsum finxisse opiner.

tautologia] Aquila (p. 180): »Eadem pluribus

verbis signifieat hoc schema. Differt autem perexi

guo proxima a superiori figura. Ibi enim singulae

partes ex ordine idem significantes ponuntur, hic

unius nominis aut verbi prius positi vis deinceps

pluribus verbis explicatur. • Et alias quidem, ut ait

Quinctilianus (8, 3, 51; p. 250 Spald.), »interim

vitium videri potest, quanquam non magnopere sum

mis auctoribus vitata; sed hoc quoque quum a

prudentibus fit, schema dici solet.«

- •* •

Auctore ad Herennium (4, 25) et Quinctiliano (9,

5, §4; p. 484 Spald.) gradatio dicitur. In exem

plo quod sequitur e Miloniana (25) apud Aquilam

ut ápud Ciceronem legitur praesidiis pro sociis,

utique, melius; corrigere tamen nostri manum nolui.

„,.. asyndeton] Ita recte codex Beichenauensis ;

perperam in editis asymthetom. Nam non solum

Quinctilianus (9, 5, 51 at 9, 4, 23; p. 485 et 550

Spald.), sed Aquila etiam (p. 184) et Rufinianus

(p. 240 Ruhnk.) â6ενδετον scribunt. Auctor ad

Herennium (4, 30) dissolutionem dicit.

singulatim] Codices Darmstattensis, Reichenau

ensis, et Monacensis (C) singillatim, sed vide nos

supra (ad §. 27).

enunciamus] Mirum est in indicativo enuncia

mus non solum veteres editiones sed etiam Mart.

Martiani Capellae lib. V. §. 556. 459).

edicti, severitatem praetoris, faveo oratori, cupio $upplicio octuplò damnari,

Aphronium.“ Diezeugmenon disjunctum appellamus, quum diversis reddi

tionibus verborum cola disjungimus sive duo sive plura, hoc modo: „Capuam

colonis deductis occupabunt, Atellam praesidio communient, Nuceriam cum ,

hac multitudine suorum obtinebunt, cetera oppida praesidiis devincient.“ Ante- 557

zeugmenon* injunctum. Haec figuraia superioré hoc differt, quod ibi: singulis,

membris singula diversa redduntur, hic plura in uno conjungimus, ut est:

„quorum ordo ab humili, fortuna sordida, matura turpi ratione abhorret*. Hoc

enim postremum abhorret praedicta conjunxit. Pleonasmos est plus necessarium, …

Capellam, in quo perperam legitur nunciamus ,

consentire. RUIINK. (ad Aquil. p. 185) —, Resti

tuimus e codice Darmstattensi enumciamus ; con

junctivum autem ' reponere cum Ruhnkenio reli

gio fuit, quum, si quidem mutandum sit, mendum

in ut potius latere videatur, pro quo libenter ubi

restituerim. Pari audacia in sequentibus etiam gras

satus est Ruhnkenius, ubi ex ipso Cicerone (Verr.

5, 11) Aquilae , restituit aratori, quum codices

omnes ut et Martianus oratori praeberent; equidem

nihil muto, neque in sequentibus repono »cupio

octupli damnari Apronium a, ut apud Ciceronem

est, quia si haec omnia temere refingere ad nostra

exemplaria volumus, totus usus peribit, quem ali

quando Ciceronis critici ex nostro capere potuerint.

disjunctum] Sic Aquila quoque (p. 187). Auc

tori, ad Herennium (4, 27) disjunctio est.

Capuam] Haec memoriter citantur ex Ciceronis

Agrar. II, 51, ubi ita : » Calenum municipium com

plebunt: Theanum oppriment: Atellam, Cumas,

Neapolim, Pompejos, Nuceriam suis praesidiis, de

vineient.« RUHNK. (ad Aqu. p. 187). .

eum hae] Lege Nuceriam , Cumas. Gaot. —

Ita et Cicero et Aquila; sed quum sensum prae

beat vulgata, quem ipsg Martianus velle potuerit,

mutare eam sine codicibus nolui. • , • •

•

* *

* antezeugmenon] Lege epezeugmenon. Et^ sic.

Aquila, quanquam et haec lectio tolerari possit.

Gnot. — Sed Aquilae ipsi ex Aldina et nostro

antezeugmenom reddidit Ruhnkenius (p. 188). Ipsa

figura conjunctio melius, dicitur Auctori ad Heren

nium (4, 27).

im uno] Codex. Monacensis (C) in unum, sed

vulgatae favet Aquila. *

quorum ordo] Melius ita legitur apud Aquilam*

»quorum ordo humili, fortuna sordida, natura turpi

oratione abhorret •, unde natura fidenter, suadente.

Rulinkenio, nostro quoque reddidi;, oratione an ra

tione scribendum sit, decerni in tam brevi frag

mento vix posse idem recte monuit. •

plus necessarium] Lege »plus quam necessa

rium. « GnoT. — Minus bene emendat: nam quam.

subintelligitur. Vide Perizonium ad Sanct. Minerv.,

IV. 2; p. 529, et interpretes ad Vellej. Patere. II,;

1, 4. RUHNK. (ad Aqu. 189. 190). — Sic Terentius,

(Adelph. 2, .1, 46): »plus quingentos colaphos

infregit mihi. « Pariter minus cum quarto casu usur

pat ipse Cicero (in Verr. 1, 47), ut taceam Livium,

Plautum, alios. Non erat igitur, quod, Heinsii

auctoritate a priori sententia deterritus ipse Ruhn

kenius (in addendis p. 276 ad p. 190) plus neces

sario scribi suaderet. , , • . •*

58*

460 Martiani Capellae lib. V. §. 557.

538

quum verba, quaedam dicimus non enunciandae rei necessaria, sed magnitudini

cumulandae, ut, si dicas ,,Antonius ille“, quum suffecerit nomen dixisse, ad

amplitudinem adjicimus ille. Ellipsis est. detractio, contraria superiori figura,

quum verbo aliquo minus dicto rem sentiendam potius praeterimus, ipsa

celeritate gratissimi. Hae sunt elocutionis figurae, quas quidem non oportet

velut studiose copulatas in unius conceptionis sententiam conglobari.

IDE MEMORIA.

Nunc ordo praecepta memoriae subministrat, quam quidem constat

esse naturalem, sed et arte adjuvari posse non dubium est. Haec autem ars

brevibus praeceptis, sed magna exercitatione formatur; cujus artis hoc munus

est, ut non tantum firma, verum etiam celeri comprehensione res verbaque

percipiantur. Tenenda vero sunt non ea tantum quae a mobis inventa sunt,

sed etiam quae ab adversario in agendo tractata sunt. Simonides hujus rei

praecepta invenisse perhibetur, poëta idemque philosophus. Quum enim con

. magnitudini] E eodice suo restituit hoc Gr otius

pro edito magnitudinis. Fusius Aquila: »non tam

enunciandae rei necessaria, quam ut ex his magni

tudo vel dignitas vel moralis aliqua commendatio

vel denique species motura judicem circumponatur.«

4ntomius] Grotius margini adscripsit: »al. Catos,

idque apud Aquilam quoque exstat (p. 190), no

stroque restitni Ruhnkenius jubet; sed quod eodi

ees ille Leidenses appellat, in quibus sit Anto ille,

longe magis ostendit, quomodo ab Aentonio ad Ca

tonem aberrare librarii potnerint, neque ea loei Ci

ceroniani (pro Planc. 8) similitudo est, ut eum vel

.sostro vel Aquilae ante oculos fuisse eontendi

possit.

detraetio] Hand scio, qnid in mentem venerit

Grotio, ut detrectatio reponeret, quum non tan

tum anteriores editiones, sed Aqnila etiam, et prae

ter codices Darmstattensem et Reichenaueasema, Lei

dei s ss quoque teste Ruhnkenio (p. 191) omnes ve

ram lectionem praebeant.

memoria] Memoriae artificialis praecepta tradunt

Auetor ad Herennium (5, 16 sequ.), Cieero (de

orat. 1, 34 et 2, 88), Quinctilianus (11, 2, 22;

p.308 sequ. Spald.), Curius denique Fortunatianus

(p. 74. 75), quicum noster in plurimis mirum in

modum consentit.

exercitatione] Quinctilianus (11, 2, 40; pag.

323): »Si quis tamen unam maximamque a me

artem memoriae quaerat, exercitatio est et labor;

multa ediscere, multa eogitare, et, si fieri potest,

quotidie, potentissimum est « cet. Adde eundem

(1, 1, 56; p. 54 Spald.) et Ciceronem (de orat. M,

345 de senect. 11). Mox pro artis alios partis lia

bere ad marginem Grotius notavit.

Simonides] Fuse rem exponunt Cieero (de orat.

2, 86) et Quinctilianus (11, 2, 11), quos vide.

Martiani Capellae lib. V. §. 558. 461

vivii locus subito corruisset, nec possent propinqui obtritos internoscere, dis

cumbentium ordinem uominaque memoria recordante suggessit; quo admonitus

intellexit ordinem esse, qui memoriae praecepta conferret. Is vero in locis

illustribus meditandus est, in quibus species rerum sententiarumque imagines

collocandae sunt, veluti nuptiarum velatam flammeo nubentem, aut homi

cidae gladium vel arma detineas; quas species locus tanquam depositas me

moriae reddat. Nam sicut id quod conscribitur cera continetur et literis, sic

quod memoriae commendatur in locis tanquam in*cera paginaque signatur,

Sed ut diximus,

magnam exercitationem res laboremque conquirit. In qua illud observari

imaginibus vero quasi literis rerum recordatio continetur.

compertum est solere, ut scribamus ipsi, quae facile volumus retinere; deinde

ut si longiora fuerint quae sunt ediscenda, divisa per partes facilius inhaeres

cunt; tum apponere notas rebus singulis oportebit his, quas volumus maxime

retinere; nec voce magna legenda sunt, sed murmure potius meditanda; et

nocte magis quam interdiu maturius excitari memoriam manifestum est, quum

et late silentium juvat, nec foras a sensibus vocatur intentio. Est quidem

memoria rerum atque verborum, sed non semper ediscenda sunt verba;

nisi spatium meditandi tempus indulserit, sat erit cui res ipsas animo tenuisse,

praesertim si nihil ejus munere naturali provenerit.

locis] De his jam Aristoteles (top. 8, 12, 8),

multumque iis tribuisse veteres ex Cicerone atque

Quinctiliano apparet; at verius utique Julius Vietor

(in arte rhetor. 25, p. 259 Orell.): » ad hanc obti

nendam tradunt plerique loeorum et simulaerorum

quasdam observationes, quae mihi nou videntur

habere effeetum; exercenda est memoria « cet.

cera] Hoe ex Cicerone depromtum (de orat.

2, 86), qui haee praeeipi ait »iis qui hanc partem

ingenii exerceant: locos esse capiendos et" ea, quae

memoria tenere vellent, effingenda animo atqne in

lìis locis colloeanda; sic fore ut ordinem rerum ef

figies notaret, atque ut locis pro cera, simulacris

pro literis uteremur.« Probe igitur distinguendum

est inter . locos et imagines sive simulacra , ut et

Spaldingius monuit (ad Quinct. 11, 2, 215 p. 507).

ediscenda] Lege : »longiora fuerint, sint dispes

cenda.« Vonck. (spec. erit. p. 85) — Causa emen

dandi disparuit, postquam ex anterioribus editioni

bus eodicibusque meis restitui quae, quod Grotii

incuria exciderat.

cui res ipsas] Cui id est alteui. Gnot.— Recte 5

itemque recte res ipsas legi jussit pro ipsa, quod

e Darmstattensi codice jam correxi.

462 Martiani Capellae lib. V. §. 840.

541

5492

• DE PRONUNCIATIONE. … • r

Actionem apud veteres appellabam, quam nunc promunciationem vulgo

dici non mescio. Ea praestat oratio, ut concilietur auditor, ut ad fidem per

suasione ducatur, ut animorum motibus incalescat. Ejus partes sunt tres,

vox, vultus, gestus. His, ut plerique putant, cultus vel habitus oris accedit. Vox

et natura constat et quadam scientia modificata servatur; in natura qualitas

vocis et quantitas dispensatur, scientia vero quomodo ea utaris assequitur,

et quid oporteat observare. Bonitas vocis constat claritate, firmitate, suavitate;

quae omnia nutriuntur cibi, potus, coitus observantia, praecipueque ut corpus

deambulando moveatur, intra breve spatium reditu maturato, qui motus

quum digestionem facilem praestat, sine dubio purgat, et vocem nimia excursio

vel longa deambulalio extenuat ac fatigat. Post hanc deambulationem statim

nos ad studia conferamus … priusque quam sit dicendum vocem lectione

coloremus. Nec ab initio clamandum, sed tenui murmure inchoandum, quo

appellabam] Malim appellabant. GnoT.— Codices

nil mutant, nec si quid conjecturae dandum sit,

tam appellabant quam appellatam velim. Ceterum

quos veteres noster dicat ignoro; siquidem jam Auc

tor ad Herennium (5, 11) promunciationis vocabulo

utitur, quanquam Ciceronem (de orat. 5, 595 orat.

17) actionem praetulisse certum est; videtur igitur

hic quoque Martianus solum Fortunatianum (p. 7ö

Pith.) ante oculos habuisse, quodque is recte de

Cicerone dicit, ad veteres omnes perperam exten

disse. Optime certe Quinctilianus (11, 5, 1): »Pro

nunciatio a plerisque actio dicitur; sed prius nomen

a voce, sequens a gestu videtur accipere. Namque

actionem Cicero alias quasi sermonem, alias quasi

eloquentiam quandam corporis dicit; idem tamen

duas ejus partes facit, quae sunt eaedem pronun

ciationis, vocem atque motum; quapropter utraque

appellatione indifferenter uti licet.«

partes Sunt tres] Sic Curius Fortunatianus; duas

tantum numerant et Cicero (de orat. 1, 59) et

Quinctilianus (11, 3, 14), vocem et gestum ; sed

ut ad gestum mox vultum quoque referant (Quinc

tilian. 5, 11, 68 coll. Auct. ad Herenn. 5, 15).

vox et natura] Quinctilianus: »Prius est de

voce dieere, cui etiam gestus, accommodatur. In ea

prima observatio est, qualem habeas, secunda, quo

modo utaris. Natura vocis spectatur quantitate et

qualitate « cet.

elaritate] Paulo secus Auctor ad Herennium

(3, 11): »Figura vocis est, quae suum quendam

possidet habitum ratione et industria comparatum;

ea dividitur in tres partes, magnitudinem, firmi

tudinem, mollitudinem«, sed ut verbis magis quam

re a nostro vel potius Fortunatiano discrepet.

coloremus] Lege eolemus, et hoc indicat. MS.

Gnor. — Sed, quod antecedit comferamus alterum

Märtiani Capellae lib. v. §. $42. 465

in similem vocem possis efferre. Ad curandam autem vocem plerique per

timero dixerunt, ut sedentes paucissimos versus lenta et gravi proferant voce,

deinde per gradus paulatim erigant sonum, per eosdemque gradus recolligatur

oratio, , quo sine damno ad murmur usque perveniat. Vultus vero pro sen

tentiae dignitate mutandi sunt, sed non ita, ut histrionibus mos est, qui

ora torquendo ridiculos motus spectantibus praestant. Significanda enim , non

spectanda sunt ista, quae actio vultusque commendat; sed oculorum in hac

parte magna moderatio est, qui tum hilaritate, tum intentione, tum minaci

moventur adspectu. Nec nimium gravioribus superciliis premendi, aut peten

sibi conjunctivum postulat, nee minus commode

colorari orationem dicere possumus quam candidam

esse : vel fuscam (Quinctil. 5, 11, 15). Inprimis

autem Ciceronis locum in mente habuisse nostrum

dixerim (de orat. 2, 14): »ut, quum in sole ambu

lem, etiamsi aliam ob causam ambulem, fieri natura

tamen, ut colorer, sic quum istos libros studiosius

legerim, sentio orationem meam illorum tactu quasi

colorari.« Curius Fortunatianus (p. 76) prorsus ali

ter: »et priusquam seribere incipiamus, ut animus

legendo caleseat, legemus aliquid tacite vel cum

tenui murmure« cet. . -

murmure inchoandum] Simile praeceptum Auc

toris ad Herennium (5, 12): »utile est ad firmi

tudinem sedata vox im principio« 5 inque primis

Ciceronis (de orat. 3, 61): »Gradatim ascendere

voeem utile et suave est; nam a principio clamare

agreste quiddam est, et idem illud ad firmandam

est vocem salutare.« Adde Senecam (epist. 15):

»Quid ergo? a clamore protinus et a summa con

tentione vox tua incipiet? usque adeo natura est

paulatim incitari, ut litigantes quoque a sermone

incipiant, ad voeiferationem transeant. Nemo sta

tim Quiritium fidem implorat« cet.

** quo sine damno] Restitui quo ex anterioribus

editionibus, etiam codicibus meis addicentibus: Gro

tius enim nescio, unde quae ediderat.

histrionibus] Cicero (de orat. 3, 59): »Omnes

antem hos motus subsequi debet gestus, non hic

verba exprimens scemicus, sed universam rem et

sententiam non demonstratione sed significatione

declarans, laterum inflexione hac forti et virili, non

ab scena et histrionibus a cet.

ora torquendo] Non omnino igitur personis hi-.

striones utebantur, quod et Cicero (loco citato)

significare videtur, dum »in ore omnia esse, in eo

autem ipso dominatum esse oculorum« ait ideoqne

recte fecisse » senes, qui personatum ne Roscium

quidem magno opere laudarint•, unde apparet Ros

cium modo personatum modo nudo ore egisse.

Et primi quidem personati egisse dicuntur comoe

diam Cincius et Faliscus, tragoediam Minucius et

Prothymus (Evanth. de trag. et coh. p. 51 Z.) Adel

phosque Terentii ametor est Donatus »L. Ambivium

et L. Turpionem etiam tum personatos egisse cum

suis gregibus«, sed alius Terentii locus (Phorm. "

4, 4, 32) clarissime probat nonnulla etiam ipso

ore vultuque significata ab histrionibus fuisse. Vide

omnino Wolffiimm (de canticis, Halae 1825, p. 23).

464 Martiani Capellae lib. V. §. 8i3.

544

tibus frontem nudandi sunt oculi, quod in Pisone Tullius amare vituperat;

nec mollius agitandi sunt gestus, aut muliebriter latera deducenda sunt, nec

jactanda deformiter cervix, me in illas Hortensii deducatur illecebras, quibus

etsi venuste, tamen non videbatur uti viriliter. Ad summam non is gestus

oratori tenendus est, quo scenae placere videntur actores, manus in conten

tionibus fusa porrectius, in sermocinatione vel narratione contracta, praecipue

que in hac parte praestandum est, ut deceant cuncta, quod prudentia magis

quam ulla praeceptionis hujus arte servatur.

.IDE PARTIBUS ORATIONIS.

Jam nunc ordo admonet promissorum, ut partes orationis cxcurram :

quas quidam subtilius duas, alii quinque, nonnulli plures esse dixerunt. Qui

in Pisone] Pluribus locis hoc inimici sui vitium

salse notat, non modo in oratione adversus ipsum

(cap. 7): »respondes altero ad frontem sublato, al

tero ad mentum depresso supercilio« ; verum etiam

pro Sextio (cap. 8): »tanta erat gravitas in oculo,

tanta contractio frontis, ut illo supercilio respu

blica tanquam Atlante coelum niti videretur «, et

de provinciis consularibus (cap. 4). De supercilii

motu in universum vide Quinctilianum (11, 3, 78

sequ.) et Curium Fortunatianum (p. 77. 78 Pith.).

Hortensii] In mente habuisse videtur Ciceronis

(in Brut. 88) judicium: »motus et gestus etiam

plus artis habebant, quam erat oratori satis.« Adde

Quinctilianum (11, 3, 8; p. 534 Spald.).

venuste] Id ipsum tanquam histrionium vitio

vertit Auctor ad IIerenuium (3, 15): »convenit igi

tur in vultu pudorem et acrimoniam esse; in gestu

nec venustatem conspiciendam nec turpitudinem,

ne aut histriomes aut operarii videamur esse.«

manus] Praeter Ciceronis (de orat. 3, 59) hae

de re praecepta confer Aeschinem (in Timareh. 12),

Quinctiliannm (1, 11, 8; p. 259. 1, 12, 143

p. 248. 11, 5, 89; p. 400), et Gellium (1, 5).

Sed dilucide Appulejus (met. 2; p. 142 Oud) ora

toris gestum describit ita : » porrigit dexteram, et

ad instar oratorum conformat articulum, duobusque

infimis conclusis digitis ceteros eminentes porrigit,

et infesto pollice clementer subrigens infit« cet.

ut deceant] Cicero (de orat. 1, 29): »Ego enim

neminem nec motu corporis nec ipso habitu atque

forma aptiorem, nec voce pleniorem aut suaviorem

mihi videor audisse; quae quibus a natura minora

data sunt, tamen iMud assequi possunt, ut iis quae

habent modice et scienter utantur, et ut ne de

deceat. Id enim est maxime vitandum, et de hoc

uno minime est facile praecipere, non mihi modo

sed etiam ipsi illi Roscio, quem saepe audio dicere,

caput esse artis decere, quod tamen unum id esse,

quod tradi arte non possit.« Coufer et Quinctilia

num (11, 5, 69 sequ.).

partes orationis] Cicero (de invent. 1, 14 f)

sex numero eas statuit, quem ad locum Marius

Martiani Capellae lib. V. §. 544. 465

autem duas asserunt, unam qua docemus judices, aliam qua movemus ad

vertunt, et in docendo tam marrationem quam confirmationem partes adscribunt,

in movendo autem prooemium et epilogum nexuerunt, quia et initio prae

parandus est et commovendus sententiam prolaturus auditor; qui vero quin

que dixere partes, rationalem ordinem persequuntur. Nam est exordium,

narratio, propositio, argumentatio, peroratio.

DE EXORDIO.

Exordium est oratio noscendae causae praeparans auditorem; ejus

virtutes sunt tres, ut attentum , ut docilem, ut benevolum faciat auditorem.

Attentum facimus, si magnam rem geri, si novam, si publicam, aut pluri

mam dicimus; docilem, si de causa aliquid strictim quo instruamus judicem

proferatur; benevolum aut a re aut a persona facimus.

aut a mostra aut judicum aut adversariorum. A nostra, si quod favorabile

gessimus commemoramus,

A persona autem

aut si quid obest causae diluimus vel exte

Victorinus (p. 121 Pith.): »Multi enim quatuor

esse dixerunt, id est exordium, narrationem, quae

stionem, epilogum; Cicero autem sex esse dicit,

id est exordium, narrationem, partitionem, con

firmationem, reprehensionem, conclusionem. « Qua

tuor et Quinctilianus ponere videtur (4, pr. 6;

p. 11), ponuntque Curius Fortunatianus (p. 59

Pitl.), Sulpicius Victor (p. 246), Isidorus (p.558),

alii; sed longe plures apud Graecos inprimis dis

tingui solitas et Theodori Byzantii probat exem

plum apud Platonem (Phaedr. p. 266 f.) et Curii

Fortunatiani.testimonium, qui argoéx9£6tv, argo

πaQa6x£vr)v, 6u£§oόον, aliaque multa addi ab aliis

commemorat; quapropter spernenda est lectio co

dicis Darmstattensis in sequentibus mulli pro non

mulli exhibentis. • .

movendo] Cicero (de orat. 2, 77): »his parti-"

bus orationis, quae etsi nihil docent argumentando,

persnadendo tamen et commovendo perficiunt plu

rimum, maxime proprius est locus et in exoriendo

et in perorando. «

rationalem] Forte » orationalem ordinem se

quuntur.« Gnor. — Causam non video.

exordium] Ciceronem inprimis (de invent. 1,

15 sequ.) sequitur, cui tamen ipsi quam proxime

accedunt Auctor ad Herennium (1, 7), Quinctilia

nus (4, 1), Fortunatianus etc.

plurimam] Res, quae plurimum accidit et in

omnium ore versatur, potius parum attentum fecerit

auditorem: lege » aut pulcram.« Wonck. (spec. critic.

p. 83). — Nihil profeeto mutandum est. Plurima

enim hic res est, quae ad plurimos attinet. Prae

ivit Cicero (de inv. 1, 16) scribens: »Attentos au

tem faciemus, si demonstrabimus, ea, quae dicturi

erimus— ad omnes pertinere•, aut (partit. 8) » con

juncta esse cum ipsis, apud quos res agetur.«

545

*. 59

466 Martiani Capellae lib. V. §. 845.

347

548

nuamus; a judicum, si eos nobis vel ex causae ipsius blandimentis vel ex

trinsecus conciliamus; ab adversariorum autem persona tribus modis, si eos

in odium, in invidiam, in contemtum adducimus. In odium, si scelestos

crudelesve doceamus, in invidiam, si eos impotentes esse monstremus, in

Ceterum exordiorum contemtum vero, si humiles. genera sunt duo, prin

cipium et insinuatio. Principium est, quo statim simpliciter palamque com

ciliamus nobis auditores; insinuatio, quum insidioso exordio judicem circum

scribimus, in quo modi sunt quatuor. Primus, quum res ipsa mala est;

alter, quum adversum nos judex aliquid contraria opinatione praesumsit, aut

fatigatus est, aut acclamatio vel irrisio ulla intervenit. Ante cuncta discutien

dum, quae sit forma materiae. Nam sunt quinque, honesta, turpis, dubia,

humilis, obscura. Si honesta est, aut principio non utendum, aut amplifi

catione exordium concludendum; si turpis, insinuatione utendum; si dubia,

benevolus faciendus auditor; si humilis, attentus; si obscura, docilis. Insi

nuatio vero quatuor modis explicatur, quum aut personam rei subjectione

.….…

mutamus, aut rem persona, aut rem re , aut personam persona. Nam S1 1I1

…

causa meretricis agendum est, rem potius judicibus spectandam esse dicamus;

commemoramus] Grotius margini adscripsit:

»al. commendamus a, sed eo non egemus.

impotentes] Ne potentes exspectes, vide supra

(ad §. 427).

insinuatio] Ciceroni (de inv. 1, 18)'est »oratio

quadam dissimulatione et eireuitione subiens audi

toris animum « ; Curio Fortunatiano (p. 60 Pith.)

» subdolum principium, quo oceultius irrepimus in

animum judicis. •

aeclamatio] Lege occlamatio. Voxck. (spee. cr.

p.83). — Intempestivam esse conjeeturam ipsa

Cieeronis verba demonstrant (de invent. 4, 17),

quae tamen ne Martianus quidem satis intellexisse

videtur: »sim res dabit, non inutile est, ab aliqua

re nova aut ridicula incipere, aut ex tempore quae

nata sit, quod genus strepitu, acclamatione, aut

jam parata, quae vel apologum vel fabulam vel ali

quam contineat irrisionem. «

quinque] Cicero (de iny. 1, 18) paulo aliter;

»Genera causarum sunt quinque, honestum, admi

rabile, humile, anceps, obscurum*; quae Graeee

sie appellat Curius Fortunatianus (p. 60 Pith.):

•ένδοέον honestum, áupiòo£ov anceps, frag&

δο§ov admirabile, άδο$ον humile, &v6ftagaxo

λοὐδητον obscurum.«

rem potius] Auetor ad Herennium (1, 6): »Si

causa turpitudinem habebit, exordiri poterimus liis

rationibus: rem, non hominem spectari oportere.*

Adde Ciceronem ipsum (de inv. 1, 17). Ceterum

dicamus scripsi pro dicimus e codice Monaeensi (C).

Martiani Capellae lib. V. §. 548. 467

aut si libertus alicujus aut cliens agat personam patroni, non hujus conside

randam personam esse admoneamus, atque ita cetera. Vitia vero exordiorum

ista sunt: vulgare, quod in omnes causas cadere potest; commune, quo etiam

adversarius uti potest; contrarium, quo melius adversarius uteretur; affecta

tum , quod'aut verbis inusitatis aut rebus externis profertur; supervacuum,

quod neque attentum neque docilem neque benevolum facit auditorem. Fu

giendum praeterea ne satis longum et obscurum sit.

DE NARRATIONE.

Narrationum genera sunt quatuor, historia, fabula, argumentum, ne

Historia est, ut Livii; fabula neque vera est

neque verisimilis, ut Daphnen in arborem versam ; argumentum est, quod

gotialis vel judicialis assertio.

non facta sed quae fieri potuerunt continet; ut in comoediis patrem timeri

et amari meretricem; judicialis autem narratio est rerum gestarum aut veri

similium expositio.

quo etiam] MiS. quod. Non male. Gnor.— Male

omnino. Confer modo Auctorem ad IIerennium

(1, 7): »Item vitiosum est, quo nihilo minus ad

versarius potest uti , quod commune appellatur.«

narrationum] Auctor ad Herennium (1, 8) et

Cicero (de invent. 1, 19) aliquanto accuratius ita

haec exponunt: »Narrationum genera sunt tria:

unum in quo ipsa causa et omnis ratio eontrover

siae continetur; alterum in quo degressio aliqua

extra causam — interponitur; tertium genus est

remotnm a civilibus causis, quod declarationis causa

non inutili cum exercitatione dicitur et scribitur.

Ejus partes sunt duae, quarum altera in negotiis,

altera in personis maxime versatur. Ea, quae in ne

gotiorum expositione posita est, tres habet partes,

fabulam , historiam, argumentum. Fabula est, in

Narrationis. autem laudes tres sunt, ut lucida sit, ut

historia est gesta res ab aetatis npstrae memoria

remota — argumentum est ficta res, quae tamen

fieri potuit« cet. Propius ad nostrum Quinctilianus

(2, 4, 2): »narrationum, excepta qua in causis

utimur, tres accepimus species: fabulam, quae ver

satur in tragoediis atque carminibus, non a veri

tate modo etiam a forma veritatis remotam; argu

mentum, quod vero simile sed falsum comoediae fin

gunt; historiam, in qua est gestae rei expositio.«

argumentum] Quinctilianus (5, 10, 9; p. 255

Spald.): »Argumentum plura significat. Nam et fa

bulae ad actum scenarum compositae argumenta

dicuntur, et orationum Ciceronis velut thema ipse

exponens Pedianus : argumentum, inquit, tale est,

et ipse Cicero ad Brutum scribit: — etsi argu

mentum simile non erat. Quo apparet omnem ad

qua nec verae nec verisimiles res continentur — scribendum destinatam materiam ita appellari.*

;;9 * *

549

55M

468 Martiani Capellae lib. V. §. öö1.

verisimilis, ut brevis, et his contraria vitia vocantur.

si non confusa, si vera, si usitatis significationibus,

rem monstremus; verisimilis, si nihil affectate et quasi ex natura exponere

Lucida est narratio,

si non longo circuitu

videamur; brevis, si non ultra quam res exigit et prolixe fundatur assertio.

Narrationum aliae sunt ipsius causae et negotii, aliae incidentes. Ipsius Causae

sunt, sine quibus res quae agitur intelligi non potest; incidentes, quae aut

probationis gratia aut exempli aut augendi aut invidiae aut voluptatis extrinsecus

afferuntur. Nonnulli quinque species narrationis esse dixerunt, ut Theodorus

Byzantius Graece discernit aegoòùiynów, δποδιήγησιν, πagaöojynów, ávaóøíynow,

zzraovjynów. Narrationis etiam elementa sunt sex, persona, causa, locus, tempus,

materia, res. Item narrationum aliae continuae,-aliae partiles vocantur; continuac,

quae perpetuo contextu sine ulla interruptione dicuntur; partiles, quibus vel

argumentum vel digressio aliqua interponitur. Narramus autem modis sex;

aut augentes aliquid, aut tenuantes, praetereuntes, aut moventes, docentes,

gratiam vel invidiam comparantes. Post narrationem quidem digrcssionem,

videamur]. Correxi quod in editis legitur vi

deatur, codicum Monacensis (C) et Darmstattensis

numerus expleretur, jam Grotius άναδιήγησιν addi

jusserat, quam nunc e codice Darmstattensi resti

auctoritate. - tui, Reichenauensi quoque adstipulante, qui àva

Curius Fortunatianus et prolixe] Lege: » nec prolixe.« Voxck. (spec.

erit. p. 85).— Ferri tamen communis omnium co

dicum lectio potest, modo illud mon quod prae

cedit huc etiam trahas, quo facto et non prolixe

idem erit atque nec prolixe. Si quid mutandum,

vel commodius et ejiciemus, quod ex praecedentis

vocabuli syllaba extrema eriri potuit.

aut augendi] Sic scripsi e codice Grotii; vulgo

agendi, licet aut, quod a Grotii editione abest,

jam in anterioribus clare exstet.

Theodorus] Vide Suidam. Hic ille qui Aoyo

δαιδαλος dicebatur a Platone. Grot.— Platonis

locus est in Phaedro (p.266 f.). Plura dabit Spen

gelius (art. script. p. 100). Ceterum ut quinarius

δήνησιν exhibet corrupte.

(p. 62) octo numerat, διήγησιν, άντιδιήγησιν,

μερικὸν διήγησιν, πagaövjyrj6iv, άποδιήγησιν,

x«ταδιήγησιν, ἐπιδιήγησιν, διαδxsvrjv, quarum

prima sit principalis, secunda, quum adversarii

afferamus narrationem converso genere, tertia,

quum partes singulas narrationis inducamus, quarta,

quum aliquas res gestas extra causam indueamus,

quinta, quando quaestionem narrativo modo appro

bemus, sexta, quum sola narratione materia eon

tineatur, septima, quum latius exsequamur res

gestas quas in narratione breviter attigerimus, oe

tava, quae res gestas non tam doceat quem ex

aggeret.

Martiani Capellae lib. V. §. $$2. 469

quam Graeci regix3a6v vocant, oportet adjungere, quo vel incitamus judices

vel delinimus; sed quoniam pars orationis non est et non semper arripienda

* *. , * -

est, eam placuit praeterire. - -- ' ' 4. ' ;

-* - * • •

DE PROPOSITIONE. . . . ' • •

*• Nostra,

ut: caedem objicio; adversariorum: caedem me fecisse dicit; communis: uter

Propositio aut nostra est aut adversariorum aut communis.

nostrum caedem admiserit quaeritur. Propositiones autem"principalium quae

stionum sunt aut incidentium, aut simplices, aut conjunctae. , Simplex, ut:

luxurialis es, meretricem amas; conjunctae autem per partitionem maxime

proponuntur, quae dupliciter fiunt; aut enim simpliciter quid dicturi sumus

ostendimus, aut ante quid nobis cum adversario conveniat, quid in dubium

vocetur, edicimus. Propositiones aut nudae sunt aut rationi subjectae. Nudae,

ut: affectasti tyrannidem ; rationi subjectae: affectasti tyrannidem, arma enim

domi habes. Omnes autem sumuntur aut simpliciter aut per inductioném.

Simpliciter, ut si dicam: docebo proditorem; per inductionem, ut si superioris

meminimus et sequentem introducimus, ut si dicas: quoniam docui injustam

legem, docebo inutilem. Proponimus autem per concessionem aut per prae

παρά»3a6tv] Sie Grotio suadente inque codi

cibus legi testante reposui pro fragáv9e6vv, quod

in editis erat, accedente et codice Reichenauensi,

ubi a prima manu est parebasin , quamvis in ejus

locum ineptus corrector partilem substituerit. Ean

dem 8u£§o6ov appellat Curius Fortunatianus (p.

63 Pith.), Latine excessum, Quinctilianus autem

(4, 3, 12; p. 144) et Julius Victor (art. rhetor.

17) egressionem sive egressum; quos vide.

propositio] Hanc significat Cicero (orat. 2, 81),

ubi ait: »sequitur ut causa ponatur, in quo viden

dum est quid in controversiam veniat« 5 propositio

mis tamen vocabulo in figuris tantum utitur (3, 53),

ut et Quinctilianus (9, 2, 105); sed hic inter

partes etiam orationis eam tractat (4, 4), unde

multa profici ad nostri explicationem possunt. Ne

que longe discedit Curius Fortunatianus (p. 64),

nisi quod brevius eam ad finem parfitionis attingit,

et id quidem multo rectius quam noster, qui quum

supra quinque tantum orationis partes fecisset(§.544)

nunc separata a partitione propositione ad sex de

lapsus est! , ;. .

simplex est] MS. •simplex est: luxurialis (lege

»luxuriaris*)} composita est: meretricem amas.

Sed dubito. GnoT. — Nil mutavi; conjunctionem

enim sententiarum dicit, non verborum.

555

554

555

470 Martiani Capellae lib. V. §. $$$.

teritionem.** Per concessionem, quum gratiam facientes ejus quod diximus

-prius aliquid introducimus, ut si dicas: concedo interim occisum, sed ab hoc

interemtum nego; per praeteritionem, quum ita transimus ad alteram pro

positionem, ne superiorem interim concedamus, ut si dicas: nunc quoniam

docui ignominioso actionem de privatis rebus tantum negari, docebo de pro

ditionis crimine non negari. a. uo leo non m owooqo*

uo nioi ω enwh, soiniul

- • „ „ DE PARTITIONE. -o in

Partitio ef, quae ordinem totius aivisionis breviter comprehendit, ut est

$56 pro Quinctio: negamus te bona Publii Quinctii possedisse ex edicto praetoris.

Et primo sic incipit, nullam causam fuisse postulandae proscriptionis; huic

subjicit, nec ex edicto possideri potuisse; ad extremum, nec possessa esse;

haec, inquit, tria quum docuero, perorabo. Animadvertis corpus totius ora

tionis per haec tria liniamenta digestum esse. Talis autem debet esse partitio,

ut'singulae partes ejus plurimas quaestiones in se contineant. Nam si fuerit

per incidentes quaestiunculas derivata, onerabitur ipsa partitio, et ex hoc ju

dices rerum copiam fugient. Ideo et Tullius in eadem Quinctiana sic partitus

est, ut singula capita plures quaestionum articulos continerent. Etenim primum

illud, non fuisse causam, postulandae proscriptionis, vide quanta contineat:

quod pecunia debita Sexto Naevio non fuerit, et aliter agi oportuerit, quod

Quinctius vadimonium non deseruerit; secundum, quod ex edicto possiderc

non potuerit, quod et procuratorem habuerit, et absens defensus sit, et non

latitaverit,.et ceteri creditores quieti sint, et quod ante missum sit, ut fundo

communi expelleretur, quam proscriptio ejus imperaretur, et quia vi dejectus

- -

ejus quod] Melius Ms. eontra quod. Gaov. — Pith.) ete. Exemplum, quod .. oratione pro Quin

Num melior haec lectio sit, valde dnbito. f*i* ctio affert, capite 40 sequ. exstat.

partitio] »Illustrem et perspicuam totam oratio- ę. hoe] Correxi vulgatam, quae habet »ex lioc

mea, efieere, si cieero (de invent. 4, 22), quem rebuntur judices rerum copiam fugiendam.« Nostra

vide. Adde Auctorem ad Herennium (1, 10), Quinc- Darmstattensis codicis lectio est.

tilianum (4, 3), Curium fortunatianuinº (p. 65 quieti] Sie Reichenauensis et Monacensis (0)

Martiani Capellae lib. V. §. 556. 471

sit contra quam praetor jusserit. His igitur manifestum est, intra partitionem

quaestiones esse ponendas, quae in exsecutione sint devulgandae, ut judex et

nobis attentus fiat et promissorum copia non gravetur. Illud etiam inspicien

dum, quae nobis cum diversa parte conveniant, quae in controversiam de

vocentur; et ea quae conveniunt tunc enumeranda si nobis prosunt, ut Cicero

pro Marco Tullio ait: ,,damnum passum esse Marcum Tullium convenit mihi

cum adversario; vi hominibus, armatis rem gestam esse non infitiantur; a

familia Publii Fabii commissam negare non audent; an dolo malo factum

sit, ambigitur.“ Vides ergo hoc in partitione a concessis duxisse, quod sibi

proderat.

. DE ARGUMENTATIONE.

Argumentatio est elocutio, qua argumenta ipsa verbis exsequimur; ar

gumenta vero, quibus causa probatur.,

in confirmationem et reprehensionem.

codices. In editis et codice Darmstattensi erat

Quintii, quod prorsus contrarium sensum inferebat.

M. Tullio] Ita legendum esse jam e Mario

Victorino (p. 156 Pith.) apparebat, qui eodem

exemplo in loco de partitione utitur, quum apud

nostrum vulgo M. Rullo scriberetur; jamque acce

dunt codices Monacensis (C), Reichenauensis, et

Darmstattensis, unde fidenter vulgatam correxi.

Praeterea ex Darmstattensi scripsi vi hominibus pro

ut hominibus, quod jam Grotius corrigendum in

tellexerat, eque eodem et Reichenauensi paulo ante

emumeranda pro numeranda ; longius autem pro

cedere corrigendo nolui, quum nec Victorinus nec

noster ipsa Ciceronis verba fideliter transscripsisse

videantur, quae nunc quoque post egregiam Maji

et Peyroni operam inter 'deperditas oratiouis partes

latere dolendum est.

•.

Argumentatio dividitur in duas partes,

Argumentorum genera duo sunt, arti

* .

argumentatio] Ab hoc inde capite Curium For

tunatianum fere ad verbum sequitur, ut aut ipsum

illum ante oculos habuisse, aut ex eodem cum illo

fonte nobis ignoto hausisse eum oporteat. Quam

vis enim et Cicero (de invent. 1, 24. sequ.) et

Quinetilianus (libro 5) accurate hunc locum tracta

verint ejusque doctrinae fundamenta jecerint, ta

men schematismi eorum ab eo quem noster pro

posuit satis discedunt, neque quae ipse noster supra

(§. 475 sequ.) Topica inprimis secutus de argumen

tis exposuit, ad eundem ordinem easdemque dis

tinctiones redeunt,. ut appareat multorum fontium

rivulos in unum conjunctos esse; in singulis tamen

non sine fructu superiora illa contuleris.

genera duo] Vetus haec distributio, quae jam

ab Aristotele (rhetor. 1, 2) facta est. Graece di

cuntur riorsus êvvezvou et ätsxvov,

472 Martiani Capellae lib. V. §. 557.

558

- -

fieiale et inartificiale, sed artificiale locos* habet quatuor: aiite rem, in re,

circa rem, post rem. *Anto* rem vero dividitur in locos septem: a persona,

a re, a causa,* a tempore, a* loco, a modo, a materia.* In re autem loci

sunt duodecim: a toto, a parte," a genere, aspecie,* a differentia per septem

circumstantias, qui lócus recipit in se etiain' a majore ad minus et a minore

ad majus, * a proprio, a definitione, a*homine,* a multiplici appellatione, ab

initio, a progressione vel profectu, a perfeetiohei-vel consummatione.- Cirea

rem loci sunt decem: a simili,^ cujus species sunt quatuor: exemplum, simi

idie bºni, aizub araeootoo s omoiitm of ogno- eobi I

locos] Una enumeratione indistincte comprehen

dit Quinctilianus (5, 10, 94): » ergo ut breviter

contraham summam, ducuntur argumenta a per

sonis, causis, locis, tempore (cujus „tres, partes

diximus, praecedens, conjunctum, insequens), fa

eultatibus (quibus instrumentum subjecimus), modo

(id est ut *quidque sit factum), finitione, genere,

speeie, differentibus, propriis, remotione, divisione,

initio, incrementis, summa, similibus, dissimilibus,

pugnantibus, cousequentibus, efficientibus, effectis,

eventis, jugatis, comparatione, quae in plures di

ducitur species.« _•.

quatuor] Cicero (de invent. 2, 45 et topic. 12)

secutus auetorem rhetoricorum ad Alexandrum (e.

13) tria tantum enumerat: ante rem.' cum re ,

post rem. Adde Quinctilianum (5, 8, 4; p. 245).

»neque esse argumentorum loci possunt nisi in iis

quae rebus aut personis accidunt; eaque aut per se

inspici solent aut ad aliud referri; nee ulla eom

firmatio nisi aut ex consequentibus, aut ex repug

nantibus, et haee ^ neeesse est aut ex praeterito

tempore ant ex* eonjuncto aut ex sequenti peterea

(eonf. et 8, 10, 402).

duodeeim] In Darmstattensi codice legitur tre

deeim, vulgatam taiiiem praefero, quae concinit

etiam cum Fortunatiano, e quo, ut modo dixi, fere

_ - omnia illa noster exscripsit.…

septem circumstantias] Quid voluerit, inferius

(§. 559) declarat, ubi »per omnes« inquit »circum

stantias, id est, quum partimur per personas, tem

pora, et, cet.* Status enim Graecis 6tâ6ις est,

_T- biotada …l . -

*regióta ις, quae circa statum observantur, id est

„circumstantiae, Quinctilianus (5, 10, 104; p.294

Spald.): »hoe genus argumentorum sane dicamus

ex-eireumstantia, quia πεgt6ta6tv dicere aliter

non possumus.« n Meminerat enim argumentorum

»a personis, a rebus, ab antecedentibus, a junctis,

et insequentibus«, atque horum quidem exempli

tantum gratia. Alii nregtox&c appellarunt illas cir

cumstantias, quas septem complectitur hic versus:

»Quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quo

modo, quando? «

Conf. Marium Victorinum (p. 149 Pith.), Aurel.

Augustinum (p.293) et Cur. Fortunatianum (p.55).

consummatione] Leges »ad initium vel consum

mationem.* Grot.—Vulgo enim legebatur: »ab initio

ad progressionem vel profectum, a profectione, ab

initio vel consummatione*; sed veriorem lectionem,

quae apud Curium Fortunatianum (p. 65) quoque

exstat, e codice Darmstattensi recepi.

circa rem] Hi fere iidem sunt quos Cicero (de

invent. 4, 28) duei ait ex iis quae negotio adjuncta

sint, vel (top. 3) quae quodammodo affeeta sint ad

Martiani Capellae lib. V. §. ö38. 475

litudo, fabula, imago, item verisimile, quod de comoedia sumitur; addunt

quidam et apologos, ut sunt Aesopi. Ergo circa rem locos , exsequar: qui

sunt a dissimili, a pari, a contrario per propositionem et negationem, ad

aliquid, quod figuratur casibus quatuor: genitivo, dativo, accusativo, ablativo;

ab inter se collidentibus per habitum et amissionem, a majore ad minus, a

• . *. • ■ , : * • • •. • •• *

id de quo quaeritur, attamen de his potius supra verisimile « legitur; sed idem pro item e falsa tan

(§. 487 sequ.). * * *' * .

v. -

tum proaunciatione ortum esse patet, quam me

exemplum] Confer Aristotelem (rhetor. 1, 2),

Ciceronem (de invent. 1, 50), et Auctorem ad He

rennium (4, 49). Sed subtilius deinde Aristoteles

(2, 20) inter verum et fictum exemplum distinguit,

quorum posterius noster mox apologorum nomine

addit, Aristoteles autem alterum ficti genus esse

ait parabolae, alterum Àóyov, ut Aesopici et Li

byci. Marius Victorinus (p. 156 Pith.) » scriptores

artium«, inquit, » genus hoc sub similia tria ponunt,

εὐxó, id est imaginem, arczga/3ολήν, id est colla

tionem, fragd0etypux, id est exemplum. « Adde

Macrobium (Saturnal. 4, 5) et Quinctilianum (ö,

11; p. 507. 508 Spald.), quis »*ragdôειyμα•, in

quit, »nostri fere similitudinem vocare maluerunt,

quod ab illis fraga3o2r) dicitur; hoc alterum exem

plum: quamquam et hoc simile' est, et illud exem

plum.« Oratorem abundare debere exemplorum co

pia idem docet (12, 4, 1 ; p. 347). De efficacia

exemplorum Seneca (ep. 6): »longum iter est«, in

quit, »per praecepta; breve et efficax per exempla.«

imago] Est formae cum forma cum quadam

similitudine collatio, quae sumitur aut laudis : aut

vituperationis causa (Auct. ad Her. 4, 4 et .49.

Cie. de invent. 4, 50). Doeet autem Quimetilianus

(5, 11, 24; p. 525) » rarius esse in oratione illud

genus, quod eixöva Graeci vocant, quo exprima

tur rerum aut personarum imago.«

item] Reposui hoc pro id est in editis, quod

sensu caret. In Dariustattensi enim codiee' »idem

non eurare identidem professus sum. Accedit For

tunatiaui auctoritas, qui quinque , similis species

enumerat, addito exemplo verisimili, quod de co

moedia sumatur (vide supra §. 550).

apologos] Quinctilianus (5, 11, 19. 20; p. 518

sequ. Spalding.): »Illae quoque fabellae, inquit, quae,

etiamsi originem non ab Aesopo acceperunt (nam

videtur earum primus auctor Hesiodus) nomine

tamen Aesopi maxime celebrantur, dueere ami

mos solent. — A£vov Graeci vocant et ai6a)

ar&iovc, ut dixi, Àóyovc et λιβvxoûs, nostrorum.

quidam, non sane recepto in usum nomine, apo

logationem. « Julius Caesar Sealiger (poët. 4, 575

p. 122): »Recte quidam nominarunt allegorias: aliud.

enim aperte dicunt, aliud ex eo innuunt ae pro

fitentur. Ergo etiam apologos appellare nounulli ausi

sunt: quasi &:rò Àóyov λόγος. Antiquissimus om

nium Hesiodus czîvov vocavit, Aesopus μέσον.

Habes apud Horatium et Livium et Diodorum ho

fum duae (as) species: unam simplicem sumtam a

rebus naturalibus — introducunt enim perinde at

que in seenam nom animalia solum, sed muta quo-*

que, veluti gladios cet. loquentes; altera species

operosior — partim enim in vocibus nudis versatur.

— alia materia est in rebus « cet. * •

a dissimili] In anterioribus quidem editionibus

legebatur a simili; sed male. Hoc enim superius.

jam retulerat, et Fortunatianus etiam a dissimili habet.

habitum] Lege habitationem, §§vv.Gaot.---Haud

474 Martiani Capellae lib. V. §. 559.

• •• •

minore ad majus, a praecedenti, ab eo quod simile est vel a conjunctis, a

consequentibus. Post rem loci sunt duo: ab eventu, et a judicato. Sunt

alii loci άπò τῆς 6v£vyiac, id est a conjugatione sive a conjugatis, quod quasi

junctum est personae qualitati, ut eum qui hostilia sentiat hostem esse di

camus, item a qualitate, ut si iracunde fecit, sine ratione fecerit; a quan

titate, ut si servus est, eodem modo factum sit; a conjunctis, id est άπό τῶν

πτωσεων και 6vv8£των, ut fasces et toga, sella curulis, magistratuum orna

menta sunt; item a partitione, id est ἀπὸ τῆς διαθέσεως, per omnes circum

stantias, id est quum partimur per personas, tempora, et cetera, quae varietas

grata discriminat.

facile intelligitur, cur repudiarit aliorum lectionem

habitum , eamque ad marginem relegaverit, immo

eorrexerit, quum tamen Graecam vocem apposuerit,

quae omnino habitum sonet. Fortunatianus quidem

habitationem et amissionem dixit ἐὰν xai 6τεgn6vv,

sed Martianus profecto e Martiano explicandus est.

Idem nempe supra (§. 585) dixerat: »opponuntur

sibi contraria ut habitus orbationi«, idque deinde

deinde (§. 586 f.) repetierat. Ipse adeo Cieero (de

invent. 4, 25): »labitum appellamus, inquit, ani

mi aut corporis constantem et absolutam aliqua in

re perfectionem. a

quod simili est] Procul dubio legendum e For

tunatiano: »quod simul est•, sed codices nihil variant.

ab eventu] Marius Victorinus (p. 157. Pith.):

• Eventum illum accipiamus, qui unicuique rei ua

turaliter videtur adjunctus, qui rem suam, post

quam res ipsa contigerit, necesse est consequatur;

et tunc vere de eventu facere possumus argumen

*um, si ipse eventus certus sit* cet.

a judieato] Nimirum ut ait Curius Fortunatia

nns (p. 65 Pith.) »quum aut omnium hominum ju

dicio nitimur, aut plurium, aut optimorum, aut emi

ventium ex his, aut eorum qui in unaquaque arte

Inartificialia dividuntur in praejudicia, in rumores, in

et scientia versati sunt. Est judicatum et religio

sum, quod ad deos pertinet.« Unde patet meuti

quam solam sententiam a judice latam esse intel

ligendam.

6v%vyiac] E Cicerone (in topie. 5 et 9). Con

fer nostrum supra (§. 474. 484) et Curium Fortu

natianum (p. 65) quem exseripsit.

ut eum qui] MS. » ut qui eum qui.« Forte »ut

si eum qui« cet. Gnor.— Sic etiam Fortunatianus,

sed invitis codicibus nihil muto, praesertim quum

in sequentibus quoque legamus conjunctivos fecerit

et factum sit pro indicativis, qui apud Fortunatia

num sunt, unde verisimile fit Martianum ipsum

ut pro conjunctione accepisse.

eodem modo] Id est serviliter. Gnor. — Sed

quid hoc ad quantitatem? Procul dubio pro servus

legendum serius, ut apud Fortunatianum est.

per personas] Per a Grotio omissum e codicibus

Monacensi (C) et Darmstattensi omnino supplen

dum erat.

inartificialia] Cicero (in topie. 4 et 9): »quae

extrinsecus assumuntur, ea maxime ex auctoritate

ducuntur. Itaque Graeci tales argumentationes dτéx

vovc vocant, id est artis expertes.« Adde eumdem

Martiami Capellae lib. V. §. 560. 475

tormenta, in tabulas, in jusjurandum, in testes; quae similiter quemadmo

dum et artificialia tractat orator. In argumentis autem cavendum est, ne in

aliqua parte nobis noceant, me inter se discrepent, ne vulgaria sint, ne cum

adversario communia, ne alte repetita, aut supra dignitatem causae, aut infra

dignitatem. De confirmatione breviter memoravi, nunc reprehensionis prae

cepta videamus. Repreheuditur enim actio adversarii aut redarguendo, quum

aut totum argumentum aut partes ejus contra facere monstrabimus; aut re

pugnando, quum docemus falsa esse pro veris assumta vel ex his mon effici;

aut compensando,

opponamus.

DE QUAESTIONIBUS.

Quaestionum duo sunt genera: dicitur enim rrgonyoóμενος, quae a nobis

inducitur, ut confirmetur; ab adversariis autem quae infertur et repellenda

si contra argumentum , quod adversum mos est, aliud

alio loco (partit. 2) : »Testimoniorum quae sunt ge

nera? Divinum et humanum 5 divinum, ut oracula,

ut auspicia, ut vaticinationes, ut responsa sacer

dotum, haruspicnm, conjectorum; humanum, quod

spectatur ex auctoritate et ex voluntate et ex ora

tione aut libera aut expressa, in quo insunt scripta,

pacta, promissa, jurata, quaesita« ; et Marium Vic

torinum (p. 199 Pith.): »Accedunt aliae probationes

soli conjecturae semper adjunctae : tormenta, testi

monia , rumores. IIoc probationis genus Graeci

πί6τεις άτεχνονς vocant, quod quum his orator

utitur, fidem quidem judici facit, sed non oratione.«

Multus de iis est Quinctilianus (§, 1 —7) quem

vide. Aristoteles (rhetor. 1, 15) quinque tantum

numerat, leges , testes , pacta, tormenta , jusju

randum ; sed praejudicia et rumores Quinetilianus

quoque addit. De praejudiciis vide supra (§. 506

not.); de rumoribus utramque in partem disputari

posse jam Auctor ad Herennium (2, 8) egregie

intellexit, Aeschinisque exemplum probat, qui eos

dem duobus locis (adv. Timarch. §2 et de falsa

legat. 41) diversa ratione tractat. Confer et Cice

ronem (pro Plancio 25) quaeque ad eum observat

Platnerus (de Ciceron. rhetor. quae ad jus spec

tant p. 20).

reprehensionis] Vide de ea Ciceronem (de inv.

H, 42; partit. 9 et {2) et Quinctilianum (4, 4, 6;

p. 155. 5, pr. 2; p. 177. 5, 13, 1 ; p. 353 Spald.).

Conferre etiam juvabit Priscianum (p. 523 Pitb.)

et superiorg locos (§. 456. 474). Graeei repre

hensionem dva6x£vrjv, confirmationem xata

6x£vr)v appellarunt (Sulpicius Victor p. 241 Pith.).

redarguendo] Recte Grotius variantem lectio

nem rem arguendo ad marginem rejecit; neque

enim modo Cicero (partit. 9) »redarguere contra- .

ria « dicit, sed et Curius Fortunatianus (p. 66 Pith.)

;ta habet, cujus noster fere singula verba expressit.

duo sunt genera] Curius Fortunatianus (p.66):

564

60 *

476 Martiani Capellae lib. V. §. ö61.

est igitur, dicitur ávayxaig. Verum superior, quae a nobis quaestio infertur, modis

fit duobus, ut aut singulatim separatae inducantur, aut plures conjunctim. Du

cimus autem eas varie , aut per simplicem propositionem, aut per partitionem,

aut per figuras, quas διάνοιας dicunt, qui locus multiformis est; nam paene tot

sunt occasiones inducendae quaestionis in hoc genere, quot sunt figurae sen

tentiarum. Fit enim et per resolutionem, id est xcctæ àv&λνσιν, aut per adjec

tionem, aut per praeteritionem, aut per concessionem, aut per reprehensionem,

aut per sejunctionem, id est ápögt6μὸν, aut per admonitionem, aut per dissi

mulatam propositionem, aut per repetitam, aut per instructam, aut per

partitam, aut per similitudinem superioris quaestionis aut responsionis, aut

per inversionem, id est quum primam illam quaestionem tractamus, quae

»Omnis quaestio qualis est? aut nrgomyoυμενος,

quae a nobis inducitur ut confirmetur, aut dvay

xaia, quae ab adversariis, ut refellatur «5 quocum

comparetur alius locus (p. 59): » sed et ipsam ar

gumentationem nostrorum argumentorum, quae πgo

oyov:pueva dicuntur, et reprehensionem eorum,

quae ab adversario proponuntur, quae Graeci vo

cant àvayxaicc. « Unde apparet apud nostrum quo

que primum legendum comfirmetur, non confirmet,

nt editiones ante Grotium habent, deinde vero

apud ipsum Grotium pro èvavtia reducendum esse

&vayxaia, quod ille deserta antecedentium editio

num auctoritate in marginem rejecit. Darmstattensis

quoque codex Latinis literis scriptum habet amancea.

igitur] In MS. abest dicitur. Ego igitur deleri

malim. GnoT. — Lege jugiter. voscx*(lect. Lat.

p. 59 f.).— Interpunctione mutata omnia sana re

perientur. -

per adjectionem] Apud Grotium haec satis con

fuse ita edita erant: »aut per praeteritionem, aut

per concessionem, aut per reprehensionem, ant per

sejunetionem, aut per adjunctionem , id est &qoögu6

govo hac tantum nota addita: »Legeudum meo judi

cio: sejunctionem id est áqoögu6μον, adjectionem

cet. « Sed primum quidem Grotius male edidit ad

junctionem, quumjam antecedentes adjectionem recte

legerent; deinde vero Curium Fortunatianum (p.66)

inspicere neglexit, unde intelligimus primo potius

loco adjeetiomem ponendam esse. Quem quum Mar

tianus procul dubio exscripserit, refingere locum ad

ejus exemplum non dubitavi, ita tamen ut repre

hewsionem, licet apud illum desit, haudquaquam eji

cerem, quae eo melius locum suum tuebitur, quod

ut adjectio praeteritioni, ita concessioni opposita

esse videtur. Quod autem margini adscripsit Grotius

διάλv6vv pro άνάλv6vv, id commemorasse satis

fuerit. -

quum primam] Lege »quum primum illam quae

stionem tractamus, quae prima est, dehinc quae

secunda.« Quae lectio partim eo confirmatur, quod

quidam codices denique praeferant. GnoT.— Quam

longissime a vero hujus loci sensu aberrat Grotius.

Quilibet enim perspiciet, non esse inversionem,

si primum primo loco, secundum secundo tracta

mus; sed ex inverso potius ordine inversionem

oriri. In eo enim maxime oratoris ars versatur » ut

- Martiani Capellae lib. V. §. 565. 477

secunda est, dehinc primam. Et eam quaestionem, quam adversarii intulerunt, 565

iisdem modis refutare possumus, et adjicere solemus, quum aliquid aut obscuro

adversarius posuerit, aut augendi potius causa dixerit quam probandi, aut

quum per hypophoram gradum facimus nostrae propositionis, aut quum ad

• . . - • - • •

versarii propositionem in nostram partem convertimus, quam peristrophen vo

camus, aut quum secunda proposita quaestione primam tractamus; et hoc

faciendum, vel quum elegantiam varietatis affectamus, vel quum prima-quaestio

adversus nos valde facit et non est in primo loco ponenda. In hypophora

cavendum est, ne plene et copiose ponatur, quanquam aliquando irridendi

adversarii causa, de quo nulla quaestio est, exaggeranda a nobis est, ut

quid discrepet ostendamus, Hypophorae tribus modis imminuuntur, adjectione

verborum, immutatione, detractione. Hypophora autem est intentio adversae.

`partis; anthypophora est responsio ejus. Anacephalaéosis est veluti a capite causae 564

brevis repetitio quaestionum. Anacephalaeosi non semper utendum est, sed

quod primum cogitandum non utique primum di

&ndum« intelligat (Quinctilian. 5, 6, 12; p. 485

Spald.).

posuerit] Ita correxi, qnod in editis erat po

suerat, codicum Darmstattensis et Reichenauensis

auctoritate. -

aut augendi] In editis erat agendi, pro quo jam

Grotius legere jusserat augendi, legiturque ita in

codicibus Darmstattensi et Monacensi (C). Quamvis

igitur Curius Fortunatianus (p. 66 Pith.), quem

noster ad verbum fere sequitur, agendi habebat,

lune tamen e Martiani potius codicibus corrigendum

esse arbitror. -

gradum facimus] Id est »viam sternimus.« Ita

Cicero (in Verr. 2, 1): »gradus imperii factus est«

pro »via ad imperium strata est.« Male autem apud

alios desunt, notante Grotio in margine, voces

per hypophoram. IIypophora enim id ipsum antici

pationis sive occupationis genus dicitnr, quum ipsi

nobis, ut Rufiniani verbis (p. 270 Ruhnk.) utar,

» adversariorum sententias et dicta proponimus et

substituimus, in hoc tantum, ut illis respondeamus.«

vel quum prima] Quinctilianus (7, 1, 2; p. 9):

Sed meminerimus ipsam dispositionem plerumque

utilitate mutari, nee eandem semper primam quae

stionem ex utraque parte tractandam;. cujus rei,

ut eetera exempla praeteream , Demosthenes quoque

atque Aeschines possunt esse documento, in judi

cio Ctesiphontis diversum secuti ordinem; quum

accusator a jure, quo videbatur potentior, coeperit,

patronus omnia vel paene omnia ante jus posuerit,

quibus judicem quaestioni legum praepararet. «

anthypophora] Distinguit anthypophoram tanquam*

responsionem ab hypophora tanquam intentione vel

positione; Rufiniano (p. 270) idem est quod nostro

hypophora. Prorsus aliter Quinctilianus (9, 3, 87;

p. 509) qui hanc figuram áv9vvroqooQ&v voeari

ait : »incredibile est quod dico sed verum.« •

•

478 Martiani Capellae lib. V. §. 564.

quando aut partitionem fecimus aut quando im multas quaestiones causa pro

cessit, ita tamen ut summam cujusque rei, non partes partium retexamus;

qua quidem utemur etiam in alia parte orationis, quum judicis memoria for

tasse succumberet, quae res tumc epimerismos vocatur. Anacephalaeosis tamen

• - - - - - - •

nulla pars orationis est, sed epilogi quaedam portio. Epilogus enim tres hábet

partes, enumerationem praedictam, indignationem, quam δείνωσιν dicimus,

miserationem, quam oixretgua vel ἐλεον

argumentorum ; nam his non tantum

a capite] Respicit Graecam vocabuli originem

xeqoa27;, quae tamen ita potius explicanda erat,

ut td xeqoaÂαἰa, id est summam orationis, in ana

gephalaeosi repeti doceret. -

processit] Grotius nescio unde processerit, quum

illam lectionem et anteriores editiones, et codices

Reichenauensis et Darmstattensis, et vero etiam

Curius Fortunatianus (p. 68 Pith.) habeat, unde

nostra ad verbum fere exscripta sunt.

cujusque rei] Darmstattensis omittit rei, cujus

tamen tollendi causa non apparet. Apud Fortunatia

num est » summa quaeque.« Ceterum conferendus

et Cicero (partit. 17 f.): »id effugiet, qui non om

nia minima repetet, sed brevi singula attingens pon

dera rerum ipsa comprehendet.«

epilogus] Auctor ad Herennium (2, 30): »Con

elusiones, quae apud Graecos ἐπίλοyou nominan

tur, tripartitae sunt; nam eonstant ex enumeratione,

amplificatione et commiseratione.« Propius ad nostrum

Cicero (de invent. 1, 32): »Conclusio est exitus et

determinatio totius orationis; haec habet partes tres,

' enumerationem, indignationem, conquestionem.« Pro

xime Curius Fortunatianus (p. 68), qui: »partes

sunt« inquit » epilogorum tres: anacephalaeosis, id

est enumeratio, dinosis, id est indignatio, τὸ ἐχ9ος

sive eleos, id est miseratio. « Plura dabit Quinctilia

nus (6, 1 ; p. 445 sequ.).

memoramus. Sed dinosis est ex locis

res probamus, verum etiam augemus.

quam δείνωσιν] Male Grotius quod, quum

jam anteriores editiones haberent quam, quod et

in codice Darmstattensi legitur. Praeterea margini

adscripsit: »al. ictosin • , hy nota addita: »in MS.

ictosin, ex quo quis non absurde oixtgao6tv eliciat, *

quod viro incomparabili Jos. Scaligero placuit« ;

sed nisi haec a sequentibus verbis huc aberrarunt,

a nostro certe loco omnino aliena sunt. Probe enim

* distinguendum inter δείνω6tv et oixtgov6tv, ut v.

c. fecit et Macrobius (saturn. 4, 2): » oratio pathe

tica aut ad indignationem aut ad misericordiam di

rigitur, quae a Graecis oîwtoc xai δείνωσις ap

pellantur.« Est autem δεινωδις, ut Quinctiliani

verbis utar (6, 2, 245 p. 505 Spald.), »rebus im

dignis, asperis, invidiosis addens vim oratio, qua

virtute praeter alios plurimum Demosthenes valuit.«

Adde eundem (8, 5, 885 p. 269 Spald.). Rufinia

nus (p. 205 Ruhnk.) &yavdxrj6tv appellat.

dinosis est] Inserui est e codice Monacensi (C).

De re confer inprimis Ciceronem (de invent. A,

55):

ut in aliquem hominem magnum odium aut in rem

»Indignatio est oratio, per quam conficitur,

gravis offensio concitetnr. In hoc genere illud pri

mum intelligi volumus, posse omnibus ex locis iis,

quos in confirmationis praeceptis posuimus, trac

tari indignationem « cet. Sed verba nostri ex Curio

potius (p.68) repetita sunt.

Martiani Capellae lib. V. §. 565. 479

Sed conquestio, id est miseratio, his locis argumentorum sumitur, quibus et

indignatio. Peroratione tamen non in fine tantum orationis utendum, sed

ubi materia permiserit, id est in digressione principiorum aut narrationis

assiduae, sed et quaestionum nonnunquam. Ίn epilogo generaliter observan

dum, ut brevis sit; siquidem commotus judex statim dimittendus est ad sem

tentiam proferendam, dum aut adversariis irascitur, aut tuis miseretur la

crymis, aut rerum afflictione commotus est.

Sic adhuc asserenti innuit ipse Cyllenius, ut ad germanarum coetum

nubentisque transiret obsequium. Quo conspecto asserta determinans ad Phi

lologiae consessum fiducia promtiore perrexit, ejusque verticem deosculata cum

sonitu — nihil enim silens, ac si cuperet, faciebat — sororum se consortio so

cietatique permiscuit. - -

Tandem loquacis terminata paginae

Asserta cursim , quae tamen voluminis

Vix umbilicum multa opertum fascia

Turgore pinguis insuit rubellulum.

peroratione] In his quoque et sequentibus Cu- tandem] Verborum ordo in quatuor his versibus

rium Fortunatianum (p. 69) presso pede sequitur.

germanarum] MS. terminatarum, non male.

sic restituendus erit: »tandem asserta paginae lo

quaeis terminata (sunt) cursim, quae tamen (pagina)

Gnor.— Quasi terminatae essent quae terminarunt ! pinguis turgore vix insuit umbilicum voluminis ru

Codex Darmstattensis exhibet feminarum, at mu- bellulum, fascia multa opertum •, id est, ad tantam

tari non opus est, siquidem paulo infra eadem molem acerevit adeoque omnem clartam occupavit

atque implevit, ut vix umbilico, aliis verbis repetuntur » sororum consortio.« qui extremo vo

asserta] Ita substantive saepe auctores novitii, lumini adhaerebat (Hor. epod. 14, 8), insuendo lo

praesertim Afri. Fulgentius: »praecluis eruditionis

asserta cognoscere. « Grot. — Adde nostrum infra

(§. 599): »immobilem stare multiplicibus monstratur

assertis.«

ae si cuperet] Id est etiamsi cuperet; ut apud

Terentium (adelph. 4, 7, 42):

•ipsa si cupiat Salus

Servare prorsus non potest hanc familiam.«

Plura dabit Heinrichius (ad Cic. de republ. p. 166).

cus relinqueretur vacuus.

turgore pinguis] Id est verbosior. Similiter

Persius (ö, 20) » pagina turgescit« dixerat.

rubellulum] Alludit ad veterum morem, qui

minio notabant epigraphas. Unde et rubricae juris

consultorum, ad quas alludit Persius (5, 90):

s Masuri rubrica motavit.«

Grot.— Saxo Grammaticus etiam illa voce utitmr

»volucrema appellans »rubellam. • A rubro est rw

866

480 Martiani Capellae lib. V. §. $66.

Quod si probatur et caret fastidio,

Nonnulla promet quae novella texuit,

Deditaque fient quae vetustas praeterit ;

- . - . -

Sim sanna typhiT maris imum torseris,

Pigebit arma horruisse coclites,

Formidinisque tunc locus movebitur,

Silvane, falcem quum petis Saturniam.

At tu reclamans, rhetorum sacrùm tuba,

Clangore verso Tulliana pererepaus

In castra abibis, quo nec osor invidens

Nec livor ager te sequatur praecluem.

bellus èt rubellulus. Persius et Martialis vinum ru

bellum memorant. SrEph. (ad Saxon. p. 150). —

Confer nostrum infra (§. 804).

deditaque fent] Hoc est »tradentur in meo

opere quae a veteribus sunt omissa« 5 tametsi rec

tius legi possit edita. VvlcAN. — Dictum est pro

tradita potius, ut omnino ejusdem verbi composita

varie inter se confunduntur. -

sanna typlii] De samma, unde subsannare et san

miomes, nulli non notum. Typhus vox Graeca (Suidas:

tvqoòς άλαζονεία) pro fastu Arnobio aliisque usur

pata; de qua sic Isidorus: » Ulva et typhus herbae

circa fontes, paludes, stagnaque nascuntur, ex qui

hus ulva, id est alga, mollior et quodammodo

fungus, dicta ab uligiie; typhus vero quae (m. quia

vel quod) se aquis inflet, unde et sibi placentium

hominum tumor typhus appellatur.« Ab eadem ori

gine et Tsylones et Typhoeus dicuntur. Est autem

τέρω et τέρομαι Graecis non tam inflo, quam

fumigo et incendo. GnoT.— Plura dabit Heinsius (ad

Ovid. met. 14, 95; p. 941 Burm.), qui et nostro

loco ita refingendum conjecit:

» Sim sanna Typhum mare sima intorserit«

sed vide ne Martianus pro more suo audacior per

prosopopoeiam Sannam Typhi id est irrisionem arro

gantiae filiam voluerit, sensusque hic sit: »sin (tu)

Sanna Typhi ima naris torseris « cet. Iinum antem

naris torquere idem quod Horatio (epist. 1, 5, 25)

mares corrugare esse potest; quapropter mutatio

nem quamvis ingeniose ab Heinsio excogitatam

certam tamen omnino non habeo.

sequatur praecluem] Sensus totius carminis lie

esse videtur : » si suffragia vestra tulerit et sine

fastidio audita fuerit, disci inde poterunt nonnulla,

quae a me ipso reperta sunt, vetustioribus praete

rita; sim risum imeruisse videatur, tum sane poeni

tebit coelites illius horroris quem ipsis adventus

Ithetoricae armatae incusserat, q-.im Silvanus fal

cem Saturniam circumspiceret, neque amplius for

midini locus erit; sed tu, sacrorum rhetorum tuba,

indignata clangorem mutabis aque praeceptis artis

tradendis ad. orationes Tulliano more habendas te

recipies, quo gloriosam te nec osor nec invidia

nigra sequatur. •

——__•_-—-

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

€ A P £ £, ii, A £,

A F R I C A R T H A G I N I E N S IS,

LIBRI NOVEM.

P AR S P O S T E R I O R.

aoi stra • & - -

1 p in

- -

_ _Lib i m

I 111

MI A R T I A N II

- MINEI FELICIS

* C A P E L L A E,

A F R I CARTHAGINIENSIS,

I)E

NUPTIIS PHILOLOGIAE et MIERCURII

ET DE SEPTEM

ARTIBUS LIBERALIBUS

L IB R I N O V E M.

AD CODICUM MANUSCRIPTORUM FIDEM

CUM NOTiS

BON. VULCANII, HUG. GROTII, CASP. BARTHII, CL. SALMASII, h. J. ARNTZENII, I.

CORN. VONCKII, P. BONDAMI, L. WALTHARDI, JO. AD. GOEZII, HENR. SUSII,

MARC. MEIBOMII ALIORUMQUE

pantim integais palatim selectis

ET COMMENTARIO PERPETUO

edidit

v¤¤¢wg yap Exigus se**, *

HASSUS CASSELLANUS.

FRANCOFURTI AD MOENUM MDCCCXXXVI

P R O s T A T A P U D F R A N C I S C U M V A R R E N T f* A P P.

- -

- - -

- • -

. .… -

-, .

- - - – –

- - -

_ _ _ --_*-.

… σταϊ

1 -- M A

C A P E

AFRI CARTHAGINIENsis,

-i ,

ID E - - -

… -

G E o

- -

-*- -_

…

_ - -

- - M- Tum _

- - ¥ * LIBER vi. -

- - - -

si il* . _ _ _

-* ' ' -

- -

- - -_

Virgo] IIag$£voc. Sie peculiariter dicta Mi

aerva (Pausam. 1, 25, 7. $, 41, 4. 40, 34, 4.

Diodor. 1, 42; p. 39 Bip. Arnob. 7, p. 227. Silius

9, 479), quippe aeternam professa virginitatem

(Lyeophr. 384, 355) et y&ptov άδίδακτος (Nonn.

2, p. 52); unde et innuba (Lucam. 9, 665. Valer.

Flaee. 1, 87. Auson. epigr. 106, § et nostro in

fra §. 728), innupta (Virg. Aen. 2, 51. Claudian.

in cons. Prob. 84. Maerob. Saturn. 6, 9), et άλéx

τωg (Athen. 3, 20; p. 98 Casaub.). ie

armata] Ut omnino sollemne erat antiquis, quam

plurimis deos cognominibus invocare (Spanheim ad

Callim. hym. in Dian. 7), sic et noster Minervae

epitheta ex omni erudita antiquitate conquisita eu

mulavit. Armata autem hic appellatur, ut ab aliis

όπλοχαρης (Orph. hymm. 51, 6), eô9ógn§(Nonn.

Dion.34, p. 86* Falk), xögn vel tag%vog &vo

*rAos (Lue. dial. deor. 8, p.27; Philopatr. 6; p. 244

at- - - - - -

R T I A N I

■

MINEI FELICIS

M E T R I A

o … W irgo armata, decens, rerum sapientia, Pallas,

α -

IL L A E.

m-u-n

Bip.), £a6tngta (Paus. 9, 17, 2. Hesyeh. p. 1594),

armifera (Pedo Albinov. eleg. 4, 22. Ovid. trist.

4, 10, 15; amor. 2, 6, 555 fast. 3, 681. 6, 421),

armipotens (Virgil. Aen. 2, 425 et {1, 485. Claud.

rapt. Proserp. 2, 442. Gall. 3, 90), armisona (Val.

Flacc. 1, 74. Virg. Aen. 5, 544). Pingi etiam eam

Cornificius testatur (ap. Fest. p. 244 Dac.) mini

tantem armis; multiplicique modo armatam finxit

Seneea (Agam. 522). Inprimis autem conferatur

Proeli hymnus* (Bibl. d. alt. Lit. u. Itunst St. I,

p. 47): …… - na

24g6svö9vpte, pága6πι, μεγά69&veg, ößgv-. $u

μοπάτgm,

IIa32dc, rettoyévsuæ, óogóóóos, zovdso- * . .

zr^;2n$ x. τ. λ. … * •

cujus omnis color proxime ad nostrum accedit.

sapientia] Apollinaris Sidonius (carm. 6, 19):

- - -

- I. -

? --

- …

■

– – – –

… …

_ * • • Protulit ut mox te patriits sapientia vertex.* -

- -

I- GI - -

_ _

- - •!

- - -

- _

- _*_

- - -

- _

- _ _

- - … -

, __

- -

482 Martiani Capellae lib. VI. §. 567.

Aetherius fomes, mens et sdllertia fati, ; ,

Ingenium mundi, prudentia sacra tonantis,

Ardor doctificus, nostraeque industria sortis

Quae facis arbitrium sapientis praevia curae,

Ac rationis apex divùmque hominumque sacer voός, , • • ; '

Ultra terga means rapidi ac splendentis Olympi,

Celsior una Jove, flammantis circulus aethrae,

'Evt&c in numeris, prior igni, tertia Luna,

aetherius fomes] Ignem vivificum, calorem om

nia vegetantem, aethereum vitaleiaque spiritum in

calore omnia vivificantem et foventem notat. Sic de

Jove ipso multis initio Arati sui Avienns. Capella

alil)i de Sole :

» Ignoti vis celsa patris vel prima propago

Fomes sensificus, mentis fons , lucis origo.*

Baaru. (ad Stat. II, p. 400). — Sic ab Artemi

doro (oneiroerit. 2, 35; p. 125 Rig.) conjungitur

πέρ τό ai9£gtov xaì 'A9rjvâ, Cornutoque auc

tore (20; p. 485 Gal.) a veteribus Minerva ai9e

göveux appellata est. Plura vide supra (ad §. 59).

praevia curae] Sensus lie esse videtur, Miner

vam, quippe Jovis prudentiam ardoremque eum »

unde sapientia illius atque doctrina proficiscatur,

consilia ejus, quibus mundus gubernetur, quasi

praecedere; quare etiam industriam dicit noster,

quae nostrae sortis arbitrium faciat, id est unde

fortunae: nostrae regimen pendeat; ipsa enim Mi

nerva πgóvoux sive providentia divina appella

hatur, ut immensa eruditionis mole demonstravit

Lennepius (ad Phalar. epist. p. 142—150).

vo5ς] Conditricem et conservatricem rerum ani

mam universi designat. BAarm. (ad Stat. II, p. 401).

— Non ex Platonis hoc sed ex Aristotelis stoi

corumque doctrina explicandum, quorum consen

sum et Cicero (N. D. 2, 16) confirmat. Et ille

quidem mentem conjungit eum quinta essentia sive

aethere , unde umoveri mundum ait numinisque di

vimi eum sedem facit (de coelo M, 5; de gener.

animal. 2, 5); hi vero ipsam animam mundi ap

pellant ignem artificialem sive spiritum igneum (Cic.

Academ. 1, 11. Plut. plac. pliilosoph. 1, 6. Diog.

Laert. 7, 156. Stob. ecl. phys. I, p. 58), quem

et alio nomine aethera dieebant (Diog. 7, 157),

cuique summam rationem atque prudentiam tribue

bant (Cic. N. D. 2, 22 sequ.).

celsior una Jove] Id enarrat etiam Maerolius

lib. III, cap. 4, ubi de Penatibus disceptatur: »esse

autem medium aethera Jovem, Junonem vero imum

aërem cum terra, et Minervam summum aetheris

caeumen« cet. BAnrh. (ad Stat. II, p. 401).— Adde

Celsum (apud Originem l. 8, p. 422), Augustinum

(de eiv. dei 4, 10), et quae docte Creuzerus dis

putat (Symbol. II, p. 800 sequ.).

άπτάς] Supra docuimus cur ἐπτάς sacra sit

Palladi. Quod sequitur »prior igni« est prior Vul

cano, cui octonarius sacer, qui subsequitur heptada,

Gnot. — Maerobius (s. Sc. 1, 6; p. 50 Zeun.),

»Huic autem numero septenario adeo opinio vir

ginitatis inolevit, ut Pallas quoque vocitetur« cet.

Plura vide supra (§. 40) et infra (§. 758).

tertia Luna] Luna tertio a coitu die apparere

incipit, et tunc Minerva dicitur; unde non desunt,

Martiani Capellae lib. VI. §. $67. 485

Quam docto assimilant habitu,

Hinc nam tergemimae rutilant de vertice cristae,

Quod dux sanguineo praesulque corusca duello, id ,

qui τριτωνίαν IIøåÀáòa dictam arbitrautur. Hoc

innuit Arnobius quum ait, ex Granio Aristotelem

docuisse argumentis verisimilibus Minervam eandem

cum Luna esse. Gnor.— Posteriora tantum verba?

apud Arnobiuin (5, p. 118) leguntur, cui addeb

Eusebium (praep. evang. 3, 4, 11; p. 115) et

Augustinum (de eiv. dei 7, 16); de tertia nihil,

neque Tritoniae nomen hue referam, licet hoe ipso

Minervam quasi Lunam appellari multi veterum

erediderint (conf. Harpoerat. p. 287. Etymol. magn.

p. 767. Tzetz. ad Lyeophr. 519); sed vide ne ideo

potius, tertia Lunae appelletur, n quia aliae quoque

deae, ut Diana et Isis, pro Luna habebantur, fere

ut Cieero in fibris de natura deorum eompluria

ejusdem nominis numina numeris inter se distinguit.

firmant] Lege formant.- Sie et in Arnobio (ni

fallor): »vel ex materiae quo genere constitntionem

ipsam eonfirmaverit corporum a legendam conforma

verit, quod tamen non dissimulabo- et Meursium

meum, eanescentis ingenii pubedam, vidisse. Gnor.

— Reete doctissimus Grotius agalmata formant.

Doetus habitus hieroglyphicus est, aenigmatodes.

Ratio poëtices Capelliana, a qua isthic membranae

nobis collatae non absentiunt. Barth. (ad Stat. II,

p. 40!). — Cangius in glossario hunc nostrum lo

cum ita laudat, ut fingunt legat, quare quum lectio

incerta sit, malui nihil quam prave emendare. Ce

terum aliam Minervii habitas explieationem itidem

symbolieam exhibet Fulgentius (mythol. 2, 2; p.667

Stav.).

tergeminae] Tergeminae eristae in Palladis pic

turis observandae sunt; indieant enim eam fulminis

etiam, quod triangulum ignem hic vocat Capella,

quiagalmata firmant: dis inf.

iii o in

…

potestatem habere, quod, traditum Servio ad Aen.

A. Mendosus in his rebus est Albricus scriptor ante

haec quatuor secula notus, ut alibi ostendimus:

»Minerva«, inquit, »pingebatur a poëtis in simili

tudinem unius dominae armatae loriea et gladio

accinetae, cujus caput viri decimctum circum erat,

ipsamque eassis eum crista desuper detegebat. Ipsa

autem lanceam tenebat in dextra, in sinistra vero

seutum erystallinum habebat, quod eaput Gorgonis

a cerviee serpentibus monstrosae continebat. Haec

igitur oculos habebat splendidos tripliei eolore.

Pallium induebat distinetum aureo, purpureo, et

coelesti. Juxta se habebat olivam viridem pietam,

desuper avem, quae dieitur noctua, volitantem..

BAwrw. (ad Stat. II, p. 402).— Tergeminae eristae

et alibi oeeurrunt, ut in Turni galea apud Virgi

lium (Aen. 7, 788): w

»Cui tripliei erinita juba galea alia ehinaeram

Sustinet« — —

Minervae nee Silius (9, 448) nee Claudianus (de

rapt. Pros. 2, 21 et 145) eas tribuunt.

duello] Hine appellatur to%εμοχλόνος (batra

chom. 267), πολεμητόκος (Orpli. hymn. 51, 10),

άgeia (Paus. 1, 28, 8), στgareta (Lueiam, dial.

meretr. 9; T. VIII, p. 254 Bip.) άλxigu&zm (Sui

das p. 117), belliea (Ovid. fast. 5, 814; met. 4,

755. 5, 46), belligera (Martial. 7, 4, 4. Senec.

Herc. fur. 501), bellatrix (Ovid. trist. 1, 5, 76;

met. 8, 264. Silius 5, 525), aspera belli (Claudian.

rapt. Pros. 2, 20), belli metuenda virago (Oyid.

met. 2, 765), belli potens (Stat. Theb. 2, 715),

belli praeses (Virg. Aen. ff, 485. Auson. epigr. 1),

et regina bellorum (Stat. silv. 4, 5, 25); pngnax

568

61* .

Martiani Capellae lib. VI. §. ö68.

570

571

Vel tibi quod fulget rapiturque triangulus ignis;

Hinc tibi dant clypeum, sapientia quod regat orbem ,

Vel rationis opem quod spumea proelia poscant,

Hasta etiam vibrans penetrabile monstrat acumen,

Lymphaseum magis est et scutum circulus ambit;

Hinc jam vernicomae frondent tibi munera olivae,

Artes cura vigil per te quod discat olivo;

Glaucam dant volucrem, quod lumine concolor igni est, '

quoque (Ovid. trist. 3, 9, 7) et tubarum potens

(Claudian. rapt. Pros. 2, 14!).

triangulus ignis] Igni etiam pyramidalem for

mam assignant philosoplii. Gnor.— Vide Platonem

in Timaeo (p. 56. Steph.). Ipsum triangulum Py

thagoreos Minervae nomine appellasse tradit Plu

tarchus (de Isid. p. 581). -

spumea proelia] Rabiosa. Rabiem enim saepe

spuma sequitur: et talia sunt Capellae epitheta!

BAarh. (ad Stat. Theb. II, p. 405).— Certe non re

prehendisset in Martiano hoc epitheton vir doetus,

si recordatus fuisset illius apud Lucanum (5, 190)

versus :

»Spumea tune rabies vesana per ora effluit. •

hasta] Vibrare hastam fingebatur Minerva, pa

rata nimirum pugnae semper. Unde eam describens

lib. II de raptu Pros. Claudianus »liastam, terribili

gyro nubes transscendere« dicit. BAarii. (ad Stat.

II, p. 403).

penetrabile] Reichenauensis codex penetrale,

absurde; penetrabilis etiam active usurpari Ouden

dorpius (ad Appul. II, p. 521) satis demonstravit.

Ceterum similis cst Fulgentii explicatio : »longam

etiam hastam fert, quod sapientia longe verbo

percutiat.« -

lymphaseum] Hoc est crystallinum, ut liquet ex

Albrico, qui omnino eadem Minervae tribuit, quae

Capella; itemque ex scholiaste Germanici in fabula

Perseos. GnoT.— Verba lymphaseum et magis eor

ruptionis non absolvo, licet crystallinum recte non

negem explicatum a summo viro Hugone Grotio.

Manuscripta duo exemplaria, quae consuluimus,

nullam literam mutant. Dicam latere aliquid de in

genio Palladii scuti, quod vitreum ideo fingebatur,

ut transspici posset, non se hostibus contra ostem

dere. Commentarius Germanici Caesaris in Aratum:

»Quidam Perseum a Minerva missum dicunt et ab

ea clypeum vitreum accepisse, per quem videre,

nec videri a Gorgonibus posset. • BAnth. (ad Stat.

II, p. 405).

hinc jàm] Scitius in MSS. »hinc tuae verni

comae. « Minerva enim inventrix oleae vel Marone

contestante. Yermicomae, quod semper vernare vi

deatur. In altero meliore libro deinde legitur , tu

que hujus « ignis scilicet. BAarh. (ad Stat. II, p.404).

- Pro jam et Grotius in margine aliam lectio

nem notavit mam; sed mutandi causam non video.

olivo] Id est lucermis, quibuscum semper artium

studia Martianus conjungit. Vide supra (ad §. 2).

glaucam] Id est noctuam, yXaöxaz, quam ta

men Latino sermone ad primam declinationem re

tulit, ut supra (§. 51) bupedam dixit pro ßov%.

παιδα. Mox pro igni es , quod in editis erat,

scripsi est e margine libri Norimbergensis. Optine

®.

Martiani Capellae lib. VI. §. 571. 485

Tuque ignis flos es, cluis et y^avxórrvc 249rjvm,

An mage nóctividae tibi traditur alitis usus,

Quod vigil insomnes ducat sollertia curas?

Pectore saxificam dicunt horrere Medusam,

Quod pavidum stupidet sapiens sollertia vulgum.

omnia intelliges, si memineris yÂαυκὸς apud Grae

cos non tam caesium vel adeo caeruleum signifi

care, quod vulgo putant, quam potius splendidum,

lucidum, ut erudite demonstravit Lucas (de Mi

nervae cognomento yÂανπἀπις, Bonn. 1851. 4).

Ceterum jam Diodorus Siculus (1, 12) pliysicam

cognominis yXavxóπις rationem affert: Àéye69αι

ό'αὐτην xaì yÀavxóxiv , οὐχ ός τινες τῶν

'EÀÀrjvoov ττάλα3ον, άπὸ τοῦ τοῦς όρ9αλ

μοῦς ἐχειν yÀavxoç (τοῦτο μέν yàg εὐηδες

vr&g xevv), áÀÀ' άπὸ τοῦ τὸν άδga ëzetv την

argööovpuv èyyÂαvxov: quem sequitur et Porphy

rius (ap. Euseb. praep. evang. 5, 2, 33 p. 89).

flos] Flos enim ignis divinum aliquid putabatur,

hoc est purissimus ignis; eum alii Minervam dice

bant. TAavróπις 'A9rjvn, xavtézvov frvgöς,

unde omnium artium fons. BAnrii. (advers. p. 351).

— Vide supra (§. 206), ubi Philologia, postquam

im coelum advenerat, florem ignis toto pectore de

prccatur.

an mage] In eodem libro est nam ages scri

bendum puto: -

„Unde age noctivagae tibi traditur alitis usus?«

banru. (ad Stat. II, p. 404). — Vulgata optime

sese habet. An quam maxime accommodatum est

interrogationi, quae alteram respondendi viam ape

rit; noctividam autem vel ideo melius appellabimus

noctuam, quia ad nocturna studia et lucubrationes

refertur, in quibus non tam vagari quam videre

homines oporteat.

saxificam] Seneea (IIere. fur. 901):

» Pallas cujus in laeva ciet

4egis feroces ore saxifico minas.«

Multo tamen rectius noster pectori potius quam

laevae aegida tribuit, consensum poëtarum secutus.

Virgilius (Aen. 8, 437):

»Connexosque angues ipsamque in pectore divae

Gorgona« — —

Lucanus (9, §8):

— — »bellumque immane deorum

Pallados e medio comfecit pectore Gorgo. •

Adde Propertium (2, 2, 60), Valerium Flaccum

(3, 88), Statium (Theb. 8, 519), Silium (9, 443),

Sidonium (carm. 15, 8; p. 374 Sirm.), aliosque

quam plurimos. Solns Claudianus (IV cons. Honor.

165) clipeum cum aegide confudisse videtur; sed

Pausanias quoque (1, 24, 7) Medusae caput ebur

meum Minervae signo xat& τὸ στάgvov additum

fuisse ait. Controversiam notat et Wowerus (po

lymath. 10, p. 72).

stupidet] Minime hic verbo stupidare signifi

eatur »frequenter stupere«, ut Vossius (le vitiis

serm. 4, 26) e glossariis refert: sed potius a stu

pidum reddere«, id quod inferior etiam locus (§.

725) eonfirmat. Simili ratione verbo turbidare pro

»turbidum reddere« monente Stephanio (ad Sax.

p.54) usus est Saxo Grammaticus.

sapiens] In membranis clare scribitur sapien

tis, quod ego de glossemate introductum puto,

et scripsisse Martianum

»Quod payidum stupidet sapidi sollertia vulgus. • p p. p. gus

575

574

Arcibus urbanis veteres tibi templa dicarunt, nil ei- aum T.

Quod ratio amplificet quodque illa elatior urbe est.

Hinc.de patre ferunt sine matris foedere natam,

- - -

Martiani Capellae lib. VI. §. 575.

■

i* bu9

- -

Provida consilium quod nescit curia matrum,

-*■ -

i- -

Consultisque virûm praesis. hinc dicta virago.mº … ,

q. p » £ - -

O sacra doctarum prudentia fontigenarum,

Bamtm. (ad Stat. II, p. 404).— Notissima enallage

emendationem non suscipit.

vulgum] Ita, non vulgus, codices Monacenses

(A. C) et Reichenauensis, plurimique ab Ouden

dorpio (ad Appul. I, p. 118) inspeeti.

arcibus] Axgoröλεις enim Minervae sacratae.

Virgilius:

— » Pallas quas condidit arces

Ipsa colat.«

Hinc nata àxQiac et ἐπιπvgyuöiac cognomina.

Eleganter facit cum Martiano Homerus, qui eanit:

, • Nnóv 249rjvainc y^avxórtuóος ἐν πόλει

&xgm.*

Et Catullus de eadem diva:

— — » retinems in summis urbibus arces.«

Gnor. — Ab Homero jam (II. 6. 503) ègv6iavto

λις appellata; ab Herodoto (1, 160), Aristophane

(nub. 585 sequ. 598), et Pausania (5, 17, 5) aro

λιούχος. Adde Virgilium (Aen. 2, 615), Petronium

(c. 5, p. 22 Burm.), Claudianum (rapt. Pros. 2, 19),

ipsosque historiarum scriptores (Liv. 51, 50. 57,

37. 45, 28. valer. Maxim. 5, 5 f.) et vitruvium

(1, 7), imprimis autem Aristidis orationem in iii.

nervam (T. I, p. 21 Cant.). Exstat praeterea sin

gularis commentatio A. F. Oefelei praeside L. W.

Balhorn de Minerva urbis praeside. Lovan. 1734. 8.

Ceterum pro dicarunt in aliis teste Grotio est sa

crarunt.

urbe est] Lege urbe, vel secundnm alia exem

plaria: …

- - -*• •

»Quodque illa elatior urbe est.« - - - -

Et Phurnutus de Pallade: têgerat óè

&xgorroA£6t μάλιστa, et rationem addit: έπὸ τοῦ

&v t&tg

μετεωgor&rovg xa9u6t&v. Gnor. — • Stupidis

sime in membranis seriptum »quodque villa elatior

urbe est.« Qua prodigiosa lectione quid faeiam non

video. In aliis fuit illa elatior. Sed aliae nostrae

vulgatam seripturam tuentur. Seribe:

»Quod ratio amplificet, qua villa est altior,

*urbem.« -

Qua villa major est urbs, rationi debet. Sine ra

tionis usu primi homines habitabant villas, stabula

eum pecudibus nempe communia. At ratio turbanam

humanamque vitam instituit. Barth. (ad Stat. II,

p. 404). — Absurdam Barthii explieationem vel

retulisse taedet. Sed nec vulgata placuit, quae haec

erat: »quodque est elatior urbes •; quare Grotii co

dices secutus sum.

eonsilium] Hoc est, quod feminae excluduntur

e curia, ubi agitantur consilia. Vui.cAN. — Consilium

lege e MSS. eunetis et eonstrue: »quod provida eu

ria nescit consilium matrum. « Ouoexp. (ad Appul.

metam. p. 572).— Grotius nimirum ediderat eonsi

lii, alii eonsilia, sed nostram leetionem jam Barthius

in MS. reperit eonfirmantque et mei codices Darm

stattensis, Reichenauensis, et Monacensis uterque

(A. C).

o saera] Versus est rhopalicus, a monosyllaha

crescentibus semper voeibus in plurisyllabas, Barh.

(ad Stat. II, p. 408).

Martiani Capellae lib. VI. §. 574. 487

Sola novem complens, Musis mens omnibus una,

Te precor, ad proprium dignata illabere munus,

Inspirans nobis Grajas Latialiter artes.

Ago tibi habeoque, diva, persolvensque perpetes debebo grates, quae optatis

fulgida dignaris annuere. Nosco venerorque, quod vidi. Parent denique jam

ingressurae artes obsequio electissimae feminarum, quae decentem quandam

atque hyalini pulveris respersione coloratam velut mensulam gestitantes ad

medium superi senatus locum fiducia promtiore procedunt.

sunt, quidve gestitent, gerendorum inscius non adverto.

fontigenarum] Ab aliis poëtis hanc vocem de

Musis usurpari nondum vidi, qua noster et infra

(§. 908) iterum utitur; ratio tamen in aperto est,

quum, ut Servii (ad ecl. 7, 21) verbis utar, » se

cundum Varronem ipsae sint mymphae quae et

Musae ; mam et in aqua consistere dicuntur, quae

de fontibus manat, sicut existimaverunt qui Camoe

nis fontem consecrarunt.« Plura dabit Creuzerus

(Symbol. III, p. 275 sequ.), quidquid obloquatur

Buttmannus (Mythol. I, p. 275 sequ.).

sola novem] Sensus hie: »0 sacra scil. Minerva,

unde prudentiam suam doctae fontigenae (Musae)

ipsae acceperunt, tu sola, quae una illis mens om

nibus es, comples omnes illas. « Ne autem cum

Barthio (p. 405) Musas pro Musis scribendum ali

quis putet, interpungendo prospexi.

„ te precor] Sic scripsi e membranis a Bartlio

laudatis pro deprecor, quod in editis erat. Martia

nus precatur Minervam, ut in auimum suum illabi

dignetur ad munus ipsi proprium procurandum, se

que inspiret, ut artes Graecas Latino sermone ex

plicare possit. Ceterum colorem, ni fallor, traxit

e Virgilio (Aen. 5, 89): -

»Da pater augurium atque animis illabere no

•,

*. •

Sed quae istae

Hic, ut lepidula

debebo] Sic scripsi e codicibns Monacensibus

(A. C) pro debeo, quoniam ei quod est perpeles,

id est perpetuas, futurum magis convenire videbatur.

fulgida] Nota hic usu venire, quod et saepe

alias, ut C pro G ponatur. Sic pro Glaucopis MS.

Claucopis refert. GnoT. — Sylburgius (ap. Sciopp.

in gr. philos. p. 255 Herz.): »C pro G frequenti

in usu fuit. Sic enim cenas dixerunt pro genas ;

sic frucem lece pro frugem lege ; itidemque lecere,

rocato pro legere, rogato. « Quod igitur apud Mar

tianum editum erat fulcida haud cunctatus correxi,

minime curans orthographiam a librariis intrusam.

parent] Pro patent, quod in editis erat, cor

rexi codicum auctoritate Reicheaauensis, Darmstat.

tensis, et Monacensis (C).

electissimae] Hoc pro Grotiano lectissimae re

stitui ex anterioribus editionibus, codicibus Reiche

nauensi et Darmstattensi adstipulantibus.

pulveris] Quo geometrae utebantur. Confer

Barthium (ad Claudian. de cons. Mall. 126; p. 128)

nosque supra (ad §. 557). Hyalinus autem est

vitreus, ut supra (§. 66. 67).

inseius] MS. inconscius. GnoT. — Item Darm

stattensis contra meliorem plurimorum librorum

stris. «

• • •. * •

lectionem.

57§

576

488 Martiani Capellae lib. VI. §. 576.

•A

est et quae totam fabellam. ab inchoamentorum motu limineque susceperit,

Satira jocabunda: ni fallor, inquit, Felix meus plurimum affatimque olivi,

quantumque palaestras perluere vel sponsi ipsius posset, superfluo perdidisti,

dispendiaque lini perflagrata cassum devorante Mulcibero, qui tot gymnasio

rum ac tantorum heroum matrem Philosophiam non agnoscis, saltem quum

per eam Jupiter dudum coelestis consultum senatus tabulamque vulgaret,

quumque ad Philologiae concilianda consortia procum affatum connubialiter

$77 allegaret, ne tunc eam noscere potuisti? Sed quia nunc Arcadicum ac Midinum

sapis, praesertimque ex quo desudatio curaque districtior tibi forensis rabu

et quae] Malim »atque — suscepit.« Susius (in

Gurlitt. anim. part. 4, p. 9).

olivi] Pro olei, ut Martialis (4, 89, 8).

» Dum parvus lychnus modicum eonsumat olivis

Nimirum hic quoque lucubrationem ad lucernam

respicit; sed ut simul et motissimum illud prover

bium tangat: operam et oleum perdidi.

sponsi] Mereurii, palaestrarum custodis et tu

toris, ut sensus sit, tantum eum olei perdidisse,

quantum omnibus palaestris satis esset. Olei usus

in palaestris notus est. -

lini] Ellychnii, 9gvaÅÅiöog. Gnor. — Recte,

licet eum vocabuli usum apud alios non repererim.

Ceterum, ut omnino figuras cumulare amat Mar

tianus, perflagrata*dispendia dixit per hypallagen

pro dispendiis perflagrati limi, itemque per pro

lepsinjunxit perflagrata devorante, quum devorando

demum perflagrarentur.

affatum] Recepi e codice Monacensi (C) pro

affatim, quod nihili erat, Darmstattensi quoque in

partes veniente, ubi adfatu legitur. Sed pro supino

habendum est, ut sensus sit, Philosophiam ad Phi

lologiae nuptias conciliandas allegasse scil. Philo

logiam, ut procum connubialiter affaretur. Vide

supra (§. 151 et de senatus consulto §. 96).

ne tunc] Lege nee tunc vel ne tunc quidem.

Gnor.— Qnod ne necessarium putes, confer Ruhn

kenium (ad Rutil. Lupum p. 129) et Plunaium (ad

Persium 5, 172; p. 466).

Arcadicum] Hoc est asininum. Asinus enim

pecus Arcadicum est. Sic Fulgentius » Arcadicos

sensus « dixit. Grot. — Adde »Arcadicum juvenem«

apud Juvenalem (7, 160).

Midinum] MS. Midinum. Urbis Mideae meminit

Homerus:

• Oi τε πολv6t&qovXov Agvrjv Éxov, οὐ τε

Miόειαν.

Sed Meursio meo videtur Midinum a Mida deduc

tum, cujus stoliditas nota. Ergo » Arcadicum ac Mi

dinum sapis« idem est quod » asini in modum

stupes.« Nam asinus pecus Arcadicum est, et Mi

das asini aures habuisse dictus propter stultitiam.

GnoT.— Unice verum vidisse Meursium, vix est

quod moneam ; quapropter et Midinum reposui pro

Medinum, quod in editis erat. Ceterum constructio

est ut apud Persium (1, 8): » quum sapimus pa

truos, w

ex quo] Sic codex Darmstattensis; vulgo ex

illo quo.

forensis] Forensibus causis agendis Martianum

occupatum fuisse non ex hoc solum loco patet, sed

ex inferiori etiam (§. 998):

Martiani Capellae lib. VI. §. 577. 489

. •

lationis partibus illigata aciem industriae melioris obtudit, amisisse mihi videris

et hujus matronae memoriam, et jam ejusdem germanam voluisse nescire.

Illa namque parili quam accinctam cernis officio, IIauòsia vocitatur, femina

admodum locuples et quae illas Croesias Dariasque prae suis opes gazasque

despiciat. Haec utpote talentorum conscia in omnium rara congressus, nec

cuiquam facile primores saltem vultus superba committens plerumque tamen

adhaesit arrisitque pauperibus, magisque illis quos aut pedibus nudos aut

intonso crine hispidos aut sordenti conspexit pallio semitectos; denique si

Marcum Terentium paucosque Romiileos excipias consulares, nullus prorsus

erit, cujus ista limen intrarit. Vides igitur utrique feminae quam insit fa

stuosa censura; tamen utraeque Mercurialis ministrae, quae veniet, officio

praeparantur. Illud quippe quod gerulae detulerunt abacus nuncupatur, res

• Indocta rabidum quem videre secula

Jurgts caninos blateratus pendere.«

Quapropter et rabulationis reponendum erat pro

fabulationis, non e Grotiano tantum sed et e Rei

chenauensi, Darmstattensi et Monacensi (C) codi

cibus. Praeterea e Reichenauensi pro alligata scripsi

illigata.

germanam voluisse] Haec non satis cohaerent,

quum illnd »videris • ad antecedentia et sequentia

simul pertinere nequeat. Scribe »germanam voluisti.«

Susius (in Gurlitt. anim. part. 4, p. 10). — Diffi

cultatem facile expedivi, et jam disjunctim scribendo

pro etiam, quod sententiarum nexum turbavit.

IIau8eia] Est liberalis educatio, quam et Lu

cianus (somn. T. I, p. 9 Bip.) per prosopopoeiam

introduxit. Saepissime cum Philosophia jungitur,

cujus usus exempla attulit Loersius (ad Platonis

Menexenum p. 59. 60).

in omnium] Lege dominii. VoNck. (spec. crit.

p. 83). — Inepta correctio eritiei sanequam teme

rarii, qui si opem nostro loco ferre voluisset,

multo certe melius conjecisset verba • utpote talen

torum conscia« alieno loco intrusa adque antece

dentem sententiam referenda esse.

magisque illis] Philosophos significat άνωπο

δη6ig et scissili, ut Appulejus ait, palliastro, tQt

ßaoviq) nimirum atque omnino inculto eorporis ha

bitu et squalore jam inde a Soeratis tempore vel

insignes vel infames; qua de re vide Wyttenba

chium (ad Plutarchi moralia p. 440).

Terentium] Varronem videlicet, cujus multiplex

eruditio testimonio non eget.

consulares] Quum pauperum tantum intraverit li

mina, quod ex prioribus patet, haec quadrare non vi

dentur. Lege: »paucos Romuleos (i. e. viros antiquae

nobilitati) excipias, consularis nullus.« Susics (in

Gurl. anim. part. 4, p. 10).— Non necesse est. Nam

antea de Graeeis locutus erat; apud Romanos erudi

tionem penes primores tantum fuisse constat, ut Ci

ceronem, Caesarem, Messalam; nec Romuleus apud

nostruy aliud quam Romanum significat(§.333.592).

illud quippe] Codex Monacensis (A) quoque,

male. Mercurialis ministra ipsa Geometria est.

abacus] Plerumque tabulam rationibus subdu

579

- 62

490 Martiani Capellae lib. VI. §. 879. • .

depingendis designandisque opportuna formis; quippe ibi vel lineares ductus

vel circulares flexus vel triangulares arraduntur anfractus. Hic totum potis

est ambitum et circos formare mundi, elementorum facies ipsamque profun

ditatem adumbrare telluris; videbis istic depingi quidquid verbis visum non

valeas explicare. Nimirum, inquam, ista quae veniet Apellem Polycletumque

transcendit; ita quippe memoratur posse omnia effigiare, ut Labyrintheus

Daedalus eam credendus sit genuisse. Et cum dicto prospicio quandam fe

minam luculentam, radium dextra, altera sphaeram solidam gestitantem,

amictamque laevorsum peplo, in quo siderum magnitudines et meatus, cir

culorum mensurae connexionesque vel formae, umbra etiam telluris in coelum

- quoque perveniens vel Lunae orbes ac Solis auratos caliganti murice deco

581 lorans inter sidera videbatur; ipsum vero vernantis aethrae colore refulgebat,

denique etiam in usum germanae ipsius Astronomiae crebrius commodatum;

reliqua vero versis illitum diversitatibus numerorum, gnomonumque stilis,

interstitiorum, ponderum, mensurarumque formis, diversitate colorum variata

renidebat. Crepidas peragrandae telluris causa easdemque permenso orbe

582 contritas viatrix infatigata gestabat. Quae quidem ingressa senatum deùm,

cendis significat, quae ad Arithmeticam potius per- texisse, in dextro fibula junctam haesisse doeuerunt

tineat (vide interpretes ad Persium M, 131), sed Ferrarius et Rubenius. « Pallium contra laevorsum

nostro est mensa pulvere strata, cui radii ope fi

gurae geometricae inscriberentur (§. 357. 582. §86.

715. 729). -

arraduntur] Sive adraduntur; sic Grotianus,

Dariistattensis, et Reichenauensis codices pro ab

raduntur quod in editis erat.

radium dextra] Vergilius:

»Descripsit radio totum qui gentibus orbem.*

Gror. — (Ecl. 3, 41). Confer quae supra (§. 337)

a nobis sunt exposita.

laevorsum] Ad haec Martiani verba doctissimus

cuperus (apoth. Hom. p. 145): »Unde patet quo

ad formam induendi nihil a virorum chlamyde pe

plum discrepasse ; quam sinistrum quoque humerum

injecisse barbarum et ridiculum habebatur(Aristoph.

Aves 1574. Artemidor. Oniroerit. 5, 24).

colore] Monacensis (A) salore, quae non eon

temnenda lectio est (§. 17 not.).

reliqua] Tà Àotar&: adverbialiter ut eeterum.

Graot.

versis] An non variis? Gnor. — Equidem in

telligo »omni modo conversis atque versatis diver

sitatibus. «

interstitiorum] Codices Darmstattensis et Mo.

nacenses (A. C) interstitionum, male.

variata] MS. variegata. Gnor.

contritas] Codices Monacenses (A. C) attritas,

quod multo minus est.

Martiani Capellae lib. VI. §. 58? 491

licet quot stadia e terris in coelum quotque ulnas quot denique digitos per

mensa sit instanter absolvere, tamen Joviali coelestiumque majestate contacta,

ad illam abaci renudati mensulam, circumspectans camerae exterioris ornatum

et laqueata sideribus palatia, properavit.

Constitit attonito spectans stellantia visu,

Et decuit crinis, pulvereique pedes. .

Ipsa etiam laeva sphaera fulgebat honora,

Assimilis mundo sideribusque fuit.

Nam globus et circi zonaeque ac fulgida signa

Nexa recurrebant, arte locata pari.

Tellus, quae rapidum consistens suscipit orbem,

Puncti instar medio haeserat una loco.

instanter absolvere] Subaudi possit. Vulc. —

Lege : absolveret, ut erratum sit ex repetitione:

nisi quis putet infinitum hic per £vaXXayrjv modi

pro imperfecto, vel simili, sumi, quod frequens

est. Gaot. — Mecum scribe: »instaret absolvere.*

Svsrvs (in Gurl. anim. part. 4. p. 40). — Codices

nihil variant, et mutare eo magis nolui, quia infini

tivus Graeco more quasi per óςτε additus esse ad

permensa sit videri potest.

contacta] E Grotiano codice omnino melius

quam eontracta in aliis. Tanto enim coetu conspecto

commota erat.

eamerae] Sic vetus poëta »coeli ingentes for

nices « dixit. Idem enim formix , camera, testudo.

6nor. — Eandem signifieare videtur, quam oèga

vlav dvpìòa Plato (Phaedr. p. 247) appellavit. Te

nendum autem deos apud nostrum in Galaxia resi

dere (§. 208), sphaerarum omnium extrema et in

finibus mundi visibilis posita, quare et Susii con

jectura excelsioris pro exterioris languet.

laqueata] Coelum stellatum Manilius quoque (1,

276) cum lacunaribus sive teetis laqueatis comparavit;

»Haec igitur texunt aequali sidera tractu

Ignibus in varias coelum laqueantia formas. •

properavit] Hoc recepi e codicibus Monacensi

bus (A. C), Reichenauensi, et Darmstattensi, pro

properabat, quod in editis erat. Accedit et pro

perabit in margine apud Grotium notatum; B et V

enim promiscue usurpantur.

crinis] Restitui ex anterioribus editionibus pro

crines, quod Grotius edidit, licet et codex huie

Darmstattensis faveat. - '

nam globus] In MS. verba illa ab »hinc nitidus*

usque ad »flamma micat« ante hunc versum inse

runtur. Gaot. — Pessime quidem; nam hoc modo

segregarentur sphaera antecedens et globus, infraque

primiim sic ab altero, quod ei respondere debeat.

puneti instar] Similis est doctrina Cleomedis

(in theoria eyelica 1, 11; p. 56 sequ.), δτι η γη

6ημείον λόγον ἐπἐχει πρὸς τὸν οὐρανόν.

Adde Plinium (2, 68): »hae tot portiones terrae,

immo vero, ut plures tradidere, mundi punctus •, et

Senecam (quaest. natur. 1 praef., p. 681. 682 Lips.).

medio] Hoc jam Platoni placuit (Phaed. p. 108

58.j

584

* g9*

492 “Martiani Capellae lib. VI. §. 584.

385

Hanc temer et vitreis circumvolitabilis auris

Aër complectens imbrificabat aquis:

Quae tamen immenso, quo cingitur illa, profundo

Interrivata marmore tellus erat;

Texerat exteriori qui fulget circulus orbis

Aetheris astrifico lumina multa peplo.

Hinc mitidus rutilum Titam succenderat orbem: -

Moxque imitata pium lactea Luna diem.

Sic igitur furvae oculos splendescere noctis ■ - - -

Cerneres ex auro ut sacra flamma micat.

f. Steph.) et Aristoteli (de eoelo 2, 14) aliisque

exinde multis (eonf. Cleomed. 1, 6; p. 47 sequ.

Plutarel. plae. philos. 5, 41; p. 895. Euseb. praep.

evang. 15, 57. Maerob. in somn. Scip. 1, 49. Stob.

eel. phys. 1, 82, 41; p. 991 Heer.); unde v. e.

Lucretius (5, 355):

• Terraque ut in media mundi regione quieseat.

et Ovidius (fast. 4, 110):

»Sederunt medio terra fretumque solos

pariterque Manilius (1, 180) de terra:

»Sed medio suspensa manet.«

Reliquorum praeterea testimonia alio in opere (pa

laeogr. erit. III. §. 286) collegi: quibus adde no

strum infra (§. 599).

interrivata] Id est interstineta Oceano.Vulcax.

— Infra (§. 627) Hispaniam ait •Iberi fluminis

tractu interrivatam esse.« ' •

marmore] Marmor enim maris colori assignatur,

sic infra: »marmori-fluctibus concolora.« Et supra:

»Quantus sit numerus marmoris haustibus.*

Usurpat Petronius et alii, Gnor. — Vide supra

(§. 92 not.).

peplo] Hoc imitatus est Fulgentius (myth. 1.

p.647 Stav.) versus

»Tum nox stellato mundum circumlita peplo.

De die oriente Hilasius (Burm. anthol. Lat. 5, 6;

p. 502):

»Nox abit astrifero velamine cineta micanti«

atque noster supra (§. 116):

» Et jam tune roseo subtexere sidera peplo •

ut et »astrifieas noetis habenas • alio loco (§.98) dixit.

pium] Pium diem, blandum Solem. Vulc. —

Equidem pium appellari Solem arbitror, quia fra

termo amore lumen in Lunam transfert.

sic igitur] Ratio versus postulat, ut immutetur

ordo verborum et legatur : » sic oculos igitur fur

vae *, et in sequenti pro » cernas auro ut« lege »ex

auro cernas ut«5 tametsi frequenter synaloepliam

negligit. Vulc. — Lectionis varietas nulla est nisi

hie pro sic et cerneres pro cernas, quarum illam

in marginem rejeeit Grotius, hane recepit; quem

ego secutus sum, codicibus quoque plurimis ad

stipulantibus.

flamma] Hi versus ad Pindarum alludunt, qui ait:

Agu6τον μόν έδωg ó óè xgv6ός αἰσόμενον

aróg

'Are διατgérsk vvxri usy&vogos i£oze,

di- xào*rov.

p-o. mo- -rat*

Martiani Capellae lib. VI. §. 585. 495

Sic Cypris Oceani perfuso sidere lymphis ,

Lucifero annuerat lumina tota suo. ■I. ,

Omnia compar habet paribus sub legibus ordo,

Nec minus haec mira est quam domus alta deùm.

Hanc mundo assimilem stupuit Trinacria, tellus

Tandem igitur reglutinatis ab aethrae intervibrantis admiratione luminibus 586

Archimedea astrificante manu;

O felix cura, et mentis prudentia major,

- - -

ifi uni

ens , _-_

Corpore sub mostro aequiparasse Jovem.

decenti collustrans divos conspectansque censura quum omnibus reverenda

venerabili dignitate et magistra ceterarum, quae motae divis sunt artibus, di

ceretur, exquisitum est eruditionis arcanum ut ab ipsis praeceptionis cunabulis

auspicata depromeret. Tum illa, remoto paululum obstaculo contorti crimis aa ,

… -

facie, orisque luculenta majestate resplendens, atque abaci sui superfusum

- - - -

Vides enim ibi noctem et aurum et flammam. Grot.

— conter et Horatium (ol. 1, 12, 46).

— — » micat inter omnes

Julium sidus velut iuter ignes

Luna minores«.

Micare pari modo et Seneca (Oedip. 43);

»Nullum serenis noctibus sidus micat* …

idemque (Herc. fur. 123): mur

•Jam rara micant sidera*- *

et noster infra (§. 914): f *

» Te nam flammigeri semina fomitis …

Spargentem referunt astra micantia, a

Adde Virgilium (Aen. 2, 475) et notam superio

rem (ad §. 550).

• hanc mundo] Describit hoc carmine splaeram

Archimedeam, de qua sie Claudianus: -

— — »regnumque deorum

Ecce Syracosiws transtulit arte senex* m.

et postea: pes

- _- est.

»Pereurrit proprium mentitus signifer orbem,

' Et simulata novo Cynthia mense redit.«

Videtur meminisse Ovidius:

»4rte Syracosia suspensus in aëre clauso

Stat globus, immensi parva figura poli. •

Gnor.— De sphaera Archimedis veterum locos eol

legit Fabricius (ad Sext. Emp. 9, 2, 114; p. 577.

578), quem vide. Ceterum e codicibus Monacensi

bus (A. C) et Darmstattensi seripsi Aerehimedea;

Grotius Arcliimedaea.

reglutinatis] Eodem sensu, quo Catullus (25, 9):

_ » Quae nunc tuis ab unguibus reglutina et fe

mitte. «

- …

- - .…

Nonnunquam enim rursus glutinare, contrarium

igitur, significat. -

contorti] Grotius eontracti. Ego vero lectio

nem, quam ad marginem relegavit, recepi, adsti

pulantibus Monacensibus (A. C) et Darwstatteasi

_. -_-_ - _ „ - . _

eodice. I , ■,■,……*……

- - -

494 Martiani capellae lib. vi. §. 887.

587

- - -

pulverem movens, sic * exorsa: Licet Archimedem meum inter philosophos

conspicata Euclidemque doctissimum in adstruendae praeceptionis excursum

i*- a. - Li. -

potuerim subrogare, ne impolitum quidquam subsisteret assertorum aut pro

funditas caligaret; tamen congruentius ipsa vobiscum, quia Cyllenium excludit

ornamentum, illi etiam Helladicatantummodo facultate, nihil effantes Latialiter,

588

589

atticissant, quae etiam ipsos edocui, quod numquam fere accidit, Romuleis

ut potero vocibus intimabo. Ac prius vocabuli mei promenda ratio est, ne in

decenter et squalentior peragratrix coelicolarum auratam curiam et interstinctum

cylindris gemmantibus pavimentum rurali respersura pulvere credar intrasse.

Geometria dicor, quod permeatam crebro admensamque tellurem, ejusque

figuram, magnitudinem, locum, partes, et stadia possim cum suis rationibus

explicare, neque ulla sit in totius terrae diversitate partitio, quam non memoris

cursu descriptionis absolvam.' Quo dicto, quoniam fuerant in deorum senatu

- - - - - - - - …

qtiam plures,* qui meque toti m terris essent, neque ipsi unquam dicerent se

calcasse tellurem, ipse etiam Jupiter curiosius totius terrae latebras vellet ex

quirere, credo necubi decentes puellas isto quoque seculo is versiformis etiam

Cyllenium] Mercuriale ornamentum hie est ars

oratoria, quam a geometria declaranda alienam esse

significat. Ceterum scripsi ornamentum e codice

Monacensi (A); vulgo ornamen.

tellurem] Apparet igitur non eam modo geo

metriam nostro diei, quam nos lioc vocabulo sig

nificantes mathematicis disciplinis annumeranius,

sed ex originationis ratione etiam geographiam uni

versam, pariter ut in illa Protagorae yεωμετgiq;

τῆς oixovpuévrjg, quam Photius (biblioth. cod.

188) se legisse testatur. Mox a codice Reichenau

- ■*. -

ens; abest eum ante suis , male.

toti] Aliter fuit in MS. Sane vocabulum toti

hic &:tgoötövv6ov. çnor. — varianieih-auilam

adverti lectionem, nisi quod in feodicibus Reielie

haueus* et Darmstatiensi et in iibiis ante groiium

- - - -

editis vox in omissa sit. Sed nihil muto.**f)eos

enim, qui toti in terris sunt, terrestres designat

(confer §. 167. 426. 729. 810) opponitque iis,

qui tellurem se nunquam calcasse dieerent.

versiformis] Simili cognomine Plautus (Amphitr.

prol. 125) versipellem Jovem appellat. Confer et

Catullum (68, 140):

»Noscens omnivoli plurima furta Jovis.«

Inserui autem etiam e codieibus Reiehenauensi,

Darmstattensi, et Momaeensibus (A. C), quod me

abundare post quoque eenseas, tenendum est, ele

ganter usurpari pro eo quod vulgo male adliue di

eitur. Imperitius vero paulo ante meeubi dixit pro

'eeeuli; licet enim ne quoque in interrogationibus

loeum habeat (Plaut. Aulul. prolog. 59; Captiv. 4,

2, 24), tamen ibi tantum usurpatur, ubi fieri ho

lumus quod investigahius, quod hoc loeo prorsus

contra est. **-*-*-*

VMartiani Capellae lib. VI. §. 589. 495

cupitor audiret; hoc igitur promere Geometria primum jubetur, ac demum

cetera adstruendae praecepta artis aperire. Tum illa: Formam totius terrae non

planam, ut aestimant, positioni qui eam disci diffusioris assimilant, neque

concavam, ut alii, qui descendere imbrem dixere telluris in gremium, sed

rotundam, globosam etiam, sicut secundus Dicaearchus, asseverat. Namque

ortus obitusque siderum non diversus pro terrae elatione vel inclinationibus

haberetur, si per plana diffusis mundanae constitutibnis operibus uno eodem

que tempore supra terras et aequora nituissent, aut item si emersi Solis ex

ortus concavis subductioris terrae latebris abderetur. Sed quoniam posterior

assertio mage despicabilis opinationis cassae vilitate tenuatur, illam priorem,

cui etiam physicus Anaxagoras accessit, praestat exigere, quamvis non nullas

credatur adstruere rationes; quippe dicit planam terram ortu occasuve Solis

aut Lunae perspicue comprobari, qui

positioni] Codex Monacensis positinem, fuod

tamen recte constituta interpunctione non necessa

rimum est. De ipsa quaestione, quam hic tangit

Martiamus, eruditissime disputat Ukertus (Geogra

plie der Griechen und Römer P. I, T. 2, p. 14

sequ.), quem vide.

- gremium] Ita Lucretius (1, 231):

»Postremo pereunt imbres, ubi eos pater 4ether

In gremium matris Terraï praecipitavit« ;

et Virgilius (georg. 2, 528)*.

» Tum pater omnipotens fecundis imbribus Aether

Conjugis in gremium laetae descendit« — —

Sed Graecos potius nunc Martianus significat poë

tas, inque primis ut videtur Euripidem, qui talia

multa e pliilosophorum placitis arripuerat. Vide

omnino summum vallienarium (in diatribe in Eurip.

fragm. p. 46 sequ.).

Dicaearehus] Messenius e Sicilia, Aristotelis

discipulus, quem geographiae- operam dedisse e

Suida aliisque vulgo notum est. Seeundum tamen

eur noster appellet, vix apparet, nisi hoc sibi vult,

mox ut primi luminis fulgor emerserit

post alium, Aristotelem fortasse, haec ab illo as

severata esse.

concavis] Fallor an Democritum innuit, qui

Plutarcho teste (de plae. philos. 5, 10) terram do

euit esse διακοειδῆ μέν τφ πλάτει, xoiXrjv ôè ,

τὸ μέσον? 1.

cassae] Sic scripsi pro cassa e eodiee Darm

stattensi, quum vilitas ejusmodi epitheto non in

digeat; opinionis autem pro opinationis e codice

Monacensi (A) recipere nolui.

Anaxagoras] Idem confirmat et Diogenes Laër

tius (2, 8). Plura eongessit Schaubaehius (Anaxag.

fragm. p. 174), neglecto tamen nostro loeo, quem

solus, quantum sciam, Ukertus (Geogr. d. Gr. u.

R. I, 2, p. 28) aecuratius illustravit.

non nullas] Sic scripsi e codicibus Grotiano,

Darmstattensi, et Monacensibus (A. C) pro non

ullas , quod in editis erat, quasi nullas, quum ta

men statim rationes afferat, quas Anaxagoras ad

struxisse videatur. Alias vide apud Aristotelem (de

eoelo 2, 13).

…

590

59M

q.\.

496 Martiani Capellae lib. vi. §. 882.

confestim ad obtutus nostros directis lineis diriguntur, quod magis indubitabilis

probamentis fiet, si in littore consistentes obstacula montium relinquamus;

quod si ita esset, cunctis supra terras degentibus eodem tempore emergentia

viderentur, occasusque uno obitu condita cunctas valerent tenebrare terras,

ac falsa Romulei vatis exploderetur assertio, qua docet:

Nosque ubi primus equis Oriens afllavit anhelis,

Illic sera rufbens, accendit lumina Vesper.

595 Quin etiam cunctae noctes ac dies similibus interstitiis horisque semper paribus

convenirent, nullique parti telluris vel apparerent certa vel alia sidera mega

rentur. At quum Arctoa conversio, supra verticem volvatur Hesperiae, apud

Troglodytas Aegyptumque confinem ignoto occultoque penitus sidere nescitur;

quum Canopum ac Berenices crinem stellas admodum praenitentes Scythia

Galliaeque atque ipsa prorsus non cernat Italia, quum illae antarcticis terris

conspicuae ac praenitentes et velut perpendiculatae capitibus suspectentur; in p - - - p * *** .

indubitabilis] Grotius margini adscripsit judiea

bilis, quod tamen ad probamenti non convenit.

probamenti] Codex Monacensis (A) probamentis

male. »Indubitabilis probamenti fit« dictum est ut

•commodioris valetudinis« (Quinet. 6, 5, 77) vel

»ambiguae aestimationis« (Val. Max. 9, 10, 2).

Romulei vatis] Virgilii (in georg. 4, 230).

quum 4rctoa] Arctoam conversionem septem

triones sive ursam majorem (&gztov) ejusque me

atus signifieare apparet. Eadem Plinius (2, 70,

71) hisce verbis tradiderat: »Sic enim (quum terra

globo similis sit) haud dubie fit, ut nobis septem

trionalis plagae sidera nunquam oeeidant, contra

meridianae nunquam oriantur: rursnsque haec illis

non cernantur, attollente se contra medios visus

terrarum globo. Septemtriones non cernit Troglo

dytice et confinis Aegyptus: nec Canopum Italia,

et quem vocant Berenices crimem.« Distinetionis

igitur signum in nostro libro inter voces Hesperiae

-*•

et apud ponendum erat. Quae Plinius et Martianus

hic tradunt, partim ante Aristotelem (de coelo 2,

14, 410) jam observata erant. , … …

Aegyptumque] Retraxi lectionem a Grotio in

marginem conjeetam, Darmstattensi etiam codice

adstipulante; Grotius Aegyptiumque.

Canopum] Hoc sidus suis temporibus primum

observatum esse Strabo (1, p. 5 Casaub.) testatur.

Berenices crinem] Confer Gallum (epigr. 2, 9):

»E Bereniceo detonsum vertice crinem

Rehulit esuriens Graecus in astra Conon«

et Catullum (carm. 66); praetereaque Hyginum (poët.

astronom. 2, 24) et plura apud Bentlejum (ad Cal

limachi fragm. T. I, p. 581. 582 Ern.).

Scythia Galliaeque] Sic scripsi e codice Darm

stattensi; vulgo Scythiae, in Monacensi (C) autem

Seythia Galliaque. Sed Galliae plures, togata, co

mata, braccata,… _.

* Martiani Capellae lib. VI. §. 595. 497

Alexandria etiam Canopus quarta parte interstitii signiümius ultra terras emi

neat, Trionesque geminos ut devexa non cernat; quum in Arabia Novembri

mense sub noctis auspicio Helice non conspecta secunda vigilia prospectetur,

in Meroe solstitio tantum exiguaque brevitate conspicitur, ubi, cireat ortum

Arcturi cum die nascitur, quae item in India Patavitamopportu prima tantum

parte noctis adspicitur, in qua etiam in Maleo, monte quindecim tautum diebus

aamuis videtur; quis igitur dubitet globi devexioris oppositu alia inconspicua

fieri atque alia velut sphaerae curvationibus eminere? Additur ad fidem globi

rotundioris ambigentibus asserendum, quod Solis Luuaeque deliquia in OCCaSU1

facta orientis incolae nomividerunt, itemque in ortu si accidant, a tota Bri

tamnia atque occasivis regionibus, ignorantur; etiam in mediis plerumque re

gionibus horarum diversitatibus variantur; sicut in Magni Alexandri victoria

■ … …

signi unius] Corruptum in editis vocabulum

signilis sustuli et e fonte ipso correxi. Plinii enim

(2, 70, 71) verba haee sunt: »Adeoque manifesto

assurgens fastigium eurvatur, ut Canopus quartam

fere partem signi unius supra terram eminere Ale

xandriae intuentibus* videatur.« * Pariter paulo post

wt, devexa seripsi pro et devexa e codicibus Gro

tiano, Darmstattensi, Reichenauensi, et Monacensi

utroque (A. C). ',

quum in 4rabia] Atque haee etiam ipsa fere

Plinii verba sunt de Septentrione: »In Arabia No

vembri mense prima vigilia occultus seeuuda- se

ostendit: in Meroe solstitio vesperi paulisper sp

paret, paucisque ante exortum Arcturi diebus pa

riter cum die cernitur.« De Helices nomine confer

Aratum (Phaenom. 56):

Hai την μεν Κυνόσονgάν ἐπικλησιν κα

' ' ' Â£ov6v,

T;v &£r£ojv 'EXtxrjv*'EAixm ye μέν άνδρες

- Azauoi ■

Eiy &2i rexuaigovtav £va xgij vij&c àyvvetv,

et Reinharduin Sternium (ad Grat. Falise. 88).

em Patavitano portu] Patalitanum Plinius, unde

reliqua noster habet, cujus verba haec sunt: »In

Iuliae gente Oretum mons est Maleus nomine,

juxta quem umbrae aestate in austrum, hieme in

septentrionem jaciuntur. Quindecim tantum nocti

bus ibi apparet Septentrio. In eadem India Patalis

celeberrimo portui Soli dexter oritur, umbrae in

meridiem cadunt.« Codex Monacensis (A) absurde

■

quod Solis] Haec quoque e Plinio, qui (2, 70,

Patavino.

72) paulo'aeeuratius seripserat: »Ideoque defectus

Solis ae Lunae vespertinos orientis ineolae non

sentiuut: nec matutinos ad occasum habitantes:

meridianos vero saepius, a

occasivis] Grotius oeeasus, licet ipse in motis

anteriorum editionum lectionem probet, quam eodi

ces quoque Darmstattensis et Reichenauensis eon

firmant.'- ■

sieut in Magni] Juvat hoc loco ineredibilem

Martiani hallueinationem observare, qui quum liunc

Plinii loeum : »meridianos saepius. Nobili apud Ar

belaa eet, cursim raptimque transcriberet, legit »me

498 Martiani Capellaeslib. VI. §. 594.*

Lunam noctis secunda ihoraii defeeisse* Servius a Nobilis in Arabia nunciavit,

quod in^ Sicilia*inexortus primis splendore conspectum; Alpiano et Fontejo

consulibus iundecimo* Kalendas Majas defectus Solis fuit, qui in Campania

hora dieihiseptima,* visus, imo Armeniad ejusdem diei undecima comprobatur;

quod factum est utique sphaerae eircuitu moras per inflexus rotunditatis subinde

variante.u Denique*ipsa vasa, quae horoscopa vel horologia memorantur, pro

locorum odiversitatibus, immutata componuntur, alioque gnomonet ultra quin

genta stadiahdiscernuntur, umbris pro locorum autelationibus celsis aut im

clinationibus infirmatis. Hinc est quod in Meroe longissimus dies duodecim ae

quinoctiales horas et alterius bessem secat, Alexandriae quatuordecim, in Italia

595

ridianos. servius'Nobilis apud« ete. ae deinde quae… plus quain dimidiam güotionis mensuram effieit; in

de hae defeetione narrantur a Plinio, ea Servio No-i urbe Roma nona pars gnomonis deest umbrae, in

bili auetore plane commenticio venditat. Hanoux.

(ad Plin. hist. 2, 70. 72). — Attamen in Plinii quo

que editionibus exstat Arabiam pro Arbela, quod

ex alio demum ejusdem loco (6, 12, 16) editores

nonnulli correxerunt; ut appareat inveteratum mem

dum esse.- Servium Nobilem utique Martiano soli

relinquimus. natu- * … osqne sa- *

* Aipiano] Plinius*. »Solis defeetum ¥ipsanio et

Fontejo Coss. qui fuere ante paueos annos, faetum

pridie Ralendas Majas, Campania hora diei inter

septimam et oetavam sensita, quod et Taeitus (ann.

14, 12) iisdem eonsulibus faetum refert; sed quum

ambiguum sit, utrum +ipsanium an- Apronianum

restituendum sit, quod illius in fastis • eognomen

est, nihil apud nostrum quamvis corruptum mutavi;

Majas tantum e codiee Reiclienauensi seripsi pro

Maji in editis. -i • mino ma

denique] item • Plinio, qui (2, 72, 74): »Va

saque«, scribit, »horoseopa non ubique eadem sunt

usui, in treeentis stadiis, aut, ut longissime, in

quingentis mutantibus semet umbris Solis. Itaque

uuabiliei, quem gnomonem appellant, umbra in Ae

gypto- meridiano tempore, aequinoctii die, paulo

…

oppido Ancone superest quinta decima; in parte

Italiae, quae Venetia appellatur, eisdem horis um

bra gnomoni par fit.« Haec ille: conferas nunc ve

lim inter se utrosque auctores. Ceterum horologia

scripsi pro- horologiea- e. eodicibus Monacensibus

(A. C). De ipsis gnomonibus eonfer Martinium (von

dem Sommemuhren der Altem, Lips. 1777). …

*'infinitis] Ita infra '(§. 867 f.) infimatur;* vox

Appulejo familiaris (met."+, p. 58; de deo Soer.

p. 127 Oud.). 1 --

- _ i-* _ -

hinc est]. Ad verbum fere, quae sequuntur e

-- T

_ _ - Plinio sumta sunt, quem (2, 75, 77) viäe, et adde

_ _ - - -

rei agrariae auctores (p. 174 ed. Amst. 1674) Vitru

- III- _ viumque (9, 45. p. 261 Bip.) et ipsum nostrum

- -^-. ■.-.*.. _

(§. 875). Accuratiora qui desiderat adeat Strabo.

- - •- -

nem (2, p. 155).

- Meroe] Nearchus apud Arrianum (hist. Ind. 25,

p. 601 Raph.) auctor est »in Syene Aegypti pu

teum ostendi qui tempore solstitii aestivi meridie

_ -

- - -

nullam faeiat umbram; in Meroe quoque eodem

anni tempore nullas umbras fieri.*

- -

seeat] Retraxi e margine Grotiana, adstipulan

Martiani Capéllae lib. VI. §. 39$. 499

quindecim,in Britamnia decem et septem ; solstitialiisvero £empore etgeli*erticew, 8®.

Sol, invectus e subjectas deorsum teritasse perpetuis diéis continuatione, collustrat,

itemque brumiali descensu semiamnuamiffaeit horrere, noctem, quodtim insula

Thyle compertum Pytheas Massiliensis asseruit,in His temporum diyersitatibus

assertum, mi fallor, globosam rotunditatis flexibus habendam esse tellurem.*

Sequitur ut, quem mundi loeum quamve granditatem sortita sit, approbemus. 596

Circulum, quidem terrae ducentis quinquaginta $uobus milibus,staiiorum, ut gog

ab Eratosthene doctissimo, gnomonica, supputatione discussum.

.*T*i*o*non

dicuntur rotunda, ex aere, yasa, quae horarum; uetus stili in medio fundo

ius idta objp …eT TETTI,

sitif proceritate, discriminant, qui, stilus, gnomon, Appellatur, cujus umbrae

•*•■ …,

prolixitas aequinoctio centri sui aestimatione dimensa vicies quater complicata

aevosum bi- (*

tibus codicibus Reichenauensi, Darmstattensi, et

Monacensi utroque (A. C), pro secatur.* A e** -;

Britannia] Vide Taeitum (in Agricola 12):

»Dierum spatia ultra nostri orbis mensuram; mox

elara et extrema Britanniae parte brevis, ut finem

atque initium lucis exiguo discrimine internoscas.«

- coeli verticem] Grotius eum eoelis, sed eum

melius omissum est in Darmstattensi codice. Pa

riter mox pro laevorsum e eodiee, Monaeensi (A)

scripsi deorsum; quod vero paulo inferius in mar

gine notavit Grotius oriri pro horrere de noete

Thyle] Sic nostri codices pariter ut Taeiti (in

Agricola, 10) et Plinii (v. Salmas, ad Solin. p.247)

quum alii Thulem appellent, et Graeci quoque, ut

dictum recipere nolui.

Strabo atque Agathemerus (1, 7 in Gronov. geogr.

ant. p. 208. 214) θοέλην scribant. - -

_Pytheas] Vixit circa annum 284 ante Christum

(vid. Memoires de Paead. T. 19, p. 446 sequ.).

De fide ejus inde a Strabone (1, p. 65. 75. 102.

£04. 144. 415. 438. 490. 293) multum in utram

que partem disputatum est; qua de re praeter

Mannertum (in geogr. I, p. 72) et Ukertum (T. I,

-*-*-*•*. wawrasmonoia

P. 2, p. 298) eonfer imprimis Wilhelmum, (das; alte

Germanien, p. 500. sequ.), Brücknerum (in hist.

reip. Massiliensium, Gött. 1826, p. 64. sequ.), et

Lelewelium (die Entdeckungen der Carthager und

Griechen auf dem atlant. Oeeam, p. 53 seq.).

*. ducentis] Conveniunt eum nostro Strabo (3,

p. 152, Cas), Plinius (2, 18. 412), Censorinus

(de die nat. 13, 2), Vitruvius (1, 6; P. 57 Bip.);

minus aeeuratior; mentus 250,000 est secundum

Maerobium (in somn. Sc. 2, 6) et Cleomedem, qui

-(l. 2, p. 485; add. l. 1, p. 155) pariter ut noster

Eratosthenem auctorem laudat (§. 815 not.). Vide

-*-i-e ei _ -_- - _.

tamen quae contra hanc dimensionem disputat'vir

äåësius' ij*Anville (in Mem. ae raeaa.'t. 96.

p. 53).' Appulejus (de muudo p. 305 Oud.): „At

enim hujus,terrae, quam. mos solimus, istitudo quae

draginta, prolixitas septuaginta milia studiorum tenet.«

seaphia] Haec ab Aristarclio sania invenia esse

tradit. Vitruvius (4, 6. 9, 95. conf. Bald. ad Vitr.

p. 81). Plura dabit, Martimius (I. l. p. 98. 99). ûs

•*- siti] Recepi e codicibus Monacensibus (A. C)

et Darmstattensi pro sui in editis. a , M

_aestinatione] Male in editis extimatione. No

Qui ppe, scaphia 897

G5 *

500 Martiani Capellae lib. VI. §. ö98.

598 circuli duplicis modum reddit. Eratosthenes vero a Syene ad Meroen per,

mensores regios Ptolemaei certus de stadiorum numero redditus, quotaque

portio telluris esset advertens, multiplicansque pro partium ratione circulum

mensuramque terrae, incunctantor quot millibus stadiorum ambiretur absolvit.

* }

- Comperta est terrae brevitate rationabili magnitudo;

positio doceatur. Quam in medio imoque mundi immobilem

…

monstratur assertis, quae sibi ante constitutionem mundi in

• • : DE POSITIONE TERRAE.

locus ejusdem ac

stare multiplicibus

eodem loco fuerit,

ex quo moveri non potuit, ac deinde divulsis a confusione prima commix » p ImlX

stram lectionem tuentur Reichenauensis, Darmstat

tensis, et duo Monacenses (A. C), qui paulo infe

rius etiam vieies recte habent pro depravato in editis

vigies, quod e mala tantum pronunciatione ortum

lexicographi recipere non debebant.

vieies] »Veut-il dire que la hauteur du póle

multipliée par 24 donne 720*, ou deux cercles?

II était plus simple de ne la multiplier que par 12,

il aurait eu un cercle et la hauteur du póle, eùt

êté de même 30°.« DELAwaae (hist. de Pastron. I,

p. 310).

a Syene] MS. semper ab Syene, ut supra ab

specie. Gnot. — Etiamsi Martianus sic scripserit,

cave tamen eum reprehendas. Cicero ipse (Tusc.

§, 23) ab Syracusanis scripsit. De dimensione ipsa

auctoritate Ptolemaei regis facta vide Strabonem

(2. p. 95. 4, p. 155 et 17, p. 786 Casaub.) et

Freretum (mem. de l'acad. 24, p. 510 sequ.).

medio imoque] Haec ut intelligas, confer Ci

eeronem (Tuscul. 5, 24): »unde terra et quibus

librata ponderibus, in qua omnia delata gravitate

medium mundi locum semper expetant, qui est

idem infimus in rotundo • ; et alio loco (N. D. 2,

43): »id autem medium infimum in sphaera est..

Ceterum jam Plato illud intellexerat, qui (Phaed.

p. 112 f. Steph.): • òvvatòv δ' ἐστιν, inquit, £xa

τégao6e uéxQv τοῦ μέ6ov x«9v£vat, argqa ö^ov}.

άναντες yàg àμφοτέgovc voic δεύμασι τὸ ἐχα

τέga)8ev yiyvstav μέgog.

immobilem] Sic et Appulejus (dogm. Platon.

p. 203 Oud.) •globum terrae in medio situm ae.

qualem loeo ac figura immobilem stare • ait, e Pla

tonis nimirum placito (Phaed. p. 108), licet lune

ipsum fuerint qui alio loeo (Tim. p. 40) rotari ter.

rafh cirea axem suam statuisse arbitrarentur (Ari

stot. de coelo 2, 15. Plut. quaest. Platon. 8, 1).

Confer omnino Ruhnkenium (ad Timaei Lex. Plat.

p. 69—72) et Boeckhium (de Plat. syst. eoel. gl.).

p. 7—11), qui recte Platoni immobilitatem vim.

dicat; sed de re ipsa inprimis quae Maerobius (ad

somn. Scip. 1, 22) in illa Ciceronis verba com

mentaturs •nam ea quae media est et nona tellus,

neque movetur et infima est, in eam feruntur om.

nia nutu suo pondera.«

deinde] Monacensis (A), non dehinc, ut in ed;.

tis. Mox alimentis pro elementis in margine Grotius

notavit; male.

Martiani Capellae lib. VI. §. 599. 501

tionis elementis uftlarum immensa et volubilis latitudo aërisque halitus undi

quesecus circa terrae stationem diffusus arctarit mediumque fecerit, quod teres

ac volubilis circumclusit; sive quod in sphaera efficitur simum omne quod me

dium est, dum paribus ab extimae rotunditatis ambitu lineis quidquid eas

sustinet constipatur. Imum vero jam necesse est sui extremitate consisteré, 600

quia inferius quo decidat non est. Omnia etiam pondera in eam desuper

cadunt, ut imber, grando, nix, ~fulgura, atque ipse qui in ejus penita prae

Vides

igitur eam, quae undas cumctaque sustentat, arctatam ex omnibus nihil sub

cipitatur Oceanus, et fluenta latentia quae fundo volvuntur in imo.

jicere quo secedat.

aëris] Hinc Aristophanes (nub. 268):

dî êéórror' άνα§, άμέτgnt' A)g, δς ἐzeus

τὴν γῆν μετέωρον,

Anaximenem fortasse secutus; sed eam sententiam

jam Plato impugnavit (Phaed. p. 108 f.): μηδέν

aórj 8etv μήτε άégoc argòς τὸ μὴ πεσεῖν

μήτε άλλης άνάγκης μηδεμιᾶς τοιαύτης x.

t. 2. Quamquam etiam Macrobius (ad s. Scip. f,

22): „hane spissus aêr et terreno frigori propior

quam Solis ealori stupore spiraminis densioris un

diqueversum fulcit et continet, nee in recessum

aut accessum moveri eam patitur vel vis circumval

lantis et ex omni parte vigore simili librantis aurae,

vel ipsa sphaerae extremitas a cet.

undiquesecus] Uno verbo : sic postsecus, ante

secus; simile est, quod alibi habes, undiqueversus

seu undiqueversum. Gnot.— Saxo etiam Grammati

eus undiquesecus usurpat, similiter Martianus utrin

uesecus.Sreph. (ad Sax. p. 22).

*- -.-

de Oeeanus] Plinius (2, 65): »Denique Oceanus,

quem fatemur ultimum, quanam alia figura cohae

reret atque non decideret, nulla ultra margine in

cludente? Namque quum e sublimi in inferiora

Media igitur credenda est, quia postrema; quod prae

aquae ferantur, et sit haec matura earum confessa,

procul dubio apparere, quo quid humilius sit,

propius centro esse terrae, omnesque lineas, quae

emittuntur ex eo ad proximas aquas, breviores

fieri, quam qnae ad extremum mare a primis aquis.

Ergo totas omnique ex parte aquas vergere in cem

trum, ideoque non decidere, quoniam in interiora.

mitantur.«

fluenta latentia] Mire huc transtulit, quae de

Titanibus dicit Virgilius (Aen. 6, 584):

»Fulmine dejeeti fundo volvuntur in imo.«

media] Iterum e Plinio, cujus haee sunt verba

(2, 69): »Mediam esse totius mundi haud dubiis

constat argumentis* sed clarissime aequinoctii pa

ribus horis. Nam nisi in medio esset, aequales dies

noctesque liaberi non posse deprehendunt et diop

trae, quae vel maxime id confirmant: qunm aequi

noctiali tempore ex eadem linea ortus occasusque

cernatur, solstitialis exortus per suam lineam, bru

malisque occasus, Quae aceidere nullo modo pos

sent, nisi in ce-*o sita esset.* Adde Strabonem

(2, p. 110 Cas

in editis, reposui e codicibus Monacensibus (A. C)

-). Media pro medio, quod est

et Darmstattensi.

\ …

…■

502 Martiani Capellae fib. VI. §. 600.

601

sertim aequinoctialis temporis interstitia manifestant; nam pátes horarum metas

tam antemeridialium quam etiam postremarum, et tam diei quam noctis ho-*

rologia manifestant. Quo documento clarum est, tantundem undiquesecus

ab terris abesse coelum; quod idem duobus circulis edocetur solstitiali et bru

niali. Nam utique quantum interstitii dies habet, quum coeli culmina Sol

elatus illustrat, tantum spatii longior nox, quum Sol in brumam decidens

repraesentat; itemque quidquid singula signa zodiaci intercapedinis luci con

tulerint, tantundem Sole e contrario rutilante umbris noctis ignoscunt; quod

utique undiqueversum probat tantundem circulos sideraque distare, mediam

que tellurem esse. Quod si congrue videtur assertum, jam partes ejus, quasi

ipsa permensa sum, perhibebo.

IDE QUINQUE ZONIS TERRAE.

Orbis terrae in quinque zonas, sive melius fascias dico, pro rerum di

versitate discernitur, quarum tres intemperies multa a contrariorum nimietate

culmina] Grotius nescio unde culmine, quum

jam anteriores editiones culmina haberent, quod et

Darmstattensi eodiee et aliis (Oudend. ad Appul. I,

p. 407) confirmatur.

intereapedinis luei] Sic scripsi e codice Mona

censi (A); vulgo intercapedine loei, quod etsi ex

plicari posset, tamen nostra lectione deterius vide

tur, praesertim quum mox itidem dativus umbris

sequatur. Construe igitur : » quidquid intercapedinis

singula signa contulerint luci« cet.

quod si congrue] Sic codices Monacenses (A.

C) et Darmstattensis; vulgo inepte utique post

quod iteratur.

quinque zonas] »Primus de zonis •, inquit

Achilles Tatius (isagog. c. 51).... Parmenides di

eere instituit, de quarum numer5-hmagna dissensio

est. Nam alii sex numerant, ut Polybius et Posi

donius, qui torridam in duos dividunt; quinque

malunt alii, e quibus Eratosthenes.« Itaque pluri

mi, nt et Virgilius (georg. 1, 255):

» Quinque tenent coelum zonae, quarum una

corusco

Semper ab igne rubens et torrida semper ab igne,.

Quam circum extremae dextra laevaque trahuntur,

Caerulea glacie concretae atque imbribus atris« ,

Tibullus (4, 1, 131), Ovidius (metam, 1, 43),

alii; inprimis autem conferendi sunt Strabo (1,

p. 645 2, p. 110 Casaub.), Plinius (2, 68), Cleo

medes (eyel. theor. 1, p. 55 et 2, p. 189 sequ. edit.

Antv. 1555), Geminus (e. 12 et 15, p. 55 in Petav.

Uranol.), Macrobius (in somn. Scip. 2, 5 et 6),

Proclus (de sphaera c. 14, p. 27), Hyginus (astron.

1, 7; p. 355Munek.), et ipse noster inferius (§.758).

fascias] Macrobius (ad somn. Se. 2, 7): „Zonas

esse vel eingrelos , haec enim unius rei duo suat

•

nomina.* --- - '…

Martiani Capellae lib. VI. §. 602. §05

relegavit. Nam duae, quae axi utrique confines, algore immenso et frigo

» o o

ribus occupatae, desertionis causas pruinis mingentibus praebuere; media vero

flammis atque anhelis ardoribus torridata propinquantes animantum amburit

accessus; aliae autem duae vitalis aurae halitu temperatae habitationem anima

libus indulserunt, quae quidem per totius rotunditatem telluris incurvae tam

supernum hemisphaerium quam inferius ambierumt. Nam utique terra duas 603

sibi partes hemicycliorum quadam diversitate despicit, id est unam habet e

supernatem, quam nos habitamus et ambit Oceanus, et aliam infernatem. -

Sed haec superior initium habet ea solari ortu, illa inchoat a solis occasu,

quem circulum Graeci 0ai;ovra perhibent. Verum quia illae zonae volubili- 60%

tatem utriusque partis includunt, decem, utrinque circulo suo faciunt regiones,

eu quibus haec, quae a nobis habitatur, est una, atque ad aquilonem versus

et septentriones adscendit; altera, quae e contrario, ad meridiem atque austrum

fertur, e quam habitare illi aestimantur, qui vocantur άντοίκοι. Similiter ex 605

bn- .1-■ il- Iulo.■

- - -

-oaab audimide ■

xere» alii finientem. Adjiciendus ningentibus] Sic scripsi e codice Grotii, Darm est ad hunc me

, ************ *j*, . il.l- ..

stattensi quoque adstipulante, qui ninguentibus ex

hibet.'vulgo mergentibus; alios ingruentibus scri- “Ex his quidam eireuli in transversa currunt, et

alios interventu suo scindunt. Neeesse autem est

ridianus circulus, qui horizonta rectis angulis secat.

bere Grotius in margine notavit. lu duo non

us amburit] Sic jam Grotius seripsit, utroque tot aeris discrimina esse, quot partes. Ergo hori

nune Monacensi addieente; anteriores editiones *°°* *""° finiens, circulus quinque illos orbes,

quos modo dixi fieri, secat, et efficit decem partes, imburit. - •

-*• habitationem] Virgilius (georg. 1, 237): ** ; quinque ab ortu, quinque ab occasu. • Plura dabit .

-*— — sauae morialibus aegris Ukertus (T. I, P. 2, p. 418).

- … - - -

- ■ &vtoixotl Operae pretium erit cum his et se munere eoncessae diviim. — —***)

- τοι, ], T. - I

---- - _* ..*-. quentibus Gemini (in Petav. Uranolog. p. 56) doe

despicii] Grotius legendum censet dispescit; sed . - - - - - trinam contulisse: »Eorum, qui in terra habitant,

codices nihil mutant.

•_ • l- -

h) '* Solis occasu] Codices Reichenauensis et Darm

stattensis pro Solis habent lucis. _i

•*-'Ogi£ovta] Seneca (nat. qu. 5, 475 p. 765

Lips.): »Dimidia pars mundi semper supra, dimidia

alii, dicuntur synoeci, alii perioeei, alii antoeci,

alii antipodes. Synoeci igitur sunt, qui circa eum

dem locum * ejusdem zonae habitant. Perioeei vero,

qui in eadem nobiseum zona in circuitu circumhabi

tant. 4ntoeci vero, qui in eadem australi zona

infra est. Hanc lineam, quae inter aperta et occulta

est, Graeci ögi£ovxa vocant: nostri finitorem di

sub eodem hemisphaerio habitant. .fntipodest vero,

qui in australi zona in altero hemisphaerio habitant,

504 Martiani Capellae lib. VI. §. 605.

607

infernatibus duae; sed hi qui nobis obversi, άντίποόec memorantur; qui contra

illos, quos âvtoixovc diximus, àvrix9ovsc appellantur. Sed nos cum illis di

versitas temporum velut quadam contrarietate discriminat; nam quum aestate

torremur, illi frigore contrahuntur; nam quum hic ver pubescit florentibus

pratis, illic edomita aestas temporibus autumnescit; hic bruma, solstitium illic

apparet; mobis Arctoa lumina spectare permissum, illis penitus denegatum.

Antipodes autem nostri unum nobiscum tractum perferunt hicmis et flagrantiam

communis aestatis, sed noctem diversam diesque contrarios; licet aestate grandes

dies prolixasque hieme noctes, nobisque Septentrio conspicabilis illos lateat

siue fine. Ita etiam his, qui àvrotxov vocantur, antipodes sui quatuor amni

tempora novere communia, ac polum, qui est ad austruum, antipodibus suis

nobisque penitus ignoratum soli suspiciunt. Qui autem in media fascia sunt,

his quotidie ortus occasusque mutantur; et supra quos Sol est, his citius

exoritur tardiusque mersatur. Aequinoctiali autem tempore et oriens et oc

cidens similiter apparebit, neque ulla astra sunt, quae illorum obtutibus dene

Hi dies

cunctos pares suis noctibus intuentur, nec ullas meridiano die metiuntur

gentur, et quae una cum illis oriuntur, simul veniunt ad occasum.

umbras; eorumque antipodes dies noctesque sub eadem longitudine patiuntur.

Quum autem solstitii properantia peragendi per eosdem transeat, et jam brumam

secundum eandem diametrum positi cum habitabili

n0stra terra. «

tatur*, ut nee Burmanni correctione (ad Ovid. II,

p. 234) nec Monacensis (A) eodicis lectione au

dvtixo8ac] Sic jam Cieero (Acad. 2, 39):

•nonne etiam dicitis esse e regione nobis e con

traria parte terrae, qui adversis vestigiis stent con

tra nostra vestigia, quos dvtixroòac vocatis?«

Plura dedi alio loeo (in Palaeogr. erit. T. III, §. 35),

ubi etiam ridicula Lactantii argumenta notavi.

diximus] Sic codices Reichenauensis et Darm

stattensis pro dicimus, quod in editis erat. Ceterum

antichthones esse nostro quos Gemino perioeeos,

monere vix opus est.

autumnescit] Id est »in autumnum abit vel mu

tummi mascitur indigeamus, licet hanc in Reiche

nauensem quoque eorrector intulerit. Fortasse ta

men praeferenda forma autumnascit, quam in mar

gine Grotius notavit.

ita etiam his] Etiam hausi e codicibus Darm

stattensi, Reichenauensi, et Monacensi utroque (A.

C); vulgo et. »

una cum illis] Cum inserui e eodiee Reiche

mauensi; moxque ad occasum scripsi pro in occa

sum ex Monacensi altero (C).

brunam] Forte ,• in brumam. • Gnor. — Idem

- Martiani Capellae lib. VI. §. 607. 505

iter ducat, et procul ab his utrinque

secedat, idubium non est quin , his, hiemem et secundo patiantur aestatem;

- _

quibus quum ortus Solis est, eorum antipodibus apparet occasus, Verum illae 608

- - - .…. - - - 1-u - I, TIi.

duae regiones, quas fascias, item dixi, quarum una vicinantis Plaustri, algore p.

- -

crustatur, altera transaustrini halitus desertione contrahitur, antipodas proprios *

- -

itidem soli revertens similiter per illos

non habent, sed ipsae sibi invicem contraria fiunt habitatione, antipodae, nul

losque ortus siderum absque planetis, utrinque noverunt; quae quidem illis

non supra caput eunt, sed de medio lateris oriuntur; Stellae etiam fixae coeli

sex eis videntur mensibus, sex itidem non apparent, ortivusque circuli a0

quinoctialis illis, est, senaque ex zodiaco signa conspiciunt. Deniquo sex

mensibus diesque moctesque patiuntur, ut utrisque poli axisque termini supra

verticem videantur; sed haec prior Septentrionis, altera Canopi stellae illu

strata fulgore, cetera nom moverunt. - , , ,

im now a

DE CIRCUITU TERRAE.

- - -

– – -

Quarum regionum habitus prodidit doctissimus Pythagoras, ! sed ego

ipsa peragravi, ne qua mihi ignota videretur portio superesse telluris, cujus

terrae totius habitus, omnis plenusque circuitus, ut Romanorum dimensione

stmox

pro seeedit alios sueeedit legere, notavit in

margine5 male.

erustatur] Glaciatur, xgv6ταλλοῦται. Gaot.

— Sie et Ammianus Marcellinus (15, 105 p. 408

Gron.): »hieme vero humus crustata frigoribus* ete.

antipodae] Malim antipodes, sed sane confu

sas terminationes saepe in talibus vocibus invenias.

Sie Cie. lib. 1 de div. Druides dicit, quum alii

omnes ögviòac dicant. Similia sunt Macomades

Macomadae, Marmarides Marmaridae. Gnor. —

Editiones ante Grotium praeterea male antipo

daeque. …

ortivusque] Sic e Grotii conjectura reposui pro

ortibusque, quum B et V orthographica tantum ra

tione differant, quam me non curare saepe pro

fessus sum. Aliam leetionem arcticusque recte in

marginem Grotius rejecit.

* utrisque] Codex Monacensis (A) utriusque,

male; incolae enim utriusque zonae frigidae signi

nificantur. *.

Pythagoras] Haec est harmonica ratio, quam

appellat Plinius (2, 115), » quae terram nonagesi

mam sextam totius mundi partem facit.«

totius habitus] Sic codices Darmstattensis, Rei

clienauensis, et Monacenses (A. C), lectione a Gro

tio quoque dudum in margine notata; vulgo ambitus.

806 Martiani Capellae lib. VI. §. 609.

610

611

percenseam, quidquid stadiorum supputatione memoravi, est in millibus pas

suum trecenties et quindecies centenis: quo loco mom puto transeundam opi

nationem Ptolemaei in geographico opere memoratam. Idem quippe zodiaci

tractum omnemque complexum trecentis sexaginta coeli partibus secat; quas

singulas in telluris centrum ita aestimat pervenire, ut unius partis latitudo

istic quingentorum stadiorum mensura tendatur; singula vero stadia centum

viginti quinque passibus explicata, quae octo millenos passus absolvunt, unde

quingenta stadia, quae sunt partis unius, millia passuum colligunt sexaginta

duo passusque quingentos. Verum illa stadia quingenta trecenties sexagesies

complicata faciunt semel millies octingentiesque sexcentena ; ex quibus millia

passuum' partitione praedicta collecta faciunt ducenties vicies quinquies centena.

Hoc de totius terrae globo oportuit intimari.

DE LONGITUDINE TERRAE.

Ceterum ejus longitudo ab ortu ad occasum, hoc est ab ipsius Indiae

extremitate usque ad Herculis columnas Gadibus sacratas, octuagies quinquies

pervenire] Ex iisdem; vulgo provenire.

stadia] In stadii mensura conveniunt cum nostro

Plinius (2, 55, 21), Censorinus (15, 2), Strabo

(7, p. 522 Casaub.), Plutarchus (in vita Gracchi

p. 858), Polybius (5, 59); plura dabit Mannertus

(Geogr. d. Gr. u. Röm. T. I, p. 199 sequ. novae

edit.).

complicata] Id est multiplicata. Computatio haec

est: stadia 500 X 560 = 180000, stadia 180000

X 123 — 22500 millia passuum; unde apparet

non sexcentema sed centena in sequentibus Iegen

dum esse, sed mutare nolui, quum codices non

modo nihil auxilii afferant, verum etiam majores

turbas faciant; si quidem alii, Grotio veste in mar

giae, DCLXX stadia legunt, Darmstattensis autem

et lectio Norimbergensis libri margini adscripta

sexaginta habeant; id tantnm mihi indulsi, ut pro

treeentis, quod apud Grotium erat, trecenties re

stituerem. Ceterum de tota mensurae ratione con

fer ipsum Ptolemaeum (Geograph. 1, 5. 7. 41) et

omnino Ukertum (T. I, P. 2, p. 49. 50). • •

longitudo] Haec quoque ex Plinio (2, 108,

1 12) hausta esse manifestum est, licet in numeris

discrepent, cujus haec verba sunt : »Pars nostra

terrarum, de qua memoro, ambienti Oceano velut

innatans, longissime ab ortu ad oeeasum patet,

hoc est, ab India ad Herculis columnas Gadibus

sacratas octuagies quinquies centena sexaginta octo

millia passuum, ut Artemidoro auctori placet; ut

vero Isidoro, nonagies octies centena et XVIII

adjicit amplius a Gadibus millia. Artemidorus

circuitu Sacri promontorii ad promontorium Arta

Martiani Capellae lib. VI. §. 611.

807

centema septuaginta octo millia sunt, sicut etiam, Artemidorus auctor asseruit;

- - ■ …

nam Isidorus nonagies octies dicit Verum Artemi

et decem et octo millia.

- - - - - ..….…* .. *o.* - ... *

dorus dimensioni praedictae adjicit quidquid a Gadibus procurrit; nam per

… -

Sphenis frontem circuitu Sacri promontorii ad aliud finale promontorium, quod

Artabrum nominatur, procedere dicit terram in nongenta nonaginta unum millia.

oiaaano … , ĀT l n ■

… .

_fuî in

i, , , ALIA DIMENSIO TERRAE. ®ptoĀ; ■ -

£t Quae dimensio item fieri compendiosior potest, si per maria quis vectus

excurrat. Nam a Gange fluvio ostioque ejus,* quo se in Eoum effundit ocea

mum,* per Indiam * Parthienemque ad Myriandrum; urbem Syriae in Issico

sinu positam quinquagies bis quindecim millia; inde proxima mavigatione Cy

prum insulam, Pataram Lyciae, Rhodum, Astypalaeam in Carpathio mari;

histom aerioil r monibm np omni. stn-^ -i-a.

brum, quo longissime frons procurrit Hispaniae, τούτφ χαδgav tii Aativm qoaovj xaXoö6v zov

CCCCxCi* , _. _

- Artemidorus] Ephesius, qui mediterranei maris

eireuitum seripserat. Vide Ukertum (T. I, P. 1,

p.456). Ipsum Hispauiae littora oculis lustrasse

testatur Strabo (5 init. p. 157 Casaub.).

Isidorus] Characenus, Augusti aequalis, quem

narrat Frontinus (de coloniis p. 564) » omnium pro

vinciarum formas et civitatum mensuras compertas

in commentarios contulisse. « Confer Dodwelli dis

sertationem de Isidoro Characeno (in Hudson. geo

graph. minor. T. II, p. 37 seq.). •

Splenis] Codices variant, siquidem Darmstat

tensis exhibet Syenis, Reichenauensis Spinam ,

quarum lectionem utramque jam in margine Gro

tius notavit, Monacenses (A. C) denique Spineam;

sed nihil mutandum esse Strabonis verba probabunt

(5, p. 157 f. Casaub.): vgoûzει δέ τὰ i3nguxê

ö6ov xv^iouc frevtaxo6iovg 6ταδύοις κατὰ τὸ

2sx9iv άκρωτήοιον και ό xaì τ)ν τgo6ezii

veov, 6φήνα σημαίνειν ßov^öuevou. De Cuneo,

quem affectata eruditione liic Sphenem noster ap

pellat, vide et Plinium (4, 22) et Melam (5, 1, 56).

- promontorii] MS. semper promomtuarium; sie

oetaginta, octuaginta. Gnor. — Idem pro Artabram

alios Cantabrum legere in margine notavit, male.

quae dimensio] Plinius: »Id mensurae duplici

cnrrit via. A Gange amne ostioque ejus, quo se

in Eoum oceanum effundit, per Indiam Parthye

menque ad Myriandrum urbem Syriae in Issico sinu

positam quinquagies bis centena XV millia pas

suum. Inde proxima navigatione Cyprum insulam,

Pataram Lyciae, Rhodum, Astypalaeam ín Car

pathio mari insulas, Laconiae Taenarum, Lily

baeum Siciliae, Calarim Sardiniae, vicies et semel

centena tria millia passuum. Deinde Gades duode

cies centena et quinquaginta millia passuum; quae

mensura universa ab eo mari efficit octogies quin

quies eentena LXVIII millia passuum.« Adde Aga

themerum (in Gronov. •;* p. 189. 487)

ύω

612

508 Martiani Capellae lib. VI. §. 612. _,

- - - -

;ia;, * in insulam Taenarum Laconicae, inde "Lilybaeum Siciliae, et Caralim

- - -

- -

- - -

- - - - -

Sardiniae, tricies quater quinquaginta millia; inde Gadibus quadragies bis

quinquaginta millia. Quae mensura universa ab eo mari efficit octogies quin

quies septuaginta octo millia.

ITEM ALIA TERRAE MARISQUE DIMENSIO.

Potest item aliud terra marique iter duci per Gangem Euphratemque

fluvium, Cappadociam, Phrygiam, per Aegeum pelagus, et Laconicum mare;

itemque per sinus alios usque Peloponnesum, Leucadem, Corcyram, Acroce

raunium, Brundusium, Romam, Alpes et Galliam, per Pyrenaeos etiam montes

in Oceanum vespertinum, Hispaniae oram, trajectumque per Gades; et omnis

mensura, attestante Artemidoro assertionibus, meis, habet millia octuagies

… -

sexies centena octoginta quinque. Habetis longitudinem multipliciter memoratam.

Taenarum] Forte: »item insulam Tenaron. •

Gnor.— Ipse enim facili errore insula edidit. Sed

in ipso nomine mire variant codices, siquidem Mo

nacensis (A) exhibet »insulam Tenetharum«, Darm

stattensis »item in sula tene clarum laconice«, de

nique varians lectio ad libri Norimbergensis mar

ginem adscripta »Tenedarum«, ut de Tenedo insula

cogitare liceat, nisi Laconieae adscriptum esset,

cujus tamen non insulam sed promontorium Tae

narum fuisse satis constat.

inde Lilybaeum] Sie eodices Monacenses (A. C)

et Darmstattensis; vulgo unde.

Caralim] Restitui e codice Grotiano, quum vulgo

Calarim legeretur, ut sibi constaret Martianus, qui

infra (§. 643) promontorium Caralitanum appellat;

quanquam ubique fere (Liv. 23, 40. Mel. 2, 7.

Flor. 2, 6. Claudian. bell. Gildom. 321) variant

libri nec quidquam discriminis esse Harduinus (ad

Plin. 5, 7, 15) docet.

potest item] Plinius (2, 108): »Alia via, quae

- - -

eertior, itinere terremo maxime patet, a Gange ad

Euphratem amnem quinquagies et semel centena

millia passuum et LXIX. Inde Cappadociae Mazaca

CCCXIX millia. Inde per Phrygiam, Cariam, Ephe

sum CCCCXV millia; ab Epheso per Aegeum pe

lagus Delum CG, Isthmum CCXII quingenti. Inde

terra, et Lechaico mari et Corinthiaeo sinu Patras

Peloponnesi XC millia; Leucadem LXXXVII millia

quingenti: Corcyram totidem: Acroceraunia CXXXII

millia quingentis Brundusium LXXXVII millia quin

genti: Romam CCCLX millia. Alpes usque ad Scim

gomagum vicum DVXIIII. Per Galliam ad Pyrenaeos

montes Illiberim DCCCCXXVII. Ad Oceanum et

Hispaniae oram CCCXXXI. Trajectu Gadis VII

millia quingenti. Quae mensura Artemidori ratioue

efficit octuagies novies centena XXXXV. «

Aeroeeraunium] Aerocerauniam exhibent codi

ces Monacenses (A. C) et Darmstattensis, et lectio

in libro Norimbergensi notata; sed praestat vulgata

lectio, quae suppleta voce promontorium intelligi.

^. Martiani Capellae lib. VI. §. 614. 509

DE LATITUDINE TERRAE. _

Latitudo autem ejus a meridiano situ in septentrionis caput plurimum

minor est, mam utrinque intemperati aëris nimietate contrahitur. Eo accedit,

quod a, septentrionis plaga Sarmatarum gens copiosaque barbaries accessum

1 --

indagandae dimensionis excludit; attamen quidquid intrepida permeare quivit

- _

excursio, competenter, admensum est,'

- .- - -

- - - - -

paene dimidio minor, quam dicta est collegisse longitudo. Nam colligitur im 615

1. -

quinquagies quater, sci

tur; quamquam plerumque Acroceraunia plurali

numero dicuntur.

centena] Abesse ab aliis hunc numerum jam

Grotius in margine notavit, abestque a codicibus

Monacensibus (A. C), Reichenauensi, et Darmstat

tensi; sed male, si Plinium eontuleris.

latitudo] Plinius: »Latitudo autem terrae a me

ridiano situ ad septentrionem dimidió fere minor

eolligitur; quadragies quater centema LXXXX mil

lia. Quo palam fit, quantum et hinc vapor abstu

lerit et illine rigor. Neque enim deesse arbitror

terris, aut non esse globi formam: sed inhabita-,

bilia utrinque ineomperta esse. Haec mensura currit

a littore Aethiopici oceani, qua modo habitatur,

ad Meroen deeies centena millia. Inde Alexan

driam duodecies centena millia quinquaginta. Rho

dum DLXIII. Gnidum LXXXVII millia quingenti.

Con.XXV millia. Samum C millia. Chium LXXXXIV

millia. Mitylenem LXV millia. Tenedon XCIV mil

lia. Sigeum promontorium XII millia quingenti.

Os Ponti CCCXII millia quingenti. Carambim pro

montorium CCCL. Os Maeotidis CCCXII millia

quingenti. Ostium Tanais CCLXXV millia, qui cur

sus eompendiis maris brevior fieri potest LXXXIX

millibus. Ab ostio Tanais nihil modicum diligeutis

repertaque latitudo habitabilis terrae

centena sexaginta duo millia; quippe a littore Aethiopici

simi auctores fecere : Artemidorus ulteriora incom

perta existimavi*, quum circa Tanaim Sarmatarum

gentes degere*fateretur ad septentrionem versus.

Isidorus adjecit duodecies centena millia quinqua

ginta usque ad Thulem : quae conjectura divinationis

est. Ego non minore quam proxime dicto spatio

Sarmatarum fines nosei intelligo. Et alioquin quan

tum esse debet, quod innumerabiles gentes subinde

sedem mutantes capiat? Unde ulteriorem mensuram

inhabitabilis plagae multo esse majorem arbitror.

Nam et a Germania immensas insulas non pridem

compertas cognitum habeo.« Observes velim a Mar

tiano omnes numeros omissos esse, praeter illum,

qui distantiam usque ad Thulem exprimat, atque

in hoc etiam differre codicum lectiones. Nam Gro

tius edidit »duodecies centena quinquaginta milliae ;

Reichenauensis autem ex liis millenarium numerum

omittit: et Darmstattensis Monacensesque codices

(A. C) tantum » duodecies quinquaginta* dant. Ne

que ubi infra (§. 689) noster promontorium Caram

bim ab ostio Ponti abesse dicit »millibus passuum

dncentis viginti« cum Plinio consentit.

aecedit] Codices Monacensis (C) et Darmstat

tensis, accidit; sed vulgatam lectionem praestare

arbitror.

* ; *,

614.

».

510 Martiani Capellae lib. VI. §. 615.

616

- ię

617.

oceani, qua habitabilis primum est, ad Meroem, inde Alexandriam, Rhodum,

Chium,

promontorium, os Ponti, Carambim promontorium, os Maeotidis, ostium

Gnidum, Coum , Samum, Mytilenem, u Tenedum, Sigeumque

- - - -

- .. • •

Tanais praedicta dimensio comprobatur. Qui quidem cursus si

transeatur, in compendium ducit millia sexcenta septu

- ■i!

compertum progressum Artemidorus asseverat,

- - - ■ - … - _ .llll- -

centena quinquaginta millia usque ad Thylen ultimam tendi, quae quidem

- - lin- -

per maria

P. 1. u. 1. bit ,.**^ * flu

inta octo. Huc usque

- .…li.oa - .ll.-

sed Isidorus adjecit duodecies

- osl. illi

-1-Ill -

- - - - - - - - - '-). .-.-. -

opinatio mihi videtur incerta; nam ipsi tantundem latitudinis inesse dico,

• i

uantum longitudinis comnrehensum. Neque enim uum rotundum telluris

b - •

- - - - - - -

orbem adstructio superior ratioque monstrarit, impar latus globo poterit pro

venire, sed supradicti scriptores habitabilem dixere tellurem.

DE ROTUNDITATE TERRAE.

- -

-u.

Rotunditatis autem ipsius, extima circumfusus ambit Oceanus, sicut

mavigatus undique comprobatur. Nam a Gadibus per Hispaniae Galliarumque

Carambim] Sic codices Monacenses (A. C)proCa

rabim in editis. Ejusdem promontorii infra (§.689)

iterum mentionem faeit. Adde Dionysium (perieg.

459) et Plinium (4, 12, 26).

huc usque] Ita codices Monacenses (A. C),

Darmstattensis, et Reichenauensis,-pro nune usque

in editis.

rotunditatis] Plato (Phaed. p. 108 f.) jam de

terra • £v μάσφ οὐρανὸ τεgtqoeg}ς οὐσι•, item

Aristoteles (de eoelo 2, eap. extr.) »6χήμα δέ

εχειν σφάτgoeubéc ávayxaiov*, et Eratosthenes

(ap. Strabon. 4, p. 48 Casaub.): »6qoaugoetôc

¥j j άπασα. Adde Eusebium (in praep. ev. 18,

56; p. 830), Plutarebum (de plae. philosoph.5, 10;

p. 895), et nostrum superiori loeo (§. 598 f.). E

Romanis similiter Cieero (N. D. 2, 43): »Si mun

dus globosus est, contingere idem terrae necesse

est*; Seneea (nat. quaest. 5, 28): »in rotundum

(terrae) orbis aequatus est.« Piinius denique-(2,

70): »Reliquorum, quae miramur, causa in ipsius

terrae figura est, quam globo similem, et cum ea

aquas, iisdem intelligitur argumentis.«

Oceanus] Cicero (somn. Scip. 6): »Omnis enim

terra, quae colitur a vobis, parva quaedam est

insula, eireumfusa illo mari, quod Atlantieum,

quod magnum, quem Oeeanum appellatis in terris.

navigatus] Sic Grotius unice recte, quum an

teriores editiones haberent navigatur, adstipulante

etiam, quod mireris, codice Darmstattensi. Ceterum

navigari posset, necne Oceamus, multis olim quae

situm esse ostendit Marcus Seneca (Suasor. 1).

mam a Gadibus] Haee et sequentia omnia e

Plinio (2, 67) verbis tantum mutatis hausta sunt.

Martiani Capellae lib, VI. §. 618. 511

flexum occidentalis plaga omnis hodieque navigatur. Dum autem divus Au

gustus classe Germaniam circuiret, septemtrionalem totum permeavit Oceanum;

nam primum in Cimbricum promontorium veniens, magno dehinc permenso

mari ad Seythicam plagam ac rigentes undas usque penetravit. De confinio

item ab orientis principio et Indico mari pars, quae pergit in Caspium amare, a

Macedonum classibus remigata, dum Seleucus et Antiochus regnavissent. Palus

vero Maeotica ejusdem sinus habetur Oceani. Item laevi lateris circumflua

memorentur. Ab ipsis itaque columnis Herculis, quae in Gaditano sunt littore

- -

- - - - '- - - -

consecratae, usque in Arabium sinum meridianus omnis perineatur Oceanus,

sicut plurimis asseveratur exemplis. Nam ejus maximam partem Magni Ale

xandri sulcavere victoriae. In eodem Arabico sinu constituto Cajo Caesare Au

divus Augustus] Ridicule erravit, dum Plinium

exscriberet, qui »auspiciis Augusti« septentrionalem

Oceanum navigatum esse tradit; Tiberii enim ex

peditionem signifieari patet, eujus classem Vellejus

Patereulus (2, 106) narrat » Oeeani sinibus circum

navigatis ab inaudito atque ineognito ante mari flu

mine Albi eireumvectam esse«, Aneyranum autem

monumentum (in obάini Tacito T. II, p. 847)

jactat »ab ostio Rheni ad Solis orientis regionem

usque ad orbis extrema navigasse, quo neque terra

neque mari quisquam Romanorum ante id tempus

adierit«, quòd vereor ne male Ukertus (T. I, P. 1,

p. 189) ad Germaniei eonatus (Tacit. amm. 2, 24)

retulerit. Quod autem noster »ad Seythicam plagam

ae rigentes undas usque penetratum a seribit, iterum

male intellexit Plinium, qui* »prospeetum tantum

aut fama cognitum mare immensum« perhibet.

pergit] Vide ne vergit seripserit, ut Plinius

•pars tota vergens in Caspium mare.«

Seleucus] Patroelis haec expeditio est, quam et

alio loco. (6, 21) Plinius tangit; »Etenim patefaeta

est non modo Alexandri Magni armis regumque

■ -

qui ei successere, eircumvectis etiam in Hyreamium

mare et Caspium Seleuco et Antioelio praefectoque

classis eorum Patrocle. « Plura de illo liomine dabit

Strabo (2, p. 68 sequ. Casaub.).

Maeotiea] Multos hoe eredidisse et Plinius eon

firmat, sed ut ipse sententiam non proferat. '2xsa

voό άποδόοήν appellat Maximus Tyrius (52, T.

II, p. 121 Reisk.). Vide Ukertum (T. I, P. 2,

p. 541).

sulcavere] Plinius lustravere; sed illo et Vir

gilius utitur (Aen. 8, 158): -

— »et longa sulcant vada salsa earina*

et Claudianus (VI cons. Hom. 576):

•»Classis ut aurato sulcaret remige fluctus.«

C. Caesare] De hae C. Caesaris, Augusti ne

potis ae filii adoptivi, expeditione Arabica (Dio

Cass. 55, 11), Plinius (6, 52) volumina scripsisse

tradit et Jubam Mauritaniae regem et Dionysium

Characenum »terrarum orbis situs recentissimum

auctorem, quem ad commentanda omnia in Orien

tem praemiserit divus Augustus, ituro in Armeniam

ad Partliicas Arabicasque res majore filio.«

618 •

619

620

62I

512 Martiani capellae lib. vi. §. 621.

gusti filio, Hispanicarum navium naufragium et ejectae fragmentorum reliquiae

pervenere. Item Hanno, dum Punicum floreret imperium, Mauritamiae cir

cuitu ac dehinc meridiani flexus excursu in Arabiae terminos prolixa admodum

navigatione pervenit. Cornelius auctor affirmat, quendam Eudoxum fugientem

regis insidias ex Arabia in Gaditama pervenisse refugia. Caelius Antipater se

hominem vidisse confirmat, qui negotiationis ardore in Aethiopiam ex Hispania

navigasset; idem Cornelius post captos Indos per Germaniam navigavit.

naufragium] Ita codices Monacenses (A. C) et

Darmstattensis pro maufragio in editis. Praestet

tamen naufragia.

pervenere] Ita codices Reichenauensis et Mona

censes (A. C) pro paruerunt in editis; Plinius

hrevius: »signa navium ex Hispaniensibus naufra

giis dicuntur agnita.«

** Hanno] Cujus etiam mune periplus exstat Grae

ce.. Confer omnino Gosselinum (recherches sur la

geogr. system. des anciens P. I, p. 61 — 102),

Saint-Croix (in Mem. de TAead. des Inser. T. 42),

Hugium (in progr. Freib. 1808), Mammertum (Geogr.

d. Gr. u. R. T. I, p. 46 sequ.), Ukertum (T. I, P.

1, p. 61 sequ.), Lelewelium (die Entdeckungen der

Carthager ete. p. 81 sequ.). Periplum recentissime

edidit F. W. Kluge (Lips. 1829).

Cornelius auetor] Auctor glossema est. Quod

et alibi saepe reperias, ut et in scholio Germanici,

in Cancri fabula: »ut Panyasis auctor dicit.« Gnor.

— Sed ipsius Plinii verba sunt (2, 67): »Prae

terea Nepos Cornelius auetor est, Eudoxum quem

dam sua aetate, quum Lathurum regem fugeret,

Arabico sinu egressum Gades usque perveetum.«

Eudoxus] Vide Posidonium apud Strabonem

(2, p. 98 Casaub.) et Ukertum (T. I, P. 1, p. 141

sequ.). -

Caelius Antipater] Confer dissertationes duas

in annal. acad. Lugd. Batav. anni 1821.

…

megotiationis] Hoc recepi e codicibus Mona

censibus (A. C) et Darmstattensi, quum et Plinius

dicat »commercii gratia«; vulgo minus apte navi

Hispania] MS. semper Spania. Non male, ita

gationis.

enim saepe veteres, praesertim Graeei. Paulus ad

Romanos cap. XV; aός ἐὰν *rogsvaouav eig την

Σπaviav, ἐλεύσομαι πgός έμᾶς : et paulo post

τοῦτο οέν ἐπιτελάδας xai όρgayuoduevos

aέτοῖς τόν καgπόν τούτον, άπελεύσομαι δι?

v$uóv eig tjv Σπανίαν. Quem locum eo liben

tius adscribo, quod ejus mihi indicium fecerit vir

omni studiorum genere clarissimus Fr. Junius,

cujus me hospitio felicem judico; ut et illum ex

Glossario ii. ST. » Hispania Xaravia •, quem sup

peditavit amicissimus Meursius, magnae non dieaum

spei sed rei juvenis. Reperitur et in Seholiaste

Juvenal. ad Satyr. XIV, indieante eruditissimo Ti

liobroga. Simile est et huie vocabulo histrieulus

δασέπgωκτος, (ut in Glossario legitur), quod Ar

nobius mutile striculus dixit lib. V: »Faeit sumere

habitum puriorem, et in speciem levigari nondum

duri atque striculi pnsionis «; ut et Tertullianus de

Acliille: »patiens certe jam striculus«, ut emendat

Turnebus. Ne quis autem temere hirtieulus emen

det in Glossario, sciendum est histriculum eadem

ratione dici qua histricem ab hirtitudine. Gnor.

— Samuel Bochartus ipsim Hispaniae vel Spaniae

Martiani Capellae lib. VI. §. 622, 515;

- - . I. taiaiii h. I. lll'lll'l'I'. ù- ui-bui -

mst

T _* * *®

Ostensum puto ambitum superioris terrae

cincta insinuatione memorabo. Circulus omnis superae habitabilisque telluris,

_' -

sicut plerique testantur, in tres partes est distributus: Europam, Asiam, Afri- !

permenso in circulum mari 622

undiquesecus navigatum; nunc ipsius, divisionem terrae quantum, patitur suc- sea • •

- .

camque, quarum primam atque ultimam interruptio dispescit Oceani. Nam, 625

Atlantici profundi ex Gaditano freto vis intersecans, profunda telluris Lybicum;

Ibero latus abscidit et confestim se in propinqui, maris fluenta, diffudit; quippe,

a Gaditano ostio in ingressum interioris maris, per longitudinem cursus ivix,

μιτομ no* * I. ἀσύει, ę fm in

nomen deducit ab Hebraea voce Sapham, id est se profitetur. Fuerunt tamen qui duas tantum par

cuniculus ; unde Spanya nihil aliud erit quam e* „tes facerent, Africa vel Europae vel Asiae adjecta.

miculosa regio, quod epitheton etiam Catullus car- ' Unde Silius (1, 194): … … -

mine XI dat Celtiberiae.- Cvera. (Harpocr. p. 68).' ~Aestifero Libye torquetur subdita canero > po*

— Spaniam saepe et Darmstattensis codex praebet iu 4ut ingens Asiae latus, aut pars tertia terris*,

et Lucanus (9, 411):

pro Hispania; immo et Athenaeus (14, 755 p. 657

f. Casaub.) Σπανίαν dicit. a

post captos Indos] Haud dubie eorruptus hic

locus est; quid sibi voluerit Martianus, intelligi po

test vel e Pliniô (2, 67) vel e Pomponio Mela

(5, § f), qui haee narrat: »Cornelius Nepos, ut

recentior auctor, ita certior; testem autem rei Q.

Metellum Celerem adjicit eumque ita retulisse com

memorat: quum Galliis pro Consule praeesset, In

dos quosdem a rege Baetorum domo sibi datos;

unde in eas terras devenissent requirendo cognosse

vi tempestatum ex Indicis aequoribus abreptos

emensosque quae intererant tandem in-Germaniae

littora exiisse.«

superioris terrae] Id est hemisphaerii nostri,

vel ejus partis quae Oceano circumfuso a reliquis

dirimatur.

tres partes] Antiquissima haec est distributio,

vijus jam Herodotus (4, 43), auctorem ignorare

»Tertia pars rerum Libye, si credere famaeis…

Cumcta velis, at si ventos coelumque sequaris,

Pars erit Europae. • … - *-

Plura dabit Ukertus (T. I, P. 2, p. 280).

dispeseit] Sic pro disseeat in editis tres anti

quissimi Leidenses (Oudend. ad Appul. II, p. 50).

Atlantici] Plinius (5, 4): »Oceanus hoe quod,

dictum est spatio Atlanticum mare infundens et

avido meatu terras, quaecumque venientem expavere,

demergens, resistentes, quoque flexuoso littorum am

fractu lambit« cet.

a Gaditano] Plinius (5 praef): »Quindecim,

millia passuum in longitudinem fauces Oceani pa

tent, quinque millia in latitudinem, a vico Mellaria

Hispaniae ad promontorium Africae album, auctore

Turranio Gracili juxta genito; T. Livius ac Nepos

cornelius latitudinis tradiderunt, ubi minus, VII

millia passuum, ubi vero plurimum, X millia. Tam.

• *®

G5 …

814 Martiani Capellae lib. VI. §. 625.'

quindecim passuum millia numerantur, latitudo' vero, ubi angustior quinque,

ubi diffusa septem, ubi prolixior decem millibus explicatur. Hinc defluxere

'per diversos sinus subsidentesque campos tot maria, tot fragores, et quantum

624 per diversa aequora tumescit. Undarum vero illa proruptio interfluentis Oceani

laeva Europam facit, Lybiamque dextra, et montibus utrimque concluditur. Nam

ab Europa Calpe, Africa Abyla monte despicitur, qui utrinque promiuentes dici

* * columnae Herculis meruerunt, quod testimonio vetustatis laboris Herculei limes in

illis sit consecratus; siquidem ultra eum progredi consumtae telluris invia prohi

625 bebant. Denique etiam hoc de ejus sacrae virtutis possibilitate persuasum,

- - - - * - • - - • • - - - -

quod, quum antea natura- terris maria dispararet ae tanto cingi circuitu fir

maret Oceani, montium effossis radicibus divulsoque confinio camporum de

vexis lacunisque terrarum improvisum pelagus in usum impigrae mortalitatis

admisit, permutans orbis faciem naturaeque discrimina. Hoc igitur freto lae

vorsum Europa distenditur usque in Tanais fluminis gurgitem, a quo inchoans

Asia Nili itidem alveo limitatur; qui quidem Nilus eandem Africamque disrum

modico ore tam immensa aequorum vastitas pan

ditur.«

despicitur] Darmstattensis codex dispicitur, sol

lemni confusione; neque opus est lectione ab Ou

dendorpio (ad Appul. II, p. 49) proposita dispes

citur, quia sensus hic est, fretum utrimque a mon

tibus despici, id est montes ei ab utroque latere

imminere, unde despici possit. Ceterum de colun

mis Herculis omnia pervulgata nec montium mo

mina variant; quare absurda est lectio, quam a

Grotio jam in margine notatam in Reichenauensi

quoque codice inveni, ab Aethna pro Abyla.

testimonio] MS. testimio, sed male; nisi ita

sumas, ut âgzczixtóς dixerit ea formâ, qua con

tumias supra et Festus aestimia. GnoT.

effossis] Plinius : » creduntque perfossas exclusa

antea admisisse maria et rerum naturae mutasse

faciem. • Mela (1, 5): »Hercnlem junctos olim per

*.- •

petuo jugo diremisse colles, atque ita exclusum

antea mole montium Oceanum ad quae nunc inun

dat admissum.* Ceterum quod antecedebat in editis

praedictorum, quum ab antiquissimis codicibus ab

esse testetur Oudendorpius (ad Appulej. I, p. 54),

omisi.

impigrae mortalitatis] Recepi lectionem jam a

Grotio in margine notatam atque ab Oudendorpio e

eodicibus Leidensibus commendatam (ad Appul. I,

p. 54), Monacensibus quoque addicentibus; vulgo

immortalitatis.

Tanais] Hunc jam Herodotus (4, 48) nonnul

los Europae confinium facere narrat, licet ipse

Phasin malle videatur; postea 'magis magisque ea

opinio invaluit, unde et Dionysius (περιηy. 661):

¥06τε xai Eùgajvrjv àvrotéuv£tav 'A6tòος

czing. « -

Confer omnino Strabonem (1, p. 65 Casaubon.):

Martiani Capellae lib. VI. §. 623. 515

pens telluris complexum intersecat multitudine fluviorum. ' Europam tamen

teriminari Propontidis faucibus dixere, quam plurimi, quae Propontis per an

gusta descendens ad Maeotidem quoque perfertur.

w •■ _ dºmi geom

umbam boa am DE HISPANIA;

ET….inis .….…. if. p. :... ubi:.

Europae tamen principium inchoamentique *limen

-" - - -

P. ■* -_ i-y

--- - _ - - - ■I - - - i . - ..… -

butúm, fertili* frugum opimaeque*provinciae, metallorum aurique fetura,

_ -

11._ -

- In- tas. l. - - - - --- I■ Is

minii, marmoris, gemmarumque'muneribus praedicandae; quae quidem, quod

- -_ -- - -

- •_-_-- - Leulll_i-__-__ - - - -

Iberi"fluminis*interrivata tractu," amnis'sui' meruit cognomentum.* Cujus illa

muijononię L**).

1. Imº, 1)

toός' μέν τοῖς tota puot

vovvag, τούς τε τοῖς ἰσόμοις, τφ τε μεταδέ

τῆς Ha6rias xai της IIovttxrjç 9aA&σσης και

τφ μεταζέ τίς ἐgv9gάς xai τοῦ ἐxgrjyματος :

et Appulejum (de mundo p. 505. 504 Oud.): wim

divisione terrarum orbis Asiam et Europam, et eum

his, sieut plures, Africam accepimus —• Asia ab

ang;stiis Pontiei maris, iisque ad alias angustias,

quae inter Arabicùm sinum et interioris ambitum

pelagi jacet, constringiturque Oeeani* eingulo —

quidam ab exordio Tanais usque ad ora Nili Asiae

terminos metiuntur.« _

Nilus] Strabo (1, p. 55 Casaub.) tamen » ele

gantiores sinum Arabieum eommodiorem finem ha

here ait quam Nilum, siquidem ille propemodum

ab uno mari ad alterum omnino penetret, Nilus

ab Oceano multis partibus longius absit*; qui enim

primi Nilum finem fecerant, et ipsum et Tanaim

Phasinve ex Oeeano defluere opinati erant.…

Propontis] Mela (1, 1): „Ubi primum se co

arctat, Hellespontus appellatur; Propontis, ubi ex

pandit; ubi iterum pressit, Thracius Bosporus; ubi

iterum emundit, Pontus Euxinus; qua paludi com

mittitur, Cimmerius Bosporus; palus ipsa Maeotis;

hoc mari et duobus ineliiis amgibus, Tanai et Nilo,

uinoed a

mino. an, T. * III i,

ς διαιgeiv czót&ς, τφ in tres partes universum dividitur.« Adde Strabo

- - - .r. - … - .

te Net2® xaì tq5 Tavatów, %%ovg &ropa*-**

nem (2, p. 194. 1128 Cacaub.). in*p). sinam

in angusta] Sie seripsi et codicibus Monaeensibus

(A. C) et Darmstattensi eque margine libri Norim

bergensis pro angustum, quod Grotius de suo de

disse videtur, quum anteriores editiones angustam

haberent. •* ma

■ opimae] Confer inprimis Solinum (polyliist. 25)

et Justinum (44, !): »Hinc temperato calore, inde

felieibus et tempestivis imbribus in omnia frugum

genera fecunda est, adeo ut non ipsis tantum in

eolis, verum etiam Italiae urbique Romae, cuncta

rum rerum abundantia sufficiat. Hinc enim non fru

inenii tantnm magna eopia est, verum et vini, mel

lis, oleique; nec ferri solum materia praecipua est,

sed, et equorum pernices greges; nec summae tam

tum terrae laudanda bona, verum et abstrusorum

metallorum felices divitiae.* Jam lini spartique vis

ingens; minii certe nulla feracior terra. « Unde si

mul apparet falsam esse codicum Reiehenauensis,

Darmstattensis, et Monacensis utriusque lectionem

miri pro minii; vide et Salmasium (ad Solin,

p. 267). Gemmas Tagum ferre Mela (3, 4) auctor

est. Plura dabit Ukertus (r. II, p. 1, p. 525 sequ.).

amnis sui] Nimirum ut Iberia appellaretur;

vide Ukeitam (T. II, p. 1, p.258). ■

■-_ - . ,

opinios mp siue

- - - … _ - - - ■_ .

* •pm- sint, a^a

Hispaniae contri- 627

- G5 *

516 Martiani Capellae lib. VI. §. 627.

portio, 'quae Atlantico confinis oceano in Gaditani freti littus excurrit, Baetica

perhibetur, etiam ipsa vocabulum proprii fluminis muncupatione sortita; quae

ab Urcitano fime, qua citerior meat, Tarraconensis dicitur a Tarraconensi

urbe, quam Scipiones condidere; nam Poeni fundavere Carthaginem, con

628 ditas ubicunque urbes amico sibi nomine praesignantes. Sed praedictum latus

a Pyrenaeis jugis in aliam provinciam dissecatur; siquidem Baeticae a sep

tentrionali confinio Lusitania sociatur, cui nomen fabula a lusu Liberi patris

vel cum eo bacchantium sociavit. Haec quoque cognominis sui fluvio pcr

629 meatur, licet eam Tagus quoque arenis illustret auratis. Ulissipone illic op

pidum ab Ulysse conditum ferunt, ex cujus nomine promontorium, quod

maria terrasque distinguit; nam ab ejus ambitu inchoat mare Gallicum, et

facies septentrionalis Oceani; Atlanticus vero et occiduus terminatur Oceamus

2 »

Urcitano] Urce urbs est Tarraconensis Hispa

niae Ptolemaeo. Gaot. *

Scipiones] Vide Polybium (5, 76). Ceterum

condidere dedi e codicibus Darmstattensi, Reielie

nauensi, et Monacensi (C) pro condiderunt.

Pyrenaeis] Ita Monacensis (A) pro Pyrenaei

quod in editis erat.

lusu Liberi] Plinius : » a Lusi et Lysia Liberi

patris «; sed et ibi Helenius lusu et lyssa legit. Gnor.

— In Plinii (5, 5) editionibus nunc legitur : » Lit

sum enim Liberi patris aut Lysam cum eo bac

chantem nomen dedisse Lusitaniae et Paua prae

fectum ejus universae «, hac Harduini nota addita:

»Varro nngatur, si a lusu seu lusione, quae vox

Latina est, jam tum Bacchi aevo Lusitaniam cog

nominatam velit, aut a λέ66α, quae vox rabiem

sonat. Sic tamen Martianus accepit. «

cognominis sui fluvio] IIunc quem intelligat,

non perspicio.

auratis] Unde Ovidius (met. 2, 231):

•Quodque suo Tagus amne vehit, fluit ignibus

aurum »,

et Silius (1, 155

»Auriferi Tagus adscito cognomine fontis. •

Plinius quoque alio loco (4, 55): »Tagus auriferis

arenis celebratur.«

Ulissipone] Codex Reiclienauensis Olissipone,

ut et in lapidum titulis est (vide Cellarium geogr.

antiqu. T. I, p. 70 et Ukertum T. II, P.1, p. 594),

pluribusque in codicibus exstare Wesselingius (ad

Itiner. Ant. p. 416) prodit ; sed vulgatam mutare

nolui, ut originationis causa ne dispareret, quam

Solinus quoque (c. 25) prae se fert.

promontorium] Plinius (4, 53): »Exeurrit de

inde in altum vasto cornu promomtorium , quod

alii 4rtabrum appellavere (vide §. 641), alii Mag

num, multi Olissipomense ab oppido, terras, maria,

coelum disterminans. Illo finitur Hispaniae latus

et a circuitu ejus incipit frons; septentrio hinc ocea

nusque Gallicus, occasiis illine et oceanus 4tlan

ticus.«

•

Martiani Capellae lib. VI. §. 629. $17

qui tum Hispaniae limitatur exeursibus. In ejus quoque confinio equarum

fetura ventis maritantibus inolescit, volueres proli cursus , ipso spirante Fa

…vonio.… verum Baetica cunctas ubertate fecunditatis provincias antevenit; quae

quidem habet juridicos conventus duos, Gaditanum et Cordubensem, oppida

centum septuaginta quinque, habitantium multitudiné frequentata. Eadem

vero longitudinis dimensione distenditur a Castulonis oppidi fine in Gaditanum

oppidum, ducentis quinquaginta millibus amplior aestimatur; latitudo , quoque

in ducenta viginti quatuor millia excurrit. At universa provincia habet COm

ventus septem, a Carthaginensem, Tarraconensem, Caesaraugustamam, Clu-is

niensem, Asturum, Lucensem, Bracarum; civitates vero praeter insulas

ia^a^og 110

equarum] Varro (de re rustica. 2, 1, 19;

p. 265 Gesn.): »In fetura res incredibilis est in

Hispania, sed est vera, quod in Lusitania^ ad *** *** *®

*nt . ina - **, *UI

„ §£\'9.

a- … CONVENT

ASTURICENSIS.

Oceanum in ea regione, ubi est oppidum Olysippo,ii Gnor.— Confer Gruterum (inscr. 110, 6). De con

monte Tagro, quaedam e vento concipiunt certo

tempore equae — sed ex his equis qui nati pulli,

non plus triennium vivunt.« Unde Silius (5, 579):

»Hie adeo, quum ver plaeidum flatusque tepeseit,

Comeubitus servans tacitos grex perstat equarum,

Et Venerem occultam genitali percipit aura.«

Idem Virgilius (georg. 5, 275) Bithyniae loco tri

buit, ubi vide Heynium. Adde Columellam (6, 27,

4), Plinium (4, 55 et 8, 67), Solinum (c. 25),

Oppianum (eyneg. 5, 556), Justinum (44, 5), qui

tamen fabulam esse ait »ex equarum fecuuditate et

gregum multitudine natam, qui tanti in Gallaecia

et Lusitania et tam pernices visantur, ut non im

merito vento ipso concepti videantur.«

Baetica] Confer imprimis Strabonem (p. 142

sequ. Casaub.).

eonventus] V. Plinium. De conventu Tarraco

nensi exstat liaec inscriptio: »M. ACILI0 Q. F.

Q. VED. PROCURAT. CAESARUM CONVEN

TUS TARRACON. De Asturum conventu illa:

ventu juridico in universum videndus Ernestius (in

clavi Cicer.). _^

• universa] Imperite haee Martianus descripsit

ex Plinio (3, 4), quasi ad universam Hispaniam

vel eerte ad Baetieam antecedentem pertineret,

quum jam de Hispania eiteriore sive provineia Tar

raeonensi sermo sit. Fortasse tamen sententiarum

ordo confusus est itaque restituendus, ut inferiora

verba inde a »tenditur autem a usque ad »latitudi

nis excrementum« ante » at universa« inserantur;

nam quae infra de Agrippae errore sequuntur, ex

Plinio (5, 5 f.) apparet ad ulteriorem potius His

paniam pertinere. Ceterum Plinium secutus servavi

in sequentibus Lucensem, licet codices Darmstat

tensis et Reichenauensis praebeant Lucrensem, quam

Grotius quoque in margine lectionem notavit; Mo

nacensis (C) adeo Ltteremensem, quod tamen διτ

toygaqoiç originem debere videtur.

civitates vero] Verba quae in editis sequun

tur »in Hispania « delevi auctoritate codicum Mo

-- I

- -

518 Martiani Capellae lib. VI. §. 652.

atque alias contributas ducentas nonaginta quatuor tota complexione dinumérat.

.Tenditur autem per longitudinem, quamtum Agrippa dinumerat, millibus quà

dringentis septuaginta quinque, latitudine ducentis viginti quatuor, quum fines

Carthaginem usque protenderet, b quae opinio Agrippae non exiguum admittit

errorem. » Nam Hispania omnis citerior a Pyrenaeo in Casiulonis finem per

sexcenta septem millia longitudine protrahitur, cujus ora paulo amplior ae

stimatur;!- latitudo autem a Tarracone ad littus Jarsonis trecentis septem mil

libus invenitur, a radicibus Pyrenaei,*ubi utriusque maris propinquitate con

.cluditur; nam paulatim diffusior adjacet in latitudinis excrementum.

um anti

■-')

pedont mel, tnbaioia

IDE MONTE PYRENAEO ET PROVINCIA NARBONENSI.

- - … …...ni ..

Idem igitur Pyrenaeus ex alio latere Galliarum finibus admovetur, a - - -

cujus radicibus quidquid interjacet usque Rhenum, et item inter Oceanum

et montes Gebennam et Juram, Gallicis regionibus attributum.

naeensis (C), Darmstattensis, et Reichenauensis. Sed

iterum Plinium male intellexit, dum provineiae prae

ter contributas civitates CCXCIV tribuit; Plinii

enim verba haee sunt. »Accedunt insulae, qua

rum mentione seposita, praeter eivitates eontributas

aliis dueentas nonaginta quatuor provincia ipsa

continet oppida centum septuaginta novem.« Com

tributae autem sunt, quae Graece συντελοδ6αι

είς άλλην πόλιν appellantur,

sexcenta septem] Editi septuaginta pro septem

habent; sed nostra leetio non solum margini Gro

tianae codicibusque Monacensibus (A. C) et Darm

stattensi, sed Plinio etiam, (5, 3, 4) conformis est.

Praeterea ex anterioribus editionibus, restitui pro

trahitur,* quum grotius protrahit edid:sset.**

Iarsonis] In Plinii plerisque codicibus Olarsonis.

Gnor. — Oia:6c.) aróXtg est Ptolemaeo 1. 2, c. 6

in Vasconum oppidis maritimis : nunc pagus 0iargo,

leucis a Fontarabia* duabus. Martiano Jarso dicitur.

Narbonensis

-■ -

- -

…

Et promontorii nomen est olarso in oeeanum pro

feeti, quo finitur Hispania, inquit Mariana 1. 1.

list. e. 2, p. 5. Hanb. (ad Plin. 4, 20, 54 n. 5).

— Alios Gersonis legere Grotius notavit in mar

gine; in codicibus nihil subsidii inveni.

quidquid interjaeet] Eosdem Galliae fines tribuit

Suetonius (Caes. 25), quam ait »a saltu Pyrenaeo

Alpibusque et monte Gebenna, fluminibusque Rlie

no et Rhodano contineri. _

Gebennam] Habet eadem Mela lib. 2, e. 5.

Gebennam quoque Caesar lib. 7 bell. Gall. p. 81.

Gebennas vocat Lucanus L. 1, v. 455; et Geben

mieos montes Mela.

Galli les monts des Cevemnes.

HAnn. (ad Plin. 5, 4; not. 7) — Codicum lectiones

variant, siquidem Monacensis (C) Gabennam, Darm

stattensis Uegennam, margo Norimbergensis Gehen

nam exhibet; sed mutatione non egemus. -

Juram] Ita Plinius; MS. Duris, forte Juris,

ut in Solini antiquis codicibus. Ptol. iovg&ασος.

Martiani Capellae lib. VI. §. 654. 519

autem provincia appellatur, quae interno mari alluitur; haec braccata antea

dicebatur, quae ab Italia jugis Alpium atque amne Varo discernitur, cujus

longitudo, sicuti Agrippa dimensus est, Itrecenta septuaginta millia passuum,

latitudo autem ducenta quadraginta octo. In hac provincia Rhodanus fluvius

ex Alpibus veniensi per Lemannum lacum meat, et causas fortilitatis importat

terrae germinibus ac fecundis, cujus ora diversis nominibus appellata; nam

Hispaniense unum, alterum Metapinum, tertium, quo plenior meat, Massa-re

lioticum muncupatur. Provinciat viris, opibus, frugibus memoranda; unoque

transcurrenda piaculo, quod illic fas fuerat hostias humani generis immolare.

vitoe sin ori, - Κρ. -

- … in r iasi, sua DE ITALIA. - .

Asa,

munus Sed post Alpium montes, qua facies prominentis naturae ortivi Solis 656

„f- --- -" I. uir l …_

Grot.— Apud Plinium et Jura: sed MSS. omnes prsp. (ad Appul. I, p. 550). — Quodsi corrigendi

*..….. -

et Juribus. Mela I. 2, e. 5 non Juram montem, ° licentia data esset, multo facilius locus emendare

sed Lemannum lacum finem statuit Narbonensis tur deleta copulativa aes at haud scio an fecundis

provinciae. Jura pro loeorum; iversitate varia sor-, ex abbreviatura natum sit pro fecunditatis.

titur nomina le Joux, le mont St. claude, le Credo,

cet. HAao. (ad Plin. 4, 4, 5; n. s).''''* pr.

Braecata] Sic seripsi e Plinio; eodices Reiche

mauensis, Darmstattensis, Monacenses (A. C) bra

cata, quod eodem redit; editi male brachata. No

minis origo a femoralibus nota est.

quadraginta • oeto] Grotius addidit continet,

quod tamen quum et ab anterioribus editionibus et a

codicibus Reichenauensi et Darmstattcnsi absit, omisi.

aut

»Deseruere cavo tentoria fixa Lemanno.*

Lemannum] Lucanus:

Gnor. — De scriptura nominis vide ibidem Cor

tium (ad Lucam. 1, 596). lo

feeundis] Forte fetubus, si glossarum expo

sitiones sequamur. Ego malim fecundat. Gnor. —

Praefero emendationem fetubus : nisi malis fetu

ris, ut alibi saepissime, vel, quia* rarior vox cor

ruptioni causam dedit, peeudis sive pecudibus. Ou

_- Metapinum] Sic haec omnia et Plinius. Gnot.

— variantem lectionem Alpinum, quam margini

Grotius adscripsit, eommemorasse sufficiat.

Massalioticum] Codex Reichenauensis Massi

lioticum, sed Graecam formam servavi, quam et

Plinius habet: »Lib*ca appellantur duo ejus ora

modica — — tertium idemque amplissimum Massa

lioticum.*

opibus] Codices Darmstattensis, Reichenauen

sis, et Monacensis uterque praebent oppidis, quam

iectionem et Grotius in margine notavit; sed reti

nui vulgatam, quia apud Plinium est: »agrorum

cultu, virorum morumque dignatione, amplitudine

opum nulli provinciarum postferenda.«

humani] Mela (5, 2; p. 50 Voss.): »Gentes

superbae, superstitiosae, aliquando etiam immanes

adeo, ut hominem optimam et gratissimam diis vic

timam eaederent.« Adde et Solinum (e. 21).

520

- Martiani Capellae lib. VI. §. 656.

{557

658

{359

illuminatione perfunditur, inchoat atque descendit Italia longe ante alias omnes

- - - - - " -

_ - - - - - -

laudibus veterum in urbis Romae gratia praedicanda. Cujus principium Li

gures tenent; dehinc quae ubertate soli sacrata occupavit Hetruria regio, tam I

indigetis Aeneae foedere, quam remediorum origine, atque ipsius Tagetis ex

aratione celebrata; Umbri mox, Latiumque atque ostia Tiberima dehincque

ipsa caput gentium Roma, armis, viris, sacrisque, quamdiu viguit, coeliferis

laudibus conferenda; haec a maris sexdecim passuum millibus disparatur. De

hinc littus in Volscorum nomen sortemque concessit; mox Campania, Picen

tesque, ac Lucanum littus Brutiumque conjungitur; cujus promontorium in

meridiem austrumque -respectans im mare procurrit laevaque alia interioris

simus fluenta complectitur, ut sit a primis Alpibus dextrum latus et prolixi

momtis brachium contempleris , prominentias utrinque componens theatrum

quoddam spectare videaris undarum. Lunata quippe et quodam hemicyclio,

in promontorium memoratum circumfertur Italia; denique ab ipsis Gadibus,

qua se fauces freti interfluentis aperiunt, in Brutium sinum, qui est primus,

Europae, emissa maria conquiescunt. Interior vero tellus, quae in superum

mare Boreamque profertur, Graeciae ora, Salentinis, Pediculis, Apulis, Pe

www.

ortivi] Ita eodices Darmstattensis, Reichemau- Picentes] Rectius Picentinos dixisset; vide Cel

ensis, et Monacenses (A. C) pro ortuum in editis. larium (T. I, p. 859). -*- . -

Lucanum littus] Salmasius (ad Solin. p. 57) in

perfunditur] Sic codices Moyeenses (A. C) pro

profunditur in editis. Mox expuli quod Grotius

nescio unde intruserat sola post Italia, quum in

meis quoque codicibus non exstet.

in urbis Romae] Aut in superfluum, aut pro

gratia scribendum gratiam; sed codices nihil variant.

ubertate soli] Grotius Soli scripsit, quasi Soli

sacrata fuerit Hetruria, sed hac de re nihil constat;

malui igitur soli ubertatem jungere.

Tagetis] Vide supra (ad §. 457). Pro remedio

rum vereor ne religionum legendum sit.

sexdeeim] Alii xv. Gnor.

antiquis esse latus tradit, idque et Reichenauensis

et Darmstattensis codices praebent, mutare tamen

nolui, quia »littus in Volscorum• cet. praecessit.

laevaque alia] Alios ala legere Grotius in mar

gine notavit.

qui est primus] Quatuor enim cum Plinio (5, 1)

praecipuos mediterranei maris simus numerat, »quo

rum primus a Calpe Hispaniae extimo, ut dictum

est, monte Locros et Brutium usque promontorium

immenso ambitu flectitur.* _

superum] Id est.fihiuticum, ut Tyrrhenum in

ferum, Vide Cellarium (p. 656).

Martiani Capellae lib. VI. §. 659.

lignis, Istris, Liburnis, et ceteris populis obscurioribus habitatur; laevorsum quo

que se flectit, et item duobus promontoriis peltae Amazonicae formam reddit;

dextro cornu Leucopetram tendens, laevo Lacinium. Unde quum longa sit ab Af

pibus Praetoriae Augustae per urbem Capuam et Rhegium oppidum absque re

curvo flexu decies centena et viginti millia passuum, nusquam vero trecenta la

titudo ejus excedit. A solo igitur Italico Liburnia Istriaque discretae sunt centenis

millibus passuum, quod distat ab Epiro et Illyrico quinquaginta millia, ab

Africa intra ducenta millia, ut Varro commemorat, ab Sardinia centum viginti, a

Sicilia mille quingentis, a Corsica minus octoginta, ab Issa quinquaginta. Verum

omnis Italiae circuitus tenditur vicies centena quadraginta movem, millia; ejus

umbilicus in agro dicitur Reatino;* angustior plurimum est ad portum qucm

- - -_ - - - - - - - - -

Hannibalis castra dicunt; nam vix ibi viginti millia passuum lata est. Verum

- - - - - - -

Italia etiam Pado flumine memoranda, " quem Graecia dixit Eridamum; hunc

- -

pellae] Hoc quoque et quae sequuntur ex Plinio

(5, 6): »Est ergo folio maxime querno assimilata,

multo proceritate amplior quam latitudine; in laeva

se flectens eaeumine, et Amazonicae forma desinens

parmae, ubi a medio exeursu Coeinthos vocatur,

per sinus lunatos duo eornua emittens, Leueopetram

dextra, Laeinium sinistra.« Parma enim Latine

quod πάλτη Graece. 'Amazonibus pariter tribuit

Ovidias (ex Pont. 3, 4, 96):

»Nee tibi Amazonia pro me sumenda seeuris,

Aut excisa levi pelta gerenda manu.«

Formam peltae videas apud Caryophilum (de clyp.

p. 55), Seguinum (num. p. 23), Passerium (de lu

cern. II, 97), et in museo Florentino (II, 32. 33).

millibus passuum] Sic eodices Monacenses (A.

C) et Darmstattensis; vulgo passibus.

oetoginta] Sic dedi e Plinio et margine Gro

tiana pro septuaginta in editis, licet alioquin eor

rupta sit leetio marginis Grotianae corcyra pro

Corsiea.

Issa] Ita et Plinius, Urbs est in Lesbo. Item

insula in mari Adriatico adjacens Dalmatiae. Hine

Issicus sinus, Ptol. tab. 4. Asiae, et Herodot. I.

3: xatà tòv 'Iσσιxòv xaXov uevov xö^arov. Gaot.

— Confer Strabonem (2, p. 124 init. Casaub.).

vieies] Sie codices Monacenses (A. C), Reiche

nauensis, et Darmstattensis, non vigies, ut in editis.

vmbilicus] Plinius (3, 47): »In agro Reatino

Cutiliae laeum, in quo fluctuet insula, Italiae um

bilicum esse M. Varro tradit. « Martianus tamem

hic et in sequentibus Solinum pá- (polyhist. 2,

23) ante oculos habuisse videtur. -

viginti] Sic Grotius edidit nec ego mutare au

sus sum, ne temere mutasse quidquam viderer,

lieet a codicibus maximam commendationem habeat

centum triginta, quod jam Grotius in margine no

tavit praebentque Monacenses (A. C) et Darmstat

tensis; sed apud Solinum est quadraginta, apud

Plinium (5, 10, 45) viginti, quem quum noster

et infra (§. 649) sequatur, sibi ipsum repugnantem

facere nolui.

* 821

522 Martiani Capellae lib. VI. §. 640.

amnem mons Vesulus inter montes Alpium elatior gignit fonte mirabili, qui

in Ligurum finibus flumem creat, ac dehinc fluvius mersus im penita telluris

in* parte agri Vibonensis emergit, canis ortu diffusior. Nam solutis Alpium

nivibus, flagrantia Solis aestivi exuberat ultra gurgitis ripas ? nullique gloriae

mobilium ammium cedens, triginta receptis fluminibus, Adriaticum mare magna

opimus granditate perfundit. Cetera Italiae memoranda nec poëtae tacent, ut

Scyllaeum oppidum cum Crataeide flumine, quae Scyllae mater fuit, Cha

rybdisque voraginem ac vertiginem tortuosam; Paestana rosaria, scopulos Si

renarum: in Campaniae amoenis antiquitus memora, Phlegraei dehinc campi,

- ... -* - -

- ._

?*•*idi ego odorati vietura rosaria Paesti.*'

viri- - - sºbr.um.…..…

- J'ibonensis] Hoc e Solino et margine Grotiana?

in.

- - - - – – –

recepi, nee reliquis codicibus refragantibus, qui Martialis (12,154): ■ • … i' in

IBibonensis praebent sollemni confusione (vide ad

Vibonensem enim agrum in Italia nullum esse nisi

qui a Pibone Palentia dicatur.

opimus] Leetio in Norimbergensis libri margine

notata opum; male, licet opimitas fluvio neutiquam

apte tribuatur.

Crataeide] Ovidius Scyllam Crataeide natam

refert, et Homerus dixit: …

»Hgataùv μητέga 6zê22, c.«

Substituenda itaque hoc loeo MS. nostri lectio Cra

taeide flumine ae Seyllae inater fuit. Gnor. —

In editis enim erat qui Seyllae pater; sed Grotiano

codiei aeeedunt Monacenses (A. C) et Darmstatten

sis. Confer Homerum (Odyss. 12, 88 et 124) prae

tereaque Salmasium (in Solin. p. 82) virosque doc

tos ad Ovidium (T. II, p. 916 Burm.). Lectionem

Siletum pro Seyllaeum margini Grotianae adscrip

tam, et Grateide pro Crataeide in codicibus Mo

maeensibus commemorasse sufficiet.

vosaria] Certatim a poëtis inde a Virgilio (georg.

A, 419) »biferi rosaria Paestie celebrantur. Pro

pertius (4, 5, 59): -

i » Prataque nee bifero cessura rosaria Paesto*.

§. 28). Vulgo rilienis, unde Salmasius (ad Solim. - Columella (de re rust. 10, 57):

p. 84) P'ibiensis scribendum conjecit, a Foro P'ibii; e*

…

»Nascantur flores Paestique rosaria gemment.«

Ausonius (idyll. 14, 11): w

» J'idi Paestano gaudere rosaria cultu.«

Campaniae] Salmasius (p. 85) locum hune e

Solino ita refingi vult: »hinc Campaniae amoenis

simi tractus, Phlegraei« cet., temere sane, quum

nihil codices varient, nisi quod pro memora alios

Numeria legere margini Grotius adscripsit. Cete

rum de Campaniae amoenitate vide Plinium (5, 9),

Dionysium Halicarnassensem (1, p. 92 Reisk.), Po

lybium (5, 91), Strabonem (3, p. 242 Casaub.),

et Florum (1, 16). …

Phlegraei] Plinius (18, 29, 1): »Quantum an

tem universas terras campus Campanus antecedit,

tantum ipsum pars ejus, quae Laboriae vocantur,

quem Graeci Phlegraeum appellant. Finiuntur La

boriae via ab utroque latere consulari, quae a Pu

teolis et quae a Cumis Capuam ducit.« Adde Po

lybium (2, 17) et de nominis origine Diodorum

Siculum (4, 21. 5, 71) et Apollodorum (2, 7, 1)

eum nostra nota superiori (ad §. 425).

Martiani capellae lib. vi. §. 641. 325

›

habitatioque Circeia Terracina, prius insula nunc juncta; Rhegium, quae ab

Sicilia continenti separata, atque in compensationem connexae telluris in in

sulam religata; Formiae etiam Laestrygonum habitatione famosae, o n

- ■*

• DE CONDITORIBÜS URBIUM. i* , ,

■ euismosa suffi o … -

Hoc loco possem etiam urbium percurrere conditores, ut a Jano Jani- 642

culum, a Saturno Latium, a Danae Ardeam, ab Hercule [Herculanium ad

insula] Male Solinum aiietorem secutus ad Ter

racinam retulit, quae Plinius (5, 9) rectius de Cir

cejis refert, , quondam insulam immenso quidem

circumdatam mari« fuisse, et post annum demum

CCCCXL urbis Romae maris vel alluvie, vel quod

praefert (2, 87) reeessu Italiae accessisse.

Rhegium] Vide vero sitne intempestiva Rhegii

in his Capellae mentio. Quid enim Rhegium ad

Terraeinam? Ego, quum MSS. juneta vel eon

juncta regioni legant, tentabam: »prius insula, nunc

juneta regioni, cujus Sicilia continenti separatae;

sic enim prono alveo oratio decurret. WesseLing.

(ad Itiner. Ant. p. 491). — Lectionem regioni jam

* Grotius margini adscripsit praebetque et eodex Mo

nacensis; sed Rhegii mentione carere vix possumus,

quod Solinus quoque cum Terraeina comparavit.,

vide omnino Strabonem (1, p. 60; 3, p. 250),

Apollodorum (2, 5, 10), Justinum (4, 1) quae

que doeti interpretes ibi attulerunt.

religata] Martiani verba sic sunt legenda: »Ter

racina prius insula nunc conjuncta: Itheginique a

Siciliae continenti separati, eaque in compensatio

nem connexae telluris in insulam relegata.« Hunc

locum partim conjectura, partim librorum auctori

tate ita correximus, quum vulgo corruptissime edi

tus sit. Dicit Terracinam prius insulam, postea eon

junctam et continenti annexam; in cujus rei com

pensationem Siciliam, quae ante continens erat, in

insulam relegatam, Rheginosque ab ejus cohtinente

separatos. Eleganter conjunctam terram opponit in

sulae. Conjuneta idem est quod continens vel con

Ovidius: • ■ >

»Leucada continuam veteres habuere coloni,

tinua.

INume freta circumeunt« — …

nam continens aut continua terra est nullo mari

interrupta. SALMAs. (ad Solin. p. 85) — Vellem in

dieasset Salmasius, quid e codice, quid ex ingenio

petierit; sic tutissimum fuit niliil in textu mntare,

licet fatear relegata mihi unice verum videri; reliquos

errores haud scio am ipsi Martiano potius tribuerim.

conditores] Hos quoque ex Solino (polyhist.

2, 5) sumsit, quocum Isidorum; (etymol. 13, 1,

50 sequ.; p. 181 Arev.) conferre licet.

• a Jano] Noti sunt Virgilii (Aen. 8, 557) versus:

»Hanc Janus pater, hanc Saturnus, condidit

arcem : -

Janiculum huie, illi fuerat Saturnia nomen.* -

Latium] Virgilius (Aen. 8, 322): -

— — »Latiumque vocari - - -

Maluit, his quoniam latuisset tutus in oris.*

Unde et Herodianus (1, 16). -

Danae] Ita restitui, antea ubique Dane lege

batur. GnoT.— Sollemni scilicet literarum E et AE

eonfusione. Ceterum hoc quoque ex Virgilio (Aen.

7, 410):

_ _ , quam dicitur iirbem

GG *

- …

524 Martiani Capellae lib. VI. §. 642.

radicem Vesuvii, a quo haud procul] Pompejos,

duceret Iberorum, ex cujus laboribus in Liguria campi Lapidarii sunt appellati,

quod ibi eodem dimicante saxis ferunt pluvisse coelum; idem etiam Ionio

momen dedit; nam Ionem Naulochi filiam obsidentem vias latrocinaliter im

teremit. Iapygas Iapyx Daedaliafilius condidit, Coram Dardanus; Agyllam

quum boum pompam

Pelasgi, Tibur Catillus praefectus classis Evandriae. Parthenope dicta ab

4erisioneis Danae fundasse colonis ,

* Praecipiti delata noto; locus Ardea quondam.«

Herculanium] Quae hic uncis inclusa sunt, du

bitare licet, num Martiani sint. Absunt enim tam

a Solino et Isidoro, quam ab antiquis codieibus

(Salmas, ad Solin. p.57) meisque Monacensibus (A.

C), Reichenauensi, et Darmstattensi. De ipsa ta

men nominis origine constat e Dionysio Halicar

nassensi (1, 44; p. 111 Reisk.), cujus haec verba

sunt: •'HgaxXijg öè ... πολίχνην ἐπωννμον

αὐτοῦ κτιδας, ἐν9α ό στόλος αὐτφ άνανλο

zείτο, η και νῦν ἐπò Popuaiov oixovu£vm,

xal {IIouaenigς ἐν μέόφ χειμενm Neaaró2εως

τε λιμένας ἐν παντι καιgφ 3e3aiovg èzov6a

2. τ. λ. De Pompejis autem praeter Solinum et

Isidorum vide Sérvium (ad Virgil. Aen. 7, 662).

Lapidarii] Inter Massiliam et Rhodani ostia,

XStrabone teste (4, p. 182), quem omnino vide.

quod ibi eodem] In Palatinis sehedis lectum

amihi est' quod Jovi eo dimicante, quomodo et Wi

netus in suis, et clarissimus Mercerus invenerunt;

quam lectionem puto factam ex corrupta ivi pro

ibi, ut recte habent optimi duo Regii, qui et

pluvisse legunt âgxaixöc pro pluisse.Salmas. (ad

Solin. p. 58)— Reeepi ibi vulgo omissum, et plu

visse, quod etiam Oudendorpius (ad Appulej. I,

p.311) in antiquissimis codicibus legi testatur.

Ionio] Editur quidem passim apud' Martianum

»idem Ioniae nomen dedit*, sed omnia scripta ejus

exemplaria legunt Ionio. Aliud voluit Solinus:

»regionem Ionieam ab Ione Nauloclii filia.* Io

nium ab Ione Italo, alii ab Ionio Illyrio, inquit

Stephanus, dictum volunt. Servius Ionium istum

insulae regem fuisse dicit contra Illyricum. Nihil

hoc ad Ionicam regionem. Praeterea quis ille Nant

lochus, cujus filia Ione, vel ut alii libri appellant,

4uloehus? In scriptis libris Martiani Capellae di

citur Autoclus; posset esse Aätox^oc, ut Oivox

2oc, 'Av&gozàoc, melius tamen seribi putem Au

tolyci filiam, qui fur insignis ex fabulis notus et

filiam sibi similem habuit Ionem procaciter vias insi

dentem. Adhuc tamen haesitamus in Ionica regione.

Quid si Chonica scripserat Solinus et Chome?

SALMAs. (ad Solin. p. 58).— Ionio pro Ioniae, quod

jam Grotius margini adscripsit, dedi e codicibus

Reichenauensi et Darmstattensi; Autocli, quod idem *

in margine, legere alios notavit, recipere audacius

duxi, quum in his juxta cum ignorantissimis cali

gem. Naulochum Siciliae oppidum habes apud Sue

tonium (Oct. 16). -

4gyllam] Quae ab Etruscis postea Caere dicta

est; vide Cluverium (Ital. ant. T. I, p. 489 sequ.).

Catillus] Unde »moenia Catilia apud Horatium

(0d. 1, 18, 2). Adde Virgilium (7, 670) cum ex

cursu Heynii (T. III, p. 451).

pignus asserunt] Hue refer illos Vergilii versus:

» Nec Praemestinae fundator defuit urbis

}'ulcano genitum pecora inter agrestia regem,

Inventumque focis omnis quem credidit aetas,

Caeculus. « — —

Martiani Capellae lib. VI. §. 642. 525

Sirenis sepulcro hoc nomine vocitatae, quae nunc Neapolis appellatur; Prae

neste ab Ulyssis nepote Praeneste, licet alii velint Caeculum conditorem, quom

pignus asserunt fuisse flammarum. Arpos et Beneventum Diomedes, Patavium

Antenor, Pylii Metapontum condidere; sed nil mea interest origines urbith

perscrutari.

DE INSULIS TYRRHENI MARIS.

Nunc quoniam continentis terrae limes interfluentis freti coërcitione di

stinguitur, non alienum est inter fluenta emergentes terras, quae quod in salo

sint insulae vocitantur, praesertimque nobiles commonere. Neque enim mo

rosa debet esse percursio. Transeo itaque Pityusas a silva pinea memoratas,

quae nunc Ebusus appellatur, in confinio Carthaginis novae, Baleares etiam

duas, Colubrariam, et quas Gymnasias Graeci dicunt, vel Caprariam nau

fragalem; in Galliae '"""' ora in Rhodani ostio Metina, mox quae Blascorum

Explicat et hunc locum Solinus, qui de Caeculo

loquens ait: »quem juxta ignes fortuitos invenerunt

Digitiorum sorores « ; m. fortuito. Digitii autem sunt

δάxtv2οι ίδαίοι. Nisi digiti malis, quod propius

ad Graecum accedit. Sic Cicero de N. D. de Her

cule: »Tertius est ex Idaeis Dactylis a MS. Cicero

nis habet Digitis. Gaor. — Vide inprimis Servium

ad Virgilii loeum (Aen. 7, 678) et Mythographos

vaticahos (p. 29 et 136 Bode).

Beneventum] Vel potius Maleventum, Stephano'

quoque teste (p. 76 Xyland): Bevé3εντος zωgiov

4uou*;6ovs èv Tta^ig* oi δέ ότι κτήμα 21vo

μηδονς, j xaì Mazoevtòς ἐλεγετο. Confer et

Plinium (5, 16): »IIirpinorum colonia una Bene

ventum, auspicatius mutato nomine, quae quondam

appellata Maleventum.«

quod in salo] Festus quoque (p. 192 Dae) hoc

etymon prodit. Adde Isidorum (etym. 14, 6, 1;

p. 170 Arev.).

silva] Plinius (5, 11) » a frutice pineo «; sed

silva nonnunquam pro frutice ponitur (Salmas. ad

Solin. p. 279).

Gymnasias] Vide Strabonem et Stephanum.

Gnot. — Easdem esse cum Balearibus vel Livii

epitome (lib. 60) docet: »quas Graeci Gymnesias

appellant, quia aestatem nudi exigunt, Baleares

autem a teli missu aut a Baleo Herculis comite ibi

relicto tunc quum Hercules ad Geryonem naviga

ret.« Nisi igitur lectio nostri corrupta est, Plinium

male intellexit, cujus haec verba sunt: »Baleares

duae et Sucronem versus Colubraria. Baleares funda

bellicosas Graeci Gymnasias dixere.«

naufragalem] »Insidiosam naufragiis« Plinius

appellat.

mox quae] Addidi mox ex Plinio et codici

bus Grotiano et Darmstattensi.

Blascorum] Alii, Blaseom, Ptolemaeus, Strabo

1. 10, et quidam Plinii codices. Gnor. — Apud

645

826 Martiani capellae lib. VI. §. 645.

{544

vocatur, et tres Stoechades, quarum haec sunt nomina singularum: prima

Themista, secunda Pomponiana, tertia Hypaea; ceterasque exiguas adversum

Antipolim. In Ligustico autem mari est Corsica, quam Graeci Cyrnon ap

pellavere, longa centum quinquaginta

Circuitus ejus omnis distenditur millibus trecentis viginti quinque;

millibus passuum, lata quinquaginta.

habet ci

vitates triginta tres. Stipa autem citra est, Oglasa infra; in sexagesimo Corsicae

Plamasia fallax mavigantium mentiensque propinquitas; Urgo item, et Capraria,

quam Aegilion Graeci dixerunt; item Igilium, Dianium; item Columbaria,

ipsum nostrum alios Evasiorum legere idem in mar

gine notavit; in Darmstattensi est J^ascorum.

Stoechades] Graece στοιχάδες, unde vulgaris

scriptura Stoecades corrigenda erat. Plinius: »Tres

Stoechades a vicinis Massiliensibus dictae propter

ordinem, quas item nominant singulis vocabulis

Proten, et Mesen, quae et Pomponiana.voeatur,

tertia Hypaea.« Adde Strabonem (4, p. 184), qui

tamen singularum nomina non narrat. * Themistam

unde habuerit noster, prorsus ignoratur, quare

Wesselingius (ad Itiner. Anton. p. 515): »ego vero«

inquit » deseruisse Plinium atque ita seripsisse du

bito; codex enim scriptus Prothemisto offert, unde

Protem, et ex Misto Mesem formavero a; nostri ta

men codices nihil variant.

Hypaea] In quibusdam Plinii codicibus Hjpe.

Gnor.— Reichenauensis Ypera, Monacenses (A. C)

Hype; Darmstattensis Ipea, unde conjicere quis pos

sit, Latinis literis pro Graecis acceptis Hiera legen

dum esse, quo nomine nunc illas insulas appellari

satis constat (vid. Ukert. T. II, P. 2, p. 462);

mutare tamen nihil audeo.

Stipa] Forte ut Plinium sequamur: »Sita autem

citra est Oglasa, intra in sexagesimo Corsieae Pla

narias, nisi pro Stipa legas Stira cujus meminit

Mela. Planariam alii Planasiam dicunt, ut Ptol.

Et ita codex Vulcanii, quem nos sequimur, Gnor.

— Codex Monacensis (A) Stypa; praeterea in co

dicibus miliil subsidii. Vereor ne hie quoque cor

rupto Plinii exemplari usus sit, et vocem Sylla, quae

apud illum antecedit, corruptam huc transtulerit.

- Plinii verba haec sunt: »Citra est Oglasa; intra

vero sexaginta millia, passuum a Corsica Planaria

a specie dicta, aequalis freto ideoque mavigiis fallax.« .

Planasiaj' Ahmasius (ad Solin. p. 96) errasse

vult Martianum, quod Planasiam eandem habuerit

cum Plinii Planaria , quum hujus nomen Latinum

sit a planitie ductum, illius Graecum a πλανόν,

quod est in errorem ducere, fallere ; et eerte Pli

nius ipse mox alteram Planasiam commemorat,

quae XXXVIII millibus ab Ilva distet; sed Plinium

potius dixerim duas fecisse quae una esset, quum

apud reliquos una tantum Planasiae nomine occur

- .

. rat, neque Planariam ipsam e Latino potius „„,

Graeco sermone derivandam ei visam esse inde ap

paret, quod fallacem appellat, quod Graece est

πλανόσαν.

Igilium] Duas eodem nomine insulas agnoscere

Plinium patet ex ejus verbis, si recte capiantur:

• Capraria, inquit, quam Graeci Aegilion dixere;

item Aegilium et Dianium *, quasi dicat »item aliud

Aegilium contra Cosanum littus diversum ab Aegi

lio quae Capraria«; sed puto eum errare et unum

esse Aegilium. Sic Ai9&2rjv et Iλοὐαν Ptole

Martiani Capellae lib. VI. §. 644. §27

Veneria; item ultra Tiberina ostia in Antiano Palmaria, Sinonia; et in Fir

miano Pontiae, Pandataria, Prochyta, Abaemeria, Inarime a Graecis dicta

Pithecusa, et Megaris etiam in Neapolitano; a Surrento in octavo milliario

Capreae [Senaria dicta et Telentea], item Leucothea. Jam Africum mare 645

spectans a Corsica in octavo Sardinia est, in quo amgusto freto sunt parvae

insulae, quae Cuniculariae perhibentur; item Pinton, et Fossae. Verum

maeus distinguit, quae una est. Martianus Capella,

ut habetur in pluteariis ejus libris: »Urgo item et

Capraria quam, Graeci 4egiom dixere; item Ege

lium, Dianium. « Aegion est Aiyetov, ad verbum

Caprarium; Egelium scriptuin pro Aegilium vel Ae

gylium. Nam ita scribi debet, Ai§ et deminutivum

aiyv%m, parva capra, inde Aiyv%vov Capraria.

Diserte etiam in optimo Regio codice AiyvZov scri

bebatur. In Pomponii Melae scriptis exemplaribus

Ygilium perperam pro Igilium vel.4egylium. SALMAs.

(ad Solin. p. 95. 96)— Nostro favet itutilius Nu

matianus (itin. 1, 525):

»Eminus Igilii silvosa cacumina miror«,

nec nostri codices variant; pro superiore tantum

Aegilion alios Aegilon scribere Grotius in margine

notat. -

Veneria] Veieetinus codex et Lugdunensis /'e

maria. An Hemaria eum Plinio? Vide Festum et

Melam. Gnor. — Nescio quibus Plinii editionibus

Grotium usum esse dicam, qui et Colubrariam apud

illum legerit pro Columbaria, et numeros quoque

interdum alios atque in nostris exstant., Hic quo

que nostrae Plinii editiones cum Marian- e

niunt, nisi quod Yenaria legunt, quod tamen re

stituere, reliquis codicibus non adstipulantibus,

dubitavi.

Firmiano] Lege Formiano. Grot.— Recte, sed

codices repugnant. Plinius aliter: »adversum For

mias Pontiae, in Puteolano autem sinu Panda

taria« cet. - ô si

4baeneria] Hic iterum festinanter et imperite

Plinium exseripsit, eujus verba laec sunt: »Pro

chyta» non ab Aeneae nutrice, sed quia profusa ab

Afenaria erat; Afemaria ipsa a statione navium Ae

neae, Homero Imarime dicta, Graecis Pitheeusa.«

Inarime] Ex Homerico siv Agigovg (II. 3, 783)

jam a Virgilio corruptum (Aen. 9, 712):

-I- …

_■

Inarime Jovis imperiis imposta Typhoeoa ,

— — » durumque cubile

quem certatim imitantur Ovidius (met. 14, 88),

Silius (8, 541. 12, 148), Statius (silv. 2, 2,

76), alii.

■

Senaria] Quae hie uncis inclusa sunt, non modo

a Plinio, verum etiam a codicibus Monacensibus (A.

C) et Darmstattensi absunt, et manifesto corrupta

sunt neque ad Capreas pertinent; an pro Telentia

legendum Teleboea? Virgilius (Aen. 7, 735): »Te

leboùm Capreae regna.«

Sardinia] Salmasio (ad Solin. p. 98) suadente

verba »jam Africum mare spectans«, quae vulgo

cum Leueothea conjungebantur, huc retuli. Plinius

(5, 15): »Mox Leucothea, extraque eonspectum,

pelagus Africum attingens, Sardinia, minus octo

millibus passuum a Corsicae extremis a cet. Titu

lum quoque, quem vulgo peculiarem habebat, omi

si, ne series insularum interrumperetur. _

Pinton] Annon Phytonis vel Pythonis fossae?

Gaot. — Nescio, an ipsum Plinium Grotius eorri

gere voluerit, apud quem est Phintonis et Fossae.

…

_-,

{546

528 Martiami Capellae lib. VI. §. 64ö.

Sardinia, a Sardo filio Herculis appellata, habet formam humanae plantae;

denique Sandaliotes est appellata et Ichnusa, quod utrinque vestigii formam

signat. Verum ab oriente centum octoginta octo millibus patet, ab occidente

centum septuaginta quinque, a meridie septuaginta septem, a septemtrione

centum viginti quinque millia habet; a Gorditano promontorio insulas duas,

quae Herculis memorantur, a Sulcensi Enusim, a Caralitano Ficariam Ga

latamque. Quidam item non longe Balaridas dicunt, et Callode, et Heras

lutra. Contra Paestanum Leucasia est, a Sirene ibi sepulta nominata; contra

Veliam Oenotrides; contra Vibonem Ithacesiae ab Ulyssis specula dictae.

DE SICILIA.

Hinc Sicilia memoramda, quae a Thucydide Sicamia, a multis Trinacria

perhibetur. Sicania a Sicamo rege, qui cum Iberica manu in eandem terram

ante bella Trojana pervenit; dehinc Siculus Neptuni filius, a quo nomen

Ptolemaeo quoque φvtovoc vij6oc. Codices Mo

uacenses (A. C) et Reichenauensis Pitonis.

Ichnusa] Vide Plinium et Solinum. Silius:

Insula fluctisomo quondam vallata profundo,

Castigatur aquis, compressaque gurgite terras -

Enormes cohibet nudae sub margine (1. imagine)

plantae,

Unde Ichnusa prius Grajis memorata colonis. •

Sandaliotes autem a sandalio calceamenti genere di

citur. Huc facit et Claudianus:

» Humanae speciem plantae sinuosa figurat

Insula, Sardiniam veteres dixere coloni.«

Gnor.— Ichnusa reposui auctore Grotio, qui eam

lectionem in margine notavit; vulgo Sigmosa, quod

vix arbitror fore qui ex vocabulo signat, quod se

quitur, defendat. 'Izvoö6av appellat et Pausanias

(40, 17, 2), wäτι τὸ 6zημα κατ' ίχνος μάλιστά

εστιν άν9ρωπον. • Plinius (3, 15): »Sardiniam

ipsam Timaeus Sandaliotim appellavit ab effigie so

leae.« Sallustius (in fragm. p. 233 Bip.): »Sardinia

in Africo mari facie vestigii humani.« Claudiani lo

cus est in carmine de bello Gildonico (507). pro

utrinque codex Reichenauensis utrumque, male.

Enusin] Anteriores Enosin, Monacensis codex

(A) Enusina.

Palaridas] Codices Reichenauensis et Monacen

ses (A. C) Liberidas, Darmstattensis Leberides,

margo Grotiana Heberidas, eademque Gallode pro

Callode. De veris nominum formis judicari non po

test; Plinius Berelidas et Collodem appellat.

£; Alii Leucosiam appellant. Cellarius

(T. I, p. 954) eandem censet cum Leucothea, quae

supra commemorata est; sed noster Plinium se

quitur.

Sicania] Haec quoque ex Plinio (5, 14); Thu

eydidem enim (6 init) Martianum legisse vix cre

dibile est. Ceterum adde Solinum (3, 7) et Isido

rum (etym. 14, 6, 52; p. 178 Arev.).

- •

*Martiani Capellae lib.vi. §. 6%. 529

eidem commutatum; nam Trinacria, quod tribus promoniori, triangula cen

seatur: quippe unum, quod a Pachyno in Peloponnesum in meridiem versum

spectat, quadringentis quadraginta millibus a Graecia disparatur; Pelorus autem

occasum Italiamque inspicit, quae freto mille quingentis passibus separatur;

Lilybaeum Africae fines videt in centum octoginta millibus. Ipsa autem pro

montoria internse terreno itinere disparātur sic: ia Peloro Pachynum millia

centum septuaginta sex, inde Lilybaeum ducenta, inde Pelorum centum

quadraginta tria. Coloniae in Sicilia quinque, urbes sexaginta tres, fluvii

fontesque quamplures, ac montis Aetnae miracula noctibus totis vomentis

incendia; cujus, crater stadiis viginti patens favilla Taurominium Catinamque

respergit, magno strepitu mugiens et immensos fragores intonans obluctatione

flammarum.

_ -

-. i , -

DE INSULIS SICULI FRETI.

In Siculo etiam freto insulas esse non dubium est. Africam versus

Gaulos, Melita a Camarina octoginta quatuor millibus passuum, a Lilybaeo

centum tredecim, Cossura, Hieronesos, Coene, Lopadusa, Aethusa, quam

triangula] Variis figuris geographi utuntur, ut

terrarum regionumve formas deseribant, * inprimis

Strabo, qui ut Siciliam (2, p. 85) triangulo, ita

Hispaniam (p. 127) tergori bovis, Peloponnesum (8,

p. 555) folio platani, Mesopotamiam (2, p. 79. 80)

pulvino remigum sive (16, p. 746) navigio, Aria

nam (2, p. 78) parallelogrammati, Indiam (p. 78.

87) rhombo, Pattalenem insulam, quam Indus facit

(18,-p. 701) triangulo, terram habitabilem (2,

p. 443. 116. 118. 119. 122) chlamydi, Ponti

ambitum (p. 123) duplici curvaturae arcus Scythici

(add. §. 661), promontorium Europam ab Asia dis

terminans (2, p. 124 f.) eaprae, Asiae latus ab

Aethiopia inde ad Oceanum (p. 150 f) pardali, Hi

spaniae regionem (5, p. 137 f.) navigio comparat.

Confer et nostrum supra (§. 659. 645). De ipso

sieiliae nomine ovidius (fast. 4, 419):

» Terra tribus scopnlis vastum proeurrit in aequor

Trinacris a positu momen adepta loci.«

Plura dabit Cluverius (Sie. ant. p. 7 sequ.).

Pelorus] Ita Plinius et Martiani libri editi,

seripti Monacenses (A. C) et Reichenauensis dant Pe

lorias cum Solino; sed causa mutandi nulla. Mox

potius quingentorum passuum legerim; ablativus ex

notis librariorum per errorem ortus videtur.

septuaginta sex] Plinius sexaginta. Gnor. —

Immo Harduino teste ejus codices LXXXVI; mox

que CLXX, ubi noster centum quadraginta tria.

Cossura] Cossurensium elegantem memoriam

habes in ovationum triumphorumque catalogo;

550 Martiani Capellae lib. VI. §. 648.

alii Aegusam dixere, et ceterae. [Sunt aliae citra Siciliam: ex adverso Me

tauri ammis in viginti quinque millia ab Italia septem Aeoliae, appellatae a

nostris Vulcaniae, cum diversis nominibus: prima dicitur Lipara, secunda

Therasia, tertia Strongyle, in qua Aeolus regnasse fertur et e flamma in

proximum prorumpente vel ejus fumo qui ventus flaturus esset intellexisse,

quod hodieque ejus loci incolas certum est praesentire;* quarta vero insula

est Didyme, quinta Ericusa, sexta Phoenicusa, ultima Euonymos, moe

_*-_

DE PRIMO, SINU EUROPAE.

_ I ' - _p

■p omoi

Hic primus Europae sinus Ausonii maris patet nonaginta sex millibtis;

SER. FULVIUS. M. F. M. N. PAETINUS A.

C - D - X.

NOBILIOR. PRO COS. DE COSSURENSIBUS

NAVALEM EGIT.

Gnor. — Corruptam lectionem idem in margine no

tavit: »ac Camarina a Lilybeo in MLXXXVIII cen

sura in 115 Hier. «

Coeme] Mela Senae. Gaot.— Codex Monaeen

sis (A) Scene. -

Puleaniae] Ex Ptolemaeo videtur aliqua insu

Iarum peeuliariter lioe nomine insignita fuisse, quod

et in Liparae nomine accidit. Gnor.

Therasia] Seneca (nat. quaest. 6, 21): »Thera

siam, nostrae aetatis insulam, spectantibus nautis

in Aegaeo mari enatam, quis dubitat, quin in lucem

spiritus vexerit?« Sed haec Graeciae est; Hieram

prope Siciliam, reete inquit Harduinus (ad Plinium

3, 9, 14) »qui Therasiam quoque appellarit, adhuc

auctorem quaerimus.« Verisimillimum igitur est,

Plinium per errorem momen quoque commune de

disse duabus insulis, quae originem Vulcanicam

communem haberent; confer ipsum alio loco (2,

89): ,ante nos et juxta Italiam inter Aeolias in

sulas, item juxta Cretam emersit e mari duorum

millium quingentorum passuum una cum calidis

frontibns.«

e flamma] Rectius sie codices Monacenses (A.

C) quam a flamma in editis. Mox etiam pro ejus

fimo margo Norimbergensis libri ex fumo exhi

het, quod tamen recipere dubitavi. Infra autem

seripsi hodieque pro hodie quoque e eodieibus Gro

tiano, Darmstattensi, et Monacensi utroque. De

re ipsa vide Strabonem (6, p. 275) et Diodorum

Siculum (3, 7), ubi Wesselingius nostrum quoque

in testimonium adhibuit.

Erieusa] Ita Strabo et Plinius; Ptolemaeus

'Egvxóón voeat et Phoenicusam φοινιχαδδη: Isi

dorus vero et Ericode et Ericusam , et Phoemieode

et Phoenicusam nominat, ni mendosa sint exem

plaria. Gnor. — Solinus Ericusam, Phoenicusam,

'Egvxoö66av, φοινικοδ66av, quae aliis 'Egtxoj

δης et φοινικαδδης. Mirum tamen in omniwus li

bris constanter haberi Eriphusam, et in Martiani

seriptis codicibus Erepusam. Salvas. (ad Sol. p. 156).

Euonymos] Codices quidem Monacenses (A. C)

et Reichenauensis Donymos, sed male. Strabo enim

(6, p. 276 Cas.) Eöövvuov vocatam esse tradit,

quia sinistra sit et solitaria.

Martiani Capellae lib. VI. §. 649. 551

quique tres sinus habet. Italiae frons incipit, quae Magna Graecia appellata

- - - - -

est, ubi ammium et oppidorum copia; ac tunc portus, qui Hannibalis castra

dicuntur, ubi latitudo Italiae viginti solis millibus aestimatur.

'*** DE SECUNDO SINU.

-. - - ■

Dehinc a Lacinio * -_

- secundüs incipit sinus Europae magno

ambitu flexus, et Acroceranio Epiri terminatus promontorio, a quo abest

octoginta quinque millibus oppidum Croto. Ex hinc propter oppida sinusque

quamplures in mare Italia plurimum pergens in Hydruntum urbem venit, ubi

supertim inferumquc mare decem et quatuor millibus disparatur, unde in

Graeciam brevissimus transitus. Ac dehinc Italia per populos, simus, urbes,

fluvios, montes, barbarosque quamplures ducitur in fines Illyrici, cujus a

oo nomi 1 A .iia

- y4usonii] Hic quoque omnia confusa. Plinius

enim haec habet (5, 10, 15): »Hactenus de primo

Europae sinu; a Loeris Italiae frons incipit, Magna

Graeeia appellata, in tres sinus recedens Ausonii

maris, ' quoniam Ausones tenuere primi; patet

LXXXVI M pass.« ; noster autem loquitur, quasi

…

totus sinus Ausonium mare appelletur.

dieuntur] Codices Reichenauensis, Darmstat

tensis, et Monacensis (C) dieitur, quod corree

tionem olet. De Hannibalis eastris vide supra (ad

§. 640). Pro viginti hie quidem Grotius margini

adseripsit quadraginta, ut est apud Solinum (2, 23).

abest oetoginta] Plinius LXXV. Gnor. — La

einium scilicet, non oppidum Croto, quod sequitur,

siquidem CL stadiis, hoe est paulo minus XIX

M. pass. distat a Lacinio Croto, Straboni L. VI,

p.262.° Ex qua nostra animadversione Martianum

ipsum emendabis. HAmpurs. (ad Plin. 3, 14, 48).

Croto] Hie docuit Pythagoras, unde Crotonius

dictus.-Est enim'» gotóvetoc gentile a xgotòv

teste Stephano. Arnobius: »Vos Platoni, vos Cro

tonio, vos Numenio, vel cui libuerit creditis •; mi

iii enim mutandum sentio. Conjungit et alibi Ar

nobius Pythagoram cum Platone, ut lib. II: »Py

thagoras numeros scit? Incorporales formas Plato.«

Gnor. — Crotonis laudibus plenus est Strabo (6,

p. 262 Casaub.). Variantem lectionem Crotona mar

gini Grotius adseripsit.

plurimum] Codex Monacensis (C) primum,

male; Plinium enim (5, 11, 16) noster sequitur, apud

quem est: »quo longissime in mare exeurrit Italia.«

Hydruntum] Lege Hydruntem; άόρους Pto

lemaeo. Alia ab hae Hydrusa. Gnor.— Codex Mo

macensis (A) Forontum, alter (C) et Darmstattensis

Foruntum, quod et Reichenauensis, sed a eorrec

tore praebet. Verum Plinius Hydruntum habet,

quod igitur servavi, quamvis ipse Plinius paulo

inferius ab Hydrunte scribat.

decem et quatuor] Et tres Plinius. Gnor.—

Codex Reichenauensis et novem, quam lectionem

jam Grotius margini adscripserat.

barbaros] Alpium incolae intelligendi esse vi

- 67 *

552 Martiani Capellae lib. VI. §. 680. •

651

flumine Arsia ad flumem Drinium longitudo pergit octingenta millia, a Drinio

ad promontorium Acroceraunium centum septuaginta duo millia. Ora Illyrici

habet insulas ultra mille. - *- iui- _ im-_

- -

- - - - - - -

DE TERTIO SINU, EUROPAE.

Tertius autem Europae sinus ab Acrocerauniis inchoans montibus Hel

lesponto terminatur, ac sinus habet decem et novem, provinciasque quam

plures. Nam ibi sunt Epirus, Acarnania, Aetolia, Phocis, Locris, Achaja,

Messemia, Laconia, Argolis, Megaris, Attica, Boeotia; item ab alio latere

alioque mari Phocis, et Locris, Doris, Phthiotis, Thessalia, Magnesia, Ma

cedonia, Thracia, Graecia omnis. Epirus autem incipit Acrocerauniis mom

tibus, in qua primi Chaones, a quibus dicta Chaonia; deinde Amons Pindus,

Dryopes, Molossique Dodonaei Jovis famo inclyto celebrati. A tergo inter cc

teros populos Ponto junguntur Maesia ac Maedia. Thraces usque ad Pontum;

Rhodopae mox et Haemi videtur excelsitas. Tunc colonia Buthrotiim; Am

bracius sinus faucibus angustis aequor accipiens, in quo defertur amnis

Acheron infernae fabulae errore famosus; post aliquot gentes etiam Actiiim

colonia cum Apollinis templo, ex quo ipsi quoque deo additum cognomcntiiiii,

civitasque Nicopolitana. Egressos sinu Ambracio in Ionium excipit, diversitas

sanam as*

dentur, quos Plinius (5, 20, 24) Italiae descri- , • Maedia] Sic scripsi eonfusionis vitandae causa;

ptioni subjunxit. - vulgo Media. Alii Maedicam appellant; confer Gel.

Drinium] Haec quoque ex Piinio (1. 5 extr.), larium (T. I, p. 1322). …

unde simul apparet nihili esse quas margini Gro- I}uthrotum] Sic jam Grotius scribendum vidit

tius lectiones variantes adscripsit D/^ pro octoginta pro Butrorum in editis, inque antiquissimo codice

et quinque pro duo millia. legi affirmat Wasse (loeo modo citato).

Laconia] Vulgo inepte Lycaonia; veram lectio- 4etium] Suetonius (Oct. 18): »urbem Nieopolim

nem, quam jam Meursius (miseell. Lacon. II, 16; apud Aetium condidit, ludosque ibi quinquennales

p. 172) conjectura assecutus erat, in vetustissimo constituit, et ampliato vetere Apollinis templo lo

codice C. G. C. exstare testatur Wasse (ad Thueyd. cum castrorum, exornatum navalibus, spoliis, Ne

3, 1055 T. II, p. 374 Bip.); adde Salmasium ptuno ac Marti eonsecravit.« De Apolline Aetio

(ad Soliu. p. 158). i. e. littorali vide et Strabonem (7, p, 323. Gas.).

Martiani Capellae lib, VI. §. 681. 555.

populorum, et oblique apud quos inter ceteras urbes oppidum in confinio

maris nomine Calydon Diomedis Tydeique progeneratione notissimum. Dehinc

influens sinus Aetoliam ac Peloponnesum dividit. Mox in Acarnania Araeynthus;

in Aetolia Ozolei, apud quos oppidum, Oeanthe, in quo portus, Apollinis.

Tunc deinde in Phocidis campis oppidum Cirrha, portus Caleon, ia quo in

septem millibus passuum introrsus , oppidum Delphos sub monte Parnasso,

clarum oraculis Apollinis; fons ibi Castalius. Deinde in intimo sinu angulus.

Boeotiae montem Heliconem juxta.u Peloponmesum peninsula inter duo maria 652

Aegaeum et Ionium fangulosos recessus, obducens; in circuitu habens quingenta

sexaginta tria millia passuum, et per sinus paene tantumdem. Angustiae, unde

- - - - - - .•

procedit, Isthmos appellatur. In quinque millibus passuum diversa maria

utrinque collidunt, ac latera meatus abradunt. q In medio hoc intervallo, quod

Isthmom appellavi, colonia est Corinthus, sexagenis ab utroque littore stadiis,

a summa arce, quae crocor

pisaaotll 110 ba... steO. anom

dicitur A

-' - -uo- _. -

et oblique] Inepta leetio, quam eertum est or- -

tam esse ex Aetolique; in codicibus tamen nihil

subsidii inveni. .…■ …

progeneratione] Ita codices Reichenauensis et

Darmstattensis; editi progmatione. -' •

a, Aracynthus] Mons, quem alii, ut Strabo (10,

p. 450 f. 460) et Dionysius Periegeta (431) Ae

toliae annumerant; noster Plinium (4, 2) et Soli

num sequitur. Posteris inprimis memorabilis fuisse

videtur propter Virgilii versum (eel. 2, 24);

»4mphion Direaeus in Aetaeo Aeraeynthos,

quanquam fuerunt, qui eum propter illum locum

ad Thebas vel adeo Atticam referrent.

Ozolei] Plinius Ozolae. Gnor.— Codices Rei

clienauensis Azoeli, Darmstattensis 4zolei, margo

Norimbergensis libri Azolti; Pausanias (10, 8, 5)

'Oíóλαι. Sed major error nostri est, quod ad 4e

tolos retulit, qui Loerenses essent (Plin. 4, 4).

0eanthe] Confer άaetos interpretes Thucydidis

.o;. io* is II*, -.

os, utrumque mare prospectans. Ab

_*- …

(3, 1015 T. II, p. 570 Bip.), ubi Wasse nostri

quoque testimonio utitur, duosque codices mendose

Teanthe legere narrat.

Caleon] Plinius Chalaeom, Ptolemaeus Xa

Ζεῶς, eodex. Reichenauensis male Celeom. l>

sexaginta tria] Codex Reichenauensis omittit

tria. Ceterum ut nostrum intelligas, confer Pli

(4, 5): »inter duo maria, Aegaeum et Ionium, pla

tani folio similis, propter angulosos recessus cir

cuitu DLXIII M. pass. colligit, auctore Isidoro;

eadem per sinus paene tantundem adjicit.« ;

abradunt] Haud scio an praestet arradunt, quod

alios legisse Grotius in margine notavit. Melius uti.

que foret meatu subradunt, quod eommendat Sal

masius (ad Solin. p. 141), sed codicum auctorita

tem desidero.

a summa arce] Sic scripsi e codice Reiehemau

ensi et quos Salmasius (ad Solin. p. 141)* comme

morat; vulgo inepte a Pisa summa arce.

… -

655

546

554 Martiami Capellaé lib. VI. §. 632.,

Isthmo autem Achajae provinciae nomen incipit, * quae ante Aegialos vocaba

tur, propter urbes in* Hittore per ordinem constitutas.* Ibi quamplures simus,

portus, montes, urbes, et populi.it Ab ipsius Isthmos* angustiis Hellas in

cipit, a nostris, Graecia dicta. m In eam prima Atticebantiquitus Acteivocitata

contingit Isthmum sui*parte Megaris dicta, in oras autem oportus, cui*nomen

Scironia saxa, viginti sex longitudine, latitudine quinque millibüs passuum

a Myrtoo recedentibus i Athenae atque Atticae.* Fontesiibi multi, inter quos

Callirhoe praedicatur.aiu Nec Athenis cedunt Boeotiae, iint quibus Epicreme,

Arethusa, Hippocrene, iAganippe, ul Gargaphie; post oppida, montes, populi

que quamplures. ęuum onom a veeem , sum, -

- niß meaeq enim auperium molioqqo sola et Jibonosq

foim rustri w* eiom f DE THESSALIA.… profufion umbitio appnhni

,• - .u eiu.apxos geuiuioo g pioioo ivo/.id , om,. i

Sequitur Aemonia, cujus a tergo, mons, Oeta, eaque etiam Thessalia

d^ piTAT - *°* i T - T?; M· · · smmua ■

utrumque mare] Ionium, et Aegaeum. Hinc dimus, qui alias in Euboea Athenas statuunt, qua

»bimaris Corinthos • Horatio et Ovidio, Graecis 8i- rum cives *&%rjvijtat, non &9rjvato, dieantur.

*%λασσος, άμφιδάλασσος. Seneeas Gnor.—* De Athenis Atticis abunde Meursius pe

• Gemino Corinthus littore opponens moras culiari libello;.sed totus locus corruptus et turba

Cremata flammis maria committet duo.« tus, et jus ut ratio appareat, ipsa Plinii verba (4,

Gnor.— Confer Strabonem (8, p. 379 Casaub.). 7, 11), unde imperite et mutile excerptus est, ap

ab ipsius Isthmos] Lege Istlimou. Gnor.— De posuis „In ora autem portus Sehoenus. Oppida Si

eonfusione nomiuum Helladis, Graeciae, Aehajae, dus, Cremmyon, Scironia saxa vi M. iongitudine,

vide Salmasium (ad Solin. p. 442). Geranea, Megara, Eleusin. Fuere et Oenoa, Pro

Aete] Ex Plinio (4, 11), unde simul apparet balinthus; nunc sunt ab Isthmo Lv M. pass. p;.

nihili esse et quam e codice suo Grotius leetionem raeus et Phalera portus, quinque M. pass. muro

enotavit Megaritana sui parte et quae in Reiehe- recedentibus Athenis juncti.« __

nauensi exstat partem pro parte. De Aeetes nomine ** Epierene] Plinius (4, 12) Epierane, dorica

praeter geographos vide Apollodorum (5, 14, 1), forma; unde corrupta lectio, quam Grotius in mar

Gellium (14, 6), Eusebium (ehron. p. 66 et 76 gine notavit, Epigrane; quam vero ipse in Plinio

scalig.), et Epiphanium (eum not. Petavii p. 16). exstare vult Epigranea, ut Calliopea pro Calliope,

Athenae atque Atticae] Error exceptione; lege supra jam dixi me nescire qua editione usus sit.*

Athenae Atticae. Sic Appulejus: »Et secta, licet Ceterum confer Burmannum (in anthol. Lat. II,

Athenis Atticis confirmata, tamen hie inchoata p. 841). - _

est. « Et forte non frustra Atticae additur si iis cre- Gargaphie] 'Ami &argaphiae. Sic &#3), ύγ

Martiani Capellae lib. VI. §. 654. άλλὸ

nuncupatur. Ibi natus rex nomine Graecus, a quo Graecia dicta; ibi Hellem,

a quo Hellenes appellati, In Thessalia montes notissimi Olympus, Pierius,

Ossa, cujus ex adverso Pindus et Othrys Lapitharum sedes, occasum verti

cibus intuentes; nam Pelios ortum videt. Hi omnes montes theatrali more

curvantur, ante quos septuaginta quinque urbes sunt memorandae, Thessaliae

vicina Magnesia, cujus fons est Libethris, poëtici haustus nomine, celebratus.

Longitudo Thessaliae habet millia quadringenta octoginta, latitudo ducenta

uonnum, momaginta septem.

- '- . . . -

- - - …anihn mh

- m. ,

s*"' "'"'"'""'" DE MACEDONIA. '' ;

aimus jgpergeoT, bnforibtf io ΎΤ., An- ,

- postea uinquagi ] - - - in- 635 - ib „ Macedonia mon centum quinquaginta populorum, maximis regibus in- Gs

clyta, praesertimque Alexandro, qui Philippo quum matus crederetur. ei

yta, praesertimq », qui rnuippo quum ; » ejus

mater Olympias dracone eum conceptum esse memorabat; victor orbis: nam

easdem peragrationis et victoriae metas habuit, quas Liber et Hercules, Haec

tamen Macedonia populos, qui Edonii dicebantur, totamque Mygdoniam, Pie

riam , Emathiamque recepit in momem. Haec in Thracium limitem terminum

ducit; a meridie Lbirotis habitátur, a vespera a Dardanis et Illyriis, a sep

tentrione Paphlagonia ac Paeonia. Inter ipsam et Thraciam amnis Strymon

vietor] Lege victore. Gnot. — Non necesse.

Emathiam] Propriae hoc Macedoniae nomen

ßaw* μυχήνη, μvxijvau. Grot.— Gargaphia val

lis Hygino (fab. 181), Gargaphie Plinio (4, 7, 21).

Alios Gargane legere Grotius in margine notavit.

Graeeus] Confer Aristotelem (metaph. 4, 28

et meteorol. 4, 44) et Apollodorum (1, 7, 5); sed

noster Plinium tantum (4, 14) ante oculos habuit.

nonaginta] Plinius denario parcior. Gnor.— Pro

antecedenti quoque octoginta alios nonaginta legere

idem margini adscripsit.

am Olympias] Hoc ex Solino (9, 20): »Philippus

Magnum procreat, quamlibet Olympias Alexandri

mater nobiliorem ei patrem acquirere affectaverit,

quum se coitu draconis consatam affirmaret« cet.

Adde Plutarchum (in Alexandro p. 663).

antiquissimum (Gell. 14, 6. Justin. 7, 4), reliqua

nomina adjectae. Ceterum omnia haec et ipsa e

Solino (9,^1): »Qui Edonii olim populi, quaeque

Mygdonia erat terra, aut Pierium solùm, vel Ema- .

thium, nunc omne uniformi vocabulo Macedoniea

res est, et partitiones, quae specialiter antea se

jugabantur, Macedonum nomini contributae factae

sunt corpus unum. Igitur Macedoniam praecingit

Thracius limes* cet. Correxi autem vulg. 4emathiam.

Paphlagonia] Immo Pelagonia, ut et ex Plinio

(4, 10, 17) et ex Solino apparet, quibus adde

Diodorum (T. X, p. 229 Bip.); sed mutare nolui,

556 Martiani Capellae lib. VI. §. 6$.

pro limite est, ab Haemi 'montis vertice defluens. In ea Rhodope, quem

Mygdonium asserunt montem, et Athos abscissus a continenti, Xerxe viribus

utente Persarum: et Orestidem terram, ab Orestis et Hermionis filio quam

vocitari non dubium est. Ibi Phlegra nunc civitas, tunc Gigantum proelio

rumque immanium temeritate famosa; quae sola etiam diluvio mundi asse

ritur non operta, quod utique praestitit montium celsitudo. -si - M

sui sileadi ,

DE THRACIA.

-oli om

- m,

Sequitur Thracia, cujus incolae bardi appetitum habent maximum mortis;

et qui a dextra parte Strymonis degunt Bessi, et Denselatae, Nestusque amnis,

qui Pangaeum ambit.* Nam Hebrum Odrysiae nives complent, qui inter di

versos barbaros fluens et-iam Ci-conas perluiitt;: qquuoorruumm confini- o Haemus s_ex.

… tntlo o-o I

ne ipsum scriptorem eorrigerem, praesertim quum

apud Plinium quoque corruptam lectionem in co

dicibus exstare vidissem.

Rhodope] MS. »in ea continentis Rhodope,«

Gnot.

Orestidem] Urbs haec alio nomine éxatovto

zeugia dicitur. Vide Stephanum h. v. Grot. —

Nihil ibi video nisi fabulam de Orestis filio cum

Hermione,- unde nomen terra accepisse dieebatur;

nec urbs erat Orestis, sed regio Macedoniae (Liv.

27, 35. 31, 40). Verum omnia noster ex Solino

habet, etiam quae sequuntur de Phlegra, quam

postea Pallenem dictam esse constat (Heyn. ad

Apollod. 4, 6, 4).

bardi] Meminit Bardorum Gloss.* »Bardei,

122vguoi δοῦλοι, « Et alibi: »Bardes (1. Bardus)

öogτχτητος, ίλλvguóς δοῦλος. « Aliosne indicat

Lucamus quum ait:

„pina securi fudistis carmina Bardi?«

Illi (ni fallor) in Galliis. Eosdem innuit Isid. Gloss.;

„Bardus earminum conditor.« Gaor. — Bardi, si

quid omnino, stupidos signifieat; sed vide me bar

bari potius legendum sit, collato Solini loco, cuu

jus et hic vestigia noster pressit (10, 1): »Non

- - - -

difficulter comprehendent, Thracibus barbaris inesse

comtemtum vitae ex „Miminaturalis sapientiae

disciplina. Concordant omnes ad interitum volun

tarium, dum nonnulli eorum putant obeuntium

animas reverti, alii ne* exstingui, sed beatas ma

gis fieri.* De immortalitatis persuasione apud Thra

ces finitimasque gentes vide Herodotum (4, 94 et

5, 4). -

Denselatae] Huic populo mirum quam differen

tes appellationes, dum alii Denthelitas, quidam

Denthelethas, nonnulli Densalatas aut Demseletas

nominant. Ptolemaeus regionem δαν9n^qttxrjv

appellat. Pro Nestus MS. Mesius, Ptolemaeus Nes

sus. Grot.— Codex Reichemauensis et margo libri

Norimbergensis corrupte dens eleusque mesius. Sed

nos Solinum sequimur.

perluit] Confer*Qudendorpium (ad Appul. I,

p. 401). ę

Martiani capellae lib. vi. §. 6%.

557

- - - - - -

- - -

millibus passuum cacumen extollens vicinia perflatur austrorum. Cujus item

terga diversae gentes tenent, inter quas gentes Sarmatae, Scythae. Dein Pon

tum Sithonia gens habet, quae gloriam Orphei progenitiºvatis perfectione

sortita est; nam in Spartio promontorio ille vitam aut sacris, ut ajunt, im

pendit aut fidibus. ! Mox regio Maronea ac Tyrida oppidum, in quo equi

Diomedei stabulati. Circa eum Abdera, cui constructae Diomedis soror suum

nomen adscripsit, quod oppidum Democriti physici ortu potius decoratum.

Eandem Thraciam Polydori sepulcro signatam nec poëtae praetereunt. Illic

- - -

promontorium Ceras chryseon Byzantio oppido celebratum, quod a Dyrrhachio

septingentis undecim millibus distat. Eo enim interstitio a se utraque maria

recesserunt, id est Adria et Propontis. Illic Hellespontus angustior est, per

austrorum] Haec de suo addidit Martiamus;

sed vide ne seribendum sit astrorum.

Spartio] Solinus Sperchivo ; sehedae Palatinae

Spergivos in prima editione Sparchino, ceterae editio

nes Sperehio. Martianus, qui hinc habet, Spartio;

scripti ejus codices quos vidimus, ibi habent Spertio

et Sperchio. Sed promontorium hoc nomine in illis

locis nullum est. — Quum multa e Pomponio sum

serit, et hoc etiam ab illo mutuatus est; sed qua fide

videamus. Eadem eerte qua et in aliis solitus est.

Sic ille seribit: »deinde promontorium Serrium, ex

quo canentem Orphea seeuta narrantur memora, et

Zone.« Ita hqdie legitur apud Melam ex emenda

tione Hermolai; nam Ante Hermolaum legebatur:

•deinde promontorium Seripium*, atque ita hodie

seriptum praeferunt quantum est ubique veterum

exemplarium; quin tamen recte ab Hermolao ita

fuerit emendatum, nemo ausit dubitare. Serrium et

Zonem Plinius etiam junctim et in propinquo ponit.

Quomodo apud Pomponium legerit Solinus nescio,

stadia septem ab Europa Asiam dividit. Hic quoque duae civitates, quarum una,

.…-.*.* -

• ~ • -_..

id est Sestos, Europae est, Abydos Asiae. Deinde promontoria contraria Cherronesi,

• -

■ -

•- …

- ■ ' - m. - ■

sed apparet eum in mendosos codices incidisse —

scripta Pomponii exemplaria, quae inspexi, sic lo

eum illum legendum monstrant: adeinde promon

torium Serrium, et quo eanentem Orpheum seeuta

narrantur etiam nemora, Zone.« Sie non una, ani

madvertenda est hoc loco exerratio Solini; Sper

chium pro Serrio dixit, deinde Serrio tribuit ex

male acceptis Pomponii verbis, quod ille de Zone

seripsit. Salmas. (ad Solim. p. 159).

Tyrida] In vetustis quidem Plinii codicibus

Tyndas sed in Ptol. regiooa. Gnor.— Equidem

apud Pliuium (4, 11, 48) lego Tirida. •

Polydori] Priami filii, de quo vide Euripidem in

Heeuba. Ceterum strabo (2, p. 121 Cas) geogra

plis incumbere eontendit memorare et τάρους τῶν

èvδόδων άνδρόν, quod quidem consilium noster

- - - - ..

et hie sequitur, et inferius etiam sepulera Homeri

(§.660), Memnonis (§.686), Achillis (§. 663), Han

nibalis (§. 687 f.) commemorat. Poëtas autem hoe

loco intellige unum Virgilium (Aen. 5, 22 sequ.).

››

657

- - -

- -

- --

- *

- -

…

358 Martiani Capellae lib. VI. §. 688.

in quo terminatur Europae sinus tertius et Asiae Aegeum in quo Cynossema

dicitur* locus Hecubae sepulcro tumulatus.* In confinio insula Tenedos, a

qua usque in Chium diffusior sinus interjacet; cujús dexterior Antandros,

exiguitas insularum denique navigantibus caprae similitudine divulgatur, ab

eaque Aegaeum pelagus appellatur; sed in Corcyrae Phalario promontorio

effigiem navis scopulus imitatur, in quem Ulyxis navim versam fabulosa

confinxit antiquitas. Nam Creta centum urbibus opulenta in ortum occasumque

porrigitur, cui nomen suum Hesperidis filia Nympharum pulchra concessit,

aut Curetum rex Cretas, a quo Creta primo, mox Curetis nuncupata; deinde.

propter coeliº temperiem Macaronesos * est appellata.J Haec in longitudinem?

Aegeum] Lege Sigeum ex Solino, quem hie laverius quam insula meruit eognominari — id quo

quoque misere noster mutilavit: -Deinde contraria miam visentibus procul caprae simile creditur, quam

inter se promontoria, Mastasia Chersonesi, ubi fi- , Graeci aiya nuncupant, Aegaeus sinms dictus est.*

nitur Europae sinus tertius, Sigeum Asiae, in quo " Clarior utique Plinius (4, 11, 18): Aegaeo mari

tumulus est Cynossema dictus, Hecubae sepulerum-; nomen dedit seopulus inter Tenum et Chium ve

ubi videatur Salmasius (p. 167). * Pro* Cynossema rius quam insula, Aex nomine al speeie eaprae

codices Monacenses (A. C) et Reielienauensis itidem quae ita Graecis appellatur, repente e medio mari

corrupte praebent Cimasema, libri Norimbergensis exsiliens. « De re adde Strabonem (15, p. 618 Cas.).

margo Cysena. -i- exiguitas] Forte »exiguitasque insularum.* Cy

Tenedos] Lege Tenos. Confer eum Plinio aliis- cladas innuit.Gnor.—Munekerus emendandum een

que. Gnor. — Male libri Plinii* „inter Tenum et set (ad Hygin.fab. 45, p. 92) » exiguissima.* Ope

Chium legunt. Tenedum veram esse leetionem rosiorem emendationem Salmasii in mota praeeedenti

Solinus docet, et Martianns, qui in* iiae parte, Hegeris.-Nonne autem noster pro adjeetivo saepe

qua Solinum expressit, vulgo inemendatissimus ei*- numero substantivi appositione utitur? Quapropter

cumfertur, et sic ut mendis liberetur legendus est: nihil corrigendum esse arbitratus sum."

»im confinio insula Tenedos, a qua usque in Chium ** antiquitas] Ita eodiees -Monaeenses (A. C),

diffusió* sinus interjacet, cujus a * dextera versus. Darmstattensis, et Grotianus; perperam in editis

Antandron exigua est insula Aex nomine, quae a auetoritas. Solinus (11) neque hoe neque illud, sed

navigantibus caprae similitudine divulgatur, $i, eaque tantum erediderunt seripsit. Promontorium ipsum

Aegeum pelagus appellatur.* Salwas. (ad Solin. p. Strabo (7, p. 524), Plinius (4, 12, 19), Ptole

168). Martiani error, quo Antandrum ipsam insu- maeus, alii Phalaerum potius appellant; noster liie

lam sibi finxit, ex ambiguitate Solini explicandus quoque Solinum sequitur. -

est, cujus verba haec sunt (e. 11): „Inter Tenedum Maearonesus] Ita et Isidorus, et alii omnes:

et Chium, qua Aegaeus sinus panditur, ab dextera in Plinii tamen eodicibus mutile Maearon legitur.

Antandrum navigantibus saxum est — hoe enim Gnor.— Confer omniao Meursium (in Creta e. 2).

Martiani capellae lib. vi. § 69. 559

tenditur millibus ducentis septuaginta; latitudo quinquaginta millia non excedit;

circuitus omnis quingentis octoginta octo millibus patet, montibus Idaeo et

Dictynnaeo sublimibus. Euboea vero Boeotiae continenti modico* atque ita

exiguo mari 'interfluente discernitur, ut plerumque ponte jungatur. Duobus

- promontoriis, ad Attieam versus Gerasto, et ad Hellespontum Caphareo deco

ratur. Hujus latitudo ultra secundum milliarium intra quadragesimum con- , ,

trahitur, longitudo totius Boeotiae ab Attica usque Thessaliam centum quin

quaginta millibus numeratur; circumferentia vero' trecentis sexaginta quinque

millibus explicata. Hujus oppidum Calcida ex adverso Aulis, et Carystos

*marmoreis fluctibus concolora. In Myrtoo autem mari Cyclades, quarum 660

notiores, Delos et Antandros: quae nomina a circulata ordinatione sortitae;

- -

* *

oetoginta octo] Monade largior Plinius. Gnor. (2, 75 p. 45 f. Voss.) tanquam opulentissimas con

Dietynnaeo] Forte Diete.” Meminit Ptolemaeus jungit. -

et poëtae.Gnor.— Ad librum Norimbergensem ad- ùnarmoreis fluetibus] MS. marmore. Lege » mar

seriptum legi Dietimeo; sed male. Nomen enim mori fluctibus.* Gnor. — Lege: »et Carystos mar- '…

Dianae apud Cretenses Dictynna erat, quapropter more fluctibus eoncolores, quae marmor habet vi

omnino Dietynnaeo legendum, ut apud Solinum ride, et fluetibus concolor. Statius de Carystio

quoque (44, 6). matmore: * *® in - ■*

Gerasto] Lege Geraesto. Mela. Gaot. — Te- ——— et eomcolor alto in*mul in

gσστός quidem Etymologus et Lihanius oration. J'ena mari.« 1 , ,

p.245. Neuter satis emendate. Schol. et Geograpli, Salvas. (ad Solin. p. 177)— Magis etiam ad vul

Suidas, Aristides I, 39, Homerus, Herodotus, gatam accedit Barthii (advers. p. 1498) conjectura:

Plutarehus Camili. 158, alii, T.'egauótòv seribunt.… marmora eis fluetibus eoncolora*; quapropter in

Procopius B. G. IV, 629 èvTegeatqj eorrupte- re incerta servare vulgatam quamvis eorruptam sa

Martianus »Gerasto et Caphareo.« At sólimus, ijuem tius duxi. De Carystio marmore plura dabit Cel

ibi exseribit, Geraesto post Melam et Plinium ex-* larius (T. I, p. 1285); mare autem marmoris no

hibet. In Martiano non variant tres MSS. neque * mine signifieari saepius monui (§. 92. 584, 908).

in solino Petrensis.Wasse (ad Thueyd. 5, 5). * • eireulata] Mela (2, 7; p. 44 Voss.): »quia in or

totius Boeotiae] Euboeae vult, sed imperite Pli- bem jaeent, Cyclades dictae sunt.* Eandem nominis

nium exseripsit, qui sie (4, 12, 21): »sed in rationem profert Dionysius (perieg. 826). Adde Stra

longitudinem universae Boeotiae ab Attiea Thessa- bonem (10, p. 474. 488. 488) et Ammianum (22,

liam usque praetenta in CL millia passum.« 7; p. 228 Lindenbrog.). Ceterum plurima noster,

Caleida] Lege Chalcida pro Chalcis. Vide in- dum Plinium (4, 12, 25 et 24) festinanter ex

fra. Gaot. — Carystom et Chalcida Mela quoque scripsit; imperitissime turbavit. Primum, quod 4h

68*

540 Martiani Capellae lib. VI." §. 660.

item Strophades, quarum Naxo Homeri sepulcro veneranda, aliaeque quam

plures per septuaginta longitudinem et per ducenta latitudinem ducunt. Inter

Cherronesum et Samothracem quaedam loca vasta, nunc Barbarica.

661

662

DE QUARTO SINU EUROPAE.

Quartus vero et magnus Europae sinus ab Hellesponto incipiens Maeotis

ostio terminatur. Nam arctum mare inter Europam et Asiam in angustias

septem stadiorum interflueis coarctatur ; quas angustias Hellesponlum dicunt,

ubi Xerxes Persidis rex aggregatis navibus ponteque constructo exercitum

duxit. Verum haec angustiora quadam interrivatione per octoginta sex millia*

distenduntur, ac rursum diffunditur mare latissimum, iterumque contrahitur;

sed maris illa diffusio Propontis dicitur, secundaeque angustiae Bosphoros ap

pellantur, quae quingentis passibus patent. Item hac Darius Xerxis pater

copias ponte transmisit; cujus ab Hellesponto longitudo ducentis triginta movem

millibus invenitur. Deinde Scythicus diffusi maris sinus; in quo medio

Maeotis ostio jungitur lacus Cimmerius, Bosphorus idem vocatur: is duobus

millibus et quingentis passibus, inter quos Bosphoros, id est Cimmerium et

Thracium latus, interpatent, millia quingenta. Circuitus vero totius Ponti vicies

semel quinquaginta millibus, ut Varro quoque non reticet; quia dicit Europae

Grotius censuit. Ceterum de Homeri sepulero in

Io insula vide Nitzschium (meletem. de hist. Ho

tandrom inter insulas retulit pro Aemdro; deinde

quod Strophades dixit, quae Sporades appellaban

tur, quam Strophades longe diversis in partibns

sitae sint (Apollodor. 1, 9, 21. Strabo 8, p. 359.

Virgil. Aen. 3, 210); porro quod Naxon, quae

inter Cyclades est, ad Sporades retulit; postremo

omnium atrocissimum, quod Homeri sepulcrum ex

Io insula in Naxum transtulit. Scilicet apud Pli

nium legerat: »Ios a Naxo viginti quatuor millia

passuum Homeri sepulcro veneranda*, unde simul

apparet, unde formam nominis inanditam Naxo lia

buerit, quam tamen injuria mutandam in Naxos

meri p. 127).

loca vasta] Post nunc codices Monacenses (A.

C) et Darmstattensis inserunt quae, quod tamen

si quem sensum habeat, pro que accipiendum erit.

quartus] Haec quoque partim ex Plinio (4,

12, 24) partim ex Solino (12) conscribillata sunt,

quorum interpretes de singulis conferas.

vicies semel] Deest centemis, ut ex Plinio ap

paret; sed hujus quoque codices antiqui nonnulli

lioc vocabulo carent.

Martiani Capel geJib. VI. §. 662. 541

- - -

-- -

totius longitudinem habere sexagies ter triginta septem millia passusque quin

gentos. Hister fiúvius ortus in Gerihaiiia de eaéìis hóstis ad novem sexa

ginta amnes assumens etiam Danubius vocitatur.-Dehinc litus Scythicum con

fertum multiplici diversitate Barbarica; mamillic Getae, Daci, Sarmatae,

* Amaxobii, Troglodytae, Alani, Germaniaeque omnis tractus. Ab Histro ad

Oceanum bis decies centum millium passuum est, in latitudine millibus- qua

dringentis usque ad Armeniae solitudines. Nec proculi fluvius, lacus, oppidum,

sub uno cumcta nomine Borysthenes, propter Achillis insulam ejus sepulcro

celebratam. Introrsus degunt Auchetae, apud quos Hypanis nascitur, et

Neurae, apud quosi Borysthenes; Geloni, Agathyrsi, Anthropophagi, et a

tergo eorum Arimaspi; tunc Riphaei montes, et regio caligantibus tenebris

inumbrata. Post eosdem montes trans Aquilonem Hyperborei, apud quos

mundi axis continua motione torquetur, gens moribus, prolixitate vitae, deorum

cultu, aëris clementia, semestri die, fine etiam habitationis humanae prae

dicanda. Verum Sarmatiae, Scythiae, Tauricae tractus in longitudinem habet

millia nongenta octoginta, latitudine septingenta decem. Jam nil in Europa

ad novem] Procul dubio legendum 4bnobae ex

emendatione Salmasii (ad Solim. p. 186), sed codi

cum auetoritatem requiro. De Abnoba et Tacitus

(German. 4) »Danubius molli et elementer edito mon

tis Abnobae jugo effusus« eet. Sexaginta fluviorum

numerum Ammianus (22, 8; p.234 Lind.) confirmat.

4chillis insulam] AzmáÀjav vocant. Pomp.

L. 2. Propter autem hic est juxta. Gaot.- Confer

Pausaniam (5, 19, 11), "Plinium (4, 12, 26),

Ammianum (22, 8; p. 555. 541 Gron.), Diony

sium (perieg. 543), Euripidem (Androm. 12603.

Iph. Taur. 436), Maximum Tyrium (1§• 7; T. I,

p.281 Iteisk.), Philostratum (heroic. p. 743), quos

que laudat Bachmannus (ad Lycophr. 488, p. 35),

inprimis autem recentem doctissimi Koehleri de

aestimo memorandum; quoniam et Hyperboreos sibi Asia vindicavit.

ia*

liae insula, quae et Leuce et cursus 4chillis, sive

stadium appellabatur, dissertationem.

Neurae] Alii Neutri, lege Neuri. In Plinii

tamen codicibus Neurae invenio.* Gnor. — Retinui

antiquarum editionum leetionem; nam apud Gro

tium haud seio an errore Neutrae erat. Quanquam

non solum Plinio sed et Dionysio (in perieg. 310)

iidem sunt Nevgoi, Neuri. Mela (2, 1, 90; p. 28

Voss.): »Neuris statum singulis tempus est, quo,

si velint, in lupos, iterumque in eos qui fuere

mutentur*; ubi vide Vossium (p. 115).

septingenta deeem] Plinius DCCXVII. Grotius

margini adscripsit: »al. additur octo, al. octoginta.«

Nos cum Plinio dicimus* »ego incertam in hac ter

rarum parte mensuram arbitror.w

.…

542 Martiani CapJag lib. VI. §. 665.

ζω• ALIA DIMENSIO EUROPAE A SEPTENTRIONE.

668 – Si autem laevorsum post Riphaeos montes redeas per Oceani septentrio

malis tractus, te denuo per Germaniae, Galliarumque,-et Iberos populos in

Gaditanum ostium revoeabis. *Ariphaei quippe jam in Asia constituti parilem

Hyperboreis vitam degunt, cunctis gentibus venerandi, ut ad eos velut ad

quoddam asylum confugianto metuentes. m Ultra hos Cimmerii et Amazones ad

Caspium mare, quod in confinio ortus aestivi Scythicum perrumpit oceanum.

666 Post prolixa terrarum et Hyrcania reperitur. Ceterum in Atlanticum littus

Oceani remeantes per Aquitaniam extremam extremaque Europae in Britanniam

revertuntur; quae insula jacet inter septemtrionem et occasum, longa millibus

octingentis, lata trecentis. i Circuitus tricies octies viginti quinque millia tenet.

In ultimo ejus silva Caledonia, insulaeque quamplures, inter quas Orchades

… oeeani septeiiioiiiii Piiius (4, 13, 27): maii, sed erimpere e sestiico, laudatque Diony

oeseundum deinde est, ut extera Europae diean- sium (perieg. 47). … -

tur transgressisque Riphaeos montes littus, Oceani

septeiitrionalis in laeva. donec perveni Gades

p. » p. ieniatur *

legendum.« - *

.4riphaei] Solinus (17): altera in Asia gens

ad initium orientis aestivi, ubi deficiunt Riphaeo

rum montium juga, Hyperboreis similes;* dieunt

Arimphaeos. Sacri habentur, attreétarique eos etiam

Reiche

namensis quoque eodex Arimphaei, vulgatam tamen

a ferocissimis nationibus- nefas habetur.«

servare malui, quia haud seio an ab ipsis riphaeis

montibus addito a. privativo honem traxerit.**

ortus aestivi] Sic scripsi ex emendatione Sal

masii (ad Solin. p. 209), quum in vulgatis cor

rupte legeretur ortum est ibi, quod frustra resti

tuere studuit Grotius corrigendo ubi. Et ortus qui

dein in codicibus exstare Salmasius testatur, reliqua

mutatio orthographiae tantum est. Ceterum recte

monet Salmasius Caspium mare non irrumpere Sey

thicum oeeanum,* quod ex Solino hoster quoque

»4eótegoc gêt* óÀiyoc μέν, άτάρ τgoqoe

géστ«τος &λλων, ii.

'06t' άποκτόνάμενος xgovtrjs &2ös eis 3o.

gêazo -

Hadrim ai*g£e9goy &*o*rgoi, 6t9a2&σση.

confer in universum strabonem (11, p.508 sequ.)

de ea opinione, * quae Caspium mare eum ienien.

trionali Oceano eonjungit, lieet Macrobio teste (ad

somnium Seip. 2, 9) essent etiam nonnulli, qui

et de oeeaao ingressum negarent. _

Britannia] Haee et sequentia vel ex Plinio

(4, 16, 30) vel Solipo (22) hausta, quibuseiiii,

eonfer Dionysiiim (perieg. 565 sequ.) et Tacitum

(Agricola 40).

in ultimò ejus] Codices Reichenauensis et Darm

stattensis in vicinio; male. ■*

Orehades] Solinus tres tantum Orehades ponit

eontra omnium scriptorum , sententiam, qui lieet

inter se discrepent, consentiunt tamen in numero

Martiani Capellae lib. VI. §. 666. 545

quadraginta paene conjunctae; item Electrides, in quibus electrum gignitur;

sed ultima omnium Thyle, in qua solstitiali tempore continuus dies, bruma

lique nox perennis exigitur, ultra quam navigatione unius diei mare concretum

est. Sed infra confinis est Galliae Hispaniaeque, quibus, nisi oceani Atlantici

prohiberet irruptio, Africa miseeretur. Nam Velonensis Baeticae icivitas tri

ginta tribus millibus a Tingi oppido disparatur, quae colonia est Mauritaniae

Caesariensis. Hujus auctor oppidi Antaeus dicitur, in in h awifi jboia

- suistiquº *aequivisap aoq eoii

iupanos desie sabbatia DE AFRICA.io sint ,gì aulae siliiu

uiua tig ig ametqois in sibilus againf. -ad aluilinses a

iii-* bis inui suff budius labat

mulli - - -

est Elissos colonia, in, qua regia

… - _•-*

et Hesperidum horti; illic a

longe majori. Plinius et Martianus quadraginta;

Ptolemaeus regi tgtdxovra, Isidorus viginti tres,

quarum duodecim desertae sunt, tredecim coluntur.

Salmas. (ad Solim. p. 249)— Pro Orchades codex

Darmstattensis exliibet Orcades, quae usitatior seri

ptura est (Tacit. Agric. 40. Eutrop. 7, 8); sed

Solini exemplum deserere nolui. Ceterum de illis

insulis peculiarem librum seripsit Thormodus Tliof

faeus (Hauniae 1697 fol.), quem consulas.

l eonfinis est] Nimirum Britannia, quam Tacitus

quoque (Agr. 10) in occidentem Hispaniae obtendi

narrat, qua de opinione sane perversa confer Man

mertum (T. II, p. 9). *• I

-i-, ¥elonensis] Aliis Belom appellatur, ut et Pli

mio (3, 4) et Solino (24), cujus haee verba sunt:

»De Hispania est exeursus in Libyain; nam Belone

progressos, quod Baeticae oppidum est, ultra in

terjacens fretum trium et *triginta millium passuum

Tingi excipit Mauritaniae, nunc colonia, sed eujus

primus auetor. Antaeus fuit.« Ceterum Plinius tri

ginta tantum millium trajectum statuit. -

Afri-ca vero ac Li-bya, diiccttaa aab**. A*fro Li“be?, „HHerculiss ffiilliioo. „ In confi-ni- o

Antaei luctamenque cum Hercule celebratur, _

tuarium

aestuat ®*

fi w-sa- M. _ -

CXllOSllIm, q.uem draconem vigilem … ›› gil _ petul -li -

Antaeus] Hunc et Mela (1, 5) conditorem tra

dit. Paulo aliter rem narrat Plutarclius (ia Sertorio

p. 372). eu*

es¥ Libya] Quam incerta omnia sint de hujus mo

minis origine, dissensus prodit seriptorum! (Apol

lodor. 2, 1, 4. Solin. 24. Hygin, fab. 460).… Le

etionem tamen aptid nostrum corruptaih esse So

limi eomparatio ostendit: »quidam tamen Libyam a

Libye Epaphi filia, Afrieam autem ab Afro Libyis

Herculis filio potius dietam reeeperunt.« De afrieae

nomine vide eoijeeturas in Journal Asiatique (1834

Mars; T. XIII, No. 78, p. 494 sequ.).

-- Elissos] Plinio Lixos, Solino Lieg de reliquis

eum nostro eonveniunt, neque probanda est leetio

regio pro regia, quam Grotius margini adseripsit.

&* Hesperidum horti] De situ eorum dubios nos

reliquerunt scriptores (Hesiod. tlieog. 215.* Diodor.

4, 26. Apollodor. 2, §, 11. Strabo 2, p. 125.

3, p. 150. 4, p. 485. 7, p. 299. 17, p. 836 et

858 Casaub. Plin. 5, 1 ab im. et 6, 31,126.

Lucret. 5, 55. Virg. Aen. 4, 484. Claudiam, laud.

es¥ • • • • •*.

544 Martiani Capellae lib. VI. §. 667.

rumor vetustatis allusit; nec longe mons Atlas de gremio cacumen proferens

arenarum.o Hunc incolae Adirimi vocant; is, usque in confinia lumaris circuli

evectus ultra nubium potestatem, quis ab occasus parte littora , prospectat

Oceani, memorosus, fontibus scatens, sed rupibus infecundus; qua vero Africam

spectat, opimus omnis; arbores praeterea gignit eupresso similes, odore graves,

quae lanam obducunt instar serici pretiosam. Per diem silet, moete et ignibus

micat, tibiis, fistula, cymbalis, tympanisque percrepat, Satyris Aegipanisque

bacchantibus. Ultra ipsum ad occasum littus per quadringenta nonaginta sex

millia, saltus feris Lybicis occupati; nec plurimum distant septem montes, qui

a parilitate cacuminis fratres sunt a ati; sed elephantorum pleni sunt,

ac ultra provinciam Tingitanam, cujus longitúdo centum septuaginta millium

est; Item Siga oppidum e regione ! Malacam urbem Hispaniae contemplatur.

In littore quoque Careenna,' iiijusque oppidum Caesarea; item Icosium

1 --

Stil. 1, 232. Mela- 5, 10, 4 et 43; p. 64. 63.

Voss. Salmas. ad Solin. p. 572 sequ. Spanhem. ad

Callim. p. 669. Musgrav. ad Euripid. Hippol. 742

et Walkenaer. ad eund.). - ■

Adirim] Lege Dirim. Idem ex Solino monuit

Meursius. Gaot.— Sed Solini libri omnes Addi

rim vel Afdderim. Error est ipsius Solini, qui Ad

dirim unica voce in Plinio legit pro ad Dirim in

his verbis: »mox amnem quem vocant Fut, et ab

eo ad Dyrim — hoc enim nomen Atlanti esse eorum

lingua convenit— dueenta millia passuum,« In exem

plaribus Plinii manuscriptis etiam hodieque inveni

tur exaratum Abdirim aut Addirim. Straboni 4v

gwg. Salmas. (ad Solin. p. 505).— Atlantis ipsius

descriptionem vide apad Maximum Tyrium (8, 7;

p. 141 Reisk.).

noete et ignibus] Haee ex Hannonis periplo ad

Atlantem translata esse videntur, licet illic de Ae

thiopiae potius ora sermo sit èv òè τούτφ νίόος

jv μey&λη, xaì èv rj vij6q* 2iuv, %aXa66có

•- -

δης, ἐν δὲ τιότηνήσος έτέga: sic jv άποθάν

vec ju&gag pièv oùòèv άρεωgόμεν ότι μη άλην,

vvxròς δέ τυρά τε πολλὰ κωμενα και φω

v)v av%óv rjxovouev, xvu,3&λων τε καὐτνμ

*r&νων πάταyov, x«i xgavyrjv uvgiav x. τ. λ.

Propiùs ad Hannonem accedit Mela (3, 9; p. 65

Voss.); noster Plinium (8, 1) et Solimum (24)

potius sequitur.--- …

Aegipanisque] De his fuse egit Vossius (ad

Melam p. 46). Choros eorum deseribit Lucretius

(4, 584 sequ.). Vide et nostrum infra (§. 674).

septem montes] Septem fratrum monumenta ap

pellat Strabo (47, p. 827). Noster Solinum sequi

tur (c. 25).

oppidum] Verbum est, quod perperam additur

in editis, non agnoscunt codices Monacenses (A.

C), Reichenauensis, et Darmstattensis.

Careenna] Plinius Cartemma, sed varianti quo

que leetione Carcenna. Nostro Grotius ad marginem

adscripsit »al. Carnemnt*, similesque lectiones Wes

■

Martiani capellae lib. vi. §. 66s. -

545

- - -

- - - - _ -

aeque coloniam; item Ruscomiae et Ruscurius, Saldae etiam, ceteraeque ci

- -

vitates, atque Igilgili, Tubusuptu, et Rusarus; flumen vero Ampsaga abest a

Caesarea trecentis viginti duobus millibus.

- DE DUABUS MAURITANIIS.

Utriusque Mauritaniae longitudo decies quadraginta trium millium, la

titudo quadringentorum sexaginta septem. Ab Ampsaga Numidia est nomine

celebrata Numidae Nomades dicti, cujus in mediterraneis colonia Cirta,

- - -

- -

- - - - - -

et interius Sicca, atqué Bulla regia; in ora vero littoris Hippo regius,

selingius (ad Itin. Ant. p. 14) in MSS. invenit Car

nennae vel Carnemmea, sed quod Cartemmae inde

refingit, temere factum arbitror.

Ieosium] Sie recte jam Grotius seripserat ad

dieuntque codices nostri Monacenses (A. C) et Darm

stattensis; anteriores Ioeosium.

coloniam] Forte colonia. Gnor. — Pariter et

supra provincia Tingitana legere malim quam ac

cusativo casu provinciam Tingitanam ; sed codices

nihil variant.

Ruscurius] Rusueurium Plinio, Ptolemaeo 'Pov

6ωχόgat. Gnor.

Tubusuptu] Deest haee civitas Martiano, sed

contra MSS. fidem; sic enim illi: »ceteraeque ci

vitates atque Igilgitubusuptu« ete. Dederat Capella

Igilgeli, Tubusuptu. Wesseling. (ad Itiner. Ant.

p. 52).

Rusarus] Lege Rusazus. 'Pov6a£οῦς Ptol.

* Gnor.— Ita «t Plinius (5, 2); in Itinerario An

tonini (p. 17 Wesseling) est Rusazis; sed invitis

eodicibus mutare nolo. *

trecentis viginti] Sic etiam Plinii editio prin

ceps; nunc dueenta tantum legunt.

decies quadraginta trium] Plinius octingenta

triginta movem, quo facit id quod alias legitur deeies

triginta octo. Seriptum fuit d. tree. trig. PIIII.

D valet quingenta : hoe illi fungi decies interpretati

sunt, quod non semel aeeidit. Gnor.— Sed in Har

duiniana Plinii editione legitur : »decies triginta no

vem millia.« Alios legere decies triginta octo Gro

tius margini adscripsit. , -

Numidia] Lege et supple: »ab Ampsaga Nu

midia est Masinissae nomine eelebrata. Numidae

Nomades dicti« cet. Confer cum Plinio lib. V. c. 3.

Gnor.— Ita legendum. Addit heic Solinus Numi

diae incolas -quamdiu errarunt pabulationibus vaga

bundis Nomadas fuisse dictos« ; ut ineptus est, vi

detur sentire Nomadas dictos, quum pabula vage

passimque sequerentur, postea Numidas, quasi Nu

midae et Nomades diversa sint nomina. — Inductus

Alinii his verbis : »Numidae vero Nomades, a per

mutandis pabulis, mapalia sua, hoc est domus, plau

stris eireumferentes.« Graecum est Nöμαδες, La

tinum ex eo parum detortum Numidae, ut I&voόες

Japides; sie ögäuxóες, eameli, dromidae et dro

medae dicti. Salmas. (ad Solin. p. 509). — Invitis

codicibus nihil mutare ausus sum. -

Bulla regia] Ptolemaeus ßovÃÄagia.* Lege

ßov22agrjyia. Gaot.— Vide Mannertum (T. X,

P. 2, p. 514). -;

346 Martiani Capellae lib. VI. §. 669.

ac Tabraca, Interius Zeugitana regio, quae proprie vocatur Africa, habet

haec tria promontoria, Apollinis adversum Sardiniam,

Siciliam, quae in altum procurrentia duos efficiunt sinus ab Hippone Diarrhyto.

Mercurii respectans

Deinde promontorium Apollinis, et in alio sinu Utica Catonis morte memo

- . - - -

randa, flumen Bagrada, ac propinqua Carthago, inclita, pridem armis, nunc

felicitate reverenda; demum Maxula, Carpi, Messua, Clypeaque in promon

- -

torio Mercurii; item Curubis, Neapolis.

Tabraea] MS. Tabracha, ex Plinio. Gnor. —

Vulgo enim Tabrachia. Sed Plinius habet Tabraea

adstipulanturque codices Darmstattensis et Mona

censis (C), praetereaque quos Wesselingius (ad

Itin. Ant. p. 21) Tabracca legere auctor est, quem

vide. In Itinerario est Thabraca.

quae proprie] Plinius (8, 4, 3): »Zeugitana

regio, et quae proprie vocetur Africa est.« Mela

(1, 4): »Proxima Nilo provincia quam Cyrenas vo

cant, deinde cui totius regionis vocabulo cognomen

inditum est Africa; cetera Numidae ac Mauri te

nent«, et alio loco (1, 7): »Africa propria a Me

leagrino promontorio ad aras Philaenorum. « Adde

Salmasium (ad Solin. p. 318).

tria promontoria] Eorum primum ineertum Mar

tiani an librariorum incuria excedit, Candidum; ne

que enim substituendum esse pro altero Apollinis,

quae Grotii sententia esse videtur, apparet ex Pli

mio, quem Martianus sequitur: »Tria promontoria,

Candidum, mox Apollinis adversum Sardiniae, Mer

curii adversum Siciliae, in altum procurrentia duos

efficiunt simus, Hipponensem proximum ab oppido

quod Hipponem dirutum vocant, Diarrhytum a Grae

eis dietum propter aquarum irrigua, cui finitimum

Theudalis immune oppidum longius a litore; dein

promontorium Apollinis, et in altero sinu Utica*;

- -

- - -

unde simul verisimile fit etiam ante » ab Hippone

excidisse Hipponenserv. In codicibus nihil subsidii.

Bagrada] Sic scripsi e lectione a Grotio in

margine notata pro Bragada, quod in editis erat,

siquidem illud nomen apud reliquos omnes exstat

(Strab. 17, p. 852 Casaub. Polyb. 1, 74. Ptolem.

4, 6 et 6, 4. Ammian. Marcell. 25).

felicitate] Pariter infra (§. 990) beatam apellat,

ut Appulejus (florid. 4, 20; p. 98 Oudend.) »pro

vinciae magistram venerabilem, Africae Musam coe

lestem, Camoenam togatorum •, Solinus autem (27,

11) »alterum post urbem Romam terrarum decus«,

neque Ausonius (de claris urb. 2) cum Constanti

nopoli eam comparare recusat. Mela (4, 7): »nunc

populi Romani colonia, olim imperii ejus pertinax

aemula; jam quidem iterum opulenta, etiam nume

tamen priorum excidio rerum quam ope praesentium

clarior.* Felicis cognomen in numis etiam gerit

(Bandur. num. II, 158. 629. Occus. et Mediob.

p. 560. Seguin. num. 45. 146. Spanhem. num. I,

p. 556 f. II, p. 445. Confer. et Cuper. de elephant,

in Salengrii thes. novo III, p. 166).

Messua] Ptolemaeus vi6ovcz. Gnor.— Plinius

Misua, quam ipsam lectionem Grotius quoque in

margine enotavit, sed vulgatam tuentur eodiees

Darmstattensis et Monaeensis prior, neque repug

mat alter, qui corrupte habet Carpime sua.

- Martiani Capellae lib. VI. §. 670. 547

DE SECUNDO SINU AFRICAE.

Mox alia distinetio: Libyphoenices vocantur, qui Byzacium incolunt,

quae regio ducentis quinquaginta millibus passuum circuitur, cujus satio cen

tesimo messis incremento foeneratur. Hic oppida Puppup, Adrumetus, Leptis,

Ruspae, Tapsus, Thenae, Macomades, Tacape, Sabrata contingens Syrtim

minorem, ad quam Numidae, et Africae ab Ampsaga longitudo sunt millia

quingenta octoginta, latitudo ducenta.

DE TERTio siNU. .

Tertius sinus dividitur in geminos duarum Syrtium recessus, vadoso

- - - …

i …

ac reciproco mari; sed minor Syrtis a Carthagine abest trecentis millibus; ad

majorem vero per deserta pergitur, quae serpentibus diversis ac feris habi

tantur.

distinctio] Lego et distinguo: »Mox alia di

stimctio: Libii Phoenices voeantur « ex Plin. Gror.

— Vulgo enim: »mox alia distinctio Libyae. Phoe

nices voeantur*; sed Plinius (5, 3, 5): »mox Afri

eae ipsius alia distinetio. Libyphoenices vocantur

qui Byzacium incolunt. Ita appellatur regio CCL

mill. pass. per circuitum, fertilitatis eximiae, cum

centesima fruge agricolis foenus reddente terra«,

unde et Byzacium restitui, codice Monacensi (C)

adstipulante. Confer Salmasium (ad Solin. p.320 f.),

Casaubonum (ad Strabon. p. 56), Barthium (in ad

vers. p.223), et Drakenborchium (ad Silium p. 461).

Puppup] In reliquis Putput habetur. Infra vici

cognomine ab Antonino censetur, at Martiano inter

oppida recensetur; — quae nomina cum reliquis

quum ex Plinii descriptione decerpta sint, ipse

Puppup adjecit. SvnrtA (ad Itiner. Ant. p. 32 Wess.)*

— Adde Mannertum (T. X, P. 2, p. 247).

Adrumetus] Plinius Adrumentum ; Ptolemaeus

Post haec Garamantes, super hos fuere Psylli. In deflexu civitas

ßöovg ttoc. Gnor. — Sallustius (Jug. 19) » Ha

drumetum et Leptim « jungit. …

Thenae] Tlaeae, ita et alii. Ptolemaeus %av

vau %aivat. Gnor.— Monacensis unus (A) Tenaea,

alter (C) Tenea, sed nos Plinium sequimur.

sairata] ita Plinius, Ptolemaeus lib. a d&

ßα9ga. Grot.— Plura dabit Suriia (ad Itinerar.

Ant. p. 61 Wessel.). P.

€aramantes] Vide Lucianum (in Dipsad. T. 8,

p. 159 Bip.), et quos Elmenhorstius (in Arnob.

p. 475) laudat Strabonem, Plinium, Melam, So

linum, nostrumque paulo inferius (§. 674).

Psylli] Monacenses (A. C) Spylli, editi Psyllii;

670

671

sed absque dnbio Psylli intelligendi (Salmas. ad *

Solin. p. 186), de quibus Elmenhorstius (ad Arnob.

p. 80) multos exeitat seriptores, quibus?dde P!;.

nium (7, 2, 2), Aelianum (hist. animal. 16, 27 **

et 28), et Gellium (16, 11).

• 69 *

548 Martiani Capellae lib. VI. §. 671.

672

Oeensis, et Leptis magna.

quinque millium. Tunc Cyrenaica regio, eadem est Pentapolitana, Ammonis

Iude Syrtis major, circuitus sexcentorum viginti

oraculo memorata, quod a Cyrenis abest quadringentis millibus passuum. Urbes

maximae ibi quinque, Berenice, Arsinoe, "Ptolemaida, Apollonia, ipsaque

Cyrene. Berenice autem in extremo Syrtis cornu, ubi Hesperidum horti,

fluvius Lethon, Lucus sacer, abest a Lepti trecentis septuaginta quinque

millibus; ab ea Arsinoe quadraginta tribus, et deinceps Ptolemais viginti duobus,

proculque Catabathmon et Marmarides, et in ora Syrtis Nasamones; deinde

Mareotis, Maretouium; inde Apis Aegypti locus, a quo Paraetonium in sexa

ginta duobus millibus, inde Alexandriam ducenta millia. Totius autem Africae

a mari Atlantico longitudo cum inferiore Aegypto tricies quadraginta millia,

ab Oceano ad Carthaginem magnam undecics millies; ab ea ad Canopum Nili

proximum ostium sexdecies millies octuaginta octo millia.

Oeensis] Sic Plinius (3, 5, 4), cui adstipula

tur codex Reichenauensis; vulgo Oeensis.

Cyrenaica] Ex Plinio (§, 5, 5): »Cyrenaiea

eadem Pentapolitana regio illustratur Hammonis ora

culo« cet., unde vide me est apud nostrum tollen

dum vel in et mutandum sit. De Ammonis oraculo

plura. Strabo (1, p. 49. 50; 47, p. 815. 858

«Casaub.).

Ptolemaida] Pro Ptolemais. Sic Persida pro

Persis, Chalcida pro Chalcis, vide infra Trito

nida. Gnor.— Atque supra (§. 51 et 550).

Maretonium] An Parethonium? Gnor.—Turba

tum esse aliquid certum est, Maretonium enim op

pidum non exstat; Martiani tamen ipsius magis

quam librariorum eulpa esse videtur. Mareae et

Apidis in confinio Libyae mentionem fecit etiam

Herodotus (2, 48).

- - sexaginta duobus] In quibusdam eodicibus Pli

nianis duodecim. Nota quinquagenarii addita dem

tave dissidium faeit. Gnor. — Plinius (5, 6, 6):

»Mensura a Catabathmo ad Paraetonium octoginta

- -

sex millia passuum. In eo tractu Apis interest,

nobilis religione Aegypti loeus. Ab eo Paraeto

nium sexaginta duo millia passuum •, unde Parae

tonium scripsi pro Parethonium, quod librariis or

thograpliiae nesciis debetur; Strabo (17, p. 798),

IIagavtojvtov vel rectius ITagavtövvov (vide Dor

villium ad Chariton. p. 526).

Alexandriam ducenta] Plinius eentum. Legen

dum autem hic Alexandriam pro Alexandrina.

Gnor. — Alexandrina enim Grotius edidit, ante

riores Alexandria, omissa videlicet lineola in ex

trema litera, quae m significaret. Ceterum apud

Plininm dudum ducenta legitur.

tricies quadraginta] Plinius ex Agrippa tradit

LXXXV mill. pass. Gaot. — Corrupta lectio du

dum apud Plinium (3, 6, '6) correcta est, cujus

haec omnia ita jam leguntur: »Agrippa totius Afri

cae a mari Atlantico eum inferiori Aegypto tricies

eentena et quadraginta mill. pass. longitudinem;

Polybius et Eratosthenes diligentissimi existimati ab

Oceano ad Carthaginem magnam undecies centena

- Martiani Capellae lib. VI. §. 675. 849

Interior autem Africa ad meridie

*** ** DE INTERIORI AFRicA. ut

m versus intervenientibus desertis habet

Leucaethiopas, Nigritas, et ceteros monstruosae novitatis, post quos solitudines

fugiendae;

ad orientem versus fluvius Niger, ejus cujus Nilus naturae est

prorsus. Inter solitudines degunt Atlantes, qui neque ulla inter se nomina

habent, et Soli imprecantur, quod eos cum messibus semper amburat. Hi

nunquam somniare videntur. Troglodytae in specubus manent, vescunturquc

serpentibus, striduntque potius quam

sine matrimonio sociantur.

imbelles externis munquam miscentur.

mill. pass., ab ea Canopicum Nili proximum ostium

quindeeies centena et viginti oeto M. pass. fecerunt.«

Inde qui volet nostrum emendet; codices nihil va

riant, nisi quod Darmstattensis tricies male omittit.

Canopum] Quinctilianus (1, 5, 545 pag. 95

Spald.): »Cicero Canopitarum exercitum dicit, ipsi

Canobom vocant.« Sed constantem codicum scriptu

ram et hic et postea retinui.

Leueaethiopas] Ita Reichenauensis codex. In

editis male Leucas Aethiopes. Ptolemaeus etiam

Aevzozv%ionreg, Plinius (3, 8, 8) Leucaethiopes;

Pomponius Mela (1, 4; p. 6 Voss.) Leucoaethiopes.

monstruosae] Quae hoc capite monstra narran

tur, pariter et Plinius (3, 8, 8) et Mela (1, 8)

tradunt, ut Solinum (31) taceam, qui aeque atque

noster Plinium tantum &seripsit; sed Plinius ipse

sua e Mela habere videtur, cujus auctores ignora

mus; apud Herodotum enim (4, 468 sequ.) minima

tantum eorum pars legitur.

Soli imprecantur] Haec ut cetera de Atlantibus

ex Herodoti fontibns derivata sunt (4, 184), ubi

quod nunc legitur Atágavtsc, ex Salmasii demnm

coijectura (ad Solin. p. 291) invectum est; codices

Augilae inferos colunt.

■

loquuntur, Garamantes vnlgo feminis

Gamphasantes nudi et

Blemmyae sine capite sunt, atque os

enim inveterato mendo habent AtXavteg, unde

Melae, et Plinii error explicatur, qui in unam gem

tem conferunt, quae de duabus Herodotus narra

vit (adde Saalium ad Rhiani Benaei quae super

sunt, Bonnae 1834, p. 30). Ceterum eadem sine

gentis nomine narrat Strabo (17, p. 822): των δè

argδς τῆ διακεκαύμενη τινάς και άδεοι νομί

ζοντaι' ού γε και τὸν ήλιον ἐz%xigetv, xai

xaxóς λέγειν ἐπειδὰν τgociôø6vv ávi6zonta,

aóς χαίοντα και πολεμοῦντα αὐτοῖς: sicut et

Silius (2, 60) Cyrenenses »iniquo Sole calentes•

appellavit.

Gamplasantes] Restitui anteriorum editionum

lectionem, quacum et Mela, Plinius, Solinus com

veniunt; apud alios haec gens omnino non com

memoratur. Grotius edidit Camphasantes , margini

apposuit Campasantes, quod et codices Monacenses

(A. C) habent, Reichenauensis Capasantes.

Blemmyae] Sic scripsi ex Mela et Plinio pro

Blemiae, quod orthographiae tantum mendum erat.

Graece enim Bλεμμνες sive Bλεμέαι, quod haud

scio an ex verbis 32#vrò et uύω derivandum sit.

Dionysius (perieg. 220): . m •,

674.

…**.

676

530

Martiani Capcllae lib. VI. §. 674. -

et oculos in pectore gerunt. Satyri hominum nihil habent nisi faciem. Ae

- - ._ ... _

gipanes quales pinguntur exsistunt.

Himantopodes debilitate pedum serpunt

potius quam incedunt. Pharusi comites Herculis fuere; post hos finis est Africae.

Aegyptus dehinc, hoc est Asiae caput; quae una ab ostio Canopi

DE AEGYPTO QUAE EST ASIAE CAPUT.

ad ostium Ponti habet vicies sexies centum quadraginta tria passuum, ab ore

autem Ponti ad os Maeotis sexdecies centena septuaginta quinque millia pas

suum. Verum Aegyptus introrsum ad meridiem tendit, donec a tergo Aethiopes

obversentur, cujus inferiorem situm Nilus dextra laevaque divisus amplectitur,

ut Aegyptum Nili possis insulam vocitare. Nam ab ambitu circumfluentis

amnis etiam Delta literae figuram creditur detinere; sed a principio fissurae

ipsius fluvialis ad Canopicum ostium millia centum quadraginta sex. Summa

autem ejus pars contermina Aethiopiae oppidorum multas praefecturas habet,

•Töv régoc ai9«2£cov BΔεμέων άν£xov6t

xoÀóvat.

- Quae fabulose noster tradit, mittimus; mirabilem

tamen eorum visum fuisse Flavius quoque Vopiseus

(in Probo 17, p. 658 Obr.) testatur, qui Probum

imperatorem eos subegisse eaptivosque Romam trans

missos stupenti populo ostendisse narrat. Confer et

Zosimum (4, 71).

Pharusi] Mela Pharusii. Gnor.— Codex Darm

stattensis male Frausi. Ceterum conferendus Sal

Iustius (Jugurth. 18): »Sed postquam in Hispania

Hercules, sicut Afri putant, interiit, exereitus ejus

compositus ex variis gentibus amisso dnee brevi

dilabitur. Ex eo numero Medi, Persae, et Arme

nii, navibus in Afrieam transvecti, proxumos nostro

mari locos occupavere. iii paulatim per connubia

Gaetulos secum miscuere« cet.

4siae caput] Hoc est principium, qua in re

Pliuium sequitur, cujus haec verba sunt (5, 9, 9).

»Adhaeret Asia, quam patere a Canopieo ostio ad

Ponti ostium Timotheus vicies sexies eentena et

triginta novem millia passuum tradidit, ab ore autem

Ponti ad os Maeotis Eratosthenes sedecies centena

et quadraginta quinque millia passuum •, numerorum

tantum aliqua diversitate, quae a eodieum auctori

tate pendet; nostri nihil variant, nisi quod pro

quadraginta tria Grotius margini adseripsit triginta

oeto apud alios legi. Ceterum Aegyptus utrum Asiae

an Afrieae esset, jam Herodati (4, 59. 41) ambi

guum judicium est; quibus. quum plerique Nilum

confinium darent (vide ad §. 626), prouti Canopi

eum vel Pelusioticum ejus ostium spectaretur, an

ceps inter utramque haerebat (conf. et Herodot. 2,

16 cum mota Baehrii).

Delta] Herodotus (2, 18), Plinius (8, 9, 9),

Strabo 15, p. 701. 16, p. 768. 17, p. 788. 801.

818 Casaub.), Ptolemaeus (4, 5), Ammianus (22,

18; p.s64 Gronov.), Mela (1, 9, 16; p. 12 vos*).

Martiani* Capellae lib. VI. §. 676. 551

quas Nomos vocant, inter quas Menelaitem Alexandriae regionem, item

Libyae Mareotim. Heracleopolis autem insula Nili est, in qua oppida Herculis,

Arsinoita et Memphita, quae ad summum Delta perveniunt. Nilus autem

ipse incertis ortus fontibus creditur, quum Juba rex eum a monte inferioris

Mauritaniae de lacu Nilide oriri significet, quod animalibus iisdem et argu

mentis feturae parilis approbatur. In omni autem Delta Nili oppida ducenta

quinquaginta fuisse Artemidorus attestatur. In littore tamen Aegyptii maris

praestantior urbium Alexandria constituta, ab Alexandro Magno condita, a

Canopico ostio in duodecim millibus passuum juxta Mareotim lacum, qui

complures insulas habet trajectusque quadringentos, cujus tam longitudo quam

Unde ultra Pelu

- - - -

siacum ostium Arabia est, ad Rubrum pertinens mare, quod Erythraeum ab

etiam latitudo centena quinquagena millia passuum *tenent.

*Erythra rege Persei et Andromedae filio vocitatum, a colore etiam dictum

Rubrum; mam fons est in littore, quem quum greges biberint, in rubrum

colorem incipiunt mutare lamas; hujus

Menelaitem] Sic scripsi eodices secutus Darm

stattensem, Reichenauensem, et Monaeensem (C);

vnlgo inepte Menala , item Ala, item Alexandriae.

Reliquos enim quos Plinius enumerat Nomos omisit

noster, extrema tantum reeepit, quae apud Plinium

ita sonant: »Menelaitem Alexandriae regione; item Li

byae Mareotise; latius tamen corrigendo progredi nolui.

oppida Hereulis] Vereor ne hie quoque Pli

nium male intellexerit, cujus haec verba sunt:

»Heracleopolites (scil. Nomus) est in insula Nili,

longa passuum quinquaginta millia, in qua et op

pidum Herculis appellatum. Arsinoitae duo sunt;

hi et Memphites ad summum Delta perveniunt.«

ineertis fontibus] Sic Herodotus (2, 54), Dio

dorus (1, 32), Claudianus (Idyll. 4, 10):

»Fluetibus ignotis nostrum proeurrit in orbem

Secreto de fonte eadens, qui semper inani

Quaerendus ratione latet nec contigit ulli.a

maris oppidum Arsinoe.

Varias antiquorum opiniones eollegit Letronne(Journ.

d. Sav. 1851). ,

Nilide] Sic codices teiehenauensis, Darmstat

tensis, Monaeenses (A. C) pro eorrupto in editis

nomine Hilide, quod ex similitudine literarum H

et N natum (palaeogr. erit. III, p. 205); eadem

apud Plinium quoque (8, 9, 10) leetionis varietas.

pertinens] Pro pertingens in editis praebent eo.

dices Monacenses (A. C), Darmstattensis, aliique

(Oudend. ad Appul. T. 2, p. 268); Plinius prae

terea (5, 11, 12), Solinus (55), et Mea (1, 10).

Persei] Correxi quod in editis erat Persae, au

etoritate non solum codicum Monacensis (C) et

Darmstattensis, sed etiam Solini (53) et Photii

(250, e. 5; p. 1523).

rubrum colorem] Eandem fabulam Solinus (55)

tradiderat post Ctesiam apud Strabonem (16, p. 7G5.

779 Casaub.). _

5392 Martiani Capellae lib. VI. §. 678.

678

DE ARABIA ET SYRIA.

Verum Arabia tenditur usque ad odoriferahm ac divitem terram, sed

juxta est Syria multis distincta nominibus. Nam et Palaestina est, qua con

tingit Arabiam, et Judaea, et Phoenicia, et quantum interior habetur Da

mascene, in meridiem vergens Babylonia; ex eadem Mesopotamia inter Eu

phratem et Tigrim; qua vero transit Taurum montem, Sophene, citra vero

etiam Commagene, et ultra Armeniam Adiabene, Assyria ante dicta; et ubi

Ciliciam attingit, Antiochia. Longitudo ejus inter Ciliciam et Arabiam qua

dringentorum septuaginta millium passuum est; latitudo autem a Seleucia ad

679 oppidum Euphratis Zeugma centum septuaginta quinque millium passuum. Os

tracine Arabia finitur, a Pelusio sexaginta sex millibus passuum. Apollonia

Palaestinae per centum octuaginta octo millia passuum procedens, supra Idu-*

divitem terram] Quid sibi velit, ex Plinio (ö,

11, 12) apparebit: »Ultra Pelusiacum Arabia est

ad Rubrum mare pertinens et odoriferam illam ac

ilivitem et beatae cognomine insulam. « Confer Stra

bonem (16, p. 778) et Diodorum (5, 46. 47).

qua contingit] Ita codex Grotianus, vulgo quae.

Sophene] Quidam codices Sophone, male. Lu

Camu8 :

— — — » Et dedita sacris

Incerti Judaea dei, mollisque Sophene.«

Gaot. — Vide ibi Cortium (ad Pliars. 2, 593;

p. 286 Weberi). *.

Zeugma] In editis Zeuma, sed contra reliquo

rum scriptorum ipsiusque originationis auctoritatem,

quae a fluvio ponte juncto, ἐζευγμένφ, ducta

est. Confer Plutarchum (in Crasso p. 554. 564),

Strabonem (14, p. 664; 16, p. 736 Casaub.),

Florum (3, 11), et quos laudat Harduinus (ad

Plinium 5, 24, 21).

centum septuaginta] Revocavi lectionem a Gro

tio in margine notatam, ut noster cum Plinio (5,

12, 13) conveniret; vnlgo quingenta viginti, fa

cili errore DXX pro CLXX.

Ostracine] In Plinii loco interpungendo hallu

cinatus est Martianus. Sic enim distinxit: »a Pelu

sio Chabriae castra, Casius mons, delubrum Jo

vis Casii, tumulus magni Pompeji; ostiaciae Ara

bia finitur a Pelusio LXV millibus passuum.« Quan

tum ad rem attinet, certe verum est juxta Plinii

sententiam, finiri Arabiam Ostracine et ab ea in

cipere Idumaeam. Dicit Arabiam finiri a Pelusio

sexaginta sex millibus passuum, ita enim legendum

ex Martiano ; mox Idumaeam incipere. Atqui tot

sunt millia passuum a Pelusio ad Ostracinen. Iti

nerarium:

Ostracina Cassium XXVI. -,

Pentaschoenon XX.

Pelusium XX.

Ergo a Pelusio ad Ostracinen Arabia erat, ab Ostra

cine Idumaea. SALMAs. (ad Solin. p. 569).— Recte

omnia; sed hallucinationem Martiani non video.

octuaginta octo] Plinius novem. Gaot. — Sed

Martiani Capellae lib. VI. §. 679. δό5

maeam et Samariam Judaea longe lateque funditur. Pars ejus Syriae juncta

Galilaea vocatur, a ceteris ejus partibus, Jordane amne discreta, qui fluvius

oritur de fonte Paneade. Secunda elatio Judaeae ab Hierosolymis, in quo

latere est fons Callirrhoe; ab occidente Esseni, qui sine concubitu et cunctis

cupiditatibus vivunt. Hinc aliquanto interius Masada castellum, in quo Ju

daeae finis est. Jungitur Decapolis, dicta a numero civitatum. Redeuntibus

ad oram Phoeniciae colonia Ptolemais; a tergo Libanus et Antilibanus montes,

et interjacentibus campis Bargilus item mons sedet. Item Syria desinente inter op

pida Phoeniciae Antiochia, quae Oronte amne dividitur; super eam mons nomine

Casius, cujus altitudo quarta vigilia Solem per tenebras videt. In Syria fluvius

Euphrates nascitur a monte qui vocatur Capotes; ibi quoque Marsyas alius

…

haee minima difficultas; totus locus misere, mutilus.

Plinius (ö, 14, 15): »Inde Apollonia, Stratonis tur

ris, eadem Caesarea... finis Palaestines CLXXXIX

mill. pass. a confinio Arabiae, deinde Phoenice « etc.

Corruptionis culpam quis sustineat, haud facile de

cernaS.

Paneade] Josephus Pannium appellat. Aliis

Pammeus dicitur. Cum Capella est Plinius. Gaot.

Callirrhoe] Meminit et Josephus. Gnor.

Esseni] Iidem qui ab aliis Essaei appellantur

• (Plin. 5, 17, 18. Solin. 58. Philo in op. p. 876

et ap. Euseb. in praep. ev. 8, 4. 11. Porphyr. de

abstin. 4, 11; p. 555 Rhoer. sequ.).

Masada] Sic et Solinus (15 f.): »Judaeae ter

minus Massada castellum«, quod tamen 'recte mo

net Salmasius (p. 616) ex Plinii verbis (3, 47, 45)

non sequi: »inde Masada castellum in rupe et ipsum

haud procul Asphaltite; et hactenus Judaea est.«

mons sedet] Forte mons se edit. Gnor.—Nihil

corrigendum; ita Silius (12, 62): »Campo Nola

sedet.«

Casius] MS. et Plinius Cassius et ita omnes

auctores. Gaor. — Nescio quos dicat, nisi forte

Eusebium (praep. evang. 2, 2; p. 60); apud reli

quos enim, Herodotum, Strabonem, Plinium, et

hujus et cognominis in Aegypti finibus positi mon

tis nomen ita scribitur, ut nos exhibuimus. Confe

rendus inprimis Ammianus Marcellinus (22, 14):

»casium montem adscendit nemorosum et teret;

ambitu in sublime porrectum, unde secundis galli

ciniis videtur primo Solis exortus*, ubi plura Va

lesius (p. 559 ed. Gronov.); et Solinus (56): »In

Seleucia alter Casius mons est, Antiochiae pro

pinquus, eujus e vertice vigilia adhuc quarta con

spicitur globus Solis, et brevi cgrporis circumactu,

radiis caligiuem dissipantibus, illinc nox, hic dies

cernitur; talis e Casio specula est, ut lucem prius

videas, quam auspicetur dies. «

Euphrates] De ejus cursu vide Straboncm (2,

p. 89 Casaub.), Polybium (9, 55; p. 797 sequ.),

Plinium (5, 54), et Pomponium Melam (3, 8). Ce

terum delevi inscriptionem, quae in editis erat:

»de Euphrate magno fluvio«, quia in transcursu

tantum inter cetera hunc quoque Martianus tangit,

multaque sequuntur, quae ad eum non pertineant.

Capotes] Ita codices Reichenauensis, Darmstat

681

äö4 Martiani Capellae lib. VI. §. 681.

ammis; inter Syriam et Parthiam oppidum Palmyra, moxque Euphrates fluvius,

cujus decem dierum navigatione in ipsam Seleuciam Parthorum urbem maxi

mam pervenitur. Sed scissus Euphrates laevorsum in Mesopotamiam vadit

et Tigridi infunditur, dextro autem meatu Babyloniam petit, quae Chaldacae

caput est. Sed redeundum ad oram Syriae, cui confinis est Cilicia, in qua

oppidum Veneris, et Cypros insula, fluviusque Paradisus. Ciliciae Pamphylia

sociatur, cujus ultima Phaselis; dehincque Lycaonia in Asiaticam jurisdictio

nem versa, quae ab illa parte, qua Galatiac contermina est, habet civitates

quatuordecim. Verum Pamphyliae juncta Lycia, a qua incipit mons Taurus,

paene mediatenus orbis conscius, quem peragraret, nisi maria restitissent;

qui aliquando flexuosus evadit, et in Riphaeorum montium juga sub nominum

diversitate protenditur. Nam inter cetera nomina idem Niphates est, Cauca

æ - - - - - - -

sus, et Sarpedon; Portarum etiam nomine censetur, et alibi Armeniae, alibi

tensis, et Monacenses (A. C), atque etiam Plinius veniret Martianum perperam intellexisse quod apud

(5, 24, 20); vulgo Capodes.

Marsyas] Plinius: » a Samosatis autem, latere

Syriae, Marsyas amnis influit.« Vide Mannertum

(T. VI, P. 1, p. 507).

et Parthiam] Plinius: »Palmyra urbs nobilis

situ, divitiis soli et aquis amoenis, vasto ambitu—

Plinium est »innumerarum gentium arbiter. «

nominum diversitate] Vide et Dionysium (perieg.

647):

•Oö μέν ἐπωννμίαν μίαν ἐλλαχεν, άλλ'

èv $x&6tm

Oövoμ' ἐχει ότροφάλιyyv* τὰ δ'àv xeivov6t

privata sorte inter duo imperia summa Romanorum μέλοιτο *

Parthorumque — abest a Seleueia Parthorum, quae Avöga6tv, où x«t& zógov όμοὐgtov oixov

voeatnr ad Tigrim, CCCXXXVIII mill. passuum, ê9&vto. «

a proxiino vero Syriae littore CCIII millibus.•

Paradisus] Alii tamen urbem apud Libanum

Niphatem] Vide Servium ad illud Virgilii:

»4ddam urbes Asiae domitas pulsumque Nipha

montem esse ajunt, non fluvium, inter quos Pli- tem α

nius. Gnor. — Ne credas. Ille enim (5, 27, 22)

Paradisum inter fluvios refert.

mediatenus] Nimis auget Martianus quae dixerat

Plinius (5, 27, 27): »mediamque distraliens Asiam,

nisi opprimenti terras oecurrerent maria. • Pro con

seius parum aberam quin revoearem, quod in mar

ginem Grotius rejecit, constitutus, nisi in mcntcm

• -

et Strabonem lib. II. Gnor. — Male Grotius Ny

phatem et Niphalem, quae eorrexi e Plinio (5,

27, 27) et Virgilio (georg. 5, 50). Monacenses (A.

C) Nifates.

Portarum] Omisit Cilicias , quae proprio no

mine Tauri pylae vocantur a Cicerone (ad Att. 5,

20). Confer Cellarium (T. II, p. 262).

Martiani Capellae lib. vI. §. 685. 555

Caspiae; et idem Hyrcanius, Coraxicus, Scythieus, Ceraunius appellatur.

In Lycia alius mons Chimaera, noetibus flagrans. Haec habuit oppida sep

tuaginta; nune triginta sex sunt. Telmesus oppidum dicitur, quo finitur.

Hine Asiaticum sive Carpathium mare, et quae proprie vocatur Asia, cui

ab oriente Phrygia et Lycaonia, a septentrione Paphlagonia est. Hujus lon

gitudo quadringentis septuaginta millibus passuum, latitudo trecentis. Armenia

altera ab oriente, a septentrione Pontica. In proximo Caria est, mox Ionia;

media Doride.* In Phrygia Celaene antea, in Apameam ultra eam Aeolis,

• • • • -*.

- _._.. commutata; illic Marsyas et natus et occidit et fluvio nomen dedit et cum

Apolline decertavit; denique pars ejus Aulocrene vocitatur, unde Maeander

amnis exoritur.

DE PHRYGIA PROVINCIA.

Phrygia Troadi imminet, ab aquilone Galatia est, a meridie Lycaonia

Hyrcanius] Lege Hyrcanus. Gnor. — Plinius

nostrum tuetur.

mons Chimaera] Conferendi praeter geographos

Isidorus (etym. 14, 5, 46) et Servius ad Virgilii

versum (Aen. 6, 288):

— — •flammisque armata chinaera*

»Revera mons est Lyciae, cujus hodieque ardet

caeumen, juxta quod sunt leones; media autem

pascua sunt, quae capris abundant; ima vero mon

tis serpentibus plena.« Plura dabit Cellarius (II,

p. 117).

celaene] Lege Celoene ex MS. et Plinio. Vide

Strabonem lib. XII. Sosibius:

.059' oi Hezauvai τατgis ágyeia fröÄtc

Mi8ov y£govtos öctus δτ* άχων όνον

"Hyazóós. « — —

Gnor. — Vulgo enim Celene; restitui Celaene,

quae orthographiae tantum mutatio erat. De ipsa

urbe confer Livium (58, 13): »Celaenae urbs ca

put quondam Phrygiae fuit; Jmigratum inde haud

procul veteribus Celaenis, novaeque urbi Apameae

nomen inditum ab Apamea sorore Selemei regis.

Et Marsyas amnis haud proeul a Maeandri fontibus

oriens in Maeandrum eadit, famaque ita tenet Ce

laenis Marsyam eum Apolline tibiarum eantu cer

tasse. Maeander ex arce summa Celaenarum ortus

media urbe deeurrens per Caras primum dein Jo

nas in sinum maris editur«; et quos laudat Casaubo

nus (ad Strabonem 12, p. 577). Ceterum Celae

narum nomen postmodo quoque durasse ostendit

Dionis Chrysostomi oratio ibidem habita (35, p. 429

sequ. Morell.).

Apameam] Arr&μεια Straboni. Grot. — Male

apud Martianum et in anterioribus Solini editioni

bus scribitur Apamaea. Graeee est Arr&μειa, La

tine Apamia. Libri Pliniani vocant Apamiam.Sal

ws. (ad Solin. p. 826). — Sic et Ammianus (25

p. 270 Lindenbr.), sed nialui Apameam scribere,

quae orthographiae tantum mutatio erat. - ■

684

685

70 * *

556 Martiani Capellae lib. VI. §. 686. •'

687

et Pisidiae Mygdoniae confinis est, ab oriente Lyciae, a. septentrione Mysiae

ct Cariae. Dehinc Tmolus croco florens, amnisque Pactolus. Ioniae Miletos

caput. Ibi etiam Colophon, oraculo Clarii Apollinis celebrata.

principium Sipylus; Smyrna etiam Homero notissima, quam circumfluit Meles

fluvius; nam Smyrnaeos campos Hermus intersecat, qui ortus Dorylao Phry

giam Cariamque dispescit. Juxta Ilium sepulcrum Memnonis jacet. - Supra

Troadem in mediterraneo Teutrania Cayco flumine alluitur. Ibi inter omnes

Nam Bithynia initium Ponti est, et ab ortu

Maeoniae

Asiae civitates Pergamum clarius.

Thraciae adversa, a Sagari flumine primos habitatores habet, qui fluvius

Lycaonia] Lege Lycaoniae. Gnor. — Recte ;

sed si totum hunc locum integritati restituere co

nemur, vereor ne Martianum ipsum potius quam

libros ejus corrigamus. Quid quod ipse jam ejus

fons corruptus fuisse videtur Solinus (40, 9), cujus

verba iu MSS. Salmasio teste omnibus sic legun

tur: »Ipsa Phrygia Troadi superjecta est, aquilonia

parte Galatiae collimitanea, meridiana Lycaoniae,

Pisidiae, Mygdoniaeque contermina; eadem ab ori

ente vicina Lydiae, a septentrione Mysiae, Cariae

a parte qua dies medius est« ; Salmasii demum con

jectura (p. 837) restitutum est: »eidem ab oriente

vicina Lydiae cet.; sed jam Martianum illa apnd Soli

num legisse apparet, quae deinde majoribus etiam

erroribus inquinavit, Lycia pro Lydia substituta,

et Caria pro meridie ad: septentriomem relata. De

Lydiae enim finibus sermonem esse et sequentia

docent et Plinii (5, 29, 30) comparatio: »Lydia

autem Phrygiae ab exortu Solis vicina, ad sep

tentrionem Mysiae , meridiana parte Cariam am

pleetens — eelebratur maxime Sardibus in latere

Tmoli montis « eet. 5 quae autem de Phrygia habent

Solinus et noster, eorum fons apud Plinium exstat

inferius (3, 52, 41): »Phrygia Troadi superjecta

— septentrionali sua parte Galatiae contermina,

meridiana Lycaoniae, Pisidiae, Mygdoniaeque, ab

•

oriente Cappadociam attingit •, unde facilis suspicio

sit, apud Solinum mature aliquid excidisse.

croco florens] Virgilius:

— — nonne vides croceos ut Tmolus odores,

India mittit ebur, molles sua tura Sabaei.«

Gnot. — Male in editis loco florens ; sed eroco

praebent codices Monacenses (A. C), Darmstatten

sis, et Reichenauensis ; idem tamen excepto Mo

nacensi altero (C) male Molus pro Tmolus. De

croco vide J. H. Vossium (ad Virg. Georg. 1, §6).

Dorylao] Correxi ex Solino (40, 15); vulgo

Dorilao; Plinius (5, 29, 31) Dorylaeum.

dispescit] Sic codices antiquissimi Leidenses

tres (Oudendorp. ad Appul. I, p. 296; II, p. 50)

et margo libri Norimbergensis; vulgo dispartit, Gro

tius in margine dissecat.

Bithymia] Haec quoque ex Solino (42), quan

quam assumta ex Plinio (5, 32, 43) Gallorum

nominis originatione, quam confirmat et Herodianus

(1, 11; p. 55 Boecl.).

Sagari] Hic apud auctores nunc Sagaris, nunc

Sangarius, nunc Sagarius, nunc Sangaris nuncu

patur, hodieque Zagari appellatur. Ptolemaeus XCc;

yagov nominat. Pro Capella est Ovidius:

» Huc Lycus, huc, Sagaris, Penelisque Hypanis

- que Cratesque

Martiani Capellae lib. VI. §. 687. 557

alii fluvio Gallo miscetur, 'a ijuo Galli dicuntur ministri matris deùm. Haec

et Bebrycia et Mygdonia dicta est; a Bithyno rege Bithynia. In ea civitas

Prusias, quam Hylas inundat lacus, quo puer ejusdem nominis dicitur in

terceptus. Ibi Libyssa locus, Nicomediae proximus, in eo sepulcrum Ham

nibalis memoratur. Dehinc Ponti ora, post fauces Bosphori et amnem Rhesum

Sagarimque sinus Mariandyni, in quo Heraclea civitas, portus Acone, ubi herba

veneni aconitum procreatur, specus Acherusius, qui mergitur in profunda

telluris. Inde Paphlagonia, ubi a tergo Galatia est; sed hic Henetosa etiam

civitas, a cujus civibus in Italia ortos Venetos asserunt. Ibi promontorium

- - - - -

- - - -

Carambis, quod a Ponti ostio abest millibus passuum ducentis viginti, tam

689

'tundem a Cimmerio. Ibi etiam mons Cytorus, et civitas Eupatoria, quam

Mithridates fecerat; sed eo victo Pompeiopolis appellata.

-_ - * s … » - pejop in I. Pp - soe _■

- auJ* quin iunt,

_ DE CAPPADOCIA. -

_. _ _

Cappadocia autem introversus recedit, quae laevorsum ambas Armenias

Influit, et crebro vortice tortus Halys.*

Gnor.—Plinius (6, 4): »Sagaris fluvius ex inclutis.

Oritur in Phrygia, accipit vastos amnes; idem San

garius a plerisque dictus.« Plura dabit Cellarius

(T. II, p. 295).

Ponti ora] Haec ex Plinio (6, 4) et Solino (45).

Inserui autem post ex margine Grotiana.

Heraclea] De ea vide Memnonis historiarum

fragmenta a Photio (cod. 224) servata (ed. J. C.

Orellius, Lips. 1816), et H. L. Polsberwii diss.

de rebus Heracleae Ponticae (Brandenburg. 1855).

Henetosa] Codex Monacensis (C) Enetusa,

Darmstattensis Kenetusa, et ad libri Norimbergen

sis marginem adscriptum legitur Henetorum. Pli

nius vero (6, 2, 2) ad Paphlagoniam scribit: »quo

loeo iienetos adjicit Nepos Cornelius, a quibus in

Italia ortos cognomines eorum.Venetos credi postu

lat.« Solinus (44) »locum Henetum* appellat. De

Venetorum origine plures opiniones affert Strabo

(ö, p. 212. 12, p. 545 f. 552 f. Casaub.); sed ad

de omnino haec Messalae corvini (de Aug. proge

nie 10, p. 340 Bip.) de Antenores »Is inter ce

teros comites Enetorum multitudinem numerosam

seeum duxerat: qui Paphlagonia orti, patria pulsi,

exsules ad Trojam, quae bello tunc laborabat,

concesserant. Hi in proxima finitimorum praedia

longe lateque diffusi, quia multitudine cuncta com

pleverant, ex se gentibus nomen dederunt et Venetia

regio dicta.« …

ducentis viginti] Plinius: »Promontorium Ca

rambis vasto excursu abest a Ponti ostio CCCXXV

millibus passuum, vel ut aliis placuit CCCL, tan

tundem a Cimmerio, aut ut aliqui maluere CCCXII

millibus quingentis.« _

Cappadocia] E Solino (45) et Plinio (6, 3, 5)5

adde Salmasium (p. 890) et Strabonem (12 init).

690

558 Martiani Capellae lib. VI. §. 690.

(591

Commmagenemque transcurrit, dextrorsum plurimos Asiae populos ambiens.

Ad juga Tauri succrescit in ortu. Praeterit Lycaoniam, Pisidiam, Ciliciam,

super tractum Syriae means, Antiochiae partem in Scythiam pertendens. Ab

Armenia majore dividitur Euphrate fluvio, quae Armenia inchoat a montibus

Pariedris. In Cappadocia multae urbes eximiae, inter quas Melita, quam

Semiramis condidit, et Mazaca, quam dicunt urbium matrem; cui Argaeus

mons imminet, qui mives verticis albicantis ne aestivis quidem Solibus super

fundit. In hac Cappadocia longitudo Asiae undecies centena quadraginta millia.

[DE ASSYRIA].

Assyrii Adiabene incipiunt, quos excipit Media in prospectu Caspii maris,

quae Caucaseis montibus cingitur; sed Caucasus portas habet, quas Caspias

dicunt, cautium praecisiones etiam ferreis trabibus obseratas ad externorum

transitum cohibendum, quamvis verno etiam serpentibus occludantur; a quibus

. ad Pontum ducenta millia passuum esse non dubium est. In Ponto autem

Pariedris] Plinius (6, 9, 9) Paryadris; Strabo

(1 1, p. 527; 12, p. 548. 555 Casaub.) IIagv&

δρης : nostri margini Grotius adscripsit Panedrysin.

Mazaca] Ita et Plinius in Cappadocia : Ma£ax&

Stephano, unde ait dici μσέaxeöc et μaτaxrjvöς.

Suetonius tamen in Nerone » tmrba Mazacum « dicit.

GnoT.— Videatur de hac urbe Vaillant (in num.

maximi moduli p. 64). Sextus Rufus (in breviar.

4 1, p. 219 Bip.): »Semper in auxilia nostra fuere

Cappadoces et ita majestatem coluere Romanam,

ut in honorem Augusti Caesaris Mazaea, civitas

Cappadociae maxima, Caesarea nuncuparetur.« Adde

Eutropium (7, 5 et 6). Plnra dabit Cellarius (T.

II, p. 342).

Argaeus] Vide Strabonem hb. XII. Gnor. —

Operae pretium erit conferre Salmasium (ad Solin.

p. 891). Mons ipse in numo apparet (Vaillant. num.

max. moduli ad p. 75).

undeeies centena] Plinius (6, 8, 8) duodecies

centena quinquaginta.

Assyrii Adiabene] MS. Assyrii Adiabene in

cipiunt, non male. Sic et supra dixit: »Epiros

autem incipit Acrocerauniis montibus. « Gnor. —

Sed s'e in anterioribus editionibus jam legebatur;

cur igitur edidit ab Adiabene? De Caspiis portis

confer Strabonem (1, p. 64 Casaub. 2, p. 78. 79.

89. 91. 92). De Adiabene autem sic Ammianus

(23, p. 270 Lindenbr.): »A δισβaivstv, transire,

appellatam esse veteres quidem arbitrantur: nos

autem dicimus, quod in his terris amnes sunt duo

perpetui, quos transivimus, Diavas et Adiavas,

juncti navalibus pontibus, ideoque intelligi Adiave

nam cognominatam. « Ceterum noster Solinum ex

scripsit (46 et 47), amplificata tamen ex Plinio

(6, 11, 12) portarum descriptione.

Martiani Capellae lib. VI. §. 691. 559

sunt insulae Symplegades, mox regio Margiane sola in eo tractu vitifera, im

clusa montibus stadiorum mille quingentorum, difficilis aditu propter solitu

dines arenosas, quae sunt per centum viginti millia passuum. Regionis prae

dictae amoenitatem Alexander Magnus delegerat, et ibi primo nominis sui

condiderat civitatem, quae excisa est, et ab Antiocho Seleuci filio reparata

cum nomine patris ejusdem, cujus circuitus habet stadia septuaginta quinque.

Inde Oaxis amnis, qui circa Bactram cum ejus nominis oppido fluvioque;

ultra Panda oppidum Sogdianorum, ubi, Alexander tertiam Alexandriam eondidit

ad eontestandam itineris prolixitatem; quippe emensi ibi a Libero, dehinc ab

Hercule, arae sunt constitutae in testimonium laboris immensi. n Illam terrarum

partem Jaxartes fluvius secat, qui Tanais putabatur, quem Demodamas dux

transcendit aliumque esse perdocuit, et ultra Didymaeo Apollini aras exstruxit.

m - - - - ■ - iesia

_* _ n!, no- *- -■' soeu … .*! ę

Symplegades] De his insulis vide fabulam apud Reichenauensis oxis. Laudat Grotius Plinium et

Apollodorum (1, 9, 22), Ammianum (22, 8; p. Servium ad iilud Virgilii (ecl. 1, 66):

337 Gron.), Strabonem (1, p. 21 Casaub. 5, p. 149) — »et rapidum Cretae veniemus Oaxem.«

et Euripidem (in Medea 1263). Noster Pliuium (6, Sed dubitat Salmasius (ad Solin. p. 984) an idem

{2, 15) ante oculos habuit. sit Oaxis eum Oaxo vel Oxo. Strabonem (2. p. 75

Margiane] Editi vulgo Mattianae , libri Norim- Casaub.) et Ptolemaeum (6, 14) sequi si volueris,

bergensis margo Martiana, codices Darmstattensis Oxum (32δον) legere debebis. -

et Momaeensis alter (A) Martianae, alter (C) Mar

eianae, unde orthographia tantum emendata resti

tui eum Salmasio (ad Solin. p. 985) quod apud

Plinium et Solinum legitur. Adde Strabonem (2,

p.75 Casaub.). a-,- ■.

Antiocho] Plinius (6, 16, 18): »— in qua

Alexander Alexandriam condiderat; qua diruta a

barbaris, Antiochus Seleuci filius eodem loco re

stituit Syriam; nam inferfluente Margo, qui eorri

vatur in Zotale, is maluerat illam Antiochiam ap

pellari.« Antiocliam dicunt et alii (Cellar. T. II,

p. 827) et Strabo (11, p.516); Solinus tamen (48),

quem noster sequitur, Seleuciam appellatam ait.

a Oaxis] Sic Grotianus codex. Editi Oaxus ;

Salmasius (ad Solin. p. 988).

- - - - - - - *.

cum ejus nominis] Sic scripsi e codice Reiche. …

mauensi pro vulgata lectione * •cirea Baetram ejus -

oppidum nominis fluvioque.* Plinius (6, 16, 18);

»Bactri, quorum oppidum Zariaspe, quod postea

Baetrum a flumine appellatum est.* Solinus (49);

»Bactris praeterea est proprius amnis Baetros, unde

et oppidum quod incolunt Bactrum.«

m ibi a Libero] Interposui particulam* ibi auctori

tate Reichenauensis codicis; viditque in suo etiam

„ Jaxartes] Grotius ad marginem Jaxates, Rei

chenauensis Laxates; sed Plinius (6, 15 f.), Soli

nus (49, 3), et Ammianus (25, 6; p. 4i 1 Gron.),

reste Jaxartes cum Strabone (11, p. 507 Casaub.).

Martiani Capellae lib. VI. §. 695.

[DE PERSIDE.]

Hic Persicus limes Scythis jungitur; sed Scythico oceano et Caspio

mari, qua oceanum Eoum cursus est, profundae in exordio mives, dehinc

que longa desertio; post quam Anthropophagi excursus invios reddidere,

post quos Seres, qui undis adspergunt arbores suas, ut lanugo, quae sericum

creat, possit admitti. Hi aliarum gentium homines aspernantur, et appositione

mercium sine colloquio gaudent implere contractum. Hinc Attacorus sinus,

Hyperboreis beatitate consimilis, quo incolae gratulantur, qui circuitu vallium

auras nesciunt pestilentes.

Persicus limes] Ex Solino (49, 6). Inscriptio

nem de Perside inepto loco interpositam uneis in

clusi ut supra (§. 691) de Assyria.

Scythico oceano] Ex Plinio (6, 17, 20) et So

lino (50).

lanugo] Ammianus Marceliinus (23, 6): »Abinde

silvae sublucidae, a quibus arborum fetus aquarum

asperginibus crebris velut quaedam vellera mollien

tes ex lanugine et liquore mistam subtilitatem te

nerrimam peetunt nentesque subtemina conficiunt

sericum. « Adde Herodotum (5, 106), Strabonem

(15, p. 694. 713 Casaub.), Melam (5, 7; p. 58

Voss.), Clementem Alexandrinum (paedag. 2, p.200

Sylb.), poëtasque Virgilium (georg. 2, 121):

•}'elleraque ut foliis depectant tenuia Seres •

et Claudianum (cons. Prob. et Olybrii 179):

— • quod molli tondent de stipite Seres,

» Frondea lanigerae carpentes vellera silvae«

aliosque ejusdem locos (in Eutrop. 1, 226; III

cons. Honor. extr.), quae denique supra (§. 114)

de bysso annotata sunt.

appositione] Ita correxi, emendavique etiam in

terpunctionem. In editis enim locus sic legebatur:

»Hi aliarum gentium homines aspernantur, et ap

positionem mercium. Sine colloquio gaudent implere

contractum.« Quae quam falsa sint videbis si fon

tes unde noster hausit comparaveris (Solin. §0 f.

Melam 3, 7. Plin. 6, 22, 24. Ammian. 23, 6;

p. 413 Gron. Appulej. in flor. p. 21 Oud.).

Attacorus sinus] Vide Plinium. GnoT.— Atta

cenum omnino Solinus scripsit, qui sinum Attace

mum ab Attacis populis putavit dictum, ut 4sta

cenus sinus in Ponto apud Plinium ab Astaco.

Martianus, qui Solini simius est, ut ipse Solimus

Plinii, heic eum sequitur: »Hine 4ttacenus sinus •

cet. Ita seribendum e veteri libro, qui habet Adte

genus; nam in vulgatis habetur Attacorus. Pliniani

tamen libri habent: »Chfyse sinus, Cyrnaba flumem,

reor ne hic more suo hallucinatus sit Solinus et

Atianos sinus et gens hominum Attacorum.«

Attacorum ab Attacis populis formatum putarit,

atque inde ipse Attacenum sinum formarit. Atqui

genitivus ille Attacorum ab Attacorae descendit,

non a recto Attaei, oi Artaxögat, idque ipse

testatur Plinius statim: » ab Attacoris gentes Thuri.•

Ergo Graece sunt Attaxögat, non Att&xov. SAL

mAs. (ad Solin. p. 989). — Lectionem Attacenus

Grotius quoque notavit in margine; corrigere tamen

' nolui, quia ipsius Martiani error esse videtur ex

Plinii verbis male intellectis Solini verbis illatus.

•

Martiani Capellae lib. VI. §. 694. 561

. DE INDIA.

- - - - - - - -

Dehinc India; . nam Ciconas in medio error adstruxit; sed a Mediis

montibus inchoat India; nam in Eoum mare a mediterraneo porrecta, salubris

Favonii vegetabilibus flabris, secunda aestate annis singulis vegetatur bisque

frugem metit; pro hieme Etesias perfert. Quinque millia habuit oppidorum,

et mundi pars tertia credebatur. Liber primus ingressus Indiam triumphavit.

In ea maximi fluviorum Indus et Ganges; sed ab Scythieis montibus Ganges

venit. Et* Hypanis ibi amnis immodicus, qui Alexandri Magni iter inclusit,

sicut in ejus ripa loeatae testantur arae. Latitudo Gangis, ubi diffusior, viginti

millia passuum; übi angustus, octo millia; profundus pedibus centum. Ibi

tam exercitibus quam elephantis- copiosa. Ultra reges gentiumque diversitas,

Palibotram urbem mous Maleus, in quo hieme in septentriones umbrae, in

_ -

austros aestate cadunt, senis alternatae mensibus. In eo loco per annum

quindecim ediebus tantum Septentriones apparent.. Homines fusciores; nam

Pygmaei montibus habitant, et qui confines Oceano, sine regibus degunt.

_ -

Pandeam gentem feminae tenent, cui prior regina Herculis filia. In eo tractu

qui circuitu] An quia? Gnor.- Non necesse.

Cicomas] Solinus (32): »Inter hos et Indiam

gnarissimi Ciconas locaverunt*, prorsus contrarius

nostro, wisi hunc ignarissimi legisse conjiciamus

cum Salmasio (p. 990). -

mediis] Legendum puto Emodis. Vide Pliuium

lib. 6, e. 17; Ptolemaeum, lib. 5, c. 44. Gnor.—

Quantum ad rem reete, ut eonfirmant Dionysius

(perieg. 1165), Strabo (18, p. 719), alii; sed in

veteratum mendum esse Solini (52) codices osten

dunt, qui et ipsi Medis Hegunt teste Salmasio (p.

890), qui recte moiiet ipsi potius-Martiano quam

librariis hoc peccatum imputandum esse.

octo millia] Supplevi millia ex codice Reiche

nauensi, Plinio et Solino adstipulantibus} in re

liquis alieno loeo intrusum legitur post centum, ubi

tamen jam Grotius in margine notavit ab aliis abesse,

mons Maleus] Vide supra (§. 595).

Pygmaei] De eorum cum gruibus pugna fabella

antiquissima est (Homer. Il. y 6) et a recentioribus

saepe repetita (Strabo l. 1, p. 55. 57. 43. l. 2,

p. 70. l. 7, p. 299. l. 9, p. 590. 17, p. 821 Ca

saub. Aristot. hist. animal. 8, 12. Oppiam. halient.

4, 625. Plin. 4, 11. 7, 2. 40, 23. Juvenal. 45,

467. Mela 5, 8. al.). Maximus autem scriptorum

dissensus deprehenditur de regione, quam inhabi

tasse Pygmaeos fabulantur (Herodot. 4, 45. Aristot.

list. animal. 8, 13. Ctesias £ 1. Plin. 5, 29. 6,

49 et 30. Gell. 9, 4 f. Mela 3, 8. Stephan. v.

I{αττονζα. Hesych. v. Nó3&).

562. Martiani Capellae lib. VI. §. 69ö.

ctiam Nysam urbem esse Libero patri sacram, montemque Merum Jovi, unde

fabula est eum Jovis femine procreatum. Ibi etiam insulas duas auri argen

tique metallis ac fetura praedicandas, etiam vocabulis approbatur; nam una

Chrysea, Argyrea altera nuncupatur. Omnes Indi comarum fuco decorantur,

alii caeruleis, alii crocinis fulgoribus tincti, gemmis comuntur. Funerationes

negligunt, elephantisque vehi eximium putant; sed in Taprobane insula ma

jores elephanti quam Indici, ampliores etiam margaritae sunt; quae patet

in longitudine stadiorum septem millibus, in latitudine quinque millibus.

Scinditur fluvio inlerfluente, atque Indiae praetenta est; in quam septem dierum

iler, ut Romanis navibus approbatum. Illic et illud mare absque canalibus

profundis senùm passuum altitudine deprimitur. Ibi Septentriones non apparent,

Vergiliae nuuquam ; Lunam ab octava in sedecimam tantum supra terras

vident.

navigando nullum sidus observant, aviumquc volatus sequuntur.

Ibi sidus clarissimum Canopos; Sol ortivus in laeva conspicitur. Iu

Quaternis

per annos mensibus navigant. IIomines ibi corpore grandiores ultra hominum

Jovis femine] Alludit ad vocem μηρός; Ca

pella autem semper feminis dicit, non femoris, uti

supra diximus (§. 244). Conferendus Plinius, qui

ait: »Nee non et Nysam urbem plerique Indiae ad

scribunt, montemque Merum Libero patri sacrum :

unde origo fabulae Jovis femine editum. « Et So

linus: »Mons etiam Jovi sacer Meros nomine, in

eujus speeu nutritum Liberum patrem veteres Indi

affirmiùnt: ex cujus vocabuli argumento lascivienti

famae ereditur Liberum femine procreatum. • Gnor.

— Vulgo semine; sed veram lectionem jam Grotius

conjectura assecutus est, quam confirmant eodices

Darmstattensis, Vossianus, et vetustissimi.duo Lug

dumenses (Arntzen. misc. p.472) claris literis exhi-,

bentes femine. Adde Strabonem (I. 15, p. 687 Cas.),

Melam (3, 7), Curtium (8, 10, 12), et qui nostrum

vicissim respexit, Mythographum Vatieanum (p. 248

Bode) : » quia ut refert in Cosmographia Martianus,

est in quadam regione urbs Nysa Libero patri sacra

monsque Merus Jovi sacer; unde et ipsum, inquit,

fabula est e Jovis femore procreatum.«

elephanti] Dionysius (in tegurjy. 395):

•Mr,téga Targo3czvmv 'A6ιηyévéov έλεφ&ν.

- Των. et -

Plura vide apud Plinium (6, 22, 24) et Solinum (55).

margaritae] De iis Plinius etiam aliis locis (9,

55, §4; 52, 11, 55).

Lunam] Sic scripsi ex codice Reichenauensi ;

vulgo Luna. Plinius: »Septentriones Vergiliasque

apud nos velut novo coelo mirabantur, ne Lunam

quidem apud ipsos nisi ab VIII ad XVI supra ter

ram adspici , fatentes; Canopuum lucere noctibus,

sidus ingens et clarum. Cf. et Diodorum (2, 35).

aviumque] Ita codex Monacenses (A); perpe

ram in editis avium quas vehunt.

„Martiani Capellae lib. vi. §. 697. ** , 565

mensuram, frutilis comis, caeruleis oculis, trucioris soni, nullo linguae com

mercio genti alteri sociantur; cum negotiatoribus aliis in ripa fluminis merces

apponunt, ae vix complacitas mutant. Aetas illi ultra humanam fragilitatem

prolixa, ut immature pereat, quis centenarius moritur; mulli per diem som

inus;m annona eodem semper tenore; aedificia humilia parvaque, Vitem

nesciunt; redundant pomis. Herculam colunt; regem eum, qui mitior gravior

ac sine prole fuerit, eligunt; et si in regno * prolem susceperit, removent,

hereditarium formidantes imperium; cum quo tamen alii triginta cognoscunt,

.et si fuerit provocatum septuaginta judices fiunt. Rex Liberi patris cultu com

ponitur, et si peccaverit, interdicto omni usu et colloquio jugulatur. Culturas

et venatus amant, verum tigridum aut elephantorum; piscationibus delectantur,

praesertim testudinum, quarum superficie domos familiarum capaces operiunt.

Dehinc habitant Ichthyophagi,' quos Alexander vesci piscibus vetuit; nec longe

insula Solis quae dicitur, et Nympharum cubile rubens, in qua omne animal

_• .

hominum mensuram] Reichenauensis codex pro sius (ad Solim. p. 1118) evicit. Lucretius (3, 222):

hominum exhibet omnium, solita confusione.

trucioris] Plinius*, » oris sono truci, nullo com

mercio linguae.« Sic legendum, item apud Martia

num: » eaeruleis oculis, truei oris sono.* SAI.MAs.

(ad Solin. p. 1118).— Invitis eodiéìius nihil muto,

nec mutandi causam video, quum Martianus saepe

auctorum suorum verba aliorsum flectat.

negotiatoribus] Id est eum Seribus, ut ex Pli

nio apparet, quorum consuetudinem supra jam

§. 693) narraverat. De Taprobanensium commercio

in universum vide Heerenii diss: de Ceylone fiisufa

per viginti fere, secula communi tegatum irium

que australium emporio (Göttingae 1851. 4).

immature] Codex quidem Monaeensis (A) ma

- -

- turae, alterque (C) et Darmstattensis mature ex

μι- — » qunr anni tempora morbos

Adportant? qua re mors immatura vagatur?«

De dupliei vi voeabuli mature vide Gellium (10,

41). Ceterum pro illi vel illis vel illie legendum

videtur, nisi ad gentem referamus.

in regno] E eodiee Reiehenauensi; Grotius edi

dit »in regnum. Solinus (53) » dum regnata, eui

adde Plinium (6, 22 f.), unde haee omnia petita

sunt. ■

tigridum] Solinus (e. 55): »Venationibus indul

gent, nee plebejas agunt praedas, quippe quum

.tigres aut elephanti tantum requirantur. Maria quo

que expiseantur; marinas testudines eapere gau

dent.« Grotius »tigridum aut elephantorum pisca

tionibus« junxerat. _ . ■

hibent: sed vulgatam retinui, qnia Solinus (55), •* 'refulgoplagi] Confer Arrianum (in Indie. 51,

quo Martianus plerumque sua habet, de immatura p. 642) et Strabonem (2, p. 963 45, p. 720 Cas.).

morte illud tradit. Utrumque defendi posse Salma insula Solis] Pomponius post mentionem Tapro

698

699

71 *

564 Martiani Capellae lib. VI. §. 699.

700

vi fervoris absumitur. Mox Hypanis Carmaniae fluvius, a quo primum adspici

Septentriones incipiunt. Deinde tres insulae, in quibus hydri marini vicenùni

sunt cubitorum. In his Rubrum mare littoribus sinu gemino disparatur; verum

ortivus Persicus dicitur propter habitationem Persarum, qui sinus vicies et

sexaginta millia circuitu patet; ex adverso alter Arabicus vocatur. Carmaniae

quoque Persis adjungitur, quae ab insula Aphrodisia inchoat, quae translata

est in Parthicum momen. Littore quo occasui objacet, millium est quingen

torum quinquaginta. Oppidum ibi nobile Susa, in quo templum Dianae.

Susa juxta Tarbile sive Babitace in centum triginta millibus, in qua sunt

homines, qui aurum in profunda defodiunt, ne cui sit in usu. Parthici vero

regni nongenta quadraginta quatuor millia passuum.

banae statim insulam Solis commemorat. Martianus

quoque in pari peccato deprehenditur. At deus

bone! quam longe tum Iclithyophagi, tum insula

Solis illa dissident a Taprobane! SALMAs. (ad Solin.

p. 1179).— Non reete sentiunt, qui hic mendum

esse suspicantur, ac eum Salmasio legnnt : » cubile

Nympharum unius.• Multo minus eredendum, Pli

nium hie tam ridiculum fuisse interpretem, qualem

ipse fingit. Nympharum Oceanitidum cubilia sub

Sole oriente et in ipsis insulis Solis. Quidni ejus

lem sint coloris atque illa Aurorae? Hujus vero

cubile quis nescit modo croceum, modo roseum dici

a poëtis? Nee cubile tantum, sed et vultus, vestis,

thronus, brachia, omnia denique illic rubere dicun

tur. Voss. (ad Melam 5, 7; p. 281).

vicies et sexaginta] Solinus (54) habet »vicies

et sexagies centena millia passuum •, ad quae Sal

masius (f. {191): »Non ita loquuntur auetores.

Aut igitur legenduin »vicies et sexies eentena mil

lia passuum •, aut, quemadmodum est apud Mar

tianum, •vicies et sexaginta. • Ita ille de sinu Per

sico: •qui sinus vicies et sexaginta millia circuitu

patet. a.

- -

Verum omnis Media,

4phrodisia] Lege Aphrodisias ex Plinio. Gnor.

— Solinus (34) Aphrodisia habet; sed mirum quod

codices Reichenauensis, Monacenses (A. C), et Darm

stattensis pariter omnes Frondisia praebent pro

Aphrodisia. -

littore quo] Male pro quo in editis legitur

quoque! Meliorem quam dedimus lectionem codices

praebuerunt Monaeenses (A. C), Darmstattensis, et

Reichenauensis.

Susa] Lege et distingue : »in quo templum Di

anae Susiae ; juxta « cet. GnoT.— Solinus: »a Susis

Carbyle sive Barbyte oppidum. « Quo tutius possis

credere ita Solinum scripsisse, en tibi Martianum,

qui ex hoc loco ita quoque scripsit: • Susa juxta

Carhile sive Barbitace in centum triginta millibus.«

Sic etiam omnia ejus exemplaria scriptum exhibent,

et vidi antiquissima. Bag3vt&xm Stephano πόλις

IIeg6txrj.Salmas. (ad Sol. p. 1194).— Ad haec et

quae sequuntur conferendi sunt Strabo (15, p. 727;

16, p. 745 Cas.) et Plinius (6, 27, 31).

centum triginta millibus] Addit Plinius quinque.

Gnor. — Ita et Solinus (c. 34 f.). -

- Martiani Capellae lib. VI. §. 700. 568

- ■

- ama- - t,

Parthia, et Persida ab oriente flumine Indo, ab occidente Tigri, a septentrione

- - - -

Tauro Caucasio, a meridie Rubro mariterminantur; quae oinnes per longitu

dinem patent ter decies viginti millia passuum, per latitudinem octingemta triginta.

- _■ Ma- binou basina. s.

… m DE BABYLONIA. … a … …, ambar-,

Sed Chaldaeae gentis Babylonia caput est,' denique Assyria et Mesopo

tamia própter illius claritatem Babylonia vocatur. Urbs ipsa sexaginta millia

passuum muris amplectitur, qui ducentis pedibus alti, quinquagenis lati sunt,

nisi quid amplius; nam terni digiti singulis mensurae nostrae pedibus appli

aflil- *tn* .tq *o. p T.…. nil „ou , i l'^vil... - I. - .*) **), nonul ;iuI*. in- -

cantur. Haec interluitur Euphrate; ibi Jovis Beli templum, qui inventor fuit

…..….…..*… ….. ***,. ■*-* I. iiiii .n in- .. ■ -

disciplinae sideralis. Haec nunc ad solitudinem rediit exhaustae Seleuciae. Item

- _ - . no.. omifer...uo -

tertio ab ea lapide condidere Parthi » aC

nunc caput regnorum est. Habitantur, etiam abdita Aethiopiae et adusta

in hunc usum etiam Ctesiphontem

Troglodytarum et Ichthyophagorum gentibus; sed primi feras cursu praeter

eunt; alteri nando marinas beluas vineunt. Sunt et Gorgades insulae, obversae

in quas a continenti biduo mavigatur.

›› octingenta triginta] In latitudine hac dimetienda

mei.

auotior denario Plinius. Gnor.

dueentis pedibus] Sic et Plinius (6, 26, 30)

et Solinus (56); inepta* leetio in margine Grotiana

passibus. _ sa

exhaustae Seleuciae] Lege: »exhausta a Seleu

eia.« Grot.— Plinius: »exhausta vicinitate Seleu

eiae«, quod in textum recepissem, si ullus codex

addixisset.

Li- Ctesiphontem] In editis Tesiphontem. Lege Cte

siphontem. Ita omnes auctores, inter quos Strabo

et Plinius. Gnor.— Atque ita in libri etiam Norim

bergensis margine notatum, unde recepi.

ut Gorgades] In editis Gorgones; sed jam Grotius

- - .-

promontorio quod vocatur Hesperiom ceras; has incoluisse Gorgonas ferunt,

Ultra has Hesperidum, insulae, quae

I. ■

restituendum esse vidit Gorgades, legiturque in

omnibus libris scriptis, Monacensibus (A. C), Rei

clienauensi, et, Darmstattensi; neque aliter apud

Plinium (6, 51, 51) et Melam (5, 9 f), qui sieut

noster, addunt, has, habitatas olim fuisse a Gorgo

nibus (add. Strab. 1, p. 22; 7, p. 290 Casaub.).

Hesperiom eeras], ita Ptolemaeus et Plinius:

male MS. Hesperonaeras, Gnor. — Salmasius (ad

Solin. p. 1206) apud Plinium, et Martianum legi

vult Hesperueeras, ἐόπégov xégag, quemadmo

dum in Hannonis periplo (p. 5, Boecl.), ad quem

confer quod Hugius (in progr. de Hannon. peripl.

fsos p.30), observavit; sed quum eodem redeat

εστάgtov x£g«c, codicum auctoritatem secutus,

su*u. ,…

701

Ζωτ

702

■ . _

566 Martiani Capellae lib. VI. §. 702,

in intimo admodum mari sunt. Fortunatas autem insulas in laeva Mauritaniae

constitutas inter meridiem occasumque non dubium est; quarum prima Ombriona

dicitur, secunda Junonia, tertia Theode, quarta Capraria; alia Nivaria, quae

aëre mebuloso- et concreto est; mox Canaria, canibus immensae magnitudinis

plena. Omnes avibus plenae, nemorosae, palmiferae, nuce pinea,* mellis

copia, amnibus, ac siluris piscibus abundantes.

s. - . . * • *

, • ' ITEM BREVIS REPETITIO.

Percursus breviter terrarum situs, licet ignobilia quaeque praetervolans

immorari mon potuerim, tamen ut orbem terrae mariaque admcnsa cognoscar,

mensuram omnem breviter intimabo. A Gaditano freto per longitudinem •di

quae in intimo] E codicibus Monacensibus (A.

C), Darmstattensi, et Reielienauensi supplevi quod

in editis omissum est in.

Fortunatas] Confer Melam (3, 10), Plinium

(6, 52, 57), Strabonem (1, p. 5; 5, p. 130 Ca

saub.), et ApoHodorum (5, 10, 1).

ombriona] Lege Embion ex Solino et Plinio, in

eujus tamen codicibus quibusdam Ombrios legitur.

Eadem haec Latina interpretatione Pluvialia dicta.

Ptolemaeus in enumeratione harmm insularum πλου

ita 2a, lege arÂovta^ia. Gnor. — In Martiani li

hris, ' qui sumsit a Solino, legitnr: »Membrion di

citur. « Verum itaqne Ombriom. Ptolemaeo arλον

AtaXta. SALMAs. (ad Solim. p. 1298) — In codici

bus qnidem Monacensibus (A. C), Darmstattensi,

et Reichenariensi legitur Membriona, quod jam

Grotius margini adscripsit; sed malni vulgatam Om

briona retinere, quae propius certe ad Plinii (6,

32, 57) Ombrion accedit. - •

Theode] Etiam haec Junomia dicta, ut ex Pli

nio colligo. Gnor. — Plinius: • Alteram insulam

Junoniam appellari — ab ea in vicino eodem nomine

minorem ; Solinus (36, 13): »Tertia huic proximat

eodem nomine, nuda omnia•, unde ridiculam ac jocu

larem nostri hallucinationem fluxisse súmasius (ad

Solin. p. 1515) annotat, qui Teodem nomine legerit;

sed quid si Plinii potius ae Solini codices eorrupti

sint, Martiamus verum servarit? Duas insulas prope

se sitas eodem nomine appellatas esse vix credibile.

Capraria] Ptolemaeus I{a6rretgia, lege Ha

πgagia : ita enim alii omnes. Grot.

Nivaria] Haec et árgö6ιτος dicta videtur ex

Ptolemaeo, quasi per nives inaccessa. Gnor.

m:nsuram omnem] Ex Plinio (6, 58, 55),

sed cum numerorum differentiis, in quibus nec ipsi

Plinii codices sibi constant. Nostri nihil variant ;

Grotius tamen margini adscripsit pro tricies et ter

viginti septem millia quingenta alios legere tricies

et quater triginta septem millia ; deinde pro centies

octies alios centies octuagies ; pro nongenta bis

monaginta ; pro sexagies ter potiùs septuagies ter;

pro octies viginti quinque denique septies viginti

quinque; quae partim magis cum Plinio conveniunt,

sed quum ex lioc correcta esse possint, recipere nolui.

Martiani Capellae lib. VI. §. 705. 567

recto cursu ad os Maeotis tricies et ter viginti septem millia quingenta passuum,

Universus autem circuitus ab eodem exordio peri sinus dictos intra Maeotim

lacum centum quinquaginta septem, cum ipsa vero Maeotide centies octies

bis nongenta, Europaeisolius mensura octogies bis nongenta quatuor. Africae

longitudo tricies septies nongenta, quatuor, latitudo in Cyrenaicam ejus partem

nongenta et decem; Asiae vero longitudo sexagies ter septingenta quinquaginta,

latitudo ab Aethiopico mari ad Alexandriani juxta Niliiih sitam per Meroen et

■*_

Syenem decies octies viginti quinque millia. Exposita est terrae, quam ipsa

peragravi,* aequorumque" mensura; nunc ad artis praecepta, ut jussum est,

veniemus - __ 1 o • i- •*

'•,, Paphi ] ._ ixerat, at Paphie paulo contractior ore _ . - I.*) …] • - r£P _ p - - _ • •

- i- " Mora intricante laeditur, uti on www.

•-■_y- _- - - - - -

… … Nixaque mox famulis, marcentia terga reclinat,

Magis quod lassa pulchrior.

b* yaeus,

- au

**®

704

nee iis et

Hic dudum roseas inter resoluta puellas … risus

_ _ - - •_ . - - - Voluptas inquit anxia: ■''*'*

* Unde haec tam duris immitis rustica membris

- _e _■ - _ _

■ .

- - -

Peregit orbis circulum,

sa- Et tantos montes, fluvios, freta, compita currens …*

-l- Delere* venit taedia? ■ • \ • \- .

_ i-.. .- - -

- -l. I

_ - Hanc ego crediderim sentis spinescere membris, • -

*•••-•

- *-* - … .

---Neque hirta crura vellere; ■*

-*-

- - - - - - - -

, Paphie] Sic jam Grotius scribendum intellexit; Nisi forte telare malis, legere, pro eodem, qnem

vulgo Paphiae inepte. admodum protelare dicimus, άπὸ τοῦ τηλόδεν vel

magis quod] Lege quo. Conferendus hie locus τηλοῦ. Vide Festum in voee Telum. Gnor.— Sen

eum illo, qui infra est: »ipsaque relabentem lassitudo 'sus hie esse videtur, Geometriam taedii delena;

decuerat.« Grot. — Non magis hac emendatione causâ tot terras percurrisse.

opus est, quam lectione ad marginem ab eodem ad- vellere] Opprobrat Geometriae rusticitatem, ideo

scripta lapsa pro lassa. que dicit eam hirsuto esse corpore, neque illam

delere] Si Glossarum expositiones sequamnr, membrorum asperitatem deponere. Solebant enim

legendum esset differre; exponunt enim prolongare. homines delicatiores erura aliaque corporis loca pi-.

Martiani Capellae lib. VI.. §. 704.

Namque ita pulverea est agresti et robore fortis,

I*. Jure ut putetur mascula.

05 Quo dicto Jocus ministris Veneris suscitatur ipsique Cythereae, cui de pro

ximo, susurratim decenter arrisit; quam Arcas mutu hilaro et quo eam solitus

intueri propter divùm reprehensiones circumspectus inhibuit. Verum Pronuba

- i ' ■ • , • , , • , • *

losa psilothro perungere pilosque nascentes evellere,

quo laeviores glabrioresque redderentur. Ilinc Ju

venalis;

»Nec vellendas jam praebuit alas.«

Homines ei operae destinati praesertim in balneis

Alipili, ii quibus fiebat Alipilarii dicuntur; circa

alas enim pili maxime crescunt. Glossarium : » Ali

pilarius • Qaorraxu6της« ; Seneca: • Alipilum eogita

tenuem, et stridulam vocem quo sit notabilior sub

inde exprimentem, nec umquam tacentem, nisi quum

alas veliit, et alium pro se clamare cogit.« Dicitur

autem δρωπaxu6tjc a δρόπα§, quod est unguen

tum quoddam picatum, quo ea in re utebantur,

Martialis:

» Laevis dropace tu quotidiamo,

IIirsutis ego cruribus gemisque • ;

et alibi: - -

» Psilothro faciemque lavas et dropaee vulvam.«

Videndus hac de re Suidas in voce x£xaXÄaozru6

μένος ἀνήg. Apmd Graecos id officium feminis

magis quam viris datum, ideoque zrccgatuÂτgiat

dictae. Saepe invelitur in has delicias cinaedorum

Clemens Alexandrinus, ut quum ait: διά τούτονς

3'εg t%rjgeus ai töλεις πιττούντων etc. Item:

oi 6ράς xcctamrittov6v, xai τάς τgizczc toig

dva6xaó6ι πέντὰ τρέπον παρέχοv6v. Et alibi:

zvvaiöovg £v9&δε πόλλονς ἐν άστει πεπιττο

xoxr^,uévovg.

pella, ita et Lncianus : jv ydg tvrtovueva tá

4xéÀr, zaì tò 6υμa δλον. Depilabant vero qui

«lam etiam obscaenas partes. Martialis ;

De cruribus vellendis, uti hic Ca- '

»Quum depilatos Chreste coleos portes.•

Et haec quidem de depilatione dicta sufficiant djg

èv xagégyφ, quibus conjunge ea quae Wouwe

rius ad Petronium. Gaor. — Adde Juyenalem (8,

16):

• Tenerum attritus pumice lumbum «

et contrarium alio loco (9,. 15):

• Fruticante pilo neglecta et squalida erura«

quaeque praeterea interpretes ad Persium (4, 36)

attulerunt.

putetur] Codices IReichenauensis, Darmstatten

sis, et Monacenses (A. C) credatur, sed repugnante

metro.

mascula] Masculus firmum fortem audentem de

signat; Ausonius:

» Mascula.Pieriis Sappho soror addita Musis.«

Banrii. (advers. p. 1591). — Mihi tamen hoc loco

Voluptas simpliciter ad sexum respexisse videtur,

non pro femina sed pro viro se Geometriam gerere

significans.

Jocus] Hunc Veneri comitem jam Horatius ad

didit (od. 1, 2, 54):

» Quam Jocus circumvolat et Cupidos,

quod an alibi reperiatur, Mitsclierlichius se nes

cire ait.

hilaro] Ita noster saepe (§. 726. 804) cum ce.

teris serioris aevi scriptoribus (Oudend. ad Appulej.

I, p. 194)5 quamvis hoc loco codices Monacenses

(A. C) magis usitatum hilari exhibeant,

Martiani Capellae lib.vi. §. 70$. 569.

propter assidens: nihili mirum, inquit, si propere venus cum deliciis fa

mulitioque tam comi appúlsal est elascivire; nam et nuptialiter laeta est, et.

blanda semper arridente Cyllenio. Et cum dicto Geometria praecipitur ad pro

missa properare; sed ita, ut summaiquaeque perstringens fastidium non suscitet.

tarditate. Tum illa: omnis mea aquae timi infinitum propagatur, assertio, mu- 706

meris lineisque discernitur, quae nunc corporea tutu incorporea comprobantur.

Nam unum est, quod animisóla boîtemplationel conspicimus, aliud, quod

etiam oculis intuemur. Verum prior, pars, a quae numerorum regulis rationi- aot ,

busque concipitur, germanae, meae. Arithmeticae deputatur; alia est linearis,

- -

atque apodictica hujus pulveris erudita cognitio, quae quidem, ab άncorporeis. - ]

procreata ac sensium iu multiplices, formas effigiata tenui ac, vix, intellectuali

principio in coelum quoque subvehitur. Quod quidem incorporeum, invisibi- 707

leque primordium commune, mihi gum Arithmetica reperitur, „Nam monas, - .

ejusdem insecabilis procreatio numerorum est, mihique signum vocatur, quod,… -

- - * ***

ossam enl in j. f.hb. i.iiiis

- - -. - - - • * • - - -^ « *. -

praecipitur] Vide superiorem locum (§. 41). χόμενον ἐάν τις αὐτὴ δgatâ rj &vrt& 6a5u«tc.

Mox summa reposui ex libris scriptis et anteriori- ἐχοντας άgv$uoêc rrgotetvöuevos διαλέγητaι

bus editionibus pro Grotiano summae.*' miens •* x. τ. λ. Adde Tlieonem Smyrnaeum (de arithmetica

£um illa] Tum scripsi e codieibus Monacensibus 3, p. 24). … , uno, neque

(A. C) et Darmstattensis pro tune in editis. h

2. propagatur] lectionem a Grotionim marginem

rejeetam e codicibus Monaeensibus (A. C), Reiche

nauensi,^ et Darmstattensi restitui properagratur

in editis, ubi Il- • e lam-*o.

numeris lineisque] Quinetilianus (1, 10, 34

et 55; p. 229 Spald.), postquam saeui geometria

ingenia« observarat, pergit: »Nam quum sit geome

tria divisa in numeros et formas, numerorum qui

dem notitia non oratori modo, sed euieumque pri

mis saltem liieris erudito necessaria est.« *…

• corporea] Haee duo genera Plato quoque di

stinguit (republ. 7, p. 323): óς 6φόδga &vao*rov.

&ysv tjv vpvxijv xaì regi gótóv tòv àge3

góv àvayx&£εινόιαλέγεσδαι, οὐδαμή άποδε

apodietiea] Alii libri optimae, quod est optiea,

sed male ni fallor. Gaot. •n-i . _.

*i*signum] Frontinus (in Goesii rei agrar. seript.

p. 31) lioc ait esse » suae partis initium, a quo om

nia ineipiant.---Nimirum idem est quod alias pun

etiam, Graece σημεῖον, de quo Aristides Quineti

lianus (ap. Meib. de re mus. app. p. 52): όημεῖον

δε xazeirat, διά τό άμεgês eivav, xa9ò xaì

oi yetouétgav τὸ πrag& 6pi6vv άμεgèc ónusiov ,

argocnyögsv6av. Adde Diogenem Laertium ά,

107), Sextum Empirieum (hypot. Pyrrb. 3, 48;

p. 1653 adv. mathem. 7, 100; p. 390), Macro

bium (ad somm. Scip. 2, 14), inque primis Eucli

dem, cujus jam Grotius definitionem attulit: έψ

μετόν ἐστιν οὐ μᾶρος οὐδέν, ηναργs…

570 Martiani Capellae lib. VI. §. 707.

utpote incomprehensibile parte nulla discernitur, apud illam dyas lineam facit,

mihi lineaoih longitudinem ducta latitudinis nil prorsus acquirit;u superficies

item mihitani longe lateque diffusa sine profunditate censetur, illi numerus,

qui eunctis accedere speciebus gregatimusingulatimque potest, nisi rebus in

*0v cidat incorporeus invenitur.i Ergo incorporea utriusque principia.… ■

nifubdoiqdeo natoquoui aut foenos abus asum uiuioneib supeiguit eum

-. - , ■

boup ibuit amorqeou DE PLANIS FIGURIS. , boup -j-a -um ma^

708 -mou, Vertim primae apud me Pformandorum schematum partes duae sunt*

unäº quae* dicitur planaris,° quam exireoovs Graeces soleo ineiiorare,ialia

sölidâ, “quam oregiöv* dicimus; * et prioris principiumiuqmueiov, quod punettiim.

vel signum Latialiter appellatur, consequentis superficies, quae stupavsta di

to* citur. 'Punctum vero est, cujus pars nihil est, quae si duo. fuerint, alinea

interjacente jungúntur. Linea*vero est, quàm yoauujv vocamus, sine latitu

709 dihe* longitudo. * Linearum aliae directae sunt, quas εὐσstas dieo, aliae in

gyrum reflexae, quas xvx^vx&c,

*-^^_…, tuq , nºn en

… www. bono • i

•aiineidat] Ita pro • aecidat in editis omnes libri

seripti, Monacenses (A. C), Darmstattensis, et

Reichenauensis.p Adde Oudendorpium (ad Appulej.

I, p. 501). Praeterea paulo ante singulatim scripsi

pro sigillatim (vide ad §. 27). Speetat autem dif

ferentiam τῶν άgv9μόν xai >9puritajv. tnt-,

-• incorporea] Ridet haee Lucianus (in Hermot,

74; T. IV, p. 400 Bip.): xdxeivn y&g toùç ëv

&gzj &2Áózot&τινα αύτηόα6a aitriuata: oùòèi

6v6tjvav övv&μενα, όημετά τινα άμεgij xaì

5gauu&ς άπλατεῖς xxi τά τοιαῦτα, ἐτύ 6a

&goig τοῖς σεμελίοις τούτοις oixo6oustt& to

aóta. x. t. 2. Adde Ciceronem (aeadem. 2, 56);

„Nam quaero ex his illa initia mathematicorum,

quibus non eoncessis digitum progredi non possunt;

punetiam quod magnitudinem nullam habeat; extre

initatem et quasi libramentum, iu quo nulla omni

•*

nonnullas etiam ἐλικοειδεῖς, alias xauae*Âας

A. *® ■ -i-itaque sii- […]

iudi- eiauno- bant ab ■

no erassitudo sit; lineamentum longitudinem lati-, ,

tudine carentem* eet.oo • ieqi ■

de planis figuris] iiane solam iinscriptionem

servavi, reliquas, ut (§. 709), de lineis, mos (§.

710) de plano angulo, deinde (§. 714) de genere

sehematis secundo, denique (§. 713), de ergasticis

schematibus, sustuli, quia non sufficiebant et sin-,

gula potius, quam universa spi t- •*

partes duae] Plato (in Menone p. 76): τί δὲ

άπίπεδον καλεῖς τι και gregav aê dteesoy,

oiov ταῦτα τὰ ἐν τιχίς γεωμετgiaus; — xtztó

yàg aeavròς 6x*juxtoc τούτο λόγω, εἰς ό τά,

6 regeόν τεραίνει, τοέτ' εὐναι 6zfiug: ôzreg

άν συλλαθόν είποιμι, στεgeoö arägas 6zîua

εὐναι. Confer Porphyrium (apud Stob. ecl. phys.

p.354 ed. Heeren.)* 6xiuâ egrw £x*p«ve*,

xai regweaw) xai τέθας ἀματος. www.

* Martiani /Capellae lib. VI. §. 710. 571

pro obliquitate discrimino, M Quae tamen lineae punctis utrinquesecus inclu

duntur, sicuti ipsae quoque superficiem eircumcingunt. Superficies est, quae

longitudinem et latitudinein tantum habet, profunditate deseritur, aut est color***

in corpore. Hanc ἐπιφανείαν Graeci** dixere,ueti ut dixit ejus, termini sunt

lineae sive planae sive sinuosae.nnPlanus autemit amgülus fit in planitie, duabus 714

lineis se invicem tangentibus, et nöm unam facientibus ad alterutrum inclina

tionem. Quando autem aeque intra se tenent angulum lineae et directae fuerint,

directilineus'* dicitur* angulus et Graece ἐνδέγgeuuoc. » Quando autem directa

super directam jacentem stans dextra laevaque angulos aequales fecerit, directus

uterque est angulus,*'et illa superstans perpendicularis dicitur, sed Graece

záóétog.^ Anguliis*mhajoris direeto * obtusus dicitur, minor* direeto iacutus.

Definitio est res, quae alieüjus est terminus. a Forma est res, quaei ex ali-,

quo vel aliquibus terministi continetur. Circulus uest plamáris figura, quiae 712

una linea continetur; haec linea Aeguoiesia appellatur, h ad quam ex una nota

intra circulum posita omnes directae ductae lineae» aequales suut. Punctum

autem circulit est circuli media nota. Diametrosh est, directa lineae quaedam,

per punctum supradictum a ducta, * quae orbem aequalibus partibus dividit.

Hemicyclium est figura, * quae * diametro et peripheria media,tiquam eadem

diametros distinguit, continetur. * Lineae tres directae diversa positione faciunt

trigonum, quatuor tetragonum, multae polygonum. Et hae planae figurae&rt

dicuntur, quarum sunt genera tria.… Quorum unum directis lineis clauditur,

-, -_

■ n .

- color in corpore] Hoc quoque ex Platone ex-; ,, quando] Haec omnia consequenter usque ad

- , plicandum, eujus haec verba sunt (in Menone p. 75): hemicyclii definitionem ex Euclide sunt desumta.

- άστω γάρ δὴ τοῦτο ήμίν σχήμω, δ μόνον τῶν Gror.

övrov tvyz&vev zgáuatu àeì évóguevov. Adde

Aristotelem (metaphys. 4, p. 412, 8; 7, p. 174,

22; 11, p. 243, 26 Brand.).

planus autem angulus] Euclides: ἐπιπεδος δὲ

yovia £otiv rj £v £arurréóø δέο ygauuöv άττο

μάνων άλλήλων και μὴ ἐπ' εὐθείας κειμένων

rrgòς άλληλας τόν ygauuöv zzíoic. Gnoy.

, … -

et Graeee] Sic seripsi e codice Darmstattensi

pro ut Graece quod in*editis erat.

definitio] Graece ögos, ut forma oyijua.

genera tria] Haec quoque jam apud Platonem

(Parmen. p. 148): xai σχήματος δη τινος, ός

êotxe, toto£rov άν μετάχου άν τὸ ἐν, jrot eô9e

oc, ij 6tQoyy*%ov, η τινος μικτοῦ ἐέ άμφοτν.

72* μ ωτα ,

572 Martiani Capellae lib. VI. §. 714.

quod Graeci εὐσέγααμμον vocant; I aliud quod inflexis, quod -aureâèyoauov

dicunt; tertium quod directis simul curvisque lineis aptatur, quod uxtòv dicunt.

712 Eò9¥ygauuos igitur et τgitâsvgos et τετράπλευσος et roáráseeos dicitur. Tgitâ€vgos

tres habet formas; nam trigonus est aut i6öxXeveos, quod Latine aequilaterum

**v dicitur, quod tribus paribuslineis lateribusque concurrit; aut idodasaris, quod

ex tribus lineis duas aequales habet,uiquibus, quasi cruribus insistit, denique

aequicrurium vocitatur;siaut ἀκαληνός, quod omnes tres, lineas, inter se inae

quales habet. o Eö9*ygauuos item τετράπλενσος quinque species habet: primam,

quae quatuor aequalibus lineis et directis angulis sustentatur, quod schema

tetragonum dicitur; secunda species, quae directiangula est, non aequilatera,

et dicitur, άτεθομήκηςs tertia aequilatera est, non tamen directiangula, et dicitur

δόμόοςs item quae ex adverso sibi latere aequalia et contrarios angulos invicem

- 1 - sibi aequales habet, et neque, omnia latera, invicem sibi aequalia, neque

angulos directos, et dicituriéoußoetèris ; item quae nec latera sibi invicem ae

1 qualia “nec angulos, directos, sed acutos et obtusos, et dicitur άμφίπλευρος.

, Extra has formas quidquid quadrilaterum est, τραπεςιον, vocatur. Parallelas

sunt directae lineae, quae in eadem planitie constitutae atque productae in

infinitum nulla parte in se incidunt. Dictum de tetrapleuris, quorum simili

tudo polypleura schemata potest docere; in his autem pentagona, hexagona,

715 et cetera euthygramini generis continentur. Sequitur secundum schematum

genus, quod curvis lineis informatur, quod καμπυλόygauuov appellatur, cujus

species duae sunt: una, quae integri circuli rationes tenet, nam integer cir

eulus est, quum ad ejus circumferentiam ab uno centro lineae protentae un

714 dique aequales sibi sunt; alia, quae obducti circuli diversitates ostendit.' Te,

In- in- -

denique aequierurium] Forte per transpositio- - integer circulus] Postremam vocem inserui e

nem indeque aequicrurium. Gnor. — Sed haec eodicibus Monacensi (C) et Darmstattensi.

ipsa vis particulae denique apnd serioris aevi seri- centro] Sic codex Monacensis (A). Sine sensu

ptores est, ut consecutionem aliquam significet; editi habent eentrali. - -

quam recte explicavit Handius (in Tursellino T. II, obducti] Id est obliquuti, ut in Ciceronis versa

p.275 sequ.). - … (N, D. 2, 43): oe , των …

„Martiani Capellae lib. VI. §. 714. 575

uum genus est planorum schematum, quod partim curvis lineis, partim directis

incleiditur, ut est semicirculus, cujus ut supra dixi gyrum, curva linea facit,

et alia directa, quae linea sicut dixi διάuereos dicitur, Latine distermina, quae

si in circulo pleno, sit, per centrum ejus ad utramque circumferentiam pervenit.

In his generibus planorum, alia schemata dicuntur ergastica, alia apodictica. Er

gastica sunt, quae faciendae cujuslibet formae praecepta continent; apodictica,

quae probandi, quod, asseverant afferunt documenta. Verum Graecis nomini

bus sic appellantur; primus 6v6τατικὸς, secundus i$ueuartxòc, tertius áváygaqooc,

quartus, èyygaqos,, quintus, regiyg« pos, sextus **®*!*3o%txòs, septimus aegocsves

t'tzog. „>»0tartnòs. est, qui docet quibus argumentis lineas praecidamus ad

imperatum modum., I9usuxttxòς dicitur, quo docetur, quibus argumentis

propositae, lineae, adjungi et scribi possint. Avéyog pos dicitur, quo docetur,

-*- *** ***,

quomodo concludendum sit reliquum schema, quod imperatum est. *Eyygaqoos

est, qui monstrat, quibus, argumeutis dato , circulo verbi gratia imperatum

- - -

trigonum vel quid aliud in medio possimus convenienter adscribere. IIegiyea pos

tropus est, qui docet, quemadmodum datum circulum verbi gratia quadrato

- _ - -

concludamus schemate. IIageußo^txòς est, qui docet quemadmodum verbi

- »Sub laeva Geminorum siduetus parte feratur«, rem Graecae vocis transpositae supra in Rhetorica

di male homulli conjecere abductus. ostendimus. Gnor. — Monacensis eodex (c) pro

quae linea] Expunxi voeem est, quae perperam. όστάτως praebet 6v6tattxòς, unde reetam lec

inserta erat in editis, auctoritate codicum Monacen- tionem reposui; reliqua quamvis vere a Grotio emem

'sium (A. C), Darmstattensis, et iteichenauensis. data esse videantur, invitis eodieibtis mutare nolui.

distermina] Hoe vocabulo quis praeter Martia- • èyygaqoos] Vide EueI. idem lib. 1 aregi to3

num sie usus sit ignoro; quod enim apud Silium èyygóqoe69at zzzi regtygáqoe68at. Gnor.

legitur (3, 599): " -

.Audit Tartessos latis distermina terris*, tonis Menone (p. 87) petitum sit, nbi haec ipsa

longe alius generis est. quaestio proponitur, si oiöv τε ἐς τόνδε τὸν

6v6tattxòς] Lege et transpone: »Xv6t&ttxòς xvxXov τόδε τὸ zoogiov tgiycovov évr&9ijvat;

dicitur, quo docetur quibus argumentis propositae li- quo de loco praeter multos alios egit Wexius (de

neae adjungi et scribi (malim adscribi) possint. Tun- loco mathematieo in Platonis Menone, ifalae 1825,

ματικὸς est, qui docet, quibus argumentis lineas et in Jahnii Annal. pliilol. 1850, T. XII, p. 180

dato circulo] Hoe quoque haud scio am ex pi.

715

aecidamus ad imperatum modum.« Similem erro- sequ.)

Praecu - - pe _ I )- -

ì*

716

• • dem redit (conf. Lobeck. ad Soph. Ajac. p. 261).

374 Martiani Capellae lib. VI. §. 745.

gratia dato tetragono immittamus datum trigonum , ut tetragoni spatia crescant,

hon scheina mutetur. IIoogevgetixöς tropus est, qui docet, quemadmodum verbi

gratia inter datas impares lineas inveniamus mediam, quae tantum * cedat

majori lineae quantum praecedit minorem. Hi sunt tropi generales ergasticorum

schematum. Apodictici autem tropi' ideo transeuntur,* quum mihi cum Dia

lectica, quam audistis, communes sint. Sed omnia schemata quinque partibus

communibus intexuntur, quae a Graecis sic appellantur: prima tgö9εσις, se

cunda διοguduêç, tertia xata6x£v*), quarta áróöev$us, “quinta συμπάgadμα. Latine

etiam sic possumus interpretari: prima schematis propositum,* secunda deter

minatio quaestionis, tertia dispositio argumentorum," quarta demonstratio com

probatioque sententiae, postrema confinis conclusio. Hoc de generibüs plano

rum dictum sit; nunc ad theorematum membra redeamus.*' Nam utique

membra sünt linea et angulus. Angulorum natura triplex est; nam aut justus

est aut angustus aut latus. Justus est, qui directus et semper*idem; angustus

autem acutus est et semper imobilis; "latus vero obtusus mobilisque similiter;

mam quum latior fuerit directo sive multum sive exiguum,' obtusus tamen

erit, et quum moveris in eadem forma permanebit, quae mobilitas in lineis

constat, quum majores minoresque formantur. Hujus autem collationis quatuor

sunt species: prima dicitur i6ötnc, secunda öuöÄoyoc, tertia &váoyos, quarta

άλογος. I66της est, quum collata consentiunt; όμόλογος, quum duae lineae

-■

-.-

- - - -

_ -

lineas] Codex Monacensis (C) lineam, quod eo- eonfinis] Supplevi e codice Monacensi (C), quod

vulgo aberat, licet insolito signifieatu usurpatum.

.-Ceterum haec est quam Graeci dicunt μέσης vel

δvoiv μέσοιν άνάλογον ληιριν (Diog. L. 5, 73.

Plut. daem. Socr. 7).

apodictiei] Confer Quinctilianum (1, 10, 58;

pag. *), Prºi√um quae sunt potentissimae

*g«ρμιχαι άποδείδεις vulgo dicuntur.*

quinque] pro quoque in editis exhibent codices

Mouacensis (C), Darmstattensis, et Reichenauensis.

Ceterum confer partes orationes (§. 544).

■ ■

- -

…

mune aul theorematum] Omissum in editis niine

- -

inserui e cędicibus Monaeensi (C) et Darmstattensi.

- -.- ._ - angulus] Codex Darmstattensis anguli, praeter

_ - -,

necessitatem.

_- .*

moveris] Ita anteriores editioaes codicesque;

Grotius nescio unde moverit. Paulo post Mona

censis (C) quia pro quae, et minoresve pro mi

moresque. sed nolui vulgatam deserere. •

id&qc] vide Euclidem lib. v et vicis;

a Martiani Capellae lib. VI. §. 717. 575

pares uni mediae duplo pariliye conferuntur; άνάoyos, quum linea ab alia

duplo vicia aliam tantundem superat; é%oyos vero est, quae meque aequalitate

vel, media, tertiave, parte neque duplo triplove alteri ullave parte consentit.

Omnis autem linea; aut gr**) dicitur aut, áÀoyos: ánt) autem illa est, quae prior

proponitur, aut quae propositae lineae communi mensura confertur; άητόν autem

dicitur quidquid convenit. Proposita autem linea, quamvis collata non sit, tamen

quia Adhuc non est aaoyos alii collata, et habet quiddam, quod ex se sola perficiat

rationabiliter, appellatur άητη$ άλογος autem jam collata linea efficitur, si

dissonare per omnia, reperitur.o Lineas autem quae sibi consentiunt ovuuiroors

diciumus, … quae non consentiunt, άσεμμάτοοες5 et non mensura sola, sed et

718

749 *

potentia ἀεμμάτθους facit, et dicuntur δυνάμει όέμμετgousain mensura autem

pares usqo6iuusteot appellatur. Ergo quum tam mensura quam potentia com

ferantur, omnes quae vel potentia vel, mensura discrepant áóèuusroot sunt. * .

Ex his a alogae, tredecim fiunt, quarum prima dicitur ué6n άλογος si secunda

ên êo, gédov άλογος, hujus species sunt sex, quarum prima dicitur redìtm

άλογος, secunda similiter δευτέρα, item tgitm et ceterae deinceps; item tertium

genus dicitur, èx δέο μέσον τοστη άλογος, et similiter ut supra; quartum è*

δέο μεσων όεντάga äAoyog; quintum genus dicitur μείζων άλογος** sextum èx δέo

μέσων δυνάμένm &Àoyog; septimus διά μάσα δυναμένη άλογος ; octavum άποτομή

&aoyoç, hujus species sunt sex, prima, secunda, tertia, et deinceps dicuntur

I- L

••***- ,_._. _ ■-_ - -i-, _,_

superat] Sie codices Monacenses (A. C) pro άποτομῆ, argātn, decima μέση άποτομη όev

- … ”. · · · - - -

- superet ; - - - tépcz, undecima ἐλάττων, -*- duodecima uet& jnto; in editis. -*■*-**- I- - 304, • I. 97,

- - ., . . - - -

όεμμάτgovg] Vide Eucl. lib. X. Grot. se û* μέσον τὸ δλον τοιούσα, decima tertia μετά -

- -

- _

- .…*... - - -

- alogae tredecim] Totidem enumerat Euclides μέσον μέσον τὸ δλον ποιέ6a : unde, qui volet

_• - - - - - - - _

(i0, 111 ; - - - - p. £9i ed. Basii); sed ut nostrum ap- nostrum corrigat; nos codices sequimur.

Paarree;at vveetl sua vel librariorum eulpa insigniter cor- … usiέων άλογος] Sie scripsi e codicibus Me - 9r; fpa ins gniter, _ [t X' P.

ruptum esse; prima enim illi uéò, secun* £* naeensibus (A. C), qui μέον praebent; vulgo

δέo àvouâtov, tertia ê* δέo uê6tov argótn, μztrj. Sequentibus Grotius in margine adscripsit:

quarta £x δέo μéóøv δεvtêgoz, quinta £i£gy, bal. •litur άττὸν et άλογον scribitur •, unde

sexta gntòv xai μεσον δνναμάνη, septima δύο tamen nihil proficimus,

μέσα δνναμένη, octava άποτομά, nona μέση .… διὰ μέσα] Omissa haec verba sunt; eodice

790

§76 -Martiani capellae lib. VI. §. 720.

ut supra; nona uéón άποτομή παύτη άλογοςs ? decima íário*ou* ••riee $ores;

undecim èx uéóaov άλογος ; duodecima uetâ grjtoö u£6όν'τόθόλον ποιοδόα άλογος;

decima tertia μετὰ μέδων όλον τοιοῦσα άλογος. Haeº omnes mixtae ceteris-lineis

dum aut trahunt suas aut alienas vires accipiunt, diversis 'rationibus certos

spatiorum modos, quos Graeci χόρας appellant, demonstrant.' A Łę

pat www ha biphuniniit,

- - - -

af.i. ei -l • non… μΛϊ.

DE SOLIDIS FIGURIS.

- - -• … . iiii

Haec de planis dixisse sufficiat, nunc de solidis, quae grege& dicimus,

videamus. Στερεόν schema, quod longitudine, latitudine, altitudine constat,

cujus extremum superficies est, ut in planis linea. Subsistit autem solidum

schema planorum schematum superficie. Nam subjacenti trigono pyramis im

722 ponitur, circulo conus aut cylindros, quadro cubus, et cetera similiter. Sphaera

Soliditas

vero efficit schemata generalia, quae dicuntur a Graecis pyrames; item prisma,

sane intrinsecus capax omnium circulis subsistit, in quos resolvitur.

id est sectio, quae instar schematis est; item cubus; item conus; item cylin

drus; item spbaera. , His adduntur mobilia schemata ex his composita, öxrá

εόσος, item δεσόexaéógos, item eixo6a#δρος, quae cuncta ut ordine suo mon

- - -

uni

Monaeensi (C). Legendum esse δέο μέσα superiora

ostendunt.

con

530 Heer) et nostrum (§. 734) de soliditatis per

fectione.

zógas] Haec enim differentia est inter 6χημα

et χωgiov sive χωραν apud Graecos, quod illud

formam sive figuram significat lineis circumscriptam,

quod longitudine] Recepi quod ex margine Gre

tiaiia; vulgo aberat. n* ■

eapax omnium] Plato (Timaeo p. 55): σχήμα

τὸ τεgustaenqoòs év άετά πάντω όπόσω σχ*;.

ματα, διὸ και όραιgosuês, £x u£oov r&vra

argöc*t&g teXevt&s ióóy &zoi. _

hoc autem spatium sive aream, quae intra eas

i continea cuiusque n 1- ul fineas contineatur, cujusque non tam figura quam

magnitudo sive quantitas in censum veniat; confer

Wurmium (in Jahnii Annal. 1829, T. IX, p. 223

sequ.) et Fingerum (de priinordiis geometriae apud

graecos, Heidelbergae 1851, p. 44). -.

oregg&] vide Euclidem lib. x. Gnor. — Con

fer Plutarchum (in plac. philos. 3, 42; p. 882. 2,

6; p. 887), Stobaeum (in eclog. 1, 15, 4; p. 340.

_.-... __ _ ... - *-*

mobilia schemata] iraee sunt corpora illa regu

laria , platone datias, i. $, — 37) tradii, a;.'

cam am inventa? de quibus confer foeckhium (diss.

de Platoniea eorporis mundani fabrica, Heidei.

bergae 1840). - -

■* ut ordine] Anteriores editiones eum ordi ie, mâle.

Martiani Capellae lib. VI. §. 722. 577

stremus in pulvere, haec primitus concedenda fas sit. Ab omni signo ad

omne signum directam lineam ducere, et terminatam directam per continuum

in directam emittere; et omni centro et interstitio circulum scribere; et omnes

directos angulos invicem aequales sibi esse; ,et omnem directam lineam ter

minatam quantum videtur producere; et si in duas directas lineas directa

linea incidet intus et eadem parte duos angulos duobus rectis minores fa

ciat, ex illa parte qua sunt minores duobus rectis directas lineas conve

nire* Communes animi conceptiones sunt tres: quae eidem aequalia sunt, 725

et invicem sibi aequalia sunt; si aequalibus aequalia addas, tota aequalia

esse; et si aequalibus aequalia adimas, aequalia sunt reliqua. Haec quum 724

permissa conspiceret, lineam in abaco rectam ducens, sic ait: Quemadmodum

potest super datam directam terminatam lineam trigonum aequilaterum con

stitui? Quo dicto quum plures philosophi, qui undiquesecus constipato agmine

consistebant, primum Euclidis theorema formare eam velle cognoscerent, con

festim acclamare Euclidi plaudereque coeperunt. Cujus laudibus etiam ipsa

Geometria plurimum gratulata, se per sectantis gloriam sublimari provehique

cognoscens ab eodem, libros ejus, quos casu apportari conspexerat, festina

corripuit, atque in ceterae adstructionis doctrinaeque documentum Jovi ac

senatui coelitum offerens intimavit. Quo facto et doctissima cunctarum et

- benignissima comprobatur.

ab omni signo] Haee l. I Euclidi ait^jpuxra in data linea eonstitui triangula aequis lateribus

vocantur. Gaot. possint?«

eommunes conceptiones] Houval èvvouxv. Euel. quo dicto quum] Sie eodiees Monacenses (A.

lib. I. Gnor.— Sunt ex diseiplina Stoicorum, quae C), Reichenauensis et Darmstattensis. In editis:

ab omnibus hominibus pariter verae habentur. » quo dato complures*; sed quo dicto jam Grotius

quemadmodum potest] Eucl. lib. I: •£*** tijc in margine notavit.

δο9et6rjg &v39eiac terregadμένης τgiyaovov undiquesecus] Sic Monacensis (C) et Reiche

i66*2evgov 6v6trj6a69at. Gnor. — Eadem nauensis; male in editis secum (add. Oudend. ad*

Quinctilianus (1, 10, 5; p. 210): »quemadmodum Appulej. T. H, p. 92).

725

- -

. M A R T I A N I

MINEI FELICIS

C A P E L L A

AFRI CARTHAGINIENSIS,

ID E

- ;

A R I T H M E T I C A

LIBER VII.

■

P.quum, conticuit prudens permensio terrrae,

Innuba, sollertes curam quae instigat in artes,

Sic abacum perstare jubet, sic tegmine glauco

Pandere pulvereum formarum ductibus aequor.

Altera tunc etiam gerularum accire jubetur

Germanam, doctae mundum quae admensa sororis.

Nec mora, digreditur. Tunc rursus dia Voluptas

Ipsius aetherea Cylleni immurmurat aure:

Quum doctas superis admirandasque puellas

Innuba] Palladis epitheton (Lucan. 9, 665.

Val. Flacc. 1, 87. Ausonius epigr. 106, 5), item

innupta (Virg. Aen. 2, 51), Graecis (Eurip. Troad.

556) â€vyog. Quod enim Grotius margini adscri

psit incuba, quae quasi incumbat artibus, insolen

tius atque frigidius dictum foret neque nostris codi

cibus confirmatur.

altera] Paedia, ut mox (§.728) apparet; de qua

supra (§. 578).

doctae mundum quae] Codex Darmstattensis

doctae mundumque , male. Significatur Arithmetica,

cujus ope Geometria mensuras computat.

aure] Statius (Theb. 4, 532): -

»Imperat acciri tacitaque immurmurat aure.«

®¢ Martiani Capellae lib. VII. §. 725. 579

Approbat armipotens, tu optati lentus amoris .

Gaudia longa trahis, captumque eludis honorem?

Seria marcentem stupidant commenta maritum.

Talia complacita spectat fastidia virgo,

Nec te cura tori, nec te puer ambit herilis,

Nec mea mella rapis; quaenam haec hymeneia lex est?

In Veneris agro Pallas sibi vindicât usum;

Quam melius thalamo dulcis petulantia fervet!

Casta maritalem reprimit Tritonia mentem,

Et nuptae non aeqd*enit; poscenda Dione est,

Conveniensque tibi potius celebrare Priapum.

His Atlantiades auditis, licet risum inhibere vix posset, ne infacetus tamen et 726

impar lepidulis haberetur, hilaro susurramine sic respondit:

Licet urgeas, Voluptas,

Thalamos inire suadens,

Tamen exseret

armipotens] Sic Grotius addit confirmatque co

dex Darmstattensis eum utroque Monacensi; male

anteriores omnipotens, quod mirum est ipsum Gro

tium probasse, quasi de Jove sermo esset! Miner

vam enim intelligi satis patet, quam armipotentem

dici supra (ad §. 567) abunde probatum est.

optati] Codex Darmstattensis optata, contra

metrum.

eludis] Grotius in margine: »al. captum quem

laudis honorem •, sine sensu, quanquam et Reiche

nauensis codex et Monacensis uterque laudis ex

hibeant.

stupidant] Vide superiorem locum (§. 572 not.).

fastidia] Margo Grotiana et codex Reichenauen

sis fastigia, inepte.

herilis] Amor, filius Veneris, quae Voluptatis

hera est.

peritas -

fervet] Codex Monacensis (C) servig non opus.

sacrificatum Festus

docet, idque togis praetextatis; quem illustrabo,

eademque opera Martianum nostrum, quibusdam

Christianorum scriptorum locis. Arnobius Lib. IV:

»Mutunus, cujus immanibus pudendis horrendo

Priapum] Priapo in nupti

que fascino vestras inequitare matronas et auspi

cabile ducitis« cet. Lactantius: »Mutinus, in cujus

sinu pudendo nubentes praesident, ut illarum pu

dicitiam prior deus delibasse videretur.« Augustinus:

»Sed quid hoc, quum ibi sit et Priapus nimis mas

culus, super cujns immanissimum et turpissimum

fascimum sedere nova nupta jubetur more honestis

simo matronarum?« Gaot.

lepidulis] Lepidula τά άστεία, ά6τεί6μοί.

Gaot.

peritas] Margo Grotiana paratas. Ambitum in

73 * .

580 Martiani Capellae lib. VII. §. 726. •©

et Brevis ambitus puellas:

e, Demumque nec jugalis - -

- Cessator intricatus m mea

Tardabo, fulcra lecti, nem……

Et si quid illa nostrae in os ba- m

Veneris feret voluptas ,Ā

Nec vobis abnegabo; u… … …

Furtis modo allubescat, … mo

Et clam roseta parvae omni m u o

Liliaque det papill- oom nt

Ne nunc sexus jugalis -

Cura ferale morsum mea

Et vulsa pellis acre , m qui

Laceros trahat capillos. -

797 Quo dicto renidens et plus solito laetior Voluptas ad Venerem regressa

cuncta ejus auribus intimavit; quae deliciosa mollitie et interrumpente genas

rubore paene prodidit susurrata, tuncque marcidulis decenter paeta luminibus

- _ _

die a. mora, quasi ambages; possit tamen etiam

ad orbem disciplinarum, quae hic proponuntur, re

ferri.

furtis] Transtulit ad legitimi tori voluptates,

quod alioquin de clandestinis tantum usurpatur.

et clam] Recepi e codicibus Reichenauensi,

Darmstattensi, et Monacensi (C), quod jam Gro

tius in margine ex aliis enotaverat; vulgo ut.

me mune] Cautissimum duxi locum obscurissi

mum integrum relinquere, licet codices Darmstat

tensis, Reichenauensis, et Monaeensis uterque longe

aliam lectionem exhibeant: -*

» Ne nunc sensus jugalis

Feralis cura morsum

Et vulsa fellis atro«

- ut foe

…

quae tamen non minores difficultates continet. Hoc

tantum apparet, sermonem esse de contumacia no

vae nuptae mariti amplexibus renitentis pudicitiam

que virginalem defendentis, sive de colluetatione

illa Venerea, quam xÂινοπαλην dixisse Domitia

num Suetonius (in vita 22) refert.

• renidens] Codex Monacensis (C) renitens; in

epte.

paeta] Hoe Veneri peeuliare. Priapeia (56, 4):

»Minerva flavo lumine est, Venus paeto.«

Ovidius (in arte amandi 2, 659):

»Si paeta est, Veneri similis, * si flava, Mi

mervae « ,

ubi vide Heinsium (T. I, p. 464 Burm.) male cor

rigentem. Adde Osannum (anal. erit. p. 194).

Martiani Capellae lib. VII. §. 727. 581

Majugemam conspicatur et quodam adspectù promittentis illexit;o quam Satur

nia de propinquo velut deprehendentisi castigabat obtutibus.* Quae a dum

geruntur, Paedia, quae egréssa duduii, cum aliafemina miri decoris in

greditur, cui quaedam^ majestas nobilissimaeovetustatis et ipsiuso Tonantis

natalibus ortuqueipraecelsioris vultusi ipsius luminerenidebat; quaevetiam* mi

raculis quibusdam capitis reverenda, videbatur. i Nam primo asfronte uno sed

vix intelligibili radioil candicabat;u exp quoiitem ealterierumpensi quadam ex

primo, linea, defluebat; dehinc tertiuslet quartus, tumque etiam nonus decu

728

riatusque primus, honorum reverendumque verticem duplis triplisque varie- .

- -

- - - - - „ …..… -

tatibus circulabant; sed innumerabili radios multitudine prorumpentes ih unum

denuo tenuatos miris, quibusdam defectibus icontrahebat. p Hujus autem multi

plicem , pluriformemque vestem quoddam velamen,m quo totius naturae opera

tegebantur, , abdiderat; digiti vero virginis * recursantes et quadam incompre

hensae mobilitatis scaturigine vermiculati. Quae mox ingressa septingentos

decem et septem numeros complicatis in eos digitis Jovem salutabunda subrexit.

Tum Philosophia, ut Tritonidem propter adstabat,'quid* número tali Ariih

- - -

- - - .- - .-••

metica intulisset, exquirit. „Cui Pallas: proprio, inquit, Jovem nomine salu

s. Iu •• ei a

quas Cicero (orat. 18) dicit, id est motus* eeleri

ę _ ele- _ ô) -

Paedia, quae] Sic scripsi, orthographia tantum

et interpunctione mutata, pro Paediaque, ut apo- tatem minutissimis intervallis distinetam.' Barthius

dosin sententia nancisceretur, qua in vulgatis carebat.

natalibus] Quia Jupiter monas (§. 751), ut,

ipsius quasi natales in Arithmetica inesse videantur.

eandieabat] Utitur et libro I. hoe vocabulo:

»Ipsius autem canities pruinosis nivibus candicabat.«

Grot.

pluriformem] Alios plurimiformem legere margini

Grotius adscripsit. Ceterum ex Pythagoreorum haec

placitis explicanda sunt, quibus numeri pro ipsa

rerum natura erant (Aristot. metaphys. 4, 5). -^

digiti] Confer superiorem notam (§. 102) no- -

strumque infra (§. 745, f.) et Procopii anecdota (p.

216 Eichel). Kermiculati dicuntur propter argutias,

(advers. p. 1891 f.): »Apud Lucilium distinctum

variis spiris velut sonat, at mobilitatem flexuoso

rum anguium designat apud Capellam.* ---I0

septingentos] Putaveram quondam pro C€C€

CCGXVII legendum CCCCCCXii, ut sit • §s;c,

aut minori mutatione DCCXVI, ut sit zaige;

sed revera eomperi nihil mutandum, sunt enim hie

indicatae hae voces H APXH, midque ad finem

Capellae MS. exaratum vidi. Grot. — confé* pa

subrexit] Editiones ante Grotium surrexit,

laeographiam meam (III, p. 281).

male. Subrigere idem est quod crigere, ut apud

Senecam (Herc. fur. 592): » subrigens caput.*

- -

®*

729

582 Martiani Capellae lib.VII. §. 729.

750

tavit. Ac tunc illi radius, qui primus emerserat, colliniatae lucis nitore porrecto

ipsius "Jovis verticem luminavit. Quibus miraculis radiorum innumera repente

multitudine prorumpente, nonnulli tellustres silvicolaeque divi Herculem con

spicati, opinantes eam hydreo germine pullulare. Ac tunc oborto terrigenis

mussantibus murmure puer ille piceus, jussus admonere, silentium. • Verum

feminam Pythagoras, ut inter sapientes adstabat, usque abacum consecutus,

idemque jam artem promere cupienti quamdam lactei luminis facem officioso

consistens munere praeferebat. Tum illa, antequam juberetur quid apportet

expromere, sic exorsa: tribunorom ,

Non ignota coelo, nec rebus mundanis ignorata, quas genui, advemi

super vestrum quidem nihil dedignata concilium, quamvis singulos vos uni

versosque recenseam ex meis ramalibus germinare; tuque potissimum, quem

principalis ante cunctas procreavit emissio, tuae singularis primigeniaeque

uqoe

qui primus] Sic ex codice Grotiano, ipso Gro

tiano suadente, scripsi; vulgo: radius primus emer

serat qui ete.

tellustres] Codices Monacensis (C) et Darm

stattensis terrestres, quod tamen quia correctio

nem olet, nolui recipere; nec licet tellustris, quan

tum equidem sciam, alibi non legatur, analogiae

contrarium est. Basilius Faber unde habuerit, quod

in Thesauro scripsit, alios legere terruristres, ig

noro; Grotius margini adscripsit telluristres, quod

ex διττοyga qoiq; ortum videtur. ■

piceus] Id est Harpocrates, quippe Aegyptius

(§. 90). Nigros fuisse Aegyptios eomplures testan

tur, ut Ammianus Marcellinus (1. 22 extr. p. 377

Gronov.): »homines autem Aegyptii plerique sub

fusculi sunt et atrati.* Hinc et Propertius (2,

24, 45): mt

»4n tibi non satis est fuscis Aegyptus alumnis?«

et Martialis (10, 12, 12):

»Niliaco redeas tu licet ore niger.a

- -

Quam Grotius margini adscripsit'lectionem spieeus,

nihili est; ut et in sequentibus exstabat pro adsta

bat et consectatus pro consecutus.

laetei luminis] Id est eandidi, indeque splen

dentis. Supra (§. 14) noster similiter »lactis instar

candidaeque lucis« dixerat.

apportet] Sie eodices Grotianus, Reichenauensis,

Darmstattensis, Monacenses (A. C), aliique apud

Burmannum (ad Ovid. III, p. 828) laudati; vulgo

perperam oportet.

ramalibus] Ovidius:

»Ramalia arida tecto.«

Persius:

» Ut ramale vetus vegrandi subere coetum.«

In Grammatiea ipse Martianus: »densis obumbrata

ramalibus« et lib. I: »ramale laureum. « Gnot. —

Adde inferiorem locum (§. 917) et confer Saxonem

Grammaticum (p. 426 Stepl). In sequentibus pro

germinari substitui meliorem leetionem e codicibus

Monacensibus (A. C) et Darmstattensi.

Martiani Capellae lib. VII. §. 750. 585

maturae fontem Jupiter recognosce; nec despicabilem vestrùm omnium matrem

Mercuriale quod habeo me faxit officium, quum prosapiam arcanae sortis

originisque primordialem vobis studeam comprobare; quae quum in terris exer

ceor, astrorum populus recognoscat hęrandam suae multitudinis genitricem.

usum p

…

- - - i,l. ... … na

Prae cunctis igitur affata sacra monas esto, quam ante cuncta vibrantem 751

, ^umm om… •,

DE MONADE. ni epiffi ihobi in bono

sociati postmodum numeri principia docuerunt. Quae si species est accidens

cuilibet exstantium primo, priusque est quod numerat quam illud numeram

dum, rite eam ante' ipsum, quem principem dixere, veneramur. Nec dis

simulabo ex eo, * quod monas retractantibus unum est solum, ipsam esse, ab

despicabilem] Glossa Isidori: » dispicabilis, con

temtibilis, dispectus •, quo in loco bis I pro E

positum. Gnor. — Sensus hie est: »neve ideo me

vestram omnium matrem contemnite, quia Mereu

rio servio • cet.

sortis] Retraxi lectionem, quam Grotius in

marginem rejecit, adstipulantibus codicibus Darm

stattensi, Reiclienauensi, et Mionacensi utroque

(A. C); vulgo artis.

de monade] Ad ea quae nunc de singulorum nu

merorum vi et potestate sequuntur, conferenda sunt

inprimis Theologumena Arithmetieae ab Astio edita

(Lips. 1817. 8), et quae ex simili Nicomachi libro

Photius servavit (bibl. n. 187), praetereaque Ca

merarius ad Jamblichum (in Nicom. arithm. p. 45

sequ. Tennul.) et Meursius (in denario Pythagorico

in Gronov. Thes. T. IX). De ipsa monade specia

tim vide Pythagoreos apud Stobaeum (p. 6 sequ.

Heer.) et Hermetem (ibid. 4, 11, 15; p. 506),

praetereaque Macrobium (in somm. Seip. 1, 6).

vibrantem] Grotius in margine librantem, male;

radium enim supra dixerat. Sensus autem hic est:

.quam sociati postmodum numeri docuerunt ante

euneta principia vibrare*, id est, quam principem

omnium esse inde apparet, quia omnes inde nu

meri per consociationem orti sunt.

quae si] Probat monadem omnium primam, quia

primo cuique in quoque genere respondet, deinde

etiam, quia numerans numerato prius. Gnor. —

Distinctionem e Darmstattensi codice correxi, et ex

eodem duobusque Monacensibus (A. C) reposui ve

meramur pro venerantur.

speeies] Id est εὐδος, sensu Platonico, forma,

qua, quidquid ejus momen gerit, hujus ipsius no

minis vim ae potestatem maneiseitur; ut nostro loco

quidquid unum vel primum appellatur, id ipsum

ut sit, a monade accepit. Adde Tennulium (ad Jam

hlich. p. 93).

nee dissimulabo] Lego: »Nec dissimulabo ex

eo (ita in MS.) quod monas retractantibus unum est,

solum ipsam (ita in MS.) esse, ab eaque singula

proereari.« Novum argumentum hoc modos illud

quoque, inquit, non est silentio praetereundum,

quod vel ex eo satis liqueat monadem solam pro

prie esse, aliisque esse essentiae eausam, quod

utcunque revolvatur semper unum mauet; semel

584 Martiani Capellae lib. VII. §. 75A.

eaque singula procreari, omniumque numerorum solam seminarium esse, so

lamque mensuram, et incrementorum causam statumque detrimentorum ; quae

tamen ubique a pars est, ubique '". dum per cunctam perpetua; neque

emim,, quae est, ante exstantia, et liqua

non esse perpetua.

quod quidem idealis illius intellectualisque speciei vis causativa testatur;

post absumta non absconditur, a potest

Hanc igitur patrem omnium Jovem rite esse memoratum;

- um unum de unum mundum. unumque Solem. singularemque cujus exemplum deum, unu, , unumq , singu1aremq

cl.

_- -

unus e sectatoribus meis,. ex eo quod unum

- **tr* - T -

Lunam, elementa etiam, in, quo exstant, singula memorari. „Licet Aristoteles,

solum, ipsa sit, et se quaeri

semper velit, cupidinem asserat nominatam, quod se cupiat; siquidem ultra

nihil habeat, et expers totius elationis aut copulae in se, proprios detorquet

enim unum, unum est. Gnor. — Cum hisce conspi

rant etiam Monaceuses (A. C) et Darmstattensis,

unde recepi. Vulgo enim ita erat: »nec dissimulabo,

quod monas retractantibus unum solum ipsa esse

ab ea, atque cetera procreari.«

seminarium] Jamblichus (ad Nicom. p. 12 Tem

nul): &ae? avtijs yäg äöc &aeö 6v£guavog xaì

diótov όίάης άρ' ἐκέτεαον άντιπε τονδότως

aë§ovtav oi λόγοι x. τ. λ.

abseonditur] Sensus videtur postulare absumitur.

Gnor.— Idem margini adscripsit alios legere as

cenditur, quod etiam in Monacensi utroque exstat;

sed mutandi causa non apparet, quoniam abscondi

eommode explicari potest perire, occidere, eva

nescere. Sensus est, perpetuam esse oportere, ul

tra, quam minuendo proeedere non possimus. con

fer Moderatum (ap. Stoh. T. I, p. 18): jtug usuov

μ£νου τοῦ πλη9ovs κατὰ τὴν ἀφαίρεσιν παν

τός άgt9μοῦ στεgry9είσα μονήν τε και ότα

6ιν λαμ3&vet. _

memoratum] Codices Reichenauensis, Darm

stattensis, et Monacensis uterque nominatum; non

idealis] Unus ille solusque ac summus deus,

quem Appulejus ultraimundanum appellat, ex doetri

ma- Platonis est, ipsa unitas , a qua unum quod

exsistit progreditiir, quae et omne deorum genus

progeneravit, tam intelligibile, quam intelleetuale,

quod supramundanum est, et quod mundamum,

coelicolarum nempe deorum. Unitas illa ante om

nia eutia. Ab unitate igitur illa sive ab uno solo

que deo profluxere dii primo vontoi et voego},

άπεgxö6μιοι et èyxö6μιοι. Proclus eap. x libri

primis »iva oöv 6vvsÂövrsc siraouev, τὸ ἐνόν

παδεισι μέν άπò τῆς ἐνάδος τῆς *gò tòv

άντων πάν δέ τὸ δείον γένος άτοyevvå,

τό τε νοητόν, και τὸ νοερὸν, και τὸ ἀπεgov

gêvov, και τὸ μάxai τῶν ἐγκοσμίων τοοε

ληλv9öc. • Salvas. (epist. ad Menag. p. 21). -"

unum deum] Unum quidem deum philosophi

credebant, sed variis eum nominibus varioque sexu

appellabant juxta illum usnm Valerii Sorani. Glossa

(cod. Monae. E).

ultra nihil] Nihil apud Grotium per errorem

omissum ipso monente restitui. Ceterum Aristoteles

necesse. - ubi haec dixerit ignoro. *•

Martiani Capellae lib. VII, §. 751. 585

•

ardores. Hanc quoque alii, concordiam, hanc pietatem amicitiamque dixere,

- -

quod ita mectatur, ut non secetur in partes; tamen rectius Jupiter mumcupatur,

quod sit idem caput ac pater deorum.

resim et

per in ht

pmA.

in DE DYADE. n.

Pellefti

Denique quum unum faeta* in quodcunque defluxerit, licet ejus linea

insecabilisi ac sine latitudinis significatione fundatur, dyadem tamen facit.

Quae dyas, quod sit prima procreatio, a nonnullis genesis dicta; quod autem

inter eam ac monadem prima conjunctio est consortiumque consimile, Jumo

perhibetur vel conjunx vel germana praecedentis. Est autem medietatis capax;

nam bona malaque participat: eadem discordia, ex qua adversa oriantur,

utpote quae prima poterit ab adhaerente separari; in bonis vero eadem justitia,

quod duobus aequis gaudeat pariter

vinculum, quo media connectantur, habeatur utrinque commune.

numerus auspicatur;

ponderatis; eademque societas, quod

Ab hac

et est opinabilis corporatio motusque primi probamentum;

elementorum etiam mater, mam de dyade quartus elementorum numerus pro

creatur; primaque forma paritatis est.

* _ DE TRIADE.

- - _.■ -

… -

Trias vero princeps imparium numerus, perfectusque censendus; naum

prior initium medium finemque sortitur, et centrum medietatis ad initium

tamen rectius] Macrobius: »Haec monas prin

cipium finisque omnium, non ipsa principii aut finis

sciens, ad summum refertur deum. « Et Synesius

episeopus Platomicus saepe deum μονάδ* &ggrjtrjv

nominat. Gnot.

deftuxerit] Sic recte anteriores; de monade

enim, quae unum facta est, sermo est; Grotius

nescio unde defluxerint.

eo quae prima] In codice Darmstattensi* qua est

pro quae; male.

justitia] Theologumena Arithmetieae (p. 12, 4):

άπό δὸ τῆς εἰς δύο τομῆς 21ixm oiov&ì òizm.

Justitia autem Pythagoreis erat tò àvturterrov9òς

(Aristot. Magn. Mor. 1, 54).

elementorum] Ineptum est quod alios legere

Grotius margini adscripsit aliorum. ■

perfectus] Theon (arithm. 52, p. 72 extr.) ag

yetav óè xai ό τgiæ réÀetos, ἐπειδα} τρότος

&gz)v xai μάδα xaì zrégæc àzst. Adde eundem

de musica (40, p. 157), Plutarchum (qu. sympos.

586 Martiani Capellae lib. VII. §. 753.

finemque interstitiorum aequalitate componit. Denique Fata, Gratiarumque ger

manitas, et quaedam virgo, quam dicunt coeloque ereboque potentem, huic mu

mero colligatur. Ex eo etiam perfectus, quod perfectos gignit senarium novema

riumque; cujus auspicio preces tertio ac libamina repetuntur. Tres symphonias *

continet harmonia, id est , diapason, hemiolion, diatessaron. In tria se spatia

temporis cursus alternat, ideoque tribus divinatio memoratur. Idem mundana

perfectio est; nam monadem fabricatori deo, dyadem materiae procreanti,

•

9, 5; p. 758), Laurentium Lydam (die Martis

' p. 52 sequ. Roeth.), Stobaeum (ecl. phys. 1, 2),

Justinum Martyrem (op. p. 24), Boëthium (de mu

sica 5, 5), Ausonium (idyll. 11), et quae olim (in

palaeogr. crit. III, §. 267 sequ.) larga manu dedi.

Nonnulla et ipse noster jam supra (§. 105) attulit.

interstitiorum] Codices Monacenses (A et C)

et Darmstattensis interstitionum; male (vide §. 581).

aequalitate] Codex Darmstattensis e qualitate ;

Monacenses (A. C) aequalitatem , quod jam Gro

tius margini adscripsit; male utrumque.

Fata] Parcae (vide ad §. 560). •

coeloque] E Virgilio (Aen. 6, 567); Heeate

;gitur, seilicet triformis (Hor. od. 5, 22, 4) sive

tergemina (Virgil. Aen. 4, §11). Ausonius (in grypho

ternarii numeri v. 18):

» Tergemina est Hecate, tria virginis ora Di

amae,

Tres Charites , tria Fata « — —

tertio] Confer pilaeographiam meam (III, §.

269). Spectat huc et proverbium τὸ τgivov tq5

-6a{îgt.

liemiolion] Id est diapente (§. 107. 934).

divinatio] Ita infra (§. 895) »tripodem« scribit

»trini cursus praesagia polliceri, exstantis, instan

tis, et rapti. « Sed jam IIomerus (Iliad. a, 70)

Calchantis vatis artem ita describit, ut tres tem

poris partes comprehendat:

'0c jòr, tã τ' ἐόντα τὰ δ' ἐ66όμενὰ τgö v°

êövva.

idem] Nempe numerus. Darmstattensis quidem

codex exhibet item ; sed praefero vulgatam.

mundana perfectio] Vulgo praefectio, sed re

cepi leetionem a Grotio in margine notatam. Au

sonius (idyll. 11, 48):

» In physicis tria prima , deus , mundus , data

forma. «

Seneca (epist. 65): »IIiec omnia mundus quoque,

ut ait Plafo, habet. Faciens hie deus est; ex quo

fit haec materia est; forma hic est habitus et ordo

mundi quem videmus, exemplar seilicet, ad quod

deus : hanc magnitudinem operis pulcherrimi fecit. «

Confer Platonem ipsum (in Philebo p. 25— 27

Steph.). -

fabricatori] 4mptuovgyqj, ut apud Platonem

est (Pliileb. p. 27; Tim. p. 68).

materiae] Theologumena (p. 7, 18): ἐτι την

άλην τῆ δv&öt rrgocaguóttov6vv oi IIv9a

vögstou* étegóτητος yàg èxeivm μέν ἐν φυ6ει,

όν&ς δè êv &gt9uq5 x«t&Qxet, ubi plura Astius

(p. 162).

Martiani Capellae lib. VII. §. 755.

triadem idealibus formis consequenter aptamus; animam vero rationis et ira

cundiae cupiditatisqué distribuere trigario.

DE TETRADE.

Quid tetradem dicam? in qua soliditatis certa perfectio; nam ex lon

gitudine ac profuiiditate componitur, decasque plena his quatuor numeris

gradatim plicatis integratur, id est uno, duobus, tribus, quatuor. Item he

catontas a decade quaternario cumulatur, id est decem, viginti, triginta,

quadraginta, qui sunt centum ; et item a centum quatuor numeri reddunt

mille, ' id est centum, ducenti, trecenti, quadringenti. Sic decem millia

ceteraque excrementa complentur.

tesque coeli, elementorumque principia esse non dubium est? Hominum etiam

quatuor aetates, quatuor vitia, quatuorque virtutes. Hic numerus quadratus

ipsi Cyllenio deputatur, quod quadratus deus solus habeatur.

DE PENTADE.

Sequitur pentas, qui numerus mundo est attributus. Nam si ex qua

•

trigario] In editis erat tricario. Forte trigario, ut

supra fulcida pro fulgida. Libro musico: »demum tri

garium supplicantis semper germanitatis adveniat« ;

ubi de λιτaις sermo. Gnor. — Spectant illa Mar

tiani ad Platonis doctrinam, qua anima dividitur

in Àoyuotvxòv , 9vuoevòèc, et ἐπιδνμητικὸν

(de R. P. 4, p. 456; 9, p. 580; Tim. p. 695

Phaedr. p. 246; de Legibus 9, p. 865; adde Dio

genem 5, 90).

soliditatis] Cave τὰ στεge& (§. 721) intelligas,

ut talitudo in sequentibus excidisset; sed de qua

drato loquitur, quod et ipsum perfecti et omnibus

numeris absoluti vim gerit; eonfer inprimis Aristo

telem (rhetor. 5, 11): τὸν άγα9öv ävöga qo&vau

eivav τετQ&yovov μεταφορά άμφω 3&g ré

λειος. Plura dabit Astius (ad Platon. Protag. in oper.

£dit. T. IX, p. 151).

plieatis] Male in editis plieitis. Nostram leetio.

nem dedit codex Monacensis (A). De tetracty Py

tliagorica supra jam egimus (àd §. 107).

Cyllenio] Hoc quoque supra (§. 100) jam atti

gimus. Adde Plutarclum (qu. symp. 9, 5; p. 758):

'Egμεῖ δέ μάλι6τα τῶν ἀgu$uóv xj τετράς

&v&x£ιται' τολλοῦ δè xai τετα&όι μηνός i6ta

μévov yévé69αι τὸν Θεὸν i6toQoö6v: et Macro

734

Quid quod quatuor amni tempora, fron

755

bium (Saturn. f, 19): »Pleraque etiam simulacra

Mereurii quadrato statu figurantur — quippe sig

nificat hic numerus vel totidem plagas mundi,

vel quatuor vices temporum, quibus annus inclu

ditur « cet. -

» *

74 *

588 Martiani Capellae lib. VII. §. 75§.

…

tuor elementis ipse sub alia forma est quintus, pentade est rationabiliter in

signitus;* qui quidem permixtione maturali copulatur. Nam constat ex utrius

que sexus numero; trias quippe virilis est, dyas femineus aestimatur. Etiam

apocatasticus dicitur, et sive cum aliis imparibus sive cum suo genere sociatus

se semper ostendit., Nam quinque per, quinque habes, viginti quinque, et

quinquies terni quindecim, et quinquies, septeni trigies quinquies, et quin

quies moveni quadragies, quinquies. Item zonae terrae quinque; in homine

sensus quinque, totidemque habitatores mundi generibus, ut homines, qua

drupedes, reptantes, natantes, volantes. Hunc numerum quis neget esse

diametrum? Nam decadis perfectio circulusque hujus hemisphaerio dissecatur.

DE HEXA{DE. - -

■ ■

- _

- - - -

Senarium vero perfectum analogicumque esse quis dubitet, quum suis

partibus impleatur?

quintus] Codices Cantabrigiensis, Reichenauen

sis, Darmstattensis quintum; sed mutandi causam

non video, modo ad mundum referatur. Neque enim

de Aristotelis quinta essentia Martianus loquitur,

sed de dodecaëdro Platonis, quod universi formam

refert (Tim. p. 55 c); quanquam hoc quoque multi

pro aethere acceperint (vide Boeckhium in Pliilolao

p. 162; Astium ad Plat. Epinom. p. 601). Adde

Strabonem (15, p. 715 Casaub.): rgòς óè toìg

t&ttag6v 6touzeiovc téuvtn. tig £6tv φέσις,

è$ jς ό οὐgavòς χαι τά άστga x. t. 2.

utriusque sexus] Unde etiam άνόgoyevia et

y&μος appellabatur a Pythagoreis (Plut. de Ei

apud Delphos 8, p. 587).

apoeatasticus] Nisi corrupta leetio est, per syn

eopen dictum pro άπολιτεστάτικφ, qui semper

ad se recurrit, in se ipsum revertitur, ut ait Ni

eomaclius (instit. arithm. 2, 173 p. 151 Ast.)* όσαις

yàg àv αύέησεσιν αὐδὴσω, εἰς τὸ αὐτὸ σεμ

Nam et sextam sui intra se continet, quod est unus;

zégσόμα τελεντήσει πάντως. Adde Jamblichum

(p. 12 Tennul.) et Theonem Smyrnaeum (arithm.

24, p. 61).

zonae] Vide nostrum supra (§. 602).

quadrupedes] Sie codex Darmstattensis; vulgo

quadrupedesque. Ceterum eonfer Platonem (in Ti

maeo p. 94. 92).

diametrum] Simili de eausa jui\%ov appellant

Theologumena (p. 52), ötv τοῦ δέκα 9eiov öy

tog ojui6εια ἐστιν.

vero] Sic codices Monacenses (A. C), Darmstat.

tensis, et Reichenauensis pro autem in editis.

perfeetum] Isidorus Hispalensis: »Senarius suis

partibus perfectus est.* Maerobius: »Senarius vero,

qui cum uno septenarium facit, variae ae multipli.

eis religionis ac potentiae est. Primum, quod so

lum (malim solus) ex omnibus numeris, qui infra

decem sunt, de suis partibtis constat« cet. Gnor.

— In meo Macrobii exemplari (somm. Scip. 1, G)

Martiani Capellae lib. VII. §. 756. 589

- *.

• et tertiam, quod duo; et medietatém, quod tria. Item naturalia officia, sine .

quibus esse nihil potest, sunt sex: magnitudo, color, figura, intervallum,

status, motus. Item motus totidem differentiae sunt; nam movemur prorsum

retrorsumve, dextra laevaque, sursum deorsumque; nam ille aeternus qui

dam motus est circuli. Hic autem numerus veneri est attributus, quod ex

utriusque sexus, commixtione conficitur, id est ex triade, qui mas, quod •

impar est numerus, habetur, et dyade, quae femina, paritate; mam bis termi

hexas fit. Solida etiam figura quadrati sex superficies habet. Totius harmoniae

tomi sunt sex, id est quinque tonio et, duo hemitonia. Idem per primum 757

motum, hoc est dyadem, collatus, duodecim facit; inter quos duos mumeros

duo medii inveniuntur, id est octo et novem. Quorum unus ex meo nomine

regulaque censetur, mam arithmeticus memoratur, id est novenarius; eodem

enim numero superatur a duodecim, quot numeris superat senarium, id est

tribus. Alius autem, numerus, id est octo, musica ratione confertur. Ea enim

parte superatur a duodecim, qua ipse superat sextum, id est tertia; nam

sexti tertia duo sunt, duodecimi tertia quatuor. .Quod geometrica ratione

.- '-

• -_ - _

solus legitur, non solum.-Alio etiam iaeo idem

Maerobius (Sat. 7, 15) ex Aegypto refert » senarium

sis eujusque die sacra fieri jussit, teste Jamblicho

(de vita Pythag. 28, 182), ubi Rusterus (p. 128)

numerum omnifariam plenum, perfectum, atque di

vinum esse.« Adde Vitruvium i(5, 4), Lydum (die

Ven. 10, p. 68 Roeth.), Censorinum (de die natali

14, 4).

motus totidem] Sex motus genera praeter orbi

eularem etiam Plato enumerat (Tim. p. 54 Steph.).

Adde Macrobium (in somn. Scip. 4, 6 f. Saturn. 7,

9). Sed alia sunt quae Aristoteles statuit, lieet

totidem numero (Categ. 415 confer* Sext. Empir.

adv. matliem. 10, 57; p. 640).

- Ireneri] Nicomaehus (apnd Photium p. 240

Hoeschel.): xaì xvgtog &to, μάλλον Aqogoöttm

Cvyia re xaì yaux, 2ia xal άνδρογενία όεολο

yettat. Hinc etiam Pythagoras Veueri sexto men

leetores ad Tennulium (ad Jambl. in Nieom. aritlim.

p. 151) remisit. Plura dabit Astius (ad Theolo

gum. p. 477).

hexas fit] Grotius margini adscripsit alios Ie

gere sexis faciunt, male. .

id est novenarius] Sic seripsi e codieibus Gro

tiano et Reichenauensi;* vulgo idem- movenarius.

De utraque ratione arithmetiea et musiea*sive har

monica vide quae ad Platonis Timaeum (p. 56

Steph.) observavit Boeckhius (in Daubii et Creu

zeri studiis T. III, p. 36), Astiumque ad Theolo

gumena (6, p. 478), quae eodem hoc nomine liexa

dem praedicant. _

•

590 Martiänit Capellae lib. VII. §. 757.

• • • -

_ -

componitur. ^ Ea enim possunt per- eollationem media, id est octo per novem,

quae extrema, id est sex per duodecim; nam utraque faciunt septuaginta duo.

`Item in majoribus numeris media extremorum rationibus eomponuntur sub

praedicta senaria ratione. Nam sexies septuagesies dipondius facit quadrin

gentos trigies dipondius; similiter octies septuagesies dipondius quingentos se

ptuaginta sex; item movies septuaginta duo faciunt sexcentos quadraginta oeto;

similiter duodecies faciunt octingenta sexaginta quatuor; quae media inter se

- - - - - - - - -

multiplicata reddunt* mumeros extremorum inter se convenientium. Hic primus

τ.a.*

numerus, id est senarius, harmonias ostenditur genuisse;

- - - - ■ __ - _

decim est symphonia diapason: sex* ad movem hemiolios;

ymp p. » »

quippe sex ad duo

sex ad octo epitritos,

id est symphonia diatessaron;' unde Venus Harmoniae mater perhibetur. Item

hic senarius. quadrato et solido quaternario sociatus horas diei noctisque dime

titur; nam quater seni viessis quadrussis faciunt. Jtti

- - -

*** per eollationem] Grotius margini adseripsit post;

male. Collatio hic multiplieationem sive potentiam

significat eodem usu quo Festas (s. v. ociis) -com

parationis gradus eollatiomum vocabulo appellat.

utraque] Sic eodices Monacenses (A. C) et

Darmstattensis; vulgo utraeque sine sensu.

dipondius] Grotius per errorem ut videtur edidit

dispondius, quod correxi; sed ipsi huic vocabulo

Hocus hic muhus est, ut e nota tantum male intel

lecta ortum esse videatur; quanquam invitis codi

cibus miliil muto. Ceterum sensus hic est, pro

portionem geometricam, quam modo proposuit:

6 : 8 = 9 : 12 _

- -

cujus extrema aeque ac media secum collata faciunt

72, etiam si omnia septuagesies bis augeas, eam

Jem manere: • • •

* 452 : 576 = 648: 864.

id est senarius] Haee pro glosseniate tollenda

censet Grotius; sed si demseris, unus e majoribus

.potius numeris, qui anteeedunt, intelligendus fuerit.

m *

hemiolios] Grotius hemiolos, quod e codicibus

correxi. ■

Harmoniae]… Hyginus: »Ex Venere et Marte

Harmonia et Formido.« Harmonia autem, quan

quam Capella suo modo aliter interpretatur, est

Hermione. Gnor.— Nescio-quid eontra eomminem

fabulam (Apollodor. 5, 4, 2. piodor. 8, 48 r.)

Grotius sentiat. Pro mater alios legere major idem

margini adscripsit; inepte.

viessis quadrussis faciunt] Forte vieessis vel

vigessis, ut sexis, septuagessis et similia iuie au

ctori usurpata. Gnor. — Sexis supra (§. 508) et

infra (§. 767) legitur. Codices Monacenses (A. C),

Darmstattensis, et Reichenauensis habent vies

quartis, quod jam Grotius margini adseripsit, ut

supra tries pro trigies ; praetereaque Reichemauen

sis praebet faeit pro faeiunt. Procul dubio numer;

librariorum inseitia vel seribendi eompendiorum ig

norantia sunt corrupti, legendumque hie »viginti

quatuor*, et supra ssexies septuaginta duo faciunt

quadringenta triginta duos cet.

- -. . - - - , … y.

…

- *, . Martiani Capellae lib. VII. §. 758. 59H

……ύμ. mif- hiis*, … . ;

– – – -

, PE IIEPTADE.

opp , Quid autem te heptas veneranda commemorem? quae qnod naturae

operam sine feturarum contagione conformas, inter deos Tritoniae virginis

vocabulum possedisti. Nam quum omnes* numeri intra decadem positi aut

gignant alios aliisque gignantur aut procreentur; hexas, octas generantur

tantummodo; tetras autem et creat et creatur; at heptas, quod nihil gignit,

eo par virgini perhibetur; sed quod a mullo nascitur, hinc Minerva est, et

quod ex numeris tam masculinis, quam femininis constet, Pallas virago est

appellata. Nam ex tribus et quatuor septem fiunt; qui numerus formam

Lunae complectitur; mam primo est corniculata, quam μηνοειδέ

leptas] De praestantia numeri septenarii prae

ter Theologumena eonferendi sunt Gellius (5, 10),

Macrobius (in somm. Scip. f, 6), Philo (op. T. I,

p. 80). Quanquam fortuitam potius eenset Aristo

teles (metaphys. 14» p. 305 Brand.): έπτά μέν

φωνηέντα, ἐπτά δε xogöai j άρμονίαι, επτά

84 at araeu&όec, ἐν ἐπτά δέ δάλλει όδόντας ἐνι

& ye, ἐντα ό'οδ* έττά δέ οί ἐπῦ θήρας: ág'

oόν ότι τοιοςδί ό άρι&μός πέφυκε, διὰ τοῦτο

ij èxeivov èyévovto ἐπτά η ή πλειάς ἐπτὰ

&ατέοων ἐστίν , η οί μέν διά τάς πέλας δ

άλλην τινά aitiav, τὴν δέ ημείς oέτως

&gt9μοέμεν, τὴν δέ άgκτον γε δωδεκά κ. τ. λ.

veneranda], Nam (teste Macrobio) ἐπτάς &πὸ

τοῦ σερεσδαι dicta. Veteres enim σεπτάς dice

bant, idque eomprobatur ex isto fragmento Jonis

apud Euclidem in Harmonica, a patre meo elegan

tissime correcto et concinnato :

»T&v δεκαρέμονα τὰ ἐν ἐχεις άει ἐν τε

tgazágόφ,

T&ς ἐνμφωνούσας άguoviag rotööovg.

ITgiv μέν 6ε ττάτονον μάλλον διατέ66ασα

frávtes —–,

öraeci vocant;

p. "Eλληνες 6 τωνίαν μοδόταν άειgáuενοι.•

Gnor.— Adde Appulejum, qui (met. 11 ab init.)

» eum mumerum*, inquit, »praecipue religionibus

- aptissimum esse divimus Pythagoras prodidit*; et

quos Astius laudat (ad Theologumena p. 184. 183)

et Creuzerus (ad Olympiodori comm. ad Platori. Al

cibiadem p. 158). *_

conformas] Lege comformaris. Gnor. — Neuti

quam. _

Tritoniae] Confer superiorem locum (§. 568

not.).

par virgini] In MS. pervirgo,

hoe est valde

virgo Gloss. Gnor. — Vulgata saua. Hierocles (in

£ßöou&ς ός

άμήτωg xaì rag9évog — oöté yàg yevvåtat

§§ ágúuoό τινος τῶν ἐντὸς δεκάδος — ούτε

yevvj twvoe tôv èvvòς δεκάδος. Plura dabit

Pythag. aur. carm. p. 226): *) ôë

Lunae] Theologumena (p. 43): 'Errâtogov oöv

Astius (ad Theologumena p. i81).

ai τεσσαρες 6εληνιακαι φάσεις έτάoxov6at

deutángoöov εὐλόγως τὸν τοδ άστégog tov

τον μήνα, ήμερῶν όντα ἐγγιστα κά. Σελλο

yi6a6%αι δό δει καί εάς &aeré 6xnuatwàc

592 Martiani Capellae lib.vAI. §. 758. ,*

deinde medilunia, quam dicunt διάτομονs dehinc dimidiato major, quae dicitur

áupiaegros: mox plena, quae dicitur Å››s. item tres formas praedictas

deficiens repetit. a Hic numerus Lunae cursum significat; nam unum, duo,

tria, quatuor, quinque, sex, septem, viginti octo faciunt. Item septem sunt

circuli, et tot planetae, tot dies, *totque transfusiones elementorum; nam ex

informi materie primus, ignis, ex igni aër, ex aëre aqua, ex aqua terra;

item fit adscensio, et ex terra aqua est, ex aqua aër, ex aëre ignis; ex

igni in materiem incomprehensam jam non poterit perveniri. Quid? omnium

- - - - - - - -

natura nonne huic probatur numero deservire? In principio septimani partus

*. - , u .un , inui tu,

μοαράς τῆς θελήνης τετράδι, μηνοειδὴ, δι

zότομον, άμφίxvgtov, tav6£ληνον, πάλιν

&λλον άμφίzvgtov, èx 9atêgov μ£govc po

τιζομενης αὐτῆς, και πάλιν διχότομον κατὰ

τιότά, xai άλλην μηνοειδή. Similia apud Ma

crobium leguntur. …

μηνοειδή] Sic legendum pro uoyostò, in

editis. Gaot. — Immo ex ipso Martiano (§. 865 f.)

eorrigendum erat. -

*ravôáÀrjvog] MS. πληgo6£2rjvog. Gror.—

Eodem redit.

tot dies] Hinc satis liquet non tam novum esse

hunc morem, quo* dies numerare solemus per se

ptimanas et planetarum nomina, quam quidam vo

funt. Gaot. — Profecto non erat, eurº Martianum

adliiberet ad hujus moris antiquitatem probandam,

quem multo antiquiorem esse, et perperam a pla

netarum nominibus nomina dierum repeti, alio loco

(palaeogr. erit. III, §. 514 sequ.) demonstravi. Adde

Senecam (ap. Augustin. de eiv. dei 6, 44) et quae

doctus Anglus nuper attulit (in Museo philologieo

Cantabrigiensi T. I. p. 1—75).

transfusiones elementorum] Ovidius (metam. 45,

243): … *…

—— »resolutaque tellus • •

In liquidas rorescit aquiis; tenuatus in aiiras*

III. -i

Aeraque humor abit, demto quoque pondere

… - -

r*ursus

In superos aër tenuissimus emieat ignes.

Inde retro redeunt, idemque retexitur ordo;

*° Ignis enim densum spissatus in aëra transit,

Hie in aquas ; tellus glomerata eogitur vinda.*'

Adde Platonem (Tim. p. 49), Chrysippum (apud

Stobaeum 1, 12, 16; p. 542 sequ.), Lueretium

(1, 785 sequ.), Ciceronem (N. D. 5, 12), Hera

elidem Pontieum (alleg. Homer. p. 439 Gale), Ma

milium (1, 149 sequ.), Diogenem Laertitm (9, 9;

p.355 Meibom.). Paulo aliter Theologumena (p.50):

otv eig τεσόago: t& πάντω στοιχεῖa, tgets ôë

czótáóv&i μετιζότητες, ἐρδομάς άν x&yta&9a.

άπιχρατοίητόν όλων.

omnium natura] II&vtov φέσις. Eleganter

et proprie a nascendo naturam dixit pro generatione;

nam et apud Gellium Varro »ad homines maseen

dos* vim numeri istius porrigi pertinereque, ait;

et Maerobius: »denique est numerus, qui hominem

concipi formari« etc. Gnor. — Videtur tamen uni

versam hominis naturam signifieare, eo sensu quo

Macrobius (in somn. Scip. 1, 6 f) septenarium mu

merum wtotius fabricae dispensatorem ac dominum.

appellavit; qui quidem omnino ad sequentia eon

ferendus est.

Martiani c„*. lib. VII. §. 759.

595

hominem absolutum perfectumque dimittunt. Dehinc ideo homo septem meatus

habet in capite sensibus praeparatos, duos oculos, auresque et nares totidem,

et os unum. Dehinc mense septimo parvulis dentes emergunt, ac septimo anno

mutantur; item secunda hebdomas pubertatem movet gignendique possibili

tatem; tertia florem genarum; quarta incrementa staturae finiuntur; quinta

juvemalis aetatis plena perfectio est. Septem etiam natura abstrusit membra

vitalia, linguam, cor, pulmonem, lienem, jecur, et duos renes. Item septem

septimani partus] Expliea ex verbis istis Var

ronis apud Gellium: »Illam quoque vim numeri hujus

observatam refert, quod ante mensem septimum

neque masculus neque femina salubriter ac secun

dum naturam nasci potest.« Paulus quoque juriscon

sultus ait: »Septimo mense nasci perfectum partum

jam receptum est propter auctoritatem doetissimi viri

Hippocratis« (ff. de statu hominum, l. Septimo).

Et id intelligendum de mense septimo incipiente

liquet ex l. 5 in fine ff. de suis, ubi Ulpianus docet

similiter ex Hippocratis auctoritate justo tempore

natum videri eum, qui centesimo octogesimo secundo

die natus est. Est autem Hippocratis locus lib. Epid.

3, sect. 270. Censorinus quoque ait: »Septimo

partus jam maturus est, eo quod in omnibus nu

meris septenarius plurimum possit.* Vide Plinium

libro septimo eap. quffito, et Plut. lib. V de plii

losophorum placitis eap. XVIII, Gnor.— Diodorus

tamen (1, 23) ζωογονεία9αι οὐκ είωδόναι τὸ

τοιούτον ait, ubi vide Wesselingium (T. I, p.27).

septem meatus] Favonius p. 16: »ministros ei

dem sensus septem veluti fenestris emitti manife

stum est.« Septem notarunt foramina veteres, ex

quibus sensus humani operentur. Alcimus Avitus

pulcre:

» Dehinc arcem capitis sublimi in vertice signat

Septiforem vultum rationis sensibus aptans.*

BAmra. (advers. p. 222. 225).

os unum] Transposita in editis haee erant verba;

sed codicum Reichenauensis et Darmstattensis le

ctionem praetuli.

pubertatem] Alii ubertatem , teste Grotio in

margine; I male.

gignemdi possibilitatem] Utitur hoe vocabulo et

ipse alibi, sed et Arnobis, Isidorus, aliique patres;

ipse quoque Justinianus in eonfirmatione digesto

rum. Et sane quemadmodum hi omnes possibilita

tem pro potentia dixere, ita Fulgentium impossibi

lem pro impotenti dixisse puto. Loeum, quia sin

gularis et eximius quodammodo est, adseribo. Is

est μεσολοyux. lib. II, de Caco et Hercule: »Tri

pliei etiam modo nocet malitia, aut in evidenti,

ut potentior, aut subtiliter, ut falsus amicus, aut

occulte, ut impossibilis latro. Quod autem hic ait

anno bis septimo pubertatem ineipere censeri, con

gruit eum constitutione ista imperatoris Justiniani

ad Mennam praetorio praefectum missa quae hodie

est I. 5 C. Quomodo tutores vel curatores esse

desinant, cujus sententia repetita est hist. (?)

Quibus modis tutela finitur in principio, quos locos

confer cum Macrobio. Grot. — Adde Lipsium (ad

Sen. de benef. 7, 1, p. 567).

septem etiam] E Darmstattensi codice pro se.

ptima in editis. s

duos renes] MS. âgzaixóg »duo renes.« Gnor.

— Ita et Monacenses (A. C).

-, •

594 . Martiani c.,ai.*. VII. §. 759.

corporis partes hominem perficiunt: caput tenus imo collo, pectus, venter,

duae manus, totidemque pedes. Totidemque stellae in vertice axis coelestis.

'740

DE OCTADE.

At octonarius numerus primus cubus est et perfectus, Vulcamo dicatus;

nam ex primo motu, id est dyade, quae Juno est, constat. Nam dyas per

dyadem facit tetradem; at bis ducta facit octadem. Perfectus item, quod a

senario tegitur; omnis enim cubus sex superficies habet. Item ex imparibus

consecutis impletur. Nam primus imparium trias, secundus pentas; ambo

octadem faciunt. Item cubum, qui a triade venit, id est viginti septem,

sequentes impares reddunt, id est heptas, enneas, et hendecas, qui omnes

tenus imo collo] Recepi lectionem a Grotio in

margine notatam; vulgo tenus imum collum.

venter, duae manus] Sic seripsi e codice Darm

stattensi pro ventrem duas manus; sed quod pro

sequentibus totidemque pedes in Reichenauensi ex

stat pedesque recipere nolui. Ceterum confer Theo

logumena paucis mutatis eadem tradentia (p. 50):

6πλ&yxva re y&Q τὰ λεγόμενος μάλη έπτά

xav' αὐτὴν ἐμπερvx£v juiv y26ττa, xaQÖia,

jrag, πνεύμων, 6πλήν, vépgov δύο ' xaì

τά xa9oXtx& μ£gn τοόσότα, άπεg é6ti xe

qoc.2.), 9a%Qa£, zeigec δέο, πόδες δέo, xaì

&i8otov* xat& plégoc ôè διατgrj6εις ἐν μέν τφ

argo6a3rrq) £*rtâ, όφ9αλμῶν δύο, σότῶν δύο,

6vvåóv δύο, δτόματος ἐν κ. τ. λ.

Pulcano] Alii Neptuno dieatum tradunt, ut

PJutarchus (in vita Thesei extr.): j yàg δyδοάς,

„£3oc άπ' ἀρτίον ποδτος οὐσa xai τοδ τgó

tov τετgczyóvov διπλασία, τὸ μόνιμον xaì

δες«tvmtov oixeiov ἐχει της τοῦ Θεοῦ δυνά

μεως, δv A6pâÄuov xaì Tavjoxov xQocovo

μάζομεν.

octadem] Lege ogdoadem. Gaot. — Neutiquam :

promiscue enim noster hisce vocibus utitur, et

illa quidam tam superiori loco (§. 738) quam in

feriori (§. 745). Nicomachus etiam apud Plotium

6xvdócz apellat. -

a senario] Sic codices Monacensis (C), Rei

chemauensis, Darmstattensis, et Grotianus; nee re

fragatnr alter Monacensis (A) qui habet in senario;

vulgo enim septemario.

imparibus consecutis] Confer Nicomachum

(arithm. 2, 20 f.): oi κέ3ov tQtxij 8uadrato.

övrec xal τωντότητος ἐπῦ πλεον άοχοῦντες

petézetv igyov ei6i fregt66óv, d.2Á' oùx ág

tiaov— éxt£9£vvaov yàg tóv άπό μονἀδος ἐn*

&πειgov 6vvexdjv regu66a)v êxuóxörret oέτως .

δ τg6τος τὸν δυνάμει χέ3ον ποιεῖ, oi δὲ

δύο μετ' ἐxeîvov 6vvts%vtsc τὸν δεύτεgow,

oi òè ἐπέ τούτοις τgeîc τὸν τgitov, oi δὲ

6vv£zetc τούτοις τέ66agec τὸν τέτagτον χ.τ.λ.

secundus] Vulgo secundum; ego codices Darm

stattensem, Reichenauensem, et Monacensem utrum

que secutus s;im.

Martiani Capellae lib. VII. §. 740. Κ9$

faciunt viginti septem. Item tertius cubus, qui a tetrade venit, id est sexaginta

quatuor; nam quater quaterni sunt sedecim, hoc quater sexaginta quatuor

fiunt, et hic ex imparibus, quatuor, qui superiores sequuntur, id est, tre

decim, quindecim, septemdecim, undeviginti, fiunt simul sexaginta quatuor;

et sic omnes cubi per imparium incrementa inveniuntur sui duntaxat numeri.

Sane hic octonarius cubus ita omnium cuborum primus est, ut monas om

. mium mumerorum.

- • *

ideo Cybele nominatur,

Cubus autem omnis etiam matri deùm tribuitur, mam

DE ENNEADE.

Enneas quoque perfecta est, et perfectior dicitur, quomiam ex triade

perfecta forma ejus multiplicata perficitur; deinde quod primi versus finem

funt] E eodiee Monacensi (A); prave in edi

tis fit.

Cybele] Solidum, unde Cybele. Nihil enim terra

solidius. GlossA (cod. Mon. B). — Codex Reiehe

mauensis Cybebe sollemni varietate. Rei ipsius fons

apud Platonem (Tim. p. 55) quaerendus est, qui

terrae, quam matris deorum nomine appellatam esse

constat, cubicam formam assignavit; eonferenda

tamen aeutissimi Boeekhii annotatio (in eomm. de

Plat. corp. mund. fabr. p. 51): »Tiedemannus quidem

(in Graeeiae antiquissimis philosophis p. 418 ex

Nicomacho apud Phot. bibl. 487) Pythagoricam ho

rum commentorum originem demonstrare inde cona

tur, quod eum mythologica Pythagoreorum doctrina

de numeris consentiant, veluti quum cubus octo

angulos habens terra est, numerus autem octona

rius Cybele appelletur, — verum quis obsecro spo

ponderit, mythiea haec numerorum cognomenta apud

antiquos et primitivos Pythagoricos jam obtinuisse

neque demum a Nicomacho, ingenioso nimis nuga

tore, inventa esse?«

perfectior dieitur] Lego perfectio. De enneade

talia habes apud Phurnutum, ubi de Musis agit:

èvvåa ôë si6i διά τό τετραγωνονς άς φη6i τις

(Simonidem innuit ut puto) xaì regit tovg (ita

enim lego, non regivtov) aegocijxovrac a*tatc,

άποτελεῖν* τοιοῦτος yàg è6τιν ό τόν ἐννεα

>$uòς συνιστάμενος κατὰ τὸ ἐφ' αὐτὸν

yevvåó9αι, και τὸ τοῦ πρῶτον της τελειό

τητος κατά τινας μετέχειν δοκούν άρισμοῦ,

quae mire ad hujus auctoris expositionem faciunt.Ga.

—Vide Galeum (opusc. p. 157). Sed Grotii correctio

necessaria non est, ' ut ex nota sequenti apparebit.

perfeeta] Inscite vulgo legitur »ex triade per

fecta forma.« Dicere enim vult triplicatam triadem

hunc terminum primi versus facere. Lego pro per

fecta potius ter facta. Baith. (ad Statii Theb. 4,

451).— Vulgatam retinui codieum omnium auctori

tate firmatam. Nihil aliud vult Martianus, nisi per

fectiorem esse debere, quae ex triade jam perfecta

per multiplicationem sive collationem (v. §. 757)

oriatur. Hinc perfectissimus dicitur LXXXI apud

74A

75 *

596 Martiani Capellae lib. VII. §. 744.

tenet; et ideo Mars appellata, a quo finis omnium rerum.

finis est eorum, quae per collationem augentur.

Quadratus quoque

Nam et harmoniae ultima

pars est; ad emmeadem enim ab octade collatio, percussionis sonus efficitur.

Non minus movem Musas dixere. In mundo etiam novem sunt zonae, id

est sphaerae, et deorum septem. et terrae.

p · »

DE DECADE.

' *•

Decas vero ultra omnes habenda, quae omnes numeros diversae virtutis

Senecam (epist. 58), n quem novem novies multi

plicata componunt.«

primi versus] Favonius Eulogius (ap. Barth. in

Papin. Stat. T. II, p. 1090): »Inter eoelum et ter

ram novem intervalla ipse consideres licet, sie:

quoniam primi versus absolutio novenario numero

continetur; neque ipsa decimum circulum natura

requirebat.« Adde haee Servii (ad georg. 4, 480);

» quia qui altius de mundi ratione quaesiverunt,

dicunt, intra movem hos mundi circulos inclusas

esse virtutes« cet.

Mars] Forte Mors. Sed sane non facile alteram

leetionem quis rejiciat, qui consideret Martis epi

theta ßgoro^otyός, μιαιφόνος, &iuo pag.jc et

similia. Gnor.— Non dubitare debebat de Marte tol

lendo et Morte restituendo doctissimus Grotius.

Generalis enim Mors omnium, Mars aliquorum tan

tum interfector. Numeri autem ratio ad omnino

omnes pertinet. BAnrh. (ad Statii Theb. 4, 431;

T. II, p. 1089. 1091). — Apud Nicomachum (in

Photii bibl. p. 240 Hoesch.) inter plurima alia 'Evv

- - - - -

a2iov quoque cognomen ἐννεάδι tribuitur, quare

nihil muto.

sonus efficitur] iMaerobius (in somn. Scip. 2, 4):

»Epogdous est numerus, qui intra se habet mi

morem et insuper ejus octavam partem, ut novem

ad octo — hie numerus sonum parit, quem tomom

musici vocaverunt.« Vide et supra (§. 108).

id est sphaerae] Lege id est sphaera. Sphaera

zzτ' ἐδοχήν dieitur άπλανέων άστgòv. Gnor.

— Ad sensum recte; sed inconsideratius correxit,

quum sequantur alii genitivi deorum et terrae. Nec

melius pro deorum codices Reiehenauensis et Mo

naeensis (A) praebent deorsum; planetas enim pro

diis habitos esse quis ignorat? Ceterum zonas ap

pellat noster, quae cunctae alias sphaerae dicuntur,

ut apud Macrobium (in somn. Se. 2, 4): »Ergo uni

versi mundani corporis sphaerae novem sunt; pri

ma illa stellifera, quae proprio nomine coelum di

citur et aplanes apud Graecos vocetur — subjeetae

septem quas vagas dicimus — nona terra sine motu.«

Adde Appulejum (doctr. Plat. p. 205 Oudend.).

vltra omnes] Clemens Alexandrinus (strom. 6.

p. 656): »*j δεκάς όμολογεῖται τοντάλειος eâ.

vat.* Sed de hoc numero omnino conferendi Ovi

dii (fast. 3, 121) hi versus:

*4unus erat» decimum quum Luna repleverat

orbem.

Hic numerus magno tunc in honore fuit;

Seu quia tot digiti, per quos numerare solemus,

Seu quia bis quino femina mense parit,

Seu quod adusque decem numero crescente ve

ritur; -

Martiani Capellae lib. VII. §. 742. 597

ac perfectionis intra se habet;

madis implet auxilium.

quae licet primi versus finis sit, secundae mio

Haec primi versus numerorum regulas, analogias,

- - - - -

genera, species, differentias, perfectiones et imperfecta concludit, daturque

- - - - -

Jano, quamvis eam plurimi apocatastasim memorarunt.

Prineipium spatiis sumitur inde novis.«

Plures ejus praestantiae causas exponit Vitruvius

(5, 1) et Philolaus (in stob. ecl. 1, 2, 3; p. 8*

Heer.), ad quem eonfer Boeekhium (p. 458. 446).

omnes numeros] Deeadem eos intra se habere

dicit, vel quia denarius pro omni ponitur (Barth.

advers. p. 2287 f.), vel potius, quia decas omnes

simplices ab I usque ad IX eontinet. Laurentius Ly

dus (in exeerpt. 15, p. 16. Roeth.) »decas*, scri

hit, »plenus numerus est, unde et perfecta vocatur,

quippe quae amnes reliquorum numerorum et ra

tionum atque proportionum consonantiarumque ideas

compleetatur« eet. Et porro (de mensib. 2, p. 82);

»Orbis omnis numeri et finis decas est: circum

illum enim sese torquentes et convertentes quasi

circum flexum currunt numeri.« Unde * Porphyrius

(in vita Pythag. p. 48 Kust.) δεx&ócz oiov δεχάδæ

dictam esse ait. Plura dabit Astius (ad Theologu

mena p. 199). -

primi versus finis] Versus dieiht arithmetici

ordines numerorum.* Hoc ita eapiendum, ut finis

versus semper sit X. Nam XX duo versus sunt et

ita deinceps; p. 13 Favonii Eulogii eommentarioli

in somnium Scipionis. BAnrii. (advers. p. 222). —

Adde Camerarium.(ad Nieomachi arithm. p. 55).

seeundae monadis] Hoc est, auxilio secundae

monadis est, ad construendum Alias; nam secunda

monas non prima dicitur, sed undecima, itaque,

licet prima sit alterius versus, e praecedentis ta

mem ultima habet auxilium. Favonius p. 13:'»quia

ut monas in primo versu, sic in secundo deeas

obtinet fundamentum.« Baarii. (advers. p. 222). —

• _ *_

'aaaa-ao • in

Previter, sed aperte Lydus (de mensib, 2, p. 82):

• A monade usque ad decadem solam si numeravi

mus atque substitimus, rursus ad ipsam monadem

revertimur.« Adde Philoponum (ap. Tennul. p. 129

ad Jambl. arithm) qui scribit: »Perfectus numerus est.

denarius, quippe omnem in se numerum compre

hendit. Postquam enim ad denarium pervenerunt,

- _.

ad eos numeros, qui sequuntur, rursus ad mona

dem frecurrunt. w

… l.

… Jano] Quippe elavigero (Ovid. fast. 1, 228),

ut ipsa χλειδοῦχος appellabatur (Theologum. p. 60).

; apocatastasim] Reete δεκάς dicitur árrozata:

6τα6ις.

aliud quam in pristinam formam restitutio et re

Est enim άποκατάστασις nihil ferme

stauratio ejus quod ante fuit, unde Gregorius de

Baptismo: xai τάδra oùx oöσης δευτέρας γεν

»χαεως, οὐδε άναπλάσεως, οὐδὲ εῖς τό άg

zαῖον άποκατιστάσεως. Eig tò àgxaiov άπο

xat åóta6tv vocat in integrum restitu-ionem. Eo

dem modo Plutarchus aliique eomplures eireuitus

siderum, quae anno suo vertente ad idem signum

redeunt, άποxata6td6εις dici produnt. Sic etiam

monas primo' numeri versu terminato quasi redim

tegratur in decade. Supra quoque pentada &:to

xata6tvxrjv dictam docuit, an άποχατιστατικὴν

voluerit dubitem sane, qua ratione nescio, nisi

quod forte (ut ipse docet) dyas et trias numeri

tum paris tum imparis principia, in quinario re

- -

staurentur intercedente tetrade: semper enim ad

&ποκατάστάσιν intervallum requiritur. Gnor. —

vide nos supra (ad §. 756). * *

598 Martiani Capellae lib. VII. §. 743.

745

744

745

QUID SIT NUMERUs. *•

---- _.

Dictum breviter, qui numerus primum versum facit, quos deorum

contineat quasque virtutes; jam nunc quid ipse numerus sit, quasve inter

se analogias servet et formas, breviter intimabo. Numerus est congregatio

monadum, vel a monade veniens multitudo,* atque in monadem desinens.

Suint autem numeri simplicis regulae quatuor: prima est, quae appellatur a

paribus par, secunda a paribus impar, tertia ab imparibus par, quarta ab

imparibus impar, quas inferius memorabo. Sunt etiam qui primi numeri

appellantur, qui a nullo numero dividi possunt, nisi a monade tantum non

dividi, sed componi videntur, ut puta septem, undecim, tredecim, septen

decim et cetera similia; nullus enim eos numerus dividere uno ordine potest,

quapropter primi appellantur, quoniam a nullo mumero exoriuntur nec aequis

portionibus discernuntur. A sémet igitur nati alios ex se creant numeros,

quoniam ab imparibus paria fiunt, a paribus impar fieri nullo modo potest;

ergo et primi numeri necessario habendi pulchrique.

qui numerus] Codices Reichenauensis et Mo

maeenses (A. C) quis; non necesse (vide Beierum

ad Cic. Lael. p. 56; Hritzium ad Sallust. Catil.

p. 202; waltherum ad Tac. amm. 4, 48).

numerus-est] Sollemnis haee definitio est apud

Pythagoreos et qui eorum vestigia sequuntur, ut

Nicomachum (arithm. 4, 7), Butherum (apnd Stob.

ecl. pbys. I, p. 12 Heer.), Aristoxenum (ibid. p. 16),

inque primis Moderatum (ibid. p. 48), cujus ipsa

verba noster expressisse videtur: ἐστι δὲ águ$uòc

cóc τέτφ ειπείν θέστημα μονάδων, η τgorro

δισμὸς πλοj9ovc άπό μονάδος άρχόμενος και

dναποδισμός eic μονάδα καταληγων.

primi numeri] Cassiodorus (Op. p. 570 edit.

Gen. 4665): »Qui numerus secundum se conside

ratur, putatur esse, qui e nullo numero dividi po

- -

. test, nisi a monade tantum, quum tamen componi

Sed omnes numeros

posse videatur: ut puta VII. XI. XIII, XVII. et

eetera. * Quapropter ejusmodi numeri appellantur

primi, quoniam a nullo numero nascantur, nee ae

quis analogiis distinguantur. Qui vero numeri ab

ejusmodi fluuiat, et ab illis exoriuntur. Ab impa

ribus enim paria fiunt, nee a pari impar fieri potest.

Haec illes et facile perspicies eum nostrumque,

modo vera apud Cassiodorum lectio, eadem via pro

cedere. Sed differt Benedictima editio: in ea enim

(p. 554 Garm.) idem loeus sie legitur. »Primus et

simplex numerus est, qui monadicam mensuram

solam recipere potest, ut verbi gratia III, V, VII,

xi, xiii, xvii'et his similia.

eos numerus] Posteriorem vocem vulgo omissam

inserui e codiceReichenauensi; pariterque paulo post

ex anterioribus editionibus restitui numero, quod apud

Grotium nescio utrum consilio an casu exciderat.

Martiani Capellae lib. VII. §. 745. 599

primi versus sub his regulis retractemus: monas quidem numerus non est;

dyas par est; trias et ordine et virtute primus; tetras a paribus par; pentas

primus; hexas a paribus impar et ab imparibus par, unde et perfectus mo

minatur; heptas primus; octas a paribus par; enneas ab imparibus impar;

decas ab imparibus par. Sicut in primo versu ita et sequentibus hae regulae

colliguntur. Primus igitur versus est a monade usque ad enneadem; secundus

a decade usque ad monaginta; tertius vero ab hecatontade usque ad nongentos

quartus, qui et ultimus, a mille usque ad movem millia, licet nonnulli Graec

Mihi vero solus numerus approbatur, qui

et uvgu& adjecisse videantur.

digitis coërcetur; alias quaedam brachiorum contorta saltatio fit, ut numeros

germanae praecedentis formis ac lineis concinnamus. Nam mihi in primo

versu monas, illi in signo principium, quod non habet partes; in secundo

versu a decem numeri velut linea distenduntur; in tertio versu quadrati ex

centum reliquisque fiunt, quae velut latitudo primae longitudini sociatur;

in quarto versu jam cubi sunt, ideo ex mille reliquisque soliditas.

monas quidem] Idem apad Jamblichum legitur ,

(ad Nicom. arithm. p. 18 Tenn.): xai τὸ δανμω

6ιωτατον zczi uov&öoc ίδιον καί 6vp 3i3a6vt

xòv τοῦ μήπω άgu9μὸν αὐτ)ν είναι κ. τ. λ.

Quippe âgz) &gt9μοδ habebatur (vide Aristoxe

mum apud Stob. ecl. p. 16). Adde Macrobium (in

somn. Scip. i, 6): »Unum autem, quod μονάς id

est unitas dicitur, et mas idem et femina est, par

idem atque impar; ipse non numerus, sed fons et

origo numerorum.*

digitis] Non decem primi tantum, ut aliquis

opinari possit, sed omnes potius numeri a monade

inde usque ad novem millia digitis coercentur; quod

quo pacto fiat, e libris hae de re scriptis et tabulis

aere incisis, a me alibi (pal. crit. III, §. 250) lau

datis, disci potest. E quibus praesertim conferas

velim Bedam (de indigitat, in Oper. I, p. 152) ad

dasque superiorem notam (ad §. 102).

Finis

brachiorum] Decem enim millia jam non digitis

solis indicari possunt, sed alia quadam eorporis

parte opus esse ad hunc et sequentes numeros ex

primendos Noviomagus (ad Bedae op. I, p. 155)

doeuit.* Saltationem autem non pedum modo esse

sed, omnem quam nos dicimus.gesticulationem sig

nificare notum est (vide Boettigerum in Sabina I,

p. 517).

numeros] In MS. fuit numeris: recte, si pro

concinnamus legas eoncinamus. Gaot.— Martianus

ipse hic aliquid turbasse videtur; quos enim ait

numeros lineares, quadratos, et cubicos, cum de

nariis, centenariis et millenariis nihil commune ha

bent. Ceterum confer ipsum supra (§. 707).

- -

_._

distenduntur] Ita in eodicibus Monacensibus (A. -

C), Reichenauensi, ac Darmstattensi: male in editis

discinduntur, quod ad lineae proprietatem minus

ben econvenit. sa

747

748 *

- -

G{}0

Martiani Capellae lib. VII. §. 746.

ergo vel limites mihi sunt monas, decas, hecatontas, et mille; geometriae

vero nota, linea, figura, soliditas. Nam monas ita individua est, ut mota;

decas vero in numeris, ut linea longitudinis solius; hecatontas quadratus,

qui est superficies, et in latitudinem longitudinemve dividitur. Item decas per

decas, fit centum quadratus; hoc per decem fit cubus mille. Omnis impar

progressus a monade per singulas positiones necessario quadratos efficit.

Prima ipsa monas; adde triadem, facit quatuor , primum quadratum; associas

quinque, fecisti secundum quadratum movem; junge septem, implesti quadra

tum sedecim; adjicis item nonas ad sedecim, et perficis quadratum viginti

quinque. . Eodem modo progreditur ratio usque in infinitum. Sed ad superius

divisa regrediar. Omnem numerum aut parem, aut imparem esse, aut utro

que finiri certum est; quidquid numero adjiciatur finito, finitum adjici; neque

ex finitis finitum fieri posse, … -

- - - - -

- - -

latitudinem] Adde ex MS. longitudinemve. Gnor.

— Sic etiam Reichenauensis,

unde recepi, quam

quam jam ante Grotium in editis erat et in longi

tudinem.

Cassiodorus (Op. p. 555 Garn.): »Super

ficialis numerus est, qui non solum longitudine, sed

et latitudine continetur, ut trigonus numerus, qua

dratus numerus,

quinqueangulus numerus, circu

laris numerus, et ceteri, qui semper in superficie

continentur.«

decas per decas] MS. »id est decus per decus.«

Forte decussis per decussim vel decas per decem.

Gnor.—Hic quoque librarii numerorum notas intel

lexisse non videntur; sed contra codices nihil muto.

associas] MS. associatis. Gnor. — Male! Di

ctum est pro si associas, ut apud Auctorem ad

Herennium (3, 14): »strenue aliquid volumus osten

DE PARI ET IMPARI Ex IISQUE COMPOSITIS.

Omnis vero numerus aut par aut impar est. Par est, qui in duas

dere factum, celeriuscule dicemus*, et saepissime

apud oratores et philosophos Graecos (vide Schae

ferum ad Lamb. Bosium de ellips. p. 738, et ad

Demosth. T. II, p. 55f). Ceterum spectant haec

doctrinam Pythagoricam de gnomonibus, de qua eru

dite, ut solet, Boeckhius (in Philolao p. 142 sequ.).

junge] MS. adjungas. Forte adjungis, ut con

veniat cum eo quod sequitur adjicis. Gnor.

monas] Lege novem, ut supra decem pro decas.

Gaor.

ad sedecim] Haec verba negligenter in editis

omissa supplevi e Darmstattensi codice.

… certum est] Omissa haec in editis supplevi e

codicibus Monacensibus (A. C).

de pari et impari] Haec omnia nota; qui plura

cupiat, adeat Theonem Smyrnaeum (arithm, 5, p.29),

- -

Martiani Capellae lib. VII. §. 748. 60H

aequas partes dividitur, ut duo, quatuor, sex; impar, qui in duas aequas

partes dividi non potest, ut tria, quinque, septem. Deinde ex imparibus

quidam ex imparibus tantum impares sunt, ut tria, quinque, septem; quidam

etiam multitudine constant, ut novem, quindecim, viginti unus, quos regio.

dάκις τεσσαοὺς Graeci appellant. At in his, qui pares sunt, plura discrimina

sunt; at pares sunt, et dividi possunt. Ceteri vel ex paribus pares, vel ex

paribus impares, vel ex imparibus pares; et illos Graeci ågru&xis àgttovs,

vel reguódóxis âgriovs, vel &gtús regiodoës nominant. Pares ex paribus 749

sunt quatuor, quia ex bis binis, octo, quia ex bis quaternis constant. Pares

ex imparibus sunt, qui pares impari multiplicatione fiunt, ut bis terni sex,

aut quinquies quaterni viginti, quod genus Graeci aegid¢¢¢¢ âgriovs vocant;

et hi qui imparem numerorum multitudinem pari.multiplieatione consummant,

ut quum bis ter in sex, et quater quiuque viginti fiunt, quod genus &gtu&zts

reguóóóv Graeci vocant; qui numeri quamvis idem sunt, rationes tamen im

crescendo diversas recipiunt. Atque ex his ipsis quidam in duas partes divisi

protinus in pares numeros recidunt, quidam semel saepiusve per pares repli- ra ,

cati citra singularitatem in impares resolvuntur; nam duodecim et viginti -

semel per pares dividi possunt, at quadraginta octo nimirum bis vicenos

quaternos, inde bis duodenos, deinde bis senos omnes adhuc pares efficiunt,

novissime in ternos impares decidunt. Itaque nemo longius procedere simili

multiplicatione potest, quin ut duplicatione revoluta adscenditur, sic per re

plicationes item in plures partes digeritur. Nam viginti et bis dena sunt,

et quinquies quaterna, et decies bina, et quater quis a. … -

- -

…-

DE QUATUOR SPECIEBUS NUMERORUM.

Quatuor deinde species numeros excipiunt. Quidam enim sunt per 750

Nicomachum (arithm. 1, 7—10), Jamblichum (ad tensis, et Monacenses (A. C) ex impari, male; ut

Nieom. p. 41 Tennul.), Cassiodorum (de arithm, etiam in sequentibus reguóóózstc pro fregi66&xwg. —

in op. p. 554 Garn.) cet. ... - bis senos] Inserui bis ex Monacensibus moxque*

ex imparibus] Codices Reichenauensis, Darmstat- quinquies dedi pro quinque ex Darmstattensi. *.fol.

73 -

602 Martiani Capellae lib. VII. §. 750.

751

'. - - - - - - - - - .

se incompositi, quidam per se compositi, quidam inter se incompositi, qui

dam inter se compositi; ex quibus duo priores primi numeri, duo sequentes

secundi nominantur. Sed ea res quo facilius addisci possit, planius indicanda

est. Prima et minima omnis numeri mensura singularitas est, quia nullus

numerus non in singula dividi potest; deinde eum etiam aliae* mensurae ex

cipiunt, ut duplicationes, quae duplo, triplicationes, quae triplo inerescunt.

Quum hoc ita sit, quibusdam numeris in singularitate sola mensura est, qui

nisi in singula digeri non possunt, quales tres sunt tres; quidam tantum in

pares, quidam in impares, ut sunt quatuor et novem ; nam bis bina quatuor,

ter terna novem sunt; ita illa duplicatione, haec triplicatione metimur. Ac

saepe non una quidem talis mensura numeros habet, sed plures, siquidem

octo metiri et quadruplicatioge et duplicatione facile est, quum et quater bina

et bis quaterna octo sint; itemque evidens est, quidquid aliqua multiplicetione

metimur, metiri nos etiam singularitate posse; sed non ubicunque singulari

tatis mensura est, esse alicujus etiam multiplicationis. Itas singularitas omnibus

mensura communis, quibusdam unica est. Et quum hoc ita sit, per se in

compositi numeri dicuutur, qui nullam mensuram habent, nisi singularitatis;

per se vero compositi, quos metiri non tantum singularitate, sed alia quoque

multiplicatione licet; et haec quidem singulorum numerorum aestimatio est.

quatuor deinde species] Tiieo Smyrnaeus (de »quaedam tantum impares, quaedam in impare 6..

arithmet. 6, p. 51. 52): tóv òè >$uóv oi μάν Ex iisdem in sequentibus quoque inserui non et

argötot xa2o5vtat άπλός xai άσύνδετοι, οὐ sed, quum vulgo ita legeretur: /» ae saepe una

δά £rgòs άλλήλους tgótot * o*x &:r2d5g : quidem talis mensura numeros habet plures •, mox

oi δά σύνθετοι ἀπλῶς, οί δέ τgός αὐτοὺς

σύνθετοι' τgótot μὸν απλῶς xgi &σύνδετοι

ot **) μηδενὸς μάν &gt9uo8, **â μόνης δὲ

μονάδος μετρούμενοι κ. τ. λ. Adde Nicomachum

(arithm. 4 , 11), Jamblichuui (ad Nicom. p.56 Ten

mul.) et Boëthium (arithm. 1, 14).

quidam tantum] Correxi locum quem corru

fiisiue vulgo edi jam Grotitis vidit, e codicibus

Monacensibus (A. C); vulgo* enim ita sonabat.

que scripsi itemque pro inter quae, in utroque

adstipulante etiam Darmstattensi et in superiore

Reiehemanensi codice.

multiplicatione licet] Mutavi non módo inter

punctionem, quam Grotius quóque vufgo vitiosam

esse intellexit, qua licet cum sequentibus et haec

quidem jungebatur; sed etiam lectionem, quae

e* ipsa, illa distinetione eorruptionem traxerat, ut

sit legeretur pro est, quod codiees Reiehenan

Martiani Capellae lib. VII. §. 751. 605

Bini vero pluresve juncti inter se incompositi esse dicuntur, qui nullam com

munem mensuram nisi singularitatis habent, ut tres et quatuor; neque enim

interest an quatuor dupli mensuram habeant, quum eadem illa in tribus non

sit; at inter se compositi sunt, quibus afia quoque quam singularitatis men

sura communis est, ut novem et duodecim, quorum utrumque licet tripli

catione metiri, quum ter terna novem, ter quaterna duodecim fiant. Quum 752

vero alii numeri in singula tantum, alii etiam in aliquos solidos numeros di

vidantur, ut reipsa discreti sunt, sic etiam in vocabulis discernam, ne qua

indiligentibus confusio óriatur, et cujusque numeri membra nominabo solidos

numeros, in quos is deduci poterit, ut in duodecim fiunt; at singula, et si

qui etiam solidi numeri immixti singulis inserentur, partes appellabo, ut in

septem, vel totidem singula, vel etiam bis terna singulo adjecto.

DE NUMERIS PERFECTIS ET IMPERFECTIS ET PLUS

QUAMPERFECTIS.

_ _

_…

Ex numeris quidam perfecti sunt, quidam ampliores perfectis, quidam 755

imperfecti; tezetovs et gregtszeiovs et άποτελείους Graeci appellant. Perfecti sunt

qui partibus suis pares sunt; ampliores perfectis, qui plus in partibus suis

quam in sc ipsis habent; imperfecti, in quorum partibus minus quam in

- - ■

ensis, Darmstattensis, et Monacenses (A. C) prae- deduei] Malim diduci, ut in lib. I pro deditum

buerunt, est diditum. Grot. _.

neque enim interest an quatuor] Haec verba

apud Grotium per incuriam omissa restitui.

in voeabulis] Praepositionem in editis omissam

supplevi e Darmstattensi codice; et paulo post re

posui e Reichenauensi indiligentibus pro inde le

gentibus, cui jam Grotius in margine alteram le

ctionem adscripserat.

solidos numeros] Alibi cubici ita appellantur,

ut apud Cassiodorum (p. 355 Garn.); sed hic frac

tis opponi videntur.

at singula] Codex Monacensis (A) ad, sollemni

confusione. Sensus est, partes appellari, unde per

additionem numerus aliquis ortus sit, solidos, unde

per multiplicationem.

de numeris perfeetis] Haec quoque doctrina

communis est arithmeticis antiquis, Euclidi (7, 22),

Theoni Smyrnaeo (52, p. 70), Nicomacho (1, 14),

Jamblicho (ad Nicom. p. 40), Cassiodoro, Boëthio,

reliquis. De senario vide nostrum supra (§. 756.

745). … - •*

- - 7g *

604 Martiani Capellae lib. VII. §. 735.

ipsis est. Exempli causa sumamus sex. Hi et in singula dividi possunt et in

bina et in terna, quum et sexies singula, et ter bina, et bis terna fiant sex.

Ergo partes ejus sunt unum, duo, tria. Nunc in unum eae conferantur,

fiunt sex. Hoc est esse parem partibus suis, et hoc numeri genus in aliqua

virtute est; cetera in vitio, vel ex superante, vel ex deficiente. Ut puta

sumamus duodecim. Et duodecies singula, et sexies bina, et quater terna, ct

ter quaterna, et bis sena' duodecim sunt; itaque ejus partes sunt unum, duo,

tria, quatuor, sex, quae junctae in unum sedccim effieiunt. Hic amplior

perfecto numerus est. At sedecim fiùnt junctis singulis sedecies, octonis bis,

binis octies, quater quaternis; neque pariter has si facias ulla ejus mumeri

mensura est; collati autem in unum unus, duo, quatuor, octo non ultra faciunt

quam quindecim, minus eo, ex quo orti sunt. Hic imperfectus numcrus est.

.… DE PLANIS ET SOLIDIS NUMERIS.

Alii etiam plani numeri sunt, alii crassitudinem quoque in se habent.

Planum numerum esse Graeci dicunt, qui a duobus numeris continetur. Id.

ejusmodi est: in ratione mensurarum tantum de norma contineri, quantum

a toto quadrangulo, cujus pars in ea norma sit, existimant. Item ad nu

meros planos referuntur, qui in duo latera ordinantur, - sic ut rectum angulum

eae eonferantur] Haec pro iiae eonferuntur,

et mox fiunt pro fiant in editis, et codicibus Rei

chenauensi, Darmstattensi, et Monacensibus (A. C)

restitui.

ex superante} Sie codex*\eichenauensis; in

editis exuperante erat, Monacenses (A. C) exube

rante, quam lectionem jam Grotius in margine no

tavit, confusione siinili qualem apud Persium (5,

89) invenimus. -

et quater terna] Omissa haee in editis supplevi

e codicibus Monacensibus (A. C), Reiehenauensi,

et f}armstattensi.

pariter has] Legendum esse praeter has luee

clarius est, sed vel aperta menda invitis codicibus

corrigere non sustineo.

a duobus numeris] Theo Smyrnaeus (arithmet.

7, p. 54): tóv òè συνδέτων τοὺς μὸν ἀπὸ δέο

&gt9uóv regiszou£vovs xaXoö6ιν ἐπιπέδους,

aj; xat& δέο διαστάσεις δεωgovu£vovg xai

otov έτὸ μηχονς και πλάτους τεguezogé

vovg* toòg òè êtô tgtajv στερεοῦς, ός xcci

t*}v'tgttjv διάστωσιν προςειληφότες* regto

zrjv öë zαλοῦσιν άρισμόν τὸν δέ άλλήλων

». - -

&v5tòv πολεπλασιασμόν.

planos] Ita Reiehenauensis, Darmstattensis et

Monacensis (A). Perperam in editis plani.

Martiani Capellae lib. VII. §. 754. 605

faciant et mormae similitudinem repraesentent. Igitur si in alterum latus qua

tuor, in alterum tria porriguntur, hi duo mumeri lege eorum duodecim capiunt,

planumque eum numerum nominant. At erassitudinem ajunt a tribus numeris.

Sint in alterum puta latus quatuor, in alterum tria, supra deinde quatuor

adjiciuntur. his numeris altitudinem quoque super inferiorem normam impleri

dicunt, includique viginti quatuor. In quibus obscuritate ex supervacuo

quaesita evidentissimum est planum esse numerum sic singulis junctis, ne quid

super alterum sit, crassitudinem fieri numeris super numerum impositis. Ipsa

autem, planities varias formas habet, numeris ad similitudinem aliquarum

figurarum ordinatis; quae incipiunt a linea, tum vel triangulae fiunt, atque

eae, quae quatuor angulos habent, vel quadratae sunt, vel altera parte lon

giores, quas ετεgouijxevc Graecis appellant; • praeterea plures quoque anguli

possunt interdum et inaequalia numeri latera esse; et quum deinde crassitu

dinem insurgat, figurasque plures efficiat, tessera perfectissima esse inter eas

videtur. Est autem triangulus in paucissimis tribus, quadratum in paucissimis

quatuor; id autem quod imparia latera habet, in paucissimis quinque, altera

parte longius quadrangulum in paucissimis sex; crassitudo item, quae tessera,

in paucissimis octo. Nam duo simplicem ordinem faciunt; tres sic componi

possunt, ut totidem angulos habeant; quatuor in quadrum positi in omnem

partem binos habent; quinque sic colligantur, ut in altero latere duo, in altero

at erassititdinem] Variantem lectionem in margine de triangularibus vel quadratis ceterisque, quos soia

Grotius notavit: »ad crassitudinem junctam tres nu- pandit plana dimensio.« Adde Nicomachum (arith

meri sint: in alterum« etc., sed vulgata recte se habet, met. 2, 6).

ex supervaeuo] Pro et supervacuo in editis re- - &regog rjxevg] Ita codices Monaeensis (A) et

posui e codice Monacensi (C). Reichenauensis pro corrupto in editis άπαgogwj

quae incipiunt] Male in editis sie: »quas inci- xevg. *Rectius supra (§. 712). De hoe nnmerorum

piunt. Aliae etiam vel triangulae fiunt*; quae cor

rexi e margine Grotiana, codicibus Monacensi (C)

et Darmstattensi adstipulantibus. Boëthius: »Nunc

autem nobis de his numeris sermo futurus est,

qui eirea figuras geometricas et earum spatia di

m*ensionesque versantur, id est de linearibus et

genere vide Theonem (13, p. 59) et Nicomachum

(2, 17) eum mota Astii (p. 298).

deinde erassitudinem] Lege iis erassitudinem,

Gnor.— Ne eorrigas! Afros verbum insurgere eum

quarto casu sine praepositione usurpasse testis est

Appulejus (met. 4 ; p. 17 Oudend.).

606 Martiani Capellae lib. VII. §. 755.

tres sint; sex quadrangulum faciunt, quod in duobus lateribus binos, in

duobus ternos habet; ac si quatuor ponuntur, et crassitudo oritur, et paria

omnia latera in planitiem atque altitudinem sunt, binis in omnem partem

756 ordinatis. Simile autem plani numeri sunt, quorum latera eamdem rationem

habent, ut sex et sexcenta, quum illis in altero latere duo et*in altero tria,

his in altero ducenta, in altero latere trecenta, sint; eodemque modo similes

etiam in crassitudine numeri sunt, quorum latera sub eadem ratione sunt,

ut viginti quatuor et nonaginta sex. Nam ut in illis alterum latus quatuor,

alterum tria habet, quo fit, ut planities duodecim, crassitudo viginti quatuor

capiat; sic in his alterum latus octo, alterum sex recipiat, quo fit, ut planities

quadraginta octo, crassitudo nonaginta sex comprehendat. Quod est autem inter

duo et tria, hoc inter ducenta et trecenta; ratio quae est inter tria et quatuor,

haec est inter sex et octo. Manifestum erit simulatque rationes, * quae inter

numeros sunt, subjecoro. Omnis enim numerus pars est alicui numero majori.

QUO MODO FIAT MAJOR MINORI NUMERUS. -

Major aut multiplicatione procedit', aut ratione membrorum aut partium,

aut simul et multiplicatione et ratione membrorum vel partium. Ratio mem

brorum in uno membro pluribusve, ratio partium. in una parte pluribusve -

est; minor vero numerus aut replicatione minuitur, aut ratione membrorum

vel partium; interdum etiam simul replicatione et ratione aut membrorum

eolligantur] Sic codices Darmstattensis et Rei- subjeeero] Pro subjacere in editis codices Mo

chenauensis pro colliguntur in editis. nacenses (A. C), Reichenauensis, et Darmstattensis.

in altero] Sic codices Darmstattensis et Mona- major minori] Vide ne legendum sit major mi

censes (A. C). In editis erat altero in latere. Ce

terum insignem Martiani errorem , quo sexcenta ex

ducentis et trecentis per multiplicationem effiei pu

tavit, periti ipsi animadvertent.

- sie in his] Ita eodiees Monaeenses (A. G), Gro

tianus, et Darmstattensis, pro sed in editis.

quadraginta oeto] Sic codices mei omnes reete;

apud Grotium erat 47.

norve. Sed horum titulorum auctoritas omnino valde

ambigua est.

membrorum aut partium] Vide infra (§. 739).

Prius pertinet ad superparticulares, qui dicuntur,

posterius ad superpartientes. » Majoris vero inaequa

litatis*, inquit Boëthius (1, 22), » quinque partes

sunt; est enim una, quae vocatur multiplex, alia

superpartieularis, tertia superpartiens, quarta mul

Martiani Capellae lib. VII. §. 787. 607

aut partium; neqiie ulla ratio numieri ad numerum, quae non intra haec

est. Graeci multiplicatos numeros roÅÅαπλαστους, replicatos ἐποπολλαπλαστους,

membro membrisve antecedentibus ἐπιμεgiovg appellant, binis deinde nominibus

utuntur in his, in quibus binae rationes sunt. Quum hoc ita sit, numerus

comparem rationem habet aequalitatis, quam idörnta Gr-gi vocant, ut duo

ad duos, tres ad tres, quae ratio etiam perfecto num®*Ad suas partes est,

ideoque is mumerus potior ceteris habetur; quid enim aequo esse melius potest?

At ubi alter numerus major, alter minor est, protinus inter eos distantia est,

quod in omnibus fit, qui ratione membrorum vel partium aut antecedunt aut

anteceduntur; ideoque hi numeri pejores sunt, inter quos partesque eorum

aliquid discrimeh est. Sed ut distantia inter duos humeros majorem minorem

que eadem est, sic ratio inter eosdem contraria est; tantundem enim distat

inter tria et quatuor, quantum inter quatuor et tria,- at ratio inter hos ipsos

diversa est; eaque quae sit, infra patebit.

DE MULTIPLICI VEL SUBMULTIPLICI NUMERO, ET DE RATIONE

NUMERORUM VEL PARTIUM,

Quum posuerim vero, primas in multiplicatione rationes esse, multi

tiplex superpartieularis, quinta multiplex superpar- ἐπιμεgeîc appellari satis constat (cfr. Astium ad Ni

tiens.« Adde Cassiodorum (opusc. p. 555 Garn.),

Graecosque fontes Nieomachum (inst. arithm. 1, 17)

et Jamblichum (ad Nieom. p. 50 sequ.).

vtovoXXaxt.3a6iovg] Restitui quod jam Gro

tius scribendum intellexerat; vulgo votXa6iovg.

anteeedentibus ἐπιμεgiovs] Ex variamti seri

ptura et juvante ex parte MS. lego et suppleo: »mem

bro membrisve antecedentes ἐπιμεgêovc, membro

menibrisve inferiores vouegiovc appellant.* Gnor.

— Locum corruptum esse apparet; Grotii tamen

emendatione nihil profecto laeramur, quae uee lin

guae Graecae neque loquendi usui convenit. Graece

enim superpartieulares ἐπιμορίονς, superpartientes

comach. p.248 et Boeckhium in Creuzeri stud. T. III,

p. 50), minores autem membrorum partiumve ra

tione έπεπιμεgets et ἐπεπιμάgtot diemntur. Sa

tius igitur duxi vulgatam quamvis mendosam ia

tactam relinquere.

perfeeto numero] Perfectus enim numerus ap

pellatur, qui súis ipse partibus aequalis est, ut se

marius (vide supra §.756.735). Veterum testimonia

larga manu eongessit Lindenbrogius (ad Censorim.

de die natali e. ££). … -

pejores] Sic seripsi e eodieibus Grotiano meis.

que; vulgo absurde priores.

ratione numerorum] Legendum esse membrorum

758

759

608 Martiani Capellae lib. VII. §. 759.

antecedit, qualis est novenarius ad senarium; ternione enim vincit,

76{)

plicationis ratio est senioni ad ternionem, octonario mumero ad quaternarium ;

contra replicationis ternioni ad senionem, quaternario numero ad octonarium.

Membrorum vero ratione vincit is numerus, qui solido membro meumbrisve

quae

eadem bis in senario numero invenitur; contraque membrorum ratione vin

citur senarius a βάario. At partium ratione vincit, qui in se et ipsum

minorem numerum habet et aliquam partem ejus partesve, ut si septem cum

quatuor conferantur; siquidem in septenario numero et quatuor sunt et horum

idem numerus et multiplicatione et membrorum ratione antecedit, ut puta si

tres partcs; contra ergo partium ratione vincuntur quatuor a septem.

octo junguntur et tria; nam* ooto et bis tcrna habent, et praeterea membrum

in duobus. Et multiplicatione vero et partium ratione vThcunt quinque, si

conferantur cum duobus; nam in quinque bis bina sunt et praeterea duorum

pars una. Contra in his ipsis numeris minores a majoribus simul et repli

catione viucuntur et aut membrorum ratione aut partium. Sed ut genera

rationum inter numeros haec sunt, sic species in singulis plures. Nam ut ad*

multiplicationem primum replicationemque veniamus, inter hos aut dupli ratio

est aut tripli aut quadrupli, ac procedere quoque ultra multiplicatio potest,

per eosdemque rursus gradus idem numerus replicatur. Ergo rationem habent

duplo majorem duo ad unum, quatuor ad duo, octo ad quatuor; duplo mi

- -*

norem unus ad duos, duo ad quatuor, quatuor ad octo. Item triplo ma

jorem tres ad unum, movem ad tres; triplo minorem unus ad tres, tres ad

novem ; quadruplo majorem quatuor ad unum, sedecim ad quatuor; qua

ex ipso contextu patet; sed ne in titulis quidem

codicum auctoritatem deserere volui.

postterim] Alios proposuerim legere Grotius

margini adscripsit.

bis] In editis erat vis e simili literarum B et

V pronunciatione (§. 25. 582. 608). Melius codices

Monacenses (A. C) et Darmstattensis, quos secu

tus sttim.

senario] Pro senarii in editis reposui eodicuum

Darmstattensis et Monacensis (C) auctoritate.

tres partes] Lego: »et horum partes tres.* Gnor.

— Necessaria quidem haee correctio non est.

in his ipsis] Praepositionem vclgo omissam ex

codicibus meis supplevi. -

quatuor ad octo] Sic priores editiones; mire Gro

tius septem, licet octo scribendum esse intellexeri.

Martiani Capellae lib. VII. §. 760. 609

druplo minorem unum ad quatuor, n quatuor ad sedecim;. eademque in ul

terioribus multiplicationibus et incrementi et diminutionis ratio est.

- - ■II.

DE SUPERPARTICULARI. w

At ubi inter majores minoresque numeros ratio membrorum est, major

aut superdimidio vincit, quem juôåtov, aut supertertio, quem ἐπίταιτον, aút

superquarto, qaem ἐπιτάτagtov Graeci vocant, et sic ad superquintum, super

sextum, ulterioresque ratio procedit. Superdimidius est, qui ipsum aliquem

numerum et dimidium ejus habet, supertertius, qui ipsum aliquem et tertiam

ejus, superquartus, * qui ipsum aliquem et quartam ejus; eademque in ulte

rioribus ratio est; et contra ex iisdem numeris minor majori* aut subdimi

dius est, quem ópnuòAiov, aut subtertius, quem ἀπάταιτον, aut subquartus

quem vxoriraora Graeci appellant. Superdimidii rationem habent tria ad

duo, trecenta ad ducenta, quorum supra facta est mentio; contra subdi

midii duo ad tria, ducenta ad trecenta; at supertertii quatuor ad tria, octo

ad sex, qui ipsi quoque supra positi sunt; subtertii tria ad quatuor, sex ad

octo; superquarti quinque ad quatuor, decem ad octo; subquarti quatuor

ad quinque, octo ad decem.

- --

E)E SUPERPARTIENTE.

Partium vero ratio proxima iii quibusdam numero supertertio est, in

quibusdam superquarto, idque procedere ultra potest. Supertertio similis est,

ubi major numerus minorem ipsum et aliquas ejus tertias partes comprehendit;

superquarto, ubi et illum ipsum et quartas ejus. Sumamus quinque ad tria

et decem ad sex. Antecedit quinarius ternionem, quod et illam ipsam et ejus

duas tertias habet; item in decade sunt et sex et de sex duae tertiae. At

„

*juâÄvov] Legendum putem èqomuuôÀtov, id- subtertius] E codicibus Reichenauensi, Darmstat

que verum esse ipsa vox superdimidii ostendit. GaoT. tensi, et Monacensi (C) pro supertertius in editis.

— Puerilis haec annotatio, cujus ipsum Grotium item in deeade] MS. et alii decus, Forte in

certo postea puduit. decussis. Ita enim saepe Gapella. Deeussis autem

761

762

610 Martiani Capellae lib. VII. §. 762.

765

proxima superquarto ratio est inter septem et quatuor, inter quâtuordecim

et octo. In septem et ipsa quatuor sunt et ejus tres quartae. Atque ut ea

ratione, quae supertertiae et superquartae proxima est, majores in his numeris

vincunt, sic ratione proxima subtertiae et subquartae minores cum majoribus

habent. Illo neminem decipi convenit, ut aliquam partium rationem super

dimidiae similem putet. Nam si numerus aliquis numerum aliquem et dimidium

ejus habet, superdimidius est; si numerum aliquem et ejus duo dimidia

habet, pars est. Nam ut duae quidem tertiae rationem supertertio proximam

habent, sic duae quartae rationem superquarto proximam recipiunt. Nam

si quis ipsum et ejus duas quartas habet, superdimidius ejus est; ut si siqt

sex ad quatuor: in sex enim et quatuor sunt et ejus duae quartae; contra

vero, ut ea ratione, quae supertertiae et superquartae proxima est, majores

in his numeri vincunt, sic rationem proximam subtertiae et subquartae mi

nores cum majoribus habent; eademque ratio procedit, sicut superquintae

ulterioribusve similis est.

DE MULTIPLICI SUPERPARTICULARI ET SUPERPARTIENTI.

Hinc rursus plura discrimina oriuntur, siquidem unus numerus potest

duplo generari aut superdimidio aut supertertio aut superquarto ulterioribusve

et multiplicationum et membrorum rationibus. Ponamus quatuor et decem.

Ex his decem duplo et superdimidio aucti sunt. Nam his quaterna octo sunt,

cleinde dimidium quatuor est in duobus. Apponamus quatuor et quatuordecim;

ex his quatuordecim triplo et superdimidio aucti sunt ; nam ter quaterna

duodecim sunt; deinde dimidium quatuor est in duobus. Progrediamur ultra

usque quatuor et duodeviginti. Ex his duodeviginti quadruplo et superdimidio

increverunt; nam quater quaterni sedecim sunt, deinde dimidium quatuor

et similia esse άπτωτα ipse in grammatica docuit. que Reichenauensis, Darmstattensis, et Monacenses

Gnor.— Praestat vulgata. (A. C) pro numerum in editis. Praestaret tamen nu

numeris vincunt] Ita margo Grotiana codices- meri, quod infra in eadem phrasi legitnr.

Martiani Capellae lib. VII. §. 765. 614

sunt in duobus. At si sint tria et septem, ex his septem duplo aucti sunt

et supertertio; nam bis terna sex sunt, deinde pars tertia trium est in uno.

Sint tria et decem; ex his decem triplo increverunt et supertertio; nam ter

terna novem sunt, et deinde pars tertia trium est in uno. Ponantur tria et

tredecim; ex his tredecim quadruplo aucti sunt et supertertio; nam ter qua

terna duodecim sunt; deinde pars tertia trium est in uno. Accipiamus nunc

quatuor et novem ; ex his novem et duplo plus habent et superquarto; nam

bis, quaterna octo sunt; deinde quarta pars est in uno. Quatuor vero et

tredecim tripli et superquarti ratio est.'' Item quatuor et septemdecim qua

drupli et superquarti ratio est; idemque in ulterioribus numeris fit, perindeque

numeri minores ex his et replicationes* alicujus et subdimidii vel subtertii vel

subquarti vel alicujus ulterioris rationis cum majoribus habent. Ut apparere

autem ex his potuit, multiplicatio a minima ratione incepit et subinde ad

majores majoresque transit ratio; membrorum vel partium replicatio a maxiinà

ratione incipit, et subinde ad minores minoresque transit. Majqr ratio dicittir

quae pfus, minor quae minus adjicit; ergo major ratio tripli quam dupli,

major quadrupli- quam tripli est;'* contra minor * dupli quam tripli, minor

tripli quam quadrupli est. Incipit igitur multiplicatio a duplo; inde ad triplum,

ad quadruplum, semperque ad majores rationes transit; at ratio membrorum

incipit a superdimidio, deinde supertertium, superquartum, semperque ad

minus et minus pervenit. Quae omnes rationes inter duos [inter rationem

membrorum et partium, vel inter duos numeros] fines sunt ita: numeri sunt,

utputa dupli ratio est inter duo et unum, tripli inter tria et unum, quadrupli

inter quatuor et unum; et sub iisdem mominum rationibus fines minimi

perindeque] Pro per quae in editis e Grotiano quialtera(2: 3) binario et ternario, supertertia (5:4)

codice reposui. ternario et quaternario, et sic porro; quare illud

quae omnes rationes] Corruptus loeus, cujus certe mihi indulsi, ut novem verba, quae et sensum

menda omnia tollere non ausim; illud tamen patet, turbant, et a codicibus Monacensibus (A. C) et Darm

sermonem esse de binis ögotç sive finibus, quibus stattensi prorsus absunt, uncis secluderem, interpun

omnes numerorum rationes includuntur, ut ratio ses- ctionemque, quae vulgo ante ita erat, transponerem.

77 *

--, .

764

765

■ę

612 Martiani Capellae lib. VII. §. 76ö.

766

767

suaque comparatione multo minores, vel sub duplo quam duo et unum,

vel sub triplo quam tria et unum, vel sub quadruplo quam quatuor et

unum possunt; super hos deinde quantumlibet iisdem rationibus solius fines

his numeris augentur. Ideoque eas fines, quae minime eunt, Pythagoricus

Thermacides nominat, quod ut vas super suum fundum sic numeri rationis

ejusdem super istos adjunguntur. Idemque etiam ratione membrorum; minimi

enim fines sunt superdimidii inter duos et tres, supertertii inter tres et quatuor,

superquarti inter quatuor et quinque, tum deinde sub iisdem rationibus

numeri complentur. Neque alia conditio est, quae ipsa incipit a tertia parte,

sicut membrorum ratio de media, deinde primum minimas fines comprehendit,

tum ad majores transit. Ex his autem verisimile est primam multiplicationem

esse inventam, deinde rationem membrorum, tum partium. Neque enim

difficultas ad duplum, deinde ad triplum et quadruplum apparuit; tum ex

duplo superdimidii facta conditio, ex triplo supertertii, ex quadruplo super

quarti est, idemque in ulterioribus incidit. Nam qui duplum videbat, hoc

ipso coepit intelligere dimidium; quia ut duplum quatuor duorum •sant, sic

dimidium quartae rationis duo; ut igitur duobus adjiciendo quatuor fecit, sic

rursus quaternioni duos adjiciendo fecit superdimidium, utque ex duobus

Thermacides] Hunc neque Fabricius in catalogo reliquas omnes per replicationem redire constat;

Pythagoricorum numerat neque aliunde notum ha- ut verbi causa ratio binarii numeri ad ternarium,

bemus, unde corruptelae suscipio, quae toti loco radix est omnium numerorum, qui ratione sesqui

inhaeret, etiam magis augetur. In codicibus nihil altera conjunguntur; quod qui recte intellexit, non

subsidii est, quodque alios legere margini adscri- opinor dubitabit, quin voeabulum zτε9μην aliquo

ptum est ideas pro ideoque eas, a tota sententia

prorsus abhorret. Ceterum si conjectura uti liceret,

locum ita fere refingi posse arbitramur: » eos fines qui

minimi sunt, πv9μ£νας nominant*, quod etiamsi

ipsa scriptoris verba non restituat, ad sensum ta

men proxime aecedit. Illud enim luce clarius est,

Martianum loqui de rationibus illis primariis, quae

Graece πυδμένες, quasi fundamenta vel radices

appellabantur (Theo Smyrn. de mus. p. 115) » quo

modo apud nostrum restituendum sit. Eodem utun

tur Plato (Pt. P. 8, p. 846), Nieomachus (inst.

arith. 2, 19), alii; cfr. et Boeckhium (in stud. p.51).

de media] MS. demilia, unde facio dimidia,

vel quod aptius hemiolia. Gnor.— Vulgo de hemi

olio; sed codicem Monacensem (C) sequi malui.

Rem ipse noster supra jam (§. 762 med.) explicavit.

ad triplum] Particulam inserui e codice Mona

censi (C),

Martiani Capellae lib. VII. §. 767. 615

triplo sexis implevit, sic senario numero duos adjiciendo supertertium invenit,

idemque in ulterioribus incidit. Deinde quum incurrerent numeri sine judicii

quidem rationibus positi, quaesitum est, quot quotaeve partes alterius numeri

in altero essent, et his eo ventum est, ne cujus numeri non aliqua ratio ad

alium numerum exploratis ultima sit; post haec non difficillima animadversio

gemina ratione in numeris fluxit. -

ITEM DE PARI ET IMPARI ET EX HIS COMPOSITIS.

Quoniam genera numerorum rationumque inter eos orientium exposui,

rursus ad ea singula revertar, et quae in quoque animadversiones sint indicabo.

Incipiam de paribus et imparibus. Par omni multiplicatione sic procedit, ut

par maneat: duplo augentur duo, quatuor, octo, sedecim ; triplo duo, sex,

duodeviginti; quadruplo quatuor, sedecim, sexaginta quatuor, et ducenta

quinquaginta sex; idemque in ulterioribus fiet. Impar pari multiplicatione

protinus interit, et in numerum parem recidit. Impar impari multiplicatione

increscere potest, ut impar maneat. Nam bis terna sex, item bis quaterna

octo fiunt, eodemque modo quater terna duodecim, quater quina viginti;

at ter terna movem, et ter novem viginti septem; item quinquies terna quin

decim, quinquies quina viginti quinque; idemque in omnibus multiplicationibus

evenit, quo fit, ut sive par sive impar parium numerorum multitudo est,

id quod consummatum est par sit; ut duo, quatuor, sex, octo, quae par nume

rorum multitudo est, fiunt viginti; duo, quatuor, sex, quae impar nume

rorum multitudo est, fiunt duodecim; ambo numeri pares. Item par imparium

quot quotaeve] Sic correxit e suo codice Gro- Darmstattensis, et Monacensis (A) pro impar in

tius verba quotquot eae in editis. Mox vide ne pro editis. Observa, non numeros I, IV, VI, VIII a

exploratis ultima legendum sit exploratissima. nostro appellari pares, neque sequentes II, -IV,

post haee] Hoc comma, quod vulgo male in VI appellari impares; sed numerorum multitudinem,

sequentis sententiae initio positum erat, in loeum quae in illis quatuor, in his tres, nempe II unum,

convenientem retraxi. IV. duo, VI tres, ternarium, imparem ergo effi

par numerorum] Ita codices Reichenauensis, ciunt numerum. w -

768

614 Martiani Capellae lib. VII. §. 769.

770

numerorum multitudo pares facit, ergo tres et quinque fiunt octo, qui pares

sunt; impar tantummodo imparium multitudo impares servat. Nam tria et

quinque et septem fiunt quindecim, illi quoque impares. Eadem de causa

quoties par numerus vel parem vel imparem multiplicat, is qui efficitur

fecit

At impar numerus, si parem

par est. Nam duplicatio sive multiplicatio, sive duo multiplicavit,

quatuor, sive tria, fecit sex, ambos pares.

multiplicat, facit parem, si imparem, tum demum imparem reddit; nam

triplicatio si duos multiplicat, efficit sex, ipsos quoque pares, si tres, efficit

novem, qui impares sunt. Tum si pari par adjicitur, par manet, ut si

duobus quatuor adjiciantur, sunt sex; si impari impar adjicitur, fit par,

ut si tribus quinque adjiciantur, sunt octo; uno autem modo impar numerus

procedit, si numero numerus non adjicitur ejusdem generis, sed par impari,

et impar pari. Nam sive quatuor quis adjectis tribus auxerit, sive tria adjectis

quatuor, fient septem, qui impares sunt. Deinde numero pari, quale de

mitur, tale superest5 numero impari contrarium est, ne quod demitur supersit.

Ergo si pari par demitur, id quod superest, par est, ut si ex octo duo au

par imparium] Sie eodices Monacenses (A. C),

Darmstattensis, et Reichenauensis pro pari impa

rium, quod in editis erat.

eadem de causa] Grotius haec verba cum ante

eedentibus continuaverat addito pares, unde haec

sententia exierat: »illi quoque impares eadem de

causa pares« ; ipse tamen in motis intellexit pares

tollendum esse, quod quum ab anterioribus quoque

editionibus absit, ejicere non dubitavi, mutataque

interpunctione locum intricatum integritati suae red

didisse mihi videor.

nam duplicatio] Voces illae »sive multiplieatio«

in MS. inductae, et recte. Pro duplicatio vero le

gendum censeo duo. Notarum error. Sicuti et sta

tiim pro • nam triplieatio« legendum » nam tres a

vel wnam tria.« Gnor. — Ego vero vulgatam ser

vavi lectionem. _

impar pari] Vulgo par pari, quod ex codice

Darmstattensi correxi.

ergo si pari] Haec omnia in MS. sic leguntur:

»Ergo si pari par demitur, id quod superest par

est, ut si ex octo duo auferantur supersunt sex.

Si numero pari impar demitur, id quod superest

impar est, ut si ex VI. III. auferantur, supersunt

III. Si numero impari par demitur, id quod super

est impar est, ut si ex VII. II. auferantur, super

sunt V. Si numero impari impari demitur, id quod

superest par est, ut si ex VII. tria auferantur,

supersunt IV. Par deinde « etc. Locus mehercule

optime et auctus et restitutus. Gnor. — Haee ut

plurima alia testimonio esse possunt, textum nostri

a librariis passim inversum atque interpolatum esse,

vel etiam mutilatum; utrum enim singulis loeis

factum sit, discerni vix poterit in seriptore, qui

Martiani Capellae lib. VII. §. 770. 64ö

ferantur, supersunt sex; si numero impari impar demitur, id quod superest

par est, ut si ex septem tria auferantur, supersunt quatuor; si numero

impari par demitur, id quod superest impar est, ut si ex septem duo au

ferantur, supersunt quinque. Par deinde ex paribus est numerus, quisquis

dimidium par habet, ut est in duodecim, quorum dimidium in senario est

numero, ipso quoque pari. Item par ex paribus est, quisquis a duobus

duplo increvit, ut qüatuor, octo, sedecim; aut quisquis ab aliis sic increvit,

ut recidere in parem possit; quod evenit etiam quadruplo vel octuplo simili

busque auctis. At quisquis numerus dimidium impar habet, par ex imparibus

est, ut senio, cujus dimidium in tribus est. Si quis vero neque duobus per

duplicationem increvit, mec dimidium impar habet, par quidem ex paribus

est, oritur tamen ab eo qui par ex imparibus est, ut duodecim. Hic enim

mumerus neque per duplicationem a duobus ortus est, neque dimidium impar

habet, sed a senario numero per duplicationem increvit; ille autem par ex

imparibus, id est ternis, est.

DE INCOMPOSITIS NUMERIS.

Transeamus nunc ad numeros incompositos, quos etiam primos secum

dosque nominare proposui. Incompositi per se mumeri mulli pares sunt, ex

ceptis, ut supra posui, duobus; ceteri quicunque per se incompositi sunt,

omnes impares sunt, ut tria, quinque, septem, novem, tredecim , septem

decim, undeviginti, similesque. Per se vero compositi numeri sunt omnes

pares, qui vel ex paribus vel ex imparibus sunt. Nam et quatuor atque octo

duplicatione metimur, quorum alter numerus in binos, alter in quaternos

replicatur; et idem facere in sex aut decem facile est, quum ille in ternos,

hic in quinos resolvatur. Praeter hos multi impares per se compositi sunt,

rerum magis quam verborum causa per medium supra posui] Margo Grotiana exposui, fortasse

quod dieitur aevum tot exemplaribus divulgatus est; melius.

quare in vulgata lectione acquievi. novem] Sine dubio legendum undecim, XI pro Ix.

771

779.

616 Martiani capellae lib. VII. §. 772.

774

id est qui cum impari numero multiplicantur. Nam sive termio sive quinarius

numerus, sive quis alius impar impares numeros multiplicavit, qui sic effec

tus, impar est et per se compositus. Multiplicet termio se ipsum, fiunt ter

terna novem; multiplicet quinarius numerus se ipsum, fiunt quinquies quina

viginti quinque; at multiplicet vel termio quinarium numerum vel quinarius

numerus ternionem, fiunt quindecim; omnesque hi numeri, novem, quindecim,

viginti quinque, per se compositi sunt, et quicunque imipares partis ejusdem

sünt. Inter se vero incompositi nulli duo pates, sive ex paribus sive ex im

paribus sunt, quia nulli non aliam quam communem mensuram habent. Nam

ut sumamus duos pares numeros, alterum ex paribus, alterum ex imparibus,

• - - - - _ - - - -

id "est quatuor et sex, tamen inter se compositi sunt, quia communis his

. duplicatio est, qua bis bina quatuor, bis terna sex sunt. At impares primum

omnes, qui per se incompositi sunt. Neque enim possunt aliquam communem

mensuram praeter singularitatem habere, qui me propriam quidem ullam

habent. Ergo tres, quinque, septem, similesque omnes, ut per se, sic etiam

inter se incompositi sunt; et in eadem sorte is quoque numerus est, qui par

sub eodem jure est, id est duo; nam ne hic quidem cum tribus aut quinque

aut cum similibus componitur. Tum quisquis ex his numeris, qui per se

incompositi sunt, jungitur cum altero numero, quamvis per se composito,

efficit ut hi duo numeri inter se incompositi sint, ut si tres et quatuor jun

gantur. Quid enim interest, si in alterius mensura aliqua pars, et eadem

singularitate sit, si alteri non est? Ac licet etiam duo pluresve numeri non

per se tantum, sed etiam inter se compositi sint, incompositus efficit, ut

compositi sunt] Dele nulli ex Veicentino aliis- plura hic ab inscitis librariis turbata esse vel inde

que eodicibus. Gnor.— Edidit enim » compositi apparet, quod paulo superius pro incompositi alios

mulli sunt*; sed ineptum hoc additamentum jam compositi legere Grotius margini adscripsit.

ab anterioribus editionibus aberat. quia bis bina] Codex Reichenauensis qua, male.

quia nulli non] Sic scripsi e codicibus Mona- primum omnes] Scil. inter se incompositi sunt.

eensibus (A. C) et Reichenauensi pro nonnulli in incompositi sint]* Sic scripsi e codicibus Rei

editis; tamen ne sic quidem locus sanus, nisi etiam chemauensi, Darmstattensi, et Monacensi altero (A);

aliquam scribatur pro aliam quam. Sed omnino vulgo sunt.

Martiani Capellae lib. VII. §. 774. 617

omnes inter se incompositi sint; quia quamvis aliqua mensura pluribus commu

nis, nulla tamen omnibus praeter singularitatem. Quod evenit, si quatuor, sex,

octo, et quotlibet similes ponantur, adjiciantur deinde duo, sive tres; nam quam

vis tres priores numeri inter se componi possint, tamen quatuor hi inter se non

componuntur. Non tantum vero adjectio ejus numeri, qui per se incompositus

est, efficit ut plures numeri inter se non componantur, sed potest etiam eve

mire, ut qui per se compositi sunt, in unum dati inter se incompositi sint,

ubi quamvis aliquas mensuras, diversas tamen recipiunt; idque evenit et

inter impares duos numeros, et inter parem atque imparem. Sumamus movem

et viginti quinque; horum uterque per se compositus est; habet enim men

suram movenarius numerus in ternione, habet viginti quinque in quinario nu

mero; inter se tamen ii non componuntur, quia neque novem quinarii numeri

mensuram neque viginti quinque terniones admittunt. Idem fit inter* octo et

novem, parem atque imparem numerum; nam neque duplicatione aut qua

druplicatione novem, neque ternione octo metiri possumus. Itaque per se

etiam inter se incompositi sunt; qui per se componuntur non protinus etiam

inter se componi possunt.

- DE COMPOSITIS.

Compositi vero inter se sunt omnes pares, ut apparere supra quoque

potuit, quicunque vel ex paribus vel ex imparibus sunt; deinde quidam

impares, ut novem et quindecim, quum uterque numerus in ternos recidunt;

quod evenit] Grotius quid, licet anteriores atque tres per se ineompositi sint, verbo tetigisse

veram lectionem praebuissent. sufficiat.* Aliam lectionem praebet margo Grotiana:

quotlibet] Sic codices Darmstattensis et Mona- »tamen hi duo inter se componuntur« sed quae

censis alter (A); Grotius quodlibet.

tamen quatuor hi] Martiani oscitantiam, qua

eandem inter duos et quatuor quam inter tres et

quatuor rationem esse credidit, quia duo pariter

sano sensu etiam magis eareat.

viginti quinque] Sic editiones anteriores et co

dex Reiclienauensis; Grotius incredibili oscitantia

quindecim.

776

618 Martiani Capellae lib.VII. §. 776.

tum quidam pares et quidam impares, ut novem et duodecim, siquidem

his quoque triplicatio communis est, ter terna novem, ter quaterna duo

decim sunt. At illud animadversione dignum est, quod cum impari numero

munquam is par componi potest, qui ex paribus, sed qui ex imparibus

ortus est; adeo mutata quoque sorte juris tamen aliqua societas superest.

Ergo novem neque cum quatuor, neque cum octo, neque cum sedecim ,

neque cum ullo simili numero componi possunt; componuntur vero cum

777 duodecim et viginti quatuor, quae a tribus initium sumserunt. Ac •ne cum

omnibus quidem, qui pares ex imparibus sunt, componi potest omnis impar

numerus, qui per se compositus est; quia potest non in eandem mensuram

recidere. Ergo novem et quinquaginta componi non possunt, quia quinquaginta

nullam triplicationem recipiunt, quae novenario numero sola praeter singulari

tatem mensura est; evenit autem hoc, quia me viginti quinque quidem, quae

duplicata quinquaginta fecerunt, ternionem recipiebant. Ergo si quando impar

numerus, ex quo par factus est, eandem mensuram, quam alter impar tenet,

habuerit, tum demum cum illo impari par, qui ex hoc factus, componi

potest; ubi illud non antecessit, ne hoc quidem sequitur. Ideo novem et

quinquaginta inter se non componuntur, at novem et triginta inter se com

ponuntur; orta enim sunt triginta duplicatis quindecim, jam autem novem et

quindecim inter se componi poterant, quum communis mensura his in termione

esset. Et ex his cetera oriuntur, quae ad hoc numerorum genus pertinent..

DE DUOBUS NUMERIS INTER SE INCOMPOSITIS ET PER -

SE COMPOSITIS.

…

778 Ex duobus numeris inter se incompositis, sive * uterque sive alter per

quidam impares] Restitui quidam a Grotio ne- quae a tribus] Codices Monacensis (C) et Darm

glectum e codice Reichenauensi et editionibus ante stattensis quia, fortasse melius. - …

illum. in ternione esset] Sic codex Reichenauensi,

i at illud] Sic ex codice Darmstattensi; vulgo pro est in editis. Praeterea Grotius per errorem

at abest. termiones.

Martiani Capellae lib. VII. §. 778. 619

se compositus est, mensura alterius cum altero non componitur. Sint qua

tuor et novem; hi per se compositi sunt, inter se incompositi sunt; mensura

autem quatuor in duobus, novem in tribus est, neque duo vero cum novem,

neque tres cum quatuor componuntur. At si sint quinque et quatuor, alter

per se incompositus, mensuram quaternio habet in duobus; duo autem et

quinque non componuntur. Si duo numeri inter se incompositi sunt, et alter

ex his se ipsum multiplicaveri*, is qui sic effectus est cum priore illo mom

componitur. Sint tres et quatuo i inter se incompositi sunt; sive ternio

Se multiplicarit, movem et quatuor, sive quaterniô idem fecerit, sedecim et

tres iuter se incompositi erunt. Si duo numeri inter se incompositi sé ipsos

multiplicarint, qui ex his fient inter se incompositi erunt; ut si eosdem

tres vel quatuor sumserimus, et uterque se multiplicarit, movem quoque et

sedecim inter se incompositi erunt. Si duo mumeri inter se incompositi sunt,

et alter ex his se multiplicabit, effectusque sic numerus rursus ipse se multipli

cabit, qui sic effectus est mumerus cum altero illo non componitur. Sint duo

et tres; uterlibet numerus se multiplicet, fiunt bis bina quatuor, ter terna novem; **

rursus hos numeros iidem multiplicent, fient bis quaterna octo, ter novem

viginti septem; sumantur nunc duo et viginti septem, vel dúo et novem, aeque

inter se incompositi sunt. Si duo numeri inter se incompositi sunt, et uterque

se multiplicaverit, deinde effectum ex se rursus multiplicaverit, hi quoque, qui

sic effecti sunt, ut in his ipsis qui supra positi sunt. Nam ex duobus octo, ex

tribus viginti septem sic facti inter se non componuntur. Si duo numeri inter

incompositis] Hoc codices omnes et anteriores terioribus editionibus sie jam legebatur, eur malam

habent editiones, pro quo Grotius primus substi

tuit compositis, contra sui etiam codicis fidem. Cau

sam, nisi summa negligentia fuerit, ignoramus.

si duo] Duorum horuncce primorum aphoris

morum, ut ita loqnar, principia MS. auctoritate ita

sunt construendi, ut in principio pro compositi in

compositi legatur; idque sensus flagitat. Gnor. —

Recte; aceedit et Reichenauensis codex. Sed in an

ipse Grotius substituit lectionem? Paulo post e

Darmstattensi codice reposui multiplicaverit pro

multiplicabit.

iidem] In editis erat idem, nempe I simplici

pro duplici, ut saepe (v. §. 95. 293. 723. 787).

Moxque e Reichenauensi codice reposui fient profunt.

positi sunt] Vide ne per homoeoteleuton exci

derit inter se incompositi sunt.

• 78 *

620 Martiami Capellae lib. VII. §. 779.

780

781

se incompositi sunt, et in unum junguntur, hic numerus, qui sic effectus

est, componi cum alterutro ex prioribus non potest. Si tres et quinque in

unum junguntur, fiunt octo; hi neque cum quinque neque cum tribus componi

possunt. Si numerus in duos inter se incompositos divisus est, componi cum

alterutro eorum non potest. Dividantur movem in quatuor et quinque; ne

que cum quatuor meque cum quinque componi movem possunt. Si duo

mumeri cum tertio junéti sic fuerint, ut omnes-inter se incompositi sint, deinde

cx duobus alter alterum multiplicet, Κ effectus erit cum eodem illo

tertio.componi non poterit. Sint duo numeri quatuor et octo; adjiciantur his

tres, inter se incompositi sunt; multiplicent duo priores alter alterum, quatuor

octo aut octies quaterna fiunt triginta duo; hi et tres inter se incompositi erunt.

- -

- - -

DE PER SE INCOMPOSITIS. - -

– – –

Omnis numerus, qui per se incompositus est, componi cum altero non

potest, nisi cujus ipse mensura est. Ergo componuntur tres ad novem, quinque

ad quindecim, quia ter terna novem, quinquies terna quindecim sunt; in

quo numero, quod ejus mom habebunt, cum eo componi non poterunt. Si

duobus numeris positis minor e majore detrahitur, et is qui superest non

est mensura ejus, qui proximus ante eum demtus est, hi numeri inter se

incompositi sunt. Sint tres et octo; tollantur ex majore numero termi quoties

possunt, supersunt duo; in his trium mensura non est; ergo tres quoque

multiplicet] Sie pro multiplicat eodex Darmstat. componi cum altero] Delevi particulam et, quae

tensis, cujus etiam auctoritate inter erit et eum ante haec vocabula contra anteriorum editionum

delevi vocem uterque.

quatuor octo] Lege quater oeto. Grot.— Om

nino sic rectius seripsissent librarii.

incompositi erunt] Melius hoe quam sunt in

editis praebuerunt codices Monacenses (A. C) et

Darmstattensis.

- -

fidem apud Grotium legebatur.

non poterunt] Nimirum tres non poterunt com

poni eum quinque, quod in qiiindecim continetur,

sed aliunde quam a tribus petitum est.

detrahitur] Sic melius codex Darmstattensis,

quam detrahatur in editis: sequitur enim est, non sit.

Martiani Capellae lib. VII. §. 781. 62£

et octo inter se incompositi sunt. Si tres juncti sunt ex omnibus, qui sub

eadem ratione sunt, ex his duo, quilibet, in unum dati cum tertio non com

ponuntur. Sint tres numeri novem, duodecim, sedecim; horum insequens

semper priori supertertius est, nec ulli tres minores duo juncti reperientur.

Gonfundantur in unum movem et duodecim, fiunt viginti unus; hi cum se

decim non componuntur. Si impar numerus cum aliquo componi non potest, 782

nec cum duplicato quidem eo componitur. Sint quinque et octo; hi inter se

incompositi sunt; duplicentur octo, fiunt sedecim; nec cum his quidem quoque

componi possunt. Si duo et alteri duo numeri ponuntur sic, ut meuter ex

prioribus cum alterutro ex insequentibus i componi possit, nec is quidem, qui

- - - de duobus prioribus factus est, componi cum alterutro insequentium potest.

Sint duo numeri quatuor et octo, item alii duo quinque et septem, neuter

ex prioribus componi cum alterutro insequentium, potest; confundantur in

unum quatuor et octo, fiunt duodecim, ne hi quidem cum quinque aut

septem componuntur. Minimi numeri ex his, qui sub eadem ratione sunt, 785

inter se incompositi sunt; ut in dupli ratione minimi sunt duo et quatuor,

in triplici duo et sex, hique inter se non, componuntur, At quamvis magni

mumeri sumantur, qui inter se incompositi sunt, minimi sunt ex omnibus

qui sub eadem ratione sunt. Sint, ut in duo, ad unum, ducenti et centum;

hi inter se non componuntur; est autem inter eos partium ratio, quod ducenti

et centum et uno dimidio et nonaginta novem partibus antecedunt. Neque

id esse inter ullos minores numeros potest. Quum vero mensurae ratio efficiat, 784

ut quidam per se incompositi compositive, quidam inter se compositi incompo

sitive sint, non alienum videtur documentis protinus subjicere. Omnis numerus

si tres] Scil. numeri, non numerus ternarius.

Juncti autem ex omnibus, qui sub eadem ratione

sunt, dicuntur ii, qui ex duobus cujuslibet ratio

nis terminis et secum et inter se multiplicatis orti

sunt, ut novem, duodecim, sedecim, ex ter termis,

ter quaternis, quater ternis, et quater quaternis.

ex his] Grotius et his, contra anteriorum fidem.

quidem quoque] Immo quinque » non quoque.

in tripliei] Legendum pnto in tripli, subaudita

êx τοῦ κοινοῦ voce ratione. Gnor.— Vulgata ex

Graeco λόγος τgιπλάσιος defendi potest.

documentis] Codices Monacenses pro Iiac voce

622 Martiani Capellae lib. VII. §. 784. -

aut per se incompositus est, aut si per se compositus est in aliquo per se

incomposito mensuram habet, ut tres, quique ab eo per triplicationem in

crescunt, movem in tribus, item quindecim in quinque. Sed eorum, qui pares _

ex paribus sunt, minima mensura in duobus est; eorum autem, qui pares

ex imparibus aut etiam impares sunt, potest minima mensura etiam in ma

joribus numeris esse, omnibus tamen imparibus. Unius autem compositi

mensura vel minima vel maxima facile reperitur; replicatio enim numero

proxima mensura maxima, ultima minima est. Ut puta sint quinquaginta,

hi replicentur; dimidia pars eorum viginti quinque, in his mensura maxima

est. Rursus animadvertamus, quas inferiores mensuras habeat. Sunt autem

decies quina quinquaginta, item quinquies dena, item bis quina'vicena, nec

ulla ex his minor est ea quae ex duobus est; haec igitur minima mensura

785 quinquagenarii est. At si duo numeri inter se compositi sunt, major et minor,

quomodo reperiatur commtinis his maxima minimaque mensura quaeri potest.

Oportet autem majori numero mimorem detrahere, quoties potest; deinde quam

tum ex priore superest, tantundem demere ex minore, quoties potest; qui sic

intererit numerus, is eorum erit numerorum mensura maxima. Sint enim

duo numeri trecenti quinquaginta et centum; demantur ex trecentis quin

quaginta -quoties possunt centeni, id est ter, reliqui sunt, quinquaginta;

ex altero centenario numero detrahantur quinquaginta, supererunt ex eo quin

quaginta; hic numerus trecentis quinquaginta et centenis communis mensura

maxima est. Nam quinquagies bina centum, quinquagies septena trecenti

quinquaginta sunt. Ex hoc etiam illud apparet, quod quisquis numerus

minor maximum in supradictis numeris metitur, minimam quoque eorum

alter (A) tamen is, alter (C) tamen his praebent, minor est ea] Alios legere quam ea Grotius

Darmstattensis eam prorsus omittit; sed mutandi in margine notavit; sed non necesse est nisi per

causa vix apparet, nisi documenta his legere pla- spicuitati consulere quis velit.

cucrit. intererit] Haec Monacensis (C) leetio melior

tres quinque] Alios quatuor legere, alios omit- quidem, quam interierit in editis; sed intelligen

tere in margine traditur; male utrique. dum supererit vel reliquum erit.

■

- …

_- -

…

… ■_ -

Martiani Capellae lib. VII. §. 785. 625

- - -

- - mensuram metietur. Minima autem mensura eorundem numerorum sic in

venitur: ubi maxima reperta est, illius ipsius minima quaeritur; eadem etiam

prioribus numeris communis minima est. Ut hic quoque minima quinqua

genarii mensura in duobus est; igitur eadem etiam priorum numerorum

minima mensura est. At trium numerorum, qui inter se compositi sunt,

maxima minimaque mensura sic invenitur: duorum mensura maxima quaeritur;

si ex tertio quoque eorum minimo communis, repertum id quod desideratum

est; si non est, medii minimique maxima mensura eodem modo requiritur,

eaque tribus omnibus communis est. Sint, tres numeri trecenti quinquaginta,

centum, septuaginta quinque; quae sit mensura maxima communis his,

qui trecenti quinquaginta, et his qui centum sunt, repertaque sit in quinqua

genario numero, consideremus am hic tertium illum, qui septuaginta quinqufe

habet, metiatur. Si metiretur, omnibus tribus communis esset; non metitur

autem, ergo jungamus centum et septuaginta quinque, et horum maximam

menSuram requiramus. Demo ex centum septuaginta quinque, supersunt viginti

quinque, hos quoties possum demo ex eo numero, qui septuaginta quinque

habet, id est bis, supersunt viginti quinque; hic numerus maxima mensura

est communis his qui centum et his qui septuaginta quinque sunt. In his

etiam omnium trium numerorum maxima mensura communis est; nam vicies

quinquies terna septuaginta quinque sunt; vicies quinquies quaterna centum;

vicies quinquies quaterna dena, trecenti quinquaginta. Consideremus nunc

horum viginti quinque quae minima mensura sit; ea pervenire neque ad

duos, neque ad tres, neque ad quatuor potest, sed est in quinario numero,

et haec eadem mensura minima communis omnibus tribus superioribus numeris

reperitur. Nam duo qui et trecentos quinquaginta et centum metiumtur, sep

tuaginta quinque non metiuntur; tres, qui septuaginta quinque metiuntur,

quinquagenarii] Sic Darmstattensis codex. Ante- si ex tertio] Alios sie legere, alios et, margini

riores editiones quinquagenorum, quod etiam rectum: adscriptum est; sed luce clarius est veram lectio

sed omnino eorruptum Grotii est quinquagenum * nem esse si ea tertio.

- -

- - - - _ I.

¤ -

- …

– – –

624 'Martiami Capellae lib. VII. §. 786. -

7S7

789

trecentos quinquaginta et centum non metiuntur; quatuor centum metiuntur,

qui rursus trecentos quinquaginta et septuaginta quinque non metiuntur; quinque

primum omnes illos metiri possunt, quia quinquies quina dena septuaginta

quinque, quinquies vicena centum, quinquies septuaginta trecenti quin

quaginta sunt. Duobus vero numeris datis, quem minimum illi metiantur »

sic invenitur. Sint dati numeri duo et tres, hi inter se incompositi sunt. Ex

his alter alterum multiplicet. Bis terna vel ter bina fiunt sex. Hic minimus

numerus est, quem illi duo metiuntur. Maximum quem metiri, possint,

nemo dixerit; sed omnem iidem numeri metientur, quicunque senario numero

multiplicato fiet. Addantur duo numeri inter se compositi movem et duodecim ;

simili multiplicatione eodem mom pervenitur, quia potest etiam minor mumerus,

άuam qui sic efficitur, in his mensuram aliam habere;. alia igitur via re

periundum est. Videamus, qui minimi numeri sub eadem, ratione qua hi

sint. Est autem in movenario numero minimus rationis ejusdem in tribus, in

duodenario in duobus. Nunc multiplicet ex minoribus numeris uterlibet non

suum numerum, sed alienum, id est vel tria duodecim, vel duo novem.

Ter duodena triginta sex, bis novena duodeviginti. Ex his consideremus,

am minor numerus, qui est duodeviginti, mensuram habeat et in novem

et in duodecim. Habet autem in novem, et in duodecim non habet; dimittatur

igitur et major apprehendatur, qui est triginta sex; hic minimus est, quem

metiri et novem et duodecim possint. Eadem ratione omnem numerum, qui

cumque triginta sex multiplicatis fiet, iidem illi duo numeri metiuntur. Tribus

autem numeris datis numerus, quem minimum illi metiantur, sic invenitur.

Sint dati tres numeri duo, tres, quatuor. Summus is numerus , qui minimus

et in duplicatione et in triplicatione mensuram habet, is est senarius numerus.

Consideremus an hic etiam tertium ex tribus, id est quaternionem, metiatur.

Si metiretur, repertum id esset; quod requisitum est, nunc non metitur;

maximum quem metiri] Alios praemittere duo qua hi] Sic codices Monacenses (A. C), Rei

Grotius in margine notat; non necesse. * chenauensis, et Darmstattensis pro qui hi in editis.

3 – -

- - si

- Martiani Capellae lib. VII. §. 789. 625

adspiciamus ergo, quem minimum quatuor et tres metiantur. Is est duodecim;

ergo is est minimus, quem omnes illi tres metiri possunt. Nam et bis sena,

et ter quaterna, et quater terna, duodecim fiunt; et hic quoque omnem

numerum, qui duodecim multiplicatis fiet, iidem illi numeri tres metiuntur.

Ubi duo numeri numerum aliquem metiuntur, qui minimus in illis duobus

mensuram habet, ejusdem illius numeri mensura est. Sint dati duodecim,

hos et duo et tres metiuntur; minimus autem mumerus, quem illi duo mo

tiuntur, senarius est; atquin iisdem etiam duodecim metitur, nam sexies bina

duodecim sunt. Idem fit in eo numero, quem tres aliqui metiumtur. Nam

hic quoque metitur, qui minimus in illis tribus mensuram habet. Ponantur

viginti quatuor: hos et duo et tres et quatuor^ meifuntur, minimus autem

numerus, qui est duodecim, in iisdem illis tribus mensuram habet; atquin

hic quoque eos qui viginti quatuor, sunt metitur, nam duodecies bina viginti

quatuor sunt. Si binis numeris majores minoresque ponuntur sic ut eadem

ratio inter majores minoresque sit, quoties major majorem, toties minor

minorem metitur. Sint mulieri duo et tres, deinde octo et duodecim;

eadem inter majores minoresque numeros ratio est; nam et tres duobus

et duodecim his qui octo sunt superdimidii sunt. Metiuntur autem tres eos

qui duodecim sunt quater, mam ter quaterna duòdecim sunt; atqui duo

quoque eos qui octo sunt quater metiuntur, nam quatuor bina octo sunt.

790

791

Quoties singularitas aliquem numerum metitur, toties alius numerus eam etiam 792

metietur. Eveniet ut, quóties singularitas ex secundis ulteriorem numerum

metietur, toties is, qui ante in singularitatis mensuram venerit, ulteriorem

numerum metiatur. Simt unum et quinque et sex et triginta. Singularitas

quinarium numerum quinquies metitur; idem facit senio in triginta; rursus

ipsos sex singularitas sexies metitur; at quinarius quoque numerus sexies

tres metiuntur] Sic eodiees Monacensis (C) et major majorem] Sic necessario reponendum

Darmstattensis, melius quam metitantur in editis, erat ex codice Darmstattensi, vulgo major mi.

atquin iisdem] Codex Darmstattensis atque 5 norem. * ;

sed mutare aplui, quum infra iterum atquin recurrat. eam etiam metietur] Loeus corruptus. _

■ -

- -

• -

… -

626 Martiani Capellae lib.*VII. §. 795.

metitur eos qui triginta sunt. Si duo numeri alter alterum multiplicant,

eum vero numerum qui sic effectus est aliquis qui per se incompositus est

metitur, idem necesse est etiam utrumque ex prioribus metiatur. Multiplicet

decas octonarium numerum, fiunt octoginta; hos duo metiuntur, nam bis qua

dragena octoginta sunt; atquin iidem octo quoque et decem metiuntur, quum

bis quaterna octo, bis quina decem fiant. Quotiescunque numeri proportionis

ejusdem, quam àva^oyiav Graeci vocant, in ordinem ponuntur, primus si

ultimum metitur, secundum quoque et deinceps omnes metietur; si secundum

metitur, ultimum quoque et medios metietur; si quemlibet denique unum me

tietur, omnes metietur. Contra si ultimum non metitur, ne secundum quidem,

neque quemquam alium? si secundum non metitur, ne ultimum quidem aliumve;

si quem medium non metitur, ne alium quidem. Sint tres et novem et viginti

septem et ocioginta unus et ducenti quadraginta tres; inter hos omnes tripli ratio

est. Ternio autem metitur eos, qui ducenti quadraginta tres sunt; ter octogena

singula ducenti quadraginta tres sunt; idem ergo metitur movenarium numerum,

quum ter terna novem sunt, et quia hunc metitur, etiam ultimum, et quia

utrumlibet, etiam ceteros, et quia medium quemvis ex illis, et priores quoque

et ulteriores. At duo quia non metiuntur ducentos quadraginta tres, ne novem

quidem aut medios; quia novem non metiuntur, ne ducentos quadraginta tres

quidem aut medios; quia nullum ex mediis metiuntur, ne ulteriores, quidem.

Si quotlibet ab uno numero conveniunt proportionis ejusdem, quot per se

incompositi numeri ultimum numerum, totidem , ettiam eum qui ab uno

proximus est metientur. Sint numeri, qui duplo increscunt, unum, duo,

quatuor, octo, sedecim; ex his eos qui sedecim sunt duo, et iidem se ipsos me

proportionis] Sic et hic et infra correxi vulgatam quia hune] Sic codex Monacensis (C); vulgo*

portionis e codicibus Monacensibus et margine Gro- qui hiine.

tiana; eo magis, quod ipse Martianus supra (§.289) quotlibet] Sie anteriores editiones hic et in se

dvaXoyiav Latine proportiomem reddiderat. quentibus (§. 796. 797), ubi Grotius male semper

unum metietur] Codex Monacensis (A) unus, quodlibet. …

male. -

Martiani Capellae lib. VII. §. 79$. 627

tiuntur. At sint duodecies centum quadraginta quatuor in mille septingentis viginti

octo. Sunt per se incompositi numeriduo tres, quia bis octingenta sexaginta

quatuor in MDCLX sunt; itemque ter quingenta septuagena utile; atquin idem

duo et tres et duodecim quoque, qui ab uno proximi sunt, metiuntur, quum

bis sena, et ter quaterna duodecim sint. Si quotlibet ab uno numeri proportionis

ejusdem sunt, minor numerus majorem semper per aliquem aliorum, qui sub

eadem ratione sunt, metitur. Sint unum, duo, quatuor, octo, sedecim,

triginta duo, sexaginta quatuor. Ex his duo eos qui quatuor sunt, quatuor

eos qui octo sunt, octo eos qui sedecim sunt, sedecim eos qui triginta

duo sunt, triginta duo eos qui sexaginta sunt, duplicatione metiuntur. At

duo eos qui octo sunt quadruplicatione metiuntur; eadem eos qui sedecim

MDCLX] Locum insigniter eorruptum reliqui,

qualem Grotius ediderat, satisque habeo variantes

codicum lectiones enotare, quarum plurimas jam

in Grotii margine inveni. Ac primum in Monacensi

per se incompositi numeri II et III, qui ab his

octingenta L bina MDCCIV sunt. Itemque ter- D

sexaginta VIII. « In altero autem (A)*, » At sint I.

XII. C. LX. II a. a. CC. IIII sunt per se incom

positi numeri II, quia bis DCCC quinquagena bina

M. DCC. IV sunt. Itemque iter quingenta sexa

gena octogena.« Porro in Reiehenauensi; »At sint

I. XII. CXLII. a CCIV sunt per se. incompositi

numeri II. III, quia ab his setissit; quinquagena

bina in MDCCIIII sunt. Itemque ter quingenta sep

tuagena utile.« Absurdum istud utile, e quod et

Grotius edidit, pro eo quod verisimiliter scripfum

erat sex. In Darmstattensi denique idem locus sie

se habet: »At sint I. XII. C. XLII. M. septingenti

IIII per se, ineompositi numeri II et III, qui ab

his octingenta quinquagena bina M. DCCIIII sunt;

itemque ter quingenta sexagena octona. « Millc in

- - -

■

hoc codice semper seriptum est hac mota I, qüa

interdum et in significatur. Saepe etiam ij (duo) et

ii (litera I gemina) confunduntur. Sensus denique

hujus loci esse videtur : » omnia membra seriei ge

ometricae dividi possunt per eundem numerum «;

id est »omnia illa membra iisdem utuntur factori

bus, quibus id quod proximum est a monade.«

Scripserit igitur fortassis noster: »Sint I, XII,

CXLIV, MDCCXXVIII: sunt per se incompositi

numeri II, III, quia bis DCCCLXIV in MDCC

XXVIII; itemque ter DLXXVI. Atqui iidem II

et III metiuntur quoque XII, qui ab I sunt pro

ximi.« Nempe omnia membra seriei 1, 12, 144,

1728 dividi possunt per 2 et 5, quia simplicis

simi hi sunt faetores duodenarii numeri, quippe

2* x3 = 12. * *

ex his duo] Grotius ita edidit: »Ex his duo

eos qui 4 sunt: 4 eos qui oeto sunt et eae du

plieatione, metiuntur. At 2 eos qui oeto sunt qua

druplicatione metiuntur. Eadem eos qui sedecim

sunt metiuntur 4. Itemque* cet.; reliqua ego e co

dicibus Monacensibus (A. C) restitui.

- 79 *

628 Martiani Capellae lib. VII. §. 796.

797

798

- ę

sunt metiuntur quater; itemque octuplicatione metiumturº duo eos qui

sedecim sunt, quatuor eos qui triginta duo sunt, octo eos qui sexaginta

quatuor sunt; neque invenitur numerus, qui non et majorem metiatur, et

nulla alia mensura id facit, quam quae in iisdem numeris est. Si quotlibet

ab uno numeri proportionis ejusdem sunt, et is qui ab umor proximus est

per se incompositus est; maximus ex his in mensuram non veniet, nisi qui

ejusdem proportionis erit. Sint unum, tres, novem, viginti septem ; inter

hos tripla proportio est, et uni proximus numerus per se incoiupositus est;

igitur eos, qui viginti septem sunt, nullus numerus metiri potest, nisi aut

tres, aut novem, quia sub eadem proportione sunt, quod non ita evenit,

si quando ab uno proximus numerus compositus est. Sint unum, quatuor,

sedecim, sexaginta quatuor, proximus ab uno numerus per se compositus

est; ergo ultimus, qui est sexaginta quatuor,' alias quoque mensuras quam

quae in hac serie sunt admittit, et duo, et octo, et triginta duo, quum bis

tricena bina, octies octona, bis et tricies bina, sexaginta quatuor faciant. Quem

minimum numerum duo per se incompositi metiuntuf, eum nulliis alius per

se incompositus metietur. Sumatur quinque et septem; nullum minorem nu

merum triginta quinque metiuntur, mam quinquies septena et septies quina

triginta quinque sunt; atque nullus alius numerus per se incompositus hunc

metiri potest, non duo, non tres, non undecim, non tredecim, non sep

tendecim; multo vero minus ulteriores numeri. Si quadratus numerus qua

dratum metitur, in latere quoque ejus alterius mensura est. Sint duo qua

drati numeri quatuor et sedecim; metitur eos qwi sedecim sunt quaternio;

quater enim quatuor sedecim; atqui in latere quatuor, duo sunt, in latere

corum qui sedecifh sunt quatuor sunt; duo metiuntur quaternionem, bis

enim bina quatuor sunt. Ex hoc etiam illud apparet, ex duobus quadratis

mumeris, si in alterius latere mensura est, in ipso quoque quadrato numero

alterius quadrati mensuram esse. Si quadratus numerus quadratum non fme

titur, ne in latere quidem alterius mensura est. Sint quadrati numeri quatuor

Martiani Capellae lib. VII. §. 799. 629

- I*--■ - - -

et novem; quaternio movenarium mumerum non metitur; ergo me duo quidem,

- -

• • iii - -

qui in latere quaternarii sunt,utres, n quia in laterea movenariim numeri sunt,

metiuntur. Ex hoe etiam illud apparet, ex duobus quadratis numeris, si in

alterius latere alterius, lateris mensura non est, ne in altero quidem quadrato 20*

numeri alterius quadrati mensuram esse. * Si tesseraitesseram metitur, in latere 800

quoque alterius lateris mensura est. Sint duae tesserae octo8 et sexaginta

quatuor; eos qui sexaginta quatuor sunt octo metiuntur, siquidem octies

octo sexaginta quatuor sunt; atqui si in latere ejus tesserae, quae octo habet,

duo sint, in latere ejus,tiquae sexaginta quatuor habet, quatuor sunt, duo

quaternarii mensura sunt.b Ex hoc etiaih illud; apparet: si sex duabus tesseris

duo alterius latus, alterius mensura est lateris, ejus quoque tesserae alia

tessera mensura est; atqui si tesseram tessera non metietur, , ne in latere

quidem apparens lateris alterius mensura est. Sint duae tesserae octo et viginti

quum in

latere ejus tesserae, quae octo habet, duo sint, in ejus, quae viginti septem

- - - - _. f\. - -

septem; eos qui vigmti septem sunt octo non metiumtur; ergo

habet, tres sint; in duo ternionem non metiuntur. Ex hoc etiam illud apparet,

quod si in latere tesserae nom est mensura, ne ea quidem tessera* eam tes

seram metitur. In omni vero numero, qui mensuram in aliquo numero habet,

Sint

hos ternio metitur, et est etiam novenarii numeri tertia pars in tribus; sint

ex eodem et mensurae nomem acquirit, qui mensuram facit. novem,

sedecim, hos quaternio metitur, et

quaternio; idemque in ceteris omnibus

alterius mensura est] Vocem mensura a Grotio

omissam ex anterioribus editionibus restitui, Ilei

chenauensi quoque codice adstipulante.

ergo ne duo] Omisit Grotius duo, quamquam

id habeant. Paulo

post pro quadrati in editis e codicibus Monacen

anteriores et Reichenauensis

sibus (A. C) et Grotiano legendum erat quater

est quarta eorum qui sedecim sunt?

numeris reperitur. Sequitur autem , ut

altero] Ita codex Darmstattensis; male Grotius

alio, nec melior ante eum leetio erat aliquo.

ejus quae] Verbum tesserae, quod inter illas

voces insertum in editis erat, expunxi codicis

Darmstattensis auctoritate.

etiam illud apparet] A Grotio quidem omissum

illud; sed editiones anteriores et Reichenauensis

marii. codex id habent.

801

650. ` Martiani Capellae lib. VII. §. 801.

si numero membrum sit, in eo numero mensuram is habeat, .cui cum eo

- e - -

- - - - membro commune momen sit; ut novenarii numeri membrum in termione est,

eumque tres metiuntur.

802 Hos sat erit cursim numeros memorasse modosque;

• • • , , , Cetera Cecropias aequum perhibere cathedras,

Si tamen ullus inest nostris super halitus aris,

Aut rite in veterem cultum replicantur abollae.

Μe spatium admonuit, jam claudere fatibus orsa,

Ne superûm nostri capiant fastidia coetus,

Et vetus astrigero pellar Numeraria coelo.

Sic ait, ac reticens propiori adjuncta sorori est.

hos sat erit] Codices Grotianus et Darmstat- carminis argumentum hoc est: »Cetera philosophos

tensis mos, sed opposita vulgatam confirmant. artiumque magistros ipsos persecuturos esse spero,

aris] Alios legere alis margini Grotius adscripsit. modo sacra nostra etiam nunc aliquo modo colantur

Numeraria] Numeraria &gt9μητιχη. Sic glossa et antiqua sapientiae stndia rite maneant; me tempus

Isidori: »Arithmeticus, numerarius. « Gnor. — Deam est reticere, me superorum coetus fastidio mei ca

olim fietam fuisse Numeriam, quae numerare do- piatur omniumque deorum matrem (§. 750) turpiter

ceret, Augustinus (de civ. dei 4, 11) docet. Totius e coelo dejiciat.«

- lu lu - in. I. …

lo- M A R T I A N Iussum …

-l- i | uiulalioq muiosa in tot owiub •*)•

-*-' _ MINEI FELICIS- euspa- voo mysti otaui

non omni di- oni- ueibue® om.

C 4\ P. ι E __ pere I. II- 4\ IE

- •

ια ταῦτοςaaTaioTT. * 9

• AFRI CARTHAGINIENSIS, uºto* w- •

- quam M. -. - id E μψ *n- !• Le- • ' Is ca-* -*•

-uilu i ^- iis , *um , ®* w* w in ei-iia'

«* _ … i.os a lum

A S T IR, O N O MI I A ,

- - II…

- LIBER VIII.… - - iu- -los -\-,

-, μ- - ooum ni

_*1 il- - o-hi Q„. dum geruntur, et deorum sacer senatus illos numerorum con- 805

cimentium repugnantiumque admiratur anfractus, ipsamque feminam quadam

venerabilis excellentiae celsitudine reverendam non cassum parentem superûm

creditum recognoscit; multitudo etiam quae jussa constiterat sapientum, prae

sertimque Pythagoras cum sectatoribus cunctis, Platoque Timaei sui caligosa

discriminans, arcanis eam laudibus venerantur; nupturamque virginem saepius

conspicabunda Pallas quid super dotalis eruditione feminae comprobaret ex

quirit, et ipsa mutum admirantis associans, Cyllenius autem nullius magis

alumnae splendore ac luculentia gloriatus hujus se feminae evehit granditate:

1 --

Astronomia] Codex Reichenauensis de Astro- ereditum] Lege ereditam. Gnor. — Miror codi

logia, neque negari potest, duo haec vocabula ees non addicere; quorum tamen consensus quum

inter se commutari; attamen jam Sexti (adv. mathem. vulgatae lectionis auetoritatem tueatur, ita eon

§, 1; p. 258) temporibus videmus illud discrimen struendnm erit: »recognoscit non cassum creditum

factum esse, ut Astronomia siderum situs motus- (esse) feminam parentem superùm « scil. esse. -

que contemplaretur, Astrologia autem themata ge- jussa] Lege justa, id est juxta. Non. Gnor.—

nethliaca erigeret, de quibus quum Martianus hoe, Ingeniosa correctio, cui vellem codices adstipula

libro non loquatur, vulgatam servare aptius visum est., rentur; nunc, vulgatam tueor,

659 Martiani Capellae lib. VIII. §. 805.

804

sic Phoebo diutule aliam dotalium intromittere remorante, ne prioris proferae

admiratio laberetur, sacrum paululum fuit reverendumque silentium. Silenus

interea, ut Evan consecutus pone vietus atque acclinis adstabat, seu marcore

confectus aetatis, sive anxia inter doctae vocis miracula intentione compre

hensus, an alias poculis turgens tunc etiam nuptialis gratiae nomine prolectatus

• - - - - •*• - - -

imundantis se temeti infusione proluerat, jam dudum laxatus in somnos, forte

repente blandum stertens ramae sonitum desorbentis increpuit. Quo terrore et

- -

sic Phoebo] Sic in apodosi vel apud Ciceronem

legimus (ad divers. 15, 70): » quia non est obscura

tua in me benevolentia, sic fit ut multi per me

tibi velint commendari.«

proferae] Legendum puto propere, cui respondet

diutuie eommorante , nisi forte profera a proferendo

sive παορεg&ιν dicatur. Gnor. — Mutandi causam

non video, licet adeo unica vox sit, ut in Forcel

lini lexico ne locum quidem invenerit. Schellerus

rccepit, sed nescio quo argumento deam aliquam

ignotam dixit, quam Arithmeticam esse luce cla

rius est.

paululum] Sic codices Reichenauensis et Darm

stattensis pro pauium in editis, quod hie anribus

minus est acceptum.

am alias] Forte am melius: »an ut alias a po

culis turgens. « Virgilius eodem modo de eodem :

» IIesterno inflatus venas ut semper Jaccho. «

Gnor.— Ovidius (met. 11, 90) Silenum pariter

atque noster appellat »titubantem annisque mero

que • ; alioque loco (met. 4, 26) hisce eum de

scribit versibus:

» Quique senex ferula titubantes ebrius artus

Sustinet et pando non fortiter haeret asello.«

Grotii correctura opus non esse sponte apparet.

De illo particulae an usn post sive confer similli

mum locum Taciti (ann. {4, 59): »Plautum ea non

movere, sive nullam opem providebat inermis atque

exsul, seu taedio ambiguae spei, an amore con

jugis et liberorum •; plura dabit Oudendorpius (ad

Appuleji met. §,. p. 575).

proluerat] Virgilius (Aen. 1, 758):

— — » ille impiger hausit

Spumantem pateram et pleno se proluit auro. ;

Horatius (Sat. 2, 4, 27):

— — »lemi praecordia mulso

Prolueris melius « ; -

Persius (prolog. M):

» Nee fonte labra, prolui caballimo« ;

Prudentius (in Symmach. 1, 126):

»Atque avidus vini multo se Proluit haustu.«

blandum] In MS. glandum fuit, postea correc

tum est clandum. Clarissimus autem juvenis Fr. Ti

liobroga in MS., quo ille usus est in Germania,

qui plerumque eum meo consonat, testatur invenisse

clangum. Sane in Glossario veteri lego : » clangu

et clangor, jxoc 6a2rtyyoc. • An ibi elangum

legendum sit nescio, hoe scio ita aeeipi posse,

quemadmodum tonitrum et tonitru dicimus, et si

qua similia. Gnor. — €odices etiam Monacensis (C)

et Darmstattensis glanditm exhibent, quod tamen

quum sensu eareat, vulgatam retinere satius duxi,

qua jocus Martiani ingenio locique colore non in

dignus continetur.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 804. 655

rapiduli sonitu raucitate concussi eodem se quamplures convertere divi, se

misque proflantis somnum atque humentis crapulae exundatione conspecta,

risus circumstantium eo maxime quo claudebatur excussus. Tunc quoniam

credita jocos nuptialis licentia non vetare, famulitium Veneris vernaculaeque

Bromiales tantos cachinnos concussis admodum tulere singultibus, ut quam

plures alios connisos cohibere risum hoc maxime in petulantis proruptionis

sonitum effusique cachinni libentiam provocarint. Denique, ut semper impatiens

atque inverecundus, procax ac protervus assultibus ad eum alacer Cupido

atque hilarus accucurrit, atque ut depile rubellumque ealvitium senex baculum

acclinatus affixerat, palmae verbere percrepantis apploso eoque sonitu recla

mantis, risum vclut etiam permissum paene omnibus suscitavit.

Tunc vix senex reclusis

Creperum videns ocellis

rapiduli] Heinsius (apud Drackenborch. ad Si

lium Ital. p. 568) pro more suo audacior ariduli

legi vult; quo jure, docti videant. Nec Grotii con

jectura opus esse videtur, qua paulo ante strepore

legendum pro terrore suasit, licet et codex Mona

censis (C) pariter atque illius MS. sterope exliibeat.

proflantis] Virgilius (Aen. 9, 526):

— — — » toto proflabat pectore somnum. «

Ceterum somno pro somnum requiri quivis videt.

exundatione] Alios exudatione legere margini

adscriptum est, quod exsudatione esse conjicio;

magis tameii placet ob majorem vim vulgata.

in petulantis] Vulgo impetulantis, cujus in lo

cum quod jam Grotius scribendum esse intelJexerat

ex codice Reichemauensi restitui.

libentiam] Sic et margo Grotiana et codices

Leidenses teste Oudendorpio (ad Appul. 1, p. 52).

Vulgo licentiam, quod etsi ferri possit, tamen illa

lectio exquisitior videtnr. Plautus (Stich. 2, 1, 5):

»itaque pectus onustum porto lubentia laetitiaque.«

invereeundus] Codex Reiclienauensis invere

cundis, male.

accucurrit] Sic codices Monacensis (C) et Rei

chenauensis, melius quam praesens in editis, quia

suscitavit sequitur.

calvitium] Hoe antiquitus in stultitiae signum ac

ceptum esse monent interpretes ad Persium (1, 86).

baculum] Primo adspeetu magis arridet lectio

in margine posita baculo; verumtamen vulgatam

retinui, quia accusativus pariter atque post insur

gere (§. 733) ab affigere pendere posse videbatur.

Multo etiam minus afflixerat legendum ex margine

pro affixerat.

reclamantis] Nimirum palmae verberis vehemen

tia quasi resonantis. Construe : »apploso verbere

palmae percrepantis eoque sonitu reclamantis. •

creperum] Vide supra (§. 2. 116). Ceterum

conferenda egregia crapulantis descriptio apud Ru

tilium Lupum (2, 7; p. 101), ubi plura Ruhn

kenius. - -

805

634 Martiani Capellae lib. VIII. §. 805.

Circumspicit ridentes,

Ictuque suscitante

Stupidum dolens tuetur,

n. , Frictuque palmulari '• •

Madida detergit ora.

Tunc motus increpante

Baculum rapit Lyaeo,

- Ac dum movere gressum

Cupit avocante Lyde,

Tandem recepta luce

Superùm videt senatum.

Percellitur repente,

Silicerniumque mutans

Tentat celerare cursum ;

Tunc motibus negatis

Magis involutus adstat,

Cessimque formidantes

Abeunt pedes tremore,

Titubansque moliensque

Lyde] Uxorem Sileni ait glossa in codice Darm

stattensi, neque habeo quod melius afferam. Tamen

' avocante pro advocante scribere ausus sum e mar

gine Grotiana et codice Reichenauensi, quia sensus

hic esse videtur, abire molientem a Lyde revoca

tum eSSe.

silicernium] Apud Terentium (adelpli. 4, 2,

48) ipse senex silicermium appellatur; quare haud

scio an optime silicernium mutare intelligatur de

homine, qui senili more vacillet. Fulgentius (de

serm. antiqu. p. 271 Munck.): »Silicernios dici vo

luerunt senes jam incurvos, quasi jam sepulcrorum

suorum silices cernentes. • .

celerare] Pro hoc, quia contra metrum peceat,

Oudendorpius (ad Appulejum) reponi voluit ciere,

Heinsius (ad Valer. Flace. p. 652 Burm.) citare,

qui idem mox etiam labant pro abeunt, et vergens

pro turgens substitui jussit. In codicibus nihil sub

sidii, nec quod anteriores editiones habent celere

pro ceierare , metro medetur ; facillimum tamen

erit, servatis omnibus vocibus scribere : » celerare

tentat cursum. « Reliquis eonjecturis faeile super

sedemus. Turgentis vocabulum corporis vastitati

optime convenit, neque abeunt offendit, modo jun

gas cessim abeunt, id est labando, non retro, ut

docte ostendit Handius (in Tursellino II, p. 30).

Martiani Capellae lib. VIII. §. 805. 655

Haeret, redit, recurrit;

Tunc victa palpitansque

Turgens cadit senectus.

Fit major inde risus,

Nec scit modum voluptas, . .

Donec jubente Baccho

• Satyrus rapit jacentem,

Scapulisque dat supinum,

- Uvidumque quadrimembrem

Colloque complicatum , -

Utribus parem reportat.

Hac jocularis licentiae alacritate fervente, Satura illa, quae meos curae

habuit informare sensus: ne tu, ait, infelix vel Capella vel quisquis es, non

nec scit] Ita e margine Grotiana scripsi pro

nescit in editis.

quadrimembrem] Quidam codices habent hian-,

aimembrem, alius quadrimembrem , quae lectio

magis placet, ut intelligatur, brachia ad crura com

plicata habuisse, quod ipsum ex sequentibus duo

bus versibus explicatur:

» Colloque complicatum

Utribus parem reportata ,

et tametsi quaedam exemplaria habent darem, ita

ut ad Darem illum Virgilianum possit videri allu

dere, multo tamen magis probaverim hanc lectio

nem » utribus parem « id est »similem utri compli

cato« atque ita hodie Hispani hominem ebrium vo

cant utrem: hoc est una bota, ut ipsi loquuntur.

Utribus enim pro vasis utuntur ob commoditatem

vecturae. Neque enim vasa majora montuosis in

locis et quibus navigari non potest jumentis velj

possunt. VvlcAN. — Absurdissima leetio Jacehi

membrum : verior illa hiantimembrem; sed nec im

probo illam quadrimembrem, quemadmodum dici

mus » quadrupedem constringere. « Membra autem

xat' £§ozojv pedes, uti et yvia Graecis, unde

άμφιyvrjevc. GnoT. — Darmstattensis codex et

hiati membrem habet, atque darent pro parem;

sed unice vera est lectio quam equidem dedi quam

que jam Vulcanius Grotiusque probarunt, licet eam

ad marginem rejecerint et ineptam Jacchi membrum

in textu servarint. -

me tu ait infelix] Lege cum MS.: »ne tu ait

Felix «5 quanquam neque male ad Felicis nomen

per àvtiqogcz6vv allusum videri possit. Gnor.

— Reete posterius; lusum in nomine esse sequentia

quoque produnt, ubi videlicet genitivi sensus et

mominis ad infelix referendi sunt, ut apud Silium

(12, 432):

»Infelix fidei, miseraeque secunda Sagunto«

vel »Mincius infelix ausis apud eundem (9, 627),

Hinc peeudalis quoque ad mominis retuli, nimirum

Capellae , licet etiam ad joci trahi potuisset.

80 *

656 Martiani Capellae lib. VIII. §. 806.

minus sensus quam nominis pecudalis, hujus incongrui risus adjectione desipere

vel dementire coepisti? An tandem non dispensas in Joviali cachinnos te

movisse concilio, verendumque esse sub divùm Palladiaque censura assimu

lare quemquam vel cerritulum garrientem? At quo etiam tempore Cupido

vel Satyrus petulantis ausus procacitate dissiliunt? Nempe quum virgo

siderea pulchriorque dotalium in istam venerabilem curiam ac deorum ven

tura conspectus! Apagesis nec post haec nugales ausus lege hymenaea et

culpae velamine licentis obnuberis! Saltem Priemiae ausculta nihilum gravate

sententiae: M) övog Xvgag xatgòv yvó90. Tam tristibus asperisque Saturae alio

quin lepidulae verberibus demulctatis, cum excusamentis admissi velut procacis

dementire] Recepi, quod Grotius in margine

posuerat, pro dementare dubiae auctoritatis voca

bulo. Dementit est apud Lactantium (instit. 4, 27);

adde Stephanium (ad Saxon. p. 155).

an tandem] Lege » ain tandem. « Svsrvs (in Gurl.

an. P. 4, p. 10). — At vero in nullo codiee ita

legitur, sensusque vulgatae satis intelligitur. Melior

ejusdem conjectura est, qua mox velut pro vel le

gendum suasit; sed codices nihil mutant.

at quo] Forte legendum ac quo. Svsivs (ibidem).

— Grotii lectio at quo eodem redit; anteriores

editiones a quo habebant.

post haec] MS. post id haec, lege postidhac.

Postilliae dicimus quemadmodum antidhac, quae

vox restituenda fragmento illi, quod citat Nonius

in voce Virgindemia. Legendum enim:

» Quid tristiorem video te esse quam antidhae,

Lampadio ?«

Hodie ante ad haee in plerisque codicibus legitur.

Gnor. — In meo Nonii exemplo (1, p. 187. Par.

46{4 Merc.) antidliae legitur. Simili varietate nostro

in loco Grotius post ad haec scripsit, in margine

post id haec notavit, codex autem Reichenauensis

' •

post liaec exhibuit, quod recepi.

nugales] Reduxi quod in marginem Grotius re

jecerat; vulgo jugales ; at ex Saturae sententia

Martiani ausus me jugali quidem sive nuptiali lege

defendi possunt, sed merae nugae sunt.

sallem] Lego totam hanc periodon, et feliciter

(ni fallor) restituo: »Saltem Prieneiae ausculta mi

hilum gravatus sententiae, et si μη όνος λέgac

εῖ xatgòv yvó9v«, vel eum MS. » et ni övog

λέρας « etc. Tribuit sententiam Bianti, quam alii

Pittaco, quemadmodum illam.yvó9v 6avtöv qui

dam Chiloni, quidam Soloni ascribunt, ut et illam

τέλος όρὰν ßiov. Vid. Aus. Lud. Sap. in Ludio.

Gnor. — Locum dubium et aliquatenus certe cor

ruptum reliqui, qualem in editis inveni. De ipso

proverbio övoç À¤gas vide Erasmum (im adag. 1,

4, 535 p. 1 13).

demuletatis] Lege demulcatus, quomodo emen

davit similem Taciti sui locum Lipsius, cui enco

mium non addo, ne plus laudibus detraham quam

addam. Gloss. Isidori: » commulcat, conculcat, col

ludit« ; et alibi: » mulcat pugnis vel ealcibus caedit.«

gnor.— Alios demulgatis, alios divulgatis legere

idcm margini adscripsit 5 quarum tamen omnium

lectionum optima est quam ipse proposuit, modo

Martiani Capellae lib. VIII. §. 807. 637

involutus, tandem quae puellarum intromittenda paratur inquiro. Ac sic illa

nondum stomacho senescente, quo in me invehebatur, exorsa:

Astrigerae jam sedis iter cursumque polorum, 808

Et sacra multivagos qua tollunt sidera flexus,

Dicere tempus adest; video splendescere pulsu

Icta corusciferi subito laquearia coeli:

Illic bis septem solitus servare Triones

Pastor Hyperborea resplendet luce Bootes;

Hinc qua devexo tellus subducitur axe,

Ignoto Canopos sese infert fulgidus astro;

Phoebeos pariter currus rapidosque meatus,

Et toties variae, flammantia cornua iunae,

Quin etiam medios quos nectunt culmina circos,

Oblique et rutilis quo se rapit orbita siguis,

Cernere jam videor; tu fingere ludicra praestas,

Viliaque astriloquae praefers commenta puellae!

Talia adhuc canente Satura, vetitus ille ac durissime castigatus denuo 800

me risus invasit. Euge, inquam, Satura me ante poëtriam fecit colere! Coe

codices addicerent. Miro contra modo textum cor- Canopos] Vide nostrum supra (§.595. 608. 696)

rupit in sequentibus per lectionem involvuntur, cu- et infra (§. 858). - - -

jus in locum non dubitavi anteriorum editionum currus] Grotius edidit cursus, quod improbat

lectionem involutus restituere. Involutus dicit eo- Burmannus (anthol. Lat. II, p. 697 f.) et certe

dem sensu quo Horatius (od. 5, 29, 34): »mea anteriores editiones habebant eurrus.

virtute me involvo«, id est tueor , defendo, ut com- oblique] Alia lectio in margine est obliquet,

mode ad deprecationem quoque trahi possit. contra metrum pariter ac sensum. De aequatoris

senescente] Nondum sedata ira.VULcAN.

subito] Codex Darmstattensis ubi tunc, contra- dios culmina nectunt, id est qui im punctis aequi

noctialibus cohaerent, licet ecliptice cum zodiaco

et ecliptices circnlis loquitur Martianus, quos me

metrum.

pastor] Meliorem lectionem, quam Grotius ad obliquum situm habeat.

marginem rejecit, praetuli, adstipulantibus codici- praestas] Id est: »tu melior, aptior es ad lu

bus Monacensi (C), Darmstattensi, et Reichenauensi. dicra fingenda. «

Vulgo plaustro. ante poëtriam] Fortasse artem poëticam.

810

-i

658 Martiani capellae lib. viii. §. 809. -

pistine Permessiaci gurgitis sitire fontes? Jamne fulgores praevides et vultus

deorum? Sed ubi illud repente discessit, e quod irrisoria semper lepidaque

ver$utia inter insana semper deridebas vatum tumores, dicabulis cavillautibus

saleque contenta, nec minus poëtarum rhetorumque cothurno inter lymphatica

derelicto; quod rabido fervebas cerebrosa motu, ac me Sileni somnum ri

dentem censorio clangore superciliosior increpabas? Ergone figmenta dimoveam

et nihil leporis jocique permixti taedium auscultantium recreabit? Peligni de

cetero juvenis versiculo resipisce, et mi tragicum corrugaris, ride, si sapis,

o puella ride! His me Saturaque mea alterna diutule objurgatione rixatis,

aliam dotalium virginum Delius intromissurus egreditur. * Et ecce globus qui

dam lucis aethereae, et concava perspicui ignis aggestio, ut apparebat, intra

se quandam virginem claudens, miti vertigine sensim volutus illabitur. Quo

candore luminis propinquantis plures irradiati refulsere divi, fatalesque maxime,

quorum etiam habitus motusque et quidquid in his ignotum credebatur emicuit;

tunc et ipsa extimi coeli contextio ejusdem lucis fulgoribus revibravit. Quo

miraculo stupefacti aërii, terrestres, marinique divi, et si quos clausa tel

ergone] Recepi lectionem a Grotio in margine

(ad Virgil. ecl. 10, 12): »Callimachus Aganippen notatam, quae uniee sensui eonvenit; vulgo ergo

fontem esse ait Permessi fluminis a, unde et Clau- nec.

Permessiaei gurgitis] Id est Musarum. Servius

dianus (de laude Seren. 8): ^ Peligni] Epigrammatographus:

» Fons Aganippea Permessidos edueat unda« » Ride, si sapis, o pmella, ride

Boeotiae fluvium fuisse Heliconi vicinum ex Stra- Pelignus, puto, dixerat poëta. •

bone (9, p. 407 Cas) diseimus. Alii Parmessum Gnor.— Epigrammatographi nomine Martialem (2,

seribunt, quocirca Mützellius (de emend. Theog. 53) intelligit, qui Ovidii patriae iterum (1, 62, 6)

Hesiod. p. 55) nihil dubitat, quin apud nostrum meminit verbis: »Nasone Peligni sonant.«

quoque ex antiquissimorum librorum fide Parmes- aggestio] Sie libro II de sphaera Lunae: »tri

formis etiam diseolorque vertigo terribili quadam

- vatum tumores] Non dubito quin Persii (sat. majestate rutilabat; quae licet eornigera et aspera

siaci legendum sit.

3, 4), potissimum locum Martianus respexerit;

»Vatibus hie mos est, centum sibi poscere

voces«- etc.

- - - - - •_

rabido] Sic Grotius; anteriores rapido, minus

cemmode. - - .

»Quis melius vibrata puer vertigine molli I. -

videretur aggestionibus« cet. Gnor.

miti vertigine] Lenivolatu. VulcAx. — Immo

rotatione. Claudianus (in Eutrop. 2, 359):

- -

membra rotet* eet.

-.-•

Martiani Capellae lib. VIII. §. 810. 659

luris operiunt, Astraeamque Uraniem certe Libyssam apparuisse rati, locum

consessionis honoratissime praebuere. Et ecce subito prosilit quaedam gemmata,

nec minus totis artubus decenter oculea. Huic sidereus vertex, vibrantesque

crines; verum alae cum pennis hyalinis et volitandi per mundum remigia

crebrius aurata crispantur. Gestabat in manu cubitalem fulgentemque men

suram, in alia librum, in quo praemetata divùm itinera et cursus recursusque

siderei cum ipsis polorum cardinibus praenotati ex metallis diversicoloribus

apparebant. Quae ubi in medium quam pluribus sibi diis arridentibus venit,

ceteris pulchritudinem splendoremque iejus admirantibus, ita coepit: Multae

admodum rationis nec ejusdem despicabilis temnendaeque contuitu me, si

qua sunt industriae nostrae opera, convenerat reticere. Haec enim vere

cumdae arbitror probitatis, motus cursusque proprios ipsis edisserere qui mo

ventur, docereque deos velle quod faciunt; tum etiam, quod per immensa

- -

spatia seculorum,

adytis occulebar.

me profana loquacitate vulgarer, Aegyptiorum clausa

Quippe quadringenta ferme annorum millia illic reverenti

observatione delitui; atque utinam post diluvialis consternationis excursum,

Astraeamque] Forte si vestigia Basileensis liceat

sequi: »Astraeamque, aut Uranien certe Libyssam

apparuisse rati.« Astraea enim astris a quibusdam

praeesse putatur, ut Uranie (quam ob Atlantem

Libyssam vocat) coelo : idque nomina doeent. Gnot.

— Sed eur male edidit astreantemque? Anteriores

enim editiones jam Astraeamque habebant, quod

non nisi epithetom Uraniae esse superior loeus

(§. 28) docet, ubi legimus Uraniam prae ceteris

Musis sibi attribuisse » stellantis mundi sphaeram

extimam. «

oculea] Vide superiorem motam (ad §. 66), ubi

etiam de hyalino colore, quem sequentia memorant,

dictum est.

eontuitu me] Forte ex lituris MS.: »Multae ad

modum rationis nee ejusdem despicabilis temnen

daeque contuimine, si quae• cet, Gaot. — Ipse

enim eontuitus ediderat; ablativo restituto nihil

difficultatis, opinor, manebit. • …

qui moventur] Alios moverunt legere margini

Grotius adscripsit; at haec eorreetio est seioli, qui

ignoraret Martiano deos ipsos pro sideribus, sive

astris esse (vide §. 93. 97. 125).

811

812

Aegyptiorum] De Aegyptiis astronomiae inven

toribus vide quae alio loco (in palaeogr. erit. III,

§. 154) dispwtavi; quibus adde Platonem (epinom.

p. 986 Steph.). -

quadringenta] Alii, teste Grotio in margine,

quadraginta.

diluvialis] Imitatus nostrum Saxo Grammatietis

(in praef. p. 4 f. Steph.) •post diluvialis inunda

tionis exeursum • scripsit. Ceterum apparet Martia

num hic ad Platonis Timaeum (p. 22. 25) respicere,

ubi non modo de diluviis antiquis, sed etiam de

640 Martiani Capellae lib. VIII. §. 842.

814

Athenarumque urbem longa intercapedine restitutam, nullae me in Graecia

terrestres illecebrae, nec jactantes crinitorum scopas palliolos non tegendam

potius quam divulgandam cognovissent! Nunquam profecto itineris rationes

reditusque vestri in notitiam hominum ac mortalium , curarum illuviem per

venirent. Sed quoniam utcunque in Grajam notitiam errabunda perveni, suf

ficere oportuit quidquid ab Eratosthene, Ptolemaeo, Hipparcho, ceterisque

vulgatum, ne me ultra : loquendi necessitas ingravaret. Tamen quia me

alumnantis erudientisque Cyllenii reticere non permittit officium, nostrique

studii secreta discludere sollertia quoque nubentis invitat; apud vos, superi

coelestesque, qui vestra recensebitis meacula, non tacebo.

DE MUNDO.

Mundus igitur, ex quatuor elementis iisdemque totis in sphaerae modum

Atliemarum antiquitate sermo est, quae vel ipsam

Aegyptum aequet omnemque diluviorum memoriam

longe superet; licet non eodem quo postea loco

sed in Boeotia ad Copaidem lacum sitae fuisse di

cantur, ubi quum Ogyge rege diluvio haustae es

sent, post longum temporis intervallum restitutas

esse tradunt (conf. Strabo 9, p. 407 Cas. Pausam.

9, 24, 2. Müller Orchom. p. 129 seq.). Quod

igitur alios legere in margini Grotius notavit ma

ternarum pro Athenarum, nihili esse patet.

crinitorum scopas] Forte : » nec jactantes crini

torum scopae palliolis hon tegendam « etc. Utinam,

iaquit, ne post diluvium quidem nullae me philoso

phorum (quos crinitos eleganter vocat) speculationes

seu theoremata (6xovrai) cognovissent divulgandam

potius quam palliolis (quibus utebantur sapientes)

tegendam. Gnor. — Locum impeditissimum inte

grum servare quam corrigendo etiam magis turbare

malui, praesertim quum in codicibus nihil praesidii

sit, nisi quod Darmstattensis tegenda et divulganda

exhibet. Sensum partim jam perspexit Grotius, in

eo tantum lapsus, quod divulgandam potius quam

tegendam dixit, quum Martianus tegendam potius

quam divulgandam velit; quare si quid conjecturae

dandum, contegendam legerim pro non tegendam.

Grajam notitiam] In editis additum erat homi

mum , ad quod Grotius: »Dele hominum cum MS.

Error ex eo natus quod supra in notitiam hominum

dixerit.« Omisi igitur illam vocem.

meaeula] Recte sic margo Grotiana et codices

Beichenauensis, Darmstattensis, et Monacensis (C).

Pessime in editis erat metaeula. Oudendorpius (ad

Appulej. I, p. 807) etiam rectam lectionem in ve.

tustissimis reperiri codicibus testatur.

iisdemnque totis] Huc pertinet in primis Platonis

locus (in Timaeo p. 52): τῶν δὲ δ; tertógaov

Év öλον ἐκσότον εἰληχεν η τοῦ χόσμον σε.

6ra6tc* £x yàg xvgòς τωντὸς έδατός re »a;

&£gog x«i yfjg §vvé6τη6ev σέτὸν ό §vvuor&<,

Martiani Capellae lib. vIII. §. 814. 641

globatus, terram in medio imoque defixam aeternis coeli raptibus circum

currens circulari quadam ratione discriminat. Quanquam auscultare physicis

in ipso adstruendi limine non dedigner, qui subtilium corporum teneritudinem

suis coactibus circumductam in quasdam sectas vias et circulorum intercape

dines non aestimant disparari, sed suis fluctibus adhaerentes naturas undique

secus globoso ambitu orbibusque diffundi. Quarum eirca medium, quod dixere

centrom, aquae primum, aërisque sequens, tertium ignis cyma commemorant;

et tunc quinto quodam corporeae substantiae temperamento aethereos circum

volare fulgores, quo loco Solis Lumae ac siderum signiferique orbis se obli

quitas circumducit, quod κεκλοφορητικὸν κόμα gymnasia retulerunt; cujus naturae

… - www.

μέgog οὐδὲν οὐδενὸς οὐδέ δυνάμιν ἐέω$ev

όπολιτῶν κ. τ. λ.

globatus] Restitui anteriorum editionum leetio

nem; Grotius meseio unde globatis.** * *

in medio imoque] Vide superiores notas (§. $84.

599). …

diseriminat] Conjicere quis possit discriminatur;

sed reeogitandum est eosdem in terra quos in

mundo eireulos a physieis statui. … _

fluetibus adhaerentes] In hane sententiam dis

cabulorum velint seio, nisi conjunctis duobus prio

ribus, et d in el, qui facilis lapsus fuit, com

mutato, ita legas: » eyeloplioreticum cyma«, Graece

xvxXoqpogrjttxòv xópta. Vuicax. — Vir clarissi

mus B. Vuleanius legit eydo foreticom cyna , qui

eum eonsentit meus manuscriptus; quod ut intel-,

ligatur seiendum est physicos Graecos elementa

λεπτομεgij, ignem, aërem, aquamque, sed et.

ipsum aethera zóματα vocasse. Sic supra ignis

eyma commémorant (ita enim ibi lego cum MS.

putat Aristoteles (de coelo 2, 8 sequ.). Plura dabit non eommemorat) quod et elegantissime observavit

Adde vitae Pythagorae scriptorem (p. 60 Rittersh.).

undiqueseeus] Codex Ettenheimmünsteriensis

seetus; perperam (§. 399. 601. 622. 724. 865).

commemorant] Sie codex Grotianus; vulgo

cgmmemorat. .……

tune quinto] Vulgo nune, quod correxi ex

codicibus Ettenheimmünsteriensi, Reichenauemsi,

Darmstattensi, et Monacensi altero (C); sed quod

mox Ettenlieimmünsteriensis praebuit quinto loco

quosdam , librarii manum interpolatricem redolet.…

zvzλοφορητιχόν κέμα] Cido foreticus cyma,

locus eorruptissimus. Neque quid haec monstra vo

vir incomparabilis Hermolaus Barbarus. Voce autem

p. -

Achilles Tatius (ad Arat. 4 in Petav. Uranol. p. 126). -

xvxXoqoogntunj utitur Athenagoras, et quisquis

iHe tandem est doctissimus libelli de {mundo auctor.

Gnor.— Reielienauensis codex rectam praebet lec

tionem, tametsi Latinis scriptam literis, quam re

cepi. Idem est xvxAopogrjtixöv σῶμα apud

Sextum Empiricum (hypotyp. Pyrrh. 5, 4, 31),

ubi vide Fabrieium (p. 156), quaeque nos ipsi plu- ,

ribus locis de quinta essentia sive aethere ex mente

Aristotelis disseruimus.

gymnasia] Id est philosophorum seholae, ut

apud Ciceronem (de orat. 4, 15). Aristotelem enim

notum est in Lyceo docuisse.

642 Martiani Capellae lib. VIII. §. 814.

81δ

tranquillitas ctiam illum extimum tenet ambitioremque cursum, qui ex eo,

quod nullis sideribus occultatur, ávaóreos perhibetur. Si igitur sui similis

omnis circumagentium naturarum ambitus reperitur, nulli possunt aethereum

tractum circuli variare. Nos igitur circulos non ita dicemus, ut linquentis

naturae discrimina corpulenta fingamus, sed ut adscensus descensusque ad

nos errantium demonstremus. Neque enim vel axem polosque, quos in sphaera

aenea; quae xtQxot) dicitur, ad intelligentiae compendia affixere mortales, ego

robori mundanae rationis apponam, quum nihil solidius terra sit, quod eam

valeat sustinere; deinde quum poli velut perforatae exterioris sphaerae cavernis

occultatur] Forteam oculatur. Sic supra : »nec

minus totis artubus decenter oeulea. « Sive quod

astra oculis comparantur, ut quemadmodum Plinius

lib. XXXIV eapite octavo » statuam erectam ocula

tissimo im loco « testatur. Gnor. — Ingeniosa con

jectura, praesertim quum aliis in libris legi videatur

occulatur, ut ipse Grotius edidit;. attamen anti

quiorum editionum lectionem restituere non dubita

viinus, quippe adeo elegantiorem, quum per pro

lepsin occultari dicatur, quae nullis sideribus illu

stretur.

άν&6tQoc] Ita et Aristides Quinctilianus (de

musica l. 5, p. 155 Meibom.): »Septem enim « in

quit »planetis octavus est. zodiaeus; nona vero quae

stellis carens (άνα6tQog) sphaera appellatur.«

' naturarum] Reposui ex antiquioribus, quod

apud Grotium íer errorem, ut videtur, in naturam

corruptum erat. •*

linquentes] Salmasius (ad Solin. p. 825) cor

rigit liquentis, explicatque » liquentem naturam ae

tlieream sive coelestem, in qua nulla corpulenta

ac solida discrimina, ut sunt circuii qui in splaera

aenea quae xQtxaot*) dicitur, adfingi solent« ; sed

invitis codicibus nihil muto, neque mutari quidquam

necesse erit, nisi linquentis id est vaeuae naturae

iterum per prolepsin dixisse Martianum conjiciamus.

Potest tamen etiam vulgata ita explicari, ut cir

culos discrimina corpulenta naturae linquere, id est

quasi naturam ipsam singularum sphaerarum discri

mine dirimere intelligamus.

xtgxaotoj] Manuscriptus tricote, lego erieote.

Aulus Gellius 'lib. 5, c. 10 de circmlis quibusdam

loquens ait: »sed, eos in sphaera, quae xgvxcotr;

dicitur, propter brevitatem non inesse.« Dicta a

xgixog, quod circulum significat. Glossa: »Cir

culus, xvxXoc £; ×Qixog. « Grot. — Ediderat

scilicet circite. Sed codex Monacensis (C) habet

cireote, cujus lectionem omnibus illis meliorem

recepi. Quod enim reliquis Graecis xQixoc, id Do

riensibus xigxog (v. Gregor. Corinth. de dialect.

p. 360 Schaef.), neque reliquos Graecos eo absti

nuisse ostendit Aeschyli loeus (in Prom. v. 74):

6z£λη δè xigxav6ov 8ig. Permulta esse verba,

in quibus illarum literarum transpositio advertatur,

Maittaire (de dial. Gr. p. 4) et Matthiae (in gramm.

p. 40) ostenderunt, quorum exemplis addere licet

Corcodilus et Crocodilus. Ceterum male codex Et.

tenleimmünsteriensis omisit vocem aenea; spec

tatur enim illa sphaera artificiosa ab Archimede in.

venta, de qua supra (§. 585). .

sustinere] Egregie Manilius (1, 168) de terra.

» Idcirco manet stabilis , quia totus ab illa

Martiani Capellae lib. VIII. §. 818. ' 645

emineant, et hiatus quidam cardinesque fingantur, quod utique subtilibus

aethereisque accidere non potuisse compertum. Sicubi igitur intelligentiae

edissertandique proposito vel axem vel polos vel circulos perhibebo, ideali.

quadam prudentia, non diversitate coeli discreta, sed spatiorum rationibus

dispensetur; sicque habeatur quum evexum devexumque mundum dixero,

quum similis cunctis suis partibus sit, sublimeturque vel lateat pro conditione ac

horizontis positioneque terrarum. • ■ • •

- _ - w , , -

_ -

_ --- -

■

. - -

- - - - - Y …

- - ■ DE QUINQUE PARALLELIS.

- se -£*

- - - - - - - -

- Hoc igitur praemonito illud insinuo, quod quidam Romanorum, non

per omnia ignarus mei, stellas a stando, sidera a considendo, astra ab Astraeo

■

Tantumdem refugit mundus; fecitque cadendo

Undique ne caderet« — — —

et paulo post (194):

»Nee vero tibi natura admiranda videri

Pendentis terrae debet: quum pendeat ipse

Mundus et in nullo ponat vestigia fundo*. -

- -

Ita et Ausonius (eel. 4, 29): •,

» Telluris, medio quae pendet in aëre, libra est.«

Confer et Platonem (im Phaed. p. 109) et Cicero

nem (de N. D. 2, 43). … ;

aetherisque] Adjectum est eorporibus in eodice

Ettenheimmünsteriensi, quod tamen quum glosse

matis speciem referat, reeipere dubitavi. Consulto

potius omisisse Martianus videtur, quum aetheream

maturam a corpulenta sedulo distinguat. Neque in

sequentibus erat, eur ex eodem illo codice reci

perem sic igitur ubi, quod et ipsum pravae librarii

sedulitati deberi videtur.

ideali] Similiter Manetho (apotelesm. 2, 50);

»T®ôá te ae&vvov είδέ πανδέοχοι ἐννέα

xvxXov

4vd uèv zrgoöiontov

ögatoi* *s s

rjö* άρδαλμοίσιν

• , …

0i δ' άλλοι μήτι, μερόπων τgarri6tv ts vo

* * - ntoi,

'Ev& áíôsic uëv άσσιν ίδ* άν Φgeό μοδvov

όgntoi* cet.

Confer et Macrobium (in somm. Scip. 1, 18), Ap

pulejum (de dogm. Plat. p. 290 Oud.), et Pro

elum (de sphaera e. 2 extr.): μόνος yàg èv τφ

»έόμφ κέκλος ἐστιν ai6%rjτός ό τοδ y&λαx

τος, οί δέ λοιτοῦ λόγφ μόνον &eoooövrai.

dispensetur] Aliam lectionem depensetur Gro

tius in margine apposuit, sed pravam.

parallelis] Parallelos vocat circulos arcticos,

tropieos et aequinoctialem. Gnor.— Plura dabunt

Geminus (elem. astrom. 4 in Petavii Uranol. p. 14

sequ.), Achilles Tatius (ibidem p. 145. 147 sequ.),

Cleomedes (xvxA. 9ecog. 2), Proclus (de sphaera

2), Macrobius (iu somn. Scip. 1, 45), Hyginus

(astr. 1, 6; p. 331 Munck.) cet. a so

quidam Romanorum] Varronem fortasse sig

nificat, licet in iis illius libris, qui ad nos per

venerunt, una tantum harum etymologiarum exstet

(de l. Lat. 6, 14; p. 76), ubi sidera dici vult

quae insidant. Alteram communem habet noster

816

- I.

8 1 *

818

819 etiam gemina sidera Septentrionis includit.

820

644 Martiani Capellae lib. VIII. §. 817.

dicta fuisse commemorat, fabulosisque commentis Graji complevere coelum.

Ego praecepta potius edisseram disciplinae, ac decem dici mundi circulos as

severo; quorum alii paralleli, quos aequidistantes Latine possumus memorare,

eosdem polos habent, quos ipse mundus. Poli enim sunt, qui a centro

circuli linea usque in circumferentias ducta medietatis sectae mensuram aequa

ratione discriminant. Verum ex parallelis primus is est, qui et semper ap

parens et contingens confinia finitoris numquam mersus assurgit; qui sep—

tentrionalis circulus perhibetur ex eo, quod cum ceteris, quae promentur,

Secundus autem ex parallelis

maximus solstitialis est, ad quem Sol aestivus accedens solstitii fine repulsus

abscedit. Tertius aequinoctialis medius maximusque cunctorum, per quem

Sol secundo, vel quum in aestivam flagrantiam surgit, vel quum in hiberna

descendit, quadam mundi medietate pervectus mensuram noctis lucis aequa

821 litate compensat. Huic propinquus brumalis, in quem hiemali fine perveniens

822 in aquilonem denuo repulsus assurgit. Quintus autem idemque ultimus au

eum Isidoro (etym. 5, 71, 4), qui et ipse stellas

dictas ait a stando, eo quod fixae stent semper

in coelo nec cadant; sidera tamen idem a consi

derando potius derivat. Tertium Astraeum invenies

apud Aratum (phaenom. 97):

— — »öv όιά τά φα6tv

*A6rgov àgxaiov πστég' ἐμμεναι• —

praeeunte scilicet Hesiodo (theogon. 582). At longe

aliam originem proponit Nicomachus (in manuali

harmonices 4, 5, 45 p. 6 Meibom.), ab &6t&τως

nomen astri dueens, oiov 6táóéa»c £6tegnuévoç

xaì àeì %ov, rrag' ό και Θεός xaì ai9rjg

ajvopatoreaeoiajvat.

praecepta potius] Inverso ordine codex Etten

heimmünsteriensis, male ; ut et in sequentibus com

memorare pro memorare , et atque post linea per

peram omissum.

quorum alii] »Circulorum enim sphaerae*, ut

Procli verbis utar, » alii paralleli sive aequidistantes

sunt, alii obliqui, alii per polos ducti. Aequidi

stantes sunt, quibus iidem cum mundo poli sunt« cet.

finitoris] Id est horizontis, de quo jam supra

(§. 603). Ceterum Septentriones aequatorem versus

vel infra horizontem mergi ipse noster in Geome

tria monuit (§. 694. 696).

Sol aestivus] Isidorus (etym. 5, 44, 2): ,se

eundus circulus ex eo 9eguvöς τροπικὸς dicitur,

quia in eo circulo Sol aquilonis finibus aestatem

faciens ultra eiiim circulum non .transit, sed statim

revertitur, et inde tropicus appellatur. Sed haec

omnia ille pariter atque noster ex Graecis astro

nomis transtulit, quorum ipsorum paene in sin

gulis verbis concentus est, quare exscribendis illis

non praeter necessitatem immorabimur.

seeundo] Vide ne bis scribendum sit, numeri

nota a librariis male intellecta.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 822. 64ô

stralis quique antarcticus perhibetur;

hic mersus ac vix altiore circuli ex

tremitate horizontis defixa contingens tanti tamen spatii quanti septentrionalis

DE COLURIS.

circulus ratione monstratur, ei etiam invenitur oppositus.

Consequens reor coluros demonstrare: quorum pars desuper, quaedam

alia in imo versatur occulta, de quibus non nescio scriptorum variare defi

mita.

Nam alii a septentrionali cardine in meridianum duci circulum perhi

825

bent, exindeque sub terras meantem denuo in arcticum apicem sublimari; alii.

vero contra a cardine meridiano inchoamenta circuli perhibentes, eundem

per arcticum verticem unde ortus denuo retulerunt; qui quidem alium ab

horizontis defixa comtingens] Africanum seripto

rem cognoscas, cujus patria tam prope jam ad ae

quatorem aeeedat, ut sphaeram multo obliquiorem

quam nos conspiciat; utque supra septentrionalem

circulum horizontis confinia attingere dixit, ita

consentaneum est oppositum quoque ad ipsum prope

horizontem pertinere. Quanquam haud scio an non

tam suae ipsius observationi, quam alii auctori haec

omnia debeat, fortasse Aegyptio, unde omnem sub

tiliorem astronomiae notitiam ad veteres transiisse

constat. Prorsus similiter Proclus: Avragxtvxòς

δὲ ἐστι χέχλος — ἐφαττόμενος τοῦ δαίζοντος

zz9* £v 6 jueiov xai όλος έπό yijv άπολαμ3æ

vöuevog.

coluros] Geminus (p. 19) et Proclns (c. 10

iisdem fere verbis: 21u& τῶν πόλων δέ είσι xú

xàov oi άπό τινων κολονgoi aegoc&yogsvö

μενοι, οῖς όνμ3$3ηκεν ἐπί τῶν ἰδίων περι

qoegsvöv τούς τοῦ κόσμον πόλους ἐχειν. Ho

Àovgoû óè xaXovvtav διὰ τὸ μέgm tuv& αὐτῶν

&9edìgnra.yiyvs69at. Oi uèv yàg λοιτοι κέ

x^ov xatà tòjv regu6tQoq)rjv τοῦ κόσμον όλοι

<38ogoövvav- τῶν δέ xoÀovgóv zöxXaov μέση

τινά ἐστιν ά9εωgnta t& órò τού άvτagxtt

xoö özrò tòv ögäovvez à to^außavöueva. Tg&

qoovtav òè oότοι οί διὰ τῶν πόλων διὰ τῶν

τgoaevxóv και idnusotvòv dnusiov xaì sis

τέτταςα μέgnº i6« 6t&vgoû6ι τὸν διὰ μάσων

τῶν ζωδιων κέχλον.Adde Manethonem (2, 45):

»Toöc δέ μ£6ovs τέμνονσι δέω κύκλοι ά$o

voς αὐτοῦ

'Axgrjs âgzöuevou xogvqois* aëτοί ye μέν

άμφω

24λληλονς άxgvc votiov τέμνονσι πόλοιο

x. τ. λ.

et Macrobium (in somm. Scip. 1, 13): »Praeter hos

alii duo sunt coluri, quibus nomen dedit imperfecta

conversio. Ambientes enim septentrionalem verti

cem, atque inde in diversa diffusi, et se in summo

intersecant, et quinque parallelos, in quatuor par

tes aequaliter dividunt, zodiacum ita intersecantes,

ut unus eorum per Arietem et Libram, alter per

Cancrum atque Capricornum meando decurrat; sed

ad australem verticem non pervenire creduntur.«

{546 Martiani Capellae lib. VIII. §. 823.

ortu circulum decussamtes in quatuor quadras mundi ambitum discreverunt.

Verum ego, quod Hipparchus meus scriptorum veritate complexus, hos dico

a signis zodiaci cycli venientes, et tam inter se secundo conjunctos, quam

omnes parallelos angulis aequales persecantes in cardines pervenire. INam

unus ab Arietis octava parte natus ambito mundo per polorum vertices ad

eamdem recurrit; alius simili complexu' mundum a Cancro exortus includit,

quod planius postmodum faciemus.

* - DE OBLIQUIS. •

Verum nunc obliqui sunt edicendi. Quorum signifer duodecim discri

minibus interstinctus, ex parallelis duos solstitialem brumalemque contingens,

aequinoctialem medium secat secundo, nec ad pares angulos aut findit aut

finditur; qui Soli Lunaeque iter praebet cum quinque sideribus.

ambitnm] Sic dedi ex codicibus Reichenauensi

et Darmstattensi pro ambitu, quod in editis crat;

non autem recepi decursantes, quod pro decus

santes in margine Grotius notavit (vide supra §. 57

not.), neque infra varietate pro veritate ex eadem.

secundo] Grotius secundae, anteriores tamen

editiones * et codices longe plurimi secundo prae

bent, quod restitui, licet hic etiam temperare mihi

nequeam, quin ut supra (§. 820) et infra (§. 823.

872) per librariorum errorem pro bis seriptum

esse putem.

octava parte] Martianus partes intelligit, quos

Delambre (1. c. p. 511)

eum reprehendit in eo, quod Manethonem hic se

nos gradus appellamus.

cutus sit neglecto Hipparcho, quem tamen suum

appellarit. Varias astronomorum sententias circa

puncta solstitialia et aequinoctialia in signis refert

Achilles Tatius (p. 146 Petav.).

a Cancro] Alii codices, quos inter Monacensis

Galaxias

lectionem veriorem esse, inferior locus (§. 855),

quem respicit noster, docet.

mec ad pares] Sic margo Grotiana, et eodices

Darmstattensis, Reichenauensis, et Monacensis (C);

vulgo. nunc sine sensu. Proclus (c. 11) et Gemi

nus (p. 20): λοέός δὲ xéxà^ytav δ έαωδιακὸς

xóxÂος διὰ τὸ λο§āς τἐμνειν τοὺς πωρα2

λήλους χέxÀovc, id est ex Linacri interpreta

tione : » quod aequidistantes ad inaequales angulos

intersecet.« Obliquitatem autem zodiaci mature ve

teribus innotuisse constat, cujus inventionis laudem

alii ad Pythagoram, alii ad Anaximandrum (Plin.

hist. nat. 2, 6), alii ad Oenopidem Chium (Plut.

plac. phil. 2, 12; Macrob. Saturn. 1, 17) refere

bant, ut taceam anonymum vitae Pythagorae seri

ptorem (p. 61 Itittershus.), qui Aristotelem demum

eam reperisse tradit.

Galaxias] Viam lacteam inter maximos circu

los olim relatam esse multi veterum logi ostendunt.

Macrobius (in somn. Scip. 1, 13): »Est autem

Martiani Capellae lib. VIII. §. 826. 647

vero lacteus obliquorum multo majore ambitu porrectus etiam visibus appro

batur. Nam confinio septentrionalis circuli natus, in finitorem antarcticae re

gionis acclinans, paene totum videtur permeare coelum; quem quidem mihi

desipere videntur qui circulum negaverunt. Superest jam unus e circulis,

quem quidem, quod locis momentisque omnibus variatur, dubito quid appellem.

Hic tamen movissima supernaque discriminans, atque undique in superficiem

telluris lineae flexu ambientis incumbens, horizon vel finitor perhibetur.

DE SEPTENTRIONALI CIRCULO. …

Sed quoniam expositi circuli breviter claruerunt, nunc eorum spatia,

lacteus unus e circis qui ambiunt coelum et sunt

praeter eum numero decem — de hoc lacteo multi

inter se diversa senserunt, causasque ejus alii fa

bulosas, naturales alii protulerunt.« Philosopho

rum de eo placita exstant apud Aristotelem (meteor.

1, 8), Plutarchum (3, 4; p. 892), Stobaeum

(ecl. 1, 28; p. 575 Heer.); nos hic Proelum potis

simum audiamus (de sphaera f8): λοδὸς δὲ ἐ6τι

»*»Aoc xai ό τοῦ γάλακτος' ούτος μὲν oöv

μετέονι πλάτεὐλελόςωτaι τφ τgorixó xóx

2q), 6vv£6trjxe òè èx 3g«zvuegias vespe^o

suôoç, xai εστιν ἐν τφ κόσμφ μόνος &εω-.

omtóς: οὐχ άgu6tav òè &έτοῦ τὸ πλάτος,

άλλα χατά μέν τινα μὲgm aeÂατέτεgός ἐστι,

x«r& δέ τινα στενότεgos, δι' ἐν αὐτίαν ἐν

tais tzsiovovs dqoaigais où xaraygâ perat

6 rov y&λαχτος κύκλος' άστι δέ και ούτος

tóν μεγίστων zöz^aov, μéyu6vov yàg èv 6φαί

gatc A&yovtav zöxXov οὐ τὸ αὐτὸ κάντρον

εχοντες τῆ σφαῖρα. Adde Aratum (468), Ma

metlionem (2, §3), Isidorum (etym. 5, 463 p. 152

Arev.), inque primis Hyginum (poët. astr. 1, 6;

p. 354 Munck.): »Qui lacteus vocatur, contrarius

aequinoctiali, ubi oportet ut eum medium dividere;

et bis ad eum pervenire videatur, semel in eo

loco ubi Aquila constituitur, iterum autem ad ejus

8:27

signi regionem, quod IIgoxvaov vocatur. Duodecim -

signorum partes sic dividuntur: quinque circuli,

de quibus diximus (paralleli), ita ut unusquisque

eorum dividatur in partes duodecim, et ita ex eo

rum punctis lineae perdueantur, quae eireulos sig

nificent factos, in quibus duodecim signa descri

bantur.« Nonnulla et ipse noster supra (§. 97. 207)

et infra (§. 855). . .

quid appellem] Lege qui appellem. Gnor.—

Grotii mentem profecto non intelligo; ambigit Mar

tianus, quid eum circulum esse dieat; qui, ut ait

Macrobius (1. c. 4, 15), » certum locum habere non

possit, sed pro diversitate circumspicientis habitan

tisve varietura, neque ultra quadringenta stadia,

si Proclum sequimur (de sphaera 15) idem maneat.

horizon vel finitor] Alios interserere vel oriens

margini Grotius adscripsit, quod et in anterioribus

editionibus et in codicibus Reichenauensi et Etten

heimmünsteriensi legitur; sed rectius Grotius omi

sit, quum omni sensa eareat, nec nisi ex male ia

telleeta voce ögiέων per διττοygaqoiav ortum

esse videatur..… - - -

648 Martiami Capellae lib. VIII. §. 827.

unde primo coeperam, perhibebo. Ac prius ad septemtrionalis circuli redeam

granditatem ; in quo more geometrico duo primo signa composui ad circulum

perducendum, id est unum quod centrom , aliud quod peripheriam demon

straret. Itaque in ipso mundi cardine posui clarius sidus, atque ab eo ad

Draconis caput, quod jam notaveram usque ad finitoris circulum pervenire,

lineam duxi; quam postea manente centro mente circumagens circulum de—

signavi, atque àb omni parte spatium aequale complexa per haec sidera

peripheria circumducta pervenit: a capite Draconis et dextro pede ejus qui

appellatur Engonasis ad medium Cephei pectus, tunc ad pedes priores ma—

joris Ursae, inde rursus ad Draconis caput.

DE SOLSTITIALI.

828• Huic circulo confinis solstitialis, quem itidem lineari dimensione a cardine

mundi in octavam Cancri partem ducta, quo Sol accesserat solstitio, reperimus

eumdem circulum ambitu potiorem per haec tamen signa curvari: incipit ab

coeperam] Grotius in margine : •al. conceperunt.

Non necesse.

lineam duxi] Lege cum MS. lineam dixi. Gnor.

— Fefeilit Grotium prava distinctio, qua pervenire

cum verbo dixi jungendum arbitraretur; qua cor

recta omnia jam plana vulgatamque unice sanam

esse apparebit.

peripheria] Sic codices Grotianus et Ettenheim

münsteriensis; vulgo per sphaeram.

a capite Draconis] Hyginus (astr. poët. 4, 6;

p. 468 Munck.): »Arcticon igitur orbem sustinet

caput Draconis eum reliqua corporis parte ; Ce

pheus autem pectore suo circulum jungit. Eodem

orbe nituntur et pedes majoris Ursae, praeterea

sedile Cassiepeiae eum pedibus ejus nititur ipsi cir

culo, sinistro pede genuque dextro et pedis prio

ribus digitis ejus qui Engonasin vocatur; et manus

sinistra Bootis exteriori parte circuli convenit con

juncta.«

ambitu potiorem] Codices Monacensis (C) et

Darmstattensis potiore, eui Ettenheimmünsteriensis

adjungit porrectum, ut supra (§. 826); sed haud

scio an haec mera correetio sit a librario profecta.

per haec] Vide Aratum (480) et Hyginum (4, 2;

p. 465): »In aestivo circulo haec signa sive partes

eorum conspiciuntur: capita Geminorum, Aurigae

genu utrumque, Persei crus et humerns sinister;

Andromeda autem a pectore sed manu sinistra di

viditur — — Praeterea in eodem circulo pedes

equi Pegasi positi videntur, et caput a reliquo

corpore dividitur Oloris — Ophiuchus humeris ut

circulum sustinere videtur; Virgo prope contingens

a capite inter hunc et aequinoctialem circulum col

locata est — Lco a pectore ad lumbos dividitur, ut

Martiani Capellae lib. VIII. §. 828. 649

octava parte Cancri, cujus omne corpus in longitudinem secat, ad Leonis pectus

ac ventrem; inde ad Ophiuchi humeros, * deinde ad caput Cygni, deinde ad

ungulas Equi, ac protinus ad dextram Andromedae- manum, deinde ad si

mistrum Persei crus ejusdemque sinistrum humerum, inde ad utraque He

niochi genua, et proxime ad Geminorum capita, a quibus rursus ad octavam

- notio Cancri ipsius partem.

… -

DE AEQUINOCTIALI. ,,

entia, …

A AG;

-s … -

hÃ¤, in ait II ,

- n ■

…

Aequinoctialis demum circulus bis admensus a polis termino circum- 829

actus, tam in Arietem quam in Libram linea permeante, | pére haec signa

circulum cludit: ab octava parte Arietis per totum corpus ejusdem ad re

ductum Tauri pedem, inde ad mediam Orionis alvum, deinde per edictas

curvationes Hydri Crateraque et Corvum ad octavam Librae partem inter

duas lucidas signi illius, stellas; inde, ad utraque, Ophiuchi genua, ac tum

per Aquilam ad Pegasi caput, a quo rursus ad octavam Arietis partem.

DE BRUM ALI.

Brumalem vero circulum similiter signo in octava Capricorni parte defixo 850

μψ τΌ

… -

- - - -

' husino si stiri

- .* -

per haec meare comperimus: ab octava parte Capricorni per totum corpus

caput ejus et eorporis superior pars inter hunc et

arcticum circulum videatur — Cancer autem sic di

viditur medius, ut inter duos oculos ejus circulus

trajectus existimetur.«

cludit] Sic codices Monacensis (C) et Darm

stattensis; vulgo includit ; codex Ettenheimmün

steriensis concludit , quod correctionem olet. u.

Arietis] Hyginus (4, 5; p. 465): »Secundus

ab aestivo aequinoctialis est circulus, in quo haec

signa et partes eorum perspici possunt: Aries totus

omnibiis pedibus innixus videtur — — in eodem

Tauri genua ut fixa perspiciuntur, etsi noiinulli ita

finxere, ut uno genu, hoc est dextro nixus si

nistro prope contingere videatur — in eodem cir

culo zona Orionis, ut ipso circulo praecinctus existi

metur; Hydra flexu a capite primo, ut cervicibus

erectis Camcrum attingere videatur, et ex inferiore

corpore Hydrae Crater cum Corvo velut fixus esse

circulo conspicitur. Item paucae stellae Chelarum

eodem adjunguntur; Ophiuchi genua eodem eir

culo a reliquo corpore dividuntur; Aquila siniste

riore penna paene contingens figurata est, eodem

que circulo caput Pegasi cum cervicibus nititur.«

per haec meare] Hyginus (4, 4; p. 407): »Me

650 •Martiani Capellae lib. VIII. §. 830.

851

ejus ad pedes Aquarii; inde ad Ceti ultimam caudam, ac dehinc ad Leporem

prioresque Caniculae pedes; inde per Argo tergusque Centauri ad Scorpionis

aculeum, deinde per Sagittae ultimam partem ad octavam Capricorni partem

circulus revocatur. * tni -

nº- a dum uni,

DE ANTARCTICO.

Ultimus ex parallelis, qui vocatur antarcticus, tantundem spatii quantum

septemtrionalis includit. Quem' quidem meantem, quibus sideribus circuletur,

ego poteram memorare; neque enim mihi ulla coelestis globi portio habetur

incognita; sed quoniam per ignota superioris partis visibus hominum disten

ditur, dicere praetermitto, ne incomperta falsitatem admiscere videatur assertio.

ITEM DE COLURIS.

Melius coluros demonstremus, licet ipsi quoque aliquid curvationis ab

dentes non se totos visibus repraesentent, tamen quia comjectura non errat,

poterunt demonstrari. Atque ita eorum primus, qui ab aequinoctiali parte

sumit auspicium, ab octava Arietis parte contingens ultimum Deltotos angulum,

ac mox summum contingens Persei caput dextrumque ejus brachium, proxime

manum secans per septentrionalem circulum ad cardinem mundi pervenit; a

dium Capricornum dividens et pedes Aquarii per tingere et Ara videtur prope affixa, Eridanique

caudam Pistricis ut trajectus videtur; dividit etiam fluminis extrema significatio.«

Leporem fugientem a cruribus et quadam parte

corporis, et Canis sequentis pedes, et Navis ipsius

puppim, Centaurique cervices ab reliquo eorpore

dividit. Scorpionis extrema eauda, quod aeumem

vocatur, eodem circulo conjungitur; Sagittarii arcus

eodem orbe deformatur.e

quibus sideribus] Nonnulla commemorat Hyginus

(4, 6; p. 469): »Ad antareticom autem circulum

pervenit extrema navis Argo, pedesque Centauri

posteriores adjunguntur; priores autem prope con

per ignota] Reeepi leetionem a Grotio in mar

gine notatam, adstipulantibus codicibus Reiche

nauensi et Ettenheimmünsteriensi; vulgo per ig

notas superiores partes* visus, quod corrigendum

vidit et Bondamus (var. leet. p. 60).

abdentes] Grotius nescio unde addentes, quod

falsum esse apparet (§. 825).

Deltotos] Lege Deltotou. Sie in Geometria

Isthmou legendum doeuimus et infra Diarhodou.

Gnor.— Equidem ut supra (§. 655) Isthmos ser

Martiani Capellae lib. VIII. §. 852. 65I

quo per caudam Draconis ad sinistrum Arctophylacos proximeque ad Bootis

stellam ductus dextrum Virginis pedem sinistrumque contingit, in quo Octava

pars Librae est; unde ad dextram manum Centduri, qua pantheram tenet,

divisus haud procul ab eo loco, quo sinistram Centauri ungulam tetigit, in

regionem inconspicuae nobis partis obruitur; unde emersus infra Cetum per

corpus ejus aversique cervieem ad caput atque inde ad octavam partem Arietis

redit. Alter autem colurus, qui etiam tropicus dicitur, ab octava parte Cameri

consurgit , ad sinistrum ex prioribus Ursae pedem per ipsum pectus ejus cer

vicemque; inde ad cardinem pervenit mundi, at inde

- - _

Ursae et bis per Draconem ad

per clunes minoris

aga-*,

ultimum Sagittae spiculum et proxime rostrum Aquilae contingit, a qua ad

octavam partem Capricorni descendit; inde haud procul mersus in regionem

inconspicuam infra Argo resurgit, cujus et gubernaculum et rectam puppim

secans ad octavam partem Cancri redit.

DIE SIGNIFERO.

- - - - .…

Duosjam superesse circulos dubium non habetur, quos quidem obliquos

w\ â

vari, ita et hic codicum leetionem deserere nolui,

qui Martiani quoque error esse poterat. ■

eontingens Persei] Codex Ettenheimmünster.en

sis omittit vocabulum eontingens, fortasse quia

jam antea legebatur; sed quum in his descriptioni

bus astronomicis summa perspicuitate* opus* sit,

ut appareat utrum circulus, de quo agitur, eon

tingat tantum an secet aliquod sidus, Martianus

consulto verbum iterasse videtur.

Bootis stellam] Arctopliylax hic a Bootis stella

discernitur, quod quo pacto fieri potuerit ignoro.

Cicero (N. D. 2, 42):

» Arctopliylax vulgo qui dicitur esse Bootes.«

Fortasse Bootem dixit qui alias 4returus appella

tur, maximam Arctophylacis stellam, quum proprie

Arcturus et Aretophylax non magis diversi fuerint,

quam Arctophylax et ßootes. Conf. J. H. Vossium

(ad Aratum 91), nostrumque infra (§. s58).

inconspieuae] Veram lectionem anteriores jam

habebant, unde Grotius suam correxit; sed cur per

peram edidit conspieuae? Eadem res infra (§. 855).

at inde per elunes] Codex Ettenheimmünsterien

sis ae, quod tamen aeque recipere dubitavi, atque

infra ductus pro perductus, mox Aquilae rostrum

pro rostrum Aquilae, et inde ad octavam pro a qua;

pariterque causam non vidi cur leetiones a Grotio

in margine notatas et inde pro et bis , et verti

cesque pro eervieemque vulgatis praeferrem.

rectam puppim] Alii, teste* Grotio in margine,

erectam, haud male, nisiis potius sensus esse

- -

videretur, colurum ptppim recto angulo secare.

855

sinistram alam Cygni cervicemque perductus

85%

82 *

652 Martiani Capellae lib. VIII. §. 854. -

…. .. 'it ... ..-,., ***.,

sigmifer] Proclus (de sphaera 11): λο§ὸς δὲ

dici superius memoravi. Quorum unus signiferimom ut ceteri, quos linealiter

feci, sed latissimus omnium comprobatur;q quem quum in duodecim spatia

discernerem, singulis triginta partes non nescia rationis adscripsi. Veruh ejus

latitudinem circuli tetendi in duodecim oportiones, ut tantundem spatii habeat

latitudo, quantum longitudini duodecimo partes attribuunt; quod cur factum

sit, facile est loco eo, quot de Sole loqui coepero, o demonstrare, qui per

mediam circuli ejusdem lineam solus fertur. Cujus circuli ambitum per duo

decim signa admodum clara circumagi dubium mon habetur. Nam galaxias

--- I „ , , ;,,,; abbiÅ›

Transitque inversae per sidera Cassiepiae; …,

- - t- - ^n- e

è6τι χεκλος ό τῶν δαδδεχα{σόδων, σέτόs''**' Inde per obliquum descendens tangit Olorem,

ôë ëz τQuóv xvxXaov τ>2%jÂαν 6ενέστηκεν, οτι

èv oi μέν τὸ πλάτος άφορίζειν λέγοντοι τοῦ

ζωδιακοῦ κέχλον, ό δὸ διὰ μέσων, τῶν ζω

δίων χαλείται' οάτος δὲ ἐφάττεται δέο χέ

22dov ίσων xaì zaga^^rj^aov, τοῦ μάν 9&gtvoö

τροπικοά xat& trjv τοῦ zccgxivov πραότην

μοῖgav , τοῦ δὲ χειμεgινοῦ τροπικοῦ κατά

την τοῦ coiyozégaotos tgót^,v μοίQav* τὸ δè

πλάτος τοῦ ζωδιακοῦ zöxXov £6tv μοῖgat

δωδεκά. Plura de zodiaco in Palaeogr. crit. Vol.

III et IV exposui.

feci] Ita anteriores editiones: perperam Grotius

fecit.

latitudinem] Manilius (astron. 1, 679):

»Et ter vicenas partes patet atque treeentas

In longum ; bis sex latescit faseia partes.«

Adde Hyginum (poët. astr. 4, 5. extr.): »Priores

enim astromomici quum omnes res ad duodecim

partes revocarent, ut menses et horas et latitudi-,

nem signorum, itaque et signa, per quae res om

nes signifieantur, duodecim voluerunt esse, « ut

galaxias] Clarius ejus cursum exposuit Mani

lius (astron. 1, 682 sequ.):

» Alter in adversum positas succedit ad Aretos,

Et paulo a Boreae gyro sua fila reducit,' n** ;

-testivosque seeat fines Aquilamqite si piian' I.

Temporaque aequantem gyrum zonamque ferentem

Solis equos, inter caudam qua Scorpius ardet *.

Extremamque Sagittari laevam atque sagittani;

Inde suos sinnat flexus per erura pedesque

Centauri alterius , rursusque adseendere coelum

Incipit .£rgivamque ratem per aplustria summa

Et medium mundi gyrum Geminosque per ima

secans subit iienissim, $eque umle

- .i

Signa

i uiuo profeetus,

Cassiepia, petens super ipsum Persea transit.«

Adde Hyginum (4, 7): »Reliquum est nobis definire

quem supra laeteum orbem demonstravimus. Ipse

enim dividit Oloris extremam sinistram pennam,

quae extra, aestivum pervenit finem; deinde transit

manum dextram Persei, et ab humero sinistro Au

*igae perveniens, sub manum ejus dextram et Ge

minorum genua et pedes ejus signi quod Procyon

vocatur; hic dividens aequinoctialem et aestivum

cireülum tangit extremum finem mali qui in Argo

mave defixus videttir; deinde rursus revertens genus,

Centauri dividit a reliquo corpore et extremam

caudam terminat Scorpionis et areum medium Sa

gittarii et Aquilae dimidiam partem, per ejus trans

iens pennas.*

Martiani Capellae lib. VIII. §. 855. 655.

non magis ratione quam oculis approbatur; cujus ultra regulam et ple

rumque deficiens latitudo a Cassiopeae astro in Scorpionis aculeum longitudine

compensatur. pis

,! - • -

DE HORIZONTE.

- -

Superest circulus solus finitor, qui ex eo, quod semper surgentis deme- 856

antisque mundi diversitatibus varietur, certum astrorum ordinem non poterit

retinere. *

QUID SIT SPATII INTER CIRCULOS, …

Jam nunc inter circulos universos quid interstitii vel spatii intercapedo 857

- -

naturalis immiserit, aequum explicare. Nam inter septentrionalem circulum,

quem in spatia octo resecavi, et inter solstitialem interpatet tantundem, quamtum

interest inter octo et sex. Nam idem interjectus spatiis similibus continetur,

in quo fit, ut major sit circulus ab eodem interjectu pari spatio et ejusdem

tertia portione.

longitudine] Latitudine, quod legitur in editis,

apertum esse videtur mendum ; veram lectionem

codex Ettemheimmünsteriensis praebuit, quam ut

intelligas, tenendum est dimidiatam tantum circuli

longitudinem apparere. Possit tamen fortasse vul

gata quoque defendi Achillis Tatii loco (isag. in

Aratum c. 25, p. 144 Petav.), ubi pariter zodiaci

latitulo (t2&τος) appellatur τὸ ἐπò aiyozágá

τος μέχgt zczgxivov διαστημα, quibus verbis

ipsa ejus dimidia pars significatur; cui adde Ge

minum (p. 28 Petav.).

immiserit] Sie pro immerserit, quod nihili est

in editis, margo Grotiana codicesque Reichenau

ensis, Ettenheimmünsteriensis, et Darmstattensis.

Praeterea paulo post in Ettenheimmünsteriensi le

gitur aequum est pro aequum in editis, et jus tamen

mutandi causa non erat.

Alia intercapedo inter solstitialem aequinoctialemque circulos

inter oeto et sex] Praepositionem a Grotio

neglectam ex anterioribus editionibus, adstipulan

tibus etiam codicibus omnibus, restitui. Ceterum

diversa haee Martiani ratio est a reiiquis, qui quum

meridianum circulum in sexaginta partes dividant,

senas partes inter polos et circulos polares, quinas

inter polares et tropicos, quaternas inter tropicos

et aequinoctialem constituunt; ut Mamilius (1, 568

sequ.), Achilles Tatius (isag. in Arat. p. 130

Petav.), Proclus (de sphaera 9), Hyginus (astr.

poët. 1, 6; p. 549 sequ.), atque etiam Pseudo

Hipparehus ad Aratum (p. 263 Pet.), qui trecentas

sexaginta partes faeit; ex Martiami ratione hemi

sphaeriis singulis tricenae senae, universo igitur

méridiano septuaginta duae partes tribuuntur.

interjectus] De hoc vocabulo vide Stephanium

(ad Saxon. p. 49). - - - -

- -

654 Martiani Capellae lib. VIII. §. 857.

858

minor est a superiore interjectu, quantum quatuor numeri ad sex; ab ae

quinoctiali ad brumalem similis; a brumali autem ad austrinum talis est,

qualis illa, quae inter septentrionalem solstitialemque circulos interjecta; cir

culusque ipse austrinus tantum habet ad cardinem suum, quantum septen

trionalis ostendit.

-qº

DE FIXIS SIGNIS.

Peracta jam spatiorum circulorumque breviter ratione, cetera quae

appellantur incrrantia percurramus. Dubium enim non est triginta quinque

signis omne coelum splendescere, nisi forte velit quis eorum gestamina sociare,

licet animalium vocabulis censeantur; ut capram, quae Heniocho superposita,

aut haedos qui ejus humeris sustinentur, vel serpentem quem Ophiuchus

tenet, aut pantheram quam Centaurus gestat, quae sidera velut partes ha

similis] Codex Ettenlieimmünsteriensis addit

proportio, quo tamem additamento facile superse

demus, si intercapedinem ex antecedentibus re

petimus.

austrinum] Alios et hic et ubique australem

legere Grotius in margine notavit; sed utroque pa

riter optimi auctores utuntur.

spatiorum circulorumque] Codex Ettenlieimmün

steriensis inverso ordine : breviter spatiorum cir

eulorumque; moxque totum coelum pro omne.

inerrantia] Ita jam Cicero appellavit quae Graeee

&πλανεῖς dicuntur (N. D. 2, 21), ne aumbiguita

tem formae Martiani culpae tribuas.

triginta quinque] Hyginus pariter atque per

sonatus Eratosthenes in Catasterismis quadraginta

duo numerat, comprehensis nimirum zodiacalibus,

quae noster seorsim habet, ut triginta tantum prae

Corvum videlicet et Cratefa

cum Hydro jungit, Coelulum autem sive Coronam

terea relinquantur.

australem prorsns omittit; plures nec ipse noster

habet, nee unde triginta quinque absolvaum scio,

nisi Aquam addiderim et Canopum, quae extremo

posuit, sed ut ipse partes potius signorum quam

signa ipsa esse intelligeret. De reliquis, nisi quid

peculiariter monendum fuerit, lectores commode

ad illorum alterutrum praetereaque ad Aratum atque

Mamilium ablegabimus.

velit quis] Ita codices Ettenheimmiinsteriensis

et Grotianus pro velit quisque in editis.

capram] Apud Grotium errore expressum erat

capra, quod correxi. ei Ceterum confer Gemiuum

(elem. astr. c. 2, p. 15 Petav.): δ δὲ ἐν τφ εύω

vέμφ. óμφ τοδ Hvvözov xeiuevoc âaurgòc

&6τήg Ai§ n go6«yogsöstczv* oi 'δὲ ἐν άxgqe

τοῦ αὐτοῦ zeugì xeiuevov &6tégu6xoi δύο Epi

qoot xaXoçvtat. -

pantheram quam] Sie codex Ettenheimmün

steriensis; vulgo quem, quod panthera antea scribi

postularet. Ceterum simpliciter 9rygiov appellat

Aratus (plaenom. 441), unde bestiam Vitruvius

(9, 4 s. 7); Hyginus autem (2, 58. 5, 57) hostiam,

quam snpra aram tenens immolare videatur. Adde

Martiani Capellae lib. VIII. §. 858. 655

bendae suut potiorum. Haec igitur quinque et triginta signa circuli interja

centis ambitu discernuntur: nam alia sunt aquilonia, alia austrina; a regione

quippe zodiaci quae Septentriones versus depicta sunt aquilonia perhibentur,

interius autem numerantur austrina. Aquilonis igitur habent partem utraque

Septemtrio, Draco qui inter utramque flexuosus illabitur, Arcturus quem

alii Booten appellant, Corona Ariadnes, Nisusque quem alii Engonasin dicunt,

Lyra, Cygnus, Cepheus, Cassiopea, Perseus, Deltoton, Heniochus, Andro—

meda, Pegasus, Ophiuchus, Delphinus, Aquila, Sagitta. Austrina autem

haec sunt: Hydrus, Crater, Corvus, Procyon, Orion, Canicula, Lepus,

Eratosthenem (eataster. 40): ἐστι δὲ τὸ 9ngtov

£v taic zegó tànótov τοῦ 9vtngiov, ö

δοχεί τgosqoggevv %6aov — — τινὸς δέ ά6zöv

qoa6tv aötö είναι oivov, êê oό σπάνδει τοῖς

3}εοῖς, quocum convenit scholiastae ad Germanici

vel Caesaris Domitiani Arateorum fragmenta.

nam alia] Eandem distributionem invenimus

apud Geminum (p. 12 Petav.), Vitruvium (9, 5

~g, 4), Manilium (1, 518 sequ.), alios, quos enu

merare longum est.

interius] Legendum videri possit inferius, nisi

sphaeram artificiosam ante oculos habuisse Martia

num appareret, cujus notum est alteram partem

semper eminere, alteram recedere et quasi deli

tescere.

Nisusque] Lege Nixusque cum MS. meo et

membranis. Nixus est à èv yöv«6tv, ö yvê$

Arato. Manilius » nixam gemu speciem « appellat.

ApudVitruvium male Nessus legitur, emenda Nixus.

Gnixum a generibus (hoc est genubus, sic Cicero :

»Quae genus ad laevam Nixi delapsa resedit«)

dici Festus testatur: nos literam unam elidimus,

ideoque Arnobius, Appulejus aliique »genu nixume

dixere, sive a nitendo, sive a Graeco yvè§. Ci

cero etiam in loco citato Nixum simpliciter dixit

de eodem astro. Gnor. — Monacensis (C) quoque

Nixus, Darmstattensis Nixos ; vulgatam tamen mu

tare nolui, quia utraque participii forma pariter im

usu est, adeoque nisus praefert Drackenborchius

(ad Silium 2, 125), alteram nixus antiquam et

obsoletam habitam esse probans ex Servio (ad Ae

neid. 1, 144), eui tamen obloquitur Orellius (ad

Cic. orat. pro Planeio c. 27, p. 159).

Cygnus] Correxi quod apud Grotium scriptum

erat Sygmus, quum anteriores editiones omnesque

scripti libri veram praebeant Iectionem.

Hydrus] Aratus (445) Yögnv, Cicero (455)

et Hyginus (2, 40 et 5, 39) Hijdram hoc signum.

appellant; at* Geminus (2, p. 15), ut noster

¥Ì^8gos, Hgcztrjg, Höga§•, pariterque Hippar

chus (ad Aratum 2, 1; p. 238 Petav.) et alii.

Crater] Alios eratera ubique scribere Grotius

in margine notavit; qua de forma vide quae supra

monui (ad §. 51) in voee bupaeda.

Proeyon] Cieero (in Arateis 466):

»Antecanis, Grajo Procyon qui nomine fertur.•

Accurratius tamen Geminus signum distiuguit a

stella splendida, quae in ipso cernatur eodemque

nomine Procyon dicatur.

656 Martiani Capellae lib. VIII. §. 858.

Eridamus qui ab Orionis pede defluit, Cetus, Centaurus, mavis Argo, Piscis

austrinus, Coelulum, Ara. Nam et aquam, quae ex cratere Aquarii fluit,

melius partem signi credimus, et stellam, quam quidam Canopum, quidam

Ptolemaeum appellant, quae superioribus inconspicua in confinio Alexandriae

incipit apparere, ut partem Eridani fluminis aestimabo. Haec discernit zo

diacus, qui quidem aequales duodecim signorum integrat portiones, sed un

decim habet signa; Scorpius enim tam suum spatium corpore quam chelis

Coelulum] In Glossis est: »Caelulum thuribu

lum a caelando«, sed male, nam ara et thuribulum

idem sunt. Gnor. — A nonnullis anteriorum edi

tionum abest, fortasse quia eodem errore cum Ara

confunderent; sed recte Munckerus (ad Hyginum

p. 412) monet Coelulum Latine dictum esse quem

Graece a nonnullis ovoayioaov, ab Hipparcho

autem Caduceum appellari Geminus doceat, nimirum

Coronam austrinam , *quam plerique ante pedes

Sagittarii ut ludentis abjectam videre sibi visi sunt;

de qua conferri jubet Scaligerum (ad Manilium

p. 411) et Theonem (in Aratum p. 31 ed. Lond.).

Vide etiam infra (ad §. 842). -.

aquam] Geminus hanc quoque inter signa au

strina proprio loco numerat.

quidam Canopum] Non quidem, ut in editis,

codices praebent Ettenlieimmünsteriensis, Reiehe

mauensis, Monacensis (C), et Darmstattensis. Ipsius

stellae supra jam (§. 395. 608. 696.) saepius mentio

faeta est; adde Vitruvium (9, 4 s. 7): »Hujus

autem rei index est stella Canopi, quae his re

gionibus est ignota, renunciantibus negotiatoribus,

qui ad extremas Aegypti regiones proximasque ul

timis finibus terrae terminationes fuerunt« ; et Lu

eanum (8, 481):

— — »inde Canopos

Excipit australi eoelo contenta vagari,

Stella timens Boream. « —

Ptolemaeum tamen qui praeter nostrum appellatia

referat, non novi; neque Eridano, sed Argo navi

annumerat Geminus: èv àxgq» τφ τηδαλιφ τῆς

Agyoëς κείμενος λαμπρὸς ἐστ*, g I{ένω3os

όνομάζεται.

ehelis] Id est brachiis sive foreipibus suis,

quare minuscula initiali exprimendum euravi; mo

minis enim vim postea demum habet, ubi Mar

tiamus, quam nos Libram dicamus, Grajos quos

dam Chelas dixisse narrat; nunc iiiaa tantum vult,

Seorpium et suum spatium (in zodiaco) corpore,

et Librae (spatium) ehelis suis occupare, eerte

majorem ejus partem, nam superioris Librae partis

nonnullas stellas ab aliis ad virginis pedes referri.

Notum enim est multos Libram omnino non nu

merasse inter signa zodiaci, quorum noster quo

que partes sequitur, dum undecim tantum signa

statuit, pariter ut Hyginus (poët. astr. 4, 5): »etsi

nulla sunt signa duodeeim sed undeeim ideo quod

Seorpio magnitudine sui corporis* duorum loeum

e quihus prior pars Chelae,

reliqua autem Scorpio vocatur.« Unde Manetho

(apotel. 2, 156):

Xηλαὐ σάς και δη μετεφημισον άν£oes

occupat signorum,

ígoi

Hai Zvyòv èz^wji66av £tsi τ' ἐτύνεσα*

£x&v€g9εν,

Oiaiveg *A&ατιγγες έτι ἐν γρῦ ἐλλομένοιο;

Martiani Capellae lib. VIII. §. 859. 657

occupat Librae; cujus superiorem partem pedes Virginis occupant, majorem

vero Scorpius; denique Chelas, quam Libram dicimus, quidam dixere Graji.

Horum ergo signorum duodecim nomina, quod vulgo nota sunt, praetermitto,

QUOD DIVERSIS CIRCULIS DISTRIBUANTUR QUORUNDAM

PARTES SIGNORUM.

- Intelligo ordinis hoc fuisse, ut quo circulo spatiove quae signa sint de

monstrarem; sed et magnam partem adstructionis exquirit contra propositum

brevitatis, et quod mediatenus tertiave parte quaedam signa defixa circulis

diversis sua membra discerpant, hanc obscuram caliginem derelinquo. Quippe,

ut cetera transeamus, manus interior Arcturi intra septentrionalem circulum

ponitur, reliquumque corpus parti alteri deputatur; Cephei corpus mediatenus

septemtrionali, thorace partito et diversis circulis attributo; Nisus vero si

et Macrobius (Saturnal. 1, 21 f.): »Scorpius totus,

in quo Libra est.« Plura dabunt interpretes ad

Virgilii locum (georg. 1, 55):

»Qua locus Erigonem inter Chelasque sequenteis«

imprimis Servius, eujus haec nota est: »Aegyptii

duodecim esse asserunt signa; Chaldaei vero un

decim, nam Scorpium et Libram unum signum ac

cipiunt; chelae enim Scorpii Libram faciunt. Iidem

Chaldaei volunt aequales esse partes in omnibus

signis; sed pro qualitate sui aliud signum viginti,

aliud quadraginta habere; quum Aegyptii trieenas

esse partes in omnibus velint. Modo ergo secun

dum Chaldaeos locutus est, dicens posse eum ha

bere locum inter Scorpium et Virginem. Nam Eri

gone ipsa est Virgo.«

quod diversis circulis] Hae de re aceurate egit

'Pseudo-Hipparchus (ad Aratum p. 237 Petav.):

λοιπόν μεταθατεον ἐπι τοὺς τάμνοντας κέ

22ovg xai τά τεμνόμενω έτ* αὐτόν έόδια etc.

defixa] Pro defixis hoc Bondami (in var. lect.

p. 60) codex praebuit, e quo etiam correxi dis

erepant in editis substituto diseerpant.

Gephei eorpus] Vox septentrionali deest in MS.

et merito, est enim hic απροςδιονέση et ex su

perioribus aut subsequentibus inepte repetita. Gaot.

— Interpunctione mutata integram servavi vulga

tam lectionem, quam non modo Bondamus (var.

lect. p. 60. 61) eonjecturis tentavit, sed librarii

quoque varie interpolarunt; siquidem codices etiam

Bondami et Ettenheimmünsteriensis omittunt sep

temtrionali, Monacensis (D) autem inter partito et

diversis inserit cetero toto.* Jam vero intelliges

omnia recte procedere, modo suppleas: »Cephei

corpus mediatenus septentrionali« scil. parti depu

840

tatur. Ceterum confer Pseudo-Hipparchum (p. 238): .

- v * » w r. - / -

ό μέν ούν άgxtvxòς χέκλος τέμνει ζῶδια δύο,

Bodjtov μέσον άyzóva xai Hnqoéaog 6trj9r,

oùx signxe δέ τεgi τούτον Agazog.

658

Martiani Capellae lib. VIII. §. 840.

841

nistro pede septemtrionalis Draconis verticem calcans, capite solstitialem cir

culum adscendit, unum brachium Lyrae, alterum dans Coronae; et alia

hujusmodi non minus insuavia quam morosa.

QUIBUS SIGNIS SURGENTIBUS QUAE ORIANTUR QUAE OCCIDANT.

Illud potius attendendum, quibus surgentibus signis quae ortum faciant.

occidantque. Nam oriente Cancro occidunt Corona Ariadnes, et austrini Piscis

pars dimidia, Ophiuchus a pedibus usque humeros, serpensque quem detinet

praeter fauces caputque totum, Bootis etiam medietas; oriuntur vero Orion

totus Eridanique principium,

septemtrionalis Dracomis] Id est Draconis, qui

intra septentrionalem circulum est. Pedem eundem

quem noster nominat etiam Hyginus (5, 5; p.422):

»Hic positus inter duos circulos, arcticum et ae

stivum, utrisque pedibus et dextro genu arcticum

eireulum finit, ita tamen ut dextero pede priori

hus digitis circulum terminet, sinistro autem toto

caput Draconis opprimere eonetur« ; rectius quam

Aratus (70):

4e5vtegoû toòòς άxgov ézet 6xoÀuoto 4g&

zovtog,

quem ideo reprehendit Hipparchus (ad plaenom. 1,

7; p. 181 Petav.).

quibus surgentibus signis] Caput hoe optime

convenit eum eo quod apud Hyginum est libro

quarto. Gnor. — Iteete, sed melior auctor Aratus est

(568 sequ.) cum Hippareho (ad phaenomena lib. 2),

neque speraenda eoi*paratio cum Pseudo-Hipparelio

(ad eadem p. 288—260 Petav.), qui etiam eun

dem cum nostro ordinem sequitur, quum Hyginus

ab Ariete ordiatur.

oriente Camero] Grave mendum intactum adhuc

dum remansit, jam tamen eximendum. »Oriente

Cancro* iaquit »occidunt* cet. Excer.ta nostra

et in lingua Caniculae lucida stella. Quum

occidit, quod in eam te facile opinionem adducet,

omnino scripsisse hostrum soeeidit coronae Ariadnes

— pars dimidia.« Oriente enim Cancro tota si oc

cidat Ariadnes Corona, quomodo oriente Leone

» Coronae reliquiae « sive uti rectius MS. »Coronae

reliqua* conteguntur? Haec sane non cohaerent,

si vulgata lectio recte se habeat. Et de veritate

emendationis ne dubites, en tibi Hyginum, qui

claris verbis (poët. astr. lib. 4, cap. 42): Cancer

exoriens• iuquit »obscurat dimidiam partem Coronae.

Adde Ciceronis haec ex Arateis v. 598 ed. Grotii:

» Jam simul ut supero se toto lumine Cancer

Extulit, extemplo eedit delapsa Corona,

Et loca convisit cauda temus infera Piseis,

Dimidiam retinens stellis distincta Corona

Partem etiam supera, atque alia de parte re

pulsa est.«

Boxu. (var. lect. p. 61. 62).— Arati rationem probat

etiam Hipparelius (2, 8; p. 214); tamen non tanta

apud me est Bondami excerptorum auctoritas, ut inde

Martianum corrigam, quum videam pari ineuria

etiam Pseudo-Hipparehum loqui (p. 259): δένει δὲ

ἀτέρωνος' iae%ος τό ημισν εως έπι όάχιν

z. t. 2.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 841. 639

autem Leo oritur, Coronae reliqua conteguntur, austrinusque Piscis, et

Ophiuchi, serpentis, Bootisque partes, itemque Aquila, Nisique pars dextra;

oriuntur vero Hydri caput, Lepus et Procyon, Caniculaeque pars prima.

Oriente autem virgine occidunt Lyra, Delphinus, Sagitta, Cygnique pars potior,

Eridanique pars ultima, et caput cervixque Pegasi; oriuntur autem Hydri.

pars prior usque ad Craterem, Caniculaque tota, et navis Argonis puppis.

Libra surgente occidunt Pegasi et Cygni reliquae portiones, Andromedaeque

caput, Cepheique humeri, Cetus, et flexus fluminis Eridani; oriuntur Co

romae medietas, Nisi dexter pes, et Bootes, et Hydri reliquum praeter ultimam

caudam, Centaurique pars, quae in equi speciem figuratur. Scorpione autem

mascente occidunt Andromedae pars reliqua, item Cephei pars, quae extra

septentrionalem circulum posita, et Cassiopeae et Orionis pars; eodem tempore

oriuntur Ariadnes Corona tota,

praeter

priores pedes.

pedes;

Cephei caput humerique, et Centauri pedes priores.

et caput Ophiuchi, Nisique corpus omne

sinistram manum, Hydri cauda ultima, et Centaurus totus praeter

Sagittario nascente mergitur Orion, et Canicula, et .Heniochi

oriuntur vero totus Ophiuchus et Nisi sinistra manus, et Lyra, et

Capricorno oriente

occidunt Heniochus totus, et ejus capra haedique, Persei pars sinistra, et

Coronae reliqua] Sic anteriores editiones; Gro

tius reliquiae.

Argonis] Lege cum MS. Argus Graeca decli

natione. Gnor.— Sed pluribus etiam vulgata lectio

codicibus hititur, ita ut quartus quoque casus 4r

jonem (§. 850. 855) in Monacensi (C), Darmstat.

tensi et Ettenheimmünsteriensi legatur. Plura alio

rum exempla affert Schneiderus (lat. Form. p. 146).

flexus] Codex Ettenheimmünsteriensis comfluxus;

sed praefero vulgatam. Aratus etiam xapuvrai habet.

Ariadnes Corona] Errat Capella, Ariadnes Co

ronam appellans eam, quae cum Scorpione oritur.

Corona Ariadnäe est , 6t£qoavoς βόθειος, uti lo

quitur Tzetzes ad Hesiod. p. 95 ed. Heins. $£uxck.

(ad Hyg. astr. 4, 125. p. 475).— Hyginus enim eam

Coronam appellat, quae ante Centauri pedes jacere

existimetur, quae est austrina (vide ad §. 858

eademque sententia etiam Scaliger erat (ad Manilium

p. 572); sed Aratus (638) indistincte :

'H μέν άρ' εἰς ἐτégην φὲρεται, τά δè vsuó

^ ' <9εν άλλα

Oögavòς άντιρégét 6τεφάνοιό τε δεέrega.

xvxAa,

quem docte animadvertit Vossius (ad v. 400) Co- !

romam austrinam nondum cognovisse.

caput Ophiuchi] Restitui ex codice Ettenheim.

münsteriensi, quod Hygini et Pseudo-Hipparclii

consensus postulabat; vulgo Eniochi. ,

8492

85 *

660 Martiani Capellae lib. VIII. §. 845.

Argonis puppis, et Procyom; invicem oriuntur Cygnus, et Aquila, et Sagitta,

et Altarium. Aquario oriente occidunt Centauri pars equina, Hydri caput;

oritur et equus Pegasus. Piscibus ortis occidunt Hydrus totus, et Centauri

pars reliqua, et Crater; praeterea oriuntur Andromedae pars dextra, et Piscis

austrinus. Arietis signo surgente occidunt pedes Centauri, et Altarium ; oriuntur

vero Andromedae sinistra pars, et Persei caput usque ad alvum, et Deltotom.

Signo Tauri oriente occidunt Bootis pedes, Ophiuchus a pedibus ad genua

usque; oriuntur autem Ceti pars reliqua, et sinister Orionis pes. Geminis

orientibus occidit Serpentarius usque ad genicula; oriuntur vero Fluvius,

Cetus, Orion.

QUIBUS TEMPORIBUS ORIANTUR AUT OCCIDANT.

Temporum quoque ipsorum, quibus oriuntur aut occidunt, habenda

distantia est. Nam quae transversa oriuntur et recta occidunt, celeriores ortus

habent, quam occasus; contra autem , quae recta oriuntur et transversa

conduntur, tardius oriuntur quam occidunt. Nam Cancri signum recte oritur

Altarium] Pro altari, cui similia et alia apud iardius oriuntur quam oeeidunt] Idem docet

alios, ex nominativi forte pluralis similitudine nata. Geminus (elem. astr. p. 28 Petav.); touxvtnc δέ

Gnor. — Saxo Grammaticus: »Parentem altario τῆς ἐγχλίσεως έπagχούσης τοῦ ζωδιαποδ

honoratum •5 ad quae Stephanius (p. 247) non solum zxzXov dvu3aivev xai t& δοόexarmuöqua ioa

nostrum laudat, sed addit etiam Salviani verba: övtw xat& τὸ μ£ye9og &vi6ovg zgóvouc t&c

»C*fum in altario dimittimus*, ad quae Ritters- àvatoÂας χαι τάς δέσεις ποιεῖσ9a, * óoa μεν

husius: »Vetus glossarium judicat formam nominis y&g ög3o5 ytyvou£vov τοῦ ζωδιαχος χελλον,

esse diminutivam altare, ëzrißaouc, et altarium trjv &v«τολὴν ποιείτων, ἐκείνα τά ζωδια ἐν

ßouv6záguov. Sed promiscue tamen reperio usur- tzeiovv xgövq rrjv &νστολήν xai την δέον

patum altarium pro altari. «. Id quod exemplis pro- 'rotettat, ög9& yag rag& τὸν δοζοντa aa

hatur Pauli Diaconi, Angelomi, et Hildeberti Ce- garrixrtet, &6ts xa9' ἐν έκαστον 6τριεῖον τοῦ

nomanensis; quibus adde Severum Sulpicium et Caoöiov την ἀνατολὴν yiyveo9at, 8u& 8}.

Hieronymum a Schellero laudatos. τούτο πολέν xgövov àvaXi6xe69αι της άνα

genicula] Codices Monacensis (C) et Ettenheim- τολής και της δέσεως : öócz óè xrXayiov

münsteriensis genucula, quod eodem redit. vtyvouévov τοῦ ζωδιακοῦ κύκλον τgός τὸν

recta occidunt] Vulgo recte , quod correxi ex 6giέοντι την dνατολήν zτοιεῖtat, èxeiva:

codicibus Monacensi (C) et Ettenheimmünsteriensi. év έλάττονι zgóv®*£tavaqoégétat, πλάγια

Martiani Capellae lib. VIII. §. 844. 661

inclinatumque mersatur; licet hoc in Capricorno parva inflexione curvetur;

oritur autem duabus horis et duodecima parte horae, et hora occidit ac

deunce; minima in isto distantia, est. Leo autem oritur duabus horis et tertia

parte horae, occidit vero hora semis et sexta parte horae. Virgo oritur horis

duabus et dimidia et sexta parte horae; similiter Libra; occiduntque hora et

tertia parte. At Scorpius diminuit ortum et auget occasum; oritur enim horis

duabus et tertia parte, occidit hora semis et sexta parte horae. At Sagittarius

oritur horis duabus et duodecima parte horae, occidit hora et deunce horae.

At invicem quae transversa oriuntur et recta occidunt, breviores ortus oc

cupant quam occasus. Denique ex his est signum Capricorni, quod oritur

hora et deunce, occidit duabus horis et duodecima parte horae. Aquarii

vero proximum signum oritur hora et dimidia et sexta parte horae, occidit

horis duabus et tertia parte horae. Sequens hos Piscium signum oritur hora

et tertia parte horae, occidit duabus horis et dimidia et sexta horae parte.

Eandem mensuram Aries utriusque temporis scrvat. Taurus oritur hora et

dimidia et sexta parte horae, occidit duabus horis et tertia parte horae. At

Gemini oriuntur hora et deumce, occidunt duabus horis et duodecima parte horae.

QUOD PRO DIVERSITATE SIGNORUM DIERUM NOCTIUMQUE

FIAT INAEQUALITAS.

Haec est inaequalitas, quae dierum spatia noctiumque discriminat.

Nam quum Solis lumen eorum signorum principium, quae tardius oriuntur,

yàg tagati ttet xai τά ζῶδια παὸς τὸν ἐν ί6φ zgóv® dvarszaovo, IIæg8£vog xaì

ági£ovta , ö6τε κατ' άλλα πολλὰ μάρη άμω Zvyòς, και ἐπει δg9αδτωτος yiyvstat ό τῶν

την άνατολὺν ποιεῖ09αι, διὰ δέ τοῦτο και ζωδιων κύκλος 4tóèuov xai Hagxivov μεσον

taxetav την άνατολήν όεμ3αίνει yiyvs69at. gavovtov, èv πλείστφ xgövqy &v«t£XXov6t

similiter] Ita codices Monacensis (C), Darm- IIag9&vog xai Zvyóς : quem etiam de reliquis

stattensis, Reichenauensis, et Ettenheimmünsterien- consulere licet.

sis; quorum consensum secutus sum, licet eodem dierum spatia] Hac de re accurate agunt Cleo

rediret vulgata: »occiditque hora et tertia parte ; medes (xvxA. 38aog. 1, 6) et Geminus (elem.

similiter Libra.« Item confirmat Geminus (p. 30): astr. c. 5, p. 22 sequ.), quos vide.

662 - Martiani Capellae lib. VIII. §. 846.

ingreditur, dum sequentia signa nascuntur, diei prolixitas procuratur; ubi

vero haec intrarit, quae cito orta tardius demersantur, diebus exiguis noctes

efficit grandiores. Denique haec ratio et illis respondet, qui velut miram effi

ciunt quaestionem, talia proponentes: Si spatiis aequalibus omnia signa per

censentur, ac mecesse est diebus noctibusque cunctis sena signa supra terras

esse, omnes dies noctesque pares esse debuerunt. Sena autem signa superstare

mon dubium est, totidemque dolitescere, dies quoque noctesque variari diver

sitatibus spatiorum. Nam solstitialis dies habet *aequinoctialis mensurae horas

quatuordecim et sextantem ; brumalis vero horas movem et dimidiam ac tertiam

portionem ; vicissim brumales moctes solstitialis diei temporibus porriguntur, cujus

lucis tempora suscipit mox aestiva. In tanta varietate diversitateque temporum

847 illud profecto colligitur, signa aequalia non habenda. Cujus conclusioni et

rerum veritas et nostra regula refragatur. Multiplici enim clepsydrarum ap

positione mönstratum omnia signa paria spatia continere. Quum enim diversa

spatia in ortu habeant atque occasu ; tamen si omnium ortus occasusque com

848 penses, videbis ad plenum collata mensuris aequalibus respondere. Verum

sena signa] Aratus (352) de Zodiaco: margine notavit, videlicet ad alius situs vel climatis

To; 6* 366ov χολοιο »«r* 32xeavog &v- naturam, qua dierum noctiumque spatia variari jam

v&ίτοςt, supra noster recte monuit (§. 395); sed hic certum

r r w r. - r » - - li t - - - Tó66oy v:t£Q yazum g qoégétat, π&6η δ'èarì aliquem auctorem eumque Alexandrinum ante oculos

abere videtur. quare eti - - - vvxti habe , quare etiam mox nolui e codicibus

Darmstattensi, Ettenheimmünsteriensi, et Grotiano

•

“E§ aisi δέvov6t δvaoóexáòες χέχλοιο, . - - - - -

corrigere C?0a conclusiomi pro cujus.

Tö66av δ' άντάλλονσι' τόσον δ'επι μῆκος

êxóóτη -

Nύ$ aieì vetóvv6tat, ö6ον τά πεg juov

profecto] Alii perfeete, teste Grotio in margine.

veritas] Pro varietas in editis praebent codices

r Reichenauensis, Darmstattensis, Monacensis (C), et

zvzXov ' Grotianus. Vide etiam supra (§. 824).

240xouévmς άπό vvxtòς άεἰgetau vjvpö9v quum enim diversa] Codex Ettenheimmiin

%«ing. steriensis perspicuitatis gratia inserit signa, quo

Adde Vitruvium (9, 1. s. 4). Quaestionem, quam

tamen additamento non magis indigemus, quam

hic noster tangit, expedit Geminus (p. 28 sequ.).

quod mox Bondamus (ùm var. lect. p. 62) e codice

horas novem] Alios legere octo Grotius in suo suppleri voluit ad invicem ante respondere.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 848. 665

hac quaestione submota, alia subtilior de spatiis imparibus objectatur. Dicunt

enim : Si spatia signorum aequalia sint, aut Sol tardiore cursu quaedam signa

transcurrit, aut dierum ratio diversitate mentitur. Sed constat Solem Gemi

morum signum triginta et duobus diebus excurrere, Sagittarii autem duodetri

inta, ceterisque signis aut adjici aut detrahi, aliquas portiones; 3; quod profecto » q. &> ] „aiiq p. 5 q p.

- - - -

non fieret, si aut Sol aequali cursu ferretur, aut signa spatiis paribus tende

rentur; Sol autem eadem ac perpetua celeritate festinat; relinquitur, ut signis

spatiorum aequalitas denegetur. Sed hunc quoque errorem nemo sapientum

sed opinio inveterata composuit, quam omnes*hactenus credidere, quemad

modum ipsi mundo sphaeraeque postremae CentrOm eSSe terraiii, ita et solaris

circuli eandem centrom esse, quod omnino falsum esse non dubium est. Nam

ut diversa spatia sunt coelestis ambitus circulique medialis, ita et diversis

centrorum signis punctisque torquentur, quo fit, ut.terra solaris circuli centrum

non sit, sed eccentros habeatur. Per vices enim propinquitates descensusque

ad terras solaris orbita cursusque summittit, itemque pro signorum conditio

mibus sublimatur;"et quum medietatem linearem in latitudinem Aodiaci Sol

libratus excurrat, orbem tamen Solis obliquitas meatus aut imprimit aut extollit.

Quis enim dubitet Cancrum Geminosque verbi gratia in mundi ardua subli

mari, rursumque Sagittarium Capricornumque pererratis deflexibus infimari?

Quod quum ipse zodiacus signaque coelo cohaerentia tantundem a terris un

submota] Sic codices Reichenauensis et Etten

heimmünsteriensis, nec Grotianus refragatur, qui

habet summota; vulgo consummata.

aut dierum] Vulgo aut in dierum, quod ex

codice Ettenheimmünsteriensi correxi.

duodetriginta] Alii XXIX, teste Grotio in

margine.

. nemo sapientum sed] Inserui haee tria verba

vulgo omissa Grotio auctore, qui ita in membrana

legi testatur, multoque concinniorem eam lectionem

esse recte monet. Rem ipsam accurate exposuit

Geminus (apud Petavium p. 5 sequ.), quem totum

exscribere nunc non possumus, et Cleomedes (xvzÂ.

5 sag. 1, 6); vide et infra (§. 855).

quod quum ipse] MS. quotquot cum , sed

optime optimae membranae quamquam enim; nam

sequitur infra Solis tamen. GnoT. — Optimarum

membranarum lectionem pro correctione tantum

habeo librarii, qui nec quum sciret haud raro pro

etsi usurpari, nee quod saepissime concludendi

causa particulis praemitti; quare vulgatam ser

vavi.

849

664 Martiani Capellae lib. VIII. §. 849.

850

diquesecus interstitii detineant, solaris tamen circulus, qui subtermeat, aut

evehitur aut descendit. Hinc venit ut a Sole signa cum dierum transcurri di

versitatibus videantur.

- -

* DE PLANETARUM ORBIBUS.

Transcursa ratio est signorum coelestium atque etiam circulorum; nunc

planetarum orbes edisseram, quos quidem non ab erroribus suis—nam iisdem

Solis rationibus commeantes mihil: licere patiuntur erroris — sed quia diversa

varietas mortalibus caligines intentionis offundit, non planetas sed planòntas,

cum dierum] Alios legere eum variis in mar

gine Grotius notavit, idque etiam in codicibus Mo

macensi (C) et Darmstattensi exstat, ut anceps sit

optio; sed eam ipsam ob causam vulgatam servare

malui. -

transeúrsa] In nonnullis codicibus Bondamus

(var. lect. p. 47) invenisse se testatur transcursa

ratione sigmorum, quod et Ettenheimmünsteriensis

noster habet placetque Arntzenio (ad panegyr. II,

p. 741); at vulgata nostri usui accommodatior vi

detur.

edisseram] Hanc lectionem, quam ex codice

Ettenheimmünsteriensi recepi, jam Oudendorpius

(ad Appul. I, p. 431) duorum codicum auctoritate

commendaverat. Vide et supra (§. 817).

patiuntur erroris] Codices Ettenheimmünsterien

sis et Grotianus erroribus; sed vulgata uon minus

hona, modo genitivum jungas cum nihil.

caligines intentionis] Sic Martianus multo ele

gantius quam librarius Ettenheimmünsteriensis, qui

ealiginosas intentiones scripsit.

sed planôntas] Id est qui non tam ipsi errent

quam homines in errorem- dueant; hoe enim est

*r2avóv, ut apud Sextum (adv. mathem. 10, 98):

σοφίζεται δέ έν τούτοις δ 24t66aogog xaì rag*

&μφι8ολίαν 3ούλετaι ημάς πλανόν. Planetas

enim dictos esse eonstat άπò τῆς πλάνης, ut ait

Isidorus (orig. 5, 70, 20), id est ab errore, quia,

ut Maerobii (ad somn. Seip. 1, 14) verbis utamur,

»et cursu suo feruntur et contra sphaerae maximae

id est ipsius coeli impetum'eontrario motu ad orien

tem ab occidente volvuntur«, unde factum est, ut

vulgus hominum nullis legibus adstrietos per coeli

spatia vagari existimaret. Sed eum errorem jam

Plato impugnat (de legg. 7, p. 821), aequalis sci

licet Eudoxi, quem primum horum sideri:m motus

ex Aegypto in Graeciam transtulisse testatur Se

meca (quaest. nat. 7, 5), in eoque postea omnes

consentiunt; unde Cicero (de divin. 1, 11):

»Quae verbo et falsis Grajorum vocibus errant,

* Ite vera certo lapsu spatioque feruntur« •

et alio loco (2, 71): »Astrologi motus errantium

stellarum notaverunt; inventus est ordo in iis stel

lis, qui non putabatur«; eonfer et haec (N. D.

2, 20): »Maxime vero sunt admirabiles motus ea

rum quinque stellarum, quae falso vocantur erram

tes; nihil enim errat, quod in omni aeternitate

conservat progressus reliquosque motus constantes

et ratos, a

Martiáni Capellae lib. VIII. §. 880. 665

sicut orator asserit, memorabo, licet eos propriis mominibus insignitos etiam

aliis nominibus appellarimt. Nam Saturnum Phaenona vocant, Jovemque Pha

ëthonta; Pyroenta Martem, Venerem Phosphorom, Mercurium Stilbonta mo

minarunt; Soli vero Lumaeque diversitas gentium innumera vocabula sociavit.

Horum igitur septem illa eo maxime cum fixis- sideribus habenda distantia,

- -

quod illa coeli tantummodo cursibus commoventur propria statione ornata,

hi vero tam mundanis raptibus auferuntur quam propriis cursibus commo

ventur.

orator] MS. Strator, forte Stratom; meminit

hujus ' mathematici Strabo. Gror.— Servavi vul

gatam, qua meliorem non habebam; quam enim

margini adscripsit Grotius lectionem Aratus, eam

licet etiam codex Ettenheimmünsteriensis praebeat,

recipere nolui, quia non solum correctionem olet,

sed ipsius Arati libris ne confirmatur quidem, qui

de planetis omnino non agunt; nisi forte ejusdem

canonem Martianus respexit, cujus id argumentum

fuisse videtur (confer Grauertum in Niebuhrii Mus.

Rhenan. T. I, p. 541).

a!:is nominibus] Eadem exstant apud Cicero

nem (N. D. 2, 20), Plutarchum (de plae. phil. 2,

15; p. 889), Eusebium (praep. evang. 15, 46;

p. 846), Cleomedem (xvxX. 9edog. 1, 5), Appule

jum (de mundo p. 295 Oudend.), Ausonium (idyll.

18, 12), Achillem Tatium (isag. 17, p. 156 Petav.),

Hyginum (poët. astr. 2, 42. 4, 45 sequ.), Isidorum

(5, 70, 20; p. 164 Arev.), alios, saepissimeque

leguntur apud Manethonem in apotelesmatis; sed

quae a diis repetita sunt, jam apud Platonem ex

stant (Tim. p. 58; epinom. p. 987).

Pyroenta] Codices Reichenauensis et Ettenheim

münsteriensis male Pyroin.

eum fixis] Sic scripsi ex margine pro confixis,

quod apud Grotium erat, quia sententiae nexus

hic est: villa distantia habenda est horum septem

Nam quantum eos retulit dici noctisque rotatio, tantum nituntur

cum fixis sideribus., id est: »hi septem eo maxime

a fixis dimerunt. Praepositionem cum in discre

pantia quoque significanda adhiberi ostendit v. c.

Cicero (acad. 2, 47): » eum Cleanthe — Chrysippus

dissidet « et alio loco (Brut. 49): » doctis hominibus

cum populo dissensio fuit.«

hi vero] Membrana haec vero, subintellecta voce

sidera; et quantum ea, non eos. Gnor. — Male,

de planetis sermo est; neque illud offensionem ha

bet, quod hi ad remotiores spectat, quum id po

tius significet, de quo potissimum disseratu*, qua

de re vide quos laudat Otto (ad Cie. de senect.

19, p. 177). De re ipsa conferatur Macrobius (ad

somn. Sc. 1, 18): »Solem ac Lunam ac stellas

quinque, quibus ab errore nomen est, praeter quod

secum trahit ab ortu in occasum diurna conversio,

ipsa suo motu in orientem ab occidente procedere,

non solum literarum profanis, sed multis quoque

doctrina initiatis abhorrere a fide ac monstro simile

judicatum est; sed apud pressius intuentes ita verum

esse constabit, ut non solum mente concipi, sed

oculis quoque ipsis possit probaria 5 et Seneca

(quaest. nat. 7, 21): »Omnibus autem stellis in

eandem partem cursus est, id est contrarius mundo;

hic enim ab ortu volvitur ad occasum, illae ab oc

casu in ortum eunt, et ob hoc duplex his motus

est, ille quo eunt et hic quo auferuntur.«

851

852

666 Martiani Capellae lib. VIII. §. 882.

* …

855

854

diversis compensare temporibus, id est aut mense ut Luna, aut anno ut

Sol, aut triginta annis ut Saturnus, et ceteris temporibus pro spatiorum quae

circumeunt Iatitudine aut brevitate. Quae cuncta sidera licet in ortum pergere

videantur, non tamen adversum mundum rigido motu, sed obliquo per zo

diaci defixa moliuntur; alioquin ex contrario partium suarum motu mundus

stare non posset. Denique etiam peripateticorum dogma contendit, non ad

versum mundum haec sidera promoveri, sed celeritate mundi, quam sequi

non potuerunt, praeteriri. Quod quidem, etiam ut verum sit, "meis non

poterit rationibus obviare. Sive enim Saturnus nimia cum mundo celeritate

comcertans vix exiguis cursibus superatur, ac Luna, quod tardius incedat,

intra tricesimum diem a mundi parte eadem praeteritur; sive contra mundum

nitentibus ideo celerior quia breviore ambitu orbem circuit Luna, tardiusque

Saturnus propter latitudinem orbis effusi; utrum velis,

obsistit, siquidem suus motus istorum rationibus dispensatur.

nituntur diversis] Claudianus (de cons. Mall.

Tiieol. 103):

»Sidera cur septem retro nitantur in ortus

Obluctata polo« —

Ovidius (metam. 2, 72):

»Nitor in adversum, nec me qui eetera vineit

Impetus, et rapido contrarius evehor orbi«;

unde etiam apparet meliorem esse paulo ante vul

gatam lectionem rotatio quam ratio, quod apud

Grotium in margine legitur; sic enim ibidem Ovidius:

» Adde quod assidua rapitur vertigine coelum,

Sideraque alta trahit celerique volumine torquet.«

Eadem varietas redit infra (§. 855).

ceteris temporibus] De variis temporum spatiis,

quibus singuli planetae eursus suos perficiant, am

prius conferendi sunt Cicero (N. D. 2, 2e), Vitru

vias (9, 1 s. 4), Plinius (listor. nat. 2, 8), Pla

tarchus (de plac. Phil. 2, 52; p. 892), Eusebius

(praep. evang. 18, 34; p. 849), Achilles Tatius

meis regulis non

Quibus tamen

(isag. 18, p, 157 Petav.), Geminus (ibid. p. 4), Cleo

medes (1, 5), Stobaeus (eclog. phys. p. 262 Heer.),

Macrobius (in somn. Scip. 1, 19).

latitudine] Grotiana margo: »al. longitudine.«

in ortum] Diurnum nimirum sive mundi, qui

Soli Lunaeque cum toto coelo communis est, quum

proprii planetarum meatus menstrui vel annui con

trariam viam teneant, qua de re omnibus nota

pluribus agunt Plato (in Timaeo p. 56), Vitruvius

(9, 1 s. 4), Seneea (de constantia 44), Geminus

(élem. 10, p. 42 Petav.) et alii quos enumerare

longum est.

mundus stare non posset] Margo Grotiana mun

dum sustinere nom possunt; male.

praeteriri] Accurate hanc sententiam examinat

Géminus (loco citato p. 45 sequ.).

obviare] Sic codices Ettenheimmünsteriensis et

parmstattensis. In editis iegitur obviari pro objiei;

- - - - -_-

sed passivum in iifo verbo aegre admittitur.

Martiani Capellae lib. VIII. §, 834. 667

septem sideribus unus est communis motus, quod omnes ortum potunt; alius

quod temporum omnes diversitatibus atque accidentibus variantur. Nam ex his

quinque - sidera stationes urecursusque patiuntur, Sol vero Lunaque cursu

continuo rapiuntur ; item haec lumina vicibus obscurantium occultantur,

quinque vero sidera nesciunt obumbrari; tria item, ex his cum Sole Lunaque

orbem terrae circumeunt, Venus vero ac Mercurius non ambiunt terram.nu,

- _ -

QUOD TELLUS NON SIT CENTRUM OMNIBUS PLANETIS.

-■

Licet generaliter sciendum, cunctis orbibus

planetarum eccentrom esse

tellurem, hoc est non tenere medium circulorum; quoniam mundi centrom esse

non dubium; et illud generale septem omnibus advertendum, quod quum

mundus ejusdem ductus rotatione umimoda torqueatur, planetae quotidie tam

loca quam diversitates arripiant circulorum. Nam ex his nullum sidus ex eo

loco unde pridie ortum est elevatur. Quod si est, dubium non est, centum

octoginta tres circulos habere Solem, per quos aut ab solstitio in brumam

redit, aut ab eadem in solstitialem lineam sublevatur; per easdem quippe

mutationes -commeat circulorum. Sed quum Sol praedictum numerum habeat,

Mars duplos circulos facit, Jovis stella duodecies exercet, octies vicies cumulatur

ex his quinque] Codex Ettenheimmünsteriensis

e.v eus; non necesse.

stationes recursusque] Cicero (N. D. 2, 20):

»Quod eo est admirabilius in his stellis, quas di

cimus, quia tum occultantur tum rursus aperiuntur,

tum adeunt tum recedunt, tum antecedunt tnm sub

sequuntur, tum celerius moventur tum tardius,

tum omnino me moventur quidem, sed ad quod

dam tempus insistunt.« *

Pºenus vero ac Mercurius] Quapropter hos jam

Cieero (in somm. Scip. 4) Solis cursum ut comites

consequi dixerat. Plura vide infra (ad §. 857).

eeeentron] Vide supra (§. 849) et plura apud

Ptolemaeum (Almagest. 5, 4), qui hoe placitum

ab Hipparcho inventum diligentius excoluit; efr.

Bailly (hist. de l'astr. T. I, p. 87 et 470). Nihili

836

est quod tradit Jambliclius (de vita Pythag, 31) •

jam Pythagoram τάς ἐχκεντρότητας indagasse.

quoniam mundi] Recepi lectionem a Grotio in

margine notatam; vulgo quod mundi minus clare.

Vide nostrum superius (§. §84. §99) et Cleomedem

(l. l. 1, 9). » ,

non dubium] Codex Ettenheimmünsteriensis ad

dit est, quod tamen eodem quo supra (§. 857)

jure omitti posse censni; neque magis necessarium

duxi paulo post ejusdem arripiunt pro arripiant.

exercet] Recepi codicis Etenlieimmiinsteriensis

lectiones et hic et in sequentibus, ut mutata simul

84 *

668 Martiani Capellae lib. VIII. §. 886.

857

Saturnus, eos circulos qui paralleli dicuntur circumcurrens; qui motus om

nium cum mundo proveniunt, et terras ortibus occasibusque circumeunt. Nam

Venus Mercuriusque licet ortus occasusque quotidianos ostendant, tamen eorum

circuli terras omnino mom ambiunt, sed circa Solem laxiore ambitu circulantur;

denique circulorum suorum centrom in Sole constituunt, ita ut supra ipsum

aliquando, infra plerumque propinquiores terris ferantur, a quo tuidem signo

uno et parte dimidia Venus disparatur; sed quum supra Solem sunt, -pro

pinquior est terris Mercurius, quum infra Solem, Venus, utpote quae orbe

interpunctione tolerabilis certe sensus exsisteret;

vulgo enim ita edebatur : » Jovis stella duodecies

excrescere octies vicies cumulatus. Saturnus eos

circulos, qui paralleli etiam dicti sunt, circumcur

rens.« Editi ante Grotium cumulatis; Grotianae

lectioni favent eodiees Monacensis (C) et Darmstat

tensis. Sed apparet respici varios singulorum pla

metarum annos, quibus cursum suiim absolvant;

consentaneum enim erat tanto plures eos habere

circulos diurnos, quanto dierum numero ipsorum

circuitus annum solarem exeederent; quum igitur

Sol, cujus annus trecentorum sexaginta quinque

dierum esset, circulos haberet centum octoginta

tres, dimidium videlicet numerum, quia adseendentis

descendentisque iidem meatus sunt(§.872)— eandem

' rationem necesse erat in Martis stella obtinere, cujus

cursus quum fere duos annos solares aequaret,

circulorum etiam numerum duplicem esse seque

hatur. Unum illud oftendit, quod quum ipse Mar

tianus supra (§. 852) Saturno triginta annorum cur

sum tribuerit, hie viginti octo tantum narrat; sed

sive liic librariorum sive ipsius auetoris ferror sit

(vide et inferius §. 864 f.) reliqua certe egregie sibi

constant.

centrom in Sole] »Il n'y a de vraiment remar

quable dans ee passage que ce qui concerne Mer

cure et Venus, dont les orbites ont le Soleil pour

centre commum et se trouvent dans la position que

mous leur assignons aujourd'hui. Om dit que e'est

ce peu de lignes qui a été pris par Copernie pour

leº sujet de ses méditations, et qui l'a conduit a

son système du monde; en ce eas Martianus aurait

rendu a Pastronomie plus de services, que des

astronomes biem plus habiles, et nous devons lui

pardonner son verbiage, ses bévues et son gali

mathias. Dei.Awmne (1. e. p. 512). — Plura dabit

Benzenberg -(Versuche über die Umdrehung der

Erde p. 461). -

infra plerumque] Revocavi anteriorum editio

num lectionem, quam Grotius ad marginem reje

cerat seripseratque intra, quod multo minus com

modum est. Confer Maerobium (in somn. Seip. M,

19): »Cireulis, per quem Sol diseurrit, a Mer-,

cnrii circulo ut inferior ambitur; illum quoque

superior circulus Veneris ineludit, atque ita fit ut

hae duae stellae,* quum per superiores circulorum

suorum vertices eurrunt, intelligantur supra Solem

loeatae, quum vero per inferiora commeant circu

lorum, Sol eis superior aestimetiir.«

Venus disparatur] Grotiana margo pariterque

codices Monacensis (C) et Ettenheimmünsteriensis

Mercurius, ut haud improbabilis sit conjectura, utri

usque a' Sole distantiam olim in hoe loeo lectam

esse, Plura vide infra (§. 881. 882).

Martiani Capellae lib. VIII. §. 857. 669

castiore diffusioreque curvetur. Nam Luna, quae propinquior terris est, per

quos feratur anfractus, interius memorabo; post cujus orbem alii Mercurium

Veneremque, alii ipsius circulum Solis esse concertant; deinde Martis, Jovis

ac Saturni, quos omnes ut suis amplitudinibus metiamur, quod non facile

astrologi voluere, ab uno geometriae concesso assertio est inchoanda; quod

et ipsa suggerit in praesenti, et ab Eratosthene Archimedeque persuasum, in

circuitu terrae esse quadringenta sex millia stadiorum et decem stadia; ita

ut ab hoc indubitatis rationibus approbetur, Lunae circulum centies terra

esse majorem, qui idem circulus ipsa Luna sexcenties potior invenitur.

Quae duo ex defectibus Solis assiduis, quantum umbrae Luna subjecta red

- - - -

- .- - diderit, et ipsius umbrae collatione cum ipso Lunae corpore vera dimensiono

monstrantur; quae nisi morosa sint, quemadmodum dimensa sim, demon

ejusdem

id est

Crebro in climate Diameroës proveniens Solis defectus

sed propinquo climati,

strabo.

ex omni parte totum obumbravit orbem;

Diarhodu, portio obscurationis apparuit, in climate vero Diaborysthenis

- -

castiore] Primo adspectu apparebit legendum lectionem, adstipulantibus codieibus Monacensi (C),

esse vastiore ; quid enim castitati cum Venere? et Darmstattensi; Ettenheimmünsteriensi,

quum

sed invitis codicibus nihil muto.' apud Grotium legeretur » ob hoe ergo indubitatis ra

alii Mercurium] Uberius* hae de re disputavi tionibus approbetur •, praemisso titulo : » quod cir

in Palaeographia (§. 284, p. 558). Confer Plu

tarchum (de placit. philos. 2, 15; p. 889) et Ma

crobium (in somn. Scip. 1, 19 et 21).

ab Eratosthene] Codex Ettenheimmiinsteriensis

Aristotele, quod tamen facile apparebit falsum esse,

quum ipse Martianus lectores suos ad libri sexti

locum remittere videatur (§. 396), ubi terrae cir

cuitum ex sententia Eratosthenis declaravit. Quan

quam insignis est numerorum inter utrumque locum

diversitas, ut jure miretur Bernliardyus (in Era

tosthenicis p. 62), unde suam sapientiam Martianus

elicuerit, quum reliqua testimonia omnia ducenta

quinquaginta millia tradant.

. ita ut ab-hoc] Restitui anteriorum editionum

culus Lunae major sit quam tellus •, quem con

tinuata eum antecedentibus sententia retinere non

potui. Nostram lectionem margo quoque Grotiana

exhibet, sed addito ergo , quod codices nostri non

confirmant.

qui idem] Sie codex Reichenauensis; vulgo qui

quidem.

quantum umbrae] Alii terrae, teste Grotio in

margine ; fortasse utrumque conjungendum.

in elimate] De his climatibus pluribus noster

agit infra (§. 876).

id est Diarhodu] Sic codex Reichenauensis;

vulgo apud Grotium Diarholwv,_ in anterioribns

vero Diarhodii, ubi verae lectioiiis vestigia facile

858

859

670 Martiani capellae lib. VIII. §. sso.

860

mulla obsistente parte Sol totus eluxit.- Unde, quoniam clima Diarhodu quot

stadia contineat manifestum est, reperi duodevicesimam partem terrae umbram

quam Luna fecerat continere. Sed quoniam majus corpus ejus est, quo

umbra metaliter jacitur, quam ipsa umbra, ex climatibus, quibus pro parte

sol obscurabatur dextra laevaque, compertum est triplo majorem esse ipsam

Lunam umbra sua; ergo collectum est Lunam , sexies minorem orbe terrae

praedictis rationibus inveniri.

-ll

QUOD LUNA MINOR SIT ORBE SUO.

lllll … -

- - -

-. _. -

- - - -

Luna autem iiiinor est qrbe suo sexcenties, quod clepsydris intelligi

apparent; pessiuae codex Ettenlieimmijnsteriensis

Diarhodis.

portio obseuraiionis] Simile exemplum invenies

apud Cleomedem (zvz2. 9εωg. 2, 5);* quem om

nino vide. In universuum Geminus (p. 40 Petav.):

21* ijv ditiav*o* ioat t&λιν αί έχλείψεις

5tyvovtav, άλλὰ ποτά τάς τῶν κλιμάτων δια

qog&c uey&λαι πάραλλαyai yiyvovtav regi

t& μεγάδη τῶν ἐχλεῖabetov. Hat& y&g τὸν

αὐτὸν zgóvov οίς μόν όλος ό ηλιος ἐχλείπει,

oìc Òà rò ijuov, ους δέ τὸ ἐλαττον του ημί

6εως, οίς δέ τῶν άρχην οὐδέν μέgog τοῦ

rj2tov êz2e2ottös 9 eogeitat. Adde Achillem

Tatium (isag. 19, p. 159 ibid.).

duodevieesimam] Sic codices Reichenauensis,

Darmstattcusis, et Monacensis (C); vulgo duodevi

gesimam. - -

metaliter] Plinius (hist. hat. 2, 8 s. 11):

»Defectus Lunae magnitudinem ejus haud dubia

ratione declarat, sicut terrae parvitatem ipsa defi

ciens. Namque quum sint tres umbrarum figurae,

constetque, si par lumini sit materia, quae jactat

umbram, columnae.gffigie jaci nec habere finem ;

si vero major materia quahm lumen, turbiuis recti,

ut sit imum ejus angustissimum et simili modo

infinita longitudo; si minor materia quam lux, metae

existere effigiem in 'eacuminis finem desinentem,

talemque eerni umbram defeiente Luna palam sita

etc. Graece est xaovo&tòóς, vide Cleomedem (2, 6).

sexies minorem ] Varias hac de re sententias

vide apud Plutarcbum (de facie in orbe Lunae 19,

p. 952 sequ.).

Luna autem minor est] Hoc caput in MS. ita

legitur: »Luna autem* minor est orbe suo sexcen

ties, qnod elepsydris fusile imponas, atque emersa

omni subtrahas primum, et aliud vas apponas do

nec nocte alia renascatur, adjeeto ad circuli spatia,

et quod excurrit partibus, et ipso item Lunae cor

pore, quoniam de circulo, hoc quoque esse non

dubium est: invenies sexcenties aquam excrescere,

unde colligas circulum ejus toties esse majorem.

Si ergo ipsa Luna major sexies terra, sexcenties

circulus ejus major Luna, vides lunarem circulum

centies majorem esse tellure.* Utrumque conjungit

Veicetinus, Lugdunensis, et Basileensis codices.

Sane haec lectio quam adseripsi imperfecta est,

ni legas: » quod clepsydris intelligi potest.« Viri

docti et harumce rerum gnariores». quid hac de

Martiani Capellae lib. VIII. §. 860. 671

potest. Duobus enim vasis aeneis fusilibus positis, inferius vacuum, aliud

superius aqua plenum pone. Observa autem Lunae ortum, et stellam fixam

simul cum ea orientem ; et quum coeperit corpus Lunae ex superiore parte

supra terras apparere, cito superioris vasis aqua videlicet pleni centrum

aperi, ut simul cum incipiente Luna oriri aqua fluere in vas inferius incipiat,

et donec totum corpus appareat fluat. Quuin autem tota supra terras appa

ruerit Luna, statim primum vas in quod aqua fluxerit subtrahas, et aliud

apponas in quod aqua fluat, donec nocte alia renascatur illa stella, quae in

priore nocte cum Luna oriebatur, et quum illa orta fuerit, superius vas

unde aqua fluxerat tollas. Deinde metire aquam, quae in spatio viginti quatuor

horarum fluxerat, ad mensuram illam, primam, quae cum corpore Lunae

prius in primum vas fluxerat, et invenies sexcenties aquam excrescere, quod

in Lunae circulo fieri non dubium est, id est sexcenties superare spatium

corpus Lunae; unde colligas circulum ejus toties esse majorem Luna. Vides

lumarem circulum centies majorem esse tellure.

re judicandum sit videant: nobis satis erit breviter

discrimina librorum, quos summa diligentia con

gessimus, indicasse. Gnor. — Atque alias equidem

addam lectiones; nam codex Monacensis (C) post

verba orbe suo sexcenties sic pergit: » si clypsydris

fusile ponas atque emersa omni subtrahas primum,

et aliud vas apponas, donec alia renascatur adjecto

ad circuli spacia, et quot excurrit partibus, et

ipso item Lunae corpore quoniam de circulo hoc

quoque esse non dubium est. « Darmstattensis au

tem post verba quod clepsydris haec habet: »fusile

imponas, atque emersa omni subtrahas primum at

aliud vas ' apponas donec nocte ' alia renaseatur.

Adjecto ad circuli spatia et quot excurrit partibus

et ipso «, cetera ut in Monacensi. Ettenheimmün

steriensis denique verbis extremis apud Grotium

»vides lunarem circnlum eenties majorem esse

tellure • omissis reponit: » si ergo Luna est minor

sexties terra, triplo majorem esse imbra sua ipsam

Lunam. Ergo collectum est Lunam sexies minorem

sexcenties circuli ejus est major ipsa Luna. vides

lunarem circulum centies minorem csse tellure.«

Nos ad sensum in vulgata lectione nihi! desideramus,

apparet tamen non tantam hujus esse auctoritatem,

ut genuinam Martiani manum temere nos confidamus.

fusilibus] Id esse ex aere fusis, superior locus

(§. 17) docet. Vitruvius (8, 3) de aquarum expe

rimentis memorat » vas Corinthium, sive alterius

generis quod erit ex aere bpno.« Sed simillimus

est locus Macrobii (in soimm. Scip. 1, 21), quem

totum contnlisse operae pretium fuerit. De clepsy

dris veterum exstant dissertationes Petermanni (Lips.

H671), et G. C. Drandii (1752).

spatium corpus] Codex Monacensis (C) corporis,

inepte; sensus enim est, spatium circuli superare

corpus Lunae. * -

• •

679 Martiani Capellae lib. VIII. §. 864.

861

s-^

QUORUM PLANETARUM ORBES LUNAM SUPERCRESCANT.

.Quo monstrato alios videamus. Sed quis dubitet solarem circulum

duodecies quam Lumae esse majorem, quum quod illa mensp, ille duodecim

currat? Martis vero circulus vicies quater potior invenitur, Jovis centies et

quadragies quater, Saturni trecenties tricies et sexies; unde si numerus in

terjectionibus supputetur, et quot stadia Saturni circulus habeat, et quota

ejus portio omnis terra sit, invenitur XXII stadiorum quingenti quinquaginta

sex stad. et pass. XIIII. Nam si centies Lunae circulus major est terra,

Lunae autem circulo trecenties tricies sexies major Saturni; major est igitur

Saturni circulus omni terra tricesies ter millies et sex centies.

DE LUNAE MEATU.

Nunc jàm Lunae meatum, quae terrae propinquior est, videamus;

quam quidem menstruum habere lumem physicorum assertione persuasum

est, quum quod “sit semper pleni orbis esse non dubium est. Nam si ab illa

parte qua se subjicit Soli, omni hemisphaerio collustratur, etiam quum

nobis tricesima nullum lumen ostendit superne, qua Solem spectat pleno

lumine relucescit; denique quum discedens a Sole a latere eum coeperit

intueri, pro parte etiam inferius lumen acquirit, donec e regione posita' ab

hac parte quae nobis est visibilis collustretur. Circuit enim ejus globum un

interjectionibus] Grotianae membranae attentio- constat (vide §. 858) Mox in eodem codice legitur

nibus ; editi intentionibus. Nostram lectionem codex terties ter milesies et sex centies, errore aperto.

Ettenheimmünsteriensis praebuit. Interjectiones sunt

6vut?mgoeuoevo, ut apud Timaeum (p.96 b Steph.).

XXII stadiorum] Omissa sunt in codice Etten

heimmiinsteriensi verba »XXII stadiorum quingenti

quinquaginta sex stad. et pass. XIIII«, neque in

juria, quum corruptissima esse appareat; sed rec

tam lectionem inveniri eo difficilius est, quia ipse

Martianus sibi in terrae circuitu computando non

qua se subjicit] Sic codices Grotianus et Darm

stattensis et excerpta Bondami (in var. lect. p. 62);

editi quae se subjicit vel deterius etiam quae sub

jicit apud Grotium.

spectat] Margo Grotiana exspectat, moxque lu

cescit pro relucescit, male utrumque. *.

quae nobis est] Codices Grotianus, Ettenheim

miinsteriensis, et Darmstattensis qua, non male.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 865. 675

diquesecus Solis nitor, et ei parti, quam totam tunc adspicit, lumen indulget,

cujus luminis radii in terras quoque luculentiores perveniunt, ut si quis ex,

speculo lumine repercusso effigiem lucis excipiat. • Quae quidem Luna, quum

eum in orientis partibus comprehenderit, obscuratur, et quum in occasu de

seruerit." lucescit. Cujus primi luminis: effigies quibusdam velut cornibus. 864

circulata μηνοειδής dicitur; quum vero : monaginta: partibus a Sole discedens

orbem ejus mediatemus, idem radius luminarit, διέτομος perhibetur ; sed prae

dictis partibus quum alias quadraginta quinque adjecerit, perhibetur άμφίxvgτος,

• id est major dimidia, minor plena ; quum vero centum octoginta partibus

a Sole discesserit contrario posita totamque partem qua terris opponitur illu

minat, tavo£2nvos perhibetur; ac dehinc deficiens servat cum praedictis partibus

nomina memorata. Quae quidem tredecim orbis sui partes die noctuque trans

currit, quum pro latitudine circulorum, quos obeunt, eodem interstitio Sol

unam integram, Mars dimidiam, Jupiter duodecimam unius partis, Saturnus

vicesimam octavam unius portionis excurrat. Verum Luna circuit totum signife- 86ö

rum diebus viginti septem et besse; sed Solem undetriginta diebus et media diei

luculentiores] Alii, teste Grotio in margine, totamque partem] In editis erat: »totam partem

lucubrandiores, monstrum vocabuli! quam terris opponit« ; at in codiee Ettenheimmün

ex speculo] Eadem comparatione utitur Plu

tarchus (de facie in orbe Lunae 17, p. 926 sequ.),

quem vide. Adde Cleomedem (xvxÂ. 9εωg. 2, 4)

et Achillem Tatium (isag. 21, p. 442).

μηνοειδής] Septem Lunae póósvc jam supra

(§. 758) Martianus attigit, ubi vide notam nostram.

Easdem eommemorant Cleomedes (2, 5), Geminus

(elem. astron. 7, p. 59 Petav.), Achilles Tatius

(isag. 21, p. 141), Ammianus Marcellinus (20, 55

p. 237 Gronov.), Macrobius (in somn. Scip. 4, 6),

Laurentius Lydus (de mensib. p. 108 Roetheri),

Isidorus (in orig. 3, 55; p. 153 Arev.), alii 5 res

enim in vulgus nota est; accuratius tamen Aristides

Quinetilianus (de musica 5, p. 156 Meibom.) viginti

octo apparitiones distinguit.

steriensis » totamque partem qua ceteris opponitur«5

unde quod melius esse videbatur, assumisi.

eum praedictis] Sie codex Ettenheimmünsterien

sis. Editi habent tum , codex Darmstattensis tume,

male utrumque.

orbis sui] Codex Ettenheimmünsteriensis sui

circuli ; sed vulgatam deserere sine causa nolui.

Sol unam integram] Supplevi ex- codice Etten

leiinmünsteriensi,. licet etiam pro additamento li

brarii haberi, possit.

vicesimam octavam] Vide quae superius dixi

(ad §. 856).

et besse] Grotius per errorem bisse, quod ex

anterioribus correxi; gravius videri possit, quod

afios legere idem in margine annotavit, octo horis,

674 Martiani Capellae lib. VIII. §. 86ö.

866 et dimidia parte eum consequitur, ibi utique poterit invenire.

noctisque partel consequitur, quod ideo tardius provenit, quia quum suum.

peregerit circulum, ipse Sol ab eodem loco, quo ei lumen dederat, excurrerit,

et in signo proximo aut etiam altero reperitur. Nam si in Librae aut Scorpii

aut Sagittariiiultima parte lumen acceperit, non eum in sequenti signo, sed

*b* in altero consequetur; haec a enim, tria signa aliquando transcurrit, *uemad

modum his contrariad plerumqüe bis, invenit. m Nam quoniam ibi Sol triginta

diebus et in Geminis triginta duobus moratur, Luna, quae undetriginta diebus

Verum eadem

Luna aliquando quatuordecim diebus, aliquando, quindecim, plerumque sedecim

plenum perficit lumen; ita tamen, ut in eodem deponendo compenset.

si decimo quarto die lumen impleverit,

Nam

quindecim diebus amittit, ut dierum

ratio integra concludatur. Verum , eadem Luna implet annum suum trecentis

nisi eadem bessis significatio esset, nimirum octo

partes ex duodecim; nam me sedeeim lioras ex

' viginti, quatuor indicari existimes, confer Plinium

(2, 16): »Proxima igitur cardini ideoquc minimo

ambitu, vicenis diebus septenisque et tertia diei

parte, peragit spatia eadem quae Saturni sidus

altissimum triginta annis.« Pariter Geminus (I. e.

3, p. 4): xataotégao òè t&vtov φ£gstat rj 6e

ληνη ἐν jugoatc » xai & zai tgitq» διαποgδ

μενομενη τὸν ζωδιαzòv zöxXov. Plura dabit

Lindenbrogius (ad Censor. de die mat.22). it^

sed Solem] Minus accurate Macrobius (in somn.

Seip. i, 6), sed ut abunde illustret nostrnm :

»Luna octo et viginti prope diebus totius zodiaci

arnbitum conficit; nam etsi per triginta dies ad

Solem unde profecta est remeat, solos tamen fere

viginti oeto in tota zodiaci circuitione eonsumit,

reliquis Solem, qui de loco quo eum reliquit abs

cesserat, comprehendit.«

ipse Sol] Meliorem hane nostram leetionem Et

tenheimmünsteriensis praebuit. Grotins edidit •g*

quo Sol ipse ab eodem loeo quo ieielamen dé

*. i.ubi - - -

derat exeurrerit« male; frustra enim sic apodosis*

altero] Margo Grotiana in tertio, fortasse melius.

consequetur] Sic codices Monacensis (C), et

quaeritur, quae illi quùm respondeat.

Darmstattensis; vulgo consequitur, cui praetuli fu

turum propter anteeedens aceeperit. www.

ibi Sol] Codex Darmstattensis ubi, quod tamen

non magis recipiendum erat quam mox ex Etten

heimmünsteriensi et iteielienauensi Lunaque pro

Luna quae. De re ipsa vide superius (§. 848) et

Censorinum (de die natali 22, 4), inprimis autem

Maerobium (in somn. Scip. i, 6): »Inde, fere nun

quam in eodem signo bis, nascitur nisi in Geminis, ,

ubi hoe nonnunquam evenit, quia dies in eo Sol

duos snpra triginta altitudine signi morante con

sumit.« … -i

implet annum] De anno lunari aeeurate agit

Geminus (elem. astr. 6, p. 51 Petav.), cui adde

Censorinum (I. 1. 18 sequ.), Macrobium (Saturn.

1, 15), et Theodorum Gazam (de mensibus c. 9

et 10 in Petavii Uranol. p. 292 sequ.), ubi etiam

de intercalationibus plura leguntur. - -**

Martiani Capellae lib. VIII. §. 866. 675

quinquaginta quatuor diebus; nam duodecim ejus coitus hoc numero per

aguntur; sicque fit, ut annus solaris diebus undecim major habeatur, quod

intercalationum diversitatibus compensatur. n. . . . .

- - - , • • • .

* • -

DE DUODECIM PARTIBUS LATITUDINIS ZODIACI.

De latitudinis partibus, per quas Luna commeat, edicamus. Nam ini 867

zodiaco duodecim esse latitudinis partes superius intimavi, per quas diversis

modis sidera spatiantur. – Nam alia per tres partes, alia per quatuor, alia

per * quinque, alia per octo, quaedam per omnes duodecim feruntur.'* Soh

enim in nullam excedens partem in medio libramento fertur absque ipso

Librae confinio; nam ibi se in austrum ' aquilonemye deflectit ad dimidium

fore momentum; Luna autem per omnes duodecim currens nunc in aquilonem

provehitur, nunc in austrnm deveniens infimatur, utrinque momentis ex

currens, sicut Hipparchus , quoque consentit. Denique obliquitati ejus voca

bulum constitutum, ut fere άλικοειός dicatur, ita • tamen ut descendens

adscendensque ipsam solarem lineam, quam mediam iriter senas utriusque

lateris partes esse monstravi, aut acutis aut spatiosis angulis secet; nec possit

tamen ad idem, hoc est ita ut est posita, eodem mense eadem parte sic ad

Sólem reverti eadem latitudinis portione, nisi mense ducentesimo tricesimo.

- - - .* · · · · · - - • , *a

. - *. -

• • . - - *. ...

* latitudinis] Vide superius (§. 854). '^ ' ' .• ,

* alia per quinque] E Monacensi (C) addidi haec

verba oniissa in editis. -

absque] Id est excepto (Hand.Tursell. I, p. 69).

* * ibi se] Grotiama margo ubi, perperam. Prae

terea delevi qnod in editis sequebatur aut, quia

non iteratur, et reposui pro aquilonemque ex

et Mona

Ettenheimmünsteriensi, Darmstattensi,

censi (C) codicibus aquilonemve.

exeurrens] Ea loca, ubi ultra zodiacum Lunae

meatus excurrunt, caput et cauda ab astronomis

appellantur, vel uno vocabulo nodi, de quibus agit.

Ptolemaeus (Almagest. 4, 9). - st

constitutum] Ita margo Grotiana et codices Rei

clienauensis, Ettenheimmünsteriensis, 'Monacensis.

(C), et Darmstattensis pro construetum in editis. :

• . . ελικοειδής] Anteriores editiones *jàtostohs,

Grotius jλικοειός, sed correxit in notis, vide.

- superius (§. 700). Hinc zeQa)v ελιπόσσομον Lu-*

nam appellat Maximus philosophus (regi xotagx.

61). Plura de ejus evolutione (§§eátyuoä) dabit

Geminus (l. I. 13, p. 61 sequ.). • ; '* * *

85 *

676 Martiani Capellae lib. VIII. §. 868.

869

quinto, hoc est anno undevicesimo., n Nam ut sub eadem die atque iisdem

propinquitatibus siderum inerrantium ad idem redeat, faciunt anni quinquaginta

quinque; ut vero etiam planetarum iisdem rationibus sub eadem specie contingat,

amni magni prolixitas spectanda. Verum eadem Luna quum secans solarem

lineam in aquilonem scandit, vocatur. διρος διρονμένη5 quum ab aquilone ad

IT/ *J® J id

undevicesimo] Ita necessario scriberidum erat verum eadem] Legendum puto »voeatur διρος

vel propter antecedentem mensium numerum, licet $ubaouévm et deinde διρος τωπεινονμενη: et post

apud Grotium 29 exstet; est enim haec notissima ταπεινὸς ταπεινονμένη et infra taretvòς άνα

illa Metonis periodus ἐννεακάιδέχετήgic, de qua μόνη : vel sane qnod magis Graece dicetur γρόσε

conferendi sunt Geminus (1. 1. 6, p. 58) et Cen- '£vpouêvn, 5ιρόσε ταπεινονμενη, ταπεινός τά

sorinus (de die nat. 18); plura, dabit Ideler (Hand

Βuel, der Chronologie T. I, p. 47. 298. 515).

quinquaginta quinque] Vide ne legendum sit

4uinquaginta norem; tot enim annorum periodus

ab antiquis vel Philolao vel Oenopidi tribuitur, de

«qua conferendi sunt Boeckhius (in Philol. p. 154)

et ideler (chronol. I, p. 502).

' iisdem rationibus] MiS. lìisdem radiationibus. Non

male. Gnor. -

anni magni] Macrobius (in somn. Scip. 2, 41): .

»Mundani ergo anni finis est, quum stellae omnes

omniaque sidera, quae aplanes habet, a certo loco

ad eundem locum ita remeaverint, ut ne una

quidem coeli stella in alio loco sit, quam in quod

fuit, quum aliae omnes ex eo loco motae sunt,

ad quem reversae anno suo finem , dederunt; ita

ut lumina quoque cum erraticis quinque in iisdem

locis et partibus sint, in quibus incipiente Imum

dano anno fuerant; hoc autem, ut physici volunt,

post annorum quindecim milia peracta contingit*,

Alii alios numeros tradunt, quos afferunt Pavisius

(ad Cic. N. D. 2, 20), Lipsius (ad Sen. p. 759), et

J. H. Vossius (ad Virgil. ecl. 4,15); adde Achillem

Tatium (isag. 18, p. 457) et Photium (bibl. 249,

p. 440). … om, A '^

spectanda] Lege exspectanda.Gn.—Non necesse,

* *

πεινονμενη, τὰπεινῶς έιραδμενη. Similia sunt

illa in arithmeticis: •égτίαις άρτια, άgτίαις

regid¢â, reguódánis reguódá, reguódówc âo

tia.« Gnor. — Martiani Capellae locus egregius

de his Lunae a motibus ita legendus est* »Verum

eadem Luna quum, secans solarem lineam in aqui

lonem scandit, voeatur διρος vbovu£vm : quum ab

aquilone ad solarem lineam redit, dieitur $uboc

tczareuvovuêvn: quum a solari linea in austrum de

scendit, taxeivaoua taztewovu£vm : quum deinde

rediens ad Solem resurgit, taareivaogcz óvpov

- - - - - - - -

plévij. Plinius degredi ea dicit quae ab altitudine

descendunt, pro quo multis loeis digredi perperam

editum est eap. XVII lib. II. Salmas. (ad Solim.

p. 734). — Equidem Salmasii lectionem praefero,

quia cum codicibus Grotiano, Reichenauensi, Darm

stattensi, et Monacensi (C) eongruit tam in verbis

quum secans pro consecans quam in voee aquilo

nem pro aquilone. Quod ad διρος, omissum in

editis, id quoque Monacensis (C) praebet, nisi

quod sorruptum sequatur vvov. Denique ubi Gro

tius legi jubet taxetvög, sive taateuvóς, Sal

masii leetio iterum cum Monacensi eodice convenit,

in quo tattvopux legitur. Vulgo inepte taaretνὸς

ûrrogávrjv. Vox tamreivopux etiam apud Plutar

chum et Cleomedem occurrit.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 869. 677

solarem lineam redit, dicitur διρος τοιπεινονμένη ; quum a solari in austrum

descendit, tanreivoug tazevvovu£vm ; quum deinde rediens ad Solem resurgit,

ταπείνωμα διρουμένη. Sed idem adscensus descensusque faciunt utriusque luminis

obscurationcm. Nam quum Luna scandens descendensque in solarem lineam

inciderit, si tricesima est, hoc est omni corpore subjecta Soli, obscurationem

Solis terris facit; suo enim corpore subter se positis obscurat, aliis partibus

terrae Sole qua non tegitur relucente. Quam obscurationem eadem non

cunctis mensibus facit, quia non semper tricesima in eadem solari linea re

peritur, sed aut sursum aut deorsum posita ne possit obstare transmittit.

DE DEFECTU LUNAE.

Item Lunae defectus fit, quum in contrario Luna posita, hoc est

decima quinta, in eadem linea Solis umbra terrae metaliter infuscatur. Nam

Sol umbram terrae in suam lineam mittit, quam si Lumae corpus intrarit,

quoniam videre lumen Solis terra obstante non poterit, luminis soliti ademtione

furvescit; alias quum in superiore aut inferiore latitudinis loco fuerit, pleni

luminis effigie relucescit.

descendensve] Sic codices Monacensis (C) et

Darmstattensis pro descendensque in editis. Mox

reposui etiam e Reichenauensi tricesima pro tri

gesima dnobus locis.

aliis partibus] Vide superius (ad §. 859).

obscurationem eadem] Alios idem legere Gro

tius in margine annotat, sed rectius ad Lunam re

feretur. Plinius (2, 7): »Stati autem atque men

strui non sunt utrique defectus, propter obliquita

tem signiferi Lunaeque multivagos ut dictum est

flexus, non semper in scrupulis partium congruente

siderum motu. « Adde Ammianum (20, 55. p. 256

Gronov.): » Ae licet utriusque sideris conversiones

et motus in unum eundemque finem lunari cursu

impleto perenni distinctione conveniant, tamen Sol

Domique ideo intra sextum mensem defectus non

non semper his diebus obducitur, sed quum Luna

e regione velut libramento quodam igneo orli et

adspectui nostro opponitur media.«

Lunae defectus] Vide Plutarchum (de plae. phil.

2, 295 p. 891), Plinium (2, 8 sequ.), Cleomedem

(xvxX. 38a)g. 2, 6), Geminum (elem. astr. 9, p. 41

Petav.), Ptolemaeum (Almagest. l. VI), Hyginum

(poët. astr. 4, 145 p. 492 Munck.), alios; rem

hodie vel pueris notam esse constat.

metaliter] Vide superius (§. 859).

quam si Lunae] Codex Ettenheimmünsteriensis

quae umbra si, profecto male, quum sequentibus

quoque verbis poterit et furvescit non umbra sed

corpus Lunae subjectum sit.

intra sextum] Plinius (2, 10): »Intra ducentos

870 '

871

678 Martiani Capellae lib. VIII. §. 871.

879

potuerunt iterari, quiav aut decima quinta aut prima in eadem Solis linea

per duodecim partium latitudinem spatiatur, deinde non poterit inveniri. Unde

si ab aquilone rediens ad Solem in latere próximo posita non obsistit, magaa

z«£au&vnv σένοδον facere perhibetur; quae si a latere septentrionis transcurrens

coit nec obsistit, πάga22a§auévm- 3ogeig 6vvöóq* memoratur; si ab austro veniens

nec obsistens lumen acceperit, arag&λλαέων ἐν σενδόω votiq* fecisse dicitur;' si

autem ad solarem circulum veniens ab austro obstiterit Soli, àva3t3&£ovra

σένδεσμον fecisse dicitur. Hae species diversitatesque Lunae superae mutabilitatis

-I- ! varietate confunduntur. e , mun

DE CURSU SOLIS.

Nam Solem gemino diximus meare motu; quippe ab ortu, aut cum

mundo corripitur, aut ipse suum circulum contra mundum per obliqua, distendit.

annos Hipparchi sagacitate compertum est, et Lu

nae defectum aliquando quinto mense a priore fieri,

Solis autem septimo.«

inveniri] Nimirum ab umbra terrae; expressisse

videtur Graecum verbum zdtaXag,3&ve69at.

araga22a§αμ£νην] Grotius hie et infra vaga^

ληλιζομενηνs equidem locum aperte corruptiim

•mendavi maximam partem Salmasii (ad Solim.

p. 754) auctoritatem secutus, ita tamen ut ubi is

aragr.22«§tv £v 6vvööq» seribendum censeret,

leniore mutatione codicum vestigia sequerer, quos

aragaua§&νην legere Grotius in margine notavit,

pervulgata confusione literarum M et AA, quam

alio loeo (in palaeogr. erit. III, p.211) multis exem

plis illustravi. Infra demum eundem seeutus ara

g&λλαέων ἐν συνόδφ votiq* scripsi, quum Gro

tius inepte vagaÂÃ¤£ομένην σενδόφ^νοτίφ

feeisse edidisset, pariterque antea coit nee obsistit

pro coit et obsistit, et infra àv>3&£ovta 6*v.

δεσμον, ubi Grotius ἀνέρωσιν συνδεσμοῦ nescio

nmde, in margine autem áva,8t,8&§aov. Aceedit co

dieum meorum anetoritas, quorum Darmstatteiisis

et Reichenauensis áva3u3&£ων σύνδεσμον prae

bent, et constans loquendi usus apud astronomos,

quem etiam sequitur Ammianus Marceflinus (20,

3; p. 257-Gronov.): »Ad summam tum Sol oe

cultatur splendore suppresso, quum ipse et lunaris

globus, astrorum omnium infimus, parili comitatu

obtinentes eireulos proprios salvaque ratione alti

tudinis interjeetae junetim Iocati, ut seienter et de

core Ptolemaeus exponit, ad dimensiones venerint,

quos άν&ριθέοντες et xata,8£&£ovtag £x

Zeutttxoög dvvòéouovs, eoagmenta videlicet de

feetiva, Graeco dictitant sermone« ; ubi videatur

… - ■ Valesius. -

hae species] Ita anteriores editiones; Grotins.

haee, quod apertum est erratum.-Paulo pòst idea

in margine notavit pro superae fiiitabilitatis alios

legere sub mnortalitatis, inepte. - i-_

diximus meare] vide superius '(§. 832) et my.

ginum (poët. astr. 4, 15). ■ -

*corripitur] Codex* Ettenheimmünsteriensis-van

Martiani Capellae lib. VIII. §. 872. 679

Verum ex ea parte, qua cum mundo volwitur, quotidie ortus sui lineam

mutat, et quoniam . omnes ductus per quos volvitur circulos appellamus,

centum octoginta tres eosdem esse dubium non habetur. Nam sive a Cancro

descendat, per eosdem usque ad brumalem circulum currit, sive a bruma

in solstitium veniat, per ipsos denuo revolvitur, qui quidem secantes secundo

zodiacum contrariis signis perpetuo lineantur. . Nam primus Arietis circulus

primus est Librae, item tricesimus Arietis tricesimus est Librae; item Tauri

prior Scorpionis est primus. Sic igitur trecentis sexaginta sex partibus fiunt

centum octoginta tres circuli, quos omnes parallelos appellamus; et ex contrario,

ut dixi, signa iisdem partibus secant. Ergo hos circulos annuos trecentis

sexaginta quinque diebus et quadrante dici peragit, sive ad solstitialem circulum

tendat, sive exinde revertatur. Illud etiam non tacendum, quod quum duo

sint hemisphaeria, unum ab aequinoctiali circulo in septentrionem, aliud in

austrum ab eodem aequinoctiali, tamen Sol diversa utrumque ratione discurrit,

quum ut dixi paria sint signa partis utriusque; verum, id quod ad solstitialem

consurgit centum octoginta quinque diebus et quadrante diei noctisque, id

autem quod ad brumalem deprimitur centum octoginta diebus peragitur; quod

utique illa res facit, quod eccentron Solis circulo dixi esse tellurem, et in

superiore hemisphaerio altius tolli, in inferiore ad terrae confinia appropinquare. .

vitur id est corripitur , quo tamen additamento non

egemus.

mutat] Alii teste Grotio in margine metat ,

inepte.

centum octoginta tres] Vide superius (§. 856). .

in solstitium] Codex Ettenheimmünsteriensis

in solstitialem, quod tamen non magis necessarium

est quam quod pro veniat alios legere Grotius

in margine notavit eveniat.

secundo] Id est bis, ut supra (§. 820). '

quadrante] Alii teste Grotio in margine triente,

male; vide Censorinum (de die natali 18) et Ge

minum (6, p. 51 Petav.), si omnino testimoniis

opus est in re lippis et tonsoribus nota.

sint hemisphaeria] Codex Ettenheimmünsterien

sis interponit paria, quod tamen necessarium non

est, quum inferius sequatur, paria esse signa partis

utriusque ; neque magis necesse erat recipi quod

idem mox praebuit septemtrionalem pro septemtrio

nem, errore paene puerili, quum hemisphaeria

vel ultra circulos arcticos ad polos usque pertineant.

diversa utrumque] Vide superius (§. 848).

appropinquare] Sic codex Ettenbeimmiinsterien

sis; vulgo propinquare.

680 Martiani Capellae lib. VIII. §. 875.

874

875

876

Dubium autem non est citius transcurrere breviorem sinum tardiusque diffusum.

Verum Sol, quum ad Cancrum ab aequinoctiali parte .conscendit, aestatem

praestat hominibus, quos inter solstitialem septentrionalemque vivere dubium

non habetur; quum ab eodem Cancro in aequinoctialem Libram descenderit,

auctumnum facit; quum vero ad brumalem lineam recedit, hiems habetur,

propterea quod calore dimoto- torpor invadit. Rursum quum' a Capricorno

hiemali in aequinoctialem Arietem surgit, vernum tempus arridet; ex hinc

denuo in Cancro aestas torrida renovatur. Sed e contrario perferre omnia

non dubitatur antipodas ; quorum aestatem Capricornus facit, hiemem Cancer,

Sol tenens aequinoctia. utrique parti temperiem.

DE ACCESSU DEFECTUQUE DIERUM AC NOCTIUM.

Jam illud superfluum puto, noctium accessus defectusque memorare,

quum pares pro rata sint aestivis diebus hiemis noctes, et hiemalibus diebus

noctes aestivae, unaqué aequinoctialis nox, quae bis anno contingit, par sit

diei suo. Nam quum ab aequinoctio verno in Cancrum Sol meat, omnes

dies majores sunt noctibus suis; item ab auctumnali aequinoctio usque ad

Brumam minores dies noctibus dilatatis.

DE CLIMATIBUS OCTO.

Minimus autem anni dies brumalis est, qui habet horas movem; ma

ximus autem solstitialis habet horas quindecim, licet hoc pro climatum ratio

antipodas] Vide librum sextum (§. 606 sequ.) 6; p. 285 Bip.): »Sol per siderum spatia vadens

et Cleomedem (xvx %. 9edog. 1, 2). dilatat eontrahitque dies et horas.« Plura dabit

pro rata] Lege pro rata scil. proportione, quod Cleomedes (1. l. 1, § et 6).

mihi quidem multo aptius videtur quam pro rota horas movem] Restitui anteriorum editionum

pro ratione Solis cum glossis exponere, quanquam lectionem cum codice Ettenlieimmünsteriensi, quum

non nesciam etiam Graecis Solem öi6xov appellari. Grotius horas 8 edidisset; pariterque ex eodem col

Gaot. — Codex Ettenheimmünsteriensis permotae, dice horas. 16, quas Grotius solstitiali tribuit, mu

sed longe praestat Grotiana lectio. Vitruvius (9, tavi in quindecim, ut sibi constaret ratio, quum

Martiani Capellae lib. VIII. §. 876. 681

nibus varietur. Nam climata octo sunt: sed proximum solstitiali Diameroës;

deinde alterum Diasyenes; tertium Dialexandrias, quod ducitur per Cyrenas

in Africam Carthagini ab austro adjacentem ; quartum et medium ex omnibus

Diarhodu, quod per mediam Peloponnesum Siciliamque ductum ad ostium

Baetis pervenit; quintum est Diarhomes per Macedoniam et alteram partem

per Gallias et Lusitaniam ad Tagum desccndens; deinde sextum per Helles

pontum Thraciamque et confinem Germaniae Galliam; septimum Diabory

sthenis per Ponticum mare et ab altera parte Germaniam Britanniamque prae

cidens; ultimum est ultra Maeotis paludes et infra Riphaeos montes.

DE AEQUINOCTIALIBUS DIEBUS SECUNDUM CLIMATA.

Ergo secundum climata dies dicuntur. Diameroës maximus dies habet

aequinoctiales horas tredecim, minimus dies undecim ; Diasyenes maximus dies

horas habet quatuordecim, minimus decem ; Dialexandrias maximus horas

quatuordecim et dimidiam cum tricesima, minimus novem et dimidiam demta

anteriores editiones horas XIIII haberent, quod

ita tantum excusari possit, ut minutiores partes

neglectas esse a Martiano dicamus (vide superius

§. 846). Grotianae lectioni unus favet Monacensis

(C), sed facilis conjeetura est, quum Martianus

diversissimis in terris scholarum in usum describe

retur, eos numeros ubique positos esse, qui unius

eujusque regionis climati convenirent.

elimata octo] De his accurate egit Eratosthene

duce Strabo (2, p. 131 sequ. Casaub.), quem om

nino vide; plura dabit Cellarius (geogr. antiq. I,

p. 21 sequ.). .

Diarhodu] Grotius Diarehodon, sed codex Rei

ehenauensis et anteriores editiones ut supra (§. 839).

Baetis] Sie recte margo Grotiana; vulgo inepte

Bethis.

Lusitaniam] Grotiana margo codicesque Etten

lieimmünsteriensis, Darmstattensis, et Monacensis

Lusitaniam attingens, male.* Sed in vulgata quo

que lectione displicet alteram partem, cui libens

altera parte substituissem, si codices addixissent.

dies dicuntur] Fortasse dicantur. Ceterum con

ferendus etiam Geminus (apud Petavium p. 22).

dies undecim] Darmstattensis codex maximo

XII, minimo X horas tribuit; similique errore mox

Reichenauensis in climate Diasyenes minimo horas

XI; numeri omnino varie turbati. -

horas quatuordecim et dimidiam] Vulgo : »ma

ximus horarum 14, minimus 9« $ restitui locum

quomodo potui, ad Bondami (var. lect. p. 62. 63)

inprimis codicem, nisi quod is et ipse vitiose ho*

rarum exhibet pro. horas et minimo diei perperam

decem tribuit pro novem; sed tales certe errores

Martianus committere non potuit. Horas eonfirmat

et codex Ettenheimmünsteriensis.

682 Martiani Capellae lib. XIII. §. 877.

878

879

tricesima; Diarhoâu maximus horas quatuordocim et besse, et minimus movem;

Diarhomes maximus quindecim, minimus, movem ; Diahellespontu maximus

horas quindecim, minimus octo, et besse; Diaborysthenis maximus horas, quim

decim et besse, minimus , octo, et, trientem; Diariphaeon | maximus , horas

sedecim, minimus octo. Deinde quum prope cardinem accesseris, longior dies

semper breviorque nox fiet; denique colligitur sub ipso vero cardine semper

diem esse. Interea his climatibus quibus crescunt decrescuntque luces, sciendum

a bruma ita dies accrescere, ut primo mense duodecima ejusdem temporis

quod additur aestate accrescat, secundo mense sexta, tertio quarta, et quarto

mense alia quarta, quinto sexta, sexto duodecima. Illud quoque manifestum,

quod zodiacus circa Cancrum Capricornumque flexior aequinoctialem paene

directum secat.

- - - -

DE STELLA MERCURII. • i- i : ...;

, f . … …

Hactenus de Sole; nunc planetarum cursus convenit intueri, eorumque

praecipue qui circa Solem peragratione mundana volvuntur. Nam Stilbon

paene anni circulum ducens per octo latitudinis partes alterna incitus diversitate

et besse] Reliqui lectionem aperte corruptam

eam tantum ob causam, quia duae emendandi viae

patebant, ut vel et bessem scriberem vel cum besse.

Ceterum codices Darmstattensis et Reichemauensis

et bessem et trientem prorsus ubique negligunt.

quindecim eum besse] Sic codex Ettenheim

münsteriensis, vulgo sedecim contra rationem, nec

melius Darmstattensis septem pro octo. ;

aecesseris] Ita omninò legendum cum anteriori

bus editionibus, Bondami (p. 63) codice aliisque;

Grotius nescio unde accesserit.

interea] MS. »Interea hic climatibus quibusque

erescunt decrescuntque luces. Sciendum« cet. Grot.

— Locus mutilus videtur esse, quapropter nihil

duodecima] Ettenheimmünsteriensis septima.

direetum] Malim directim. Gaot.

circa Solem] Vide superius (§. 854. 887) et

adde Vitruvium (9, 4; p. 265 Bip.): »Mercurii

autem et Veneris stellae circum Solis radios, Solem

ipsum uti eentrum itineribus coronantes, regressus

retrorsum et retardationes faciunt. «, • , , • • ..,,,*.

' paeui anui] Euenleimmiimsteriensis codex auuo,

male. De re vide superius (ad §. 852). spes te

octo latitudinis partes] Plinius (hist. nat. 2,

45 s. 16): »Ab his Mercurii stella laxissime, ut

tamen e duodeuis partibus (tot enim sunt iatitu

dinis) non amplius octonas pererret, neque has ae

qualiter, sed duas medio ejus, et sapra quatuor,

mutare au$u$ $um. infra duas. • mui-*

Martiami Capellae lib. VIII. §. 879. 685

diseurrit. Hujus Venerisque circulos epicyclos esse superius memoravi, id est

noni intrailarhbitum proprium rotunditatem telluris includere, sed de latere

quodammodo circumduei; qui ut oriri subinde occidereque videantur, mundani

motus raptibus involvuntur. Sed idem Stilbom, licet Solem, ex diversis circulis

comitetur, ab eo tamen nunquam ultra viginti tres partes poterit aberrare, nec

duobus signis absistere; nunc praeteriens, nunc consistens, aut certe regrediens.

Qui quidem diversis schematibus variatur; mam licet exiguo parvique temporis

spatio faciat, tamen et ortus facit et occasus. Quippe ubi radiis solaribus

conditione partium liberatus ante emergentis splendorem jubaris vibrabundus

apparet, ultra terrarum horizontem sublevatus; nam acronycho ortu hic

superius memoravi] Grotiana margo superiori

bus; quo facile earemus. De epicyclis confer Pto

lemaeum (Almagest. 5, 3 et 9, § sequ.), unde

videbis, quod noster superius se de his egisse dicat,

loeum de eeeentricitate terrae intelligi (v. §. 858).

eomitetur] Codices Darmstattensis, Reichenau

ensis, et Ettenheimmünsteriensis pariter atque margo

Grotiana habent eontineat;. sed nostram lectionem

recte tuetur Oudendorpius (ad Appul. I, p. 74).

De re ipsa confer superiorem locum (§. 2ö).

viginti tres partes] Restitui ex Plinio(2, 8 et 14),

quod facili errore apud Grotium in 32 abierat.

praeteriens] Plinius (2, 12): »Inferiores autem

duae — a longissimis distantiae suae metis Solem

insequuntur, adeptaeque occasu matutino conduntur

ét praetereunt ; mox eodem intervallo vespere ex

oriuntur — ab his retrogradiuntur ad Solem et

occasu vespertino deliteseunt.«

consistens] Plinius (2, 14): »Mercurii rursus

stella — consecuto Sole ad quindecim partium in

tervallum consistit quatriduo prope immobilis; mox

ab altitudine descendit retroque graditur ab occasu

vespertino usque ad exortum matutinum.«

regrediens] Grotiana margo pergrediens , inepte;

confer Plinium (2, 8): »moda ante Solis exortum,

modo post occasum splendens «, et Ciceronem (N.

D. 2, 20): »quae anno fere vertente signiferum

lustrat orbem, neque a Sole longius unquam

unius signi intervallo discedit, tum antevertens

tum subsequens.« * '

spatio] vocabulum a Grotio omissum ex codici

bus Darmstattensi et Ettenheimmünsteriensi inserui;

sed quod alter ex his mox affert eorum ante ortus,

merito sprevisse mihi videor.

liberatus] Reichenauensis codex a secunda manu

libratus, fortasse ob similitudinem superioris loci

(§. 23), sed longe diversa utriusque ratio est. Illic

enim sensus est, Mercurium eo quasi libramento a

Solis cursu pendere, ut nec semper eum sequi nec

tamen longius diutiusve unquam discedere ab illo

velit; . hic. autem apparet planetam significari, qui

radiis Solis non amplius tegatur, sed jam sui juris

factus proprio fulgore resplendescat. Nonnunquam

enim perpetuum signis quatuor cum Sole esse Mer

curium auctor est Hyginus (poët. astr. 4, 16). Si

militer de Venere Vitruvius (9, 4): »quum est libe

rata ab impeditione radiorum Solis.«

acronyclio] Male Grotius a Chronico, et ante

86 *

684 Martiani Capellae lib. VIII. §. 880.

881

nunquam poterit elevari. Quippe nisi in diametro Solis positis non potest

evenire sideribus; diametrum in signo septimo perhibetur; ita fit ut iste,

qui ultra signum et alteram exiguam portionem sequentis abesse mon poterit,

non illi contingat ortu acronycho sublevari. Denique nec contrarium eidem

novit occasum, sed ortum vespertinum facit, quum post occasum Solis luminis

sui libertate clarescit. Item occasus duos habet, unum quum ante Solem

parere solitus claritate radii supervenientis occulitur, alium quum itidem re

trogradatione sua viciniae Solis admotus idem patitur in occasu. Ab eo quippe

Solis lumine intra viginti momenta abesse non poterit, licet majoribus partibus

aberrarit, qui ultra secundum signum non poterit inveniri.

riores a Cronico; melius Darmstattensis acronico,

unde nullo negotio veram lectionem restitui. Ni

eander (theriac. 761):

H(vó8a2o. qoaÂαίνη ἐναλiyxux, τὴν πεgi

λέχvovc

Axgövvzog δειπνηστὸς άπηλαδε παιρέ6

- 6ov6av ,

ubi scholiasta: áxgövvzoc ôë ïyovv é6περινὸς.

Alii, ut Firmicus (math. 2, 8), acronyctas dicunt

stellas, quae tunc oriuntur quum Sol occidit. Plura

vide infra (§. 887).

quippe nisi] Recepi lectionem codicis Grotiani,

quum vulgo sine sensu legeretur: »quippe in dia

metro Solis posse positis evenire sideribus« ; sed

quod idem mox ex eodice attulit post perhibetur

inserendum: »aut in quadrato partibus XC aut in

triquetro partibus CXX aut in adverso partibus

CLXXX«, licet in Ettenheimmünsteriensi quoque

invenerim, textui intrudere nolui, quum glossematis

speciem aeeferre videatur.

illi] Sic codices Reichenauensis, Monacensis

(C), Ettenheimmünsteriensis, et Darmstattensis pro

illie in editis; neque in tanto librorum consensu

recipere dubitavi, licet anacolnthia cum antecedenti

Et has tamen

iste inde exsisteret, quum reliquae eonstruetioni

apprime conveniat. Quod autem mox in uno Ettem

heimmünsteriensi legebatur sublimari pro sublevari,

librario illi relinquendum duxi.

sed ortum] Seeutus sum eodiees Darmstattensem

et Ettenheimmünsteriensem; vulgo enim minus

eommode legebatur: »denique nec contrarium eidem

novit occasum vel ortum s sed ortum itidem ves

pertinum« cet.

parere] Pro apparere, ut in rhetoriea signare

pro assignare, firmare pro affirmare. Sic lib. Geom. :

» ejectae fragmentorum reliquiae parent.« Virgilius;

•Cui fibrae pecudum, eoeli cui sidera parent«,

ad quem locum Servius: »id est, a quo fibrae et

sidera cernuntur.« Martialis:

»4d portum quoties paruit Hermogenes.«

Et jurisconsultorum frequens illa in condictionibus

formula: »si paret dare oportere.« Ad quem allu

dens arbiter leporum :

• Jurisconsultus paret, non paret habeto,

4tque esto quidquid Servius et Labeo.« Gaor.

retrogradatione sua] Sic codex Reichenanensis;

vulgo sui. In fine paragraphi malim ostendit pro

offendit.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 881. 685

obscurationes ortusque perspicuos quarto quoque mense nec id tamen semper

offendit.

DE STELLA VENERIS.

At Venus, quae ab aliis Phosphoros nominatur, a Pythagora Samio 882

- - - - - - . - - cum suis ostensa est terris rationibus pervestigata, et ipsa circa anni confinium

ambire circulum proprium perdocetur. Nam trecentis diebus et aliquot, lati

tudinis vero partibus duodecim Lunae similis pervagatur, quinquaginta momentis

a Solis orbe discedens, licet plus quadraginta sex partibus aberrare non valeat.

Et tamen in suo posita circulo eum varia diversitate circumdat, quia aliquando

eum transcurrit, aliquando subsequitur nec comprehendit, aliquando superfertur,

nonnunquam subjacet, quippe quae non annis omnibus revocet cursum. Tunc 885

etiam quum retrograditur, ultra anni circulum tardior collustrat orbem, quum

Pythagora] Pythagorae meritum declarat Dio

genes Laertius (8, 14): argóvov "E6regόν τε και

qo6pögov τὸν αὐτὸν siveiv, ubi Menagius

laudat Stobaeum (ecl. phys. 4, 25; p. 520 Heer)

et Plinium (2, 8): »Infra Solem ambit ingens sidus,

appellatum /eneris, alterno meatu vagum ipsisque

eognominibus aemulum Solis ac Lunae. Praeveniens

quippe et ante matutinum exoriens Luciferi nomen

accipit, ut Sol alter diem maturans; contra ab oc

easu refulgens nuneupatur Yesper, ut prorogans

lueem vicemque Lunae reddens; quam naturam ejus

Pythagoras Samius primus depreliendit. • Codex

Reichenauensis post suis inserit discipulis , quod

tamen ut glossema neglexi eo magis, quia suis ad

rationibus referendum videbatur.

ambire] Sic codex Ettenheimmünsteriensis et

Bondami (var. lect. p. 63), nec refragatur Mona

censis (C), qui exhibet ambiri; vulgo minus com

mode habere. De re confer Ciceronem (N. D. 2, 20):

„Ea cursum anno conficit, et latitudinem lustrans

signiferi orbis et longitudinem — neque unquam ab

Sole duorum signorum intervallo longius diseedit,

tum antecedens tum subsequens.«

quadraginta sex partibus] Delevi quod in editis

praemissum erat a codicis Ettenbeimmünsteriensis

auctoritate. Rem ipsam confirmat Plinius (2, 8):

»Signiferi autem ambitum peragit trecentis et duo

dequinquagenis diebus, ab Sole nunquam absistens

partibus sex atque quadraginta longius, ut Timaeo

placet.«

quia aliquando] Codices Monacensis (C) et Rei

clienauensis interponunt XLIima, nescio quo sensu.

non annis omnibus] Hyginus (4, 15): »Sed

totus Hesperus incertos efficit cursus, non eodem

tempore ad praeteritum transiens signum. «

quum retrograditur] Particulam vulgo omissam

supplevi ex codice Ettenheimmünsteriensi; vellem

etiam enim pro etiam substituere licuisset.

ultra anni] MS. contra anni circulum. Forte

cum intra. Gaot.- Ex nostra lectione sana omnia.

686 Martiani Capellae lib. VIII. §. 885.

autem directo cursu meat, etiam undecimo mense circulum complet. Numc

faciens ante Solis ortum in Luciferum, nunc post occasum Solis effulgens

Vesper vel Vesperugo nominatur. Sola de quinque sideribus umbram reddit

Quae

quidem in ortu matutino plerumque quatuor mensibus immoratur, in vespertino

ut Luna, solaque fulgori Solis emergentis diu conspecta non cedit.

vero numquam plus viginti diebus. Verum tam visus ejus quam occultationes

undeviginti mensibus restaurantur.

DE STELLA MARTIS.

Nem Pyrois sive Martium sidus ultra Solem means proprium etiam

ipse circulum telluris eccentron meat annis prope duobus; in latitudinem

quinque vel quatuor partes excurrit. Cui licet cum duobus superpositis ortus,

occasus, stationesque ac reditus videantur esse communes, tamen et altitudinem

propriam, et stationem primam, et absidem suam exceptam ceteris novit.

ante Solis ortum] Recepi lectionem Bondami

(var. lect. p. 65 f.) et codicum Ettenheimmün

steriensis, Darmstattensis, et Monacensis (C),

quum apud Grotium legeretur • nunc faciens ortum

ut in Luciferum • ; licet probe sciam persanatum

locum ne nunc quidem videri. Sensus tamen per

spicuus, quocum etiam conferri potest Vitruvii locus

supra laudatus: »Id autem ita esse maxime cog

noscitur ex Veneris stella, quod ea quum Solem

sequatur, post occasum ejus apparens in coelo cla

rissimeque lucens /esperugo vocitatur, aliis autem

temporibus eum antecurrens et oriens ante lucem

H.ucifer appellatur.«

circulum] Grotius edidit circum, hac nota addita:

» Quanquam pudeat haec talia annotare, tamen im

peritiorum causa addo eircum hic nomen esse, non

êxÂutov »: attamen praetuli codicis Ettenheimmün

steriensis lectionem, quum eireum mihi remansisse

videatur ex prava lectione, cujus vestigia in mar

gine Grotiana exstant: »circum telluris eemtrom«

pro eccentrom. De eccentricitate et epieyelis Martis

vide Ptolemaeum, (Almagest. 10, 7 seqn.).

in latitudinem] In editis erat: »in latitudine

quinque partes excurrit«, cum nota marginalis : * af.

quatuor. ; nostra petiimus ex codicibus Darmstat.

tensi, Ettenheimmünsteriensi, et Monacensi (O).

Plinius (2, 15 s. 16): »Martis stella quatnor me

dias, Jovis mediam et super eam duas, Saturn;

duabus ut Sol. « .

superpositis] Nempe in coelo, non in hoe libro,

Jove nimirum et' Saturno, sicut infra (§. 886) in.

feriores Saturno sunt Jupiter et Mars. .

absidem] A pióac nemo ignorat planetarumì

orbes appellari. Meminit Plinins lib. II, cap. XVI.

Appulejus de deo Socratis, ubi de planetis sermo :

»Varia quippe curriculi specie, sed una semper

et aequabili pernicitate, tum progressus tum au

tem regressus mirabili vicissitudine assimulant, pro

Martiani Capellae lib. VIII. §. 884. 687

Nam ejus altitudo, id est ubi se ejus circulus a terra altius tollit, sub signi

Leonis regione consurgit; statio vero specialis ejus prima; nam utpote Soli

conjunctus de proximo etiam in quadratura ejus positus radios sentit, quippe in

nonagesima parte ex utroque ejus latere remoratur. Absidem etiam habet reces

sumque sublimem in Capricorni confinio, hoc est sub ejus vicesima nona parte.

DE STELLA JOVIS.

Stella vero Jovis salutaris ad omnia utpote superior duodecim amnis

longitudinem propriae circumactionis excurrit, per latitudinem vero quinque

partium spatiatur. Altitudo ejus circuli in Virgine reperitur, absis vero in

Cancri decima quinta portione; qui adscensus descensusque eccentron esse

terram ipsum quoque circulum contestantur.

situ et flexu, et abstituto circulorum «5 legendum

puto » et absidibus circulorum. « Gnot. — Ipsius

Plinii verba apposui, quia ea hic et in sequentibus

nostro ante oculos fuisse verisimillimum est: »Plu

ribus de causis haec omnia accidunt. Prima cir

culorum, quos Graeci ἀψῖδας in stellis vocant—

sunt autem hi sui cuique earum aliique quam mundo;

quoniam terra a verticibus duobus, quos appella

runt polos, centrum coeli est — ergo ab alio cuique

centro absides suae exsurgunt, ideoque diversos

habent orbes motusque dissimiles, quoniam interio

res absidas, necesse est breviores esse. Igitur a

terrae, centro absides altissimae sunt Saturno in

Scorpione, Jovi in Virgine, Marti in Leone, Jovi

in Geminis, Veneri in Sagittario, Mercurio in Capri

corno, mediis omnium partibus.«

in quadratura] Plinius (2, 12 s. 18): »Martis

stella ut propior etiam ex quadrato sentit radios ab

nonaginta partibus — eadem stationalis senis men

sibus commoratur in signis, alioqui bimestris. •

recessumque sublimem] Plinius (2, 15 s. 16):

»Altera sublimitatum causa, quoniam a suo centro

absidas altissimas habent in aliis signis: Saturnus

in Librae parte vicesima, Jupiter Cancri quinta

decima, Mars Capricorni vicesima octava « cet., unde

qui volet numeros apud nostrum corrigat.

salutaris] Cicero (somn. Scip. 4 sive •p. Macrob.

1, 17): »Deinde est hominum generi prosperus et

salutaris ille fulgor, qui dicitur Jovis. « Codex Rei

chenauensis post vocem salutaris addit rector, quod

tamen displicet, quia planetarum rector Sol est,

non Jovis stella. Sed de Jove dya9ovouqj Ma

metho multis locis, in primis hoc (4, 496):

Zεὺς δ' άπότ' άν Φαέ8aov ógo6xöxov öμμω

τιταῖνm,

Eöμόgφους τε τί9n6v xai εὐτνχάας xaì

άπόλβονς,

'Ev τ' άρχαῖς πλει6tj6v πάταης τά θέραια

qogovoövvac. -

Adde interpretes Persii (sat. 5, .50).

eccentrom esse terram] Lege : » eccentron esse

terrae. « Gaot. — Recte, si superiora comparamus

(§. 884): » circulum telluris eccentron«; sed quum

nihilominus variae emendandi viae pateant, codicnm

885

688 Martiani Capellae lib. VIII. §. 886.

DE STELLA SATURNI.

• Phaenonis autem, hoc est Saturni praealtius omnibus sidus modico

minus annis triginta circulum suum per longitudinem circumcurrit, in latitudine :

vero tribus tantum aut etiam duabus partibus pervagatur. Altitudo quidem

ejus circuli in Scorpionis signo grandescit, verum absis ipsius in Librae vi

cesima portione. Ortus tam ei quam duabus inferioribus sunt similes, quum

ultra partes duodecim eas matutini radius non praecesserit Solis; tunc quippe

matutinum ortum facere perhibentur; occasum autem quum Sole dimerso

remotae tot partibus poterunt apparere. Est et alius ortus, qui áxgövvxog

perhibetur, quum Sole intra horizontem demergente de orientis facie clarum

planetae nascentis sidus emergit. Occultationes vero eorum fiunt, quum radio

Solis consequente proprii luminis vibratum amittunt. Denique a partibus centum

viginti matutinas stationes efficiunt, moxque in contrario in centum octoginta

partibus exortus faciunt vespertinos; itemque in alio latere in centum viginti

partibus vicinantes stationes faciunt vespertinas, quas etiam secundas dicunt,

qui superiores primas esse dixerunt, consecutus autem radius intra duodecim

partes eas opprimit et occultat. Sed cursus diversitates altitudinisque causas

eonsistendi retrogradicndique atque incedendi omnibus supradictis importat radius

Solis affulgens, qui eas percutiens aut in sublime tollit aut in profundum

deprimit aut in latitudinem declinare aut retrogradare facit.

auctoritate destitutus nihil mutare ausus sum. De radiorum ejus contaetu teguntur, et in triquetro

re vide Ptolemaeum (11, 1 sequ.).

quum ultra] Sic scripsi pro eum ultra ex codice

Darmstattensi, neque aliter locum nostrum citat

Harduinus (ad Plin. hist. n. 2, 12), unde etiam

paulo inferius recepi eas pro inepta lectione Eois,

quae apud Grotium exstabat.

matutinum ortum] Plinius: »Errantium autem

tres, quas supra Solem. diximus sitas, occultantur

meantes cum eo. Exoriuntur vero matutino, disce

dentes partibus nunquam amplius undenis; postea

a partibus centum viginti stationes matutinas fa

ciunt, quae et primae vocantur; mox in adverso

a partibus centum octoginta exortus vespertinos;

iterumque in centum viginti ab alio latere appro

pinquantes stationes vespertinas, quas seeundas vo

cant, donee assecutus in partibus duodenis oceul

tet illas, qui vespertini occasus perhibentur.« *

dxgövvzoc] Sie corrigendum erat e superiori

loco (§. 880); vulgo inepte xgövvxoc, ubi jam

accentus perperam positus vitium prodidit.

~- —

. M A R T I A N I -

C A P E

MINEI FELICIS

L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

ID E

MI U S I C A

ILIBER IX.

Jam facibus lassos spectans marcentibus ignes

Instaurare jubet tunc hymenaea Venus.

Quis modus, inquit, erit? quonam sollertia fine

Impedient thalamos ludere gymnasia?

Diriguit comis blandisque assueta Voluptas,

Et noster pallens contrahit ora puer;

Ipsa etiam fulcris redimicula nectere sueta

Flora decens trina anxia cum Charite est.

Nec melicum recinens modulatur tibia carmen,

Redimicula] Commentator quidam vetus redi

micula refert ad sequentem vocem trina, et inter

pretatur trina redimicula tria fila varii 'coloris,

rubri, purpurei, hyacinthini. Sed fallitur, ut aliis

innumeris in locis; quum referendum sit trina ad

Charite pro tribus Charitibus; non üt idem com

mentator, qui Charitem unam deam facit. VULCAN.

trina] Vide superius (§. 1). Vonckius (in spec.

erit. p. 88) vitandi hiatus causa sie verba disponi

jussit: »trina Flora decens •, sed longe praestat

vulgata secundum structuram pariter et rhythmicam

rationem, quum hiatus in caesura usitatissimus sit.

melicum] Gl. B •mellitum et dulce.« Lepidior

quam verior glossa, Melicum carmen dixit hyme

naeum, quod ille non simpliciter recitaretur, sed

caneretur ad tibiam, ut et supra ex Hesychio vi

Martiani Capellae lib. IX. §. 888.

- Nec dulcis tentat psallere Melpomene; -

Omnia quae tenero moris fervescere ludo

In cumulum doctae vocis honore tacent,

Nec Suada illecebris sponsalia pectora mulcet,

Nec Stimula incenso allicit aculeo;

Quin etiam interulos gaudens dissolvere nexus

dimus. Porro reticens habebat MS. A pro recinens,

sed inepte. Meibow. (in mus. seript. ant. p. 540).

— Non adeo inepta est lectio reticens, quam

Grotius quoque ex aliis in margine notavit, quum

id ipsum queratur Venus, quod tibia reticuerit nec

earmen moduletur; tamen mutandae vulgatae eausa

nulla erat.

dulcis] In manuscripto. libro est: »nec dulce

tentat.« Quod non indignum puto Capella. Ca

tullus :

» Dulce rideat ad patrem • — —

estque quod alii dicant dulciter. Horatius:

» Dulce ridentem Lalagem amabo

Dulce loquentem. «

Sed dulce quiescere dicit Appulejus. BARTH. (in ad

vers. p. 1541). — At metrum non patitur, et dulces

Camoenas dixit etiam Horatius (epist. 1, 19, §). •

tentat] Temptat semper uterque codex. Et in

aliis, quos habeo, - antiquis MSS. ita hoc verbum

exaratum invenitur. Meibow. — Monacensis (C) quo

que codex temptat praebet, sed confer Marium vic

torinum (p. 2466 Putsch.).

mnoris] Grotiana margo eodieesqne Reichenau

ensis, Darmstattensis, et Monacensis (C) prae

bent anioris, errore facili et hoc inprimis in loco

excusando, sed qui nihilominus nec metro con

veniat nee sententiae; constructio enim haec est:

» omnia, quae moris (scil. est) fervescere tenero

ludo, tacent.• Locutionis exempla quaere apud

Boetticlerum (in lexico Taciteo p. 211). *

in cumulum] Restitui anteriorum editionum Iec

tionem, quam Grotius in marginem rejecerat scripse

ratque in cumulo, sensu nullo; in cumulum est

insuper, praeterea, simulque ne quid desit, ut res

omnibus partibus absolvatur, ironica plerumque sig

nificatione, ut apud Ciceronem (de lege agr. 2, 25).

Sensus igitur hic est: » omnia praeterea sollemnia

nuptialia tacent prae reverentia artium, quae hu

eusque locutae erant. «

Suada] Juno, quae et pronuba. Vvlc. — Immo

Veneris eomes, ut apud Horatium (epist. 1, 6,

58). Eadem infra (§. 903) Graeco nomine Pitho

appellatur, quam Plutarchus (in quaest. Rom. 2,

p. 246) inter ipsos Romanorum "deos nuptiales

numerat.

sponsalia] Grotius sponsalis, altera lectione in

marginem rejecta; sed huic codices etiam favent

Reichemauensis, Darmstattensis, Monacensis, et

Meibomianus uterque.

Stimula] Dea (Ovid. fast. 6, 503. Scholiast.

ad Juvenal. 2, 3), ut Augustini (de civ. dei 4, 11

et 16) verbis utar, » quae ad agendum ultra modum

stimulat. «

incenso] Codex uterque incensa, pro quo ta

men melius videtur incenso; nisi abstrusior hic la

teat expositio.Memow.— Darmstattensis etiam codex

incensa, sed metro hoc magis etiam repugnat quam

incenso. Alii, teste Grotio in margine, intenso.

Optimum fortasse fuerit ineensos, si libri addicerent.

gaudens] Hymen intelligo. Vulc. — Sed femi

Martiani Capellae lib. IX. §. 888. 691

Blandificaque libens stringere corda face .

Nictantes oculos reprimit stupefacta pavore,

. Nec perferre valet Gorgonos ora trucis.

Si erudita placent certe sponsalia divis,

Saltem docta ferat carmina Calliope;

Nam simul oblectans vocis modulamine mentes

Taedia dulcisonis auferet illa tonis;

Quippe scruposis, fateor, lassata salebris

Insuetis laedor moestificata modis.

nam requiri mox stupefacta ostendit, quare Pro

nubam vel Cinxiam intelligo, quae gaudent inte

rulos mexus , id est vincula interularum sive in

teriorum tunicarum solvere.

pavore] Recepi lectionem sequentibus aptissi

mam ex.margine Grotiana et codice Darmstattensi;

vulgo legebatur vapore, ad quod Meibomius (p. 540):

»Sic cod. B addita glossa: »fervore artium «, ni

mis acute! Codex A vapores, at litera s deleta;

in. margine erat pavore.« Codex Monacensis (C)

sopore, quod multum habet quo se commendet;

attamen mictari homines etiam prae pavore dici,

insignis probat Plinii locus (11, 54) de oculis:

»Plerisque vero naturale, ut mictari non cessent,

quos pavidiores' aeeepimus. •

Gorgonos] Gorgonis hoc est Palladis Gorgo

neum caput in pectore gestantis. VulcAN. — Non

Gorgonis sed Gorgonos libri omnes habent. Con

ferre superiorem licet locum (§. 572). Trucem au

tem appellat, ut Martialis (10, 19, 14) tetricam.

divis] Sic eodex Darmstattensis; vulgo divi,

quod glossa apud Meibomium ad Mercurium refert;

sed praestat nostra lectio, qua se Venus ad totum

deorum senatium convertere videtur. . . •*. *.

tomis] Id est, eanlibus, qui in diversis ionis

seu modis sunt, facti. Meuaost. . .

quippe scruposis] E codicibus Reichenanensi *

et Meibomiano utroque correxi hunc versum, quem

ita Grotius ediderat: -

• Quippe est scruposis fateor lassata puellis •,

addita tamen nota marginali, qua vocem est in

veteri codice non haberi testaretur, neque habetur

in Monacensi (C) et Darmstattensi. Ad vocem scru

posis glossae codicis B apud Meibomium adseribunt

salebrosis et diffieilibus, Papias autem explicat spi

mosa et aspera ; vide etiam viros doctos ad Vale

rium Flaceum (2, § 18; p. 214 Burm.). Pro puellis

Oudendorpius (ad Appulejum T. I, p. 484) mera

e conjectura rescripsit duellis, cui certe praestabit,

qnod nos e* codicibus reposuimus. Salebrae sunt

ipsae illae exiles et intricatae.quaestiones gramma

tieae et geometricae eum invenusto et horrido ver

borum, strepitu conjunctae, ut apud Martialem (11, * •

90, 2); - •** . •

»Carmina nulla probas, molli quae limite eurrunt,

Sed quae per salebras altaque saxa cadunt * ; .

- » * • *•

Aunde, et psalebrosus Santra* apud eundem (11, 2,

7), et »salebrosa oratio • apud Quinctilianum (f 1, 2).

modis}ι Grotiana margo codicesque tam Mei

.bomiani quam mei habent moris, rectè tamen egit

Meibomius vulgatam tuens, quae sensui unice

convenit. Licet enim initio carminis de mora Venus

87 *

692 Martiani Capellae lib. IX. §. 888.

889

Pronuba sic volupe est haec seria carpere Juno,

Nec cura astrigeri te stimulat thalami;

Ast ego succubui, lepidisque assueta choreis -

Non valeo tristes cernere Cecropidas.

Et cum dicto resupina paululum reclinisque pone consistentis sese permisit

amplexibus Voluptatis. Cujus verbis assertionique ruricolae omnes cunctique

fluctigenae, quam plures etiam astriluci assensere divi; praesertimque Lemnius

Mulciber fabrilium tantum operum sollers maritus promtiore attestatione col

laudat; tunc denique, quod decenter innixa, atque ipsa relabentem lassitudo

decuerat, Mars eminus conspicatus tenero cum admirationis obtutu languidiore

fractior voce laudavit, profundaque visus est traxisse suspiria, nec Bromius in

QÌuesta fierit, mune tamen horrido potius verbo

rum strepitu insuetisque dicendi modis lassari se

laedique significat, quum dulcia tantum carmina

modosque lepidos et molles audire consuerit. Lae

dor autem legendum esse eum Grotio, non laetor

eum anterioribus, vix verbo moneri oportebat.

sic volupe est] Loeum turbatum esse apparet;

vide ne legendum sit si volupe est, quanquam ne

sic quidem commode procedet construetio, nisi in

finitivum earpere Graeco more vel pro imperativo

usurpari vel quod malim per attractionem positum

esse statuas, ut apud Platonem (in Theage p. 129):

ei 8è ßoöλε69ε τὸν Tuu&gzov άδελφὸν ἐgé6

{}αι. Sensum autem lune esse non dubium est:

»Tu pronuba Juno earpe haec seria, si volupe est

nee cnra thalami te stimulat; at ego defatigata sum

lepidisque assueta choreis seriarum illarum discipli

narum adspectum perferre amplius non possum.«

Carpere enim idem est quod frui, ut dulcia (Pers.

5, 151), gaudia (Ovid. arte am. 3, 661), oscula

(heroid. 11, 417) cet.

favoris gratiam dispar fuit; quin etiam ipsum Atlantiadem tam flammatae cu

astrigeri] Reichenauensis, quidem codex eum

editis astriferi habet, Darmstattensis vero astrigeri,

quod ideo praetuli, quia noster hac voce, non illa,

saepe usus est: astrigera sedes (§. 808), astrigeri

dii (§. 91), astrigerum coelum (§. 195 f. 802) cet.

consistentis] Vulgo comsistens, sed praetuli aue

toritatem codicis Darmstattensis et Leidensium qua

tuor antiquissimorum (Oudend. ad Appul. I, p. 86.

412. 476).

fabrilium] Id est sordidarum, illiberalium, quas

* * , «* ;

Graeci ßavov6txàc appellant ingenuisque et libe

ralibus, quae hic proponuntur, opponunt. Confer

Wowerum (de polymath. 3, p. 25). _•

lassititdo decuerat] Pariter supra (§. 704) di

xerat : » Lassa Venus pulehrior.«

, … tenero] Hoe e codice Monaeensi (C) reeepi pro

tenertue* in editis, i ut ad obtutum ' spectaret; nam

adjectivam languidior ad voeem*pertinet.

4tlantiadem] Corruptam in editis Athlantidem

eorrexi e codicibus Monacensi (C), Darmstattensi

et Reichenauensi. Cfr. superiores locos (§.58. 726).

Martiani Capellae lib. IX. §. 889. 695

piditatis cura coneussit, ut omittere vellet quae circa sponsalem coetum or

natiora disposuit. -

superùm pater, licet insinuatione germanae ut properaret admonitus, tamen

ne quid nuptialibus derogaret ornatibus, aut tantae eruditionis examen deliciosa

festinatione convelleret, qui probandarum numerus superesset, mihil afferens

festinationis exquirit. Cui Delius Medicinam suggerit Architectonicamque in

praeparatis assistere; sed quoniam his mortalium rerum cura terrenorumque

sollertia est, nec cum aethere quidquam habent superisque confine, non

incongrue, quasi fastidio respuantur, in senatu coelico reticebunt, ab ipsa

deinceps virgine explorandae discussius; una vero, quae potissima coeli

siderumque dilectio est, examinis hujus tam favore quam voluptate disquiritur,

tuisque conspectibus non poterit sine scelere viduari. Sed illud prae cunctis

intimatum velim, quod dotis offerendae cumulandaeque reciproco alias advexit

virginis mater puellas, quas opulentis collocatas 'muneribus examine isto ex

plorare constituit. Hae igitur nec dispares numero nec disgregae venustate,

eruditionis etiam dignitate paucis adstantium conferendae, in penetralibus

quoque virginis secretisque sanctioribus alumnatae, quove odio quibusque

coetum] Codex Monacensis (C) curam ; sed trimonii, qua ratione Martianus Capella non male

coetum sponsalem intelligo turbam disciplinarum dotis offerendae cumulandaeque reciprocum dixit,

dotalium, quas sponsae destinaverat. et alio loco : utrum repensatrix data. « Loeus alter

quem innuit incomparabilis juriseonsultus aliquanto

infra est. GaoT.

collocatas] Alii teste Grotio in margine eollo

Architectonieamque] Glossa B: »principatum

aedificiorum. « Ecce Graecam glossatoris eruditio

nem! Meibox1.

quasi fastidio] Reduxi lectionem a Grotio in eatura, sed mutandi causa nnlla est.

marginem rejectam, adstipulante codice Monacensi

(C); vulgo ac si, sed Meibomii quoque uterque

codex ac omittit.

dilectio] Vulgo dilectior, sed reeepi quod jam

Grotius ex codice suo recipiendum suaserat, ne

adjectivo potissima substantivum suum deesset.

reeiproeo] Magnus ille Cujacius in paratitlis ad

tit. de jure dotium: »Dos est pensatio qnerum ma

nec dispares] Sie eodex Monacensis (C), neque

refragatur Darmstattensis, qui exhibet nom ; sed

vulgo prorsus inepte modo.

disgregae] Dissimiles.VUlcAN.

sanctioribus] E codice Reichenauensi Iioe recepi,

quum vulgo sanctionibus legeretur minus commode.

De vocabulo quod sequitur alumnatae vide Ou

dendorpium (ad Appul. 6, p. 425 et 9, p. 662).

891

Tanti quippe visum nunquam Veneri displicere. Verum 890T

694 Martiani Capellae lib. IX. §. 892.

895

894

deliciis ac prorsus enervi mollitudine sideralis curiae transeantur, Jovialis

vigoris majestate percensae? Hic Tritonida: atquin, ait, virgines quas Phronesis

educavit superûm incessabiliter pectorum arcana tenuerunt, nec quisquam fuit

vestrùm, qui mom illis voluntatis abditae interpretamenta commiserit; denique

ex his quam plures antistitium professae divùm, ac ni per illas nefas in terris

sanctis libare numinibus, certe litare ponitus abnegatum. Verum transactae

virgines eruditionis castae praestitere miracula, hae familiaritatis vesträe

praeferunt documenta; nam inter divina humanaque dissidia solae semper

interjunxere colloquia; has igitur ingressas agnoscetis probabitisque divi. Quae

dum Delius Pallasque dissererent, earum disquisita vocabula; tunc Phoebus:

Genethliace, inquit, prior adstabit, quae rationis aethereae conscia pensa La

chesis adoperte atque instantium seculorum gerenda denunciat; deinde Sym

Tritonida] Sic alibi saepe pro Tritonis, et

vero MS. Tritonia plerumque Tritonida, ea nimi

rum forma, qua lampas lampada, hebdomas heb

domada, Itonis Itomida apud Festum, Ptolemais

Ptolemaida , Persis Persida, Chalcis Chalcida ipsi

Capellae, absis absida Isidoro et Augustino ad

May. ubi vulgo absidiae legitur: herois heroida

Fulgentio dicitur. Gnor. — Vide superius (ad §. 51).

antistitium] Vulgo antistitiam , quod ex ipso

nostro eorrexi (§. 134).

ae ni per illas] Adde ex MS. nefas; alludit

autem hic in differentia vocum litare et libare. Est

eniin libare generaliter sacrificare, vel specialiter

veniam sacrificiis petere, litare vota impetrare, quo

pertinet similis ille Plauti lusus:

»Si hercle isthue unquam factum est, tum me

- Jupiter

Faciat ut semper sacrificem neque unquam litem.«

Gior.— Inserui vocem mefas , quam codices etiam

Monacensis (é), Darmstattensis, et Reichenauensis

habent. Sensus est, per illas tantnm fas esse libare,

certe litari nisi per eas omnino non posse. Litare

est quod Graece xa22t£geiv, vide Taylorum (ad

Lysiam p. 62 Reisk.).

colloquia] Huc pertinet quod Plato ait (in po

litico p. 290 Steph.): sìoì òè oi regi uavrvxrjv

èzovvéς τινος ἐπιστήμης διaxövov μόριον,

êgunvevtai ydg rov voμίέοντaι ταg& 9ed5v

dv9gaόποις : et alio loco (in convivio p. 188): xa.}

è6tiv αδ η μαντική φιλίας δεῶν και άν90a3

πων δημιονgyòς χ. τ. λ.

Genethliace prior] In editis erat pronior, sed

ad marginem positum prior astabat, unde recepi

quod codicibus Reichemauensi, Darmstattensi, et

* Monacensi (C) firmabatur. De Genetlliace vide su

periorem notam (ad §. 228) et palaeographiam

meam criticam (T. IV, §. 505).

adopertê] Fortasse adoperta. Ceterum confer

Ciceronem (de divin. 1, 4): » diuturna observatione

siderum scientiam pntantur effecisse, ut praedici

posset, quid cuique eventurum, et quo quisque fato

natus esset« ; et Vitruvium (9, 4): »quod propria est

eorum genethliologiae ratio, uti possint antefacta et

futura ex ratiocinationibus astrorum explicare.«

Martiani Capellae lib. IX. §. 894.

|bolice, quae va

695

rietatibus ominatis ventura componens auspiciorum proventus

pensat viribus futurorum. Oeonistice tertia est, per quam tripus illa ventura

denunciat, atque omnis eminuit nostra cortina; denique in argumentum prae

scientiae mihi corvus alludit, cygnus etiam sociatur, ut diei noctisque proventu8

mos avibus praesentire concolor temporum pluma testetur; ipsaque tripus trini

cursus praesagia pollicetur, hoc est exstantis, instantis, et rapti. Demum

trigarium supplicantis semper germanitatis adveniat, quod nostra vulgo suffragia

pollicendo incertos mortalium sensus primum in spem opis superae proritavit,

Symbolice] IHaec est quae êx 6vp 3δλων futura

auguratur, quam jam Xenophon inter quatuor anti

quissima puczvttxijg genera refert (mem. Socr. 1,

1, 5): ό ό'οὐδέν xavvöτεgov εῖς ἐρεge τῶν

άλλων, ö6οι μαντιχην voμίζοντες οἰωνοίς τε

zgóvtccv xaì qoriuaις xai 6vußöλοις χαι 9v

6ic.uc : adde Aeschylum (in Prometh. v. 485 sequ.):

HáxQtva πρῶτος δὲ ἀνειράτων ά Σοη

"Frag yévé69αι, χληδόνας τε δνςxgitovc

'Eyvógu6' aùtoùc, évo6iovs τε 6vp 3öÄovc,

Taupaovózeov τε πτίj6tv oicovöv x. τ. λ.

quanquam eadem etiam communi ögvi8aov sive

oiaovóv nomine comprehensa esse testatur Aristo

pbanes (in avibus 719):

q>rium y'έμ£v ögvvc èóti, arragμόν τ'ögvl8«

zczλείτε , -

Εύμ3ολον δgνιν, φωνην δgvvv x. τ. λ.

Erant autem quae Latini ostenta, portenta , mon

stra, prodigia dicebant (Cicero de divin. 1, 42),

quae qui eurabant, tegavo6xöxov appellabantur.

Oeonistice] Haee est quae ex alitum volatu

praesagia capit, quam velut oiovoi6tvxrjv dictam

Plato vult (in Phaedr. p. 244 Steph.). Plura dabit

Spanhemius (ad Callim. lavacr. Pall. 121 sequ.) et

Eschenbachius (de auguriis veterum in diss. aead.

p. 556 sequ.).

eoriina] Eodem uune quo tripus signifieatu

usurpatur, licet proprie pars tantum ipsius sit, quae

Graecis jχεῖον nuncupabatur; vide Müllerum (le

tripode Delphico p. 16 sequ.). Sed ita saepe veteres

per synecdoclien, ut Virgilius (Aen. 5, 92):

» Liminaque laurusque dei totusque moveri

Mons circum et mugire adytis cortina rechusis. •

Inepte Varro (L. L. 6, 5; p. 91) a eorde dictam

vult, quod inde sortes primae existimatae!

corvus] Quem Apollini saerum supra jam vi

dimus (§. 455); adde Aelianum (list. anim. f, 48),

Plutarchum (de Isid. et Osir. p. 579), et Porpliy

rium (de abstin. 5, 5; p. 226).

eygnus] Cygnos augurales alites itidem supra

cognovimus (§. 26). Plura dabit J. II. Vossius

(mythol. Briefe T. II, p. 108 sequ.).

eomcolor temporum] Cygnns diei, eorvns noetis.

Vulc.— Simili lusu Appulejus (im florid. p. f 10

Oudend.) : » ntrumque colorem Apollo suis alitihns

condonavit, eandidum olori, nigrum eorvov, et

Eustathius (ad Iliad. δ. 101 ; p. 449): ό κεχνος

iego órat Arrö22ωνι ός ηλίφ όιά την λεvxö

' τητος, χαι ό xögcz§ διά την vvxteQivrjv με

λανίαν: quo utitur Cuperus (Harpoer. p. 71).

trini cursus] Vide snperius (ad §. 755).

trigarium] Quum septem numero diseiplinas

saeerdotales Martianus in medium producat (§. 892)

totidemque Cicero (de divin. 1, 52) enumeret di

895

.•

696

praesidiique indigam in cultum fecit procedere mationem.

trigeminam feminam sive tres in unius nominis vocabulum conspirantes quis

Martiani Capellae lib. IX. §. 895.

Hanc igitur sive

in coelum venientes imexaminatas attentet explodere, quum per eas in terras

896 nos certum sit demeare? Post has vero adstabit decens illa sidereis fulguransque

luminibus, quae epistolaris tua et dicta est et probata. Huic semper pater

* tuas assereris credidisse manubias ac trisulcae lucis commisisse fulgorem, quae

Huic

igitur feminae colloquium denegamus, per quam edictorum tuorum admonitus

vias, vestigia, adventum, exitusque ignivagae denunciationis agnoscit.

mortalibus innotescunt? Cur igitur pater optime remoraris et intromittere eas

897 alacer et probare? Postquam haec Latoius dixit, Jupiter Harmonien venire,

quam suggestum est Mercurialium solam superesse, praecepit, tuncque alias

in ordinem continuari. Hic Luna jam gemina emensi diei portione commonita:

ingressuram, inquit, mox feminam possum explorare vobiscum; ceterum

propinquante vespera confiniisque noctis eonsequentibus tempora impartire

non possum; quippe Plaustrum mihi Taurusque ac mundanae discursionis

itiner subeundum, nec ceterarum me

vinationis genera: »in extis, in avibus, in fulguribus,

in ostentis, in stellis, in somniantium visis, in furen

tium vocibus«, facilis conjectura esset, quum Gene

thliace ad stellas, Symbolice ad ostenta, Oeonistice

ad aves spectet, fulgurum autem interpretatio mox

sequatur, reliqua tria hoc trigario comprehendi ; sed

quum ipso Cicerone auctore (1, 6) ea divinatio,

quae per somnia et vaticinia fiat, non artis sit sed

naturae, unius haruspicinae genera tria intelligenda

erunt, qnae jam Aeschylus (1. I. 493 sequ.) distinxit;

Σπλάγχνων τε λειότητα xaì zgouâv tiva

'Exovt' äv εύη δaiuo6t argός ηδονήν,

Xo^ijç ^o3oö τε ποικίλην εὐμοgqoiav*

Hvi66η τε xóλα 6vyxaÂv vt& xai μακρὰν

'O6qoöv zvQa%ac òvótéxuagτον eic t£xvrjv

'32δω6a 9vrjroûc* xai φλογωπά σῆμaτa

'E§wuuáτωσα τgός9sv övv' ἐπάgyepa:

auscultare commentis stelligeri raptus

idque etiam Martiani verbis consentaneum erit, qui

tres in unius nominis, nempe iego6xovric.c voca

bulum conspirare ait.

in cultum] Sic codices Reichenauensis, Darm

stattensis, et Monacensis (C); Grotius incultam,

qua in lectione desideratur signifieatio ejus, quo

natio processerit. Ceterum jam Vulcanius nostram

lectionem habuit, quam explicat: »videlicet deorum.«

manubias] Seneca (quaest. nat. 2, 41): »Ful

mina dicunt a Jove mitti et tres illi manubias dant. «

Vide Müllerum (Etrusc. II, p. 165).

continuari] Salmasius (ad Solin. p. 249) libros

continari exhibere ait; sed vide Oudendorpium

(ad Cic. de invent. p. 660 Graev.).

itiner] Laberius: primatur itiner transitus.«

GaoT. — Vide Scioppium (in gramm. pliilos. p. 65

Herz.) et Ruddimannum (inst. gr. Lat. T. I, p. 63). ”

: Martiani Capellae lib. IX. §. 897. 697

meta permittit. Et fateor, vellem, si quam examinationem virginum prorogaret

auctoritas, ipsa quoque tam praecluis eruditionis asserta cognoscere; prae

sertimque quum perendinatio rationabiliter exspectatur, me lassata cognoscentis

curae fatigatione fastidia omnem doctae intimationis excursum gravatae laboribus

intentionis excludant, et illa expetendae cognitionis approbandaeque subtilitatis

in odium noscendorum obtusa multiplici prolixitate vertatur. Aequius igitur

duco ampliandam discussionem tantum in ardentem sitim aurium vividarum.

Quae quum Luna dissereret, omnes certatim assensere divi; dehincque utrum

repensatrix data diesque conferendae dotis prorogari jure publico possit in

quiritur. Quo dicto arcanus ille prisci juris assertor magna nepotum obse

cratione consulitur, responditque regulariter etiam matrimonio copulato dotem

dicere feminam viro nullis legibus prohiberi.

eruditione commotus: habeo, iuquit, mca pignora, gratulandum , quod fas

asserit quidquid vos velle cognovi. Neque enim fastuosa rigidus elatione

defugiam aut vestrum crebrius accelerare consilium , aut doctarum virginum

examinare sollertiam desidis ignaviae dissimulatione piguerit, praesertim quum

ceterarum] Alii teste Grotio in margine exte- in margine notavit, invidarum pro vividarum, nisi

At tunc Jupiter periti patris

rarum, male.

si quam examinationem] Grotiana margo exa

minatione virginem, inepte; sed nec vulgata arridet,

nisi scribatur si qua.

perendinatio] MS. comperendinatio. Comperen

dinare, ut nulli non notum, par est ei quod infra

dixit ampliare. Gaot. — Neutiquam lubet unius

libri scripti gratia locum corrigere, qui minime est

obscurus, praesertim quum non Martianus solus

illa voce utatur.

subtilitatis] Nisi subtilitas seriptum fuerit, sen

tentia subjecto carebit.

in ardentem] Hoe est: »ut voluptuosae aures

semper cupiditate audiendi teneantur. • VULCAN.—

Recte, neque necesse est, quod alios legere Grotius

invitarum in ea lectione latere existimas.

assertor] Saturnus. VULcAN.

responditque] Responsum hoc veris Justiniani

responsis confirmatur, cod. de donationibus ante

nuptias l. penultima et ultima liis verbis : » si con

silium constante matrimonio augendae dotis inierit

uxor •, ets » quare enim dotem quidem etiam con

stante matrimonio mulieri marito dare conceditur«

etc. Notanda autem hoc loco phrasis dotem dici,

quae et jurisconsultis usitata. GnoT.— Inepta lectio

aliornm est dotem ducere, quam recte Grotius in

margine reliquit.

commotus] Alii teste Grotio in margine con

monitus, non profecto male.

accelerare] Recepi lectionem a Grotio in margine

898

1698 Martiani Capellae lib. IX. §. 899.

901

899 terris indecenter expulsas solis oporteat adhaerere sideribus.

celebrare palatia, exosa terrigenae

indocilis auget sine fine mortalitas;

gymnasia abscedens orbe terrisque

Nunc igitur

praecellentissimam feminarum Harmoniam, quae Mercurialium sola superest,

audiamus. Haec quippe est quae superùm curas prae cunctis poterit per

mulcere, aethera cantibus numerisque laetificans, et nostra tantummodo cupit

stoliditatis ignaviam, quam melicorum

denique jam pridem homines dirutaque

dammavit, ac vix Cyllenidae indagantis

excursibus nunc comprehensa post longae occultationis oblivia de fuga revocatur

reduciturque latibulis. Hanc igitur repertam post secula numerosa et tandem

in usum melicum carmenque revocatam tam volupe est quam condecet audire;

ceterae vero eruditionis doctissimae sacraeque germanae, quum renovata lux

fuerit, intromissae intentioris curae examine probabuntur. His orsis Jovialibus

Phoebus admonitüs virginem sibi prorsus accommodam admissurus egreditur.

Verum Paphia remeantis filiae gratulatione concussa annuit puero praecineret

inuptiale carmen. Itaque Hymenaeus alacri tandem vigore luminatus, nec

ipsa jam renuente Tritomide, sic coepit:

Aurea flammigerum quum Luna subegerit orbem,

Rosis jugabo lilia;

Virgo deusque sacro sociabunt foedera lecto,

Fulcris parate cinnama.

notatam, quum vulgata aceelebrare idoneo sensu

careret.

haec quippe] Verba sequentia est quae absnnt

a codice Reichenauensi et anterioribus editionibus.

melicorum] Id est lyricorum, ut apud Cicero

nem (de orat. gen. orator. 1) et Photium (biblioth.

eod. 239), • nam hi tantum musicae ope indigent,

quum reliqui quamvis poëtae assa voce eanant.

eomdeeet] Recepi lectionem a Grotio in mar

gine relictam, quum vulgata comducit deorum ma

jestate minus digna esse videretur.

filiae] Harmoniae; vide superius (§. 757).

praecineret] Sic codex Leidensis, teste Ou

dendorpio (ad Appulej. met. 9, p. 642), interque

meos Monacensis (C) et Darmstattensis, etsi prae

fixo ut ; vulgo praecinere. A**

fuleris] Glossa Isidori: »Fnlcra, cubilia, lecti

ornamenta, quae et reclinatoria dicuntur.« Sic alibi:

»tardabo fulcra lecti. « Gnor. — Vide superius

(§. 726).

cinnama] Ovidius (met. 15, 599):

•Quassaque cum fulva substravit cinnama myrrha. •

Μariiani Capellae lib. IX. §. 902. (399 *

Hesperus intactam servet licet usque puellam,

Nuptam videbis Phosphore;

Nec matris lacrymae pressi

Nexus valebunt rumpere.

nec viribus ungues

•

* * ._

' Ne thalamos metuas, eris hoc quod Juno Tonanti est,

Quae munc sorore dulcior;

Si placuit docti sollertia sacra mariti,

Magis placebunt oscula.

Aurora exoriens roseis spectabit ocellis

Floris resecti praemia;

* *

Ipse ego pallentem speculabor luce puellam

Sese occulentem visibus.

Conscia jam Veneris nova serta parate Napaeae,

Crocumque lecto spargite, -

Inque thorum violas certatim fundite conchis,

Pulvinar almum comite.

Crinalem spicum pharetris

IIesperus] Similiter Catullus in carmine nuptiali

(62, 35) ex felicissima Schraderi emendatione :

»Nocte latent fures, quos idem saepe revertens,

Hespere, mutato comprendis nomine Eous.«

viribus ungues] Heinsius (ad Ovid. met. 5,

193; p. 530 Burm.) pro viribus legi jussit crini

bus ; multo melius Roeverus (in Burm. antliol. lat.

I, p. 747 f) virginis ; possit tamen etiam vulgata

explicari »ungues omni vi impressi. « *

pallentem] Sic codices Grotianus, Darmstatten

sis, et Monacensis (C); vulgo psallentem, quo

nihil ineptius.

eonsciu] Codex Darmstattensis conseiae, quod

omnino praeferrem, nisi metrum repugnaret. De *

Napaeis nympliis superius dixi (ad §. 425).

deprome Cupido,

conehis] Conchae Veneri sacrae erant, unde

Plautus (rud. 3, 5,45): * .

» Te ex concha natam , esse autumant, cave tw

•,

harum conehas spernas.«

crinalem spieum] Forsan erinalemque spieum?

VulcAN.— Lege crinale spiclum. Vocalem brevem ,

produeit ob sequentes consonas; sic Prudentius ante ;

eandem vocem:

_ *

» Yibrato capite spicula dentium.« * • .

Est autem erinale spiculum hasta coelibaris, de qua s

vide Festum Pompejum. Nisi tamen , spicum hic

recte -legatur, quod me monuit magnus. Scaliger..

Spicum enim antiquis spica ; sie Cicero: *.

»Spicum illustre tenens splendenti corpore virgo..

Hinc ad similitudinem telum. spicum dictum, et

88 >&3_*

700 Martiani Capellae lib. IX. §. 905.

Libens capillum solvere;

Flammea, virgineum quae obnubere sueta pudorem ,

Regina deme pronuba.

Te blandum teneri quae conscia sola doloris

Venus decens solabitur ;

Quae nunc dura novo nescis committere amori,

Parabit illa pectora.

Tu modo quae mando oculos dejecta decoros

Plecomde mentis intimo:

Doctiloquum caris juvenem complexa lacertis

Fecunda redde pignora.

proinde jrroxogu6rtxòv spiculum. Gnor. — Quod

etiam masculino genere usurpatum docet Festus

Pompejus : »Spicum « inquit » masculine antiqui di

cebant.« Spicum vero per translationem a spicarum '

acie dictum pro ferro in cuspidein desinente, quales

sunt radii sive dentes pectinis alicujus. Hinc di

minutivum spiculum, missile nempe telnm, acutum

habens mucronem, quod et pro sagitta, interdum

pro ipsa euspide sagittae sumitur. Steph. (ad Saxon.

p. 60). — Leetio librorum eonsensu satis tuta est;

nee signifieatio ' dubia esse potest, quum constet,

ut Arnobii (adv. gentes 2, p. 91) verbis utar, nu

bentium erinem eoelibari hasta muleeri solitum esse,

de qua jam Grotius Festum grammaticum laudavit.

Eundem morem tangit Ovidius (fast. 2, 560):

»Nee tibi quae cupidae matura videbere matri,

Comat virgineas hasta recurva comas « ,

et Plutarchus (in vita Romuli 14 et quaest. Rom.

87), qui òog&tiov aizμήν appellat, unde facile

apparet, quomodo Martianus sagittae spiculum in

ejus foeum substituere potuerit.

flammeti] De his superius diximus (ad §. 114).

ùlandum] Pro blande, et referendum ad sola

bitur.VvlcAN.— Sic noster snperius (§. 804): „blan

dum stertens •, et Petronius (127): »delectata illa

risit tam blandum « cet.

parabit] Sic anteriores editiones habent ipseque

Grotius in notis restituendum vidit; ediderat enim

paravit.

quae mando] Scilicet ego Hymenaeus. VvlcAx.

— Recte; inepta est lectio aliorum mundo, quam

merito Grotius in margine reliquit; nostram et

eodices eonfirmant Monacensis (C) et Barmstattensis.

dejecta] Sic legendum vidit Drakenborchius

(ad Silium 8, 755 p. 597) legique in codicibus.

Cauchiano et Leidensi testatus est Burmannus (ad

anthol. Lat. I, p. 181); vulgo delecta; sed totum

liemistichion est Virgilii (Aen. 11, 479).

earis] MSS. fidi pro charis labent chelis, cmm

interpretatione curvis. Numquid igitur dixit chelis

lacertis pro ita implicitis, ut forficum sunt brachia,

seu quae dixit Ovidius (met. 10, 127) concava

brachia cancri? Placuit ccrte huic aetati chelae

®ro brachiis. Saxo Grammaticus:

»4dde oculum propius, nostras et prospice chelas.•

- Martiami Capellae lib. IX. §. 904. 701

His Hymenaeo diutius velut Fescennina quadam licentia personante 904

geminanteque erebrius placuisse ratus, maxima circumstantium multitudo

Tritonidem Dionemque comitata digreditur, et ad nos reductae tandem virginis

studio properanter concurritur. Verum tam puellarum, quae deas dominae

consecutae pone forte constiterant, quam heroum populus, . qui jussus ad

venerat, properabat; illae ut psallendi materiem discerent, hi ut sacri vultus

memoriam recenserent. . Nec mora, et ecce quaedam suavitas intentata auli

caeque dulcedinis cantus insonuit, ac melodiae ultra cuncta rerum oblectamina

recinentes auditum mirantium complevere divùm. Non enim simplex quidam

et unius materiae tinnitibus modulatus, sed omnium organicarum vocum

consociata permixtio quandam plenitudinem cuncticinae voluptatis admisit.

Quo canore diutius circumstantium pcctora deorumque mulcente, illae egres

sorum paulo ante turbae adventum virginis praeeuntes ac tanti comitatus prac

ambulare visuntur. Sed non cassae dulcedinis , nec sine aliquo sonori modula

minis argumento aut opere revertuntur; nam Eratine Cypridis filia, et Himeros

Cupidinis assecutor, itemque Terpsis e famulitio Dionae concinentes gratissimo

intentata] Id est nunquam Abbo de bellis Parisiacae urbis lib. I: » nudis quo antea cognita; inepte

niam chelis inimicus.« Itaque possis et suspicari: alii, teste in margine Grotio, interjectata.

— » chelis juvenem complexa lacerti« ; aulicaeque] Arrò τῶν σέλῶν, non ab aula,

aut plane coelis , zoiXotg, ut hoe sibi sumpserit, ut alias. Sic infra » aulica suavitate. « Gnor. — Co

quia et Syriamn coelem nonnunquam Latini appel- dices Monacensis (C) et Darmstattensis aulidae,

abant. Sed vix haec tanti, ut iis immoremur. Gno- -

labant. Sed vix laee tanti, ut iis immò G sed praetuli vulgatam.

Nov. (observ. 5, 2f 5 p. 626). — Codices etiam

Monacensis (C) et Darmstattensis habent chelis,

argumento] Alii teste Grotio in margine aug

mento, non male. -

revertuntur] MS. reverterunt, âgzaüxóς. Gnor.

Eratine] 'Egczvetv), etsi nusquam hane pro

persona legere me memini. Leidensis codex uterque

sed praefero vulgatam, mutata tamen obsoleta scri

bendi ratione, qua charis olim editum erat.

Fescennina] Horatius (epist. 2. 1, 143): ... Erotine, quod tamen nobis non magis placet quana

» Fescennina per lunc inventa licentia morem.a

Vide omnino Bartlium (ad Claudian. epithalam.

Hon. et Mar. p. 763).

deas dominae] Forte deas dominas. VulcAN.—

Omnino, sed codicum assensum desidero.

IIemsterhusio (ad Lucian. T. II, p. 515 Bip.).

IIimeros] Meminit hujus dei Luciamus. Gnor.

— Luciano (deor. dial. 20, 14) Vencris filius est,

Cupidinis frater; Cornuto autem (25, p. 201. Gal.)

idem cum Cupidine vel potius unus ex multis Cu

7{j2 Martiani Capellae lib. IX. §. 906. - -

9{}6 intravere primum; sed puer monauliter- sonabat. Post hos psallentes Pitho,

Voluptas, et Gratiae, admixtis lyrae vocibus, atque ipsae harmonicis dissul

tantes motibus advenere; dextra laevaque interea praecedebat numerus heroum

crinitorumque sapientum, qui omnes modulatione quidem leni parvaque voce

qualibet dulcedine murmurantes; sed alii laudes deorum hymnosque quam

plurimi, alii musicos tomos quos modo compererant retexebant; verum per

mcdium quidam agrestes canorique semidei, quorum hircipedem pandura,

Sylvanum arundinis enodis fistula sibilatrix, rurestris Faunum tibia decuerunt.

pidinibus, quos ibidem Veneris assecutores (όπα

δοές) facit. De ipso vocabulo vide 'Platonis inter

pretes (ad Phaedrum p. 251 et 235 Steph.).

itemque Terpsis] Editi habent item, sed nostram

lectionem praebuerunt Iteiclienauensis et Barmstat

tensis codex. Hic quidem et Terpsicae habet, sed

nihili ista vox est, quapropter Grotianam retinui

lectionem, praesertim quum per prosopopoeiam Têg

apuc, Oblectatio vel J^oluptas , omnino in comitatu

Dionae esse possit. Sed Dione mendum est in

editis, quod e confusione E simplicis eum diph

thongo AE vel Graeco AI ortum traxit (§. 2 not.).

momauliter] Lege cum MS. » monauliter.« Quid

μονὰνλεῖν, ex Hellade lingua liquet. Gaot. —

Olim legebatur rnomaliter, quod Vulcanius inter

pretabatur » singulariter, per se« ; forsan ad mona

dem respiciens. Sed Reichenauensis etiam codex

rectius nonauliter praebet. Puer est Himeros. .

Pitho] IIet9a), lioc est Suada, de qua supra

(§. 888). Veneris in consortio eam et apud Pau

samiam invenimus (1, 22, 3); adde eundem alio loeo

(1, 45, 6): Metá ôè toö 4tovö6ov tò iegöv

£6tuv Aqogoόίτης νεός — IIει9a) óè xaì étéga

{)eöc, jv IIaQrjyoQov övoμέov6tv, Égya IIga

§ιτάλους, Σχότος δè 'Egog x«i Tuegoc xaì

JI69ος. Alios eam in Gratiarum numero habuisse

ex eodem (9, 53, !) patet.

crinitorumque] Id est Pythagoreorum et Plato

micorum, qui promissis crinibus augustiorem speciem

captabant, quum Stoici potius ad cutem tonsi in

cederent. Sic Apollonius Tyanensis, de quo Philo

stratus (1, 6): àvìjx£ τε την xoujv xa\ £v

iegφ δέη. Quanquam etiam Stoicum demissis ca

pillis cognoscimus apud Plinium (epist. 1, 10, 6),

et nequam hominem, qui pliilosophiae nomen men

tiretur, crinitum apud Gellium (9, 2).

pandura] Instrumentum musicum rusticum, quod

ab inventore ita vocatum esse Isidorus ait, ex illo

Virgilii loco »Pan primus calamos instituit«, et

liodie Hispani instrumentum musicum, quo agrestes

utuntur, vocant pandero. VvlcAN. — Nicomachus

(in manual. harm. 1, p. 8 Meib.) : » monoclorda,

quae phanduras (povöovgovg) vocant multi.« Pol

lux tamen (4, 60) •trichordum esse « ait , quod

Assyrii panduram vocent, quodque eorum etiam

inventum sit.« Infra (§. 924) Aegyptiis adseribitur.

Athenaeus (4, 82; p. 185 f) Troglodytis tribuit:

IIv9«yögag òè ó yeygaqoòς τεgi τῆς ἐov9gác

&aÂ«66nc τοῦς TQayyXoôëtac qoyoi xata6xsv.

&ζειν τὴν πονδοὐραν ἐκ τῆς ἐν τj 9a2&οση

qovoμένης δάφνης. Pandiiristarum idem meminit

superius (4, 80; p. 182). Adde Casaubonum

ad Aelium Lampridium (in Heliogabalo p. 546

sequ.), qui et ipse veteris interpretis Horatii locum

Martiani Capellae lib. IX. §. 906. 705

Verum sequens heroum praeclui enituit admiratione conventus; nam Orpheus,

Amphion, Arionque doctissimi aurata omnes testudine consonantes flexanimum

pariter edidere concentum.

Nam Thrax quo duri rumpere regna erebi 907

Quoque suam meruit immemor Eurydicem,

Quo cantu stupidae tigridis ira ruit,

Quo fertur rabidas perdomuisse feras,

Quo vidit rigidas glandibus ire comas

Ismaros et silvas currere monte suas,

Carmine quo Strymon continuit latices

Et Tanais versis saepe reflatus aquis,

Quo impune accubuit rictibus agna.lupi,

Et lepus immiti contulit ora cani,

Hoc mune permulsit insonuitque melo,

Accumulansque magis carmina sacra Jovi.

Amphion rigido in corpore mentis iter

affert, ubi Pani et fistulae et πανδngiov (sic) in

ventio tribuitur.

nam Thrax] Orpheus, de quo plura Virgilius

(georg. 4, 467 sequ.), Ovidius (met. 10 init.),

Seneca (Hereul. fur. 569 sequ.), Hyginus (fab. 164),

alii, nam fabula in vulgus nota est.

stupidae] Stupefactae, per prolepsin. De vi

carminis Orphici in feras resque inanimas vide Quinc

tilianum (1, 10): »Quod rudes quoque et agrestes

animos admiratione mulceret Orpheus, non feras

modo sed saxa etiam silvasque duxisse, posteritatis

memoriae traditum est«, quosque laudant Mitscher

licliius (ad Horat. carm. 1, 12, 7) et Marklandus

(ad Max. Tyr. 37, 6; T. II, p. 210 Reisk.).

impune aecubuit] Simili lusu Seneca (Hercul.

Oet. 10§6) de Orpheo:

908

»Juxtaque impavidum pecus

Sedit Marmaricus leo,

Nec damae trepidant lupos ,

Et serpens latebras fugit,

Tunc oblita veneni. «

rigido in corpore] Id est: » suscitavit mortuos

suavitate et vi earminis.« VulcAN.— Valde absurda

haec est interpretatio. Rigidum corpus enim hie

saxi vel rupis est, eui animam eantm indidisse

Amplion fingitur. Apollodorus (3, 5, δ): » ἐπα

xoXov9n6&vtov tj Aupiovoc λέρα τῶν λ;

<9aov. « Horatius (od. 3, 11, 2):

» Movit 4mphiom lapides canendo.«

Seneca (Oedip. 612):

» Qui saxa dulci traxit 4mphion sono.

Adde Euripidem (Phoeniss. 116 cum sclioliasts),

•

Martiani Capellae lib. IX. §. 908. `

Quoque dedit montes sumere posse animas,

Quo sensus duris cautibus inseruit,

JEt docuit rupes carmina velle sequi;

INam muros Thebis dulcisonis fidibus

Praesidiumque dedit carminis -arbitrio.

Sed nec Arioniam marmora surda chelyn

Temsere, extremam quum flagitaret opem,

Et licet indomiti dira procella Noti * .

Spumea Scyllaei verreret ima maris,

Delphinas totis sollicitavit aquis,

• Et melicos cantus bellua grata tulit.

O vere attestans numina magna deùm,

Quae istorum laudes protulit Harmonia,

Quae domitare erebum, marmora, saxa, feras,

Et potuit rupes sensificare tonis.

Post hos honoratior fontigenarum virginum chorus Pegaseae vocis nectare

Pausaniam (9, 5, 4 et 17, 5), Philostratum (icon.

1, p. 743 sequ. Morell.), Clementem Alexandrinum

(strom. 1, p. 523), Claudianum (laud. Stil. 2, 170),

qui eum cum Orpheo junxit, pariter ut Propertius

(5, 1, 45):

» Orphea detinuisse feras et eoncita dicunt

Flumina Threïcia sustinuisse lyra;

Saxa Cithaeronis Thebas agitata per artem

Sponte sua in muri membra coisse ferunt« ,

ubi plura Burmannus (p. 490).

4rioniam] De Arione omnia nota ex Herodoto

(1, 24); plures laudat Plehnius (in Lesbiacis p. 166).

verreret] De hujus verbi usn vide quae Ste

phanius (ad Saxon. p. 47) observavit.

attestans] Recepi lectionem a Grotio in margine

relictam, quum vulgata antistans id est superans,

•

amtecellens, deorum majestati contraria et ab hoc loco

aliena esse videretur; multo melius attestari deorum

numina dicetur Harmonia, quae eorum laudes

protulerit.

domitare] Sic codices Grotianus et Darmstat.

tensis; vulgo domitat, quod metro minus aptum est.

et potiuit] Vulgo haec, sed coäices secutus

sum Darmstattensem, Reichenauensem, et Mona

censem (C).

fontigenarum] Alibi:

» 0 saera doctarum prudentia fontigemarum.«

GnoT. — Male Vulcanius Nympharum interpretatur.

, Vel quae eis tribuitur Pegasea vox virum doctum

docere poterat Musas esse intelligendas; vide supra

(ad §. 574).

nectare] De tali vocis nectar abusu vide quae

Martiani Capellae lib. IX. §. 908. 705

diffluebat, qui Phrygii cujusdam bupaedae cicutis geminatis interstinctus omnes

praecedentium suavitatum dulcedines anteibat. Tandem inter Phoebum Pal

lademque media Harmonia sublimis ingreditur; cujus sonorum caput auri

coruscantis bracteis comebatur, caeso etiam tenuatoque metallo rigens vestis,

et omnibus ad motum gressumque rata congruentia temperatum blandis leniter

crepitaculis tinniebat. Cujus incessum mater Paphia, ut eam contigue seque

batur, licet pulchris rosea numeris ac libratis passibus moveretur, vix tamen

poterat imitari. Dextra autem quoddam gyris multiplicibus circulatum et

miris ductibus intertextum velut clypeum gestitabat, quod quidem suis in

vicem complexionibus modulatum ex illis fidibus circulatis omnium modorum

concinentiam personabat; laeva autem virginis quam plures ex auro assimilatae

parvaeque effigies theatralium voluptatum religataeque pendebant. Verum ille

Barthius (in advers. p. 1204) ad Persii locum (pro

log. 14): -

»Cantare eredas Pegaseium nectare

tuendum attulit, quem ipsum noster ante oculos

habuisse videtur. Adde Antipatrum Sidonium (T.

II, p. 26 Brunek) de Anacreonte loquentem;

Eέδει και Σμάρδις, τό τόσων ἐag, ἀ ἀ

μελί6δων,

B&g3ιτ' άνεχgoóov v£xtag évagμόνιον.

lupaedae] In editis erat pubidae, cujus in locum

pubedae substitui Grotius volebat; sed praestat

omnino quod nos restituimus, superioris loci (§. 51)

analogiam seeuti, ubi vide notam nostram. Phry

gium autem bupaedam hoe est adolescentulum procul

dubio dicit Olympum, quem Marsyae tibiarum in

ventoris discipulum et amasium veteres ferebant.*

Unde Pausanias (10, 50, 5): v5v&g toûtov èótìv

άπό πέτρας καθεζόμενος Magδέας, χαί'02vp

arog tag avtöv £6tv πσιδός όgaiov xcà aë

Aetv διδάσχομένου σχῆμα ἐχων. Adde Plu

tarchum (de musiea 7, p. 1155).

cieutis geminatis] Fistulis geminis, WclcAx.—

Cicuta pro calamo apud Lucretium, Virgilium, alios;

sed ut syringes inde compactae videantur, sieut

etiam apud Calpurnium (10, 15):

»Ipse canam, nulli fas est inflare cicutas,

Quas ego Maenaliis cera conjungo sub antris«

possitque aliquis hoe quoque loeo geminatas eieutas

de eannis in fistulam junetis intelligere; praestat

tamen de tibiis aeeipere, quas binas plerumque

simul inflatas esse eonstat. Appulejus (in florid.

p. 341): »Primus Hyagnis — duas tibias uno spi

ritu inflavit, primus laevis ac dextris foraminibus

acuto tinnitu gravi bombo concentum musieum

miseuit. «

numeris] Id est passibus. VvlcAx. — Passibus

proxime sequitur; rationes potius harmonieae in

91{}

telligendae sunt, ut apud Lucretium (2, 654), et

» Ludunt in numerumque exsultant sanguine

laeti. a

eomplexionibus] Codices Monacensis (C) et

Darmstattensis eomplexibus. ■

effigies theatralium] Viseontius (in Mus. Pio

Clem. II, p. 192. Mediol.) Euterpes hie imaginem

706 Martiani Capellae lib. IX. §. 910.

91M

orbis non chelys nec barbitom nec tetrachordon apparebat, sed ignota rotunditas

omnium melodias transscenderat organorum. Denique mox ingressa atque

ejusdem orbis sonuere concentus, cuncta illa quae dissona suavitas commendarat

velut mutescentia tacuerunt; ipseque tunc Jupiter coelestesque divi, superioris

melodiae agnita granditate, quae in honorem cujusdam ignis arcani ac flammae

insopibilis fundebatur, reveriti intimum patrimumque carmem paululum in

venerationem extramundanae omnes intelligenliae surrexerunt. Tunc egersimon

ineffabile virgo concludens ad Jovem reversa aliis modulis numerisque, voce

etiam associata, sic coepit:

Te nunc astrisonum carmine, Jupiter,

Quo gemmata poli volvere sidera

Suevit lege rata sacra recursio,

Praefandum veneror, quippe potissimus

Nectis sceptrifero sub diademate,

Omnigenùm genitor regna movens deùm,

exhiberi censet, vereor ne temere, quum Harmo

aiam se pingere claris verbis Martianus profiteatur.

rotunditas] Rotunditatem vocat ipsum orbem,

ut alibi animatamque rotunditatem. Videtur autem

hic sistrum innuere. GnoT. — At sistrum nullum

rotundum; cur non Martiani verbis insisteas igmo

tum instrumentum dixit? Ceterum reete anteriorum

editionum lcetionem recomditas respuit, quae a tota

constructione aliena est. Si quid video, orbis ille

sphaerarum coelestium eoncentum signifieat, de quo

plura superius (§. 12. 27. 169), sive fusum illum

harmonicum, quo Plato (republ. 10, p. 516) ipsius

illius eoncentus imaginem expressisse videtur.

atque ejusdem] Mira constructio; sed videtur

mox atque dixisse ut simul atque , ut, seusus hic

sit: »simul atque ingressa (illa) ejusdem orbis com

centus sonuere « cet.

patrimum] Patrimum carmen contra vulgarem

loquendi usum Martianns illud appellare videtnr,

quod ad deorum patriam atque originem spectaret.

Respicit autem arcana illa quae in libri secundi

fine Neo-Platonicorum placita secutus tetigerat

(§. 203—206).

egersimon] Excitativum. VuLcAN. — Vide nos

superius (ad §. 2).

astrisonum] Forsan astrisono. Gnor. — Astr;.

sonum male legitur. Heins. (ad Ovid. T. III, Ρ. 177

Burm.)— Sed legitur in omnibus tam scriptis quanu

editis libris. Jupiter sane e planetis fuerat, .qui

coelestem sive astrisomam edidere harmoniam; jure

igitur ipse astrisonus appellari poterat.

gemmata] Radiantia et praelustria explicat Bar.

tliius (advers. p. 1§§5).

potissimus] Alii teste Grotio in margine po

tissimo, sed vulgatam retinui, uti mox rotat pro

regit, et sufficis pro suljacit vel subjicis.

Marti-i Capellae lib. IX. §. 9i!. 707

Mundum perpetuo dum rotat ambitu

Mens, quam sidereo sufficis impetu.

- - - - -

Te mam flammigeri semina fomitis

Spargentem referunt astra micantia;

Te foveant sacro munere lumina,

Terris purpureum dum renovant jubar,

Testata ambrosium splendificant diem;

Sic tua noctis honos lampade menstrua

Sub te plaustrilucis luminat ignibus

Anguis Parrhasias disjiciens feras.

Sic solidi temerum corporis ambitum

impetu] Sic codices Monacensis (C) et Darmstat

tensis; Grotius impete. Totus locus ex Aristotelis

stoicorumque doctrina explicandus est, qui vim ae

theream, qua sidera mundusque perpetuo ambitu

rotentur, simul pro mente habuerunt, ut superius

annotavi (ad §. 567).

te foveant] Heinsius (in Burm. anth. Lat. I,

p. 157) sie legi jubet:

» Te Phoebea sacro munere lumina,

Terris purpureum dum removant jubar,

Testata ambrosium splendifieant diem ;

Cynthia noctis honos, lampade menstrua

4uratis rubuit praedita cornubus« ;

quae licet in nonnullis justo audacius grassentur,

sensum tamen loei corrupti egregie declarant. In

codicibus misil subsidii inveni; pro lumina margo

Grotiana inepte flumina.

auratis] MS. » auratis deeuit praemia cornibns.*

Sane sic saepe loquitur Capella, personaliter nempe,

ut ajunt grammatiei. Ceterum praemia hie vox

niliili. Forte praevia; de Luna enim sermo, quae

Solis quodammodo argöögouog. Gnor.

Auratis crevit praemia cornibus,

plaustrilueis] Error ex aceentu; nisi malis plau

striducis. Grot. — Sensus liic esse videtur: »Dra

conem cum duabus Ursis, quibus medius interpo

situs est, lueere ignibus qui plaustri speeiem re

ferant« ; licet eonstet non Draconem sed majorem

ex duabus Ursis sive Septemtriones plaustri nomen

gessisse; eonfer J. H. Vossium (ad Virg. georg. 5,

581). Sed mutandi causa nulla est, neque egemus

lectione in margine posita plaustrilueus.

Parrhasias] Id est Aereadieas. Unde Ovidius

(heroid. 18, 452):

» Quaeque micat gelido Parrhasis Ursa polo*,

et (trist. 1, 5, 48):

» Persaque ab axe suo Parrhasis Arctos erat*,

et Martialis (4, 11, 5): E. ■

»Impia Parrhasia movisti bella sub Ursa.* .

disjieiens] Aratus (phaen. 45):

T&ς δε δι' άμφοτέga coë, totauoto árroêgê§

EiÃ¢îtat μέγα δαέμω 21g&xων τεgi τ'άμφέ

τ'éayajg.

ambitum] Alii teste Grotio in margine habitum,

inepte. Sensus hic esse videtur: „tellurem axibus

912

;

89 *

708 Martiani capellae lib. IX. § 912. -

915

Tellus non prohibens axibus inditur,

Alternisque regit et regitur polis;

Sic Nerea freti noscere limitem,

Sicque ignem superûm lambere pabula,

Ut nulli scateant dissona litibus,

Atque ita perpes ament dissita vinculum,

Ut semper metuant foedifragum chaos.

Tu rector superùm , tu pater optimus,

Complexuque pio sidera colligans,

Natos perpetuo corpore vividos,

Salve, nostra cui perficitur chelys,

Bis plenum omnisona cui recinunt mela.

Jam vos verenda quaeso coeli germina,

mundi inditam, hoc est in centro mundi positam,

non prohibere, quominus mundus ipsius corpus am

biat. « Temerum interpretor lenem sive mollem , qui

* sensibus vix compreliendi possit.

Nerea] Mediam produxit Jonice, Nngija. Sie

Virgilius: »Idomenea ducem« 'Iδομενῆa. GaoT. —

Ad noscere supple ex antecedentibus non prohibens.

pabula] Hoc est »humores et marinos et terre

nos longo intervallo extenuatos«, quibus ali sidera

ex stoicorum placitis Cicero (N. D. 2, 16) tradit.

Idem aliis locis (2, 15): »quum Sol igneus sit

oceanique alatur humoribus, quia nullus ignis sine

pastu possit permanere •, et (2, 46): »sunt autem

stellae natura flammeae, quocirca terrae maris aqua

rum vaporibus aluntur •, ubi plura Creuzerus (p.

965). Adde Fischerum (ad Anacreont. od. 19, 4;

p. 80).

nulli seateant] Vide ne corrigendum sit nullis.

dissita] Hoc est diversis in partibus sita, ut

apud Appulejum (florid. init.): »Homines enim ne

que longule dissita neque proxime assita possumus

cernere. « Totius igitur carminis haec sententia est :

•Jovis regimine fieri, ut omnia in mundo rite et or

dine procedant, et quamvis inter se diversissima ta

men perpetuo vinculo retineantur, neque in chaos

relabi possint.

vividos] Yividare dixit suo more. Alludere an

tem videtur ad ἐτυμολογίαν Zijvoc darò to5

ζήv. GnoT. — Ediderat scilicet vividas, verbum

inauditum, neque structurae loci nostri accommo

dum, quae saltem vivilans postularet, nisi mox solus

pro salve ex margine Grotiana recipiatur; sed longe

praestat quod e Darmstattensi codice reposui. Nati

Jovis perpetuo corpore vividi ipsa sunt sidera, quae

antecedente versu commemoravit, quaeque Martiano

pro diis esse saepe jam monui (§. 95. 97. 125.

811. 815).

' bis plenum] 4îc διὰ πέχ6dóv. GaoT. — Recte;

vide Bullialdum (ad Theon. Smyrn. p. 234) et Eras.

muim (adag. cliil. 1, 2, 65).

- - -

Nunc igitur alma quae senatum flumina … .

- a

- - •.' i.

■.. - Deúm verendo culminatis vertice, …

Bis sema quamvis vos Etrusci numina •

Ritus frequentent atque opiment victimus,

- - Tamen gemellis quae refulget cursibus ■^. _

multiforme] Ob varietatem sonorum. sii,s.

(ad Saxon. p. 87)— Mox restitui lectionem codi

cum Leidensium (vide Oudendorp. ad Appul. met.

8, p. 324 et Burmann. ad anthol. Lat. I, p. 496)

et Reichenauensis scit eiere pro vulgata scitis cire,

quae non metro minus quam sensui repugnabat.

Neque enim hoc sibi vult Harmonia, divos ipsos bar

biton ciere scire, sed corda eorum barbito cieri, sive

moveri, ut quae pro accusativo, barbitom pro no

afflata] Sic codex Grotianus; vulgo affata, lan

guide. Persius (1, 125): -*

— » audaci quicunque afflate Cratino.* …, ,

minativo habendum sit.

miscilla] Mixta carmina ex vero et falso. Vvicas.

— Miscilla sive miscella generatim dicitur de om

nibus mixtis, et non tantum ad verum falsumve re

ferendum, sed ad omne diversum vel varium. Unde

intelligo tam ea, quae, in sacra curia cantantur,

quam quae sine musica promunciantur, Sic inferius

Martiani Capellae lib. IX. §. 915,

Quae multiforme scit ciere barbiton,

Afflata nostris ferte corda cantibus, , --

Miscilla sacrae dum feruntur curiae,

Mulcere vestrum quae velim consortium. , ,

Jam vos vicissim proque lege numir ę _

Post has somabit disgregato plasmate, …

Suisque cunctos allubescentes tonis

Deducit, urget, atque debebit locis,

Stimulosque rursum lene permulcet melos..… -

ma* -

nuisoan*i ,

su*' *

(§. 996) »miseillum flamen « earmina denotat immixta

solutae orationi (v. Burm. syll. epistol.T. IV, p.428.

452. 454).

- -

velim] Codices Darmstattensis et Monacensis

sed hoc metro repugnat, neque sensu postulatur ;

facile enim quae pro accusativo accipies.

..… disgregato] Unumquemque particulatim canam.

- - :..:..:... ” - -

VulgAx. — Recte; vicissim est ἐν τφ μέρει, suo

quemque laea, et ordines ut jam a summo Joye ad *

duodecim deos oratio transeat.

plasmate] Hoc est fictione, ut inferius (§. 997).

— — » disciplinas cyclicas

■

Garrire agresti cruda finxit plasmates,

et, apud Ausonium (perioch. Homer. praef.): »pleri

que Helenam juxta Homericum plasma ad Trojam

deportatam fuisse existimarunt.*

a, bis sena] Vide nos superius (ad §. 42) et Mül

lerum ®* II, p, 8f).

…

710 Martiani Capellae lib. IX. §. 914.

Natura honoro protulit fastigio

Phoebea vero praeferens vocabula:

Pallas corusca ac decens Latoia ?'' -

Lunare quippe hac venit consortium,

Phaëthontos ardens scandet axem Delius.

Nunc vos pudici nostra fratres culmina - -

Precabor ipsa, me verendos contrahant.

Vultus jugandis quae ferenda carmina,

Hymenque nostrûm invehat fastidium;

-* Psallente ' plectro concinentur nuptiae,

Fidibusque luxa Fescennina prodient.

Jam nunc blanda melos carpe Dione,

, Durus quippe rigor cedit amori.

Novit nam tenerum probare carmen • -

. Ipsum spumigenue salum Cytheres,

*- * . . * Nerinaque chely movet Camoenam,

Dum conchis Galatea personante

vero] Margo Grotiana utero, haud scio am melius.

Pallas] Hanc pro Luna olim acceptam esse su

perius docuimus ad verba"» tertia Luna« (§. 808).

quae ferenda] MS. quae ferenda crimina; fortes

» quae- ferenda carmina«'aut : »jugandis quae feram

' άis eariiiiiia«.« Gror. — Olim enim edebatur: "*"'

•}'ultus jugandis ferendos carmina •, ' * .

inepte, quapropter libenter Grotio obtemperavi.

invehat] Alii teste Grotio in margine inveniat.

luxa] »Luxa copiosa« gloss. Gnor. — Alias

•*igpificat luxata v. e. membra, ut apud Festum

est; nunc vero apparet pro luxuriosis dici, ut ipsum

substantivum luxus a luxaturae significatione in po

testatem vitae volmpttiariae et delicatae transiit. De

Fescenninis vide superius (ad §. 904). -

prodient] Sic codex Grotianus, melius ob amte

cedens concinentiir quam vel prodeunt vel prodeant,

quod in margine Grotius notavit.

rigor] Ita Seneea (in Hippol. 685):

— — »hoe meus meruit rigor.«

Dura igitur austeritas.amori opponitur.

personante] Forte:

»Dum conchis Galatea personantes

Nantes fuetigenas chorumque Phorci

Flagrans cura trahit • — —

Flagrans cura ut: »meus ardor Amynta. • Gror. —

Egregia haec eméndatio est; neque enim Galatea

pro ablativo accipi metrum permittit, meque eonchis

Galatea personat, sed Tritomes, quos Martianus

fingit Gafìfeae amore trahi; sed codices nihil variant.

w- - -

*. '.

- - - -

- _ -

- -

Martiani Capellaei lib. IX., §. 915. 741 a

- - - -

. * -

Nantes fluctigenas chorumque Phorci aptiisibo *.

Flagrans cura trahit, nivalibusque inuo r , -

Inrestinctus aquis triumphat ardor., iusano*

Jam nunc blanda melos, carpe, Dione,* 9I6 -

IDurus quippe rigor cedit, amori. una Vi -

- - - - ■ - . -

- - _

Carmen Maenaliae tulere, pinus, ogio otii VI - • •

Percussaque modis sonat Lvcaeis …

q. : 1' - ioqav

Sollers Arcadia nemus cicuta; „ „ ,,„■ .

- - -

Pernix semiferi puella Panos a pro euioribo -

- - _ - -

Nam versa, in calamos sonat loquaces;. -

T. a, 3? 1 filii I …*-_ ï*?! ■

Quam dum fo deus premit labellis, •

. -T.£ I ,.… ITujp giuTi' i . -_- _

Suspirat velut osculis canorem, … -

es, 'If, pilogg et,…% -

Jam nunc blanda melos carpe Dione,,. . 9I7

- . . …_,. j* to*%M •

Durus quippe rigor cedit amori, II . ---

- - - - - oroua I ¥oIH * -_

Puer ipse versiformis „i. . La. _

- - touus iului, iioao/l ;

Facibus studet Cupido, i'

- eis sit eubina A .

Arcusque dulcinerves TI T. I. .

- - eihfannformi toto

Roseo ligans ramali * . -

- - - - mononig eioimoy^ :

Feriato liquit arcu, -

amoiooof *■ afiui!!

chorumque Phorei] Virgilius (Aen. 5, 240)* ne ita eonstruendum sit; 2et Areadiâ modis Lycaeis

»Nereidum Phorcique ehorus« — — percussâ sollers nemus cienta sonat*; cieuta enim

ubi vide Heynium. * (§. 906) per appositiönëii'iieiius dicitur.

inrestinetus] Ita codex Reichenauensis pro in- puella ΥPanos] Syrinx, Panos amica, de qua

terstinetus in editis. Male Darmstattensis inrestrinc- vide αύνιγμα, illud, Simmii, £|uod incipit:

tus, pejus Monacensis (C) inrestrictus. Σέgiy§ οὐνομ' £xetg, jöev δε όε μάτga do- V * ,

- - - MITI, ITU ■

pinus] Hoc est: » carminis amatorii argumentum * ?%: , … …

ex pius etiam Arcadiea repeti potest*; si quidem Gnor.— Conferendiis oihniho Ovidius (metam. i,

haec et ipsa virgo Panis amica fuisse tradebatur, 691), praetereaque Acliilles?Tatius (8, 6; p. 175 -

unde Propertius (1, 18, 20): Jacobs) et Nicetas Eugenianus (narr. amat. 5, 500). -

» Fagus et Arcadico pinus amata; deo*, iiquit] Sic pro liwqwitia; editis melius codices - -

ubi plura dabit Broukhusius. Reichenauensis, Darmstattensis, et Moaaeensis (G),

Arcadia] Grotius legi vult 4rcadiae; sed vide quod et olim legisse alias in margine Grotius notavit.

742 Martiani Capellae lib. IX. §. 917,

Calamos parante Musa;

In carminis leporem

Curam megat sagittis,

Tenerumque arundinetum

Nostrum in melos reliquit.',

- **. , ^*i

Nunc ergo corda mulcent ^°

Vapor et canor jugati;

Placet ac decet, vicissim I ' , '

Cantemus atque amemus. -

918 Jàm nunc blanda melos carpe Dione,

Durus quippe rigor cedit amori. '

Prudens puella pulchrae

• ' Mäter fuit Lacaenae,

Illecta sed canore '

INescit dolum cavere;

Nam candidus nivosis

Olor imvolutus alis ,

Argenteis minorem

Plumis videns decorem ,

Νec posse purpuratis

Nimium placere ocellis,

Teneros ciere cantus

Phaëthontiasque Musas

Coepit repente ficta • r, • • . .

Fraudem parans senecta; , **,

Sic admovetur ori, * • *• * * * *

- mater Laeaenae] Helenae mater Leda. Martialis Confer Apollodorum (5, 10, 7).

(9, 104, 2): . - parans senecta] Cygni enim moribundi dulcis

»Quae capta est alio nuda Lacaena eygmos? sime eantare dicuntur. VuLCAN.

… .* • - -

- - • • •

Martiani Capellae lib. IX. §. 918. *; 715

- - -

- . • • - si-

- Roseumque circumactae * * .

- -

- Papit osculum puellae, - -

- - ,

•

- -

- .

- ›› Gremioque complicatus –

- -

- … _.

- Pretium tulit pudoris.

…

- -

Jam munc blanda melos carpe Dione, 919

- - - Durus quippe rigor cedit amori. s,

- *

Carmen Ladmiadeum

Lucis diva secundae * … .,

Sacris praetulit astris;

Antrum quippe secuta

Linquens culmina coeli

Pastoralibus ardens

Palmam dedit cicutis,

Pulso et luminis auro

Pandit septa balantum,

Sordentique adoperta

Pratis gaudet amictu;

Ac tunc conscia noctu

- Pascit monte capellas

Spectans sidera mundi, *

Mage percrepat flagello, *

Nec curare deorum

eircumactae] Circumventae, seductae. Vulcas, ipsa nota vel ex Apollodoro (1, 7, 8), quam variis

— Immo quae se averteret osculumque renueret, rationibus veteres explicarunt; confer Davisium (al

ut apud Plinium (11, 35): »non connivere diximus, Cic. Tuscul. 1, 58) et Harduinum (ad Plin. li.-n.

quae non obliquis oculis, sed circumacto capite 2, 9).

cernerent. w

- lueis diva seeundae] Diana quippe Lunae dea.

Latmiadeum] Latmiadem voeat Endymionem.'* pulso et luminis auro] Expulso radio Solis.

Grot.— Reliqui poëtae omnes, Ovidius, Martia- Vvlcas.— Recte; perperam alii teste Grotio in

lis, Valerius Flaccus, Propertius rectius appellant margine legerunt eulminis pro luminis.

Latmium, a Latmo nimirum Cariae monte. Fabula nec curare] Scilicet probat, vel curare pro ou

- -

- •

- - -

_ -

* . -,

- es

714 Martiani Capellae lib. Ix. §. 919.

Pensa aut ferre susurros

• Illex carminis ampli

Aegram cura coëgit.

Temnit noctis honorem, - -

Praefert antra subulci,

Rupe et dura quiescit,

Et post regna tonantis

Stramen dulcius herba est.

920 Talibus Harmoniae carminibus oblectati omnes permulsique divi, nec minor

921

quippe ex fidibus suavitas quam vocis modulamine resultabat; denique qua

industria comparatum quibusve assequendum ediscendumque opibus vigili cura

repromittat, ut in tam dulcem eblanditamque mollitiem intima mentium li

quescat affectio, Jove admirante disquiritur. Ac tunc virgo, quum artis prae

cepta a se expeti examinandae eruditionis intentione conspiceret, paulum melicis

temperans, exhortante quoque Delio Palladeque, sic coepit:

Jam pridem quidem exosa terrigenas et fastidiosa mortalium coeli orbes

stellantes incutio, in quibus artis praecepta edissertare prohibitum, quum

rabat. VulcAN. — Immo referendum esse ad coëgit

vix est quod moneam. -

aegram] Sic codices Darmstattensis, Reiche

nauensis, et Monacensis (C); Grotius enim aegrum

ediderat. Aeger amore legitur apud Livium (30, 11).

- honorem] Hactenus horrorem editum. Emendavi

honorem, ob versum et ob sententiam. Nam supra

de Luna dixit: -

»Sic tua noctis honos.«

Gnor. — Eadem Vulcanius jam monuerat, quem ,

•

silentio praeterire non debebat. Monacensis (C) etiama

eodex habet honorem.

rupe et dura] Forte per vocum μετ&ι}ε6vv ju

vandus versus:

.•

• Dura et rupe quiescit.«

GnoT.— »Latmia saxa a dicunt Ovidius (heroid. 18,

65) et Catullus (66, 5).

herba] Hoc e codice Reichenauensi et ante Gro

tium editis reposui pro Grotiano herbae. Dianae

enim herba dulcius stramen est, quam quod habet

in regno Jovis.

oblectati] Codex Monacensis (C) addit sunt ,

et Darmstattensis omittit quod in editis sequitur

ömnes ; sed mutandi causam non vidi.

vigili eura] Alii, Grotio teste in margine, vigil;

sed praestat Harmoniam pro subjecto accipere,

edissertare] Grotiana margo* »al. dissertare.«

Martiani Capellae lib. IX. §. 921.

melodiam omuisonis convenientem pulsibus modulorum machinae obeuntis

ipsa rapiditas et concinat et agnoscat; sed quoniam emersa terris virgo nuptura

vanescentia intercapedinatae prolixitatis oblivia jam supero debet vigore dis

cutore, jussam percurram, si prius ingratae mortalitatis commoda repediata

recenseam. Dum me quippe germanam gemellamque coelo illa incogitabilis 922

- - - - - - - -

effigientiae genuisset immensitas, sidereae revolutionis excursus atque ipsa

- -

totius, molis volumina comitata superos incitosque fulgores modis associans

numeros non reliqui; sed quum illa monas intellectualisque lucis prima

formatio animas fontibus emamantes in terrarum habitacula rigaret, moderatrix

earum jussa sum demeare; denique numeros cogitabilium motionum totiusque

voluntatis impulsus ipsa rerum dispensans congruentiam temperabam. Quain

rem debere mortalibus universis Theophrastus laboravit; Pythagorei etiam

„an

si -

melodiam omnisonis] Nimirum sphaerarum con

centum, de quo superius (§. 905).

repediata] Forte repudiata, ni malis repedata

antiqua voee. Repedare enim est pedem retrahere,

ut grammatici docent. Gnor.— In margine facilior

leetio exstat repetita, sed hoe jam in sequenti

reeenseam continetur; quare malim repudiata, ut

supra etiam (§.899) »terrigenae stoliditatis ignaviam«

et »melicorum indocilem mortalitatem « eam orbe

terrisque abegisse dixit.

eoelo] Quo melius sequentia intelligas, adi pa

laeographiam meam eriticam (III, §. 470) et Pla

tonem (de re publ. 7, p. 551 Steph.).

effigientiae] Alii teste Grotio in margine effi

eientiae, quod eodem redit, siquidem hoc loco de

summo deo rerum omnium creatore ex Platonis

sententia loquitur; sed eam ipsam ob causam vul

gatam lectionem quamvis insolentiorem praetuli.

animas] Platonis Timaeüm respicit (p. 41. 42),

ubi postquam ipsius mundi anima liarmonicis ra

docuerunt, ferociam animi tibiis aut fidibus mollientes, cum corporibus ad

tionibus conflata fuerit (p. 55. 36), eodem tempe

ramento etiam singulas hominum animas distributas

esse legimus. De monade vide superius (§. 751).

moderatrix] De vi musices ad excolendum ho

minem ex sententia Platonis egregia exstat dispn

tatio Anne-den-Texii (Trajecti ad Rhen. 1816),

quam vide. _

Theophrastus] Theophrasti libros de musica

laudat Diogenes Laërtius (8, 47); insigne frag

' mentum exstat apud Porphyrium (in Harmonicam

Ptolemaei p. 241), vide Fabricium (in bibl. Gr. 5,

9; p. 231), qui Martianum quoque idem opus re

spicere censet. _

ferociam animi] Athenaeus (14, 18; p. 623 f.):

9n6czvgός ἐστι και θέραιος ή μονόιχή άπασι

totg ua9oö6ι ταιδεύσεταί τε και yàg t& j9m

tatô&ει xai τοὺς δυμοειδεῖς και τάς yvcö- !

μας διαφόgovg xatatg&ένει* H£λεινίας γοῦν δ

IIv9ayógeiog xaì τφ 8iq) xai τοῖς j9e6t

διαφοgóv, εῖ ποτε συνεθαινε zaXataiveiv

90 *

716 Martiani Capellae lib. IX. §. 925.

haerere nexum: foedus animarum. Membris quoque latentes interserere numeros

non contemsi. Hoc etiam Aristoxenus Pythagorasque testantur. Denique be

mignitato largissima sensim ipsam notionem meae objectationis aperui. Nam

fides apud Delphos per Deliacam Citharam demonstravi; tibiae per Tritonidam

aύτὸν δι`ögyrjv, àvaXap6dvaov την λέgav èxt

<9dguάε, πρὸς δέ τοῦς ἐπιζητούντως την ai

τιαν ἐλεγε' τgaύνομαι. Adde Jambliclum de

Pythagora ipso (in vita Pythag. 15, 64; p. 50

Rust.): την διὰ μov6txijg raiósv6tv τgaότην

zzτεστήσατο διά τε μελῶν τινόν και άνδ

μόν, άρ' ἀν ταόπων τε και πσσόν άν9ρω

arivov ίέσεις ἐγενοντο —— δι' όν όαδίως

εἰς τὰ ἐνόντία πεguétQετε καί τεQuijye tá τῆς

vvxrjg t&9r, &àóyως συνιστάμενα χαι άπο

qovöμενὰ — — £tavog 9ούμενος παός άρετήν

tovto)v £xa6tov διὰ τῶν tQocmjxóvtov μελῶν

oòc διά τινῶν σωτηQiaov φαρμάκων : et de

Pythagoreis in universum eundem alio loco (52,

224; p. 181): 'Hv δε τινα μάλη πάg' avtoig

argòς τά της ιρνχης πέ9m revolo,u£va, argöς

τε ά9vuiczc xaì ònyuoê3 — xaì zr&2tv aö

§τεgcz argóς τε τάς όgyàg xai τgòς τοὺς δv

μοὺς, δέ όν ἐπιτείναντες αύτά και άνιάντες

&zgv τοῦ μετgiov 6v$upergcz tgòg ävögstav

&πειgyd;£ovto. Confer et Aristidem Quinctilianum

(2, p. 65. 76. 126) et quae inferius (§. 926) nar

rantur. -

Aristoxenus] Lactantius (inst. divin. 7, 15):

»Quid Aristoxenus, qui negavit omnino ullam esse

animam, etiam dum vivit in corpores sed sicut in

fidibus ex intentione nervorum effici concordem so

num atque cantum, quem musici harmoniam vocant,

ita in corporibus ex compage viscerum et vigore

mémbrorum vim sentiendi exsistere ; quo nihil dici

delirius potest*; et alio loco '(de opif. dei 16):

•Volunt igitur animum simili ratione constare in

homine, qua corporis partium firma conjnnctio mem

brorumque omnium in unum consentiens vigor mo

tum illum sensibilem faciat animumque concinnet,

sicut nervi bene intenti conspirantem sonum. « Plura

dabunt Davisius (ad Cic. Tuscul. 1, 10) et Malinius

(in diatribe de Aristoxeno jam superius §. 212 lau

data), qui simul et ipsi monuerunt, jam ante Ari

stoxenum idem placitum ab aliis inque primis Py

thagoreis propositum esse, quorum sententias jam

Plato (in Phaedone p. 85 sequ.) et Aristoteles (de

anima 1, 4) reprehenderint. Siquidem Pythagoras,

Plutarclio testc (de plac. phil. 4, 2), animam dixit

esse âgt9uòν έαυτόν κινούντω, discipulus autem

ejus Philolaus (apud Claudium Mamert. 2, . 7) ean

dem docuit »indi corpori per numerum et immor

talem et incorporalem comvenientiam « ; vide Boe

ckhium (in Philolao p. 229) et Ritterum (Gescl.

d. pythag. Philos. p. 215).

objectationis] Forte oblectationis? Gnor.— Mi

nus placet correctio, quam quod in libris scriptum

est. Oljectationis meae motionem aperui: idem est,

ac si dixisset: »monstravi quid utilitatis meo inter.

ventu proveniat.« Objectatio et afflictatio pro ob

jectio et afflictio saepe scribi advertit Meibomius

(p. 343 v. 23). -

Deliacam Citharam] Nescio quam puellam citha

rae inventricem fingit, quam plerique ab Apolline

vel Mercurio, vel qui humanos auctores quaerebant,

ab Orpheo, Amplione, Lino inventam tradiderunt

(Pausan. 5, 14, 6; Plin. hist. nat. 7, 37). Ceterum

emendavi pravam scribendi rationem Cytharam et

hic et in sequentibus.

Martiani Capellae lib. IX. §. 924.

7 i7

nostri comitem Marsyamque Lydium sonuerunt; calamos Mariandyni et Aones

in laudes inflavere coelestium; panduram Aegyptios attentare permisi, ipsisque

me pastoralibus fistulis vel cantus avium vel arborum crepitus vel susurros

fluminum imitantibus non negavi. Psaltas, chordacistas, sambucos, hydraulas

Tritonilam] Minervam tibias ivsisse, inventas

abjecisse, abjeetas Marsyam sibi vindieasse, nota

fabula est. Unde Ovidius (met. 6, 584) de Marsya;

« Quem Tritoniaca Latous arundine victum

…p.4ffecit poenaw — —

Vide Aristotelem (polit. 8, 6, 8), Ovidium (fast.

6, 696 sequ.), Plutarchum (in vita Alcibiad. 2),

quosque praeterea laudant Spanhemius (ad Callim.

h. in Dianam 244) et Boettigerus (über die Erfin

dung der Flöte in Wielandi Mus. Att. T. I, p. 288

sequ.).

Iydium] Immo Phrygium (Plutarch. de mus.

p. 1158. Athen. 14, p. 616 f.), sed vi&inae regio

nes facile confunduntur.

Mariandyni] De Mariandynis Heracleae Pon

ticae accolis et tributariis vide Platonem (de legibus

6, p. 776 Steph.), Strabonem (12, p. 342 Cas.),

et Athenaeum (6, p. 265); sed inprimis huc per

tinet Eustathii locus (ad Dionys. perieg. 79*), qui

nomen eorum derivat a Mariandyno Tityi filio, qui

Marsum (Marsyam?) Auletis (i. e. tibicinis) patrem

tibiis eanere doeuerit; cujus fabulae vim acute per

spexit Welckerus (in ephem. scholast. 1830, n.

2; p. 11. 42. 15).

Aones] Hoe est Boeoti (Strab. 7, p. 521; 9,

p. 401 Casaub. Pausam. 9, 5, 1. Virgil. ecl. 6, .65.

Steph. Byzant. p. 90), quos omnium maxime tibiis

operam dedisse constat. Confer Maximum Tyrium

(diss. 23, 2; T. I, p. 440 Reisk): θη3aiov av%rj

τικὴν ἐπιτηδεέov6v xaì è6ttv fj δι' αέλῶν

μοδόσ ἐπιχαδριος τοῖς Bouototc: et inscriptio

nem apud Dionem Chrysostomum (7, p. 125 Mo

rell.): 'Eλλάς μέν Θη3ας vtx&v τgoûxgtvev aö

λοῖς. Thebanos et Heracleotas conjungit Athenaeus

(4, 84; p. 184).

attentare] Malim cum patre attemperare, quam

quam supra dixerit:

— — »tentat psallere Melpomene.«

Gnor.- Non capio, quid pater fiiiusque in Mar

tiano hie reprehendant. Superius euim -Martianus

jam hoc verbo usus est (§. 888 et 893) ae vidimns

ab eo Claudianum attente esse lectum; atqui is

(in rapt. Pros. 5, 217) similiter:

- » digitisque attentat mollibus areum.«

Ceterum codices Monacensis (C) et Darmstattensis

hie quoque attemptare scribunt. De pandura dixi

superius (ad §. 906).

susurros fluminum] Sic Ovidias (fast. 2, 516)

garrulum appellat rivum, Horatius (od. 3, 15, 15)

loquaces lymphas.

psaltas] Editum fuit hactenus spaltas, male, qnod

et Vulcanius vidit; nam- sequuntur chordaeistae,

hydraulae et sambuci. Gloss. Isidori : » sambueus

saltator.« Gaot. — Pari errore in marmore apnd

Gruterum (942, 44) Terspichore pro Terpsichore,

* neque raro in ipsius nostri codicibus Monaeensibus

inveni Spyche pro Psyche. Hie tamen in ipso Mo

nacensi*(£) recte legitur psaltas.

chordaeistas] Xogδακιστάς in Graeco sermone

non novimus, sed xogδακιστάς, qui xögöax«

saltarent, de quo vide Athenaeum (14, 27; p. 629)

et Lueianum (de saltat. 22); verumtamen quum

liic de instrumentis musicis agatur, Martiani potius

.718. Martiani Capellae lib. IX. §. 924.

925 per totum orbem ad commodum humanae utilitatis inveni.. Per me quippe

vestrum homines illexere succursum, irasque inferas per maemias sedavere.

Quid quod bella victoriaeque undique meis cantibus conquisitae? Nam Cretes

ad citharam dimicabant, Lacedaemonii ad tibias, nec aggrediebantur fata proe

liorum, priusquam illis contigerat litare Musis.

calamos arma tractabant? quarum una,

Quid Amazones nonne ad

• . - -

quae concipiendi studio venerat, quum

Alexandrum salutaret, donata tibicine, ut magno munere, gratulata discessit.

quam librariorum errorem esse arbitror, qui a chorda

vocem derivandam sibi persuaserit.

sambucos] Apud Athenaeum (14, p. 635 Ca

saub.) legimus » sambucam esse quatuor fidibus tem

sum instrumentum, usitatum Partliis et Troglodytis «

(adde eundem 4, p. 482). Strabo quoque (10,

p. 421 Casaub.) barbarum esse nomen affirmat.

Phoeniciam ei originem tribuit Spanhemius (de usu

et praestant. num. T. I, p. 709). Festus » sambucam

organi genus esse a scribit » a quo sambucistriae

dicantur« ; quo nomine et Livius (59, 6, 8) utitur,

easque per Asiaticam luxuriam in Latium intro

ductas esse ait. Adde Scipionis Aemiliani orationem

apud Matroiium (Saturn. 2, 10): »doeentur prae

stigias inhonestas : cum cinaedulis et sambuca psal

terioque eunt in ludum liistrionium « cet.

hydraulas] Hydraulam et choraulam jungit Sue

tonius (in Nerone 54). De hydraulo exstat com

mentatio Meisteri (in comm. Gott. nov. T. II, p. 132).

illexere succursum] Macrobius (in somn. Scip.

2, 5): » sonos musicos sacrificiis adliibuerunt, qui

apnd alios lyra vel cithara, apud nonnullos tibiis

aliisve musicis instrumentis fieri solebant. Plura

dabit Saubertus (de sacrif. vet. 27, p. 624 sequ.).

naenias] Sic codices nostri Reichenauensis,

Darmstattensis, Monacensis (C), pariterque Lei

densis, quem Burmannus (ad Ovidium I, p. 603)

citat. Vulgo me etiam , quo nihil languidius. Ma

crobius (somn. Sc. 2, 5; p. 453 Zeun.): »mortuos.

quoque ad sepulturam prosequi oportere cum eantu

plurimarum gentium vel regionum instituta sanxe

runt. « Adde Boëthium (de musica in op. p. 1375).

Cretes] Athenaeus (14, 24; p. 627): διότεg

xaì oi ävögétóτωτοι 4axeöatuóνιοι μετ' αὐ

Àóv 6tQatevovtav, Hgrjtes óè μετά λέgac,

μετά δέ 6vQiyyaov xaì av%6v Avδοι, ως 'Hgó

δοτος i6toQei. Adde Clementem Alexandrinum

(paedag. 2, 4; p. 164): zQdjvtav yoóv aragd.

τοὺς πολάμους αὐτόν Tvögrjvoi μέν τῆ σάλ

πιyyv, 6vQtyyv òè Agzâòες, Σικελοι δέ τηx

tiov, xai igjres λεος, και /laxeoauóvtov

aύλφ, xaì xégatu θαάxeg, xaì Aiyvìrtuov

τνμπάνφ, x«i Aga3ες xvu,3&2q).

Lacedaemonii] Vide Agellium. Gnor. — Sed

cur Gellium (f, 11) laudat, non quem is ipse

auctorem habuit Thucydidem (5, 70)? Plures vide

apud \feursium (misc. Lacon. p. 102 et 150). Adde

Maximum Planudem (scl.ol. ad Hermog. T. v,

p. 438 Walz). •

.contigerat] Ita Meibomianorum alter (p. 545

v. 1), Reichenauensis, et Monacensis (C) pro co;;.

tingeret in editis.

litare Musis] Plutarclus (in Lacon. p. 258)

. docet »Lacedaemoniorum regem ante pugnam Musis

sacra fecisse. «

donata tibicine] Hanc historiam apud nullum,

- - -

- -

- - - - -

- -

. .

- _ - - . · · - . 1

Martiani Capellae lib. IX. §. 925.

Lacedaemönios in Graecia, in Italia Sybaritas tibicines ad proelia praeire quis

nesciat? Tubas non solum sonipedes atque bella, scd agonas acuere certa- .

menque membrorum, nunc quoque compertum. Quid pacis munia nonne 926

nostris cantibus celebrata? Graecarum quippe urbium multae ad lyram leges ,

decretaque publica recitabant. Perturbationibus animorum corporeisque morbis

medicabile crebrius carmen insonui. Nam phreneticos symphonia resanavi; -

- t . |

alium ita reperiri puto. Forsan illorum auctorum Addo Sophocl. El. 711 ; Poll. 4, 86 — 89. Non - ā

aliquis, qui a Plutareho in Alexandri vita memo- deest tubicen in tabnla pieta ex amplitheatro, im , ›› *

raatur, hoe perscripserat, unde Martianus id de

sumserit. Meiboni. — Historia ipsa exstat apud

Diodorum Sieulum (17, 77), Strabonem (14,

p. 503 Casaub.), Curtium (6, 5), Justinum (2, 4,

35; 42, 5, 3; 42, 3, 7); Thalestrin sive Mini

thyam appellatam ferunt. Confer Petitum de Ama

zonibus (p. 564 sequ.).

Sybaritas] Haud scio an Martianus negligentia

lapsus sit, animo ejus obversante historia illa de

Sybaritani exercitus equitatu ad symphoniae cantum

saltatione quadam moveri solito (Plin. 8, 64), quem

tamen ea ipsa re bello minus idoneum fuisse in

telligimus ex Athenaeo (12, 19; p. 520).

- tubas] Boëthius (de mnsica 1, 1 ; in oper.

p. 1575): »Nonne illud etiam manifestum est, in

bellum pugnantium animos tubarum carmine ac

cendi? «

agomas] Vide hunc morem apud Plinium hist. n.

lib. 7; Tertull. de spect. eap. 415 Sidon. Apoll.

in pan. urb. Narb. ; Heliod. lib. ult. Grot.— De

tuba signo commissionis, uti verae pugnae ita va

riorum certaminum, vide locos veterum apud Just.

Lips. Saturn. II, 19, p. 108; Fabr. Agonist. III,

16. Aeneid. 5, 115:

»At tuba commissos medio canit aggere ludos.*

Stat. silv. III, 1, 159, conf. 151 :

Jam plaeidae dant signa tubae. •

lem (polit. 8, 8), Plutarchum (de virtute morsi;

qua apparatus eertaminis cernitur, in Guil. Gellii

Pompejanis tab. 75. Wclckrm (in Sylloge epigr. -

p. 66).

ad lyram] Hue refer illud Aristotelis probl.

eap. 19: διά τι νόμοι χαλούντaι ούς ἀδονσιν;

* óτι παίν ἐπιστάσύαι ygáuuata jóov τούς

vδμονς et cet. Grot.— Adde Clementem Alexan

drinum (strom. 1, p. 508): μελος τε aä argótos

aeeeté9n«s rois roujugdt, xai τοὺς Λακεδat- -

μovicov vöuovc άμελοποιησε Tégravögog ö -

Avtv66aiog. Aelianum quoque (var. h. 2, 59) in par

tes voeare licet; sed simul etiam conferenda sunt,

quae Nitzschius (melet. de hist. Homeri I, p. 38

sequ.) de omni hoc argumento sollerter et aeeurate

monuit.

perturbationibus] Similis locus apud Boëthium

de musica lib. 1, cap. f. Gnor. — Adde Aristote

p. 441), et Athenaeum (14 p. 625 f. Cas.).

eorporeisque morbis] Maerobius (in somn. Seip.

2, 5): »Ita denique omnis habitus animae cantibus

gubernatur, ut et ad bellum progressui et item re

- -

ceptui canatur — iram suggerit, elementiam sua- *

det, corporum quoque morbis medetur; nam hine

est quod aegris remedia praestantes praecinere

dicuntur.« Erraouôác significat, quibns jam Aes- ;

culapium usum auctor est Pindarus (Pyth. 3, 81). -

720 Martiani Capellae lib. IX. §. 926.

quod Asclepiades quoque medicus imitatus, quum consulentibus urbium

patribus plebis inconditae vulgus infremeret, seditiones accensas crebriore

cantu inhibuit. Ebrios juvenes perindeque improbius petulantes Damon unus

e sectatoribus meis modulorum gravitate perdomuit; quippe tibicinem spondeum.

canere jubens temulentae perturbationis dementiam infregit. Quid afïlictatio

mibus corporeis monne assidua medicatione succurri? Febrem curabant vul

meraque veteres cantione; Asclepiades item tuba surdissimis medebatur. Ad

aflectiones animi tibias Theophrastus adhibebat. Ischiadas quis nesciat expelli

Adde Platonem (in Charmide p. 153 Steph.). In

priinis antem Pythagoram morbos curasse musicae

ope ferunt (Jamblicli. vit. Pythagor. 25 et 545

p. 95 et 196 Ruster. Porphyr. vit. Pythag. p. 57).

Asclepiades] Recepit haec ad verbum Cassiodorus

(de musica in op. 2, p. 557 Gar.). Asclepiadarum

liistoriam invenies apud Walchium (in antiqu. me

dicis, Jenae 1772, p. H 10 sequ.), eui adde An

tonii Cocchii disputationem (discorso primo supra

Asclepiade, ed. Raim. Cocchi, Flor. 1758) et Fabri

eium (in bibl. Gr. 6, 9; T. XIII, p. 87 sequ.).

seditiones] Confer Terpandrum, τὸν την ye

1'ouévrjv ποτά πσg& Aax£öatuoviotg 6t&6tv

' xata λέ6avta, apud Plutarchum (de inus. p. 1146)

et Christodorum (in anthol. Pal. T. I, p. 42):

'%2c tote δινη ἐντος ἐπ' Eögótao go&aov

Mv6tvröÄp φόαμιγγι κατετρηένεν άείδων

Ayzeuáxov xaxöτητ&c AuvxXaiov vae

tjQa)v.

crebriore eantu] Sic codex Monacensis (C);

* vulgo crebrior cantus. -

ebrios] Idem Pythâgorae tribuunt Quinctilianus

(i, 10, 52) aliique, quos ibi laudat Spaldingius

(p. 227); cum nostro consentit Galenus (de dogm

iiippocr. et Plat. 9, 3), vide Fabricium (ad Sextum

Emp. 6, 8; p. 557) et Rusterum (ad Jambl. Py

thag. 112). In universum confer Athenaeum (14,

p. 627) et Meibomium (ad Aristid. p. 501).

Damom] Commemorant hunc Plato (Lach.

p. 180; Alcib. p. 118; Axioch. p. 564 Steph.),

Plutarchus (in vita Pericl. p. 155; Aristid. p. 519),

Diogenes Laertius (2, 49), Suidas, alii; confer

Hemsterhusium (ad Aristopli. Plut. p. 532), Ja

eobsium (in add. animadv. in Atl. p. 556), et Sü

vernium (de Aristoph. nub. p. 60). -

medicatione] Sic legendum esse jam Grotius

vidit, quum vulgo meditatione ederetur, confirma

turque ejus conjectura a codice Meibomiano utroque

(p. 545, v. 18) et nostro Reichenauensi a prima

mamu. - -

vulneraque] Appulejus (de magia p. 491 Oud.);

»Veteres quidem medici etiam carmina remedia

vulnerum norant, ut omnis vetustatis certissimus

auctor Homerus docet, qui facit Ulixi de vulnere

sanguinem profluentem sisti cantamine. Nihil enim,

quod salutis ferendae gratia fit, criminosum est.«

ischiades] Confer Gellium (4, 15): »Creditum

hoc a plerisque est et memoriae mandatum, ischiaci

quum maxime doleant, tum si modulis levibus ti.

bicen incinat, minui dolores. Ego nuperrime iii

Theophrasti libro scriptum inveni, viperarum mor

sibus tibicinium scite modulateque adhibitum me.

deri. Refert etiam idem Democriti liber, qui in.

Martiani Capellae lib. IX. §. 926. 7921

aulica suavitate? Xenocrates organicis modulis lymphaticos liberabat. Thaletem

Cretensem citharae suavitate compertum est morbos ac pestilentiam fugavisse.

Herophilus aegrorum venas rhythmorum collatione pensabat. Animalium vero 927

sensus meis cantibus incunctanter adduci saltem Thracius citharista perdocuit;

in quo non fabula sed veritas gloriam procreavit. Unde enim cervi fistulis

capiuntur, pisces in stagno Alexandriae crepitu detinentur, cygnos IIyperboreos

citharae cantus adducit? elephantes Indicos organica permulsos detineri voce

scribitnr aregi 2οιμῶν, in quo docet plurimis ho

minum morbis medicinam fuisse incentiones tibiarum.«

Thaletem] Plutarchus (d. mus. p. 1146): öv φα6v

xat& τι πv9öxQrj6tov Aax£óaupoviovc πaga

3y£vöμενον διὰ μov6vxijg i&6a69av άπωλλάδαι

τε τοῦ xcztcz6zóvtoc λοιμού την Σπάρτην.

Plura de eo vide apud Strabonem (10, p. 481. 482)

et confer omnino Müllerum (Dor. II, p. 170) et

Hoeckium (Cret. III, p. 542. 564). Cave autem

cum pliilosopho Milesio confundas, qui nominativo

casu Thales erat, non Thaletes.

Herophilus] Praefixi aspirationis literam, quam

Grotius ad marginem rejecit. Vide enim de hoc me

dico Plutarchum (in plac. phil. 4, 225 p. 905.

5, 2; p. 904), Sextum Empiricum (adv. mathem.

p. 495), Plinium (11, 37, 8 f. 26, 2, 6), Ter

tullianum (de anima 10), et Celsum (in praef). Adde

Fabricii bibliothecam Graecam (13, p. 185 f).

venas] Eadem Plinius (29, 1, 5) retulit. Adde

Aristidem Quinctilianum (1, p. 31 Meib.), Vitru

vium (1, 1; p. 17 Bip.), et, Gellium (3, 10),

ubi legimus ex medicorum musicorum sententia

.venas vel potius arterias numero moveri septe

nario, quod ipsi appellent τὴν διὰ τε66άρων

6vppovtav, quae fit in collatione quaternarii nu

meri.« Vide et nostrum inferius (§. 968). Pro col

latione alii olim, teste Grotio in margine, colloca

tione, inepte.

incunctanter] Grotiana margo si cunctantur,

cervi fistulis] Macrobius (in somn. Scip. 2, 3):

quo nihil languidius.

» Quid mirum si inter homines musicae tanta do

minatio est, quum aves quoque, ut lusciniae, cygni,

aliaeque id genus, cantum veluti quadam disciplina

artis exerceant, nonnullae vero vel aves vel ter

renae seu aquatiles belluae invitante cantu in retia

sponte decurrant, et pastoralis fistula ad pastum

progressis quietem imperet gregibus? « Cervos ipsos

Solinus (19, 11) »sibilos fistularum mirari« testa

tur, praeeunte Plinio (hist. nat. 8, 50), ubi plura

dat Harduinus.

pisces] Paulo aliter apud Varronem (de R. R.

3, 17, 4; p. 406 Gesn.) legimus, ad tibiae cantum

pisces gregatim venisse.

crepitu] Id est » crepitaculi sonitu.« Meinox.

(p. 346, v. 29).

elephantes] Strabo (15, p. 708): 'rev9agzéïv

διδάσxov6ι, τοὺς μέν διὰ λόγον, τοὺς δέ

μελισμφ η τνμπωνι6μφ τινι χηλοῦντες.

fistulis aves] Martialis (14, 218):

» Non tantum calamis , sed cantu fallitur ales•

et Cato, seu quisquis distichorum auctor sit (I.

d. 12): •

»Fistula dulce ctinit,

auceps.«

volucrem dum decipit

722 Martiani Capellae lib. IX. §. 927.

compertum, fistulis aves allici comprobatum, infantibus crepitacula vagitus

abrumpere, fides delphinis amicitiam hominum persuasere; quid? cantibus

allici disrumpique serpentes, glandem messesque transire, manes cieri Lu

namque laborare, nonne ipsius vetustatis persuasione compertum ? in Lydia

Nympharum insulas dici, quas etiam recentior asserentium Varro se vidisse

testatur, quae in medium stagnum a continenti procedentes cantu tibiarum

primo in circulum motae dehinc ad litora revertuntur. In Actiaco litore mare

citharam sonat. Megaris saxum ad ictum pulsus cujuscunque fidicinat. Possem

innumera mortalibus a me collata percurrere, ut non me terras fugiendi studio

•

crepitacula] IIXatay&c, de quibus Aristoteles

(polit. 8, 6, 1). -

delphinis] Plinius (hist. nat. 9, 8): »Delphinus

non homini tantum amicum animal, verum et musicae

arti, mulcetur symphoniae cantu et praecipue hy

drauli sono «, ubi plura Harduinus. Sed nota in

primis Arionis historia, de qua supra (§. 908).

serpentes] Manilius (1, 92):

» Consultare fibras, et rumpere vocibus angues.•

Calpurnius (ecl. 11, 70):

•Cantavit, quod Luna timet, quo rumpitur

anguis.«

glandem] Dele ferunt cum MS. et conjunge

cum praecedentibus. Gnot.— Vulgo enim »glandem

ferunt messesque«, quod tamen non rectius esse

videtur, quam quod alios praemittere Grotius in

margine notavit »in Thracia Orpheo eanente •, nam

lioc loco de incantationibus et praestigiis agi mani

festum est; quare facile Grotio obtemperavi, sed

ita ut cum sequentibus potius •vetustatis persuasione

compertum« mutata interpunctione conjungerem.

Lunamque] Conferatur palaeograplis mea (T.

III, §.74), ubi omnino latius de incantationibus egi.

in Lydia] Plinius (list. nit. 2, 98): »In Lydia,

quae vocantur Calaminae, non ventis solum, sed

etiam contis quo libeat impulsae, multorum civium

Mithridatico bello salus. Sunt et in Nymphaeo par

vae Saltuares dictae insulae, quoniam in sympho

niae cantu ad ictus modulantium pedum moventur.«

Seneca etiam (nat. quaest. 5, 23; p. 734 Lips.):

•Sunt multi pumicosi et leves, ex quibus quae

constant insulae in Lydia matant. Theophrastus est

auctor. Ipse ad Cotylias natantem insnlam vidi • cet.

Adde Strabonem (15, p. 614 Cas.), ubi vulgo per

peram xaAovpuévrjv vrj6ov pro xaÂαμίνην. Ce

terum pro vulgato lympharum scripsi Nympliarum

e codice Reichenauensi et utroque Meibomiano

(p. 546, v. 2), quibuscum plurimi alii concinunt

a Scaligero ad Varronem et Salmasio (ad Solim.

polyh. p. 123) laudati.

4etiaco] Sic margo Grotiana codicesque et

Meibomiani (p. 346, v. 6) et nostri Reichenauensis,

Darmstattensis, et Monacensis; vulgo Attico. Actium

promontorium Apollini sacrum fuisse notum est

(Strabo 10, p. 311. Plin. 4, 2. Sueton. Oet. 18).

Megaris] Pausanias (1, 42, 1): ἐστι λ;$oc

$p' οὐ κατa9eivat Â£yov6tv At622ωνα την

xv9âgav — îjv τέxm 3a3&v τις ψnqoiêt, »ar&

vaέτά οὐτός re jxn6s xal xu9dga xgov.

63&£6a.

Martiani Capellae lib. IX. §. 929. 725

reliquisse sed ingratae humanitatis ignaviam viderer jure damnasse; sed jam

ad artis praecepta desiliam, ut nupturae virgini promissum munus impendam.

QUID SIT OFFICIUM MUSICAE.

Et quoniam officium meum est

micis et melicis adstructionibus continetur, prius de melicis dissertabo.

bene modulandi sollertia, quae rhyth

Dico

quidquid rite sonuerit, aut tonum esse aut hemitonium aut quartam partem

toni quae diesis appellatur. Verum tonus est spatium cum legitima quantitate,

bene modulandi] Initium liie facit tractandi de

ipsa arte musica, cujus interior finis est bene mo

dulari. Hue omnis institutio tendit. Ita intelligendi

omnes, qui musicam bene modulandi scientiam de

finiunt, ut Augustinus quoque libro 1 de Musica

Meibow. *.

rhythmicis] Id est ty Rhythmica.

Melica ipsi sunt τὰ ἀρμονιxá. Nemo alius ita

locutus. Ceterum duas tantum illas partes ad bene

modulandi artem facere dicit exclusa Metrica: quae

tamen ad perfectum cantum, in quo etiam verba

considerantur, vel maxime est neeessaria; v. Ari

stidem p. 28. Memnoxi. — Nescio quid offensionis

invenerit Meibomius in vocabulo melicus pro har

monico usurpato, quum μέλος et ágμovia pro

miscue eodem sensu adhiberi soleant. Sic verbi

causa Plato, licet (in republ. 5, p. 598 Steph.)

pariter atque Aristoteles (in poët. 1, 4) tres car

miuis partes appellet 2öyov, άρμονίαν, δv9μόν,

tamen alio loco (in Gorg. p. 502) : εἰ τις πεQu

άλοιτο, inquit, τῆς ποιήσεως πάσης τό τε

μελος xaì tòv àv&μόν xai τὸ μάτQov, άλλο τι

i) 2öyov yiyvovtav τὸ λειπτόμενον ; itemque

(de legibus 2, p. 669) inter se opponit uéλος et

6v9μῶν, quum paulo antea (p. 655) fregì óv9μὸν

xaì àguoviav oö6nc tîjç μov6txijc dixisset.

Ceterum utriusque partis vim egregie declarat idem

in his (p. 665): τῆ δέ τῆς χινήσεως τά§ει δv9

μός όνομος είη, τῆ δ'&ί τῆς φωνῆς, τοῦ τε

6§éoc άμω xai ßagéog 6vyx£Qavvvuévov, äg

μovia övoμος προςαyogevovto : plura dabit Stall

baumius (ad Phileb. p. 56).

quartam partem] MS. quartam tantum. Ego

cum patre partem tantum malim et alia rite sonant.

GnoT.— Recte codex (B); editus rite. Est haec

locutio insolentior. IIoc autem vult (Martianus):

* »Quodcumque intervallum modulamur (incomposi

tum, et intra quod aliud cadere nequeat) dico aut

tonum esse, aut quartam partem toni. « — Quod

hic Grotius notat, id ex musices ignorantia est

natum; uti et quod sequenti nota dicit: »hemiolice

proportio appellatur harmonica, ut sesquitertia arith

meticae plane est erroneum. MemoM.— Vulgata uti

que sana est. Aristides Quinctilianus (p. 45 Meib.):

veragrnuóguov, inquit, τοῦ τόνον η διεσίς ἐσ

τιν, pariter ut noster inferius (§. 955). Adde Vi

truvium (3, 4; p. 157 Bip.), Plutarchum (de mu

sica p. 1140), Sextum Empiricum (adv. mus. 6, 47),

Euclidem (de harm. p. 10), et quos laudat Creu

zerus (in meletem. T. III, p. 19). Aliis tamen ge

neralius est τὸ ἐλάχιστον μέτρον τῶν ἐvagμο

viaov διαστημάτων, ut Suidae verbis utar; confer

Aristotelem (metaph. 13, p. 291 Brand.), Diony

sium Halicarnassensem (de compos. T. V, p. 76

91 *

724 Martiani Capellae lib. IX. §. 950.

qui ex duobus sonis diversis inter se invicem continetur; hemitonium dicitur,

quod toni medium tenet; diesis vero distantiae sunt tres. Nam prima brevior,

quae tetartemoria nominatur, ex eo quod quartam partem toni recipiat;

emarmonios quoque dicitur propterea quod emarmonion modulandi genus per

hanc maxime dimetimur. Secunda ab illa major est, nam tritemoria nomi

matur, quoniam habet partem tertiam toni; itemque chromatice appellatur,

Tertia vero habet

toni tertiam partem ac dimidiam tertiae, et vocatur hemiolia et harmoniae

quod chromaticum modulandi genus per ipsam finditur.

divisio, quoniam hemiolii modum complet.

Reisk.), Aristidem (p. 14), Bacchium (p. 2 Meib.)

etc.; unde factum est ut etiam pro hemitonio usur

paretur, ut in fragmento Philolai apud Stobaeum

(p. 466 Heeren.), ubi immerito haesit doctissimus

editor; adde Theonem (de mus. p. 77), Censorinum

(de die nat. 10, 7), et Macrobium (in somn. Scip.

9, 1).

vel evanuisse videbatur minima illa pars toni, àxó

Quid quod posterius omnino disparuisse

λαωλεν ἐκ τῆς ήμετάgczc ai697j6εως, ut ait Plio

tius (in bibl. n. 242, p. 560 Hoeschel.), vide et

Maerobium (in somn. Scip. 2, 4).

tonus est] Euclidi (p. 2 Meib.) est τόπος τις

τῆς φωνῆς δεχτιχός 6v6t7juatog &xrXavrjg.

Uberius Aristides Quinctilianus (p. 22): »Tonum

in musica tripliciter appellamus : aut enim est idem

quod tensio, aut certa aliqua vocis magnitudo,

uti qua a diapente superatur diatessaron, aut modus

systematicus, ut Lydius aut Phrygius.« Nunc se

cunda significatio valet.

legitima quantitate] Per legitimam quantitatem

rationem epogdoi intellige. Gloss. Gnor.— Haec est -

ratio superoctava. Glossae : »ratio epogdoi«, scriben

dum epogdoa. MemoM.— Vide nos superius (§. 108)

et Boeckhium (in Creuzeri stud. T. III, p. 58).

diesis vero] In his Aristoxenum ante oculos

habuisse videtur, cujus doctrinam hisce compre

hendit Boëthius (de mus. p. 1477): »Dividit enim

tonum in duas partes, atque id semitonuium vocat;

dividit in tres partes, cujus tertiam diesin vocat

chromatis mollis ; dividit in quatuor, cujus.quartam

cum propria pedietate, id est cum octava totius

toni, appellat Jiesin chromatis hemiolii ; rursum

solam quartam ejus vocat diesin enharmoniam.

Confer ipsum Aristoxenum (in elem. larm. p. 46)

et Claudium Ptolemaemm (in harmon. 1, 12).

chromatice] Scribe chromatica : subauditur enim

diesis.MeinoM.— At cur Graeca forma uti Martia

num prohibeamus?

tertia vero] Hoc plane falsum, quamvis scripti

codices aeque ac editi hanc lectionem ingerant.

Itestituo veterem ac germanam, neque enim tam

crassam ignorantiam Capellae imputabo : » tertia vero

hahet toni quartam partem ae dimidiam quartae. «

Hemiolia quippe diesis habet quatuorsemis dodeea

temoria, seu duodecimas toni partes, id est quar

tam partem toni et quartae dimidiam, ideoque et

sic idem enunciare potuisset: »tertia vero habet

tetartemoriam diesin ejusque dimidiam. « Memnov.

harmomiae] Pater conjicit » ex harmoniae divi

sione.« Forte tamen » et harmonice divisio « legen

dum sit, nam hemiolice proportio appellatur ha

Inonica , ut sesquitertia arithmetica apud Romanos.

Martiani Capellae lib. IX. §. 951.

DE SONIS.

Tonus igitur idem plerumque appellatur et sonus.

per singulos quosque ac per omnes tropos numero duodeviginti.

Si conjecturis paulo audacioribus, ut in aliis, ita

in hoc auctore locus, legendas et transponendas

voces hoc modo censuerim: »argocλαμβανόμενος,

apud Romanos vero idem dicitur aequisitus : se

cundus vjxdtm ùzrátaov, hoc est principalis prin

cipalium, qua eadem voce uti summus Jupiter sta

tuit.« Jupiter enim ęrdtoc δπάτων appellatur,

ideoqne ἐμφατικῶς Capella summum addidit ei

que hypate ipsa sacra teste Boëthio lib. I, cap. XX.

Simili de ratione Jupiter etiam &yapuéuvaov voca

tus est, quod nempe Agamemnon apud Homerum

άπστος xgewövtov dicatur. Grot. — Haec bar

bara sunt, adeoque expungenda. Etenim ratio, cur

diesis illa hemiolia vocetur, ex Aristoxeno aliisque

est clarissima, quod videlicet haec diesis sit hemi

olia dieseos enarmoniae; ut numerus quatuorsemis

est hemiolius numeri ternarii. Si retinenda sint,

hanc explicationem adferemus : vocabulum modus

liic idem significat quod modulatio, ut et p. 180

v. 21 (p. 316 Gr.) p. 185 v. 25 (p. 519 Gr.); de

inde pro harmoniae divisio legendum ab harmoniae

divisione , et liemiolium pro inepto hemiolis (quem

admodum etiam glossae interdum superoctavam

rationem imperite vocant rationem epogdoi pro

epogdoam), ut hic sensus bonus ac verus ex in

eptis verbis colligatur: » et vocatur (sc. illa diesis)

hemiolia, ab harmoniae divisione ; quoniam hemio

liam modulationem complectitur. « Quod si vocabu

lum modus pro diastemate accipiamus, ut idem

usurpatur p. 186 v. 20, ultima eodem sensu lege

mus: »hemiolium diastema complectitur.« MEInow.

Sat credo superque nunc habes conjecturarum, certi

Verum soni sunt

Quorum

nihil, neque quidquam variant codices, ut Mar

tiani potius quam librariorum errores esse putem.

de sonis] Hanc inscriptionem Meibomio prae

eunte recepi, quoniam ipse sensus jubebat; vul

gatam de tropis suo loco et ordine infra (§. 953)

posui; licet enim Aristides Quinctilianus (5, p. 156

Meib.) tropos eosdem tomos vocari doceat, inde tamen

non sequitur, tomos etiam tropos appellari posse.

tomus igitur idem] Hoc certum est ex Aristide

nostro p. 22 v. 28, Euclide p. 19 v. 6. Inde £ar

τάτονος λύρα dicebatur, quae septem diversos

sonos habebat. Inepte autem p. 180 v. 26 (p. 316

Gr.) inquit: »nam sonum id est tonum productio

nem vocavi« ; neque enim tonus ibi appellari potest

productio quatenus sonus est, sed quatenus spatium

cum legjtima quantitate, quod duobus sonis con

tinetur, ut supra. Meibovi. — Rectius tamen sonus

$'$. et tonus (τὸνος) distinguuntur, id quod

çhus (p. 1 et 2 Meibom.) docuit.

duodeviginti] Accurate haec omnia explicavit

Boeckhius (in Creuzeri stud. T. III, p. 62 sequ.

et de metr. Pind. p. 208 sequ.), quapropter anti

Nicoma

quiores auctores enumerare supersedeo. Quanquam

de numero discrepantia est, quum paulatim tantum

soni ad tantam amplitudinem accreverint, ut alii

plures alii pauciores numerent, qua de re vide Cu

perum (in apoth. Homer. p. 52). Sunt adeo qui

duodetriginta statuant, ut auctor tabulaé quam spc

ciminis causa ex codice Monacensi (C. fol. 220) cum

omnibus erroribus orthographicis hic suhjeci; sed hi

trium generum eliordas in unum conjungunt, qua

de re dixi infra (§. 940).

951

726 Martiani Capellae lib. IX. §. 931.

primus dicitur apud Graecos ποοςλαμ3ανόμενος, apud Romanos vero, quia

non eadem nos voce uti summus Jupiter statuit, idem dicitur acquisitus;

secundus èrràrn óratóv, hoc est principalis principalium ; tertius ragvrdvm

|||||||| Ypodorius subprincipales.

Prolambanomenos I adquisitus

Ipate ipaton • I* prineipalis principalium.

|||||||| Ypofrigius. Pari ipate ipatom : 1° subprinc. principal.

|||i|||| Ypoeolius. Ipaton -I- penult. princ. in ermonico genere distat a nete duob. tonis.

||||||| Ypoiastius. Penultima principal. im eromatico gen. tria emitomia distat a mete.

|||||||| Ypolidius. Penultima principalium in diatonico gen. distat tono a mete.

|||||||| Dorius • I- princip.

|||||||| Frigius.

|||||||| Eolius.

|| Jastius.

||l||||| Lidius.

|||||||| Yperdorius*super prine.

||||i|| Yperfrigius.

|||||||| Ypereolius.

||i||||| Yperiastius.

|||||||| Yperlidius.

non eadem nos] Sic codices Darmstattensis,

Reichemauensis, et Monacensis (C); vulgo »quia ea

dem voce.* Respicit autem superiorem locum (§. 333).

Liehnos ipaton -I- ultima priueip. et prineip. mediarum.

Paripatemesom • I* subprineipa. mediarum.

Mesom diatomos • I* mediarum extenta in ermonieo gem.

TENTENTATETINFITENTENTATE genere.

Extenta mediarum in diatonico genere.

Mesem • I* media et est principalis eonjunetarum.

Tritesim eugmen* I* tertia conjunctarum a fine.

Sineugmeii. ditonos • I* conjunctar. extenta in ermonico gen.

Extenta conjunctarum in eromatico genere.

Extenta conjunetarum in diatonico genere.

Nete sineugmen* I* ultima conjunetarum.

Paramesos -I- prope medium.

Tritgdia zeugmen- I* tertia divisarum a fine.

Diazeugmen. diatonos ·I· divisar. extenta in ermonico.

Extenta divisar. in eromatieo genere.

Extenta divisar. in diatonieo genere.

Nete diazeugmen-i- ultima divisar. et principalis exeellent.

Trite Yperboleon- I- tertia exeellentium a fine.

Iperboleom diatonos excellentium extenta in ermonico gen.

Extenta excellentium in cromatico genere.

Extenta excellentium in diatonieo genere.

Nete Iperboleon * I* ultima excellentium.

vìratâjv] Imperite in edito ubique v**r&των

pro έπωτῶν, quamvis grammaticorum eanones po

sterius minus probent. Memox.

Martiani Capellae lib. IX. §. 93A. 797

vraróv, id est subprincipalis principalium; quartus £rrat&v &u£rovoc, id est

principalium extenta; quintus ἀπάτη μέσων, id cst principalis mediarum; sextus

autem ragvae&rn uädov, quod est subprincipalis mediarum; septimus μάσον δι4.

τονος, id est mediarum extenta; octavus μάon, hoc est media; nonus rotta,

6vvnuuévov, id est tertia conjunctarum ; decimus dvvmuu£vov διάτονος, hoc est

conjunctarum extenta; undecimus vijrn 6vvmuuévov, id est ultima conjunctarum 5

duodecimus ragauéón, id est prope media; tertius decimus tgttm 8ustevyμ£νον,

id est tertia divisarum; quartus decimus διεζευγμένων διάτονος, quod est di

visarum extenta; quintus decimus vijtm διεζευγμόνων, id est ultima divisarum;

διάτονος] Duabus primis öuavövouc vox λιχά

vov adjungenda, duabus posterioribus fragavijτης.

Mirum tamen est, si hoc ita sit, uti sane esse et res

ipsa et aliorum musicorum collatio facillime demon

strat, quod in Latina interpretatione nihil aliud quam

extenta addatur, quod διάτονον designat, ut ipse

Martianus infra docet. Sed perpetuus ferme hic

error tum in Capella tum in ipso etiam Vitruvio,

quod διάτονος simpliciter ubique et sine ulla adjec

tione ponatur, quum tamen constet διάτονον non

tropum certum significare, sed, ut ipse Martianus

infra de sonis ait, indicium generum modulandi,

uti et enharmoniom et chromaticon. GnoT.— Inepta

et erronea est tota haec Grotii annotatio. MemoM.

— Omnium facillimum fuisset pro διάτονος utro

que loco reponere quod alios legere Grotius in

margine annotavit Åizavoc, quo vocabulo constat

hos sonos plerumque appellari (vide ad §. 946);

sed vulgatam retinui jam propter interpretationem

Latinam extenta, quae διάτονον tantum significat,

quum Aiyavoc index nuncupandus foret; accedit

autem Nicomacli (p. 21 Meib.) testimonium, qui

disertis verbis nihil interesse ait, utro nomine in

his chordis utamur.

6vvmugévov] Συνημμένων optime uterque

scriptus, nisi quod pro H omnibus tribus loeis male

est E. Editus ubique 6vÖevypuévov; in margine

tamen appositum »al. 6vvmpuévaov.« Miror doc

tissimos viros hoe emendare non potuisse, quum ne

quidem Graecum sit. Scribendum enim fuerat 6vy

εζεvyμένων. MemnoM.

conjunctarum extenta] Hanc vocem apud Grotinm

omissam restitui e codicibus Meibomianis (p. 347

v. 8), Reichenauensi, Monaeensi (C), Darmstat.

tensi, accedentibus etiam ante Grotium editis.

prope media] Codex B , male prope mediam.

MemoM. — Non prorsus improbem.

vìrregßoXaiaov] Ita et Euclides, sive verius Cleo

nides, neque enim illa Euclidis sunt, quae titulo

Harmonices sub ejus nomine circumferuntur, ut

sagacissime pater meus ex aequalitate semitoniorum

aliisque similibus argumentis odoratus est. Vitru

vius tamen έπεgßoÂ£ων. Et ita MS. et Veieeti

nus, Lugdunensis, et Basileensis. Gaor.— Vallae

codex Euclidis harmonicae etiam Cleonidae praetulit,

quem etiam Grotii pater illius introductionis in har

monicam (in notis ad superiorem Martiani , locum)

auctorem existimavit, sed futili argumento. Memnom.

(in Music. auct. T. I praef. ad Eucl. init.). Confer

Nicomachum (1, p. 20) et Boëthium (p. 6 f. Meil,).

798 Martiani Capellae lib. IX. §. 951.

952

955

sextus decimus tgitm órregßoÂaiov, id est tertia excellentium ; septimus decimus

vzrsg3oÂ«iaov διάτονος, hoc est excellentium extenta; octavus decimus vrjtn

vrsg3o2aiov, id est ultima excellentium. Hi sunt igitur soni, qui modulationem

apte et cum ratione componunt. Constat autem omnis modulatio ex gravitate

soni vel acumine. Gravitas dicitur, quae modi quadam emissione mollescit;

acumen vero, quod in aciem tenuatam gracilis et erectae modulationis extenditur.

DE SYMPHONIIS.

Ex supradictis itaque sonis, qui et singulis et omnibus tropis rite con

veniunt, symphoniae tres sunt, quarum est prima òu& re60ágov, quae Latine

appellatur ex quatuor, et recipit sonos quatuor, spatia tria, productiones

• septimus decimus] Sic, et paulo post octavus

decimus, uterque Meibomianus pro decimus septimus

et decimus octavus in editis.

cum ratione] Prytajς. Vide notas ad Aristidem

p. 15 v. 29. Meinow.

emissione] Pater remissione , dv£6st. Gnor. —

Pro emissione lego remissione, quod et Grotium

notasse deinde vidi. Vocabulum modi utriusque

codicis glossae explicant somi ; minus commode.

Malim modulationis, quae explicatio generalior est,

et aliis quoque hujus auctoris locis applieari potest,

sed et sequente versu confirmatur. Ceterum quid

gravitas sit, quid acumen, clarius habemus p. 182

v. pennlt. (p. 518 Gr.). Versa autem illa sunt ex

Aristide p. 8 v. ult. MeinoM.— Nihil muto. Nam

que Aristides, qui laudatur, ipse inquit: £x 8.)

τούτων τά γινόμενα τὸ μέv ßagvtnra, τὸ

δά δάύτητa argocayogeûopusv • yivezav òè j

uëv ßagóτης xáτω9ev ävagoegopuévov τοῦ

πνεύματος, η δόδύτης ἐπιπολῆς προίεμévov.

IIgois69av autem est emitti.

erectae modulationis] Alii teste Grotio in mar

giae rectae.

de symphoniis] Censorino (de die nat. 10, 5)

•symphonia est duarum vocum disparium inter se

junctarum dulcis concentus« ; Cassiodoro (de mus.

Op. II, p. 565 Gar.) »temperamentum sonitus gravis

ad acutum, vel acuti ad gravem, modulamen effi

eiens «5 pariterque Bacchius (p. 2 f. Meib.) eam de

finit xQάόιν δέο φ9óyyaov àvopuoiaov ö§ύτητι.

xai ßaQvtmtu Zap,3avoμένων.

symphoniae tres] Totidem et superioribus locis

numerat (§. 103. 755) pariterque Censorinus (10,

6); alii plures, sed ut has tantum ipsas inter se con

jungant, ut Macrobius (in somn. Sc. 2, 1) quinque:

διά τε66&gaov, öuà rêvte, διὰ π&6&jv, διὰ πæ

6djv xaì òuâ fr£vt£, δῖς διὰ πσσόν : Vitruvius

autem (§, 45 p. 158 Bip.) sex, addita diapason

cum diatessarom , ae sic etiam Bacchius (p. 5 Mei

bom.) et noster inferius (§. 950). Vide omnino Boe

elilium (in Creuzeri stud. T. III, p. 51. 58). Ad

didi autem sunt vulgo omissum ex codiee Darm

stattensi.

productiones] IIoc barbare vertit et inepte.

Latine potuisset, ut p. 183 v. ult. (p. 522 Gr. v. 1).

Meibox.

Martiani Capellae lib. IX. §. 955. ` 799

- ^

duas et dimidiam ; nam sonum, id est tonum, productionem vocavi; est

autem hemitoniorum quinque, quae ad productiones plenas et integras me

diatenus valent; διάσεων decem, diesis vero interpretatio est, sicut supra dixi,

quarta pars toni. Sed haec symphonia est in epitriti ratione; epitritus autem

dicitur, qui et numerum ternarium habet et trium tertiam, quod est umus,

ut sunt quatuor ad tres. Alia symphonia quinaria est, et dicitur διὰ πέντε,

atque constat sonis quinque, qui inter se quatuor spatiis dividuntur. Pro

ductiones habet tres mediamque praecidit, hoc est tomos tres ac medium,

hemitonia septem, diesisque quatuordecim, atque hemiolii possidet rationem,

quae forma et eundem numerum circa collata detinet ct ejus medium, ut

sunt tres ad duos. Tertia διά τοσδν, quae ex omnibus dicitur, octo sonos

recipit, spatia septem, productiones sex, hemitonia duodecim, diesis viginti

quatuor, atque constat ex ratione diplasia, hoc est duplici.

(DE TROPIS.)

Tropi vero sunt quindecim, sed principales quinque, quibus bini

quae ad— valent] Haec barbara sunt et superio

rum seculorum inficetias redolent: ideoque male in

fercta delenda censeo. MeinoM.

epitritus] Vide superius (§. 107. 761) et in

ferius (§. 981. 957. 978). Gellius (18, 14): »epi

tritos est qui habet totum aliquem numerum et

ejusdem partem tertiam, ut quatuor ad tres, duo

deeim ad novem, quadraginta ad triginta.« Confer

omnino Aristotelem (probl. 19, 25), Nicomachum

(2, p. 30 Meib.), Aristidem (1, p. 49; 5, p. 113),

Censorinum (10, 8), Sextum Empiricum (hypot.

Pyrrh. 5, 18, 155; p. 16$ Fabr.), Macrobium

(in somn. Scip. 2, 15 p. 127 Zeun.), Fulgentium

(mythol. 3, 95 p. 128 Munck.) ete.

quod est unus] Haee delerem. Seribenda fuis

sent: »quae (tertia pars) est unitas, vel unus « ut

Aristides quoque (p. 3ä v. 4). MeiboM.. — Multa

profecto delenda essent, si talia displicerent.

diesisque] Uterque hie diesisque. Atque in hoc

vocabulo fere semper quartus casus plurativus is

finit. MEmow.

duplici] Sic bene codex B; reliqui perperam

dupli. Meinow. — Obtemperavi quia praecedit di

plasia , etsi vulgatam leetionem minime falsam di

xerim; vide superius (§. 785).

tropi vero] Hos Graeci τόνους appellant. Gaot.'

* Unde Cassiodoro (de musica in op. II, p. 556) toni

sunt qui nostro tropi. Bacchius vero (p. 13 et 18 f.

Meib.) definit tropum πλοκής ἐμμελοῦς 6xiipux,

recensetque tres: Lydium nimirum, Phrygium et

Dorium ; ab aliis autem addit statui septem: Mi

xolydium, Lydium, Phrygium, Dorium, Hypoly

992

750 Martiani Capellae lib. IX. §. 935.

cohaerent, id est Lydius, cui adhaerent ἐπεgλόδιος et άπολέδιος ; secundus

Iastius, cui sociatur ἀποιάστιος et óπεQuóóτιος ; item Aeolius cum órroauo2ig. et

ûrregatoÂiq) ; quartus Phrygius cum duobus ἀπορgvyiq et έπερρgvyig) ; quintus

Dorius cum ἐποδωρίφ et èregδωgiq). Verum inter hos tropos est quacdam amica

dium, Hypophrygium, et Hypodorium. Scilicet pa

riter ut de sonis monitum est paulatim tantum ad

` illum numerum creverunt, adjectis utrinsecus com

positis, de quibus vide Euclidem (p. 19. 20), Ari

stidem (p. 25 sequ.), Athenaeum (14, p. 624) cum

nota Casauboni (p. 898), inprimis autem Alypium,

et doctissimas Boeckhii commentationes (in Creuzeri

stud. T. III, p. 74 sequ. et de metris Pind. p. 235

sequ.), qui etiam dc singulorum troporum vi et

indole copiosissime disseruit. Suam enim cuique vir

tutem peculiarem fuisse jam apud Platonem legimus

(de repub!. 5, p. 598. 599), ubi multos alios auc

tores veteres laudat Stallbaumius (T. I, p. 203.

206); adde Lucianum (in Harmon. c. 1): τῆς φρν

3iov τὸ ἐνδεον, τῆς 4aogtxoö τὸ δεμνόν, τῆς

Avöiov tö ßaxztxóv, τῆς 'Iaovtxijç τὸ γλα

qovgòv, et Appulejum (in flor. p. 16. 17 Oud.):

»Tibicem quidam fuit Antigenidas, omnis voculae

melleus modulator, et idem omnibns modis peritus

modificator; seu tu velles 4eolium siinplex, seu

Iasium varium, seu Lydium querulum, seu Phry

gium religiosum, seu Dorium bellicosum. •

id est Lydius] Conjicit Meursius noster : I

Lyditis pro primus Lydius ; putat enim ex abbre

viatione natum errorem, quod si verum, infra pro

item Aeolius libens legerim : III Aeolius, hoc est

tertius Aeolius. Gnor. — Nonne hoc abuti est pa

tientia nostra? Nescio qua acerbitate Grotius mi

serum illud id est persequitur!

vìrregλέδιος] Verte ordinem: άπολέδιος et

vìrregλέδιος, ut apud Alypium et in sequentibus.

Memoxi. — Cetcrum ûregλέδιος ab aliis 6vyto

voÂvδι6tt appellatur, ut a Platone (de republ.

5, p. 598 f). Confer Boeckhium (de metr. Pind.

p. 225).

secundus Iastius] Hoc plane falsnm. Auctorum

nullus, vel Graecorum vel Latinorum, primum to

num dixit Lydium et secundum Iastium. Itaque

ordini suo sic restituendus, ut primus sit Lydius,

secundus Aeolius, tertius Phrygius, quartus Iastius,

quintus Dorius. Boëthii vitiosum diagramma secuti

a gravioribus ordinem arcessunt. MEmovi.

άπεgδωgiq)] Ita Aristoxenus; plerisque appel

labatur μέολύδιος; confer Boeckliium (de metr.

Pind. p. 216).

verum inter] Quaenam haec sit doctrina satis est

obscurum. Si legeretur : » ut inter Dorium et Hypo

dorium«, et »inter Phrygium et Hypoplirygium•, et sic

de ceteris, omnia statim paterent. Succurrit tandem,

illud velle Martianum, plternos modos Hypodorium

et Hypophrygium eo inter se convenire, quod binas

diatessaron consonantias deinceps positas in diapason

communes habeant, quae etiam iisdem notis signan

tur. Quippe Hypodorii diatessaron ab hypate liypaton

ad hypaten meson idem est quod diatessaron Hypo

phrygii ab ejus proslambanomeno et hypatom dia

tono comprehensum. Sic diatessaron Hypodorii al,

hypate meson et mese comprehensum idem est

iisdemque notis signatur, quibus diatessaron Hypo

phrygii, hypaton ac meson diatonis ejusdem toni

eontentum. Similiter Hypoiastium et Hypolydium

diatessaron et diapente consonantias non quidem

deinceps positas, sed tamen intra diapason com

munes habere, ex notis est manifestum. Haec ex

Martiani Capellae lib. IX. §. 955. 751

concordia, qua sibi invicem germani sunt, ut inter άποδοδριον et έπορgêyuov,

et item inter vrodotuov et ἀποaujaov, item conveniens aptaque responsio inter

ύποφράγιον et ἀπολέδιον, qui tantum duplices copulantur. Mediae vero gra

viorum troporum his qui acutiores sunt rgocaeau3avöueva, fiunt. Verum tropi

singuli quoque tetrachorda faciunt quina. Tetrachordum autem est affectio

quaedam sonorum quatuor per ordinem compositorum, quorum extremi sibi

debeant convenire.

ordinem redeamus.

1Gnerentur.

plicatio verissima est adeo, ut v. 18 pro Hypo

phrygium et IIypoaeolium legendum censeam vel

Ilypophrygium et Hypolydium , vel Hypoiastium et

IIypoaeolium. Atque haee troporum concordia ex

ipsis notis diagrammatis XV modorum facile colli

gitur. Sed nova hic difficultas oritur ex illis verbis:

» qui tantum dupliees copulantur«, quae, si versu

anteriori legeretur Hypoaeolium et Hyperlydium,

sic optime explicarentur; nempe Hypoaeolium et

Aeolium, item Hypolydium et Lydium, duplices tan

tum copulari secundum Aristoxenum, qui XIII dun

taxat modos facit, non autem triplices, ut reliqui;

quod, ut dixi, Hyperaeolius et Hyperlydius ex Ari

stoxeni sententia non numerentur, sed juniorum

quorundam, de quibus Aristides p. 25, v. 18. Haec

tamen explicatio non adeo placet; nec praeceden

tibus convenire videtur: ut simpliciter dicendum

putem, superiorem illam modorum concordiam inter

binos tantum considerari, quum etiam inter ternos

possit et quaternos ae plures. Exempli gratia con

eordia quaedam amica est inter Hypodorium, Hy

poplirygium, Dorium, Phrygium: quia hi quatuor

toni unam diatessaron consonantiam, - 9 sig

natam, communem habeant. MemoM. — Adde Boe

ckhium (de metr. Pind. p. 235. 2öö), qui recte

monet errare si qui de harmonia innotuisse veteribus

Sed haec posterius.

Praedicta enim ideo primo dicta sunt,

Nunc ad inchoamentorum ratum

ut altius

quidquam negent; etsi obscuram esse hanc doctri

nam hic ipse noster locus ostendat. Ceterum reposui

vjrroau6λιον ex codice Monacensi pro έπολέδιον,

ut mox ú7roXv%òtov pro ἀποσιόλιον.

qui tantum] Pater » qui tanquam dupliccs« le

gendum conjicit. Gaot.

mediae vero] Haec binas explicationes admit

tere possunt, prout vocabulum mediae vel de im

tegri systematis bis diapasom media chorda acci

pitur, vel de unius diapasom systematis media,

quae est hypate mesom. Priori tamen modo usita

tius. Sic Hypodorii media est proslambanomenos

Hyperphrygii; et in binis superioribus eodem modo.

Ceterum v. 21 omnes codices legunt argocλσμ

Aσνόμεναι, non quidem male, usitatius tamen

esset πQo6λαμßavöμενοι. Nec huic seripturae

adversatur vocabulum mediae, quod praecedit.

Quippe inter chordas ab omnibus μέση numeratur

feminino genere et frgocλαμßavöμενος masculino.

Solus IBryennius musicorum scriptorum ultimus

frequenter feminino genere scribit ^rgogÂαμβανο

μένη. Memnoxt. -

posterius] Vide infra (§. 985).

primo dicta] Alii teste in margine Grotio prima,

alii primum ; sed hoe in usu ne veteres quidem

sibi constiterunt.

99. *

732 Martiani Capellae lib. IX. §. 956. .

956

DE TRIBUS GENERIBUS MUSICAE.

Primo quippe quum Lasus exorsus harmoniacam vim mortalibus di

vulgaret, tria tantum mei genera putabantur: sibuxòv, άπεgyαστιχόν, ἐδαyyελτιxòv,

quod etiam ἐρμηνευτικόν dicitur. Et siòuxòv est, quod ex perseverantibus et si

milibus consonabat, id est sono, numeris, atque verbis; sed quae ex his

, ad melos pertinent, harmonica dicuntur; quae ad numeros, rhythmica; quae

ad verba, metrica. Aregya6twòv est quidam materiae tractus efficiens cxercitium

primo quippe] MS. »Primo quippe Lasius ex

urse ermon ea vir mortalibus. « Ex quibus conjicio :

»Primo quippe quum Lasus exorsus harmoniae vim

nmortalibus divulgaret. « Illustrissimus Scaliger legit:

»Lasus ex urbe Ermionea. « Snidas : A&6oc Xag

Aivov 'EQuov£ς πόλεως τίς Azcziczc, yeyo

vóc xat& tìjv yrj öÄvurt&6a , öte 4aQeiog ö

“Yot&σπον ^ τινάς δὰ τοῦτον 6vv>9puoö6t

τοις ἐπτος σοφοίς άντι IIegt&vögov ' aegóτος

&è oûtoc regi pov6vxijg àyQt, b& λόγον , x«i

δι%gau3ov εῖς άyóva £i6rjyaye, xai τοὺς

&quottxovs si6nyrj6ato λόγονς. Meminit ejus

dem Lasi Aristoxenus. In vita Arati invenio: όμó

vcuog άλλος Ad 6φ τφ άρμιονεί. In Clem.

Strom. 1 : διδέgau3ov ἐπενόη68v A&66ος (Ι.

A&6oç) £gμιονεύς. GnoT. — Vulgo enim Hypa

sius, sed vera lectio Lasus est, ut et Meibomius (ad

Aristoxenum p. 78) apud nostrum legit, et Darm

stattensis codex habet, litera S tantum dupli

cata, quae nulla discrepantia est. De Laso adde

Atlienaeum (14, p. 624 Cas.), et qnos praeterea

excitant Duckerus (de Simonide Ceo p. 52) Bode

(de Orph. poëta p. 95) et Boeckhius (de metr. Pind.

p. 2). Sed quod in vulgatis erat harinoniacam vim

mutare nolui, etsi codex Monacens:s (C) harmoniae

eam praebuit.

mei qencra] Sic Meibomianus codex uterqne

et meus Darmstattensis; vulgo inepte ei. Musiea

enim loquitur.

εἰδικὸν] MS. ίδιxvν, έπεgsgya6tvxòv, £§ay

τελτικόν: sed pro v/regsgya6tòv supraseriptum

est argccxtvxòv : pro ε§αντελτιχόν vero lubens

legerem £§ayysXttxóv, quod idem valet eum &g

μηνεvttxt5. Gnor. — Codex B iòtxov, argaxrv

xov, §§αyyελτιχον: alter δδιχον, ἀπragyaotv

xov, £§ayy£Âttxov. Optima lectio illa codicis B.

Per iövxòv autem seu εἰδικὸν intelligo mnsices

partem contemplativam, nisi pro eo %εωρητιxόν,

legendum statuamus. Nam et haec ab Aristide de

sumta esse arguunt binae reliquae partes et in

primis p. 182 v. 5 tres toû É§ayy&λτιxoö partes

ex Aristidis p. 8 v. 17. MemoM. — Vulgo enim

edebatur εἰδικόν, ἐgycz6ttxòv, v::r£Qsgya0ttxòv,

quod neque rei ipsi neque sequentibus responde

bat; quapropter Meiboinii codicem alterum secutus

sum, orthographia tantum, ut par erat, correcta.

id est sono] De tribus his partibus vide quae

superius (ad §. 950) annotavimus.

&regyw6tuxòv est] Hie quoque secutus sum

codicem Meibomianum alterum (A), nisi quod is

perperam scriptum àxagya6τιxòv exliibet; vulgo

male v:t£Q&Qya6ttxóv.

materiae tractus] Pro tractatus. Musica in trac

tatione materiae musicae, quae sunt sonus, rhytli

• - • ©

Martiani Capellae lib. IX. §. 936. 7«5J«5»

ejus; cujus itidem tres partes, id est μελοποιία, λάέις, πλοκή. *E§ayysλτινόν

autem ad expositionem pertinere videtur, et habet partes tres, ágyavtxóv,

qίδικόν, άποκριτικόν, quae inferius rerum ordo disponet. Nunc de prima voce

velut de sonitus totius parente dicemus.

DE VOCE.

Omnis vox in duo genera dividitur: continuum atque divisum.

mus et verba, versatur, ut in cantu decore ac sna

viter componendo exercitati evadamus. Memnovi. —

Pariter supra (§. 481) tractus perperam seriptum

erat pro tractatus ; sed nostro loco codicum auc

toritatem desidero.

tres partes] Quin haee corrupta sint nullum

dubium. Legendum censeo μελοπούα, άνύμο

ποιύα, ποίη6ις. Melopoeiae autem partes sunt

tres: λῆψις (pro quo hic inepte Â£§ις), ui§ις

xaì xgij6tg. Quarum partium subdivisiones rursus

adferendo perveniremus tandem ad πλοκήν. Quod

enim melopoeiam tres illas partes habere censuerit,

hoc clarissime patet ex p. 197 v. 25 (p. 555 Gr.).

Vide Aristidem p. 6 v. 15, p. 29 v. 1. MeiboM. —

Codices niliil variant.

§§ayyeÂτικὸν] Editus perperam $x$rjttxòv.

Optime tres illae partes in omnibus codicibus le

guntur. Vide Aristidem (p. 8, v. 17). Mernow. —

Solus Grotius corruptum illud habet; ante eum

editi §§αντελτιxöv pro §§αyyελτικόν, majusculae

enim T et IT facile confunduntur. Sed omnino con

ferendus ille Aristidis locus: τοῦ δè τεχνιzoö

μέgm τgia, ágμονικόν, όνωμικὸν, μετρικὸν'

τό δὸ τgaxttxòv εῖς τε τὸ χρη6τικόν τῶν

argoetgmuévov τέμνετat, xai τούτων δέαyy£2

ttxòv* xccì τοῦ μάν χαηότικοῦ μέgo, uελο

πούα, όνόμοποιία, ποίη6ις, τοῦ δè é§ayy£2

τικοῦ δαy&vvxòv, φδικόν, έποxQvtvxóv.

Com

inferius] MS. interius. Utraque sane lectio

ferri potest. GnoT. ,

omnis vox] Melius profecto illustrari haec nc

queunt, quam iis quae Vitruvius (3, 4; p. 154

Bip.) ex Aristoxeni doctrina admodum dilucide sic

exposuit: »Vox mutationibus quum flectitur, alias

fit acuta, alias gravis; duobusque modis movetur,

e quibus unus habet effeetus continuatos , alter

distantes. Continua vox neque in finitionibus con

sistit neque in loco ullo, efficitque terminationes

non apparentes, intervalla autem media patentia,

uti sermone quum dicimus, sol, lux, flos, nox.

Nunc enim nec unde incipit nec ubi desinit in

telligitur, sed neque ex acuta facta est gravis, ne

que ex gravi acuta apparet auribus. Per distantiamn

autem e contrario. Namque quum flectitur in mu

tatione vox, statuit se in alicujus sonitus finitionem,

deinde in alterius, et id ultro citroque crebro fa

c'endo inconstans apparet sensibus, uti in camtio

mil us quum flectentes voces varietatem facimus mo

dulationis. Itaque intervallis ea quum versatur, et

unde initium fecit et ubi desiit, apparet in sono

rum patentihus finitionibus. Mediana autem carentia

intervallis obscurantur.« Sed confer ipsum Aristo

xenum (elem. harinom. 1, p. 10 sequ.) et Aristidem

Quinctilianum (p. 7).

continuum] Salmasius (ad Solinum p. 249) in

suo Martiani codice bis scribi continum testatur.

754 Martiani Capellae lib. IX. §. 957.

tinuum est velut juge colloquium, divisum, quod in modulatione servamus.

Est et medium, quod inter utrumque permixtum ac meque alterius continuum

modum servat nec alterius frequenti divisione praeciditur, ut pronunciandi modo

carmina cuncta recitantur. Horum illa, quam in divisas partes certasque dedu

cimus, diastematica nominatur, et ei parti quae harmonica vocatur aptanda est.

DE SEPTEM PARTIBUS HARMONIAE.

Quae quidem harmonica habet partes disputationis septem, primam de

sonis, secundam de spatiis, tertiam de systematis, quartam de genere, quintam

de tonis, sextam de commutationibus, septimam de modulatione, quam me

lopoeiam vocamus. Ac prius de sonis, ubi artis est elementum.

Sed mera orthographiae haee discrepantia est (v.

§. 897 not.).

inter utrumque] Rectius hoc e Darmstattensi

codice reposui pro in utroque, quod in editis erat.

ut pronunciandi] Sic perperam omnes. Pro ut

lege quo. Aristides p. 7 v. 23: j τὰς τῶν ποιη

μάτων ἀvayvd%6£uc votoûpu88a. Meinov.— Mu

tandi causam non video; nam ut pariter atque

Graecum í est quomodo. Quod autem ait pronun

ciandi modo earmina recitari, histriones potissi

mum spectat. Est enim promunciatio, ut auctoris

ad Herennium (1, 2) verbis utar, »vocis, vultus,

gestus moderatio cum venustate. « Adde Quinctilia

num (2, 10, 13): •quod faciunt actores comici, qui

non ita prorsus, ut nos vulgo loquimur, promun

ciant, quod esset sine arte, nee procul tamen a

natura recedunt, quo vitio periret imitatio. •

harmonica] Sie optime uterque seriptus. Insulse

editus Harmonia. Meibo»i. — A Grotio hoc factum;

auteriores recte harmomica exhibuerant. Idem tamen

vel usus vel error est apud Vitruvium (3, 4), ubi:

• Ilarmonia«, inquit, »est musica literatura obscura

et difficilis •, quamquam ibi quoque harmonicam re

stitui Meibomius jubet.

septem] De septem hisce partibus in sequentibus

(§. 939. 948. 954. 955. 960. 964. 965) agit.

Presso pede in hac distributione sequitur Aristidem

Quinctilianum (1, p. 9 Meibom.).

tertiam de systematis] Sic recte scripti. Male

editus in textu diastematis , in marginem rejecta

vera lectione, qnae est systematis. MeiboM. — Facile

obtemperavi, nam de diastematis, quae spatia liic

appellat, in secunda parte agit (§. 948).

quam melopoeiam] Si vel nullo alio loco in

scitiae vel negligentiae convinci Martianus posset,

ex hoc certe non video quomodo non possit. Verba

elariora sunt, quam ut interpolata ea censeamus.

Latino modulatio respondet Graecum μελφδῖα,

non autem μελοποιία. MemnoM. — Accuratius in

fra (§. 963) »modulationis effectae habitum« appellat;

verumtamen non video, cur negligentiae arguatur

Martianus, qui Latini sermonis usum certe melius

Meibomio callere debebat!

Martiani Capellae lib. IX. §. 959.

IDE SONIS.

Sonus quippe tanti apud nos loci est, quanti in geometricis signum, 950

in arithmeticis singulum. Phthongos sonos dicimus. Verum phthongus dicitur

vocis modulatae particula una intentione producta. Est autem intentio, quam

dicimus tasim, in qua vox persistit

speciatim vel generatim appellatur; sed

quae ìòuóτητα Graja voce perhibentur.

phthongos] Negligenter Grotius quater in hac

paragraplo pthongos edidit, quod corrigendum erat.

Ceterum confer Censorinum (de die nat. 10, 8):

•singulae tamen voces simplices et utcumque missae

qo9öyyov vocantur; discrimen vero, quo alter

qo9öyyog acutior est, alter gravior, vocatur διά

6τημα. « -

particula] Addit Aristides (p. 9) minima (èÀ&

χιστος). Aristoxenus (elem. harmon. 1, p. 15):

qoovijc rrtô6ις ἐπί μίαν τάσιν ό φ96yyoc*

τότε yàg qoaivstat, qo9öyyog eivccv τοιοῦτος,

oïoç sic μάλος τάττε69αι ήσμοόμένον, ότων

j qoaov) qoavij £6t&vat èrì μιάς τάσεως. Plura

dabit Fabricius (ad Sextum Empir. p. 565), qui

etiam nostrum locum laudat.

persistit] Alii teste Grotio in margine qua vox

persistit, omissa in, alii consistit, sicut etiam Fa

bricius, sed neutro egemus.

vel speciatim] Haec quum obscura sint et cor

rupta breviter explicabimus. Phthongos sonos vel

speciatim (τῆ δυνάμει potestate, quomodo octo

decim in singulis sunt generibus) vel generaliter

(tii t&σει, intentione, quomodo infiniti soni exsi

stunt) appellamus. Sed generale vocabulum (sonus,

quod infinitis aeque competit, ut et ipse Martianus

docet) speciales (illi octodecim in quoque genere

solum) habent (adeo ut ex reliquis innumerabilibus

ac perseverat. Sonus phthongus vel

generale vocabulum habent et specialia,

Ut si quemadmodum nobis scribendum

nulli id tribui soleat), qui (soni) δυνέμεις Graja

voce perhibentur. Sic legendum censeo, sic explican

dum; vocabulum iöuötnc hie prorsus est ineptum.

Videri tamen possit ex Aristidis conformatum ver

bis, qui p. 9 v. 5: ij öè, inquit, vijs pueÂq%txijs

qo9öyyog iöiaog xaÂeūtat. MemnoM.— Nimis acute

Meibomius, praesertim quod iöuöτητæ in δυν&μεις

mutari vult, quum nihil aliud dicere videatur Mar

tianus, nisi specialia eodem cum generali nomine

indicari; sonos igitur et universos pariter et sin

gulos dici. Quamqnam libenter iόιότητες cum

Grotio scripsissem pro ίδιότητοι, facili confusione,

si codices addicerent; nunc nulla varietas enotatur,

nisi quod in margine Grotiana aeque ac codice

Monacensi (C) corrupte legitur idiotetra.

ut si] Is punctus deest in MS. et aliis; is

punctus valet, quomodo sequitur scribendum. Gnot.

— » Ut si. quemadmodum « ita uterque scriptus;

editus perperam »ut si is punctus.« Corruptus hic

locus est et difficillimus, quem explicabo : » ut si

(audito vel lecto vocabulo) quemadmodum nobis

scribendum sit (quas literarum potestates, rdjv

6τοιχείων δυνάμεις, quos ductus adhibere de

Beamus in illo exarando) cogitemus.« Plane enim vo

cabulum òvvóμεις , quod praecesserat, explicare

voluit, ut etiam ex his adjunctis est evidens: ita

haec virtus plithongi docet (exempli gratia mese,

756 Martiani Capellae lib. IX. §. 940.

940

941

sit cogitemus; ita haec virtus phthongi docet, quid vel acuminis exseramus

vel lonius remittamus. Verum ex istis alia faciunt, alia patiuntur. Faciunt

intentio vel remissio; patiuntur acumen et gravitas. Productio autem est,

hoc est gariraovc, vocis commotio a loco graviore in acutum locum; àvs6ις

vero contra, nam ab acuminis culmine in grave quiddam seriumque descendit.

Fit autem soni gravitas, quum ex intimo quidam spiritus trahitur; acumen

vero ex superficie oris emittitur. Sunt igitur innumerabiles soni, sed spe

cialiter per singulos tropos duodeviginti tantum poterunt convenire, quorum

nomina superius memoravi. Quorum prior est acquisitus, qui ideo tali nomine

nete diezeugmenon, proslambanomenos) quid acu

minis exserere debeamus, vel quid lenius remittere.

Meibom. (not. p. 552). — Verba is punetus, quae

apud Grotium post ut si leguntur, in anterioribus

editionibus omissa sunt, quare et ipse rectius, ar

I)itror, expunxi.

acuminis] Forte aeutius vel aeuminatius, ni

pro lenius legas lenininis. GnoT.— Non necesse.

ex istis] Sic codices Meibomianus, Reichenau

ensis, et Darmstattensis pro his in editis.

faciunt] Haec male cum praecedentibus cohae

vent, ut locum hunc mutilum censeam. Neque etiam

transpositione juvari potest. Porro quum hoc Ari

stides non habeat, quem tamen etiam hoc loeo

vertisse deprehenditur, sed Aristoxenus, illum p. 8

v. 28 mutilum censeo. Ita autem Aristoxenus p. 11

v. 23: » atque ex his •, inquit, »quae diximus, pla

num est, et remissionem esse diversum quid a

gravitate, ut faciens ab eo quod fit; intentionem

quoque ab acumine eodem modo. « Memom.— Veri

similius dixerim vel ipsum Aristoxenum, vel alium

qui ex illo hausisset, a Martiano adhibitum esse,

qui etsi omnia ex aliis congesserit, tamen in uno

fonte neutiquam acquievit, eumque et superius et

inferius liaud raro cum Aristoxeno consentire vi

demus.

άπίτσ6ις] Aristides (p. 8): t&6tc δὲ ἐστι

μονῆ και ότά6ις τῆς φωνῆς, τωετο,ς δέ είδη

δύο, άνεσις τε xai Érrita6ις' άνε6ις μέν οῦν

£6tìv, rjvixa âv âvrö ö§vtêgov τόπον ἐπι

ßagvegov ή φωνή χωρη, ἐπίτω6ις δε, όταν

Éx ßagvtêgov μετσθaivm πgòς δὲ ἐτερον. Sed

haec quoque fere iisdem verbis apud Aristoxenum

leguntur, ut dubium sit utrum noster potissimum

secutus sit.

seriumque] Tò xat* j8oc. Gnor.— Vide in

ferius (§. 947).

quidam] Lege: •quum ex intimo quidem spi

ritus trahitur, acumen vero« et cet. Gaot. — Non

opus esse correctione censeo.

duodeviginti] In editis erat XXVIII, et quam

vis Aristides (p. 9) et Nicomachus (1, p. 9 et 2,

p. 55 Meib.) scribant sonorum et chordarum nu

merum esse viginti octo ; apud nostrum tamen om

nino legendum duodevigintij, id quod et quae se

quuntur et superior locus (§. 931) docent. Confusio

autein inde nata est, quod in unoquoque trium

generum sonorum numerus quidem est XVIII (Eu

clid. in introd. harm. p. 5 et 4 Meib.); quum vero

miscentur ex illis generibus, XXVIII (id. p. 5).

Sunt enim in iis plures eommunes et vagantes, de

quibus vide inferius (ad §. 943).

Martiani Capellae lib. IX. §. 940. 757

*nuncupatur, quoniam eorum quae tetrachorda nominantur nulli omnino con

sentit, sed extrinsecus velut acquisitus accedit propter consortium mediae,

cui concinere consuevit; qui acquisitus uno tono a principali principalium

separatur; quae principalis principalium, quia prima in tetrachordo collocatur,

quasi cujusdam rectoris momen accepit; subprincipalis denique dicitur, quae

principali subjecta conjungitur. Principalium vero èvagμόνιος et zgouatuxòc,

quam nos vix forsan recte colorabilem memoramus; et ideo hoc nomen

accepit, quia inter principales colores album tetrumque quidquid interjâcens

invenitur colorabile Graja significatione perhibetur. Ergo emarmonius, chro

maticus, itemque diatonus, quam extentam dicimus, indicia sunt generum

modulandi. Multiplex quippe tetrachordorum ratio sic firmatur. Principalis

autem mediarum, quia prima cst medii tetrachordi, ideo id nomen accepit;

cui subnexa subprincipalis mediarum esse dicitur; denique reliquae tres sui

similibus obediunt. Dictum vero hoc tetrachordum mediarum, quia in

extrinsecus] Sie codices Meibomiani nostrique

Reichenauensis, Darmstattensis, et Monacensis (C);

vulgo extrinseco. Ceterum confer Boeckhium (de

metr. Pind. p.206): »Accedente deinceps versus acu

tum tetrachordo vjveg 3ολαίων totum systema fac

tum disdiapason deficiente tono, cui supplendo

versus grave adjectus tonus, cujus gravior sonus

qui dicitur argocaeaußavöμενος totius systematis

disdiapason gravissimus est.«

gyaouóvuoc] Adde ex MS. • et rei veritate

8u&rovoc. « Gnor.— Quod Grotii MS. addit διά

tovog nescio ubi ponere debeam. Longe melius

a reliquis id abest, quia etiam sequitur. Meibom.

album tetrumque] Sextus Empirieus (adv. mus.

6, 41; p. 364 Fabr.): égreg qoau&v τινὰ και

μελαιναν και λευκήν φωνὴν ἀπὸ τῶν πθός

t*jv ögaovv ai69rj6eov xexXrjxap£v. Scilicet

alteram acutis alteram gravibus sonis comparabant.

Plura vide inferius (§. 936).

generum modulandi] Vitruvius (5, 4; p. 156

Bip.): »Genera vero modulationum sunt trias pri

mum quod Graeci nominant digμoviav, secundum

zgóμα, tertium διάτονον. Est autem harmoniae

modulatio ab arte concepta et ea re cantio ejus

maxime gravem et egregiam habet auctoritatem;

chroma subtili sollertia et crebritate modulorum

suaviorem habet delectationem; diatoni vero, quod

naturalis est, facilior est intervallorum distantia. •

Macrobius (in somn. Scip. 2, 4): »Quum sint me

lodiae musicae tria genera, enarmonium, diatonum,

et chromaticum, primum quidem propter nimiam

suam difficultatem ab usu recessit, tertium vero est

infame mollitie; unde medium, id est diatonum,

mundanae musicae doctrina Platonis adscribitur.«

Plura dabit Boeckhius (in Creuzeri stud. T. III,

p. 64). Vide et nos inferius (§. 953).

obediunt] E Darmstattensi codice pro obedient

in editis.

9492

758 Martiani Capellae lib. IX. §. 942.

945

medio locatum est inter principalium tetrachordiim et tetrachordum conjunc

tarum. Post supradictas autem quae sequitur media nominatur: quae ideo

media dicitur, quia tam gravis modi finis est, quam in tropis omnibus futuri

acuminis caput, atque ipsius quodammodo vinculo tam gravis modulatio quam

acuta connectitur, ut in Lydio modo, ubi rectum iota mesem notat. Verum

post mediam extendentem hemitonium conjunctarum erit tertia, quae in

oodem modo, id est Lydio, labda supinum pro nota habebit. Post hanc illae

quae a nobis superius expressae sunt tres sequentur, èvagμόνιος, xgaouczrtxòc,

et διάτονος, quae et paranete dicitur, quam Latine penultimam perhibemus;

post quam ultima sociatur, quae ideo dicta est conjunctarum ultima, quia

in hoc tetrachordo finem tenet. Omne autem tetrachordum conjunctarum ideo

inter principalium tetrachordum] Restitui ex

anterioribus editionibus; Grotius enim bis tetrachor

dorum ediderat. Alii teste eodem in margine vocem

prorsus omiserant, quod tamen non probarim.

tam gravis modi] Modum vocat quem et supra

vgörrov, more tamen Graecis non admodum usi

tato. Per gravem modum intelligo Hypodorium eum

patre, quem et Censorinus alicubi gravissimum ap

pellat. Gnor. — Vocabulum modus hic pro modu

latio usurpari certum est ex verbis sequentibus,

ubi idem dicitur gravis modulatio. Nec sequentia

permittunt, ut per gravem modum intelligatur Hy

podorius. Errat itaque hic eum patre suo Grotius.

Ceterum mese ultima est respectu proslambanomen*,

ut mete respectu meses. Est itaque post mesen

hie ordo : ultima, penultima, tertia ab ultima, sti

prema, quae mese. Vide notas ad Aristidem p. 212.

Memow. — Speciatim' Aristoteles (probl. 19, 45):

»Quum extrema eoncentus nete et hypate sint, his

que interjacent reliqui soni, quorum , medius nomi

natus solus prineipium alterius tetrachordi est, jure

medii nomen habuerat : Principium enim idem esse

potuit quod medium est eorum, quae inter aliqua

clauduntur extrema. «

iota mesem] Confer Aristidem Quinctilianum

(1, p. 28 Meibom.), Alypium (p. 3. 25. 44), et

Boëthium; quamquam Aristides jacentem potius

literam significare videatur, neque Alypii verba satis

clara sint: 'Iajta: xaì àáu3δa taedyuov.

Lydio labda] MS. labda supinum, quae lectio

si non omnino arridet, lege eodem sensu sequens

vulgatae lectionis vestigia: »L sive /1 inversum. «

GnoT.— Non video eur non arrideat, qnum supi

num id ipsum significet quod Alypii πλάγιον (vid.

not. ant), nimirum ita collocatum : < . Quapropter

sine haesitatione recepi, quum vulgata lectio literams

manifesto eorrupta esset.

eonjunctarum ultima] Nicomaehus (p. 25 Meib.):

»Tetrachorda in universum exsistunt quinque —

in quibus duae sunt disjunctiones, eonjunctiones

vero tres. Et quidem conjunctionum illa, quae inter

hypaton et meson, et ista , quae eorundem meson

est et synemmenon, et ultima, quae diezeugmenon

et hyperbolaeon. •

Martiani Capellae lib. IX. §. 945. 759

dictum, quia mediae ipsi, quae perfectam symphoniam•prima complevit,

adjungitur, ac producente media sequentem tonum ille qui sequitur sonus

παρέμεθος nominatur, quod hunc satis proximum sonus adjunctae modulationis

offendat.

divisarum tertia perhibetur ; post hanc soni ceteri consequuntur. Sonus vero

Dehinc divisarum tertia, quae plenum systema diapasom finit; unde

divisarum ideo hoc nomen accepit, quia uno et dimidio tono a mediae fine

divellitur. Post hoc tetrachordum excellentium collocatur, quod ideo excellens

nomen accepit, quia in singulis tropis in omne agumen erigitur, in singulis

944

modulationibus fastigiatur. Horum igitur sonorum, id est phthongôn, sunt 945

alii quos consistere et perseverare necesse est, aJ* vero sunt vagi; denique

alii ßagvarvxvov nominantur, alii μεσόπvxvot, alii δάπvxvov perhibentur. Spissum?

mediae ipsi] Codex Monacensis (C) mediae et tono divelli ait noster, de heptachordo loquitur,

ipsi ; sed mutandi causa nulla. mli demta τρίτη majus intervallum factum erat.

prima complevit] MS. • cum prima complevit« Confer Boeckhium (de metr. Pind. p. 203) et Ari

vere et probe. Gnor. — Ego τὸ eum melius a re- * stotelem (problem. 19, 47).

liquis abesse censeo. Meibom. a mediae] Sic recte uterque scriptus. Editus

adjungitur] Alii teste Grotio in margine pro- perperam medii. Meinow. — Morem gessi Meibomio,.

ducitur, inepte. licet etiam vulgata ita defendi possit, ut tetrachordi

proximum sonus] Sic probe uterque scriptus, medii sive mediarum finem intelligamus, qui in

Editus somnum. Merbow. ipsa media scil. chorda cernitur.

unde divisarum] Sic codex A, quia etiam prae- alii quos consistere] Vitruvius (5, 4): »Sonitus,

cedit divisarum tertia. Perperam editus conjunc- qui Graece φθόγγοι dieuntur, in unoquoque ge

tarum. Meibosi. — A solo nempe Grotio editus. nere sunt decem et oeto; e quibus octo sunt in

Namque ante eum editi recte habebant divisarum. tribus generibus perpetui et stantes, reliqui decem,

Alii, teste eodem in margine, cunctarum , errore quum communiter modulantur, sunt vagantes.« Plura

fortasse ex antecedentibus verbis διὰ τ&6áóv nato. dabit Euclides (intr. harm. p. 9) et Theo Smyrnaeus

Quanquam ipse Martianus ibi in errore versatur, (de musica 56, p. 142). • . -

quum non tertia sed ultima divisarum plenum sy- vagi] Hi ab Euclide et Gaudentio (p. 18) ap

stema finiat. Vide et Meibomium inferius (ad §.962). pellantur xtvovu£vov, a Bacchio (p. 9 Meib) qos

ideo hoc nomen] Satis inepte. Meibow. — In- όόμενοι. -,

eptias non video. 21t&έεν&ις enim, ut Euclidis alii δάπvxvov] Omissum in editis supplevi e n.

--; -

(intr. harm. p. 17) verbis utar, est δέο τετραzög

δων ἐέης μελωδονμένων όμοίων χατά 6zημα

τόνος άνὰ μέσον. Quod autem uno et dimidio

codice Grotiano. - -

spissum] IIoc est πνχνόν, de quo videndus Boe

- - ' •-*• *

ckhius (de metr. Pind. p.208) et noster infra (§.950). *

95 * -

740 Martiani Capellae lib. IX. §. 945.

946

947

vero dicitur trium-sonorum compositiva quaedam qualitas; ßagvrvxvov autem

sunt, qui velut regiones primas spissi retentant; μεσόπvxvot vero, qui media

possident; δέσπvxvov, qui ultima tenent; άπvxvov, qui in positione sonorum

trium, qui sunt spissi, nullo genere aut lege junguntur. Stantes autem per

severantesque dicuntur vel άπvxvov vel ßagvrvxvov, qui veluti quandam speciem

et formam sibi principalium vindicabunt; ideo autem a quibusdam statarii

nominantur, quia diversas extentiones recipere non possunt. Alii autem vagi

et errantes habentur, quia interdum largiora, interdum minora spatia rece

perunt; sed hi alii raovrärouosis, alii λιχανοειδείς vocantur. Verum primi

ideo sic dicuntur, quod satim prioribus subnectuntur; λιχανοειδείς dicuntur

a digito, qui minister artis et cantus singulos movet; est autem primus a

pollice, Hi vero alii sibi invicem congruunt, alii discrepant et resultant.

Sed illi όμόφωνοι, quia sibi invicem conjunguntur; διάφωνοι autem, id est

dissentientes sunt, qui quum percussi fuerint invicem discrepant; όμόφωνοι,

qui vocis quidem aliam significationem gerunt, eundem tamen impetum

servant. Sunt autem et aliae sonorum diversitates;

intentionem, ut aut acumine aut gravitate dissentiat;

et prima quidem per

secunda per spatiorum

in positione] Sie eodex Grotianus et Meibo- ' eo magis `servavi, quod hi Graecismus est, qno

mianus alter (B); vulgo impositionem. clarius haec omnia e Graeco sumsisse Martianum

largiora] Grotiana margo longiora; non necesse. pateat.

2txavo£uôeîc] Atzozvòς nomen erat chordae,

quam supra (§. 951) διάτονον appellavit, quia

digito indice pulsabatur. Confer Nicomachum (p. 21.

32), qui λιχανὸν scribit xaAoûuενον άπό τοῦ

τὸν τῆς άgu6τεgάς χειρὸς δάκτυλον τὸν παρὰ

τόν άντίχειgcz czótó áεῦ ἐπιτί9e69au.

verum primi] Id est fragvaratoeuδεῖς: priori

bus, id est δπάταις. Memnom. -

et cantus] Alii teste Grotio in margine cantor,

male.

hi vero] Codices quidem Grotianus et Mei

bomianus B horum vero praebent, sed vulgatam

sed illi δμόφωνοι] Lege 6ópupovot, de lo

mophonis postea sermo. GaoT. — Confer omnino

Boeckhium (in Daub. et Creuz. stud. III, p. 51).

per intentionem] Hoc quoque secundum Ari

stoxenum; vide Boëthium (de musica p. 1472):

» Quoniam vero sonum omnes consentiunt esse aëris

percussionem, gravitatis atque acuminis differentiam

diversa ratione ponebant, Aristoxenum secuti et

Pythagoricos; Aristoxenus quippe sonorum differen

tias secundum gravitatem et acumen arbitrabatur

in qualitate consistere, Pythagorici vero in quan

titate ponebant. « Intentio autem qualitatis est.

•

Martiani Capellae lib. IX. §. 947. 741

perceptionem, quum uni aut pluribus conjungitur spatiis; tertia per conjunc

tionem systematis, quod aut unum aut plura recipit; et quod' secundum

morem dicitur, xxv* j9oc : alium quippe morem acuta significant, alium

graviora. Nunc jam de diastematis disserendum.

QUID SIT DIASTEMA.

Diastema est vocis spatium, quo acuta et gravior includitur. Sed in

diastematis breviora illa, quae sunt in diesi enarmonia; majora vero sunt,

quae per singulos , tropos bis ex omnibus faciunt, quo nihil majus in tropis

possumus invenire. Atque in spatiis alia sunt composita, alia disjuncta atque

asyntheta. Et composita sunt, quae per ordinem currunt; incomposita autem,

quae ex diversis sibi invicem copulantur. Item alia logica, alia aloga me

morantur. Ac rationabilia illa sunt, quorum consensus possumus praestare

rationem ; irrationabilia, quibus non subest ratio. Item alia cohibentia , alia

Confer omnino Aristoxenum ipsum (elem. harmon.

1, p. 16).

conjunctionem] Legendum communionem. Mer

mox. (p. 354 v. 6).

secundum morem] Boeckhius (de metr. Pind.

p.231): »Praeterea duo afTeruntur melopoeiae discri

mina, alterum moris (j9ovg), alterum systematis.

More differunt diastaltica, systaltica,-et hesychastica.«

diastema] Secunda hic pars harmonicae incipit.

Aristoxeno (1, p. 15 Meib.) est »quod duobus sonis

non eandem tensionem (t&6vv) habentibus finitur.«

Addit autem : » Sed tensionum differentia est magis

aut minus esse tensum. « Euclidi (p. 1 Meib.) » dia

stema est quod continetur duobus sonis acumine

Atque hoc est, quod

noster spatium appellat, alii tomum. Gaudentii

(p. 4) de eo verba haec sunt: »Diastema est quod

duobus sonis continetur. At planum est quod sonos

tensione inter se differre oporteat. Differentia igitur

et gravitate differentibns. «

acutioris ad graviorem sonum, et gravioris ad acu

tiorem dicatur diastema : illud autem tonus est. Et

948

949*

tonus quidem tum diastematis magnitudo est, tum :

systematum differentia. Si diastematis magnitudo,

in hemitonia secatur et in diesis.« Congruunt liaec

cum iis, quae Censorinus (d. d. nat. 10, 5 sequ.) docet.

in diastematis] MS. diastematis : eleganter pro

diastematibus, ut lib. 2 supra aromatis pro aroma

tibus. GnoT.— Vulgo enim diastemate, sed Grotii

lectionem amplexi sumus, quia sensus hic est: »inter

diastemata brevissimum esse diesin emarmoniam,

quae est quarta pars toni (§. 950), maximum disdia

pason, quod Latine vertit bis ex omnibus (§. 950).

Nam comparativis pro superlativis uti Martiano usi

tatissimum est (§. 6). Ceterum in codice Reichenau

ensi additur alia , quo tamen melius caremus.

rationem] Alii teste Grotio in margine propor

tionem, quod glossema esse videtur. De rationa

bilibus vide Arithmeticam (§. 776).

•

950

951

7492 Martiani Capellae lib. IX. §. 949.

discrepantia; tuncque alia enarmonia, alia chromatica, alia diatonica; item;

alia artia, alia perissa; sed prima aequalia, secunda excurrentia memorabo.

Verum aequalia sunt, quae in aequas partes poterunt separari, ut tonus in

duo hemitonia; perissa autem , quae in tria hemitonia discernuntur. Deinde

alia diastemata spissa, alia rariora. Spissa sunt, quae per diesis colliguntur;

rariora, quae tonis; et in his alia sibi congruunt, alia discrepant. Sed dis

crepantium nimia multitudo. Convenientia vero per singulos tropos sex sunt,

id est diatessaron, quod de quatuor dicimus, diapente, quod de quinque,

dehinc diapason, quod ex omnibus concinit; illud etiam, quod ex omnibus

et ex quatuor constat, vel ex omnibus et quinque, vel bis ex omnibus, quod

bis diapason dicitur. Sed illud quod diatessaron , hoc est ex quatuor dicitur,

recipit sonos quatuor, spatia tres, tonos duo et semis, hemitonia quinque, diesis

vero decem, et est in epitriti ratione, ut sunt quatuor ad tres. Diapente,

quod ex quinque est, sonos recipit quinque, spatia quatuor, tomos tres et

' semis, hemitonia septem , diesis bis septem , et est in hemiolia ratione, quod

sunt tres ad duo. Diapason autem sonos habet octo, spatia septem, tonos sex;

hemitonia duplicat, diesis quadruplicat, atque in diplasia ratione versatur,

alia cohibentia] Alii conibentia, sed legendum unde sequitur, ut in diatonico genere spissum nul

convenientia ; infra convenientia vero. Nisi vox lum sit, sed in chromatico et enarmonio.

lateat antiquior. Gloss. Isidori: »Conivoli, concordes. sex sunt] Vide nos superius (ad §. 953). -

libuli, concordes, coniuneti. Cohibuli, coi , conjuncti. Cohhiibbeennttiia, con- conci-ni-t] Rece" pi• lioc e codi-c-ibus Darmstattensi-,

Monacensi (C), et Meibomiano A 5. in editis erat

continetur.

clusio.« GnoT. — Approbat Meibomius (p. 554 v.

18), neque aliter mox (§. 950) legitur; sed codi

cum consensum desidero.

artia] Grotius inepte ediderat aria , •quod ipso duo et semis] Meibomius utriusque codicis sni

sensu jubente correxi; t&gt66oïc enim opponuntur auctoritate et hic et inferius et tollenduum censet;

&gtux, de quibus plura in Arithmetica. sed in his, quae notis plerumque non verbis per

spissa] IIvxvà, de quibus jam superius egerat scripta traduntur, vel optimorum codicum exiguum

(§. 943). Aristoxeno (elem. harm. 1, p. 24) est momentum est.

τὸ ἐz δύο διαστημάτων 6vve6to, xòς, & 6vv- quod sunt] Omissum in editis verbum sunt co

τεσόντω άλαττον διάστημα regté$ev τοῦ λευ- dices Reichenauensis, Darmstattensis, et Monacen

πομένον δισ6τήμ&τος ἐν τφ διὰ τεσσάgων, sis (C) suppeditarunt.

' Martiani Capellae lib. IX. §. 932. 745

quae est unus ad duo. Quod vero ex omnibus et ex quatuor dicitur, so

norum est undecim , et spatiorum decem, tonos habet octo et semis, hemitonia

duplicat, diesisque praedicta ratione multiplicat, et est in diplasi et diametri

regula, ut sunt octo ad tres. Quod vero ex omnibus et ex quinque constat,

recipit sonos duodecim, spatia undecim, tonos movem et semis, hemitonia

geminantur, diesis tetraplantur, et est in triplasia ratione, ut quatuor ad

duodecim. Quod disdiapason dicitur, habet sonos quindecim, spatia bis

septena, tonos decem ac duo, hemitonia duplicata, diesis quadraginta oeto;

atque est in tetraplasi ratione, ut sunt duodecim ad tres. Est autem tonus

in epogdoi ratione. Ubique diesim in enarmonio debemus accipere, quae est

in quarta particulatione. Nunc quid sit systema perhibendum.

* QUID SIT SYSTEMA.

Systema est magnitudo vocis ex multis modis constans, quac licet multa

divisionum genera recipiat, tamen quia eadem in diastematis memoravi, prae

tereo. Sunt autem absoluta et perfecta systemata numero octo. Et primum

est, quod ab acquisito, quem Graece argos2au6ανόμενον dicimus, ad mediam,

in diplasi] Lectio haec, si ulIa, depravata est in enarmonico] Deleta vocabula in, quae est

et insulsa. Reseribo : »in diplasiepiditrita ratione. «

Posses quoque: »in diplasiepidimoira ratione •5 sed

minus usitate. Memow. — Sensus eertus est, nam

quum diapason habeat intervallum trium ad sex, dia

tessaron autem sex ad octo, utrumque eonjunctum

habet rationem trium ad octo, quae est duplicis nu

meri et duarum partium; eamque duarum partium

notionem in eorrupta lectione diametri inesse appa

ret, sed quomodo corrigendum sit, codicum melio

' rum indagatio docere potest.

tet, aplantur] Grotius tetraplatur, sed diesis

plurali numero dictum est (§. 955).

tetraplasi] Sie omnes. Id formatum putarunt

barbari homines, ut diplasi et epogdoi. Meibo».

praecedentium duarum literarum repetitio, legos

» diesin enarmoniom. « De hac distinctione vide su

perius (§. 950).

ex multis modis constans] MS. » est magnitudo

vocis constans « deletis tribns voculis. Gnor.— Sy

stema Euelidi (introd. harm. p. 1), Aristidi Quincti

liano (p. 15), et Gaudentio (p. 5) est quod èx

πλειόνων ή ενός διczótnudtaov constet, Bacchio

autem (p. 2), quod plures duobus habeat sonos;

quornm utrum amplectare, Grotiani codicis lectionem

nihili esse videbis.

quae lieet] Meibomius ex codice sno (B) re

ponendum duxit quod, sed necessitatem mutandi

non video.

955

744 Martiani Capellae lib. IX. §. 954.

quam mesen diximus, omne conficitur; secundum, quod a principali prin

cipalium in parameson usque distenditur; tertium quod a subprincipali prin

cipalium in divisarum tertium jungitur; quartum, quod ab extenta princi

palium usque in divisarum diatonum profertur; quintum, quod a principali

mediarum in meten divisarum usque progreditur; sextum, quod a subprin

cipali mediarum in tertiam excellentium trahitur; septimum, quod a mediarum

955

extenta in excellentium diatonom exsurgit; octavum quod a media excellentium

in ultimam ducitur.

DE GENERIBUS TETRACHORIDORUM.

Quibus excursis genera tetrachordorum modulandique discurram. Tetra

chordos est chordarum cum certa qualitate divisio. Genera autem modulandi sunt

omne conficitur] Ita omnes inepte. Lego: » ex

omnibus (διά πα6t5v) conficitur.« Mrmow. — Ad

sensum recte, sed quaeritur annon idem vulgata

continere possit. Codices certe nihil variant.

tertium] Lego eum patre »in divisarum tertiam.«

GnoT.— Omnes perperam tertium. Mlirum in scri

ptura adeo manifesta errari potuisse. Memow. —

Non chordam, sed fortasse sonum in mente habuit,

ut supra » ab acquisito, quem « cet.

in metem] Sic recte codex A, alter male in

tertiam. Editus in mete. Meibow. — A Grotio scilicet.

Anteriores recte in metem habebant.

a media excellentium in ultimam] Distinguo:

» quod a media, excellentiam in ultimam ducitura vel

ordine vulgari »quod a media in excellentium ulti

mam • transposita vocula. GnoT.— Sic quoque recte

distinctus erat codex B; at male editus. Meibom.

tetracliordos] Omnes perperam tetrachordos. Gro

tius legit : » tetrachordos est quatuor chordarum. •

Non vidit ineptum esse illorum verborum sensum.

Memow. (p. 555 v. 2). — Certe hic locus, si quis

quam alius, est vitiosus. Rescribo: »genus est qua

tuor cliordarum (vel si mavis tetrachordi) cum certa

qualitate divisio. « Quippe nullum dubium quin

Aristidis locum verterit Martianus. Tetrachordi defi.

nitionem satis accuratam jam ante tradiderat (§. 955) :

et deinde (§. 960). Bene vocem ποιός seu arouó

της interpretatus est certa qualitas. IDEM (in Aristid.

p. 250, v. 13). — Aristidis verba (p. 18) haec sunt:

yévog òé ê6τι ποιὰ τετραzögδον διczige6tc,

pariterque Gaudentius (p. 5); sed non video cur

non et tetrachordorum genera ipsa tetrachordi no

mine appellare licuerit.

genera autem] Partieulam autem vulgo omissam

e codice Monacensi (C) supplevi.

sunt tria] Inprimis hic comparandus est Ari

stides Quinctilianus (p. 18 Meibom.), quem ipsum

ante oculos habuisse Martianus videtur; ceterum

in vulgus nota est haec distinctio, neque a musicis

tantum ut Euclide (p. 5), Gaudentio (p. 5), Nico

maeho (p. 24), sed ab aliis quoque saepe comme

moratur. Confer modo Vitruvium (§, 4; p. 156),

Plutarchum (quaest. sympos. 9, 145 p. 744), Jam

bliclum (de vita Pyth. 15, 64; p. 50 IRust.), Alci

Martiani Capellae lib. IX. §. 936. 745

tria, £vaQμόνιον, zgóμa, διάτονον. Enarmonion quidem dicitur, quod pluri

bus spatiis et angustioribus separatur, diatomon vero, quod tonis copiosum;

chroma, quod hemitoniis componitur; sicut enim quod inter album nigrumque

est, color dicitur, ita hoc chroma, quia inter utrumque est, nominatur. En

armoniom quidem, quum immutabilibus sonis cingitur, modulatioui obediet

in acumen per diesim et diesin et ditonon incompositum ; in gravem vero

sonum e contrario modulatio tota submittitur. Chroma autem hoc modo melos

accipit: per hemitonium ct hemitonium et tria hemitonia, quae incomposita

provenient; in gravem vero ex diverso recurret. At vero diatonum ipsis con

tentum sonis in acumen quidem ita accipiet modulationem, ut per hemitonium

et tonum et tomum modum integrum compleat; at vero graviorem per con

trarium ordinem persequetur.

plironem (epist. 1, 18; p. 69 Bergl.), Macrobium

(in somn. Seip. 2, 4), et omnino Boeckhium (de

maetr. Pind. p. 207).

pluribus spatiis] Pluribus valet majoribus. GnoT.

— Perperam Grotius. Respexit Martianus ad vocem

arcxvóv. Membow. — Vide superius (§. 950). Har

monia enim, ut Vitruvii verbis utar, tetrachordo

rum et tonos et dieses habet binas, quum chromati

duo hemitonia in ordine cQmposita, tertium trium

liemitoniorum sit intervallum , diatoni autem duo

sint continuati toni, tertium hemitonium finiat te

trachordi magnitudinem.

color dicitur] Vide superius (§. 942). Omnino

quidquid ornatum et variatum esset in musica,

zgóμα appellabatur, ut Pliilochoro apud Athe

naeum (14, p. 658): zgóματὰ τε εὐxgocz arg6

τος ἐxt9&gu6s : quamquam hunc loquendi usum re

preliendit Plato (de legibus 2, p. 638).

per diesiw] Adde et diesin et ditonom. Editus

mutile et depravate : » per diesin et diatonon.« MeiboM.

— Corrigenda haec erant ex hisce Aristidis: »^j

δέ άρμονία ἐπέ μέν τὸ ßagè xcctâ δέτονον

Sed nunc maxime diatono utimur. Sed horum

» v.

xaì òi£6tv x«î διε6tv, ἐπῦ δὰ τὸ δ§ò èvav

viaoc, xatà òis6tv xaì òi&6tv xaì òitovov. «

. submittitur] Vulgo sumitur; sed rectiorem le

ctionem praebent codices et Grotianus et Meibo

mianus uterque et nostri Reichenauensis, Darmstat

tensis, Monacensis (C). Est autem idem quod paulo

inferius (§. 938) deficit.

im gravem] Legendum censeo »in gravitatem «

vel »in grave.« Meiboni.— Quousque tandem! Repete

somum , at paulo superius. Ceterum pro ex diverso

margo Grotiana per diversum, praeter necessitatem.

ipsis] Lege cum patre is ipsis. GnoT. — Num

iis ipsis voluit? Sed nulla mutatione egemus; sen

sus est, sonis non variatis vel fractis sed naturali

bus uti diatonon, ut etiam Vitruvius: »diatoni vero«

inquit » quod naturalis est, facilior est intervallorum

distantia. «

modum] Modulationem integram; ut indubita

tum sit vocabulum modus a Martiano usurpari pro

modulatio, quod notent quoque lexicographi. Male

hic explicaremus modum integrum δλον τgόπον

j tovöv. MEIBOM.

956

957

958

746 Martiani Capellae lib. Ix. §. 988.

alia modulamur per agogen, alia per plocem.

959

Per agogen est, quum per

ordinem sonus sequitur; ploce autem dicitur, quum diversa sociamus. Exhinc

in modulando alia euthia dicitur, quod est recta; alia anacamptos, quod est

revertens; alia peripheres, hoc est circumstans: euthia est, quae a gravi im

acumen erigitur; anacamptos, quae e contrario deficit; peripheres, quae ad

utramque aut commodatur aut servit. Sed quum tetrachordorum, quos quadri

fidos appellamus, divisiones innumerabiles sint, sex sunt motae: emarmoniae una;

chromatis tres, quarum prima quae mollis ac soluta, secunda quae hemiolia

est, tertia quae est tonia; diatonicae duae, una mollis, altera robusta- Et

modos quidem accipit enarmonia a tetartemoria diesi, id est toni parte quarta;

per agogem] Uberius Aristides Quinetilianus

(p. 29 Meibom) explicat quae sequuntur hisce ver

bis: •24yoyjc μέν ούν είδη τgicz* eò9εία,

dvaxdμπτοv6a, fregtqoegijc. Eò9εῖα μέν οῦν

&6twv, rj διὰ τῶν ἐέης φ9öyyov την ἐπίτα

6ιν ποιουμενη. Avax&uzrtov6a òè, j διὰ τῶν

& rropuévov άποτελοῦ6a tr}v ßagvtnta. IIegt

qoeg}ς δό, η κστά συνημμένων μέν ἐπιτεί

vov6a, xavä öve&svyμένων δ'άνιεῖσα, ή èvav

tiaog. •

erigitur] MS. »oritur.« Non male, nam sequitur

contrarium •deficit.* Gnor. — Melius erigitur, quia

sequitur in acumen.

quadrifidos] A quatuor et fides minus scite com

positum vocabulum. MemnoM. — Usurpatur quidem

vox illa ab optimis scriptoribus, Virgilio, Valerio

Flacco, Columella, Claudiano, aliis, sed ut non

a fidibus sed a findendo derivanda sit et quadrifa

riaun fissum significet; nostro loeo ab eo quod est

fides, zogô, formatam esse dnbitari non potest.

enarmoniae] Codex Meibomianus alter (B) en

armonii; sed divisionis supplendum esse ipse Mei

bomius inferius intellexit. Sic mox diatonicae, et

in fine paragraplii iterum eniarmoniae , ubi eadem

varietas. Rei illustrandae inservient, quae olim a

Boeckhio cum Heindorfio (ad Plat. sophist. p. 568)

eommunieata integra hie apponere liceat: •Etenim

ex sex illis coloribus unus in enharmonico, duo in

diatonica, tres in chromatico genere sunt. In chro

mate est color jutóλιος, color tovtatoc, `et pa

λαχός : sive juôλιον xgöμα, τονισίον sive

6&vtovov zgóμα, et zgóμα μαλακόν. In dia

tono duo eolores sunt διάτονον 6εντονον et êuê

τονον μαλαxöv. Illa 6v%vvovcz sunt intentiora,

puaÂα»ά molliora. Euclid. introd. harmon. p. 10. 11.

Aristox. harm. elem. I, p. 24 sequ. Gaudent. har

mon. introd. p. 17. « Plura dabit idem loco superius

citato (de metr. Pind. p. 207).

tonia] Toniaea emendavi utriusque scripti lec

tionem tomia , quae etiam in margine editi habetur.

Pessime in textu diatomia.Memow.—Anteriores quo

que editiones tomia liabent, quam lectionem reti

nui, donec eodices usitatiorem formam praebuerint.

modos] Sic uterque seriptus. Editus perperam

modus. Meinow. — Editus nempe a Grotio; nam

que ante eum editi recte habebant modos.

enarmonia] Seripti emarmoniom ; editus emar

monia, quod ferri potest subaudito divisio.Meinow.

Martiani Capellae lib. IX. §. 959. 747

illud vero, quod mollius diximus, per tritemoriam diesin copulatur;

vero chroma hemiolion fit ab hemiolia diesi ejus quae sit enarmoniae. Sed

ipsum

nunc de tonis.

IDE TONIS.

Tonus est spatii magnitudo, qui ideo tonus dictus est, quia per hoc

spatium ante omnes prima vox quae fuerit extenditur, hoc est de nota qualibet

in notam ; ut a media in paramesen, ut est in Lydio, si a iota directo in

sigma jacens signa concurrant. Verum quia hemitonia diesisque quid vel

quantae qualesve sint docui, troporum etiam nomina numerumque monstravi;

nunc de tetrachordis eloquamur. Nam singuli quique tropi tetrachorda quina

illud vero] Locus ita vulgo edebatur: »in illud

vero — per tritemoriam diesis copulatura, quòd ex

sutroque Meibomiano correxi 5 diesin etiam Darm

stattensis noster praebuit. De tribus dieseon generi

bus vide superiorem locum (§. 930).

tomus est] Dubium de quo tono haec verba sint

accipienda, quippe de utroque intelligi possunt,

tam tono superoctavo quam eo qui et τρόπος

appellatur; potius tamen de priore, si sequentia

verba considerentur. Sin tractationis ordinem in

spiciamus, hic agendum esset de tonis seu modis.

Tanta hic confusio, cujus ipsum Martianum merito

postulamus. Nam si vel maxime dicatur, breviter

eum toni notionem explicando, et duplicem ejus

signifieationem ostendendo, ad praecedentia lectorem

remittere voluisse; quid attinebat agere de tetra

chordis et pentachordis, quae utraque, quum sy

stemata sint, in tractatu de systemate pertractari

debuissent? MeipoM. — De «yariis significationibus

vocis tonus vide superiorem. notam (ad §. 931).

Praepostere Martianum Σ, nequit, qui

quum multa jam antea praemisisset, scilicet ut altius

tenerentur (§.935 f), jam suo loco et ordine quid

novi proferret non habebat.

de nota qualibet] Haee verba ferme ejieerem.

Nisi enim largissime toni vocabulum accipias, er

rorem pariunt, quippe ab hypate meson ad pary

paten in diatono non toai 8ed hemnitouii intercedit

intervallum; nempe, ut recentiores loquuntur, a

mi ad fa. Memow. /

in sigma] Lege in sigma jacens. Literis enim,

ut ex superioribus liquet, omnia modulationum ge

nera distinxerat. Grot. — Sed et haee erronea. Si

haec verba a Iota directo retinere velimus, scri

bendum : »si a Iota direto in Zeta signa concurrant« :

sin verbum jacens,. hoc modo: » si a Iota directe

et Lambda jacente in Zeta et Pi jacens signa eon

«currant.« MeiboM. — Vulgo incpte edebatur summa

jacens, quod e codiee Darmstattensi correxi; prae

terea si quis huie loco error inest, Martiano potius .

quam librariis tribuatur. Ceterum confer superiorem

notam (ad §. 945).

quique] Reposui hoc e Grotiano codice et Mei

bomiano B pro quinque in editis. -

94 *

748 Martiani Capellae lib. IX. §. 960.

961

custodiunt, Verum sicut superius quoque notavi. , horum extremos sibi

aptandos esse non dubium est. Tetrachordum quippe est quatuor sonorum

in ordine positorum congruens fidaque concordia. Sunt autem tetrachorda

principalium, mediarum, conjunctarum, separatarum, excellentium. Et primum

tetrachordum, quod est gravius, incipit a principali principalium et desinit in

principalen, mediarum. Verum principalium et mediarum connexum, quod

conjunctarum vocatur, erit tetrachordum a media in netem conjunctarum usque.

Atque ab his divisum longeque discretum, quod est quartum, divisarum a

submedia in meten separatarum usque conjungitur. Quod autem ex diversis

conjunctum est, in acutiorem sonum et quintum excellentium profertur. Sed

de tetrachordis satis dictum. Nunc de

notavi] Alii, Grotio teste in margine, non tacui,

affectate. Ceterum vide superiorem locum (§. 955).

sibi aptandos esse] Hoc est consonantes sive

6vριφωνονς inter se esse oportere; nisi ita intel

ligere praestat, quinque tetracliorda ita se excipere

ut alterius primum alterius sit extremum, quod ex

parte tantum verum est.

tetracliordum] De tetrachordis conferatur Boe

cklius (in Creuzeri stud. T. III, p. 61).

priucipalium] De quinque, quae iiic nominat,

generibus Vitruvins (3, 4; p. 158 Bip.) sic dis

serit: »Tetracliorda autem sunt quinque, primum

gravissimum, quod Graece dieitur άπάτον: secun

dum medianum , quod appellatur μέ6ov; tertium

conjunctum, quod 6vvmuuévov dicitur: quartum

disjunctum , quod διεζευγμένον nominatur; quin

tum, quod est acutissimum, Graece ύπεg3άλαιον

dicitur. •

connexum] Hic integrum tetrachordum excidit,

quod neutro codicum restitui miror. Grotius seu

potius ipsius adjutores, viri summi, Scaliger, Vul

eanius, nec tantillum emendare potuerunt. Rescribo :

»Secundum a mediarum principali ad mediam ex

pentachordis videamus.

tenditur. Verum principalium et mediarum (se. te

trachordis) connexum. « Meibow.

in meten] Sic probe uterque scriptus: editus in

mete. MeiboM. — Ante Grotium editi jam in metem

habebant. Eadem res paulo post, ubi Grotius in.

mete separatarum, anteriores in metem, codiees et

Meibomiani et nostri Monacensis (C) et Darmstat

tensis recte in metem.

usque] IIoc e codice Monacensi (C) addidi, quia

clariorem sententiam reddit. Facile autem a sequenti

atque hauriri poterat.

submedia] Nota quod vocabulum fragdus6oc

vertat submedia. MeiboM. — Male Grotius divisis

verbis sub media edidit.

quintum excellentium] Parens meus velIet: »Quod

autem ex diversis eonjunctum est et quintum, in

acutiorem sonum excellentium profertur. « Quintum

enim ait non ad sonos sed ad tetrachorda referen

dum. Et sane excellentium modi non plures qua

tuor, ut et aliorum tetrachordorum. Gnor. — Re.

scribo : »et quintum 5, et a nete separatarum in

neten excellentium 􏿽ofertur. Parum hic vidit

parens Grotii. Meibox.

Martiani Capellae hib. IX. §. 962. 749

DE PENTACHORDIS.

Ac similiter haec quoque quinque esse non dubium est. Primum igitur,

quod et gravius principalium esse dicimus, quod incipit ab acquisito et in

principalem mediarum terminatur. Sequens in acumen ejusmodi est, et constat

a principalium extenta in mediarum illam, quae in Lydio iota rectum habet.

Tertium autem comjunctarum est, quod a. mediarum extenta in ultimam

conjunctarum ducitur. Quartum vero, quod per divisionem est, a media in

tertiam divisarum connecti solet. Quintum in acumen erigitur, atque in netem

excellentium terminatur. Haec quae dixi artis nostrae doctissimis approbantur.

Nam non sum nescia asserere quosdam, tetrachorda ab hemitoniis initia posse

sortiri, quod est in modulatione diatonica situm , de qua superius multa dixi

haec quoque] Copulativam et, quae in editis

sequitur, expunxi codieum Monacensis (C), Darm

stattensis, et utriusque Meibomiani auctoritate.

quod et gravius] Sic codex Meibomianus B;

vulgo »quod est gravius «5 Monaeensis (C) dubiam

voculam prorsus omisit.

in mediarum illam] Hoc ineptum videri possit,

ut simpliciter sit seribendum in mediam. Attamen

commodam hie explicationem adferre possumus.

Quatuor enim sunt mediae chordae; nimirum sm

prema mediarum, penesuprema mediarum, mediarum

extenta, ultima mediarum, quae uno nomine et

zατ' ἐ§ozrjv media appellatur. Dicit itaque in

mediarum illam quae in Lydio (exempli gratia) Iota

rectum habet, id est in ipsam mediam, extendi

illud tetrachordum; non autem in mediarum exten

tam etc. MemnoM.

autem conjunctarum] Grotiana margo cunctarum

inepte. Συνημμένον enim significari apparet.

per divisionem] Hozzá ôu&ςεν§tv, melius per

disjnnctionem. Memow.

in tertiam] Lege in ultimam. Ita correxi omnes

codices tam scriptos, quam editos, qui mendose

legunt in tertiam divisarum. Neque hoc videre p0

tuit Grotius. Meibow.—Invitis codicibus nihil muto;

ipsiusque Martiani errorem arbitror (v. ad §. 944).

in metem] Forte in netem, et sane ita legendum

docet MS. Gnor.— Voeulam in addidi ex utroque

eodice. Ita autem hic legendum : » atque a divisarum

extenta in netem excellentium. « Memnow. — Vulgo

enim » atque mete excellentium terminatur •, quod

quatenus codicum auctoritas jubebat, facile correxi,

licet vulgata quoque defendi possit.

asserere quosdam]. fsserere quaedam probe uter

que scriptus. Pro tetrachorda plane legendum pen

tachorda.MeihoM. — Interpunctione recte posita om

nia sana apparebunt; quorum sensus ex Martiani

loquendi ratione non alius est quam hie: tetrachorda

non ab integris sonis sed vel ab hemitoniis, ut in

diatonico genere, vel ab aliis sonorumpartibus initia

eapere, quapropter ab acquisito ordiri non posse,

qui a principali principalium integro tono distat;

pentachorda, quae secundo demum loco hemitomioa

habere soleant, posse.

962

965

750 Martiani Capellae lib. IX. §. 965.

964

Sane notum atque intimatuum velim, acquisitum in omnibus quidem aliis

collocari, in his autem, quae non per sonos fiunt, in tetrachordis fieri uon

posse; in his enim semper ab hemitoniis principia ducuntur; in aliis autem,

quae pentachorda nominantur, nec tamen modulationi subjiciuntur, ut per

sonos eonstare videantur, apponitur. Secundum enim in his hemitonium pos

sumus ponere.

Nunc de transitu modulantium.

DE TRANSITU VOCIS.

Transitus est alienatio vocis in figuram alteram soni. Fit autem tran

situs modis quatuor: per geuus, ut ab enarmonio genere aut in chroma aut

in diatonom; vel per systema, ut a principali principalium si forte in sub

aequisitum] Haec et quae sequuntur re vera

sunt obseura, quibus an lucem aliquam adferre

possim videbo. Dubitatio proposita haec est : Tetra

cliorda ab hemitoniis incipiunt, cur non aeque pen

tachorda? Mediocriter in musieis exercitatus respon

deret, quia illo modo pentacliordum quidem erit,

seu quinque chordarum systema, sed illud non con

fieiet diapente; uti tetrachordum diatessarom. Si

enim pentachordum incipiat ab hemitonio, in acumen

progrediendo, bina in illo hemitonia ponentur. Hoe

docere vult Martiaaus. Verba illius ita explicarem:

Acquisitum in omnibus quidem aliis consonis in

tervallis, nempe in pentachordo, octachordo, hen

decachordo, dodecachorde, pentecaedecachordo, col

locari; at in tetrachordis collocari non posse, quod

somi hujusmodi consequenter sumti tetrachorda (ut

ex enarmonio genere et cliromatico est evidens) non

conficiant, quae diatessaron consonent. Meinow.

ab hemitoniis] Nempe in genere diatono et cliro

matico toniaeo, quae limitatio est addenda. MeinoM.

ducuntur] Ita codices Darmstattensis et Mei

1)omianus B, pro dicuntur in editis, et sic etiam

correctum in Iteichematiensi.

nec tamen] Tamen pro tam in editis reposui

auctoritate codicum Monacensis (C) et Darmstattensis.

apponitur] Gl. A adquisitus, non male. Meinow.

transitus] Aristides Quinctilianus (p. 9 Meib.)

sextam hanc harmonicae partem περι μετωρολόν

inscripsit. De iisdem scripsisse videtur Aristoxenus

eecundum Plutarchum (non posse suaviter vivi

secundum Epicurum p. 1095).

per genus] Sic optime codex B; reliqui perperam

in emarmonio aut in cluromate aut in diatomo.Meubowl

vel per systema wt] Elegantissime pater meus :

» vel per systema, ut e principali principalium • etc.

MS. tamen : »Per genus ab enarmonio, aut in chroma,

aut in diatonon, vel per netem, aut a principalis etc.

£nor.— Vel per systema ut, sic probe codex B;

reliqui male aut. Quae sequuntur: »a principali prin

<ipalium si forte in subprincipalem aut in aliud

forte systematum aut« tanquam inepta expuncta

nmallem. Harmonicorum nullus ita loquitur. Euclides

et Bryennius simpliciter : »Transitus per systema

•st quum ex conjunctione in disjunctionem aut vice

versa fit mntatio.« Meibox1.— Ut pro aut etiam Mo

nacensis (C) codex hal»et.

Martiani Capellae lib. IX. §. 964. 751

principalem aut in aliud forte systematum, aut quum de conjunctis ad divisas

transitum facimus; vel per tonum, quum a Lydio vel in Phrygium vel im

alium tropum cantilena transducitur; vel per modulationem, quum ex alia

specie modulandi in aliam desilimus, vel quum a virili cantilena transitus in

femineos modos fit. De genere modulandi consequenter edisseram.

DE MODULATIONE.

Melopoeia est habitus modulationis effectae. Melos autem est actus acuti

aut gravioris soni. Modulatio est soni multiplicis melo expressio. Melopoeiae

species sunt tres: hypatoides, mesoides, metoides. Hypatoides est, quae ap

pellatur tragica, quae per graviores sonos constat; mesoides, quae dithyrambica

nominatur, quae tonos aequales mediosque custodit; metoides, quae et voμιχός

tropum] Sie quoque recte uterque scriptus.

Grotius perperam MS. lectionem laudat »in alium

locum. « Quamvis enim tonus vocis locus definiatur,

illud tamen vocabulum hie plane est alienum. MemnoM.

modulationem] Sic insigni errore omnes codices,

quem tamen non male ipsi Martiano tribuimus, qui

Graeeum preÅoarotëcz illo Latino vertit, ut supra•

Legendum per melopoeiam, quod ex sequentibus

est eertum. Vide Euclidem p. 21 v. 16. Bryennium

lib. I, cap. ultimo. Memow. — Vide superius (ad

§. 958).

de modulatione] Partium harmonices, quas p. 182

(§. 958) proposuit, ordo requirit, ut agat de me

lopoeia, quod vocabulum etiam recte sequitur. Sed

modulandi genus hic vocat quod Graeci yévog με

λοποιίας. Sie Aristides p. 29 v. ult. Modos me

lopoeiae genere facit tres: nomicum, dithyrambicum,

tragicum; vel etiam illas melopoeiae species ita

voeat, quas Aristides tradit p. 28 v. 32, et ipse

hic. MEIBow.

melopoeia] Enclidi (p. 2 Meib.) est »usus eorum

quae liarmonicae tractationi sunt subjecta, ita ut

cuilibet argumeuto character suus tribuatur.« Ari

stidi (p. 28 Meib.) est » facultas conficiendi eantum. •

Ae septima et ultima haec est e partibus larmo

nicae (§. 958). Confer Burettum (Mem. de 1'acad.

X, p. 304).

melos] Differt, ut Aristidis (p. 29 f. Meib.)

verbis utar, »melopoeia a melodias quod haec sit

eantus indicium (èzrayyeAicx puéXovg), illa habitus

effeetivus (§§ις ποιητική). •

melo] Hane voeem in editis omissam auctoritate

Monacensis (C) inserui. Melos etiam secunda decli

natione Latina flexum esse probat Nonius (p. 215

Mere.).

hypatoides] Quia principalium inprimis tetra

chordo utebatur, quo momica abstinuisse videtuí,

qnia hujus erat antiquam indolem servare (Plut.

de mus. p. 1153), principalium antem tetrachor

dum posterius demum adjectum est; quapropter

etiam Doricam harmoniam eo abstinuisse Plutarchus

(ibid. p. 1136) testatur.

voμικὸς] Alii momicos, ex quo conjicio comieos.

Tria enim praecipua modulationum genera tragoedia,

965

Martiani Capellae lib. IX. §. 965.

966

{}67

9}{38

consuevit vocari, quae plures sonos ex ultimis recipit. Sunt etiam aliae di

stantiae, quae et tropica mela dicuntur, aliae öuouoAoytxà : sed haec aptius

pro rebus subrogantur, nec suas magis poterunt divisiones afferre. Hae autem

species etiam tropi dicuntur. Dissentiunt autem melopoeiae ipsae modis pluribus

inter se et genere, ut alia sit enarmonios, alia chromatice, alia diatonos; specie

quoque, quia alia est hypatoides, alia mesoides, alia metoides; tropis, ut Dorio,

Lydio, vel ceteris. Omnis tamen, qui melos inchoat, prae cunctis systema debet

advertere, dehinc sonos miscere atque componere. Haec de septem partibus

artis nostrae dixisse sufficiat. Nume rhythmos, hoc est numeros perstringamus,

quoniam ipsam quoque nostri portionem esse non dubium est.

QUID SIT RHYTHMUS.

Rhythmus igitur est compositio quaedam ex sensibilibus collata tem

poribus ad aliquem habitum ordinemque connexa. Rursuih sic definitur :

numerus est diversorum modorum ordinata commexio, tempori pro ratione

modulationis inserviens, per id quod aut efferenda vox fuerit aut premenda,

et qui nos a licentia modulationis ad artem disciplinamque constringat. Interest

tamen inter rhythmum et rhythmizomenon. Quippe rhythmizomenon est

materia numerorum, numerus autem velut quidam artifex aut species mo

comoedia, et dithyrambus. Gnor.— Melius profecto

glossa in Darmstattensi codice legalis ; si quidem

ea ipsa de causa vöμονς appellatos esse veteres

modos musicos constat, quia certis legibus ad

stricta esseht, quas non liceret pro arbitrio mi

grare ; confer Platonem (de legibus 5, p. 700) et

Photium (in bibl. 259, p. 525 Hoesch.), ubi etiam

differentia eorum a dithyrambis exponitur. Plura

dabit Spanhemius (ad Callim. liymn. in Del. 504),

unde prorsus absurdam esse Grotii conjecturam

intelliges.

όμοιολογικά] Alteram lectionem comologicam

Grotius ad marginem rejecit. Plures variantes vide

apud Meibomium (p. 559 v. 17).

rhythmus igitur est] Varias rhythmi definitiones

ex veterum scriptis collegit doctissimus Boeckhius

(de metr. Pind. p. 6 sequ.), quas repetere nolumus,

quia nullam eorum Martianus expressisse videtur.

Huic, ni fallimur, Aristoxenus ante oculos erat,

cujus rhythmicorum elementorum secundus tantum

liber exstat a Morellio editus (pone Aristidis et

Libanii orationes Venetiis 1783), primus, quo lias

ipsas definitiones contineri consentaneum erat, ad

huc latet.

Martiani Capellae lib. IX. §. 968. 755

dulationis apponitur. Omnis igitur numerus triplici ratione discernitur, visu

audituque vel tactu. Visu, sicut sunt ea quae motu corporis colliguntur;

auditu, quum ad judicium modulationis intendimus; tactu vero, ut ex digitis

venarum exploramus indicia. Verum nobis attribuitur maxime in auditu

visuque. Sed rhythmice est ars omnis in numeris, quae numeros quosdam

propriae conversionis accipiat, flexusque legitimos sortiatur. Est quoque di

stantia inter rhythmum metrumque non parva, sicut posterius memorabo.

Sed quia visus auditusque numero dicti sunt acccdere, hi quoque in tria

itidem genera dividentur: in corporis motum, in sonorum modulandiquo ra

tionem, atque in verba, quae apta modis ratio colligarit; quae cuncta sociata

perfectam faciunt cantilenam. Dividitur sane numerus in oratione per syllabas,

in modulatione per arsin et thesin, in gestu figuris determinatis schematisque

completur.

DE SEPTEM GENERIBUS NUMERORUM.

Verum numeri genera sunt septem: primum de temporibus; secundum

de enumeratione verborum, quae in numerum cadere non possunt, quae

rhythmoides, id est similia numeris judicantur, quaeque tribus vocabulis

aut species modulationis] Sic probe scripti;

editus ad. Species hic idem quod forma , quae

formam dat cantui, quum modi sint materia. Vide

Aristidem p. 45 v. 12. \Irinow. — Reichenauensis

quoque aut praebet.

triplici] Confer Aristidem Quinctilianum (1,

p. 51 f. Meib.): 6v9μός τοῖvvv xaÂ£tav tQt

zòs: 2£y£tav yàg èrì tòv àxvjtov douâ.

των, ός φαμεν εὐgv9uov άνδgt&vtcz, xázrì

πάντων τῶν κινονμάνων, ούτως y&g qoauev

εέρέ9μως τινά ßaöi$&uv, xaì ìóiaog άπί

φωνῆς.

venarum] Vide snperius (§. 926 f.). *

inter rhythmum] Quinctilianus (inst. orat. 9,

4, 46; p. 555 Spald.): »Nam rhythmi, id est

numeri, spatio temporum constant: metra etiam

ordine : ideoque alterum esse quantitatis videtur,

alterum qualitatis.« Confer et grammaticos Maxi

mum Victorinum (p. 1955 Putsch.), Bedam (p. 2580)

Marium Victorinum (p. 2484), Atilium Fortunatum

(p. 2689), imprimis autem Longini fragmentum ex

prolegomenis ad Hephaestionem de metris (p. 100

seqn. Weisk.), ubi plura Toupius. Adde Boe

clthium (de metr. Pind. p. 18 sequ.).

arsin et thesin] Sic codices Monacensis (C) et

Darmstattensis, male in editis arsim et thesim.

Explicationem vide inferiori loco (§. 974).

tribus vocabulis] Id est nom inibus. Aristides

970

754

Martiani Capellae lib. IX. §. 970.

971

discernuntur, hoc est enrhythmon, arrhythmon, rhythmoides; tertium de

pedibus; quartum de eorum genere; quintum est quod agogen rhythmicam

mominamus, id est quo genere numerus modique ducantur; scxtum de com

versionibus; ultimum rhythmopoeia, id est quemadmodum procreatio numeri

possit effingi.

QUID SIT TEMPUS RHYTHMICUM.

Primum igitur tempus est, quod in morem atomi nec partes nec mo

menta recisionis admittit, ut est in geometricis punctum, in arithmeticis monas,

id est singularis quaedam ac se ipsa natura contenta. Sed numerus in vcrbis

per syllabam, in modulatione per sonum aut spatium quod fuerit singuläre,

in gestu per incipientem corporis motum, quod schema diximus, invenitur.

Atque hoc erit brevissimum tempus, quod insecabile memoravi; compositum

vero, quod potest dividi, ct quod a primo aut duplum est aut triplum aut

quadruplum. Eatenus enim tempus omne numeri profertur atque ei finis est,

qui plenae rationis est tcrminus; atque in hoc numerus toni similis invenitur;

(1, p. 55 Meib.): »IIorum temporum alia rhythmum metr. Pind. p. 46). Alia tamen harmonica, de qua

habentia (zgóvou êáóv9μοι) dicuntur, alia rhythmo

carentia (άδδv9μοι), alia rhythmi speciem habentia

(gv9μοειδεῖς). Et quidem rhythmum habentia,

quae in aliqua ratione mutuum inter se ordinem

servant; uti in dupla, sescupla, id genus aliis.

Ratio enim est duarum magnitudinum dissimilium

inter se habitudo. Rhythmo carentia, quae penitus

sunt inordinata et absque ratione connexa. Ithythmi

speciem habentia, quae inter haec interjiciuntur;

atque interdum ordinis rhythmum habentium, in

* terdum eonfusionis rhythmo carentium sunt parti

cipantia.« Plura vide infra (§. 972).

agogen rhythmicam] MS. mitricem. Forte dyo

3^jv μετQtxijv, agogen metricam. Gnor. — Inepte.

Quid sit âyaoyf, rliytlimica, explicet Boeckbius (de

supra (§. 958); vide Meibomium (ad Aristidem

Quinct. p. 42).

de conversionibus] IIegi pusta 3o2a5y. Sunt

enim plures, ut videre est apud Aristidem p.42

v. 19. MeiboM. — Hic quoque distinguendae sunt

rhythmicae ab harmonicis (§. 958. 964).

primum igitur] Haec et ipsa ab Aristide (I. e.

p.32) habet. Plura dabit Boecklius (de metr. p. 19).

punctum] Hinc et Quinctilianus (9, 4, 32;

P. 560 Spald) hoc tempus appellat σημείον.

monas] Vide superius (§. 707. 746) et Jam--

blichum (in Nicom. arithm. p. 81 Temul.).

per incipiemtem] Pro incipiente in editis hoe prae

bueruht codices Monacensis (C) et Meibomianus B.

Martiani Capellae lib. IX. §. 971. 755

ut enim ille per quatuor species, hoc est diesis, dividitur, ita hic etiam qua

ternaria temporum modulatione concluditur.

DE TRIBUS TEMPORIBUS NUMERORUM.

Sed eorum temporum, quae ad numeros copulantur, alia sunt quae

enrhythma tempora nominantur, alia quae arrhythma, tertia quae rhythmoides

perhibentur. Et enrhythma quidem sunt, quae ratione certa ordinem servant,

ut in duplici, vel hemiolio, vel in aliis, quae alia ratione junguntur. Ar

rhythma sunt, quae sibi nulla omnino lege consentiunt, ac sine certa ratione

conjuncta sunt. Rhythmoides vero in aliis numerum servant, in aliisque

despiciunt. Quorum temporum alia 6tQoyy*Âα, hoc est rotunda perhibentur,

972

alia regtaeÂ£a). Et rotunda sunt, quae proclivius et facilius, quam gradus quidam

atque ordo legitimus expetit, praecipitantur; regiaeÂ£o vero, quae amplius

quam decet moras compositae modulationis innectunt, seque ipsa tardiore

pronunciatione suspendunt. *

quaternaria] Aristides Quinctilianus (p. 44.

43): τούτων ούν οέτως ἐχόντων δέδειxtav

τά μεy$9m tóv 6totzsiov τοῖς διαστήμασιν

i6>9u« τοδ τόνον ^ τὸ μέν yàg èλάχι6τον

czótáv τοῦ μεyi6tov τετagτημόριόν ἐστιν,

ajg j δίεσις τοῦ τόνον. Itaque non solum longas

et breves, verum etiam brevium dimidias statuit,

quarum notitia ex nostra metrica prorsus disparuit.

enrhythma — arrhythma] Sic recte codices

Meibomiani (p. 559 v. 17), quum apud Grotium

corrupte legatur enrythmica et arythmata. Pariter

et Aristides in loco superius (ad §. 970) citato et

®uinctilianus (9, 4, 56; p. 5G4 Spalding). Con

fer Boeckliium (de metr. p. 57). Alias inter se op

ponuntur εὐανόμον ot άδόν9μον, ut apud Pla

tonem (republ. 5, p. 400) et Aristotelem (rhetor.

5, 8), sed aliquid interesse inter ëvQv9pwov et

εὐgv%μον recte monet Dionysius Halicarnassensis

(de compos. voe. T. V, p. 226 Reisk.).

despiciunt] Sic recte Grotius; anteriores di

spiciunt.

πεgut2£a0] Hanc lectionem restitui ex p. 54

v. 2 Aristidis. Uterque scriptus verae proximam

habet legendo IIEPIIIAEC. Pessime editur et

hic et paulo post πεguat^eöμενα, at in margine

aliquanto melius habetur πεgutâ Écc.MeiboM.— Ari

stidis verba haec sunt: où ôë regum Aéa), oi πλόον

jòm την ßgaόέτητος διὰ 6vv9£των φ9öyyων

votoûuενοι. Pertinent autem haec ad oratorium

numerum, de quo omnino conferendi sunt Aristo

teles (rhetor. 5, 8), Cicero (orat. 6$ sequ.), Dio

nysius Halicarnassensis, Quinctilianus, alii; inter

recentiores autem inprimis Batteusius (in mem. de

l'acad. T. XXXV, p. 415 sequ.).

95 *

Martiani Capellae lib. IX. §. 974.

974

975

976

QUID SIT PES IN NUMERIS.

Sed temporum alia simplicia sunt, quae podica etiam perhibentur. Pes

vero est numeri prima progressio per legitimos et necessarios sonos juncta,

cujus partes duae sunt, arsis et thesis. Arsis est elevatio; thesis depositio

vocis ac remissio. Sed pedum differentiae sunt septem: per magnitudinem,

quum alios simplices, alios multiplices pedes ponimus; et simplices quidem,

ut est pyrrhichius;. compositi vero, ut sunt paeones, vel eorum pares. Et

simplices quidem dicuntur, qui temporibus dividuntur, compositi autem , qui

in pedes etiam resolvuntur. Alios vero alogos, hoc est irrationabiles nomi

namus, quorumque ratio nulla praestatur, sed incondita quaedam compositio

profertur. Alia deinde differentia est, quae per divisionem quaeritur, qualis

exsistit, hoc est ποία, quum varie et multipliciter ea, quae connexa fuerint,

dividuntur; atque illa, qua simplices pedes esse multiplices nominamus. Alia

est, quae per divisionem fieri consuevit; septima, quae per oppositionem

fit, id est quum duobus pedibus acceptis unus habet prolixius tempus, quod

praecedit ex ordine, illud autem tempus, quod insequitur, angustius, vel

quum per contrarium ordinem tempora praedicta vertuntur.

podica] IIoc quoque ex Aristide (p. 54). Adde

Isidorum (orig. 1, 17, 1; p.25 Arev.). Plura dabit

Boeckhius (de metr. Pind. p. 15 sequ.).

elevatio] Sic male hic omnes. Scribendum elatio,

qnod recte ubique sequitur. Quamvis Latinius sit

sublatio, quod aliis auctoribus pro isto usurpatum.

Meibow. — Sublationem appellavit Quinctilianus (9,

4, 485 p. 556); sed Isidorus (1, 17, 21) eleva

tionem, ut nec reprehendendi nec mutandi causam

in nostro videam.

eorum pares] Codices Monaeensis (C) et Mei

bomianus uterque addunt epitriti, quod tamen ferri

nequit, nisi praeterea et insertum fuerit. Paeonum

enim, non epitriti sed eretici pares su.t (§. 990).

Quanquam incompositos etiam paeones esse noster

ipse agnoscit (§. 989).

alogos] Aristides Quinctilianus (p. 55 Meib.).

ê6τι δè xal άλλα yévm άπεg άλογα xaXeitat,

oöxi τφ μηδένα λóyov èxeiv, â2λά τφ μηδενέ

τῶν προειθημένων λόγων oixeiaog èzetv, xat&

άρι9μοὺς δό μάλλον η xczτά είδη όν9ρux&

6a%ειν τάς άναλοyiac. Plura dabit Boecklius

(de metr. Pind. p. 39). Adde Godofredum Herman

num (elem. doctr. metr. p. 20).

per oppositiomem] Sie codices et Meibomiani et

nostri IReiclienauensis, Darmstattensis, et Mona

censis (C); vulgo oppositum, quod jam ex inferiori

loco (§. 980) corrigendum erat.

Martiani Capellae lib. IX. §. 977. 757

DE TRIBUS RHYTHMICIS GENERIBUS. .

Rhythmica vero genera sunt tria, quae alias dactylica, iambica, paeonica

mominantur, alias aequalia, [alias] hemiolia, duplicia. Denique etiam epitritus

sociatur. Etenim unus semper, quum sibi fuerit aptatus, ut aequalis convenit;

tria vero ad duo numerus hemiolius est; duplex vero qui fuerit ad singularem,

geminam rationem tam syllabarum quam temporum servat; quatuor vero

ad tria epitriti modum faciunt. Sed quae aequalia diximus, eadem dactylica

esse dicimus; denique in dactylico genere signa aequali sibi jure nectuntur;

verum ad alterum vel ad numerum geminum duo velut forte aequalitas mu

merosa decurrct. Sequitur iambicum genus, quod diplasium superius expressi;

in quo pedum signa duplicem rationem ad invicem servant, sive unus ad duo,

sive ad quatuor gemini, vel quidquid ad duplum currit. Hemiolium sane,

quod paeonicum memoratur, tunc est, quum pedum signa hemiolii rationem

sunt tria] Totidem jam Plato numerat (de re- faciunt] Lectionem facit, quam uterque scriptus

publ. 5, p. 400): δτι μέν yàg tQi' άττος ἐστίν

είδη §§ öv ai ßäóεις πλ£xovtat, öczτερ ἐν τοῖς

habet, genuinam eenseo. Graecam enim loquendi

rationem à ôè — πρὸς tòv — expressit. Editus

qo9öyyovc tértago, §§ öv ai πάσαι άρμονίαι,

τε9εαμένος άν είποιμι: ubi vide interpretes; adde

et Ciceronem (orat. §6).

alias daetyliea] Ita hic et sequentibus binis locis

pro alia scribendum esse videram. Comprobarunt

eam scripturam deinde uterque seriptis. Codex A

vocula auctius legit alias duplicia. MeiboM. — Mo

nacensis (C) quoque ter iterat alias ; sed mihi e

contrario secundum jam tollendum videbatur, quare

uncinis inclusi. Minus placet, quod Reuwensius (in

eoll. litt. p. 117) legendum proposuit •alia aequalia,

alia hemiolia, alia duplicia.«

etiam epitritus] Confer Boeckhium (de metris

Pind. p. 24) et Godofredum Hermannum (in opuse.

T.III, p. 91 sequ.), unde videbis multos hanc ra

tionem e generibus rhythuuicis exclusisse. -

modum faciunt; τὸ modum glossae B explicant

per mensuram. Meibo».— At vero superius (§. 951)

legimus : » ut sumt quatuor ad tres.« Ceterum nostro

quoque loco alii, teste in margine Grotio, tres le

gebant pro tria, quod tamen mutare nolui, quia

nec ipsum Martianum vel librarios ejus, qui notis nu

merorum verba substituerunt, ea in re sibi constitisse

Arithmeticae liber satis ostendit.

aequali] Sic scripsi pro aequalia in editis ex

utroqne codice Meibomiano.

verum ad alterum] Sensus esse videtur, non

singulorum semper verum etiam binorum vel pluri

um temporum duas ejus numeri partes esse posse;

verba ipsa tamen praestare nolim.

unus ad duo] Pro unius in editis, e eodiee

Meibouaiano B. -

758 Martiani Capellae lib. IX. §. 977.

978

979

jusque sectantur, ut ad duo tria sunt. Accidit autem etiam in epitriti ratione

saepe numerus, quum pes in eo aecipitur, qui sit ad tria quatuor. Sed jam

ad ordinem recurramus.

DE AEQUALI, DUPLO, HEMIOLIO, ET EPITRITO GENERE.

Aequale est igitur numeri genus, quod a disemo usque in sedecim

pedes procedit; disemus autem appellatur pes, qui per arsim et thesin primus

constare dicitur, ut est leo. Duplum vero iucipit a trisemo; decem et octo

autem syllabas in finem usque deducet. Hemiolium sane ab pentasemo ducit

exordium ; impletur autem in quindecim numeris. Epitritus ab heptasemo

principium facit, quatuordecim similibus idem ponens, cujus difficilis est usus.

Atque hos quidem omnes numerorum ordines ideo memoravimus, ut singulorum

leges per universa serventur. Sed numerorum alii sunt compositi, alii incompo

siti, alii permixti. Et compositi e duobus generibus vel pluribus cohaeserunt;

incompositi, qui uno pedum genere consistunt, ut sunt tetrasemi; mixti vero,

qui aliquando in pedes, aliquando in numeros resolvuntur, ut in hexasemo

numero accipere debemus. At vero eorum, qui compositi esse dicuntur, alii

per copulas, alii vero per periodum colligantur. Etenim 6v%vyia, id est copula,

in epitriti ratione] Sic recte codices Darmstat

tensis et Monacensis (C), et bini Meibomiani pro

rationem in editis. -

qui sit ad] Hic vocula addita legerem »qui sit

ut ad.« MEInox.— Non necessarium arbitror.

in sedecim pedes] Infra (§. 983) septem tantum

numerat.

decem et octo] Vide inferius (§. 987). Syllabae

nunc videntur esse quasi comprehensiones, quo vo

cabulo generali et simplices pedes et syzygiarum

vel periodorum compositiones significat.

memoravimus] Ita eodices Reichenauensis et

uterque Meibomianus pro numeravimus in editis.

tetrasemi] Simplicem enim pedem secundum

suam naturam non posse pluribus quatuor moris

constare jam Aristoxenus docuerat; confer Boe

ckhium (de metr. Pind. p. 22 sequ.).

' numeros — hexasemo] Quinque haee verba, in

editis omissa, codices Monacensis (C) et Darmstat

tensis et uterque Meibomianus suppeditarunt.

at vero] In MS. fuisse videtur: Atquin eorum

ete. Phrasis Capelliana. Gnor.

6v%vyia] Isidorus (etym. 1, 17, 20; p. 26

Arev.): » synzugiae autem sunt pentasyllabi et he

xasyllabi pedes, et dictae apud Graecos synzugiae

quasi quaedam conjugationes; sed hi non sunt pedes,

sed appellantur pentasyllabi et hexasyllabi, qui

ultra quinque et sex syllabas non procedunt.« Di

Martiani Capellae lib. IX. §. 979. 759

duorum pedum in unum est adscripta connexio, qui in dissimiles sibi positi

esse videntur. Periodus sane est pedum compositio plurimorum, quique

dissimiles sibi impares sociantur. Dissimilitudinum sane differentiae tres erunt,

per magnitudinem, per genus, per oppositionem. Per magnitudinem, quum

cx disemo vel tetrasemo componitur numerus; per genus, quum diplasium

aut hemiolium simul jungimus, vel quod ex pluribus aequaliter copulatur;

per oppositionem, id est antithesin, quum aut primos disemos ponimus [aut]

insequentibus longe potioribus, aut tetrasemos disemis insequentibus applicamus.

Verum motum esse conveniet, unum etiam pedem posse sufficere ad com

plendam periodon, si solus ceteris inaequalis inseritur.

DE DACTYLICO GENERE.

Sed eorum, quae in pedem recidunt, dactylicum genus primum est,

in quo genere pedes incompositi vocabuntur, qui numero sunt quinque, id est

proceleusmaticus, dactylus, . anapaestus, spondeus simplex, et spondeus major.

Ac proceleusmaticus quidem est, qui et positionem brevem et elationem brevem

retinet. Utetur autem hic idem tetrasemo frequentius. Namque et disemus,

stinguunt nimirum metrici inter dipodias et syzy

gias ita, ut illas ex duobus disyllabis, has de duobus

trisyllabis vel disyllabo et trisyllabo fieri dicant

(Herm. elem. metr. p. 19), quanquam Atilius For

tunatianus (p. 2688 Putsch.) aliter: »Quum unus

pes simplex bis positns compositum pedem fecerit,

Graece 6v%vyicz, Latine conjugatio dicitur; haec

autem quum duos pedes similes jungit, tautopodia,

quum diversos, dipodia appellatur. « Noster sequitur

Aristidem (p. 36 Meib.).

sibi impares] Alii, teste margine Grotiana, pares.

Multa hic in singulis turbata esse negari nequit.

aut insequentibus] Lego insequentibus longe'

prioribus , deleta disjunetiva. Ita etiam paulo post

disemis insequentibus. GnoT. — Disjunctivum un

einis inclusi praetereaque pro prioribus ex codi

cibus Darmstattensi et Meibomiano B potioribus

scripsi.

numero sumat quinque] Ita auctoritate codicum

Reichenauensis, Darmstattensis, Monacensis (C),

et Grotiani legendum, non numeri, ut in editis.

proceleusmaticus] Sequens vocabulum dactylus,

vulgo omissum, ex Grotiano codice supplevi, nt

numerus constaret; licet hunc pedem infra anapae

stum a majore appellet. Vide et Boeckhium (de

metr. Pind. p. 24).

disemus id est] Disemus hujus; male codex A

huic.Meibow.— Sensum omnino corrumpit vox tam

huic , quam hujus. Expunxi igitur eam et quidem

Darmstattensis codicis auctoritate.

980

98£

760 Martiani Capellae lib. IX. §. 981.

982

985

id cst qui duobus temporibus impletur, proceleusmaticus quidem sed brevior

nominatur; ille vero major est, qui ex quatuor brevibus efficitur. At

vcro brevior, id est disemus, syneches vocatur, quia ipsa assiduitas et

frequentia comprehendentis se invicem syllabae nec magnitudinem aliquam

nec modum divisae potestatis extendit, ideoque eo raro uti decet, ne assi

duitas brevis syllabae carmen ipsum, quod cum dignitate aliqua proferri

oportet, incidat. In permixtione vero aliorum pedum, qui longiores ponuntur,

docenter aptatur, ut illorum prolixam moram interveniente sua celeritate

compcnset. Quare proceleusmaticus, qui ad numeros aptatur, a quadrisemo

oxordium debet accipere. Anapaestus, qui vocatur, accipiet elationem pedis

unius temporis, positionem vero duorum temporum faciet. Monochronom

quippe dicitur tempus etiam quum longa ponitur, quae longa duo tempora

rgcipere consuevit; vel quum tria tempora simul brevia collocantur, vel quum

sunt quatuor numero; quae omnia ad comparationem longae syllabae com

putantur. Igitur major anapaestus elationem quidem suscipiet, quae mono

chronos esse dicatur; positionem dichronon habere monstratur. Quare utriusque

tcmporis, quod in positione fuerit, aequali sibi posito, oportet elationis ge

minum tempus accipere; ita tamen, ut utroque insequenti tempore par

priori esse videatur. Quare anapaéstus árò μείονος dactylicus a nobis esse

dicitur; at vero anapaestus, qui άπὸ ἐλάσσονος nominatur, ex duabus brevibus,

quae in clatione sint, et ex una, quae in positione sit, copulatur. Simplex

vero spondeus erit, qui ex producta tam arsi quam thesi jungitur. Major

brevior] Graece & t2o5¢, ut major διπλοῦς. a quadrisemo] Omissam in editis praepositionem

MEiposr. — Vulgo pyrrhichius appellatur. , a e Darmstattensi supplevi.

brevibus efficitur] Grotiana margo effingitur. anapaestus qui vocatur] Sic Darmstattensis et

eo raro] Codex Darinstattensis eo rarius, quo Meibomianus alter (A); vulgo addebatur minor, sed

tamen non magis opus est, quam quod mox Gro- huic repugnat quod inferius iisdem verbis sequitur

tius in margine posuit oportet pro decet. Sed pro de majore anapaesto.

Grotiano nec assiduitas rescripsi me ex Reichenau- computantur] Darmstattensis codex componuntur.

ensi et Meibomiano utroque, praesertim quum jam copulantur] Codex B componatur.Meinow.

anteriores editiones illud haberent. major vero] Sic probe scripti: editus infercto

' Martiani Capellae lib. IX. §. 985. 761

vero dicitur, qui quaternariam non solum elationem sed positionem etiam videtur

admittere. Per copulam vero duplices accedunt numeri, quoniam alter ex majore

erit ionico, alter ex minore; atque ille, qui ex majore procedit, constabit ex

spondeo simplici vel proceleusmatico, quem disemum esse non dubium est;

qui vero ex minore est, contrarium facit. Atque hi quidem in dactylico ge

nere ponentur rhythmi incompositi ac compositi, qui septem numero omnes

erunt. Dactylus igitur est dictus, quia ordinem syllabarum consimilem digito

hominis informat; anapaestus vero, quia per ordinem redeat sursum; pyr

rhichius vero, id est proceleusmaticus, quia hic assiduus vel in certamine vel

in ludo quodam puerili; spondeus, quia plerumque dtovoais inservit; ionicus

sane propter numerorum inaequalem sonum; habet enim duas longas duasque

correptas, quo pedum carmine multi saepe reprehensi 8unt.

DE IAMBICIS METRIS. •

•

Haec de dactylis satis: nunc iambica memoremus; in quo genere numeri 985

incompositi erant quatuor, compositi per copulam duo, at vero per periodum

sunt duodecim. Qui igitur incompositi erant, isti sunt: iambus ex dimidia

verbo »major vero dicitur.« Meinow. — Ego vulgatam

retinui. Ceterum confer Godofr. IIermannum (elem.

metr. p. 18).

ionico] Immo ionieus. Pariter infra legendum

» spondeo simplici et proceleusmatico« ; inepte vulgo

vel.

dactylus] De hujus nominis et sequentium

etymo vide Aristidem Quinctilianum (p. 57 et 48

Meib.) et Isidorum (in etym. 1, 17, 2; p. 24 sequ.

Arev.).

plerumque 6πονδatc] Omissa a negligentio

ribus librariis vox Graeca, ut saepe. Itaque lego:

•6rrovóczis plerunque inservit. GnoT. — Aristides

(p. 57): »X'πονδεῖος διὰ τὸ ἐν τιχίς 6 τονδαῖς

aùtòv άδε69αι, « Ex eo igitur, quem toto hoc

capite ante oculos habuit noster, vocem, quam voluit.

Grotius, inserui. Miror Meibomium mendum pror

sus non vidisse. Ceterum Grotius perperam ubique

Spondaeus edidit, licet Graeca vox sit 6πονδετος.

Ionicus] Aristides (p. 37) •'Iaovtxòς διὰ τὸ

τοῦ ἀνδμοῦ φορτικόν, ἐφ ό καί οί Tovsc

êxaopug6rj9r]6av. « .

incompositi erant] Codices Monacensis (C) et

Darmstattensis hic et inferius inepte errant; tamcn

nec vulgata placet, atque haud scio an melius foret

erunt, ut supra (§. 981) vocabuntur.

elatione et positione] Apparet nostrum haee vò

eabula nunc contraria potestate accipere, ut quam

nos thesin , elationem , quam nos arsin, positionem

dicat; qua de re ita Godofr. Hermannus (elem. doctr.

762 Martiani Capellae lib. IX. §. 983.

elatione, et positione quae gemina est; trochaeus ex duplici positione, et

elatione quae brevis est; orthius, qui ex tetrasemi elatione, id est arsi, et

octasemi positione constabit, ita ut duodecim tempora hic pes recepisse vi

deatur, atquo habet propinquitatem quandam cum iambico pcde, quatuor

enim primis temporibus ad iambum consonat, reliquis octo temporibus ad

junctis; dehinc trochaeus, qui semanticus dicitur, id est qui e contrario

octo primis positionibus constet, reliquis in elationem quatuor brevibus artetur.

Compositi sane, sunt, qui per copulas colliguntur. Sunt autem hi: bacchius,

Qui

vero bacchius est, ab iambo principia sortitur, atque a contrario his quos

qui ex trochaeo deducit auspicium, fine autem iambici terminatur.

diximus pedibus aptabitur. Per periodum vero est, quod velut per so

certam viam provenit. In hoc genere quum sint duodecim numero, quatuor

•

metr. p. 11): »Illud tempus, in quo ictus est, R.

Bentlejus arsim, tempora autem ea, quae carent

ictu, thesin vocavit, ducibus Prisciano p. 1289 et

Martiano Capella p. 191 ed. Meibom., qui ab ele

vatione et remissione vocis haec nomina dueta di

cuut; ceteri musici et metrici veteres, a depositione

atque elevatione pedis vel manus ea nomina deri.

vantes, tempus ictu notatnm thesin , destitutum

ictu arsin vocari voluerunt, quam rationem ille ipse

Martianus Capella sequitur, qui, ut dictum est,

definitione illa sua contrarium dicit.«

orthius] Tam ex Darmstattensi codice, quam ex

auctore ipso (§. 988) correxi corruptum orchius in

editis. Eum et Plutarchus (d. mus. p. f 140) memorat.

Adde doctum hujus interpretem (in Mem. de l'acad. X.

p.252. 283. 504) et IIermannum (elem. p.660 sq.).

octasemi] Darmstattensis ogdosemis, male! Est

enim Graeea vox öxtáónuoc.

propinquitatem quandam] Alii ut codices Mo

aacensis (C), Reiehenauensis, Darmstattensis, et

Meibomianus B aliquam, fortasse melius.

sunt autem hi] Alii antibacchius; sed sane anti

bacchius a spondaeo incipit et trochaeo terminatur;

an itaque faciendum amphimacrus? is enim trochaeo

incipit et iambo terminatur. Sane bacchius hoe loco

ferri non potest, quum statim de bacchio snhjiciat.

Gnot. — Noster quum semper fere Aristidem se.

quatur, hunc conferre debebat Grotius: statuit enim

ille (p.57) • duo bacchios, quorum alter primum ha

beat iambum et secundum trochaeum, alter contra •;

ut appareat non quos vulgo bacchium et antibacchium

sive palimbacchium nominent (conf. Quinctil. 9, 4,

80 sequ.; p. 588 sequ. Spald.) sed choriambum et

antispastum intelligendos esse (Boeckh. de metris

Pind. p. 2ö). Ceterum ne sic quidem locus sanus

est, et si nihil aliud certe infra duabus vocibus

iteratis scribendum : » qui vero bacchius est ab iambo,

ab iambo principia sortitur. «

per se certam] Haec manifesto corrupta sunt;

quibus tainen sanandis imparem me confiteor, licet

facile intelligam Martianum vocis πεgio8ov etymo

logiam Latino sermone exprimere velle.

duodecim numero] IHorum tabulam Boeckhius

(1. c. p. 26) hanc proposuit ;

Martiani. Capellac lib. IX. §. 986. 765.

quidem per singulas periodos accipere docetur unum iambum ac tres tro

chaeos; ac de iisdem quatuor primum quidem quod iambum habere mon

stratur, trochacus ab iambo denominatur; qui vero rhythmus secundum iam

bum recipiet, a- bacchio trochaeus vocabitur; qui vero iambum tertium recipit,

bacchius a trochaeo poterit nominari; ille vero, qui quartum admittil iambum,

appellatur epitritus iambus. Eorum vero qui ex uno trochaeo fit etiam iambus

atrochaeo appellatur; secundus iambus a bacchio dicitur, aut certe bacchius

medius poterit nominari; qui vero tertium recipit, bacchius ab iambo mo

minatur; qui vero quartum recipit trochaeum, epitritus trochaeus appellatur.

Octo -vero et quatuor de his uos duodecim diximus per periodum. illi

» 9

esse dicuntur, qui binos trochaeos atque iambos per pyrrhichium servant;

atque ille qui primo trochaeos recipit, duplex bacchius a trochaeo esse dicitur;

qui vero secundos iambos habebit, duplex bacchius ab iambo nominatur ;

quatuor ex tribus trochaeis et uno iambos batur et facile ex prima sequentis verbi syllaba

~ — — ~ — ~ — ~ trochaeus ab iambo, oriri potuit.

— ~ ~ — — ~ — ~ trochaeus a baechio, a bacchio trochaeus] Vulgo inepte trochaeo,

— ~ — ~ — — — ~ bacchius a trochaeo, quod jam Grotius corrigendum esse vidit.

— — — _ — — — — iambus epitritus; eorum vero] Hie aliquid excidisse certum est.

Ita fere Martianus scripserat: » eorum vero qui ex

quatuor ex tribus iambis et uno trocliaeo : uno trochaeo fiunt et iambis tribus, qui primum

— ~ ~ — ~ — ~ — iambus a trochaeo, trochaeum habet, iambns a trocliaeo appellatur. « .

~ — — ~ ~ — ~ — iambus a baccliio, Certe etiam in vulgatis ineptum est. -

— — — — — ~ — — bacchius ab iambo, bacchius medius] Darmstattensis quidem melius;

_ — — — — — — — trochaeus epitritus; sed vulgatam retinui, etiam Monacensi (C) adsti

tuor ex binis iambis binisque trocliaeis: pulante; neque aliter Aristides: pu£6oc ßczxzεῖος.

qua q - ab iambo nominatur] Verbum omissum hoc a

— — - simpl. bacchius ab iambo,

— — — — — - - • * • • Grotio tam anteriores editiones, quam codices Rei

--- ~ — ~ ~ — ~ — simpl. bacclius atrochaeo, chenauensis, et Darmstatfensis habent. - -*

— — — — ~ — — ~ medius iambus, octo vero] Lectio manifesto corrupta; exspec

- — — ~ — ~ ~ — medius trochaeus. tamus: »reliqui, vero quatuor« cet.

., trochaeus ab iumho] Sic reposui Aristidem se-, ,.,. atque ille qui] Secutus sum codicem Darmstat:

eutus- (p. 57), ubi est τροχαῖος, &πὸ idμßov s. tensem;;, vulgo, ineptes, » atque ille, septimus qui,

vulgo enim praepositio deest, Codex Grotianus qui- trochaeos primos recipit.* . .

dem habet iambodes , sed hoc etiam ineptius vide- * ' duplex bacchius ab iambo] MS. a trochaeo, et

* .

96 *

764 Martiani Capellae lib. IX. §. 987.

989

quum autem trochaei medii collocantur, trochaeus medius jure dicetur; quum

autem in medio iambi, medius iambus vocatur. Omnes vel qui incompositi

per periodon, vel qui per copulam colligantur, rhythmi decem et octo nu

merati sunt. Sed iambus dictus est ab eo, quod ίαμ3i£ειν Graeci detrahere

dixerunt, et hoc carmine quibusque veteres detrahebant. Item hoc nomen

est ab eo, quod venenum maledicti aut livoris infundat. Trochaeus vero ab

eo dictus, quod celerem reversionem faciat, veluti rota. Orthius propter

honestatem positionis est nominatus. Semanticus sane, quia, quum sit tardior

tempore, significationem ipsam productae et remanentis cessationis effingit.

Bacchii vero sunt dicti, quod Bacchicis maxime sonis congruunt, isque Bacchi

ludus est, qui illis carminibus aptatur.

DE PAEONICO GENERE.

In eo vero genere, quod paeonicum nominatur, incompositi duo rhythmi

subneetit: »qui secundus iambus (1. secundos iambos)

duplex (adde bacchius) a diambo esse dicitur.« An

itaque supra legendum duplex bacchius a ditrochaeo?

Sane arbitror. GRor.— Vulgatam retinui, nisi quod

pro esse dicitur reposui ex anterioribus editionibus et

codicibus Reichenauensi et Darmstattensi nominatur.

Ceterum locum corruptum esse quivis videbit, licet

sensus certus sit; fortasse pro secundos legendum

duos. Quos autem noster, praeeunte Aristide,

hacchios dicat, superius (ad §. 986) jam intel

leximus.

rhythmi decem] Codices Darmstattensis et Mo

naeensis (C) inepte inserunt dicuntur et; videtur

tamen tota periodus turbata esse, quam ita pro

babiliter restituimus: » omnes vel qui incompositi

dicuntur vel qui per periodon vel qui per eopulam

colligantur rhythmi decem et octo numerati sunt.«

ictu3t£ewv] Aristides (p. 58): iccußoc pâv ούν

èxA*j9^, âztó τοῦ ἰαμβίζειν, ό άότι λοιδοgeîv,

παρὰ τὸν ἰὸν εῖgnu£voc. Unde Iambus ille Ar

chilochius maledicus (Casaub. ad Strab. 9, p. 422

et de poësi satir. p. 16 Cren.). Sed vide omnino Ari

stotelem (in poët. 5, 8) et Illgenium (de scoliorum

poësi p. CXVIII).

trochaeus] Isidorus (etymol. 1, 17, 3; p. 95

Arev.): »ab eo dictus est, quod celerem eonversio

mem faciat cantilenae, et quasi rota velociter cur

rat in metris; tgozòς enim Graece rota dicitur..

Aristides (p. 57. 58) eadem quae noster docet.

orthius] Ita Latine noster reddidit Aristidis

(p. 58) verbas •à ôè ög9uoc διὰ τὸ σεμνόν τ;c

vxoxQi6εως xai ßä6εως. Inepte alios forte artios

legere margini adscripsit Grotius.

semanticus] Graece Aristides (p. 38): .x.,

μαντὸς δέ ότι 6gæóôc àv τοῖς zgóvouc gar.

vexvnraig xQijvav 6rua6iauc, fragaxoXov&#

6εως ἐνεxcz óιπλα6uà£aov τάς δεόεις. • Adde

Plutarchum (de musica p. 1140).

Martiani Capellae lib. IX. §. 989. 765

' ~~

esse dicuntur: quorum unus paeon διπλάσιος appellatur ex longa positione et

longa elatione; ac alter paeon epibatis, id est in thesi duplici positione pro

ducta et arsi longiore ducitur. Hi sunt paeonici generis numeri, quos in

compositos esse praediximus. Neque vero per conjunctionem, hoc est 6v%vyiav,

neque per periodum in isto genere rhythmus accedet. Inde διπλάσιος quidem

dictus est,. id est quasi duplicia membra discernat; epibatis autem, quia

membris veluti utens quatuor et duabus diversitatibus copulatur.

DE PERMIXTIS GENERIBUS.

Verum haec genera quum permixta fuerint speciebus numerorum, primae

species erunt istae, quae dochiminae

fuerit, hac lege componitur, ut sit ex

quorum unus] E Darmstattensi hoe codice re

cepi, quia cum sequenti alter melius convenit, quam

alius in editis.

epibatis] Aristidi (p. 98 Meib.) δ άπι3&τός.

»Movetur magis « inquit » dupla quidem positione

animum conturbans, elationis vero magnitudine ad

summa mentem excitans. « Constare autem paeonem

epibatum (p. 38) dicit » ex longa positione et longa

elatione et duabus longis positionibus ac longa ela

tione — quoniam autem quatuor utatur partibus,

fieri eum duabus elationibus et duabus diversis

positionibus.« Ejusdem meminit Plutarchus (de mus.

p. 114f).

duabus] Editi male tria: nostram autem lectio

nem non solum codices Monacensis (C), Darmstat

tensis, Reichenauensis, et Grotianus tenent; sed

Aristides etiam (p. 39), e quo sua noster hausit,

confirmat. Quanquam haud scio an altius mendum

lateat et per homoeoteleuton fortasse exciderint,

quae ad epitritum pertinent, quem ratione trium

ad quatuor niti constat.

nominantur. Ex quibus prius quod

iambo et paeone, qui διατόnc vocatur;

dochiminae] Sic editi et scripti omnes et an

tiquum mendum esse etiam glossa quamvis inepta

in codice Darmstattensi docet, quae approbativas

explicat, quasi a Graeco δόxuuog descendat. Ve

ram et scribendi et derivandi rationem ostendit

Aristides (p. 59 Meib.): δόχμιοι δè ëxaAoûto;

διὰ τὸ ποιxi2ov xaì àvóμοιον, xai μη xaz*

εὐ9έ δεωgei69av τῆς ἀνδμοποιίας : sed quam

vis ipse superius (§. § 19) dochmium pro dochimo

restituerim, liic tamen quidquam mutare nolui. Ce

terum de dochmiacis versibus peculiaris liber exstat

Seidleri (Lips. 1811).

qui διστόης vocatur] MS. »qui διατδης •;

fortes •όιατομος — hunc λύκειον posteriores

Graeci nominarunt.« Grot. — Edidit enim ita: »qui

διττου vocantur : hunc διάτομον posteriores Graeci

cognominarunt« 5 , etsi jam antecedentes editiones

διστδης praeberent, quod quamvis corruptnm re

tinui, ne quid temere mutasse viderer, quum nec

quod Aristides habet όuxyvoc omnino placeret. Sed

sine haesitatione recepi ex Reichenauensi codiee

766 Martiani Capellae lib. IX. §. 990.

991 ex iambo dactylico et paeone constare monstratur.

3}92

hunc posteriores Graeci creticum cognominarunt; secunda est species, quae

Qui autem deducti numeri

nominantur, propter assiduum et compositum sonum appellari videntur. Fiunt

autem numeri, qui et prosodiaci vocautur. Quorum alii per ternos pedes

fiunt, pyrrhichio iambo et trochaeo; alii vero quatuor, ut his tribus pedibus

iamhus primus aptetur; alii vero ex duabus syzygiis, id est copulis, bacchio

et ionico άπὸ μείςονος constare consueverunt. Sunt sane, qui etiam irrationa

biles esse dicitur, quos alogos vocitamus, quos etiam chorios appellare com

suevimus. Sunt autem numero duo, quorum alter diiambi figuram respicit,

et constat ex elatione, quae longa est, et duabus positionibus, et numero

qui est ad dactylum similis, partibus vero ad numerum ionicum jungitur et

iambicum; * alius vero est numerus, qni trochaeides nominatur, id est qui

figuram quandam speciemqne trochaei habere videtur, ex elationibus geminis

et longa positione consistens, per contrarium prioris effectus.

DE QUINQUE SPECIEBUS MIXTI GENERIS.

Sunt autem mixti generis quinque, id est dactylicus per iambum,

vocatur pro vocantur, ut ad proxime anteeedentem

paeonem solum pertineret, unde etiam explicatur,

quod mox ex Darmstattensi recepi creticum ; lios

enim ejusdem cum paeonibus mensurae fuisse satis

eonstat. Vide Aristidem (1, p. 55 Meib.).

prosodiaci] Horum mentio praeter Aristidem

quinetiliamurii (p. 59), quem noster sequitur, ex

stat apud Dionysium Halicarnassensem (de compos.

voc. p. 29 Reisk.), Plutarchum (de musiea p. 1141),

Hepláe$tionem (de metris p. 48), et scholiastem

Aristophanis (ad nubes 632). Cave antem a pro

sodia derives, Graece enim argo6oόιαxol scribuntur.

ex duabus syzygiis] Sic codices Monacensis (C)

et Darmstattensis, vulgo soloece duobus.

ionico &aeὸ μείζονος] Grot. ionio, quod correxi.

alogos] Vulgo analogos inepte; correxi e co

dicibus Iteichenauensi, Darmstattensi, et Monaeensi

(C). Vide superius (§. 975).

chorius] Aristides (p. 39): £i6ì óè xai άλο

3yot zogeiot δέο* icap 3οειδης, δς 6vv£6trjxsv

èx puaxgàc ág6εως xai δύο 9£6εων, χαι τὸν

μέν δv9μὸν ἐοικε δaxtv%q), t& óè τῆς λ£§e&os

gêgm xatà tòv &gt9μὸν ἰαμ3φ ' ò ôë tgozo

ειδής ἐκ δύο άg6εων xai μακράς δεσεως, xat*

&vtv6tQoqojv τοῦ προτ£gov : quem illustrat Boe

ckliius (de metr. Pind. p. 41). - '.' . . . •

numero qui est] Boeckhius nescio unde quidem

est, haud profeeto male. * -

iambieum] Sic codex Grotianus; vulgo iam

bicinum. * ' , ,

Martiani Capellae lib. IX. §. 903. 767

dactylicus in bacchio incidens qui veniat ex trochaeo, dactylicus per bacchium

qui ex iambo manaverit, dactylicus per troehaeum qui ex iambi similitudine

exordium mutuetur, dactylicus per chorium, qui ex similitudine trochaei

Et creticus quidem consonans ex videatur expressus. trochaei^ positione et

imitio iambi* -

* numeri componendi, et omnium figurarum plena perceptio. Dividitur

haec in eas quas et melopoeia partes, quae sunt istae: ἐπιληψις, id est per

ceptio, per quam scimus, quo quantum numero utendum sit; xojovc, id

est usus, per quem positiones aut elationes decenter aptamus; μί§ις, id est

permixtio, per quam quod opportunum fuerit ex arte miscemus. Tropi vero,

ut in melopoeia, ct im rhythmopoeia tres sunt, quos systalticos dicimus, et

in harmonieis eos superius memoravi.

feminam noverimus.

dactylicus] MS. ubique dactylus. Gnor.

in bacchio] Codex Darmstattensis antibacchium,

male. Vide superius (§. 986).

exordium] Codex Darmstattensis ordinem, for

tasse melius. Scd etiam eertius esse videtur, pro

trochaeum legendum esse chorium , quae eo facilior

erat eonfusio, quia ipsum trochaeum interdum hoe

voeabulo appellatum esse eonstat (Quinctilian. 9,

4, 80).

ex trochaei positione] Secutus smm codicem

Darmstattensem et anteriores editiones, nisi qnod

hae in sequentibus indicio habent pro initio iambi;

Grotius autem ita ediderat: » ex trochaeo positioue

et indicio numeri eomponendi« etc. Ceterum non

persanatum loeum esse facile apparet, quare lacu

nae signum posui.

άπιληψις] Ita et MS. Alii ἐπιδεδιος, quod

vult ἐπιδεζις eodem sensu. GnoT.— Ileiclienau

ensis epilempsis praebet, Darmstattensis et Mona

eensis (C) epilemsis. Aristides (p. 43) simpliciter

Àijvpuc* vide superius (ad §. 950).

Numerum autem marem esse, melos

Etenim melos materies est, quae sine propria figura

systalticos] Alii, Grotio teste in margine, sy

staticos; sed retinui vulgatam, etsi unns tantum

systalticorum tropus sit (vide ad §. 947), ut reliqui

omissi esse videantur. Ceterum quod superius in

harmonicis eos commemorasse ait, nihil invenimus,

nisi in loeo de melopoeia (§. 965) exciderint. Sed

in his quoque Aristidem (p. 45) eaece exscripsisse

arguitur.

melos materies] Materiam feminae assimilat. Sie

Aristoteles lib. I dxgoapudτων φv6txóv, rj μὲν

ydg ö/rou£vov6a 6vvautiæ tij puogqofj tojv yv

voμενων ἐ6tìv ö6πεg μήτηg ete. quae ibi se

quuntur. Gnor.— Vide inprimis Aristidem (p. 43

et 90 Meih.), eujus haec verba sunt: τινάς δὲ

τόν παλαιόν τὸν μάν όνύμόν άδδεν άπε

x&Xovv, τὸ δέ μέλος 972v* τὸ μέv yàg μάλος

&v£v£gymtöv τὸ ἐ6tv xal &6xnudtt6tov, άλης

άπέχον λόγον διά την τgός τοῦvavtiov §.rt

τηδειότητος , ά δέ όνόμὸς πλάττει τε σύτὸ

x«i xivei τεταγμ£νως, ποιοῦντος λόγον ἐπέ

zawv rrgòς τὸ ποιούμενον. -

994

995

768 Martiani Capellae lib. IX. §. 995.

997

censetur, rhythmus autem opere quodam virilis actus tam formam sonis,

quam varios praestat effectus. .

Quae quum Harmonia intentis tam divis quam heroum populis augusta

quadam suavitate percurreret, ad cantus carminumque dulcedines decenter

regressa conticuit. Tuncque Jove assurgente divisque praeambulis xoign6tv

modulata in , thalamum quoqùe virginis magna cunctorum voluptate pervenit.

Habes senilem, Martiane, fabulam,

Miscillo lusit quam lucernis flamino

populis] Temere Barthius (in advers. p. 1507)

e libro suo praefert pupulis. Quod non fecisset,

si totum legisset Martianum. Qui enim intenti he

roum populi hic dicuntur auscultati esse, eosdem

supra (§. 904) cum Harmonia advenisse noster

retulit.

xoipun6ιν] Editi praebebant Cinesim; ad quod

Grotius : »Lege cum clariss. Vulcanio xoipun6tv, de

qua voce supra, ubi de £y£g6ipuouc. « Monacensis

codex (C) dat cymesim, melius etiam Darmstattensis

cymesin. Pravam nempe in editis leetionem e cor

rupta ortam esse promunciatione, satis superque alibi

(in palaeogr. crit. T. 4. §. 834) demonstravisse mihi

videor.

habes] Reposui hoc pro tandem in editis, tam

e variante lectione a Grotio ad marginem rejecta,

quam e codicibus Darmstattensi, Monacensi (C), et

Probavit etiam Burmannus

(ad Sueton. T. I, p. 85). Alloquitur nimirum Mar

tianus filium cognominem, quod eximitio etiam operis

utroque Meibomiano.

apparet, neque tamen intellexisse videtur Scaliger,

qui Grotio teste legi voluit: »tandem senilis Mar

tiane fabulam.«

senilem] Sic Fulgentius nostri simius (mythol.

1, p. 3 Munck.): »parumper ergo ausculta dum

tibi rugosam sulcis anilibus refero fabulam« ; neque

tamen necesse est eum Heinsio (ad Phaedr. 3, prol.

10) rescribi anilem; vide ipsum alio loco (ad Ovid.

T. I, p. 91 Burm.). -

miscillo] Sic supra :

»Miscilla sacrae dum feruntur curiae. •

Illustrissimus Scaliger miscilla legit. GnoT. — Equi

dem sublata interpunctione sententiam sic expla

mandam esse censeo: »fabulam, quam miscillo fla

mine ad lucernam lusit.« Vox nota, quam tamen

alii, Varro, Cato, Plinius, Suetonius cet. miscel

lum scribunt. Gellius (ab init.): »miscellum et quasi

eonfusameum.« Appulejus (metam. 2, p. 100 Oud.)

»fabulis miscellis explere pectus a scripserat, modo

editionem principem et optimos consulueris codices.

Sensum nullam habere dubitationem verbum im

miscuit paulo post (§. 998) adliibitum docet (conf.

not. ad §. 915). Metrum quidem flagitat miseitla ;

sed sane carmen hoc pluribus locis metro laborat,

quibus omnibus certe nemo medicinam afferre po

terit, ita ut Martianus negligenter scripsisse potius

censendus sit.

lusit] Ludere significat carmina componere, ut

apud Virgilium (ecl. 1, 10):

»Ludere quae vellem calamo permisit agresti..

lucernis] Idem quod ad lucernas, sive lucerni,

ardentibus, lucem praebentibus. Ita et Cicero (Attie.

8, 2 f.): »eadem lucerna epistolam scripsi.« Via.

superius (ad §. 2). Quapropter me non movent.

Martiani Capellae lib. IX. §. 997. 769

Satura, Pelasgos dum docere nititur

Artes creagris vix amicas Atticis,

Sic in movena decidit volumina.

Haec quippe loquax docta indoctis aggerans

Fandis tacenda farcinat, immiscuit

Musas deasque, disciplinas cyclicas

quae Heinsius, omnia corrigere tentans (ad Ovid.

T. I, p. 90 Burm.) ad hune locum adnotat, le

gendum videri lucernae adflamine. Flaminis figura

e re navali petita est, in qua omnia a prospero

et secundo ventorum flamine pendent.

Satura] Hanc Martianus xat& argogorzovoiiav

loquentem induxit. GnoT.— Nondum hoc quidem

loco ; sed paulo inferius.

creagris] Artes, quae aegre ingeniosis Atticis

intelliguntur. VULcAN. — ®onjicit Meursius diacriis;

ita enim Attici appellati jam ante Thesei tempora.

Si glossas sequamur, criagris legendum sit ea for

ma, qua omagros dicimus. Magis tamen crediderim

innuere Capellam artes has suo tempore non tam

familiares fuisse, quam culinariam, quam innuit

per nomen instrumenti, quod Graecis xgedyga,

Latinis ab eximendis carnibus exemplum dicebatur.

Gloss. Isidori: »Creagrae, fuscinae, ad carnes de

caldariis proferendas. « Similis est illa Ciceronis

sententia : » quorum auditores discum audire malunt,

quam philosophum. « Sane de artibus etiam apud

Athenienses evilescentibu§ conqueri videtur Arith

metica, quae supra ait:

»Cetera Cecropias aequum perhibere cathedras,

Si tamen ullus inest nostris super halitus aris.«

Haee quum ita de desperato quodammodo loco co

gitarem, succurrit óς άπὸ μηχάνmς Julium sidus,

ex quo didici Capellam μεταφορικῶς, ut solet,

ipsa ingenia eo quod scientias apprehendant xge&

ygac vocasse. Gnor. — Reprehendit Heinsius (in

Burm. syll. epist. III, p. 461 et ad Ovid. T. I,

p. 90 Burm.) Meursium, reponitque theatris, pro

arbitrio scilicet, quamquam libenter concedo repre

hendi facilius aliorum hariolationes posse, quam

ipsum aliquid probabile afferre. Videndum tamen

an subtilitates potissimum dialecticas significet, qui

bus unice Attici gauderent ita, ut reliquas omnes

artes prae illis spernerent. Creagras enim non car

nibus modo verum omnibus rebus reconditis atque

repositis promendis usitatas fuisse Aristophanis locus

docet (in eccles. 1047), ubi creagrae appellantur

unci quibus urnae ex puteis tollantur. Neque hamus

ille negligendus est, quem occultum tenere Dialecti

cam supra (§. 528) noster finxerat; nec quod Plato

(in sophist. p. 210) hamatilem piscatum sophistas

exercere dixerat. Sed ut ut haec sint, doctior est vul

gata, quam quae corrupta haberi possit.

quippe loquax] Heinsius (ibidem) legi jussit

linguax, quia versus vitio laboret; sed melius fuerit

ipsi Martiano lapsum tribuere, quales hoc ipso in

carmine etiam plures commisit.

Musas deasque] Amplexus sum distinetionem a

Grotio in nota propositam. Pro deasque alios legere

deique idem in margine notavit, nescio quo sensu.

cyelieas] IIae sunt ipsae illae septem artes, quae

quia orbem quendam, ut Quinctiliani (1, 10, 1;

p. 209 Spald.) verbo utar, liberalis doctrinae effi

cere viderentur, §yzöxÂtot a Graecis vocatae sunt.

Quippe, ut ait Vitruvius (1, 4 ; p. 46 Bip.), »en

cyelios disciplina uti corpus unum ex membris est

770 Martiani Capellae lib. IX. §. 998.

Garrire agresti cruda finxit plasmate. •

Hac ipsa nauci rupta conscientia,

Turgensque felle ac bile, multa chlamyde

Prodire doctis approbanda cultibus

Possemque comis utque e Martis curia;

Felicis, inquit, sed Capellae flamine,

composita.« Unde Tzetzes (chil. 11, 528):

»'O xvxXoç xai 6vuxréga6μα πάντων τῶν

μιδημάτων

Toauuzttxijc, όητοQuxijc, aötjc pu2o6opiac

Haì ròv τεσσάρων τε τεχνόν τῶν ἐπ' αὐ

trjv xeupuévov,

Tης άρισμούσης, μov6txijg xal τῆς γεω

μετQiag

Hαι τῆς οὐgavoßäμονος σύτής άστgovo

puiarg. «

Adde Strabonem (1, p. 15 Casaub.), Senecam (ep.

88, p. 568 Lips.), Plinium (hist. nat. init.), Sex

tum Empirieum (adv. math. 1, p. 216 Fabr.), Ma

ximum Tyrium (T. II, p. 196 Reisk.), Sozomenum

(hist. ecel. 5, 18; p. 625 f.), quosque praeterea lau

dant Salmasius (ad Solin. p. 848), Wowerus (de

polym. 24), et Reimannus (idea ant. lit. p. 326 sequ.).

agresti] Erudito opponit Appulejus (Flor. 1,

5; p. 12 Oud.) et alio in loco (Apol. p. 407) cum

barbaro coujungit.

cruda] Disputarunt de hac voce viri docti (ad

Appul. apol. p. 515 Oud.). Sed apud nostrum cruda

esse videntur quae non satis polita eoque inepta sunt.

plasmate] Fictione, quo de sensu jam superius

(§. 915) egimus, neque erat, quod Heinsius (ad

Ovid. T. I, p. 90) eontra omnium codicum fidem

nos reponere plasmate juberet.

hac ipsa nauci] Sensus hic esse videtur : »Sa

tura ipsa nugas se egisse sibi conscia eaque re irata:

possem, inquit, poëtico cultu et elegantia atque

urbanitate Attica ornata prodire, sed prohibeor Ca

pellae fortuna, qui causis orandis optimam vitae

partem impendit jamque senili aetati propior curis

atque egestate obtorpuit.«

chlamyde] Magno ornamento verborum. Gloss. ap.

VulcAN. — Chlamys apud posteriorum temporum Ro

manos etiam elegantiorum hominum vestimentum fu

isse videtur, ut apud Seneeam (de vita beata 23), si

lectio certa: »malo quid mihi animi sit ostendere prae

textatus et chlamydatus qά\m nudis scapulis aut se

mitectis«; sed sufficit nunc de Graeco cultu intelligere.

comis] Sic codices Monacensis (C) et Reiche-.

nauensis unice recte; vulgo inepte comes. Opponitur

agresti et erudo, ut apud Horatium (serm. 1, 4, 90)s

» Hic tibi comis et urbanus liberque videtur«

et alio loco (serm. H, 10, 41):

— — » comis garrire libellos

Unus vivorum.« —

Mox pro utque margo Grotiama atque, male.

e Martis curia] Areopago, in quo olim judicia,

postea disputationes sophisticae habitae ; nisi aliam

quampiam Martis curiami Carthagini imaginemur.

GnoT.— Sophisticas disputationes in Areopago non

novi; ceterum hunc ipsum significari a nostro certum

est, licet nihil aliud dicere velle videatur, nisi ex

ipsis penetralibus Athenarum Atticarum profectum.

Felicis] Felix Capella etiam apud Fulgentium

audit (expos. ant. serm. p. 181 Munck.).

flamine] Grotius e suo codice mavult famine ;

dubito num justa de causa. IFlamen pro impulsu di

Martiani Capellae lib. IX. §. 999. 771

Indocta rabidum quem videre secula

Jurgis caninos blateratus pendere,

Proconsulari vero dantem culmini,

Ipsoque dudum bombinatore flosculo

Decerptum falce jam canescenti rota,

citur, similitudine a ventis repetita, ut superius

(§. 997). Ceterum in constructione anacoluthia est,

quum flamine nihil habeat quo referatnr, sed infra

demum in verbis » ob hoc creatum « oratio a Martiani

fortuna ad rem ipsam redeat.

vabidum] Quemadmodum rabulas dicimus, et

linguae rabiem Appulejus. GnoT. — Vide quae su

perius (ad §. 122) annotavimus.

jurgis] Sic scribendum recte Grotius intellexit.

Heinsius (ad Ovid. Ibin 14; T. IV, p. 21 Burm.)

incredibili temeritate foris substituit, quasi non ipsa

jurgia causidicum satis declararent. Pariter Seneca

(Hercul. fur. 172) »rabiosa fori jurgia« dixit. » Cu.

ram districtiorem forensem rabulationis partibus illi

gatam« jam superius (§. 577) Satura Martiano ex

probraverat.

eaninos] Ovidius :

» Latrat et in toto verba canina foro. «

Gnor.— Non absimile veri est, totum illum Ovidii

locum (Ib. 234) nostro obversatum esse. Ceterum

eadem metaphora Sallustius (apud Lactant. 6, 18,

16) caninam facundiam dixerat (cfr. Cort. ad fragm.

(p. 1004 et Cujacium obs. lib. IV, cap. ult), pro

piusque ad nostrum Petronius Cerberum forensem

causidicum appellat.

proconsulari] Magnus Scaliger;

» Proconsulari jura dantem culmini. «

Gnor. — Inepta emendatio: quinam potest enim

jura dare proconsuli? Quanquam corruptam esse

lectionem haud nego; sensus tamen patet, Martia

num apud Proconsulem Africae causas egisse. Quod

si metrum pateretur, proponerem perorantem; nunc

doctiores viderint.

bombinatore] Bombinatore flosculo i. e. clama

tore superfluo.VvLcAN. — MS.;

»Ipso dudum bombinatorem flosculum.«

Comparat se api, sic Flaccus:

— — « ego apis Matinae

- More modoque

Grata carpentis thyma per laborem

Plurimum circa nemus uvidique

Tiburis ripas operosa parvus

Carmina fingo.

Bombinatorem dixit quia bombus apum sonus proprie;

hinc illae Graecis dicuntur 3opußsvstv. Theocritus:

— — £i9& yevoiuav

A 3ομ3εὐ6a μέλι66a xaì èc τεὸν άvtgov

ixoipav.

Malim autem hic bombilatorem legi, nam et auctor

Philomelae canit:

»Bombilat ore legens munera mellis apes.«

Et Festus bombilationem apum strepitum esse te

statur. GnoT.— Ego vero non video quomodo tor

quere se potuerint viri docti in explicando voca

bulo, quod et metro et constructioni prorsus re

pugnet, atque omnino nullum esse videatur. Mihi

nihil certius est quam Martianum scripsisse :

»Ipsoque dum bombinat ore flosculos ;

sed codicum auctoritatem desidero.

decerptum falce] Alii, teste Grotio in margine,

decertam falcem, sine sensu. Falcem dicit temporis,

qua jam decerptus , hoc est imminutus, debilitatus

97 *

779 Martiani Capellae lib. IX. §. 999.

1000

Beata alumnum urbs Elisae quem videt,

Jugariorum murcidam viciniam

Parvo obsidentem vixque respersum lucro,

Nictanti cura somnolentum lucibus —

Ob hoc creatum Pegaseum gurgitem

Decente quando possem haurire poculo?

Testem ergo nostrum quae veternum prodidit

Secute mugis mate ignosce lectitans.

sit, quippe »inerementis lustralibus decuriatus«

(§. 2). Falcem Saturni superius (§. 423) jam cog

novimus.

canescenti rota] Seneseente aetate. VuLCAN. -

Fortasse legendum:

»Decerptam falce jam canescente rosam.«

Gnor.— Mihi quoque verisimillimum est, temporis

rotam respiciendam esse cum Vulcanio. Si quis rem

altius repetere velit, caprarum illarum nomen huc

trahere possit, quas Latine rotas appellari apud Var

ronem (de re rust. 2, 1, 5; p. 257 Gesn.) legimus,

ut in suo ipsius nomine docte luserit Capella; sed

illo ipso loco platycerotas legendum esse verisimi

lius est.

urbs Elisae] Carthago; nam Dido alio nomine

Elissa vel apud Virgilium. Confer Salmasium (ad

Solin. 27) et Modium (ad Justin. 18, 6; p. 441

Gronov.). Quod sequitur vocabulum quem, in an

terioribus editionibus omissum, jam apud Grotium

recte legitur, adstipulante etiam codice Monacensi

(C); ut non necessaria sit J. G. Vossii (de hist. Lat. l.

3 in oper. T. IV, p.221) conjectura, qui post urbs,

ue hiet versus, excidisse suspicatur haec vel nunc.

obsidentem] Ita codex Darmstattensis pro obsi

dem in editis, quod et metrum poscit.

mictanti] MS. nictantem: Scaliger ob versum

nictante. GaoT.— Usitatissima hypallage nihil offen

sionis habet. De verbo nictare vide nos superius

(ad §. 2).

somnolentum lucibus] Interdiu dormientem, noctu

vigilantem, qui Afrorum mos est, ob nimium illius

regionis aestum, quod et ipse Martianus 1. 6 de

Afris loquens ita de monte Atlante ait: »Per diem

silet, nocte et ignibus micat, tibiis, fistula, cym

halis, tympanisque percrepat, Satyris Aegipanisque

bacchantibus •, quem morem hodie Hispana nobilitas

imitatur. Nam et somnum in multam lucem protra

hunt, et bonam pomeridiani partem quieti tribuunt

et ut illi loquuntur passan la siesta , noctem alea et

lusibus transigunt. VulcAN. — Vide tamen ne luees

pariter ut alias lumina nihil nisi oculos significent,

ut apud Rutilium (itin. 1, 166):

» Non possum sicca dicere luce vale.«

testem ergo] Construe: »ignosce ergo nugis

lectitans, mate secute testem, quae veternum no

strum prodidit«, hoc est Saturam. Pro prodidit Bar

thius (in advers. p. 1579) in suo codice legi testatur

condidit, quod mavult, nescio quo sensu. Peternus

est marcor senilis, ut Celsi (de medic. 5, 20) voca

bulo utar, quem Graeci λη9αgyov voeant; nunc

in significationem imbecillitatis decrepitae usurpatur,

ut apud Catullum (17, 24), Horatium (ep. 1, 8, 10),

Virgilium (georg. 1, 124), alios; cf. Arntzenium (ad

Pacat. paneg. p. 32) et Bartliium (in adv. p. 2078).

-_•_— -

0$ - gyg 08* 1762 - ■6g 03} 693 - 993

£78 - £yg GAY H6g - 689; 6ÍÍ £93 - 393

£78 - 0%; 8A) 68£ - 88£ 8ÍÍ I93 - GR8

698 - 8£§ AAW 88g - 98£ . AM 883 - I£&

898 - §££; 9A* 98£ 9ÍÍ 0$ - 9y&

$£$ - ££$ £A/ $8£ - y8g £YI* $y3 - 3y3

££& - ■£$? £rA ; £82 - GA£ i7II; Tyø - 8£3

A&$ - %§ 3A* 8£ — 9Lg 3ÍÍ £g3 - 3g3

£/&£ - &g TAM $A$ - £ag. ÍÍÍ H£3 - 633

3® - fa;g 0A* 3Æ - 0/9; OFF 633 - § 33

H&R - 8H$ 69} O/g - 692 G0If *33 - 333

8HR - 9H$ 89Í 89£ - 999; 807

& - Izó *3

$I$ - 3}$ A9I; 992 — y£ AOP 033 - 9H3

OI$ - 803; $9* &92 - 092 $Oy 802 - 003

A0® - £0$ 179* 092 - ■£g ¥Of 003 - £6*

$08 - ¥0§ £9Í 98g - y£g £OH £GH - £8f

£08 - HOG 39Í £$£ - 33g 307 38} - 3/ }

008 - 96y p9Ì H§g - Gyg |0| 3AI - 49*

967 - 367 09Í Gyg - 9yg 00 ; 99I - 6£f

2367 - 887 6£H 9yg - yyg 66 8£f - &$*

88y - §8y 8£K jy72 - 3y£ {86 ζ£H - Gy*

$87 - I8y ARH z79 - 9gg A6 Gyf - £y?

9Ay - y/y , ££; Igg - 83g £6 69: f - §£H

£//.y - 3/;y £f 839 - /&g *§ * AI *q*I

176 ¥£H - 02}

lAy - 69y ££■ -93£ - ££ $6 0¢Î - 9έ}

697 - 497 3®* {39; 3G 9έΙ - £&I

/97 - 99y 18Í *3£ - &g I6 *3I - £&K

997 - £9y 0£* z3£ - I&g 00 z¢I - 03*

&9y - 09y 6/|* 03£ - 8Ì£ G8 GII - 8} ;

097 — 8£y 8yI* 8H9 - AHg 88 LHF - yH*

ARy -v y£y Ay* AH£ - £Ìg A8 37II - 60r

£/£y - z£y 9y* 3ΓΗ£ - yf£ 98 80* - 90r

I£Ry - 0{Ry $y* fyHg - £Hg £8 . £OI -- OOf

0£7 - 8Wy */*/* £H£ - ■ ■£ iy8

66 — A6 *§

§¥¥ - 9¥y £/? ΒΗ£ - 60¢ £8 96 — 33 '

$yy — £yy 3y* 602 - 20g 38 36 - 68

£yy - Jyy Hyr A02 - £0g H8 68 - H8

μ£y - ££y 6£Ì; j03 - &0g GA £Λ - 69

£gy - Gzy 8£* 302 - 00$ 8A 89 - 29

Gzy - 937 A£H O0£ - 863 £/. 99 - 00

9zy - £&y *§

*A *q*T 9®* 863 9A 68 — £y

iróy - £&y §£r A63 - 963 $A *7 - Oy

£&y - &&7 ï/£r §68 - y63 37A O¥ — 2g

z&y - O&y ££? 3763 - £63 £/. A£ - γς

0%y - 9Hy *£* 363 - 163 '3A £g - Og

gIy - £fy ¥£H H63 - 683 IA 63 - 93

£}y - &Iy 0£f 883 - 98& 04 $3 ¢3

3}y - II* 63* $83 - 783 69 £3 - Ha;

HHy - GOy 83* £83 - 383 89 03 - ■■

807 - AOy A3I; 383 - 083 A® 9H — yy

907 - yOy 93Í 083 - G/& 99 yf — Ip

¥0¥ - &Oy £3E 643 £9 II - 6

307 - HOV 3%f A3 - A3 379 8 - P.

007 - 86g £3* 973 - £13 £9 A. — £

86£ 96£ —- WA66£g *§ 'AI *q*T , 3ha3;*f:3w«i 343 - IA3 39 y — z, Oz3 -- 3$3 -§ III *q;T i$ $ua & ' — i *§

*ddoyI ~p3

*3019 *p3I

*ddoSI *p3

*}οι9 *p3 *ddoyI *p3

“SINVI«I«IORI SIH«TW\I9W\IW«I IVmO GIWNWILO\I8 SINOILIOI3I

JN(\\IVNI8)WI OIJLVYIV«IWOO

£// “unueuified opeieduIoO

'III

'q;~I

'q;T

*q*T

£7

Ίγ

•3e

•I

30u.

§) p.3I

774 Comparatio paginarum.

Lih. V.

Llib. VI.

Ed. Kepp.

§. $$0 — 553

556 — 557

§57 — 560

560 — 565

565 — 565

565 — 566

§. 567 — 573

574 — §78

578 — 582

585 — 387

587 — 592

592 — 594

594 — 598

509 — 601

602 — 606

G06 — 609

609 — 612

612 — 616

616 — 621

621 — 625

625 — 620

629 — 634

653 — 639

639 — 641

642 — 644

644 — 646

646 — 649

650 — 631

631 — 634

634 — 636

636 — 659

G39 — 662

662 — 665

663 — 667

668 — 670

670 — 673

674 — 676

676 — 679

680 — 684

685 — 689

689 — 691

692 — 694

(394 — 696

698 — 701

701 - 705

703 — 706

706 — 709

710 — 712

712 — 714

715 — 716

716 — 720

Ed. Grot.

Pag.233

934

%%$

936

957

938

239

%40

924.1

242

9245

244

245

9246

947

9248

9249

230

251

252

%3$

9254

9285

256

287

238

989

960

261

9262

9265

264

265

966

967

968

969

9270

971

9272

975

97/

278

976

978

979

981

9282

984

Lib. VI.

Lib. VII.

Lib. VIII.

Ed. Kopp.

720 — 722

72% — 724

725 — 726

726 — 729

729 — 731

751 — 732

753 — 733

'733 — 757

737 — 738

738 — 740

740 — 74$

745 — 746

746 — 749

749 — 750

730 — 783

755 — 785

755 — 757

757 — 759

759 — 761

761 — 762

762 — 76$

'764 — 767

767 — 769

769 — 771

771 _ 773

774 _ 776

77G _ 778

778 — 780

780 — 782

782 — 784

788 — 786

786 — 788

789 — 791

792 — 794

793 — 707

797 — 800

80M — 802

805 — 804

804 — 805

805 — 808

808 — 811

811 — 814

814 — .817

817 — 822

822 — 826

826 — 828

829 — 831

832 — 834

834 — 838

858 — 840

840 — 842

842 — 844

Ed. Grot.

Pag. 285

286

987

288

289

9200

991

292

9203

994

993

206

297

998

9299

300

301

302

303,

304

306

507

308

309

310

311

312

315

314

515

316

517

518

519

320

321

322

32$

324

525

326

327

328

329

330

331

552

335

3$4

335

330

Lib. VIII.

Lib. IX.

§.

Ed. Ropp.

844 — 846

846 — 849

849 — 852

832 — 855

836 — 858

859 — 860

861 — 865

864 — 866

867 — 869

870 — 872

872 — 874

875 — 877

878 — 880

881 — 885

884 — 880

886 — 887

888

Ed. Grot.

Pag. 481

M82

922;

9:24

9227

929

930

9251

9:32

§.

889 — 892

893 — 89G

896 — 898

890 — 902

905 — 905

905 — 908

908 — 911

911 — 914

914 — 917

917 — 919

919 — 925

923 — 026

026 — 930

950 — 931

' 951 — 955

033 — 957

937 — 940

941 — 945

943 — 947

947 — 950

931 — 954

934 — 938

930 — 961

062 — 964

963 — 968

968 — 97.

971 — 975

975 _ 97r

978 — 980

081 — 98$

985 — 986

986 — 988

989 — 992

' 902 — 906

997 — 1000

I N D E x

VERBORUM RERUMQUE NOTABILIUM, QUAE VEL AB IPSO MAR_

TIANO VEL IN COMMENTARIIS AD EUM TANGUNTUR.

A literae pronunciatio §. 261

usus in fine vocabulorum 279 sequ. 290.

transitus in alias vocales 255.

eonjunctio cum aliis vocalibus 254.

abaeus pulvere superfusus 575. §86. 723.

pingendis formis opportunus §79. 382.

Pythagoricus 729.

Abaeneria insula 644.

Abdera urbs 657.

Abderitae senis alimma 110.

abdicatio filii 470.

abdicativum proloquium 329. 396. 401.

Abnoba mons 662.

abollae 802.

absis 884 sequ.

absoluta qualitas 434.

species 515 sequ.

absque pro praeter 253. 280. 867.

abusio 512.

Abydos urbs 658.

Abyla mons §. 624.

Acarnania 631.

accentus quasi accantus 268 sequ.

figurae 273.

aceidens in dialectica 359. 347.

in rhetorica 480.

Aceius in Pelopidis 272.

acclamatio 94 not.

in rhetorica 546.

acclinatus 804.

accommodus 901.

accusativi quantitas 280 sequ. ,

constrnctio Graeca 70 not.

acerra 115. 142. 168. 215.

acervus in syllogismis 327.

Achaja 632.

Acheron amnis 651.

Acherusius specus 688.

Aehillis insula 663.

Aeone portus 688.

776 Index verborum rerumque.

aconitum §. 688.

acquisitus tonus 951. 941. 984. 963.

Acroceraunium promontorium 615. 650. 631.

acronychus ortus siderum 880. 887.

acta deorum a Parcis excepta 65.

Acte nunc Attica 655.

Actiacum littus 928.

actio an admittenda 455.

pronunciatio dicitur 540.

Actium colonia 651.

activum grammaticae officium 250.

verbi genus 509.

acumen soni 932. 940. 947.

acutus accentus 268 sequ.

angulus 711.

adamas 73.

adamantinus 7. 110.

addictus 446.

addubitatio figura rhetorica 523.

Adiabene olim Assyria 678. 691.

adjaculatus fulgor 169.

adjectio connubialis 5.

in rhetorica 562.

Adiris mons 667.

admissum 451. 452.

admonitio 562.

Adon Byblius 192.

Adrastiae urna 64.

Adria urbs 657.

Adriaticum mare 640. 657.

Adrumetus urbs 670.

adstructio oratoris A61. 467. 475.

adverbiorum quantitas 284. 32ö.

adulterium 459.

aeet ai in dativo 266.

Aegaeum mare 658.

Aegeum 658. •'

Aegialos 652.

Aegilios insula §. 644.

Aegipanes 667. 674.

Aegusa insula 648.

Aegyptii fusci 729 not.

Aegyptiorum literae 157.

rupes 550.

adyta 812.

instrumenta musica 924.

Aegyptus 672. 675.

ibi Astronomia per seeula occulta 819.

ibidem Dialectica educata 350.

aeizoon herba 141.

Aemonia 654.

Aeneas inter deos relatus 93.

indiges 657.

aeneis tabulis incisa SCta 97 not.

aenigma redimiculi Philologiae 141.

Aeoliae insulae 648.

Aeolis 685.

Aeolius tropus in musica. 955.

Aeolus 648.

aequale numeri genus 978.

aequalitas 758.

aequicrurium triangulum 712.

aequidistantes 817.

aequilaterum triangulum 712.

aequinoctialis circulus 820. 829.

mox 875.

aequivocum 329. 339. 555.

aër M 49. 165.

vocis quantitas 279.

terram fulcit 590.

Juno 67 not. 74.

aëria Juno 149.

Aeschines orator 452.

Aesculapii uxor 4.

Aesopus 558.

aestas 874.

Index verborum rerumque.

aestimator orationis §. 447. 461.

aestuarium 667.

aetates hominum quatuor 734.

Aeternitas Jovis filia 7.

aether Jupiter 67 not. 150.

Minervae attributus 39. 66. 568.

aethereus fomes 567.

fulgor 814.

aetherea Juno 168.

Aethiopes 673. 675.

Aethiopia 621. 702.

Aethiopicum mare 616. 705.

aethra 425.

aethrae cireulus 567.

Aethusa insula 648.

Aetna mons 647.

Aetolia 651.

Afer Herculis filius 667.

afflictim 327.

afflictio rerum 567.

Africa 622 sequ. 667 sequ.

ejus dimensio 672. 705.

propria 669.

Africum mare 645.

agalmata 567.

Aganippe fons 653.

Agathyrsi 663.

aggarrire 2.

aggerere 250.

aggestio 170. 810.

agoge musica 958.

rhythmica 970.

rhetorica 470 not.

agones 925.

Agrippa 632. 634.

Agrypnia Philologiae ancilla 112. 14$.

Agylla urbs 642.

ai pro ae 266.

Ajax §. 472.

ajentia 342. 384. 587. 391.

al in fine 279.

alae remigia 115 not.

Alani 663.

albicare 9. 511.

Alexander Magnus 594. 621. 655. 691. 694,

699. 925.

Alexandria urbs Aegypti 595. 595. 616. 672.

676. 705. 858. 927.

Sogdianorum 692.

aliena verba rebus imposita 340. 359. 360.

alimma 110.

alipedes 29. 189.

alites augurales 26.

allegatio 457.

allegoria 512.

allubescere 25. 51. 181. 726. 915.

aloga spatia in musica 949.

alogae lineae 717 sequ.

alogi pedes 973.

numeri 992.

Alpes 613. 634 sequ.

Alpianus et Fontejus consules 594.

Altarium 845.

alternare 6. 117.

alternatae literae 203.

altitudo numerorum 754 sequ.

stellarum 884 sequ.

altus 452 not.

alucinari 509.

alumna 87 175.

alumnans 815.

alumnare 892.

am in fine 285.

Amaxobii 665.

Amazones 663. 925.

Amazonica pelta 659.

778 Index verborum rerum que.

ambages §. 9. 462.

ambifarium nital 181.

ambiguitas 462.

ambitior cursus 814.

Ambracius sinus 651.

ambrosius pudor 116.

dies 942.

amentatae hastae 441.

amfraetus 425.

amictus 580.

amital 181 not.

Ammom 157. 192.

Ammonis oraculum 672.

Amnes dii minores 425.

coelitus defluentes 14.

Amor deorum antiquissimus f.

geminus 144.

Amphiaraus 159.

amphibolia 462.

ampliimacer pes §19.

Amphion 908.

Ampsaga fluvius 668 sequ.

an in fine 279.

an pro sive 804.

anacamptos 958.

anacephalaeosis 564.

anadiplosis 535.

analogia 289 sequ. 794.

analogicus 756.

anapaestus §19 sequ. 981. sequ.

Anaxagoras 592.

Andromedae signum 828. 838. 842.

filius Erythras 677.

Andros 660 not.

angelici populi 211.

angelus 155.

Angerona 4 not.

anguli 711 sequ.

anhelare §. 44I.

anhelus 29.

Anima Entelechiae filia 7.

animae partes tres 735.

simulacrum verberatum 142.

animae puriores ubi maneant 155.

beatorum, veterum 211.

fontibus emanantes 922.

animalia musica adducuntur 907.

animantium divisiones 546. 753.

effigie literae 157. 158.

Anio 292.

anni tempora quatuor 16. 100. 734.

annus lunaris 866.

solaris 872.

magnus 868.

anomala 56. 289. 525.

Antaeus 666. 667.

Antandros 638. 660.

antarcticus circulus 822. 851.

antarcticae terrae 593.

antecedentia in dialectica 474. 490.

Antenor 642.

antezeugmenon elocutionis figura 357.

Anthropophagi 663. 693.

anthypophora 565.

antiae draconibus circumflexae 181.

Antianum mare 644.

antibacchius 986 not.

Antilibanus mons 680.

Antiochia 678. 680.

Antiochus 619. 691.

Antipater Caelius 621.

antipodes 605 sequ. 874.

Antipolis urbs 645.

antisagoge 524.

antisigma 245.

antistans 908.

Index verborum rerumque. 779

antistes nictans §. 2.

antistitium 154. 895.

antistroplie elocutionis figura 534.

antithesis 980.

antitheton 551.

' Antonius orator 432 not.

Aones 924.

Aonidum vertex 119.

Apamea urbs 685.

Apelles 579.

apex 527.

rationis 567.

Aphrodisia insula 700.

Apis 672.

aplanes splaera 28. 814.

apocatastasis 742.

apocatastaticus 755.

apodictica fides 475.

cognitio in geometria 706.

schemata 715.

Apollo cum Mercurio junctus 8.

cum Baccho 11.

pestis auctor 18.

lauream gestitat 7.

Jovis consiliorum conscius 93.

auricomus 12.

Musagetes 54.

Clarius 686.

Didymaeus 692.

ejus cognomina 15.

vaticinia 9.

aves 894.

certamen cum Marsya 688.

portus 631.

promontorium 669.

ei corvus sacratus 455. 894.

ei copulata Mantice 6.

Apollonia urbs Cyrenaicae 672.

Apollonia Palaestinae §. 679.

apologus Aesopi öö8.

apostrophe 525.

apotheosis 140. 206.

appetitus mortis 656.

Appius Claudius 261.

appulsus melicus 11.

aprugnus 197.

Apulia 659.

aqua rerum principium 215.

in lustratione 142.

ex Aquarii cratere fluens 838.

Aquarius in zodiaco 830. 858. 843.

Aquila signum 829. 853. 838. 841. 845.

Aquili dii 164.

aquilonia signa 858.

Aquitania 666.

ar in fine 279.

Ara signum coeleste 838.

Arabia 593. 621. 678.

Arabici halatus 215.

Arabicus sinus 620. 699.

Araeynthus 651.

arae Hereulis, Liberi patris, etAlexandriM. 692.694.

forma eubica 102 not.

aratri curvi puer 192.

Aratus 850 not.

arbitrarius fictor Jupiter 68.

arbor navis 185.

Arcadia 916.

Arcadica ratio 437.

Arcadicum sapere 577.

arcanus prisci juris assertor 898.

Arcas Mercurius 7. 24. 705.

Arcesilas 215.

Archimedes 212. 587. 858.

ejus sphaera 585.

Architectonica 891.

98 *

780 Index verborum rerumque.

archivum superàm §. 63.

arcibus templa Minervae 573.

arcticus circulus 818. 827.

arctoa conversio 593.

lumina 605.

Arctophylax 852. -

Arcturus 593. 840.

arcus Dictynnae 170.

Ardeae conditor 642.

Areopagus 999 not.

arere, arens 10.

Arethusa fons 655.

Argaeus mons 690.

Argiletum quo accentu 275.

Argiona Jani uxor M.

Argo signum coeleste 830. 835. 838. 843.

argumentatio 506. 544. 557.

argumentum 174. 474. 550. 557.

Argus 66 not. -

Argyrea insula 695.

Ariadnes corona 98 not. 838.

Aries in zodiaco 829. 832. 843. 845.

Arimaspi 665.

Arinis uxor 469.

Arion 908.

Ariphaei 665.

Aristoteles 315. 327. 335. 731.

Aristoxenus 212. 924.

arithmetica proportio 757.

arma eloquentiae 426.

armata Minerva 567.

Armeniae 663. 685. 690.

portae 683.

armipotens Mars 72ö.

aroma M 15. 142. 149. 215.

Arporum eonditor 642.

arradere §79.

arrhythmos 970. 972.

arrigere aures §. 518.

Arsia flumen 650.

Arsinoe urbs Aegypti 676. 677.

Cyrenaicae 672.

arsis 969. 974. 985 not.

Artabrum promontorium 611.

Artemidorus geographus 611. 613. 616. 67G.

Artes 158.

a Mercurio inventae 36.

Minervae curae 570.

e Graecia Romam migrarunt 574.

septem liberales 998 not.

artia 949.

articuli 238. 249. 9250. 256.

verborum 383.

quaestionum δό6.

artificialia argumenta 557.

arundinetum Amoris 917.

as in fine 279. 500.

Asclepiades medicus 926.

Asia 622. 626.

propria 684.

ejus caput Aegyptus 67ö.

ejus dimensio 703.

Asiatica jurisdictio 682.

Asiaticum mare 684.

asinus ad lyram 807 not.

asomatos profatus 923.

asperae voces vitandae 515.

aspiratio 252.

assecutor 905.

assertio 121. 185. 229. 550. 592.

assertum 454. 565. 599. 601.

assimile 474. 583.

associus 327.

assultus 804.

assumtio 414 sequ.

assumtiva qualitas 454.

Index verborum rerumque. 781

Assyria §. 678.

astra dii 97 not. 125 not. 879.

adscendere 429.

Astraea 174. 810.

Astraeus 817.

astrificare 585.

astrificus peplus 584.

astriger thalamus 888.

astrigera sedes 808.

astrigeri dii 91.

astrigerum coelum 193. 802.

astriloqua puella 808.

astriluci divi 889.

astrisonus 811.

astritis gemma 75.

astrologi 15.

astrologia 805 not.

astronomi officium 230.

Asturum eonventus 632.

Astypalaea insula 612.

asymmetrae lineae 718.

asyndeton 556.

asyntheta 949.

Atarantes 673 not.

Athanasia 154 sequ.

Athenae Aftieae 653.

longa intereapedine restitntae 812.

artibus insignes 223. 353. 427.

Athos mons 655.

Atlantes 673.

Atlantiades Mercurius 38. 726. 889.

Atlanticus oceanus 623. 627. 629. 672.

Atlas mons 667.

atomus 149. 213. 97M.

atque pro statim 21.

atramentum 224 not. 225.

Atropos 65.

Attacorus sinus 693.

attemptare, attentare §.888. 895. 924.

attentus reddendus auditor 545.

Attica 223. 653.

Atticae creagrae 997.

atticissare 587.

Attis 192.

au pro o 233 not.

Auchetae 663.

auctoritas 500.

auctumnescere 605.

auctumnus 75. 874.

audaciter 325.

auditores 540. 544. 545.

eorum genera 447.

Augilae 674.

augurales alites 26.

augurata omina 151.

Augustus 618. 681.

aulica dulcedo 905.

suavitas 926.

Aulis oppidum 659.

Aulocrene 685.

aura mentis 1.

aurata vox 429.

arena 628.

auratus Sol M4.

auri flamma 585.

auricomus Apollo 12,

Aurora 116. 219. - -

Leucothea 115 not.

Ausoniae seholae 558.

Ausonium mare 649.

auspicia 93. 247. 593. 852.

australis circulus 822. 831.

austrina signa 858.

Autoclus 642 not.

aves augurales 7. 26.

axioma scholicum 327.

782 Index verborum rerumque.

axis coeli vel mundi §. 201. 664. 759. 815.

Azoni dii 61.

B. literae pronunciatio §. 261.

Babitace urbs 700.

Babylonia 678. 701.

bacclius 986 sequ. 993.

Bacchus 82.

chori pater 1.

cum Apolline junctus 11.

puer a Mercurio in coelum portatus 196 not.

ridet Dialecticam 351. 424.

Bactra oppidum et fluvius 692.

Baetica 607. 650.

Baetis fluvius 876.

Bagrada fluvius 669.

Balarides insulae 645.

Baleares insulae 645.

balteatus 426.

barbaries copiosa 615.

barbarismi 326.

barbiton 36. 910.

multiforme 913.

hardi 656.

Bargilus mons 680.

heatitas 265.

beatorum animae 211.

Bebrycia 687.

bello praeest Minerva 568.

IBelus astronomiae inventor 701.

bene corripit ultimam 525.

Beneventum 642.

Berenice urbs 672.

Berenices coma 593.

hesse 865. 877. -

IBessi G56. .

Bias Prieneus 807 not. - - - •

bibliothecalis copia 159.

bilanx libra §. 180.

binarius numerus 732.

bipedale 346. 365. 572.

birrus 356.

bis ex omnibus 948. 950.

bis plenum 912.

Bithynia 687.

bivium mortalitatis 102.

blandum solari 905.

stertere 804.

Blasci 643.

blaterare 414.

blateratus camini 999.

Blemmyae 674.

})oatus 98. 121. 215.

Boeoti tibicines 924 not.

Boeotia 651. 653. 659.

bonbinator 999.

hombus 67. 197. 427.

Bootes 98. 595. 808. 852. 841. 845.

Borysthenes fluvius, lacus et oppidum 665.

Bosphorus 661. 688.

IBostaris nex Æ69.

Prìcarum conventus 632.

Braccata provincia 634.

hracteae auri 909.

hracteatus 75.

Bragada fluvius 669 not.

brevis syllaba 274.

Britannia 595. 666.

Bromiales vernaculae 804.

Promius 524. 889.

facetior deorum 351.

£orumalis circulus 601. 821. 850.

dies 846.

Brundusium 613.

Bruttium 658.

Bulla regia oppidum 669.

Index verborum rerumque. 785

hupaeda §. 51. 908.

Buthrotum 651.

Byblius Adon 192.

byssus 114.

IByzacium 670.

Byzantium 657.

C litera duplex 276.

in fine vocabuli 279. 283. 284.

ejus pronunciatio 261.

eaballus Gorgonus 119.

cacemphaton 518.

eaeumina i. q. accentus 273.

Cadmus 7. 95.

cadueeus 9. 126. 838 not.

Caeculus 642.

Caelius Antipater 621.

Caesar Catonem accusans 468.

Augusti filius 681.

Caesaraugustanus conventus 632.

Caesarea Africae 668.

Cappadociae 690.

caesum in oratione 527 sequ.

ealami musici 916. 924. 925.

Calamina insula 927 not.

Calaris urbs 619 not.

calcei Jovis 66.

Junonis 67.

Solis 77.

ex papyro 115.

Caledonia silva 666.

Caleon portus 631.

caligosus 67 not. 803.

calleo eum ablativo 228. .

Calliope 1. 119. 138. 888.

Cyllenium orbem complexa 28.

Callirhoe fons 653. 679.

Callodes insula 645.

Calpe mons §. 624.

calumma 67.

calvitium 804.

Calydon urbs 651.

Camarina urbs 648.

camera 582.

Camoena 1. 913.

Campania 594. 658. 641.

Campliasantes 674 not.

Canaria insula 702.

Cancer in zodiaco 824. 828. 833. 841. 844. 849.

candicare 728.

Candidum promontorium 669 not.

camdores fulgentes 196.

Canicula signum 98. 850. 838. 841.

canini blateratus 999.

cannulae 224. -

Canopicum Nili ostium 672. 678. 676.

Canopos urbs 672.

sidus clarissimum 593. 608. 696. 808.

838.

eanor et vapor 917.

Capella Martiani cognomen 806. 999.

caperatus 509.

Caphareus promontorigm 689.

eapillitium 181.

implexum 33H. · · · ·

capillum solvere 903.

Capitolium 225 not.

tes mons 681.

CÈÍpadoeia 690. ,

capra 177.

Heniochi 858. *.

ejus similis insula 658. ,

Capraria insula 645. 644. 702.

Capreae 644.

Capricornns in zodiaco 830. 853. 843. 849.

caprigenum tergus 224.

874 Index verborum rerumque.

capsae §. 522.

captentuli ludi 425.

Capua 556. 659.

caput cum dativo 125 not.

Caralis urbs 612.

Caralitanum promontorium 645.

Carambis promontorinm 615. 689.

carbasina volumina 136,

Carcenna urbs 668.

Caria 686.

earians tripus 10.

Carmania 699.

Carmentis 159.

Carneades 527.

caro 292.

Carpathium mare 612, 684.

Carpi 669.

Carthago 627. 652. 669. 672. 999 not.

nova 655. 645.

Carystus 659.

Casius mons 680.

Caspiae portae 683. 691.

Caspium mare 619. 665. 691. 695.

Cassiodorus 505 not.

Cassiopea 835. 838. 842. •'

cassus (a, um) 7. 10. 91. 100. 109. 576. 592.

803. 903.

Castalius 651.

Castor 298.

Castores 50. 85. 210.

castra Hannibalis 640. 649.

castratus 512.

Castulo oppidum 631. 633.

Catabathmos 672.

catachresis § 12.

Catamitus 544.

categoriae decem 339 sequ. 565 sequ.

Catillus 642.

() •Ceras chryseon 657.

Catina urbs §. 647.

Cato Uticensis 669.

deliberans 448.

a Caesare accusatus 468.

Catullus poëta 229.

Caucasus 683. 691. 700.

causarum genera 447 sequ. 466.

natura 469.

ductus 470. 472.

causatio 458. 466.

causativa vis 751.

causativum litis 472.

cavilla 425.

Cayeus fluvius 686.

cecaumenus 17.

Cecropiae cathedrae 802.

Cecropidae 424.

tristes 888.

cedro perlita papyrus 156.

Celaene urbs 685.

Celeritas 7 not.

filia Solis 50.

censio 91.

Centaurus signum coeleste 850. 832. 858. 845.

centesimae fruges 81. *

Cephen 296.

Ceplieus signum coeleste 827. 858. 840.

cera 558.

fago illita 225.

ceraunia gemma 67. 75.

Ceraunius mons 685.

cerebrosus 809.

Ceres 49. 86.

ejus templum 464.

cernentia 585 sequ.

cernere ferro 85 not.

eerritulus 806.

Index verborum rerumque. * 785

chroma modulandi genus §. 955. 956. 959.

chromatice diesis 950.

chromaticus 942. 949. 955. 966.

chronicus planetarum ortus 887 not.

Chrysea insula 693,

Chrysippus 327.

Chrysoceras promontorium 657.

Cicero 456.

consul 451.

trabeatus 429.

apostrophe frequenter utitur 323.

Catonem laudans 468.

artem dissimulans 516.

versus non evitat 517.

reprehenditur 519. 522.

ejus exempla usurpat Rhetorica 459.

in hetoriä. 390. 459. 445. 487. sos.

531.

in academicis 517.

in Hortensio 441.

in Quinctiana 556.

in Rosciama 441. 444. 469. 490. 502.

522.

in divinatione in Caecilium 505. 522.

in Verrinis 449. 469. 485. 487. 491. 495.

495. 504. 507. 509. 510. 515. 517. 529.

554. 556. --

in Verrimarum septima 504.

pro Tullio 509. 556.

in Corneliana 492. 506. 523.

pro Fontejo 554. •

in Caeciniana 527.

pro Cluentio 507. $18. 523.

cerritus §. 509.

eertamina gallorum 177.

eerva Lunae sacra 170.

cervi fistulis capiuntur 927.

eervicem jactare 543.

eeryceus 531.

eessato. 726.

cessim 25. 805.

Cethegus 269.

Cetus signum 850. 832. 858. 845.

Chalcis 659.

Chaldaea miracula 442.

Chaldaei 681. 701.

Chaleon portus 631 not.

Chaones 651.

chaos foedifragum 912.

Charis trina 888.

Clarites 152. 907.

Claron 142.

Charybdis 641.

luxuriosa 512.

'Chelae in zodiaco 859.

i. q. brachia 905 not.

chelys 56. 910. 912.

Arionia 908.

Jovis enneaphthongos 66.

Latoia 220.

Pindarea 119.

Cherronesus 638. 660.

Chimaera mons 684.

chirographum 499.

Chius insula 616. 658.

ellamys 5. 999.

Cliones 642 not.

chordacistae 924.

chorii 992.

chorus Parcarum 52.

Musarum 147.

de lege agraria contra Rullum 554. 536.

in Catilinariis 496. 498. 505.

in Mureniana 525.

in Scauriana 441. 469.

pro domo sua 453. 512. 528.

529.

786 Index verborum rerumque.

Cicero de rege Ptolemaeo §. §24.

pro Caelio 469. 505.

in Pisonem 498. §12. 543.

pro Milone 441. 451. 452. 461. 469.

505. 506. 516. 520. 524. 526. 528. 556.

pro Ligario 520. §25.

pro rege Dejotaro 492. 502.

in Philippicis 472. 486. 488. 494. 811.

in oratore 519.

Cicones 656. 694.

cicuta 916.

geminata 908.

ciere pectus 24. 91.

sonum 117.

harbiton 915.

cantus 918.

eilia 152.

Cilicia 678. 682. 690.

Cimbricum promontorium 618.

Cimmerii 665.

Cimmerius lacus 662. 685.

cingulum 115.

ponere 149.

cinnama 902.

Cinxia 149.

Circeja habitatio 64f.

circi organici 119.

eircote 815 not.

circulare 728. 831.

circulares flexus 579.

eirculata ordinatio 660.

circulatrix 531. 425.

«irculi 815. 8i7. 827 sequ.

planetarum 117. 856.

eorum spatia vel intercapedines 199. 844.

857.

circulus 711 sequ.

aethrae f 58.

circumactus §. 429. 918.

circumactio 885.

circumflexus 268. 273. *•

circumscriptio 527.

circumstantiae septem 557. 589.

circumvolitabilis 584.

cire 91.

cirrati 326.

Cirrha 119. 651.

Cirrhaei recessus 11.

Cirta colonia 660.

Cithara Deliaca 924.

eitharae usus et effectus 925. 926.

clangor 566. 809. -

Clarius Apollo 50. 54. 326. 686.

Claudere secula 125.

fatibus orsa 802.

Claudius imperator 275.

(Appius) 261.

clausula 517. 519. §21.

Cleonaei rictus 84.

clepsydra 847. 860.

cliens 548.

climata 859.

octo 876.

coeli quatuor 106.

elimax 556.

Clio 122.

amplectitur Lunam 28.

Clodius 445. 455. 454. 469. § 12.

Clotho 65.

Cluniensis conventus 632.

Clypea oppidum 669.

clypeum 909.

Solis 77.

Minervae 569.

coactus 155. 458. 814.

coagmentatus §13.

Index verborum rerumque. 787

coaptare §. 6. 94. 141.

coccinum 140.

coccus 7.

coelestis Juno 58.

harmonia 12. 27.

coeli partes sedecim 45.

coelicolae 3. 41. 215. 425.

coelieus senatus 891.

coelifer 637.

Coelulum signum coeleste 858.

coelum 150 not.

Coene insula 648.

coërcitio 645.

cogitationum arcana 155.

cohibentia 949.

Colchica fiducia 110.

collacteus et collactaneus 6. 111. -

collaterare 249.

eollatio 469. 717. 757. 741. '

collidere 464.

colliniatus 729.

colluetari 556.

colon 520. 527. 529.

Colophon urbs 686.

color 709. 956.

orationis 471.

colorabilis 942.

colorare vocem ö41.

Colubraria insula 645.

columbinum collum 215.

columen sectatorum 436.'

coluri 823. 852. • , , ,

comarum fucus 696.

comis 82. 999.

comma 520.

Commagene 678.

comminuere caput 88.

commotio animorum 475. 504. 544.

commune verbi genus §. 509.

communis syllaba 278.

comoedia 558.

comparatio 434. 457. 496. 758.

comparativa qualitas 431.

comparativus pro superlativo 6 et passim,

compendia intelligentiae' 813.

compensare 560.

compensatio. 457. ,

coinpetenter 614.

complexio 404. 551.

complexiva conjunctio 272.

complicare 610.

composita spatia 949.

compositi numeri 750. 776. 778, 784.

in rhythmica 979.

compositio 514.

1 *.

compositivus 945.

. .

conceptio 557.

communis 755.

conceptus 428.

concessio 454. 458. 553. 562.

conchae 905. 915.

conciliatio animorum 473. 502.

conclusio 408 sequ. 506.

concolorus 80. 659.

concordare 576. 947.

Concordia 147. 751.

concubiae 57.

concussus 26. 352. 901.

condicere 97.

conditionalis syllogismus 545. 444.

- …

eonditores urbium 642. '

condylus 88.

- • -

conferre arbitrium 91.

confinis A07. 716.

confirmatio 544. 557. i ------i • •-• •

conflictus 450. 464. 467. ' " • • .:…

99 *

788 Index verborum rerumque.

confundere numeros §. 782.

conglobare 537.

conjectura 444 sequ. 431 sequ.

conjecturalis virga 7.

conjugata 474. 484. 559.

conjugationes 311 sequ.

conjugia sacra 5.

conjuncta 489. 559.

conjunctarum tetrachorda 942 sequ. 96t.

eontributae urbes §. 632.

contumiae 424.

conus 721. 722.

convenientia 950.

conventus juridici 650. 632.

conversio in dialectica 378. 397.

in rhetorica 525. 554.

in musica 970.

eopula 979. 989. 991.

extenta 931.

eonjunctiones 286. 310.

connexe 587.

connexio 554.

connivere 25. 27. 112. 184.

eonnubialiter 576.

conquestio 565.

consanguineus 1.

conscius 31. 919.

Veneris 905.

Consentes dii 41. 45.

eonsequentia 415. 421. 474. 491.

consistorium Jovis 64. 89.

eonsonantes literae 253. 239.

eonstipare 599. 724.

eonstitutiones causarum 445.

consul 483.

eonsulares Romulei 578.

Consus 54.

eontamen 10.

contentio 543.

eontinare 897 not.

eontinua quantitas 371.

vox 957.

eontinus 957 not.

eontradictor 459.

eontraria 384 sequ.

contrariae leges 464.

eontrarium 372. 377. 488.

sacra M.

eopulare 1 not.

copulatio 509. 532.

Cora oppidum 642.

Corax 453.

Coraxicus mons 683.

Coreyra 658.

Cordubensis conventus 630.

Corinthus 652. -

Cornelius Nepo$ 621.

corniculata Luna 738.

cornua in syllogismo 327.

eorollae 119.

corona M.

Solis 75.

Jovis 66.

Palladis 40.

Ariadnes 98. 838. 84M.

austrina 858 not. 842 not.

eorporatio 752.

corpulentus 154. 815.

corpus simulacrum animae 142 not.

ejus partes 759.

eorrogare 7. 49. 52. 151. 215. , .

eorrugare 809.

Corsica 659. 644.

eortina 894.

eoruscifer 808.

eorvus Apollinis ales 435. 89$.

•

Index verborum rerumque.

Corvus signum eoeleste §. 829. 838.

Cossura insula 648.

cothurnati cantus 121.

cothurnus 809.

erassitudo 784.

Crassus orator 432 not.

Crataeis 641.

Crater signum coeleste 829. 838, 843.

Cumanum antrum §. 10.

cumulus 888.

eunabula 586.

cuncticina voluptas 905.

Cuniculariae insulae 645.

cuniculi fundi 470.

Cupido 148. 804.

versiformis 917.

monas 761.

et Himeros 905.

eupitor Jupiter 589.

cupressus Silvani 42$.

Curetum rex Cretes 659.

curiales Jovis 95. *

curiarum facta 429.

Curitis Juno 149.

cursare 262.

cursim 566.

eursor Mercurius 25.

eursu velocissimi Troglodytae 702.

eursus astrorum 97. M 18. 186. 81M.

Curubis oppidum 669.

Cybele 4. 740.

􏿽Cybeleia tympana 170.

Cyclades insulae 660.

cyclicae discipliaae 998.

cygni 927.

Apollini sacri 894.

alites augurales 26.

Cygnus signum coeleste 828. 833. 838.

eylindrus 721. 722.

gemmans 588.

Cyllenius Mercurius 5 et passiau.

cyma 814.

eymbala 367.

Cynos sema 658.

Cypris 1. §. 34. 905.

Cyprus insula 612. 682.

789

creagrae Atticae 997.

creperum 2. 116. 808.

crepidae 10. 581.

crepitaeula 7. 909. 927.

crepitare 1f.

Creta 659.

Cretes 925.

Creticus 990. 993.

ericote sphaera 815.

crinalis spicus 903.

criniti sapientes 812. 906.

erispa inflexio 511.

cristae cum aprugnis dentibus 197.

tergeminae 568.

eritici 250.

crocodilus in navi solari 185.

crocus 7. 686. 903.

erotalorum tinnitus 133.

Croton iirbs 680.

crudus 998.

eruenta rythmica 120.

erustari 608.

crystallus 75.

es litera a Claudio inventa 245.

Ctesiphon urbs 701.

cubitalis mensura 811.

eubus 102. 721. 740. 746.

culeus 465.

culmen pignoris 180.

Cumaea Sibylla 159.

845.

79() Index verborum rerumque.

Cyrenaica §. 672. 705.

Cyrnos insula 644.

Cytorus mons 689.

D literae pronunciatio 261.

Daci 665.

dactylicus 519. 977. 981. 995.

dactylus 984.

Daedalus 579.

ejus filius Japyx 642.

daemones 151 not. 154.

Damascenc 678.

Damon musicus 926.

Danae 642. -.

Danubius fluvius 662.

Dardani 635.

Dardanus 642.

dare pro docere 118.

Darius 661.

decani 200.

Decapolis 679.

decas 754. 742. 746.

decens M. 888. 905.

decere 545.

decernere 85.

decipula 8925.

declarativa pars sententiae 341. 395 400. 422.

declinatio 227. 290. §10.

decolorare 580.

decreta publica ad lyram recitata 926.

decuriatus 2. 728.

decussare 208. 825.

decussatim 85.

decussatus 57.

dedicativa pars sententiae 396 sequ.

deductus 158.

numerus 991.

defectiva 512. '

defectus Solis et Lunae §. 838 sequ. 869 sequ.

definitio 339. 349. 354. 361. 365. 378. 414. 475.

in geometria 711.

definitiva controversia 451.

deflexus 849.

deflorare 326.

defluere 207. 732.

deformatio 524.

deformiter 545.

dejeratio Pythagorae 107..

delere taedia 704.

Deliacum fatum 24.

{deliberativum genus dicendi 447. 467.

deliberator 447.

deliquia Solis 594.

Delius Apollo 7. 12. 34. 210. 265. 326. 598.

810. 891. 894. 914. 920.

Delos insula 10. 660.

delphini 927.

Delpliinus signum coeleste 858. 841.

Delphos urbs 651. "

Delta in Aegypto 675. 676.

Deltoton 852. 838. 845.

demeare 150.

dementire 806.

Democritus 110 not. 213. 687.

Demodamas 692.

demonstrativum genus dicendi 447. 468.

demorator 87.

Dcmosthenes 429 sequ.

demulctare 807.

dendrites 75.

denoninative 581.

Denselatae 656.

dentatus 586.

dentes quando emergant 759. - -

deorum concilium seu senatus 33. 40. 69. 97. 99.

805. 914. -

Index verborum rerumque. 791

deorum plebes seu vulgus §. 45. 42ö.

domus seu mansiones 45 sequ.

nomina multa 149 not.

risus 552 not.

mater Arithmetica 750.

itinera 811.

stemmata 157.

depile calvitium 804.

deponens 309.

depositio voeis 974.'

deprecatio 458.

deprecativa qualitas 457.

depulsio 445.

derivatio 511.

desudatio 577.

detractio 557.

deus unus 751.

devius promissi 222.

diadema 7. 414.

Junonis 67.

Neptuni 80.

diametros 712. 714. 755.

diametri regula in musica 952.

Diana 85. 919.

ejus templum 700.

Dianium insula 644.

diapason 107. 954. 944. 950. 981.

in coelo 199.

diapente 107. 954. 950.

diaporesis 325.

diastema 948.

diastematica 937.

diasyrmos 525.

diatessaron 107. 934. 950.

diatonica modulatio 959. 965.

diatyposis 524.

dicabula 809.

Dicaearchus 590. ,

diehronon in rhythmo §. 982.

Dictynnaeus arcus 170.

mons 659.

didere 5.

Dido 279. 485. 999 not.

Didymaeus Apollo 692.

Didyme insula 642.

die noctuque quot partes planetae eurrant 864.

diei longitndo 898.

dierum noctiumque inaequalitas 846.

- accessus 875.

dies septem 758.

semestres 664.

diesis 11. 950. 948. 950. 955. 97 I.

diezeugmenon in rhetorica 556.

in musica 951.

differentia 359. 546. 478. 487.

differre animo 109.

diffidens sui 425.

diffinitio 359 not.

Digitii 642 not. -

digitis computandi ratio 102 not. 729.

eoêrcetur numerus 746.

digressio 552. 565.

dii 150.

aërii etc. 810.

i. q. astra 93 not. 97 not. 128. 812.

azoni 61.

duodecim 42. 914,

fatales 810.

hospitales 55 not.

minores 167. 425. 729. 810. 906.

movensiles 46.

publici 59.

ruricolae ete. 889.

septem residui 45.

tellustres 729.

tres 204.

792 Index verborum rerumque. '.

dii num fato regantur? §. 32.

dilophos ales 177.

diluere 545.

diluvialis consternatio 812.

diluvium 655.

diminutio 502.

Diomedei equi 657.

Diomedes 642.

Dione 725.

Dionysius i. q. Bacchus 158.

Dioscuri 85.

diphthongi 277.

diplasia ratio 107. 954. 951.

dipondius 757.

directae lineae 709.

directiamgulus 712.

directilineus angulus 711.

directim 411 not.

directus angulus 711.

dirigescere 888.

Diris 667 not.

diritas 224.

Dis M66. 191.

discernere verum 329.

disciplinae 158.

sobriae 9220.

in famulitio Mercurii 3G.

cyclicae 998.

discolorus 67. 328.

Discordia 47. 752.

discreta quantitas 571.

discretio 11. 52.

discussius explorare 891.

disdiapason 930. 953.

disemus 978. 981.

disgregus 892.

disjuncta spatia 949.

disjunctio 417.

disparare §. 10. 24. 628. 714,

dispendium 452.

dispensare 806.

dispositio 567. 442. 506. 616.

dissilire 806. v.

dissimilitudo 487.

dissona sacra 191. 203.

dissuasor 467.

dissultare 3. 155. 906.

distermina 714.

districta cura 577.

disyllaba 269. 521.

dithyrambica modulatio 965.

dithyrambus 519.

ditrochaeus 519.

diversicolor 14. 15. 67. 811.

dividendi modus 359. 552. 554.

divinatio 159. 167. 192. 755,

ejus genera 9. 894.

divisarum soni et tetracliordum 931. 944. 934. 961.

Jivisores 492.

Dmolus 250.

dochiminae 990.

doclimius 519.

doctificus ardor 567.

doctiloquus 905.

doctus in hypallage 36.

Dodonaei Jovis fanum 651.

dolia Apollinis 17.

domiduca Juno 149. .

domus Deorum per zodiacum 44.

Dorica natio 555.

Dorio melo tinniens orbis 197.

IDoris 651. 685.

Dorius sonus 197. 935. 966.

Dorylaum 686.

dotalia mancipia 113.

dotis reciprocum 892. 898.

Index verborum rerumque. 795

drace vigil §. 667.

aeternitatis symbolum 70.

signum coeleste 827. 832. 855. 858. 840.

Drinius fluvius 650.

Dryopes 651.

ductus causae 470. 472.

duellum 568.

dulcinervis 917.

dulcisonus 888. 908.

dumales setae 529.

duodecim radii Solis 188.

conversiones Lunae 170.

horae 76.

numina 41. 914.

duplicatio 750.

duplices literae 276.

dyas 707. 752.

Dyrrhachium 657.

dysprophoron 514.

E literae pronunciatio 261.

usus in fine vocabuli 235. 279. 285. 291.

transitus in alias vocales 255.

ebeneus 80.

eblanditus 920.

ebrios musica sanat 926.

Ebusus insula 643.

eccentros terra 849. 855. 875. 879.

eccentros telluris circulus 884. 885. -

ecthlipsis 267 not.

edentulus 586.

edisserere 817. 850. 921.

Edonii 635.

effamen 327. 336.

effecta Æ94. -i

effigiare 579.

effigientia 922.

egersimon 2. 911.

ei pro i §. 277.

el in fine vocabuli 279.

elatio 982. 985.

Electrides insulae 666.

electro purior 14.

praenitere 66.

elegiacus pentameter 521.

elementa narrationis §52.

elementorum numerus 754 sequ.

praesules 62. 211.

concordia 1. 814.

transfusio 738.

fluctus 814.

elephantes 927.

in Africa 668.

in Taprobana 696.

elephantus pro ebore 225.

Eleusina lampas 170.

elevatio 525. 974.

Elisae urbs 999.

Elissos colonia 667.

ellipsis 557.

elocutio 442. 508.

ejus genera 473.

ejus figurae 526 sequ.

eloquentia 475. 508.

eloqui 341. 388.

eloquium 591.

Emathia 655.

emissio 952.

empyrium 202.

en in fine vocabuli 279.

enarmonia diesis 930. 948. 959.

modulatio 942. 949. 955. 939. 966.

encliticae 272.

Endymion Latmiades 919 not.

Engonasis 827. 838 (v. Nisus).

enneaphthongos chelys 66.

100

794 Index verborum rerumque.

emneas §. 741.

Ennianum distichom 42.

enodis arundo 906.

enrhythmos 970. 972.

entelechia 7. 215. -

enumeratio in oratione 565.

Enusis insula 645.

eo 521.

Eous oceanus 695.

epanalepsis §35.

epanaphora 554.

Ephialta 423.

epibatis paeon 989.

Epicrene 653.

Epicurus 215.

epicyclus 879.

epilogus 475. 506. 344. 563.

Epimelia 145.

epimerismos 564.

Epirus 659. 631. G53.

epistolaris Jovis 896.

epithema 225.

epitrita ratio 907. 933. 9$f.

epitritus 977. 978.

iambus 986. -

epogdoi ratio 108. 955.

equarum fetura 629.

equi Solis 29.

Diomedis 657.

Equus signum coeleste 828 (v. Pegasus).

er in fine vocabuli 297.

Eratine Cypridis filia 905.

Erato 28. 123.

Eratosthenes 596. 598. 813. 858.

ergastica schemata 715.

ergò 271.

Ericusa insula 648.

Eridanus fluvius 640.

Eridanus signum coeleste §. 838. 841.

Erigone 174. w

erotema 524.

Erythraea Sibylla 159.

Erythraeum mare 677.

Erythras rex 677.

es in fine vocabuli 301.

Esseni 679.

etesiae 694.

ethica fides 473.

Etrusca disciplina 142. 172. 914.

Etruria 142. 657.

etymologia 485.

Euboea 659.

Euclides 587. 724. 734.

Eudoxus 621.

Eumenides 142.

Euonymos insula 648.

Eupatoria urbs 689.

Euphrates fluvius 613. 678. 681. 690. 7om.

Europa 622 sequ. 626.

ejus dimensio 662. 6G5. 705. '

Euterpe 28. 123. 279.

euthia 958.

Evan 804.

eventus 558.

exacta species 515 sequ.

exaequatum 551.

examinatio 461.

exantlatus 17.

exardescere 512.

excellentium tetrachordum et soni 931. 944. 954.

96 M.

ex consule etc. 294.

excrementa 754.

excubiae 112.

excurrentia 949.

excusamentum 807.

$. Index verborum rerumque. 795

exemplum §. 558.

exercitatio diuturna 508.

exitium Saturni 17.

exordium 544. 545. 549.

expletivae conjunctiones 272.

exsecutio 556.

exsistens ex non existentibus 206.

exsulis interfector 465.

oxta fissiculare 151.

extenta chorda 951. 942. 954.

extenuare 545.

extimi ambitus murus 202.

coeli contextio 810.

extra causam 505.

extramundanus 58. 910.

deus 202.

exuviae Jovis 65.

Philologiae 114.

F literae pronunciatio 261.

usus pro Graeca φ 511.

semivocalis 240.

fabricator deus 733.

fabriles operae 889.

fabula 550.

face 320.

facere et pati 240. 365. 580.

facetior deorum Bacchus 551.

faciliter 325.

Facundia 172. 175.

falx Bacchi 82.

Saturni 425. 566.

temporis 999.

Fama 11. 98. -

praeconans 65.

famulitium 704. 804. .

Fantuae et Famae 167.

farcinare 998.

fascia §. 602. 607.

fastigare syllabam 262.

laudibus aliquem 468.

fastigiare 944.

fastigium 264. 268. 275. 408.

Fata tria 57. 65. 89. 360. 733.

proeliorum 925.

fatale temperamentum 108.

fatales divi 810.

Fatui Fatuaeque 167.

fatum 32. 494. 567.

publicum 69.

fatus 24. 124.

Fauni 167. 425.

Faunus 906.

£avillae turicremae 124.

Favonius 629. -

JFavor 48. 50. 55.

Favores 45.

fax quibus diis tribuatur 77 not.

febris cantione curata 926.

Februa sive Februalis Juno 149.

Februus 52 not.

felis Lunae sacra 170.

in navi solari 185.

femur feminis 244.

fenestras dissecare lumine 219.

ferula 224. -

Fescennina licentia 904. 914.

fetura 627.

Ficaria insula 645.

fictio verborum 510.

fictor arbitrarius Jupiter 68.

Fides 147.

quot modis fiat 473.

fidicinare 928.

figurae in geometria 708.

elocutionum 530 sequ.

100 *

796 Index verborum rerumque.

figurae sententiarum §. 323 sequ. 561.

figuratus ductus 470.

finis 444. 445. A52.

finitiva quaestio 466.

finitor 818. 827. 85G.

firmatio 474.

Firmianum mare 644.

fissiculare exta 151.

fissiculatus 9.

fissura 675.

fistula 927.

pastoralis 924.

sibilatrix 906.

fixa signa in coelo 858.

flabra nemorum susurrantia 1 f.

flamen miscillum* 997.

flammata cupiditas 889.

flammatrix Æ28.

flammeum 114 not. §58. 903.

Flora decens 888,

florea rura 511.

flos genarum 759.

ignis 206.

resectus 902.

flucticolor 67.

fluctigenae divi 889.

fluctuantes segetes 359. 560.

fluctus 814.

Fluonia Juno 149.

Fluvius signum coeleste 845 (v. Eridanus).

foedus de conjugio M. 25. 51. 91.

matris 573.

foenus 505.

foetidus ructus 224.

fomes flammiger 912.

sensificus 185.

Fones 167.

Fons 46.

fons Gorgonei caballi §. 119.

lucis aethereae 184.

animarum 922.

Fontana virgo 205.

fontigenae virgines Musae 574. 908.

for 511. 525.

forma 359. 544 sequ. 534. 486.

conclusionum 408 sequ.

conjugationum 512.

in geometria 711.

Formiae oppidum 641.

formulae hamatae 528. 353.

fortis viri praemium 459.

Fortitudo 150.

Fortuna öö. 88.

Fortunarum populus 11. 44.

Fortunatae insulae 702.

Fossae insula 645.

fragor 625.

fragosus 14.

fragrare 85.

framea Martis 425.

Fratres septem montes 668.

Fraus 51.

freni 514. 518.

frictus 805.

frontes coeli quatuor 734.

Fronto 452.

frumenti inventio 158.

frutecta 67 not.

fuat 262.

fulcra lecti 726. 888. 902.

fulgurum jactus 7.

fulmina M 51. 897.

et fulgura 125 not.

Junoni quoque tribuuutur 67.

eloquentiae 427.

fumida caligatio 11.

Index verborum rerumque. 797

fumida aura §. 124.

fundus 765.

funerationes 696.

fungor c. acc. 324.

Fura et Furina 164.

furor 501.

furta 726.

furva nox 585.

furvescere 80.

fusci Aegyptii 729.

fuscina 66.

fusilis 17. 860.

fustis num sit telum 465 not.

fustuarium 488.

G literae pronunciatio 261.

Gades 611. 6192. 614. 618. 620. 621. 651. G38.

Gaditanum fretum 622. 627. 705.

littus 620.

ostium 625. 638. 665.

Gaditanus conventus 630.

Galata insula 645.

Galatea 915.

Galatia 682. 686. 689.

galaxeus 208.

galaxias 97. 207. 826. 835.

Galilaea 679.

gallarum gummeosque commixtio 223.

Galli G87.

Gallia 615. 618. 654. 658. 663. 666.

Gallicum mare 629.

gallinacei pugnaces 177.

Gallus fluvius 687. -

Gampliasantes 674. -

Ganges fluvius 612. 694. ,

Garamantes 671. 674. · · ·

Gargaphie fons 653. – – –

Gaulos insula 648.

gazae §. 578.

Gebenna mons 654.

Geloni 665.

geminatae noctis obsequium 157.

Gemini in zodiaco 50. 76. 828. 845. 914. •

gemmae 67. 426.

duodecim in corona Solis 75.

in Hispania 627.

gemmare vites dieuntur 558. 519.

gemmatus 116. 811. 911.

genera dicendi 428 not.

modulandi 942. 955.

musicae tria 936.

numeri 970.

rhythmi 977.

verborum 509.

generalis omnium praesul 152.

genesis 752.

Genethliace 228. 894.

genicula 845.

genitalia Osiridis reperta 126.

genitrix Venus 85 not.

Genius 49. 50. 92. 152.

et Lar 54 uot.

Junonis 53.

gemus 559. 544. 47G. 485.

geometres 250.

geometria 588. -

Gerastus 659.

Germania 619. 621. 665. 66$.

germanitas 733. 895.

gerulae 579.

gestamina signorum coelestium 858.

gestus 428. 540. 545. 969.

Getae 663.

Gigantum proelia 655.

git 507.

glabellus 132.

798 Index verborum rerumque.

glaciari §. 116.

glandes cantu translatae 928.

glandifer § 11 not.

glauca volucris 571.

glaucum tegmen 70. 725.

Glaucus 141 not.

globosa animataque rotunditas 140.

globus 66. 595. 594.

gluten et glutinum 296.

gnomon 581. 595. 597. 746 not.

gnomonica supputatio 596.

Gorditanum promontorium 643.

Gorgades insulae 702.

Gorgo Tritonia 55f.

Gorgones 702.

Gorgoneus caballus 119.

Gracchi 432.

Gracchus (Tiberius) 456. 500.

gracilentus 57. 140.

gracilis modulatio 932.

gracilitas 109. •

Gradivus Mars 4. 82. 210. 423.

gradum facere ö65.

Graeca nomina 272.

Graecia 650 sequ.

Magna 649.

Graecus rex 654.

Graja levitas 333.

grammaticum animal 349.

grandifer §11.

grandiloqnus 437. 311.

Gratia trina M. 888.

Gratiae 152. 906.

earum germanitas 735.

gratulari 81. 107. 693. 898.

gravis accentus 268. 273.

gravitas soni 932. 940. 947.

gremium 590.

gubernator Genius §. 152.

gummis 225. 291.

gurgulio 509.

gymnasia 814. 888.

Gymnasiae insulae 645.

gyrus 709.

H aspirationis nota 252. 258.

pronunciatio 261.

syllabas reddit communes 278.

habitationes deorum 44.

habitus 340. 363. 367. 384. 386.

et amissio 558.

haedi in humero Heniochi 858.

Haemus mons 651. 655. 656.

“halatus 7. 14. 85. 215.

halitus 802.

hallucinari 500 not.

hamus Dialecticae 322.

Hannibalis castra 640. 649.

sepulcrum 687.

Hanno 621.

ejus periplus 667 not.

Harmonia 757. 897. 899. 909. 938 not.

coelestis 12. 27. 66 not.

barmonica 956. 938.

proportio 737.

harpae bombique 197.

Harpocrates 90. 729 not.

haruspicina 895 not.

haruspieium 151.

hasta Gradivi 425.

Minervae 569.

Portuni trifida 569.

coelibaris 905 not.

hebdomadis dies 185 not.

Hebrus fluvius 656.

Hecate 410 not. 733.

Index verborum rerumque. 799.

hecatontas §. 734. 746.

Hector in genitivo num producatur? 289.

IIecubae sepulcrum 658.

hederae arentes 10.

Helice 593.

Helicon mons 651.

heliotropios gemma 75.

Hellas 652.

hellebori remedium 327.

IIellen 654.

Hellespontus 651. 657. 661.

hemicyclia 603. 658. 712.

hemiolia ratio 107. 934. 951. 959. 977. 978.

diesis 930. 959.

hemisphaeria 602. 873.

hemithei 156. 160.

Hiemitonia 930. 965.

Henetosa civitas 689.

Heniochus signum eoeleste 828. 838.

leptas 108. 568. 738.

heptasemus 978.

Hera terra 160.

Heraclea urbs 688.

Heracleopolis 676.

Heraclitus 87. 915.

Heras lutra 64§.

Herculanium 642.

Hercules 84. 157. 642. 698.

Mcrcurio adhaerens 210.

ejus arae 692.

columnae 620. 624.

comites 674.

filia 695.

filius Afer 667.

Sardus 645.

insulae 645.

luetamen cum Antaeo 667.

heri et here 284 not.

Hermagoras §. 444. 433.

Hermaphroditus 54.

Hermes quadratus 106.

Hermione 655. 757 not.

Hermus fluvius 686.

heroes 160. 904.

laeroicus versus 517. 522.

Herophila Sibylla 159.

Herophilus 926.

Hesperides insulae 702.

Hesperidis filia 659.

Hesperidum horti 667. 672.

Hesperion ceras promontorium 702.

Hesperus 885. 902.

Hetrusei 172. 914.

Hetrurià 142. 657.

hexas 723. 756 sequ.

hiems 75. 874.

IIiera insula 645 not. 648 not.

hieroglyphiea signa 137. 175.

Hieronesos 648.

Hierosolyma 679.

hilarus 705.

Himantopodes 674.

Himeros 905.

Hipparchus 815. 824. 867.

Hippo diarrhytos 669.

regius 669.

Hippocrene 653.

Hippotensis filia Sibylla 159.

hircipes 906.

Hirtius 494.

hirtus 529. 704.

Hispania 618. 621. 627. 652. 666.

Hispaniense os Rhodani 655.

Hister fluvius 662.

historia 526. 550.

histriones 545.

800 Index verborum rerumque.

hiulcae voces §. § 1 A. 316.

Homerus 912. 686.

caecutiens 5.

ejus sepulcrum 660.

homo animal risibile 548.

definitur 549.

absolutus 759.

homoeoprophoron 314.

homoeoptoton 552.

homoeoteleuton 532.

horae duodecim 77 not.

diei noctisque 757.

carum ductus 397.

Horatius 511.

horizon 604. 827. 836 (v. finitor).

horologia 593. 600.

hortativus modns 510.

Hortensius 441. 545.

hospita Juno 55.

deorum nutrixque 81.

hospitales dii 55 not.

humanae hostiae 655.

humens crapula 804.

humida Lunae natura 14.

humilis materia 347.

hyacinthos gemma 67. 75.

hyalinus 66. 67. 575. 811.

hydatis gemma 7ö.

liydraulae 117. 92A.

hydreum germen 729.

hydri marini 699.

Hydrus signum coeleste 829. 858. 845.

Hydruntum 650.

Hylas lacus 687.

Hymenaeus 1. 888. 901. 904.

Hypaea 645.

Hypanis fluvius 663. 694. 699.

Hypasius 956 not.

•

hypate §. 951.

hypatoides 963. 966.

Hyperaeolius etc. tropi

Hyperborea lux 808.

Hyperborei 664. 695.

cygni 927.

955.

1iypophora 563.

Hyrcania 666.

IIyrcanius mons 685.

I literae pronunciatio 261.

in fine vocabuli 279 sequ. 291.

transitus in alias vocales 255. 993.

usus pro duplici 276. 295.

geminata 256.

jacula radiorum 15.

fulminum 151.

iambicus numerus 521. 977. 985. 99®.

unde dictus 988.

Janiculum 642.

janitores terrestres 60.

Janus 4. A5. 65. 642. 742.

Iapyx 642.

Iarsonis littus 655.

jaspis gemma 75.

Iastius tropus 935.

Iatrice 228.

Jaxartes 692.

Iberica manus 646.

Iberus flnvius 627.

Ibis {75. 178. '

Ichnusa insula 645.

Ichthyophagi 699. 702.

Icosium oppidum 668.

Idaeus mons 659.

idea mundi 68.

idealis 706. 707. 731.

forma 735.

idealis prudentia §. 816.

Idumaea 678.

jecur concupiscentiae sedes 7.

Igilgili oppidum 668.

Igilium insula 644.

ignea animalia 546.

ignis in lustratione 142.

arcanus 910.

elementum 215. 738.

triangulus 568.

ejus flos 206. 571.

igniti lapides 73.

ignivaga denunciatio 896.

ignotus deus 185. 202.

il in fine vocabuli G79.

ilicet A24.

Ilium 686.

illatio 545. 405. 408. 442.

illex 555. 919.

illuvies mortalium 812.

illuminatio 656.

Illyricum 639. 650. 655.

imago 538. 558.

Imarmine 64 not.

imbrificare 584.

imitus 159 not.

immature mori 698.

immortalitatis poculum 54. 154. 141.

impares numeri 747 sequ. 768.

impatientia amoris 6.

imperativus verbi modus 510. 515.

imperfecti numeri 755.

impersonalia 509. 512. 390.

impersonalis modus 310.

impertinens 45.

impossibilis 145. 555.

impotens 427 not. 545 not.

impressio 525.

Index verborum rerumque. 801

imum §. 599. 600.

Inarime insula 644.

inartificialia argumenta 474. 498 not. 557. 560.

incantationes 926. 928, 1

incessabilis 59.

incessabiliter 895.

inchoativa species 515 sequ.

verba 512.

incidentes narrationes 531.

status 445. 450. 439. 465.

propositiones 554.

incogitabilis 922.

incomposita rhythmica 979.

incompositi numeri 750. 772. 781. 784.

incorporea 706 sequ. 805 sequ.

Incubus 425 not.

indefinitum 542. 596. 599.

India 612. 694 sequ.

Indica prudentia 114.

secreta 1M.

indicativus modus 510.

indigetes dii 62 not. 93.

indignatio in rhetorica 565.

indiscretum G.

individuum 544. 550 sequ.

inductio 555.

indumenta percipere 66*

Indus fluvius 694. 700.

indusiari 65. 114.

inervantia signa 858. 8G8.

infamis in feminam 471.

infantium crepitacula 7. 927.

infelix Capella 806.

infimare 595. 867.

infinibilis pater 205.

infinita quaestio 441.

infirmatio AGM. 474.

infiunt 220.

- _

_ _ _ .

101

802 Index verborum rerumque.

inflexus accentus §. 269 sequ.

infractus 150.

ingenium mundi 567.

ingerere 179. 432. 459.

inhiare 7.

injunctum 557.

innitens 219.

innuba Pallas 725.

imrestinctus 915.

insecabile 971.

insinuatio 546. 548.

insolentia verba vitanda 510.

insopibilis 7. 910.

instructa propositio 562. -

instrumenta musica 906.

insulae dicuntur quasi in salo 645.

majores 666.

natantes 928.

fortunatae 702.

insurgere c. acc. 755.

integrare 754.

integumenta 470.

intellcctualis 202. 751. 925.

intelligentia extramundana 910.

intemeratior 6.

intemperiae 164.

intentio soni 950. 940. 931.

in rhetorica 445. 451. 460. 474.

intercalatio 866.

intercapedinatus 921.

intercapedo 857.

interjectiones 288. 861.

interjectus 857.

interlitum 10.

interpretes angeli 154.

interrivatio 661.

interrivatus 584. 627.

interrogationes captiosae 328.

Jovialis majestas 582.

interrogationes in rhetorica §. 524.

intersecare 626.

interstitium 581. 600. 755. 857. 864.

interula 7.

interuli nexus 888. -

intervalla corporum coelestium 169 sequ.

in musica 948 sequ.

intervibrare 586.

intimare 59. 274. 326. 545. 319. 587. 610. 724.

727. 745. 867. 892. 965.

intimatio 897.

intonso crine hispidi 578.

intricare 58. 704.

inumbratio 79.

inventio rhetorica 428. 442. 431.

inversio 562.

investigatrix comprehensio 442.

invidia 504.

involuti dii 41 not.

involutus 807.

io finita verba 517.

Jocus minister Veneris 70:;. s04.

Ionia 685.

Ionicum metrum 985. 991.

Ionium mare 651. 652.

Jordanes amnis 679.

Ios insula 660 not.

iota nota musica 945. 960. 962.

iotaeismus 514.

Joviale decretum 40.

circulus 19G.

Vulcanus 42.

domus 208.

Iris 67.

ironia figura 525. 530.

irrationabilis 949. 975. 992.

is in fine vocabuli 279. 502. 50:;.

Index verborum rerumque.

ischiades §. 926.

Iseus 192.

Isidorus Characenus 611, 616.

Isis 4. 158.

Ismaros mons 907.

isocolon 551.

Isocrates 452.

Issa 659.

Issicus simus 612.

Isthmus 632. 655.

Istria 659.

Italia 654. 656 seq.

ejus dimensio 649.

iteratio 555.

Iterduca Juno 149.

Ithacesiae insulae 645.

itiner 897.

Juba rex 676.

jubar purpureum 912.

jubere c. dativo 12ö.

Judaea 678. 679.

judex 447.

judicatio 442. 461 sequ.

poëtarum et carminum 358.

judicatum 558.

judiciale causarum genus 447. 46t.

jugalis 22. 51.

jugarius 999.

juge colloquium 937.

junctura syllabarum 265.

Juno 4. 7. 50. 35. 42. 97.

aër 58. 67. 74. 149.

dyas 752. 740.

ejus mansio 46.

ejus cognomina 149.

aetherea 168.

Argiona 4.

coelestis 58.

Juno jugalis §. 22.

pronuba 31. 705. 888.

regina 41.

ei diieetus Mercurius 54. -

Junonia insula 702.

Junonis ubera 17. 34. 126.

Junonius 87.

Jupiter 911.

alias Jovis 42.

nominis declimatio 325.

a juvando dictus 149.

cum Junone et Minerva junctus 39.

aether 67 not.

arbitrator 68 not.

Belus 701.

Dodonaeus 651.

fatum 52.

monas 751.

opulentiae 47.

rex AI.

salutaris 885.

secundamus 47.

temperatus 17. 52. 156.

uxorius 5. 4.

ejus nutrix Vesta 72.

filia Aeternitas 7.

Genius 92.

risus 17.

palatium in galaxia 97.

prudentia Minerva 567.

nomen proprium 729.

manubiae 896.

milites 63.

indumenta 66.

Jupiter planeta 14. 28. 196. 885.

Phaëthon appellatur 850.

Jura mons 654.

juridicialis qualitas 454.

101 *

804 Index verborum rerumque.

--_--

jusjurandum §. 560.

Pythagoricum 107.

Justitia 128. 752.

juvenalis 56. .

I$ nunc nota nunc litera 235.

superflua 238.

pronunciatio 261.

L literae pronunciatio 261.

tripliciter sonat 241.

in fine vocabuli 9294.

Iabda supinum nota musica 945.

labdacismus 514.

Labor Philologiae alumnus 145.

laborata pervigilia 57.

Labyrintheus Daedalus 579.

lac 279. 307.

Lacaena pulchra 918.

Lacedaemonii ad tibias dimicant 923.

lacertosus §.

Lachesis 63. 894.

Lacinium promontorium 659. 650.

Laconica 651.

Jact 9256. 507.

lactea Luna 383.

subsellia 209.

lacteum lumen 729.

lacteus fluvius 14. 207.

circulus 826.

Laestrygones 641.

laetae segetes 558.

lampas Eleusina 170.

Leucotheae 113.

menstrua 912.

Solis 29. 77.

lana herbarum felicium 1 f M.

instar serici 667.

lanitium vestimentum §. 157.

lanugo quae sericum creat 695.

Lapidarii campi 642.

lapis in metaphora 360.

Lapithae 634.

laquearia coeli 808.

laqueatus 199. 5892.

Lar coelestis 48.

cunctalis 54.

militaris 48.

Lares 45. 155.

et Genii 54 not. • •

domorum urbiumque 162.

Larvae 162.

lassa Venus pulchrior 704. 889.

Lasus 956.

latera deducere 545.

latex 907.

Latialis 225.

facultas 555.

Latini sermonis egestas 554.

Latium 657. 642.

Latmiadeum carmen 919.

Latoia chelys 220.

Diana 914.

. Latoides seu Latoius Apollo 17. 225. 897.

laudativum genus orationis 448. 449.

laurea Ciceronis 451.

Laurens assertio 556.

laureum ramala 7.

lauripotens Apollo 24.

laurus Apollini sacra 7. 10. 29.

lectica 155.

ILeda 918.

legalis judicatio 462.

quaestio 460.

leges ad lyram recitatae 926.

contrariae 464.

Index verborum rerumque. 805

Lemannus lacus §. 655. Ligures §. 657.

Lemnius Vulcanus 7. 889. Ligusticum mare 644.

Lemures 162. Lilybaeum 612. 646.

lentus amoris 725. lima Grammaticae 226.

Leo in navi solari 185. limbi nivales 208.

in zodiaco 828. 841. 844. limina sponsi sertis ornata 1.

Leptis 670. 671. - limis cernere 84.

Lepus signum coeleste 850. 858. limma II. 57.

Lesius et Milesius 462. linea 706 sequ. --

Lethaea littora 116. insecabilis 752.

Lethon fluvius 672. jacens et jugata 120.

Leucaethiopes 675. limealiter 854.

Leucas 615. lineamenta 556.

Leucasia insula 645. lineare 229. 557.

Leucopetra 659. lineares ductus 579.

Leucosyri 615. limi usum monstravit Isis 158.

Leucothea aurora 415. dispendia 576.

- insula 644. Linus 212.

libamina 753. Lipara insula 648.

Libanus mons 680. - litare 149. 895 not.

Libentia 804. literae animantium effigies 137.

Liber pater 51. 210. 628. 655. 694. 698. 698. jugatae 205.

ejus arae 692. duplices 276.

Libethris fons. 119 not, 634. earum natura 252.

Libra in zodiaco 829. 832. 859. 842. formatio 26 M. -

libraria superûm 63. usus in musica 945 not.

libratus 25. 468. 849. 909. literatio et literatura 229.

librorum genera 156. literator et literatus 229.

| Liburnia 659. liturgi 200.

Libya 622. 624. 667. Livius 530.

ejus arenae 551. loci argumentorum 474. §57.

Libyphoenices 670. communes 505.

Libyssa 810. memoriae 558.

locus 540. 565. 582.

Locris 651.

logia personare 9.

oppidum 687.

licet cum indicativo 11. 424.

Liciîius 266 not.

Ligeris fluvius 502.

Liguria 642.

logica spatia 949.

longa syllaba 269. 27$.

~_-^

8{)6

longaevorum cliori §. 167.

natio 698.

Lopadusa insula 648.

Lucania 602.

Lucanum Jittus 658.

Lucanus 502.

Lucensis conventus 652.

Jucerna 2. 124. 219. 997.

luces i. q. oculi 999.

Lucetia Juno 149.

Luciamus 19 not.

Lucifer 885.

Lucilius 266.

lucis fons in sole 18 M.

diva secundae 919.

Lucretius 266. 293. 505.

lucrorum potens Mercurius 180.

luculentas 6.

lucus a non lucendo dictus 360.

sacer 672.

ludere 997.

lumina orationis 426. 509.

luminare 27. 66. 75. 729. 901.

Luna 14. 75. 77. 161. 169. 758. 831. 832.

834. 897. 919.

lactea 583.

&λικοειδr;ς 868.

laborat cantu 927.

tertia 567.

quam cito Solem consequatur 863. -

ejus circulus vel orbis 151. 156. 838. 860.

defectus 870.

meatus 862 sequ.

phases 864,

lunata Italia 658.

Lnsitania 628.

lustralia incrementa 2.

lustrationum genera 142 not.

Index verborum rerumque.

lux aetherea §. 184.

iibertatis 512.

luxurialis 554.

luxuriantur segetes 312.

luxus 914.

Lyaeus 191 not. 803.

Lycaei modi 916.

Lyeaonia 631. 682. 684. 686. 690.

lychnis gemma 75.

lychnus pro lucerna 509.

Lycia 10. 685. 684. 686.

Lyde 803.

Lydia 927.

Lydius tropus 955. 942. 960. 962.

Lymphae 46.

Jymphaseum 569.

lymphaticus 809. 926.

Lynsa silvestris 48.

lyra 56. 926.

signum coeleste 858. 840.

Lysias 452.

M literae pronunciatio 261.

in fine vocabuli 279. 9284. 295.

Macaronesos 659.

Macedonia 651. 635.

Macomades 670.

mador 82. 125.

Maeander fluvius 685.

Maecenas 299.

Maedia 651.

Maemalia pinus 91G.

Maeonia 686.

Maeonius Homerus 5.

Maeotica palus 616. 619. 626. 662. 673. 703. 876.

Maesia €5£.

magia 58. 928.

magis et minus 565. 570. 377. 380. 382.

Index verborum rerumque. 807.

Magna Graecia §. 649.

Magnesia 119. 651. 654.

Maja 5. 180.

majestatem minuere 444.

majus et minus 572. 575.

Malaca urbs 668.

male corripit ultimam 525.

Maleus mons 595. 694.

Maleventum 642 not.,

Mamma 514.

Miana atque Manuana 164.

mando, as et is 525.

Manes 55. 160. 162.

ciere 927.

Mania mater 164.

Maniae 162.

Mantice 6. 55. '

Mantuanus vates 212. .

Manuama 164.

manuatus 378.

manubiae Jovis 896.

manus oratoris fusae 545.

marcentes faces 888.

marcentia terga 704.

marcescere 2.

mareidulus 727.

marcor 804.

mare concretum 666.

Erythraeum 677.

interius 625.

Mareotis 672. 676.

Maretonium 672.

margaritae 696.

Margiane 691.

Mariandyni G88. 924.

maritare M.

Marmarides 672.

Marmeusi filia Sibylla 159.

marmor i. q. mare §. 92. 582. 908.

marmorei fluctus 659.

Maronea oppidum 657.

Mars 50. 82. 194. 741. 889.

Gradivus A.

militaris 46.

Mars planeta 14. 15. 28. 861.

Pyrois appellatus 851. 884.

Marsica natio 551. 424.

Marsyas 681. 685.

Lydius 924.

Martianus 577.

filius 2. 997.

Martis curia 999.

Masada castellum 679.

masculus 704.

Massalioticum os Rhodani 653.

mater i. q. nutrix 54.

Mania 164.

materia et materies 440 not.

ejus formae 547.

in formis 755. 758.

matricida 465.

Mattiana 691 not.

Mauritania 621. G66. 6G9. 702,

Maxula urbs G69.

Mazaea urbium mater 690.

meacula 815.

meatus siderum 7. 759.

Media 651. 691. 700.

medialis M 14. 849.

mediatenus 685. 840.

medica penulata 228.

medicatio 926.

Medicina carere dii possunt 89f.

medietas 752. -

mcdii duo 757.

medilunia 758.

808 Index verborum rerumque.

----

- -

Medioximi §. 134.

medium idem et imum 599.

Medusa saxifica 572.

Medusaei crines 525.

Megaris 644. 655. 928.

Meles fluvius 686.

melica 950.

melicorum indocilis mortalitas 899.

melicum carmen 888. 908.

melicus appulsus 11.

|Melita insula 648.

urbs 690.

melodia 903. 965 not.

melopoeia 956. 958. 965. 966. 994.

melos 966. 986. 993.

Melpomene 121. 888.

Solem amplectitur 28.

membra numeri 732. 737. 739.

orationis 328.

vitalia 759.

Membriona 702 not.

Memnonis sepulcrum 686.

memor virga 126.

memoria 7. 223. 442. 558.

Memplide oriunda Grammatica 225.

Memphita insula 676.

Mempliticus i. q. Aegyptius 4 not. 178.

mendare A25.

Menelaites nomus 676.

menses 189.

mensores 598.

mensula 575. §82.

mensura communis 750. 774.

minima et maxima 784 sequ.

mente sola deum adire 202.

mentis fons 185.

vox 205.

Mercurialis circulus §. 17A.

virga 9. 26. 126. 176.

Mercurii officia et laudes 92. 126.

cognomina §.

argumenta 179.

nomen Aegyptium 102.

promontorium 669.

Mercurius artium inventor 56.

Junonis uberibus educatus 54. 126.

veris dens 27.

grammaticam reperit 223.

quadratus 106. 754.

cum Apolline junctus 8.

NIercurius planeta 14. 23. 50. 92.

idem Stilbon dictus 831. 879.

mentium cultores 62.

terram non ambit sed Solem 834. 857.

meridianus Oceanus 620.

Mermessia Sibylla 159 not.

Meroe 595. 595. 398. 616. 705.

Merus mons 695.

mese 951. 942. 954.

mesoides 963. 966.

Mesopotamia 678. 681. 70H.

Messala 245.

Messenia 651.

messes cantu transcunt 927.

Messua 669.

meta 551.

metacismus 514.

metae horarum 600.

metaliter 859. 870.

metaphora 312.

Metapinum Rhodani ostium 653.

metaplasmi 526.

Metapontum G42.

metastasis 52ö.

Metaurus fluvius 648.

Metina insula 645.

Index verborum rerumque. 809

meto messui §. 519.

metonymia §12.

metrica 956. 2\”

metrum 969.

metus quo modo excitetur 505.

micare 1. 585.

micatus linguae 551.

Midinum sapere 577.

migrans Apollo 11.

Milesiae deliciae 100.

Milesius et Lesius 462.

Miletus urbs 686.

milites Jovis 44.

Minerva 66. 567. 735.

aether 59.

heptas 40. 758.

ejus mansio 47.

Minitliya 925 not.

minium 627.

miracula 157.

miscere 427.

miscilla 915. 997.

miseratio 504. 565.

Mithras 191.

Mithridates 689.

mobilis angulus 717.

modi verborum 510.

conclusionum 411 sequ.

modificare 540.

modulandi genera 955.

modulatio 952. 958. 965.

moliri 805.

Molossis 651.

molossus pes §22.

momenta 884. 971.

monas 707. 751. 746. 922.

numerus non est 745.

monauliter 906.

…

monochronon tempus §. 982.

monoptota 242. 291. 505.

monosyllaba 269. 294. 520.

montes septem fratres dicti 668.

Mopsus 159.

morbos pellit musica 926.

moris sc. est 888.

mortalitas 102. 108. G25. 899.

morticinum 115.

mortis appetitus 656. *.

motus differentiae 756.

Mulciber 576.

Lemmius 889.

Mulcifer 17. 48.

mullicolor 66.

multifidi numeri 227.

multinodus 425.

multiplicatio 757. 759 sequ. 765. 767.

multividus 109.

mundana perfectio 755.

mundus 814.

unus 751.

intellectualis et sensibilis 202 sequ.

ei pentas tribuitur 735.

murcidus 10. 999.

murex caligans 580.

murmur 559. 5492.

Musae 27 sequ. 117 sequ.

Junonis filiae 54.

fontigenae 574.

iis litant Lacedaemonii 925.

mens omnibus una §74.

wausica cum grammatica juncta 526.

ratio 757.

ejus vis 925 sequ.

ejus seminarium accentus 268.

manussare 7929.

muta cum liquida 270. 274.

1G92

810 Index verborum rerumque.

mutae literae §. 247.

mutare c. acc. 202 not.

mutescere 910.

mutuatum 500.

Mygdonia 635. 686. 687.

Myriandrus urbs 612.

Myrtoum mare 655, 660.

Mysia 686.

N literae pronuneiatio 261.

usus in fine vocabuli 284. 296.

mae et ne 2 not. 52.

maeniae 925.

Napaeae 423. 903.

Narbonensis provincia 654.

narratio 437. 506. 526. 544. 550.

Nasamones 672.

natalitia dona 7.

mationum fortuna Mf.

natura deorum 512.

rerum 123.

naturalis orationis ordo 506.

nauei conseientia 999.

naufragalis 645.

naufragium 621.

Nauloehi filia Io 642.

navis totius naturae cursum moderans 183.

ejus formam imitans scopulus 658.

me et nae 2 not. 52.

Neapolis Italiae urbs 642.

Mauritania G69.

necessitas 52. 458. 501.

nectar vocis Pegaseae 908.

negantia 342. 587.

negotialis assertio öö0.

qualitas 434. 467.

negotium 484.

Nemesis 88.

nemus Apollinis §. 11.

nepa minitans 177.

Nepos (Cornelius) 621.

Neptunus 54. 78 sequ.

Jupiter secundus 47.

Portunus 4.

ejus uxor 81.

ejus filius Siculus 646.

Nereus 22. 912.

Nerina chelys 915.

Nerio Nerina Martis uxor 4.

nescio quid 2 not.

nescius sensu passivo 113.

Nestus amnis 656.

mete 951. 954.

netoides 965. 966.

netus byssi 114.

Neurae 665.

neutrum verbi genus 509.

Neverita 54.

nexiles crines 528.

nexio 51. 92. 22G.

Nicomedia 687.

Nicopolitana civitas 65r.

nictare 2. 999.

pavore 888.

nigellus pulvis 224.

Niger fluvius 675.

nigredo 67. 157.

Nigritae 673.

Nilis lacus 676.

Niloticae fruticis collema 225.

Nilus 626. 675. 676.

ei deorum generationes assignantur 95.

nimietas 602.

ningentes pruinae 602.

Niphates mons 683.

Nisus s. Nixus 858. 840. 841 (v. Engonasis)

Index verborum rerumque. 811

nital ambifarium §. 181.

Nivaria insula 702.

noctivida ales 571.

Nocturnus deus 45. 60.

Nomades 669.

momen 541. 588.

nominum quantitas 279.

nomi Aegypti 676.

nominativus 279 sequ.

Nomius 55 not.

norma 754.

normalis 527.

Nortia 88.

moscibilis 576.

nota 474. 485. 712. 746.

notio 576.

notulae 66.

novatio verborum 510.

novellus 448. 566.

novenaria regula 105.

novenarius numerus 103. 755. 741. 776.

Novensiles dii 46.

Nox A5. 98.

nugales ineptiae 2.

Numa 62.

Numeraria 802.

numerorum virtutes 105.

numerus 706. 752. 745. 743. 968.

mas 995.

Numidia 669.

nunquis 242.

nuptialis licentia 804.

numerus 108 not.

Nursia 88 not.

nùs 126. 567.

nutare 21.

mutrix deorum 81. 215.

Jovis 72.

nutus §. 51. 32.

Nymphae 167.

Nympharum cubile 699.

insulae 977.

Nysa 11. 695.

Nysiaci flores 98.

0 literae pronunciatio 261.

transitus in alias vocales 253.

usus in fine vocabuli 279 sequ. 285 sequ. 292.

{Oaxis amnis 692.

obductus circulus 715.

ohjectatio 924.

cbjectus 452.

obliquare 67.

obliquae yaticiniorum ambages 9.

6bliqui casus 508.

circuli 825. 854.

ductus 470.

obscoena vitanda 518.

obscurationes 869.

obsoleta verba vitanda 509.

obtusus angulus 711.

obumbrare 854.

obviare 855.

occasivae regiones 594.

occasus duplex 881.

occiduus Oceanus 629.

occulere 814 not. 902.

Oceanus 600. 617. 625. 667.

octas 740.

octasemus 985.

octo partes orationis 226 not.

octonarius numerus 740.

oculatus 66.

eculeus 81 1.

oculi noctis 585.

in pectore 674.

102 *

8192 Index verborum rerumque.

oculornm motus §. 543.

oculus mundanus 185.

odor legum 512.

Odrysiae nives 636. -

Oeagrius citharista 5.

Oeanthe oppidum 631.

Oeensis civitas 671.

Oenotrides insulae 645.

Oeonistice 894.

Oeta mons 654.

officia naturalia 756.

Oglasa insula 644.

Oinone 256.

oisus i. q. usus 256.

olax acerra 215.

temetum 82.

Olium caput 225.

olivae munera 570.

olivum 576. 870.

olor 918.

Olympias Alexandri mater 653.

Olympus mons 449. 634.

Phrygius 908 not.

Ombriona 702.

omina 124.

augurata 151.

ominatus 894.

omne pro toto 530.

omnisonus 912. 921.

en in fine vocabuli 279.

operari 124.

Opertanei dii 45. 810.

Ophiuchus signum coeleste 828. 858. 841. 845.

Opigena 149.

opimi oris facultas 557.

opinabilis corporatio 752.

opposita et contraria 340. 385.

Ops 4. 71 not.

optativus verbi modus §. 510.

optimitas 569.

opulentiae Jupiter an opulentia Jovis? 47.

or in fine vocabuli 279. 285.

oracula 191. 500.

Ammonis 672.

Apollinis Clarii 686.

evanuerunt 9 sequ.

orae Joviales 424.

oratio 251. 450. 529.

ejus partes 544..

orator 850.

orbatio 586.

Orcliades insulae 666.

Orestis 6öö.

organica vox 903. 927.

suavitas 197.

Orion signum coeleste 98. 829. 858. 841. 845.

oris cultus 540.

ornamen 387 not.

ornate loqui 559. 509.

Orontes amnis 680.

Orpheus 212. 656. 907.

.- Oeagri filius 5 not.

orthius 983. 988.

ortliographus 6ö.

ortivus 608.

ortus et occasus 841 sequ.

• acronychus 880. 887.

Solis 872.

os in fine vocabuli 279.

os decl. 505.

oscinum mitior 477.

Osiris 4. 126. 158. 191. 225.

Ossa mons 634.

ostentaria novitas 151.

Ostracine 679.

Othrys mons 634.

Index verborum rerumque. 815

■•

otium §. 441.

Ovidius Pelignus poëta 809 not.

ovilia , tergora 156.

ovum 140 not.

Oxus fluvius 692 not.

Ozolei 651.

P literae pronunciatio 261.

pabula superùm 912. &

Pachynum promontorium 646.

Pactolus amnis 686.

Padus amnis 640.

Paedia 578. 7928.

paeones 519. 977. 989.

Paeonia 655.

Paestana rosaria 641.

Paestanum promontorium 645.

paeta Venus 727.

pagina epica et lyrica 5.

Palaestima 678.

palaestrae in Mercurii tutela 100 not. 376.

palaestricus 569.

Pales 50. 425.

secundanus 51.

Palibotra 694.

palillogia 553.

palla herbida 71.

oculata 66.

Palladium 114.

Pallas 567 (v. Minerva).

pro Luna 914.

pallens puella 902.

palliatorum populus 215. 555. 424. 450.

pallium 528. §78.

pallor lucubrationum 57. 527.

Palmaria insula 644. *

palmifer 702. •

palmularis frictus 803.

~—--^ *

Palmyra §. 681.

palpitare 219. 803.

palus Maeotica 616. 620. 661. 705.

Pamphylia 682. 685.

Pan 916.

Panda oppidum 692.

pandare 524.

Pandataria insula 644.

Pandea gens 695.

pandura instrumentum musicum 906. 924.

Paneas fons 679.

panegyrici 448 not.

Panes 167.

Pangaeus mons 656.

panthera 852. 858.

Paphia Venus 704. 901. 909.

Paphlagonia 653. 689.

Papia Poppaeaque lex 217.

papillae roseta et lilia 726.

papyrus 225 not.

textilis 115.

cedro perlita 156.

par numerus 748 sequ. 768.

et impar 575.

Paradisus fluvius 682.

Paraetonium 672.

paragoga 511.

paralepsis 525.

parallelae lineae 712.

paralleli circuli 817. 856. 872.

paramese 951. 945. 934.

paranete 945.

parasiti 492. -

Parcae 5. 52.

per contrarium dictae 560.

etiam Fata appellantur 560.

Jovis scribae 41.

librariae superùm custodes 63.

814 Index verborum rerumque.

parere pro apparere §. 881.

Pariedri montes 690.

parison 551.

Parmenides 550.

Parnassia rupes 11.

Parnassus mons 651.

paronomasia 352.

Parrhasiae ferae 912.

parricidii poena 465 not.

pars 559. 551. 554. 481.

partes numeri 732. 757. 759.

orationis §44.

terrae 622.

zodiaci 610. 854. 859. 867.

Parthenope 642.

Parthi G8 I. 700.

Parthiene 612.

participiorum quantitas 285.

particulae 585 not.

particulare 542. 596.

particulatio 953.

partiendi modus 559. 555. 354.

partilis 532.

partitio 500. §56.

partus septimanus 108. 758.

passibiles qualitates 568.

passiones 568.

passivum verbi genus 509.

Pastor 35.

Patara urbs 612.

Patavitanus portus 595.

Patavium ab Antenore conditum 642.

pater ignotus deus maximus 185. 202.

pathetica faeultas 505.

fides 475.

pati et facere 540. 563. 380.

patrimum carmen 910.

Patrocles 919 not.

pavonum pennis oculatus §. 66.

pecudale nomen Capellae 806.

pedeire 68.

Pediculi 659.

pedes clausularum 319.

pedibus nudi 378.

pedisequus 26. 39. 111. 146.

Pegasea vox 908.

Pegaseus gurges 1000.

Pegasus signum coeleste 829. 838. 845.

Pelagonia 655 not.

Pelasgi 642. 997.

Peligni 659.

Pelignus juvenis 809.

Pelion mons 654.

pellax 551. 425.

pellere coelibatum 5.

Peloponnesus 615. 651. 652.

Pelorum promontorium 646.

pelta Amazonica 659.

Pelusiacum ostium Nili 677.

Pelusium oppidum 678.

Penates 45.

Jovis A1.

penetrabilis 569.

penita 9.

pennata Solis vestigia 77.

Mercurii rapiditas 101.

pennatus 578. 579.

pentachorda 962.

pentagonon 715.

Pentapolitana regio 672.

pentas 753. 743.

pentasemus 978.

penulatus 225.

penultima syllaba 269. 317.

chorda 943.

peplum 426.

pej

pei

Index verborum rerumque. 815

peplum aetheris §. 380. 384.

Aurorae M 16.

Palladis 40.

per se compositi vel incompositi numeri 750. 772.

peragratrix 588.

percellere 456.

pereeptio 994.

percitus 423.

percunctativus modus 510.

percussionis sonus 741.

perdia pernoxque 124.

peregrinus murum adscendere vetitns 449. 465.

perfecti numeri 103. 755. 756. 740. 755. 758.

perflagrare 576.

perflatio 26.

Pergamum 686.

perhibere M.

Periergia Philologiae pedisequa 111. 146.

periodus in oratione 527. §29.

rhythmica 979. 986.

Peripatetici 835.

peripheres 938.

perissa spatia 949.

peristrophe 563.

peritae hucernae 124.

perluere 576. 686.

permensio terrae 725.

Permessiacus gurges 809.

peroratio 544. 565.

perpendicularis 711.

perpendiculatus 595.

perpense 447.

perpes 573. 912.

perpetuus verbi modus 310.

perserutator 2.

Persei filius Erythras 677.

Perseus signum coeleste 828. 832. 858. 843.

Persicus sinus 699.

Persis §. 700.

personae tres 588.

persuasor 467.

pertendere 690.

pertingere 677.

pervigilia 57.

pes in rhythmica 974. ]

pestilentiae auctor §.i. H8.

petasus Mercurii 26. 176.

Phaenon planeta Saturnus 851. 88G.

Phaëthon planeta Jupiter 851. 914.

Phaëthontiae Musae 918.

Phalaecii versus petulantia 517.

Phalarium promontorium 658.

phalerae in dictione 222.

pharmacopola 551.

Pharusi 674.

Phaselis 682.

Phasi senis ritus 142.

Pherecydes 142 not.

Philologiae laudis 22. 57. 95.

mater Phronesis M {4.

apotheosis 1 17. 141 sequ.

Philosophia 96. 151. 576. 729.

philosophorum apotlieoses 62 not.

discrepantia 215.

habitus externus ö78.

pliilyrae cortex 156.

Phlegethon 166 not.

Phlegra 423. 655.

Phlegraei campi 641.

Phocis 651.

Phoebus 12 et passim.

Phoenicia 678.

Phoenicusa insula 648.

Phorci chorus 915.

Phosphorus planeta Venus 851. 882.

ejus sonipes 115.

816 Index verborum rerumque.

Phre nomen Solis Aegyptiacum §. 195 not.

phrenetici, symphonia sanati 926.

Phronesis mater Philologiae 114. 217. 895.

Phrygia 615. 684 sequ.

Phrygia Sibylla 156. — *:

Phrygius bupaeda 908. - - -

Phrygius phthongus 196. 955.

Phthiotis 651.

phthongus 959.

physici 814. 862.

Picentes 658.

piceus hiatus 15.

pmer 729.

Pieria G35.

Picrius mons 654.

pietatis symbolum monas 751.

pignora i. q. liberi 25. 51. 91. 180. 554. 905.

pignus flammarum 642.

Pilumnus 158.

pinax ex ebeno 174.

Pindarea clielys M 19.

Pindus mons 651. 654.

Pinton insula 645.

pinus Maenaliae 916.

pisces crepitu detinentiir 927.

Pisces in zodiaco 845. 845.

Piscis austrinus 858. 841. 843.

Pisidia 686.

Pithccusa insula 644.

Pitho 906 (v. Suada).

Pityusae insulae 645.

planaris 708.

Planasia insula 644.

planetarum nomina et orbes 850. 861.

germanitas 185 not.

motus in ortum 855.

harmonia 27.

singulorum singulae Musae 28.

plani numeri §. 734. 756.

planòntes 850.

plasma 915. 998.

Plato 1925. 2192. 550. 555. 458. 805.

ejus mysteria 205.

plaustriluci ignes 912.

Plaustrum signum coeleste 608. 897.

plebs deornm 45. 426.

Pleiades 5. 180.

plenitudo obtusior 227.

numerorum 108.

pleonasmos 557.

Plinius orator 452.

ploce elocutionis figura 552.

in harmonica 956. 958.

pluit 589.

plumbum Saturno tribuitur MG.

plurali numero carentia 297.

pluriformis 729.

plurivocum 559. 557.

plusquamperfecti numeri 755.

* Pluto A7. 80. 16 I. 166.

poculum immortalitatis 54. 154. 141.

podicus 974.

poëmata 114.

poëtae in coelum recepti 212.

poëtarum licentia 297.

judicatio 558.

poli 201. 608. 815. 817.

i. q. coelum 52.

polose 57.

Polycletus 570.

Polydori sepnlcrum 657.

polygonum 711.

Polymnia 120.

Saturnum amplectitur 28.

polyptoton 555.

polysigma §14.

poi

po!

Po|

pra

Index verborum rerumque. 817

Pompeji §. 642.

Pompejopolis 689.

Pomponiana insula 645.

pondera in terram desuper cadunt G00.

ponè 271.

Pontiae insulae 644.

Pontus 656. 662. 688. 691.

populi Genius 152.

Populona Juno 149.

populorum fata 11. 13.

populus angelicus 211.

deorum 45.

ministrorum 172.

potestatum 62.

Portae (Ciliciae) 685.

Caspiae 691.

portitores 169.

Portunus i. q. Neptunus 4. 42ö.

positio disci diffusioris 590. -

j. q. 9£pux in grammatica 292 not. et passim.

syllabam longam facit 269. 275. 286.

in rhythmo 981.

possibilitas 159. 555. 625. 739.

post membra corporea 95.

membrorum nexum 1öö.

postes ungere 149.

postica 66. 145.

postidhac 807 not.

potentia 719.

potestatum populus 62. 205.

diversitates 150.

Potnia 256.

praealtius 886.

praecinere 901.

praecipi 41.

praecluis 3. 24. 337. 429. 56G. 897. 906.

praeconari 65.

praecursio menstrua 8,

praediatus §. 46.

praedicationes decem 385.

praedicativus syllogismus 345. 408.

praejudicia 560.

praelibare 2.

praelocare 522.

praemetatus 811.

Praeneste 642.

praepes 10.

praepositiones 287.

accentum deponunt 272.

omissae ante relativa §22 not.

praescriptio 446 not. 453.

legis 507.

Praestes Genius 152.

praestigium 56.

praestites Manium 164.

praestrictus 262.

praesul 160.

praeteritio 525. 555. 562. '

praetor et praedo 552.

Praetoria Augusta oppidum 659.

praevertere 22. 24.

praevia sortis 12ö.

preces tertio repetuntur 733.

tacitae 202 not.

pretium est scil. operae 122.

Priapus 72$.

Prieneia sententia 807.

primi numeri 744. 750. 772.

primores laiiri 10.

principales quaestiones 445. 584.

soni 931. 941. 942. 934.

principium 475. 506. §46.

prisma 722.

privatio 468.

probamentum 752.

proceleusmaticus 981. 084.

103

818 - Index verborum rerumque.

proceres §. 809.

Prochyta insula 644.

pro consule 294.

proconsulare culmen 999.

procus 576.

Procyon signum coeleste 858. 843.

prodigia 131.

productio 935. 940.

profata 24.

profera 805.

proflare somnum 804.

profluere 2.

prolectatus 804.

prolixitas 2. 11. 597.

prolixus 167. 698.

proloquium 342. 390. 596 sequ.

proluere 804.

prominentia 658.

prominulus 261.

promissivus verborum modus 310.

promittere 250 not.

Pronoea 6.

pronominum accentus duplex 270.

quantitas 282.

pronuba Juno 51. 34. 147. 705. 888. 903.

pronunciatio 442. 340. 937.

prooemium 544.

Propontis 626. 657. 661.

proportio 289. 290. 794.

numerorum 745. 758. 794.

arithmetica et harmonica 737.

propositio 414. $06. 344. 555.

propria verba 509.

rerum nomina 558.

proprium 559. 548. 479.

propter i. q. prope 214. 333. 665. 703. 729.

proritare 895.

proruptio undarum 624.

prosapodosis §. 555.

Proserpina 81.

Luna 101.

prosiciae 9.

prosodia 268. 275.

prosodiaei numeri 99f.

Protagoras 550 not. 433 mot.

protheoremata 138.

providens femina 213.

Prudentia 127.

pruritui subscalpere 7.

Prusias 687.

ps 245.

psallere M. 888.

psaltae 924.

Psyche Eutelechiae et Solis filia 7.

Psylli 671.

Ptolemaeus geographus 609. 815.

rex 598.

ejus nomine stella appellata 858.

Ptolemaida urbs Cyrenaicae 672.

Ptolemais nrbs Phoeniciae 680.

pubeda 51 not. 908 not.

pubens §.

publici dii 59.

publicitus 457.

Pudicitia 147.

Veneris 85.

pudor pro colorg rubro 116.

puer aratri 192.

piceus 729.

pulsus 11. 27.

pulvereus 585. 725.

pulvinar comere 903.

pulvis 557. 575. 722.

punctum 707 sequ. 971.

Punica nomina 294.

puniceus fulgor 73.

Index verborum rerumque. 819

Puppup oppidum §. 670.

purgatio 458.

purpurati ocelli 918.

purpureus 115. 219. 912.

Pygmaei 695.

Pylii conditores Metaponti G42.

pyramis 721. 722.

Pyrenaeus mons 635. 654.

Pyripllegethon 166. 19ö.

Pyroeis planeta Mars 194. 831. 884.

pyropus gemma 77.

pyrrlielius 521. 975. 984.

pysma 524. -

Pythagoras 128. 215. 609. 729, 805. 882. 924,

Samius 102.

ejus dejeratio 107.

Pythagorei 925.

Pytheas 593.

Pytlius Apollo 10. 20. 68.

Q litera 235. 258. 511.

ejus pronunciatio 261.

quadra 825.

quadrangulum - 734.

quadratura 884.

quadratus deus 754.

Mercurius 106.

numerus 746 sequ. 798.

quadrifida 959.

quadriga elementorum 189.

quadrimembris 805.

quadrisemus 981.

quadruplicatio 730.

quadrussis 737.

quaesitum 324.

quaestio 441. 445.

quaestiones 561.

qualitas 340. 365. 367 sequ.

qualitas in causis §. 444 sequ. 431 sequ.

translatum nomen 510.

quando in dialectica 582.

quantitas in grammatica 274.

in dialectiea 540. 563. 371 sequ.

quaternarius numerus M06. 734. • t

quaternio 767. 778. 798. 801.

quatuor alipedes 189.

que 272.

qui pro quis 118 not.

quid pro aliquid 5 not.

quinaria symphonia 934.

quinarius numerus 753. 74$.

nuptiis congruit 109 not.

quinta substantia 814.

Quirinus 46. 50.

R litera semivocalis 244. 9271.

in fine vocabulorum 284. 297.

ejus pronunciatio 261.

rabidus 122. 809. 909.

rabulatio 577.

radii Solis duodecim 75 not. 188.

ex Arithmetiea exeuntes 728.

radius ac pulvis 337. 580.

ramale 7. 265. 750. 917.

ranae sonitus 804.

rapidae arae 124. -

rapidulus 804. - +

rariora spatia 950. -

ratiocinatio 406.

ejus formae 420.

rationabilia 546. 949.

rationales status A61. 544.

rationes 758. 760.

ratus M M. 20. 41. 117. 909.

raucitas 804.

raucus 11. 28. 423.

105 *

820 Index verborum rerumque.

Reatinus ager §. 640.

reboare 121.

reboatus 213.

recisionis momenta 971.

reclinis 889.

recordativa species verbi 313.

recursio sacra 91{.

recursus 854. 884.

recurvus 659.

redarguere 560.

redditio orationis §33.

redimicula 888.

redimiculi aenigma 141.

redimitus puer 90.

reflatus 907.

reformare 68 not.

reges de rege et regina 41.

regina Isis 4.

regiones deorum 604.

reglutinare 586.

regulariter 898.

Regulus 402.

relatio eriminis 434 sequ. 534.

relativa qualitas 451.

ratio 474.

relativum 340. 363. 374 sequ.

remigia pro alis 115. 811.

remissio 940.

remotio criminis 454. 456.

remugire 425.

repigrior §. 36. *

replicare 215.

replicatio 555. 757. 759.

reprehensio 557. 560. 562.

repromittere 41. 920.

repugnantia 416. 491. 474. 492.

residui dii septem 43.

resolutio 562.

restricta lumina 554.

resultare 2.

retexere 564.

retrogradatio 881.

revelare 229.

revibrare 169. 840,

revibratus 110.

revolutio 922.

revolvere 423.

Rhegium G59. 641.

Rhenus 654.

Rhesus amnis 688.

Rhodanus 655. -

Rhodope mons 651. 655.

Rhodus 612. 616.

Rhoebus equi nomen 578.

rhombos 712.

rhopalieus versus 574 not.

rhythmica 930. 936. 969.

rhythmizomenum. 968.

rhythmoides 970. 972.

rhythmopoeia 970. 994.

renidere 5. 17. 27. 67. 76. 208, 581. 727. . rliytlimus 967 sequ.

renovari 425.

renudare coronam 40.

repediatus 921.

repensatrix 898.

repercussus 865.

repetitio 555.

repigrare 35.

rieinium 7.

rietus leonis 197.

jocans 222.

rigentes undae 618.

rigor 914.

rimatim 112.

Riphaei montes G63. 866. 685. 87G.

Index verborum rerumque.

821

risus Jovis §. 17.

quantum deos deceat 552.

homini proprius 548. 554. 598. 479.

Roma 637.

Romanorum vestitus 426.

Romuleae vires 333.

Romulus inter deos velatus 62 not. 98,

pro Romano 229. 233.

rosae violis mixtae 213.

rosaria Paestana 641. -

rosarum spicula 132.

rosis jugare lilia 902.

rota canescens 999.

rotunditas terrae 618,

ignota 140. 910

rubelfus 566. 804.

rubeus et rubor 14.

Rubrum mare 677. 699.

rumores 560.

rupes Parnassia Mf.

Aegyptia 530.

rnricolae divi 889.

Rusarus oppidum 608.

Rusconiae et Ruscurius oppida- 608.

Ruspae oppidum 670.

rutilatus auro 76.

rutilescere 123.

S am litera 245.

ejus pronunciatio 261.

syllabam eommunem reddit 278.

in fine vocabuli 283 sequ. 299 sequ.

Sabaeorum vapor 424.

Sabrata oppidum 670.

sacramenta nuptialia 117.

sacrilegium 452.

Sacrum promontorium 611.

Sagaris fluvius 687. 688.

Sagitta signum coeleste §. 830. 853. 858. 845.

Sagittarius Apollo H5.

in zodiaco 842.

salamandra 546 not.

Saldae oppidum 668.

salebrae scruposae 888.

Sallentinus populus 659.

Sallustius 296. 520.

salor et salum 16 not. 580 not.

saltatio brachiorum 746.

Salus 45.

salvator 5H0.

Samaria 679.

sambuci 924.

Samos insula 6M6.

Samothrace 660.

Sancus 56.

Sandaliotes insula 645.

sanna 566.

sapientia rerum 567.

Sardinia 639. 645.

Sarmatae 614. 656. 665.

Sarpedon mons 685.

Satira sive Satura 2. 576. 806. 997.

Saturnus deorum senior moestissimus 4.

creator deorum rigidissimus 197.

gressu tardus 70.

Latii conditor 642.

ejus mansio 58.

uxor 7£.

falx 425. 566.

Saturnus pIaneta M4.

Phaenon appellatus 881

frigidus et mocens 17. 197.

ejus circulus 853. 864.

cursus 850. 886.

Satyri 167. 667. 674.

saxum fidicinans 928.

822 Index verborum rerumque.

scabri dentes §. 226.

scalpere 7.

scalprum 224.

scaphia 397.

scaturigo 2. 729.

Scauriana oratio 441. 469.

sceptrifer 91 f.

schemata in grammatica 227. 526.

im rhetorica 426. 515.

in geometria 708.

in rhythmica 969. 974.

scholares monitus 456.

scholaria inchoamenta 526.

scibilis 575.

Scipiones 627.

Scironia saxa 655.

scolicum axioma 327.

scopae 812.

Scorpio in zodiaco 830. 853. 859. 842.

scriba Jovis 41.

scripti qualitas 450.

scriptionalis quaestio 463.

scriptura 449. 461. 498.

scrobis 502.

scruposae salebrae 888.

Scyllaeum oppidum 641.

Scythae G56. 695.

Scythica plaga 618.

Scytliicus mons 685.

oceamus 665. 693.

sinus 662.

scythis gemma 67. 75.

sectator 229.

secundae beatitatis numina 151.

secundanus Jupiter 47.

Pales 51.

secundi numeri 750. 772.

sccundo pro bis 820. 824. 825.

sedecim coeli partes §. 45.

Seditio 47.

seditiones musica sedantur 926.

segetes laetae 539.

luxuriare dicuntur ö12.

sejunctio 562.

Seleucia 678. 681. 691. 701.

Seleucus rex 619.

semanticus 985. 988.

semestris dies 664.

semiannuus 595.

semicirculus 714.

semidei 156. 906.

semina rerum 1.

seminarium 751.

Semiramis 690.

semitonium 11.

semivocales 259.

semivulsus M0.

Semones 156.

Senaria insula 644.

senarius numerus 109 not. 736.

senatusconsultum deorum 40. 96. 376.

senio 792.

sensificare 908.

sensus quinque 755.

sententia scripturae 465.

senticosae copiae densitas 265.

sentis spinescere membris 704.

separatarum tetrachordum et soni 961.

sepia 224.

septenarius numerus 108. 758.

Minervae tril)utus 40. 368.

septentrionalis circulus 827.

Septentriones 606. 615. 694. 696. 699. 858,

septimani partus 759.

septimo radiati dii 204.

Serapis 191.

Index verborum rerumque. 82;

serenum §. 17. 74.

Serenus poëta $18.

Seres 695.

sermocinatio 545.

sermonis vitia 526.

serpens in manibus Dialecticae 328.

eaudam devorans 70.

cantu rumpitur 927.

Serpentarius 845 (v. Ophiuchus).

serpentibus habitantur deserta Syrtis 671.

item Caspiae portae 691.

vescuntur Troglodytae 674.

Serrium 657 not.

serta vernifera M.

sertatum caput 426.

sertum dominandi 79.

Servius Nobilis 594.

sesquialteri etc. suecentus f f.

Sestos urbs 658.

Sethus pro Zetho 237.

setis dumalibus hirtus 329.

sexis 303. 767.

Sibyllae 10. 159.

sic in apodosi 803.

Sicania 646.

Sicca oppidum 669.

Sicilia 659. 646.

Siculi freti insulae 648.

Siculus Neptuni filius 646.

sidera sempiterni ignes 156.

a considendo dicta 817.

dii 67 not. 125 not.

eorum cursus 1§1.

ortus 591.

siderea cupiditas 94.

siderei cursus 418. 811.

Siga oppidum 668.

Sigeum promontorium 6f6.

sigillatim §. 27 not.

sigma jacens 960.

signifer 823. 834 (v. zodiaeus).

signifex 36.

signum 707. 708. 746. 959.

sil 241.

silentio deprecari 202.

Silenus 804.

silicernium 808.

siluri 702.

silva Apollinis rata modulatione congruens 12.

Silvani 167.

Silvanus 425. 566. 906.

simile 487. 558.

et dissimile 575.

Simonides 558.

simulacrum animae verberare 142.

sinapis 291.

singularitas 750. 774. 792.

singulatim 27.

singultus concussi 804.

singulus 325. `

Sinonia insula 644.

sinuosus 709.

sinus Europae 658.

Sipylus mons 686.

Sirem 243. 642. 645.

Sirenarum scopnli 644.

Sirius 98.

sistra Niliaca 170.

Sithonia gens 656.

sititor sanguinis 82.

situ murcidus 10.

situs 340. 565. 381.

partium 574.

smaragdineus 66.

smaragdus 75.

Smintheus 242.

824 Index verborum rerumque.

Smyrna §. 686.

soccus 121.

sociale vinculum 7.

Socrates 550.

Sogdiani 692.

Sol 75 sequ. 185 sequ. 851. sequ.

temperat 14. 17.

in centro 857.

quot diebus singula signa permeet 848.

ei imprecantur Atlantes 673.

ejus cursus 872.

defectns 859. 869.

filia Anima 7.

Celeritas 50.

radii 15.

nomen unde? 187,

soleae Junonis 67.

- solicanus 127.

solida 708. 721.

solidi numeri 732. 754.

soliditas 754.

Solis insula 699.

solivaga virginitas 40.

Soloe urbs 226.

soloecismus 526.

solstitialis circulus 819. 828.

dies 846.

somnia 151.

somnolentus marcor 35.

somnus 501.

sonus 741. 931. 933. 939,

Sophene 678.

Sophia 6. 25.

sophismata 423.

stoica 327.

Sopores 4$.

sorbillare 159.

sordescere 518.

sordida verba §. 509.

sorita 122. 423.

Sors 88.

sortibus excedit Apollo 9.

£Sosantii 432.

Sospita Juno 55 not.

soter 510.

sotigena 149 not.

sp pro ps 924 not.

Spania 621 not.

£Spartium promontorium 636.

spatia signorum 948.

spatiorum perceptio 947.

spatium vocis 948.

specialia 959.

specialiter 578.

species 345. 477. 488. 486.

numerorum quatuor 750.

spectativa 250.

specua 293.

speculi instar Luna 160.

speculum Sophiae 7.

sphaera 585. 721 sequ.

aenea 815.

aplanes 741.

Archimedis 585. 212.

caelata imago mundi 68.

coelestis 198. 201.

solida 580.

sphaerarum concentus 12. 27. 109. 910.

£Sphenis promontorium 611.

spieae Erigonae 174.

spicula rosarum 132.

spicus crinalis 903.

spinosus 528.

spirantia simulacra 36.

spissum 945. 950.

splendificare 912.

Index verborum rerumque. ' 825

spondeus §. 521 sequ. 985 sequ.

Sporades insulae 660 not.

spumea proelia 569.

spumigenus 915.

stadium 610.

statarii soni 946.

statio 25. 854. 884. 887.

status 445 sequ. 525.

incidentes 459. 465.

stelae deorum stemmata continentes 157.

stellae a stando dictae 817.

igne aluntur 912 not.

earum trajectio 207 not.

stelliger 897.

stemmata deorum 157.

stercoratus et sterceratus 505.

stercus Senatus 512.

Stilbon Mercurius planeta 2ö. 851. 879.

stilus 597.

ad scribendum 65.

Stimula 888.

stimulare 55 not.

Stipa insula 644.

Stoechades insulae 643.

Stoici 124. 527.

strangulare 528.

Straton 850 not.

stringere 1.

Strongyle insula 648.

Strophades insulae 660.

strophium 7.

Strymon fluvius 655. 686. 907.

stupidare 572. 72ö.

Suada 888.

Juno 3. 31.

subarmalis 426.

subdimidius 761.

subjectiva pars proloquii 341. 393. 409.

suhjectiva particula §. 597.

subjectivus verbi modus §. 310.

subjectum 361.

sublatio 974 not.

sublimari 849.

Submanes 164.

subprincipalis sonus 951. 941. 942.

subrigere 729.

subscalpere pruritui 7.

substantia 540. 544. 561.

prima et secunda 564 sequ.

num relative? 378.

subtermeare 849.

subtertius numerus 761.

subtilis ductus 470.

succendere 98.

succentus 12.

sulcare 621.

5ulcense promontorium 645.

Summanus 161.

sumtum 545. 464.

super pro insuper 40.

supercilia 345. -

superdimidius 761 sequ.

superferri 882.

superficies 707 sequ. 746.

superflue 510.

superparticularis numerus 761.

superpartiens numerus 762.

superstare 846.

supputatio 9227. - -

surdis tuba medetur 926. • • .' .'• ; .

Surrentum 644.

Susa 700.

susurramen 726.

susurratim 705.

Sybaritae 925.

Syene 598. 611. 705.

• '

• • •

104

826 Index verborum rerumque.

syllabae §. 235.

syllabarum junctura 264.

quantitas 274.

syllogismus 345. 406. 465.

Symbolice 894.

Symmachia Sibylla 159.

symperasma 345. 407. 716.

symphoniae 955.

tres M05. 107. 753. 757.

Symplegades 691.

symploce elocutionis figura 554.

synaloephe 267.

syneches proceleusmaticus 987.

synonymia elocutionis figura §5ö.

sypnum 157. 2ö4. *.

Syria 678 sequ.

Syrinx 916 not.

syrma rhetoricum 122.

Syrtis 670. 671.

Syrus quidam 142. 172.

systatieus 715. 994.

systema 947. 953.

syzygia 311. 559. 979. 989. 99r.

T literae pronunciatio 261.

usus in fine vocabulorum 279. 283. 290. 570.

Tabraca oppidum 669.

tabulae 498. 499.

eeratae 225 not.

nuptiales 217.

Tacape oppidum 670.

Taenarum promontorium 6f3.

Tages 157. 637. • '

Tagus fluvius 628.

talaria Mercurii 9. 26.

talentorum conscius 578.

tam abest ut 58.

Tanais fluvius G16. 626. 692. 907.

Tanaquil §. 241. 279. 294.

Taprobane 696.

Tapsus oppidum 670.

Tarbile oppidum 700.

Tarraeonensis urbs 627. 655.

Tartari claustra 22.

Taurica regio 664.

Taurominium oppidum 647.

Taurus legatus ambigue 462.

mons 678. 685. 690. 700.

in zodiaco 829. 845. 897.

tautologia elocutionis figura 555.

Teleutea insula 644.

Tellurus 49.

Tellus 49 not. 71 not.

tellustres divi 729.

Telmessus oppidum G84.

telum 466.

temetum 804.

Temperantia 129.

temperatio 52.

temperatissimus Jupiter 196.

temperiem dat Sol 186.

tempora anni quatuor 75.

ortus et oceasus 844.

tempus 540. 565. 589. 971.

tribus vieibus variatur 108. 755.

Tenedos insula 616. 658.

teneritudo 81M.

tenor 470.

tenuata acies 932.

tenuatum metallum 909.

Terentius 523. 488. 495. 497. 518. 555.

tergeminae cristae 568.

terminatus 722.

terminus 711.

ternarius numerus 105. 755.

Terpsichore 124.

Index verborum rerumque.

Terpsichore Venerem amplectitur §. 28.

Terpsis 903.

Terra Vuleani filia Æ9.

olim Hera 160.

terra eccentros 849. 855. 875. 879.

immobilis 599.

in medio 584. 599. 814. 815.

ejus positio 599.

cireulus 596.

circuitus 609. 858.

<limensio 705.

forma 590.

latitudo 614 sequ.

Hongitudo 611.

partes 622.

rotunditas 617.

Terracina 641.

terrea vis 140.

terreus ortus 93.

tessera 755. 800.

testamentum transactionis 409.

testimonium 474. §00. 560.

testudines 698.

testudo pro lyra 177.

tetartemoria diesis 930. 939.

- Thenae oppidum 670.

tetrachorda 187. 955. 941. 955. 959. 960. 965.

eorum genera 958.

tetragonum 712.

tetraplasi ratio 933.

tetras 734. 738. 745.

tetrasemos 987. *

Teutramia 686.

textum mundi 37.

thalamus 1.

Thales 215.

Thalestris 925 not.

• • .

Thaletes Cretensis 926.

- · · · · · ·

Tha!ia Musa 28. 126. ' . •*• * •

Thaumantias Iris §. 67. · · ·

theatralis 654.

voluptas 909.

theatrum 427.

undarum 658.

Thebani in deorum numerum relati 95 not.

Thebarum moenia 908.

Themis 174.

Themista insula 645.

'Theode insula 702.

Theodorus Byzantius rhetor 552.

Theophrastus 925. 926.

theoremata 250. 716.

Therasia insula 648.

Thermacides 765.

thesis 474.

in rhythmica 974. 985 not.

Thessalia 651. 634. 659.

Thoyth 102. 176 not. 178 not. 225 not.

Thracia 651. 635. 656. 687.

Thracius citharista 907. 927.

Threicium carmen 119.'

Thucydides 646.

Thyle 595. 616. 666.

Tiberina ostia 637.

tibia rurestris 906.

ejus inventio 924.

vis in animos 926.

tibicines in proeliis 925.

Tibur 642.

Tigris fluvius 681. 700.

Timaeus Platonis 803.

timoris deus 54 not.

tineae cariesque 10.

Tingi oppidum 666.

Tingitana provincia 668.

Tisias orator A54.

104 *

828 - Index verborum rerumque.

Titan §. 585.

titillare 7.

Tmolus mons 686.

togati Romani 556. 432.

Toli caput 225 not.

tonare orator dicitur 427. 437.

toni 108. 756. 950. 951. 933. 955. 960.

in coelo 169 sequ.

i. q. aceentus 273.

tonia 959.

tori lacertosi 5.

tormenta 501. 560.

torquere ora 543.

torridatus 602.

tortuosi crines 328.

totum et partes 339. 550,

trabeatus 429.

tractatus 484.

negotii 467.

tractus i. q. tractatus 936.

tragica modulatio 965.

transactio 499.

transaustrinus 608.

transferre 510.

transfusio elementorum 758.

transitus vocis 964.

translatio 446. 455. 572.

translatum 509.

transmotio 525.

transversi ortus 844. '

trepidus 21.

tressis 305.

triangulares amfractus. 579.

numeri 755.

triangulus ignis 568.

trias 755.

tribunos appellare num sefvo liceat? 446.

trifida hasta 42ö.

triformis diseolorque vertigo §. 170.

trigarium 735. 895.

trigonum 712.

trigonus accentus 120.

Trinacria insula 585. 646.

Trinitas 204 not.

Triones gemini 593. 808.

tripedale 372.

triplasia ratio 952.

triplicatio 105. 750.

triptes divorum 164.

Triptolemus 158.

triptota 297.

tripudia hymeneia 152.

tripus 894.

trisemus 978.

trisulcae lucis fulgor 896.

trisyllaba 269.

in clausula 522.

tritemoria diesis 930. 959.

Triton 924.

Tritonia Pallas 7. 725. 738.

Tritonida 895. 924.

triumfo 511.

triviatim 5.

Troas 686.

trochaeides numerus 992.

trochaeus 520 sequ. 985 sequ.

unde dictus? 988.

Troglodytae 663. 674. 702.

Trojana Sibylla 159. -

Trojanum seeretum 144.

tropi 526. 560.

in musica 931. 935. 940. 965. 966.

tropiea mela 965.

tropicus eolurus 855.

tuba 425. 925. 926.

oratorum 566.

Index verborum rerumque.

Tubusuptu oppidum §. 668.

tugurium 255 not.

Tulliana eastra 566.

turbidare 67. 165.

Turbo 292.

turgor 135. 566.

turpis materia in oratione 547.

tutelator Genius 152.

Tyche 88.

tympanum Cybeleium 170.

in manu Junonis 67.

ejus bombus 133.

Typhon 191.

typhus 566.

tyranni interfectio 443. 463.

Tyrida oppidum 657.

Tyrrheni maris insulae 645 sequ.

V literae pronunciatio 261.

transitus in alias vocales 235.

usus in fine 279 sequ. 284.

in fine neutrorum 295.

vaeuum 21.

vagi soni 946.

Valerius Soranus 731 not.

Valitudo 55.

vapor et canor 917.

Vejovis §. 59. 166.

velamina deorum 66 not.

Velia 645.

velle i. q. voluntas 21. 32. 91.

vellere crura 704.

Velonensis civitas 666.

venarum indicia 968.

venas pensare 926.

Veneria insula 644.

Veneti 689.

venialis species 457. 458.

Venus 85. 181.}

paeta 727.

Harmoniae mater 737.

ejus famulitium 804.

oppidum 682.

ei senarius numerus attributus 75G.

Venus planeta 14. 834. 857. 879. 882 sequ.

ver 75. 874.

ejus deus Mercurius 27.

ejus fructus 52.

verba sua et aliena 367. 358.

nova facere 379.

verborum exoletorum usus 509.

genera 509.

modi 510.

novatio 510.

quantitas 283.

verbum 541. 388.

Vergiliae 696.

veritas ex non exsistentibus 206.

variata notulis pictura 66.

Varro 555. 578. 659. 662. 817 not. 927.

Varus amnis 654. • •

vasa horoscopa 595.

vasum am vas? 295.

vaticinia 151.

vatum tumores 809,

ubera Junonis 17.

ubi ? 582. 440.

ve 272.

Vedius 142. 166.

vermiculare 729.

vernans aethra 581.

vernieomus 570.

vermifer M.

vernum tempus 874.

verrere ima maris 908,

rersiformis 589. 917.

850 - Index verborum rerumque.

versilis profunditas §. 425.

versipelle studium 550.

versus numerorum 742. 745.

in oratione 517.

vertex 15.

cum petaso 176.

vertigo 170. 810.

Vesper sive Vesperugo 885.

Vesta 72. 168.

deorum nutrix 213.

Vesulus 640.

veternus M000.

vetusta verba 509.

Vibo urbs 645.

Vibonensis ager 640.

vibrare 52. 92. 196. 201. 880.

vibratus G6. 887.

viessis quadrussis 757.

vietus 804.

vincla 1.

vinolentia 501.

violae 119. 213. 905.

vipereus 424.

vir fortis 459.

virago Minerva 575.

virecta 67.

virga memor 126.

praenitens tricolor 176.

virgilius 212. 266. 276. 278. 280. 285. 307.

322. 525. 495. 494. 495. 509. 311. 592.

virgo 567.

fontana 203.

Virgo in zodiaco 852. 859. 841.

virgula 273.

viror 7ö.

virosa assertio 552.

Virtus 7 sequ.

virtutes cardinales 127 not.

virus viri §. 50ö.

vitem qui invenerint 158.

vitia quatuor 754.

vitiligines linguarum 226.

vitreae aurae 584.

vittae M0. %9.

vividare 912.

{Ulissipo 629.

ulnae 582.

vltima syHaba cum accentu 271.

chorda conjunctarum etc. 945.

ultramundanus pater 185. -

{Ulysses 638.

•jus specula 645.

nepos Praenestes 642.

nmbilicus 566. -

Italiae 640.

Aumbra Lunae 859.

telluris 580. - e

Veneris 885.

ÌUmbracius mons H 14.

Umbri 637.

unctionis usus in nuptiis 140 not.

undantes 158.

undiquesecus 599. 601. 622. 724. 844. 805.

undiqueversum 601.

ungues pressi 902.

universale 542.

proloquium 396.

univocum 539. 356.

unus abundans 5.

1Unxia Juno 149.

uo finita verba 518.

vocales 255.

vocativus 280 sequ.

in i an ie? 50A.

volo imperativo earet 525.

Volsci 658.

Index verborum rerumque. 851

Voluptas §. 704. 725. 727. 888. 906.

vomitio Philologiae 136.

vox 540. 541.

in musica 937.

ur in fine voeabuli 298.

Urania 7. 28. 118. 810.

Urcitamus 627.

Urgo insula 644.

urna Adrastiae 64.

ùrnulae Phoebi 16.

Ursa major 827. 833.

us in fine voeabuli 504.

ut pro licet 22.

Utica 669.

ntilitatis publicae cultores 62. .

Vulcaniae insulae 648.

Vulcanus 87. 740. 889.

Jovialis 42.

Lemnius 7.

Terrae pater 49.

vulgus deorum 425.

vulnera musicae ope curata 926.

vulnifieus Apollo 13.

vultuosus 127.

vultus 540. 545.

uxorius 4.

X litera duplex §. 244. 246. 259.

in fine vocabuli 508.

ejus pronunciatio 261.

Xenocrates 926.

Xerxes G55. 661.

Y litera a nonnullis rejecta 255.

in vocalium numerum congregata 258.

ejus pronunciatio 261.

bivium Pythagoricum 102 not.

Z litera a Graecis venit 257.

duplex 246.

dentes mortui imitatur 261.

syllabas communes reddit 278.

Zeno 215.

Zethus 257 not.

Zeugitana regio 669.

Zeugma oppidum 678.

Zmyrna 257.

zodiacus 5. 44. 75. 610. 825. 859. 849. 867.

zonae quinque 602.

novem 741.

Zone 657 not.

…

I N D E X

v E R B o R U M G R A E C o R U M.

24yoyf §. 988. 070.

&εῖζωον 141.

aituoÅoyic. 56f.

dxsg6£xόμης 19.

άxgövvzoc 880 sequ.

άλογος 717. 720. 940. 973. 902.

duqou3oAia 462.

&μφixvgtoc 758. 864.

&μρίπλεvgog 712.

άναßtß&έων όννδεόμός 871.

dvayxaia quaestio ö61.

dvdyQaqpoc 715.

&vaótrjyrj6vc 562.

dv&öirr^a06ις 555.

άνακαμπτός 958.

dvax£qoaÂαίω6ις 564.

&vczÃoyla. 289 sequ. 794.

&váÀoyog 717.

&v&2v6ις 562.

&va6tgog §. 814.

άνε6ις 940.

dv8vxoqoogd. 565.

dvt£&vypuévov 537.

dvt£ucayooyrj §24.

dvti9e6ις 980.

&vtt9ετόν 551.

dvttxoztoyyogia 469.

&vtivro6eg 605. 874.

dντί6ta6ις 457 not.

dvtv6tQoqor, §54.

dévtiqog&6ις 560.

&ντέχ$ονες 605.

άvτotxot 605.

&πα%jc 150.

άπra§ xaì òìc ἐπίxotva 20ö.

άπεgycz6tvxöv 936.

&πλανῆς 28. 814.

daroόειxtuxóς 475. 706. 715.

105

854. - Index verborum graecorum.

àxóδειέις §. 716.

dτο9£aJ6ις 140. 206.

&ποxczτέστωσις 742.

&πο6tQoqoj 325.

&ποτομή άλoyoc 720.

&πτωτον 255. 299.

&πvxvog 945.

&δόνόμος 970. 972.

άρτια 949.

&ertáxvc άστισ et regudo & 748 sequ.

&6έμμετρος 719.

άσύνδετον 556.

&6v%v%ετον 949.

&6aìuatoc 222.

&ρορισμός sg2.

Pagó.tvxvos 945.

ITZazvxájartc 571.

»gaiiuttur; 229.

3'gauuccttottxrj 220.

3'gaugr, 708.

4aiuovec 154.

δεινότης 427 not.

δείνωσις 565.

διὰ ποσῶν 954. 944. 980 sequ.

zτάντε 954. 950. 951.

τε66&gov 935. 950. 931.

διανοίας figurae 561.

διστόης 990.

διάτομος 758. 864.

διάτονος 931. 942. 949. 985. 9gg.

διάφωνοι 947.

διεy&gtuxd; 2.

διεζευγμéva, 951.

ôιοQu6μός 716.

δυνάμει όέμμετρος §. 719.

övvapuévm áÀoyoc 720.

δωδεχέεδρος 722.

"Eyygaqooç 715.

èyég6ιμον 2. 91M.

εἰδικόν 956.

εῖxo6&εόρος 7929.

Eiuagμένη 64.

eigouévm Â£§ις 526.

άλιχοειδής 709. 868,

άμπvgcz 124 not.

èvaόμόνιος 942. 949. 953. 959. 9GG.

èvδελεχειa 7.

§§ayyελτικόν 956.

èztczouöai 926 not.

èzri2rjvpvg 994.

£^ttuéguot 757.

èzriuovoc âé$vc 826 not.

£rrinreöov 708.

επίτσ6ις 940.

£πιτετσgτος 761.

èzritgttoç 761.

επιφάνεια 708. 709.

άπτ&ς 567.

êga 160 not.

êQurjvevttxöv 956.

&teQogrjzrjg 712. 753.

êtvριολοyia 474. 483.

εὐδαιμονia 149.

£ö%εῖαι 709.

εὐ9¥ygauuos 711. 719.

'H9oc in musica 947.

3jui9εοι 156.

juöÄtoc 761.

0ngiov 858 not.

À -

w _ -

\<*

Index verborum graecorum. 855

'Iag,3íí&tv §. 988.

iόιότης 959.

isgoi yàuot 5.

i9μεμστιχός 71§.

i6όπλεvgog 712.

i6o6x£λης 712.

i6ότης 717.

•

H&9stoc 711.

×atgöv yvó960 807.

»aputvA6ygcrupoc 712. 715.

xapuvv%ος 709.

xata6trjyrj6ις 552.

xata6x£vrj 716.

×egóτινος 527 not.

xtgxovrj 815.

xoipun6tc 996.

xöppux 527.

xögöa§ 924 not.

xgtxotrj 815 not.

xQtvöμενον 461.

»cvxXtxöς 709.

×vzλοςpognttxòv xópua 814.

×áóλον 527.

A£$vg 956.

λιχανοειδής 946.

λίχανος 951 not. 946 not.

Àóyuov 9.

M£Aoarotía: 936. 938. 965. 994.

μάση 951. 942. 934.

μέση et ëx δύο μέσων άλογος 720.

με6özrvxvog 945.

με6o6ύμμετQog 719.

μετά6ta6ις 446 not.

μηνοειδής 758. 864.

pui§ις §. 994.

μνgicx 745.

Nητη 951. 934.

voμιχός 965.

voòg 126. 567.

Oìxtetgpc. 565.

öxt&eògoc 722.

άμαλῶν plenitudo 108.

άμοιολογικά 965.

6μόλογος 717.

δμόφωνοι 947.

δμωννμον 555 not.

övoç Àógcrc 807.

δ§έπνχνος 945.

úgyavtxóς 956.

6giέων 603.

δgot 765 not.

oögavi6xog 858 not.

IIazuô£ta: 578. 728.

arav6£ληνος 738. 864.

παgaygaqoj 446 not.

ztagozótrjyrj6ις §§2.

aragdλλα§ις 871.

rragau£ση 931. 945. 934.

παgêx,3cx6vc 552.

παgsp,3ολικός 715.

aragvar&τη 931.

aragvaratosuêrjc 946.

aregiygaqoog 745.

zτεguεgyia 146 not.

aregioόος 527. 529. 979. 986.

aregt*rA£ao 973.

πεgu66áxvg ãgτιοι et πεgu66oi 748. 749.

aregtqoégeux 712.

πλοκή 936. 938.

856 Index verborum graecorum. - *

πολλαπλάσιος §. 737. t&6tc §. 939. - A.

f πολέπλευρος 719. τελειοι 755. _ --

argoόιηγη6ις 532. - τετραχτός 107. - -

, . ' . argomyoυμενος §61. τετράπλενgos 712.

T. * . tgö9εσις 716. τμηματιχός 715 not.

- * *rgoc&vgetuzög 715. τgarr£uov 712.

: zτgogÂαμßavoμένη 953. τρίπλενgoc 712.

προς λαμßavöuενος 951. τρίτη 931.

$-; προσφόta 268. 275.

- . . avv9μην 765 not. 'Γμνολογεῖν 2. •

] • . . *. πvxvös 945. 950. άπάτη έπ&τóv etc. 951.

- - - vjxeQßoXaiaov tetrachordum 951.

! · · · 'Pyröc"718. - άπερλύδιος ete. 935.

' . * ' • §ομβοειδής 712. **regτελειος 753.

§óμ3ος 712. vìroòv^jyy6vc 552.

- *xó9εσις 441.

* Σημεῖον 708. voxguttxóς 936.

' 62a2nvóc 712. ¥zroAv6toc ete. 938.

s. 6τεg£öv 708. 721. - è torto2Âαπλάσιος 757.

6totzsiov et yQduplcx 252 not. wrot£λειος 755.

6tQoyyv%λα 973. *xrötgttos 761.

*« - 6v%vyiav 511. 559. 979. 989. 991. τέφημιόλιος 761. -

6υμμετgog 719. διρος έτρονμένη Luna 869.

* σεμπεga6uo, 716.

συνημμ£va 931. Xo7j6tc 994.

ovvövvua 356 not. - χgajua 955. 956. 959.

6v6tattxóς 715. 994. zgawpuxvtxöς 950. 942. 949. 933. 9GG.

.' 6zoÂr; 441 not. zága, 720.

<6&ogttm, c. 527 not. -

* VPv xx) 7.

Tanreivtopua tarrstvovu£vr, et σιρονμένη ILuna

- 869. 32uδιχόν 956. .

- ---------_-_ _————

»/183 %oX6

;