EWALD Fitigel.

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

19n7

PALO ALTO. CAL.

c A P # i. i. a ■,

A F R I C A R T H A G I N I E N S i S,

LIBRI NOVEM.

P A R S P R I O R.

Apud Franciscum Varrentrapp, librarium Moeno - Francofurtensem, lii quoque U. F. Roperi

libri venales prostant :

Palaeographia eritica, Vol. I — IV in 4to. pret. 20 duc. aur.

Bilder und Scliriften der Vorzeit, B. I — II.

-

•

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

C A P EX I I A E,

A F R I C A R T H A G I N I E N S I S,

DE

NUPTIIS PhiLoLogIAE pr M IIERCUTRII

ET DE SEPTEM

ARTIBUS LIBERALIBUS

I, IB R I N O V E M.

AD CODICUM MANUSCRIPTORUM FIDEM

cUm Notis

BON. VULCANII, HUG. GROTII, CASP. BARTHII, CL. SALMASII, H. J. ARNTZENII,

CORN. vONCRII, P. BONDAMI, L. WALTHAIDI, JO. AD. GOEZII, HENR. SUSII,

MARC. MEIBOMII ALIORUMQUE

PA NeoI8 PATi SeleCtIS

` ET COMMENTARIO PERPETUO

o d

wJ&&$£$$ $$$$$$$$$J$ $€>P,

IHASSUS CASSELLANUS.

FRANCOFURTI AD MOENUM MDCCCXXXVI

- / * 3 ,

p R () S T A T A P U O F R A N C I S C U M V A R H E N T H A P P.

1 U

VIRO

ILLUSTRISSIMO, SPLENDIDISSIMO,

AMPLISSIMO,

A. i,fi!XAWIBR ® ) AfflííIí,

MAGNI DUCIS BADARUM CONSILIARIO INTIMO, PROVINCIAE RHENANAE INFERIORI PRAEFECTO,

S. P. D.

CAROLUS FRIDERICUS HERMANN,

PROFESSOR MARBURGENSIS.

————-■-—-

E, redit ad Te heredem soceri Tui, viri immortalis, extremum opus,

quod illum absolvere dira necessitas non est passa, Tu tamen pro insigni

Tua pietate et munificentia affectum jacere noluisti, ne quid monumenti in

teriret, quod ille vel debere se posteritati existimasset, vel gratam olim

posteritatem sibi acceptum referre voluisset. Quamvis enim dudum praeclaris

simis libris editis non modo aequalibus nomen suum insigniter commendaverat,

verum etiam famae aeternitati abunde consuluerat, ipse tamen sibi meutiquam

satisfecisse videbatur, nisi Martianum Capellam quasi postliminio in philolo

gorum manus reduxisset, cujus multiplicem reconditamque doctrinam quum in

II

-- — -

elaborandis posterioribus Palaeographiae Criticae partibus cognovisset adamas

setque *), utilissimum scriptorem a Grotii inde aetate fere neglectum jacere

identidem querebatur, neque melius se validissimam senectutem otiumque

omnium reruii affluentissimum collocare posse censebat, quam si vastissimae

eruditionis copias, quae sibi etiam post tot libros doctissimos editos integrae

restarent, ad horreum illud disciplinarum illustrandum contulisset. Nosti, Vir

Illústrissime, mentis animique vigorem , quem rara cum felicitate ad extremos

* üsque aetatis terminos Koppius retinuerat, nosti constantiam, ne dicam perti

maciam, qua quidquid apud animum constituisset exsequi solebat, neque in

hac editione paranda sibi defuit: quam simulatque destinasset, huic cogitationi

omnes suas vires impendebat, hanc die noctuque secum volutabat, quidquid

ageret, ad Martianum suum referebat, schedas suas vel peregre proficiscens

secum portabat; quid multa? adeo significabat nihil sibi magis cordi esse,

ut profecto piaculum commisisse videremur, si vel Tu sumtus, quos ille

liberalissime erogaverat, negasses, vcl ego operam meam, quam vivo pollicitus

eram, mortuo continuare detrectassem. Quamquam longe diversa utriusque

nostrùm causa est: siquidem Tu omni pietatis officio cumulate satisfecisti,

ego haud scio an ne illud quidem satis praestiterim, quod vivo Koppio rece

peram , nedum defuncti in locum dignus tanto nomine vicarius successerim;

verumtamen quia et Tu volebas, et ipsae operis incepti rationes sic ferebant,

nec me recusante yidebam' qui tantum laborem imponi sibi pateretur, feci

quod potui, satisquc habeo illud me effecisse, ut qualem Koppius voluerit

totus et integer Martianus post plus quam ducentorum annorum intercapedinem

cum apparatu critico et exegetico quali nunquam antea in lucem prodeat;

libri ipsius causas tantum exponere meum erat, patrocinium aliis relinquo,

licet rationis reddendae officium nec Koppii nec meam vicem recusare possim.

Nam quoniam de mo quoque dicendum esse video, debeo hoc non modo

Tibi, cujus singularis fiducia post illius obitum omnem hanc curam meae

*) Ipsius judicium exstat in palaeogr. T. III, p. 272.

III

unius fidei atque industriae crediderit, verum etiam ipsius viri immortalis

memoriae, quem quum ab eo inde tempore, quo Vos me amicitia Vestra

dignum existimastis, quasi alterum patrem summa cum pietate atque obser

vantia prosecutus sim, minime deceat eo in negotio destituere, cujus ille me

rationum consiliorumque omnium fere participem fecerit ita, ut nihil prope

modum majoris momenti in tota hac opera praestitum sit, cujus non causas

et argumenta ex ipsius ore perceperim , meque universam tantum instituti

formam identidem mihi exposuerit, sed de plerisque etiam gravioribus quae

stionibus consilia mecum contulerit, ipsasque adeo schedas, quas commentandi

causa festinante calamo conscripsisset, perlustrandas mihi commiserit judi

ciumque meum de iis candidissime efflagitarit. Quod tamen ne jactandi causa

me dicere existimes, ut aliquam scilicet operis meritique partem a Koppio in

meum nomen transferam, nec Te fugit, Vir Illustrissime, multo illum faci

liorem fuisse in audiendis quam in sequendis aliorum consiliis, utque omnino

non consentaneum erat hominem propositi tenacissimum aliena auctoritate ab

institutis suis deterreri, ita hoc in negotio haud scio an eadem prorsus res,

quapropter ille et operam meam et judicium qualecunque expeteret, simul

in causa fuerit ut monitis meis minus quam equidem vellem uteretur. Etenim,

ut statim in praefationis limine ingenue profitear, quod etiam non dicente me

quivis harum literarum gnarus ex ipso opere cognoscet, non erat Koppius,

qualem nunc philologum esse volumus, vel a linguarum , inprimis Graecae,

interiore notitia, vel a subtilioribus artis criticae atque excgeticae legibus omnino

instructus, neque id mirum esse poterit in sene, qui quum robustissimam

aetatem negotiis publicis gerendis impendisset, magnamque vitae partem in

summo honoris fastigio constitutus inter gravissima munera principumque con

silia transegisset, prope quinquagenarius demum turbarum civilium perpe

tuaeque rerum omnium conversionis pertaesus ad harum se literarum studia

contulerit, ac me tum quidem in una earum parte constiterit, sed totum

eruditionis orbem mente sua comprehenderit, dumque et orientalibus literis

1 *

IV

-

-

et medii aevi monumentis illustrandis incumberet, usu magis et quadam bomi

gnissimi ingenii facultate quam ratione et ordine singularum notitiam sibi com

parare potucrit. Multa lectitaverat, multa in adversaria retulerat non minus

dispositione quam vastitate insignia, tantumque aberat ut doctrinae molo ob

ruerelur, ut omnes suas copias in numerato haberet acerrimoque cum judicio

dispensaret; eam denique assidua lectione Latine scribendi exercitationem com

traxerat, ut etiamsi non ornato et exquisito dicendi genere, tamen perspicuitatc

et flumine orationis ne philologis quidem doctissimis cederet; at vero rationes,

quas vel in explicandis emendandisque priscis scriptoribus vel in rcbus historicis

aut mythologicis dijudicaudis hujus quidem aetatis philologi sequuntur, nec

satis cognitas habebat, mcc si habuisset probaturus nedum adsciturus esse

videbatur. Quippe cum ipsis studiorum suorum argumentis conjunctum crat,

ut vetustiores potius auctores, inprimis Batavos, quam reccntiores lectitaret;

quorum eum exemplum hac ipsa in editiono adornanda exprimendum sibi

proposuisse, vel externa operis forma monstrat, quod quasi extremum ad

illarum editionum seriem accedit, quae ante hos centum et quod excurrit

annos Drakenborchiorum , Burmannorum , Oudendorpiorum studiis Lugduni

Batavorum cum variorum notis prodierunt. Quaecunque enim ad Martianum

illustrandum emendandumve scripta essent, sive rccte sive secus dicta esse

viderentur, ipsorum auctorum verbis quantum fieri posset integris servatis

nominibusque adjectis complecti voluit; neque in editoribus tantum substitit,

quorum sane exigua opera ante ipsum in enarrando scriptore omnium diffi

cillimo cernebatur, verum etiam aliorum commentarios, Barthii adversaria,

Salmasii exercitationcs Plinianas, Arntzenii miscellanea, Vonckii spccimem

eritieum, Bondami varias lectiones, et quoscunque praeterea aliquid in trans

cursu de Martiano annotasse nosset, in usum suum convertit, ipsos denique

illas quas imitabatur cditiones diligenter excussit excerpsitque; recentiores

Martianum parum respexisse notum est, quorum si quem adhibitum videbis,

ego plerumque, si quid forte occurreret, Koppio contuli. Hinc autem sequebatur,

/

V

ut interna quoque commentarii indoles eorum potissimum ingenium referret,

unde materiam operi petiisset; quos etsi minimé contemnendos auctores dixerim,

hodie tamen satis constat et in docta farragine coacervanda haud raro modum

excessisse, et rem criticam non tanta cum cura et diligentia quanta nunc fieri

soleat factitasse, et in reprehendendis aliorum sententis justo interdum accrbiores

fuisse, neque efficere potui, ut Koppii annotatio his naevis omnino careret;

nonnihil quidem resecui vcl contraxi, ubi praeter necessitatem sibi indulsisse

videretur, sed omnia nequibam, quin color ingenuus virique ingenium periret.

Una tantum in re ct ipsos illos Batavos acerrime reprehendebat ab eorumque

auctoritatibus et exemplis longissime discessit, sed ut simul etiam omnes phi

lologiae rationes susque deque haberet, in lectionc inquam conformanda atquc

dijudicanda, quo in megotio ita plerumque versatus est, ut diplomaticum potius

quam criticum cognoscas. Et primum quidem conjecturis uti pertinacissime

renuebat: quas licet ipse ex beatissimi ingenii fonte interdum praeclarissimas

funderet, tamen Barthiorum et Heinsiorum vestigiis deterritus cane pejus et

angue metuebat, ac me manifestissima quidem lectionis menda sine externa

auctoritate corrigere audebat; quod ut in plurimis aIiis scriptoribus, quorum

melior fortuna fuit, omnino probandum foret, ita in Martiano, quem innu

merabilium librariorum inscitia corruptissimum ad nos pervenisse eonstat, sic

certe temperandum erat, ut etsi conjecturas, quae opinione tantum niterentur,

respueret, correctiones tamem, quae ipso sententiae tenore interna cum necessitate

eonfirmarentur, recipere ne dubitaret. Nam si qua lectio ex orthographiae

tantum promunciamdive diversitate orta videretur vel aliunde extrinsecus sive

ex ipso scriptore sive ex aliquo fonte, quem ille ante oculos habuisset, corrigi

posset, ipse Koppius sine ulla haesitatióne emendabat, qua ipsa in re haud

scio an interdum audacius grassatus fuerit correxeritque quae non librariorum

sed ipsius Martiani peccata essent; alias contra mutationes, licet sensus evidcn

tissime flagitaret, acriter recusabat, misi in uno aliquo codice exstare vidisset,

saepe philologos increpans, qui veteres scriptores pro arbitrio refingerent nec

VI

finem audaciae usquam invenirent. Sed hac in causa nec ego valde ei repu

gnabam, satius ipse ratus parum quam nimis audaciae ad veteres libros

emendandos attulisse, et si quid posteris corrigendum relinquamus, librariorum

errores esse quam nostros; sed multo aegrius ferebam, quod nec librorum

scriptorum copia, quam habebat, ita eum uti videbam, ut philologorum,

quales nunc sunt, desideriis judiciisque omnino satisfacturus esset. Quae

res monet, ut quantum equidem indagare potuerim codicum indicem, quos

vel a Koppio ipso vel ante eum usurpatos invenerim , oculis Tuis subjiciam.

Primum igitur quos a viris doctis ante Koppium commemoratos novi hi sunt:

1) Vulcanii codices, quorum etsi semel tantum in motis ad §. 805 men

tionem invenies, accuratiorem tamen notitiam infra ex ipsius Vulcanii verbis

accipies. Praeterea Grotius ad §. 644 Vulcanii se codicem sequi narrat, qui

num scriptus fuerit an editus, decernere non audeo.

2) Grotii codex, singulis fere paginis commemoratus; quas praeter hunc

appellet inembranas (§. 858) optimas (§. 849), quia praefatione ipsius careo,

ignoro; codices autem quos aliquoties nominat Basileensem (§. 810. 860. 951),

Lugdunensem (§. 644. 860. 951), Veicetinum (§. 644. 772. 860. 951), ' haud

scio an nihil nisi editiones sint antiquissimae Vicentina (1499), Basileensis

(1852), et Lugdunensis (1859), quod num recte conjecerim, ii quibus harum

ipsarum copia est existiment.

5) Codex Lindenbrogii sive ut Grotius eum appellare maluit Tiliobrogae,

quo is in Germania usus esse dicitur (§. 468. 804).

4) Bongarsii codex, cujus lectiones ad duos priores libros ex bibliotheca

Bernensi publicavit VValthardus (§. 51. 56, neque alius esse videtur quem

VValthardum in medium protulisse ad §. 19 annotatum est). -

5) Barthii codices in Adversariorum libris et commentariis ad Statium

identidem adhibiti. Si non plures, duos certe fuisse colligas ex iis quae ad

§. 21. 152. 570 leguntur; unum tamcn prae ceteris extollit membranaceum

• VII

(§. 22) bonae antiquiorisque notae quam omnes (§. 20), quem et cascum librum

ibidem et thesauri instar sibi carum dicit. -

6) Vossianus codex quantivis pretii, ut Arntzenii verbis utar (§. 11),

cujus ex Miscellaneis ejus lectiones passim Koppius repetiit.

7) Bondami excerpta, quibus ille in Variis Lectionibus usus est.

8) Codices quos Salmasius in exercitationibus ad Solinum identidem

adhibuit; semel plutearios libros appellat (§. 644), ut Mediceos innuere videatur,

alibi (§. 700) tantummodo antiquissima exemplaria se vidisse testatur.

9) Codices antiquissimi Leidenses, quorum passim mentio exstat in

notis Oudendorpii ad Appulejum , Munckeri ad Mythographos, Burmanni et

aliorum, ut Hemsterhusii quoque (ad §. 908), neque alios esse arbitror, quos

fidos appellat Gronovius in loco ad §. 905 allato. Quinque commemorantur

in nota ad §. 29, quo tamen numero haud scio an etiam unus- alterve se

quentium contineatur.

10) Libri manuscripti qui in VVesselingii Itinerariis commemorantur

(§. 645. 668. 669). -

AI) Cauchianus codex a Burmanno commemoratus (§. 905).

A2) Codex a Zinzerlingio laudatus in loco ad §. 2 allato.

15) Scriveriani duo a Meibomio ad librum de Musica usurpati, quorum

tamen alterum etiam in primo libro (§. 57) ab Oudendorpio excitatum invenies.

14) Wassii codices tres ad §. 651 et 659 commemorati, quorum unus

vetustissimus Collegii Corporis Christi Cantabrigiensis appellatur.

Sedulo collegi, quae ex commentariis Koppianis peti possent; quae si

im nonnullis minus accurate enotasse videar, veniam dabis plerorumque

illorum librorum usu destituto ; plurima tamen culpa ipsorum virorum do

ctorum erit, quos constat illa aetate codicum notas meutiquam tanta cum

diligentia distinxisse, quantam hodie philologi adhibere solent. Neque Koppius,

ut plerumque illos imitabatur, vel de iis codicibüs, quorum primus ipse

lectiones edidisset, quidquam scriptum reliquit, unde propius eos quam ex

VIII *

annotationibus per commentarium dispersis cognoscere liceat; quodsi de mon

nullis saltem accuratiora afferre potui, debeo hoc Federo, Viro illustrissimo

atque eruditissimo, .Magni Ducis Hassiae consiliario aulico et bibliothecae

Darmstattensis praefecto, quem quum olim Koppii in usum aliquos codices

inprimis Anglicanos contulisse nossem (vide §. 27 et 198), statim postquam a

Te eertior factus eram , nihil quod ad praefationem aliquam vel prolegomena

pertineret in schedis defuncti reperiri, precibus adii, ut quae ipse de codi

cibus a Koppio usurpatis haberet mecum communicaret, neque insignis viri

humanitas spem meam fefellit. Quorum igitur codicum, qui apud Koppium

primum commemorantur, a Federo notitiam accepi, hi sunt, omnes, ut ille

affirmat, membranacei:

1) Bodlejanus primus Oxoniensis, formae majoris, characteribus mi

musculis scriptus sec. XI, in catalogo librorum MSS. Britanniae et Hiberniae

mumero Má97 insignitus.

2) Bodlejanus secundus formae quadratae minoris sec. XIII vel XIV

num. 5415 art. 8, duos tantum priores libros complectens.

5) Mertonianus formae maximae eleganter scriptus sec. XIII vel XIV,

in eodem catal. I. 2. (colleg. et aul. cod. p. 25) numero 788 notatus. Hujus

raro tantum mentionem facit Koppius (§. 7. 15).

4) Britannicus musei regii (§. 92 extr. 151) sec. X vel XI num. 2685

art. 4 in catalogo codd. Harlejanorum in museo Britannico (IV voll. fol.

1808 — 12, cujus tamen collatio sub libri tertii principium substitit.

3) Cantabrigiensis, cujus lectiones a Bentlejo editioni Grotianae adscriptas

invenit Federus hac nota addita: „MS. bibl. publ. Cantab. 500 annorum*;

unde colligit eum esse, qui in catal. MSS. Brit. et Hibern. I. 5 mum. 2454

sive publ. 254 insiguitus sit, non qui ibidem p. 158 mum. 1488 sive coll.

S. Bened. 18 exstct antiquissimus, quem equidem VVassii potius codicem supra

commemoratum esse existiimo.

6) Denique Darmstattensis, olim Coloniensis, formae quadratae mem

IX

branaceus, cujus haec descriptio legitur in Cat. codd. MSS. bibl. eccl. metrop.

Colon. p. 458: „Cod. 195 alt. 10; lat. 8 Martiani Minei Felicis Capellae libri

duo de nuptiis philologiae et Mercurii, ejusdem libri VII de artibus liberalibus,

glossae etc. — — liber sec. IX dignus.“ Monet tamem Federus hunc titulum

in codice non inveniri, sed in principio quidem haec legi: „Iste Martianus

genere Cartaginensis fuit, studuit autem primo* etc., in fine autem: „Martiani

Minei Felicis Capellae Afri Cartaginensis de armonia liber nonus explicit

feliciter“ addita insuper tabula inscripta : „hi sunt tropi XV hoc est formae

canonum qui peraguntur in cithara XXVIII cordarum“, simili ut videtur illi

quam Koppius p. 726 ex codice Monacensi exhibuit; praeterea non moni sed

decimi potius scculi manum videri contendit; recentiorem tamen esse non

posse ipsum Koppium colligere memini ex nota Tironiana in glossa ad §. 182

conspicua. Hunc quippe codiccm Federi benevolentia sibi commodatum ipse

Mannhemii contulerat; reliqui, quorum pariter ipse lectiones collegisse vi

detur , hi sunt:

7) Dresdensis, et ipse, si recte comperi, membranaceus, cujus tamen

ultra secundum librum mentionem non inveni.

8) Hugianus celeberrimi professoris Friburgensis, pariter ut videtur in

fine secundi libri desinens. -

9) Basileensis, cujus in duobus prioribus libris passim mentio exstat.

40) Reichenauensis, nunc Carlsruhensis, qui secundum Darmstattensem

plurimum utilitatis per totum opus praebuit. - -

11) Ettenheimmünsteriensis, qui pariter nunc Carlsruham translatus est,

octavum tantum librum continens. .

12) Monacenses, qui septem numero commemorantur, sed ut unus.

tantum eorum (C) totum opus complecti videatur; alius (F) in quarto tantum

libro commemoratur, alius (G) intra priores duos consistit; verum et reli

quorum collationem non ultra secundi libri finem accurate persecutus esse

videtur, siquidem rara tantum: in posterioribus eorum mentio exstat (§. 751.

II -

X.

740. 840); primus modo (A), cujus in principio rarissimus usus erat, ad

sextum et septimum librum saepius adhibetur.

15) Guclferbytanus, cujus lectiones a Cortio enotatas in margine libri

Lipsiensis (§. 7) Koppius invenerat, unde et Cortii variantes interdum appellavit

(§. 8. 45): sed hae quoque in fine secundi libri deficiunt (§. 220).

14) Postremo accedunt lectiones in Norimbergensis libri margine ab

ignota manu nescio unde enotatae, quarum quum frequentissima in duobus

prioribus libris, tum etiam in sexto hic illic mentio exstat; probae plerumque,

sed ut ob eam ipsam causam correctionum interdum potius quam vetustae

auctoritatis speciem prae se ferant, licet Koppius eas pari semper cum libris

scriptis loco habuerit.

Vides, Vir Illustrissime, haud profecto exiguo apparatu instructum

Koppium ad Martianum emendandum accessisse, quem etsi facilo arbitror

multis praeterea augeri potuisse, quia Martianus scholarum in usum, quibus

per aliquot secula unicus fere veteris disciplinae fons erat, multis exemplaribus

divulgatus esse videtur, tamen si antiquae et bonae notae codices fuerunt,

non exiguum emaculandae lectionis adminiculum crat. Sed hac ipsa de quae

stione, quae in re critica factitanda primaria est, imperfectum tantum et

mutilum nobis judicium reliquit, utque nonnulla , quae do codicum suorum

aetate et indole fortasse traditurus erat, morte ipsius intercepta sint, facile

tamen quivis commentarium ejus lectitans intelliget, pari plerumque auctoritate

omnes apud eum fuisse, nec ponderanda modo verum interdum ne numeranda

quidem eorum suffragia visa esse. Nam quum duo tantum lectionum genera

distingueret, vulgatum et quod scriptis libris contineretur, illud quidem, si

nullus codex contradiceret, acerrime retinebat, idem tamen, si ita videretur,

haud raro ex unius manuscripti auctoritate lectionem reliquorum omnium

silentio confirmatam corrigebat; quod ut recte interdum fieri nemo negat,

temerarium tamem esse omnes concedent, nisi singulorum virtutes accuralissimio

examine perpenderis familiasque et classes eorum distinxeris, praesertim quum

XI

aliud periculum sit, quod ipsum Koppius non satis evitasse videtur, ut si

quos ipsi codices contulerimus, his quasi paterno quodam amore faveamus

eorumque auctoritatem cupidius saepe quam tutius sequamur. Quamquam

ne horum quidem, quos sua ipse mauu tractasset, lectiones omnes enotavit,

sed eas tantum, quas vel in usum suum aliquo modo convertere vellet,

vel quarum enotandarum aliquam causam haberet; nec quamvis identidem

admonente me adigi poterat, ut plenam et integram lectionis varietatem ex

hibcret, quam inter inanes philologorum paleas referebat; quid quod earum

quoque, quae in Grotianae editionis margine memoratu haud raro dignissimae

leguntur, plus quam dimidiam partem prorsus omiserat, quas si in posterioribus

libris paulo diligentius exscriptas invenies, ego hoc mihi sumsi, ne quid mea

culpa in amicissimi viri libro desiderari posset. Verum omnino typis expres

sorum librorum mon qualem debebat rationem habuit; quorum qui Grotianam

editionem antecedunt, uno tantum anteriorum vocabulo eomprehendit, ut nec

quos potissimum inspexerit appareat, et falsa species oriatur, quasi una ea

demque illorum omnium lectio sit, quam Grotius demum quocunque modo

immutaverit; quod longe secus esse vel ex duarum praefationum comparatione

apparebit, quarum altera principi altera Vulcanianae editioni praefixa est.

Principi enim, quae impressa est Vicentiae a. 1499 per Henricum de Sancto

Urso, praemittitur epistola Francisci Vitalis Bodiani ad reverendum in Christo

patrem et dominum D. Joannem Chaeregatum divina providentia episcopum

Catharensem, ubi inter alia haec leguntur: ,,Verum inter cogitandum me

„mon vulgaris tenuit admiratio: quum rei impressoriae dexteritate omnes fere

,,boni codices in lucem prodierint, cur tamdiu delituerit Martianus, quem

„improssorum qui cupiditate lucri latebras omnes indagando solent esse dili

„gentissimi , ut quippiam novi, quo magnopere detinent mortales, aucupa

„rentur, nemo ad hunc usque diem attentaverit imprimere; at sumpto Minei

,,Capellae codice in manibus illico destiti admirari; quandoquidem eum sic :

,,mendosum comperi, ut nec agnoscere auctorem suum posset nec agnosci.

- II * -

XIII

„Itaque ego quoque rei difficultate territus penc retraxi pedem... nisi me

„potissimum generosa prudentia et spectata eruditione adolescens Dominicus

„Portensis cum quibusdam faumiliarissimis cohortati fuissent; quibus quum

„multa perversa et falsa corrigi et in veram lectionem redigi posse dicerem,

„nunquam destiterunt, donec me ut hoc gravissimum et formidandum omus

„susciperem perpulere, instantes ut quoad possem excussis priscorum mo

„numentis, unde Martianum fuisse mutuatum arbitrarer, novem ejus vo

„lumina pro viribus emendarem. — — Supra duo milia a nobis loca reposita

„sunt, quae ita esse multa et diligenti lectione apud gravissimos auctores

„comperimus; reliqua si qua sunt iis reliquimus cognoscenda , quibus major

„in Encyclopaedia eruditio majusque supererit ocium“ etc. Vulcanius autem

Brugensis, qui Martianum cum Isidoro Hispalensi conjunxit in editione Basi

leensi 1577, in praefatione ad Gerardum a Groesbeck, episcopum Leodiensem,

ita de ratione operis sui disputat: ,,Arreptis in manus tam excusis quam

„manuscriptis Isidori codicibus, quos a multo tempore ex Hispania et Belgico

„conquisieram, dedi operam ut eum ab innumeris iisque foedissimis mcndis

„repurgarem pristinoque suo nitori quoad ejus fieri posset restituerem; hac

„autem in parte eam rationem tenui, ut me temere quicquam immutarem

„nisi consentientibus inter se veteribus &vtyg&pous et errore ex ignorantia

„scribarum vel operarum typographicarum orto manifesto se prodente. Neque

„enim eos mihi imitandos censui, qui religiosa quadam diligentia sese jactitantes

„(quam tamen potius inanem superstitionem aut ineptam ostentationem appel

„laverim) ubi plurium codicum manuscriptorum consensu locus aliquis, quem

„sensus ipse corruptum esse indicat, emendari potest, priorem tamen eumque

„vitiosum textum retinere malunt, et variis lectionibus imargines librorum

„pariter et lectores onerant. Ego vero hasce varias lectiones monnisi quum

„utraque lectio tolerari possit apposui. — — — In Martiano Capella eundem

„ordinem sum secutus; quem, quum non minus quam Isidorus corruptus

„esset, ad vetustissimorum codicum fidem , quos mihi partim typis excusos

XIII

„partim manu exaratos clarissimus vir et juvandae rei literariae studiosissimus

„Basilius Auerbachius J. C. suppeditavit, emendavi, et scholiis partim ve

„teribus partim meis illustravi, ne verborum scabrities atque obscuritas, cui

„duobus praecipue primis libris et reliquorum initiis et clausulis studuisse

„videtur, multos ut hactenus ab ejus lectione deterreret.“ Et haec quidem

in itinere auctumnali, quum umum diem Erlangae versarer, ex illius biblio

thecae copiis festinanter exscripsi, ulterius comparando progredi nec tunc

poteram nec nunc licet, quum praeter ipsas Grotiamae editionis plagulas

resectas, quales typographo Koppius tradiderat, nihil ad manum sit, unde

de antiquorum exemplarium vel similitudine vel discrepamtia judicium faciam.

Illud tantum conjectura assequi mihi videor, Grotianam maximam partem ex

Vulcaniama expressam esse, ut si typographi peccata excipias, quibus Gro

tianus tcxtus scatet, multae lectiones, quas Grotio Koppius tribuit, Vulcanium

potius auctorem habcant, in primis autem pleraeque variantium , quas idem

Grotium in margine posuisse credidit, non aliae sint ab iis, quas Vulcanius

se, quia ambigua optio esset, in margine adscripsisse ait; quae enim ex suo

ipsius codice Grotius vel commemoranda vel recipienda censet, plerumque

in notis demum affert nec raro ipse lectionem a se vulgatam damnat eorrigitque,

ut facile appareat novam illum recensionem nec voluisse nec dare potuisse.

Verum haec hactenus; quae ideo tantum praemonenda videbantur, ne quis

hanc editionem ad nostrae aetatis rationes eriticas severe exigat falsave specie

deceptus lector plus exspectet, quam vel ego praestare potuerim, cui furtim

tantum inter typothetae specimina corrigenda unam alteramve lectionem ad

paucorum codicum fidem temere mutatam restituere licuerit, vcl septuagenarius

senex, in quem vel eam ob causam philologis nihil juris sit, quia quaecumque

haberet sibi non philologorum scholis debuerit. At enim vero si quis ex bono

et aequo illum existimaverit, facile intelliget, haud profecto contemnendam

operam Martiano suo praestitisse: multa ex codicibus suis correxisse, quae

frustra veteres exercuissent, multa menda aperuisse, quae nemo ad hane

XIV

usque aetatcm odoratus esset, multis vel solo interpretandi acumine sensum

reddidisse, quibus viri docti violentissima remedia adhibuissent, postremo si

nihil aliud certe antecessores suos longissimo superasse. Quorum VValthardus

(Bernae 1765. 8.) et Goczius (Norimb. 1794. 8.) duos tantum priores libros

sine certis rationibus neque idoneis adjumentis instructi leviter modo et in

concinne emendatos ediderant, inque plurimis non minus a Grotio pependerant,

quam vel Capperonerius, qui librum quintum repetitioni rhetorum Pithoea

morum a se institutae (Argent. 1736) adjunxerat, vel ipse Meibomius, qui

librum nonum subjecerat antiquae musicae auctoribus septem a se editis

(Amst. 16$2. 4.); ipse autem Grotius, qui in integro opere edendo Koppium

proxime quamquam plus quam ducentorum annorum intervallo antecessit

(Lugd. Bat. 1899. 8.), quatuordecim annorum puer, quamvis praecocis ingenii et

adjuvantibus Meursio, Lindenbrogio, ipsoquc summo J. J. Scaligero, tantae

molis operi neutiquam par fucrat, praetereaque instantibus scilicet mundinis

IFrancofurtensibus typographi operam tam negligenter rexerat, ut et aliis

mendis foedissimis et in primis eo interpunctiouis genere Martiani oratio inqui

maretur, quod obscurissimo scriptori etiam spissiores tenebras offunderet; quo

tamen ipso argumento luculentissime apparet, Grotium assequendae Martiani

menti parum idoneum fuisse. Si quidem in media interdum periodo orationem

abrupit movamque sententiam litera adeo majuscula posita exorsus est, ubi

sensus sine ulla intercapedine continuabatur; alibi vero integra vocabula vel

commata excidere passus est, eoque defectu tam parum offendebatur, ut ne

in notis quidem lectores de eo corrigendo admonuerit. Hac autem in -re ne

Koppii editio laboraret, quoniam mihi editoris fiducia corrcctoris munus tradi

derat, quanta potui diligentia curavi, mec nisi paucis in locis, quorum men

tionem in margine subjeci *), ita peccatum esse confido, ut sensus turbaretur.

*) P. 254, lin. 15 leg. sequentum pro sequentem. — P. 581, lin. 2 leg. fies profecto, decipula

si adstruxeris. — P. 609, lin. 12 leg. *totâragtov. — P. 624, lin. ult. leg. si metiretur , repertum

id esset,* quod requisitum est ; nunc non metitur. — P. 710, lin. 48 Jeg. spumigenae.

XV

Unum tantum doleo me non ut par erat efficere potuisse, orthographiae con

stantiam , quam ut omnino Koppium parum curasse supra monui, ita nec in

constituenda lectionc diligenter servavcrat, ut haud raro dubius haererem,

utrum ratione an negligentia aliquid vel commissum vel praetermissum ab eo

existimareiii ; sero tantum illud mihi sumsi, ut quum editorem revera vacillasse

hoc in genere intellexissem , unam certe rationem et meum qualecunque ar

bitrium sequerer, quamquam codem tempore alia graviora ingruebant, quae

ab his minutiis curaum meam interdum avocasse facile profiteor. Nam quum

hactenus de iis maxime verba fecerim , quae ad Koppii operam recte existi

mandam pertinerent, jam eo ventum esse intelligo, ut de me quoque aliquanto

accuratius loquendum sit; non ut aliquam meam operam jactem , quae ne

tanti quidem esse mihi visa est, ut nomen meum vel in titulo operis vel in

commentario reliquo virorum doctorum gregi interponerem , sed ut et Tibi ct

lcctoribus rationem reddam corum , quae me vel Tua voluntas vel meus erga

socerum Tuum amor vel ipsius operis caritas aliqua per consuetudinem com

tracta in commentario maxime adornando quamvis imparatum multisque aliis

megotiis districtum suscipere coëgit. Licet enim initio illud tantum socero Tuo

recepissem, ut specimina typographica perlustrarem atque corrigerem, mox

tamen inter ipsam operam intelligebam, non ita comparatas esse Koppii schedas,

ut integrae typothetae manibus committi possent; quas etsi vivus ipse mihi

tanquam absolutas preloque paratas tradidisset, tamen ingruente torpore senili

et praesertim memoria labante non amplius valuerat eam in formam redigere,

ut omnia inter se aequabili quodam tenore responderent nec quidquam aut

abundaret aut deesset; immo collectaneorum farraginem haud raro alienis

locis intruserat, quaecunque extremis temporibus ex aliqua lectione annotasset

quoquo modo ad Martianum retulerat, nonnulla bis terve posuerat, in universum

autem , ut senes solent, tam profuso orationis genere usus erat, ut

si omnia qualia quanta scripsisset typis mandarentur, in duplicem fere molem

liber excrevisset nec tamen plus sed fortassc etiam minus ad illustrandum

XVI

scriptorem contulisset. Nec ipse rentiebat, quo minus hic illic aliquid reciderem

vel praetermissum supplercm, meminique, quum movissime ad nos viseret,

insignem cjusmodi mutationem, quam in specimine typothetico fecissem,

valde ipsi probari; quod tamen quum donec ipse viveret inter corrigendas

tantum plagulas a typographo madentes fieri posset, in duobus prioribus libris

parcius factum est, neque adeo opus erat in his, quos jam ante aliquot annos

integro etiam mentis vigore elaborasset, quorumque in argumento mythologico

et astrologico ex multo inde tempore accuralius versatus esset; multo magis

necessarium erat in reliquis septem , quos quum ipse ideo tantum prioribus

adjunxisset, ut integrum Martianum ederet, non quod eorum argumentis

multum delectaretur vel liberalium artium historiam apud antiquos data opera

cognovisset, vel eam ob causam multo minore cura tractaverat. Non hoc

dico, nihil industriae Koppium ad hos quoque libros illustrandos contulisse;

nemo me magis, qui ipsius schedas identidem tractavi, incredibilem viri

laborem admirari potest, qui in tanto aetatis culmine jejunissimos et frigi

dissimos auctores, quosque antea vix fando nosset, grammaticos, rhetores,

musicos, arithmeticos lectitaverit, excerpserit, et cum scriptore suo ita con

tulerit, ut spinosissimarum disciplinarum rationes recte eum percepisse appareat;

verum haec omnia enotata potius quam digesta erant limamque extremam

desiderabant, qua sola in tanta argumentorum ariditate elegantioribus hominibus

commendari poterant; qua de re etsi saepius. Koppium monuissem, tamen

postremo taedio rei captus schedas suas quales erant prelo committere con

stituerat. Quapropter dici non potest, quanta me voluptate affeceris, Vir

Illustrissime, quod socero Tuo funestissimo casu nobis erepto, quum ad Tuum

arbitrium omnis hujus negotii sors rediisset, non modo ad finem illud perduci

permisisti, sed etiam mihi eam veniam dedisti, ut immortalis viri monumentum

in eam formam redigerem, quae tanti nominis memoria non prorsus indigna

esset; quo facto etsi multum mihi laboris accessurum esse videbam, ipsa

tamen pietas, qua defuncli manes prosequebar, tale officium detrectare non

XVII

patiebatur. Nam si ab integro res institucnda fuissct, multos alios viros doctos

huic negotio administrando longe magis idoneos fore intelligebam ; Koppii vero

rationes neminem melius quam me notas habere persuasum erat, quas etsi

neutiquam omnes probarem, tamen rcligiosissime servandas arbitrabar, ne,

quod illius nomen prae se ferret, alieno ingenio conscriptum videretur, operisve

concinnitas ex propositorum diversitate laboraret. Quamvis igitur externam

schedarum formam passim refinxerim , alias in brevius contraxerim, aliarum

ordinem mutaverim , nonnullas etiam prorsus resecuerim, vestigia tamen

ipsarum nonnisi ibi deserui, ubi aut aperte errasse aut ne sibi ipsum quidem

constitisse Koppium animadverterem ; de meo pauca tantum ex veteribus ple

rumque scriptoribus adjeci, quae quum ad illustrandum Martianum opportuna

essent, illum tamen non adhibuisse viderem, vel quia Graeca sine interpre

tatione Latina aegre legebat, vel quia nondum ad ipsius notitiam pervenerant.

Quo ex genere hic inprimis nominandus est Mythographorum , quos primus

nuper ex codd. Vaticanis Angelus Majus edidit, tertius, quem nunc proba

biliter Magistrum Albericum appellamus *); cujus etsi raram mentionem in

commentario invenies, quum plurimus ejus usus in duobus prioribus libris

esse debuerit, ob id ipsum hic eum data opera commemorandum duxi; fuerat

adeo quum omnes illius locos, qui Martianum spectarent, ad calcem operis

subjungere constitueram; sed hoc quidem consilium abjeci ob nimium eorum

numerum ambitumque, praesertim quum Bodii merito nunc etiam facilior

nostris hominibus aditus ad cos pateat; mentione tamen hominis eo minus

supersedere volui, quia praeter ipsum Martianum etiam veterem ejus inter

pretem Remigium Antissiodorensem identidem adhibuit, cujus quum com

mentarii ipsi etiam nunc in bibliothecis lateant **), specimina saltem, quae

illic exstant, lectoribus editoribusve nostri futuris haud opinor ingrata erunt.

*) Conf. Frid. Jacobs in Zimmermanni ann. discipl. antiqu. 1854. n. 132.

**) Conf. Montfaucon bibl. T. I, p. 92 b;•Fabr. bibl. med. aevi T. VI, p. 187; Brnckeri hist.

pliilos. T. III, p. 640.

III

XVIII

Ceterum non dubito quin me quoque in hoc genere multa praeterierint, qui

quum omnino satis imparatus ad hoc negotium accesserim, tum ne postea

quidem tantum ei temporis impendere potuerim, quantum rei difficultas postu

laret. Nosti, Vir Illustrissime, quibus et ipse domesticis calamitatibus conflictatus

sim, fere eodem tempore, quo Tu recens ereptum socerum lugebas, floren

tissima uxore intempestiva morte amissa; cujus casus perturbatio si quid

vestigii in hac quoque opera reliquerit, Tu certe pro humanitate Tua con

donabis; praeterea autem tot erant officii academici negotia, tanta variorum

generum impedimenta cum munere professorio conjuncta, ut, licet multa quae

jam proposita et promissa essent huic pietatis officio postposuerim, plerumque

tamen monnisi feriatos dies ei impendendos habuerim; quod quantam festi

nationem urgente semper typotheta excitaverit, quum simul et specimina

typographica corrigenda et schedae impressioni praeparandae essent, nemo

nisi expertus satis existimabit. Omnino ex ea operis forma , qualis nunc

prodit, difficultatem laboris, quantam ego exantlavi, nemo satis intclligere

potest; quod non ideo dico, ut operam meam ambitiose venditem , sed quo

consilio omnia quae hucusque praefatus sum, ut in tanta rerum omnium

adversitate lectorum aequanimitatem implorem , ne aut ab editore ipso, sene

emerito, exspectent, quod vel integris viribus arduum fuerit, aut vicarium

correctorem ut sui juris editorem taxent, qui si illud praestitit, ut propo

situm operis consilium exsequeretur, susceptae fidei satisfecit. Quanquam

sic quoque non minora quam in lectione emaculanda Koppium etiam in com

mentario effecisse, nemo profecto infitiabitur; qui quum praeter Vulcanii

notulas, quas ipse rectius glossas appellavit, et paucas Grotii, quarum adeo

partim vere pueriles essent, partim in omnia alia evagarentur, nihil fere, quod

alicujus usus esset, ab antecessoribus traditum invenisset, sua ex penu integram

ac perpetuam annotationem reliquit, qua etsi non omnia omnium desideria

aequaverit, tamen primus omnium obscurissimum scriptorem in clariore luce

posuisse aditumque ad eum vel mediocriter doctis hominibus aperuisse cen

xx.

sendus est. Nam quod ipso acerrime semper quum in omnibus ut arbitrabatur

philologis tum inprimis in antecessoribus suis reprehenderat, quod haud raro

expeditissimos locos magna eruditionis nube obscurarent potius quam illustrarent,

difficiles autem siccis pedibus atque silentio transirent, multis certe in locis, prae

sertim carminibus, quorum interdum per affectatam scriptoris doctrinam tumo

remque dicendi vix sensus apparet, ita evitavit, ut nihil ipsius enarrationibus

clarius jucundiusve legi possit; neque exiguus eorum numerus est, quibus unus

omnium ex profunda sua efaditione vero locutionis vel sententiae fonte aperto

lucem atque perspicuitatem affudit. Scriptores Afros, quibus Martiani oratio vel

ipsa gentilitate maxime affinis est, Appulejum, Arnobium, alios, identidem in

auxilium vocavit, neque imitatores ejus, ut Fulgentium Saxonemque Gram

maticum , comparare neglexit; quo in genere licet, si philologus fuisset,

aliquanto accuratius versari potuerit, studia tamcn viri ne in hoc quidem

argumento, quod propius nostrum est, contemni possunt; ipsum autem libe

ralium disciplinarum orbem quantum ipse Martianus animo complexus tanto

cum doctrinae apparatu illustravit atque auxit, ut, quem in finem olim hi

libri ab auctore scripti sunt, nunc demum rursum usurpari legique posse

videantur. Et hoc quidem loco exspectare poteras, ut et de ipsis artibus

cyclicis, et de Martiani genere, consilio, et auctoritate pluribus agerem; sed hac

ego disputatione editionem operis tamdiu exspectatam etiam amplius remorari

nolui, praesertim quum videam hac in causa de monnullis aliter mihi judi

candum fore, quam socero Tuo placuerit; qui quum scriptorum Suum , ut

fere fit, cupidiore animo amplecteretur, pretium ejus hinc inde certe nimis

extulit majoremque ejus quam revera fuisse videtur eruditionem existimavit;

quippe si quid apud ipsum cum antiqui scriptoris dicto aliquam similitudinem

habere animadvertisset, illico hume ei ante oculos fuisse conjecit, multarumque

rerum, quas ex aliorum libris strictim exscripserit, accuratiorem notitiam

haud scio an perperam ei tribuit; qui quanta interdum oscitantia vel optimis

auctoribus usus sit, in sexto maxime libro apparet, ubi primarium ejus fontcm

XX

Plinium etiam nunc habemus. Totum igitur hunc locum, qui est de fontibus

et ingenio Martiani, in aliud tempus differam ; unum hoc data occasione

monebo, quia neque a Koppio neque ab alio quoquam satis animadversum

esse video, multa ex Varrone Martianum petiisse videri, quod non modo

ex iis locis apparet, ubi tantum non auctorem illum prae se fert, ut in

Dialectica (§. 558), in Geometria (§. $78), et *) in Astronomia (§. 817), verum

etiam ex iis ubi ab ipso discedit; nam quod in extremi libri limine (§. 891)

Medicinam et Architectonicam a deorum conspetu removet, aperte contra

Varronem dictum est, qui quum non de septem sed de novem disciplinis

librum cdidisset, quorum unum de Architectura fuisse Vitruvius (in praef.

libri VII, p. 194 Bip.) testatur, illas quoque duas reliquis septem adjecisse

videtur; quae si recte observavi, fieri poterit ut ex Martiano si nihil aliud

tamen aliquas principis eruditionis Romanae reliquias lucremur. Facile tamen

patiar alios viros doctos, qui magis in hoc literarum genere versati sint, hanc

mihi disputationem praeripere; iterum enim repeto reliquorum studiorum

meorum rationes nimis ab illo argumento remotas et fuisse et nunc quoque

esse, ut nec quando redire ad Martianum possim sciam, nec majori fiducia

olim aliquid me in eo illustrando praestaturum polliceri audeam , quam nunc

praestitisse mihi arrogem. Quod forte fortuna ad me delatum fuerat negotium,

strenue et sollerter exsecutus esse videor; de operis ipsius laudibus meritisque

Koppio quidquam subtrahere religioni duxi; quae si interire nolui quantaque

potui externae formae commendatione illustrare studui, satis habebo, si et a Te et

quicunque praeterea immortale illius nomen justa existimatione prosequuntur,

pietatis me officio satisfecisse neque extremum tanti ingenii monumentum indigne

dehonestasse judicatum fuerit. Vale, Vir Illustrissime, mihique favere perge.

Scripsi Marburgi ipso die Koppii mortis anniversario VII. Kalend. Apr.

MDCCCXXXV.

*) Quam enim ibi etymologiam proponit stellarum a stando, et ipsam Varronis esse Popma

(p. 203 ed. Bip.) ex Cassiodoro annotavit.

- - —-■%■-—

M A R T I A N I

M I N E I ET E L I C I S

c A P E L L . A ' E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

D IE N U JP T I I S

PHILOLOGIAE ET MERCURII

• LIBER I.

rT. quem psallentem thalamis, quem matre Camoema

Progenitum perhibent, copula sacra, deum:

Tu quem] Satura, Martiani amica, hos versus

eanit in laudem Hymenaei, qui est deus nuptiarum,

id est, naturalium conceptionum. GlossA (in

cod. Monacensi B, aliisque) — Istam quidem inter

pretationem Vulcanius, Grotius, Goezius, omnes

receperunt , quamvis facile perspicere potuissent,

non Saturam hosce versus pronuntiasse ; sed ipsum

Martianum, patrem nimirum quinquagenarium, poë

tico spiritu afflatum , quippe qui a filio deinde

(§. 2) in iis reprehendatur.

.psallentem] Ht9oegiíovroe: psallere vix aliis

nisi poëtis sequioris aevi, et inprimis Christianis

frequentatum. Goez. — Cave credas! Utuntur

hoc verbo Sallustius, Horatius, Quinctilianus, Gel

lius, Macrobius, alii, et iterum noster infra (§. 924).

matre] Claudianus XXX, 51. Hymenaeum Musa

progenitum etiam facit:

»Hunc Musa genitum legit Cytherea ducemque

Praefecit thalamis ; mullum junxisse cubile

Hoc sine , nec primas fas est attollere taedas.«

Goez. — Correxi hos versus non accurate ex

scriptos. Alii Uranià (Catull. 61, 2; Nonn. Dio

nys. 55. pag. 825 Falk. ; Claudian. epithalam. Pal

' ladii et Serenae 51), alii Terpsichore (Procl. ap.

Phot. p. 824 Hoesch.), alii Calliope, alii ipsa We

ner; natum Hymenaeum ferunt. Sunt adeo, qui a

mortalibus genus eum duxisse perliibeant (Serv. ad

Aen. 1, 681. Lutat. ad Stat. alii). Patrem tamen

Bacchum expressis noster verbis nominat. Recte

quidem : Hymenaeus enim a Seneca (Med. 110)

appellatur

» Candida Thyrsigeri proles generosa Lyaei. •

' Camoena] Idem est ac si dixisset Musa. Vide

inter alios IIoratii (in carm. sec. 62) haee:

— — — •acceptusque novem Camoenis.«

copula sacra] Ita »copulam sacram deiim« dixit,

ut Valerius Soranus, sive alius quispiam vetustis

simus poëta »Saturnia sancta dearum. Quod est"

Graecanicum illud plurimorum poetarum δια θεάων.

Sacra deüm copula, diis ipsis venerabilis. Hincque

9. Martiani Capellae lib. I. §. 4.

Semina qui arcanis stringens pugnantia vinclis,

* * *

Complexuque sacro dissona nexa foves:

Namque elementa ligas vicibus, mundumque maritas:

in ICtorum libris copula, cum saera res sit, quae

nimirum inviolabili foedere conjugioque homines jun

gat, pro ipso concubitu , consummante conjugia,

ponitur. Justinianus imperator cap. 26 de nuptiis :

»Si enim ex affectu omnes introducuntur nuptiae,

et nihil impium, nec legibus contrarium in tali

copula exspectamus , quare praedictas nuptias in

hibendas existimemus ?« Hinc copulare est con

jungere nuptias, ratoque foedere par hominum col

ligare. Imperator Gordianus c. 8 ejusdem tituli:

»In copulandis nuptiis spectanda est ejus voluntas,

de cujus conjunctione tractatur. « Et copulari , ma

trimonio conjungi c. 25 ejusdem. Et ab eadem mente

» dextras copulare « dixit in Aulularia Plautus, quia

manum tradere euipiam apud veteres sancta erat

firmaque amicitiae sponsio. BAntii. (advers. p. 594.)

Haec ille : sed sibi

Oblitus enim hujus interpretationis eundem Martiani

locum paulo inferius (p. 961) sic explicare studet:

»Copulam deüm dicit , cujus auspiciis conneetitur

non constat vir doctissimus.

corpus terrestris molis coelesti animo, quae duo

deum constituere sapientes veterum physici tradi

dere : vide Ocellum et Plinium libro2.« — Equidem

haud sane perspicio cur mysteria quaerat Barthius

in verbis, quae nihil habent dubitationis. Sed in

errorem inductus esse videtur prava in libris editis

scriptione vocis deùm cum circumflexo. Non enim

pluralis, sed singularis est, accusandi casu.

semina] Elementa. Semina sunt Lucretio cor

puscula, in quae corpora quaevis resolvantur. Clau

dianus (48, I) : » Quisquis sollicita mundum ratione

secutus Semina rimatur rerum. « Goez. — Distin

guit noster infra (§. 17) inter semina rerum et ele

menta, ita ut elementa jam separata, semina autem,

sive initia, rerum adhuc mixta esse videantur (conf.

Claudian. de rapt. Pros. 1, 248 sequ.)

pugnantia] Semina pugnantia sunt diversa et

contraria sibi elementa, quae discordem concordiam

Ovidii concinnant, quam plurimi poëtae ab eo mu

tuo sumtam celebrarunt. BAntii. (adv. p. 961) —

Permulta de dissonis hic ex arithmetica et musica

afferri possent; sedpraestat, inferiori loco (§. 209)

hac de re uberius agere. Ovidii versus, qnos innuit

Bartliius, hi sunt (met, 1, 8);

n Nec quidquam nisi pondus iners , congestaque

eodem -

Non bene junctarum discordia semina rerum. «

At magis etiam huc faciunt Horatii (ep. 1, 12, 19)

lii versus :

» Quid velit et possit rerum concordia discors:

Empedocles an Stertinium deliret acumen ?

vinclis] Vincula sunt nuptiae vel conjugium.

<Juvencus libro 4 :

» Hujus germano rursus sociabile vinclum

Deberi, generis pereat me portio lapsi. «

BAntii. (p. 961).

dissona] Discrepantia; ut infra (§. 92): « Quae

que elementa liget dissona mexio. « Atque hac de

re conferas velim Lucretium (8, 441), et Senecam

(natural. quaest. 7, 27, p. 808 Lips.), et ovidiüm

(in fast. 1, 108).

mexa] Conjugium aut rem adeo indicat potius

coneubinariam. Apulejus libro 2 : » et a nexu qui

dem venereo hospitis tempera.« Bantu. (p. 1242).

—Iterum altius petit vir doctus, quod ex antece

dentibus manifestum est • necti ab hymenaeo pug

nantia.

elementa] Fingitnr Hymenaeus connubio ele

Martiani Capellae lib. I. §. M. 5

Atque auram mentis corporibus socias:

Foedere complacito sub quo natura jugatur,

menta junxisse, quantumvis contraria eorum vis esset.

Ita Seneca (natur. quaest. 7, 27; p. 808 Lips.):

»Nonne yides quam contraria inter se elementa sint?

gravia et levia sunt , frigida et calida, humida et

sicca. Tota hujus mundi concordia ex discordibus

constat. • Il perspexit etiam Lactantius (2, 12).

E poëtis praesertim Manilius (I, 141) rem tangit,

et sicut Ovidius (met. I, 18) chaos ex Hesiodi

tlieogonia (116) describens eanit; *

• Obstabatque aliis aliud : quia corpore in uno

Frigida pugnabant calidis , humentia siccis ;

ita Claudianus (Mall. consul. 75) eorum reconcilia

tionem :

— — — — — — »rursumque receptis

Nectit amicitiis quidquid discordia solvit. «

Unde et Hymenaeus (ap. Statium silv. I, 2, 188):

— — — — » ipsum in commubia terrae -

4ethera , cum pluviis rarescunt mubila , solvo. «

et auctor Pervigilii Veneris v. 89 :

• Cras erit quo primus aether copulavit nuptias.«

' E Graecorum etiam pliilosopliis Empedocles (ap.

Diog. Laërt. 8, 7. p. 858 Meib.) statuerat, quatuor

elementis accedere tö veixog et t%v pvziav. At

is e dissidio potius .elementorum contenderat : oriri

mundum, per amicitiam autem in pristinam condi

tionem töv 6paigov (conf. Marc. Antonin. 12, 5.

p. 116. Gat.) redire. Multo magis ad nostri sen

tentiam facit, quod illico post Chaos Amorem ortum

eumque deorum omnium antiquissimum esse veteres

affirmant, IIesiodus, Acusilaus, Parmenides, Plato

. que (sympos. p. 178, Tim. p. 47 Steph.); Aristo

"teles (de mundo 8. et umetaph. 1, %) Sextusque Em

piricus.(9. adv. Phys. 7 p. 849 Fabr.). De pliysiea

ratione discrepantia nectendi confer praeterea Ery

ximachum medicum apud Platonem (sympos. p, 186. ores loci (§. 23. 31. 91).

187) addeque Sthaeum (in ecl. 1, 42, 2. p. G87

Heer. et nostrum (§. 912). Ex eodem Platone Ap

pulejus (de dogm. Plat. 1, 175. p. 194 Oud.) de

elementis: » quae quum inordinata permixtaque essent,

ab illo aedificatore mundi, deo, ad ordinem numeris

et mensuris in ambitum deducta suut. « Idemque

(de mundo p. 554 Oud.) : contrariorum per se na

tura flectitur , et ex dissonis fit unus idemque con

centus. — — Sic totius mundi suorum instantia

initiorum inter se impares conventus pari nec dis

cordante concentu matura veluti musicam temperavit.

Namque humidis arida — confundit, unumque ex

omnibus ct ex uno omnia juxta Heraclitum consti

tuit « cet.

vicibus] Mutua vice. Valerianus sermone primo,

alii. BAroerii. (p. 961.) — Ellipsis est vocis alternis.

maritas] Maritare dicuntur qui foecundum ali

quid faciunt. Victor Massiliensis l. I Geneseos :

» Foms scatet et diti prolem virtute maritat. «

Alcimus Avitus l. 1 :

» Lymfa maritavit sitientis viscera terrae.«

Horatius epodo 2 :

»— — adulta vitium propagine

4ltas maritat populos.*

BArtii. (p. 961).

auram mentis] Sic Flaccus de eadem ratione

dixit : » divinae particulam aurae. « Grot. — Adde

huic IIoratii (sat. 2, 2, 79) loeo Virgilii (Aen. 6,

740) de purgatione animae versus:

» Comeretam exemit labem, purumque reliquit

Aeetherium sensum atque aurai simplicis ignem. •

foedere complacito] Claudianus (51, 58) »Tuo

primae libantur foedere noctes« Goez. — Foedus

pro conjugio a nostro accipi plures docebunt inferi

M *

4 - Martiani Capellae lib. I. §. 1.

Sexus concilians , et sub amore fidem :

O Hymenaee decens, Cypridis qui maxima cura es:

sexus] Qui Aristotelem (de*mundo 8) legerit,

non dubitabit hunc ante oculos fuisse nostro : adeo

congruit cum eo, vel in hoc ipso eligendo exemplo.

concilians] Grotius quidem concilias ; sed illud,

quod recepi, praeter Barthii (adv. p. 961) et Vossii

(Arntz. misc. p. 197) codices, Cantabrigiensis quo

que , IBritannicus, Basileensis, et qui ad Norim

bergensis libri marginem notati sunt, habent.

amore] De Amore, deo maximo (conf. Oppian.

de venat. 2, 411, et IIugium in libro vernaculo ser

mone scripto » de mytlio« p. 190. 191), quem

övvatdjtoetov et puéyu6tov poëtae appellant Graeci

(Athenaeus 12, p. 899. 600 Casaub.) nosterque

(§. 728) »puerum herilem « , equidem alio loco (pa

laeogr. crit. III §. 150) disserui. Cui quum Chaos

olim adjungeretur (v. superiorem not.), verisimile

est, ab antiquissimo jam tempore adscriptam fuisse

potestatem elementa ligandi, et ydpuaov 9e6tuo$c,

sicut ex IIesiodo (theog. 125) addit Oppianus (in

halieut. 4 , 28). Memoratu dignum est, similia Or

pheum docuisse , adeo ut noster eum ante oculos

habuisse videatur. Namque ab initio Argonautico

rum (12) ille habet :

'Agzoeiov μίν πρότα XAOYX &u&yagrov

&v&yxrjv

I(oei XP0N0N, ôç êáózev6ev άπειgeoto

6vv öqoe ö2zoïç

Ai88goe, xoei ötpvij /requoeftéæ zvögöv'EIP9

TA , cet.

Adde eundem eadem repetentem paulo inferius (410).

fidem] Ambigua est seiitentia. Intelligi enim

potest » IIymenaeum per nuptias fidem addere conju

Alii

locum forsan maluerint explicare » inferioris condi

galem « : sub enim saepe pro in usurpatur.

tionis fidem esse quam amorem« , quippe qui ante

omnia exstiterit. Ita enim et Ovidius (her. 4, 161) :

»Nobilitas sub aunore jacet« (conf. palaeogr. crit. III

§. 150). Verumtamen totum locum iterum conferenti

mihi videtur, a nostro Amorem socium dari Hyme

naeo in conciliandis elementis secum pugnantibus.

Ita enim Quinctilianus (in declam. 14. p. 139. ed.

Oxon.) Amorem depinxit, » quasi per eum rerum

naturae sacra primordia totiusque mundi elementa

creverint, qui teneat nunc figatque rixantia et de

contrariis pugnantibusque seminibus molem perpe

Quod Quinctiliano » so

cietas perpetua « , lioc nostro »fides « est.

tuae societatis animarit. «

decens] Veneris atque Gratiarum epitheton Hy

menaeo Gratiarum consanguineo attribuitur, quod

illam gratiam pulcritudinem non nunquam comitan

tem eique adhaerentem, quae facilius sensibus at

que animo percipitur, quam verbis exprimi possit,

designat. Horat. (L. 1. od. 18, 6 et I, 4, 9): »te-.

que decens Venus « — » Gratiae decentes. « Goez.

— Sed noster infra non Venerem tantum (§. 005)

sed et Floram (§. 888), et » scientiae fontem«, quin

Claudianus etiam (cons. 6 Iionor. 357) » aërem«

decentem appellat, ita ut restringi vix possit hoc

epitheton ad unum alterumve.

Cypridis qui maxima cura es] Nam teste Clau

diano (51, 51): »Hune musa genitum legit Cythe

rea ducemque Praeposuit thalamis « Gnot. — Horat.

L. 1. od. 14 : » curaque non levis.« Et Catullus (in

nupt. Jul. et Manlii 61 seq.):

Nil potest sine te J^enus ,

Fama quod bona comprobet,

Commodi* capere ; at potest - •

Te volente : quis iuie deo

Compararier ausit? —

Goez. — Sed verba composuit noster ad illud Vir.

Martiani Capellae, lib. I. §. l. 5

Hinc tibi mam flagrans ore cupido micat: .

... Seu tibi quod Bacchus pater est, placuisse choreas,

Cantare ad thalamos seu genitricis habes,

Comere vermiferis florentia limina sertis

gilii (Aen. 10,- 157): Veneris justissima cura« ;

quocum confer Horatii (od. 2, 8, 8) »juvenumque

publica cura. « Nominis Ryprogeneiae etymon, quia

in Cypro genita fuerit, affert Hesiodus (theog. 109);

adde IIymnum iii Venerem (2), qui Homero adscri

bitur, et Pindarum pluribus locis.'

micat] Ore micare Cupidinem Hymenaeo dixit,

plirasi toties ab Aristaeneto et aliis ágoetuxoùç ex

pressa. Vide quae plurimis in secunda editione

Musaei notamus. BAnth. (p. 961) — Minime Cu

pidinem intelligo deum, sed cupiditate flagrare Hy

menaeum. Certe noster quum multa, tum et haec

a Claudiano mutuatus est, apud quem (in epithal.

Pall. et Celer. 41) IIymenaei etiam » dulce micant

oculi. « Appulejus (met. 6. p. 401 oui) »r*0SdtS

wnicare« dicit , et noster-infra (§. 888) »flammam •

micare.«

seu tibi] Sensus est: »Seu placuisse clioreas

habes Bacchi (is enim saltationibus praeest, unde

quisquis ille est Orpliicorum auctor, qui propediem

forte a nobis novum speret diem, canit: —— öc

zs ézeug 4u6vv6e zogevtc: : v. pr. in liymn. v. 9)

— seu cantare ad thalamos habes matris Calliopes,

vel (ut alii volunt) Uraniae. Grot. — Bacchum Pro

pertius quoque (2, 25, 94) » chori patrem« appel

lat, et »medium in eo esse « (2, 23, 94) fingit (v.

Burmann. ad h. l.). Noti praeterea sunt Tibulli (2,

1, 53) versus : •

» Agricola et minio suffusus , Bacche , rubenti

Primus inexperta duxit ab arte choros.«

Atque apud eundem (I, 7, 58) idem deus

» Movit et ad certos mescia membra modos.«

choreas] Scribendum »placuisse clioreis. « Bac

chum cliorearum choragum vel unus Anacreon do

cere abunde possit, ad quem vises. BArrii. (p. 961).

— De Baccho chorago nemo est qui dubitet (conf.

Tibull. 1, 7, 58 et 2, 1 , 56. Casaubon. de sat.

poës. insert. in Cren. musaeo p. 28). Cur autem

Martianus scribere non debuerit » tibi placuisse clio

reas a , causam neque docuit Barthius, neque docere

potuit. Vulgatam igitur servavi lectionem, quam et

a Bacheto (sur les epitres d'Ovide I. p. 156) appro

batam esse video. '

comere]- Claudianus (de nupt. Honor. 202) $

» Tu festas, Hymenaee, fuces, tu, Gratia, flores

Elige ; tu geminas , Concordia , necte coronas. «

Apud Ovidium (fast. 8, 219) quoque

» Protinus arripiunt Charites nectuntque coronas.«

Itaque noster infra (§. 888):

» Ipsa etiam fulcris redimicula mectere sueta

Flora decens trina anxia cum Charite est.«

Attamen et Baccho serta placuisse Ovidius (fast. 5,

548) canit: -

« Bacchus amat flores : Baccho placuisse ccronam

Ex Aeriadnaeo sidere mosse potes.«

Idemque aliis locis (trist. 1, 6, 2):

» Deme meis hederas , Bacchica serta, comis. «

et (8, 5, 5) de poëtis Bacchum celebrantibus:

« Festaque odoratis innectunt teinpora sertis.«

Veneri item cum comitibus triluit Cypriorum auctor

(ap. Athen. 18, p. 672 f. Casaub.) :

'H δε 6%v &uptaeë2ou6v φιλouueuêíc'Apgoöitn

II2séæpuévr, 6t€qodvovc e$$eæc, &v9ec yoeir, c,

'Av κεφαλαίουν ά$&vto $&oel 2:ragoxgjöepivot.

6 Martiani Capellae lib. I. §. 1.

Seu consanguineo Gratia trina dedit:

Connubium divùm componens Calliopea •.

vermiferis] In Msto libro offendi vernificis. Quod

sane veruna est. Nam verna facere ostia videntur

additae. Is mos multis a nobis et aliis alibi traditus

est. BAitii (p. 961). — Non Bongarsii tantum, sed

Vossii etiam codex (Arntzen, misc. p. 197), Darm

stattensis et tres e Monacensibus (C. D. E.) vermificis

quidem habent, sed in aliis vulgata lectio exstat,

quam retinui, siquidem Graeeüm éagorgepjc ea

exprimitnr, et noster alio loco (§. 870) simili figura

»vernicomae olivae a utitur. Vernifera adjectivum

est, pariter atque serta , et substantivum corona

per ellipsin omissum.

limina] Limina sponsi, quibus nova ingrede

retur, nupta, sertis ornari solita fuisse, testes sunt

Catullus (64 epith. Pelei et Thet. 284)- de floribus

amenS :

» IIos indistinctis plexos tulit ipse corollis

Queis permulsa domus jucundo risit odore.«

atque IIierocles, qui (ap. Stobaeum serm. 68.

p. 414 Gesn.) •%gauc xoete6tepupuévæuc « scribit

•rjgoevvov άντι yvvatxóç érret coeyov6tv. « De

ungendis postibus vide nostrum infra (§. 149).

consanguineo] Consanguinei sunt ópuo:tdtguot,

ut Charites et Hymenaeus ; utriusque enim pater

Bacchus. Alii tamen Gratiis patrem adscribunt Jo

veim. De matre etiam discordia, aliis Autonoen, aliis

Eurymedusam vocantibus. Gnot. — Consanguineus

fratrem notat ex altero parentum solo. Vide Ania

num, Alarici consiliarium, ad sententias Pauli, Cu

jacium observ. libro 11. cap. 26. BArtii. (advers.

p. 961). — Alio etiam modo Hymenaeus Gratia

rum consanguinens dici poterat. Is enim quum Bac

élii filius esset, Bacchusqne pariter atque Gratiae

patrem haberent Jovem (Cornut. N. D. H5. p. 161.

Gal. Theognid. sentent. 18), harum ille consan

guineus omnino erat. Sufficit enim sanguine con

nexos esse, ut illo nomine insigniri possint (I. i

§. penult. de suis et legit. hered.). Bacclio placere

choreas Euripides canit apud Strabonem (10. p. 470

Casaub.). -

Gratia trina] Hoc est »tria concessit, vultum*

vocem et gestum. « Gloss. ap. VvlcAN. — Gratiam

trinam dixit ut infra L. IX: »Suada decens trina anxia

eum Charite est.« Quid non nugamini glossatores!

Gnor. — Neutiquam sic legitur infra (§. 888), ubi

Grotius versus confudit, siquidem » Flora decens«

primum legitur, et deinde »Nec Suada« cet. Per

peram quoque eritici (ap. Fulgentium p. 15 Munck.)

ternas viragines in ter termas mutaturi erant, quod

profecto non fecissent, si fontem cognovissent, e

quo Fulgentius hauserat. Martianum enim imita

turus erat, id quod nullo negotio perspicient, qui

utrumque locum comparaverint. Sed noster ipse ante

oculos habuisse videtur €laudiani illud (in laud.

Ser. 88): -

-

»Ternaque te quudis innectens Gratia membris. •

Similiter Sidonius (carm. 11, 115. p. 567 Sirm.) :

» Hic triplex uno comitatur 6ratia nexu • :

pro quo modum posuit Horatius (od. 5, 21, 22).

connubium] Ubique in Mss. per N simplex ex

primitur. Goez. — Cave credas. Malum igitur fa

ctum, quod Goezius falsam in quibusdam codicibus

seribendi rationem in contextum recepit, idque con

tra communem , quam sequimur, lectionem.

* Calliopea] Musarum haec princeps est, quam

Hesiodus (theog. 79) tgoqoege6tdtr v &toe6εων,

Plato (Phaedr. p. 259 Steph.) rgeo,8vt&rrn, alius

Mov6djv rtgouæræyétuv (Mem. de l'acad. des in

scr. V. p. 188) appellat, aliusque (anthol. Gr. 1,

67, 29) ipsi Uraniae anteponit ; cuique Moselius

Martiani Capellae lib. I. §. 2. 7

Carminis auspicio te probat annuere.

Dum crebrius istos Hymenaei versiculos, nescio quid inopinum intactum- 2

- - - - - • - • • - •

que moliens, cano, capillis respersum albicantibus verticem incrementisque lu

(id. 5, 75), Hesiodum imitatus , tö y%vxegóv

6τόμα tribuit ; quam e Latinis etiam Lucretius (6,

95) »requiem hominum , divùmque voluptatem« ,

Ovidius (fast. 8, 80) »primam sui cliori« dixit, Virgi

lius (Aen. 9, 828) pro Musis omnibus ponit versu:

« Vos, o Calliope , precor, aspirate canenti« ;

Horatius (od. 5, 4, 2) » reginam«, ac Plutarchus

(in orat. vit. p. 801 et sympos. 9, 15 p. 745) regum

comitem appellat. Apollinaris Sidonius autem epi

thalamium canens (carm. 14, 6) Calliopen etiam in

vocat, eodemque verbo, quo moster, probare utitur.

annuere] Verborum in hisce versibus constructio

eorumque interpretatio sic facienda esse mihi videtur:

»0! tu , copula sacra, IIymenaee, quem perhibent

deum thalamis psallentem, matre Camoena genitum,

qui semina mundi pugnantia vinculis arcanis strin

gens, complexuque sacro foves dissona nexa. Vici

bus (mutua vice) enim elementa ligas, mundumque

maritas, atque auram mentis corporibus socias, foe

dere complacito, sub quo natura jugatur, sexus

concilians, et sub amore fidem. O! IIymenaee

decens, qui Cypridis maxima cura es : hinc enim tibi

cupido flagrans ore micat, seu placuisse tibi clioreas,

quod (quia) Bacchus pater (tuus) est, seu cantare

ad thalamos genitricis (a Venere) habes, seu li

inina florentia sertis verniferis eomere, consangui

meo (tibi) Gratia trina dedit (tres Gratiae dede

runt) ; Calliopea connubium divùm componens pro

bat, te annuere auspicio carminis.« (Sive choreae

tibi placeant, quia Bacchus pater tans est ; sive

cantare ad thalamos a Venere matre, sive limina

sertis coronare a Gratiis consanguineis tuis habeas:

Calliope omnino approbabit, quod annuis auspicio

carminis).

Dum] Profecto mirum, ab omnibus interpreti

bns, et Grotio et novissimo Goezio, versns illos

Saturae adscribi, quum quinqnagenarius Martianus

ipse » istos cano« dicat. Fefellerunt nempe eos

verba, quae paulo post sequuntur, »satura commi

nlScenS. α -

nescio quid inopinum] Saepe Cieero verbis »ne

scio quid » usus est; pro Arcliia 7: »nescio quid

praeclarum : idemque (orat. partit. 21) inopinata

esse dixit admirabilia ; pariterque Horatius (od. 5,

1, 2) carmina laudaturus » non prius ea audita«

praedicat. Nescio quid igitur neutiquam cum con

temtu dictum, sed de grandi conamine, quod et

verbum moliri innuit. Haec quidem Martianus pater;

sed prorsus contrarium sentit interveniens filius.

Huic enim adscribenda sunt quae sequuntur, et

sic quidem verba construenda : »Martianus (filius),

non perferens verticem (patris) capillis albieantibus .

respersum incrementisque lustralibus decuriatum

ineptias aggarrire, intervenit dicens : quid istud mi

pater« cet.

capillis] Ordinem tantum verborum, ex Hugiano

eodice et in libro Norimbergensi ad marginem no

tata lectione, mutavi. Forsan in Priapeiis (77, 2)

noster legerat :

— — — — »meumque canis

Cum barba caput albicet. capillis.«

Pariter Saxo Grammaticus (6. p. 116) qui Martianum

imitandum saepius, ut Stephanius docuit, sibi pro

posuerat, » Albicetu scripsit » quanquam scnio ca

pillus.« -

incrementisque lustralibus decuriatum] Ifoc est

quinquagenarium, qui jam decem lu$tra peregerim.

Vulc. — Lustralia certum est a multitudine lustro

8 Martiani capellae lib. I. §. 2.

stralibus decuriatum, nugales ineptias aggarrire non perferens, Martianus inter

rum dici, incrementa vero decuriata decuriam lustro

rum mon possunt significare, alioqui quinquaginta

tantum annos natus sit senex, qui alterum tantum

aevi pene vult confecisse videri (?). Eruditus, sed

duri eloquii, scriptor decuriatum euriae jam immu

nem, vacantem ex officiis municipalibus et mrbanis

in sua sibi patria dicit, emeritum volens eruditionis

quadam inexspectatae ostentatione dicere. Scio Ter

tulliano ejusdem gentis seriptori decurialem numerum

denarium esse c. 57 de anima; unde multiplicata

per eundem lustra hic capere possis, sed tum im

manis numerus exeat (?). Et non video quomodo

illud, quod modo diximus, non sit melius : ita nulla

alia opus erit exactione. BAntii. (p.409). — Prae

stat profecto Vulcanii explicatio ; siquidem decuria

tus dici nequit curiae immunis, quem excuriatum

potius dixere Romani (Non. Marcell. p. 56 ed. Par.

1614). Verbum autem decuriare quum significet

in decurias conscribere (Cic. pro domo s. f. ibique

Manut. p. 74. Graev.), hoc loco cum antecedenti

bus incrementis lustralibus conjungendum* esse vi

detur, ut sit »in decuriam incrementorum lustralium

conscriptus « , Livio miles invalidus dictus. Ovidius

(trist. 4, 8, 55) verbis: »decem lustris peraetis«

<quinquagenarium se tum fuisse significat. Seneca

(de brev. vit. 4). » Audies plerosque dicentes — —

sexagesimus annus ab officiis me dimittet« ; et Pli

mius Secundus (in epist. 4, 25, 4) »leges majorem

annis LX otio reddunt. «

ineptias] In aliis libris legitur ineptias, in aliis

nugulas. 'Ego vix dubito veram lectionem esse mu

gales ineptias. Diminutivum enim illud tam prolixo

operi minime congruum. BAnrii. (advers. p. 409.

974) — Quidam libri habent mugulas ineptias, quod

quis defendere possit. Sed aliam mentem mihi praeit

MS. in quo reperi nugales ineptias. Dignum lioc

Capella vocabulum nec possum ab eo non profectum

credere. Agellius idem usurpat M Noct. 2: »Sed

theorematibus tantum nugalibus dilatrantes, objur

gatione justa incessivit.« Idem : » et alia quaedam mu

galia proferebant. « ZINZeml. (eritie. juvem. promuls

19, 80 in Sclminck. synt. crit. p. 227.) — Vos

sianus codex nugulas ineptas : sed cum etiam alii

in ineptias conspirent, parum abest, quin , cum

Bartliio legendum censeam nugales ineptias. AnNtz

(misc. p. 197) — Ineptias Bongarsius ; Bodianus

vero et Vulcanius minus commode ineptas habent.

Goez. — Hugianus codex perperam inertias habet

pro ineptias. Milii quidem, quamvis.ratio a Barthio

prolata rejicienda sit (quandoquidem prolixum opus

Martianus filius nondum audierat, sed paucos tan

tum versiculos), Zinzerlingii codex sufficit, ut cum

eo faciam. Accedit, quod Darmstattensis etiam a

prima manu eandem lectionem habuit. Vox nugalis

praeterea non semel a Gellio usurpatur. 'Et qnamvis

maximi etiam poëtae Martialis (9, 1, 8), Catullus

(1, 4), et fortassis Horatius quoque (sat. 1, 9, 2)

versus suos modestiae causa nugas appellent; hoc

tamen loco addituum vocabulum ineptias illam exclu

dit interpretationem. Profecto enim patrem in ver

sibus illis repreliendit filins , quippe qui niliil sen

tiat magni in eis, sed mugas ineptas potius, quae

non deceant senescentem patrem. Minime igitur

voces » nugales ineptiae « hic bono sensn accipi pos

sunt, id quod vidit jam Fulgentius, qui nostrum

imitaturus (myth. 1. p. 5 Munck.) illorum loco

verborum scribit: »dum tibi rugosam sulcis anilibus

ordiar fabulam. «

lueris, sive cum Zinzerlingio,

Sed utro nunc modo legere ma

sive cum Grotio,

cujus lectionem Basileensis etiam codex praebet;

sensus manebit idem.

aggarrire] An praeter nostrum alius quisquam

Martiani Capellae lib. I. §. 2. 9

venit dicens: Quid istud mi pater, quod nondum vulgata materie cantare

deproperas, et ritu mictantis antistitis,

composito hoe verbo usus fuerit dubitaveram. Quum

vero serioris aevi seriptoribus proprium fuerit, prae

positionibus augere verba (§. 45 not.); ipsum illud

repperi in glossario Latino-Gallico (ap. Adelung in

glossar. man. I. p. 152) explicatum jaingler«, quod,

nisi a Latino garrire lucem acciperet , nemo, puto,

intelligeret.

intervenit] Intervenire Martianum non corpore,

sed sermone autumat. Estque intervenire medium

se dare rebus dissonis aut alioqui nondum compo

sitis. Tertullianus libro de patientia cap. 11 : » quia

qua ex parte aut erroribus nostris, aut Mali insidiis,

aut admonitionibus domini intervenimus, ejus officii

magna merces, felicitas scilicet.« Symmachus libro

7. epist. 86 : »Ut quidquid culpae aut erroris incur

rit, contra illius meritum meo digneris interventui

relaxare. • BAnth. (advers. p. 974).

quid istud] Pariter Appulejus (met. 1. p. 29

Oud.) : »Quid istud mi Socrates?«

pater] Martianus filius enim, ut supra observa

vimus , Martianum patrem interpellat, cui deinde

pater respondet, filiumque praemissa fabula de nu

ptiis Philologiae et Mercurii bonis instituit artibus.

Similiter Cicero librum de officiis, quamvis omnibus

utilem, filio soli se tradidisse finxerat. Accedit quod

Martianus in extremo totius operis (§. 1000) filium

iterum alloquitur hoc versu :

»Secute nugis mate ignosce lectitans.«

Vide igitur, quam absurda ad finem secundi libri in

Darmstattensi codice haec sit glossa addita : »Satira

narravit cuidam patri hanc fabellam , quam idem

pater Martiano renarravit. «

nictantis] Evigilantis. Gloss. — Nictantis, ut

nemo ignorat, non &aeó toövvztóç, ut glossae vo

lunt, sed a nivendo, unde connivere : quo verbo

priusquam fores aditumque reseraris,

infra utitur : »quiescere cupientem connivere non per

ferat. « Gnor.— Nictans antistes est matutinis horis

ad aperienda populo fana oculis semisomnibus etiam

prodiens. BAnth. (advers. p. 974). — Populum ad

sacra obeunda invitantis. Sacerdotes enim homines

ad eaeremonias celebrandas carminibus et quovis

modo allicere solebant. Nonius Marcellus : »Nictare

oculorum significantiam esse denotarunt veteres.

Plautus Asinaria : Neque illa ulli homini nutet, ni

ctet, adnuat. « Goez. — Quodsi fontem animad

vertissent viri docti, e quo noster hausit (v. not. ad

vocem aditum), melius eum intellexissent. Certe

qui nictantem Martianum sopitum explicaturi sunt,

longius a vero aberrant. Namque qui spiritu poëtico

afflatus versus declamat, sopitus dici nequit. Evol

vendus potius Festus erat, qui » nictare « ait » ocu

lorum aliorumque membrorum nisu saepe aliquid

conari. « Atque hoc etiam loco varietatem non solum

gestuum sed mutationem quoque vultus denotat, si

quidem ab antistite oculos modo demitti, modo spar

gi, Martianus dicere voluit ; id quod ad ea, quae

sequuntur, doceo. Quod reliquum est, ex Hugiano

codice varians lectio »instantis« notanda quidem est;

sed vulgaris servanda.

antistitis] Sane aedituorum est, non antistitum,

aditus reserare templorum. Et quis affirmabit, non

scripsisse aedituentis hominem, qui quidvis admit

tat, modo ne communi sensu verborum plane luci

deque loquatur? Lucretius lib, 6:

» Cuncta cadaveribus coelestum templa manebant

Hospitibus loca quae complerant aedituenteis.«

Barth. (adv. p. 409).— Barthius mavnlt aedituen

tis me invito. Anxtzen. (misc. p. 197) — Profecto

atro carbone notanda est causa eliam propter quam

Barthius locum emendandum esse censuit.

2

I0 Martiani Capellae lib. I. §. 2.

$uvozoyeic? Quin potius edoce quid apportes, et quorsum praedicta sonuerint,

aditumque] Malit fortasse quis adytumque : et

sane de antistite sermo. Grot. — Non placet, cum

»fores aditumque « mihi Martianus junxisse videatur

tamquam synonyma, quod hujus aevi scriptoribus

familiare est et consuetum. AnNtzex. (misc. p. 197 f.)

— Adytum, quod Msta habent et Grotius probat.

Infra bis » adytorum fastigiis. « Goez. — In nullo,

quotquot vidi, codice hoc loco legitur adytumque,

sed in omnibus constans lectio est, quam recepi.

Locum profecto facile inteliigent, qui Virgilium con

tulerint. Ille enim Sibyllae Cumanae templum de

scribens (Aen. 6, 41 sequ.) fuisse ei canit » aditus

centum , ostia centum « , pergitque :

» J^entum erat ad limem, cum J^irgo : poscere fata

Tempus , ait. Deus , ecce Deus ! Cui talia fanti

Ante fores, subito mom voltus , mom color unus.

Nom comtae mansere comae, sed pectus anhelum,

Et rabie fera corda tument — —

— — — Cessas in vota precesque ,

Tros, ait, Aeenea ? Cessas ? neque enim ante de

hiscent

4ttonitae magna ora domus.« — — —

Omnia igitur apud nostrum hoc loco bene se habent,

modo probe eum intelligas. Verbum etiam mietare,

de quo supra , ex illis Virgilii verbis » non voltus,

non color unus « explicari potest. Pariter » mutantem

mundum « idem poëta (bucol. 4, 80) dicit, ob adven

tnm nimirum numinis. Adde Lucanum (3, 212, 214),

Seaecam (Againemn. 704) Lucianum (Iov. trag. 50.

VI. p. 239 Bip.) cet.

reseraris] In editis reserares, quod correxit e

codice suo Grotius. Comeinunt Basileensis et Darm

stattensis; ac sic einendatum etiam vidi ad marginem

libri Norimbergensis.

$uvozoyeig] Grotius edidit yvuvo/oyi£euG.

— In Graeca hac voce non inepte alii libri mutant

-

yoepuo^oyi£€tc. Nam cnm in templis nuptiarum sacra

confierent, et hic de Hymenaeo cantitet; utrique

loco verbum convenire debet, quod utriusque re

spectu dicitur. BAntii. (adv. p. 409) — Tò yvuvo

Àoyi£etv quid sapiat intelligo. Quoniam tamen va

ria lectione margini appicta codicum diversa voluntas

subnotatur, ego quoque, quam ex nostro lectionem

commentus sum, non absurdiorem forte, in medium

dabo. Praefert casea scriptura uotzozoyi£evc : quod

ut portentosum puto, ita verum mihi persuadeo puv:

zo%oyi€€vg Capellae exaratum. Sane menti au

ctoris vix quicquam aptius in lucem postin proditu

rum puto, glossis fidejubentibus: μέχog ó é6οτερoς

τότoς. BAarii (p. 974) — I'vpuvo^oyi£&ug retinet

Vossianus codex. Anxtz. (mise. p. 197). Fiuctuat

hic plane lectio. Alii, et inprimis Baptista Pius,

habent literis Latinis gumnologisseis et luknologeis.

Sed yoeuo/oyi££uc, ut sibi sensus constaret, Bon

garsius amplectebatur. Nil enim nisi meras nuptias

hae nugulae ineptiae resultant. Goez. — Nempe

non legerat vir doetus quae ab illis interpretibus jam

allata erant. Sed magis reprehendendum, quod in

textum receptum ab eo istud yoeuo?oyi€¢wv, ver

bum inauditum ! Bartliium vides eum lectione flu

ctuante fluctuare et ipsum, quem quas in testimo

nium advocat glossas cave credas in codicibus le

gisse. Exscripsit enim eas e Vulcanii thesauro (p.

348), quem ne laudaret, consulto cavit. Non magis

igitur glossae illae adjuvant, quam quodlibet aliud

lexicon Graecum. Quapropter lectionem omnium

simplicissimam et sensui maxime accommodatam poe

vo?oy&ίς in textum recepi. In aiio enim ]il)ro (pa

laetogr. erit. IiI §. 576 seq.) uberius de variante dis

serui orthographia, et ne insueta se morari sinant in

terpretes admonui, praesertim autem (IV. §. 526)

literam Gamma saepe pro spiritu adhibitam esse

-

Martiani Capellae lib. 1. §. 2. 11

revelato. Ne tu, inquam, desipis, admodumque perspicui operis £y£g6tuov noscens

(p. 826; add. IIeyn. ad Apollodor. p. 266) docui, id PYMION, in alio (E) ETPYMITON, in alio

quod in illo ipso verbo probe advertit Schneider (in

lex. Gr.). Jam vero in codicibus Monacensibus (B.D.)

scriptum legitur ITYMNOAOITIC: licebat igitur

$uvo3oysis substituere, quoniam, ut saepe dixi,

variaui scribendi rationem minime curo, atque I et

EI invicem poni (Quinctil. 1, 7, 15 p. 181 Spald.)

non nisi orthographiae prorsus rudes ignorant (v.

palaeogr. mea §. 277 not. EI).

me] Lege cum Ms. mae , et dele interrogationis

notas. Grot. — Recte! In aliis bibliothecae Lei

densis membranis extat non tu , teste Munckero

ad Fulgentii Virg. cont. p. 742 ed. Staverem. Id si

placeat, mom accipiendum est pro nonne , de quo

usu dixi pluribus in specim. observ. c. 5. AnNrz.

(misc. p. 198). — Bodianus et Vulcanius habent

me : male ! Goez. — Cur, male? Profecto perinde

est utro modo legas, siquidem ab optimis scriptori

bus Cicerone et Sallustio pro Graeco voeâ ponitur

me , quod alii scribunt mae , prout Graecam dipli

thongum alii literis AE, alii simplici E (§. 903.

not.) reddere maluerunt (Palaeogr. erit. IV. p. 828).

Infra apud nostrum (§. 52) iterum me reperies eodem

sane sensu. Quid? quod Malaspina (v. comment.

ad Cic. epp. ad Att. G. 1. T. I. p. 175 Graev.) negat

ante Laurentii Vallae tempora apud Latinos dipli

thongo scriptum mae inveniri (conf. et Garaton. ad

Cic. pro Miil. p. 260 Orell. Ikritz ad Sallust. Catil.

p. 276 sequ.). Sic in Afranii fragmentis (poët. seen.

II. p. 167. 188 Bothii) editor temere nae posuit pro

ne, quod recte legitur apud Nonium (p. 246 Merc.).

èyég6tuov] In Grotiana editione pariter atque

in anterioribus legitur éyéugopuvnpuéioy. Libri au

tem scripti verbum mirifice variatum exhibent. Gro

tins in suo legit èyégvpuov, Bongarsius egiraemiom.

Equidem in Monacensibus (B. C. D.) inveni EIE

(G) ETOPYMJ^ON, in Basileensi ETEPI.

MION, in Darmstattensi HTHPIMIS2N. Atque

interpretes si audieris veteres , vix doctior abibis.

Corrupta enim haec tradunt : »Egerimion, i. e.

resurrectionem vel ascensionem vel mutationem.

Egerimio Graecum verbum, i. e. surgo. Est enim

Egerimion liber apud Graecos de apotheosi « ;

quod sic explanat alius (E) : » est liber, in quo

Quam

quidem explicationem facile apparet ab apotheosi

refertur, qualiter homines divi facti sint. «

Pliilologiae desumtam esse ab hominibus Grao

cae linguae adeo ignaris, ut ne éyeigoe quidem

verbum recte scribere potuerint. Contra bonae frugis

plenissima Grotii nota haec est: »'Eyeugopyrusiov

vox notha. Ms. éyeQvpuov. L. èyég6ιμov, vox nota

vel ex libro IX, ubi ait: Tunc èyéo6tuov inefTa

bile virgo concludens. Scholiastes Theocriti : r«5v $*ru

$æÀoetuiaov tò u$v άθεται ε6:régæc, té óó óóógue

à xoei aergo6c«yog&i*&toet 6v£y&gtuz&. Et ea quidem

quae scholiastes xoetoexoipuntux& , a Capella xoi

pumq6vc appellantur,

quae vero ille διεy&gtux&, a Capella £y£g6tuov

ut Meursius noster docuit,

dici ego animadverti: nisi quis malit dici Egersi

mon, utVarro im fragmento: »vocis suscitabulum can

tantiumque gallus gallinaceus. « Hucusque Grotius,

cujus conjecturam a Goezio in contextum receptam

esse ut olim improbaveram , ita nunc probo, post

quam in illo, quem Grotius laudat, Ioco (§. 911),

etsi omnes editi, praeter Grotianam, editionem, in

qua egersimom legitur, corruptum illud egerimiom

exhibeant, in Monacensi tamen codice (C) scriptum

ipse vidi egersymon , levi vocalium mutatione, in

Darmstattensi vero rectius egersimom. Qnum igitur

ex inferiori hoc loco appareat, corrumpi vocem illam

in egerimion potuisse, emendandi autem locum

9 *

I2 Martiami Capellae lib. I. §. 2.

creperum sapis? nec liquet Hymenaeo praelibante disposita nuptias resultare?

Si vcro concepta cujus scaturiginis vena profluxerint, properus perscrutator

aliquem ex alio ejusdem scriptoris loco ratio certe

optima sit; Grotianam illam opinionem pluris quam

meram conjecturam faciendam esse censui.

creperum] Identidem (§. 116. 808) hac voce

noster usus est. Significatio quidem nota (Sym

mach. epist. 1, 15) ; sed inprimis Nonius (p. 15

Merc.) de vario vocis usu conferendus. Totius loci

sensus liic esse videtur : Martianus pater filium corri

gens: »profecto insipis, inquit, qui excitantes versus,

quos prooemii loco declamavi, audisti, et nihilomi

nus fingis te ignorare praeclarum opus, quod mo

liar.«

praelibante] In manu exarato codice legitur per

libante. Ego adverbium praelibanter ansam errori

dedidisse opinor, quod finxit more suo pecudalis, ut

fatetur ipsemet per risum eloquii , senex. Hyme

naeo disposita sunt in gratiam ejus scribenda, prae

libanter vero, quod ejus imperium toto opere cele

brans tangit ipsomet in exordio. BAmri. (adv. p. 409).

— Praelibante Vossianus etiam codex, pro quo

Barthius nulla necessitate praelibanter. Anxtz. (mise.

198). — Musaeo vocatur yapuo6z6%og äyyeAeuaj

rnc. Goez.

resultare] Resonare , succinere. Infra : »Idque

deditum mundo loquax triviatim dissultaret humani

tas « ; hoc est rumoribus atque canticis differret.

Sic capiendum lioc verbum initio Cyclopaediae, si

diis placet, Alani ab Insulis;

• Ut sibi juncta magis naturae dona resultent

Et proprium domet domis mixtura favorem

Cudit opus , per quod operi concluditur omni.«

Qui scriptor ingenii non absurdi cum aliis aequa.

libus vel tempore, vel studio, plane eloquentiam

suam ad Martianmm conformavit. BArrii. (advers.

p. 409). — Itesultare paene unice ad strepitum et

sonum multitudinis refertur. Vid. Gesner. ad Claud.

p. 811 :

— — — - edissere caussas

Laetitiae : cui pompa toro tam clara resultet? •

»Domus tota lauris obsita , taedis lucida , constre

pebat Hymenaeum. « Goez. — Claudiani locus est

in epithalamio (80), quod ante oculos habuisse Mar

tianum mihi quoque verisimile fit. Sed restrictum

illius vocis usum neutiquam probo, quandoquidem

vel unus Appulejus contrarium docere potest, verbum

nempe resultare saepius usurpari ubi sonus ne eo

gitari quidem possit. Scribit enim (apol. p. 424

Oud.) : »radii in speculum incidentes resultant • ;

(metam. p. 215) : »paulatim terra resultat« maga

nimirum evolare tentans; (p. 582): »Pegasus in altum

adusque coelum resultat.« Translatum sensim ad

alium sensum hoc verbum esse ex Franco-Gallico

resulter patet. Glossae Vindocinenses (ap. Cang.)

resultare explieant » similitudinem referre.« Apud

nostrum infra (§. 11) tamen verbo resultare omnino

resomare denotatur, verum non ut hic cum, accu

sandi casu junctum, cujus constructionis exempla

praebent iterum Appulejus (met. 8. p. 552 Oud.)

verbis » saxa cautesque parilem sonum resultarent« ;

et Calpurnius (Ecl. 4, 8. in Burm. poët. min. I. p.

620) versu : -

»Carminajam dudum, non quae nemorale resultent.«

Atque sic etiam apud nostrum ad disposita vox car

nina suppleri debet.

scaturiginis vena] Fulgentius (p. 13), scilicet

ne in Martiano exscribendo manifeste deprehendere

tur, » poëticam pruriginem « substituit.

profluxerint] Ita codd. Dresdensis, Darmstat

tensis, Reiclienauensis et Britannicus: Vulgata per

fluxerint. Verborum ordo hic est : Si vero properus v

Martiani Capellae lib. I. §. 2. 5

inquiris, fabellam tibi, quam olim Satura comminiscens hiemali pervigilio mar

cescentes mecum lucernas edocuit, ni prolixitas perculerit, explicabo. Quum

perscrutator inquiris, (e) cujus scaturiginis vena pro

fluxerint concepta (haec) cet. Perscrutator pro Grotii

scrutator varians lectio est ad libri Norimbergensis

marginem annotata, quam in textum recepi.

satura comminiscens] Martiani genus scribendi

satyricon est, non invectivum, sed opus miscellum;

ideoque Satyram librum suum, et in principio, et

in Geometria, et in Astronomia xazà ztgo6arro

zrotioev loquentem inducit. Gnor.— Martianus Sa

turam (sic enim in Mstis exprimitur, v. Cortius ad

Sallust. p. 849 etBünemann ad Laetantium p. 159.)

quasi deam sibi familiarem illud Hymenaeum car

mine celebrantem inducit. Inde »Satura comminiscens

mecum edocuit. « Goez. — Quod ad vocis ortho

graphiam et scripta satyrica attinet, conferantur Vos

sius (in etym.), Cellarius (in orthogr. 1768. 8. p. 549.),

Casaubonus (in Crenii musaeo p. 1 sequ.), Petronii

interpretes (Durm. p. I sequ.), Fulgentius Martiani

simia (myth. I. p. 22 Munck.), Turnebus (in advers.

26, 54), Heindorf (ad IIorat. sat. 1, 4. p. 86) et

Barclaius (in sat. praef.). Sed quamvis recte Grotius

adverterit, Saturam loquentem aMartiano non semel

induci, id hoc etiam loco factum esse mihi quidem

neutiquam est persuasum. Poëtica potius licentia

inest in verbis »Satura comminiscens fabulam mar

cescentes mecum lucernas edocuit. « Nec magis Sa

tura Martianum edocuit, quam lucernas. Ceterum

jure Grotius contendit Martiani Saturam opus mi

scellum esse. Eo enim sensu et Paulus apud Festum

»Satura« inquit » et cibi genus dicitur ex variis re

bus conditum, et lex multis aliis conferta legibus, et

genus carminis, ubi de multis rebus disputatur.«

lueernas] Pluribus hoc symbolum locis Mar

tianus usurpavit (§. 124. 219. 996); quod avide ar

ripiens Fulgentius (myth. 1. p. 897 Stav.), ut jam

monuit Goezius, »nocturna « inquit »praesule lu

cerna fabulam commentus sum. « Omnium fere, quae

noctu fiebant, consciam veteres venerabantur lucer

nam (Aristoph. Concion. ab init., Lucian. Catapl. T.

5. p. 209 Bip.), unde Graecorum proverbium , Aej

xv%ov sive λύxvov ö£ew. Libanius (in vita De

mosth. p. 4. v. 18 Reisk)* » Owöë rég vw%xtac gx&

8svöev, dAed: $uertoveiro aegöc póc fregi Äö

%ovg. '09ev xai IIv%ag 6x&$rroev άρή, toùç

2öyovc toü 4nuo6%vovg %xvóv &rróςειν·

öv ö 4nuo6%vnc à6reioc äuæ και πικρός :

Oioe, éqon , ört Aevaeoe 6ε λέzvov xaioev. « Et

Cinna (ap. Isidor. etym. 6, 12, p. 239 Arev.).

» Haec tibi Aerateis multum invigilata lucernis

Carmina — — —

Causam vero eur tantopere amarint hane allegoriam

scriptores, Epicharmus (ap. Cornut. 14. p. 161 Gal.)

prodit hisce verbis : » ei t& tu £nrsig ooqoöv, tjg

vvzzöc év%vpunt&ov. «

Cornutus addit, melius noctu, quam die, cogitando

Omnia enim praeclara,

reperiuntur. Quapropter Propertius » extremas« me

morat »lucernas «; et Juvenalis (I, 81) Venusinae

lucernae nomine Horatianas lucubrationes insignivit.

Utrumque junxit Ausonius epigrammate (4) quod

fastis praemisit, versibus;

»Sit tuus hic fructus , vigilatas accipe noctes,

0bsequitur studio nostra lucerna tuo.«

Unde et Gellius librum suum Noctes inscripsit At

ticas. Arnobius denique (4. p. 444) lucernarum

moderatricem Minervam appellat ipsam.

prolixitas] Sensus idem est, qui in Arnobii (l.

H. p. 138 Salmas.) verbis: »ne forte prolixitas fasti

dium audientiae pariat.« Multo elegantius eadem Vir

gilius (georg. 1, 177) exprimit versu :

»Ni refugis, temuesque piget cognoscere curas. •

[4 Martiani Capellae lib. I. §. 5.

inter deos fierent sacra conjugia procreationesque undique numerosae, liberique

praeclues ac nepotum dulcium aetherea multitudo inter se quodam coelico

larum complexu ac foedere potirentur , praesertimque potissimos connubialis

bearet adjectio, idque debitum mundo loquax triviatim dissultaret humanitas,

sacra comjugia] Apud Graecos quoque iegob

yétuot deorum erant conjugia, in primis Jovis et

Junonis, quatenus mystice et symbolice explieare

illud solebant (conf. Casaub. ad Athen. 6, 10. p. 426

f. Valcken. ad Theocr. Adon. p. 564, ibique laudat.

wernsdorf. excurs. 11 ad pervig. Ven. T. 5. p. 558.

Lobeck. Aglaopham. Rönigsb. 1829. 8. I. p. 608).

Quapropter saera Junonis teste Lactantio (1, 17)

muptiarum ritu celebrabantnr, quae et ipsa iego.

yéuot appellata sunt: unde etiam oi yapuoi;vteç

ztouoi:6v tq5 4tâ zoei tjj 'Hgoe iegoùç yàpuovc

(Lexic. rlietor. post Phot. Porsoni p. 670. 29). Pla

toni tamen (de It. P. 5. p. 438 f. de legg. 8. p. 841

Stepli.) hae nuptiae nil nisi sanctae, id est rite in

stitutae et inviolabiles esse videntur. De Cereris

nuptiis v. Serv. ad Virg. georg. I. 544.

procreationesque] Grotius ediderat quidem pro

creationis ; addita tamen nota : »Legendum et di

stinguendum : Cum inter deos fierent sacra conju

gia , procreationes undique numerosae. « — Atque

Sed e variis le

ctionibus, quas Iondam (p. 52) attulit, meliorem in

ita codex etiam Dresdensis habet.

textum recepi, qua non solum procreationesque le

gitur , sed etiam paulo post in verbis et inter deleta

copula est, quae etiam a codicibus Monacensi (E) et

IIugiano abest. Goezius quidem substituit indeque,

additque » ad manuscriptorum fidem « ; sed falsus est.

In nullo enim indeque legitur.

praeclues] Vox est illius aevi. Glossae nostrae :

»praeclues , praenobiles «, et alibi : »praecluibus ,

honestis. « Et glossa Isidori : » cluis nobilis, cluior.

nobilior , praecluis valde clarus et inclitus. « Grot.

— Saepissime (§. 24. 557. 429. 566. 897. 906)

hoc vocabulo utitur noster. Neque quasi ex Graeca

Latinaque lingua compositum forte damnandum; si

quidem Plautus toties jam verbo cluere utitur. At

tamen Latinum ejusdem stirpis esse , cujus Graecum

22w%uv, negare nolim.

adjectio] Mss. adlectio. Tertull. : » adlectio ex

plorata. « Goez. — Vellem dixisset in quibus libris

scriptis adleetio legatur, quam pravam ego lectionem

in nullo reperi. Multo igitur minus in textum reci

pienda erat. Sensus est : » Amplexibus quidem gau

debant dii, sed beatissimi fiebant accedente connu

bio. « Adjectio connubialis enim hypallage est, quam

figuram noster saepe usurpat.

debitum] Ediderat Grotius, sicut erat in ante

eum editis, deditum , hac tamen addita nota : »Sic in

Rhetorica : » Deditaque fient quae vetustas praeterit. •

Sed sane malim diditum et didita. Didere enim est

dispergere. Glossa : Dide $ucâoç, puéguíae. Virgi

lius :— — » tua terris didita fama «, et alibi : » I)iditur

hic subito Trojana per agmina rumor. « Glossa Isi

dori : » Diditum , percrebratum, divulgatum. « Gnor.

— Repetiit Goezius, et quod magis reprehenden

dum , in textum recepit vcrbum , quod nullo in

codice legitur. Equidem Dresdensis et IIugiani co

dicum auctoritate substitui debitum. Sensus est : » ne

careret mundus diis varii et multiplicis generis, qui

eum implerent. « Totum enim mundum plenum esse

deorum et semideorum recepta erat opinio (conf.

§. 180 seq.). Pro mundo Claudianus, quem noster

saepe imitatus est, posuerat naturam hisce (rapt.

Proserp. 2, 570) versibus :

Martiani Capellae lib. I. §. 5. 45

1.

poëtaeque praecipue Oeagrium ' citharistam secuti, caecutientisque Maeonii sua

viloquam senectutem , epica vulgo lyricaque pagina consonarent: mec aliquid

~ Jam felix oritur proles : jam laeta futuros

Aevspectat natura deos. Nova numina rebus

Addite et optatos Cereri proferte nepotes. «

Unde infra (§.52) Jovi consuluit Apollo ut conce

deret nuptias Mercurio , quibus proferret nepotum

numerum ad culmen polorum. Id quod probans de

inde Jupiter jussit (§. 95) : »jungantur paribus auspi

ciis, et nostris cumulent astra nepotibus. « Cui vero

nostra lectio non placebit , is sane vulgatam contra

Grptium tueri poterit e Donati quidem verbis: »Dare

est quod repetas , dedere est ad perpetuum. « Sed

debitum rectius esse mihi quidem e Martialis (4, 1,

9) verbis » debita terris • persuasum est.

triviatim] In triviis enim populi confabulabantur.

Musaeus : I'λό66oe yoeg évógô:tov qpv%oxégro

uoc, év öë 6toerii'Egyov, ö: reg te$$et tuc, £v

τριo6oi6tv dxov£&v. Catullus : » Omnibus in triviis

vulgetur fabula passim « : adeoque inibi etiam car

mina cani solita. Miaro : » — Tume in triviis indecte

solebas stridenti miserum stipula disperdere carmen« :

quo alludit Capella. Gnor. — Adde Horatium (ad

Pison. 243), Appulejum (in metam. I. p. 28 Oud.),

et confer omnino doctissimum Luciani (de historiae

conscribendae ratione c. 16 extr. p. 118) interpretem

C. F. IIerimannum. Sensus infra (§. 96 f.) idem est

v erborum » per compita. « -

dissultaret] Glossa : » dissultaret, divulgaret. « Sie

, nuptias resultare « et » sonitu resultabant« dixit. Gr.

— Inter utrumque verbum distinguendum potius erit.

De verbo resultare conferas ve!im quae modo (ad

§. 2) observavi et quae infra (§. 11) observo. Dis

snltare vero, quoVirgilius (Aen. 8, 240 et 12, 925)

utitur, verbum est intransitivum, unde apud nostrum

(§.5) post verba » debitum mundo « supplendum vide

tur* • eSS0. α

Oeagrium] Ubique Euagrium legitur. — De Or

pheo sermo, qui Oeagri filius. Hyginus de Argo

nautis loquens: »Celeusma dixit Orpheus Oeagri

filius. « Grot. — Euagrium nomen foedissime cor

ruptum muta in Oeagrium. Goez. — Equidem non

miror Euagrium scriptum esse, et Oeagrium illo no

mine intellectum. Graecum nomen enim Ooeygos

est : ou autem et év pronuntiatione confundebantur,

unde Eöäyguoc idem est qui Oidyguo;. Quid?

quod xoetoevzn6ccg scripsere pro xoetouzm,6ccg (Ode

rici diss. p. 27). Quoniam igitur variantem orthogra

phiam interpres ego haud curo, minime dubitavi Oe

agrium in contextum recipcre, ne Euagrius imperitis

fucum faceret. Confer praeterea de eo Diodorum

(4, 28), et Apollodorum (1, 9, 16).

caecutientis] Solemne scriptoribus sequioris ae

tatis fuisse videtur, Homerum a caecitate denomi

nare. Tertullianus : » quod clausis vel in totum Ho

mericis oculis liquet.« — Goez. — Repetit illud

Iioiheri epitheton noster infra (§. 19).

consonarent] Etsi vulgata lectio non ineptum

sensum fundat, tamen vestigiis veteris scripturae,

Bongarsio probatae, »Euagrius (I. Oeagrius) citha

rista « , a qua plane editi aberrarunt, ut insistamus,

tam nexus, quam etiam genius, ut ita dieam, Martiani

suadere videntur. Praecipui poëtae , iidemque gran

daevi pontifices, Oeagrius et IIomerus, id in lyricis

et epicis carminibus sequebantur, quod humanitas

de diis deabusque triviatim dissultaverat, i. e. divul

gaverat. Orpheus et Homerus veteres illos de diis

deabusque et eorum connubiis mythos, quasi divi

nitus sibi traditos, carminibus suis intexnerunt , et

liis grandaevis, cana vetustate venerandis pontifi

cibus in testimonium vocatis promtior fides accessit.

Scholiastes Euripidis in Alcest. 967: IIooetog 00

«

M6 Martiani Capellae lib. I. §. 5.

dulcius Jovi inter aethereas voluptates una conjuge loquerentur: hisque ac

cederet promtior fides, quae suadente aruspicio grandaevos pontifices in testi

monium convocat, quum quid Jupiter hominum votis trepida curarum ambage

suspensis multa implacabilis hostia denegaret, exorata ejus matrona provenire,

et quicquid ille ex promta sententia Parcarum pugillo asservante dictaverit,

φεύς μv6trjgoe 8edjv rroeqoe6éóóx&v, ö%v xoei

$gm6x€ioe rò puv6tjquov xoe^eitau , &:rò toö

6gg•ος Ogpéóç, xai άλλως και ποιntijc x«i

uévrwc ijv ö Ogpe$c. Et Fulgentius (fab. 14),

qui fabulas suas maximam partem e Graecis Latinis

que scholiastis compilasse videtur : »Orpheus, Oe

agri et Calliopes Musae filius, Thrax urbe Flevia,

quae est in Olympo monte , ad flumen Enipeum,

mantis citharista. « Goez. — Ad ista omnia non

possum non animadvertere, mixta esse a docto inter

prete antecedentia, et subsequentia, et, ut ille

exiret sensus, totum orationis ordinem mutatum.

Praeterea non erat, quod Bongarsium, qui solus

» Euagrius citharista « primo casu legit, sequeretur,

quum reliqui omnes quartum casum habeant, verior

que sententia sit, »praecipuos poëtas secutos esse

exemplum Orphei et Homeri.« Sed quam Goezius

vult dictio: »poëtae sequuntur quod humanitas dis

sultat », a nemine intelligeretur. Majorem vero video

difficultatem, quam ne verbo quidem attigerunt doct;

illi viri. Tot enim a Martiano praemissa nulla sequi

videtur conclusio. Incipit nempe a » Quum « , cui

addidit suhjunctivos modos »fierent — potirentur —

dissultaret — consonarent — loquerentur — acce

deret« — atque ex hisce omnibus uiliil assumit, sed

abrupta esse videtur oratio. Quapropter vix alio

modo defendi potest verborum structura, quam si,

mutata interpunctione, uti correctam eam supra vi

des, statueris incipere apodosin a verbis (§. 8): » hac

igitur fama • » quibus resumserit orationem, multis

insertis interruptam.

•

%

nec aliquid dulcius] Spectare videtur ad famo

sum illum Jovis cum Junone congressum (Il. 14,

292 sequ.), in quo figmento IIomerum non temere

reprehendit Plato (de R. P. 5, p. 590 Stepli.).

una conjuge] Alii una cum conjuge , sed male.

Intrusit scilicet aliquis illud cum , qui sensum non

ceperat, neque viderat, conjungendum esse cum

» poëtaeque « verbum »loquerentur. « Sensus est:

» Nil Jovi dulcius una conjuge « , sive : » Jovi una con

jux dulcissima. « Ita Cicero (Brut. 6) : » rem unam

esse omnium difficillimam« , et (in Verr. M ab init.)

» quod unum ad invidiam vestri ordinis minuendam

maxime pertinebat. «

quum quid] Lege » cum quod. « Sensum perspice

et laudabis. Grot. Ego vero neutiquam laudare pos

sum, quandoquidem Afer noster magis latine lo

Quid

enim positum hic est pro aliquid, ut apud Senecam

cutus est , quam correcturus eum Grotius.

(de ira 2, 9): » num quis irascitur« cet. atque apnd

ipsum Ciceronem legeris » quo quis versutior « cet.

(offic. 2, 9) et (ibid. 5, 19) » Dixerit quis u ; qua

propter falsi sunt grammatici, qui contendunt non

nisi antecedentibus particulis me vel si poni posse

quis pro aliquis. Meliora jam statuit Ramsliorn

(§. 160). Noster certe hujus rei non ignarus fuit.

Scribit enim (§. 859) »Sat erit cui« pro alicui.

provenire] Infinitum modum hune, pariter atque

illum , qui sequitur, removere , pendere arbitror

ab antecedente voce » testimonium. «

Parcarum pugillo] Servius (ad Virg.Aen. 1, 22):

» una loquitur , inquit, altera scribit, alia filia

Martiani Capellae lib. I. §. 4. I7

delinitum svadae conjugis amplexibus jussuque removere. Nec solum superum 4

regem attestabatur uxorium , idque etiam Diti propositum , idque Portuno,

deducit.« Scribentis Pareae effigiem olim (in palaeogr.

mea erit. III. §. 527) lectorum oculis subjeci.

removere] Adeo uxorius est Jupiter, ut vota,

quae jam, quamvis pingui honoratns hostia, prae

fracte denegaverat, et ut solemni modo irrita esse

declararet, Parcis abolenda eommiserat, delinitus

conjugis suae osculis et amplexibus revocet et rata

esse jubeat. Goez. — Non erat quod adderet vir

doctus verba »irrita, abolenda, et revocare.« Par

cae enim Jovis erant scribae, notabantque omnia,

quae fieri ille jubebat (§. 89).

uxorium] Uxorius est nimium deditus eonjugi.

Glossarium Philoxeni : »Uxorius, %vvoeuxouoevijç,

%yvvoevxoxQatov;uevog ; uxoriosus, ö t%v iöioev

•yvvaixoe pv^6v. • Virgilius : »puleramque uxorius

urbem exstruis.« Et qui quid in gratiam earum

facerent, alioqui quod minus facerent. Ita Martianus.

Et Horatius: »sinistra labitur ripa Jove non probante

uxorius amnis.« Alioquin contra Jovem minime

facturus. Quare adhuc in ea sum sententia, scriben

dum in Philoxeno : δ τήν yvvatxoe 2iav φυλόv.

Secus qui osculans hic accipit Eusta. Swartins no

ster, cum quo tamen non pugnavero. In alio glos

sario yvvatuævág pariter uxorius exponitur. Banril.

(adv. p. 277). — Poëtarum loei laudati sunt Ho

ratii in odis (1, 2, 19) et Virgilii in Aeneide (4,

266). Apud nostrum igitur Jupiter uxorius est,

unde infra (§. 50) Apollo dicit, notum sibi esse,

quod in Junonis arbitrio posita mariti sit voluntas.

Alio sensu L. Afranius apud Nonium (p. 28) virum

mulierosum, et feminam (p. 21) virosam appellât.

Portuno] Portunus , deus portuum, ipse est Ne

ptunus. Gloss. D. — Cognomen hoc non solum

Palaemoni, sed et Neptuno tributum, ut liic et libro

quinto : »Portuni trifidam suspirans flagitat hastam.«

Sie intelligendus videtur Apulejus : »Et Portunus

caerulis barbis hispidus et gravis piscoso sinu Saiacia,

auriga parvulus Delphini Palaemon. « Namque aper

tissime sejungit Portunum a Palaemone, et Salaciae

jungit. Alibi aliter intelligo : »Neptunus cum Salacia,

et Portunus cum omni choro Nereidum. • Pro nobis

est Tullius, qui de natura deorum disserens ait:

»Datum igitur est Neptuno alterum« (malim alteri,

in qua opinione postea et Lambinum esse comperi)

»ut volunt, fratri maritimum omne regnum, nomen

que productum ut Portunus a portu, Neptunus a

nando paulum primis literis immutatis.« Et quis

neget de Neptuno sensisse Virgilium, cum canit;

— — — — •imis sub fluctibus audiit omnis

Nereidum Phoreique ehorus Panopaeaque virgo.

Et pater ipse manu magna Portunus euntem

Impulit« — —

Et ut in his quidem loeis Neptuno Palaemonis no

men attribuitur, ita vicissim videatur Neptuni no

mem Palaemoni ab Ausonio assignatum, qui:

»Isthmia Neptuno data sunt, et Pythia Phoebo.«

Vernm, ut dico, videtur , nam locus hic etiamnum

vereor ne in mendo eubet, et pro Neptuno, Portuno

*restituendum sit. Gnor. — Grotium quamvis Heyn.

ad Aen. 8, 241 in illis Virgilii versibus explicatis

reprehendat ; apud nostrum Portmnus omnino est

Neptunus.

Gradivum] Unde hoc nomen Gorallus ad Al

binovanum (eleg. 1, 25. p. 7 not.) explicare studet

hisce verbis: »Existimarim gradi in eascorum Lati

norum serfiione significasse interdum idem ac fre

quentativum grassari, hoc est, latrocinium exer

eere.« Quae quidem observatio satis placet: quem

admodum enim Minerva praedatrix cognominatar,

ita et Mars praedator dici potest.

3

48 Martiani Capellae lib. I. §. 4.

certumque esse Gradivum Neriemis Nerinae conjugis amore torreri; Aesculapio

quoque mon dispar affectio, similique persuasione transduci Ope conjuga

Cybeleque permulsa moestissimum seniorem deorum: Janusque Argionam

Nerienis] Deae hujus Mavortiae meminerunt En

mius, Plautus, Imbrex, Agellius grammaticus, et

Cn. Gellius liistoricus antiquus , quem tamen (ut

et hoc obiter dicam) Agellii nomine citare videtur

Dicta ceterum haec dea a

voce Sabina, quae fortitudinem denotat, a qna : et

Nerones. Glossa : Nero ävögeuog. Gaot. — Con

cinit cum hisce Goezius. Sed hi docuissent vellem,

Nonius in voce Bubo.

cur Nerienis Nerinae noster seripserit? Nerio enim,

sive Neria , vel Neaera , erat Mavortiae conjugis no

men (Licin. Iinbrex ap. Gellium 15, 22. p. 180

Conr. Gellii in annal. locum a Grotio laudatum re

peries in append. ad Cortii Sallust. p. 53); Nerinus

Unde

Martianus infra (§. 918) Nerinam clielyn dixit pro

marinam. Sed vix credo nostrum illius originem

autem est a Nereus, ut a mare marinus.

ducere voluisse a Nereo. Porphyrionem potius in

mente habuisse videtur, cujus ad Horatii carmina

annotationem hanc Gyraldus (op. I. p. 320) affert;

»A Minerva Mars victus est, et obtenta virgini

tate Minerva Nerine est appellata (vel potius Neri

ene).« Utrumque igitur nomen conjunxisse noster

videtur. Praesidium certe haec conjectura liabet in

iis, quae sequuntur, ubi et Saturni conjugi duo

pariter tribuuntur nomina. Nerina igitur, sive Ne

riene Minerva est, non Galatea, ut Scaliger (ad

Orph. p. 288. n. 8 Gesn.) sibi persuaserat, qui et

Nerienis cognomine Martem appellari affirmat. Sed

nullum affert auctorem, suspicorque hanc meram

esse viri docti conjecturam e Gellio et Martiano per

peram intellectis captam. Minervam igitur amore

prosecutus Mars erat, sed eam ipsam conjugem non

habuit, quae Bellona potius erat (Augustin. de civ.

dei 6, 10). Sed, ut nihil iu obscurissimo lioc loco

-

praeteream, in Basileensi codice legitur Nerienis

Neriae, addita glossas »filia Neriae.« Temere etiam

Burmannus (in antholog.Lat. I. p. 87 mot.) eorrectu

rns erat Stephanum et veterem editionem Romanam,

quae in epigrammate copulam et inter nominaNerie

nes ac Minervae omisit.

0pe conjuga] Lege et distingue: »Aesculapio

quoque non dispar affectio, similique persuasione

transduci. Ope conjuga Cybeleque permulsum moe

stissimum seniorem deorum. « Aesculapii uxor Lam

petie, ut Hermippus testatur, quem auctorem citat

nonnunquam Arnobius. Scripsit rgiué6tgoe. Vocem

illam »conjuga« apud Madaurensem invenias. Cybe

leu et Opem eandem esse quis ignorat? Ceterum

animadvertas et hic eft alibi saepius sensum non

Sed nec illud reticendum, et Meur

sio meo, et mihi in mentem venisse, commodius

satis cohaerere.

hic forsan legi posse »0pe consivae vel »Oonsivia.*

Vide si lubet Varronem, Festum, Macrobium: fe

storum Opeconsivorum mentio in calendario veteri.

Grot. — Ego nihil praeter interpungendi rationem

mutare ausim. Ceterum ckvaxö%ov%ov Hygino,

Fulgentio, et nostro etiam Martiano familiare nemi

mem morabitur. Goez. — Omnino servanda Marti

ani verba erant: quamvis enim Ops Consivia appel

laretur veluti Janus Consivius ; inde neutiquam se

quitur Martianum hocce cognomen seripsisse. Neque

interpunctio mutanda erat, ut mox videbitur. »0pem

appellamus« sunt verba Macrobii (in Saturn. I, 12)

»quod ipsius auxilio vita constet.« Quae qui legerit

satis mirari nequibit Pluchetium qui (in liist. coeli

1, 2, 58) deae hoe nomen ab Hebraeo vocabulo,

quod putrescere significet, derivare potuerit!

permulsa] Ita in omnibus libris, tam editis,

Martiani Capellae lib. I. §. 4. I9

quam seriptis. Quapropter supra contendi, mon posse

hoc comma interpungi, quemadmodum GoeziusetGro

tius jusserant. Nulli enim usui antecedentium emen

datio est, si ea admissa obseuriora redduntur, quae

sequuntur. Verba quidem melius eoliaererent, si

Saturnum ab uxore permulsum esse Martiamus scri

psisset; at vero non seripsit: quare interpretis of

ficium est, verba seripta, quoad fieri potest, inter

pretari. Intelligo igitur •moestissimum deorum semi

orem« permulcendo uxorem minus fieri moestum.

Quumque hoc tantum modo obscura illa explicari

possint, omnino comma a verbis •similique persua

sione transduci« repetendum est. Moestissimum de

nique illum seniorem deorum esse Saturnum e Ser

vii (6, 328) patet verbis: »0ps terra est, uxor

Saturni, quam Graeci Rlieam vocant.•

moestissimum] Hujus Saturni dei effigiem prae

bent monumenta (ap. Mofiir I. p. 19. Passer. in lu

cern. I. 9 sequ. Stoscli. dact. tab. 14. 18. Raspe

tab. 14. Spon. recherch. 69. Cuper. apotli. Hom.

44. Graev. thes. XII p. 1048. tab. 8. et Museum

Pio-Clem. VI. 39). -

Aergionam] An Aengeronam, cujus meminitVarro

et Festus? an potius Aegeromiam, eujus Augustinus?

Glossa vetus : •Angeronia j $eàç ßov%fjc xoei

2augu$ve, l. Ageronia. Sane Arnobius Juturnam

Jani uxorem facit, non Angeronam vel Ageroniam.

Grot. — Locus haud dubie est mendosus, nee pla

cet Aengeronam reponi cum viro magno. Herns. (ad

Ovid. met. 14, 554. p. 962 Burm.). — Nomen alias

mihi non est leetum, nee dubito mendosum esse. Ca

stigavi certe plurima ex ingenio (!!), et si vacaret

singula examinare, nulla esset plagella, in qua non

errores possem exhibere commissos. Herxs. (in

Barm. syll. epist. III. p. 460).— Bond. et Vulcanins

Argionam , Bongarsius Aergonam. »Feriae sunt

(Macrob. saturn. 1, 10) divae Angeroniae, cui pon

tifices in sacello Volupiae sacrum faeiunt, quam Ver

rius Flaccus., Angeroneam dici ait, quod angores

ac animorum sollicitudinem propitiata depellat.« Goez.

— Cf. monumenta Montf. ant. expl. A p. 589. Causei

mus. II. 55. Cayl. receuil II. 78. ff. 44. IV. 72.

Graevii thes. IV. 1785. Sed neutiquam Aengeroniam

in textum recipere debebat Goezius, et sic aenigma

in aenigmatis loeum substituere. Nemo enim veterum

unquam Jani aut uxorem aut amicam dixit Ange

roniam, praesertim quum Opem, Saturni eonjugcm

modo nominaverit noster. Heinsii etiam temeritas

hic elucet corrumpentis semper fere e sola conjec

tura scriptores. Nihil enim mutandum erat, siqui

dem Argiona est Juno; quae inde ab Homeri ae

tate (II. 4, 8) eognomem nacta erat της 'Agyelnc

(Herodot. 4, 51. 6, 81. Strabo 8. p. 218. 9. p. 415.

Casaubon. Jamblich. Vit. Pythag. 14 f. p. 49). Argi

vam appellant Cieero (N. D. 1, 29 f.) et Virgilius

(Aen. 3, 847). Gentile autem Aergiona pro vulgari

Aergia , sive Aergiva , Martianus e Graeco 'Agyeu

djvm (v. Antimael. ap. Steph. Byzant. p. 102) mu

tuatus est. At plures forsan ignoraverint, quid Jano

eum Junone fuerit commune? Istis haec igitur re

vocamus in memoriam : Junoni certe cujusvis mensis

initinm sacrum erat (Laurentius Lyd. 5, 7. p. 98

Roeth.) secundum illud Ovidii (fast. 4, 88);

m Vindicat Aeusonias Junomis cura Calendas.«

Quin Junonem etiam quasi Janonem dictam esse

legimus (Isidor. etym. 8, 11, 69 Arev.). Janus vero

Junonii' eognomine gaudebat, quia teste Macrobio

(Saturn. 1, 9 et 18) non solum Januarii, sed om

nium mensium ingressus tenebat. Facile igitur per

spicitnr, 'quo pacto noster dicere potuerit Jani Juno

nem esse amicam. At vero ne sic ' quidem dixit:

sed •anum miratum esse utraque facie Argionam•,

quod idem est atque in unoquoque anno. Confer

Aurelium Victorem (de orig. gent. p. 6 Bip.).

3 *

20 Martiani CapeIlae lib. I. §. 4.

utraque miratur effigie. Nam reginam lacrimas tantum dicunt marito dependisse

Memphiticam, ut obsita luctu perpetuo nunquam eum contenta sit invenire.

utraque] Passive dixerat Ovidius (fast. 1, 98);

- mancipiti mirandus imagine Janus•

Martialis autem (10, 28, 6):

»Et fora tot numeras, Jane, quot ora geris.

Romae enim positus erat inter duo fora. Adde Li

vium (1, 19, 8), Florum (1, 2, et 4, 12), Eutropium

(9, 2), Aelium Lampridium (in Commodo Anto

nino 10), Julium Capitolinum (in Gordiano tertio

26), et Herodianum (1, 16).

hujus dei in monumentis adhuc supersunt effigies

(v. Montfauc. I. p. 28. Passer. in lucern. I, 6. Chonl.

de relig. Roman. p. 11 et 15. Cuper in Harpocr.

p. 204).

nam] Lege : Jam reginam. V. Gronovium (ad

Macrob. in somn.Scip. L. 2. c. 16). Vonck. — Non

tanti . haec animadversio est, ut vulgaris mutanda

Ceterum permultae

* -

sit lectio.

reginam] In pluribus lapidum titulis (ap. Grut.

85, 12 et 15) Isis appellatur regina, et ab Appulejo

(metam. 11 p. 785 Oud.) »regina coeli«, siquidem

sol coeli erat rex. Sunt etiam in permultis monu

mentis Isidis effigies (ap. Caus. thesaur. I, 2. Casal.

de rit. 67. 72. 74 et 88. Stosch. dactyl. I. 3. 8.

11. II. 52. 60. 62. 64. 66. 70. 101. Spanh. num.

I. 302. 680. Cuper. Harp. 58. 46. 47. 81. 70.

109. Choul. relig. Rom. 272. Schlaeg. num. Hadr.

13. 62. 88. 157. 187. Montf. I. ad p.311. II. 271.

Suppl. II. 58. sequ. Beger III. 500 Raspe tab. V.

n. 321. 323. tab. VII. 277. 280. 324. 527. Mensa

Isiaca 34 et tab. I. n. 4. 8. 9. Gorl. II. 466. 468.

470. 678. Wilde gemm. tab. 3. Chifflet. 112. Au

gustin. gemm. I. 1. 68. II. 4. Cayl. I. 4. 8. III. 9.

IV. 4. 6. 10. 25. 128. VI. 23. VII. 9. Spon. re

eherch. 468. Marm. Oxon. I. tab. 42. n. 71).

tantum] Alii »tantum dicunt. « Malel Goez. —

-

-

^ •,

Cur male? Immo melius censeo. Infiniti enim modi

jam cessaverant, quum praecedat » Janus miratur.•

Unde rectius » dicunt dependisse«, quam si nullum

additum esset verbum finitum. Sed ne sic quidem

vox dependere intelligitur, nisi adjeceris • lacrymas* ,

id quod e codicibus adjectum vidi a docto quodam

viro in libri Norimbergensis margine et in textum

recepi.

marito] Alii tamen de filio narrant, ut Laetan

tius: »Isidis Aegyptia sacra sunt, quatenus filium

parvulum vel perdiderit, vel invenerit. Nam primo

sacerdotes ejus deglabrato corpore sua pectora tun

dunt, lamentantmr , sicut ipsa, cum filium perdidit,

fecerat. Deinde puer producitur quasi inventus et

in laetitiam luctus ille mutatur, ideo Lucanus: •-

nunquam satis quaesitus Osiris.« Quo in loco duo

veniunt animadvertenda : primo quod carmen Ovi

dianum Lucano attribuit; deinde quod, eum alii de

marito Osiride narrent, ille de puero edisserat.Utram

que, nisi fallor, sententiam eonjungit Arnobius :

• Aethiopicis solibus Isis furva maerens perditum

filium, et membratim conjugem lancinatum. • Vi

dendus et Plutarchus in libro de Iside. Gaot. —

Adde Servium (ad Aen. 6, 484). Ex reeentioribus

notandus Casalius (de Aeg. ritib. p. 81 f.), qui La

ctantium incaute exscripsit errore non animadverso.

Memphiticam] Pro Aeegyptiacam. Pariter noster

infra (§.2a5)Memphin ponit pro Aegypto, et (§.478)

Memphiticum mensem pro Aegyptiaco.

numquam eum] Lege: »nunquam eum non tenta

sit invenire.« Nam sensus exigit. — Voxck. (spec.

crit. p. 78. Ejusd. lect. Lat. p. 84). — Vonckii sei

licet sensus, qui non idem est Martiani. Lucanas

(8, 855) Isidem allocutus cecinit:

»Et quem tu plangens hominem testaris Osirin. •

Martiani Capellae lib. I. §. 8. 2I

Hac igitur fama, hisque deorum alternis amoribus commotus concitatusque 8

Cyllenius, simulque quod cunctorum affectiones et thalamos, dum paret

pluribus, conspicatur, uxorem ducere instituit. In quam sententiam mater illum

anxia, quum annua peragratione Zodiaca in Pleiadum numero salutaret, impu

Prudentius (c. Symm. 1 , 630) meminit

» Isidis amissum semper plangentis Osirim.e

Sed haud dubie noster ad illud respexit Ovidii (met.

9, 692): »nunquam satis quaesitus Osiris.« Uter

que autem, et Ovidius, et Martianus, procul du

bio sacra illa Aegyptiorum notissima, Osiridis &qoa

vu6μόν et εῦge6uv, in mente habuere. QuodsiVon

ckius festa illa quotannis repetita non ignorasset,

et legisset, tam luctum ob deperditum Osirin, quam

gaudium ob inventum , singulis annis renovata esse

(Orphei Argon. 32. Plutarch. de Iside p.566. Serv.

ad Aen. 4, 600), profecto corrigendi pruritum sup

pressisset. Suo igitur critico doctior noster, et jam

ante eum Minucius Felix, qui (21, 7) de Aegyptiis:

»nec desinunt« scribit »annis omnibus vel perdere

quod inveniunt, vel invenire quod perdunt.« Ter

tullianus etiam (adv. Marcion. 1 , 13); »Sic et Osi

ris quod semper sepelitur, et in vivido quaeritur,

et cum gaudio invenitur, reciprocarum frugum, et

vividorum elementorum, et recidivi anni fidem ar

gumentantur. »

commotus] Ediderat Grotius »motus concitns

- que«; pro quibus e codicibus Vossiano (v. Voss.

ad Melam p. 47. Arntzen. misc. p. 198), Hugiano

et ad librum Norimbergensem notatis substitui su

iorem lectionem.

Cyllenius] Quantopere in dictione variationem

noster amet, maxime e mutatione propriorum no

minum videre licet. Eundem enim Mercurium per

multis nominibns appellat, ut Arcadis (§. 7. 54.

708), Atlantiadis (§.58. 726. 889) nempe nepotis

Atlantis (Horat. od. 1 , 10, 1), Majugenae (§. 59.

02. 211. 217. 228. 422 f), Thoytli (§. 102), et

saepissime Cyllenii (§. 34. 59. 100. 111. 210. 214.

218. 225. 258. 550. 565. 587. 705. 725. 754.

815), quod quidem cognomen vel ab Arcadiae monte

Cyllene deducendum (Strabo 8. p. 588 Casaubon.

Mela 2, 5. Virgil. Aen. 8, 139), vel uterque et

deus, et mons a Cyllene, Elati filio (Pausan. 8,

17, 1), nomen accepit. Alia apud Festum (p. 110

Dacer.) et Servium (ad Aen. 8. 158) de eo reperies.

affectiones et thalamos] Tam furtivos amores,

quam conjugales. Goez.

dum paret pluribus] Nuptiae enim sine mutuo

verborum commercio fieri nequeunt. VulcAN. —

Nugae ! Sensus potius est : dum plurium deorum,

non solius Jovis, dicto audiens est, qui inde ab

Aristotele (rliet. 2, 24) xoivàç égpuijc appellatur,

et commune profundis et superis numem erat (Clau

diam. Proserp. 1, 88 ; add. nostr. §. 126 et Macrob.

Saturnal. 1, 19), occasionem saepe nactus est de

orum advertendi amores. Erat enim Mercurius, ut

verbis Horatii (od. 1, 10, 18) utar,

»superis deorum 6ratus et imis.«

mater] Nimirum Maja, quod nomen Aegyptia

cum esse Ham (quantitas) Hugius (in myth. p.276)

contendit. Absurda de hoc nomine Plucliet (list.

coeli 1 , 2, 59) profert. -

Zodiaca] Pro Zodiactea leg. vel Zodiacea, vel

si hoc mavis, cum patre meo hoc pacto: » cum an

nua peregrinatione Zodiaci eam• cet. Gnot. Qua an

notatione deceptus Goezius edidit Zodiacea addidit.

que alios habere Zodiactea , alios Zodiaci. At Zo

diaci nemo habet, et Zodiacea aeqne vitiosum ac

2:2 Martiani Capellae lib. I. §. 8. -

lerat, praesertimque quod palaestra crebrisque discursibus exercitum corpus

lacertosis in juvenalis roboris excellentiam toris virili quadam amplitudine re

nidebat. Ac jam pubentes genae seminudum eum incedere, chlamydeque

Zodiactea. Zodiacus enim jam est adjectivum (Coe

öuæxóç, í, óv. Maneth. apotel. 4, 168) quapro

pter ab eo aliud adjectivum formari nequit. Mar

tianus veram scribendi rationem haud ignorans aliis

locis semper recte • zodiacnm tractum (§. 44), zo

diacum cyclum (§. 824), zodiaca liospitia (§. 8)•

scribit: quumque critica ars jubeat e scriptore ipso

ejus vel librariorum errata corrigere, liaud dubitavi

Zodiaca reponere, quamvis si semper zodiacteus

scriptum esset, hoc cum Flori (2, 9), Frontonis

(II. p. 540 Maji), Solini, Isidori, aliorum serioris

aevi scriptorum Syriaticus comparare liceret. Paulo

post pro salutarat meliorem lectionem salutaret re

cepi e Darmstattensi, Vossianoque (Arntz. mise.

p. 198) et illis codicibus, e quibus variantes suas

ad libri Norimbergensis marginem annotavit anony

mus quidam.

Pleiadum] II3nidôec Graeco nomine appellan

Isidorus (etymol. 5, 71, 15. p. a62 Arev.) :

» a pluralitate dictae, quia pluralitatem Graeci πλειά

tur.

tritæ appellant. Sunt autem stellae septem ante

genua Tauri, ex quibus sex videntur: nam latet

una. Has Latini Vergilias dieunt, a temporis sig

nificatione , quod est ver, quando exoriuntur. Nam

occasu suo hiemem, ortu aestatem primaeque na

vigationis tempus ostendunt. « Transierunt haec

e Romanis in Germanica calendaria ea quae Ru

menkalender appellant, quorumque antiquitatem im

periti nimis extollunt, siquidem ne discernere qui

dem possunt literas Gothicas a Runis, id quod et

Sheringhamo (p. 217. 251. 257. 258. 945. 944.

285 — 287. 545. 588) vitio vertimus. In loeo

autem Pleiadibus assignando variant auctores (Gel.

lius 13, 9).

Pleiades esse docet sex stellas in dorso Tauri, nempe

Geminus (in apparent. c. 2. p. 45)

in gibbo (v. imag. in Hygin. astr. 5, 20 p. 459

Munck.), in fronte autem quinque nominari Hyades.

Adde Apollodorum (5, 4, 5). Quod reliquum

est, de Maja, Mercurii matre, noster infra (§. 32.

180) iterum agit.

lacertosis] Laeerti eminentia musculorum. Co

lum. » Feminibus lacertosis. « Glossae toros humneros

exponunt. Gnot. — Virgilius de equo » quod toris

Gloss. B. — Sen. Herc. fur.

624 : » agnosco toros humerosque « et Val. Flacc.

animosum pectus. «

» conspicuusque toris Hercules. « Goez. — Hunc

Martiani locum ita imitatus est Lactantius de opi

ficio dei cap. 10 : »Valida et substricta nervis ad

fortitudinem brachia , toris insignibus extentum la

certorum ingens robur. « Prucaeus (ad Appul. apol.

V. III. p. 467. Oud.)— Immo versa vice Lactan

tium Martianus imitatur. Certe hunc multo juniorem

ille imitari non potnit! Sed in Priapeis etiam le

gere licet (56, 2) :

» Phoebus comosus , Hercules lacertosus. •

Conf. praeterea inferiorem locum (§. 84 et not.).

juvenalis] Grotius: juvenilis : sed nostram le

ctionem hoe loco et infra (§. 56) e libris seriptis

Leidensibus suppeditat Oudendorp (ad Appulej. I.

p. 723), et concinit Darmstattensis codex.

renidebat] Legendum renitebat. Pruc. (ad Appul.

III. p. 467 Oud.) — Cave corrigas verbum, quo

noster quam saepissime utitur (§. 17. 67. 76. 208.

581. 727. 728), quodque apud optimos eodem

sensu legitur scriptores, atque multoties repetitur

a Catullo (59 per tot.). Nec perspicio cur Prieaens

Martiani Capellae lib. I. §. 8. 25

indutum parva invelatumque cetera humerorum cacumen obnubere sino

magno Cypridis risu non sinebant. Rationabili igitur proposito constituit pellere

renitebat praeferat : sensus enim idem erit, utrum

legeris (v. vir doetos ad App. I. 408 Oud.) Re

midens enim placet ob hilaritatem, renitens ob mi

torem. Prius Cicero (de fin. 1, 8) expressit verbis

•leniter arridens. «

pubentes] Ita Vossianus codex pro Grotiano pw

bescentes. Pubentes vero malim, ut »pubentes her

bae« apud Virgilium Aen. 4, 814. Adde Junium

de coma e. 4. p. 408. Anntz. (misc. 198) — Ita

et codices Hugianus , Reichenauensis, Basileensis,

et Darmstattensis, variansque lectio in Norimber

gensi libro ad marginem annotata.

ehlamyde indutum] Sic Appulejus de eodem

Mercurio : » adest luculentus puer, uudus nisi quod

ephebica elilamyde sinistrum tegebat humerum. «

Hic enim mos ephebis, unde égoeßvx& είματα

Theocrito (ut docte collegit Meursius meus) et

άπωμίδες.

tato chlamides. « Hujus rei exempla aliquot in an

Lucilium hinc intellige : »Inde parec

tiquissimis manuscriptis Germanici figuris , quas

brevi edemus. Gnot. — De clilamyde ephebica cf.

Locella ad Xenoph. Ephes. p. 157. Jacobs ad Am

tholog. gr. I. 1. p. 24; Anecdota Hemsterhusiana

p. 219 ed. Geel. Adde ad Appulejum (Op. I.

p. 757) notas , et Ovidium (met. 2, 755). Chlamys

praeterea vestimentum erat peregrinantium (Plauti

Pseud. 4, 2, 8. Mercat. 8, 2, 71), quod deorum

nuntio omnino conveniebat. Zoega apud Hugium

(myth. 269 not.) Hermetis nomen Aegyptiaeum

esse docet EP-ME quod vertit »Veritas «, unde

tradente Plutarcho (de Iside 28) aeclamatio illa

in festo die : yÀvxö j &2j8suæ.

invelatumque] Distingue »invelatumque eetera

lumerorum, cacumen obnubere* cet. Voxck. (spec.

erit. p. 78) — Profecto id agere videtur iste cri

ticus, ut totum corrumpat Martiani opus. Absit certe

ut sic distinguamus! Risum enim Veneris movebat,

quod »parva chlamys humerorum tantum cacumina

obnuberet«, cetera autem (pudenda praesertim) nuda

essent. Et sane in permultis Mercurii imaginibus

lumeros tantum tectos fuisse chlamyde (Montfauc.

ant. expl. I. tab. 68. 74. 78. 76. Agostin. dial.

p. 172. Beger spicil. p. 159. Velseri op. p. 567.

Fabretti inscr. p. 432. Boissard. IV. 79. 80. 128.

Cayl. III. 43. Clioul relig. Rom. p* 140. 141. Spom

reclierch. p. 469. Graev. thesaur. V. p. 746. VI.

841. Mus. Florent. I, 70 sequ.) videre licet. Qua

rum imaginum unam a Causeo (mus. Rom. I. 47)

vulgatam, ut ad manus sit, non gravamur infra

subjicere.

Quod reliquum est, verborum in Hugiano codice

ordinem »magno Cypridis risu • praetuli. Altiorem

praeterea in hac fictioiie sensum capere sibi visus

est Johannes Sarisberiensis (metalog. 4, 29. p. 900),

quem vide. -

24 Martiani Capellae lib. I. §. 6.

6 coelibatum. Itaque pro industria et dignitate quam conveniret accipere, cuncta

merito longae deliberationis alternat. Nam Sophiam ipsam miro quidem cu

piebat ardore, quod prudens sanctaque sit intemeratiorque cunctis pulchrior

que virginibus; sed quod sororis ejus collactea et indiscreto amica foedere

videtur, perindeque ad innubas ipsa quoque transisse, eam in Palladis in

juriam non placuit coaptari. Non dispar illum formae desiderabilis grataque

pellere coelibatum] i. e. exuere. Pariter Ovidius

(metam. 2. 838);

»Pelle moram , solitoque celer delabere cursu.«

industria] Grotius habebat »industriae dignitate • :

ad quae Vonekias (p. 79): »lege : pro inlustri ea

dignitate. Dignitas notat corporis staturam et for

mae pulchritudinem (Nepos in Eumene c. XI).«—

Haec ille : sed cessat conjectura, siquidem e codice

Dresdensi veram restituimus lectionem.

cuncta merito] Eleganter conjicio cunctamento.

Grot. — Perquam eleganter Grotius cunctamento

conjiciebat. Goez. — Sed finxit Grotius istam vo

cem, quae Latinis auribus inaudita est. Quare sa

tius duco Martiani verba retinere, quae sic intel

ligo: »Mereurius cuncta, quae sint longae delibera

tionis, merito ponderat examinatque.•

alternat] Glossa Isidori : » alternanti, diu cogi

tanti. « Gnot. — Alternare cum quarto casu signi

ficat facere ut alternatim res compareat. Ita Ovi

dius : » alternare fidem«, et » alternare vices « dixit.

Similiter Justinus (56, 4, 1. p. 627 Gron.): »Re

Et

certe Mercurius modo de hae, modo de illa du

gni mutatio inter novos reges alternabatur. •

cenda cogitabat deliberabatque.

nam] Deleatur nam. WALtnano.— Perperam

alii mam addunt. Goez. — Praeter Grotianum

omnes etiam codices Monacenses, Dresdensis, alii,

exhibent nam , nec sine causa conjunctio haec ad

dita est; nam verbum alternat , sive alternatio

mune explicatur.

ae

sororis ejus] Mercurii nimirum, Minervae.

collactea] Vossianus eodex collaetanea : sed idem

est; quamvis Cornelius Fronto, teste Ausonio Pop

ma (p. 116), nimis subtiliter statuerit » collaetaneum

iisdem mammis, collacteum autem uno eodemque

lacte educatum esse. • Certe promiscue usurpantur

collactaneus et collacteus, non solum in libris (Ju

venal. 6, 507, si leetio vera ; Brisson. de verb. sign.

h. v. Hygin. fab. 224. et Munck. p. 292); sed in

lapidum etiam inseriptionibus (Reines. p. 888, m.

16 et aliae p. 856 laudatae). Noster etiam infra

(§. 111) eadem utitur voce, quare nihil mutandum.

innubas] Hine est, quod Minervam, cui innuptae

cognomen erat (Virg. Aen. 2, 51, Athenaeus 5, 20),

eam protegere dicat.

coaptari] Usitatius forte et melius cooptari. Sic'

et libro secundo lubens legerim : » quae adhuc mor

talis adversus vim superam in praesidium cooptarata

et infra in fine libri primi »in deorum numerum eo

aptentur« in MS. fuit cooptentur. Gnor.— Cooptari

habent Grotins et Bongarsius: Bodianus vero co

aptari. Goez. — Neque Grotius cooptari habet,

sed conjecit tantum, neque Bongarsius, neque ullus

ex omnibus codicibus id exhibet, et quamvis in

Dresdensi pro coaptari legatur coaptare sibi , idem

tamen verbum non mutatur. Eo minus etiam uni

formis lectio a Goezio corrigenda erat, quo certius

noster eodem verbo infra (§. 141) utitur, et quo

facilius intelligi poterat. Significat enim apte com

jungere, quo sensu Augustinus, Hieronymus, Pru

Martiani Capellae lib. I. §. 6. 2$

luculentas in Manticem quoque succenderat. Nam et nobilitas generis illam, quippe

Pronoees majorem filiarum, et providum perspicacioris prudentiae commenda

dentius (psyehom. 887) et Sarisberiensis (de nugis

curial. 5, 10) aliique eodem verbo utuntur. Namque

compositum id ad analogiam est. tow; coaequare,

quod optimis scriptoribus Ciceroni et Sallustio jam

usitatum fuit : neque absurda sententia: Mercurius

e rationibus praemissis noluit, ut Sophia sibi co

aptaretur, quemadmodum marito uxor coaptanda est.

grataque luculentas] Lege »non dispar illum

formae desiderabilis gratiaeque luculentas « , aut

»forma desiderabilis grataque juventas. VoNck.

(p. 79) — Mavtvxrj divinatio est, quam licet per

prosopopoeiam mulierem finxeris, juventutem tamen

ei vix alius quisquam tribuerit. Neque apud Mar

tianum legitur, sed »formae desiderabilis grataque

luculentas « , quod nomen substantivum, quamvis

non nisi apud nostrum legatur, non magis tamen

quam luculentitas , quo ejusdem aevi scriptores

utuntur, barbarum est. Si quis omnia , quae Mar

tiano propria sunt, expungere vellet, profecto non

hunc, sed semet ipsum ille legeret. Atque scri

ptorem veterem intactum servare, omnino criticis

prima lex esto.

Mantieem] Mavrixrjv antea Mavuxjv dictam

«sse docet Plato (Phaedr. p. 244 Stepli.) qui qui

dem divinationem non male a furore ducit. Eadem

Mantiee infra (§. 23) redit, nomine etiam Xvu

gozvxfjg (§. 804). De ea conferendus Cicero (de

legg. 2, 13). -

Pronoees] Lege cum Ms. Pronoea. Pronoea

enim dea. Tullius de diis agens : »neque anum fa

tidicam Stoicorum rtgövouoev. Meminit et glossa

rium ab Henrico Stephano editum titulo de deabus :

»Providentia, ztgóvouoe. « Innuit hanc Capella lih.

secundo : »Zeno ducebat feminam providentem.•

Gnor. — Lege ex MS. » quippe Pronoës majorem

filiarum. « Znzenl. (promuls. 19. in Schminck. synt,

crit. p. 227). — Certe erravit Grotius jubens Pro

moea legere : unde miror Goezium vel in textum re

cepisse malam illam lectionem. Non enim IIQ6voux

filia erat rijc Mavruxijc, sed contra haec illius

filia. Et non solum in editis ante Grotium Pronoés

legebatur , sed in melioribus etiam libris scriptis

legitur vel Pronoeae (Munck. ad Hygin. p. 62. Ou

dend. ad Appulej. I. p. 97), vel Promoees (Bon

dam in var. lect. p. 82. Arntzen. mise. p. 198.

199), et recte quidem ad exemplum Graeci IIgo

vobrc* modo ne vulgari sensu Graecam voeem

pro Providentia (v. §. 52 not.) acceperis, sed spe

eiali potius, quo cauta sive provida circumspectio

est. Id quod ex eo patet, quod IIgóvouoe mater

dicitur Mavtvxijç sive divinationis, cujus providum

perspicacis prudentiae ingenium tantopere placuit

Mercurio. -

majorem filiarum] Edidit Grotius: »quippe Pro

noë major est filiarum. « — Lege ex MS. »quippe

Pronoës majorem filiarum. « A nobilitate generis

commendat, majorem natu esse Providentiae filia

rum, scilicet ex tribus, quae sunt : cognitio praeteri

torum, praesentium, et futurorum. Major ideo, quia

majoris prudentiae futura praeseire, quam nosse

praeterita. « Zinzeni. (I. e. p. 227 Schminck.) —

Auctore cod. MS. mecum legenduum esse non du

bitabis : »Pronoees majorem filiarum« BoNdAw. (var.

lect. p. 52). — Vossianus codex Promoës, quod

unice verum est, nisi malles «Pronoës majorem

filiarum. « Pronoae ex alio codice Leidensi malebat

Muncker. ad Hygin. fab. 24, qui praeterea osten

dit, major hic poni pro superlativo» de quo usu

vide et vir. doct. ad Liv. 8, 20. AnNtz. (misc.

p. 108. 109). — Adde nostrum infra (§. 121. 180.

Ae

926 Martiani Capellae lib. I. §. 7.

bat ingenium. Sed ipsis diebus forte immensi amoris impatientia, ultro juvenem

secuta, Apollini fuerat copulata. Voluit saltem Entelechiae ac Solis filiam po

891. 910 f.) et et Davisium (ad Cic. de div. 1, 51 m.

6. p. 71). Enallage vel Graecismus est (Wurm. in

Dinareh. p. 142), quo noster non solum infra (§. 121)

verbis »decentiorque coelitum a utitur ; sed saepe

Martianus positivum etiam cum secundo casu jun

ctum pro superlativo ponit (§. 84. 88. 689), quem .

grammatici »superlativum comparationis« vocant. Co

dicibus supra laudatis adde Dresdensem, in quo

»Pronoeës majorem filiarum « legimus. Quod reliquum

est, Zinzerlingius »majorem filiarum« non pro natu

maxima, sed potius pro praestantissima accepit.

providum perspicacioris] »Praevidum perspica

tioris« ita ms. Leid. Goez. — IIaud scio cur pro

bona malam substituere voluerit lectionem. I'rae

vidum enim vox inaudita est, providum nemini non

nota, et apta sane huic loco (Cic. div. 2, 87. Liv.

23, 56).. Sed perspicacioris e Bongarsio eo magis

recepi, quod in Hugiano codice corrupta vox pro

spicaris illius etiam vestigia prodit.

impatientia] Eodem sensu Appulejus (metam. 2,

p. 106): »Lacinia remota impatientiam Peneris Fo

tidi meae monstrans • cet.

est seeuta] Certe melius hoe quam Grotianum

comsecuta eBasileensi codice recepi ; sed paulo post

copulativum et e variantibus in libro Norimbergensi

inserendum non duxi.

Entelechiae] Attingit liie Psyches fabulam, de

qua Apulejum legimus et Fulgentium. Scripse

runt de ea et Saturantius ct Aristophantes. Al

ludit autem hic ad definitionem Aristotelieam wpvχη

36tuv èvre2&3&suae j rrgoetm 6affluxzog pv6txoä

{οι}v ézovroc 6vvdftet. Sie infra : »Aristoteles

per coeli quoque (l. obiter quaeque ex eodiee Wei

cetino) eulmina Entelechiam scrupulosius require

bat.* Gnor.— Utrum Endelecliia, an Entelecliia

scribi debeat, multis jam disputatum est. Ego sane

rò Endelechia amplector. Sic ipsum animum évóe

λέχειαν appellat novo nomine, quasi quamdam

continuatam* motionem et perennem. Cic. Davis. in

ejusd. Quaest. Tuscul. p. 28, 4. Goez. — Vix

credo hoc Ciceronis (Tuse. 1, 10) loco illius vocis

orthograpliiam probari posse. Non enim certa lectio

est; siquidem Ernesti (in clav. Cic. Graec.) potius

'Evre2£xsuæ legit ipsumque Davisium interpretem

repreliendit. Sed utro modo vocem seripseris, recte

feceris. Quamvis enim Lucianus (jud. vocal. 10)

contendat, scribendum esse évóéáézeuav , Corin

thius tamen docuit attice εντελέχειαν usurpari

(Maitt. dial. ab init. lit. T). Adde insuper quae

Naeke (ad Fragm. Choerili p. 173) ad diversum vocis

sensum respiciens disputat. Quo autem modo Ari

stotelem Martianus intellexerit, ex inferiori loco

(§. 738) patet, ubi tradit »quatuor elementis quin

Quam

quidem sententiam popularis ejus Arnobius (2. p.48)

tum esse addendum, videlicet mundum.«

Aristoteli expressis verbis attribuerat. Male etiam

Goezius ad hunc locum affert Ciceronem ; qui ex

Aristotele Entelechiam quintum interpretatur ele

mentum, animam igitur mundi ipsam; quum potius

noster hominis animam filiam esse (v. Pytliag. ap.

Cic. in N. D. 1, 11. et Platon. in Pliil. p. 50

Steph.) Entelechiae, sive animae mundi, doceat.

E sua enim sententia Sol pater est, mater anima

mundi» cui continuatus ac perennis adseribitur

motus. Pariter horum filiae, zfjg 'Pwzíc, motio

nem circularem esse Neo-Platonici docebant (Plu

tareh. de anim. procreat. p. 1015. Jamblich. myster.

Aeg. 7, 2. Hermes ap. Stobaeum ecl. 1, 52, 5.

p. 807 Heer.), quod ipsum Alcmaeon, Pythagorae

auditor (Diog. Laert. 8, 85. p. 842 Meibom.) jam

Martiani Capellae lib. I. §. 7. 97

stulare, quod speciosa quam maxime, magnaque deorum sit educata cura.

Nam ipsi 'Pwzij natali die dii ad convivium corrogati multa contulerant. Jupiter

quippe diadema, quod Aeternitati filiae honoratiori detraxerat, capiti ejus

statuerat (add. Arist. ap. Stob. 1, 52, 28, p. 874

Heer.), animamque esse numerum sese moventem

Xenocrates, Platonis discipulus, docuerat (Macrob.

somn. Scip. 1, 14. Quinctil. 8, 14, 10. p. 397

Spald.) Unde et Cieero (Tusc. 1, 66): »mens est

praedita motu sempiterno« scribit. Et alio loco :

»nunquam animus agitatione et motu vaeuus esse

potest« (de divin. 2, 128) et (Tusc. 1, 25) : »Sen

tit animus se moveri, quod quum sentit, una sentit,

se vi sua, non aliena, moveri.« Adde Appulejum

(de dogm. Platon. p. 199 Oud.) Atque Solis etiam

filiam Celeritatem esse noster infra (§. 80) fingit.

Animam mundi autem olim (in pal. crit. §. 487)

repraesentavi tam e gemma , quam ex Aegyptiorum

inonumentis, quorum quidem icones hic subieci:

corrogati] Vera haec lectio est. Sie enim et in

fra : »sed de tertia regione unum plaeuit eorrogari•

Item : »corrogantur ex proxima transeursis domibus

conjugum regum Ceres« cet. Gaot. — Confer in

feriora (§. 49. 52. 131. 228).

contulerant] De donis natalitiis sive örrrmgiovç

apud antiquos egregie egit Stanlejus ad Aeschyl.

Eumen. v. 7. Omnium vero maxime amte oculos

fiiit nostro Hesiodi locus de Pandora (Opp. v.

72 seqq.): •*

Zdj6s 6$ xoei xö6μη6e $ed& y2avxözroe

'A%jvn,

'Apap δέ oi Xégèréc re $eai %ai rrórvua

IIsv9a}

'Oguovc zgv6eiovc é$s6av zQoi* d:ftupi óé

trjv ye

'£2ga xa%2ixouov 6t£qov äv$e6tv eioeoivoi

6tv ,

'Ev &àga oi 6z%j%e66v öuftxrogoc 'Agyeupàv

τής

Pe$$e& 9°aiuvábovç re 2öyovg xaì èzrix2o

zrov j3oc

Te$$e $. z. 2.

Praeterea Hermetis loeum eomparasse juvabit (Stob.

ecl. A. 82. 40, p. 947 Heer.) de beneficiis a sin

gulis diis in animam humanam collatis.

quod] Codex Vossiamus : quam, siae dubio ex

- ipsa Capellae manu. Similia enim Graecorum men

tra fuerunt etiam primae declinationis apud Latinos

feminina. Vid. Voss. art. gramm. IV. 20. Arntz.

(mise. p. 199). — Haud suffieiens haee causa milii

visa est, ut vulgatam mutarem lectionem.

Aeternitati] De ejus symbolica et poëtica de

seriptione alio loeo (in palaeogr. crit. IV §. 701)

4 *

28 Martiani Capellae lib. I. §. 7.

apposuit. Juno quoque ex purgatioris auri splendente vena addiderat crinibus

sociale vinculum.

egi. Prosopopoeia autem hic adhibetur, qua docea

tur »aeternitatem donum dei esse.« Neque sua

tantum auctoritate noster personam Aeternitatis in

duxit, quandoquidem et in marmore (Grut. 32, 9)

legitur : »Aeternitati sacrum.«

homoratiori] MS. refert oneratiori. Gnor. — Ae

ternitati munusculis deorum quasi omustae. Nullus

dubitavi manuscripto Bongarsii (?) adjutus hanc le

ctionem prae vulgata honoratiori , et, quam non

nulli habent, ornatiori, in textum recipere. Goez.

— Sed male id factum. Primum enim oneratior

non differt ab honoratior nisi scribendi ratione. Qui

enim plures legerint libros scriptos, non ignorabunt

literam H ab aliis addi, ab aliis omitti solere, quum

verum elemcntum esse multi negarent (palaeogr.

erit. I. §. 311 , p. 268). Unde in lapidum titulis

(Reines. p. 185. n. 165) »astiferorum« legitur pro

•liastiferorum«, et apud Ovidium (art. am. 5, 411)

et Virgilium ubique •ederae« ; et contra apud eun

Sed

operae pretium est hac de re disputantes legere

Gellium (2, 5) et Quinctilianum (1, 8, 19. p. 101

Spald.) ridentemque etiam Catullum (epigr. 84).

Deinde confundit Goezius Aeternitatem eum Psyclie.

dem ahemum , quod alii scribunt aënum.

Non illam donis onustam esse noster scripsit, sed

hane. . Et certe diadema , quo ornata Aeternitas

erat, ad epitheton honoratior commode referri po

test. Honoratior autem Jovis filia fuit, quia reli

quarum nulla eam aetate praecedere poterat. Quod

reliquum est, omnes perspicient de animae aetermi

tate doctrinam significari, praesertim qui divina.

verint, cur Martianus Psyclien Entelechiae dixerit

filiam. Plato enim , animae immortalitatem docturus

(Phaedr. p. 248 Steph.) argumentum ab eo sum

serat» quod semper se ipsam anima moveret.

Tritonia etiam interula, resoluto ricinio, strophioque flam

interula] Eadem hac voce inter alios utitur

Tertullianus. Huic opponitur superaria, érrévóv

ruc, glossae. Utitur Martianus hac voce adjective,

sic libro nono: »Quin etiam interulos gaudens dis

solvere nexus. « Grot. — Sub tunica habebatur et

dipuéóøç corpori insidebat, atque érri yvpivoç,

ut vocant Graeci. Linteae autem erant interulae et

nostris camisiis respondebant. Conf. Salmasium ad

Tertull. pall. p. 469. Goez. — Conférantur prae

terea quae ad Appulejum (Florid. II. p. 55. Oud.)

observarunt viri docti, inprimis autem Böttiger in

Sabina T. II, p. 115.

ricinio] Spinula, qua feminarum crines resol

vuntur. Vulc. — Festus : »ricinium pallium mulie

bre quadratum.« Goez. — Non sunt haec Festi

verba (v. recinium et rica), ac si omnia legeris

a duodecim tabularum temporibus inde (Cicero de

leg. 2, 23) usque ad novissima tempora a diversis

scriptoribus (Fest. v. recin. et rica. Varro L. L.

lib. 4.* p. m. 57. Non. Marc. c. 14. n. 16 et n. 23.

p. 789. 790. Gothofr. Serv. ad Aen. 1, 282. Isid.

etym. 19, 28. 4. Salmas. ad Vopisc. Aurel. 4$.

Pitisc. li. v. et abundans ser. copia ab eo lauda

torum ; Herald. ad Arnob. VI. 209 p. 286 ; Graev.

thesaur. IV. 1480. VI. 1063. Winckelm. hist. art.

6, 1 , 32. Marini fratr. Arv. p. 278. Visconti ad

' mus. Pio-Clem. ed. Mil. T. V. p. 21 not.) scripta ;

incertus tamen abibis. Ex glossario Arabico-Latino

Vulcanius (p. 709) haec affert: »Ricinus verticum

vocatus est, quod rejectum de toga in verticem« ;

sed absurde nos illa (in not. p. 106) corrigere et

legere jubet »Ricinis vermis ita vocatus est«! De

mimis riciniatis ef: Osanni Anal. crit. p. 77.

flammarum instar] Transposita sic verba codd.

Basileensis et Darmstattensis praebuerunt.

Martiani Capellae lib. I. §. 7. 99

marum instar e cocco atque ipso sacri pectoris ac prudentis amiculo virginem

virgo contexit. Delius quoque, ut ramale laureum gestitabat, divinatrice eadem

conjecturalique virga volucres illi ac fulgurum jactus, atque ipsius meatus

coeli siderumque monstrabat. Uranie autem praenitens speculum, quod inter

e cocco] E purpura intensioris et vegetioris lu

minis. Goez. — Lego : strophioque instar flam

marum cocceo. Susrus (in Gurlitt. animadvers. 4.

p. 8) — In Guelferbytanis Cortius, et in Vossiano

Arntzenius (misc. p. 210) legerant »e croco«, quod

modo rubrum, modo puniceum cognominat Ovidius

(fast. 1, 517. 342).

colorem a nostro hic designari ex inferiori loco

(§. 140) patet. Susii autem conjectura nullius ful

citur : codicis lectione. Quodsi quis verbum omissum

Certe rutilum fulgentemque

esse mecum posuerit, facile supplere poterit tinctum

aut simile aliquid, neque opus erit vulgatam lectio

nem contra manuscriptorum fidem mutare, id quod

Arntzenius quoque sensisse videtur. Nobilius crocum

in Coryco, monte naseebatur , mnde momen fortasse

duetum esse Salmasius (ad Solin. 58) conjicit.

ramale] In inonumentis etiam antiquis id manu

tenet Apollo (Cuper apoth. Hom p.280), quo divi

nandi potestatem transferre in Psychen hic fingitur.

Transpositorum enim verborum sensus est: De

lius , quoque Apollo, quippe qui ramale laure

um gestitabat , per hanc divinatricem conjectura-,

lemque virgam illi (Psyehae) volucres (augurales)

ac fulgurum jactus, ac meatus ipsius coeli, siderum

que monstrabat. --- - -

;.. gestitabat] Ita pro Grotiamo gestitat e codicibus

Dresdensi, et Cantabrigiensi reposui. Hugianus qui

dem dat gerebat; sed parum interest utrum eligas.

volueres illi] Lege,»volueris linguas, fulgurum

jactus.« Voxcx. — . Absurda correctio : • Apollo

monstrabat volucris linguas«! Contra si nude vo

lucres legeris, de earum volatu etiam cogitare po

teris, siquidem de augurali arte hic sermo est.

Accuratius infra (§. 10) »volucrum diversi meatus

et oscinum linguae« dicuntur. Secundum auguralem

enim disciplinam aves vatidicae, quas Graeci zgri

6rngiovg ögvi$æc appellabant, vel oscimes erant,

quae ore, vel praepetes , quae volatu futura signi

ficabant (Serv. ad Aen. 5, 361).

fulgurum jactus] IIos eleganter Lucanus (7, 197)

Similiter Plinius (2,

20 f.): »ignes praescita secum afferentes« s qui et

doctrinam deinde ipsam (2, 84) : exponit. Confe

rendi praeterea Cicero (dc div. 2, 18 sequ.), Seneca

(nat. qu. 1, 1. p.685. 2, 52. p. 711 Lips.), et noster

infra (§. 881). Paulo post e Darmstattensi codice

reposui atque pro ac. -

meatus] Ita et Virgilius (Aen. 6, 880), Plinius,

Manilius, et Appulejus (I. 807 Oud.) »siderum

meatus a dicunt. Infra (§. 813) noster meacula

scripsit. *.

Uranie] In MS. erat »monstrabatur Aniae.«

Lege, cum patre »monstrabat: Uranies nominandi

»tela Jovis praesaga« vocat.

casu. Nam et in libro secundo in MS. est »Uraniae,

Caliiopeque. pro »Uranie.« Gnot. — Ita et Ovi

dius (fast. 8, 88) - Uranie scripsit; meque tamen,

mirum, quum litera Eta modo Latina litera E, modo

diphthongo AE redderetur, librarios posteriorem

interdum orthographiam usurpasse. Praetereo Goe

zium, qui ne Grotinm quidem intellexit. Cortius

certe »Uraniae« in Guelferbytano codice se legisse

ad marginem libri Lipsiensis adnotavit. Ceterum

erunt fortasse, qui e speculi dono colligere velint,

hancce Uraniam esse Venerem coelestem, quum veri

50 Martiani Capellae lib. I. §. 7.

donaría ejus adytis Sophia defixerat, quo se recognoscens etiam originem

vellet exquirere, clementi beniguitate largita est. Lemnius quoque faber illi

iusopibiles perennitatis igniculos, ne caligantibus tenebris nocteque coeoa

opprimeretur, inccndit. Omnes vero illecebras circa sensus cunctos apposuit

Aphrodite. Nam et unguentis oblitam, floribusque redimitam, halatu pasci

foverique docuerat, et melle permulserat, et auro atque monilibus inhiare,

membraque vinciri honorationis celsae afFectationc persuaserat. Tunc crepisit

Apollo noscere nosmet ipsos.« Speculi autem similitu

dine baud raro utuntur véteres in describçnda cog'

nitione sai; cf. Wyttenbach ad Plut. Morr. p. 152.

tn-iginem] Animas enim ex astris in corpora

humana descenderé veterum erat opinio (v. notas

ad §. 105 et 109, et Pal. crit. IV. §. 759). Urne'

Psychen noster fingit ex Uraniac speculo potuisse

disecre originem suato.

Lemnius faber] Vulcani cognomen ab Horner!

fabula originem trahens (Heraclid. in Galei opuse,

p. 44S. Cic. IV.D. 5, 22. Tusc.2, 10. VirgU.

Ovid. cet.). Sed qnamvis ignobili isto nomine uta-

ф

diis immixtam esse Musam: mihi

tarnen Ьаес aliter intcHigcnda esse videntur. Specue

lum entm in adytis Uraniac a Sophia dcfixum fuisse

dicitur, quo ad philosopkiam revocamnr. INotum

e Platone (Phaédr. p. 259 Steph.) Uraniam Musam

a pbilosophîs maxime celebra tain fuisse , enjus reí

causa facile perspicitur, modo perpendamus, ipsam

banc Musam astronomiae praeesse, Psychen antem

sivc animam secundum Platonis doctrinam visibili

liarmonia in coelo conspecta admoncrt, ut in usum

mentis suae convcrtat quae in eoelo perspexerit

(Tim. p. 47 Stepb. Cf. Plut arcb. de an. procr. f.

p. 1050. Diog. Lacrt. 2, 33 ibique a Meibomio

lauda tos Senecam , Phaedrum, Appulcjum). Quapropter

etiam in Juvcnalis (H, 27) verbis :

— — »e coelo descendit Tveo&i Öeuvvov«

plus inesse arbitrer, quam docti ejus interprètes

videront. Certc speculum, quod Sophia in adytis

Uraniae defixerat, illud est, quo scmet ipsam

cognoscere Psyche jubetur. Infra (§. 546) etiam

noster » inter omnia animaba « ait »naturam solis

hominibus ad se cognoscendum rationari permisisse.«

Scripserat cnim Cicero (de fin. 5, 10): »Intrandum

est igitnr in rerum naturam, ct peni tus, quid ea

postulet, pervidendnm. Aliter cnim nosmét ipsos

no3se non possumus. Quod praeccptnm, quia majns

erat, quam ut ab homine videretur, ideirco

assignatum est Deo. Jubet igitur nos Pytbíus

tur noster, e reliquia tarnen patet, cum ad Platonem

respcxíssc , qui (Crat. p. 407 Stcpb.) Volcanum

"Tl(pai6tov qnasi luminis praesidem esse

Tocatum docet.

illi insopibiles] Ita Basilecnsis et Darmstattensís

codices multo melius, quam insopibilis illi apud

GrotLim.

Лл/а/м] Suavíbue delectan odoribus: namque

eodem sensu bac voce noster infra ntitur (§. 215):

•Arabîcîs Iactabantur halatibus.« Martianum Venen

in primis tribuisse hunc appetitum ex eo patet,

quod Veneris adeo stcllae (§. 14) virtufem adscripsit

»odore et halatu illiciendi.« Infra (§. 85) de

Veneris- ipsius »fragrantissimis Spiritus halatibus«

agit.

crepitacula] Eadcm quae crepundia. Arnobius :

Martiani Capellae lib. I. §. 7. 51

taculat innitusque, quis infanti somnum induceret, adhibebat quiescenti. Praeter

ea ne ullum tempus sine illecebris oblectamentisque decurreret, pruritui sub

»Et ut ad silentium pavidi nutricis motibus cre

pitaculisque adducerentur auditis, et noster ipse

libro musico: ~infantibus crepitacula vagitus abrum

pere.« Gaot. — (V. §. 927).

Afris seriptoribus lianc vocem usitatam esse: bonae

Cave putes solis

enim notae est, eaque utuntur Martialis, Lucretius,

Columella, Quinctilianus.

quis] Utitur saepissime hoc voeabulo Martianns

pro quibus , quod, quanquam novum non sit, sae

penumero tamen non advertenti sensum turbat.

Gnot. — Confer. Cortium (ad Sallust. in Jug. 80,

5. p. 768), Appulejum (in met. 4. p. 290), Vir

gilium, alios.

somnum induceret] Grotius, Goezius, et ve

teres editiones omnes habebant: somnium duceret :

sed meliorem nostram lectionem Monacenses sup

peditarunt codices (B. C. D. E.), Vossianus praeterea

(Arntzen. p. 199), Reichenauensis, Bodleianus pri

mus, et Britannicus. Darmstattensis somnum du

ceret. -

pruritui—voluptatem] Cod. Mon. E voluntatem,

male. Mirum tamen ne verbum quidem ad illustran

dum locum a doctis interpretibus allatum esse, qui

facile obscoenitatis crimen incurrere possit. Certe

Barthius (in advers. p. 1881) inde affirmabat » scal

Id quod

quae Psyches

pcre pruritui« libidinosum verbum esse.

nego. De anima enim sermo est,

personam induit ; cujus quum duae partes sint,

altera ratione praedita, altera rationis expers (cf.

Plat. Phaedr. p. 246 Steph.; Tim. Locr. de anima

mundi p. 100; Aristid. Quinctil. de Musica 2. p. 103

Meib.; Euseb. praep. ev. 18. G0. p. 881 ; Max.

Tyr. II, p. 980 Iteisk.), hactenus melior pars or

nata est: primum enim a Jove aeternitatem acce

pit, deinde a Junone mutuae societatis deside

rium, a Minerva prudentiam, ab Apolline virtntem

conjecturalem, ab Urania sui ipsius cognitionem,

a Vulcano potestatem in tenebris lucem perspiciendi;

sequitur nunc deterior, quae a Venere accepisse

Aeicitur variae luxuriae cultum deliciarumque om

nium cupiditatem, voluptatem et socordiam; pariter

atque Astrologi (cf. Macrob. ad somm. Scip. I. 12)

•desiderii motum, quod έπιθυμητικόν vocatur,

in Veneris orbe produci« docebaat. Huic, autem

animae parti in imo corpore sedem assignabant ve

teres, quo nomine saepe medius inter pectus et

crura venter signifieatur. Sie Appulejus (de dogm.

Plat. p. 207 Oud.) ait » cupidinem atque appetitus,

postremam mentis portionem, infernas abdominfs

sedes tenere, ut popinas quasdam et latrinarum la

tebras, diversoria nequitiae atque luxuriae «3 Clau

dianus autem (IV. Cons. Hom. v. 248);

»4t sibi cuncta petens , nil collatura cupido

In jecur et tractus imos compulsa recessit.«

In jecinore sitam esse concupiscentiam jam Plato

docuerat in Timaeo, cujus locum, Cicero (Tusc. M.

10) ita latine convertit, ut » cupiditatem subter prae

cordia locatam, esse « diceret (cf. et Theoerit. 11.

16; Horat. od. 1. 28. 15, epist. I, 18. 123 Pers.

8. 120, pluraque apud Fabric. adSext.Emp. p. 452,

Valckenaer. ad Eurip. Hippol. 1070, et Jaeobs. ad

Achill. Tat. p. 870).

Venus animae »pruritui subscalpentem apposuerat

Hanc igitur cirea partem

voluptatem. « Subscalpere pro simplici scalpere di.

ctum est ex scriptorum illius aetatis more verba

sppervacaneis praepositionibus augendi (cf. not. ad

§ 2 et 45). Scalpere autem pruritum dici Plinius

testis est (liist. nat. 9. 48. 68). Eodem redit apud

Senecam (Epist. 92, p. 888 Lips.) »titillatio cor

poris«3 . cf. et Cicer. de Finib. 1, 14 : »si ea sola

52 Martiani Capellae lib. I. §. 7.

scalpentem circa ima corporis apposuerat voluptatem. Sed vehiculum ei atque

volatiles rotas, quis mira posset celeritate discurrere, tradiderat ipse Cyllenius,

licet etiam auri compedibus illigatam memoria praegravarit. His igitur Pezijv

opimam superis ditemque muneribus, atque multa coelestium collatione deco

ratam, in connubium Arcas superiorum cassus optabat.

voluptas esset, qnae quasi titillaret sensus, ut ita

dieam«, et Ausonii (epigr. 108. 18) verba :

»Titillata brevi quum jam sub fine voluptas

Fervet« ;

omnium vero maxime liue pertinet alius Plinii locus

^(11. 57. 77): »in eadem membrana (diaphragmate)

praecipua hilaritatis sedes, quod titillatu intelligitur

alarum, ad quas subit; non alibi tenuiore cute

humana, ideo scabendi dulcedine ibi proxima. •

* celeritate] Grotius eum reliquis ediderat velo

citate : sed lectionem praetuli codicum Bongarsii,

Hugiani, Basileensis, Darmstattensis, Monacensium

plurimorum (B. C. D. E. G.) et ad libri Norimber

gensis marginem notati, quamvis parum referat

utrum legeris. Argutior tamen grammaticus Agraetius

(apud Gothofr. 1349) •velocitatem pedum ac cor

porum« esse contendit; » celeritatem ánimorum atque

faetorum*} quod e Cicerone (Tusc. 4, 15) sum

sisse videtur. Certe hoc quidem*°loco de Psyclies

facultatibus sermonem esse patet. •

etiam] Ante omnia lioc erat restituendum pro

Grotiamo eam, quod typograplorum mendo adscribo

comparatis libris prius editis.

auri] Corruptam lectionem aut, pro auri, jam

Grotius repudiavit. . • Auch wenn er (?) mit gold

nem Rettem gefesselt würde ; so könnte er doch

mur durch die Schnelligkeit der Gedanken eingeholt

werden. « Goez. — Ingenue fateor me non intel

ligere doctum interpretem, bene vero Martianum.

Quamvis enim Afranius apnd Gellium (15, 8) Me

moriam Sophiae matrem dixerit hoc versu :

Sed eam virtus, ut

» Usus me genuit , mater peperit Memoria ;

Sophiam vocant me 6raji, vos Sapientiam • »

Martianus tamen' hoc loco sic intelligendus est:

»quamvis cogitationum celeritas et imaginandi vis

a Mercurio animae humanae dono essent datae ,

quibus longe lateque vagaretur, per memoriam tamen

praegravata et impedita fuit.« Ceterum Grotianam

lectionem auri compedibus confirmant codd. Mona

censes (B. C. E.), Bodlejani, Cantabrigiensis , Mer

tonianus, Hugianus , Vossianus (Arntzen. misc.

p. 109), Reichenauensis, Basileensis, et Darmstat

tensis.

cassus] Casus superiorum est Mantices etSopliiae. '

Casus vero cassus. Sic in MS. libro nomo » casae

dulcedinis « et lib. VI » dispendiaque lini easum de

vorante Mulcibero. • Casus itaque (nisi quis a careo

deducat) praeteriti temporis participium est a eado,

ut »Sol oecasus.« Cadere vero est d:torvyz&veiv,

ut cadere spe, cadere causa. Est ergo easus, vel

* geminate cassus daerorvza)v, superiorum casus,

roeiv rrQorégatv d:rrorvzöv. Gnor. — Hugiamns

codex cassus exhibet. De qua voce confer notata

ad Appulejum (I. p. 561. II. p. 79. III. ind.) et

Appulejum ipsum (met. 6. p. 458 Oud.), Gellium

(10, 15) et ad eum Baudelotium (util. d. voyag. I.

p. 504).

casu construatur ,

Quae , quamvis plerumque cum sexto

interdum tamen cum secundo

etiam constructa legitur (Cic. Arat. 569). Expla

natur paulo post (§. 8) a nostro verbo frustrantur.

Atque adeo vera haec mihi visa sunt, ut ne Bar

thiani quidem codicis, qui causa pro cassus habet,

Martiani Capellae lib. I. §. 7. 55

adhaerebat forte Cyllenio, paene lacrimans nunciavit in potentiam pharetrati

volitantisque superi de sua societate correptam captivamque adamantinis nexibus

a Cupidine detineri. Super his igitur virginum thalamis, dum eum de libertate

auetoritate permoverer ut a vulgata lectione rece

derem: Quamvis enim ille (advers. p. 1256) ad

dat verissimam sui codicis lectionem esse, quae

claram et perspicuam faciat sententiam; multum

tamen abest ut praedieata illa claritas mihi arrideat.

Virtus] Romanis enim dea erat (Varro de L.

L. 4, 46. Cic. N. D. 2, 23 et 51 ; de legib. 2,

11. Liv. 27, 25; 29, 11 f. Valer. Max. 1, 1. P.

Victor reg. urb. 1. Juven. 1, 115. Sil. Ital. 18, 22.

40 et 69. Plaut. Amph. prolog. Claudiam. in Ruf. .

1, 82. Lactant. 1 , 20. Augustin. in civ. dei 4,

90. 22. 24 et 8, 19. et 7. 5. Arnob. 4, p. 127)

in lapidum etiam titulis (ap. Grut. 100, 4. 8. 102,

4. 406, 6. 456, 5).

sua societate] Quippe anima humana a virtutis

studio cupiditatibus saepe detrahitur.

adamantinis] Manilius (1, 921) » adamanteas

eatenas« dixit, et Hyginus (fab. 22. p. 68 Stav.)

» adamanteum jugum « : sed illa adjectivi forma ab

Adamante firmis

sima quaeque denotantur : ande Ovidius (met. 18,

813)

»Invenies illie inclusa adamante perenni

optimis usurpatur scriptoribus.

Fata tui generis« — —

(Adde eund. trist. 4, 6, 14, et Horat. od. 5, 94,

8). Pariter apud Claudianum etiam (bell. Gild.

202) »Jovis voees adamante notavit Atropos.«

Adde Propertium (5, 0, 0. 4, 11, 4), Pindarum

(Pyth. 4, 128), Platonem (de R. P. 10. p. 616.

Steph.), Sophoclem (ap. Stob. in ecl. 1, 6, 11.

p. 175 Heer.), Apollodorum (1, 4, 3. 2, 4, 2),

Pausaniam (8, 18, 2), et confer Barthium (in ad

vers. p. 551). Unde et Plinius (37, 4, 5) • ada

mantem duritia enarrabilem esse docet, igniumque

etiam victricem, unde et momen indomita vis Graeea

interpretatione.« Nimirum dirrö ro$ & xaì òa

pu&ίω. Virgilio (Aen. 6, 882) vocatur »Tartari

porta ingens solidoque adamante columnae « cet.

Cupidine] De anima liumana insatiabili cupi

dine constricta veteres permulta artis opera edi

derunt , quibus captiva Psyche repraesentatur, vel

uti in hac gemma , quam (ex Agostini gemin. lö0,

Maffeo et Montf. I. tal. 122) liic suljeci :

de libertate sortis] Numquam plaeebat Grotiana

lectio » deliberatae.« Vix enim intelligitur quid sit

sortem deliberare. Opportune igitur Hagianus co

dex nostram nobis praebuit lectionem. Sors enim

pro electione sive optione accipienda, quam sibi

nullam esse demum viderat Mercurius. Erunt for

tasse qui Grotii lectionem defensnri putent delibe

ratam sortem esse eam, quae ex deliberatione pro

$

8

54. Martiani Capellae lib. I. §. 8.

sortis blandimenta frustrantur , nec facile quaepiam praeterea , quae congrua

parilitate Tonantis nurus deligeretur, occurrit, amplius deliberandum suggerit

Virtus; neque eum sine Apollinis consilio quidquam debere decernere, aut fas

ab ejus congressibus aberrare, quum zodiaca eum hospitia permeantem num

quam abesse menstrua praecursione permitteret. Igitur constitutum, ubicun

que locorum frater esset, adiretur.

dit, quemadmodum in genethliaca aut vitae generis

electione a Platone animis imposita : sed neque in

deum Jercurium liaec quadrare possunt, neque

cum verbis, quae sequuntur » amplius deliberandum«

conveniunt.

praeterea] Pro edito praeter eam reposui illud

non solum Monacensium codicum (C. D. E.) aucto

ritate, sed Grotiani etiam, Hugiani, Basileensis,

Darmstattensis, Cantabrigiensis et Britannici.

sine Aepollinis consilio] Arnobius (5. p. 123)

de diis : » de matrimonio ille consulitur, hic mede

las incommoditatibus praestat« , cet.

ab ejus] Apollo et Mercurius adeo juncti me

morantur, ut eis communem Olympiae fuisse aram

Pausanias (8, 14, 6) referat. Conf. et Sclioliast.

Pindar. (Olymp. 8. 8.) Pariter Megalopoli, Arcadiae

urbe, templi Mercurio cum Apolline Musisque com

munis ruinas Pausanias (8. 52. 1) vidit. Aperte

etiam Claudianus (laud. Stilich. 2, 440) Cyllenium

Phoebi comitem appellat. Quae quidem omnia astro

momiae originem debere videntur (Plato Epinom.

p. 987 Steph.).

permeantem] Sed Muncker e suo Leidensi co

dice restituit leetionem Martiani ingenio, ut mihi

videtur, accommodatam praemetantem. Zodiaea ho

spitia, quae (sie!) Mercurius incumbit et im quibus

praemetatur. Goez. — Licet frustra locum apud

Munckerum quaesiverium, sunt tamen codices, qui

a vulgata aberrant. At vero cur melior vox sit prae

mnetantem, equidém non perspicio.* Peragrare supra

<…

Ac tunc volatilem virgam , uti secum

(§. 8) noster dixit, quod hie permeare. Neque Mer

curius reliquorum planetarum in Zodiaco domieilia

praemetari dici potest, quippe quae fixa sint , et

cuique propria. Aliud est infra (§. 811) ubi Astro

nomia itinera sua praemetata esse dicitur. De Mer

curii autem isto officio nihil apud veteres legitur.

Satius itaque duxi vulgatam retinere lectionem.

praecursione] Plinius (2, 8, f.): »Mercurii sidus

modo ante Solis exortum, modo post occasum splen

dens, nunquam ab eo viginti tribus partibus remo

tior (remotius? aut supplendus Mercurius). « Pto

lemaeus (tetrabibl. 1, 18) Mercurium nunquam plus,

quam per unius signi spatium, a Sole abesse con

tendit. Eadem tradit Hyginus (astr. 4, 16. p. 48$.

Munck.) additque : »modo nocte prima, modo autem

ad Solis exortus eum incipere apparere, ' nonnun

quam etiam perpetuum signis quatuor esse cum

Sole : redeuntem autem cum Sole non amplius esse,

quam tertiam partem signi.« Cicero (N. D. 2, 20)

»munquam eum a Sole« dicit » discedere longius

unius signi intervtdlo , tum' aintevertentem , tnm

subsequentem.* Sed conferas velim infra (§. 28 et

880) nostrum et q:iae ibi a nobis sunt observata.

ac] E Darmstattensi, Cantabrigiensi, Britan

mico , Hugiano codice , atque e. Cortii variantibns

hoe recepi pro Grotiano at , quod mirabar, quum

anteriores. jam editiones multo melius ac habe

rent.

volatilem] Cadueenm, xngvxeiov. Libro se

cundo : »Cujus vigentis virga Dirum stupet vene

Martiami Capellae lib. I. §. 9.

mundi penita permeare aethereosque recessus irrumpere parili celeritate posset,

Virtuti de more permittit; ipse pedibus talaria nectit aurea, et nunc in

fanis, quibus aut vaticinia obliquis fundebantur ambagibus, aut denudata

*

num. • Gnot. — A virga vero, caduceum distinguere

videtur Apul. met. l. X : » adest luculentus puer —

qnem caduceum, et virga Mercurium indicabant.«

Goez. — Plura olim (in palaeogr. crit. IV. v. ind)

de hae virga attuli. Confer nostrum infra (§. 126).

penita] Substantivo hoe utitur noster et infra

(§. 600). Nihili lectio in codice Dresdensi est pe

renita. In glossis, quae nomine Isidori veniunt

(ap. Vulcan. 692) » Penita « explicantur » aula regia.«

Martiano; penita sunt mundi intima.

., , celeritate] Ita Monacenses (B. C. D. E.), Hugia

nus, Reichenauensis , Darmstattensis, Basileensis,

Britannicus, Cantabrigiensis , et ad marginem libri

Norimbergensis notata lectio, quam et supra (§. 7)

vidimus. Continuata enim est allegoria.

de more permittit] Fallor an egregie conjeci

• demere permittit. « Grot. — Reprehendendum in

liac conjectura , quod demere sive auferre hoc loco

verba minus sunt apta, quo capere, sumere ,, pre

lendere, potius desideraremus. Quumque in omni

bus codicibus legatur de more , malim quam cor

rigere quae vere scripta sunt retinere, et adverbio

qurbane sive comiter explicare, ut oppositum sitVir

giliano (Aen. 8, 635) » sine more.« Sed non re

pugnabo, si quis intelligere maluerit, semper mo

rem esse Mercurio virtutem ducere, pariter atque

apud Lueianum (in bis accus. 7. p. 56 Bip.) ille

Justitiam duxerit. -

pedibus] Utitur scilicet ipsis Virgilii (Aen. A,

230) verbis : »pedibus talaria nectit Aurea « : hicque

Homerum (oùyss. 8, 44) imitaturus erat. Affatim

de his egit I.II. Vossius Mythol. Briefe p. 119 seqq.

pecudum caede fissiculatis extorum prosiciis viscera loquebantur, quibusque

obliquis] Exempla suppeditant Cicero (de div.

2, 56) et Ammianus (23. p. 265 Lind.). Ad Vir

gilii locum (Aen. 6, 99) de Cumaea Sibylla canen

tis »horrendas ambages a noster respexisse videtur.

Graece Δo§â, unde Aeo&tag Apollo.

denudata] Ita pro denuntiata Hugianus codex:

quemadmodum Vonckius (spec. crit. p. 144) legere

jam malebat, licet vulgarem etiam lectionem defendi

posse Arntzenius (misc. p. 200) reete monuerit,

modo vocem denuntiata quarto pluralis casu acce

peris. - - -

fissiculatis] Ita melius legitur quam physicu

latis. De fissiculatione videsis lector quae acute col

legere viri ill. I. Scaliger et P. Colvius ad Apule

jum , cui eadem haec vox usurpata. Dicta est fissi

culatio a fisso in extis, cujus meminit Cicero de

observatione haruspicum : » aut quomodo est collata

inter ipsos quae pars inimici, quae pars familiaris

esset, quod fissum periculnm , quod commodum

aliquod (l. aliquid) ostenderet • et alibi. Vel (ut

maxime Europae Semoni Scaligero placet) physicu

lare Aenoxogu6tuxóc pro physicare , qov6vx£$£tv.

Quod verius videtur: sic nescio quis dixit musicare

pro μov6txevevv : id ipsum glossa Isidori compro

batur, in qua legitur : » Physiculo , propitio divos.

Physiculator, augur naturaim in extis animantium

quaerens.« Grot. —. Physiculatis male. Fuit autem

fissum, a quo fissiculare, linea imaginaria exta bi

partito dividens, ut altera pars ad hostes, altera

ad sacrificantem ejusque amicos pertineret. Conf.

Ernest. clav. Cic. fissum et Salmas. ad Sol. p. 91.

Goez. — Multa de hoc verbo dabunt Stephanius

5 *

56 Martiami Capellae lib. I. §. 10.

I0

solitus sortitus excedere, vel logia personare, sagaci eum investigatione disquirunt.

Sed his adytorum fastigiis specubusque viduatis, absque lauri arentis paucis

(ad Sax. p. 42), Arntzenius (in misc. p. 199) et viri

docti ad anthologiam Latinam (Burm. II. p. 806) et

ad Appulejum (II. p. 154. III. p. 669 Oud.). Lo

cus, quem e glossis Isidori affert Grotius, neque

apud Vuleanium, neque in editis ab Arevallo re

peritur. Sed scriptum etiam a quibusdam fuisse

physieulare satis probatum est, siquidem non Mar

tiani solum libri plurimi sic scriptum verbum ex

hibent, sed Appuleji etiam et Saxonis grammatici

libri. Quum vero codex Monacensis (G), Bodleja

nus primus et secundus , Hugianus, Basileensis,

Darmstattensis, Cantabrigiensis, Britannicusque fisi

eulatis habeant, et infra quoque (§. 181) pro physi

culant in Guelferbytanis esse fessiculant Cortius ad

libri Lipsiensis marginem annotaverit; ad Appule

jum denique (II. p. 134) viri docti observarint, in

vetustissimis Martiani Mstis esse fissiculare 3 lioc

ego ut magis notum in textum recepi.

prosiciis] Prosiciorum apud Festum Arnobium

que mentio. Glossa : »Proscle &xgo%tvu& • I. Pro

siciae. Proseeta dicuntur Macro in ögv:3oyovt«;

»Vulgari tosta vapore Cum virgis prosecta ferunt.«

Flacco Argonauticis : — »prosectaque partim Pec.

tora. « Lucano : »Lavi calido prosecta cerebro.«

Statio : — »ubi adverso dederant proseeta To

nanti. • Ovidio Fastis: — »prosecta sub aethere

ponit. « Qui et alibi : »Imposuit prosecta calentibus

aris. « Prosicies Varroni : »Prosiciem extorum in

mensam porricere •, et Lucilio : »Caenam inquit

In Solino

emendatiores codices prosicias habent: nonnulli vero

nullam neque divis prosicien ullam. •

porricias a porriciendo , quod vocabulum multi

nsurpant, Varro, Arnobius, Virgilius, alii. Gnor.

— Quibus haec non sufficiunt, adeant Ovidium

(in metamorpli. 18, 156), Macrobium (in Satur.

nal. 3, 2), et Taubmannum ad Plautum (Mostell.

3, 5, 3. p. 862. Poen. 2, 8. p. 877), Dace

rium ad Festum (p. 587), Elmenhorstium ad Ar

nobium (p. 187), Saubertum de saerificiis (e. 20.

p. 486), Brissonium de formulis (p. 22. al. 24).

De omni hoc divinandi genere pulchros lege ver

sus Tibulli (1, 8, 3);

»Nec mihi sunt sortes, nee conseia fibra deorum;

Praecinit eventus nec mihi cantus avis.«

solitus] Id ante sortitus recte supplent codices

Monacenses (B. D. E.); siquidem hoc verbum cum

infinitivis excedere et personare conjungendum est.

excedere] Bulengerus (de sort. 1, 7. in Graev.

thes. V. 596) legere nos jubet exedere. Quid hie vo

luerit lioc verbo, non perspicio ; et vereor ne ille

pariter ac Grotius glossa indueti, quae sortitus

interpretatur divinationes , hanc vocem pro nomine

substantivo, nempe pro sortitione acceperint, quum

participium potius hoc loco sit a sortior. In omni

bus enim locis Mercurii frater (Apollo) quaesitus

erat, quibus solitus excedere (exire) sortitus. Sor

titum Pythium intellige eum, qui ex illis locis ex

cedens responsa dat et eventura denunciat. Ita et

a Virgilio (Aen. 5, 576) rex deorum »sortiri fata •

dicitur, cujus poëtae versus Martianum in sequen

tibus quoque (§. 10) ante oculos habuisse patebit.

logia] Aëyuæ oracula sunt pedestri sermone

edita , ut zon6puo carmine. Videtur autem vox

hic aliqua deesse, ut sit »logia personare solebant •,

nisi »personare « et ante » excessere« legas, aut si

quid aptius. Gnot. — Cessat hoe, postquam e co

Unde

autem priora habeat juvenis doctus haud scio. Certe

dicibus Monacensibus supra inserui »solitus. •

contrarium discimus ab Aristophane, qui (equit. 120.

121) Äöyov et zor6uòc promisere usurpat.

Martiani Capellae lib. I. §. 10. 57

admodum foliis vittisque semivulsis, quas in Cumano antro post Sibyllam

tinearum morsus cariesque carpebant, nihil ejus potuit inveniri. Per aëreos

etiam tractus, quibus formare solitus et volucrum diversos meatus, et oscinum

linguas, et praepetis omina pennae, frustra in cassumque disquiritur. Jam pridem

quippe offensus contamine monendorum dedignabatur Augur Pythius nun

-

lauri] In lauri foliis solita erat Silylla sua re

sponsa scribere. Vulcax. — Ad Virgilium nempe

respexit doctus interpres (Aen. 5, 448). Martianus

autem non hunc, sed alium ejusdem poëtae locum

(5, 560) ante oculos habuit, ubi Clarii lauri

memorantur. De Apolline enim investigando agitur,

non de Sibylla. Poterat noster etiam Claudiani (de

rapt. Proserp. 1, 100) verba »venturi praescia

laurus« in inente habere.

arentis] Arens idem quod aridus. Cicero (ap.

Macrob. in somn. Scip. 1, 4): »laureis arescentibus •

dicit de iis quae arere incipiunt. Quumque laurus

vaticinandi virtutem repraesentet, facile intelligitur,

lauro arente significari oracula evanescentia. Unde

Propertius (2, 21, 56);

• Et tacet extincto laurus adusta foco. •

et Statius (Theb. 8, 202)t

— — — •ipsaeque volent arescere laurus.«

Voce autem ipsa utitur alio versu (2, 12, 51) Pro

pertius :

~Ac veluti folia arentes liquere corollas.«

vitiisque semivulsis] Alii vitibusque. Goez. —

Prior leetio , quam codices etiam Monacenses (C.

et D.), Basileensis, Darmstattensis, Hugianusque

habent, omnino praeferenda erat, quum oraculorum

reliquiae hoe loco recenseantur, vittaeque designent

interpretem. Ita Virgilius (Aen. 5, 570), loco illo,

quem totum ante oculos habuisse Martianum dixi,

de vater

» Exorat pacem divom vittasque resolvit.«

AddeLucanum (8, 145 et 170), Senecam (in Agam.

702), alios. Semivulsumn ut apud Ovidium (met. 7,

544) semilacer , et Claudianum (in consul. Probi

109) semirutae.

Cumano antro] In templo Apollinis, quod erat

prope Cumas, Campaniae civitatem, in qua Sibylla

quondam vaticinabatur. Vulc.

tinearum morsus eariesque] Utrumque noster

viderat conjungi ab Ausonio (epigr. 54) hoc versu ;

»Si tineas cariemque pati te charta necesse est.•

oseinum] Cum Cicerone (div. 1, 85) subtilius

distinguit noster alites inter et oscines (conf. Fest.

p. 518 Dac.). De utroque avium fatidicarum ge

nere eonsule Bulengerium (de augur. e. 4. in Graev.

tliesaur. V. p. 415). Omne autem hoc divinationis

genus complectitur Manilius (4, 918) verbis;

» Pecudum mortes aviumque attendere cantus.«

praepetis] Virgil. Aen. 5, 360. »Et volucrum lin

guas et praepetis omina pennae.« Voxcoe.— Jamque

manifestum est Martianum hunc Virgilii locum ante

oeulos habuisse. De voce praepes lexica vulgaria

respondent; sed eonsulere operae pretium erit

Spanhemium ad Calliumaclium (p. 628), virosque

doctos ad Appulejum (I. 140. IIL 86. Oud.) et

Pomponium Laetum de sacerdotiis Roman. c. 8 (ap.

Clausing. in jur. publ. I. p. 99).

contamine momendorum] Spurcitia saerificiorum.

Monenda enim dicuntur sacrificia, per quae dii mo

mentur, ut succurrant mortalibus. Vulcan. — Miror

Grotium et Goezium, qui absurda haec a Vulcanio

e glossa hausta repetierint. Dii enim monent, non

monentur. Monere hoc loco est »praedicere"res

58 Martiaiii Capellae lib. I. §. 10.

cupari. Item eum in Helicona, Dclon, Lyciumque sectantur. Sed alibi

lauros primores arentesque hederas, alibi carian tc in tripodem crepidasqnc

hitaras. « (Cic. de barusp. 25. Virg. Aen. 8, 556. linem sex mensibus apud Lvetos, et sex apud

georg. i, 555. Tibnll. 1, 6, SO). Voce contamen Dclon responsa dedissc.« t"

praeter Martianum nemo, quod sciam, nisi popo- Lyciumque] Lege Lyciamque, ut jam visum

laris ejus, Tertullianus (in carm. c. Marcion. 1, 1. fuit Ш. viro Nie. Heinsio, qui ad calcem libri sui

4, 4. et 5, 1) utitur. Hngianus qiiidcm codex habet 8jc emendandnm mohucrat. Firmat , quem tamcn

cuncianbve ; sed contamen с verbo contaminare fa- Hcinsius non adscripsit, Maro (Aen. 4, 145):

eile intelligitur, de quo docte nuper disputavit, nQualis ubi hybertiam Lyciam Xanthique fluenta

nec nostjfo neglecto, Grauertus in Analectie p. 118

Sqq. Dixit igitur noster » deserta omnia fuisse loca,

qiiibus Apollo solitiie' esset oracnla edere, quia

offensus fuerit turpibns ct inhonestis qnacstioníbus,

ad qnas nt respondcret et eventnra pracdiccret po

stulare auei essent improbi. Nonne Plutarchi de

OraCulorutn defectu libvum Martianus legisse tibi

videbitur, si quae Planctiades ibi (p. 415) disse

nt, in memoriam revocaveri»? »Hoc enún, inquit,

disputandum vebis propono, cor non jam dudum

Deserit ae Delum maternam invisit Apollo.

Ubi id ex Apollonio transsumsissc notant interpretes.

Vonck. (spec. er. p. 144) — Conjectura profecto

hand contcinncnda foret, nisi ei omnium librorum

lectio rcpugiiarct. Et cCrtc ante quam corriges

legas velim hosee Papinii Statu (TJicb. 1 , 690)

versus: . ' . .

» Phoebe parens, seu te Lyciae Patarea nivosís

Exercent dumeta ^ugis« — — .

t* :»„ ;m . « i ы л . atque alio in loco (sylv. 1, 2, 222), quo Latoq

ab edeiidis oracutis animnm Apollo avcrlerit, -ant * . t . -:\* . /'■ 1

vatum patri (Apollini) assignat

ei Hercules vol dcorum alius tripodem snstulerit,

opplctnm obscenis et impiis quacstiom'bus , quas

dco propOnnnt, alii cum tanqiiain sophistam ten

tantes, аШ «le tkesanris , hereditatibn», incestisve

nuptiie sciscil antes. » Addc Ciceronem (de divin.

2, 57) et Juvenalem- (6, 555), in priniis autem

Lucan. 5. 411 »mon-i эт**!!»-! ."■•..>«.

'..•--r—-*»- »Non'ullo sécula dono • "

1 « Nostra eurent majore deiím, quam Delphica sedes

Quod süuit , postquam reyes iimuere futura

Et superos vetuere loqni* сеЦ u\

: »Is/cios montes. «

Supplcri igitur* eo magis post Lycium liecbit montem

apud nostrum, quo cçrlius nions e tla m siipplcndus

apud Yirgilium (georg. 5, 514) est in verbis

»summa Lycci.« Ipsius Apollinis cognomen Ly

cium fuisse nemo ignorât (Macrob. Saturnal. 1, 17).

primores] Vetcrcs el pervetustas. Vulcan.

arentesque hederas] MS. crantes, puto errantes,

SJtí&eTOV consuetum. Grot. — Quainvis vox' er

rantes in nullo códice legatiu* , in tcxtuiu tarnen

Olim Cliristo 'nasecnte coniieuisse óratela jacta- earn recepit Goczius, VirgUiuin, puto, seculus (eel.

bant, sed cf. Dalaeum de orae. II. p. 425 seqq. 4. 19). Ego vero a corrigendo scriptore abhorreo, madediynabatur]

Unus Britannicus meliorem lianc ximc, qnum alique modo lectio defendi potest. Potest

lectionem pro dediynatur suppeditavit teste Federo autcm ut supra, ubi et »lauri mentis « memíncrat.

nostro. •■ ■•' . ■ . *> INamque hedoi-аэ Apolliuis vestigia prydcre, nemo

Delon] Scrvius (ad Acn. 6, 58) docct »Apob ignorât, quuci poclac iis coronarcntur (Ног. еагш.

/

/

Martiani Capellae lib. I. §. 11.

situ inurcidas, praesagiorumque interlitam meraoriam repererunt. Tandem

Fama nunciante cognoscunt, quod Phoebó gaudèt Parnasia rupes^ licet inde

quoquc ad Indici montis secretum obumbratumquc scopulum nube perpetua

IV i, 29; epist 1, 3, 25. Ovid. met. 5, 538;

fast. 5 , 79. Virg. cel. 8, 13) notumque illud :

»iV»«t« ederae sine honore jacent.«

(Ovid, art. am. 3, 411). Sed quid multa? deus

ipse ab Aescbylo ó Xl66evç lártÓÚAcúv appellator,

uti Macrobius (Sat. I, 18) jam observavit.

crepidasaue] Poterit qnidem tripodis basis intclligi

eo magis, quod ex Herodoto (9, 81) jam

constat, e spoliis, quae Penis devictis Gracci collcgcraut,

Apollini aureum tripodem dedieatum fuisse

insistentem triplici serpent! acuco, ita ut ad Graecam

voccm xQrjJtlç bie rcspiciendum sit: malim

tainen per trepidas calccainenta vulgari sensu intclligere.

Yidentur enim deum cousulturi non nisi

certo quodam habita ornatuquc admissi, iisque calceorum

etiam genera praescripta fuisse. Cujus rei

ocularem babemus tcstcui Pausaniam , qui Tropbonii

sc adiissc narrans , inter vestimenta , quiessc

debercnt adituri (9 , 39 , 4 f.) , re-

Fama] Prosopopoeia, ut apud Yirgilium (Acn,

9, 475), Ovidium (met. 12, 43), Yalerium Flaecum

(2, 117) et Claudianuin (cons. Prob, et OI.

34; laud. Stil. 2, 408). . . «■

Phoebo garniel] Hic Virgilii (ed. G, 29) itemm

ad verbum exscripsit vers um: . •• ... •!

»iYec taut и m Phoebo gande t Pamusia rupee.*

rupes] Non Virgilius tantnm, sed Lucanus (5,

77 et 164) ctiam rupis nomine montent ilium iusignivit,

qui a Strabone (9, p. 410 Casanb.) rte--

TQCûôrjç esse dicitur, enjusquc poctae (O^id. met.

1, 315. 2, 221. Pers. pro!. 2. Lucan. 5, 72) geminnm

vértice m célébreront. ■ <¡ if

obumbralumque scopulum] Лузат intelligit, Indiac

mon tern, ubi ferunt иг Liberi crepundia esse.

Vixc. — ¡Xysa nomen quidem urbis est, moii9

autem prope Píysam Meros appellator (Curtius 8,

10, 12. Arrían, exp. Alex» 5, 1. p. 340 Rapb.).

Explanandnni igitur Yulcauio erat,

»èrtt%(OQÎaç xçrjjtZâaç. « Quïdni igitur cal- cum boc monte, qui Iovi sacratus erat, vcl cum

urbe illa, qua Baccbi continebehtur incunabula, com

mune fucrit. IVon enim de bisce dits, sed de Apol

line Martianus agit. Parnassum qnidem Apollini

cum Baccbo eommunem fuisse (Soph od. Antig. v.

1110. Eurip. Jon. v. 563; Phoeniss. v. 227. Pau

san. 10, 32, 5. Luean. 5, 73. Catull. 64, 591.

Macrob. Sat. 1 , 18) Nysamqué В aecho sacratain

(§. 695) non ignoramus ; sed de Indiac monte nemo,

quod sciam, idem docuit, ñeque . do cere potuit.

Acccdit ct alia difficultés» Docebant enim (Serv.

ad Aen. 4, 155) »Apoilinem biemalibus sex mcnsibus

continuis a Del о abesse.« Quo igitur pacto

Martianus fingere potuit, Virtiitcm et Mercurium,

licet compertum babcrent^ л ad Indici mont"

ceamcntis etiam oracuiorum vestigia

luissc Martianum dicamus? : 1

. '«i*»] ItaYirgilius (Aen. 7, 440) et Statius (Thcb.

7, 745) » sit if victa« dixcrant; ct Floros (2, 5):

»ne rohiginem ac sit inn arma sentirent. « Ovidiiis

(e Pent 1, 5, 8) »situ iners« scripsit Idcmqiie

(in fast. 4, 928) »inquinet arma situs « optât. •

murcidas] Mureidas pro man idas vetcres. Gloss.

— Adde Augustiniun (civ. dci 4, 16), qui Pomponium

excitaus scribit : » murcidus est n'unis desitliosns

ct nactuosus.H Solus Hugii codex man idas

exbibet Infra (§. 999) itcrum murcidum scribitur.

Ycriim Valerius Maximus (6, 9. ext. 5)

40 Martiani Capellae lib. I. §. 11.

posterius migrasse perhibebant, tamen Cirrhaeos tunc recessus, et sacrati

specus loquacia antra conveniunt. Illic autem circumstabat in ordinem quid

quid imminet seculorum, fortunae urbium nationumque omnium regum ac

iilum migrasse •, niliilominus Delum petiisse? Nemo

sane explanare id poterit, nisi ad illud placitum

confugerit, quo affirmabatur, Solem Liberumque Pa

trem eundem fuisse (v. Palaeogr. erit. III. §. 468, ubi

tolle mendum in nomine). Quo quidem posito huic

Martiani loco e Macrobio (Sat. 1, 18) lux afferri

posse mihi videtur, quippe qui »in sacris« inquit

•haec religiosi arcani observatio tenetur, ut Sol,

quum in supero, id est diurno hemisphaerio est,

Apollo vocitetur ; quum in infero, id est nocturno,

Dionysus, id est Liber Pater habeatur.«

migrasse] Solem quum liomines animadverterent

semper locum mutare , haud mirum est poëtas (Sil.

8, 204) Apollinem finxisse migrantem , Delphicum

praesertim (Artemid. oneirocrit. 2, 55. p. 126 Ri

galt.). Lepide hac de re Lucianus (in bis aecusat. 7.

p. 48 Bip.) agit.

perhibebant] Infimae latinitatis scriptoribus ma

xime frequentata loquendi ratio. Fulgentius : »Licet

Petroniana subit Albutia.« Maerob. (Sat. I, 11)

»licet ex libertate in servitutem venum ierat.«

Spart. Adrian. (c. 16): »omnes professores et hono

ravit et divites fecit, licet eos quaestionibus sem

per agitavit.« Goez. — Et Appulejum addere po

tuisset, et Ammianum Marcellinum, et Solinum

(57), et Macrobii alium locum (somn. Scip. 1, 10

p. 101 Zeun.), et inprimis corpus juris Romani.

Cirrhaeos] Cirrheos, alii Clirrheos. Goez. —

Haud dubia orthographia est. A Cirrha enim Cir

rhaeus. Atque hisce recessibus Delplii significantur.

Confer infra (§. 119. 631) •oppidum Cirrha«, cui

Delphi adjacent. Apollinem etiam ipsum cognomine

Cirrhaei appellatum esse Gyraldus quidem affirmat,

sed nullo laudato auctore. In Basileensi codice a

secunda manu insertmm ante Cirrhaeos est ad ;

qua tamen emendatione non opus erat, quia verbum

convenire cum quarto casu construi potest.

in ordinem] Desunt haec in nonnullis editio

nibus. In Monaeensibus autem membranfs pluribus

(B. C. D. E.) legitur in ordine , in uno (G) in

ordinem, quod, quum melius sit, retinui. Pendet

enim ab imminet. »Quod imminet in ordinem se

culorum« intelligo »quae eventura sint labentibus

tot seculis sese excipientibus.•

fortunae urbium] Haud dubie Martianus Ovi

dii (met. 15, 260) verba in mente habuit haec :

— — — »sic ad ferrum venistis ab auro

Seculat sie toties versa es fortuna locorum.«

Interpunctione etiam separanda illa erant ab iis,

quae praecedunt.

nationumque] Malim •urbium regionumque

omnium, regum, ac totius populi videbantur. •

Forte et pro regum reponendum fuerit rerum. Sua

dent quae habet p. 7 : »Hi igitur cursus discoloris

amnes praedietas rerum nationumque fortunas im

mensis primo sinibus ambiebant. « Sed et ibi prae

feram »regum nationumque • • dixit autem »nationum

fortunas •, quod hic »totius populi.« Ut ex iis

adeo mihil nostrae emendationis merito derogetur.

Voxck.— Ex omnibus libris seriptis unus Vossianus

codex (Arntz. p. 200) habet regionum ; sed in ejus

gratiam reliquorum leetionem eo minus mutari velim,

quo certius inferiori loco (§. 18), a Vonckio lau

dato, vox nationum repetitur. Inepta'praeterea einen

datio esset illa rerum pro regum , siquidem populi

et regum , minime rerum , sibi opponuntur. Hic

enim de varia fortuna agitur urbium ct nationum,

tam regibus, quam populis imminente. Atque legisse

Martiani Capellae lib. I. §. 11. - 41

totius populi. Videbantur aliae transacti cursus emenso spatio fugientes; con

sistebant aliae sub conspectu; adveniebantque quam plures: atque ita nonnullis

eminus vanescebat disparata prolixitas, ut velut fumidae caligationis incre

dibilis haberetur aura.

mihi videtur Martianus, quum illa fingeret, Sal

lustium pliilosophum (de diis et mundo 9. p. 262

Gal) similiter ita disputantem : »Quemadmodum

providentia et fatum sunt mationum et urbium, ita

et singulorum hominum; ita et fortuna, de qua

mune agere orationis series postulat. Diversa igitur

ac praeter exspectationem accidentia in bonam par

tem dirigens vis deorum fortuna existimatur ; ideo

que urbes praesertim hanc deam honoribus afficere

addecet. «

p. 76. 77. Lips.) illa populorum locorumque fata

Longa serie Seneca (consolat. 6 seqq.

recenset, concluditque : »Ita fato placuit, uullius

rei eodem loco stare fortunam. «

aliae] In editis legitur: »Aliae transacti cursus

emenso fugientes consistebant. Aliae sub conspectu

adveniebantque quam plures.« Locus omnino men

dosus est : in quibusdam legitur » emenso spatio«

sententia faciliori. Heinsius: » aliae"aevi transacto

spatio.• Vonckius : » aliae transacto cursus emenso

fugientes. Consistebant aliae sub conspectu.« Ar

bitror hie factum esse, quod in principio capitis

monui, ut a magistro vel discipulis quaedam fue

rint addita, dum in scholis praelegebantur, quae

tamen nequaquam sunt ipsius Martiani. Veram

martiani manum arbitror praeferre quantivis pretii

Vossianum codicem : »Aliae consistebant sub eon

spectu, adventabant quam plures« ; ut de duo

bus loquatur Capella, et qui jam consisterent et

Anntz. (misc. p. 200). — At

si teste Arntzenio sunt , qui post emenso habe

qui advenirent.

ant spatio, quae quidem vox in Monacensibus

(B. D.) etiam addita est, omnia facile intelliguntur,

Inter mira haec spectacula fortunarumque cursus,

modo solam interpunctionem mutaveris, ut feci.

Tria enii tempora tribus illis commatibus deno

tantur: Videbantur fugientes — consistebant aliae

— adveniebantque quam plures • ; praeteritum vi

delicet, praesens et instans. Id quod pulchrius

veriusque omnino quam si cum Arntzenio duas

tantum temporis partes statuere volueris. »Omne

enim tempus « Martiano ipso docente (§. 108. 733.

898) » tribus variatur vicibus. «

disparata] Legebatur ante disperata, quod Vul

canius explicabat megata , Grotius autem esse pu

tabat desperata , quemadmodum codices etiam Mo

naeenses (B. C. D.), Darmstattensis et Britannicus

praebent. Quum vero in IBasileensi legissem dis

parata , quod Vonckius (p. 144) olim volebat, lioc

praetuli, ut verba »nonnullis eminus vanescebat

disparata prolixitas « explicanda essent »nonnullis

procul remota erat omnis stabilitas. « Saepius no

ster etiam verbo disparare utitur (§. 24. 28. 828.

714), pariter atque Saxo Grammaticus, qui nostrum

ubique fere imitatur (Stephan. ad Sax. p. 21). » Di

sparatum autein« , Cicero (invent. 1, 28) inquit, » est

id quod ab aliqua re per oppositionem negationis

separatur. •

fumidae] Tangit eorum fortunas, qui raox nati

nullo sibi concesso vivendi spatio sine ullo vitae of

ficio transeunt. Vulc.

motusque] Illud que, quod Grotius ad margi

nem rejecit, omnino legendum e codicibus etiam

Basileensi et Monacensi (C). In aliis Monacensibus

(B. D.) priora verba »Inter mira« transposita sunt,

quemadmodum supra ea posui.

6

42 Martiani CapeIlac lib. I. §. 11.

motusque nemorum etiam susurrantibus flabris, canora modulatio melico

quodam crepitabat appulsu. Nam eminentiora prolixarum arborum culmina

perindeque distenta acuto sonitu resultabant. Quidquid vero terrae confine ac

propinquum ramis adclinibus fuerat, gravitas rauca quatiebat. At media ratis

per annexa succentibus duplis ac sesquialteris, nec non etiam sesquitertiis, sesqui

modulatio] Lege modulatione. Voxck. (spec. cr.

p. 144) — Elegantem Vonckii conjecturam firmat

codex Vossii, et sensus postulat. Ultima syllaba,

ut saepe fit , absorpta est ab initio sequentis.

Anxtz. (misc. p. 200) — Miror utrumque, maxime

Arntzenium, qui elegantem appellare potuerit disci

puli sui emendationem. Namque criticorum error

inde provenit, quod vocem motus cum sequentibus

conjunxerunt, licet ad praecedentia pertineat, id

quod annexa particula que satis docet (v. not. prae

ced.). Quapropter haud video, cur longe plurimo

rum codicum lectionem corrigere debeamus, prae

sertim quum clarum et aptissimum illa hunc prae

beat sensum : »Inter enim haec spectacula fortuna

rumque cursus (de quibus modo dixerat) motusque

etiam nemorum, (inter haec inquam) susurrantibus

... flabris canora modulatio melico quodam appulsu cre

pitabat. Ita non solum » sistrum crepitans« Propertius

(5, 9, 45) dixit; sed Virgilius, quem noster hic

imitatur, (Aen. 6, 209) pariter de arbore aurea

cecinit:

»Sic leni crepitabant bractea vento. «

Pro vento noster reposuit flabris.

melieo appulsu] Musica collisione.Vclc.— Lege

applausu. Voxck. (sp. crit. p. 148). — Cave cor

rigas! est enim vox musica atque infra leges (§. 27)

»pulsus modulationis« , et (§. 28) « graves pulsus« ;

apud Ovidium etiam (fast. 8, 667) »lyrae pulsum. •

Veteres de musica scriptores distinguebant inter

vocem humanam, et rrjv xQoö6vv, quae manibus

fiebat (v. not. ad §. 120). IIanc igitur musicam

in nemore illo noster ramorum appulsu fieri recte

dicit, neque corrumpenda haec dictio critica, si diis

placet, arte erat.

perindeque] Valde, multum. Vulc. — Cave

credas! Certe infra (§. 54) Vuleanius perindeque

explieare » valde, multum « non potuisset. Neque

paribus intervallis interpretari id adverbimm ei licet,

qui illa imparia esse debere non ignorat. Equidem

intelligi posse ita arbitror, ut respiciat culmen,

nimirum »in culmen distenta« quibus acutum fieri

sonum pluribus persuasum erat (§. 28 not.).

rauca] Hypallage pro gravis raucitas. Velc. —

De tali sono Catullus (64, 264) ;

» Multis raucisomos efflabant cornua bombos. •

Hinc infra (§. 28) Lunam, quae proxime terram

est , ait »graves pulsus modis raucioribus perso

nare. « Rationem alibi (palaeogr. crit. III. §. 286.

p. 508) exposui. Sed adde Nicomachum in liarmon.

man. 1 , 2, 5. p. 6 Meib.) qui »a Lunari« inquit

»motu, qui omnium infimus est, et terrae proxi

mus, acutissimus dictus est nete (vedtn). Etenim

vëoetov idem est quod infimum. «

ratis] Ratis hic adjectivum est, ne te fallant

glossae substantivum putantes. Gnor. — Succentus

nimirum pro rata et apta portione per annexa har

moniam efficiunt.

sesquialteris] Sesquialtera proportio in arithme

tica , diapente vocatur in musica : limiua Graece

semitonium, cujus media pars diesis dioitur. Octa

vis vel sesquioctavis sive waeoyöoovc, i. e. super

octavie. Gloss. (eod. Monac. C.). Omnino semitonii

Martiani Capellae lib. I. §. MM. 45

octavis etiam sine discretione juncturis, licet intervenirent limmata, concinebant.

dimidia pars est diesis (Sext. Emp. 6, 47. p. 366

Fabr.). Vitruvius (8, 4. p. 156 Bip.): »Diesis autem

est toni pars quarta: ita in hemitonio duo dieses

sunt collocatae. « Plura dabunt scriptores rei mu

sicae a Meibomio editi, et Boecklius (in Daulii

et Creuzeri studiis III. p. 65). Sed lioc loco ad

eundus potius Boetliius, qui (in arithm. 1, 25; op.

p. 1512) rem dilucide sie exponit: »Superparticu

laris est numerus ad alterum eomparatus, quotiens

liabet in se totum minorem et partem ejus aliquam.

Qui si minoris habeat medietatem, vocatur sesqui

alter: si vero tertiam partem, sesquitertius : si vero

quartam, vocatur sesquiquartus, et si quintam, vo

eatur sesquiquintus. Atque liis omnibus in infini

tum quoque superparticularium forma progreditur. •

Theo Smyrnaeus (ap. Tennul. p. 141 ad Jambl. in

Nicom. arithm.): âzrtuóquog öé åórt 2öyog, örav

ö puei£oev ögoc érræ$ £zm töv έλάττovæ xoei

pröguov £v tv toì; 32ärrovoc. Ad quae Tennu

lius : »Notandum puguov ab arithmeticis dici de

superparticulari, puëgm de superpartiente. « Confer

nostrum infra (§. 787. 789). Haud dubie Martia

nus illa e Cicerone desumsit, qui ipse sua a Pla

tone (de an. mundi p. 56 Steph.) habet. Ciceronis

enim verba (de univ. 8) haec sunt : »Sesquialteris

autem intervallis, et sesquitertiis , et sesquioctavis

sumptis ex liis colligationibus in primis intervallis,

sesquioctavo intervallo sesquitertia omnia explebat,

quum particulam singulorum relinqueret« cet. Ma

crobius (s. Sc. I. H) graccis vocabulis utitur » epitri

tus, hemiolius, epogdous. « De origine vocis sesqui

egit Jul. Caesar Scaliger in poët. 2. 26.

sesquioctavis] Ita non solum varians leetio in

libri Norimsergensis margine notata, sed codices

etiam Vossianus (Arntz. misc. p. 200) et Hngianus

habent pro otavis apud Grotium , quem errorem

facile corrigere potuisset, si fontem cognovisset, e

quo noster hausit.

sine discretione juncturis] Sine intervallo eon

sonantiis. Vulc.

limmata] Recta est scriptura. Liquet ex Pln

tarcho : 2&iuuoe tôv τμημάτων άvi6ayv övraov

tö äÄoertov ötv roö juv6éóç érro2sirev. Glossa;

»Limmata hemitonia.« Grot. — Minus accurate!

A Platone ejusmodi intervallum jam hemitonium

appellatum fuisse observat quidem Macrobius (in

somn. Scip. 2, H. f), sed monente Censorino (10,

7) abusive, quum duo hemitonia tonum eomplere

non possint: quapropter Macrobius etiam semito

nium definit » sonum tono minorem«, eui adstipu

latur Boeckliius (in Daubii et Creuz. stud. III. p. 60

§. 11). Neque enim ita accipiendum esse addit Ma

crobius, ut dimidiatus tonus putetur, quia nec se

mivocalis in literis pro medietate vocalis accipienda.

Adde igitur alium Plutarchi locum (de animae procr.

p. 1017. f.). Plurimi Martiani codices perperam

limata scriptum exhibent; melius duo Monacenses

(C. G.) lymmata : Y enim saepe pro EI poni alibi

Alia sunt

lemmata quasi indicaturae (Scalig. poët. 1. 89).

(in palaeogr. crit. IV. p. 545) doeui.

In codice Monaccnsi E glossa haee legitur :

» Quinque musicas consonantias exsequitur.

Duplis succentibus, i. e. duplis organis. Diapason

videlicet symphonia. Quod enim in arithmetica du

plum, in musica vocatur diapason. Est dupla pro

portio, ut minoribus utamur numeris, duo ad unum.

Diapason vero est symphonia, quando vox voculam

dupla sni quantitate superat, sive in extensiene

acuminis, sive in remissione gravitatis. « — Et ad

vocc. : ae sesquialteris ete. : »Sexqualtera proportio in

arithmetica diapente vocatur in musica. Sexqualter

autem numerus est, quando major numerus minorem

6 *

44 Martiani Capellae lib. I. §. 12.

12 congrua personaret.

Ita fiebat, ut nemus illud harmoniam totam superumque carmem modulatione

Quod quidem exponente Cyllenio Virtus edidicit, etiam

in coelo orbes parili ratione aut concentus edere aut succentibus convenire.

Nec mirum, quod Apollinis silva ita rata modificatione congrueret, quum coeli

quoque orbes idem Delius moduletur in Sole: hincque esse quod illic Phoebus,

et hic vocitetur Auricomus. Nam Solis augustum caput radiis perfusum circum

habet in se totum numerum, insuper et ejus me

dietatem; ut sunt tres ad duo. Diapente vero sym

phonia est, quando vox voculam totam sui praecedit

quantitate et insuper superatae vocis medietatae (!)

sive in acumine, sive in gravitate. — Sexquitertia

propositio est in arithmetica, quae in musica dici

tur diatessaron symplionia. Est autem sesquitertia

proportio, quando major numerus habet in se mi

norem et ejus tertiam partem, ut sunt IV ad III.

Diatessaron symphonia est, quando vox vocem tota

superat sui quantitate et ejus insuper partem in

acumine, ut dictum est, vel gravitate. — Epogdous

in arithmetica , tonus dicitur in musica. Est autem

epogdous, quando major numerus habet in se mi

morem et ejus octavam partem, ut IX ad VIII. —

Semitonia lima (lege leimma vel limma) graece. Se

mitonium cur media pars diesis dicitur. IIaec omnia

poëtica in nemore Apollinis finguntur fuisse, quia

ipse est moderator musicae coelestis.«

nemus illud] Dixerat etiam Arnobius (L. 5.

p. 112) : »Sunt in sidereis motibus (al. montibus)

silvae, sunt lustra , sunt memora« cet.

modulatione congrua] E codicibus Monacensibus

B. D. E.) et Dresdensi hanc lectionem recepi pro

eo quod legebatur » modulationum congruentia.«

etiam in coelo] Conf. Heraclid. alleg. Hom. ed.

Gal. p. 428. Cic. somn. Scip. et Macrob. Goez. —

Permulti de sphaerarum harmonia laudari possunt

scriptores (Cie. divin. 1, 5. N. D. 5, 11. Max. Ty.

rius II. p. 206. 207. Reisk. conf. nostr. §. 27). Co

piosius de ea alibi (pal. cr. III. §. 236. 289) egi.

Plato (R. P. 10. p. 617 Steph.) Sirenum ope eam

perfici finxerat, vocibus, ut videtur, Xeuorjv et

6ειρά ludens, ut nexum inter orbes coelestes simul

exprimeret. Pytliagoram eam audivisse fabulantur

Pytliagorici (Jambl. in vit. ejus 18. p. 85 Iiist.).

Ceterum codicum Darmstattensis, Reichenauensis,

Basileensis et Bongarsii lectio edidicit omnino me

lior est, quam quod editum erat edicit.

succentibus] Aliis succentor crat, qui cantori

respondebat (Burmann syll. epist. III. p. 461), com

centor, qui consonabat (Cang. voce Suecentus) :

sie chorus ei qui praecinebat (Aristot. de mundo

6). Nostro etiam succentus sunt, qui consonant,

id quod ex addito verbo convenire patet.

ita rata modificatione] Lege » aethereae modifi

cationi. « Voxck. Absit ista correctio! Bene se ha

bet rata modificatione : vide supra » ratis succentibus.

esse] Grotius ediderat est, quod non cohaerebat

cum reliquis. Neque probandum erat esse dicitur,

quod Arntzenius (misc. p. 200) substituerat. Su

periorem igitur lectionem, solamque veram, c co

dicibus Monacensibus (C. D. E. G.), Darmstattensi,

IBasileensi, Reichenauensi et IIugiano substitui.

illic] E codicibus Monacensibus (B. C. D. E.)

hoc recepi. Grotius habebat ille.

Auricomus] Ita enim Valerius Flaccus (4, 92)

Latine ; Graece Macrobius sed Latinis literis (Sat.

1, 17) Chrysocomes (zQv6oxépurg).

nam Solis] Vide ad haec Macrobiim. Gnor. —

Martiani Capellae lib. I. §. 15. 45

actumque flammantibus velut auratam caesariem rutili verticis imitatur. Hinc

quoque Sagittarius, hinc quoque Vulnificus, quod possit radiorum jaculis icta

penetrare. Demoustrabat praeterea Virtuti Cyllenius amnes quosdam coelitus de

fluentes, quos transeundos esse perhibebat, ut ad eum ipsum , quem reperire

curae est, pervenirent. Verum eosdem amnes diversicolor fluentorum discrepam

tium unda raptabat. Quippe primus diffusioris ac prolixi ambitus gurges livemtis

aquae volumine nebuloso, atque algidis admodum pigrisque cursibus haesi

tabat. Interius alius lactis instar candidaeque lucis mitis per omnia quietusque.

Saturnalia dieit (1, 17). Hi radii fuere duodeni,

Solis ad exemplum, sicut Virgilius (Aen. 12, 163)

vult, de rege Latino canens :

— — — » cui tempora circum

Aeurati bis sex radiis fulgentia cingunt

Solis avi specimen.« — —

Sagittarius] Naevius (ap. Macrob. Sat. 6, 8);

»Deinde pollens sagittis inclytus arquitenens san

ctusque Delpliis prognatus Pytliius Apollo. « Maxi

mus Tyrius (10, 8. T. I. p. 182 Iteiel.): »Evvi

zquoe •oei toü Aré22οvoc, ro$ârnc â $&óc x«i

μov6txóç xai φιλοῦ μίν αύtoö tijv dguoviav,

qooßoößav öë tijv ro§eioev. • (Add. Burm. ad

Propert. p. 814. et Ammianum 19, p. 1%9 Lind.).

J^irtuti Cyllenius] Ita transposita sunt verba in

codicibus Darmstattensi, Monacensi (D), Hugiano,

et in libri Norimbergensis variantibus.

amnes quosdam] Septem intelligit planetas. Ita

dicuntur, quia in modum amnium lubrico quodam

flexu periodico volvuntur. Diversieolores sunt, id

quod Plinius dicit. Gloss. (cod. Monac. E) — Isid.

orig. (I. 14, 27): »Amnis fluvius est nemore ac

frondibus redimitus , et ex ipsa amoenitate amnis

vocatur.* Non inepte igitur a Martiano planetae sub

amnium imagine describuntur. Itadii enim e stellis

emicantes mon incommode cum flumine comparari

possunt. Goet. — Neque commode, ut milii quidem

videtur. Non enim planetae ipsi, sed eorum cur

sus fluviis: sunt similes et Mercurio transeundi eran:

eomitante eum Virtute. Hoc pacto explicari etiam

potest »primi diffusior ac prolixus ambitus •, quod

non nisi ad circulum, quem meando efficit, spectare

potest. Ac ne quid dubites, adi fontem e quo no

ster hausit (Plat. Tim. p. 56 f. Steph. et de R. P.

10. p. 616. 617). Ubi contra gurgitis nomine utitur

Martianus, ibi planetam, ipsum intelligit.

coelitus] Ne quid omittam, codd. Darmstattensis

et Hugianus quodam cetu habent; et paulo post

pro ad eum exhibent ad deum , pro curae deinde

cura ; pro fluentorum denique Hugianus fluentium.

Sed de scri

pturae sinceritate dubito. BunM. (ad Ovid. met. 11,

611. p. 794) — Cur dubitat? Quia Martianum

cursim, non totum legit. (Vide infra §. 67. 811)

primus] Saturnus innuitur. Goez. — Planetae

diversicolor] Latinum non est.

potius cursus : non enim Saturnus ipse anabitu est

diffusior; sed cursus, ut dixi, longior, unde ipse

tardior esse videtur (§. 70. 855. Vitruv. 9. p. 264.

266 Bip. Lucian. Astrol. 21. p. 223. Bip. Palaeogr.

mea erit. III. §. 252).

interius alius] Jupiter. »Deinde est hominum

generi prosperus et salutaris ille fulgor, qui dicitur

Jovis« (Cic. somn. Sc.) Gorz. — Propertius (4, 1,

103) hunc planetam felicem appeilat. Sed lege Mar

14

46 Martiani Capellae lib. I. §. 14.

motu undas volvebat argenteas. Tertius vero nimio rubroque igne rutilantes

festinaque rapiditate praecipites fragososque cursus anhela sulphureus celeritate

torquebat. Qui humc sequebatur, auratus ac fulgidus et flammis coruscan

tibus rutilans, sed diversitate fluminum utrimque conjunctus, quibusdam rivulis

intermixtis, quantum pensabat moderatio, temperabatur. Verum interior ille

tianum ipsum, cujus verbis optima ejus fit inter

pretatio. Infra enim (§. 196) » temperamenti esse

salubrem« , et inferius » stellam Jovis salutarem esse

ad omnia« scribit. (Adde palaeogr. crit. III. §. 241.

997). Cum lacte autem comparationem repetitam

mox (§. 18) deprehendes, ubi hujus planetae cur

sum lacteum fluvium appellat, et infra (§. 200) Jovi

ipsi lacteum subsellium tribuit. Clarum enim co

lorem planeta habet. Confer praeterea Senecam (in

Oed. 495), virosque doctos ad Appulejum (I. p. 62.

Oudend.) et infra (§. 17) nostrum.

alius lactis instar] Ita melius transposita verba

sunt in Hugiano et Darmstattensi codice.

tertius] »Tum rutilus, horribilisque tertis, quem

Martem dicitis.« Cic. somn. Scip. Gorz. — Pla

netam hunc Claudianus (tert. cons. IIonor. 166)

•flammam nocentem Gradivi• appellat. Sed pluribus

docui (pal. cr. l. c.) noxium eum habitum rubrum

que ei colorem tributum esse, unde et infra (§. 82)

Marti ipsi noster speciem »rubri juvenis « tribuit:

unde et Chaldaeis ejus stella dwino audit ab by

rubrum esse. Similiter Plato de eo (Epin. p. 987

Steph.) •aedvtov öë toütoev oùtoç âgv%géta

tov ézet zQdjuoe. •

nimio] Rejectam hane ad marginem a Grotio

lectionem praetuli edito minio, quia ruber color

proxime sequitur.

rubroque] Ita pro Grotiano rubeoque habent

eodices Monacenses (C. E. G), Basileensis, Darm

stattensis, Britannicus, et Cantabrigiensis; Vos

$ianus etiam, teste Arntzenio (misc. p. 201), qui

licet Martiani aevo non indignam esse vocem rubeus

observet, ego tamen praetuli illorum codicum le

ctionem ; quia ipse Martianus pluribus locis (§. 82.

677. 699. 700) voce ruber utitur.

festina rapiditas] E variantibus libri Norimber

gensis lectionibus melius visum est, quam vulgaris

lectio festinata.

fragososque] Grotius fragrososque, varians in

libro Norimbergensi adscripta lectio propius ad ve

rum fragusosque, eodices Bodlejanus primus, Bri

tannicus, Cantabrigiensis, Basileensis, Darmstatten

sis et Monacenses (D. G.) optime fragososque. Sic

Valer. FI. Argon. 2. 198 :

— — • nimbisque et luce fragosa

Prosequitur polus et tonitru pater auget honores.

auratus ac fulgidus] Facile hoc epitheto Solis

cursus agnoscitur. Infra etiam (§. 75) Sol ipse cog

nominatur •auratus et inferius (§. 183) »fulgor

dicitur splendentis Olympi«, cujus eaput (§. 188)

» aurea lumina ferat.« Catullus (65, 59) »oris aurei

Solem« appellat. Vidimus et supra (§. 12 f.) cog

nomen aurieomi (zQv6ox6uov) ei tribui. E colo

ribus denique aurum huic planetae sacrum fuisse

alibi (Pal. crit. III. §. 282. 202. 511) decui.

moderatio] Lege »quantnm pensabat moderatio

temperata« , aut » quantum pensata moderatio tem

perabat. « VoNck. — Neutram veramn esse lectionem

jam e codicibus patet in libri Norimbergensis mar

gine laudatis, in quibus legitur »temperabatur.

Docuisset potius vellem criticus ille, quomodo tota

intelligenda sit periodus; siquidem verba sic ace;

Martiani Capellae lib. I. §. 44. 47

electro purior resplendebat amnis, quem praeter ceteros fortunarum ille com

sistens populus appetebat: quarum alias ejus odor et halatus illexerat, alias

lenis undae canori permulsere modulatus. Gustum autem haustumque quam

plures ex eodem dulcissimo gurgite sitiebant. Nec deerant, qui eadem foveri

abluique lympha ac se in illam jacere cupiebant. Praeterea duo restrictiores

sinu ambituque parvo raptabantur interius: quorum uterque pro aliorum vicinia

pienda sunt: »Qui sequebatur, auratus ac fulgidus

erat et flammis coruscantibus rutilabat: sed diversi

tate fluminum, quibus utrinque conjunctus erat,

quibusdam rivulis intermixtis, (quantum necesse

erat), temperabatur.« Posteriora facilia ; Solis enim

vis in temperantia cernitur (§. 18); unde et infra

(§. 186) noster eum alloquitur : » dans solus ami

cam Temperiem superis« ; et (§.54) Phoebum placi

ditatem afferre solitum« dicit (conf. Auson. ecl. 569.

p. 404 Delph.). Sed in prioribus quid voluerit

»rivulis illis intermixtis « , nemo interpretum expla

navit. Equidem primum conjiciebam nubes sub iis

latere. Nubila enim minuunt aestum et interdum

Soli opponuntur. Ita Ovidius (trist. 8, 8, 51);

Si numeres anno soles et nubila toto « ,

et tritum illud »post mubila Phoebus.«

cundis curis adhibitis et totius loci contextu per

At vero se

penso nunc Zodiaci signa, maxime ad sortem for

tunae facientia, intelligo (Manil. 5, 87 seqq.). Ver

bis denique »diversitate fluminum utrinque conjun

ctus« illi cursus, qui Soli sunt vicini, milii vi

dentur denotari.

interior] Veneris planeta. Gloss. — Confirmant

quae de ejus odore et de halatu sequuntur, quibus

eum conferenda, quae supra (§. 7) observavimus.

electro purior] Imitatur Virgilium qui et ipse

(georg. 3, 822): electro purior amnis.

fortunartm] Omnia, quae sequuntur, mihi per

suadent, ad autrologiam verba illa referenda et cum

Propertio (4, 1 , 104 seqq.) artem descriptam esse

e planetarum concursu et signorum constellatione,

ut vocant, varias et liominum et nationum (§. 11)

fata praedicendi. Sed fortunarum nomine melius

noster utitur quam fatorum. Manilius certe sortem

fortunae semper dicit. Confirmabitur denique nostra

interpretatio infra (§. 18).

deerant] Sic Monacenses (B. C. D. E.), Darm

stattensis , Basileensis , Reiclienauensis, Dresden

sis, Britannicus, Bodlejanus primus, Cantabrigien

sis, et teste Arntzenio (p. 201) Vossianus. Pariter

paulo inferius veteres jam editiones praeferebant

cupiebant. Utrumque et in margine Grotianae vide

mus adscriptum.

restrictiores sinu ambituque] Ita Vossianns co

dex (Arntzen. p. 201) et Norimbergensis liber.

Mercurii enim et Lunae cursus breviores , et ideo

circuli, quos faciunt, minores sunt quam eorum,

quos hactenus recensuit ; unde et interiores dicun

tur. Illud ac, quod apud Grotium ante sinu inser

tum, in Darmstattensi codice a prima manu quidem

scriptum sed postea deletum est.

pro aliorum] De Luna, quae lucem a Sole ac

cipit, verba facile intelliguntur, difficilius de Mer

curio: sed vide notam , quae sequitur, et consule

Plinium, qui (2, 18): » colores« inquit »ratio al

titudinum temperat, siquidem earum similitudinem

trahunt, in quarum aëra venere subeundo, tingitque

appropinquantes utralibet alieni meatus circulus.»

Atque circuli iidem Plinio sunt, qui nostro, ut

supra (§. 14) affirmavi, amnes.

48 Martiani Capellae lib. I. §. 44.

et confinio coloratus , exiguum proprii saporis haustum multa mutabilis ad

mixtione traxere. Nam alter nimia celeritate festinus, ac plerumque con

sistens relabensque ferebatur; alius vero quamdam undarum originem gestans,

flexuosisque anfractibus errabundus spumabat cunctis seminibus fluentorum.

Hic igitur cursus discoloris amnes praedictas rerum hominumque fortunas im

mensis primo sinibus ambiebant.

mutabilis admixtione] De Luna, quae luce aliena

lucet, iterum aperta ratio est. De Mercurio autem

consulendus Ptolemaeus (tetrab. 1, 4), comparandi

que Manilii (1, 870. seeund. cod. Gemlae) lii versus :

— »sicut Cyllenius orbis

Et Venus , accenso cum ducit Wespere noctem,

Saepe nitent falluntque oculos , rursumque re

visunt.«

traxere] Pro traxerat e Basileensi codiee.

nam] Lego : jam : de qua confusione videndus cl.

Drakenborch ad Sil. Ital. 9, 242. Vonck. (spec. cr.

p. 148). — Non est, quod Drackenborchium con

sulamus. Demus enim sexcenties particulas illas

confusas fuisse , neutiquam inde cogitur, istud hoc

etiam loco esse factum. Immo servandum »mam a

est , siquidem utriusque amnis mutabilitas, modo

praedicata, nunc explicatur.

consistens] Lego concidens. VoNck. — Immo

consistens. Vide quam perverso modo critici, verum

sensum ignorantes, falsam lectori lectionem obtru

dant. Nullum tibi remanebit dubium lectis duobus

inferioribus locis (§. 28. 280), ubi idem Mercu

rius » remorata statione consistens » appellatur.

alius vero] Luna. »In infimo orbe Luna radiis

Solis accensa convertitur« (Cic.) Goez.

undarum] Ab antiquissimis temporibus persua

sum hominibus erat, Solis igne et Lunae humore

omnia ali. Hinc Plinius (2. 9) non solum »Lunae

maeulas non aliud esse« docet, » quam terrae ra

ptas cum humore sordes « ; sed vim etiam ei ad

Tum diversa undarum violensque rapiditas

scribit »kumorem, quem Solis raíi absumant, au

gendi.« Quocum conferre licet Porphyrium (de

antro nympli. 11, p. 12) aliosque recentiores. Pto

lemaeus enim (tetrabibl. 1, 4): »major« , ' inquit,

»Lunae vis est humectandi : est enim terrae propior,

a qua vapor humidus ab imo usque ad eam adscen

dit« ; et paulo superius (e. 2) »Solem« ait »eale

facere, Lunam humectare. Pariter Macrobins (somn.

Sc. 1, 10) scribit: »Luna aëris et aquae faex ha

betur; omnium enim physicorum assertione eon

stat, calorem humore nutriri«, et Aleman lyricus

apud eundem (Saturn. 7, 16) Rorem Aëris et Lm

nae filium appellat. Inde etiam in lapidum titulis

(Grut. inscr. 59, 8) Diana undarum appellatur

regina. A poëtis autem Luna cognominatnr roseida

(Virg. georg. 5, 557. Sil. 1, 576. Claudian. 5

consul. Stil. 288. Burm. anthol. Lat. 5, 5, T. 2.

p. 501) et roriflua (catalect. 2, 14. ap. Burm. 5,

46, 14. p. 527); noster denique, sicuti hoc loco

»cunctis eam seminibus fluentorum spumare• vult,

ita infra (§. 168) » sub Luna circa ipsum terrae cir

eülum aërem ex halatu madoreque infero turbidatum

esse » addit (conf. §. 169).

hominumque] Ita Hugianus eodex pro Grotiane

nationumque ; et certe hoe loco melius rebus op

ponuntur homines , quam nationes, quae supra

(§. H) cum regibus sunt conjunctae.

sinibus] Dresdensis et in libro Morimbergensi

varians lectio adscripta, Monaeenses noque (B et E)

- inale eum anterioribus editionibus dant finibus.

Martiani Capellae lib. I. §. 18. A$9

simgulas quasque pervadens improvisa vi per declivis aluei praecipites lapsus

rapidis turbinibus pertrahebat, ita ut alius easdem plerumque alteri transfun

deret fluvio, et quam ille exercitam longa collisione vexâverat, alter: aut ripae

redderet, aut amne mersaret. Non tamem fortumas omnes illi sanguineus aut

caeruleus involutas gurgites rapiebant. Plerumque illius lactei praenitens unda

repente correptas eminentis tractus vertice subvehebat. Aliquando etiam su

blimatas atque fluctu elatiore suspensas in illum cruentae: similitudinis rejiciebat

aestum, aut in torrentem lividum vorandas hiatu piceo despuebat. Alterna

tum] Reposui hoc pro tune , Hngiani et Rei

chenauensis codicis auctoritate.

aut amne mersaret] Plutarclins (de facie Lun.

p. 943), animarum e corporibus egredientium for

tunam describens , »multas«, inquit, extrudit», ae

stuandoque projicit, jamjam Lunam , subire affe

ctantes: nonnullae etiam, quae jam eo pervenerunt,

subversae conspiciuntur tanquam in profundum de

volutae.«

gurgites rapiebant] Ita lege ex MS. pro gurgite

rapiebat. Movit gurgite corrigentes qgd0uc illa

» gurgites sanguineus aut caeruleus » quam rhetores,

ni fallor, xoet* ézvdvoöov appellant. Gnot. — Vos

sianus codex pariter atque ille Grotii: »Non tamen

fortunas omnes illi sanguineus aut caeruleus involutas

gurgites rapiebant.« Anxrz. (misc. p.20).— Nonne

igitur miremur Walthardum et Goezium edidisse:

»non tamen fortunas omnes illi sanguinueos aut cae

•••«leos involutas gurgites rapiebant••-•--. sententia

quam nemo umquam intelliget? Scilicet non adver

terunt, sola typographorum incuria apud Grotium

~sanguineos aut caeruleos legi, id quod hujus tam

nota addita, quam priores omnes editiones, Hugia

nus praeterea codex et Darmstattensis manifesto do

ceht. Sed clarus nunc sensus est, modo observes

vocem »involutas«, Martiani more transpositam, ad

~fortunas omnes « pertinere.

v.

- _ . * -

*• ..:,,* * "• . • in " ,

praenitens] Codiees Monacenses (B. C, D. E. G),

Hugianus, Reiclienauensis, Bodlejanus primus, Dri.

tannicus, Cantabrigiensis, Vossianus, aliique (Ou

dendorp. ad Appulej. I. p. 62) pro Grotiano remi

tens habent, praemitens , quod praetuli , tum ob

antecedentem laetis colorem , tum, ob subsequens

verbum subvehebat. -

vertice] Vertex vel vortex, turbo, &ivog. Gnor.

Virgilius (Aen. 1, 117) :

. —————»et rapidus vorat aequore vortex.«

Quinetilianus: »Vertex est contorta in se aqua, vel

quidquid aliud similiter vertitur« (8, 2, 7. p. 199

Spald.). Unde et Appulejus (de mundo p. 517

Oud.): »Turbo autem dicitur, qui repentinis flabris

prosilit atque universa perturbat. - Wertex ille est

vel, uti dicitur, Dine.« * .

sublimatas] Ita Grotius jam conjeeerat; Walt

hardus ex manuscriptis attulit. Goncinunt Bodleja

nus codex secundus, Mertonianus, Hugianus, Ba

sileensis et Darmstattensis.

cruentae] Idem quod supra (§. 14) verbis »ni

mio rubroque igne rutilans« significaverat. Sensus

est: »e Jovis benigni planetae radiis in malignorum

Martis et Saturni noxium conspectum relabuntur. •

vorandas] Licet permulti codices Monacenses

(B.C.D.E.G.), Dresdensis, Darmstattensis, Rei

chenauensis, Bodlejanus primus, Britannicus et

7

SO Martiam Capellae lib. I. §. 16.

igitur perraixtione fluviorum illc fortunarum pöpulus agebatur. Ncque enim

ulla prorsus erat, quae ab omni immtmis incursu cunctoque esset gurgite

16 feriata. Denique Virtus secuta Cyllenium , dum sola cunctos interrite transmearet,

licet earn magno fragore colliserint, tarnen opprimere nequiverunt.

Tandem trans flu vios, qui ad quoddam Ehoebi spectaculum ferebäntur, cum

Virtute Mercuriüs constiterunt. ' Ac tunc Latoium eonspicati edito considentem

arduoquc süggestu, atque in COhspectu quatuor urnùlas adopertas vicissim

Cántabrigicrisis, Hngianns, hec non Àratzenio teste milittidinis) atit Saturni cursum (lividum) rejiciantur.

(p. 201) Voseianus, dent vorandum; Grotü tamen Hoc igitur modo sortes fortiinac cursibus planc-

. ■ - » _ -" V ... ... . ..» . . _

lectio praeíererída est ,' siqnidem non ad torren te m tarum aliis aJios transeuntibus agitari. Vidcbis apud

toe adjcctíyum, sed ad fortunas spectat. Orpbicum (liymn. в, S) istani jam legi

agebatur] iVenio prefecto haec probe intclligct, tionem.

iiîsi aliquam salicm astrologicarum artium notitiam nequiveruni\ Ita praeter anteriores edilioncs

eibi eompái'aVcrít. Ante omnia enim notandum quod Gantabrigicnsis et Hugianue codex pro G ro lia по

^ffanilius (5, 86) liiscc versibus tradit: "ü »non quiverunt.« Dainnat bic Martianus astrologi-

»Ordo ducem sequitur donec venit orbis in orbem cas artes, qnibus Virtus, nwrcmi cuines,

Has autem faciès rerum per signa tocatas , non potnerit. Vide et Scnecam (ср. 88. p.

In quibus omnis erit fortunac condita summa , 567 Lips.).

Ut quum jam stcllae septem laeduntve juvantve ; Latoium conspicantur\ Grotius conspicati. Bon-

Cardinibusque movet divina potentia mundum s gars. Latonium conspicantur. Goez. — Vcrbi tcmpus

»Sic feiix aut triste venit per singula fatum, quidem melius in Darmstattensi pari ter et Ilugiano

Talis et illius sors est speranda negotl.» códice ; sed no

Dcinde tenendum quamvis septem ilWnm plane- neri potest. Similiter enim »Latoi'a Diana (§. 914),

tarum alii benedei, afii nialcfiei shit (Pal. cr. III. Latoïa proles, Lato'ia stirps, Latoi's, Latoidae,

§. 241), eorum naturam tarnen vieinitatc aliorum Latoides« legcris. Quin nos ter etiam infra (§. 897)

mutari, ' qiialítatemquc naturalem per cos, qui con- idem illud Apollinis cognomen repetit,

trail, ip'sis obstánt, infirmari (Ptolcm. tetrab. 2, 8). vrnulas\ \ Urnnlae bac Pboebi eine dubio decan-

Qiiibus praemissis nunc intelligitur » discolores pla- tatis Нотемс.я doliis originen» debent, et ex

netarum amnes« plano tarum esse cursus, a quibus imitations dffictae sunt (D. Í2. 527 — 54) Goez. —

pendcat fortunac sors, pront banc aliquis pcrtra- Immo eonf. Orphicum bymnum in Apollinem v.20t

xcrit, vel in alius cursnm duxerit, qni earn те1 Tlecvtu JtoXov xçivccç xçiveiç ßio&Qimiovu

servare, vel perderé possit. Non enim Martern plane- <pv>Xa,

lam (gurgitem sanguincum), aut Saturnum (caern- 'Aofxovbn хедабад ítayxó6/uov àvdçàôi (wi-

Icum gnrgitem) fortunas omnes involutas rapere, sed Q<*v>

plerumque Jovis (lactei) cursum cas tueri, quamvis Migaç xei(Iùjvoç déçeôç т' Í6ová[i^>OT¿QOt6t.

sic levatac aliquando tamen in Marlis (craentae si- IVam bic quoque onni témpora iunuit noster. Férrea

Marti áni Capéllae libЛ, $.16. 51

atque altérais inspcctionibus enudare, quae diversa «pepi^rí^talJtaqj^ii^nnjaitóíQ

erant. Nam una ex fern?-/ quantum coajiei potiiit, Диг^^^^а^. arg^^if#7

gentiore materie: tertia liventis pliimbi1 fltóili robore,; vid еЬаШг; a£aVW° ^propior

dco perlucentis vïtri salo renidebat. Sángulae àutcm rerulu :quaecfôro< ^semina

clementaque gestabant. Nam flamma flagrantior, et ab ipsis cecaumenis exan- 17

■ « ■' '\ i i x„'.\.r. •',) i :.•»•>■ ! ■•' ■ -. -i .*'ï' .;¡;^;,;í ¡Si-e loi/il înt

urna , cui nomen Vulcani vertex , ex qna flamma camus ùtrobique ex syllabac gemûutioric- erratum,

flagrantier anhelat, aestatem continct. Argéntea, Gaeiv.— Quodsi aUins inquisiveris, cor banc ur-

Jovis, ceeli temperie renidens, nam ita desigaarerit , Tidebis salare et¡ sal» mare",

Plúmbea, Saturn! exilii quod viride cet¿ infetiig* .(§. 881 noà) t, 'ande ípaé

в, et plena nndosae hiemis atque Martianus (§.645) dictas esse narrât tiisuliut quasi

algidi frigoris, ipsam «ontinet faiemem. Vitrea in salo èum autem eolerem urnae , ' «ru* «еж'.соп-

deniqne et salo resplcndenti similis, quae totius tinerc tur, óptimo jure tribuiL Legerat quidem Baraèris

seminibus referta , quibus Jnnonis ubetibui thius (ad Stat. III. p. 100) 'hoc' loco salore pro salo;

nomen indîtum,' ■'•tét complcctitur. sed ñeque1 in editts, Tieque in codieibas ,' iiahfc ieerant]

Omissum boc apud Grotium e Dresdens! ctionem deprehendi , <neqae> vùlgat-ï melior est. ¡

códice snppîevi. • • + " » « elementaque] Cave quatuor illa irttelligafs ignem^

plnmbi] E metàffis hoc Saturno planetae uno acrem, aquam, et terram, siquidein hace attaquant

ore omnes tribuunt (Pal. er. Ш. §. 282. 292). cum diis Ulis , solo excepto Vnlcano , conciliants.

robore] In Vossiano códice prima manus dedit Scd aerts elementa secundum diversas vtèmpestates

ftifói roboré; quid illud robore sibi velit non per- in mente habuisse videtur. Flamma ¡taque flagranspicio,

ñeque pcrspcxit Heinsius, qui ad Grono- tiorem tempestatem "Vnlcaho, quia ignis ipse est,

«um epist. 372 Syll. Burm. Т. Ш. p. 460 emcn- tribnit; screnum coelnm «Tovi, quia pro aetliere

dabat rödere vcl rodo. Id si placeat, fulvo posset sumitur; perfrigidam tempestátem Saturno, quasi

lègi. A»5tz. (misc. p. 201) — Haud placet. De frigidissimo planctac; fructlfernm huiaorem Juuoni,

urna cnim sermo est, quae »liventis plumbi fusili quia hace dea »fr est inferior. ">-■ <

robbri« similis videbatur. Plumbo Saturnus planeta cecaumenis] MS. nipsis cecaumenis.* Сееця*

■ cVhicms denötantur. Atqne fusilium vasorum ac- meni fofttes (?) ambusH, xèbaVfièvoc. Quemadäetfrum

noster^infra (§. 860) meminit Robur ad- nioduih Hyginus zoninn torridam 6ltxi(¿xai>fiévr¡v

didH memor Horatli verborum »robur et aes triplex» appcllari testatur. Gnoii ^— SoUnue' (с. 52)*<А&

pbo''l*robur aeris»; quae sane praefcrenda est in- gyptiuin limitem, qua ad Diacecaumenén tendit;»

terprefatio УН, qua robur pro arböre circa pectus — Graecorum est ¿3uxHéxavfi¿vt}. Straho üb.

a&ipcrc volant. ' *»■'■. •'•' XV4I: rwv líí'*p¿í T$ 6ict7tei(ttVpÁ1?r¡ Ttvèc

'sah renidebat] Infra »urnam sali resptendentis« xai â&eoï vofilÇovtac, et alibi passim. — Mardivit

MS. tarnen hic habet salore nidebat , et in tianus - Capelle Cccaumenen vocat duobus (?) ■ loeie.

libro Genn. vernantis aethrae salore renidebat^ pro Servius: »Garamantes populi inter Libyam et Africolore,

ut eit »salor« splendor j sed satiùs est ât- cam jnxta Cecaumenen.« Sic vocatur et Acroni v«-

7 *

■ Martiàni Capcllae lib. I. §.17.

tlata'fomitftms ex' ferri praedicta anhelaba! urna: quae tarnen Vertex Mulciferi

àièèbatuè1 Atta etíam, qüae fuerat ex argenti materie, praeferebat serena fulgéntia

et vërnantië1 coeli temperie renidebat: banc dicebant Risum Jovis. Illa

atque algidi véro inetalU grävioris plena undosae frigoris , nec non ctiam

',-.:•/ j ¿f'">n::ií . '■■■! *•• ■ .t,':,

tcrl Interpret! Horatü. Theophylactus de Nilo: âlà

yctç vfjç HsTcavfiivTjç Çiovxa X'vav <paöi xa&¿-

•феб&са. Diodorus, a quo accepît, âlà yàçzijç

KaraxeKCiTÎrfièvrjÇ. Sic et Cataeecaumcne regio

ra Maeonia ab aduslione vocata. Salmas, (ad Sol.

p. 473. pr. edit), i '■-•» íi .

Mulciferi] Quasi mulceus Ferrum. Gloss. —

Ignis aérius, quasi múicens imbrem. Cum eniiii

nubes altiora petierint, tesolvuntur in pluvias. YuLC.

— Gerte, meltor scboliastes iHe interpres fuit,

quippe qui сип» Festo concinat -. Vulcanius niuurum

ad ilium potius deuin respicere debebat, qui, ut

Ciceronis (14. D. 3, 22) verbis utar, Lemni fabricae

pracfuit Martianus forsan , quum aliis locis

(§. 48. S7C. 889) Mulciber scribat, hie consulto,

Fcsti etymologiam amplexus, Mulcifer scripscrit,

quo propius ad ferream urnani nomcn accederet,

quamquam ct hoc sensu Mulcibcri nomine utuntur

(Macrob. Saturnal, 6, S). , ...

fulgent,ia] Lege: »serena fulgcra«, vcl pracfer:

«serena fulgentique Yernantis coeli temperie.» Vonck.

igitur fuhjentia, sivc sercnum, quod folget, Jovi

planctac nostcr tribuit , quod idem astrum infra

(§. 197) dicit »fulgentibus blaudisquc vibratum can-

(B. D. E.) sccutus sum, qui fulgida pro

exhibent, sed vulgarem et Martiàni diction!

conforment lectioncm retinui.

temperie] Haec ipsa qualitas jam Jovcm désig

nât plane tam (v. infra §. 19G). i > ■¥*•:

Risum Jovis] Finxit hoc urnae nomen ex illo

VirgUii (Acn. i, 2S4): ; .<) ;.

»Olli subridens hominum sator atque deorum

Vul tu quo coelum tempestaiesque serenat.«

De sereno hoc Jove infra (§. 67) plura leges.

hiemis atque] Ita Claudianus (tert. consul. Ho

nor. 168):»Algenti qua zona riget Saturnia tráete, «

Lucanus (10, 20Б): » Frígida Saturni glacics, ct

zona nivalis ccssit« Virgilius (gcorg. 1, 336) *fvigidam

Saturni stcllam» dicit, rcpctitqne hoc Plinius

(18, 2ö, S 7) affirmatquc alio loco (2, 6, 8)

«Saturni sidus gelidae ac rigentis esse naturae. «

(spec, crit p. 79) — Profecto Vonckius non is est, Pariter Vitruvius (9, 1) eandem stcllam »vehemencujus

ad arbitrium substituamus lectionem, quae

in aullo vcl edito vel scripto exstct libro. Itane inaudirum

isti era^adjectivi serenus ncntrum pro sub

stantivo positura? Nonne legcrat Virgilii (georg. 1,

393) «aperta serena*? nonne Silii (íí. 88): «caligo

nítido resoluta, sereno» ? Utinam critic! , qnibus

tantu s secandi pruritus est, seriptori, in quem incidunt,

toti prius noscendo opcram darentl Marîpsé

infra (§. 74) eadem locutione utiter

frigidam esse« doce t. Ptoleniacus denique (tetra -

bibl. 1, \ et 18) cam »natura frigidam ct calori contrariam

« dicit Sed nostcr ipse infra (§. 197) ean

dem plane tain «deorum rigidissimum crea tore m in

álgido haerentem pruinisque nivalibus« appcllat,

alioque loco (§. 70) »ipsius canitiem pruinosis nivibus

candicantem« nie mora t. Quid mirais ex qua*

tuor anni tempes tatib us hicmcm ei hie tribuí?

frigoris] Hoc pro Grotiano rigoris codices hatur

verbis: »caudentibus screnis enituit.« Serena bent Monacenscs (B. C. E.), Hugianus, DarnistatMartiani

Capellae lib. I. §. 18. 85

pruinarum: haec Saturni vocabatur Exitium. At vero sali resplendentis, atque

ad ipsius dei dexteram sita, aëris totius seminibus erat referta: hanc Junonis

Ubera memorabamt. Ex his igitur urnis deus alternatim, quantum dispositis

sat erat, hauriebat. Nam quotios orbi complacito vitalis spiritus salubres mi

nistrabat auras, ex illa argenti clementia aëris hausti permiscens semina tem

perabat. Quum vero pestem diram commeritis mortalibus minabatur, aëri

tensis , Bodlejanus primus, Britannicus et Canta

brigiensis, quod praeferendum esse videbatur, quia

paulo post Apollo ex hac urna » torpentis frigoris

venena miscere« (§. 18) dicitur. Nec taumen altera

lectio, quam Basileensis etiam praebet, contem

nenda erit, praesertim si plures illos, quos in nota

praecedenti laudavi, scriptores cum nostro conferre

placebit.

* exitium] Lege Saturni exsilium.Voxcx. (spee. crit.

p. 79) — Neutiquam! Nomen tam absurdum Mar

tianus quidem urnae illi non dedit. Criticus autem

de Saturno nihil compertum habuit, quam regno

eum pulsum fuisse, nihil de exitiali hujus planetae

vi (v. palaeogr. meam III. §. 241) unquam audivit!

Neque Porphyrium (ap. Euseb. in praep. ev. p. 257)

legit, qui xoexijv àrægróv ei tribuit ; neque poëtas,

e quibus Orpheus (Argon. 494) H(gévov oeivo%&

rrv appellat, Lucanus (1 , 689) »Saturni stellam

moeentem« , Appulejus (florid. 2, 10. p. 41 Oud.)

•perniciosam«, Virgilius (georg. 1, 356) »frigidam•

cet. Neque lapidum titulos novit, in quibus (Donat.

suppl. I. p. 35) »Saturnus deus malus« dicitur; ne

que, quod omnium pessimum est, censor iste Mar

tianum ipsum, quem corrigendum sibi sumsit, per

legit. Quod si fecisset et majori diligentia, quam

secandi . pruritu, praeditus fuisset, sane inferiori

loeo (§. 197) eumdem nostrum observasset »de exi

tialis Saturni horrores agentem! Hoc igitur loco

»Saturni planetae exitium• idem illud est.

temperabai] Plinius enim de tempestatibus agens

(2, 59) : » Solis natura«, inquit, »temperando intel

ligitur anno.« Similiter Ovidius (met. 1, 770) So

lem laudat, » qui temperet orbem.« Et Ciceroni

(ap. Macrob. in somn. Sc. 2, 5) » dux est, et prin

ceps, et moderator luminum reliquorum.« In Ae

gyptiaci quoque obelisci inscriptionis explieatione,

quam Ammianus (17, 4. p. 177 Gron.) nobis ser

vavit, Sol ter appellatur δε6rrörnc oégavo$ et

χρόvayv. Sed constat sibi noster tam inferioribus

(§. 34. 186), quam superioribus locis (§. 14).

pestem] I\es est nota ex Homeri Iliadis primo.

Quod vero Apollinem pestilentiae auctorem facit,

ex Aegyptiorum disciplina id habet, qui teste Cle

mente Alexandrino Aoipuxéc vö6ovg fj2iq; àva

zv%£oe6vv. Conferatur Munckerus ad Hyginum

p. 218. Heraclides suo more super hac re pliilo

sophatur. Gorz. — Heraclidis verba melius leguntur

in Galei opusculis (p. 418). Clementis Alexandrini

locus est stromat. V. (p. 867). Apud Munckerum

autem nihil reperies, et vereor ne voce pestis, qua

loco laudato minime ö 3outóc significatur, sed for

mido , terror, Goezius deceptus fuerit. Ceterum

quum Apollinem non tantum immittere, sed etiam

sedare pestilentiam veteribus persuasum fuerit (Pau

san. 1, 5, 5 et 10, 11, 4. Horat. carm. 4, 21 f.)

etiam noster utrumque innuere videtur, Solis tam

beneficia, quam damna; atque in iis describendis

omnino ante oculos habuit Maerobium (Sat. 1, 47

et 20).

aëri] Ita e codicibus Basileensi, Reiclienauensi

Confer et superiorem locum (§. 15).

18

$4 - Martiani Capellae lib. I. §. 19.

similiter anhelos ignes aut torpentis frigoris venena miscebat, et in affligen

19 dum meare cogebat orbem. Tali dei temperamento Virtus admonita, ma

gisque quum eum salutares auras miscere conspiceret, Graeci poëtae Grajum

versum Mercurio comprobante commemorat:

$oßog &xsg6exáunc 2ouoà vepé%nv d/regéxst.

Ex quo pestem fugari posse Mercurius, si voces primae vestigiis ejus accederent,

admonebat. Subdendae tamen Clario fidibus personanti,

20 laurigera infularum lubrico implexoque crine redimito.

atque inter serta

Talia conserentes ut

procul Pythius adventare conspexit, causamque adventus primis adspectibus

et Britannico reposni pro Grotiano aëris. Id enim

si legeris, sensus contrarius exibit, siquidem fla

grans aestas et torpens frigor mixta salutarem dant

temperiem, neutiquam noxium mortalibus venenum.

cogebat] Basileensis ablegabat , non male.

salutares] E codicibus Monacensibus (B. C. D.

E.), quamvis salutaris auras quilibet etiam intel

lexisset, e literarum I et E confusione.

Graeci poëtae] Pro Graeci Grotius ediderat

caeci, explicaus haec verba de Homero, addensque*

» sic supra caecutientem Maeonidem dixit, et Ter

tullianus Homericos oeulos pro caecis libro de pal

lio.« — Haee ille : sed olim (in palaeogr. erit. III.

§. 61) jam observavi apud Homerum frustra illum

versum quaeri, licet Walthardns (p. 85) eum Ho

meri esse contenderit. Me quidem haud fugit, plu

res laudari ejus versus , qui non in omni editione

reperiantur (Quinetii. 8, 11, 40. p. 555 Spald.);

neque ignoro eundem poëtam eanere pestem, quam

Phoebus immiserit, sedatam (Il. a. 472); verum

illo neutiquam utitur versu. Opportune igitur Hu

gianus codex lectionem praebuit »Graeci poëtae«,

quam e causis in nota sequenti expositis lubens

recepi.

dxeg6exópunc] Ita eodex Britannieus et Canta

brigiensis. In eo, quem Walthardus in medium

protulit, Latinis quidem seripta literis leguntur

• akersekomes« et » aparukei • pro quibus Grotius

edidit zgv6oxâum,c et æm' έρvxev. Quum vero

lectio illa , quam recepi, eadem sit, quae apud

Lucianum (in Alex. 56. T. 8. p. 97 Bip.). legitur,

Homerus autem hunc versum non habeat; verisi

mile est, Martianum ex illo hausisse.

ejus] Intellige pestis. Quippe toö Äotuo$ dXe§&

$pdopoexov habebatur, ut ait Lucianus, ille versus,

quo januis inscripto arceri pestem domibus arbi

trabantur. -.

subdendae] In codice Britannico male subdendo.

Intelligendae enim voces sunt, quae nitis Apollinis

imagini subscribantur. . - -

fidibus personanti] Hoe est placido, conditis

sagittis. De Apolline Servius (ad Aen. 5, 458);

»Hic contra, si eitharam teneat, mitis est. Unde

Horatius : Condito mitis placidusque telo, Suppli

ees audi pueros Apollo.* Coafer et Maximum Ty

rium loeo supra (§. 15 not.) inserto.

eonspexit] Manuseriptus codex bonae antiquioris.

que motae , quam omnes, ut puto, haetenus col

lati , habet praespexit. Quod ordinem rei videtur

wrgutius coneipere. Praespexit enim nondum aliis

videndum coetum ; quid vellet idem primis ex ad.

spectibus velut antea notum recognovit. Miro modo

Martiami Capellae lib. I. §. 20. 585

recognovit, throno quo insidebat exsurgens Musas jussit occurrere. Quae

licet in Majugenae officium properare viderentur, ratis tamen incessibus mo

vebantur. Ac' tunc germano in participatum operis consessumque suscepto,

prior orsus est Phoebus:

-- -- ,* _

omniscientiam Apollinis ingerit. BAntii. (advers.

p., 934), — -Equidem unius eodicis variantis auc

toritatem non tanti facio , ut vulgarem mutari le

ctionem velim; praesertim quum melior etiam haec

mihi videatur. Non enim opus erat addere verba

•primis adspectibus • , si ante adspectus jam prae

spexerat Apollo adventus causam.

properare] Veram lectionem, nemini adhuc vi

sam , e codice milii instar thesauri charo, erui :

» quae licet in Majugenae officium properari vide

bantur, suis tamen incessibus movebantur. « Haec

totidem literis scriptura est casci libri. Suos qui

dem iucessus Musarum , dicit , ad numerum et har

moniam compositos nec aliis nominibus tali modulo

aut regula usitandos. Legebam ante ex conjectura

»statis incessibus « , quod statutis velut et ordinariis

notat, unde peccare ne unus quidem velit. Sed

manuscripti lectio tollit dubium omne. Ex illo vero,

quod priori loco disjunetas voces offendo, scriben

dum puto »quae licet in Majugenae officium prope

rapi videbantur. • Tantus amor, tanta veneratio

Mercurii, ut prope rapi aliena vi videantur Musae

ad ejus officium. Nihil utraque lectione hoc loco

dignius. BAaru. (in adv. p. 954). — Lectionem

.prope fari«, quam Grotius jam in margine nota

verat, e libro suo Munckerus reposuit. Vulgatae

editiones satis taediosa tautologia properare legunt.

Niliil magis nostro frequentatum, quam fari, fatus,

profata cet. Goez. — Equidem, quamvis Bodle

janus primus et Cantabrigiensis prope fari habeant,

vulgatam tamen retinui lectionem » arbitratus neque

Bartliium, neque Goezium intellexisse, quae sibi

in hac periodo sint opposita. Conferas velim anno

tationem, quae sequitur. Praeterea quem sensum

Goezius tribuerit verbis » in officium fari« nemo,

puto » quisquam perspiciet. Codex Britannicus male

etiam »prope facere« , et illud »prope faria , qnod in

Ileiclienauensi erat, a prima manu jam correctum

vidi.

ratis] Grotius ediderat satis hae addita nota :

Distinguo : » quae licet in Majugenae officium pro

perare viderentur satis ; tamen incessibus move

bantur. « Incessus sunt graves grandesque passus.

— Barthius, ut modo vidimus, legit suis ; quae

quidem lectio melior erat Grotiana, qua adverbie

satis incommodus adsignatur locus: sed praefero

ratis, quod Cortius in Guelferbytano codice invenit,

recte interpretante glossa: »definitis. « Concinnis

enim et aptis, vel minus Latine proportiomatis in

cessibus moveri Musas dixit noster, ut mitigaret

verbum, quo antea usus erat, properare. Perperam,

ut mihi quidem videtur, ratum apud Ciceronem

(N. D. 2, 57 et 58) interpretantur certum et im

nmutabile. Ratum a reor quidem est, sed eo sensu

quo rationem ineo , computo , significat. Germani

dicunt bereclinet , id quod glossa liabet: definitum.

Vitruvius (5, 1): »Proportio est ratae partis mem

brorum in omni opere, totiusque commodulatio. •

Ne vero dubites Martianum hoc loco ratis scripsisses

inferiores confer locos, ubi noster : ratis modis

(§. 41), ratum silentium (§. 117), rata congruentia

(§. 909), et supra : rati succentus (§. 11), rata mo

dificatio (§. 12) identidem usurpat, et ubi vocahulo

ratio computationem intelligit (§. 104—107).

Martiani Capellae lib. I. §. 21.

Anxia quum trepidis nutat sententia rebus,

- Fluctuat incertis aut sors ignota futuris,

Consultat mortale genus, quodque indiga veri

Cura facit dubium, vel spes incerta fatigat. :

trepidis] Confer pulcherrimos IIøratii (od. 5, 29,

29) versus:

» Prudens futuri temporis exitum

Caliginosa nocte premit deus ,

Ridetque si mortalis ultra

Fas trepidat.«

Unde et noster supra : (§. 5) »hominum votis tre

pida curarum ambage suspensis. «

mutat sententia] Similiter Sedulius (1, 225) :

— — » quocunque trahit sententia nutu.*

Et Minucius Felix (12, 2) : » nutat sententia , ut

Sed ipse Cicero (de fin.

9, 2) » mutare Epicurum « dixit. Seneca (in Agam.

sit nobis ambigendum.«

704): »Incerta mutant lumina.«

rebus] Res argumenta concludendi notant, quasi

tu rationes argumentandi dicas. Julianus J. C. (l.

51 ad l. Aquil.) : » multa autem jure civili contra

rationem disputandi pro utilitate communi recepta

esse innumerabilibus rebus probari potest. « Clau

dianus (l. 2. Stilic.);

— — »quamquam nullis mihi cognita rebus

Fabula , vix tanto risit de crimine rumor.«

Barth. (advers. p. 1241) — At vero ista viri docti

observatio nihili hoc loco esse mili videtur.

consultat] Sententia est, deos per divinitatem

suam opus non habere, ut anxium animnm habeant

rerum administrandarum eventibus; hominibus con

ditione mortalitatis id expetere. Scribendum itaque

» consultet « cet. In MS. uno lacuna est, unde sus

picamur tò quodque mendosum etiam esse. Vel

sane quod quia exponetur, ut fatiget reponendum

putes. Nos tamen nihil amplius sollicitamus. BAroerh.

(advers. p. 1241) — Sed cur nilülo secius sollicita

vit, quod probum est? Consultet Arntzenius quo

que (misc. p. 201. 202) legi vult; sed eodem redit

indicativus, qui »alias mortalibus, alias divis con

sultandi Apollinis causas esse « significat: illis, quia

futura ignorent, liis, siquando ipsa voluntas non

constet. Nec quodque mutandum, licet cod. Guelf.

Cortio teste habeat atque, Hugianus proque; modo

ne pro quia accipias, sed ita construas : •genus

mortale et quod cura reddit dubium. •

indiga] Sic legendum opinor ex Vossiano eo

dice et aliis. Indaga , quod editum, lexica tuentur

hoc Capellae loco. Sed cum codices aliam vocem

praeferant, eamque magis usitatam, nihil inde au

toritatis depromi potest, ut Latina civitate hoc vo

cabulum donemus, praeeipue hoe loco, eum et

syllabae quantitas repugnat. » Cura veri indiga*

est, quae veritate caret atque verum perspicere

nequit. AnNrzeN. (misc. 201. 202). — Legerat in

diga etiam Barthius (advers. p. 1241), eandemque

lectionem, quam Grotius tantum in margine notavit,

praebent codices Monacenses (C. D. E. G.), Bodle

janus, Britannicus, Cantabrigiensis, Hugianus, Ba

sileensis, Darmstattensis et Reichenauensis. Sen

tentia eadem in Senecae (Hercul. fir. 183) versibus;

» At gens hominum fertur rapidis

Obvia fatis , incerta sui ;«

et apud Virgilium (Aen. 10, 801):

» Nescia mens hominum fati sortisque futurae. •

cura facit dubium] Hypallage : neqne enim cura

facit dubietatem , ut ita dicam, sed dubietas curam.

Vclc. — IIoc quidem loco non opus est statuere

hypallagen. Aperte enim mortale genus dixerat,

quod dubium redditur cura.

Martiani Capellae lib. I. §. 21.

At praescire deis vacuum

praescire] Ita etiam Arnobius, Martiani popu

laris, (5. p. 112) » deos non esse « demonstrat,

Adde

quae hujus disputat discipulus (Laetant. 1, 11); quo

rum uterque scilicet sua e Ciceronis de divinatione

libro habet.

deis] Grotii liber: »At nobis praescire vacuum.«

»qui ventura praedicere inscitia nesciant.«

— In eo, quo nos nsi sumus : « At praescire deis

facile est. « Quod ut a glossa esse non dubito,

ita puto varietatem lectionis scriptae hoc facere,

ut Capella aliter quam in utroque nunc sit scrip

sisse credendus sit. Lege: »At praescire deis factum

est.« Acute ita, nec dubitem quin vere; non tur

bant sequentia quoque, cum excipiat deus iste se

non de perfecta praeseientia jam loqui. Confirmat

belle quod sequitmr : — • cmnetatio nulla est.«

BAiatn. (advers. p. 847) — Viro docto equidem as

sentiri, nequeo (v. notas, quae sequuntur): sed le

ctionem deis probo. Licet enim non Grotii tantum

codex, sed Vossii etiam (Arntzen. misc. p. 202),

Bongarsii, Hugii, Dresdensis, Basileensis, Darm

stattensis et Monacenses (B.D.E. G.) liabeant nobis ;

metrum tamen poscit deis.

vacuum est] De diis ita Ovidius : — »Quicquid

superi voluere, peractum est. « An leges melius

in Capella adjuncturas veterum literarum:— »prae

seire deis actum est.« Bantm. — Vacuntm est glos

sas interpretari eoncessum est scribit Grotius, idem

que testatur Mumekerus ad Fulgentii mythol. I.

p. 896 ad. Staver., ubi plura de hoc significatu.

— Versus eonstat, si vacuum fit bisyllabum, et

ita posterior syllaba eliditur. Pacuum expono per

inutile, temerarium, et vanum : vid. Barth. ad Clau

diam. in Rufin. 1 , 18. quem locum notasse etiam

video Wopkensium in observ. mise. 7, 2. p. 208 ;

adde eundem ad Sedul. 4, 117. Quae et ratio est,

est, cunctatio nulla est;

quod librarii frequenter hanc vocem cum vanus

confundant, ut ibi ostendi, eademque significatio

est in Graeco xévóg. Aelian. var. 2, 12: sic xevöv,

öuö xevijg (Bos ad epist. 1. ad Thessal. 5, 5);

×evec&v%éες apud Homer. Il. 9. 250 Scholia ex

ponunt per zev& xoei pu£roeuae zoevzópuevov. Adde

Pric. ad epist. H. ad Timoth. 6, 20. Eodem sensn

öuæxevijc Hesychio restituit Munckerus ad Anton.

Liber. c. 6. p. 49. Sententia ita Martiani haec est :

»Consultet mortale genus in rebus dubiis, et spe

incerta, nobis tamen temerarium est ea praescire,

quae liis in rebus incertis futura sunt.« Egregie

conspirat Minucius Felix Octav. p. 59 : »Ut neque

quae supra nos coelo suspensa sublata sunt, neque

quae infra terram profunda demersa sunt, aut scire

sit datum, aut scrutari permissum, aut stuprari

[lege : sciscitari] religiosum — coelum ipsum et ipsa

sidera audaci cupiditate transcendimus.« Arntzex.

(mise. p. 205). — Haud equidem nego, ita intel

ligi vocem vacuum posse, immo debere aliis in locis;

sed hoc Martiani loco in sensum mentemque docti

sane Arntzenii intrare nequeo, quin potins glossae

veteri subscribo. Concessum nimirum cuilibet est

rem occupare possessore vacuam (Justin. 19, 5, 6.

51, 5, 2. Cic. de orat. 5, 31), eumque hoc loeo

verum verbi vacuum sensum esse, ex illis quae infra

leguntur •superis praescire datum« omnino colligo.

Pari sensu Fulgentius (myth. p. 2 Munck.) vocem

usurpavit: » Pacat potentibus opprimere , — miseris

flere.« Neque serioris tantum aevi scriptoribus illam

est Sallustius

(fragm. hist. 1. p. 958 Cort.) scribens: «simultates

locutionem usitatam fuisse testis

exercere vacuum fuit. « Quem imitatur Tacit. annal.

44, 28 : » ante vacuum id solutumque poena fuérat* 3

et hist. 2. 58 : » aemulis urbibus excisis securas opes

concupiscere vacuum fuit. •

8

Martiani Capellae lib. I. §.21.

Quod superi voluere, licet; de pectore fixis

Praeoptare caret; si quid placet, atque necesse est.

Sed tibi quod nondum venit mansura voluntas,

pectore] Ita Cantabrigiensis codicis auctoritate

reposui pro Grotiano pectora. De interpretatione

hujus periodi tot sensus reperies, quot capita. Vul

canius quum, ut apud Grotium est, pectora legeret,

verba sie colligebat et explicabat: »Licet careat

(inane atque inutile sit) praeoptare (hominum) pe

ctora de fixis (de iis quae immutabili modo dispo

sita sunt), tamen quod (diis) placet necesse est ut

fiat. « Contra Barthius (in advers. p. 847), pro

licet substituens liquet, sensum hunc esse voluit;

»Liquet quod voluere dii, pectora de placitis sibi

praeoptare, dubio quasi voto, non indigent. • Von

ckius autem (sp. cr. p. 80) legi jussit:

» Quod superi voluere licet : de pectore fixis

Praeoptare caret si quod placet atque necesse est.«

Arntzenius denique (misc. p. 205) totum locum ita

distinguendum arbitrabatur :

— — • vel spes incerta fatigat ;

Aet nobis praescire vacuum est. Cunctatio nulla

est ,

Quod superi voluere, licet de pectore fixis.

Praeoptare caret, si quod placet, atque necesse

est.«

Sententia, inquit, est : »Nulla est cunctatio eorum,

quae superis plaeuere, licet sint ex iis, quae quis

pectore suo fixit, atque proposuit. Non opus aliquis

habet praeoptare, si statim necesse sit, ut id fiat

quod placuit. Cur enim id optaret, quod ex rei

necessitate fieri deberet?« Haec ille ; milii vero

in universum verborum sensus hic esse videtur :

•Futurorum ignaros homines anxia quum cura fatigat,

ii quidem consultant; nos autem praescimus. Quod

superi voluere, licet; neque eis opus est praeoptare

de iis quae pectore fixa sunt. Si quid enim plaeet

(superis), statim (ut fiat) neeesse est.• Singulorum

rationes suis locis reddidi.

praeoptare caret] Infinitivus praeoptare Graeco

more est pro substantivo. Similia exempla pete ex

motis ad Livium (37, 55, 8 et 40, 47, 8); copiose

Veclinerus (Hellenol. L. 1. P. 2. e. 10). Aaxtz.

(mise. p. 203 f.) — Addas velim Horatium (od. 1, .

2, 8. 1, 25, 9), Ciceronem (Tuscul. 1, 26), Vir

gilium (Aen. I, 827), Quinctilianum (9, 5, 0. p. 483)

et Scioppium (in gramm. philosoph. p. 13 Herw.).

quid] Ita reposui pro Grotiano quod. Non so

lum enim Hugianus et Monacenses codices (C. G.)

meliorem illam lectionem praebent ; sed in aliis

etiam libris scriptis sic legi, ad marginem Norim

bergensis libri annotatum vidi.

atque] Hoc est statim , exemplis a Nonio in

medium datis. »Simul ut quid placet id fieri etiam

necesse est. • Sententia similis apud Ciceronem 3

de nat. deorum • »Nihil est quod deus efficere non

possit et quidem sine labore ullo.* Ovidius (metam.

8, 622): »quicquid superi voluere, peractum est.~

Capella vero suis expressit de Venere verba Ap

puleji libr. 4*

dit vortice et ipsum quod incipit velle statim, quasi

»Ecce jam profundi maris udo rese

pridem praeceperit, non moratur marinum obse

quium.• De ätque exempla habes apud Gellium

libr. 10. e. 29, Palmerium Spicilegiis , L. Cario

nem Emendat. L. 2. e. 12; quae indicare juvat,

non reeoquere. Bamra. (advers. p. 848. 1241.)—

De particula atque plura dabit Burmannus ad Phaedr.

H » f6. Voxcx. (spec. critic. p. 80). — Plura et

Pareus in lexico crit. p. 123, et Drak. adLiv. 27,9i.

Martiani Capellae lib. I. §. 21. 59

Consilium vis ferre meum: sic semper ab omni

Velle capis socium , faciunt atque addita mentem.

Est igitur prisci generis doctissima virgo

Conscia Parnaso, cui fulgent sidera coetu:

Cui mec tartareos claustra occultare recessus,

Nec Jovis arbitrium rutilantia fulmina possunt;

consilium] Cicero (de orat. 1,48) scribit: »Pythius

Apollo apud Ennium se eum esse dicit unde sibi si

non populi et reges, at omnes sui cives consilium

exspectant

•Suarum rerum incertis quos ego mea ope ex

Incertis certos eompotesque consilt

Dimitto , ut me res temere tractent turbidas.«

velle] Ita et infra (§. 52) : »Tuumque velle est

ante praescientias.« Notissimum illud Persii (8, 85):

• Pelle suum cuique est. •

addita] Grotins abdita. — Nonnullae veteres

editiones addita offerunt. Sed praestat recepta scri

ptura. Goez. — Nempe abdita. Cur praestet non

dixit. Ego vero ingenue fateor, reposita voce ab

dita me loeum prorsus non intelligere. Vox addita

contra ad ea, quae praecedunt : »ab omni velle

capis socium« spectat. Vocabulum mens hie majus

aliquid quam velle sive voluntatem significat, et

»facere mentem• idem est ac » dare mentem. « Aed

dita igitur sic intelligo , ut spectet ad superiora :

• nondum firmam esse voluntatem 3 mune, si quid

ei a consulto adderetur, eam firmari. « Quod deest,

suppleri Horatii (epist. 2, 2, 6) versu potest:

» Per$is quae timido quoque possent addere men

- tem. «

IIugianus etiam codex adita, Basileensis autem et

Darmstattensis abdita praebent.

est igitur] A principio versuum ad hune nsque

praefatus est Apollo: nunc laudes Pliilologiae ag

greditur. Vulc. — Quod prisci generis sit, omnium

rerum gnara, et, ut cum Horatio loquar, areanis

Jovis admissa. Goez.— De Pliilologiae laude confer

totum aureum Woweri de polymathia librum.

coetu] Scriptum hoc pro »coetus.« VulcAx. —

Lege » cui tu.« Bantu. (advers. p. 955. 978. 1242).

— Lege »coeli.« Voxcx. (spec. crit. p. 148). —

Ego vero : lege quod scriptum vides! Constans

enim omnium librorum lectio praebet coetu ; quae

si aliquo saltim modo defendi potest, mutandi

causa nulla erit. Potest autem. Namque •cui fulgent

sidera coetu« idem est ac si dixeris » cui fulget si

Accedit quod infra (§. 90) noster

» coetum sidereum « simili fere modo dixit. Sensus

derum coetus.«

autem est »quae callet astronomiam. «

claustra] Habet membranaceus codex flaustra ;

unde eo veni, ut Capellam putaverim flustra a mari

ad Erebi tranquillitatem detorsisse. Bamtu. (advers.

p. 955). — Ut hanc suam vir doetus eonjecturam

defendat, ad Festum provocat et Tertullianum (de

pallio), quae omnia apud ipsum legas licet. Ego

enim constantem omnium librorum lectionem tueor.

Quidni » claudi tartareos recessus« dicere potuerit,

e quibus .•mini concessus erat reditus? Philologiae

igitur ne tartarei quidem recessus claustris occul

tari possunt. Vide quantum spatium Hesiodus (in

theog. 724 seqq.) a coelo ad terram atque a terra

ad tartarum usque finxit!

possunt] Scribendum »fulmina possit.« Invitis

enim diis superna cognosci a mortalibus non raro

ajunt ethnici. Bantii. (advers. p. 1241). — Hanc

•.

8 *

60 Martiani Capellaé lib. I. §. 22.

Fluctigena spectans qualis sub gurgite Nereus,

Quaeque tuos morit fratrum per regna recursus;

Pervigil immodico penetrans arcana labore ,

Quae possit docta totum praevertere cura,

Quod superis praescire datum ; quin crebrius in mos

Jus habet illa deos, urgens in jussa coactos,

Et quod nulla queat superùm tentare potestas,

conjecturam omnium librorum auctoritati repugnan

tem vix proposuisset vir doctus , si rectam ver

borum construendorum viam ingressus esset. « Ful

mina rutilantia non possunt occultare Jovis arbi

trium« vel simpliciter: »fulmina deterrere non pos

sunt a noscendo Jove« , vel paulo obscurius sig

nifieat: »nec fulminum portenta posse latere Philo

logiam, quin ea explicet.«

qualis sub] Rescribendum: quod alit sub. Bene,

puto. Nam et intima maris penetrare humanam cu

riositatem autumat. Quod et ipsum contra deorum

voluntatem fieri autumabant antiqui. Pedo Albino

InOVanuS :

»Di revocant , rerumque vetant cognoscere finem

Mortales oculos ; aliena quid aequora remis

Et sacras turbamus aquas , divumque quietas

Turbamus sedes ?« —

BAnth. (advers. p. 955. 1242). —

certe non opus est, licet duae sint lectiones, al

Correctione

tera quali (praeter Grot. et Darmstattensis codex),

altera qualis (in Dresdensi cod.). Illud si legeris,

de loco explicabis, quo maris deus degat, quem

et ipsum noscere Philologia fingitur. Haec contra

si vera lectio est, ad ipsum mare spectat; Ne

reum enim mare sive aequor significare testes fere

omnes sunt poëtae. » Qualis igitur sit sub gurgite

Nerens« Philologiam scire quum affirmatur, hoc

ita explicandum erit: » et altissimorum in mari gur

gitum naturam ab ea esse exploratam.«

fratrum] Fratres sunt Planetae astraque reli

qua3 aut, quod potius reor, tres fratres, Juppi

ter, Neptunus, Dis, per quorum regna instar vere

darii quotidie sursum et deorsum currit Mercurius.

BAntil. (advers. p. 953).—Vox tuos non ad fratres

pertinet, sed ad recursus , Mercurii nimirum, male

igitur Planetam Mercurium intelligit Barthius, quum

de hujus dei nuntii, recurrentis officio sermo sit

(§. 8 not.).

immodieo] In libro est indomito, quod ego mag

nopere reducendum censeo; infatigato quippe ea

vox in meliorem partem bene saepe ab auctoribus

accipitur. Bantli. (advers. p. 955 f.). — Vulgarem

equidem retinui scripturam.

labore] Ita infra (§. 59) Philologiae »incessabilis

labore memoratur. Confer etiam quae ad verba per

vigilia laborata (§. 57) observamus.

praevertere] Hoc est anticipare, priusque scien

tia adsequi, quam is, de quo loquimur. Sic car

mine sequenti :

. — » mam solitus ciere pectus ,

Et praeversa vigil monere sensa. «

Alioquin praevertere , praeponere. Tertullianus (de

pallio) : »An aliter mutavit Anacharsis cum regno

Scythiae pliilosopliiam praevertit.« Bantu. (advers.

p. 934).

coactos] Omnino operae pretium erit inferiorem

locum (§. 57 f.) cum hoc conferre, ubi illa Philo

logiae in deos potestas uberius explanatur.

Martiani Capellae lib. I. §. 25. 61

Invito scit posso Jove. Ut stent ardua magno,

Alterutrum cumulat parilem meruisse jugalem.

His Apollinis dictis laetabunda Virtus, quod tam excellentis Virginis 25

suasum videt esse conjugium , ut nihil amissum ex supradictarum duceret dignitate,

nomen tamen ejus inquirit. ' Quod ubi cognovit Philologiam esse, de

qua foedus instabat, tanta gratulatione alacritateque concutitur, ut aliquanto

scit posse] Ita infra »sciat esse« dixit. Grot. —

Equidem intelligo: »Philologia se posse scit, quod

invito Jove nulla superùm potestas tentare possit. «

Similiter solus Apollo Jovis noverat consilia, quae

praeter eum nullus scire poterat (Homeri hymn.

in Mercur. 854).

. ut stent] Ego vitium in distinctiuncula puto,

et sensum esse : »Ut ardua magno constent, per

stent, consentiant , alterutrum ex his mereri con

jngium Mercuriale in laudatissima virgine. « BAirii.

(advers. p. 954). — In distinctione mutanda Bar

thium secutns punctum, quod sustuli post magno,

reposui post Jove. Etenim ut concessive dictum est

pro licet , ut Cie. de div. I, 6; Tusc. 1, 59 cet.

alterutrum] Alterutrum , penitius intuenti, u

trumque Capellae Martianismo quodam de Africa

notat. Ambos cumulat, hoc est concludit, parilem

eonjugem meruisse. Quodsi penitissime videas, vi

debis alterutrum »mutuo a sonare. Ardua magnis cu

mulant sese. Eo exemplo sermonis Tertullianus (apol.

e. 39): »Vide, inquit, ut invicem se diligant, ipsi

enim invicem oderunt; et ut pro alterutro mori sint

parati, ipsi enim ad occidendum alterutrum paratiores

erunt. « Qui ipse et cumulandi verbo ita usus,

sed loco nobis memoria jam elapso. BAnth. (advers.

P- 934). Parilis jugalis est Mercurius, quo non

;„dignam Philologiam sponsam vel ob alterutrum

meritum magiae et astronomiae, utraque enim in

ea eommendavit modo, retur, quod junctis amba

l,as nunc illa cumulat. BArrii. (p. 1242). — In

praemissis quidem nihil, quod ad magiam spectet,

legitur ; sed ad inferiorem locum fortasse vir doetus

respexit, ubi vide (§. 57 f.) quae notamus.

cumulat] Auget. Sensus est: alter alterius con

sortio beatus, atque extollitur Mercurius Philolo

giae, et Philologia Mercurii. Vulc. — Sed edoceri

potius ab interprete maluissem, quo pacto infinitus

modus meritisse cum reliquis verbis jungi possit;

quod milii quidem fieri non posse videtur, nisi cumu

lat interpretemur » utrique homori est meruisse« cet.

jugalem] Conjugem. Aliis locis (§. 51. 59) Ju

nonem appellat jugalem, sed zoet' é§ozrjv, quippe

deam pronubam. — Ceterum verborum ordo in his

versibus hic esse videtur: »Est igitur virgo prisci

generis doctissima conscia Parnaso, cui fulgent sidera

coetu, cui nec possunt claustra occultare recessus

tartareos, nec fulmina rutila arbitrium Jovis; spe

ctans fluctigena qualis (sit) sub gurgite Nereus;

quaeque movit tuos (Mercuri) recursus per regna

(trium) fratram (Jovis, Neptuni et Plutonis); quae

pervigil immodico labore penetraus areana potest

docta cura totum, quod superis praescire datum, !

praevertere; quin erebrius etiam in nos (deos) jus

habet illa, urgens deos in jussa coactos (§. 57. f),

et scit (se) posse quod nulla potestas superüm im

vito Jove tentare queat. Licet igitur ardua magno

(pretio) stent, utriqne tamen honorificum erit, si

(alterum sibi) parilem conjugem meruerit.«

foedus] Sic infra (§. 51) »pignoris (filii) pro

foedere. « Foedus simpliciter pro conjugio. Gnor.

62 Martiani Capellae lib. I. §. 25.

~

de ingenito rigore descendens etiam corpore moveretur. Quippe propinquam

esse commemorat, et laudatae illius Mantices patronam, in ipsam quoque

Sophiam supellectilis multae remuneratione largissimam. Nam Pvzijv incultam

ac ferino more versantem apud hanc asserit expolitam: ita ut, si quid pulchri

tudinis ornatusque gestaret, ex Philologiae sibi cultibus arrogarit: quae ei

tantum affectionis impendefit, ut eam semper immortalem facere laborarit.

Nihil igitur immorandum, quum impigrum gerendorum sciat esse Cyllenium.

Sed acceptis Apollinis fatibus respondit ipse Majugena:

Certum est, Lauripotens decusque divum,

concutitur] Haec quidem alacritate concussa ,

alia apud Petronium (c. 18) • gemitibus largis com

C£$(. •

aliquanto] Perperam codex Britannieus a manu

priori habebat aliquando.

descendens] Grotius e MS. reposuit discedens,

cum in vulgatis descendens legeretur. Cicero : »Ennio

delector, ait quispiam, quod non discedit a com

muni more verborum. « Goez. — Vulgatum descen

dens , quod in plurimis etiam codicibus legi, reti

nui. Descendere enim Virtus de ingenito rigore

(severitate) omnino dici potest ; licet Cicero eo

loco , quem Goezius affert, scribere non potuerit

» descendere a more verborum. « De alia omnino

re alia usurpantur verba.

etiam corpore] Agroetius (ap. Widemann. de pr.

serm. p. 110 et Putsch. p. 2271): »Gaudium animi

laetitia est, exsultatio membrorum atque factorum. •

patromam] Nutricem. Goez. — Nonne dilucida

vox patrona est? Cur igitur ad alium sensum eam

detorqueamus?

ferino more] Confer Ciceronem (de inv. 1, 9).

immortalem] A Pliilologis animae immortalita

tem demonstratam esse contendit. Hos igitur Phi

losophia imbutos fuisse sequitur.

impigrum] Editum a Grotio : • quippe cum im

piger gerendorum sciat esse Cyllenius, sed aeceptis

— respondita cet. Nullum vitium hie suboluisse

Grotio equidem miror. Si enim totius loci nexum

advertas et antecedentia, de veritate lectionis, quam

suggerit codex , non dubitabis. Legendum utique

cum MS. »quippe cum impigrum gerendorum sciat

(Virtus nempe) esse Cyllenium. « Bondam (var. lect.

p. 83). — At vero ita legens apodosin forsan

Unde Dresdensis

etiam codicis auctoritate istud quippe expunxi. De

exspectes, quae nulla sequitur.

fendi quidem hoc sicut totam lectionem Grotianam

posse non ignoro 3 cur vero non reponamus quod

clarius est, quum codicum auctoritate minime si

mus destituti?

certum est] Sensus hujus carminis hie est:

Mercurius Apollinem seque ipsum ait iisdem patribus

oriundnm, eademque a stirpe venire, probari luca

lenter posse ex perpetuo voluntatum utriusque con

sensu. Numquam vero magis, quam quum in prae

senti negotio tam apte inter se de ducenda in uxo

rem Philologia ambo conveniant. Quocirca se ait

lubentem equidem pariturum monitis, et conjugem

domum ducturum, modo Apollo, quein in manu

sua habeat, coeptis favere Jovem, parentem com

munem, faciat. « Bantii. (advers. p. 958). — De

metro glossa in codicibus Monacensibus (B. E.) :

Martiani Capellae lib. I. §. 24.

Nostrum ex contiguis vonire pectus,

Et quidquid socium ciere numen

Junctus compererim probare rerumn :

Sed nunquam mage velle disparamus,

»Metrum Phaleutium (1. Phalaecium) Pentametrum,

quod constat ex Spondeo et Dactylo et tribus Tro

chaeis.«

et quidquid] Moram facit τό quidquid , quod

interpretaberis omne, quidvis. Deinde minus obvium

est, properantibus certe, quid tö ciere sibi velit,

et distinctio vulgo recepta. Tu ciere cieris cape,

et expone : »Et quidquid rerum tu cieris, ego numen

compererim probare junctus.« Vel adeo junetus jun

cturas eonsensusque sonat; ita sententia sit: »Quid

quid socium numen cieris, junctus rerum eompere

rim probare. « Hoc est harmoniam et eonsonantiam,

si ita dicere licet. Uteunque haee sint, milii tamen

legendum etiam contra libros cum hac distinetione

istud comma sic videtur*

»Et quidquid socium ciere numen ;

Nunc jus eompererim probare verum.«

Ut prior versus optimo sensu adhaereat primis du

obus earminis istius. Sic quidquid valet quidvis*

alter ea leetione interprete non eget. Praeivit vero,

ne quid in armum alieni tollamus, MS. liber, ia

quo diserte verum legitur. Bamra. (advers. p. 958).

— Scribendum :

»Est quidquid socium eiere numen

Junctos compererim probare verum. «

Graecismus est: »quidquid est ciere numen* , quid

quid contingit. Compererim propter versum eon

junctivus grammaticorum modus pro indieativo est*

Baana. (!. e. p. 1942). — Vide qnam ineertae eon

jecturae sint, seilicet ab uno eodemque auetore

diversae ad unum eumdemque loeum propositae!

Ego vero verba ad manuscriptorum fidem retenta

sie explieare eonor: »Et quidquid rerum (omne

quod) junctus (ego Mercurius) socium numen (Apol

Hinem) eiere compererim, (me) probare (certum est).<

Manifestum enim infinitos illos modos omnes pen

dere a » certum est« quod in carminis initio legitur.

Ciere autem signifieat annuntiare, vel etiam suadere.

sed nunquam] Quintus hic versus omnem sen

tentiam intercludit; eontra enim pronuntiat ac de

beat. Sententia enim est, nunquam in re aliqua

tam eonsensisse peetora horum fratrum, quam in

istoc matrimoniali judicio. Error autem omnis in

verbo disparamus latet, quod ad sensum et sti

lam Martiani disjungendum, inque plane eontra

rium ducendum. Lege : »Sed nunquam mage velle

sie paramus.* Quam veram puto Capellae seriptu

ram; deque ea prolixe verba facere extra propo

situm sit. Parare, quod pariare alioqui, in usu

veterum fuisse notat compositum disparare. Si enim

in quaquam, in voeum eensione habet auctoritatem

logicorum sententia, privationem supponere, ut tech

nice loquamur, habitum. A manuscripto miror hie

nihil mutari. Banra. (advers. p. 938) — Haec ille

loco laudato : audi nunc eundem inferiori loco sibi

ipsum repugnantem : — Nihil in his versibus mu

tandum, licet intrieatius suo more ganniat. Nun

quam, ait, amplius dissentimns, quam ut alter

alterum interroget 3 statim vero ut interrogatio

facta est, consentimus; tume enim perit prior vo

luntas alterius, et ambigere de adsensu nefas ar

bitramur. Bamra. (adversar. pag. 1843) — Mihi

quidem Barthius, quod paee ejus Manium dictum

sit, gannire ipse videtur. Versuum enim obseuritas

64. Martiani Capellae lib. I. §. 24.

Et fit collibitum mamere jussis,

Quam quum Deliaco meare fatu

Cura atque arbitrio monemur isto.

Hunc quippe ambiguum nefas putamus:

Et quaecunque fuit, perit voluntas.

Quocirca officio decentiore

Paret praecluibus libens profatis

Arcas in thalamos venire jussus.

Sed tu Delie, quo Tonamtis exstet

Compar propositum volensque nutus,

' Instes, nam solitus ciere pectus,

ex ambigua tantum verbi disparamus relatione oritur;

et interpretis est sul)jectum quaerere, de quo hoc

dicatur. . Quod si ad Mercurium et Apollinem jun

ctos referre volueris, totius orationis prorsus con

trarius sensus evadet. Sed de Mercurio tantum,

qui nunc loquitur, illud disparamus eo magis in

telligere licet, quo certius id quod sequitur »mone

mura etiam de Mercurio solo dici potuit. Contextus

igitur orationis hanc postulat interpretationem* »Sed

mullo unquam tempore magis disparo (amoveo) velle

mucum, et nunquam magis lubet parere jussis,

quam quum Deliaco obedire- oraeulo cura et arbitrio

Apollinis moneor. « ; ^ •

hunc] Id est Apollinem. Vulc. — Non plaeet,

quia proxime praecedit: fatus , haud Apollo. Guel

ferbytanus quidem codex pro hunc habet nunc, et

sic legere Barthius (p. 1242) etiam jussit. Sed vul

gatam retinui lectionem , quia perspicua est. Fatus

enim quartae deelinationis oraculum est (v. §. 124

et not. praeced.), unde Prudentius (apoth. 804):

»Promite secretos fatus«; et Apollinaris Sidonius

(epist. 9, 15. p. 276 Sirm.) »fieta fatu« pro »falsis

oraculis « scripsit. Quin apud Ciceronem etiam (de

divinat. 1, 51) »fari fatus « pro • oracula fundere •

Cassandra dicit. Loci apud nostrum sensus est:

»quippe nefas putamus hunc, (fatum) ambiguum

(credere).« Ambigua enim oracula vulgo habita esse

notum est,

perit] In membranis : »Et quaeeunque fuerit perit

voluntas « ; ut suspicio nos subeat • praeit« Capellae

relictum. Quaecunque fuit antea , praeit ista vo

luntas. BAnth. (advers. p. 956) — Vide, quam

male nostrum, quem interpretari aggrediuntur, lia

beant critiei. Martianus omnino recte sibique con

stans scripserat; sed censor cogere eum conatur,

ut absurda proferat.

Quocirca] Tres illos versus sic construe: »Ar

cas (Mercurius) in thalamos venire (ab Apolline)

jussus officio decentiore praecluibus (§. 3) profatis

(nobili oraculo) libens paret. • Dresdensis quidem

eodex praefatis exhibet ; sed melior vulgaris lectio

ad Apollinis divinandi potestatem referenda.

- ciere] Ciere pectus, ut supra »numen* , com

movere et ducere sonat. . Sic, in : quinto carmine

hujus libri: »Ne vulgata ciant corda doloribus.•

Baara. (adv. p. 936). *

Martiani Capellae lib. I. §. 24.

Et praeversa vigil monere sensa:

Illum contribuas favere jussis,

Et coeptis sacra fulserit voluntas.

Haec dicente Mercurio, quin potius, inquit Virtus, uterque vestrum Jovem 28

voce conciliet. Nam et hic ejus consiliorum conscius, et tu praeceptionis ar

canus. Ille mentem novit, tu verba componis. Phoebo suevit instanti concedere,

sed tibi solitus aperire.

praeversa momere sensa] Lege : movere. In al

tero viri docti codice erat perversa ; sed praeversa

melius. VoNck. (sp. crit. p. 148). — Quodsi in

ullo codice movere legeretur , •qiiidem perversa

praetulerim. In nullo vero legitur, quapropter prae

versa retineo. Nam »praeversa monere sensa« Mar

tiano est » de praeproperis (v. Aen. 1 , 721) sive

praecipitibus sensibus monerea , idem quod prac

propere arbitrantem corrigere.

favere] MS. favere.

pturam manere se tueri allusione ad versum sextum

arbitror. BAnth. (adv. p. 937). — Illie de Mercurio,

hic autem de Jove sermo est, unde praetuli favere,

Sed ego vulgatam seri

quod praeter Bongarsianum Hugii etiam codex ex

hibet et Darmstattensis. "• .

et coeptis] Jubet quidem Barthius (ad Stat.

Theb. 6. p. 492) reponere ut pro et; sed eorre

etione non opus est, siquidem facile intelligitur,

Mercurium Apollini dixisse : »facias — illa — et

(tunc) sacra fulserit voluntas« ; nimirum si illa feceris.

sacra] Confirmata et sacrata velut. Jovem enim

praeesse sanciendi foederibus eujuscunque generis,

aa eaque peculiari quodam fulmine uti, constans

doctrina scriptorum. BAntii. (advers. p. 957). —

Nisi sacrum epitheton tantum sit, quod principibus

-t eorum actis adscribi solitum erat, cujus rei

multa in Corpore juris prostant ekempla.

consiliorum conscius] Haec ex Homero (hymn.

Addo quod vos non convenit disparari, et licet hic

in Merc. 853) vel Virgilii liisce versibus (Aen. 5,

230) ;

»4ccipite ergo, animis atque haec mea figite dicta,

Quae Phoebo pater omnipotens, milli Phoebus

Apollo ,

Praedixit« cet.

instanti] E Dresdensi codice pro Grotiane in

stante, quod varianti literae E pronuntiationi ori

ginem debuit.

aperire] Ita Hugianus codex. Supple e supe

riori versu mentem. Ita etiam infra (§. 92) Jovi

Mercurius »interpres meae mentis« audit. Quoniam

autem vulgaris lectio habet »tibi sectus « , haec vox

variis doctorum virorum conjectnris , quae nune

sequuntur, ansam praebuit : »Sectus, ductus et elo

quia. Verba enim quasi quaedam semitae sunt animi.

Hinc et seetas dicimus philosophorum. « Vulc. —

»Sectus id est eloquia.« Gorz. — »Sectus lege

sensus.« VoNck. (sp. cr. p. 80) — Quodsi etiam

Vonckius hic hariolando locum esse statuerat, non

tamen talem conjecturam proferre debebat, qua e

sex literis duae essent mutandae, immo ne unam

quidem mutare opus fuisset, si cognitum habuisset,

P formam aliquando quam simillimam fuisse literae

S. Exemplo sint figurae in Palaeogr. crit. I. p. 106 f.

vel alia in novo op. dipl. tab. 29. Facile igitur fieri

potuisse consentaneum est, ut ab incautis librariis

sectus pro pectus legeretur. Sed ista non nisi eo

®

66 Martiani: Capellae lib. I, §. 2$.

cursor Apollinei plerumque axis celeritate vincatur, ac remorata statione con

sistens captetur, demumque festinat praevertere; tamen dum consequitur,

ita libratus antevenit, ut cessim plerumque recursitans gaudeat occupari. Unâ

igitur vestrum Jovem pia pignora convenite. Certum quippe est, quod et

consilio protuli, ut ostenderem, quam perversus

iste interpretandi per conjecturas modus sit, qua

rum aliae aliis semper meliores , certae nullae sint;

quarum si quam in textum receperis, eam deleas

necesse erit, sicubi codex forte repertus fuerit, cujus

lectio defendi possit.

non convenit] Reiclienauensis, Basileensis et

Darmstattensis nunquam pro non habent.

cursor] Confer Lucani (1, 662):

— — » motuque celer Cyllenius haeret. •

et in Priapeis (76, 10) versum, quo saerata esse

dicitur »Cyllene celeri deo nivosa. « Vocem cursor

Cornelius Nepos etiam hoc sensu (im Miltiade 4)

usurpavit. Idem Graecis ögopoeüc erat. Plura de

eursoribus Pignorius (de serv. p. 147 ed. 1613)

dabit.

remorata statione] Remoratur interdum Mercu

rius planeta post Solem, id quod infra (§. 880)

clarius docetur. Adde Lueani hos versus (10, 20);

— — »Sol tempora dividit ammi,

Mutat nocte diem , radiisque potentibus astra

Ire vetat, cursusque vagos statione moratura ;

quos verisimile est nostrum in mente habuisse.

consistens] Ad hunc locum glossa codicis Mo

macensis (E) observat: »radiis enim Solis confixus

stare videtur immobilis et tune stationarius dicitur.«

Cf. pal. er. III. §. 285, ubi etiam de Mereurii no

mine Movipuov disserui. Conferatur praeterea no

ster duobus aliis locis (§. 8 et 880).

captetur] Bongarsius legebat captetur , quod

etiam Grotius in margine annotavit. Sed nihil mu

tandum. Goez. — Haud quidem ignoro , a nostro

vocem licet tam cum indicativo quam cum subjun

ctivo jungi (§. II); attamen hoc loco, quo sub

junctivus vincatur proxime praeeedit, vix credi

potest cum eo indicativum captat, quem Grotius

edidit, junctum fuisse. Praetuli igitur anteriorum

editionum lectionem captetur, et demumque pro

Grotiano demum , praesertim postquam vocem fe

stimat pro festiwta etiam restitueram codicum

Dresdensis et Darmstattensis auctoritate.

libratus] Male Monacensis (E) liberatus. Vide

infra (§. 880 not.).

Cessim] Retro. Sie infra lib. VIII.

Cessimque formidantes

Abeunt pedes tremore.

Apnlejus : Et lagena juxta orificio cessim deliis

cente patescit. Justinus in Epitome Pompeji : Aut

si hoc parum est, ite cessim, inhibete remos et

a bello discedite. Glossa : Cessim, gradatim. Utitur

hac voce Alphenus J. C. bis in lege »Si ex plagis

sexta a fine ff. ad l. Aquiliam. Grot. — Adde

omnino Stephanium (ad Saxonem p. 165) et doetos,

qui ex eo hauserunt, viros ad Appulejum (Op. P.

I. p. 126 Oud.).

occupari] Praecedi a Sole. Vulc. — Intelligo

•Jungi cum Sole quippe eum assecuto.« Cicero qui

dem (de univ. 9) seribit: »eaque conversione, quam

inter se habent Lucifer, Mercurius , Sol , alii alios

vineunt , vicissimque vincuntur ; sed lioe loco

omnis oratio Mercurii cum Apolline conjunctionem

postulare videtur, unde etiam lectionem occupare,

quam Cortius affert, negligendam, et vulgari in

liaerendum duxi.

Martiani Capellae lib. I. §. 2$. <67

Phoebeo comnivens splendori succumbat, et cum : Stilbonte incedens, con

nubiorum copulis allubescat. His dictis, Virtus praecedentis officio ac Mer

• • • • • • - •* • • - • - r

curialis virgae perflatione comcussa, in coelum itura sustollitur. Augurales

vero alites ante currum Delio constiterunt, uti quis vellet vectus ascenderet.

Nam futura plerumque éonformans, his praesagire consueverat. Petaso autem

ac talaribus concitatus coepit praeire Mercurius. Sed scaudente Phoebo, Mu

commivens] Male Cortius conhibens et codices

Cantabrigiensis atque Britannicus cohibens : melius

IBodlejanus comibens. B enim proV scriptum eos non

morabitur, qui palaeographiam meam (III. §. 578,

597, 410, 416 — 418) legerint. Eleganter ambi

gua illa voce utitur ad utrumquè $ensum, tum

•ovis oculorum prae splendore Sofis nutantium,

tum consentiendi; quod isti capere nequiverunt qui

olim cohibens reposuerunt.

Stilbonte] Mercurio. Eratosthenes: re$puaerrog toü

'Egao$ 6ti%ov, 2oeungöc xoei puxgög. Cic. de

nat. deor. (l. II. 83): »Infra hanc (stellam Martis)

stella Mercurii est. Ea 6ri%ayv appellatnr a Grae

cis; quae anno fere vertente signiferum lustrat or

bem, neque a Sole longius unquam unius signi in

tervallo discedit, tum antevertens, tum subsequens. «

Conf. Fulgent. myth. l. 1, 25. Goez. — Magis cum

Cicerone facit Hyginus (astron. 4, 16. p. 488).

allubescat] Faveat. Gloss.— Quamvis hoc verbo

jam Plautus utatur, haud tamen scio an nemo ante

Appulejùm eo sensu, quo Martianus (§. 5f. i8i.

720. 915), id usurpaverit. Appulejus (met. 9. p. 898

Oud.) » aquam allubescere« pro desiderare dixit.

Mercurialis virgae] Vide de ea Homerum (hymn.

im Mercur. 826. seqq.) Gorz. — Conf. superiorem

locum (§. 9) et inferiores (§. 126. 176). *

concussd] Sensus est: »Postquam haee dixerat,

virtus praecedentis (Mereurii) in officio coelum as

censura Mercurialis virgae (§. 9) perflatu concussa

tollitur.

Aeugurales] Cygni. Catalect. Pith. :

» Jam dimitte tuos , Paean o Delphice , cygnos:

Dignior haee nox est, quae tua templa colat.«

Goez. — Sed Virtus quum comes sit, magis placet

Cieeronem advoeare, qui (Tuse. 1, :50) de Socrate

seribit: »Itaque eommemorat, ut , cygni , qui nou

sine causa Apollini dicati sunt, sed quod ab eo

divinationem habere videantur, qua providentes,

quid in morte boni sit , cum eantu et voluptate

moriantur, sic omnibus bonis et doctis esse facien

dum. « Adde Hugium (in myth. p. 281).

Delio] In libri Norimbergensis margine adnotata

lectio erat Delium , quam et Vossianum codieem

habere Arntzenius (misc. p. 208) affirmat, ut refer

retur ad cnrrum: quae lectio primo quidem adspeetu

placebat ; sed quum ex iis, quae sequuntur, Phoebi

sive Delii ipsius nomen praemissum fuisse utique

appareat, vulgarem lectionem retinui. Quantumvis

enim dura loeutio videatur » ad currum consistunt

equi alicui« pro » ad nutum vel usum alicujus « ;

defendi tamen potest ex dativi, quem vocant com

modi, natura, quo facto facile intelligitur ita perio

dus : » Augurales alites constiterunt Delio (ad nutum

et arbitrium ejus parati) uti quis (ut si iis) vectus

esse vellet aseenderet. « Basileensis ut pro uti, quod,

licet parnm intersit, tamen clarius est.

concitatus] Nihil in liis quod quis jure desi

derare possit: vide tamen, num placeat codicis

nostri lectio: « Petaso autem ac talaribus concitatus

coepit praeire Solem Mercurius.« Ita »Ver praeire

9 *

68 Martiani Capellae lib. I. §. 27.

sarum pedisequus adhaerensque comitatus camdenti canoraque alite vehebatur.

Tunc vero conspiceres totius mundi gaudia convenire. Nam et tellus floribus

luminata, quippe veris deum conspexerat subvolare Mercurium, et Apolline

conspicato aëria temperies sudis tractibus renidebat. Superi autem globi or

besque septemplices suavis cujusdam melodiae harmonicis tinnitibus concinc

bant, ac sono ultra solitum dulciore, quippe Musas adventare praesenserant,

quae quidem singulatim circulis quibusque metatis, ubi suae pulsum modu

aestatem a dicitur auctori de Aetna p. 18; » cursu

feras praeire « dixit Adamus Bremensis c. 251.

BoxdAw. (var. lcct. p. 85. 84). — Vulgo enim com

citatis. Parum quidem interest; quoniam autem Hu

gianus quoque codex Solem et concitus pro com

citatus exliibet, Bondamum secutus sum.

pedisequus] Basileeusis uno S, quae melior

scribendi ratio est, quam Grotiana geminato. Notat

hanc vocem Quinctilianus (I, 3, 68. p. 153 Spald.)

utpote ex ambabus corruptis conflatam. Confer de

pedisequis Pignorium (de servis p. 212) nostrumque

inferioribus locis (§. 59. 111. 146). .*

luminata] Aliis lumina; forte luminabat voce

Capellae usitata. Gloss. luminata, decorata. Gnor.

Atque ex glossa jam patet, olim luminata lectum

fuisse; sed accedit plurimorum codicum fides : lumi

nata exstat in Basileensi, Cantabrigiensi et Bod

lejano altero, quod Federo acceptum refero, in

Vossiano, quod Arntzenius (misc. p. 208) docet,

in Monacensi (G), quod ipse legi. Adde, si tanti

est, virorum doctorum annotationes in Vellejum

Paterculum (P. Burmanni ed. 2. Lugd. Bat. 1744.

p. 278).

veris deum] Ad haec Remigius monachus An

tesidorensis : » quod et ipse fertur praeesse seminibus

maris et terrae, et ipse est dictus Favonius.« Quem

locum vide apud Alexandrum (in tab. IIeliaca p.85),

qui multis defendere studet hanc Martiani opinio

nem. Vulcanius etiam Mercurium ita appellari ob

servat » quod praesit sationibns.« Fortasse ab eo

Veris dei nomen invenit, quod mense Majo, quo

ver incipit, Mercurio sacra fiebant (Plutarch. in

Numa p. 72. Quaest. Rom. p. 288; add. Macrob.

Saturn. 1, 12. £ensorin. de die nat. 22, 12. Laur.

Lyd. mense Majo 85. p. 244 Roeth.); licet prae

siderc huic mensi Apollinem non ignorem (Pal.

crit. IV. §. 524). Certe noster utriusque dei vires

discernit, Mercurii in terram, Apollinis in aërem.

Apud Ovidium (met. 2, 27) Ver novum deae per

sonam sustinet, eademque dea ab Appulejo (met.

10. p. 744. 748 Oud.) celebratur. Martianus infra

(§. 82 f.) Veris fructus nomine deum inducit.

temperies] Ita a Cicerone (in somn. Scip. s. de

I. P. L. 6. §. 4 p. 128 Zell.) Sol »mens mundi

et temperatio« dicitur. Ita superiori loco (§. 18)

noster Phoebum »aëris semina temperare«, ita infra

(§. 54) » eum placiditatem afferre solitum esse« scribit.

septemplices orbes] Planetae, quorum nunc tan

git harmoniam. Uberius eam explicat Aristides

Quinctilianus (de musica 5. p. 148 Meibomii). Ni

comachus praeterea (in harm. manuali 2. p. 57.

Meib.) »Quotquot« inquit » abusi sunt septem sono

rum consonantia ut naturali, non hoc sumsere ab

orbibus, sed ab ipsis universo inditis sonitibus mo

dulate constitutis, : quos etiam solos ex elementis

voeales et sonabiles appellamus. « In gemma antiqua

(ap. Wild. n. 168) quinque Planetae effinguntur.

singulatim] Grotius habet hoc loco singillatim,

Martiani Capellae lib. I. §. 28. 69

lationis agnoverant, constiterunt. Nam Urania stellantis mundi sphaeram per

extimam ' concinit, quae acuto raptabatur tinnitu. Polymnia Saturnium cir

et infra (§. 707) sigillatim. Codices Monacenses

(A. B. C. D. E. G.), Basileensis, et Darmstattensis

singillatim, IIugianus codex sigillatim. Alios autem

esse libros scriptos , qui singulatim praebeant, a

viris doctis (ad Appulej. met. 7. p. 801 Oud. add.

T. II. p. 57) accepimus : quumque vera haec scri*

ptio sit et noster ea infra (§. 523) etiam utatur,

hane reposui. Nec movemur iis, qui Ciceroni (de

inv. 1, 50) sigillatim obtruserunt : Leidensis enim

codex omnino rectius singulatim habet, pariter

atque Coelius Antipater apud Nonium (v. Cortii

app. ad Sallust. p. 59).

suae modulationis] Statuit enim esse suam cui

que Musae affinitatem in modulatione (cantu) cum

coelestis harmoniae genere aliquo ; Macrobii nimi

rum (in somn. Sc. 2, 5) de Musis in orbibus coe

lestibus sententiam amplificans. Adde hunc Martiani

locum iis, quae Hugius (in myth. p. 255) disseruit.

Atque ante Martianum popularis ejus Arnobius (3.

p. 112) jam scripserat : »In coelo cantatur et psal

litur, ut intervalla et numeros vocum novem con

Similiter

in opusculo de musica coelesti, quod Isidoro olim

tribuebatur (Op. VII. p. 28 Arev.) legitur : »Plii

losoplii Musas novem finxerunt, qui a terra usque

serant scitulae ac modulentur sorores.«

ad coelum novem consonantias deprehenderunt,

Ex

plieat intervalla illa a terra usque ad summum

coelum Censorinus (de die nat. 15). Cui adde

Boeckhium (in Daubii et Creuz. stud. III. p. 90.

91). Plato autem (de R. P. 10. p. 617 Steph.)

euilibet orbi XsuQijvoe tribuit, vocem (qooevrjv)

unam edentem.

Urania] Ei in primis sphaeram extimam tri

buit, quae proprie coelum appellatur (Macrob. 2,

quas homini naturaliter insitas invenerunt. «

4), Graecum nominis etymon secutus. Ausonius

(Eid. 20);

» Uranie coeli motus et astra scrutatur.«

Unde et astrum capiti ejus apponitur in numis

(Beger thesaur. Brandenb. II. p. 876. not. 4).

extimam] E somnio Scipionis (Macrob. 1, 17)

explicandus hic locus, ubi Ciceronis haec sunt

verba: »Novem tibi orbibus vel potius globis com

nexa sunt omnia , quorum unus est coelestis ex

timus , qui reliquos omnes complectitur, summns

ipse deus arcens et continens ceteros , in quo sunt

infixi illi qui volvuntur stellarum cursus sempi

terni. « Unde patet splaeram extimam eam esse,

quae aplanes vocata stellas fixas complectitur. Unde

planetas Manilius (I, 804) sidera appellat,

»Quae coelum terramque inter volitantia pendent.•

Appulejus quoque (in dogm. Plat. p. 203 Oud.)

&aeÂαvé6v primum ordinem esse ait.

concinit] Lege concipit. Eruditi viri unus codex

habebat concinnat , alter concinat, utrumque male.

Voxék. (sp. crit. 145) — Nullus autem comcipit

habet, quod in critici tantum cerebro conceptum.

Sed vide quam periculosa omnis correctio sit, quae a

codicum auctoritate destituatur. Scilicet concinit illud

bene se habet, postquam ab Arntzenio (misc. p. 208)

et ex libro Norimbergensi didicimus, esse codices,

in quibus »mundi sphaeram per extimam« legatur.

acuto] Hominum enim opinio ferebat, spliaeras,

quo magis remotae a terra essent, eo acutiorem

sonum edere (Pal. crit. III. §. 286). Ceterum, quod

insertum apud Grotium est - sonora delevis abest

enim rectius ab Hugiano codice.

Polymnia] Ita Graeci v. c. Hesiodus et Dio

dorus (4, 7); Latini poetae plerumque Polyhymnia

scribunt, Horatius, Virgilius, Ovidius, Martialis,

-->

70 Martiani Capellae lib. I. §. 28.

culum tenuit; Euterpe Jovialem. Erato ingressa Martium modulatur; Mel

pomene medium ubi Sol flammanti mundum lumine convenustat. Terpsichore

Venereo sociatur astro. Calliope orbem complexa Cyllenium ; Clio citimum

circulum; hoc est, in luna collocavit hospitium , quae quidem graves pulsus

modis raucioribus personabat. Sola vero, quod vector ejus cygnus impatiens

oneris atque etiam subvolandi alumna stagna petierat, Thalia derelicta in

ipso florentis campi ubere residebat. Interea tractus aëreos jam Phoebus exierat,

quum subito ejus

vitta crinalis immutatur in radios, laurusque, quam

dextera retinebat, in lampadem mundani splendoris accenditur; fiuntque vo

Ausonius, cet. Attamen in Anthol. lat. H , p. 51

Burm. legimus :

» Flectitur in varios facilesque Polymnia motus. •

Saturnium] Planetas recensens hoc quidem loco

a supremo incipit : infra (§. 169) ab infimo. Co

piose de eorum ordine olim (in pal. crit. III. §. 282.

284) disserui, quem versibus complectitur Manilius

(1, 808) sidera nominans

»Saturni, Jovis , et Martis , Solisque ; sub illis

Mercurius Jenerem inter agit Lunamque locatus.

medium] Ausonius (Eid. 20 f.):

» In medio residens complectitur omnia Phoebus. •

: astro] Alii auro. Aurum et alibi pro sidere

dixit; hic vero assignate aurum J^enereum ; A

qoQoöirm enim zQv6;j, et Lucifer stella Veneris ;

sed et infra » aurato Pliosplioron auro.« An et hic

astro mavis? Gaot. — Malo. Primum enim Venus

Planeta et Lucifer lioc quidem loco confundi non

debent: doinde aurum a nostro tribuitur Soli (§. 14.

66. 73. 188), interdum quidem Veneri deae , Pla

netae nunquam (Palaeogr. erit. III. §.292); denique

astro legitur in codice quodam in libri Norimber

gensis margine laudato ,

(Arntzen. misc. p. 205).

aeque ac in Vossiano

citimum circulum] Proximum. Cicero'(in somn.

-

quapropter omnia ejus mutantur insignia.

Seip. §. 5) Lunam dicit »ultimam a coelo, citimam

terris. «

rancioribus] Vide quae supra (§. 11) observavi.

Thalia] In attribuendis huic Musae »florentibus

campis « allusit 3Iartianus ad vocem $&AE2etv, eam

que solam in terra relictam esse pari ratione finxit,

qua in numis (Ileger thes. Brandenb. II. p. 876.

n. 6) aratrum ei, astrum vero (ibid. n. 4) Uraniae

tribuitur. Sic apud Plutarchum (symp. 9, 14. p. 744.

748) Dionysius Melitensis »Nos« inquit » agricolae

Thaliam nobis vindicamus, plantarum et seminum

germinantium (hoe est %d%etv) curam ei adscri

bentes « , et paulo post (p. 746): » Mo$6av δέ εί

6uv öxtó 6ραῖραις , μία ό& tòv mregi yijv εί*

Aen?e törrov. « Confer et Virgilium (ecl. 6, 2).

vitta] Qui hactenus Apollo fuit Delius, ad coe

lum appropinquans nunc in Solem convertitur ,

Male

apud Grotium legitur immutari ; lectionem igitur

praetuli codicum Dresdensis, Gnelferbytani, Darm

stattensis, Monacensium (B. C. D. E. G.), Bon

garsii, Hugiani, Vossiani, et quinque codicum

Leidensium , in quibus legitur : ei vitta crinalis

immutatur. (Conf. Arntzen. in misc. p. 208). Basi

leensis praebet ejus pro ei, sed parum refert utro

modo legas.

Martiani Capellae lib. I. §. 29. 71

lucres, qui curru Delium subvehebant, anheli flammis lucis alipcdes. Atque

idem pallio rutilaute ac reserato stellantis poli limine Sol repente clarus emicuit;

Cyllenius quoque in sidus vibrabilo astrumque convertitur. Atque ita meta- 50

morphosi supera pulchriores per Geminos proprietate quadam signi familiaris

invecti augusto refulsere coelo, ac mox Tonantis palatium petiverunt. Qui

postquam introgressi et coram data copia fandi, ut vidit Clarius consortio

patrem Junonis haerentem, quam noverat suffragari plurimum ac favere

connubiis, laetus primo omine ipsamque concilians, in cujus arbitrio positam

mariti moverat voluntatem, ita mitis affatur:

Possem minore ambigens fiducia

Solum Tonantem pignoris pro foedere

anheli] Sic Virgilius (georg. 1 , 280);

»Nosque ubi primus equis oriens adflavit anlielis«

et Ovidius (met. 13. 418): -

» Deseret ante dies et im alto Phoebus anhelos

Aeequore tinget equos« cet.

flammis] Lege flammantis lucis , ut p. 17 flam

mantem coronam, et p. 58 substantiae flammantis,

ut legendum monui. VoNck. (sp. crit. p. 148) —

At vero ex eo, quod vox aliqua pluries apud

scriptorem quendam legitur, minime sequitur, eam

dem ubique apud eum legi debere. Contra, quo

niam flammantis in nullo , quod sciam, Martiani

libro hoc loco legitur, retinendum censeo , qnod

in omnibus est, flammis , praesertim quum noster

Ovidii (met. 2, 182) versus:

» Interea volucres Pyroeis, Eous, et Aeethon,

Solis equi, quartusque Plilegon, hinnitibus auras

Flammiferis implent« — — —

ante oculos habuisse videatur, et pro flammiferis

posuisse flammis lucis (flammis igneis). Construo :

~qui hueusque volueres erant , fiunt nunc alipedes

flammis igneis anheli. « . Eosdem alipedes infra

(§. 190) Soli iterum tribuit.

clarus emnicuit] Conferendus hoc loco Homeri

hymnus in Apollinem (440 seqq.) Goez.

Geminos] Castores. Gloss. (cod. Monac. E) —

Sive Dioscuri, Jovis filii. Scite noster Apollinem

et Mercurium transeuntcs hoc Zodiaci signum fin

git, propter fraterni amoris similitudinem , in quo

proprietatem illius spectari mox significat. Sed

subest praeterea 'causa ab astrologis petita, siqui

dem Mercurii planetae primum domicilium Gemini

sunt (Palaeogr. crit. IV. §. 282). Isidorus (etym.

5, 71, 28. p. 168. Arev.) scribit: »Castorem et

Pollucem post mortem inter notissima sidera con

stituerunt, quod signum Gemini dicunt. « Jambli

chus (in vita Pythag. 28 p. 151 Rüst) docet »Ca

storibus rerum omnium harmoniam celebrari. «

postquam introgressi] Totum Virgilii (Aen. 1,

820) inseruit versum;

»Postquam introgressi et coram data copia

fandi.«

possem] Huic carmini adscriptnm in glossa Mo

nacensis codicis (E) legitur : »Metrum Jambus se

narium. «

72 Martiani Capellae lib. I. §. 51.

Bupaeda vixdum vel paterna contremens

Praecepta adire, ni jugata coelitum

Omen pararent prosperum consortia

Tabensque divùm nunc moneret nexio.

Junone thalamos quis rogare conscia

Bupaeda] Pubeda. Sic libro nono Plirygium

pubedam« dixit, uti nos emendamus. Glossae Isi

dori« : Pubeda, vel Pubeta, adolescens. « Glossa

nostra: »Pubeda, juvenis sine pube.« Et alibi : »Pu

beda, adultus.« Grot. — Sane bubeda inveni in ve

teribus membranis Capellae. Festus (in bulimam);

»Hinc est, quod grandes pueros bupaedas appellant. •

MuNck. (ad Fulgent. p. 103). — In codicibus Mo

macensibus quibusdam (C. et G.) legitur pubeda ,

in Basileensi bubeda. Apud Walthardum variat

lectio, siquidem Bongarsium legisse bupaeda obser

vat. Tanta scriptionis diversitas inde orta esse vi

detur , quod alii vocem , Latinam putantes , a pu

be derivarent; alii , Graeci ßov/tauc non ignari,

hinc facerent bupaeda , sicut monente Munckero a

perdix fecerunt perdica , ab Aercas Aercada, ab

Atlas Atlanta, a tripus tripoda, omnia nominandi

easu, quod improbat Quinctilianus (I, 8, 62. p. 129

Spald.). Sed noster (§. 550. 895. 924) etiam Tri

tomida (pro Tritonis) casu recto scripsit. Restat ut

quaeramus, cur Apollo ipse sibi hoc nomen im

posuerit? Si quid video lusit Martianus in verbis

Phoebus et ephebus , quum nonnullos etiam ab hoc

illud nomen duxisse ex Isidoro (etym. 8, 11, 84

p. 586 Arev.) pateat, et certe imberbis ille esset.

moneret] Grotius moveret ; Walthardus ex Bon

garsii lectione et Curtius ex alia moneret , sicut et

codices habent Darmstattensis, Ileiclienauensis et

Basileensis.. Cantabrigiensis quidem praebet ma

neret; sed haud dubius praetuli moneret ; de omine

enim sermo est (conf. §. 10).

nexio] Martiani popularis (Arnobius 8. p. 186)

hac voce utitur. Priores hujus carminis versus sic

construendi esse videntur atque explicandi: »Possem

adire (adirem) vixdum bupaeda vel paterna contre

mens praecepta (vixdum pubes et patris adhuc me

tuens monita) minori ambigens fiducia solum To

nantem (minori quidem fiducia Jovem solum) pro

foedere pignoris (de concedendis ipsius filio nuptiis),

ni coelitum jugata consortia (nisi Jupiter Junoque

juneti) omen pararent prosperum , tabensque di

vum nexio (eorumque blandior complexus) nune

moneret (de prospero successu).«

Junüme] Vide an e tribus liisce versibus ver

borum ordo sic possit restitui : »Quis deorum nolet

rogare thalamos Junone conscia, quum eadem fu

tura pronuba, quaeque (et ea sit quae) profecto

suffragabitur. « Vide etiam paulo post (§. 34)* •nn

ptiis Juno mon solita refragari.« Satis enim nota

Juno Pronuba est vel e poëtis (Virg. Aen. 4, 166.

Ovid. her. 2, 4. 4, 156. 6, 45. Claudian. epist.

2, 84), e nostro (§. 705. 905) et e Plutarcho (qu.

Rom. p. 264).

conscia] Consentanea et favente. Vulc. — Hau

sisse Mart. lioc videtur vel ex Ovidii (her. 12, 87);

» Conscia sit Juno, sacris praefecta maritise ;

vel e Maronis (Aen. 4, 116);

— — m et conscius aether connubiis. •

jugalis] Alio quidem loco (§. 22) noster hae

voce simpliciter conjugem intellexit, hoc vero et

inferius (§. 59) eam eminentiori sensu usurpavit,

Serviique verborum memor fuit, qui ad Aen. 4.

Mártiani Capellae lib. I. §. 31.

Nolet deorum? quum futura prónuba

Eadem profecto quaequc suffragabitur.

Jugalis ergo blanda nutus praestrue

Nostrisque suada quo allubescat nisibus.

Te nunc parentem principemque maximum

Fatumque nostrum, quippe Parcarum chorus л

16) obscrvavcrat : »und« с tiain Juno jugalis dicitnr.« ab init. p. 264); undc dixcrit fortassc aliquis , Ju-

Latinc eniin pronnba et juga, Gracce £wyLr¡ (Nonn, pitcr et Jan о quum jam nominal! sint, Snadam a

15. p. 805 Falk) sive Çvyicc, arto Tov Çevyvvvac nostro nunc addi. Ego vero earn hoc loco non pro

то -&rjXv ra ¿(QÓ8VL (Dion. Hal. T¿%vr¡} Opp. П. dea accipiendam esse existimo, sed innui iterant

p. 35 Sylb.) appcllabatur , quam vocem Appulejus (per appositioncm) Junonis persuadendi vim, a Mar-

(met. 6. p. 389 Oud.) Lattnie eliam Uteris scrip tarn tiano ci supra (§. 3) jam tributam. »Ilai\}co«y inquit

«Cicero (in Brut, 15), »quam vocat Graeci

nutus] Voluntas, arbitrium, satis notum, et paulo baiic'Suadam appcllavit Ennius: ejus autem Cetbepost

»cujusqne nu tu« nimirum Jovis (v. Horn. П. 1,

524); sed Junoni Martianiis dum tribuit nutus, Virgilü

(Aen. 7, 592) verba tnutu Junonis eunt res*

respexisse mihi videtur.

sitada] Emacula: suade. Ut nostris votis favcat

persuade Jovi, ut tu jungas simul tuam quoque

roluntatcm. Suadcre cevti persuadere superioribus

libris notatum. Barth, (adv. p. 1242) — Vellern

suade. Grot. — E manuscripts plurimis reponendum

»suada quo allubescat nisibus. « Oi'de>d. (ad

Appulcj. L p. 114) — bege Suade, vcl suadeas

dissyllabum : et ¡ta aliquoties aliis (?). Sic apnd Corippnm

emendabat Barthius 1. 21 adv. с. 2 : »Hoc

niibi da de fonte bibam, tu paLula praebcas.« Legilur

vulgo: »tu pabula praebens« quod et retiñere nil

prohibe t Vonck. (sp. er. p. 145. 146) — Ncc quidpröbibet

retiñere suada, quod et Vossianue

(ap. Arntzen. in misc. p. 205 f.) exlübct.

Iuuno omnibus iis est praeferendum , quae titubans

criticus ncc Martianum intclligens doecre voluit.

Quinqué quidem nuptiarum fucrunt dii: Jupiter,

Juno, Venus, Hei&to, et Diana (Plutarch, qu. Rom.

gum mcdullam fuisse vult, ut, quam deam in Periclis

labris scripsit Eupolis sessitavhsc, hujus hie

mcdullam nostrum ora torem fuisse dixerit« Suada

igitur, neglecta prosopopoeia, eadem est, quae

suadela; et orationis nexus postulat, ut banc per

suadendi virtutem Junonis esse interpretemur, sicut

inferiori loco (§. 888) Veneris. Quod rcliquum est,

perperam ab Oudendorpio post suada interpunctionis

aignum positum esse, quicunque sensum ceperit,

videbit Allubescat denique pro Grotiano lubescat

praeter Leidenses codices ctíam Dresdcnsis et B.cichenauensis

prachcnL

te nunc] Verbiun ad banc ccrtOÓtQOtpr¡v per

tinent si quacsi veris, multa esse inserta videbis,

ct infra dem um deposco hue pertinere. Antcccdentcni

autem periodum sic construe: » Jugalis (Juno

ÇvyL/f) ergo blanda (blandicns, perm ulceus) nutus

(gententiam de bac re) praestrue (praelarc) : et quo

(et ut) suada (suada quae es, sive persuasio tua)

nisibus nostris allubescat (conducat); te none —

Jo vein — deposco« cet.

fatumque] Seneca (nat. qu. 2, 56): »Quid enim

10

74 Martiani Capellae lib. I. §. 32.

Humana pensat, tuque sortem coelitum;

intelligis fatum? Existimo, necessitatem rerum om

De

Ciceronis verborum »praeter naturam praeterque

fatum a sensu conferatur Gellius (15, 1).

Parcarum chorus] Male ! Lege potius colus.

II.ins. (ad Ovid. Heroid. 12, 5. p. 186 Burm.) —

An trium recte dicatur cliorus dubito. Voxck. (sp.

erit. 146). — Scilicet vulgari tantum opinioni im

nium actionumque, quam nulla vis rumpat.«

haesit vir doctus, ignorans fortasse a multis scripto

ribus Parcarum numerum omnino majorem statui.

(Mem. de Paead. des inser. V. p. 26). Sed ut tres

tantum exstiterint, nonne absurde reprehenditur

poëta, praesertim qui quinto seculo exeunte»scri

psit, in eo quod tres eliorum posse efficere sibi

persuasit? Demus et IIeinsium et Vonckium me

lius voce colum usuros fuisse, non illos tamen,

sed Martianum jam legere lubet, cujus libri omnes

tam scripti, quam editi, chorum liabent. Ignora

bant praeterea critici isti chorum etiam de tribus

dici, id quod non solum ab Appulejo discere li

cebat, qui (met. 2. p. 108 Oud.) in Veneris comi

tatu » Gratiarum chorum« recenset , sed a Seneea

etiam, qui (de benef. 1, 3. p. 265 Lips.) item »Gra

tiarum chorum« dixit, postquam ternarii earum nu

meri paulo ante expressis verbis meminerat ; et

profecto hi Homeri jam (Odyss. 18, 193) auctori

tate nitebantur.

humana] Distinguit Martianus hominum fata ae

deorum ; haec in Jovis, illa in Parcarum potestate

esse statuit. Parcas jam Orphieus (hymn. 58. is)

fravto6oreigoec, d&poetgett6ac, $vntoi6tv &v&y

•rv alloquitur, pariterque Homerus (II. 6. 488);

MoiQav, inquit, o$tiv& pmtu Jreqovypuévov épi

puevoev övögöv. Unde Seneca tragicus (Oed. 580);

»Fatis agimur; cedite fatis ;

Non sollicitae possunt curae

Mutare rati stamina fusi.

Quidquid patimur mortale genus ,

Quidquid facimus , venit ex alto

Servatque sua decreta colus

Lachesis — — —

Non illa deo vertisse licet ,

Quae mexa suis currunt causis. «

Ne superos quidem »ferrea veterum decreta soro

rum « rumpere posse Ovidius cecinit (met. 18, 780),

Homerum scilicet secutus, qui ipsum Jovem me

filii quidem sui mortem avertere potuisse tradiderat

(II. 16. 441); pariterque Lucretius (8, 310) »nec

sanctum numen fati protollere fines posse« affir

mat, Silius vero (13, 887) a nulli divùm muta

bile fatum « praedicat. Adde Graeci poëtae versum

(apud Cicer. de divin. 2. 10) ;

» Quod fore paratum est, id summum exsuperat

Jovem «

et Anton. Liber. (19, p. 228 Verh.) Quanquam

Pausanias (1. 40. 5) »Fata parere Jovi« ait, quem

inde » Moeragetae• nomen invenisse alio loco (8. 57.

1) testatur ; ipsique Stoici, licet, ut Taciti verbis utar

(annal. 6. 22), »fatum quidem rebus congruere pu

tarent — apud principia et nexus naturalium cau

sarum« , illud ipsum tamen divinitus constitutum

esse docuerunt. Seneca certe (de prov. 8. p. 141

Lips.): »ille ipse, inquit, omnium conditor et rector

scripsit quidem fata , sed sequitur«, id quod alio

etiam loco (qu. natur. 2. 48, p. 716) confirmat;

Boëthius autem (consol. 4, 6 ; Opp. p. 1084);

»Deus providentia quidem singulariter stabiliterque

facienda disponit, fato vero haec ipsa quae dis

ponit , multipliciter ac temporaliter administrat.~

Adde Statii versus (Theb. H, 212);

»Incipit ex alto, grave et immutabile sanctis

Pondus adest verbis et vocem fata sequuntur. ;

Martiani Capellae lib. I. §. $.

Tuumque velle est ante praescientias;

Ac mente gestas, quidquid instabit deis:

Cujusquo mutu gignitur necessitas,

et Claudiani locum (de bello Gildon. 201), ubi,

postquam Jupiter dicere coepit,

•voces adamante notabat

., 4tropos, et Lachesis jungebat stamina dictis •

quem mirum est interpretes (p. 218 Burm.) explicare

non potuisse. Distinguit enim poëta inter duas Par

cas, quarum priori officium tribuit Jovis dicta exci

piendi (v. §. 68), alteri stamina dictis conformia jun

gendi ; Jovis igitur dicto audientes erant. Digna

praeterea est quae conferatur philosophica distinctio

de Fati duplici natura apud Aristidem Quinctilia

num (de musiea 3, p. 160— 162 Meib.). Ipsum

adeo Jovem Fatum esse et omne quod de Fato di

catur, quum pridem eontendit Augustini interpres

Vives (de civit. dei, 7, 11 ; p. 641), tum nuperrime

Eduardus Reinholdus Lange (Einl. in das Stud. d.

griecl. Mytliol. Berl. 1828, p. 100 sqq.)

coelitum] Hoc quoque multis quaesitum est an

tiquitus, utrum a fatis dii regerentur annon. Et

de mundi regimine fatis obnoxio jam superiori in

mota egimus; sed ne deo quidem ipsi rjv zre*

regaopuévmv μoιραν άλεεbveiv licere Herodoti est

eententia (I, 91), quod idem de Jove jactat Prome

theus Aeschyleus (v. 817) et ipse confitetur apud

Ovidium (met. 9. 453);

• Vos etiam, quoque hoc animo meliore feratis,

Me quoque fata regunt• vt

et Sidonium Apollinarem (7. 125, p.354 Sirm.)

— — » Fatum, quo cuncta reguntur, -

Quoque ego, non licuit frangi.«

Adde Lucianum (Jov. confut. 7, p. 207 Bip.), Ar

nobium (3, p. 112), hujusque discipulum Lactan

tium (1, 11), qui »fata esse, quibus dii omnes,

et ipse Jupiter pareat« ex vulgi opinione tradit. A

contraria tamen parte stat non Jamblichus. modo,

qui (de myst. Aegypt. 8. 7, p. 162): oùó° aëroTç

$eoic, inquit, tijv eipuæquévriv &vjvpoeuev, o8c

a$c Aevtiigac tíc eiusguévnc $v re iegoig xaì

§ooevouc $egære$opoev (conf. et Porphyr. ap.Sto

baeum in ecl. 1. 82, 493 p. 1028 Heeren); verum

etiam , quem eerte noster legerat, Claudianus, qui

Jovem induxit deos lioc versu alloquentem (gigant.

81) :

»Coeli progenies , mullisque obnoxia fatis.«

quidquid instabit] Orphicus (hymn. 88, 13):

- — — — έπεl y ö6æ yiyvsroet •juiv

Moiga te xoei 4tâc oiöe vöog öuazroevröc

äzroevta.

et Pacuvius (ap. Gell. 1, 14 p. 214 Conr.) :

»Nam si, quae eventura sunt, provideant;

Aeequiparent Jovi.«

nutu] Ex Homeri versibus (Il. a, 827)

— — • où yàg èpuèv rræ$iv&ygerov, oùô°

dzroernzòv,

Oöö' &re?e*rnrov, ö ru xev xeqooe?ifj xaroe

-•. -. - veí6ο. • -

Confer Horatium (od. 3, 1, 8) de imperio Jovis

neuncta supereilio moventis« , neque poenitelit con

talisse Hugium (in myth. p. 241). Quanquam For

tunae quoque talis, mutus tribuitur apud Appulejum

(met. 7, p. 146)* »affulsit Fortunae mutus lilarior«,

et (10. p. 227): »haec feralem Fortunae mutum

latere non potuerunt. «

necessitas] Trismegistus apud Appulejum (de nat.

deor. T. 2. p. 325 Bip.): »0 Aselepi, ea, est ne

cessitas omnium, quae geruntur, semper sibi ca

tenatis nexibus vineta. Haec itaque est aut effectrix

rerum, aut summus deus, aut ab ipso, deo qui se

l0 *

76 Martiani Capellae lib. I. §. 32.

Futura cujus alligat decretio:

Instatque quidquid velle vel serum potes —

Te me igitur illo quo benignus numine es

Deposco, coeli blanda temperatio

Piumque culmen, jure qui divùm pater,

cundus effectus est deus, aut omnium coelestium

terrenarumque rerum firmata divinis legibus disci

plina. Haec itaque eiuagpuévm est necessitas, —

necessitas vero cogit ad effectum (ea) quae ex illius

primordiis pendent.« -

alligat] Substitui hanc lectionem, quam editi

libri ad marginem habent, quibuscum e scriptis

etiam Hugianus, Dresdensis, testeque Arntzenio

(misc. p. 206) Vossianus concinit, pro illigat. Ar

bitrium enim Jovis non involvit, sed alligat, sive

immutabilia reddit, futura.

deeretio] Dresdensis quidem codex habet dis

cretio, ut pro electione sit, quae a libero pendet

arbitrio : sed vulgatam retinui lectionem. Construe ;

» cujus decretio alligat futura. «

instatque quidquid] Lege : instare quidquid.

Voxck. (sp. cr. p. 80) — Hoceine est versum in

terpretari obscurum? Certe non magis intelligeretur

hac admissa emendatione , quae prorsus igitur est

inutilis. Equidem, quid voluerit noster, non nisi

hoc pacto explicare ausim s »Omne quod velle sive

jubere potes, etiamsi sero demum eventurum vi

deatur, tamen protinus jam instat.« Ita utrumque

sibi opposuerat Claudianus (in Eutrop. 2, 83) scri

bens: •serumque quod instat creditur.« Ita et Se

neca (de benef. 4, 32. p. 325 Lips.) de diis : »Nota

est enim illis rerum per manus suas iturarum sci

entia, in aperto semper est : nobis ex abdito subit,

et quae repentina putamus, illis provisa veniunt ac

familiaria. • Adde Ciceronem (de divin. 1, 56).

Te me] Lege ted aut te te. Gnor. — Particula

me vacat: te deposco.Vulc.—Lege te te.Voxcx. (sp.

erit. p. 146) — Nihil profecto facilius, quam lege

semper scribere, ubi scripti sensum non eapimus.

Nos vero communem lectionem neutiquam mutamus,

sed syllabas tantum separamus, ut ne sit, quod

alii mae scribunt (v. §. 2); quemadmodum apud

Plautum (in Trinummo 5, 2, 8); »tu ne« et (in

Cureul. 1. 2. 49): »tibi ne« cet.

quo] Darmstattensis codex quidem causale quod

praebet; sed praefero vulgatam lectionem. Jovem

enim, ut ceteros deos, modo tristem et severum,

modo blandum et benignum fingebant. Hoc igitur

loco invocatur quo numine benignus esse ere

debatur.

temperatio] Ibi glossa * Alludit ad Jovis pla

netae naturam, qui est temperatissimus.« Gnor. —

De Jove planeta quidem superior (§. 17) et inferior

locus (§. 196) conferendi sunt; sed hoc loeo non

de planeta, verum de Jove ipso sermo est, unde

Martianum potius suspicor respexisse ad Horatii

(carm. 1 , 12, 14) hos versus;

— — — »qui res hominum ae deorum

Qui mare ae terras , variisque mundum

Temperat horis.e

pium] Blandum glossae. Libro sextot »Moxque

imitata pium lactea luna diem.« Gnor. — Diffidere

glossae Grotius debebat: nunquam enim pius et blan

dus aequivoca fuerunt. Loco etiam, quem laudat

(§. 888), dies pro Sole, Lunae fratre, positus est,

qui pius sit erga sororem; hic aatem Jupiter pius

erga prolem appellatur.

Martiani Capellae. lib. I. §. 52.

Concede proli quo nepotum provehat ,

* Numerum , supernis astra quem vibrant polis;

Majae tuumque flagitat pignus sacrum ,

Thalamis-jugetur virginis doctissimae.

. . r. Sed te parentis cura si stringit pia:

_. ' -' • Par est deorum comvoces coetum potens,

-- ' ' ' Comnubium ipsa sanciens cum conjuge:

Quo prolis exstent lego supera nuptiae,

Perpesque vinclum coelitum signet decor.

Hic postquam Delius conquievit, convcrsus ad conjugem Jupiter, quid 54

ejus voluntas haberet, inquirit. Verum illa multa ratione permulsa — primo ,

coneede proli] Ita distinguo ex patris sententia.

Gaot. — Neque intelligo liane notam, neque di

stinctionem video ullam , nisi in versu sequente

Sic

enim. locum intellige : »0 pium culmen (pie Jupi

post vocem supermis, quae tamen tollenda.

ter deorum summe), qui jure divùm pater (es),

concede proli, quo (ut, §. 24) numerum nepotum

provellat (augeat), quem (numerum) astra vibrant

polis supernis. • -

vibrant] »Numerum astra vibrante poëtice di

ctum est pro indicant , fulgoribus nempe suis. Tot

igitur nepotes, quot astra in polis supernis. Poli

autem summum coelum significant , unde locutio

•inter polos recipi«, ut in illo Rutilii (itin. 48);

» Inter sidereos Homa recepta polos.«

(Palaeogr. crit. III. §. 285).

sed te parentis] Transponendae hae voces »sed

si te • postulante carminis ratione et MS. Gnot. —

Concinunt quidem cum Grotiano codex IBasileen

sis, Hugianus, et ille in libro Norimbergensi lau

datus ; sed minime carminis ratio istam postulat

lectionem, quapropter servavi vulgatam.

coetum deorum] Primus Homerus, quarto Iliadis

ab initio, deorum cecinit concilium. Secuta poeta

rum turba est, Euripides (Hel. v. 878), Lucilius (I.

p. 186 Bip.), Virgilius (Aen. 10), Ovidius (met. 1,

167), Statius (Theb. 1, 198) Claudianus (Proserp.

3, 6), Apollinaris Sidonius (carm. 7, 38 sequ.

p. 531 Sirm.) cet., quos suo more ridet inter

Graecos Lucianus (deor. concil. T. IX Bip. p. 191.

Jup. trag. VI. p. 228. 229. 259); inter -Latinos

Seneca (apocoloc. p. 828 Lips.). Martianus certe,

ut ex sequentibus liquet, eandem, quae Roma

norum erat , diis tribuit rem publicam, adeo ut ad

normam etiam legum Romanarum ipsos vivere fin

geret (conf. §. 218). Quod reliquum est, in mar

moribus, quae supersunt, legimus tam •conses

sum« quam »concilium deorum (Grut. inscr. 2,

11. 12).

primo] Ediderat Grotius* •primo quod ei qui

placiditatem afferre solitus Phoebus orabat quique

etiam a se ejusdem filias eruditas ad parentum quo

que conspectum fecerat subvolare.« Miror anteces

sorum meorum nullum operae pretium duxisse, cor

rupto huic loco aliquantulum lucis afferre ! Etenim

quamvis melior nunc procedat lectio, postquam

78 Martiani Capellae lib. I. §. 54. -

quod cam qui placilitatem afferre solitus Phoebus orabat, quique etiam a

se ejusdem filias eruditas ad parentum quoque conspectum fecerat subvolare;

dehinc nuptiis Juno mon solita refragari, tunc etiam Cyllenium diligebat, quod

ejus uberibus educatus poculum immortalitatis exhauserat: perindeque et matris

gratiam conferebat; accrescebat votis, quod multa eam Clarius conciliatione

devinxerat — faciendum profecto accelerandumque persuadet, ne itidem Cylle

nius Cypridis lactatus illecebris Hermaphrodito fratrem gignere succensus optaret.

Stimulabat paululum Jovem, ne uxoris Cyllenius folibus repigratus somno

codicis Dresdensis ope eam pro ei reposui; tota

tamen periodus multum obscuritatis habet. Equidem

verba sic construo: »primo quod eam (Junonem)

Phoebus orabat, qui placiditatem afferre solitus;

quique (Phoebus) ejusdem (Junonis) filias (Musas)

a se (Phoebo) eruditas ad parentum (Jovis et Ju

nonis) conspectum subvolare fecerat. « In sequen

tibus singula explicare studebo.

filias] Ejusdem Juuonis filias Musas; quarum

licet vulgo Mnemosyna mater statueretur , tamen

quum Mnemosynam latine Monetam interpretaren

tur (Liv. in Odyss. ap. Prisc. 6 init. IIygin. praef.

p. 10 Munck.), Junonem etiam in illius locum sub

stituisse videntur, quam Monetae coguomine cul

tam esse corastat.

eruditas] Ab Apolline nimirum, qui lyram

manu tenet, quique Musagetes appellabatur (Orph.

hymn. 55, 6. Diodor. 1, 18. Strabo 10. p. 468

Casaub. Corn. 52. p. 227 Gal. Aristid. in orat.

pro Rhet. contra Plat. III. p. 10. Macrob. somn.

Sc. 2, 5).

conspectum] Musae enim , ut supra vidimus

(§.96), in comitata Phoebi in coelum adscenderant.

Juno] Vide supra (§. 51). Hnie enim (Virg.

Aen. 4, 89) »vincla jugalia eurae«, datque (Stat.

Silv. 1. 2. 239) • Juno verenda vincla.<

wbcribus] Lactatum a Junone Mereurium esse

tradunt IIyginus (astr. 2, 45. p. 418) et Albricus

(c. XI. ap. Munck. II. p. 318). Lac autem Junonis

Nonnus (58. p. 882 Falk.) appellat ieg&v άσύd

μyyoe nQonyjtetgoev öáópuaeov. De poculo im

mortalitatis v. infra (§. 141).

matris] Nutricis, quae Plauto •mater qnae mam

mam dedit.« Gnor. — Non solum Plautus, sed

Virgilius etiam (Aen. 8, 631) voeabulo mnatris

lioc sensu usus est. Certe Mercurium Juno ma

terno amore, quasi ipsa ejus fuerit mater, prose

cuta est.

Hermaphrodito] Ausonius (epigr. 100):

»Mercurio gemitore satus, gemetrice Cythere,

Nominis ut mixti , sie corporis Hermaphroditus

Concretus sexu« — — — --- -

Fabulam exponunt idem Ausonius (epigr. 60. 101),

Ovidius (met. 4, 288) et Laurentius Lydus (mens.

Apr. 44. p. 214 Roeth.). Adde anthologiam Grae

eam (4, 12, 42 Boseh.). Imaginem quoque videre

licet in monumentis antiquis (apud Augustin. in

gemmis II. 18. Cayl. III. 28. 29. Pignor. maga.

mat. p. i ; in museo Florent. IIL 40. 41. Spon.

rechereh. 121. mise. 9).

stimulabat] Stimulantem cave Jnnonem intel

ligas. Jovem potius cura stimulabat, id quod ex

iis patet quae sequuntur. Cic. ad Att. 13. 281 »abiit

illud, quod tum me stimulabat.«

Martiani Capellae lib. I. §. 58. 79

lento repente marcore torperet, et jam velut maritali vacatione feriatus dis

. cursare sub praeceptis Jovialibus denegaret. Nam illum jam pridem, ait,

Philologiae sentio amore torreri, ejusque studio comparatas habere quamplures

in famulitio disciplinas, ipsumque linguae insignis ornatibus fandi mimiam

venustatem quo placeret virgini consecutum, deinde barbito aurataque chely ac

doctis fidibus personare. Addo quod celebrat mirabile praestigium elegantiamque

pingendi quum vivos etiam vultus aeris aut marmoris signifex animator inspirat.

repigratus] De verbo repigrare non Appulejo

tantum et nostro, sed Saxoni etiam grammatico

familiari adi Stephanium (ad hunc p. 181).

. vacatione] Alii libri scripti vocatione habent,

quod ad marginem tam Norimbergensis, quam Li

Sed illud melius ;

vaeationem significat a nuntii discurrentis officio,

psiensis libri adnotatum legi.

quo aspirare posset Mercurius, si in patris familias

statum pervenisset.

quamplures] Grotius quamplurimas; sed prae

stat illud, quod e codicibus Reichenauensi, Darm

stattensi et Basileensi recepi.

disciplinas] Hae septem illae sunt artes , quas

infra Philologiae in donum nuptiale (§. 113 not.)

eonfert Mercurius, quaeque septem libris posterio

ribus traduntur.

barbito] Haud semel a nostro memoratur (§.910.

913) hoc instrumentum musicum (Euripid. Aleest.

348. Athenaeus 14. p. 658. 656 Casaub. Pollux

4, 56. Horat. od. 1, 4, 34 et 3, 26, 4. Ovid. he

roid. 18, 8. Stephan. ad Saxon. p. 87. Heskin in

Bion. p. 27 ed. Oxon.), quod alii ab Anacreonte

inventum (Athen. 4. 77), vetustum alii barbarum

que origine (Strab. 10. p. 471 Casaub. Athen. 4.

80) praedicant.

chelj] Mercurium Ovidius (fast. 8, 667) allo

quitur »Laete lyrae pulsu«, atque eundem appellat

Horatius (od. 1, 10, 6) •curvae lyrae parentem.*

Sed nota haec ex IIomeri hymno, in Mercurium, ,

Instrumenti liujus musici descriptionem dedit Buae

rette (in Mem. de l'Acad. X. p. 217). ... **. •

doctis fidibus] Enallage pro »personare fidibus

doctum« , ut infra (§. 124) »peritis lucernis« seri.

bit. Similia sunt »falx docta« apud Propertium (2,

18» 12), » docta preces apud Horatium (epist. 2,

1, 58), et »docta manu« apud Ovidium (art. am.

1, 818. fast. 5, 852. 6, 792).

addo] Exponitur nunc illa Mercurii virtus, quam

Aegyptiorum quoque Mercurio Diodorus (1 , 16)

tribuit his quidem verbis: »rjç eùgv%uiag %a$

tijc regi tó 66ομα τgerroë6nc aeAe&6eoec $ae

puéíóívæu.«

praestigium] Insueta haec vocis forma in glossa

Graeco - Latina rrQox&vuuoe (Vuleam. thes. utr.

ling. p. 891) et in onomastico (ap. eand. p. 117)

$yonreia: explicatur: in glossa autem Basileensi

ad Martianum »miraculum, quod praestringit«, so

lemni praestringendi et praestinguendi confusione,

(cf. Giese ad Cicer. de divin. 1. 60, p. 407, et

Otto ad eund. de senect. 42 p. 109). Ceterum Saris

beriensis (nug. cur. 1 , 9. p. 55) »praestigium«,

inquit, »Mercurius dicitur invenisse — fuitque ma

gorum peritissimus a cet. • •

pingendi] Galenus (Protrept. 5) Mercurium dicit;

Àéyov öe6aeoepv Égyázmv òè, rézvmc daeâ€ης,

et simulacrum ejus cingi omnium opificum corona

80 Martiani Capellae lib. I. §. 56.

57

Totum certe complacitum est, quidquid comit decorem juvenalium gratiarum.

Se igitur eos jam pridem amore mutuo colligatos idcirco paululum distulisse,

ne in thalamum primaeva affectione festinans, quum discurrendum esset, totis

noctibus repigrior paululum simularet anomalum. Tunc Jumo : Atquin, ait,

ejusdem convenit virginis subire vinculum', quae illum etiam quiescere cu

pientem connivere non perferat. An vero quisquam est, qui Philologiae se

asserat pervigilia laborata et lucubrationum perennium mescire pallorem?

fingit : proximos deo liberalium artium professores,

quos sequuntur pictores, statuarii et id genus;

hos denique alii omnes, qui artes aliquas exer

cent. IIævreç óé, inquit, rrgöc tóv 9eôv &rro

Aeéztov6v xovvöv, rqj frag' a$ro$ rrgogray

ματι πειθόμεvov (conf. Woweri polymatli. c. 18

§. 20, pag. 187). Quanquam Seneca (epist. 88.

p. 867 Lips.): »Non adducor« inquit »ut in nume

rum liberalium artium pictores recipiam, non magis

quam statuarios, aut marmorarios, aut ceteros lu

xuriae ministros.«

signifex] Cortius in Guelferbytano codice legit

signifer et ita etiam in Hngiano scriptum vidi; sed

hoe librariorum errori tribuendum esse facile appa

ret. Nostra quoque lectio corrigenda visa est Ou

dendorpio (ad Appul. II. p. 93), qui duobus verbis

sublatis legi vult : »quum vivos etiam vultus aeri

aut marmori signifex inspirat«; sed vide, an sie

forsan 6xorevvög 'noster intelligi possit* »Quum

signifex Mercurius aeris aut marmoris animator

vivos etiam vultus inspirat» (nempe aeri et mar.

mori, quod faeillime supplebitur). Dixerat et Ap

pulejus (met. 11. p. 789 Oud.) »simulacra spirantia.,

et Martialis (7, 84, 2);

•Spirat et arguta pieta tabella manu.«

Ceterum vel male imitatus est noster duos Vir

gilii (Aen. 6, 849) versus hos :

» Excitdemt alii spirantia mollius aera,

Credo equidem vivos ducent de marmore vultus«;

vel certe legerat quae Graecus ille poëta (in an

thol. 4, 7) eic dyoeâpuaeroe ίαφον larga profudit

manl.

juvenalium] Grotius juvenalem , alii juvenilem,

codex Dresdensis juvenilium ; Oudendorpius autem

(ad Appulej. I. 725) ex libris scriptis Leidensibns

ut supra (§. 5) juvenalium, id quod Bongarsius

etiam apud VValthardum, Britannicus praeterea,

Cantabrigiensis et Darmstattensis codices habent.

idcirco] Ita Reichenauensis codex. Aures certe

offendit iccirco, quod Grotius edidit.'

repigrior] Grotius ediderat quidem repigritior,

emendavit autem repigratior. Quem qui sequi vo

luerit, praesidium habebit in voce repigratus, qua

superius (§. 54) noster utitur ; tamen quum hoc

loco in nullo codice legatur, equidem repigrior,

quod Vossianus codex praebet (Arntzenius misc.

p. 206) substitui, quandoquidem compositum hoc

e simplici pigrior defendi et explicari potest quasi

e diligenti deinde pigrior factus. Basileensis quo

que codex a prima manu quidem repigritior habebat,

sed correctum postea et repositum est repigrior.

anomalum] Inaequalem. Anomala dicuntur

signa, quando pro latitudine Zodiaci vagantur nee

lineam naturalem sui cursus peragunt. Vulcan. et

ab eo Goez. — Quid sit anomalum nemo ignorat

(conf. §. 528), in genere nimirum declinans a re

gula , hic declinans ab officio.

pervigilia] »Laborata pervigilia • primo adspectu

Martiani Capellae lib. I. §. 57. 8.

Quae autem noctibus universis coelum, freta, tartarumque discutere, ac de

orum omnium sedes curiosae indaginis perscrutatione transire, quae textum

mundi, circulorumque volumina vel orbiculata parallela, vel obliqua decus

sata polose, et limmata, axiumque vertigines, cum ipsorum puto siderum

offensionem praebent. At si figurarum memiiieris,

quibus noster studiosissime utitur, videbis liypallagen

pro »a pervigili Pliilologia laborata.« Ita enim supra

(§ 22) de ea dixerat: »Pervigil immodieo penetrans

arcana labore «; et infra (§. 124) »vigil ejus cura«,

atque (§. 39) incessabilis labor memoratur, deinde

etiam (§. 145) per prosopopoeiam Labor Philologiae

•pedisequus ejusque alumnus « dicitur. Alios si per

lustrare volueris poëtas, videbis Ovidium (trist. 2,

11) »vigilatorum laborum« dixisse, ac Claudianum,

qui saepe Martiano exemplo fuit, (bell. Get. 560)

•pervigil labor.« Sed quid multa? Statius (Theb.

1, 341) sicut noster »laborata vita« scripsit, Vir

gilius (Aen. 1, 650) »laboratae vestes •, Quinctilia

nus (2, 5. 6. p. 269 Spald.) »laboratam studio

actionems etc.

pallorem] Legisse videtur hune Persii (8, 62)

W€8um :

•4t te nocturnis juvat inpallescere chartis. •

coelum, freta] Ita Hermes (in Stob. ecl. 1, 80,

8. p. 769 Heer.) : »Homo siquidem animal est di

vinum, nec est cum terrenis brutis, sed cum diis

eoelestibus comparandus. Quin imo, si audendum

est verum fateri, homo verus vel coelicolis est

praestantior, vel saltem pari sorte potitur. Nullus

enim coelitum descendit ad terram, coeli limitem

deserens 3 homo autem ascendit ad coelum, illud

que metituri nec eum fugit, quae ima sunt, quaeve

sublimia, ae reliqua omnia diligenter inquirit, quod

que majus est, terram quidem haud dimittens in

coelum attollitur; tam ampla est liumanae naturae

potestas.«

•

discutere] An discurrere, quia subnectit trans

ire? Gnor. — Praestat recepta lectio, quae etiam

IDiscrutere

est cogitando inquirere. Goez. — Posterius , probo

veterum librorum auctoritate firmatur.

non obstante Darmstattensis codicis lectione dis

currere. * v.

textum mundi] Id est juncturam sive maclii

nam. Vulc. — Similiter Appulejus (de deo Socr.

p. 140 Oud.) » texta corporum« scripsit.

obliqua] Locus meeastor luxatus. Sic sano * •ob

lique decussatos polos et climata.« Decussare pro di

videre usitatum Martiano. Climata tum ex sensu, tum

ex MS. lituris restituo. Sic et oblique pro obliqua,

Error (?) tamen hic vetus: agnoscit enim eum glossa

Isidori, in qua invenio : »Polose, alte., Polosas,

altas.« Grot.— Quod saepe animadverti criticos, qui

locum, quem non intelligunt, sanare sibi videntur,

auctorem non semper totum ante oculos habere;

hoc etiam in Grotio nunc reprehendendum , est.

Equidem nihil muto; nam si quid video, ex astre

nomia, quae infra (libro octavo) docetur, satis huic

loco lucis affulget. Philologiam enim solere noster

dicit numerare circulorum volumina vel orbiculata

parallela (circuli sunt paralleli de quibus §. 817),

vel obliqua (circuli obliqui §. 828), decussata (cir

culi, qui colluris decussantur §. 823), polos (v.

§. 818. 816. 817), limmata (spatia inter circulos

§. 857), axiumque vertigines (§. 818. 816. quib.

add. §. 20). Grotii igitur in codice lituras, e qui

bus locum, milii quidem non obscurum, emenda

turus erat, neutiquam curo.

decussata] Sic seripsi pro decasata , quia Mar

11

Martiani Capellao lib. I. §. 37.

multitudine numerare, nisi haec Philologia gracilenta quadam affectione consuevit,

quoties deos super ejusdem coactione instantiaque conquestos, quum

cos concubiae aut intempestae noctis silentio quiescentes ad se venire inaudita

tunas ipse infra (§. 208) rectc decussare. Cortina

ad margincm libri Norimbergcnsis legit: «obliqua

decussai polos climat. « Gui lectioni non solum

obstat tertia/verbi persona inter infinitos modos; ve

rum verborum ctiam sensus, siquidem illa decussatio

ipea Pbilologiac neutiquam tribni potuit, sed rei

tantum cognitio. Decussatio autem est crucis in

star pereceado, tindc agrimensoribus lapis decussatits

est, qui cruce signatus: licet Jii decus cum

decussis confondant. Plura de bac voce dabunt Ш-

galtius (ad rei agrar. auet. p. 300 Goes.) et Cangius

(ad voc. Decuria). Martianus igitur hoc loco

directionem descripsit, qua circuli illi sese persecent

(conf. et not. ad §. 85). Atque pro enorini

sua eruditíone forean ad Plartoncm ctiam respevit,

qui (in Tim. p. 50 Stcph.) orbinm coclestium cur

sus in speciem Graecae literae X sese pereceare

doeuit. De voce potóse pro alte vcl prope polos conf.

Gangium.

limmatä] Limma Maerobiue quidem (somn. Scip.

2, 1 , f.) explicat semitonium: sed nostro spatium

est inter orbes coelestcs , siquidem et tonos et Iiemitonios

pro sptítiis usurpât (§. 169. 171. 481.

182. 194. 196— 198). Sed conf. superiorem notam

(ad §.

Pkilologia\ Sic, non Philologiae Icgcndum esse

patet e codieibus Monacensibus (C.D.E. G,), Britaunico,

Bodlcjano primo, Hugiano, et teste Amt»

zenio (misc. p. 206) ctiam Yossiano. ■

gracilenta affectione] Sic scripsi с cod. DrestL

pro Grotiano adfixione. Intclltge tantam Pbilologiac

afleclionem, ut gracilis inde facta esset. Paulo

•tiam superius de ejus vigiUis et lucubrationum

perenninm pallare sermo erat. Tales figurac nostro

familiares sunt Sic infra (§. 140), postquam inter

divos recepta Philologia, » gracilenta ejus périt macies*

(conf. §. 109 et Veil ej um Patcrculum 1, 17,

2. p. 114 ibique В una.)

coactiotie] Undc supra (§. 22) de Pbilologia:

» Jus habet ista deos и ryens in jussa coactos.*

inslatñiaque] G rotins constantia; Cor litis in

Guelfcrbytano códice legit

addita c.xplicat desiderio.

codices Drcsdcnsem,

atquc Bongarsii, qui о nines instantiaque babent:

itaquc corrcctum ctiam in Britannico ac Monacensi

(G).

concubiae] Quod jam Grotio suboluerat snbslituendum

esse ci, quod in editis erat, connubiae,

optimi coníirmarunt codices Basilecnsis, Darmstattensis,

Bongarsianus , vetustissimus Scriverii (ap.

Oudend. ad Appulcj. I. p. 151), et Vossiahus (np.

Arntzen. in misc. p. 206). De voce conferendtis

Nonius Marcellus (p. 91). Diei enim divisio docente

Macrobio (Saturn. 1,5) bacc erat: »Primum tempus

dieebatur mediae noctis inclinatio , deinde gallicinium,

inde coniicuum quam et galU coiiticcscunt,

deinde diluculum, inde mane, deinde dc mane ad

meridiem, hoc est ad medium diei, inde jam vocatur

temp us occiduum, et mox suprema tempestas,

vespera, deinde concubia, et inde intern-

Hace, inquit, est diei civilis a Romanis obdivisio.

« Addit deinde ad majorem sibi de

concubia conciliandam (idem qnos'dam Ennii

versus; Eadcm fere apad Appulcj urn (metam. 2.

p. 151 Oud.) repcrics.

Martiani Capellae lib. I. §. 58. ^ 835

quadam obsecratione compelleret? . Tam vero abest,' ut sub hac possit pi- 58

grescere intricarique Cyllenius, ut commotis , ab , eadem suscitatisque pennis

extramundanas petere latitudines urgeatur.' Cur igitur, rex optime, differantur

nuptiae, quum pro sola Atlantiadae, solertia , duos pervigiles repromittam?

Haec quum Juno affixa, ut adhaerebat elatiori plurimum Jovi, acclinatis ejus

auribus intimaret, de quodam purgatioris vibratiorisque huminis loco" allapsà

obsecratione] Barthius (advers. p. 1242), de ma

gia intelligit, sed diversis modis interpretari hoc

verbum possumus. Poëtas forsan noster innuit, qui

deos Musasque saepe advoeant, ut sibi adesse ve

lint. At solutae etiam orationis auctores deos in

auxilium vocasse testis nobis Varro est (de R. R.

1, 1, 4 et 7. p. 144 Gesn.). Praeterea qui mythos tra

ctant philologi semper deos in scenam producunt.

tam] Unus tantum eodex Monaeensis (D) tamen

praebet, Hugianus jam , nullus autem tantum.

Niliil tamen mutare ausus sum.

intricari] Retardari. Trieae enim dicuntur im

pedimenta gressuum. Vulcan. — Vide Nonium. A

Cicerone (ap. Gell. 6, 2 f) »intrieari Chrysippus*

dicitur, id est, laqueis sese implicare.

pennis] Respexisse videtur Graecum aerepoöv

et &vafrtegoév, quod, ut Beekius ait (ad Aristoph.

'Aves 1444), proprie est alas addere , sed tropiee

exeitare aliquem ad agendum, ad suscipiendum ali

'quid.' respexit etiam forsitan Platonem (Phaedr.

p. 231 Stepl).

-

extramundanas] Uno verbo. ' Sie et alibi, et

ultramundanus. Usitata haec Afris. Grot. — Confer

inferiora (§. 185. 910) et Appulejum (I. p. 204

oud.). E Neo-Platonicorum doetrina haee expli

eanda sunt, sicut et infra (§. 202) deus ille »emi*

pyrico mundo gaudens. Latine enim reddit Grae

eum £nepxé6μιov, quo Jamblielius et Sallustius

philosoplius utuntur duo deorum genera distinguen

tes, $tepxo6μiovç et éywo6μiovç, ut Sallustius

(6, p. 28 Gal.), sive, ut Jambliclius (8, i8, p. 465)

regixo6μίονς. * * ' -..-•• ;

differantur nuptiae] Ita codex Dresdensis« Apud

Grotium vox muptiae, negligenter... omissa, ,quum

tamen in anterioribus editionibus exstaret.

Auantiadae] Grotius edidit Aethlantidae , qnod

corrigendum erat<e Martiano ipso (§. 726).

pervigiles] Ita reposui Monacensium codicum

(B. D. E.) auctoritate pro Grotiano vigiles. . Pliilo

logia etiam supra (§. 32). »pervigil immodico pene

trans arcana labore « dicebatur.

elatiori] Male in Vossiano codice- (Arntzen.

misc. p. 906) et iim 'libro Norimbergensi legitur

alaeriori. * Junone enim : elatior Jupiter,- id quod

paulo post repetit. Ovidius (met. 1, 178) de Jove :

* »0elsior ipse loco, sceptroque innixus eburno.*

Augustinus (de civ. dei 4, 10) • Jovem esse: aethe

rem, Junonem aërem, jumetos quidem, sed alterum

superius, alterum inferius.« (Conf. §. 66 not.).

'iniinaret] Vox est posteriorum seculorum. Grör.

— Nom noster tantum saepissime ea utitur (§. 819.

887. 724. 727. 743 f. 867. 965) sed Ammianus

etiam, Solinus, Prudentius, Arnobius, Tertullia

mus, alii (conf. Elmenhorst. ad Arnob. p. 172. et

doet. interpr. Spartlani ad Pesc. Nigr. 7, et ad

Capitol. Ver. 4). - •

purgatiori] E Diodoro haee hausisse videtur.

Ille enim (1, 12) aërem (melius aetherem) Athe

nam appellatam Jovisque filiam et virginem puta

tam esse tradit, ideo quod aër suapte natura cor

11 *

84 Martiani Capellae lib. I. §. 39.

sensim Pallas corusca descendit, atque ita ut videbatur vertici Joviali inhaerere,

supervolans tandem constitit sublimiore quodam annixa suggestu. Quam quum

Jupiter, ut jugali elatior adhaerebat, de proximo contiguoque suspexit, sic

cxorsus est: O virgo nostri pars melior, opportune votis intermixta Majugenae,

ruptioni non obnoxius sit et summum universi mundi et Minerva iu sellas invitabantiu' (Valcr. Max. 2,

locum occupct; undo etiam fabulam originem tra- de matrim. 1, 2. p. 119 Torr.) et P. Victor (rexisse,

e Jovis vértice illam natam esse (Strab. 14. gione 8) retulit: »In templo Jovis optiiiii maximi

p. 6SS. 667$ 16. p. 744). Clarius etiam August!- erant tria delubra, medium Jovis, dextrum Minernus

(4, 10) Mincrvam aetheris partem supcriorem vac, lacvum Junonis.« »Nec defucrunt, Arnobiue

tencrc, ideoqiie a poötis originem ejus dc Jovis (3. p. 123) inquit, »qui scriberent, Jovem, Junocapitc

esse fictam (add. ennd. 7, IG). IVostro eadem ncm, Minervamquc penates cxisterc, sine quibus

»Cclsior una Jove flammantis circulus aethrae« vivere ac saperc ncqueamus, ct qui penitus nos

(§. S68) appcllatiir. Seneca (de ira 3, 6. p. 44 regant calore ас spiritu« (conf. §. 41). Copiosius

Lips.): »Pars superior mundi ct ordinatior ac pro- cadem Macrobius (I. laud.) cxplanat. Tertullianns

pinqiia sidcribus nec in nubem cogitur, ncc in (ad nation. 2, 12) e Varrouc repctit, antiquissiinos

Bubem cogitur, nec in tempesta tem impullitur, nec bos esse deorum. Adde Valerium Maximum (S, 10.

vcrsatur inturbinem: omni tumultu caret, inferiora p. SI 7 Torr.). -.

fulminant« ....'.'„'. ' , \ vertici Joviali] Arnobius (5. p. 118, add. 4.

allapsa] Lcgerat illud Ovidii (met. 5, 101)t p- 137) »Minervain acthcrium verticem esse« scribit

> superas delapsa per auras . •■ . ., » ct summitatis ipsius suiniuam.« Macrobius (Saturn.

Pallas adest.* 3, 4) iisdera fere verbis »Mincrvam summum actlte-

Sed et allahi Virtutem ct Voluptatem ad Scipioncm «s esse cacumen « tradit, alioquc loco (1 , 17 f.)t

Snxerat Silius (IS, 21). ■ ' »Porphyrius testatum, inquit, »Mincrvam esse vir-

Paüas] Ut trias complcretur, Minerva addenda tutem Solis, quae humanis mcntibus prudentiam

erat. Vetcrcs enim solebant Jovem, Junonem ct subministi-cL Nam ideo baec dea Jovis capitc pro-

Minervam jüngere (Pausan. 10, S, 1. Cic. in Vcrr. gnata mcmoratur, id est, de summa actlieris parte

S, 14. Liv. 6, 16. Dio Case. p. 6SS Reim. Dion, edita, unde origo Solis est.« Undc Ovidius (fast.

Hal. 3. p. 201 Sylb. Ovid, fast S, 231. Macrob. 6, 427) »aetheream deam« earn appcllat. Adde

Sat 3, 4. et inscript ар. Fuchs, in bist Mogunt I. Cornutum (20. p. 18S. Gal.). Eqdcm spectat in

20). »Prudcntes Etruscae diseiplinae ajunt«, inquit proximo sequentibus »sublimior suggest us «5 aether

Servius (ad. Acn. 1. 422) , »apud conditorcs Etrus- enim summum omnium, quem deus, ut Ovidius

Carum urbium non putatas justas urbes fuisse in **t (met 1. 67)».

quibus non tres portae cssent dedicatae ct votivae, — —- * superimposuit liquidum et gravitate caet

tot templa, Jovis, Junonis, Minen ac.« Sic rentem

Romae etiam in Capitolio (cf. eund. ad Acn. 2, 22S), Aethera, nec quidquam terrenae faecis habentem.*

ubi ad Jovis epulum iA)se in Iectum, Juno autem est] Supplevi hoc e Darmstattcnsi códice.

• Martiami Capellae lib. I. §. 59. 8$

quae sive Deliacis vocibus permulsa descendis, sive absque te Jovis non

orat formare consilium, seu consensus noster ne mutilus videretur approperas:

moveris tamen Philologiae Cyllenium nuptias postulare. Nondum mea prompta

sententia est; exspecto quid suadeas. Novi quippe quam ejusdem virginis

incessabilis labor tibi semper acceptus, et ut e tuis numeretur illa pedisequis.

Par est igitur ipsa praesertim decernas, quidquid de ejus conmubio provisura

dispensas. Tunc Pallas aliquanto submissior, ac virginalis pudoris rubore

suffusa, oculosque peplo quod rutilum circum caput gestabat obnubens, im

pars melior] Quippe Jovis e eapite prognata.

Sic Platoni (Crat. p. 407 Steph.) momen 'A9rjvn,

quasi j 3eovém, $eiæ'vör6tc erat. Observat Faber

(ad Apollodor. p. 164): »quod de nativitate Palladis

ad oram fluvii Tritonis scribunt nugae sunt. Tovraj

vox est Aeoliea, quae eaput significabat.« Scho

liastes Aristophanis (Nulh. 988) id firmabit. Et

quamvis Horatius (carm. 1, 12, 48) secundum post

Jovem ei tribuat loeum, noster tamen infra (§. 867.

868) eam »ingenium mundi, prudentiam saeram

Tonantis• appellat, quae sit » celsior una Jove.*

Ovidius etymon nominis captae (capitae) ita (in

fast. 3, 837) investigat.

~Nominis in dubio causa est: capitale vocamus

Ingenium sollers s ingeniosa dea est.

Ae quia de capitis fertur sine matre paterni

Pertice cum clypeo prosiluisse suo.

Unde alij etiam (Cornutus 20 p. 184 Gal. et: Ful

gent. mytl. 2, 9) Minervam ideo de Jovis vertice

natam esse, dicunt, quia ingenium positum sit in

aerebro. Valerius Flaccus (4, 342) eam Jovis ap

pellat optimam prolem. Praeterea ad dictionem quod

attinet, in memoriam nobis revocantur illa Virgilii

(georg. 2, 40) •famae pars maxuma nostrae*; vel

semis illins apud Gallum (1, 8): »periit pars maxima

nostriae, vel Rutilii (itin. 495): »nostrae pars maxima

mentis.« Adde Juvenalem (18» 433).

consilium] Minerva enim ipsa apud Homerum

(Od. 8, 298) » §yá ó* év rtä6t 9eoi6v, inquit,

Mízu ze z2ëopuæu.« — Athenis autem Antiphon

(orat. pro Choreuta e. 48) tradit: Ȏv aw$tqj rqj

{3ov2evtngtqoe 4uàç ßov%oetov xoei 'A97;v&ç ßov

λαίας ίεgöv ä6tv xai ei6u6vreg oi ßov?evtoei

aergocsázovroet. • Memoratu digna praeterea sunt,

quae ex Orphici recentioris cujusdam doctrina Sui

das (h. v. p. 740) tradit, nempe •summum aetherem

omnium antiquissimum esse, quo rupto lumen terram

illustrasse, quod nominari ßov%fjv, %ajc, £onjv. •

mutilus] Vossianus eodex inutilis , quod non

spernendum est. Anxtz. (mise. p.206)—Mihi tameu

praeferenda esse vulgaris lectio videtur. Modo enim

dixerat, Palladem partem Jovis esse meliorem ;

hac igitur parte deficiente totum mutilum esse se

quebatur. ,•

inoessabilis] I. e. continuns. Fulgentius * »publi

Et Capella

libro nono : »Superum incessabiliter pectorum arcana

cae inveessabiliter vexantur. actiones. «

tenuerunt.« Goez.

peplo] De Palladis peplo passim auctores, et

Servius ad illud Aeneidos (1, 480);

• Crinibus Iliades passis peplumque ferebant.«

De peplo Minervae apud Athenienses conf. Meurs.

lectt. Att. II. 12 et Boecliliius de trag. gr. princ.

p. 192. Jam apud Homerum (Il. 6, 275) peplum

•

40

80 Martiani Capellac lib. I. §. 40.

probabat aliquantum, quod super nupliis virgo consulitur, praesertimque ejus,

quam propter consociationis ofíicia manerc cupcret semper intactam. Dedignabatur

praeterca hujusmodi adhibere consensum, quum ita expers totius

cop ul ae censeatur, ut neque do ulla commixtionc progenita, neque ipsa pro

creare quidquam Arithm etica teste monstretur. Ac tunc septem radiorum

Miucrvac offcrtur. At ibi vestís est, ut plcrumque

apnd antiques ; nostcr pro velo accîpcrc vidctur, at

baud scio an etiam Claudianus (dc nupt Hon. 123):

»Et ciñnes festina ligat , peplumgue fluentem

AUevat et blando spirantem nmnine cestón

Cingiiur« cet. Guclferbytanus, Darinstattcnsis, Rcichenaucnsis , et

Arithmetical Arîthmetica teste crtxàç Palladi qui ad IVorinibcrgcnsis libit

censes (В. С. D.E. С), Basilccnsis, Darmstattcnsis,

Britannicus, Cantabrígicnsis, et illc etiam, quo

Cortius usus est, »ipsa procreare.* Pcndct niniirum

primus casus ipsa a verbo monstretur.

ac tunc] Pro Grotin no at tunc, BasHcensis,

comparal ur, quod ex nullo numero

flata sit, neque ex ca duplicata nascatur numerus,

qui sit intra decadem, qucmadmodum Pallas omnia

copulac virilis ipsa expers est , et sine copula proorcata.

Sic infra ad Palladcm:

x'Ejttàç in numeris* — —

ct in Arithm. ad Ileptada: »Quae quod naturae opera

sine focturarum contagione conformaría , ínter déos

Tritoniac virginis vocabulum possedistL« Macrobias

dc Ileptada: »Ifuic autem niunero, hoc est septe

nario (Glossema), adco opinio virginitatis inolevit,

ut Pallas quoquc vocitetur« cet. Grot. — Quae

de septenario numero dicenda crant, ea in palaeograpbia

critica jam congessi (P. HI. §. 244—257).

Gonfcrcndus praeterea Arnobius (L. 7. p. 227).

Quod autem neque gigncrc, neque gigni scptcnarius

numerus dicitiir, de primo numerorum ordine intelligcndum

est, quern primum vereum noeter (§.245

seqq.) appcllat, in quo nullus est numerus, cujus

multiplicationc septenarius gignatur quemve multipl

¡cando ex se gignat

ipsa procreare] Editi: "ipsa procrear!* 5 Dresdensis

codex »ipsam procreare*: pliirimi autem co

dices, Lcidcnsis (Munck. ad Hygin. p. 19), Montseptem

radiorum] Нас corona

septem artium designatur. Pallas autem sunimac

sapientiac (iguram tenet: Pbilologia typus est ra

tio nis : Mercurios symbol urn scrmonis. Plerumquc

pbilosopbi postliabita rationc cultui serct

minas inquirendae veritatie stut,

Pallas, quae typum tenet sapientiae,

quaeque solet rationis coram, non verboruni gcrerc,

fugere vidctur. Qua fugicnte corona septem radiorum

aperitur, quia, quum eapientia vcrborum ornatum

ncgligit, septem liberaliu in artium scientia de

mons tratur. IVon ergo dctreetat Pallas nuptias Mercurii

et Philologiae; sed intéresse récusât, quia

sapientes deb¿nt quidem facundiae et eloquentiac

studere, plus tarn on inquirendae verita^i opera u»

dare. Vixc. — Verum vidiesc virom doctum affirmare

nolim: quamqaam Laurentius Lydus (meuse

Apr. 4в p. 222 Roetb.): 0 de 6xk(pavoz теЛеш-

rrjxoç deíyfiá кбхь. Hoc solum certum,

septcnarium a nostro tarn Minervae quam

(§. 758), pudori igitur virginali, tribuí. Praeterea non

reticendum, in Virginis, signi coelestis, veste itidem

septem esse Stellas (Hygin. astr. 5, 24. p. 445.

Munck.)et in concilio dcorum a Luciano (15. p. 192)

Martiani Capellae lib. I. §. 40. 87

eoronam solivaga virginitas renudavit, ne futurarum causis et copulis in

teresset. Quia tamem ejus optaverat Jupiter exegeratque consilium, suadet

deos maritos dearumque grandaevas in haec decernenda conduci. Quippe

convenire Cyllenio, ut pro officiorum praemiis potissimorum favor coelitum

ejus. vincla sanciret. Augustius quoque fieri Joviale decretum, quum coetu

deorum attestante depromitur, ipsamque nupturam deo convenire non posse,

nisi super senatus consulto mortalis esse desineret. Id genus plurima suadente

Tritonia, regum conjugum uterque comscntit. Ac mox Jovis scriba prae

etiam fingi septem quaesitores (3rriyvópuovoec) e

majoribus deis eligendos.

renudavit] Pariter Claudianus Minervam » Gor

gonos ora revelare« (de raptu Pros. 2, 208) et

»praetentas aperire cristas« (228) finxit. Attamen

vide ne potius praegnanter dietum sit pro » detraxit,

deposuit coronam « , adeo ut nudum ejus caput appa

reret neque corona virginalis deliberationibus de

matrimonio interesset.

futurarum] Sc. nuptiarum. Vulc. — Lege fu

turorum aut futurarum rerum. Grot. — Sed re

eepta veterum editionum lectio non sollicitanda est:

subintelligendum enim nuptiarum. Goez.

maritos] In MS. deos maris, optime. Gnor.—

Haud approbandum. Licet enim Grotio facile con

cedamus, e neglecta promuntiatione literae E scribi

potuisse maris pro mares, nexus tamen orationis,

quandoquidem de matrimonio agitur, vocem maritos

poscere videtur, quam reliqui omnes libri habent.

Temere igitur Goezius deos maris iii contextum

recepit.

coetu deorum] Suaserat id (§. 55) jam Apollo.

super] Hoc est de consulto senatus. Plironesis

enim, mater Philologiae, mortalis fingitur fuisse,

ideoque et Philologia mortalis. Vulc.— Legendum

»superi S. C. • Infra enim sic loquitur, et in Geo

metria »coelestis S. C. • dixit. Gkor. — Ista quam

vis infra (§. 96. 676) legantur, hoe tamcn loco

omnes libri, tam editi, quam scripti, super habent.

Quo magis Goezium in eo reprehendimus, quod

in texttiim intrusit superi, praesertim quum altera

et constans lectio nullo negotio defendi possit, modo

illud super pro adverbio accipiamus. Primum enim

agitur de eo quod fieri Joviali decreto debeat, de

inde vero additur, quid insuper senatus consulto

confirmari necesse sit. Super enim pro insuper vel

ab optimis scriptoribus poni testis est Ovidius (met.

12, 206);

— • Dederatque super, ne saucius ullis

J'ulneribus fieri ferrove occumbere posset. «

regum] Hic rex (uterque) poni pro rege et re

gina recte monet Muncker. ad IIygin. fab. 139; adde

notas ad Livium I. 29. Notandum vcro, quod in

Vossiano illud conjugum , ut saepe, scribitur con

jugium. AnNrz. (misc. p. 206) — Jupiter nimirum

ßoe6t2e$c(Pausan. 9, 59, 5. 4. Arrian. 5, 3. p. 187.

Raph.) sive rex (Virg. Cir. 820. Aen. 2, 648, 10.

112. Ovid. fast. 5, 554. Sil. 5, 217) appellabatnr,

pariter atque Juno regina (Aen. H , 46. 7, 875.

620. Ovid. 6, 57. Sil. 7, 78. •Plaut. Cist. 2, 1, 57.

Cic. in Verr. 8, 72. Liv. 8, 21. 27, 57. Arnob. 4.

p. 144. Victor urb. region. i5) id quod in lapidum

etiam titulis observatur (Grut. 4, 7. 8, 12. 8, 3—6.

7, 1 seqq. 24, G. 7. 28, 8. 1063, 4. 1068, 4,

4.

88 Martiani Capellae lib. I. §. 41.

42

cipitur pro suo ordine ac ratis modis coelicolas advocare, praecipueque sena

vores deorum, qui pemates ferebantur Tonantis ipsius, quorumque nomina

quoniam publicari secretum coeleste non pertulit, ex eo quod omnia pariter :

repromittunt, nomen eis consensione perfecit. Vulcanum vero Jovialem ipse

Jupiter poscit, licet nunquam ille de sede corusca descenderet. Tunc etiam

5. 7. Fuchs Mog. I. p. 6. 11. 20. 92. 25. 26. 50.

II. p. 1. 252. 266. 408; conf. infra §. 68).

scriba] Constat Parcas esse exeeptrices et ar

carias Jovis. Vulcax. — E sequentibus hoc quidem

patet; sed scriba liic singulari numero profertur;

nisi ita accipere volumus, ut supra (ad §. 5 in

nota) legimus de Parcis : » una scribit.« Ceterum

Grotius, licet observasset lectionem in voce scriba

variare, edidit tamen scribae, et sie cum aliis Arn

tzenius quoque (mise. p. 207 f.) legit; Oudendor

pius contra (ad Appulej. I. p. 202) e codice prae

bet scriba aequo ac Hugianus codex, quod eo ma

gis praetuli, quo certius infra (§. 708) similiter

legitur »Geometria praecipitur. « Eadem verborum

constructio est in jubetur et jussitur apud Catonem

(de R. R. 24, 1. p. 52 Gesn.).

penates ipsius Tonantis] Cave vulgari sensu

nomen illud accipias, quo res divina penatibus ab

hominibus fiebat. Hoc loco penates Jovis consiliarii

sunt intimi. Iuterpretatio petenda ex hisce Arnobii

(L. 5. p. 125) verbis est : »Nigidius — exponit,

disciplinas Etruscas sequens, genera esse Penatium

quatuor, et esse Jovis ex his alios , alios Neptuni,

inferiorum tertios, mortalium hominum quartos;

Sed vide Cam

deni praelect. acad. p. 694 sequ. et Mülleri Etruse.

II, p. 87. Eorundem infra (§. 46) sedes indicantur

in prima coeli regione.

inexplicabile nescio quid dicens. «

secretum] Haec quoque ex Arnobio explicanda,

cujus verba (L. 5. p. 125) haec sunt: »Varro, qui

sunt introrsus atque in intimis penetralibus coeli,

deos esse censet quos loquimur, mec eorum mume

rum , nec nomina sciri. Hos Consentes et Compli

ces Etrusci ajunt et nominant.« Iidem esse viden

tur quos Seneca (nat. qu. 2, 41 f. p. 718 Lips.)

»deos superiores et involutos« vocat. «

eis] Ita omnes fere, Basileensis, Darmstat

tensis, Monacenses (B. C. D. E.), Bodlejanus pri

mus, Britannicus, Cantabrigiensis, et in margine a

Grotio laudati codiees. Male vulgo ejus.

comsensiome] Meminit Arnobius deorum Con

sentium et alii. IIuc forte pertinet antiqua inscriptio

Spoletana: »Consentio deorum Mariana Sozomene

imperio fecit. • Gnor. — Ipsis »Diis Consentibus •

duas dicatas invenies apud Gruterum (p. 5). Quos

Martianus a consensione appellatos censet, alii a

consulendo (Voss. Etymol. l. lat. p. 154), alii quasi

6vvövtec a cum et esse, nt praesentes a prae et

esse ; cf. Mülleri Etrusc. T. II, p. 81, qui Arnobii

quoque loco (III. extr.) utitur. Praeterea observan

dum, Martianum Comsentes distinguere a »bis senis

collegis Jovis« , qnos plerique ipso illo nomine in

signiunt.

J'ulcanum Jovialem] Haud scie an praeter

Martianum nemo quisquam ejns meminerit. Sed

facile intelligitur distingui hunc deum ab illo sine

patre nato, de quo infra (§. 87). Jovialis 3enim

Vulcanus patre Jove (Ilomeri II. 1, 878. Apollodor.

1, 5, 6. Cornut. p. 181 Gal.) sive Aethere (Cic.

N. D. 5, 21), qui idem est, procreatus erat. Cog

nomen praetcrea illud aliis etiam diis tribuitur;

ita Joviam Venerem (Grut. inscr. 89, 8), Jovialein

Martiani Capellae lib. I. §. 42. 89

ut inter alios potissimi rogarentur ipsius collegae Jovis, qui bisseni cum eodem

Tonante numerantur , quosque distichon complectitur Ennianum :

Juno, Vesta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, Mars,

Mercurius, Jovi', Neptunus, Vulcanus, Apollo.

Genium (Arnob. 3. p. 123. 128) et Jovium Hercu

lem (Grut. 18, 4) inscriptiones produnt.

rogarentur] Invitarentur, advocarentur, proprie

ad coenam. Apulej. met. Lib. H : Rogat te inquit.

G:rot.

bisseni cum eodem] Prorsus ut Plautus (Epidic.

5. 1. 4);

»Si undecim deos praeter sese secum adducat

- Jupiter«

et Ovidius (met. 6, 72):

» Bis sex coelestes medio Jove sedibus altis

Aeugusta gravitate sedent« — —— — —

Plato quoque (in Phaedro p. 246 Steph.) Jove pri

mo nominato addit •tq; ó'äzrerau 6rQatu& $ecãv

rs xaì òatuévóv xcctè évóexoe uégn xexo6un

puévn. « Infra noster iterum (§. 914) »bissena nu

nima* laudat eaque IIetruscorum esse olservat,

qui quidem locus eorum theologiam illustrans probe

notandus. Aegyptiorum duodecim deorum jam me

minit Herodotus (2, 4), in quibus tamen Herculem

(Aegyptiacum) fuisse (2, 45) dicit. Graecorum duo

décim deos memorant Plato (de legib. 8. p. 745

Steph.), Apollodorus (2, 7, 2 et 3, 14, 2), Pin

darus (Olymp. 11, 81), Strabo (15. p. 608. 622

Casaub.), et Pausanias (I, 5, 2. H, 40, 2. et 8,

28, 5). Quibuscum conferre licet Plinium (58, 10,

56). Sed memoratu omnino digna sunt, quibus

Sallustius philosophus duodecim illos distinguit.

Sic enim docet (e. 6. p. 254 Gal.): »mundum eft.

eiunt Jupiter, Neptunus, Vulcanns; animant Ceres,

σuno, Diana; adaptant Apollo, Venus, Mercurius ;

custodiumt Vesta, Pallas , Mars. « -

Ceres] In Vossiano legitur Ceresque: sed male

illud que intrusum est a librario nesciente primam

in Diana recte produci, ut docuit Heinsius (ad

Ovidii met. 8, 585) ubi eadem ratione peccatum

est. Anxtz. (misc. p. 208) — E nominis nempe

6rigine prima syllaba producenda ; quam quidein

originem qui ignorarunt, eam corripuerunt , ut in

multis aliis , praeter Vossianum, codicibus, Bon

garsii, Britannico, Cantabrigiensi, Guelferbytano,

Basileensi et Dresdensi fecerunt.

Jovi'] Alii Jupiter. Quo factum est, ut scho

liastae ad hosce versus haesitando deliberarent quo

modo legendum esset ut versuum numerus con

staret. Ita glossa Monacensis (E) legi vult Neptu

mus , additque » aliter scandi non potest.« Vulca

nius autem haec adnotat: »Sciolus aliquis reposuit

Jupiter, omnemque versus rationem sustulit. Le

gendum itaque est Jovis , sed nominandi casu, ut

veteres id nomen usurpabant. In scansione autem

eliditur ultima litera S, more Enniano, et constat

versus.« Laudare etiam poterat Lucilium (v. Gorall.

ad Albinovan. eleg. 1, 23. p. 7). ' Edidit quidem

Grotius Jupiter; sed codicem, quo usus est, ha

buisse Jovis ex. addita colligo nota, qua scripsit:

» Jovis. Citantur hi versus et ab Apulejo. Nomi

nativum Jovis inter recentiores et Hyginus usurpat.«

Unde patet illud Jupiter vitio vel amanuensis vel

typograplii tribuendum esse : quod tamen non ad

vertit Walthardus in repetita Martiaui editione.

Onuplirius Panvinius (de lud. Circens. 2, 2. in Graev.

tliesaur. X. p. 588) et Vossius (v. Burmanni anthol.

Lat. I. p. 1) apud nostrum legendum Jovi' esse

12

90 Martiani Capellae lib. I. §. 45.

45 Item et septem residui, qui inter duodecim nom vocantur; post hos quam

plures alii pro suis gradibus coelites, ac deorum omnis populus absque

probe observarunt. Nam ita etiam Appulejus (de

deo Socr. p. 121 Oud.) habet, quem a Martiano

saepe exscriptum esse quilibet videbit, qui ntrum

que legerit. Sed multo etiam magis scire refert,

quo pacto Ennius ipse versum illum scripserit.

IIunc Jovi' scripsisse Ludovicus Vives (ad Augu

stin. de civ. dei 4, 25) testatur, cujus auctoritas

eo major esse debet, quo certius constat (vid. ad

Aug. 2, 21. et Fabric. bibl. Lat. 4, 1. p. 29 Ern.)

Ennii eum editionem molitum esse. Omnibus igitur

illis perpensis eo adductus sum, ut Jovi* in textum

reciperem. (Conf. Cnp. in Harpocr. p. 69. Reines.

inser. p. 4. Gyrald. op. I. p. 18. Voss. idolol. 1, 14.

Montf. antiqu. expl. praef. p. 94 et T. I. p. 58.

Casal. de ritib. p. 100). -

septem residui] Habebat Grotins »Item ex his

septem residui. « Unde animadvertebat: » quomodo

septem, quum duodecim nominarit? At quinque

praesentes jam erant, Jupiter, Juno, Mfercurius,

Apollo, Pallas.

magna turba , quae isto numero non erat compre

Scptem igitur alii advocati, et

hensa. « Ingeniosa omnino haec est explanatio, quam

tamen glossae debebat Grotius, Grotioque Goe

zius. Nihilominus superiorem praefero lectionem,

quam Cortius ex libris scriptis Guelferbytanis pro

didit, et quacum Monacenses (C et. E), Britanni

cus, Cantabrigiensis, et Bodlejanus primus con

cinunt, nisi quod hi partieulam et omittunt, quo

parumper, aut nihil, a superiori differunt. Obstat

certe Grotianae explicationi illud item, quo innui

tur, praeter duodecim jam nominatos, septem etiam

residuos quosdam esse convoeatos. Neque Grotius,

neque Goezius, fontem detexerunt, e quo Martia

mus sua hauserat. Deos enim Maximus Tyrius (17,

12. p. 557 Reisk.) ögaro$c et dqpavefc distinxit,

quorum priores Appulejus (de deo Socr. p. 119.

121 Oud.), e Platonis doctrina, Solem, Lunam et

quinque vagas dicit, posteriores autem deos con

sentes, quos considerare non datum sit. Ita et Ovi

dius (trist. 4, 4, 20) de diis :

»Quorum hic aspicitur, creditur ille deus.«

Praeter duodecim igitur residui nostro sunt septem

Planetae, siquidem hoc loco alios vult haberi So

lem , Lunam, Saturnum , Jovem, Martem , Vene

rem, et Mercurium, planetas conspicuos; alios Apol

linem , Dianam, Saturnum, Jovem, Martem, Ve

nerem, et Mercurium, deos vortov;c. Superiori

etiam loco (§. 29) ad eoelnm adscendentes Apol

linem et Mercurium, illum in solem, hune in pla

metam transmutari finxerat: et inferiori (§. 741 f.)

septem diis aperte planetas designat. Distinguendi

igitur hi a veris diis. Atque hoc pacto locum sane

Müllero etiam (Etrusc. II. p. 84) obscurum equidem

interpretor. Ipse Cicero (de N. D. 5, 20) »Solem

inquit »deum esse Lunamque, quorum alterum Apol

linem Graeci, alteram Dianam putant.« Adde Ap

pulejum (de dogm. Plat. p. 205, et de deo Socrat.

p. 127 Oud.).

omnis] Meliorem hanc lectionem e libro No

rimbergensi, Hugiano codice, Vossiano (Arntzen.

mise. p. 208), et excerptis Bondami (lect. var. p. 84)

recepi. Grotins habebat omnium. Hosce deos Lu

cianus (Jup. trag. p. 251 Bip.) lepide, ut assolet,

vovöuovc appellat, et cávc«:t2rgo%vrag puévov

to)v ézz276ίαν. Ovidius (net. 1, 175. 595 ; fst.

5, 20) aliique (Senec. epist. 110. Martial. 8, :;o,

5. Prudent. c. Symm. 1, 27) plebem sive de plebe

deos nuncupant. Statio (Tlieb. 1, 205) sunt

Martiani Capellae lib. I. §. 44. 91

impertinentibus convocandi. Nec mora: milites Jovis per diversas coeli regiones 44

approperant: quippe discretis plurimum locis deorum singuli mansitabant, et

licet per Zodiacum tractum nonnulli singulas vel binas domos animalibus titu

larint, in aliis tamen habitaculis commauebant.

- - - - - - » turba vagorum

Semideüm , et summis cognati nubibus amnes ,

Et compressa metu servantes murmura venti.«

Claudiano (rapt. Proserp. 5. 15)

— — •plebejo stat cetera more juventus

Mille amnes. Liquidis incumbunt patribus udae

Najades et taciti mirantur sidera Fauni.«

» Quendam deorum «, Arnobius (5. p. 501) inquit,

»populum plebejae multitudinis faciunt. « Qui qui

dem populus Graecis δαιμόνων δήμος est (Span

luem. ad Callim. p. 60).

absque impertinentibus] Excerpta nostra manu

scriptorum : » absque discordantibus impertinentibus.«

Per impertinentes eos intelligo, quibus certas quas

dam ab causas deorum concilio adesse, Jovisque

in conspectum advenire, denegatum fuerat , quales

sunt praeter alios Manes, quos ideo pag. sequ. re

futatos dicit » quod hi in conspectum Jovis non

poterant advenire. • BoNdAw (misc. p. 84) — Quam

vis vir doctus vocem discordantes defendere studeat,

et copulativam post eam inserere jubeat, ego tamen

nil nisi glosscma esse illud discordantibus censco,

praesertim quum a reliquis omnibus libris id exsulet.

Praestat igitur legere, ut in vulgata est, idque

explicare »praeteritis iis, qui eo non pertinerent.«

Apud 'solum Martianum hoc duabus praepositioni

bus auctum verbum legi, sed quamquam talis prae

positionum cumulatio seriori maximìe aevo invaluit,

legimus tamen apud optimos etiam seriptores »irrc

vocabilis, impervius« , et similia , quin apud Virgi

lium etiam imperterritus (vide Quinctilian. 1, 8, 65.

p. 152, ibique Spaldingium). i

milites Jovis] Iterum noster infra (§. 63) horum

Nam in sexdecim discerni di

mentionem fecit, atque ego alio loco (pal. erit. III.

§. 480. IV §. 698) hoc militum genus comparavi

cum illo astrorum officio apud Graecos (Max. Tyr.

19, 6 f. p. 53 Reisk.) et nwx apud Hebraeos.

approperant] Apud Claudianum (rapt. Pros. 5,

5) Iridis hoc negotium est, deos ad concilium vo

care, namque - -*

» Illa colorato Zephyros praelapsa volatu

Numina conclamat pelagi, Nymphasque morantes

Increpat, et fluvios humentibus evocat antris.

Ancipites trepidique ruunt« cet.

amimalibus] Zodiaci signa innuit, in quibus de

orum planetarum mansiones sunt, quas alio loco

(in palaeogr. erit. III. §. 282 et 505) uberius ex

plicavi , et quinam planetae bina habeant domicilia

demonstravi (conf. Serv. ad Virg. georg. 1, 55).

sexdecim] Ex Etrusea disciplina. Cicero (div.

2, 18) : » eoelum in XVI partes diviserunt Etrusci.«

Grot. — Cf. Serv. ad Aen. 8, 427. Clarius Plinius

(2, 84): »In sedecim partes coelum — divisere

Thusei. Prima est a septentrionibus ad aequinoctia

lem exortum , secunda ad meridiem , tertia ad ae

quinoctialem oceasum, quarta obtinet quod reliquum

est ab occasu ad septentriones. Has iterum in qua

ternas divisere partes, ex quibus octo ab exortu

sinistras, totidem e coutrario appellavere dextras. •

Locus hic prae ceteris notandus. Addo c recentio

ribus Müllerum (in Etrusc. II. 127 sequ.) eo liben

tius, quo facilius in sequentibus interpretatio ejus

cum mca, si forte erraverim, conferri possit.

discerni dicitur] Ita ex Hugiano, Cantabrigiensi,

Britannico, Darmstattensi et Monacensi (C) reposui

pro disccrnilur.

4$

42 *

92 Martiani Capellae lib. I. §. 45.

46 Nocturnusque.

citur coelum omne regiones. In quarum prima sedes habere menmorantur post

ipsum Jovem dii Consentes, Penates, Salus ac Lares, Janus , Opertanei,

In secunda itidem mansitabant praeter domum Jovis, quae

ibi quoque sublimis est, ut est in omnibus praediatus, Quirinus , Mars mili

Salus] Eadem haec dea Romanis quae Graecis

Hygea (Martial. 11, 61, 0) sive Hygia (Plin. 54,

8, 10. 58, 11, 40). In Salutis haec templis re

ligiose colebatur (Livius 9, 43. 10, 1. 40, 37.

Taciti annal. 18, 85 et 74. 12, 23. Cic. de leg.

2, 11. N. D. 2, 23. 3, 56. Val. Max. 8, 14, 6.

Macrob. Saturn. 1, 16 et 20. Fest. v. Salutar.

Ovid. fast. 3, 822. Kalend. die V IRal. Apr. Terent.

Hec. 3, 2, 3); et saepe etiam in lapidum titulis

(Grut. 68, 12. 100, 1. 2. 118) et in numis com

paret (Rasch. lex. nnm. 4, 1. p. 1864. 1609 sequ.).

De ejus symbolis alibi egi (in palaeogr. erit. IV

§. 816 f.). Conferatur praeterea Bossii commentatio

de dea Salutis (in Woltereck. elect. numar.).

Lares] Illos hoc loco intelligo, quibus Itomae

templum erat publicum (Ovid. fast. 6, 791), quique

in marmoribus (Grut. inscr. 106, 4. Donat. 46, 5)

Lares publici appellantur. Adde Appulejum (dogm.

Plat. p. 206 Oud.) et inferiorem notam (ad §. 84).

Janus] Legebantur apud Grotium inter hunc et

Opertaneos » Favores« , quos omittendos esse censui,

quia infra ter (§. 48. 80. 88) Favor legitur, et

quia a eodieibus Monacensibus (B. D. E.) rectius,

ut pato, vox Favores prorsus abest. Volebat qui

dem Vonckius (sp. crit. p. 80) Sopores pro Favores

reponere, audaci sane conjectura : sed quamvis

»Sopor, consanguineus Leti« (Virg. Aen. 6, 278.

Sen. Herc. fur. 690. Stat. Theb. 12, 508. Claud.

Rufin. 2, 328. Prop. I, 5, 48) nobis haud ignotus

sit, Martianus tamen male finxisset plures, quum

wnus tantum Sopor esse posset.

0pertamei] Id est » obscuri et a seientia humana

remoti. • Vulc.— Hi dii qui sint ex octavo liquet,

ubi ait: »quo miraculo stupefacti aërii, terrestres,

marinique divi, et si quos clausa telluris operiumt.*

Meminit Plinius sacrorum opertaneorum. Gaot. —

Plin. 10, 56. Valer. Flacc. 2, 440 ;

— » sacrisque metum servemus opertis.«

Goez. — Sacra haec huc non pertinere recte censet

Müllerus (Etrusc. II. p. 131).

Nocturnusque] Meminerunt Plautus, Papinius,

alii. Gnor. — Bis quidem inducitur a nostro idem

dei nomen; sed quum in omnibns tam editis quam

scriptis libris legatur, repetitum expungere non

audeo, sed distinguendum potius inter utrumque

arbitror. Hesperum, quem Plautus (Ampli. 1, 1,

116) et Statius (Theb. 6, 240) a Grotio laudati

innuunt, hoc loco intelligi vix posse arbitror. Vi

detur enim Martianus Noeturnum vel Nocturninum,

deum noctis, voluisse, de qno consulendus Taub

mannus (ad Plautum p. 28 ibique Varro). Suadent

certe hanc interpretationem paulo ante memorati

opertanei dii. Nox certe dea fuit antiquissima (IIe

siod. theog. 125. Orph. hymm. 2. Pausan. 8, 18,

H. 10, 58. 5), quam et Latini poëtae eelebrant

(Virg. Aen. 6, 590. 7, 158. 551. 12, 846. 860.

Ovid. met. 8, 82. 11, 607 ; fast. 1, 455. Stat.

Theb. 1, 498. Senec. IIerc. fur. 708. Manil. $, G0.

Claudian. bell. Gild. 215), quibus adde Ciceronem

(N. D. 3, 17) et Hyginum (pr. p. 1). Alius ejusdem

nominis deus infra (§. 60) memoratur.

praediatus] Utitur hae voce Madaurensis philo

sophus Floridorum IV. Glossa : Praediatus, dives.

Grot. — Sensus est: Jupiter sedem et domicilium

Martiani Capellae lib. I. §. 46 $

taris. Juno ibi quoque domicilium possidebat: Fons etiam , Lymphae, Diique

Novensiles. Sed de tertia regione unum placuit corrogari. Nam Jovis Secun- 47

ubique habet. Sed parum abfuit, quin correcturi

praediatus critici (ad Appul. II. p. 102 Oud.) prae

ditus reponerent. Quod in Vossiano codice sequi

tur hereditarius merum glossema esse videtur. Sed

corrigenda erat apud Grotium P majuscula et de

lenda ante eam distinctio. Müllerus tamen (1. c.

p. 129) peculiarem deum arbitratur, cujus nomen for

tasse Praebiatum scribendum esse conjecit; temere.

Quirinus] In excusis exemplaribus est : » Quiri

nus Mars Laris militaris.« Vetus codex habet: »Qui

rinus Mars, Mars militaris.« Ita duo Martes sint :

unus paeificus dictus Quirinus, qui in urbe templum

habebat; alter, qui bellis praeerat et extra urbem

templum habebat. Vulc. — Forte »Quirinus, Lar

tutelaris.« Voxcx. (sp. erit. p. 146. Arntz. misc. p.

208) — Nonne autem omnes Lares sunt tutelares?

A codice Dresdeusi omnino exsulant verba »Laris

militaris. « In aliis manu scriptis, ad marginem libri

Norimbergensis laudatis, legitur » Lar militaris. «

Quae quum ita sint, equidem codicis, quo Vulcanius

usus est, lectionem praetuli, tum quod infra (§. 80)

legitur: »nam Mars Quirinus et Genius superius

(hoc videlicet loco) sunt postulati«; tum quod »Lar

militaris« liic legi nequit, quum infra (§. 48) adci

tetur, quamyis Grotius vim ei inferre et militaris

in familiaris transmutare tentet, non perpendens

tali potius in singulis domibus, quam*in coelo lo

eum esse. Recte igitur Goezius Vulcanianam le

ctionem in textum recepit, siquidem Quiribui nomine

significatur deus Romanis peculiaris (Lactant. 1, 18)

sive Romulus (Fest. v. Curis. Ovid. fast. 2, 478.

Plutarch. in Romulo p. 56. Arnob. I. p. 24); Mi

litaris autem Mars non solum in lapidum titulis

(Grut. 88, 4) legitur, sed probe etiam distinguitur

a Miliclio Marte (ap. Noun. in Dionys. 8, 94) vel

Pacifero vel Pacatore in numis (v. Rasche lex. numi.

5, H. p. 502). Adde Servium (ad Aen. H, 282) qui;

»Mars« inquit »quum saevit, Gradivus dicitur,

quum tranquillus est, Qnirinus. •

Fons] Fontis dei meminit Varro ; item Ciccro

III. de natura deorum : »itaque et Fontis aram Maso

ex Corsica dedieavit.« Et de legibus II : »Eodem

que ritu in eo sepulchro, quod ad Fontis aras rc

gem nostrum Numam conditum accepimus •5 in quo

loco legeudum meo quidem judicio »in eo sepul

chro, quod procul ad Fontis aras regem * , cet.

Festorum fontinalium uti apud auctores, ita et in

calendario veteri mentio. Grot, — Loeis laudatis

adde Ovidium (fast. 3, 300. 4, 789), Arnobium

(5. p. i I7), et inscriptiones apud Gruterum (57, 5.

94, 4. 6. 121. 1072, 7). E Guelferbytanis Cortius

quidem Fors legit pro Fons ; sed hoc praeferendum,

quum Lymphae sequantur. ,. -

Iymphae] Lympha idem quod nympha aut aqua.

Infra (§.928) »Lympharum insulae •seribit pro Nymn

pharum. Antiquam hanc orthograpliiam esse Festus

et Servius (ad Aen. 7, 577) docent. Inter rusti

corum , deos, Lympha quoque invocatur (Varro de

It. R. 1 , 4. p. 144. Gesn.). Reposuit quidem Gy

raldus (Op. p. 15) apud nostrum »Nymphae « ; sed

sine causa, nisi ex libri alicujus auctoritate id fe

cerit. Namque in lapidis quodam titulo etiam legitur

Iympheis (Murat. I. p. 298, 1), in alio Lymphae

et Nymphae (Grnter. inscr. 95, 1). Nec solum Ovi

dius quam saepissime Lympha pro Nymplia scripsit;

sed Phaedrus etiam (1, 4, 5). »Lympliarum in

speculos pro »in aqua« posuit; pariter atque Ho

ratius (od. 5, 15, 16) et Propertius (5, 14, 4)

voce nymplua pro aqua utuntur.

Novensiles] Videndus Arnobius sub finem libri

94 Martiani Capellae lib. I. §. 47.

dani, et Jovis Opulentiae, Minervaeque domus illic sunt constitutae. Sed

omncs circa ipsum Jovem fueramt in praesenti. Discordiam vero ac Seditionem

tertii adversus Paganos. Gror. — In codice Dres

densi legitur » Jovemsiles« cum glossa absurda si

qua alia : »Jovensales, hoc est , saltatores Jovis!•

Varro (de L. L. 4. p. m. 25) a Sabinis repetit No

vensiles. Apud Livium (8, 9) invocat poutifex divos

Novensiles. Quare temere Scaligerus (ad Orph.

hymn. 78, 2. p. 283. n. 15 Gesn.), ut archaismum

affectaret, pro Musis Novensiles posuit. ' Sed de

natura liorum deorum etiam : si omnes legeris di

verse disputantes (Serv ad Aen. 7, 678. Arnob. 5.

p. 122 sequ. Canter. ad eund. p. 14. Elmenhorst.

ad eum p. 124. Salinas. ad Spartiani Adrian. c.

14. Voss. etym. v. Novem. Gyrald. Op. p. 20.

Müller Etr. II. p. 84), incertus nihilominus abibis.

Hoc solum e Varrone et Ilivio elucet, deos illos

indigetibus oppoui, unde a novus potius, quam a

movem vox, modo Latiiiam putemus, derivari pos

sit. De novenario numero dubitare Müllerus quoque

*

videtur.

Secundani Jovis] A secundis et felicibus suc

cessibus. Vulc. — Dubito num werum viderit. Milii

Martianus consulto usus esse videtur voce Secun

dani, ne ambigua Secundi pro prosperi acciperetur.

Ita infra (§. 81) etiam Secundanus Pales legitur.

Certe e tribus fratribus Jovi proximus Neptunus

erat, tertius Pluto. Quumque Pluto Jupiter Sty.

gius audiat (Virgil. Aen. 4, 658. Ovid. fast. 5, 418),

quid mirum Neptumo nomen inditum esse Jovis

seeundani? Sed lege hosce Statii (Acl. 1, 48)

versus: n., : ' - --

— — — • dextramque secundi'

Quod superest complexa Jovis« v.

qui sane Neptunus erat. Obstat tamen, fateor,

quod inferiori loco (§. 84) Ncptunus vulgari hoc

nomine adcitatur. Crijus quidem reiteratae adeitatio

nis causam nondum perspicio, nisi eum duplici

officio, in mari nimirum et lacubus functum esse

ponamus, quippe qui ea de causa a Catullo (51, 3)

etiam Neptunus uterque appellatus sit. Müllerus

(p. 129. 159) neque Secundannm Jovem neque

Secundamum Palem explicuit, quod dolemus.

Jovis Opulentiae] Quemadmodum Genius Jovi

alis Capellae et Arnobio dicitur, itemque Junonis

Genius; sic forte Jovis Opulentiae dici videtur.

Au verum est, quod citatur a Gyraldo » Jovis

opulenti« , tum quod Secundani praecessit, tum

quod Graeci 4ia ftAoûouov et aeríóuov dixerint?

Gnor. — Lege Junonis 0pulentiae. Voxcx. (sp. crit.

p. 80) — Apage! Bene Martianus Latine, quem

Pausanias (2, 19, 7) 4ta :t2owóuov* quem eam

dem esse censeo, qui Hermeti Trismegisto (ef. As

elep. ap. Gyrald. p. 193) est Jupiter Plutonius.

E Pausania certe noster satis. defenditur. Müllerus

igitur (p. 129) nou debebat Jovem 0pulentiae com

vertere in Opulentiam Jovis.

Diseordiamn] Frequens hujus deae fit mentio

(v. IIomeri II. 4, 440. 18, 558. Hesiod. theogon.

226. scut. Herc. 148. 186. Pausan. 8, 19, 1.

Phocylid. poem. 71. Ennii annal. apud Serv. ad

Aen. 7. 622. Virgil. Aen. 6, 280 et 8, 702. Senes.

Herc. fur. 95. Val. Flacc. 2, 204. Stat. Theb.

5, 74. Petron. c. 124. p. 805. Burm. Claudian.

in Rmf. H , 50. IIygin. fab. pr. p. H et fab. 92 p. 147

Munck. Fulgent. myth. 5, 7. p. 119. Arnob. lib.3.

p. 118.). Hesiodo auetore Noctis erat filia : cur

autem ad nuptias non corroganda fuerit, facile per

spicient, qui meminerint, quantas haec dea turbas

dederit in nuptiis Pelei et Thetidis ; quam quidem

fabellam explicare stnduit Sallustius pliilosophus

(4. p. 240 Gal.).

Martiani Capellae lib. I. §. 47. 9$

quis ad sacras muptias corrogarit, praesertim quum ipsae Philologiae scmper

fuerint inimicae? De eadem igitur regione solus Pluton , quod patruus sponsi

est, convocatur. Tumc Lynsa silvestris, Mulcifer, Lar coelestis, ncc non etiam

militaris, Favorque ex quarta regione venerunt. Corrogantur ex proxima

Seditionem] Nec Martianus hanc per prosopo

poeiam primus finxit. Certe Ovidius (inet. 12, 61)

ansam fictioni praebuit. Pro corrogaret reposui

Dresdensis codicis auctoritate corrogarit.

praesertim] Lectionem »praesertim quum ipsae

(Discordia et Seditio) Philologiae« e Monacensibus

(B. C. D. E.) in textum recepi. Grotius praesertim

que : Basileensis et Vossianus (Arntz. misc. p. 208)

fuerunt: Reichenauensis ipsi.

patruus sponsi] Mercurii videlicet, qui Jovis,

Plutonis fratris, erat filius.

Lynsa] An non Lymplia? cujus meminit Varro

Lib. 1. c. 1. de re rustica.

quod supra dixerit »Lymphae<; multa enim liic

Neque te moveat,

deorum vocabula aliquotiens repetita. Gnor. — Unus

quidem Cantabrigiensis codex Grotii conjecturam

firmare videtur ; sed in textum hanc lectionem re

cipere equidem non ausus sum, quum epitheton

silvestris sit additum et in codicibus Monacensibus

(c. D. E. G.), qui cum Basileensi Linsa exhibent,

glossa sane antiqua hanc •bestiarum deam« inter

pretetur, quo adducor ut credam, scholiastam a

Graeco λόy§ nomen repetiisse. Confirmatur haee

conjectura Vossiano codice, in quo Iynxa (Arntz.

misc. p. 208) et Hugiano , in quo Linxia legitur.

Multos certe noster »silvicolas « divos statuit, no

minibus tameii eorum praeteritis. Certe IIomerus

(hymn. 17, 24) Pani, qui silvester sane deus erat,

lyncis pellem tribuit. Jure igitur, donec certiora

reperiantur, vulgata servanda lectio est.

Mulcifer] Ex Festi etymo a mulcendo ferro pe

tito, quod Martianus approbasse videtur. Paulo

enim post appellat Vulcanum (§. 49) alio profecto

sensu. Hoc contra loco illum notare vi.'etur, qui

infra (§. 889) »Lcmnius fabrilium tantum operum

sollers« cognominatur.

Lar coelestis] Frustra liunc alibi quaesivi. Quo

niam autem permulti erant Lares (§. 84 not.), po

terat noster loco nobis jam ignoto Coelestem Larem

deprehendere, vel poetica licentia fingere. Quumque

Lares et Genii saepe confundantur (infra §. 84

not.), Coelestis ille Lar forsan idem est , qui in

lapidum titulis (ap. Grut. 109, 8. 602, 4) Coeli

Gemius audit.

militaris] Forsan »nec non et familiaris • Gnor.

— Cum Grotio legendum familiaris. Voxck. (sp.

eritic. pag. 146). — Familiaris , quod mihi sese

probaret, si auctoritate librorum firmaretnr. Goez.

— Sed oblitus vir doctus erat, supra (§. 46) a se

ipso pro Lar militaris repositum fuisse Mars mili

taris, hoc igitur loeo Larem militarem retineri posse.

IIaud cnim video, cur Lar militaris fingi nequi

verit, quum vel Jovem militarem (ap. Appulejum

de mundo p. 571 Oud.) fictum fuisse legamus, et

Lar etiam hostilis (Alexand. gen. dier. 5. p. 142)

et permarinus (Liv. 40, 82), quorum uterque non

nisi militaris esse potuit, reperiantur. Meram Grotii

conjecturam Müllerus (p. 150) recipere non deljebat.

Favorque] Favores quidem tam fortunae quam

fati celebrantur a poëtis (Lucan. 8, 696. 7, 7öö,

8, 21); scd deum hoc nomine laudatum nondum

observavi ; quin ipsam etiam vocem fauor novam

esse credebat Cicero (Quinctil. 8, 5, 54. p. 239

Spald.). At si quis ex ingenio aliud reponere nomen

Martiani Capcllae lib. I. §.49.

transcursis domibus conjugum regum, Ceres, Tcllurus, Terraeque pater Vul-

SO canus, ct Genius. Vos quoque Jovis filii, Pales et Favor, cum Ccleritate, Sol»

íoluerit, nil tamea profieict, siquidcra, ut locum

taceain supcriorcm (§.45), ubi abesse poterat Favor,

non hie solum, sed bis praeterca (§. SO. 55) redit.

Tellurite] Vulgaris haec lectio , quam unios

Dresdensis codicie auctoritatc in Tellus mutare eo

minus auras sum, quo plurcs dii ancipitis generis

sunt, maxime autcm Terra, dc qua Varro apud

August inum (civ. del 7, 23): »una cadciiiquc TciTa

Labet geminara vkn, et masculinam, quod eemiiia

producat, et femininam, quod rccipiat atque nutriat :

linde a vi feminac 'dictam esse Tellurem, a vi masculi

Telt'timonem.« Tcllumo ¡gitnr idem esse vidctur,

qui a nostro Tell urns dicitur. Serving (ad Aen. 1,

169) inter Tellurem ct Terram banc esse diffcrentiam

statuit, ut Terra ipsum sit clementum, Tellus

vero dea; cujus effigies in monuincntis exstat antiquis

(ap. Kant I, 52. G rae v. X. 625. Chonl. 118.

M. A. V. IV. 53. Bie 57, 15. et in Ofusco Flo

rent ГУ. 45. 44.) СГ. praeterca egregias ejus lau

des apud Statiuni (Theh. 8. 505).

Vulcanits] Лоп faber ¡He, quem modo nomine

Mnleiferi, et supra (§. 7) Lemnii induxit; sed ignis

(Aecius ар. Macrob. Saturn. 6, 5), linde Terrae

patrem en m nominat. Ovidium (met. 15, 259 scqii.)

ct Stoicos (ap. Cic. Pf. D. 2, 24) secutus primum

«lementum (§. 758) ignem dicit, e quo afir, aqua,

terra. Pariter Varro (L. L. 4. p. m. 20) terrae pa

trem ignem, matrem aquam nuneupat, et paulo post

(p. 23) »ab ignis jam majore vi Volcanus dictus.«

Pluribus bac de re alio disscrui loco (in palaeogr.

IV. §. 660).

Genius] Principalis forsan , qui inter Déos se

lectos refcrtur (Augustin, de civ. dei 7, 2) et pare

nniversi dicitur, quem in lapidis quodam titulo (Rei

nes, p. 183', n. 165), paritcr atquc apud Augustinnm

(7, 13) deutn aelemalem, in aliis inscriptionibus

(Reines, p. 245. n. 203) Genium aeternalem

appellatum legimus. Sed silcntio baud praetcrcunda

in códice Hugiano lectio unius pro Genius, quae

quidem aliter defend! ncquit, nisi ab et unius com

ma hoc incipiaimis , vocemque ad Jouis re Геramus,

quod taiiicii minus placcbit Cctcrum de Geniis in

primis disscruerunt Bartbius (ad Rutil. 328 Alm.

sivc in ad vers. p. 2448 scqu.), Marinius (fratr.

Anal. П. 560), Datbeus (dc Geniis vet. in Martini

tbesauro diss. II. p. 60), BaudcJotius (util, des

voyag. p. 218), Gracvius (in tbesaur. VI. p. 528

eequ.), Moutfauconius (in ant cxpl. I. p. 316), Lindenbrogius

(ad Censor, dc die nat. c. 3).

Pales] Illa sivc dea, sivc deus (Scrv. ad gcorg.

3, !• Müller Etrusc. II. p. 88), in cujus honorem

antiquissiiiia feeta Palilia celébrala , et a quo ccrte

distinguendus alius videtur, qui paulo post (§. 51)

cognominc Sccundani appcllatur. Quo autcm pacto

Jovis filius dirai ur, juxta cum ignarissimis ignoro

(v. tarnen Aniobium 5. p. 115. 125,' 125, et Mül

lerum p. 89).

Faoor] Vide supra (§. 47). In Cantabrigiensi

códice pro Favor semper Fabor legitur ex sólita

illarum litcrarum permutatione. Quodsi Labor inde

legcrcmus (conf. §. 145), ejusdem vocabuli iteratiencm

vitarcmus.

Celeritate] Gyraldus (p. 15) vult Celebritate; que

jure, equidem ignoro. Ut Veritas ab aliquo veteruni

poetar um (Gell. 12, 11) Tcmporis filia dicta est

(cf. et Plutqu. Rom. 12, p. 266), ita Ccleritas Solis,

cujus » convereionis , ut ait Cicero (Tuse. qu. 1,

28) ccleritas tanta, quanta cogitari non possit.«

I nde Arge venatrix, quum cervum sequeretur, cervo

dixisse fertur : »Tu licet Solls cursiim sequaris.

Martiani Capellae lib. I. §. 80. 97

filia, ex sexta poscimini. Nam Mars, Quirinus et Genius superius sunt

postulati. Sed etiam Liber. ac Secundanus Pales vocantur ex septima. Fraudem

quoque ex eadem post longam deliberationem placuit adhiberi, quod crebro

ipsi Cyllenio fuerit obsecuta. ' Octava vero transcurritur, quoniam ex eadem

cuncti superius corrogati, solusque ex

tamen te comsequare (Hygin. fab. 208); noster an

tem infra (§. 76) pennata ipsi vestigia tribuit. In

Zoroastri etiam oraculis (162) zazöç %&%uoc

dicitur.

Secundanus Pales] Ut supra Secundanum Jovem

dixit. Palis masculi meminit Arnobius: Genium Jo

vialem, ait, et Palem, sed non illam feminam,

quam vulgaritas accipit, sed masculini nescio quem

generis ministrum Jovis ac villicum. Et Servius ;

Pales autem, ut diximus, dea est pabuli , quam

alii Vestam, alii matrem deùm voluerunt. Hanc

autem feminino genere appellat Virgilius, alii, inter

quos Varro, masculino. Gnor. — Loci a Grotio

negligenter laudati sunt apud Arnobium libro tcrtio

(p. 125; conf. H 13, 125) et apud Servium ad ge

orgica (5, 1). Plerique certe Romanorum scriptores

Palem feminini generis ajunt (Virg. georg. 5, 1 ; ecl.

8, 55. Ovid. fast. 4, 722. 720. 776. Tibull. I, 4,

14. 2, 8, 28. Columella 10, 4. Florus H, 20 f.),

sed Servii verba nullam admittunt dubitationem. Co

pulam et ante Pales Gyraldus habet, eaque ad libri

Norimbergensis marginem, e Vossiano fortasse co

dice (Arntzen. mise. p. 208) addita est; in Dres

densi etiam Palesque, quod idem, legitur: ego vero

vulgarem secutus sum lectionem, siquidem nomen

Secundamus solum vix quisquam interpretari poterit.

Iste contra Pales eo magis superiori (§. 80) oppo

situs esse videtur, quod infra (§. 428) Pales inter

deos minores refertur, qui itaque idem Secuuda

nus esse potest.

Fraudem] Graecis haec 'A/tdtn, filia erat No

illa Veris fructus adhibetur. Junonis

ctis (Hes. theog. 228), eademque a Romanis etiam

Fraudis nomine memoratur (Cic. N. D. 5, 17) vel

Laverna dicta est (Horat. epist. H , 16, 60) quae

fraudibus praeesset (Arnob. 4. p. 145; add. Camdem

praelect. acad. p. 675. 677. 678).

quoque] Vulgo quippe. Illud, quod jam Von

ckius conjecerat (sp. crit. p. 80), consentiente codice

Bodlejano primo recepi.

Cyllenio] Ita Arnobius (IV. p. 145) quoque »La

vernam cum Mercurio simul fraudibus praesidero

furtivis • tradiderat. Conf. Horatium (od. 1, 10, 7).

Veris fructus] Adeo obscuras iste deus est, ut

praeter Martianum nemo ejus meminerit. Alius We

ris deus est, quem Mercurium esse noster supra

(§. 27) docuerat. Ver ab Ovidio (met. 2, 27) et

Appulejo (met. p. 744. 748) etiam per prosopo

poeiam quasi numen inducitur. Cujus fructus quum

flores sint, Flora intelligi possit, quippe quae • se

Jere semper frui« apud Ovidium (fast. 8, 207) prae

dicet. Sed masculinum genus interpretationem hanc

rcspuit. Vide igitur an ex Etruscorum antiquitati

bus ille forsan explicari possit? Certe apud Lau

rentium Lydum (Mense Febr. 20 p. 170 Roeth.)

Anysius docet » qDeßgo%ov ròv xataz$6vuov

είναι τη 0ov6xoev qpoevfj, xoei 9ego:<reöe6$at

rrgöc rév Aovrregx6jv örrög èzuóö6εως τόν

xagztóv. « Subterraneum dicit, eodem jure, quo

Proserpina dea infera est, et tamen, ut Martiani

verbis (§. 81) utar, »frugem exposcentibus tribuit.•

Ita et Februus ille, quia sub terra omnia praeparat,

ut fructus crescere possint, id quod praesertim in

51

15

98 Martiami Capellae lib. I. §. 84.

54 vero hospitae Genius accitus ex nona. Neptune autem, Lar omnium cun

illis regionibus jam Februario mense fieri constat,

Veris fructus a Martiano appellari certe potuit.

Sed meliorem fortasse explicationem legeremus, si

eam nobiscum communicare placuisset Müllero (in

Etrusc. II. p. 150).

hospitae] Lege sospitae. Ejus frequens apud

auctores mentio. Cultam innuit Cicero cum pelle

caprina, hasta, scutulo, ac repandis calceolis. Me

minit aedis Junonis Sospitae Livius, quam ait Ro

manis et Lanuvinis fuisse communem. Monitus sum

ab amico, assentiri P. Colvium. Notandum autem

hic, quod deorum Genii memorantur, ut in illa

tabula antiqua : » Genio numinis fontis. Ser. mom.

Chryseros Caesaris nostri lib. Gangala. « Et in alia :

»Fontis Aginees Genio B. P. Oecilui P. S. T.

Alexis Aqueegus. V. S. L. M.« Gnor. — Adeo

placuit haee Grotii conjectura Goezio, ut non so

lum fuisse Junonem Sospitam locis e Cicerone (N.

D. 1, 50) et Livio (8, 14) demonstraret; sed in

contextum etiam recipi Sospitae pro Hospitae inter

corrigenda ad calcem editionis suae juberet. Nullus

eodex Sospitae habet, unus tantum (Arntz. misc.

p. 208) hospitio, quam tamen spernendam esse le

etionem patet. Servavi equidem communem, quam

glossis antiquiorem esse liquet, quod hae illustra

tionis causa addunt : »quae dat jura hospitalitatis.«

Quodsi perpendissent viri docti illud hospita , sive

hospitalis, sive hospitus commune fere deorum fuisse

epitheton (Pollux 1, 25. p. 18) atque hospitalium

deorum a Romanis seriptoribus saepe mentionem fieri

et tam Venerem (Cic. pro Coel. 21) quam Minervam

(Pausan. 5, 11 f) et Jovem (Id. I. c. Hom. Odyss.

9, 271. Ovid. met. H0, 224. Cic. de fin. 5, 20;

pro Dejotaro 63 ad Quint. fr. 2, 12. Appulej. de

mundo p. 337; met. 5. p. 224. 7. p. 477 Ond.

conf. Virg. Aen. M. 731) hospitales diei, Martiano

certe veniam dedissent Junonem simili cognomine

decorandi ; praesertim si apud eundem nostrum

(§. 81) legissent, Neptuni etiam conjugem hospitam

appellari.

Genius] Diis quoque suos Genios adscribi e

monumentis patet (Reines. p. 122. n. 88. Marini

fratr. Arv. II. p. 568; add. notam ad infer. §. 92).

Lar omnium] Quasi generalis compugnantia re

rum, quia ignis aquae repugnat , et terrae gravitas

levitati aëris. Gloss. — Videtur Larem cunctalem,

öaiuovoe rréyxovvov, familiari opponere. Sic alibi

»et generalis omnium praesul, et specialis singulis

mortalihus Genius admovetur. « Vide quae ad Ono

macritum. Gnor. — Locus nostri laudatus a Gro

tio libro secundo (§. 182) legitur: verumque est

Genios ac Lares saepenumero pro iisdem accipi

(Minucius Felix 5. Censorin. 5, 2. Lactant. 2, 14.

Appulej. de deo Socr. p. 182 Oud.); cf. Lud. Vives

(ad Augustin. 7, 15), Fabrettus (inscr. p. 72), Mont

fauconius (ant. expl. I. p. 516. 520). Et licet re

pugnare videantur quidam lapidum tituli (ap. Gru

ter. 106, 8. 107, 7. Boissard. IV. 157) dedicat;

» Genio Larum Augustorum« ; in iis tamen Lares

pro domibus accipiendi sunt , unde iidem etiam

Genii focorum ab Arnolio (4. p. 150) dieti sunt.

Alia contra inscriptio (ap. Bianch. in marm. Crem.

p. 51. a) : »Felicitati, Lari viali , et Genio loci«

illam Geniorum et Larum confusionem probare vi

detur. Qui enim in hac atque apud Plautum (mer.

cat. 8, 2, 24) est » Lar vialis«, idem in aliis in

seriptionibus (Reimes. p. 247. n. 299) » Genius vi

arum« audit. Quodsi igitur confusos a veteribus

esse Lares et Genios statueris, minime Martianum

inducentem Larem universalem miraberis. Etenim

non solum varios et multiplices fuisse Lares ex an

tiquitate cognovimus, utpote Agrestem , qui etiam

- Martiani Capellae lib. I. §. $4. *.

99

ctalis , ac Neverita, tuque Conse ex decima convemistis.

Ruralis, Compitales, Domesticos, qui et Familiares,

Grundules, Hostiles, Militares, Permarin6s, Prae

stites, Publicos , Salutares, Viales; sed etiam in

numeros Genios fictos fuisse notum est, adeo ut

Prudentius (c. Symm. 2, 444) scriberet;

—--— » cur Genium Romae mihi fingitis unum,

Quum portis , domibus , thermis, stabulis , soleatis

4dsignare suos Genios : perque omnia membra

Urbis, perque locos, Geniorum millia multa

Fingere, ne propria vacet angulus ullus ab

umbra?«

Sic Servius (ad Aen. 8, 88 et 98): »Nullus enim

locus sine Genio est« et Festus: »Alii, inquit, Ge

nium esse putaverunt unius cujusque loci deum. «

Quibuscum conspirant etiam monumenta, in quibus.

multifaria obvia sunt genera ' Geniornm, utpote

Aeternalis , Boni, Caelii montis, Centuriae, Ci

vitatis , Cohortis, Coloniae , Exercitus, Fontis,

Gubernatoris, Historiae, Horreorum, Jovialis, Jo

vis, Jovis Stygii, Junouis, Larum Augustorum,

Loci, Magni, Municipii, Paciferi, Plutonis, Populi,

Priapi, Principis, Publiéi , Romani populi, Sancti,

Senatus , Somni, Theatri, Thesaurorum , Viarum.

Vide igitur, an Cumetalis Lar forsan ille sit Ge

nius antiquissimus a Varrone (ap. Augustin. 7, 8)

inter deos selectos relatus, qui in lapidis etiam

titulo (ap. Reines. p. 185. 168) nomine Genii dei

deeoratur, et quem praepositum esse statuebant ac

vim habere omnium rerum gignendarum (Augustin.

<7, 15). Cunetalis enim a cunctus derivandum, non

a cwnctari.

tc Neverita] Dea timoris vel reverentiae. Vulc.

— Alii plerique libri Nerita. Forsan Nerina pro

Nerio, ut Gellius l. 15. c. 21, vel Nerine pro

Nereides , ut opportune Neptuno jungantur. Glossa

tamen »Neverita, reverentiae dea. « Grot. — Glossa

lectionem Neverita firmare videtur. Goez.— Sed no

men inauditum neque idem, quod reverentia! Au

daciores quam ego, pro Neverita fortasse Reveritam

substituissent; et tale quid jam Vuleanius in mente

habuisse videtur. Nec deum tantum Timoris fuisse

Virgilius (Aen. 9, 719), Claudianus (in Ruf. 1,

54) et Augustinus (epist. 44) testantur, quem Lace

daemonios coluisse Plutarchus (in Cleom. p. 808)

docet; sed feminini etiam generis deam Paventiam

apud Augustinum (civ. dei 4, 11) invenie*. Qunm

que Plutarchus monuerit, ubi metum, ibi etiam

reverentiam esse, et Servius (ad Aen. 7, 527) tra

diderit » Venerationis Plutonem patrem esse« ; pro

baveris deam ab Ovidio (fast. 8, 25) Reverentiam

dietam eandem a nostro quoque appellari. Attameu

vulgatam non ausim mutare lectionem.

Conse] Consum a Neptuno distinguit; non vero

Ausonius, qui canit: »Tum Jovis et Consi germa

mus Tartareus Dis. « Item: »Caenida convertit pro

les Saturnia Consus.« Meminere Dionysius, Varro,

Augustinus, Servius : sed et Livius et Plutarchus

Consualia nominant festa, quae celebrata, ni fallor,

vigesimo primo Augusti, iterumque decimo quinto

Decembris. Pro Capella glossa vestus : »Conso rqj

$u$ tijc "Iou8oç « Gnor. — Comse habent priores

editiones et multi e libris scriptis, codices etiam

Monacenses quatuor (B. C. D. E.). Alii exhibent

Cosse, quod facile intelliges, modo breviatae scri

ptionis vocum qualis consul cet. memineris. Fortassis

ad eundem deum etiam referenda inscriptio esi

»Cososo deo« dedicata , licet Reinesius (p: 12!

n. 84) locale numen intelligat. Quoniam autem

scriptores veteres omnes Comsum appellant, hoe no

men omnino erat praeferendum. Consiliorum deum

fuisse perhibent (Varro L. L. 8. p. m. 84. Festus

voce Consualia. Dionys. IIalic. 2. p. 100 Sylb.

Venit ex altera $

15 *

100 Martiani Capellae lib. I. §. 85.

Fortuna et Valitudo, Favorque, Pastor, Manibus refutatis; quippe hi in con

et ab eo sua habens Plutarcli. in Romulo p. 23.

Augustin. 4, 11. Arnob. 5. p. 115. Add. Ovid. fast.

5, 199. Tertull. ad nat. 2, 11 ; de spectacul. 8).

Inprimis notatu digna inseriptio est, quam in circo

effossam Tertullianus prodit, hujus quidem tenoris :

~Consus consilio, Mars duello, Lares comitio (vel

ut Salmasius ad Solin. vult » colio « al. » Coilo «

Müll. Etr. II. 94. n. 51.) potentes.« Plurimi qui

dem Neptunum equestrem eundem quem Consum

esse affirmant (Liv. 1 , 9. Serv. ad Aen. 8, 656.

Auson. Eid. 12. monosyll. Dis. Epigr. 69, 9. Ascon.

in Cic. Verr. 1, 10. Hieron. in vita Hilar. c. 16);

Dionysius autem Halicarnassensis tradit, alia opi

nione statui »ludos quidem equestres Neptuno fieri :

aram vero subterraneam positam Genio cuidam, .

cujus nomen proferre nefas sit, δαίμονι άδόήτφ,

occultorum consiliorum duci et custodi. «

Fortuna] Difficile dictu est quaenam hic intel

Higi debeat , sed verisimiliter antiquissima , quippe

cni jam Servius Tullius fanum prope Tiberim extra

urbem dedicaverit (Varro de L. L. 8. p. 85 f.),

et cujus in honorem quotannis festum celebratum

fuerit (Ovid. fast. 6, 775), vel ea, quae dieta est

publica Fortuna (Ovid. fast. 4, 576. P. Victor in

urb. regione 6.) sive populi Fortuna potcntis, cujus

festum IX Kal. Jun. in Kalendario (Burm. ad Ovid.

fast. p. 262) notatur.

Walitudo] Quamvis bonam intelligendam esse,

quae saepe Hygieae vel Salutis deae. nomine in

venitur, conjeceris, supra tamen (§. 48) Salus dea

jam adcitata erat. Restat igitur ut ad duplicem verbi

valeo sensum respiciens Martianus Palitudinem de

am, quasi validam , finxerit pro illa, quae nomine

Palentiae apud scriptores (Solin. ab init. c. 4)

pariter atque in marmoribus (Grut. 2, 12) legitur.

Pastor] Gyraldus citat: »Favorque, Pavore (pro

Pastor) et Manibus refutatis.« Probe : nisi forte

Pallore scripserit Martianus, quod propius abest

a veteri seu inveterata seriptura. Et Pallorem, et

Pavorem, deos fuisse, nemo est qui nesciat. Gnor.

— Quo ex codice Gyraldus lectionem illam ha

buerit, incertum est: equidem in nullo eam reperi.

Sed et Grotius ipse vulgarem lectionem invetera

tam esse fatetur ; quapropter nihil ausus sum mu

tare ; praesertim quum pastor ille Nomius esse pos

sit, non quidem legislator (Cic. N. D. 3, 25), sed

dztó tîjç vopuijc, ut Servius ad hosce Virgilii (in

Georg. 5, 1) versus, ad quos respexisse Martianus

videtur, cognomen illud interpretatur;

• Te quoque, magna Pales, et te , memorande,

canemus ,

Pastor ab Aemphryso. «

Attamen non repugnabo si quis Pana maluerit in

telligere, quippe quem Homerus etiam vópuov

$eâv appellarit (add. Pausan. 8, 58, 8). Quin

etiam fateor illud que voci Favor adjunctum Gyral

dianae lectioni favere. Cuique me audaciori licebit

in textum recipere »Pavore et Manibus refutatis.«

Ego vero judicium meum suspendo.

Manibus refutatis] Id est: diis inferis repulsis.

Vvlc. — Male, si quid video. Deos enim inferos,

Plutonem, Vejovem, neutiquam repulsos sed potius

adcitatos fuisse ex ipso Martiano liquet (§. 47. 59).

Manibus autem , Appulejo teste (de deo Soerat.

p. 185 Oudend.), non nisi »honoris gratia dei vo

cabulum additum est«, quum incertum sit, » quae

cuique eorum sortitio evenerit, utrum Lar sit am

Larva* quippe, inquit, »tantum eos deos appellant,

qui ex eodem numero juste ac prudeuter vitae

curriculo gubernato, pro numine postea ab homini

bus proditi, fanis et caerimoniis vulgo advertuntur..

Anceps igitur Manium appellatio est, quia incertum

Martiani Capellae lib. I. §. 86. I0 .

spectum Jovis mom poterant advenire. Ex duodecima Sancus tantummodo $6

cvocatur. Fata vero ex altera postulantur. Ceteri quippe illic dii Manium 57

demorati. Ex bis septena Saturnus ejusque coelestis Juno consequenter acciti. 88

Vejovis, ac dii publici ter quino ex limite convocantur. Ex ultima rogione $9 60

est, boni an mali illi sint futuri. Unde idem Ap

pulejus (florid. p. 87 Oud.) Pythagoram ait a Brach

manis in India didicisse »quot partes animi, quot

vices vitae, quae diis Manibus pro merito suo cui

que tormenta vel praemia.* ' De nomine ipso conf.

Müller (Etrusc. II, p. 98).

non poterant] Cur manes a Jovis conspectu

removeantur, haec est causa, quia Jupiter aether

(§. 67. 149. 180) vel certe superior aër est,

Manes autem in inferiori tantum aëre versantur

(§. 162).

Saneus] Deus, qui sancit et confirmat res.

Vulc. e glossis. — Hercules Sabinorum. Sic Ar

nobius : »At Hereules Sanctus deus.« Sanctus

enim, Sangus, et Sancus idem sunt. Gnor. —

Male Arnobii loeum (L. 4. pag. 148) huc refert

Grotius; melius Goezius Ovidium (fast. 6, 215)

et Tertullianum (ad nation. 2, 9 f.) laudat; sed

uberiores adire poterat fontes (Liv. 8, 20. 52, M.

Fest. v. Praedia. Dion. Halicarn. l. II. p. 115; IV.

p. 257 Sylb. Sil. Ital. 8, 422. Propert. 4, 10,

74. Lactant. 1, 18. Augustin. de civ. dei 18, 19

ihique viv. Varro L. L. 4, 40. Plin. 8, 48, 74.

Grut. inscr. 96, 8—8, et prae omnibus Ald. Ma

nut. in Grut. lampade IV p. 175). Evocatur pro

devocatur e Dresdensi codice reposui.

Fata] De Fatis, sive Parcis (Gell. 3, 16),

docte disserendo otium nobis fecit Spanhemius (nu

mism. II. p. 639 sequ.). Iterum iterumque eorum

mentionem facit noster (§. 89. 560. 755.).

ceteri] Sensus est, ex altera , nimirum quae

duodecimam sequeretur, tertia decima regione non

nisi Fata postulata esse , quum reliqui in ea Dii

Manium essent, quos Jovis in conspectum venire

non posse (§. 88) noster dixerat. Innumerae le

guntur inscriptiones »Dis Manibus« dicatae, id quod

probe advertit Prudentius (c. Symm. 1, 402; add.

superior ad §. 8 not.). Graeci δποχ9oviovc eos

vocant (Apollodor. 3, 10, 2 f.) sive xoera?8o

vlovc (Strab. 8, p. 244; 7, p. 277). Probe Manes

a Superis distinguit Virgilius (Aen. 10, 54; 12,

646. 647).

ex] Omiserat hanc particulam Grotius, quam

e codicibus Monacensibus (B. D. E.) supplevi.

ejusque coelestis Juno] Quia Saturni erat filia;

unde notissimum ejus nomen Saturnia (Ovid. met.

4, 447. 463. 8, 530; fast. 8, 238. 6, 807. Virg.

Aen. 1 , 25 cet. Silius 2, 827. 3, 711. 9, 296.

14, 46), quod apud nostrum (§. 727 f.) etiam et

in lapidum titulis (Grut. 89, 5) legitur. Coelestis

autem cognominatur, ut ab Inferna (Virg. Aen. 6,

158), Aeverna (Ovid. met. 14, 114. Sil. 15, 601),

sive Stygia (Stat. Theb. 4. 826. Appulej. met. II.

p. 765 Oud.) distinguatur.

Pejovis] Meminerunt ejus Cicero (N. D. 3, 24),

P.Victor (urb. Rom. reg. 8), et Plinius (II. N. 16, 40,

79). Quantopere autem in describendo eo dissen

tiant veteres, ex eo patet, quod alii (Gell. 5, 12)

eum nocentem et sagittis armatum, alii (Fest. v.

Vesculi p. 889 Dac. Ovid. fast. 5, 450. 457.

440) juvenem et inermem dicunt, mirorque doctos

Ovidii interpretes, qui hanc contradictionem ne

verbo quidem attigerint ; unde omnino Gronovius

ad Gellium (p. 402 Conr.) conferendus. Sed aperte

.102 Martiani Capellae lib. I. §. 60.

Nocturnus, Janitoresque terrestres similiter advocati. Ex cunctis igitur coeli

regionibus advocatis diis, ceteri, quos Azonos vocant, ipso commonente Cyl-

Martianus infra (§. 167) »Vcjovcm, Vcdium, Ditem

et Plutoncm unam eundcmqiic esse« docct,

pracsidiumque habet non solum in monumcntis a

Gronovio allatis, sed in devovcndi ctlam formula

a Macrobio (Sat. 3, 9) prodita, cujus prima verba

sunt: «Dis. Pater. Vejovis. Manee. «

publict] »Dcos públicos • Varro (ар. Augustin.

7, 17) esse ait eos, »quihns Romani aedes dcdicavere,

quoequc pluribus sîgnis ornatos notavcre.«

Eosdcm inscriptiones etiam produnt adbuc exstantcs

(Grut. inscr. 10G, 2, 3).

Fïoctnrnus] Dudnm Nocturni mcminerat. Hic

itaquc loco non suo quantocius crit dejicicndue.

Lege: »Ex ultima rcgíoiic Forculus, Dut Foriculus.

« Vide Augustiniim de civ. dei L. 4. с. 8 et

L. 6. с. 7 nisi malueris »Vortumnus« aut »Portumnus.

« Aide Festuin liac тосе. Vonck. (sp. crit.

p. 80), — Certe illud viri docti »nisi malueris«

centics repeti potest. Equidem malo pro non scri

pts habere cjusmodi conjecturas nullis argumentis

fitltas. Divcrsus quidem Nocturnus hic a superior!

(§. 4i>) esse videtur: quinam autem sit non liquet.

Videant alii nom forsan loco Uli (Oyidii de art.

am. 1, 567):

»Piyctcliiimquc patrem nocturnaqne saera precare*

lucem deberé possit? i

Janitoresque] Janitorem aulac coelestis quidem

Janum (Ovid. fast. 1, 1, 139) Orciqne janitorem

Cerbcruni (Virg. Acn. 8, 296) novimus; terrestres

autem alibi ncquidquam quaesivimus. Si quid video,

Martianus popularinnr suorum scripta ante oculos

liabuit, vel Tertulliani, qui (de idolol. IS): »Car

dcam« docet »a cardinibtis appellatam , Forculum

a foribus , Liracntinum a limine* i vcl Arnobii,

qui (1. 4. p. 132) Romanorum ridet opinionem »Limentinum

et Limam cnstodiam liminum gercre et

Janitorum officia sustincre.« Sed accuratius Au

gustinus (de civ. dei 4, 8) inquit: »Unusquisque

domui suae ponit ostiarium, et quia homo est,

omnino non sufficit. Tres igitur dcos posucrunt,

Forculum foribus , Cardeam cardini, Limcntinom

limit ti.« Confer Ovidium (fast. 6, 127). Hos igitur

noster uno terrestrium^ttnitorum nomine comprehendissc

videtur.

Aionos\ Qui intra zonas, sire sedecim has

regiones non habitant. Vixc.— Azonorum meminit

Servius ad illud Virgilii:

Ȓn medio focos et dis communions aras.*

»Dii, inquit, communes sunt, ut aliqui dicunt,

Mars, Rellona, Victoria, quod Iii iu bello utrique

parti possunt faverc; ut autem altioris scientiae

bominibus placet, dû communes sunt, qui

aÇcûVOl dicuntur, id est, qui4 coeli certas non

habent zonas.» In catalectis babes. Grot. — Me

lius Scrvium intelliges, si verba (ad Aen. 12, 118)

etiam ea, quae Grotius omisit, addideris. Seripserat

enim: «qui coeli certas non habent parteis,

sed gcncralitcr a cunctis coluntur: ubique enim

eos esse manifestum est; nt Mater deùm, cujus

potestas in omnibus zonis est.« Curiosius Pscllus

in brevi exposition* dogmatum Chaldaieornm (in

Gallaei Sibyllin, orac. append, p. 111) inquit:

*a^(*yvoi sunt du, qui zonam non habent, ut Sarapis,

Dionysus, sive Bacchus 5 Osiridis item Ôeiça

quasi ad gcnitmim scries catenae more connexa,

et Apollinis , appel! antur azoni dii, quod ex

pedite potestate sua in zonis utuntur et

dcos conspicuos collocati sunt a (add.

in Clcrici op. philos. 1 , 2, 7 ; et Cleric, in indice).

e] Grotius commovente edidit, noMartiani

Capellae lib. I. §. 62. 103

lenio convocantur. Tunc elementorum praesules, atque utilitatis publicae 62

mentiumque cultores, omnisque populus potestatura, quis Numae multus

successor indicatur; qui confestim omnes imperio Jovis convocad,, in aulam

stramque lcctionciu, quam et Basilccneís habet, ad delubrls propugnandum putare« (conf. infra §. 04).

marginen» rejecit; male! Cctcrum mensiumque pro mentiumque in códice

elementorum praesules] Eosdcm, qnos inf. (§. 211)

» elementorum praesides « appellatos cum angclis

animisque beatofum sociatos Mercurii comités fingit.

Diodorus quidem (1, 12) elementa ab Acgyptiis

pro dûs babita esse docet; et Minucius Felix (19,

12) Zenonem interpretar! ait » Junonem aëra, Joven»

coelum , Ncptunum marc , igncm Yulcanum , et ccteros

similiter vulgi déos elementa esse monstrare.c

Quod ctiam Empcdoclcm statuisse, divcrsis tarnen

deorum nominibus cu\que elemento adscriptis, Di

ogenes Lacrtius (8, 76. p. S58 Meib.) tradit. Conf.

Stobaeum (in eel. 1. 3. p. 67 Heer. 1, 11, 11>

p. 289. 1, S2, 40. p. 975 f.). Attameu mirum vidcri

potest, bosce dcos, qui jam aderant, a nostro

Herum in scenain duel, nisi eos duplicem personam

enstinuisse et eo fere modo elementorum praesides

appellatos esse dicamus, quo Cicero (in Verr. 5,

72) Jtlcrcurium »juveututis praesidem* dixit, quantumvis

majus ctiam buic deo incumberct officium.

De dementis confer et notam inferiorem (ad §. 758).

mentiumtjue cultores] Similiter Persius (S. 65) :

» Cultor enim es juvenum»;

philosophes enim intelligo, quos infra (§. 211. 215)

i, quae coeU

t« retert, quosque Virgiliue (Aen.

6, 665) in clysio collocat:

» Inventas aut qui vitam excoluere per artes.*

Confer et Ciceronem, qui (pro Rabir. 10) pariter

dixerat » worum sapientissimorum mentes sibi vi-

. vita ad deorum religioncm et san-

! pro illorum fama, glo-

I, uuu весив ас pro

Cantabrigicnsi exstarc ca tantum dc causa observo,

ut attentos críticos faciam ad corruptam tantopere

ex sola pronuntiatíonc seríbendi rationem, de qua

dilîgcntcr (in palaeogr. V. Ш) interpretes , sed surdis

interdum auribus praedítos, admonui.

indicatur] Ita in plerisque cxemplaribus, etiam

manuscriptis. Unna vero habet indicat cam interrogationc,

ut sit sensus: »Nec Numa, qui cum Egcria

nympha congrediebatur, nec quisquam ejus suc

cessor potest indicare nomina omnium illorum coclestiiun

potestatum.« Vulc. — Locus est nodosus:

forte an sic enodandus: »cum quis Nimia, muh

tusque successor. Inde atque confestim«; vel sí

mavis »Tullusquc successor « non pugnabo: successit

enim Numae Tullus Hostîlius, sed hoc longius abscedit.

GnoT. — Nequc Vulcanïus, neque G rôti us

locum intellexit. Potestates quas dicit ipsi reges et

imperatorcs sunt Romanorum in dcorum nnmerum

réceptif quorum tarnen primus Romulus Quiriui

nomine supra (§. 46. SO) jam indicatus hoc loco

praeteriri a Martiano potuit Quinam rcliqui sint,

definiré noster non audet, ideoque inultos tantum

Numae successores nominat. »Denm«, Cicero (de

N. D. 3, IS) inquit, »habent Romuluni nostri

aliosque eomplwes, quos quasi novos ct adscriptitios

cives in coelum receptos putant«; et alio loco

(de legíb. 2, 8. p. 100 Davis.) : » Divos ct eos, qui

coelestcs semper habiti, colanto ct olios, quos endo

coelo mérita locaverunt, Hcrculcm, Liberum, Acsculapium,

Castorcm, Polluccm, Qtririnum.* Hi

enim omnes initio mortales erant Claudianus igitur

(bell. Gild. 151) in Universum:

I04 Martiani Capellae lib. I. §. 65.

coelitum convibrantibus venere sideribus. Tunc Janus in limine, militesque

Jovis ante fores regias constiterunt, ingressuros etiam cunctos nominatim vo

cabat Fama praeconans. At intra consistorium regis quaedam femina, quae

»Moerent indigetes , et si quos Roma reeepit

Aent dedit ipsa deos« — —

(Adde Minuc. Felicem 6, 2). Quod autem ad Nu

mam attinet, notissima res est, deorum cultus fun

damenta ab eo jacta fuisse. (Florus 1 , 2. Quinctil.

5, 7, 18. p. 885 Spald.), unde Prudentius (perist.

2, 445);

»Fiat fidelis Romnulus

Et ipse jam credat Numa«

quasi maximum Christianae religionis triumphum

canit. Arnobius etiam (2. p. 80) »Numae regis

superstitionum « meminit ; neque est cur hoc Mar

tiani loco corruptum Numae nomen esse eum Fa

brieio (in bibl. Lat. III, p. 222 Ern.) censeamus.

coelitum] E Basileensi codice sie reposui pro

coelitem in editis, quamvis lioe, quod paulo post

sequitur (§. 64), etiam legi posse alii censuerint.

convibrantibus] Ita pro cum vibrantibus non

solum in Grotianae editionis margine notatum;

sed Guelferbytanus etiam codex teste Cortio, prae

tereaque Hugianus, Basileensis, Britannicus, Can

tabrigiensis, et Bodlejanus primus habent. Sensus

est: »Sidera recipere cum applausu animas eorum

qui coelum meruerint« (§. 94, 211). In astris enim

dii (§. 95, f. 97.). Unde loeutio Martiano familiaris

»propositum in sidera tendere « (§. 95) sive »pro

positum sidereae cupiditatis« (§. 94). Mortales enim

coeli ascensione digni inter stellas recipiebantur

(Hygin. fab. 224. p. 291 Munck.).

limine] Hoe suum officium profitetur ipse Ja

nus verbis »coelestis janitor aulae (Ovid. fast. 1,

159) qui limina servos (1, 175). Ita et Virgilius

(Aen. 7, 610) ;

— — • nec custos absistit limine Janus.«

Fama] Prorsus contraria Valerius Flaccus de

Fama haec canit (2, 217) ;

»Quam pater omnipotens digna atque indigna

canentem

Spargentemque metus placidis regionibus arcet

Aeetheriis. • — —

Atque alii etiam poëtae (Virgilius 4, 175. Ovid.

met. 12, 45) in malam partem eam accipiunt. Clau

dianus quidem (Stilich. 248) idem Famae officium,

quod noster canit; ejus tamen versus non ut Bur

mannus, sed hoc modo legas velim atque distinguas:

»IIaec dum Roma refert, jam Fama loquacibus

ales

Pervolat oeeanum linguis , et mille citatos

Festinare jubet proceres« — — —

male enim vir doctissimus »alis loquacibus • edidit,

licet ales Mercurius, ales Amor, cet. minime in

auditi sint; at alas dicere loquaces Claudiano pro

fecto indigna figura erat.

praeconans] Glossa: •Praecono xngé66ay.* Uti

tur et Cyprianus lib. 1 adv. Demet. uti mihi indi

cium fecit Meursius meus. Gloss. Isidori : » Prae

cono , praefor» loquor.* Gnot. — Finxisse haec

videtur Martianus ad momenculatorum officii simi

tudinem, quos praeconum etiam nomine appellatos

esse lapidum tituli doeent (Grut. 626, 1 , 3. 4.

1116, 6). Conferre praeterea operae pretium erit

IIoratium (epist. 1, 6. 80) et Juvenalem (sat. 1, 97):

»Ille tamen faciem prius inspicit, et trepidat, ne

Suppositus venias , ac falso nomine poscas.

4gnitus accipies : jubet a praecone vocari« cet.

Plura dabit Pignor. (de serv. p. 144 sequ. ed. 1693).

Martiani Capellae lib. I. §. 64. I0$

Adrastia dicebatur, urmam coelitem superamque sortem irrevocabilis raptus

celeritate torquebat, excipiebatque ex volubili orbe decidentes sphaeras peplo

inflexi pectoris Eiuaguävn. Clotho vero, Lachesis, Atroposque, quoniam sen

4drastia] Cf. praeclarum locum Ammiani Mar

•ellini (14, 11, p. 68 Gronov.): »ultrix facinorum

impiorum, bonorumque praemiatrix Aedrastea, quam

voeabulo duplici etiam Nemesin appellamus ; jus

quoddam sublime numinis efficacis, liumanarum men

tium opinione lunari circulo superpositum, vel, ut

definiunt alii, substantialis tutela generali potentia

partilibus praesidens fatis; quam theologi veteres

fingentes Justitiae filiam ex abdita quadam aeter

nitate tradunt despectare terrena. Haec, inquit, ut

regina causarum et arbitra rerum ac disceptatrix

urnam sortium temperat, accidentium vices alternans,

voluntatumque nostrarum exorsa interdum alio quam

quo contenderant exitu terminans multiplices actus

permutando convolvit ; eademque necessitatis inso

lubili retinaculo mortalitatis vinciens fastus tumen

tes incassum, et incrementorum detrimentorumque

momenta versans nunc erectas mentium cervices

opprimit et enervata , cet. Plura de Adrastea

dabit Spanlieim. ad Callim. h. Apoll. v. 107; Wyt

tenbach. ad Plut. de sera num. vind. p. 107 et ad

Plat. Phaed. p. 281 , et Blomfield. ad Aeschyl.

Prometh. v. 972. Eandem esse cum Fato et Ne

cessitate Aristoteles confirmat (de mundo c. 7 et

in Stobaei eclogis H. 6. 22, p. 190 Heeren.), quare

parum abest, quin ex ipso Platone hausisse no

strum arbitrer, qui (Republ. 10, p. 616 Steph.)

fusum (érgaxrov), quo totius mundi forma expri

mitur, év'Avdyxnç yövoe6v 6tQéque68ai ait; sicut

etiam Apollonius Rhodius (Argon. 5. 155) simile

artificium, quo orbium coelestium cursus signifi

eantur, ab Adrastea dono datum Jovi canit. Urna

vero est unde sortes exeunt ; qualem Minoi quo

que tribuit Virgilius (Aen. 6. 452).

torquebat] Verba: »torquebat excipiebatque ex

volubili« in Hugiano codice culpa, ut videtur, li

brarii desiderantur, eorumque loco absurdum hoc

glossema insertum est: »Sortes enim propter hu

manam impotentiam repertae sunt, quia per se ne

sciebant homines quid esset, vel quid vitandum

foret. w

splaeras] Id est gyros, quos rota faciebat.

Vulc. — Vix arbitror. Cf. deseriptionem Fati, quod

Graeci IIertgópuévmv sive Eiuagpuévmv vocant, ex

Chrysippi Stoici sententia apud Gellium (6. 2):

»Fatum est, inquit, sempiterna quaedam et in

declinabilis series rerum et catena, volvens semet

ipsa sese et implicans per aeternos consequentiae

ordines , ex quibus apta comnexaqne est. • Adde

Cic. de div. 1, 88, 128; et Euseb. Praep. evang.

18, 15, p. 818.

peplo inflexi pectoris] Hypallage pro inflexo

peplo pectori.« Vulc. — Etenim ut orbes peplo

excipi possent, hoc inflexum esse debebat.

Eiuaguévri] In editis libris Imarmine legitur,

in manu scriptis Britannico, Cantabrigiensi, Bod

lejano primo, Monacensibus (B. C. E.) Imarmene,

in Hugiano perperam in marmore. Glossa Mona

censis (E) addit: »Ymarmene quasi proprium fe

minae, quae hoc faciebat. Interpretatur (sic) autem

ex Graeco Ymarmene clironu seneches, temporis

continuatio.« In Bodlejano etiam codice glossa ad

dit : »Lunaris dea, quia mene Luna dicitur« ; et

in Britannico: »firma memoria.« Quas absurdas im

terpretationes eum in finem commemoro, ut palam

fiat, nihil fere ab istis scholiastis disci posse (§. 2.

not.). Eiuoegpuévmv autem Latinis literis seriptam

Inarminem nemo mirabitur; pariter certe Ovidius

14

{106 Martiani Capellae lib. I. §. 6$.

tentias Jovis orthographae studio veritatis excipiunt, utpote librariae superùm

archivique custodes, quum senatum curiamque contrahi, et ipsum Tonantem

exuviis indusiari publice cernerent, magistratus in acta coelestiumque consultum

stilos acuunt cerasque componunt. Tunc Jupiter, publica et quae senatum

contracturus assumit indumenta percipiens, apponit primum vertici regalis

(met. 14, 89) et Lucanus ($. 101) Inarimen scri

bunt pro Eivoegipum (conf. Palaeogr. crit. IV, p. 854).

Aspirationem autem modo demi modo addi supra

jam monui (§. 7).

aetroposque] Lege de hac Parca Claudiani (de

bello Gild. 201) versus ;

» Iret adhuc in verba dolor , nisi Jupiter alto

Coepisset solio. Voces adamante notabat

Atropos, et Lachesis jungebat stamina dictis. «

Scribentis equidem (in palaeogr. crit. III. §. 827)

lanc olim exhibui effigiem :

orthographae] Ita praeter Leidensem codicem

(Munck. ad Fulgent. p. 40) codices etiam Mona

censes, Guelferbytani teste Cortio, Bodlejanus pri

mus, Basileensis, Reichenauensis, Darmstattensis,

et Dresdensis, librique editi antiquiores : veramque

hanc lectionem esse glossa testatur, qua explican

tur »rectae scriptrices.« Orthographae igitur ad tria

illa Parcarum nomina referendum. Cassiodorus etiam

(de inst. div. praef.in f.) adjectivo orthographus utitur.

librariae] Defenditur Martianus marmore antiquo

(in mus. Pio-Clem. ed. Mediol. T. V. tab. 54), in

quo Parcarum una, Clotho, fingitur utraque manu

volumen gestans. Confer inferiorem locum (§. 89).

archivique] Alii »archium.* Capella » archivum •

scripserit. Consonus est huic loco ille Ovidii:

— — — »intres licet ipsa sororum

.Tecta trium , cernes illic molimine vasto

Ex aere et solido rerum tabularia ferro. •

Tabularia Nasoni, quae Martiano archiva. Gnor. —

Neque est quod archium reponamus. Voce archi

vum jam ante Martianum non solum popularis ejus

Tertullianus (apol. 19), sed alii etiam (v. Duker.

de latinitate ICtor. p. 444) usi sunt.

exuviis] Ita Octavius (Sueton. Aug. c. 94) in

somno vidit »filium mortali specie ampliorem cum

fulmine et sceptro exuviisque Jovis Opt. Max. ae

radiata corona.«

indusiari] Utitur sensn eodem Capella libro

secundo, et Apulejus : »Pulchre indusiatus adules

cens.« Grot.

vertici] Descriptione mundi per verticem Jovis

altissima pars mundi, id est sphaera coelestis, in

telligitur; per eoronam Zodiacus; per rutilans vela

Martiani Capellae lib. I. §. 66. I07

serti flammantem coronam, contegitque ex posticis caput quodam velamine

rutilante, quod ei praesul operis Pallas ipsa texuerat. Dehinc vesti admodum

candidae obducit amictus hyalinos, quos stellantibus oculis interstinctos crebri

vibratus ignium luminabant. Tunc duos globosos orbes, quorum unus auro,

electro alius praenitebat, dextra porrectiore corripuit: laeva enneaphthongon

men splendor aetheris. Vestis eandida siiperiorem

aërem, hyalini, id est vitrei, amietus perspicuitatem

aëris designant; per vibratus ignium intelliguntur

stellae. Vulc.

contegitque] Velamen hoc Jovis contemplaturi

Winckelmannum (monum. n. 11) et Viscontium (in

museo Pio-Clement. V. tab. 2 edit. Mediol.) adeant.

An riciniatus Jupiter, de quo Arnobius (6. p. 209),

idem sit, nondum liquet. At non Jovi tantum, sed

Saturno etiam (§. 70) et Junoni caput tectum (§. 67)

noster tribuit, quin et reliquis diis, mortalibus

que in deorum numerum receptis, hoc commune

fuisse, ita ut divinitatis esset nota, uberius de

monstravit Cuperns (apoth. Homeri p. 202 sequ.).

Quid? quod omnes umbras sive animas velatas a

veteribus pictas esse multa testantur monumenta

(Graev. thesaur. ant. Rom. XII. Tab. 10. Museum

Pio-Clem. IV. tab. 58. V. tab. 18).

ex posticis] Libro II. de lectica loquens : »Po

stica (ita lego ex MS.) Epimelis et Agrypnia di

lecta sustulere mancipia.« Grot. — Intellige par

tibus ; illud enim adjectivum est, et male Grotius

(§. 148) correxit e MS. suo postica , siquidem po

sticam , scilicet partem , noster voluit. *.

texuerat] Arnobius (5. p. 112): »Vestis indigent

(dii) tegmine, ut virgo Tritonia curiose iis stamen

neat, et pro qualitate temporis, aut trilices tuni

eas , aut de serico et sine onere imponat.« Adde

Oppianum (de piscat. 2, 23.) Sed magis ad Apol

linaris Sidonii liosce versus (carm. 18, 126; p. 578

Sirm.) noster respexisse videtur;

» At parte ex alia textrino prima Minervae

Palla Jovis rutilat« — — — — — — —

Nam altior verbis sensus inest, quam si ea de tex

toria tantum arte explicare volueris. Pallas enim

summus aether (§. 59. 868), qui rutilante hic ve

lamine significatur. -

dehinc] Sive dein, ut in Guelferb. Cortius legit.

hyalinos] Junoni etiam (§. 67) »liyalinam ves

tem« tribuit , quoniam aether pariter atque aër lu

cem transmittit. Romanorum poëtae Latina quoque

voce vitreum usi sunt, ut aquosum denotarent

(Silius 4, 547. 7, 415), pariterque Martialis (12.

3. 15) aquam ob perspicuitatem vitream appellavit.

Colorem si intelligere malueris, ille erit, ut Ovidii

verbis (met. 8, 48; art. am. 5, 175) utar , »aëris

quum sine nubibus est. «

duos globosos] Non duo, ut Grotins, sed duos

editiones anteriores, Hugianus et Cantabrigiensis

codices habent, licet parum intersit. Duobus globis,

ni fallor, Solem et Lunam denotare voluit, auro

illum (§. 75. 188), electro hane. Eleetrum hoc

qnoque loco, ut Heynius ad Virgil. georg. 5,

522, metallmm, non succinum intelligendum puto,

quia illud splendore nobilius, quanquam adulteralo;

aurum enim, cui quinta argenti portio inesset,

electrum appellatum esse Plinius testatur (55. 4),

quod λεvxöv xgv6év Herodotus dixit (1. 80).

Conf. doctam Buttmanni dissertationem (in Mytho

logo T. II, p. 337 sequ.).

enneaphthongon chelyn] Ut èvve&zog6æ apud

Athenaeum (14 p. 636). Hae lyra regimen harmo

14*

I08 Martiani Capellae lib. I. §. 66.

chelyn innitenti similis imprimebat. Calceos autem smaragdineae fluctu vi

riditatis herbosos vestigiis ejus Tellus ammexuerat. Insidebat autem ex pavonum

pennis intertextae oculataeque pallae,

niac coelestis designatur; novem autem ei chordas

tribuit, quia supra (§. 28) harmoniam illam ex

septem planetis cum sphaera aplane et terra con

stare dixerat. Conf. Euclid. in introd. harm. p. 19.

Meib. et Strab. 13. p. 618 Casaub. IIugiumque

in libro de myth. p. 185. 184, inprimis autem

Boeckhium in Creuzeri Stud. T. III, p. 89 sequ.

calceos] Ex liac calceorum descriptione quilibet

terram agnovisset, etiamsi Martianus non addidisset

a Tellure eos annexos esse. Sapit poëtica haec

descriptio opinionem antiquissimam, dei sedem a

coelo inde usque ad terram pertinere , quam ideo

dixerunt » suppedaneum pedum ejus « , Serapisque,

deorum maximus, in epigrammate Graeco, a Ma

crobio (Sat. 1, 20) nobis servato, ipse de se prae

dicat: »Iaiæ óé puov rrööec ei6i. «

smaragdineae] Duo smaragdinae. VoNck. (sp.

crit. p. 147) — Sed illam adjectivi formam, qua

noster utitur, Venantius etiam Fortunatus (8, 6,

48) habet. Martianus »calceos fluctu smaragdineae

viriditatis lierbosos « dixit , quia smaragdis color

tribuitur viridis (praeter Plinium vide Lactantium

in carm. de Phoenice 158).

viriditatis] Grotius viriditati: nostram lectio

mem codices praebent Dresdensis, Basileensis, Darm

stattensis, Bodlejanus, Britannicus, Cantabrigiensis,

Hugianus, et teste Cortio Guelferbytanus.

annexuerat] Grotius annexuit. Sed illud, quod

reliquis verbis conformius est, e codicibus Mona

censibus (B. D. E. G.) recepi.

insidebat] Lege : infigebat autem et pavonum

pennas cet. Voxck. (spec. crit. p. 147) — Minime!

Sensum scilicet eriticus capere nequibat, qui liic

est: »insidebat Jupiter pallae ex pavonum pennis

ex qua multicoloribus notulis variata

intertextae et oculatae , ex qua pictura notulis

multicoloribns variata vernabat.« Palla enim am

plioris vestimenti genus est, quod noster, sicut in

fra (§. 71) Terrae herbidam pallam tribuit, Jovis

vestibus supra descriptis addit, eique eum insidere

fingit. Vestes enim ita etiaum usurpatas esse Pollux

(7, 81; p. 722) docuit.

oculataeque pallae] Coelum significat, stellis

distinctum, eadem figura qua infra (§. 811) Astro

momiam » quandam gemmatam nec minus totis ar

tubus decenter oculeam « finxit, Argi nimirum fa

bulam respiciens, de quo Macrobius (Saturn. H.

19): »Argum, quem ferunt per ambitum capitis

multorum oculorum luminibus ornatum — sed sul,

hujuscemodi fabula Argus est coelum stellarum

luce distinctum, quibus inesse quaedam species

coelestium videatur oculorum. « Plura dabit C. Fr.

Hermannus ad Lucian. de hist. scr. p. 78. Pavonis

autem e pennis textam eam pallam ait eandem ob

causam, quia Argi occisi oculos, Ovidio teste

(met. 1. 722), Juno excepit volucrisque suae pen

nis collocavit, et gemmis caudam stellantibus im

plevit; quapropter et Martialis (14. 88. 2);

» Nunc Junonis avis, sed prius Aergus erat« ,

et Gallus poëta (de duab. soror. fragm. 15);

» Quum quatit et caudam Junonius explicat ales,

Mille oculos, gemmas mille decenter habet.«

Pro notulis Vonckii conjecturam (spec. crit. p. 447)

floribus aut flosculis retulisse taedet.

variata] MS. varie grata ; lege variegata.

Gnor. — MS. varicata, variegrata , forsan varie

gata? Oudexd. (ad Appul. T. I. p. 788. II. p. 296)

— Postremum in textum quidem recepit Goezius ;

ego vero prius retinui, siquidem, in uno tantum Rei

Martiani Capellae lib. I. §. 67. I09

pictura vermabat. Sub calceis vero fuscimam deprimebat.

subditus Junonis consessus , haud indecenter ornatus. Ipsa vero tecto capite

lacteo quodam calummate praenitebat, cui gemmis insitum diadema pretiosis:

nam mequc Scythidis virecta, nec Ceraumiorum vibrans fulguramsque lumen,

chenauensi codice variegata legitur, et ex corrupta

quorundam scriptura constantem in reliquis lectio

nem corrigere nefas est ; praesertim hoc loco, quo

noster eodem jure utitur, quo Appulejus popularis

ejus, apud quem legimus (de mundo p. 296): »co

loribus variatur«, vel Catullus, qui (64, 80) »ve

stis priscis hominum variata figuris per hypallagen

scripserat.

fuscinam] Bongarsius fuscinam , male ! Subin

telligendum sine dubio mare. Infima Latinitas fus

cinum pro fusco, ut aurinum pro aureo, et mar

morinum pro marmoreo dixit. Goez. — Profecto non

crat, quod corruptum Martiano fuseinum obtrude

ret vir doctus. Fuscinam non Bongarsii tantum co

dex, sed Dresdensis etiam, Basileensis, Hugianus,

Britannicus, Guelferbytanms, et Monacenses (C et E)

habent, atque antiquam lianc lectionem esse glossa

(E) testatur, qua •fuscina , sive tridente, mare

siguificaria probe annotatur, quae praeterea notis

siima res est (cf. Cic. nat. deor. 1. 56).

subditus Junonis] Ita rectius transposita verba

im Ifugiano codice, Britannico, Cantabrigiensi, Ba

sileensi et Darmstattensi.

calummate] Galummate. Lege vel calymmate,

G pro C positum; vox est Graeca xd%vpupua. Gnot.

— Quoniam autem Leidensis codex (v. Appul. II.

p. 560 not. Oud.) recte habet Latinis quidem literis

scriptum calummate , hanc lectionem in textnm re

cepi. Sed liberum ut sit arbitrium iis, qui maluerint

chlamyde legere, hic addo lectionem clamide ,

quam Cortius e Guelferbytano codice adnotavit.

gemmis] Nonnus (in Dionys. l. 32; p. 82) gem

mis etiam pretiosis ornatam Junonis coronam plu

ribus descripsit versibus.

Scythidis] Id est Smaragdi. Goez. — Ita etiam

Salmasius (ad Solin. p. 198 ed. 1629). Sed legere

debebant viri docti nostrum paulo inferius (§. 78),

ubi: »gemmarum, inquit, Smaragdus una, Scythis

altera , Jaspis tertia vocabaturae; quo patet a Mar

tiano minime Smaragdum et Scythidem pro una

eademque gemma acceptas esse.

virecta] Ita liabent veteres membranae biblio

thecae Leidensis; non vireta, ut ediderunt. Festus:

» Dumecta antiqui quasi dumiceta appellabant, quae

nos dumeta. « Idem : »Vestices fjutecta densa dicta

a similitudine vestis.« Lactant. Argument. Metam.

1, cap. 5: »Fruteeta sylvarum.a Marcellin. l. 14 ;

» Frutecta prensando vel dumos.« Virg. Aen. 6;

» Amoena virecta. « MuNck. (ad Fulg. p. 12). — Ad

dere poterat Sedulium (37), qui Virgilium imitatus

est. Codices etiam Dresdensis, Britannicus, Can

tabrigiensis, Hugianus, Basileensis, Reiclienauensis,

Darmstattensis, et Monacenses (B. D. E. G.) virecta

habent.

Cerauniorum] Claudianus:

— — • Pyrenaeisque sub antris

Ignea fulmineae legere Ceraunia nymphae.«

Ita et hoc loeo Ceraunii color e pyropo : quare

manifesto Cerauniuum inter ardentes et ignitas gem

mas retulere contra veterum sententiam, quibus

Plinius utitur auctoribus. SALMAs. (p. 278) — Cc

raunium recentiores scriptores carbunculum voca

runt.Tertull.: »Cerauniis gemmis non ideo substautia

ignita est, quod coruscent rutilato rubore.« Goez.

Hujus suggestui 67

110 Martiani Capellae lib. I. §. 67.

nec flucticolor hyacinthi credebatur abesse profunditas. Sed totum illud sertum

capitis fulgurantis Thaumantias obtulisse reginae coelitum ferebatur. Ipsius

vero divac Vultus assidua perlucens gratia, fratri consirailis, nisi quod ille

immutabili lactitia renidcbat, haec com muta tionum assiduarum nubilo crebrius

turbidabatur. Nam vestis ejus hyalina, sed peplum faerat caliginosum, quod

flucticolor] Idem est color, quem inclins descripsit

Martialis (4, 61, 7) vcrsu :

• Duasque similes fluctibus maris gemmas.*

Sed amat nostcr composite hujus generis adjectiva,

nt: multicolores (§. 66 f.), multigenum, multiangnlum

(§. 158), multindum (§. 117. 237), mnltiridum

(§. 109), mnltinodum (§.423), divcrsicolor

(§. 14. 15. 67. 811). Aliornm scriptorum similia

collcgit Burmanmis (ad Ovid. met. 11, 611 ; p. 794).

Thaumantias] Iris Thaamantis filia, Junonis

ancilla (Hesiod. thcog. 263. 266 ; Plat. Theact.

p. IBS Steph.). Familiar! hoc Romanis ctiam poctis

(Virg. Acn. 9, 5. Ovid. met. 4, 479. 11, 674.

14, 845. Val. Place. 8, 116. Claudian. rapt. Pros.

3, 1; add. Cíe. PÏ. D. 3, 20) nomine satis docetnr

Junonis diademate modo descrípto arcum denotar!

coclcstcm. Jrís cnim (Virg. Acn. 4, 701)

ч Mille trahens varios adverso Sole colores. «

Add. Ovid. Mctam. 6, 65. 11. 589. Claud, rapt.

Pros. 2 , 98. Sen. nat. qn. 1 , 3 , et Appulej. de

inundo p. 523 Oudcnd.

laetitia] Differentiae causa, quae inter Joris ct

Junonis naturam statuitur, haec est: ilium pro

acthcrc, hanc pro aërc Teteres hahucrunt (Cic. IV.

D. 1, 15. 2, 25 et 26; acad. qnaest. 4, 41. Macrol

». Saturnal. 5, 4. Porphyr, ар. Euscb. in praep.

cv. 5, 4, 11$ p. 108 Vig. Scrv. ad Virg. Georg.

2, 325; Acn. 1, 47. 4, 122. 12, 140 Albric.

philos. 11. p. 514 Munck. Sallust. philos. 6. p. 255.

Corniit. 5. p. 145. Vita Homer! p. 525 Gal. Arnoh.

5. p. 118), nnde nostcr infra (§. 149) Junoaëriam

appellat. Atqui aér interdum turbidus,

aether contra purior est et serenus. »Pars cnim«,

at Scnecae (de ira 5, 6. p. 44 Lips.) verbis autar,

» superior mUnd! ct ordinatior ct propinquior siderihus,

ncc in nnbcm cogitnr, nee in tempestatcm

impcllitar, ncc vereatar in turbinem.« Hinс Horatio

(carm. 5, 10, 8) Jupiter »puro numinc« est;

Oaiidiano (tert. cons. Honor. 167) placidus , ct

Martial! (5, 6, 9 et 9, 25, 5) serenus audit.

Lucerna etiam fictilis (ap. Passer. 1. tab. 55) totque

lapidum tituli dicati Jovi sereno (Grut. 25, 1.

77, 6. 1009, 9. Gud. inscr. 4, 4. et 8, 5), pariter

atque Jovi Serenatori (Gud. 5, 8 et 9; 4, 1. 2.

5. 5 et 6), quod quidem ejus cognomen baud

lattiit Appidcjum, qui (de mundo p. 571 Oud.)

eum Serenatorem ct Amicalem nominavit: quo spectant

ct Graeca ejus cognomina ai-&çiov (Aristot.

de mund. 7. Strabo 1 init. p. 5 f. Casaubon.) et

[isiXixtov (Orph.hymn. 72, 2. Thucyd. 1, 126.

Pausan. 1, 57, 5. 2, 9, 6. 2, 20, 1. Cornut 11.

p. 154 Gal. Grut. inscr. p. 210). Inde apud Homerum

ilia: Zsvç ai&éçt vaícov (П, 2, 412) et

ab&èça xaï Aibç avyaç. Atque nostcr ctiam

supra (§. 17) »Jovis risum« eclebrarat. Simili modo

Acgypti! Seneca teste (natur. quacst. 5, 14. p. 727

Lips.) » aCrem marem judicant , qua Tentas est , fcniinam,

qua ncbulosus ct iners. « Qnod sequitur

verbum renidebal , modo splcndere (§. 15. 17. 27.

208. 581. 728.), modo, ut hoc loco et apud Ha*

crobium (in Saturn. 1, 11), subridere significat.

turbidabatur] Hoc verbum nostcr cum Saxone,

Martiani Capellae lib. I. §. 67. {11

~

tamen, si appulsu cujusque luminis tangeretur, inter obumbrantes nebulas

sudae perspicuitatis gratia praeniteret. Haec fulmen dextra, laeva sonorum

bombis terrentibus tympanum sustinens, sub quibus plurimum sudans ima sub

jecta roscidis videbatur inundare fluoribus. Hujus vero calcei admodum furvi:

quorum maxime solea atrae noctis nigredine coloratur. Nam ejusdem genua zona

Solino , et Apollinari Sidonio commune liabet.

Male in Britannico et Cantabrigiensi praesens legi

tur turbidatur, quum rehidebat praecedat.

caliginosum] Densum aërem et in nubes con

versum designat, qui natura ipsa obscurus, nisi

Solis radiis illustretur. Vulc. — Omnino rectius

caliginosum, quam caligosum , quod hoc loco Ba

sileensis, Darmstattensis, Britannicus et Cantabri

giensis habent. Sed hanc etiam adjectivi formam

a serioris aevi scriptoribus usurpatam fuisse non

solum Cangius docet, sed apud nostrum etiam

(§. 805) tam in editis, quam in libris scriptis

legitur.

quod tamen] Ita Guelferbytanus, Britannicus,

Cantabrigiensis, aliique, et veteres praeterea editio

nes : unde apparet illud »quo tamen « apud Grotium

non nisi typograpliorum errori adscribendum, quem

errorem non animadvertentes Walthardus et Goe

zius secuti suum fecerunt.

cujusque] Ita Hugianus codex, Basileensis,

Darmstattensis, Dresdensis, Monacenses (C. G.),

aliique (Oudend. ad Appulej. I. p. 586) pro cujus

damn in editis.

fulmen] Bongarsius et Vulcanius: flumen. Goez.

— Recte vulgarem retinuit lectionem: absurda

enim est altera, quam Basileeusis et Cantabrigiensis

exhibent. Ne fingi quidem potest aliquis flumen

dextra tenens. Fulmen contra bene tribuitur Ju

noni, quae ipsa apud Flaccum ( 1 , 116) hoe ja

ciendi potestatem sibi attribuit verbis:

»Jam jam ego et inviti torsissem conjugis ignem•,

Unde et Argoliearum matrum ad eam preces (Stat.

Theb. 10, 69), ut velit in Thebas excutere ful.

mem. Effigies ejus dextra fulmen tenentis exstat

apud Smetium (in antiquitat. Neomag. p. 28).

sonorum bombis] Tonitrua intellige, quae Ju

noni pariter atque Jovi adscribuntur. Ipsa enim

Juno apud Virgilium (Aen. 4, 122): »et tonitru

coelum omne ciebo« inquit; unde et Seneca (Me

dea 89) Jovem et Junonem » sceptriferos tonantes«

appellat; atque noster tympanum ei tribuit, cujus

sono terreri Philologiam finxit (conf. §. 197), imi

tatus Ovidium, qui (fast. 4, 189) de Cybeleio etiam

tympano : »Sed me sonus aeris acuti Terret.«

tympanum sustinens] Ita transposita haec verba

in eodicibus Britannico, Cantabrigiensi, et Darm

stattensi.

ima] Imus certe aër, terrae proximus, quando

que roscidus. Forsan et terram ipsam significare

voluit, secundum illud Lucretii (1, 281) ;

» Postremo pereunt imbres, ubi eos pater Aether

In gremium matris Terrai praecipitavit.«

Id quod posteriores poëtae Virgilius aliique fere

totidem imitati sunt verbis.

maxime] Haud supervacaneam hanc voculam

inserui codicum Dresdensis , Darmstattensis , Can.

tabrigiensis, Britannici, aliorumque (Bondam var.

lect. p. 88) auctoritate.

solea] Prudentius (apoth. 486): »soleas Junonis

lambere. « Noster quum inferiora aëris eum Juno

nis calceis comparasset , infima necesse erat soleae

assimilare, quam cum Noctis nigredine comparat.

112 Martiani Capellae lib. I. §. 67.

quidem di versicolor ambiebat, quae nunc perfulgido resplendebat orbe, nunc

vanescentis gratiae tenuata varietas ita penitus obliquabat, tanquain nihil ha-

68 buisset ante discolorum. His igitur indumentis uterque regum decenter ornati

ante consessum in suggestu sidéreo positara quandam sphaeram caelatam varietatc

multiplici conspicantur , quae ita ex omnibus compacta fuerat elementis,

ut nihil abesset, quidquid ab omni creditur natura contineri. Illic coelum

omne, aër, fréta, diversitasque telluris, claustraque fuerant tartárea. Urbes

etiam, compita, cunctorumque species animantium, tañí in specie, quam

in genere numerandae. Quae quidem sphaera imago quaedam videbatur

ideaque mundi. In hac, quid cuncti, quid singuli nationum omnium populi

quotidianis motibus agitarent pede ire, formante speculo relucebat. Ibi quern

Nam quo inferior аёг, со obscnrior. Voce nigredo

infra ilcrum ntitnr (§. 157) licet barbara sit(Sciopp.

pr. pbil. p. 56 Hcrz.).

zona] Inconstantcjn mcdii acris naturam zona

describcrc videtnr, qua modo perlucidus, modo

nnbilus est.

obliquabat] Bongarsius quidem cum Basilccnsi

dat ablegabat, Darmstattcnsis abligabat, Ilugianus

alegabat, Guclfcrbytanus teste Cortio et Bodlejanus

primus obli'jabal; scd vulgatam retinui lectioncm,

sïquîdem vcrbum obltquare sensum Labet variandi,

qui omnlno aptus huic loco est.

discolorum] IVon semel bac adjectivi forma utitur

noster (§. 71. 528) et praeter cum Appui ejus

etiam et Prudentius.

uterque regum] Omissa apud Grotium bacc ver

ba e codicibus Drcsdcnsi ct Hugiano supplevL

coelum опте] Sic transposita sunt verba in Basilecnsj,

Reicbcnauensi, Britannico, Cantabrigicnsi,

et Hugiano códice.

cunctorumque] Codices Cantabrígicnsis , Bri

tanniens, Hugianns, Leidcnsis (Oudcnd. ad Appulej.

T. I. p. 152. Burmann. ad Claudian. p. 1048, v.

71) pariter atqne anteriores editiones babent cun

ctorumque, scd praestat Grotiana lectio, siquidem

non de bestiis solis noster loqui vide tur.

ideaque] Null as dubito, quin ad Platonis ideas

noster respexcrit, quales in Phacdro potissimum

(p. 246 Steph.) descripsit ille non intclligendi so

lum , sed etiam dicendi gravissimus au etor ct magister

(Cíe. orator. 5); . colorem tarnen duxisse vi

detnr e clypeo ¡lio, quem Ilomcrus finxit a Vulcano

fabricatum (Iliad. XVIII, 478 scqn.).

pede ire] Locns monstrosus : faveat Hercules

monstrornm Averruncus. Lege »pcdac reformantis

speculo.« Nam re ctiam in MS. voci formantis

adbaeret. Scnsus bie: »Relucebant, inquit, in spe

culo quasi vestigiorum (id enim peda teste Fcsto)

veram fonnam referentinm.« Forte baec cadcm vox

Petrouio restituenda, ubi vulgo legitur:

— »manifesta prius vestigia lusil ,

Deceplique pedes «

(f. inquam pedas). Grot. — Нас conjectura fretus

Goczins Martiani textum foedissime corrupit.

Quamvis enim locus obsenrus sit, tarnen si ad con

jecturas confugiendum est, non solam Grotianam,

Martiani Capellae lib. I. §. 68. 115

augeri, quem deprimí, quem nasci, quem occidere Jupiter vellet, manu

propria ipse formabat. Quam terrarum partem disperdere, quam beare: quam

vastam quamque celebrem cuperet, fictor arbitrarius variabat. Hoc igitur 69

fatum publicum conspicans componensque deorum senatum jussit admitti.

Quam vis intus, quos innominabiles sacra vis testatur, intrarent, tarnen etiam

primatibus divûm, praesertimque parentibus uterque consurgunt. Verum 70

sator eorum gressibus tardus ac remorator inccdit: glaucoquc amictu tcctus

scd innúmeras admittit conjecturas. Atquc lenior

certe medela fuerit, ubi pe die i. e. paediae, jtair

âeictÇ, legeris, quo nomine noster idcntidem geometriam

appellat (§.578. 728); geomctricis cnim rationibus

dcscriptam esse epbaeram, qualem Jupiter

manu tcneat, darum est. Scd hoe spcciminis tantum

causa attuli, ut apparcat nihil facilius esse

quam mutatia Uteris ex ingenio conjecturas funderc,

qualcs Sardos venales aliquando Ruhnkcnius appcllavit

alium alio ncquiorem (v. Wyttcnbacli vit

Rubnk. p. 221); vidgatam integram servavi, licet

reticere non possim, eodicem Reichcnaueuscin exbibère

pidei reformantis, undc orthographia tantum

mutata . Apollinis nomen Pgthei indagari possit.

Minime boc sperneudum, quo pósito bic sensaa

exit satis congruus: »In bac apbacra quid singuli,

quid populi agitarent, speculo Pythci reformantis

relucebat.« Verbum cniiu compositum reformare

more istoriim scriptorum (v. not ad §. 73. 84. 102.

i GO. 576; add. Freinsb. ad Justin, in ind. Gronov.)

usurp a tur, quemadmodum apud Appnlejum (met. 2.

p. 150 Oud.) Folk »in speciem Veneris reformata*

legitur.

fictor] Figulus, лЯабтг,д. Cie. »Reliquos dcoe

ea facie novimus , qua picteree , fictorcsque volucrunt.

« Et alii sacpe ila usi. G no r. — IVempe vo-

*>em tantum explicaturqa Grotius eral, nciitiquam

Martiani locum.

arbilrarius] Ita Jupiter cognominatur (Euscb.

pracp. cv. i , 7, 10. p. 57 f. Macrob. somn. Sc.

2, 2). In quodam ctiam lapidis titulo (Gud. 7, 5)

legitur: »Jovi optumo maxumo Arbitrator!. « Quin

tcmpluin etiam Jovia Arbitratoris in décima urbis

regione fuisse P. Victor testatur (in G raev. tbesauro

IV p. 1513).

uterque] Jupiter ct Juno. Ita cnim supra (§.41)

verbis »regum conjugum uterque « paulo cbiriua

designantur.

sator eorum] Ad Satnrnnm alludit nomcn, qui

infra (§. 197) » deorum rigidissiinus creator* audit.

Sed salons nomine omnem etiam gentis alicujus

auctorcm siguificari ille apud Silium (9, 294) »sator

Quirinus« docet. Pro eorum Ilolmius (in Creuii

analect p. 598) ct Bartbius (ad Stat. Tbeb. 5.

p. 22G) legi jubent deorum; frustra.

gressibus] Jam Platoni (Ëpinom. p. 978 Stepb.)

Satimii stella ceteris tardior. IVicomachus (in barm,

man. 1, 2, 5. p. С SIeib.) »a motu Saturai « scribit

, «qui longissiiuc a nobis abest, gravissimus in

dun rtaÖcov consonantia sonus hypatc est appellatus:

iùrtaxov yào то àvcôratov* (conf. nostr.

§. 197. 965). Unde ct Ausouius (in cel. de sign.

coeL cxlr.):

»Celsior his Satumus , tardior omnibus astris.*

Claudianus quoque (in laud. StUicb.2, 459) »pigram

Saturai semitam« per bypalhgen dixit (conf. §. 855).

15

114 Martiani Capellae lib. I. §. 70.

caput. Praetendebat dextra flammivomum quemdam draconem caudae suae

ultima devorantem, quem credebant amni numerum nomine perdocere. Ipsius

autem canicies pruinosis nivibus candicabat, licet ille etiam puer posse fieri

71 crederetur. Ejus conjux grandaeva corpulentaque mater, quamvis foecunda

circumfusaque partubus, tamen floridam discoloramque vestem herbida palla

contexuerat, in qua totus gemmarum metallorumque census, atque omnium

72 proventus frugesque sationum larga admodum ubertate ferebantur. Huic Vesta

teetus caput] Graecismus, ut apud Livium (27,

57) •virgines longam indutae vestem« , Martialem

(8, 14, 6) » caput tectus« , Ovidium (met. 8, 81)

»indutus chlamydem Tyriam « , (14, 262) »pallam

induta nitentem«, Horatium (ep. 1, 17, 28) » quid

libet indutus •, Virgilium (Aen. 2, 275) » exuvias

indutus« (11, 480) »oculos dejecta decoros •, (Cir.

206) »dulci devinctus lumina somno« , et Priscianum

(I. 8. p. m. 291) »indutus terga leonis. « Appellat

Itufianus (p. 248 Ruhnk.) »figuram per accusati

vum. « Atque apud nostrum iterum infra (§. 114)

» obtectaque vultum virgo « legitur. Saturnum autem

velato pinxerunt capite ; quapropter Servius (ad

Aen. 5, 407) observat: »Sciendum sacrificantes

diis omnibus caput velare consuetos, excepto Sa

turno, ne numinis imitatio esse videretur«; atque

eadem tradit Macrobius (Saturnal. H, 10).

draconem] Pluribus de hoc symbolo aeternitatis

alio loco (palaeogr. crit. III. v. indic. p. 498) dis

serui. Hinc annus Graecis £vwvtdg dictus, quia,

posteaquam Sol duodecim Zodiaci signa peragra

vit, in se ipsum quasi redit, vel ut Virgilius (georg.

2, 402) ait,

' » In se sua per vestigia volvitur annus.«

Aenigmatis, quod sequitur, de anni mumero sola

tionem ibidem (pal. crit. III, §.252) proposui. Ante

momine codex Dresdensis addit sui, glossa in Ba

sileensi suo , sed abest a reliquis tam editis quam

scriptis.

pruinosis nivibus] Pariter infra (§. 197) Philo

logia Saturni planetae circulum transiens conspi

catur » deorum rigidissimum creatorem in algido

haerentem pruinisque nivalibus. •

puer] Perquam docte, ut assolet, Cuperus (in

Harpocrate p. 105) de hoc loco disputat, cui ta

men assentiri nequeo. Promta enim interpretatio

est, modo memineris Saturnum pro tempore. accipi,

quod et senis et pueri forma describi potest, prout

antiquum vel recens intelligitur. Ceterum ille etiam

scripsi pro etiam ille e codicibus Britannico et

Darmstattensi.

grandaeva] Mutuatus est hoc epitheton a Silio

(16, 124);

»4t grandaeva deùm praenoscens omina mater. •

(Conf. et not. ad §. 4).

tamen floridam] Alioquin enim non matronae

sed meretrices pictas floridasque vestes, &v9vv&,

gestabant, quod docte probat Welckerus (in proleg.

ad Theogn. p. LXXXVIII). Tellurem vero is or.

natus decebat, quem e Virgilio (Cul. 69) forsitam

hausit noster:

»Florida quum tellus gemmantis picta per herbas

Vere notat dulci distincta coloribus arva.

In sequentibus pro eontexuerat complures codices

habent contexerat, quod tamen ambiguum videri

possit.

larga ubertate] Festus: »Opis •, inquit, dicta

est conjux Saturni, per quam voluerunt terram

Martiani Capellae lib. I. §. 72. 118

quae etiam coaeva ejus fuerat, adhaerebat. Quae quod nutrix Jovis ipsius,

suoque: eum sustentasse gremio ferebatur, caput regis ausa est osculari. Post 75

*hos candida cum sorore Sol auratus expetitur: qui mox ut coepit ingressui

: : , . - '

significare , quia omnes opes hnmano generi terra

tribnit.* Orplico (iymn. 13, 11) haee dea jam erat

Bigrjvrpv παταχονσα σον ευόλ£ovg xred

* * re66z.

Item Macrobius (Saturn. 1, 10) tradit »eodem mense

Saturnalia et Opalia celebrari, quod Saturnus ejus

que uxor tam frugum, quam fructuum repertores

esse eredantur3 itaque omni jam foetu agrorum co

acto ab hominibus hos deos coli — Saturnumque

a satu dictum, terram Opem, cujus ope humanae

vitae alimenta quaerantur.«

ferebantur] Miror. Grotium edidisse ferebant,

quum veteres editiones omnino rectius ferebantur

praebeant, atque ita etiam in Reichemauensi, Darm

stattensi, Hugianoque codice exstet, atque Casa

liùs (de prof. : rit. 5. p. 111) pariter olim legerit.

Sed iterum iterumque observavi permulta apud

Grotium mienda irrepsisse : typographorum quidem

culpa, quae ipse (p. 544) fatetur se non omnia ob

instantes mundinas Francofurtenses correxisse.

adhaerebat] Multi enim Vestam eandem quam

Terram putabant (Oornut. 28. p. 206 Gal.). Unde

Ovidius (fast. 6, 460):

» Et Tellus Vestaque numen idem est•

porroque (6, 267):

~Vesta eadem est quae Terra: subest vigil ignis

utrique;

Significant sedem Terra Focusque suam.•

Eadem docuerat Euripides (in fragm. 178 e Ma

crob. Sat. 4, 25) versibus :

»H(«$ yata pijreg ' εστίαν δ£ 6oi 6opo.

Bgotóv xa%o%6vv, %ju&vnv év ai9£gt.*

Sed confer omnino Astium ad Plat. Phaedrum

(p. 247 Steph.) et enndem in Cratylo (p. 401 f.

Steph.).

nutrix Jovis] Ennius (ap. Laetant. 1, 44) »Jo

vem*, scribit, »clam abseondunt dantque eum Pestae

educandum. « Eadem Albrieus refert pliilosoplius

(17. p. 519 Munck.). Cicero (de univ. 40): ,Jam

vero (deus) terram, altricem nostram — custodem

antiquissimam deorum voluit esse eorum, qui intra

coelum gignerentur« (conf. not. ad §. 93).

osculari] Aeusculari Manuscriptus. Vide Festum:

ausculari dicebant antiqui pro osculari. Gnor. —

Scioppius (in . gr. philos. p. 206 Herz.): »Transit

AU in O productam more antiquo, ut lotus pro

lautus , plostrum pro plaustrum , cotes pro cautes:

sicut etiam contra pro 0— AU, ut austrum pro

ostrum. ausculum pro oseulum, frequentissimeque

hoc faciebant antiqui.«

candida] Quae ab Ovidio (her. 18, 61) dea

candida appellatur, eadem Virgilio (Aen. 7, 8)

» candida Luna « est.

sorore] Martialis (9, 38, 8), et saepe Ovidius

(met. 8, 550; fast. 3, 109. H 17 ; her. 11, 48)

Lunam sororem Phoebi appellat. Pluribus verbis

afii, ut Seneca (Oed. 284):

»Sororque fratri semper occurrens tuo.«

Virgilius (georg. M , 596):

»fratris radiis obnoxia Luna.«

Silius (8, 178);

»Lunaque fraterno lustrabit lumine terras

et porro (16, 35):

»ut Phoebe stellas , ut fratris lumina Phoeben. •

Adde Propertium (2, 28, 82), Parmenidem (ap.

Plutarch. in qu. Rom. 78. p.282), Cornelium Se

15 * -

116 Martiani Capellac lib. I. §. 75.

propinquare, purpurae rutilantis puniccus quidam fulgor antevenit, et rosulenti

eplcndorie gratia totam aulae ipsius curiam obstupefactis ceteris ornatibus luminavit.

Ast ubi primos honorati capitis radios ingressurus immisit, ipse

ctiam Jupiter paululum retrogressus sub immensi nitoris lumine caligavit;

spliaerae vero orbesque, quos dextera sustinebat, veluti speculo cognati lu-

74 minis refulsere. Juno autem diversicoloris illustris ornatibus, ac varia velut

7«i speculo cognato gemmarum luce resplendens, candentibus serenis enituit. Erat

enim illi in circulum ducta fulgens corona, quae duodecim flanimis ignitorum

verum (in Aetna 23G), et inferiorem locum (§. 77.

not).

jmniceus fulgor] Auroram désignât, quae infra

(§. 116. 219) uberius describitor. Nondum cnim

ingrcssus erat Sol, sed »ingressui propinquabat«

Similibus fere verbis Rutilius (itin. 1, 277):

»Roscida punicco fulse<c crepúsculo, coelo*

eandemque Appulejus (met. 5. init.) »punicantibus

phaleris« inducit. Rosulentum praeter nostrum

Prudcntius quoque dixit.

obstupefactis] Forte obscurefactis. Vonck. (sp

crit. p. 147) — Melius sic scripsissel Martianus, non

tarnen scripsit, id quod librorum cxempla decent,

nequc audacior est figura quam illa, qua Arnobius

(1. p. 26) utitur: '.и calcaba t ponti terga unáis ipsis

stupentibus. «

luminavit] E Darmstaltcnsi et Basilccnsi codicibns

pro illuminavit. Vi on Appulejo modo illnd,

sed Martiano ctiam (§. 27. 729. 901) usitatum est

/limine] In codicibus a Grotio in margine laudatis

paritcr atqne in quatuor Dlonaccnsibus (C. D.

E. G.), Basilccnsi, Darmstattcnsi, Bodlejano primo,

et Cantabrigicnsi legitur numine, quo recepto verborum

luminare et lumen repctitio evitaretur; sed

vix apta huic loco vox numen esse potest, quaproper

vulgatara serva vi.

sphacrae] Hic locus pessíme ab exscriptoribus

exceptas repctitis pracscrtim vocibus. Lego: »Spbaerae

vero orbesque, quos dextra sustinebat, reful

sere; Luna autem diversicoloris illustris ornatibus

ac varia velut speculo cognati luminis gemmarum

luce resplendens « cet Sic infra »quem jux ta Lunam

(¡ta lego) leni quodaui tencroqne vultu ex

fraterna fulgorem lampada resumebat« Ghot. —

Лес Grotius locum intellcxit, ncc Goezius, qui

summa cum levitate conjecturant ejus in ordincm

recepit De Jtinonc cnim scrmo 'est, minime de

Luna. Hanc cnim afficerc Solis ingressus non

potcrat, quia simul cum eo advenera

sivc acibere tacto Solis splendore Ju

acrcin paritcr affici neccsse erat. Praeterca e dcscriptionc

quoque Juno agnoseitur; quam ut hie

diversi coloris ornatibus illustrem ait, supra (§. 67)

zona diversicolore ornavcrat. Tautología autem mi

nus jam offendet, postquam it era tum luminis ante

gemmarum cxpunxi auctoritatc codicum Monacensiuni

(G et G), Drcsdensis, Britannici, Gantabrigiensis,

Bodlcjani primi, Darmstaltcnsi s , Hugiani,

aliorumqne a Waltbardo laudatorum.

candentibus serenis] Substantive; sic supra:

»Serena fulgculia. « Jiivenalis:

»velut hoc dilata sereno.*

Grot. — (Conf. §. 17. 196 not).

corona] Albricus de Sole: »coronam vero caMartiani

Capellae lib. I. §. 78.' 117

lapidum fulgurabat. Quippe tres erant a fronte gemmae: Lychnis, Astrites,

et Ceraunos, quae ejus effigiem reverendam a cognitione conspicientium vi

brantibus radiorum fulgoribus occulebant. Quarum alia Cancri cerebro, Leonis

oculis altera, Geminorum fronte assumta tertia dicebatur. Aliae sex ex utroque

latere rutilabant, quarum Smaragdus uma, Scythis altera, Jaspis tertia voca

pite gestabat Apollo dnodecim lapidum pretioso

rum. « Grot. — Numeri rationem noster ipse infra

(§. 188) exponit, Solem hisce versibus alloquens ;

• Bis semis perhibent caput aurea lumina ferre,

(|uod totidem menses, totidem quod conficis

lioras. «

Gemmarum enim numerus a Solis radiis translatns

est, qui plerumque duodecim in carminibus memo

rantur (Virg. Aen. 12, 165). Interdum etiam duo

decim radii in monumentis antiquis (Palaeogr. crit.

III. §. 296. Caylus V. tab. 2. n. 4. Passer. lucern.

I. tab. 89) pinguntur.

ignitorum] Ad stellas àÀÀwyoQi£eu. i Anaxa

goras enim sidera ignitos lapides voeabat : sic lib.

II: » eademque saxa stellas appellans , ut in MS.

meo legitur : quamquam non reprobem, imo prae

feram illam lectionem quae in vulgatis, stelas » id

est columnas. Et in Geometria: »interstinctum cy

lindris gemmaantibus pavimentum. « Grot. — Pro

ignitorum alii quidem ignotorum habent; sed inale.

Iumitatur enim noster Claudiani (de laud. Stil.2, 92)

bunc versum : .. • -

»Et vario lapidum distinctas, igne, coromas. . .

Unde simul patet, ignitum hoc quidem loco nihil

aliud significare quam splendorem. De Ariadnes

oorona si sermo esset, omnino astra intelligere

liceret.

fulgurabat] Sie Dresdensis, Reiclienauensis et

Cantabrigiensis pro Grotiano fulgorabat.

tres] Quater ternas recenset gemmas, ut anni

tempestates simul et menses indicentur, Erant pro

fuerant reposui e Basileensi codice. In fronte au

tem ponit gemmas aestatem repraesentantes, quia

tum vires Solis maximae; simulque, nt videtur,

quia non Aegyptiorum modo (Porphyr. antr. nympli.

24, pag. 22 Goens.) verum Atheniensium etiam

Olympicusque annus a solstitio aestivo initium

ducebat.

mi Lychnis] Martianus Solis coronam duodecim

gemmarum quadripertito ordine deseribens eandem

cum Tertulliano (de spectae. 9 f.), Isidoro (etym.

18, 41, 1. p. 402 Arev.), et Corippo (de laudil.

Justini l. I ) colorum rationem secutus est. Dat

siquidem aestati Lyehnitem, Astritem, Ceraunon,

ignei coloris gemmas, quaeque idcirco a lucerna,

ab astro, a fulmine momen sumsere. Aloeann. (tab.

lIeliac. p. 69).

., vibrantibus] Quamvis Grotiana lectio vibrantes

(nimirum gemmae) defendi possit; praetuli tamen

illam, quam codices habent Darmstattensis, Hu

giamus, et teste Cortio Guelferbytanus.

Cancri] Zodiaci signa intelligenda esse apparet,

et quidem ea, quae aestivis, mensibus, Junio, Jurio,

Augusto, praesidere ex tabula mea (palaeogr. crit.

III. §.520) disces. Canero Macrobius etiam (Saturn.,

M. 17) aestatem denotari docet (conf. Hygin. astron.

1, 7, p. 582 et 4; 8, p. 467 Munck.)

ex utroque] Respóndent Smaragdus Majo, Scy

uhis Aprili, Jaspis Martio, et ab altero latere Hy-.

acinthus Novembri, Dendrites Octobri, Heliotro

pius Septembri. Smaragdis Ovidius quoque (met.

2, 24) Phoebi solium lucere finxit.

Martiani Capellae lib. I. §. 75.

batur. Inter quarum virorem foeta mari per lamina coruscatus fronti quaedam

intcrioris suavitas rcsplendebat. Hyacinthos, Dendrites, etiam Heliotropios

utrinque compacti. Qui lapides coloribus suis terras ratis temporum vicibus

herbidabant: quos ei ad obsequium numinis recurrentis Ver dicebatur et Auctumnus

muñere Coitfulisse. Posterior autcm pars coronae Hydatide, Adamante,

inter fjimrttm] Totum hunc locum partim ex

conjectura, partim ex variantibus lectionibus et MS.

sic restitue t » inter quarum virorem et foeta mari

luiiiina coteuscans fronti quacdam intcriori suavitas

rcsplendebat Hyacinthos, Dcndritis etiam« cet. Нуа-

cintborum mèntionem babes apud Marcelliim in rcsponsis,

cujus fragnientum citatur de auro arg. 1.

Seja ab berede §. 1. Sed et apud Plinium et in

Apocalypsi. Dendritidos gemniae meinuüt Plinius.

Forte tameu bic foeta passive dixerit pro nata.

GnoT. — Quamvis obscuras locus sit, hoc tarnen

ccrtuni est, sequentes auetumni gemmas buc referri

non debere, quod Grotius opinatus esse vidcterç

concidunt igitur jam earn ob causam ejus conjecturae,

quibus omnino abstinendum erat in loco

tarn corrupto, ut quam pliirimac paritcr pateant corrigendi

viae. Sed ne codices quidem multum subsidii

praebent. IVeque enim per abesse potest,

licet in solo Rcichcnaucnsi id invencrim 5 ncqnc

fonti pro fronti ex Darmstattcnsi, Reichenauensi,

at Guelferbytano reponere ausim. Umim illud feci,

ut pro Grotiano cofusHttt с Bongfrrsn *t DftrMsib£>

teusi codiee recipcrcm coruseatus'i^ífiíüd stve'pifo

nominativo partícipii absoluto, sire pro genitivo

sobstantivi verbalis acccpcris , aliqnatcnus ctírtc

com rcliquis coibit. -,: t; >l >~> L' " 'I :? -l-

■ wrorem] 4nHdes'?genimas Vertió temp«r?' adscribit:

Smaragdum scilicet, Scythidem ct Jaspidem.

Smaragdi color viridis hotus omnibus 5 de Scythidc

patet ex eodem Martiano , qui alibi » Scytbidis virecta

« nomínat; — dilutiori colore sunt Jaspidcs.

Aleand. (tab. Heb'ac. p. 68). — » Virides Smaragde

loríeos « dixit Claudianus (land. Stil. 2. 89), nt

Lucretius (2, 804):

» Inter caeruUum virideis miscere Smaragdes.«

Viror Appulejo et serioribns idem est quod wiriditas,

eodemque pertinet mari foeta; marc cnim

viridc, undc infra (§. 78) Neptunus »maritima sem

per inundationc viridior« dicitur.

Auelumnus\ Auctumni gemmae in Solis <

dlcuntur a Martiano Hyacinthus, Dendrites,

liotropioe. Hyacinth urn cocrulci colons esse testa*

tur Isidoras, violacci Plinius, dilutions tamcn,

quam sit in Ametbysto. At Solinus c. 33 id quandoque

cvenire asscrit, quia ea gemma vitiis non

parce obnoxia ; pingi enim nitore cocrulco, quum

inculpabilis est. Flucticolor ab eodem Martiano

alii)i dicitur. Heliotropius vero teste Plinio porracenm

prac sc fert eolorem sangnincis venis dietinctnm:

vulgo dicitur Diaspro. Quis sit Dendritidi

color, baud facile invenio. Scio quandam hujusce

gemmae speciem ab eodem Plinio appellari albam,

ac, ni judicii fallor, varictatcm, quae Auctumno assignator,

indicare vorait vari¡9 bisce gemmis Martifernns.

Potiorem tarnen locum cocraleo dedit co

lor!, qui purpureo aifinis $ ac Auctumnus ipse appel--

latur ab Horatio «purpureo varius colorc.« Ad

Hvorem utcrque vergit. Albans, (tab. Hel. p. 69).^

Hyacinthi tria genera descripsit Marbodaeus (17.

p. 12 Gorl.).

согопле] Perpcram corona apud Grotium. Meliorem

lectionem codices babent Rcichcnauensis,

Martiani Capellae lib. I. §. 78. II9

et Crystallo lapidibus alligabatur. Hos enim Hiems undosa genuerat. Ipsius

vero divi auro tinctam caesariem comasque crederes: bracteatas. Facie autem

Darmstattensis, Dresdensis, Bongarsii et Hugii.

Coromue enim pars lapidibus alligabatur.

Hydatide] Hydatis, seu Hydratis (ut alii legunt)

ab aqua nomen habet. Estne ea, quae Plinio et

Isidoro Enhydros dicitur? Ille candidam esse per

hibet; hic ita loquitur libro 16 orig. c. 15: »En

hydros ab aqua vocata, exundat enim aquam, ita

ut clausam * in ea putes fontanam scaturiginem« ,

quae verba ex Solino desumpsit extremo cap. 40.

AloeANd. (l. l. p. 68).

hos enim] Vonckius (in spec. crit. p. 80) hos ei

legere jussit, sed non necessarium. Genuisse eas

gemmas hiems dicitur, quia ex aqua videntur esse

- congelatae, quam speciem prae se ferunt crystalli.

Unde Propertius (4, 3, 82) » Crystallum aquosam •

appellat; Claudianus autem multis epigrammatibus

lusit in crystallum, quorum unum subjeci :

»Sollers lusit hiems imperfectoque rigore

_ Nobilior vivis gemma tumescit aquis« ;

quo poëta Graeca epigrammata (antliol. 4, 18, 2

et 5) imitatus esse videtur. Plura dabunt Plinius

(57. 2. 9) et Seneca (nat. qu. 3. 28 f. p. 755

Lips.). Probe igitur noster causali particula enim

usus est, quo magis pateret, cur posterior coronae

pars illis insignita esset gemmis. Sicut enim prio

rem aestati tribuerat, ita posteriorem hiemi ad

signavit. -

bracteatas] Sic infra: »cujus sonorum (malim

honorum ; quamquam de musica seu harmonia sermo)

caput auri coruscantis bracteis comebatur. • Gnot.

— Braetea tenuissima lamina cujuseunque metalli.

Bracteatus, bractea obductus. Apud Senecam epist.

41 »leo bracteatus « dicitur ornatus bractea. Haud

secus atque Ammianus Marcellinus libr. 14: »statuas

auro curant imbractearia ; et libro 17 : »facis imi

tamentum in figura aereum, itidem auro imbractea

tum, velut abundanti flamma candentis.« Ita Si

donius libro 2. epist. 10 »bracteatum lacunar« et

l. 8. ep. 8. •gestatorias bracteatas. « Martianus Ca

pella •comas bracteatas. « Stepli. (ad Saxon. p. 174)

— Addere poterat , »malum bracteis inauratum•

apud Appülejum (met. 10. p. 757 Oud.), »auri

braeteas apud: Plinium (35, 5, 19), et »auri co

ruscantis bracteas« apud nostrum (§.909). In la−

pidum quoque inscriptionibus (Grut. 1074, 12)

collegii bracteariorum et inauratorum mentio fit.

Eosdem memorat Firmicus .(astron. 8, 16). Per

metaplioram Seneca (epist. 118. p. 682 Lips.) bra

cteatam felicitatem appellat eam, quae videatur tan

tum felicitas esse.

76

facie] Albr. de Sole : »Iste pingebatur specie

impuberis juvenies, nunc facie puerilis, numc ju

venili, semper imberbis, nunc autem in eaaa di

versitate apparentis.« Macrobius: »Item Liberi pa

tris simulacra partim puerili aetate, partim juve

mili fingunt, praeterea barbata specie, senili quo

que, uti Graeci, ejus quem Boe66aQéoe, item quem

Bguo$æ appellant, et ut in Campania Neopolitani

celebrant 'H8ajvoe cognominantes.« Gnor. — Tres

anni tempestates Martianum significare eenset Ges

fierus (ad Orpli. p. 229); nec pluribus olim annum

'eonstitisse alio loco (palaeogr. crit. §. 668. 774)

docui. Attamen magis propensus sum ad recipien

dam eam interpretationem, quam Cuperus (in Har

poer. p. 76) dedit, videri nempe Martianum tem

pus matutinum, meridiem , et vesperam designare,

ipuibus Solis vis ac potestas valde immutetur. Quae

conjectura etiam iis confirmatur, quae de Sole

oriente ad sequentia observo.

1ÜÜ Martiani Capellae lib. I, §. 76.

юох ut ingressus est, pueri renitentis, inccssu medio i u venís anlieli, in fine

scnis apparcbat occidui: licet duodecim nonnullis formas convertere crederetur.

Corpus autem ejus flammeum totuin, pennata vestigia, pallium coccineum,. sed

77 auro plurirao rutilatum. Sinistra autem manu clypeum coruscantem, dextera

m incessu] Ita Basilее neis codex, Darmstattensis,

et Bongarsii. Omissum in editis est in.

duodecim] Singulis horis illi forte volcbant,

qui in formas duodecim converti cum censuertint;

nisi potius duodecim Zodiaci signa sint intclligcnda,

quia actates, quas quatuor facit Macrobius (1, 18),

ad an ni témpora idem refert. IVam postqnam docuerat

Liberi patris simulacrum partim pucrili aetate,

partim jurcnili, practerca barbata specie scniliquc

ore eñictum fuisse, addit: »Hac autem actatum

diversitates ad Solem refcruntur, ut parvulus

videatur byemali solstitio? qualem Aegyptü proferunt

ex adyto die certa, quod tunc brevissimo

die veluti parvus et infans videatur: exinde autem

atque adolcsccntis adipiscitur vires, figuraque juvenis

ornatur ; postea statuitur ejus actas plcnissima

effigie barbae solstitio aestivo, quo tempore

summum sui cousequitur augmentum. Exinde per

diminutiones dierum velut sencsceuti quarta furnia

deus figura tur. « Curau. (Harpocr. p. 76. 77). —

Quae quamvis docte disputaverit vir egregius, ad

denda tarnen bacc esse videntur: Porphyrins (in

epist ad Anebou. ap. JambL atque etiam ap. Euscb.

praep. cv. 5, 6; p. 198) de Acgyptüs quaerit: »quae

tandem ratio excogitan potest, quod cundem Solem

commémorant vel ex limo emergentem, vel loto insidere,

vel navigio provebi, vel singulis horis fonuam

commntare, ac varios per singula Zodiaci signa vullus

induecre?« Ad quae respoudet Jamblichus (myst.

7, 5. p. 152 Gal.): »Solem secundum Zodiacum

figurar! et formas niutare y,a& cöpav Toïç дгцлабь

dia6i}ßaiv<üV.« Adde quae Orpheus apud Macrobium

(Sat. 1, 18) de hac Solls commntatione canit.

Eundcm singulis horis mutari Solis faciem credidissc

ex iis paie I, quae (ibid. 1. 21) de tauro Soli

sacro narrât »insigni miraculis convenientibus na

turae Solis« qui »per singulas horas mutans colores t

affirmetur (conf. Palacogr. crit Ш, §. 506, ubi

add. Xenoph. mem. Socr. 4. 5. -I).

pennata vestigia] Corrumpcre et hunc Martiani

locum tentabat Yonckins substitucns (in spec, crit

p. 147) »per rula (aut stata) vestigia.» Licet enim

alii alas Soli a tergo affixerint (Palacogr. crit. IV.

§. 770. Cuper. Harpocr. p. 54) 5 in qnadam tarnen

patera (in Causci musco Rom. 5, 19, 5. Graevii

thesaur. V. 320) Apollo she Sol ejusnwdi pennatis

pedibus pictus est. Adde nostrum iufra (8.

378. 579). Vestigia autem dici pro pedibus con

firmât Barthius (ad Stat. 2. 11, p. 254).

rutilatum] Intextum erat auront. Haec idc# an

notâmes, ne quis diversitate colorum ad corrigen

dum aliquid moveatur, ut videmus nihil non sibi

iudulgere homines otiosos , lauream ex quovis шк-

siaeco auacrentes. Влктп. (advers. p. 561).

clypeum] Hunc Soli Ovidius quoque tribuit

(met. 15. 192):

tjpee dei dypeus, terra r/tcum tollitur ima,

Mane ruhet*

qui Abraxan in gemmis mecum pro Sole aeeipiunt

(pal. crit. Ш. §. 124, 460, 566; IV. 697),

hoc atlrihutum mirabuntur. Etiam in numo Chal-

-"cidis Syriaa (Vaillant, nam. Gr. Commod. p. 86)

Sol conspicitur sinistra chjpeum et hastam tcuens;

Martiani Capellae lib. I. §. 77. 421

ardentem facem praeferebat; calcei vero similes ex Pyropo. Quem juxta Luna

Post

hos admissi fratres Jovis, quorum alter maritima semper inundatione viridior,

leni quodam teneroque vultu ex fraterna fulgorem lampade resumebat.

alius lucifuga inumbratione pallescens. In capite uterque dominandi sertum

pro regni conditione gestabat. Nam unus albidi salis instar, candidum atque

spumarum caniciei concolorum , alter ebeneum ac tartareae noctis obscuritate

furvescens, qui quidem multo ditior fratre, et semper eorum, quae gignuntur

ex terra, conquisitionibus opulentus: alius vero propter molem elationemque

ejusdemque Cartarius (imagini dei dei, Venet. 1880,

p. 62) una cum lyra et sagittis meminit ex Servii

loco (ad ecl. 8. 66), ubi tamen in vulgatis exem

plaribus gryphen vel gryphenaeum legimus.

facem] Cereri quidem, Dianae luciferae, Bac

cho, Cupidini, Hymenaeô, Hecatae et Furiis faces

tribui notissima res est: rarae autem Solis imagi

nes sunt, in quibus, ut in Probi numo (Rasche

lex. IV. 2. p. 1581), facem gerit. Alias collegit

I. Fr. Meyer in commentatione de diis ac deabus

öçóovzovç (Francof. ad M. 1790) p. 48 sequ.

Luna] Ita codices Britannicus, Cantabrigiensis,

Darmstattensis, et Hugianus recte habent, non Lu

wam. De alieno ejus lumine confer Plutarchum (de

placitis philosoph. 2, 28. p. 891 ; de facie Lunae

p. 926), Maerolium (in somn. Scip. 1, 10. p. 101

Zeun.) et superiorem notam (ad §. 75).

lampade] Ita codices Monacenses (B. C. D.

E. G.), Britannieus , Cantabrigiensis, Darmstat

tensis, Basileensis, Hugianus, et teste Cortio Guel

ferbytanus pro lampada , quamquam lampada pro

lampas etiam in usu fuisse constat. Lampadem

Solis jam supra (§. 29) noster dixit, ut Phoebeam

lampadem Virgilius (Aen. 3. 657). .

canieiei] Sic Darmstattensis omnino reetius

quam Grotius, qui caniciem edidit. Concolorum

pro eoncolor dixit et infra (§. 689 f). • .

ebenemtm] Grotius habet hebenum, codex Dres

densis hebemeum , Darmstattensis, Britannicus et

Cantabrigiensis ebemum , sed praetuli lectionem,

quam Monacenses (B. D. E.) suppeditarunt. Quamvis

enim hanc vocem alibi frustra quaesiveris, vix tamen

rectius ab ebeno adjectivum formare poteris. Magis

certe placet, quam ebeninus (in vita S. Dunstani

ap. Cangium). Conf. notae inferiores (156. 223).

furvescens] Aliam lectionem fervescens e Guel

ferbytano Cortius affert ; sed ebenum et nox cum

hac lectione vix conciliari poterunt. Retinui igitur

furvescens ut candido Neptuni oppositum. In Darm

stattensi a prima quidem manu scriptum erat fer

vescens , sed correctum furvescens.

ex terra] Haud supervacanea mihi visa haec

verba sunt, quae ex Hugiano codice inserui. De

Plutone enim sermo est, de quo Cicero (N. D. 2,

26); »iìiii patri — qui Dives ut apud Graecos

IIÄowjraoev, quia et recidant omnia in terras», et

oriantur e terris. •

opulentus] Phurnutus : II2o$tóv òè èxàj%, ,

8u& tò rt&vtov övrov p8agróv, unóìv είνα

δ μη τελενταίον eic a$tóv κατάχεται xai.

coeroë ztíuoe yivsrat. Gnor. — Locum Cornuti

reperies in Galei opusculis (p. 145). Sed operae :

pretium erit Romanum conferre poetam (Claudiam.

de raptu Proserp. 4, 20) canentem:

78

79

16

I22 Martiani Capellae lib. I. §. 81.

81 corporis renudatus, ac despuens divitias oppressione quaesitas. Verum utrique

diversa conjux: nam hic nudus omnium nutricem deorumque hospitam secum

ducit; ille puellam accessibus gratulantem, quae ita plerumque frugem ex

poscentibus tribuit, ut magni numinis vota sint eidem redhibere centesimam.

82 Dehiuc admissi Tonantis ipsius filii. Inter quos primus quidem ruber iuvenis,

ac vorax omnium sititorque etiam sanguinis gradiebatur. Alter suavis et comis,

»Di, quibus innumeruì vacui famulantur Aeverni

Pulgus iners, opibus quorum donatur avaris

Quidquid in orbe perit« — — — — —

Confer Platonem (in Crat. p. 403 Steph.), Dio

dorum (8, 49 et 77), scholiasten ad Aristophanem

(Plut. 757), Ovidium (met. 1, 140), et Phaedrum

(4, 11, 1). Posidonius quoque apud Strabonem

(3. p. 147) ait, »non tantum terram esse divitem,

sed infra terram etiam opes esse conditas , quippe

non Hadem, sed Plutonem ibi habitare.«

despuens] Britanuieus quidem codex, Canta

brigiensis, Basileensis, et Monacensium unus (C),

Guelferbytanus etiam teste Cortio dispuens habent;

sed nostra lectio, quam etiam codices Darmstattensis

et Hugianus praebent, omnino melior est, quando

quidem mare naufragorum bona despuit ad litus.

verum] Codex Hugianus fuerat ; male. Oppo

nuntur enim haec antecedentibus, ubi Neptunum

pariter ac Plutonem diadema gestare dixerat, quam

vis diversum; conjuges autem omnino diversas

utrumque habere ait.

hospitam] Neptuni conjux aliis Ampliitrite, aliis

Venilia, aliis Salacia appellatur; quarum ecquam

Martianus intellexerit, non decernam ; illud tamen

perspicuum est nostram pariter atque illas maris

vel aquae personam gerere, quam nutricem om

nium ait eodem sensu quo Tliales anteque eum

Homerus

'52πεαvöv re $ecjv yévedv xai μπέρα Tr3®v

(Plat. Theaet. p. 182; Cratyl. p. 402 Steph.);

Tethys enim Platoni (Tim. p. 40) quae Ciceroni (de

univ. 41) Salacia. Hospitam autem deorum appellat,

quia sidera deos esse censet (§. 811), quae mare

in occasu recipere hospitiumque iis praebere videtur.

gratulantem] Verbo gratulari noster pro lae

tari sive gaudere (§. 107 f. 695 f.) utitur: sed hoc

loco laetificantem significare videtur.

centesimam] Fulgentius: »Proserpinam vero quasi

segetem voluerunt, id est terram (lege terrae) ra

dicibus proserpentem, quae et éxérn Graece di

citur; éxaröv enim Graece centum sunt, et ideo

hoc illi nomen imponunt quia centuplicatum Ceres

(melius esset seges) proferat fructum.« Ovidius:

»0brue versata Cerealia semina terra ,

Quae tibi cum magno foenore reddat ager. •

Capella alibi : » eujus satio centesimo messis incre

mento foeneratur.« Gnor. — Isidor. orig. 14, 5:

»Glebis ita praepinguis, ut jacto ibi semine incre

menio paene centesimo fruges nascantur.« Goez. —

Centesimam teste Cortio Guelferbytanus eodex, et

teste Federo Britannicus, Bodlejanus primus, et

Cantabrigiensis, Monacenses praeterea (B. C. E. G.),

Hugianus et Basileensis habent, scil. partem; vulgo

centesima, quod pro accusativo plurali neutrius ge

neris habuisse videntur; sed minus commode.

ruber] Cantabrigiensis »juvenis rubens.« I)e

Marte, Jovis filio, sermo est, cujus Planetae etiam

tribui illum colorcm supra (§. 14) vidimus.

sititor] Sic antiquiores editiones omnes, pariter

atque codd. Basileensis et Darmstattensis; apud Gro

Martiani Capellae lib. I. §. 82. I25

falcem dextra, laevaque gestans cratera somnificum, ac pronus in petulantiam

ferebatur. Hujus gressus incerti, atque olacis temeti madoribus implicati. Post 85

hos duorum una quidem germanaque facies; sed alius lucis sidere, opacae

noctis alius refulgebat. Dehinc quidam roboris inauditi et expavendis semper

tium est sitior, typograpliorum incuria, ut videtur;

quam tamen solita cum megligentia Walthardus et

Goezius secuti sunt. Accuratiores certe fuerunt

Appuleji (met. 1. p. 16 Oud.) interpretes, nisi quod

male »sanguinis sititorem« Plutonem interpretati

sunt, qui neutiquam Jovis erat filius! Facile etiam

ex addito verbo gradiebatur Martem Gradivum ag

noscere potuissent. »Sanguinem sitire • non modo

Martiani popularis Arnobius (1, p. 13), sed etiam

Cicero (Phil. 8, 7) dixit, motaque ex Justino (1,

8 f.) vox est Tomyridis ad eaput Cyri abscissum;

»Satia te sanguine, quem sitisti. « Martem autem

simili cognomine invocat Orplieus (liymn. 64, v. 4);

a£pwtv évógopövq xaigov!

eomis] Correctum quidem in codicibus Bodle

jano primo et musei Britannici comes ; sed ab im

prudentis eujusdam manu. Comis enim oppositus

est sanguinis sititori, et infra (§. 451) Bacchus

»facetiore dicitur deorum, quemadmodum apud Vir

gilium (Aen. 1, 754) »laetitiae dator•, et in epi

grammate Graeco (2, 47,„28. p. 848 de Boseh.)

áyeg6vyéÀóg.

falcem dextra] In MS. »faeieme : vide an »fa

eem •, de Baccho enim sermo, cujus in festis faces

usitatae, unde 4uàvv6og %apaerijq itemque pav

6rjguos dietus. Falcem tamen ferri potest pro eo

quo vineae putantur. Si vero Albrieum sequimur,

cui semper quam conformissimns Martianus, quod

ex diligenti collatione facile patet, videatur »race

mum legendum. Gaot. — Facem (Baccho) tribuit

Martianus Capella: »alter suavis et comis facem

(aliae tamen editiones falcem, quae non male Bac

cho convenit, exliibent) dextra — gestans.« Cupen.

(in Harp. p. 93) — Facem Grotius et Cuperus

legi jubent. Goez. — Quantopere falsus Goezius

sit, ipsa illorum verba docent; neque in textum

recipere debebat facem. Omnem dubitationem remo

vent Tibulli (1. 4. 7) versus;

»Sic ego: tum Bacchi respondet rustica proles,

Aermatus curva sie mihi falce deus« ;

Osiridi quoque idem (1. 7. 54) falcem tribuit, vine

aticam nimirum sive vinitoriam, eujus saepe inen

tio fit apud rei rusticae scriptores (Cato r. r. 11.

43 Varro H. 22. 8; Colum. 4. 28). Winisatorem

Dionysum appellat Accius (apud Maerob. Sat. 6. 8).

olacis] Verbum est insolens, mune söoöuov

(ut libro secundo » acerram olacem«), nunc ôëço6

puov (ut hie) significans. Glossa Isidoris »0lax,

olidus. « Gaot. — Similes in AX desinentes voces,

vigilax, mentax, crepax, loquax, Bartliius (advers.

p. 1648) collegit. Martiani popularis (Arnob. 5.

p. 119) eundem Bacchum similiter »faeculemtae

hilaritatis datorem« appellaverat.

madoribus] Codex quidem Cantabrigiensis »odo

ribus«; sed praetuli vulgatam lectionem. Madoribus

implicatum ait, ut madidum simul et infirmis sive

impeditis gressibus incedentem signifiearet.

opacae noctis] Primam vocem e Hugiano codice

supplevi. Nota est fabula de alterna Castorum morte

(Hom. Odyss. 11, 502. Virg. Aen. 6, 12. Ovid.

fast. 8, 717. Sil. 9, 298. Lactant. 1, 10).

expavendis] Sic teste Cortio in Guelferbytano.

Edit. exstirpandis , sed » adversitates exstirpare •

quis dixerit? Cave tamen ita accipias, quasi ex

16 *

124 Martiani Capellae lib. I. §. 84.' ' '

adversitatibus praeparatus.

Juno cernebat.

paverit Hercules adversitates;. sed ipsas dixit expa

vendas, utpote maximas, saevissimas, ad quas ta

men ille bene praeparatus accesserit. Pro praepa

ratus Dresdensis codex habet' paratus, sed prae

tuli compositum, quo noster saepe pro simplici

utitur.

lacertos] Lacertosum et torosum Herculem a

poëtis appellari, Burmannus (ad Ovid. V. II. p.

A025) pluribus docuit exemplis.

rictusque Cleomaeos] Infra quidem rietus leonis

dixit ; sed alio, ni fallor, modo, quam liic rietus

Cleonaeos, a leone Cleonaeo, qui et Nemaeus,

cujus exuviis ovabat Hercules. An ergo amictus?

an rietus est επι6x£vov, ut est in glossario?

'Erru6x%vuov vero generaliori significatn pellis su

perpendens, quasi επι6x€λιov, ut volunt etymolo

gici. Grot. — Cleonaeos rictus qui a gloria deri

vant, nae illi suae in hoc genere litterarum incu

riosi sunt. Est enim leo ille dictus a loco Cleo

naeus , in quo ab Hercule devictus est. Valerius

Flaccus lib. 1 :

—• Cleomaeo jam tempora clausus hiatu

Alcides« —

Vestitus enim pellis leonina erat Herculi. Lucauas

lib. 4:

» Ille Cleomaei projecit terga leonis ,

Antaeus Libyci. «

Ausonius Eidyll. 19 :

» Prima Cleomaei tolerata aerumna leonis. •

Idem lib. 8 epigr. 75 :

»Rura Cleonaeo nunquam temerata leone.•

Ejusdem memiuerunt Claudianus 4 in Rufin. et

Papinius. BAntii. (adv. p. 1256 et 1808).

limis] Sc. oculis , ut apud Terentium (Eunuch.

3. 8. 83): »ego limis specto« ; licet pro nominativo

Sed ejus miros lacertos rictusque Cleonaeos limis

Quin inter eos decermentes feminae: quarum una virgo fere

etiam accipi possit, ut apud Ammianum est (20. 9)

» limibus oculis. « Multi quidem eodices a vulgari

hac lectione recedunt et sublimis substituunt, ut

Leidensis (Munck. ad Hyg. p. 71 s. 85 Stav.),

Basileensis, Darmstattensis, Bodlejanus, Dresden

sis, Hugianus, et inter Monacenses duo (C et G);

unde et Goezius sublimis edidit; sed nemo ignorat

quanto Herculem odio prosecuta sit Juno et quan

topere ei inviderit (Hesiod. theog. 318. Ovid. her.

9, 8, 11 ; met. 9, 286. 260), ita ut novercae no

men meruerit (Sil. 2, 478. 5, 91); quae quum mi

ram Herculis speciem videret, profecto melius li

mis cernere dici a Martiano potuit, quam sublimis,

quod nihili hoc loco et admodum frigidum cogno

men fuisset.

quin inter] Si quis literarum transpositioni et

audaciori conjecturae locus, legerem: »Sequuntur

eos decentes feminae.« Sequuntur ex elementorum

puera$$et. Decentes vero eo modo, quo saepe

in MS. descendentes pro decentes , conscendentes

pro concedentes invenimus, quod et ego saepe in

Martiani collatione expertus sum. Gnor.— In libris

scriptis nihil reperi, quod interpreti adjumento esse

possit, nisi quod Darmstattensis eodex quin pro

quis, quod in editis legitur, multo melius habet.

Quamvis enim inter codices Monacenses tres (Ib.

D. E.) ante quis copulativamu et addant; non minus

tamen obseurus manet locus, qui licet corruptus,

vario certe modo emendari potest. Quapropter mi.

hil praeterea in contextu mutandum duxi, donee

eodices forte reperiantur meliora nos edoeentes.

Ceterum decernentes pro certantibus accipio. Diana

Hta

armis decernere dicit Vellejus Paterculus (2, 11s.

p. 860 Burm.) pariter ut Virgilius (Aen. 12, 709)

enim et Venus prorsus sibi sunt contrariae.

Martiani Capellae lib. I. §. 8$. 12$

batur: alia generationum omnium mater: illi arcus cum pharetra, huic rosis

decussatim vinctis sertata contextio. Quam et conspicere nitentem, et fantem

audire dulces illecebras, et attrahere fragrantissimi spiritus halatibus redolen

tem, et osculis lambere, et contingere corpore, ejusque velles cupidine su

spirare. Quae quidem licet amorum voluptatumque mater omnium crederetur:

tamen eidem deferebant pudicitiae principatum. Cum his grata Ceres, admodum

gravis femina, alumnaque terrarum ac nutrix mortalium, videbatur. Quidam

•cernere ferro« seripsit, et Lucretius (8, 595) »bel

lum magnis de rebus inter se. cernere certant. •

generationum omnnium] Venerem intellige eam,

quam Genitricem a Romanis appellatam esse, tam

scriptores veteres testantur (Dio Cass. 49. p. 899.

Reim. Appianus II. p. 470 Steph. Macrob. Saturn.

4, 12. Plin. 7, 8, 59. 8, 41, 64. 58, 4, 9. 35, 12,

45. Sueton. in Caes. c. 61. 78 et 84), quam

lapidum tituli (Grut. 228, 5. 1012, 5. Murator.

88, 4 et 8. Gud. 59, 3) et numi (v. Itasclie II,

1. p. 1588. V, 2. p. 897). Egregie describitur

prae ceteris ab Ovidio (fast. 4, 98) aliisque poëtis

tam Latinis (Lucret. ab init. Stat. silv. I, 2, 182.

Senec. Hippol. 469), quam Graecis (Stobaeus in

ecl. 4, 10. p. 268 sequ. Heer).

rosis] Rosam, scribit Pausanias, Veneri esse

cum myrto consecratam et Amorum in eam dominii

meminit Anacreon. Bamtu. (advers. p. 1256).

vinctis] Grotius vinculatis s codex Dresdensis

junctis: Guelferbytanus, Britannieus, Cantabrigien

sis, Monaeenses (C. G.) Basileensis, Darmstatten

sis' et Bongarsianus melius viuctis , quod recepi.

decussatim] Codices Monacenses duo (C et E),

Reichenauensis, Darmstattensis, et Britannicus uno

S seribunt, fortasse quia a decus derivarent, ut'

esset deccmter sive ornate (Cang. h. v. et voce de

cussare); Martiano tamen significare nexionem cru

eis instar factam ad imitationem signi X ex supe

riori loco apparet (§. 57, ubi conf. notam nostram

et Baldum ad Vitruv. p. 85).

fragrantissimis] Ita teste Cortio in Guelferby

tanis, quod, quia redolentem sequitur, praefero

lectioni, quam Hugianus, Darmstattensis, et Mona

censes (C. D. E. G.) praebent, flagrantissimis. Ser

vius enim (ad Aen. 1, 456) subtiliter distingüens:

» quotiens incendium •, inquit, »significatur, quod

flatu alitur, a flamma pcr L dicimus flagrat; quo

tiens odor, qui fraeta specie major est, per R

dicimus fragrat« (add. Claudian. in primo cons.

Stil. 470 ibique Burm.).

pudicitiae] Conf. Propertii (2. 23. 89) versus:

»Ipsa Yenus, quamvis corrupta libidine Martis,

Num minus in coelo semper homesta fuit ?•

Duas Veneres coluisse veteres, alteram coelestem,

sive Uraniam, alteram Vulgivagam s.IIavóruov, no

tum est (Plat. Conv. p. 180. 185 Steph.), quarum

priorem hic significari apparet. Romani quoque

praeter vulgarem finxerant Verticordiam (Pausam.

9, 16, 2. Jul. Obsequ. de prodig. 97), quo facilius,

ut Valerii Maximi (8, 15, 12) verbis utar, »vir

ginum mulierumque mentes ad pudieitiam conver

terentur a (conf. Ovid. in fast. 4, 160 et nostrum

infra §. 144).

qrata Ceres] Cortius in Guelferbytanis legit:

» Gratiae et Ceres « ; sed minus placet. Grata enim

Ceres dicitur ob beneficia in liumanum collata genus.

•

86

m Martiani Capellae lib. I. §. 87.

etiam claudus faber venit: qui licet crederetur esse Junonius, totius mundi

88 ab Heraclito dictus est demorator. Tune eliam omnium gárrula puellarum, et

contrario semper fluibunda luxu, levitate peruix desultoria gestiebat. Quam

alumnar/ue] Orpliicus (bymn. 59, 2, 5) »He¡ivi¡

djjprjTSQ — rtÀovToâôreiça — rtavroôÔTEiQa.*

Et apud Diodoruiu (1, 12) dieitur: *Tr¡ ¡líjTSQ

Jtàvxuni Ar¡in¡TEQ jtXovtodôtsLça.* Alumna

enim non solum quae alitur, sed etiam quae alit,

est. Ita Ilaliam »tcrrai*um alumnam « dicît Plinius

(5, i>. Conf. et viros docL ad Appulej. IL p. 446.

Ш. p. 423. Oud.).

Junonius] Guelfcrbytanus quidem codex teste

Cortio »Junonis« Labet. Sed melius dixit Martianus

Junonliim, Tidclicct Junone matre natuui. Unde

Ovidio (met 4, 175) quoque Vuleanus audit » Ju

nonius« (conf. Hcsiod. theog. 927. Lucian. de saerif.

p. 72 Bip. Ilygin. fab. pr. p. 9 Mündt.).

demorator] Id est retentor et ligator, sire for

mater totins mundi. Gloss, (cod. Monacens. В.). —

Nihil cairn in rcrum natura sine igne constat Unde

et Hcraclitus ex igne constare omnia asscrebat

Vtxc. — Lege dev orator. Berum enim ortum et in

tentara ad ignem referebat Hcraclitus, unde eum

ínfra arderé fiiigît. Interitus meminit divinus Ari

stoteles, pbys. acroamatum lib. II: coçrteç НдахЛес-

róg <pr¡6iv artavra yíve6-dai Лоте Ях>о. De

orto innuit Varro, ubi ignem ab ingenendo dérivât

Utrumque refert Cicero lib. Ш. de nat dcor. Grot.

—• Democrator , ita lego pro demorator vel devo

rator , quod malcbat Grotins tum admodum adolescens.

Nam Gleanthes apud Ciccronem IV. 41 acad.

quaest. Solem dixit dominan et rerum potiri. Fabric.

(bibl. Gr. I. p. 802) — Goezius Grotio adstipulatus,

in textnm, quod pejus erat, reeepit devorator.

Poterant quidem alium Martiani locum (§. 576) ubi

^devorante Mulcibero« legitur, in usum suum eonvertere

coque conjecturam illam firmare 5 ego tarnen

ею ma gis glossae et т шеоши,

tius compertum babeo., nullum ex omnibus codi«

cibus a Tulgari lectione recedere. Quid? quod se*

riori aevo demorare dicebant pro regere, id quod

тегЪа decent ebronici Novalicensis (ap. Gang.): »De*

moravit abbatiam suam decern anno s cum omni

moderatione acqua.« Grotius quidem Ciceronem

laudat; sed со potius loco eum QS. D. 2, 16) inspicere

debebat, quo CIcanthis тегЬа referuntur,

qnippe qui distinxisse dieitur » inter ignem, qui

adbibcatur ad usum atque ad victum, et eum qui

corporibus animantium contineatnr.« Dliun >consumtorem

omnium « esse contendí t: lin ne contra

»vitalem et salutarem omnia conservare, alerc, *ugerc,

et sustincre«; unde Martianus quoque Jo

vialem Vulcanium , ut videtur, opposuit Uli Lcmnio

et fabrUi (§. 42).

desultoria] Ausonius enim (epigr. 137):

»Fortuna nunquam sietit in eodem statu;

Semper movetvr, variât, et mutât vices.»

»Et ita differt« ut in vita Pytbagorac (ap. Pbotiitm

cod. 249. p. 1318 Schott) legitur, »a Fortuna

Fatum, quod boc serie quadain et ordinate, firmoqtie

progressu fit, in Fortuna antem inest arbitrarii

aliquid (то avTÓftcttov хел то coç етт>-

%ev).« Addc Porpbyrium (in vita P\tb. p. 61

Kûst) et Maximum Tyrium (I. p. 200 Beisk.)$

inprimis antem Appulejum (de dogm. Platon, p. 206

Oud.): » Plato пес sane omnia referenda esse ad

vim Fati pntat, sed aliquid in nobis, et in Fortuna

esse non nihil : et Fortnnae quidem impróvidos ca

sus ignorari a nobis fatetur. Instabile enim quiddam

et incurrens intercederé soleré, quae consilio fuerint

et meditatione suscepta, quod non patiatur, medíMartiani

Capellae lib. I. §. 88. I27

alii Sortem asserunt, Nemesimque nonnulli, Tychemque quam plures, aut

Nortiam. Haec autem quoniam gremio largiore totius orbis ornamenta por

tabat, et aliis impertiens, repentinis motibus conferebat, rapiens his comas

tata ad finem pervenire.• Optimi item verissimi

que sunt Pedonis Albinowani (eleg. H. 570), versus;

-

~Fortuna arbitriis tempus dispensat ::siquis ; . -

' Iua rapit juvenes , sustinet illa senes;

Quaque ruit, furibunda ruit, totumque per orbem

Fulminat et caecis eaeea triumphat equis.«

gestiebat] Reposuit Goezius gestibat, quia in

uno codice Leidensi sic legi Munckerus (ad Ful

gent. p. 16) adnotaverat. Sed quum reliqui et omnes

editi meliorem orthograpliiam habeant, et Martia

nus, quamvis Afer, rectius etiam scribere potuerit,

haud scio eur pravum recto substituamus?

Sortem] Fortunam, ob casum sortis incertum,

sic appellari vel ex reliquis nominibus aequivocis

patet. In Planetis sunt sortium loci, Nemeseos in

Saturno, Töznc in Luna (Manil. astrom. 5, 96.

Palaeogr. erit. III. §. 282). Sed Graecum noster

forsan in mente habuit Aeze6tv, quippe nomem

zagâ rò Àayzéveuv (Diogeniam. ap. Euseb. in

praep. ev. p. 263 Vig.) dictum, sive àrrò vo$

rj xar& %jgovc Âçet rè &no6u6ìusvoe éxc

6rq; rrgocsovxévat (Cornut. 15. p. 186 Gal.). A

Pindaro, etiam Pausanias (7, 26, 5) habebat, unam

e Parcis Fortunam esse, eamque sororibus pote

state antecellere. Ceterum in lapidis cujusdam ti

tulo (Grut. 75, 8) Fortuna cum Rhamnusia eonjun

gitur, i. e. Nemesi, ut in alio quoque elaris ver

bis legimus (Grut. 80. fl): »Deae Nemesi sive For

tunae•, quem certe non erat cur Boxhornius (ad

Plut. qu. Rom. 15 in Graev. tlies. V. 942) a quasi

dubitante scriptum diceret. £mid solum mihi inter

utramque interesse vide-etur, alio loco (Palaeogr.

crit. III, §. 827) exposui.

Nortiam] Fortuna. Thuscis. Meminit Livius.

Alia ab his Nursia, Volsinensium dea, cujus Li

xius. Utriusque Tertullianus. De Nortia Juvenalisa

•si Nortia Thusco favisset• Gnor. — Adde lapides

huic deae inscriptos (ap. Reines. p. 167 n. 151.

Fabrett. p. 742. n. 507. Don. p. 82. n. 150). Sed

falsum esse Grotinm in eo, quod diversam a Nor

tia deam esse Volsinensium Nursiam coutendit, ex

hisce inscriptiónis (ap. Fabrett. p. 742) patet ver

bis: »Nortia te veneror lare cretus Vulsiniensi.

(Add. Drakenb. ad Liv. 7, 57) Ceterum et Nur

siam pro Nurtiam scribi potuisse quis neget? (Vide

Burmannum in anthol. Lat. I. p. 87 et add. Müller

in Etrusc. II. p. 84).

aliis impertiens] Grotius impartiens, quod quum

minus usitatum sit, illam formam e codicibus Mo

nacensibus (B. C. D. E. G.), Reichenauensi, Basi

leensi, Darmstattensi, Cantabrigiensi et Britannico

reposui. Simillima iis, quae Martianus scribit, in

Cebetis tabula (p. 170 ed. 1646) haec sunt: „Va

gatur Fortuna et aliis, quod habent, rapit, aliisque

largitur; iisdemque rnrsus statim eripit, quae de

dit, eaque aliis donat temere et inconstanter..

Unde Ovidius (trist. 8, 8, 18);

»Passibus ambiguis Fortuna volubilis errat.«

Et porro (3, 7, 41);

»Nempe dat id cuicunque libet Fortuna rapitque,

Irus et est subito qui modo Croesus erat.~

Pariter ab Horatio dicitur (Od. 5. 20. 80).

sLwdum insolentem ludere pertinax,

Nunc mihi , nunc alii benignae ;

et alibi (I. 38. 2) :

~Praesens vel imo tollere de gradus

Mortale corpus vel superbos

Vertere funeribus triumphos.«

M28 Martiani Capellae lib. I. §. 89.

puellariter, caput illis virga commimuems, eisdemque quibus fuerat eblandita

ictibus crebris verticem complicatisque in condylos digitis vulnerabat. Haec

mox ut Fata conspexit ommia quae gerebantur in Jovis consistorio subnotare, ad

eorum libros et pugillarem paginam cucurrit, et licentiore quadam : fiducia,

quae facta conspexerat, imopinata descriptione corripuit, ut quaedam repente

prorumpentia velut rerum seriem perturbarent; alia vero, quae causarum

ratio prospecta vulgaverat, quoniam facere improvisa non poterat, suis tamen

operibus arrogabat. Post hanc vulgo ceteri devenere. Jupiter nunc solio resedit

praecepitque cunctos pro periti ordine residere. Tuncque subsellia flamma

caput comminuens] Vix hoc intelliges, nisi ad

capitis deminutionem respexeris , eo quidem sensu,

quo in jure Romano status in pejus mutatus dicitur.

Simili modo Fortunae facta Vellejus Paterculus

(2, 118, 4. p. 568 Burm.) describit: »Quippe ita

se res habet, ut plerumque, qui fortunam muta

turus est deus, eonsilia corrumpat efficiatque, quod

miserrimum est, ut quod accidit, etiam merito ac

cidisse videatur et casus in culpam transeat. • Ipsa

autem locutio Plautina (Menaeelim. 8. 2. 104. Rud.

4. 4. 74).

complicatisque in eondylos] Ita Saxo gramma

ticus: » complicatis in condylos digitis. « Domitius

ad Martialem V. epigr. 80: »Condylus « inquit »in

musicis dicitur digitorum curvatura usque ad dimi

Catholicon Fr. Joh. de Janua in

voce Condylus: »A Comdo « ait » dicitur condylus,

dium orbem. «

id est nodus, et praecipue qui apparet in artieu

lis digitorum pugno clauso, quo solemus quando

que capita puerorum percutere. « Adde Jul. Pollu

cem VIII. cap. 7. Hesychius: H(ovóv2i£eu, %o%α

qiζει. H(évóv%oc, $tegév tv roö xoÀéqoov.

Stephax. (ad Saxon. p. 28). — H(òvóv2og differt

a colapho eo quod hic expansa manus palma, in

teriori manus parte, ille exteriori et articulis digi

torum infligitur, ideoque probrosior est habitus.

(Toll. ad Longin. p. 252. Hemsterli. ad Lucian. I.

p. 465 Bip. Demosth. adv. Mid. p. 857 Reisk.

ibique Taylor. Thomas Magist. v. àrri •&οφής).

Fata] Ita pro Grotiano facta codices Reiche

nauensis, Dresdensis, Leidensis (Munck. ad Fulg.

p. 40. Gronov. ad Gell. 5, 16), Hugianns, et Mo

macenses (B. D. E. G.), habent, moxque pro sub

Cantabrigiensis, Monacenses

(C. D. E. G.) Hugianus, Basileensis, Darinstatten

motari Britannicus,

sis , et Guelferbytanus submotare. Videtur noster

Pacatum (in panegyr. 18, 4. p. 89 Arntz.) imita

tus esse, ubi legitur : »Deo fernntur adsistere Fata

cum tabulis. • (Confer §. 65.).

quae facta] Ita elarius Leidensis (Arntzen. ad

paneg. I. p. 42 f.) et Dresdensis omissam apud

Grotium voeem facta exhibent.

corripmtit] Descriptione aliquid corripere est

»festinamter describentem aliquid perstringere.«

devenere] Pro Grotiano devenere Hugiamus

quidem codex exhibet dii veneret sed vulgatam cete

risque communem lectionem non ausus sum mutare.

nunc] Ita codices Darmstattensis, Cantabri

giensis, et teste Coeffo$uelferbytanus omnino

melius quam Grotius, quátune edidit.

pro meriti ordine] Ita supra (§. 41) etiam coe.

licolas advocatos. esse legimus. »pro suo ordine ac

Martiani Capellae lib. I. §. 90. I29)

bunda coetum suscepere sidereum. . Verum quidam redimitus puer ad os

compresso digito salutari silentium commonebat.'

Conticuere omnes, intentique ora tenebant.

Tunc Jupiter coepit: : . , ;

ratis modis. • Claudianus (de rapt. Proserp. 3, 9),

postquam deos memoraverat in consilio considere

a Jove jussos esse, addit;

~Nec comfusus homos. Coelestibus ordine sedes

Prima datur. Tractum proceres tenuere secun

* dum.

Nee non et senibus fluviis concessa sedendi

Gloria. Plebejo stat cetera more juventus« cet.

Pariter Ovidius (met. 1, 171);

— — — — »Dextra laevaque deorum

Atria nobilium valvis celebrantur apertis.

Plebs habitant diversa locis. Ae fronte potentes

Coelicolae , clarique suos posuere penates.•

Quos quidem exemplo sibi sumsisse Sidonium illico

advertes, si earmen ejus (7, 38. p. 551 Sirm.)

legeris.

residere] Eodem Statius modo (Theb. 1, 206)

fingit Jovem stellanti locatum solio additque ;

•— — — — »nec protinus ausi

Coelicolae , veniam donec pater ipse sedendi

Tranquilla jubet esse manu.*

ad os compresso digito] Gestus est Harpoeratis,

de quo pluribus disserui in palaeograpliia critiea

(P. III et V). Ridicula est glossae interpretatio

de Cupidine puero. Ipsum redimiti epitheton Ae

grptium signifieare videtur, conf. Luciam. Navig. 3

(p. 487 T. VIII. Bip.). Graecum ei nomen a 6tyáv

petitum Ausonius tribuit; taeiturnitatem hisce ver

sibus deseribens (epist. 28. 27)*

» Tu velut 0ebaliis habites taciturnus Aemyclis ,

Aut tua Sigalion 4egyptius, oscula signet,

Obnixum Pauline taces. «. - -

Qui hic Aegyptius, idem infra (§. 729) nostro

piceus est puer (ab Aegyptiorum nempe colore)

jussus admonere silentium. Catullus duobus locis

(74, 5 et 102, 4) ad taciturnum hunc alludit

puerum. Eundem Ovidius (met. 9, 696) innuit

versu:

»Quique premit vocem digitoque silentia suadet.*

Augustinus denique (de civ. dei 18, 5) »in omni

bus templis « , scribit, »ubi celebrantur Isis et

Serapis, erat etiam simulaerum, quod digito labiis

impresso admonere videretur, ut silentium fieret.*

Salutaris autem digitus medius est, - qui alioquim

infamis ; conf. interpr. ad Persii sat. 2. 33.

conticuere] Notissimus versus est Virgilii (Aen.

2, 1). Sed in re ipsa Ovidium potius imitatus est,

qui de Jove (met, H. 208) ita ;

— — »qui postquam voce manuque

Murmura eompressit, tenuere silentia cuncti« ;

et Statium (Theb. 1. 214)*

»Postquam jussa quies siluitque exterritus orbis,

Incipit ex altos cet.

coepit] Hugianus codex ait. In Monacensibus

(B. D. E.) ante versus, qui sequuntur, haec legun

tur annotata: »Metrum dact. tetramet. catalecticum. •

In glossa autem: »Metr. dactilicum (sie) tetrame

trum catalecticum constat ex spondeo et dact. ea

taleeto et duobus daeftlis.« Est vero potius Cliori

ambicum Asclepiadeum minus, quale apud IMoratium

in oda prima , ita tamen , ut Martianus majore,

etsi non inaudita licentia (conf. Hermann. elem.

doctr. metr. II. 36. 14. p. 434) dactylo quoque

in basi usus sit 'versuum 54, 37, 38, quod in

7

JMartiani Capellàe lib. I. §. 91.

■л ) i ■

си- ,¡ 'V

''■> . '. -i ■ . ..

nostra, aistrigeri, nota benignitas

Conferre arbitrium cogeret intimum,

Et quidquid tácito velle fuit satis

Id ferre in medium collibitum foret:

Possem certa meis promere ductibus,

Nec quisquam illicitis tollere nisibus

Concertans cuperet jussa deûm patris.

i glossatorcs induxissc vidctur. Cctcrom in

tota liac orationc Ovidü (met. 9, 243) imitationem,

quod suprà jam mоnui, agnosces.

astrigeri] Simili ratione Martianue infra (§. 889)

deos astrHueos appcllat, terrestribus oppositos. Quod

(ad Stat. Theb. Т. Ш. p. 860) ex uno

substituera jubct astriregis, nec cum Latie,

nec cum metro convenirc videtur,

magis ista displicct eorrectio , quo saepius noster

(§.193 Г. 802. 808) voce aslriger usus est, intjmamquc

cum astria divorum statuit conjunctionem

(§. 95 f. 97. 512). . ,

conferre arbitrium] » Concilia conferre« Terentius

(he au tont. 5, 1, 04), «sollicita din es« Cicero

(ad familiar, в, 21), » sermones aut consilia« idem

(Philipp. 2, IK), et prorsus ut hoc loco, Coclius

(ad Cíe. epist. 8, 15) » omnia intima conferre« vi

delicet communicare. Arbitrium autem pro decreto

118 : uaiu si unijuaui ,

Grotius, quiini ista seriberet Ubi, quaeso, in illis

versibus quidquam legitnr de vindicta, de fetnina

quadam, de scrimis Jovis? Quam quidem feminam

si forte Pbilologiam intcllexcrit , quae Jovis

scrinia cxpilasset, Jovem buic favere potius, quam

infestum esse, omnia decent. Vide ne non sit nepromere]

Non est eloqui, nt a Hi

quasi e pent* in lucem proferre. Nam rtoXXtäv Tex

ilia ff Ztvç èv 'OXvfiftqt (Eut. Med. 1413).

пес quisquam] MS. ne quicquam. Forte ne quis

quam. Sensiis hic: » Possem cquidem talem de bac

ut neme

patrie (id est: mea)

sed semotîs trietibiis nos ad Iaetiora

G пот. — Prefecto non erat, qued baec sua faecret

nem! Immo bene se habet illud »nec quisquam.»

Similis de Jove locus apud Ovidium (met 9, 235)

est, ubi Ule, postquam Herculis apotheosin decreverat,

idque rcliquis diis annuntiaverat, laetabile

eis fore hoc factum quidem conGdit, sed addit :

»si quis tarnen Uercule , si quis

Forte Лео doliturus erit, data praemia nolet:

Sed meruisse dari seiet} invitusque probabit}*

Junoncm scilicet denotans (v. §. 84 f.).

de iim patris] Qui apud Platonem (Tim. p. 41

Stcph.) deorum patris ad deos verba legerit, videbit

nota haec fuisse Martiano. Scusus loci hie est:

»Nisi benignitas mea, omnibus nota, me impellerct

ad communicandam vobiscum animi mei sententiam,

et nisi libitum esset mihi de iis, quae etsi silentio

premerem, rata tarnen per ipsam meam voluntatem

forent, ad vos referre;

lia efficere : nec

tris deorum

nefario conatu paMartiani

Capellae lib.'I. §.91. 435

Sed tristis melius censio clauditur,

Atque infanda premit sensa silentium,

Ne vulgata ciant corda doloribus;

At quum laeta patrem promere gaudia

Et certo deceat: foedere pignora

Palam perpetuis jungere: mutibus:

Cassum est nolle loqui sensa decemtia.

Vobiscum ergo dii, grata propinquitas,

Conferre studium est vota propaginis.

Aequum quippe puto foedere coelitum

Quae sectanda forent orsa probarier. : *

Nostis Majugenam pignoris inclyti

eensio] Pro eo, quod quis eenset, id est sen

tentia, quemadmodum Symmachas voee eensio uti

tur (epist. 1 , 5). Atque ita jam Plautus (rud. 8,

1, 0), quamvis cum quadam ambiguitate, » cen

sionem facere• dixit pro censere.

vulgata eiant] Dresdensis codex pro ciant liabet

seiant, quod non coliaeret eum voee doloribus.

Forma cire pro ciere rarior, attamen usurpata a

Columella (6, 8, 4) est. Basileensis eieant habet.

Quod autem dicit: »ne vulgata ciant corda dolori

bus,« hypallage est pro * cordibus dolores. Clarius

Lucretius (3, 292) »qua eiet horrorem membris. •

eassum] Quae ex Guelferbytanis enotavit Cor

tins fassum, et paulo ante quin fanda , deinde ne

vulgo taceam monstra sunt lectionis : neque, quod

in pluribus Monacensibus (B. C. D. G.), et in alio

(E) ex correctura exstat, eieant, metrum patitur.

Totius loci sensus hic est: »Tristem quidem sen

tentiam silentio premere praestat, quaeque clam

esse debent eontinere, me, ubi in vulgus exierint,

animos dolore atque anxietate perturbent: sed quum

patrem deceat gaudia sua in medium proferre et

eoram omnibus volantate in perpetuum duratura

liberes legitimis nuptiis jungere, vanum foret reti

cere eonsilia deeentia. Vobiseum igitur, dii, qui

~grata mihi estis propinquitate juncti, eommunieare

stndeo filii vota. Aequum enim arbitror eonsensu.

deorum in ipso initio approbari viam, quae nobis

est persequenda. « Ceteram metrum postulat seribi

dii, ut est in Monacensi (G). Vulgati ante Grotium

habebant di. In Darmstattensi eorreétuin divi.

pignoris inclyti] A prineipio hujus versus olim

legebatur »Nostri« in cujus loeum ex codicis Dres

densis auctoritate reposui »Nostis«, id quod legen

dum esse suspicabatur jam Barthius (adv. p. 1245)

et postea Vonckius (in spee. eritic. p. 81). ' Sed

quod hic pro pignoris inclyti reponere quoque ju

bebat pignus id inclytum , hoc in textum recipere

non ausus sum, siquidem altera, quam dedi, con

stans omnium librorum lectio est, ipsius etiam

eodicis Dresdensis. Videtnr Martianus appositionem'

vitasse vel versus causa vel genitivum, quem qua

litatis vocant , in mente habuisse, et quemadmo

dum dicimus »virum magni ingenii•, dixisse »Ma-'

17*

52 Martiani Capellae lib. I. §. 92.

In mostris merito degere semsibus:

Quae nec frustra mihi est insita caritas,

Ut suevit patria stringere pectora.

Nam nostra ille fides, sermo, benignitas,

Ac verus Genius, fida recursio:

Interpresque meae mentis honos sacer.

Hic solus numerum promere coelitum,

Hic vibrata potest noscere sidera;

Quae mcnsura polis, quanta profunditas,

jugenam pignoris inclyti«; licet semper obscuram

esse elocutionem non negem. Addit Barthius*

»Pignoris inclyti Graecismus est, vice pignoris,

virtute id merentis, vivere in nostris sensibus.«

wlegere sensibus] Degere in sensibus intimum

amorem motat, ut in oculis, in corde, in intimis

sensibus alii dicunt. Animo insitum Paulinus in car

mine ad Nicetam valedictorio , quod nomine Sexti

Natalis Felicis citat Beda. Banrii. (advers. p. 1245).

. sermo] Sermonem cum dicit, λόyov ex sacris

literis notat; unde conjectari licet Christianitate

imbutum fuisse Martianum. Bantu. (adv. p. 1245).

— Miramur doctissimi sane viri absurdam hanc

interpretationem; sermone profecto miliil nisi nuntii

sive interpretis, officium hic designatur.

Genius] Veteres cuique fere deo suum tribue

runt Genium. Ita superiori loco (§. 85) Junonis

liospitae Genium memoravit. Ita non solum Mi

nucius Felix (29, 7) Jovis Genii meminit; sed in

vetustissima etiam inscriptione (Murat. 887, 1 f.)

ejusdem fit mentio. E penatibus Jovis fuisse Jo

vialeum Genium Caesius (ap. Arnob. 3. p. 125) af

firmat, atque conspicitur (ap. Montf. in ant. expl.

I. tab. 15) ejus effigies cum cornu copiae adstantis

subjecta inscriptione: Genio. Quaeritur igitur num

forsan Mercurius idem Jovis Genius fuerit. Certe

tam Mercurius, quam Genius Tagetis pater, Jove

erat procreatus (Fest. in fragm. p. 90 Dac.). Sed

re accuratius examinata potius ad illam Genii sig

nificationem respexisse nostrum arbitror, qua 8ai

puaov etiam interpres seu äyyeAog e Platonis (symp.

p. 202 Steph.) est sententia (conf. §. 185. 154

ibique not.). Quae quidem motio apprime eum

Mercurio, Jovis nuntio, convenit. Ceterum in Darm

stattensi codice versus hie, duoque sequentes trans

positi sunt.

fida recursio] Memoriam notat, quam sibi esse

Mercurium ait Jupiter. Bamrm. (advers. p. 1245)—

Nuntii potius fidelitatem ultro citroque discurrentis

significari arbitror, qui quocunque a Jove ablegatus

sit, semper tamen ad eundem redeat.

hic solus] Observes velim, Mercurii laudem

simillimam esse illi, qua infra (§. 118) Philologia

celebratur.

hic vibrata] Manilius (1, 50 Bip. 56 Scalig.).

» Tu princeps auctorque sacri, Cyllenie, tanti ;

Per te jam coelum interius, jam sidera nota• cet.

Ovidii quoque versus hue pertinent (fast. 1. 297):

• Felices animos , quibus haec cognoscere primis

Inque domos superas scandere cura fuit.~

Ceterum vibrari astra dicit, quae supra (§ 32) ipsa

vibrare scripserat, poëtice.

Martiani Capellae lib. I. §. 92.

Qualis sit numerus marmoris haustibus,

Et quantos rapiat margine cardines,

Quaeque elementa liget dissona nexio,

Perque hunc ipse pater foedera sancio —

Scd forsan pietas sola recenseat,

Quae parens probitas munera pensitet;

Qui Phoebi antevolans sacpe jugalibus

In sortem famuli nonne relabitur?

Hic quoque sic patruis servit honoribus,

Ut dubium proprium quis mage vindicet.

Illum connubio rite jugarier

Suadent emeritis secla laboribus,

Et robur thalamo flagitat additum.

marmoris] Ita noster saepe (§. 884. 689. 908)

pro mare voce marmor utitur pariter atque alii

poëtae (conf. Sedul. 1, 124 ibique a viris doctis

notata). •

haustibus] Fingit enim mare haurire aquam.

Sensus esse videtur: »quibus legibus vel qua ra

tione fiant fluxus et refluxus. «

et quantos] Profecto intellectu difficillimus est

hic versus, quapropter omnes etiam hic silent in

terpretes. Equidem intelligo: »quantos sinus faciat

mare.« In praecedentibus enim disseruerat de aquae

quantitate, quam capiat mare : in hoc versu ejus

persequitur irruptiones in terram. Cardines enim

saepe pro ostiis poni nemo ignorat; et ad vocem

•narginem supplenda vox est terrarum, secundum

illud Ovidii (met. 1 , 13)

- - - - - »nec brachia longo

Margine terrarum porrexerat Aemphitrite.«

perque hunc] Intelligo: »et per quem.« Mer

curius enim praeco, vel potius fetialis, xrjgv§, est,

per quem Jupiter foedera sancit mortalium.

parens probitas] Probitas, quae paret, poëtice

pro probo, qui dicto audiens est, ut semper erat

Mercurius.

famuli] Intelliget qui quamvis Solem aliquando

antecedat, semper tamen in sortem famuli redit

(§. 28). Atque simili ratione Jovis honoribus servit,

quae fida ejus recursio est, de qua supra.

patruis] Sie recte Grotius pro patrius, quod

in anterioribus erat. Adjectivum est, ut apud Ho

ratium (od. 5. 12) •patruae verbera linguae «; re

ferendum autem ad Plutonem, cui pariter atque

ipsi Jovi Mercurius servit.

suadent emeritis] Ita pro Grotiano »suadentem

meritis« rectius codices Monacenses (B. D.) et Dres

densis. Corruit igitur et Vonckii (in spec. erit.

p. 81) correctio, qua sudantem legere jubet. Sen

sus est: »Suadent secula (tempora), postquam eme

riti sumt labores (Mercurii)« cet. .

thalamo] Thalamos praebent tam quinque libri

scripti Leidenses (Oudend. ad Appulej. I. p. 534),

quam Dresdensis, Monacensis (C), Cantabrigiensis,

Martiani Capellae lib. I. §. 95.

At virgo placuit docta quidem nimis

Et compar studio, sed cui terreus

Ortus, propositum in sidera tendere:

Plerumquo et rapidis praevolat axibus,

Ac mundi exsuperat saepe means globum.

Cunae ergo officiant quo nihil editae,

Censendum, superi quique crepundia

Terris recolitis vestra tenerier ,

Quae occultant adytis sacra latentibus.

Jungantur paribus, nam decet, auspicis,

musei Britannici et Bongarsii; sed vnlgata lectio

praeferenda esse videtur. Sensus enim est: »Mer

curii robur, quo jam praeditus est, flagitat, ut

detur thalamo.« Additum se. esse pro addi ad

medum Graeci aoristi dictum est.

cunae] Verba intricata, sensus planus : non

ob id Mereurio Philologiam denegandam, quod terris

nata sit, cum idem et diis acciderit. Legendum

forte;

~Cunae ergo officiant quoi nihi'? edite

eensendum superit quique* eet.

Gnor.— Editae gignendi casus est, quod scholiastes

priscus non potuit intelligere quamvis in omnia

se vertens. Ut nativitas illi nihil obsit, quae cum

deo jungenda est, consilium in medium dandum

censet. Deos non natos esse sapientiores censebant.

Lucanus lib. 8:

- - - - - - »si numina nasci

Credimus, aut quemquam fas est coepisse deo

r. •

Bantii. (advers. p. 1245) — Non genitivus sed da

tivus casus est editae, neque quidquam intricatum,

nisi verborum ordo, qnem tamen recte jam Bar

thius enucleavit, quo pro ut accipiens; cunas tan- .

tum melius ad conditionem nascendi mortalem quam

ad ipsam nativitatem retuleris ; natum enim vel

Jovem ipsum veteres credebant, ejusque cumas ce

lebrat Ovidius (fast. 5. 912). Quod restat, pro edi

tae Cortius in Guelferbytanis invenit deditae, sed

vulgata sana.

quique crepundia] Sensns est: »Qui recolitis

teneri (haberi) in terris vestra erepundia i. e. nu

trimenta puerilia vel munuscula s. blandimenta,

quae a nutricibus infantulis vagientibus exhibentur,

quae se. erepundia, oeeultant saera, i e. templa

adytis latentibus h. e. in secretiori eorum parte.

Vclcax. — Cicero (Tuse. I , 15) •mysteriis ini

tiatos non latere • ait »ipsos majoruma gentium deos

e terra in coelum profectos esse. « Non tamen solam

mysteriorum doctrinam, sed testimonia quoque et

monumenta nativitatis et pueritiae eorum significare

Martianus videtur, qualia reliquiarum instar in adytis

templorum servabantur, ut v. c. ovum Ledae apud

Spartanos (Paus. 5. 16. 1). Cf. Lobeck. Aglaopham.

p. 82.

auspicfs] Ita pro auspiciis scribe versus causa.

Sic in libri fine jurgis pro jurgiis. Gnor. — Ita

etiam Reichenauensis codex. Imitatur noster Appu

Martiani Capellae lib. I. §. 94. 155

Et nostris cumulent astra nepotibus.

Sed postquam Jupiter finem loquendi fecit, omnis deorum senatus in 94

suffragium concitatur, acclamantque cuncti fieri protinus oportere, adjiciuntque

sententiae Joviali, ut deinceps mortales, quos vitae insignis elatio ct maximum

culmen meritorum ingeniumque in appetitum coelitem propositumque sidereae

cupiditatis extulerit, in deorum numerum cooptentur; ac mox inter alios, quos

lejum apud quem (met. 6. p. 496 Oud.) Jupiter

Venerem allocutus: »nec tu«, inquit, »filia quidquam

contristare; nec prosapiae tantae tuae statuique de

matrimonio mortali metuas. Jam faxo nuptias non

impares « cet. De deorum conjugio impari plura

vide apud Nonnum (10. p. 276 Fabr.). Verba autem

noster sumsit e Virgilio (Aen. 4, 103) ubi Juno

Veneri dicit: »paribus regamus auspiciis « , alio licet

seusu. Aeuspicia enim hoc loco initia sive originem

significare arbitror, licet etiam ad dignitatem et

potestatem referri possint, quae in magistratibus

Romanorum auspiciorum jure cernebatur.

astra] In astris enim deos habitare, quin ipsa

etiam deos esse cum Pytliagora (Diog. Laert. 8,

27. p. 500 Meib.) finxit Martianus (§. 91. 97 ibique

not). Extremorum sex versuum igitur sensus hic

esse videtur : »Quo nihil (quo minus) ergo cunae

(ortus, natales) editae (genitae, nempe Pliilologiae)

officiant, censendum (vobis) superi, quique (et qui)

recolitis (recordamini) crepundia vestra (natalitio

rum mysteria) sacra (iegoe) adytis latentibus occul

tare. Jungantur (igitur uterque); nam decet, pari

bus auspiciis, et cumulent astra nostris (Jovis)

nepotibus (conf. §. 93. 97. 125. 155. not. 811.

si:; f. et Platon. de leg. 10. p. 899 Steph. Cic.

ae divin. 1, 10. Davis. ad Max. Tyr. 17, 8. p. 317

et 17, 12. pag. 377). Macrobius (Sat. 1, 23).

.%sovg dicunt sidera et stellas d:rrò ro$ 9£eiv,

id est rgéxeuv, quod semper in cursu sint.*

sed postquam] Sallustius (Catil. 83): »Postquam

Cato adsedit — — senati decretum fit, sicuti ille

censuerat. «

acclamantque] Imperatorum demum aetate, ut

videtur, per acclamationem senatus consulta facta

sunt (Plin. epist. 4, 9. Capitolin. in Max. et Balb.

2. Brisson. de formul. 2, 66. p. 173).

adjiciuntque] Cicero (Philipp. 15, 21) ita

»Servilio assentior et hoc amplius censeo. •

coelitem] In Monacensibus (B. D. E.) et Basi

leensi legitur coelitum. Utrumque rectum quidem;

sed praestat vulgata lectio, quandoquidem difficilior

sive audacior potius et Martiani ingenio aptior,

praesertim quum statim eadem figura • sideream

cupiditatem « suhjungat pro •siderum cupiditate«,

more antiquo fere, sicut Accius (ap. Cic. N. D.

3, 26) »familiare parricidium • dixit pro »familiaris

alicujus paricidio. « Sidera autem vitam coelestem

significant, ut Pedo Albinovanns (eleg. 3. 27):

» J^ive diu , mi care semex , pete sidera sero.«

in deorum] Ita in lapide quodam sepulcrali (in

Velseri op. p. 418) legimus : » animula in deorum

numerum recepta.« Alia exempla invenies apud

Diodorum (5, 86. 4, 24), Quinctilianum (5, 7, §

et 9. p. 849 Spald.) cet.

cooptentur] Adeo ut vere Persaeus, Zenonis

auditor, apud Ciceronem lib. 1 de natura deorum

dicat »eos esse habitos deos, a quibus magna uti

litas ad vitae cultum esset inventa, ipsasque res

utiles et salutares deorum esse vocabulis nuncu

patas* » et Minucius Felix : alicujus muneris vel artis

156 Martiani Capellae lib. I. §. 98.

aut Nilus dabat, aut Thebae, Aeneas et Romulus, aliique, quos postea astris

doctrinae nomen inseruit, designati coelites 'nominentur, ut post membra

corporea deorum fierent curiales. His quoque annuente Jove, jubetur quaedam

gravis insignisque femina, quae Philosophia dicebatur, hoc superi senatus

repertorem veneratam fuisse unamquamque natio

nem ut civem bonae memoriae. Cupsn. (apoth. Ho

meri p. 3) — Vide pulchros Horatii (od. 5. 2, 21)

versuS :

» Virtus recludems immeritis mori

Coelum , negata tentat iter via.«

Animas deus alloquens (ap. Stob. ecl. H , 82, 40.

p. 857 Heer.) edicit: »Si pauea fuerint vestra eri

mina , carnis relicta compage coelum rursus ample

etemini.« Confer et nostrum inferioribus locis (§.

138. 148). In editis a Grotio coaptentur quidam

legitur; sed in notis (ad §. 6) observavit librum

scriptum hoc loco habere cooptentur, et habet etiam

Reiclienauensis. In Basileensi et Darmstattensi ta

men vidi scriptum esse coaptentur.

Nilus dabat] Similiter Claudianus (v. §. 62

not.): »si quos Roma recepit aut dedit ipsa deos.«

Nilo deorum generationes assignatas esse testatur

Eusebius (praep. evang. 5, 5. p. 89; add. Arnob.

L. 4, p. 158), nominatimque ex eo orti fereban

tur Vuleanus (Cic. N. D. 5. 22. Diogen. Laertius

prooem. 1, p. 2 Meib.), Dionysus (Cic. N. D. 5,

25; Laur. Lydus mense Mart. 58, p. 499 Roether.),

Mercurius (cf. eund. mense Apr. 44, p. 215), Hcr

cules (ibid. 46, p. 225), alii. Haud tamen scio

an nostro loco Nilus omnino pro Aegypto positus

sit, ita ut Aegyptiaei dii, Osiris, Isis, Anubis,

Apis, intelligantur, qui sero tantum a Graecis Ro

manisque deorum in ordinem recepti suut.

' Thebae] Herculem intelligo, quem Thebarum

alumnum Pacatns (in panegyr. 4, p. 18 Arntz.)

appellat, et Bacchum, Cadmi nepotem, quem Ho

ratius quoque (Od. 5. 5. 15) illis addit, qui quum

mortales nati essent, constantia et virtute enisi

arces igneas attigerint ; forsitan etiam ipsum Cad

mum, quem non herois tantum (Paus. 5. 15. 6),

sed divino etiam honore cultum fuisse quidam vo

lunt (v. Müllerum in Orchomeno p. 216 et M66),

neget licet Lobeckius (in Aglaopham. II. p. 1255).

Aeneas] De Aenea deo indigete (§. 62) con

sule Livium (1, 2 f.) et Virgilium (Aen. 12, 794)

Ovidiumque (met. 14, 885 — 608) ae Tibullum

(2, 8, 44). De Romulo Horatius (ep. 2. H. 8):

»Romulus et Liber pater et cum Castore Pollux

Post ingentia facta deorum in templa recepti« ;

adde Varron. de L. L. 4. 31. Cic. N. D. 2. 24;

5. 15; Tusc. 1. 12. Minuc. Felic. 23, 2. Tertullian.

ad nat. 2. 9 cet.

post membra] Per ehipsin, pro •post membra

Ita infra (§. 162) »post vitam•

nempe »peractam • et (§. 188) »post membrorum

nexum« nempe »dissolutum.«

corporea exuta. «

curiales] Glossa Isidori: »Areopagitae, curia

les. « Curialium vocabulum Plauto usitatum, sed

et juris consultis. Gnor. — Curiales Romanis iidem

erant qui Graecis qogatêgec , interdum etiam qui

óruótat (v. Cic. offie. 2, 18 f.). Namque in

qpQatQiav, vel in óípuov aliquem qui recipieban

tur, apud Athenienses aliosque participes civitatis

juris optimi fiebant (Platner Beytr. zur Renntn. d.

Att. R. p. 145— 182. 188—201): unde deorum

curiales fieri erudite dieit Martianus eos, qui in deo

rum numerum cum pari et aequabili jure reciperentur.

Philosophia] Ita meliores libri scripti, Mions

Martiani Capellae lib. I §. 97. 57

consultum aeneis incisum tabulis, per orbes et compita publicare. Tunc Juno 97

condicit propter praedictorum ' thalamum : iuvenum et nuptialia peragenda, uti

postridie omnis ille deorum senatus in palatia, quae in Galaxia Jovis habita

censes (B. C. D. E.), Dresdensis, Bodlejanus pri

mus, Mertonianus, Britannicus , Cantabrigiensis,

Basileensis, Darmstattensis, Reichemauensis, et Bon

garsii. Quibus tamen etsi destituti essemus, nihilo

minus vulgatam lectionem correxissemus e Martiano

quidem ipso, qui infra (§. 876) per Philosophiam

ait Jovem coelestis consultum senatus tabulamque

vulgasse (add. §. 151). -

senatus comsultum] Prorsus contrariam (ap. Senee.

in apocol. p. 826 Lips.) sententiam dicit Janus :

• no quis post hunc diem deus fiat ex his, qui

digoàgnc xagaeëv äöov6vv. •

aeneis] Morem incidendi aeneis tabulis leges

antiquissimum fuisse e Platone (in Minoe p. 320.

Steph. add. Apollinar. Sidon. cpist. 8, 5 f. p. 131

Sirm.) patet. Apud Romanos aenearum tabularum

usum Anco Martio fuisse recentiorem colligi e Dio

nysio Halicarnassensi (l. 3. p. 178 Sylb.) posset,

quippe qui in quernis tabulis leges fuisse inscri

ptas referat. Sed ipsas duodecim tabulas aeri in

cisas fuisse Livius (3, 87 f.) tradit, quamvis alii

voluerint, eburneas eas fuisse (l. 2. §. 4. de orig.

jur.). Foedus etiam Cartliaginiense aeri incisum fuisse

Polybius (3, 26) refert. Atque in aes incisarum

tabularum saepe mentio fit (l. 8 ad l. Jul. pecul.

Dion. Halicarn. 10. p. 681. Cic. Pliilipp. 5, 12;

in Catil. 3, 8. Tacit. annal. 11 , 14 f. Plin. 34,

9. Plin. Secund. epist. 8, 6, 14 p. 417 Cellar

Sueton. Vesp. 8. Serv. ad Aen. 6, 622. Ovid. met.

1, 92).

jussu in aes incisas lepide finxit Lucianus (Cro

nosol. f. T. 9. p. 22 Bip.). Ab aere igitur aerarii

nomen loeus invenit publicus quo leges condeban

Unde leges quoque convivales Saturni

tur (Sueton. Caes. 28) sive deferebantur (Tacit. 5,

81). Ita Macrobius quoque (Sat. 1, 15) legis me

minit in columna aerea incisae. Quod autem in

specie ad SCta attinet, famosum illud de Baccha

malibus coërcendis Viennae exstat, cujus literarum

ductus publicarunt Matth. Aegyptius et post eum

Drakenborcliius (in suppl. ad Liv.), ut Heracleenses

(a Mazoch. expl.) tabulas, aliasque taceam.

compita] Per compita idem est, quod supra

(§. 3) dixerat »triviatim. •

condicit] »Condicere• praeter vulgares signifi

cationes est » denuntiare. • Livius: »Quarum rerum,

litium , causarum, condixit Pater Patratus P. R.

Quiritium Patri Patrato Priscorum Latinorum. •

Tribonianus in instit. Tit. de actionibus : »Condicere

enim (inquit) est antiqua lingua denuntiare. « Glos

sarium: »Condico 6vvrâ€6opuav μετά παραy

Σελίας. Glossae: »Condicit, imperat, praecipit.*

Gloss. Isidori: »Condico, statuo, decerno. « Grot.

— Conf. quae contra Scioppium monuerunt viri

docti (in Burm. antholog. Lat. I. p. 802) et Gronov.

ad Plaut. (Stich. 5. M. 28).

habitationem] MS. arbitrationem, non male.

Innuit itaque de rebus maximis ibi positum con

silium. Videndus Ovidius. Grot. — Atque pessi

mam hanc lectionem Goezius non dubitavit, ex

puncta meliori, in textum recipere ! Quamvis enim

Britannici codices omnes, Monacensium unus (C),

Hugianus et Darmstattensis perversam illam liabent

lectionem, quam in Basileensi tamen a secunda

manu correctam vidi; nemo certc »palatia facere

arbitrationem • Latine dici posse putabit. Martiani

contra plana est sententia, quam infra (§. 208)

18

158 Martiani Capellae lib. I. <$. 97.

tionem potissimam faciunt, diluculo convenient. His igitur actis solio rex

ipse surrcxit, omnisque ille deorum numerus sedes proprias cursusque repetivit.

repetit de Galaxia seribens: »erat autein ibi «7ovialis

domus. « De eo Ovídium ctiam conferre operae

pretiam erit in versibus (met. i, 168 sxqu.):

bEsí vía sublimis coelo manifesta sereno-

Láctea nonxen habet, candare notabilis ipso.

Нас iter est sttperis ad magni tccta Tonantis ;

ct paulo inferius (178):

Hie locus est, ifitem, si verbis audacia detur,

Hand timeam magni dixisse palatia coeli. «

De Galaxia ipso cf. Cic. мша. Scip. apod Macrob.

1. 4. f.; Arietot. meteor, i. S; Plutarcb. de plac.

pkiL 3. I, p. 892.

cunuMjue] Lege curasque. Vokck. (spec. crit.

p. 81) — Abstinuissct bac conjectura crilicus te

merarias, si mcminissel deos apud Martianum aidera

esse, quorum cursus et noster (§. 118. 811) et

alii saepe mcmorant Ita Claudianus (Prob, et Ol. 9)

ad Solcm:

»Saepe soies duetoribus Ulis

instaurare vias et cursibus addere nomen.»

Ad cundcin noster (§. 186):

nNam medium tu curris iter coercens

Sidera sacra dann, tjuum legem cursibus addis.»

liiiic tarn Pbocbum,' quam Mercurium in coelum

adsccndcntce in Solcm illum, bunc in Planctam

converti (§. 39) ftnxit, ct infra (§. 897) Lu nam in

ipso deorum coetn transenrsionis officii nieniorcm,

Astronomiam autcm (§. 813) deorum meacuJa non

taccre, licet impudentis sit diis suos cursus cdisscrere

docercque veil с deos, quod faciant (§. 812).

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

C A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

D E N U

PHILOLOGIAE

P T I I S

ET MERCURII

LIBER II.

Sea purum astrificis coelum scandebat habenis

Nox revocans merso fulgentia sidera Phoebo.

Ardua tunc senior succendit plaustra Bootes,

Et spiris torvo nituerunt astra Draconi;

Nox] Multorum poëtarum, Virgilii, Statii, Silii

Italici, aliorum habemus noctis descriptiones; sed

profecto non ultimum haec nostri occupat locum.

Fulgentius quidem (p. 23 Munck.) imitari eum vo

luit, verum male huic opera successit.

merso] »Merso Phoebo « de Solis oceasu noster,

quemadmodum Statius (Theb. 1 , 544) de ortu et

Aurora »repercusso Plioebo« canit. -

sueeendit] Corrigendum succedit. Inepte vulgo

editur succendit. Saepius alibi »succedo, succido,

succendo, accedo, accendo • sunt permutata. Oudend.

(ad Caesar. p. 98). — Num forsan et Lucanus (2,

415) corrigendus, qui scripsit:

»Succendit Phaethon flagrantibus aethera loris •?

Adeo futiles saepe sunt criticorum emendationes,

praesertim eorum , qui non totum ante oculos ha

bent auctorem , verum cursim tantum sive saliendo

menda vel errores venantur. Infra (§. 808) noster;

» Illic bis septem solitus servare triones *

Plaustro Hyperborea resplendet luce Bootes.«

Bootem cum plaustris Ovidius quoque jungit (met.

10. 447). Idem alias Arctophylax (Cie. N. D. 2.

42 f.), quia plaustra sive triones ursarum quoque

figura fingebantur (Arat. Phaenom. v. 26).

torvo] Imitatus est Ciceronis (N. D. 2, 42) ;

verba:

» Torvu' Draco serpit subter« — —

Quapropter spernendam arbitror emendationem lor

to, a viris doctis (Burmann. anthol. Hat. H. p. 185)

propositam ; praesertim quum haec notio jam in

spiris contineatur. Pro Draconi nonnulli codiees

Dracone habent, sed parum interest.

{18 *

140 Martiani Capellae lib. II. §. 98.

Auratis etiam flagrans splendebat in armis

Qui trahit aestifero fulgentem Sirion ortu;

Hoc quoque Nysiacis quod sparsum floribus ardet

Multiplici ambitum redimitur lumine sertum.

Virginis interea trepidas perlabitur aures

Fama Jovis magno dum complet tecta boatu.

Denique ipsa compertis superùm decretis, adultaque jam nocte Philo

logia pervigilans, multa secum ingenti cura anxia retractabat. Ingrediendum

primo senatum deùm, Jovisque subcundos inpraemeditata visione conspectus,

auratis] Hune Orionem esse ex descriptione

apparet. Graeci eum 6tvyvóv (anthol. 2, 47, 18.

p. 510 Bosch.) appellant; Virgilius (Aen. 5, 817)

»armatum auro Oriona«; Ovidius modo (art. am.

2, 86) ensigerum , modo cum Lueano (1, 668)

ensiferum (fast. 4, 588), canitque (met. 15, 294)

»nitidumque Orionis ensem.« Isidorus (etym. 5,

71, 14. p. 162 Arev.) scribit: »Hunc Latini Ju

gulam vocant, quod sit armatus, et gladio et

stellarum luee terribilis. « Exitiale signum esse jam

Homerus (II. 22, 29) eeeinit.

aestifero] Sumsit a Virgilio (georg. 2, 585).

Ferventem appellat Cornelius Severus (Aetn. 899)

Isidorus (etym. 3, 74, 14 et 18. p. 163 Arev.):

~Canicula stella, quae et Sirius dicitur, aestivis

mensibus in medio centro coeli est : et dum Sol

ad eum ascenderit, conjuncta cum Sole duplicatur

ealor. — Sirius vocatur propter flammae candorem,

quod ejusmodi sit, ut prae ceteris lucere videatur.*

Plura de Sirio aliis locis (in palaeogr. III. et infra

ad §. 640) dixi; adde Arat. 326 cum intpp. Trahi

eum ab Orione dixit, quia hune proxime sequitur.

ambitum] Ne te forsan turbet producta media

syllaba, lege virornm doctorum notas ad illum Ovi

dii (met. 1, 57) versum:

• Jussit et ambitae circumdare litora terrae. •

sertum] De Ariadnes hae corona Juno apud

Senecam in Hercule furente conqueritur;

— — — »ne qua pars probro vacet

Mundus puellae serta Gnossiacae gerit.«

Goez. — Potuerat Martianus etiam Ovidii (fast. 8,

548) versus respicere ;

» Baechus amat flores : Baccho placuisse coronam

Ex Aeriadneo sidere nosse potes.«

Adde met. 4, 15; fast. 5. 489. Arnob. 8. p. 176.

trepidas] Jure respuunt multi codices illud ad,

quod apud Grotium praemissum erat (Oudend. ad

Appul. I. p. 691). Omissum id etiam est in Bri

tannico, Cantabrigiensi, et Hugiano. In Darmstat

tensi superne reperitur impositum. Sed superva

caneum est, quia •perlabitur aures« idem est quod

«labitur per aures.«

boatu] Famam praeconis officio functam in

palatio Jovis supra (§. 65) vidimus. Eodem igitur

jure noster ei tribuere potuit boatum, quo Appul.

(met. 3. p. 177. 10. p. 691 Oud.) •praecomis boa

tum scripserat. Musae boatum Ausonius (Eid.20,2),

reboatum noster (§. 121) tribuit, uti pliilosophorum

etiam in coelo reboatum inferius (§. 213 f.) com

memorat.

Martiani Capellae lib. II. §. 100. 14I

exsiliendumque sibi in superam. coelitum sortem. Deinde ipsi sociandam esse

Cyllenio, quem licet miro semper optarit ardore, tamen vix eum post um

ctionem palaestricam recurrentem, dum flores ipsa decerperet, praelectis qui

busdam herbusculis conspicata est. Quid? quod utrum sibi haec nuptialis com

duceret amplitudo, anxia dubitabat? Nam certe mythos, poëticae etiam diver

sitatis delicias Milesias, historiasque mortalium, postquam supera conscenderit,

A00

se penitus 'amissuram non cassa opinatione formidabat. ' Itaque primo condu- 101

catne connubium, atque aetherei : verticis pennata rapiditas apto sibi foedere

optarit] Emendavi Grotianum optaret e lihro

Norimbergensi, Bodlejano primo, Hugiano et Darm

stattensi codicibus. Sed anteriores editiones melio

rem hanc lectionem jam praebuerant.

eum] Neutiquam, ut in editis, cum , sed eum

omnes fere codices tam Grotii , qnam Momaeenses

(0. D. E. G.), Darmistattensis, Basileensis, Dres

densis, Hagianus, Britannicus, Bodlejanus primus,

Cantabrigiensis, aliique ad marginem libri Norim

bergensis, et in notis a Appulejum (I. p. 219 Oud.)

laudati. Nonne igitur miremur uovissimos editores;

Walthardum et Goezium dedisse cum, quin etiam

quum !

palaestrieam] Unetus et nudus placuit scilicet

Philologiae. Ovidius (lieroid. 16, 149);

»More tuae gentis mitida dum nuda palaestra

Ludis et es nudis femina mixta viris.*

Praefuit enim palaestrae una cum Hercule Mercu

rius (cf. Horat. od. 1, 10, 4 et ad eum Mitscher

lich, cui adde Pausam. 4, 32, 1. Diodor. 8, 78.

Stat. Theb. 4, 228. Arnob. 3. p. 114. Prudent.

in Symmach. 2, 819. Conf. etiam nostr. superiori

loeo §. 8 et notas ad inferiores §. 177. 210).

Milesias] Apulejns: At ego tibi sermone isto

Milesio varias fabulas conferam. Respexit ad hune

Capellae loeum, quisquis ille veterum glossarum

auctor, cum ait: »Milesiae, amatoriae.« Gaot. —

Confer. Erasmus in proverbio : Domi Milesia. Goez.

— Equidem non amatorias tantum, sicut Ovidius

(trist. 2, 413),. sed omnes fabulas removere vo

luisse nostrum arbitror, quasi indignas deorum

majestate. Mythos, enim cum illis conjungit, addens

verba »mortaliumque liistorias. • Ceterum delicias,

non delitias in codicibus Monacensibus (B. C. D.

E. G.) legitur. • ••*

non cassa] Servius ad illud Virgilii (Aen. 12,

780);

»Dixit opemque dei non cassa in vota vocavit •

explicat »non ad inania vota poscit auxilium.«

formidabat] Perinulti codices, Reichenauensis,

Darmstattensis, Hugianus, Britannicus, Cantalri

giensis, Bodlejanus primus, et Monacenses (B. lo. E.)

habent praesens formidat.

conducatne connubium] De sponsalibus contra

hondis auspices etiam auguria captasse pluribus

exponit Burmannus Secundus (ad Claudian. p. 56

not. 83).

aetherei verticis] Id est Mercurii. Goez. —

Quo autem pacto Mercurius andire potest aetherius

vertex? Intellige potius »in aethereo vertice pen

natam rapiditatem« ; hac enim Mercurius denotatur.

— Pro pennata Bodlejanus eodex quidem pinnata

dat, quod melius videri potest; sed illad, quod

Basileensis et Darmstattensis etiam habent, retinui,

H2 Martiani Capcllae lib. II. §. 102.

102 copulctur, ex nüptiali congruentia numero conquirit. Moxque nomen suiim,

Cylleniiquo vocabulum (sed non quod ei dissonans discrepantia nationum, nec

diversi gentium ritus pro locorum causis cultibusque finxere; verum illud

quod nasccnti ab ipso Jove sidérea nuncupatione compactum, ac per sola

Aegyptiorum commenta vulgatum, fallax mortalium curiositas asseverat) in

dígitos calculumquc distribuit. Ex quo finalem utrinque literam sutnit, quae

iiumeri primum pcrfectumque terminum claudit. Dehinc illud quod in fanis

omnibus soliditate cubi ac dominus adoratur. Literam quoque, quam bivium

quia ct supra (§. 76) noster pennata scripBerat, et Nec tantán números, sed etiam literas digitis síginfra

(§. 379) hujus scriptionis ratioucm affcrt. nificatas esse, Isidorus (etym. 1, 26 f. p. 42 Агет.)

numero] Pro numeris, per números. De hoc demonstravit.

cabalae genere pluribus olim (in palacograpli. Ш. terminum] Litera The ta, qua noYcnarius nu-

§. 142 sequ. 227) egi. Adde cxcmplum ex Arle- meras exprimitur. Primus enim nuinerorum termimidoro

(oneirocrit. 2, 75. p. 158; 5, 34. p. 178 nns enneas est, quia in Loe numero monades de-

Rigalt.). sinunt et ab со decades incipiunt. Infra (§. 745)

потен «им ш] ФслоЯо^'Ш, cujus nominis nu- »primus«, inquit, »versus est a monade usque ad

nicrus est secundum literas Graccanícas DCCXXIV. cnueadem. « Terminum au lern numeri scripsit pro

Grot. numerorum, ut saepe singulari scriptores utuntur

V Cylleniiaue voeabulum] Vocabulum boc admo- pro plurali (Palaeogr. crit Ш. §. 232. Spartian.

dum torsit ineptos glossatores. ¡\os Qù)v& esse Adrian, с. 7.). л .-.

invenimus, qood Merciirii apud Acgyptios nomen dehinc] S2 cet DCCC. Ogdoas autem primus

nemo neseit. Hujiis numeri jnxta Graceos cliarac- cnbus. Guot. — Sed ogdoas non est Omega: detcres

MCCXVIII. Gbot.— Tenendum autem Qcûv& bebat Grotius ad sequentem régulant novenariam

tarn Mcrcurii quam prinii mensis nomen apud Ae- respiecre, secundum quam numerus ille 800 ad

gvptios fuisse (Cic. 14. D. 3. 22. Cf. Pal. crit. ГУ monades reducendus erat, ut primos exiret eubus

§. 604). (§• 740).

diijitos] Satis nota baec coniputandi ratio est soliditate] Cubi natura bac voce exprimitur,

(Wowcri polym. c. 7. p. 58 sequ. Fabricii bibl. »siquidem«, ut Macrobii (in somn. Scip. 1, 6) ver-

La t. T. III. p. 385 Em. Bergler ad Alcipbr. p. 108 bis utar, »a paribus bis bini, qui sunt quatuor,

et inferior ad §. 745 not.) Maxime etiam celebrata superficiel!» faciunt: bis bina bis,* quae sont octo,

wat statua vïri digitis computantis exsculpta ab corpus solidum fingnnt.«

Eubolide (Plin. 34, 8, 29) pariter atque Jani cubi] Vulgo cybica dominus. Grotii codex hastatua

(v. Pal. crit. Ш. §. 250. 236. 454). Atque bet cubi ac dominus , legi autem ille jnbet ac doinfra

(§. 729) Aritbmetica codem computandi modo mibus, quia л fanis« praecesserit : Goezius domibus

utitur. Adde Appulejum (de mag. p. 579 Ond.) in textum rccipcre ausus est. Ego vero nihil muMartiani

Capellae lib. II. §. 102. {145

mortalitatis asserere prudens Samius aestimavit, in locum proximum sumit, ac

sic mille ducenti decem et octo mumeri effulserunt. ' Qnos per movenariam 105

tandum esse censüi (in palaeogr. erit. III. §. 927),

$iquidem'secepta particula ac pro tanquam sensüs

planus est t »cubi soliditas (ara) quae in fanis tan

quam dominus (ipse) adoratur. • Vitruvius enim

(5, 1) •aras ad normam debere esse quadratas.

monet. Fortasse etiam de cippis Hermae quadratis

Martianus cogitavit.' Lectionem nostram praeterea

firmat Reiclienauensis codex, in quo »cybi ac«

legitur.

bivium] Editi vim ; ad quod Grotius: »MS.

vivium. Literam Y innuit, de qua habes in ca

taleetis :

• Litera Pythagorae diserimine seeta bicormi

Humanae vitae speciem praeferre videtur.«

Exstat hoc distichon in Antliologia Burmanni La

tina (II. p. 416). Sed adde Ausonii (Idyll. de mo

nosyllab. 9) hunc versum s • • .

• Pythagorae bivium ramis pateo ambiguis Y«

qui magis nostro respondet. Confer praeterea Per

sium (5, 86), Servium (ad Aen. 6. 156), atque ex

eo Isidorum (etym. M , H7. p. 8 Arev.), graplii

eamque deseriptionem apud Athenaeum (10, 20.

p. 454. Cas.) et Strabonem (15. p. 807 Cas.).

¥ivium. im * Reielemauensi , puoque eodice. exstat,

quapropter livium scribere, orthograpliia tantum

mutata, non dubitavi; mam B. et V saepius con

fundi notum est (v. §. 28. 102. 889. 608). Sensum

illustrant Lactantii (6, 3) verba haee : »Dicunt enim

humanae vitae cursum Y literae esse similem, quod

unusquisque hominum, quum primae adoleseentiae

Himen attigerit, et in eum locum venerit, partes

ubi se via findit in ambas, haereat mutabundns

ac nesciat, in quam se partem potius inelinet« cet~

mortaliuatis] Alii fibri seripti, a Gortio in libro

Lipsiensi notati, habent immortalitatis; sed male.

Namque 'voce illa liumanum genus notari ex alio -

loeo (§ 108) patet, quo scribit: intra latebris

uteri septimo mense absoluta mortalitas • (add. §.

625. 899). Aperte etiam Arnobius (1. p. 6) ver

his •miseranda mortalitas, nil nisi miserum liomi

num genus denotare voluit. Atque Gellius (15, 28)

jam defenderat lime vocis usum. Adde Ciceronem

(N. D. 5, 56), Liviam (1, 2), Senecam (de cle

ment. H, 8), aliosque permultos, Virgilinm, Ovi

dium, Lucanum, Curtium, Plinium, Quinctilianum.

aestimavit] Ita alios codices habere Grotius et

Walthardus jam notaverant. In Monacensibus ipse

vidi, tum estimavit (in B et D), quod Darmstat

' tensis etiam exhibet, tam aestimavit (in C. et E),

<puod praeter hosce Monacenses etiam Basileensis,

Reichenauensis, Britannicus, Cantabrigiensis, ac

Bodlejamus primus habent. Verumtamen, quod in

editis est, existimavit etiam defendi potest ; neqne

ignotum est a seriptoribus saepe composita usnr

pari: pro simplicibus (§. 68. 75. 160).

quos per] Quod dicit tale est : solent Magi,

ubi quid ex nominibus scrutantur, collectam ex

nominum numero summulam per enneada dividere,

subtrahendo. eam quoties licet, tum numerum qui

erit superfluus nominis ipsius numerum arbitran

tur. Vide etiam si lubet Agrippam de occulta

Pliilosophia, diligentem profecto Martiani lectorem.

Grot. — Bene, modo recte intelligas Grotium.

Minime enim numerum innuit: illum, qui invenitur

priori numero per novem diviso ; is enim e Mer

curii numero esset 158} et e Pliilologiae 80;

sed eum vnlt, qui perfecta divisione novenario

minor per novem amplius dividi nequit, quemque

nune numeri fracti indieem appellamus, ut supra

numerum 3 in Mercurii, et 4 in Pliilologiae mo

144 Martiani Capellae lib. II. §. 105.

regulam distribuens minuensque per monades decadibus subrogatas, in ter-

104 tium numerum perita rcstrinxit. Suum quoque vocabulum per septingentos

viginti quatuor numéros explicatum, in quaternarium duxit, qui uterque

m numerus congruenti ambobus ratione signatur. Nam et ille, quod ratio principium,

medium, finemque dispensât, proferto pcrfectús est; quippe lineara.

facit solus, et solidorum frontes incunctanter absolvit. Nam longitudine promine.

Sed banc viam , qnam Grotins iniit, Martianus

non indieaverat, ut statim apparcbit

novenariam regulam] Ilujus regulae, quod sciam,

praeter nostrum nemo nisi Varro (de L. L. 8, IS.

p. 13 i ed. Lugd. 1563) mentioncm facit. Recentiorcs

earn appellant, Galli » la preuve de neuf«, Gcrmaui

»die Neuner- Probe.« Sed borum simplicior

ria est, qua ad о andern, quem Martianus, finem

perveniunt. Exemple sit Pbilologiac

merus 724, in quo probatio boc modo

7 et 2 et 4 = 13 5 y autem = l-fe. Numeri

fracti igitur index 4 est. Multo morosiorem viam

veteres ingressi sunt. Martianus enim numéros

jubet »per novenariam regulam distribucre, minucrcqne

per monades decadibus eubrogandas (snbstituendas)

et sie. in monadem perite restringere.« Id

quod alia, quam bac ratione, fieri vix potest:

724 = 700 et 20 et 4.

• :. Resolvendi 700 in 7

• ,20 — 2

■. {■.«!: : : .4—4

■ : ... Finnt 13

Resolvendi itcrum, quia

, ■■; . 13 — 10 ct 3, 10 in i

» ; . . i.H. : . 5 — 3- : .

> : . * . ' , -, Fit 4

Copiosius baec in palaeograpbia critica (Ш. §. 228)

cxposui. " . 5,

uterque numerus] Ternarius niinirum et qua.

ternarias. Отшл, quae proximo sequnntur, noster

et Macrobius ex una eodemque fonte bausisse videntnr

: Lie enim ( soma. Scip. 1 , 6) , postqnam

de septenarii numeri partibus et praestantia cgerat,

addit: »unde Vergilius, nullius disciplinac expere,

plenc et per omnia beatos exprimera volcns ait:

O! terque qnaterquc beatL«

quod ratio] Quum nos tro ratio ваере сотри-

tatio sit (§. 105 not), illud »quod ratio* pro

»quia ratio (sive cotnputatio) accipiendum est.

Nostra cert с mello г lectio est qnam »quem ratio*

in Dresdens! códice.

proferto] lia Basileensie et Bongarsii codex.

Editi babebant pro certo. Ternarii numeri banc tan

dem repetiit infra (§. 733) j adde Aristidem Quin-

(de música 3, p. 120 Meib.) ct Jambli-

(de vita Pythag. 28, p. 128 Höst). Pytbagma

esse jam Aristoteles tradit (de coelo

1. 1): uud-cirtEQ yâç tpaÔL aaï oí ïïoûayôçetoi,

то Jtcev xai rà rtâwa rolç TçùSiv uot-

бтас reZevT7¡ yào xal pèdov xal àqyçt\ xov

txQt&nov ÏXEl x°ñ itavrôç. Plüra de ternario

numero alio loco congessi (in Palaeogr. crit.

longitudine] Grotiana baec lectio est. Monacenses

vero (В. D. E.) et Guclferbytanus, quern

С ort I us laudat, praeter longitudincm profundi ta.

temque etiam latitudinem addunt; male me quidem

judice. Non enim de solidis sermonem esse e voce

» frontes и patet, qua significant ur figurarnm in piano

fines. Superficies au tcm quum profunditate

, profimditas quidem a nostro omittenda erat

Martiani Capellae lib. II. §. 108. 145

funditateque censentur. Dehinc quod numeri triplicatio prima ex imparibus

*$8ov gignit.

impar maribus attributus est.

Tres autem symphonias quis ignorat in musicis? Numerusque

Omne vero tempus tribus vicibus variatur.

Atque idem numerus seminarium est perfectorum, sexti videlicet atque noni,

alterna diversitate juncturae.

autem , quod etiam ipsa doctissima est,

absoluta tamen ratione perficitur.

et addenda potius latitudo (§. 707. 700). Non ab

similem confusionem videbis apud Stobaeum (in ecl.

1, 82. p. 868 Heer.).

triplicatio] Primo adspectu error hic latere vi

detur. Numeri enim ternarii triplicatio prima ex

imparibus est 5 X 5 = 9, qui novenarius qua

dratus quidem est, sed cubus dici nequit. Pariter

Ausonii (Idyll. 11, 2. 5) versus :

— — — » vel ter tria multiplicanti

»Imparibus novies termis contexere eubum «

Scaligero (epist. 2, 199. p. 404) fraudi fuit, qui

Ausonium putasse suspicatur »ter tria esse cubum« ,

posterioris scilicet versus verbis »novies ternis«

neglectis.

Gellius (I, 20) descripsit hisce verbis : »In nu

meris etiam similiter zößoc dicitur, quum omne

Clarius primum ex imparibus cubum

latus ejusdem numeri aequabiliter in sese solvitur,

sicuti fit quum ter terna dicuntur: atque idem ipse

numerus triplicatur.« Triplicatio igitur apud nostrum

sic intelligenda est ut numerus ter secum ipse

multiplieetur, quo facto sane cubus exibit. Adde

Aristidem Quinctilianum (de musica 5, pag. 184

Meibom.)

symphonias] Diapason, hemiolion, diatessaron.

Gnot. — Vide Martianum ipsum infra (§. 753,

935 sequ.).

attributus] Dymstattensis, Britannicus, Can

Notum illud Virgilii (ecl.

8, 78): »Numero deus impare gaudet.« Et Plinius

tabrigiensis addunt est.

Recte igitur deo attribuitur rationis. Philologia

licet femineis numeris aestimetur ,

Nam quaternarius suis partibus complet

(2, 47. 48, 4 f.): »Mares « inquit »existimantur

impari numero. « Clarius Macrobius (in somn. Sc.

I , 6): »impar numerus mas, et par femina voea

tur: item arithmetici imparem patris, et parem

matris appellatione venerantur. « Exempla dabit

Plutarchus (de Isid. p. 565) in triangularibus et

quadratis figuris. Adde eundem in quaestionibns

I\omanis (p. 270. 280) et Butherum (in Stobaei

eclogis H. 9. 8, p. 12 Heeren.).

tribus] Confer inferiores loeos (§. 889. 755,

898). Seneea (epist. 124. p. 678 Lips.): »Tem

pus tribus partibus constat, praeterito, praesenti,

et futuro.« — Adde Homerum (in Iliad. 1, 70) et

Plutarchum (de E p. 581).

seminarium ] Stobaeus (in eclog. phys. T. I.

p. 22 Heer.): II2jgn óè xoei ré2euov άπέφήve

töv rregurtôv, ötv μιyvóuevöc re :tgög töv

ägruov öei zrousiroet zreguxgoeteïv ròv £§ cku

quoiv rregurtôv, &vtq5 öë zr&Awv 6vvtv$£ρεvoç

Σεvv& töv ägruov. (Conf. §. 756. 741).

rationis] Cave ne forsan orationis substituere

velis. Ratio hoc loco, et in multis aliis (§. 103

f. 106 sequ. et v. not. ad §. 102) Martiano est

computatio. Et recte idem, qui mercatorum : deus,

eomputationis etiam dens appellari potuit. Fefelle

runt viros doctos glossae. Ceterum Bodlejanus

codex pro rite melius habet recte, quod recepi.

femineis] Paribus. V. supra. -

perficitur] Computatione (v. not. ad §. 102 et

106

19

446 Martiani Capellae lib. II. §. 106.

decadis ipsius potestatem , ideoque perfectus est, et habetur quadratus, ut

ipse Cyllenius, cui amni tempora, coeli climata, mundique elementa conveniunt.

105) enim perficitur numerus in nomine Philolo

giae , et invenitur quaternarius, qui omnino est

perfectus (§. 754).

nam quaternarius] Optime huc facit auctor

Theologumenorum qui ait: την δεκάθα όπ' αύ

rijç (rsrQd6oc) άμα toig örrörgo6$ev 6vy

xogvqpoë69au. Ita enim ibi legendum ut in Epi

grammatis Graecis: xogvqoovoevac sic év ögt;$

puéç. Sed et Hierocles : tîjç óó óéxéöog öévapuc

*j terg&g, aegó yàg tijc x«t& óvé§o6ov re

Αειότητος της τη δεκάθv jvæpuévrjc tuc reÅ£u6

trc &v tij tergoe$æ $eaygeitoet, xoet& yàg 6vv

$edvv tjc &ztó pov&öoc εσός τετράόoc öexoec

tö mäv ä8gou6μα yiverat* & ydq xoei 8 x«i

y xaì ò' την δεκάθα cet. 4%vapuv potestatem

dixit Capella, Arnobius Graecum nomen servavit,

ut emendavit amicus meus J. Meursius, communi

(vere dicam) auctorum omnium homo natus. Huo

facit locus ille ex Arithmetica : »Decasque plena

his quatuor aumeris gradatim plicitis integratur,

id est uno, duobus, tribus, quatuor. « Grot. —

Oimniao conferenda hic Meursii commentatio de de

nario Pythagoreo (in Gronov. thesauro T. IX).

Cyllenius] Repetit haec infra (§. 734) verbis;

»Hic numerus quadratus ipsi Cyllenio deputatur,

quod quadratus deus solus habeatur.« Artemido

rns (2, 42. p. 158. Rig.) tradit » quadratum Mer

eurium in semnio visum , si barbatus fuerit, selis

philologis conducere.« Sed inprimis conferendi Plu

tarclius. (symp. 9, 5. p. 758) et Macrobius (Saturu.

4, 19), qui quadratum ad Hermas, dei statuas,

referunt; pariterque Laurentius Lydus (die Merc.

p. 60 Roeth.).

quatuor} Vocem quatuor e Guelferbytanis Cor

107 An aliud illa senis dejeratio, qui μά τήν τετράσα non tacuit, confitetur, nisi

tius nobis suppeditavit. Concinunt Monacensis (C)

et Basileensis, confirmantque hanc lectionem ea

dem verba infra (§. 754) repetita.

coeli climata] IIoc est mundi partes, seu coeli

frontes, ut dicitur in Arithmetica. Nam alias cli

mata Mathematicis sunt octo, ut infra liabet in

Astronomia. Saepe sane auctor noster technicis

vocabulis abutitur, ut in Astronomia et Musica li

quebit. Grot.

pud z%v] Mathen tetradem vel Mathem tetrada

scripsisse pntabam Martianum vel pro Matheseos qua

driga ex Arithmetica, Geometria, Astrologia, Musica,

quarum Arithmetica unitati, Musica binario, Geo

metria trinario , Sphaerica seu AstroIogia quater

nario comparatur, ut legimus £v 9eo?oyovpuévovç

rijç dçgt;9punrtxijc : vel sane pro doctrina de qua

ternario, quam docte explicavit Democritus, quem

hie senis dii (ita enim lege, non dei) appellatione

indigitat, ut infra Abderitae senis: pr&9rv autem

dixisse pro μάθή6wv. Hesyelius : μαθάς, μα$%

6eoec. Sed jam hisce eonjecturis relictis eo pedi

bus in illustrissimi Scaligeri sententiam et per se

nem dium Pythagoram intelligo, et lego uà zzjv

vergcköæ : sic in aureis carminibus habemus;

Noe pud töv öusrég« vpvz& rragoe&övra ze

rgaxtów,

IIæy&v cevéov φύ6εως — —

ad quem locum vide Hieroclem. Gaot. — Cui vo

lupe est varias easque inter se maxime diversas.

de hac Pythagorica tetracty sententias cognoscere,

eum ablegamus ad Bruckeri histor. philos. T. L

p. 1085 et ad prolegom. Jablonskii ad panth. Ac

gypt. p. 119 sequ. Goez. — Melius versum, quem,

Grotius adjecit, edidit Boeckliius (in Daub. et Creuz.

Martiani capellae lib. II. §. 107. 147

perfectae rationis numerum? Quippe intra unum, secundum, triademque

ipsumque bis binum tenet, quis collationibus symphoniae peraguntur. Nam

tres ad quatuor epitritus vocitatur arithmetica ratione, ac diatessaron perhibetur

in musicis.

Item intra eum jacent tres ad duos, quae hemiolios forma est,

symphoniamque secundam, quae diapente dicitur, reddunt. Tertia symphonia

diapason in molicis perhibetur, diplasioque conficitur, hoc est, uno duobus

collato. Igitur quaternarius numerus omnes symphonias suis partibus perfectus

absolvit, omniaque mela harmonicorum distributione conquirit. Hanc igitur

discutiens numeri congruentiam perita virgo gratulatur. Deinde utrumque

stud. III. p. 84) qui omnino hic conferendus. Lau

dati etiam scriptores prorsus omiserunt Macrobium,

$uapropter non gravabor locum (e somn. Scip. 1,

6) hie inserere. »Quaternarinm«, ait, »Pythagorei,

quem vergaxrëv vocant, adeo quasi ad perfectio

nem animi pertinentem inter areana venerantur,

ut ex eo et jurisjurandi religionem sibi feeerint;

•08 pué róv èftusréga vpvzç fragoe$âvra ze

zQoextóv.

<Juro tibi per eum, qui dat animae nostrae quater

narium numerum. « Hactenus Macrobius, qui ver

sum illum a Plutareho (plac. philos. 1, 3. p. 877)

habuisse videtur. Adde Jamblichum (in vita Py

thag. 28. p. 127), Porphyrium (in ead. p. 29),

Sextum Empirieum (7. adv. logic. 94), et Sto

baeum (in ecl. 1, 11, 12. p. 302 Heer.). Jam

vero ad nostrum ut redeamus et veram lectionem

ut eruamus, pro raergaxrëv in Darmstattensi co

dice quum legatur tetraden, et rectius in Canta

brigiensi tetrada, non dubitavi tergoe$æ recipere.

Ad reliqua verba quod attinet, tam libri editi,

quam manu scripti omnes, exeepto uno Reichenau

ensi, senis dei ratio exhibebant; sed jam Meursius

(in demar. Pyth. 6. in Gronov. thesauro) et ano

nymus : ad marginem libri Norimbergensis conje

cerant dejeratio, quod quum illo codice eonfirmari

vidissem, ambabus manibus amplexus sum. Senem

autem Pythagoram appellat, ut Ovidius (trist. 5.

3. 62) » Samium semem.«

intra ] Lege ex Leidensi codice cum editis a

me collato »intra se monadem, dyadem, triadem,

ipsum bis binum tenet. MuNck. (ad Fulgent. p. 128)

— Cum MS. legas : »Quippe intra se unum, se

cundum, triademque , ipsumque bis binum tenet« ,

nisi Munckerianam lectionem praeferendam judica

veris. BoNdAw. (var. lect. p. 86). Vulgo ipsum.

collationibus] Hoc in uno codice pro colloca

tionibus , et rectius , i. e. proportionibus. VclcAN.

— Codices etiam Reichenauensis, Darmstattensis,

Basileensis, Hugianus, Dritamicus, Cantalirigien

sis, et Bodlejanus primus collationibus exliibent,

ac probatur insuper haec lectio inferioribus verbis

»uno duobus collato« (conf. et §. 954). De sym

phoniis conf. superiorem notam (ad §. 11).

perhibetur in musicis] Ita transposita sunt verba

in codicibus Cantabrigiensi, Britannico, Bodlejano

primo, et Darmstattensi. In antiquis est in musicis

perhibetur.

gratulatur] Laetatur, gaudet. Ita et supra

(§. 81) et infra (§. 695 f) noster hoe verbo uti

tur. Donatus (ap. Widem. de proprietate sermonis

p. 112): »Gratulamur in rebus laetis; gratias agi

108

19 *

4148 Martiani Capellae lib. II. §. 108.

consociat, et trias quaternario sociata heptadem facit. Qui numerus rationis

superae perfectio est, sicut etiam öpu«36v illa docet plenitudo. An aliud fatalis

temperamenti cursus, siderumque circuli motusque testantur, intraque latebras

mus beneficiis acceptis; gratificamur, rem gratam

facientes.«

heptadem] De generali circa hunc numerum

superstitione plura verba feci in palaeograpliia (III.

§. 257. IV. p. 494). Ceterum in hoc commate

non semel Grotium correxi, reponens nempe trias

pro tria, sociata pro consociala, et facit pro fecit.

Trias omnes codices habent; sociata Britannicus,

Basileensis et Monacenses (B. C. D. E. G.) ; facit

praeter anteriores editiones etiam Hugianus, Bri

tannicus et Monacensium plurimi. Cuncta autem

simul Darmstattensis et Reichenauensis praebent.

ögua?d£v] Planarum figurarum.Vulc. — E glos

sis obscuram hanc interpretationem mutuatus est

vir doctus. Qui si fontem adiisset ipsum, e quo

Martianus hausit, meliorem, opinor, attulisset. Ma

crobium enim ante oculos noster habuit, e Pla

tonis doctrina locum in somnio Scipionis explican

tem de »septenis octies solis amfractibus. • De

septenarii igitur numeri praestantia disputans haec

addit: »Nam primo omnium hoe nunero anima

mundana generata est, sicut Timaeus Platonis edo

cuit. Monade enim in vertice locata, terni numeri

ab eadem ex utraque parte fluxerunt, ab hac pares,

ab illa impares: id est:

I.

II. III.

IIII. IX.

VIIL XXVII.

et ex his numeris facta contextio generationem

animae imperio creatoris effecit.« Hactenus Macro

bius Plutarchum (de anim. procreat. pag. 1017) se

cutus; cui adde doctaum Boeckliii commentationem

(in Daub. et Creuz. stud. III. p. 84). Illos autem

numeros Martianus ópua^ooec appellat, quoniam

ab utraque parte similis progressio animadvertitur,

utraque etiam in primum cubum desinit; illa ex

paribus, haec ex imparibus. Construendum: »sicut

etiam illa ápua:36}v plenitudo docet.•

plenitudo] Macrobius enim (somn. Sc. I, 6):

» Plenitudo numerorum • , inquit, »est eorum, qui

aut corpus efficiant, aut vim obtineant vinculorum. •

Pergit deinde: »Superest, ut septenarium quoque

numerum plenum jure vocitandum ratio in medio

constituta persuadeat.« Et pluribus nune exponit

argumenta , e quibus quaedam modo attulimus.

fatalis temperamenti cursus] Constellationis.

Voelc. — Iterum nobis adeundus Maerobius est,

qui (1, 5), ut somnium explicaret Scipionis, e

Cicerone haec illius verba attulit: »Nam quum aetas

tua septenos octies solis amfractus reditusque con

verterit, duoque lii numeri, quorum uterque plenus

alter altera de causa habetur, circuitu naturali

summam tibi fatalem confecerint.« — Quam sum

mam fatalem hie Cieero dixerat, Martianus fatale

appellat temperamentum, annum nimirum 86, sum

manu numerorum 7 X 8. Explieat enim idem Ma

erobius (e. 6 f)* •Quum aetas tua quinquagesimum

et sextum annum compleverit, quae summa tibi

fatalis erita» cet. Hoc unum ad illustrandum Ci

eeronem, quod a doctis interpretibus omissum,

addendum esse videtur, illum ipsum aetatis gra

dum ab Hippocrate, teste Censorino (14. 3), sex

tum e climacteriis vitae annum dictum esse (eont

Gell. 3, 10).

siderumque circuli] Infra (§. 758): Item septem

sunt circuli et tot planetae.•

Martiani Capellae lib, II, §, M08. {49

uteri septimo mense absoluta mortalitas?, Dehinc quod trias triplicata movem

numeros facit, quaternarius autem per ówk&αιον gemimatus octo reddit. Novem

vero ad octo. epogdoi numeri efficiunt junctionem , tantumque pensat im mu

meris, quantum symphomia diapason in melicis, quae tonom facit, qui est com

somae unitatis continua, modulatio. Ex quo nihil est quod discrepet aut resultet

in medio, consentaneaque congruit jugitate. ' Ergo praedictorum mominum

numerus concinebat. Sic igitur rata inter eos sociatio copulam nuptialem vera

ratione constrinxit, ex quo commodissimum sibi commubium laetabunda alio

' mentis fluctu multivida concitavit.

uteri] Macrobius »mense septimo maturari par

tum « scripserat. Adde Censorinum (7, 2), Gellium

(5, 10), alios, et nostrum infra (§. 738).

διπλάσιov] Infra (§. 954): » ex ratione diplasia,

hoc est dupli. • Macrobius (somn. Sc. 2, 1) latine

» duplarem numerum« dicit. Cantabrigiensis óva

rr2æ6vov, Britannicus et Darmstattensis öté zrAa

6uov, sine sensu.

epogdoi] Macrobius (somn. Scip. 2, 1) e sex

numeris, e quibus soni, nascantur, humc esse do

cet, qui intra se habeat minorem et insuper ejus

octavam partem, ut novem et octo, quia in novem

et octo sint ct insuper octava pars eorum sive

unum. « Infra (§. 983) noster etiam Latine • epog

doi rationem« scribit. Atque hoc loco in Bodlejano,

Britannico, Cantabrigiensi et Darmstattensi quoque

epogdoi Latinis literis exaratum est.

melicis] Dresdensis quidem codex musicis: sed

praestat vulgata leetio. Melos enim numeris oppo

nitur, quum musica ex utroque composita sit.

tonon] Macrobius (2, 1) »epogdous«, inquit,

»sonum parit , quem tonom musici vocaverunt.«

Conferendi loci sunt inferiores (§. 756. 950. 931.

938. 960. 971. 993). Tomum in Hugiano quidem

et Darmstattensi; sed tonom in Britannico, Bod

lejano, Basileensi, et Reichenauensi legitur.

Nam nihil differens animo, decori, formae

sociatio copulam] Variat quidem lectio : Guel

ferbytanus codex, teste Cortio, habet »sociatos

copiam «3 Reichenauensis, Darmstattensis, Britan

nieus et Cantabrigiensis sociatio copiam; Leidem

sium unus coplam (Oud. ad Appulej. I. p. 118):

sed vulgatam praetuli lectionem.

eommubium] E septenario igitur numero. Alia

aliorum fuit sententia. Plutarchus (quaest. Roui.

p. 264) »inter impares« inquit »numeros omnium

maxime congruit nuptiis quinarius : nam ternarius

primus de paribus; ex his tanquam mare et femina

miscetur quinarius.« Contra Pythagorei, docente

eodem (de animae proer. e Tim. p. 1018), Cle

mente Alexandrino (strom. 5. p. 895 et 6. p. 685),

et Aristide Quinctiliano (3. p. 182 Meib.) sena

rium vocabant tum conjugium, tum Venerem (Sto

baei ecl. pliys. 1, p. 20 Heer.), quia sex ex impari

ternario, qui masculus, et ex pari binario, qui

femineus, gigneretur: bis enim tria fieri sex. In

eo tamen omnes cum nostro concinunt, ex im

pari numero et pari constare connubium debere.

Imparem enim numerum fecundum esse docebant

(cf. Plutarch. de Ei p. 388. Vita Hom. p. 559 Gal).

multivida ] Schellerus in Lexico, cui inaudita

haec vox esset, explicaturus eam conjecit »valde

vividam« posse significare. At vero non minus ob

I09

M50 Martiani Capellae lib. II. §. 109.

110

ac substantiae coepit formidare corporeae. Quippe perferendos flammarum

coelestium globos et ignes ardentium siderum mortalibus adhuc artubus et

macilenta gracilitate siccatis non cassum tremebunda formidabat. Sed adversum

illa quoddam Abderitae senis alimma, cui multa lapillis surculisque permixtis

herbarum etiam memorumque congesserat, praeparavit. Colchica etiam in

centum voces continuata fiducia adamantini cacuminis impressione signatur;

scura hoc loco ista interpretatio videtur. Adi potius

Cangium, apud quem reperies »multividmm« signi

ficare »oculatum hominem « vel •virum perspicacis

ingenii.« Et Papias: »Multivida •, scribit, »multa

videns est.« Sed Martianum etiam ipsum si con

sulueris (§. 871), videbis eum similiter compo

suisse noctuae epitheton »noctividam«, ut de nostra

interpretatione porro dubitari nequeat.

nihil differens animo] Hegendum puto : »Niliil

diffidens animi decori.« Gror. — Hanc lectionem

Goezius in textum recepit; sed repugnantibus omni

bus, quotquot exstant, libris scriptis. Quapropter,

quum mihi legem praescripserim, ut verba scripta

servem quantumvis sint obscura, interpunctionem

tantum post vocabulum animo inserui. Quo facto

»nihil differens animo « explicare licet »neutiquam

eadens animov ; ut » differre animo« idem sit atque

•secedere animo « sive » deserere animum. « Meliora

tamen ab aliis codicibus exspectamus. -

macilenta gracilitate] Infra (§. 140) transposi

tis verbis » gracilemta perit macies « scribit. Cicero

(Brut. 91): »gracilitatem et infirmitatem corporis«

conjungit, et apud Ovidium (lier. 21, 15) Cydippe

advcrsa valitudine gracilis dicitur (confer. §. 57.

A40 f.). *

non cassum formidabat] Ita pro Grotiano »non

ineassum formidate reposui. Priora duo verba au

ctoritate codicum Dresdensis, Guelferbytani, IIu

giani, Britannici, Cantabrigiensis, et Monacensis (C)

correxi, posterius e duobus Monacensibus (E. G.)

et Cantabrigiensi. In codicibus Basileensi et Darm

stattensi a prima manu recte scriptum erat »non

cassum« ; sed ab inepto critico perperam repositum

»nom incassum. « In Cyrilli glossario (p. 854 Vul

eam.) legimus: »pu&roeuoc, inanis, cassus.« Apud

Senecam (in Herc. 582): » quid cassum times?•

(conf. §§. 7, 91, 400, 876, 805, 908 et Doe

derl. Lat. Synon. III. p. 101).

alinima] Unguentum. Vulcax. — Ut »Aliptes*

unctor, et »epalimma« genus nnguenti vilioris est

Festo. Gnot. — Descendit igitur a graeco àÀéb

qp&tv. Inepta Glossa in codice Basileensi: » A]ymna

incorruptum sonat: Abderites senex Saturnus, qui

Abderites vocatur ' a lapide qucm pro Jove devo

ravit, qui Graece Abaddir dicitur.« Vide ne istorum

temporum glossae obscuriores etiam ipso Martiano

sint! Abdcrita procul dubio Democritus est phi

losophus, quem senem appellat ut supra (§. 107)

Pythagoram ; reliqua sane etiam nunc Oedipum

suum exspectant.

nemorumque] Foede depravatus locus erat apud

Grotium verbis membrorumque concesserat. Rectius

Guelferbytanus teste Cortio habet nemorumque,

et congesserat ipse vidi in Monacensi (I)). Non

igitur necessaria emendatio a Vonckio (sp. cr. p. 81)

proposita.

centum voces] Numerus finitns pro infinito.Vclc.

— Equidem lusisse Martianum conjicio numeri

nomine Graeco. Fulgentins enim (myth. 9. p. 42

Munck.) Proserpinam, quae et Hecate, hoc nomen

Martiani Capellae lib. II. §. 110. 'I5I

quod adversum, ignes superos et deorum coufinia praeparata decoris incuriam

venustatis etiam : lumind, submovebat. Dcnique rcvibratu corpori mcnsis ap

posito irrorati , liquoris, allinebat unguentum. Sed quum talia virgo componit,

pedisequa ejus Periergia, utrum a matre virginis missa am sua sponte, utpote

ejus collactea, trepidatione sollicita quid ageret conspicatur. Quam quum

disponentem praedicta rimatim ab ostio speculabunda eognosceret, aliam ejus

accepisse vult ah éxortàv, centum. Colcliidem autem

Medeam IIecates filiam fuisse sunt qui tradant.

adamantini cacuminis] Annulum intelligo, quem

amuleti etiam Ioco adlilitum fuisse non ignoramus

(Pal. crit. III. §. 89. 60. IV. §. 842).

quod adversum] Grotius edidit quid; unde

Vonckius (sp. crit. p. 81) conjecit qufs. Sed in

nullo id codice legitur. Contra Monacenses (B. D.

E.), Guelferbytanus, et Dresdensis exlibent quod.

Obscurum igitur hunc locum ita interpretor: » quod

(adamantinum cacumen) adversum ignes superos

(Solis et ardentium stellarum ignes) et praeparata

deorum confinia (spem enim nacta erat divinitatis)

lumine venustatis (per venustatis Suae lumen) in

curiam decoris submovebat.* Quamvis enim pul

cliritudinem non eurabat (§. 112), pulchra tamen

erat. - • * •

denique revibratu] Sensus hic est : »Denique

aIlinebat composito, h. e. apto et applicato eorpori

suo unguentum irrorati liquoris ex revibratu men

sis.« Apposito corpori, hypallage i. e. appositum

unguentum. Irrorati, i. e. ex rore confecti, qui

ros erat ex revibratu mensis, h. e. ex fulgore Lu

nae. Revibratum autem mensis vocat Lunae coi

tum : quando Luna iterum incrementa accipit et

a Sole illuminatur. VulcAN. — Corpori mensis, Lu

nae. Gnor. — Conf. Macrob. somn. Se. 2. 11; Ca

saub. ad Spart. Caracall. 7, p. 415. »Revibratu

Lunae corpori unguentum apponere « non audacius

dictum est quam apud Persium (4. 55) »figere in

cute solem. • . Eodem voeabulo infra quoque titur

§. 169 f.) de Luna , eodem sensu quo Ovidius

(her. 18. 77) repercutere scripsit. Denique quod

ad Iectionem attinet , neque alliniebat, neque illi;

miebat , ut Grotius edidit,

Guelferbytano, Basileensi, Darmstattensi et Mona

censibus (B. D. E.) allinebat, quod reposui.

legendum ; sed cum

sua sponte] Omnino liaec Dresdensis et IIu

giani codicum lectio melior est, quam illa in edi

tis, a qua vox spomte abest. Excidit etiam apud

Grotiam particula a : anteriores enim editiones cla

rius a matre habebant. Atque concinit cum hi;

vetus Martiani interpres Teutonicus, cujus tamen

non nisi fragmentum novi a C. Laclimanno in spec.

linguae Francic. 1828. 8. editum, §. 111 usque ad

122 complectens. Ita enim ilIe totum locum vertit

atque explanare sibi visus est : » Uuz st da: «I

wuórhta (quum talia omnia faciebat) s6 gesoeh iro

dionest wufb (pedisequa) periergia. diz tir- chtt

(significat) studiosa operatrix. füre sta sérgendiu.

uudmda si iro giàltera (coaeva) uudis. uwdz st teta.

si ddnches tdra chdme (danches tära est »ingratiis •

sponte sua) alde (aut) dira (eo) gesemdet auérc

föne dero mitoter. « Facile nunc etiam perspicitur

eur glossa (§. 6) vocem collactea interpretata sit

eoaetanea. Sumsit enim explicationem ex hae versio

ne, non perpendens illi, qui translaturus erat vocem

collactea, in mentem non aliud venisse vocabulum

Teutonicum quam gialtera, quo iIIam exprimeret.

ostio] Ita pro hostio reposui e Rcichcnaucns;

111

1I9

52 Martiani Capellae lib. II. §. 112.

115

ancillam, cui Agrypnia vocabulum est, atque intra cubiculum praebebat excubias,

adorta est increpare, quod paululum connivere servandi decoris gratia virginem

non sivisset, quum ipsa haec cuncta, si Philologia injungeret, valeret implere.

Nam jam multa asserit circuisse, mancipiaque dotalia, quid sollertiae, quid

codice et ex rationibus supra (ad §. 7) allatis.

Quam incertus fuerit literae H usus, e Guelferby

tano codice patet, in quo, monente Cortio, legitur

ospicio. Sed praeferenda omnino superior lectio,

quum rimatim (per rimam) praecedat, et Teutoni

cus interpres habeat : » dürch tia nüot tero türon. «

Agrypnia] Dilectum a Pliilologia mancipium

(§. 148) a vigiliis appellatum. Male IIugianus co

dex et Basileensis Aegrimnia , quod etiam apud

Teutonicum interpretem legitur, sed apud hunc

profecto librarii errore : recte enim explicat » daz

chit uigilia. « Joannes Saresberiensis (metalog. 4, 17.

p. 898) hunc locum explicaturus : »est autem«,

inquit, »Periergia, quae laborem circuit operis,

dygvrrvioe vigilans diligentia, quae exercitium tem

perat ne quid nimis.« Quarum definitionum prior

verbalis est, aegreque intelligitur. Periergia est

inepta assiduitas sive curiositas malo quidem sensu

(§. 111), id quod inferiori loco (§. 146) confir

matur.

atque] An non ac quae? Gnor. — Minime;

solemanis hic usus et Graecis et Romanis, omittere

post copulam relativa, etiam si alio casu praecesse

rant. Sic v. c. Plinins (epist. H. 8. 11): »et cui

est cum Cicerone aemulatio, et contentus non est

eloquentia saeculi nostri.« Vetus etiam interpres

Germanice »unde a scripsit, quod sane atque sonat.

excubias] Excubiae enim ad portas pro summa

Flaccus lib. 5 :

• Jamque adeo nec porta ducem nec pone mo

custodia erant.

rantur

Excubias sortita manus • — —

Thalami etiam regum excubiis muniebantur vigilum.

Virgilius Ceiri:

»Jamque adeo dulci devinctus lumina somno

Nisus erat, vigilumque procul custodia primis

Excubias foribus studio jaetabat inani.«

BAntii. (advers. p. 1082). — Sed excubias non

noctu esse factas Servius (ad Aen. 9, 150) docet,

verum vigilias. De illis noster. Conferre licet Pi

gnorium de servis (p. 221 sequ.). Vertit Teutonicus

interpres : »ùnde intro chemenatum (cubiculum) dero

uudihto (excubias) fldg (nostris pflegte, pro » exer

cebat.«).

quum ipsa] Damnat enim Martianus futilem illum

laborem, quo Pliilologia ad calculos revocaverat

illorum nominum literas, siquidem pedisequa ejus

curiosa idem facere potuisset, heraque conquiescere.

Ita enim connivere recte interpretatus est Vulca

nius (conf. Quinctil. 10, 3, 16. p. 150 Spald.

Gell. 2, 1) beneque Goezius superiorem locum

(§. 57) liic in memoriam revocavit. Teutonicus in.

terpres : • éteuuaz slàfen. •

mancipiaque dotalia] Haec sine dubio sunt

septem artes. Goez. — Dubium sane moveri possit.

Septem enim artes a Mercnrio in domum nuptiale

oblatae sive per donationem propter nuptias in re

munerationem dotis factam: dos autem a Philologia

vel ejus matre constituenda erat. Sed Martianum

omnino dotalium maneipiorum nomine illas discipli

nas, quamvis parum accurate, denotasse, ex in

feriori loeo (§. 805) patet, ubi non Arithmetieam

tantum, sed reliquas etiam artes dotales appellat

feminas. Ita etiam intellexit interpres Teutonieus

Martiani Capellae lib. II. §. 115. 155

ornatus, quid denique indumentorum sumerent comperisse. Non sibi quoquo

nescium, quid sponsus ipse perageret, quid Jovis in palatio gereretur; an

[leucothea succenderet facem lumenque purpureum, et an Solis remigia vigi

larent sonipesque Phosphori comeretur.

perscrutationibus aspexerat, astruebat.

Id gemus innumera, quae curiosis

Verum secretum cubiculi repente

Phronesis mater irrupit. Quam quum virgo conspiceret, ad eam accurrens

qui »mancipia dotalia« verterat » uuidemdiuue « ad

dideratquc: »il méino septem liberales artes.«

sollertiae] Dotalia enim mancipia, sicut omnes

servi (v. Lucian. in vitar. auct. 5 sequ. op. III.

p. 82 Bip.), sua aestimabantur habilitate et scientia.

Unde apud Terentium (eunuch. 5, 2, 25) servum

venditurus sic laudet :

— — — — —»Fac periculum in literis ,

Fac in palaestra , in musicis; quae liberum

Scire aequum est adolescentem sollertem dabo.

Alius apud Horatium (epist. 2, 2, 6) hisce verbis

commendatur:

» Perna ministeriis ad nutus aptus herilist

Literulis Graecis imbutus, idoneus arti

Cruilibet « cet.

Periergia igitur se nosse dicit, ut verbis utar ve

teris interpretis, »uudz quunnen (quid possent,

i. e. scirent mancipia illa) i6h eleinlistes (sollertiae)

i6h uuib zterdo (muliebris ornatus) i6h dnasl6ufo

(indumenta quoque).

nescium] Ita MS. Vocem (voce) enim illam

(illa) passive usi veteres teste Gellio. Gnor.— Add.

Rritz ad Sallust. Catil. p. 85.

Jovis in palatio] Respexit noster ad illud Plauti

(in Trinum. 1, 2, 170):

»Sciunt id, quod in aurem rex reginae dixerit :

Sciunt quod Juno fabulata est cum Jove.«

Periergiae enim hoc sane quam convenit.

Leucothea] Vellem explicassent docti interpre

es hoc nomen. Neutiquam enim noster illam de

notavit Leucotheam, quae prius Jno, deinde Len

cothea Graecis, Romanis autem Matuta mater vel

Albunea, maris dea erat: sed Martianus voluisse

videtur, ut Graeca illa vox Latine verteretur, qua

quidem lucente dea designari Auroram e totius

loci tenore colligitur. Certe maris deae neque fax,

neque purpureum lumen affingi potuit, Auroram

vero purpurare infra (§. 219) noster dicit. Hanc

etiam vetus ille interpres intellexit, eujus versio

haec est: »ube der tdgerod stna fácellelum. winde

stn scóna lteht inzùndet hdbe. u

remigia] Id est equi. Gorz. — Minime vero i

alas potius intellige. Saepissime poëtae, Virgilius,

Ovidius, Propertius, Silius, Lucretius, Appulejus

hac allegoria utuntur, eamque noster infra (§. 811)

etiam repetit. Quemadmodum enim Graecorum alii

naves dixerunt alatas (Pindar. Olymp. 9, 56) et

remos appellarunt alas (Hom. od. 2. 124. vp. 279.

Lycophr. 28); ita alii alas dixerunt remos (Ae

schyl. Agam. 80). Virgilius ntrumque conjungit,

(Aen. 6, 19) » remigium alarum« scribens. Alas

autem Soli tributas fuisse snpra (ad §. 76 f.)

ostendi. Vetus ille Teutonicus interpres locum

vertit: έbe dero siinnum reita inuudigo uuâres (si

Solis auriga in motu sit).

sonipesque Phosphori comeretur] Interpres Ten

tonicus : »ünde des tágosternen rös käro uuâre •;

ubi vox karo mihi esse videtur paratus.

Phronesis]. Cieero (de offie. A. 45) : » Pru

114

20

A$4 Martiani Capellae lib. II. §. 114.

honoramdumque pectus exosculans praeparatorum poematum consciam fecit.

Verum illa exuvias filiae ornatusque

coetibus non paveret. Itaque vestem

quod vel ex illa herbarum felicium

dentia, quam Graeci φρόνη6vv dicunt. • At Plau

tus (Truculent. H. H. 60):

•Suum momen omne ex pectore exmovit meo

Phronesium. Nam Phronesis est sapientia. «

Quanquam indistincte haec vocabula haud raro

usurpantur, ut apud Platonem quoque 6oqoioe et

¢gövn6tc, quae Aristoteles demum (eth. 6. 8 et

6) accuratius distinxit. Conf. et Max. Tyr. diss.

12 (T. 1. p. 210. 220 Reisk.) et Meinersium in

Comm. Gott. (T. XV. p. 154—151). Prudentiam

tamen maluisse Martianum docent sequentia (§. 118).

Teutonicus interpres nomen illud prorsus omisit

scribens: »Tö gieng in älles kahes (ad verbum ;

» omni praecipitatione «) iro müoter. « Quod restat,

pro Grotiano irrumpit e Reichenauensi, Darmstat

tensi, Hugiano, et monente Cortio e Guelferbytanis

codicibus reposui irrupit.

poëmatum] Nun solum codices Monacenses

(B. C. D. E. G), Reichenauensis, Basileensis, et Hu

gianus, sed alii etiam testibus Vulcanio, Grotio et

Waltharto vocem illam boematum efferunt scriptam;

et de auxilio vocem olim intellectam fuisse, vetus

interpres Teutonicus testatur verbis: »sâgeta si iro.

uuáz si uuârnungo gemächot hábeta.« Poëmata

insuper, i. e. carmina, omnino ab hoc loco aliena

sunt; quae nisi alio modo ad ea quae modo facta

erant, referre potueris, videndum crit ne olim

8or8nu&toev scriptum fuerit.

fulgidum] Lege: »lactis instar albidum«; ut

p. 36: »perlucida inanitate albidoque humore. •

VoNck. (sp. crit. p. 147). — Cave eandidam tibi

vestem a male sedulo critico fingi sinas! Doctior

detulerat, quis induta deorum sociari

peplumque lactis instar fulgidum dedit,

lana, qua indusiari perhibent Indicae

utique Martianus non ignorabat ornatae sponsae

peplum fuisse luteum. » Lutei coloris« Plinius (21,

8, 22) inquit, »video honorem antiquissimum in

muptialibus flammeis totum feminis concessum. « Unde

vestimentum sponsae sive peplum flammeum dice

batur (Festus v. flam. p. 149 Dac. Martial. 11,

78, 5. 12, 42, 5. Catull. 61, 8. Petron. 26.

Juven. 10, 554 et infra §. 558 f. 905). Quod

luteum fuisse Lucani docere poterant versus (2,

560);

»Non timidum muptae leviter tectura pudorem

Lutea demissos velarunt flammea vultus.«

@uumque fulgeat ruber color, Ovidius utrumque

conjunxit de sponsa canens (heroid. 21, 162):

» Et trahitur multo splendida palla croco. •

Atque haec omnia ignorabat criticus, qui quum

lactis colorem esse albidum compertum haberet, hac

solummodo de causa Martianum correcturus erat.

Nonne autem Horatius (od. 4, 10) olores ipsos

purpureos dixit? nimirum quia fulget color pur

pureus; et Albinovanus (in obit. Maec. 2, 62);

»Brachia purpurea candidiora mive « canit. Vera

igitur haec explicatio est, licet versio hujus loci

Teutonica haec sit: »St gib iro uuât zeliche (dedit

ei vestem simul) diz ist tiu inuuertiga ratio (quo

significatur interna ratio) unde ubersløufe (et pe

plum) skinhdftez (lucens, fulgidum) ébenuut:ex

milehe (aeque albidum atque lae) ddz ist tiu sc6ni

iro honestatis unde iro sapientiae (hoc est pulchri

tudo ejus honestatis et ejus sapientiae). «

Indicae] Indi linteorum praestantia celebrati.

Plin. L. 12. c. 11. Grot. — Plinius de arboribus

Martiani Capellae lib. II. §. 414. 188

prudentiae vates accolasque montis Umbracii, et quantum usus ejus telluris

apportat ex candentis byssi netibus videbatur. Dehinc apponit vertici diadema

virginale, quod maxime medialis gemmae lumine praenitebat, ex qua galeata

Indiae laniferis L. 8. c. 10 liaee habet: »Ferunt.

cotonei mali amplitudine cucurbitas, quae maturi

tate ruptae ostendunt lanuginis pilas, ex quibus

vestes pretioso linteo faciunt. Goez. « — Reliqui,

quos vir doctus affert, loci, ad Aegyptum spectant,

minime ad Indiam. Sed antiquior IIerodotus silen

tio non transeundus erat, qui (5, 106) »in India

ait arbores agrestes pro fructu lanam edere pul

chritudine et reliqua virtute ovinam superantem,

et vestimentis Indos ex his arboribus uti. • Plura

infra (§. 667. 695) et apud Strabonem (18. p. 713.

710 Casaub.) reperies. Adde Arrian. Ind. p. 179;

Pliilostr. vit. Apollon. 2. 9, p. 79; Polluc. Ono

mast. 7. 78, inque primis egregiam I. R. Forsteri

de Bysso commentationem (Lond. 1776. 8).

vates] IBrachmanes, quos Strabo (I. e.) refert

sindone indusiari; Arrianus (in Ind. 16. p. 882)

lintea veste, lino ex arboribus faeto. Adde Ap

pulejum (in flor. p. 21 et 87 Oud.) et Curtium

(8, 9, 51). Teutonicus interpres pro vates usurpat

biscofa.

Umbraeii] Lege umbrati. Sic supra: »Indici

montis secretum obumbratumque scopulum. « Nysam

innuit. Grot. — Umbracii jam vetus interpres Teu

tonicus legit: »Dáz sie uuòlton uuizen geuuòrhtez

uuésen (texta) üzer déro uuéllo (e lana) déro ti

urron cliriutero (pretiosarum herbarum) mit téro

sih káreuuent (quacum parant) tíe fruotem biscofa

in india (sapientes vates in India) ünde die äna

sidelinga umbratii (et accolae Umbratii); quare

eodicum omnium lectionem mutare non ausus sum;

praesertim quum Plinius (6. 20 f) inter Indiae

gentes Umbrittas quoque commemoret.

Usus] Sic scripsi ex codice Monacensi (C) pro

osus , quod veteres pro usus dixisse temere sane

Vulcanius contendit. Jam Grotius vel usus legi

jnsserat, vel oisus, quod Martiano teste (§. 256)

pro illo usurpabatur ; prius tamen quia in Codice

manuscripto exstat, praetuli. Vetus interpres vertit;

»s6 iz tàr in lände sito ist (uti id in terra mos est)

tär dér fldhs uudihset (ubi linum crescit) tér bissus

léizet (qui byssus appellatur).

candentis] Nuptiales quoque lieroum vestes al

bae erant. Nonnus lib. 5ö :

H(&t%o 6öv %Qrjzoe 6ιθήσεoν, δττι zogeíeu

: 'Ec ydpuov &£goziroev, öre H(;rrQuòd ui6y&

toet , Agnc

Eίματι χιov&qw zrervxa6μέvoc — — —

Vide etiam Heliodorum lib. 5 in pompis. IBantii.

(advers. p. 1081). — De heroibus apud nostrum

nullus est sermo, et verbis candere, candescere

etiam splendorem significari nemo ignorat. Melius

certe ex eodem Nonno versum paulo inferiorem

(•xoei Aevväq; « cet. p. 876. Falk.) adduxisset.

metibus] Sic codices omnes praeter Britanni

«um, qui perperam bissime tibi, et Cantabrigien

sem, qui mectibus habet. Johannes de Janna (in

glossario Lat. Gall. Sangerim.) metus reddit filement

(v. Cang. h. v.). Teuton. interpres vertit : » ünde unäs

iz ùzer bissinemo gárne (et erat id e byssino filo).

medialis] Vox a Solino usurpata et inf. (§. 849)

etiam obvia, ad quam JTeutonicus interpres oder6

mittun gimmo (gemma?) ih méino diu gagem (versus)

mittemo énde stúontu (ifiquam, dico, quae versus

medium inerat). -

galeata] Versio Teutonica: » éin gehélmot tterna

(galeata virgo) gefüre hullotiu (procedens velata)

sämo só diz pilde getán uudis (veluti effigies facta

90*

156 Martiani Capellae lib. II. §. 118.

115

quaedam obtectaque vultum virgo instar secreti Trojani penitus incisa re

splenduit. At cingulum , quo pectus annecteret, sibi prudens mater exsolvit

et, ne Philologia ipsius Phronesis careret ornatibus, ejus pectori, quo verius

comeretur, apposuit. Calceos praeterea ex papyro textili subligavit, ne quid

ejus membra pollueret morticinum. Acerra autem, multo aromate gravidata,

eademque candenti, manus virginis onerantur.

erat) tero trojâniscum töugeni (Trojani mysterii)«

(conf. §. 567). Virgo secreti Trojani instar Pallas

est, virginitatis symbolum, neque quidquam prae

ter doctrinae ostentationem stylique variationem in

mente habuisse videtur Martianus, quum Palladii

Trojani potissimum mentionem faceret; nisi forte

lioc voluit, antiquissima illa rigidaque specie Mi

nervae imaginem insculptam fuisse, qua Palladium

in gemmis antiquis conspicimus (cf. Levezow über

dem Raub des Palladiums auf dem geschnittenen

Steinen des Alterthums, Braunschweig 1801. 4).

Inepte vero Vulcanius ex glossa : » solebant enim

Trojani reges in suo diademate Jaspidem gemmam

gestare, cui insculptum erat Palladium i. e. simu

lacrum Palladis« ; licet hujus explicationis vestigia

jam apud Teutonicum interpretem exstent: »Des

kelthmisse tritogem dfe troiäniskem chuninga« cet.

De Palladio conf. diversas opiniones apud Meziriae

(sur les epitres dOvide I, p. 60 sequ.). Pro vul

tum legitur quidem in Darmstattensi, Bodlejano,

Britannico, et Cantabrigiensi vultu, sed praetuli

vulgatam. V. supra (§. 70 not.).

cingulum] Hoc etiam inter nubentis virginis

ornatus recte numeratur. Ovidius (met. 12, 218):

»Ecce canunt Hymnenaeom y* et ignibus airia fu

- mant: “

Cinctaque adest virgo maatrum murumque catervat.e

Ad Homeri (Od. i I , 244) exemplum Catullus (2,

13. et 67, 28) zonam et eum Ovidio (heroid. 2,

116) zonulam vocat: Festus autem (p. 78), Varro

(ap. Augustin. 4, 11), et Claudianus (6 consul.

Unde infra

(§. 140) Junonis pronubae cognomen Cinxiae. In

IIon. 528) cum Martiano cingulum.

terpres Teutonicus »fasciam pectoralem« seripsit

hae explicatione addita : »mit téro sil fröumum iu

ztertom. tiu caritatem bezeichenet.« Unde hanc cin

guli significationem hauserit ignoro. »Quo pectus«

per liypallagen dietum est pro » quod pectori. •

Darmstattensis addit ejus.

ipsius] Recte Grotius e MS. addidit honestis,

quod ex vulgatis editionibus exsulat. Goez. —

Dresdensis quoque codex adjectivum homestis exlii

het. Nomen Phronesis autem

piendum, quae omnino legitima forma esse videtur

(conf. Heinrich. ad Cic. pro Flacco p. 95).

morticinum] Impuri enim . fiebant morticinum

tangentes (Diog. Laert. in Pytliag. 8. p. 888. Tlie

ophr. char. c. 16 aliis 17. Jamblich. myst. 6, 1.

p. 144 Gal.). Unde mortuum nunquam attingere

licebat Flamini diali (Gell. 10, 18); neque vi

dere quidem censori condenti lustrum (Dio Cassius

84, 28. p. 789 Reim.). Quid quod de Diadocho fa

bulatur Marbodaeus (de gemm. 88 p. 24 Gorl.):

secundo casu aeci

»Sed si defuncto quis forsitam applicet illum,

Protinus asseritur solitas amittere vires t

Namque sacer lapis est , et quae mors sternit

abhorret.«

Vocem ipsam explicat Varro (de L. L. 6, 48) ver

bis: »dicimus scortea ea, quae ex corio et pellibus

sunt facta. Inde in aliqnot sacris ac sacellis seri

Martiami Capellae lib. II. §. 116. 487.

Et jam tumc roseo subtexere sidera peplo

Coeperat ambrosium promens Aurora pudorem:

ptum habemus : me quid scorteum adliibeatur, ideo

ne morticinum quid adsit.« Ovidius (in fastis 1 ,

629) eadem canit versibus :

»Scortea non illi fas est inferre sacello ,

Ne violent puros exanimata focos.«

Sed ad ealeeos quod attinet e corio factos, Festus

(p. 246) et Paulus referunt : »Mortuae pecudis

corio calceos fieri Flaminicis nefas habebatur, quo

miam sua morte extincta omnia funesta aestimaban

tur. « Et Servius (ad Aen. 4, 818): »Sane Fla

minicae non licebat neque calceos neque soleas

morticinas liabere. Morticina autem dicuntur, quae

de pecudibus sua sponte mortuis fiebant. « Accedit

quod Philologia inter deos recipienda erat, quibus

mortuos adspicere non licebat. Teutonica hujus loci

versio haec est: » mto iro lide (ne ejus membra)

telit stirbiges (aliquid morticini) mebeuuulle (pollu

eret). Der binez (papyrus) pezéiclienet immortali

tatem. uudimda er ío gritome ist. a

acerra] Horatio (od. 5, 8, 2) » aeerra turis

plena« est. Ovidius (fast. 4. 954) » cum meri patera

turis acerram « jungit; alio loco (met. 15, 705)

.eustodem turis a vocat; ct ex Ponto (4, 8, 59):

~Nec quae de parva dis pauper libat acerra

Tura minus grandi quam data lance valent.«

Sed doctissimum adi Cuperum, qui (apoth. Hom.

p. 74) rem copiosius tractat, allata etiam imagine,

quales complures videre licet apud alios (Graev.

tliesaur. V. 516 ad tab. 8. Choul. relig. Roman.

p. 111. 196. 266). Aromate saepius utitur apud

nostrum Philologia (§. 142. 149. 218).

- et jam] Dividendum sic Grotianum etiam lectio

docet in Basileensi et Dresdensi codice.

peplo] Id est velumnine. Infra ctiam L. VI:

»Aetheris astrifico lumina multa peplo.«

Fulgentius Capellam imitari videtur :

— » mox stellato mundum circumlita peplo

Caerula rorigeris pigrescere jusserat alis.«

Goez. — Vide Burmannum (in antliol. Lat. II.

p. 552), nosque supra (ad §. 40).

ambrosium] Hanc vocem Bongarsius e suo, et

Cortius e Guelferbytano codice substituit lectioni

Grotianae Aeinbronum, quae in Darmstattensi quo

que codice exstat. Quam, etsi perversam, anti

quam tamen esse, ridicula, ut saepe, glossa testa

tur haec : » Ambrones gens est in oriente homines

devorans. « Quacum quia concinit antiquissima ver

sio Teutonica , non piget eam hic transscribere,

quo magis pateat, medio, quod vocant, aevo jam

non intellectum fuisse Martianum. Vetus enim ille

interpres : » Irbdronda (promens) dfa inera (pndo

rem) déro mdn ézon (anthropophagorum). « Ita mi

mirum vertit » Ambronum« , illustrationis causa ad

dens : »Cibus héizet graece brosis (ßgâ6vg). ddn

mam sint ambrones kendimot. Die héizent 6ul an

tropofagi. . daz chft (hoc significat) commessores

hominum. inscithia (sejungendae voces) gesézzene.

Síe ézent mihtes. tés sie sih täges scámen muìgem

(quod interdiu facere eos forsan pudet) cet. Coloris

ambrosii Appulejus etiam (met. 10. p. 758 Oud.)

meminit, sive purpureum vel pulclierrimum signi

ficare voluerit, sive divinum. Quapropter missum

facio Barthium (advers. p. 845), qnem sibi ne

constare quidem (p. 966) videbis.

pudorem] Laevius vetus poëta (ap. Gell. 10,

7) Auroram pudoricolorem cognominaverat (eonf.

§. 210). Columella (10, 102) verbis: »rosa plena

pudoris « eundem designat colorem. Itaque jam Plau

tus (Captiv. 8. 2. 9) : » At ego faciam ut pudeat ;

nam in ruborem te totum dabo. •

H6

HS8 Martiani Capellae lib. II. §. 116.

117

Quum creperum lux alma micat gemmata decore,

Quum mitet aurato fit et quum Phosphorus astro:

Tunc candens tenero glaciatur rore pruina et

Matutina greges quatiunt in pascua caulas:

Languida mordaces quum pulsant pcctora curae,

Et fugit expulsus Lethaea ad littora somnus.

Ecce ante fores quidam dulcis sonus multifidis suavitatibus cietur, quem

quum creperum] Conjicio e vestigiis et lituris

manuscripti : -

•Cum creperum lux alma micat, gemmata Dione

Cum nitet aurato, et cum fulgit Phosphorus auro.«

Gnot. — Arbitror reponi commodum posse;

»Cum creperum lux alma micat gemmata decorem

Cum mitet aurato vilet cum Phosphorus astro.«

Primo versui corrumpendo fuisse videtur micandi

verbum active positum, qualia poëtis non sunt

insolentia. Nitere vero et vilere simul Pliosphorum

quam elegantissime dixit, cujus a majori luce splen

dor paulatim exstinguitur, ita ut non nunquam in

tersplendeat, et niteat etiam tum cum vilere inci

pit: facilis lapsus fit et vilet in permutatis ejus

dem potestatis literis. IIaec pro veris non vendita

mus, sed otium conjectationibus verisimilibus so

lamur. BAntii. — Emendat Reinesius (epist. ad

Daum. 55) »aurato fulgescens Phosphorus ostro. •

Anxrzex. (ad paneg. vet. II. p. 788) — Librorum

lectionem pro more meo retinui, Creperum micare

elegantissime dictum est de luce oriente quasi

tremula, quae incerto adhuc debilique fulgore non

sed liic illic

tantum caligines noctis perrumpat ac solvat. Con

dum omnia satis illustrare possit,

structio eadem, quae apud IIoratium (Od. 1. 22.

23) » dulce ridere. • Gemmatam vero appellat vel

propter scintillas lucis passim dispersas, vel pro

pter rorem et pruinan , ut apud Lucretium est

(2. 519);

— — • herbae gemmantes luce recentis

et alio loco (8 462);

• Aeurea quum primum gemmanteis rore per

herbas

Matutina rubent radiati lumina solis. •

glaciatur] Versio teutonica : »S6 der grâuuo

rffo (quum cana pruina) uuirt din demo eccheroden

töuue (fit in tenero rore). Glaciari hoc loco idem

est ac coire. Coit certe ros tempore matutino

(conf. §. 78. not.).

matutina] Gravis liic, ut saepe, Capellae in

quantitatibus syllabarum error, nisi copulativam et

ad priorem versum retrahas. Gnor. — Versio Teu

tonica : » Unde diu scdf (et oves) âz dndia uuéida

dringende (in pascua erumpentes) die stigâ erunté

gent (ovilia concutiunt).« In toto hoc Martiani non

ineleganti carmine ante oculos fuisse ei videntur

Virgilii (cul. 42) illa;

»Igneus aethereas jam Sol penetrarat in arcis,

Candidaque aurato quatiebat lumina curru ;

Crinibus et . roseis tenebras Aeurora fugarat ;

Propulit e stabulis ad pabula laeta capellas

Pastor cet.

Ceterum particulam et, quae in versus initio ante

matutina posita fuerat, flagitante metro ad finem

antecedentis remisi.

Lethaea] Sic de umbris Propertius (4. 7. 91);

• Luce jubent leges Lethaea ad stagna reverti. •

eietur] Ita pro suscitatur non solum ad mar

Martiani Capellae lib. II. §. 417. 159

Musarum convenientium chorus impendens nuptialibus sacramentis modulationis

doctae tinnitibus concinebat. Nam mec tibiarum mela, ncc ex fidibus sonitus,

nec hydraularum harmonica deerat plenitudo: sed in blandum collata cantum

ac modificato fine compactum voci virginum complementi spatio ratum fecere

silentium. Ac tunc omnis ille chorus canoris vocibus dulcique modulatu prae

vertit omnes organicas suavitates, et cum sacrae numeris cantilenae haec dicta

profundumtur:

ginem a Grotio notata varians habet lectio, sed

codices etiam Bodlejanus, Cantabrigiensis, Darm

stattensis, Hugianus, aliique permulti (Oudend. ad

Appulej. I. p. 828. Bondam lect. var. p. 87) ex

hibent.

esse Bondam e Vellejo Paterculo (1, 4) docuit.

Infra (§. 918) »cantus ciere « usurpat noster.

Musarum] Fabulam noster imitatur, qua Mu

»Sonum enim ciere a dictum a veteribus

sas Harmoniae nuptias celebrasse (Pausan. 9, 12,

3. Theogn. 18, 16) finxerunt. Ita et Appulejus

(met. 6. p. 427 Oud.) in Cupidinis et Psyches

nuptiis Musas induxit » eanora voce personantes.«

sacramentis] Foederibus; eo nimirum sensu,

quo Petronius et Appulejus vocem usurpant. Teu

tonice redditum : »zeérom dten uuihen britl6uften«

(in honorem sacrorum sponsalium).

plenitudo] Ad hanc vocem Teutonicus interpres:

~Dár negemängta (in eis nec deerat) suëgelsänges

(calamorum eantus) nöh séitsdnges (nec chordarum

cantus) m6h téro folleglichi (nec plena similitudo)

dero örgenliitun (hydraulicorum sonorum). « De hy

draulis exstat docta commentatio Meisteri (in nov.

comm. soc. Gott. T. II, p. 182).

complementi spatio] Hoc est donee voces vir

ginum complerentur. Vulc. — Inserta nimirum mu

sica inter verba permutatis vicibus ; sive sueeeden

tibus in locum vocalium verborum musicis instru

Scande coeli templa virgo

mentis. Eodem etiam sensu locum intellexit vetus

interpres, modo bene eeperim haec ejus verba:

•zemézhaftigemo ízlàze (moderato spatio) getatem

sie sament stilli dero mdigedo sánge (fecerunt con

junctim silentium inter virginum eantum) winz sie

öuli taz erfölloton (donec etiam id explebant). ze

érst sungem diu musica instrumenta. ddira mâ] sun

gem selbem die musae.« (primo canebant musica in

strumenta, deinde canebant Musae ipsae). I{atum

silentium est aptum , concinnum, sive, ut barbara

voce utar, proportionatum. V. supra (§. 11) »rati

succentus«, (§. 12) »rata modificatio •, (§. 41) »ra

' tis modis« cet.

organicas suavitates] Dresdensis quidem codex

harmonicas habet: sed vulgarem praetuli lectionem.

Viva enim vox pariter harmonica dici potest, sed

illi opponitur organica. Ita etiam vetus interpres;

»unde d6 iiberuuant iro gesemine (chorus) dlla dta

örgalichum sáozi (suavitatem). beidiu (utroque) i&h

indéro lütreisti dero stimmon (tum puritate earum

vocum) i6li indéro liìstsami dero uutsun (tum sua

vitate earum modulationum). In antecedentibus omnis

ille scripsi pro ille omnis e codice Basileensi.

scande] Teutonicus interpres, quatenus per

suum idioma licuit, ita haec vertit: » Unde meter.

licho (ad metrum accommodata) sungen siu disiu

uuort : »Noe fdr •f (seande) iterna (virgo) in hi.

Martiani Capellae lib. IL $. 117.

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

118 Tunc Urania, ceteris paululum reticentibus, coepit:

Sidéreos coctus et culmina sacra polorum

JNil jam conjiciens numine fisa vide.

psichorc, Erato, Calliopc, meliske séldá (in coclcstia habitúenla), geristig pist Urania, Polymnia.«

tú (apta es) sólchemo ¡jehileiche (ad talc genus).

Din snér iuppitcr heizet tih funden (jubet te pctcrc)

über die hohen Sternen.« Confer Cnorrii de consccrationc

dissertationcm (reens. in Martini thesauro

T. II. p. 147 scqu.). In codicibus Monacensibus

(B et G) et Basileensi glossa addita est haec:

»Metrum Trocliaicum tetrametrum altérais

vcrsibus; recipit Trocbacum ct Spondeum;

sus recipit quatuor pedes, alter tres et catalecton.«

(kmc] Musaram, quae nunc scquuntur, ordo

alius ac supra (§. 28) describitur ct prorsus arbi

trarais esse vidctur. Neque est quod miremur, siquidem

¡lie apud veteres non magis certus erat.

Novem cnim Musarum primi mcmincrunt poctac,

Luciani antcm scholiastcs (ad imag. 16. T. VI.

p. 20 Bip) hoc eas recenset ordinc: »Clio, Tha

lia, Euterpe, Melpomene, Terpsichore, Erato,

Polymnia, Urania, Calliope. « Fulgentius denique

(myth. 1, 14. p. 47—49 Munck.) sic: »Clio, Eu

terpe, Melpomene, Thalia, Polymnia, Erato, Ter

psichore, Crania, Calliope. « Unus restât Apollodome

(1, 3, 1), cui plurimum fide i tribuo, primum

quia metro non impeditus erat, deindc quia Calliopen

omnibus jure (§. 1. n.) antcponit. Ordo autcm

hie est: »Calliopc, Clio, Melpomene, Euterpe,

Erato, Terpsichore, Urania, Thalia, Polymnia. «

ceteris] Imitatur Ilomcrum, qui sacpius HDL a.

603: Odyse. со. 60; hymn, in Apoll. 189) de

qiiibus me tri scrvandi potior causa erat. Ita Ilcsio- Musis: cifieLßöfievcu örtt умЛу. Addc llugium

dus (theog. 77. et ар. Diod. 4, 7) ct Orpheus (in myth. p. 222).

(hymn. 75) hune carum ordincm statueront: »Clio,

Euterpe, Thalia, Melpomene, Terpsichore, Erato,

Polymnia, Urania, Calliopc«; quem scquuntur epigrammatis

Latini (Burm. 1, 73) auctor ct Cornutus

(14. p. 158. 139 Gal.). Ali иm ordincm scrvat

Graecum epigramma (1, 67, 23 de Bosch.) huuc:

» Terpsichore, Erato, Euterpe, Thalia, Calliopc,

Clio, Urania, Melpomene, (Polymnia).« Alium ro

peries in utriusquc linguae epigrammatibus (Antb. Gr.

1, 67, 22. Lat. 1, 74), nimirum: »Calliopc, Clio,

Euterpe, Melpomene, Terpsichore, Erato, Polym

nia, Urania, Thalia«; alium apud Ausonium (Id.

20): »Clio, Melpomene, Thalia, Euterpe , Tersidéreos]

lu afflngenda huic 3Iusac astronomiae

ecicntia omnes fere consentiunt, quippc cui scntcnliac

tcI nominis etymon ansam praebcat. Obser

ves ctiam Tclim similem in hoc carmine landcm

Pliilologiac tribuí, qnain snperiori loco Mercurio.

Atquc de illa eüam noster (§. 22) dixerat: »ctú

fulgent sidera coetu.«

conjicietts] Probe coiijcctiiris in posterum locum

esse negat, quandoquidem Philologie, diva facta,

jam ipsum verum visura sit. Fisa idem quod fréta,

igitur certa, secura. Monaccnses (В. D. E.) male

fida. — Teutonicus interprcs ita hace reddit: unde

sih tia himeliskun manigi (coelestem multitudinero)

Martiani Capellae lib. II. §. 118. 161

Olim disquirens nexos quid torqueat orbes:

Nunc praesul causas raptibus ipsa dabis.

Quae circos textura liget, quae noxio claudat,

Ambiat et quantos orbita curva globos:

Sidereos cursus quid cogat quidve retardet:

Quis Lunam flammet vel minuat radius;

Quis coelum stellet fomes et quanta revolvat,

índe die höhina dero himelgibelo (et altitudinem

coelestium fastigiorum) winzuiueligiu (nil dubitans)

winde bdldiu (et audax) föne dero gótelieite (duce

numine) Dea uuérdendo (dea futura) uuirdest tú

dés dilles kuis (fies hujus omnis certa). tés tu före

wwáre ánguis (cujus ante eras incerta).«

«labis] Duorum horum versum antiqua versio

haec est : » T£ uuáre ér frigende (eras olim per

quirens) uudz tie zesdimine hdftentem ringa dero

planetarum umbe uudrbti (quid nexos circos cir

eumvertat). mú uuirdet tdz tà sélba scáffunga

tíost tro férten (nunc fiet, ut ipsa dirigas eorum

itinera).« Sed displicet haec interpretatio, quum

dare causas pro docere accipiam, eo magis quod

in posterioribus etiam libris deos ipsos arte gram

matica, dialectica, ceterisque disciplinis institui le

gimus. Praeterea iterum noster verbo dare utitur

pro docere inferiori loco (§. 428), ubi efficiendi sen

sum frustra ei obtrudere conaberis. Nullum denique

mihi remansit dubium, postquam Senecae (cons. ad

Marc. 25. p. 128 Lips.) haec verba legeram: »Parens

tuus Marcia illic nepotem suum, quamquam illic om

nibus omne cognatum est, applicat sibi nova luce

gaudentem, et vicinorum siderum meatus docet.«

quae circos] Reete Teutonicus interpres verba

construxit a voce aspicies incipiens : • Ti gesthest

tir selba (aspicis ipsa) s6 dii dira clumest (quum

illuc advenis) wuto getám gefluhte die rimga binde

(quae facta textura circos ligat) uuélich. nùsta:

sfe vìmbe hdbee (quae ansula eos circumdet) uuan

da ultima spera. diz chít caelestis spera. wämbe

habet tie dndere (siquidem ultima splaera, hoc est

coelestis sphaera, ambit reliquas), vinde uuto má

mige dero éngerom der uuitero ring wimbelidbe (et

quot minorum major circus ambiat). Uuàz tero pla

netarum ferte idigoe (quid planetarum itinera acee

leret) uudz sie öuh lézze (quid eos etiam retardet)

dáz tüot tiu chrift tero siinnum (hoe efficit vis So

lis). Si gibet in éinuuéder späot dlde tuäla (dat eis

aut celeritatem, aut moram) vinde uués sktmo den

mdnem geliie uuuihsen wünde sufnen (et cujus splendor

Lunam faeiat crescere et tabescere).« Quae quo cla

rius explicaret interpres haec addidit: »S6 er férrost

kât föne déro sunnum (quando longius abit a Sole)

s6 mág st in wänder skínem (potest Sol Lunam in

ferius illustrare) hediu ist er dinne föl (quare est

tum plena) s6 er diber bi iro gáu (si autem eam

comitatur) uudnda st in dinne obenän dnaskinet

(quoniam Sol Lunam tunc superius illustrat) pediu

ist. er dinne uudiner wänserem öugon (ideo videtur

Luna tunc debilior nostris oeulis). •

quis] Grotius ediderat qui, nec sine codicum

auctoritate, quod quamvis ferri possit et saepe ista

vocabula promiscue usurpentur (Herald. ad Arnob.

p. 161. Ruhnk. ad Rufinian. p. 20i inot.); hoc tamen

loco e Dresdensi codice reposui quis, quo melius

respondeat antecedenti versui.

quanta] Lege: quando. Voxcx. (sp. erit. p. 81).

21

I62 Martiani Capellae lib. II. §. 118.

{9

Quae sit cura deis vel modus, aspicies.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Tunc Calliope:

Semper complacitis amica Musis,

— Minime! Objecto carere mon possumus. Quanta

dietum est pro quot, ut apud Claudianum (rapt.

Pros. 2. 508);

• Conveniunt animae, quantas truculentior Aeuster

Decutit arboribus frondes a cet.

Sic etiam Teutonicus interpres accepit: • Uuélil,

fur den himmel erliehte (quis fomes sive ignis

eoelum illuminet) uuélez âne dero sunnum? (ad

ditum hoc illustrationis causa videtur) •winde uuio

mánige stérnen st uuidere getríbe.« Illustrationis

eausa addit interpres: »Ddz tíot si die planetas s6 si

sie retrogrados michot« ; finemque reddit liis verbis;

» Tér siliest tu (ibi perspicis) uufo getán dero góto

fuht st (qualia deorumjussa sint) unde uuelih sedf iro

rihtenmes si (et qualis effectus eorum ordinationis sit).«

aspicies] Totum igitur hujus Musae carmen sic

intelligo : »0 Philologia supersede tandem conje

eturis : inspice jam sidereos coetus ipsos et saera

culmina polorum. Olim disquirebas, quid torqueret

orbes nexos : nunc praesul ipsa causas docebis side

reorum cursuum. Adspicies quae textura circulos li

get, et quae nexio eos claudat, quantosque globos or

bita curva ambiat; quid sit, quod sidereos cursus co

gat vel retardet; quis radius Lunam flammet vel mi

nuat; quis fomes coelum stellet et quanta (sc. sidera)

revolvat; quae denique in his omnibus cura vel mo

dus a diis adhibeatur.« Similia apud Propertium

(3, 5, 47) legere poteris. Metrum est elegiacum.

Calliope] Musarum principem hanc dici, ab ini

tio libri (§. 4) jam monuimus. Ex artibus noster

ei tribuit poëtieam (v. seliol. ad Luciani imag. 10

p. 20 Bip.) et musicam, Ausonius (20, 7) lieroica

inprimis carmina ; quocum coneinit Graecum apud

Cupernm (apoth. Ilom. p. 26) epigramma. In Her

culauensibus monumentis (tab. 9) ejus imagini ad

scriptum legimus H(AALAIOIIH IIOIHMA. Cor

nutus (14. p. 160 Gal.) praeesse eam dicit rheto

ricae exornatae. Fulgentius (myth. I , 14. p. 49

Munck.) ad solum nomen respiciens, optimam ei vo

cem attribuit. Metrum glossa Monacensis (E) appel

lat »Phalaecium.« Accuratius in Basileensi glossa

additur: constat spondeo, dactylo et tribus trochaeis.

semper eomplaeitis] Priores hujus carminis ver

sus ita explieat Teutonicus interpres: »Die brun

nem magnesiae hdbent tih ketréncliet (fontes Mag

nesiae praebuerunt tibi potum) tii hólda dierna diem

dir geltchetéw musis (tu amica virgo his tibi com

placitis Musis). Magnesia ist in thesalia (Magnesia

est in Thessalia). Dár ist libetros fons (ibi est

Libethros fons) umbe dém mdnige poëtae sizzent

(ad quem multi poëtae sedent) sdmo so die m6te

stn poëtae (similiter consortes sunt poëtae) die in

trinclién (qui ex eo bibunt). J^uânda öuh tú plii

lologia musicam chdinst (quoniam etiam tu Philo

logia musicam calles) pediu skinet (ideo videtur) tdi*

ta libetron getrunchen häbest (te e Libethro bibisse)

vinde dér brunno dés rösses pegasi diz ùzer démo

blåote uudird gorgonae hdbet tih ketrenchet s. sa

Martiani Capellae lib. II. §. 119. 465

Cui Magnesia poculum fluenta

Et fons Gorgonei tulit caballi:

Vertex Aonidum virens corollis

Cui frondet violas parante Cirrha:

Tu vatum mela dulcibus Camoenis

ment tiem poëtis (et fons equi Pegasi, qui e san

guine fiebat Gorgonis, potum tibi praebuit una

cum his poëtis) Pegasus ehtt fama (Pegasns signi

fieat famam?) uuända poëtae sint samo si (quoniam

poëtae sunt cum ea. Quaeritnr utrum recte legerit

editor samo si, an potius seriptum sit famosi?) be

diu chfi man (ideo dicitur) ste getrìnchen hdbem

des prinnen (eos bibisse ex fonte) dén pegasus

%zer dero érdo sliiog mnit stnemo ftoxe (quem Pe

gasus e terra eruerat suo pede).«

Magnesia] Lege Permessia ex vestigiis (!) ma

nuscripti. Gnot.— Sane Permessus Musis sacer erat;

sed Magnesia non minus. Ipse noster infra (§. 684):

• Magnesia, cujus fons Libetliris poëtici haustus

nomine celebratus. « Libethra urbs quidem in Boe

otia (Pansan. 9, 30, 5) ibique Libethrius fons cum

Musarum cultu situs erat, Heliconi contignns et

in colendis Musis aemulus (Otfr. Mülleri Orchomen.

p. 584); non tamen solum fuisse testis est Soli

nus, e quo totam fere geographiam noster exscripsit

(c. 8. f.): »Sed ne transeamus praesidium poéta

rum, fons Libethrius et ipse Magnesiae est.« Adde

et Plinium (4, 9, 16) et Spanhemium ad Callima

elium (liymn. in Cer. 28. p. 682).

caballi] Imitatns est illos Persii (ab init) versus;

»Nec fonte labra prolui caballino;

Nec in bicipiti somniasse Parnasso

Memini , ut repente sic poëta prodirem. •

Confer et Prop. (5, 2, 1. 2) et Strab. (9. p. 410).

eorollis] Scriptum in editis erat choramilis. —

Puto coramilis pro corollis, quamquam nec alterum

omnino reprobem : est enim vox nsitata isti seeulo.

Gnor. — Sed nihil mutandum. Goez. — Grotii

conjecturam confirmant codices Reichenauerisis, Bri

tannicus, et Cantabrigiensis, quos secutus sum;

in Guelferbytanis etiam Cortius legit carollis. Atque

hic omnino corollis, sive eoronis (v. Beroald. ad

Appulej. T. II. p. 79 Oud.) aptior locus est, quan

choraulis. Teutonicus interpres vocem substituit

»poëtis« sie seribens: • Tir stât 6benan gelóuber

(tihi stat in summo virens) aon. (Aonidum) gezter

ter mit poëtis (ornatus poëtis).

frondet] Britanuicus quidem codex fondit liabet,

i. e. fundit; quod etsi minime absonum sit (cf. Cic.

Tuseul. 5. 15), tamen recipere nolui, quia violas

eum parante jungere praestat. Similiter noster imfra

(§. 917): »calamos parante Musa. « •

violas] Ovidius de antiquorum temporum sim

plicitate (fast. 4, 548):

»Si quis erat, factis prati de flore eoronis

Qui posset violas addere , dives erat.•

Quamquam has etiam inter flores coronarioe in

pretio fuisse e Theophrasto apud Athenaeum (18.

p.680 Casaub.) patet; ipsisque Mnsis earas videmus

apud Theoguidem (eleg. 280):

'Ay%a& ptov6éóv δόσα io6teqoévóv.

Cirrha] Teutonicus interpres: »Apollinis pérqe

dir gigene bliiomen hdbentemno (Apollinis nonti ob

vios flores habenti tibi). « At non montem, sed

oppidum fuisse Cirrham prope Delphos vulgo mo

tum est (Strab. 9. p. 288).

Camoenis] Vetus interpres vertit: • Ta beehénnest

9 *

Martiani Capellae lib. II. §. 119.

Et scis Pindaream chelyn referre;

Te dictante fides sacrumque plectrum

Movit Threïcium somare carmen.

O lux nostra , sacros probare cantus

Suesce, atque organicis beare circis.

tero poëtarum carmina mit sitozen metris (agnoscis

poëtarum carmina cum suavibus metris).«

chelyn] Teutonicus: • Dì chdnst keanterom ci

tharam pindari musici (potes imitari (?) citharam

Pindari musici). «

movit] Malim novit. Gnor. — Offendebatur Gro

tius, ni fallor, insolenti dicendi gemere : »movit

plectrum Threicium sonare carmen. « Sed haec in

solentia ei in Martiano non imponere debebat, quum

commode explicari possit »movit plectrum, ut Threi

cium sonaret carmen.« IHorat. A. od. 24. Phaedr. 5.

fab. 16. Goez. —

&j6rs cum infinito modo, nostro satis familiaris;

Recte ! Graecismus enim est,

ita infra (§. 125) »rotet circulus anni claudere secla«

pro •ut claudat secula*; ita Nepos (in Phoe. 1,

5) »hortatur accipere•, Horatius (Od. 1. 2. 8);

~egit visere montes« cet. (Adde Rufinian. p. 238

Ruhnk.). Haud tamen inficior, me maluisse codicem

reperire, in quo Grotianum illud novit legeretur.

Vertit vetus interpres: »Dir irdénehentero chdn

der s&ito vinde dáz ziterfin singen intraciskun (tibi

excogitanti possunt fides et plectrum canere Thre

icium) diz chít also orpheus sáng föne tracia (id

est quemadmodum Orpheus canebat e Thracia).«

Martiani sententiam illustrabit Plutarchus (de mu

sica p. 1152 f.): »Orpheus autem neminem videtur

imitatus : nemo enim tunc, matus praeter poëtas,

qui facerent ea, quae ad tibias canerentur: horum

autem cum opere Orphicum nihil habet simile. «

Hinc noster »Philologiam « ait » dictasse Orphicum

earmen quod primum ad fides sonavcrit.«

lux] Teutonicus: » rinser öuga hdbe in geuuò

meheite unser héilig sang ze löbenne (noster ocule

suesce nostrum sacrum cantum laudare).«

circis] Proprie circi sunt symphoniae, quae ad

eandem rationem melodiae recurrunt.Vulc. — Sum

sit haec vir doctus e veteribus glossis. Teutonicus

interpres, postquam verba » atque organicis beare

circis« verterat » unde uuirt kesdligot fóne órganis

kén« , uberiorem hanc explanationem adjecit: » diz

chft sdnglichen ringen (hoc est cantibus in orbem).

Aelso dinne ring din demo sdnge urit (quandoqui

dem orbis in cantu efficitur) s6 iz to uuidere eruuin

det zedéro sélbum stéte dar iz äna fieng (quum is

rursus redit ad eundem locum quo incipiebat). Heiie

unde sing o sapientia (Habe et canta: O! sapientiA)

s6 findest tú dia sélbum littun din demno a. diu zé

erest uuas an demo o (reperis eosdem sonos [eundem

sonum] in A, qui primum erat in 0) der s6 ge

täno perliiodus. diz chit circuitus. héizet colon (ita

composita periodus, hoc est circuitus, appellatur

colon). ube daz uuért tár iftz kát s6 ih tir moe : ei

gota (si dictio ibi finit, ut tibi demonstrabam) $te

meist s6 héizet er comma (si paene ; tunc appellatur

comma).* — Sed ut ad circos illos redeat oratio,

Cicero (Brut. 10) carminum meminit, •quae in epu- -

lis a singulis convivis cantitabantur.« Totum nune

hujus Musae carmen sie construendum esse puto.

»Tu Philologia Musis complacitis semper amica,

cui Magnesia fluenta et fons Gorgonei caballi po

culum tulit, cui vertex Aonidum virens frondet co.

rollis, violas parante Cirrha; tu scis Camoenis

Martiani Capellae lib. II. §. 119. 165

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Ac sic Polymnia:

Tandem laboris fructus aethram fulgidam

Divùmque sedes ac Jovis consortia

Provecta carpis inditoque numine,

dulcibus mela vatum et Pindaream chelyn referre;

te dictante carmen Threicium movit fides sacrumque

plectrum sonare. 0! lux nostra, suesce probare

sacros cantus atque beare (est imperativus) circis

organicis.*

Polymnia] Inter tot varias de hujus Musae arte

disputationes plurimi tamen ei tribuunt vel mimos

(Auson. Id. 20, 9. sive anth. Lat. 1, 74. Anth.

Gr. 1, 67, 22 de Bosch. Cassiod. var. 4, 51.

p. 72 Gar.), quam ög;&n6vv alii appellant (schol.

ad Lucian. de imag. 16. VI. p. 20 Bip.); vel memo

randi facultatem sive memoriam (Plutarch. sympos.

9, 14. p. 746. Fulgent. myth. 1, 14. p. 48 Munck.).

Utrique respondet ejus effigies (Antiqu. Hercul. II.

tab. 7) quae ori adhibito digito silentium profitetur,

ut intelligatur eam gestibus verba supplere. Unde

»horcistarum loquacissimas manus « memorat Cas

siodorus (1. c.), quarum inventionem Polymniae tri

buit, i. e. ög;&n6róv, saltatorum, quorum artem

non in pedibus modo, verum etiam in manibus

totoque corpore concinne movendis spectatam esse

constat (Cf. Böttiger. Sabina I. p. 317). Unde in

Latino epigrammate (1 , 75 Burm.) de ea:

»Flectitur in faciles variosque Polymnia motus a

dicitur; Graecus autem poëta (anth. 1, 67, 23

de Boscl), licet reliquarum Musarum singula no

mina referret, hujus tamen reticuit, pro eo autem

extremum hoc posuit distichon:

Σtyó p$eyyoμένης παλάμης $ελ§tpgovoe

fra?puèv

Newìoetu póvrj6a6av èrroeyyé22ovroe 6εω

zrjv. •

In nostri tamem carmine de omnibus illis nihil re

peritur. De rhythmo enim agitur, atque de iis quae

mentem parare possint ad alta culmina. Carminis

metrum in codice Monacensi (E) glossa definit :

» Jambicum senarium yponacticum constat trimetro

, ac catalecto a, melius tamen Jamhicum senarium

simpliciter dixeris.

tandem] Non ad verbum interpres vertit : » An

stéte (statim illico) infáhest tit zel6ne. dinero ar

beite. den scömen himmel (accipis in praemium tui

laboris pulchrum coelum) unde dero góto gestze

(et deorum sedes) unde dia sippa iouis (et cogna

tionem Jovis) tdiz tu stn snora uuirdest (ut fias

ejus nurus).«

inditoque numine] Dicit Polymniam earpere

divâm sedes et consortia Jovis; itaque vix dubi

tem, quin Martianus scripserit inditoque, quod ex

hibet Vossianus codex. AnNtz. (misc. p. 208 f.). —

Lapsus est vir doctus in adscribendo Musae, quod

de Philologia dicitur. Sed lectio haud dubia est,

siquidem non Cortius tantum in Guelferbytano pro

£20

{166 Martiani Capellae lib. II. §. 120.

Cruenta dudum quae jugare rhythmica

Ac dispari mixta sueta regula,

Mox quid jacente, quid jugata linea

inclytoque legit inditoque; verum sie etiam scriptum

in Basileensi et Darmstattensi ipse vidi. Concinit

praeterea Teutonica versio liisce verbis : »hina •f

kefìortin (illuc supra vecta) unde götheit infâhen

tiu (et divinitatem accipiens).« Confer praeterea in

superiori loco (§. 118) verba »numine fisa. «

eruenta] Nova et imperfecta carmina, ut cruen

tum pro novo dicatur, tracta metaphora a foetibus

animalium , qni cruenti nascuntur. Vulc. — Quid

hic cruenta rhythmica sibi velint, haud facile quis

quam expediverit, nisi attendat ad Graecum ver

-bum xgovoe, et quod formatur inde. Ipsemet an

tequam hoc incideret, dudum tentaveram »inclyto

<que numine favente« ; at prorsus infeliciter, ut

postea comperi. Ceternm antiquiores etiam usos

quandoque Graecis vocabulis, quae tamen Latinis

saotabant literis, jam olim observavit Muretus 1.

var. lect. e. 5. Lucretio durateus equus dicitur

pro ligneo , e media Graecia. V. Ang. Politiam.

observ. et emend. cap. 8. Voxck. (sp. crit. p. 82).

— Cortius in Guelferbytanis legit creante ; sed

riihil hoc pacto efficitur. Neque Vonckii placet ex

plieatio , quae non mihi tantum obscura est, sed

ipsi etiam auctori erat, quippe qui ne vertere

quidem potuerit vocem cruenta a xQovoevv deductam.

Fortassis eruenta poëtice a pugna petitum hoc loco

significat hostilia, infensa, dissona. Certe rhythmo

'proprium est, quae dissona sunt suaviter jungere.

€um Vulcanio tamen concinit versio : » Doe dir iu

ér geuuòn uuâre niuuiu carmina zemdichonne (quum

tu olim sueta eras nova carmina condere)« et cru

entum et crudum cognata inter se esse videntur.

mixta] Cortius abesse a Guelferbytano codice

kanc vocem observat. Sed retinendam suadent tum

reliqui omnes, tum versio antiqua* • I6h kemisgtiu

(etiam mixta) mit misselichero vinde ínébenmäzere

regula (ad variam et disparis metri regulam).« Cui

illustrationis causa addit interpres: » Uuto mánig

falte dir st diu misselichi dero niumon (quam mul

tiplex tibi sit varietas canticorum) uuér mág töz

kezellen (quis poterit hoc enumerare)?« Verum an

viderit vetus interpres adhuc ambigi potest; Ari

stides tamen Quinctilianns (ap. Meibom. rei musie

scr. p. 55) distinguit inter tria genera 1) rhythmum

habentia, 2) rhythmo carentia, et 3) rliytlimi spe

ciem habentia, quae tum rhythmum habeant, tum

eo careant. Pari modo sibi opponere videtur Mar

tianus regulam rhythmicam et disparem, quarum

utraque cruenta jugare Philologiam solere ait; pror

sus ut Cicero (de orat. 5. 44 et 48) versus certa

lege alligatos disparibus numeris opponit; atque

noster infra (§. 978 f.) de pedibus disserens: »alios

inquit »alogos hoc est irrationabiles nominamus,

quorumque ratio nulla praestatur, sed incondita

quaedam compositio profertur.« Mixta, ut nunc

producta ultima in versu positum est, ad regulam

referendum erit; vide tamen ne melius pro accn

sativo casu habeatur, quod facillime per transposi.

tionem effici possit.

mox quid] Vetus interprcs haec de geometria

intelligit, qua in interpretatione vix acquiescere licet.

Vertit enim : » Unde uudiz trisedsi mdcho (et quid

ter-eonjectum faciat). mit strdcchentemo réize dn

diem sitom (per rectam lineam in lateribus) unde

gefiiogtemo dn diem örtem (et per jugatam in cuspi

dinibus, id est in angulis). Ac ne dubites de ho

rum verborum sensu addit: » Ddz ist âlso si chdde

(lioc est ae si diceret) Dì chire in geometria (tu

Martiani Capellae lib. II. §. 120. I67

Trigonus recurvet circulusque torqueat;

Melos probare, ac tonos et crusmata,

Artesque cunctas solita, quaeque coelitum

Possunt parare mentem ad alta culmina.

quaere in geometria) uuio drt réisa gréhte (quo

modo tres lineae rectae) din diem òrten (in apicibus)

sih chiissente (se coujungentes) triangulum machont

(triangulum faciant). Unde uudx ter ring umbe bfe

ge (et quid circulus incurvet). ddz clift. uufo dl

vìmbe gebägener réiz ten ring mdchoe (hoc est

quomodo omnis incurvata linea circulum faciat). •

Sed valde dubito quin hypallagen in Martiani ver

bis »quid trigonus recurvet circulusque torqueat«

intellexerit. Atque mirum profecto videri posset,

si Martianus, quo loco de poësi tantum et musica

loquitur, geometriam eis immiscuisset! Praeterea

jacentem lineam minus accurate rectam interprcs

vertit, quum omnis linea, quae non obliqua sit,

recta dicatur, jacens contra erectae opponatur. Sine

ulla autem difficultate de quantitatis et accentus

signis intelliges quae ad rem metricam rhythmicam

que quam proxime pertinent. Cf. modo Priscianum

(de accentibus p. 855): »Quid est longa linea? nota

a sinistra in dextram partem ducta, ita : — ; quid

est brevis linea? nota jacens similiter, sed panda,

sicut pars inferior circuli, ita: <~ • ; et Isidorum

(etym. 1. 17. 29; III. p. 29 Arev.): »nota brevis

inferior semicirculus _v, nota longa Ijacens est •-.«

Idem alio loco (1, 4 f. pag. 12): »Apex est« ,

inquit, »liiiea jacens super literam aequaliter ducta.«

Eandem notam, quam alii grammatici etiam accen

tum longum appellaverunt (Diomed. p. 429. Donat.

p. 1742. Max. Victor. p. 1943) nostro •jacentem

lineam« esse quivis videbit ; nec dubito quin circu

lumn quoque tortum (nam ita haec per hypallagen

accipienda) omnes mecum pro nota brevitatis liabi

turi sint. Restat trigonus jugata linea recurvatus,

quem tamen et ipsum facili negotio intelliges ac

centnm esse circumflexum , cujus haec format Ae

jam antiquitus satis usitata fuit.

crusmata] Martialis 6, 71 ;

» Edere lascivos ad Baetica crusmata gestus ,

Et Gaditanis ludere docta modis.«

Goez. — Teutonico interpreti erusmata sunt chor.

darum pulsus. Ita enim octavum hujus carminis

versum vertit : • Quóniu zeschiesenne (sueta eligere)

die uudrbâ des sánges (ambitum cantus) unde dte

uuísá (et melos) unde dte riiorà dero séiton (et

pulsus chordarum).«

mentem] ita e Dresdensi codice reposui pro

mente, quam tamen antiquam esse lectionem Teu

tonica versio docet haec : » Unde dille liste zeschte

senne (et omnes artes eligere) unde dl ddz hime

sázen mächon mugem (et omne quod coeli incolae

effieere possint) mit iro höhen sinne (cum eorum

alta mente). •

alta] Dixerit forsan aliquis, vocem eoelitum

minime hisce verbis jungendam esse ; sed ad men

tem pertinere. At vereor me erraturus sit. Plutar

chum potius noster legisse videtur, qui (symp. 0,

14. p. 746) Polymniam eupiditati discendi (pv%o

puc:>ei), quae animo inest, praeesse docet. Atque

sie mens humana praeparari dicitur ad adscendenda

alta coelitum culmina. Totius carminis constructio

et sententia haec est: »Tandem provecta inditoque

numine carpis laboris fructus, aethram fulgidam,

divùmque sedes ac Jovis consortia. Quae duduum

suéta es cruenta jugare ad regulam rhytluuicaua et

168 Martiani Capellae lib. II. §. 120.

AI2I

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Tunc Melpomcne:

Sueta cothurnatos scenis depromere cantus,

Soccumque ferre comicum,

Et reboare tua tulimus quae carmina cura

mixta ad disparem (vel, si mavis, »ad regulam

rhythmicam et mixtam disparem«) tum solita es,

quid vel jacente vel jugata linea trigonus recurvet

circulusque torqueat, melosque probare ac tonos

et crusmata artesque cunctas et ea, quae mentem

parare possunt ad alta coelitum culmina.«

Melpomene] Huic Musae utrumque spectaculi

genus, tam tragoediam, quam comoediam noster

adscribit (conf. 888) similiter atque Cicero (orat.

31) de quibusdam artificibus scenicis scripserat,

in utroque genere eos placuisse. Sed rectius ii,

qui Melpomenae tragoediam tantum tribuunt (Hor.

od. 1, 24, 2 et 3. Ovid. art. am. 5, 1, 11. Auson.

Eid. 20, 2. Epigr. Lat. 1, 73. p. 81 Burm. Scho

liast. ad Lucian. imag. 16. T. VI. p. 20 Bip.). In

monumentis etiam Herculanensibus ejus imagini

subscriptum legimus : MEAIIOMENH TPAI'®2

4IAN. Quod Mitscherlicliius (ad Hor. od. 4. 5. A)

omnino lyricam ei poësin tribuit, etymologiae potius

(a pué2:rre69ad) quam usui veterum convenit. Moua

censis glossa (E) metrum definit: »dimetrum Jam

bicum Exametrum (sic) Dactilicum junctum.« Ba

sileensis autem »metrum Heroicum, cui subjunctum

est dimetrum Jambicum.* Metrici dicunt Pytliiam

bicum primum (Hor. epod. 14 et 18).

sueta] Teutonicus interpres: Tä bist quón (tu

cs sneta) in scenis zesingenne diu sáng tero ge

scitohton tragicorum mit eoturnis. « Et postqnam

explicaverat, qui sint cothurni et quae sit scena,

pergit: » Unde dna hdben diz kescúlie déro comi

corum (et indutam esse calceorum genere comico

rum). • Familiare poëtis erat, calceorum generibus

diversa carminum genera denotare. Ita Apollinaris

Sidonius (epist. 8, 11. p. 235 Sirm.):

»Soccos ferre cave , mec ut solebat

Laxo pes natet altus in cothurno.

Sed tales crepidas ligare cura

Quales IIarpalice.« — — —

Virgilium (Aen. 1 , 517) vel Propertium (2, 25,

41) noster ante oculos habuisse videtur : intelligit

igitur calceos leves, quales Thaliae conveniunt,

unde a nona hae sororum se reprehensum esse

Martialis (8, 5, 9) finxit: Quinetilianus autem (10,

2, 22. p. 150 Spald.): »Nam comoedia non cotliurnis

assurgit, nec contra tragoedia socculo ingreditur.~

reboare] Ita Petronius Afranius (in Burm. an

thol. Lat. T. I. p. 81):

»Melpomeme reboans tragicis ferveseit iambis.

Ita Ausonius (Idyll. 20, 2);

»Melpomene tragico proclamat moesta boatu. •

Adde quae copiose de hoc verbo disseruit Macro

bius (in Saturnal. 6, 4). Cassiodorus autem (var.

4, 81. p. 72 Garn.) discrimen inter tragoediam et

comoediam demonstraturus ita distinguit: •Tragoedia

Martiami Capellae lib. II. §. 421. 169

Melo favente rhythmico:

Nunc tibi virgo cano, spes atque assertio nostri,

Tenore versa carminis.

Nam thalamum redimire juvat, tu serta probato

Tuis placere ritibus.

Digna maritali semper videaris Olympo,

Decentiorque coelitum.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

ex vocis vastitate nominatur : qnae concavis reper

cussionibus roborata talem sonum videtur efficere,

ut paene ab homine (non) credatur exire. Erigitur

autem in hircinos pedes, quia si quis inter pasto

res tali voce placuisset, capri munere donabatur. «

Saepe tamen in voce boare Graeci tantum verbi

ßodoe sensus respiciendus est. Unde Apollinaris

Sidonius (epist. 8, 11. p. 254 Sirm.): »Et nunc

inflat epos tragoediarum. « Teutonicus interpres illos

Melpomenae vertit versus : » Unde singen diu sdng.

tiu uuir föne dir triftogen (et cantare carmina, quae

nos a te accepimus): dine tritum (tuae amicae) sú

ozemo sdnge wänsih lúcchentemo (suavi cantu, nos al

liciente) unde scundentemo (et incitante) daz uuir siu

traogin inde gehtelten (ut ea ferremus et servare

mus)« Posteriora verba illustrationis causa ab in

terprete addita esse ipse videris.

assertio nostri] Facundia nostra. Vulc. — E

glossa, quae consona est cum versione Teutoniea,

malam hanc explicationem sumsit vir doctus. Me

lius potuit edoceri ex inferioribus locis, quibus

Musica (§. 924) Minervam » nostri comitem« , Gram

matica (§. 229 f.) eum, qui hanc artem calleat;

„assertorem nostri« appellat (conf. Gell. 20, 6.

Non. Marc. p. 496 Merc. Serv. ad Aen. 2, 898).

Assertio autem est, quam quis sibi vindicat, ut

Solem quoque noster (§. 188) »assertionem divùm «

appellat.

versa] Per hypallagen dictum pro verso i. e.

mutato carminis tenore. Omnis locus ita constru

endus t »Ego, quae hucusque consueveram tragoe

dias comoediasque depromere scenis, et melo rhyth

mieo favente reboare carmina, quae tua cura tu

limus (i. e. accepimus), nunc carminis argumento

mutato ad hymenaeum tibi canendum me converto.«

Teutonicus interpres sie: »Ná singo ih tir mdged

(nunc cano ego tibi virgo!) mit témo dunse des

sanges (cum extenta serie carminis) uuftnda dit gri

tin uuortem bist (quippe diva facta es) unser tr6st

(nostrum solatium) inde vinser zinga (ae nostra

facundia)« ; qui vocem versa omnino neglexisse

videtur. -

maritali Olympo] Loco nimirum, quem maritus

inhabitat. IIypallagen probe intellexit interpres

vertens : » Timen bráte stiiol lustet mih zezterene

mit sdnge (tuum thalamum libet milii ornare cum

cantu). die zierda là da lichén dtnen sitem (orma.

tum da placere tuis moribus). Uuerd mdozist t?

sin dinemo himeliskem chirle mercurio (digna sis

tuo coelesti marito Mercurio).«

decentiorque] Comparativum pro superlativo a

nostro poni» supra (§ 6) observavi. Agnoscit etiam

92

170 Martiani Capellae lib. II. §. 122.

122

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Ac si Clio:

Tu quae Rhetorico clangere syrmate,

Atque reum rabido absolvere pectore,

Quae nunc sensa ligans horrida nexibus,

Soritas cumuli accessibus aggerans,

Nunc quid grammatica stringere regula,

Quid fandi ambiguis conterat ordinem ,

Sollers docticanis ludere sensibus:

vetus interpres vertens: »vinde dllero himmel fró

uuon zimig6sta (et omnium coelestium feminarum

decentissima). «

Clio] Si verum quaesiveris videbis hane Musam

praefuisse historiae. Ita Herculanensia (2, tab. 2);

ita scliolion ad Luciani imagines (16. p. 20 Bip.);

ita et Ausonius (Idyll. 20, 1) aliique (anthol. Gr.

de Bosch 1, 67, 25; anthol. Burm. Lat. 1, 73.

p. 81). Alii historiam Polymniae, nostrae lauda

tiones tribuunt, etymon secuti (Plutarchus in sym

pos. 9, 14. p. 746; cf. et Cornut. 14. p. 188

Gal). Noster disputantem tantum inducit contra

inanes Philologiae labores , quibus ad illud iisque

tempus rhetoricam, dialecticam, et grammaticam tra

ctaverit, altiora mox et veriora in coelo visura.

Metrum hujus carminis explicant glossae in Mo

nacensibus (B. C. E.) et in Basileensi codice :

»Dactylicum pentametrum catalecticum« : est vero

Asclepiadeum primum (Hor. od. H, 1. 5, 50).

syrmate] Ambagibus, circuitione, sive circum

scripta elocutione. Syrmata tragoedorum erant ve

stimenta, unde hoc vocabulum inflatum dicendi

genus, ampullas et sesquipedalia verba (Horat. ad

Pison. 97) designat. Sic Martialis (4. 49. 8);

».4 nostris procul est omnis vesica libellis ,

Musa nec insano syrmate nostra tumnet* ,

et alio loco (12. 98. 4):

»Aptasti longum tu quoque syrma tibi.*

rabido] Pejus in Guelferbytanis rapido legerat

Cortius. De forensi enim orationis genere sermo

est. Quo autem melius locum intelligas, conferas

velim in totius libri fine (§. 998) versus :

» Indocta rabidum quem videre secula

Jurgts caninos blateratus pendere.«

Festus (p. 419 Dac.): »Rabidus a rabie, qui morbns

eaninus est.« Sed et Seneca (Hercul. fur. 172)

»rabiosa fori jurgiae scripsit. Sensus igitur est:

rhetor reum rabido (forensi) pectore ita defendit,

ut absolvatur. Eodem pertinet rö 6po6göv et

×ëgzoeQov (v. C. Fr. IIermann. ad Lucian. de hist.

scr. p. 261). Praeterea conferre licet Graecum epi

gramma (2, 46, 14 p. 801 Bosch.) et Propertium,

qui (5, 6, 11) »rabidam linguam« scripserat.

cumuli] Ciceronem noster videtur ante oculos

habuisse, qui (divin. 2, 4) »soritem« scribit »si ne

cesse sit, Latino verbo acervalem liceat appellare·

(conf. acad. qu. 2, 16 et 29. Horat. epist. 2. 1.

47. Pers. sat. 6. extr. Sext. Empir. adv. log. 7,

«•

Martiani Capellae lib. II. §. 122. 171

Nunc stellata poli conspice limina,

Et candore sacro aetheris utere:

Quem vero pretium est noscere lumine.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Mox Erato :

Caput artibus inclyta virgo

Cui panditur aula Tonantis:

416; adv. phys. 9, 182 et infra nostrum (§. 527).

limina] Guelferbytanus quidem codex, teste Cor

tio, et Dresdensis lumina exhibent; quoniam autem

canentibus Musis Philologia non nisi in limine apo

theoseos erat, vulgatam lectionem eo magis retinui,

quo propius vox lumine sequitur. Limen coeli noster

etiam supra (§. 65) dixerat.

pretium est] Scilicet »tuorum laborum.« Vulc.

— Equidem pro »operae pretium est« intelligo.

Ipse Tacitus (ann. 1, 57): »Germanico pretium

fuit convertere agmen.«

lumine] Verborum in hoc carmine ordo satis

intricatus ita struendus milii quidem videtur : »Tu

(Pliilologia!), quae sollers es rhetorico syrmate clan

gere reumque rabido pectore absolvere, quae nunc

horrida sensa nexibus ligans et soritas accessibus

cumuli aggerans, nunc (sc. sollers es) quid regnla

grammatica stringere, quid fandi ordinem ambiguis

conterat, sensibus docticanis ludere 3 conspice nunc

limina stellata poli et utere candore sacro aetheris,

quem pretium est vero lumine noscere. Verba

wlumine vero • e Lucano (9, 11) sumsit.

Erato] E Graeci nominis significatione huic jam

Plato (Phaedr. p. 549 Bip.), amatoria tribuerat;

secutus Ovidius (art. am. 2, 16):

•Nunc Erato: nam tu nomen amoris habes.

(conf. eund. 2, 428 et Apollonium Rhod. 3 ab

init), quem quidem amorem Cornutus (14. p. 189

Gal.) in pliilosophiam detorquet. Monumenta HIer

culanensia (2. tab. 6) hanc Musam appellant psal

triam , quibnscum epigrammata Graeca (I, 67, 23.

p. 287 Boscli) et Latina (1, 73. p. 81 Burm.)

pariter ac Plutarchus (in symp. 9, 13. p. 743) et

Ausonius (Id. 20, 6) concinunt. At vero apud

nostrum eadem Musa de mundi et rerum natura

lium cognitione disserit, quo iterum patet, Mar

tianum ad id, quod cuique Musae peculiare est,

minime spectasse. De metro glossae Monacenses

(B. E.) et Basileenses: »Metrum anapestieum ca

talecticum constat tribus anapestis et syllaba. • Est

igitur Paroemiacum sive Anapaesticum dimetrum ea

talecticum.

artibus] Caput cum dandi casu Terentiana di

ctio (Andr. 2, 6, 27. Adelph. 4, 2, 29: add.

Propert. 2, 18, 86). Quid caput lioc modo signi

ficet, docet Quinctilianus (3, 11, 27. p.627 Spald.).

Possit tamen etiam pro compellatione accipi, ut

apud IIomerum (Il. 9. 281) Teóxge pizm xepoezj.

Tonantis] Egregie liic Jupiter epitheto xegaw

viov (Orph. hymn. 18) sive Tonantis (Sil. 13, 20.

I25

22 *

172 Martiani Capellac lib. II. §. 123.

V

Mérito tibi subditur orbis

Rationibus ante repertus :

Sacra fulmina cur rutilescant:

Fragor intonet unde resultans:

Quid agat per aperta madores

Modo nubibus imbrificatis:

Quid euntibus agmine uimbis

Revocet nitidissima лгегпа,

Rotet omnia circulus anni

1С, 234. Ovid. fast. 6, 54 G) ornatur, quia illico

de fulminum natura dísquíritur.

repertus] Hngianus et Cantabrigicnsís codices

repertis babent, quod primo aspectu placet; sed

praestat vulgata lectio, qua prist! ni Pbilologiae

labores praemüs futuris opponuntur; quae rationi

bus ducendis conjectarisque faciendie bactenus aegre

paullatimque repcrire studuerit, jam spontc ipsi

patere, meriloque ei subdi orbem, quem dudum

sibi ratio finando quasi vimlioaverit.

sacra fulmina] "Vel Propcrtium (5, 3, 47 eequ.)

iraitatus est, vel Ovidiuin, qui (met. 15', 69) de

Pytbagora canit investigante:

»Quid (leus, unde nives, quae fulminis essel origo;

Jupiter an venti discussa nube tonarent ?«

Fulmina pro Grotiano fulgura ícscripsi с Guclfcrbytanis

moncntc Cortio; idquc со magie, quod de

naturali fulminum causa bic, sicut apud Ovidium,

sermo est, neutiquam de fulgurum jactu, e quibus

conjecturalcm divinationcm fieri supra (§. 7)

dixerat. Addc Scnecam (nat. qu. 1, 1 f. p. 684

Lips.) et Horatiuui (in cpist. 1, 12, 16).

madores] Ita scripsi e Monacensibus libris (B.

D. E.) pro nmdorem. Totius loci sensus bic est:

»quid agat madores i. с. pluvias per aperta i. с. per

spatia coelestia, nubibus modo i. c. paullo ante

imbribiis rcpletis atque turgcnlibus.« Aperta codem

sensu Virgilius dixit (gcorg. 1. 393):

nNec minus ex imhri soles et aperta serena

Prospicere et certis poleris cognoscere signis.»

rötet] Cum reliquis baec non bene cobacrcrc,

nemo non videt; nam qunm proprium sib i subjectum

babeat verbum rutel, illud quid in anteccdentibus

referri buc non posse videtur j taincn quum

omnes libri in lectionc concinant, qua constructio

manifesto ab antecedentibus pendet, nibil restât,

nisi ut quid accipiamiis pro quid sit quod, paritcr

ut Yirgilius со usus est, quem in toto bujus Masac

carmine nostcr ante oculos babuissc ride tur

(georg. 2, 47S):

к Me vero primum dulces ante omnia Musac,

Quarum sacra fcro in genii percussus amare ,

Avcipiant , coeliqne vias et sidera monstrent:

Defectus Solis varios, Lunaeque labores}

Unde tremor teiris? qua vi maria alta tumescaut

Objicibus ruptis , rursusque in se ipsa résiliant ?

Quid tantum Océano properent se tinguere Soles

Hibemi, vel quae tardis mora noctibus obstet?»

Ad sententiam carminis Claudiani quoquc locus

(Cons. Mall. 100 sequ.) prope acccdit. Tot um imitandum

sibi proposuisse videtur Boctbius (dc consol,

pbilos. I, p. 915 op. Basil.).

Martiani Capellae lib. II. §. 125. 175

Properantia claudere secla. 1

Quid habent rationis operta

Canimus tibi cognita soli.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

. •' ■ . Te socer subiré celsa

• . Poscit astra Jupiter.

Ac tunc Terpsichore: 124

Laetor, honoris meritis conspicis astra virgo;

Hoc tibi sollers pepcrit ingenium labosque,

Ista peritis tribuit cura vigil lucernis.

Perdia pcrnoxque sacris nainque onerata chartis 1

claudere secla] Similiter Lucanus (1, 75): vel potius duobus choriambis cum ordinc logaoc-

» Sécula tot mundi suprema coegerit hora.* dico, quale apud Ausonium quoque habemus iii

Infinitas modus positns pro »nt claudat« pariter ut Bíssula (Idyll. 7); quod in glossis est codictim

supra (§. 119): «Threïcium sonare carmen. « Monaccnsis (E) et Basilccnsís : » Choriambicum* c^-

Terpsichore] Gratulans bacc Musa Philologiae talecticnm constat ex dtiobus choriambis ct tribus

eímul de sacris, divinationc , ct auguriis disserit. troehacis et syllaba«, uuicc ex prava primi versus

Plato (Phaedr. p. 259 Steph.) »in cboris cam ce- scriptura profectum est.

lebrari« dixerat, quare antiqua monamente Her- peritis lucernis] Hypallage. Vexe. — Ita ab iniculanensia

(T. 2. tab. 5) et Latinum epigrarama tío (§. 2) «Satura mecum lucernas edoctiit« dixe-

(1, 75. p. SI Burm.) lyi'am ei tribuunt, Ausonius Tat; et alibi (§. 56) «doctis fidibus.o Pariter Mar-

(Id. 20, 5) citharam, quae codem redit; Graecum tialis «indocta falce « (6, 75, 1).

тего epigramma (1, 67, 22 de Bosch) tibias. cwa vigil] Dresdcnsîs quidcin codex » \igil

laetor] Ita lege cum AIS. iXihilominus peccat cura«; sed banc metrum respuit lectionem.

hic versus, ni ita transpositis vocibus legas: perdia] Ita et Appnlejus (met. ti. p. 529 Oud.)

»Laetor: honoris meiiïis conspicis astra virgo.* »perdia et pernos. « Gcllius (2, 1) et Symmachus

Grot. — Praeter Basilcensein etiam Darmstatten- (epist. 1, 55): «perdius atquc pernos. « Onomastisis,

Bodlejanus, Cantabrigiensis et Britanniens со- con Graeco -Latinum (ap. Vulcan, p. 108): «per

dices laetor. habent, non laeta, ut in editis legitur. dius jtavr,(iEQOÇ.« Addc Adelungium (in gloss.

Praeterea verba «astra virgo conspicis« cfîam in man. h. v.).

Cantabrigiensi transposita sunt, sed non ut volucrat onerata] Forte opérala. Vox enim hace solem-

Grotius, quem tarnen secntus sum. Metrum enim nis de rebus sacris, ut ct faceré, et Graceis

carminis constat choriambis tribus ct amphibrachy, Çeiv. Juvcnalis:

174 Martiani Capellae lib. II. §. 124.

Quidquid agentes stoaci praescia dant futuris

Semper anhelis docilis fomitibus tulisti.

»Et matutinis operatur festa lucernis.*

Fropcrtlus :

» Cynthia jam nodes est operata decern. «

Et Lîvius»opcralî supcrstitionibus« dixit; et Iloratius:

» Unico gaudens mulier marito

Prodeat just is operata diu is."

Virgilius quoque:

»Sacra refer Cereri laetis operatus in arm's. «

Hoc autcm со arbitrer quia addit »sacris«, ut et

in loco citato Flacci MS. nonnulli sacris pro divis

rcferunt. Scd aptissime ad banc locum Ovidius :

»Nunc hederae sitie honore jacent, operataaue

doctis

Cura vigil Musis nomen inertis habet.*

Et Valerius: »Intcgcrrimi л hi sane tita tem usibus et

sacris operatam.u Grot. — Quodsi unus saltern ex

omnibus codicibus operata habcret, Grotio forsan accederem.

Sed ad unum omnes dant onerata, quae

igitur lectio certa inccrtae conjecturae utiquc prac-

(crenda, praesertim quum bonus exeat ex ca sensus,

ut libris onusta et quasi sepulta Pbilologia cogitetur.

agentes] Agere speciatim verbnm solemne erat

de iis, qui hostias mactabant (v. Brisson. de for*

muí. i. 18, p. 11), qua de re notus Ovidii ver

gue est (fast. 1, 322):

»Semper Agone rogos, nee nisi juss us agis.*

Atque hoc sensn agentes hic intëlligendos arbitrer.

IVam postquam egerant, exta denuntiabant , eive

ex iis futura praedicebant.

stoaci] In editis quidem reperítur sloasi; sed

in Grotiano códice fuisse stoaci hace ejus nota

doect: » Stoaci lege Stoici. Fuerunt enim ä tijç

ftavrtxijç propugnatorcs acerrimi. Vide Tullium

libro 1 de divinationc.« Haec Grotins, qui quamvis

perperam snum correcturus erat codicem, bene

tarnen nobiscum с git, quod ill am, quam codex

praebet, lectionem prodidit, siquidem unicc vera

est Ac prefecto ei earn intellcxissct, ncutiquam

emendationc sua locum per se obscurum intellects

ctlam difficiliorcm reddidisset Debebat tantummodo

Latinis G race as substituere literas, quo facto

бтео им i. e. stoico, le gis s et. Consulto enim Mar*

tianus formam banc insuetam бтсоа£ , бтеоиход

(Athenaeus 13. p. 563 Casaub. Junii adag. 1, 75)

more suo elegit, quo magis exerecret discípulos

suos, quos tamen non solos, sed deinde ctiam inter

pretes vexavit. Лето enim adhuc locum cxplanavît.

tulisti] Supra (§.21 et 121) jam monui, ferre

nos tro saepe esse »aeeipere« sive »discerc.« To*

tam etiam periodum, verborum ordine restitute,

sic jam intell igere mihi vid cor: »Semper anhelis

fomitibus (ad aras) docilis tulisti (didicisti) quid

quid agentes (hostiam mactantes) dant (patefa*

ciunt) Stoico praescia futuris (quae noscuntur,

antequam fiant). « Hide bat pariter Cicero Stoico s

(divin. 2, 9): »Ita quoquo se verterint Stoici, jaceat

necesse est omnis corum sollertia. Si enim id,

quod eventurum est, vcl hoc modo vcl ¡lio potest

с venire, fortuna valet plurimum — Sin autcm

certum est, quid quaque de re quoque tempore

futurum sit: quid est quod me adjurent haruspi

ces* cet. Porro idem alio loco (1, 52): »Лоп

placet Stoicis singulis jeeorum fissis — intéresse

deum; neque enim deorum est, neque diis dig*

num — — sed ita a principio inchoatum esse

mundum, nt certis rebus certa signa, praccurrerent

, alia in extis, alia in avibus« cet. IVon igitur

perspexit Tcrtullianiis veram Stoicorura scntcntiam,

quum crcdidissc cos (in carm. contra Marcion. 1,

1, 12) scribat, deum

Martiani Capellae lib. II. §. 124. 17;>

Nam Sabaeorum rapidis quid vapor edat aris,

Fumida quid turicremis aura paret favillis,

Omina vel certa ferant vocibus auguratis,

Intrepidis nec dubitans fatibus antevortis.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Dehinc Euterpe: m

Virgo perite

» posse videri

Extorum inspiciis resque exspectare futttras.«

Sabaeorum] Plinius (12, -40 ab init.) »regio

tarifera Sabaeorum.« Virgilius (gcorg. 1, 57):

» India mittit ébur, molles sua tura Sabaci.«

rapidis aris] Pro rápido sivc flammantc ignc

in aris, per hypallagen. Porro edat bic pro sig

nified. De pracsagïis euim sermo est

fumida] Neque hoc dirinationis genus noster

silentîo praeterire voluit IVamque e fumi et flam-

тле directione omina captabant veteres (Dio Cass.

41, 45. p. 291 Reim.). Inprimie Senecam (Oedip.

SOI sequ.) Martianus legisse videtur, eo qnidem

loce, qua Tircsiae filia, lacis inopi, refert:

m Jam tura sacris coeUtum ingessi focis«;

et ad quaes tioncm:

»Utrumne clarus ignis et nitidus stetit

Ht summam in auras fusus explicuit comam ,

An latera circa serpit incertus viae

Et fluctuante turbidus fumo labal?»

respoudet:

■ Discors favilla, genitor, horresco intuens,

Ambitque densus regium fumus caput.«

E qiiibus coecus Шс attonitus tdira esset colligit

Geternm ipse Seneca nonnisi îmitatus est Sopboclcm

(Antig. 1005), ubi locus classicus est de sacris

illis èfirtvQOLÇ (adde et StaL Thcb. 10. 599 et

Valcken. ad Eurip. Phoen. 1261).

omina] Male in Grotiana editione et anterior!-

bns legitur omnia, quod correxi с Vossiano (Arntz.

misc. p. 209), Hugiano, Darmstattcnsi , Guelfcrbytano

ct Bodlcjano codicibus. In Basilcensi scri

ptum vidi orna, quo colligi potest, unde natus

fuerit error.

fatibus] » Fatus intrepidi» oppónuntor auguruni

et baruspicum trepidationi et haesitationi, qiiarum

eflata PhiMogia scieutia sua antcvertcre dicifur.

Antevortere est praevenire: ita Tacitus (annal. 15,

30): »damnationem veneno antcvertere. «

Euterpe] Huic Musac, quae apud nostrum de

philosophiae mysteriis apertis disputât, Horatius

(od. 1, 1, 55) barbiton sive lyrica carmina, Grae

cum epigramma (1 , 67, 23 de Boscli) pariter atque

Latinum (1, 75. p. 50 Burm.) tibias, item

Ausonius (Id. 20, 4) » dulciloquos calamos « tribuit,

conformis scholio ad Luciannm (de imag. 16.

p. 20 Bip.). Glossa Monaccnsis (B): »Metrum dactylicum

bimetrum«; addit Basilccnsis: »Adonium

acatalecticum. « Omnino Adoniacum est.

I76 Martiani Capellae lib. II. §. 12$.

-

, Praevia sortis,

Quae potuisti

Scandere coelum ,

Sacraque castis

Dogmata ferre , :

Noscere semet

Quis valuere ;

Quisque videntes

Lumine claro ;

Numina fati

Et geniorum

Cernere vultus; ,

Quaeque Platonis

Pythagoraeque

Esse dedisti

praevia] E Dresdensi codice restitui adverbium

perite pro adjectivo, quod Grotius ediderat, pe

ritae. Quo facto priores versus sic nunc intelligo *

»Virgo quae perite praevia sortis scandere potuisti

coelum.« Praevia sortis est, quae praevertit sortem

suam, coelumque, quo nunc ipsi ascendendum est;

saepe jam antea mente studiisque pliilosophicis ap

petiit indeque praeclara dogmata mortalibus retulit.

qufsque] Sic in MS. non quique. Repetendum

&rrö xovvo$ valuere. Grot.

lumine claro] Ita Seneca (ep. 79. p. 554 Lips.)

de statu animi post mortem : »Tunc animus noster

habebit, quod gratuletur sibi, qunm emissus his te

nebris , in quibus volutatur, non tenui visu clara

prospexit, sed totum diem admiserit, et redditus

coelo suo fuerit, quum receperit locum, quem occu

paverit sorte nascendi. Sursum vocant illum initia

sua.« Ita etiam ad Marciam (28 p. 128) hujus fi

lium mortuum nunc nova luce gaudere scripsit.

mumina fati] Cortius quidem in Guelferbytano

numine legerat; verum omnino melior vulgata lectio

est. Videre numina fati est mosse fatum instans;

mea quidem sententia. Numen enim a poëtis etiam

pro oraculo ponitur (Virg. Aen. 2, 125. 5, 539.

560).

cernere vultus] Cuique homini suum esse Ge

nium nota veterum opinio. Qui quum a mortalium

adspectu remoti essent, a philosopliis tamen Philo

logia didicit eorum vultus cernere. Respexit nimi.

rum noster ad Socratem.

-

dedisti] Docuisti, ut supra (§. 148). Construe:

» Quaeque dedisti (docuisti) Platonis Pythagoraeque

mentes esse sidera « ; id est, fulgere nunc in coelo

(confer notam quae sequitur). Eo magis autem

hanc interpretationem omni praefero alij, quod

Martiani Capellae lib. II. §. 428.

Sidera mentes,

Tuque caducis

Mortalibusque

Nube remota

Cernere justi

Numina coeli;

Jure senatum

Scande Tonantis ,

Quam decet unam

Mercuriali

paullo ante similiter noster de Philologia dixerat;

» quae potuisti dogmata ferre.«

sidera] »Stellas divinis animatas mentibus esse•

Cicero jam dixerat (Macrob. somn. Scip. 1, 14).

Atque supra (§. 94) noster » deos adjecisse senten

tiae Jovis, ut deinceps mortales, quos vitae insignis

elatio et maximum culmen meritorum ingeniumque in

appetitum coelitum propositumque sidereae cupidi

tatis extulisset, in deorum numerum cooptarentur•

(conf. Sil. 5, 44. 10, 878. 15, 888). Aristoteles

(ad Alexandr. de mundo 2) expressis verbis divina

corpora inquit astra appellari, Et Pythagoras (in

aur. carm. 70):

*Hv δ' άπολείτρας 6ópuae 8c ai§£g' έλευθε•

Qov äÄ$mc,

'E66eat &9&vatoc $eöc, äußgoros, oùx èrè

$vntóc.

Manilius (astron. 4, 887. 888):

...aen dubium est habitare deum sub pectore mo

stro ,

In coelumque redire animas coeloque venire?

tuque] Pro quaeque. Elocutio similis illi est

apud Terentium (Adelph. 5, 2, 8):

»Quem neque fides neque jusjurandum neque

illum misericordia

Repressit.«

Propius etiam accedit illud Persii (sat. 4. 74):

• Quem trepida ante boves dictatorem induit

uxor,

Et tua aratra domum lictor tulit. •

nube remota] Marius Victor (in Bard. adrers.

p. 1807):

»4tque ideo augustos homini fas carpere fructus ,

Noluit esse deus , me mentis nube remota

Immittant in coelum oculos. u —

justi] Cave hanc vocem cum sequente eoel:

conjungas; verbum potius, quod desideratur, in

voce justi inest, id quod Grotius jam intellexit.

Similiter Martialis (8, 16, 15 et 8, 79, 4) ,dixti.

et »surrexti« pro dixisti et surrexisti usurpavit

per syncopen, qua Terentius non semel (Adelph.

5, 9, 1. Eun. 5, i, 15) utitur. Neque te moveat

cum dandi casu verbum jubere construi, praeser

tim apud istius aevi scriptores (conf. Hygin. fab. 55.

Barth. advers. p. 1689), quum aegre se torserint

viri docti, ut a Cicerone (Att. 9, 13. p. 725 Graev.)

hane constructionem removerent.

23

Martiani Capellae lib. II. §. 12$.

{26

Foedere jungi.

Scamde coeli templa virgo

Digna tanto foedere:

Te socer subire celsa

Poscit astra Jupiter.

Deinde Thalia:

Beata virgo tantis

Quae siderum choreis

Thalamum capis jugalem ,

Ac sic favente mundo

Nurus adderis Tonanti:

Ac cujus esse divi

jungi] Verborum itaque ordo in hoe Euterpes

carmine sic restituendas esse videtur: »Virgo! quae

potuisti praevia sortis perite scandere coelum et

ferre dogmata sacra castis, quibus semet nos

cere, quibiisque videnles lumine claro cernere va

luere numina fati et vultus Geniorum : quaeque

mentes Platonis Pythagoraeque sidera esse dedisti

(docuisti): quaeque jussisti caducos mortalesque

nnbe remota cernere lumina coeli; jure senatum

Tonantis scande, quam unam decet jungi foedere

Mercuriali (hoc est: Mercurio nubere).«

Thalia] Metrum in hoc carmine glossae Mona

censes (B. E.) et Basileensis observant esse Jaim

bicum Anacreonticum et constare dimetro catale

ctico et recipere aliquando in principio Anapaestum.

Est omnino Anacreonticum sive Jambicum dime

trum catalectum cum anacrusi interdum anapaestica.

De praestaatia hujus Musae Seneca (de benef. 1,

3. p. 265 Lips.) scribit: »Ecce Thalia apud Hesi

odum €liaris est, apud Homerum Musa.* Apud

illum Musa quidem 0&2euae (Theog. 77), Charis

autem 0«2tn (908) scribitur; sed variat ortliogra

phia (Orph. hymn. 59, 5. et 78, 8. Pindar. Ol.

14, 21. Plutarch. de philos. disput. p. 778. Pau

sanias 9, 58, H). Quin ab Homero etiam Nerei

quod repe

tunt Virgilius , Ovidius, Macrobius . et Hyginus.

dum una Thaliae momine appellatur,

Thaliam Musam coumoediae praesidem declarant mo

numenta Herculanensia (2 tab. 5), scholiastes Lu

ciani, epigrammataque tam Graeca (I, 67, 75 de

Boscl) quam Latina (1, 75. p. 31 Burm.); Auso

nius (Idyll. 20, 5) Musam non solum eomieam,

sed lascivam quoque appellat. Quapropter de pc

culiari ejus arte noster nihil hoc loco affert, sed

eam tantum inducit laudibus extollentem Meremríum

et Philologiam. Martialis hanc Musam suam dicit

(epigr. 10, 19, 5), pariter atque Ovidius (amor.

5, 1, 6) Elegiae nomine eam appellans.

murus adderis] Habet hanc dictionem e Statii

(Achill. 4, 658) versu :

— — »Quid defles magno nurus addita ponto?.

ad quem Barthium confer (T. III. p. 1704).

ae cujus] 4e pro at, quod in editis est, supe

ditarunt codices Dresdensis, Darmstattensis, Guel

Martiani Capellae lib. II. §. 128. 79

Tibi contigit maritam?

Ejus, meante pinna

Qui solus astra mundi

Praetervolans perrexit

Rapidis vigil procellis ;

Qui quum superna tranat

Freta, Tartarum recurrit;

Qui solus ante currum

Et candidos jugales

Almi potens parentis

Memorem ciere virgam:

Qui fata succidentis

ferbytanus et Cantabrigiensis, correxitque e suo

codice etiam Grotius.

qui solus astra] Nituntur haec auctoritate Ma

nilii, apud quem (1, 50. Scalig. 1, 56) legeris:

• Tu princeps auctorque sacri, Cyllenie, tanti;

Per- te jam coelum interius , jam sidera nota.a

Constructio liaec: »Ejus, qui solus meante pinna

vigil rapidis procellis praetervolans astra mundi

perrexit. • Pinna pro penna e Britannico reposui.

perrexit] Reposui perexit. Grot. — At vero

inaudita haecce vox, lectio contra, quam correctu

rus erat Grotius, bona est. Construe: »Qui solus

astra mundi praetervolans vigil rapidis procellis

perrexit.« Notissimus verbi pergere hic usus est

(§. 141). Perrexit non tantum editi Martiani libri

labent, sed scripti etiam, quapropter reprehendendi

snnt Walthardus et Goezius, quod temere Gro

tium secuti perexit ediderunt.

freta] Ejus enim officium ad inferos pariter at

gue ad superos spectat (conf. quae dixi in palaeogr.

erit. IV. §. 740). IIoratio (od. 1, 40 f.) est »su

peris deorum gratus et imis. •

alini potens] Ita non Bongarsii solnm codex,

sed Monacenses etiam (B. D. E.) dant pro altipo

tens, ac divisa voce legendum esse almi potens

jam Grotius viderat. Construenda autem hoc modo

verba sunt: »Qui solus, ante currum et candidos

jugales almi parentis, potens (est) virgam memo

Similiter fere Ovidius (fast. 8, 668)

Mercurium alloquitur:

»Pacis et armorum superis imisque deorum

rem ciere. «

Arbiter , alato qui pede carpis iter. •

memorem virgam] Caduceum, quem ideo me

morem vocat, quia per eum memoriam facit (nam

sermo ad memoriam reducit), vel memorem pro me

morabilem. Vulc.— Horatius (od. I, 13, 12) »me

morem notam.« Ovidius (ex Ponto (2, 7, 35):

omenor*ef. Ve8UIIM.«

qui fata] Sensus est: »qui (Mercnrius) separat,

i. e. discernit, gravari fata, i. e. tempora, succi

dentis, i. e. amputantis Osiris repertis genitalibus

sationibus. Nam Osiris vinearum cultum reperit.

Vulc. — MS. facta. Et exponunt glossae t inventa

Osiridos. Ea autem sunt vites. Grot. — Vix credo

- 95*

{80 Martiani Capellae lib. II. §. 126.

_ ------ --- -* * *

Separat libens Osiris,

Sationibus gravari

Genitalibus repertis

Quem scit pater deorum;

in hisce aequiescendum esse. Demonstrare ante omnia

docti interpretes debebant, quid Mercurio cum Osi

ride commune fuerit. Equidem quum viderám Mar

tianum (§. 95. 102. 157. 192. 193. 274. 550.

812. 924) rerum Aegyptiacarum non ignarum fuisse,

hasce antiquitates hoc loco neutiquam praetermit

tendas esse censeo. Ex iis igitur repeto, Anubidem

Aegyptiorum fuisse Mercurium (Pal. crit. IV §. 764)

et Isidis Osiridisque comitem (Diodor. 1, 87).

Deinde Osiridis membra, quae a Typhone fuerint

dispersa, Anubidis auxilio ab Iside reperta fuisse

(conf. §. 4) solis exceptis genitalibus (Diod. I, 21,

22, 28. Plutarchus de Is. p. 558). Denique Ae

gyptiorum Osiridem Graecorum etiam fuisse Bac

chum (v. infra not. ad §. 158). Quibus si Grae

cam addideris fictionem, qua Bacchum puerum a

Mercurio in coelum fuisse deportatum tradiderunt

(Paus. 3, 18, 7 et 8, 17, 1. Apollodor. 5, 4, 5)

cujus rei imago in gemuis saepe obvia haec est;

aliquam certe inter eos animadvertes relationem (cf.

Palaeogr. crit. III. §. 218). Jam vero quinque ho

rum versuum verba ita construo: »Qui (Mercurius)

libens separat fata succidentis Osiris, quem pater

deorum scit sationibus gravari genitalibus repertis. •

Fata Osiris sive Osiridis modo memoravi. Succi.

dens dicitur, ut mea fert opinio , non a caedere,

ut rcliqui volunt interpretes , sed a cadere. Cecidit

enim sive succubuit Osiris in bello contra Typho

nem. IIaec autem fata separare dicitur Mercurius,

id est, ut mea fert opinio, cum nemine communi

care, reticere, donec genitalibus quoque tandem

aliquando repertis in integrum restitutus ille satio

nibus rursus adjuvante Mercurio praeesse possit.

Minime enim mihi ignorasse videtur Martianus, esse

qui •Liberum patrem in membra discerptum et fru

stis sepultis rursus unum et integrum emersisse.

docerent (Macrob. somn. Scip. 1. 12).

sationibus] Sationes non vitium tantum vernm

etiam frugum intelligi possunt; cf. Tibull. 1, 7, 29:

» Primus aratra manu sollerti fecit Osiris

Et teneram ferro sollicitavit humum. •

Adde Diodorum (1, 14 et 18 f).

gravari] Non ea sententia hic accipiendum est,

qua deponentis locum fere obtinet cumqne accns*

tivo casu junctum significat recusare , detrectare;

sed passive pro onerari aliqua re, ut apud Luci;

num (G. 817):

» Terribilis Stygio facies pallore gravatur. ; !

igitur hoc loco translate de munere vel provinci

Mercurio cum Osiride injuncta.

Martiani Capellae lib. II. §. 126. 181

Cui lacteam papillam

Gaudens dedit noverca;

Çujus vigente virga

Dirum stupet venenum,

Cui virus omne fanti

Orbem facit gemellura.

Est doctus ille divûm,

Sed doctior puella :

Nunc nunc beantur artes,

Quas sic sacratis ambo,

Ut dent meare coelo,

Reserent caducis astra,

Ac lucidam usque ad acthram

cut lacteam\ Sic sapra: »Dehinc nuptiis Juno

non sólita refragari, tum ctiain Cyllcnium diligebat,

^juod ejus ubci'ibus poculum immortalitatis bauscrat.«

Vide Hyginuin. Ghot.

venenttm] Jurgia et contentioncs. Vixcan. —

Laudare vir doctus poterat Isidori bacc (etym. 8,

11, 47. HL p. 584 Arcv.) verba: »Mercurius

virgam tenet, qua serpentes dividit, id est, ve

nena.* Qui taracú, quam Scrvii scrinia expilasse

saepenumero deprebendatur, depravato excmplo

paritcr atque noster usus esse videtur. Apud Scrviuin

enim (ad Acn. 4, 242) ad verbum leguntur

quae Isidoras exscripsit, praeter vocem venenum,

pro qua Icgitur: »bellantes dividit« ^ quod miror

ab Arcvallo ad illum Isidori locum non esse annotatum.

Confirmatur ctiam lectio libellantes* iis,

quae Hyginus (astr. 2, 7. p. 572 Muuck. sive

p. 439 Stav.) de caduceo ecribít: »quem manu tenens

Mercurius, quam proficisceretur in Arcadiam,

et vidisset du09 draconcs ínter sc conjuneto cor

pore alium alium adpetcre, ut qoi dimicare inter

sc viderentur, virgulara inter utrumque subjeeit;

itaque disecsscrunt«: noster tarnen locus satis cxplicatur,

ubi recogitamus veneno serpentes facile

significan. Notissimum prae terca est, a Mercurio

XQVÓOQQÚrtlÓL Circcn a veneficiis probibitam esse

(Horn. Odyss. х- 877. Ovid. met. 14, 231). Addc

quae Bartbius (in adv. p. 125Ö) observât.

orbem facit gemellum] Quo loquente omnii

contcntio dividitnr. Nam per geniinos orbes indicat

duos serpentes, qui sunt in caduceo. Vtxc. —

Pro fanti in Guelfe»I) j tanis teste Cortio Icgitur fali,

quod idem in Reicbcnauensi qiüdcin scriptum, sed

corrcctum est fanti, ct praestat omnino vnlgata.

Mercurio cnim adscribitur, cujus fand i virtuti nibil

possit obsistcrc. De dialéctica bic scrmoncm esse

palam fiet inferiorem legentî locum (§. 350).

Hurte] Alterum nunc, quod sequitur in editis,

abesse a manuseripto Guclferbytano Cortius

tur (ad Sallust p. 140 not).

Martiami Capellae lib. II. §. 126.

I97

{28

Pia subvolare vota.

Per vos vigil decensque

Nus mentis ima complet:

Per vos probata lingua

Fert gloria per acvum :

Vos disciplinas omnes

Et nos sacrate Musas.

Dum haec igitur Musae, nunc solicanae, nunc concinentes, interserunt,

vicissimque mela dulcia geminantur, ecce quaedam matronae sobrio decore

laudabiles, nec conquisitis figmentis circa faciem vultuosae, verum simplici

quadam comitate praenitentes, in penates virginis thalamumque conveniunt.

Quarum una intenta circumspectione cautissima, et omnia rerum vigili distin

ctione discriminans, dicebatur Prudentia vocitari.

nus] Noëç, qnod Latinis literis etiam Martiani

popularis (Tertuh. adv. Valent. 7 et 9) scripsit ;

Graecis Servius (ad Aen. 6, 749), quem vide.

Appulejus (de dogmat. Platon. p. 220 Oud.) »prima

bona esse• scribit » deum summum, mentemque

illam, quam voöv Plato vocet.«

habet codex Dresdensis.

gloria] Grotius et Monacenses codices plurimi

(B. C. D. E. G.) glorias habent; sed vulgarem

retinui lectionem, sextum casum intelligens, ut

Intima pro ima

sit » cl gloria.«

et] Ita pro Grotiano ae Hugianus et Monacen

ses (B. D. E.); quod recepi, ne identidem ab ea

dein voce vcrsus inciperent.

solicanae] Vox a solus et cano ficta, invita licet

Minerva. Neque eam intelligerem, nisi oppositum

esset concinentes.

vultuosae] Male profecto hanc vocem explicant

lioc quidem loco viri docti (ad Appulej. in ind. p.

728) contendentes vultuosum idem esse quod triste.

Haud quidem nego id alias usurpari pro serio,

Hujus germana sua cunctis

gravi, severo* attamen hoc sane loco totns verbo

rum contextus docet sobrio et simplici illud opponi,

et affectatum potius significare. Hinc Bartliius (in

advers. p. 194): »Capellae « inquit » alia ratione vul

tuosus est, qui vultum fuco tinxit. « Recte quidem :

sed male in glossario Latino-barbaro (in Ludew.

reliqu. MiS. III. p. 117) idem Barthius ad eundem

Martiani locum adnotat : »Vultuosus pulcrum cum

gravitate decorum denotata , quod omnino falsum

quia negationem omisit. Apud nostrum enim legitur

nec vultuosae , quo significari nec affectatae Cicero

(orat. 18) nos doeet.

omnia] Ita pro Grotiano omnium reposui aucto

ritate non solum priorum editionum, sed etiam codi

cum Darmstattensis, Dresdensis, Hugiani et Can

tabrigiensis.

Prudentia] In numis quidem lemma »Pruden

tia Augustorum a legitur (Rasche lexic. num. IV. 1.

p. 525); sed deae nomine illa neque in lapidum

titulis neque apud scriptores mihi unquam occurrit.

Qua de re acerbe Juvenalis (14, 318);

Martiani Capellae lib. II. §. 428. 185

attribuens, mullumque eo, quo non merebatur, afficiens Justitiae ferebatur

sortita vocabulum. Verum tertia contemtis muneribus atque abstinentia prae

dicanda, ex morum temperantia nomen acceperat. Quae supererat, fortissima

ac tolerandis omnibus adversis semper infracta, subeundis etiam laboribus

»Nullum numem habes si sit Prudentia 3 nos te

Nos facimus Fortuna deam. « — — —

In quibus praeivit ei Menander (ap. Stobaeum in

ecl. H, 7, 1. p. 194 Heer.) canens :

»T8zm xvßegvé révroe, taíta, v και φρένας

4e£ xai aegóvouxv tijn $eâv xoezeiv μόνην. •

Accedit quod Prudentiae partes Minerva semper

sustinet. Sed neque id Martianus egit, ut novas

deas fingeret; verum per prosopopoeiam tantum qua

tuor illas matronas induxit, quibus principales vir

tutes significaret, quas pliilosophi statuerant nun

quam negligendas (Plato in Phaed. p. 69; de R. P.

4. p. 427 et 453 Stepli. Appulejus de dogm. Plat.

p. 220 Oud. Aristotel. rhetor. 1, 8 et 9. Diog.

Laert. 5, 80 p. 214. 7, 92. p. 421 Meib. Polus

in Gal. opusc. p. 702. Macrob. in somn. Scip. H, 8;

eonf. et Cebetis tab. p. 207. ed. 1646; Ammianns

23, p. 315 Lind.; ef. praesertim Observ. IIallens.

T. 9. Obs. 6. p. 161 sequ.). Virtutes illae , quas

cardinales appellant, Ciceroni (de finib. 1, 16. 8,

13 et 25; de orat. 2, 84; invent. 2, 85. 84) sunt

prudentia, justitia» temperantia, et fortitudo, ut

ex disputatione etiam de dei virtutibus (N. D. 5,

45. Tusc. quaest. 5, 8 et 17) colligi potest. Quin

ctilianus (12, 2, 17. p. 824 Spald.) eas hoc re

censet ordine : »justitia, fortitudo, abstinentia, tem

perantia«; Seneca (ep. 90 f. p. 881 Lips.): »justi

tia, prudentia » temperantia, fortitudo.« Aristides

vero Quinctilianus (de musica int. Meibom. scr.

mus. p. 188) eas e mente, ut videtnr, Pythagorae

eum numeris comparans, prudentiae unitatem ad

scribit, fortitudini binarium, temperantiac terna

rium, et justitiae quaternarium. Qua cum distrihu

tione alios tamen non eonsentire olim (in palaeogr.

erit. IIL §. 752) jam observavi (eonf. et nostrnnu

§. 732). Sed Aristides ille (I. c. p. 159. 140) mu

sices etiam systemata cum quatuor virtutibus con

ferre non dubitavit. Ceterum prudentiam Appulejus

(de dogm. Platon. p. 228 Oud.), nostro prorsus

similis illam virtutem dixit »quae ratione sit nixa,

spectatricem et dijudicatricem omnium rerum. •

sua cunctis attribuens] Ulpianum noster habuit

auctorem, qui (in l. 10 pr. de jnstit. et jnre) » Ju

stitia « , inquit, » est constans et perpetua voluntas

jus suum cuique tribuendi.• Similiter Cicero (de

invent. 2, 55 ; N. D. 5, 15) et Gellius (14, A.

p. 124 Conr.). Confer et nostrum infra (§. 752).

Justitiae] Ab antiquissimis temporibus haec iii

deorum numerum relata est (Orpli. lyinn. 61. Pind.

OI. 15, 7. 7, 52. Pyth. 8, 1. Diodor. 1, 96 r.

Anthol. Gr. de Bosch. H, 75, 5. 2, 40, 14. 3, 6,

8. 4, 25, 10 et 11. 7, 86. Ovid. fast. 1, 94$.

Virg. georg. 2, 474. Sil. 2, 486. €laudian. i,.

Iuf. 1, 86. 586); unde et Jovi assidens fieta (Ar.

riam. exp. Alex. 4, 9, 9; p. 28f Itapli.) ejusque

effigies tam a seriptoribus descripta (Damase. ap.

Phot. 242 p. 1088), qnam ab artificibus in nnmis

exsculpta est (Rasclie lex. uuum. 2, 2. p. 1241 sequ.

7, 2. p. 287).

infracta] Quae frangi non potest. Minime igi

tur Gorallus (ad Albinovan. eleg. 1, 534 not. p. 77)

contendere debebat, infractum neccssario siguifi

care fractum, siquidem ainbiguus hujus vocabuli sem

stis est. Mox quod post verbum subeundis Iegitur

I29

150

184 Martiani capellae lib. II. $. 150.

152

robore quoque corporis praeparata, Virium vocabulum possidebat. Hae in

amplexum ejus osculumque deferuntur, atque eam quum intra cubiculum

conspicerent, per omnia trepidantem et velut lucifugam haesitationibus tor

pentem, pectus ejus faciemque tractantes in conspectum omnium et publicam

venire faciem compulerunt. Post has ingressa quaedam gravis crinitaque

femina, et ex eo, quod per ipsam Jupiter ascensum cunctis in supera tribuerit,

admodum gloriosa. Quam quum virgo conspiceret, ad eam omni studio

affectuque cucurrit: quippe quadam fiducia compertorum ipsa eidem scan

dendum coelum fuerat augurata, et nunc ad eam in nuptias corrogandam ab

ipso transmissa Majugena.

etiam, pleonasmi speciem refert; neque tamen omit

tere ausus sum, licet codices esse, a quibus exsu

let, Bondam (var. lect. p. 57) doceat.

Virium] Virtuti vel Fortitudini,

nomine noster significat, divinos tributos esse ho

nores, tam scriptores testantur (Varro L. L. 4, 46.

Plaut. Amplitr. prol. 42. Liv. 27, 28. 29, 11 f.

Cic. N. D. 2, 25. 51. 5, 56. de leg. 2, H H. Va

lerius Maximus 1, 1. Sil. 8, 126. 18, 22. 40.

69. Claudian. in Ruf. I, 82.Victor. urb. region. M. Ju

venal. 1, 118. Arnob. 4. p. 127. Lactant. 1, 20.

Augustin. 4, 20. 22. 24. 8, 12. 7, 3. Anthol.

Gr. de Bosch 5, 14, 6 et 7), quam lapidum ti

tuli (Grut. inser. 100, 4. 8. 102, 4. 106, 6. 456,

3), in quibus et Wirium nomen, neque solum »Vi

quam illo

divinae a legitur inscriptum (Grut. 94, 8), sed etiam

»Viribus sacrum« (89, 9. 1011, 1).

hae] E codice Hugiano hanc vocem inserui,

quae nexus causa vix abesse poterat. Cæntabrigi

ensis pro ea habet itaque.

compulerunt] E codicibus Britannico, Canta

brigiensi, Hugiano, Darmstattensi et Bongarsiano

lioc reposui. Namque »venire compulere • auribus

wniuus est acceptum.

Praeterea tres puellae vultu decoreque parili ac

femina] Pliilosophiam hanc esse patebit, si emm

aliis apud nostrum locis (§.96. 876) hunc contnleris.

ascensum] Ab Aegyptiis jam recepta senten

tia erat, fieri posse, ut mortales etiam homines

in coelum ascenderent (Diodor. Sic. 1, 15). Idem

et Graeci docebant (Pausan. 1, 54, 2. 8, 2, 2)

et inter Romanos praesertim Cicero (N. D. 2, 24.

5, 19; de legib. 2, 8), quem pluribus locis se

cutus est noster (§. 94 sequ. et 148).

cucurrit] Melius hoe, quam coneurrit in editis,

recepi e Basileensi et Hugiano codice.

augurata] Philologi enim philosophiae ope im

mortalitatem animae sibi visi sunt invenire.

ac] Optime duae membranae aequa venustate.

Banrn. (ad Stat. Theb. 2, 286; T. 2. p. 459). —

Delet Vossianus codex illud ac, atque liinc arbi

tror confirmari scripturam, quam ex membranis

produxit Barthius, quamque omnino veram puto,

nisi quis mallet »vultu decoro , aequa venustate •,

ut illud parili ex glossa irrepserit, qua qnis in

margine aequa per parili exposuerit, de qua sig

nifieatione dixi ad Sedulium H. 17. Anxtz. (in misc.

p. 209). — Cautior ego lectionem servavi vulga

tam. Aequa glossema est vocis parili.

Martiani Capellae lib. II. §. 452. {18}$

venustate luculentae, sertis religatae invicem manus rosarumque spiculis redi

mitae, ad virginem convenere. Quarum una deosculata Philologiae frontem,

illic ubi pubem ciliorum discriminat glabella medietas, alia os ejus, tertia

pectus apprehendit; videlicet prima, ut

— laetos oculis afflaret honores;

secunda gratiam linguae inspirabat; animo tertia comitatem. Quippe illae Cha

rites dicebantur, ct quidquid apprehenderant venustabant. Quae quidem vip

ginem postquam lumine replevere, Musis admixtae etiam gesticulationes consonas

manus] Graeca haec constructio est : »sertis re

ligatae manus •, pro »manibus religatis.« Ceterum

Gratias inter se amplecti non poëtae tantum do

cent, sed in gemmis etiam semper 6v£vyiav X&

Qutec, ut eum Euripide (in Hipp. 1147) scribam,

comparent: cujus rei causas varias afferunt veteres

(Senee. de benef. 1, 5. p. 265 Lips.).

rosarumque spiculis] In editis erat speculis.

—Floribus. Vulc. — Forte rosarumque stephanis.

X'réqoavoc Graecis corona , sertum. An ad specu

lis liic quidquam fecerit 6rrex2öax , quod notat

implico, viderit alius. Saepius certe Graeca voca

bula Latinorum ad usum formare et orationi suae

inserere noster adamat. Sic supra cruenta. VoNck.

(specim. crit. p. 81). — Sed utroque in loco iste

falsus est interpres (conf. §. 120). Neque Vulca

nius satisfacit. Equidem, quum literae I et E saepe

vera neglecta pronuntiatione confundantur, reposui

spiculis. Sic enim in primo epigrammate a Sal

masio ad Historiae Augustae scriptores exhibito

legitur: -

. Penerunt aliquando rosae: proli veris amoeni

Ingenium! una dies ostendit spieula florum.•

(v. Baudisii amor. p. 446. ed. 1658).

deosculata] Mos oculos deosculandi facile in

notescit, vel ex unico Catulli loco:

» Jucundum os oculosque basiabor.«

Capella vero locum aliquem singularem circa oculos

designat, ubi nempe pellicula ab ipsa fronte in

oculorum interstitio supra nasi supremam partem

impendet. Gnor.

ciliorum] In editis omnibus ita legitur: et licet

in codice ad marginem libri Norimbergensis laudato

exstare dicatur superciliorum , videtur tamen haec

correctio esse insulsi hominis , cui illa vox ignota

esset. Certe Isidorus (etym. 11, 1, 42. p. 7 Arev.):

» cilia sunt tegmina, quibus cooperiuntur oculi, et

dicta cilia, quod celent oculos — supercilia dicta,

quia superposita sunt ciliis.«

glabella] Non glabellae , ut e MS. Grotius jam

notaverat, et confirmant Darmstattensis codex viri

que docti ad Appulejum (I. p. 151 Oud.).

laetos] E Virgilio (Aen. 1, 891). Adde Homeri

(Od. 6, 48);

— — Xoegitayv ärro x&AE2og £xov6at.

linguae] Delevi ejus , quod perperam in editis

intrusum legitur et exsulat a codicibus Monacensi

bus (B. D. E), Darmstattensi et Dresdensi.

lumine] Lege numine. Voxck. (sp. crit. p. 82)

— At vero nolo ! namque in nullo legitur codice.

Profecto non Gratiarum erat numine implere vir.

ginem in coelum ascensuram, sed Apotheoseos,

quae sequitur. Quidni Gratiae, quas luculentas

noster modo dixerat , lumen ei impertire poterant?

24

{86 Martiani Capellae lib. II. §. 155.

435

H34

{35

atque hymeneia dedere tripudia. Sed ecce magno tympani crepitu crotalorumque

tinnitu universa dissultant, eousque ut Musarum cantus aliquanto bombis tympani

obtusior redderetur; et cum sonitu introfertur lectica interstincta sideribus, cui ritu

mystico crepitus praecinebant, qua mos fuerat nubentes Deas in coelestis thalami

pervenire consortia. Ante hanc quaedam augustioris vultus femina, ac sacro lumine

aethereoque resplendens venerabili antistitio praeminebat; quam quum omnes,

qui affuere, conspicerent, reveriti sunt inclytam majestatem, ut deorum omnium

mundique custodem. Huic Athamasiae nomen fuit. Et heus, inquit, virgo,

praecepit deorum pater hac regali lectica in coeli palatia subveharis: quam

quidem nulli fas attrectare terrigenae, sed nec tibi quidem ante poculum no

strum licet. Et cum dicto leniter dextra cordis cjus pulsum pectusque per

tractat, ac nescio qua intima plenitudine distentum magno cum turgore re

spiciens: misi, inquit, haec, quibus plenum pectus geris, coactissima egestione

Non nomine tantum, verum verbo etiam simili modo

infra (§. 901) utitur scribens : »IIylmenaeus alacri

tandem vigore luminatus « cet.

hymeneia] Male in anterioribus editum est hyme

naea. Graece enim $pu&viftoe scribitur (conf. §. 728).

tripudia] Horatius (od. 1, 4, 6) de iisdem :

• Junctaeque Nymphis Gratiae decentes

4lterno terram quatiunt pede« cet.

antistitio] Serioris aevi vox est (v. Cangium),

quam noster etiam infra (§. 895) usurpat.

reveriti] Supplevi sunt , quod teste Arntzenio

(uiisc. p. 200) in Vossiano codice legitur.

mundique custodem] Tangit hic philosopliorum

doctrinam, inundum esse sempiternum , quippe cui

Athanasia custos sit. Confer Platonem (in Tim.

p. 57 sequ.).

Athanasiae] Personam immortalitatis ab alio

quoquam, praeter nostrum, inductam fuisse equi

dem non memini. Martianus infra (§. 140) Aula

nasiam finxit Apotheoseos esse filiam.

et heus] Glossa in codice Basileensi ad haec:

» Joliannes Scotus: heus ubi es ? resolvebat. • Quod

quamvis non necesse sit, tamen hanc glossae par

tem inserui, quo magis pateat quanto in pretio

nono jam seculo Martianus fuerit, doctissimosque

viros occuparit.

lectica] Philologiam lectiea in coelum subvehi

ideo fortasse finxit, quod praecipuus earum usus

in evehendis mortuis erat (Gell. 10, 5. p. 6 Conr.),

qua de re docte disserit Lipsius (elect. 1, 19).

ante poculum nostrum] Sic transposita verba

sunt in codice Dresdensi et Darmstattensi. Vulgo

mostrum poculum. Ellipsin videbis similem illis »post

vitam« (§. 162) et »post membra corporea« (§. 95).

cum dicto] Ipso, quo haec dixerat, tempore,

statim, illieo. Ita noster saepe (§. 580. 705. ss9)

pariter atque ejus popularis (Appul. met. 2, p. 95.

149; 5. p. 197 Oud.).

coactissima] E Reichenauensi, Darmstattensi,

Basileensi et Hugiano praetuli hanc lectionem pro

Martiani Capellae lib. II. §. 45$. I87

vomueris forasque diffuderis, immortalitatis sedem nullatenus obtinebis. At

illa omni nisu magnaque vi quidquid intra pectus semper senserat evomebat.

Tunc vero illa nausea ac vomitio laborata in omnigenùm copias convertitur

literarum. Ceruore erat, qui libri quantaque volumina, quot linguarum opera

ex ore virginis defluebant. Alia ex papyro quae cedro perlita fuerat videbantur;

alii carbasinis voluminibus complicati libri ; ex ovillis multi quoque tergoribus,

coaptissima in editis. Vulcanius illam jam proba

verat, et testibus Cortio et Arntzenio (misc. p. 200)

ita etiam in Guelferbytano et Vossiano legitur.

Ejusmodi autem superlativorum exempla permulta

Barthius (in advers. p. 1648) dabit. Melius etiam

ab initio Dresdensis codex »nisi inquit haec« quam

Grotius »nisi haec inquite habet.

vomueris] Vel Chrysippi et Carneadis hellebo

rum (§. 327) in mente habuit noster, vel Cebe

tis tabulam , ubi (pag. 101) tum demum sanari

errantes docemur » quum repudiata falsi nominis

eruditione veram ingressi viam, purgatricem vim

biberint, et mala omnia, quibus urgeantur, ejecerint.«

semper senserat] Ita Monacenses (B. D. E),

Reiclienauensis, Darmstattensis, Britannicus, et teste

Cortio Guelferbytanus, quod utique praefero in

audito illi Grotiano »persenserat. •

papyro] De ea praeter rei diplomaticae scripto

res operae pretium erit conferre Scheybium (de

tab. Peuting. p. 60), Munckerum (ad Fulgent.

myth. p. 19); Oudendorpium (ad Appulej. I. p. 6),

Novum opus diplomaticum , alios; et de libris lin

teis inprimis Livium (4, 15 et 20) et e recentiori

bus Camdenium (in praelectionibus aeadem. p. 684),

Sardumque Ferrarium(de moribus ac ritibus gentium

in Clausing. jur. publ. Rom. T. II. p. 660).

cedro] Omnino scribendum ex codice Vossiano

~quae cedria perlita fuerant.« Cedria glossae in

terpretantur. resinm cedri; atque haec seriptura jam

placuit Munckero ad Hygini fab. 158 et in epist.

ad Heinsium tom. V. syll. Burm. p. 378. Alia

ad hunc locum habet Barthius advers. 35, 19.

Anntzsx. p. 209. — Optio igitur inter duas data

est lectiones, quum duo libri (modo diversi sint

Vossianus et Leidensis a Munckero laudati) habeant

cedria , reliqui omnes cum editis cedro. Plurimo

rum equidem scripturam veram agnosco, agnovis

sentque, opinor, viri illi docti, si memores fuissent

illius IIoratiani (ad Pison. 552): »linenda cedro*.

Constat autem non nisi eximiis scriptis cedrum

adhibitam fuisse : hinc Persii (1, 42) » cedro digna

loqui• ; hinc tristitiae signum erat, qnod Ovidii ele

giarum liber » nec cedro notatus a (H , 1, 7) »nee

cedro flavus« (5, 1, 13) erat.

fuerat] Sic Basileensis, Darmstattensis et Ilei

chenauensis. In editis fuerant; male, quia ad pa

pyrum referendum.

carbasinis] Lintea intellige volumina. Antiquis

sima enim haee fuisse tot ex Aegyptiorum sepul

cris eruta dosent monumenta. Quare cave cum re

centioribus quibusdam confundas linum cum materia

multo recentiori artificio e carbaso trito praeparata,

qua nunc utimur. Cujus tamen usus antiquior esse

videtur, quam vnlgo creditur, quum Irene Ducema,

Alexii Commeni conjux, bombycinae sive cottu

neae chartae ex detritis pannis confectae meminerit

in Typieo suo autographo, ut creditur, quod as

servatur in bibliotheca regia Parisiensi (Montf. pa

156

laeogr. Gr. p. 48). De Indorum chartis pariter ae

vestibus linteis conf. Curtium (8, 9, 15).

24 *

188 Martiani Capellae lib. II. §. 157.

157 rari vero in philyrae cortice subnotati. Erantque quidam sacra nigrcdine

colorati, quorum literae animantium credebantur effigies, quasque librorum

notas Athanasia conspiciens quibusdam eminentibus saxis jussit ascribi, atque

intra specum per Aegyptiorum adyta collocari, eademquc saxa stelas appellans

158 deorum stcmmata praecepit continere. Sed dum talia virgo undanter evomerct,

complicate] Vulgarem liane lcctioncm praetuli

altcri impliciti in Vossiano códice (Arntzcn. misc.

p. 209), sire implicate, qnod idem est, in Hugiano,

Rcichcnauensi , Basileensi, Darmstattensi , Britan

nien, Cantabrigicnsi, pluriinisquc Monacensibus.

Ffoa enim sermo Lie de librorum tegumento est,

sed de pücatis lib ris, qui voluminibus opponuntnr.

mufti] Male Guclfcrbytanns multis , ut ad tergoribus

referatur. Multos libros bic oppositos esse

raris facile perspicitur.

rari] Ad artificium forte referendum ; non enim

ad novitatcm. Barth, (advers. p. 1623). — Rccte

Martianus raros diút libros e pbilyra confectos, .

quia injuria temporis facile consumuntur, quum

teste Pliuio (16, 14, 25) philyrac fucrint tenuissimae,

id quod palaeograpbiae studiosi baud scmel

observabunt. Absurda apud Grotium erat ratio scribendi

phyllira.

animantium] Britannicus ct Cantabrigiensis animantum,

quod quamvis ad idem redeat, Cicero

tarnen (de Orot. 5, 48) animantium scripsit. Nostrum

bieroglypbicas literas innuisse facile perspicitur ; in

primis autem el in mente fuisse Taciti baec (ann.

11, 14) Tcrba videntur: »Primi per figuras animalium

Aegyptii sensus mentis effingebant: et antiquissima

monument» memoriae Iiumanac impressa saxis ccrnuntur.

« De quibus Uteris Appulejus (met. 11»

p. 801 Oud.): »Sacerdos de opertis adyti profcrt

quosdam libros, Uteris ignorabilibus pracnotatos,

partim figuris cujuscemodi animalium concept! scrmonis

compendiosa verba suggcrcntes, partim nodosis

et in modum rotae tortuosis capreolatimque

condensis apicibus a curiositatc profanorum

lectione mónita. « Item Auimianus Marcellinus (17

p. 99; 22. p. 350 Lindcnbr.) Aegyptioe ait in

syringibus »volucrum fcrarumque genera multa seulpsissc

et animalium species innúmeras multas, quas

bieroglypbicas literas appcllassc, Latinis ignorabiles.

« Quibus si addidcris Macrobium (Sat. 1, 21)

et e Graccis Pbilonem Judacuin (de vit. Mos. p.

606 oper.) ct Maximum Tyriiim (I. p. 231 Rcisk.),

videbis primum fontcm ex quo bauserint fuisse Diodoruin

(3, 4), qui prac omnibus est considendus.

adyla] Bongarsius: ábdita, male! Lege Arnobium

(1. p. 25) recenscutem » Aegyptiorum ex adi/tis

remotas disciplinas*; ct Appulejum, qui (metam.

11. p. 801 Oudcndorp.) » operta adyli in Aegyplo«

memorat.

deorum stemmalaj Legerat noster apud Ilcrodotum

(2, 4) »duodeeim deorum nomina ab Aegyptiis

primum instituía ct figuras lapidibus insculptas

esse.« Contra Isis apud Herme tcm (in Stob,

eclog. 1, 52 , 40; p. 977) lloro, de dei defluxu

quaerenti, responde t: »bunc ortum nolim cnarrare,

quandoquidem fas non est, Ноге magnifiée, seminis

tui initium referre, ne deorum generationes

postea hominibus innotescant.« Ad boc responsum

noster respiciens verbo etiam definen infra (§. 752)

alitor.

praecepit] Vulgari sensn pro jussit hoc verbum

accipi bic non possc ex addito continere pateL

Intcllige: docuit, quo sensu ct Cicero (Tuse. 3,

-

Martiani Capellae lib. II. §. 458. 489

puellae quam plures, quarum Artes aliae, aliae dictae sunt Disciplinae, sub

inde, quae virgo ex ore effuderat, colligebant, in suum unaquaeque illarum

necessarium usum facultatemquo corripiens. Ipsae etiam Musae, praesertim

Urania Calliopeque, innumera gremio congessere volumina. In aliis quippe

distinctae ad tonum ac deductae paginae, in aliis circuli lineaeque, hemis

phaeriaque cum trigonis et quadratis, multiangulaeque formae protheorematum

vel elementorum diversitate formatae. H)chinc pictura animalium membra

multigenùm in unam speciem complicabat. Erant etiam libri, qui sonorum

mela signaque numerorum et cantandi quaedam opera praeferebant. Postquam

igitur illam bibliothecalem copiam nixa imitatus virgo diffudit, exhausto pallore

14) »res humanas praeceptas habere« et (orat. par

tit. 19) »praecipiendi genus« dixit.

puellae] Ita Galaton Homerum pinxerat vomen

tem, reliquos autem poëtas ea, quae ille evomuis

set , haurientes (Ael. var. 15, 22). Ceterum teste

Arntzenio (misc. p. 209 f.) in Vossiano codice non

ut Grotius edidit, aliae — alterae , sed liis aliae

legitur, sicut rescripsi.

deductae] Tenues, ut crassis sint oppositae,

id quod apprime convenit papyro illi Aegyptiacae.

Macrobius (Saturn. 6, 4) ad illud Virgilii (ecl. 6, 8);

» Pascere oportet oves, deductum dicere carmen«

observat: »deductum pro tenui et subtili eleganter

positum est: sic autem et Afranius in Virgine:

Verbis pauculis respondit, tristis voce deducta.

Item apud Cornificium: Deducta milii voce garrienti.

Sed haec ab illo fluxerunt , quod Pomponius —

ait: vocem deducas oportet, ut mulieris videantur

verba. Jube modo afferatur munus ; ego vocem

reddam tenuem et tinnulam.« Plura de hujus vocis

tam generaliori quam specialiori sensu vide apud

Nonium Marcellum (p. 289 Merc.), cui adde Ovi

dium (trist. 1, 1, 50 et ex Ponto 1 , 5, 15).

circuli] Ad astronomiam ejusque praesidem Ura

*

niam haec spectare videntur, quemadmodum illae

» ad tonum distinctae et deductae paginae « ad poë

sin Calliopenque. - -

protheoremnatum] Unns Martianus quod seiam

Graecam hanc vocem latinitate donavit. Usus au

tem ea est ita, ut indicaret, figuras illas quidem

geometricas esse, sed astronomos eas praecognitas

habere in suum usum debere.

imitatus] Pontanus noster imitus legit, acnte

mehercule et eleganter. Sed MS. noster uninatur

vel simile quid praefert, ex quo ego undantcr Je

gendum esse colligerem. Sic supra : »sed dum talia

virgo undanter evomeret. « Grot. — Imitus est ex

imo. Hanc lectionem, quae unice vera est (?), recte

Grotius ex conjectura Pontani reposuit. Gell. L.

II, 50: »undasque — vi imitus commotas. « Goez. —

Sed vide quam falsus vir doctus sit, qui in textum

reciperet imitus, quod me Grotius quidem ausus

erat. Atque unde compertum habebat, unice veram

hanc esse lectionem? Gellium^ laudat: num autem

cogitur, Martianum eodem verbe usum esse, quo

Gellium? Sed ne Gellio quidem illud imitus un

quam in mentem venissc mihi quidem fit verisimile.

Duobus quidem locis id critici ei obtruserunt, pri

45$)

192 Martiani Capellae lib. II. §. 141.

142

virginem coronavit, praecipiens ut omnia, quae adhuc mortalis adversus viim

superàm in praesidium cooptarat, expelleret; quippe caducae mortalisque sub

stantiae istaec esse minima memorabat.

abstraxit, postquam eam mundana transcendisse studia recognovit.

Quae quidem omnia eidem mater

Tunc

Philologia ex aromate praeparato acerraque propria Athanasiae primitus sup

plicavit, matrique ejus gratiam multa litatione persolvit, quod nec Vedium

cum uxore conspexerit, sicut suadebat Etruria, nec Eumcnidas ct Chaldaea

4e£§ov έμoι θoràvrjv ζωαQxéa, δείδον έκεί

vmqv

“Hc rrore 6otc 6topure66iv éye%6ao xaì

Aeiov άλκεις

AußQorov άενάouo zgóvov κυκλoëusvoc

öÄxqj.

Gnor. — Plinius (28, 15, 102) Latine Aizoum

nominat. Paulo post particulam ut, quam Grotius

omisit, e Dresdensi codice post vocem praecipiens

inserui.

superàm] Pro superam in editis Dresdensis

codex.

wminima] In MS. minimanima, ea forma, qua

wnagnanima pusillanimaque dicimus. Apte et satis

convenienter sensui. Grot. — In solo Grotii codice

sic legitur; in reliquis omnibus vel minimna, vel

minimae, sensusque idem. IIaud dubie enim Mar

tiani sententia liaec erat, a diva nunc facta Phi•

lologia contemnenda esse illa remedia quae adhnc

mortalis comparasset (§. 114), quippe quae caducae

substantiae minimaeque essent efficaciae.

Athanasiae] Quasi deae. Sallustius enim (in

fragm. p. 257 Bip.): »tum venienti (Metello) ture,

quasi deo, supplicabatur. •

Pedium] Vedius est Vejovis, nt Dius Vidius

Jovis filius et sub dio sul Jove. Est autem Ve

jovis Dispater. Gloss. Papiae : Vedius Pluto vel

Orcus, id est malus divus. Qui locus liberali ju

veni Friderico Tiliobrogae debetur. Exsequitur hie

animarum apud inferos degentium poenas* sunt

autem triplices : aëreae, aqueae, igneae, ut notat

Servius ad VI. Aemeid. et Arnobius: Quid? Plato

idem vester, in eo volumine, quod de animae im

mortalitate composuit, non Acherontem, non Sty

gem et Pyrphlegetontem nominat, in quibus ani

mas asseverat volvi, mergi, exuri? Locus autem,

ad quem respexit Arnobius, est circa finem Phae

donis, qui et fregi vpvxfjc inscribitur. Gnor. —

Stolidus profecto Arnobius invectus in Platonem,

qui ipse (in Phaed. p. 114 Stepli.) fabulas has esse,

neque unquam virum sanae mentis eas pro veris

accepturum esse claris verbis edixit, seque mon misi

similitudinis causa eas narrasse testatur. Quod re

liquum est, erravit etiam Grotius, Martianum ita

interpretatus » quasi poenas Philologia extimuisset.

Etenim de lustrationum generibus tantum sermo

est, a quibus ipsis Philologia, quemadmoduum omnes

per philosophiam jam purgati, e Platonis (1. c.) sen

tentia libera erat. Denique ne miram nominis Vedii

etymologiam silentio praeteream, Jaeckel (de diis

domesticis Romanorum p. 45) nomen Germanicum

JWehegott esse asseverat!

Etruria] Hoc est Etrusca disciplina. Fannic.

(bibl. Lat. 5. p. 221 Ern.) — Sed quaenam quae

ritur: nempe de ascensione in coelum sermo est.

Inter plura hae de re Arnobius (2. p. 86) refert:

Martiani Capellae lib. II. §. 142. {95

miracula formidarit, nec igne usserit eam, nec lympha subluerit, nec animae

•a sciolis nonnullis et plurimum sibi arrogantibus

dicitur, deo esse se gnatos, nec fati obnoxios

legibus; si vitam restrictius egerint, aulam sibi ejus

patere, ac post hominis functionem, prohibente se

nullo, tanquam in sedem referri patriam. Et Magi

spondent, commendaticias habere se preces, quibus

emollitae nescio quae potestates vias faciles prae

beant ad coelum contendentibus subvolare. Atque

Etruria libris in Aclieronticis pollicetur, certorum

animalium sanguine numinibus certis dato, divinas

animas fieri et ab legibus mortalitatis educi. • Haec

ille, nec fore quemquam censeo, qui neget Mar

tiano hune popularis sui locum ante oculos fuisse.

Vide quae docte disputavit Müllerus (Etrusc. II.

p. 27 et 92, n. 42).

Eumenidas] Lucianum (in necyom. 11. p. 14

Bip.) hic conferre operae pretium erit, et Porpliy

rium (in Stob. ecl. 1, 82, 46. p. 1051 IIeer.).

Recentior quidem scriptor, sed illis placitis om

nino imbutus, Psellus (ap. Gallaeum in Sibyll. orac.

append. p. 105): »Subvectores angeli«, »inquit, ani

mas a prima sui origine attractas ad se evehunt:

contra poenae ultrices nimirum naturarum nobis

concessarum , et tormenta liumanarum animarum

materialibus illas affectibus irretiunt et quasi stran

gulant.«

Chaldaea miracula] Docebant enim Chaldaei,

Eumenides sive Furias infernales occurrerc anima

bus easque cruciare. Vulc. — Unde haec habeat,

vir doctus non prodidit: suspicor tamen vel e Psello

modo allato, vel e Pletlione, qui ad Zoroastri

oracula (in app. ap. Gallaeum p. 119) addit: »Poe

nae sive furiae, lioc est daemones crucialibus ir

rogandis praefecti, äyxreuQa mortalium cognomi

nari possint: quippe quos a vitiis deterritos ad

honesti rectique cupidinem accendant.* Pariter Plu

tarchus (de facie in Luna p. 043) de animabus:

•impiae poenas flagitiorum luunt, piae lustrationis

causa in aëris purissima parte degunt, deinde qua

si exsilio redeuntes gaudium degustant.« Macrobius

etiam (somn. Scip. H, 12 f.): »animae, inquit, »quum

rursus e corpore, ubi meruerit contagione vitiorum

penitus elimata purgari, ad perennis vitae lucem

restituta in integrum revertitur.« Sapere haec Pla

tonis placita quilibet animadvertet, qui hunc phi

losophum (in Phaedone p. 69) legerit. Haud tamen

silentio praetereunda lectio in Cantabrigiensi codice,

qui pro Grotiano ad exhibet et, eaque variatione

Eumenides a Chaldaeis miraculis sejungit. Quae

si verior lectio est, ut videtur, quia mox mira

cula cum illa ex oraculis petita interpretatione non

convenit; equidem, praesertim quum liic de sub

vehenda in coelum Philologia agatur , de illo Chal

daico miraculo cogitavi, quod Julianus imperator

(orat. 8. p. 178 oper.) innuit: •Jam vero si arcana

illa et mystica persequi velim, quae circa septem

radiis insignem deum Chaldaeus celebravit, ut per

illum animas in sublime provehat, obscura quae

dam eloquar, et in vulgus maxime ignota , tametsi

beatis illis hominibus, qui theurgicis sacris operan

tur, probe sint cognita.«

formidarit] Pro formidavit Hugianus codex, et

infra consecrarit pro consecravit Cantabrigiensis ;

omnino rectius.

usserit] Subintelligi videtur Vedius cum uxore

quod modo dixerat. Gnot. — Procul absit ista

interpretatio. Apotheosis potins, quam Athamasiae

matrem esse (§. 140) scimus, intelligenda est, cui

gratias Philologia agit, quod ejus auxilio ipsa ne

que — conspexerit, neque — formidarit; neque se

illa usserit, nec subluerit. Verbum illud urere adeo

fraudi erat docto juveni , ut ad orcum tantum re

25

{194 Martiani Capellae lib. II. §. 142.

spiceret. Sed quum ignem aqua sequatur, facile

lustrationum et expiationum genera agnoscere po

tuisset. Virgilii locus (Aen. 6, 756) ei fortassis in

mente erat, ubi poëta de mortuorum animis sic

canit:

»Non tamen omne malum miseris , nec funditus

omnes

Corporeae excedunt pestes penitusque necesse est

Multa diu concreta modis inolescere miris.

Ergo exercentur* poenis, veterumque malorum

Supplicia expendunt. Aeliae panduntur inanis

Suspensae ad ventos : aliis sub gurgite vasto

Infectum eluitur seelus , aut exuritur igni. •

Sed multum abesse, ut omnes animae poenis affi

ciantur, jam e Platone (de R. P. 10. p. 613 Steph.)

liquet. Aliae enim lustrari tantum credebantur, cu

pientes quidem ipsae (Juvenal. 2, 186. Macrob.

somn. Scip. 2, 17 f.): aliae praemiis etiam ornari.

Deinde, quod inprimis Grotius observare debebat,

non mortuorum tantum apud inferos animas, sed

in superis etiam auris viventes lustratos esse poë

tae finxerunt. De solo igne Tibullus (1, 2, 61);

» Et me lustravit taedis« — — — — -

de omni genere Ovidius (met. 7, 263):

~Terque senem flamma, ter aqua, ter sulfure

lustrat.«

Similiter Propertius (4, 8, 86)*

» Terque meum tetigit sulfuris igne caput.*

Quoniam autem Martianus ea expositurus erat,

quae aptam atque liabilem Philologiam redderent

ad impetrandam apotheosin , verbum urere rite ad

hibuit. Ita Triptolemi Ceres (0vid. fast. 4, 855);

— — »corpus vivente favilla

Obruit, humanum purget ut ignis onus. •

De Triptolemo idem Apollodorus (I, 8, 2), idem

que Acliilli ab hujus matre factum Apollonius (Ar

gon. 4, 869) et Apollodorus (5, 15, 8 sequ.) re

tulerunt. Neque Hercules divus fieri potuit ante

quam omnia humana , quae a matre habebat, flam

marum vi consumta erant (Liv. 56, 50. Ovid. met.

9, 281. Senec. Herc. Oet. 1966), neque semi

deorum alius quisquam (Dion. Halic. 7. p.478 Sylb.).

Indus quoque Calanus (ap. Cicer. de div. 1 , 25):

»0 praeclarum discessum e vita*, exclamat, » quum

ut Herculi contigit, mortali corpore cremato, in

lucem animus excesserit!« Phorcum denique filiam

suam suscitasse, postquam ejus corpus taedis conu

bussisset, Lycophron (48) fingit. Sed ut finem fa

ciamus huic de lustrationibus disputationi, juvabit

praestantium etiam pliilosopliorum sententiam ad

dere, maxime Senecae, qui (consol. ad Marc. 25.

p. 128 Lips.): »Proinde non est«, inquit, • quod

ad sepulcrum filii curras : pessima ejus et ipsi mo

lestissima istie jacent, ossa cineresque ; non magis

illius partes, quam vestes aliaque tegumenta cor

porum. Integer ille nihilque in terris relinquens

fugit et totus excessit, paullumque supra nos com

moratus, dum expurgatur et inhaerentia vitia si

tumque omnem mortalis aevi excutit ; deinde ad

Qu;

buscum perinulta alia veterum conferri possint te

stimonia, ut Plutarclii (de facie in Luna p. 945).

Aristophanis (in Pace v. 696 ibique Christianus),

excelsa sublatus inter felices currit animas.«

Pselli (ad Chald. orac. ap. Gallaeum in app. p. 105).

Silii (10, 578) cet.

eamn] Omissam apud Grotium hanc vocem ex

anterioribus restitui editionibus.

lympha] De lustratione et expiatione per aquam

confer praeter locos modo laudatos Virgilium (Aen.

6, 229), Senecam (Herc. fur. 1526), et Ovidium

(met. 15, 980. 14, 601 ; fast. 4, 790), qui etiam

(fast. 8, 681);

» Ablue praeteriii perjuria temporis, inquit,

»Ablue praeterita perfida verba die. •

animae simulacrum] Animam ipsam quum mente

complecti, docente Cicerone (Tusc. I, 16), homines

Martiani Capellae lib. II. §. 142. 19$

simulacrum Syri cujusdam dogmate verberarit, nec Phasi senis ritu Charontis

nequirent, varia excogitarunt, ut similitudine qua

dam vel signo aliquo loeum saltem describerent,

ubi sedem fixerit, quo melius arctam ejus cum

Hinc quidam

corpus animae esse indumentum (Maxim. Tyrius 1,

5, 4 et 8 p. 259. 240 Reisk.), sive vestem (Lueret.

2, 615), sive velamentum (Senec. in epist. 92.

p.388 Lips.) dixerunt. Plato (in Crat. p. 400 Steph.)

in corpore quasi in claustro illam inclnsam, et alio

corpore conjunctionem explicarent.«

loco (Phaed. p. 82) corpus ejus carcerem esse dixit,

id quod Cicero (ap. Macrob. in somn. Sc. H , 10)

et Ilermes (in Stob. ccl. I, 52, 48 p. 1005 Hcer.)

repetunt. Chaldaea oracula (293), Antoninus impe

rator (11, 58 f.) et Cicero (in Tusc. 1, 22 f.) ani

mae corpus appellant vas ; Seneca animi pondus

et poenam (epist. 68 p. 494 Lips.) et vinculum

(consol. 11. p. 82 Lips.) cum Cicerone (divin. I,

49); nec domum esse hoc corpus, sed hospitium

(Senec. epist. 120. p. 664). Ceterum non tam cor

pus h. ]. animae simulacrum appellari arbitror,

sed quod Homerus appellavit eóaozov,, quod ere

nato corpore ad inferos descendat (Odyss. 2. 208

et 478 ; Iliad. p. 72 et 104); id quod more suo

ridet Lucianus (in dial. mort. 16. p. 191 Bip.)

Hercules simulacrum inducens. Optimus hujus pla

citi interpres Servius erit, qui Martiani temporibus

in omnium manibus erat (ad Aen. 4, 684): »Tri

bus constamus: anima , quae superna est, et ori

ginem suam petit; corpore, quod in terram defecit;

unbra , quam Lucretius sic definit: » supra spolia

tus lumine aër.< Ergo umbra si ex corpore crea

tur, sine dubio perit cum eo, nec est quidquam re

liquum ex homine, quod inferos petat. Sed depre

henderunt esse quoddam simulacrum, quod ad no

stri corporis effigiem fictum inferos petat. — Et

sciendum simulacra esse liaec etiam corum, qui

per apotheosin dii facti sunt.« Ut apud nostrum

igitur Philologia. Videtur autem sua Servius e

Chaldaeorum placitis, quae et Zoroastro adscribun

tur, hausisse ; in quibus eïòóÀov Pletho (apud

Gallaeum in appendice pag. 87) explicat • eam

animae partem , quae quum bruta sit et rationis

expers, cum parte rationali conjuncta ab ipsius

vehiculo dependat — neque unquam deponere ani

mam suum sibi adjunctum vehiculum.« Ad Roma

nos poëtas deinde transiisse illud animae nomen

Ovidius docet, qui (met. 10, 14) Orpheum descen

disse canit

»Perque leves populos simulacraque functa se

pulcris. • -

Praesertim ex Epicurea schola Lucretii hos versus

1, 121) subjungere juvat :

»Et si praeterea tamen esse Acherusia templa

Ennius aetermis exponit versibus edens :

Quo neque permanent animae , neque corpora

mostra ;

Sed quaedam simulaera modis pallentia miris«, eet.

Porphyrius (in Stob. elog. I , 82, 46. p. 1013.

1055. 1041. IIeer.) Homerum secutus ea appella

vit »simulacra vita carentia. « Homero enim sunt

•wpvzoei eiöoeza zoepuèvroev. •

Syri cujusdam] Pherccydem innuit, qui animae

immortalitatem docuerat. Gnot. — Ac certe Phere

cydes ille erat, cujus meminerunt Apollodorus et

Strabo (10. p. 487 Cas.) item Cicero (Tusc. 1, 16 f.)

et Appulejus (flor. 2, 18. p. 57 Oud.), qui eum ex

insula Syro oriundum fuisse scripsit. Verumenimvero

Martianus dogma de animae immortalitate hic in

mente habere non potuit, quandoquidem de iis

tantum quae patienda sint animabus disserit. Gro

tius praeterea perpauca de Plierecyde cognita ha

biisse videtur, id quod neutiquam miramur, qnun

925 *

{196 Martiani Capellae lib. II. §. 142.

rari fontes sint, e quibus ea possint hauriri iique

ne doctissimis quidem viris noti. Ita Salmasium,

qui in monstro eruditionis (ad Solin. p. 840 ed.

pr.) multa de Pherecyde verba fecit, fugerat tamen

insignis apud Maximum Tyrium (10, 4. T. I. p. 174

Reisk.) locus: ita Bruckerus (hist. pliilos. I. p. 986

seqn.) qui hunc quidem noverat, Celsum tamen (ap.

Orig. 6. p. 503. 504 Spenc.) illius interpretem,

qni ipsi omnino adeundus erat, prorsus ignoravit.

Ab hoc autem solo discimus, Pherecydem dixisse

•infra terram portionem esse tartaream, eamque

custodiri a IBoreae prole, Harpyiis et Thyella, quo

Jupiter ableget eos qui peccaverint.« Si quis igitur

verba » animae simulacrum secundum dogma Syri

eujusdam« de Pherecyde intelligere voluerit, habebit

in novissimis illis Celsi verbis, quo se tueatur.

Quoniam autem semper dubia ac incerta ista manet

interpretatio, aliam licebit conjecturam proferre. Ne

que enim necesse est, ut omnium antiquissimum

pliilosopbum Syrium a Martiano intellectum esse

eredamus. Erant e Neo-Platonicis plures, nimirum

et Porpliyrius, et Jambliclius, ex hacreticis Sa

urninus (Epipli. 1, 2, 25. p. 62 sequ. Petavii.

Mosheim hist. Christiana ante Constant. Sec. 2.

§. 43), qui, quum putarent animam terrenis cor

poris sordibus impediri, quo minus altius evehere

tur (Cic. divin. H, 52. 49. 80. 87. Stol. eclog. 1,

3, 58. p. 98 Heer. Jul. Firm. math. 1 , 2. p. m.

5. Pliilostr. heroic. p. 658 Morell.) scilicet e Pla

tonis (Phaed. p. 68 et 67 Steph.) locis male intel

lectis, statuebant , cruciandum esse corpus, et ab

omnibus, quae materiem alere possent , abstinen

dum, quo tenuior et agilior anima redderetur ad

que adscensum in coelum aptior. Jambliclius sane

e Coele-Syria oriundus erat; ct Porphyrius, sive

eum Bataneotem Judaeum sive Tyrium Phoenicem,

quod vero similius est, dixeris, pariter Syrus ap

pellari potuit (Palaeogr. critic. III. §. 111. 470);

quapropter non erat, quod Bruckero (II. p. 257)

illa regionum nomina scrupulum injicerent. Satur

ninus denique haud dubie Antiochensis fuit. Quod

quidem philosophorum placitum quum ad antiquis

simum expiationum et lustrationum usum proxime

accederet, plura eorum genera hic inseruit Martia

nus, quo pulchriorem fictioni suae colorem in

duceret.

Phasi] Qui docebat immortalitatem adiri non

posse nisi post mortem. Vulcan. — Patet hanc in

terpretationem non nisi ex ipsis Martiani verbis sum

tam esse: senem illum, cujus id placitum fuerit,

certe Vulcanius aeque ac nos ignoravit; nec video,

quo pacto verba IPhasi et senis jungere potuerit,

nisi fortasse per contractionem Phasi pro Phasii

dictum esse acceperit. Manet tamen admodum ob

scurus hic Martiani locus, cui frustra etiam in eo

dicibus auxilium quaesivi, quippe qui cum editis

conveniant, nisi quod Hugianus codex post vocem

senis addat cujusdam , et Guelferbytanus, teste

Cortio, pro Charontis exhibeat Aecheromtis. Senex

autem ille quum nomine non appelletur, divinatione

indagandus est. Phasis igitur quum Medeam Col

chicam nobis in memoriam revocet, vide ne Pelias

intelligendus sit, quem a filiabus Medeae artibus

deceptis per spem reviviscendi interfectum et dis

cerptum esse constat, quo faeto illae patris immor

talitatem Charontis manibus involutam mortis au

spicio consecrarunt. Quumque immortalitas, quae

Charontis manibus adhuc involuta est, nondum per

fecta sit, et a mortis auspicio demum incipiat ;

gaudet Philologia, se eertiori et breviori via eam

adeptam esse. Verum enim vero omnia liaec neu

tiquam eo consilio protuli, ut in eis acquiescere

debeant viri docti, sed rt meliorem potius, si qua

est, obscurissimi loci interpretationem suppeditent.

Charoniis] Ridet liaec Juvenalis (2, 180) ver

sibus :

Martiani Capellae lib. II. §. 145. 197

manibus involutam immortalitatem mortis auspicio consecrarit.

scendere jussa lecticam, quae in suggestu maximo quoniam videbatur, difficile

admodum sibi, ne dicam impossibile, deputabat. In quam rem consequenter

implendam alumnum suum dilectum prae ceteris convocavit, quo innixa

omnem difficultatem superae consessionis evicit; verum idem, qui Labor ab

eadem vocabatur, non solum in lecticae culmen eam sustulit, verum coelum

cum domina impiger permeavit. Quippe consociato sibi quodam puero reni

denti, qui nec voluptuariae Veneris filius erat, et tamen Amor a sapientibus

ferebatur, a fronte lecticam subvehere moliuntur. Nam posticam Epimelia

et Agrypnia dilecta virginis sustulere mancipia. Sic enim Athanasia praeceperat,

•Et pontum , et Stygio ranas in gurgite nigras

Aetque una transire vadum tot millia cymba

Neo pueri credunt, nisi qui nondum aere la

vamtur. w

(Conf. Orphei Argon. 1158).'

eonsessionis] In suggestu nimirum maximo. Neu

tiquam enim aliorum emendationem •conseensionis•

curo. Qnae sequuntur satis demonstrant •conses

sionis laborem, «

Labor] De Philologiae laboribus multus quidem

est noster (§. 22. 57. 50. 124) ac probe eos lau

dat (conf. Lucian. in bis accus. 20. p. 78 Bip.):

sed hoc loeo per prosopopoeiam eum inducit quem

Hesiodus (theog. 226) Eridis, Cieero (N. D. 5, 17)

Noctis et Erebi filium et deum dixit, quemque

Virgilius (Aen. 6, 277) quasi malum daemonem

finxit. Cieero etiam (Tusc. qu. 2, 13) et Plautus

(Curc. 2, 1, 4 et Pseud. 2, 5, 20) laborem con

ferunt cum dolore ex ambiguo Graecae vocis sensu.

voluptuariae] Haud dubie Platonem in mente

habebat Martianus (§. 8$ not.). Appulejus (apol.

p. 412 Oud.) voluptariam illam aedvóruov Latine

vulgariam vertit, et noster •lascivire eam« (infra

§. 708) dicit.

2^mor] Non ille quidem lascivus, de quo mox

(§. 148) Cupidinis nomine agit. Geminum enim

philosophi (Plat. symp. p. 180 Stepli.) finxerunt

Amorem (conf Lucian. encom. Demostli. 15. p. 145.

Bip. Widemann de propr. serm. p. 62. Gesner. ad

Orph. p. 7. Cuper. observ. 132), tresque adeo di

stinguit Appulejus (de dogm. Plat. 2. 510 p. 259

Oud.), quorum »unus sit divinus cum incorrupta

mente, alter degeneris animi et corruptissimae vo

luptatis, tertius ex utroque mixtus mediocris ingenii

et cupidinis modicae.« Hoc loco de eo sermo est,

quo via ad sapientiam invenitur (Plat. p. 204 soqu.

209). De formosis autem calonibus lecticam fereuti

bus vide Senecam (ep. 110) ibique Lipsium (p. 641).

postica] Pro posticam in editis e Grotii manu

scripto correxi. Fugit haec lectio et Walthardum,

et Goezium, quia non ad hunc, sed ad alium locnm

(§. 66) Grotius eam prodiderat. Coacinit cum Gro

tiano Darmstattensis codex.

Epimelia] Fictum mancipii nomen e Graeco

$tiué^éux , diligentia. De altero, quod Agrypuia

dicitur, superiorem (§. 112) confer locum.

virginis] Virgini apud Grotium correxi e eodi

cibus Monaccnsibus (B. E. G), Vossiano (Arutz.

Interea con- 145

44

145

I98 Martiani Capellae lib. II. §. 148.

{146 nerabilis multitudo.

ut uterque sexus cum Philologia coelum posset ascendere. Praecedit illico

conscendentem Musarum concinentium pompa, et praedictarum comitum ve

Periergia vero aliis comitata pedisequis dotalibusque

mancipiis curiose universa perscrutans atque interrogans sequebatur. Verum

447 ad culmina arcis aëriae comitatus ille cum virgine propinquabat. Et ecce

advenire subito deorum Promuba numciatur, ante quam Concordia, Fidcs,

misc. p. 210), Guelferbytano et Hugiauo; quamvis

dandi casus etiam defendi possit, si cum dilecta

conjungatur.

nancipia] Lecticarii servi appellabantur, qui

lecticam portabant, quos quatuor numero noster

fingit; sed modo majorem, modo minorem fuisse

viri docti observarunt (Lips. in elect. l c. Pignor.

de serv. p. 140. ed. 1613).

curiose] ITeguegyta: Quinctiliano (8, 5; p. 466

Obr.) »supervacua illa operositas est, quae vitiosa;

quemadmodum a diligenti curiosus, et a religione

superstitio distat. « Donatus (ap. Widem. de propr.

sermon. p. 65) »curiosi, inquit, pariter qnidem ac

studiosi cognoscendi cupidi sunt; verum illi ea quo

que, quae nihil ad se attinent, scire cupiunt. « Adde

Gellium (11, 16). Exempla Wowerus (polymath.

10. p. 89) affert, scriptoresque Senecam, Sueto

nium, alios laudat, qui frivolas doctorum hominum

quaestiones jam riserant. Quarum omnium maxime

ridicularum a nostris theologis prolatarum exempla

alio in libro (vernacula lingua inscripto : Bilder

w. Schrift. II. §. 105. p. 167) attuli. Sed coronidis

loeo juvabit de tali curioso pliilologo Juvenalis

hosce legere versus (7, 251);

» Ut legat historias, auctores noverit omnes

Tanquam ungues digitosque suos: ut forte rogatus

Dum petit aut thermas, aut Phoebi balnea, dicat

I\utricem Aenchisae, nomen patriamque novercae

H48 Pudicitiaque praecurrunt. Nam Cupido corporeae voluptatis illex, licet eam

Aerchemorit dicat quot Acestes vixerit annos ,

Quot Siculi Phrygibus vini domaverit urnas.«

Concordia] Quae Graecis Opuovola (Pausan.

5, 14, 6) dea, haec Romanis Concordia dieta di

vinis colebatur honoribus (Varro de L. L. 4, 47.

74. 77. Cic. N. D. 2, 25. 5, 18. Plin. 2, 7, 8.

Ovid. fast. 1, 659. 5, 881. 6, 91. 657. Stat. silv.

1, 2, 240. Dict. Cret. 1, 15 f. p. 16 Delph. P.

Victor nrb. reg. 8. Calendar. mense Jan. Claudian.

nupt. Honor. 205. in Ruf. 1, 82. Angustin. de civ.

dei 3, 28. Arnob. 4. p. 127). Saepe etiam in la

pidum titulis (Grut. 100, 6—10. H 19. 510, 5. 6.

1017, 8), saepissime in numis reperitur (v. Rasche

in lex. I. 2. p. 757. suppl. I. p. 1898 sequ.). At

que infra (§. 751 f.) noster e numeris monadem

Concordiae a quibusdam tributam esse refert.

Fides] Dea Romanorum notissima (Varro L. L.

4, 20. Liv. 1, 21. Plutarcli. Numa p. 70. Cie.

N. D. 2, 25. 51. 5, 18. 36. de leg. 2, 11. Virg.

Aen. I, 292. Catull. 50, 11. Juven. 1, 115. Victor

urb. reg. 10. Augustin. 4, 20. Sil. 2, 480. 595.

542. 6, 468. Claudian. in Ilufin. 1, 55; cons.

Mall. 171), quam Clementiae sororem Claudianus

(laud. Stil. 2, 50) appellat. Saepe in lapidum ti.

tulis (Grut. 99, 7. 8. 10) et in numis (Rasclie Jex.

num. 2. H. p. 1042) laudatur.

Cupido] Qua ratione hune ab Amore pudico

distinxerit, modo (ad §. 144) vidimus. Discrimen

Martiani Capellae lib. II. . §. 149. 99

semper antevolet, Philologiae occursibus non ausus est interesse.

in conspectum nubcntis diva pervenit, atque, ut mos, virginis erat, litavit

aromatis, deam talibus deprecabatur: Juno pulchra, licet aliud nomen tibi

consortium coeleste tribuerit, et nos a juvando Junonem, unde et Jovem

dicimus, nominemus; sive te Lucinam , quod lucem mascentibus tribuas, ac

Lucetiam convenit nuncupari; nam Fluoniam, Februalemque ac Februam

inter utrumque persequitur Maximus Tyrius (27, 4.,

T. 2, p. 59 Reisk.).

litavit] Donatus (ap. Widem. de propriet. serm.

p. 210): »Sacrificare est veniam petere, litare vero

Unde Plautus (in

Poen. 2, 1, 42): »Si Hercle istuc unquam factum

propitiare et votum impetrare. «

est, tum me Jupiter faciat, ut semper sacruficem,

nec unquam litem. •

aromatis] In editis erat aromatibus , quod cor

rexi e Ileichenauensi ac Darmstattensi codicibus et

ex ipso etiam auctore, qui (§. 218) sextum casum

cum popularibus suis (Oudend. ad Appul. I. p. 540)

ut supra formavit. - -

a juvando] Cicero (N. D. 2, 26). Varro (de

L. L. 4. p. m. 22): »Quae ideo videtur a Latinis

Juno Lucina dicta, quod terram, ut pliysici dicunt,

juvat et lucet.* Adde Fulgentium (myth. 2, 5. p. 60

Munck.).

et Jovem] Praeter Ciceronem (l. e. 25) Varro

(L. L. 4, 58) »quia omnes juvat, et Gellius (8,

12); » Jovem Latini veteres a juvando appellavere.«

Adde Servium (ad Aen. I, 47) et Isidorum (etym.

s, 11, 34. p. 382 Arev.).

sive te] Ita Horatius (in carm. secul. 18):

»Sive tu Lucina, probas vocaris cet.

et alio loco (in sat. 2, 6, 20):

~Matutine pater, seu Jane libentius audis.«

Ita Statius (Tlieb. H , 717):

— — — »seu te roseum Titana vocari

Gentis Aeclaemeniae ritu, seu praestat Osirin

Frugiferum. seu« cet.'

Quibuseum omuino comparandus Martiani popularis

(Appul. met. 6, p. 388 Oud.) in Psyches ad Ju

monem et (11. p. 785. 762) in Lucii ad Isidem pre

cibus. Servius quoque (ad Aen. 1, 8): •Juno, inquit,

multa habet nomina«, et (ad Aen. IV) : •Jupitcr

omnipotens, seu quo alio nomine appellari volueris•,

quo de more unum eundemque deum multis nomi

nibus invocandi conferre licet nostrum inferiori loco

(§. 192), Spanliemium (ad Callim. hymn. in Dian.

7. p. 129), Stanlejum (ad Aesch. Agam. 1683 Pro

meth. 8, 210), Aristoph. in Plut. p. 111 ; et quae

ipse olim attuli (in palaeogr. cr. III. §. 114).

Lucinam] Notum lioc deae cognomen apnd

omnes (v. not. sequ.) legiturque tam in lapidum ti

tulis (Grut. 24, 16. 690, 8. 1000, 12. 1010, H),

quam in numis (Rasclie lex. 2, 2. p, 1154), quo

quidem cognomine Juno cum Diana fere confunditur.

Latino respondet Graecum Aoxia (Artemidor. onei

rocrit. 2, 58. p. 128 Rigalt.).

quod lucem] Idem etymon a plerisque appro

balur (Paus. 7, 25, 8. Cic. N. D. 2, 27. Fest. v.

supercil. Tertull. de anima 37), licet alii a luco

nomen deducant (Plin. 16, 44, 88) vel dubii sint

in eruenda ejus origine (Ovid. fast. 2, 449. 480.

6, 59. Catull. 54, 12. 16). Templum hujus deae

in quinta erat urbis regione (v. P. Victor).

Lucetiam] Sicut Jupiter Lucetius, sic Juno

Lucetia dicitur; ut et Lucina, quod tamen nonnulli

At ubi 149

900 Martiani Capellae lib. II. §. 149.

mihi poscer6 mon necesse est, quum nihil contagionis corporeae sexu inte

merata pertulerim; Iterducam et Domiducam, Unxiam, Cinxiam mortales

Dianae tribuunt. Gnor. — Utraque hoc cognomine

gaudet, siquidem docente Cicerone (N. D. 2, 27)

•Luna a lucendo eadem est Lucina; itaque, ut apud

Graecos Dianam, eamque Luciferam, sic apud

nostros Junonem Lucinam in pariendo invocant.•

Sed a nemine praeter nostrum, quod sciam, Lucetia

dicta est ; sicut Lucetii nomen Virgilius (Aen. 9,

870) monente Servio semel tantum usurpavit, quam

quam hoc Salii jam canebant (adde Festum p. 207

Dac. et Gell. 8, 12).

muncupari] Alii quidem codiees, Britannicus,

Cantabrigiensis, Guelferbytanus et Vossianus (ap.

Arntz. p. 210) nuncupare; sed eodem redit sensus.

Fluoniam] Sic lege cum MS. Arnobiani codi

ees vulgo quoque male Fluvioniam referunt, quod

Meursium vidisse , ut vidi, non invidi. Festus:

•Fluoniam Junonem mulieres eolebant, quod eam

sanguinis fluorem in conceptu retinere putabant.•

Gnor. — Pro Fluvoniam codex Vossianus legit

Fluinam ; auctoritate Festi apud Grotium malim

Fluoniam, eamque in rem faciunt quae habet Au

gustinus de civ. dei VII. 4. Aaxtz. (misc. p. 210)

— Nihil ibi reperies. Ceterum non Festi, sed co

«licis auctoritate Grotius hoc nomen reposuit, pro

quo Tertullianus tamen (ad nation. 2, 11) Flu

viomam habet. Glossa in Darmstattensi codice in

serta eam interpretatur •deam fluoris. •

Februalem] Festus de Junone Februaia loquens

ait: quam alii Februalem , Romani Februlim vo

eant. Meminit et Arnobius. Grot. — Arnobius no

mine Februalis non utitur, sed (3. p. 118) Febru

tis, pro quo alii Februlis reposuerunt (Herald. ad

Arn. p. 147). qpéégovâræv tamen xoei q>££gov

&%egu Laurentius Lydus (p. 172 Roeth.) mensis Fe

lruarii praesidem appellat.

Februam] Februam forte Februatam. Gnor. —

Quasi non notissimum esset adjectivum februust

Sicut enim lustrationum potens deus Februus ap

pellabatur (Macrob. Saturn. 1, 13) et Pluto eodem

nomine audiebat (Isidor. etym. 8, 55, 4. p. 225.

Arev.); ita noster Junonem poterat dicere deam

Februam.

intemerata sexu] Vocem construxit cum sexto

casn ad analogiam vocabuli integer. Intemnerata

liic ad virginitatem spectat, quemadmodum Virgi

lius (Aen. 11, 884) »Dianae cecinerat •virginitatis

amorem Intemerata colit.«

Iterducam] De his nominibus multa Augusti

nus de civitate dei, Festus et alii. Gnor. — Iter.

ducam etiam ex Vossiano malim. Vide Brisson.

de form. p. 49 (50). Interducam tamen praefert

Barth. ad Stat. IV. Theb. 824. p. 1158. Anntz.

(misc. p. 210) — Grotius quamquam Interducam

edidit, ad marginem tamen alteram lectionem adje

cit, quam e codicibus etiam Monacensibus (C. G),

Britannico, Reichenauensi, et Darmstattensi haud

eine causa recepi; quum proxime sequatur : »ut

eorum et itinera protegas. •

Domiducam] Addit »ut in optatas domos ducas.«

Nomen, praeter Augustinum (7, 3), TertuIIianus

etiam (ad nation. 2, 11) profert. Quid? quod deum

etiam Domiducum Augustinus (6, 9) memorat.

Unxiam] Ab ungere, ut mox patebit. Idem

deae nomen Arnobius bis profert (5. p. 115 et 7.

p. 227).

Cinxiam] Valde discrepant in hujns nominis

lectione codices, quorum alii, ut Darmstattensis,

Cinctiam, quod Grotius edidit, alii Cineam, Ciwian,

Cinthiam, Cynthiam habent. Unus IBritannicus C;m.

aeiam suppeditavit; quod recepi, quia cum Festo

Martiani Capellae lib. lI. §. 149. 201

puellae debent in nuptias convocare, ut earum et itinera protegas, et in

optatas domos ducas, et quum postes ungant, faustum omen affigas et cingulum

ponentes in thalamis non relinquas; Opigenam te, quas vel in partus dis

crimine, vel in bello protexeris, precabuntur; Populonam plebes, Curitim

debent memorare bellantes ; hic ego te Aëriam potius ab aëris regno mun

(p. 79 Dac.) et Arnobio (5. p. 115. 119) concinit.

Sed neutiquam contemnenda lectio Cynthia, quam

in codicibus Monacensibus (B. D) observavi, si

quidem Cynthia Diana erat, quae saepe cum Ju

none confunditur, et 4v6u£οῦνη eandem ob cau

eam appellabatur (Orph. hymn. 38, 8. Hesychius

pag. 812 ibique nota). Cinxia autem defenditur

e Martiano ipso, qui (§. 113) sponsam cingulo or

nari tradidit.

ungant] Apnd Grotium, eosque qui hune se

cuti sunt, Walthardum et Goezium, legitur un

gent, quod futurum hoc loco nihili esse quilibet

perspicere potest. Equidem conjunctivi praesens e

codice Cantabrigiensi recepi, quia hoc modo causa

exprimi videtur boni ominis. De liujus unctionis

usu conferre licet Lucretium (4, 1172), Plinium

(28, 9, 57), Arnobium (5. p. 118), et Isidorum

(etym. 9, 7, 12. p. 485 Arev.), qui sua, ut saepe,

a Servio (ad Aen. 4, 488) habet (adde si tanti est,

palaeogr. meam crit. III. §. 57). De limine sertis

ornando noster supra (§. 1) egit.

Opigenam] Grotius Sotigenam, sed hae nota

addita: »Lege Opigenam. Festus: »Opigenam Ju

nonem matronae colebant, quod eam opem in partu

laborantibus ferre credebant.« Nomen recte ponit,

sed non verat veriloquium; dicta enim Opigena a

matre Ope. In Arnobio quoque pro Ossipagina

opigena legendum; quanquam Meursius moester Ops,

opigena legat, quod vix probo.* Videtur Vossianus

eodex, qui hanc lectionem, teste Arntzenio (mise.

p. 210), habet, a Grotio jam inspectus fuisset

quod ad nomen autem attinet, Ovidius (fast. 6, 285)

etymon suppeditavit versu:

»Ex Ope Junonem memorant Cereremque creatas

Semine Saturni: tertia Vesta fuit.«

in bello] Britannicus quidem codex inbecillo

exliibet; sed imbecilli profecto ista lectio est. Opi

genam precantur, quia bello opes quaeruntur.

Populonam] Ita libri omnes praeter Reiche

nauensem, qui Poplonam exhibet. Populoniam alii

scribunt (Macrob. Saturnal. 5, 11. Augustin. de

civ. dei 6, 10. Arnob. 3. p. 118), sed eodem re

dit, quia semper a populo erit quasi popularis, quod

Martianum quoque voluisse addita vox plebes ostendit.

Curitim] Quamvis de hujus cognominis origine

in prorsus diversas abeant sententias scriptores

(Cuperi observ. 2, 2. p. 188), ex additis tamen a

Martiano verbis »memorare debent bellantes« patet,

ad illud etymon eum respexisse, quo a curi, hasta,

Curitis deducitur (Festus p. 109 Dac. Plutarch.

qu. Rom. 86 p. 288. Ovid. fast. 2, 477. Macrob.

Sat. 1, 9. Müller in Etrusc. II. p. 48). Dionysio

etiam Halicarnassensi (2. p. 114 Sylb.) ea H(vgurioe

audit; in lapidis denique titulo (Grut. 508, 1) hoc

cognomen Quiritis scribitur.

Aeriam] MS. 4eram, forte Heram. "HQav enim

d:nó vo$ dégog derivant philosophi. Gaot.— MS.

Aeram offerunt, ut fortasse Heram legendum sit.

Phurnutus: *j ígæ, *j ruc é6riv örjg. Goez. —

Cavé corrigas. Primum enim pauci tantum codices,

nempe Grotianus ille et Vossianus (Arntz. misc.

p. 210) Aëram habent% reliqui rectius Aëriam.

26

202 Martiani Capellae lib. II. §. 449.

4$0

cupatam voco; da nosse poscenti, quid haec aëria latitudo, atque atomis

perlucentes comcurrentibus campi animantium gerant, quidve hic dicatur mu

minum subvolare. Non enim de humilitate aëris illius quaero, qui volucri

bus permeatur, quem Olympi montis cacumen excedit, qui vix decem sta

diorum altitudine sublimatur; sed elata disquiro, et jam fas puto quidquid

regi e$$ætpoviac lectitans intellexeram conspicari. Hic Juno conscendentis pre

cibus non repugnans, eam secum in arces ducit aërias, atque exhinc multarum

Deinde ne Aera quidem legi potest Hera. Porro

plures deae cognomeu Aeriae gerunt, ut Iris (Vir

gil. Aen. 9, 805), quia in aëre est ; Minerva,

quae proprie aër superior (Diodor. 1, 12). » Aër

autem « , Cicero (N. D. 2, 26) inquit, »inter mare

et coelum Junonis nomine consecratur.« Sed vide

quae superius (§. 67. 74) a me sunt observata.

Sequentia quoque verba » ab aëris regno nuncupa

tam« et paulo post » aëria latitudo« nullam admit

tunt dubitationem, quin Aeriam legendum sit, mi

nime Aeram aut Heram. Denique optimus hujus

loci interpres consulendus Tertullianus, qui (adv.

Marcion. H , 15) •Junonem« ait »explieatam esse

aëream , secundum sonum Graeci vocabuli«, nimi

rum "Hga. Quibus omnibus perpensis satius duxi

vulgatam retinere lectionem.

quid haec] In Guelferbytanis teste Cortio le

gitur generant pro gerant , sed praestat vulgata,

quia mox etiam conjunctivus sequitur.

aëris illius] Pugnare inter-se videntur veteres

in determinandis aetheris et aëris finibus, quin po

ëtae etiam minus accurate aetherem appellant, qui

non nisi aër est (Virgil. georg. 1, 406. 409), et

Ennius (ap. Varr. de L. L. 4, 57) Jovem égoe, qui

aether proprie est. Sed verum facile perspicieut, qui

duplicem utriusque conditionem spectaverint. Pri

mum enim proximum terrae aërem separat noster a

superiore, qui Junoni tribuitur (Cic. N. D. 2, 26.

Sallust. philos. 6. p. 258 Gal. Macrob. Somn. Sc.

1, 17; Saturn. 3, 4. Alber. pliilos. 11. p. 314

Munck.); deinde aetlier aëre superior Jovi assig

natur (Cic. 1, 18 et 2, 26. Virg. georg. 2, 328.

Macrob. I. e. Augustin. de civ. dei 4, 10); summus

vero Minervae (v. not. ad §. 59).

volucribus] Augustinus (de genesi contra Ms.

nich. Op. M. p. 567): »Olympus mons excessit al.

titudine sua totum istum aërem humidum in quo

aves volant. a

decem stadiorum] Ita et epigramma apud Plu

tarchum (in Paulo Aemil. p. 265):

II2rjgn puév δεκάδα 6ta6iov μίαν, aëräg

&ae' awrij

II2&9gov τετραπέόφ λειπόμεvov μεy$$i.

et jam] Melius sic Basileensis codex, quam

at jam apud Grotium aliosque.

<reg> e$$e:tpuovioec] Lege: regi óauoevoev,

Gnov. — Id Goezius in textum recepit, licet nullo

in codice legatur, nec quidquam mutari opus sit.

Philologia enim in coeli regiones ascendens et cir

cumspiciens reminiscitur eorum, quae saepe regi

εῦθαιμoviac, de felicitate vel beatitudine illis regio

nibus propria legerat.

arces aërias] Has Junoni Ovidius (met. 13,

889) tribuit. Macrobins (Saturnal. 1, 18) Junonem

aëris arbitram esse docet.

Martiani Capellae lib. II. §. 180. 205

diversitates edocet potestatum. Illi, inquit, quos ignitae substantiae flamman

tisque suspicimus, ab ipso aethere sphaeraeque superioris ambitu usque so

larem circulum demeantes, ipsi dicuntur dii, et coelites alias perhibentur,

causarumque latentium arcana componunt. Sunt enim puriores, nec admodum

- illi inquit] Hoe loco et ad ea quae sequuntur,

omnino Plutarchns (de orae. def. p. 418) eomparan

dus, qui haec observat: »E Graecis Homerns vi

detur promiscue deorum ac geniorum nominibus uti,

ut diis aliquando et daemonum nomen imposuerit.

Hesiodus pure et distinete primus quatuor genera

praeditorum ratione exposuit: primum deos, deinde

genios, post heroes, denique homines; atque hinc di

stinctionis doctrinam instituitinter semideos etheroes.«

flammantisque] Flammatisque (in editis) parvus

error, sed qui forte non advertenti sensum turbat.

Lego cum manuscripto »flammantisque. a Grot. —

Non igitur e conjectura Grotius hoc notaverat, sicut

Arntzenius (misc. p. 210) temere scribit; neque

erat quod Vonckius (sp. crit. p. 82) conjiceret,

reponendum esse id quod ante eum ita in eodice

seriptum jam monstratum erat! Sed quis finis esset

laboris, si omnem criticorum socordiam notare vel

lemus! Ceterum codices tam Monacenses (B. C. D.

E. G) flammantisque exliibent, quam Basileensis,

Darmstattensis, et testibus Cortio et Arntzenio

Guelferbytanus et Vossianus.

aethere] Darmstattensis » aetheris a non male,

ita ut cum » ambitu« conjungendum sit, et respi

eiat ad »extimi ambitus murum a, de quo infra

(§. 202); recte tam vulgatam retinebimus, quum

aether non tam formam et ambitum , quam mate

riam et elementum supremi circuli constituat (conf.

Aristot. de coelo lib. 1 et 2).

usque solarem circulum] Eusebius (praep. evang.

4, 3, 8. p. 114) Graecorum theologiam exponens,

diis assignat coelum cum aethere ad Lunam, locum

deinde circa Lunam aëremque daemonibns, illum

denique, qui circa terram et subterraneus est,

animabus (conf. Stob. in ecl. 1, 23, 1. p. 487.

4, 82, 41. p. 983. 1, 82, 61. p. 1077. 1083).

E Romanis primus Varro apud Augustinum (civit.

dei 7, 6) docuit »mundum dividi in duas partes,

coelum et terram : et coelum bifariam in aethera

et aëra; terram vero in aquam et humum. E qui

bus summum esse aethera, secundum aëra, ter

tiam aquam, infimam terram. Quas omnes partes

quatuor animarum esse plenas, in aethere et aëre

immortalium, in aqua et terra mortalium: a summo

autem circuitu coeli usque ad circulum Lunae ae

thereas animas esse astra ac stellas, easque coe

lestes deos non modo intelligi esse, sed etiam vi

deri. Inter Lunae vero gyrum et nimborum ac ven.

torum cacumina aëreas esse animas, sed eas animo,

non oculis videri, et vocari heroas et lares et ge

nios.« IIaec Augustinus: quem si cum nostro com

paraveris, videbis hunc subtilius etiam tam aëris,

quam aetheris partes distinguere, et ad Aristote

lis propius accedere sententiam. Quatuor enim sta

tuit partes. Primam aetherem usque ad Solem

(§. 180): secundam a Sole usque ad Lunam (§. 181);

tertiam a Luna in terram portionem superiorem

(§. 186): quartam denique a Luna in terram por

tionem inferiorem (§. 160).

demeantes] Praeter Martianum ejus etiam po

pularis (met. 6, p. 412. 10. p. 759 Oud.) hoc verbo

usus est.

nec admodum] De hac re quid disputatum sit

supra (§. 32) exposuimus.

96 *

204 Martiani Capellae lib. II. §. 480.

M5

eos mortalium curarum vota sollicitant, &rræ$tcque perhibentur.

regnare certissimum est.

Illic Jovem

At intra Solis meatum usque lumarem globum

secundae beatitatis numina supparisque potentiae, per quae tamen vaticinia

somniaque ac prodigia componuntur.

dnoe$sig] Sensus est: deos ejusmodi curis,

quibus homines crucientur, liberos esse. Arra%rjc

enim expers est cupiditatum et ab omni animi per

turbatione liber. Plato (Phileb. p. 55. Steph.) jam

docuerat, absurdum esse si quis deos vel gaudere

vel contristari credat. Quocum apprime convenit

sagacissimus ille Epicureus (Lucret. 1, 57) versibus:

»0mnis enim per se divùm natura necesse 'st

Immortali aevo summa cum pace fruatur,

Semota ab nostris rebus , sejunctaque longe ;

Nam privata dolore omni, privata periclis ,

1psa suis pollens opibus , mihil indiga nostri

Nec bene promeritis capitur, nec tangitur ira.«

(add. 2, 1092. 8, 85. 175. 6, 87). Ita et So

crates (ap. Xenoph. in memorab. 1, 6, 10) »nulla

re indigere divinum esse« dixerat. Similiter Cicero

ad Trebatium (epist. 7, 12), quem Epicmreum fa

etum miratur, scribit: »Quomodo autem tibi pla

cebit, Jovem lapidem jurare, quum scias, Jovem

iratum esse nemini posse?« Epicurum enim dixisse,

alio loco (in Pison. 28) ait, •deos neque propitios

euiquam esse neque iratos*, sed »beatos potius, nec

habere negotii quidquam, nec exhibere alteria (de N.

D. M, 17). Adde Diog. Laert. (10, 77. p. 634 et

H0, 139 p. 66i Meib.), Lactantium (de ira dei 4),

Seneeam (de benef. 4, 4), Horatium (sat. H, 8. 101),

Appulejum (de deo Socr. p. 124. 150. 152. Oud.).

intra Solis meatum] Quae de diis memorat, ex

posuit Lipsius Physiol. Stoic. lib. I. Diss. 18, ex

quibus apparebit, codicem Vossianum male apud

Capellam exhibere • infra Solis meatum. « Anntz.

(misc. p. 211). — Infra pro intra codices Mona

Haec haruspicio exta fissiculant admo

censes (C et G) Bongarsii, Hugii, Musei Britan

nici, Cantabrigiensis et Guelferbytanus habent.

beatitatis] Beatitudinis Hugianus, Dresdensis et

Monacenses (B. C. E. G); sed utroque Cieero utitur.

supparis] Id est inferioris vel minoris. Vulcas.

— Explicandum potius »prope paris. • Hoc -enim

sensu non Appulejus tantum (met. 6. p. 427 Oud.)

sed Cicero etiam (Brut. 7) hac voce usus est.

potentiae] Darmstattensis codex substantiae.

vaticinia] Post Platonem, qui (in symp. p. 202;

Epinom. p. 988 Stepli.) generaliter agit de daemo

mum interpretandi munere, Diogenes Laertius (8,

32. p. 814 Meib.) e Pythagoreis docet »totum aé

rem plenum esse animarum, easque et daemones

et heroes existimari ; ab his hominibus immitti so

mnia signaque tam morbi quam bonae valitudinis.

— Ad eos etiam referri lnstrationes vel expiatio

nes, divinationem omnis generis, vaticinia et ce

tera hujus generis. « De provinciis singulorum dae

monum in eis producendis vide Appulejum (de deo

Socratis p. t54 Oud.).

haec aruspicio] Vide quae supra de fissiculatione

dixi, et confer hunc locum cum eo qui est in

libro Apuleji de deo Socratis, ubi pleraque eadem

reperias. Gaot. — Goezius nonnulla ex Appuleji

loco (Op. II. p. 132 sequ. Oud.) inseruit, de quo

pluribus olim (in palaeogr. mea III. §. 92 sequ.) dis

putavi. Sed potius ad fontem, unde sua Appule

jus hausit, accedere interpretes debebant. Nobilis

simus enim Platonis (conviv. p. 202 Steph.) locus

est, ubi docet » omnem daemonum naturam esse

mediam inter mortales deosque. In medio consti

Martiani Capellae lib. II. §. 181. 20$

mentia quacdam vocesque transmittunt, auguratisque loquuntur ominibus.

Plerumque enim quaerentes admonent,

vel ostentaria novitate.

quique deserviunt,

vel sideris cursu, vel fulminis jaculo,

Sed quoniam upicuique superiorum deorum singuli

ex illorum arbitrio istorumque comitatu et generalis

omnium praesul, et specialis singulis mortalibus Genius admovetur, quem

tuta hae totum compleri connectique. Per hanc va

ticinium omne procedere, sacerdotumque diligen

tiam circa sacrificia expiationesque et incantationes

et divinationem omnem atque magicam. « Huic loco

adde alium (in Epinom. p. 984 Steph.) quo • dae

mones« ait »in media regione aëris, interpretationis

gratia, esse collocatos « et paulo post (p. 988):

»Dii summi et daemones, inquit, sibi invicem inter

pretes sunt; medii enim , qui animati sunt, tum

ad terram, tum ad coelum levi motu feruntur « ;

ut omittam quae hoc etiam loco de somniis et va

ticiniis repetiit. Plura infra (ad §. 184).

fulminis] Sed Jovem ipsum hoc pacto omina

misisse fingunt non solum poëtae, ut Ovidius (fast.

5, 569); -

» Ter tonuit sine nube deus, tria fulgura misita;

sed philosophi etiam (Sen. nat. quaest. 2, 52. p. 711

sequ. Lips.) fulmina futura portendere statuerunt,

quos jure ridet Seneca (2, 41. p. 714 sequ.).

ostentaria] Recte; non » ostentatoriae , ut qui

dam correxerunt: de ostentis enim sermo. Adje

ctivum illud usurpat et Macrobius (Sat. 2, 16; 5,

7) pro » ostenti vim habente, vel docente. « Ad to

tum locum conferenda haec Ciceronis (N. D. 2, 3)

verba sunt: »Praedictiones vero et praesensiones

rerum futurarum quid aliud declarant, nisi homi

nibus ea quae sint, ostendi, monstrari, portendi,

praedici? ex quo illa ostenta, monstra, portenta,

prodigia.•

novitate] Ansam iterum Cicero praebuit, qui

(div. 2, 22) de iisdem ostentis: »causarum enim

ignorantia in re nova mirationem facit.« Cornelins

Fronto (II. p. 468 Maj.): «In ostento raritas ad

mirationem facit.« Appulejus (de deo Socrat. p.

129 Oud.): «Raritas conciliat ipsa rebus admi

rationem. a

generalis] Quum vario sensu vox Genius ac

cipi possit (Vives ad Augustin. de civ. dei 7, 13);

haud equidem determinare ausim, quis generalis

ille sit. Poterit tamen credi is, quem Augustinus

(7, 16) partem universi dixit (conf. supra §. 49).

Poterit et Fortuna intelligi, quam qui caecam et

arbitrariam esse negarunt, öaipuova, Genium, ap

pellarunt. Jamblichus (ap. Stob. in eclog. p. 402);

»Fortuna, quam mox Deum vocamus, mox Dae

monem. Si enim altior rerum ordo causa eventuum,

Deus a nobis vocatur (quemadmodum Martianus

§. 180 »causarum latentium arcana); si naturales

causae, Daemon.*

singulis mortalibus] Ejusmodi Genii ab Hesiodo

(op. 280) numerantur ter decies mille ;

Tgic yàg puüguoi ei6vv άπί z8ov rrov%v8o

reign

'A9dvoerov Zrjvöc póλακες $vm rév èv$gé

Ja)v.

Quibuseum confer ejusdem poëtae superiores ver

sus (121), Platonemque (in Tim. p. 40 Steph. in

Theag. p. 128. de R. P. 8. p. 468), Menandrum

(in Stob. eclog. 1, 6, 4. p. 168 Heer.) et Sextum

Empiricum (9, 86. p. 871 Fabr.). E Romanis Varro

(ap. Augustin. 7, 15) Genium dicit esse • unius

cujusque animum rationalem« quibus ad Socratis

452

206 Martiani Capellae lib. II. §. 182.

{155

etiam Praestitem, quod praesit gerundis omnibus, vocaverunt. Nam et populi

Genio, quum generalis poscitur, supplicatur, et unusquisque gubernatori proprio

dependit obsequium. Ideoque Genius dicitur, quoniam quum quis hominum

genitus fuerit, mox eidem copulatur. Hic tutelator fidissimusque germanus

animos omnium mentesque custodit. Et quoniam cogitationum arcana superae

Genium respexisse videtur. Ulterius deinde philo

sopliando progressus est Seneca (de quo v. not.

ad §. 185). Locum inter Lunam terramque inter

jectum Plutarchus etiam (de orac. defect. p. 416)

Geniis assignat: quos plures esse quam homines

Plinius (2, 7) refert.

Praestitem] Praestes, rrgo6térnc, rrQóturaeoc.

Sic Saxo Lib. 8 Plutonem Orci praestitem nomi

nat, id est praesidem. Ita Lares praestites dicti,

quod aedibus praestarent. Sternax. (ad Saxon. p.

54 f.) — Inde Jupiter prae omnibus Praestitis

cognomen invenit (Capitolin. in Max. et Balb. 5),

ot in lapidum etiam titulis (Grut. 22, 1. 1068, 2)

illo nomine honoratur (v. et infra §. 164 Manium

praestites).

gerundis omnibus] E Festo, qui (p. 161 Dac.):

. »6enium appellabant deum, qui vim obtineret re

rum omnium gerendarum.« Licet dubium videri

possit, num vera Festi verba nunc legantur. Quid

enim illa cum Genio commune habent? Verior vi

detur scriptio Varronis (ap. Augustin. de civ. dei

7, 15): Genius deus, » qui praepositus est ac vim

habet omnium rerum gignendarum.* Atque ita

Isidorus (8, 11, 88. p. 591 Arev.) etiam legit.

populi Genio] Romani populi hic Genius cele

bratur non modo in numis (Montf. ant. expl. I.

p.518. Spanh. num. I. p. 147. Rasche II. 1. p. 1564)

et inscriptionibus (Grut. 8, 5. 1006, 5); sed etiam

teinpli, ubi colebatur, mentionem faciunt scriptores

(Dio Cass. 47, 2. p. 492. 80, 8. p. 609 Reim.).

Idem esse videtur, qui alias Genius publicus appel

latur (Ammian. Mare. 20, 8. p. 267. 22, 11.

p. 583. 23, 1. p. 581. 26, 2. p. 451 Gron.

Camden in praelect. academicis p. 180).

supplicatur] Ita pro supplicant in editis Rei.

ehenauensis, Basileensis, Darmstattensis, Canta.

brigiensis, Britanuicus, Bongarsiique codex.

gubernatori] Affert Montfauconius (antiqu. 1

p. 518) inscriptiones Genio gubernatori, et Genio

patrono dicatas. Regimen modo flagro, modo gn.

bernaculo significari alio monstravi loco (palaeogr.

erit. I. §. 698— 607).

genitus] In hoc vocis etymo a gignendo ductae

plerique eonveniunt (Fest. v. Genium p. 161 Dae.

Censorin. de die nat. 5. Appulejus de deo Socrat.

p. 181 Oud. Isidor. etym. 8, 11, 88. p. 591 Arer.

Conf. Müller. Etrusc. II. p. 80 n. 24).

omnium] Legendum fortassis hominum pr0

omnnium. Nam de Geniis sermo est. svsivs (in

Gurlitt. anim. 4. p. 9). — Profecto non opus eor.

rectione erat, siquidem Snsius facile supplere po

terat hominum. Sed melius etiam Martianus scripsit

omnium » quia non hominibus tantum, sed diis

etiam sui erant Genii (§. 55. 92), quin et rebus

(Porphyr. de abstin. 2, 58. p. 172 Rlioer.).

cogitatiomum] Seneca (epist. 41. Op. p. 455 Lips.)

quam nostri theologi conscientiam dicunt, intelligit

serihens: »Sacer intra nos spiritus sedet malorum

bonorumque nostrorum observator et custos.« Plau

tus (Rud. proleg.) Arcturum finxit hominum facta,

mores , pietatem, et fidem pariter ac perjuris

•ovi denuntiantem. Lucianus (Necyom. 11. T. III.

Martiani Capellae [lib. II. §. 484. 9207

annuntiat potestati, etiam Angelus poterit numcupari. Hos omnes Graeci θαί

aovac dicunt, ärrò roö öaijuovoec evat: Latini Medioximos vocitarunt. Qui quidem

omnes minus lucidae splendentisque naturae quam illi coelestes, sicut conspicis,

approbantur. Nec tamen ita sunt corpulenti, ut hominum capiantur obtutu.

Hic ergo Lares, hic post membrorum

p. 18 Bip.) ipsas corporum umbras apud inferos

accusare homines refert, quippe quae, utpote eo

rum semper comites, omni fide dignae sint. Pinda

rum nempe (Ol. 2, 107) vel Platonem (Phaed.

p. 107. Phaedr. p. 249 Steph.) ante oculos habuit,

eujus verba pluribus ita circumscripsit Appulejus

(de deo Socr. p. 188 Oud.): »Plato autumat sin

gulis hominibus in vita agenda testes et custodes

singulos additos, qui nemini conspicui semper ad

sint arbitri omnium, non modo actorum , sed etiam

eogitatorum. At ubi vita edita remeaudum sit, eun

dem illum, qui nobis praeditus fuerit, raptare illico

et trahere ad judicem atque illic in causa dicunda

assistere : si qua commentiatur redarguere; si qua

vera dicat, asseverare : prorsus illius testimonio ferri

sententiam. • -

Angelus] Cave credas hoc nomine, quo nuntius

significatur, non nisi Cliristianos scriptores usos

esse. Usus est e Romanis jam Labeo, e Graecis

Aristides (or. εις 'A9nvoev) et, si fabula vera,

Apollo ipse in responso (ap. Lactant. 1, 7). Por

pliyrius quoque (de abstin. 2, 58. p. 173 Ithoer.

Isagog. ad Aristotelem 5) huc referri potest, öuay

yé2Áovtoec inter deos et homines memorans. Sed

eadem, quae Martianus, ante eum jam Plutarchus

(de orae. def. p. 417) scripserat. Pariter Philo Ju

daeus (de somniis Op. p. 886): »Sunt quaedam

purissimae optimaeque, quae altius diviniusque sa

piunt, aspernatae terrestria, ministrae omnipoten

tis, tanquam magni regis aures et oeuli videntes

audientesque omnia. Has Genios philosophi, 4nge

nexum degunt animae puriores, quae

los sacrae literae vocant (ö. 88 iegóc 2öyoc dyyé

2ovg &io$e •oe^eiv) nomine aptissimo: sunt enim

internuntiae, patris mandata perferentes ad filios

et ad illum vicissim preces filiorum. « Confer Ho

meri hymnum in Mercurium (869), et Orplicum

(27, 1), Max. Tyrium (14, 8. T. I. p. 266 Reisk.),

Origenem (c. Cels.), Plinium Seeundum (paneg. 32,

5. p. 687 Cellar.), ae si lubet quae alibi (in pa

laeogr. crit. III. §. 92. 93) de illis nuntiis ex

posui. -

dzrò roö] Vulgaris haec etymologia est (Plato

in Cratyl. p. 598 Steph. Isidor. etym. 8, 11, 15.

p. 578 Arev.) a qua differt illa Lennepii (in etym.).

Medioximos] Quasi medios proximos inter deos

et homines discurrentes. VvlcAN. — Appulejus

(dogm. Plat. p. 204 Oud.) » esse mediorumos.

ait, » qui sui ratione et loeo et potestate diis sum

mis sint minores, hominum natura majores..

conspieis] Pro conspicitis in editis non Grot;a.

nus tantum codex, sed Reichenauensis, etiam Basi.

leensis, et Darmstattensis habent.

obtutu] Plato (Epinom. p. 984 f. Steph.) die.

mones ait, quamvis prope nos sint, conspici ta

men non posse.

Lares] Manes intelligit illos, quos infra (§. 162),

si vitae prioris adjuti fuerint honestate, dicit in

Lares domorum urbiumque verti.

post membrorum nexum] Intellige: solutum, sive.

»post animas a membrorum nexu solutas.« Non

poenitebit contulisse haec Graeca Maximi Tyrii

(18, 6. T. I. p. 278 Reisk.): •énsué&v òè &no

M54

1$

208 Martiani Capellae lib. II. §. 185.

M56

plerumque, si meritorum excellentia subvehantur, etiam circulum Solis ac

flammantia septa transsiliunt. Dehinc a lunari circulo usque in terram, quid

πάμm t& veígæ rævti, xaì rò aeveöuoe, xai

ré äåÀa t& è6reg xa%öuæ, áé öv rioc

aego6a§gpu6ro tij vpvzij rò 6öuoe; vó pu$v

έφ$dgn xoei xoetâ Aev$o$ qjxero, aétí ôé

εφ' εαντης έκνήθαμένη 6vväzet re aërijv xai

íógvrat. «

degunt] Operae pretium erit hic e Dionysio

Halicarnassensi (8. p. 522 Sylb.) matris ad Marcium

filium haec inserere verba : »Si quis locus est,

qui humanas animas a corpore solutas recipiat,

meam non subterraneus caliginosusque capiet —

nec eampi, quos Lethaeos nominant; sed sublimis

et purus aether, in quo ajunt diis genitos fortuna

tam et beatam vitam degere.« (Confer ap. Diog.

Laert. 3, 44 p. 189 Meib. epigr. in Platonem et

nostrum infra §. 211). Sed ipsi Aristoteli visum

esse (ap. Cic. divin. 1, 28) legimus, animum, quum

e corpore egrediatur, domum revertere. Ac Cicero

(div. 1, 30) etiam »vigere et vivere animum post

mortem, quum corpore excesserit« docet; et (Tusc. I,

11) »posse animos, quum e corporibus excesserint,

in coelum quasi in domicilium suum pervenire.•

Alium Ciceronis (de consolatione) locum Lactan

tius (5, 19) affert, ubi ille •castos animos« ait

»levi quodam et facili lapsu ad deos, id est, ad

naturam sibi similem, pervolare. « Conferendus prae

terea nobilissimus Ciceronis (de amic. 4) locus, cui

adde Senecam , qui (ep. 79. p. 855 Lips.) animo

gratulatnr, » quum emissus his tenebris et redditus

eoelo suo fuerit, quum receperit locum quem occu

pavit sorte nascendi. Sursum voeant illum initia

sua. « Unde etiam (ep. 86. p. 888) Scipionis Afri

cani • animum in eoelum, ex quo erat, rediisse«

persuasum habebat, et pluribus locis (ep. 92 et

120; consol. ad Helv. c. 6.) praecepta eadem repetit,

quae ei cum Platonicorum rij sic tá 6οματα

×æ$ëóq; et évóóq; communia erant. E poëtis con

ferendus inprimis Virgilius (georg. I , 226).

quae plerumque] Successive enim dignitatis gra

dibus animas ascendere docebant veteres. Sextus

Empiricus (9, 1 adv. pliys. 7I sequ. p. 868 Fabrie.)

»animas, inquit, ne suspicari quidem licet quod

deorsum ferantur. Nam quum sint subtiles, et non

minus igneae, quam aëreae, sua levitate magis

feruntur in loca superiora. — Quum itaque extra

Solis tabernaculum positae fuerint, habitant locum

qui est sub Luna, et hinc propter puritatem aëris

accipiunt majus tempus ad permanendum: et utun

tur alimento convenienti, nempe exhalatione ex

terra ut cetera astra; nec liabent in iis locis quod

eas sit dissoluturum. Si ergo permanent animae,

fiunt ejusdem naturae cum daemonibus.« Haud ali

ter Julius Firmicus (mathes. 1, 5 p. 7 ed. 1853)

scribit: »Quis dubitat quod per stellas terrenis

corporibus divinus ille animus necessitate cujusdam

legis infunditur, cui descensus per orbem Solis

tribuitur; per orbem enim Lunae praeparatur ascen

sus.« Pariter Manes et Manichaei animas primum

in Luna per aquam, deinde in Sole per ignem

purgari docebant (Mosh. hist. Chr. ante Const. sec.

5. §. 49 not. 3. p. 862. ibique Augustin. haer.

c. 46).

a lunari circulo] Plutarchus (de fac. in Luna

p. 945): »Omnis anima, ubi primum e corpore

exiit, fati lege ad tempus vagatur ea in regione quae

terram et Lunam interjacet.« Macrobius (somn. Scip.

1, 11): »Immutabilem quidem partem a sphaera,

quae aplanes dicitur, usque ad globi lunaris exor

dium; mutabilem vero a Luna ad terras usque

dixerunt; et vivere animas duum in immutabili parte

Martiani Capellae lib. II. §. 488. 209

quid interpatet, interstitii proprii partitione discernitur, et ab orbe lunari

interfusa medietas disparatur. Sed superior portio ejus sicut conspicis claudit

uos íu$&ovg dicunt uosque Latine Semones aut q. Semideos convenit me ?[u » QI q.

IIOI'are. Hi animas coelestes gerunt sacrasque mentes, atque sub humana

effigie in totius mundi commoda procreantur. (His animus datus ex sempiternis

- - f • • • - <

ignibus, quaé sidera stellasque vocamus). Qui quidem plerumque sui miraculo

eonsistant; mori autem quum ad partem ceciderint

permutationis capacem: atque ideo inter Lunam

terrasque locum mortis et inferorum vocari, ipsam

que Lunam vitae esse mortisque confinium et ani

inas inde in terram fluentes mori, inde ad supera

meantes in vitam reverti, non immerito existima

tum est. A Luna enim deorsum natura incipit ca

ducorum.« (Conf. palaeogr. erit. IV. §. 759 et Ocel

lum Lucannm de univ. natura p. 816. 829 Gal.).

Paulo aliter illud circa Lunam spatium e Chaldae

orum placitis dispertit Psellus (ad Chald. orac. ap.

Gallaeum in app. p. 91): • animam curriculo vitae

humanae finito ad regionem , quae supra Lunam

est, redire, eique sorte assignari locum undique

luminosum. Nam qui subter Lunam locus, eum

undique tenebrieosum esse: lunarem vero alternatim

lucidum et obscurum. — Graecorum contra doctri

nam animam facere interitus nesciam eamque us

que ad elementa sub Luna sita extollere. «

Semideos] Vide de iis Ovidium (met. 1, 192.

44, 875; lier. 4, 49; in Ib. 80), Statium (Theb.

5, 518. 5, 575. 6, 111. 9, 576. Ach. 1, 71.

2, 565), Rutilium (1, 568), Faliscum (cyneg.

G5), Servium (ad Aen. 1, 196), Ausonium (Id.

A 1, 21). Pro $tu$&ovg infra (§. 160) Latinis

literis hemitheos scripsit regionemque aliam indicavit,

in qua versentur. Confer Hesiodum (op. 159), Dio

dorum (4, 88) et Lycophronem (811). Inprimis

autem hi Lucani (9, 6) versus memorandi:

~Quodque patet terras inter Lunaeque meatus

Semidei Manes habitant, quos ignea virtus

Innocuos vita patientes aetheris imi

Fecit et aeternos animam collegit in orbes.»

De Semonibus locus classicus est apud Fulgentium

(in serm. ant. p. 172 Munck.).

mundi commoda] Apud Aegyptios Strabo ($.

p. 24 Casaub.) tradit divinis honoribus cultos esse

eos, qui aliquid utile excogitassent, et (17. p. 822)

ab Aethiopibus deum haberi eum qui benefecerit.

E Graecis Persaeus, Zenonis auditor, eos esse

dixit habitos deos, a quibus magna utilitas ad

vitae cultum esset inventa (Cic. N. D. H, 18 et 42).

Ex hominibus enim deos factos, unde Dionysius

Halicarnassensis (7. p. 478 Sylb.) et Plutarclius (in

plac. pliilos. 1, G. p. 880) » semideorum « ajunt

»animas , relictis corporibus, in coelos ascendisse

— Hereulis, Aesculapii , Castorum, Helenae,

Panos et aliorum innumerorum. « Quibus mox plu

res addit noster (§. 157 sequ.). Vide supra (§. 62)

et (§. 94) Jovis quoque hac de re decretum.

his animus] Quae uneis inclusa sunt, Ciceroni

(ap. Macrob. in somn. Scip. H, 14) debentur, ne

que reperiuntur in codicibus Basileensi, Darmstat

tensi, et Dresdensi. Intrusa ea esse e glossa a!i

qua eo magis videntur, quo certius male se habe

vent commata sese excipientia »lii animas • et »his

animus.« Ceterum nota est differentia inter animum

et animam. Ille est quo sapimus, haec qua vivimus,

nt ait Nonius (de differ. verb. p. 426 Mercer.).

miraculo] Exemplis, quac iii mcdium profert, ad

.

457

97

210 Martiani Capellae lib. II. §. 157.

fidem' fecero eoelestium, ut in ortu Herculis geminatae noctis obsequium

serpentesque idem parvus oblidens vim numinis approbavit; Tages sulcis

de* poterat illud RomuliQion. Halicarn. 2. p. 119

Sylb.). Alios etiam, qui$um prodigiis nati, recen

suerat Apollinaris Sid íearm. 2, 108 sequ.

p. 292 Sirm). '

fidem fecere] Et statim subjungit Herculis exem

plum, ita ut verba illa habuisse videatur a Clau

diano (seu quis alius sit poëta) qui laudes Her

eulis canens hunc sie alloquitur (18. p. 506 Bip.);

»Fecisti de patre fidem. «

geminatae noctis] Senecat »Roscidae noctis ge

minavit horas« de eadem Herculis genitura. Gnor.

— Graeci quidem scriptores triplicatam fuisse no

ctem scribunt (Diodor. 4, 9. Apollodor. 2, 4, 8.

Lucian. dial. deor. p. 32 Bip. Euseb. praep. ev. 2,

2, 2. p. 84. Orph. Argon. 118), unde tgueôzrégov

Àéovroc nomine insignitur a Lycophrone (55) et

&AEe&bxaxog rQu682mvoc appellatur a Pallada (anth.

Gr. H, 38, 9, 5. p. 168 Bosch.): sed Romanorum

plerique geminatae meminerunt noctis (Propert. 2,

48, 25). Et quamquam verbum geminare etiam

multiplicare significare poterit, id quod e voee ter

geminus sive trigeminus patet, sintque praeterea

qui numerum non definiant (Plaut. Ampl. prol. 115.

146; adde tamen 188. Senec. Agam. 816. Ovid.

Heroid. 9, 9); aliis tamen locis, ut illo a Grotio

laudato (Sen. Agam. 808) numerum expresserunt,

ut Ovidius (amor. 1, 15. 48):

»Ipse deùm genitor, ne te tam saepe videret,

Commisit noctes in sua vota duas «

(eonf. Senec. de brev. vit. 16. p. 928 Lips. Hie

ronym. alios). Servius contra (ad Aen. 8, 105)

eum Graecis facit : atque Arnobius (4. p. 148) et

Clemens (protrept. p. 20) tribus non contenti vel

novem fingunt.

Tages] Cicero: »Tages quidam dicitur in agro

Tarquiniensi, quum terra agraretur, et sulcus altius

esset impressus, exstitisse repente et eum affatus esse

qui arabat. Is autem Tages, ut in libris est Etrus

corum, puerili specie dicitur visus, sed senili

fuisse prudentia. Ejus aspectu quum obstupuis

set bubulcus, clamoremque majorem cum admira

tione edidisset, concursum esse factum, totam

que brevi tempore Etruriam convenisse: tum illum

plura locutum multis audientibus, qui omnia ejus

verba exceperint literisque mandaverint. Omnem

autem orationem fuisse eam, qua Haruspicinae dis

ciplina contineretur. • Ovidius:

• Haud aliter stupuit , quam quum Tyrrhemus

arator

Fatalem glebam motis aspexit in arvis

Sponte sua primum nulloque agitante moveri,

Sumere mox hominis terraeque amittere for

mam ,

Oraque veniuris aperire recentia fatis.

Indigenae dixere Tagem : qui primus Etruscam

Edocuit gentem casus aperire futuros.

Citat Planciades libros ejus IIaruspicinae nomine

inscriptos. Sed et Servius. Quoniam autem vocem

sypnum hic mendosam esse,' et ex grammatica hue

translatam, idque manifestis MS. libri indiciis liquet,

ex locis hic laudatis lubens legerim: et ritum sta

tim genti, haruspicinamque monstravit, vel si ma

vis haruspiciumque. Et sane alterutrum fuerit,

quod vel ex intervallo, quod in MS. est, verum

esse colligo. Gnor. — Lacunam in MS. suo testa

tur fuisse Grotius. Nos priscum codicem posside

mus qui ab liae seriptura nec unguem latum rece

dit. Quid vero illud sypnum sit doceri cupimus.

Legendum arbitror •et ritum statim genti inspi

ciumque monstravit. • Inspieium solemnis in sacri

Martiani Capellae lib. II. §. 457. 211

emicuit et ritum statim gentis sypnumque monstravit; Ammon apparuit cum

cornibus arietinis et vestimento lanitio, ac sitientibus undam fontis exhibuit.

ficiis vox. Tertullianus lib. I. in Marcionem : » Di

vum posse videri Extorum inspieiis, resque ex

spectare futuras.« Banth. (in advers. p. 1255) —

Vid. de Tagete Cicero de divin. 2, 23 et Ovid.

metamorph. l. XV. 888 (I. 885). Servius ad Aen.

VIII, 398 et Scholiastes Statii ad IIII. Theb.

816 (?) Tagetem inter scriptores artis aruspicinae

numerant, cum quibus etiam plane consentiunt Ful

gentius et Isidorus. Goez.—Addere poterat Festum

(p. 887 Dac.), Ammianum (21 pr. p. 195 Lind.),

Censorinum (de die natal. 4 f.), Statium (silv. 8,

2, 1), Lucannm (1, 657), Columellam (10, 548),

aliosque. Sed magis solliciti sumus de vocis syp

num interpretatione. Glossa quidem. esse dicit » op

pidum Hispaniae, quod infra dicatur Sippone«,

sed facile perspicitur scholiastem prorsus nihil hic

intellexisse multumque sudasse , ut istam saltem

daret interpretationem. Variantes igitur in codicibus

lectiones perlustravi. Sed in Monacensibus nihil re

peri, nisi quod in nonnullis I, in pluribus Y in voce

illa erat. Neque ex Anglicis aliquid accepi memo

ratu dignum. In Dresdensi quidem substituitur sup

plicium ; sed e jüdicum numero Tagetem fuisse

nemo audierit. Quod autem in Guelferbytano Cor

tius pro sypnumque legit exitumque, initio quidem

milii arrisit, comparatis nimirum hisce Censorini

(17, 6) verbis: »Quare in Tuscis liistoriis, quae

oetavo eorum seculo scripta sunt, ut Varro testa

tur, et quot numero secula ei genti data sint et

transactorum singula quanta fuerint, quibusve osten

tis eorum exitus designati sint, continetur.« Verum

tamen neque in hac acquievi explicatione. Post

quam enim videram eandem vocem sypnum, iis

demque literis scriptam infra (§. 284) a nostro re

peti, statim mihi persuasi, hane unice veram esse

lectionem, neque culpandum Martianum de ea in

antiqnissimis ritibus recensendis adhibita, sed nos

met ipsos in illius vocis ignoratione reprehenden

dos esse. Docuerat enim jam Gellius (13, 8.

p. 148 Conr.) »Romanos pro Graeco ânvog pri

mum dixisse sypnus , e quo sensim enatum son*

mus.« Liquet igitur vaticinia per somnia, de qui

bus noster paulo ante (§. 131) egerat, intelligenda

esse, additumque verbum monstravit eminentiori

sensu explicandum, ut significet demonstravit. Mül

lerum quoque (Etrusc. II. p. 28 n. 16) persuasum ha

beo, si alterum Martiani locum et Gellium inspexis

set, non haruspicium substituturum fuisse.

Ammon] Duas hic fabulas de Jove tangit, qua

rum una ab Herodoto lib. II. refertur, quae narrat

Jovem Herculi apparuisse in pelle arietina : altera

notior, qua refertur IHammonem sitientem Libe

rum, quum exercitum per Africam duceret, ad

fontem deduxisse. Gnor. — Vide Herodotum (4,

181), Pausaniam (8, 52, 4), Macrobium (Sat.

1, 21), et Staverenum (ad mythograph. pag. 953.

987. 960). Frequens ejus cognomen » corniger

Ammon« (Lucanus 5, 292. Silius 5, 10. 14,

572. Claudian. 4 Cons. Honor. 145. Ovid. mei. 5,

17. 18, 509) ejusque cum cornibus picta iinago

(Pal. erit. IV. §. 600). -

vestimento lanitio] Linitium scribendum arbitra.

mur. Ammonis enim mysteria non lanam, sed ii

num vestitui quaerebant. Silius Italicus libro III.

Punicorum (v. 24):

— — — •velantur corpora lino. •

Barra, (advers. p. 1258). — Sed errat vir doetus;

primum enii. non de Ammonis sacerdotibus illie

sermo est, sed de Herculis Gaditani, quod Dra

kenborcl, (ad Sil. Italic. p. 128) jain animadvertit;

97 *

Martîanï Capellae lib. II. §. 158.

io8 Quid íóquar cosy'qítti priflli mortalibus usum rerum majoraquc coramoda

praestiterunt? ut viteiu Dionysius apud Thebas, Osiris apud Aegyptios haustum

vini usumque compcricns; frutnentum Isis in Aegypto, Triptolcmus

dcín de, с t¡ a m si (ex Него doli 2, 81 loco) dem us

non nisi lineis vestimentis in mystcriis Ammonia

locum fuisse, satis tarnen notas est latior voris

lanac usus, adeo ut sérica etiam lanitia dicantur

(Plin. 6, 17, 20), omnisque nendi texendique ara

hoc Yocabtdo contineatur; postremo nou de vestitu

in inystcriis, sed de pelle arietina nostcr loquitur,

qua tectus Ammon apparucrit. Profecto igilur nan

erat, quod inusitatum verb um Unit tum cri tien s il le

Marliano obtruderet. Quod rcliqutim est, Cortius quidem

in Guelferbytano legit veslimentum pro veslimento

et sic etiam in Darmstattensi legi tur 3 sed

vulgaris praefereuda lectio est.

qui piimi] Lactantius (1, 18): «Artes queque

suis inventoribus immortal ¡ta lern peperisse diciintiir,

Ut Aesculapio medicina, Volcano fabrica.» Adde

Oppianum (in piscat. 2, 15 seqn.) et Lucretium

(5. 15)':

» Confer enim divina aliorum antiqua reporta,

rfamque Ceres fertur fruyes, Liherquc liquoris

Vitiyeni laticem mortalibus instiluisse.«

Dionysius] Pro Dionysus, solcmni errorel

Моск. (ad Fulgent, p. 00 a). — Nihil muto. Arnobius

(5. p. 17G) Bacchum appcllat »Nysium et

Semclcium Liberum.« Ipse Cicero (pro Flacco 25),

si plurimorum codicum lectionem spectaveris, no

mina »Evium, JSysium, Bacchum, Liberum« jungit.

Et profecto qui vulgatum illud nominis etymon

probant, ut sit a Jove et Nysa compositum (Dio

dor, alii), non possunt Dionysum scribere-

A Nysa enim gentile est Nysius, possessivum Nysc'tus

sive Nysaeus (Steph. Byz. p. 500), nuuquam

Nysus. Sed qui sola consuetudtnc ducti rationes

non exquiront, illico clamant et errorcm ее rcperissc

gaudent. Nomen equidem Dionysum, ut magis

nsitatum, scribo; sed cos ctiam defend о , qui Dionysium

prucfcruiit.

Osiris] Eundcm enim hune fuisse quem Graccî

Romaniqiic Dionysum et Bacchum appellarint,

multis jam demonstravi (in Pal. crit. П1. §. 465.

IV. §. 641. 643. 646. Add. Anson, epigr. 20 ct

50). Scd ipsi etiam Osiridi hedcrae inveutionem

tribuerunt scriptores tarn Gracci (Diodor. 1, 17)

quam Latiui (Tibull. 1, 7, 35). Heyne (ad Apollodor.

3, 5. p. 571) de Dionyso: »primam notio»

nem«, inqiiit, »ei fuisse symbolicam et ex oriente

profectam nemo dubitet; satis queque constat па-

turam ejus vim yenerandi ab initio fuisse declara*

tarn notione in personam sen deum conversa.*

frumentum Isis] Isis Aegyptios terram cole*«

doeuit (Diodor. 1. 14. Isidor, etym. 8, 11, 84),

un de cum Cercre confusa in Aegypto est (Apollodorus

2, 1, 5).

Triptolemus] Si plura de со copie, confer Dk>-

dornm (1, 18), Pausaniam (1, 14, 1 — 5. 1, 38,

6. 7, 18, 2. 8, 4, 1), Apollodorum (1, 5, 2), Anthologiam

Graecam (2, 47, 24 dc Bosch), Slraboncm

(16. p. 750 Casaub.), Ovidium (fast. 4,

550; met. 5, 646. 655; trist. 3, 8, 1; <: Ponto

4, 2, 10), Amobium (1. p. 21. 3. p. 103. 5.

p. 174), Hyginum (astron. 2, 14. p. 580; fab. 147.

p. 216. f.277. p. 336. Muncfc.), Fidgcntium (myth. 1.

p. 10 Munch.), Servium (ad georg. 1, 19. 163; Acn.

1 , 323). Pictus etiam in gemmis compare! (VVincfcelman.

catal. p. 70. not. 259 sequ. Rasp. 1888

eequ.).

Martiani capellae lib. II. $. 188. 245

Eademque Isis lini usum sementemque apud Atticos docuere. monstravit.

Comminuendae frugis farrisque fragmenta Pilumno assignat Italia. Ascribit

Asclepio Graecia medicinam. Alii quoque hujus generis homines in divinandi

usum et praescientiam procreati, ut Carmentis in Arcadia ab effuso per va

ticinia carmine memorata; Sibylla vel Erythrea, quaeque Cumaea est, vel

lini usum] Hinc Isis linigera et Isiaci linigeri.

<Juvenalis:

• Qui grege linigero circumdatur et grege calvo.

Gnor. — Aegyptii vero etiam laneae vestis inven

tionem Isidi tribuerunt, utpote quae Mereurio do

cente prima lanam nere, et vestem ex ea. texere

invenerit. Goez. — »Nili regis filiam et textrinae

artis magistram« Julius Firmicus (de error. prof.

relig.) Isidem appellat; quod praeterea Goezius do

cet, me latuisse ingenue fateor ; quae enim de ea

comperta habebam omnia pridem (in palaeogr. crit.

IV. §. 893) exposui.

Pilumno] Vide de hoc deo Varronem (ap. Non.

Marcell. 12. n. 56. p. 828 Merc.), Virgilium (Aen.

40, 76. 619), Minucium Felicem (28, 8), Servium

(ad Aen. 9, 4 et 10, 76), Augustinum (de civ. dei

6, 9) et Gruterum (in inscr. 96, 4).

assignat] Ita pro Grotiano signat habent mem

branac Leidenses (Munck. ad Fulgent. p. 44) et

codex Vossianus (Arntz. misc. p. 2H 1), quamvis

non sine exemplo ille verbi siqnare usus sit.

Carmentis] Evandri mater Nicostrata, alio no

mine Carmenta voeabatur, aliis tamen Carmentis.

Ovidius :

•Jamque ratem doctae monitu Carmentis in am

em

Egerat• — — —

Idem :

~Carmentis portae dextro est via proxima Jano.«

Et forte rectius, si etymologicis credimus, qui inde

dictam ajunt, quod carerct mente: erat enim fati

dica. Gnor. — Nominis etymon prodidit Ovidius

(fast. 1, 467);

»Ipsa mone, quae nomen habes a carmine du

- ctum. a

Quod et Graecorum nonnulli (Dionys. Halie. I. p. 24

Sylb. Plutarch. in Romul. p. 51 ; quaest. Rom. 55.

p. 278) comprobant. Strabo ($. p. 250 f. Casaub.)

simpliciter H(aQpuévruv eam appellat. Aedem lia

buit in regione octava (cf. Victor. urb. reg. 8).

Sibylla] De nominis etymo Varro (apud Lae

tant. H. 6) ita statuit, »6uovc deos, non 9eovc,

et consilium non Aeov%r}v sed Aev%v appellari

Aeolico genere sermonis; itaque Sibyllam dictam

esse quasi $eo8ov,21, v. • Alia attulerunt Salmasius

(ad Solin. p. 80 ed. a. 1629), Fabricius (in bibl.

Gr. I, p. 171—174; edit. Harl. I, p. 220 sequ.),

et Perizonius (ad Aelian. var. hist. 12. 58. 5), qui

etiam monuit, tandem feminas fatidieas omnes hoe

nomine appellatas esse, sicut et Staveren (in my

thograph. p. 982) pluribus demonstravit. Primam

tamen omniumque antiquissimam ab Aefris nomen

accepisse refert Pausanias (10. 12), unde fortasse

fides accedit IIydio, qui (de relig. Persar. c. 52,

p.591 sequ. ed. 1700) reliquis omnibus origina

tionibus spretis, e voce Phoenicia n*>w, spica,

explicat adque Virginis in Zodiaco signum refert.

Cumaea] Pro Cumea Munckerus ad Hyginum

fab. 228 e codice Leidensi profert Cymea, idque

etiam exhibet Vossianus, neque illud male. Vide

notam ad Livium 58, 59, et quem Drackenbor

clius excitat Heinsium ad Val. Flacc. 1, 8. Ad

I $9

214 >îartiani Capellae lib. II. $. IS9.

Phrygia: quas non decern, ut asserunt, sed duas fuisse non nescis, id est, Herophilàm

Trojanam Marmensi filiam, et Symmachiam Hippotensis filiam, quae

Erythra progenita etiam Cumis est vaticinata. Ex hac divinandi possibilitate

datur Cell ariu s orthogr. Lat. p. €. Abntzen. (misc.

p. 211) — At vero Virgilius (Acn. 6, 98):

• Talibus ex adyto diet is Gumaca Sibylla « cet.

Fabulam ipsam ubcrius exponit Ovidius (met. 14»

121). Nomen habet a Cumis, Campaniac oppido,

quod Graecis Cyme (conf. CIutcp. Ital. ant. 4. 2.

8 j Peregrin, de Campania felice in Gracv. ct Burm.

Tlics. antiqn. Ital. T. IX, P. 2; diss. П. c. 15),

»icut Erythraea ab oppido Joniae (Strab. 14, p. 645

Casanb.), quas tarnen pleriquc inter se distinguunt

(rid. Solin. c. 2 ; Pausan. 10. 12. 4, et not. quae

seqnitur).

decern] Sic тсгЫ causa Scboliasta Platonis (p.

60 Rubnken.) et Lactantius (1. 6), qni Varroncm

sccutus primam cnumerat fuisse de Persis, secun

dara Libyectm, tertiana Delphida, quartam Cimmeriam

in Italia, quintam Erythraeam, sextain Samiam

, septimam Cumaeam nomine Amaltheam,

quae ab aliis Demophile Tel Herophile nominetur;

octaram Hellesponticam , nonam Phrygiam } decimam

Tiburtem. Paulo aliter Aclianus (таг. hist. 12.

55): ^ElßvXXaL теттаоед, i¡ *Eov&Q<xla, r¡ Sa

ida, r¡ AiyVJtria, 7) EagdiavTj ' oí dé <pa6i teal

steçai e£, cog slvat ràg rtätiag ôéxa, uiv elvui

xaï T7¡v Kvfiaiav xaï rr¡v 'Iovôalccv.

Herophilum] Hanc noster Trojanam appcllat,

Lactantius Cnmaeam, Plutarchu s (Pyth. orac. p.

401), Sol'miis (c. 2) aliique (Suidas П, p. 77)

Erythraeam; cum nostro conspirare videtur Pau-

•aniaa (10. 12), ita tamen ut et ipse Erytbraeos

quoque sibi illam vindicare dicat (ccfKüLÖßfjTOVÖt

yeco tijç 'Hço<piXt]Ç Лоо&кцотата 'EXXr¡vtov).

Trojanam] Eandem quam modo Phrygiam

dixerat, etsi Lactantius «am, quam Hellespontiam

dixit >in agro Trojano natam vico Marmesso circa

oppidum Gergithinm«, a Phrygia distinxit; quod iisdem

fere verbis Suidas repetit

Marmensi filiam] Quod cam Marmcssi vcl Mar

mensi (saepc enim vetercs pro ss duplicata ns pe

nchant, et sic t antecessor* Graecis àvTixévÔCOD

d'ictus) filiam ait, quum in vico ita nominate natam

alii tradant, simile est ci quod Mclctcm quidam

Homcri patrem dicant, alii ad Mcletis fluniinis ri

pas natum. GnoT. — Mermessi Salmasius ad Solin.

p. 92 pro Tolgato Marmensi reponi jubet. Gora.

— Variât nomen, quod alii Mefinessum, alii (Paasan.

10. 12) Marpessum scribunt, ut satius sit

nostram Icctioncm tucrij quam oinnes libri retînent

Grotiusque abunde défendisse videtur. Accedit quod

hominis nostro vocabulum est, non oppidi, nt pierisque,

nisi Marmensi filiam dictum volueris pre

Marmenso oriundam. Cetcrum Tibullus (2. 5. 67)

distinxit Mcrmessiam ab Ilcrophile :

Quidquid Amalthea , quidquid Mermessia dixit,

Ilcropliile Phoebo gralaque quod monuit;

Stcphanus autem Byzantins (s. v.) Mermessum Erythracac

Sibyllac patriam fecit (cf. ct Clero. Alex,

ström. 1, p. 523).

Symmachia] Tenus qnidem hoc nomine pota

(Pausan. 8, 9, 5), de Sibylla autem Symmachia non

babeo quod dieam. Erythra pro Grotiano Erythrea

legerunt Cortius in Guclfcrbytano, Anitzcniu9 in

Vossiano (v, mise. p. 211), et ipse legi in Darmstattensi

et Basileensi. Patria quoque nomen in

Darmstattcnsi non Hyppotensis sed Hipotensis eeribitur,

undc Hippotensis restituí.

possibilitate] Pro potestate. Voce illa minan

Latin» ваере ntitur noster (§. 555. 62g. 759).

Martíaní Capcllae lib. IL $. 160. 215

Amphiaraus Mopsusquc celebratí. A medietate vero aëris usque in montiuni 160

terraequc confiaia Hemithei Heroesquc versantur, qui ex eo quod Heram

terram vetercs dixeruat, Heroes nuncupati. Ibique Manes, id est, eorpori

Amphiaraus] Conferri possunt de hoc vate

Apollodoras (3, 6, 2), Pausanias(l, 34), Cicero

(N. D. 2. 5; de dir. I, 40 j de leg. 2, 15), Propcrtius

(2, 26, 39), Statius (Tbek i , 399 ibique

Barth.), Hyginus (fab. 128 p. 193 Munck.), Appulejus

(de dco Socr. p. 154 Oud.), et de ejus

oráculo quondam aduioduiu celebri Strabo (9. p.

399. 404. 16. p. 762 Casaub.) et Valerius Maximus

(8, 15. ext. 5). Mopsus plerumque cum eo

conjungitur (Stat. Tbcb. 3. 521), licet longe alia

in regione ejus oraculum cernerétor (Strub. 14,

p. 668 Casaub. Plut, dc dcf. oracul. p. 434).

Heroesque] Fere codem modo Augustinus (7. 6)

■ inter Lunae gyrum« ait »et nimbornm et ventorum

cacumina aërias esse animas, sed eas animo non

oculis yideri et vocari Heroas et Lares et Genios.*

Pari confusione ctiam Varro apud Arnobium (5,

p. 124) liaesitans »nunc aërios deos, nunc Heroas,

nunc antiquorum sententiam sequens Lares appellat,

quasi quosdam Genios et sanctorum animas

mortuorum.« Quo sensu etiam illc apud Dionysium

Ilalicarnasscnsem (4, p. 207 Sylb.) star' oixLav

ijçcoç intclligendus esse videtur. Nostcr tamen Ge

nios et Heroes in assignandis sedibus distinxif,

Graecos scentus, qui Euscbio teste (praep. evang.

4, 3, 5j p. 141) daemonibus locum tertium, quartum

Hcroibus assignabant, et coclestcs deos in

primis, deinde daemones bonos, tertio loco Hcrouin

animas colcbant (conf. cund. 5, 4, 3; p. 182, et

15, 43; p. 845. Plul. dc plac. philos. 1, 8;

p. 882. Hacrob. Saturn. 1. 25). Primarius locus

de Hcroibus est apud Hesioduin (¿. x. r¡. 161):

'Avâgôv r¡Q(ó(úv faíov yévoç, OÎ xakèovxcu,

'H¡¿í&eot, rtQOTéçffl yever¡ хат'' àrtùçova

yalav.

Unde Catullus (cpithal. Pel. et Tbct v. 25):

O nimis optato seelorum tempore пай

Lieroes, sálvete, Deám genus! «

(conf. et v. doct. ad Valer. Flacc. p. 4). Quamquam

et malí Heroes fingebantur, nocturnis occursionibua

pcrniciosi (Aristoph. At. 1490), qualis erat Lybas

ille ab Euthymo demum Tcmesa expulsus (Pausan.

6, 6, 5 et 4) 5 quaproptcr in nomo Hadrianî (Spanh.

П, p. 556) consulto additori 'AvtLvooç ijçcJÇ

Heram] Ab Hebraica ctymologîa, ad quam

ctiam Germanica terrae appellatio prope accedit.

ViiLCAN. — Bene MS. Eram. Veteres autein intelligc

Graecos. lilis enim $ça terra est. Vêtus

tarnen Isidor! glossariumi Hera, terra. Grot. —

Grotius praefert Eram, idquc firmat VossianM

codex. Arntz. (misc. p. 211) — Codices quidem

Reicbenaucnsis , Borgianus et teste Cortio Guclfcrbytanus

Eram habent; verum non ab Hebraico

yiN, ut Vulcanius vult, sed a Syriaco ]pti Grae

cum еда deducendum. Suidas etiam (p. 849) : *"Ega

T) yrj«: Hcsycliius autem (p. 1648) »'Hça« scribit,

ubi niutato spiritu Juno intclligi poterit, quippe

quae pro terra interdum accipiatur (Eurip. fragm.

с Sexto Empírico advers. matbem. 10, 315. Virg.

georg. 2, 325. 526. Macrob. Saturn. 3, 4). Insignis

praeterea locus apud Isidorum (ciyra. 8, 11,

98. p. 595 Arev.) hujus est argument!: »Hcroa«

dicunt a Junone traxisse nomen ; Gracce cnim Juno

VQV (s'c) aPPe^atur> ct '°"ео nescío quis filtus ejus

secundum Graccorum fabulam 7¡QWQ Cuit nuncu216

Martiani Capellae lib. II. §. 161.

161 humano praesules attributi, qui parentum seminibus manaverunt. Denique

haec omnis aëris a Luna diffusio sub Plutonis potestate consistit, qui etiam

Summanus dicitur, quasi summus Manium, Hic Luna, quae huic aëri prae

patus, hoe videlicet velut mysticum significante fa

bula, quod aër Junoni deputetur, ubi volunt He

roas habitare. Quo nomine appellant alicujus me

riti animas defunctorum, quasi dnQoec, id est

viros aërios, et coelo dignos propter sapientiam et

fortitudinem. « Plato tamen (in Crat. pag. 598

Steph.) Heroum generationem dnö toö égoetog

derivat.

dixerunt] Vossianus edixerunt, quod etiam e

membranis Leidensibus protulit Muncker. ad Ful

gent. myth. I. p. 621, ubi ex Graecis et Latinis

plura cumulantur exempla, in quibus compositum

pro simplici ponitur. Eodem fere sensu verbum

hoc pro indicare et proloqui adhiberi notavit Gro

novius ad Liv. 50, 4. An^tz. (misc. p. 211. 212).

Darmstattensis edixere habet.

ibique] Isidorus (etym. 8, 11, 100. p. 595.

394) »Manes « inquit •dicuntur dii mortuorum,

quorum potestatem £nter Lunam et terram asserunt.«

De Manibus plura supra (ad §. 88) monuimus.

Nomen eorum noster a manare derivandum censet,

quam originationem quamvis absurdam tamen an

tiquam esse non Plutarchus modo testatur, qui

(quaest. Rom. 82, p. 277) Genetae Manae voca

bulum ait δύ6vv twv& xoei yévé6iv, $ £ov6av

•&ve6tv significare, verum etiam Festus (p. 222

I)ac.) licet alia relatione: »quod per omnia ae

therea terrenaque manare crederentur.«

aëris a Luna diffusio] Generatim Cicero (ap.

Macrob. somn. Scip. M , 17): »infra autem Lunam

uiliil est nisi mortale et caducum, praeter animos

munere deorum hominum generi datos. Supra Lu

maiu sunt aeterna omnia. • Adde Porphyrium (in

vita Pyth. p. 60 Rést.) Plutarchumque, qui (de

plac. philos. !2, 4; p. 886) ex Aristotele refert

»partem mundi infra Lunam affectionibus esse

obnoxiam, in qua parte etiam terrestria suas pa

tiantur mutationes.«

Plutonis] Nemo nescit a mythologicis aëris

partem crassiorem Plutoni attribui. Phurnutus, quum

de Jove, Junone', Neptunoque dixisset, subjungit:

&οελφός δέ αύτόν xoei ö éónc evoet 2&ystæ

xaì 86tiv, ö zrazvpuegé6rætoc xoei aego6yeu&ra

tog &%g. Gnor.— Repetit haec Geezius. Sed qui.

nam in liac aëris regione commorentur, hoc erat

explicandum. Praeter eos enim, quos in sequen

tibus noster memorat, Plutarelius (de facie Lunæ

p. 945): »Animae • inquit »in regione terram inter

et Lunam vagantur. Verum non idem est omnibus

tempus praescriptum. Impiae enim et intemperau

tes poenas flagitiorum luunt; piae ccrtum tempns,

quantum ad lustrandum et corporis utpote malae

causae pollutiones abolendum sufficit, in aëris pu

rissima parte degunt, quam prata Plutonis (2ei

paoevoec éóov) appellant. « Psellus tamen in brevi

dogmatum Chaldaeorum expositione (ap. Gallaeum

in app. p. 111. 112) »Plutonem sive infernum.

inquit »in varias partes dividunt, eumque modo

deum appellant ordinis illius, qui circa terram

sortem suam obtinuit, modo regionem sublunarem,

modo medias inter aetherium et materialem mun.

dum partes obeuntem. •

Sumnmanus] Augustinus (4, 25): »Romani ve

teres nescio quem Summanum , cui nocturna ful.

mina tribuerunt, coluerunt — et vix invenitur qui

Summani nomen , quod audiri jam non potest, se

Martiani Capellae lib. II. §. 462. 27

est, Proserpina memoratur. Verum illi Manes, quoniam corporibus illo tem- 162

pore tribuuntur, quo fit prima conceptio, etiam post vitam iisdem corporibus

delectantur, atque cum his manentes appellantur Lemures. . Qui si vitae

prioris adjuti fuerint honestate, in Lares domorum urbiumque vertuntur.

Si autem depravantur, ex corpore Larvae perhibentur ac Maniae. Manes

saltem legisse meminerit.« Legerat nempe illum

Ovidii (fast. 6, 731) versum:

»Reddita, quisquis is est, Summano templa fe

rumtur. « -

Varro (L. L. 4, 48) nomen Sabinum esse ait.

Sed male Augustinus ne legi quidem illud scribit.

' Legitur sane non solum in lapidum titulis (Gruter.

121, 1. 156, 1) et in calendariis (mens. Jun.);

sed apud multos etiam scriptores (Liv. 32, 29.

Cic. div. 1, 10. Plin. 2, 52, §3. 29, 4. 14. Fest.

v. Dium p. 125. Plaut. Bacch. 4, 8, 845 Curcul.

3, 1, 45—48. Arnob. 5. p. 128. 8. p. 185. 6.

p. 191). Adde Summamalia liba (apud Fest. p.548).

praeest] Omnino rectius, quam aliorum propior

est. Non enim solum codicum auctoritate illa lectio

uititur, ut Grotiani, Basileensis, Darmstattensis,

Hugiani, Monacensium (C. D. E. G), Guelferbytani,

Dresdensis, Cantabrigiensis, Reiclienauensis; sed

fons etiam apertus est, e quo noster hausit, si

quidem Varro (ap. Aug. de civ. dei 4, 10) »ter

ram Plutoni tribuit, inferiorem autem terrae partem

Proserpinae.« Causam cur quidam propior est scri

pserint, in ridiculo etymo quaerendam esse arbitror,

quasi illius deae momen a proserpere ducendum

esset. Sed hanc opinionem jam Cicero (N. D. 2,

27) refutavit, neque de etymo apud Martianum

hoc quidem loco quaestio erat. De Lunae cum

Proserpina antiquissima collatione vide Orphicum

(hymn. 70).

corporibus deleetantur] Communis fere omnibus

philosophis haec de animae humanae affectione

sive propensione sententia fuit. Philo Judaeus (de

somn. Op. p. 886): »Animarum aliae descendunt

illigandae corporibus mortalibus quotquot viciniores

sunt terrae animantioresque corporum. Aliae rursus

redeunt separatae denuo post praefinitos a natura

terminos : et ex his aliae ante aetae vitae desiderio

rursum ad eam recurrunt. « Adde Platonem (in

Phaed. p. 108 Steph.), et Macrobium (in somn.

Scip. 2, 16 et 17). Recentior etiam scriptor Clau

dianus Mamertus (ap. Boeckli. in Pliilolao p. 177

f) liaec habet: »Diligitur corpus ab anima, quia sine

eo non potest uti sensibus : a quo postquam morte

deducta est, agit in mundo incorporalem vitam.«

Ceterum pro hisdem, quod Grotius edidit, co

dices Cantabrigiensis, Reiclienauensis, et Darmstat

tensis melius praebent iisdem, quod recepi.

Lemures] Hos Manium genus esse recte dixit,

idque ex Ovidio (fast. 8, 456) etiam patet. Quae

enim de Manibus hic fabarum ope ejiciendis ca

nit, eadem Varro (ap. Non. 2, 815) de Lemuribus.

Prae reliquis (Horat. epist. 2, 2, 209. Pers. 8,

188. Augustin. 9, 11) qui Lemures memorant,

hoe loco conferendus Appulejus est (de deo Socrat.

p. 182 Oud.).

Larvae] Profecto vel Platonem ipsum (in Phaed.

p. 8i Steph.) ante oculos habuit noster, vel po

pularem suum Appulejum (deo Socrat. p. 185 Oud.)

de Lemuribus scribentem : » qui Lar vero ob ad

versa vitae merita nullis bouis sedibus incerta va

gatione ceu quodam exsilio punitur, inane terricu

lamentum bonis hominibus, ceterum noxium malis»

165

928

218 Martiani Capellae lib. II. §. 165.

H64

igitur hic tam boni quam truces sunt constituti, quos àya$o$c xai xaxoöc

&aipovac memorat Graia discretio. In his etiam locis Submanes eorumque

praestites Mana atque Manuana; dii etiam quos Aquilos dicunt; item Fura

id genus plerique Larvas perhibent« (add. Isidor.

etym. 8, 11, 101. p. 594 Arev.). Larva Straboni

(I. p. 19 f. Casaub.) est ••j puogpuoAexna , recen

tioribus »6auuövuov είθωλov. « Sed noster vocem

Larva a Lar deduxisse videtur.

Maniae] Festus (p. 225 Dae.): »Manias, inquit,

quas nutrices minitantur pueris parvulis, esse di

cunt Larvas, id est Manes, quos deos deasque

putabant, quosque ab inferis ad superos emanare

credebant« (add. Strab. l. c.). Graecis Maniae erant

Furiae (Pausan. 8, 54, 1). De Mania, Larium

matre, confer inferiorem locum (§. 164).

Submanes] Vulgo Sumanes ; tamen jam Gro

tius haec annotavit: »Lege: sunt Manes: nisi forte

Submanes, ut iis opponantur praestites, quos sub

jungit, quorum etiam supra meminit Capella« ; Vos

sius autem, teste Arntzenio (misc. p. 212), margini

iiaec adleverat: »Legendum Submanes, àztó tíc

pudvnc, id est Luna, quum eos in infima aëris re

gione Martianus commemoret, et pudvrjv vocitet

eorum praestitem. Nam jam fere ad Lunam per

ventum erat, ut liquet ex pag. sequ. ubi est: »Lu

mari ingressa circulum virgo. « Eandem Vossii no

tam Cortius libro etiam Lipsiensi adscripsit: et

quamvis duo tantum, quod sciam, codices Darm

stattensis et Bodlejanus Submanes exliibeant, Britan

nicus et Cantabrigiensis autem Summames habeant ;

illud tamen recepi, Grotii nimirum, minime Vossii

rationibus motus. Hunc enim malus abstulit error.

Namque Luna neque praestitum plurali nomine

appellari poterat, neque in sequentibus (§. 169)

Lunarum legitur, sed » Lumarem circulum «; nec

denique locus ille cum superiori jungi potest, si

quidem hic Juno Philologiam praesentem adhne

docet, posteriori autem loco haec jam profecta erat

et a Junone prorsus sejuncta.

praestites] Meminit Plutarchus problematis et

0vidius:

» Praestitibus Majae Laribus videre Calendae

Aeram eonstitui parvaque signa deiim. •

Gnor. — Versus hi in fastis sunt (8, 129)5 sed

memoratu dignior erat alius (154), ubi poëta et

nomen praestitum explicat:

» Quod praestant oculis omnia tuta suis.«

Plutarchus (qu. Rom. 80. p. 276) de Laribus quae

rit, iöiaoc rtgau6titac (proprie praestites) quos

appellat. De Genio praestite vide quae supra (§.

182) monuimus.

Manuana] Nomen ignoro, nisi quod cognatio

cum Manium vocabulo in promtu est. Variat etiam

scriptura, siquidem e Monacensibus unus (C) Ma

nuona habet ; alii (B. D. E) Montuoma ; Dresden

sis, Reichenauensis, Darmstattensis, Britannicus,

Cantabrigiensisque Mamtuana ; Gyraldus (op. pag.

214) Mantuoma ; Vossianus codex (Arntzen. misc.

p. 212) Manuina ; Basileensis denique Montuani.

Aquilos] Nigros. Gloss. Aquilum pué2oev aòc

Aeovxi%λιoc. Gloss. Isidori: Aquilum fuscum, ni

grum. De diis aquilis Arnobius lib. 5: »Siquidem

quum facitis atque informatis deos, lios crinitos ef.

fingitis, alios laeves, alios senes, juvenes, pueros,

aquilos, caesiosa, cet. Male est in veteri glossario

Papiae : Aquili species daemonum, qui in simili

tudine aquarum (?) apparent. Gnot. — » Aequilarum

apparent« in hoc glossario legit Vulcanius multo

rectius. Sed non praetereundus est Festus (p. 54

Martiani Capellae lib. II. §. 164. 219

Furinaque et mater Mania, Intemperiaeque, et alii triptes divorum degunt.

Circa ipsum vero terrae circulum aër ex calore supero atque exhalatu

ibique a Dacerio laudatus Plautus (Rud. 2, 4). Cui

adde alium Plauti locum (Poen. 8, 2, 182), Sue

tonium (August. 79), Saxonemque Grammaticum

duobus locis et ad eum Stephanium (p. 66 n. 49);

inprimis autem Plinium (2, 7, 8. p. 72), quem ad

verbum exscripsit Arnobius (3 p. 108) a Grotio

laudatus, nisi quod, ubi ille atri coloris dixit, hie

aquilos substituit.

Fura Furinaque] Furinae festa Furinalia, ut

ait Varro et Festus : sacerdos Furinalis. Deae me

minit Cicero. Pro Fura vero Furia legendum puto;

utitur numero singulari saepe Tullius. Gnor. — De

luco Furinae conf. Ciceronem (de N. D. 5. 18) et

Aurelium Victorem (de viris illustr. 68). Forinas

quoque dictam esse vult Ursinus (ap. Creuz. ad

Cicer. l. l.); tamen dubito num huc referam Fori

narum Gemium in lapide (ap. Gruter. 9. 8). Furin

naque cum gemino N exhibent codices Britannicus,

Cantabrigiensis, Basileensis, et Reichenauensis.

Mania] Varro et Macrobius »Larium matrem

volunt, alii »aviam. « Constat certe aliquam ex

furiali genere deam fuisse. Gloss. »Mania, puxvia. •

Gloss. Isidori: »Formidinum imagines.« Grot. —

Verbis haud dubiis Macrobius (Saturnal. 1, 7) et

varro (L. L. 8, 11) Arnobiusque (3. p. 124) Ma

niam esse »matrem Larium« affirmant, unde et

noster eam matrem appellat. Ac si Festus (v. Ma

niae p. 225 Dac.) eandem »Maniarum aviam ma

tremue « esse tradit, id tantum inde colligo, quo

rundam e sententia a Mania fuisse Lares, a Lari

bus Manias, illius Maniae neptes. Atque Larium

haec mater Sabina voce (Varro L. L. 4, 47 et 48)

Lara sive Larumda, Latina etiam Muta est appel

lata (Ovid. fast. 2, 899. Lactant. 1, 20. Auson.

idyll. monosyll. de diis 9). Maniae sacelli meminit

P. Victor in quarta decima regione urbis Romae.'

De Maniis vide supra (§. 162 f.): de Mania autem

confer Müllerum (Etrusc. II. p. 101).

Intemperiaeque] Duae sunt vim habentes per

intemperantiam nocendi, quas Cato jubet sacrifi

cio propelli. Hinc plirasis »intemperiis agi«, usitata

Plauto et aliis. Gnor. — Vocis intemperiae quum

latior et angustior notio sit, ut nostrum intelliga

mus, omnino Plauti locus. (Aul. 4, 4, 18) adscri

bendus esse videtur: »Larvae hune atque intempe

riae insaniaeque agitant senem. a Larvis igitur ad

numerat intemperias, et quamvis specialiori etiam

sensu vox accipi possit, hoc tamen loco universe

positam censeo pro iis, quos Hesiodus (theog. 217)

vnáéozroivovg appellat. -

triptes] Lege thripes. 0Qivp est id quod mini

mum est in quaque re, unde et in avium genere

$givp minima est, et in vermium specie : sed et

homines vilissimi hoc nomine appellantur. Vide

Hesychium. 'Aetoöc $gtaeroëç âgéóv, proverbium

est, quo utimur quum demonstrare volumus in ejus

potestatem aliquem venisse, qui ei occinat illud

Hesiodicum :

"Ezew vw% 6ε πo?Âòv égeiaov.

Pater tamen cryptas malebat, d:rrò ro$; ×góneretv,

pro iis, quos supra opertaneos dixit. Gnor. — In

codice Vossiano glossae exponunt per illusores a

verbo τρίπτω, illudo. Arntz. (misc. p. 212). —

Equide;a hanc praefero explicationem: dixerat no

ster »Intemperiae aliique triptes divorum«, unde

colligitur triptes genus esse Intemperiarum, quales

illae sunt, quibus omnis agricolarum spes eludi

tur, unde solemnes horum de avertendis vel prohi

bendis Intemperiis preces (ap. Catoeh. de R. R. 14H.

p. 108 Gesn.) legimus; verbi causa Robigo, qnae

165

28 *

2:20 Martiani Capellae lib. II. §. 16$.

madoreque infero turbidatus egredientes e corporibus animas quodam fluenti

166 aestu collidems mon facile patitur evolare. Hincque tractum Pyriphlege

• thonta sollertia poeticae adumbrationis allusit, atque in eo perenni strepitu

volutata colliditur animarum, quas Vedius adjudicarit, impietas. Idem Plutom :

Ovidio quidem (fast. 4, 91H) dea est. Praeterea

teste Psello (Stanley philos. orient. in Clerici op.

philos. 1 , 2, 16) Chaldaei statuerant daemones,

aërios et terrestres, qui animis hominum illuderent.

— Observa denique a Basileensi codice vocem tri

ptes prorsus abesse.

madoreque] Variantem quidem lectionem e Guel

ferbytano affert Cortius » odoreque inferto« ; sed mo

stra multo melior est. Laurentius Lydus (in ex

cerpt. 42. p. 10 Roeth.) de circulo Luuari »per

venire ad eum« , ait, »omnis materiae excremen

tum.« Seneca (nat. qu. 4, 10. p. 784 Lips.): » aër

quo propior est terris, hoc crassior, quo editior

et longius a terrarum colluvie recessit, hoc since

rior puriorque est.« Conferas hic quae Plato (in

Phaed. p. 110 Steph.) de terra dixit. Hinc et Ci

cero (Tusc. 1, 19) de animo, »qui si permanet

incorruptus suique similis, necesse est ut pene

'tret et dividat omne coelum hoc, in quo nubes,

imbres ventique coguntur: quod et humidum et ea

liginosum est propter exhalationes terrae. Quam

regionem quum superavit animus naturamque sui

similem contigit et agnovit, junctus ex anima te

nui et ex ardore Solis temperato ignibus insistit

et finem altius se efferendi facit. a Pariter Sextus

Empiricus (9. p. 868 Fabric.) »animas«, inquit,

« ne suspicari quidem licet, quod deorsum ferantur.

Nam quum sint subtiles, et non minus igneae,

quam aëreae, sua levitate magis feruntur in loea

superiora. — Quum igitur extra Solis tabernacu

lum positae fuerint, habitant locum, qui est sub

Luna, et hinc propter puritatem aëris accipiunt

majus tempus ad permanendum et utuntur alimento

convenienti, nempe exhalatione ex terra , ut cetera

astra, nec habent in iis locis, quod eas sit dissolu

turum. « Atque eadem apud Jamblichum (in Sto

baei eclog. 1, 82, 58. p. 907 Heer.), Porphy

rium (antr. nymph. 12. p. 12 Goens.), alios (Stob.

l. c. 1, 82, 42 p. 1001) legere licet. Vetustissi

morum Aegyptiorum hanc opinionem jam fuisse

Jablonsky (in pantheo p. 80) nos doeuit.

Pyriphlegethonta] Confer cum Arnobii loco

supra citato de poenis animarum. Gnot. — Et adde

Ciceronem (de N. D. 5, 17). Quoniam autem »po

ëticae adumbrationis« noster meminit, neque ad

Arnobium neque ad Ciceronem eum respexisse ve

risimile est, sed potius ad Homerum (Odyss. •.

515). Latini poëtae versus causa non poterant

toto nomine nti, quapropter Phlegethon tantum

usurpant (Silius 15, 864. Statius Theb. 4, 823.

Virgil. Aen. 6, 268. 851. Seneca Oedip. 162.

Thyest. 1019. Agam. 748).

impietas] An non impietatis? Grot.— Minime ;

neque assequor, quid Grotio in mentem fuerit,

quum vocabula antecedentia »volutata colliditur

animarum « sine nominativo substantivi intelligi

omnino non possint! Multo tamen pejus Vonckius

(spec. crit. p. 82), qui quum perspiceret Grotianam

conjecturam per se stare non posse, alteram ad

didit, atque » anima eorum « pro eo quod in omni

bus libris exstat » animarum« legi jussit! Pessima

utique interpretandi ratio est, scriptoris locum, quem

non capiamus, funditus evertere! Nihil igitur mu

tans equidem verborum ordinem sic restituo : »Hinc

Martiani Capellae lib. II. §. 467. 2:21

quem etiam Ditem Vejovemque dixere. . Ipsam quoque terram, qua homi

nibus invia est, referciunt longaevorum chori, qui habitant silvas, nemora,

lucos, lacus, fontes, ac fluvios, appellanturque Panes, Fauni, Fones, Satyri,

-

que sollertia poëticae adumbrationis (sollertium poë

tarum adumbratio) allusit tractum Pyriphlegethonta,

atque animarum, quas Vedius adjudicarit (ipsi ni

mirum Plilegethonti), impietas (id est animae im

piae) perenni strepitu in eo volutata colliditur.«

idem Pluton] Ita codex Hngianus et Monacen

sis (B). Alius (E) »Pluton idem« liabet. Utrumque

Nec

sic necesse erit, cum Grotio glossema statuere.

terram] Nullus dubito iis, quae nunc sequun

melius quam Grotianum : »Id est Pluton.«

tur, ansam praebuisse Ovidii versus, ubi Jovis haec

refert (met. 1, 192) verba:

•Sunt mihi Semidei, sunt rustica numina, Nym

phae

Faunique Satyrique et monticolae Sylvani :

Quos quoniam coeli nondum dignamur honore ,

Quas dedimus certe terras habitare sinamus.«

Quibuscum plures etiam ejusmodi deos idem poëta

(Ibis 81) alloquitur:

» Pos quoque plebs superàm Fauni Satyrique

Laresque

Fluminaque et Nymphae Semideámque genus.«

(Adde insuper metam. 6, 592).

qua hominibus] Vulgatae »quae hominibus«

praetuli illam lectionem quam plurimi praebent co

dices, Monacensium quatuor (B. C. D. E), Vossia

nus (Arntz. misc. p. 212), Darmstattensis, Bri

tannicus, Cantabrigiensis, et Bongarsianus. Rem

ipsam tetigerat jam Accius apud Macrobium (Sat. 6,

5) versu :

»Et nunc silvicolae ignota invisentes loca.«

Panes] Discernendi nimirum a Pane, qui inter

maximos refertur deos, hi minores et Semidei sunt,

Satyris plerumque (Ovid. fast. 1, 397; her. 4, 171;

met. 14, 658) juncti.

-

Fauni] Ad hunc Ennii versum, quem Cicero

(div. 1, 80) laudat,

» Versibu' quos olim Fauni, vatesque canebant•

Varro (L. L. 6, 22) observat: »Fauni dei Lati

norum, ita ut Faunus et Fauna sint; hos versibus,

quos vocant Saturnios, in silvestribus locis tra

ditum est solitos fari: a quo fando Faunos âictos..

(Add. Aur. Vict. or. gent. 4. Lactant. 1, 45 et

Pomp. Laet. de sacerdot. 1. in Clausing.jur. publ.

I. p. 87). Quemadmodum Varro obscurum eis in

silvestribus locis domicilium adsignat, ita Plinius

(30, 10, 24) inter nocturnos deos Faunos refert.

Cicero denique (N. D. 5, 6 f.) »Faunum quid sit

(Conf. Gerhard del

dio Fauno e dei suoi seguaci. Rom. 1828).

omnino se nescire fatetur.«

Fomes] Lege » Fontes.« Citat tamen Gyraldus

» Fines« , quod non improbo, si pro terminis acci

pias. Per »Fines juratum« refert Livius hae for.

mula : »Audi Jupiter, audite Fines , audiat Fas.«

Glossa tamen Isidori: »Fones, dii silvestres. « Gnor.

Varians lectio est Fonis sed Salmasius (ad Solin.

p. 414) scriptum refert IIøvoç pro II:voc, addit

que : »inde Latinum Fomus , et veteri more scri

bendi Faunus.« Equidem non repugnarem si quis

variantem lectionem Foni, quam Grotius ad mar

ginem rejecit, praetulerit. Certe melius id esse

censemus, quam Grotii uti conjectura, quae nul

lius codicis auctoritate firmata est.

Satyri] De iis omnia collegit Casaubonus (in

notiss. comm. de Satyrica poesi 1, 2; v. Crenii mu

seum p. 27 sequ.). Nocturnos Semideos pariter

I67

992 Martiani Capellae lib. II. §. 167.

Silvani, Nymphae, Fatui, Fatuaeque, vel Fantuae, vel etiam Famae, a

quibus fana dicta, quod soleant divinare.

atque Faunos fuisse ex inferiori loco (§. 667 ibi

que not.) colligi potest. Itidem de locis, ubi echo

auditur, Lueretius (4, 884):

»Haec loca capripedes Satyros Nymphasque tenere

Finitimi fingunt, et Faunos esse loquuntur.*

Fatui] Meminit hujus nominis in feminino inter

alios Arnobius, masculini Servius, qui Inuum Fa

tuum Fatuellum dictum ait : utriusque Donatus ad

illud Terentii »Fatuus est, insulsus, tardus« : fa.

tuus, inquit, inepta loquens, a fando fatuus dici

tur. Inde Fauni Fatui et Nymphae Fatuae. Gnot.

— Vulgi superstitionem testatur Plinius, dum (27,

12, 85) herbae meminit, qua Fatui a mulieribus

albigerentur.

Fatuaeque] Gabinius Bassus apud Lactantium

(1, 22) »Fauni in Latio sororem et conjugem Fa

tuam nominatam esse, quod mulieribus fata canere

eonsuevisset, ut Faunus viris a (add. Cic. de divin.

M, 48. 80). Bonam deam autem Macrobius (Sat.

1, 12) Fatuam a fando dictam scribit.

Fantuae] Fantua : ut Mana Mantua, sie Fauna

vel Fana Fantua: in Arnobio lib. I. MS. pro Fana

refert Fenta , forte sit Fantua vel Fentua. Gnor.—

Nomen ipsum reperies apud Saxonem Grammaticum

2, p. 22 Steph.). Sed juvabit totum loeum, quia

fere eadem , quae noster, habet, adscribere ;

» Trux Lemurum chorus advehitur, praecepsque

per auras

Cursitat, et vastos edit ad astra sonos.

Aecedunt Fauni Satyris Panumque caterva

Manibus admixta militat ore fero.

Sylvanis coëunt Aquili Larvaeque nocentes

Cum Lamiis callem participare student.

Saltu librantur Furiae , glomerantur eisdem

Larvae , quas Simiis Fantua juncta premit.«

Hi omnes post prolixum aevum

Ad quae Barthius (in advers. p. 1187): »Fantuam

Fatuam gratia carminis dictam autumo. Sed et an

tiquiores ita dicebant. Glossae veteres: Fatuus

quasi Fantuus a fando, quia Faunis oracula edebat.*

(Conf. Aur. Vict. de orig. gent. 4. ibique Ennium).

vel etiam] Sic vulgo et apud Grotium, sed for

tasse e Cantabrigiensi reponendum sive. Certe enim

noster ejusdem nominis non nisi diversam pronun

tiationem notaturus erat, ut etymon vocis famum

adderet, quod a divinando, sive fandis eventuris

deduxit, secutus Varronem (de L. L. 8, 14 sequ.),

Servium (ad Aen. 7, 47) et Frontonem (ap. Dacer.

ad Fest. v. Fanum p. 145).

prolixum aevum] Ergo hi dii non immortales,

sed longaevi, ut et ipse Capella nominat. Et hac

ratione forte Virgilius dixit:

» Sylvius Aelbanum tua posthuma proles ,

Quem tibi longaevo serum Lavinia conjux

Hducet silvis.«

Longaevo est indigeti jam facto (?). Idem ferme

testatur auctor epigrammatis de aetate animalium

de Nymphis, quum prius de Phoenice dixisset

» Quam vos perpetuo decies praevertitis aevo

Nymphae Hamadryades quarum longissima vita

est. •

Ubi perpetuo improprie dicitur. Gnor. — E Graecis

Pausanias (10, 51 f.) »Nymphas« ait »annos qui

dem vivere innumerabiles, non tamen esse mortis

immunes.« Platonis (in Epin. p.982 Steph.) doctri

nam de animalibus longaevam vitam degentibus haec

sapiunt. Atque eonferre praeterea operae pretium

erit Plutarchum (de oracul. defectu p. 418) addu

centem Hesiodi versus, qui alibi frustra quaeruntur.

Epigramma, quod Grotius citat, in anthologia La

tina Burmanni (II. p. 422) reperies.

*

Martiani Capellae lib. II. §. 467. 225

moriuntur ut homines, sed tamen et praesciendi et incursandi et nocendi

habent praesentissimam potestatem. Inter priores igitur Genios tua adhuc

mortalis Virginis diva consistit. Nam eccam tibi Juno aetherea seu Vesta est;

ut jam immortali divaeque praecipit dicens: jam sede in concilio Jovis dilecta ;

demumque de acerra virginis partem sumit. Tunc portitores divae correpta

lectica magno eam molimine subvexere. Sed postquam centum viginti sex millia

stadiorum aëria subvecti levitate conscenderant, ac tonum primum ex phthon

tua adhuc] Tuus, inquit, o Philologia, Genius

vel potius (si ita dicere licet) tua .Genia, ^j 6o%

δαίμων (feminae enim Nymphae mulieribus attri

butae, ut masculis Genii) inter priores Genios lo

cum habebit. Te vero ego jubeo in ipso deorum

concilio locum habere. Confundit autem Junonem

cum Vesta, quod et alii faciunt. Grot. — Multa

hic sunt monenda. ' Primum, quod ad lectionem

attinet, perperam in editis consistet legitur, quod

e Cantabrigiensi codice, qui omnino melius con

sistit exhibet, correxi. Deinde corrupit Grotius

lectionem, edens eccum : femininum enim » Juno

aetherea« proxime sequitur, unde anteriores etiam

editiones , pariter atque codices , eccam habent.

Exliibent illae etiam »in concilio« , ubi particula in

a Grotio negligenter est omissa. Quod vero ad in

terpretationem, errat Grotius dearum confusionem

arguens. Juno enim neutiquam dicit, se Vestam et

Philologiae Junonem (Genium) esse; sed de Vesta

loquitur, quem Genium muliebrem Junonem dici

neque ipse Grotius ignoravit, multique praeterea

testantur tam scriptores (Dionys. Halicarn. 5. p. 159

Sylb. Tibull. 5, 6, 48. Propert. 2, 4, 7. Plin.

2, 7, 8. Senec. epist. 110. p. 640 Lips.) quam

lapidum tituli (Grut. 24, 1—5. 28, 11. 410, 8.

1065, 6. 1159, 2. Fabrett. p. 73. 74. Donat.

suppl. ad Murat. 12, 1. 7. 11. 15. 18. 8. 7. 8.

40. 14, 2. 3. 4. add. Mus. Pio-Clement. I. p. 172.

175. ed. Mediol. Cliiaram. p. 68. De Vita annal.

Benev. I. p. 101. not. Montfauc. antiqu. I. p. 517.

Turneb. adversar. 16, 19). Appulejus tamen (de deo

Soerat. p. 182 Oud.) muliebrem Genium maluit Ge.

nitam dicere.

aetherea] Bene distinxit Junonem aetheream ab

ea, quae hactenus Pliilologiam edocuerat, quamque

supra (§. 149) aëriam appellaverat. Hanc aethe

ream autem Vestam dicit, quia aether ignis aeque

ac Vesta habebatur. Macrobius (in Saturnal. 5, 4)

ad Virgilii versum:

» Junonis magnae primum prece numen adora«

óbservat: »Eodem nomine appellavit et vestam,

quam de numero Penatium aut certe comitem eorum

esse manifestum est.«

dilecta] In editis legitur directa; sed recepi

melius illud e codice Hugiano. Totum nunc locum

sie intelligendum esse equidem persuasum habeo,

ut Juno aëria Philologiae dicat : »Inter Genios (de

quibus modo verba feci) priores (primores) diva tua

adhuc mortalis virginis (dum adhuc mortalis eras)

consistit. Nam eccam tibi (nam ecce eam)! Juno

aetherea seu Vesta (ipsa) est, tibique utpote jam

immortali divaeque praecipit dicens: dilecta jam in

concilio Jovis sede.«

tonum primum] Coelorum distantiam per tonos

metiuntur astronomi, de quibus Hyginus lib. 4 ;

• A Lunae circulo abest circulus tonon dimidium,

I68

H69)

9:24 Martiami Capellae lib. II. §. 469.

170 culati fulgoris radios revibrare.

gis complevere coelestibus, Lunarem ingressa circulum virgo, divae congruis

nidoribus supplicando, de proximo conspicatur globosum quoddam tenerumque

corpus ex superni roris levitate compactum instar speculi praenitentis adja

quo loco Mercnrii sidus vehitur« cet. quae ibi quaere:

nam admodum ad horum locorum explicationem con

ducunt. Glossae Capellae ad vocem Limmata: »Cir

culi caelestes musica ratione vel tono vel semito

nio comprehenduntur.« Vide Macrob. ad somn. Scip.

Grot. — Quodsi ita Hyginus, profecto male scri

psisset. Scripsit potius (poët. astr. 4. p. 485 Munck.):

• Ab hoc (Lunae) oirculo abest circulus semitonio,

quo Mercurii sidus vehitur.« Ac sic demum men

sura cum illa Martiani convenit,. qui »tomo com

pleto a terra in Lunarem circulum progressam«

Philologiam fingit, hinc ad Mercurium (§. 171) he

mitonium permeantem. Sed memini accuratius me

lianc rem olim tractare (in philolog. crit. III. §. 288),

et demonstrare tonos non solum sonos, sed etiam

intervalla significare, multumque interesse inter

metiendi rationem. Licet enim non negem distan

tiam inter corpora coelestia primum musica ratione

aestimatam fuisse, postea tamen mathematicorum

interventu factum esse arbitror, ut geometrica ratio

cum illa confunderetur, immo praevaleret; Plinium

tamen cum magno Boeckhio (in Daub. et Creuz.

stud. III. p. 89) ignorantiae in musica arte accusare

nolim. Magis enim ille sobrius geometras, quem

admodum opus suum poscebat, secutus, intervalla

correxit, licet fictionis ex harmonia non ignarus

videri vellet. Sed praeter Plinium (2, 21 et 22)

de distantiis planetarum confer Macrobinm (ad somn.

(Scip. 2. 5 extr.) et Hyginum de limitib. p. 174

Goes.), cujus tabulam in Monacensi etiam codice

D fol. 48 b ante Martianum depictam vidi.

viginti sex] Unus e codicibus Monacensibus

In eo sistra Niliaca, Eleusinaque lampas,

(C) non nisi »OXXIII milliae habet. Stadium autem

nostro (§. 610) 128 passuum est. Quibus igitur

numeris multiplieatis tonus vel 18,750000, vel

48,578000 passnum erit. Sed Hugianus codex

multo minorem numerum praebet, quippe qui cen

tum omittat.

tenerumque corpus] Lunam enim » aetheream

terram« pliysici vocaverunt, docente Macrobio (somn.

Scip. 1, 11 et 19). Ac sic etiam Aegyptii (Procl.

in Timaeum 1. p. 48). Rorem aëris et Lunae filium

dictum ipsamque Lunam roscidam cognominatam

esse supra (ad §. 14) diximus.

speculi] Debet hanc comparationem popnlari

suo (Appulej. met. 11. p. 787 Oud.), qui et ipse

»planam rotunditatem in modum speculi Lunae ar

gumentum • appellaverat.

adjaculati] Delenda erat, quae apud Grotium prae

cedebat, particula et auctoritate codicum Britannici,

Cantabrigiensis, IDarmstattensis, et Hugiani. Videt

enim Philologia globosum corpus instar speculi prae

nitentis radios adjaculati fulgoris revibrare (conf.

§. 110). Verbum adjaculare praeter nostrum, quod

sciam, nemo usurpavit. Significatur eo, Lunam

splendorem suum extrinsecus accipere.

in eo] Omnia mysteria in Luna esse reposita

docet. Vere etiam Plinius (2, 9, 6): »Omninm ad.

mirationem vincit novissimum sidus terrisque fami

liarissimum et in tenebrarum remedium a natura

repertum, Lunae. Multiformi haec ambage torsit

ingenia oontemplantium.« Dicto fidem faciunt in

antiqnissimis temporibus pronuntiata ab Jobo (31.

26) verba, Hatmiique herois fabella. De Lilaeo

Martiani Capellae lib. II. §. 170. 22$

arcusque Dictynnae, tympanaque Cybeleïa videbantur. Triformis etiam dis

colorque vertigo terribili quadam majestate rutilabat. Quae licet cormigera

et aspera videretur aggestionibus, opportuna tamen et felem et cervam, et con

-

etiam pastore Plutarchus (seu quisquis libri de fla

minibus auctor fuerit) seribit, superstitiosum hunc

solam Lunam veneratum esse profundaque nocte

ejus mysteria celebrasse.

sistra] Plutarchus (de Is. p. 576): »Sistri su

periori parte rotundi conspectus admonet de qua

tuor corporibus quae eoncutiuntur. Nam quae pars

mundi ortui et obitui est obnoxia, ea continetur

globo Lunae , inque eu omnia moventur ac mu

tantur ratione quatuor elementorum, ignis puta,

terrae, aquae, et aëris.« (Conferre licet Appul.

met. p. 789 Oud. et Bacchini de sistris disserta

tionem, Traj. ad Rh. 1696. 4 praetereaque Fa

bretti Inscr. p. 467. 488).

* Eleusinaque lampas] Sic Eleusinam Cererem

dixit Arnobius pro Eleusiniam. Grot. — Non Ar

nobius tantum, sed melior etiam seriptor, Minncius

Felix (21, 4), Cererem solo Eleusinae cognomine

denotavit.

Cybeleïa] De Cybeleiis cerimoniis sive mysteriis

vide Apollodorum (5, 8, 1).

triformis] Arnobius (5. p. 119): »Non indocti

viri, neque quod induxerit libido garrientes, Dia

nam, Cererem, Lunam, caput esse unius dei tri

viali germanitate pronuntiant: neque ut sunt trinae

dissimilitudines nominum, personarum differentias

trcs esse: Lunam his omnibus vocari, atque in ejus

vocamen reliquorum seriem coacervatam esse cog

nominum« (v. Prudent. in Symmach. I, 368). Adde

illud Ovidii (her. 12, 79);

»Per triplicis vultus arcanaque sacra Dianae•

et (met. 7, 49):

— — »per sacra triformis • —

et Horatii (od. 3, 22, 4);

— — » diva triformis « — —

Graecis: Bguuò vgiuogqpoc (Lycophr. 1176).

vertigo] Corpus sphaericum, ut et alibi, a ver

tendo, tö xvx^oqpogojpuevov. Gnor.

aspera] In MS. videtur fuisse »et sphaerica

crederetur. « Gnot. — Male. Aespera enim aggestio

nibus videbatur Luna. Sic enim, non egestionibus,

legendum esse me docuerunt codices Monacenses

(B. C. D. E) et Darmstattensis. Unde etiam leetio

nem »parum aspera « in Hugiano codice sprevi. Lm

nae enim superficies omnino aspera nobis quoque

videtur (conf. Plutarch. de facie in Luna).

felem] Felis Lunae (quae liic cum Diana, Ce

rere Cybeleque confunditur) sacra eo, quod narra

tur se ad Lunae conversiones mutare, mirabili

6vpurtoe8et«, qualem aelurus, seu felis mas, eum

Sole habet. Sed et felis apud Aegyptios Isidi sa

crata. Isis autem Luna est. Gaot. — Felis Lunae

teste Plutarcho dicatur διά τό πovxi?ov xoei vv

xtovgyöv xoei yoviuöv roö 9rgiov, et eo quod

narretur se ad Lunae oonversiones mirabili 6vpuzta

$eiç mutare. Goez. — Minime Martianus Lunam

cum Diana, Cerere, Cybeleque confudit, ut Gro

tio visum est; sed mysteria tantum harum dearmm

omnia in Luna reposita esse finxit. Quod ad Plu

tarchi locum (de Iside p. 576) attinet, ex eo prae

cedentia verba non praetereunda erant, quae haee

sunt: »Curvamini sistri in vertice infigunt felem

humana facie. « Humanam ei esse faciem noster

quidem non dixit, neque dicere potuit, si sistra,'

quae felem in superiori parte repraesentant (v. Bac

cliin. de sistr. p. 16. Montfaue. ant. expl. II. tab.

29

9:26 Martiani Capellae lib. II. §. 471.

171 versiones bis binas vultibus praeferebat.

I72

175

Ex hinc medio quam ad Lunam

conscenderat, ad Cyllenii circulum venit. Quo hemitonio permeato, multiplex

ei, utpote mubenti dominae, ministrorum populus laetabundus occurrit. Inter

quos splendentis formae habitusque femina ac promptae ubertatis ornatibus

opulenta, virgine salutata, usque in ejus osculum confisa pervenit. Sed mi

rabatur illa obsequentium multitudo, quae sicut Syrus quidam astruit in

numero duorum millium fuerat constituta, quod femina, quam Hetrusci di

cebant ipsi deo nuptam fuisse Cyllenio, nulla prorsus invidia titillata, vir

ginem complexa constrinxerat. Haec autem Facundia, nam illi hoc erat vo

cabulum , in Philologiae penatibus se ortam educatamque memorabat, nec

indignum esse, quod sibi alumna praelata est, quae et sibi semper ornatum

H 17. Cassal. de profanis ritibus Aegyptiorum 24,

p. 77. Caussei mus. Rom. 5. tab. 18 sequ. Beger

thesaur. III, p. 599. Sallengre tliesaur. II. p. 1589)

ante oculos habuit. Quod reliquum est, Ovidius

quoque deos fingens Typhonem fugientes et in

animalia sese transmutantes (met. 8, 530) »latuit«

inquit,

»Fele soror Phoebi, mivea Saturnia vacca. •

Adde Apollodorum (I, 6, 5), et Hugii librum ver

naeula lingua scriptum (Mythos p. 75 et 171), cui

tamen concedere nequeo, nonmen Nestis nihili esse

ct apud veteres omnes corrigendum, quia in tota

lingua Aegyptiaca frustra quaeratur. Omnino enim

(Scholtz lexic. p. 61) mischti significat magna.

cervam] Haec Dianae sacra, quae cum Luna

eadem; hinc άλαφήθόλoc, ézccpnßoziæ, è%apia,

iÂαφιαία dicta, sed et é%λοφόvoc, $22ov enim

antiquis $2æqou. Grot.

bis binas] Cortius quidem e Guelferbytano af.

fert bis semas. Verum non de mensibus sermo est;

sed de Lunae conversionibus, quare vulgaris lectio

praeferenda. Confer Aratum (780).

medio] Intellige spatio , vel tono (§. 169).

Illico enim hoe explicat voce hemitonio. Adde hune

locum Hugio (in myth. p. 208).

populus] Ita (§. 45) populum deorum , (§. 62)

populum potestatum , (§. 211) populum angelicum,

(§. 750) populum astrorum . dixit. Pariter Saxo

Grammaticus (12. p. 225 Steph.) divitum populum

scripsit, et Plinius (2, 7, 8) populum coelitum.

Syrus quidam] Codex quidem Monacensis (C)

lectionem Cirus praebet ; sed hoc etiam nomine sub

stituto non magis intelligimus ea, quae Martianus

refert. Mox pro in numero Britannicus liabet in

medio, quod eerte cum verbo constituta melius

cohaeret; sed in tantis tenebris nihil mutare praestat.

Facundia] Hanc a Pliilologia educatam cur di

cat facile intelligitur. Ubi autem ab Etruscis dictum

fuerit Cyllenio eam denuptam fuisse, omnino me la

tet. Deum Horatius (od. 1, 10, H) alloquitur .Mer.

curi, facunde nepos Atlantise , Orphicus (hymn. 27,

4) •26yov $vntoi6v rrgopítæ.• Atque notis

sima res est, Mercurium, ut Macrobii (Sat. 1, 12)

verbis utar, » vocis et sermonis potentem « fuisse.

alumna] Siraili modo Varro (apud Nonium pag

243 Merc.) » canam veritatem Atticae philosophiae

Martiani Capellae lib. II. §. 174. 227

et pabulum multis praebuerit disciplinis.

pudicissima puellarum, quae praesul domus custosque Cylleniae, verum

Themis aut Astraea aut Erigone dicebatur: spicas manu, caelatumque ex

hebeno pinacem argumentis talibus afferebat.

quae Ibis memoratur ab incolis. Sed cum petaso vertex atque os pulcherrimum

alumnam « dixit. Quanquam ibi dubium esse po

test, utrum sit ea quae alat, an ea quae alatur;

nostro loco certe active accipiendum est de ea quae

aluerit ; ut apud Silium (9, 832):

— — » lumem alumnae

Hannibalem Libyae pelli florentibus annis. a

praebuerit] Ita pro Grotiano praebuerat melius

Monacenses (C. I). E), Britannicus, Cantabrigien

sis, Darmstattensis, et teste Cortio Guelferbytanus:

eausa enim praelationis et approbationis exprimitur.

Themis] Quae Latinis Justitia.

Astraeam et Erigonem unam eandemque diversis

Themidem,

tantum nominibus esse appellatam, recte dixit

secutus veteres (Virgil. ecl. 4, 6; georg. 2, 474.

Ovid. met. 1, 150. 7, 767 ; fast. H, 249. Catull.

68, 153. Juvenal. 6, 19. Arat. 152. 158. Manil.

4, 85. 194. 544. Hygin. fab. 150; astron. 2, 28.

p. 401 Munck. Minuc. Fel. 21, 16).

spicas] Attributas nimirum virgini coelesti sive

Erigonae (Cic. N. D. 2, 42 f. IIygin. astron. 3,

94. p. 444 Munck. Macrob. Sat. 1, 21).

pinacem] Quum anteriores editiones omnesque

libri scripti vocem Latinis illis literis exaratam

praebeant; a Grotio tantum Graecas literas substi

tutas fuisse suspicor.

argumentis] Argumenta sunt artificia ingeniosa

et arguta, unde Quinctilianus: »In picturis quoque

argumentosa opera vocamus ingeniosa.« Ovidius :

— » Longo eaelaverat argumento«

G„or. — Alium debebat apud Quinctilianum locum

(8, 10, 9. p. 254 Spald.) evolvere, ubi de vario

hujus vocis sensu disserit. Paulo inferius Martia

nus (§. 177) verbis : » sponsi cognosceret argumen

tum « ipse declarat, Mercurii symbolum esse, intel

ligendum. Alio etiam loco (§. 458) corvum dicit

Aepollinis esse argumentum. Pariter Appulejus (met.

11. p. 787 Oud.) dixerat planam rotunditatem ar

gumentum esse Lunae. Haud male Forcellinus (in

lexico) idem interdum esse ait, quod Galli vocent

armes parlantes , Plinii exemplo usus, qui (hist.

nat. 56, 8, 4) de Sauro et Batracho architectis

loquens » etiamnum in columnarum spinis insculpta

nominum eorum argumenta« ait, lacertam nimirum

atque ranam. Ceterum hieroglyphiea signa esse, quae

sequuntur, quivis videbit, ignoscetque, si non to

tam eorum vim indagare liucusque licuit.

Ibis] Haec enim avis Mercnrio sacra apud Ae

gyptios. Plato in Phaed. "Hxov6a robwvv, regi

NavxQctvv της Aiywrrtov y&v869æ róv èxet

zrazoetoev ttvà $edév, où xoei tö ögveov rö

iegóv ö öí %a%o%6vv ißtv' avtö öé övopux tö

δαιμov είναι θεόθ. Grot.— Lege 66οv$, quem

admodum Clemens Alexandrinus (strom. H. p. 503)

apud Platonem jam legerat. Quam quidem lectionem

multo meliorem esse ipsa testantur quae adhue

supersunt monumenta (Palaeogr. crit. IV. §. 605),

id quod contra tenues et valde infirmas Osanni ob

jectiones evici (v. Allgem. Schulzeit. 1828. II. 89.

p. 668). Sed ut ad Ibidem ejusque cum Mercurio

conjunctionem oratio redeat, praeter ea, quae Ae

lianus (in hist. animal. 10, 29) vix lectu digna re

Venit etiam quaedam decens ac 174

Erat in medio avis Aegyptia, 175

176

99*

228 Martiani Capellae lib. II. §. 176.

: videbatur, quod quidem serpcntis gemini lambebat implexio. Subter quaedam

i77

praenitens virga, cujus caput auratum, media glauca, piceus fimis exstabat.

Sub dextra testudo minitansque mepa, a laeva capra.

tulit, plura dabit Strabo (17, p. 825 Casaub.), in

que primis Ovidii (met. 8, 531) liic versus notan

dus erit:

» Pisce Penus latuit, Cyllenius Ibidis alis •

(add. Apollodor. 1, 6, 5. Anton. Liberal. 28. p. 187

Verh. IIygin. astronom. 2, 28. p. 404 Munck. IIor

apoll. I, 10 f.).

petaso] De Mercurii pennis, galero, virga, gallo

vide Fulgent. mythologicon Lib. I. et Albricum de

Mercurio. Grot.

auratum] Auream virgam Mercurii jam cog

nomen ejus zgv6éóóoerruc testatur (conf. Homer.

h. in Merc. 827. Apollodor. 5, 10, 2. Orph. Ar

gon. 155. Horat. Od. 1, 10, 19. Cornut. 16, in

Gal. opusc. p. 168). Martialis quoque (7, 74, 2)

eum alloquitur :

» Aurea cui torto virga dracone viret. «

Sed nostro loco caput tantum auratum, reliqua

diversis coloribus notata , quibus diversa mundi

regna, coeli, maris, et Orci, significari videntur;

his enim omnibus pariter servire Mercurius supra

dicebatur (§. 126).

testudo] Haec etiam inter Mercurii symbola

referenda. E testudine enim lyra a Mercurio pri

mum est confecta (Horat. Epod. 15, 7. Od. 5, 11,

3) unde hic »curvae lyrae parens« (Id. 1, 10, 3)

appellatur. Deinde lyra illa in coelum est translata

(Hygin. poët. astr. 2, 7. Nicomach. harm. 2. p. 29

Meib. Arat. 266 — 274), quare Ciceroni (in Arat.

581 et 468) »fides Cyllenia a est, quae Arato

(896) λύρm H(v%rjvoein.

nepa] Genus est scorpii, qui fertur filios suos

devorare : uno in setis dorso ejus inhaerente atque

ita mortem evadente. Hinc et nepos dicitur, qui

Sed dilofon alitem,

facultates suas per luxum prodigit. Per testudinem

autem , nepam, et capream id significatur: quem

admodum testudo undique durissimo tergore muni

tur, ita sermonem rhetoris debere omni ex parte

circumspectum esse atque instar scorpii adversarium

celeriter ferire. Per capream velocitas sermonis

significatur. Vulc. — Quot quantaeque nugae ! Nec

Pignorius (ad tab. Isiac. p. 82) hune locum intel

lexit, nepam pro scorpio accipiens. Ambiguam

omnino vocem esse Festus (p. 278) testatur verbis :

»nepa Afrorum lingua sidus, quod Cancer appel

latur, vel, ut quidam volunt, Scorpius.« Clarus

tamen apud Plautum vocis sensus ex hoc versu

exit (Cas. 2, 8, 7):

» Recessim cedam ad parietem, imitabor mepam. •

Quum autem Cancri tutelaris deus Mercurius ha

bitus esset, quid mirum minitantem nepam inter alia

ejus symbola a nostro relatam esse? Quid mirum,

quum in gemmis etiam cancer, caduceus et aries

juncti (ap. Passer. in gemm. astrif. I. tab. 184)

compareant?

capra] Sic Monacenses (B. D. E) pro vulg. ca.

prea , estque alterum Mercurii symbolum. Arietem

enim fidelem Mercurii comitem fuisse alio loco

(palaeogr. erit. III. §. 280) uberius demonstravi.

dilofon] Diloplion alitem, ibin, quasi δειλο

ptv, quod formidinem serpentibus ineutiat. Vulc.

— De gallo, quem óbáoqoov nominat Capella, bi.

cristatum , vide Fulgentii mythologicon Lib. 1. et

Albricum de Mercurio. Gnot. — Omnino melior

haec Grotii explicatio est, quam Vulcanii. Alitem,

non alitem , Britannicus etiam et Cantabrigiensis

praebent. De Mercurii gallo permulta olim (in pal.

crit. IV. §. 874) e veterum scriptis monumentis

Martiani Capellae lib. II. §. 478. 2:29

quae sit oscinum mitior, in certaminis tentamenta pulsabat. Ipsa vero Ibis 178

praenotatum gerit nomen mensis cujusdam Memphitici. Hanc tabellam quum 179

ingestam sibi conspiceret virgo venerata, licet sponsi cognosceret argumentum,

tamen nom ausa est sine supplicatione transire. Tunc etiam candidior Atlantidum

que attuli, ibique duas etiam gemmas interpre

tatus sum, quas lectorum oculis hic subjeci.

eertaminis] Pugnaees gallos gallinaceos esse jam

antiquitas novit adeoque publiea illorum certamina

;nstituit, quod Aeliano teste (var. hist. 2, 28) The

mistocles primus Athenis fecisse fertur. Adde Pli

nium (liist. nat. 10, 21, 24), Lucianum (de gym

nas. 57. VII. p. 199 Bip.), Plutarclium (Lycurg.

p. 82; de stoic. repugn. p. 1049), Pausaniam (6,

26, 2. 9, 22, 4), gemmasque (Mus. Flor. 2, 91,

8. Licet. gemm. p. 258. Rossi gemm. aut. II. 226

sequ. Montf. ant. V, tab. 47). Sed vocabula omitior

oscinum« apud nostrum quid sibi velint, jure quae

ras mirerisque interpretes, qui quum singula verba

passim explicent, in obscuris sententiis provinciam

suam turpiter destituant. Ego, quatenus possum,

explico: »pulsabat (incitabat, manu vel pede) in

certaminis tentameuta, quae inter oseines mitior

sit (id est, ut certamine experiretur, utra certan

tium oscinum ignavior atque debilior esset).

mensis] Incertos in hoc mensis nomine expli

eando jam vidimus viros doctos et inter se pug

nantes (Jablonsk. in panth. 8, 8; p. 162. Georg.

in praef. ad fragm. evang. Jol. p. 140), neque

mirum ; Jablonskius enim locum, quo nititnr, Plu

tarchi (symp. 9, 5; p. 758) nondum satis explica

verat, et Georgius de literis Aegyptiacis prorsus

incerta profert. Vide potius IIugium nostrum (myth.

p. 185 not.). Verisimillima Grotii est sententia,

qui ad primum Aegyptiorum mensem, qui ab eorum

Mercurio 0ayv% nomen accepit, Martianum allu

dere arbitratur (§. 102 not.). Quanquam in tantis

tenebris certam opinionem concipere nec licet nee

libet.

ingestam] Quamvis eodices Monacenses (C. D.

E. G), Darmstattensis, Cantabrigiensis, Britannicus,

Bodlejanus, Hugianus, et Vossianus pro conspiceret

I80

950 Martiani Capellae lib. II. §. 480.

Jovis congressu pignorisque culmine provecta supervenit, quae quidem nec

in nurus officio sine bilance libra apparere dignata est. Quam virgo venerata,

quoniam satis sociam filio recognovit, duabus cum lucrorum potente dicatis

habeant cognosceret , praetuli tamen vulgatam le

etionem eo magis, quod hoc verbum proxime se

quitur. Ingestam pro adspiciendam vel contemplan

dam sibi datam dixit.

candidior] Majam dieit Atlantis filiam, Mercurii

matrem, quam Virgilius quoque candidam appellat

(Aen. 8, 158). Comparativo noster pro superlativo

usus est (§. 6. 121), eodem sensu quo Ovidius

(fast. 8, 88) canit:

»Quarum Maja suas forma superasse sorores

Traditur. «

pignorisque] Pro pignorisque, quod Grotius

edidit, Vossianus pignerisque, idque etiam ex cod.

Leid. profert Muncker. ad Fulgent. mythol. I. 27,

idque eo probat, quia Afri saepius archaismos ad

fectare soleant. Grammatici quidem voluerunt pig

nera rerum esse, pignora vero filiorum et adfectio

num ; sed doctos hane distinctionem spernere recte

notat Drackenb. ad Liv. III. 58; adde Burmann. ad

anthol. vet. epigr. II. 26 et quae ad tit. ff. de

pign. action. passim notare solent. AnNtz. (misc.

p. 212). — Britannicus: »pinnigerisque « ; sed hoc

eum reliquis verbis neque jungi potest, neque ex

plicari.

culmina] Pignora pro liberis dici notum est

(§. 28. 32. 91. 92). Pignus igitur hoc loco est

Merçurius, Majae filius, eujus illa culmine pro

vecta dicitur, quum dignitas ejus non minus filii

auctoritate et splendore quam Jovis toro insigniter

aucta esset. Culmen enim translato sensu accipien

duni, ut apud Claudianum (6 cons. Honor. 64);

» Inclinat populo regale modestia eulmen..

Vide tamen, ne aliquid etiam astrologicae ambi

guitatis his verbis subsit. Atlantides enim inter

stellas quoque numerabantur (Virgil. georg. 1, 221),

communi nomine Pleiades sive Vergiliae appellatae.

bilance] Veram hanc lectionem nemo est qui

ignoret: alii tamen codices blance referunt, et ex

ponunt Gloss. nostrae blanda , quibus suffragatur

Gloss. H. St. Blanx e$n$r}ς. Gaot. — Suis glos

sis suffragari glossam Stephani annotat Grotius, sed

falsus in eo est; legendum: »Blax &€r%jc«, lioc

est stultus. MrNck. (ad Fulgent. p. 168).— Quam

vis in Vossiano codice (Arntz. misc. p. 212), et

in duobus Monacensibus (D. E) etiam legatur blance,

atque in alio Monacensi (C) pariter ac in Darmstat

tensi, Cantabrigiersi, Britannico, et Bodlejano blan

cae, omnino tamen vulgata lectio praestat corruptis

illis, quae originem traxerunt ex eo, quod inter

pretes causam ignorarunt, cur librae hic mentionem

faciat noster. Qua in re admodum obscura quum

solis conjecturis locus sit, haud pudet meas expo

nere. Discimus e Macrobio (Sat. 1, 12) » mense

Majo mercatores omnes Majae pariter Mercurioque

sacrificasse. « Mercurii igitur mater, eademque mer

catorum dea, non dignata est (noluit) sine libra

apparere ; in nurus nempe officio. Ceterum pro

Grotiano me e Bodlejano et Monacensi (C) reposui

nec , quod omiiino praeferendum, quin etiam sub

stitui adeo necesse est, ut quo pacto antecessores

mei, ne legentes, locum intelligere potuerint, pror

sus non perspiciam.

potente] In MS. fuit lucrorum pote. Grot. —

Praestat omnino vulgata. De Mercurio enim sermo

est, qui pariter lucrorum potens dicitur, atque a

poëtis ignipotens Vulcanus, ensepotens Mars, belli

Martiani Capellae lib. II. §. 481. 251

coepit honorare pecudibus. Hinc festinatur ascensus, et usque in Veneris

circulum hemitonio transvolatur , ipsaque Venere, quae muptiis allubescebat,

quantum decebat honorata , hoc in ea perhibetur intuita, quod admodum

pulchra tamen antias draconibus circumflexa crebroque capillitio vulsa,

ambifariumque mital secum congressa mitificat.

potentes Mars et Pallas, memorum et silvarum po

tens Diana, frugum poiens Ceres , Manium potens

Trivia, Umbrarum potens Pluton, lyrae potens

Musa , maris potens Neptunus, nimbrorum tempe

statumqne potens Aeolus, lauri potens Apollo,

uteri potens Lucina, et a Macrobio (Saturn. I, 12)

Mercurius ipse sermonis potens appellatur. Accedit

quod Graece etiam idem zeg6οῦoc (v. Lucian. in

Tiumone 41. Hesych. I. p. 1204) audit.

honorata] Editi orata. Cortius in Guelferbyta

nis legit ornata. Meliorem lectionem e Cantabri

giensi et Basileensi substitui. »Quantum decebat«

ideo adjectum videtur, ne Philologia Veneri ni

mium dedita censeretur.

antias] Cincinnos dependentes prope auriculas.

Isidor. VulcAN. — Vide de hac voce Festum et

Isidorum. Utitur et Appulejus. Gloss. H. St. xö

poet 8u& tòv xgotoepêv xgepu$uevat yvvoet

xeiayv. Gloss. Isidori: » Antiae, capilli emissi, vel

capilli quos mulieres proximos in capite eomponunt.

Gaot. — Appuleji locus in FIoridis (I, 5. p. 14

Oud.) legitur. Longe quidem aliter accepit J. Sco

tus, qui a. 878 obiit, ut ex hac glossa codicis

Basileensis videmus : » Loeus iste corruptus est scri

ptorum vitio et ideo a nonnullis prave expositus;

J. Scotus ita sentit: ipsa Venus admodum pulchra

erat, tamen antias i. e. contraria videbatur Phi

lologiae«; quasi a Graeco dvtioc descendat!

nital] Varians in margine lectio praebet amital,

ad quod verbum Grotius haec annotat: »Multum de

hoc laboravi, ac necdum verum comperi, sed ad

Mox studium in solarem ela

huc haereo; in quibusdam codicibus Nisam legitur,

unde conjeci Misam, quem Isidis filium nominat

Onomacritus in initiis Orplicis et ambifarium facit,

ait enim: — — — 'Ag6sva xai §ij%vv öwpvij.

Postea vero in liistoriis Indicis inveni coli apud

Indos deum nomine Aemida, cujus effigiem, et qui

dem monstrosam, vidi ipse ex India allatam: ha

lebat iIle non binas manus more nostro, sed qua

ternas, nnde non immerito possit ambifarius Aemida

vel Aemital (consona enim haec suut) appellari.

Sane constat, magica pleraque ex Indico fonte esse

deducta. « — Sed mera haec somnia esse Grotii

manifestum est. Potuit quidem noster ante oculos

liabere hunc Martialis (8, 57, 8) versum :

» Quae crine vicit Baetici gregis vellus,

Rhenique nodos aureamque nitelam« ;

sed huuc non magis quam Martiani locum intellexisse

videntur interpretes, qui de »micis pulveris auri re

pertis in arena et ramentis aureis, quibus consper

sam comam i]Iumiiiassent• cogitarunt, quum de

flavicomis potius Germanis poëta egerit, nemoque

ignoret, flavum crinem pariter atque flavum aurum

dici. Nital 'denique noster pro mitela usurpavit,

quod Appuleji et Solini interpretes pro splendido

aecipiunt, me autem judice apud utrumque etiam

pro flavo colore accipi potest. Docere antem nostor

voluit » minime fidendum esse pulcliritudini Veneris

ambiguae, cujus coma serpentibus circumflexa sit. •

mox studium ] Rectius forte excerpta nostra :

»Mox studium in solarem elaborare circum, quippe

sescuplo fatigabatur adscensu.* Aliis id extulit p. 44:

I8

182

2$ Martiani Capellae lib. II. §. 182.

185

borare circulum, quippe sescuplo fatigabatur ascensu, qui tonus ac dimidius

habebatur. Ibi quandam navim, totius maturae cursum diversa cupiditate

moderantem, cunctarum flammarum congestione plenissimam, beatis circum

actam mercibus conspicatur.

»maximis conatibus sescuplo itinere evehi.« BoNn.

var. lect. p. 88)— Melior certe haec lectio est, quam

apud Grotium laborare et deinde fatigabat ascen

sum ; sed pro circum e Monacensi (G) et Canta

brigiensi cireulum etiam reposui.

tonus ac dimidius] Legendum puto: Tonus di

midius. Hyginus : »Sol abest ab IIespero medietate

toni. « Grot. — Dormitavit Grotius, neque erat

quod Goezius hoc somnio textum corrumperet.

Sequitur noster Plininm et Censorinum, quorum

ille (hist. nat. 2, 20. s. 22) »Pytliagoras« inquit

•ex mnsica ratione appellat tonum, quantum absit

a terra Luna; ab ea ad Mercurium spatii ejus di

midium et ab eo ad Venerem fere tantundem; a

qua ad Solem sesquiplum« ; alter autem (de die nat.

c. 15) »hinc ad qoe$6pogov , quae est J'eneris

stella, fere tantundem, id est, aliud íuurávuov :

inde porro ad Solem ter tantum , quasi tomum et

dimidiumn ; itaque Solis astrum abesse a terra tonos

tres ac dimidium, qnod vocatur δι& frévre. « Alia

tamen ratio est Plutarchi (de animae procr. p. 1028),

alia aliorum (v. palaeogr. III, §. 288).

ibi quandam] Lectionem, quam e Guelferby

tano codice prodidit Cortius, recepi. Grotius enim

ediderat cursibus, cunctaque , atque et ante beatis,

quae copula a Britanuico, Cantabrigiensi, Ileiche

nauensi, et Darmstattensi abest.

moderantem] Jambliclius (de myst. 7, 2. p. 151):

»Ubi in symbolis deus tanquam navis rector est,

id ostendit potestatem mundi gubernatricem. Sicut

enim : gubernator navis adstat clave, eudem modo

Cui nautae septem germani suique juris con

et Sol mundi totius temonem regit.« Conferendus

hoc loco omnino Apollonius Tyaneus est (apud

Philostr. 5, 41. p. 145 f. Mor.) et inferior (ad

§. 186) nota.

septem germani] Septem fratres in prora navis

sedentes signifieant hebdomadae dies. Leo aestatem;

Crocodilus hiemem. Vvlc. — Septem hebdomadae

dies indicat mystice nt solet. Nautas autem vocat

quia etiam Soli et Lunae navigia uti currus tri

buuntur. Vide Plutarch. de plac. pliil. Lib.2, c. 10.

Gnot. — In hoc Plutarchi loco illud non reperies,

sed in commentatione de Iside (p. 564). De diis

Aegyptiorum in navigiis constitutis pluribus olim

egi (in palaeogr. erit. III. §. 258. IV. §. 695) per

multisque imaginibus e gemmis selectis (III. §. 507.

IV. §. 609. 649. 770. 779) rem illustravi. Errat

autem cum Vulcanio Grotius, hebdomadis septem

dies intelligens. Istos enim Martianus certe non

dixisset totius naturae navcm regere ; sed intelli

gendi potius Sol et Luna cum reliquis quinque

planetis. Quae sequuntur apud Grotium verba

• germani tamen suique consimiles • emendavi. E

Vossiano enim codice (Arntz. misc. p. 215) vocem

addidi juris , sed vocabulum tamen , quod a Cam.

tabrigiensi abest, expunxi. Sui juris planetas esse

ex suo enique proprio cursu dixit. Voce germani

autem, qua et Plato (Epin. p. 986 Steph.) plane

tas significat, &€¢Âpoëç eos appellans, nihil aliud

quam illam eornm similitudinem innuere voluit,

qua septem hae stellae semper contrarium reliquis

o:iinibns cursum peragerent. Adde Hugium (in myth.

p. 284. 288. 256).

Martiani Capellae lib. IL I8i. 235

similes praesidebant. In prora felis forma depicta, leonis in arbore, crocodili

in cxtimo videbatur. In eadem vero rate fons quidam lucis aethereae, area- 184

nisque fluoribus manans, in totius mundi lumina fundebatur. Quo viso Philologia

eonsurgens, totaque veneratione supplicans, ac paululum eonnivens

oculis, deum talibus deprecatur: ■

Ignoti vis celsa patris , vcl prima propago ,

л:.

■

felis] Miror Grotium, Walthardum et Goe- Sat.GnoT. — Hoc quidem non nego; verum quoniam

leonem, Solis symbol иш ^ in navi depictum

esse jam dictum, oiunino pulchrior Martiani fictio

erit, si mecum conjeecris, com hausissc с de

mente Alexandrine, qui (str. 5. p. 566) e quorundam

sententia docet, » crocodilo signifícari lern»

pus a Sole geiiitum.« Unde 365 dentés, annî

nempe dierum nnmerum, huic animali adfinxcrunt

(Achill. Tat. Erotic. 4 f. p. 272 Salm.). ■ ;:

fons Iuris] Heraclitns Solcm »fontem coclestta

hicis« nominat (ilacrob. somn. Sc. 1, 20), Pluto

(de^R. P» 6. p. 508 Sfcpli.) »lucis auetorem« (v.

in prora collocavit; leo- §. 185), Orphicus (liymn. 7) ovoàviov tpoog. In

sacra denique precatione eum allocoti sunt ír¡%LE

xáóuov tpCûÇ (Macrdb. Saturn. 1 , 23). ' '•-> «

i cahttivens- oculis] Alii coilnibevis, et Line аЩ

oeulos contra MSS. vetustísimos exbibuere. Ocw.-(

ad Appui. I. p. 44). — IVonjioc solum corrc&t,

sed paulo post ctiam с Gantabrigjensi, Darmstattettsi,

Reicbenaüensi T et Hugiano reposui depre*

catur pro deprecabatur. ■ \ . .. ' .' .

ignoti] Lucretius (5, 149): • ., .¡

. , i Tenuis .enim natura deum longeque remota

i, qui felix edere potucrint. Ncque enim solum

In anterioribus Martian! cditionibus (r. Lugdun. a.

1Ö59) in margine л avians lectio felis, quam recepi,

adnotata erat; sed felis etiara logèrent Pignorius

(mens. Is. p. 40), Gale (ad Jambl. p. 289), Cupcrus

(in Harp. p. 15), Montfaucon (in ant. snppl. 2.

p. 185). Certe igitur melior eligi debebat lectio.

Felis autcm hie Lunae symbolum est, qucmadmodum

supra (§. 170) a nostro jam traditiun erat.

Trausposita ctiam interpnnctionc , quae falsa apiid

Grotium et recentiores editores est, rect

sivc Solcm (Pal. crit. Ш. §. 298. 303. IV.

§. 705. 716) in summa navis arbore. Alios dii

tutelares in navís prora collocabantur (V. Lips, ad

Sen. ep. 76 p. 528). v , i ■ ■ '. : .'>*

• ' ''leonis] Lconem Soli- sacra (uni paucissimi igno

rant, quod oculorum fervore et radiie ci possit non

îimncrito comparar!. Affcrt et alias rationes Macrobins

Lib. 1. с. 21 Sat Grot. — Plura qui cliph

evolvat palaeographiam meam (TV. §. 705. 716);

Hugiumquc nostrum (in mytb. p. 172), ubi de le- .;.

onis et aquae vocabulis dissent; quibus adde Moy- Sensibus a nostril animi vix mente vidctur,*

a Salmasio (in cpistol. p. 152) Aegyptia- IVoo-Platonici , quod olim> jam obscrvavi (palacogr.

! vindicatum. if >«♦•..'• *\r ii.mAht «rit. Hfcigs 426), sibi pcrsuaserant, bomfnibus incrocodili]

Crocodilus Scrapidi sacer, ¡id^est-SolL notcscere tan tum liujus mundi creatorem, ex factis

Serapis enim idem eum Solé, ut ex oráculo ci nimirum ipsius; eo aufem longe antiquiorcm esse

attribute comprobatur. Vide Macrob. c. 20» lib. 1. (zóv jiQtoxov vow) deum supremum, quem ipsis

30

Martiaoi Capellae lib. II. §. 185.

186

» <■

187

Fomcs sensificus, mentís fons, lucis origo,

Regnum naturae, deus atque assertio divtim,

Mundanusque oculas, fulgor splendentis Olympi,

Ultramundanum fas est cui cerneré patrem,

Et magnum spectare deum; cui circulus Aetbrac

Paret, et immènsis moderaris raptibus orbes.

Nam medium tu curris iter, dans solus amicam

Temperiem superis, compellens atque coercens

Sidera sacra deum, quum legem cursibus addis.

Hinc est quod quarto jus est decurrere circo,

Ut tibi perfecta numerus ratione probetur;

semper obseumm et ignotum mancre

(Euseb. praep. ev. 11, 10, 18. p. 539), sive, ut

Ciceronis verbis utar (14. D. 1, 14, f.), deum III um,

quem mente noscamns nusquam apparentent. Praelicet

cum hoc carmine epigramma

In Solls lau dem (in Burm. antbol. La t. 5,

L T. 2 p. 293).

«ei] Vel ego arbitrer nimia ignavtun, ñeque

dubito Sol reetituendum, cum recta enm Philologia

alloquatnr. Barth, (adv. p. Hl 7) — Ego vero con

tra sentio. IVon 'intellexit censor verum illius partieulae

sensunu Pion vim solum, sed, quod majas

est, primain piopaginem patris Solem «sse docte

ecripsit Martianus , Platonem secutas, qui (Rep. 6,

p. 509) Solem summi Boni progeniem dixerat.

ecuhis] Invocatur ab Orphico (hymn. 7) Sol:

nidviOV 6[X[Xa, et ad qnaestionem »quid sit Sol?«

Bpictetus philosophas respondet »Mundi oculas»

(Fabric. ЫЫ. Gr. 13. p. 557), et

phista (p. 506) »OvQavLoq CMp-&aXpôç*,

Oridius (metam. 4, 235) de Sole:

»Л1е ego sum, dixit, qui longum metier annum,

Omnia qui video, per quern videt

Mundi oculus« — —'/a

ultramundanum] Graecos philosopbas (Sallnst.

6. in Gal. opuse, p. .253 f. ) com vrtegitotifuov

dixerat, quam voccm primus Appulejus (dogm. Plat,

p. 204 Oud.) Latine vcrtit, ultramundanum patrem

summumque deum appellans.

temperiem] De Apolline aèrem temperante rida

supra (§. 18). Hic Solem landat stcllarum duccm

(Orph. bymn. 7 ct 33), qui Ciceroni (de re pub).

4. p. 128 Zell.) est »dux et princeps et

Ovidio (met. 1, 770) »qui

denlos autem nosier babuisse videtnr Macro bium

(in somn. Sc. 1, 20) ad illum Ciceronis locum (с

§. 14. 18. 34. 183). •

sidera sacra] Quasi d

bus negata. ВлАтн. (adv. p. 1242).

plus tribuerit vir doctas verbis,

Astra en im quum aoster semper fere cum diia con»

jungat (§. 97), sidera sacra deüm nil aliud est

quam sacri diu ' .iiii.Ji -j j -Jii,:¿

Martiani Capellae hb. II. §. 487. 2$

Nonne ac principio geminum tu das tetrachordon?

Solem te Latium vocitat, quod solus honore - - *

Post patrem sis lucis apex; radiisque sacratum

Bis senis perhibent caput aurea lumina ferre,

Quod totidem menses, totidem quod conficis horas.

Quatuor alipedes dicunt te flectere habenis,

Quod solus domites quam dant elementa quadrigam.

Nam tenebras prohibens retegis quod caerula lucet,

Hinc Phoebum perhibent prodentem occulta futuri,

Vel quia dissolvis nocturna admissa; Iseum

ac principio] Ita anteriores editiones, inque se

qmentibus das, quorum utrumque restitui. Grotius

hae et dans substituit adnotans: »Lege a principio.

Comparat Solem mese in mnsicis. Gemina autem

tetraeliorda sunt tres planetae utrinque et ipse utrin

que quarti supplens vicem, in primo tetrachordo

ultimus, in ultimo primus. « Sed quamvis recte ge

minum tetracliordon explicaverit (conf. tamen et

Boeckliium in Creuz. stud. III, p. 88), emendatio

tamen non adeo certa est, ut in textum recipi pos

sit, quum plerique codices in vulgata consentiant.

Unus ex omnibus Monacensis (G) hic pro hac ha

bet; quam qui receperit lectionem profecto non eon

temnendam, certe non omni externa auctoritate de

stitutus erit. Das etiam in Darmstattensi, Canta

Mrigiensi, et teste Cortio in Guelferbytano legitur.

solus] Latini nominis etymon, quod multi sie

exposuerant (Varro de L. L. 4, 40. Cicero N. D.

2, 27, Fulgent. myth. 1, 11. p. 45 Munck. Ma

crob. Somn. Sc. 1, 20; Saturnal. 1, 17).

patrem] Illum nimirum ignotum, de quo supra

(§. 188). Niliil vidit in hoe loco Barthius, qui (adv.

p. 817. 2084) Christi patrem intelligit!

bis senis] Val. Flacc. l. IIL (lege 4) 99 t.

— »Sol auricomis (lege mus) ingentibus (l. cin

gentibus) horis

Multifidum jubar, et bisseno sidere textam

Loricam induitur« — —

Bisseno autem dicit, quia duodecim signis via Solis,

quem zodiacum appellamus, distribuitur. Goez. —

De radiis Solis eorumque numero causisque con

fer etiam superiorem locum (§. 78) ibique ob

servata.

lucet] Pro lucet omnino scribendum luce. »Cae

rula luce retegere« est tenebras luce depellere.

MuNcx. (ad Fulg. p. 43) — Ne unus quidem eodex

viro docto adstipulatur, eoque minus aliquid mu

tare audeo, quod varians lectio in margine veterum

editionum adscripta est licet. Quantum igitur pos

sum, explico: »Nam tenebras prohibens retegis quod

eaerulam lucem prodit«, ut caerula lucere dietum

sit ut supra (§. 116)« creperum micare. •

Iseum] Lege Lyaeum. Ostendit idem, quod Ma

crobius lib. 1, omnes deos ad Solem referri, Apol

linem, Serapim, Osirim, Mithram Persarum, Ditem

patrem, Typhonem, Atyn, Adonin, Ammonem,

Triptolemum, et hie Liberum patrem. Obiter allu

dit ad nomen Aevaiov ärrò roü Aeeuv, idque eo

488

90.

19M

30 *

236 Martiaui CapolJae lib. II. $. Ш.

Te Serapim Nilus, Memphis veneratur Osirim, • ■ /.

Dissona sacra Mithram, Ditcmque ferumque Typhonem;

192 Attis pulcher item , curvi et puer aimus aratri , ." :

rcfert, quod Sol occulta dissolvat tcnebrasquc dis- «Nil potuit Scrapie « cet. Et oranino opcrac prctium

eîpet Sed de dcoruin bac confusionc pi ига colle- crit audirc Hieronymum de Bosch, qui (in antholgimus

ad Onomacritum. Grot. — Ipse Yossius in Gr. T. 4. p. 297. 298. 418) observât, in nominibus

margine conjeccrat Lyaeum. Auntz. (mise. p. 215) propriis a veteribus candem syllabam modo corripi,

— Ccrte et Grotius nou Lyeaeitm, uti Goczius in- modo product, quare nugas agerc, qui in Batavia

caute reposuit, sed Lyaeum voluit. Nec tamen an secunda corripienda, an producenda sit, tanto»

probo. Isens enim Isidis iilius appcllari eodem jure pere laborent Atquc cadem Priscianus jam docupotuit,

quo (§. 87) Vuleanus Juuonius dictus erat; erat (de accent p. 814) scribens: «In peregrinis

quod autcin ex conjunetioue cum antcccdcutibus verbis, et barbaris nominibus, vcl interjectionibus,

Grotius argumentum repetiit, in tanta constriictio- nulli sunt certi accentus. Ideoque in potestatc

ni s ambigiiitate nihil contra codicum auetoritatem uniuseujusque consistunt, nt quo necessarium vidcat

effiecre potest. Possit adeo ipsum vocabuli etymon sic in metro ponat.«

ad nocturna admissa referri, si Martianum cum dissona\ Barbara. Sic supra »dissonans dis-

Plutarcbo (de Iside p. 5i>l) Isidis nomen ab i'ÖT/U crepantia nationum«, et alibi » secundum dissona*

dérivasse statuainus; multo tamen melius dissol- nationes.« GnoT. — Hace enim primitiva vocabuli

vendí illud oflîeium ad Phoebi nomen referemus, ßagßagoQ significatio est, undc jam apud Homequum

<poißä£cü ctiam punjare vel verme sigui- rum Hâçsç ßccQßaQOcptövoi (И: ß. 867), quo

fleet. Cetcrum Iseum pro Isaeum с Basilccnsi со- idem declarator quod alibi (Odyss. a. 182; y.

dice rcposuimus, quia Graccc ÏÔSîoç est. Glossa 502$ o. 452) locutione cíZXÓ&qooi avdçcojtoc.

Monaccrisis (D) explicat jusliim,i aequum, ut de Mitliram] Solem Mithram appellari liquet ex

1бо) cogitasse videatur I ~ «'b • liac inscriptionc Latina: »Soli Mithrae« et illa

Serapim] De magniGco Tmjus dei in Acgypto Graeca: »H/tflß MI0PA АШШШ2 « , aliisqnc

templo vide Aminianum (22, 12). Imitatus est no- centum similibus. Grot. — Bes est notissima vcl

ster variando unius cjnsdcmquc dei nomina pcrmul- e Nonno, Strabonc, Justino martyre, Porphyrie,

tos alios scriptorcs (Stat. Thcb. 1, 717. Appulcj. Statio, Curtió, Claudiano, aliis. (Cdhf. Palacogr.

met. 11. p. 755 Oud. Auson. epigr. 29 et 50. crit III. §. 106. 509. 481. Hyde de rclig. Pers.

Nonn. Dionys. 40). Quibus diversis Solis nominibus Eichhorn de deo invicto Milhra, et Camdcnum

hnjus ipsius oracula ansam dedernnt (Macrob. Sa- in praelcctionibus aeademicis p. 177). Literas in

turn. 1, 18. Euscb. praep. ev. 5, 4, IS. p. 125. nomine Mei&çaç numeruin 563 , nimirum anni

Laur. Lyd. p. 42 Bocth.). Accusât quidem Goe- dieram continerc, olim (loco citato §. 454) jam

zius (Gro ti nui secutus) Martianum de correpta me- monuL :'

día in nomine Serapis; sed corripuit earn jam Attis\ Sic pro Atys e Yossiano scribe, quod

anttquior Prudcntius Ulo vers и (с. Syram. 2, 551): ctiam placuit Munckcro ad Fulgent. mytboL 5, 5,

Martiani Capellae lib. II. §. 192. 257

Ammom et arentis Libyes, ac Byblius Adom.

Sic vario cunctus te nomine convocat orbis.

Salve vera deùm facies vultusque paterne,

et reete quidem, quum ita priori longa semper poë

tis dicatur, judice Schradero Ols. 1, 8, ubi et

hane emendationem a Munckero institutam probat.

AnNtz. (misc. p. 215). Salmasius quoque (ad So

lin. p. 81) Atym nomen Lydum, Cybeles autem

amasium 4uidem seribendum censet, itaque cor

rigit Arnolium (l. V), ubi de Attide pro Sole ha

bendo itidem sermo est. Confer tamen et Doerin

gium (ad Catull. 63) et interpp. ad Persium (1, 93).

puer] Quicunque Virgilium (georg. I , 19) le

gerit, sane videbit eum a nostro exscriptum fuisse.

Sed difficilior quaestio est, quinam fuerit »almus

ille puer aratri?« Etenim ipse Virgilius obscurus

est adeo, ut vel Heyne eum non intellexerit, pue

rum interpretatus Triptolemum, qui a Martiano hoc

loco dcsignari non potuit, quum nunquam ille Solis

nomine veniat. Viam potius nobis aperit Servius,

ad Virgilii locum observans: »Alii Triptolemum,

alii Osirin volunt. « Atque posterius rectius esse

e poëtis colligitur. Tibullus (1, 7, 28):

»Primus aratra manu sollerti fecit Osiris

Et teneram ferro sollicitavit humum.*

Idem Rutilius (itin. I , 75):

' — — •vinique repertor

Et qui primus humo pressit aratra puer.«

Bacchum enim et Osirim eundem deum fuisse nom

magis ignoramus, quam Osirin pro Sole accipi

(Palaeogr. erit. IV. §. 645. 601). Hinc mihi qui

dem persuasum Virgilium a nostro melius intelle

etum esse, quam ab Heynio, cujus interpretatio et

eo laborat, quod impertinentem Virgilio adfinxit

eonjunctionem deorum cum Triptolemo semideo.

Sed in voce puer laesisse videtur, qua tamen ne

que ipse Virgilius (in enl. 28. 36), meque Cicero

(Phil. 4, 1) vel Caesarem Augustum appellare

dubitarunt. Erraret igitur similiter qui pueri aratri

nomine inductus Tagetem intelligere vellet. Nemo

enim unquam hunc pro Sole accipi legerit. Cur

vum aratrum similiter dixit Lucretius (8, 95!.

6, 12öI).

Aemmon] Peccat Capella in legem pedariam, ut

et supra Serapim media correpta dixit. Cur autem

Sol Ammon dicatur , ex Nonio docebimus in motis

Ononiacriticis. Gnor. — Macrobius (Saturn. 1, 21)

»Hammonem« inquit »Solem occidentem libyes

existimanta : et ego de Ammone copiosius pluribns

que locis (in palaeogr. crit. T. III. §. 128. 284. 481.

T. IV.-§. 600. 669. 670) egi. De metro equidem

nostrum in nota ad nomen Serapim modo defendi.

Ac profecto antiquissimorum etiam poëtarum me

gligentiam non minus accusandam esse Athenaeus

(14. p. 652 Casaub.) multis ostendit exemplis. »

Aedon] Pariter Theocritus (Syracus. 145) Solem

intellexit his versibus: . • *

, ."I3«$u vóv, i 9i%' 'Aöayvw, xoei §g véoet* effl

« $vpuj6oetc.

Hoeì vóv %v8ec Aëçv, xai öx*' épim

φίλος τίείς.

In primis, autem. Macrobius (Sat. 1, 21) totus in

v *•*

eo erat. ut demonstraret Adonin Solem esse.

salve vera] Sumsisse videtur ex hemistichio lioe

Virgilii (Aen. 8, 801): *.

»Salve vera Jovis proles.* —~

Mox miror Waltliardum et Goezium' edidisse pa

ternae, quod omni sensu caret. Scilicet non anim

adverterunt, in erratis a Grotio istud mendum cor

Martiani Capellae lib. II. §. 193.

Octo et sexcentis numeris, cui litera trina

Conformat sacrum mentis cognomen et omen.

Da pater aethereos mentes conscendere coetus,

Astrigerumque sacro sub nomine noscere coelum.

94

198 Pyrois circulus immoratur, in quo Jovis fuerat maximus filiorum. Ex quo

His auditis deorum sedes jussa est permeare. Verum hemitonio sublevatam

196 circulo visus Pyriphlegethon amnis ad infera demeare. Quo transgresso (ncque

rectum fuisse. Verumtamen intelligere debebant,

quod scriberent!

sacrum] Vulg. sacrum momen , cognomen et

omen, sed haec annotant docti interpretes: MS.

•sacrum mentis cognomen. « Est autem hoc nomen,

quod diligenti indagatione inveni, HYX, quod

mentis affectum placidum denotat, estque rgwygdpu

poerov et numerorum 608. Nisi quis YHX malit.

Id enim nomen Baccho tamquam humidae maturae

domino tribuit Plutarchus. Ego tamen alterius ma

lim, quo sit mentis cognomen. Et sane ab eodem

fonte Apollinem jiov dici quis est qui ignoret?

Gaot. — Versiculum ipso suo sono horridum re

ctius forte codex MS. hunc in modum refert;

•Comformat mentis sacrum cognomen et omen.«

Et ita etiam codex a Grotio adhibitus, quem vi

rum summum egregie (!) haee illustrantem vide in

notis. Aliam longe viam in illustrando hoc loco

ingressus est Barthius (adv. XI. c. 5. p. 817) qui

Capellam Christianum esse hinc colligit, rectene

an secus ipse viderit. Bond. (var. lect. p. 88) —

Scribendum omnino »mentis cognomen« , quod in

suis codicibus invenerunt Grotius et Bondamius et

in Vossiano exstat. Anntz. (misc. p. 215) — Ad

dere licet e Monacensibus plures, Hugianum, Ba

sileensem, Darmstattensem, Britannicum et Can

iabrigiensem. Ceterum ut non mego nugas egisse

Barthium, ita et egregie errasse Grotium et Bon

damium patet, quos Aegyptiacum Solis nomen $PH

omnino latuerat (v. Palaeogr. meam crit. III. §. 229.

IV. §. 888). Quod autem hie mentis cognomen di

cit, hoc ex superiori loco (§. 188) illustrandum,

ubi Solem mentis fontem appellat.

mentes] Grotius mentis. — Vel legendum est

»pater mentis«, id est mundi, vel » da pater men

tes.« Vulc. — Cessat, quia Bodlejanus codex ex

hibet mentes , atque ipsum mentis pro accusativo

pluralis numeri accipi potest. Sensus est: »Da pater

milii animum, ut coner ascendere coelum.« Nam

sic intelligenda dictio est » dare mentem. « Confer

illum Horatii (in ep. 2, 2, 56) versum:

• Werbis , quae timido quoque possent addere

mem!em. «

nomine] Lege numine. VoNck. — Equidem ver

bum, quod in omnibus tam editis quam scriptis

libris exstat, corrigere non ausus sum, praesertina

quum vox cognomen praecedat.

auditis] Grotius audita, quod correxi e varianti

lectione apud VValthardum et e Basileensi codice,

In sequentibus Guelferbytanus quidem sublevata,

et Cantabrigiensis circulo praebent, sed quum Py

rois primus sit casus, male.

infera] Ita pro Grotiano infra habent Mona

censes (C. D. E), Reichenauemsis, Basilensis, IDarm

stattensis, Guelferbytanus teste Cortio, Britanni.

Martiani Capellae lib. II. §. 496. 239

enim labor fuerat, hemitonii interjecta transcurrere) in Jovialis sideris pervenere

fulgores, cujus circulus Phrygio phthongo personabat. Illic sidus erat tem

peramenti vivifici ac salubris, fulgentibus blandisque vibratum candoribus.

Cujus quidem lucis natura, ex calidis humidisque commixtionibus camdens,

quadam prosperitatis tranquillitate rutilabat. Verum ibi sidus Jovis; nam

ipse totius mundi membra collustrans ad deorum dicebatur imperium et se

matum coelitem commeasse. Hunc etiam praetergressa circum, ac parili in- 197

terjectione sublimis, deorum rigidissimum creatorem in algido inhaerentem

pruinisque nivalibus conspicata: verum idem quem circumire nitebatur

orbis melo Dorio tinniebat. Sed ipsi praesuli nunc draconis facies, nunc

rictus leonis, nunc cristae cum aprugnis dentibus videbantur, totoque exitialis

eus et Cantabrigiensis teste Federo, quapropter p. 267. Bip.) »temperatissimos« ei effectus tribuit.

haud dubius meliorem lectionem in textum recepi.

neque enim labor] E Virgilii (Aen. 11, 684):

»neque enim labor. «

phthongo] Quodsi Plinii (2, 22, 20) verba: »Sa

turnum Dorio moveri phthongo , Jovem Phrygio*

eontuleris, videbis omissum esse Phrygio. Phthon

gus enim sonus est (§. 939) qui variatur, unde

paulo post (§. 197) Saturno Dorium melos adscribit.

Quumque liqueat Martianum sua e Plinio hausisse,

ex eo etiam supplere quod omissum non dubitavi,

praesertim quum viderem hoe ipso loeo in Darm

stattensi codice verbum quoddam erasum esse. Ni

eomachus (in harmon. manual. 1, 2, 5. p. 7. Meib.)

Jovi sonum adscripsit parhypates.

temperamenti] Peculiarem hanc hujus planetae

notam fuisse, supra (§. 17 et 39) vidimus, et infra

(§. 888) legemus. Confirmant eam tam philosophi,

quam poëtae, Etenim ex Saturno et Marte tempe

rari illum interjeetum' et Cieero (N. D. 2, 46 f)

et Plinius (2, 8) et Aristides Quinetilianus (de

musica p. 148 Meibom.) docent, repetitqne idem

Ptolemaeus (tetrab. 1, 4); Vitruvius autem (9, 4.

Adde palaeogr. erit. III. §. 282.

fulgentibus] In locum vulgaris lectionis efful

gentia vibrata meliorem recepi, quam Basileensis

eodex et teste Cortio Guelferbytanae membranae

habent, »fulgentibus blandisque vibratum eando

ribus.•

coelitem] Cantabrigiensis coelitum, unde sen

sus exit idem.

algido] Virgilius (georg. 1, 356);

»Frigida Saturni sese quo stella receptet.~

inhaerentem] Haerentem Grotins; inhaerentem

e variis lectionibus Bondam (p. 88), quamvis parum

intersit. Sed paulo post pro cireumvenire e Darm

stattensi, Reichenauensi, Basileensi, et Guelfer

bytano omnino rectius circumire reeepi.

Dorio] Gravissimo sono. Vulc. — Confer Mi

lielium (ad Plinii librum secund. p. 167) et Har

duinum (ad Plin. 2, 22, 20. uot. 11).

aprugnis] Ediderat Grotius aprinis. In MS.

inquit Grotius, videtur aprugnis. Ita clare Vossia

mus, atque eerte vox ea Capellae est restituenda,

quum la magis notam a librario sit mutata. Hausit

940 Martiani Capellae lib. II. §. 197.

At98.

199

saeviebat horrore; cui tamen potestas pro circi granditate major ac praelata

ceteris habebatur. Denique harpis bombisque perterrita, tam intoleranda

congressione virgo diffugit. Inde maximis conatibus sescuplo itinere evehuntur.

Nam tono ac dimidio ad ipsius coelestis sphaerae globum ac laqueatum stellis

ambitum pervenitur. Sicque sex tomorum conscensionibus et stadiorum de

fecta lassitudine fatigati, quum diapason symphoniam, quidquid emensi erant,

id certissime e Solino, qui cap. 52 » aprugnis den

tibus« dixit, ut in quibusdam editionibus legitur,

quod tamen in Venetiana ann. 1498, quae penes

me est, mutatum quoque in aprinis eodem errore.

Salmasius edidit aprugineis ; sane Latinis dici apru

gineus, apruginus et aprugnus idem notavit exer

citat. Plin. p. 874. Arwtz. (misc. p. 215). — Cor

reximus, quia in codice illo aprugnis legitur; quam

vis aprinus liaud deterior vox sit a Varrone et

Plinio usurpata. Profecto sicut a caper est capri

mus, ita al» aper dici potest aprimus.

exitialis] Pro Grotiano exitiali e Vossiano le

gendium exitialis. Litera S absorpta est a sequenti

voce, licet non novum fuerit Latinis etiam elegan

tioribus, qui duo adjectiva uni substantivo adpo

nant. Cicero pro Milone : »propter multa praeclara

mcrita. « Drackenborch ad Liv. 1, 14, et ex poëtis

exemplorum segetem congessit elegantissimus Brouk

lius. ad Tibull. 5, 5, 22. Neque id Graecorum

poëtis ignotum, unde δε6μoις άλντοίς άygiouc

recte defendi posse apud Aeschyl. Prometli. vinct.

v. 184 vidit II. Stephanus. Anxtz. (misc. p. 214)

— De Saturno exitiali confer superiora (§. 17).

Exitiali pro exitialis non nisi typographorum errori

adscribendum esse videtur, quum anteriores omnes

editiones meliorem proferant lectionem, quam Gro

tium mutare voluisse non arbitramur.

harpis] Ediderat Grotius arpis, quapropter co

actus erat hancce addere notam : »Lego harpis et

explico falcibus, ita enim rsonat vox Graecas est

enim άρπη δρέπανή. Falces autem Saturno attri

buit antiquitas, ut omnis auctorum tam Graecorum,

quam Latinorum, turba testatur. Mavult tamen

illustriss. Scaliger pro musico instrumento acci

pere, praesertim quum bombis sequatur, motus

inter alia isto Fortunati loco :

»Romanisque lyra tibi plaudo barbarus harpa.<

Nomen hoc etiamnum Gallis et Belgis usitatum.•

Grot. — Equidem Grotio potius, quam Scaligero

adstipulor: haud enim video, quo pacto Philologia

musico instrumento perterrita diei potuerit. A Thra

cibus ägxrjv, incurvum gladium, inventam fuisse

Clemens Alexandrinus (strom. 1. p. 507) docet.

Persei etiam falcem &6apuævrbvrjv άρτην poëtae

appellant (Apollodor. 2, 4, 2. Apollinar. Sidon.

carm. 7 p. 507 Sirm.). Ab harpis etiam milites

quidam liarpigeri olim dicti (v. Cang.). Ceterum

aspirationem addere non dulitavi e rationibus supra

(§. 7 not.) expositis.

bombisque] Sono graviori (Varro R. R. 5, 16,

52), veluti tympani (§. 67). Catullus (64, 264);

» Multis raucisonos efflabant cornua bombos. •

seseuplo] »Tempora tria ad duo seseuplum fa

ciunt« (Quinctil. 9, 4, 47. p. 886).

coelestis ] Reiclienauensis et Grotianus codex

praebent coelitis, quod non minus probum est

(v. §. 62 not.). -

defecta] Ita pro Grotiano defessa codices Mo

nacenses (B. C. D. E. G), Ileichenauensis, Basileen

sis, Darmstattensis, Bodlejanus, IBritannicus, Can

Martiani Capellae lib. II. §. 499. 244

adverterent consonare, perfectione absolutae modulationis post labores ma

ximos recreati, paululum conquierunt. Ipsa quoque Philologia lectica desiliens,

quum immensos luminis campos aethereaeque tranquillitatis verna conspiceret,

ac nunc tot diversitates cerneret formasque decanorum , tunc octoginta quatuor

liturgos coelo miraretur astare: videretque praeterea fulgentes crebrorum si

derum globos et circulorum alterna illigatione texturas; ipsam vero, quae

ambitum coërcet, ultimam sphaeram miris raptibus incitatam, polosque et

axem ex coeli summitate vibratum profundam transmeare terram, atque ab

ipso totam coeli molem machinamque torqueri; tanti operis tantaeque rationis

patrem deumque noscens ab ipsa etiam deorum notitia secessisse, quoniam

extramundanas latitudines eum transscendisse cognoverat, empyrio quodam

tabrigiensis, Bongarsii, igitur plurimi. Tamen etiam

defessa defendi per liypallagen potest.

desiliens] Hoc e codicibus Grotiano, Basileensi,

Darmstattensi, Britannico, Bodlejano, et Guelfer

bytano substitui pro dissiliens, quod male se ha

bet in editis.

immensos] Philologiam astrorum multitudinem

admirantem eodem fere modo noster depinxit, quo

Lucanus de Pompejo divo facto (9, 11) cecinerat;

— — »Illic postquam se lumine vero

Implevit, stellasque vagas miratus et astra

Fixa polis vidit , quanta sub mocte jaceret

Nostra dies.« — —

decanorum] Vide quae de iis eornmque nomi

nibus Aegyptiacis in palaeographia critica (T. III.

§. 320. 528. 550. 552) disputavi; quibus adde

HIermetem (ap. Stob. in eclog. 1, 22, 9. p. 469

Heer.). - * -

liturgos] Aevtovgyovg. Ministri sunt publici

Graeco vocabulo. Gnor. — Plura dabit Salmasius

(de ann. climact. p. 522. 796). Absurda si qua

alia ad hunc Martiani: locum in codice Monacensi (E)

legitur glossa: »quasi letargi, resolutores laboris!•

ipsam vero] Describit post coelos planetarum

et árrzav&ayv astrorum primum mobile cum primo

motore. Gnor. — Supple ex antecedentibus » quum

videret« et refer vibratum ad axem, ad eumque

etiam, quod sequitur, ab ipso.

noseens] Grotius pro eo, quod in libris lege

batur, non sciens reponi voluit non nesciens, quae

tamen emendatio necessaria non est, postquam Cor

tius in Guelferbytano legit noscens.

secessisse] Vossianus: »se cessisse•, non male.

Vulgatnm tamen secessisse tueri posset frequens

pronominis se ellipsis, cujus exempla dedi ad Se

dul. 4, 80. Anntz. (mise. p. 214). — Cur deside

ret'vir doctus pronomen se, prorsus ignoro. Certe

Martianas nihil aliud quam Neo-Platonicam doctri

nam exponere voluit, qua pater ille ignotus sum

mus deus est (palaeogr. crit. III. §. 126), quem

adeo ignotum esse dicit, ut ab ipsa deorum no

titia secesserit; adeo ut dii ipsi eum non noseerent.

Conférre licet Jamblichum (de myst. 8, 2. p. A88.

Gal.). *.

latitudines] Grotius quidem beatitudines ; sed

Hugiani. codicis lectionem eo libentius recepi, quo

9200

204

$4

242 Martiani Capellae lib. II. §. 202.

intellectualique mundo gaudentem, juxta ipsum extimi ambitus murum annixa

genibus ac tota mentis acie coartata diu silentio deprecatur; veterumque

ritu vocabula quaedam voce mentis inclamans, secundum dissonas nationes

eertius et supra (§. 58) eadem legebantur. Hoc

autem codice olim nondum inspecto, prius (in

Palaeogr. mea III. §. 151) aegre hunc Martiani

locum intelligebam.

extimi ambitus] »Coelum ipsum• inquit Cicero

(div. 2, 45) » quod extremum atque ultimum mundi

est. « Ulterius progredi Philologiae non licebat, sed

sola mente deum supremum atque ignotum, quippe

qui extra mundum esset, persequebatur. Plato

hunc locum (in Phaedr. p. 247 Steph.) 8zvegovgávtov

vóftov appellat.

murum] Aut Maximi Tyrii (17, 12. T. I. p. 557.

Reisk.) •oiov τείχος a ante oculos habuit, aut

Lucretium, qui pariter pluribus locis (I, 74; 8,

372. 488) » moenia mundi« statuit.

silentio depreeatur] Aegyptios jam Porphyrius

(de antro nymph. 27. p. 23) refert 6s3opu&vovg

$zrò 6uoerij $eâv âgzijv zòv öáóv àxovta : et

Jambliclius de mysteriis Aegyptiorum (8, 5. p. 189

Gal.): δ δη xai öu& 6iyfjc puévmç 9egarte$erat.

Pulcherrima etiam Plinii Secundi (in panegyr. 5 f.

p. 618 Cellar.) haee est sententia: »Animadverto

enim etiam deos ipsos non tam accuratis adoran

tium precibus, quam innocentia et sanctitate lae

tari: gratioremque existimari, qui delubris , eorum

puram castamque mentem, quam qui meditatum

earmen intulerit.« (Conf. et not. quae sequitur).

voce mentis] Quod audiri nequit, sed sola per

eipitur mente. Ita et Manilius de felici alicujus ge

nitura, ut voeant, hosce composuit versus (4, 198);

— — —• causas viresque dabit perquirere rerum

Aetque oeulos mentis, quae possit cernere cuncta

Quamvis occultis naturae condita causis. •

Seneca etiam (nat. qu. 7, 51. p. 810 Lips.) de deo

inquit: »effugit oculos, cogitatione visendus est.«

Unde quosdam a voce ad inarticulatos sonos trans

iisse testatur Nicomachus (manual. music. 2. p. 57

Meib.) scribens : »Inde est, quod Therini (mavult

Meibomius Tyrrheni) sibilis inarticulatisque strepiti

bus numen invocant. « Ovidius quoque de Pythagora:

» Vir fuit hic ortu Samius« — —

(metam. 18, 60) canit,

——— » isque licet coeli regione remotos

Mente deos adiit et quae natura negabat

J^isibus humanis, oculis ea pectoris hausit.«

Quibus adde Jambliclium (de vit. Pyth. p. 48 Rüst.)

Expressis autem verbis Seneca (de benef. 2, 4.

p. 274): » adeo, inquit, deos, quibus honestissime

supplicamus, tacite malumus et intra mosmet ipsos

precari.« Certe e Platonis (Tim. de anima mundi

p. 96 Steph.) doctrina: »deum sola mente videri • •

Neo-Platonici dogmata sua »de patre ignoto sola

mente invoeando« (v. Palaeogr. crit. III. §. 451)

hausisse videntur. Pulcherrima haec Ausonii (ia

ephemer.) est oratio :

» Omnipotens solo mentis milii cognite cultu,

Ignorate malis et nulli ignote piorum :

Principio extremoque carens, antiquior aevo,

Quod fuit aut veniet, cujus formamque mo

' dumque

Nec mens complecti poterit, nec lingua profari«

- , .'^.

Adde. Hermetis Trismegisti dialogum, qui falso ad

scribitur Appulejo (in edit. Bip. T. II. p. 299 f.

sequ.).

dissonas nationes] Vario sensu dissonum noster

cet.

Martiani Capellae lib. II. §. 205. - 2£•

numeris varia, sono ignota, jugatis alternatisque literis inspirata,'veneraturque

verbis intellectualis mundi praesules deos eorumque ministros, sensibilis sphaerae

potestatibus venerandos, universumque totum infinibilis patris profunditate

coërcitum: poscitque quosdam tres deos, aliosque diei noctisque septimo ra

dicit, ut dissona elementa (§. 1. 92. 912), dissoma

sacra (§. 192), dissonas cantilenas (§. 209), dis

sonam suavitatem (§. 912) cet. Hoc autem loco

ita usurpat, ut Livius (1, 18) subjectos Numae

Pompilio populos seribit esse »gentes sermone et

moribus dissonas • ; vel Silius (16, 19): »tot dis

sona lingua agmina « et (5, 221) » dissona linguis

eastrae ; vel Claudianus (laud. Stilich. H, 182): »nec

tantis dissona linguis turba. « Adde Solinum (51).

ignota] Ita apud Ovidium (met. 14, 566) Circe

»Ignotosque deos ignoto carmine adorat.«

alternatisque] Locum olim (in palaeogr. erit. III.

§. 284) explicavi, literasque esse docui septem

vocales Graecas, quas alternatas dixit, quum quo

libet versu repetitarum ordo mutatus sit

A E H I O P. §2

E H I 0 Y §2 A

H I 0 P £2 A E

I O P £2 A E H.

O Y. §2 A E H I

P $ A E H I 0

§2 A E H I O P

Adde quae alio etiam loco (III. §. 260) annotavi,

cum observationibus doctissimi nostri Hugii (in

mytli. p. 218 et 220).

verbis] Vide quemadmodum distinguat intelle

ctualis mundi deos a patre illo ignoto, extramun

dano deo. Illos verbis, hunc solis literis sensu

carentibus adorari (conf. Stanlejum 1, 2, 1H et 12

in Clerici op. pliilos. T. 2) dicit.

tres deos] Tres temporum varietates, praesens,

praeteritum ac futurum. Gloss. (cod. Monac. E). —

videtur lie ad sacrosanctae Trinitatis absconditum

profanis mysterium alludere, an ludere? Gnor. —

Neque hoc neque illud Martianum voluisse mihi

quidem persuasum est. Magis enim, quam isti in

terpretes, ille Neo-Platoniea pliilosopliia imbutus;

erat, ejusque dogmata liaud ignorabat. Quos, inter.

Numenius (fregi àyoe$oö in Euseb. praep.. er. 11,

10, 18. p. 557 Vig.) haec tradit: »Prinus ille deus,

ut est in semet ipso, simplex, est, sibique unde

quaque cohaerens, et individuus. Deus etiam secun

dus ac tertius unus est« cet. Qui plura cupiat adeat.

Eusebium ipsum, et Plotinum, qui (enn. 8, •, A)

»sunt tres• inquit, * »hypostases : uuus seu bonum,

mens seu intellectus, et anima mundi; nec de his

nisi implorato dei auxilio et sedata mente loqueh

dum cet. Pariter Cyrillus (c. Julian. 4. p. 54) e

mente Porphyrii, opinionem Platonis exponentis,

docet dei substantiam ad tres procedere, esse verum

supremum deum optimum , post ipsum et alie

rum creatorem seu opificem, tertium porro mundi

animam. -

septimo] An ad sabatha Judaeorum, ad quae

Juvenalis :

— • Cui septima quaeque fuit lux ignava

am ad diem xvgioexrjv Christianorum? Gnor. —

Lege Ausonii eclogam de nominibus septem die

rum (372. 8. p. 415 Delphin.), ubi »radiatus Sol« :

omnino diem habet primum et supremum, qui heb

domadis est septimus. »Diei autem noctisque deos •

dieit, quia Sol interdiu, reliqui planetae, qui die

bus nomina sua dederunt, noctu conspiciuntur. Pla

netae ab Appulejo etiam (de deo Socr. p. 19i

3 *

244 - Martiani Capellae lib. II. §. 208.

205 diatos.

260 quoque mysteria &ae«§ xoei 6ις έπίzovva

Oud.) radiantes dii appellantur. Quod reliquum

est, confer inferiorem locum (§. 758).

fontanam] Id est fontem et originem vitae, quod

mihil est aliud quam deus.VUlcAx.— Profecto haec

omnia caecis sunt circumfusa tenebris. Forte tamen

(si quis in loco tam intrieato conjecturae locus)

legendum videatur fontanam uriginem, ut Solem

intelligamus, quem fontem aetherei ignis nominat

Martianus, et profecto tale quid requiritur, et forte

hoc ipsum, si uriginem pro igue accipias, nam

subjungit florem ignis. Quod si hoc non probas,

vide an originem malis. Sed sane quia hic magis

de primo motore, quam de Sole sermo, vide an

hane fontanam virginem de Entelechia velis intel

ligere. Gnor. — Meam de hoc loco sententiam jam

dudum (in palaeograph. crit. IV. §. 776) aperui.

Sed praestabit verba ipsa hic subjungere : »Data

enim opera Martianus omnem reconditam pliiloso

phorum doctrinam fabellae suae inseruit: quare ve

seor ut unquam nostrum sint intellecturi, nisi qui

illis placitis probe imbuti fuerint. Sane hi Clial

daicorum oraculorum versus (278. 279) consulendi

sunt :

Aæujc év 2oeyö6iv 'EKATHX &gétíç rr&ae&

IIHTH,

*Ev8ov 82n putpivov6a, tö IIAP0ENON oé

- * <rgoüëï6α.

Nee praetermittendum Pselli ad hos versus scho

lion (p. 99 Gallaei), qui »Chaldaei«, inquit, »He

eaten deae loco habent, quae medium ordinem

ducat, et quasi centrum sit omnium potentiarum.

In dextris ejus partibus collocant fontem animarum,

n sinistris fontem bonorum sive virtutum: ajuntque

animarum quidem fontem ad propagationem esse

proclivem, virtutum vero fontem intra propriae es

Quandam etiam fontanam Virginem deprecatur; sccundum Platonis

potestates. His diutissime florem ignis

sentiae limites coërcitum manere, virginis inta

ctae instar incorruptum, eamque, quam habet,

firmitatem et immobilitatem ab implacabilium poten

tiarum facultate adeptum esse et virginali zona ac

cinctum. « Fons autem ille animarum haud dubie

e Platonis cratere (in Tim. p. 41 Steph.) est sum

tus. Haec igitur Martiani illa fontana virgo est.

Omnino alio, quam ego, modo nostrum interpre

tatur Joannes Sarisberiensis (in metalog. 4, 56;

p. 921), quem vide.

άπα& x&ι δις] Ridicula est glossa in codice

Basileensi: »pater filius super omnia • ; sed facilius

est dictu quid non significent» meritoque miramur

Grotium, qui nihil ad eorum illustrationem anno

tavit. Quum tamen Platonis illa arcana appellet,

veri simillimum est placitum illud respici, quod non

quidem in libris, sed in secretiori discipulorum

coetu, Pythagoreos secutus Plato proposuerat, de

monade et infinita dyade rerum omnium prineipiis,

quibus inter se mixtis quum reliqua omnia, tum

maxime ternarius omnia complectens oriatur. Conf.

Aristidem Quinctilianum (in Meibom. scr. r. mus.

p. 121): »Agzijv της τόν δλων ονμφωviac

xai τountuxijv oeitioev ελoyi£ovro oi zrazoeiot.

IIâvtoe yàg yivs69at 8u& tís eic év &gao

vicc 6vvezöuevoe. Tijv öé övööoe xar& t>;v

8%nv érattov, èvavtuât, toc oöoav zrgajrrv

éupavttxrjv. Totçóé óè tö 6éputav £xd%ovv,

évoevtuâtntt xoei pueOétmtt aeëîângow&vov, • in

que primis Simplicium (ad Aristot. Physic. f. 104,

B), quem egregie explicavit Brandis (de perd. Ari

stot. libris p. 55 sequ.).

florem ignis] Flos ignis idem ignis purissimus,

unde divinitati proximus putabatur, ut anima, quae

divinae originis est. Vide quae de fontana virgine

Martiani Capellae lib. II. §. 206. 248

atque illam exsistentem ex non cxsistentibus veritatem toto pectore deprecata,

tum visa se ccrnere &to%ω6uv sacraque meruisse. Quippe quidam candorcs

Iactei fluminis tractu stellis efflammantibus defluebant. Laetabunda igitur gra

tesque testata iter in Galaxeum flectit, ubi senatum deüm a Jove noverat.

Erat autem ibi Jovialis domus, quae congregatum. etiam granditate mira

mundanum ambitum possideret, et decore conspicuo fulgorem siderum vin

ceret, et novitate situs signiferum circulum decussaret; praeterea tanto splen

dore renidebat, ut argenti crederetur fabricata materia. Ibi septa candentia,

culmenque septatum limbis nivalibus

modo adstruximus. Saepe frvgöç àvóoc in Chal

daicis memoratur oraculis (v. 21. 88. 183. 122.

ap. Gallaeum de Sibill. orac. in app.). Infra (§. 871)

Palladem quoque ex Jovis capite prognatam et pu

rissima virginitate praeditam florem ignis appellat.

Hinc etiam explicandum est, quod ignem furatus

Prometheus (ap. Claudian. A cons. IIon. 250) dicitur

»Sinceram patrio mentem furatus Olympo.«

non exsistentibus] Valde difficilis quaestio est,

quam veritatem exsistentem ex non exsistentibus

Martianus significare voluerit. Plerisque veterum

videbatur, ut apud Persium est (3, 84), » gigni

De nihilo nihil, in nihilum nil posse revertia ,

vel ut Lucretius ait (1, 181):

»Nullam rem e nihilo gigni divinitus unquam«

idque • commune pliysicorum omnium placitum« (rò

•ovvöv rrévróv tóv pv6txöv ööypoe) Aristo

teles (Physic. 1, 4; de gener. et corrupt. 1, 5.

p. 499. a) appellat. (Adde Ocell. p. 511 Gal. An

tonin. imp. 4, 4 et 8, 15; Democritum, Diogenem

Apolloniatem, Epicurum ap. Laert. p. 875. 578.

619; auctorem de mund. incorr. in Pliilon. op.

P- 930). Sed non pliysico, sed metaphysico sensu

Martianus hic loquitur; quapropter veri simillimum

est veritatem exsistentem ab eo dici divinam natu

ram vel quod Plato ait tö övroç ëvr«, quae

albicabant. Ibi, Jupiter cum Junone

licet acterna sint, ab hominibus tamcn sero tan

tunm intelliguntur, nec nisi multo labore ex terrestri

hus ct caducis, quae non exsistentia, Auí övra,

Platonico sensu appellare poterat, per abstractio

nem et inductionem inveniuntur.

se cernere] Male Grotius secernere, quod qui

libet videbit, qui verba construxerit : »visa est Plii

lologia cernere, se daeo88oe6vv meruisse.

defluebant] Stellarum trajectionem describit. Lu

cretius (2, 209): -

» Non cadere in terram stellas et sidera cernis ?•

Veterum hac de re opiniones collegit Stobaeus

(in eclog. 1, 28, 1. p. 580 Heer.) et Ammianus

(28. p. 509 Lind.) ; praesertim etiam Seneca (na

tur. quaest. 1, 1. p. 684 Lips.), ubi : »Stultis

simum estu inquit, » existimare, aut stellas decidere

aut transsilire, aut aliquid illis anferri et abradii

nam si hoc .fuisset, jam defuissent.«

Galaxeum] Nimirum circulum; de cujus natura

disputarumt philosoplii (v. Aristot. meteorol. 1, 8.

Stob. eclog. H , 28, 1. p. 872 Heer.). Saepe no

ster ejus meminit (§. 27. 209. 826. 858).

septatum] MS. sectatum. Sic in Gramm. resee

tationem pro resectione posuit. . Videtur autem hic

Capella coelum crystallinum (ut vocant patres Chri

stiani) describere, quemadmodum supra empyreum

907

9208

920{)

246 Martiani Capellae lib. II. §. 209.

210

omnibusque divis in suggestu maximo ac subselliis lacteis residens sponsales

praestolatur adventus; qui simul ut Musarum voces ac dissonis mela dulcia

cantilenis virgine adveniente percepit, priore loco praecepit venire Cyllenium,

cum quo Liber et Delius fidi amantissimique germani, Hercules etiam, uterque

Castorum, Gradivusque, et quidquid deorum de Jove progenitum est, Cyllenii

adhaerebat officio. Elementorum quoque praesides, angelicique populi pulcher

rima multitudo, animaeque praeterea beatorum veterum, quae jam coeli templa

meruerant, gressus Majugenae sequebantur. Linum, Homerum, Mantuanumque

descripsit: ait enim: »limbis nivalibus albicabant. «

Grot. — Cum Grotiano codice tam Hugianus,

quam Bodlejanus, Darmstattensis, et Iteichenau

ensis conveniunt: Basileensis autem septatum prae

bet. ~Atque parum interest utro modo legas. Haud

dnbie enim ille sectatus vel septatus locus Jovis

domus (§. 97) in lacteo circulo erat.

ut] Omissam hanc particulam e Basileensi co

dice supplevi.

dissonis] Concentus enim, Seneca teste (epist.

84, p. 380 Lips.), fit ex dissonis; unde Ovidius

(met. 10, 145) de Orpheo:

• Ut satis impulsas tentavit pollice chordas,

Et sensit varios, quamvis diversa sonarent,

Concordare modos a cet.

Pythagorei jam definiverant musicam contrariorum

compositionem aptam (Tenniil. e Theon. pr. ad Jam

blich. in Nicom. arithm. p. 178), dissimiliumque

concordiam, ut ait Quinctilianus (1, 10, 12; p.

916), &guovioev vocabant; quos secutus Aristote

les (de mundo 5), dum de eoneordia per contraria

disserit: »musica •, inquit, »acutis et gravibus so~

nis, longisque et brevibus una pcrmixtis in diver

sis vocibus, unum ex illis concentum absolvit

(άπετέλε6tv άρμovtoev).« Adde Maximum Tyrium

(I, p. 271 Reisk.) et Macrobium (Saturn. I. in

praef.), qui Senecam ad verbum fere exscripsit.

Ipse denique noster infra (§. 910) de Musica cly

peum gestante scribit: »Denique mox ingressa at

que (statim) ejusdem orbis sonuere concentus,

cuncta illa, quae dissona suavitas commendarat,

velut mutescentia tacuerunt. «

?Iercules] Recte hunc denm adhaesisse Cyllenii

officio dicit. Adeo enim junctos cos cogitavit anti

quitas, ut ura eademque basi Hermeracles hodie

que conspiciatur, addita hac inscriptione: EPMA

HPAKAE0C (D'Orvill. Sicula p. 578. Torremuzza

Cl. 7. n. 17). Nec Mercurio soli (Horat. Od. 1,

10, 5) sed utrique deo palaestrae cura eredita

fuit (Palaeogr. cr. IV. §. 801). Eodem denique

carmine uterque celebrabatur (Antliolog. Gr. 1, 58,

4. p. 168 de Bosch.).

beatorum] Similiter Nemesianus (ap. Bartli. in

advers. p. 1837):

— — • sublimes animae coelestia templa

Sidereasque colunt sedes , mundoque feruntur.«

Harum animarum sedis nostcr supra (§. 188) jam

mentioncm fecerat.

Linum] De Lino et Orpheo musicis pariter ae

sapientibus vide Quinctilianum (H, 10, 9; p. 215).

Linnm n divino carmine pastorem« appellat Virgi

lius (Ecl. 6, 67), ubi Heynius haec annotavit,

Martiani Capellae lib. II. §. 212. 247

vatem redimitos camentesque conspiceres ; Orpheum atque Aristoxenum fidibus

personantes; Platonem Archimedemque sphaeras aureas devolventes. Ardebat

Heraclitus; udus Thales, circumfusus atomis Democritus videbatur. Samius Py

•Linum, supra (4, 56) cum Orpheo junctum, me

morat, nomen inter vetustissimae memoriae vates

clarum, servatum illud partim fama ac mythis, par

tim carminibus, quae ejus esse ferebantur. « Plu

ribus de eo egerunt Burette (Mem. de l'Acad. d.

Inscr. X, p. 198), Bode (de Orpli. poëta p. 77—79),

Ambroselius (diss. de Lino, Berolini 1829), et

Welckerus (Allgem. Schulzeit. 1850, n. 2—8).

statuam ejus prope Musarum lucum in monte He

licone Pausanias vidit ibique quotannis ei parenta

tum esse refert (9, 29, 3). -

Orpheum] De eo omnia congessit Bode (de Or

pheo poëtarum Graecorum antiquissimo, Gottingae

1824). »Deorum in numerum consecratum« unus

Albricus pliilosophus (18, p. 520 Munck.) tradidit.

Aeristoxenum] Peripateticum, quem tamen non

solum philosophum, sed et musicum (§. 925) in

signem fuisse, plures testantur seriptores (Aristoph.

scliol. ad ran. 1557. Suidas p. 527. Cic. de finib.

8, 19. Gell. 4, 11). Conferenda omnino est Malinii

diatribe (Amstelod. 1795 et in Schäferi thesauro

eritico novo , T. I).

sphaeras] Nota sunt, quae Plato de natura

sphaerae et de orbibus coelestibus, pluribus locis

exposuit; de Arcliimedis autem sphaera artificiosa

uoster infra (§. 888) agit.

ardebat] Ignem enim rerum principium esse

Heraclitus docebat (Diog. Laert. 9, 7 ibique Meib.

Plutareh. de plac. pliilos. 1, 5. p. 877. Cic. N. D.

3, 14. Vitruv. 2, 2 et 8 praef. Arnob. 2. p. 48).

Quem secuti Stoici (Plutarch. de stoie. p. 1077)

ignem ipsum deum esse docebant (Euseb. in praep.

ev. 43, 16. p. 810). Heraclitum vero acri sed

justo judicio perstrinxit Lucretius (I, 630 sequ.

693. 785). Conf. et infra (§. 758).

udus Thales] Qui aquam esse rerum initium

statuit (Aristot. metaph. 1, 5. Diogenes Laert. 1,

27. Cic. N. D. 1, 10; acad. qu. 2, 57. Lactant.

H , 8. Auson. sap. p. 240 Dac. Vitruv. 2, 2 et 8

praef. Minuc. Felix 19, 8. Plutarcli. plac. pliilos.

1, 5. p. 878. Apollinar. Sidon. carm. H5, 82 et

89. p. 576. Arnob. 2. p. 48 et ipse Seneca nat.

qu. 15. p. 727 Lips.). Sed confer omnino obser

vationes Hallenses (2. p. 417 sequ.).

atomis] Docente Lactantio (inst. 5, 17; de ira

dei 10) et Diogene Laertio (9, 50) primus Len

cippus illam de atomis docrinam Democrito tradidit.

Exceperunt eam deinde Epicurus et qui hunc sectati

sunt (Lucret. 1, 84. 86. Cic. de finib. I , 6. Pln

tarch. placit. philos. p. 877 f. 878. Senec. nat. qu.

8, 2. p. 789 Lips. Minuc. Fel. 19, 9. Macrob.

somn. Scip. i, 14. Lucian. vitar. auct. 15. p. 95.

Bip.). De Arcesilao etiam Apollinaris Sidonius

(carm. 18, 94. p. 577 Sirm.):

» I'ost hos Aercesilas divina mente paratana

Conjicit hanc mo!em , confectam partibus illis,

Quas atomos vocat ipse leves.« — —

Posidonius autem (ap. Strabonem 16. p. 787 Ca

saub.) contendit antiquum de atomis dogma Mo

sclii esse, viri Sidonii, qui antë res Trojanas

floruerit.

Pythagoras] Quo pacto arithmeticas harmoniae

proportiones invenerit, multi tradidere scriptores,

quos laudavit Bruckerus in praeclaro suo opere

(list. philos. I. p. 1087).

9.

-

9248 Martiani Capellae lib. II. §. 215.

thagoras coelestes quosdam numeros replicabat; Aristoteles per coeli quoque cul

mina Entelechiam scrupulosius requirebat ; Epicurus vero mixtas violis rosas et

totas apportabat illecebras voluptatum.

Arcesilas collum intuens columbinum ;

replicabat] Ubi de numeris sermo est, noster

plerumque (§. 749. 787. 739. 760. 764) verbo

replicare utitur pro » analogiam inter numeros ex

quirere. « Plutarchus (plac. philos. p. 876) 6vp

puerQioec dicit, et noster infra (§. 764), multiplica

tionem a replicatione distinguens, »replicatio«, in

quit, a maxima ratione incipit et subinde ad mi

nores minoresque transit.« Porphyrius (regi &:to

zijç ëpupüzóv p. 50). Pythagorae mentem his

quidem verbis exponit: • oi yoóv IIv8ayögeuot,

zzeg roöc digt$uoàç xai τάς ygapiu&c 6tov

óéíovrec, étì tò t%£ov toïç 8eoig &tjQ

zovzo. « Unde Arithmetica infra (§. 750) Jovem

cum monade comparans, » tuae u , inquit, »primige

Hoc

tamen loco verbum replicare etiam simpliciter pro

niae naturac fontem Jupiter recognosce. «

repetere sive resolvere accipi poterit. Ita enim Sym

machus (epist. 6, 51) » nota replicare« pro »repe

tere quae nota sunt« scripsit.

AEristoteles] »Peripateticorum princeps Aristo

teles fuit, quem, excepto Platone, haud scio an

recte dixerim principem pliilosophorum« (Cic. de

finib. 5, 5). -

Entelechiam] Confer Plutarchum (plac. pliilos.

4, 5. p. 878), Macrobium (somn. Scip. H, 14), Ju

siinum Martyrem (ad Graecos p. 7 f. Op. Colon.

4686), Tertullianum (de anim. 52), inque primis

superiorem loeum (§. 7) ibique notata.

violis rosas] De violarum usu in coronis supra

(§. 119) disputavimus ; rosas autem omnium ma

xime adhiberi ad convivia solitas esse quam plu

riini vete: um loci docent. 0vidius (fast. 8, 358):

Zeno ducebat feminam providentem ;

multusque praeterea palliatorum po

• Tempora sutilibus cinguntur tota coromis ,

Et latet injecta splendida mensa rosas ;

Horatius (od. H. 56. 16);

» New desint epulis rosae,

Neu vivax apium , neu breve lilium • ;

plura dabit Fulvius Ursinus (in append. ad Ciae

conium de triclinio p. 265 sequ.). Unde apparet

vitam voluptuariam et delicatam significari, quam

Epicurus imprimis commendasse dicitur, licet im

merito , quum ea, quam ille finem bonorum con

stituit, jöovrj, neutiquam tam pravo et abjecto

sensu accipienda sit, quam verbi causa a Cicerone

in libro de finibus secundo factum est; id quod

non Lucretius modo, verum etiam Seneca (de vita

beat. 15, p. 259) recte intellexit. Martianum com

munem opinionem secutum esse docent sequentia;

vide tamen ne flores illi simul et hortos significent,

quos in deliciis Epicurum habuisse constat (Cic.

N. D. 1. 55; de leg. 1. 21. Propert. 5, 20, 2G.

Juven. 15, 122. 14, 519. Stat. silv. 1, 5, 94).

providentem] Signifieat aegóvouoev sive Provi

dentiam, qua mundum regi Stoici docebant (cont.

Cic. N. D. 2, 50 sequ. Diogen. Laert. 7, 158,

et superiores notas ad §. 6 et 52).

Aercesilas] Idem philosoplius, qui et Arcesilaus

ab aliis, inter quos Laertius in ejus vita. In M;.

nutio, ubi textus habet Arcesilas, MS. Arcesilaum

refert, in Arnobio pro Arcesilao MS. Arcesila, ut

ex excerptis Scaligeri monet Meursius mcus. II;.

ille quem ignorantiae magistrum vocat Lactantius,

et quem Cicero omnem funditus pliilosophiae *.

tioncm ait sustulisse. Docebat enim dxatazzipioev,

Martiani Capellae lib. II. §. 215. 9249

pulus studiis discrepantibus dissomabat; qui quidem omnes inter Musarum

carmina concinentium audiri, licet perstreperent, nullo potuere reboatu. Ve

miente igitur introgressoque Cyllemio omnis ille deorum senatus veneratus

verticem ingredientis exsurgit. Ipse Jupiter eum propter suum consessum,

Pallade a dextra sociata, medium collocavit. Nec longo interjectu ipsa quoqüe

nihilque certo sciri posse.asserebat (meminit hujus

opinionis Aristoteles in metaphysicis) utebaturque

argumento remi infracti, et colli columbini (ut te

stis est Cicero in acad.), in quo aliud quid videtur,

quam revera est. Huc alludit Capella. Gnot. —

Ciceronis locus in academicis quaestionibus est

(4, 28). Sed ante hunc jam Lucretius (2, 800)

hac de re: -

»Pluma columbarum quo pacto in sole videtur,

• Quae sita cervices circum collumque coronat:

Namque alias fit , uti rubro sit clara Pyropo,

Interdum quodam sensu fit , uti videatur

Inter coeruleum virideis miscere smaragdos.«

Adde huic Senecam (nat. qu. 1, 5. p. 687 Lips. et

epist. 71 p. 812), et Apolliiiarem Sidonium (carm.

18, 89. p. 577 Sirm.). Certe Cicero (de div. 2, 119)

edixerat: »Niliil tam absurde dici potest quod non

dicatur ab aliquo pliilosophorum.« Quod reliquum

est, non recordatus est Grotius, quod ipse Socrates

sueverat dicere: » scire se nihil praeter hoc ipsum,

quod nihil sciret« (Diog. Laert. 2, 52. Cic. acad.

1 , 16). •

palliatorum] Id est philosophorum Graecorum,

ut ex inferioribus locis (225. 528. 555. 424. 429.

450) apparet. Pallium quidem omnino ad Graecae

gentis habitum pertinebat; Romanorum autem $em

pore ii potissimum eo utebantur, qui Graecarum

literarum notitiam affectabant, ut v. c. Seneca rhetor

(controv. 4, 29, p. 285 Elzev.) oratores commemo

rat, » qui quum Latine declamaverant, toga posita,

sumpto pallio quasi persona mutata redibant et

Graece declamabant« ; inque primis philosoplii eo

insignes erant, qui diutius quam alii veterem cul

tus simplicitatem servarent (conf. Valer. Maxim. 2,

6, 10 ibique Vorst. n. 68 p. 178 Torr.; Apollinar.

Sidon. epist. 9. 9, p. 265 Sirm., et in universum

Salmasium ad Tertull. de pallio).

dissonabat] Infra (§. 912) noster : <.

» Ut nulli scateant dissona litibus. a

Ridet discrepantes de rerum principiis opiniones,

quem philosophorum dissensum alii multi pariter

reprehenderunt (Max. Tyr. 52, 2. T. 2. p. 119

Reisk. Vitruv. 2, 2. et 8 praef. Tertull. de anim.

52 et adv. Marc. 1, 15. Arnob. 2. p. 48. Macrob.

somn. Sc. 1, 14. Sidon. carm. 2, 186 sequ. p. 294.

Sirm. Minuc. Fel. 19. Plutarch. de plac. pliilos. I.

p. 874 sequ. Euseb. praep. ev. 1, 8. p. 22 sequ.

Justin. Mart. ad Gr. Oper. p. 6. Theodor. c. Gr.

de mater. 4. Claudian. consul. Mallii 84 sequ.).

reboatu] Ita codices Cantabrigiensis et Hugia

214

21$

nus saue melius pro Grotiano rabulatu. Superiori,

loco (§. 98) nomen simplex boatum legimus. De

prorsus dissimilibus philosopliorum sententiis lege

et Ciceronem (de divinat. 2, 87 et 88).

propter] Codex Cantabrigiensis quidcm prope;

sed unum idemque est, illudque noster saepius

aeque atque Appulejus (v. Oudend. ad eum I.

p. 245), et quod majus est, Cicero (N. D. 3, 22;

de invent. 2, 31) adhibuit. Paulo inferius, ubi

Grotius interjecta habet, rectius Hugianus, Darm

stattensis et Cantabrigiensis exliibent interjectu.

52

250 Martiani Capellae lib. II. §. 218.

216 Arabicis laetabatur halatibus.

Philologia ambita Musis ac matre praeambula corrogatur. Qua ingrediente,

ac Vesta deùm nutrice ejusdemque pedisequa acerram illam olacem aromatis

refundente, omnis ille ordo coelicolùm portiones sibi competentes attribuens

Verum virgo, ut est per omnia verecunda,

licet a Jove ejus assidere confinio juberetur, tamen ibi potius voluit, ubi

217 Musas conspexerat, admota Palladis consortione residere. Tunc exsurgens

virginis mater poscit de Jove superisque cunctis, uti sub conspectu omnium,

quidquid sponsalium nomine praeparaverat Majugena, traderetur, ac demum

dos a virgine non deesset; tuncque tabulas ac Papiam Poppaeamque legcm

Pesta] MS. »Vesta deum nutrices habuit, unde

liquet et pedissequa rescribendum. Attribuit autem

Vestae munus thuris distribuendi, quod ea focis

arisque sit praefecta. Gnor. — Vesta eadem quae

Tellus, atque haec deorum mater (Serv. ad Aen. 7,

156). Pedisequa autem Cortius ctiam e Guelfer

bytano notavit, quare pro Pestae nutrici et pedis

sequae, ut Grotius ediderat, reposui Jesta nutrice

et pedisequa , et e Basileensi codice ejusdem pro

eidemque. In Darmstattensi a prima manu recte

scriptum erat nutrice et pedisequa, sed deinde per

peram correctum. De Vesta Jovis nutriee plura

dabunt Lactantius (I , 14) et Albricus pliilosophus

(17. p. 519 Munck.), qui tamen reconditum fabulae

sensum capere non potuerunt. Sane purificatur

igne aër, eoque fit ut aether (Jupiter) nutriatur.

Arabicis] Confer ad hunc locum Spanliemium

(de praest. numism. I. p. 554) et laudatos ab eo

auctores, quibus adde Maximum Tyrium (4, 4. T. I.

p. 55 Reisk.), Tibullum (2, 2, 5. 4, 2, 18), Pro

pertium (2, 22; 17. 5, 11, 8), Laetantium (de

Phoen. 79, 18), et Sirmondum (ad Apollin. Si

don. p. 148). Tertullianus (apolog. 30) tura Arabi

eae arboris lacrymas appellat.

tabulas] Nuptiales nimirum. Confer Brissonium

(de form. 6, 124. p. 848 818), et Appulejum

(met. 4 p. 295 Oud.) ibique notata, et adde quae

Quinctilianus (8, H I. p. 504) e Cieerone de non

usu tabularum in probando matrimonio affert.

Poppaeamque] Popaea lex ab Augusto, Coss.

extraordinariis M. Papio Mutilo et Q. Popaeo Se-*

cundo. Vide Dionem. Eadem et Julia dicta, quod

Augustus se in ea ferenda a divi Julii commen

tariis edoctum profiteretur. Agit liaec lex praeter

alia multa de dote non alienanda, quod caput legis

huc pertinet. Gnor. — In Vossiano codice est Po

peamque ; sine ulla haesitatione substituendum Pop

paeamque. Id jam vidit Grotius, qnem secutus est

(?) Burmannus ad Suetonium Claud. 25 et Wie

lingius leet. juris civil. 2, 52. p. 262. Aliquando

autem haec nomina a librariis esse eonfusa ostendi

superius. AnNrz. (misc. p. 214). — Vulgo enim per

peram Pompeamque. Codices quidem Monacenses

(B. C. D. E. G), Reichenauensis, Darmstattensis, et

Bongarsii Popeamque exliibent, eum quibus Grotius

etiam orthographiain corrupit, quod Arntzenius non

vidit, ipse tamen meliorem scriptionem attulit e fon

tibus ipsis, quibus adde Tacitum (liist.5, 25 et 28 et

annal. 5, 25) et confer Angustinum (de legibus

in Graevii tliesauro II. p. 1241), Dionemque (54.

p. 851).

legem] Jam supra (§. 96) finxerat senatus con

Martiani Capellae lib. II. §. 218. 2$

sinerent recitari. Cujus petitioni justissimae deorum senatus attribuit, ut in con- 218

sessu coelitum offerenda probarentur. Hinc Phoebus exsurgit fratris officium

non detrectans, ac singulas ex famulitio delectuque Cyllenio incipit admovere,

quae tam pulchrae cunctis quam ornatissimae refulsere. *

Transcursa, lector, parte magna fabula, 9219

Quae tam morosis implicata ductibus

Tenui lucernam palpitare lumine

Coëgit instans innitens crepusculum ;

Ac ni rosetis purpuraret culmina

Aurora primo et convenustans habitu

Surgens feùestras dissecaret lumine,

Adhuc jugata compararet pagina

Quocunque ducta largiorem circulum.

Nunc ergo mythos terminatus; infiunt

sultum more Romanornm aereis tabulis incisum;

imitatur munc Senecam, apud quem (apocol. Claud.

p. 834 Lips.) lege Cornelia de sicariis in ipso quae

ritur orco. Ita Appulejus etiam deos non solum

legibus humanis (met. 6. p. 591. 397 Oud.) sub

jicit, sed Jupiter quoque apud eundem jubet »Mer

curium deos omnes ad concionem provocare, ac si

qui coetu coe]estium defuisset, in poenam decem

millium numiim eonventum iri. « Deinde Psyches

et Cupidinis uuptias »legitimas facit et jure civili

congruas. •

delectuque] Grotius dilecto. Sed ex Vossiano

restituendum dilectuque vel delectuque, quod in

aliis est. ArxrzeN. (misc. p. 214). — Dilectuque

exhibent Monacenses (B. C. D. E), Basileensis,

Bodlejanus, Cantabrigiensis, Britannicusque. De

lectuque praebent Reiclienauensis, Bongarsii et Hu

gii codex. Utrumque bonum.

innitens] In codice Lugduno-Bat. est: »et in

- ' •

nitense , unde emendo »et nitens. « Anxtz. (ad pa

neg. vet. IL p. 788). — Sed crepusculum vix nitet.

Num forte pro imminens istnd innitens scripserit? .

Geminata enim adjectiva non curo (§. 197 not.).

crepuseulum] Crepuseulum, quod jam instat,

facit ut lucerna a claritate deficiat et tenui lumine

palpitet, narrationique tam multis ambagibus im

peditae finem imponit. Goez. — Confer supra cre

perum (§. 116).

purpuraret] Confer superiorem (§. 116) Auro

rae descriptionem. Egregie Rntilius (itiner. 277):

•Roscida puniceo fulsere crepuscula coelo. •

príno et] Ita recte Basileensis. Male in reliquis

et editis et omissum est.

largiorem] Circuli epitheton, quod omnino me

lius, quam Grotianum longiorem. Exhibent illud

Basileensis, Darmstattensis, Guelferbytanus, Hugia

nus, Britannicus, Cantabrigiensis, et Bongarsii codex.

nunc ergo] Absunt septem postremi hi versus

59 *

Martiani Capellac lib. II. §, 220.

Artes libelli qui sequentcs asserent.

1 Nam fruge vera omne nctum dimovcnt,

Et disciplinas annotabunt sobrias

Pro parte multa, nee vetabunt ludiera.

Habes quid instet, si potestas coelitum

Faveantque Musae et chelys Latoia.

a códice Guclferbytano, ncc mirum, quam eo со- manuscripts, ipsoquc Grotiano; quaproptcr male

dice non nisi nuptiae contincantur, minime scptcm rccepit Grotius termiiuttis. Equidem termina tus rclibri

posteriores. Adduntur autem haec: »Mart. posui codicum ileiclienaucnsis , Monaccnsis (C),

Min. Fei. Carth. de nuptiis Philol. finis. « Praeterca Cantabrigiensis, Britamiici, Bodlejani, et Hugiani

quae duobus in aliis codicibus contincntur nuptiac, auctoritatc. Alii quidem (erminatur praebent; sed

bas ¡lie uno tantnm complectitur. In Ilugiano со- illud melius, quia jam factum est

dice spurius insuper bic versus additur: infiunt] Infit saepe; infiunt, quod sciam, non

»Gloria fulgenti Christo sit cunclipotcnti.« nisi apud nostrum legitur, quauivis Varroucm diterminattis]

MS. terminatis. Ergo lege et dis- xisse infio tcstatur Priscianus (8 extr.).

tingue: »Nunc ergo mythis terminatis infiunt fruge vera] Id est vero et simplici intellectn.

Artes libelli qui sequent es asserent.* Vulcan. — Vtili tat em veram dicerc pracstabat,

Scnsus clarus: ait imposito fabulis fine incipere qua sequentcs disciplinarum libros nuptiarum comlibros

de Septem artilius ad quos transcamus. Grot, menta superare Martianus Sed mythos in omnibus legitur tarn editis quam quoque (Saturn. 1. 5) fabulaaist. suSaosbraipapsellMaatc.robias

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

C A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

IDE ARTE

G R A M M A T I C A

LIBER III.

IRursum Camoena parvo

Grammatica] Perlecto tertio hoc libro quilibet

videbit, minime totam hic propositam esse gram

maticam, sed fragmenta potius quaedam ejus dis

ciplinae. Cujus rei causam perspicere mihi videor.

Primum enim absurdum ipsi Martiano videbatur,

Jovi in omnium deorum senatu hanc exponere

velle artem, quae nonnisi pueris traditur (§. 265),

unde etiam Minervae, Grammaticam interrumpentis,

haec inserit (§. 326) verba: »quae (omnia) si ab

scliolaribus inchoamentis in senatum coelitum ducis,

decursae peritiae gratiam deformabis. « Deinde suam

noster encyclopaediam in eorum tantum gratiam

serihere poterat, qui primis ejusmodi elementis

jam imbuti essent. Alii enim, haec prorsus igno

rantes, Martianum ne hucusque quidem intellexerint·

Omnino autem praeterire lianc primam e septem

artibus quum nequiret, ea elegisse videtur, in

quibus vel dissentiret a superioribus grammaticis»

vel clarius se docere posse putaret.

rursum] Sensus hujus carminis hic est: »Rur

sus accingit se Musa ad similes fabulas, qualibus

in duobus prioribus libris mythologicas et pliiloso

plicas doctrinas velaverat atque ornaverat, ut de

lectatione quoque aliqna difficultas et frigus dis

cendi compensetur (v. 1 — 10). Cui Martianus ob

loquitur, artes, quas sobrias modo appellavit, serio

tractandas esse (v. 11—16); sed cavillabunáa illa

reponit, omni tamen orationis ornatu carere ipsum

non posse; quaeritque, quo ordine artes traditurus

sit (v. 17—28). Respondet Martianus, se ipsas

loquentes producturum esse (v. 26—29), quo facto

Musa hoc ipsum figmentum esse arguit (v. 50—54)

Martianusque victus manus dat (v. 35 et 56). Si

milis est Virgilii sententia (in culice 4):

» Omnis ut historiae per lndum consonet ordo

Notitiae, ducam voces : licet invidus adsit ,

Quisquis erit, culpare jocos Musamque paratus:

Pondere vel culicis levior famaque feretur.«

22

Ш Martiani Capellaé lib. III. $.221.

Phaleras parat libello,

Et vult amica fictis

Commenta ferre primum,

Memorans frigente vero

Nil posse comeré usura,

m Vitioque dat poëtae,

Infracta ferre certa,

Lasciva dans lepori,

Et paginam venustans

Multo illitam colore.

Atquin prioris ille

Titulus monet libelli,

• Mythos ab ore pulsos

Artesque vera fan tes

Voluminum sequentem

Praecepta comparare.

Ad haec jo cante rictu:

Nil mentiamur, inquit,

phaleras] Primam cquorum, deinde ctiam ho- шиз, eensum ha capíes: Vcl vcritatem, quae alio*

annum ornamenta (Barth, advers. p. 1176), onde quin nuda fingitur, vestimenta aliquo carerc non

factum est, nt metaphoricc quoque de üs usurpe- posse, quin frigeat; frigentem autem solo nsu nihil

tur, quibus focnm faceré aliis spccicmqne asciti- amplius ornamenti accipcrc.

tiam rei alicui addcre conemur; nt v. c. phalerata pulsos] Grotius pnlsans, Britanniens et Reiclieverba

apud Tcrcntium (Phorm. 3. 2. 15). nauensis pulsas, Cantabrigiensis pulsus, Iii omnee

amica fictis] Manuscriptus habet amida, quod sine sensu. Recepta igitur Monacensis codicie (С)

et rectius. Grot. — Ctrumque bon и m sensum prae- lectione construo : »ti tul us libelli monet mytlios ab

bet; rectius neutrutn dixerim; quare majorem со- ore pulsos, sive omissos esse.«

dienm numerum sequor. vera fantes] Pari ter Cornelius Severas in Aetna

frigente vero] Id est: exstineta et cessante ve- (257) »verum professas artes* nuneupat. -

rítate. "VuLC. — Produxit primam syllabam seenndi jocante richi] Horatius (sat. 1, 10, 7): »Risu

pedis Anacreontici , nt alibi. Sic libro VII: Ma- diiltioere rictum.* Ovidius (arte am. 3,285): »Sint

dida detcrgit ora. Gkot. — Melius, quam Vulca- inodici rictus, sint parvae и trinque lacunae.«

-

Martiani Capellae lib. III. §. 222.

Et vestiantur artes.

An tu gregem sororum

Nudum dabis jugandis,

Et sic petent notandis

In coelitum senatum?

Aut si tacere cultum

Placet, ordo quis probatur?

Certe loquentur illae

Quidquid ferant docendum,

Habitusque consequentur

Asomato in profatu.

Haec nempe ficta vox est

Et devius promissi es ;

Cur ergo non fateris

Ni figminis figura

Nil posse comparari?

His me Camoena vicit:

Fugis jugabo ludum.

Admoverat igitur Latoides unam priori loco Mercurialium ministrarum 995

jugandis] Id est Mercurio et Philologiae, qui ma

trimonii vinculo jungendi sunt; his indecorum fore

ait, si nudae artes dotalitiae tradantur.— Sequentia

manifesto corrupta; nihil tamen varietatis exstat,

nisi quod Grotius in margine pro in apposuit et.

ordo] Quis ordo? id est, quae convenientia.

Vulc. — Vel potius, quae ratio, quae institutio

operis? unde proficiscendum, quomodo progredien

dum tibi videtur ?

quidquid ferant] Melius forte : »Quae quid ferat

docendum«: quod ex vestigiis colligo. Gnot. —

Reichenauensis a prima manu ferat (omissa scilicet

lineola N significatura); Mouaccnsis (C) correctum

ferant: quod quum grammaticae simul et metro re

spondeat, recepi pro erat in editis.

asomato] Spectare haec videntur ad Stoicorum

doctrinam, qui quum omnia alia corporea dicerent,

λεπτόν et tria alia statuebant d6ajpata: (Sext.

Emp. adv. phys. X. 218. p. 670 Fabric.).

promissi] Sic devius aequi apud Silium (1, 57),

et devia pectora recti (8, 516).

fugis] Non intelligo, nisi pro dativo casu sub

stantivi fuga accipiam, ut sensus sit: »victus a

Camoena fugae (id est cladi) meae statim sub

jnngam fictionem poëticam, quam illa me continuare

coëgit. •

256 Martiani Capellae lib. III. §. 225.

aetate quidem longaevam, sed comitate blandissimam , quae se in Memphide

ortam rege adhuc Osire memorabat, diuque obtectam latibulis ab ipso rc

pertam educatamque Cyllenio. Quae femina, licet in Attica, ubi majore aevi

parte floruerat, se assereret incedere palliatam , tamen ritu Romuleo propter

Latiale numen et Olium caput propterque Martiam gentem Venerisque

propaginem senatum deùm ingressa est penulata. Gestabat haec autem teres

Memphide] Grammaticam in Aegypto inventam

primus testatur Plato (in Pliileb. p. 18), quem se

quuntur Cicero (N. D. 3, 21), Tacitus (ann. 11,

14), Plutarclius (quaest. sympos. 9, 3, p. 758 d),

Servius (ad Aen. 4, 877).

Cyllenio] Plato inventorem nuncupat Theuth,

sed restituendum esse Thoyth, id est Aegyptiorum

Mercurium, alibi jam monui (§. 178 not.).

Attica] Ibi prima grammaticae fundamenta po

sita sunt a philosophis, inprimis Platone (Diog.

Laert. 5, 28, p. 180 Meib. Dionys. Hal. de com

pos. p. 14 Sylb.) et Stoicis (vide omnino Clas

senium de prim. gramm. gr. p. 5 sequ.); Romae

autem, teste Suetonio (de ill. gramm. init.), diu ne

in usu quidem, nedum in honore ullo erat gram

matica.

Latiale] Saepe noster vocibus utitur Latialis,

Latiale. Codices Darmstattensis et Monacensis (C)

semper alterum L cnm R permutant: sed parum

interest (Macrob. Saturn. 1, 6 et 16. Steph. ad

Saxon. p. 7); quandoquidem Jupiter modo Latialis,

modo Latiaris audit (conf. palaeograph. crit. III.

§. 579).

0lium ccput] MS. 0lium caput, credo capito

lium. Grot. — Lege » Toli capüt.« Nota est nar

ratio de capite Toli Vulcentani evoluto ex funda

mentorum sedibus in colle Tarpejo. Et mihi quidem

aliquando placuit, etiam Varronis locum (de L. L.

lib. 4) hoc Toli nomine insignire ad ipsius autoris men

tem: »Capitolium dictum, quod hic quum fundamenta

foderentur aedis Jovis, caput Toli hominis inven

tum dicitur.« Pigxon. (de serv. p. 157 ed. 1613.

p. 266. 1674). — Quousque tandem corrigendi

pruritus criticos abripiet! Nonne multo melius

Varro, Florus (1, 7), Aurelius Vietor (de vir. il

lustr. 9) et Dionysius Halicarnassensis (4. p. 787

Sylb.) ignoti prorsus hominis, cujus caput inven

tum, nomen reticuerunt? Quis est etiam veterum,

qui id prodat , vel prodere potuerit? Primus om

nium Arnobius, quarti seculi scriptor, de eo fabu

latur. Ac ne apud hunc quidem nominis lectio certa

est. Quamvis enim Stewecliius Toli legat, Haral

dus tamen atque editio, quae Lugduni Batavorum

1681 prodiit (p. 194), Oli praebet. Et certe melius

vox Capitolium e » caput Olium « prodit. Cave igitur

Martianum corrigas, qui apud popularem suum Oli

legens, ut illi nomini propius accederet, Olivtm

scripsit. Accedit quod Servius (ad Aen. 8, 545)

refert: » caput humanum, quod Oli diceretur, in

ventum esse. « Neque Grotianus solus, sed Can

tabrigiensis etiam codex Olium praebet, quare fi

denter hoc reposui pro olim in editis, quod sensu

carebat.

penulata] Pariter Augustinus (confess. 1 , 16;

Op. I, p. 82 Basil) grammaticos magistros appellat

penulatos. Initio in itineribus tantum penulae ge

stabantur, ut v. c. Milo, quum Lanuvium petens

cum uxore in rheda veheretur, penulatus fuisse

Martiani Capellae lib. III. -J. 225. 237

quoddam ex compactis annexionibus ferculum, quod levi exterius elephanto

praenitcbat. Unde velut medendi sollers magistra curandorum vulnerum in

signia proferebat. Nam ex eodem scalprnm primo vibranti demonstrabat

acumine, quo dicebat circumcidi infantibus vitia posse linguarum, dehincque

nigello quodam pulvere, qui ex favilla confectus vel sepia putaretur, illato

dicitur (Cíe. pro Mil. с 10); mox autem in nrbe

qnoque, initio, At videtur, a delicatioribus hominibus

facto , qnalem Martialis (2, 57) »Alpha penulatorum*

appcllat; scd paulatim adeo invaluerunt,

at togamm fere in locnm succédèrent; unde factum

est, ut nostèr penulatam opponcret palliatae, ut

togatam. Qua de re jam qucritur, quiscare

videtur, quam nuncupat Suetonius (in vita

Claudii c. 35).

proferebat] Ad omnia ilia, quibns Grammatica

usa esse fingitur, Johannes Sarishericnsis (metal.

1, 21. p. 778) haec observât: »1

maticam inducit cum scalpro ct ferula et

pyxide mcdieorum. Scalpro siquidem oris vitia

quis dialogum de oratoríbus scripsit (с. 59): »quau- pnrgat, ct ínfantium linguas, qui ad artem pbilosophiae,

ea p ra clac tan te, cibante, et docente, ituri

sunt, radit, dum erndit: et ne barbarisme aut soloccismo

balbutiant, in sermone performat: peceantes

autem castîgat ferula; et ungüento bonestatis

et utilitatis, quae ex ea provenit, patient! um mi

tiga t poenam. Manum qnoque ad recte scribendum

redil! t idoncam; acuît et visum, ut ci partes literae

densiores aut velum multiplicitcr elaboratum ob*

stare non possit. Aperit aures, quas tam gravibus,

quam aeutis, immo et ennetis vocibu

V, p. 332 Ritter, cum not Gothofredi). Diligenter modatas.« De singulis praeterea conferatur

tum bumilitatis putamus eloqncntiae attulisse penulas

illas, quinos adstricti et relut inclusi cum

abulamur?« ct licet »contra consuetudi-

Lampridius dicat Commodum »penulatos jus«

spectatores, non togatos, ad mnnus conve-

!« (in vita Comm. с. 16), eo tarnen ipsa con

suetude processif, ut Gratianus et Thcodosiiis imperatores

Senatores juberent » chlamydis terrore depósito

quieta colobomm ас penularum inducre vei

« (cod. Theodos. 1. 14, tit. 10, с 1; T.

in banc rem inquisivit Fcrrarius (de re vestiaria

Т. П, p. 68 scqu.), quern vide.

gestabat] Ex iis quae nunc scquuntur apparet,

Grammaticam a noetro mcdici habitu induct. Pariter

Lucianus (cpigr. 22. T. X. p. 45 Bip.):

*1ЫЫ удащиххьщ <pv6LÇoe, ÎXa&i fiov6a,

Фадрамт evçofiévrj*

elephanto] Totum pro parte: cbnrnnm intelligit

(conf. C. Fr. Ilcrmann. ad Lucían, de histor. scr.

p. 504). A Virgilio (georg. 5, 26) solidas elephantus

dicitur. Ferculum autem hoc sire gestamen

tbecam calamariam vcl graphiariam signifieruditionis,

Jacobi Martorelli liber de regia theca

calamaria (Neapoli 1756. 4).

nigello] Hoc est »mero incausto« (encausto)

Vdi-cai». — L'taustum Vulcanîus dierre videtnr

atramentum, quod etiam nunc Italie est inclùostro.

sepia] Ad atramenti alludit materîam. GnOT. —

Persius (5, 13):

*Fïigra guod infusa vanescat eepi» lympha.*

Confer Plinium (0, 26, 45. 11, 3, 2. 32, 10,

52. 55, 6, 25); Aristotclem (bist animal. 1, 4),

et Ausonium (epist 4, 74):

»Sielows albam filiam,

33

258 Martiani Capellae lib. III. §. 224.

225

per cannulas eadem resamari. Tunc etiam quoddam medicamen acerrimum,

quod ex ferulae flore caprigenique tergoris resectione confecerat, rubri admodum

coloris expromsit, quod monebat faucibus adhibendum, quum indocta rusticitate

vexatae foetidos ructus vitiosi oris exhalant. Demonstrabat etiam quendam

gratissimum gustum vespere multo olivoque laboratum , quo depulsa vocis

insuavissimae diritate canoros etiam fieri posse memorabat. Arterias etiam

pectusque cujusdam medicaminis adhibitione purgabat, in quo et cera fago

illita, et gallarum gummeosque commixtio, et Niloticae fruticis collemata no

»Notamque furvae sepiae

Cnidiosque nodos prodidit.«

eannulas] Calamos significat, quorum usum

Quinctilianus (10, 5, 51 ; p. 165 Spald.) descri

psit his verbis: »quoad intinguntur calami, morantur

manu,e -

ferulae] Ad ferulas sceptra paedagogorum al

ludit, unde id quod in proverbialem formam abiit;

»Et nos ergo manum ferulae subduximus« ; et illud

Columellae : »Ferulasque minaces.« De ferulis di

versum quid a reliquis subindicat Apulejus. Alii

enim de manibus puerorum ferula caedendis indi

cant: ille vero ait libro 10 met. » quam altissime

sublato puero ferula nates ejus obverberans«. Gnor.

— Adde apud Suetonium (de ill. gramm. 9) Do

mitii Marsi versum: -

»Si quos Orbilius ferula scuticaque cecidit• . .

et Martialis (10, 62, 9) haec --

»Qua vapulavit Marsyas Celenaeus, - r

Ferulaeque tristes , sceptra paedagogorum•

alioque loco (14, 80)

» Invisae nimium pueris , grataeque magistris.*

Conferatur etiam Juvenalis (I, 18).

adhibendum] Variantem hanc lectionem pro ad

movendum praetuli, quum et Reichenauensis, Bri

tannicus et Cantabrigiensis cum ea concinant.

caprigenique] Alludit ad scuticas. Gaot.

foetidos ructus] Saxo grammaticus (6. p. 107):

»Indigestam ventris saniem foetido oris anlielitu rw-.

ctabatur.« Atque ipse Cicero (in Pis. 6): »quum isto

ore foetido teterrimam nobis popinam inhalasses.~

vespere] Vigilias signifieat, ut olivo luceruas

(conf. supra §. 2 et infra §. 876 not.).

diritate] Darmstattensis quidem eodex ariditate,

quod Heinsius (ad Sil. 11, 416 Burm.) etiam prae

ferebat; sed vulgatam relinquere non opus est,

quum dirum omnino canoro oppositum sit. Dirae

alites nemini ignotae. »'Teterrimum omni diritate •

Cicero (in Vatin. 5 f) scripsit.

purgabat] In editis additum erat gargarizando.

Notavit tamen Grotius: »in MS. meo haec vox pro

glossemate est, et recte : si enim haec ad gargari

zandum essent, utique epithemata non essent.• —

Abest ista vox a codicibus etiam Reichenauensi,

Darmstattensi, Monacensi (C), Cantabrigiensi et

Britannico. Posterior codex praeterea pro purgabat

exhibet curabat. -

cera fago illita] Notissimae sunt tabulae ceratae

(Guilland. de papyro 5, 41 sequ. Nov. op. dipl.

alii). Earum prae membranis praestantiam docet

Quinctilianus (10, 5, 31. p. 162).

et gallarum] Observes velim hodiernam hic atra

menti praeparationem, cujus antiquius testimonium

equidem non novi.

Martiani Capellae lib. III. §. 22$. '2$9

tabantur. Quae vis epithematis licet memoriam intentionemque procuraret,

tamen natura sui etiam vigilias inferebat.' Protulit quoque limam quandam

artificialiter expolitam, quae octo partibus auratis velut diversis nexionibus

gummeosque] Gummis, ut Capella hoe iibro

testatur, feminino genere dicitur. In genitivo gum

meos Graeeanioe, et gummis Latine. Nonius Mar

cellus t »Gummi generis neutrius, ut est usu mono

ptotom. Tamen feminini Cinnat Alpinaque gummi;

ut sit genitivus ejus hujus gummis, ut puppis, fe

bris, pelvis. • Gnor. — Confer infra (§. 291).

Nilotieae] A Plinio haec habet, qui (3, 12, 23)

de papyri scirpis: »texuntur• iuquit »madente tabula

Niliaqua. Turbidus liquor glutinis praebet vieem« cet.

collemata] Hoípuæræ sunt conglutinamenta.

Gaot.

memoriam] In omni scripturae laude id maxime

extollitur, quod rerum memoria ejus ópe servatur.

(Stob. serm. 70. Cicer. partit. 20). .. -

epithematis] Quod Celso emplastrum, id Mar

eello Empirieo (20 p. 131 Froben.) epithema est.

limam] Lima est cultura operis jam scripti,

qua politur illud, et in honestam formam redigitur,

vitiosis omnibus derasis velut. Horatius » arte poë

tica •, libello jam Sidonii aevo singulari, ne quis

epistolam esse acrius contendat:

»Nec virtute foret elarisve potentius armis

Quam lingua Latium , si non offenderet unum

Quemque poëtarum limae labor et mora.• — '*

Cui eidem limatus pro subacto poëta et quamlibet

cultissimo lib. H. sat. 10. Martialis lib. 10, ep. 2;

~Nota leges quaedam, sed lima rasa recenti. •

Idem limandi verbo in eam rem usus lib. 6, ep. 64.

Ovidius' lib. 1 de Ponto, elegia 6*

~Scilicet incipiam hima mordacius uti

Ut sub judiciitm singula verba vocem ?•

Eleganter miri ingenii scriptor Martianus Capella

talem Grammaticae limam tradit. Baara. (advers.

1383). — Adde Ausonii (sapient. 299, 18. p. 228

Dac.);

»Et eorreeta magis, quam condemnata voeabo,

Apponet docti quae mihi lima viri.«

octo partibus] Quo melius haec iatelligas, confer

infra (§. 289) versus;

» Bis quarta fandi qufs paratur portio

Vel vulneratur ductus oris integer.«

Unde (§. 526) Minerva: »ni fallor«, inquit, •octo

partes orationis velut incunabula repetitura inti

mare disponis. « Octo partes jam Aristarchus sta

tuit Quinctilianique aetate (1, 4, 20; p. 78 Spald.)

Palaemon, quod fugerat Isidorum, qui (etym. 1, 6,

1. p. 13 Arev.) a Donato demum orationem in

partes octo partitam esse scribit.

wexionibus] Qnae sunt diversae mexiones illae?

Mihi videtur ab abbreviatione, solemni librariorum

terriculamento, erros natus, et non paulo Capella

dignior vox reponenda pectinationibus, quod voca

bulum rei ipsi mirum in modnm conveniens curioso

talium asserendum scriptori nemo, pnto, negabit,

qui seripti codicis penes nos exstantis lectionem

pensionibus audierit, quae quidem fundamentum hu

jus correctionis nobis bonum est. Barth. (advers.

p. 1385). — Peccat Barthius hie in pluribus. Nam

primum falsa, sed cum multis criticis ei eommunis,

argumentatio est* qnum alii librarii in legendis ver

bis hreviatis errarint, hune etiam errasse! Error

seilicet singulorum neutiquam omnium est, et a

singulis argumentari ad universum profecto omnis

vetat logica. Porro e corrupto in codice suo verbo,

quod vitiosum esse ipse agnoscit, corrigere audet

33*

260 Martiani Capellae lib. III. §. 226.

interstincta vibrabat, ex qua scabros dentcs vitiliginesque linguarum et sordes,

quas in Soloe quadam civitate contraxorant, lcvi sensim attritione purgabat.

227 Hace abstrusa nosse carmina numerosque multifidos crebrae supputations opere

putabatur. Deniquc quoties curandos acceperat, mos ejus erat de nomine

primo tractare. Casus ctiam non tacebat, quanti vel vitia creare possent,

vcl prudentissime declinan. ' Tunc genera rerum, verba etiam qurandorum

cum ratione captabat, ne, ut fieri ab aegrotantibus moris est, nomen pro

nomine commutarent. Tum morborum modos, témpora, íigurasque et sche

mata requirebat, jùbebatque alios, quîs plenitudo obtusior atque ' immobilîà

torpor insederat, gradus percurrere scandereque quam plurimum operum,

voeem ciaría Uteris scriptam. Denique in illud sequitur, non 'debebat a Grotio singular!

cliam criticorum Vitium, quod persaepc in Loe ipso addi, quum anteriores editioncs jam contraxerant

libro arguimus, incidit, ut auctorcm ipsiim quibus- babcrent, et ita ctiam, quos vidi, libri scripti. Iuira

dam tantum locis legerit, neutiquam perlcgcrit. nosier (§. 526) iterum soloecismos tangit.

Unde factum est, ut voccm damnaret nostre per- quanti] MS. qua. Grot. — Prefecto niclior

familiärem, ut supra (§. 51) » tabeas divùm nexioi, vulgaris lectio. Quanti cnim e Graeco Ö60I pro

ct (§. 92) »quacque elementa b'get dissona nexio.* quoiquot explicari potest '

IN'eque solus noster bac vocis forma usus est; sed declinari] Facete mctapboram persécutas est,

popularis ctiam ejus (Arnob. 5. p. 156) verbis: usus verbis ambiguis, ut Lie declinan vitia, qnod

» vinculorum illae injecta sunt nexioncs« : ita ut de adversis in vita casibus pariter ac de nominum

Afris in primis usitata fuisse videatur. Ñeque sen- in grammatica casibus obliquis intclligi potest,

sus ullam mutationem flagitat, quum parles ¡nexae morborum modos] £ manuscripto Grotius banc

inter se facile diversae nexiones appellari potueriut. lectionem in notis attulit, quam pro vulgata ver-

Soloe] ЕоЛос Straboni et Ptolemaeo. Alludit borum recepi, magis nimirum convenientem ad me

ad soloecismum,. qui ca ex urbe origlneiu traxisse tapbaram perseqnendam. In códice etiam Reicbcmemoratur.

Grot. — Addc Suidam , ot inprimis nauensi sic legitur. ■ . ,

Diogenem Lacrtium (I, 51 ibiqu. interpr.), similiter plenitudo obtusior] Id est: magna ingcnii tar-

Straboncm (14. p. 665 Casaub.) et Isidorum (ctym. ditas. Yulc — Hypallagc pro »picea bebetudo.«

1, 55, 2. Op. Ш. p. 52 Arcv.), cujus verba baec quam plurimum] IVescio quid bacc sibi velint,

sunt: » Dictas autem solpecismus a Cftcibus: qui ex ni legas: »scandereque quam plurimum, opernm

urbe Soloe, quae nunc Pompejopolis appcllatur, praepositionibus , aut conjunetionibus partieipatis«

profecti, quum apud alios commorantes suam et il- (ita est in manuscripto) »insislerc.» Alludit, nt

lorum linguam vitiose inconsequenterque confunde- solet, ad partes, quas vocant, octo orationis.

rent, soloetism* nomen dederunt« Sed verbum, quod Grot. — Non vidit Grotius »quam plurimum opeMartiani

Capellae lib. III. §. 227. 9261

praepositionibus aut conjunctionibus aut participatis insistere, totaque cu

randos arte fatigari. Hanc igitur feminam tali multorum curatione callentem

quum deorum nonnulli Jatricen, alii Gcmcthliacen diversis rerum operibus

aestimarent, addereturque fidei medendi sollertia, quod eam opitulari posse

oris vitiis nec Pallas demegaret ncc ipse Majugena; inconsentaneum tamen

videbatur incedere medicam penulatam. Idcirco ab ea et nomen et officium

suum ac totius expositio artis exquiritur. Tunc illa, ut familiare habebat expo

nere percunctata ac docere facile, quae ab eadem quaerebantur, penula a dextra

cum modestia verecundiaque revelata, sic coepit: Igoeupu«rwj dicor in Graecia,

quod ygauui} linea, et ygäuuata literae nuncupentur, mihique sit attributum

literarum formas propriis ductibus lincarc. Hincque mihi Romulus Literaturae

rum« idem esse ac si dixisset • quam plurima ope

ra. « Voluit sane noster » discipulos eogere, ut gra

dus (quibus ad fastigia §. 268 pervenitur) per

currerent, scanderentque quam plurima opera (poë

tica), et insistercnt praepositionibus (§. 287) aut

conjunctionibus (§. 286) aut participatis (partici

piis §. 285 f. 288).« -

curatione] Verbi calleo cum sexto casu con

strueti plura exempla congessit Stephanius (ad Sax.

p. 87) e Petronio, Septimio Sereno, Sulpitio, Ap

pulejo, Ammiano, aliis.

Genethliacen] Hanc a Phronesi educatam et a

Pallade Apollineque laudatam noster inferioribus

locis (§. 892—894) fingit. Confer Reimerum apud

Mitscherlich.(ad Horat. carm. T. II. p. 696) et Ho

rat. ep. 2, 2, 187.

inconsentaneum] Quia servi plerumque et li

bertini vel Graeci liomines medicinam factitabant

Romae. Conf. Schlaegeri historiam litis de medico

rum conditione (Helmstadt. 1740).

revelata] Lectio quidem ad marginem notata

relevata habet; sed vulgatam servavi, quoniam vox

satis apta ct a Martiani populari (Appulej. mct. 5,

p. 188 et passim) quoque nsurpatur. Graecum

&aeoxoezözrrsiv idem revelare est. Voluit igitur

noster »veste composita ad dicendum agendumque«

significare (conf. Quinctil. 11, 5, 144 sequ. p. 448

— 480 Spald.).

propriis] Intellige » suis euique literae peculia

ribus « ut alia ab alia discerni possit. Augustinus

(de ordine 2, 12 op. I, p. 342 Bas.) repertas esse

ait literas »notatis omnibus oris ac linguae sonis

atquc discretis. • Infra (§. 252) ad artificiosam lite

rarum formationem illos ductus refert.

Romulus] Utitur hoc nomine pro Romanis, ut

Persius (1, 88): »au Romule ceves?« Quinctilianus

(2, 1, 4. p. 288. 2, 14, 5. p. 540 Spald.) »gram

maticens, inquit, in Lalinum transferentes litera

turam vocaverunt. e.

Literaturae] Ipsam Grammaticam esse Litera

turam dicit sensu omnino latiori, quam in liujus

vocis explicatione, a Cicerone (partit. 26. p. 28$

Proust.) data, latet. Seneca (epist. 88. p. 867

Lips.) : »Literatura « inquit »per quam pueris ele

menta traduntur, mom docet liberales artes, sed

IOX praecipiendis locum parat.• Literatorem differre

929

262 Martiani Capellae lib. III. §. 229.

nomem adscripsit, quamvis infantem mo literationem voluerit nuncupare, sicut

apud Graecos ygoepparu6ruxi) primitus vocitabar; tunc et antistitem dedit et

sectatores impuberes aggregavit.

literator antea vocabatur.

commemorat dicens:

Itaque assertor nostri nunc literatus dicitur,

Hoc etiam Catullus, quidam non insuavis poëta,

Munus dat tibi Sylla literator.

Idem apud Graecos ygapquatoöuöä6x«2oc vocitatur.

a grammatico e serioris aevi scriptoribus patet (v.

Jul. Capitolini Antonin. Philosoph. 11. p. 87 Obr.

Aelium Lamprid. in Commodo Antonino 10. p. 118;

in Alexandro Severo 5. p. 504. Jul. Capitolin. in

Maximino jun. 1. p. 592).

infantem me] Manifesto hoc a Varrone habet,

qui (apud Augustin. de ordine 2, 12. in op. I.

pag. 542 Bas.) »grammaticae infantiam literatio

nem α vocat.

χραμματι6ruxij] Codices quidem Darmstat

tensis, Monacensis (C), Cantabrigiensis, et Britan

nicus grammatice habent; sed vulgatam retinui

lectiouem, quacum concinit et Reichenauensis.

Graeca illa voce utitur Sextus Empiricus (1, 2.

p. 228 Fabric.). Plato quoque (in Protag. p. 312

Steph.) ygapupuatu6rr}v appellat grammaticae artis

ludimagistrum, qui alias yQapupuxro6u6d;6xaÂoc ap

pellabatur. Confer omnino Wowerium (polymath.

c. 4, p. 27 sequ.), Heraldum (Observat. 7, 28;

p. 608), Solanum (ad Luciam. de merc. cond. T. III,

p. 825 Bip.) et Classenium (de prim. gramm. gr.).

sectatores] Distinguit eos Snetonius a discipu

lis, scribens : »Marcus Valerius Probus non tam

discipulos, quam sectatores aliquot habuit. Nun

quam enim ita docuit, ut magistri personam susti

neret« (illustr. gramm. extr.); hoc tamen loco iidem

cum diseipulis esse videntur.

literatus] Suetonius (de ill. gramm. 4): »Ap.

pellatio grammaticorum Graeca consuetudine inva

luit : sed initio literati vocabantur. Cornelius quo

que Nepos in libello, quo distinguit literatum ab

erudito, literatos quidem vulgo appellari ait eos,

qui aliquid diligenter et aeute scienterque possint

aut dicere aut seribere.« Apud nostrum inferiori

loco (§. 251) Grammatiea * »Sum, inquit, literatura

ipsa quae doceo; literatus quem docuero.« Addit

Suetonius: »Sunt qui literatum a literatore distin

guant, ut Graeci grammaticum a grammatista; et

illum quidem absolute, hune mediocriter doctüm

existiment. Orbilium apud majores, ait, quum fá

milia alicujus venalis produceretur, non temere

quem literatum in titulo, sed literatorem inscribi so

litum esse, quasi non perfectum literis, sed im

butum. « Gellius (16, 6) • quempiam linguae La

tinae literatorem« memorat. Unde infra (§. 251)

adverbium etiam literate explicatar » quod perite

tractaverit, qui a Grammatica edoctus fuerit.« Hanc

literatoris notionem graeca voce facilius, quam La

tina, Aristoteles (eateg. de qual. p. 58) ygapapoe

tuxóregoc exprimere potuit. Appulejus (in flor.

p. 97 Oud.) de Musarum crateris: »Prima cratera

literatoris ruditatem eximit, secunda grammatici• cet.

Catullus quidam] Male se habet apud Grotium

quidem, unde lectionem praetuli, quam Monacensis

(C), Britannicns, et Darmstattensis praebebant. Ver.

sum reperies in carm. 14, 9.

Martiani Capellae lib. III. §. 230. 965

QUID SIT oFFICIUM GRAMMATICAE.

Officium vero meum tunc fuerat, docte scribere legereque. Nunc etiam 250

illud accessit, ut meum sit erudite intelligere probareque. Quae duo mihi

vel cum philosophis criticisque videntur esse communia. Ergo istorum quatuor

duo activa dicenda sunt, duo spectativa. Siquidem impendimus actionem, quum

quid conscribimus legimusve, sequentium vero spectaculo detinemur, quum

scripta intelligimus aut probamus; licet inter se quadam cognatione conjnncta

apud Graecos] Ita a Strabone (14. p. 658

Casaub.) Epicuri pater Neoeles ygappato8uódó

×oe2og appellatur. Confer Diogenem Laertium (10,

2. p. 604 Meib.), Hesycliium (p. 888 v. ygoepè

pueru6tjc); add. Stallb. (ad Plat. Phil. p. 116) et

Dionem Cassium (28. p. 13. 78, 8. p. 1289 Reim.).

quid sit] Inscriptio haec et quae sequuntur

omnes absunt a codicibus Anglicis, Darmstattensi

pluribusque aliis. *.

nunc etiam illud] Sextus Empiricus (adv. gram

mat. 1, 2, 49. p. 226 Fabr.) • duplicem esse« ait

»grammaticam, aliam quae doceat elementa, artem

nimirum legendi et scribendi; aliam, quae facultas

profundior versetur in examinanda etiam literarum

cognitione et natura, et in orationis partibus, quae

iis constent.« Augustinus (de ord. 2, 12. Op. I.

p. 542 Bas.), postquam prius grammaticae officium

in tradendis elementis literarum, doctrina verborum

et syllabarum accentibus retulerat, addit: »poterat

jam perfecta esse grammatica3 sed quia ipso no

mine profiteri se literas clamat, unde etiam Latine

literatura dicitur, factum est, ut quidquid dignum

memoria literis mandaretur, ad eam necessario per

timeret. Itaque unum quidem nomen, sed res in

finita, multiplex, curarnm plenior, qnam jucundi

tatis aut veritatis.« Seneeae etiam verba (epist. 108.

p. 656 Lips.) sunt »quae pliilosophia fuit, facta est

pliilologia.* Conferenda omnino hie pulcherrima

Classenii commentatio (de primordiis Grammat. Gr.

Bonn. 1829) et Herzogius (ad Sciopp. grammat.

philos. p. 1).

criticisque] Unde Quinctilianus (1, 4, 5. p. 58

Spald.) de grammaticorum officio : »Nam et scribendi

ratio conjuncta cum loquendo est, et enarrationem

praecedit emendata lectio, et mixtum his omnibus

judicium est: quo quidem ita severe sunt usi veteres

grammatici, ut non versus modo censoria quadam

virgula motare et libros, qui falso viderentur in

scripti, tanquam subdititios summovere familia per

miserint sibi ; sed auctores alios in ordinem rede

gerint, alios omnino exegerint numero.« Gramma

ticos postmodo appellatos esse, qui antea critici

audierint, testatur Dio Chrysostomus (or. 85, p.

883 Morell.). Erant tamen, qui differre criticum

a grammatico contenderent (Sext. Emp. adv. gramm.

1, 3, 79. pag. 255 Fabrie.; add. Aquil. pag. 141

Ruhnk.). Hine noster etiam infra (§. 158) judicium

de cariminibus et poëmatibus Dialecticae vindicat.

activa] Aristoteles (metaph. 8, 1) haec etium

distinguit, aegoexruxé nimirum et $eogrrvx&. Adde

Stobaeum (serm. 89 ed. Gesneri), Quinctilianum

(2, 48, 1. p. 594. 598. 5, 7, H. p. 843) et Ma

ximum Tyrium (I. p. 598 sequ. Reisk.).

licet] Grotius ediderat: »et licet«; unde Von

264 Martiani Capellae lib. III. §. 250.

251

sint, sicut et in ceteris artibus comprobatur. Nam et actor cognoscit primo

quae valeat actitare, ct astronomus quaedam facit, ut per ea cognoscat, quae

debeat comprobare. Promittit etiam utrumque Geometres, quippe formas

theorematum cum rationibus certis efficit et cognoscit.

QUOT SINT PARTES EJUS.

Partes autem meae sunt quatuor: litcrac , literaturae, literatus, literate.

Literae sunt quas doceo, literatura ipsa quae doceo, literatus quem docuero,

literate, quod perite tractaverit, quem informo. Profiteor autem de orationis

natura usuque tractare. Natura est cx qua formatur oratio. Usus, quum

eadem utimur, appellatur. His etiam materies admovetur, ut de qua re di

cendum sit aestimemus.

syllabis, et verbis.

elius (sp. crit. p. 82) legere jubet videlicet et pro

sint indicativum sunt. Sed quum copula et absit

a codice Cantabrigiensi, ista resectione et correctione

non opus est. Paulo post ex eodem codice post

sicut inserui et in.

actor] Non generaliori sensu hanc vocem acci

pio, sed pro histrione, qui discere ante debeat

quam agat.

astronomus] Prorsus contrarium Quinctilianus

(2, 18, 1 ; p. 395): »Astrologia nullum exigens

actum, sed ipso rei, cujus studium habet, intellectu

contenta: quare $&oegritux) vocatur. «

promittit] Praebent quidem codices Britanni

cus et Cantabrigiensis pariter ac Grotianus misit;

Darmstattensis miscet , quemadmodum Grotius le

gere malebat. Verumtamen vulgata lectio, quam

retinui, non prava haberi debet, nec desunt exem

pla, quibus verbum promittere pro profiteri usur

patum sit. Seneca (epist. 88. p. 868 Lips.): »ne

pronittunt quidem, nec hujus rei scientiam affe

Oratio vero ipsa tribus gradibus cruditur, literis,

eíant. • Petronius (10. p. 4f Burm.): »tu literas scis

et ego aliquid aliud promittam. « Sic seribebant

(Sen. eontr. 4, 20 Rufi Vibii p. 276 Elzev.) »pro

mittere oratorem•, ita ut illud promittere Graeco

$rtu62vei6%av prorsus responderet (conf. C. Fr.

Hermann ad Lucian. de hist. scr. p. 220).

oratio] Quinctilianus (2, 1, 6. p. 256 Spald.):

»Rhetorice, inquit, a grammatica jam paene posses

sione depulsa est.« Addit tamen : »Nec inficiabor,

ex iis aliquem, qui grammaticen profitentur, eous

que scientia progredi posse, ut ad haee quoque

tradenda sufficiat: sed quum id aget, rhetoris officio

fungetur, non suo.« Correxi apud nostrum verba,

quae praecedebant : in editis enim legebatur ~ex

quibus formetur«; Cantabrigiensis rectius: »ex qua

formatur oratio.«

literis] Grotius ediderat: »id est ex literis, syl

labis, et ex verbis. « Illud id est delevi codicum

Reichenauensis et Britannici anetoritate, et illa bina

ex melius Cantabrigiensis omisit, sicut et ego feci.

Martiani Capellae lib. III. §. 232. 268

DE NATURA LITERARUM.

Verum in literis gemina quaestio diversatur.

sunt, aut effectae. Natura enim insinuante earum nomina in loquendi sub

stantiam procreata sunt, artificiosa vero formatio earum lineas quas scribimus.

designavit ad hoc, ut praesentes una uti, absentes alia potuissent; atque

ita ex hac parte, qua scribitur, mutae, ex illa, qua legitur, voces sunt

appellatae, siquidem haec auribus tantum, illa solis oculis valeat comprehendi.

Literae igitur aliae sunt, quae per se efficere totum valeant, aliae quae 255

Manilius (in astron. 2, 788):

— »rudibus pueris monstratur litera primum

Per faciem nomenque suum componitur usus:

Tunc conjuncta suis formatur syllaba nodis.

Hinc verbi structura vemit per membra legendi.

Tunc rerum vires atque artis traditur usus,

Perque pedes proprios mascentia carmina surgunt,

Singulaque in summa prodest didicisse priora,

Quae nisi constiterint propriis fundata elementis,

Perdunt , qua? propere dederint praecepta ma

gistri,

Et fluet in vanum rerum praeposterus ordo.«

aut naturales] Differentiam hanc inter natura

les literas et effectas sic exponit Sarisberiensis (in

metalog. 4, 12 p. 789): »Literarum nomine tam

simplicium vocum figurae, quam elementa, id est

voces figurarum intelliguntur. — Literae, id est fi

gurae, primo vocum indices sunt, deinde rerum,

quas animae per oculorum fenestras opponunt, et

frequenter absentium dicta sine voce loquuntur.

Tradit ergo prima elementa sermonis ars ista, ut

non facilius queat aliquis praeter eam philosophari,

quam inter philosophos eminere, qui semper caecus

aut surdus fuit.« Est haec differentia inter 6rot

zetov et ygäußux, quam Ammonius grammaticus

docet (in Vulcanii thesauro lingu. utriusque p. 772).

sunt] Omissum lioe auxiliare verbum e Canta

brigiensi supplevi.

absentes] Operae pretium erit hic conferre, quae

Nonnus (in Dionys. 4. p. 127 Falk.) de Cadmo refert:

— — »a$räg ö zzö6n

'EÀÀäöç çoevnàvra xai άμφgovæ óóga xo

puiCoev

I'2$66rc ágyavæ te$$ev öpu$$goa, 6vpupw

éoç 68

34gpuovinc, 6touznööv ëc à£vya 6$£vyoe

pui$æc

IQanröv ö6iyrjrouo zònov zogvâ6aro 6u

yíc.

qua scribitur] Britannicus, Reiclienauensis et

Monacensis (C) hic et paulo post quae pro qua

exliibent; sed omnino melius in Darmstattensi, et

in editis qua leges. .

voces] Haud dubius substitui , pro Grotiano

vocales illam codicum Darmstattensis, Monacensis

(C), Cantabrigiensis, et Britannici lectionem; quae

confirmatur praeterea loco e Sarisberiensi allato.

per se] Clarius Isidorus (etym. H, 4, 3. 0p. III.

p. 8 Arev.): »dictae vocales, quod per se vocem

impleant et per se syllabam faciant nulla adhaerente

consonante. Consonantes vocatae, quia per se mon

sonant, sed junctis vocalibus consonant.«

Namque aut naturales 252

54

9266 Martiani Capellae lib. III. §. 255.

nihil. Nam vocales, quas Graeci septem , Romulus sex, usus posterior

quinque commemorat, Y velut Graeca rejecta. Hae tamen in Latio nunc

produci, numc contrahi, nunc acui, nunc gravari, vel etiam circumflecti,

nunc aggregari, nunc distrahi sine jactura sui nominis possunt. Modo solae

syllabas formant, nunc consonantes utrimque suscipiunt. Vocalesque mon

nullae modo se invicem mutant, nuper sibi cum decore succedunt. Quippe

A plerumque in E transvertitur, nam capio cepi facit; nunc in I, ut salio,

insilio; nunc in O, ut plaustro, plostro; vel in V, ut arca, arcula. Item

E litera in primum A reformatur, ut sero, satum ; vel in I, ut moneo,

momitus;

mam vocales] Hanc literarum distributionem apud

Platonem (in Crat. p. 424 Steph.) et Aristotelem

(poët. 20) jam legimus.

sex] Addit nimirum quinque prioribus Y a Grae

cis acceptum. Iafra (§. 288): »Placet enim milii Y

in vocalium numerum congregari — sic igitur erit,

ut senae fiant vocales.«

Y velut] Non admissam esse in Latino alpha

beto hanc literam e Quinctiliano liquet, qui (1, 4,

9. p. 65 Spald.) »X nostrarum ultimam« appellat.

Priscianus autem (1. p. 8 Basil.) »Y Graecorum

nominum causa a Romanis ascitum esse« affirmat.

Et ita Quinctilianum quoque intelligendum esse

ex eo patet, quod inferiori loco (12, 10, 27 p.

628) fatetur »Romanos mutuari iolitos esse a Grae

cis literam Z, quoties eorum nomina scribenda es

sent.« Vide infra (§. 261) Y.

mutant] Plura hujus transmutationis exempla

habes apud Priscianum (I. p. 18 sequ.).

nuper] Pro nunc. Num ab aliis illud ita usur

patum sit, haud scio. Sed a nostro hoc factnm

esse videtur taedio repetitarum vocum modo et nunc.

vel in O, ut a tegendo toga; vel in V, ut a tecto tugurium.

Similiter I vocalis in A convertitur, ut siquis, siqua ;

forte; in O, ut qui, quo; in V, ut ibi, ubi.

in E, ut fortis,

Non aliter O litera in A

Ae plerumque in E] Confer hoc loco et in se

quentibus Schneiderum (in elem. gramm. lat. I. p. 9.

sequ.).

in 0] Ita et Aëéóeuc dicunt Aegyptiorum Oa

ses (Steph. Byz. p. 158. Strabo 2. p. 130. 17.

p. 813, ubi male editum 'Av&6ic et Aváóetc. V.

Casaub. p. 86). Adde Macrobium (in Saturnal. 1,

4), et Schneiderum (elem. l. 1. p. 89).

a tecto tugurium] Pomponius: Ofilius ait tu

gurium a tecto tanquam tegularium esse dictum,

ut toga, quod ea tegamur. Citatur tit. de verbor.

signif. l. 180. Forte legendum: tugurium a tego

tanquam tegurium. Et sane non dubitarem, nisi

et Festus a tecto derivaret; sed an et ille in pari

mendo sit ambigo. Gnot. — Priscianus (1. p. 19)

seripsit: »In V (transit) E, tego, tugurium • : sed

Reichenauensis codex verba » a tecto a Martiano ma

nifesto tribuit, quae ideo recepi, pro » a tego.

Confer praeterea Scioppium (in gr. pliilos. p. 194

Herz.).

in 0] Sic olo, oloe , pro illo, illi. Conf. Syl

burg (ap. Sciopp. p. 286).

Martiani Capellae lib. III. §. 255. 267

transit, ut creo, creavi; vel in E, ut tutor, tutela; vel in I, ut virgo,

virginis; vel in V, ut volo, volui. Item V simili ratione convertitur in A,

ut magnus, magna; in E, ut sidus, sideris; in I, ut telum, teli;. in. O, ut

lepus, leporis. Sic

numc ex altero, nunc ex neutro, nunc aliquas partes orationis terminant,

igitur transformatae munc utrinque poterunt copulari,

nuncque nullas.

QUOD VOCALES UTRINQUE ALIQUANDO COPULANTUR.

Nam A primum utrinque sibi associat V et I literas, nam et aurum

et varus dicimus, et Jamus et Ajax. Ex uno autem latere suscipit E, ut

Aeneas. Ex neutro vero latere O. Finit feminima momina, ut dea, masculima

ut lugurtha; neutra in singulari numero tantum Graeca, ut toreuma, peripe

tasma , in plurali autem Latina, ut monilia. In verbis imperandi modum,

ut canta, salta. E autem vocalis duarum Graecarum literarum vim possidet.

Nam quum corripitur, e Graecum est, ut ab hoc hoste; quum producitur,

íta est, ut ab hac die. Ac maxime tunc circumflexum accentum tenet.

lepus leporis] Plura exempla Quinctilianus (1,

4, 16 p. 74 et 1, 7, 26 p. 186 Spald.) affert.

Addatnr Staveren (in mythogr. p. 986), et Sylbur

gius (ap. Scioppium p. 284), qui etiam rursus O

pro U poni animadvertit, ut totela, porporea , oso

capitor, soper, quomque, patronos, servos, vitiom,

manom, conseront, moritor, piacolom, fortom , fo

ratos, leberom, aedebos, compedebos, noctebos, tibi

cinebos , soperstitebos. Adde, quod promiscue po

nitur, adulescens et adolescens.

poterunt copulari] Confer Platonem (in sopliista

p. 285 Steph.): 6zsáóv oîov r& ygäppuæræ re

rrov%t' äv είη ' •««• yàg èxeivoev zò pièv

&voeguo6rs£ rrov zrgóc àÀÀn&a , té áé 6vvoeg

puérret.

dicimus] Transposui hoc verbam auctoritate co

dicum Britannici, Cantabrigiensis, et Reichenamensis.

Vulgo enim dieimus et varus.

ex neutro] Haud dnbie corrupta lectio et desi

deratur aliquid. Tentabam: »Ex altero vero 0, ut

Aonius. « Voxcx. (spec. erit. p. 148)-— E Cantabri

giensi supplevi latere; in reliquis consonant omnes.

Scripsit: igitur Martiamus •vocalem A neque ante,

neque post se admittere 0«, scil. in eadem syllaba.

modum] Ita Darmstattensis, pro modi in editis.

Supple, quod antecedit, finit. ... -

íza est] Ausonius (Id. 12. 547; p.364 Delph.);

•*Hroe quod Aeolidum, quodque e valet, hoc

Latiale E -

Praesto, quod E Latium semper breve, Dorica

vox E.«

Sextus Empiricus (1, 8, 118. p. 241 Fabr.) cor

• 34 *

254

25$

t.

256

268 Martiani Capellae lib. III. §. 255.

Haec duas vocales, id est I et V ex latere utroque complectitur, ut in Euro, Ve

jentano, et in eja, jecore. Finit vero neutra nomina, ut monile. Feminina etiam,

sed Graeca, ut Calliope; pronomina, ut ille, iste; numcrum etiam totius generis,

ut quinque, licet äzrrærov sit. Item verba imperativi modi, ut sede, 'curre; modi

infiniti, scribere, scripsisse. I vero litera cunctis utrinque vocalibus sociatur. Nam

A complectitur, quum dicimus janua et Ajax ; E autem ut teneat, docuerunt

exempla superius demonstrata; O autem literae copulatur in nomine Jovis et Oi

mone; oisus etiam dicitur — sic enim veteres usum dixere; V autem in juvando

et vita. - Haec aliquando vocalis geminam syllabam facit; finitque omnium

reptum Eta ait fieri Epsilon, productum contra

Epsilon fieri Eta. -

eircumflexum] Corrigi jubet Vonckius (sp. crit.

p. 148): »quum— accentum. « Ego vero puto dicere

voluisse Martianum: »E quando productum Graeco

'Hra assimuletur, tunc maxime circumflexum ac

centum habere. • .

' ' utroque] Aliter atque sagacius olim Nigidius

(apud Gell. 19, 14):

E et subit et praeit. Si quis putat praeire V in

his verbis, Valerius , Vennomius, Volusius , aut I

in his, jam, jecur, jocum, jucundum, errabit, quod

»I et V semper subditae;

hae' literae, quum praeeunt, ' ne vocales quidem

sunt.w

&ztzoetov] Confundi: interdum aptota cum mo

noptotis Priscianus (8. p. 18H) ait; significari autem

proprie aptotis ea verba, »quae nominativum solum

habeant: monoptotis vero ea, quae pro omni: easa

una eademque terminatione fungantur.« Sie et no

ster infra (§. 299) fas et nefas inter aptota refert,

nequam autem (§. 242) monoptotom muncupat.

: teneat] Grotius margini adscripsit: »al. taeniae,

quasi hoc exemplum esset literae I cum E copu

latae; ex antiqua nimirum scriptura tenie ; sed ipse

Martianus intellexit exemplis amplius opus non esee,

quum supra jam eja et jecore allata essent, in qui

bus mon minus I cum E, quam E cum I utrinse

cus juncta sunt.

Oinone] Codex Darmstattensis exhibet Jonone,

quasi pro Junone dictum ; sed quum jam exstet

exemplum literae I ante O positae, unice vera est

vulgata lectio, ubi I post O subjicitur. Mira sane

est ratio scribendi Graeca, quum Romani plerum

que Oenonem dicant (Ovid. heroid. 8, 5), sed alte

ram quoque scripturam certe antiquam esse pro

babunt exempla a Schneidero congesta (elem. I.

p. 80).

geminam] Ut verbi causa in voeabulo Graji.

Fuerunt adeo, qui soli I, ubi consonantis partes

ageret, vim geminatam tribuerent; cf. Isidor. (etym.

1, 4, 7. op. III. p. 9 Arev.): »propterea interdum

duplex dicitur, quia quotiescunque inter duas vo

eales invenitur, pro duabus consonantibus liabetur,

Unde

patet, quid volnerit Quinctilianus (1, 4, 11. p. 67

ut Troja. Geminatur enim ibi sonus ejus.«

Spald.): »seiat enim (grammatieus), Ciceroni pla

cuisse aiio maiiamque geminata I seribere: quod si

est, jungetur etiam ut consomans.« Isidorus tamen lioc

reprehendit (etym. 1, 27. 11. Op. III. p. 44 Arev.)

verbis: »I literam inter duas vocales constitutam

bis scribi quidam existimabant, ut Troiia, Maiia;

sed hoc ratio non permittit. Nunquam enim tres

Martiani Capellae lib. III. §. 256. 269

generum nomen, ut frugi ; numerum itidem omnium generum, ut viginti;

item verba modi indicativi, ut novi , mcmini; imperativi, sali, veni; in

finitivi, jaculari, luctari. O vero litera quibus vocalibus quave ex parte

cohaereat, superius memoratum. Finit autem nomina masculina, ut Cato;

feminina, ut Juno ; numerum omnium generum, ut octo; item verba activa,

ut canto , laudo; ad

verbium, ut subito; praepositionem, ut pro. V autem litera vocalibus om

Sola etiam V sui gemeris literam

Finit articulos, ut tu;

modi imperativi tantum modo invenitur, ut cedo;

nibus utrimque coit, praeter O antelatum.

non geminat, sed conjungit, ut vulgus, Vulcamus.

nomina neutra, ut cornu, genu; mullum autem verbum claudit.

DE SEMIVOCALIBUS,

Hactenus de vocalibus. Non enim vocales astruere, sed omnes literas

sum jussa monstrare. Verum reliquas, quae sequuntur, consonantes esse non

dubium est. Quae item discernuntur in semivocales et mutas, quarum exse

vocales in una syllaba scribuntur. Sed I litera inter

duas vocales constituta pro dupla habetur.« (Conf.

Schneider. elem. gramm. 1. p. 277. 251).

ut canto] In editis omissum ut Darmstattensis

suppeditavit.

imperativi] Vin' sensum, lege : »modi impera

tivi tantummodo unum finit, ut cedo. « VoNck.

(spec. erit. p. 82) — Multo lenior medela fuerit se

paratis vocabulis tantùm modo. Codex Darmstat

tensis, omisso modi, legit imperativo, sed nihil eo

proficimus.

articulos , ut tu] Rectius Macrobius (p. 556

Pont. sive 702 Zeun.) articulis Latinam linguam

carere docet. Quinctilianus item (I, 4. p. 78 Spald.);

»noster sermou , inquit, »articulos non desiderat,

ideoque in alias partes orationis sparguntur.« Quae

quidem posteriora verba liisce illustrantur Prisciani

(17. p. 868): »Ab eis, quae loco articulorum sumi

possunt apud nos, incipiamus. Articulus secundam

notitiam superpositorum demonstrat. Deficit autem

praepositivis articulis lingua Latiua. Nam pronomen

hic, quod grammatici in declinatione nominum loco

praepositivi ponunt articuli, nunquam in oratione

sensum articuli habet. « Videtur tamen noster cum

aliis grammaticis pronominibus pro articulis abuti.

Infra enim articulos appellat hic , haec, hoc (§.

249), porro ille, iste (§. 250), quin etiam quot,

tot (§.286). Isidorus (etym. 1, 8, 4. Op. III. p. 18

Arev.): »inter articulum et pronomen hoc interest,

quod articulus tunc est, quum nomini jungitur, ut

hic sapiens ; quum vero non conjungitur, demon

strativum pronomen est, ut hic , et haec , et hoc.

semivocales] Sextus quoque Empiricus (advers.

gramm. 1, 8, 102; p. 258 Fabr.) semivocales dis

tinguit a mutis , »quippe quae per se sonum effi

cere nequeant, quum semivocales contra sonum

959

970 Martiani Capellae lib. III. §. 259.

240 quar rationem. Quippe F litera, quae est semivocalium prima, duas tan

241

tummodo consonantes praelata complectitür, L et R, ut dicimus flavus et

frugi. Vocales vero complectitur ita, ut I et V vocales sibi praeferri prohibeat;

nullum autem claudit finitiva sermonem. L vero litera tripliciter sonat. Nam

exilem sonum reddit quum geminatur, ut sollers, Sallustius; medium autem

quum terminat nomina, ut sol, sal; item leniter sonat, quum vocales antevenit,

ut lapis, lepus, liber, locus, lucerna; plenum vero sonum habet, quum ei prae

feruntur literae P, G, C, F, ut in Plauto, glebis, Claudio, flavo. L autem

nunquam ulli semivocali vel mutae praeponitur, quae pro D in praepositione

accipitur, quum et A praefertur, ut alligat. Haec etiam praelata praepositione

servatur, ut illepidus, illotus. Utrinque autem vocales amplectitur, et no

mina nonnulla determinat: in masculino Sol, in feminino Tanaquil, in

neutro A, E, I praecedentibus, ut bidental, mel, sil. Adverbia etiam claudit,

ut semel. M vero litera tam in sermonis initio quam in medio esse et in

ultimis potest, ut mores, umbra, triticum. Ex consonantibus solam praecedit

dent, ut R éoì€ov, S 6typuève cet. Adde Ser

vium (ap. Prisc. I , 5), qui: »sunt« inquit »septem

semivocales, quae ita proferuntnr, ut inclioent ab

E litera et desinant in naturalem sonum, ut F, L,

M, N, R, S, X. Sed X ab I inchoat.«

F] Aliter sentit Priscianus (l. 1): »Quum F

loco mutae ponatur, id est P et H sive p, miror

hanc inter semivocales posuisse artium scriptores.

Nihil enim aliud habet haec litera semivocalis, nisi

nominis prolationem , quae a vocali incipit ; sed

hoc potestatem mutare literae non debuit. Si enim

esset semivocalis, necessario terminalis nominum

inveniretur, quod minime reperies; nec ante L vel

R in eadem syllaba poni posset, qui locus muta

rum est duntaxat« cet.

tripliciter somat] Confer omnino Prisciani (1.

p. 22) verba: »L triplicem, ut Plinio videtur, so

num habet : exilem , quando gemiuatur secundo

loco posita, ut ille, Metellus ; plenum, quando

finit nomina vel syllabas, et quando habet ante se

in eadem syllaba aliquam consonantem, ut Sol,

sylva , flavus , clarus ; medium in aliis, ut lectus,

lecta , lectum. « (Conf. Schneider elem. gramm. I,

p. 297). Isidorus etiam (etym. 1, 52, 8. p. 52

Arev.): »Labdacismus est« inquit »quoties nnum L

exilius, duo largius proferimus. Quod contra est:

nam unum largius, duo exilius proferre debemus.«

et 4 praefertur] Ex antecedentibus: »quum ei

praeferuntur literae • supplendum et hic ei. Et autem

est pro etiam , ita ut sensus sit: »quum non solum

D, sed etiam A praefertur«, igitur ad.

haec etiam] Litera nempe L. Deinde perperam

ediderat Grotius inlepidus, inlotus, quod ex ante.

rioribus correxi editionibus.

solam] Sic scripsi pro »sola M« , quod erat in

editis; ea enim observatio ad N potius quam ad M

Martiani Capellae lib. III. §. 242. 971 .

N, ut Memnon; subscquitur solam S, ut Smintheus; mutaturque in N non

nunquam, ut quum dicimus nunquis. Terminatque neutra, ut aurum et ar

gentum ; item : monoptota, ut nequam ; in . genere masculino accusativum

simplicem , et duplicem gemitivum ; item participia, et verba, et adverbia, ut

tractum, legam, cursim ; numerum etiam omnium generum, ut novem, decem.

N autem litera plenior apparet in- primis et ultimis, ut Nestor, tibicen; in

mediis exilior, ut mane, damnum. Ex consonantibus sequitur M literam, ut

Memnon; S autem praecedit, ut fons, mons. Convertitur etiam in M, quum

eam sequuntur B, P, M, ut dicimus , imbuit, impulit, imminet. Eadem

nomina terminantur, masculinum, ut tibicen , femininum Graecum, ut Siren,

neutrum , ut culmen. R vero vocales utrinque complectitur. - De consonan

tibus S soli praeponitur, ut sors, fors, et X duplici nonnunquam , ut arx.

Convertitur in L, N et S, ut niger, nigellus; femur, feminis; gero, gessi.

Finit nomina masculina post omnes vocales, ut par, pater, vir, nitor , fur ;

feminina post E et O, ut mulier, soror; neutra post omnes praeter I, ut

calcar, piger, marmor, sulphur. Finit verba et adverbia, ut venor, vador.

S nommulli literam non putaverunt.

literam pertineret. Turbavit fortasse librarios, quod

alias quoque literas praecedere M videtur, ut in

ambo , ampulla cet.; sed quod Martianus vult, syl

labas tantum singulas spectat, neque in una ea

demque syllaba alii literae praeter N praeponi posse

M certum est.

Smintheus] Apollo (IIomer. II. a. 59. Macrob.

Saturnal. 1, 17. Pausan. 10, 12, 5. Strabo, Ste

plian. Byz. alii). Male Grotius Smynthius. Nostram

lectionem tuentur codices Reichenauensis et Mo

nacensis (C).

nunquis] Conferendus liic Schneiderus (elem.

gramm. I. p. 510).

femur] Et Britannicus et Cantabrigiensis hanc

lectionem praebent, quam Grotius conjectura as

secutus erat, qui ediderat quidem femen, sed jus

serat legi femur, feminis , addens : »Ita enim eo

aevo illos sensisse, ut quum neque rectus femen,

neque obliquus femoris esset üsitatus.*

vador] Verbum nimirum: adverbiorum autem

exempla deerant, quae Grotius e manuscripto suo

supplevit. Cantabrigiensis alia addit • • agiliter, viri

liter, jugiter. « Quibus e variis exemplis patet, non

nullis in locis interpolatum nobis traditum esse Mar

tianum (add. §. H I not.).

non putaverunt] Quia, ut ait Cledonius (p. 1882

f. Putsch.) »superflua invenitur, interdum et ipsa

liquescit in metro; quia sibilus magis est quam

consonans« ; adde Priscianum (L. 1, p. 28), qui non

solum in metro apud vetustissimos vim suam fre

quenter amittere, sed etiam tantam cum aspiratione

hanc literam cognationem habere docet, ut in iis

Nam Messala quendam sibilum dixit. 245

979 Martiani Capellae lib. III. §. 248.

246

Quae tamen utrinque P literae copulatur, ut spado, psittacus; et C, Q, T se

quentes amplectitur, ut Scaurus, squama , stella. In plures etiam transitum

facit, ut in L, dicimus enim modus, modulus; in N, sanguis, nis; in R,

flos, floris; in D, custos, custodis; in T,' nepos, nepotis. Terminat ctiam

masculina et feminina post omnes vocales ; meutra post A, O, V, ut vas,

os, nemus. Huic literae Divus Claudius P adjecit aut C propter vt et §

Graecas literas, ut P, psalterium, ut C, sacsa. X autem memo literam putat,

quoniam duplex est.

dictionibus, quas a Graecis Latini sumserint, saepe

pro ea ponatur, ut sex , sal cet.

Messala] M. Val. Corvinus Messala, Cieeronis

et Augusti aequalis, et oratoria arte et grammatica

clarus, de cujus vita et studiis doctrinae eruditam

dissertationem scripsit Ludovicus Wiese (Berolini

1829. 8). Singularem librum ediderat de litera S,

quem commemorat Quinctilianus (1, 7, 25 et 58),

ubi et illud positum fuisse videtur, quod noster ei

tribuit, et quod Quinctilianus alio loco (9, 4, 57)

narrat, Messalam S literam, quoties ultima esset

aliaque consonante susciperetur, subtrahendam cen

suisse. •

Claudius] De Claudii novationibus circa litera

rum formas testes sunt Tacitus (ann. 11, 14),

Suetonius (Claud. 41), alii ; confer omnino Schnei

derum (elem. I, p. 6 sequ.). Sed egregie lapsus

est Martianus, quum Claudium arbitraretur singulis

literis Graecis binas Romanas substituisse, ut pro

P esset P S, pro £

abfuit, ut, quum Romani qro 5 unam X haberent,

vero C S, unde tantum ille

pro P itidem simplex signum Antisigma hac figu

ra : )( introducere studeret, quod iisdem verbis

testatur Priscianus (I, p. 28 Basil.).

literas] Apud Grotium erat: »propter vb et §

Graecas, Psalterium, saxa ; equidem e cod. Monac. (C)

inserui »literas ut, deinde e Darmstattensi post ut

Constat enim ex G et S, ut rex, regis; aut ex C et

» P« et post psalterium » ut C« ; denique ex pris

cis editionibus restitui scripturam »sacsa* , quae

Martiani sententiae unice convenit, neque a veterum

usu prorsus abhorrct. Sic in monumentis saepis

sime legimus VICSIT (palaeogr. crit. IV, §. 587),

inque lapidis cujnsdam titulo (ap. Gruter. 844, 4)

LVCSERVNT, unde Isidorus etiam (etym. 1, 4,

14; p. 11 Arev.) »pro X, inquit, scribebant C et

S, siquidem duplex vocatur« , ipseque Quinctilianus

(1, 4, 9, p. 65 Spald.) de litera X scribit: » qua

tamen carere potuimus, si non quaesissemus.«

Confer. omnino Schneiderus (elem. I, p. 572) et

nota quae sequitur.

duplex] Scioppius (grammat. pliilos. p. 256):

» Annaeus Cornutus de orthogr. : Varro X literam

esse negat, in quo quid viderit nondum deprehendi

(nempe singulam non esse). Victorinus art. gramm.

lib. 1 : Latini voces, quae in X literam incidunt,

si in declinatione earum apparebat G, scribebant

G et S, ut conjugs , legs. Nigidius in libris snis

X litera non est usus, antiquitatem sequens. Pris

cianus lib. 1 : X duplicem loco C et S, vel G et S,

postea a Graecis inventam, assumsimus, ut dux,

ducis , rex, regis. Charisius lib. 1 : Merx ; Sallu

stius merces dicit. Sic faces antiqui pro fax, teste

Festo. — Servius in Aen. M : Adnixus antiquum

est, ut comnixus , quibus hodie non utimur. Dici

Martiani Capellae lib. III. §. 246. 975

S, ut nux, nucis. In V aliquando transfertur, ut nix, nivis; et C, ut pix,

picis; in T, ut nox, noctis. Haec in Latinis nunquam ponitur prima, apud

Graecos autem ponitur, ut Xanthus. Et masculino et feminino omnibus vo

. calibus sociatur, ut Ajax, frutex, calix, velox, Pollux, et feminino, fax,

lex, lodix, velox, lux. Neutrum nullum claudit.

IDE MUTIS.

Transactis semivocalibus mutae sunt perquirendae; quae ideo hoc

nomine nuncupantur, quoniam nisi illis vocales associatae succurrerint, intra

oris sonitum ante auspicia moriuntur. B prima omnibus vocalibus utrinque

connectitur; praefertur consonantibus L et R, ut blaesus et brevis. Transit

in C, ut succurrit; in F, ut sufficit; in T, ut summittit; in P, ut supponit;

in S, ut sustulit. Finit nihil, nisi tres praepositiones, ab , ob, sub. C vocales

utrinque collaterat, consonantes quasdam praecedit L, T, R, M, N, ut clarus,

mus enih adnisus et connisus. Et Aen. 8. Galli

Senones dicti sunt, quod Liberum patrem hospitio

recepissent, quasi Xenones: quum Graecum §§voc

significet hospitem. Festus: Senonas Gallos Verrius

ait existimari appellatos, quia novi venerint ex

Transalpina regione , ac primum appellatos Xenos,

postea Senomas. Cicero in Oratore : Verba saepe

contrahuntur non usus causa , sed aurium : quo

modo enim vester Axilla Aehala factus est nisi fuga

literae vastioris?— Ita et sedecim pro sexdecim ,

sedigitus pro sexdigitus.*

in T] Nemo hunc locum corruptum esse non

judicet. Conjicio: et in CT, ut nox , noctis. Neque

enim sufficit dicere in T, sed CT. At fungi haec

conjunctim dicta disjunctim cepere, itaque exem

plum deesse arbitrati pro lubitu adjecerunt, aút

potius transjecerunt, quum forte antea legeretur:

» aut ex CS, ut mux, mucis, pix, picise , quae bina

et alibi eonjuncta reperies. Grot, — Hariolatur

Grotius, neque quidquam mutare audeo, licet ali

quatenus faveat illi Priscianus (1, p. 26): »X du

plex modo pro CS, modo pro GS accipitur, ut

apex , apicis, grex , gregis ; transit tamen etiam in

V consonantem, ut mix, mivis ; mec non in CT,

nt mox , moctis.«

velox] Lego: ferox ; sed et postremum istud

»et feminimos glossema sapit; exstirpandum itaque.

Vonck. (specim. crit. p. 82 f.) — Procul dubio

legendum celox , quia substantivum requiritur; sed

invitis codicibus nihil muto.

moriuntur] Isidorus (etym. 1, 4, 4. op. III, p. 8

Arev.): »si enim eis extremum vocalis detraxeris

sonum, inclusum literae murmur sonabit. n Adde

Cledonium (p. 1881 Putsch): »Mutae vero non so

nant, nisi a vocali spiritum acceperint«; quod enim

spiritu caret, moritur.

ut sufficit] Omissum apud Grotium ut supplevi

e codicibus Darmstattensi et Monacensi (C).

947

248

249

35

974 Martiani Capellae lib. III. §. 249.

2$0

2$

tectum, crus, Acmon, Cnidus. Finit articulos, quos pronomina vocant, hic,

haec, hoc; et adverbia , ut sic, huc, hic. Sola mutarum antecedentem vo

calem producit, et pro duplici habetur, ut hic, hoc, haec. D utrinque vocales

tenet. Praeponitur R literae in Druso; M literae nunquam praefertur in

Sic et N, ut Ariadne.

Transit in C, ut accidit; in G, ut aggerat; in L, ut alligat; in P, ut ap

Latinis; in Graecis autem aliquando, ut Dmolus.

ponit; im R, ut arripit; in S, ut assidet; in T, ut attinet. Finit articulos

neutralis generis , ut illud, istud ; et praepositionem , ut apud. G omnibus

vocalibus praefertur; sequitur A literam, ut in aggere, quae, quoties gemi

natur, adjungitur. Praefertur R literae, ut grave; L, ut gladius; N, ut ignis. In

252

2••■•

C quoque comvertitur, ut rego, rector. Nihil quoque concludit. H aspirationis

motam esse certissimum est; quae quamdo vocalibus accedit, ut hospes, heres;

transit in X, ut traho, traxi. Hanc Graeci diviserunt. Nam pars ejus dex

terior aspirationis mota est, sinistra contrariae significationis.

quos pronomina] Confer quae supra (ad §. 258)

annotavimus.

haec] Vulgatae hoe additum est in Darmstat

tensi eodice.

Dmolus] An pro Tmolo monte, an öpuèåç le

gendum? Gnor.

aggerat] Ita in editis; sed Grotius e MS. suo re

posuit agger, addita nota: »aggerat quum ab aggere

derivetur, non mutat D in G. Sed agger mutat,

quum ex ad rtgo$$6et et gero componatur. Itaque

aut ita legendum uti docuimus, aut aggerit , aut

aggregat.« — Nonne autem a verbo aggerere sive

adgerere conjunctivus est aggerat? Adde Quincti

lianum (1, 11, 5; p. 257 Spald.).

quoties geminaturl Intellige: quae (litera A) ad

jungitur, <quoties G geminatur. Nusquam enim G

gemiantum invenies, quin A praeeedat.

aspirationis motam] Non igitur hteram, sicut et

Quiuctilianus distinguit (I, 8, 19; p. 10 Spald.):

K vero munc

» sic H litera est, non nota* (eonf. et infrà §. 258).

Pariter Priscianus (1, 8, 47; p. 44 Krehl): »li

literam non esse ostendimus, sed notam aspiratio

nis, quam Graeeorum antiquissimi similiter ut La

tini in versu scribebant 3 nunc eam diviserunt et

dexteram ejus partem supra literam ponentes psiles

motam habent, sinistram autem contrariae aspiratio

nis« (vide notam quae sequitur). Adde Gellium (2,

5; p. 161 Conr.), Isidornm (1, 4, 11; p. H0

Arev.), et Appuleji librum de nota aspirationis (ab

Osanno editum a 1826). »Est autem •, inquit Spal

dingius (ad Quinctil. 1, 4, 9; p. 61), » de H magna

inter grammaticos Putsehianos his, aliis literam eam

vocantibus, aliis, et plurimis quidem iis neganti

hys, cum quibus facere Quinctilianum apparet*

Mox e codicibus Monacensi (C) et Darmstatlensi

reposui accedit et heres pro aceidit et liaeres in

Grotiana editione.

dexterior] Pars dexterior est H, sinistra H. ha'c

Martiani Capellae lib. III. §. 2$5. 27$

nota putatur esse, nunc litera; nam ejus effectus C integrare non dubium est

absque his, kapite, kalendae, kalumniae. P autem convenit utrinque vo

calibus; R literae praeponitur, ut prandere; L, ut placere; S, psittacus ;

T, Ptolemaeus; N, ut in Sypnum. Terminat vero nihil. Q quidam literam

non putabant, et vincerent, nisi in equo et equitatu appareret expresse. Haec

levigationis, illa aspirationis nota. Gaot. — Isido

rus (etym. 1, 18, 9; p. 31 Arev.)* »4a6eia, quod

interpretatur aspiratio ; ubi enim H poni debet, tali

figura annotatur: H vu^^), quod interpretatur sic

citas , sive purum , id est ubi litera H esse non

debet, tali nota ostenditur : H. a

meam (I. §. 114; p. 91) et in primis Villoisonum

(anecdd. Gr. II, p. 288) et Fischerum (ad Welleri

gramm. Gr. I, p. 259).

Confer palaeogr.

nunc mota] Hanc quoque supervacuam esse con

tendit Priscianus (loco citato): »quae quamvis« in

quit » scribatur, nullam aliam vim habet quam C«;

quae eadem nostri sententia esse videtur, quum

literam C » omnes ejus effectus integrare« hoc est,

omnibus, quae Hoe efficere possit, integris exprimen

dis sufficere dicat. Confer et Isidorum (1, 4, 12 ;

p. 10), qui: »ideo, inquit, supervacua dicitur, quia

exceptis Ralendis supervacua judicatur; per C enim

universa exprimimns. « Quinctilianus quoque (1; 4,

9; p. 62 Spalding.) »redundare eam« ait mec nisi

»quorundam nominum notam esse«, et alio loco

(1, 7, 10; p. 177) in nullis verbis utendum ea

putat nisi quae significet, etiam ut sola ponatur;

»hoc, inquit, eo non omisi, quod quidam eam,

quoties A sequatur, necessariam credunt, quum

sit C litera quae ad omnes vocales vim suam per

ferat. « Plura dabit Schneiderw (elem. I, p. 290

sequ.). Vide et palaeogr. meam (I, §. 117).

absque his] Id est praeter haec, ut infra (§.

280 f.). Tria Ausonius quoque excipit (Id. de li

ter. 20); ^

»Haec tribus in Latio tantum addita nominibus F«

atque eadem prorsus, quae Martiamus, Diomedes

(p.419 Putsch.) affert scribens: »I< consonans muta

supervacua , qua utimur quando A correpta sequi

tur, ut I{alendae , kaput , kalumnia.« Isidorus am

tem (etym. 1, 26, 15; p. 44 Arev.): »H literam•

inquit » antiqui praeponebant quotiens A sequebatur,

ut kaput, kamna , kalamus ; nunc autem I{alendae

et Iarthago per eandem tantum scribuntur, omnia

autem Graeca nomina quacunque sequente voeali

per R scribenda.« Notandum praeterea, pro kapite

apud nostrum margini Grotianae appictum esse » al.

Rapua.«

kalumniae] Calumnnia olim per k scribebant, ut

liquet ex eo, quod lex Rhemnia statuit calumnia

tioribus inurendam literam I ad infamiam. Gaot. —

De lege Remmia vide doctos ad Cie. pro R. Amer.20.

ut prandere] » Uta exhibent editiones, quod

Grotii incuria omissum erat.

Sypnum] Ita codex Monacensis (C). Quartum

casum Martianus posuit, 'ut ad superiorem locum

(§. 187), quem respice, sese referret. Niliili igitur

nota est Grotii edentis Sypnis et conjicientis intel

ligendam urbem esse Achajae, quae Ptolemaeo et

Straboni Xvqovog.

literam nom putabant] Isidorus quoque de Q

litera (etym. 1, 4, 15): »haec• inquit »prius non

erat, unde et illa supervaeua vocata, quia per C

cuncta veteres scripserunt.« Plura dabit Scioppius

(gramm. philos. p. 250 Herz.) et Sclineiderus (elem:

I, p. 321).

35 *

9276 Martiani Capellae lib. III. §. 2$.

957

nunquam sine duabus vocalibus ponitur, quarum prior erit V, et sic ceterae

consequenter, ut quartus, questus, Quirites, quotus, equus. Constat autem

ex C et V, ideoque duplex: et composita dicitur, nec geminatur. Nullam

singularem literam comprehendit, finit nihil. T vocales ex utroque concludit,

in conjunctionibus et praepositionibus. Praecedit L, in Tlcpolemo; M, in Tmolo;

N, in Potnia; R, in Troja.

terminat, ut quot, tot.

Finit neutra, caput, sinciput, lact. Articulos

Verba, ut legunt. Adverbium et interjectionem , ut

at. Z a Graecis venit, licet etiam ipsi primo C Graeca utebantur; nam Sethum

equo] Quinctilianus (12, 10, 30; p. 652 Spal

ding): »Duras« inquit »et illa syllabas facit, quae

ad conjungendas demum subjectas sibi vocales est

utilis, alias supervacua, ut equos ac equum scri

bimus, quum etiam ipsae hae vocales duae efficiant

sonum, qualis apud Graecos nullus est, ideoque

scribi illorum literis non potest.«

ex C et P] Unde ipsa quoque ejus figura de

rivari posset, ut V litera alteri C inserta esset;

melius tamen Quinctilianus (1, 4, 9) cum Graeca

Roppa eam comparat, quae apud illos in numero

tantum mansit; » cujus« inquit »similis effectu spe

cieque, misi quod paulum a nostris obliquatur.*

(Oonf. Rose inscr. Gr. antiqu. p. XXX sequ.).

praepositionibus] Valde laborat hic liber de gram

matica e distinctionibus, quarum nos nonnullas emen

davimus: quod et hic usu venit, legendum enim :

»T vocales ex utroque concludit ut in conjunctio

nibus et praepositionibus: praecedit L in« etc. Grot.

— Quas praepositiones innuat, difficile dictu est,

nisi ad et apud in T terminavit (conf. Quinctilian.

1, 7, 8). Sed vide supra (§. 280).

Tlepolemo] Tleptolemo quidem codices Darm

stattensis et Monacensis (C) exhibent, sed vulgaris

scriptio vera est.

laet] Alii lac, alii laete dicunt; sed profecto

hoc dvoe^oyoeroetov. Ausonius;

-

» Vox solita et cunctis motissima, si memores lac,

Cur condemnetur , ratio magis ut faciat laet?«

Capella infra : »quidam quum lac dicunt adjiciunt T

propter quod facit (I.' propterea quod faciat) laetis.~

Gnot.

-

at] Hic neque adverbii neque interjectionis exem

plum. L. atat. Neque negarim etiam adverbii exem

plmm desiderari, ut forsit. Gror. — Favet conjectu

rae, quod in codicibus Monacensi (C) et Darmstat

tensi est utut; sed in re dubia nihil mutare praestat.

Z a Graecis] Quare hanc literam paulo post

(§. 260) a Latinis excludit. Isidorus (I, 4, 18; III.

p. 11 Arev.): »A Graecise inquit »mutavit Latinitas

Y et Z propter nomina scilicet Graeca. Et hae

apud Romanos usque ad Augusti tempus non scri

bebantur.« Addit idem inferiori loeo (1, 26, 28.

p. 46): »nam quum justitia Z literae sonum ex

primat, tamen, quia Latinum est, per T seriben

dum est.«

C Graeca] Quam absurda haec sunt, ni legas:

C Graeca, hoc est sigma. Ea enim hujus literae

antiqua forma, quod ex quibusvis inseriptionibus

liquet, itemque ex-Macrobio, in quo Bassarea seri

bitur BACCAPEA. Dicit Graecos (quamquam z

litera sit Graecis deducta e fontibus) non semper

Zeta litera usos, sed pro ea sigma usurpasse ideo

que CH0ON pro ZH00N scripsisse. Componi

Martiani Capellae lib. III. §. 257, 977

dicebant, quem munc Zethum dicunt; tamen haec geminata ab ipsis etiam

habetur. Nam a T et C componitur, quam ut advertas duplicem, nunquam

poterit geminari. Haec praeponitur M literae, ut Zmyrna. Ex his igitur

universis decem et octo literae necessitatem cunctae conscriptionis absolvunt.

Placet enim mihi Y im vocalium numerum congregari. Neque sine hoc Hya

cinthus aut Cyllenius poterit annotari. Sic igitur erit ut senae fiant vocales;

258

semivocales et mutac duodecim. H enim aspirationi dabitur, supervacuaeque 259

erunt Q et K; X autem ut duplex sine elementi cardine non probatur; Z

vero a Latinis cxcluditur; decem et octo numero sicut dictum est supersidumt.

Quae tamen cum supervacuis rejectisque cunctis ex unius vocis sonitu com

formatae, diversas naturalis harmoniae causas sub oris concinentia repererunt.

DE FORMATIONE LITERARUM.

Namque A sub hiatu oris congruo solo spiritu memoramus.

autem dicit Z ex T et C vel X. Gnot. — Recte

Martianum intellexit Grotius, sed plura verba fecit,

quam necesse erat, haud scio an sui ipsius typo

thetae fraude inductus, qui bis G posuit pro C,

ut nos ex antiquioribus editionibus restituimus. Prae

terea e codicibus Monacensi (C), Reichenauensi,

et Darmstattensi Latinis literis scripsi Sethum pro

Grotiano cetum , ut apud Priscianum quoque (1»

8, 49) est: »Sethus pro Zij9oç dicentes«, quo

„otus ille Amphionis frater (Apollod. 5, 10, 1) sig

„;ficari videtur. Conf. et Schneid. (elem. p. 579 n.).

zmyrna] Priscianus quidem (1. p. 33): »Smyr

ma: nam vitium faciunt, qui Z ante M scribunt. «

Sed non solum monumentis noster defenditnr (Ruhe

philolog. num. 1. p. 58); verum Luciani (in jud.

vocal. I. p. 67. Bip.) etiam testimonio. Confer et

Sext. Empiricum (adv. math. i, 169; p. 285 Fabr.),

Majum (ad Cic. de R. P. 1, 8), et Odofredum

Müllerum (Goett. Anz. 1831. St. 86. p. 885).

sine elementi cardine] X hic literis non amu

merat, facit enim tantum XVIII, has videlicet: A

B C D E F G I L M N O P R S T v y.

Itaque legendum: »X autem ut duplex in elementi

cardine non probatur.« Error ex repetitis literis.

Grot. — Vero similis quidem est haec conjectura ;

sed lectio in omnibus libris est eadem, in codice

etiam Reichemauensi et Darmstattensi. Ac fieri po

test ut locus sic explicetur: X literam non esse,

quia ut duplex, e duabus nimirum composita, sine

elementi cardine sit. Intelligo cardinem quo se ver

tit omnis elementi natura et conditio, quippe quod

simplex esse debeat.

cum supervacuis] Cum a Grotio neglectum ex

anterioribus editionibus codicibusque Reichenauensi

et Darmstattensi restitui.

de formatione literarum] Eandem rem tractat

Marius Victorinus (de arte gramm. J. I, p. 2484

Putsch.), unde ea quae Martiano vel illustrando

260

26.

9278 ^ Martiani Capellae lib. III. §. 261.

B labris per spiritus impetum reclusis edicimus.

C molaribus super linguae extrema appulsis exprimitur.

D appulsu linguae circa superiores dentes innascitur.

E spiritus facit lingua paululum pressiore.

vel comparando inserviunt, transscripsimus: »A litera

rictu patulo suspensa neque impressa dentibus lin

gua enunciatur. E reprehenso modice rictu oris re

ductisque introrsum labiis effertur. I semicluso ore

impressaque sensim lingua dentibus vocem dabit.

O ut E geminum vocis sonum pro conditione tem

poris promit, unde inter nostras vocales n et oe

Graecorum ut supervacuae praetermissae sunt; igi

tur O qui correptum enunciat, nec magno hiatu

labra reserabit et retrorsum actam linguam tenebit;

longum autem productis labiis, rictu tereti, lingua

arcu oris pendula sonum tragicum dabit, cujus ob

servationis et in E litera similis paene ratio est.

V literam quotiens enunciamus, productis et coë

untibus labris efferemus. — B et P literae dispari

inter se oris officio exprimuntur; nam prima exploso

e mediis labiis sono, sequens compresso ore velut

introrsum attracto vocis ictu explicatur. C etiam et

G oris molimine nisuque dissentiunt; nam C re

ducta iutrorsum lingua liinc atque hinc inter mo

lares surgens haerentem intra os sonum vocis

excludit; G vim prioris pari linguae lapsu palato

suggerens lenius reddit. D (tamen et T, quibus,

ut ita dixerim, vocis vicinitas quaedam est, lin

guae sublatione et positione distinguuntur; nam

quum summos atque imos conjunctim dentes su

prema sui parte pulsaverit, D exprimit, quotiens

autem sublimata partem qua superius dentibus est

origo continget, T sonore vocis explicabit. H et Q

supervacuo numero literarum inseri doctorum ple

rique contendunt, scilicet quod C litera harum

officium possit implere — non nihil tamen est,

utra earum prior sit C seu Q sive R, quarum

utramque exprimi faucibus, alteram distento, alte

ram producto rictu, manifestnm est. H quoque inter

literas otiosam grammatiei tradiderunt eamque aspi

rationis notam conjunctis vocalibus praefici — quae

profundo spiritu, anhelis faucibus, exploso ore fun

detur. Superest ut septem reliquas semisonas, spi

ritu quoque instrepentes, ordine quodam persequa

mur; e queis F literam imum labium supremis im

primentes dentibus, reflexa ad palati fastigium lin

gua, leni spiramine proferemus. Sequetur L, quae

validum nescio quid per partem palati, qua pri

mordium dentibus superis est, lingua trudente di

ducto ore personabit. At M impressis invicem la

biis mugitum quendam intra oris specum attractis

naribus dabit; N vero sub convexo palati lingua

inhaerente gemino naris et oris spiritu explicabitur.

Sequetur R, quae vibratione vocis in palato lin

guae fastigio fragorem tremulis ictibus reddit. De

hinc duae supremae S et X jure jungentur; nam

vicino inter se sono attracto sibilant rictu, ita

tamen, si prioris ictus pone dentes excitati ad me

dium lenis agitetur, sequentis autem crasso, spiritu

hispidum sonet, qui per conjunctionem C et S vim

exprimit.« Adde Terent. Maurum (p. 2587 sequ.).

edicimus] Forte elicimus. Susrus (in Gurl. anim.

4, p. 9). — Non necessaria est haec conjectura,

adeoque elegantior, quam Martiani stilum deceat.

C molaribus] Ni egregie fallor, jam ea haec

pronunciandi ratio est, quae apud hodiernos Italos

obtinet, quasi Germanice dicas tsch 3 jure illa re

prehensa a Scioppio (gramm. pliilos. p. 216), qui

Martiani Capellae lib. III. §. 261. 279

F dentes labrum inferius deprimentes.

G spiritus cum palato.

H contractis paulum faucibus ventus exhalat.

I spiritus prope dentibus pressis.

K faucibus palatoque formatur.

L Iingua palatoque dulcescit.

M labris imprimitur.

N lingua dentibus appulsa collidit.

O rotundi oris spiritu comparatur.

P labris spiritu erumpit.

Q appulsu palati ore restricto.

R spiritum lingua crispante corraditur.

S sibiluim facit demtibus verberatis.

T appulsu linguae dentibusque impulsis extruditur.

V ore constricto labrisque prominulis exhibetur.

recte docet antiquitus C etiam ante E et I sonum

H habuisse.

F dentes] Quinctilianus (12, 10, 29; p. 650

Spald.): »Nam et illa, quae est sexta nostrarum,

paene non humana voce, vel omnino non voce

potius, inter discrimina dentium emanda est.« Dis

crimen inter F et Graecam % idem tangit alio loco

(1, 4, 44), atque ipse Priscianus, qui alioquin F

et q> confundit (cf. §. 240 not.), »hoc tamen« in

quit ~scire debemus, quod non fixis labris est pro

nuncianda F, quomodo P et H, atque hoc solum

iaterest.« Confer et Scioppium (gramm. philosoph.

p. 2f9).

dulcescit] Lege succrescit. Voxcx. — Male!

Iterum iterumque patet a eritico Martianum meque

lectum, neque intellectum esse. Infra enim (§.271)

noster naturam literarum L et R mollem esse docet,

et supra (§.241) literam L leniter sonare scripserat,

nisi ei praeferatur una e quatuor literis P. G. C.

vel F.

spiritum] Lege spiritu et in spiritu lingua.Vonck.

(sp. crit. 148) — Correctione non opns erat, modo

criticus verbis recte eonstruendis par fuisset: scili

cet »R corraditur, lingua erispante spiritum. • Pla

tonem (in Crat. p. 426 f. Steph.) forsam respexit,

qui dixerat »Iinguam in pronuncianda hac litera non

immorari, quin potius concitari.•

extrtditur] Variat hic leetio: in editis male le

gitur excuditur; sed ad marginem notatum extru

ditur, quod recepi. In Monacensi denique (C) et

Darmstattensi eodicibus exhibetur extuditur, quod

substituissem, si lineola superimposita potius red

ditum fuisset extranditur.

prominulis] Ita in codicibus antiquissimis (0u

dend. ad Appul. I. p. 142), in Darmstattensi etiam

280 Martiani Capellae lib. III. §. 2til.

X quidquid С et S formavit exsibilat.

Y appressis labris spirituque procedit.'

Z vero idcirco Appius Claudius detestatur, quod dentes mortui, dum exprimitur,

imita tur.

Praestricta est cursim rationis regula prima,

Quae multis tendi sueta voluminibus;

In qua, juncturis quid nectat litera utrisque,

Quo admittat sociam vel faciat latere,

Quae quo transsiliat conversis legibus usu,

Et transformatum noraen habere velit;

Quas oris sonitus, vel quas modulatio linguae

Gignant, ct pulsu rupta labella suo.

Nunc jam compactis cursanda est syllaba formis,

Ut fastigetur longa brcvisque fuat.

Haec duo percurram, juncturas litera quippe

Praeveniens docuit sub ratione pari.

et Monaccnsi (C) legitar pro voce promulis, quam pronuntiatum imitatur denies mortui cómpreseos,

h&bcnt edit!. Fabric, (bibl. Lai Ш. p. 219 Ern.)'— Adde Schnciformavit]

Codex Monaccnsis (C) formater, quod derum (elcm. I, p. 580) et Scioppium (p. 257 Herz.),

jam Grotius tanquam variantcni lectionem margini praestricta] Lego perstricla. Sic infra pro peralleverat;

praestat tamcn vulgata, qua С et S nomi- curi am in MS. est praecurram. Error ex abbrevinativus

est. ationc. Grot. — Saepissime haec confundí testatur

Y appressis labris] Dionys. Halicarnassensis (de et Drackcnborchius (ad Silium 1, 558)$ niliil tacompos.

vocabb. 18 ; p. 12 Sylb.): »Y rtSQÏ avtà men mntarc ausus sum, quia baud scio an ab ¡país

Ta %si%r¡ 6v6TO%T¡g yevofiévTjç àÇtoZôyov serions actatis auctoribus non minus quam a li-

Ttviyezai, naï ôtsvoç èxJtirtrei ô t¡%oq' 46- brariis confusa sint

%atov âs ftccvzcûv To I, ftsçï Tovç oâôvtaç . cursanda est] Lege nversanda est« vel » signan

te yàg 7) xQÔTrjâcç Tov JtvsvfiaTog yivsvai.* da.« Vonck. (spec, crit p. 148) — Vulgatam tuetur

dentés mortui] Vir summiis Josephus Scaligcr Tacitus (Agrie. 2): » cursaturus tarn saeva témpora» ,

(p. 113 ad Eusebium) bunc Martiani locum negat ubi vide doctum interpretem Walchium.

se unquam assequi potuisse. Sed Z, jnxta Verrium fuat] Pro sit per archaismum, quem tarnen non

aliosque grammaticos, componitur ex D et S, in- intellexit, qui in Darmstattensi códice corrigendo

eipitque a litera D, uti X a litera С. DS ¡taque substituit fiat. Paido ante » ut fastigetur« de accenMartiani

Capellae lib. III. §. 262; 284

*- * * *

Hoc igitur subdens nectendum concipit ordo, - ^ .

: Si vestrum, superi, comprobat arbitrium. . . . ' ' .

Haec quum Grammatice diceret, eamque progredi Jupiter Deliusque prae- 265

ciperent, hic Pallas: de junctura, syllabarum, inquit, dum haec Literatura de

properat, partem historicam praetermisit. Quo virginis objectu perterrita:

scio, inquit, mihi plurima transeunda, me minütiora nectendo fastidium superac

beatitatis, incurram; proposito igitur per compendiosos calles festina perfungar,

ne densis obumbrata ramalibus velut senticosae copiae densitate silvescam. *

.. • - • ---, _*

**T . . . . ..•• • •• .. .-; -

\. .'• ., ,*, . .:.•, .•'•,• : " DE JUNCTURA syllabanUM. . - -

: syllaba igitur dicta est, quod junctis literis sonitum simul accipientibus 264

informetur. Cujus, ut dixi, tres partes esse non dubium est, de junctura,

de fastigio, aut de longitudinibus. Juncturae sunt genera quatuor, duo natu- 285

ralia, duo historica. Naturalia sunt quum quaeritur, unaquaeque syllaba utrum

ex una, am gemina, an neutra parte jungatur, et utrum literae, quae inter se'

copulari mon possunt, adjecta alia litera socientur; ut M et N, dum non'

coëant, vocali accedente sociantur, ut in amni et somno, quae juncturarum:

genera ex hoc, quod in literis memorata sunt, transeant. Historica vero illa 266

conjunctio est, quum ex literis, quac inter se poterunt copulari, diversitas famdi

non easdem nec pares in numero sociarit. Scribimus nos enim Musarum primam

syllabam duabus literis, Graeci tribus. Lucilius in dativo casu A et E con

tibus sive apicibus intelligendum esse docebunt se- pariter loumen, loucem, contrato, joussit, joudicare

quentia (§. 268 sequ.). , scripserunt (Sciopp. gr. pliilos. p. 210). '

beatitatis] Quinctilianus (8, 5, 32.p.256 Spald.); Lucilius] Male Grotius Lucillius. Correxi codi

» apud Cic. beatitas et beatitudo, quae dura quidem eum Monaeensis (C) et Dresdensis auctoritate. Sa

sentit esse, verumtamen usu putat posse molliri.« tirarum auctorem intelligendum esse apparet e Quin-'

ramalibus] Ramis (v. Erasm. et Casaub. ad ctiliano (1, 7, 18 et 19; p. 185 Spald.): »At syl

Pers. *1 , 97. Stephan. ad Saxon. p. 47). . . . . , labam, cujus seeundam nunc E literam ponimns,

, in numero] Ita : Darmstattensis multo melius, varie, per A. et I efferebant;, quidam semper ut

quam quod in editis legitur »numeros. • . ., . , - Graeci,, quidam singulariter tantum, quum in da-,

Graeci tribus] Nempe μοῦ. Sed veteres Latini tivum vel genitivum casum incidissent, unde pictai

36

282 Martiani Capellae lib. III. §. 266.

967

jungit, dicens: huic Terentiae, Orbiliae; Lucimius A et I, et Lucretius crebro,

et moster Maro, aulai, pictaï. Item duae juncturae sunt, quum sociamus

syllabas propter pedem vel versum, ut duae in una repente depereant, ut in

synaloephe, vel quum literae excluduntur e verbo, ut in eclipsi.

DE FASTIGIO. ' ' .

Hactenus de juncturis, nunc de fastigio videamus,'' qui locus apud

Graecos regi aegosqoeuoev appellatur. Hic in tria discernitur: unaquaeque enim

vestis et aulai Virgilius amantissimus vetustatis car

minibus inseruit. Est in hac quoque parte Lucilii

praeceptum, quod quia pluribus explicatur versibus,

si quis parum credat, apud ipsum in nono requi

rat« ; ubi quod Spaldingius annotavit idem fere hoc

praeceptum fùisse videri ae Nigidii Figuli apud Gel

lium (15, 28), Martiani loco confirmatur ; Nigidius

certe et ipse genitivum per A I, dativum per AE

scribi jussit. Quanquam dativum quoque per AI

scriptum esse et lapidum tituli et librorum vestigia

testantur. Confer Schmeiderum (Form. p. 23).

Lucinius] An Licinius? Gnor. — Si vera haec

lectio, aut Licinium Imbricem intelligerem, poëtam

comicum, aut Porcium Licinium, quem Weicher

tus (poët. lat. reliqu. p. 158) juniorem Terentii ae

qualem fuisse suspicatur; sed in tantis tenebris

niliil mutare praestat; praesertim quum ipse Mar

tianus hoc loco adeo caecutiat, ut quum de da

tivo casu loquatur, genitivi in AI exempla afferat;

dativum neque apud Lucretium neque apud Virgi

lium sic terminari constat.

in una] Ita codices Monacensis (C) et Darm

stattensis pro in unam in editis.

spnaloephe] Synaloephen veteres grammatici di

eehant quam nostri elisionem (Sehneider. element.

p. 152), neque in versihus tantum verum etiam in

prosa eidem locum dabant (Quinctilian. 9, 4, 56;

p. 846). Huic autem ubique adjungitur ecthlipsis,

quum ,, ut ait Valerius Probus (p. 1440 Putsch.)

»inter se aspere concurrentium syllabarum, interce

dente sola M litera consonante, et voealem et con

sonantem, quam diximus , elidi necesse est« ; unde

apparet, apud nostrum quoque scribendum fore mox

in ecthlipsi, si certum esset librariorum, non ip-.

sius Martiani errorem esse. Varians lectio nulla

est, nisi quod in Reichenauensi et Darmstattensi

perperam eclypsi legitur.

~regi rtQogq)6va}v] Quinctilianus (I, 8, 22;

p. 105 Spald.): • Difficilis observatio est per tenores

(quos quidem ab antiquis dictos tomores compcri,

nt videlicet declinato a Graecis verbo, qui révoc;

dicunt); vel accentus , quas Graeci zrgogqy6oeg

voeant, quum aeuta et gravis alia pro alia ponitur,

ut in hoe Camillus, si aeuitur prima ; aut gravis

pro flexa, ut Cethequs , et hic prima acuta: nam

sie media mutatur; aut flexa pro gravi, ut apice

cireumdueta sequente« cet. Pariter Isidorus (etym.

f » 18» 1. p. 28 Arev.): »Accentus, qui Graece

prosodia dicitur, ex Graeco nomen accepit. Nam

Graece πρός Latine ad, qjör} Graece Latinè can

tus est. — Latini habent et alia nomina. Nam ae

centus, et tonos, et tenores dicunt, quia ibi sonus

crescit, et desinit.« Atque hisee antiquior Gellius

.CMarîiadHlCàpeliaÂj ljb. IIL §. Ш. 285

sallaba aut gravis est, aut aeuià^aufc circumflcxa, et ut nulla vox sine vo-cali est,

ita sine accentu nulla. Et est accentue, ut quidam putavcrunt, anima vocis, et seminarium

Musices, quod omnis tmodulati'o ex fastigiis vocum gravitateque cornponitur,

ideoque accentue quasi accantus dictus est. Omnis igitur vox Latina, sim* 309

plex sive composite, habet unum sonum, aut acutum, aut circumflexum; duos

autem acutos aut inflexos habere nunquam potest, gravis vero saepe. Acutum ha

bet in prima syllaba, si dicas Caélius; in secunda Sallústius; in tertia Curiátius;

inflexum item in prima, si dicas coêluoe; syllaba autem penúltima nunquam

acuitur natura ipsa, sed praecedens ejus, id est ab ultima tertia, sive brevis sive

longa sit, ut Cicero, Caélius. Flexus autem sonus in'ea tantnmmodo syllaba

consistit quae praecedit ultimam, nec aliter quam ut ipsa natura longa sit, et

ultima tarnen brevis, ut Galènus. At si ultima longa, aut penúltima natura

vel positione longa, licet ultima brevis, acutus tarnen sonus fiet, Galéni,

(15, G)> »Quas Gracci«, inquit, «Jtçoçcodiaç di- ЬЯ adscripsisee , qncm tarnen ab го non ¡nlellectnm

cunt, cas Teteras docti tum notas vocum, tum mo- fuisse e prorsus falsa ¡nterpunctionc patet, qua junxlt:

ileramcnta, tum accentiunculas , tum voculatîoncs »gravis vero saepe acutum Labet«! Quam si mn~

appcllabant.« Et paulo inferios (15, 25): »P. Ni- taveris, ut supra feeimus, et vocem gravis pro quarto

gîdiiis summum tonum JtQOÇcoôiav aculam dícit, pluralis acccpcris, quae scriptio Martiano admodum

et, quem accenlitm nos díeimiis, vocnlationem ap- familiaris est, sensura dcnnini capíes,

pella t« (v. infra §. 275). De accentibus in univer- autem penúltima] Grotiiis edidit antepenúltima:

sum praeter relujóos grammaticos confcrcndiis est quo facto coactus erat banc addere notnm: »Lege

Prisciani liber singularis de boc argumento; cquC syllaba autem penúltima; quod vel .ex eo liquet

recentioribus Franciscns Ritterns (elem. grainm. Lat. verum esse quia snbjnngit: «sed praecedens ejus

1. II, Bcrol. 1851), licet ejus rationcs probare in id est ab ultima tertia.« Et ita babtiit AIS. qui et

omnibus baudquaquam possimus. semper pro penúltima pene ultima refert.« Sed

accantus] Isidorus (ctym. 1, 18, 2; p. 26 Arev.): ipsius tantum Grotii error erat, siquidem jam ante-

»Accentus dictus, quod juxta cantum sit, sicut riores editioncs veram exbibnerant lectionem, quam

adverbium, quia juxta verbum est.« Beda (de arte Darmstattcnsis queque codex conGrmat

ractr. Op. I, 29) : » quod ad cantilcnam vocis nos fa- at si ultima] Lege jnvante ex parte manuscript©

riat agnosecre syllabas.« Cicero (orat. 17 f.): »Mira »at si ultima longa natura ant positione longa, li

ent quaedam natura vocis: cujus quidem e tribus cet ultima brevis, acutus sonus liet, ut Galcni,

oinnino sonis, inflexo, acuto, gravi, tanta eit et Gamillos. • Gbot. — In editis enim lcgebatur aut,

tarn suavis varíelas perfecta in cantibue.« eni vcriis sensns non respondebat, unde in Reí

dnos autem] Miror Grotium ad lumc locum ni- ebenauensi etiam códice qnod a prima manu serî

36*

284 Martiani « iCápelkc ЦЬ. Ш; $j 269.

Camílli. Inflexi proprium est Ынг, ut» nisi longi& naturae; syllabis non adhaereatj

acutus autem et in longis et in brevibus invenitür. Omnis autem; vox

aut acutum aut circumflexum sonum habeat necesse est, etiam si monosyllaba

-' sit. MonosyHaba enim gravi carent. Omnis vox monosyllaba, quum aliquiel

significat, sive brevis sive positione longa, aeuitur, ut diciinus iur, ¡áfej si autem

natura longa fucrit, flectetur, ut lux, mos. Disyllabae vero priorem aeuunt, vel

quum brevis est utraque, ut citus, vel quum positione longà est utraque, ut

sóllcrs, vel altcrutra positione longa, ut cóhors. Si vero prior syllaba natura longa

est et sequens brevis, flectetur prior, ut luna ; si posterior longa erit positione vel

natura, prior acuetur, ut codex, dócte. Nulla enim longa invenietur gravis in disyllaba

prior. In trisyllabis si media brevis fuerit, quam penultimam dieimus,

non dubie grayi accentu pronunciatur, ac statim prima ejus, hoc est tertia ab

ultima, acuetur, ut in Cátulo; si vero eadem longa est, iuterest quemadmodum

sit longa. Si enim natura longa est, bre visque ultima, media flectitur,

ut Cethêgus, Mancînus; si vero media longa erit natura, ct extrema longa,

media aeuetur, ut Catóni, Ciceróni; vcl si positione longa erit, media acuta

durabit, qualiscunque novissima fuerit, ut Catúllus, Catdllo, Metéllus, Mc-

£70 téllo. Pronomina autem quae duplici modo declinantur, id est aut corripiuntur

ptum erat aut delete litera medía correctam vidi.

Cum nostra autem lectíone omnino concinit Dannstattensis,

nisi quod verba »natura velu omissa snt

omnis autem] Quinctilianus (i, 5, 51 p. 1121):

»Ea (verba), quae sunt syllabae unins", crunt acuta

ant flexa, nc sit aliqna vox sine acuta.«

ars] Adde cx MS. ars: boc enim exemptant,

ubi monosyllaba dictío positione longa aeuitur, dceideratur.

GnoT. — At hoc quoque jam in editîs

legebatur, paríterque in Rcichcnauensi et ü arms ta ttensi

exstat.

fuerit] Omissum boc e Darrastattcnsi snpplevi.

alterutra] Ita pro altera Grotius e sub códice

repon! j usait. Conduit Rcicbenaaensís.

docte] An non doctae? G нот. — Corrcclione

non opus est: nam in docte ctiain extrema longa.

Cethégus] Kail ein ad idem nomen Prisclanus

(de accent, p. 856) profert, addito ct alio exemple

vocis peroso. Qiiinctiliauus (1, 5, 23 ; p. 105

Spald.) baec: »Si Cethegus prima acota pronuncias,

media mutalur. Ultima nunquam aeuitur, in disyllabis

prior.«

duplici modo] Ita non G ro ti anus tan tu in codex;

sed Mtfnacensis etiam (С), Rcicbcnauensis, ct Darmstattensis.

Vulgo modo omissum. Quod ad sensnm,

pariter Priscianus (pag. 857) pronominum istiu s ,

ipsiusy ülius penúltimas indifferenter poni af

firmât.

Martiani Capcllae lib. III. §. 270. 988

aut producuntur, mediam syllabam in genitivo casu acüunt, ipsius, illius.

Horum si secundac breves fiant, primae acutae erunt, ut ipsius, illius. Si

vero longae erunt mediae , primae graves, secundae inflexae erunt, ut öccidit

sol, et occidit hominem ; ergo primae acutae sunt, quum mediae breves.

Quum vcro mediae longae, vel acutae vel inflexae; acutae quum longae

ultimae, ut tenebrae, latebrae, manipli. Haec a superioribus quae sunt alia,

ut Catullus, Sallustius, hoc differunt, quod illa consonantes discretas habent,

haec quamvis et ipsam penultimam positione habent longam, nullam tamen

in secunda syllaba ex consonantibus sibi retinent, sed in tertia sunt duae.

Ideoque factum est, ut media haec nomina, ténebras et lätebras, acuto accentu

primam syllabam proferrent, at maniplos et fenéstras penultima syllaba acuta

diceretur: quod quidam illud genus syllabae penultimae omnino breve puta

verunt, quia non terminaretur consonante ; quidam quia , licet non termina

occidit] Clarius Beda (de arte metr. Op. I.

p. 20): »Concido, decido, occido, si ad casum

pertinent, correptam liabent ci; si ad concisionem,

productam. «

quum vero] Legendum puto: »Cum vero mediae

longae vel acutae vel inflexae: Et acutae tum cum

longae ultimae, ut tenebrae, ut latebrae manipli.«

Dubito tamen aliquantulum: mendosum vero esse

locum non dubito. Gnor. — Ante acutae enim in

anterioribus editionibus legebatur aut : apud Grotium

uel; deinde in anterioribus quum ante longae, apud

Grotium tum. Quae reposui, praebuerunt codices

Monaeensis (C) et Darmstattensis.

laec a superioribus] Nescio quo pacto hic vo

ees Hae irruperint »Catullus, Sallustius*» et illa

.lioc differuntu : non addubito ex glossemate annata.

Lege ergo, liis expulsis: »Haee a superioribus sunt

alia quod illae consonantes* cet. Gnor. — Legerim:

„IIaec a superioribus, quae sunt allata, hoc dif

ferunt.~ Id certe magis placet, qnam violentum

prorsus maximi Hugonis Grotii remedium, qui plu

ribus expulsis emendavit. Vonck. (spec. crit. p. 148).

— At vero nondum »maximus« erat Grotius dum

. ista scriberet; sed puer tantum quindecim annorum.

Deinde nonne hujus censor Vonckius ipse plura

temere expellere voluit, quia neque hic meque ille

Martianum intellexerat? Videamus igitur num verba

scripta retineri possint et intelligi. Possunt vero.

Nam recte Martianus distinguit nomina quae con

sonantes liabent discretas, ut Catul- lus , Sallus

tius, ab iis quorum consonantes separari nequeunt,

ut » tene- brae, late- brae, mani- pli, et in utro

que genere accentuum imponendorum rationem di

versam esse contendit. Paulo aliter, attamen simi

libus usus exemplis rem tetigit Priscianus (de ac

cent. init.) hisce verbis: »Si penultima positione

longa fuerit, acuetur; antepenultima vero gravabi

tur, ut catëllus, Metéllus. Si vero ex muta et li

quida longa in versu constat, in oratione mutat ac

centum , ut latebrae , ténebrae.«

terminaretur] Male Grotius terminantur;* et

paulo post, ubi iterum terminaretur, reposuit ter

971

9286 Martiani Capellae lib. III. §. 271.

972

retur consonante, proxima syllaba inciperet a duobus consonantibus, et quod

natura literarum L et R, quod mollis est, nunc longam , nunc brevem syl

labam efficiat. Nulla autem vox Romana duarum vel plurium syllabarum

aguto sono terminatur ; inflexum autem non alias postremum habet, nisi

cujus posterior pars in syllabam natura longam excurrit, ut ergò et ponè.

Contextus orationis plerumque adimit aut mutat proprios sonos singulis vocibus.

Adimit his quae referuntur ad aliquid sequens, ut praepositionibus, ante urbem;

nam hic ante perdidit acutum sonum prioris syllabae: item post muros.

Mutant accentus adjunctis vocibus que, ve, ne, ce; quum tamen complexiva

aminarentur ! Equidem priores editiones, quas ille

conferre neglexit, secutus sum, et Reichenauensem

eodicem.

quidam] Lege : »Quidam mediam • cet. De re

ipsa v. Justi Zinzerlingii dissertationem additam Pro

mulsidi ejus eriticae. Voxcir. (spec. crit. p. 149). —

fnterpungendo effecisse arbitror, ne quid difficul

fatis remaneret.

nulla autem ] Quinctilianus (1, 8, 51. p. 110

Spald.): »Est autem in omni voce utique acuta,

sed nunquam plus una ; nec ultima unquam ; ideo

que in disyllabis prior.*

poné] Errat liic profecto Martianus, nisi mire

depravati sint codices. De ergo facile concesserim,

sed pone gravi notandum et ultimam habere bre

vem, ideoque circumflecti non posse in postrema,

quis puer est qui ignorat? In MS. tamen fuit po

mae. Grot. — Erravit utique Martianus. quum cir

cumflexo notandum pone diceret, cujus ultima bre

vis est; acuto autem, non gravi, nt Grotio placet;

notatum esse ex Prisciano apparet, ' quem qui le

gerit, erroris fontem apud nostrum facile intelliget:

.Distinguendi ratio legem accentuum saepe contur

bat, dum si quis pronuncians dicat pone, ergo vel

quia , quod apnd Latinos in ultima syllaba, nisi

liscretionis causa , poni non potest accentus, et

hoc est quod diximus poné, erg6. Pomé ideo dixi

mus ne putetur esse verbum iinperativi modi p6ne.

Erg6 autem diximns, ne putetur esse conjunctio

nem rationalem, quae est érgo. • (Adde eund. l. 8.

p. m. 278). Similiter Augustinus (Dial. in oper. I,

p. 193) de ambiguis tribus de causis: •acnmine-,

inquit, » ambiguum est qnum scribitur pome , utrum

* ab eo, quod est pono, an ut dictum : pone sequens;

namque hanc dederat Proserpina legem, incertum

est per placentem acuminis locum.« 4ecentrtm igitur

in extrema syllaba perspicuitatis causa contra regu

lam positum communem habebant pone et erg4;

sed circumflexum solum erg6, quam diserte Ser

vius (ad Virg. Aen. 6, 670) testatur »solam esse

particulam, quae habeat in fine circnmflexum. « Adde

Diomedem (p. 428) et Franciseum Ritterum (elem.

gr. Lat. p. 86), qui Priscianum recte emendat.

ce} inserui hoc e Darmstattensi codice. Sie et

Servius (ad Aen. 10, 668): »Minores partieulae,

ut que, ve, ne, ce, qnotiens junguntur aliis 'par

tibus, ante se aecentum faciunt, qualislibet sit

syllaba quae praecedat, sive brevis sive longa..

quum tamen] Habebant editi » enm tamen com

plexiva eonjunctione que, ve cum expletiva« cet.

I.ectionem, quam reepi, codices Darmstattensis et

Mionacensis (C) milii praebuerunt.

Martiani Capellae lib. III. §. 272. 987

conjunctio est que, ve quum expletiva, ut „Latiumque augescere vultis“,

et „stimulóve meum cor'* apud Accium in Pelopidis. Nunquam migrabit

acutus sonus de primis syllabis in postremas, praeter particulas conjunctas,

quarum hoc proprium est, acuere partes extremas vocum quibus adjunguntur.

Graeca nomina quum in Latinum vertuntur, nostra regula pronunciantur, misi

maneant Graeca. Olympus igitur et Caucasus sicut Latina proferuntur, quam

acuere. vel flectere debeant secundum rationem suprascriptam apparet. Sed

si manent Graeca, et huic regulae in peregrinis vocibus accedimus, necesse

est tamen in obliquis casibus acutos sonos in mediis syllabis servent, quoniam

apud Graecos quoque non alio accentu haec emunciari audimus. Acutus ac- 275

centus notatur virgula a sinistra parte in dextram ascendente /, gravis autem

a sinistra ad dextram descendente'; inflexi signum est sigma super ipsas literas

devexum ^. Accentus partim fastigia vocamus, quod literarum capitibus ap

ponantur, partim cacumina, tonos, vel sonos; Graece aegogqpöiag. Sciendum

etiam uni vocabulo accedere omnes tres accentus posse, ut est Argiletum.

complexiva] Conjunctio quae plura verba com- »Aeudire est operae pretium, procedere recte,

plectitur, vel potius connectit. Apud Gellium (10, Qui rem Romanam Latiumque augescere vultis.«

29) inscriptio quidem capitis legitur: »Quod parti

cula atque non complexiva tantum sit« cet. Deinde

autem : ».fique particula a grammaticis quidem con

junctio esse dicitur connexiva , et plerumque sane

conjungit et conneetit verba« cet. Alii ut Isidorus

(etym. I, 12, 2. p. 21 Arev.) copulativas illas ap

pellant conjunctiones.

expletiva] Isidorus de conjunctionibus (etym.

I , 12, 5): » expletivae« inquit » dictae, quia ex

plent propositam rem, utputa : si hoc non vis, sal

tem ilkud fac. • Syllabam igitur adjunctam ve Mar

tianus intelligit.

Latiumque augescere] Ennianum est. Gnor. —

Integrum fragmentum ex annalium primo servarunt

Acron et Porphyrion (ad Hor. sat. 1, 2, 51):

Accii fragmentum non ultra notum est.

signa] Haec est figura ea qua nunc in Graecis

libris utimur quaque jam Epiphanius (de pond. et

mensur. Op. II, p. 188) usus erat; sed altera quo

que veterum testimoniis comprobatur, ut Priseiani,

qui (de accentibus p. 855) circumflexum ait esse

»notam de acuto et gravi factam« (ergo °), at

que Isidori, cujus haec sunt verba (etym. M , 18,

25 p. 29 Arev.): »Circumflexus, quia de acuto et

gravi constat; incipiens enim ab acuto in gravem

desinit, atque ita, dum ascendit et descendit, cir

cumflexus efficitur.« In monumentis quoque accen

tus apparent quum Graecis (Bianelii marm. Crem.

tab. X; Ursati monum. Patav. p. 276. Biagi monum.

Gr. p. 228) tum Latinis (Lupi Sev. mart. 60. Mus.

Veron. 170, 5); quorum de antiquitate confer et

288 Martiani Capellae lib. III. §. 274.

974

975

976

DE NATURA SYLLABARUM.

Memoratum arbitror competenter, quae sint et quemadmodum vertantur

fastigia syllabarum ; nunc earum longitudines intimabo. Unaquaeque enim

syllaba aut brevis est, aut longa , aut communis. Brevis est, quum vocalis

corripitur ac nullis consequentibus adjuvatur; aut quum correpta forma vel

litera terminatur. Longa autem duobus modis efficitur, matura et po$itióne.

Natura, quum vocalis producitur, aut quum syllaba circumflexum accentum

tenet vel acutum in penultima, aut quum monosyllaba uuaquaeque vocalis est,

aut quum diphthonga reperitur, vel quum prima syllaba sub alia forma cujus

cunque verbi composita nec vocalem nec acumen mutat. Positione, quum

hrevem vocalem aut duae consonantes sequuntur, sive in eadem syllaba, sive

in sequenti, sive per ambas divisae, aut in altera tria: duplex una. Duplices

autem sunt X et Z: aliquando I et C fieri possunt duplices, ut si I inter

vocales sit, ut ajo, Troja; item C, ut „hoc erat alma parens.“ Hae autem

consonantium, vel duplicium, quae breves adjuvant, formae tunc possunt,

si in eodem sermone claudantur ; ceterum proximi sermonis consonantes

nihil adjuvant praecedentem, licet Virgilius refragetur dicens: „arma virumque

cano, Trojae* — et item: „fontesque fluviosque voco.* Diphthongi autem

sunt AE, OE, EU, AU, EI ; absque his syllabis nulla diphthongus memoratur.

Villoisonum (anecd. gr. II, p. 150 sequ.) et Nori- (p. 4'Putsch.) Mariusque Victorinus (p. 2474). To

sium (ad Cenotaph. Pisan. diss. 4, p. 488 sequ.). tam quaestionem erudite tractavit Schneiderus (elem.

diphthonga] MS. plerumque diphthonga, ut suh- II, p. 666—678).

audiatur vocali. Giuot.— Equidem subaudio syllaba, fontes] Virgilii (Aen. 12, 181). Alia exempla

at nominativus sit. Vulgo diphthongo. Isidorus congessit Schneiderus (elem. 2, p. 691).

(etym. 1, 16, 2. p. 25 Arev.): »Diplithongae syl- diphthongi] Omissum in editis vocabulum au

labae Graeco nomine dictae quod in eis binae vo- supplevi e codicibus Reichenauensi et Darmstattensi.

cales jungantur.« EI] Priseianus (I. p. 50): »I quoque apud an

hoe erat] Eodem exemplo (e Virg. Aen. 2, 664) tiquos post E ponebatur et EI dipl.ll.ongum facie:

inferius (§. 278) iterum utitur; pariterque Charisius hat, quam pro omni I longa scribebant more au

Martiani Capcllae lib. III. §. 278. 289

DE COMMUNIBUS SYLLABIS.

Communium autem syllabarum modi sunt octo. Nam primus est quum

correptam vocalem sequitur subjecta consonantibus liquida; est enim longa,

ut ,,vasto Cyclopis in antro*; brevis, ut „vastosque ab rupe Cyclopas.”

Secundus modus, quum correpta vocalis in unam desinit consonantem sequente

H; est enim longa, ut „terga fatigamus hasta*;

tumuli.“

brevis: „quisquis honos

Tertius, quum correptam vocalem duae consonantes sequuntur,

quarum prima S litera sit; est emim longa: „unde spissa coma*; brevis:

»ponite spes sibi quisque.“ Quartus locus, quum brevis syllaba partem

terminat orationis; est enim longa in commate, ut est „nam tibi Tymbre

caput Evandrius“; brevis: „hoc caput o cives.“ Item alter locus, ex di

phthongo fit communis; longa, ut „Musae Aonidcs*; brevis: „insulae Ionio

in magno.“ Quum vocalis enim sequitur , potest diphthongus fieri brevis, ut

„sudibusvc praeustis.“ Alius locus, quum longam vocalem alia vocalis sequitur;

est enim longa: ,,o ego infelix quem fugis“; brevis: „sub Ilio alto.“ Alius

tiquo Graecorum.* Atque etiam Isidorus quinque

illas diphthongos (etym. I, 16, 5; p. 23 Arev.) sta

tuit. Quinctilianus (I, 7, 18; p. 180 Spald.):

.Diutius duravit, ut E et I jungendis cadem ratione

qua Graeci ει uterentur, sed ea casibus numeris

que discreta est.« Scioppius (gramm. philos. p. 200

soqu.): »Eitur: quod est tertiae personae verbum

ab eor. Hic M : longa est ac duorum temporum;

sed E propemodum alsorbetur. — Plauti comoe

dia exstat Capteivei inscripta. — Elegantiores imi

tabantur Graecos et binei seu bini eodem prorsus

modo quo illi suum ßiv&u efferebant, quod epi

stola ad Paetum Cicero testatur. — Varro (R. R.

4, 2) auctor est, villam quae ex veliillam et veil

lam facta vox est, a rusticis vellam efferri solitam,

ergo dubium non est quin et antiquissimi Romano

pronunciare fuerint soliti. Naum liber posterio

res fecerunt ex leiber, priore vocali suppressa, quod

contra veteres dixerant leber.« Adde Velium Lon

gum (de orthogr. p. 2220 Putsch.).

octo] Quinque numerat Charisius (p. 5 Putsch.),

novem Beda (p. 2582) iisdem fere exemplis usi.

Adde Valerium Probum (p. 1452) et Marium Vi

ctorinum (p. 2474). Exempla pleraque e Virgilio

petita sunt (Aen. 5, 617 et 647. 9, 610. 10,

495. 11, 509. 10, 594. 12, 872. 5, 211. 7,

824. 8, 261. 2, 664. 4, 22. 11, 7. 3, 270).

ponite] Male Beda: »ponite spes sibi quisque

suas. « Male etiam libri ante Grotium editi illum

secuti. Sed pejus Grotius : »ponite spcs quisque

suas.« - Nullus eorum fontem (ap. Virg. Aen. 14,

509) adiit. Optime codices Reichenauensis, Darm

stattensis, et Monacensis (C) ipsa Virgilii verba,

quae edidi, exhibent.

978

37

990 Martiani Capellae lib. III. §. 278.

979

~.

locus, quum pronomen C litera terminatur vocali sequente; est enim longa:

„hoc erat alma parens*; brevis: „solus hic inflexit sensus.“ Alius locus, quum

correptam vocalem sequitur Z; est enim longa, ut ,,Mezenti ducis exuvias“;

brevis: „nemorosa Zacynthos.“ Dicta natura in tribus generibus syllabarum.

superest ut finales dicantur, in quibus artis auctoritas et canonica forma com

sistit; ac prius de nomine retractandum.

DE NOMINE.

Nominativus casus singularis A litera terminatus brevis est, ut Catilina,

Julia. E litera finitus in Graecis longus est, ut Euterpe. I autem terminatus longus

est, ut frugi. O finitus in Latinis brevis, ut Cato; in Graecis longus est, ut Dido.

V terminatus longus, ut cornu. Al finitus brevis, ut tribunal; el brevis, ut me];

il brevis, ut vigil, excepto uno Hetrusco, Tanaquil. Ol longa est, ut Sol; ul

brevis, ut consul. M terminatus brevis, ut tectum; licet hujus raro occurrat ex

emplum, quia inter vocales M deprehensum velut metacismi aspiritate subtrahitur.

An finitus producitur, ut Titan; en in neutris brevis est, ut carmen, in aliis ge

meribus longus est, lien, Siren. On terminatus longus est, ut Memnon. Ar termi

natus in monosyllabis tantum longus est, ut Nar, far. Er finitus in Latinis brevis

est, ut puer, excepto monosyllabo ver; in Graecis producitur, ut aër. Ir

Vr ter

minatus corripitur, ut murmur, excepto uno monosyllabo fur. As finitus

terminatus corripitur, ut vir. Or terminatus brevis est, ut auctor.

autem] Lege item. Voxck. (spee. erit. p. 85). —

Vide ne exciderint aliqua in antecedentibus, qui

bus oportuit certe addi: »in Latinis brevis« , ut

sedile , monile, singulare , verbale , quibus exemplis

Prisciauus utitur (p. 817).

o finitus] Exempla Macrobius (p. 861 Pont.

732 Zeun.) affert e Virgilio. Sed vide Quinctilia

num (7, 9, 15; p. 161 Spald.) et adde nostrum

(§. 280).

cornu] Codices Monacensis (C), Darmstattensis,

et Reichenauensis pro.longus habent brevis, inepte;

quamquam duo priores in eodem errore perseverant

et infra (§.280) ubi pro producitur legunt eorripitur.

occurrat] Sic codex Darmstattensis. Male editi

Currat.

aër] Cicero (de N. D. 2, 56): »cui nomen est

aër, Graecum illud quidem, sed perceptum jam

tamen usu a nostris: tritum est enim pro Latino.~

Plinius (2, 8, 4): »Proximum spiritus, quem Graeci

nostrique eodem vocabulo aëra appellant.•

Martiani Capellae lib. III. ' §. 279. 291

in Latinis nominibus producitur, ut facultas, paupertas; in Graecis tunc tantum

brevis est, quum genitivus dos fuerit terminatus, ut Arcas, Arcados. Es tormina

tus in Graecis nominibus brevis est, ut Anchises; in Latinis, si quintae declinationis

fuerit, producitur, ut dies; si tertiae, tunc longus est, quum genitivus singularis

non crescit syllaba, ut labes, vel crescens E productam ante ultimam syllabam re

tinet, ut quies quietis; nam si eam in I mutaverit, ut miles militis, aut corripuerit,

ut seges segetis, corripitur, exceptis his, Ceres, pes, atque his similibus. Is finitus

brevis est, ut agilis. Os terminatus tunc est in Latinis brevis, quum genitivus

ante ultimam syllabam non habet naturaliter longam , ut os ossis; in Graecis

tunc corripitur, quum genitivus diphthongo terminatur, ut öízog, toö ö%ov.

Vs finitus brevis est, ut doctus; sed longus fit, si genitivus syllaba creverit

et ante ultimam I aut V productam habuerit, ut virtus, et in uno inflexibili,

ut pus. T terminatus corripitur, ut caput. C finitus duo tantum nomina

facit, ut halec, quod producitur, et lac , de cujus declinatione dubitatur.

Genitivus singularis tunc producitur, quum aut mominativo similis est, ut so

natus ; aut diphthongum habet, ut Juliae ; aut I terminatur, ut docti; in

ceteris corripitur. Dativus singularis producitur, ut Pompejo; in Graecis

corripitur, si I litera finiatur, ut Palladi. Accusativus singularis in Graecis

tunc tantum corripitur, quum A vel on terminatur, ut Thesea, Delon; in

Latinis vero brevis est, ut doctum. Vocativus singularis A litera terminatus

singularis] Addidi hoc e Reichenauensi et Darm

stattensi.

nam si] Beda (de arte metr. Op. 1. p.50) paulo

clarius : »Breviatur vero es, si aut E in I mutaverit

in genitivo crescente, ut miles, militis ; aut brevem

habuerit, ut seges , segetis.«

exceptis] Codex Monacensis (C) pro pes habet

spes ; male.

os terminatus] Clarius iterum Beda (p. 50):

»0s monosyllaba, si ora significat, producitur: si

ossa , breviatur. Quae tamen os syllaba quum in di

syllabis venerit, et media syllaba genitivi producta

natura permansit, tunc longa erit, nt nepos , me

potis; si vero correpta, abbreviatur, ut compos ,

compotis.«

ossis] Reichenauensis male oris.

öí2og zoü örj^ov] Ita non solum codex Mo

nacensis (C), sed antiquiores etiam editiones habent

pro eo quod negligenter admisit Grotius Delus, et

in notis demum correxit.

dubitatur] Vide infra (§. 507).

37 *

299 Martiani Capellae lib. III. §. 280.

281

in Latinis omnibus, vel in Graecis femininis, corripitur, ut in tabula, Musa;

in masculinis longus est, ut Aenea. E terminatus in Latinis brevis est, ut

docte; in Graecis producitur, ut Tydide; exceptis his, quae nominativus

Graecus os terminat, ut Phoebos, Phoebe. I terminatus in Latinis longus

est, ut Mercuri; in Graecis corripitur, ut Nai. O terminatus in Latinis

brevis est, ut Cato, licet Virgilius contra sentiat; in Graecis producitur, ut

Dido. V terminatus producitur, ut cornu. In consonantes vero desinens

nominativi sequitur regulam , exceptis Graecis nominibus, quae saepe mutan

tur varietate linguarum, ut Diomedes. Ablativus singularis semper producitur,

absque quum E terminatur, in his duntaxat nominibus, quae tertiae fuerint

declinationis, ut a pariete. Nominativus et vocativus plurales in masculino

et feminino genere producuntur, ut fluctus, terrae ; in neutris breves sunt,

ut fata: in Graecis vero , quum A vel S terminati fuerint, ut rhetores, poëmata;

in aliis vero longi sunt, ut Musae. Genitivus pluralis brevis est, ut doctorum;

in Graecis longus, sed Graeca declinatione, ut Philemon. Dativus pluralis

et ablativus, si is fuerint terminati, producuntur, ut doctis; si bus, corri

piuntur, ut hominibus: at si Graeca sit declinatio, in terminatus dativus

corripitur, ut Arcasin; alias longus est. Accusativus pluralis in omnibus mas

culinis vel femininis producitur, ut doctos, Julias; in neutris corripitur, ut

moenia; in Graecis vero si as fuerit terminatus, et veniat a genitivo os finito,

corripitur, ut Arcadas ; alias producitur, ut Musas.

terminat] Ita Darmstattensis et Reichenauensis.

Antea pro

Tydide perperam scriptum erat Titide, quod correxi.

pato vocabulo indigemus, neque certum est, utrum

Grotius absque sensu »terminatur. « librarii an Martiani ipsius error sit.

at si] Lego: aut si, et deleo vocem corripitur

Diomedem intellige ex Virgilii (Aen. 1, 97) versu:

»0 Danaùm fortissime gentis Tydide. «

Philemom] Sic libri omnes praeter Grotium,

qui legit Philemon , unde conjectura elicuit qov%oi

voev : sed vulgatam retinui, licet manifesto falsam,

quia non mere Gracco sed a Latinis quoque usur

ex glossa natam. Gnot. — At particula transitum

tantum facere a Latinis ad Graeca videtur; quare

nihil mutavi.

veniat] Sic rectius codices Ileichenauensis,

Darmstattensis, et Monacensis (C) pro Grotiano

venit.

- Martiani Capellae lib. III. §. 282. 5

DE PRONOMHNE.

In omnibus pronominibus singularis nominativus correptus invenitur,

exceptis duobus monosyllabis, tu et qui. Genitivus singularis I vel E prolatus

longus est, ut mei, meae; alias brevis est, ut illius. Dativus singularis semper

productus est, ut nostro; exceptis mihi, tibi, sibi, quae indiflerenter accipiuntur.

Accusativus singularis corripitur, ut illum , exceptis me, te, se. Vocativus

singularis a nominativo suo non dissentit. Ablativus singularis longus est , ut ab

illo. Nominativus et accusativus plurales tunc tantum corripiuntur, quum A

fuerint terminati, ut nostra. Genitivus pluralis nunquam producitur , ut

illorum. Dativus et ablativus plurales is terminati producuntur; bus finiti

corripiuntur.

DE VERBO.

In omnibus verbis, modis, temporibus, numeris, personis, conjuga

tionibus haec uniformis est ratio. Quaecunque persona A fuerit terminata,

producitur, ut canta. E finita brevis est, ut lege, nisi a secunda conjugatione

veniat, ut doce; tunc enim longa est. I terminata persona semper producitur,

ut nutri. O quae finitur, correpta est, ut audio; licet auctoritas et in his dis

crepet. Nam primae conjugationis primam personam Virgilius longam facit,

ut „canto quae solitus“, et „terra tibi mando.“ Tamem monosyllaba etiam

producenda sunt, ut do, sto, flo. V terminata persona producitur. Am

quae finitur, brevis est, ut legebam. Or finita corripitur, ut legor. S litera

terminata verba producuntur , si penultima litera A vel E fuerit , ut amas, .

doces; excepto monosyllabo es, et iis quae cx eo fiunt, ut ades. Si vero I

ante S habuerit, corripitur, ut legis, legitis; excepta secunda persona indi

cativi modi temporis praesentis , numeri singularis a tertia conjugatione pro-.

primae conjugationis] Omissa apud Grotiiim Virgilio (ecl. 2, 25), unde (8, 95) et alterum ex

supplevi c Darmstattensi et Reiclienauensi codici- cinplum repetiit.

bus. In primo excmplo legendum canto ex ipso , a tertia] Lege » a tertia conjugatione producta.«

9294 Martiani Capellae lib. III. §. 985.

984

98$

' producuntur, ut produc.

ducta, ut nutris, audis, et a verbo volo, vis. Si vero V ante S habuerit,

correpta erit, ut nutrimus. T litera terminata correpta sunt, ut legit. C finita

Participia licet per casus flectantur, a nominibus

tamen omni ratione dissentiunt.

DE ADVERBIO.

. ' Adverbia momosyllaba, ut huc, vel quae ex his fiunt, ut illuc, omnia

producentur, exceptis bis et ter. Quae vero A finiuntur, longa sunt, ut una.

Quae in E desinunt, producuntur, ut docte, pulchre; exceptis quae aut non

comparantur, ut rite, ant in comparatione deficiunt, ut bene, impune. Quae

I finiuntur, longa sunt, ut heri, praeter ibi et ubi, et quae componuntur ex

ipsis, ut sicubi; item quasi corripitur. Quae O finiuntur, a se venientia

brevia sunt; ab aliis ducta producuntur, ut falso, licet auctoritas variet.

Quae V finiuntur, longa sunt, ut noctu. Quae I. terminantur, corripi debent,

ut semel. Quae M, N, P finiuntur, brevia sunt, ut cursim, forsitan, fortiter.

Quae S terminantur, tunc tantum producta sunt, quum ante eam A habuerint.

Quae C finiuntur, producta sunt, ut illuc.

*

DE PARTICIPIO.

Omnium participiorum temporis futuri nominativus singularis brevis

est, ut lecturus; genitivus et dativus singularis producuntur, ut lecturi, lecturo,

Tertia producta conjugatio illo aevo quae nobis correptae ultimae attulit Priscianus (18, 2, 10;

quarta. Juvat me manuscripti auctoritas. Grot. — p. 619 Rrehl.), qui omnino hunc locum de adver

Accedunt Ileichenauensis et Darmstattensis. Utique

mala in editis lectio erat » quarta« , atque ex ipso

auctore (§. 321) corrigenda.

impune] Quod hoc vocabulum deficere in com

paratione arbitratur, valde erravit Martianus; im

punius enim dixit Cicero (divin. 2, 27), impunis

sime Plautus (Poenul. 1, 3, 2). Meliorem rationem

biorum quantitate doctius tractavit.

heri] Priscianus: »in I quoque desinentia inve

miuntur adverbia, sed pauca primitiva, ut heri, ubi,

ibi; dicitur tamen et here.« Confer Quinctilianum

(1, 7, 22).

variet] Priscianus: »multa autem ex snpradictis

nominibus ipsa terminatione dativi pro adverbiis ac

Martiami Capellae lib. III. §. 285. 99$

excepto praesentis temporis participio, quod genitivum corripit, ut amantis.

Accusativum et vocativum breves esse constat, ut lecturum, lecture; ablativus

singularis tantum corripitur, ut amante, legente. . Nominativus et accusativus

plurales in masculini et feminini generis participiis producuntur, ut lecturi,

lecturos; in neutris corripiuntur, ut lectura. Genitivus pluralis brevis est, ut

lectorum. Dativus et ablativus pluralis is terminati producti sunt; bus finiti

breviantur.

IDE CONJUNCTIONE. ,,

Copulativae et disjunctivae et expletivae conjunctiones breves sunt, nisi

positio fecerit longas. De causalibus vero et rationalibus, quae A terminantur,

exceptis ita et quia, productae sunt, ut propterea et interea; quae I termi

nantur, excepta una nisi, producuntur, ut si; quae in N desinunt, si amte

eam I habuerint, producuntur, ut sin; alias breves sunt. Ceteras vero omnes

correptas CSSC COnStat.

DE PRAEPOSITIONE.

Praepositiones, quae in A exeunt, solae productione laetantur, ut contra

et extra, et una monosyllaba a. Ablativae praepositiones omnes corripiuntur,

exceptis monosyllabis, quae vel ex vocalibus constant vel vocalibus terminan

tur, ut e et de. Utriusque casus praepositiones correptas esse non dubium est.

cipiuntur, ut falso cet. — Et saepe corripiunt O testas conjunctionem in quinque species dividitur.

terminalem, quando in adverbia transeunt, ut cito, Copulativae hae sunt: et, que, ac, atque, at. Dis

sero, modo.« junctivae sunt: aut, vel, ve, ne, an, neque. Ex

ablativus] Tertiam tantum declinationem respi- pletivae sunt; quidem » equidem » saltem , videlicet,

cit, quia in secunda idem est cum dativo. quamquam, quamvis , quoque, enim, autem, porro,

licet , tamen. Causales : si, tametsi, etsi, .... alio

in nasculini] Ita codex Monacensis (C) et Darm- quin , praeterea. Rationales : ita, itaque, enimvero,

stattensis melius quam ex masculini in editis. quia, .... propterea, ideirco.* Expletivas Priscia

conjunctiones] Donatus (p. 1765 Putsch.): »Po- nus (16, 2, 15) nuncupat completivas.

Martiani Capellae lib. III. §. 288.

DE INTERJECTIONE.

988 Interjectiones longae sunt, si monosyllabae fuerint, ut heus; si vero

disyllabae erunt vel trisyllabae, quoniam speciem retinent partium orationis,

Hacc

observanda sumt,

exemplo earum, quarum similes erunt, judicandae sunt, ut papae.

ita, ut dixi, per omnes partes orationis in ultimis syllabis

exceptis positione longis et diphthongis.

2S9 Expleta cursim syllabarum pagina est,

Juganda demum verba, nam probabilis

Hic ordo rebus, quique disgregabitur

In bina demum: prima nam proportio

Dicenda, Graji analogiam quam vocant,

Ac mox repulsa quae novantur regula

Vulgoque docti quae anomala nominant,

Bis quarta fandi quis paratur portio,

Vel vulneratur ductus oris integer;

Quantumque solo inditum libellulo

Potest probare seriùm fastidium.

vel trisyllabae] Omisit haec Grotius, quae tamen tram lectionem Reichenauensis etiam et Darmstat.

tam in editis, quam in manuscriptis exstant. . tensis praebent.

quique] Grotii codex quisque, male; sensus bis quarta] Id est dimidia. Sensus totius loci

est: » hic ordo est probabilis et qui disgrega- liic esse videtur: »referam primum analogiam, de

bitur. «

dicenda] Expunxi est, quod in editis sequitur,

codicis Darmstattensis auctoritate, quia metro ad

verSatur.

vulgoque] Editi habent vulgo et quaeque; sed

jam Grotius: »melius, inquit, alii codices vulgoque

doeti, quae anomala. Vides aliquotiens Capellam

longas vocales diphthongosque non elidere.« Nos

inde anomala, quibus dimidia pars sermonis con

stat, vel potius integra sermonis species deturpatur;

quatenus et unius libri angustiae deorumque aequa

nimitas patiuntur, quos seria hodie fastidire con

sentaneum est ; « sicut et infra (§. 526) subita Mi

mervae interpellatione probatur. Extrema sic con

strno: n quautumque fastidium seriorum probare po

test.«

Martiani Capellae lib. III. §. 290.

DE ANALOGIA.

Analogia est igitur, quae Latine proportio dicitur, observatio similium 290

inter se loquelarum. Nam primum omnia nomina Latina duodecim literis termi

nantur: vocalibus quinque, et semivocalibus sex, atque una muta T, ut caput.

A igitur vocalium prima terminat masculina, ut Catilina, Jugurtha; feminina,

ut advena; feminina etiam Graeca, ut Helena, Andromacha; pronomina

analogia] 'Ava^oyioe est proportio, quae apud

grammaticos dicitur àvapogd., i. e. relatio, teste

Ammonio. VulcaN. — Gellius (2, 28): »In Latino

sermone sieut et in Graeco alii &va^oyiav sequen

dam putaverunt, alii dvaxpua2iav. 'Ava^oyia est

similium similis declinatio, quam quidam Latine

proportionem vocant; évópua?ia est inaequalitas

declinationum consuetudinem sequens. Duo autem

Graeci grammatici illustres Aristarchus et Crates,

summa ope ille éva^oyioev, hic àvópux^iav de

fensitavit.« Qua de re Varro (de L. L. libr. 8 ab

init.): »Crates mobilis grammaticus, qui fretus Chry

sippo homine acutissimo, qui reliquit sex libros

regi tíc divópu«2ioec, his libris contra analogiam

atque Aristarclium est nixus; sed ita, ut scripta

indicant ejus, ut neutrius videatur perdidisse vo

luntatem. — Hi qui in loquendo partim sequi ju

bent mos consuetudinem, partim rationem, non tam

discrepant, quod eonsuetudo et analogia conjunctio

res sunt inter se, quam hi credunt: quod est nata

ex quadam consuetndine analogia. Neque anomalia

neque analogia est repudianda« cet. Confer et Sex

tum Empiricum (adv. gramm. 1 , 10, 179 sequ.),

qui et ipse usum loquendi maxime respiciendum,

analogiae nullam vim in grammatica esse contendit.

Verissimum, si quid aliud, Quinctilianus (1, 6, 16

p. 147 Spald.) docet: »Non enim, quum primum

fingerentur homines, anälogia demissa coelo for

mam loquendi dedit: sed inventa est, postquam lo

quebantur, et notatum in sermone, quid quoque

modo caderet. Itaque non ratione nititur, sed ex

emplo ; nee lex est loquendi, sed observatio, ut

ipsam analogiam nulla res alia fecerit, quam con

suetudo.« Idem paulo ante (4, 6, 12): »Sed me

minerimus non per omnia duci analogiae posse ra

tionem, quum sibi ipsa plurimis in locis repugnet.«

Latine proportio] Eadem modo in versibus di

xerat. Quinetilianus (1, 6, 5; p. 139 Spald.):

»Analogiam proxime ex Graeco transferentes in

Latinum proportionem vocaverunt.« Paritcr Vitru

vius (3, 1) et Cicero (de univ. 4), qui primum se

ausum dicit Graecam vocem ita vertere, quamquam

Varro (de L. L. 9 init.) illius versionis auctor erat.

Deinde Seneca (ep. 120 p. 665 Lips.): »hoc ver

bum (analogia)« , inquit, »quum Latini grammatici

civitate donaverint, ego damnandum non puto, nee

Gellius (18, 9)

rationem proportionis dicit, quae unalogia appelle

tur. Isidorus (etym. H, 28, I. Op. III. p. 47 Arev.)

»analogiam Latine proportionem dicia refert quidem

in suam civitatem redigendum. «

sed addit, sicut noster: »et similium comparationem.*

advena] Atqui advena communis est generis:

utrum ergo avena legendum? an sit hic duarum

vocularum defectus lioe ferme pacto: »A igitur vo

calium prima terminat maseulina, ut Catilina, Ju.

gurtha; feminina, ut Musa; communia, ut advena«?

Gnot. — In omnibus, tam editis, quam scriptis

libris, eadem est lectio, quare nihil correxi.

58

9298 Martiani Capellae lib. III. §. 290.

99

quoque, ut altera, sola, illa. Quibus si detrahas A et ius addas, genitivum singu

larem feceris, ut dicimus alterius, solius, illius; si vero I, dativum, ut alteri, soli.

Illa vero quae sunt Graeca neutra, ut poëma, toreuma, tres casus in utroque nu

mero similes habent; in genitivo singulari tis assumunt, in dativo S amittunt, et in

E correptam ablativum finiunt, atque in plurali dativo et ablativo genitivi singularis

formam servant, licet et bus possint assumere. E correpta nomina terminata, quae

Latina sunt, neutra sunt, ut monile, sedile. Haec praeter casus, quos similes ha

bent, dativum et ablativum confundunt, ut huic et ab hoc monili, sedili; quoniam

ablativus, si in E exierit, quatuor casus similes faciet, quod neutrorum nominum

declinatio non admittit. Nam quae E producta in nominativo finiuntur, Graeca

sunt generis feminini, ut Agave, Autonoe, Graecorum more sunt declinanda,

ut nominativus, dativus, vocativus et ablativus pares sint, genitivus S, ac

cusativus N finiantur. Quae nomina autem E in A convertunt, ut Andromache

Andromacha, sic declinantur, ut 'Latina in A exeuntia. I litera terminata

Latina nomina totius generis sunt ac monoptota, ut frugi, nihili. Gummi

autem et sinapi peregrina sunt neutri generis, et tantum numeri singularis,

sed per casus eodem modo decurrunt, excepto genitivo, qui S recipit, ut

sinapis, gummis; quamvis recte dicatur, haec gummis. O litera mullum

momen in neutro finit; nam aut masculina sunt, ut Cicero; aut feminina, ut

Juno, hirundo; aut utrique generi communia, ut homo. Quorum declina

tiones in duas species exeunt: nam aut O literam in obliquis casibus retinent,

ut unio unionis; aut I mutant, ut cupido cupidinis, crepido crepidinis;

singulari] Omissum hoc e Reichenauensi et

Darmstattensi supplevi, et paulo post ex iisdem

reposui possint pro possunt in editis.

Graecorum more] Quinctilianus (1, 8, 89; p. 127

Spald.): »Si reperias grammaticum veterum amatorem,

neget quidquam ex Latina ratione mutandum, quia

quum sit apud nos casus ablativus, quem illi nom ha

bent, parum conveniat, uno casu nostro, quinque

Graecis uti.« Omnino cf. Schneiderum (form.I, p.51).

nomina] Supplevihoc e codicibus Reichenauensi

et Darmstattensi, a quibus etiam paulo post copula

et ante vocem neutri melius abest.

I mutant] Exspectasses in I; sed Latini quo

que usurpant hanc prolepsin Graecis admodum fa

miliarem, ut mutare construant quasi mutando as

sumere; sic Statius (Theb. 10, 289); — — »per.

mutat Agylleus arma trucis Nomii«, et Seneca

(tranq. animi 2): » mutare nondum fessum latus. •

Martiani Capellae lib. III. §. 292. 299)

utraque autem syllaba crescunt in obliquis casibus, praeter vocativum sin

gularem. Caro autem praeter hanc amalogiam ut declinetur, consuetudo

obtinuit; item Anio, et quae in sua declinatione unica sunt, et sine exemplis

similium declimantur. Faciunt enim hujus carnis, Amiemis. Duo et ambo

quum sint semper pluralia, non sunt annumeranda his, quae supra dixi;

sua etenim consuetudine declinantur. Graeca nomina, quae O litera finiuntur,

ea quae a prima positione in nostram formam transierunt, ut leo, draco,

sic declinantur ut Ciccro, Milo; ea vero quae primam sui positionem integram

servant, ut Io, Ino, Graeco more declinantur, ut faciant in gemitivo Ius,

Inus, accusativo Ion, Inon, et ceteris casibus similiter, quanquam consuetudo

hanc Io dicat. Turbo, si nomen est proprium, ut Cicero declinatur; si

autem vim venti significat aut puerilis ludi instrumentum, ut cupido declimatur.

V litera tantum neutra finiuntur, ut cornu, veru, quod im plurali facit verua.

Apud veteres etiam specua dicebantur. Horum nominum plurales declina

tiones caremt dubitatione. Nam tres casus, ut im omnibus neutris, similes

sunt; item dativus et ablativus in bus syllabam exeunt; dativus et ablativus

singulares in genitivo plurali um syllabam jungunt. Quaeritur autem de

genitivo singulari, quem alii in us, alii in V literam egerunt; nec non dativo,

quem alii in I agunt, ut genui, cornui; quidam, veteres secuti, ablativo

et quae] Et errori librarii deberi videtur; sed hic Turbo, nomen proprium gladiatoris, Turbonis.

invitis libris nihil muto.

positionem] Quod Graeci 9épua dicunt, Latini

positionem. Quinctilianus (1, 8, 60): • quia hoc

omnibus nostris nominibus accidit, quorum prima

positio in easdem quas Castor literas exit.«

Ion] Schneiderus (form. I, p. 500) legi vult

Iun, Inum, quae utique Graeca forma est (conf.

Fisch. ad Well. gr. Gr. I, p. 411).

Turbo] Príscianus (6, 3, 16; p. 228 Rrehl)

»Turbo turbinis, quando de vi ventorum loqui

mur; nam si sit proprium, servat O in genitivo,

Sie Horatius in secundo sermonum (2, 5, 310):

»Corpore majorem rides Turbonis in armis

Spiritum« cet.

specua] Sie et pecua Appulejo et antiquioribus.

Gnot. — Confer Virgilium (Aen. 7, 568) et Silium

(15, 428).

in genitivo] Anteriores secutus editiones ita

reposui; neque liquet cur Grotius duobns illis ver

bis omissis ediderit »V syllabam jungit«! Pro sin

gulares codices Darmstattensis et Monacensis (C)

exliibent singularis , male.

%95

38 *

500 Martiani Capellae lib. III. §. 295.

similem faciunt, huic genu, cornu; quoniam pluraliter genibus et cornibus,

amissaque ultima syllaba relinquitur dativus singularis, sicut fit in civibus

et suavibus, et quoniam genibus et cornibus dicimus, I litera in locum V

transit, sicut et optimum et maximum item dicimus, quum optumus et maxu

mus diceretur. Sunt aliqui, qui genitivo casu genuis et cornuis dicant, sed

non debet genitivus plures habere syllabas, quam dativus et ablativus. Quamvis

ergo dissimilia sint senatus et exercitus, tamen sic genus et cornus in genitivo

dicendum est, quemadmodum senatus et exercitus. Praeterea quaecunque no

mina vel participia genitivo singulari in is exeunt, dativo plurali syllaba

crescunt, ut Catonis, Catonibus; secundum quam rationem si esset genuis,

genuibus fecisset, ut syllaba cresceret. L litera finita nomina duplicem for

mam habent. Prima est, in qua masculina sunt, ut Hannibal, Hasdrubal, neque

alia fere propria quam Punica, excepto Solis nomine; item feminima, ut

Tanaquil, nomen Hetruscum; et communia, ut vigil , pugil; quae omnia

easdem declinationes habent. Altera species neutrorum, ut mel, fel, quae

hoc differunt a superiori declinatione, quod monosyllaba sunt, et L literam

per obliquos casus geminant. Nam de proconsule in nominativo, qui E litera

finiunt, naturam pro praepositionis intuentur; pro quippe ablativo tantum

praefertur. Nam respiciunt, quum proconsul dicitur, non duabus vocibus, sed

ito nomine dici, ut Drocurat • - composito » p rator, propugnator; nec quidquam obessc

genuis et cornuis] Sic codices Reichenauensis,

Darmstattensis, et Monacensis (C), quemadmodum

Grotius iam suspicatus erat, pro qenuus et cornuus

J I. pro g

in editis. De re ipsa vide Schneiderum (form. I,

p. 550). Cicero ipse (in Arateis) genus in secundo

casu a genu dixit.

ut syllaba] Sic Reichenauensis, Darmstattensis,

et Monacensis (C). Male in editis legebatur et.

quod monosyllaba] Pro quum — sint apud Gro

tium, meliorem codicis Monacensis (C) lectionem

quod recepi, et ' ex eodem, Darmstattensique et

Reichenauensi sunt pro sint.

proconsule] Restitui ex codice Darmstattensi

pro proconsulo, quod jam Grotius intellexerat ferri

non posse, liac nota addita: »Lege: tamen si procom

sule. De proconsule et proconsul vide orthograpliiam

Manutii. Glossa: Proconsule, &v9v%rrærog, Pro

praetore, &vtv6tQoetryöc. Sic exconsul et ex

consule.« Plura dabit Augustus Soldan (quaestt.

de aliquot partibus proconsulum et propraetorum,

Hanoviae 1851, p. 18 sequ.).

Martiani Capellae lib. III. §. 294. 30I

exemplo, quod haec nomina possunt verba ex se facere, ut procuro, pro

pugno ; nam praepositio perit, proconsulo autem non facit, licet consulo

faciat. Tamen si proconsule dicatur, in casu nominativo monoptoton erit;

sed propter consuetudinem proconsul dicatur, ut declinari possit, quemad

modum illa, quae litera L terminantur, ut vigil, pugil, mugil ; quoniam in

plurali genitivo mugilum dicimus, et pugilum; mam si mugilis esset nomina

tivus, ut agilis, mugilium faceret, ut agilium. M litera etiam neutra finiuntur, ut

telum, scamnum. Sed hoc animadvertamus, quoniam quae nomina I ante ulti

mam syllabam habent, ut lilium, folium, genitivo singulari, item dativo et ablativo

pluralibus, eandem geminare debent, ut lilii et liliis; quoniam genitivus aut

pares syllabas nominativo habet, ut scamnum scamni, aut plures, ut caput capitis,

pauciores nunquam ; praeterea dativus O litera finitus, in I eam convertit, ut sca

mmo scamnis; sed consuetudo et auctoritas veterum ingeni, consili, imperi per tres

syllabas maluit dicere. Vasum an vas dici debeat, quaeritur, quoniam quaecun

que neutra non M litera nominativo finiuntur, si pluralem recipiant, dativo et ab

lativo in bus cadunt, itaque monile monilibus, genu genibus, pecus pecoribus, no

mien nominibus, marmor marmoribus; secundum quae vas vasibus facere debuit,

et in genitivo horum vasum, quoniam quaecunque neutra singularia ablativo

E litera finiuntur, genitivum pluralem totidem syllabarum habent, quot ab

lativum singularem, ut a memore memorum , capite capitum; sed hoc momcn

nam respiciunt] Ita Grotius in margine pro nom.

ut lilium] Sie eodex Monacensis (C), unde et

infra lilii et liliis scripsi. Grotius exempla hic pror

sus omisit, infra autem in nominativo casu posuit.

Impugnat autem Martianus eos, qui hos genitivos

antiquo more per simplex I proferebant lili, foli;

qua de quaestione inter recentiores quoque magnae

lites exstiterunt, postquam Bentlejus (ad Tet. Andr.

2, 1, 20) contenderat, sub Augusti senescentis

aetate demum mutationem illam factam esse, ut I

geminarent. Conf. in primis Forbiger (de Lucretii

carmine p. 74 sequ.), Huschke (de Annio Cimbro

p. 42 sequ.), et ab altera parte Sverdsjoei Vindi

ciae praecepti Bentlejani (Rigae 1852. 8).

scamno, scamnis] Lege scamno, scamni. De

genitivo singulari sermo. Gror. — Codices nihil

variant.

secundum quae] Lege : » secundumque haec

vas vasibus facere debuit, et in genitivo horum

vasum.« Grot. — Haud perspicio, cur quae lona

erant correxerit. J^asum tamen rescripsi, quia se

quentia postulabant itaque in codice Darmstattensi

a prima. manu scriptum videram. De re ipsa conf.

Iluddimannum (inst. gr. Lat. I, p. 111 Stallb.).

302 Martiani Capellae lib. III. §. 295.

per anomaliam declinatur, et erit singulari nominativo vas, genitivo vasis,

dativo vasi, ablativo a vasi; plurali autem sic declinabitur, ut scamna. Lu

cretius tamen genitivo vasi, ut: — „rarique facit lateramina vasi.“ N litera

terminantur masculina, ut flamen , pecten ; communia duobus generibus, ut

tibicen, fidicen, quod frequentissimi auctores non probant, nam etiam tibicinam

et fidicinam dicunt; item neutra, ut nomen , flumen, quae omnia manifesta

declinatione uno modo declinantur. Altera species est generis masculini, quae

E literam ante extremam N servant, ut licn , rem , quae tamen ipsa quoque

in ceteris ut superiora declinantur. Gluten quoque his simile est, licet Sal

lustius glutinum dixerit; item feminina quasi similia videntur; nam ren sin

gularis nominativus nec ullus alius ablativo excepto iu usu est. Graeca ,

quae N finiuntur, praecedentes habent literas A E I O, ut Alcman, Cephen,

delphin, Phaethon ; ex quibus quae au , en, in terminantur, exemplo su

periorum declinantur, ut fulmen, numen, fidicen; quae vero on finiuntur,

si producta on Graeca declinantur, ut Leon, eamdem literam et apud nos pro

ducunt, ut Cicero, Scipio: ea autcm , quae ex productione nominativi casus

corripiuntur in reliquis figurationibus, ut Amphion, Creon, Agamemnon,

admittunt apud nos N literam in nominativo, et comparabuntur his Latinis,

quae conversis casibus correpta efferuntur, ut virgo, turbo; quae apud Graecos

ut Phaelhon

Phaethontis. R litera praecedente A terminatorum, ut Caesar, lar, far, par,

recipiunt T literam, apud nos quoque eamdem habebunt,

gemitivo] Nempe singularis. Locnm tamen apud

Lncretium (6, 252) nunc sic legunt recentiores:

— »rareque facit lateramina vasis •

(ed. Paris. 1744; Lips. 1776); quamquam vasi in

codicibus lectum esse ex eo colligitur, quod Wa

kefield vasi edidit.

tibicem] Priscianus (8, 2, 4): »communia in

easdem literas desinunt , in quas et masculina, ut

hic et haec advena , homo, vigil, tibicen , fidicen,

ut quibusdam placet; nam usns eorum feminina in

A terminat, tibicina, fidicina. «

Sallustius] In libris deperditis. Plenius frag

mentum servavit Charisius (p. 67 Putsch.): » quasi

glutino adolescebant. «

alius] Intellige casus singularis numeri. Ablati

vum excipit, eo enim usus Ausonius (ep. 15, 2) erat.

AEI0] Ita codices Monacensis (C), Reichenau

ensis et Darmstattensis. Grotius addiderat etiam V;

sed male, quia hac litera Graeci carent, et quam

Martiani Capellae lib. III. §. 297. 505

impar, una forma est, nisi quod neutrum in reliquis casibus R litcram ge

minat, ut far, farris. Poëtarum vero licentia haec momina pluraliter dixit,

quum omnia nomina, quae pondere aut mensura aestimamus, pluralem mu

merum non admittant, ut aurum , plumbum , triticum, oleum. Errant ergo

qui parium dicunt, quoniam haec in plurali triptota sunt, ut hi Caesares, hos

Caesares, o Caesares; nec potest accusativus I habere ante S, si genitivus

ante V R habeat. Videntur tamen qui parium dicunt nominativum pluralem

generis neutri intueri, et quoniam paria dicuntur, ut suavia, facere parium

ut suavium. R litera praecedente E terminatorum species sunt sex. Prima

quae genitivo casu nullum incrementum admittit, et in I literam mutatur,

ut aper, niger, macer: apri, migri, macri. Secunda haec, temer, lacer, puer:

teneri, laceri, pueri. Tertia, ut imber, uter, quae a superioribus hoc differt,

quod haec in gemitivo S literam accipit, et dativo I finitur, et non crescit ut

secumda species, et in genitivo plurali ium literis finitur. Quarta, ut pater,

mater, frater, quae dativis pluralibus non ut prima species apris, sed

fratribus facit, nec secunda syllaba crescit et in genitivo plurali um syllabam

habet. Dicimus enim fratrum , patrum, non ut in tertia utrium , imbrium.

Praeterea tres casus similes habet, hi patres, hos patres, o patres, quum

*

vis in margine legamus Creum, hoc tamen nihili

est, quum Creon scribatur, ut paulo post a Mar

tiano ipso.

furris] Addidi vocem e Darmstattensi codice.

pondere] Fere iisdem verbis Charisius (p. 72

Putsch.): »alia pluralitate carent, ut garum , oleum,

vinum, ferrum, panis, frumentum, et cetera, quae

ad pondus, numerum, mensuramque exiguntur.«

Item Priscianus (8, 10, 84; p. 202 Rrell.): »Sci

endum tamen quod metallorum vel seminum vel hu

midorum ad mensuram vel ad pensum pertinentium

pleraque semper singularia inveniuntur.*

triptota] Nimirum quae ium in genitivo habeant,

non es sed is in accusativo habere censet (v. §. 298).

Sed de par dubium est; confer Selineiderum (form.

I, p. 258), qui tamen nostri loci prorsus immemor

fuit.

apri] Quinctilianus, qui saepe eos ridet, qui

usu loquendi non contenti in rationis scribendi cau

sas curiosius inquirunt, haec (I, 6, 15; p. 144

Spald.) observat : »Illi autem iidem, quum inter

rogantur, cur aper apri et pater patris faciat?

illud nomen simpliciter positum, lioc ad aliquid esse

eontendnnt. Praeterea, quoniam utrumque a Graeco

ductum sit, ' ad eam rationem recurrunt, ut fra

tgóg patris, x&vrgov apri faciat.•

504 Martiani Capellae lib. III. §. 208.

reliquis generibus, id est feminino neutroque.

999

*

imber et uter hos imbris et utris faciat. Quinta species est, ut passer, anscr,

later, mulier, quae a secunda specie hoc differunt, quod illa cum incremento

syllabae I litera finiuntur, ut gener generi; haec in S exeunt, ut passer

passeris, et in ceteris discrepant. Piper namque et cicer neutra in quinta

specie habentur; nam ut passer ita declinantur in numero singulari, quem

nunquam egrediuntur. Sexta species, ut neuter, uter; neutrius enim et utrius

facit, et declinantur ut cetera pronomina, quae in ius literas genitivos, et in

I dativos agunt. Praeterea eos genitivos et dativos communes habent cum

R litera praecedente I una

tantum species est, vir. Fl litera praecedente O terminatorum species sunt

duae: alia quae per obliquos casus producuntur, ut sopor soporis, color coloris;

alia corripiuntur, ut arbor arboris; sed uno modo declinantur. Castoris et

Hectoris genitivos veteres produxerunt, sed nos corripimus, quoniam Graeci

horum nominum genitivos corripiunt. R litera praecedente V terminatorum

species sunt duae: prima, ut satur, quae genitivo I finitur , ut saturi ; se

cunda, quorum gemitivus in is literas venit, ut sulphur sulphuris, Augur

Auguris. Neutra autem , quae ur literis finiuntur, alia retinent V literam,

ut sulphur sulphuris, alia in O mutant, ut ebur eboris. S litera finitorum

nominum formae sunt octo. Nam aut A litera praeponitur , ut Maecenas,

lios imbris] Causam inferius (§. 506. 508) affert. ris ; sulfur autem et guttur V literam in genitivo

Reliquos grammaticos congessit Schneiderus (form.

I, p. 569 sequ.).

Castoris] Quinctilianus (1, 8, 60) de gramma

ticis veterum amatoribus : »inde Castorem media syl

laba producta pronunciarunt, quia hoc omnibus no

stris nominibus accidebat« cet. Cf. Ritterum (elem.

1. Lat. p. 47).

wt sulphur] Confer omnino Quinctiliani (1, 6,

92; p. 181 Spald.) haec verba: »ebur et robur ita

dicta ac scripta summis auctoribus in 0 literam se

cundae syllabae transferunt, quia sit roboris et ebo

servent : ideoque etiam jecur et femur controversiam

fecerunt, quod non minus est licentiosum, quam

si sulfuri et gutturi subjicerent in genitivo literam

O mediam, quia esset eboris et roboris : sicut An

tonius Gnipho, qui robur quidem et ebur, atque

etiam marmur fatetur esse: verum fieri vult ex his

robura , ebura, mnarmnura ! Quodsi animadverterent

literarum affinitatem, scirent, sic ab eo, quod est

robur, roboris fieri, quomodo ab eo, quod est

miles, limes , militis, limitis ; judex , vindex, judi

cis , vindicis. «

p. 68 not.).

Adde Scioppium (gramm. philos.

Martiani Capellae lib. III. §. 299. 30S

civitas; aut E, ut verres, moles; aut I, ut panis; aut O, ut custos, nepos;

alias V, ut Ligus, vetus; alias R, ut iners; alias N, ut serpens; alias P, ut

praeceps. S autem litera praecedente A species sunt duae. Prima, ut Mae

cenas, Laenas; secumda, ut nostras, Privernas; quae a superioribus hoc

differunt, quod communia sunt omnibus generibus, et assumere debent I

literam in genitivo plurali, quae neutralibus in plurali nominativo, accusativo,

vocativo familiaris est. Igitur nostratium, Privernatium dicemus, quia sunt

haec nostratia, Privernatia; sed et praegnatium ct optimatium dicimus, quia

accusativus pluralis I literam habet, ut hos et has optimatis et has praegnatis,

quamvis vetores praegnatum et optimatum dixerunt. Praegnas autem feminini

et neutri generis est. As et mas quum sint monosyllaba, amalogia non tementur,

sed propria quaedam declinatione assis et maris faciunt, et in plurali assium,

marium. Fas et nefas aptota sunt. Graeca nomina, quae apud nos in as

exeunt, tres species habent. Prima cst, ut Olympias, Pythias; mam Olym

piadis et Pythiadis facit. Secunda, ut Pallas, Thoas, Atlas; nam Pallantis,

Thoantis, Atlantis facit. Tertia, ut Aeneas, Pythagoras, Lycas; nam facit

Aeneae, Pythagorae, Lycae; quando nostra ratione nomina, quae genitivo

in E exeunt, nominativo A finiuntur, ut Catilinae , Catilina. Sed Graeca

sunt, . ideo in mominativo S literam retinent. Quaedam tamen perdunt S literam

in nominativo, ut Nicia, Mela. Ergo in his nominativis consuetudo servanda

est. S litera praecedente E terminatorum species sunt quinque. Prima, quorum

Laenas] In editis Lenas ; unde Grotius obser

vat: »Dubito de hoc loco.« Sed non erat, quod

dubitaret, quandoquidem sexcenties AE cum E per

mutatur; Laenas autem gentis Popilliae cognomen

satis est notum.

differunt] Non erat igitur cur Sclineiderus (form.

I, p. 252) Maecenatium quoque dicendum existi

inaret, ut in gentilibus; utrumque enim geuus clare

noster distinguit.

fas et mefas] Ita Reiclienauensis et Darmstat- :

tensis pro corruptis, quae Grotius edidit, phas et

nephas.

sed Graeca] Ita Darmstattensis. Perperam in

editis : »sed haec Graeca. « Non enim ad Latina ex

empla respicit, sed ad illa quae Graeca in AS ter

minantur. -

Mela] In editis erat Medaea, unde Grotius jam

e vestigiis codicis sui conjecerat Mela, quod ipsum

in Monacensi (C) legitur pariter atque in Darin

stattensi et Reichenauensi; ex quo et anterioribus

500

501

39

306 Martiani Capellae lib. III. §. 501.

nominativus et accusativus et vocativus plurales similes sunt, sed genitivus

Secunda

pluralis in um exit, ut Hercules, proles, Herculum , prolum.

species est, quae a superiore hoc differt, quod genitivum pluralem in ium

compellit, accusativum in es, ut nubes, rupes, cautes. In qua forma mas

culina non habentur. Tertia, quae etiam si aliquam inter se habent diffe

rentiam in declinatione, tamen quoniam incremento syllabarum pares sunt in

obliquis casibus, in unam speciem rediguntur, ut Ceres, bipes, merces:

masculina autem exempla non sunt nisi Graeca, ut Chremes, Laches. Quarta

species hoc differt a praecedente, quod obliquos casus E in I compellit, quum

superior E literam servat: videlicet quoniam in mominativo non ut superiora

E producunt, sed contrahunt, ut hospes, antistes , ales, comes. Quinta species

a superiore hoc differt, quod genitivus aucta-syllaba I litera finitur, qui

etiam dativus habebitur, accusativo in em exit, ablativo in E productam ,

cui adjecta rum syllaba genitivum pluralem facit; cujus numeri nominativum

cum prima positione et vocativo singulari confuiidit, dativum et ablativum bus

syllaba finit, ut facies, dies, spes, acies. Sed consuetudo rei et spei corripuit,

fortasse quod monosyllaba sunt. S litera praeeunte I terminatorum alia cres

cunt per obliquos casus, alia intra modum positionis continentur, dumtaxat

in numero singulari. Eorum igitur, quae non crescunt, species sunt duae.

Prima generis masculini, ut scrobis, mensis, licet Lucanus exiguam scrobcm

editionibus etiam Nicia reposui pro Nicaea apud

Grotiuum. -

sed gemitivus] Male Grotius omisit sed, quam

vis in anterioribus legatur. Idem mox mire liabent

pro habentur.

quarta] Perperam editi »non differt• quo sen

sus prorsus contrarius falsusque exit. Quod reposui

»hoc differt«, codices Monacensis (C) et Darmstat

tensis praebuerunt.

quinta] Quo melius perspicias quae sequuntur,

adde exemplum et intellige: »quod genitivus aucta

syllaba (nempe dies , diei) I litera finitur, qui ge

mitivus etiam dativus (diei) habetur: accusativo in

EM exit (diem), ablativo in E productam (die), cui

adjecta RUM syllaba genitivum pluralem (dierum)

facit ; eujus numeri (pluralis) nominativum cum pri

ma positione (id est nominativo dies) et vocativo

singulari (dies) confundit.

Lucanus] In Pharsalia 8, 780 : •exigua posuit

trepidus scrobe , ubi Cortius monet Servium (au

georg. 2, 80 et 288) reprehendisse scrobem femi

nino genere a Lucano prolatum. »Melius, inquit

Martiani Capellae lib. III. §. 502. 307

dixerit; feminini et commünis, ut canis, juvenis, quorum declinatio liquet.

Secumda species hoc a superiore differt, quod ablativum in I litera finit, ac

cusativum in im, ut duo sola masculina, Ligeris, Tiberis; feminina, clavis,

pelvis, turris, classis, cassis. Hanc rationem declinandi manifestam diminutio

facit, quae I producta in omnibus istis pronunciatur. Itaque quoties dubi

tamus de nominum emunciatione, diminutionem ejus consulemus. Eorum, quae

syllaba crescunt, species sunt duae, quarum altera corripit I literam, in qua

forma sunt masculina, sanguis, pulvis, lapis; feminina, cuspis, cassis; in

quibus nihil interest, quod alia in declinatione I conservant, alia in E trans

eunt, item quod alia dis- alia trisyllaba in genitivo finiuntur. Altera spccies

I literam producit in nominativo, glis, lis, quam et in obliquis similiter con

servant; in gemitivo plurali I ante um syllabam dicimus, glirium, litium,

non ut superiora, lapidum, cuspidum, cassidum. S litera praecedente O

terminatorum quum sit parvum discrimen, una species potest esse; mam quum

omnia in obliquis syllaba crescant, hoc differunt, quod quaedam in genitivo

S literam in T, quaedam in D, quaedam in R convertunt, ut nepos nepotis,

custos custodis;

neutrum, os oris.

rationem, quoniam in gemitivo R non habet.

~Priscianus (7, p. 281) utrumque genus admittit,

at Martianus Capella obiter tantum motat Lucanum.

Sed cum Lueano Ovidius (met. 7, 245) et Pruden

tius (*regu6reqo. 10, 1011): » nempe sub terram

scrobe aeta. «

Ligeris, Tiberis] Sic e codice Darmstattensi scri

psi pro Liguris, Tyburis apud Grotium. Fluvii sunt

notissimi, licet alter in Gallia plerumque Liger ap

pelletur.— Mox Grotius in margine: »al. sitis, tus

sis •, melius fortasse quam vulgo classis , cassis,

quarum altera certe per errorem tantum huc irre

pere potuit.

monosyllaba masculina , ut flos floris , ros roris; item

In ossibus autem nominativum consuetudo facit os, contra

Sed nec ossum potest dici,

diminutionem] Quinctilianus (1, 6, 6; p. 140

Spald.): » Deminutio genus modo detegit, et ne ah

eodem exemplo recedam, funem mascnlinum esse

funiculus ostendit. Eadem in verbis quoque ratio

comparationis.« Sed hoc huc non pertinet, quia non

de genere, sed de flexione vocabulorum sermo est.

Neque producunt I sed corripiunt liorum diminu

tiva, nt mavicula , classicula , turricula cet. Vide

igitur nc de ablativo casu Martianus loqnatur, qui

I producta terminetur; fuerunt enim grammatici, qui

eadem voeabula accusativum in IMhabere censerent,*

quae ablativum in I; cf. Schneiderum(form.I, p.206).

505

59 *

308 Martiani Capellae lib. III. §. 505.

quoniam neutra, quae mominativo M terminantur, bus syllabam mon admittunt

numero plurali; ergo in monosyllabis analogia non tenetur. S litera prae

cedente V terminatorum species sunt sex. In prima genitivus I simplice, vo

cativus E terminatur, ut Marcus, Sextus; genitivus, ut Marci, Sexti; vocativus,

ut Marce, Sexte. Secunda species a superiore hoc distat, quod genitivo I ge

minat, et in vocativo I terminatur, ut Antonius, Julius, hujus Antonii, Julii

facit, et o Antoni, Juli; in ceteris cum superiore consentiunt. Tertia species

nominativum cum vocativo miscet, et genitivo easdem literas producte con

servat, dativo V et I, ablativo V, accusativo um terminatur, ut senatus, fluctus,

exercitus, quae pluraliter nominativum cum accusativo et vocativo in us

productum agunt, genitivum in um, dativum et ablativum in bus syllabam.

Quarta species incrementum syllabae per obliquos casus accipit; ita tamen ut

aliquam varietatem inter se habeant. Quaedam enim V literam retinent, alias

correptam, alias productam , ut Ligus Liguris, palus paludis, virtus virtutis;

quaedam V literam in E vel in O mutant, ut vetus veteris, Venus Veneris,

nemus nemoris; quaedam tamen uno modo declinantur. Laus et fraus, quum

im prima] In omnino inserendum erat codicis

Darmstattensis auctoritate.

secunda] De harum specierum differentia aeriter

pugnatum esse inter grammaticos Gellius (14, 8)

refert, quem conferre operae pretium erit. Sciop

pius (gramm. philosoph. p. 64): »(nomen) proprium

per IUS (in vocativo) dabit I. Fallitur Priscianus,

qui lih. 7 veteres contra hanc regulam putat Laër

tie dixisse, pro Laërti. Nec enim proprium nomen

est Laërtius, sed appellativum, ut sit Laërtius fi

lius, Laërtia proles, Laërtium praedium, pro Laër.

tae. Accius, opinor, in versu, quem a Cicerone

usurpatum Fabius memorat: »nisi quo Ulysses rate

evasit Laërtius. • Recte igitur Jul. Caesar Stella in

versu ad Franciscum a Castro Castrie dixit. Nam

Franciscus comes Castrius est idem quod Castri

eomes. Qni Stellam eo nomine reprehendunt —

Priscianum condiscipulum habebunt. Etsi hic sua

sponte resipuit, ut ex libro ejus XVIII apparet,

ubi de possessivorum vocativis praecipiens recte dici

fatetur: »0 genitor noster Saturnie maxime divum. ;

Simili

certe ratione Delie vocativus est a Delius apud Sta

et « Evandrie fili« et » Telamonie Ajax.~

tium. Julius et Pompejus interdum sunt adjectiva,

ut Julius ensis, Pompeja domus, et tunc vocativus

fit ensis Julie; sed quum sint nomina propria, vo

cativus exit in I,. ut Juli.«

producte] Editiones quidem producente ; sed

codices Reielienauensis et Darmstattensis et ipsius

Grotii margo producte; quibus addo productae pro

produete in Monacensi (C). Quod paulo etiam post

legitur productum, ex iisdem codicibus recepi pro

eo, quod manifesto falsum erat apud Grotium pro

duetam.

Martiani Capellae lib. III. §. 504. 309

sint momosyllaba et duas vocales habeant junctas, in eadem specie habentur,

quia similiter syllaba crescunt. Quinta species pronominum , quae us ter

minantur, ut unus, totus, solus , quae hoc modo declinamtur: unus unius

uni unum une ab uno; uni unorum unis umos uni ab unis. Sexta im eus,

ut hinuleus, equuleus , ' a vocativo E litera geminata efferuntur, ut equulee,

hinulee; sed quidam malunt in eu, ut Tydeu, vocativo Graece dicere. S

litera I praecedente finita neutra monoptota sunt, ut tressis, sexis. S litera

praecedente V duae species sunt. Prima, quae in I genitivum agit, et pluralem

mon habet, ut vulgus, pelagus; virus Lucretius viri dicit, quamquam rectius

inflexum maneat. In secunda specie sunt , quae per obliquos casus crescunt

et genitivo singulari in ris literas exeunt, ut genus, nemus; ex quibus

quaedam V in E mutant, ut olus oleris, ulcus ulceris, quaedam in O, nemus

memoris, pecus pecoris. In dubitationem veniunt stercus et foenus, in E am

in O mutent, quoniam quae in us 'syllabam fimiumt, V in E mutant, ut vulnus,

genus, funus et funeratus dicimus; foenus enim exemplo non debet nocere,

quum inter dubia genera ponatur; item veteres sterceratos agros dicebant, non

stercoratos. S litera finita nomina praecedentibus N vel Fl omnia sunt unius

tressis, sexis] Et ita semper utitur Martianus, novissima Cassiodori, sive, ut illi scribunt, Cas

ut in arithmetica » sexis faciuntu et similia. Gnot.

— Varro (de lingua Lat. 4, p. 47): »ab tribns as

sibus tressis et sic proportione usque ad nonussis.*

At »in denario numero*, inquit, •mutate id est

declinatur , ut decussis , centussis.

ut vulgus] Quae sequuntur (usque §. 518) apud

Cassiodorum (de arte grammatica) fere iisdem ver

his leguntur; ut verisimile sit e Martiani Capellae

codice aliquo exseripta esse. Cassiodorum enim mi

nime ea seripsisse quum inde patet, quod ille se

Donatum secuturum esse ab initio profitetur, tum

quod, ubi Martiani verba ineipiunt, nullus cum

antecedentibus nexus animadvertitur. Mirum profecto

ne Benedictinos quidem, alias diligentissimos, in

siodorii editione id perspexisse.

inflexum] Nimirum non flexum, ita ut etiam

genitivus vocis virus enuncietur. Lueretii (2, 478)

autem verba sunt : » tetri primaordia viri. •

dubitationem] Ita e Cassiodoro (ed. 1729,

p. 550) et codice Darmstattensi reposui pro dubi

tatione, quod in editis erat. Paulo etiam post e

Reichenauensi restitui quoniam pro quomodo.

us] E Cassiodoro (p. 822 ed. a. 1663) hanc

lectionem reposui pro absurda in editis mus.

sterceratos] In codicibus Monacensi (C) et Darm

stattensi pariterque apud Cassiodorum (p. 830) in

verso haec ordine leguntur, quasi stercoratos anti

quior forua sit; sed nihil muto.

510 Martiani Capellae lib, Ш. §. 306.

generis; nisi quae ante S R habent, internum D recipiunt, ut socors socordis,

interdum T, ut sollcrs, incrs. In plurali quoque excepto genitivo et accu

sative omnibus casibus similiter declinantur. Nam quaedam in urn genitivo,

accusativo in es exeunt, ut Mars, Aruns; quaedam in ium, ut sapiens,

patiens, et ob hoc accusativi eorum in is exeunt. Pleraque autcm ex his

nomina tribus generibus communia sunt, et I literam, quam habent neutra

in nominad vo plurali, dant etiam genitivis reliquorum generum cum quibus

507 communia sunt. T litera neutra tantum nomina quaedam pauca finiuntur,

ut git, quod non declinatur, et caput, sinciput. Quidam quum lac dicunt,

adjiciunt T, propter quod facit lactis; sed Virgilius: „Lac mihi non acslatc

novum, non frigore défit"; quippe quum nulla apud nos nomina in duas

308 inutas exeant, ct ideo veteres lacte in nominativo dixerunt. X litera tcrminatorum

quaedam in genitivo plurali, in quibus omnia communia, in ium

exeunt, et ob hoc accusativo in I et S; plurima vero genitivo in V ct M

non praeeunte I, et g¡b hoc in Б et S accusativo exeunt. Nam in reliquis

consentiunt, utpote quum singularité? omnia in nominativo habeant X, genitivum

in I et S agunt, dativum in I literam, ablativum in E vel I definiant,

adjectaque M accusativum definiunt implentque; pluraliter vero dativum ablalivumque

bus syllaba finiunt. Nam dc ceteris, quibus dissident veteres,

quidam atrocum et ferocum, qua ratione omnium X litera finitorum una

species videbitur. Huíc X literae omnes vocales praefcruntur, ut capax,

frutcx, pernix, atrox, redux. Ex his nominibus quaedam in nominativo

ант] Grotius in margine: »alii Шт.* Codex 523 Кг.): »/яс lactis, qnod quibusdam placet in

Dfoiiacensis utrumque praebct, sed boc etsi verum nominativo per apocopain te profcrri ; hoc lacte

sit, Martiani tamen sententiac minime aptuin est. cniin dicebant antiqui.«

exeant] Pro Grotiano indicativo exeunt codex in E] Supplevi с coda ¡bus Dlonacensi (C) ct

Darmstattcnsis et Monaccnsis (C), Gassiodorusquc Darnistattcnsi voculam in,' quam Grotius omiscrat:

(p. 550) rcctius babent conjunctivum. Virgilii locus ct ex libris ante eum cditis post literam E restituí

est in eclogis (2, 22). De re ipsa confer superio- »vel I»; licet non sine causa baec Grotius oniiserit,

rem notam (§. 2oG), et Priscianiim (7, 9, 48; p. quia ad ea quae mox dc accusativi fornialione ex

Martiani Capellae lib. III. §. 308. 3 1

producuntur, quaedam corripiuntur; quaedam consentiunt in mominativo,

in obliquis autem dissentiunt. Pax enim et rapax, item rex et pumex, item

nux et lux, primam positionem variant; at nix et nutrix, item nox et atrox

sic in prima positione consentiunt, ut discrepent per obliquos. Et illud ani

madvertendum est, quaedam ex his X literam in G et quaedam in C per

declinationes compellere. Lex enim legis, grex gregis facit, et pix picis, nux

nucis; nam in his, quae non sunt monosyllaba , nonnunquam X litera geni

tivo in C convertitur, ut frutex fruticis, ferox ferocis facit. Supellex autem

et senex et nix privilegio quodam contra rationem declimantur, quoniam su

pellex duabus syllabis crescit, quod vetat ratio; et senex, ut in nominativo,

item in genitivo disyllabum manet, quum omnia X litera terminata crescant;

et nix nec in C convertitur ut pix , nec in G ut rex, sed in V consonans,

quum in vocalem transire non possit. In plurali autem genitivo ablativus

singularis formas vertit; mam in A aut O terminatus in rum exit; E cor

repta in um , producta in rum ; I terminatus iu ium, V terminatus in uum.

Dativus et ablativus plurales item aut in is exeunt, aut in bus, quae praecepta

in scholis sunt tritiora; sed quoties in is exeunt, longa syllaba terminantur,

quoties in bus, brevi.

ablativo noster subjnngit, minime quadrant, Mar

tianusque ut atrocum, sic etiam atroce dicere pro

pter analogiam maluisse videtur.

lux] Darmstattensis dux. Mox enim post sie

omisi ejusdem et Monacensis (C) auctoritate.

obliquos] Conversos Cie. (N. D. 2, 25) appellat.

Nominandi casum solum ab obliquis separat noster

rectius quam Donatus (ap. Bedam Op. I. p. 17),

qui praeter nominativum etiam vocativum rectum

dicit, sejungens utrumque ab obliquis.

in plurali autem] Lege: »in plurali autem ge

nitivos et ablativos singularis forma vertit.« Sub

nectit hic regulas generaliores, quarum prima est

•ablativos genitivosque plnrales pro varietate posi

tionis variari.« Gnot.— Formas, non forma , tam

priores editiones, qnam codices Reichenauensis et

Darmstattensis, et Cassiodorus multo melius, exhi

bent. Errat etiam Grotius, quod videbis, si Pri

seianum cum nostro contuleris. Ille enim eadem,

quae liic, sed clarius (7. p. 251 ed. Bas.) doeet

verbis: »et genitivus quidem pluralis fit in omni

genere ab ablativo singulari assumente rmm, ut ab

lioc viro horum virorum , ab hac platano harum

platanorum, ab hoc templo horum templorum.«

bus] Non solum Monacensis (C) et Darmstatten

sis, sed Cassiodorus etiam (p. 830) lianc syl!abam

habent. Male Grotius ibus edidit.

512 Martiani Capellae lib. III. §. 509.

310

-

DE GENERIBÜS VERBORUM.

Decursis nominum regulis aequum est consequentia dicere canonesque

verborum. Genera verborum sunt quinque, activum, passivum, neutrum,

commune, et deponens. Activum est, quod in O exit et agendi significationem

habet, ut lego, scribo, canto, et cetera hujusmodi. Passivum in It, et patientis

significationem monstrat, ut legor, scribor. Neutrum in O, et neque agentis

neque patientis plenam significationem habet, ut sudo, dormio; nescias enin

agat quis an patiatur. Commune et deponens in R exit, sed hoc interest,

quod in communi duae sunt significationes, agentis et patientis; quum enim

dicimus osculor, nescis utrum potius osculor te an osculor a te; in deponenti

autem aut agentis effectus est, ut luctor, aut patientis, ut morior. Est etiam

impersonale, ut sudatur, curritur; quod ideo sic vocatur, quod quum omnes

personas contineat, nullam habet certam.

DE MODIS vERBORUM.

Vcrborum autem modi sunt quinque ; sed alii sex , alii septem, alii

octo, alii novem, pauci decem esse dixerunt.

neseias] Ita Reichenauensis codex pro nescio in

editis.

communi] Confer Augustinum (Op. 1. p. 179)

et Bedam (Op. 1. p. 20); sed prae omnibus Gellium

(13, 13) »de verbis inopinatis, quae utroqueversum

dicuntur, et a grammaticis communia vocantur. •

modi] Priscianus quoque quinque modos facit

eosdem quos noster; Cledonius (p. 189 Putsch.) scx,

non tamen promissivo, quem modum esse megat,

sed impersonali adjecto ; Charisius (p. 142) septem;

Servius (ad Donatum p. 1787) octo, sed ut ge

rumdivum adjiciat, non percunctativum; Maximus

denique Victorinus (p. 1948) hortativo addito no

Qui vero quinque dicunt,

vem vel cum percunctativo decem numerat. Optime

autem cum nostro comparabis Diomedem (p. 528),

qui postquam eadem quae noster verbi genera ex

plicavit, modos quoque subjungit, » quos • inquit

» quinque esse omnes fere grammatici consentiunt.

Nam qui sex voluerunt, vario judicio alii promissi

vum, quidam impersonalem conjungunt; qui septem,

utrumque prioribus adjiciunt; qui amplius, percun

ctativum assumunt; qui novem, conjunctivumn a sub

junctivo separant; qui decem, etiam adhortativum

ascribunt.« Unde simul patet, nostro quoque infra

restituendum fore subjunctivum pro subjectivum, si

libri seripti addicerent.

Martiani Capellae lib. III. §. 510. 513

hos ajunt: indicativum, imperativum, optativum, conjunctivum, infinitivum,

quem et perpetuum dicimus. Qui sex memorant, addunt promissivum; qui

septem , impersonalem ; qui octo, percunctativum; qui movem, subjectivum,

et a conjunctivo eum separant; qui decem , hortativum adscribunt; sed hos

superflue adjectos ratio non admittit.

DE CONJUGATIONIBUS.

Conjugationes autem, quas Graeci σνςvyiag appellant, tres csse non

dubium est, quae in verbis activis neutralibusve in secunda persona tempore

praesenti monstrantur. Nam quoties finalis syllaba in as exit, prima est;

in es, secunda; in is, tertia: ut cantas, vides, audis, si producta sit haec

tertia; nam si correpta sit, curris. Harum omnium conjugationum verba in

prima positione ante ultimam literam tres tantum vocales recipiunt E, I, V,

ut sedeo, lanio, irruo; consonamtes autem omnes, exceptis F, K et Q, ut libo,

vaco, cado, lego , traho, impello, amo, cano, scalpo, curro, lasso, peto,

vexo. His accedunt I et V loco consonantium positae, ut ajo, adjuvo; sed

nec F excludumt, quum dicamus triumfo, quanquam a Graecis veniat et per

P et H potius scribatur. Praeterea ab eo quod dicimus faris et fatur primam verbi

personam volunt for. IDe Q litera dubitatur; nam dicimus eliquo et aequo, et in

hujusmodi verbis V litera mec vocalis locum, ut est irruo, nec consonantis, ut

est adjuvo, valeat obtinere.

DE EORMIS.

Harum omnium conjugationum in declinamdo formae sunt triginta sex,

perpetuum] Sic verbi causa Charisius.

correpta] Tertiam productam conjugationem ean

dem esse, quam nos quartam appellamus» supra

(§. 285) vidimus. Veteres enim omnem conjugatio

nem, cujus secunda persona praesentis singularis

literis IS terminatur, ut curris, audis , tertiam di

xerunt, quae si corripitur, etiam nobis tertia audit,

si vero producitur, nobis quarta est. Faciliorem

utramque tertiam distinguendi notam ex imperativi

forma jam attulerat Augustinus (gr. Op. I. p. 179

Bas.) hisce verbis: »Tertia correpta est, quae im

perativum modum in E correptam mittit, ut scribe,

uolle. Tertia producta ex eodem imperativo modo

colligitur. Quum enim imperativus modus exit in I

literam, tertia conjugatio producta est, ut audi,

nutri« (conf. §. 321).

511

35I2

A0

314 Martiani Capellae lib. III. §. 512.

315

exceptis defectivis et impersonalibus et inchoativis. Primae conjugationis verba,

quae vel O litera nulla alia praecedente vocali terminantur, vel praeeunte

vocali qualibet, formas habent quatuor. Secundae conjugationis verba formas

habent sex. Tertiae conjugationis correptae verba formas habent viginti. Sic

quaecumque verba indicativo modo tempore praesenti persona prima io literis

terminantur, formas habent sex; quae uo, formas habent duas; quae nulla prae

cedente vocali O litera terminantur, formas habent duodecim. Tertiae conjuga

tionis productae verba, quae indicativo modo tempore praesenti prima persona

io literis terminantur, formas habent quinque. Quaecumque autem verba cujus

cumque conjugationis indicativi modi tempore praesenti persona prima, vel nulla

praecedente vocali vel qualibet alia praecedente, O litera terminantur, eorum

declinatio hoc numero formarum continetur, de quibus singulis dicam.

DE PRIMA CONJUGATIONE.

Primae conjugationis verba indicativo modo tempore praesenti persona

prima aut O litera nulla alia praecedente vocali terminantur, ut amo, canto;

aut eo, ut commeo, calceo; aut io, ut lanio, satio; aut uo, ut aestuo,

continuo. Primae conjugationis verba imperativo modo tempore praesenti ad

secundam personam A litera producta terminantur, ut amo ama, canto canta.

Infinitivo modo ad imperativum modum re syllaba manente productione ter

minantur, ut ama amare, canta cantare. Item prima conjugatione, quae in

dicativo modo tempore praeterito specie absoluta, adjecta ad imperativum

modum vi syllaba manente productione terminantur, ut commeo commea

commeavi, lanio lania laniavi, satio satia satiavi, eodem modo eodem tempore

specie inchoativa adjecta ad imperativum modum bam syllaba terminantur,

ut commea commeabam, lania laniabam, aestua aestuabam. Item prima

correptae] In editis erat correpta, quod cor- dicimus, id veteribus i:uclioativum dictum; perfe

rigendum esse recte vidit Grotius, correxique ego ctum autem absolutum ; et plusquamperfectum ex.

codicis Reichenauensis auctoritate. actum, vel speciem recordativam. Gaot.

inchoativa] Notabis id quod hodie imperfectum item prima] Locus non omnino sanus; niliil

Martiani Capellae lib. III. §. 515. 51$

conjugatio eodem modo eodem tempore specie recordativa adjectis ad imperati

vum modùm ve et ram syllabis M terminat partes, ut commea commeaveram,

lania laniaveram, aestua aestuaveram. Prima conjugatio eodem modo tempore

futuro adjecta ad imperativum modum bo syllaba terminatur, ut commea com

meabo, lania laniabo, aestua aestuabo. Quae vero indicativo modo tempore

praesenti ad primam personam O litera nulla praecedente vocali terminantur,

ea indicativo modo tempore praeterito specie absoluta et exacta quatuor modis

proferuntur. Et est primus modus, qui similem his regulam habet, quae

indicativo modo tempore praesenti prima persona penultimam vocalem habent,

ut amo ama amavi amabam amaveram amabo amare. Secundus est, qui O

in I convertit, et penultimam in praeterito perfecto, et tertiam ab ultima in

plusquamperfecto producit, ut adjuvo adjuvi adjuveram. Tertius, qui

similem quidem regulam tenet primi modi, sed detracta A litera disjungit,

ut seco secui secabam secabo secare. Facit enim specie absoluta secui et

exacta secueram. Quarta est, quae per geminationem syllabae profertur, ut

sto sta steti stabam steteram stabo stare. Huic simile do da dedi dabam de

deram dabo dare correpta litera A contra regulam in eo quod est dabam

dabo dare profertur.

DE SECUNDA CONJUGATIONE.

Secundae conjugationis verba indicativo modo tempore praesenti persona

prima eo literis terminantur, ut video vides, moneo mones. Secundae con

jugationis verba imperativo modo tempore praesenti ad secundam perso

tamen varietatis inveni, nisi quod a codicibus Rei

clienauensi et Darmstattensi abest item , in Mona

censi (C) autem pro conjugatio legitur conjuga

tiome.

tenet] Ita Monacensis codex dedit pro Grotiana

lectione habet, cujus tam crebrae repetitionis tae

debat.

secabam] Ita anteriores pro corrupto apud Gro

tium secaveram. Ceterum ut Martianum intelligas,

reputandum est, literam V et consonantis et vocalis

vim habere, ut ex avi ejecta A remaneat ui.

dabam] Supplevi hoc e codicibus Darmstatten

si et Monacensi (C), ut conforme exemplum esset

antecedenti.

ut video] Supplevi ut apud Grotium omissum

tam ex anterioribus editionibus, quam e codi

514

315

40*

516 Martiani Capellae lib. III. §. 515.

16

nam E litera producta terminantur, ut video vide, moneo mone. Se

cundae conjugationis verba infinitivo modo adjecta ad imperativum modum

re syllaba manente productione terminantur, ut vide videre, mone monere.

Secundae conjugatiouis verba indicativo modo tempore praeterito specie absoluta

et exacta septem modis declinantur. Et est primus, qui formam regulae cu

stodit. Nam forma haec est, quum secundae conjugationis verbum indicativo

modo tempore praeterito quidem perfecto adjecta ad imperativum modum vi

syllaba manente productione terminatur, ut deleo delevi; plusquamperfecto au

tem adjectis ad imperativum modum ve et ram syllabis terminantur, ut dele

deleveram. Secundus est, quum indicativi modi primae personae, E et O literis

terminatae, transeunt im I, ut sedeo sedi, et in exacta, ut sederam. Tertius

est, quum E et O in V et I mutantur, ut caleo calui, moneo monui, ca

lueram, monueram. Quartus est, quum E et O in I mutant, et consonantem

quae praecedit in S, ut mulgeo mulsi mulseram. Quintus est, quum E et

O in I mutant, praecedens vero consonans in X mutatur, ut luceo et lugeo

luxi luxeram. Sextus est, qui per duplicationem syllabae profertur, ut spondeo

spopondi spoponderam. Septimus est, qui resolvitur in formam passivorum, ut

audeo ausus sum, es, est; ausus eram, eras, erat. Secundae comjugationis

verba indicativo modo specie inchoativa adjecta ad imperativum modum bani

syllaba manente productione terminantur, ut vide videbam, mone monebam.

Secundae conjugationis verba indicativo modo tempore futuro adjecta ad im

perativum modum bo syllaba manente productione terminantur, ut vide videbo,

mone monebo.

DE TERTIA CONJUGATIONE CORREPTA.

Tertiae conjugationis correptae verba indicativo modo tempore praesenti

persoma prima aut O litera nulla alia vocali praecedente terminantur, ut lego

dicibus Reichenauensi et Darmstattensi et Cas- luceo et] Supplevi haec verba e Darmstattensi

siodoro. codice.

Martiani Capellae lib. III. §. 516. 517

legis, peto petis; aut I, rapio rapis, facio facis; aut V, ut induo, irruo. Tertiae

conjugationis correptae verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona

prima O litera, nulla alia praecedente vocali, terminantur, eadem imperativo

modo tempore praesenti persona secunda E correpta, praecedente consonante pri

mae positionis terminantur, ut lego lege, peto pete; quae V et O, ea imperativo

modo V et E retinebunt, ut induo indue, irruo irrue. Tertiae conjugationis cor

reptae verba infinitivi modi adjecta ad imperativum modum re syllaba manente

correptione terminamtur, ut lege legere, pete petere. Tertiae conjugationis verba,

quae indicativo modo tempore praesenti persona prima io literis terminantur, ea

praeteritum perfectum et plusquamperfectum sex modis emunciant. Primus est,

qui tertiae conjugationis productae integram regulam sequitur; hic est qui

imperativi modi regulam in productionem vertit, et in absoluta specie assumit

vi syllabam et in exacta veram, ut cupio cupivi cupiveram. Haec eadem

tamen interdum sublata V litera in absoluta specie et geminata I, in exacta

vero corrcpte eadem pronunciatur, ut cupii cupieram. Secundus modus est,

qui primae positionis verbo O literam deponit, et praeeuntem syllabam, seu

mutata vocali seu perseverante, producit, ut facio feci, fugio fugi; in exacta

vero specie I deposita et in E mutata ram syllaba assumit, ut feceram, fu

geram. Tertius modus est, quum I et O in V et I convertuntur, ut elicio

elicui clicueram. Quartus depositis io literis et praeeunte consonante per S

geminum enunciatur, ut percutio percussi percusseram. Quintus, qui per X, ut

aspicio aspexi aspexeram. Sextus, qui per geminationem syllabae enunciatur, ut

pario peperi pepereram. Tertiae conjugationis correptae verba, quae indicativo

modo tempore praesenti persona prima V et O literis terminantur, ea prae

terito et absoluto et exacto duobus modis enunciantur. Et est primus, quum

primae positionis verba O in I commutant, ut induo indui indueram ; secumdus,

aut I] E Darmstattensi codice literam I sup- prorsus omittuntur, estque probabile e literis h. e.

plevi, moxque scripsi V pro uo in editis; et paulo (hoc est) male intellectis orta esse.

post addidi alia post nulla. J^ et O literis] Ita codex Grotii rectius, quam

hic est] Ilaec verba in codice Monacensi (C) »0 literas in editis aliisque manuscriptis.

518

518 Martiani Capellae lib. III. §. 518.

519 qui per X pronunciatur, ut instruo instruxi instruxeram. Tertiae correptae

verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona prima O litera nulla

alia vocali praecedente terminantur, ea indicativo modo tempore praeterito

specie absoluta et exacta duodecim modis declinantur. Et est primus, qui

tertiae conjugationis productae integram formam sequitur, ut supra ostendimus

in his verbis, quae tertiae conjugationis correptae indicativo modo tempore

praesenti persona prima io literis terminantur; ut enim est cupio cupivi cu

piveram , sic peto petivi petiveram. Haec quoque V literam interdum subtra

hunt, et I geminant, ut petii petieram. Secundus est, quum O in I conver

titur, qui primae positionis -verbi O literam in I commutat, et praeeuntem

syllabam seu mutata vocali seu perseverante producit; deposita etiam conso

mante, si fuerit media, in quam prima vocalis desinat; ut ago egi egeram,

lego legi legeram; eorum autem , quae in consonantem exeunt, exempla sunt

haec: frango fregi fregeram , fundo fudi fuderam. Quartus est qui mediam

consonantem deponit et praeeuntem vocalem corripit, ut findo fidi fideram,

scindo scidi scideram. Quintus, O litera deposita, V et I assumit, ut molo

molui molueram, colo colui colueram. Sextus, qui deposita O, S et I assumit,

ut carpo carpsi carpseram; scribo scripsi scripseram. Septimus, qui O depo

sita et praeeunte consonante per S geminum pronunciatur, ut meto messui

messueram. Octavus, qui simili correptione per unum S praeeunte vocali

producta declinatur, ut trudo trusi truseram. Nonus, qui per X pronunciatur,

ut expungo expunxi expunxeram, ungo unxi unxeram. Decimus, qui per

geminationem primae syllabae profertur, ut pungo pupugi pupugeram, curro

cucurri cucurreram. Undecimus, qui verborum compositorum ultimam syl

labam geminat, ut trado tradidi tradideram, reddo reddidi reddideram. Duo

decimus, qui in formam passivorum resolvitur, ut fido fisus sum, es , est;

exeunt] Grotius in margine: al. desinunt. sed usus vetustissimorum messui comprobat.…

messui] Priscianus (8. 11, 59; p. 402 Rr); per X pronunciatur] Mire Monacensis (C) el

» Meto etiam quidam messivi, quidam messem feci, Darmstattensis annunciatur.

Martiani Capellae lib. III. §. 519. 5I9

Haec omnia tertiae conjugationis fisus eram, eras, erat. correptae verba 520

indicativo modo tempore praeterito specie inchoativa adjecta ad imperativum

modum bam syllaba, praecedente consonante primae positionis, vocali E ad

jecta productione terminantur, ut lege legebam , pete petebam ; exceptis his,

quae I ante O habuerint in prima positione; ea, enim adjecta I litera ad im

perativum modum , et adjecta bam syllaba, producta E terminantur, ut rapio

rape rapiebam. Tertiae conjugationis correptae verba indicativo modo tempore

futuro sublata E litera et adjecta am syllaba terminantur, ut lege legam ,

pete petam , indue induam ; exceptis his, quae I ante O habuerint in prima

positione; ea enim E in I convertunt, et assumpta aum syllaba faciunt futurum,

ut rapio rape rapiam , facio face faciam.

DE PRODUCTA TERTIA.

Tertiae conjugationis productae verba indicativo modo tempore prae- 52

senti persona prima aut eo literis terminantur, ut adeo adis, prodeo prodis;

aut io, audio audis, mutrio nutris. Tertiae conjugationis productae verba

imperativo modo tempore praesenti in secunda persona I producta terminantur,

ut adeo adi, prodeo prodi, audio audi, nutrio nutri. Haec infinitivo modo

adjecta ad imperativum modum re syllaba mauente productione terminantur,

ut adi adire, prodi prodire. Tertiae conjugationis verba, quae indicativo

modo tempore praesenti persona prima eo literis terminantur, ea modo in

dicativo tempore praeterito specie absoluta adjecta ad imperativum modum

vi syllaba terminantur, ut adeo adivi; exacta autem verba veram, ut adiveram ;

face] Quinctilianus (1, 6, 21; p. 180. 181 2): »omnia enim verba in eo desinentia secundae

Spald.) quidem »insolentiae esse« censet »abolita

atque abrogata ut face et dice et similia retinere« ;

sed ex optimis seriptoribus Ovidius (e Ponto 2,

2, 64; fast. 5, 690) archaismum illum retinuerat,

quare neutiquam culpandus Martianus est.

eo literis] Priscianus (super XII versus Aen.

sunt conjugationis, exceptis paucis primae — et

quartae queo quis et eo is, et quae ex his com

ponuntur. • Charisius quoque (p. 180 Putsch.) eo

et quae ex eo composita sunt, ad verba quarti or

dinis refert, licet alio loco (p. 251) inter corrupts

ponat, pariter ut Diomedes (p. 586).

52{) Martiani Capellae lib. III. §. 521.

325

sed consuetudo saepe brevitatem appetens V literam subtrahit, et absoluta

ingeminat I, ut adii, prodii, adieram, prodieram. Inchoativa quoque specie

adjecta ad imperativum modum bam syllaba terminantur, ut adibam, prodibam.

Quae vero indicativo modo tempore praesenti persona prima io literis ter

minantur, ea tempore praeterito absoluta specie et exacta forma quinque

modis enunciantur. Et est primus modus similis superiori , ut nutrio nutrivi

mutriveram, mutrii nutrieram, et audii audieram, ut apud Virgilium: ,,audieras

et fama fuit.“ Specie tantum inchoativa distant. Omnia enim tertiae conju

gationis productae verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona

prima io literis terminantur, ea eodem modo tempore praeterito specie in

choativa E producta manente novissimae syllabae adjiciunt bam , ut audiebam,

veniebam, operiebam ; quanquam haec veteres sine E litera pronunciabant,

ut Virgilius: „Nutribat Tyrrhusque pater, cui regia parent armenta.“ Se

cumdus modus est, quum O amissa praecedens syllaba producitur , ut venio

veni veneram. Tertius, quum I et O in V et I mittunt, ut operio operui

operueram. Quartus, qui depositis I et O praecedentem consonantem in S

convertit, ut sarcio sarsi. sarseram. Quintus, qui per X enunciatur, ut vincio

vinxi vinxeram. Tertiae conjugationis productae verba, quae indicativo

modo tempore praesenti eo literis terminantur, ea tempore futuro eodem

modo bo syllaba adjecta ad imperativum modum terminantur , ut adeo

adi adibo, prodeo prodi prodibo; quae vero io, adjecta ad imperativum

modum am syllaba terminantur, ut audio audi audiam , nutrio nutri nutriam;

quamvis Terentius protulerit per bo; inde apparet geminam esse pronuncia

audii] Pro audi in editis, codices Reichenan- ut sarcio] Apud Grotium neglecto ut legitur

ensis, Darmstattensis, et Monacensis (C). Virgilii sartio. Emendationem hausi e Darmstattensi et Rei.

locus est in eclogis (9, 11). chenauensi codice.

Tyrrhus] Ita Virgilius (Aen. 7, 488); Grotius Terentius] In Adelphis (5, 5, 7). Nescio cur

male Tyrus. Grotius transposuit verba jam scibo ; nam qui ante

mittunt] Apparet mutant legendum esse; sed eum Martianum ediderant, veram lectionem ser.

invitis codicibus nihil muto. vaverant.

Martiani Capellae lib. III. §: 525. 521

tionein. Dixit enim: „Scibo jam ubi siet." Indicativo modo tempore prae- 524

senti corum, quae eo literis tcrminantur , sunt verba quae a diverso praesenti

praeteritum simile habent, ut luceo et lugeo; luxi enim facit. Item

cernit et crescit crevi facit. Sunt alia , quae una verbi positione duas conjugationes

teneant, ut pando, mando; faciunt enim pandas ct pandis, mandas

et mandis. Verba casibus junguntur interdum singulis ita: genitivo, ut misereor

tui; dativo, ut suadeo tibi; accusativo, ut monee? te; ablativo, ut utor illo:

interdum duobus, ut ablativo et accusativo, ut fungor hanc rem et illa re.

Haec satis ad exempla analogiae dixisse sufficiat. Quae enim bis formis conspecta

fuerint non teneri, pro certo anómala judicanda, quae strictim exigueque

memorabo, ut contra rationem etiam usuin quendam usurpasse detegamus,

aut etiam contra regulam defecisse.

DE ANOMALIS.

Quum nominativo singulari reus et deus similia sint, quarc plurali hi 52»

rei dicuntur, et usus dicit hi di contra regulam, quum dici tantum dei dcberet,

praesertim quum genitivus nominativo suo duabus syllabis non debeat

longior inveniri, quod hic eveniet, si dicamus dcorum? Cur Thoas et Aeas

quum similia sint, Thoantis et Aeantis faciant; Aeneas non facit Aeneantis,

sed Aeneae? Cur quum hic biceps et triceps diGamus, genitivus duabus contra

regulam syllabis creseat, et bieipitis et trieipitis dicamus, non bieipis aut trieipis?

butt] Idem cum longe pluribus utríusque gc- syllabis creseat] Diomcdcs (p. 278 Putsch.):

neris, quae bic memorantur, invenios apud Dio- »Genitivus casus singularis aut totalem syllabis

raedem (p. 569 Putsch.), omisse tarnen pandare, constare debet, quot nominativas ejus — aut uns

quod iitiquc rarissinium est, nee nisi inter techni- syllaba excederé — aliquando etiam duabus syllacos,

ut apud Vitruvium et Plinium, usurpatum bis accrcscit, ut supettex supellec lilis , iter itineris,

esse vidctur. anceps aucipitis, praeceps praeeipitis.« Rectc tarnen

funyor hanc rem] Qucmadmodum a Plauto Scioppius (in gramm. philos, p. 65): » Multa in gc-

(Amph. 2, 2, 197) scriptum legitur. Plura ejus- nitivo crcsccnte videntur irrcgularia, quae non sunt,

modi exemple Priscianus (17, p. 656) affert, cui si antiquam recti seu nominativi positioncm conaddas

Rnddimannum (inst. gr. Lat. II, p. 192). sidercs. I4on quia rectus varius esse potest, debet

U

522 Martiani Capellae lib. III. §. 525.

Unde venit, ut aliger, frugifer, accipiter habeant omnes casus, Jupiter duos

habeat? Quum sanctus, pius, bonus similia sint, cur dicimus sanctior , et

pior non dicimus? deinde sanctior sanctissimus, bonior bonissimus non dica

mus? Quum dicat Virgilius: fandi atque nefandi; quum a nefando dicatur

nefarius, a fando farius non dicitur? Quare sejunctus amissa praepositione

dicitur junctus, securus et sedulus eadem perdita non valeant memorari?

Quum dicamus singuli viri, singulae mulieres, singula scrinia; quare non

dicimus singulus vir , singula mulier, singulum scrinium? Quuim venor,

piscor, aucuper similia sint, cur venator et piscator dicitur, et aucupator non

dicitur, sed auceps? Cur volo non habet imperativum? Cur fare primam

vcrbi personam non habet? Quare soleo praeteritum perfectum non habet?

cur cantavi faciat, Quum canta et lava similia sint, et lavavi non faciat?

Item corusco et tono; coruscavi facit, tonavi non facit? Quid quod ego unum

casum recipit? Quum calceatus, armatus, togatus, penulatus paria videantur,

quare calceo et armo dicimus, togo et penulo non admittitur? Nominativus

singularis in us exiens in omnibus positivis E productam habet in adverbiis,

ut doctus docte, avarus avare, parcus parce; bonus et malus cur corripit

declinatio mutari, ait Servius. Charisius lib. I: Om- similia sint] Ita rectius in codicibus Reiche

nia, inquit, in declinatione vocabula non plus una nauensi, Darmstattensi, et Monacensi (C), quam

syllaba crescunt. Rursus ibidem : Ancipes dixerunt

veteres cum ratione, ne genitivo ancipitis duabus

videretur syllabis crescere. Plaut. Rud. : Post altrin

secus est securicula ancipes.«

Jupiter] Duos, inquit, casus habet Jupiter, mo

minativum et vocativum : sunt tamen et qui Jupitris

Jupitri Jupitrem dicunt. Gnot. — Placuisse hoc

Caesellio Vindici Priscianus (6. p. 180 Basil.) tradit,

Quinctilianus autem (1, 6, 28; p. 185 Spald.): »quae

dam« inquit »nomina casibus carent, quaedam a

primis statim positionibus tota mutantur, ut Jupiter.«

Isidorus item (etym. I , 7 f. p. 17 Arev.) hoc no

men iuter diptoia refert.

sunt. apud Grotium.

J^irgilius] Aen. 1, 845 :

»4t sperate deos memores fandi atque nefandi.

singularis] Attamen Gellius »singulo numoa et

»singulo numero « , Plautus » singulum vestigium .

dixerunt. Conf. E. I. A. Seyfertum (latein. Sprach

lehre §. 1570. 2449).

fare] Vide supra (§. 511). Fare sccunda per.

sóna indicativi esse potest; potest vero etiam im

perativi, ut apud Virgilium (Aen. 5, 562): »fare

age w , idque verisimilius est, quia inde contraria

prorsus ratio cum antecedente volo efficitur.

Martiani Capellae lib. III. §. 525. 525

in adverbio E, bene et male? Quum habilis habiliter dicamus, cur facilis

faciliter nom dicimus? Item quum difficulter dicamus, cur faculter dici non

poterit? Quum audax audacter dicatur, cur verax veracter non dicimus, sed

veraciter? Cur singulatim dicimus, binatim ternatimque non dicimus? et

alia hujusmodi, quae possem innumera memorare, mi ad cetera properarem.

Haec quum Grammatice velut rerum exordium instauratura dixisset, pro

pter superi senatus Jovisque fastidium Minerva talibus intervenit: Ni fallor, octo

partes orationis velut incunabula repetitura intimare disponis, adjiciens soloe

cismorum causas barbarasque formas, tum alia loquendi vitia, quae apud

vates inclytos plurimum celebrata, quae nunc tropos, nunc metaplasmos, numc

schemata, figuras, ex eodemque cumcta vitia velut decoris fonte manantia,

bene et male] Causam ita jam docuerat Augu

stinus (gramm. Op. I. p. 185 Bas.): »Adverbia qua

litatis in E literam exeuntia produci debent. Haec

tamen dissentiunt, quae aut in comparativo aut in

superlativo gradu vacillant, ut bene, male, aut quae

ab appellatione non transeunt, ut impune , saepe.«

Vide ipsum nostrum supra (§. 284).

faciliter] Augustinus (gramm. Op. I. p. 183

IBas.): » Quae nomina qualitatis aut quantitatis casu

dativo singulari — in I literam terminantur, in ter

syllabam mittunt, ut agili, nobili, audaci, diffieili;

agiliter, mobiliter, audaciter, difficiliter. Sed ex

his quaedam per syncopem euphoniae causa dicimus,

ut audacter , diffieulter, sapienter, conslanter.« Ce

terum Vitruvius (2, 1. p. 48 f. Bip.) faciliter seri

psit, improbat tamen Quinctilianus (I, 6, 17; p. 148

Spald.) : • Qui audaciter potius quam audacter seri

bunt diligentiae perversitate, his permittamus et

faeiliter dicere.« Faculter etiam dictum esse pro

adverbio facile Festus testatur (p. 141 Dac.), ut

facul pro adjectivo.

soloecisinorum] Barbarismus in singulis verbis,

soloecismus in conjunetis. Vide Auetorem ad Heren

nium (4, 12) et Sarisberiensem (metalog. 1, 18.

p. 771). Quinctilianus (1, 8, 58; p. 114 sequ. 1,

6, 48; p. 171) »in soloecismis vitia sermonis esse,

non singulorum verborum a contendit; neque Plu

tarclius (quaest. sympos. 8, 9, 2) hanc distinctio

nem neglexit.

metaplasmos] Isidorus (etym. I , 58, 1 ; p. 88

Arev.): »Metaplasmus Graeca lingua, Latine trans

formatio dicitur, qui fit in uno verbo propter metri

necessitatem et licentiam poëtarum.« Quinctilianus

(1, 8, 14; p. 202 Spald.): »Poëtis, quia plerum

que metro servire coguntur, adeo ignoscitur, ut

vitia ipsa aliis in carmine appellationibus nominen

tur: metaplasmos enim et schematismos et schemata

vocamuS. «

schematâ] Quinctilianus (1, 8, 53; p. 128

Spald.): »Schemata frequentiora quidem apud poë

tas, sed oratoribus quoque permissa: — sed hoc

quoque, quod scliema vocatur, si ab aliquo per im

prudentiam factum erit, soloecismi vitio non care

bit.« Pariter Isidorus (etym. 1, 51, 3; p. 85 Arev.),

4I *

524 Martiani Capellae lib. -ill. §. 526.

quae attestentur aut nescientis errorem, aut afFectatam doctioribus venustatem.

Quae si ab scholaribus inchoamentis in senatum coelitum ducis, decursae

peritiae gratiam deflorabis. Nam si rhythmicum quid metricumque, sicut

inter cirratos audes, assumseris, profecto Musices impetu, cujus praevertis

officium , discerperis. Formam igitur praedictae praeceptionis absolveris , si

praecipuis memoratis jam te ab in cho am en tor um vulgarium vilitatibus vindicaris.

His germanae verbis cum sponso Delius anuucbant, et Grammaticcn

ad virginis transiré obsequia compulerunt. At tunc aliam femiuarum pari

sponsalium muñere conferendam Clarius intromisit.

»Soloccismus« , inquit, »apud poetas sclicma dicilur,

quoties necessitate mctri factus invenitur;

quum autem non învenitur nécessitas], permanet soloecismi

culpa.«

vitia\ Obloquitur Cassiodorus, qui: «Schemata«,

inquit, и a quodam artigrapho, nomine Sacerdote,

collecta sunt numero nonaginta et octo; ita tarnen,

ut quae a Donato inter vitia posita sunt, in ipso

numero collecta claudantur: quod et mihi quoque

durum videtur vitia dicere, quae auctorum eхеш-

plis, et maxime legis divinae auctoritate firman tur. «

Melius tarnen Seneca (epist. 114; p. C-Í8 Lips.):

»Hoc magis mirar! potes, quod non tantum vitiosa,

sed et vitia laudantiir. Nam illud semper factum

est: nullum sine venia placuit ingenlum. Da mihi

qucmcunquc vis magni nominis virum; dicam quid

ill! actas sua ignovcrit, quid in illo sciens dissimulavcnt.

Multos dabo, quibus vitia non nocuerint;

quosdam, quibus profucrint. Dabo, inquam, maximae

famae, ct inter mirando s propósitos, quos si

quis corrigit, d ele t. a

attestentur] Pro attestanlur recepi с Monacensi

(С) ct Darmstattensi codicibus; paulo post ctiam

doctioribus pro doctoribus e variante lectione apud

Grotium ad margincm rejecta.

deflorabis] Ita codices Monaccnsis (C), Rcicbenauensis,

Darmstattcnsis, ct margo Grotiana;

vulgo defonnabis.

cirratos] Cirrati grammatici. Pcrsius:

» Ten cirratorum centum dictata fuisse

, Pro n i'ii lo pendas? Grot.

Immo pucri nobilcs grammaticorum discipuli, »niatutini

cirrata caterva magistri«, ut Martialis (9, 50)

ait; ñeque aliter in Persü loco (i, 29) ubi confer

Casaubouum. Gorrcxi etiam с codicibus meis pravam

scribeudi rationem Cirrhatos in editis.

Musices] » Citra musicam grammaticam perfectam

esse non posse « Quinctiliairos (I, 4, 4; p. 57Spald.)

ait, » quum ci de metris rhythmisque dicendum sit«;

quarum de nexu confer cundem alio loco (1, 10,

17; p. 219) ct Plutarchum (de música p. 1131).

discerperis] Sic Grotius ex MS. suo cmendavit

vulgatam lectionem discerpseris , quae cum

ímpetu omnino non convenit; facilis error erat li-

1) ra riorum, qui discerperis futurum passivi esse non

vidèrent.

M A R T I A N I

MINEI FELICIS....

CAPE L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE

DIALECTICA !

LIBER IV.

Haec quoque contortis stringens efFamina nodis,

Qua sine nil sequitur, nilque repuguat item,

In coetum superum veniens primordia fandi

Advehit et scolicum praestruit axioma:

Qua sine] Hoc est: »sine qua, videlicet dialé

ctica, nulla fit eon seque utia, nul laque in argumen

ts controversia. « Per haec cniin duo argumenta a

sequentibus et a repu gnantïbus to lain dialccticam

voll intelligi. Vulc.

advehit] In cditis legebatur advenit sine sensu,

ijuod correxi с codicibus Mouacensibus (G et F).

scolicum axioma] Alii excolicum: neutrum placet

Lcgcndum puto 6v,oXibv a£ico(ia, L. e. obliquant

sivc contrariant propositionem. Vulc. — Scolion,

obliquum, vel scholicum, s chola re, scbolasticum.

Grot. — Intcgram servavi codician plcrorumque

lectioncm, praesertim quum utraque Grotii explicatio

babcat quo se comme ml et; praefcro tarnen

scholicum, quod vocabulutu apud Gcllium quoque

(4, i) legitur. Sed nibili est excolicum, cui in

códice Monacensis (F) mira bacc addita glossa est:

»Excolici dicuntur quasi extra colentes, id est extra

mundum.* Miseros profecto discípulos, quibiis ita

a magistris Maitianus in scbolis explicaretur!

axioma] Acccntum secutus Si corripuit, quod

ct supra in triyonus fecit, ut et Ausonius: » Trigonoriim

linca currit'j et Prudentius in idolum et

similibus aliie. Grot. — Cicero (Tuse, i, 7) <х$ссоца

Latine vertit pronunciation ; sed aliis in locis tum

cffalum, tum enunciationem , id quod Menagius (ad

Diog. Lacrt. p. 292) jam obscrvavit Ubcrius Appulcjus

(dogm. Plat. p. 264 Oudcnd.): »propositio ,

ut ait in Tlicaetcto Plato, duabus paucissimis oratiouis

parlibus constans, nomine ct verbo: ut »Лр.

Martiani Capellae lib. IV. §. 527.

Ambiguis memorans vocem consistere verbis, -

Nil normale putans, mi fuat associum.

Sed licet ipse modos demum bis quinque profatus - -

Pallens aflictim verset Aristoteles ;

Stoica circueant ludantque sophismata sensus,

Perdita non umquam cornua fronte ferant;

• • - - .

- • *

pulejus disserit« , quod aut verum aut falsum est:

et ideo propositio est.« Seneca (ep. 117; p. 636

Lips.): »alii effatum vocant, alii emunciatum, alii

edictum. « Sed confer et Gellium (16, 8).

verbis] Grotius quidem ediderat versus; ad mar

ginem autem notaverat, alios exhibere verbis ; in

motis denique: »lege, inquit, versis cum manuscri

pto. « Quum tamen nullus praeterea codex versis

habeat, vix dubito quin per typothetae lapsum haec

lectio nata sit, eque ipsius, ut arbitror, Grotii

mente dedi verbis.

associum ] Praeter nostrum Cassiodorus etiam

(variar. 5, 47) hac voce usus est: »Salamandra

subtile ac parvum animal, lubricis lumbricis as

socium. « Nostri sensus esse videtur, quod ait Ari

stoteles (de interpr. 4), nullam vocem per se ne

que affirmare, neque negare, nisi oratione aliqua

jungatur.

bis quinque] T&g xcctrjyoQlccc innuit. Gror.—

Confer locos inferiores (§. 540. 555. 561. 582).

pallens] De pallore philosophorum vide doctos

ad Aristophanem (Nub. 415) et Persium (5, 83).

Adde superiorem locum (§. 57). Afflictim nostro

peculiaris vox esse videtur, ut modo effamina; Ges

nerus (in thes. s. v.) explicat vehementer.

circueant] Circumveniant. Vulc. — Nimirun do

lose, ut infra (§. 425):

» Quis falsa captos circuit deceptio. «

Anteriores editiones habebant circumeant ; Grotius

circuerant ; nostram lectionem praeluit codex Darm

stattensis.

sophismata] Seneca (epist. 111 3 p. 642 Lips.):

»Quid vocentur Latine sophismata quaesisti a me.

Multi tentaverunt illis nomen imponere, nullum

haesit: videlicet quia res ipsa non recipiebatur a

nobis nec in usu erat, nomini quoque repugna

tum est. Aptissimum tamen videtur mihi, quo Ci

cero nsns est: cavillationes vocat, quibus quisque

se tradidit, quaestiunculas quidem vafras nectit.

De sopliismatis stoicorum locus primarius est apud

Lucianum (vit. auct. 21—25; T. III. p. 105 sequ.),

ubi confer Solanum, et quos praeterea laudat Wyt.

tenbacliius (ad Plut. de san. tuenda p. 855).

perdita] Nec unquam error est metrieus. AI.

ludit Capella ad sopliisma illud cornutum : » Quod

nunquam perdidisti habes; cornua nunquam perdi.

Meminit A. Gellius.

Grot. — Non uno tantum, sed tribus Gellius locis

(16, 2. 18, 2. 18, 15) inspiciendus est: prae

tereaque Diogenes Laertius (7, 44; p. 592 Meib.).

qui modo zegati6a, modo zegóruvov appellat, et

Lucianus (dial. mort. 1 ; T. II, p. 150 Bip. et Her.

mot. 81; T. IV, p. 109). Unde Seneca (epist. 45):

»Multum illis temporis verborum cavillatio eripuit

disti; habes ergo cornua. «

et captiosae disputationes, quae acumen irritum

exercent. Nectimus modos, et ambiguam signifiea.

tionem verbis illigamus, deinde dissolvimus. —

• .•

Ceterum qui interrogatur, an cornua habeat , non

Martiani Capellae lib. IV. §. 527. 327

Chrysippus cumulet proprium consumat acervum , ^

Carneadesque parem vim gerat helleboro;

est tam stultus, ut frontem suam tentet; nec rur

sus tam ineptus aut hebes, ut non habere se me

sciat, quod tu illi subtilissima collectione persua

seris. « Consulendus, quoque Angelus Politiamus

(misc. 1, 84 in Grut. lamp. T. I. p. 87). Ceterum

pro mee scripsi non e codice Monacensi (F).

Chrysippus] Teste Diogene Laërtio (7, 181 ;

p. 478 Meib.) philosophus in dialectica insignis, ut

plerique dicerent, si apud deos usus esset dialecti

cae, non futuram aliam quam Chrysippeam. Adde

Valerium Maximum (8, 7 ext. 10 et 11). Seneca

etiam (epist. 104; p. 627 Lips.) »Vive, inquit,

cum Chrysippo, cum Posidonio. Hi tibi tradent

divinorum humanorumque notitiam: hi jubebunt in

opere esse, nec tantum scite loqui et in oblecta

tionem audientium verba jactare; sed animum in

durare« cet. Plura dabit Menagius (ad Laert. 7, 179;

p. 558), et qui de vita et doctrina Chrysippi eru

ditam dissertationem scripsit, Baguet (in annal.

acad. Lovan. 1821), quibus adde Petersenum (phi

losopliiae Chrysippeae fundamenta, Altonae 1827. 8).

acervum] Acervum vocat Soritem. Persius :

» Inventus Chrysippe tui finitor acervi. «

Et supra libro II:

»Soritas cumuli accessibus aggerans. «

Sumitur autem plerumque sorites in partem pejo

rem pro sopliismate: sic infra:

» Pellax soritas cumque sensim congeris.

Bene ergo Gloss. vetus: 6οgitns, cavillatio: nec

male praestantissimi juris nostri sacerdotes Ulpia

nus et Julianus dixere » cavillationis, quam Graeci

Soritem vocant, eam esse naturam, ut ad eviden

ter falsa per brevissimas mutationes disputatio per

dueatur.« Quem locum nollem sollicitassent viri

doctissimi, qui vel 6öpu6uoe vel 6opu6ruxi;v vel

•onteiav malunt. Cicero: »Captiosissimum genus

interrogationis, quod minime in philosopliia probari

solet, quum aliquid minutatim et gradatim additur

aut demitur. Soritas has vocant, qui acervum efli

ciunt uno addito grano : vitiosum sane et captiosum

genus. « Quin et alibi Cicero, ut et patres Christi

ani, Soriten cum Pseudomeno conjungit. Gnot. —

Confer quae supra (§. 122) observavi. Persii loeum

(sat. 6 f.) optime interpretatus est Beroaldus (in

Gruteri lamp. I. p.517) et ex eo Casaubonus. Plura

Soritarum exempla dabunt Plutarclius (in Anton.

p. 928), Cicero (in academ. 2, 29 Davis.), Se

neca (ep. 48. p. 488; 48. p. 464 Lips.), Gellius

(18, 13), alii. Ulpianus (1. 177 de V. S.) et Ju

lianus (I. 68 de It. I.), quos Grotius minus accu

rate citat, iisdem prorsus utuntur verbis. Ceterum

pro cumulet vide ne tenuissima mutatione reponen

dum sit cumulo et.

Carneadesque] Erat hic academicus (Cic. Tusc.

4, 5. Gell. 17, 14) et novae quidem Academiae

(Cic. de orat. 5, 18. Lucian. Macrob. 20. p. 126

IBip.) conditor. Academicorum optimus censebatur

(Strabo 17. p.838 Casaub. Cic. de orat. 2, 58 r),

valde laboriosus (Val. Max. 8, 7, 8; p. 754. Diog.

Laert. 4, 62; p. 265 Meib.), ad disputandum in

utramque parteum semper paratus (Cic. de orat. 5,

21. Quinctil. 12, 1 , 55. p. 804 Spald.), cujus fà

cundia violenta et rapida (Cic. de orat. 5, 28. Ma

crob. Saturn. 1 , 8) tanta erat, ut videretur sena

tores Romanos non tam pcllexisse quam coëgisse

in snam sententiam (Aelffi. *r. 5, 17). Plura da

bit Roulez (in annal. acad. Gandav. 1824).

helleboro] Carneadem et Chrysippum helleboro

se purgasse, quo acutiores et subtiliores mentes ,

eorum rcdderentur, referunt Gellius, Petronius alii

528 Martiani Capellae lib. IV. §. 527.

•■*

«)928

(

Nullus apex tot prole virùm par accidit umquam ,

Nec tibi tam felix sortis honos cecidit;

Inter templa deùm fas est, Dialectica, fari,

Et Jove conspecto jura docentis agis.

Quae igitur introgressa est Delio convocante, pallidior paululum femina,

sed acri admodum visu et vibrantibus continua mobilitate luminibus , cui

crines tortuosi decentique inflexione crispati et nexiles videbantur, qui tamen

deducti per quosdam consequentes gradus ita formam totius capitis circula

bant, ut nihil deesse cerneres, mihil superfluum detineres. Cui quidem pallium

Athenarumque vestitus, sed gestamen in manibus fuerat inopinum ac prorsus

gymnasiis omnibus inexpertum. In laeva quippe serpens gyris immanibus

involutus, in dextera formulae quaedam florentibus discolora venustate ceris

sollerter efligiatae latentis hami nexu interius tenebantur; sed quoniam ejus

laeva sub pallio occulebat insidias viperinas, cunctis dextera praebebatmr.

Denique ex illis formulis siquis aliquam percepisset, mox apprehensus hamo

ad latentis anguis virosos circulos trahebatur, qui tamen mox emergens primo

spinosorum dentium acumine venenato assiduis hominem morsibus aflligebat,

dehinc ambitu multiplici circumactum ad conditiones propositas coartabat;

si autem quamlibet formulam nullus vellet assumere, quibusdam obviis in

que quam plurini. Grot. — Gellii (17, 18) haec tur nostri verba: Carneadem hellebori ope Chrs.

verba sunt : » Carneades academicus scripturus ad

versus stoici Zenonis libros superiora corporis hel

leboro candido purgavit, ne quid ex corruptis in

stomacho humoribus ad domicilia usque aniini re

dundaret et instantiam $$e mentis labefacta

ret. Adde Plinium%23,*8, 21) et valerium Ma

ximum (8, 7, 3; p. 753 Torr.), quein Martiano

ante oculos fuisse puto, quia non cum Zenone,

seâ cum ipso Chrysippo disputaturum illud fecisse

Carneadem refert; hunc enim seusum habere viden

sippo parem fuisse.

apex] IIoc est fastigium , indeque honor vel

dignatio; nimirum ut in senatu divino fari ei licc

ret. Pro fortis e Reiclienauensi et Darmstatteusi

lego sortis, quod mirum in marginem a Grotio re

legatum fuisse; itemque jura pro jure e Reiche

mauensi et Grotiano.

involutus] Ut noster »gyris involutum«, ita

Saxo Grammaticus (2. p. 20 Steph.) »gyris impli.

citum • serpentem dixit, pariterque (p. 65) nostrum

Martiani Capellae lib. IV. §. 528. 529

terrogatiunculis occupabat, aut latenter in eos anguem serpere stimulabat, donec

nexilis complexio circumventos ad interrogantis arbitrium strangularet. Ipsa

autem femina contractioris videbatur corporis habitusque furvi; verum du

Nam univer

salem dedicativam particulari abdicativae obliquam, licet ambas posse vertier

malibus hirta setis nescio quid vulgo inexplanabile loquebatur.

asserebat, univocis aequivoca connectendo, at solam se discernere verum

secutns de serpentis bspinosorum dentium acuminee

loquitur.

interrogatiunculis] Pariter Qainctilianus (7, 3,

143 p. 94 Spald.) »valere in sermone« ait »dialecti

cam, ut constrictum vinculis suis eum , qui respon

surus sit, vel tacere, vel etiam invitum id quod

sit contra fateri cogat.« Item Seneca (epist. 48.

p. 468 Lips.): »Quid enim iiiquit »aliud agitis,

quum eum, quem interrogatis, scientes in fraudem

inducitis, quam ut formula cecidisse videatur« , et

alio loco (ep. 82): »totum genus istud exturban

dum judico, quo circumscribi se, qui interrogatur;

existimat, et ad confessionem perductus aliud re

spondet, aliud putat.« Cicero quoque (acad. 4, 16)

et Gellius (16, 2) »captiosissimum id genus inter

rogationis« appellant. Unde factum est, ut égoe

t&v et 6vvegotçv de omni argumentationis et ra

tiocinationis genere usurparentur (conf. C. Fr. Her

mamnum ad Lucian. de hist. scr. p. 120).

strangularet] Iterum hanc figuram Saxo (v.

Steph. p. 107 ad Sax. p. 68) a nostro mutuatus

scripsit: »cavillationum nexibus implicatos fallacia

rum laqueis strangulabat.*

habitusque furvi] Id est nigri, ut obscuritas

artis significetur. Vulc.

dumalibus] Id est veprinis spinis.Vulc. — Sic

Cicero (acad. 4, 58) • dumeta stoicorum« dicit, et

Augustinus (contra academ. 22 f) simili figura usus:

.inter opinionum fallacium dumeta frondescit.*

setis] Ita Ovidius (met. 15, 880)

— — »hirtaeque decent in corpore setae. •

Infra noster (§. 704):

»Hanc ego crediderim sentis spinescere membris

Neque liirta crura vellere.«

Unde Heinsius (ad Ovid. T. 2. p. 946 Burm.) lioc

etiam loco legi vult sentis.

dedicativam] Appulejus (dogm. Platon. p. 266

Oud.): »Dedicativae (propositiones) sunt, quod de- |

dicant aliquid de quopiam ; ut: virtus bonum est. •

529

Abdicativae contrarium, vide infra (§. 596. 401). !

Aristoteli (interpr. 6. et analyt. post. 1, 2) dedica

tiva dicitur xoeroepoe6tc et abdicativa dírópoe6tc.

obliquam] Id est adversantem, vel obliquam ,

id est ex transverso oppositam, ut liquet ex tabula

conversionum infra posita. Gnor.

licet] Pro eo complures codiccs habent sed;

moxque Monacenses (C et F), Reichenauensis, et

Darmstattensis ac pro at. De univocis et aequi

vocis vide infra (§. 588. sequ.).

discernere] Stoici enim, ut Ciceronis verbis

(acad. 2, 28) utar, dialecticam dicebant inventam '

esse veri et falsi quasi disceptatricem et judicem;

ex Posidonii nimirum definitione, qui statuebat

8ua2extuxijv είναι έπι6tíunv d%ηθόν και

vsvööv xaì ovöszégaov (Diog. Laert. 7, 42 et

62. Sext. Emp. adv. Etl. 11, 1873 p. 724 Fabr.).

v^

42

550 Martiani Capellae lib. IV. §. 550.

550 quid falsumve sit, velut quadam divinantis fiducia loquebatur. Haec se

educatam dicebat Aegyptiorum rupe, atque in Parmenidis exinde gymnasium

atque Atticam demeasse ,

551 etiam Socratis sibi Platonisque amplitudinem mancipasse.

illicque versipellis studii calumniante proposito

Hanc igitur frau

dulenta semper argumentatione versutam ac de circumventis pluribus glo

riantem quum Cyllenius ceryceo geminus anguis assurgens allambere feminam

crebris linguarum micatibus attentaret, tuncque etiam Tritonia Gorgo co

gnoscentis quoniam gaudio sibilaret, nimirum, inquit Bromius, qui facetior

Aegyptiorum] Omnes enim artes reliquis homi

nibns ab Aegyptiis traditas esse, veteres sibi per

suaserant (Herod. 2, 109. Diodor. 1, 69. Philon.

Mos. 1. p. 606). Sed quam rupem dicat nescio;

quas in Aegypto admodum raras esse constat.

Parmenidis] Eleatae (Diogen. Laert. 9, 21 ; p.

560 Meib.), qui dialecticae primus auctor fuit (Sext.

Emp. advers. logic. 7, 6; p. 571 Fabr.), cujusque

nomine dialogus a Platone insignitus est.

versipellis] Sophistarum cavillationem significat

inque primis Protagorae, qui, ut Senecae (epist.

88) verbis utar, » ait de omni re in utramque par

tem disputari posse ex aequo, et de hac ipsa, an

omnis res in utramque partem disputabilis sit«,

idemque Gellio teste (8, 5) » pollicebatur se id do

| eere quanam verborum industria causa infirmior fi

' eret fortior.« Adde Diogenem Laërtium (9, 51 sequ.)

et L. F. IIerbstium (in Petersenii stud. pliilol. hist.

Hamb. 1852, p. 129 sequ.).

Socratis] De Socratis dialectica locus primarius

est apud Xenophontem (mem. Socr. 4, 8, 12. 4,

6, 4); de Platonica testimonia congessit C. Fr.

Hermannus (ad Lucian. de liist. scr. p. 208).

Cyllenius] Legendum Cyllenii ceryceo, h. e.

caduceo. Nam %ngùzeuov Mercurii caduceus est.

Vulc. — Emendatione non opus erat, si Vulcanius :

Cyllenium scil. anguem adjective accepisset. Cete

rum pariter Jamblichus apud Stobaeum (serm. 79.

p. 469 Gesn.) » Mercurium ait dialecticae symbolum

manibus gestare, nempe dracones se inter se ad

spicientes.«

micatibus] Id est morsibus. Vulc. — Immo mi

cans lingua est quae se crebro ultro citroque movet.

De verbo ipso vide supra (§. 1 not.). Martiano au

tem exemplo fuisse videntur Silii (6, 222) hi

verSuS :

— — »trifido vibrata per auras

Lingua micat motu atque assultans aethera

lambit. «

Nostrümque rursus imitatus est Saxo Grammaticus

(2. p. 20 Steph.) scribens de serpente exspirante:

»Crebris linguam micatibus ducens vitam pariter

ac virus efllavit.«

Tritomia] Reposui hoe adjectivum (§. 7. 725.

758) pro Tritonida apud Grotium.

cognoscentis] Lege cognoscens. Gorgo est Gor

gon. Sic Valerius:

» Non tristis ab aethere Gorgo. •

Gnot. — Quid sibi voluerit Grotius, non intelligo.

Nam Graece quoque j IToQyó scribitur (Paus. 5,

12, 2); neque cognoscens , quod in nullo legitur

codice, necessarium est. Locum sic capio: » quo

niam Gorgo Tritonia gaudio cognoscentis sibilaret«,

ut Gorgo sive aegis Miinervae, quam Silius quoque

Martiani Capellae lib. IV. §. 551. 551

est deorum eamque penitus nesciebat,

adducitur , quod et capillitium implexum docet et amicitia venenorum, aut

fidendum pharmacopolam esse Marsicae nationis. Ita namque agnitione viperea

j

et blanda anguium adulatione diligitur;

colligitur, quod circulatrix pellacissima

(9, 443) » sibila horrificis torquere serpentibus a ait,

quasi cognatum sibi draconem in Dialecticae manu

libenter cognoverit; unde nec prae gaudio e codice

Monacensi (F) recipiendum duxi, neque cum Hein

sio (ad Ovid. art. amandi 2; T. II, p. 608 Burm.)

quodam pro quoniam invitis codicibus reponere vo

lui, licet haec conjectura multum habeat, quo se

commendet.

nimirum] Locum hunc sic sano: »nimirum (in

quit Bromius, qui facetior est deorum, eamque pe

nitus nesciebat) haec aut« cet. Nesciebat est non

cognoscebat. Grot. — Heinsius reponendum suasit

perspiciebat , absurde: profecto enim ignota Bac

cho Dialectica erat.

haec aut] Ita Monacensis (C) et Reichenauensis,

pro »haec autem« in editis.

Libyae] An eo alludit, quod Libya serpentibus

venenisque scateat, unde proverbium: dei péget

roe Außër <axöv? An Psyllos attingit, qui ut et

Marsi praesentaneum erant serpentinis morsibus re

medium? Gloss. Isidori: ~Marsus incantator ser

pentum.* Arnobius: »Adversus ictus noxios, et

venenatos colubrarum morsus remedia saepe con

quirimus, et protegimus laminis, Psyllis, Marsis

vendentibus. « Emendat Auratus : »labiis Psyllis,

Marsisve dentiius« , quod non improbo. Meminit

bis ter Plinius, sed et Gellius lib. 16, cap. 11 :

» Gens in Italia Marsorum orta esse fertur a Circes

filio Marso, propterea Marsis hominibus, quorum

duntaxat familiae cum externis cognationibus (m.

nationibus) nondum etiam permistae corruptaeque

haec aut ex arenis Libyae anhelantis

quod mi est, ex illius hami fraude

et metarum Marsicarum incola com

sunt, vi quadam genitali datum ut serpentum viru

lentorum dolnitores sint, et incantationibus herba

rumque succis faciant medelarum miracula. Hac

eadem vi praeditos esse videmus, qui Psylli vocan

tur. « Meminit utriusque gentis Solinus. Marsorum

Auctor de medicamine faciei:

»Nee mediae Marsis finduntur canlibus angues.«

Psyllorum Cinna:

»Somniculosam ut Poenus aspidem Psyllus. •

Gnor. — Confer palaeographiam meam criticam (III,

§. 187), ubi in loco Arnobii (2. p. 68. 66), a

Grotio laudato, criticorum correctionem refutavi.

pharmacopolam ] Ita legeudum esse pro forma

copulam in editis olim jam conjecerat Salmasius

(ad Solin. 82. p. 1080 ed. 1629) similesque alio

rum scriptorum locos attulerat. Quem secuti alii

auctorem tamen hujus conjecturae reticuerunt. Vul

gatam quidem lectionem antiquissimam esse glossa

(cod. Monac. F) testatur verba illa explicans »per

formam cognata«, nempe Marsicae nationi; sed

mihi suffecit Reichenauensis codicis lectio »farma

copulam* » ut hanc vocem in textum reciperem.

pellacissima] Ut significet seductricem subtilis

simam. Vulc. — Sic »pellacis Ulixi invidiam dixit

Virgilius (Aen. 2, 90).

metarum] Heinsius (1. l) audacter, ut assolet,

substituit petrarum 3 ego metam pro limite accipio,

ut »metae Marsicae a pro finibus Marsorum dictae

sint; nisi ipsos montes ejus regionis metas dici

propter figuram posse censueris.

comprobatur] Lege comprobatur. Sicinfra: »mera

-

49*

552 Martiani Capellae lib. IV. §. 552.

552 probatur. Quo dicto quum complures deorum, quantum decuerat, arriderent,

Pallas aliquanto concussior jocum emergentis inhibuit, memorans hanc admo

dum sobriam, quod quibusdam divis penitus denegatum, etiam inter germanas,

quae probandae sunt acriores, a nullo posse, quum asserta protulerit, derideri;

illa autem , quae in argumentum virosae assertionis acrimoniaeque detulerat,

535 tradere eam jubet, ac se ad insinuandae sollertiae habitum comparare. Tunc

lubrici anguis circulatos orbes et hiatus quum Grammatice , quae insimuatione

peracta prope adstabat, accipere formidaret, ipsi divae, quae etiam Medusaeos

crines edomuit, cum figuris illicibus et hamatis illis formulis committuntur.

Ita crinali decore mera Cecropis atque Attica comprobatur, maximeque quod

eam palliatorum populus et Grajaé juventutis electio sequebatur, prudentiam

feminae ingeniumque mirata. Jüpiter autem judicandis implendisque virtutibus

posteram Romuleis viribus Grajam aestimans levitatem , quidquid nosset illa,

Cecropis atque Attica comprobatur. • Gnot.— Edi

derat enim comprobat, quod codicum Monacen

sium (C. F) auctoritate correxi.

quantum decuerat] Nimius enim risus gravita

tem ingenuorum hominum, nedum deorum, decere

non videbatur; qua in re Plato (republ. 5, p. 588

Stepli.) acriter reprehendit Homerum, qui (Il. 1,

399) dixerat : -

»A6ße6tog ö'ég' évógro yéÀóc purx&ge66

{}&oi6t. «

Adde enndem (de legibus 8, p. 732) et Aristote

lem (etliie. Nicom. 4, 8, 10).

concussior] Ferocior. Vulc. — Commotior po

tius, quemadmodum Virgilius illo verbo (Aen. 8,

700 et 869. 11, 481) de animo commoto utitur.

sobriam] Id est »honestam esse.« Vulc. — Mar

tiani sensum minime cepit vir doctus; si verba

quae sequuntur legisset, sobrium primitivo sensu

accipiendum esse intellexisset; pariter enim hic Pal

las pungit Bacchum atque infra (§. 424) Dialectica

ipsa. Quod reliquum, est post denegatum apud

Grotium delevi, secundum eodices Monacenses (C.

F), Reiclienauensem, et Darmstattensem.

acriores] Lege acriorem. Grot. — Causam non

perspicio, nec quidquam muto, licet Monacensis (C)

habeat geminas pro germanas; omnes enim artes

sororio vinculo inter se continentur (§. 581. 708.

725).

virosae] Ita in codice Monacensi (C). Quo sensu

acceperint Grotius ceterique interpretes, quod in

editis legitur, verosae, haud assequor. J^irosus aa.

tem a virus est (Virg. georg. 1, 58. Sidon. epist.

8, 7. f. p. 157 Sirm. Nemesian. eyneg. 225).

prope] Alibi (§. 214. 665. 705. 729) noster

propter , quemadmodum et Darmstattensis codex et

margo Grotiana hoc loco habet. Sed servavi lect;,.

nem vulgatam.

ipsi divae] Palladem significat, cujus auxilio

Perseus saxificam Medusam interfecit. Vulc.

posteram] Inferiorem. Vulc. — Quemadmodum

Martiani Capellae lib. IV. §. 554.

Latiali promere praecepit facultate. Ac mox Dialectica,

digne Latine loqui posse crederetur, tamen promptiore fiducia, restrictisque

quadam obtutus vibratione luminibus etiam ante verba formidabilis, sic exorsa:

Ni Varronis mei inter Latiales glorias celebrati mihi eruditio industriaque sup

peteret, possem femina Doricae nationis apud Romuleae vocis examina aut

alibi superum pro snperiori reperias. Sensus est:

<Jupiter existimans Graecanicam levitatem Romana

gravitate longe inferiorem non modo implendis, sed

et judicandis virtutibus scientiisque, jussit quid

quid nosset Latina lingua expromere. Grot.

viribus] E codicibus iterum Monacensibus (C. F)

hoc recepi, indigne a Grotio in marginem rejectum,

pro virtutibus, quod vixdum antecesserat.

Latiali] Quantopere sudaverit ipse Cicero, ut

Graecorum de philosopliia verba Latine redderet,

apud eum (divin. 2, 2) legere licet. Seneca (epist.

88; p. 481 Lips.) •quantas , scribit, •verborum

nobis paupertas, imo egestas sit, nunquam magis,

quam hodierno die, intellexi.« Pariter Plinius Se

cundus (epist. 4, 18, 1) »inopiam, vel potius, ut

Lucretius ait, egestatem patrii sermonis« accusat,

et (ep. 6, 29, 4) »nec me praeterita, inquit, •usum

et esse et haberi optimum dicendi magistrum.•

Lucretii locus (1, 157) liic est:

»Nec me animi fallit, Grajorum obscura reperta

Difficile illustrare Latinis versibus esse ,

Multa novis verbis praesertim quum sit agendum,

Propter egestatem linguae et rerum movitatem.•

Manilius quoque minus Latine a se scripta hisce

versibus (5, 40) exeusat :

»Et si qua externa referentur nomina lingua

Hoc operis , non vatis, erit : non omnia flecti

Possunt , et propria melius sub voce motantur.•

Hinc etiam est, quod noster infra (§. 559 f.)

Dialecticam diis dicere fingit : »debetis quippe in

solentiam perferre sermonis , qui Grajam dissertare

Latialiter compulistis. «

praecepit] Sic codices Monacenses (C. F) et

Darmstattensis recte pro cepit in editis.

restrictisque] Varians ad marginem lectio apud

Grotium restinctisque, solemni confusione, de qua

vide quos laudat Giese (ad Cic. de div. H , 29;

p. 107).

Warromis] Nescio quid in mentem venerit liaec

scribenti Martiano. An oblitus tum erat Ciceronis,

Appuleji, Augustini, et sexcentorum aliornm dia

lecticorum? BAnTii. (advers. p. 1608). — Sed Ci

cero ipse (acad. 1 , 5 et 8) confitetur, Varronem

primum fuisse, cui debeamus, ut Graeca Latine legi

possint. Idemque Augustinus (civ. dei 6, 2) repetit,

mee minus Appulejus (apol. p. 496 Oud.) Varro

nem laudat. Recte igitur noster hunc quasi Latine

quanquam parum 554

loquendi auctorem laudibus extollit. Pariter Cassio

dorus (de artib. 8; p. 856 Gar.), post Aristotelem

e Graecis, Varronem ait e Latinis dialecticam et

rhetoricam in novem disciplinarum libris tradidisse.

Doricae nationis] Pro Graecae per synecdocham,

ut »Dorica castra « apud Virgilium (Aen. 2, 27);

nemo enim eorum , qui dialecticam olim tracta

verant, vere Doricae stirpis erat.

examina] Vulcanius agmina significare vult,

inepte; sensus enim clarus: »si mea Romane lo

quendi ratio examinetur.« Scite nimirum Macrobius

(Saturn. M pr.): »sub alio ortos coelo linguae La

tiuae venam non adjuvare« confitetur.

354 Martiani Capellae lib. IV. §. 55$.

-••■•■•

«)«)4

admodum rudis aut satis barbara reperiri. Quippe post Platonis aureum

flumen atque Aristotelicam facultatem Marci Terentii prima me in Latinam

vocem pellexit industria, ac fandi possibilitatem per scholas Ausonias compa

ravit. His igitur praeceptis parere colluctans nec Grajos deseram ordine dis

serendi, nec Laurentis assertionis effamina remorabor. Ac prius illud com

pertum volo, mihi Romanos togatamque gentem vocabulum nondum novare

potuisse, ac Dialecticen, sicut Athcnis sum solita, nuncupari, meique prorsus

juris esse, quidquid artes ceterae proloquuntur. Nam neque ipsam , quam

Platonis] »Quis dubitet Platonem esse prae

cipnum, sive acumine disserendi, sive eloquendi

facultate divina quadam et Honerica?« Quiuctilia

nus (10, 4 , 81. p. 66). -

Marci] Ita pro sigla M. quae in editis est, per

scriptum hoc nomen legitur in codicibus Monacen

sibus (C. F) et Darmstattensi. Ipsius laudes lege

apud Valerium Maximum (8, 7, 5).

prima] Ita et Lucretius (8, 550) se primum

fuisse gloriatur, qui »natura rerum ratioque quum

reperta fuerit, posset in patrias vertere voces.«

his] Grotius ad marginem: posuit hinc, quod

etiam codex Darmstattensis praebet; Monacensis (C)

hujus , ut ad Varronem referatur, sed neutro opus.

nec Laurentis] Nec Latine loqui recusabo. Pa

riter Silius (1, 110. 16, 678. 17, 62) voce Lau

rens pro Romanus utitur. Quod autem Dialectica

tum Graecis, tum Romanis verbis se usuram ait,

Ciceronem liabebat auctorem, qui (divin. 2, 4)

•quamvis sorites Latine acervali dici possit, tamen«

ait •nihil opus esse , quum, ut ipsa philosophia

et multa verba Graecorum, sic sorites satis Latino

sermone tritus sit.«

nondum novare] Ciccro ipse pluribus tantum

verbis dicere poterat » artem bene disserendi et vera

ac falsa dijudicandi« (orat. 2, 38); neque quod

Qi*inclilianus (12, 2, 15; p. 820 Spald.) propo

-

suit » disputatricem •, ejusmodi erat, ut invalescere

usu posset.

ceterae artes] Sic jam Plato (republ. 7, p. 554

Steph.) dialecticam veluti culmen sive fastigium

($Qtyxöv) appellat, quippe quae reliquas àoctrinas

superet absolvatque; Cicero autem (Tusc. 8, 25)

eandem ait »per omnes partes sapientiae manare

et fundi; quae rem definiat, genera dispertiat, se

quentia adjungat, perfecta concludat, vera et falsa

dijudicet.« Idem alio loco (Fin. 2, 6) » unam dia

lecticam • ait »continere omnem et perspiciendi, quid

in quaque re sit, scientiam, et judicandi , quale

quidque sit, et ratione et via disputandi », adeoque

(Brut. 41, 185) eam appellat artem •quae doceat

rem universam tribuere in partes, latentem expli

care definiendo, obscuram explanare interpretando;

ambigua primum videre deinde distinguere ; artear

denique omnium maximam , quasi lucem ad ea,

quae confuse ab aliis aut respondeantur aut agantur..

Adde Jamblichi haec (ap. Stob. serm. 79 p. 469 f.

Gesn.): • ow£z é6tuv oùóév μόριov pt/o6ogoba«

àv&v roö xoetoe 8uc«λεκτιxrjv 2öyov ταραytyv6

pusvov et Augustinum (de ord. 2, 15. Op. I. p. 542),

qui dialecticam vocat » disciplinam disciplinarum,

quae doceat docere et discere, in qua se ipsa ratio

demonstret atque aperiat, quae sit, quid velit, quid

valeat.* Neque Iuhetorica apud nostrum (§. 47:;)

/ Martiami Capellae lib. IV. §. 557. 55$

aures vestrae probavere, Grammaticam , meque alteram opimi oris praecluem

facultate, vel illam formarum diversa radio ac pulvere liniantem , sine meis

posse rationibus explicari quis dubitet? Quippe in ditione mea jureque con- 558

sistunt sex mormae, quis constaut ceterae disciplinae.

loquendo; secunda de eloquendo; tertia de proloquendo; quarta de prolo

Nam prima est de

quiorum summa; quinta de judicando, quae pertinet ad judicationem poëtarum

et carminum; sexta quae dicenda rhetoribus commodata est. In prima autem

parte quaeritur, quid sit gemus, quid forma, quid differentia, quid accidens,

negat Dialecticam sibi subsidio essc; atque Geome

tria quaedam sibi cum ea communia esse fatetur

(§. 710).

praeeluem] Lege mopimi oris praecluem facultates

cum Meursio meo. Rhetoricam innuit. Grot.— Om

nino ita corrigendum erat, quod editi habebant

• opimioris irae cluem« , cuique Vulcanius ridiculam

hanc explicationem adscripserat: »Rhetoricam intel

ligit, utpote quae semper in contentione causarum

versatur, ideoque ei hasta appingitur, quod in dis

ceptatione verborum perpetuo creditur irasei. « Licet

enim Grotius non dixerit an in codice aliquo liaec

lectio exstaret, milii tamen ut eam probarem suf

fecit, quod in Monacensibus (C. F) legi praecluem,

quae vox nostro praeterea admodum familiaris est

(§. 5. 24. 429. 866 f. 807. 906); tunc enim opi

nioris dividendum tantum erat, ut apud Gellium

(17, 10) » opima facundia« legitur.

radio ac pulvere] Geometriam significari patet;

verba praeivit Cicero, qui (i'usc. 8, 25): »liuinilem

liomunculum«, inquit, » a pulvere et radio excitabo«;

Archimedem nimirum, quem apud Livium quoque

(23, 51) legimus »formas in pulvere descripsisse.«

Unde infra (§. 728) noster:

~Postquam conticuit prudens permensio terrae,

Innuba sollertes curam quae instigat in artes

Sic abacum perstare jubet , sic tegmine glauco

Pandere pulvereum formare ductibus aequore ;

eodem sensu, quo Appulejus (in apol. p. 426 Ou

dend.) Aemilianum rusticum appellat, »quia abaco

et pulvisculo sese non dedisset.« Adde Persii (1,

15f) » abaco numeros et secto in pulvere metas.

Radium astronomis tribuit Virgilius (Aen. 6, 880)

versibus : -

— — coelique meatus

Describent radio et surgentia sidera dicente ;

sed et geometris alio loco (ecl. 5, 41):

»Descripsit radio totum qui gentibus orbem•

Formarum diversa idem esse quod formas diversas

monere vix opus erit. Pro liniantem melius line

antem scripsissem, sed invitis codicibus nihil muto.

quis dubitet] Absunt a Darmstattensi codice ;

male.

sex normae] Seneca (epist. 89; p. 872 Lips.)

in duas partes dialecticam dividit : »in verba et sig

nificationes, id est in res, quae dicuntur, et vo

cabula , quibus dicuntura , quae ipsa stoicorum do

ctrina est apud Diogenem Laertium (7, 42; p. 590

sequ. Meib.): »tijv öuæ2extuxijv 6voetgsi68« eis

te töv fregi réóv 6ru«tvouévóv xoei tîjç qoaoe

vjg törrov. « Noster Aristotelicam potius sequitur

rationem.

prima] Continet quae vulgo praedicabilia ct

praedicamenta appcllantur, quaeque vel apud Por

559

556 Martiani Capellac lib. IV. §. 559.

quid vero proprium, quid definitio, quid totum, quid pars, qui in dividendo

modus, qui in partiendo, quid sit aequivocum, quid univocum, quid, ut

ita dicam, plurivocum. Debetis quippe insolentiam perferre sermonis, qui

540 Grajam dissertare Latialiter compulietis. Quae ergo rebus verba sua sint, quae

aliena, et quot modis aliena sint, quid sit substantia, quid qualitas, quid

quantitas, quid relativum, quid loci, quid tcmporis, quid -situs, quid habitus,

quid faceré, quid pati, quae sibi opposita, et quot modis sibi opponantur, I,

541 haec in prima nostri parte censentur. In secunda vero, quam de eîoquendo

diximus, quaeritur, quid sit nomen, quid verbum, quid ex his junctum,

quae ex his subjectiva pars sententiae sit, quae declarativa, qui subjectivac

modus sit, qui declarati vae , quatenus nomen accipiatur, quatenus verbum,

542 quatenus sit perfecta sententia, ut possit esse proloquium. Excipit hanc pars

'ertia de proloquendo. In ea quaeritur, quantum ad propositum hodiernae

sufficiat brevitatis, quae sint differentiae proloquiorum in quantitate, quae in

qualitate, quid universale sit, quid particulare, quid indefmitum, quae

sinw, ajentia, quae negantia, quam vim habcant singula, et quemadmodum

pLyrum in Isagoge de quinqué vocibus, vel apad nacensi (C), Dannstattcnsi, et Grotiano mcliorcm

Arisbtelcm in Catcgoriis leguntor. substitut lectionem, quae infra (§. 385) confirtefinitio]

Semper fere in Grotiana editione matnr.

(§. 5Î9. 330. 534. 533. 536. 361. 363. 578. eloquendo] Hace .pud Aristotelcm in libro

414. 463. 473. 710) scribitur diffmitio; boc au- fí£QÍ éQ(ljveLaç traduntur, quem vulgo perperam

tern lo» et paulo iuferius (§. 543) legitur defimtio. nnncupant de intfrp,etatione.

Eodcm redire putat Dausquius (p. 106): »definitio*,

• .. ... , ... л . L proloquiorum] Proloquio, sunt qui Aristotcli (de

mquit, »antiquius: nec male difjnutio Ii nui m aut r / j / ч v

rcrum fiularum disseparatio. bconsulte repudiatur ö) à**<paVTmol Xôyoi, serioribus dialca

Manutio.« Sed alii distinguunt, ut Vano (ар. ctIcIs 4uae M' Varrouem alias profata

Widern, de propr. scrm. p. 68): »Definitio a di/fi- Г*Ч* appellasse testatur Gellius (16, 8).

•л. ,.~ . • д с • » • с i 'AèLiOua enini codem teste est Лектор avtoxeXïc

шпоне uiflcrt, quia definiré est quasi iincm dare 5 * ' *

j./r. . , , 1 -n « . j .. j àjto<pavrbv o6ov ею1 éavtco, quod Latine sic

diffinire vero hoc est ab illo limcudo ас partiendo ' * < ' *

distinguere Addc quae ad Vcllejum Paterculum rcddidU Va,TO! »Р«»И™ e8t «ntentia, in qua

(I, 10, 2. p. 74 Gron.) obscrvarunt vi. i docti. nU,U dcsideratnp-«

quid pati] Ia cditis legebatur: »quid pati, quid et quemadmodum] Omissam particulam et supproloquia

et quot modis. 1 Quibus e codicibua Mo- pie vi e códice JMouaccnsi (F).

Martiani Capellae lib. IV. §. 343, 357

inter se affecta sint. Hinc progreditur ad quartam partem, quam esse diximus 343

de proloquiorum summa. In ea quaeritur, quid sit sumptum, quid illatio,

quid Syllogismus, quid symperasma; quid praedicativus Syllogismus, quid con

ditional, et quid intersit; quot formae sint praediçativi generis, et quae sint;

utrum certum ordinem teneant, et si tenent, quae sit ejusdem ordinis ratio ^

quot modos habeant singulae ct utrum bi modi certum ordinem teneant, et

si ita est, quae sit ejusdem ordinis ratio; deinde conditional syllogismi quot

primi modi ac necessarii sint, qui etiam istorum ordo sit, quid inter se dif

férant. Haec sunt quae praesenti arbitrer cognitioni assorendisque sufficere.

Quid ergo genus sit, exordia repetens, quo universa discurram, primitus

inlimabo.

DE GENERE. -

Genus est multarum formarum per unum nomen complexio, ut animal: 344

formae ejus, ut homo, seu equus, et cetera. Sed nonnunquam aliquae formae

ita generi subjiciuntur , ut etiam ipsae aliis sub se positis genus esse possint,

de proloquiorum summa] Quae pro hlsce ver- causa oinisit, qnum praescrtim in Rbctorica atque

bis in cditis legebantur » proloquiorum sommama Música melius tractent ur.

ea corrcxi tam e codicibus Monacensibus (C. F), * genus est] Tripliccm esse rocis genus senstim

Grotiano, Reicbenauensi et Darmstattensi, quam с Porphyrins (isag. c. 2) docet; pbilosophicum vero

DIartiauo ipso (§. 358). Est autem doctrina de syl- eundem quern noster cxposuit. Idem fere apud '.

• logismis, quam Aristoteles in Analyticorum libris Cassiodorum (in dial. p. S3 7 Gar.) legitur. Cicerotradidit.

nis (orat. 42) baec defiuitio est: » genus est id,

utrum] Lego: »utrum certum ordinem teneant, quod sui similes communione quadam, specie auct

si tenent, quae sit ejusdem ordinis ratio« ; ne- tem différentes duas aut plurcs complectitur partes. «

que rcpugnat MS. Irruperunt autem bae voces formae ejus] Sic scripsi e codicibus Reichcnauuhujusmodi*

ex eo quod infra dicit »et utrum hi ensi et Darmstattensi, pro forma, quia plures nomodi

certum« ob similitudinem vocum yicinarum. minantur. Sunt autem quae Graecis eXór¡ vcl ¿déai,

Grot. — Habebant enim editi utrum hujusmodi mox- quas Latine plcrumque species appellari ait Cicero

qne quid sit ejusdem, quod correxi e codicibus (topic. 7), ipse tamen formas diccre mavult, ne in,

Reicbenauensi, Darmstattensi, et Monacenei (F), mutandis casibus specierum et speciehis dici neundc

et paulo post modos reposui pro modis. cesse sit. Utriusque vocabuli eandem vim esse

sufficere] Quintam sextamque partem brcvitatis Quinctilianus quoquc (5, 10, 62; p. 203 Spald.)

43

358 Martiani Capellae lib. IV. $. 544.

ut hominura genus, quod animali forma est, Barbaris et Romanis genus; et

usque со genus esse potest, donee ejus formas divideus ad individuum aliquod

venias. Ut si homines dividas in masculos et feminas, item masculos in pueros,

adolescentes, et senes, item pueros in infantes et loquentes ; item puerum si velis

dividere in Catamitum aut alium quempiam certae personae puerum, non est

genus, quod jam ad individuum pervenit. Uti autem eo genere debemus, quod

est praesenti negotio proximum, ut si de homine quaeratur, ejus genus animal

debemus assumere, quod ei proximum est. Nam si subslantiam dixerimus,

quantum ad rationem pertinet, verum est, quantum ad necessitatem, superfluum.

DE FORMIS.

545 Formas easdem dicimus, quas et species. Formae ergo sunt, quae

subditae generi tenent definitionem ejus et nomen, ut homo, equus, leo

quoniam formae sunt animalis, potest et homo et equus et leo animal dici,

et corpus anima participans [nomen], quae delinitio generis esse dignoscitur.

tes tat ur, et Augustinus (p. 199) species a quibus- »Die mihi nunquam vidisti tabulant pictam in

dam formas dici ait 5 quapropter et noster utroque pártete

promiscué utitur et forma (§. 339. 343. 347. 352. Ubi aquila Catamitum raperet, aut ubi Venus

554. 361. 474. 477. 486) et specie (§. 345. 398." Adoneuml*

477. 486). Pogtmodo tarnen ¡avalait, ut pueri mcritorii, qni

Barbaris] Ita Plato (politic, p. 262 et Pliileb. corpore quaestum faccrcnt, hoc nomine appeilarcnp.

16 Stcph.) in Barbaros et Graecos humanum tur; confer Servium (ad Virg. eel. 8, 30).

genus plcrumque dividí ait. participans nomen] Ait species communicarc,

donee] Unde Porphyrius (c. 2) individua no- et de nomine generis, et de essentia scu dcfinitîone:

mine Tcov eiólM&távcúV dcsignavit. Ce teram pro deinde stibjungit exemphim in homine, cquo, leone.

Grotiano formulas ex antcrioribus cditionibiis , со- Prout ¡taque verba praecedentia innuunt, legendum

dicibusqae Darmstattcnsi et Reichenauensi reposai hic: » potest et homo, et equus, et leo, animal

formas. . dici, quod nomen, et corpus anima (nisi animae

Catamitum] Intcllige Ganymedem, nt in Fcsto malis, бÓfia "фъХЧЯ fUTS^Ov) participans, quae

est, non autem puerum meritorium, nam indivi- definitio generis esse cognoscitnr.« Grot. — Comduum,

ut vocant, désignât. Grot. — Ganymedem muncm omnium lectionem non mutavi, nisi quod

esse vcl soli hi PI auti (in Alen. 1, 2, 55) versus e códice Monacensi (С) scrips! dignoscitur pro eoconiprobant:

gnoscitur, et voccm nomen nncis inchisi, quo facto

Martiani Capellae lib. IV. §. 346. 559

DE DIFFERENTIA.

Differentia est sufficiens ad id, quod susceperis, discretio, ut si quae- 5i#

ratur, quid inter hominem intersit et equum, sufficit ut dicamus, quod homo •

bipes est, equus quadrupes. Animadvertere autem debemus, quod quia

multae sunt in rebus singulis differentiae, unamquamque rem dissimiliter nos

posse dividere, quotiens in ea poterimus alias atque alias differentiae invenire.

Nam si animal voluerimus dividere, possumus in sexus, quod alia sunt

masculina, alia feminina; possumus in aetates, quod alia sunt ortiva, alia

juventutis, alia senilia; possumus in quantitates, quod alia sunt parva, alia

magna, alia media; possumus in varietatem motus, quod alia sunt gradientia,

alia serpentia, alia natantia, alia volantia; possumus in habitaculorum diversitates,

quod alia sunt aquatilia, alia terrena, alia aeria, alia, ut nonnulli dicunt,

ignea; possumus in linguae souum, quod alia sunt loquentia, alia gementia,

alia latrantia, alia ululantia. Sciamus tarnen et siiigulas perfectas esse divisiones,

et omnes in singulis invoniri. Nam masculina animaba possunt et ab ortu recentia,

et parva, et gradientia, et terrcstria, et bipedalia, et loquentia esse. Ergo

omnia reetc procèdent. Plura si cupics, apud Por- bis » unrfe quaeetio est« pro »ab со de quo quaepliyrium

in Isagoge (с. 2) omnia dilucide expósita stio est«

invenics, undc Isidorus quoque (ctym. 2, 25) hau- masculina] Dele vi codieis Monaccnsis (F) ausit.

Unum addo Senecam (epist. ill): » singula ctoritatc quod apud Grotiiim sequitur et ante alia.

animalia singulas debent habere substantias; ista juventutis] An »juvenilia «? Grot. — Cur?

omnia unum animum liabent. Itaquc singula esse ignea] Sicut salamandra, quam ferunt innopossunt,

multa esse non possunt. Ego et animal cuam in ignibus vivere. Est genus eerpentis. Gloss.

sum et homo, non tarnen duos esse dices « cet. (cod. Mon. F) — Confer Uermetem (in Stob. eel.

quod quia] Auacoluthon est, quia sequitur in- 1, 52, 41; p. 997 Heer.). De salamandra alio

finitivus posse pro verbo finito, ut verisimile sit loco (palaeogr. crit. Ш. §. 525) addita ejus effihacc

Martianum с Graeco scriptore cxpressissc, gic cgi. Cctcrum longe alia animalia ad igneum eleapud

quos liaec constructio non rara est (confer mcntum refert Plato (Epinom. p. 981 sequ.).

Focrtschii obscrv. crit. in Lysiae orationes p. 78). bipedalia] MS. bipedia. Ex hoc vocabulo vide-

Pariter etiam panlo infra (§. 518) oifendimus Grae- tur mihi aliquid déesse post vocem »ignea«, utpote

cam construetionem, attractionem videlicet, in ver- talc quid: Possumus in pedum mnltitudinem, quod

43 *

540 Martiani Capellae lib. IV. §. 546.

quamvis uti licet omnibus, ea tamen debes, quae est apta suscepto negotio.

Nam si tibi sit de hominum laude diccndum, in rationabilia et stolida dividere

oportebit; ut eo facile possit intelligi, inter omnia animalia rerum natura

quanti homines habuerit, quibus solis ad se cognoscendum ratiocinari permisit.

DE ACCIDENTE.

547 Accidens est, quod non nisi eidem formae, sed non semper evenit, ut

rhetorica non nisi homini accidit, sed ei potest et non accidere, ut quamvis

sit aliquis homo, non sit tamen orator.

DE PROPRIO.

348 Proprium est, quod et eidem formae, et ita semper accidit, ut unamquamque

rem ab omnium communione discriminet, ut in homine risus. Nam

nec ridere quisquam nisi homo potest, nec homo, quum voluerit, quantum

in ejus natura est, ridere non potest. Et differentia proprio eo distat, quod

differentia unamquamque rem ab eo tantum distinguit, unde quaestio est:

alia sunt sine pedibus, alia bipedia, alia qnadru- (isag. I, 4 et 6) » homini proprium esse yeZaóvtpedia,

alia sepedia, alia (ut de Empusa quidam xóv dixit; quamquam Lucianus (vit. auct. 26)

fabulantur) unipedia. Grot. — Nihil muto, siquidem inter peripatcticoram argutias referí, coç àv&QCûomnia

intellîguntur. Ne bipedia quidem repono. rtoç \ikv ysXa6tinov, ôvoç âè ov ye/iaÖTixov,

Marliamis enim semper bipedale aliis etiam loci* ovâk Textcuvófievov, аоде лХыС^оцвуоу. Воё-

(§. 563. 572) scripsit. tbius (dial. 1. ad Porph. in op. Bas. p. 7. 9. 16.

potest et non] Insérai eí e codicibue Moiiacensi- 35) Latine reddidit risihile, quem in eo reprehen-

Ьиз (C et F), Reicbenaucnsi, et Darmstatteusi. sum a criticis Scaliger (de caus. L. L. p. 231) (le

rn homine risus] Quinctilianus (5, 10, 58): fendit, ñeque Gassiodorus (dialect p. 541 Gar.)

»proprium« inquit »est quod aut soli accidit, ut ea voce uti mctuit; quid quod jam Appulejus (dogm.

homini s er то , risus , aut quod utique accidit, sed Plat. 3. p. 272) cachinnahilc animal hominem nunnon

soli. « Bisum bomini peculiarem esse опт i no с tipa vit? Ñeque aliud verbis Ulis dial ее ti ci vol неге,

contendunt et Grace! et Latini. Julius Pollux (6, quam aptum hominem ad ridendum esse, she risus

200) ad vocem ysXaÓTixóg observât : » ovTto capacem, ut et Boctbius alio loco (p. 5) pro risiyÙQ

ôoLÇovrai Tov cív-&Q00Tíov , ort fiôvoç é$ bili dixit, imitatns nempe Augustinum (in categ. с. 7.

áreávtav twv Çcôcov yeXät«: Porphyrius quoque op, I. p. 200).

Martiani Capellae lib. IV. §. 548. 541

proprium vero ab omnibus. Nam quum hominem a leone per violentiam

volentes discernere dixerimus, quod leo ferus est, homo autem mitis, id solum .

videmur discernere, quod ad susceptum negotium pertinet. Dicendo enim: leo

ferus est, homo mitis, nec hominum ab aliis mitibus animalibus, nec leonem

a ceteris bestiis sejunximus; dum vero hominem risibile animal dixerimus,

eo a ceterorum animantium generalitate discreverimus.

DE DEFINITIONE.

Definitio est, quum involuta uniuscujusque rei notitia aperte ac breviter 549

explicatur. In hac tria vitanda sunt: ne quid falsum, ne quid plus, ne quid

minus significetur. Falsum est hoc modo: homo est animal immortale aut irra

tionale. Quam vis enim homo esse animal verum sit, falsum tarnen est, immortalem

aut irrationalem esse. Plus est hoc modo: homo est animal mortale. Et

hoc enim, quam vis breviter dictum sit, plus tamen est, quod ad omnia animalia

pertinet. Minus significatur hoc modo: homo est animal grammaticum. Quamvis

enim non sit nisi homo animal grammaticum, non tamen omnis homo grammaticus.

Definitio plena est hoc modo: homo est animal rationale mortale. Addendo

enim mortale separavimus a diisj addendo rationale separa vimus a feris.

violentiam] Ita cum editis Grotius: sed ad mar- et hoc] Sic Monacensis (F). In editis male ex hoc.

ginem adscripta lectio praebet differentiam , quam grammaticum] Hace finitió ideo falsa est, quia

et codices Reichen aueusis, Darmstattensis , et Mo- genere et proprietate constat, non genere et difnaecnsis

(F) habent. Qnoniam autem supplcndum ferentia; quod postulat PorpLyrius (isagog. 3, 7):

videtur leoniSf lectionem, quae in editis erat, ol te oqol ârtoôLôovTcu Ы yévovç ovxsç xai

praetuli. rtov xOLOVXaw ductpogcov. Grammatica enim fadefinitio]

Auclor ad Herennium (4, 2S): »De- cultas licet propria sit homini, tamen non est sifinitio

est quae rei alicujus proprias amplectitur po- dortoioç ôwcpoçà, ut apud eundem est, ùîçjtSQ

testates breviter et absolute.« Cicero (de orat. I, cêv&Qdirtoç îrtMro eïôojtoitù ôuxtpOQcji ôuvq-

42): »Est enim definitio earum rerum, quae sunt vo%6 rfj TOV Xoyixov rtoíóxrjti.

ejus rei propriae, quam definiré volumus, brevis mortale] Mortale ait addendum, ut a dûs seet

circumscript a quacilam explication Idem alio loco pare tur. Nam dii animalia Pia ton ¡cis. Eodem modo

(2, 20) »verborum« inquit »definitiodee, in quibns Porpbyrius jteçi xaxrjyoQrjfuabyv ¡ r¡ âh той

ñeque abesse quidquam deeet ñeque redundare.* dvrjTOV xai á&aváxov dlMtpoqà xai r¡ tov

542 Martiani Capellae lib. IV. $. 5S0.

DE TOTO.

350 Totum est, quod duabus pluribusve in se partibus positis non semper

nomen, défini tionem nunquam accommodât. Et hoc non nisi in individuis

invenitur, ut si hominem designemus et ejus partes singula membra faciamus,

intelligimus id ipsum totum esse, quia certum hominem constituimus, et definitionem

et nomen ipsius totius non posse in partes cadere. Non enim aut

brachium solum, aut caput, hominem dicerc poterimus, aut ipsius definitionem

singula membra recipiunt. Sed animadvertendum est, quod aliquando

omne pro toto dicere possumus, sed alio quodam intellectu. Nam totum

etiam in singulis, et omne in multis agnoscitur. Nam quum dicimus homo

Cicero, quia un us est in eo, totus intelligitur; homo autem, quia imperitus

et artifex, et vir et mulier esse potest, omne melius accipimus.

DE PARTE.

5oi Partes sunt, quae in toto esse intelliguntur, et ex quibus totum constat.

QUI IN DIVIDENDO MODUS.

552 Dividere usque eo debemus, donee ad individuum veniatur; et hoc

fit, quum per differentiae ad paucitatem genera redigimus, et eis ita formas

subjicimus, ut et ipsae singulae aliis sub se positis etiam genera esse possint.

¿oyixov те y.ai àXbyov ôiaiçerixaL Et post: «ЛЯ' coram definitionem fuisse, quam offert et Sextue

ai (isv TOV Лоушой nal \h>r¡xov ôta<pOQ<xi 6v- Empiricus (adv. Log. 7, 269).

бхахьулхь yivovzat xov ov&qíÓjíov. Gnox. — nuU(/nam] Tamcn, qaod ¡n cd¡tís praccC(]¡f,

Plura dabit Spaldingius (ad Quinct 2, 16, 12; p. alIctor;tate codicis MonaccnsU ^

569 sequ.). Ipse Quinctilianus (5, 10, S6): »Homo

est animal*, inquit, .non eet satis; id enim genus omne] Subtilius Aristoteles (metapb. 4, 26):

est; mortale, cÜamsi est species, cum aliis tarnen '¿6(úv ^£V M *oul V * àuxpoçav, rtäv

communis finitio; rationale, niLU supercrit ad de- ^У™' ÖÖCÜV âè rtOUÍ, OÄOV.

monstrandum id quod velis.« Adde eundem alio loco partes] De toto et partibus confer Aristotelcm

(7, 3, 15), undc apparet solemncm banc dialecti- (nictapb. 6, 10).

Martiani Capellae lib. IV. §. 352. 545

Ut animal si breviter primo dividere voluerimus, per differentiae possumus,

quod alia sunt gradientia, alia serpentia, alia natantia, alia volantia; hinc

item, hoc est, de singulis formis possumus genera faceré, ut si dicamus,

animalia gradientia genus esse, et ci formas subjiciamus, quod alia sunt

humana, alia ferina; et ex his possunt esse aliae formae, per quas, si nccesse

fuerit, ad individuum poterit perveniri. Sed hoc non in omni assertione

faceré oportet, sed in subtili quadam disputatione. Tunc autem in oratione

hoc modo possumus dividere, quum id exigit obscuritas causae; quod si causa

non sit obscura, divisionis quidem ratio inesse et tractari debet, sed multum

apparere non debet.

QUI IN PARTIENDO MODUS.

Partiendi differentiae non frequenter occurrunt, atque ita sine his infinita

potest esse partitio, si usque ad individuum voluerimus pervenire. Nam si

certum hominem pro toto dicamus, et ejus partes breviter colligere voluerimus,

differentiae non suppetunt partium, et certarum partium nominibus uti cogemur,

ut dicamus caput et pedes et reliqua, quae si complecti breviter

voluerimus, quoniam differentiae desunt, non possumus singula colligere,

quia multa sunt, et aut impossibile erit, aut longum.

hoc est] Sic rescrípsí pro id est e codicibns

fflonaccnsibus (C et F), Reichcnauensi, et Darm»

stattensi, sicut et paulo post subjiciamus pro subjicimus

in edilis. Grotius verba »id est de singulis

formis« glosscma esse censucrat et quidem incptum;

sed ipse potius Martianus perspicuitatis gratia ad*

didisse videtur; inept i nihil video.

non in omni] Non semper divisioncm adhibendam

esse Curias Forttinatianus (p. 57 Pith.) monet,

■nam ut non omne nomen omnibus Uteris seribatur,

ita non omnibus locis omncm materiam dividendam

esse, quod ipsum fieri etiam in ceteris s talibus

scire debeamus, quum acensator id quod negemus

quacrat a quo sit admissum, quod a G rac

éis appcllatum ctvcttCÇltftÇ.*

quae si\ Ita codices Monacenses (G. F) , Darmstattensis,

et Rcicltenaucnsis. Male Grotius cum

aliis libris editis: aquae тел Paulo ante codices

babent ceterarum pro certarum, quod tarnen reponeré

nolui, quia caput et pedes Martianus sig

nificare videtur. Quanquam possit fcrri, si ad re-

Uauvrum mentioncm referator.

344 Martiani Capellae lib. IV. §. 5ol.

QUID INTERSIT INTER DIVISIONEM ET PARTITIONEM.

554 Interest autem inter divisionem et partitionem, quod in divisione per

formas currimus, in partitione per partes. Formae autem sunt, quae generi

subjiciuntur, et ejus defmitionem tenere possunt et nomen; partes sunt quae

in toto sunt, et definitioncm nunquam, nomen intcrdum totius recipere possunt.

Possutnus tarnen unam eandemque rem et pro genere et pro toto acciperc,

sed alia quadam vi; ut est homo, quem si in adolescentcm , senem, et

puerum dividere voluerimus, genus est, et formae ejus; quem si in caput

et pedes et manus partiri voluerimus, totura est et partes ejus; quia adolescens,

senex, et puer, quas formas esse diximus, et nomen hominis recipiunt et

definitioncm, ut et senex dicatur homo animal rationale mortale, et puer,

et adolescens; caput vero et pedes, quas partes esse diximus, neque definitionem

hominis, neque nomen accipere possunt, quia nec caput potest dici

homo animal risibile, nec pedes, nec manus.

QUID SIT AEQUIVOCUM.

ooo Aequivocum est, quando multarum rerum unum est nomen, sed non

eadem definitio, ut leo. Nam quantum ad nomen pertinct, verus et pictus et

coelestis leo dicitur; quantum ad definitionem, aliter verus definitur, aliter

pictus, et aliter coelestis.

interest] Папе differentiam post Cïccroncm (top. o¡ic¿W[iov. Eandern sequnntur Augustinus (op.

7) docucrat QuinctUianus (S, iO, 63 ; pag. 264 I. p. 196), Fronto (II. p. 474 Maj.), Boëthius (op.

Spald.). p. S. 6. US), Quiuctilianus (8, 2, 15; p. 203

et pro genere] Verba transposai secundum со- Spald.), Cassiodorus (op. p. S38 Gar.), Isidorus

dices Monaccnses (C. F) ct Darmstattensem. In cdi- (ctym. 2, 26, 2$ p. 104 Arev.) cet Romanoram

tie Шит priori loco positum erat. : oratores Aristotelis categorías, quae nunc sequunesse

diximus] Sic codices Monaccnses (C. F), tur, probe novisse, atque in usum suum vertissc

Darmstattcnsis et Rcichenauensis pro dicimus apud testis est Cicero (de orat. 2 , 36 et orat 32).

Grotium. coelestis leo] Signum in Zodiaco, in quo Sol

aequivocum] Ex Aristotelc (categ. 1) ubi Graece menee Augusto moratur. Glossa (cod. Monac. F).

Martiani Capellae lib. IV. §. 5$6. 545

QUID SIT UNIVOCUM.

Univocum est, quando duarum aut plurium rerum unum nomem est 5S6

et definitio, ut vestis. Nam et birrus et tunica nomen vestis habent et de

finitionem possunt accipere. Ergo hoc univocum in generis serie intelligitur,

quod et nomen et definitionem dat formis suis.

QUID PLURIVOCUM.

Plurivocum est, quando multis nominibus una res dicitur, ut gladius;

nam et ensis et mucro idem significant.

QUAE REBUS VERBA SUA SINT.

Rebus verba sua sunt, quae naturalia atque etiam propria dicimus,

ut lapis, lignum , et cetera.

QUAE ALIENA.

Aliema sunt, quae ratione aliqua mutuantur, vel propter necessitatem, 559

vestis] Idem exemplum apud Isidorum (etym. 2,

26, 5; p. 104 Arev.) legitur. Cassiodorus autem

(p. 358 Gar.) Aristotelem secutus hoc substituit:

~animal, quippe quod tam homo, quam bos.« Boë

tliio (p. 8 f. et 118) » univoca sunt, quae sub eo

dem nomine et sub eadem substantia continentur.«

Graece 6vva}vvpux appellantur, nimirum birrus et

tunica, quae pari generis nomine vestes dici pos

sunt, non genera ipsa, quod Martianus putasse

videtur, qui vestem univocum appellavit.

birrus] Isidorus idem ponit exemplum. Multa

le birro studiose collegit Meursius noster in cri

tico Arnobiano, cui addi possit Zonarae locus, qui

ait 8mgöv vestem esse sericam, unde et öÄoßngaî

vestes in codice. In Glossis quae Isidoro attribu

untur legitur » ampliibalum, birrum villosum.* Utitur

hac voce Vopiscus qui ait: »Donati sunt ab Atre

baticis birri petiti.« Gnot. — Inprimis vide Pithoeum

(advers. I, 16 in Grut. lamp. T. II. p. 765), qui

multa de voce illa congessit.

plurivocum] Haec sunt quae nos plerumque sy

nonyma appellamus; Boëthius (p. 118) multivoca

dicit. Ceterum subtilius nostro Quinctilianus in iis

dem exemplis (10, 1, 11; p. 10 Spalding.): »sunt

autem alia hujus naturae, ut idem pluribus vocibus

declarent, ita ut nihil significationis, quo potius

utaris, intersit, ut ensis et gladius ; alia, quae

etiamsi propria rerum aliquarum sint nomina, tgo

ztvxdóc quasi tamen ad eundem intellectum ferun

tur, ut ferrum et mucro.«

mutuantur] Sic seripsi e codice Grotii, adsti

pulante secunda manu in Darmstattensi, pro mu

557

Æ4

546 Martiani Capellae lib. IV. §. 589.

360

vel propter decorem. Propter necessitatem, ut dicimus vites gemmare, et laetas

segetes. Hic enim quoniam proprium deficit, alieno usi sumus. Neque enim

aut vites aliud quam gemmare, aut segetes aliud quam laetas possumus dicere.

Propter decorem autem dicimus fluctuare segetes. Possumus enim aliud, ut

moveri, dicere; sed quoniam ornatum non est, alieno utimur.

QUOT MODIS SUNT ALIENA.

Aliena verba tribus modis fiunt, aut per similitudinem, aut per com

trarium, aut per differentiam. Per similitudinem , ut sunt, quae in gram

maticae tropis numerantur, ut hoc ipsum quod dixi fluctuare segetes. Ex

hoc genere sunt etiam illa , quae ex toto partem , aut ex parte totum signi

ficant, in hunc modum , ut decenter verborum habeant propinquitatem.

Haec enim similitudinis genere placuit includi. Per contrarium verba di

cuntur, quando contra quam dicimus accipiuntur; ut Parcas dicimus Fata,

tantur in editis, licet huic quoque lectioni aliquid

subesse concedam. Quae enim aliena Martianus

appellat, nihil aliud sunt quam tgötov in Rlieto

rica, qui Cicerone teste (Brut. 17) verborum mu

tationes dici Latine poterant; sed praestat altera,

quae propius ad alieni significationem accedit. Pa

riter Quinctilianus (8, 6, 8): »copiam quoque ser

monis auget permittendo mutuari quae non habet« ,

atque ipse Cicero (orat. 24): »simplex probatur

in propriis usitatisque verbis, quod aut optime so

nat aut rem maxime explanat; in alienis aut trans

latum et sumtum aliunde ut mutuo, aut factum ab

ipso et novum« ; modo teneas nostro loco mutuan

tur non deponens sed passivum esse, ut activo

mutuasset Valerius Maximus utitur (5, 4, 2).

propter necessitatem] Fere iisdem exemplis usus

Cicero (de orat. 5, 58) »necessitatem ait meta

ploras genuisse, inopia coactam et angustiis; post

autem delectationem jucunditatemque celebrasse;

institutas esse verbum translationes inopiae causa,

frequentatas delectationis. Nam geminare vites , lu

aeuriem esse in herbis, laetas segetes etiam rusti

cos dicere.« Adde Quinctilianum (8, 6, 6), qui

tribus de causis nomina transferri ait: »aut quia

necesse sit, aut quia significantius, aut quia decen

tius«, sed gemmam in vitibus et sitire segetes et ipse

rusticos necessitate dicere confirmat, unde apparet

male fecisse Grotium qui verba »propter necessita

tem a ante » ut dicimus « iterare neglexerit; meliora

nos docuerunt codices Monacensis (F), Darmstat.

tensis, et Rcichenauensis. Darmstattensis etiam in

fra praebuit »propter decorem •, ubi Grotius, secus

ac supra, decorum scripserat.

ut moveri] E Grotiano codice inserui ut, quod

aberat ab editis.

contra quam] In editis: contra quod, sed me

liorem e codicibus Monacensibus (C. F) et Darm

stattensi substitui lectionem.

Martiani Capellae lib. IV. §. 360. 547

quum non parcant, et lucum, quum mon luceat.

dvtipoa6vv vocant. Per differentiam aliena verba sunt, quum sine ulla ratione

ex aliis assumuntur, ut si hominem neque corpore durum neque ingenio

stolidum lapidem dicamus; sed his uti nom convenit. Stultum est enim aut

nihil significantia verba aut nimis aliena proferre. Propriis autem et similibus

ct contrariis uti fas est.

QUID SIT SUBSTANTIA.

Antequam de hac dicam, quaedam docenda sunt. Omne quidquid

dicimus, aut subjectum est, aut de subjecto, aut in subjecto est. Subjectum

est prima substantia, quod ipsum nulli accidit alii inseparabiliter, ei tamen

alia accidunt, ut Cicero est, non nomen, sed quod eo nomine siguificatur. !

De subjecto est, quod de ipso subjecto dicitur, et dat ei et definitionem

suam et momen , ut homo.

mortale.

Nam et homo Cicero est, et animal rationale

Ita et nomen et definitio, quae est de subjecto, eidem subjecto

accessit; ideoque hoc, quod de subjecto dicitur, in generibus vel in formis

Parcas] Nota etymologia ex Servio (ad Aeneid.

1, 22): »et dictae sunt Parcae xat' àvtiqpQoe6tv,

quod nulli parcant, sicut lucus a non lucendo,

bellum a nulla re bella. « Eandem sapere videtur

inseriptio vetus (misc. Lips. nov. 5, p. 57): » eru

deles Parcae, quae nemini parcunt« cet. Adde

Isidorum (1, 56, 24; p. 65 Arev.), Hieronymum

(epist. ad Onas.) inque primis veteres mythographos

(p. 55. 78. 187 Bode): »Tria etiam Fata, quae

per antiphrasin, quod nulli parcant, Parcas appel

lamus, eidem Plutoni destinamus. « De Fatorum

nomine, quo Parcae interdum apud Romanos si

gnificantur, confer Spanhemium (de usu et praest.

num. II, p. 659), Oudendorpium (ad Lucan. 7, 676),

et Burmannum (ad Anthol. Lat. II, p. 50 et 261).

lueum] Hanc etymologiam, quae in proverbium

abiit, jam Quinctilianus novit (1, 8, 54) : » quia

umbra opacus parum luceat.«

substantia] Jam ad categorias transit, de qui

bus praeter ipsum summum auctorem Aristotelem

confer Latine loquentes Quiuctilianum (3, 6, 25;

p. 490 sequ. Spalding.), Isidorum (2, 26; p. 104

sequ. Arev.), Cassiodorum , Boëthium cet.

de hac] Hinc apparet inscriptiones in codicibus

Anglicis perperam omissas (vide ad §. 250) revera

ab ipsius Martiani manu profectas esse, quia verba

in ipso contextu ad illas referuntur.

aut subjectum] Aristoteli (categ. 2) haec tria

sunt Aeztoxeipuévov, xoe$ örroxeuuévov, èv özro

xetpuéwç.

Hoc grammatici xoer?

44 *

548 Martiami Capellae lib. IV. §. 561.

invenitur. In subjecto est, quod neque momen meque definitionem dat

subjecto, sed in ipso subjecto ita esse intelligitur, ut sine eo esse non possit,

ut rhetorica. Nam nec nomen ejus potest subjectum recipere, nec definitionem.

Neque enim aut rhetorica Cicero, aut bene dicendi scientia Cicero; sed in

GO eSSG. intelliguntur, quum id ipse vocari non possit. Aliud est de subjecto,..

aliud in subjecto. Et in subjecto est, ut disciplina. Nam eadem rhetoricae

de subjecto est, Ciceroni in subjecto. Prima ergo substantia subjectum est,

secunda, quae de ipsa prima dicitur, ut sit Cicero prima substantia, homo

et animal secunda; jam in subjecto omnes consequentes praedicationes esse

Quid qualitas?

Et ex hoc intelligi licet, et

intelliguntur, itaque de singulis videamus. qualitas est, se

cundum quam dicimus quale est, ut candor.

qualitatem in subjecto esse, quum candor necessario in aliquo sit, sine quo

esse non possit; utique ipsum aliquid, in quo est, subjectum est. Quid quan

titas?

Etiam ista in subjecto intelligi necesse est.

quantitas est, secundum quam dicimus quantum est, ut bipedale.

Quid relativum? relativum est,

quod ad aliquid vocant, ut pater, frater. Et haec utique ita in subjecto

sunt; nam necesse est, ut haec omnia ad aliquid sint, et si nonnuila sunt, * '

Quid loci?

id est quod dicimus Romae; Floma substantia est, ipsi Romae hoc accidit.

de quibus dicantur, illa quae dicuntur, in anima videbuntur.

Quid temporis? ut heri, nuper, vesperi. Quorum motu tempus intelligitur,

substantiae sunt, ut Sol, cujus cursu tempus intelligimus, et quae aliquam

neque momen] Accuratius Aristoteles (categ. 5,

4): rév òè èv özrozetuévq) övróv έπι μάν τόν

aetzeiotayv oüre toövooe oóte ö Äöyog xoeta,

•ogeitoet toö ömoxetuévov, ét' £viov xoei to$.

vouoe μίν o$$iv κολύει κατηyogei69ai tore

zoö ötozetuévov, tòv öë Âòyov &öévatov.

omnes consequentes] Marius Victorinus (p. 160

rhet. Pith.): »Secundum Aristotelem decem catego

riae sunt, id est decem res, in quibus omnia, quae

substantia est, reliquae novem qualitates, id est,

quae substantiae accidunt.«

si nomnulla] In editis omissum erat si, quod

e codice Monacensi (F) restitui, voeemque inanima

divisi: intelligo enim »in mente« id est abstraeta

videbuntur; concreta enim, sive primae substantiae,

relativa esse non possunt; abstracta posse ipse

Aristoteles (categ. 8, 21) concedit; quae si in

subjecto sunt, relativa erunt, si de subjecto, se

in mundo sunt, continentur. Harum rerum una cundae substantiae.

Martiani Capellae lib. IV. §. 565. 349

intelligentiam morae in nobis faciunt. Quid situs? utputa jacet, sedet. Quid

habitus? ut calceatus, armatus ; ' substantia est homo, et haec illi accidunt.

Quid facere? ut secare, urere. Quid pati? ut secari , uri.

QUID SUBSTANTIA PRIMA.

- Substantia est, quae nec in subjecto est inseparabiliter, neque de ullo

subjecto praedicatur. Inseparabiliter autem ob hoc definitioni adjectum est,

quod omnis prima substantia, quamvis in loco aliquo sit, tamen ab eo sepa

rari et migrare potest, ut Cicero ita in curia esse intelligitur, ut inde possit

aliquo discedere; et pars primae substantiae, quamvis in toto sit, mon tamen

inseparabiliter; nam sive re ipsa sive cogitatione separari a corpore nostro

brachium potest. At vero rhetorica ita est in animo Ciceronis, ut etiam si

aliquo casu esse destiterit, non tamen intelligatur migrare; quoniam nec

quum esse coeperit, intelligitur advenisse.

QUID SECUNDA SUBSTANTIA.

Secunda substantia est, quae de prima, ut dictum est, praedicatur,

ut homo de Cicerone, et animal de homine et Cicerone. Et quidquid genus

morae] Ita codices Monacenses (C. F) et Rei

clienauensis. Editi morulae, quo diminutivo non

nisi Augustinus serioresque scriptores utuntur.

substantia est] Nimirum prima, id quod ex in

scriptione repetendum. Et haec quidem noster ex

Aristotelis sententia, cui individuae substantiae pri

mae sunt, genera et formae secundae; aliter om

nino Appulejus (dogm. Plat. p. 195 Oud.): »Et pri

mae quidem substantiae vel essentiae primum deum

esse, et mentem, formasque rerum, et animam; se

cundae substantiae omnia, quae inde formantur,

quaeque gignuntur, et quae ab substantiae supe

rioris exemplo origineum ducunt.*

ob hoc] Sic scripsi e cödicibus Monacensibus

(C. F) pro ad hoc in editis.

pars primae substantiae] Aristoteles (categ. 5,

14): pui) toegoettétæ óê íuág tö uégn ta£v oö

6u£v αός εν ύποκειμέvouc övtæ toùç óÁovc,

poefj rrore &voeyxoe6%μεν ovx ov6iag &£tè

qoâ€xewv elvoew: où yàg oétoe tà èv v:tozet

μέvq £2£yero óc t& u£gn étégzovtoe év tuvt.

animal de homine] Nam animal genus est, liomo

forma sive species; » quemadmodum autem, Aristo

teles (categ. 5, 7) inquit, primae substantiae ad

reliqua omnia se habent, ita quoque species generi

subjicitur ; genera enim de speciebus praedicantur. «

$64

568

550 Martiani capellae lib. IV. $. 568.

est primae substantiae, secunda substantia esse intelligitur. Ita ergo substantiis

omnibus commune est non esse in subjecto; primo vero nec de subjecto est

substantia, nec intendi nec remitti potest, id est, recipere magis et minus.

Siquidem ncmo homine alio magis homo est, et nec ipse unus homo magis cras

erit homo, quam hodie fuit, et in diversis, nom magis equus equus est, quam

homo homo. Hoc autem observandum est in substantiis inter consortes suas,

id est, ut primam primae compares, sccundam secundae. Nam si secundam

primae compares, magis substantia est prima quam secunda. Prima enim

rem magis declarat; secunda vero habet quandam communionum ambiguitatem.

Nam quum dico Cicero, jam quiddam individuum certumque significo; quum

dico homo, quoniam cuncti sumus huic appellationi subditi, incertum est

quem significem. Ita ergo fit, ut magis sit substantia prima quam secunda,

quia rem certius ostendit. Magis ergo et minus substantia non recipit inter

consortes suas. Item substantia contrarium nihil habet. Nam nihil homini

aut equo contrarium ; sed si quis dixerit, Clodium Ciceroni fuisse contrarium,

intelligit non ipsas substantias fuisse sibi contrarias, sed qualitates, quae in

ipsis erant, ut malitiam bonitati, aut vitium virtuti, aut injustitiam justitiae.

Videtur autem substantiae proprium, quod una eademque capax est contra

riorum quadam sui permutatione, ut lapis, quum idem sit, potest nunc albus

esse nunc niger, ~idem tamen lapis esse non desinit; et Cicero primo stultus,

postea sapiens, idem tamen Cicero esse non desinit.

magis et minus] Hoc quoque ex Aristotele, sibi contrarias] Inserui sibi e codice Monacensi

qui (categ. 5, 8): tò eòog roö yévovç pué2Áov

oë6ioe, inquit, a$toev δέ τόν είσάv oùóév

puâÄ2ov ätegov étégov où6la é6ti : et paulo in

fra (5, 20): öoxei öé j o£6ta pu$ értuóéze69at

rö u&22ov xoei tö jttov: 2£yoe öé oíx £tv

oööiccc oùx è6tv μάλλov xcà jrrov où6ta. —

toöto uèv yàg eigrjtav ötv ä6tuv — &22* 8r.

éx&6tn o$6iæ to$' özteg é6tiv oö 2£ystct

tuáÀÀov xoei •jrtov x. t. 2.

(F). De re ipsa vide Aristotelem (5, 18).

quadam sui] Forte »sine quadam sui permuta

tione«, ut hoc dicat quod auctor libri zregi xoerri

χogvöv : uë2u6toe öë üöiov tíc où6tag öoxet

είναι το ταύτον xai £v &gt;9puq5 öv töv ävav

tioev είναι δεκτικόν. Si tawtò, hoc est idem ,

ergo sine quadam sui permutatione. Gror. — Cau

sam correctionis non video ; satis enim servavit

Aristotelis sententiam in verbis » una eademque • ;

Martiani Capellae lib. IV. $. 367. 551

DE QUALITATE.

Qualitatem esse diximus, secundum quam dicimur quales. Qualitatum 567

forma una est, in qua dispositio quaedam et habitus mentis esse intelligitur

ut in omnibus perceptis artibus, sapientia, grammatica, rhetorica, ceterisque

quae ita haerent animo ut difficile amitti possint. Scd in his aliqua perfecta

sunt, aliqua imperfecta; ut si quis grammaticae arti operam dederit, in plerisque

tarnen fallatur, nondum potest dici habitus, scd tantum dicitur dispositio.

Ita non omnis dispositio habitus, omnis autem habitus dispositio esse intel

ligitur. Secunda species est earum qualitatum , quas recte passibiles dixeriraus, 568

ut dulce atque amarum, calidum vel frigidum; non quod ex his eaedcm

substantiae aliquid patiantur, sed quod sensus nostros aliquid pad cogant.

Cogit enim aliquid pati, ut tangentem calor, et dulcedo gustantcm. Item

quae nobis ex aliqua passione naturae inoleverint, secundum quas pallidus

quisque vel ruber dicitur, non tarnen ita, ut quis aliqua repentina causa vel

pallet vel rubet. Nam ipsae passiones rectius non qualitates appellantur; siquidem

secundum has non dicimur quales. Non enim sequitur, ut qui pallet

sit pallidus, aut qui amat sit amator, aut qui est ebrius ebriosus. Illae igitur

passiones sunt, et non qualitates. Tertia species est earum qualitatum, quae 569

ncqne omnis mntatíonís expcrtem substantiam esse dispositio] Hace quoquc ad vcrbum ex Aristoip9c

Aristoteles testatur verbis (5, 22): та [lev tele (categ. 6, 5 sequ.) bausit, qui et alio loco

yàg èrti tcov ovÖicöv avrà [ittaßaXXovra tcov (metapb. 4, 19. 20) distinguit дш&ебии et t$tv,

kvavrlcov dsxtíxá ебп, et: собте Tco ye Tçô- quarum illa dispositio, Lace habitus Latine dicitur;

Jtco ïdvov av efy rijç ov6iaç то хата tt¡v av- »differt autem, in quit, babitus a dispositionc со,

tr¡g iiETaßoXrjv ÔSXTixfjV tcov èvavzicov eïvai. quod diutnrnior est et firmier «; quapropter etiain

dicimur] MS. » dicimur quales." Et ita vulgus in sequentibus e códice Monncensi (F) scripsi tandialecticorum.

Grot. — Sed anteriores etiam editio- tum pro tatnen, quod in editis erat

ncs banc Labebant lectionem; cur igitur edidit »di- passibiles] Seriorcs acvi vox, qua Prudcntiiis

cimus quale est*1 Cassiodorus (p. 558 Gar.) etiam: (apotL. 6) et inpriuiis Afri, ut Tcrtullianus (adv.

•Qualitas est, secundum quam (aliqui) quales di- Prax. 29) et Arnobius (7. p. 214) ntuntur. Graecc

ctmnr, ut bonus, malus.« Ubi aliqui glosscma esse sunt rta&r¡Tixai, quas Aristoteles tertio loco povidetur.

suit (categ. 6, 8 — 15).

552 Martiani Capellae lib. IV. §. 569.

57

— =-======-=---====

non ex eo quod jam quisque est, sed ex eo, quod esse potest, intelligun

tur, ut dicimus fragile lignum, non quod jam fractum sit, sed quod frangi

possit. Nam et palaestricum corpus duobus modis dicimus, et id quod

palaestra compositum est, et id quod matura ita formatum ut huic arti ac

commodatum sit, quamvis ea non sit imbutum. Illud tamen a palaestra

recte dicitur palaestricum, quod ipsius artis habet effectum; non autem

invenitur ipsius qualitatis nomen unde sit denominatum et derivatum pa

laestricum illud, quod nondum est, sed esse potest. Quare cognoscendum

cst, dici quasdam substantias ex qualitatibus, quarum nomina mon inveniuntur.

Nam ut bonum dicimus a bonitate, non ita optimum ab optimitate. Ita ergo

palaestricum, quod intelligimus ex eo, quod percipere possit palaestram, non

habet certum qualitatis momen, ex quo dictum videtur, constat tamen a qua

litate esse dictum. Quarta species earum qualitatum, secundum quas formas

figurasque intelligimus, ut quadrum , rotundum , pulchrum , deforme, et si

milia. Recipit qualitas magis et minus, nec tamen omnis. Nihil enim quadrum

magis altero quadro quadrum est. Magis autem aliquid candido candidum

dici potest. Et quaestio est in plerisque, utrumne magis justus altero dici

possit. Plerique autem subtiliter videntur attendisse, qui qualitates ipsas non

dicunt recipere magis et minus, sed ea, quae ab his demominantur, ut justitia

sit ipsa una quaedam perfecta notio, ut non dici possit magis haec justitia,

quam illa est; dici tamen potest, magis hic justus quam ille cst: item dici

non potest, magis haec sanitas quam illa est, dici tamen potest, magis sanus

hic quam ille est. Ex quo fit, ut substantia non recipiat magis et minus,

esse potest] Non sine fructu contuleris Marium repentino motu frequenter incidimus et affectio di.

Victorintim (p. 254 rhet. Pith.): »Ergo natura acci

dens res est, quae aptiorem liominem ad unum

quodque facit. Itaque non orator natura est, sed

oratorius, id est qui orator esse possit. Verum has

qualitates vel diligentia comparat facitque perfectas,

et habitus nominantur; aut in has casu quodam ac

citur« cet. Rem ipsam, sicut et sequentia omnia,

ex Aristotele fere ad verbum expressam esse semel

monuisse sufficiat.

perfecta notio] Et hac ratione jürisconsulti de

finiunt jnstitiam perpetuam et constantem volunta

tem jus suum cuique tribuendi. Grot.

Martiani Capellae lib. IV. §, 570. 585

qualitates quidem per ipsas substantias possint recipere. Item contrarium qua

litas habet, nec tamen omnis. Nam sanitati quum sit imbecillitas contraria, nihil

est quadro rotundove contrarium. Videndum est autem , quoniam quidquid

contrarium qualitati est, qualitas sit necesse est. Dulcedo autem qualitas,

qualitas igitur amaritudo, et similia. . :

DE QUANTITATE.

Quantitas bipartita est, quod alia discreta est, alia continua. Discreta, 571

ut numeri et orationes; continua, ut lineae ac tempus. Item alia quantitatis

divisio est, quod alia situm quendam partium habet, alia non habet. Nam

linea situ quodam intelligitur, siquidem dici potest quae pars ejus quo loco sit,

dextramqne ac sinistram videtur habere; at vero numerus aut oratio aut

tempus nihil horum habent, quamvis ordinem habere possint, ut sit in his

aliquid primum et secundum et ultimum et medium, nihil tamen , ' quod

in loco intelligatur, habent. . Quantitas omnis caret contrario; quid enim 572

bipedali tripedalive contrarium? Et si quis dixerit contraria esse majus et

minus, quae, videntur esse verba quantitatis, sciat non esse definitam quan

titatem. Itaque si dicat aliquid majus esse, videtur esse ei contrarium quod

minus ost; si certum quaesivero, quo majus est? et responderit quod tripe

dali, apparet nihil esse contrarium. Ipsa autem, quae sibi dicuntur majora et

minora, relative dici manifestum est. Quodlibet enim minori comparatum

majus est, idemque majori comparatum minus est. Si igitur majus et minus

contraria sunt, cogimur confiteri, quod valde absurdum est, posse alicui rei

uno tempore simul evenire contraria. Rursus aliud absurdum cogimur intel

ligere, unam eandemque rem sibimet esse contrariam. Siquidem res una

majus et minus] Lege majus; et contra infra apud quem est uéyoe xoei puxgöv (categ. 4, 11

lego: »Quantitas non recipit magis et minus«, non sequ.) morem gessi Grotio, praesertim quum sta

najus, pu>ov xai íttov. Gnot. — Editi enim tim identidem majus sequatur, pro quo et ipso

librique manuscripti magis habent; sed quum ma- alios corrupte magis exliibere idem in margine no

nifestum sit Martianum liic Aristotelem expressisse, tavit.

43 *.

575

_ -.-- -------—-

•

354 Martiani Capellae lib. IV. §. 572.

diversis quantitatibus comparata potest eodem tempore major et minor esse.

Quantitas non recipit majus et minus. Non enim quinque magis quinque

sunt, quam duo duo, aut item duo magis aliis duobus duo sunt, aut magis

cras duo erunt, quam hodie sunt. Est autem proprium quantitatis, quod

secundum hanc dicimus par et impar, ut qualitatis proprium est, quod

secundum hanc dicimus simile atque dissimile, quamvis in diversis rebus

utrumque liceat abusive usurpari.

QUID RELATIVUM.

Relativum est, quod hoc ipsum, quod dicitur, alicujus est, vel ad

aliquid quolibet modo referri potest, ut filius non sine patre vel matre, et

servus non sine domino potest intelligi, neque sine his illi vicissim. Dicuntur

autem relativa tribus modis: aut alicujus, ut filius; aut alicui, ut vicinus;

aut ad aliquid, ut duplum, quoniam duplum ad aliquid simplum est. Omnia

relativa his, ad quae referuntur, vice mutua respondent. Nam quemadmodum

filius patris filius est, sic pater filii alicujus pater est. Et respondent ita, ut

aliqua iisdem casibus respondeant, aliqua casus mutent. Nam quod de filio

dixi, idem de servo dicere possumus, quoniam servus domini servus est, et

dominus servi dominus. Haec ita sibi respondent, ut eosdem casus in con

versione custodiant. Ita quoque duplum ad aliquod simplum duplum, et sim

plum ad aliquod duplum simplum est; ita major minore aliquo major est,

et minor majore aliquo minor est. Manifestum est ergo ista casus in con

versione servare. At vero scientia quum sit relativa (alicujus enim rei scibilis

scientia est) in conversione ad id quod refertur casum mutat. Nam quod dicimus:

scientia scibilis rei est, non possumus dicere: scibilis res scientiae est, sed scibilis

in diversis rebus] Supplevi in omissum in edi- tellexit (Parmen. p. 155; sympos. p. 199; republ.

tis e codicibus Monacensibus (C. F) et Darm- 4, p. 458).

stattensi. duplum] Auxi haec e codice Monacensi (F);

alicujus est] Haec quoqne ex Aristotele (categ. nam in editis tantum erat: »ita quoque duplum ad

5); sed prior jam Plato relationis vim accurate in- simplum est.«

*

Martiami Capellae lib. IV. §. 578. 585

*

res scientia scibilis est; item sensus alicujus rei sensibilis sensus est, contra sem

sibilis res sensu sensibilis est. Haec ergo non ut quae supradicta sunt servatis eis

dem casibus, sed mutatis convertuntur. Quaedam relativa his, ad quae referun

tur, et in tempore concordant, eaque simul esse incipiunt, simul desinumt ; ut

576

servus esse non potest, nisi quum esse coeperit dominus, et quum dominus esse

desierit, servus esse desinit; et item dominus, quum servum non habuerit,

dominus dici non potest. At vero noscibilis res prior est natura quam notio;

nam si noscibilia tollas, notio mon erit; at vero •si notionem tollas, potest

aliquid esse noscibile, quamvis desit ille qui novit. Relativa possunt habere

contraria, sed non omnia. Namque inscientiae scientia contraria, inimicitiae

amicitia; at vero duplo nihil contrarium, neque majori vel minori, quia

quisquis ista contraria putaverit, cogitur confiteri unam eandemque rem uno

atque eodem tempore posse sibi esse contrariam ; siquidem major minori com

paratus major est, idemque majori comparatus minor est uno atque eodem

tempore, quod contrariis evenire mullo modo potest. Nam quo tempore homo

stultus, non eodem tempore sapiens esse potest, neque quo tempore albus

est, eodem tempore niger esse potest; quod quia evenire non posse in majore

et minore ostendimus, fateamur necesse est majus et minus non esse con

trarium. Ita duplum simplo mom esse contrarium, quoniam hoc idem duplum

polcst esse ad aliquid simplum. Non igitur omnia relativa possunt habere

contrarium. Item majus et minus quaedam recipiunt, quaedam non. Nam

magis hic amicus illo est, hoc magis duplum illo duplo esse non potest pro

pterea, quia si duplum est, ita duplum est, ut plus aliquid minusve si fuerit

mon sit duplum. Quaeritur, utrum aliqua substantia dici possit relative. Sed

idemque majori] Sic seripsi e codicibus Rei

chenauensi et Darmstattensi pro Grotiano itemque.

De re ipsa vide superiorem locum (§. 572).

majus et minus] Hoc quoque loco ut supra

(§. 373) exspectasses magis , sed religio fuit quid

quam mutare, quia Martianus ipse sibi constare

videtur. Ceterum de iis quae magis et minus reci

piunt, Plato jam egit (in Philebo p. 24), cui adde

Plutarchum (de procr. anim. p. 1014), Sextum Em

piricum (adv. mathem. 10, 271), Porphyrium (isag.

3, 11), et vitam Pythagorae (apud Plotium in bi

blioth. n. 249, p. 712).

A$*

556 Martiani Capellae lib. IV. §. 578.

de prima substantia, dici non posse relative, nulla quaestio est. Non enim

Cicero alicujus dici potest, aut ad aliquid referri; item equus, mam quis

equus, ut Rhoebus, non alicujus est hoc ipso, quod Rhoebus est, sed quod

jumentum est, alicujus jumentum est. Non ergo prima substantia relative

dici potest, neque pars ejus quaelibet, quae sine dubio ipsa prima substantia

est; nam quemadmodum Cicero prima substantia est, ita manus ejus. Manus

vero non ejus, sed specialiter manus, ita ut secunda substantia sit, relative

dici non potest. Non enim-sua conversione respondent, ut si dicamus, manus

Ciceronis, non Cicero manu Cicero est, neque ipsa manus ob hoc manus,

quia Ciceronis est, sed quia ita affecta est, manus dicitur, non quod alicujus

sit. Non ergo, ut diximus, prima substantia neque partes ejus relative dici

possunt; quaeritur ergo de partibus secundae substantiae. Nam de ipsa sub

stantia nulla quaestio est. Non enim homo alicujus homo, sed manus specia

liter alicujus hominis manus est; et ut mutua conversione respondeat, alicujus

manuati manus est, ut possimus ita convertere, quia et manuatum aliquid

manu manuatum est. Item ungula non primae substantiae ungula, sed alicujus

wam quis] Sic seripsi e codice Monacensi (F)

pro jam quis, quod ferri non poterat, nisi signo

interrogationis post equus posito, quod et Grotius

voluisse videtur; sed luce clarius est, quis inde

finite accipiendum esse, ut apud Aristotelem (categ.

5, 21): ö ydg tvc άνθρωπος ov λέyeroeb tvvöc

ttg àvógaoerrog. Hhoebus autem, ut recte monuit

Grotius, Mezentii equus est apud Virgilium (Aen.

10, * 861). .

jumentum] Operae erit contulisse Aristotelem:

oüóé ö ßoög tvvög ßoöc, oùóé tò §82ov tvvög;

§ö%ov, öÄÄö: tuvoc xtfiuoe Àéyétæι.

manus vero] Exponunt glossae: »Manus non

est secundum relationem ad Ciceronem, sed quod

talis sit, ut a pede aliisque differat. « Et hoc est

quod infra dicit : » sed (manus), quia ita affecta est,

manus dicitur, non quod alicujus sit. « Grot.

specialiter] Id est εισικός, quod nos dicimus

in abstracto, ut opponatur individuae. In sequen

tibus Grotius, puncto post manus posito, edidit:

»secundae etiam substantiae relative dici non pos

sunt ; nec tamen ipse sibi satisfecit, quippe qui

hanc notam addiderit: »Hae voces transferendae et

praeponendae infra illis vocibus: quaeritur ergo.

Aliter tamen MS. « Nos e codicibus Monacensilius

(C. F), quibus etiam Reichenauensis a secunda manu

adstipulatur, omnes difficultates removisse nobis

videmur.

mutua] Sic jam ipse Grotius in notis scriben

dum monuit pro mutata, addixeruntque codices Rei

clienauensis, Darmstattensis, et Monacensis uterque.

manuati] Alio sensu Laberium »manuatus est«

dixisse pro »furatus est« Gellius (16, 7) refert.

Martiani Capellae lib. IV. §. 578. 557

ungulati ungula, quia et ungulatum aliquid ungula ungulatum, ut mutuam possit

habere conversionem, quod relativis esse diximus proprium. Si ergo maneat illa

relativorum definitio, ut relativum sit quidquid alicujus dici potest, difficile re

sistimus dici partes secundarum substantiarum relative; si vero illa definitio est

mutata, ita ut relativa sint ea, quae ad aliquid referuntur, excepto eo quod in

aliquo sunt, nulla incidit in hanc definitionem substantia: quemadmodum servi

tus, excepto eo quod in eodem servo est, id est in aliquo homine, refertur ad

dominum ; at vero penna ita pennati alicujus penna est, ut excepto eo, quòd

in aliquo pennato est, ad mihil referri possit. Sane admonendi sumus, me

nos pudeat verba nova facere pro necessitate conversionis. Nam si mutua

conversio non respondeat, non relative enunciamus; hoc modo: quum dico

pennam , volens eam ostendere relativam, non me pudeat pennatum aliquid

propter conversionem dicere; est enim pennatum ita usitatum, ut aures non

offendat.

conversioni verbum.

quid referatur ignorat, mec omnino utrum ad aliquid referri possit id quod

dicit scire posse; hoc modo: quum dicis hoc duplum esse, aut nosti simplum

ejus, id est, ad quod duplum sit; aut si illud ignoras, nec omnino utrum

Si de pede agatur, non pudeat simili derivatione fingere motum

Item scire oportet eum , qui relativum aliquod ad

duplum sit scire potes.

QUID FACERE ET PATI.

Facere et pati possunt habere contrarium, ut calefacere, refrigerare;

si ergo] In his Martianus ipso Aristotele accu- verba nova] Hoc quoque ex Aristotele (8, 10);

éviore óè xoei óvouoeroroueiv ratior est, apud quem haec tantum legimus (categ. i6oec âvoeyxoeiov,

8, 22): si puiv oöv ixavàç à ròv rtgöc tu ö éàv μη κείμεvov ï övouoe, aegóc à oixeiog äv

pagâc &no6éóotai, ì ròv τάvv xa2eròv í

rajv äövv&tayv §6ti tö öei§at , ötv oööstuc

oë6i« täv rrgòς τι λέy&toet : ei óè affl ixavàç,

&22' é6tì rà rrgöc tv oùç rô eôvat taüröv éótu

t&j tgög tv τός ίχεα, ίοος άν άηθείη τι

rrgòg toe$tæ.

&zto6o%εbn %. z. 2. Confer et superiorem notam

(ad §. 559).

esse aut] Haec ex Monacensi (F) desumsi pro

simplici est in editis; pariterque paulo supra ali

quod pro aliquid.

facere et pati] Confer Aristotclem (cat. 7).

579

580

358 Martiani Capellae lib. IV. §. 580.

381

382

385

384.

et calefieri, refrigerari. Habent etiam magis et minus, ut magis et minus

urere; magis et minus uri.

QUID SITUS.

Situs omnis denominative dicitur, ut sedere a sessione, stare ab statione.

Et quamvis nonnunquam nomina deficiant, ex quibus situs denominatur,

natio tamen non deficit.

DE TRIBUS, QUAE RESTANT, ID EST, QUANDO, UBI,

ET HABERE.

De illis tribus, quae restant, supradicta exempla sufficiunt. Quando

enim dicimus, ut heri, cras; ubi, ut Romae, Athenis; habitum , ut calceatum,

armatum. Quid horum recipiat magis et minus, quum in sermone inciderit,

facile apparet. -

Istae sunt decem praedicationes, ex quibus aliquid necessario singulatim

enunciamus. Nam quidquid omnino dixerimus quod aliquid significet, mondum

tamen intelligi possit, an verum, am falsum sit, unum est de his decem,

exceptis duntaxat illis verborum quodammodo articulis; sunt enim pleraque

a grammaticis in orationis partibus enunciata, quae omnino per se mihil valent

aut aliquid significant plenum, nisi quum fuerint verbis adjuncta, ut con

jumctiones, et praepositiones, et quidquid tale illi docent.

IDE OPPOSITIS. \

Restat ut de oppositis dicamus. Sunt autem opposita, quae sibi veluti

articulis] In promtu foret conjectura particulis, et pronomina et participia et conjunctiones et id

sed addita vox quodammodo significat figurate Mar- genus alia, quae grammatici numerant, non magis

tianum loqui, neque inepta est metapliora, quum partes orationis esse, quam navium aplustria et

particularum ope singula orationis membra inter se hominum pilos, aut certe in universa compage

committantur et cohaereant. Ceterum confer Appu- orationis vice clavorum et picis et glutinis depu

lejum (de dogm. Plat. l. 5 init.): »Adverbia autem tanda. •

Martiani Capellae lib. IV. §. 584. 359

ex adverso videntur obsistere, ut contraria; nec tamen omnia, quae opponuntur

sibi, contraria sunt, sed omnia contraria opposita sunt. Opponuntur autem

sibi ita, ut aut relative opponantur, ut magnum parvo, et dimidium duplo;

aut ut contraria, ut stultitia sapientiae; aut ut habitus orbationi, ut cernentia

caecitati; aut ut ajentia negationi, ut Cicero disputat, Cicero non disputat.

Haec autem inter se nonnihil differunt. Nam relativum relativo ita opponitur,

ut hoc ipsum, quod opponitur, ejus sit, cui opponitur, aut ad id quocumque

modo referatur; nam dimidium opponitur duplo, et ejusdem dupli dimidium

est, ita ergo illi opponitur, ut ejus sit, cui opponitur; et parvum opponitur

magno , ut ejus sit, ita ut ipsum parvum ad hoc magnum, cui opponitur,

parvum sit. Contraria vero ita sibi opponuntur, ut non eorum sint quibus op- 588

ponuntur, sed ad ea quocunque modo referantur; siquidem stultitiae sapientia

ita contraria est, ut nom ejusdem sapientiae stultitia sit, sed ut ad illam sit stul

titia. Sciendum est tamen quaedam contraria medium habere, quaedam non ha

bere. Namque sunt alia, quae ita ut in ea re, in qua esse possunt, alterutra vice

necessario insint, et medio careant, ut sanitas et imbecillitas. Haec duo com

traria natura insunt corporibus animalium , atque ita vice alterutra necessario

insunt, ut diximus, ut in quo animalis corpore sanitas non est, necessario

imbecillitas sit; et in quo imbecillitas non est, necessario sanitas sit. At vero

candidum et nigrum quum sint contraria et naturaliter in corporibus inve

niantur, propterea medio non carent, quia non est necesse corpus aliquod

candidum esse aut nigrum; potest enim ita deesse candidum, ut non insit

nigrum , atque hoc modo ex alia parte, ergo color aliquis medius inveniri

potest, ut luteus, vel viridis. Habitus et orbatio ita sibi opponuntur, ut in

aut ut contraria] Ita cum Grotio codex Darm- ajentia] Eodem vocabulo pro nominativo sin

stattensis, quum in anterioribus editionibus ut de- gulari utitur infra (§. 391). Cicero, qui duo tan

sideretur. De re ipsa vide Aristotelem in Postprae- tum oppositorum genera novit (de invent. I , 27),

dicamentis (eateg. 8), quibus tota illa oppositorum id quod ab aliqua re per oppositionem negationis

et contrariorum distributio nititur, euudemque alio separetur, ut sapere— non sapere, uno vocabulo

loco (metaphys. 4, 9 et 10). disparatum appellat; sed accuratius ad eum Victo

v

560 Martiani Capellae lib. IV. §. 586.

ea re, cui evenire possunt, alterum eorum necessario insit; ex illo dumtaxat

tempore, quo ea natura esse permittit. Ut dentatum eum dicimus, qui

dentes habet; edentulum vero non illum dicimus, qui dentes non habet, sed

cui natura inest, ut habeat, ex illo tempore, quo natura permiltit, ut habeat.

Nam neque lapidem recte dicimus edentulum, qui nunquam dentes habet;

neque infantem, qui quamvis aliquando habere possit, nondum tamen illo

tempore, ut habeat, natura permittit. Hoc ergo tertium genus oppositorum dif

fert a primo relativorum eo, quod cermentia ita opponitur caecitati, ut ejusdem

caecitatis non sit, aut ad eam quodammodo referatur. A secundo genere, id

est contrariorum , illud differt ab his dumtaxat contrariis, quae habent medium,

quod cernentia et caecitas intelliguntur erga oculos, ut alterum eorum neces

sario insit. Ergo hoc differunt ab his contrariis quae habent medium, quia

illorum alterum non necessario inest substantiae, horum autem [medium] me

cessario. Ab his vero contrariis, quae medio carent, haec ipsa opposita differunt,

quod illa rei, cui natura insunt, omni tempore alterutra vice accidant necesse

est, ut corpori animalis sanitas et imbecillitas; nam alterum eorum semper

est in corpore animalis: haec autem possunt aliquo tempore ei rei, cui

natura inesse possunt, utraque deesse aliquando, ut infans, dum nondum

tempus est, quo dentes habere possit, neque dentatus neque edentulus dicitur;

rinus (p. 186 Pith.) monet ab Aristotele duas sub ré puí êzov ööövtoec , xaì tvqp2öv o% tο purj

disparato species poni, privantia et negantia, quae

noster quoque illum secutus recte distinxit.

cui opponitur] Haec verba a Grotio per incu

riam omissa ex anterioribus editionibus supplevi.

De relativis vide supra (§. 574).

ut habeat] Lege cum MS. : » ut liabeat et ex

illo.« Confer cum Iib. categoriarum. Gnor.— Par

ticulae inserendae causam non video. Aristoteles

simpliciter (8, 9): é6regij69av öä töte 2£yoμεν

éxoe6tov τόν της άδεως δεκτικόν, δrav £v

q; πέφυπεν ύπαρxeuv í öté répvxsv εκειν,

pun6audác ézrdgzm' voeâèv t€ yàg àéyoμεν o$

éxov öwptv, dAe tó aí êzov öre répvxev

Ëz&vv %. r. λ.

cernentia] Hoc ejusdem generis est ac supra

ajentia atque apud Sarisberiensem (metalog. 4, 34;

p. 926) carentia. Sed jam Cicero (top. 14) con

fini audacia dixerat »conjunctionum negantiam.«

medium necessario] Priorem vocem, quam alieno

loco irrepsisse manifestum est, uncinis circumclusi:

tollere invitis codicibus non ausus sum.

nam alterum] Nam e codice Monacensi (C) in

serui.

Martiani Capellae lib. IV. §. 586. . 356

et oculi alicujus animantis nondum adveniente tempore, quo videre possent,

neque caeci neque videntes dicuntur, et tamen aliquid medium non habent.

Igitur oppositorum , quae medio carent, duae species sunt, id est eorum quae

alterutra vice accidunt rei, in qua esse possunt, nullo medio intercedente, ut

sanitas et imbecillitas; et eorum, quae simul deesse possunt substantiae, in qua

non simul esse possunt, et tamen, quum simul desunt, nihil medium intercedit,

ut cernentia et caecitas, vel habitus et orbitas. Quartum genus oppositorum 387

est ajentia et negantia, ut Cicero disputat, Cicero non disputat. Haec a su

perioribus differunt, quod illa singulatim dici possunt, haec non nisi commexe

dicuntur. A relativis hoc differunt, quod illa etiam relative dicuntur; haec

autem non relative; mon enim disputans ad non disputantem refertur. A

contrariis hoc differunt, quod illa, si connexe dicantur, tamdiu aut vera aut

falsa sunt, quamdiu est illud, in quo inesse possunt; quum autem hoc esse

destiterit, neque vera neque falsa sunt; ut aut stultus est ille aut sapiens est;

ille quamdiu vivit, horum alterum verum est; quum ipse esse destiterit,

€ -

• -• •- - utraque falsa sunt, quia, qui non est, neque stultus neque sapiens esse , , ,• -• **

*.. •

}.~ „.,••••***

potest. At vero Cicero disputat et Cicero non disputat ita sibi opponuntur,

ut et dum vivit Cicero alterum eorum necessario sit, et ipso mortuo falsum c~~

est quidem quod disputat, verum tamen est quod non disputat. Hoc modo /' • . . . • ' *

i . • « -•

discernuntur haec bene ab habitu atque orbatione; nam qui non est, neque

caecus est neque videns. Nec sane moveare, quod videmur jam de pro- . -

loquiis aliquid dixisse, de quibus postea dicendum est; hoc namque factum \

est occasione oppositorum. -

oppositorum] Sic Grotius nescio nnde pro con- alterum eorum] Lege »alterum verum.« Gnot.

trariorum, quod in antecedentibus editionibus erat; — In editis nimirum post alterum legitur vero,

recte procul dubio, quum earum specierum altera quod tamen quum a codicibus Monacensibus (C. F)

tantum ad contraria pertineat. et Darmstattensi absit, prorsus omisi; pariter ut mox

aut stultus] E codicibus Monacensi (C) et Darm- ante »non disputate vocem Cicero ex auctoritate

stattensi reposui aut — aut , quum vulgo per sim- Darmstattensis delevi, quam nimio perspicuitatis stu

plicem copulam et sententiae jungerentur. dio librarii addidisse videntur.

Æ6

562 Martiani Capellae lib. IV. §. 588.

589

DE ELOQUENDO.

Nomen est quod aliquam rem significat, et per casus flecti potest;

verbum est quod aliquid significat, et per tempora flecti potest; ut Cicero

nomen , disputat verbum. Haec ab invicem separata, non mihil quidem sig

nificant, verum tamen vel falsum dici non possunt; quum autem fuerint com

juncta, jam possunt et affirmari et negari, ut Cicero disputat, jam dici potest,

Cicero non disputat. Esse autem debet nominativus casus nominis, et tertia

verbi persona. Prima persona significat aliquid, quod jam negari vel affirmari

possit, et in hominem tantum cadit. In ea autem intelligitur nomen , etiam

si mom dicatur; ut disputo totum plenum est, etiam si non dicas ego. Item

secunda persona et ipsa jam veritati aut falsitati obnoxia est; sed etiam

ipsa in hominem cadit, et ei nec recte dicimus disputas, qui nec audire

nec intelligere quod dicitur potest; ergo et hoc quum dicatur sine nomine,

tamen ibi nomen intelligitur. Aliter figurate utimur sive prima sive secunda

persona, ut aut loquentem eum inducas, qui loqui non potest, aut ad eum

convertamus orationem , qui neque audire neque intelligere potest. Tertia

vero persona non hominis tantum est, sed aliarum etiam rerum, et simul ac

dicta fuerit non continuo intelligitur, nisi forte de dco dicatur aliquid, quod

de eo solo possit intelligi; ut quum dicimus pluit, jam potest esse verum

neola superinducta obliteraretur; sed in códicibus

nihil subsidii est.

de deo] Sic scripsi secnndum codices Leidenses

de eloquendo] Jam ad Aristotelis librum fregi

égum, veloec se convertit. Quas praeterea huic parti

titulos Grotius praemisit, quia ab anterioribus edi

tionibus absunt, rescidi.

nomen est] Hanc definitionis formam hausi e

Monacensi (F), cui et Darmstattensis adstipulatur,

nisi quod pro aliquam male quam legit. Vulgo

quamlibet scribebatur, praetereaque ad finem mise

rum glossema addebatur: »vel est quod tam corpus

quam rem significat.«

inducas] Melius erat inducamus, facillimeque

fieri poterat, ut vera haec lectio praetervisa li

ab Oudendorpio (ad Appulej. met. p. 511) laudatos;

vulgo de eo et infra quod pluat, ubi quod ex iis

dem dedi qui, Darmstattensis quoque et Monacen

sis (F) confirmant, nisi quod hic male ejus exhi

bet pro est. Jovis vel omnino dei nomen suppleri

ad verba pluendi, tonandi, et similia, nota res est

(confer Sehaeferum ad Lamb. Bosium de ellips.

p. 167). Praeterea possit scripsi pro potest e Mo

nacensi (C).

Martiani Capellae lib. IV. §. 589. 565

aut falsum, quum non addamus nomen, quia notum est, qui pluat. Quum

vero dicimus disputat, quum aliquid jam significet, non tamen verum aut

falsum dici potest, si nomen non addatur; et quamvis de homine hoc tantum

possit intelligi, quia non de uno dici potest, necessario subdendum est nomen.

Et resistit quum dicimus, tertia verbi persona est; exigit enim nomen non

hominis tantum, sed cujuslibet, quod resistere potest. Prima igitur et secunda

persona et de homine tantum possunt intelligi, et solae dictae possunt aut verao^

aut falsae dici,, quia cum his etiam nomiua intelliguntur; tertia vero et non

omnis sola dici potest, et non de solo homine intelligitur. Quod ergo fuerit

ex nominativo casu nominis et tertia verbi persona conjunctum, proloquium 590

dicitur, ita ut jam necessario aut verum sit aut falsum aut dubium. Namque:

homo animal est, omncs judicamus verum esse, et: omne animal homo est,

omnes judicamus falsum. Ille disputat, quamvis necessario aut disputet

aut non disputet, nobis tamen dubium est alterum; nihil horum intelligimus

sed quid horum sit nescimus. Ubi

non ex mominativo casu impletur sennecessarium

esse, vero illa verba

sunt, quae impersonalia dicuntur,

tentia, sed alios casus recipit, ut disputatur quum dicitur, plena sententia

est, si ablativum adjungas, hoc est a Cicerone; et poenitet quum dicitur,

plena sententia est, si accusativum adjungas, id est Ciceronem ; et sunt

multa alia. Illud tamen constat, personalia verba non implere sententiam, 591

nisi cum nominativo casu et tertia verbi persona. Sunt etiam sententiae,

verae aut falsae] Darmstattensis vere aut false ;

non male, nec tamen ut recipi necesse sit.

jam necessario] Sic codices Reiclienauensis et

Darmstattensis; editi etiam. Ceterum proloquium

est quod Graece &§idouæ, de quo vide nos supra

(§. 527) et Appulejum loco citato: »Una inter has

ad propositum potissima, quae promunciabilis ap

pellatur, sola ex omnibus veritati aut falsitati ob

noxia, quam voeat Sergius effatum , Varro prolo

quium, Cicero enunciatum , Graeci protasin, tum

axioma ; ego verbum e verbo tum protensionem ,

tum rogamentum ; familiarius tamen dicetur propo

sitio. « Unde Cassiodorus (de dialect. p. 840 Gar.):

» Propositio est oratio verum falsumve significans.

Haec enunciatio et proloquium nuncupatur« ; et

Arnobius (5. p. 187) de quodam Jovis enunciato :

»imperfecta adhuc vox est, neque plena proloquii

circumscriptave sententia. « Gellius autem (8, 12)

»proloquium disjunctivum« appellat, de quo noster

infra (§. 414).

46 *

w.

595

$64 Martiani Capellae lib. IV. §. 591.

quae quamvis constent ex nomine et verbo, affirmari tamen aut negari no$

possunt; quae non proloquia, sed eloquia dici nonnullis placuit, ut est modus.

imperativus. Quum dicimus: Ajax curre, jam plena sententia est; nam nec

solum intelligi sed etiam fieri potest quod dicis; negari tamen non potest:

non enim hoc negat, qui dixerit: noli currere. Hoc enim non est adversum

ei, quod dictum est, curre, ut hoc sit verum, illud falsum, ut possit nasci

quaestio. Nam de ajentia et negatione quaestio sine dubio nascitur, ut: ille

currit, ille mon currit, quaestio est, utrum currat am non curre; autem et

mon curre non facit quaestionem utrum currat. Nulla quidem quaestio hic

potest intelligi, utrum currere debeat an nom. Hoc enim ex ajentia et me

gatione natum est, ut currere debet, et currere non debet. Hoc facit et opta

tivus modus; quum enim plena sit sententia, quum dicimus: utinam scribam,

et utinam non scribam , non potest hinc nasci quaestio, utrum scribam an

non; sed pleraque talia sunt, haec ad exemplum sufficiant. Quod ergo fuerit

junctum ex nomine et verbo, si plenum momen et plenum verbum sit, ne

cessario facit sententiam, sed non necessario facit proloquium. Si enim est,

quod jam est, affirmari et negari potest; et supra diximus, multa dici plena

sententia, quae tamen affirmari et negari non possint. Plenum igitur pro

loquium est: omnis homo animal est; et quamvis natura illud exigat, ut

primo ' nomen et postea verbum dicatur, ut dictum est, mon desinit verum

esse proloquium etiam si dicas: animal est omnis homo. Quidquid accesserit

huic sententiae, cui parti accedat, diligenter videndum est.

•

QUID SIT DECLARATIVE ET QUID SUBJECTIVE.

~'

Nam sunt proloquii partes duae: quae in nomine una, subjectiva dicitur;

quae in verbo altera, declarativa; subjicitur enim quid sit, et declaratur quid

negari tamen] Sic codices Darmstattensis, Rei- affirmari] Quae vulgo sequebantur non possint,

chenauensis, et Monacensis alter (F); vulgo ordo codicis Monacensis (F) auctoritate delevi.

iuversus. subjectiva] Vocabula haec usurpat et Appulejus

Martiani Capellae lib. IV. §. 595. 365

de illo possit intelligi. Quum ergo dicimus: Cicero disputat, si accedat huic

sententiae in Tusculano, declarative accessit; si accedat Romanus, subjective;

item si accedat prudenter et copiose, declarative; item si dicitur cum Catone,

declarative accessit. Quidquid igitur nominativo casui accedit, subjective ac

cedit; quidquid declarative accedit, variis casibus et modis accedit. Nam

subjective non possunt alii casus accedere; declarative non nisi varii excepto .

nominativo. Illud tamen sciendum est, posse fieri ut verbum sit in sub

jectiva, nomen in declarativa: sed ita verbum in subjectiva, ut aliquod pro

nomén secum vice nominis teneat; ita etiam nomen est in declarativa, ut

teneat secum aliquod verbum, ex quo ejus vicem impleat. Velut si dicamus:

qui disputat Cicero est, qui disputat, subjectiva est, Cicero est, declarativa;

sed illam subjectivam pronomen facit; hanc declarativam verbum. In hac

igitur parte dicimus, quemadmodum juncta sunt, nec tamen possunt plenam

facere sententiam ; et si faciunt, quemadmodum veritati et falsitati non sint

obnoxiae sententiae, quamvis sint plenae; et quemadmodum ad id perveniatur,

ut jam non solum plena sententia sit, sed etiam necessario vera aut falsa.

QUID SIT PROLOQUIUM.

Tertia pars sequitur, in qua dicendum jam est de ipsis proloquiis, ad

quorum intellectum in superiori parte pervenimus. Proloquia igitur differentias

habent binas, in quantitate et qualitate. Quantitatis differentia est, quod alia

sunt universalia, alia particularia, alia indefinita. Universale est, ut omnis

homo animal est. Particulare, ut quidam homo ambulat. Indefinitum, ut

homo ambulat. Quod igitur indefinite dicimus, necessario particulariter ac

cipimus, non necessario universaliter; et quoniam id potissimum enumerandum;

zzeg égpumveloxc. Gnot. — Nimirum in libro lau- Aristoteles: sed et Appulejus ait, de indefinito lo

dato, qui est de Platonis habitudine et doctrina quens : » sed tamen pro particulari semper valet,

tertius, et fere totus ad Aristotelicas potius ratio- quia tutius est id ex incerto accipere quod minus.

nes compositus est quam ad Platonicas, quare ad Gnot.— Alio praeterea loco Appulejus (II. p. 280

eclecticismum referendus videtur. Oud.) pariter propositionem ait indefinitam pro par

necessario particulariter] Idem tradit divinns ticulari accipi.

593. •

3596

i566 Martiani Capellae lib. IV. §. 596.

quod securum habct intellectum , indefinitum pro particulari accipitur. Erunt

ergo duae differentiae in quantitate, quod aliud est universale proloquium,

aliud particulare. In qualitate item duae, quarum altera dedicativa, altera

abdicativa. Dedicativum est, ut omnis voluptas bonum; abdicativum, ommis

voluptas non bonum.

QUOMODO CONVERTANTUR.

Universale igitur dedicativum non necessario sequitur conversio. Non

enim, si omnis homo animal est, omnc animal homo est. Universale áutem

abdicativum necessario sequitur conversio. Si enim omnis voluptas bonum

mon est, omne bonum non est voluptas; et si omnis homo nom est animal

mutum, omme animal mutum non est homo. Particulare autem dedicativum

habet necessario conversionem. Nam si quidam homo animal est, quoddam

animal homo est. Particulare vero abdicativum non habet nccessariam con

versionem. Non enim, si quoddam animal non est rationale, quoddam rationale

non est animal. Universalis ergo dedicativa et particularis abdicativa non

necessario recurrunt; universalis autem abdicativa et particularis dedicativa

necessario convertuntur, ita tamen ut facta conversione in declarativa par

ticula negatio maneat; nam utique conversio ita fit, ut quae particula fuit do

clarativa, eadem subjectiva sit. Ergo quum dico: omnis voluptas bonum non

est, omnis voluptas subjectiva, bonum non est declarativa; si convertam:

omne bonum voluptas non est, facta est quidem subjectiva quae fuit decla

rativa , negatio tamen hanc particulam tenet, quae facta est declarativa. Et

indefinitum pro] Annotatio haec textu ejicienda. &: rò ttvöç. Sic et Appulejus et Cassiodorus. Isi.

Grot. — Leniorem medelam inveni in codice Mo- dorus (ut et nostri) affirmnationem negationemque

macensi (F), unde et ante quoniam inserui.

dedicativum] Dedicativam Latini philosoplii xoe

t&qa6uv, quae secundum Auistotelem est &tó

qαv6ig tvvoc xoetoe tvvöç, nominarunt, et abdi

tativam &:tépoe6uv, quae est c:t6pav6ig tvvog

dicit. Alii confessivam et abnutivam. (Enor.

comversio] MS. ubique conversatio. Gnor. —

Meliores codices utique conversio.

declarativa] Perperam editum erat dedicativa,

quem errorem eo magis miror non animadversum

Martiani Capellae lib. IV. §. 597. 367.

si velim sic dicere: nulla voluptas bonum est, convertendum est sic: nullum

-

bonum voluptas est. Sed propter duo proloquia, quae diximus mom neces- 598

sario converti, debemus intelligere omnia quae proloquiis attribuuntur , per

quae recte aut non recte proponi possunt, ut verum aut falsum possint

, ostendere. Haec autem quinque sunt jam superius demonstrata, genus, species,

differentia, accidens, proprium. Ex his duo faciunt illa proloquia recurrere,

alia tria nullo modo. Namque, ut omnis homo animal est rationale mortale,

ita omne animal rationale mortale homo est; et quemadmodum omnis

homo risibilis est, ita omne risibile homo est. Rursum in particulari abdi

cativa videndum est, quid sit propriùm mom esse: ut enim proprium est ho

minis, esse risibile, ita proprium est, risibile non esse praeter hominem.

Ergo si particulare abdicativum proponamus sic: quiddam risibile mon est

praeter hominem, recurrit sine dubio, quiddam praeter hominem mon esse

risibile; item : quiddam inanimum , irrationale, immortale, non est homo;

quidam homo mon est inanimum, irrationale, immortale. Item sunt aliae con- 399

versiones, quae faciunt easdem proloquiorum particulas indefinitas, etiam ne

gatione scilicet dc loco migrante. Nam particulae indefinitae fiunt hoc modo :

homo, non homo; animal, non animal ; et ideo indefinitum est, quia negas

tantum hoc esse, non dicis quid sit. Quum ergo dico: omnis homo animal

est, si velim recte convertere, adhibeo negationes, ut fiant particulae inde

finitae.

non animal non homo.

esse a Grotio, quod ex iis, quae sequuntur, ma

nifestus fit. Lectionem nostram firmant codices Mo

nacenses (C. F) et Darmstattensis.

duo faciunt] Male in editis »duo sunt quae fa

ciunt«, quod nemo non perspiciet. Lectio nostra

codicis est Darmstattensis. Duo autem illa sunt dif.

ferentia et proprium , quum genus, species, et ac

cidens conversionem non suscipiant.

indefinitas] Legc cum MS. »indefinitas, etiam

Si enim verum est, omnis homo est animal, et verum est, • omne

Hac conversione usus est in rhetoricis Cicero: „deinde

negatione de loco migrante. « Nam quum in aliis

conversionibus termini locum mutent, negatio non

mutet, hic et termini convertuntur, et ipsa negatio

migrat. Gnot.— Pariter in Monacensi (F), Ileiche

nauensi, et Darmstattensi recte legitur etiam pro

esse , quod erat in editis. De re ipsa accuratius

egit Aristoteles (analyt. prior. H , 40).

Cicero] Corrupit Grotius Ciceronis (de invent.

1, 10) locum omissa voce »constitutionis« , quam

568 Martiani Capellae lib. IV. §. 599.

400

Æ01

— — -=-*-------——-———_ .

si constitutio et ipsa et pars constitutionis ejus quaelibet intentionis depulsio

est, quae intentionis depulsio non est, ea nec constitutio est mec pars com

stitutionis.“ Item particularis abdicativa potest hoc modo converti; si enim

quoddam animal homo non est, quoddam non homo animal est; et in hac

conversione observandum est, quod ubi non est ncgatio quum directo pro

ponimus, ibi fit dum convertimus. Hanc vicissim conversionem recipiunt duo

proloquia, quae illam primam non necessario recipiebant. Solum universale

abdicativum non illam aliam recipit. Vocetur ergo docendi causa illa prima

conversio, haec secunda. Haec autem proloquia quemadmodum inter se affecta

sint, hoc modo manifestius: apparebit. Quatuor lineis quadrata formula ex

primatur. In primo angulo superioris lineae scribatur universalis dedicativa,

et in alio ejusdem angulo universalis abdicativa ; item infra ad primum an

gulum inferioris lineae particularis, dedicativa, ad angulum reliquum parti

anteriores tamen editiones recte e fonte ipso

dabant.

Sensim potius ex iis quae sequuntur aucta esse

videtur a magistris Martianupm exponentibus; unde

quod ubi non] Aberat ab editis quod, et in- fit, ut neque apud JBoëthium (Oper. p. 345) omnia

serui e codicibus Darmstattensi et Monacensi (C).

Ex eodem Monacensi etiam paulo infra reposui ver

ba m non necessario a pro edito »mom« , sicut in

margine jam Grotius adscripserat.

illam, aliam] Illam inserui e codicibus Mona

censibus (C. F), Darmstattensi, et Reichenauensi.

docendi] Meliorem anteriorum editionum lectio

nem restitui pro Grotiana dicendi, licet ita etiam

codices Monacenses (C. F) et Darmstattensis habeaut.

quatuor lineis] Similis tabula exstat apud Ap

> ! pulejum (dogm. Platon. III. p. 269 Oud.), sed sim

plicior; atque haud scio an ne Martianus quidem

adeo plenam perscripserit, qualem in editionibus

ejus videmus. Certe quae uncis inclnsi, absunt a

codicibus Monacensibus (C. F) et Reichenauensi,

pariter legamus. Ceterum haud abs re fuerit Appu

leji verba contulisse : » sunt igitur in superiore li

neâ universalis dedicativa et abdicativa, dicanturque

hae inter se incongruae; item in inferiori linea sub

utraque particulares subnotentur, dicanturque hae

inter se suppares. Deinde ducantur obliquae lineae

angulares, altera pertinens ab universali dedicativa ad

particularem abdicativam, altera a particulari dedica

tiva ad universalem abdicativam, quae inter se et

quantitate et qualitate contrariae alterutrae nominen

tur, quod jam necesse est alterutram veram esse;

quae dicitur perfecta pugna et integra. At inter sup

pares et incongruas pugna dividua est; quod in

congruae nunquam quidem fiant simul verae, inter

dum tamen simul mentiuntur; suppares autem mu

tata vice nunquam quidem simul mentiuntur, inter

immo a Darmstattensi tota talula prorsus abest. dum tamen fiunt simul verae.e

Martiani Capellae lib. IV. $. 401. 369

cularis abdicativa; deinde ducantur angulares lineae ab universal! dedicativa

ad particularem abdicativain , et ab universali abdicativa ad particularem dedicativam

:

• " • ■ ■ ■ . . ■ ■' ■ . *. ;¿'-¡ ii .Hi ' ■ . ' . .• • j ■■ /

(Simul afirmar! non poMunt.) (Simul nrgari passant.)

Duae igitur superiores simul confirman non possunt, simul negari possunt. \Ш

Nam non potest simul verum esse, omnis voluptas bonum est, et omnis L

voluptas non est bonum. Possunt autem simul esse, non omnis voluptas

bonum est, non omnis voluptas non est bonum. Duae vero inferiores vicissim

simul negari non possunt, simul confirman possunt. Nam non utique /

potest non quaedam voluptas bonum esse, et non quaedam voluptas non

" .• ■ ■ ■ ■'»'. » ••• n

non utique potest] Expnnxi verba, quae in cdU cnsis et Darmstattensis anctoritate. Scnsas cnînt 1Л

tie seqauntar, » simul negari « codicum Reichenau- est ilia duo simal non esse non posse. (M

47

372 Martiani Capellae lib. IV. §. 407

dicitur, a nobis dici potest confinis conclusio. Ratiocinatio igitur siye propriam

et suam sive confinem habens conclusionem, dividitur in duo genera, in

praedicativum et conditionalem syllogismum.

QUID SIT PRAEDICATIVUS SYLLOGISMUS.

• Praedicativus est, in quo sumta ita sibi nexa sunt, ut aliquo extrin

secus addito suppleantur, ut hoc, quod supra dictum est, omnis voluptaes

bonum est, omne bonum utile est. Videmus itaque non totum , quod supra

positum est, dictum , sed unam inde partem sumtam declarativam, quae se

cundo proloquio facta est subjectiva; quod proloquium secundum, ut impleret

sententiam, aliquid petivit extrinsecus, id est, utile est. Hujus illatio conficitur ex

eo quod accessit extrinsecus et ex eo quod non est repetitum, id est, omnis igitur

voluptas utilis est. Hujus generis tres formae sunt. Prima est, in qua declara

tiva particula superioris sumti sequentis efficitur subjectiva aut subjectiva supe

rioris declarativa sequentis. Declarativa superioris fit subjectiva sequentis, ut

in superiori proposito exemplo. Subjectiva superioris fit declarativa sequends,

si hoc modo velis convertere: omne bonum utile est, omnis voluptas bonum

est, omnis igitur voluptas utilis est. Secunda forma est, in qua declarativa

a syllogismo distinguitur; apud Aristotelem enim p. 271 Oud.): »Tres igitur formulae fiunt, quarum

nonnisi ipsam conclusionem sive illationem significat. prima dicatur, quum illa communis particula in al

-

et conditionalem syllogismum] Sic codices Mo- tera subjecta , in alie- declarans est; qui ordo

nacenses (C. F): in editis legitur tantum conditio- non tantum enumeratione sed condusionum digni

male , ut genus snpplendum foret, cui lectioni cla- ute cententis est. Quippe ultima est formula ter

riorem praefero illam. tia, quia nihil in ea nisi particulare concluditur;

hac superior est secunda , quae habet conclusiones

sibi nexa] Ita codices d. ] Monacceennssiiss (C) et Reii- uni-versales , sed abdi-cativas tantum; et ideo sie

chenauensis; non innexa , ut in editis. - - - ••• . •

prima pollet, quia in omne genus illationum con

videmus] Nonne miremnr Grotium, qui ediderit

•videmus utique non totum quod supra positum

est non dictum •, quum anteriores editiones veram,

quam mos revocavimus, jam haberent lectionem?

- | ' tres formnae] Pariter Appulejus (dogum. Plat.

cluditur.« Itidem Isidorus (etym. 2, 28, 2): „For.

mulae categoricorum, id est praedicativorum syl

logismorum sunt tres; primae formulae modi sunt

novem* et sic porro prorsus ut apud nostrum. Alii

quippe quatuor formas fecerunt.

Martiani Capellae lib. IV. §. 408. 575

superioris sumti eadem est etiam declarativa . sequentis, ut: omnis virtus

bonum est, et omnis voluptas non est bonum, omnis igitur voluptas nom est

virtus. Tertia forma est, in qua subjectiva superioris sumti eadem est

etiam subjectiva sequentis, ut: quoddam bonum voluptas est, omne bonum

utile est, quoddam igitur utile est voluptas. Im prima forma et universaliter 409

et particulariter, et dedicative et abdicative concludi potest; in secunda forma'<

v.

universaliter nisi per contrarium concludi non potest; in tertia forma particu

lariter tantum concluditur. Quapropter non frustra hic ordo est servatus.

Nam merito prima dicitur, in qua omni modo concludi potest; secunda autem

recte, in qua potest concludi universaliter, quamvis per contrarium; tertia

item recte, quia in quantitate minor est, in qua nisi particulariter concludi

non potest. Nunc dicendum est, singulae formae quot modos recipiant. Nam 410

recipiunt intra se certum mumerum ; extra quos modos quidquid conclusum

fuerit, non est temere concedendum. Recipit autem prima novem modos, ta . .

secunda quatuor, tertia sex.

PRIMUS MODUS.

Primäe formae primus modus est, inquo conficitur ex duobus uni- 411

versalibus dedicativis universale dedicativum directum, ut est: omne justum

honestum, omne honestum bonum, omne igitur justum bonum. Si reflexim

inferas: omne igitur bonum justum , mon sequitur, sed particulariter potest .

per contrarium] Abdicative. Gnor. — Mox post et duae quae sequuntur apud Grotium, angustiores

tertia pro autem scripsi item e codicibus Reiche- sunt quam quae iis continentur; sed quum antiquae

nauensi et Darmstattensi. . * esse videantur, mutare nolui.

primae formae] In liisce figuris modisque syllo- directumn] Vereor ne legendum sit directim, ut v.

gismorum eorundemque exemplis mirum quam con- est apud Appulejum (5, p. 272): »directim autem

veniant Capella, Appulejus et Cassiodorus, etiam dico inferri, quum eadem particula subjecta est

sicubi ab Aristotele deviant : in prima figura tam in conjugatione quam in ipsa illatione, itemque

omnes ex majore (ut vocant) minorem faciunt, et declarans eadem quum est utrobique; reflexim vero,

contra, quem molum recentiores » Galeni quartam quum hoc fit vice versa*; sed codices nihil variare

figuram « nominant. Gnot. — Iuscriptio hujus capitis videntur.

574 Martiani Capellae lib. IV. §. 411.

419

\

— \

inferri: quoddam igitur bonum justum, et efficitur quintus modus. Secumdus mo

dus est, in quo conficitur ex universali dedicativo et universali abdicativo univer

sale abdicativum directum , ut est: omne justum honestum, nullum honestum

turpe, mullum igitur justum turpe. Si reflectas: mullum igitur turpe justum, effi

citur sextus modus. Diximus enim supra, universale abdicativum posse converti.

Tertius modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali dedi

cativo particulare dedicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, omne

honestum utile, quoddam igitur justum utile. At si reflectas, efficitur scptimus

modus: quoddam igitur utile justum; quoniam supra dictum est, particulare

dedicativum posse converti. Quartus modus est, in quo conficitur ex particulari

dedicativo et universali abdicativo particulare abdicativum directum, ut est:

quoddam justum honestum, nullum honestum turpe , quoddam igitur justum

non est turpe; reflecti non potest, diximus enim supra, particulare abdica

tivum mon posse converti. Octavus modus est, in quo conficitur ex universali

abdicativo, et universali dedicativo particulare abdicativum reflexim , ut est:

nullum turpe honestum , omne homcstum justum, quoddam igitur justum mon

est turpe. Nonus modus est, in quo conficitur ex universali abdicativo et

particulari dedicativo particulare abdicativum reflexim, ut est: nullum turpe

honestum , quoddam honestum justum, quoddam igitur justum non est turpe.

IDE SECUNDAE FORMAE PRIMO MODO.

Secundae formae primus modus est, in quo conficitur ex universali

dedicativo et universali abdicativo universale abdicativum directum, ut est:

omne justum honestum, nullum turpe honestum, nullum igitur justum turpe.

Hic reflexione si utaris, alius modus non efficitur, quoniam de utrisque sub

jectivis fit illatio. Secundus modus est, in quo conficitur ex universali abdi

cativo et universali dedicativo universale abdicativum directum , ut est: nullum

octavus] Qui hic abesse videntur modi quintus, seeundum et tertium. Atque ita etiam apud Appu

sextus et septimus, modo expositi sunt ad primum, lejum (p. 274. 278).

Martiani Capellae lib. IV. §. 412. 575

turpe honestum, omne justum honestum, nullum igitur turpe justum. Tertius

modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali abdicativo

particulare abdicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, nullum

turpe honestum , quoddam igitur justum non est turpe. Quartus modus est,

in quo conficitur ex particulari abdicativo et universali dedicativo particulare

abdicativum, directum, ut est: quoddam justum non est turpe, omne malum

-*

turpe, quoddam igitur justum non est malum.

•* . - -

,,.. , . DE PRIMO MODO TERTIAE FORMAE.

Tertiae formae primus modus est, in quo conficitur ex duobus universa

libus dedicativis particulare dedicativum directum, ut est: omne justum hone

stum, omne justum bonum, quoddam igitur honestum bonum. Secundus modus

est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali dedicativo particulare

dedicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, omne justum bonum,

quoddam igitur honestum bonum. Tertius modus est, in quo conficitur ex uni

4M

•. - - • - • - • " -

versali dedicativo et particulari dedicativo particulare dedicativum item directum, •

ut est: omne honestum justum , quoddam honestum bonum , quoddam igitur

justum bonum. Quartus modus est, in quo conficitur ex universali dedicativo

et universali abdicativo particulare abdicativum directum , ut est: omne justum

honestum, nullum justum malum, quoddam igitur honestum non est malum.

Quintus modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali

abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: quoddam justum ho

mestum , nullum justum malum, quoddam igitur honestum mon est malum.

Sextus modus est, in quo conficitur ex universali dedicativo et particulari

abdicativo particulare abdicativum directum, ut esl: omne justum honestum,

quoddam justum non est malum, quoddam igitur honestum non est malum.

Omnes igitur modi certum ordinem tenent, ejusdemque ordinis ratio est, quae

in ipsis formis demonstrata est. w

item directin] Omissum apud Grotium item restitui ex ante eum editis.

-

@

> 

576 Martiani Capellae lib. IV. §. 414.

414

- ... |

QUID SIT CONDITIONALIS SYLLOGISMUS. ' ' !

Conditionalis syllogismus est, cujus propositio et plenum argumentum

et plenum id de quo quaestio est continet, ita ut assumto argumento jam

certum inferri possit de quo quaestio erat, ad hunc modum: Ponamus

quaestionem esse, utrum sit utilis rhetorica, et volentes utilem probare, ar

gumentum ab hujus definitione capiamus, quod est bene dicendi scientia. Ex

hujus argumento et illa quaestione conditionalis syllogismus ponitur sic: si

rhetorica est bene dicendi scientia, utilis est. Assumimus argumentum ita: est

autem rhetorica bene dicendi scientia. Haec duo qui concesserit, etiam invitus

concedat necesse est, utilem * esse rhetoricam; quod erat dubium antequam

propositio ct assumtio concederetur. Nihil tamen in assumtione accessit ex

trinsecus, quod est proprium praedicativi syllogismi. Hic primus modus a

dialecticis appellatur, qui est ab antecedentibus, propterea quoniam argu

mentum quemadmodum positum est, ita et assumtuum; hoc tantummodo

• - - - - - - _ •

differens, quod cum conditione positum est, et sine conditione assumtum.

415 Secundus modus est, qui appellatur a consequentibus, in quo ipsum argu

416

mentum quaestionem sequitur, non quaestio argumentum , ' hoc modo: si est

rhetorica utilis, est bene dicendi scientia. Assumitur argumentum a contrario,

id est per negationem sic: non est autem bene dicendi scientia; non est utilis

igitur. Tertius modus est, qui appellatur a repugnantibus, in quo demon

stratur, non posse simul hoc esse et illud non esse, in quo quum fuerit

assumtum unum, aliud mecessario tollitur; ut quum fuerit assumtum esse,

mom esse tollatur, hoc modo: non est bene dicendi scientia rhetorica et non

est utilis; est autem bene dicendi scientia, utilis est igitur; confectum est

utilem esse, sublato eo quod non esse utile positum erat. Hi tres modi ex

ab antecedentibus] De tribus argumentandi mo- ad §. 887 et Spalding. ad Quinctilianum 8, 8, 3;

dis, qui in syllogismo conditionali hic sese exci- p. 218).

piunt, ab antecedentibus, contrariis, repugnanti- ut quum fuerit] Editi id est, quod correxi e

bus, in rhetorica (§. 490 sequ.) agitur (conf. not. codicibus Monacensibus (C. F).

Martiani Capellae lib. IV. §. 416, 577

uno argumento possunt confici, et unam rem omnes probare possunt. Nec

interest in propositione, quam partem primo pomas, utrum argumenti, utrum

quaestionis, dummodo conditionis ratio conservetur. Quum dixeris: si rheto

rica est bene dicendi scientia, utilis est; potest et sic, poni: utilis est rhetorica,

si bene dicendi scientia est. Hoc etiam in duobus, aliis experiri licet. Quartus

modus est, qui per disjunctionem efficitur, ita ut uno assumto aliud neces

sario negatum sit, hoc modo: aut sanus est aut imbecillis, sanus est autem,

non est igitur imbecillis. Quintus modus est, qui etiam per disjunctionem

efficitur, ita ut uno negato aliud necessario sit, hoc modo: aut sanus est aut

imbecillis, non est autem sanus, igitur imbecillis est. Additi sunt alii duo

modi, qui per argumentum istorum duorum fieri possumt, non tamen per

-~

disjunctionem , sed per negationem. Est ergo sextus modus, in quo demon

stratur non posse simul et hoc esse et illud. Assumitur per umius confirma

tionem, concluditur per alterius infirmationem , hoc modo: non est sanus et

imbecillis, samus est autem, non igitur imbecillis. Septimus modus proponitur

sic, et in eo assumitur ut in quinto, atque ita concluditur. Ad rem facilius in

telligendam his quaedam formae junguntur, ita ut rebus ipsis non dictis ratioci

nandi vis intelligatur. Est primi modi forma haec: si primum, secundum ; pri

mum autem, secundum igitur. Secundi haec: si non primum, nec secundum ; se

cundum autem, et primum igitur. Tertii haec: non et primum et nom secundum;

primum autem, igitur et secundum. Quarti haec: aut primum aut secundum;

primum autem, non igitur secundum. Quinti haec: aut primum aut secundum;

per disjunctionem] Alii syllogismos hypotheticos

et disjunctivos inter se distinguunt, 'ut Marius Vic

torinus ad Ciceronis rhetoricam (ap. Pith. p. 178),

qui docet, quum in propositione sit »si est« , ap

pellari argumentum xoetoe 6vvmuuévov; quum vero

in illa sit » aut est« , appellari •oetoe évêévypuévov.

junguntur] Melior haec est Reiclienauensis et

Monacensium (C. F) lectio, quam conjunguntur in

editis. Ceterum Aristoteles literis utitur in his for- ,

mis, ut apnd Appulejum (dogm. Plat. 5, p. 279

Oud.) legimns : » omne C B; omne B A; omne

igitur C A«; stoicos autem idem testatur pro li

teris numeros usurpare, quod idem Ciceronem (top.

4) fecisse videmus : » si primum, secundum« cet.

nec secundum] Ita melius Reichenauensis codex,

quam non secundum in editis.

417

418

419

420

Æ8

578 Martiani Capellae lib. IV. §. 420.

21

A92

— ---- - = *-=-=====-~_

non autem primum, igitur secundum. Sexti haec: non et primum et secun

dum ; primum autem , non igitur secundum. Septimi haec: non et primum

et secundum; non primum autem, igitur secundum. Sciendum tamen est,

ex uno argumento posse fieri tres superiores modos et ex uno argumento

alios quatuor. Hujus autem ordinis ratio est, ut primus modus sit, qui

appellatur ab antecedentibus, quia utique quod antecedit prius est; secun

dus a consequentibus eadem ratione, ut ipso nomine suo primum se de

bere sequi etiam in ordine videatur ostendere. Restat qui sit tertius in

eodem argumento a repugnantibus; mom enim possumus ad disjunctionem

transsilire, quae jam non potest ex eodem argumento fieri. Erit ergo quartus

modus quasi ad aliud argumentum primus. Et ibi utique antecedere debet,

in quo per confirmationem assumitur; prior enim est confirmatio, negatione.

Quintus debet esse idem per disjunctionem , sed post eum propterea , quia

in eo per confirmationem , in hoc autem per negationem assumitur. Hoc in

duobus reliquis licet intelligi. Miscentur autem sibi multis modis syllogismi,

ut in una ratiocinatione et praedicativi generis et conditionalis formas agnoscas;

hoc modo: Si quaestio sit, utrum utilis sit ipsa dialectica, proponendum est:

si bene disputare utile est, utilis est bene disputandi scientia; at bene dispu

tare utile est, utilis est igitur dialectica. Sane videndum est in praedicativo

syllogismo, quod de propositione sibi assumtionem vindicet; nam extrinsecus

aliquid jam accipere manifestum est. In eo autem, quod sibi, ut diximus,

de propositione vindicat, attendendum est utrum recte vindicet propter servatas

memoratasque formas. Efficitur enim, ut quod in propositione ad declara

tivam partem pertinere videbatur, in assumitione ostendatur ad subjectivam

pertinere; et item si aliter assumas, hoc ipsum pertinebit ad declarativam; hoc

modo: Notum est in prima forma ita assumi, ut aut declarativa propositionis

subjectiva sit assumtionis, aut subjectiva propositionis eadem et declarativa

qui sit tertius] Restitui quod incuria Grotius mem« intrusum, cujus nee eausa ulla apparebat ne

omiserat sit, pariterque mox possumus scripsi pro que origo vel in editiouibns vel in codicibus inda

possemus, infraque expunxi sed ante »per disjunctio- gari poterat.

Martiani Capcllae lib. IV. §. 422. 579

sit assumtionis, ut si proposueris sic: omnis ars frequenti exercitatione meditanda

est, dictio autem exercitatio est rhetoricae, rhetorica igitur frequenti dictione me

ditanda est; in propositione cxercitatio ad declarativam partem pertinere vi

debatur , in assumtione ipsa exercitatio ita ad declarativam pertinet. Quomodo

ergo forma servata est? scilicet quia relictum est aliquid in declarativa pro

positionis, quod non *venerit in declarativam assumtionis, unde possit fieri

conclusio, hoc est, mieditanda est. Nam si vellem sic assumere: rhetorica

autem ars est, totum servaretur ad conclusionem: rhetorica igitur frequenti

exercitatione meditanda est. Ex hoc apparet multa esse communia, quae pos

sint vel subjective vel declarative adjungi, prout se habuerit assumtio.

Talibus iusistente Dialectica, et ad quaedam non minus inextricabilia

quam caliginosa properante, Pallas nutu Majugenae festinantis intervenit:

Perita fandi, jam progressum comprime,

Ne implexa tortos stringat intimatio

Et muítinodos perpeti amfractus diu

Hymen recuset; editum est compendio

Quidquid decenter docta disputatio

dietio] Marius Victorinus (rhetor. Pitli. p. 171)

.in dialogis « ait »sermonem esse, non dictionem:

i;eiionem autem esse oratoris in civilibus causis.«

in declarativam] Sic corrigendum e Darmstat

tensi erat quod editi habent »in declarativa.« Ce

terum hic quoque nonnulla excidisse videri poterant,

nisi interrogationis signum interposuissem.

servaretur] Ita omnino legendum e codiee Mo

macensi (C) pro servabitur in editis; pariterque

mox ex altero Monacensi (F) possint pro possunt.

implexa] Hoc pro Grotiano inflexa in eodiee

optimae notae legi observat Oudendorpius (ad Cae

sarem p. 107).

tortos] Lege tortus. Gaot. — Quid voluerit ju

venis doctus non capio. Equidem refero tortos ad

substantivum amfractus. Construendum igitur vide

tur: »Progressum comprime, ne implexa intimatio

stringat amfraetus tortos, et Hymen recuset per

peti amfractus multinodos; i. e. me ad contortiora

procedas, quae impatientiam Hymenis moveant.*

perpeti] Lege perpeti. Gnot. — In editis enim

erat perpetui. Grotii sententiam confirmavit Ouden

dorpius auctoritate vetustissimi codicis Leidensis, .

de quo modo dixi.

decenter] Bartliius (advers. p. 1879) e suo co

dice docenter jubet reponere: sed adverbium hoe

inauditum ex uno tantum codice contra vulgarem

reliquorum lectionem Martiano obtrudere eo magis

nefas putamus, quod paulo post etiam Dialecticae

frons decens appellatur.

425

48 *

Martiani Capellae lib. IV. §. 423.

Multo adstruendum contulit volumine.

Sat est profundae frons decens scientiae,

Quae abstrusa promit, nil morosum disserens

Praetervolando, nilque ignotum deserens.

Nam quae supersunt fraude multa consita,

Quis falsa captos circuit deceptio,

-

Dum ambage ficta praestruis sophismata ,

Captentulisve ludis illigantibus,

Pellax soritas quumque sensim congeris,

Formasve mendas, comprobat quas veritas;

Nefas tonantis garriat sub auribus

Facinusque dirum ; quippe summi coelites

Odere turpis omne falsum feminae.

Nam si revolvas, quid cavilla saevius?

frons] Grotius in margine apposuit variantem

lectionem fons , quae et in eodice Reichenauensi

exstat multumque habet quo se commendet; prae

tuli tamen vulgatam, cujus hic sensus esse videtur :

sufficere frontem , id est anteriorem partcm scien

tiae, elementa ejus, quae statim in limine tradan

tur; penitus intrare totamque ab omni parte cog

noscere deos nolle.

captentulisve] Elenchos sophisticos innuit. Gloss.

Isidor.: |»captentula, captio ; et alibi: »muscipula,

captentula.« At amico meo Joanni Meursio vide

batur legendum captensulisve , item captensula , ut

enim a σκάπτω scaptensula teste Festo, ita a capto

captensula. Lucretius:

»Qualis expires scaptensula subter odores.«

Gnor. — In vocabulo raro ac prope unico codicum

sola auctoritas esse potest.

pellax] Hoc restitui ex anterioribus editionibus

pro Grotiano pellex. Totum locum sic explico :

»dum praestruis ambage ficta sophismata fraude

multa consita, quibus falsa deceptio circuit captos

— quumque pellax congeris sensim soritas vel

mendas formas, quas veritas comprobat. « Mendare

novo exemplo dictum est pro corrumpere, ab eo

quod est mendum; Martiani enim sententia haec

est, Dialecticam, dum sophistarum more cavilletur,

eas formas, quae veritati consentaneae sint, adul

terare et detorquere.

garriat] Malim garriant. Et tollenda est distin

ctio ex versu praecedenti. Gnor. — Brevitate ob

scurus ipse interpres est: quid enim voluerit nemo

divinabit. Subjectum verbi garriat est nefas faci

nusque dirum.

cavilla] Sopliistica. Vulc. — Idem est quod ca

villatio. Accepit noster a Plauto (Aulul. 4, 4, 11).

Revolvas scil. animo est idem quod consideres sive

recorderis.

Martiani Capellae lib. IV., §. 425. 3581

Dudum locuta circulatrix indecems

Fies profecto decipula, si adstruxeris.

Facessat ergo versilis profunditas,

Reliquumque tempus liqueris sororibus.

His auditis Dialoctica cunctabunda paululum, tamen divae praeceptis paritura 424

respondit: -

Venerandos mihi fatus reverendosque secuta

Referam jussa pedem, atque ilicet exorsa silebunt.

Licet unam decuit jussae permittere culpam ,

Ut honoris pretio cederet inferre relatus,

Populum Cecropidarum bene quo palliatarum i

Bromius conciperet contumias mosse dolere,

fies profecto] Distinguo : » cireulatrix indecens cet. Singula tamen verba praestare minime velim.

fies profecto decipula si astruxeris. « Exorabula ju- Cecropidarum] Cecropidarum dixit feminine aut

dicantium, et decipula adversantium, et artificia di- communiter. Juven.: »Fortissima Tyndaridarum. «

centium. Gnor. — Voce decipula praeter nostrum Vide infra in notis ad Musicam, ubi de Tritonida

- utuntur et Appulejus (in flor. p. 87 r Oud.) et dicam. Ceterum magnus error in hoc versu: nam

Apollinaris Sidonius (ep. 8, 10; p. 252 Sirm.). tertiam syllabam in palliatarum corripuit. Ceterum

versilis] Ita etiam Saxo Grammaticus » versili »bene palliatas « artes dixit Graeca phrasi εύxvn

quadam mutatione transponi« scripsit; et: puîôec àzæuoi. Gnor. — Bene ad nosse potius re

— — — » munc laxo poplite tendor ferendum erit. De pallio, Graecae doctrinae insigni,

Versilis, inque novos converti cerea vultus. vide superiorem notam (ad §. 215).

SrephAx. (ad Sax. p. 58). comtumias] Contumelias et derisiones. Vulc. —

respondii] Obscurissimum carmen ipsoque metro Contumias xat& 6vyxoftijv pro contumelias. Nisi

ionico a minore contortum atque impeditum sic sit 'certumias zegzopuioec, ut latumia Aatopuia.

intelligo: »Secuta fatus reverendos mihi et vene- Vulgatam lectionem tuetur Gloss. Isidori, in qua

randos referam jussa pedem , quaeque exorsa eram invenio: »catumia (1. contumia) contumelia«, et alibi:

dicere mittam. Quanquam unam veniam dare decuit »contumia, derisio. « Grot.

jussae, ut Pallas honoris gratia permitteret regerere nosse dolere] Lege »nosse dolere.« Sensus to

ea quae Bacchus supra (§. 551) contumeliose in tus liic est: Hoc tamen unum velim mihi Minervam

me conjecit, quo intelligeret populum Cecropida- permittere, ut concedat, me pro honore meo aliqua

rum bene nosse dolere contumelias, magisque quam referre, quo Bacchus (qui videlicet Dialecticam ir

crediderat vipeream noseere posset, et quam du- riserit) discat nos artes etiam tangi et angi istis

dum inertem liabuerit, Marsica praestigiatrix fieret« contumeliis, et sentiat magis viperinam, quam

Martiani Capellae lib. IV. §. 424.

------- - - --- --------

Mage quam crediderat vipeream noscere posset,

Et iners Marsica dudum fieret praestigiatrix,

Neque me conspiceret somnificam vel temulentam

Loca passim blaterantem Jovialibus sub oris.

Tamen uni famulandum est tibi, virgo; reticemus.

Haec dicens velut repressa conticuit, compluresque eam divorum, qui inter

initia deriserant, horruerunt.

dixerat. Gnot. — Dolere pro dolore, quod in editis

erat, ex Darmstattensi codice reposui.

loca] Malim joca. Eundem errorem in Florido

rum libro 5 animadvertit Stewechius. Grot.— Vide

Appulejum (op. II. p. 65 Oud. ibique not.). Atta

manuscriptorum lectio loca tuetur, quod si revera

a Martiano profectum est, metri necessitate dictum

est pro locos. Neque enim loca sed loci appellantur

pliilosophorum et oratorum argumenta.

sub oris] Ita Grotii codex omnino melius, quam

men communis omnium librorum tam editorum quam editum • suborsis.«

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

C A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

R II E T o R I C A.

Interea sonuere tubae, raucusque per aethram

Cantus, et ignoto coelum clangore remugit;

Turbati expavere dei, vulgusque minorum

- Coelicolùm trepidat, causarum et nescia corda

Haerent, et veteris renovantur crimina Phlegrae.

J'ulgusque] De istis diis minoribus vide quae

supra (§. 43. 167. 257). Inferioribus quoque locis

(§. 810. 906) eorum fit mentio.

haerent et] Dii minores tubarum audientes so

nitum raucosque cantus, res quid sibi velit, nes

cientes, vano timore afficiuntur. Omnia plana prae

ter hunc versum. Minime enim renovata sunt cri

mina Plilegrae, sed vanum fuisse metum mox vi

debant coelites. Si illud renovantur exponi posset :

in memoriam deorum redeunt crimina Phlegrae;

nihil mutandum esset. Quod quum negandum sit;

mecum scribe :

»Horrent, ne veteris renoventur crimina Phle

grae.

Auxiliantur in epilogo hujus libri V verba: »pige

bit arma horruisse caelites.« Susius (in Gurlitti anim.

partic. 4, p. 9). — Speciosa conjectura, at neuti

quam vera. Renovari enim memoriae significatio

nem habere posse abunde probant loci Ciceronis

(orat. 2, 48): » animos equitum ad Caepionis odium

renovabam atque revocabama , et Auctoris ad He

rennium (2, 50): »enumeratio. est, qua colligimus

— quibus de rebus verba fecerimus, ut renovetur

oratio.« Praeterea haerent ad nescia corda tam

egregie quadrat, ut mutandi causa nulla appareat.

Phlegrae] Gigantes significat, quos fama erat

e Phlegracis campis coelum adortos esse; unde

Lucanus (9, 686);

584 Martiani Capellae lib. V. §. 42$. - -

Tunc Amnes Faunique, Pales, Ephialta, Napaeae

Respectant proceres, nulloque assurgere motu

Cernunt attoniti, vicibusque alterna profantes

Mirantur placidam per pectora sacra quietem.

Tunc primum posita Sylvanus forte cupresso

Percitus ac trepidus dextram tendebat inermem ;

Deliacos poscens arcus, atque Herculis arma,

Portuni trifidam suspirans flagitat hastam,

Gradivi frameam non ausus poscere, falcem

— — coeloque timente

Olim Phlegraeos stantes serpente Gigantes « ,

nosterque infra (§. 685) Phlegram »Gigantum proe

liorumque immanium temeritate famosam« appellat.

Plura dabit Heynius ad Apollodorum (1, 6, 1 ;

p. 69 sequ.).

Ephialta] Cave cum Gigante cognomine con

fundas, quem inter alios nuncupat Apollinaris Si

donius (carm. 6, 28; p. 829 Sirm.); noster enim

cst qui alio nomine Latine Incubus, Graecis έφι

&λτης, quem Strabo (I, p. 19 Casaub.) cum Gor

gone, Lamia, Larvis, aliisque cjusmodi monstris

pestiferis componit, Servius autem (ad Aen. 7, 776)

cum Pane, qui et Inuus, Faunus, Fatuus dicatur,

eundem esse refert.

Napaeae] Nympharum genus, quod nomen du

xit a v&fte6t, saltibus, saepiusque apud poëtas

Latinos commemoratur. Calpurnius (ecl. 9, 20):

»Quae colitis silvas Dryades, quaeque antra

Napaeae ,

Et quae marmoreo pede Najades uda secan

tes α cet.

Redeunt et infra (§. 903).

cupresso] Virgilium (georg. 1, 20) respexit;

»Et teneram ab radiee ferens , Silvane, cupres

$t, et

percitus] Perterritus. De liujus vocis usu plura

congessit Oudendorpius (ad Appulej. I. p. 582).

Belli inertes Naevius quoque (apud Macrobium 6,

5) silvicolas homines appellavit.

Deliacos poscens] Ita in libri Norimbergensis

margine multo melius, quam quod in editis legitur

»bellaque composcens. « Deliaci enim arcus sunt

Apollinis et Dianae. Eandem lectionem.jam Ouden

dorpius (ad Appul. I, p. 582) copmendaverat,

ejusque vestigia etiam Darmstattensis codex exhibet

in corrupto » Dellaque composcens.«

Portuni] Pro Neptuno seu elemento aquae.

BArtii. (adv. p. 1666). — Tridentis mentio nemi

nem dubitare patitur. Similiter Valerius Flaccus

(Argon. 1, 641):

— — — • quum subito trifida Neptunus in hasta

Caeruleum fundo caput extulit.«

Plura vide supra (ad §. 4).

Gradivi] Hos versus nos ita distinximus. An

tea legebatur

»6radivi frameam nom ausus poscere falcem,

Saturni bello« cet. Juvenalis:

»Et Martis frameam et Cirrhaei spicula vatis. •

Gror.

falcem] Conferendus cum iioc versu alius in

feriori loco (§. 866): -

Martiani Capellae lib. V. §. 49$. 585

Saturni bello suetus disquirit agresti,

ae

Diffidensque sui respectat tela tonantis.

' Sed dum talibus perturbatur multa terrestrium plebs deorum, ecce quae

dam sublimissimi corporis ac fiduciae grandioris, vultus etiam decore luculenta

femina insignis ingreditur, cui galeatus vertex ac regali caput majestate

sertatum, arma in manibus, quibus se vel communire solita vel adversarios

vulnerare, fulminea quadam coruscatione renitebant. Subarmalis autem vestis

illi peplo quodam circa humeros involuto Latialiter tegebatur, quod omnium

»Sylvane falcem quum petis Saturniam.«

Saturni gestamen falcem agnoscunt Festus (p. 484

Dac.) et Arnobius (6, p. 209), unde faleiferum liic

(3. p. 118) appellat. Rationem illius Macrobius (Sat.

1, 7 ct 8) et Fulgentius (myth. 1, 2; p. 35) vel

in messe ponunt, vel in eo, quod tempus omnia

metat, exsecet, incidat.

sublimissimi] Sic ex antiquioribus editionibus re

seripsi pro subtilissimi, quod edidit Grotius, licet

ita etiam Reichenauensis codex habeat; subtilitas

enim Dialecticae, Ithetoricae sublimitas atque ex

celsitas magis convenire videtur.

arma in manibus] Haud raro cum armis com

paratur vis oratoria, ut a Petronio (8, p.25 Burm.);

———»et ingentis quatiat Demosthenis armae;

et a Propertio (5, 20, 273 p. 682 Burm.):

»Persequar aut studium linguae, Demosthenis

arma. (t

subarmalis] 'Yztópuìc, cui contraria 'érræpúc,

de qua supra. Gnor. — Subarmale vestimentum

subter braclium reductum et humerum tegens. BAnTh.

(ad Stat. Theb. 4, 19; p. 880). — »Subarmalem

subuculam« dixit et Saxo Grammaticus (7, p. 159

Steph.). -

Latialiter tegebatur] Latialiter est laciniis sub

armo seu brachio circa humerum convoluta et sub

ducta veste antiquo Latino ritu, qualerh et Gabi

•

num, vel certe non dissimilem, alibi descripsimus.

BAnth. (ad Stat. Theb. 4, 19; p. 880). — Roma

morum vestitum in animo habuit, qui togam sex

ulnarum longitudine exserto dextro brachio supra

laevum lumerum rejicere consueverant. — Porro

ut alius erat cinctus Gabinus, ita hunc habitum

Latiarem lieet cum Capella nominare. Graecos quo

que notandum est palliis seu peplis ita sub lume

ris redeuntibus usos. Moschus in divina ecloga,

quae Europa inscribitur:

»H(o2/ta%9n ó'épou6v rrére?oc ßoe$$c Eögoe

zreimg. •

BArtn. (advers. p. 1881).

figurarum lumnine] Ludit in verbis, quae quum

ceterarum rerum tum etiam orationis ornamenta si

gnificant. De figuris et verbornm et sententiarum,

quae Graccis 6zrjpuxta sunt, pluribus infra (§. 825

sequ. 851 sequ.) agetur, quae vox apud posteriores

solennis facta est, licet Cicero (Brut. 173 de opt.

gen. or. 85 orat. 84) formas dicare maluerit. Lu

nina vero easdem saepissime nuncupat, ut ipso

illo quem modo laudavimus loco (orat. 84): » ea

quae dicuntur orationis quasi formae et lumina,

quae ut dixi Graeci vocant 6zípuoezæus eodemque

in libello (orat. 28): »illam autem concinnitatem,

quae verborum collocationem illuminat his lumini.

cus , quae Graeci quasi aliquos gestus orationis

426

Æ9

386 Martiani Capellae lib. V. §. 426.

*

427

figurarum lumine variatum, cunctorum schemata praeferebat; pectus autem

exquisitissimis gemmarum coloribus balteatum. Haec quum in progressu arma

«concusserat, vel ut fulgureae nubis fragore colliso bombis dissultantibus fracta

diceres crepitare tonitrua; denique creditum quod instar Jovis eadem posset

€tiam fulmina jaculari. Nam velut potens rerum omnium regina et impellere

6zrjpuatæ appellant«, multisque aliis in locis (orat.

59. 68; Brut. 57. 79; de orat. 2, 27; partit. 6

cct.). Stellis quoque comparat (orat. 27) »translata

verba atque immutata« , quae orationem illustrent;

qnem eundem sensum gemmarum illarum esse cen

seo, quibus noster Rhetoricae balteum distinxit;

stellae quippe et gemmae haud raro eadem vi me

taphorica usurpantur. Martialis (8, 11, 5):

»Multas in digitis , plures in carmine gemmas

Invenies« — — —

Colores etiam orationis pro ornamentis dixit Gellitis

(14, 4): »vultum ejns severis atque venerandis ver

borum coloribus depinxit« : qui tamen probe distin

guendi sunt a colore , de quo infra (§. 471).

balteatum] Grotius ediderat baleatum, nota ta

men addita: »lege baltheatum, aut ut alii codices

subbaltheatum. Glossa Isidori: baltheat, cingit.«

— Equidem meliorem Reichenauensis et Monacensis

(C) codicum lectionem secutus balteatum sine aspi

ratione reposui.

fulmina] Periclem ante oculos nostro fuisse

manifestum est, qui Olympius ab orationis vehe

mentia appellabatur. Confer Plutarclium (in vita

ejus p. 186) et Quinctilianum (2, 16, 19): »ut non

loqui et orare, sed quod Pericli contigit fulgurare

et tonare videarise , ubi plura Spaldingins (p. 575).

Sed Demosthenis quoque Cicero (orat. 70) »vibrare

fulmina« dixit, ipsique Ciceroni »verborum fulinina«

tribuerat Paetus, quod ille in jocum vertit (ad di

vers. 9, 21).

potens] Impotens essc videtur ad invidiam po

tens, regu69€vrjc, ut et Donatus docet. Sic Li

vius »impotentem decem virorum potestatem « dixit:

et Capella infra »in invidiam, si eos impotentes

esse monstremus. « Quinctil. decl. 15: »Credo equi

dem judices plerosque mirari, quod homo tenuis,

etiam antequam quod perdidi habebam pauper, ausus

sum judicio lacessere divitem, utique vicinum, eum

que notae impotentiae« etc. Gloss. Isidori: »impo

tens, interdum potens, pro potentia clarus, vel

plus quam potens. « Petronius : -

»Ne curet alto regiam trucem vultu

Cliensque coenas ne inpotentiam captet*

l. Cliensve , aut:

» Cliensve coenas impotentium captet.*

Nam in V. C. est:

»Cliensque coenas impotentium ne captet« ;

repugnante versu. Horatius » aquilonem impotentem•

dixit. Simili modo Ulpianus I. M de officio procon

sulis : »si quis ita impotenter se gerit, ut omnes

metuant adversus eum advocationem suscipere.«

Citatur digestis de off. proc. et leg. l. 9 nequidquam

§. 8 advocatos. Grot. — Tota haec annotatio quan

tumvis docta superflua est, postquam e codicibus

Darmstattensi et Monacensi (C) potens reseripsi.

Sed quod mirere, Grotius ipse lioc ediderat, ni

hilo tamen secius in nota scmper impotens ante

oculos habuit! Profecto inde a tertio libro negligen

tior deprehenditur interpres, id quod non semel

animadverti. Barthius quoque vasta eruditione ipsa

confusus modo potens (adv. p. 304), modo impo

tens nostrò in loco legit. In codice Reiclienauensi

Martiani Capellae lib. V. §. 427. 587

quo vellet et unde vellet deducere , et in lacrymas flectere, et in rabiem

coucitare, et in alios etiam vultus sensusque convertere tam urbes quam ex

ercitus proeliantes et quaecunque poterat agmina populorum. Haec etiam

Senatum , rostra, judicia domuisse im gente Romulea, Athenis vero curiam,

gymnasia, theatraque pro arbitrio reflexisse, ac totam funditus Graeciam

miscuisse ferebatur. Hac vero loquente, qui vultus vocisque sonus, quantaque

scriptum quidem erat in potens, sed a secunda manu

in expunctum.

regina] Praeivit Euripides, qui (in Hecuba 816)

•ret>a$ öë tijv t€goevvov évógèzrovc ué

vrjva

dixit, quemque respexit et Quinctilianus (f , 12,

183 p. 249): » qui vero imaginem ipsam eloquentiae

divina quadam mente conceperit, quique illam, ut

ait non ignobilis tragicus, reginam rerum orationem

ponet ante oculos« cet. Sed et Cicero (orat. 2, 44)

eundem ut videtur secutus »omnium rerum reginam

orationem a appellat.

quo vellet] Id ipsum erat, quod in suis aequa

libus Cicero desideravit (Brut. 95 f.): »nemo qui

ad iraeundiam magnopere judicem, nemo qui ad

fletum posset adducere; nemo qui animum ejus,

quod unum est oratoris maxime proprium, quocun

que res postularet , impelleret« (conf. et de. orat. 5,

14). Est vero haec vis oratoria, quam δεινότητα

Graeci nuncupant , quamque praecipuam in De

mosthene fuisse omnes consentiunt. Vide Voemelium

(ad Demosth. de pace p. 258), Hermannum (ad Lu

cian. de liist. conscr. p. 263), et A. G. Beckerum

(in interpretatione libelli Dionysii Halicarnassensis

•regi tjjc 2extuxijc 4mpuo69évovg öevvörnvoc

Guelferb. 1829).

Allienis] Athenas Justinus (8, 9, 9; p. 172

Gronov.) » eloquentiae patriam « dicit. Vellejus Pa

terculus (1, 18): »Una urbs Attica pluribus annis

eloquentiae, quam universa Graecia operibus flo

ruit; adeo ut corpora gentis illius separata sint in

alias civitates, ingenia vero solis Athcniensium

muris clausa existimes.« Cicero ipse (Brut. 13) de

eloquentiae arte: »hoc autem studium non erat com

mune Graeciae, sed proprium Athenarum« ; et alio

loco (de orat. 14): » Athenis«, inquit, »summa di

cendi vis et inventa est et perfecta. •

theatraque] Ibi enim conciones populi haberi

solebant. Justinus (22, 2, 10) de Agathocle : » po

pulum in theatrum ad concionem vocari jubetu;

Tacitus (list. 2, 80): »Antiochiensium theatrum,

ubi illis consultare mos est. « Athenis initio quidem

Pnyx comitiis habendis destinata erat, nec nisi per

certas occasiones in tlicatrum conveniebant (De

mosth. adv. Mid. 5), sed paulatim invaluit, ut ibi

quoque praeter magistratuum electiones reliqua om

nia in theatro tractarentur (Poll. onom. 8, 152).

miscuisse] Hoc ex ipso illo de Pericle dicto

apud Aristophanem sumtum esse videtur (Acharn.

550);

>"H6tQazrt', äßgoevtoe , §vvexüxoe tjv 'E%

2d8a •,

quod et Cicero respexit (orat. 9): »qui si tenui ge

nere uteretur, nunquam ab Aristophane poëta ful

gere, tonare, permiscere Graeciam dictus esset« et

Plinius Secundus (epist. 1, 20, 19): »non eniin

amputata oratio et abscissa, sed lata et magnifica

et excelsa tonat, fulgurat, omnia denique perturbat

ac miscet.«

428

49 *

388 Martiani Capellae lib. V. §. 428. -

499

excellentia celsitudoque sermonis, audire operae pretium etiam superis fuit:

tantae inventionis ingenium , tam facundae ubertatis eloquium , tam capacis

memoriae recordationisque thesaurum , qualis disponendi ordo , quam pro

nunciandi congruens modulatio, qui gestus in motu, quae profunditas in com

ceptu; denique exilis in modicis, in mediocribus facilis, in elatione flammatrix;

reddebatque cunctos in ambiguis dociles, in persuasione cedentes, in collisione

discordes, in laudibus arrogantes; at vero quum quid commotum publici

nominis attestatione clamaverat, fluctuare, permisceri, ardere omnia videbantur.

Hanc igitur feminam auratae vocis, et quasdam diadematum gemmas regno

rumque fundentem, ingens illustrium virorum sequebatur agmen; inter quos

proximi eidem duo diverso habitu nationeque praeniteiites, quorum unus erat

pallio circumactus, alterque trabeatus. Diversus utrisque oris sonus, licet alius

etiam Athenis se diceret Graja didicisse, ac promtus gymnasiorum studiis et

reluctantibus semper Academiae altercationibus haberetur; ambo tamen movi

-

inventionis] Jam sequuntur singulae artis ora- prius etiam Dio Prusaensis orator, cujus adhuc ex

toriae partes oratorisque virtutes postmodo latius stant orationes.

exponendae, nunc brevi sub conspectu adumbratae. duo diverso] Demosthenem significat et Cicero

nem, quos non Plutarchus modo in vitis parallelis,

verum etiam Quinctilianus (10, 1, 108), Longi

nus (de subl. 12) aliique multi inter se compara

in modicis] Lege » exilis in immodicis. «Voxck.

(spec. cr. p. 85). — Ineptissima profecto correctio!

Tria dicendi genera respieit Martia - • - • ria ducendi gen pieit Martianus, quae Grae verunt, nostraque aetate Jenischius (Parallele der

beiden grössten Redner des Alterthums, Berl. 1801).

circumactus] Pari modo Saxo grammaticus (p.

cis i6zvóv, pué6ov, άδρόν, Latinis tenue, me

dium, sublime , lippis illa atque tonsoribus nota,

de quibus sufficiet laudasse Auctorem ad Heren

nium (4, 8), Ciceronem (orat. 6), Gellium (7, 14).

Unum addo Ciceronis locum, qui nostro apprime

34 Steph.): »variis ferarum pellibus circumactus •

pro circumdatus.

trabeatus] Expectasses togatus, quod plerum

que palliato opponitur (vide ad §. 225), sed exqui

sitius trabeatum dicit Ciceronem, vel quia equestri

loco natus erat (Pers. sat. 5, 29. Val. Max. 2, 2,

9) vel quia augur fuerat; nam horum quoque tra

auratae vocis] Simili modo Joannes episcopus beam fuisse testatur Servius (adAen. 7, 188 et 612).

Constantinopolitanus ob eximiam eloquentiae lau- novi] De Cicerone Sallnstius (Catil. 25 f.);

dem Chrysostomi nomen inter aequales meruit, et »Ea res inprimis studia hominum accendit ad con

convenit (Brut. 29): »is erit igitur eloquens, qui

poterit parva summisse, modica temperate, magna

graviter dicere «; nisi quod noster modica dixit quae

Cicero parva , mediocria quae ille modica.

Martiani Capellae lib. V. §. 429. >

389

protectique paupertatis sinu, et quum alterum Quirinalis eques, alium fabrilis

procrearet industria, ita praeclues linguae excellentia floruerunt, ut post cu

riarum facta immeritasque mortes virtute astra conscenderent, immortalitate

gloriae secula superarent. De uno"tamen, quem Athenarum populus ac palliata

sulatum mandandum M. Tullio Ciceroni. Namque

antea pleraque nobilitas invidia aestuabat, et quasi

pollui consulatum credebant, si eum quamvis egre

gius homo novus adeptus foret« ; et ipse orator

(de lege agr. II, 1): »me perlongo intervallo prope

memoriae temporumque nostrorum primum hominem

novum consulem fecistis.« Confer Middletonium (the

life of Cicero I, p. 5). Sed de Demosthene idem

fraudi fuit nostro, quod Juvenali (10, 129), cujus

locum jam Grotius cum nostro comparavit:

•Dts ille adversis genitus fatoque sinistro,

Quem pater ardentis massae fuligine lippus

Ae carbone et foreipibus gladiosque parante

Jncude et luteo Pulcano ad rhetora misita

et Apollinari Sidonio, qui (carm. 2, 186) de De

mosthene :

— — »sine fine locutus

Fabro progenitus , spreto cui patre polita

Eloquiis plus lingua fuit« — —

pariterque Valerio Maximo, qui (3, 4, ext. 2): »quam

matrem Euripides, inquit, aut quem patrem De

mosthenes habuerit, ipsorum seeulo ignotum fuit;

alterius autem matrem olera, alterius patrem cul

tellos venditasse, omnium paene doctorum literae

loquuntur« ; nimirum quod patrem ejus legissent

poezoeuQoztouèv fuisse (Plutareh. in vita p. 847.

Lucian. rhetor. praee. 10, T. VII, p. 229 Bipont.),

quod vere» ita potius intelligendum erat, ergastulum

illum liabnisse, ubi servi fabri gladios procuderent.

Ipse enim honestissimo loco natus erat, töv xoe

Αόν και άya%v, ut ex Theopompo Plutarchus

tradit, neque acerrimus oratoris adversarius et ob

trectator Aeschines negarc audet (adv. Ctesiph. 84),

tantasque divitias liabuit, ut filio rem familiarem

quatuordecim talentorum relinqueret (Demosth. adv.

Aphob. p. 814 Reisk.), quae postea demum tutorum

ejus fraude aliquantum imminuta est.

protectique] De Cicerone sermo et Demosthene.

Quomodo autem : »proteeti paupertatis sinu a dici

possunt? Hoc nihili, scribe »profecti e paupertatis

sinu. « Respexit ad eorum originem obscuram, quod

et sequentia suadent. Susius (in Gurlitti anim. part.

4. p. 9). — Recordatus non esse videtur vir doctus

illius »procul a Jove, procul a fulmine« , neque

egregii liac de re Horatii carminis ; quibus omnino

vulgarem lectionem tuemur, donec codex reperiatur,

qui cum Susio concinat.

floruerunt] Grotius ediderat floruerant; in notis

autem observat: »Floruerit, lege cum MS. florw

erunt.« Ignorabat scilicet quod ediderat. Sed flo

ruerunt etiam in codicibus Reichenauensi et Darnu

stattensi legitur.

curiarum faeta] Lege »duriora fata. VoNck. (sp.

crit. p. 149) — Licet apud Grotium varians leetio

fata margini adscripta sit, in Monacensi autem (C)

pro curiarum legatur curarum, utrumque denique

curarum fata in Darmstattensi exstet, vulgatam ta

men lectionem servavi, siquidem curiarum facta

hypallage est pro facta in curiis. Ita supra Rheto

rica pro arbitrio reflexam curiam esse dixerat.

astra] De Cicerone Manilius (I, 792);

— — — — »et censu Tullius oris *

Emeritus coelum.«

Magnorum virorum auimas post mortem inter astra

450

590 > Martiani Capellae lib. V. §. 450.

-

4

-»

9'

agmina sequebantur, haec fama comvenerat, quod acerrimus idem et procellis

indignantis Oceani fremituque violentior; denique de illo versus hujusmodi

ferebatur: 4ewöc dvrjg tözoe xev xoei dvoeituov αίτιόωτo. Alter vero, quem con

sularis purpura et conjurationis extinctae laurea redimebat, mox ingressus

curiam superùm et in Jovis gratulatus est se venisse conspectum; laetior clamare

igitur coepit: o nos beatos, o rempublicam fortunatam, o praeclaram laudem

consulatus mei.

deosque immortales recipi constans nostri sententia

est (§. 98. 128).

acerrimus] Idem et Plutarchus sentit (in vita

ejus p.880): oi μίν oév yeygauuévov töv 2öyóv

örw τό αύ6trgöv zroAe xoei fruxgöv äxov6t,

rb àv Aeéyov tuc; et Homerico versu utitur et ipse

(Iliad. 20, 467);

»0$ y&g tv y2vx%vpoç àv$q %v oöö' &yoe

vöpgoev,

d:22' évtovog xai ßloeuoc zregi t&c &pu>voec. •

δεινός] Hic versus a codice Monacensi (C)

omnino abest. In alio codice Grotius in margine

hanc lectionem exstare testatur

•2etvöc divíg t& xaxà xoei èvavrbæ eórußö

Aer,6ev. «

Verum lege apud Homerum (II. 11, 684).

laurea] Ante oculos habuisse videtur Plinii

verba (hist. nat. 7, 50) quibus Ciceronem alloquitur

»salve primus omnium parens patriae appellate,

primus in toga triumphum linguaeque lauream me

rite« , nisi eundem cum Plinio respcxit Ciceronis

ipsius versum (de offic. 1, 22; adde Pliilipp. 2, 8;

in Pison. 20):

»Cedant arma togae, concedat laurea linguae« ;

de quo etiam Plutarchus (vit. Cic. p. 887) et Quin

ctilianus (11 , 1 , 24), neque invenuste Salejus

Bassus seu quisquis alius auctor est Panegyrici in

Pisonem, qui sub Lucani nomine venit (55);

Post hos tamen in diversis agminibus oratores emeriti, ac

»Sic etiam magno jam tune Cicerone vigente

Laurea facundis cesserunt arma togatis.• -

clamare] Adde ex MS. laetior. Gaot. — Idem

in Monacensi (C) et Darmstattensi legitur, neque re

ponere equidem dubitavi; sed quod in iisdem omis

sum est igitur tollere nolui, donec etiam est a

codice aliquo abesse comperiam.

o nos] Manifestum est rideriCiceronis jactantiam

suique ostentationem, quae jam antiquitus multis

offensioni fuit, ut Dioni Cassio (58, 12) et Sene

cae (de brevit. vit. 8, p. 492). Quid quod ipse •a

Jove se in deorum concilium advocatum « jactaverat,

teste Quinctiliano (11, 1, 24), qui simul et ver.

sum Ciceronis affert ex carmine heroico de consu

latu suo, quem noster quoque in sequentibus re

spexit:

»0 fortunatam natam me consule Romame

saepius illum et a Quinetiliano (9, 4, 41) et ab

aliis veterum (Juvenal. 15, 122. Antholog. Burin.

T. I, p. 548) usurpatum.

oratores] De Graecis oratoribus, quos liic no

ster commemorat, Aeschine, Isocrate, Lysia, longi

csse nolumus, quum omnes et scriptis ipsorum,

qnae ad nostram aetatem pervenerunt, et veterum

judiciis, ut Ciceronis, Dionysii Halicarnassensis,

Quinctiliani, Plutarchi , Photii, satis sint coguiti;

laudasse sufficiat doctum Westermanni librum (Ge.

scliichte der griecliisclen Beredsamkeit, Lips. 4855,

Martiani Capellae lib. V. §. 432. 391

prae se ferentes insignium culmen meritaque linguarum: Aeschinem, Isocratem,

Lysiamque conspiceres; tum in togatis agminibus Sosamtios, Gracchos, Regulum,

Plinium, Frontonemque. Verum ante cunctos atque ipsam ducem omnium

feminam senex quidam signum ac praeviam virgam gestans lictoris Romulei

praeccdebat usu, atque in ejusdem virgae culmine corax oris aurati venientis

p. 75 sequ. et 113). Sed inter Romanos quod pri

mum legitur Sosantiorum nomen, prorsus inaudi

tum est et manifesto corruptum, cujus in locum

vide ne substituendum sit » Crassos , Aentonios «;

hi certe ante Ciceronis tempora eloquentiae Latinae

longe principes fuere, satis superque noti vel ex

Ciceronis libri de oratore, ubi colloquentium partes

primarias sustinent, quibus adde quae erudite El

lendtius congessit (in succincta eloquentiae Romanae

usque ad Caesares historia, praemissa editioni Bruti,

Regimont. 1828, p. 62—77). Ibidem (p. 57—46)

testimonia veterum de Gracchis , Tiberio nimirum

et Cajo fratribus invenies, quorum inprimis junior

summis eloquentiae laudibus ab omnibus celebratur

(Cic. Brut. 55; de orat. 3, 563 Vell. Paterc. 2,

9; p. 164 Burm. Plin. Epist. 1, 20, 4. Gell. 10,

3 cet.); fragmenta collegit Henricus Meyerus (ora

torum Rom. fragmenta, Turici 1852, p. 116—128).

Qui sequitur, Regulum cave cum vetere illo con

fuudas, qui bello Carthaginiensi nobilitatus est;

est Domitiani Augusti aequalis, liomo improbus,

cujus tamen facundiam et Martialis (8, 28, 6. G,

64, 11) praedicat neque Plinius inimicus ejus (epist.

4, 5. 2, 20. 4, 2) negare audet (6, 2). Plinii minoris

eloquentiae studium ipsa quae exstant scripta ejus

testantur, neque antiquitas vilipendit. Confer Mar

tialem (10, 10), Apollinarem Sidonium (epist. 1, 1),

inque primis Macrobium (Saturn. 8, 1): »quatuor

sunt, inquit Eusebius, genera dicendi: copiosum, in

quo Cicero dominatur; breve, in quo Sallustius re

gnat; siccum, quod I'rontoni adscribitur; pingue et

floridum, in quo Plinius Secundus quondam, et nunc

nullo veterum minor noster Symmachus luxuriatur.«

Frontonem Grotius suspicari tantum poterat esse

» Antonini praeceptorem, cui ob excellentem elo

quentiam statua erecta « fuerit (Jul. Capitol. Anto

nin. philos. 2); nunc notior nobis factus est, post

quam epistolas ejus orationumque fragmenta recens

reperta identidem Angelus Majus evulgavit; unde

licet nostratium hominum judiciis minus commen

datus sit (vide Rotliii librum: über M. Corn. Fronto

und das Zeitalter der Antonine, Münclen 1817, et

Niebuhrii opuscula p. 526), illud tamen intelligitur,

aequalibus suis maxime eum probatum fuisse; si

quidem M. Aurelius Caesar (epist. 2, 6) ita ad

eum scribit: »vale decns eloquentiae Romanae, ami

corum gloria, puéya: ftQéyuoe, homo jucundissime,

consul amplissime, magister dulcissime «; neque

discrepat Ausonii judicium de eo (grat. act. 555

p. 836 Delph.).

insignium] Pari modo Saxo Grammaticus, qui

nostrum semper fere ad verbum imitatur (p. 10 ed.

Steph.): »insignium culmen meritaque virtutum •

dixit.

corax] Alludit ad primos rhetores Tisiam ejus

que discipulum Coracem, de quo idem narratur,

quod de Euathlo et Protagora, ajuntque illi accla

matum :

»Hoexoö xögaxoc xoexóv àóv. •

Meminit Cicero, Fabius aliique. Gnor. — Graeco

vocabulo pro Latino corvus usus est consulto, ut

simul significaret homincm eum, qui primus om

455

592 Martiani Capellae lib. V. §. 454.

— —.--- - - - --------- —— ——-

454 feminae auspicio praevolabat. Ille autem qui gestabat virgulam, Tisias dictus,

455

cumctisque vetustior atque elatior videbatur; nam* et suos minores ceteros, illam

ipsam ducem respectans snperpositum corvum commune pignus filiamque

memorabat. Quo argumento commoti quamplures deorum eam quidem

nobilissimam feminam, sed aut Apollinis credidere cognatam , si Graja est,

aut, si Romulea de gente, Corvini. Cui aenigmati illud adjectum, quod

intrepida et fiduciae promtioris tam Palladis quam ipsius Cyllenii deosculata

pectus cujusdam propinquae familiaritatis indicia patefecit. Denique nonnulli

superùm quum in trcpidatione buccinae praecinentis et admiratione amicitiae

superorum incerti diutius divinatorem Phoebum cuperent sciscitari, nondum

nium in Sicilia eloquentiae artem et praecepta con

didisse fertur, Coracem Syracusanum Tisiae ma

gistrum ; qui quum plerumque simul commemoren

tur, confer omnino Ciceronem (Brut. 12; de orat.

1 , 20), Quinctilianum (2, 17, 7; p. 577. 5, 1,

8; p. 421), Sextum Empiricum (adv. mathem. 2,

963 p. 506 Fabr.), et inter recentiores Spengelium

(art. script. p. 25 sequ.) et Westermannum (loco

citato p. 55—58).

illam ipsam] In editis erat ipsam illa, pro quo

jam Grotius illam scribendum e MS. vidit; quod

equidem transpositis verbis scripsi, codicibus Mo

nacensi (C) et Darmstattensi uititur. Vellem autem,

et illam codices exhibuissent, ut structura orationis

melius constaret; sensus enim clarus est, non so

lum juniores illos oratores, verum etiam ipsam il

lorum ducem Rhetoricam commune Coracis et Ti

siae pigmus , id est filiam dici; siquidem pignora

jam saepius pro liberis dici animadvertimus (§. 25.

32. 91. 180).

feminam] MS. vocem primam non habet; sed

pro ea sed. Lege : » eam quidem nobilissimam femi

nam primum, sed auta etc. Gror.— Obscura haec

anuotatio est, quam non intellexi nisi inspectis

*

anterioribus editionibus, in quibus Grotiannm sed

post vocabulum primam neutiquam legitur, collato

que codice Darmstattensi, a quo vox primam item

abest. Hac igitur deleta verba nunc intelliguntur:

» credidere hanc feminam nobilissimam aut Apollinis

cognatam—aut Corvini gentilem« nimirum non Mes

salae illius, de quo supra (§. 248), sed veteris

Valerii, qui a corvo victoriae adjutore Corvi cog

nomen invenerat (Liv. 7, 26. Val. Max. 8, 15, 8.

Gell. 9, 11. Aur. Victor de vir. illustr. 29). Apol.

lini autem corvum sacrum, quidquid obloquatur Cor

nutus (32, p. 22i Gal.), testatur Ovidius (met. 8,

329), qui vel mutatum in corvi figuram deum au

ctor est ; unde et »Delpliicns ales« appellatur a

Petronio (de bello civili 177), quippe qui auguriis

capiendis maxime idoneus haberetur (Cic. div. 1,

39. Horat. od. 5, 27, 11).

Cgllenii] Mercurii cum eloquentia cognationem

unus Horatii versus (od. 1, 10, 4) satis aperit;

»Mercuri facunde nepos Atlantis.«

diutius] Lege ocius.Voxck. (spec. erit. p. 85)—

Nihil mutandum : etenim ob causas praedictas diu

incerti erant dii minores. Sed pro »in trepidatio

nem et admirationem apud Grotium ex anterioribus

Martiani Capellae lib. V. §. 456. 595

Jove maximo disquirente, tumultuarie quae esset inquirunt. ' Ac tunc illa

respectans superos universos, aliquanto commotior sic coepit: Patrem maxi

mum Jovem ceterosque coelites, quos in causis pluribus saepe sum deprecata,

atque ipsum conventum superae consessionis attestor, nihil magis mihi incon

sentaneum atque indecens aestimari, quam ut quae semper in foro judiciisque

quampluribus accusaverim multos, aliosque defenderim , et viribus gloriam

deluctationis annixa mihi de discriminum fatis promeriti eventus praeconia com

paraverim, nunc apud vos, superi, quis placere immortalitatis instar ac pretium

videbatur, invita compellor scholarium juvenilium monitus et exilia decantatae

artis praecepta memorare. Neque enim hoc nobis adscribit inopia, quum

redundantes turmae suppetant consequentium ; nam absque his, qui pertur

bantes pectora sensusque cumctorum cognoscentum quoque perfregere subsellia,

etiam alios habeam qui minutias praeceptorum et artis intimae commenta

perscripserint; inter utrumque vero columen sectatorum praeniteat Tullius

meus, qui mooe solum in foro, senatu, rostrisque grandiloquae facultatis ma

jestate tonuerit, verum etiam ipsius artis praecepta commentus libros quam

plures seculorum usibus consecrarit. Quod quum ita sit, emeritae granditatis

pudor et celebrati quantum puto nominis gloria haec inchoamentorum pri

mordia dotrectaret excurrere, ni et hoc ad immortalitatis praemium proficeret,

quod jubelis, ac fiducia perennitatis accendat exsequi vel primora, tamen Jove

editionibus rescripsi »in trepidatione et admiratio- fatis] Darmstattensis codex factis, quo tamen

me«, uti in Darmstattensi quoque est codice. non magis indigemus quam altera lectione a Grotio

ac tunc] Ita anteriores editiones codicesque in margine notata promeritis pro promeriti.

Darmstattensis et Reichenauensis; male Grotius at.

deprecata] Famosissimum illud Demostlienis ex

ordium in oratione pro corona spectare videtur;

aegârov μίν toïç 9eoiç eùzouoet aeë6t xai τά

6αις κ. τ. λ.

consessionis] Ita codices Monacensis (C), Rei

ehenauensis, et Darmstattensis; editi confessionis ,

quod temere Grotius in nota repetiit.

columen] Sic scripsi e codicibus Darmstattensi,

Reichenauensi, aliisque apud Oudendorpium (ad

Appul. II, p. 74) pro culmen , quod in Grotii alio

rumque editionibus exstabat.

accendat] Hanc lectionem praebuerunt codices

Darmstattensis, Ileichenauensis, et Monacensis (C)

pro Grotiana accedat. Praeterea distinetionern mn

tavi, puncto post imperante posito, ne opus esset

Æ56

457

50

594 Martiani Capellae lib. V. §. 457.

— --- - - - - - ---

cum superis imperante. ' Accingar igitur haec aridiora percurrere, minus qui

dem , quam publicitus soleo, placitura ; quamquam si Pallados aures atque

Arcadicam rationem benevolae majestatis participarit assemsio, ne numc quidem

apud vos, maximi coelites, displicebo. Quippe sum ipsa Rhetorica, quam alii

artem , virtutem alii dixere, alii disciplinam.

ceor; licet Plato huic vocabulo refragetur.

bene dicendi scientiam inesse compererunt.

rationem et percipi posse mon nesciunt,

Vonckii conjectura jugiter pro igitur (spec. crit.

p. 85). Primora autem servavi ut elegantius, neglecta

lectione primordia, quam Grotius in margine posuit.

assensio] Refinxi locum ad codicis Darmstat

tensis auctoritatem, cujus tamen lectionem jam

Grotius conjectura assecutus erat, licet in ipso

textu vel antecedentium editionum scripturam ne

gligentia depravaverit ; ediderat enim Aercadiam ra

tione et assensionem , quum anteriores certe ratio

mem et assensione liaberent. Aercadicam autem ru

tionem Mercurium esse, qui ipse 2öyog et 'Egpuijg

Aeöyuoc appellabatur, monere vix opus est.

quam alii] Utrum ars sit an non rhetorica a

multis quaesitum esse et e Cicerone (de orat. 1,

19. 2, 7) et e Quinctiliano (2, 18) constat, qui

(p. 542 Spald.) : » quidam, inquit, rhetoricen vim tan

tum; quidam scientiam, sed non virtutem , quidam

usum , quidam artem quidem, sed a scientia et

virtute dijunctam, quidam etiam pravitatem quan

dam artis, id est xoexotezvtav nominaverunt« ;

subtilius sane quam noster, apud quem non satis

apparet, quid inter artem et disciplinam iutersit,

nisi hanc éru6tíumv Graecorum, id est scientiam,

illam zëzvmv esse voluit. Haec enim posteriori

aetate inter se distincta esse, apparet e Sexto Em

pitio- (adv. Mathem. 2, 6): âzzæc puév $e voxgd

tovs t$v ετι6tunv λαμφόνοντος και άσ

Artem vero idcirco, quia do

Virtutem autem dicunt, qui mihi

Qui edisci vero dicendi intimam

fidenter me asserunt disciplinam.

zαικός νόμφ άντι της τέχνής, άλλως δά τόν

Xtaoixèv èv 6öpqp puòvq) pvopuévrjv. Ceterum

ante » disciplinam « e codice Monacensi (C) pro

Grotiano alteri scripsi alii.

Plato] Nimirum in Gorgia (p. 465 Stepli.), ubi

haec legimus: »tézvrjv öé aítív où pntu eâde

dÃ2* éuaeetgioev, ötv oùx èzew 26yov oùóévoe —

$yd$ óé tézvr,v où xoeâèò;. ö äv ij äÄoyov

aegáyuoe , quein deinde locum certatim expresse

runt Quinctilianus (2, 18, 23), Appulejus (dogm.

Plat. p. 251 Oudend.), alii; confer et Astium (ad

Plat. Phaedr. p. 550).

virtutem] Sic Crassus apud Ciceronem (de orat.

5» 14): » est enim eloquentia una quaedam de sum

mis virtutibus ; quamquam sunt omnes virtutes ac

quales et pares, sed tamen est species alia magis

alia formosa et illustris; sicut hacc vis, quae scien

tiam complexa rerum sensa mentis et consilia sie

verbis explicat, ut eos qui audiunt quocunque in

cubuerit possit impellere.«

bene dicendi] Vulgata liaec est per veterum

scholas definitio, quae apud Quinctilianum complu

ribus locis exstat (2, 18, 54. 5, 10, 54. 7, 5,

12). Hermagorae deleri videtur Spaldingio (T. I,

p. 561), sed et Xenocratis fuisse et Stoicorum

monet ibidem (conf. Sext. Emp. adv. Math. 2, 6;

p. 289 Fabr.).

Martiani Capellae lib. V. §. 459.

DE OFFICIO ET FINE RHETORICAE.

Officium vero meum est dicere apposite ad persuadendum ; fimis per

suadere id quod est propositum dictione. Quae quidem verba mei Ciceronis

attestor, cujus etiam exemplis me per omnes insinuo praeceptionis ductus

consequenter usuram.

UBI ET UNDE.

Materies autem duplex est mihi: ubi et unde fiat oratio. Ubi, quum

ipsius membra aggredior quaestionis;

sociantur.

unde , quum res inventae verbaque

QUAESTIO RHETORICAE AUT FINITA AUT INFINITA.

Quaestio autem ipsa aut finita est, aut infinita. Finita est, quum ma

scitur de certo facto demonstratque personam, ut in Rosciana quaeritur Ci

officium] Cicero (de invent. 1, 8): » officium au

tem ejus facultatis videtur esse, dicere apposite ad

persuadendum ; finis, persuadere dictione. Inter

officium autem et finem lioc interest, quod in offi

eio, quid fieri; in fine , quid officio conveniat, con

sideratur« ; atque iisdem fere verbis alio loco (de

orat. 1, 31) » oratoris officium esse « ait n dicere ad

persuadendum accommodate« (adde Quinctil. 2, 18,

2; p. 545 Spalding). Eodem redit Aristotelis de

finitio (rlietor. H, 2): »£6tì ò' j'ómyroguxj ööva

pug tegi éxcc6tov roö 9€¢gij6av tö évóexó

poevov τιθανόν. «

persualere] Sic jam Grotius e MS. legi jussit

pro persuadendi in editis, addicuntque codices Mo

macensis (C) et Darmstattensis.

materies] Fronto (II, p. 481 Maji): »materies«,

inquit, » animi est, materia arboris; et materies

qualitas ingenii, materia fabris apta«; sed hanc

differentiam minime servari ipsius Ciceronis docent

verba (de invent. 1, 8): »materiam artis eam dici

mus, in qua omnis ars, et ea facultas, quae con

ficitur ex arte, versatur. «

ubi et unde] Marius Victorinus (ad Cic. de in

vent. p. 99 Pith.): »verum quod ait eam dicimus

ostendit artis omnem materiam in duobus esse, id

est in eo ubi facit aliquid et in eo unde facit. Ut

puta fabri materia est in eo ubi facit, id est ferrum

quod tundit; est item fabri materia in eo unde

facit, id est malleus quo tundit — sie et inateria

rhetoricae artis potest in eo esse ubi facit, id est

in deliberatione, demonstratione , judiciali; potest

et in eo esse unde facit, id est in argumentis,

quaestionibus, et in reliquis materiae necessariis.*

Ceterum in sequentibus ante quum ipsius sustuli

ut, quod in editis erat, codicis Monacensis (C)

auctoritate.

quaestio] Inserui antem e codicibus Monaeensi

(C) et Darmstattensi. Distinctio ipsa ab Hermagora

439

Ae40

441

50*

596 Martiani Capellae lib. V. §. 441.

- --- - - -*-*■-■-■-■-■■—■—-

ceronis, utrum interfecerit patrem Roscius; infinita est, quae generaliter

quaerit utrum sit aliquid appetendum , ut an philosophandum sit in Hor

tensio disputatur.

eam Graecis placuit $tó9s6iv mominari.

In superiore autem crebro assidueque colluctor , atque

Infinita vero universitatis adstruendae

sibi fiduciam vindicante, tunc potius versor, quum otium ac disputationes ag

gredior: licet plerumque etiam pars ipsa, quae thesis dicitur, in causis mihi

repetenda est, quem Cicero (de invent. 1, 6) te

statur »oratoris materiam in causam et quaestionem

divisisse, et causam quidem dicere renm quae ha

beat in se controversiam in dicendo positam cum

personarum certarum interpositione — quaestionem

autem eam appellare, quae certarum personarum

interpositione careate ; sed ipse postmodo dicere

maluit (de orat. 2, 10) »duo prima genera quaestio

mum esse, in quibus eloquentia versaretur, unum

infinitum, alterum certum; et infinitum quidem,

in quo aliquid generatim quaereretur, hoc modo:

expetendane esset eloquentia? expetendi lionores?

eertum autem, in quo quid in personis , et in com

stituta re et definita quaereretur ; eademque Quine

tiliani est ratio (3, 8, 8; p. 468), qui: » convenit,

inquit, quaestiones esse aut infinitas aut finitas.

Infinitae sunt quae remotis personis et temporibus

et locis ceterisque similibus in utramque partem

tractantur, quod Graeci %6vv dicunt, Cicero pro

positum; finitae autem sunt ex complexu rerum,

personarum, temporum, ceterorumque; hae wto$&

6stc a Graecis dicuntur, causae a nostris.« Adde

Augustinum (princ. rhet. p. 291 Pith.): »Duo sunt

primi et quasi generales civilium quaestionum modi,

quorum alter thesis alter hepothesis vocatur a Grae

cis; nos priori nomen si Graecum (lege Latinum)

dare non possumus, ne posteriori quidem, quam

quam videamur dedisse ; quippe controversiam di

eimus, quod nomen tam in tliesin quam in hypo

uhesin potest cadere« cet.

in Hortensio] Cicero (de divin. 2, 1): »cohor

tati sumus, quam maxime potuimus, ad philoso

phiae studium eo libro qui est inscriptus Horten

sius. « Fragmentorum nnmerum liaud exiguum in

venies apud Orellium (T. V, P. II, p. 479 sequ.).

otium] Xzo%v. Est autem 6zo2% disputatio,

quae per otium exercetur. Cicero paradoxis : » quod

vix in gymnasiis et in otio stoici probant. « Gnot.

— Paulo ante restitui e codicibus Monacensi (C),

Reiclienauensi, et Darmstattensi »tunc« pro Gro

tiano » tum « ; mallem autem invenissem codicem,

qui praeterea in infinita praeberet, certe ablativus

absolutus infinita—vindicante ante versor dici non

potest quantum me male habeat.

thesis] Confirmat hoc testimonio suo Cicero

(orat. 14): » orator, non ille vulgaris, sed hic excel

lens, a propriis personis et temporibns semper,

si potest, avocat controversiam; latius enim de

genere quam de parte disceptare licet, ut quod in

universo sit probatum, id in parte sit probari ne

cesse« 3 haec ipsa enim quaestio »a propriis per

sonis et temporibus ad universi generis orationem

traducta« eodem teste appellatur %&6tc. Adde

eundem alio loco Glid. 58) : » sunt maxime lumino

sae et quasi actuosae partes duae, quarum alteram

in universi generis quaestione pono, quam ut supra

dixi Graeci appellant $$6vv«, et Quinctilianum

(2, 4, 24): » Theses antem, quae sumuutur ex re

rum comparatione, mire sunt ad exercitationem di

cendi speciosae atque uberes, quae vel ad suadendi

Martiani Capellae lib. V. §. 441. 597

elatius anhelanti amentatas hastas crebro et pila plurimum valentia ministrarit.

An aliud in Scauriana succurrit, quum interposita disputatione tractatur, ex

quibus causis mors eveniat repentina? ac pro Milone similiter, an mundus

prudentia gubernetur? Denique e meis sectatoribus quidam acri admodum ac

subtilissima ratione commoti nullam esse attestantur hypothesim, quaestionem

cuncta quae in defensione pro reis contraque eos in accusationibus retractantur,

quia ad generales quaestiones poterunt applicari.

•

QUAE sUNT PARTEs oIFICII RhetoRICAE.

Jam vero partes officii mei quinque esse non dubium est; nam est im- 449

ventio , dispositio, elocutio, memoria ,

officium vel etiam ad judiciorum disceptationem ju

vant plurimum«, ubi vide Spaldingium (p. 280).

anhelanti] Pronunciandi contentionem significat,

ut apud Persium (1, 14):

• Grande aliquid quod pulmo animae praelargus

anhelet.«

amentatas] Ciceronem hic quoque imitatur, qui

duobus locis (de orat. 1, 87 et Brut. 78) oratori

etiam amentatas hastas tribuerat.

Scauriana] Monacensis (c) Scaurina, neque

aliter jam Patricius (ad Cic. orat. fragm. III, 2;

p. 1005 Graev.) apud nostrum legisse videtur, sed

praetuli vulgatam, quam pariter et Pompejus Gram

maticus tuetur (comm. art. Donati p. 108) et alia

rum formarum analogia, quas sollerter eongessit

Spaldingius (de oratione Marcelliana in Wolfii mus.

antiqu. stud. I, P. 4 sequ.). Ceterum nunc demum

reperta magna illius orationis parte apparet» quo

modo ibi haec disputatio tractari potuerit, nimirum

ubi de Arinis Sardi uxore agebatur» quam Scauri

libidine ad mortem compulsam esse arguebant (II»

2; p. 260 Orell.). •

prudentia] In illa enim oratione (30 sequ.) in

pronunciatio. Judicatio enim , quae a

signis de providentia locns est. Ea autem voee pro

prudentia et hac pro illa Cicero ipse quam saepis

sime utitur (acad. 1, 8; de leg. 4, 23; N. D. 2,

28 et 72).

cwncta quae] Lege » cunctaque quae a : error ex

repetita voee, ut saepe. Gnor.— Melius mihi locum

sanasse videor, particula quia e codice Monacensi

(C) restituta, indeque interpunctione etiam mutata.

quinque] Tot etiam Cicero (invent. H, 7; de

orat. 1, 51) partes rhetoricae statuit, quas a Grac

cis ágya roö örjrogoç vocari Curius Fortunatia

nus (Pithoei rhetor. p. 58) tradit. Sulpicius Vietor

(ap. Pith. p. 242) tria tantum officia oratoris enu

merat »intellectionem, inventionem, dispositionem. •

Plura dabit Quinctiliauus (5, 5).

judicatio] Quinetilianus (5, 5, 8): »His adje

cerunt quidam sextam partem, ita ut inventioni ju

dicium subnecterent, quia primum esset invenire,

deinde judicare. Ego porro ne invenisse quidem

credo eum qui non judicavit. Et Cicero quidem in

rhetoricis judicium subjecit inventioni, mihi autem

adeo tribus primis partibus videtur esse permixtum

(nam neque dispositio sine eo neque elocutio fuerit),

598 Martiani Capellae lib. V. §. 442.

- - - - - -

- - -----=-=-========——

monnullis dicitur pars, partibus cunctis adscribitur idcircoque ipsa pars non

poterit rite censeri; licet quid dicendum quidve silendum sit dispensatio ju

dicationis examinet. Inventio est quaestionum argumentorumque sagax inve

stigatrixque comprehensio ; dispositio est, quae ordinem robus attribuit; elo

cutio, quae arripit verba vel propria vel translata, quaeque nova facit vetera

que componit; memoria firma rerum verborumque custodia est; pronunciatio

vocis, motus, gestusque pro rerum verborumque dignitate moderatio. Sed ex

his inventionem' eertum est esse potissimam , cujus opus est causae quaestiones

excutere et argumenta probatu idonea reporire.

IDE QUAESTIONIBUS PRINCIPALIBUS ET INCIDENTIBUS.

Quaestionum vero duplex species est. Aliae sunt enim principales, aliae

incidentes. Principales sunt status, ex quibus nascitur causa, quas Tullius

constitutiones appellat; incidentes vero, quae dum tractatur causa nascuntur,

ut pronunciationem quoque vel plurimum ex eo

mutuari putem« ; quo de loco confer quae dispu

tavit Schützius (in opuscul. p. 251 sequ.).

inventio] Cicero (inv. 14. 7) inventionem appel

lat »exeogitationem rerum verarum aut verisimilium,

quae causam probabilem reddant« ; quem plerique

sequuntur. Nostram definitionem Pithoeus (rlietor.

p. 586) Isidoro quoque tribuit, sed in ipso illius

opere nulla ejus vestigia exstant. Unde noster hau

serit, prorsus ignoro, praesertim propter inusita

tum vocabulum investigatrix , quod Graecam ori

ginem sapere videtur, ut apud Ciceronem (invent.

1, 1. 2. 4) dominatrix , imitatrix , moderatrix ,

apud Quinctilianum (2, 18, 21) inventrix , judi

catrix , enunciatrix.

verborumque] Ita melius in codice Monacensi

(0) quam in editis et verborum. Quodsi Ciceronem

(le orat. I, 8; orat. 17), Auctorem ad Herennium

(5, 11 et 18). et Quinctilianum (11, 5: pag. 520

Spald.) consulueris, videbis haec a nostro presse

exscripta esse.

esse potissimam] Pariter Ciceroni (de inv. 1,

89): »inventio prima et maxima est pars rhetoricae.«

quaestionum] Curius Fortunatianus (p. 66 Pith.)

octo quaestionum species ponit: »generalem, spe

cialem; principalem, incidentem; voluntariam, ne

cessariam; accidentem, erraticam. « Vocabulo prin

cipalis in simili causa utitur Cicero (de fato 4):

» causarum aliae sunt perfectae et principales, aliae

Paulo aliter Quinctilia

nus (5, 6, 7): » aliae (quaestiones) sunt propriae

adjuvantes et proximae. «

causarum, de quibns ferenda sententia est, aliae

adductae extrinsecus, aliquid tamen ad summam

causae conferentes, velut auxilia quaedam. «

constitutiones] Cicero (de invent. 1, 8): » eam

quaestionem, ex qua causa nascitur, constitutionem

appeilamus.* Quinctilianus (5, 6, 2): »quod nos

statum , id quidam constitutionem vocant, alii quae

Martiani Capellae lib. V. §. 445. 599

dum argumenta vel scripta refutando in plures causa deducitur quaestiones;

ut sit principalis, utrum Clodium jure occiderit Milo; incidens, uter utri

insidias compararit.

DE STATIBUS, et UNDE NASCANTUR.

Principales igitur status sunt numero tres: an sit, quid sit, quale sit.

An sit, conjectura est, ut: am patrem Roscius occiderit. Quid sit, finis, ut:

an majestatem minuerit Cornelius. Quale sit, qualitas, ut: an Saturninus jure

stionem , alii id quod ex quaestione appareat; Tlie

odorus generale caput, id est zeqod Aeoetov yévé

xözatov, ad quod referantur omnia.«

numero tres] Prorsus cum nostro consentit Ju

lius Severianus (p. 507 Pith.), modo verba ejus

cum Capperonerio (ant. rliet. lat. p. 359) sie legas:

» status tres sunt: ubi quod a te factum objicitur

negas, conjectura est; ubi quid a te factum fateris

et negas eam vim nominis habere quam adversarius

criminatur, finis est; at si neque dc facto neque

de nomine ambigitur, sed si jure factum contendis,

qualitas nominatur.« Praeivit Cicero in iis quae

provectiore aetate scripsit, ut de oratore (1, 51):

»quidquid in controversiam veniat, in eo quaeri

solere aut faetumne sit , aut si est factum quale

sit, aut etiam quo nomine vocetur , aut, quod

nonnulli addunt, recteme factum videatur« ; et alio

loco (orat. 14): »quidquid est quod in controversia

aut in contentione versetur, in eo aut sitne aut

quid sit aut quale sit quaeritur; sitne, signis;

quid sit, definitionibus; quale sit, recti pravique

partibus a; et omnium explicatissime (partit. ora

tor. 29): »in omnibus igitur causis tres sunt

gradus , ex quibus unus aliquis capiendus est,

si plures non queas; ad resistendum; nam aut

ita constituendum est, ut id quod ohjieitur factum

neges, aut illud quod factum fateare neges eam

vim habere atque id esse quod adversarius crimi- !

netur; aut si neque de facto neque de facti appel

latione ambigi potest, id quod arguare neges tale

esse qnale ille dicat, et rectum esse quod feceris

concedendumve defendas. Ita primus ille status et

quasi conflictio cum adversario conjectura quadam,

secundus autem definitione atque descriptione aut

informatione verbi, tertius aequi et veri et recti et

humani ad ignoscendum disputatione tractandus est«

cet. Alii ut Cassiodorus (p. 557), Sulpicius Victor

(p.280), Isidorus (2, 8, 2) primum distinguunt sta

tus causarum duos, rationalem et legalem, in ratio

mali vero genere conjecturam , finem , qualitatem,

translationem ; at hi cum ipso Cicerone juvene (de

invent. 1, 8 sequ.) Hermagoram sequuntur, unde

cur Martianus discesserit, statim exponetur. De re

liquis reliquorum sententiis, quarum vix numerus

iniri potest, eruditissime disputat Quinctilianus (5,

6, 29 sequ.), quem , qui plura de statibus scire

cupierit, omnino adeat.

Roscius] Trium generum tria exempla a Cice.

ronis orationibus repetuntur; quarum exstant duae

pro S. Roscio Amerino et pro C. Rabirio perduel

lionis rco, tertia pro C. Cornelio intercidit nec

nisi fragmenta ejus cum Asconii Pediaui argumen

tis scholiisque supersunt.

majestatem] Auctor ad Herennium (2, 12);

400 Martiani Capellae lib. V. §. 444.

- - ------—-

necatus sit. Sed me forsam moveat, quod praetereo quartum statum , quem

Hermagoras invenit, subtilior ratio est eum non statum, sed partem dicere

445 qualitatis, quod in ejus expositione monstrabo. Nunc dicendum est quomodo

status inveniantur in causa. Inveniuntur igitur per intentionem et depulsionem.

Intentio est objectio ejus facti quod in judicium venit; depulsio est quaedam

resistens intentioni negatio; ut si dicatur, occidisti patrem — non occidi. Ex

his duabus inter se concurrentibus vocibus mascitur quaestio, quae dicitur

status, quod ibi quasi ad pugnandum actionum acies ordinata consistat. Sed

facile est videre, quid objecto crimini respondeatur ; illud facile non est, quid

debeat intendi, utrum factum, ut: hominem occidisti; an nomen facti, ut:

»Majestatem is minuit qui amplitudinem civitatis

detrimento afficit.« Adde Ciceronem (de invent. 2,

47 ; de orat. 2, 28. 49; partit. 50), Quinctili

anum (7, 5, 56), et Tacitum (annal. 1, 72).

Saturninus] Eodem exemplo utitur Quinctilia

nus (8, 11, 6). Eum enim occidisse arguebatur

C. Rabirius (Sueton. Caes. 12. Dio Cass. 57, 26).

quartum statum] Nimirum translationis (§.483),

quem vel Cicero (de invent. 1, 11) tribus reliquis

subjunxit, Quinctilianus autem (3, 4, 13) et ipse

ad qualitatem transferre videtur (confer eundem et

3, 6, 68).

Hermagoras] Meminerunt ejus et Strabo (15,

p. 621 Casaub.): »'Eopuæyögag ö vëç èntoguxèc

tézvczc 6vyygdapæcu, et Quinctilianus passim; sed

ut duo ejusdem nominis homines distinguendi sint,

quorum alter (5, 1, 16) antiquior Cicerone, alter

(5, 1, 18) non multo ante Quinctilianum. Her

*magorae disciplinam inprimis exponit Aurelius Au

gustinus (p. 295 sequ. Pith.).

per intentionem] Cicero (de invent. 1, 8): »con

stitutio est prima conflictio causarum ex depulsione

intentionis profecta hoc modo: fecisti — non feci,

aut: jure feci. « Auctor ad Herennium (1, 17):

»ex intentione et infitiatione judicatio constituitur

hoc modo: intemtio : occidisti Ajacem; infitiatios non

occidi; judicatios occideritne.« Alteram zoeroepoe

6tv, alteram &rròqoa6vv Graece dici monet Augu

stinus (p. 294) quem confer. Ceterum recte Quic

tilianus (3, 9, 1) intentionem et depulsionem ad

judicialis generis officia restrinxit.

depulsio cst] Verbum a Grotio omissum e co

dice Monacensi (C) addidi.

ad pugnandum] Cicero (topic. 28): »refutatio

autem accusationis, in qua depulsio criminis, quae

Graece 6rd6vg dicitur, Latine appelletur status ; in

quo primum insistit quasi ad repugnandum con

gressa defensio.« Isidorus (orig. 2, 8; 1): »status

apud rhetores ea res dicitur in qua causa consistit,

id est constitutio. Graeci autem statum a conten

tione 6t&ovv dicunt; Latini autem non solum a

pugna per quam expugnarent propositionem adver

sarii, sed quod in eo pars utraque consistit. « Xræ

6ις enim Graece vel stationemn significare potest vel

discordiam ; unde et Quinctilianus (5, 6, 4) dubi

tanter : »quae appellatio dicitur ducta vel ex eo

quod ibi sit primus causae congressus, vel quod

in lioc causa consistat. •

Martiani Capellae lib.'V. §. 445. 40H

homicidium fecisti; et licet videatur idem esse, tamen in superiori objectione

si megabitur, comjectura erit, quum dixerit: non occidi; in hoc ubi rei nomen

intenditur, potest et finis videri, ut si dicat: non feci homicidium, an quum

quicunque homo, an quum innocens occiditur. Quod si non factum objicias

sed criminis nomen, megatione diversae partis non erit manifestum qui status

exsistat. Nescias enim quid negat, qui ita neget: non feci homicidium; utrum

quia nullum hominem jugularit, an quia tyranni interfectio homicidium non

vocetur. Est igitur intendendum illud , quod factum est, ut, si id nega

verit adversarius, habeas conjecturam; si eo concesso nomen criminis ex

cluserit, intelligas finem. Quod si concesso facto factique vocabulo licuisse

sibi vcl oportuisse facere dixerit, qualitas in causa versatur; quae aut de re,

aut de actione congreditur. De re, ut: Miloni facere licuisset? de actione: an

servo vel addicto tribunos liceat appellare? an habere ignominioso liceat con

conjectura erit] Sic codices Reielienauensis et

Darinstattensis pro Grotiana lectione conjeeturae.

Supra quoque quod Grotius exeudi vel jusserat vel

passus erat liceat pro licet, ex anterioribus edi

tionibus correxi ; mox tamen quod sequitur apud

Grotium nescias corrigere nolui, licet in anterio

ribus nescies exstiterit.

tyranni interfectio] Celeberrimum hoc in rhe

torum scholis argumentnm, quod ex Luciani tyran

nicida et ex Latinorum declamationibus, quae ex

stant, apparet. Adde vel Ciceronem (de invent. 2,

49). Plura dabunt Meürsius (Them. Attic. 2, 18)

et Petitus (leg. Att. p. 515—516).

uicuisse] Cicero (pro Cornelio Balbo 5): »si

denique aliquid, quod non contra ae liceret faetum

diceretur, sed contra atque oporteret, tamen esset

omnis cjusmodi reprehensio a vobis, judices, repu

Jianda. Nunc vero quid dicitur? quid ait aeeusator?

fecisse Pompejum quod ei facere non licuerit? quod

gravius est, quam si id factum ab eo diceret, quod

non oportuisset. Est enim aliquid, quod non opor

teat , etiam si licet: quidquid vero non licet, certe

non oportet. «

addicto] Quinctilianus in declamatione III: »in

addicto, ac paene servo et vix libero. « Grot. Con

fer Gellium (20, M extr.): »nisi dissolverent, ad

praetorem vocabantur et ab eo, quibus erant judi

cati, addicebantur, nervo quoque aut compedibus

vinciebantur.« Exempla etiam apud Ciceronem (de

orat. 2, 65; pro Flaceo 20). Differentiam addicti

et servi perspicue exposuit Quinetilianus (7, 3, 27)

unde hoc quoque videmus, saepius declamandi ar

gumentum ab hujus conditionis ambiguitate desum

tum esse (confer et decl. 511); materiam vetustis

sima Romanorum historia praebere poterat.

an habere] Hoe quoque scholasticum argumentum

fuisse videtur, ansa fortasse ab Aeschinis oratione

in Timarehum repetita. Apud Marium Victorinum

(p. 228 Pitli.) inter alias leges, quibus ejusmodi

eontroversiae nitebantur, et haec est: »impudicus ne

446

51

Æ02 Martiani Capcllae lib. V. §. 446.

A47

cionem. Quae species qualitatis tramslatio nominatur. Item cavere debemus,

ne intendamus auditoris officium, ut sola status qualitas fiat. Nam qui causam

cognoscit, propositum habet efficere aliquid, id est aut damnare aliquem

aut absolvere.

DE GENERIBUS AUDITORUM ET CAUSARUM.

Auditoris autem sunt tria genera: unum ejus qui secundum aequitatem

aliquid statuit, et is est perpense judex; aliud ejus, qui honestate vel utilitate

incerta dubius alienae sententiae persuasionem inexplicabilis deliberator expectat;

concionetur.« Similis exstat apud M. Senecam (con

trov. V. 58): »fur concione prohibeatur.« Ignomi

niosus autem liic est qui Graecis άτιμoc.

quae species] MS. •quae status qualitatis trans

latio nominatur.« Forte » qui status qualitatis trans

latio nominatur.« Gnor. — Omnino non intellexit

Martianum, qui modo (§. 444) translationem sta

tum esse negaverat et inter qualitatis species re

tulerat! Nostrum prorsus confirmat Aquila Roma

nus (p. 188 Rulinken.).

translatio] Cicero (de invent. 1, 8): »omnis res

... aut facti aut nominis aut generis aut actionis

continet quaestionem .... at quum causa ex eo

pendet, quod non aut is agere videtur quem opor

tet, aut non cum eo quicum oportet, aut non apud

quos, quo tempore, qua lege, qua poena oportet,

translativa dicitur constitutio; quia translationis et

commutationis actio indigere videtur. « Eandem plu

ribus exposuit alio loco (invent. 2, 19), quem nuper

egregie ut assolet illustravit Platnerus (progr. de

partib. libror. Cic. rlietor. quae ad jus spect. Marb.

1829. cap. 2), vir, qui juris scientiam cum insigni

utriusque linguae peritia ita cumulat, ut Crasso

illi apud Ciceronem non tantum comparari, sed

etiam aequiperari merito possit. • Actionis contro

versiam « Quinctilianus quoque appellat. (8, 15, 8

coll. 7, 8, 1). Graeco vocabulo est poetd>ripuc

sive pusrc:6toe6tc, quam certatim illustrant Curius

Fortunatianus (p. 51 Pith.), Sulpicius Victor (p.

262), Augustinus (p. 294); eadem vero in jure

Attico tagaygaqorj, quae Latinis alias praescriptio;

unde Quinctilianus (3, 6, 72)* » annon praescriptio

mes, etiam in quibus maxime videtur manifesta

translatio, easdem omnes species habent« cet. ubi

vid. Spaldingius (p. 327). Adde Marium Victorinum

(p. 207 Pith.): » Translationem non intelligamus

formam esse status legalis; praescriptionem vero

eandem appellari posse et eandem exceptionem, sed

ab oratoribus* , ubi oratores rhetoribus sive tecli

nicis opponuntur. De praescriptione sive <rægc

$ygaqoii vide eundem Platnerum (Process und Rla

gen bei den Attil;ern I, p. 158—160).

ut solu] Hoc restitui ex anterioribus editionibus

pro Grotiano et sola. Pariter infra restitui efficere

aliquid pro aliud, codicibus , quoque Darmstattensi

et Iteiclienauensi addicentibus. Sic Cicero (partit.

5), quem locum sequentibus quoque adliibere pos

sis: »aut auscultator est modo qui audit aut dis

ceptator, id est rei sententiaeque moderator; ita

ut aut delectetur aut statuat aliquid. Statuit autem

Martiani Capellae lib. V. §. 447. 405

tcrtium ' genus ejus est qui facti honestatem vel turpitudinem libera aesti

matione perpendit; hunc aestimatorem convenit nominari. Haec igitur sumt

tria causarum genera, quae hypothesi comtinentur, id est judiciale, delibe

rativum, ct demonstrativum. Sed quum omnes praedictarum rerum auditores

dubitatio sui deducat officii, quaerendum discrimen est et proprietas singulorum.

Nam ot judex, cujus officium est dammare reum vel absolvere, possessionem

dare vel auferre, priusquam cognoverit causam , dubitat quo modo utatur

officio ; et qui deliberat, ambigua mentis opinione differtur; et laudationis

arbiter, an rite quis laudetur, aestimanti contemplatione dispensat. ' Sed quum

in diversum haec distrahantur officia, tum illud maxime discrimen attenditur,

quemadmodum temporibus variantur. Nam deliberatio futuri tantüm temporis

continet quaestionem, ut si deliberet Cato, an se debeat, me victorem adspiciat

Caesarem, trucidare. At vero judiciale genus tam praeteriti quam futuri mon

nunquam temporis invenitur; sed in praeterito tantum de facto conjectura,

ex futuro qualitas frequenter innascitur , ut suo loco promtius asseretur. Lau

de praeteritis, ut judex, aut de futuris, ut senatus.

Sic tria sunt genera, judicii, deliberationis, exor

nationis, quae quia in laudationes maxime confertur,

proprium habet jam ex eO nOmen. ti

tria causarum genera] Primus horum auctor,

ut videtur, Aristoteles fuit (rlietor. I , 5 et 4),

secuti sunt Cicero et plurimi alii; quae qui defen

dunt, inquit Quinctilianus (5, 4, 6), »tria faciunt

genera auditorum : unum quod ad delectationem

eonveniat, alterum quod consilium accipiat, tertium

quod de causis jndicet.« Ceterum non video eu*

Grotius feminino genere seripserit judicialis , deli

berativa , demonstrativa ; equidem ex anterioribus

neutrum reposui, ut est apud Ciceronem (de in

vent. 1, 8).

officii] Lege cum MS. officio. Gnot. — Eamdem

lectionem praebet quidem Darmstattensis codex:

sed vulgata unice praestat; dubitant enim de offi

cio suo, non ut ab eo discedant, sed ut nesciant,

quomodo exsequantur.

tum illud] In editis legebatur tune — attendi.

mus— varientur, quae Monacensis codicis (C) au

ctoritate correxi.

deliberatio] Eadem noster infra (§. 466), unde

simul videmus deliberativum genus antiquis rlieto

ribus (Cur. Fortun. p. 41. Mar. Victorin. in Cic.

p. 147. Alcuin. p. 570 Pitli.) etiam consilii nomine

appellatum esse. Sic Juvenalis (1, 18);

' - - - » et mos *

Consilium dedimus Sullae , privatus ut altum

IDormiret « — —

inprimis autem huc pertinent »grandia morituri Ca

tonis verba« apud Persium (3, 48), quae recte

Roenigius explicat » orationem Catonis verbis subli

mibus elaboratam, in qua deliberabat Cato, utrum

mortem sibi conscisceret an servitutem pateretur.«

—=—

— • I

*

<…

5 *

Æ04 Martiani Capellae lib. V. §. 448.

A49

Æ$0

dativum etiam genus in praeteritis factis omne consistit, sed a judiciali genere

fine discernitur. Nam aliud est absolvere innocentem acquitatis imperio, aliud

Accedit

quod in judiciali genere ambigit cognitor in rebus alienis; in doliberativo vero

laudibus prosequi gloriosum insignium contemplatione meritorum.

quisque tam de suis quam etiam de rebus externis; in laudativo aestimator

auscultat vera congruaque quae memorentur, licet novella etiam id contulerint

blandimenta, ut suae praedicationis fiat arbiter qui laudatur. Ergo oportet

attentius intueri, ne ea quae auditoris officium habuerit intendamus, ut si

Verri quod damnamdus sit edicatur; ille quippe se damnandum non csse re

spondet, et utrum damnandus sit, sola qualitas apparebit. Igitur a facti ob

jectione nascitur intentio, ut si eidem dicas: Siciliam spoliasti, responsuro:

non feci, conjectura componitur. Stultum quippe est id, quod in arbitrio

manet judicis, aut certe facti- nomen, mon ipsum crimem intendere. Cavendum

aeque, me, quum lex ulla vel scriptura in causa tractatur, intentio sumatur

ex lege, ut si dicas: lex te murum vetabat ascendere peregrinum; sed illud

potius dicendum: murum ascendisti, ut, si negaverit, non sit pugna dc lege,

sed de facto, cui accedit lex; si confessus ex facto, tunc contra legem fecisse

videatur. Ceterum si negato facto fuerit lex vel quaevis scriptura recitata,

superflua videbitur contentio, quando non juris sed veritatis altercatio con

tineat quaestionem ; hoc vitio plerique falsi sunt. Sed et praeter illos treis,

quos status asserui, alios quatuor vel quinque de scripti qualitate manantes esse

dixerunt, qui licet suas in divisione causae partes obtineant, tamen nunquam

principali loco nascuntur; quia nisi fuerit quod probetur, nemo ad probandum

wovella blandimenta] Panegyricos intelligas, qui non potest, quia lioc ad judicis officium pertinet.

imperatoribus non modo absentibus verum etiam

praesentibus dicebantur.

certe facti] Grotius in margine certi; sed altius

mendum insidere videtur; vide ne legendum sit: »non

ipsum crimen aut certe facti nomen intendere.«

Spoliasse Siciliam Verrem accusator intendere po

test, quia in facto positum est; damnandum esse,

lex te murum] Exemplum hoc noster e Cicerone

(de orat. 2, 24) et Quinctiliano (7, 6, 6; p. 142

Spald.) repetiit.

de seripti] Hi sunt quos alios legales appellare

supra (ad §. 444) monui, quorum quinque species

faciunt easdem quas noster infra (§. 462), ubi plura

de iis monebuntur.

Martiani Capellae lib. V. §. 480. 405

recitat legem vel aliquam scripti formam. . Id autem, quod probatur, status

est, qui ox primo conflictu semper, exsistit; cetcrae quaestiones controversiae

vel incidentes sunt perhibendae. -

, QUOMODO STATUS FACILE INVENIATUR.

Sic igitur inveniendi status facilis erit ratio, quum neque nomen admissi

neque auditoris officium neque legem aut scriptum aliquod intentionis loco

poterit objici. Itaque talis est intentio: hominem occidisti; depulsio: non occidi;

quaestio ex his oritur: an occiderit? in quo statu erit conjectura. Sed quum

4

intentioni jus facti opposuerit reus, fit qualitas, ut a Milone non factum me-*

gatur, sed de facti jure contentio est; occidisse enim se fatebatur Clodium,

sed jure fecisse. ' Huic depulsioni subjicitur ratio, quae non una simplexve

sit. Nam potest unum atque idem factum propter varias causas videri pro

babile, ut hoc idem, quod insidiatorem occiderit Milo, una ratio fuit; alia,

quod hostem reipublicae et tyrannidis affectatione succensum se interemisse

memorabat. In quibus assertis fit quidem qualitas, sed diversae species cjus

erumpunt; nam prima, relativa, altera comparativa qualitas fulget. Quod si

conflictu] Ciceronis liaec verba sunt (invent. 1, jungere: »Conjecturae status ex negatione, per

8), quae tamen Quinctilianus (5, 6, 4) repreliendit, quem factumne sit quaeritur; conjectura appellata,

admissi] Nimirum facti, pro commissi. Non quia conjiciendo, et argumentando ad veritatem ne

Justinus solum (18, 2; p. 594. Gron.) » admittere cesse est pervenire. Hoc ejus est proprium, quod

facimus« scripsit; sed Ciceronianum (de fin. 1, 1)

etiam est: »quod semel admissum coërceri. •

non occiderit] Optime Augustinus (p. 294. 298

Pitli.): »E duobus, dicto et responso, vel intentione

et negatione media nascitur quaestio lioc modo:

intentio est occidisti; negatio non occidi; quaestio

am occiderit?« ...

conjectura] Si de veritate facti quaeritur, con

jecturis utitur orator (Cic. de invent. 1, 8). Ube

rius, hac de re Sulpicius Victor (iu Pitli. rhetor.

p. 250), cujus verba operae pretium erit liic sul

quae ponuntur in causa non ipsa, sunt crimina, sed

criminum signa. Ut si reus sit dives adolescens,

affectatae tyrannidis, quod arcem praeteriens fleat.

Non enim quod illam transeat, vel quod fleat,

crimen est; sed haec signa sunt, quare tyranni

dem affectare videatnr. Dividitur conjectura per

fecta locis his: probationum expetitione, facultate,

voluntate, a summo ad imum, aliquando jure ab:

soluto, derivatione, veri simili probatione.«

occiderit Milo] Ita Monacensis (C), non occi

derat, ut in editis.

H.

406 Martiani Capellae lib. V. §. 481.

intentioni non jus facti, sed megatio mominis opponatur, quamvis negatio de

pulsionis vice dicatur, tamen non faciet conjecturam, quia non factum, sed

nomen facti destruitur; ut in hoc: adulterii actiö sit; quum repudiata uxore

stupratorem qui repudiaverat maritus invenit, accusat adulterii; reus contra

dicit, nec factum uegat, sed adulterii nomen excludit, et quaeritur quid sit

482 adulterium , quod est definitivae controversiae. Igitur conjectura ipsius facti

negatio est; finis non admissi sed nominis, idcircoque etiam depulsio ingesti

criminis, quia quuin facto aliud nomen imponitur, imminens objecto crimini

periculum denegatur; ut in hoc objectu: pocula templi e sacerdotis domo

*furatus es, sacrilegium fecisti; repellit: pocula quidem abstuli, sed quia de

domo, non de templo, furtum, non sacrilegium muncupandum. In quo

etiam facti alta quaedam videtur esse megatio, non enim hoc ad deorum

injuriam spectat admissum, scd ad dispendium sacerdotis, quum de domo

pocula subtrahantur.

nominis] Sequitur apud Grotium : » ut adulte

rium non feci« ; ad quae observat: »Hae quatuor

voces in meo codice desunt, etiam in Lugdu

nensi et Basileensi, et sane verisimile est non

esse liie genuina.« Neque in anterioribus editioni

bus leguntnr, quare omisi.

definitivae controversiae] Cicero (de inv. 2, 17):

»Quum est nominis controversia, quia vis vocabuli

definienda verbis est, constitutio definitiva dicitur.«

(Add. Quinctil. 7, 5, 1H ; p. 92 Spald.).

objecto crimini] Codex quidem Monacensis (C)

•objectio criminis u ; sed perperam, quia pericu

lum sequitur, quod in omni criminatione summum

est. Exemplum, quod additur, de sacrilegio adhi

buit et Cicero (de invent. H , 9): »si quis sacrum

ex privato surripuerit, utrum fur an sacrilegus sit

Paulo aliter Quinctilianus (8, 10,

59): »privatam pecuniam sustulisti, sed quia de

judicandns. «

templo, non furtum sed sacrilegium est« (addc 3,

Hic utraquc factum definitione tractandum, id est, et

6, 58 et 40. 4, 2, 8 et 68. 7, 3, 9 et 21).

alta] Hanc lectionem jam Grotius ad marginem

posuit, legiturque in Reichenauensi, Darmstatuensi,

et aliis libris scriptis ab Oudendorpio (ad Appul.

I. p. 245) laudatis, pro alia in editis. Intellige re

conditam, ut apud Virgilium (Aeu. I , 209):

— — » premere altum corde dolorem « ;

et »altissima ernditio« apud Plinium Secundum

(epist. 4, 50, H).

utraque] Utraque dixit adverbiali forma: ut

enim utrinque, quum hinc et illinc respondit, et

utrobique, quum liic et illie; sic utraque quum hae

et illac. Grot. — Equidem hoc adjectivum ad no

men definitione refero. De facto enim utraque de

finitione , » quid sit sacrilegium, et quid furtum •

tractandum esse dicit. Cicero ad idem exemplum

observat: »necesse erit definire utrumque, quid sit

fur, quid sacrilegns , itaque nec illa lectione opus

erit, quam in margine posuit Grotius: »in utroque.~

Martiani Capellae lib. V. §. 485. ' ' 407

quid sit sacrilegium , et quid furtum. ' Nunc de qualitate dicendum, cujus

multiplex natura divisionem partium primo desiderat, ut ea decursa singu

larum proprietas explicetur. Qualitas igitur aut de re, aut de actione est.

De re, quum ejus facti, quod in judicium vonit, ratio causave tractatur, vel

quum quid fieri oporteat disceptatur, ut an jure Clodium Milo jugulaverit,

vel an domus Tullio restituenda fuerit. De actione, autem, quum quaeritur,

an admittenda sit actio et judicium faciendum;, quae pars quoniam juris ae

quitate perpenditur, recte eam in species qualitatis subtilius aggregamus, aliam

autem , quam Hermagoras quasi constitutionem novam a qualitate distinguere

et translationem yel praescriptionem vocare maluerat. Sed haec posterius.

Qualitas ut futuri temporis aestimata, ita et praeteriti: praeteriti juridicialis,

futuri negotialis. ' Qualitas in utroque juris assertio est; in juridiciali maturae,

in negotiali legis aut consuetudinis asserta vcrsantur. Juridicialis autem divi

ditur in absolutam et assumtivam. Absoluta est, quae factum ipsum sui

natura et jure defendit; assumtiva, quae quum in facto ipso nihil probabile

reperiat, confugit ad ipsam causam , eamque justam , ut facere deberet, al

legat: ut quum Milo mon potest dicere hominem licuisse jugulari, causam

nunc de qualitate] Vulgo praemittebatur inscri

ptio :, » Qualitas est quuum qualis sit quaeritura , Gro

tio, tamen recte notante ; »'Titulus hic ex Dialectica

liuc translatus, sed perperam «3 quapropter quum

a codice quoque Darmstattensi eam abesse vidis

sem, omittendam censui.

Hermagoras] De eo supra jam actum est (ad

§. 444). Translationis eum inventorem et Cicero

appellat (de invcnt. 1, 11) et Quinctilianus (5, 6,

60), quanquam semina ejus quaedam citra nomen

ipsum apud Aristotelem reperiantur (confer Spald.

p. 820). Adde et Curium Fortunatianum (p. 48

Pith.); . »rationales status secundum: Hermagoram

quatuor, conjectura, finis, qualitas, et translatio;

sed translationem tantundem accipimus legalem,

quoniam nulla translatio id est praescriptio sine

lege potest esse.«

a qualitate] Correxi locum in editis corruptum

e codice Monacensi (C), tam a qualitate pro aut

qualitatem, quam praeseriptionem pro perscriptio

nem scribendo. De praescriptione supra jam egi

(ad §. 446).

juridieialis] Restitui vocem praeteriti, quam

Grotius iterare neglexerat, e codicibus Monacensi

(C) et Darmstattensi. Praeterea monendum, paulo

ante pro posterius Grotium margini adscripsisse po

sterior, quod tamen non placet.

dividitur] Haec distributio apud Auctorem ad

Herennium (I, 18) et Ciceronem (de invent. 1, 1 1.

2, 23 et 24) fere iisdem verbis exstat; quae quum

4$5

4$4

408 Martiani Capellae lib. V. §. 484.

4$

456

occidendi adstruxit insidias Clodianas. Illic assumtivae nomen accepit: quia quum

absolute factum tueri non possit, confugit ad causas. Haec igitur assumtiva

partes habet quatuor: rclationem , remotionem, comparationem, concessionem.

Relatio est, quum de facto confesso culpam in eum qui pertulit refert, ut

in Clodium Milo, Orestes im matrem, Horatius in sororem, qui idcirco a se

perhibuit jugulatam, quia ejus provocatus injuria in facinus sit coactus. Re

motio est, quum objectum crimen in alterum vel in aliud ab eo qui per

cellitur removetur. In alium, ut Tiberius Gracchus in Mancinum, qui auctor

faciendi foederis fuit, quod tam senatus quam populus improbarat. Item in

alia causa: legatus nisi intra triginta dies profectus fuerit, capite plectatur.

Quaestor sumtum legato non dedit, tempus emensüm est. Accusatus contra

dicit et crimen objectum removet in quaestorem. In aliud autem removet,

si' morbo tardatus in infortunium suum causam removeat tarditatis.

in omnium manibus versentur, exseribere ipsa ne

cessarium non fuit.

assumtivae] Grotius edidit assumptive sicut an

teriores, correxit tamen in notis, adstipulante nunc

codice Reichenauensi. Sed praeterea vide ne illinc

pro illie legendum sit.

relatio] Auctori ad Herennium (1, 18) est

translatio; noster cum Cicerone facit, quocum et

Orestis (de invent. 1, 15) et Horatii (ibidem 2, 26)

exemplum commune habet. Utroque et Quinctilia

mus saepissime utitur (5, 6, 76. 5, 11, 4. 4,

2, 7. 8, 11, 12 et 18) pariter ac Milonis, prae

sertim quum ipse Cicero (pro Mil. 3) hujus cau

sam cum illa Horatii (apud Livium 1 , 26) com

paraverit.

qui percellitur] Reus, ö öwxöpuevog. Gnor.

— Percellere idem est quod in capitis discrimen

adducere , ut saepe apud Tacitum (ann. 4, 51. 14,

87; hist. 2, 54. 5, 56). Eandem ob causam et

panlo supra (§. 488) seribendum esse videri possit

l\emo

qui pereulit, modo ibi de accusatore sermo esset;

sed quum vel Clodius vel Clytaemnestra vel Hora

tia percellere interfectores suos amplius non potu

erint, cautius duxi servare pertulit, quia perferre

etiam de patiendo dici potest.

foederis] Numantini, de qno et Cicero (Brut.

27). Plura dabit Plutarelius (in vita Tib. Gracehi),

Vellejus (2, 1, 5), Appianus (Hispan. 85), alii.

Celebratum rhetoribus argumentum fuisse probat

Quinctilianus (5, 8, 5. 7, 4, 12).

alterius vitio] Delevi auetoritate codicum Darm.

stattensis et Monacensis (C) illud quid, quod se

quitur apud Grotium, siquidem faetum praecedit,

legatus] Huie quoque exemplo ansam dedit

Cieero (de invent. 2, 29): »eansae remotionis hoe

nobis exemplo sit: Rhodii quosdam legarunt Athe

nas. Legatis quaestores sumtnm, quem oportebat

dari, non dederunt. Legati profecti non sunt. Ae.

cusantur.« Sed propius ad nostrum accedit Curius

Fortunatianus (p. 47 Pith.). Ceterum lectionem vul.

Martiani Capellae lib. V. §. 486. Ae(}9

vetur vero aut ipsum factum, si ad alterius pertinuisse dicitur potestatem; aut

causa, si alterius vitio quid accidisse dicatur. Comparatio est, quam compen- 4$7

sationem novi a posterioribus perhiberi, non quum crimini beneficium alterius

temporis subrogatur, sed quum factum jure defenditur, ut ex eo aliquid

commodi sequeretur. Nam si meritum alterius temporis velut in compensa

tionis gratiam memoratur, ad deprecativam potius admovendum est qualitatem,

quae veniali specie continetur; haec vero rite se fecisse contendit, ut Verris

illa responsio: magno, inquit, decumas vendidi; quod factum compensat

utilitate beneficii. In hac quippe parte facti confessio est, sed immanitatem

objectionis excludit allegatio promorendi; at in illa criminis factique una con

fessio est, sed aut ab animo separatur, aut purgatione cessante ad humami

tatis miseranda respirat. Verum hac qualitas venialis in bina asserta discer- 458

nitur, in purgationem et deprecationem. Nam purgatio est, quum confesso

facinore animum voluntatemque purgamus; cujus modos tres esse non dubium

est, imprudentiam , casum, necessitatem. Imprudentia est, quum a voto

scientiaque nostra aliquid dimovemus, ut: quidam im venando jaculum intorsit

gatam mutavi e codice Monacensi (C) seribendo

fuerit et plectatur pro erit et puniatur in editis.

eompensationem] Sie Marius Vietorinus (p. 117

Pith.): »Primo debet dicere feci sed profui, et pro

bare plus se profuisse quam obfuisse; quae est

qualitas compensativa , quam ideo Cicero compara

tionem voeat, quod comparetur id quod in crimen

vocatur ad id quod se reus profuisse dicat. « Adde

eandem (p. 212) et Sulpicium Victorem (p. 267.

268). Noster Ciceronem (de invent. 1, 11. 2, 24)

sequitur, qui : »comparatio est, inquit, quum ali

quod faetum, quod per se ipsum non sit proban

dum, ex eo cujus id causa factum est defenditur. •

Graece &vti6ta6vv dici auctor est Quinctilianus

(7, 4, 12).

veniali specie] Ita fuit in MS. Gnor. — Lege

batur enim in editis venialis. Est autem quam supra

cum Cicerone (de invent. 2, 31) dixit concessio

nem, cujusque partes mox (§. 488) latius enarrat.

»Venialem statum dixit et Servius (ad Aen. 4,

525). De re ipsa vide Platnerum (in libello laudato

p. 29 sequ.).

Verris] Repetiit ex Cicerone (act. Verrin. II,

5, 16).

ab animo] Animns hic voluntatem significat,

ut apud Quinctilianum (7, 4, 18): » non nunquam

male fecisse nos sed bono animo dicimus. a

tres esse] Ita praeter Cieeronem vetus etiam

scholiastes ad orationem pro Ligario (edit.' Graev.

III. 2; p. 161): »status venialis per casum, per .

imprudentiam, et per necessitatem: omni igitur parte

consistit. « Ceterum codicis Mouacensis (C) auetori

tate delevi id, quod post dubium erat apud Grotium.

ut quidam] Restitui ut ex codicibus Monacea

52

AeI0 Martiani Capellae lib. V. §. 488.

—

in beluam, et hominem delitescentem retibus interemit; quae pars error di

citur, atque ei subduntur ignoratio, vinolentia, oblivio, fatuitas, dementia,

Ae$$

ceteraque, quae errorem admittentis excusant. Casus vero culpam eventus

exonerat, ut: qui cum victimis ad diem sacrum non occurrerit fluminis in

crementis. Scelus autem mecessitate commisit, qui praecepto ducis insontem

Inter quos modos hoc interest, quod imprudentia fallit,

Deprecatio autem nihil causationis associat,

hominem jugulavit.

casus prohibet, necessitas cogit.

sed in exorandi humilitatem precesque suspirat. Ceteras quaestiones, quas

status dicunt incidentes, advertant, qui talium didicerunt, sic ut interius dc

monstrationem formet primae vocis ingestio. Plerumque enim secunda vim

intentionis incutiet, ut in hoc: Viro forti praemium , quod volet; qui fortiter

fecit, petit praemium nuptias uxoris alienae. In quo qui petit praemium,

quia nullum putat e diverso, nihil intendit, sed maritus contradictor intendit,

licet secundo loco videatur assurgere; cui per depulsionem vir fortis obstabit

- illa eu

sibus et Darmstattensi, quod Grotius omiserat, li

cet in antecedentibus editionibus exstaret.

subduntur] Confer omnino Ciceronem (topic.

H6): »Ea quae fiunt partim sunt ignorata partim

voluntaria; ignorata quae fortuna effecta sunt, vo

luntaria quae eonsilio. Nam jacere telum voluntatis

est, ferire quem nolueris fortunae. Cadunt etiam

in ignorationem atque in, imprudentiam perturba

tiones animi, quae quanquam sunt voluntariae, ta

men habent tagtos motus, ut ea quae voluntaria

sunt aut necessaria interdum aut certe ignorata vi

deantur.« Ejusmodi purgationem continent illa Te

rentii (adelph. 5, 4, 25):

» Persuasit mox , amor , vinum, adolescentia.«

Adde Demosthenem (adv. Mid. 11): tgeig eze

~rgoqoe6εις , μέ87v, égotæ, àyvouoev, öu: tö

vvxróc zoei 6xótovc yéyov£vat : et Senecam (exc.

controv. 7, 8): »nox, vinum, error, quid irasceris

puella? jam non negat. a

` .n • • •

qui cum] E Lacedaemoniornm lege lioc exem

plum in medium protulerat Cicero (inv. 2, 51 et 42).

o deprecatio] Ea. Ciceroni (invent. 2, 54) est »in

qua non defensio facti, sed ignoscendi postulatio

continetur«; Quinctiliano (8, 15, 8; p. 586 Spald.)

» quae est. sine ulla specie defensionis.« Confer

enndem inferiori loco (7, 4, 17 et 18 p. 418) et

Cassiodorum (Op. p. 854 Gar.).

talium] Perobscurum lioc est nisi ellipsin hic

statneris vocis raliomem , aut similis. De inciden

tibus vide supra (§. 445); sed totus locus tantis

tenebris involutus est, ut ne de lectione quidem

statuere audeam, siquidem pro ingestio Darmstat

tensis codex habet insertio; id tantum apparet Mar

tianum sibi velle, in quaestionibus incidentibus

saepe partes mutari ita, ut qui primus intenderit,

mox depellendi negotium nanciscatur, intendat au

tem is, cujus proprie secunda vox fuisset.

viro forti] Vide Senecae, Quinctiliani, Calpur

... Martiani Capellae lib. V. §. 459. ' 411

tamquam petitionem praemii quod poposcerat accusanti, praemiumi justum esse

comtendens, tanquam si factum aliquod jure tueretur. Item quaestiones legales,

quas tanquam status causis incidere memoravi, principalium quaestionum

intentione vel depulsione non eadem regula percensentur, quippe quae in

secunda conflictatione prorumpunt. Nam prima qualitati tribuitur; igitur illa

intentionis ac depulsionis regula in qualitatis praedicta parte turbatur.

DE EXAMINATIONE, ID EST, JUDICIALI GENERE.

Nunc tó xgvvöuevov, quod Graeci dicunt, consequenter assumam. Nam

quum intentio et depulsio statum constitutionemque signaret, si conjectura

fuerit, judicationi praebebit pariter rationem , neque enim est quod possit

ponderari judicio nisi ipsa negatio ; in qualitate vero vcl fine alio loco quam

status apparet, necesse est confessa depulsio facti habeat rationem, quam

item accusator infirmet, et velut secundaria quaestio procreatur per rationem

impugnationemque rationis. Hic illud judicabile posse versari, idque esse quod

niique controversias , in quibus saepe hanc legem

invenies: erat enim in declamationibus scliolastieis

usitatissima. Alieubi non de uno, sed duobus prae

miis fit mentio. Grot.

accusanti] Sic Monacensis (C). Grotius accu

sati edidit, veriorem lectionem in marginem eon

jecit. Construendum : » cui (marito) tanquam accu

santi petitionem praemii vir fortis obstabit per de

pulsionem (accusationis) contendens praemium ju

stum esse. α «

rò xgvvöguevov] Latine judicationem vertunt

Auctor ad Herennium (1, 16) et Quinctilianus (5,

11, 4. 8, 14, 28. 6, 8, M et 3.); Trebatius au

tem jurisconsultus (Quinctil. 5, 11, 18) et Cicero

(topic. 28) appellant » qua de re agitur«; alioque

loco Cicero (orat. 56) »in quo quasi certamen est

controversiae. « Similiter Hermagoras xgvvöpuévov

appellaverat id de quo contenditur (Augustin. p. 298

Pith.). Curius Fortunatianus (p. 59 Pith.) »id de

quo judicandum est.«

judicio] Codex Monacensis judicatio. Sed judi

catio non ponderatur, negatio ponderatur judicio,

in statu nimirum conjecturali; in reliquis enim ra

tio accedit.

procreatur] Anteriores editiones habebant »per

confirmationem impugnationemque rationis « melius

certe quam Grotius edidit per infirmationem ; sed

veram lectionem ex Darmstattensi codice restituisse

mihi videor rationem ; inde enim quaestio prcerea

tur, quod ab altera parte ratio proponitur, ab al

tera impugnatur. Ceterum impeditissimum locum

esse non nego, quem ita intelligendum conSeo :

»negatio in qualitate, vel fine, alio quam status

loco apparet: necesse est (ut) confessa depulsio fìcti

(vel potius depulsio facti confessi, quod reus ipse

non neget, sed alio convertere conetur) habeat ra

460

461

52 *

412 Martiani Capellae lib. V. §. 461.

aestimator justi ratione perpendat, posse in quavis causa et omnes status

exsistere, et multae rationes, infirmationesque numerosae, perindeque judi

cationum semina copiosa; quum unum videlicet factum multiplici ratione de

fenditur, ut Tullius pro Milone, quod insidiatorem et quod hostem publicae

In his igitur ille status potius apparebit, quem orator pro

Illa etiam ratio ex oratoris plerumque adstru

quietis occiderit.

utilitate defensionis sumserit.

ctione colligitur, tuncque velut rationales alii status emergent, ac sic ad pro

bationes scriptura profertur. Hinc judicatio legalis orietur, cujus species sunt

quinque. Una est, quum scripto aliquid plurave ambigua continenlur, quae

a Graecis άμφιθoziæ memoratur, ut ex communione nominis res plerumque

confunditur, ut est istud: Quidam taurum legavit, quo nomine servum ha

buerat admodum pretiosum. Verum illi heres taurum , hoc est bovem dedit,

quia fecit nomen amphibolum quaestionem. Item ex nominum distinctione

per syllabam, ut qui habuerit propinquos duos, unum Lesium nomine,

aliumque Milesium, heredemque constituens sic locutus est: heres esto mi

Iesi; qua distinctionis ambage certamen exortum , dum heres esto mi dis

tinguit qui Lesius dicebatur, alius vero continua nominis jugitate Milesium

tionem, quam item (vicissim) accusator infirmet, et

(inde) velut secundaria quaestio procreatura cet.

velut rationales] Sic codices Darmstattensis,

Reichenauensis, et Monacensis (C); Grotius male

»velut rationes« , ut paulo ante autem pro etiam,

quod restitui ex anterioribus editionibus codicibus

que dictis.

quinque] Hae sunt quas de scripto controver

sias Cicero appellat, qnarum prima est ex ambi

guo (de invent. 2, 40 et 41), altera ex scripto et

sententia (42 — 48), tertia e contrariis legibus

(49), quarta ex ratiocinatione (80), quinta ex de

finitione (81).

àuptßo?ioe] Grotius quidem dpupugoAoyia,

quod per syncopen explicandum foret pro &pupu

Ao2o2oyioe: ego vero codices secutus sum Reiele

nauensem et Monacensem (C), qui cum Cicerone

(ad div. 7, 52), Auctore ad Herennium (2, 11),

Quinctiliano (7, 10, 5; p. 164 Spald.), et Isidoro

(etym. 1, 54, 15; p. 84 Arev.) faciunt.

distinguit] Inde apparet tum, quum testamen

tum illud scriptum fuerit, omnia continua serie mo

tata» neque verba inter se divisa, neque nomina

propria initialibus literis distincta fuisse. Exempla

similia multa exstant in jure Romano (ut in titulo

de rebus dubiis, et in l. 50 de testam. tutela); sed

quod noster de Lesio aut Milesio herede attulit,

a Curio Fortunatiano (p. 82 Pith.) mutuatus esse

videtur. Alia vide apud Quinctilianum (7, 9, 3;

p. 188 sequ.).

Martiani Capellae lib. V. §. 465. - 45

dicit heredem. Sunt item modi, quos dialectica comprehendit adstructio. Item

species scriptionalis est quaestionis, quae ex verbis et sententia scriptionis

emergit, ut in hoc: Peregrinus murum ne adscendat.

tate conscendit, hostemque dejecit. Arguitur. Hic reus legis sententia, verbis

nititur accusator. Tertium quaestionis est genus, quum contrariae leges

utrinquesecus colliduntur, ut im illo: Mas templum Cereris ne ingrcdiatur.

Item, qui parentibus opem non tulerit, puniatur. In templo Cereris vapu

Accusatur. Facit hic conflictum di

Quidam obsessa civi

lanti matri ingressus opem filius tulit.

versitas legum , quarum interpretatio colliditur, ut cui potius auscultandum

fuisset appareat. Quarta de scripto quaestio est, quae dicitur syllogismus,

quum ex co quod scriptum est aliud quoque quod mon scriptum est argu

mentatione colligimus; ut in hoc: Exsulem intra fines deprehensum liceat oc

cidere.

ligitur, quod minus permisso sit fieri debuisse.

Quidam inventum exsulem verberavit. Accusatur. A defensore col

Huic insunt modi quatuor,

a simili, a consequenti, a majore ad minus, a contrario. A simili ita, ut

quia patris interfector culleo insuitur, haec poena manere debeat matricidam.

peregrinus] Idem argumentum exstat apud

Quinctilianum (4, 4, 4; p. 182 et 7, 6, 63 p.

142 Spald.), Curium Fortunatianum (p. 42 et 82),

et Sulpicium Victorem (p. 255 Pith.).

nas] De Cereris templi introitu maribus inter

dicto vide Livium (51, 4), Ciceronem (in Verr. 4,

45 et 8, 72), Lactantium (2, 4), ac Macrobium

(in Saturnal. 1, 24). Sed exemplum noster mutua

tus est a Curio Fortunatiano (p. 48 Pith.) vel Sul

picio Victore (p. 274). Aliud de legum conflictu

vide apud Ciceronem (de inv. 2, 49).

liceat occidere] Non cuivis jure Romano; sed

praesidi provinciae (I. 26 C. de poen.), apud Athe

nienses autem arcliontibus (Pollux 8, 86). Exem

plum, quod noster affert, iterum a Curio Fortu

natiano (p. 83 Pith.) petitum est. Simile est apud

Quinctiliauum (declam. 508): »duos pauperes dives

inimicos suos imprudentis caedis quinquennii exsilio

damnatos intra fines depreliensos dimicare inter se

datis gladiis coëgit. Commortui sunt. Accusatur in

justi supplicii. «

fieri debuisse] Lege: »fieri licuisse. Nam de

cuisse scriptum fuisse vix est ut credam. Gnot. —

Corrigere ex ingenio nom ausim, quum hic sensus

esse possit, eum qui quod minus permisso sit fe

cerit, officium mon violasse. -

culleo] De hae lege vide Auctorem ad Heren

nium (1, 15), Quinctilianum (7, 8, 6; p. 183

Spald.), Ciceronem (de invent. 2, 48 et 80), et

Suetonium (in Aug. 55). Verba Modestini (in 1. 9

D. de lege Pompon. de parric.) haec sunt: »Poena

parricidii more majorum haec instituta est, ut parri

cida virgis sanguineis verberatus, deinde culleo in

suatur cum cane, gallo gallinaceo, vipera, et si

465

464

465

' 414 Martiani Capcllae lib. V. §. 46$.

466

A67

A consequenti sic: Tyrannicidae praemium. Qui suasit tyranno deponere do

minatum, praemium petit. Colligit par esse meritum, quia reddidit libertatem.

A majore ad minus; supra dixi enim , si exsulem permittitur jugulare, licet

etiam verberare. desertor

A contrario: si vir fortis meretur praemium ,

dignus est poena. Finitiva superest quaestio de scripti ambiguitate demanans,

quum aliquod verbum in lege vel testamento dubium est et definitione clarescit,

ut: Nocte cum telo deprehensum liceat occidere; quemdam cum fuste nocte

deprehensum magistratus occidit; reus est caedis. Lege se quidem tuetur, sed

telum quid sit inquiritur. Quod quaestionis genus hoc a principalibus differt

statibus, quia non de facto, unde orta causatio est, sed de scripti tantum

definitione disquiritur. Discutitur igitur, ab his legalibus status principales esse

discretos, et hos incidentes dici; illos autem , a quibus causa nascitur, vel con

stitutiones vel status certius appellari.

DE GENERE DELIBERATIVO.

Jam munc decursis constitutionibus controversias deliberativi et demon

strativi generis videamus. Nam et causarum tria genera- esse dubium non

est, et in omni causa statum debere versari, licet in deliberativo quidam

mia; deinde in mare profundum cülleus jaetetur« et sic Paulus respondit ff. ad l. Juliam de vi pub

cet. Confer recentiorem quoque legem (eod. de his

qui parentes cet.) et Valerium Maximum (1, 15).

magistratus] An praefectus vigilum? Grot. —

Certe si de urbe Roma sub imperatoribus cogite

lica l. Hi qui aedes §. Telorum. Gnor. — Neque

in institutionibus (§. 8 de public. judic.), neque

in altera, quam laudat, lege (ad 1. Jul. de vi publ.

11 §. 1 cum qua conf. l. 9) fustis inter tela re

mus; si de liberae reipublicae temporibus, unus e fertur. Legem potius e digestis (84 §. 2 de furtis)

triumviris nocturnis (Plaut. Amphitr. 1, 1, 5); sed in medium proferre debebat, qua »teli appellatione

quum haec declamationum argumenta pleraque in et fustis venit.« *

Graecia inventa esse videantur, praestat de thesmo- deliberativo] Confer Ciceronem (iiivent. 2, 51

theta Atheniensium accipere, quos curam noctur

nae securitatis liabuisse e Demosthene (adv. Mid.

11) notum est.

telum] Jure nostro etiam fustis telum est. Inst.

de publ. judiciis §. Item lex Cornelia de sicariis;

sequ.), Auctorem ad Herennium (5, 2), et Quinc

tianum (5, 4, 7 et 18; p. 484 et A61. 5, 8, 1 ;

p. 861 Spald.).

quidam] Sic e Grotii codice legendum pro quan

dam in editis.

Martiani Capellae lib. V. §. 467. 4{5

qualitatem megotialem consistere, quod de futuro deliberat, existimarint; tamen

ita qualitas plerumque censenda est, ut alii quoque status huic generi posse

accidere non negentur. Nunc status in talibus ita reperiri posse firmamus,

ut non ex intentionis depulsione, quemadmodum in conflictibus monstratum

est, regulam teneamus. Quid enim, aut quis intendct, vel ordine soluto

persuasor dissuasorve confligent, quum alterum deligere in adstructionibus non

vetemur? Sed tamen accusatoris partes dissuasor videtur arripere; qui enim

inhonestum vel inutile illud quod dissuadet ostendit, pro certo ipsum videtur

accusare negotium ; persuasor vero partes arripit defensoris, et negotii tractatum

qualibet objectione contrarietatis absolvit. Ex quo et dissuasor intendere, et

persuasor depellere memorandi. Ac sic conflictione partium facta status poterit

apparere, ut in alia causa: Crebro ad muros exercitu fugiente deliberat impe

rator utrum diruat muros. Muros exscindi quum dicit, nonne videtur si fecerit

accusare? Deinde graviter et seditiose id exercitum perpessurum ; in quo

Ac mox si conjectura fiet de commotionis eventu. dicat victoriam non vo

candam , si praesidium civitatis exscinditur; finis accessit. Definiendum quippe

qualis status moenium victoriam faciat celebrari. Tunc si dissuasor addat,

sine consilio senatus id fieri non debere, praescriptio etiam videtur accedere.

Certum est igitur et intentionem dissuasori jure signari, et in deliberativis

•

cunctos status promtius apparere. Sciendum tamen, ne dissuasor velut sen

soluto] Lege solito. Grot. — Quidni soluto? 474) rationem, depulsionem autem infirmationem

Namque tam antecedentia, quam subsequentia vul- rationis appellat. Conferre etiam licet Marium Vic

garem defendunt lectionem. Profecto » si quis alte

rum ordinem deligere non vetetur « , quae sunt verba

Martiani, ordo solutus est, neutiquam solitus! Hinc

correxi etiam paulo post e codicibus Monacensi (C)

et Darmstattensi verba : » ex quo persuasor inten

lere et dissuasor depellere memorandi. « Rectius

enim nunc leges, soluto nimirum ordine, persua

sorem depellere (recusare) et dissuasorem intendere

(accusatorem agere). Iutentionem enim noster (§.

*

torinum (p. 212 Pith.).

crebro] Curio Fortunatiano (ap. Pitli. p. 47)

hoc quoque exemplum deberi videtur , licet ibi

non ad deliberativum sed ad judiciale genus rela

tum sit: »miles ex acie ad muros confugiebat; im

perator muros diruit, victoriam reportavit; reus est

laesae reipublicae.«

in deliberativis] Sic codex Darmstattensis me

lius certe quam deliberativi in edilis.

416 Martiani Capellae lib. V. §. 467.

468

--- --- --- - - -----——===-=~-—

tentiam dicens prohibeat tanquam judex, quum ejus officium hoc sit, no faciat;

persuadere, inhonestae rei vel inutilis ratione monstrata.

DE GENERE DEMONSTRATIVO.

• Jam nunc in demonstrativo quemadmodum status emergat, non est

facile memoratu idcirco, quia mon statim laudem vituperatio consectatur, ut,

quisquis laudabilis non est, vituperabilis habeatur, vel contra, qui vitupera

tione caruerit, laudibus fastigetur, ut si laudandus ex eo quis dicatur, quia

homicidium non commisit. Est ergo medium nomen, quod privationem pla

cuit memorari, propterea quia, qui laude privatur, non confestim vituperationi

permittitur, vel contra. Hic tamen status demonstrativi generis apparet, quum

laudatorem vituperatoremque constituens et vituperatori accusatoris intentionem,

laudatori defensoris partes adjunxeris; aut illud subtilius conformatur, ut au

ditor inter laudem et vituperationem libratus velut adversanti loco ponatur.

ne faciat persuadere] Ait dissuasoris officium

esse persuadere, ne alter hoc faciat, probans rem

esse inlionestam, ac si inutilem ostenderet. Neque

vero nolim vel inutilis legi, eum videam in MS. ita

exaratum fuisse. Gnor. — Adstipulatur codex Mo

nacensis (C), unde vel inutilis reposui pro velut

inutilis , quod in editis erat.

fastigetur] Silius:

— — — »mediamque per alvum

Sensim fastigans compressa cacumina nectit.«

Sic supra :

• Ut fastigetur longa brevisque fuat.<

Alii auctores fastigiare dicunt. Grot.— Mox recte

Grotius pro laudabilis, quod in anterioribus erat, edi

dit laudandus , concinuntque nunc codices Monacen

sis (C) et Darmstattensis.

quia qui] Lege •quia qui. « Error est ex re

petitione literarnm licet interjecta litera : similis error

in illo Proculi fragmento, quod citatur D. de offi

cio praesidis, quod ita sonat: »sed licet is, qui pro

vinciae praeest, omnium Ilomae magistratuum vice

et officio fungi debeat, non tamen spectandum est,

quid Romae factum est, quam quid fieri debeata l.

non tamen tam. Sed nec illae negligendae cen

surae eo in loco eleganter xoe%' 8qoév dici Romae

magistratuum pro magistratuum Romanorum, rav

év 'Pouii âgzövrov ij aegvroevsvövrayv. Et

hoe quidem obiter. Gnor. — In editis enim qui

omissum erat. De privatione vidc supra (§. 586).

hie tamen] In editis » sic tamen« ; ad quae

Grotius: »Iu meo MS. aliter fuit, refert autem doc.

tissimus juvenis F. Tiliobroga in MS. quo ille usus

est, qui ubique paene cum meo concordat, fuisse

hic.* Gnot. — In Darmstattensi quoque legitur hic,

quod recepi. Mox pro constituens necessario legen

dum constitueris , nisi et tollere malueris; sed neu.

trum in codice vidi.

Martiani Capellae lib. V. §. 468. 4I7

Non enim antequam laudandum quendam, laudabilem demonstraris; nam illi

talis intentio est, ut laudabilem nondum credat; adversum quam intentionem

laudatori certamen est vel vituperatori, licet in superiori adstructione quidam

conflictus evidens approbetur; ut quum alius quempiam laudat et alter ac

cusat, ut Catonem Tullius laudans et duobus voluminibus Caesar accusans.

Ex quo colligitur omnium causarum genera statibus percensenda.

Hoc reperto, naturam causae discuties, quae aut simplici aut duplici quae

stione aut multiplici continetur. Simplex est, quum unum quid in tota actione

disquiritur, ut: Clodium Milone jure necaverit? Illud vero quod per judicatio

nem posteriore loco disquiritur, uter utri insidias compararit, non est singulare,

sed junctum ex duplici conjectura, quam Graeci άντικατηyogiav nominant; sed

incidens quaestio genus causae facere non potest. Duplex tum ex rebus fit,

ut pro Caelio de auro et veneno; tum collatione, ut pro Roscio, filiusne

patrem an inimici jugulaveriut? Multiplex vero ex pluribus quaestionibus

causa consistit, ut repetundarum omnes Verrinae; et pro Scauro de Bostaris

ncce, de Arinis uxore, et decimis tribus exquiritur.

nam illi] Ita Grotii codex pro non illi in editis.

Quae antecedunt, sic accipias : »Non enim laudabi

lem quemquam demonstraris, antequam laudandum

eundem scil. ostenderis. «

Catonem] Vide Ciceronem (ad Att. 12. 40. 41

et 13, 44 ; top. 28) et Gellium (15, 19).

hoc reperto] Cicero (de invent. I, 12): »con

stitutione causae reperta placet considerare, utrum

causa sit simplex an conjuncta« cet.

uter utri] Lege ut uter utri. Ex repetitis literis

erratum. Grot. — Ego vero nullum hic esse erra

tum censeo, et omnino superfluam correctionem.

Quodsi hoc loco corrigere volebat Grotius, cur non

supra (§. 445 f) etiam, ubi Martianus: »incidens

(quaestio) uter utri insidias compararit«?

&ντικατηyoQiav] Meminit Fabius. Huic non

absimile id, quod dvt&y%ημα vocant, idque quod

Dehinc ductus causae

nostri jurisperiti recomventionem, Graeci dévriyga

qpìjv nominant. Gnot. — Plures apud Quinctilia

num sunt loci conferendi (5, 10, 4; p. 612, et

5, 11, 6; p. 618. 7, 2, 9 et 18—26; p. 62—

68 Spald.), ubi haec inter alia docet: »Interdum

substituitur mutua accusatio, quam Graeci &vzv

zoeznyogiccv vocant, nostrorum quidam concerta

tivam. « Ceterum et ante quam delevi codicum Mo

nacensis (C) et Darmstattensis auctoritate.

de auro] Vide Ciceronis orationem pro Caelio

(21 sequ.). Mox collationem dicit, quam Cicero (de

invent. 1, 12) comparationem : »in qua per con

tentionem, utrum potius aut quid potissimum sit,

quaeritur« cet. De oratione pro Scauro vide supra

(§. 441) et nostro de loco inprimis Niebuhrium

(ad fragm. oration. pro Fontejo et C. Itabirio p.55).

ductus] Est quam Graeci dyoeyojv nuncupant,

469

470

$5

418 Martiani Capellae lib. V. §. 470.

adspicicndus est. Ductus autcm est agendi per totam causam tenor sub aliqua

figura scrvatus. Sunt autem ductus quinqué: simplex, subtilis, figuratus,

obliquus, mixtus. Simplex, quum non aliud est in agcntis consilio, aliud

in verbis, ut si bene meritum laudes ас noxium accuses. Subtilis, quum aliud

vult animus, aliud agit oratio, ut: Quidam abdicat filium, quod amicos non

habeat; hic non vere abdicat, sed ut amicos habeat, terret. Figuratus est,

quum aperte quid dicere prohibet verecundia propter obscoena, et significationo

alia atque integumentis vestita monstratur. Obliquus est, quum metus

impedit aliquid dicere libere, et per quosdam fundi cuniculos objicienda monstramus;

ut in hoc: Tyrannus, qui sub abolitione tyrannidem posuerat, fortiter

fecit j petit praemii nomine armorum arcisque custodiam; magistratus contradicunt.

Mixtus autem ex utroque componitur, quum et pudor et metus im

pedit libertatem, ut: Tyrannus qui duos filios habuit, quorum uni uxor in qua

infamis fuit, cujus maritus se suspendit, cogit'alterum filium eandem ducere;

obliviouis. Simile argumentant et Seneca tractât (exe.

controv. 5, 8): Tyrannus sub abolitione domina tío -

nern deposuit, nt si qnîs objecisset tyrannidem,

cap i le p nuire tur. Petit magistratura ; competitor contradicit

«; et Quinctilianus (declam. 267): «Qui ty

rannidem deposucrat sub pacto abolitionis, juxta

arcem ficus deprebensus est; affectatae tyrannidis

reus est.«

infamis] Lege »uxor in qna infamis fuit.« Ita

enim Latiui loquuntur pro »cum qna rem babuissc

dice hat ur, eoqne nomine male andiebat.« Sic et

Fortunatianus: » infamis quidam fuit in minim. ■

GnoT. — Omnino Latina illa dictio est. Sic et

Quinctilianus (9, 2, 79; p. 429 Spald.): »patcr

infamem in matrem filium occidit.« Codices etiaiu

Darmstat lensis et Reicbenauensis babent in qua,

unde quod in editis erat iniqua correxi. Prorsus

autcm simile tbema exstat apnd Senccam (cxc. con

trov. 8, 5): » Duoruin juvenum patcr alteri uxorem

id est constans quaedam dicendi atque scribendi

ratio, quae per oninein materiam unum idemque

consilium atque propositum serve t. Cetcrum neque

apud Ciccroncm neque' apud Quinctilianum bac significatioue

Icgitur; primarius locus est Curü Fortunatiani

(p. 41 Pitb.): »quum cognoverimus materiem

consistcre, quid primo quaeramus? duetum.

Quid est ductus? quomodo tota causa agenda sit*

et sie porro, üsdem quibus apud nostrum generibus

propositis. Mox adspiciendus dedi e códice

Darrastattensi pro inspiciendtts , quod in editis erat.

fundi cuniculos] Lege fundi. Grot. — In editis

legebatur faciendi} codices vero Grotianus, Reichcnaucnsis,

Darmstattcnsis, et Mouacensis (C) fundi

babent, quod reeepi, quia conjcctnrac Grotíanac pro

pios est, quam unice veram babeo, licet codicum

auetoritate destitutus in ordiuem reeipere non audcarav

abolitione] Id. est sub conditlone impmuUtis et

Martiani Capellae lib. V. §. 471. 419

contradicit. Hic non est incestum libere, nec tyrannidem potest objicere. Hi

sunt ductus artificiose tractandi et per totam orationem subtiliter diffundendi;

qui a colore hoc separantur, quod color in una tantum parte, ductus in tota

causa servatur. Ductus reperitur ex causativo litis, hoc est ex re quae con

troversiam facit, quae aut praeteriti temporis est, ut am Ajacem Ulysses oc

ciderit, quae ductum simplicem tenet; aut si praesentis vel futuri temporis

fuerit, omnes ductus admittit. Ergo ductus de consilio nascitur; consilium

ex causativo litis exoritur; causativum litis est, quod faciat dubitationem, ut

in illo tyranni causativum litis est, quod tyrannus custodiam et arcis postulat

et armorum. Hunc ductum servatum testatur prima Philippica, qua mira

subtilitate dominatum Antonii latenter insiinulat, ut omnia dicens nil aspere

dixisse videatur.

DE ABGUMENTIS.

His omnibus conquisitis argumenta videnda sunt, quibus ad quaestionis

vambiguum fides valeat adhiberi.

dedit; quo peregre profecto infamari coepit socer

in murum. Maritus reversus se suspendit. Imperat

alteri filio pater ut eandem ducat; nolentem abdi

cat«; nisi quod noster tyrannidem adjunxit.

potest objicere] Aut potest glossema est, aut

legendum: hic mom ei incestum ; sed prius malo,

ut sit plirasis Graecanica »est objicere.« Grot. —

Codices nihil mutant.

colore] Confirmat hoe Quinctilianus (12, 40,

71 ; p. 675 Spald.): »non unus color prooemii,

narrationis, argumentorum, egressiouis, peroratio

nis servabitur.« Ceterum de ipso colore videatur

Cicero (de orat. 5, 25 et 82).

ex causalivo] Subtilius Curius Fortunatianus

(p. 41): »Ductum unde invenimus? cx consilio.

Fides autem tribus fit modis: conciliando,

Consilium unde invenimus? ex tempore. Ipsum

tempus quomodo invenimus? ex causativo litis.«

Aejacem] Eodem exemplo post Ciceronem (in

vent. 1, 8, coll. Auct. ad Herenn. 2, 19) Quinc

tilianus (4, 2, 15; p. 66, et 8, 10, 41; p. 281

Spald.) usus erat.

fides] Cicero (partit. 9. 12. 15): »Quae ad fa

ciendam fidem pertinent— in eonfirmationem et re

preliensionem dividuntur. Nam in confirmando nostra

probare volamus: in reprehendendo redarguere con

traria.« Et alio loco (top. 2) argumentum definit

, »rationem, quae rei dubiae faciat fidem. « Adde

Quinctilianum (5, 10; p. 226 Spald.), qui post

quam in universum de argumentis dixit, quo no

mine, inquit, »complectimur omnia, quae Graeci

àvóvumjuoetæ, étizetgíuæræ, à7ro6ei££ug vo

Ae7

472

475

55*

Æ20 Martiani Capellae lib. V. §. 475.

Æ74

docendo, permovendo; illa prior ethica, sequens apodictica, tertia pathetica

nominatur. Conciliatione licet in tota causa uti conveniat, tamen in principiis

uberius insistendum; et in commovendo maxime vigere debet epilogus; docere

autem prae ceteris debet ipsa narratio, quamvis diluendis quaestionibus obji

ciendisque criminibus non dissimilis operetur adstructio. Nunc de argumentis

incipiam. Argumentum est ratio, quae rei dubiae fidem facit. Res dubia est

intentio et depulsio, vel ratio et infirmatio rationis. Quum enim objeceris:

occidisti, ut doceas argumentationem et firmationem, vis, maxime quum me

gatur etiam ipsum non occidi, exigit argumentum ; licet ad faciendam fidem

etiam illa, quae inartificialia nominantur , debeant adhiberi, ut tabulae, testi

monia, quaestiones , quac post discutienda servabo. Nunc argumenta trac

tentur, quae aut in megotio, de quo agitur, posita sunt, aut illud attingunt.

cant« ita pergit (p. 255): »Haec omnia generaliter

zri6reuc appellant: quod etsi propria interpretatione

dicere fidem possumus, apertius tamen probationem

interpretabimur.«

tribus fit modis] Hoc ex Aristotele (rhetor. 1,

9) repetitum est: tòv öé öu& toö 2öyov ztogi

Οopuévóv <ri6teaoev zQioe ei$m é6tiv* oei puév

$ydg ei6iv èv tq; j9et toö 2£yovtoc, oei öë ëv

zç tôv àxQoarjv öua$ei voei zroec, ai öë ëv

avrqj tq5 2öyqp öuc: toü öeuxvóvat j qoeive

68av δειχνύναι : unde et Cicero (orat. 2, 27);

»ratio omnis dicendi tribus ad persuadendum rebus

est nixa: ut probemus vera esse ea quae defendi

mns, ut conciliemus nobis eos qui audiunt, ut ani

•nos eorum ad quemcunque causa postulabit motum

*0cemuS.«

in principiis] Cicero (de invent. 1, 18): »Prin

cipium est oratio perspicue et protinus efficiens au

ditorem benevolum aut docilem aut attentum. «

Plura vide infra (§. 802. 846).

epilogus] Multus est liac de re Quinctilianus

(6, 2; p. 484 sequ.), quem vide, sed et nostrum

infra (§. 804. 865).

quum enim] Lege: »quum enim objeceris occi

disti ut doceas argumentatione, et firmatione ma-*

xime cum negatur etiam ipsum: ut non occidi ex

igitur argumentum. Grot. — Locum non intellexit

Grotius, quia librum edens intruserat verba fir

mnatione vis.« Intellexisset melius, si anteriores in

spexisset editiones. Sed optimam lectionem e Darm

stattensi codice hausi.

post discutienda] Vide infra (§. 560).

aut in negotio] Cicero (de orat. 2, 50): »Quid

enim est in quo haereat, qui viderit omne, quod

sumatur in oratione aut ad probandum aut ad re

fellendum, aut ex sua sumi vi et natura , aut as.

sumi foris? Ex sua vi, quum aut res quae sit tota

quaeritur, aut pars ejus, aut vocabulum quod ha.

beat, aut quippiam, rem illam quod attingat; ex

trinsecus autem, quum illa quae sunt foris neque

inhaerent in rei natura colliguntur.« Adde Topica

quum ejusdem (cap. 2) tum Aristotelis, unde om

Martiani Capellae lib. V. §. 474. Ae

In ipso tum totum, tum pars ejus, tum mota, quam Graeci érvpoAeoyiav

dicunt. Attingunt vero negotium, quae ad id relativorum ratione dicuntur;

et sunt numero tredecim: a conjugato, a genere, a forma vel specie, a simili,

a differenti, a contrario, a conjunctis, ab antecedentibus, a consequentibus,

a repugnantibus, a causis, ab effectis, a comparatione, cujus sunt partes

tres, majora, minora, paria. Apparet in omnibus relativam inesse rationem;

nam conjugatum alterum alteri nominatur, et genus et species ad se relata

fiunt; ipsum etiam simile alicujus assimile est, et omnes loci argumentorum

mom ex se sed ex alio momen accipiunt.

IDE DEFINITIONE.

Igitur totum, quod dubium discutitur, definiri primitus oportebit, et

sic argumenta tractare hoc modo: Sit res dubia, utrum utilis eloquentia vi

deatur. Eloquentia totum est. In toto igitur definiendum est sic: eloquentia

est bene dicendi scientia, bene dicere autem utile est, utilis igitur eloquentia.

nis haec disciplina fundamentum accepit, licet in

singulis discrepet. -

nota] Cicero (top. 8): »Multa etiam ex nota

tione sumuntur. Ea est autem quum ex vi nominis

argumentum elicitur; quam Graeci ézvpuoAeoyiav

vocant, id est verbum ex verbo veriloquium ; nos

autem novitatem verbi non satis apti fugientes ge

mus hoc notationem appellamus, quia sunt verba

rerum notae. Itaque hoc idem Aristotetes 6\ußo

2ov appellat, quod Latine est nota« (adde de fin.

5, 28). Eadem fere iterat Quinctilianus (1, 6, 28)

additque »esse qui vim potius intuiti originationem

vocent. « •

tredecim] Totidem numerat Cicero (top. 5);

sed alio loco (partit. 2) aliquanto confusius: » quae

infta sunt rebus ipsis, inquit »ut definitio, ut con

trarium, ut ea quae snnt quasi conjuncta aut ea

quae sunt quasi pugnantia inter se, ut earum re

rum de quibus agitur causae aut causarum eventus,

ut distributiones, ut genera partium generumve par

tes, ut primordia rerum et quasi praecurrentia, in

quibus inest aliquid argumenti, ut rerum conten

tiones, quid majus, quid par , quid minus sit, in

quibus aut naturae rerum aut facultates compa

rantur. «

loci] Cicero (top. 2): »Quum pervestigare argu

mentum aliquod volumns, locos nosse debemus;

sic enim appellatae ab Aristotele sunt hae quasi

sedes , e quibus argumenta proponuntur a ; et alio

loco (orat. 58): » traditi sunt e quibus ea (argu

menta) ducantur duplices loci, uni e rebus ipsis,

alteri assumti. «

quod dubium] Lege quo dubium. Gnor. — Cau

sam non video; sensus est: »quod, quia dubium

est, vel tanquam dubium discutitur.«

47$

Æ22 Martiani Capellae lib. V. §. 478.

476

478

Æ79

Cui Ioco tractando subsidio est Dialectica, quam nuper audistis, per quam

cognitum puto, quid sit genus, quid species, vel differentia, proprium, ac

cidens, ceteraque, quae ejus praecepta tenuerunt; tamen ut potero, haec

breviter strictimque percurram.

IDE GENERE.

Genus est igitur ad multas species differentiasque notio pertinens, ut

animal, quod refertur ad hominem, pecudem, avem , piscem , ceteraque, quae

uon tantum numero sed etiam specie disparantur; quod alia aërea, alia

aquatilia terrenaque, alia rationabilia, alia rationis expertia, quae sub uno

nomine collecta quum fuerint, nomine generis appellantur.

DE SPECIE.

Species est, quae a genere pendens alia continet numero tantummodo

discreta, ut homo continet et Demosthenem et Ciceronem, quibus una species

est, sed numero distant.

DE DIFFERENTIA.

Differentia vero est sufficiens quaestioni discretio; ut si quaeratur, inter

hominem leonemque quid intersit, respondeatur quod homo mitis, leo ferus

sit; quod quidem nec hominem a mitibus ceteris, nec leonem a feris aliis

distinguit animalibus.

DE PROPRIO.

Proprium est, quod rem aliquam ab omnium communione discernit,

ut risus. Hoc enim non est homini commune cum ceteris. -

quid sit genus] De his quidem supra affatim confusione , cujus in locum substitui, qnod Grotius

dictum est (§. 544); sed quia hic de rhetorico usu jam scribendum intellexerat, e codicibus Reiche

dicitur, confer et Quinctilianum (8, 10, 84 sequ.). nauensi et Darmstatuensi. De re vide supra (§. 548)

ab omnium] Inepte vulgo ab hominum, solemni et confer Quinctiliaaum (7, 3, 27 sequ.).

Martiani Capellae lib. V. §. 480.

DE ACCIDENTE.

Accidens est, quod in aliquo positum nec pars ejus est mec separari ab

eodem potest, ut per se possit exsistere, ut color in corpore, in amimo

disciplina.

ARGUMENTUM A PARTE.

A parte vero argumentum non ad totum probandum ducitur, sed ad

aliam partem quae continet quaestionem. Non enim probata pars totum

probat, utpote si oculus videt, non ideo totum corpus videt, quum refutetur

totum videre corpus; sed dialecticus iste tractatus est. Nunc quemadmodum

argumentum a parte ad partem sumatur, ostendam: si pedes, si brachia tueri

debemus, utique oculos diligentius asservare. Cujus argumenti loco incurrerc

aliquando et alius potest, qui a minore ad majus ducitur ; nec tamen ideo

principalis argumenti ratio perturbatur, quia geminari aliquantum argumenta

natura permittit. Hoc saepe contingere et in figuris solet, de quibus postea

nobis erit dicendum. Fit nonnunquam et in hoc modo a partibus argumentum,

quum inducta partitione et propositis partibus pluribus, ceteris refutatis, ali

quam concludimus partem, in qua sit quaestio constituta, ut si dicas: equum

hunc, quem habes, aut emisti aut dono accepisti aut natus est domi aut fu

ratus es; non autem emisti, nec dono tibi datus est neque matus est domi;

furatus es igitur.

tractatus] Scripsi e Reichenauensi et Darmstat- qui a majore ad minus ducitura , sed in notis ob

servavit: »Lege: et alius potest, qui a minore cet.«

Viderint alii.

tensi, quod Grotio jam visum erat, pro tractus in

editis. Pariter Marius Victorinus (p. 172 Pith.):

~nunc de ratiocinatione traetatus est.«

alius] Secutus sum codices Reichenauensem,

Darmstattensem, et Monacensem (C), licet facile

concedam loeum dubium atque corruptum esse. Anti

quae editiones habent: »et aliud potest, quia a

minore ad magis dicitur • ; Grotius: »et aliud potest,

aliquantum argumenta] Sie editiones ante Gro

tium, qui unde argumenti ediderit nescio, lioe scio

temere factum esse, quod vel MS. lectio probat,

quam ipse affert, aliquanta.

equum] Exemplum a Cicerone (invent. H, 49)

propositum sed reprehensum. Melius est quod de

480

481

482

424 Martiani Capel] ae lib. V. §. 483.

A NOTA VEL ETYMOLOGIA.

483 A nota vel etymologia, ut Graeci dicunt, sumimus argumentum sic: si

consul est, qui constilit rei publicae, quid aliud Tullius fecit, quum affecit

supplicio conjuratos? Quo in loco originem vocabuli tant um oportet attendere.

DE NEGOTIO.

484 Ab his vero, quae negotium videntur attingere, argumenta ducuntur

hoc modo. Primum a conjugatis , quo uno nomine proposito principali per

ejus derivationem casu aut tempore commutato aliquid approbamus, ut: si

pietas virtus est, quod pie factum est, laudari oportet. Constat enim laudabilem

esse virtutem. Qui locus a superiore hoc differt, quia aliud est unde

nomen impositum fuerit perscrutari, aliud per cognationem verbi ab alio deflexi

argumenti vim sumere.

A GENERE AD SPECIEM.

485 A genere autem, quum quod in toto valet ad speciem quoque dcduservo

habet Quinctilianus (5, 10, 67). Ceterum

banc solam argumentandi rationcm e partibus Ci

cero statuissc vidctur (top. 2).

consul] Levi uiutatîone fictum ex eo qnod e

Carbone añert ipee Cicero (de orat. 2, 39): »si

consul est, qui cousu] ¡I patriae, quid aliud fecit

Opimius?« Eandcm orígínationcm proponuut Varro

(de L. L. 4, 14), Quinctilianus (1, 6, 52), Florus

(1, 9), Festus, alii. Ceterum rccte Quinctilianus

(7, 5, 2o) varum etymologiac usum in argu

mentando esse monet.

ne<jotiuni\ Nolandum est, quo sensu accepcrint

rbetores banc vocem. Nenipc occisio ipsis ctiam ne

gotium est (Cic. dc invent. 1, 26). Unde Marius

Victorians in Ciccronis rhetoricam (p. 148 Pith.):

»omne itaque factum, de quo quaes lio est, nego

tium appellator. I' t pote occidit negotium est; in

ipsius autem negotii gestione haec sunt, illo tem

pore occidit, in illo loco occidit, fuit occasio ut

occidcret, et rcliqua.«

a conjugatis] Probe dis tingue ml us est hie lo

cus ab со qui est a conjunct is ; qnippe omnium

maxime finítimas notation!, quod roete Cicero (top.

9) monuit; siquidem, ut cjusdem rcrbis u tar (top.

5), »conjngata dicuntiir, quae sunt ex verbis generis

cjusdem ; ejusdem autem generis verba sunt, quae

orta ab uno varie commutantur, ut sapiens sapicntcr

sapientia.« Graecc 6vÇvyiav dici idem aitj

Aristoteles tarnen (top. 2, 10. 4, 4) 6v6tOi%a

nnncupare maluit.

Martiani Capellae lib. V. §. 485. 42o

citur, ut: si varium et mutabile quiddam est femina, Dido etiam varia mutabilisque

videatur, possitque ex amore in odium commutari. Нас ratione

illud Ciccronis adstruitur: „Nam quum omnium provinciarum sociorumque

rationem diligenter habere debeatis, tum praecipue Siciliae o judices." Hunc

locum ille a toto videtur imitarij sed interest illud, quod in illo a definitione,

hie ab ipsa ratione, qua genus est, argumenta ducuntur; et quod in genere

totum est, quod totum divisione périt, genus manet etiam partibus distributum.

A SPECIE VEL Л FORMA.

A specie vel a forma ducitur argumentum, ut fidem generali faciat 486

quaestioni, ut Cicero in Philippicis: Est quaedam actio lex. Actum enim genus

est, quod a specie, id est lege lata a Caesare comprobatum est. Quod item

confirmât a similibus: „Quaere acta Gracchi, leges Semproniae profercntur;

quaere Syllae, Corneliae."

A SIMILI.

A simili per se: „Ut Helena Trojanis, sic civibus belli semen tu fuisti." 487

varium] Virgil!! locum respicit (Acn. 4, 569), genus est] Ita codices Darmstattcnsie et Нова-

ut dcinceps Ciccronis (Verr. 2, 1). censis (С), non » genus est legis«, quemadmodum

qua genus] MS. quae. Gkot. — Pcrpcram; sen- in editis. Paulo ante etiam vox Philippicis in «is

sus enim hie est, in loco qui sit a toto argumenta dem codicibiis pcrscripta est, breviata in editis.

duel ab ca notionc quae in generis nomine conti- Locus est Philipp. 4, 7.

ncatur; in со vero qui sit a genere, id ipsum ut Helena] Correxi locum e codicihus Rcichespectari

quod genus sit, ut quae de genere dican- nauensi, Darmstattcnsi, et Monaccnsi (C); vulgo

tur, ad species queque pertineant; totum cniin par- enim cditiim erat civilibus bellis. Cetcrnm nc hace

tiendo pcrirc, generis vim etiam per formas manare, quidem ipsa Ciceronis verba sunt; ille enim (Pbia

specie] MS. semper ab specie: sic ct infra lipp. 2, 22 f.): »ut Helena Trojanis, sic iste hu'ic

ab scripto. Sic in principio Arnobii pro a litibus rcipnblicac eansa belli, causa pestis atquc exitli

MS. ab litibus habet, ut rcfert Mcursius noster ex fuit.« Breviavit locum et Marius Victorinus (p. 156

execrptis exemplaris regü a magno SealigeГО da- Pith.): »ut Helena Trojanis, sic tu, Antoni, bujus

tis. Grot. belli semcu fuisti. •

54

426 Martiani Capellae lib. V. $. 487.

Item:„Ut saepe homines aegri morbo gravi, quum aestu febrique jactantur"

etc. Huic dissimilitudo contraria est, quae a Cicerone differentia nominatur,

quae res inter se diversas, non adversas, ostendit; cujus Cicero ponit exemplum

in Verrem: „Sed tu idem fecisse cris existimandus, si eodem consilio

fecisti." Hoc et in personis ostenditur, et in rebus, et in temporibus, et in

locis, et in aliis, quae nunc memorare longissimum est.

A CONTRARIO.

488 A contrario, ut vita et mors, ex quibus Terentius sie: „Nam si ilium

objurges, vitae qui auxilium tulit, quid facies illi, qui dederit damnum aut

malum?" Cicero tertio Philippicarum contra Antonium e contrario argumentatur

dicens: „Si ille consul fustuarium meruerit, legiones quid, quae consulem

rcliquerunt?"

489

A CONJUNCTIS.

A conjunctis autem fides petitur, quum, quae singula infirma sunt, ea

jactantur] Sequuntur apud Ciceronem (in Gatil.

1, 13) »si aqnam gelidam bibcriut, primo rclevari

vídcntur, dcinde multo gravius vebementiusque afflictantur:

sic bic morbus, qui est in república, relevatns

ietiue poena vehemcntius л i vis reliquis ingravescet.

«

a Cicerone] IVimirum in topicis (c. Ii) et de

inventione (1 , 44).

diversas] Sic non Grotianus tantum, sed Monacensis

ctiam codex (C) et Rcicbenaucnsis babent

pro divisas in editis; unde paulo infcríus ctiam

existimandus pro aestimandus reposui, ut apud

Ipsum Ciceronem (in Vcrr. 3, 92) legitur; reliqua

ex solo Cicerone corrigere nolui.

in temporibus] Scripsi с códice Monaccnsi (С)

pro in tempore; alia res cssct, si rcliqua quoque

singular! numero dicta cssent, ut apud Ciceronem

(de invent. 1, 44).

nam si ilium] MS. bunc locum Tercntii sic citat :

«Nam ut ilium objurges* cet.

Pion absurde. Grot. — Sed apud Terentium (Andr.

1, 1, 115) prorsus cade m le g un tur, quae hic Mar

ianus scripsit Vitac et mortis exemple Cicero

quoque utitur (de invent. 1 , 28).

fustuarium] ¡EvÁOXOJtLav. GnoT. — Miror Grotium

non vidisse bacc Martiani cum Ciceronis ver

bis (in Pbil. 3 , 6) non congrucre. Statuendum igitur,

verba illa ab eo in suum usum conversa, aut

prorsus oui i ss a fuisse. Sunt cnim codices, a qui

bus prorsus abstint.

conjunctis] Ciceroni (topic. 4 et 11) adjuncta

dicuntur.

Martiani Capellae lib. V. §. 489. 427

conjuncta vim veritatis assumant, ut: „Quid si accédât, ut tenuis antea fueris?

quid si, ut a varus? quid si, ut audax? quid si, ut ejus qui occisus est

inimicus?" singula haec, quia non sufficiunt, idcirco congregata ponuntur,

ut ex multis junctis res aliqua confirmetur.

AB ANTECEDENTIBUS.

Ab antecedentibus , sicut Cicero: „Quum ille non dubitaverit aperire 490

quid cogitaverit, vos potestis dubitare quid fecerit?" Praccessit cnim praedictio,

ubi est argumentum; secutum est factum, unde est quaestio; ::, .•

A CONSEQUENTIBUS.

A consequentibus vero conversim, ut quaestio in antecedentibus sit, 491

argumentum in sequentibus, hoc modo, ut, si hoc secutum est, illud prae- >f.y

cessent, ut: si peperit, cum viro concubuit. Exemplum de Verrinis: „Si

fincm edicto praetoris afferunt Kalendae Januariae, cur non initium quoque

nascitur a Kalendis Januariis?**

A REPUGNANTIBUS.

A repugnantibus argumentum sumitur, quum ostenditur duo sibi со- 49-

haerere non posse, verbi causa, ut et parasitus quis sit et ridiculus non sit,

quae per ncgationem simul esse non posse praedicantur hoc modo : non et

parasitus est Gnatho et ridiculus non est. Ejus loci exemplum est in re magis

ut quid si] Lego cum MS. »nt quid si accédât, si peperit] Hoc quoque ex Cic. (de inv. 1 , 29).

ut tenuis antea focris? quid si ut a varus?* Grot.— si finem] Eodem exemple (in Vcrr. 1, 42) jam

Vulgo cnim si quid, sed accédant codices Darm- usus erat Quinctilianus (5, 10, ТВ; p. 275 Spald.).

stattensîs et Reiclicnauensis, suntqnc тегЬа Cicero- sumitur] Scripsi e códice Monacensi (C) pro

nis (pro Roscio Amerino 31). est, quod in editis erat.

cogitaverit] Reichcnauensis codex cogitaret. ridiculus] Hoc enim parasitorum officium erat,

Eqiiidcin me legete apud Ciccroncm Laec yerba non ut et risnm excitarent et se ipsoe ridendos prachcmemini.

rent; undc Plautus (capt. 5, 1, 10):

54 *

428 Martiani Capellae lib. V. §. 492.

495

- 494

ipsa quam in forma verborum , ut Cicero dicit: „Is igitur non modo a te

periculo liberatus, sed etiam honore amplissimo ornatus, arguitur domi suae

te interficere voluisse.“ Et in Cornelia prima repugnare dicit, ut „divisores,

quos honoris sui ministros esse voluerat, lege ambitus vellet affligere.“

' A- CAUSIS.

Causarum locus late patet et multa disputatione tractatur; sed nunc

formam ejus satis fuerit demonstrare sub hoc exemplo: „Sed quum ob tua

decreta, ob judicia, ob iinperia dabantur; non est ita quaerendum cujus manu

numerarentur, sed cujus injuria cogerentur.“ Sed et Virgilius: „Mene fugis?“

AB EFFECTIS.

Ab effectis fit argumentum, quum in causa dubitatio est, ut: Fatum

probetur ex eo, quod homines etiam inviti servabantur in vita.

» Ilicet parasiticae arti maximam in malam cru

cem , -

Ita juventus jam ridiculos inopesque a se se

gregat.«

Adde eundem in Sticho (1, 5, 17) et de Gna

tlione Terentium (Ennuch. 2, 1).

in forma] Addidi in e codice Monacensi, pa

riter atque verba »ut Cicero dicit«, quae ab editis

aberant; sed quod idem in sequentibus exliibuit

domo sua eo minus recipere volui, quia vulgata

cum ipso Cicerone (pro rege Dejotaro 8) egregie

convenit.

divisores] Iidem qui et curiarum magistri, qui

candidatorum nomine pecunias viritim inter tribus

dividebant. Notat Pedianus in II. Verrinam. Gnor.

— Confer omnino egregiam Frid. Henr. Weis

manni dissertationem (de divisoribus et sequestri

bus ambitus apud Romanos instrumentis, Heidel

Fatum

bergae 1851), unde Grotii quoque errorem cog

nosces. Locum ipsum inter Cornelianae fragmenta

retulit Orellius (T. IV, P. 2, p. 481).

satis fuerit] Reliqua Cicero docebit (topic. 18;

partit. 26) et Quinctilianus (8, 10, 80 sequ).

sed quum] Locus est Ciceronis (in Verr. 2,

10): »sed quum ob tua decreta, ob edicta, ob

imperia, ob judicia pecuniae dabantur, non erat

quaerendum, cujus manu numerarentur, sed cujus

injuria cogerentur•, unde Martiano: quoque coge

rentur restitui, quod jam in anterioribus editioni

bus erat et codice Darmstattensi confirmabatur, pro

comgereretur, ut Grotius ediderat.

Virgilius] Didonis verba sunt (Aeneid. 4, 514);

»Mene fugis? Per ego has lacrimas dextramque

tuam te,

Per connubia nostra, per inceptos Hymenaeos •

cet,

Martiani Capellae lib. V. §. 494.

enim est causa vel vitae vel mortis; illa vero effecta sunt fati, vivere posse

vel mori.

populus plaudit.“

Cicero hinc probat: „Auli Hirtii vita populo cara est, quod ei

Hoc et Virgilius: „Degeneres animos timor arguit.“ Nam

timor est causa, ut degener sit animus, quod timoris effectus est.

A COMPARATIONE MAJORUM.

A comparatione majorum: „Quis dubitet a Siculis petisse pecuniam

Verrem, quum a Marco Octavio Ligure postularit?“ Virgilius: „Tu potes

unanimes armare in proelia fratres.“ Ex hoc utique probat et alionos posse,

quod minus est. Terentius: ,,Nam qui mentiri aut fallere instituerit patrem

aut matrem, tanto magis audebit et ceteros.”

A MINORUM COMPARATIONE.

A minorum comparatione, ut est: ,,Publius Scipio pontifex maximus

Tiberium Gracchum mediocriter labefactantem statum reipublicae privatus in

terfecit**; deinde jungit quaestionem, ubi modus est quidam: „Catilinam orbem

Aeuli Hirtii] In editis erat: »Auli Hircii vitam,

quae populo eara est. « Grotius corruptius etiam

edidit : » Auli IIircii vitam. Auli Hircii vita populo

cara est, quod ei populus « cet. Correxit deinde

in notis aliquatenus, ut inquit, e MS. suo. Equi

dem presso pede eodices meos Monacensem (C) et

Darmstattensem secutus sum. Ceterum noster non

ipsa Ciceronis (Pliil. 1, extr.) verba exseripsit»

sed libere hoc exemplo usus est.

effectus] Lege effectum. Gnor. — Haud male,

quum et effecta praecedant, et quod neutrum po

stulare videatur; sed tanta cura apud Martianum

quaerenda non est, qui ne ipso quidem exemplo

suo uti potuerit (Aeneid. 4, 15), ubi quum mani

festo degeneratio animi causa sit, quae timore tan

quam effectu prodatur, rem ita convertit, ut de

generes animi timorem, non hic illos arguere vi

deatur.

postularit] Sic e codicibus Grotiano et Darm

stattensi seripsi pro postularet, quum apud ipsum

Ciceronem (Verr. 1, 48) legatur »poscere pecu

niam non dubitarit.«

Virgilius] Servius quoque ad illum locum (Aen.

7, 558) observavit argumentari a majore ad minus.

Terentius] Apud ipsum poëtam (Adelph. 1, 1,

30) est insuerit pro instituerit, abestque et ante

ceteros ; recte utrumque, sed apud nostrum invitis

codicibus corrigere nolui.

Publius] Exemplum repetitum est e Cicerone

(Catil. 4 , 7); illud quod sequitur Terentianum ex

Andria (I, 1, 83).

49$

49{ »

450 Martiani Capellae lib. V. §. 497.

terrae caede atque incendiis vastare cnpientem nos cónsules perferemus?" Ex

hoc Terentii loco illud: „Hic parvae consuetudinis causa hujus mortem tarn

fert familiariter."

A PARIUM COMPARATIONE.

498 A parium comparatione Cicero: „Et si non minus jucundi atque illu

stres sunt ii dies quibus conservamur, quam illi quibus nascimur", et in

Pisonem: „Nihil interest utrum ipse consul improbis concionibus, perniciosis

legibus, rempublicam vexet, an alios vexare patiatur»". .. . ;

His igitur breviter demonstratis, ilia quae non excogitantur ab oratore,

sed a causa aut a reis suggcruntur, in tribus, ut diximus, rebus posita sunt:

in scriptura, ut tabularum; in auctoritate, ut testium; in necessitate, ut

tormentorum.

• ■ I . : . ' ■ ■ -

A SCRIPTO. ,.:„.■ .

499 A scripto argumentum petitur, quum ad dubiae rei probationem vel

chirographum vel testament um transactionis aut tabulae recitantur, ceteraque

hujusmodi, quae ita nota sunt, ut cxempla de oratione non quaerant.

AB AUCTORITATE ET TESTIMONIO.

oOO Ab auctoritate vero, ut: Africanum dixisse jure caesum esse Tiberium

Gracchum; aut quum testimonium, quo Veritas nudctur, affertur, ut Cnacum

et si] Locus est e Catilinariis (5, I); unde ct Aristotclc (rhetor. 1, 15) ct Cicerone (topic. 4),

verba »conservamur quam illi quibus«, quae pro- qui Gracco nomine aT£%va nuncupant

ptcr homocotelcuton exciderant, hortante jam Gro.

„ . . ■ transactionis] Fallor an exciderunt hie aliqua?

no, inartiano restituí. ...

,. -i t Ccrtc si reliqua omnia sana sint, transactiones levnprobis

concwnibus\ Irajccta tantnmmouo Iiaec a

. ■ r>; • /• n. м\ . gendum foret; nimis durum cnira esset genitivum

verba, ecterum Liceronis (in Fis. 5) sunt. ' 1 ° ' °

•¡ , i » í- re vt*M\t . i referre ad tabulas,

non excogitantur \ lnfra (§. 5ül)|nostcr hace

argumenta appcllat inartificialia , ducibus nimirum Africanum] E Cicerone (de orat. 2, 25).

Martiani Capellae lib. V. §. 500. 451

Pompejum de misso frumento celeriter testem nobis orator inducit. Auctoritas

igitur aut judicantis ant testis est. Huic parti adjunguntur oracula ceteraque

id genus.

A NECESSITATE.

Nécessitas vero dat fidem ex tor mentis aut somno aut furore aut vi- 50 i

nolentia, quae vocem alicujus rei extorquet invitis. Quae omnia quum ad

conjecturam causa, persona, facto adduntur, ipso testimonio vel confessione

vel scripto capiunt fidem vel amittunt. Nam et causa dicentis attenditur et

persona tractatur, et ipsius scripturae secum aut cum causa qualitas comparatur.

DE CONCILIATIONE ANIMORUM.

Sequitur, ut ad ea, quae conciliant aut permovent auditores, intentionem o02

suam flectat assertor, quoniam ad fidem faciendam haec quoque pertinere

praediximus. ConciKantur igitur animi tum personae tum rei dignitate. Perjudicantis]

Ita anteriores editiones codicesque

Darmstattensis et Reickcnauensis, Grotiue unde in~

dicanlis hauscrit, ignoro.

oracula] Confer Quinctilianum (5, 7, 3ö et 36)

et Ciccroncm (in partit. 2; topic 20).

nécessitas] Cicero (topic. 20): » Fat-it etiam né

cessitas fidem, quae quum a corporibus tum ab

animis nascitur. Nam et verberibus, tormentis, igni

fatigati quae dicunt, ea videtur Veritas ipsa dicere,

ct quae a pcrturbationibus animi sunt, dolore, cupiditate,

iracundia, me tu, quia necessitatis vim La

ben t , affermit auctoritatem et fidem. Cujus generis

et illa sunt, ex quibns nonnunquam verum invenitur,

pneritia, somnus, imprudentia, vinolcntia, in

sania « cet. De tormentor и m auctoritate apud antiquos

vide Iludhvalckcrum (de arbitïis Athcniensiuiu

p. î>J).

adduntur] In editis legebatur » add neun tur id

est«; sed practuli Darmstattensis codicis lectionem.

ipsius] Sic scripsi e codicibue Grotiano, Darmstattensi,

et Monacensi (C) pro ipsi; intcllige aualitas.

Sed gravius mendum supra ex eodem Mouacensi

correxi et causa scribendo pro nee in editis.

conciliantur] Paulo aliter Cicero (de invent, 1,

16): »Bencvolcntia quatuor с loéis comparatur, ab

nostra, ab adversariorum , ab judicum persona, ab

ipsa causa«, Áristotelem, ut videtur, secutus (rhetor.

3, 14, 7): Xèyexai de ravra hure rov Xèyovroç

yuti roi ccxQoarov xai rov Jtoâypiaroç

wxï rov kvavriov. Propiue ad nostrum accedit

Quinctilianus (4, 1, 6; p. 14 Spalding.): »Bcnevolentiam

aut a personis ducimus aut a causis accipimns.

Sed personam m non est, ut plcrique credideruut,

triplex tau tum ratio, ex litiga lore et ad'

452 Martiani Capellae lib. V. §. 802.

somac aut auditoris aut rei vel ipsius oratoris aut adversarii. Auditoris

sic: „Qualem te jam antea populo Romano praebuisti, quum huic eidem

quaestioni judex praeesses, talem te et nobis et populo Romano hoc tempore

impertias.“ Rei vero, ut pro Dejotaro: „Quem ornare antea cuncto cum

senatu solebam pro perpetuis ejus in nostram rempublicam meritis.“ Oratoris

vero, quum de se non superbe, sed moderate loquitur; quale est istud:

„Quum quaestor in Sicilia fuissem, o judices, itaque cx ea provincia deces

sissem, ut Siculis omnibus jucundam diuturnamque memoriam quaesturae

nominisque mei relinquerem, factum est, uti quum summum in veteribus pa

tronis multis, tum nonnullum etiam in me praesidium suis fortunis constitutum

esse arbitrarentur.“ Sed haec plenius in exordiorum praeceptis edisseram.

Ab adversarii vero persona conciliatio fit, dum illius iniquitate aut arrogantia

demonstrata nostra modestia commendatur. Sed haec posterius, et in prin

cipiis; quanquam nunc non orationis partes, sed dicendi formas et faciendae

fidei species numeramus; quo loco patheticae quoque dictionis attendimus .

facultatem , cujus vis vel in communibus locis vcl in epilogis maxime conti

`versario et judice ; nam exordium duci nonnun

-

Scilicet illo

tempore plerumque alius pro litigatore causam age

quam etiam ab actore causae solet.«

bat, etsi pro una persona haberi possent, unde

caute noster »rei vel ipsius oratoris« dixit.

populo Romano] In editis: »publicae rei.« Error

ex notis P. R. Gnot. — Recte in codicibus Rei

chenauensi et Darmstattensi siglae majoribus literis

P. R. scriptae reperiuntur. Codex Monacensis (C),

e quo totum locum correxi, conformis est Cicero

nis (pro Roscio 4 f.) ipsius verbis. Vulgo enim

praeterea jam omissum erat et et ante nobis, et

impartias scriptum erat pro impertias.

omnibus] Post hanc vocem in editis sequitur

etc., in codicibus Monacensi vero, Reichenauensi, et

IDarmstattensi hae reperiuntur breviatae voces siglis

seriptae : »iu. di. g. m. nomm. m. r. f. u. t. e. s. i.

u. pa. mul. t. n. nu. et. i. pr. s. f. o. a. r.« e

quibus nullo negotio ipsa Ciceronis (div. in Cae

cil. 1) verba restitui, quae Martiano omnino red

denda erant. Quis erit enim qui sibi persuadeat,

exemplum a nostro allatum fuisse, quod nemo in

telligeret? praesertim quum nec locum laudaverit

et ne auctorem quidem, a quo illud mutuatus esset.

quanquam] Magis ad sensum accommodatum

fuisset quandoquidem, quod haud scio an e bre

viata voce forte corruptum fuerit.

patheticae] Adi Ciceronem (in orat. 37) et

@uinctilianum (6, 2, 8 et 10; p. 490 sequ. Spald.);

et confer superiorem locum (§. 475).

vel in communibus locis] Omissa haec apud Gro

tium e prioribus inserui editionibus, quibus adsti

pulantur codices Ileichenauensis et Darmstattensis.

Martiani Capelläe lib. V. §. 80S. 453

netur. Nec mea primordia quidem apud veteres hac ammorum permotione

caruere, quod tunc demonstrabitur, quum ordiendi praecepta tractabimus.

Interim generatim, quibus mentes affectibus incitentur* nulla partium definitionc

signabo.

DE COMMOTIONE ANIMORUM.

Commoventur igitur auditores aut miseratione aut odio aut invidia aut 504

metu aut spe aut ira ceterisque similibus. Miseratione, quum calamitates

alicujus magno dolore tractamusj quum iniquitatem temporis vel periculi

magnitudinem memoramus, ut in séptima Verrinarum: „Patres hi quos videtis

jacebant in limine, matresque miserae pernoctabant ad ostium carceris ab

extremo complexu liberum exclusae; quae nihil aliud orabant nisi ut filiorum

extremum spiritum ore excipere sibi liceret." Ab odio, quum adversarii factum

vel viris bonis vel judicibus ostenditur exsecrandum , ut quum judicum corruptio

docetur a Verre jactari; item: „Quum in avaritia, scelere, perjurio vos

пес mea primordio] Nec supple vi e códice Mo- librum quinfum, qui a nostro oratio appellator senaccnsi

(С). Ordiendi praecepta, quorum meminit, ptima.

infra (§. 545) dabuntur. videtis] Huno, ctiam locum in integrum restituí,

caruere] Sic codices Reicbenauensis, Darmstat- e¡qmdem ¡n editís vidi legitur pro videtis addito

tensis, Monacensis '(C) et anteriores editiones. Gro- etc- ita ut ncm0 exemplnm Loe intclligere possit,

tius absque sensu cávete edidit. ЧиоА e Verrinis (5, 45) sumtum esse Martianus

ipse prodidit. Siglas quamvis pluríbus locis corra»

commoventur] Hic prae ceteris conferendus est „ . .. ... .

J r ptas e Jnonaccnsi (ü) liic subjiccrc non gravabor,

Aristoteles, qui integro secundo libro rhetoricorum . _ , , tj , . ^

' ■ ■ quae si aliud mini Loe saltern probant, iuartiadc

comino tionîbus animorum agit. . . ' . .... , ,.

° num cxcmpltim to tum, sicut ipsum cdidi, dédisse.

Séptima Уепппагит] DIam orationem dénotât, Sunt vero siglae bac: »a. i. 1. p. m. a. q. m. p. a.

quae in nostris editionibus libri quinti nomine in- и. o. s. c. a. r. a. b. cons. 1. I. ex. q. nihil a. o.

scribitur: quo patet, Martiani temporibns Terrina- nibil u. f. s. post s. p. ex I.« Paulum mutatas codices

rum nomine priinam appcllatam fuisse, quae nobis Darmstattcnsis ас Reicbenauensis exhibent.

in Caecilium sive divina lio dicitur; secundam, quum in avaritia] Excmplum hoc et duo quae

qnac actio prima in Vcrrcm; tertiam, quae primus scquiintiir e libris in Verre m (1, 14. £ et 5, 4)

actionis secundae liber, et sic deinceps nsque ad repetita sunt.

55

454 Martiani Capellae lib. V. §. 804.

505

sui similes esse arbitratur.** Invidia est, quae quodam livore inficit auditores;

ut est: „Quod ad tuam ipsius amicitiam ceterorumque hominum magnorum

atque nobilium faciliqrem aditum istius habet nequitia et audacia , quam cu

jusquam nostrum virtus et integritas.“ Item: „Istum rebus omnibus undique

ereptis impune eludentem 'circumfluere et abundare.* Potest quidem ct illa

res auditorum mentes incendere, ut si alicujus exaggeres tyrannicum spiritum,

aut potentiam non ferendam. Metum vero excitari vel propriis vel commu

nibus periculis. Propriis, ut: „Hoc est judicium, in quo vos de reo, populus

Romanus de vobis judicabit**; communibus autem , ut est: „Videor mihi

videre hanc urbem, lucem orbis terrarum , arcem omnium gentium, subito

uno incendio concidentem.“ Spe quoque 'animi perturbantur, quum beneficia

aut obsequia promittuntur, ut quum fidem Milonis Pompejo pollicetur, et:

„Caelii in ommi vita servitium obstrictum vobis ac liberis vestris habebitis.“

Ira etiam vehementer animos turbat, ut quum exaggerat et exclamat Tullius

in curia sedere socios Catilinae: „O dii immortales, ubinam gentium sumus?

quae respublica hic habetur? in qua urbe vivimus? hic, hic sunt nostro

in numero, patres comscripti.“ Similes alii permiscentur affectus, qui quum

ad persuadendum plurimum valeant, extra causam tamen sunt, nec apparere

in oratore manifestius debent, ne insidiis judicem capere, non ratione dc

ducere videatur. -

-

potentiam] Insigne hujus artificii exemplum prae- Caelio f.) verba. Vocem tamen vulgo omissam ve

bet Demosthenis oratio in Midiam, quae tota fere stris codices Reichenauensis et Darmstattensis habent.

0 dii] E notissima in Catilinam oratione (I, 4).

Additae sunt in Darmstattensi et Reichenauensi sig

in hoc loco tractando versatur.

hoc est] Ex aetione prima in Verrem (16). De

metu confer Quinctilianum (4, 1, 20; p. 25. 6,

1, 15; p. 421. 6, 2, 21; p. 805 Spald.).

eoncidentem] Addit codex Monacensis (C) »si

iste liberatus fuerit.« Sed haec apud Ciceronem (in

Cat. 4, 6) non leguntur.

quum fidem] Ex oratione pro Milone (26) hoe

exemplum sumsit.

obstrictum] Paululum immutavit Ciceronis (pro

lae: »s. m. i. num. p. c.«, unde vulgo omissa sup

plevi.

extra causam] Sant quae Graece $æ)yoevur

vel é§ao toù tgdypuxtog övra (confer C. Fr.

Hermannum ad Lucian. de hist. scribend. p. 545),

quibus Areopagum notum est oratores prorsus ab

stinere jussisse; nam, ut ait Seneca (de ira 1, 16):

»ratio nihil nisi id ipsum de quo agitur spectat.

Martiani Capellae lib. V. §. 806.

DE DISPOSITIONE.

His igitur ad fidem faciendam prudenter inventis ordo rerum est so

ciandus, quae pars dispositio vocitatur, qua quid dicendum quove loco,

quid penitus omittendum, quomodo etiam et quando et ubi, prudenter in

spicimus. Duplex igitur hujus partis est ratio: aut enim maturalis est ordo,

aut oratoris artificio comparatur; haturalis, quum post principium marratio,

partitio, propositio, argumentatio, conclusio, epilogusque consequitur; artificio

oratoris, quum per membra orationis quae dicenda sunt digerimus, et hoc ex

causae utilitate, mon ex temporis serie coaptamus; ut pro Milone factum, quum

quaestiones quasdam ante narrationem,

non ex ordine naturae, sed ex causae

<e

ira vanis et extra causam obversantibus commo

vetur. « Quanquam interdum extra causam se vagari

ipse Cicero confitetur (pro Milone 54; pro Cae

cina 52).

duplex] Videantur Auctor ad Herennium (5, 9),

Cicero (de orat. 2, 76), Quinctilianus (2, 13, 4 ;

p. 520 Spald.) et Sulpicius Victor (p. 246 Pith.).

post principium] De quatuor prioribus partibus

infra (§. 886. 883. 887) agit, posteriores duas au

tem (§. 868) junetas proponit, quum orationis con

clusio, epilogus, et peroratio unum idemque sit

(v. Qninctilianum 6, 1, 1; p. 445 Spald.).

artificio] Curius Fortunatianus (p. 69 Pith.)*

» naturalem ordinem sequimur, si nihil nobis oberit

in causa; si aliquid oeeurrerit, necessitate utilitatis

ordinem immutabimus naturalem, sequemur artifi

cialem. « Monendum tamen, Auctorem ad Heren

nium (5, 9) artificiosum ordinem appellare, quem

noster naturalem ; siquidem » genera dispositionum

duo esse« ait, »unum ab institutione artis profectum,

alterum ad casum temporis accommodatum•, et prius

quidem in eo spectari •nt utamur principio, nar

ut praejudicia refutaret, induxit, quod

utilitate mutavit; et pro Cornelio primo

ratione, divisione, confirmatione, eonfutatione, con

clusione« ; deinde vero : » est antem« inquit »et alia

dispositio, quae, quum ab ordine artificioso rece

dendum est, oratoris judicio ad tempus accummo

datura ; quanquam in extremo capite : »liis commu

tationibus et translationibus partium saepe uti ne

cesse est, quum ipsa res artificiosam dispositionem

artifieiose commutare cogit.«

non ex temporis] Quinctilianus (7, 1, 2): »Sed

meminerimus ipsam dispositionem plerumque utili

tate mutari, nec eandem semper primam quaestio

nem ex utraque parte tractandam a eet.

pro Milone] Cicero (cap. 5): »Sed antequam ad

eam orationem venio, quae est propria nostrae

quaestionis, videntur ea esse refutanda, quae et

in senatu ab inimicis saepe jactata sunt, et in con

cione ab improbis, et paulo ante ab accusatori

hus; ut omni terrore sublato rem plane quae venit

- in'judicium videre positis.«

praejudicia] Adversarii enim Milonis et a senatn

judicatum esse jactabant, caedem in qua P. Clo

dius occisus esset, contra rempublicam esse faetama

55 *

456 Martiami Capellae lib. V. §. 806.

507

refutata sunt crimina, quae secuta sunt tribunatum, post ad ipsum tribunatum

recursus est factus; quae dispositio artificialis, ut diximus, nominatur. In

Verrem autem naturalem temporum ordinem tenuit, ut primum quaesturam,

tum legationem , deinde duas ei praeturas objiceret, servata temporum ratione;

quam , nisi causae repugnet utilitas, necessario prosequemur. At ubi majora

quaeque potissimum et invidiosiora purganda sunt, ab his sumitur refutationis

exordium ; ut pro Cluentio conjecturae partibus expeditis ad praescriptionem

legis accessit, ordine videlicet commutato, ne si- Cluentium legis assertione

- - e.

defenderet, fugere causam diffidentia videretur. ni$*

-

$.

DE ELOCUTIONE.

Duabus his officii partibus absolutis, elocutionis cura est intimanda;

quae quum constet in singulorum animadversione verborum, hoc ab eloquentiae

nomine separatur, quod illa totius operis oratorii virtus est, haec pars habetur

officii. Cujus Cicero duo quasi fundamenta, duo dicit esse fastigia. Fundamenta

(eap. 8), et Cn. Pompejum rogatione sua et de re spiciat, ignoro; proxime tamen accedit ille (de orat.

et de causa judicasse (c. 6). 3, 57 f.): »quasi hoc solum quoddam atque fun

ut pro Cluentio] Ut inserui e codice Darmstat- damentum est, verborum usus et copia bonorum;

tensi, praetereaque Reielienauensis auetoritate delevi sed quid ipse aedificet orator et in quo adjungat

non , quod vulgo ante defenderet legebatur; quod artem, id esse a nobis quaerendum et explicandum

recte me fecisse intelliget qui ipsam Ciceronis ora- videtur.« Adde, Gerardum Joannis Vossium (insti

tionem (cap. 82 sequ.) inspexerit, ubi consulto se tut. orator. 4, 1 , 2): » quemadmodum autem aedi

ait Cluentii causam non lege sed facto ejus de- ficia, ita elocutio universa duobus constat, funda

fendisse, ut non saluti modo ejus verum etiam mento et exaedificatione sive structura, sub qua,

existimationi prospiceret, factoque demum purgato ut inferius dicemus, eompositionem et dignitatem

ad legis mentionem transit, etsi videretur, si nihil comprehendimus. • Fundamentum enim appellat ele

aliud voluisset, nisi ut eausam obtineret, lege re- gantiam , quae secundum Auctorem ad Herennium

citata perorare potuisse. • (4, 12) distribuitur in Lalinitatem atque explana

eloquentiae] Cornelius Fronto (II, pag. 478 - tionem. Paulo aliter Cieero (de orat. 1, 52): » au

Maji): »eloquentia perfecta vis orationis, eloquium dieram etiam quae de orationis ipsius ornamentis

pars supposita commode eloquendi. « traderentur; in qua praecipitur primum ut pure et

Cicero] Quem potissimum locum Martianus re. Latine loquamur, deinde ut plane et dilucide, tum

Martiani Capellae lib. V. §. 808. 457

sunt Latine loqui planeque dicere; quorum unum Grammatice loquente didicistis,

quum ejus vobis insinuata est subtilitas. Fastigia vero sunt copiose ornateque

dicere, quod non ingenii $ed laboris est maximi, exercitatione etiam diuturna,

qua non solum uberior sed illustrior quoque facultas acquiritur. Hujus rei

duplex ratio est: una, qua in singulis verbis lumem appareat; altera, ut dig

nitas eloqueudi copulationis ipsius decore servetur. In singulis vero aut pro

prium aut translatum mutuatumque conquiritur. . Propria sunt vetusta prae

cipue; nam tum, quum proceres vel nescirent haec dicendi ornamenta vel ap

petere non auderent, propriis utebantur ; sed quia verborum veterum jam

exolevit usus, non sunt audacius usurpanda illa, quae cum aetate mutata sunt.

ut ornate, tum ad rerum dignitatem apte et quasi

decore« , quae eadem Quinctiliani est doctrina (8,

1 , 1).

exercitatione] Lege »exercitationis etiam diu

turnae.« Gnor. — Possis tamen vulgatam quoque

tueri, si pro ablativis absolutis accipias. Ceterum

in anterioribus editionibus est quia pro qua, et

acquiritur pro exquiritur, quorum posterius Rei

clienauensi quoque codice adstipulante restitui.

duplex ratio] Quinctilianus (8, 1, 1): »Igitur,

quam Graeci qog&6vv voeant, Latine dicimus elo

cutionem. Eam spectamus verbis aut singulis aut

conjunctis.« Sed propius etiam ad nostrum Cicero

(de orat. 5, 37): »Omnis igitur oratio conficitur ex

verbis; quorum primum nobis ratio simpliciter vi

denda est, deinde conjuncte. Nam est quidam or

natus orationis, qui ex singulis verbis est3 alius,

qui ex eontinuatis conjunetisque constat. Ergo ute

mur verbis aut iis, quae propria sunt et certa quasi

vocabula rerum paene una nata cum rebus ipsis,

aut iis quae transferuntur et quasi alieno in loco

collocantur, aut iis quae novamus et facimus ipsi a

cet.

mutuatumque] Recepi lectionem a Grotio in

marginem conjectam, pro vulgata mutatumque, ut

sibi constaret Martianus, eui supra quoque (§. 589)

mutuantur reddidi. pro mutantur in simili argu

mento, praesertim quum Ciceronem ipsum (orat. 27)

mutata verba a translatis distinguere potius vide

rem: »translata ea dico, quae per similitudinem ab

alia re aut suavitatis aut inopiae causa transferun

tur; mutata, in quibus pro verbo proprio subjici

tur aliud, quod idem significet, sumtum ex re ali

qua consequenti« ; licet ex eodein loco appareat

mutata aeque ac, translata propriis opponi.

vetusta] Cicero (Brut. 74): »Solum quidem et

quasi fundamentum oratoris vides locutionem emen

datam et Latinam* cujus penes quos laus adliuc

fuit, non fuit rationis aut seientiae, sed consuetu

dinis. — Aetatis illius ista fuit laus, tanquam in

*.

nocentiae, sic Latine loquendi« cet.

-

- - ** : - *

-

*

-

exolevit] Vide Ciceronem (de. orat, 3, 40 f. et

13), Seneeam (epist. 38; p. 481. ep. M 143. p. 640

Lips.), Quiaetilianum (1, 6, 41; p. 168. 2, 5,

21; p. 297 Spald.), Macrobium (in Saturnal. 1, 8);

Gellium (11, 7), et quos praeterea laudavit C. Fr.

Hermannus (ad I.uc. de hist. conscr. p. 269). :

$09

458 Martiani Capellae lib. V. §. 809.

Itaque alucinari et corritum et caperatum similiaque praetereuntes utemur his,

quae consuetudo recipiet; nec tamen sordidis, nisi quum rei sententiaeque

vis exigit, ut quum Cicero voleps crudelitatis invidiam facere ait: „gurgulio

nibus exsectis reliquerunt**. et: „virgis dlebem Romanam concidere*: nec im

•) p •

decore Virgilius vitandae humilitatis aucupio lychnos pro lucernis ait. Quod

si res verba propria non habeat, novamda sunt aut alienis utendum. Novantur

autem duobus modis verba, aut quadam fictione, aut declinatione praesumta,

alucinari] Rectius sic in codicibus Darmstat

tensi et Reichenauensi, quam hallucinari in editis

(6ell. 16, 12), quamvis a veteribus et Cicerone

ipso aliquando sic scriptum esse non sit ignotum.

cerritum] Plautinum vocabulum est, quo tamen

et Cicero (ad Att. 8, 7) et Horatius (sat. 2, 5,

277) aliquando usi esse videntur, nec ipse noster

infra (§. 806) uti recusavit pro insano.

caperatum ] E Pacuvii Duloreste attulit Varro

(L. L. 6, 6) » caperata fronte a eaprae fronte«;

mox obsoletum Appulejus postliminio reduxit.

quum Cieero] Nuper demum Angeli Maji me

rito (in M. T. Ciceronis sex orationum partibus

ante nostram aetatem ineditis, Mediolan. 1817) re

perta est oratio in qua hoc fragmentum exstat (pro

Tullio 10, s. 21): »tantumque odii crudelitatisque

habuerunt, ut eos omnes gurguliomibus insectis re

linquerent, ne si quem semivivum ac spirantem

reliquissent, minor his honor haberetur.« Neque

tamen lectionem insectis Martiano obtrudere volui,

licet nec vulgatam ejectis, nee quam in margine

Grotius posuit exactis probarem; scd quod jam

Grotius conjectura assecutus erat praebetque codex

Reieliemanensis, exsectis reposui, Praeterea ante

Cicero inserui quum e eodieibus Reichenauensi,

Darinstattensi, et Monacensi (C).

qurgulionibus] Obscoeno sensu dixit Persius

(4, 58): -

• Inguinibus quare detonsus gurgulio exstat*

neque dubito quin ita Martianus quoque acceperit,

inprimis si revera exseetis ille scripserit, quod pro

prium vocabulum est de eastratione (Quinetii. 7,

4, 8); Ciceronem tamen de gutture intellexisse

manifestum est.

virgis] Ex oratione in Verrem (2, 1, 47).

Virgilius] In Aeneide (1, 726):

— • dependent lychni laquearibus aureis.«

verba propria] Secutus sum codicem Monacen

sem (C); vulgo enim erat: »quod si sua res pro

pria verba non habeat.«

novantur] Egregie de his praecipit Curius For

tunatianus (p. 70 Pith.): »Tertius modus est, ut

novemus verba, quae tamen parcius debemus at

tingere; nam et aegre novum verbum facere possis

lene ac decorum, et fere aspernantur homines quae

non reeognoscunt. Vir perfectissimus dixit: verbis

utendum est ut numis publiea moneta signatis.

Verba quibus modis novantur? primo Graeca trans

ferimus, ut nova ex his Latina confingamus; de

hinc per congeminationem , ut Cicero »feras soli

vagas • dicit; et per derivationem novare possumus,

ut ab autumno Cato ait autummitatem , et a per

petiendo Cieero perpessionem. •

fictione] Codices secutus Darmstattensem, Rei

chenanensem, et Monacensem (C) omisi, quod ia

editis sequitur, verborum,

Martiani Capellae lib. V. §. 810. 459

aut duorum quae usitata sunt conjunctione composita. Finguntur maxime

quum transferimus, ut qui aeouoernroe qualitatem esse dixerunt, quod nomen

nunquam fuerat in Latinis; quo et auribus temperandum, et insolentia fugienda,

quam vitans Cicero Soterem salvatorem noluit nominare, et ait: „qui salutem

dedit*; illud enim nimis insolens videbatur. Derivatione quoque fiunt verba,

quae grammatici paragoga nominarunt, ut dicimus florea rura, et : „campique

ingentes ossibus albent“, quod satis crispa inflexione Horatius albicent dixit.

His plerumque Grammatice utitur, licet Tullius gramdiferas possessiones dicat

et grandiloquos oratores. Huic diligentiae subjungitur translatorum cura ver

qualitatem] Cicero (acad. I, 7): »Dabitis enim

profecto, ut in rebus inusitatis, quod Graeci ipsi

faeiunt, a quibus haec jam diu tractantur, utamur

verbis interdum inauditis. — Qualitates igitur ap

pellavi, quas rrouötntoec Graeci vocant, quod ip

sum apud Graecos non est vulgi verbum, sed plii

losophorum, atque id in multis.« Adde eundem

alio loco (de nat. deor. 2, 57). Ceternm codices

Monacensis, Reichenauensis, Darmstattensis habent

qualitates , quod tamen quia Graeco non respon

det, recipere nolni.

Soterem] Cicero enim (in Verr. 2, 2, 63),

postquam Verrem »non solum patronum istius in

sulae, sed etiam Sotera inscriptum se vidisse Sy

racusis a dixerat, »hoc, pergit, quantum est? Ita

magnum, ut Latino uno verbo exprimi non possit.

Is est nimirum Soter , qui salutem dedit. « deftr

omnino Forcellinum (in lexico), qui Christianos de

mum scriptores Salvatorem dixisse monet.

paragoga] Diomedes (p.309 f. Putsch.): »Sunt

quaedam principalia , quae Graecis aegótórwmroe

dicuntur, ut moms , fons , villa , schola , hortus ;

ex his nascuntur derivativa, quae apud Graecos

ragoeyoeyâ dicuntur, ut fomtanus, montanus, vil

laticus , seholasticus , horticus. •

florea rura] E Virgilio (Aen. i, 430);

» Qualis apes aestate nova per florea rura

Exercet sub sole labor.«

campique] Versus et ipse Virgilii est (Aen.

12, 36);

»Sanguine adhuc eampique ingentes ossibus al

bent. «

In editis quidem Martiani exemplaribus erat vi

rentes pro ingentes, sed codices Grotianus, Darm

stattensis, et Monacensis (C) genuinam leetionem

praebuerunt. Similis est alius Virgilii versus (Aen.

8, 865): ' '

• Difficiles quondam multorumque ossibus albos.~

crispa] Non vituperat hac voce, sed laudat;

quemadmodum Gellius (1, 4) et Plinius (15, 9,

18). Horatii loeus in carminibus est (1, 4, 4).

grandiferas] Ubi recentiores apud Ciceronem

(Phil. 2, 59 f.) grandi foenore ediderunt, Martianns

certe grandiferas legit. Sunt enim Ciceronis codi

ces, in quibns ita scriptum sit (Graev. 5, 2; p. 612).

Monacensis (C) perperam grandistras; Reichenau.

ensis et Darmstattensis recte grandiferas, quod re

cepi ; Grotius enim ediderat glandiferas, quod ta

men etiam defendi potest, quia illo Ciceronis loeo

• quibusdam ita legitur et noster infra (§. 702) si.

mili voce palmiferas utitur.

grandiloquos] Non Cicero solus (i'usc. 8, 51 f)

$11

5I2

440 Martiani Capellae lib. V. §. 812. -

borum, quum res aut sua non invenit verba, aut quum volumus splendidius

aliquid explicari. Ergo aut inopiae aut decoris causa transferuntur: inopiae,

quum dicimus gemmare vitem et luxuriare segetes laetasque perhibemus; de

sunt enim propria, et commodantur adscita; decoris vero, ut: bellum subito

exarsit, quum potuerit dicii exstitit. Et item possumus ab omnibus sensibus

mutuari, ut ab oculis lux libertatis, et odor legum, et: „silent leges inter

arma”, et a gustu: „o nomen dulcis libertatis.“ Verum non debet haec trans

latorum alienorumque verborum affectatio sine moderatione captari, nec longe

petita debent esse translata, ut si dicas luxuriosam Charybdim. Vitandum

quoque ne turpis sit similitudinis usurpatio , ut si dicas „castratam Africani

morte rempublicam* aut „Clodium stercus senatus.** In hoc genere trans

- - - -

--

- - ----

ferendi etiam allegoriam poëtae praecipue nexuerunt, et Cicero, quum dicit:

»Senatum a gubernaculis dejecisses, populum Romanum e navi exturbasses,

sed Quinctilianus etiam (10, 1, 66; p. 84 Spald.) tertium ex oratione pro Milone (4), et quartum

hae voce utitur. Videtur autem priori minus pla- iterum e Verrina (8, 63) desumta sunt.

euisse, qui (orat. 5) ea usus addidit , ut ita dieam.« eastratam] Restitui locum e codicibus Darm

inopiae] Iisdem exemplis supra (§. 579) utitur, stattensi et Monacensi (C); vulgo enim ridicule le

ubi vide notam gebatur » castratam Afrieam mortuam rempublicam.«

-

- -

- -

- Eodem Cieero (de orat. 5, 41) exemplo usus erat,

sensibus] E Cicerone, qui (de orat. 5, 40):

et post eum Quinetilianus (8, 6, 18; p.309 Spald.).

stereus] Paulo aliter Cicero (de orat. 5, 41):

»nolo stereus curiae diei Glauciam. « Atque hoe

•translatio* inquit »ad sensus ipsos admovetur, ma

xime oculorum, qui est seusus acerrimus, Nam et

odor urbanitatis, et mollitudo humanitatis, et mur- nomen sie, non Clodium , apud nostrum quoque

mur maris, et dulcedo orationis sunt ducta a ceteris seriptum fuisse, ex eo colligo, quod in Monaeensi

sensibus. « pro eo legitur »Claudium ; tamen nihil mutare

odor] Credo hie voces aliquot deesse, et le

gendum : » ut ab oculis, lux libertatis; ab olfactu,

odor legum ; a loquela, silent leges inter: arma.e

Grot.— Martianus fortasse haud necessariam lianc

additionem putavit, arbitratus legentes ipsos facile

perspecturos esse , cuinam sensui quodque exem

plum esset adscribendum. Ceterum exemplorum pri

ora duo ex uno Ciceronis loco (in Verrem 8, 61),

ausus Summ.

allegoriam] Haec enim tota translationibus con

stat (Cic. orat. 27). Reete igitur Quinctilianus (8,

6, 43 p. 505. 9, 2, 46; p. 409): »continuata pug

tapogè faeit dèmyogiav« ; quibus immodice

usurpatis totum ait (8, 5, 26; p. 228 Spald.)

prope mutari sermonem.

cum grege] Recepi lectionem a Grotio in mar

Martiani Capellae lib. V. §. 812. Ae4

ipse archipirata cum grege praedonum impurissimorum plenissimis velis ma

vigares”, et in Pisonem: ,,ut qui in maximis tempestatibus ac fluctibus reipu

blicae navim gubernassem salvamque in portu collocassem, frontis tuae nubecu

lam et collegae tui contaminatum spiritum pertimescerem?“ Usurpatis ergo his

similiter pluribus verbis elocutus est, quae suis fortasse angustius aut humilius

diceret. Item translata quodammodo sunt, quae aut ex parte totum , aut ex

toto partem, aut ex uno plures monstrant, aut ex pluribus singula. Ex parte

totum, ut: „in puppim ferit unda”, aut: „me iisdem parietibus tuto esse tecum*

pro eadem domo. Hunc tropum metonymiam grammatici memorant, cata

chresin etiam Graeci, quam nos abusionem dicimus, ut quum perhibemus

maturam deorum pro substantia. In conjunctis vero verbis orationisque con

textu servanda sunt haec, ut constructio coagmentata et conclusio perfecta

gine positam, quum vulgo cum deesset. Locus est

in oratione pro domo (cap. 10).

ut qui] Conjunxi quae Grotius interpunctione

separaverat »ut: quia , Ciceronem secutus (in Pi

son. 9).

his] Grotius edidit haec ; quoniam [autem vox

usurpatis praecessit, anteriorum editionum lectio

nem omnino praetuli.

in puppim] Virgilius (Aen. 1, 118):

»Ipsius ante oculos ingens a vertice pontus

In puppim ferit«— —

quem haud scio an ipse noster respexerit.

parietibus] Cicero (de orat. 5, 42): »Videtis pro

fecto genus hoc totum, quum inflexo commutato

que verbo res eadem enunciatur ornatius; cui sunt

finitima illa minus ornata, sed tamen non ignoranda,

quum intelligi volumus aliquid aut ex parte totum,

ut pro aedificiis quum parietes aut tecta dicimus,

aut ex toto partem« cet. Exemplum et ipsum e Cice

rone (Catil. 1, 8) petitnm est.

memorant] Ita melius codex Monacensis (C)

pro memoraverunt in editis. Hausit vero e Cicerone,

qui (orat. 27) »hypallagema , inquit, »rhetores, me

tonymiam grammatici vocant, quod nomina transfe

runtur; Aristoteles autem translationi haec ipsa sub

jungit et abusionem , quam x«täzgn6vv vocant.«

De eadem confer Quinctilianum (8, 2, 8; p. 199.

8, 6, 54; p. 525. 9, 1, 8; p. 565 Spald.).

coagmentata] Miror Grotium edidisse coaugmen

tata , quod niliili est; nostram autem lectionem,

quam etiam Monacensis codex (C), Reichenauensis,

et Darmstattensis praebent, ad marginem rejecisse.

Confer modo Ciceronem (de orat. 5, 45): »Sequi

tur comtinuatio verborum, quae duas res maxime,

collocationem primum, deinde modum quendam for

mamque desiderat. Collocationis est componere et

struere verba sic ut neve asper eorum concursus

neve hiulcus sit, sed quodammodo coagmentatus et

levis.« Ubi quem modum formamque appellat, nu

merum orationis spectat, quem noster conclusionis

vocabulo significat, ipsum Ciceronem (de orat. 2,

9; orat. 81) secutus, infraque (§. 819 sequ.) pluri

515

56

Æ42 Martiani Capellae lib. V. §. 814.

$14

--——==~—--

proveniat, et quodam schemate dictio venustetur. Jam compositionis praecepta

percurram, cujus vitium maximum est, hiulcas et asperas voces, frenos etiam,

iotacismos, metacismos, labdacismos, homoeoprophorom, dysprophoron, et poly

signa non vitare, vel cujuslibet literae assiduitatem in odium repetitam, ut:

„sale saxa sonabant*; et: „casus Cassandra canebat.“

bus tractat; collocatio autem idem est cnm com

structione sive compositione , de qua mox (§. 514).

schemate] Haec apud Quinctilianum quoque (8,

1, 1 ; p. 193) tertia pars est, qui »in conjunctis

verbis illud intuendum esse « docet, »ut emenduta

sint, ut eollocata, ut figurata.« Plura de figuris

infra (§. 825) docebuntur.

compositionis] De hac vide Ciceronem (orat. 44

sequ.), cui nullam partem hujus operis magis ela

boratam esse Quinctilianus affirmat; praetereaque

Auctorem ad Herenniuin (4, 12), Dionysium Ha

hicarnassensem, qui singularem libellum hac de dis

ciplina scripsit, Quinctilianum (9, 4), Curiumque

Fortunatianum (p. 75. 74 Pitli.) cnjus ipsa verba

comparandi causa subjeci: »in structura observanda

sunt, ut frequentior sit rotunda, ne hiulca sit

vocalium et maxime longarum crebra concursione;

ne aspera duarum consonantium conflictu; ne mo

mosyllaba una plura jungantur; ne brevia multa

continuentur, ne longa multa; ne ultima syllaba

prioris verbi eadem sit quae prima posterioris; ne

prima et ultima efficiant obscoenitatem; ne multis

exilibus verbis aut syllabis vastis deformetur oratio;

ne plures genitivi pluralis jungantur« cet.

frenos] Tam frenos quam frena dici notum est

(Voss. Aristarch. 1 , 42; Op. II, p. 187; de vitiis

serm. 1 , 15; p. 21), sed mirus hoc nostro loco

vocis usus; quam tamen quum infra (§. 818) re

petat, colligitur frenos intelligi impedimenta ex as

perrimarum literarum collisione oriunda; quibus

Metacismus est, quum

orationis eursus, ut equorum frenis, inhibeatur at

que retardetur.

in odium] Pro in odium in peritiam in editis

lege ex vestigiis MS. in odium repetitam, hoc est

ad nauseam usque iteratam. Grot. — Ita et in co

dicibus meis Ileichenauensi, Darmstattensi, et Mo

macensi (C) scriptum est, unde reponere non dubi

tavi. Exempla, quae sequuntur, Virgilii sunt (Aen.

5, 185):

» Sola mihi tales casus Cassandra canebat«

et (8, 866);

» Tum rauca assiduo longe sale saxa sonabant«,

unde apparet male salo pro sale legi in codice

Monacensi (C), licet liaud indocte librarius errarit.

Ceterum animadvertendum, haec ipsa, quae nunc

Martianus reprehendit, ab antiquioribus poëtis La

tinis quam maxime celebrata studioseque quaesita

esse, ut docte demonstravit Naekius (de alliteratione

sermonis Latini, in Niebuhrii Museo Rhenano T.

III, p. 524—418); unde et Servius (ad Aen. 5,

185): »haec compositio jam vitiosa est, quae ma

joribus placuit.«

metacismus] Isidoro motacismos depravate. Gnor.

— Sed Diomedi hoc vitium est pronunciationis,

eum M profertur, ubi debet absorberi: ut si vocem

claudat et sequens dictio incipiat a vocali. Uterque

autem grammaticus (Martianus et Diomedes) corri.

gendi, quum apud eos vulgo metaeismus legatur pro

mytacismus, quia est a pu8. Meminit et Isidorus

lib. I orig. c. 51 (1, 32, 8), ubi itidem in MSS.

Martiani Capellae lib. V. §. $14. Ae

verborum conjunctio M literae assiduitate colliditur, ut si dicas: „Mammam

ipsam amo quasi meam animam.** Labdacismus est, ubi L plurimum dissonat,

ut si dicas: „Sol et Luna luce lucent alba leni lactea.“ Iotacismus est ut si

dicas: „Junio Juno Jovis jure irascitur.“ Polysigma, ubi S litera crebrius ge

minatur: „Sosia in solario soleas: sarciebat suas.“ Homoeoprophoron cst, quum

dicitur: „O Tite tute Tati tibi tanta tyranne tulisti.“ Dysprophorom, ut si

quis dicat „persuasitrices, praestrigiatrices, atque inductrices tigres. Asperae inter

penultimam ultimamque verborum maxime vitandae, cujus exemplum est,

nostris est metacismus. In excusis motacismus legas.

Quod non improbo. Imo possis similiter rescribere

apud Capellam et Diomedem. Nam literam hanc

veteres non può tantum, sed puéò quoque dixere.

Voss. (inst. orat. 4, 2. Op. III. p. 155).— Equi

dem hic ut supra (§. 279) vulgatam scribendi ratio

nem servavi, licet in codicibus Ileichenauensi et

Darmstattensi mnoetacismus legatur.

Mammam] Aut Mammiam legendum pro mu

lieris nomine, aut Mammam sumendum pro nutrice,

ut in ista inscriptione antiqua:

D. M.

CAECILIAE. LITE.

OFILLIA. ARESCUSA.

MAMMAE. SUAE.

IB. M. FEC.

leni] Sic scripsi e codicibus Grotiano, Reiclie

nauensi, Darmstattensi, et Monacensi pro levi in

editis, quod jam Grotius intellexerat metro tro

cliaico officere, praetereaque restitui priorum edi

tionum lectionem lucent pro lucebant, quod nescio

unde Grotius petierit.

iotaeismus] Confer Quinctilianum (1, 8, 32)

cum nota Spaldingii (p. 112).

polysigma] Ab aliis vocari hoe vitium 6typoe

zu6μόνVossius (inst. or. 4, 2, 5. Op. III, p. 184)

observat; negat tamen Julius Caesar Scaliger vi

tium hoc esse (poët. 2, 52; p. 172), ac sane tam

frequenter apud antiquos invenitur, ut putidus sit,

qui ubique damnare velit. Confer quae a viris doctis

ad Euripidem (Med. 476) annotata sunt, et quae

laudat Otto (ad Ciceronem de senect. p. 102).

homoeoprophorom] Editi habent homoeoprophe

rom : rectior nostra e codice Monacensi (C) lectio

est. Exemplum, quod Ennii est et a multis gram

maticis repetitum, noster ab Auctore ad Heren

nium (4, 12) mutuatus esse videtur. Plura vide

apud Spengelium (art. script. p. IX).

persuasitrices] Ita nos restituimus, cum antea

perperam disjunctis vocibus legeretur persuasi trices.

Gnor. — Apud Plautum (Bacchid. 8, 2, 47) est

»probri perlecebrae et persuastrices , quod magis

etiam óv6tQöpogov sonat; sed codices deserere

neque hic volui neque mox in praestrigiatrices, quod

etsi sermonis ratio respuat, plerosquc tamen manu

scriptos exhibere testatur Oudendorpius (ad Appul.

de mundo T. II, p. 521), quapropter ex uno Rei

clienauensi praestigiatrices scribere eo minus volui,

quia Martianum ipsum jam hanc stridosiorem vo

cabuli formam in mente habuisse verisimile est.

phaleras] E Cicerone (in Verr. 4, 12 f.): »ita

ab se invito ablatas phaleras gratis.« Ceterum co

dices Monacensem (C) et Reielienauensem secutus

delevi ut ante si dicas apud Grotium.

515

56*

444 Martiani Capellae lib. V. §. 818.

516

I7

si dicas: „phaleras ablatas gratis“, aut si juret auriga „per lora, per flagella,

per frena.** Hiulcae sunt, quum in ea parte quam diximus similes vocales

ac similiter longae collisam hiantemque structuram faciant, ut si quis dicat

suscepisse se liberos secundo omine,

ritate publica armare*; quod quidem

voluntate. Vitandum similiter, ne in

brevesque continue ponamus, neve in

structura fundatur iambicosque versus;

dicit: „senatus haec intelligit, consul

initium non declinet, quum dicit: ,,o

et ut Tullius pro Milone ait: „aucto

artem dissimulans plerumque appetit

eodem loco tres aut quatuor longas

notissimos versus et maxime heroicos

quamvis cos Cicero non evitet quum

videt*; et heroici versus finem vel

miserum cui peccare licebat*; et in

Academicis: „latent ista omnia Varro magnis obscurata et circumfusa temebris”;

et in Verrinis plenum versum una quidem syllaba mutilum fudit, quum

dicit: „quum loquerer tanti fletus gemitusque fiebant*; nec finem vitavit ele

giaci, quum ait: „oderat ille bonos“; incurrit etiam in hendecasyllabi Phalaccii

voluntate] Ita ipse Cicero de oratore Attico

(orat. 25): »verba etiam verbis quasi coagmentare

negligat; habet enim ille tanquam hiatus concursu

vocalium molle quiddam et quod indicet non ingra

tam negligentiam de re magis hominis quam de ver

bis laborantis.« Locus in Miloniana est statim ab

initio : » temeritatem concitatae multitudinis aucto

ritate publica armare.«

versus] »Multum enim interesta, Cicero ait

(de orat. 5, 44 f.), »utrum numerosa sit, id est

similis numerorum, an plane e numeris constet o

ratio; alterum si fit, intolerabile vitium est, alterum

nisi fit , dissipata et inculta et fluens est oratio.«

Adde alios ejusdem locos (orat. 20. 81. 68) et

Quinctilianum (9, 4, 27; p. 559 sequ.). Quan

quam ipse (orat. 86): »saepe« inquit »versus in ora

tione per imprudentiam dicimus, quod veliementer

est vitiosum, sed non attendimus neque exaudimus

nosmet ipsos•, ejusque negligentiae etiam plura quam

noster delibavit exempla et e Cicerone et aliis erui

possunt; qua de re peculiaris exstat dissertatio

Loefleri (praeside I. I. Möllero, de versu inopinato

in prosa, Lips. 1688). Adde Funccium (de vir. aet.

L. L. II, p. 550), Fabricium (in bibl. Lat. II. p.589

Ern.), Graevium (ad Cic. epist. ad Att. 1, 1 ; p. 7),

Schaeferum (ad Demosth. I. p. 189. V. p. 528),

Voemelium (ad Dem. Pliil. p. 59), Rritzium (ad

Sal. Cat. p. 98), et Spengelium (art. seript. p. 152).

in Academicis] Longe haec aliter nunc leguntur

(Acad. 2, 59): »latent ista omnia, Lueulle, cras

sis occultata et circumfusa tenebris« ; nolui tamen

quidquam mutare apud nostrum , quum constet Ci

ceronem Academica secundis curis retractata Var

roni inscripsisse, cujus operis quum primus tantum

liber exstet, reliqui injuria temporum perierint, fa

cile haec in uno sequentium legi poterant.

quum ait] Scripsi e Monacensi (C) pro sicut

ait , quod in editis erat. *.

Martiani. Capellae lib. V. §. $17. A4$.

petulantiam, dum dicit: „suecessit tibi Lucius Metellus.“ Hic tamen vir et

longo opere et ipsa stii majestate defenditur. Ceterum in clausulis vitiosissi

mum reperitur. Animadvertendum autem , me quum similitudinem versus

effugimus, bonam clausulam transeamus, 'ut si timeas dicere „strepitumque

Vitandum etiam 518

in eodem loco cacemphaton vel interpositione vel commutatione verborum.

Inhonesta enim exempla sunt ut „arrige aures Pamphile”, atque „ereptae

virginis ira*; in his enim sordescit oratio. Vitandi etiam freni, qui fiunt ex

plagarum“, quum pla longa sit et bonam clausulam fecerit.

asperrimis literis in unum concurrentibus, ut est illud Terentii in Hecyra:

„perpol quam paucos repperias meretricibus fideles evenire amatores Syra?«

et ab iisdem literis incipientia , ut est:

Phalaecii] Restitui genuinam scribendi rationem,

quum anteriores editiones Phaleutii, Grotius Pha

leucii exliiberent. Petulantiam autem dicit, quia

hendecasyllabi plerumque epigrammatis lascivis atque

frivolis componendis inserviebant; unde Quinctili

anus (1, 8, 6) amovendos eos a pueris censet.

Adde Plinium Secundum (epist. 4, 14, 4) : ,,ex

quibus tamen si nonnulla tibi paulo petulantiora

videbuntur, erit eruditionis tuae cogitare, summos

illos et gravissimos viros, qui talia scripserunt, non

modo laseivia rerum, sed ne verbis quidem nudis

abstinuisse.« Sed nostro loco de metro tantum ser

monem esse monere vix opus est.

plagarum] Nimirum plaga pro discrimine sig

nificationis penultimam tum producit tum corripit;

sed eo loco quem Martianus innuit, longa penul

tima pro Graeco πλαγή usurpatur (Verr. 5, 62);

ubi nunc quidem legitur: » nulla vox alia illius

miseri inter dolorem crepitumque plagarum audie

batur«, Martianum tamen corrigere ex nostris edi

tionibus dubitavi.

cacemphatom] Sic scripsi e codice Grotiano et

vestigiis Reiclienauensis et Darmstattensis, qui ca

,,non fuit istud judicium judicii simile

cemphaton habent, pro vulgata cacophatom, licet

hoc etiam in usu fuisse testetur Vossius (inst. orat.

4, 2, 4). De re ipsa vide Ciceronem (ad divers.

9, 22), Quinctilianum (8, 5, 44; p. 248 Spald.),

Servium (ad Aen. 2, 27), unde intelliges illud

cacemphatom dictum esse, si vel ipsa verba vel

soni eorum in obscoemum sensum detorqueri pos

sent; ut in eo quod e Terentio attulit (Andr. 8,

4, 51) arrigere ad aures relatum, quod alias de

membro virili dicitur, et in altero exemplo ereptae

virginis, quod ereptae virginitatis admonere pote

rat, licet apud Virgilium (Aen. 2, 415) alio sensu

dictum sit: -

• Tum Danai gemitu atque ereptae virginis ira

Undique collecti invadunt.«

Sic enim et apud poëtam et in prioribus nostri

editionibus legitur; Grotius quomodo ediderit erepta

nescio. Darmstattensis quoque codex habet ereptae;

Rciclienauensis paulo aliter »ut est atque erepte

virginis« cet.

repperias] Sic e codice Reichenauemsi ipsoque

Terentio (Hec. 1, 1, 2) restitui; vulgo reperias,

codex Monacensis male reperies.

446 Martiani Capellae lib. "V. §. 5i8.

judices", et in eadem desinentia, ut: „ibftSssimorum , proximorum, fidelissimorumque

sociorum", in eodem vitio habentur. Item periitus fugiendura breves

syllabas continuare quamplures, ut est illud Screni: „Perit abit avipedis animula

leporis." .;■.[. ¿-..

: '■ DE PEDIBUS. .

ol9 His breviter intimatis pedes sunt assercndi, quibus clausulae decenter

aptentur; quos quidem Cicero quadam perniixta confusione perturbât, dum

dicit modo ditrochaeo concludendum, modo paeonem primum probat incipientibus,

modo finientibus, modo dochmium , qui constat ex brevi, duabiis

longis, brevi, et longa, cujus excmplum posuit: amicos tenes; item amphimacrum

pedem et rursus dactylicum numerum laudat.; modo anapaesticum,

modo dithyrambum laudat, nec tarnen certa scientia est. Ego tarnen compendiosiora

percurram, ut in hac silva quibusdam videar praeire tramitibus.

non fuit] Cîccronis (pro Clncntio 5) exemple ditrochaeo] lu cditis seqiiebatar vox ionicum,

in eadem causa utitar ct Quinctilianus (8, 5, SI), quam ñeque Grotianus ncqiic Monacensis codex (C),

Serení] In poëmatio de leporis morte, nnde ñeque Reiclicnaiiensis, ñeque Darinstattciisis agnoscitatur

et illud: cit; jure igitur earn expunxissc milii videor. De

»Animula miserula properiter obit.* ditrochaeo, vel ut ipse appcllat dichoreo, vide Ci-

GnoT. — Confer Diomcdcm grammaticum (3, p. 515, ceronern (orat. 63).

6 Putsch.) et Santcnium (ad Tcrentianum Maunim modo finientibus] Aut ipsíus error est Martiani,

p. 100). Ceterum in lectione constítiicnda secutus aut librarioram. Cicero cnim Aristotelcm secutas

I. C. Scaligcrum (poct. 2, 59$ p. 179) ve- (de orat. 5, 47) oinnino distinguons scribit: «ordiri

teresque editíones, in quibus est »perit avipedis placet a superiore paconc, posteriore finiré. « Sed

animula leporis«; Grohns contra edidit: » perita vit « Martianns fortassc alitiin locum (orat. 57) in mente

cet. Tide et Werusdorfium (in poct. lat. min. I, 2, babebat, ubi in univers um paeones oratoribus comp.

218). mendat.

permixta confusione] Cicero (orat. 57): »Ego dochmium] Vulgo dochimum, quae varietas

autem«, inqtiit, »seniio, orancs in oratione esse ctiam in Ciccronis, Quinctiliani, multorumquc alioquasi

permixtos ct confusos pedes ; nec enim eifrigere rum codicibus im cui tur ; sed quam ortbograpbiae

possemus animadversionem , si semper iisdcin títere- potius quam lectionis discrepan tia sit, rectam formur,

quia ñeque numerosa esse, ut poema, ñeque mam restitiierc non dubitavi. Confer Spaldingium

extra numerum , ut sermo vulgi est, debet oratio.« (ad Quinctilian. 9, 4, 79} p. 588) et de re ipsa

Martiani Capellae lib. V. $. 520. 447

t ■ ■ * • ...

. i '• ■• ■ • •■ • . ■ ' : i . : - . .

DE MONOSYLLABIS.

In monosyllabis inspiciendum est, utrum finalis longa brevisne sit. Si ;>20

enim longa est, praeire debet trochaeus, ut est illud Cicoronis: „non scripta,

sed nata lex", aut: „debet esse legum in república prima vox"; quae tarnen

pendente sensu apta conclusio. At vero si brevis fuerit monosyllaba, iàinbua

aut anapaestus antecedat, ut ait Sallustius: „tota autem insula módica et

cultibus variis est." Brevem vero brevis aut longam longa non sine vituperatione

sectatur, ut si dicas: ista res mea est, aut contra, quod Cicsro

pro Ligario: „non tu eura patria privare, qua caret, sed vita vis"; quod

volúntate orator, non errore composuit. Verum hoc de monosyllabo superius

praeceptum in colo melius collocamus aut commate, non in fine sentcntiae.

DE DISYLLABIS.

"..'ir.'.'.. * * I* ' '

Disyllaba vero iambico numero non jure clauduntur^ sed si penultimus 521

spondeus, mox iambus aptetur, ut si dicas: tenui servos meos, aut pynhichius

pro iambo, ut: consul videt. At bona clausula est ex iambo et spondeo

vel ultimo trochaeo, ut si quis dicat: patria continet bonos cives, vel: asserit

caput legis. Cavendum est autem, ne aut duo iambi aut iambus et pyrrhichius

Ciccronem (orat 64), quem ipsum nostcr ante oca- cibus Monaccnsi (C) ct Darmstattensi scrips! sensu

los habuiL pro sensui, quod in editis erat.

dithyrambum] Grotius deutheriambum , altera cultibus variis] Sic scripsi e codicibns quuui

lectionc ad marginem rejecta; quod perperam fac- Groliano tum meis; vulgo enim legebatur cultibus

torn ipse facile intelligere potuisset, si Ciccronem inanis, apud Gortinm autem (in fragm. p. 1005)

(de orat 3, 48 ; orat. 64) inspexisset. Ceteram-a ncscio undc cultoribus inanis.

códice Monacensi (C) tota pbrasis »modo anapacsti- non errore] Quod Ciccronem defensurus nostcr

cam modo ditliyrambum laudat« abcet. ad illam orationem (pro Ligario 4) bic adnotat,

scientia] Grotius in margine sententia, quod idem jam Asconius Pedianus (ad div. in Caecil. 7)

et codex Reicbcnaucnsis habet; sed mutandi causa obeervaverat, nimirum clausulam illam »vita vis«

non apparet *d exprimendam sententiam de industria duriorem

Ciceronis] In №loniana (cap. 4). Mox e codi- positam esse. Et vix vitium inesse buic orationi

448 Martiani Capellae lib. V. §. 821.

in fine ponantur, ut si quis dicat: pugnare juvenes pro parentibus suis. Ca

vendum etiam ne pyrrhichius post pyrrhichium veniat et quatuor breves fiant,

ut si quis dicat: perdidi bona mea; aut post pyrrhichium trochaeus sponde

usve, ut si dicas: conqueritur sua fata, aut: imputat sibi demens. Sed et

trochaeus et iambus, vel pro iambo post trochaeum pyrrhichius, malam

clausulam faciunt. Hunc enim finem elegiaci pentametri turpiter reddit.

Quid enim interest, utrum dicas: omnia mempe vides, an vero dicas: aspice

facta mea? Bene autem ponuntur vel duo trochaei vel trochaeus et spondeus

in fine clausulae, ut si quis dicat: haec est bonorum civium magna cura,

aut: haec sunt, quae maximi principes sola curant. -

DE TRISYLLABIS.

Trisyllabis clausulam terminantibus lex est, si modo eam velis molliter

fluere, ut trochaeo praeccdente penultimo molossus subsequatur, sive longam

habeat novissimam syllabam sive brevem jure metrico, ut illud est Tullii:

„mare fluctuantibus, littus ejectis.** Fit autem pessima clausula, si pro tro

chaeo penultimo spondeum praelocaveris, ut si dicas: mare fluctuantibus rupes

ejectis; item pessima, si pro trochaeo pyrrhichium praemiseris, ut si dicas:

mare fluctuantibus apis ejectis. Item vitiosa est conclusio, si novissimi molossi

prima syllaba brevis fiat, quamvis trochaeo rite praemisso; tunc enim he

roicum comma nascitur, ut si quis dicat: littus amicis. Item bona clausula

fit, si pro novissimo molosso ionicus minor ponatur post trochaeum, ut si

dixeris, quae Ciceronis pulcherrima dicitur in jure Tullii] Pro Roscio Amerino (eap. 26).

Romano (1. 2. §. 46 de O. J). apis] Nihili vox ad sensum, unde factum est ut

fiant] Sic pro Grotiano faciat reposui e codice et vetus ille fons, unde in margine Grotius lausit,

Monacensi (C). • et codices Darmstattensis, Ileichenauensis, et Mo

duo] Omissam a Grotio hane vocem supplevi macensis (C) apex legant; sed sententia pyrrliiehium

e Darmstattensi codice et anterioribus editionibus. flagitat, neque quidquam praeterea voluisse Martia

praecedente penultimo] In editis erat penulti- nus videtur, nisi ut qualecunque vocabulum du

mam ; sed illud Monacensis codex (C) praebuit, et arum brevium syllabarum in penultimum locum sub

sensus efflagitavit. stitueret.

Martiani Capellae lib. V. §. 822. 449

dicas: mare fluctuantibus littus agitanti. Sed in hac clausula cavendum, me

pro trochaeo penultimo spondeus ponatur; nam tunc si solveris tertiam molossi,

in vitium cadis, quale incidit Cicero, quum dicit: „si te semel ad meas: ca

psas admisero.“ Si autem penultimo trochaco mediam molossi solveris, pul

chram clausulam feceris, ut si dicas: littus Aemiliae; item trochaeo penultimo

pulchre etiam tertia molossi resolvitur, ut si dicas: littus aequabile. Item si

trochaei penultimi longam solveris, et primam molossi ultimi, fit elegans

clausula, ut est: curas regere animorum.

DE . FIGURIS.

Sententiarum autem figurae hae sunt: Ironia est simulatio, in qua

aliud verbis significamus, aliud re ipsa sentimus, ut est principium pro Li

gario: „Novum crimen Cai Caesar.“ Paralepsis est praeteritio, quum quasi

quale] Ita plurimi eodices (Oudend. ad Appul.

I. p. 714), in quibus et Reichenauensis est; non

» in quale « ut Grotius edidit. Omissae ante-relativa

praepositionis nec apud Graecos nec apud Roma

nos exempla desunt; confer modo Ciceronem ad

Atticum (5, 19, 2): »me tuae literae nunquam in

tantam spem adduxerunt, quantam aliorum« , et

ad Q. fratrem (1, 4, 4): »quoniam in tantum luctum

et laborem detrusus es, quantum nemo unquam*;

Livium (10, 31): »socios belli in eadem fortuna

videbant, qua ipsi erant« cet.

Cicero] In divinatione in Caecilium (18).

de figuris] Hanc inscriptionem e codice Reiche

nauensi desumsi, quum vulgo verba sequentia » sen

tentiarum autem figurae hae sunt« pro titulo posita

essent; quae a Reiclienauensi prorsus absunt.

sententiarum] Distinguuntur ab elocutionis fi

guris, de quibus infra (§. 826), pariter ut apud

Graecos 6zíuoera Aeëìeóç xoei öuxvoiac. Confer

Quinctilianum (9, 1, 14 sequ.), Aquilam Roma

num (p. 145 Rulink.), et quos laudat C. Fr. Her

mannus (ad Luc. de hist. ser. p. 273). Accuratius

etiam distinguit Curius Fortunatianus (p. 75 Pith.)

λέ$ea$c, Aeoeyov, öuavoioec; quas differre docet

»quod λέ$eoc in singulis verbis fiunt, ut nuda

genu , quas uno nomine é§æåÀoeyâc possumus di

cere : 26yov vero in elocutionis compositione, quae

pluribus modis fiunt, ut zroAevrrtoejrqp, àrrævæ

qoogâ, avru6rQoqpfi, zragovouoeoiq* óuaevola:c

autem in sensibus, rrQo§egdrrev6tc, zj$onoüa,

âzto6tQoqpj: quibus etiam, sive elocutionem mu

taveris aut verborum ordinem inverteris, eaedem

tamen figurae permanent, verum utraque £§εως

et λóyov non ita.*

ironia] Confer lumc similesque locos, si libet,

cum Aquila, ex quo haec paene omnia desumta. Gaot.

Cai Caesar] Sic e codicibus meis scripsi, quum

vulgo breviatum esset: C. Caesar.

paralepsis] Codiees Monacensis (C) et Reiche

nauensis paralempsis habent; atque ita etiam quae

525

57

450 Martiani Capollae lib. V. §. 325.

524

praelermittentes quaedam nihilominus dicimus. Apostrophe est in aliquem di

stricta conversio, frequens apud Ciceronem ac nobilis figura. Haec est, quum

in aliquem sic convertimus actionem, ut ex ea judices doceamus. Diaporesis

est addubitatio, qua figura utimur, quum veluti dubitantes ab ipsis judicibus

inchoamenti consilium postulamus, ut pro Cluentio: „equidem quo me vertam,

judices, nescio”; et pro Cornelio: „pugnem contra nobilissimorum hominum

studia, consilia, rationesque eorum aperiam“ etc. Erotema est interrogatio,

qua figura utimur, quum interrogando aliquid coacervamus et exaggeramus

ejus invidiam. Pysma est quaesitum, quae figura a superiore eo differt, quod

interroganti una voce tantum responderi potest, quaesito autem nisi pluribus

responderi non potest, ut quum dicimus: ,,Qua igitur ratione bellum geremus?

dam Aquilae editiones. Darmstattensis codex para

lemsis, quod proxime accedit ad veram seribendi

rationem paraleipsis; tagd:2evibus enim Graecis

est quae Romanis praeteritio. Auetori ad Heren

ninm (4, 27) oeeupatio dicitur, nisi cum Spaldin

gio (ad Quinctil. 9, 5, 98; p. 829) legere praestat

oeeultatio. Ceterum ex Aquila (p. 149) inserui quasi

vulgo omissum, sed quod vix abesse poterat.

conversio] Ametori ad Herennium (4, 18) sub

exclamationis nomine comprehenditur, Aquila (p.

480) aversionem nuncupat, ut et Quinetilianus

(4, 1, 65. 9, 2, 58) »sermonem a persona judi

cis aversum «; sed mutandi apud mostrum eausa

nulla, quum si orationem ab uno avertimus , ad

alterum eam comverti necesse sit.

actionem] Ruhnkenius Martianum corrigi vult

ex Aquila, qui : » sic plerumque convertimus ora

tionem in remm ab judice, quum illa tamen, qui

bus adversarium alloquimur, judici allegentur«, scri

bique jubet orationem , sed perperam; confer modo

Rutilium (p. 78), ubi de metabasis »aliud genus

est, qnum ad aliam rem et actionem et orationem

addubitatio] Sic et Cicero (orat. 40) et Aquila

(p. 151); dubitationem Anetor ad iieremium (4,

29) et Quinctilianus (9, 2, 19; p. 592), qui et

eodem Ciceronis exemplo (pro Cluentio 1) eoque

pleniori quam noster utitur.

pro cornelio] Hoc quoque exemplum plenius

exstat apud Aquilam (p. 181): »Pugnem aperte con

tra nobilissimorum hominum voluntates? studia, con

silia, cogitationesque eorum aperiam?«

interrogatio] Aquila (p. 131) interrogatum ,

quod emendavit noster, Auctorem ad Herennium

(4, 18) secutus. Verum non simplicem interroga

tionem intelligendam esse recte monet, sed eam,

» quae , ut verbis utar Ciceronis (orat. 40), » ur

geat*, vel ut Quinctilianus (9, 2, 7; p. 586 Spald.)

scribit, »instet. «

quaesito] Sic legendum esse pro vulgato quae

stio jam Grotius intellexit, correxique ex Aquila

(p. 183), quem noster ad verbum fere expressit;

quod tamen praeterea ex eodem reponi jussit Rulin

kenius interrogato pro interroganti, necessarium

nostram revocamus, a non duxi.

Martiani Capellae lib. V. §. 824. ' 451

Quae auxilia nobis parata erunt? Quis erit, qui subvenire velit, quum tam

acerbe socios tractaverimus?* . Diatyposis est descriptio vel deformatio, quum

rebus personisque subjectis et formas ipsas et habitus exprimimus, ut Tullius

pro Milone: „si haec nom gesta audiretis, facta videretis, et Milonem in rheda

sedentem penulatum cum uxore; item Clodium cum equo et delectis villa

egredientem etc. Antisagoge contraria inductio. Haec figura est, quum aliquid

difficile est, et contrarium conferimus, ut Cicero de rege Ptolemaeo: „Diffi

cilis ratio belli gerendi, at plena fidei, plena pietatis.“ Diasyrmos est elevatio ;

vcl impressio. In hac figura laudantes quae dicuntur ab adversariis dissol

vimus; qualis est in Mureniana totus ille in Sulpicium locus de jure civili.

Metastasis est transmotio quaedam, hoc est quum rem a nobis alio trans

movemus, sed non ita ut ibi totam causam constituamus, alioquin status

incipit esse , non figura.

si haec mom] Lege ex Cicerone et Aquila: »si

haec non gesta audiretis sed picta videretis; et de

format Milonem a cet. Grot. — Si Ciceronis locum

(c. 20) contuleris, multa certe turbasse Martianum

videbis; eo tamen audaciae procedere nolui, ut

omnium codicum lectionem ad Aquilae auctoritatem

immutarem, quem licet ante oculos noster habuerit,

tamen non ita presse semper sequi voluisse vide

tur. Id tautum Aquilae tribui, ne e codice Mona

censi (C) reciperem electis pro delectis ; apud Ci

ceronem enim nihil praesidii, cujus uterque con

traxit verba: »neminem nisi ut virum a viro lectum

esse diceres. «

antisagoge] Obscurior factus est Martianus, dum

Aquilae verba contraxit, quae haec sunt: »Antisa

goge compensatio. Est autem hujusmodi, ubi ali

quid difficile et contrarium confitendum est, sed

contra inducitur non minus firmum.«

Ptolemaeo] Hoc exemplum inter ea fragmenta

quae ex oratione de rege Alexandrino publicavit

Majus (Mediol. 1817) non exstat.

diasyrmos] Rulinkenius (ad Aquilam p. 188) mi

ratur Grotium, qui non ex Aquila correxerit: »ele

vatio vel irrisio ea figura est, qua ludentes quae

dicuntur ab adversariis dissolvimus« , sed suum cui

que servare malui, indicato tantum fonte, unde

saniora petere liceat. Unum illud feci, ut vocem

figura insererem post in hac , quae quum in ante

rioribus editionibus exstet, a Grotio per incuriam

omissa esse videtur. Ceterum quem locum e Mu

reniana laudat vel Aquila vel noster, inde a capite

undecimo legitur.

metastasis] Aquila (p. 188): »Metastasin, trans

motionem, quidam inter figuras nominavit, quum

rem a nobis alio transmovemus, non ita nt ibi can

Sam constituamus; alioquin jam figura non erit, sed

species quaedam ejus status, quem qualitatis aut

ex accidenti appellant secundum IHermagoram. « De

hoc statu vide supra (ad §. 446). Ceterum appa

ret recte nos e Reichenauensi codice restituisse me

tastasis pro eo quod in editis erat metathesis ; ser

vandam autem fuisse lectionem transmotio, pro qua

57 *

452 Martiani Capellae lib. V. §. 826.

QUOT MODIS FIAT ELOCUTIO.

Hactenus de sententiarum figuris, nunc ad elocutionum figuras transe

amus. Sed volo breviter memorare, quot genera sint elocutionis, quotque

modis ea utendum sit. Est igitur familiaris omnis narrationis generi, quam

Graeci sigouévrv 2££wv appellant; quae ita connectitur, ut superiorem elocutio

527

nem semper proxima sequatur, et historiae convenit et narrationi, et non

conversum neque circumscriptum eloquendi genus desiderat, sed diffusum

atque continuum , ut illa sunt in Miloniana: „occidi, occidi, non Spurium

Maelium , quod annona levanda jacturisque“ et cetera. Est alia quam Graeci

aeegioöov appellant, quae sententiam quadam circumscriptione definit atque

determinat; quale est in Caeciniana: „Si quantum in agris, locisque desertis

audacia potest, tantum in foro judiciisquo impudentia valeret, non minus

alios transmutatio scribere Grotius in margine no

tavit.

sigopuévrjv λέιν] Vitiose Mart. Capella áni

puovov λέςεν; quod tamen ita placuit H. Grotio,

ut in Aquila restitui vellet. Sed vir maximus illa

aetatula, qua haec scribebat, nondnm legerat Ari

stotelem Rhetor. III, 9; p. 150; qui quae sit si

gopuévm 28§vc, pluribus docet. Ruhnk. (ad Aqu.

p. 188). — Dionysii etiam Halicarnassensis in ju

dicio de Thucydide (II, p. 140 Sylb.) verba haec

conferenda sunt: •zgj óè trjv i6zoQuxrjv ztQoey

ματείαν eigow&vmv xai dzregi6r«6rov είναι.•

Ceterum non apud Martianum vitiosus liic locus est,

sed apud eos qui nostrum ediderunt. Darmstattensis

enim codex EPIMONEN LEXIN, unde corruptio

nis causa apparet, videlicet librarios Graecas lite

ras pro Latinis legisse; neque reponere dubitavi,

quod unice rectum esse quivis concedet.

quod annonae] Lege : »qui annona levanda jac

turisque« cet. Gnot. — Ita enim apud Ciceronem

(pro Mil. 27) Aquilamque (p. 189) legimus; sed

Martianum quoque sic legisse quis praestet?

circ:imscriptione] Cicero (orat. 61): »toto illo

circuitu, quem Graeci πεgioöov, nos tum ambitum,

tum circuitum , tum comprehensionem, aut conti

nuationem, aut circumseriptionem dicimus.« Quino

tilianus quoque (9, 4, 22; p. 556 Spald.) in ea

interpretanda laborat, dum »vel ambitum, vel cir

cumductum, vel continuationem, vel conclusionem.

appellat. Rufino (de compos. p. 517 Pitli) compre- '

liensio est; Aquila, quem noster ante oculos habuit

(p. 139): »alia autem « inquit »quae ex ambitu con

stat, quem ambitum Graeci πεgio6ov appellant;

est autem ea quae sententiam« et sic porro ut Mar.

tianus, qui et exemplo eodem (pro Caecin. 1) utitur.

in agris] Sic et Quinctilianus (9, 5, 80; p.

$08 Spald.) et Aquila; apud Ciceronem nunc qui.

dem legitur in agro.

Martiani capellae lib. v. $. 827. 4$

nunc Aulus Caecina cederet Sexti Ebuci impudentiae, quam tum in vi faciunda

cessit audaciae.“ Quae multis constat ex membris, quae κόλα Graeci dicunt,

et ex caesis, quae πάμματα appellant. Membrum est pars orationis ex pluribus ;

verbis absolute aliquid significans, hoc modo: „Etsi vereor, judices, ne turpe

sit pro fortissimo viro dicere incipientem timere.“ Caesum autem est pars

orationis ex duobus aut pluribus verbis nondum aliquid absolute significans;

quanquam caesam orationem dicamus, quum singula verba quodvis signifi

cantia proferuntur, ut est: „Quis est iste Lollius, qui sine ferro ne munc qui

dem tecum est? Quis est iste Lollius, armiger Catilinae, stipator tui cor

Et in Ver

aruspices,

poris, concitator tabernariorum , percussor, lapidator curiae?“

rinis: ,,Comites illi delecti manus erant tuae: accensi, medici,

scribae, tuae erant manus.“ Verum superior periodus constat ex duobus

membris et ex tribus et ex quatuor, interdum et sex; quamvis ex uno membro

quam tum] Quod pro hisce verbis apud nos

trum legebatur •quantum • in notis jam correxit Gro

tius. Et quamvis apud Aquilam legatur »quam tum

quum in faciunda cessit audacia«, recte tamen noster

e. Quinctiliano et Cicerone ipso defenditur; Aqui

lae igitur locum corruptum esse patet.

ex membris] Cicero (orat. 62): »quae Graeci

×ópupuata et x62« nominant, nescio cur nos non

recte incisa et membra dicamus. • Adde Auctorem

ad Herennium (4, 19), Quinctilianum (9, 4, 22;

p. 558 Spald.), Aquilam (p. 180. 160), et Isido

rum (etym. M , 20, 2 sequ.).

etsi vereor] Oratio pro Milone ab initio.

pars orationis] In editis corrupte haec legeban

tur: »pars orationis ex duobus aut pluribus verbis

dum quicquam absolute significamus« ; sed codex

Monacensis (C) jam pro posterioribus verbis prae

bet » aliquid absolute significans « ; unde comparato

Aquila (p. 160) veram lectionem restitui.

iste Lollius] Restitui e codicibus Monacensi (C)

et Darmstattensi, quod apud ipsum quoque Cicero

nem (pro domo 8) legitur; male Grotius : »quis est

Lolli.«

lapidator] Deest licitator fori. Gnot. — Grotii

errorem ex inepta R. Stephani emendatione ortum

jam notavit Rulinkenius ad Aquilam (p. 160),

ubi idem exemplum exstat, sed in extremis verbis

paululum immutatum: »percussor, latrator fori, de

populator curiae. « Utrumque tamen turbasse ipsius

loci Ciceroniani comparatio docebit: »Quis est iste

Lollius? qui sine ferro ne nunc quidem tecum est,

qui te tribuno plebis, nihil de me dicam, sed qui

Cn. Pompejum interficiendum depoposcit. Quis est

iste Sergius? armiger Catilinae, stipator tui cor

poris, signifer seditionis, concitator tabernariorum,

damnatus injuriarum, percussor, lapidator, fori de

populator, obsessor curiae.«

comites] Cicero (in Verr. 2, 10): »Comites illi

tui delecti manus erant tuae. Praefecti, scribae,

medici, accensi, aruspices, praecones erant manus

tuae.« Brevior etiam nostro Aquila (p. 160 Ruhnk.).

Vides non omnia ab istis esse exscripta, sed ea

454 Martiani Capellae lib. V. §. 829.

putent nonnulli posse compleri, quem tuovöxozov zregio6ov appellant, quum sit

colon potius. Optima igitur oratio fiet, si nunc ex ambitu periodico, nunc

ex illa continuatione perpetuae elocutionis aptetur, nonnullisque caesis interrupta

quum fuerit, aliquaudo colon consocietur. Differt autem figura elocutionis a

figura sententiae hoc, quod sententiae figura immutato verborum ordine manere

potest, at vero figura elocutionis ipso verborum mutato ordine manere non

poterit, quamvis plerumque fieri possit, ut sententiae figura conjungatur cum

elocutionis figura, ut in ironia, quae figura est sententiae, epanaphora per

miscetur, quae est elocutionis.

DE FIGURIS ELOCUTIONIS.

Sunt igitur figurae elocutionis aliae ad ornandam tantum et quasi pin

gemdam orationem accommodatae, aliae vero ad significationis vim intimandam,

quibus nunc utimur. Antitheton, id est oppositum ex contrariis, quum verba

tantum, quae ad exempla proferenda sufficere pu

tabant.

colon consocietur] Sic scripsi e codice Mona

censi (C), quum vulgo legeretur eolo consociet, quam

que ad marginem Grotius lectionem notavit con

sentiet niliili esset. Sed quod praeterea ex Aquila

restitui voluit Rulinkenius (p. 162) nonnunquam cae

sis interrupta fuerit, necessarium omnino non duxi.

differt] Reponendum erat elocutionis ex ante

rioribus editionibus pro Grotiano locutionis. Cicero

(Brut. 17 f.): »Ornari orationem Graeci putant, si

verborum immutationibus utantur, quos appellant

tgörrovc, et sententiarum oratioii*- tue formis, quae

vocant 6zrjuara.« (Adde eundem c. 57 f. et no

strum §. 823). Sed non omnes pariter distinxisse

docet Quinctilianus (9, 1, 5; p. 562 Spald.).

ut sententiae] Grotius cum reliquis editis males

»figurae conjungantur.« Sed Aquila (p. 164) eodi

eesqne Leidenses, a Ruhnkenio laudati, et Mona

censis (C) meliorem nostram suppeditarunt lectio

nem. Ita etiam quod antecedit verbum possit e Mo

nacensi reposuimus pro Grotiano potest.

ad ornandam] Correxi Grotianas lectiones » ad

ornamdum « et »ad pingendam orationem commoda

tae» tam e Monacensi (C) quam ex anterioribus

editionibus, quo facto noster eum Aquila (p. 165)

concinit. Cicero (Brnt. 57 f.)* 6z%ματα, inquit,

»non tam in verbis pingendis habent pondus, quam

in illuminandis sententiis.« Adde quae ad Cicero

nem (de invent. 2, 18) Sarius Victorinus (p. 201

Pith.) observat. -

oppositum] Emenda Mart. Capellam, ubi est;

» compositum ex contrariis« et »verba repugnantia.•

Pugnantia etiam codices Leidenses.Ruunk. (ad Aqu.

p. 167)— Neque Martianus repugnantia seripsit;

sed Grotius hanc vocem intrusit pro pugnantia,

quod tam in editis quam in Darmstattensi codice

exstat. Oppositum autem omnino reponendum erat

Martiani Capellae lib. V. §. 851. A$$

pugnantia inter se paribus vocibus colliduntur, vel paria paribus opponuntur,

ut est Ciceronis: „domus tibi deerat, at habebas; pecumia superabat, at ege

bas”, aut si dicas: „in pace ad vexandos cives acerrimus, in bello ad ex

pugnandos hostes inertissimus.“ Isocolon exaequatum membris, quod fit mom

in pugnantibus inter se verbis, sed paribus exaequatis, ut si dicas: „classem

speciosissimam et robustissimam instruxit, exercitum pulcherrimum et fortis

Pa~

rison prope aequatum. Haec figura differt a superiore , i quod ibi omnium

simum legit, sociorum maximam et fidelissimam manum comparavit.“

membrorum genera paria sunt numero, hic uno vel altero addito in quovis

loco. cetera excurrunt. Homoeoptoton simile casibus; nam ex eo nomen accepit,

quod cola omnia in eosdem casus cadunt, ut est: „huic socios vestros crimi

namti , et ad bellum vos cohortanti, et omnibus modis ut in tumultu essetis

volenti“. Homoeoteleuton , simili modo determinatum, differt a superiore,

quod illud et casu et sono simili postrema verba determinat, hoc vero soni

tantum similitudine sub quacunque verbi emunciatione componitur. Parono

masia levis immutatio verbi ac nominis, id est quum syllaba aut litera

non solum ex Aquila (p. 166); sed ex Ciceronis sensem (in judic. de Isocr. passim), et Quinctilianum

(orat. 80) etiam hisce verbis: »semper haec, quae

Graeci dvri$era: nominant, quum contrariis op

ponuntur contraria, numerum efficiunt.* Subtilius

e Rutilio (p. 128) Quinctilianus (9, 3, 8 ; p. 806,

et 9, 3, 92; p. 818 Spald.) antitheta distinguit.

Exemplum quo utitur noster, non solum apud Ci

ceronem ipsum (orat. 67), sed apud Aquilam etiam

et Quinctilianum (9, 4, 122; p. 624) legitur.

ant si dicas] Ex hoc apparet, non Ciceronis

exemplum esse, sed ab Aquila fictum. RuhNk. (ad

Aqu. p. 167).

exaequatum] Male Grotius: »est aequatum.•

Non anteriores tantum editiones veram lectionem

praebebant, sed Aquila etiam (p. 167); quo magis

culpandus Grotins est. De ipsa figura confer Ari

stotelem (rhet. ad Alex. 26), Dionysium Halicarnas

(9, 5, 80; p. 808).

prope] Pro proprie in editis non tantum codi

ces Darmstattensis, Reichenauensis, et Grotianus

habent; sed Aquila etiam (p. 168 Rnhnk.).

omnium] Corrigendus ex Aquila Mart. Capella,

ubi ita legitur: »qnod ibi omnia membrorum genera

pariae cet. MSS. Leidenses • omnium membrorum.~

Recte. Ruhnk. (ad Aqu. p. 168) — Praeterea verba

habet pro genera Aquila; sed invitis codicibus mu

tare nolui.

volenti] Aquila (p. 169) molienti, quod apud

nostrum quoque reponi vult Ruhnkenius; temere.

homoeoteleuton] Praeter Aquilam (p. 169) con

fer Rutilium Lupum (p. 125), et Quinctilianum (0,

3, 80; p. 808 Spald.).

immutatio] Ita et Cicero de oratore. In Aquila

552

Æ56 Martiani Capellae lib. V. §. 852.

mutata diversa significat, ut si dicas: praetor est vel potius praedo. Ploce

est copulatio, in qua idem verbum aut nomen continuo positum diversa sig

nificat, ut est: „sed tamen ad illam diem Memmius erat Memmius.“ Palillogia

iteratio. Haec figura repetito verbo aut nomine non diversa vult intelligi, sed

vehementius repetita significat, ut est: „nos, nos, dico aperte, nos consules

desumus.* Epanalepsis est repetitio. - Haec figura a superiore distat, quod illa

eadem parte orationis repetita conjungitur, aut uno alterove verbo interposito,

at haec non una parte interposita orationis, sed prout libuerit sociatis verbis,

ut est: „non potest, jam non potest haec libera civitas esse.“ Anadiplosis est

replicatio optima, quum ea, quae in priore membro postrema ponuntur, in

posteriore prima repetuntur, ut est illud Terentii: „negat hanc sibi cognatam

Demipho; hanc Demipho megat esse cognatam.“

paulo sequius imitatio. Gnot. — Correxit Ruhnke

nius e Martiano. Exempla apud Rutilium (p. 12

Ruhnk.), Ciceronem (de orat. 2, 65), et Quinctilia

num. Ciceronis huc pertinet (ad Att. 1, 15): »facie

magis quam facetiis ridiculusa ; et Terentii (Andr.

1, 5, 13): »incoeptio est amentium, haud aman

tium.«

praetor] Aquila: »praetor iste. « Male in Ca

pella scribitnr • praetor est« ; ubi H. Grotius lau

dat Juvenal. XI. 195:

»praedo caballorum praetor sedet«—

Quanquam illum locum alii aliter legunt et inter

pretantur. Diomedes II, p. 441 idem paronoma

siae exemplum his verbis ponit: »si non praeto

. rem te, sed praedonem dicimus.« RuiNk. (ad Aqu.

p. 170).— Sed ea ipsa de causa nihil apud Mar

tianum mutandum. Nam et Cicero (in Verr. 1, 50)

hac figura aliis quidem utitur verbis, scribens: »pu

pillos et pupillas certissimam praedam esse praeto

ribus. • Sed prae omnibus hic conferas velim Aucto

rem ad Herennium (4, 21).

sed tamen] Ex Aquila Grotius restituit Mart.

Prosapodosis redditio ora

Capellam, in quo vulgo legitur: »sed tamen ad

illam diem Memmius, Memmius ad illud tempus,

Memmius in alio.« Additamentum, quod in vulga

tis Capellae editionibus est, fluxit a librario mo

nente »in alio« scilicet codice legi »Memmius ad

illud tempus Memmius.« Rumxx. (ad Aqu. p. 171).

— Veram etiam lectionem codex Monacensis (C)

praebuit, unde non hoc solum exemplum correxi,

sed ab initio etiam verba » id est« , ubi »id« rectius

omittitur.

mos mos] Notissimns locus Ciceronis (Catil. 1, 1).

epanalepsis] 'Erræváãmpug (Quinetilian. 8, 3,

81 ; p. 280 Spald.). Alii hanc étiísv&tv appellant

(v. Krüger. ad Dem. Philipp. 1, p. 22 in Schaef.

appar. Tom. V. p. 769). Exempla jam apnd Ho

merum (II. v. 571. z. 127) exstant; plura dabunt

Auctor ad Herennium (4, 15), Rutilius Lupus

(p. 59), Aquila (p. 174), et Rnfiniauus (p. 218. 250

Ruhnk.).

anadiplosis] Confer Aquilam (p. 174). Exem

plum additum apud Terentium (in Phorm. 2, 3, 5)

legitur.

Martiani Capellae lib. V. §. 555. Ae7

tionis , id est, quum nomen in postrema parte membri aut eadem quaecun

que pars orationis redditur, ex qua idem membrum coepit, ut si dicas: publicas

tibi calamitates imputare debet respublica. Epanaphora est relatio, quo

tiens per singula membra eadem pars orationis repetitur, hoc modo: „Verrcs

calumniatores apponebat: Verres de causa cognoscebat: Verres pronunciabat.“

Antistrophe est conversio. Haee figura hoc íiffert a superiore, quod illa ab

eadem parte orationis saepius incipit, haec in eadem terminatur , ut est pro

Fontejo: „Frumenti maximus numerus e Gallia, peditatus amplissimae copiae

publicas tibi] Citat Aquila: »Tibi sceleratis

siime omnium imputare omnes calamitates suas res

publica tibi. « Plenius et perfectius, si tantum ex

Martiano addas debet. Grot.— Corrupta est lectio

Mart. Capellae: Publicas tibi calamitates immutare

debes respublica , ubi mon intelligo quod Grotius

dicit, verbum debet e Capella Aquilae esse redden

dum. Nam omnes editiones (Aquilae) illud verbum

labent. Ruhnk. (p. 176) — Ipsius Martiani lectio

nem Grotius corrupit, quum antecedentes editiones

recte imputare haberent et debet, quod reposui;

longius tamen corrigendo procedere nolui, quum

exemplum ab Aquila propositum non ex antiquo ali

quo scriptore depromtum sed ab ipso fictum esse ap

pareat, quod igitur refingere Martiano licuit. Re

fictum autem ab eo, non modo contractum esse

eo magis statuimus, quia quamvis mutatum et ipsum

tamen justum figurae exemplum in repetita voce

publica exhibeat. Illud tantum nobis indulsimus,

ut pro proapodosis ex Aquila restitueremus prosa

podosis. Ceterum verba, quibus figura explicatur,

apud ipsum Aquilam ita corrupta sunt, ut nihil

inde lucis ad nostrum redundet: » quod idem nomen

in postrema parte menmbri, aut eadem, quaecunque

pars orationis redditur, est connexa, unde id mem

brum aut is ambitus coepit« ; interpungendo quan

tum potui opis afferre studui Ceterum Quinctiliano

(9, 5, 94) et Rutilio Lupo (p. H) prorsus alia fi

gura eodem hoc nomine appellatur.

est relatio] E codice Monacensi (C) inserui est

vulgo omissum; eque eodem et Darmstattensi ac

Reiclienauensi mox apponebat pro opponebat, et

Aquilam (p. 177) et ipsum Ciceronem (Verr. 2, 10)

secutus. Quanquam ipse Ciceronis locus aliquantum

a nostro discedit: »Verres calumniatores apponebat,

Verres adesse jubebat, Verres cognoscebat, Verres

judicabat a, unde renm magis quam verba Aquilam

spectasse apparet. Figuram jam ab Homero (Il. ß,

582. ε, 74) usurpatam Auctor ad IMerennium (4,

15) repetitionem appellat, Aquila relatum ; nomen

relationis legitur quidem apud Ciceronem (de orat.

5, 84), sed ut Quinctilianus (9, 5, 97) neget sibi

liquere, quid accipi velit.

est conversio] Hic quoque est e codice Mona

censi (C) supplevi. De ipsa figura Auctor ad He

rennium (4, 15): »eonversio est« inquit »per quam

non ut ante primum repetimus verbum, sed ad post

remum continenter revertimur.« Exemplum ex ora

tione Ciceronis pro Fontejo allatum inter eas illius

partes, quae integrae ad nos pervcnerunt, non ex

stat; nostrum et ipsum ex Aquila tantum descripsissé

certum est, unde restitui quod vulgo omissum

erat frumenti, interpunctione quoque , ut jam Gro

tius suaserat, correcta. -

554

58

A$$ Martiani Capellae lib. V. §. 554.

555

, 556

e Gallia, equites mumcro , plurimi e Gallia.“

incipit saepius ab una parte orationis, et totiens in unam atque eamdem desinit;

Quis decemviros quos voluit creavit?

Symploce , connexio: nam et

ut est: „Quis legem tulit? Rullus.

Idem Rullus.“ Polyptoton ex pluribus casibus, quum saepius initium ab

eadem parte orationis fiat, illa ipsa pars declinationibus aut numeris immu

tatur per casus, ut est: „Senatu- jussit, senatui placuit, senatum certum est

• - - • •

praecepisse, a senatu delectus est.“ Synonymia est communio nominis, quo

tiens uno verbo non satis dignitatem rei aut magnitudinem demonstramus,

ideoque ad eandem significationem plura conferimus. Tautologia est eadem

pluribus verbis significatio. Hoc differt a superiore, quod ibi singulis verbis

eadem res, in hac plurimis significatur. Climax est ascensus, ut est Ciceronis

pro Milone: „Neque vero se populo solum, sed etiam senatui commisit;

neque senatui modo, sed etiam publicis sociis et armis; meque his tantum,

verum etiam ejus potestati, cui senatus totam rempublicam commiserat.“ Asym

deton est solutum, ut ademtis conjunctionibus, quibus verba aut nomina

connectuntur, singulatim unumquodque enunciamus, ut est: ,,Exspecto vim

ascensus] Ita et Aquila (p. 181); melius al»

Auctore ad Herennium (4, 28) et Quinctiliano (9,

5, 54; p. 484 Spald.): gradatio dicitur. In exem

plo quod sequitur e, Miloniana (25) apud Aquilam

ut apud Ciceronem legitur praesidiis, pro sociis ,

connexio] Auctori ad.IIerennium (4, 14) eom

plexio est. Exemplum allatum apud Ciceronem (de

lege agrar. 2, 9) plenius exstat.

polyptotom] Confer Auctorem ad IIerennium (4,

22), Quinctilianum (9, 5, 36; p. 472 Spald.), et

Aquilam (p. 179), qui tamen aliis exemplis utitur,

ut hoc quod sequitur nostrum ipsum finxisse opiner.

tautologia] Aquila (p. 180): »Eadem pluribus

verbis significat lioc scliema. Differt autem perexi-,

guo proxima a superiori figura. Ibi enim singulae

partes ex ordine idem significantes ponuntur, hic

unius nominis aut verbi prius positi vis deinceps

pluribus verbis explicatur. « Et alias quidem, ut ait

Quinctilianus (8, 3, 81 ; p. 280 Spald.), »interim

vitium videri potest, quanquam non magnopere sum

mis auctoribus vitata; sed hoc quoque quum a

prudentibus fit, schema dici solet.«

utique melius; corrigere tamen nostri manum nolui.

,, asyndetom] Ita recte codex Iteiclienauensis:

perperam in editis asyntheton. Nam non solum

Quinctilianus (9, 5, 81 et 9, 4, 253. p. 485 et 856

Spald.), sed Aquila etiam (p. 184) et Rufinianus

(p. 240 Rulink.) d68v6%rov scribunt. Auctor ad

Herennium (4, 50) dissolutionem dicit.

singulatim] Codices Darmstattensis, Ileichenau

ensis, et Monacensis (C) singillatim, sed vide nos

supra (ad §. 27).

enunciamus] Mirum est in indieativo enuncia

mus non solum veteres editiones sed etiam Mart.

-*

Martiani Capellae lib. V. §. 856. A59

edicti, severitatem praetoris, faveo oratori, cupio supplicio octuplo damnari

Aphronium.“ Diezeugmenon disjunctum appellamus, quum diversis reddi

tionibus verborum cola disjungimus sive duo sive plura, hoc modo: „Capuam

colonis deductis occupabunt, Atellam praesidio communient, Nuceriam cum

hac multitudine suorum obtinebunt, cetera oppida praesidiis devincient.“ Ante

zeugmenon injunctum. Haec figura a superiore hoc differt, quod ibi singulis

membris singula diversa redduntur, hic plura in uno conjungimus, ut est:

„quorum ordo ab humili, fortuna sordida, natura turpi ratione abhorret*. Hoc

enim postremum abhorret praedicta conjunxit. Pleonasmos est plus necessarium,

Capellam, in quo perperam legitur munciamus ,

consentire. I\uiIxx. (ad Aquil. p. 188) — Resti

tuimus e codice Darmstattensi enunciamus ; con

junctivum autem reponere cum Ruhnkenio reli

gio fuit, quum, si quidem mutandum sit, mendum

in ut potius latere videatur, pro quo libenter ubi*

restituerim. Pari audacia in sequentibus etiam gras

satus est Ruhnkenius, ubi ex ipso Cicerone (Verr.

5, 11) Aquilae restituit aratori, quum codices

omnes ut et Martianus oratori praeberent; equidem

nihil mato, neque in sequentibus repono »cupio

octupli damnari Apronium •, ut apud Ciceronem

est, quia si haec omnia temere refingere ad nostra

exemplaria volumus, totus usus peribit, quem ali

qnando Ciceronis critici ex nostro capere potuerint.

disjunctum] Sic Aquila quoque (p. 187). Auc

tori ad Herennium (4, 27) disjunetio est.

Capuam] Haec memoriter citantur ex Ciceronis

Agrar. II, 31, ubi ita : » Calenum municipium com

plebunt: Theanum oppriment: Atellam, Cumas,

Neapolim, Pompejos, Nuceriam suis praesidiis de

vincient.« RuiiNik. (ad Aqu. p. 187).

cum hae] Lege Nuceriam , Cumas. Gnot. —

Ita et Cicero et Aquila; sed quum sensum prae

beat vulgata, quem ipse Martianus velle potuerit,

mutare eam sine codicibus nolui.

antezeugmenon] Lege epezeugmenon. Et sic

Aquila, quanquam et haec lectio tolerari possit.

Gnot. — Sed Aquilae ipsi ex Aldina et nostro

antezeugmenon reddidit Rulinkenius (p. 188). Ipsa

figura conjunctio melius dicitur Auctori ad Heren

nium (4, 27). -

in uno] Codex, Monacensis (C) in unum, sed

vulgatae favet Aquila. -

quorum ordo] Melius ita legitur apud Aquilam:

»quorum ordo humili, fortuna sordida, natura turpi

oratione abliorret« , unde natura fidenter, suadente

Iulinkenio, nostro quoque reddidi; oratione an ra

tione scribendum sit, decerni in tam brevi frag

mento vix posse idem recte monuit.

plus necessarium] Lege •plus quam necessa

rium. « Gnor. — Minus bene emendat: nam quam

subintelligitur. Vide Perizonium ad Sanct. Minerv.

IV. 2; p. 829, et interpretes ad Vellej. Paterc. II,

1, 4. Itciixk. (ad Aqu. 189. 190). — Sic Terentius

(Adelph. 2, 1; 46): »plus quingentos colaphos

557

infregit mihi. « Pariter minus cum quarto casu usur- *

pat ipse Cicero (in Verr. 1, 47), ut taceam Livium,

Plautum, alios. Non erat igitur, quod Heinsii

auctoritate a priori sententia deterritus ipse Ruhn- *

kenius (in addendis p. 276 ad p. 100) plus neces- '

sario scribi suaderet. *

58*

400 Martiani Capel! ае lib. V. §. o57.

quum verba quaedam dicimus non enunciandae rei nccessaria, sed raagnitudiiii

cumulandae, ut, si dicas „Antonius ille", quum suffecerit nomen dixisse, ad

amplitudinem adjicimus ille. Ellipsis est detractio, contraria superiori figura,

quum verbo aliquo minus dicto rem scntiendam potius praeterimus, ipsa

celcritato gratissimi. Hae sunt elocutionis figurae, quas quidem pon oportet

velut studiose copulatas in unius conceptionis sententiam conglobari.

DE MEMORIA.

o58 Nunc ordo praecepta memoriae subministrat, quam quidem constat

esse naturalem, sed et arte adjuvari posse non dubium est. Hace autem ars

brevibus praeceptis, sed magna exercitatione formatur; cujus artis hoc munus

est, ut non tantum firma, verum etiam céleri comprehensionc res verbaquc

percipiantur. Tenenda vero sunt non ea tantum quae a nobis inventa sunt,

sed etiam quae ab adversario in agendo tractata sunt. Simonides hujus rei

praecepta invenisse perhibetur, poëta idemque philosophus. Quum cnim conmaijniludini]

E códice suo restituit boiGr itius dei s'S qiioquc teste Rubnkenio (p. 191) omaes repro

edito magnitudinis. Fusiu» Aqu'la: »non tam ram lectionem praebcant.

enunciandae rei neccssaria, quam ut ex bis magnl- memoria] Memoriae artificialis praecepta

tudo те! dignitas те1 moral» aliqua commcadatio Auctor ad Ilercmiium (5, 16 sequ.), Cicero (dc

vcl deniquc species mot ига judicem cireumponatnr. a orat. 1, 54 et 2, 88), Qn¡nctUianu»*(li, 2, 22;

Antonius] Grotius margini adseripsit: »al. Cato*, p. 508 sequ. Spald.), Curias denique Fortunatiana»

idque apud Aquilam qnoque exstat (p. 190), no- (p. 74. 75), qtiicum nostcr in plurir

stroque restituí ftubnkenius jubet; sed quod codi- mo dum consentit.

ees Ule Leidenses appeUat, in quibus sit Anto ille, exercitatione] QuinctDtanus (H, 2, 40 5 pag.

longe magis ostendit, quemodo ab Antonio ad Ca- 325): »Si qnis tarnen imam maximamqne a me

ionem aberrare libraru potiicrint, neque ea loci Ci- artem memoriae quacrat, exercitatio est et labor;

ceroniani (pro Plane. 8) similitud» est, nt cum vel multa ediscerc, multa cogitare, et, si fieri potest,

nostra те! Aquilae ante oeulos fuisse contendí quotidie, potcntissimum est« cet. Adde cundem

possif. (1, 1, 56 y p. 54 Spald.) et Ciceronem (de orat. 1,

detractio] Hand scia, quid in meutern Tcnerit 54 5 de senect. 11). Mox pro artis alios partis Ьа-

G ro tío, nt detrectalia repone reí, quum non tau- bcre ad marginem G rotins notavit.

tum anteriores editiones, sed Aqnila etiam, et prac- Simonides] Fuse rem exponunt Cicero (de orat.

ter codices Darmstatfenscm et Rclcbcnnucnsem, Lei- 2, 86) et Quinetilianus (11, 2, 11), quos vide.

Martiani Capellae lib. V. §. 558. Ш

vivii locus subito corruisset, nec possent propinqui obtritos internoscere , discumbenlium

ordinem uominaquc memoria recordante suggessit; quo admonitus

intellexit ordinem esse, qui memoriae praecepta conferret. Is vero in locis

illustribus meditandus est, in quibus species rcrum seutentiarumque imagines

collocandae sunt, veluti nuptiarum velatam flamtiiöo nubentem, aut horaicidae

gladium vel arma detineas; quas species íejcüs tanquam depositas me

moriae reddat. Nam sicut id quod conscribitur cer"a cöntinetur et Uteris, f feie

quod memoriae commendatur in locis tanquam in cera paginaque signatur,

imaginibus vero quasi literis rerum recordado cöntinetur. Sed ut diximus, 550

magnam excrçitationem res laboremque conquiri,t. In qua illud observari

compertum est solero, ut scribamus ipsi, quae facile volumus retiñere; deinde

ut si longiora fuerint quae sunt edisconda, divisa per partes facilius inbacrescunt;

tum apponere notas rebus singulis oportebit his, quas volumus maxime

retiñere; nec voce magna legenda sunt, sed murmure potius meditanda; et'

nocte magis quam interdiu maturius excitari memoriam manifestum est, quam

et late silentium juvat, nec foras a sensibus vocatur intentio. Est quidem

memoria rerum atque verborum, sed non semper ediscend a sunt verba;

nisi spatium meditandi tempus induisent, sat erit cui res ipsas animo tenuisse,

praesertim si nihil ejus muñere naturali provenerit. • * ?

, . • . ..... :«•.'" .«". x,: y ■ ■ »...••

locis] De his jam Aristoteles (top. 8, 12, 8), figles notaret, atque nt locis pro cera, simulants

multamque iis tribuisse veteres ex Cicerone atque pro literis utcremur.« Probe igilur distinguendum

Quinctiliano apparet; at vérins ntique Juliue Victor est inter locos et imagines sive simulacra, ut et

(in arte rhetor. 25, p. 239 Orcll.): »ad banc obti- Spaldingius monuit (ad Quiaet. il, 2, 21 ; p. 307).

nendam tradunt pleriquc locorum et simulaerorum ediseenda] Lege: «longiora fuerint, sint dispesqiiasdam

observationcs, quae niilii non videntur cenda.* Vowgk. (spec. crit. p. 85) — Causa emenliubere

cflectum; exercenda est memoria« cet - ■ ■ dandi disparaît, postqnain ex anterioribus cditiojuicera]

Hoc ex Cicerone depromtum (de orat. bus codicibusque meis restitui quae, quod Grotii

2, 86), qui baec praecipi ait »iis qui banc partem incuria exciderat.

ingenii exerceant: locos esse capiendos et ea, quae cui res ipsas] Cui id est alicui. Ghot. — Recte;

memoria tenere velknt, effingenda animo atque in itemque recte res ipsas legi jussit pre ipsa, quod

bis locis collocanda; sic fore ut ordinem rerum ef- e Darmstattensi códice jam correxi. •■'!/ ':

462. Martiani. Capellae 'lib. V. §. 840.

-

L*

540

542

DE PRONUNCIATIONE. '

-- ' Actionem apud veteres appellabam, quam nunc pronunciationem vulgo

dici non nescio. Ea praestat, oratio, ut concilietur: auditor, ut ad fidem per

suasione ducatur, ut animorum motibus incalescat. Ejus partes sunt tres,

vox, vultus, gestus. His, ut plerique putant, cultus vclhabitus oris accedit. Vox

et natura constat et quadam, scientia modificata servatur; . in natura qualitas

vocis et quantitas dispensatur, scientia vero quomodo ea utaris assequitur,

et quid oporteat: observare.., Bonitas vocis constat claritate, firmitate, suavitate;

quae omnia nutriuntur cibi, potus, coitus observantia, praecipueque ut corpus

deambulando || moveatur, intra breve spatium reditu. maturato, qui motus

quum digestionem facilem praestat, sine dubio purgat, et vocem nimia excursio

vel longa deambulalio extenuat ac fatigat. Post hanc deambulationem statim

nos ad studia conferamus, priusque: quam sit dicendum vccem lectiore

coloremus. Nec ab initio clamandum, sed tenui murmure inchoandum , quo

- appellabam] Malim appellabant. Gnor.—Codices

nil mutant, 'nec si quid conjecturae dandum sit,

tam appellabant quam appellatam: velim. Ceterum .

quos veteres noster dicat ignoro; siquidem jam Auc

tor ad Herennium (5, 11) pronunciationis vocabulo

utitur, quanquam Ciceronem (de orat. 5, 89; orat.

17) aetionem praetulisse certum est; videtur igitur

hic quoque .Martiamus soliim Fortunatianum (p. 78 ,

Pith.) ante oculos habuisse, quodque is recte de

Cicerone dicit, ad veteres omnes perperam exten

disse. Optime certe Quinctilianus (11, 5, 4): »Pro

nunciatio a plerisque actio dicitur; sed prius nomen

a voce ; sequens a gestu videtur accipere. Namque ',

actionem Cicero alias quasi sermonem, alias quasi

eloquentiam quandam corporis dicit; idem tamen

duas ejus partes facit, quae sunt eaedem pronun

ciationis, vocem, atque motum; quapropter utraque

appellatione indifferenter uti licet.«

partes sunt tres] Sic Curius Fortunatianus; duas

tantum numerant et Cieero (de orat. I , 59) et

Quinctilianus (11, 5, 14), voeem et gestum ; sed

ut ad gestum mox vultum quoque referant (Quinc

tilian. 5, 1 I, 68 coll. Auct. ad Herenn. 5, 18).

vox et natura] Quinctilianus: »Prius est de

voce dicere, cui etiam gestus accommodatur. In ea

prima observatio est, qualem habeas, secunda, quo

modo utaris. Natura vocis spectatur quantitate et

qualitate« cet. i.. 4 :

clmritale] Paulo secus Auctor ad Herennium

(5, :i I): »Figura vocis est, quae suum quendam

possidet habitum ratione et industria comparatum;

ea- dividitur in tres partes, magnitudinem, firmi

tudinem, inollitudinem«, sed ut verbis magis quam

re a nostro vel potius Fortunatiamo discrepet.

coloremus] Lege eolemus , et hoe indicat MS.

Grot.— Sed quod antecedit comferamus, alterum

Martiani Capellae lib.'V. §. 842. 465

in similem vocem possis efferre. | Ad curandam autem voeem plerique per

tinere dixerunt, ut, sedentes paucissimos versus lenta' et gravi proferant' voce,

deinde per gradus paulatim' erigant sonum , per eosdemque gradus recolligatur

oratio, , quo: sime damno', ad murmur usque perveniat. Vultus vero pro sen

tentiae , dignitate: mutamdi sunt, sed non ita, ut histrionibus'' mos est, qui

ora torquendo ridiculos motus spectantibus praestant.' Significanda enim, non

spectanda sunt ista, quae actio vultusque cominendat; sed oculorum in hac

parte magna moderatio est, qui tum hilaritate, tum intentione, | tum minaci

moventur adspectu. Nec nimium gravio

•

• i • . . :

* * - - - . -

.•.i, '. '. • •

sibi, conjunctivum postulat, ~nec minus commode

eolorari orationem dicere possumus quam candidam.,, -

-

- : : ;

esse vel fuscam (Quinctil. 5, 11, 18). Inprimis

autem Ciceronis locum in mente liabuisse nostrum

dixerim (de orat. 2, 14): »ut, 'quum in sole ambu

lem, etiamsi aliam ob causam ambulem, fieri natura

tamen ut colorer, sic quum istos libros studiosius

legerim, sentio orationem meam illorum tactu quasi

colorari.« Curius Fortunatianus (p. 76) prorsus ali

tersi »et: priùsquam scribere incipiamus, ut animus

legendo caleseat, legemus aliquid tacite vel eum

-

-->

teuui murmure« cet. * *

. murmur*e inclioandum] Simile praeceptum Auc

toris ad Herennium (5, 12): »utile est ad firmi

tudinem sedata vox in principio ;' inque primis

Ciceronis (de orat. 3, 61): ~Gradatim ascendere

vocem utile et suave est; nam a principio clamare

agreste quiddam est, et idem illud ad firmandam

est vocem salutare.« Adde Senecam (epist. 13):

»Quid ergo? a clamore protinus et a summa con

tentione vox tua incipiet? usque adeo natura est?

paulatim incitari, ut litigantes quoque a sermone

incipiant, ad vociferationem transeant. Nemo sta

tim Quiritinm fidem implorata cet. •*

quo sine damno] Restitui quo ex anterioribus *

- -

7.* .

- - -

ribus superciliis premendi, aut peten

(C.'. .';. '.'!

' ' ■ .

v. " *

editionibus, etiam eodicibus meis addieentibus; Gro

tius enim nescio unde quae ediderat.

histrionibus] Cicero (de orat. 5, 89): »Omnes

autem hos , motus subsequi debet gestus, non hic

verba exprimens, scemicus, sed , universam, reum :et

sententiam non demonstratione sed significatione

declarans, laterum inflexione liac forti et virili, non

ab scena, et histrionibus « cet. . . . ... ... : ... -

""'' ora torquendo] Non omnino igitur personis iii.

striones utebantur, 'quod et Cicero (loco citato)

significare videtur, dum »in ore omnia esse, in eo

autem, ipso dominatum esse oculorum« ait ideoque

recte fecisse •senes, qui personatum ne Roscium

quidem magno opere laudarint•, unde apparet Ros

cium modo personatum modo nudo, ore egisse.

Et primi quidem personati egisse dicuntur comoe-'

diam Cincius et Faliscus, tragoediam Minucius et

Prothymus (Evanth. de trag. et com. p.51 Z.) Adel

pliósque Terentii auctor est Donatus »L. Ambivium

et L.“Tiirpionem etiam tum personatos egisse eum

stiis gregibus*, sed alius Terentii locus (Phorm.'

A , 4, 32) elarissime probat nonnulla etiam ipso

ore vultuque significata ab histrionibus fuisse.vide,

omnino vvolffiiiim (de canticis, iialae 1825, p. 25).

545

i • •.

Martiani, Capellae lib. V. §. 845.

tibus frontem nudamdi sumt oculi, quod in Pisone Tullius amare vitupera

nec mollius agitandi sunt gestus, aut muliebriter latéra deducenda sunt, m

jactanda deformiter cervix, ne in illas Hortensii deducatur illecebras, quibu

etsi venuste, tamon non videbatur uti viriliter. Ad summam non is gestu

oratori tenendus est, quo scenae placere videntur actores, manus in conter

tionibus fusa porrectius, in sermocinatione vel marratione contracta, praecipue

que in hac parte praestandum est, ut deceant cuneta, quod prudentia mag

quam ulla praeceptionis hujus arte servatur.

- •

• !•

DE PARTIBUS ORATIONIS.

Jam nunc ordo admonet promissorum, ut partes orationis excurram

quas quidam subtilius duas, alii quinque, nonnulli plures esse dixerunt. Q

in Pisone] Pluribus locis hoc inimici sui vitium

salse notat, non modo in oratione adversus ipsum

(cap. 7): »respondes altero ad frontem sublato, al

tero ad mentum depresso supercilio« ; verum etiam

pro Sextio (cap. 8): »tanta erat gravitas in oculo,

tanta contractio frontis, nt illo supercilio respu

blica tanquam Atlante coelum niti videretur • , . et

de provinciis consularibus (eap. 4). De supercilii

motu in universum vide Quinctilianum (11, 5, 78

sequ.) et Curium Fortunatianum (p. 77. 78 Pith.).

Hortensii] In mente habuisse videtur Ciceronis

(in Brut. 88) judicium: »motus et gestus etiam

plus artis liabebant, quam erat oratori satis.« Adde

Quinctilianum (11, 5, 8; p. 534 Spald.).

venuste] Id ipsum tanquam liistrionium vitio

vertit Auctor ad IIerenuium (5, 18): »convenit igi

tur in vultu pudorem et acrimoniam esse; in gestu

nec venustatem . conspiciendam , nec turpitudincm,

ne aut histriones aut operarii videamur SS. «

manus] Praeter Ciccronis (de orat. 5, 89) liac

de re praecepta confer Aeschinem (in Timarch. 12),

Quinctilianum (1, 11, 8; p. 259. 1, 12, fl

p. 248. 11, 5, 89; p. 400), et Gellium (1,

Sed dilucide Appulejus (met. 2; p. 142 Oud.) o

toris gestum describit ita: »porrigit dexteram,

ad instar oratorum conformat articulum, duobust

infimis conclusis, digitis ceteros eminentes porri;

et infesto pollice, clementer subrigens infit« . cet.

ut deceant] Cicero (de orat. 1, 29): »Ego ei

neminem nec motu corporis nec ipso habitu at

forma aptiorem, nec voce pleniorem aut suavioi

milii videor audisse; quae quibus a natura min

data sunt, tamen illud assequi possunt, ut iis q

habent modice et scienter, utantur, et ut me

deceat. Id enim est maxime vitandum, et de

nno nminime est facile praecipere, non mihi m

sed etiam ipsi illi Roscio, quem saepe audio dici

caput esse artis decere, quod tamen unnm id e

quod tradi arte non possit.« Coufer et Quincti

num (11, 5, 69 sequ.).

partes orationis] Cicero (de invent. 1, 14

sex numero eas statuit, quem ad locum Ma

Martiani Capellae lib. V. §. 544. '46$

autem duas asserunt, umam qua docemus judices, aliam qua movemus ad

vertunt, et in docendo tam narrationem quam confirmationem partes adscribunt,

in movendo autem prooemium et epilogum nexuerunt, quia et initio prae

parandus est et commovendus sententiam prolaturus auditor; qui vero quin

que dixere partes, rationalem ordinem persequuntur. Nam est exordium,

narratio, propositio, argumentatio, peroratio.

IDE EXORDIO.

Exordium est oratio noscendae causae praeparans auditorem; ejus

virtutes sunt tres, ut attentum , ut docilem , ut benevolum faciat auditorem.

Attentum facimus, si magnam rem geri, si novam, si publicam, aut pluri

mam dicimus; docilem, si de causa aliquid strictim quo instruamus judicem

proferatur; benevolum aut a re aut a persona facimus. A persona autem

aut a mostra aut judicum aut adversariorum.

gessimus commemoramus,

Victorinus (p. 121 Pith.): »Multi enim quatuor

esse dixerunt, id est exordium, narrationem, quae

stionem, epilogum; Cicero autem sex esse dicit,

id est exordium, narrationem , partitionem, con

firmationem, reprehensionem, conelusionem. « Qua

tuor et Quinctilianus ponere videtur (4, pr. 6;

p. 11), ponuntque Curius Fortnnatianus (p. 89

Pith.), Sulpicius Victor (p. 246), Isidorus (p. 588),

alii; sed longe plures apud Graecos inprimis dis

tingui solitas et Theodori Byzantii probat exem

plum apud Platonem (Phaedr. p. 266 f.) et Curii

Fortunatiani testimonium, qui rrgoéz$6vv, rrQo

zzaga6xsvijv, övé§oöov, aliaque multa addi ab aliis

commemorat; quapropter spernenda est lectio co

dicis Darmstattensis in sequentibus mulli pro mom

nulli exhibentis.

movendo] Cicero (de orat. 2, 77): »his parti

bus orationis, quae etsi nihil docent argumentando,

aut si quid obest causae diluimus

A mostra, si quod favorabile

vel exte

persnadendo tamen et eommovendo perficiunt pln

rimum, maxime proprius est locus et in exoriendo

et in perorando. « -

rationalem] Forte •orationalem ordinem se

quuntur. « Grot. — Causam non video.

exordium] Ciceronem inprimis (de invent. 1,

18 sequ.) sequitur, cui tamen ipsi quam proxime

accedunt Auctor ad Herennium (1, 7), Quinctilia

' nus (4, 1), Fortunatianus etc.

plurimam] Res, quae plurimum accidit et in

omnium ore versatur, potius parum attentum fecerit

auditorem: lege » aut pulcram. « VoNck, (spec. critic.

p. 85). — Nihil profecto mutandum est. Plurima

enim hic res est, quae ad plurimos attinet. Prae

ivit Cicero (de inv. 1, 16) scribens: »Attentos au

tem faciemus, si demonstrabimus, ea, quae dicturi

erimus — ad omnes pertinere « , aut (partit. 8) » com

juncta esse cum ipsis, apud quos res agetur.«

545

59

466 Martiani Capellae lib. V. §. 845.

$47

nuamus; a judicum, si eos nobis vel ex causac ipsius blandimentis vel ex

trinsecus conciliamus; ab adversariorum autem persona tribus modis, si eos

in odium, in invidiam , in contemtum adducimus. In odium, si scelestos

crudelesve doceamus, in invidiam , si eos impotentes esse monstremus, in

contemtum vero, si humiles. Ceterum exordiorum genera sunt duo, prin

cipium et insinuatio. Principium est, quo statim simpliciter palamque con

ciliamus nobis auditores; insinuatio, quum insidioso exordio judicem circum

scribimus, in quo modi sunt quatuor. Primus, quum res ipsa mala est;

alter, quum adversum nos judex aliquid contraria opinatione praesumsit, aut

fatigatus est, aut acclamatio vel irrisio ulla intervenit. Ante cuncta discutien

dum, quae sit forma materiae. Nam sunt quinque, honesta, turpis, dubia,

humilis, obscura. Si honesta est, aut principio non utendum , aut amplifi

catione exordium concludendum ; si turpis, insinuatione utendum ; si dubia ,

benevolus faciendus auditor; si humilis, attentus; si obscura, docilis. Insi

nuatio vero quatuor modis explicatur, quum aut personam rei subjectiono

mutamus, aut rem persona , aut rem re, aut personam persona. Nam si in

causa meretricis agendum est, rem potius judicibus spectandam esse dicamus;

commemoramus] Grotius margini adscripsit;

» al. commendamus « , sed eo non egemus.

impotentes] Ne potentes exspectes, vide supra

(nd §. 427).

insinuatio] Ciceroni (de inv. 1, 18) est »oratio

quadam dissimulatione et circuitione subiens audi

toris animum a ; Curio Fortunatiano (p. 60 Pith.)

» subdolum principium, quo occultius irrepimus in

animum judicis. «

acclamatio] Lege occlamatio. Voxck. (spec. er.

p. 85). — Intempestivam esse conjeeturam ipsa

Cieeronis verba demonstrant (de invent. 1, 17),

quae tamen ne Martianus quidem satis intellexisse

videtur: »sin res dabit, non inutile est, ab aliqua

re nova aut ridicula incipere, aut ex tempore quae

nata sit, quod genus strepitu, acclamatione, aut

jam parata, quae vel apologum vel fabulam vel ali

quam contineat irrisionem. •

quinque] Cicero (de inv. 1, 18) paulo aliter:

• Genera causarnm sunt quinque, honestum, admi

rabile, humile, anceps, obscurum« ; quae Graeee

sie appellat Curius Fortnnatianus (p. 60 Pith.):

»évóo$ov honestum, &pupiöo$ov anctps, zragoe

öoöov admirabile, áóoéov humile, óv6rroegoexo

2ow;$mtov obseurum.« -

rem potius] Auetor ad Herennium (1, 6): „si

causa turpitudinem habebit, exordiri poterimus liis

rationibus: rem , non hominem spectari oportere.«

Adde Ciceronem ipsum (de inv. 1, 17). Ceterum

dicamus scripsi pro dicimus e eodiee Monarensi (c).

Martiani Capellae lib. V. §. 848. 467

aut si libertus alicujus aut cliens agat personam patroni, non hujus conside

randam personam esse admoneamus, atque ita cetera. Vitia vero exordiorum

ista sunt: vulgare, quod in omnes causas cadere potest; commune, quo etiam

adversarius uti potest; contrarium, quo melius adversarius uteretur; affecta

tum , quod aut verbis inusitatis aut rebus externis profertur; supervacuum,

quod meque attentum neque docilem neque benevolum facit auditorem. Fu

giendum praeterea ne satis longum et obscurum sit.

DE NARRATIONE.

Narrationum genera sunt quatuor, historia, fabula, argumentum, ne

gotialis vel judicialis assertio. Historia est, ut Livii; fabula neque -vera est

neque verisimilis, ut Daphnen im arborem versam ; argumentum est, quod

non facta sed quae fieri potuerunt continet, ut in comoediis patrem timeri

ct amari meretricem; judicialis autem narratio est rerum gestarum aut veri

similium expositio.

quo etiam] MS. qnod. Non male. Gnor.— Male

dmnino. Confer modo Auctorem ad IIerennium

(1, 7): »Item vitiosum est, quo nihilo minus ad

versarius potest uti, quod commune appellatur.«

narrationum] Auctor ad Herennium (1, 8) et

Cicero (de invent. H, 19) aliqnanto accuratius ita

haee exponunt: »Narrationum genera sunt tria:

unum in quo ipsa eausa et omnis ratio controver

siae continetur; alterum in quo degressio aliqua

extra causam — interponitur; tertium genus est

remotum a civilibus eausis, qnod declarationis cansa

non inutili cum exercitatione dicitur et scribitur.

Ejns partes sunt duae, quarum altera in negotiis,

altera in personis maxime versatur. Ea, quae in ne

gotiorum expositione posita est, tres habet partes,

fabulam, historiam, argumentum. Fabula est, in

qua nec verae nec verisimiles res continentur —

Narrationis autem laudes tres sunt, ut lucida sit, llt

historia est gesta res ab aetatis nostrae memoria

remota — argumentum est ficta res, quae tamen

fieri potuit« cet. Propius ad nostrum Quinctilianus

(2, 4, 2): »narrationum, excepta qua in causis

utimur, tres accepimus species: fabulam , quae ver

satur in tragoediis atque carminibus, non a veri

tate modo etiam a forma veritatis remotam; argu

mentum, quod vero simile sed falsum comoediae fin

gunt; historiam, in qua est gestae rei expositio.«

argumentum] Quinetilianus (8, 10, 9; p. 253

Spald.): »Aergumentum plura significat. Nam et fa

bulae ad actum scenarum compositae argumenta

dicuntur, et orationum Cieeronis velut thema ipse

exponens Pedianus: argumentum , inquit, tale est,

et ipse Cicero ad Brutum scribit: — etsi argu

mentum simile non erat. Quo apparet omnem ad

scribendum destinatam materiam ita appellari.«

549

550

55I

59 *

468 Martiani Capellae lib. V. §. $81.

$$$

verisimilis, ut brevis, et his contraria vitia vocantur.

si mon confusa, si vera, si usitatis significationibus,

Lucida est narratio,

si non longo circuitu

rem monstremus; verisimilis, si nihil affectate et quasi ex natura exponere

videamur; brevis, si non ultra quam res exigit et prolixe fundatur assertio.

Narrationum aliae sunt ipsius causae et negotii, aliae incidentes. Ipsius causae

sunt, sine quibus res quae agitur intelligi non potest; incidentes, quae aut

probationis gratia aut exempli aut augendi aut invidiae aut voluptatis extrinsecus

afferuntur.

Byzantius Graece discernit aego6vrjyrj6tv, öro6vrjyrj6iv, roegoe$urjyrj6iv, àvaêvrjyrj6iv,

×ta$wjyn6tv. Narrationis etiam elementa sunt sex, persona, causa, locus, tempus,

Nonnulli quinque species narrationis esse dixerunt, ut Theodorus

materia, res. Item narrationum aliae continuae, aliae partiles vocantur; continuae,

quae perpetuo contextu sine ulla interruptione dicuntur; partiles, quibus vel

argumentum vel digressio aliqua interponitur. Narramus autem modis sex:

aut augentes aliquid, aut tenuantes, praetereuntes, aut moventes, docentes,

gratiam vel invidiam comparantes. _ Post narrationem quidem digrcssionem,

videamur] Correxi quod in editis legitur vi

deatur, codicum Monacensis (C) et Darmstattensis

auctoritate.

et prolixe] Lege : » nec prolixe. VoNck. (spec.

crit. p. 83). — Ferri tamen communis omnium co

dicum lectio potest, modo illud non quod prae

cedit huc etiam trahas, quo facto et mon prolixe

idem erit atque mec prolixe. Si quid mutandum,

vel commodius et ejiciemus, quod ex praecedentis

vocabuli syllaba extrema oriri potnit.

aut augendi] Sic scripsi e codice Grotii; vulgo

agendi, licet aut, quod a Grotii editione abest,

jam in anterioribus clare exstet.

Theodorus] Vide Suidam. Hic ille qni Aeoyo

δαίδαλog dicebatur a Platone. Grot.— Platonis

locus est in Phaedro (p. 266 f.). Plura dabit Spen

gelius (art. script. p. 100). Ceterum ut quinarius

numerus expleretur, jam Grotius &va$t;yr6tv addi

jusserat, quam nune e codice Darmstattensi resti.

tui, Reichenauensi quoque adstipulante, qui dva

δήvm,6tv exhibet corrupte. Curius Fortunatianus

(p. 62) octo numerat, öirjyrj6iv, &vtu$u$yrj6tv,

tuoegoeijv öiijynoeuv, ragoe$tíyn6tv, öroëu$yr6w,

•«r«8ui|>n6tv, éruóu$yn6tv, öua6xsvrjv, quarum

prima sit principalis, secunda, quum adversarii

afferamus narrationem converso genere, tertia »

quum partes singulas narrationis inducamus, quarta,

quum aliquas res gestas extra causam inducamus,

quinta , quando quaestionem narrativo modo appro

bemus; sexta, quum sola narratione materia con

tineatur, septima, quum latius exsequamur res

£estas quas in narratione breviter attigerimus, &.

tava » quae res gestas non tam doceat quem ex

aggeret.

Martiani Capellae lib. V. §. 552. 46»

quam Graeci jtagexßaötv vocant, oportet adjungere, quo vel incitamus judiccs

vel dclinimus; sed quoniam pars oratiouis non est et non semper arripienda

est, earn placuit praeterire.

DE PROPOSITIONED ;

Propositio aut nostra est aut adversariorum aut communis. Nostra, 553

ut: caedcm objicio; adversariorum: caedem me fecisse dicit; communis: uter

nostrum caedem admiserit quaeritur. Propositiones autem principalium quae- 554

stionurn sunt aut incidentium, aut simplices aut conjunctae. Simplex, ut:

luxurialis es, meretricem amas; conjunctae autem per partitionem maxime

proponuntur, quae dupliciter fiunt; aut enim simpliciter quid dicturi sumus

ostendiinus, aut ante quid nobis cum adversario conveniat, quid in dubium

vocetur, edicimus. Propositiones aut nudae sunt aut rationi subjectae. Nudae, 555

ut: affectasti tyrannidem;- rationi subjectae: affectasti tyrannidem, arma enim

domi habes. Omnes autem sumuntur aut simpliciter aut per inductioncm.

Simpliciter, ut si dicam: docebo proditorem; per inductioncm, ut si superioris

meminimus et sequentem introducimus, ut si dicas: quoniam docui injustam

legem, docebo inutilem. Proponimus autem per concessionem aut per praertccgexßaßiv]

Sic Grotio suadcnte inque codi- nt et Quinctilianus (9, 2, 105); sed hic inter

cibus legi testante rcposui pro ftaçév&eôiv, quod partes ctiam orationis earn tractât (4, 4), unde

in editis erat, accedente et códice Keichcnanensi, multa proflei ad nos tri expHcatioiicm possunt. Neubi

a prima manu est parehasin, quamvis in ejus que longe discedit Curius Fortunatianus (p. Gi),

locum ineptas corrector partilem substituent. Еап- nisi quod brevius cam ad iincm partitionis attingit,

dem ôùfcoôov appellat Curius Fortunatianus (p. et id quidem multo rectius quam nos ter, qui quum

63 Pith.), Latine excessum, Quinctilianits autem supra quinqué tantum orationis partes fccissct(§. 544)

(4j 3, 12; p. 144) ct Julius Victor (art. rhetor, nunc separata a partitionc propositione ad sex de-

17) egressionem sive egressum¡ quos vide. lapsus est!

propositio] Папе signiGcat Cicero (orat. 2, 81), simplex est] MS. »simples est: luxurialis (lege

ubi ait: »sequitur nt causa ponatur, in quo viden- uliixuriaris«); composite est: meretricem amas.»

dum est quid in controversial veniat«; propositio- Sed dubito. Grot. — Nil mutavi; conjunctionem

nis tunen Tocabulo in figuris tantum utitur (5, 53), enim sententiarum dicit, non vcrborum.

470 Martiani Capellae lib. V. §. 888.

-

teritionem. Per concessionem, quum gratiam facientes ejus quod diximus

prius aliquid introducimus, ut si dieas: concedo interim occisum, sed ab hoc

interemtum nego; per praeteritionem, quum ita transimus ad alteram pro

positionem, ne superiorem interim concedamus, ut si dicas: nunc quoniam

docui ignominioso actionem de privatis rebus tantum negari, docebo de pro

ditionis crimine non negari.

DE PARTITIONE.

Partitio est, quae ordinem totius divisionis breviter comprehendit, ut est

$6 pro Quinctio: negamus te bona Publii Quinctii possedisse ex edicto praetoris.

Et primo sic incipit, nullam causam fuisse postulandae proscriptionis; huic

subjicit, nec ex edicto possideri potuisse; ad extremum , nec possessa esse;

haec, inquit, tria quum docuero, perorabo. Animadvertis corpus totius ora

tionis per haec tria liniamenta digestum esse. Talis autem debet esse partitio,

ut singulae partes ejus plurimas quaestiones in se contineant. Nam si fuerit

per incidentes quacstiumculas derivata, onerabitur ipsa partitio, et ex hoc ju

dices rerum copiam fugient. Ideo et Tullius in eadem Quinctiana sic partitus

est, ut singula capita plures quaestionum articulos continerent. Etenim primum

illud, non fuisse causam postulandae proscriptionis, vide quanta contineat:

quod pecunia debita Sexto Naevio non fuerit, et aliter agi oportuerit, quod

Quinctius vadimonium non deseruerit; secundum , quod ex edicto possiderc

non potuerit, quod et procuratorem habuerit, et absens defensus sit, ct non

latitaverit, et ceteri creditores quieti sint, et quod ante missum sit, ut fundo

communi expelleretur, quam proscriptio ejus imperarctur, et quia vi dejectus

ejus quod] Melius MS.: contra quod. Gaot. — Pith.) ete. Exemplum, quod ex oratione pro Quin

Num melior haec lectio sit, valde dnbito. ctio affert, capite 10 sequ. exstat.

partitio] »Illustrem et perspicuam totam oratio- ex hoe] Correxi vulgatam, quae habet • ex hoc

nem efficere« ait Cicero (de invent. 1, 22), quem rebuntur judices rerum copiam fugiendam. • Nostra

vide. Adde Auctorem ad Herennium (H, 10), Qainc- Darmstattensis codicis lectio est.

tilianum (4, 8), Curium Fortunatianum (p. 65 quieti] Sic meichenauensis et Monaeensis (C)

Martiani Capellae lib. V. §. $6. A7I

sit contra quam praetor jusserit. His igitur manifestum est, intra partitionem

quaestiones esse ponendas, quae in exsecutione sint devulgandae, ut judex et

nobis attentus fiat et promissorum copia non igravetur. Illud etiam inspicien

dum , quae nobis cum diversa parte conveniant, quae in controversiam de

vocentur; et ea quae conveniunt tunc enumeranda si nobis prosunt, ut Cicero

pro Marco Tullio ait: „damnum passum esse Marcum Tullium convenit mihi

cum adversario; vi hominibus armatis rem gestam esse non infitiantur; a

familia Publii Fabii commissam megare non audent; an dolo malo factum

sit, ambigitur.“ Vides ergo hoc in partitione a concessis duxisse, quod sibi

proderat.

IDE ARGUMENTATIONE.

Argumentatio est elocutio, qua argumenta ipsa verbis exsequimur; ar

gumenta vero, quibus causa probatur.

in confirmationem et reprehensionem.

codiees. In editis et codice Darmstattensi erat

(Quintii, quod prorsus contrarium sensum inferebat.

M. Tullio] Ita legendum esse, jam e Mario

Victorino (p. 156 Pith.) apparebat, qui eodem

exemplo in loco de partitione utitur, quum apud

nostrum vulgo M. Rullo scriberetur; jamque acce

dunt codices Monacensis (C), Reichenauensis, et

Darmstattensis, unde fidenter vnlgatam correxi.

Praeterea ex Darmstattensi scripsi vi liominibus pro

ut hominibus , quod jam Grotius corrigendum in

tellexerat, eque eodem et Reichenauensi paulo ante

enumeranda pro numeranda ; longius autem pro

cedere corrigendo nolui, quum nec Victorinus nec

noster ipsa Ciceronis verba fideliter transscripsisse

videantur, quae nunc quoque post egregiam Maji

et Peyroni operam inter deperditas orationis partes

latere dolendum est.

Argumentatio dividitur in duas partes,

Argumentorum genera duo sunt, arti

argumentatio] Ab hoe inde eapite Curium For

tunatianum fere ad verbum sequitur, ut aut ipsum

illum ante oculos habuisse, aut ex eodem cum illo

fonte mobis ignoto hausisse eum oporteat. Quam

vis enim et Cicero (de invent. 1, 24 sequ.) et

{Quinctilianus (libro 8) accurate hunc locum tracta

verint ejusque doctrinae fundamenta jecerint, ta

men schematismi eorum ab eo quem noster pro

posnit satis discedunt, neque quae ipse noster supra

(§. 475 sequ.) Topica inprimis secutus de argumen

tis exposuit, ad eundem ordinem easdemque dis

tinctiones redeunt, ut appareat multorum fontium

rivulos in unum conjunctos esse; in singulis tamen

non sine fruetu superiora illa contuleris.

genera duo] Vetus haec distributio, quae jam

ab Aristotele (rhetor. 1, 2) facta est. Graece di

cuntur fri6teus àvrexvov et érezvov.

$7

479 Martiani Capellae lib. V. §. 857.

ficiale et inartificiale.

circa rem , post rem.

Sed artificiale locos habet quatuor: ante rem, in re,

Ante rem vero dividitur in locos septem: a persona,

a re, a causa, a tempore, a loco, a modo, a materia. In re autem loci

sunt duodecim: a toto, a parte, a genere, a specie, a differentia per septem

circumstantias, qui locus recipit in se etiam a majore ad minus et a minore

ad majus, a proprio, a definitione, a nomine, a multiplici appellatione, ab

538 initio, a progressione vel profectu, a perfectione vel consummatione. Circa

rem loci sunt decem: a simili, cujus species sunt quatuor: exemplum, simi

locos] Una enumeratione indistincte comprehen

dit Quinctilianus (5, 10, 94): »ergo ut breviter

contraham summam, ducuntur argumenta a per

sonis, causis, locis, tempore (cujus tres partes

diximus, praecedens, conjunctum, insequens), fa

«ultatibus (quibus instrumentum subjecimus), modo

(id est ut quidque sit factum), finitione, genere,

specie, differentibus, propriis, remotione, divisione,

initio, incrementis, summa, similibus, dissimilibus,

pugnantibus, consequentibus, efficientibus, effectis,

.eventis, jugatis, comparatione, quae in plures di

ducitur species.«

quatuor] Cicero (de invent. 2, 15 et topic. 12)

secutus auctorem rhetoricorum ad Alexandrum (c.

15) tria tantum enumerat: ante rem , cum re ,

post rem. Adde Quinctilianum (8, 8, 4; p. 218):

»neque esse argumentorum loci possunt nisi in iis

quae rebus aut personis accidunt; eaque aut per se

inspici solent aut ad aliud referri; nec ulla con

firmatio nisi aut ex consequentibus, aut ex repug

mantibus , et haec necesse est aut ex praeterito

tempore ant ex conjuncto aut ex sequenti petere •

(conf. et 8, 10, 102).

duodecim] In Darmstattensi codice legitur tre

decimn , vulgatam tamen praefero, quae concinit

etiam cum Fortunatiano , e quo, ut modo dixi, fere

omnia illa noster cxscripsit.

septem circumstantias] Quid voluerit, inferius

(§. 889) declarat, ubi »per omnes« inquit »circum

stantias, id est, quum partimur per personas, tem

pora, et cet. • Status enim Graecis 6zd:6tg est,

zregi6roe6vc, quae circa statum observantur, id est

circumstantiae. Quinctilianus (8, 10, 104; p.294

Spald.): »hoc genus argumentorum sane dicamus

ex circumstantia , quia zregi6ræ6tv dicere aliter

non possumus. « Meminerat enim argumentorum

» a personis, a rebus, ab antecedentibus, a junctis,

et insequentibus« , atque horum quidem exempli

tantum gratia. Alii mreguoz&g appellarunt illas cir

cumstantias, quas. septem complectitur hic versus:

•Quis , quid, ubi, quibus auxiliis , cur , quo

modo, quando? «

Conf. Marium Victorinum (p. 149 Pitli.), Aurel.

Augustinum (p. 293) et Cur. Fortunatianum (p.55).

comsummatione] Lege: » ad initium vel consum

mationem. « Grot.—Vulgo enim legebatur: »ab initio

ad progressionem vel profectum, a profectione, ab

initio vel consummatione « ; sed veriorem lectionem,

quae apud Curium Fortunatianum (p. 68) quoque

exstat, e codice Darmstattensi recepi.

•

circa rem] Hi fere iidem sunt quos Cicero (de

invent. 1, 28) duci ait ex iis quae negotio adjuncta

sint, vel (top. 5) quae quodammodo affecta sint ad

* Martiani Capellae lib. v. $. 888. Ae75

litudo, fabula, imago, item verisimile, quod de comoedia sumitur; addunt

quidam et apologos, ut sunt Aesopi. . Ergo circa rem locos exsequar : qui

sunt a dissimili, a pari, a contrario per propositionem et negationem, ad

aliquid, quod figuratur casibus quatuor: genitivo, dativo, accusativo, ablativo;

ab inter se collidentibus per habitum et amissionem , a majore ad minus, a

id de quo quaeritnr, attamen de his potius supra

(§. 487 sequ.).

exemplum] Confer Aristotelem (rhetor. 1, 2),

Ciceronem (de invent. 1, 50), et Auctorem ad He

rennium (4, 49). Sed subtilius deinde Aristoteles

(2, 20) inter verum et fictum exemplnm distinguit,

quorum posterius noster mox apologorum nomine

addit, Aristoteles autem alterum ficti genus esse

sit parabolae, alterum λόyov, ut Aesopici et Li

byci. Marius Victorinus (p. 186 Pith.) »seriptores

artium« , inquit, »genus hoc sub similia tria ponunt,

είκοῦ, id est imaginem , rroegoeßo^rjv, id est colla

tionem , rroegcköelypoe, id est exemplum.« . Adde

Macrobium (Saturnal. 4, 8) et Quinctilianum (3,

11 ; p. 507. 508 Spald.), qui: » frægéöeiypua «, in

quit, »nostri fere similitudinem vocare maluerunt,

quod ab illis froegoeßo?^} dicitur; hoc alterum exem

plum * quamquam et hoc simile est, et illud exem

plum.« Oratorem abundare debere exemplorum co

pia idem doeet (12, 4, 1; p. 847). De efficacia

exemplorum Seneca (ep. 6): »longum iter est« , in

quit, »per praecepta; breve et efficax per exempla.«

imago] Est formae cum forma cum quadam

similitudine collatio, quae sumitur aut laudis aut

vituperationis causa (Auct. ad Her. 4, 4 et 49.

Cic. de invent. 1, 50). Docet autem Quinetilianus

(5, 11, 24; p. 525) »rarius esse in oratione illud

genus, quod eizövoe Graeci vocant, qno exprima

tur rerum aut personarum imago.«

item] Reposui hoc pro id est in editis, quod

_ sensu caret. In Darmstattensi enin codice »idem

verisimile a legitur; sed idem pro item e falsa tan

fum pronunciatione ortum esse patet, quam me

non curare identidem, professus sum. Accedit For

tunatiani auctoritas, qui quinque similis species

enumerat, addito exemplo verisimili, moedia sumatur (vide supra §. 580). quod de co- . e

apologos] Quinctilianus (8, 11, 19. 20; p. 518

sequ. Spalding.): »Illae quoque fabellae, inquit, quae,

etiamsi originem non ab Aesopo acceperunt (nam

videtur earum primus auctor Hesiodus) nomine

tamen Aesopi maxime celebrantur, ducere ani

mos solent. — Aëvov Graeci vocant et ai6oe

rretovç, ut dixi, 2öyovg et 2u£vxoùç, nostrorum

quidam, non sane recepto in usum nomine, apo

logationem.« Julius Caesar Scaliger (poët. 1, 57;

p. 122): »Recte quidam nominarunt allegorias: aliud

enim aperte dicunt, aliud ex eo innumnt ae pro

fitentur. Ergo etiam apologos appellare nounulli ausi

sunt: quasi dîrò 26yov 2öyog. Antiquissimus om

nium Hesiodus aëwov vocavit, Aesopus prò%ov.

Habes apud Horatium et Livium et Diodorum lio

rum duae (as) species: unam simplicem sumtam a

rebus naturalibus — introducunt enim perinde at

que in scenam non animalia solum, sed muta quo

que, veluti gladios cet. loquentes; altera species

operosior — partim enim in vocibus nudis versatur

— alia materia est in rebus « cet.

a dissimili] In anterioribus quidem editionibus

legebatur a simili; sed male. Hoc enim superius

jam retulerat, et Fortunatianus etiam a dissimili habet.

habitum] Lege habitationem, é§vv. Gnor.-iiaud

60

Ae74 Martiani Capellae lib. V. §. $$9. •.

minore ad majus, a praecedenti, ab eo quod simile est vel a conjunctis, a

consequentibus. Sunt

alii loci &aeë rijg 6v%vyioec, id est a conjugatione sive a conjugatis, quod quasi

e

Post rem loci sunt duo: ab eventu, et a judicato.

junctum est personae qualitati, ut eum qui hostilia sentiat hostem esse di

camus, item a qualitate, ut si iracunde fecit, sine ratione fecerit; a quan

titate, ut si servus est, eodem modo factum sit; a conjunctis, id est árrò rév

aera}6sov xai 6vv9£roev, ut fasces et toga , sella curulis, magistratuum orna

$60

menta sunt; item a partitione, id est átó tijc 8u«gé6εως, per omnes circum

stantias, id est quum partimur pcr personas, tempora, et cetera, quae varietas

grata discriminat.

facile intelligitur, cur repudiarit aliorum lectionem

habitum , eamque ad marginem relegaverit, immo

correxerit, quum tamen Graecam vocem apposuerit,

quae omnino habitum sonet. Fortunatianus quidem

habitationem et amissionem dixit é§tv xoei 6tégrâvw,

sed Martianus profecto e Martiano explicandus est.

Idem nempe supra (§. 585) dixerat: »opponuntur

sibi contraria ut habitus orbationi • , idque deinde

deinde (§. 586 f.) repetierat. Ipse adeo Cicero (de

invent. I, 28): »liabitum appellamus, inquit, ani

mi aut corporis constantem et absolutam aliqua in

re perfectionem.*

quod simili est] Proeul dubio legendum e For

tunatiano: »quod simul est•, sed codices nihil variant·

* ab eventu] Marius Victorinus (p. 187 Pith.):

»Eventum illum accipiamus, qui unicuique rei ua

turaliter videtur adjunctus, qui rem suam, post

quam res ipsa contigerit, necesse est consequatur;

et tune vere de eventu facere possumus argumen

tum, si ipse eventus certus sit cet.

a judicato] Nimirum ut ait Curius Fortunatia

nns (p. 68 Pitli.) »quum aut omnium hominum ju

dicio nitimur, aut plurium, aut optimorum, aut emi

wentium ex liis, aut eorum qui in unaquaque arte

Inartificialia dividuntur in praejudicia, in rumores, in

et scientia versati sunt. Est judicatum et religio

sum, quod ad deos pertinet.« Unde patet neuti

quam solam sententiam a judice latam esse intel

ligendam.

6v€vybæc] E Cicerone (in topic. 3 et 9). Con

fer nostrum supra (§. 474. 484) et Curium Fortu

natianum (p. 65) quem exscripsit.

wt eum qui] MS. »ut qui eum qui.« Forte »ut

si eum qui « cet. Gnor. — Sic etiam Fortunatianus,

sed invitis codicibus nihil muto, praesertim quum

in sequentibus quoque legamus conjunctivos fecerit

et factum sit pro indicativis, qui apud Fortunatia

num sunt, unde verisimile fit Martianum ipsum

ut pro conjunctione accepisse.

eodem modo] Id est serviliter. Gnor. — Sed

quid hoc ad quantitatem? Procul dubio pro servus

legendum serius, ut apud Fortunatianum est.

per personas] Per a Grotio omissum e codicibus

Monacensi (C) et Darmstattensi omnino supplen

dum erat.

inartifieialia] Cicero (in topie. 4 et 9): »quae

extrinsecus assumuntur, ea maxime ex auctoritate

ducuntur. Itaque Graeci tales argumentationes détéz

vovç vocant, id est artis expertes.« Adde eundem

Martiani Capellae lib. V. §. $60. 475

tormenta, in tabulas, in jusjurandum , in testes; quae similiter quemadmo

dum et artificialia tractat orator. In argumentis autem cavendum est, me in

aliqua parte nobis noceant, me inter se discrepent, ne vulgaria sint, me cum

adversario communia, ne alte repetita, aut supra dignitatem causae, aut infra

dignitatem. De confirmatione breviter memoravi, nunc reprehensionis prae

cepta: videamus. Repreheuditur enim actio adversarii aut redarguendo, quum

aut totum argumentum aut partes ejus contra facere monstrabimus; aut re

pugnando, quum docemus falsa esse pro veris assumta vel ex his mon effici;

aut compensando, si contra argumentum , quod adversum mos est, aliud

opponamus.

DE QUAESTIONIBUS.

Quaestionum duo sunt genera: dicitur enim aeoonyoçuevoc, quae a nobis 86!

inducitur, ut confirmetur; ab adversariis autem quae infertur et repellenda

alio loco (partit. 2) : »Testimoniorum quae sunt ge

nera? Divinum et humanum ; ' divinum, ut oracula,

ut auspicia, ut vaticinationes, ut responsa sacer

dotum, haruspicnm, conjectorum; humanum, quod

spectatur ex auctoritate et ex voluntate et ex ora

tione aut libera aut expressa, in quo insunt seripta,

pacta, promissa, jurata, quaesita« ; et Marium Vic

torinum (p. 199 Pith.): »Accedunt aliae probationes

soli conjecturae semper adjunctae : tormenta , testi

momia , rumores. Hoe probationis genus Graeci

fri6reuc dktézvovc voeant, quod quum his orator

utitur, fidem quidem judici facit, sed non oratione.«

Multus de iis est Quinetilianus (8, 4 — 7) quem

vide. Aristoteles (rhetor. 1, 18) quinque tantum

numerat, leges , testes , pacta , tormenta , jusju

randum ; sed praejudicia et rumores Quinctilianus

quoque addit. De praejudiciis vide supra (§. 806

not.); de rumoribus utramque in partem disputari

posse: jam Auctor ad Heremnium (2, 8) egregie

intellexit, Aeschinisque exemplum probat, qui eos

dem duobus locis (adv. Timarell. 82 et de falsa

legat. 41) diversa ratione traetat. Confer et Cice

ronem (pro Plancio 23) quaeque ad eum observat

Platnerus (de Ciceron. rhetor. quae ad jus spec

tant p. 20).

reprehensionis] Vide de ea Ciceronem (de inv.

H , 42; partit. 9 et 12) et Quinctilianum (4, 4, 6;

p. 185. 8, pr. 2; p. 177. 8, 15, 1 ; p. 585 Spald.).

Conferre etiam juvabit Priscianum (p. 528 Pitli.)

et superiores locos (§. 486. 474). Graeci repre

hensionem &va6x£vrjv, confirmationem xoera

6xevrjv appellarunt (Sulpicius Victor p. 241 Pitli.).

redarguendo] Recte Grotius variantem lectio

nem rem arguendo ad marginem rejecit; neqne

enim modo Cicero (partit. 9) predarguere contra

riae dicit, sed et Curius Fortunatianus (p.66 Pith.)

;ta habet, cujus noster fere singula verba expressit.

duo sunt genera] Curius Fortunatianus (p.66):

60 *

476 Martiani Capellae lib. V. §. 861.

-----

est igitur, dicitur àvayxaia. Verum superior, quae a nobis quaestio infertur, modi

fit duobus, ut aut singulatim separatae inducantur, aut plures conjunctim. Du

cimus autem eas varie , aut per simplicem propositionem, aut per partitionem

aut per figuras, quas $u&votoes dicunt, qui locus multiformis est; nam paene to

sunt occasiones inducendae quaestionis in hoc genere, quot sunt figurae sem.

tentiarum. Fit enim et per resolutionem, id est κατα άνάλυσιν, aut per adjec

tionem , aut per praeteritionem, aut per concessionem, aut per reprehensionem

aut per sejunctionem, id est épogu6μον, aut per admonitionem , aut per dissi

mulatam propositionem, aut per repetitam , aut per instructam , aut pe

partitam , aut per similitudinem superioris quaestionis aut responsionis, au

per inversionem , id est quum primam illam quaestionem tractamus, qua

. »Omnis quaestio qualis est? aut rrgoryoυμεvoc,

quae a nobis inducitur ut confirinetur, aut àvoey

2coetoe, quae ab adversariis, ut refellatur« ; quocum

comparetur alius locus (p. 89): »sed et ipsam ar

gumentationem nostrorum argumentorum, quae aergo

zyow:pueva dieuntur, et reprehensionem eorum,

quae ab adversario proponuntur, quae Graeci vo

cant &vayxaioe. « Unde apparet apud nostrum quo

que primum legendum confirmelur, non confirmet,

ut editiones ante Grotium habent, deinde vero

apud ipsum Grotium pro έναντία reducendum esse

&vayxaioe, quod ille deserta antecedentium editio

num auctoritate in marginem rejecit. Darmstattensis

quoque eodex Latinis literis scriptum liabet anancea.

igitur] In MS. abest dicitur. Ego igitur deleri

malim. Grot. — Lege jugiter. VoNck. (lect. Lat.

p. 89 f.).— Interpunctione mutata omnia sana re

perientur.

per adjectionem] Apud Grotium haec satis eon

fuse ita edita erant: »aut per praeteritionem, aut

pcr concessionem, aut per repreliensionem, aut per

sejunctionem, aut per adjumetionem, id cst dípágu$

pov, hac tantum nota addita: »Legeudum meo judi

cio: sejunctionem id est áquágu6μov, adjectionem

cet.« Sed primum quidem Grotius male edidit ad

junctionem, quum jam antecedentes adjectionem rect

legerent; deinde vero Curium Fortunatianum (p.66

inspicere neglexit, unde intelligimus primo potiu

loco adjectionem ponendam esse.' Quem quum Ma

tianus procul dubio exscripserit, refingere locum a

ejus exemplum non dubitavi, ita tamen ut repre

hensionem, licet apud illum desit, haudquaquam eji

cerem, quae eo melius locum suum tuebitur, quo

ut adjectio praeteritioni, ita concessioni opposit.

esse videtur. Quod autem margini adscripsit Grotiu

öu&2v6iv pro dévé%v6vv, id commemorasse sati

fuerit.

quum primam] Lege »quum primum illam quae

stionem tractamus, quae prima est, deliinc qua

secunda.« Quae lectio partim eo confirmatur, quot

quidam codices denique praeferant. Gnor.— Quau

longissime a vero liujus loci sensu aberrat Grotius

Quilibet enim perspiciet, non esse inversionem

si primum primo loco, secundum secundo tracta

mus; sed ex inverso potius ordine inversionem

oriri. In eo enim maxime oratoris ars versatur »u!

Martiani Capellae lib. V. §. 565. Ae77

secunda est, dehinc primam. Et eam quaestionem, quam adversarii intulerunt, §65

iisdem modis refutare possumus, et adjicere solemus, quum aliquid aut obscure

adversarius posuerit, aut augendi potius causa dixerit quam probandi, aut

quum per hypophoram gradum facimus nostrae propositionis, aut quum ad

versarii propositionem in nostram partem convertimus, quam peristrophen vo

camus, aut quuin secunda proposita quaestione primam tractamus; et hoc

faciendum, vel quum elegantiam varietatis affectamus, vel quum prima quaestio

adversus nos valde facit et non est in primo loco ponenda. In hypophora

cavendum est, ne plene et copiose ponatur, quanquam aliquando irridendi

adversarii causa , de quo nulla quaestio est, exaggeranda a nobis est, ut

quid discrepet ostendamus. Hypophorae tribus modis imminuuntur, adjectione

verborum, immutatione, detractione. Hypophora autem est intentio adversae

partis; anthypophora est responsio ejus. Anacephalaeosis est veluti a capite causae

brevis repetitio quaestionum. Anacephalaeosi non semper utendum est, sed

quod primnm cogitandnm non utique primum di- nobis, ut Rufiniani verbis (p. 270 Ruhnk.) utar,

eendum« intelligat (Quinctilian. 3, 6, 12; p. 485 »adversariornm sententias et dieta proponimus et

Spald.).

- - substituimus, in hoc tantum, ut illis respondeamus.«

posuerit] Ita correxi, quod in editis erat po- vel quum prima] Quinctilianus (7, 1, 2; p. 9)*

suerat, codicum Darmstattensis et Reichenauensis Sed meminerimus ipsam dispositionem plerumque

auctoritate. utilitate mutari, nec eandem semper primam quae

aut augendi] In editis erat agendi, pro quo jam stionem ex utraque parte tractandam; eujus rei,

Grotius legere jusserat augendi, legiturque ita in ut cetera exempla praeteream , Demosthenes quoque

eodieibus Darmstattensi et Monacensi (C). Quamvis atque Aeschines possunt esse documento, in jndi

igitur curius Fortunatianus (p. 66 Pith.), quem eio Ctesiphontis diversum secuti ordinem ; quum

noster ad verbum fere sequitur, agendi habebat, accusator a jure, quo videbatur potentior, coeperit,

l,une tamen e Martiani potius codicibus corrigendum patronus omnia vel paene omnia ante jus posuerit,

esse arbitror. quibus judicem quaestioni legum praepararet.«

gradum facimus] Id est »viam sternimus.* Ita anthypophora] Distinguit anthypophoram tanquam

Cicero (in Verr. 2, 1): »gradus imperii factus est« responsionem ab hypophora tanquam intentione vel

pro •via ad imperium strata est. Male autem apud positione; Rufiniano (p. 270) idem est quod nostro

„1;os desunt, notante Grotio in margine, voces hypophora. Prorsus aliter Quinctilianus (9, 5, 875

per hypophoram. Hypophora enim id ipsum antici- p. 809) qui hanc figuram &v9vrroqooqoev vocari

pationis sive occupationis genus dicitur, quum ipsi ait: »incredibile est quod dico sed verum. •

564

478 Martiani Capcllae lib. V. §. 864.

quando aut partitionem fecimus aut quando in multas quaestiones causa pr

cessit, ita tamen ut summam cujusque rei, non partes partium retexamu

qua quidem utemur etiam in alia parte orationis, quum judicis memoria fc

tasse succumberet, quae res tunc epimerismos vocatur. Anacephalaeosis tam

nulla pars orationis est, sed epilogi quaedam portio. Epilogus enim tres hab

partes, enumerationem praedictam , indignationem , quam öeivo6iv dicimu

Iniserationem , quam oixreugua vel $eov

argumentorum; nam his non tantum

a capite] Respicit Graecam vocabuli originem

×eqooe%;, quae tamen ita potius explicanda erat,

ut td xeqoaAeoeioe, id est summam orationis, in ana

cephalaeosi repeti doceret.

processit] Grotius nescio unde processerit, quum

illam lectionem et anteriores editiones, et codices

lteiclienauensis et Darmstattensis, et vero etiam

Curius Fortunatianus (p. 68 Pith.) habeat, unde

nostra ad verbum fere exscripta sunt.

cujusque rei] Darmstattensis omittit rei, cujus

tamen tollendi causa non apparet. Apud Fortunatia

num est »summa quaeque. « Ceterum conferendus

et Cicero (partit. 17 f.): »id effugiet, qui non om

nia minima repetet, sed brevi singula attingens pon

dera rerum ipsa comprehendet.«

epilogus] Auctor ad Herennium (2, 50): »Con

elusiones, quae apud Graecos ézriAoyov nominan

tur, tripartitae sunt; nam constant ex enumeratione,

amplificatione et commiseratione.« Propius ad nostrum

Cicero (de invent. 1, 82): »Conclusio est exitus et

determinatio totius orationis; haec habet partes tres,

enumerationem, indignationem, conquestionem.« Pro

xime Curius Fortunatianus (p. 68), qui: »partes

sunt« inquit » epilogorum tres: anacephalaeosis, id

est enumeratio, dinosis, id est indignatio, rò £x8oç

sive eleos, id est miseratio. « Plura dabit Quinctilia

nus (6, 4 ; p. 445 sequ.).

memoramus. Sed dinosis est ex lo

res probamus, verum etiam augem.

quam öeivó6wv] Male Grotius quod, qt

jam anteriores editiones liaberent quam, quod

in codice Darmstattensi legitur. Praeterea mar

adscripsit: »al. ietosin« , liac nota addita: »in l

ictosin , ex quo quis non absurde oiztgao6vv eli

quod viro incomparabili Jos. Scaligero placu

scd nisi haec a sequentibus verbis liuc aberrari

a nostro certe loco omnino aliena sunt. Probe e

distinguendum inter öeivoe6tv et ob«rg«»6iv,

c. fecit et Macrobius (saturn. 4, 2): »oratio pa

tica aut ad indignationem aut ad misericordiam

rigitur, quae a Graeeis oixroç xai δείνω6tc

pellantur.« Est autem δείνωσας, ut Quincti

verbis utar (6, 2, 24; p. 508 Spald.), »rebus

dignis, asperis, invidiosis addens vim oratio,

virtute praeter alios plurimum Demosthenes valu

Adde eundem (8, 5, 88; p. 269 Spald.). Ruf

mus (p. 208 Ruhnk.) &yav&ztr6tv appellat.

dinosis est] Inserui est e codice Monacensi

De re confer inprimis Ciceronem (de invent

55): »Indignatio est oratio, per quam confic

ut in aliquem hominem magnum odium aut in

gravis offensio concitetur. In hoc genere illud

mum intelligi volumus, posse omnnibus ex locis

quos in confirmationis praeceptis posuimns, !

tari indignationem« cet. Sed verba nostri ex C

potius (p. 68) repetita sunt.

Martiani Capellae lib. V. §. $6$. 479

Sed conquestio, id est miseratio, his locis argumentorum sumitur, quibus et

indignatio. Peroratione tamen mon in fine tantum orationis utendum, scd

ubi materia permiserit, id est in digressione principiorum aut narrationis

assiduae, sed et quaestionum nonnunquam. In epilogo generaliter observan

dum, ut brevis sit; siquidem commotus judex statim dimittendus est ad sen

tentiam proferendam , dum aut adversariis irascitur, aut tuis miseretur la

crymis, aut rerum afflictione commotus est.

Sic adhuc asserenti innuit ipse Cyllenius, ut ad germanarum coetum

nubentisque transiret obsequium. Quo conspecto asserta determinans ad Phi

lologiae consessum fiducia promtiore perrexit, ejusque verticem deosculata cum

sonitu — nihil enim silens, ac si cuperet, faciebat, — sororum se consortio so

cietatique permiscuit.

Tandem loquacis terminata paginae

. . Asserta cursim , quaé tamen voluminis

Vix umbilicum multa opertum fascia

Turgore pinguis insuit rubellulum.

peroratione] In his quoque et sequentibus Cu

rium Fortunatianum (p. 69) presso pede sequitur.

germanarum] MS. terminatarum, non male.

Gnor.— Quasi terminatae essent quae terminarunt!

Codex Darmstattensis exhibet feminarum , : at mu

tari non opus est, siquidem panlo infra eadem

aliis verbis repetuntur »sororum consortio.«

asserta] Ita substantive saepe auctores novitii,

praesertim Afri. Fulgentius: »praeeluis ernditionis

asserta cognoscere. « Grot. — Adde nostrum infra

(§. 599): »immobilem stare multiplicibus monstratur

assertis. •

ac si cuperet] Id est etiamsi cuperet; ut apud

Terentium (adelpli. 4, 7, 42);

»ipsa si cupiat Salus

Servare prorsus non potest*ine familiam.

Plura dabit IIeinrichius (ad Cic. de republ. p. 466).

tandem] Verborum ordo in quatuor his versibns

sic restituendus erit: »tandem asserta paginae lo

quacis terminata (sunt) cursim, quae tamen (pagina)

pinguis tnrgore vix insuit umbilicum voluminis ru

bellulum, fascia multa opertum •, id est, ad tantam

molem accrevit adeoque omnem chartam occupavit

atque implevit, ut vix umbilico, qui extremo vo

lumini adhaerebat (Hor. epod. 14, 8), insuendo lo

cus relinqueretur vacuus.

turgore pinguis] Id est verbosior. Similiter

Persius (8, 20) » pagina turgescit« dixerat.

rubellulum] Alludit ad veterum morem, qui

minio notabant epigraphas. Unde et rubrieae juris

consultorum, ad quas alludit Persius (8, 90);

» Masuri rubrica notavit. «

Gnor.— Saxo Grammaticus etiam illa voce utitnr

•voluerem« appellans »rubellam. • A rubro est rw

480 Martiani Capellae lib. V. §. $66.

-

+

Quod si probatur et caret fastidio,

Nonnulla promet quae novella texuit,

Deditaque fient quae vetustas praeterit;

Sim sanna typhi naris imum torseris,

Pigebit arma horruisse coelites,

Formidinisque tunc locus movebitur

Silvane, falcem quum petis Saturniam.

At tu reclamans, rhetorum sacrüm tuba,

Clangore verso Tulliana percrepans

- • In castra abibis, quo nec osor invidens

Nec livor ater te sequatur praecluem.

bellus et rubellulus. Persius et Martialis vinum ru

bellum memorant. Steph. (ad Saxon. p. 180).—

Confer nostrum infra (§. 804).

deditaque fient] Hoc est »tradentur in meo

opere quae a veteribus sunt omissa« ; tametsi rec

tius legi possit edita. VulcAN. — Dictum est pro

tradita potius, ut omnino ejusdem verbi composita

varie inter se confunduntur.

sanna typhi] De sanna, unde subsannare et san

miones, nulli non notum. Typhus vox Graeca (Suidas:

zvqpàç é%a£oveioe) pro fastu Arnobio aliisque usur

pata; de qua sic Isidorus: » Ulva et typhus herbae

circa fontes, paludes, stagnaque nascuntur, ex qui

bus ulva , id est alga , mollior et quodammodo

fungus, dicta ab uiigine; typhus vero quae (m. quia

vel quod) se aquis inflet, unde et sibi placentium

hominum tumor typhus appellatur.« Ab eadem ori

gine et Typliones et Typhoeus dicuntur. Est autem

tépoe et v$qopoet Graecis non tam inflo, quam

fumigo et incendo. Grot.— Plura dabit Heinsius (ad

Ovid. met. 14, 93; p. 941 Burm.), qui et nostro

loco ita refingendum conjecit:

»Sin sanna Typhum mare sima intorserit«

sed vide ne Martianus pro more suo audacior p

prosopopoeiam Sannam Typhi id est irrisionem arr

gantiae filiam voluerit, sensusque hic sit: »sin (!

Sanna Typhi ima naris torseris a cet. Iinum aute

maris torquere idem quod Horatio (epist. 1, 5, 2.

nares corrugare esse potest; quapropter mutati

nem quamvis ingeniose ab Heinsio excogitata

certam tamen omnino non habeo.

sequatur praecluem] Sensus totius carminis l

esse videtur : »si suffragia vestra tulerit et si

fastidio audita fuerit, disci inde poterunt nonnul]

quae a me ipso reperta sunt, vetustioribus praet

rita3 sin risum meruisse videatur, tum sane poei

tebit coelites illius horroris quem ipsis advent

Rhetoricae armatae incusserat, quum Silvanus f.

cem Saturniam circumspiceret, neque amplius f.

midini locus erit; sed tu, sacrorum rhetorum tub

indignata clangorem mutabis aque praeceptis ar

tradendis ad orationes Tulliano more liabendas

recipies, quo gloriosam te nec osor nec invid

nigra sequatur. • •

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

Д Г 1 b la A ' oe$

AFRI CARTHAGINIENSIS,

LIBRI I40VEM.

PARS POSTERIOR.

M A R T I A N II

MINEI FELICIS

C A P EX I I A E,

AFRI C A RTH AG I N I E N S I S,

IDE

NUPTIIS PHILI LOLOGIATE pr M IIERCUBILI

ET DE SEPTEM

ARTIBUS LIBERALIBUS

I, I B R I N O V E MI.

AD CODICUM MANUSCRIPTORUM FIDEM

CUM NOTIS

BON. vULCANII, HUG. GROTII, CASP. BARTHII, CL. SALMASII, H. J. ARNTZENII,

CoRN. vONCIRII, P. BONDAMI, L. WALTHARDI, JO. AD. GOEZII, HENR. SUSII,

MARC. MEIBOMII ALIORUMQUE

paehtiv INTEGRIS PARI 8ELECTIS

ET COMMENTARIO PERPETUO

edo

<J$£%Jg $&$£$££J$ $€¢?,

HASSUS CASSELLANUS.

<s>

FRANCOFURTI AD MOENUM MDCCCXXXVI

p I O S T A T A p U D F R A N C I S C U M V A R R E N T R A P P.

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

C A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

ö: E o M E T R I A

W irgo armata , decens, rerum sapientia, Pallas,

Pirgo] IIagèévoç. Sie peculiariter dicta Mi

nerva (Pausan. 1, 28, 7. 8, 11, 4. 10, 54, 4.

Diodor. 1, 12; p. 59 Bip. Arnob. 7, p. 227. Silius

9, 479), quippe aeternam professa virginitatem

(Lyeophr. 584. 585) et ydpoev döiöaxroc (Nonn.

2, p. 82); unde et innuba (Luean. 9, 665. Valer.

Flacc. 1, 87. Auson. epigr. 106, 8 et nostro in

fra §. 728), innupta (Virg. Aen. 2, 51. Claudian.

in cons. Prob. 84. Macrob. Saturn. 6, 9), et díéx

tog (Athen. 5, 20; p. 98 Casaub.).

armata] Ut omnino sollemne erat antiquis, quam

plurimis deos eognominibus invocare (Spanheim ad

Callim. hymn. in Dian. 7), sie et noster Minervae

epitheta ex omni erudita antiquitate conquisita cu

mulavit. Armata autem hic appellatur, ut ab aliis

öztzozagijc (Orph. hymn. 51, 6), eó9«}gné(Nomm.

Dion.34, p. 861 Falk), xögn vel nag%évoç ëvo

~r2og (Lue. dial. deor. 8, p.27; Philopatr. 6; p. 244

Bip.), ©o6rngia (Paus.9, 17, 2. Hesych. p. 1894),

armifera (Pedo Albinov. eleg. 1, 22. Ovid. trist.

4, 10, 15; amor. 2, 6, 38; fast. 5, 681. 6, 421),

armipotens (Virgil. Aen. 2, 428 et 11, 485. Claud.

rapt. Proserp. 2, 142. Gall. 5, 90), armisona (Val.

Flacc. 1, 74. Virg. Aen. 5, 544). Pingi etiam eam

Cornificius testatur (ap. Fest. p. 241 Dae.) mini

tantem armis 3 multiplicique modo armatam finxit

Seneca (Agam. 522). Inprimis autem conferatur

Procli hymnus (Bibl. d. alt. Lit. u. Kunst St. I,

p. 47); -

'Ag6evö9vue, qu£goeoert, ueydoe8sveg, ößgu

potérgn,

IIa32dc, zgvroyévélæ, óogé66oe, zQv6eo

ztzjAenè •. t. 2.

cujus omnis color proxime ad nostrum accedit.

sapientia] Apollinaris Sidonius (carm. 6, 19):

• Protulit ut mox te patrius sapientia vertex.« .

-

61

482 Martiani Capellae lib. VI. §. 867.

----------—-——— — -

Aetherius fomes, mens et sollertia fati,

Ingenium mundi, prudentia sacra tonantis,

Ardor doctificus, nostraeque industria sortis

Quae facis arbitrium sapientis praevia curae,

Ac rationis apex divùmque hominumque sacer voöc,

Ultra terga means rapidi ac splendentis Olympi,

Celsior una Jove, flammantis circulus aethrae,

'Errt&c in numeris, prior igni, tertia Luna,

aetherius fomes] Ignem vivificum, calorem om

nia vegetantem, aethereum vitalemque spiritum in

calore omnia vivificantem et foventem notat. Sic de

Jove ipso multis initio Arati sui Avienus. Capella

alibi de Sole :

»Ignoti vis celsa patris vel prima propago

Fomes sensificus , mentis fons , lucis origo.«

Barru. (ad Stat. II, p. 400).— Sie ab Artemi

doro (oneiroerit. 2, 58; p. 125 Rig.) conjungitur

nóg tò ai3£gtov xaì 'A9rvâ, Cornutoque aue

vore (20; p. 188 Gal.) a veteribus Minerva ai9s

göveto. appellata est. Plura vide supra (ad §. 59).

praevia curae] Sensus hie esse videtur, Miner

vam, quippe Jovis prudentiam ardoremque eum »

unde sapientia illius atque doctrina profieiseatur,

consilia ejus, quibus mundus gubernetur, quasi

praecedere; quare etiam industriam dicit noster,

quae nostrae sortis arbitrium faciat; id est unde

fortunae nostrae reginen pendeat; ipsa enim Mi

nerva ngóvoux sive providentia divina appella

batur, nt immensa eruditionis mole demonstravit

Lennepius (ad Phalar. epist. p. 142— 180).

voög] Conditricem et conservatricem rerum ani

nam universi designat. Barth.(ad Stat. II, p. 401).

— Non ex Platonis hoc sed ex Aristotelis stoi

eorumque doctrina explicandum, quorum consen

sum et Cicero (N. D. 2, 16) confirmat. Et ille

quidem mentem conjungit eum quinta essentia sive

aethere , unde moveri mundum fit numinisque di

vini eum sedem faeit (de coelo 1 , 5; de gener.

animal. 2, 3); hi vero ipsam animam mundi ap

pellant ignem artificialem sive spiritum igneum (Cic.

Academ. I, 11. Plut. plac. pliilosoph. 1, 6. Diog.

Laert. 7, 186. Stob. ecl. phys. I, p. 58), quein

et alio nomine aethera dicebant (Diog. 7, 137),

cuique summam rationem atque prudentiam tribue

bant (Cie. N. D. 2, 22 sequ.).

celsior una Jove] Id enarrat etiam Macrobius

hb. III, eap. 4, ubi de Penatibus diseeptatur: »esse

autem medium aethera Jovem, Junonem vero imum

aërem cum terra, et Minervam summum aetheris

cacumen« cet. Bamtu. (ad Stat. II, p. 401).— Adde

Celsum (apud Originem l. 8, p. 422), Augustinum

(de civ. dei 4, 10), et quae docte Creuzerus dis

putat (Symbol. II, p. 800 sequ.).

επτας] Supra docuimus cur £zrzd;c saera sit

Palladi. Quod sequitur •prior igni« est prior Vul

eano, cui octonarius sacer, qui subsequitur heptada.

Gnot.*— Macrobius (s. Sc. 1, 6; p. 30 Zeun.),

»Huic autem numero septenario adeo opinio vir

ginitatis inolevit, ut Pallas quoque vocitetura cet.

Plura vide supra (§. 40) et infra (§. 758).

tertia Luna] Luna tertio a coitu die apparere

incipit, et tunc Minerva dicitur; unde non desunt,

Martiani Capellae lib. VI. §. $67. 485

Quam docto assimilant habitu, qui agalmata firmant:

Hinc nam. tergeminae rutilant de vertice cristae,

Quod dux sanguineo praesulque corusca duello,

qui tQuroeviav IIoeâÄéèa dietam arbitrautur. Hoe

innuit Arnobius quum ait, ex Granio Aristotelem

docuisse argumentis verisimilibus Minervam eandem

eum Luna esse. Gnor. — Posteriora tantum verba

apud Arnobium (5, p. 118) leguntur, cui adde

Eusebium (praep. evang. 5, 4, 11; p. 115) et

Augustinum (de eiw. dei 7, 16); de tertia nihil,

neque Tritoniae nomen huc referam, licet hoc ipso

Minervam quasi Lunam appellari multi veterum

erediderint (conf. Harpocrat. p. 287. Etymol. magn.

p. 767. Tzetz. ad Lyeophr. 819); sed vide ne ideo

potius tertia Luna appelletur, quia aliae quoque

deae, ut Diana et Isis, pro Luna habebantur, fere

ut Cicero in libris de natura deorum eompluria

ejusdem nominis numina numeris inter se distinguit.

firmani] Lege formant. Sic et in Arnobio (ni

fallor): »vel ex materiae quo genere constitutionem

ipsam eonfirmaverit corporum • legendum comforma

werit, quod tamen non dissimulabo et Meursium

meum, eanescentis ingenii pubedam, vidisse. Grot»

— Recte doctissimus Grotius agalmata formant.

Doctus habitus hieroglyphicus est, aenigmalodes.'

Ratio poëtices Capelliana, a qua istliic membranae

nobis collatae non absentiunt. Barth. (ad Stat. II,

p. 401). — Cangius in glossario lunc nostrum lo

cum ita laudat, ut fingunt legat, quare quum lectio

incerta sit, malui nihil quam prave emendare. Ce

terum aliam Minervii habitus explicationem itidem

symbolicam exhibet Fulgentius (mythol. 2, 2; p.667

Stav.).

tergeminae] Tergeminae eristae in Palladis pie

turis observandae sunt; indicant enim eam fulminis

etiam, quod triangulum ignem hic vocat Capella,

potestatem habere, quod traditum Servio ad Aen.

1. Mendosus in his rebus est Aelbricus scriptor ante

haec quatuor secula motus, ut alibi ostendimust

»Minerva«, inquit, »pingebatur a poëtis in simili

tudinem nnius dominae armatae lorica et gladio

accinctae, cujus caput viri decinctum circum erat»

ipsamque cassis eum crista desuper detegebat. Ipsa

autem lanceam tenebat in dextra, in sinistra vero

seutum crystallinum habebat, quod caput Gorgonis

a cervice serpentibus monstrosae continebat. Haee

igitur oeulos habebat splendidos triplici colore.

Pallium induebat distinctum aureo, purpureo, et

coelesti. Juxta se habebat olivam viridem pictam,

desuper avem, quae dicitur noetua, volitantem.«

Barru. (ad Stat. II, p. 402). — Tergeminae eristae

et alibi occurrunt, ut in Turni galea apud Virgi

lium (Aen. 7, 788);

»Cui triplici crinita juba galea alta chimaeram

Sustinet« — —

Minervae nee Silius (9, 448) nee Claudianus (de

rapt. Pros. 2, 21 et 148) eas tribuunt.

duello] Hine appellatur zroAeepuox2övog (batra

chom. 267), zroAeepuntáxog (Orpli. hymn. 51, 10),

digeia (Paus. 1, 28, 8), 6tQatsla (Lucian. dial.

meretr. 9; T. VIII, p. 254 Bip.) dzxquaxn (Sui

das p. 117), bellica (Ovid. fast. 5, 814; met. 4,

785. 8, 46), belligera (Martial. 7, 1, 1. Senee.

Here. fur. 501), bellatrix (Ovid. trist. 1, 8, 76;

met. 8, 264. Silius 3, 325), aspera belli (Claudiam.

rapt. Pros. 2, 20), belli metuenda virago (Ovid.

met. 2, 768), belli potens (Stat. Theb. 2, 718},

belli praeses (Virg. Aen. 11, 485. Auson. epigr. 1),

et regina bellorum (Stat. silv. 4, 8, 23); pngnax

6 *

Martiani Capellae lib. VI. §. 868.

569

570

$71

Vel tibi quod fulget rapiturque triangulus ignis; •'

Hinc tibi dant clypeum, sapientia quod regat orbem ,

Vel rationis opem quod spumea proelia poscant,

Hasta etiam vibrans penetrabile monstrat acumen,

Lymphaseum magis est et scutum circulus ambit;

Hinc jam vernicomae frondent tibi munera olivae,

Artes cura vigil per te quod discat olivo;

Glaucam dant volucrem, quod lumine concolor igni est,

quoque (Ovid. trist. 5, 9, 7) et tubarum potens

(Claudian. rapt. Pros. 2, 14).

triangulus ignis] Igni etiam pyramidalem for

mam assignant pliilosoplii. Gaot.— Vide Platonem

in Timaeo (p. 86 Steph.). Ipsum triangulum Py

thagoreos Minervae nomine appellasse tradit Plu

tarchus (de Isid. p. 581).

spumea proelia] Rabiosa. Rabiem enim saepe

spuma sequitur: et talia sunt Capellae epitheta!

Barth. (ad Stat. Theb. II, p. 405).— Certe non re

prehendisset in Martiano hoc epitheton vir doctus,

si recordatus fuisset illius apud Lucanum (8, 190)

verSuS:

»Spumea tunc rabies vesana per ora effluit. •

hasta] Vibrare hastam fingebatur Minerva, pa

rata nimirum pugnae semper. Unde eam describens

lib. II de raptu Pros. Claudianus »liastam terribili

gyro nubes transscendere« dicit. Bantu. (ad Stat.

II, p. 405).

penetrabile] Reichenauensis codex penetrale,

absurde; penetrabilis etiam active usurpari Ouden

dorpius (ad Appul. II, p. 321) satis demonstravit.

Ceterum similis cst Fulgentii explicatio : »longam

etiam hastam fert, quod sapientia longe verbo

percutiat.«

lymphaseum] Hoc est crystallinum, ut liquet ex

Albrico, qui omnino eadem Minervae tribuit, quae

Capella; itemque ex scholiaste Germanici in fabula

Perseos. Gnor.— Verba lymphaseum et magis cor

ruptionis non absolvo, licet crystallinum recte non

negem explicatum a summo viro Hugone Grotio.

Manuscripta duo exemplaria, quae consuluimus,

nullam literam mutant. Dicam latere aliquid de in

genio Palladii scuti, quod vitreum ideo fingebatur,

ut transspici posset, non se hostibus contra osten

dere. Commentarius Germanici Caesaris in Aratum :

»Quidam Perseum a Minerva missum dieunt et ab

ea clypeum vitreum accepisse, per quem videre,

nee videri a Gorgonibus posset. • Bauta. (ad Stat.

II, p.405).

, hinc jam] Scitius in MSS. »hine tuae verni

comae. « Minerva enim inventrix oleae vel Marone

contestante. Vernicomae, quod semper vernare vi

deatur. In altero meliore libro deinde legitur »tu

que hujus« ignis scilicet.BAmra. (ad Stat. II, p.404).

— Pro jam et Grotius in margine aliam lectio

nem notavit mam; sed mutandi causam non video.

olivo] Id est lucernis, quibuscum semper artium

studia Martianus conjungit. Vide supra (ad §. 2).

glaucam] Id est noctuam, y%a%xa:, quam ta

men' Latino sermone ad primam declinationem re

tulit, ut supra (§. 51) bupedam dixit pro ßov;

zrauóa. Mox pro igni es , quod in editis erat,

scripsi est e margine libri Norimbergensis. Optime

Martiani Capellae lib. VI. §. 571. 48o

Tuque ignis flos es, cluis et yZavxàAiç 'A&jvtjr

An mage noctividae tibi traditur alitis usus,

Quod vigil insomnes ducat sollertia curas?

Pectore saxificam dicunt horrere Medusam, :

Quod pavidum stupidct sapiens sollertia vulgum.

omnia intelliges, si mcmincris yXavxog apud Graecos

non fain caesium vel adeo caeruleum signifi

care, quod л и I go puta nt, quam potius splendidum,

lucidum, ut erudite demonstravit Lucas (de Minervae

cognomento y/.avjtcortLç, Bonn. 1831. 4).

Cetcrum jam Diodorus SI cuius (1, 12) pliysicam

cognominis уХахжшЛьд rationcm affert: XkytCdai

d'avxr¡v xai yAccvxcofttv , ov% cog Tiveg turv

'EXXrjvoov VTciXaßoVy ало rov rovç otp&aX-

(wvg e%eiv yZavxovg (tovto [i&v yap evrj&sg

vrtaQxuv), ctXX ало rov rov àéga s%elv rr¡v

ЛоббогфЬУ MyyZavxov- quem sequi tu r et Porphy

rins (ар. Euscb. praep. evang. 5, 2, 3; p. 89).

/los] Flos cniin ignis divinum aliquid putabatiir,

hoc est purissimns ignis; cum alii Miner vam dicebant.

ГЛагЛсолсд 'Ä&rjvr), лауткхроъ Ятоод,

unde ouiiiium ai l i um fons. Влптп. (advers. p. 351).

— Vide supra (§. 206), ubi Philologie, postquaui

in coelum adveucrat, florem ignis toto pectore deprccatur.

an mage] In eodem libro est num age; scribendum

puto:

»Und с age noctivagae tibi traditur alitis usus?*

Влптн. (ad Stat. П, p. 404). — Vulgata optimc

sese habet. An quam maxime accommodatum est

interrogation!, quae alteram respondendi viam a pé

rit; noctividam autem vel ideo melins appellabimus

noctuam, quia ad nocturna studia et lucubrationes

refcrtnr, in quibus non tarn vagari quam videre

homines oportcat. «

sa.vificam] Seneca (Пегс. fur. 901):

potius quam

»Pallas cujus in laeva ciet

Aegis feroces ore saxifico minas.»

Multo tamen rectius no ster

laevae aegida tribuit, coi

Yirgilins (Aen. 8, 457)i

»Connexosque ungues ipsamqueiu pectore diuae

Gorgona* ■ .',

Lucanus (9, 58):

» bellumcjue immane deorum

Pallados e medio confecit pectore Gorgo.»

Adde Propcrtium (2, 2, 60), Vakrium Flaceum

(3, 88), Statium (Theb. 8, 519), Silium (9, 443),

Sidonium (carm. 13, 8; p. 374 Sirm.), aliosque

quam píurimos. Solus Claiidianus (IV cons. Honor.

165) clipeum cum acgidc confudisse videtur; sed

Pausanias quoque (1, 24, 7) Medusae caput eburneum

Minervac signo хата то ÖTSQvev additum

fuisse ait Controversion! notât et Wovveriis (po

lymath. 10, p. 72).

stupidet] Minime hic verbo stupidare significatur

«fréquenter stupere«, ut Voss! us (de vitiis

tenu. 4, 26) e |lossarüs refert: sed potius »stupidum

rcddejje«, id quod inferior etiam locus (§.

725) confirmât. Simili ratione verbo turbidare pro

»turbiduni reddere« moncnte Stephanie (ad Saxp.

54) usus dfeSaxo Grammaticus.

sapiens] In membranis clare scribitur sapientis,

qnod ego de glosscmatc introductam puto,

et serípsisse Martiапаш

tQuod pavidum stupidet sapid! sollertia vulgus.*

Martiani Capellae lib. VI. §. 875.

575

- - --- -- -

Arcibus urbanis veteres tibi templa dicarunt,

Quod ratio amplificet quodque illa elatior urbe est.

Hinc de patre ferunt sine matris foedere natam,

Provida consilium quod nescit curia matrum,

Consultisque virùm praesis, hinc dicta virago.

O sacra doctarum prudentia fontigenarum,

Barth. (ad Stat. II, p. 404).— Notissima enallage

emendationem non suscipit. -

vulgum] Ita, non vulgus, codices Monaeenses

(A. C) et Reichenauensis, plurimique ab Ouden

dorpio (ad Appul. I, p. 118) inspecti.

arcibus] 'AxQoaeë2evc enim Minervae saeratae.

Virgilius :

—• Pallas quas condidit arces

Ipsa colat.«

Hinc nata dxQioec et ézrtzrvgyuöba:c cognomina.

Eleganter facit cum Martiano Homerus, qui canit;

» Nyév 'A%rjvainc yÀoevxórtuóog èv xöÄeu

àxQm.«

Et Catullus de eadem diva:

— — »retinens in summis urbibus arces.«

Gnor. — Ab Homero jam (II. 6. 505) àgv6irrro

Àug appellata ; ab Herodoto (I, 160), Aristophane

(nub. 588 sequ. 898), et Pausania (3, 17, 5) rro

2uo$&og. Adde Virgilium (Aen. 2, 618), Petronium

(c. 8, p. 22 Burm.), Claudianum (rapt. Pros. 2, 10),

ipsosque historiarum scriptores (Liv. 51, 50. 57,

37. 48, 28. Valer. Maxim. 8, 3 f.) et Vitruvium

(1, 7), inprimis autem Aristidis orationem in Mi

nervam (T. I, p. 21 Cant.). Exstat praeterea sin

gularis commentatio A. F. Oefelei p-aeside L. VV.

Balhorn de Minerva urbis praeside. Lovan. 1784. 8.

Ceterum pro dicarunt in aliis teste Grotio est sa

crarunt.

urbe est] Lege urbe, vel secundnm alia exem

plaria;

»Quodque illa elatior urbe est.«

Et Pliurnutus de Pallade : £%gvrai δέ εν ratc

&xQorro2£6v μάλα6ra, et rationem addit: drrò roö

puereogor&tovg xoe$u6t&v. Gaot. — Stupidis

sime in membranis seriptum »quodque villa elatiot

urbe est.« Qua prodigiosa lectione quid faciam non

video. In aliis fuit illa elatior. Sed aliae nostrae

vulgatam scripturam tuentur. Scribe:

»Quod ratio amplificet, qua villa est altior,

urbem.«

{Qua villa major est urbs, rationi debet. Sine ra

tionis usu primi homines habitabant villas, stabula

cum pecudibus nempe communia. At ratio urbanam

humanamque vitam instituit. Bamrm. (ad Stat. II,

p. 404). — Absurdam Bartliii explicationem vel

retulisse taedet. Sed nec vulgata placuit, quae haee

erat: »quodque est elatior urbes« ; quare Grotii co

dices secutus sum.

consilium] Hoc est, quod feminae excluduntur

e curia, ubi agitantur consilia. VulcaN. — Consilium

lege e MSS. cunctis et construe: »quod provida cu

ria nescit consilium matrum. « Oudend. (ad Appul.

metam. p. 572). — Grotius nimirum ediderat consi

lii, alii consilia, sed nostram lectionem jam Barthius

in MS. reperit confirmantque et mei codices Darm

stattensis, Reichenauensis, et Monacensis uterque

(A. C).

o saera] Versus est Rhopalicus, a monosyllaba

crescentibus semper vocibus in plurisyllabas.Banta.

(ad Slat. II, p. 408).

Martiani Capellae lib. VI. §. 574. 487

Sola novem complens, Musis mens omnibus una,

Te precor, ad proprium dignata illabere munus,

Inspirans mobis Grajas Latialiter artes.

Ago tibi habeoque, diva, persolveusque perpetes debebo grates, quae optatis

fulgida dignaris annuere. Nosco venerorque, quod vidi. Parent denique jam

ingressurae artes obsequio electissimae feminarum, quae decentem quandam

atque hyalini pulveris respersione coloratam velut mensulam gestitantes ad

medium superi senatus locum fiducia

sunt,*

fontigenarum ] Ab aliis poëtis hanc vocem de

Musis usurpari nondum vidi, qua noster et infra

(§. 908) iterum utitur; ratio tamen in aperto est,

quum, ut Servii (ad ecl. 7, 21) verbis utar, » se

cundum Varronem ipsae sint nymphae quae et

Musae ; nam et in aqua consistere dicuntur, quae

de fontibus manat, sicut existimaverunt qui Camoe

nis fontein consecrarunt.« Plura dabit Creuzerus

(Symbol. III, p. 275 sequ.), quidquid obloquatur

Buttmannus (Mythol. I, p. 275 sequ.).

sola movenn] Sensus hic: »O sacra scil. Minerva,

unde prudentiam suam doctae fontigenae (Musae)

ipsae acceperunt, tu sola, quae una iliis mens om

nibus es, comples omnes illas. « Ne autem cum

Barthio (p. 405) Musas pro Musis scribendum ali

quis putet, interpnngendo prospexi.

te precor] Sic scripsi e membranis a Barthio

laudatis pro deprecor, quod in editis erat. Martia

nus precatur Minervam, ut in auimum suum illabi

dignetur ad munus ipsi proprium procurandum, se

que inspiret, ut artes Graecas Latino sermone ex

plicare possit. Ceterum colorem, ni fallor, traxit

e Virgilio (Aen. 5, 89):

»Da pater augurium atque animis illabere no

quidve gestitent, gerendorum inscius non adverto.

promtiore procedunt. Sed quae istae

Hic, ut lepidula

debebo] Sic scripsi e codicibus Monacensibus

(A. C) pro debeo, quoniam ei quod est perpetes,

id est perpetuas, futurum magis convenire videbatur.

fulgida] Nota hie' usu venire, quod et saepe

alias, ut C pro G ponatur. Sic pro Glaucopis MS.

Claueopis refert. Gnor. — Sylburgius (ap. Sciopp.

in gr. philos. p. 285 Herz.): »C pro G frequenti

in usu fuit. Sie enim cenas dixerunt pro genas ;

sic frucem lece pro frugem lege; itidemque lecere,

rocato pro legere, rogato.« Quod igitur apud Mar.

tianum editum erat fulcida haud cunctatus correxi,

minime curans orthograpliiam a librariis intrusam.

parent] Pro patent, quod in editis erat, cor.

rexi codicum auctoritate Reichenauensis, Darmstat.

tensis, et Monacensis (C). -

electissimae] Hoc pro Grotiano lectissimae re

stitui ex anterioribus editionibus, codicibus Reiele.

nauensi et Darmstattensi adstipulantibus.

pulveris] Quo geometrae utebantur. Confer

Barthium (ad Claudian. de cons. Mall. 126; p. 128)

nosque supra (ad §. 557). Hyalinus autem est

vitreus, ut supra (§. 66. 67). • '

inscius] MS. inconscius. Gnor. — Item Darm

stattensis contra meliorem plurimorum librorum

stris.s lectionem.

576

488 Martiani Capellae lib. VI. §. 576.

--- --- --- -- - -----—-——— - __

cst et quae totam fabellam ab inehoamentorum motu limineque susceperit,

Satira jocabunda: ni fallor, inquit, Felix meus plurimum affatimque olivi,

quantumque palaestras perluere vel sponsi ipsius posset, superfluo perdidisti,

dispendiaque lini perflagrata cassum devorante Mulcibero, qui tot gymnasio

rum ac tantorum heroum matrem Philosophiam non agnoscis, saltem quum

per eam Jupiter dudum coelestis consultum senatus tabulamque vulgaret,

quumque ad Philologiae concilianda consortia procum affatum connubialiter

$77 allegaret, me tunc eam noscere potuisti? Sed quia nunc Arcadicum ac Midinum

sapis, praesertimque ex quo desudatio curaque districtior tibi forensis fabu

et quae] Malim »atque — suscepit.« Susius (in

Gurlitt. anim. part. 4, p. 9).

olivi] Pro olei, ut Martialis (4, 89, 8);

» Dum parvus lychnus modicum consumat olivis

Nimirum hic quoque luenirationem ad lucernam

respicit; sed ut simul et notissimum illud prover

bium tangat: operam: et oleum perdidi.

sponsi] Mercurii, palaestrarum custodis et tu

toris, ut sensus sit, tantum eum olei perdidisse,

quantum omnibus palaestris satis esset. Olei usus

in palaestris motus est.

lini] Ellychnii, 9gvæ??i8og. Gnot. — Ilecte,

licet eum vocabuli usum apud alios non repererim.

Ceterum , ut omnino figuras cumulare amat Mar

tianus, perflagrata dispendia dixit per hypallagen

pro dispendiis perflagrati limi, itemque per pro

lepsin junxit perflagrata devorante, quum devorando

dcmum perflagrarentur.

affatum] Recepi e codice Monacensi (C) pro

affatim , quod nihili erat, Darmstattensi quoque in

partes veniente, ubi adfatu legitur. Sed pro supino

habendum est, ut sensus sit, Philosophiam ad Plii

lodogiae nuptias conciliandas allegasse scil. Pliilo

logiam, ut procum connubialiter affaretur. Vide

supra (§. 154 et de senatus consulto §. 96).

me tunc] Lege mee tunc vel ne tune quidem.

Grot.— Quod ne necessarium putes, confer Ruhn

kenium (ad Rutif. Lupum p. 129) et Plunium (ad

Persium 8, 172; p. 466).

Aereadicum] Hoc est asininum. Asinus enim

pecus Areadieum est. Sic Fulgentius • Arcadicos

sensus« dixit. Gnor. — Adde » Arcadicum juvenem«

apud Juvenalem (7, 100).

Midinum] MS. Midinum. Urbis Mideae meminit

Homerus t

•0 te zroAev6tdqov%ov 'Agvrjv àxov, o? re

Müóéuav.

Sed Meursio meo videtur Midinum a Mida deduc

tum , cujus stoliditas nota. Ergo » Arcadicum ac Mi

dinum sapis« idem est quod » asini in modum

stupes. « Nam asinus pecus Arcadieum est, et Mi

das asini aures habuisse dictus propter stultitiam.

Grot. — Unice verum vidisse Meursium, vix est

quod moneam ; quapropter et Midinum reposui pro

Medinum , quod in editis erat. Ceterum eonstructio

est ut apud Persium (1, 8): »quum sapimus pa

trudS. «

ex quo] Sic codex Darmstattensis; vulgo ex

illo quo. -

forensis] Forensibus causis agendis Martianum

occupatum fuisse non ex lioc solum loco patet, sed

ex inferiori etiam (§. 998);

Martiami' Capellae lib. VI. §. 877. 488)

lationis partibus illigata aciem industriae melioris obtudit, amisisse mihi videris

et hujus matronae memoriam, et jam ejusdem germanam voluisse nescire.

Illa namque parili quam accinctam cernis officio , IIauósiæ vocitatur, ' femina $78

admodum locuples et quae illas, Croesias I)ariasque prae suis opes gazasquo

despiciat. Haec utpote talentorum conscia in omnium rara congressus, nec

cuiquam facile primores saltem vultus superba committens plerumque tamen

adhaesit arrisitque pauperibus, magisque illis quos aut pedibus nudos aut

intonso crine hispidos aut sordenti conspexit pallio semitectos; denique si

Marcum Terentium paucosque Romuleos excipias consulares, mullus prorsus

erit, cujus ista limen intrarit. . Vides igitur utrique feminae quam insit fa- $79

stuosa censura; tamen utraeque Mercurialis ministrae, quae veniet, officio

praeparantur. Illud quippe quod gerulae detulerunt abacus nuncupatur, res

» Indocta rabidum quem videre secula

*° Jurgts caminos blateratus pendere.«

Quapropter et rabulationis reponendum erat pro

fabulationis , non e Grotiano tantum sed et e Ilei

clienauensi, Darmstattensi et Monacensi (C) codi

cibus. Praeterea e Iteiclienauensi pro alligata scripsi

illigata.

germanam voluisse] Haec non satis cohaerent,

quum illud »videris • ad antecedentia et sequentia

simul pertinere nequeat. Scribe »germanam voluisti.«

Susius (in Gurlitt. anim. part. 4, p. 10). — Diffi

cultatem facile expedivi, et jam disjunctim scribendo

pro etiam, quod sententiarum nexum turbavit.

IIæuósta:] Est liberalis educatio, quam et Lu

cianus (somn. T. I, p. 9 Bip.) per prosopopoeiam

introduxit. Saepissime cum Philosophia jungitur,

cujus usus exempla attulit Loersius (ad Platomis

Menexenum p. 89. 60).

in omnium] Lege dominii. VoNck. (spec. erit.

p. 85). — Inepta. correctio eritici sanequam teme

rarii, qui si opem nostro loco ferre voluisset,

multo certe melius conjecisset verba »utpote talen

torum conscia« alieno loco intrusa adque antece

dentem sententiam referenda esse.

magisque illis] Pliilosophos significat àvvrro

δη6iç et scissili, ut Appulejus ait, palliastro, tgt

*. Aeaoviq) nimirum atque omnino inculto corporis lia

bitu et squalore jam inde a Socratis tempore vel

insignes vel infames; qua de re vide Wyttenba

'chium (ad Plutarchi moralia p. 440).

rii : Terentium] Varronem videlicet, cujus multiplex

eruditio testimonio non eget.

consulares] Quum pauperum tantum intraverit li

mina, quod ex prioribus patet, haec quadrare non vi

dentur. Lege: »paucos Romuleos (i. e. viros antiquae

nobilitatis) excipias, consularis nullus.« Susius (in

Gurl. aniim. part. 4, p. 10).— Non necesse est. Nam

antea de Graecis locutus erat; apud Romanos erudi

tionem penes primores tantum fuisse constat, ut Ci

ceronem, Caesarem, Messalam; nee Romuleus apud

nostrum aliud quam Romanum significat (§.558. 592).

illud quippe] Codex Monacensis (A) quoque,

male. Mercurialis ministra ipsa Geometria est.

abacus] Plerumque tabulam rationibus subdu

62

490 Martiani Capellae lib. VI. §. 579.

580

$81

582

depingendis designandisque opportuna formis; quippe ibi vel lineares ductus

vel circulares flexus vel triangulares arraduntur anfractus. Hic totum potis

est ambitum et circos formare mundi, elementorum facies ipsamque profun

ditatem adumbrare telluris; videbis istic depingi quidquid verbis visum non

valeas explicare. Nimirum, inquam, ista quae veniet Apellem Polycletumque

transcendit; ita quippe memoratur posse omnia effigiare, ut Labyrintheus

Daedalus eam credendus sit genuisse. Et cum dicto prospicio quandam fe

minam luculentam, radium dextra, altera sphaeram solidam gestitantem,

amictamque laevorsum peplo, in quo siderum magnitudines et meatus, cir

culorum mensurae connexionesque vel formae , umbra etiam telluris in coelum

quoque perveniens vel Lunae orbes ac Solis auratos caliganti murice deco

lorans inter sidera videbatur; ipsum vero vernantis aethrae colore refulgebat,

denique etiam in usum germanae ipsius Astronomiae crebrius commodatum;

reliqua vero versis illitum diversitatibus numerorum , gnomonumque stilis,

interstitiorum , ponderum, mensurarumque formis, diversitate colorum variata

renidebat.

contritas viatrix infatigata gestabat.

cendis significat, quae ad Arithmeticam potius per

tineat (vide interpretes ad Persium 1, 131), sed

nostro est mensa pulvere strata, cui radii ope fi

gurae geometricae inscriberentur (§. 337. 882. 886.

718. 720).

arraduntur] Sive adraduntur; sic Grotianus,

Darmstattensis, et Reiclienauensis codices pro ab

raduntur quod in editis erat.

radium dextra] Vergilius:

»Descripsit radio totum qui gentibus orbem.«

Gnor.— (Ecl. 5, 41). Confer quae supra (§. 337)

a nobis sunt exposita.

laevorsum] Ad haec Martiani verba doctissimus

Cuperus (apoth. Hom. p. 148): »Unde patet quo

ad formam induendi niliil a virorum chlamyde pe

plum discrepasse ; quam sinistrum quoque humerum

Crepidas peragrandae telluris causa easdemque permenso orbe

Quae quidem ingressa senatum deùm,

texisse, in dextro fibula junctam haesisse docuerunt

Ferrarius et Rubenius. « Pallium contra laevorsum

injecisse barbarum et ridiculum habebatur (Aristopli.

Aves 1874. Artemidor. Onirocrit. 5, 24).

colore] Monacensis (A) salore, quae non con

temnenda lectio est (§. 17 not.).

reliqua] Té 2ouaeoe: adverbialiter ut ceterum.

Gnor.

versis] An non variis? Gnor. — Equidem in

telligo •omni modo conversis atque versatis diver

sitatibus. «

interstitiorum] Codices Darmstattensis et Mo.

nacenses (A. C) interstitionum, male.

variata] MS. variegata. Gnor.

contritas] Codices Monacenses (A. C) attritas,

quod multo minus est.

Martiani Capellae lib. VI. $. 382. 491

licet quot stadia e terris in coelum quotque ulnas quot denique digitos permeosa

sit instanter absolvere, tarnen Joviali coelestiumque majestate contacta,

ad illam abaci renudati mensulam, circumspectans camerae exterioris ornatum

et laqueata sideribus palada, propera vit.

Constitit attonito spectans stellantia visu, ' .

Et decuit crinis, pulvereique pedes. i

Ipsa etiam laeva sphaera fulgebat honora ,

* Assimilis inundo sideribusque fuit.

% Nam globus et circi zonaeque ac fulgida signa

Nexa recurrebant, arte locata pari.

Tell us, quae rapid um consistens suscipit orbem,

Puncti instar medio haeserat una loco.

585

584

instanter absolvere] Subaudi possit. Veto. —

Lege: absolveret, lit erratum sit ex rcpetitione:

nisi quis putct infinitan* hie per èvaXXayriv modi

pro imperfecto, vol simili, sumi, quod frequens

est. Grot. — Mccum scribe: »imtaret absolvere. •

Sueras (in Gurí, aniin. part. 4. p. 10). — Codices

nihil variant, et mutare eo magis nolui, quia infini»

ti vus Graeco more quasi per ùiçre additus esse ad

permensa sit videri potest

contacta] £ Grotiano códice omnino melius

quam contracta in alüs. Tanto enim coetu conspecto

commota erat

• camerae] Sic vetus poeta »codi ingentes for

ja dixit Idem enim fornix, camera, testudo.

ьНаес igitur texunt aequali sidera traclu

Ignibus in varias coelum Taquean tia forma

properavit] Hoc recepi с codicibus

bus (A. C), Reicbenauensi, et Darmstattensi, pro

properabat, quod in editis erat Accedit et properabit

in margine apud Grotium notatum; Ii et V*

enim promiscué usurpantur.

crinis] Restituí ex anterioribus editionibus pro

crines, quod Grotius edidit, licet et codex buie

Darmstattensis faveat.

nam globus] In MS. verba ilia ab »binc nitidus«

nsque ad »flamm« micat« ante h unс versum insernntur.

Grot. — Pessime quidcui ; nam boe modo

spliaera antecedens et globus, infraqne

Grot. —

viav ¿expida Plato (Phaedr. p. 347) appellavit. Te

nendum autem dcos apud nostrum in Galaxia rési

dera (§. 308), sphaerarum omnium extrema et in

finibus mundi visibilis posita, quara et Snsü con

jectura excelsioris pro exterioris languet

laqueata] Coelum stellatum Manilius quo que (1,

276) cum lacunaribus sire tectis laqucatis comparavit:

vide tur, quam ovqcc- primum sie ab altero, quod ei responderé debeat.

puncti instar ] Similis est doctrina Cleomedia

(in tbeoria cyclica 1, 11; p. 56 sequ.), ort r¡ yij

6t}(i£Íov Xóyov érté%ei JtQOÇ TÔV OVQCCVÓV.

Adde Plinîum (2, 68): »hae tot portiones terrae,

immo vero, ut plures tradidere, mundi punetus*, et

Senecam (quaest. natnr. 1 praef., p. 681. 682 Lips.),

medio] Hoc jam Piatoni placuit (Pbaed. p. 108

62*

Marliaui Canollae lib, VL §. o8l.

о85

Hanc tener et vitrcis circumvolitabilis aurrs

Aer coraplectens imbrificabat aquis: .,!

Quae tamen immenso, quo cingitur illa, profundo

Interrivata marmore tellus erat; . ■■

Texerat exterior qui fulget circulus orbis

Actberis astrifico lumina multa peplo.

Hinc nitidus rutilum Titan succenderat orbem:

«

Moxque imitata pium láctea Luna diem.

Sic igitur furvae oculos splcndesccre noctis

Cerncres ex auro ut sacra flam m a micat.

f. Stcph.) ct Aristotcli (dc coelo 2, 14) aliisqitc

cxinde mullís (con Г. doomed. 1, 0; p. 47 scqu.

Plutarch, pine, philos. 5, 11; p. 893. Euscb. pracp.

cvang. 15, til. Macroft. in sown. Scip. 1, 19. Stob,

eel. pbys. 1, 52, 41; p. 991 Hccr.); nnde v. с

Lucretius (5, 535):

»Terraque ut in media mundi regione t/uiescat«

ct Ovidios (fast. 1, 110):

» Sederunt medio terra fretumque solo*

p aiitciquc Manilius (I, 180) do terra:

«Sed medio suspensa mattet.«

Rclîquorum practerca testimonia alio in opera (pa-

Iaeogr. trit. Ш. §. 280) collcgt: quibus addc no

strum infra (§. 599).

inlerriuata\ Id est interstíncta Océano. Vui.caw.

— Infra (§. 027) Hispaniain ait »Ibcri fluminis

tractu interrivatam esse.«

marmore] Marmor cnim maris color! assigna tur,

sic infra: »marmori fluctibus coucolora. « Et supra:

»Quanlus sit numerus marmeris haust ibtis.«

Usurpât Pctronius ct alii. Guot. — Vide supra

fg. 02 not.).

р*р!л] Hoc iiuitatus est Fulgentius (mytb. 1.

p. 617 Stav.) versa i

»Tum nox stcllato mmulum circumlita pcplo.«

De die oriente Hilasius (Burin. antbol. Lat. 5, 6;

p. 502) :

»Nox abit astrífero velaininc cineta micanti*

atque noster supra- (§.-110):

»Et jam tunc roseo subtexere sidera peplo«

ut ct »astrificas noctis habenas« alio loco (§. 98) dixit.

pium] Pium diem, blandum Solem. Vulc. —

Equidcm pium appcllari Solem arbitrer, quia fra

terno amorc lumen in Lunam transfert.

sic igitur] Ratio versus postulat, ut immutclur

ordo vcrborum et legator: »sie oculos igitur furvac

«, ct in scquenli pro » cernas auro ut« lege »ex.

auro cernas ut«; tamctsi frequenter synaloepbani

negligit. Vixc. — Lcctionis varictas nulla est nisi

lue pro sic ct cerneres pro cernas, quarum Шага

in margincm rejecit Grotius, banc reccpit; quem

ego sccutus sum, codicibus qnoque plurimis adstipulantibns.

flamma] Hi versus ad Piiidarnm alludunt, qui ait:

'Aqiötov fièv vdcoQ ó âè %çv6oç ai&ó¡uvov

SÏVQ

"Ate dtartoèïtEi rvxri (ifyàvoooç ïëo^a

< . • . rtZovrov.

Martiani Capellae lib. VI. §. 080. 4УЗ

Sic Cypris Occani perfuso sidcrc lymphis

Lucífero anuuerat lamina tota suo.

Omnia compar habet paribus sub legibus ordo,

Ncc minus hace mira est quam dorn us alta deûm.

Hanc mundo assimilera stupuit Trinacria tcllus

Archimedea astrifîcantc manu;

O felix cura, et mentis prudentia major,

Corpore sub nostro aequiparassc Jovem.

Tandem igitur reglutinatis ab aethrae intervibrantis admiratione luminibus 586

decenti collustrans divos conspeelansque censura quum omnibus reverenda

vencrabili dignitate et magistra ceterarum, quae nolae divis sunt artibus, dicerctur,

exquisitum est eruditionis arcanum ut ab ipsis praeceptionis cunabulis

auspicata depromeret. Tum illa, remoto paululum obstáculo contorti crinis a

facie, orisque luculenta majeslate resplendens, atque abaci sui superfusum

Vides cnîm ibi uoctem et aurnm et flamciam. Grot. »Percurrit proprium tnentilus signifer orbem,

— Confer et Horatîiim (Od. 1, 12, 46): Et simúlala novo Cynthia mease redit.*

«mí cat inter omnes Yidetur rocminisse Ovidius:

Jnlium sidne velnt inter igncs »Arte Syracosia suspensus in aëre clauso

Luna minores«. Stat globus, immensi parva figura polL*

Micare pari modo et Seneca (Ocdip. 45): GnoT. — De sphaera Arcbimcdis veteran locos col-

•Nullum serrais noctibus aid us micat« legit Fabricius j(ad Sext. Einp. 9, 2, 114; p. 577.

idemque (Here. fur. 125): £78), q«cm vide. Cctcrum с codicibus Monacciisi-

»Jam rara niicant sidera« — bus (A. C) et Darmstattcnsi scripsi Architnedea;

et noster infra (§. 911): Grotius Archimedaea.

» Те nam flammigeri semina fomitis reglutinatis] Eodcm sensu, quo Catullus (25, 9) :

Spargentem referunt astra micantia.« tuis ab unguibus reglulina et re-

Addc Virgilium (Acn. 2, 475) et notam supcrio- mitte.»

rem (ad §. 530). IVonnunquam enim rursus glutinare , contrarium

hanc mundo] Dcscribit boc carmine spbaeram igitur, signiiicat.

Arcbimedcam, de qua sic Claudianus: ... contorti] Grotius contract!. Ego vero lectiouregnumque

deorum nem, quam ad marginem rclegavit, recepi, adsli-

Ecce Sgracosius transiulU arte senex* pulanlibus Monaccnsibus (A. C) et Darmstattcnsi

et postea: códice.

494 Martiani Capellae lib. VI. §. 887.

587

$88

pulverem movens, sic exorsa: Licet Archimedem meum inter philosophos

conspicata Euclidemque doctissimum in adstruendae praeceptionis excursum

potuerim subrogare, ne impolitum quidquam subsisteret assertorum aut pro

funditas caligaret; tamen congruentius ipsa vobiscum, quia Cyllenium excludit

ornamentum, illi etiam Helladica tantummodo facultate, nihil effantes Latialiter,

atticissant, quae etiam ipsos edocui, quod numquam fere accidit, Romuleis

ut potero vocibus intimabo. Ac prius vocabuli mei promenda ratio est, ne in

decenter et squalentior peragratrix coelicolarum auratam curiam et interstinctum

cylindris gemmantibus pavimentum rurali respersura pulvere credar intrasse.

Geometria dicor, quod permeatam crebro admensamque tellurem, ejusque

figuram, magnitudinem, locum, partes, et stadia possim cum suis rationibus

explicare, neque ulla sit in totius terrae diversitate partitio, quam mon memoris

cursu descriptionis absolvam. Quo dicto, quoniam fuerant in deorum senatu

quamplures, qui neque toti in terris essent, neque ipsi unquam dicerent se

calcasse tellurem, ipse etiam Jupiter curiosius totius terrae latebras vellet ex

quirere, credo necubi decentes puellas isto quoque seculo is versiformis etiam

Cyllenium] Mercuriale ornamentum liic est ars enim, qui toti in terris sunt, terrestres designat

(confer §. 167. 426. 729. oratoria, quam a geometria declaranda alienam esse 810) opponitque iis,

significat. Ceterum scripsi ormamentum e codice

Monacensi (A); vulgo ornamen.

tellurem] Apparet igitur non eam modo geo

metriam nostro dici, quam nos hoc vocabulo sig

nificantes mathematicis disciplinis annumeramus,

sed ex originationis ratione etiam geographiam uni

versam, pariter ut in illa Protagorae yeoepuetgiq;

zjg oixovpw&vnc, quam Pliotius (Biblioth. cod.

188) se legisse testatur. Mox a codice Reiclienau

ensi abest cum ante suis , male.

toti] Aliter fuit in MS. Sane vocabulum toti

hic &ztgoöuövv6ov. Gnor. — Variantem nullam

adverti lectionem, nisi quod in codicibus Reiche

nauensi et Darmstattensi et in libris ante Grotium

editis vox in omissa sit. Sed nihil muto. Deos

qui tellurem se nunquam calcasse dicerent.

versiformis] Simili cognomine Plautus.(Amphitr.

prol. 123) versipellem Jovem appellat. Confer et

Catullum (68, 140):

nNoscens omnivoli plurima furta Jovis.«

Inserui autem etiam e codicibus Reichenauensi,

Darmstattensi, et Monacensibus (A. C), quod ne

abundare post quoque censeas, tenendum est, ele.

ganter usurpari pro eo quod vulgo male adhuc di

citur. Imperitius vero paulo ante necubi dixit pro

eccubi; licet enim me quoque in interrogationibus

locum habeat (Plaut. Aulul. prolog. 59; Captiv. 1,

2, 24), tamen ibi tantum usurpatur, ubi fieri no

lumus quod investigamus, quod hoc loco prorsus

contra est.

Martiani Capellae lib. VI. §. 889. A£)$

cupitor audiret; hoc igitur promere Geometria primum jubetur , ac demum

cetera adstruendae praecepta artis aperire. Tum illa: Formam totius terrae non $90

planam, ut aestimaut, positioni qui eam disci diffusioris assimilant, neque

concavam, ut alii, qui descendere imbrem dixere telluris in gremium, sed

rotundam , globosam etiam, sicut secundus Dicaearchus asseverat. Namque 59!

ortus obitusque siderum non diversus pro terrae elatione vel inclinationibus

haberetur, si per plana diffusis mundanae constitutionis operibus uno eodem

que tempore supra terras et aequora nituissent, aut item si emersi Solis ex

ortus concavis subductioris terrae latebris abderetur. Sed quoniam posterior $92

assertio mage despicabilis opinationis cassae vilitate tenuatur, illam priorem,

cui etiam physicus Anaxagoras accessit, praestat exigere, quamvis mom nullas

credatur adstruere rationes; quippe dicit planam terram ortu occasuve Solis

aut Lunae perspicue comprobari, qui mox ut primi luminis fulgor emerserit

positioni] Codex Monacensis positionem, quod

tamen recte constituta interpunctione 0 0 ce$$a

rium est. De ipsa quaestione, quam hic tangit

Martianus, eruditissime disputat Ukertus (Geogra

pliie der Griechen und Römer P. I, T. 2, p. 14

sequ.), quem vide.

gremium] Ita Lucretius (1, 25):

» Postremo pereunt imbres, ubi eos pater Aether

In gremium, matris Terraï praecipitavit« ;

et Virgilius (georg. 2, 328):

- Tum pater omnipotens fecundis imbribus Aether

conjugis in gremium laetae descendit« — —

Sed Graecos potius nunc Martianus significat poë

tas , inque primis ut videtur Euripidem, qui talia

multa e philosophorum placitis arripuerat. Vide

omnino summum Valkenarium (in diatribe in Eurip.

fragm. p. 46 sequ.).

Dicaearchus] Messenius e Sicilia, Aristotelis

discipulus, quem geographiae operam dedisse e

Suida aliisque vulgo notum est. Secundum tamen

cur noster appcllet, vix apparet, nisi hoc sibi vult,

post alium, Aristotelem fortasse, haec ab illo as

severata esse.

concavis] Fallor, an Democritum innuit, qui

Plutarcho teste (de plac. philos. 5, 10) terram do

cuit esse 6v6xoëuòí pu$v τφ τλάτει, xoi%nv 8£

zò pué6ov? -

cassae] Sic scripsi pro «•ssa e coJiee Darm

stattensi, quum vilitas ejusmodi epitheto non in

digeat; opinionis autem pro opinationis e codice

Monagensi (A) recipere nolui.

Aenaxagoras] Idcm confirmat et Diogenes Laër.

tius (2, 8). Plura eongessit Sclaubachius (Anaxag.

fragm. p. 174), neglecto tamen nostro loco, quein

solus, quantum sciam, Ukertus (Geogr. d. Gr. u.

R. I, 2, p. 28) accuratius illustravit.

non niillas] Sie scripsi e codicibus Grotiano,

Darmstattensi, et Monacensibus (A. C) pro non

ullas , quod in editis erat, quasi nullas, quum ta

men statim rationes afferat, quas Anaxagoras ad

struxisse videatur. Alias vide apud Aristotelem (de

coelo 2, 13).

496 Martiani Capellae lib. VI. §. $92.

95

confestim ad obtutus mostros directis lineis diriguntur, quod magis indubitabilis

probamenti fiet, si in littore consistentes obstacula montium relinquamus;

quod si ita esset, cumctis supra terras degentibus eodem tempore emergentia

viderentur, occasusque uno obitu condita cumctas valerent tenebrare terras,

ac falsa Romulei vatis exploderetur assertio, qua docet:

Nosque ubi primus equis Oriens afflavit anhelis,

• * -

Illic sera rubens accendit lumina Vesper.

Quin etiam cunctae noctes ac dies similibus interstitiis horisque semper paribus

convenirent, nullique parti telluris vel apparerent certa vel alia sidera nega

rentur. At quum Arctoa conversio supra verticem volvatur Hesperiae , apud

Troglodytas Aegyptumque confinem ignoto occultoque penitus sidere nescitur;

quum Canopum ac Berenices crinem stellas admodum praenitentes Scythia

Galliaeque atque ipsa prorsus non cernat Italia, quum illae antarcticis terris

conspicuae ac praenitentes et velut perpendiculatae capitibus suspectentur; in

indubitabilis] Grotius margini adscripsit judica- et apud ponendum erat. Quae Plinius et Martianus

bilis, qnod tamen ad probamenti non convenit. hic tradunt, partim ante Aristotelem (de coelo 2,

probamenti] Codex Monacensis (A) probamnentis 14, 110) jam observata erant.

male. » Indubitabilis probamenti fit « dictum est ut

»commodicris valeteilinis« (Quinet. 6, 5, 77) vel

»ambiguae aestimationise (Val. Max. 9, 10, 9).

4egyptumque] Retraxi lectionem a Grotio in

marginem conjectam, Darmstattensi etiam codice

adstipulante; Grotius aeegyptiumque. IR - • Virgilii (i - 50). • •

omulei vatis] Virgilii (in feor* 1, 250) Canopum] Hoc sidus suis temporibus primum

- quum Arctoa] Arctoam ••••••ionem sgptem observatum esse Strabo (1, p. 5 Casaub.) testatur.

triones sive ursam. majorem (égztov) ejusque me- .

atus significare apparet. Eadem Plinius (2; 70, Derenices crinem] Confer Gallum (epigr. 9, 9):

- - * - • E Bereni ~f. - 71) hisce verbis tradiderat: »Sic enim (quum terra ereniceo detonsum vertice crinem

• --• - - • Ietulit esuriens ($r - globo similis sit) haud dubie fit, ut nobis septem- etulit esuriens Graecus in astra Conon «

et Catullum (carm.66); praetereaque Hyginum (poët.

astronom. 2, 24) et plura apud Bentlejum (ad cal.

limaclii fragm. T. I, p. 881. 882 Ern.).

trionalis plagae sidera nunquam occidant, contra

meridianae nunquam oriantur: rursusque haec illis

mon cernantur, attollente se contra medios visus

terrarum globo. Septemtriones non cernit Troglo- Scythia Galliaeque] Sic seripsi e codice Darm

dytice et confinis Aegyptus: nec Canopum Italia, stattensi; vulgo Scythiae, in Monacensi (c) autem

et quem vocant Berenices erinem.« Distinctionis Scythia Galliaque. Sed Galliae plures, togata, eo

igitur signum in nostro libro inter voces Hesperiae mata, braccata.

Martiani Capcllae lib. VI. §. 595. 497

Alexandria etiam Canopus quarta parte interstitii signi unius ultra terras emi

meat, Trionesque geminos ut devexa non cernat; quum in Arabia Novembri

mense sub noctis auspicio Helice non conspecta secunda vigilia prospectetur,

in Meroe solstitio tantum exiguaque brevitate conspicitur, ubi circa ortum

Arcturi cum die nascitur, quae item in India Patavitano portu prima tantum

parte noctis adspicitur, in qua etiam in Maleo monte quindecim tautum diebus

annuis videtur; quis igitur dubitet globi devexioris oppositu alia inconspicua

fieri atque alia velut sphaerae curvationibus eminere? Additur ad fidem globi

rotundioris ambigentibus asserendum, quod Solis Lunaeque dcliquia in occasu

facta orientis incolae non viderunt, itemque in ortu si accidant, a tota Bri

tannia atque occasivis regionibus ignorantur; etiam in mediis plerumque re

gionibus horarum diversitatibus variantur; sicut in Magni Alexandri victoria

signi unius] Corruptum in editis vocabulum

signilis sustuli et e fonte ipso correxi. Plinii enim

(2, 70, 71) verba liaec sunt: »Adeoque manifesto

assurgens fastigium curvatur, ut Camopus quartam

fere partem signi unius supra terram eminere Ale

xandriae intuentibus videatur.« Pariter paulo post

ut devexa scripsi pro et devexa e codicibus Gro

tiano, Darmstattensi, Ileiclienauensi, et Monacensi

utroque (A. C).

quum in Aerabia] Atque haec etiam ipsa fere

Plinii verba sunt de Septentrione : »In Arabia No

vembri mense prima vigilia occultus secunda se

ostendit: in Meroe solstitio vesperi paulisper ap

paret, paucisque ante exortum Arcturi diebus pa

riter cum die cernitur.« De Helices nomine confer

Aratum (Phaenom. 56):

Haì zijv μέν Hvvö6ovgoev έπίκλη6vv xoe

28ov6v,

T;v ö'érégrv 'EAixrv* 'EAixm ye μέν άνδρες

Azoeto

Eiv άλι rexuaigovtoet èva zQi) víæc àyvvetv,

et Reinhardum Sternium (ad Grat. Falisc. 88).

Patavitano portu] Patalitanum Plinius, unde

reliqua noster habet, cujus verba haec sunt: »In

Indiae gente Oretum mons est Maleus nomine,

juxta quem umbrae aestate in austrum, hieme in

septentrionem jaciuntur. Quindecim tantum nocti

bus ibi apparet Septentrio. In eadem India Patalis

celeberrimo portu Sol dexter oritur, umbrae in

meridiem cadunt.« Codex Monacensis (A) absurde

Patavino.

quod Solis] Haec quoque e Plinio, qui (2, 70,

72) paulo accuratius scripserat: »Ideoque defectus

Solis ac Lunae vespertinos orientis incolae non

sentiunt: nec matutinos ad occasum habitantes:

meridianos vero saepius.«

occasivis] Grotius occasus, licet ipse in notis

anteriorum editionnm lectionem probet, quam codi

ces quoque Darmstattensis et Reichenauensis con

firmant.

sicut in Magni] Juvat hoc loco incredibilem

Martiani hallucinationem observare, qui quum liunc

Plinii locum : »meridianos saepius. Nobili apud Ar.

belae cet. cursim raptimque transcriberet, legit »me

63

Ae Martiaui Capcllao lib. VI. §. 394.

595

Lunam noctis secunda hora defecisse Servius Nobilis in Arabia nunciavit,

quod in Sicilia in exortus primi splendore conspectum; Alpiano et Fontejo

consulibus undecimo Kalendas Majas defectus Solis fuit, qui in Campania

hora diei septima visus in Armenia ejusdem diei undecima comprobatur;

quod factum est utique sphaerae circuitu moras per inflexus rotunditatis subinde

variante. Denique ipsa vasa, quae horoscopa vel horologia memorantur, pro

locorum diversitatibus immutata componuntur, alioque gnomone ultra quin

genta stadia discernuntur, umbris pro locorum aüt elationibus celsis aut in

clinationibus infimatis. Hinc est quod in Meroe longissimus dies duodecim ac

quinoctiales horas et alterius bessem secat, Alexandriae quatuordecim, in Italia

ridianos. Servjus Nobilis apud « etc. ac deinde quae

de hac defectione narrantur a Plinio, ea Servio No

bili auctore plane eommenticio venditat. Handun.

(ad Plin. hist. 2, 70. 72). — Attamen in Plinii quo

que editionibus exstat Aerabiam pro Arbela , quod

ex alio demum ejusdem loco (6, 12, 16) editores

nonnulli correxerunt; ut appareat inveteratum men

dum esse. Servium Nobilem utique Martiano soli

relinquimus.

Alpiano] Plinius: »Solis defectum Pipsanio et

Fontejo Coss. qui fuere ante paucos annos, factum

pridie Ralendas Majas, Campania hora diei inter

septimam et oetavam sensit•, quod et Tacitus (ann.

14, 12) iisdem consulibus factum refert; sed quum

ambiguum sit, utrum Vipsanium an Aepronianum

restituendum sit, quod illius in fastis cognomen

est, nihil apud nostrum quamvis corruptum mutavi;

Majas tantum e codice Iteiclienauensi scripsi pro

Maji in editis.

denique] Item e Plinio, qni (2, 72, 74): »Va

saque«, scribit, »horoscopa non ubique eadem sunt

usui, in trecentis stadiis, aut, ut longissime, in

quingentis mutantibus semet umbris Solis. Itaque

umbilici, quem gnomonem appellant, umbra in Ae

gypto meridiano tempore, aequinoctii die, paulo

plus quam dimidiam gnomonis mensuram efficit ; in

urbe Iloma nona pars gnomonis deest umbrae ; in

oppido Ancone superest quinta decima; in parte

Italiae, quae Venetia appellatur, eisdem horis um

bra gnomoni par fit. « IIaec ille: conferas nunc ve

lim inter se utrosque auctores. Ceteriim horologia

scripsi pro horologiea e codicibus Monacensibus

(A. C). De ipsis gnomonibus confer Martinium (von

den Sonnenuliren der Alten, Lips. 1777).

infimatis] Ita infra (§. 867 f.) infimatur ; vox

Appulejo familiaris (met. 1, p. 58; de deo Socr.

p. 127 Oud.).

hinc est] Ad verbum fere quae sequuntur e

Plinio sumta sunt, quem (2, 78, 77) vide, et adde

rei agrariae auctores (p. 174 ed. Amst. 1674) Vitru

viumque (9, 1 ; p. 261 Bip.) et ipsum nostrum

(§. 878). Accuratiora qui desiderat adeat Strabo

nem (2, p. 135).

Meroe] Nearclius apud Arrianum (liist. Ind. 23,

p. 601 Raph.) auctor est »in Syene Aegypti pu

teum ostendi qui tempore solstitii aestivi meridie

nullam faciat umbram ; in Meroe quoque eodem

anni tempore nullas umbras fieri.«

secat] Retraxi e margine Grotiana, adstipulan

Martiani capellae lib. vI. §. 898. 499

quindecium, in Britannia decem et septem ; solstitiali vero tempore cocli verticem

Sol invectus subjectas deorsum terras perpetui diei continuatione collustrat,

itemque brumali descensu semiamnuam facit horrere moctem , quod in insula

Thyle compertum Pytheas Massiliensis asseruit. His temporum diversitatibus

assertum, ni fallor, globosam rolunditatis flexibus habendam esse tellurem.

Sequitur ut, quem mundi locum quamve granditatem sortita sit, approbemus.

Circulum quidem terrae ducentis quinquaginta duobus millibus stadiorum, ut

ab Eratosthene doctissimo gnomonica supputatione discussum. Quippe scaphia

dicuntur rotunda ex aere vasa, quae horarum ductus stili in medio fundo

siti proceritate discriminant, qui stilus gnomon appellatur, cujus umbrae

prolixitas aequinoctio centri sui aestimatione dimensa vicies quater complicata

tibus codicibus Reiclienauensi, Darmstattensi, et P. 2, p. 298) confer inprimis Wilhelmum (das alte

Monacensi utroque (A. C), pro secatur.

Britannia] Vide Tacitum (in Agricola 12);

»Dierum spatia ultra nostri orbis mensuram ; nox

clara et extrema Britanniae parte brevis, ut finem

atque initium lucis exiguo discrimine internoscas.«

coeli verticem] Grotius cum coeli ; sed cum

Pa

riter mox pro laevorsum e codice Monacensi (A)

melius omissum est in Darmstattensi codice.

scripsi deorsum ; quod vero paulo inferius in mar

gine notavit Grotius oriri pro horrere de nocte

dictum recipere nolui.

Thyle] Sic nostri codices pariter ut Taciti (in

Agricola 10) et Plinii (v. Salmas. ad Solin. p. 247)

qunm alii Thulem appellent, et Graeci quoque, ut

Strabo atque Agathemerus (1, 7 in Gronov. geogr.

ant. p. 208. 214) 0ov%rjv scribant.

Pytlieas] Vixit circa annum 284 ante Christum

(vid. Memoires de l'acad. T. 19, p. 146 sequ.).

De fide ejus inde a Strabone (1, p. 65. 78. 102.

104. 114. 118. 188. 190. 298) multnm in utram

que partem disputatum est; qua de re praeter

Mannertum (in geogr. I, p. 72) et Ukertum (T. I,

Germanien p. 500 sequ.), Brücknerum (in hist.

reip. Massiliensium , Gött. 1826, p. 64 sequ.) et

Lelewelium (die Entdeckungen der Carthager und

Grieclien auf dem atlant. Ocean, p. 55 sequ.).

ducentis] Conveniunt cum nostro Strabo (2,

p. 152 Cas.), Plinius (2, 18. 112), Censorinus

(de die nat. 15, 2), Vitruvins (1, 6; p. 57 Bip.);

minus accuratior nunmerus 250,000 est secundum

Macrobium (in somn. Sc. 2, 6) et Cleomedem, qui

(I. 2, p. 185; add. l. 1, p. 158) pariter ut noster

Eratostlienem auctorem laudat (§. 815 not.). Vide

tamen quae contra hanc dimensionem disputat vir

clarissimus D'Anville (in Mem. de raead. T. 26.

p. 95). Appulejus (de muudo p. 505 Oud.): »At

enim liujus terrae, quam nos colimus, latitudo qua

draginta, prolixitas septuaginta millia stadiorumtenet.«

scaphia] Haec ab Aristarclio Samio inventa esse

tradit Vitruvius (1, 6. 9, 9; eonf. Bald. ad Vitr.

p. 81). Plura dabit Martinius (l. I. p. 08. 99).

siti] Recepi e codicibus Monacensibns (A. C)

et Darmstattensi pro sui in editis.

aestimatione] Male in editis extimatione. No

596

597

63 *

500 Martiani Capellae lib. VI. §. 898.

598 circuli duplicis modum reddit.

- -- - - ----------- -

--- -- -

Eratosthenes ' vero a Syene ad Meroen per

mensores regios Ptolemaei certus de stadiorum numero redditus, quotaque

portio telluris esset advertens, multiplicansque pro partium ratione circulum

v.

mensuramque terrae , incunctanter quot millibus stadiorum ambiretur absolvit.

DE POSITIONE TERRAE.

Comperta est terrae brevitate rationabili magnitudo; locus ejusdem ac

positio doceatur. Quam in medio imoque mundi immobilem

monstratur assertis, quae sibi ante constitutionem mundi in

stare multiplicibus

eodem loco fuerit,

ex quo moveri non potuit, ac deinde divulsis a confusione prima commix

stram lectionem tuentur Reichenauensis, Darmstat

tensis, et duo Monacenses (A. C), qui paulo infe

rius etiam vicies recte habent pro depravato in editis

vigies, quod e mala tantum pronunciatione ortum

lexicographi recipere non debebant.

vieies] »Veut-il dire que la hauteur du póle

multipliée par 24 donne 720°, ou deux cercles?

Il était plus simple de ne la multiplier que par 12,

il aurait eu un cercle et la hauteur du pòle eüt

été de méme 50°.« Delamurus (liist. de l'astron. I,

p. 510).

a Syene] MS. semper ab Syene, ut supra ab

specie. Grot. — Etiamsi Martianus sic scripserit,

eave tamen eum reprehendas. Cicero ipse (Tusc.

8, 23) ab Syracusanis scripsit. De dimensione ipsa

auctoritate Ptolemaei regis facta vide Strabonem

(2. p. 98. 4, p. 155 et 17, p. 786 Casaub.) et

Freretum (mem. de l'acad. 24, p. 810 sequ.).

medio imoque] Haec ut intelligas, confer Ci

eeronem (Tuscul. 5, 24): »unde terra et quibus

librata ponderibus, in qua omnia delata gravitate

medium mundi locum semper expetant, qui est

idem infimus in rotundo • ; et alio loco (N. D. 2,

45): »id autem medium infimum in sphaera est.«

Ceterum jam Plato illud intellexerat, qui (Phaed.

p. 112 f. Steph.): »6vvoeröv ö'é6rtv, inquit, &x&

tégoede puézQt toö pué6ov xoe$tèvat, zrëga δ᾽ow;

ävavtec ydg öupotégotc toùç óeüua6 tó éxoe

régè$&v yiyvetat puégoc.

immobilem] Sic et Appulejus (dogm. Platon.

p. 205 Oud.) »globum terrae in medio situm ae

qualem loco ac figura immobilem stare • ait, e Pla

tonis nimirum placito (Phaed. p. 108), licet hune

ipsum fuerint qui alio loco (Tim. p. 40) rotari ter.

ram circa axem suam statuisse arbitrarentur (Ari.

stot. de coelo 2, 15. Plut. quaest. Platon. 8, 1).

Confer omnino Ruhnkenium (ad Timaei Lex. Plat.

p. 69—72) et Boeckhium (de Plat. syst. coel. glob.

P. 7—11), qui recte Platoni immobilitatem vim.

dicat; sed de re ipsa inprimis quae Macrobius (ad

somn. Scip. 4 , 22) in illa Ciceronis verba eon.

mentatur: »nam ea quae media est et nona tell,,,,

neque movetur et infima est, in eam feruntur om.

nia nutu suo pondera.«

deinde] Monacensis (A), non dehine, ut in ed;.

tis. Mox alimentis pro elementis in margine Grotins

notavit; male.

Martiani Capellae lib. VI. §. 599. 50I

tionis elementis undarum immensa et volubilis latitudo aërisque halitus umdi

quesecus circa terrae stationem diffusus arctarit mediumque fecerit, quod teres

ac volubilis circumclusit; sive quod in sphaera efficitur imum omne quod me

dium est, dum paribus ab extimae rotunditatis ambitu lineis quidquid eas

sustinet constipatur. Imum vero jam necesse est sui extremitate consislere,

quia inferius quo decidat non est. Omnia etiam pondera in eam desuper

cadunt, ut imber, grando, nix , fulgura, atque ipso qui in ejus penita prae

cipitatur Oceanus, et fluenta latentia quae fundo volvuntur in imo, Vides

igitur eam , quae undas cunctaque sustentat, arctatam ex omnibus mihil sub

jicere quò secedat.

aëris] Hinc Aristophanes (nub. 268):

d$ @$0tor' äva§, &u£rgnt' 'A%g, öc éxetc

tìjv yijv μετέωQov,

Anaximenem fortasse secutus; sed eam sententiam

jam Plato impugnavit (Phaed. p. 108 f.): punóév

a$tij δείν μήτε άέgoc rrgóc tó puij aere6eiv

purjre ä?2nc áváyxnc unöeuuäc totoe$tnc x.

r. 2. Quanquam etiam Macrobius (ad s. Scip. H,

22): »hanc spissus aër et terreno frigori propior

quam Solis calori stupore spiraminis densioris un

diqueversum fulcit et continet, nec in recessum

aut accessum moveri cam patitur vel vis circumval

lantis et ex omni parte vigore simili librantis aurae;

vel ipsa sphaerae extremitas« cet.

undiquesecus] Uno verbo : sic postsecus, ante

secus ; simile est, quod alibi habes, undiqueversus

seu undiqueversum. Grot. — Saxo etiam Graummati

cus undijuesecus usurpat, similiter Martianus utrin

quesecus.Srcrii. (ad Sax. p. 22).

Oceanus] Plinius (2, 68): »Denique Oceanus,

quem fatemur ultimum, quanam alia figura cohae

reret atque non decideret, nulla ultra margine in

cludente? Namque quum e sublimi in inferiora

Media igitur credenda est, quia postrema ; quod prae

aquae ferantur, et sit haec natura earum confessa,

procul dubio apparere, quo quid. humilius sit,

propius' centro esse terrae, omnesque lineas, quae

emittuntur ex eo ad proximas aquas, breviores

fieri, quam quae ad extremum mare a primis aquis.

Ergo totas omnique ex parte aquas vergere in cen

trum, ideoque non decidere, quoniam in interiora

mitantur.«

fluenta latentia] Mire hue transtulit, quae de

Titanibus dicit Virgilius (Aen. 6, 881);

»Fulmine dejecti fundo volvuntur in imo. «

media] Iterum e Plinio, cujus haec sunt verba

(2, 69): »Mediam esse totius mundi haud dubiis

constat argumentis : sed clarissime aequinoctii pa

ribus horis. Nam nisi in medio esset, aequales dies

noctesque liaberi non posse deprehendunt et diop

trae, quae vel maxime id confirmant: quum aequi

noctiali tempore ex eadem linea ortus occasusque

cernatur, solstitialis exortus per suam lineam, bru

malisque occasus. Quae accidere nullo modo pos

sent, nisi in centro sita esset.« Adde Strabonem

(2, p. 110 Casaub.). Media pro medio, quod est :

in editis, reposui e codicibus Monacensibus (A. C)

et Darmstattensi.

60I

que tellurem esse.

-

— — ----- ---------—~

--- - - - -__

502

sertim aequinoctialis temporis interstitia manifestant; mam pares horarum metas

Martiani Capellae lib. VI. §. 600.

tam antemeridialium quam etiam postremarum, et tam diei quam noctis ho

rologia manifestant. Quo documento clarum est, tantundem undiquesecus

ab terris abesse coelum; quod idem duobus circulis edocetur solstitiali et bru

mali. Nam utique quantum interstitii dies habet, quum coeli culmina Sol

elatus illustrat, tantum spatii longior nox, quum Sol in brumam decidens

repraesentat; itemque quidquid singula signa zodiaci intercapedinis luci con

tulerint, tantundcm Sole e contrario rutilante umbris noctis ignoscunt; quod

utique undiqueversum probat tantundem circulos sideraque distare, mediam

Quod si congrue videtur assertum, jam partes ejus, quas

ipsa permensa sum, perhibebo.

IDE QUINQUE ZONIS TERRAE.

Orbis terrac in quinque zonas, sive melius fascias dico, pro rerum di

versitate discernitur, quarum tres intemperies multa a contrariorum nimietate

culmina] Grotius nescio unde culmine, quum

jam anteriores editiones culmina haberent, quod et

Darmstattensi codice et aliis (Oudend. ad Appul. I,

p. 407) confirmatur.

intereapedinis luei] Sic seripsi e codice Mona

censi (A); vulgo intercapedine loci, quod etsi ex

plicari posset, tamen nostra lectione deterius vide

tur, praesertim quum mox itidem dativus umbris

sequatur. Construe igitur: »quidquid intercapedinis

singula signa contulerint luci« cet.

quod si congrue] Sic codices Monacenses (A.

C) et Darmstattensis; vulgo inepte utique post

quod iteratur.

quinque zonas] »Primus de zonis •, inquit

Acliilles Tatius (isagog. c. 51), » Parmenides di

cere instituit, de quarum numero magna dissensio

est. Nam alii sex numerant, ut Polybius et Posi

donius, qui torridam in duos dividunt; quinque

malunt alii, e quibus Eratosthenes.« Itaque pluri.

mi, ut et Virgilius (georg. 1, 255):

» Quinque tenent coelum zonae, quarum una

corusco

Semper ab igne rubens et torrida semper ab igne,

Quam circum extremae dextra laevaque trahuntur,

Caerulea glacie concretae atque imbribus atris•

Tibullus (4, 1, 181), Ovidius (metam. I, 45),

alii3 inprimis autem conferendi sunt Strabo (I,

p. 64; 2, p. 110 Casaub.), Plinius (2, 68), Cleo

medes (cycl. theor. 1, p. 53 et 2, p. 189 sequ. edit.

Antv. 1885), Geminus (c. 12 et 15, p. 55 in Petav.

Uranol.), Macrobius (in somn. Scip. 2, 5 et 6),

Proclus (de sphaera e. 14, p. 27), IIyginus (astron.

1, 73 p. 583 Munek.), et ipse noster inferius (§.755).

fascias] Macrobius (ad somn. Se. 2, 7): »zonas

esse vel cingulos,' haec enim unius rei duo sunt

I0II. «

Martiani Capellae lib. VI. §. 602. $05

relegavit. Nam duae, quae axi utrique confines, algore immenso et frigo

ribus occupatae, desertionis causas pruinis ningentibus praebuere ; mcdia vero

flammis atque anhelis ardoribus torridata propinquantes animantum amburit

accessus; aliae autem duae vitalis aurae halitu temperatae habitationem anima

libus indulserunt, quae quidem per totius rotunditatem telluris incurvac tam

supernum hemisphaerium quam inferius ambierunt. Nam utique terra duas

sibi partes hemicycliorum quadam diversitate despicit, id cst unam habet

supernatem, quam nos habitamus et ambit Oceanus, et aliam infernatem.

Sed haec superior initium habct a solari ortu, illa inchoat a solis occasu,

quem circulum Graeci 'Opi£ovrae perhibent.

tatem utriusque partis includunt, decem utrinque circulo suo faciunt regiones,

e quibus haec, quae a nobis habitatur, est una, atque ad aquilonem versus

et septentriones adscendit; altera, quae e contrario ad meridiem atque austrum

fertur, quam habitare illi aestimantur, qui vocantur âvtoixov. Similiter ex

ningentibus] Sic scripsi e codice Grotii, Darm- xere, alii finientem. Adjiciendus est ad hune me

stattensi quoque adstipulante, qui ninguentibus ex- ridianus circulus, qui horizonta rectis angulis secat.

libet. Vulgo mergentibus ; alios ingruentibus scri- Ex his quidam circuli in transversa currunt, et

alios interventu suo scindunt. Necesse antem est

bere Grotius in margine notavit.

amburit] Sic jam Grotius scripsit, utroque tot aëris discrimina esse, quot partes. Ergo liori

nunc Monacensi addieente; anteriores editiones *°" * °''° finiens, circulus quinque illos orbes,

imburit quos modo dixi fieri, secat, et efficit decem partes,

habitationem] Virgilius (georg. 1, 237); quinque ab ortu, quinque ab occasu. • Plura dabit

Ukertus (T. I, P. 2, p. H 18).

— — » duae mortalibus aegris • - - •

dvroixov] Operae pretium erit cum liis et se

Muunmeerre concceessae divùm• —— quentibus Gemini (in Petav. Uranolog. p. 86) doe

Verum quia illae zonae volubili- 604

60$

despicit] Grotius legendum censet dispescit; sed

codices niliil mutant.

a Solis occasu] Codices Reiclienauensis et Darm

stattensis pro Solis liabent lucis.

Ooi&ovra] Seneca (nat. qu. 5, 17; p. 768

Lips.): »Dimidia pars mundi semper supra, dimidia

infra est. Hanc lineam, quae inter aperta et occulta

est, Graeci ögiíovroe vocant: nostri finitorem di

trinam contulisse : »Eorum, qui in terra habitant,

alii dicuntur synoeci, alii perioeci, alii antoeci,

alii antipodes. Synoeci igitur sunt, qui circa eun

dem locum ejusdem zonae habitant. Perioeci vero,

qui in eadem nobiscum zona in circuitu circumliabi

tant. Aentoeci vero, qui in eadem australi zona

sub eodem hemisphaerio habitant. Aentipodes vero,

qui in australi zona in altero hemisphaerio habitant,

504 Martiani Capellae lib. VI. §. 60$.

607

_ _ --- -- ---■--■-—--- - --—— ——---

infernatibus duae; sed hi qui mobis obversi, àvriaeoóec memorantur; qui contra

illos, quos àvroixovg diximus, àvriz8ovec appellantur. Sed nos cum illis di

versitas temporum velut quadam contrarietate discriminat; nam quum aestate

torremur, illi frigore contrahuntur; nam quum hic ver pubescit florentibus

pratis, illic edomita aestas temporibus autumnescit; hic bruma, solstitium illic

apparet; nobis Arctoa lumina spectare permissum, illis penitus denegatum.

Antipodes autem nostri unum nobiscum tractum perferunt hiomis et flagrantiam

communis aestatis, sed noctem diversam diesque contrarios; licet aestate grandes

dies prolixasque hieme noctes, nobisque Septentrio conspicabilis illos lateat

siue fine. Ita etiam his, qui âvtotxov vocantur, antipodes sui quatuor amni

tempora novere communia, ac polum, qui est ad austruum, antipodibus suis

nobisque penitus ignoratum soli suspiciunt. Qui autem in media fascia sunt,

his quotidie ortus occasusque mutantur; et supra quos Sol est, his citius

exoritur tardiusque mersatur. Aequinoctiali autem tempore et oriens et oc

cidens similiter apparebit, neque ulla astra sunt, quae illorum obtutibus dene

gentur, et quae una cum illis oriuntür, simul veniunt ad occasum. Hi dies

cunctos pares suis noctibus intuentur, nec ullas meridiano die metiuntur

umbras; eorumque antipodes dies moctesque sub eadem longitudine patiuntur.

Quum autem solstitii properantia peragendi per eosdem transeat, et jam brumam

secundum eandem diametrum positi cum habitabili tatur«, ut nec Burmanni correctione (ad Ovid. II,

nostra terra. «

dvtirroëac] Sic jam Cicero (Aead. 2, 59):

•nonne etiam dicitis esse e regione nobis e con

traria parte terrae, qui adversis vestigiis stent con

tra nostra vestigia, quos dvtixro6ag vocatis?

Plura dedi alio loco (in Palaeogr. crit. T. III, §.58),

ubi etiam ridicula Lactantii argumenta notavi.

diximus] Sic codices Reichenauensis et Darm

stattensis pro dicimus, quod in editis erat. Ceterum

antichthones esse nostro quos Gemino perioecos,

monere vix opns est.

autumnescit] Id est »in autumnum abit vel mu

p. 254) nec Monacensis (A) codicis lectione au

tumni nascitur indigeamus, licet hanc in Reiche.

mauensem quoque corrector intulerit. Fortasse ta

men praeferenda forma autumnascit , quam in mar

gine Grotius notavit.

ita etiam his] Etiam hausi e codicibus Darm

stattensi, Reichenauensi, et Monacensi utroque (A.

C); vulgo et.

una cum illis] Cum inserui e codice Reiche

nauensi; moxque ad occasum scripsi pro in occa

snm ex Monacensi altero (C).

brunnam] Forte »in lirumam.« Gnor. — Idem

Martiani Capellae lib. VI. §. 607.

itidem sol revertens similiter per illos iter ducat, et procul ab his utrinque

secedat, dubium non est quin bis hiemem et secundo patiantur aestatem ;

quibus quum ortus Solis est, eorum antipodibus apparet occasus. Verum illae 608

duae regiones, quas fascias item dixi, quarum una vicinantis Plaustri algore

crustatur, altera transaustrini halitus desertione contrahitur, antipodas proprios

non habent, sed ipsae sibi invicem contraria fiunt habitatione antipodae, nul

losque ortus siderum absque planetis utrinque moverunt; quae quidem illis

non supra caput eunt, sed de medio lateris oriuntur. Stellae etiam fixae coeli

sex cis videntur mensibus, sex itidem mon apparent, ortivusque circulus ae

quinoctialis illis est, senaque ex zodiaco signa conspiciunt. Denique sex

mensibus diesque moctesque patiuntur, ut utrisque poli axisque termini supra.

verticem videantur; sed haec prior Septentrionis, altera Canopi stellae illu

strata fulgore, cetera non noverunt.

DE CIRCUITU TERRAE.

Quarum regionum habitus prodidit doctissimus Pythagoras, sed ego

ipsa peragravi, ne qua mihi ignota videretur portio superesse telluris, cujus

terrae totius habitus omnis plenusque circuitus, ut Romanorum dimensione

mox pro secedit alios succedit legere notavit in

margine; male.

crustatur] Glaciatur, xgv6ræ22oötat. Grot.

— Sie et Ammianus Marcellinus (18, 103 P. 108

Gron.): »hieme vero humus crustata frigoribus« etc.

antipodae] Malipm antipodes, sed sane confu

eas terminationes saepe in talibus vocibus invenias.

S;e Cic. lib. 1 de div. Druides dicit, quum alii

omnes ögviöoec dieant. Similia sunt Macomades

Macomadae , Marmarides Marmaridae. Grot. —

Elitiones ante Grotium praeterea male antipo

daeque.

ortivusque] Sic e Grotii conjectura reposui pro

ortibusque, quum B et V orthographica tantum ra

tione differant, quam me non curare saepe pro

fessus sum. Aliam lectionem arcticusque recte in

marginem Grotius rejecit.

utrisque] Codex Monacensis (A) utriusque,

male; incolae enim utriusque zonae frigidae signi

nificantur.

Pythagoras] Haec est harmonica ratio, quam

appellat Plinius (2, 115), » quae terram nonagesi

mam sextam totius mundi partem facit.«

totius habitus] Sic codices Darmstattensis, Rei

clienauensis, et Monacenses (A. C), lectione a Gro

tio quoque dudum in margine notata; vulgo ambitus.

64

Martiani Capellae lib. VI. §. 609.

{610

611

percenseam, quidquid stadiorum supputatione memoravi, est in millibus pas

suum trecenties et quindecies centenis: quo loco mon puto transeundam opi

nationem Ptolemaei in geographico opere memoratam. Idem quippe zodiaci

tractum omnemque compléxum trecentis sexaginta coeli partibus secat; quas

singulas in telluris centrum ita aestimat pervenire, ut unius partis latitudo

istic quingentorum stadiorum mensura tendatur; singula vero stadia centum

viginti quinque passibus explicata, quae octo millenos passus absolvunt, unde

quingenta stadia, quae sunt partis unius, millia passuum colligunt scxaginta

duo passusque quingentos. Verum illa stadia quingenta trecenties sexagesies

complicata faciunt semel millies octingentiesque sexcentena ; ex quibus millia

passuum! partitione praedicta collecta faciunt ducenties vicies quinquies centena.

Hoc de totius terrae globo oportuit intimari.

IDE LONGITUDINE TERRAE.

Ceterum ejus longitudo ab ortu ad occasum, hoc est ab ipsius Indiae

extremitate usque ad Herculis columnas Gadibus sacratas, octuagies quinquies

pervenire] Ex iisdem; vulgo provenire.

stadia] In stadii mensura conveniunt cum nostro

Plinius (2, 55, 21), Censorinus (15, 2), Strabo

(7, p. 522 Casaub.), Plutarchus (in vita Gracclii

p. 858), Polybius (5, 39); plura dabit Mannertus

(Geogr. d. Gr. u. Röm. T. I, p. 199 sequ. novae

edit.).

complicata] Id est multiplicata. Computatio haec

est: stadia 800 X 560 = 180000, stadia 180000

X 128 — 22800 millia passuum; unde apparet

non sexcentena sed centena in sequentibus legen

dum esse, sed mutare nolui, quum codices non

modo nihil auxilii afferant, verum etiam majores

turbas faciant; si quidem alii, Grotio teste in mar

gine, DCLXX stadia legunt, Darmstattensis autem

et lectio Norimbergensis libri margini adscripta

sexaginta habeant; id tantum milii indnlsi, ut pro

trecentis, quod apud Grotium erat, trecenties re

stituerem. Ceterum de tota mensurae ratione con

fer ipsum Ptolemaeum (Geograph. 1, 5. 7. 11) et

omnino Ukertum (T. I, P. 2, p. 49. 50).

longitudo] Haec quoque ex Plinio (2, 108,

112) hausta esse manifestum est, licet in numeris

discrepent, cujus haec verba sunt : »Pars nostra

terrarum, de qua memoro, ambienti Oceano velut

;nnatans, longissime ab ortu . ad occasum patet,

hoc est, ab India ad Herculis columnas Gadibus

sacratas octuagies quinquies centena sexaginta octo

millia passuum, ut Artemidoro auctori placet; ut

vero Isidoro, nonagies octies centena et XVIII

Artemidorus millia. adjicit amplius a Gadibus

circuitu Sacri promontorii ad promontorium Arta

Martiani Capellae lib. VI. $. 611. S07

centena septuaginta octo millia sunt, sieut etiam Artemidorus auctor asscruit;

nam Isidorus nonagies octies dicit et decern et octo millia. Verum Artemi

dorus dimensioni pracdictae adjicit quidquid a Gadibus procurrit; nam per

Sphenis frontem circuitu Sacri promontorii ad aliud finale Promontorium, quod

Artabrum nominatur, procederé dicit terram in nongenta nonaginta unum millia.

ALIA DIMENSIO TERRAE.

Quae dimensio item fieri compendiosior potest, si per maria quis rectus 612

excurrat. Nam a Gange flu vio ostioque ejus, quo se in Eoum effundit oceanuni,

per Indiam Parthienemque ad Myriandrum urbem Syriae in Issico

sinu positam quinquagics bis quindecim millia; inde próxima navigatione Cyprum

insulam, Pataram Lyciae, Rhodum, Astypalaeam in Carpathio mari;

brum, quo longiseimc frons procurrit Hispaniae, tovteo %cooav rr¡ AaTÍvr¡ tpcovfj xaXovÖL %ov-

CCCCXCI.« veov, 6(pr¡va 6r¡iiaívew ßovkö[ievoi. De Cuneo,

. , _, , . . ... , . nticin affcctata cruditione Lie Sphenem noster ap-

Artemiaorus I Lphcsius, qui mcditerranei maris 1 '

... . / ж.., Г7. , /г- , о* . pellaf, vide et Pliüium (4, 22) et Mclam (3, 1, 56).

circuitum seripscrat. Vide Ukertum (1. 1, F. 1, 1 ^ v

.„_. _ .... i- i . promontorii] MS. semper promontuarium: sie

p. lou). Ipsum Ilispaiuac Iiitora oculis lustrasse r J 1 r

o. i /»••• mir m n t\* octaqinta, octnaqinta. Grot. — Idem pro Artabrain.

testatur Strabo (3 mit p. 137 Casaub.). * ' i t r

alios Cantabrum legere in margine notavit, male.

Isidorus] Characcnus, August! aequalis, quem quae Mmensiof Plinius: »Id meusnrae daplici

narrât Frontinos (de colonüs p. 364) » omnium pro- currit ^¡a ^ Gange amne ostioque ejus, qno se

Tinciarum formas et civitatum mensuras comperlas m £oum oceanum effundit, per Indiam Parthycm

commentaries contulisse.« Confer Dodwclli dis- ncil(jlic a¿ Myriandrum urbem Syriae in Issico sinu

sertationem de Isidoro Cliaraceno (in Hudson, geo- p0Sjtam quinquagics bis centena XV millia pasgraph,

minor. T. II, p. î>7 sequ.). suum. Inde próxima navigatione Cyprum insulam,

Sphenis] Codices variant, siquidem Darmstat Pataram Lyciae, Rhodum, Astypalaeam in Cartensis

exhibet Syenis, Hcichenaucnsis Spinam, patliio mari Ínsulas, Laconiac Taenarnm, Lilyquarum

lectionem utramque jam in margine Gro- baeum Siciliac, Calarim Sardiniac, vicies et semel

tins notavit, Monacenscs (A. C) denique Spineam; centena tria millia passuum. Delude Gades duodesed

nihil mutandum esse Strabonis verba probabunt cics centena et qninquaginta millia passuum; qnac

(5, p. 157 f. Casaub.): лоох>хы àï та ißrjQixa mensura universa ab со mari efficit octogics quinÔ6ov

%iXLoiç Jtsvtaxo6Loiç ÔzaâLoLÇ xarà го quies centena LXVIII millia passuum.« Addc Aga-

Xex&w àxQcotr/çcov' xcti dr¡ xai rr¡v rtoo6e%r¡ themerum (ia Gronov. geograph. p. 186. 187).

64 *

508 Martiani Capellae lib. VI. §. 612.

—–

item in insulam Taenarum Laconicae, inde Lilybaeum Siciliae, et Caralim

Sardiniae, tricies quater quinquaginta millia; inde Gadibus quadragies bis

quinquaginta millia. Quae mensura universa ab eo mari efficit octogies quin

quies septuaginta octo millia.

ITEM ALIA TERRAE MARISQUE DIMENSIO.

Potest item aliud terra marique iter duci per Gangem Euphratemquc

fluvium , Cappadociam, Phrygiam, per Aegeum pelagus, et Laconicum mare;

itemque per sinus alios usque Peloponnesum, Leucadem , Corcyram, Acroce

raumium, Brundusium, Romam, Alpes et Galliam , per Pyrenaeos etiam montes

in Oceanum vespertinum , Hispaniae oram , trajectumque per Gades; et omnis

mensura, attestante Artemidoro assertionibus meis, habet millia octuagies

sexies centena octoginta quinque. Habetis longitudinemi multipliciter memoratam.

Taenarum] Forte: »item insulam Tenaron. •

Gnot.— Ipse enim facili errore insula edidit. Sed

in ipso nomine mire variant codices, siquidem Mo

nacensis (A) exhibet »insulam Tenetharum«, Darm

stattensis »item in sula tene clarum laconice«, de

nique varians lectio ad libri Norhnbergensis mar

ginem adscripta »Tenedarum«, ut de Tenedo insula

cogitare liceat, nisi Laconicae adscriptum esset,

cujus tamen non insulam sed promontorium Tae

narum fuisse satis constat.

inde Lilybaeum] Sic codices Monacenses (A. C)

et Darmstattensis; vulgo unde.

Caralim] Restitui e codice Grotiano, quum vulgo

Calarim legeretur, ut sibi constaret Martianus, qui

infra (§. 648) promontorium Caralitanum appellat;

quanquam ubique fere (Liv. 25, 40. Mel. 2, 7.

Flor. 2, 6. Claudian. bell. Gildon. 521) variant

libri nec quidquam discriminis esse Harduinus (ad

Plin. 3, 7, 15) docet.

potest item] Plinius (2, 108): »Alia via, quae

certior, itinere terreno maxime patet, a Gange ad

Euphratem amnem quinquagies et semel centena

millia passuum et LXIX. Inde Cappadociae Mazaca

CCCXIX millia. Inde per Phrygiam, Cariam, Ephe

sum CCCCXV millia; ab Epheso per Aegeum pe

lagus Delum CC, Isthmum CCXII quingenti. Inde

terra, et Lechaico mari et Corinthiaco sinu Patras

Peloponnesi XC millia; Leueadem LXXXVII millia

quingenti: Corcyram totidem: Aeroceraunia CXXXII

millia quingenti: Brundnsium LXXXVII millia quin

genti: I\omam CCCLX millia. Alpes usque ad Sein

gomagum vicum DVXIIII. Per Galliam ad Pyrenaeos

montes Illiberim DCCCCXXVII. Ad Oceanum .

Hispaniae oram CCCXXXI. Trajectu Gadis VII

millia quingenti. Quae mensura Artemidori ratioue

efficit octuagies novies centena XXXXV. «

4eroceraunium] Acrocerauniam exliibent cod;.

ces Monacenses (A. C) et Darmstattensis, et lectio

in libro Norimbergensi notata; sed praestat vulgata

lectio, quae suppleta voce promontorium intelligi.

Martiami Capellae lib. VI. §. 614, $09

-

DE LATITUDINE TERRAE.

Latitudo autem ejus a meridiano situ in septentrionis caput plurimum

minor est, nam utrinque intemperati aëris mimietate contrahitur. Eo accedit,

quod a septentrionis plaga Sarmatarum gens copiosaque barbaries accessum

indagandae dimensionis excludit; attamen quidquid intrepida permeare quivit

excursio, competenter admensum est, repertaque latitudo habitabilis terrae

paene dimidio minor, quam dicta est collegisse longitudo. Nam colligitur in 6H$

quinquagies quater centena sexaginta duo millia ; quippe a littore Aethiopici

tur; quanquam plerumque Acroceraunia plurali

numero dicuntur.

centena] Abesse ab aliis hunc numerum jam

Grotius in margine notavit, abestque a codicibus

Monacensibus (A. C), Reichenauensi, et Darmstat

tensi; sed male, si Plinium contuleris.

latitudo] Plinius: »Latitudo autem terrae a me

ridiano situ ad septentrionem dimidio fere minor

colligitur; quadragies quater centena LXXXX mil

lia. Quo palam fit, quantum et hinc vapor abstu

lerit et illinc rigor. Neque enim deesse arbitror

terris, aut non esse globi formam: sed inhabita

bilia utrinque incomperta esse. Haec mensura currit

a littore Aetliiopici oceani, qua modo habitatur;

ad Meroen decies centena millia. Inde Alexan

driam duodecies centena millia quinquaginta. Rho

dum DLXIII. Gnidum LXXXVII millia quingenti.

Com.XXV millia. Samum C millia. Chium LXXXXIV

millia. Mitylenen LXV millia. Tenedon XCIV mil

Iia. Sigeum promontorium XII millia quingenti.

Os Ponti CCCXII millia quingenti. Carambim pro

montorium CCCL. Os Maeotidis CCCXII millia

quingenti. Ostium Tanais CCLXXV millia, qui cur

sus compendiis maris brevior fieri potest LXXXIX

millibus. Ab ostio Tanais nihil modicum diligentis

simi auctores fecere : Artemidorus ulteriora incom

perta existimavit, quum circa Tanaim Sarmatarum

gentes degere fateretur ad septentrionem versus.

Isidorus adjecit duodecies centena millia quinqua

ginta usque ad Thulen : quae conjectiira divinationis

est. Ego non minore quam proxime dicto spatio

Sarmatarum fines nosci intelligo. Et alioquin quan

tum esse debet, quod innumerabiles gentes subinde

sedem mutantes capiat? Unde ulteriorem mensuram

inhabitabilis plagae multo esse majorem arbitror.

Nam et a Germania iiiìmensas insulas non pridem

compertas cognitum habeo. « Observes velim a Mar

tiano omnes numeros omissos esse, praeter illum,

qui distantiam usque ad Tliulen exprimat, atque

in hoc etiam differre codicum lectiones. Nam Gro

tius edidit » duodecies centena quinquaginta millia« ;

Ileichenauensis autem ex liis millenarium numerum

omittit: et Darmstattensis Monacensesque codices

(A. C) tantum » duodecies quinquaginta« dant. Ne

que ubi infra (§. 689) noster promontorium Caram

bim ab ostio Ponti abesse dicit »millibus passuum

dncentis vigintia cum Plinio consentit.

accedit] Codices Monacensis (C) et Darmstat

tensis accidit ; sed vulgatam lectionem praestare

arbitror.

614

$10 Martiani Capellae lib. VI. §. 618.

616

617

oceani, qua habitabilis primum est, ad Meroem, inde Alexandriam, Rhodum,

Gnidum, Coum, Samum, Chium, Mytilenem, Tenedum, Sigeumque

promontorium, os Ponti, Carambim promontorium, os Maeotidis, ostium

lo. -.

Tanais praedicta dim ensio comprobatur. Qui quidem cursus si per maria

transeatur, in compendium du$it millia sexcenta septuaginta octo. Huc usque

compertum progressum Artemidorus asseverat, sed Isidorus adjecit duodecies

centena quinquaginta millia usque ad Thylen ultimam tendi, quae quidem

opinatio mihi videtur incerta; nam ipsi tantundem latitudinis inesse dico,

quantum longitudinis comprehensum. Neque enim, quum rotundum telluris

orbem adstructio superior ratioque monstrarit, impar latus globo poterit pro

venire, sed supradicti scriptores habitabilem dixere tellurem.

DE ROTUNDITATE TERRAE.

Rotunditatis autem ipsius extima circumfusus ambit Oceanus, sicut

navigatus undique comprobatur.

Carambim] Sic codices Monacenses (A. C)proCa

rabim in editis. Ejusdem promontorii infra (§.689)

iterum mentionem facit. Adde Dionysium (perieg.

189) et Plinium (4, 12, 26).

huc usque] Ita codices Monacenses (A. C),

Darmstattensis, et Reichenauensis, pro nune usque

in editis.

rotunditatis] Plato (Phaed. p. 108 f.) jam de

terra • £v μέ6q) oùgavqj regtqoegi;c oö6α•, item

Aristoteles (de coelo 2, cap. extr.) • 6zjua öé

£zeuv 6poetgoetëëç àvayxoeiov , et Eratosthenes

(ap. Strabon. 1, p. 48 Casaub.): »6paugoet®}ς

yj j &:ta6cc. Adde Eusebium (in praep. ev. 15,

86; p. 880), Plutarchum (de plac. philosopli. 5, 10;

p. 89.), et nostrum superiori loco (§. 598 f.). E

Romanis similiter Cicero (N. D. 2, 48): »Si mun

dus globosus est, contingere idem terrae necesse

Nam a Gadibus per Hispaniae Galliarumque

est« ; Seneca (nat. quaest. 3, 28): »in rotundum

(terrae) orbis aequatus est. « Piinius denique (2,

70): »Reliquorum, quae miramur, cansa in ipsius

terrae figura est, quam globo similem, et cum ea

aquas, iisdern intelligitur argumentis.«

Oceamus] Cicero (somn. Scip. 6): »Omnis enim

terra, quae colitur a vobis, parva quaedam est

insula, circumfusa illo mari, quod Atlanticum,

quod magnnm , quem Oceanum appellatis in terris.

navigatus] Sic Grotius unice recte, quum an

teriores editiones haberent navigatur, adstipulante

etiam, quod mireris, codice Darmstattensi. Ceterum

navigari posset necne Oceanus, multis olim quae

situm esse ostendit Marcus Seneca (Suasor. 1).

nam a Gadibus] Haec et sequentia omnia e

Pliuio (2, 67) verbis tantum mutatis lausta sunt.

Martiani Capellae lib. VI. §. 618. $1

flexum occidentalis plaga omnis hodieque navigatur. Dum autem divus Au

gustus classe Germaniam circuiret, septentrionalem totum permeavit Oceanum ;

nam primum in Cimbricum promontorium veniens, magno dehinc permenso

mari ad Scythicam plagam ac rigentes undas usque penetravit. De confinio

item ab orientis principio et Indico mari pars, quae pergit in Caspium mare, a

Macedonum classibus remigata , dum Seleucus et Antiochus regnavissent. Palus

vero Maeotica ejusdem sinus habetur Oceani. Item laevi lateris circumflua

memorentur. Ab ipsis itaque columnis Herculis, quae in Gaditano sunt littore

consecratae, usque in Arabium sinum meridianus ommis perimeatur Oceanus,

sicut plurimis asseveratur exemplis. Nam ejus maximam partem Magni Ale

xandri sulcavere victoriae. In eodem Arabico sinu constituto Cajo Caesare Au

*

divus Aeugustus] Ridicule erravit, dum Plinium

exscriberet, qui » auspiciis Augusti « septentrionalem

Oceanum navigatum esse tradit; Tiberii enim ex

peditionem significari patet, cujus classem Vellejus

Paterculus (2, 106) narrat » Oceani sinibus circum

navigatis ab inaudito atque incognito ante mari flu

mine Albi circumvectam esse«, Ancyranum autem

monumentum (in Oberlini Tacito T. II, p, 847)

jactat » ab ostio Rheni ad Solis orientis regionem

usque ad orbis extrema navigasse, quo neque terra

neque mari quisquam Romanorum ante id tempus

adierit«, quod vereor ne male Ukertus (T. I, P. 1,

p. 189) ad Germaniei conatus (Tacit. ann. 2, 24)

retulerit. Quod autem noster » ad Scytliicam plagam

ac rigentes undas usque penetratum « scribit, iterum

male intellexit Plinium, qui »prospectum tantum

aut fama cognitum mare immensum« perhibet.

pergit] Vide ne vergit scripserit, ut Plinius

~pars :ota vergens in Caspium mare.«

Seleucus] Patroclis haec expeditio est, quam et

alio loco (6, 21) Plinius tangit: »Etenim patefacta

est non modo Alexandri Magni armis regumque

qui ei suecessere, circumvectis etiam in Hyrcanium

mare et Caspium Seleuco et Antioclio praefectoque

classis eorum Patrocle.« Plura de illo homine dabit

Strabo (2, p. 68 sequ. Casaub.).

Maeotica] Multos hoc credidisse et Plinius con

firmat, sed ut ipse sententiam non proferat. $22«sa

voò érroëéoìjv appellat Maximus Tyrius (32, T.

II, p. 121 Reisk.). Vide Ukertum (T. I, P. 2,

p. 341).

sulcavere] Plinius lustravere; sed illo et Vir.'

gilius utitur (Aen. 8, 158):

— »et longa sulcant vada salsa carina«

et Claudianus (VI cons. IIon. 576);

»Classis ut aurato sulcaret remige fluctus.«

C. Caesare] De hac C. Caesaris, Augusti ne

potis ac filii adoptivi, expeditione Arabica (Dio

Cass. 88, 11), Plinius (6, 52) volumina scripsisse

tradit et Jubam Mauritaniae regem et Dionysium

Characenum »terrarum orbis situs recentissimum

auctorem, quem ad commentanda omnia in Orien

tem praemiserit divus Augustus, ituro in Armeniam

ad Partliicas Arabicasque res majore filio.«

6I8

619

620

62I

512 Martiani Capellae lib. VI. §. 621.

gusti filio, Hispanicarum navium naufragium et ejectae fragmentorum reliquiae

pervenere. Item Hanno, dum Punicum floreret imperium , Mauritaniae cir

cuitu ac dehinc meridiani flexus excursu in Arabiae terminos prolixa admodum

navigatione pervenit. Cornelius auctor affirmat, quendam Eudoxum fugientem

regis insidias ex Arabia in Gaditama pervenisse refugia. Caelius Antipater se

hominem vidisse confirmat, qui negotiationis ardore in Aethiopiam ex Hispania

navigasset; idem Cornelius post captos Indos per Germaniam mavigavit.

maufragium] Ita codices Monacenses (A. C) et

Darmstattensis pro maufragio in editis. Praestet

tamen naufragia.

pervenere] Ita codices Reichenauensis et Mona

censes (A. C) pro paruerunt in editis; Plinius

brevius: »signa navium ex Hispaniensibus naufra

giis dicuntur agnita.«

Hanno] Cujus etiam nunc periplus exstat Grae

ce. Confer omnino Gosselinum (recherclies sur la

geogr. system. des anciens P. I, p. 61 — 102),

Saint-Croix (in Mem. de PAcad. des Inscr. T. 42),

Hugium (in progr. Freib. 1808), Mannertum (Geogr.

d. Gr. u. R. T. I, p. 46 sequ.), Ukertum (T. I, P.

1, p. 61 sequ.), Lelewelium (die Entdeckungen der

Carthager etc. p. 81 sequ.). Periplum recentissime

edidit F. W. 1$luge (Lips. 1829).

Cornelius auctor] Aeuetor glossema est. Quod

et alibi saepe reperias, ut et in scholio Germanici,

in Cancri fabula : » ut Panyasis auetor dicit. « Grot.

— Sed ipsius Plinii verba sunt (2, 67): »Prae

terea Nepos Cornelius auctor est, Eudoxum quen

dam sua aetate, quum Lathurum regem fugeret,

Arabico sinu egressum Gades usque pervectum.«

Eudoxus] Vide Posidonium apud Strabonem

(2, p. 98 Casaub.) et Ukertum (T. I, P. 1, p. 141

sequ.).

Caelius Aentipater] Confer dissertationes duas

in annal. acad. Lugd. Batav. anni 1821.

negotiationis] Hoe recepi e codicibus Mona

censibus (A. C) et Darmstattensi, quum et Plinius

dicat » commercii gratia • ; vulgo minus apte naui

gationis.

Hispania] MS. semper Spania. Non male, ita

enim saepe veteres, praesertim Graeci. Paulus ad

Aomanos cap. XV. cjc £&v rroge$auoe eig tojv

Σπαvicxv, 82&v6ouoet frgóc $uâc: et paulo post:

toöto oöv έπιτελέσας και 6ροαχι6ομενος

oeâtoiç tôv xoegztóv roötov, öztszew}6opu«. 8.'

$uóv εις την Σπανίαν. Quem loeum eo liben

tius adscribo, quod ejus mihi indicium fecerit vir

omni studiorum genere clarissimus Fr. Junius,

cujus me liospitio felicem judico; ut et illum ex

Glossario H. ST. »Hispania Xztavia •, quem sup

peditavit amicissimus Meursius, magnae non dicam

spei sed rei juvenis. Reperitur et in Scholiaste

Juvenal. ad Satyr. XIV, indicante eruditissimo T;.

liobroga. Simile est et huic vocabulo histrieni.s

δα68aegoextoc, (ut in Glossario legitur), quod Ar

nobius mutile striculus dixit lib. V: »Facit sumere

habitum puriorem, et in speciem levigari nondum

duri atque striculi pusionis «; ut et Tertullianus de

Achille: »patiens certe jam striculus«, ut emenda

Turnebus. Ne quis autem temere hirticulus .me,.

det in Glossario, sciendum est histriculum eadem,

ratione dici qua histricem ab hirtitudine. G,,„,.

— Samuel Boeliartus ipsum Hispaniae vel spania.

Martiani Capellae lib. VI. $. 622, ÖI5

DE /DIVISIONE TERRAE.

Ostensum puto ambitum superioris terrae permenso in circuluin mari 622

undiquesecus navigatum; nunc ipsius divisionera terrae quantum patitur succincta

insinuationc memorabo. Circulus omnis superae habitabilisque telluris,

sicut plerique testantur, in tres partes est distributus: Europam, Asiam, Africamque,

quarum primamatque ultimam interruptio dispescit Oceani. Nam 625

Atlautici profundi ex Gaditano freto vis intersecans profunda telluris Lybicum

Ibero latus abscidit et confcstim se in propinqui maris flucnta diffudit; quippe

a Gaditano ostio in ingrcssum interioris maris per longitudinem cursus vix

iiomcn deducit ab Hebraea voce Saphan, id est sc proGtctiir. Fucrunt tamcn qui duas tantum parcuniculus;

undc Spanya nihil aliud erit quam cuniculosa

regio, quod epitlicton etiam Catullus cafminc

XI dat Celtibcriac. (л: реи. (Harpocr. p. 65).

— Spamam saepc ct Dannstattensis codex praebct

pro Hispania; immo et Athenaeus (14, 75; p. GÖ7

£ Casaub.) ~LrCaviav dicit. .

post captos Indos] Hand dubíc corruptas bie

locus est; quid sibi volueiit Marlianus, intelligi po

test vcl e Plinio (2, С 7) л cl e Pomponio Mela

(5, 5- f.), qui baec narrât: »Cornelius JVepos, at

recen tior auctor, ita certior; testent autcm rei Q.

Mctcllum Celcrem adjicit eumquc ita retulisse com

mémorât: quam Galliis pro Coosule pracesset, In

dos ■qaoedem a rege Baetorum dono síbi datos;

onde in cas terras devenisscut requirendo cognosse

vi tempestatum ex Indicis acquoribus abrcptos

emeusosque quae iutererant tandcui in Gcrmaniae

littora exiisse.« •; м ,. , , . -

superioris terrae] Id est bemispbaerii uostri,

vcl ejus partis quae Occauo circumfnso a reliquis

dirimatur.

tres partes] Antiquissima baec est distribute,

ацнз jam Herodotus (4, 45) auclorcm ignorare

tes facercntj África vel Eiiropae vcl Asiac adjecta.

Undc Silius (1, 194):

»Aestifero Libye toriptetur subdita Cancro,

Aut ingens Asiae latus, aut pars tertia terris»,

et Lucanus (9, 411):

i> Tertia pars rerum Libye, si credere famae

Cuneta velis, at si ventos coelumque seauaris,

Pars erit Europae.«

Plura dabit Ukertus (T. I, P. 2, p. 280).

dispescit] Sic pro dissecat in editis tres antiquissimi

Lcidenscs (Ondend. ad Appal. П, p. 50).

Atlantici] Pliuius (5, 1): »Occaaus boc quod

dictum est spatio Atlanticum mare infundens et

ávido mcatu terras, quaecunquc venientem expaverc,

demergens, resistentes qitoque flexuoso littorum amfractu

lainbit« cet.

a Gaditano] Pliaius (3 pracf.): »Quindecim

millia passuum in longitudinem fauces Oceani pa

tent, quinqué millia in latitudincm, a vico Mellarla

Hispaniac ad promontorium Africae album, auctore

Turranio Gracili juxta genito; T. Livi us ac Ncpos

Cornelius latittidinis tfadidcrunt, ubi minas, УП

millia passuum, ubi vero plurimum, X millia. Таш

65

814 Martiani Capellae lib. VI. §. 625.

quindecim passuum millia numerantur, latitudo vero, ubi angustior quinque,

ubi diffusa septem, ubi prolixior decem millibus explicatur. Hinc defluxere

per diversos sinus subsidentesque campos tot maria, tot fragores, et quantum

624 per diversa aequora tumescit. Undarum vero illa proruptio interfluentis Oceani

62$

laeva Europam facit, Lybiamque dextra, et montibus utrimque concluditur. Nam

ab Europa Calpe, Africa Abyla monte despicitur, qui utrinque promiuentes dici

columnae Herculis meruerunt, quod testimonio vetustatis laboris Herculei limes in

illis sit consecratus; siquidem ultra eum progredi consumtae telluris invia prohi

bebant.

quod, quum antea matura terris maria dispararet ac tanto cingi circuitu fir

Denique etiam hoc de ejus sacrae virtutis possibilitate persuasum,

maret Oceani, montium effossis radicibus divulsoque confinio camporum de

vexis lacumisque terrarum improvisum pelagus in usum impigrae mortalitatis

admisit, .permutans orbis faciem naturaeque discrimina. Hoc igitur freto lae

vorsum Europa distenditur usque in Tanais fluminis gurgitem, a quo inchoans

Asia Nili itidem alveo limitatur; qui quidem Nilus eandem Africamque disrum

modico ore tam immensa aequorum vastitas pan

ditur.« -

despicitur] Darmstattensis codex dispicitur, sol

lemni confusione ; neque opus est lectione ab Ou

dendorpio (ad Appul. II, p. 40) proposita dispes

citur , quia sensus hic est, fretum utrimque a mon

tibus despici, id est montes ei ab utroque latere

imminere, unde despici possit. Ceterum de colum

mis Herculis omnia pervulgata nec montium no

mina variant; quare: absurda est lectio, quam a

Grotio jam in margine notatam in Reichenauensi

quoque codice inveni, ab Aeethna pro Abyla.

testimonio] MS. testimio, sed male; nisi ita

sumas, ut &gzoeixöc dixerit ea forma, qua com

tumias supra et Festus aestimia. Grot.

effossis] Plinius : » creduntque perfossas exelusa

antea admisisse maria et rerum naturae mutasse

faciem. « Mela (I, 8): »Herculem junctos olim per

petuo jugo diremisse eolles, atque ita exclusum

antea mole montium Oceanum ad quae nunc inun

dat admissum.« Ceterum quod antecedebat in editis

praedietorum , quum ab antiquissimis codicibus ab

esse testetur Oudendorpius (ad Appulej. I, p. 54),

0S. -*

impigrae mortalitatis] Recepi lectionem jam a

Grotio in margine notatam atque ab Oudendorpio e

codicibus Leidensibus commendatam (ad Appul. I,

p. 54), Monaeensibus quoque addicentibus; vulgo

immortalitatis.

Tanais] Hune jam Herodotus (4, 48) nonnul.

los Europae confinium facere narrat, lieet ipse

Phasin malle videatur; postea 'magis magisque ea

opinio invaluit, unde et Dionysius (regtmy. 661):

$06te xai Eögötnv érotéftvstav 'A6i&og

oeinc. «

Confer omnino Strabonem (1, p. 68 Casaubon.):

Martiani Capellae lib. VI. $. 626. 51o

pens telluris complcxum intersccat multitudine fluviorum. Europam tamen

terminan Propontidis faucibus dixere quam plurimi, quae Propontis per angusta

descendens ad Maeotidem quoque perfertur.

DE HISPANIA.

Europae tamen principium inchoamentique limen Hispaniae contri- €

butum, fertili frugum opimaeque provinciae, metallorum aurique fetura,

minii, marmoris, gemmarumque muneribus praedicandae; quae quidem, quod

Iberi fluminis interrivata tractu, amnis sui meruit cognomentum. Cujus illa

Tovç [ùv rolç rtoTcc/ioiç âuupslv avràç, reo in tres partes Universum dividitur.« Adde Strabo-

те Neiïep xai reo Taváídi, vr¡6ovg àitocpai- nein (2, p. 124. 125 Cacaub.).

vovruç, rovç те rolç iÔ&fWÎç, reo rs fieraÇv angusla] Sic scripsi e codicibus Slonaceneibus

Ttjç KaÔrtLaç xai rr¡q Uovrexf¡q диХабб^д xai (A. С) et Darmstattensi eque margine libri IVorim-

Tco (iera£v rrjç éçvxÏQCiÇ xai rov èy.Qrjyiiaroç- bcrgensis pro angustum, quod Grotius de suo dcct

Appulejum (de mundo p. 503. 304 Oud.): »in disse videtur, quum anteriores editioncs angmtam

divisionc terrarum orbîs Asiam et Europam, et cum baberent.

Iiis, sicut plures, Africain accepimus — Asia ab opimae] Confer inprimis Solmum (polyliist. 23)

angustiis Pontici maris, usque ad alias angustias, et Justitium (44, 1): »Ilinc temperate calore, inda

quae inter Arabicum sínum et intcrioris ambitum felicibus et tempestivis imbribus in omnia frugum

pelagi jacet, constringiturque Oceani cingulo — genera fecunda est, adeo ut non ipsis tantum inquidam

ab exordio Tañáis usqne ad ora Nili Asiae colis, verum etiam Italiae urbique Roinae cunetaterminos

metiuntur.« rum reram abundantîa sufficiat. Hinc enim non fruiVï/

iw] Strabo (1, p. 35 Casaub.) tarnen »clc- mentí tantum magna copia est, verum et vim, melgantiores

sinum Arabicum commodiorem finem ba- Iis, oleique; nec ferri solum materia praeeipua est,

bere ait quam Nilum, siquidem ille propemodum sed et equorum perniecs greges; nec summac tau»

ab uno mari ad alteriim omnino penetre t, Nilus tum terrae laudanda bona, verum et abstrusorum

ab Océano multis partibus longius absit«; qui enim metallorum felices divitiac. Jam Iini spartiqne vis

priiui Rilum finem feecrant, et ipsum et Tanaim ingens; minii certe nulla feracior terra.« Undc st-

Phasinvc ex Océano deflucre opinati crant. mul apparet falsam esse codicum Reichcnaueusis,

Propontis] Mcla (1, 1): »Ubi primum se со- Darmstattcnsis, et Monacensis utriusque lectionem

aretat, Hcllcspontus appellator; Propontis, ubi ex- miri pro minii; vide et Salmasium (ad Solin.

pandit; ubi iternm pressit, Tbracius Bosporus; ubi p. 267). Gemmas Tagiim ferre Hiela (3, 1) auctor

iterum effundit, Pontus Euxinus; qua paludi com- est. Plura dabit Ukertus (Т. П, P. 1, p. 323 ecqu.).

mittitur, Cimmcrius Bosporus; palus ipsa Macotis; amnis sui] Nimirum ut Iberia appcllaretur;

boc mari et duobus inclitis amuibus, Tauai et Nilo, vide Ukcrtum (Т. П, P. 1, p. 255).

65 *

516 Martiani Capellae lib. VI. §. 627.

629

portio, 'quae Atlantico confinis oceano in Gaditani freti littus excurrit, Baetica

perhibetur, etiam ipsa vocabulum proprii fluminis nuncupatione sortita; quae

ab Urcitano fine, qua citerior meat, Tarraconensis dicitur a Tarraconensi

urbe, quam Scipiones condidere; nam Poeni fundavere Carthaginem, con

ditas ubicunque urbes amico sibi nomine praesignantes. Sed praedictum latus

a Pyrenaeis jugis in aliam provinciam dissecatur; siquidem Baeticae a sep

tentrionali confinio Lusitania sociatur, cui nomen fabula a lusu Liberi patris

vel cum eo bacchantium sociavit. Haec quoque cognominis sui fluvio per

meatur, licet eam Tagus quoque arenis illustret auratis. Ulissipone illic op

pidum ab Ulysse conditum ferunt, ex cujus nomine promontorium, quod.

maria terrasque distinguit; nam ab ejus ambitu inchoat mare Gallicum, et

facies septentrionalis Oceani; Atlanticus vero et occiduus terminatur Oceanus,

Urcitano] Urce urbs est Tarraconensis Hispa

niae Ptolemaeo. Grot.

Seipiones] Vide Polybium (5, 76). Ceterum

comdidere dedi e codicibus Darmstattensi, Reiche

nauensi, et Monacensi (C) pro eondiderunt.

Pyrenaeis] Ita Monacensis (A) pro Pyrenaei

qnod in editis erat.

lusu Liberi] Plinius : » a Lusi et Lysia Liberi

patris«; sed et ibi Helenius lusu et lyssa legit. Gnor.

— In Plinii (5, 5) editionibus nunc legitur : » Lu

sum enim Liberi patris aut Lysam cum eo bac

chantem nomen dedisse Lusitaniae et Pana prae

fectum ejus universae « , hac Harduini nota addita:

»Varro nugatur, si a lusu seu lusione, quae vox

Latina est, jam tum Bacchi aevo Lusitaniam cog

nominatam velit, aut a λύ66æ, quae vox rabiem

sonat. Sic tamen Martianus accepit. •

cognominis sui fluvio] Huuc quem intelligat,

non perspicio.

auratis] Unde Ovidius (met. 2, 281);

»Quodque suo Tagus amne vehit , fluit ignibus

aurum »,

et Silius (1, 188) —

»Auriferi Tagus adseito cognomine fontis.•

Plinius quoque alio loco (4, 55): »Tagus auriferis

arenis celebratur.« -

Ulissipome] Codex Reichenauensis Olissipone,

ut et in lapidum titulis est (vide Cellarium geogr.

antiqu. T. I, p. 70 et Ukertum T. II, P. I, p. 594),

pluribusque in codicibus exstare Wesselingius (ad

Itiner. Ant. p. 416) prodit; sed vulgatam mutare

nolui, ut originationis causa ne dispareret, quam

Solinus quoque (c. 25) prae se fert.

promontorium] Plinius (4, 55): »Excurrit de.

inde in altum vasto cornu promontorium, quod

alii Artabrum appellavere (vide §. 611), alii Mag

num, multi Olissiponense ab oppido, terras, maria,

coelum disterminans. Illo finitur Hispaniae lati,

et a circuitu ejus incipit frons; septentrio liinc oeeA.

nusque Gallicus, occasus illinc et oceanus aeuam.

ticus.«

Martiani Capellae lib. VI. §. 629. $17

qui tum. Hispaniae. limitatur excursibus. In ejus, quoque confinio equarum

fetura. ventis maritantibus inolescit, volucres proeli cursus, ipso spirante Fa

vonio.. Verum Baetica cunctas ubertate fecunditatis provincias antevenit; quae 650

quidem habet juridicos conventus duos,. Gaditanum et Cordubensem, oppida

centum septuaginta : quinque , . . habitantium multitudine frequentata. . Eadem

vero longitudinis dimensione distenditur a Castülonis oppidi fine in Gaditanum

oppidum, ducentis quinquaginta millibus amplior aestimatur; latitudo quoque

in ducenta ; viginti quatuor millia excurrit. ' At universa provincia habet com

ventus septem, Carthaginensem, Tarraconensem, Caesaraugustanam, Clu

651

652.

niensem, Asturum, Lucensem , Bracarum; civitates vero praeter insulas

... .. • • / • .

equarum] Varro (de re rustica. 2, 1, 19;

p. 265 Gesn.): »In fetura res incredibilis est in

Hispania, sed est vera, quod in Lusitania ad

Oceanum in ea regione, ubi est oppidum Olysippo,

monte Tagro, quaedam e vento concipiunt certo

tempore equae — sed ex liis equis qui nati pulli,

non plus triennium vivunt.« Unde:Silius (5, 579):

»Hic adeo, quum ver placidum flatusque tepeseit,

Concubitus servans tacitos grex perstat equarum,

Et Penerem occultam genitali percipit aura.«

Idem virgilius (georg. 5, 273) Bithyniae loco. tri

buit, ubi vide Heynium. Adde Columellam (6, 27,

4), Plinium (4, 55 et 8, 67), Solinum (e. 25);

Oppianum (cyneg. 5, 586), <Justinum (44, 3), qui

tamen fabulam esse ait »ex equarum fecunditate et

gregum multitudine natam, qui tanti in Gallaecia

et Lusitania et tam pernices visantur, ut non im

merito vento ipso concepti videantur.* *.

Baetica] Confer inprimis Strabonem (p. 142.

sequ. Casaub.). :

conventus] V. Plinium. De conventu Tarraeo

mensi exstat haec inscriptio: »M. ACILIO Q. F.

Q. vED. ProcURAT. CAESARUM CONVEN

TUS TARRACON. De Asturum conventu illas

*

- - GENIO

... - CONVENT • .

ASTURICIENSIS.

Gnor.— Confer Gruterum (inscr. 110, 6). De com

ventu juridico in universum videndus Ernestius (in

clavi Cicer.).

universa] Imperite haec Martianus deseripsit

ex Plinio (5, 4), quasi ad universam Hispaniam

vel certe ad Baetieam antecedentem pertineret,

quum jam de Hispania citeriore sive provincia Tar

raeonensi sermo sit. Fortasse tamen sententiarum

ordo confusns est itaque restituendus, ut inferiora,

verba inde a »tenditur autem • usque ad »latitudi-:

nis excremenfum« ante »at universae inserantur;.

nam quae infra de Agrippae errore sequuntur, ex

Plinio (5, 5 f.) apparet ad ulteriorem potius His

paniam pertinere. Ceterum Plinium secutus servavi

in sequentibus Lucensem , lieet eodices Darmstat.

tensis et Reielienauensis praebeant Lucrensem, quam

Grotius quoque in margine lectionem notavit; Mo

nacensis (C) adeo Lucremensem, quod tamen 6vz

zoygaqolqoe originem debere videtur.

civitates vero] Verba quae in editis sequun

tur »in Hispania a delevi auctoritate codicum Mo

518 Martiani Capellae lib. VI. §. 652.

atque alias contributas ducentas nonaginta quatuor tota complexione dimumerat.

Tenditur autem per longitudinem, quantum Agrippa dinumerat, millibus qua

dringentis septuaginta quinque, latitudine ducentis viginti quatuor, quum fines

Carthaginem usque protenderet, quae opinio Agrippae non exiguum admittit

errorem. Nam Hispania omnis citerior a Pyrenaeo in Castulonis finem per

sexcenta septem millia longitudine protrahitur, cujus ora paulo amplior ae

stimatur; latitudo autem a Tarracone ad littus Jarsonis trecentis septem mil

libus invenitur, a radicibus Pyrenaei, ubi utriusque maris propinquitatc con

cluditur; nam paulatim diffusior adjacet in latitudinis excrementum.

"

-

IDE MONTE PYRENAEO ET PROVINCIA NARBONENSI.

- •

- - -

Idem igitur Pyrenaeus ex*alio latere Galliarum finibus admovetur, a

cujus radicibus quidquid interjacet usque Rhenum, et item inter Oceanum

et montes Gebennam et Juram, Gallicis regionibus attributum. Narbonensis

nacensis (C), Darmstattensis, et Reichenauensis. Sed

iterum Plinium male intellexit, dum proviuciae prae

ter contributas civitates CCXCIV tribuit; Plinii

enim verba liaec sunt: »Accedunt insulae, qua

rum mentione seposita, praeter civitates contributas

aliis ducentas nonaginta quatuor provincia ipsa

continet oppida centum septuaginta novem.« Con

tributae autem sunt, quae Graece 6vvre^o%6oeu

sig άλλπν πόλιν appellantur. -

sexcenta septem] Editi septuaginta pro septem

habent; sed nostra lectio non solum margini Gro

tianae codicibusque Monacensibus (A. C) et Darm

stattensi, sed Plinio etiam (5, 5, 4) conformis est.

Praeterea ex anterioribus editionibus restitui pro

trahitur, quum Grotius protrahit 'edidisset.

Iarsonis] In Plinii plerisque codicibus Olarsonis.

Gnor. — Ooe6&) zròÀuc est Ptolemaeo l. 2, c. 6

in Vasconum oppidis maritimis : nunc pagus Oiargo,

leucis a Fontaralia duabus. Martiano Jarso dicitur.

Et promontorii nomen est Olarso in Oeeanum pro

fecti, quo finitur Hispania, inquit Mariana l. 1.

hist. c. 2, p. 5. Hamd. (ad Plin. 4, 20, 54 n. 5).

— Alios Gersonis legere Grotius notavit in mar.

gine; in codicibus mihil subsidii inveni.

quidquid interjacet] Eosdem Galliae fines tribuit

Suetonius (Caes. 28), quam ait »a saltu Pyrenaeo

Alpibusque et monte Gebenna, fluminibusque Rhe

mo, et Rhodano contineri.

Gebennam] Habet eadem Mela lib. 9, e. 5.

Gebennam quoque Caesar lib. 7 bell. Gall. p. si.

Gebennas vocat Lucanus L. 1, v. 455; et Geben

micos montes Mela. Galli les monts des Cevennes.

Hand. (ad Plin. 5, 4; mot. 7) — Codicum lectiones

variant, siquidem Monacensis (C) Gabennam, Darm

stattensis Uegennam, margo Norimbergensis Gelen

nam exhibet; sed mutatione non egemus.

Juram] Ita Plinins; MS. Duris , forte Juris,

ut in Solini antiquis codicibus. Ptol. iovg&66o;.

Martiani Capellae lib. VI. §. 654. 819

autcm provincia appellator, quae interno mari aüuitur; hace Braccata antea

dicebatur, quae ab Italia jugís Alpium alquo amne Varo discernitur, cujus

longitudo, sicuti Agrippa dimensus est, trecenta septuaginta millia passuum ,

latitude autem ducenta quadraginta octo. In hac provincia Rhodanus fluvius 65»>

ex Alpibus veniens per Lemannum lacum bneat^ et causas fertilitatis importât

terrae germinibus ас fecundis, cujus ora dijereis norainibus appellate; nam

Hispanicnse unum, alteram Meta pin um , terthim , quo plenior meat, Massalioticum

nuncupalur. Provincia viris, opibus, frugibus memoranda; unoque

transcurrenda piaculo, quod illic fas fuerat hostias humani generis immolare.

i!v :■: ' n- pcvíü iniv. ът Ci.-.'î-* •' f'¡">' ' ч >v- :r::... - •;.■•-»

■::.-,] Ш: ITALIA.

facies prominentis naturae ortivi Solis

de>d. (ad Appui. I, p. ;>.")0). — Quodsí corrigendi

liecntia data cssct, multo facüius locus emendaretur

deleta copulativa ас,- at baud scio an fecundis

ex abbreviature natum sit pro fecunditatis.

Metapinum] Sic baec omnia et Plinius. Grot.

— Variantem leclionera Alpinum, quam marginí

Grotius adscripsít, commémorasse sufficiat.

Massalioticum] Codex Reicbcnauensis Mas silioticum,

sed Graecam form am servavi, quam et

Pliniue habet: »Libyra appellantur duo ejus ora

módica tertium idemque amplissimum Massa

lioticum. «

opibus] Codices Darmstattcnsis, Reicbcnauen

sis, et Monacensis uterque pracbent oppidis, quam

lectionem et Grotius in margine not a vit 5 sed retinui

vulgatam, quia apud Plinium est: » agrorum

culta, virorum morumque dignatione, amplitudinc

oputn null! provinciarum postferenda.«

humani] Mela (5, 2; p. SO Voss.): »Gentes

snperbae, snperstitiosac, aliquando ctiam immancs

adeo, ut bominem opt ¡mam et gratis s im a m düs victimam

caederent.« Addc et Sol in um (c. 21).

Sed- post Alpium montes, qua

Grot. — Apud Plinium et Jura: sed MSS. omnes

et Juribus. Mela 1. 2, с. 5 non Juram montem,

sed Lcmannum lacum fiiicm statuit Narbonensis

provinciae. Jura pro locoriim dlvcrsitate varia sortitur

nomina le Joux, le mont St. Claude, le Credo,

cet. Hard, (ad Plin. 4, 4, 3$ n. 8).

Braccata] Sic seripsi ePlinio; codices Reicbc

nauensis, Darms tat tensis, Moaacenscs (A. G) bracata,

quod codcm redit; editi male brachata, Nominis

origo a fcmoralibus nota est. - ■■

auadraginta octo]

et a

»Deseruere cavo tentaría fixa Leinanno.«

Grot. — De scripture nomiiiis vide ibidem Cor-

(ad Lucan. 1, 596).

fecundis] Forte felubus , si gle

.equamnr. Ego malim fecundat.

Praefcro emendationem fetubus: nisi

ris, ut alibi saepissimc, vcl, quia rarior vox cor

ruption! causam dédit, pecudis sivc pecudibus. Ou520

Martiani Capellae lib. VI. §. 656.

657

658

(359

- - - - - -- -------------

illuminatione perfunditur, inchoat atque descendit Italia longe ante alias omnes

laudibus veterum in urbis Romae gratia praedicanda. Cujus principium Li

gures tenent; dehinc quae ubertate soli sacrata occupavit Hetruria regio, tam

indigetis Aeneae foedere, quam remediorum origine atque ipsius Tagetis ex

aratione celebrata; Umbri: mox, Latiumque atque ostia, Tiberina dehiheque

ipsa caput gentium Roma, armis, viris, sacrisque, quamdiu viguit, coeliferis

laudibus conferenda; haec a mari sexdecim passuum millibus disparatur. De

hinc littus in Volscorum nomen sortemque comcessit; mox Campania, Picen

tesque, ac Lucanum littus Brutiumque conjungitur; cujus promontorium in

meridiem austrumque respectans in mare procurrit laevaque alia interioris

sinus fluenta complectitur, ut si a primis Alpibus dextrum latus et prolixi

montis brachium contempleris, prominentias eutrinque componens theatrum

quoddam spectare videaris undarum. Lunata

in promontorium memoratum circumfertur Italia; denique ab ipsis Gadibus,

qua se fauces freti interfluentis aperiunt, in Brutium sinum , qui est primus

quippe et quodam hemicyclio

Europae, emissa maria conquiescunt. Interior vero tellus, quae in superum

-->

----

-

mare Boreamque profertur ,

-

- ~~..~.~.~. - - --- -

Graeciae ora, Salentinis, Pediculis, Apulis, Pe

. .* a ---- --- --- - - -

ortiwi] Ita eodices Darmstattensis, Reichenau

ensis, et Monacenses (A. C) pro ortuum in editis.

perfunditur] Sie eodices Monacenses (A. €) pro

profunditur in editis. Mox expuli quod Grotius

nescio unde intruserat sola post Italia , quum in

meis quoque codicibus non exstet.

in urbis Romae] Aut in superfluum, aut pro

gralia scribendum gratiam; sed codices nihil variant.

ubertate soli] Grotins Soli scripsit, quasi Soli

sacrata fuerit Hetruria, sed hac de re nihil constat;

malui igitur soli ubertatem jungere.

Tagetis] Vide supra (ad §. 137). Pro remedio

rum vereor ne religionum legendum sit.

sexdecim] Alii XV. Ghot. • • •-• • *- . . . "•

Picentes] Rectius Picentinos dixisset; vide Cel.

larium (T. I, p. 839).

Lucanum littus] Salmasius (ad Solin. p. 57) in

antiquis esse latus tradit, idque et Reichenauensis

et Darmstattensis codiees: praebent, mutare tamen

nolui, quia »littus in Volscornm eet. praecessit.

laevaque alia] Alios ala legere Grotius. iu uar.

gine notavit.

qui est primus] Quatuor enim cum Plinio (5, 1)

praecipuos mediterranei maris sinus mumerat, »quo

rum primus a Calpe Hispaniae extimo, at dictum

est, monte Locros et Brutium usque promontorium

immenso ambitu flectitur.a

superum] Id est 4driaticum, ut Tyrrhenum in.

ferum.Vide Cellarium (p. 656). :•*. • I

Martiani Capellae lib. VI. §. 659. 52.

lignis, Istris, Liburnis, et ceteris populis obscurioribus habitatur; laevorsum quo

que se flectit, et item duobus promontoriis peltae Amazonicae formam reddit;

dextro cornu Leucopetram tendens, laevo Lacinium. Unde quum longa sit ab Al

pibus Praetoriae Augustae per urbem Capuam et Rhegium oppidum absque re

curvo flexu decies centena et viginti millia passuum, nusquam vero trecenta la

titudo cjus excedit. A solo igitur Italico Liburnia Istriaque discretae sunt centenis

millibus passuum, quod distat ab Epiro et Illyrico quinquaginta millia, ab

Africa intra ducenta millia, ut Varro commemorat, ab Sardinia centum viginti, a

Sicilia mille quingeiitis, a Corsica minus octoginta, ab Issa quinquaginta. Verum 640

omnis Italiae circuitus tenditur vicies centena quadraginta novem millia; ejus

umbilicus in agro dicitur Reatino; angustior plurimum est ad portum quem

Hannibalis castra dicunt; nam vix ibi viginti millia passuum lata est. Verum

Italia etiam Pado flumine memoranda, quem Graecia dixit Eridanum; humc

peltae] Hoc quoque et quae sequuntur ex Plinio

(5, 6): »Est ergo folio maxime querno assimilata,

multo proceritate amplior quam latitudine ; in laeva

se flectens cacumine, et Aemazonicae forma desinens

parmae, ubi a medio excursu Cocinthos vocatur,

per sinus lunatos duo cornua emittens, Leucopetram

dextra, Lacinium sinistra.« Parma enim Latine

quod re&ztn Graece. Amazonibus pariter tribuit

Ovidius (ex Pont. 3, 1, 96):

» Nec tibi Amazonia pro me sumenda seeuris ,

Aut excisa levi pelta gerenda manu. «

Formam peltae videas apud Caryophilum (de clyp.

p. 58), Seguinum (num. p. 28), Passerium (de lu

cern. II, 97), et in museo Florentino (II, 52. 53).

millibus passuum] Sic codiees Monacenses (A.

C) et Darmstattensis; vulgo passibus.

octoginta] Sic dedi e Plinio et margine Gro

tiana pro septuaginta in editis, licet alioquin cor

rupta sit lectio marginis Grotianae Corcyra pro

Corsica.

Issa] Ita et Plinius. Urbs est in Lesbo. Item

insula in mari Adriatico adjacens Dalmatiae. Hine

Issicus sinus, Ptol. tab. 4. Asiae, et Herodot. l.

3: «r& töv 'I66txöv xaAovpuevov xö2<rov. Gnot.

— Confer Strabonem (2, p. 124 init. Casaub.).

vicies] Sic codices Monacenses (A. C), Reiche

nauensis, et Darmstattensis, non vigies, ut in editis.

umbilicus] Plinius (5, 17): »In agro Reatino

Cutiliae lacum, in quo fluctuet insula, Italiae um

bilicum esse M. Varro tradit.« Martianus tamen

hic et in sequentibus Solinum potius (polyhist. 2,

23) ante oculos habuisse videtur.

viginti] Sic Grotius edidit nec ego mutare au

sus sum, ne temere mutasse quidquam viderer;

licet a codicibus maximam commendationem habeat

centum triginta , quod jam Grotins in margine no

tavt praebentque Monacenses (A. C) et Darmstat

tensis; sed apud Solinum est quadraginta, apud

Plinium (5, 10, 18) viginti, quem quum noster

et infra (§. 649) sequatur, sibi ipsum repugnantem

facere nolui.

66

522 Martiani Capellae lib. VI. §. 640.

641

amnem mons Vesulus inter montes Alpium elatior gignit fonte mirabili, qui

in Ligurum finibus flumen creat, ac dehinc fluvius mersus in penita telluris

in parte agri Vibonensis emergit, canis ortu diffusior. Nam solutis Alpium

nivibus, flagrantia Solis aestivi exuberat ultra gurgitis ripas, nullique gloriae

nobilium amnium cedens, triginta receptis fluminibus, Adriaticum mare magna

opimus granditate perfundit. Cetera Italiae memoranda nec poëtae tacent, ut

Scyllaeum oppidum cum Crataeide flumine, quae Scyllae mater fuit, Cha

rybdisque voraginem ac vertiginem tortuosam ; Paestana rosaria, scopulos Si

renarum: in Campaniae amoenis antiquitus nemora, Phlegraei dehinc campi,

y*,ibonensis] Hoc e Solino et margine Grotiana

recepi, nec reliquis codicibus refragantibus, qui

Bibonensis praebent sollemni confusione (vide ad

§. 23). Vulgo Wibienis , unde Salmasius (ad Solin.

p. 84) J^ibiensis seribendum conjecit, a Foro Vibii;

Vibonensem enim agrum in Italia nullum esse nisi

qui a J^ibone Valentia dicatur.

opimus] Lectio in Norimbergensis libri margine

notata opum ; male, licet opimitas fluvio neutiquam

apte tribuatur.

Crataeide] Ovidius Scyllam Crataeide natam

refert, et Homerus dixit:

» Hgoetoeiiv μητέρα 6x%m, g. «

Substituenda itaque hoc loco MS. nostri lectio Cra

taeide flumine , quae Seyllae mater fuit. Gnor. —

In editis enim erat qui Scyllae pater ; sed Grotiano

codici accedunt Monacenses (A. C) et Darmstatten

sis. Confer Homerum (Odyss. 12, 88 et 124) prae

tereaque Salmasium (in Solin. p. 82) virosque doc

tos ad Ovidium (T. II, p. 916 Burm.). Lectionem

Siletum pro Seyllaeum margini Grotianae adscrip

tam, et Grateide pro Crataeide in codicibus Mo

nacensibus commemorasse sufficiet.

rosaria] Certatim a poëtis inde a Virgilio (georg.

4, 119) » biferi rosaria Paestia celebrantur. Pro

pertius (4, 8, 59):

» J'idi ego odorati victura rosaria Paesti. •

Martialis (12, 51);

»Prataque nec bifero cessura rosaria Paesto*.

Columella (de re rust. 10, 57):

»Nascantur flores Paestique rosaria gemment.«

Ausonius (idyll. 14, 11):

» Jidi Paestano gaudere rosaria cultu.«

Campaniae] Salmasius (p. 85) locum hunc e

Solino ita refingi vult: »hinc Campaniae amoenis

simi tractus, Phlegraei« cet., temere sane, quum

nihil codices varient, nisi quod pro memora alios

Nuneria legere margini Grotius adscripsit. Cete

rum de Campaniae amoenitate vide Plinium (5, 9),

Dionysium Halicarnassensem (I, p. 92 Reisk.), Po

lybium (3, 91), Strabonem (8, p. 242 Casaub.),

et Florum (1, 16).

Phlegraei] Plinius (18, 29, 1): »Quantum au

tem universas terras campus Campanus antecedit,

tantum ipsum pars ejus, quae Laboriae vocantur,

quem Graeci Phlegraeum appellant. Finiuntur La

boriae via ab utroque latere consulari, quae a Pu

teolis et quae a Cumis Capuam ducit.« Adde Po

lybium (2, 17) et de nominis origine Diodorum

Siculum (4, 21. 8, 71) et Apollodorum (2, 7, 1)

cum nostra nota superiori (ad §. 428).

Martiani Capellae lib. VI. $. Ш. 525

habitatioque Circeia Terracina, prius insula nunc juncta; Rhegium, quae ab

Sicilia continenti separata, atque in compensationem connexae telluris in insulam

religata; Formiae etiam Laestrygonum babitatione faraosae.

DE CONDITORIBUS URBIUM.

Hoc loco possem etiam urbium percurrere conditores, ut a Jano Jani- 642

culum, a Saturno Latium, a Danae Ardeam, ab Hercule [Herculanium ad

insula] Male Solinnm auctorem secutus ad Terraciaam

rctulit, quae Plinius (3, 9) rectius de Circcjis

rcfert, » quondam insulam iramenso quidem

circumdatam mari* fuisse, et post auaum demum

CCCCXL urbis Romae maris vel alluvic, vel quod

praefert (2, 87) recessn Italiae accessisse.

Rhegium] Vide vero sitne intempestiva Rhegii

in bis Capellae mentio. Quid enim Rlicgium ad

Tcrracinam ? Ego, quum MSS. juncta vel conjitncta

regioni Icgant, tentabam: »prius insula, nunc

juncta region!, cujus Sicilia continenti separata»;

sic enim prono álveo oratio decurret. Wesseling.

(ad Itiner. Ant. p. 491). — Lectioncm regioni jam

Grotius margini adscripsit praebctque et codex Monacensis;

sed Rbcgü mentione carcre vix possnmus,

quod Solinus quoque cum Terracina comparavit.

Vide omnino Strabonem (1, p. 60; 5, p. 250),

Apollodorum (2, 5, 10), Justinum (4, 1) quaeque

docti interpretes ibi attulcrunt.

religata] Martiani verba sic sunt legenda: » Ter

racina prius insula nunc conjuncta: Rlicginique a

Siciliac continenti separati, eaque in compensatio

nem conucxac telluris in insulam rclegata.« Hunc

locum partim conjectura, partim libromm auctoritatc

¡ta correxiinus, quum vulgo corruptissimc cditus

sit. Dicit Tcrracinam prius insulam, postea conjunctain

ct continent! annexant; in cujus rci com

pensationem Sicilian), quae ante continens erat, in

insulam rclegatam, Rbcginosque ab ejus continente

separates. Eleganter conjunctam tcrram opponit insulae.

Conjuncta idem est quod continens vel con

tinua. Ovidius:

» Leucada continuara vetevés habuere coloni,

Nunc fréta circumeunt» —

nam continens ant continua terra est nullo mari

interrupta. Salmas, (ad Solin. p. 83) — Vellern indicasset

Salmasius, quid e códice, quid ex ingenio

petierit; sic tutissimum fuit niliil in textu m u tare,

licet fa tear relegata milii unice verum vider! ; reliquos

errores baud scio an ipsi Martiano potius tribuerim.

conditores] líos quoque ex Solino (polybist.

2, 5) sumsit, quocum Isidorum (ctymoL 15, 1,

50 sequ.; p. 181 Arcv.) conferre licet.

a Jano] rVoti sunt Virgilii (Aen. 8, 357) versus:

»Haue Janus pater, heme Saturnus condidit

arcem :

Janiculum huic, illi fuerat Saturnia uomcn. «

latium] Virgilius »Latiumque (vAoecna.ri8, 322):

Mahnt, his quoniam latuisset tutus in oris.' i

Unde et Herodianus (1, 16).

Danae] Ita restituí, antea ubique Dane legebatur.

Grot. — Sollemni scilicet litcrarnm E et AE

confusionc. Cctcium hoc quoque ex Virgilio (Aen.

7, 410):

— — » quam dicitur wbem

6Ü*

--- --- --- --- -——-—---—-——-—-

524

radicem Vesuvii, a quo haud procul] Pompejos,

*- *-*———-

Martiani Capellae lib. VI. §. 642.

quum boum pompam

duceret Iberorum, ex cujus laboribus in Liguria campi Lapidarii sunt appellati,

quod ibi eodem dimicante saxis ferunt pluvisse coelum; idem etiam Ionio

nomen dedit; nam Ionem Naulochi filiam obsidentem vias latrocinaliter im

teremit. Iapygas Iapyx Daedali filius condidit, Coram Dardanus; Agyllam

Pelasgi, Tibur Catillus praefectus classis Evandriae. Parthenope dicta ab

Aecrisioneis Danae fundasse colonis ,

Praecipiti delata noto ; locus Ardea quondam.«

Herculanium] Quae hic uncis inclusa sunt, du

bitare licet, num Martiani sint. Absunt enim tam

a Solino et Isidoro, quam ab antiquis codicibus

(Salmas. ad Solin. p. 87) meisque Monacensibus (A.

C), Reichenauensi, et Dariiistattensi. De ipsa ta

•men nominis origine constat e Dionysio Halicar

nassensi (I, 44; p. 111 Reisk.), cujus haec verba

zroAeizvnv έτοῦvvuov

«ötoi; xti6oec, év$æ ö 6tóÀog oeätqj èvav%o

zειτο, ij xoei vöv örrö Papuxiaoev oixovpuévn,

•&ί IIopurrnü&c év μέ6q) xetpuévm Necztö2eauc

τε λιμένας εν ταντι καιρό Βεραiovç ëzov6a

22. v. 2. De Pompejis autem praeter Solinnm et

Isidorum vide Servium (ad Virgil. Aen. 7, 662).

Lapidarii] Inter Massiliam et Rhodani ostia,

sunt: »'HgaxXijc öë . . .

Strabone teste (4, p. 182), quem omnino vide.

quod ibi eodem ] In Palatinis schedis lectum

mihi est quod Jovi eo dimicante, quomodo et Vi

*netus in suis, et clarissimus Mercerus invenerunt;

quam lectionem puto factam ex corrupta ivi pro

ibi, ut recte habent optimi duo Regii, qui et

pluvisse legunt dgzczözöc pro pluisse. SALwas. (ad

Solin. p. 58) — Recepi ibi vulgo omissum, et plu

visse, quod etiam Oudendorpius (ad Appulej. I,

p. 311) in antiquissimis codicibus legi testatur.

Ionio] Editur quidem passim apud Martianum

»idem Ioniae nomen dedita , sed omnia scripta ejus

exemplaria legunt Ionio. Aliud voluit Solinus:

»regionem Ionicam ab Ione Nauloclii filia.* Io

nium ab Ione Italo, alii ab Ionio Illyrio, inquit

Stephanus, dictum volunt. Servius Ionium istum

insulae regem fuisse dicit contra Illyricum. Nihil

hoc ad Ionicam regionem. Praeterea quis ille Nau

lochus, cujus filia Ione, vel ut alii libri appellant,

Aulochus? In scriptis libris Martiani Capellae di

citur Autoclus; posset esse Aërox2oc, ut 0b ox

2oc, 'Avögozzoc, melius tamen scribi putem Aeu

tolyci filiam, qui fur insignis ex fabulis notns et

filiam sibi similem habuit Ionem procaciter vias insi

dentem. Adhuc tamen haesitamus in Ioniea regione.

Quid si Chonica scripserat Solinus et Clione?

SALMAs. (ad Solin. p. 58).— Ionio pro Ioniae, quod

jam Grotius margini adscripsit, dedi e codicibus

Reichenauensi et Darmstattensi; Aeutocli, quod idem

in margine legere alios notavit, recipere audacius

duxi, quum in his juxta cum ignorantissimis cali

gem. Naulochum Siciliae oppidum habes apud Sue

tonium (Oct. 16).

Aegyllam] Quae ab Etruscis postea Caere dicta

est; vide Cluverium (Ital. ant. T. I, p. 489 sequ.).

Catillus] Unde » moenia Catilia apud Horatiuin

(Od. 1, 18, 2). Adde Virgilium (7, 670) cum ex

cursu Heynii (T. III, p. 181).

pignus asserunt] Huc refer illos Vergilii versus:

» Nec Praenestinae fundator defuit urbis

Vulcano genitum pecora inter agrestia regem,

Inventumque focis omnis quem credidit aetas,

Caeculus. w — —

Martiani Capellae lib. VI. §. 642. $2$

Sirenis sepulcro hoc nomine vocitatae, quae nunc Neapolis appellatur; Prae

neste ab Ulyssis nepote Praeneste, licet alii velint Caeculum conditorem, quom

pignus asserunt fuisse flammarum. Arpos et Heneventum Diomedes, Patavium

Antenor, Pylii Metapontum condidere; .sed nil mea interest origines urbium

perscrutari.

DE INSULIS TYRRHENI MARIS,

Nunc quoniam continentis terrae limes interfluentis freti coërcitione di

stinguitur, non alienum est inter fluenta emergentes terras, quae quod in salo

sint insulae vocitantur, praesertimque nobiles commonere. Neque enim mo

rosa debet esse percursio. Transeo itaque ~Pityusas a silva pinea memoratas,

quae nunc Ebusus appellatur, in confinio Carthaginis novae, Baleares etiam

duas, Colubrariam, et quas Gymnasias Graeci dicunt, vel Caprariam nau

fragalem; in Galliae quoque ora in Rhodani ostio Metina, mox quae Blascorum

Explicat et hunc locum Solinus, qui de Caeculo

loquens ait: »quem juxta ignes fortuitos invenerunt

Digitiorum sorores« ; m. fortuito. Digitii autem sunt

δάκτυλov iöoeìov. Nisi digiti malis quod propius

ad Graecum accedit. Sic Cicero de N. D. de Her

cule : »Tertius est ex Idaeis Dactylis a MS. Cicero

nis habet Digitis. Gnor. — Vide inprimis Servium

ad Virgilii locum (Aen. 7, 678) et Mythographos

Vaticanos (p. 29 et 156 Bode).

Beneventum] Vel potius Maleventum, Stephano

quoque teste (p. 76 Xyland): Bevéßevtog zogiov

21uoprjöovg èv 'IraAeioe* oi δά δτι πημα 4uo

puíöovg, fj xoei Moezoevzöc 828)y&to. Confer et

Plinium (5, 16): »IIirpinorum colonia una Bene

ventum, auspicatius mutato nomine, quae quondam

appellata Maleventum.«

quod in salo] Festus quoque (p. 192 Dac.) hqe

etymon prodit. Adde Isidorum (etym. 14, 6, 4 ;

p. 170 Arev.).

silva] Plinius (5, 11) » a frutice pineo «; sed

silva nonnunquam pro frutice ponitur (Salmas. ad

Solin. p. 279).

Gymnnasias] Vide Strabonem et Stephanum.

Grot. —• Easdem esse cum Balearibus vel Livii

epitome (lib. 60) docet: »quas Graeci Gymnesias

appellant, quia aestatem nudi exigunt, Baleares

autem a teli missu aut a Baleo Herculis comite ibi

relicto tunc quum Hercules ad Geryonem naviga

ret. « Nisi igitur lectio nostri corrupta est, Plinium

male intellexit, cujus liaec verba sunt: »Baleares

duae et Sucronem versus Colubraria. Baleares funda

bellicosas Graeci Gymnasias dixere.«

naufragalem] »Insidiosam naufragiis« Plinius

appellat.

mox quae] Addidi mox ex Plinio et codici

bus Grotiano et Darmstattensi.

Blascorum] Alii Blascom, Ptolemaeus, Strabo

1. 10, et quidam Plinii codices. Gnor. — Apud

645

526 Martiani Capellae lib. VI. §. 645.

vocatur, et tres Stoechades, quarum haec sunt nomina singularum: prima

Themista, secunda Pomponiana, tertia Hypaea; ceterasque exiguas adversum

Antipolim. In Ligustico autem mari est Corsica, quam Graeci Cyrnon ap

pellavere, longa centum quinquaginta millibus passuum, lata quinquaginta.

Circuitus ejus ommis distenditur millibus trecentis viginti quinque; habet ci

vitates triginta tres. Stipa autem citra est, Oglasa infra; in sexagesimo Corsicae

Planasia fallax navigantium mentiensque propinquitas; Urgo item , et Capraria,

quam Aegiliom Graeci dixerunt; item Igilium , Dianium ; item Columbaria,

ipsum nostrum alios Evasiorum legere idem in mar

gine notavit; in Darmstattensi est Wascorum.

Stoechades] Graece 6rouzd%ec, unde vulgaris

scriptura Stoecades corrigenda erat. Plinius: »Tres

Stoechades a vicinis Massiliensibus dictae propter

ordinem, quas item nominant singulis vocabulis

Proten, et Mesen, quae et Pomponiana vocatur,

tertia Hypaea.« Adde Strabonem (4, p. 184), qui

tamen singularum nomina non narrat. Themistam

unde habuerit noster, prorsus ignoratur, qnare

Wesselingius (ad Itiner. Anton. p. 815): »ego vero •

inquit » deseruisse Plinium atque ita scripsisse du

bito; codex enim scriptus Prothemisto offert, unde

Protem , et ex Misto Mesem formavero «; nostri ta

men codices nihil variant.

Hypaea] In quibusdam Plinii codicibus Hype.

Gnor.— Reichenauensis Ypera, Monacenses (A. C)

Hype; Darmstattensis Ipea, unde conjicere quis pos

sit, Latinis literis pro Graecis acceptis Hiera legen

dum esse, quo nomine nunc illas insulas appellari

satis constat (vid. Ukert. T. II, P. 2, p. 462);

umutare tamen nihil audeo.

Stipa] Forte ut Plinium sequamur: »Sita autem

citra est Oglasa, intra in sexagesimo Corsicae Pla

naria«, nisi pro Stipa legas Stira cujus meminit

Mela. Planariam alii Planasiam dicunt, ut Ptol.

Et ita codex Vulcanii, quem nos sequimur. Grot.

— Codex Monacensis (A) Stypa ; praeterea in co

dicibus nihil subsidii. Vereor ne hic quoque cor

rupto Plinii exemplari usus sit, et vocem Sylla, quae

apud illum antecedit, corruptam huc transtulerit.

Plinii verba haec sunt: »Ci£ra est Oglasa; intra

vero sexaginta millia passuum a Corsica Planaria

a specie dicta, aequalis freto ideoque navigiis fallax.•

Planasia] Salmasius (ad Solin. p. 96) errasse

vult Martianum, quod Planasiam eandem habuerit

cum Plinii Planaria , quum hujus nomen !.atinum

sit a planitie ductum, illius Graecum a n:2æv&v,

qnod est in errorem ducere, fallere ; et certe Pli

nius ipse mox alteram Planasiam commemorat,

quae XXXVIII millibus ab Ilva distet; sed Plinium

potius dixerim duas fecisse quae nna esset, quum

apud reliquos una tantum Planasiae nomine occur

rat, neque Planariam ipsam e Latino potius quam

Graeco sermone derivandam ei visam esse inde ap

paret, quod fallacem appellat, quod Graece est

zr^ccvdó6æv. -

Igilium] Duas eodem nomine insulas agnoscere

Plinium patet ex ejus verbis, si reete- eapiantur:

» Capraria, inquit, quam Graeci Aegilion dixere;

item Aegilium et Dianium •, quasi dicat »item aliud

Aegilium contra Cosanum littus diversum ab Aegi.

lio qnae Capraria « ; sed puto eum errare et unum

esse Aegilium. Sic Affla:27, v et 'IZoëccv Ptole

Martiani Capellae lib. VI. §. 644. $27

Veneria; item ultra Tiberima ostia in Antiano Palmaria, Sinonia; et in Fir

miano Pontiae, Pandataria , Prochyta, ' Abaeneria, Inarime a Graecis dicta

Pithecusa, et Megaris etiam in Neapolitano; a Surrento in octavo milliario

Capreae [Senaria dicta et Telentea], item Leucothea. Jam Africum mare

spectans a Corsica in octavo Sardinia est, in quo angusto freto sumt parvae

insulae, quae Cuniculariae perhibentur; item Pintom, et Fossae.

maeus distinguit, quae una est. Martianus Capella,

ut liabetur in pluteariis ejus libris: »Urgo item et .

Capraria quam Graeci Aegiom dixere; item Ege

lium, Dianium. « Aegion est Aiyeuov, ad verbum

Caprarium ; Egelium seriptum pro Aegilium vel Ae

gylium. Nam ita scribi debet, Ai§ et deminutivum

aiyw;2m, parva capra, inde Aiyw;2uov Capraria.

Diserte etiam in optimo Ilegio codice Aiyv2ov scri-'

bebatur. In Pomponii Melae seriptis exemplaribus -

¥gilium perperam pro Igilium vel.4egylium. Salvas.

(ad Solin. p. 93. 96) — Nostro favet Rutilius Nu

matianus (itin. 1, 528):

» Eminus Igilii silvosa cacumina mirore »

nec nostri codices variant; pro superiore tantum

Aegilion alios Aegilon scribere Grotius in margine

notat.

1'eneria] Veicetinus codex et Lugdunensis Pe

naria. An Hemaria cum Plinio? Vide Festum et

Melam. Gnoi. — Nescio quibus Plinii editionibus

Grotium usum esse dicam, qui et Colubrariam apud

illum legerit pro Columbaria, et numeros quoque

interdum alios atque in nostris exstant. Hic quo

que nostrae Plinii editiones eum Martiano conve

niunt, nisi quod Wenaria legunt, quod tamen re

stituere, reliquis codicibus non adstipulantibus;

dubitavi. -

Firmiano] Lege Formiano. Gnot. — Recte, sed

codices repugnant. Plinius aliter: »adversum For

mias Pontiae, in Puteolano autem sinu Panda- .

tariam cet.

Verum

Abaeneria] Hic iterum festinanter et imperite

Plinium exscripsit, cujus verba liaec sunt: »Pro-.

ehyta, non ab Aeneae nutrice, sed quia profusa ab

.4enaria erat; Aeenaria ipsa a statione navium Ae

neae, Hoinero Inarime dicta, Graecis Pithecusa.«

Inarime] Ex Homerico eiv Agiuoug (Il. 8, 785)

jam a Virgilio corruptum (Aen. 9, 712):

— — » durumque cubile

Inarime Jovis imperiis imposta Typhoeo« ,

quem certatim imitantur Ovidius (met. 14, 88),

Silius (8, 841. 12, 148), Statius (siiv. 2, 2,

76), alii.

Senaria] Quae hic uncis inclusa sunt, non modo

a Plinio, verum etiam a codicibus Monacensibus (A.

C) et Darmstattensi absunt, et manifesto corrupta

sunt neque ad Capreas pertinent; an pro Telentia

legendum Teleboea? Virgilius (Aen. 7, 758): »Te

leboëm Capreae regna.«

Sardinia] Salmasio (ad Solin. p. 98) suadente

verba »jam Africum mare spectans« , quae vulgo

cum Leucothea conjungebantur» liuc retuli. Plinius

(5, 15): »Mox Leucotliea, extraque conspectum,

pelagus Africum attingens, Sardinia, minus octo

millibus passuum a Corsicae extremis a cet. Titu

lum quoque, quem vulgo peculiarem habebat, omi

si, ne series insularum interrumperetur.

Pinton] Annon Phytonis vel Pythonis fossae?

Gnot. — Nescio an ipsum Plinium Grotius corri

gere voluerit, apud quem est Phintonis et Fossae.

64$

Martiani Capellae lib. VI. §. 64$.

*

-------

Sardinia, a Sardo filio Herculis appellata, habet formam humanae plantae;

denique Sandaliotes est appellata : et Ichnusa , quod utrinque vestigii formam

signat. Verum ab oriente centum octoginta octo millibus patet, ab occidente

centum septuaginta quinque, a meridio septuaginta septem, a septemtrione

centum viginti quinque millia habet; a Gorditano promontorio insulas duas,

quae Herculis memorantur, a Sulcensi Enusin , a Caralitano Ficariam Ga

latamque. Quidam item non longe Balaridas dicunt, et Callode, et Heras

.lutra. Contra Paestanum Leucasia est, a Sirene ibi sepulta nominata; contra

Veliam Oenotrides; contra Vibonem Ithacesiae ab Ulyssis specula dictae.

-

-

Hinc Sicilia memoranda, quae a Thucydide Sicauia, a multis Trinacria

perhibetur. Sicania a Sicano rege, qui cum Iberica manu in eandem terram

-• .

ante bclla Trojana pervenit; dehinc Siculus Neptuni filius, a quo nomen

Ptolemaeo quoque oeivrayvog vj6oc. Codices Mo

uacenses (A. C) et Reiclienauensis Pitonis.

Ichnusa] Vide Plinium et Solinum. Silius;

Insula fluctisono quondam vallata profundo,

Castigatur aquis , compressaque gurgite terras

Enormes cohibet nudae sub margine (I. imagine)

plantae ,

Unde Ichnusa prius Grajis memorata colonis. •

Sandaliotes autem a sandalio calceamenti genere di

citur. Huc facit et Claudianus:

» Humanae speciem plantae sinuosa figurat

Insula , Sardiniam veteres dixere coloni.«

Gnor. — Ichnusa reposui auctore Grotio, qui eam

lectionem in margine notavit; vulgo Signosa, quod

vix arbitror fore qui ex vocabulo signat, quod se

quitur, defendit. 'Izvoì;6av appellat et Pausanias

(10, 17, 2), »özv rö 6zíuæ xaz' izvog μέλιστα

&6tuv &v9gérrov. • Plinius (3, 15): »Sardiniam

ipsam Timaeus Sandaliotim appellavit ab effigie so

leae.« Sallustius (in fragm. p. 255 Bip.): »Sardinia

in Africo mari facie vestigii humani. « Claudiani lo

cus est in carmine de bello Gildonico (807). Pro

utrinque codex Reiclienauensis utrumque, male.

Enusin] Anteriores Enosin , Monacensis codex

(A) Enusina.

Balaridas] Codices Reichenauensis et Monacen

ses (A. C) Liberidas , Darmstattensis Leberides,

margo Grotiana Heberidas, eademque Gallode pro

Callode. De veris nominum formis judicari non po

test; Pliuius Berelidas et Collodem appellat.

Leucasia] Alii Leucosiam appellant. Cellarius

(T. I, p. 984) eandem censet cum Leucothea, quae

supra commemorata est; sed noster Plinium se

quitur.

-

Sicania] Haee quoque ex Plinio (5, 14); Thu.

cydidem enim (6 init.) Martianum legisse vix cre.

dibile est. Ceterum adde Solinum (§, 7) et Isido.

rum (etym. 14, 6, 52; p. 178 Arev.).

Martiani Capellae lib. VI. §. 646. 528)

eidem commutatum; nam Trinacria, quod tribus promontoriis triangula cen

seatur: quippe unum , quod a Pachyno in Peloponnesum in meridiem versum

spectat, quadringentis quadraginta millibus a Graecia disparatur; Pelorus autem

occasum Italiamque inspicit, quae freto mille quingentis passibus separatur;

Lilybaeum Africae fines videt in centum octoginta millibus. Ipsa autem pro

montoria inter se terreno itinere disparantur sic: a Peloro Pachynum millia

centum septuaginta sex, inde Lilybaeum ducenta, inde Pelorum centum

quadraginta tria. Coloniae in Sicilia quinque, urbes sexaginta tres, fluvii

fontesque quamplures, ac montis Aetnae miracula noctibus totis vomentis

incendia; cujus crater stadiis viginti patens favilla Taurominium Catinamque

respergit, magno strepitu mugiens et immensos fragores intonans obluctatione

flammarum.

DE INSULIS SICULI FRETI.

In Siculo etiam freto insulas esse non dubium est. Africam versus

Gaulos, Melita a Camarina octoginta quatuor millibus passuum, a Lilybaeo

centum tredecim , Cossura, Hieronesos, Coene, Lopadusa, Aethusa, quam

triangula] Variis figuris geographi utuntur, ut Confer et nostrum supra (§. 659. 648). De ipso

terrarum regionumve formas describant, inprimis

Strabo, qui ut Siciliam (2, p. 85) triangulo, ita

Hispaniam (p. 127) tergori bovis, Peloponnesum (8,

p. 558) folio platani, Mesopotamiam (2, p. 79. 80)

pulvino remigum sive (i6, p. 746) navigio, Aria

nam (2, p. 78) parallelogrammati, Indiam (p. 78.

87) rliombo, Pattalenem insulam, quam Indus facit

(18, p. 701) triangulo, terram habitabilem (2,

p. 413. 116. 118. 110. 192) ehlamydi, Ponti

ambitum (p. 128) duplici curvaturae arcus Scythici

(add. §. 66), promontorium Europam ab Asia dis

terminans (2, p. 124 f.) caprae, Asiae latus ab

Aethiopia inde ad Oceanum (p. 150 f) pardali, Hi

spaniae regionem (5, p. 137 f) navigio comparat.

Siciliae nomine Ovidius (fast. 4, 419);

» Terra tribus seopulis vastum procurrit in aequor

Trinacris a positu nomen adepta loci.«

Plura dabit Cluverius (Sic. ant. p. 7 sequ.).

Pelorus] Ita Plinius et Martiani libri editi,

seripti Monacenses (A. C) et Reichenauensis dant Pe

lorias cum Solino; sed causa mutandi nulla. Mox

potius quingentorum passuum legerim; ablativus ex

notis librariorum per errorem ortus videtur.

septuaginta sex] Plinius sexaginta. Grot. —

Immo Harduino teste ejus codices LXXXVI; mox

que CLXX, ubi noster centum quadraginta tria.

Cossura] Cossurensium elegantem memoriam

habes in ovationum triumphorumque eatalogo:

647

648

67

550 Martiani Capellae lib. VI. §. 648.

alii Aegusam dixere, et ceterae. Sunt aliae citra Siciliam: ex adverso Me

tauri ammis in viginti quinque millia ab Italia septem Aeoliae, appellatae a

nostris Vulcaniae, cum diversis mominibus: prima dicitur Lipara, secunda

Therasia, tertia Strongyle, in qua Aeolus regnasse fertur et e flamma in

proximum prorumpente vel ejus fumo qui ventus flaturus esset intellexisse,

quod hodieque ejus loci incolas certum est praesentire; quarta vero insula

est Didyme, quinta Ericusa, sexta Phoenicusa, ultima Euonymos.

DE PRIMO SINU EUROPAE.

Hic primus Europae sinus Ausonii maris patet nonaginta sex millibus;

SER. FULVIUS. M. F. M. N. PAETINUS A. millium quingentorum passuum una cum calidis

C - I) - X.

NOBILIOR. PRO COS. DE COSSURIENSIBUS

NAVALEM EGIT.

Grot. — Corruptam lectionem idem in margine no

tavit: »ac Camarina a Lilybeo in MLXXXVIII cen

sura in 115 Hier.«

Coene] Mela Senae. Gaot. — Codex Monacen

sis (A) Scene.

Wulcaniae] Ex Ptolemaeo videtur aliqua insu

larum peculiariter hoc nomine insignita fuisse, quod

et in Liparae nomine accidit. Grot.

Therasia] Seneca (nat. quaest. 6, 21): »Thera

siam, nostrae aetatis insulam, spectantibus nautis

in Aegaeo mari enatam, quis dubitat, quin in lucem

spiritus vexerit?« Sed haec Graeciae est; Hieram

prope Siciliam, recte inquit Harduinus (ad Plinium

3, 9, 14) »qui Tlierasiam quoque appellarit, adhuc

auctorem quaerimus. « Verisimillimum igitur est,

Plinium per errorem momen quoque commune de

disse duabus insulis, quae originem Vuleanicam

communem haberent; confer ipsum alio loco (2,

89): » ante nos et juxta Italiam inter Aeolias in

sulas, item juxta Cretam emersit e mari duorum

frontibus.«

e flamma] Rectius sic codices Monacenses (A.

C) quam a flamma in editis. Mox etiam pro ejus

fumo margo Norimbergensis libri ex fumo exhi

bet, quod tamen recipere dubitavi. Infra autem

scripsi hodieque pro hodie quoque e codicibus Gro

tiano, Darmstattensi, et Monacénsi utroque. De

re ipsa vide Strabonem (6, p. 278) et Diodorum

Siculum (§, 7), ubi Wesselingius nostrum quoque

in testimonium adhibuit.

Ericusa] Ita Strabo et Plinius; Ptolemaeus

'Eguxóöm vocat et Plioenicusam q>ovvix&$r: Isi

dorus vero et Ericode et Ericusam , et Phoenicode

et Phoenicusam nominat, ni mendosa sint exem

plaria. Gnor. — Solinus Ericusam, Phoenicusam,

'EQtxoi;66av, q>ovvxoë66av, quae aliis 'EQuxd$

δnc et q>ovvtxçónc. Mirum tamen in omnibus li

bris constanter haberi Eriphusam, et in Martiani

scriptis codicibus Ereptisam.Saluas. (ad Sol. p. 156).

Euonymos] Codices quidem Monacenses (A. ^)

et Reichenauensis Donymos, sed male. Strabo enim

(6, p. 276 Cas.) Eöövvuov vocatam esse tradit,

quia sinistra sit et solitaria. -

Martiani Capellae lib. VI. §. 649. 551

quique tres sinus habet. Italiae frons incipit, quae Magna Graecia appellata

est, ubi amnium et oppidorum copia; ac tunc portus, qui Hannibalis castra

dicuntur, ubi latitudo Italiae viginti solis millibus aestimatur.

DE SECUNDO SINU.

Dehinc a Lacinio promontorio secundus incipit sinus Europae magno

ambitu flexus, et Acroceranio Epiri terminatus promontorio, a quo abest

octoginta quinque millibus oppidum Croto. Ex hinc propter oppida sinusque

quamplures in mare Italia plurimum pergens in Hydruntum urbem venit, ubi

superum inferumque mare decem et quatuor millibus disparatur, unde in

Graeciam brevissimus transitus. Ac dehinc Italia per populos, sinus, urbes,

fluvios, montes, barbarosque quamplures ducitur in fines Illyrici . cujus a

Aeusonii] Hic quoque omnia confusa. Plinius

enim haec habet (5, 10, 18): »Hactenus de primo

Europae sinu; a Locris Italiae frons incipit, Magna

Graecia appellata, in tres sinus reeedens Ausonii

maris, ' quoniam Ausones tenuere primi; patet

LXXXVI M pass. a ; noster autem loquitur, quasi

totus sinus Ausonium mare appelletur.

dicuntur] Codices Reichenauensis, Darmstat

tensis, et Monacensis (C) dicitur , quod correc

tionem olet. De Hannibalis eastris vide supra (ad

§. 640). Pro viginti hic quidem Grotius margini

adscripsit quadraginta, ut est apud Solinum (2, 25).

abest octoginta] Plinius LXXV. Gnot. — La

cinium scilicet, non oppidum Croto, quod sequitur,

siquidem CL stadiis, hoc est paulo minus XIX

M. pass. distat a Lacinio Croto, Straboni L. VI,

P- 962. Ex qua nostra animadversione Martianum

ipsum emendabis.HAndvix. (ad Plin. 5, 11, 15).

Croto] Hic docuit Pythagoras, unde Crotonius

dictus. Est enim xgoröveuoc gentile a xQorév

teste Stephano. Arnobius : »Vos Platoni, vos Cro

tonio, vos Numenio, vel cui libuerit creditis • ; ni

hil enim mutandum sentio. Conjungit et alibi Ar

nobius Pythagoram cum Platone, ut lib. II: »Py

thagoras numeros scit? Ineorporales formas Plato.«

Gnor. — Crotonis laudibus plenus est Strabo (6,

p. 262 Casaub.). Variantem lectionem Crotona mar

gini Grotius adscripsit.

plurimum] Codex Monacensis (C) primum ,

male; Plinium enim (3, 11, 16) noster sequitur, apud

quem est: »quo longissime in mare excurrit Italia. •

Hydruntum] Lege Hydruntem ; 86govg Pto

lemaeo. Alia ab hac Hydrusa. Gnot. — Codex Mo

nacensis (A) Forontum, alter (C) et Darmstattensis

Foruntum, quod et Reichenauensis, sed a correc

tore praebet. Verum Plinius Hyilruntum habet,

quod igitur servavi, quamvis ipse Plinius paulo

inferius ab Hydrunte scribat.

decem et quatuor] Et tres Plinius. Gnor. —

Codex Reichenauensis et novem, quam lectionem

jam Grotius margini adscripserat.

barbaros] Alpium incolae intelligendi esse vf.

67 *

§52 Martiani Capellae lib. VI. §. 6$0.

— — ----- - ~~- -----———_—_

flumine Arsia ad flumen Drinium longitudo pergit octingenta millia, a Drinio

ad promontorium Acroceraunium centum septuaginta duo millia. Ora Illyrici

habet insulas ultra mille.

DE TERTIO SINU EUROPAE.

Tertius autem Europae sinus ab Acrocerauniis inchoans montibus Hel

lesponto terminatur, ac sinus habet decem et novem , provinciasque quam

Aetolia, Phocis , Locris, Achaja,

$1

plures. Nam ibi sunt Epirus, Acarnamia,

Messenia, Laconia, Argolis, Megaris, Attica, Boeotia; item ab alio latere

alioque mari Phocis, et Locris, Doris, Phthiotis, Thessalia, Magnesia, Ma

cedonia, Thracia, Graecia omnis. Epirus autem incipit Acroceraumiis mon

tibus, in qua primi Chaones, a quibus dicta Chaonia; deinde mons Pindus,

IDryopes, Molossique Dodonaei Jovis fano inclyto celebrati. A tergo inter ce

teros populos Ponto junguntur Maesia ac Maedia. Thraces usque ad Pontum;

Rhodopae mox et Haemi videtur excelsitas. Tunc colonia Buthrotum; Am

bracius sinus faucibus angustis aequor accipiens, in quo deferur amnis

Acheron infernae fabulae errore famosus; post aliquot gentes etiam Actium

colonia cum Apollinis templo, ex quo ipsi quoque deo additum cognomcntum,

civitasque Nicopolitana.

dentur, quos Plinius (5, 20, 24) Italiae descri

ptioni subjunxit.

Drinium] Haec quoque ex Plinio (1. 5 extr.),

unde simul apparet nihili esse quas margini Gro

tius lectiones variantes adscripsit DP^ pro octoginta

et quinque pro duo millia.

Laconia] Vulgo inepte Lycaonia; veram lectio

nem, quam jam Meursius (miscell. Laeon. II, 16;

p. 172) conjectura assecutus erat, in vetustissimo

codice C. C. C. exstare testatur Wasse (ad Thueyd.

3, 108; T. II, p. 874 Bip.); adde Salmasium

(ad Solin. p. 138).

Egressos sinu Ambracio in Ionium excipit diversitas

Maedia] Sic scripsi eonfusionis vitaudae causa;

vulgo Media. Alii Maedicam appellant; eonfer Cel.

larium (T. I, p. 1522).

Buthrotum] Sic jam Grotius scribendum viâ;

pro Butrorum in editis, inque antiquissimo eod;æ

legi affirmat Wasse (loco modo citato).

4ctium] Suetonius (Oct. 18): »urbem Nicopolim

apud 4etium condidit, lndosque ibi quinquennales

constituit, et ampliato vetere 4pollinis templo lo

cum castrorum, exornatum navalibus spoliis, Noe.

De Apolline Actio

i. e. littorali vide et Strabonem (7, p. 523 Cas.).

ptuno ac Marti consecravit.«

Martiani Capellae lib. VI. §. 651. 855.

populorum, et oblique apud quos inter ceteras urbes oppidum in confinio

maris nomine Calydon Diomedis Tydeique progeneratione motissimum. IDehino

influens sinus Aetoliam ac Peloponnesum dividit. Mox in Acarnania Aracynthus ;

in Aetolia Ozolei, apud quos oppidum Oeanthe, in quo portus, Apollinis.

Tunc deinde in Phocidis campis oppidum Cirrha, portus Caleon, a quo in

septem millibus passuum introrsus : oppidum Delphos sub monte Parnasso,

clarum oraculis Apollinis; fons ibi Castalius. Deinde in intimo sinu angulus

Boeotiae montem Heliconem juxta. Peloponnesum peninsula inter duo maria

Aegaeum et Ionium angulosos recessus obducens; in circuitu habens quingenta

sexaginta tria millia passuum , et per sinus paene tantumdem. Angustiae, unde

procedit, Isthmos appellatur. In quinque millibus passuum diversa maria

utrinque collidunt, ac latera moatus abradunt. In medio hoc intervallo, quod

Isthmon appellavi, colonia est Corinthus, sexagenis ab utroque littore stadiis,

a summa arce, quae dicitur Acrocorinthos, utrumque mare prospectans. Ab

et oblique] Inepta lectio, quam certum est or- (5, 101 ; T. II, p. 870 Bip.), ubi Wasse nostri

tam esse ex Aetolique; in codicibus tamen nihil quoque testimonio utitur, duosque codices mendose

subsidii inveni. Teanthe legere narrat.

progeneratione] Ita codices Reichenauensis et Caleon] Plinius Chalaeom, Ptolemaeus Xa

Darmstattensis; editi progmatione. λεως, codex Reichenauensis male Celeon.

Aracyntlius] Mons, quem alii, ut Strabo (10, sexaginta tria] Codex Reichenauensis omittit

p. 450 f. 460) et Dionysius Periegeta (451) Ae- tria. Ceterum ut nostrum intelligas, confer Plinium

toliae annumerant; noster Plinium (4, 2) et Soli- (4, 8): »inter duo maria, Aegaeum et Ionium, pla

num sequitur. Posteris inprimis memorabilis fuisse tani folio similis, propter angulosos recessus cir

videtur propter Virgilii versnm (ecl. 2, 24): cuitu DLXIII M. pass. colligit, auctore Isidoro;

»Amphion Dircaeus in Actaeo 4racyntho« , eadem per sinus paene tantundem adjicit.«

quanquam fuerunt, qui eum propter illum locum abradunt] Haud scio an praestet arradunt, quod

ad Thebas vel adeo Atticam referrent. alios legisse Grotius in margine notavit. Melius uti

Ozolei] Plinius Ozolae. Gror. — Codices Ilei- jue foret meatu subradunt, quod commendat Sal

ehenauensis Aezoeli, Darmstattensis Aezolei, margo masius (ad Solin. p. 141), sed codicum auctorita

Norimbergensis libri Aezolii; Pausanias (10, 8, 5) tem desidero.

Oré2«. Sed major error nostri est, quod ad Aee- a summa arce] Sic scripsi e codice Reichenau

tolos retulit, qui Locrenses essent (Plin. 4, 4). ensi et quos Salmasius (ad Solin. p. 141) comme

0eanthe] Confer doctos interpretes Thucydidis morat; vulgo inepte a Pisa summa arce. ,

6$2

554 Martiani Capellae lib. VI. §. 6$2.

655

546

-------- - ---

- - - - -~——-—-

Isthino autem Achajae provinciae nomen incipit, quae ante Aegialos vocaba

tur, propter urbes in littore per ordinem constitutas.' Ibi quamplures sinus,

portus, montes, urbes, et populi.'' Ab ipsius Isthmos angustiis Hellas in

cipit, a nostris Graecia dicta. In ea prima Attice antiquitus Acte vocitata

eontingit Isthmum sui parte Megaris dicta, in ora autem portus, cui momen

Scironia saxa, viginti sex longitudine, latitudine quinque millibus passuum

a Myrtoo recedentibus Athenae atque Atticae. Fontes ibi multi, inter quos

Callirhoe praedicatur. Nec Athenis cedunt Boeotiae, in quibus Epicrene,

Arethusa, Hippocrene, Aganippe, Gargaphie; post oppida, moutes, populi

que quamplures.

' ;

i . DE THESSALIA.

Sequitur Aemonia, cujus a tergo mons Oeta, eaque etiam Thessalia

utrumque mare] Ionium, et Aegaeum. Hinc

»bimaris Corinthos « Horatio et Ovidio, Graecis δι

$&A«66oc, &upt%a66og. Seneca :

~Gemino Corinthus littore oppomens moras

Cremata flammis maria committet duo. •

Gror. — Confer Strabonem (8, p. 379 Casaub.).

ab ipsius Isthmos] Lege Istlimou. Gnot. — De

confusione nomiuum Helladis, Graeciae, Achajae,

vide Salmasium (ad Solim. p. 142).

Acte] Ex Plinio (4, 11), unde simul apparet

nihili esse et quam e codice suo Grotius lectionem

enotavit Megaritana sui parte et quae in Reiche

naueusi exstat partem pro parte. De Aectes nomine

praeter geographos vide Apollodorum (5, 14, 1),

Gellium (14, 6), Eusebium (cliron. p. 66 et 76

Scalig.), et Epiphanium (cum not. Petavii p. 16).

Athenae atque Atticae] Error exceptione; lege

Athenae Atticae. Sic Appulejus : »Et secta , licet

Athenis Atticis confirmata , tamen hic inclioata

est.« Et forte non frustra Atticae additur si iis cre

dimus, qui alias in Euboea Athenas statuunt, qua

rum cives àèr víroev, non áfflrvaiov dieantur.

Gnor.— De Athenis Atticis abunde Meursius pc

culiari libello; sed totus locus corruptus et turba

tus, cujus ut ratio appareat, ipsa Plinii verba (4,

7, 11), unde imperite et mntile excerptns est, ap

posni: »In ora autem portus Schoenus. Oppida Si.

dus, Cremmyon, Scironia saxa VI M. longitudine,

Geranea, Megara, Eleusin. Fuere et Oenoa, Pro.

balinthus; nunc sunt ab Isthmo LV M. pass. p;.

raeus et Phalera portus, quinque M. pass. muro

recedentibus Athenis juncti.«

Epicreme] Plinius (4, 12) Epicrame, doriea

fornia; unde corrupta lectio, quam Grotius in mar

gine notavit, Epigrane; quam vero ipse in Plinio

exstare vult Epigranea, ut Calliopea pro Calliope,

supra jam dixi me nescire qua editione usus sit.

Ceterum confer Burmannum (in anthol. Lat. II,

p. 841).

Gargaphie] Alii Gargaphiae. Sic %q, %;.

Martiani Capellae lib. VI. §. 684. $5$

nuncupatur. Ibi natus rex momine Graecus, a quo Graecia dicta ; ibi Hellem,

a quo Hellenes appellati. In Thessalia montes nötissimi Olympus, Pierius,

Ossa, cujus ex adverso Pindus et Othrys Lapitharum sedes, occasum verti

cibus intuentes; nam Pelios ortum videt. Hi omnes montes theatrali more

curvantur, ante quos septuaginta quinque urbes. sunt memorandae. Thessaliae

vicina Magnesia, cujus fons est Libethris, poeëìici haustus nomine celebratus,

Longitudo Thessaliae habet millia quadringenta octoginta, latitudo ducenta

nonaginta septem.

DE MACEDONIA:

Macedonia postea centum quinquaginta populorum, maximis regibus in

clyta, praesertimque Alexandro, qui Philippo quum matus crederetur, ejus

mater Olympias dracone eum conceptum esse memorabat; victor orbis: nam

easdem peragrationis et victoriae metas habuit, quas Liber et Hercules. Haec

tamen Macedonia populos, qui Edonii dicebantur, totamque Mygdoniam , Pie

riam, Emathiamque recepit in nomem. Haec in Thracium limitem terminum

ducit; a meridie Epirotis habitatur, a vespera a Dardanis et Illyriis, a sep

tentrione Paphlagonia ac Paeonia. Inter ipsam et Thraciam amnis Strymon

Aeæw* puvxffvn, puvxijvat. Gnot.— Gargapliia val- victor] Lege victore. Gnot. — Non necesse.

lis Hygino (fab. 181), Gargaphie Plinio (4, 7, 21). Emathiam] Propriae hoc Macedoniae nomen

Alios Gargane legere Grotius in margine notavit. antiquissimum (Gell. 14» 6. Justin. 7, 1), reliqua

Graecus] Confer Aristotelem (metaph. 4, 28 nomina adjectae. Ceterum omnia haee et ipsa e

et meteorol. 1, 14) et Apollodorum (1, 7, 5); sed Solino (9, 1): »Qui Edonii olim populi, quaeque

noster Plinium tantum (4, 14) ante oculos habuit. Mygdonia erat terra, aut Pierium solum, vel Ema

momaginta] Plinius denario parcior. Gnor.— Pro thium, nunc omne uniformi vocabulo Macedonica

antecedenti quoque octoginta alios nonaginta legere res est, et partitiones, quae specialiter antea se

idem margini adscripsit. jugabantur, Macedonum nomini contributae factae

Olympias] Hoc ex Solino (9, 20): -pliiippus sunt eorpus unum. Igitur Macedoniam praecingit

Magnum procreat, quamlibet Olympias Alexandri Thracius limes« cet. Correxi autem vulg. Aemathiam.

mater nobiliorem ei patrem acquirere affectaverit, Paphlagonia] Immo Pelagonia , ut et ex Plinio

quum se coitu draconis consatam affirmaret« eet. (4, 10, 17) et ex Solino apparet, quibus adde

Adde Plutarclium (in Alexandro p. 668). Diodorum (T. X, p. 229 Bip.); sed mutare molui,

6$

$56 Martiani Capellae lib. VI. §. 688.

pro limite est, ab Haemi montis vertice defluens. In ea Rhodope, quem

Mygdonium asserunt montem, et Athos abscissus a continenti, Xerxe viribus

utente Persarum: et Orestidem terram, ab Orestis et Hermionis filio quam

vocitari non dubium est. Ibi Phlegra nunc civitas, tunc Gigantum proelio

rumque immanium temeritate famosa; quae sola etiam diluvio mundi asse

ritur non operta, quod utique praestitit montium celsitudo.

<*

DE THRACIA.

Sequitur Thracia, cujus incolae bardi appetitum habent maximum mortis;

et qui a dextra parte Strymonis degunt Bessi, et Demselatae, Nestusque amnis,

qui Pangaeum ambit. Nam Hebrum Odrysiae nives complent, qui inter di

versos barbaros fluens etiam Ciconas

ne ipsum seriptorem corrigerem, praesertim quum

apud Plinium quoque corruptam lectionem in co

dicibus exstare vidissem.

Rhodope] MS. »in ea continentis Rhodope.«

Gnot.

Orestidem] Urbs haec alio nomine éxazovro

zeugia dicitur. Vide Stephanum h. v. Gnor. —

Nihil ibi video nisi fabulam de Orestis filio cum

Hermione, unde nomen terra accepisse dicebatur;

nec urbs erat Orestis, sed regio Macedoniae (Liv.

27, 33. 51, 40). Verum omnia noster ex Solino

habet, etiam quae sequuntur de Phlegra , quam

postea Pallenem dictam esse constat (Heyn. ad

Apollod. 1, 6, 1).

bardi] Meminit Bardorum : Gloss.: »Bardei,

122vguoi öoö2ov. « Et alibi: »Bardes (1. Bardus)

8og öxrrjrog, i22vgvög öoö2og. « Aliosne indicat

Lucanus quum ait:

» Plurima securi fudistis carmina Bardi?«

Illi (ni fallor) in Galliis. Eosdem innuit Isid. Gloss.;

»Bardus carminnm conditor.« Gnor. — Bardi, si

perluit; quorum confinio Haemus sex

quid omnino, stupidos significat; sed vide ne bar

bari potius legendum sit, collato Solini loco, cu

jus et hic vestigia noster pressit (10, 1): »Non

difficulter comprehendent, Thracibus barbaris inesse

contemtum vitae ex quadam naturalis sapientiae

disciplina. Concordant omnes ad interitum volun

tarium, dum nonnulli eorum putant obeuntium

animas reverti, alii non exstingui, sed beatas ma

gis fieri. « De immortalitatis persuasione apud Thra

ces finitimasque gentes vide Herodotum (4, 94 et

5, 4).

Demselatae] Huic populo mirum quam differen

tes appellationes, dum alii Denthelitas, quidam

IDenthelethas , nonnulli Densalatas aut Denseletas

nominant. Ptolemaeus regionem $æv3n2rtu<;v

appellat. Pro Nestus MS. Mesius, Ptolemaeus Nes

sus. Gnor. — Codex Reichenauensis et margo libri

Norimbergensis corrupte dens eleusque mesius. Sed

nos Solinum sequimur.

perluit] Confer Oudendorpium (ad Appul. I,

p. 401).

Martiani Capellae lib. VI. §. 6$6. $57

millibus passuum cacumen extollens vicinia perflatur austrorum. Cujus item

terga diversae gentes tenent, inter quas gentes Sarmatae, Scythae. Dein Pon

tum Sithonia gens habet, quae gloriam Orphei progeniti vatis perfectione

sortita est; nam in Spartio proumontorio ille vitam aut sacris, ut ajunt, im

pendit aut fidibus. ' Mox regio Maronea ac Tyrida oppidum, in quo equi

Diomedei stabulati. Circa eum Abdera, cui constructae I)iomedis soror suum

nomen adscripsit, quod oppidum, Democriti physici ortu potius decoratum.

Eandem Thraciam Polydori sepulcro signatam nec poëtae praetereunt. Illic

promontorium Ceras chryseon Byzantio oppido celebratum, quod a Dyrrhachio

septingentis undecim millibus distat. Eo enim interstitio a se utraque maria

recesserunt, id est Adria et Propontis. Illic Hellespontus angustior est, per

stadia septem ab Europa Asiam dividit. Hic quoque duae civitates, quarum una,

id est Sestos, Europae est, Abydos Asiae. Deinde promontoria contraria Cherronesi,

austrorum] Haec de suo addidit Martianus;

sed vide ne scribendum sit astrorum.

Spartio] Solinus Sperchivo ; schedae Palatinae

Spergivo; in prima editione Sparchino, ceterae editio

nes Sperchio. Martianus, qui hinc habet, Spartio;

scripti ejus codices quos vidimus, ibi habent Spertio

et Sperchio. Sed promontorium hoc nomine in illis

locis nullum est. — Quum multa e Pomponio sum

serit, et hoc etiam ab illo mutuatus est; sed qua fide

videamus. Eadem certe qua et in aliis solitus est.

Sic ille seribit: » deinde promontorium Serrium, ex

qno canentem Orpliea secuta narrantur nemora, et

Zone. « Ita hodie legitur apud Melam ex emenda

tione Hermolai; nam ante Hermolaum legebatur:

» deinde promontorium Seripium a , atque ita hodie

seriptum praeferunt quantum est ubique veterum

exemplarium; quin tamen recte ab Hermolao ita

fucrit emendatum, nemo ausit dubitare. Serrium et

- Zonem Plinius etiam junctim et in propinquo ponit.

Quomodo apud Pomponium legerit Solinus nescio,

sed apparet eum in mendosos codices incidisse—

scripta Pomponii exemplaria, quae inspexi, sic lo

cum illum legendum monstrant: » deinde promon

torium Serrium, et quo canentem Orpheum secuta

narrantur etiam nemora, Zone.« Sic non una ani

madvertenda est hoc loco exerratio Solini; Sper

chium pro Serrio dixit, deinde Sertio tribuit ex

male acceptis Pomponii verbis, quod ille de Zone

scripsit. SALMAs. (ad Solin. p. 189).

Tyrida] In vetustis quidem Plinii codicibus

Tynda: sed in Ptol. rvgio6æ. Gnor. — Equidem

apud Plinium (4, 11, 18) lego Tirida.

Polydori] Priami filii, de quo vide Euripidem in

Hecuba. Ceterum Strabo (2, p. 121 Cas.) geogra

plio incumbere contendit memorare et tépovc töv

évóö§ον άvögöv, quod quidem consilium noster

et hic sequitur, et inferius etiam sepulcra Homeri

(§. 660), Memnonis (§.686), Achillis (§. 665), IIan

nibalis (§. 687 f.) commemorat. Poëtas autem hoc

loco intellige unum Virgilium (Aen. 5, 22 sequ.).

657

68

538 Martiani Capellae Hb. VI. $. 608.

in quo terminatur Europae sinus tertius et Asiae Aegeum in quo Cynossema

dicitur locus Hecubae sepulcro tumulatus. In confinio insula Tenedos, a

qua usque in Chium diffusior sinus interjacet; cujus dexterior Antandros,

exiguitas insularum denique navigantibus caprac similitudinc divulgatur, ab

eaque Aegaeum pelagus appellator; sed Jn Corcyrae Phalario promontorio

effigiem navis scopulus imitatur, in quem Ulyxis navim versam fabulosa

6¿>9 confinxit antiquitas. Nam Creta centum urbibus opulenta in ortum occasumque

porrigitur, cui nomen suum Hesperidis filia Nympharum pulchra concessit,

aut Curctum rex Cretas, a quo Creta primo, плох Curetis nuncupate; deinde

propter coeli temperiem Macaronesos est appellata. Haec in longitudinem

Aegeum] Lege Sif/eum ex Solino, quem hic vérins quam ínsula meruit cognominarî — id quoquoque

misère nostcr mutilavit: » Deîndc contraria niarn visentibus procul caprac simile creditur, quam

ínter se promoiitoria , Mastusia CLersoncsi, ubi fi- Gracci aiya nuncupant, Aegacus sinus dictas est.«

nitur Europae sinus tertius, Sigcum Asiae, in quo Clarior utiquc Plinius (4, il, 18): »Acgaeo mari

tumulus est Cynosseina dictus, Hecubae scpulcrum«; nomen dedit scopulus inter Tcnum et Cliiuin vcubi

vidcatur Salmasius (p. 167). Pro Cynossema rius quam insula, Aex nomine a specie caprae

codices Monaccnses (A. C) ct Rcichcnaitensis itidem quae ¡ta Graccis appcllatur, repente с medio mari

corrupte praebent Cimasema, libri Norhnbcrgcnsis cxsilicns.« De re adde Straboncm (13, p. G15 Cas.),

margo Суsena, exiguitas] Forte »exiguitasque insularum. « Cy-

Tenedos] Lege Teños. Confer cum Pliuio aliis- ciadas innuit. GnoT. — Miinckcrus cincndandiiin cenque.

Grot. — Male libri Plinii »intcr Tcnum ct set (ad Hygin. fab. 45, p. 92) »exiguissima.« Opc-

Cbium« legunt. Tenedum vcram esse lectionem rosiorem cmendationcm Sahnasii in nota praccedciitt

Solinus docct, ct Martianus, qui in liac parte, " legeris. l\oiinc autcm nosier pro adjective saepequa

Solinum expressit, vulgo incniendatissimus cir- numero substantial appositionc utitnr? Quaproptcr

cumfertur, et sic ut mendis libcrctur legendas est: nihil corrigendum esse arbitratus sum.

»in conGuio insula Tenedos, a qua usque in Chium antiquitas] Ita codices Monacenscs (A. C),

diffusior sinus interjacet, cujus a dcxtera versus Darmstattcnsis, ct Grotianus; perperam in editis

Antandron exigua est insula Aex nomine, quae a auctoritas. Solinus (11) nequc hoc ñeque illud, sed

navigantibus caprae similitudinc divulgatur, ah eaque tantum crediderunt scripsit." Promontorium ipsnm

Aegeum pelagus appellatur.« Sajlmas. (ad Solin. p. Straho (7, p. 324), Plinius (4, 12, 19), Ptole-

168). Martiani error, quo Antandrum ipsam insu- macus, alii Phalacrum potius appellant; noster hie

lam sibi finxit, ex ambiguitate Solini explicandus quoque Solinum scqiiitur.

est, cujus verba baec sunt (c. 11): » Inter Tenedum Macaronesus] Ita et Isidoras, ct alii omnes:

et Chium, qua Aegacus sinus panditur, ab dextcra in Plinii tamcn codicibus mutile Macaron legitur.

Antandnim navigantibus saxum est — hoc cnim Grot. — Confer omniuo Meursium (in Creta с. 2).

Martiani Capellae lib. VI. §. 6$9. 558}

tenditur millibus ducentis septuaginta; latitudo quinquaginta millia non excedit;

circuitus omnis quingentis octoginta octo millibus patet, montibus Idaeo et-

Dictynnaeo sublimibus. Euboea vero Boeotiae continenti modico atque ita

exiguo mari interfluente discernitur, ut plerumque ponte jungatur. Duobus

promontoriis, ad Atticam versus Gerasto, et ad Hellespomtum Caphareo deco

ratur. Hujus latitudo ultra secundum milliarium intra quadragesimum com

trahitur, longitudo totius Boeotiae ab Attica usque Thessaliam centum quin

quaginta millibus numeratur; circumferentia vero trecentis sexaginta quinque

millibus explicata. Hujus oppidum Calcida ex adverso Aulis, et Carystos

marmoreis fluctibus concolora. In Myrtoo autem mari Cyclades, quarum

notiores Delos et Antandros: quae momina a circulata ordinatione sortitae;

octoginta octo] Monade largior Plinius. Gnor.

Dictynnaeo] Forte Diete. Meminit Ptolemaeus

et poëtae. Gaot.— Ad librum Norimbergensem ad

scriptum legi Dictiinneo; sed male. Nomen enim

Dianae apud Cretenses Dictynna erat, quapropter

omnino lDictynnaeo legendum, ut apud Solinum

quoque (11, 6).

Gerasto] Lege Geraesto. Mela. Gnot. — ITe

goe6tóc quidem Etymologus et Libanius oration.

p. 245. Neuter satis emendate. Schol. et Geographi,

Suidas, Aristides I, 59, Homerus, Herodotus,

Plutarchus Camill. 158, alii, Iegau6töv scribunt.

Procopius B. G. IV, 629 év ITegeoerqj corrupte.

Martianus » Gerasto et Capliareo.« At Solinus, quem

ibi exscribit, Geraesto post Melam et Plinium ex

libet. In Martiano non variant tres MSS. neque

in Solino Petrensis, Wasse (ad Thucyd. 5, 5).

totius Boeotiae] Euboeae vult, sed imperite Pli

nium exscripsit, qui sic (4, 12, 21): » sed in

Iongitudinem universae Boeotiae ab Attica Thessa

liam usque praetenta in CL millia passum.*

Calrida] Lege Chalcida pro Chalcis. Vide in

fra. Gaot. — Caryston et Chalcida Mela quoque

(2, 7; p. 45 f. Voss.) tanquam opulentissimas con

jungit.

marmoreis fluctibus] MS. marmore. Lege » mar

mori fluctibus.« Gnor. — Lege: »et Carystos mar

more fluctibus concolore-, quae marmor habet vi

ride et fluctibus concolor. Statius de Carystio

mamoe :

— — — » et comcolor alto

J'ena mari.«

SALMAs. (ad Solin. p. 177)— Magis etiam ad vul

gatam accedit Bartliii (advers. p. 1498) conjectura;

»marmora eis fluctibus concolora« ; quapropter in

re incerta servare vulgatam quamvis corruptam sa

tius duxi. De Carystio marmore plura dabit Cel

larius (T. I, p. 1285); mare autem marmoris no

mine significari saepius monui (§. 92. 884. 908).

circulala] Mela (2, 7; p. 44 Voss.): »quia in or

bem jacent, Cyclades dictae sunt. « Eandem nominis

rationem profert Dionysius (perieg. 826). Adde Stra

bonem (10, p. 474. 488. 488) et Ammianum (22,

73 p. 228 Lindenbrog.). Ceterum plurima noster,

dum Plinium (4, 12, 25 et 24) festinanter ex

scripsit, imperitissime turbavit. Primum, quod An

68 *

$40 Martiani Capellae lib. VI. §. 660.

: plures per septuaginta longitudinem et per ducenta latitudinem ducunt.

661

662

*=. ** ——————- -

item Strophades, quarum Naxo Homeri sepulcro veneranda, aliaeque quam

Inter

Cherronesum et Samothracen quacdam loca vasta, nunc Barbarica.

DE QUARTO SINU EUROPAE.

Quartus vero et magnus Europae sinus ab Hellesponto incipiens Maeotis

ostio terminatur. Nam arctum mare inter Europam et Asiam in angustias

septem stadiorum interfluens coarctatur; quas angustias Hellespontum dicunt,

ubi Xerxes Persidis rex aggregatis navibus ponteque constructo exercitum

duxit. Verum haec angustiora quadam interrivationc per octoginta sex millia

distenduntur, ac rursum diffunditur mare latissimum , iterumque contrahitur;

sed maris illa diffusio Propontis dicitur, secundaeque angustiae Bosphoros ap

pellantur, quae quingentis pàssibus patent. Item hac Darius Xerxis pater

copias ponte transmisit; cujus ab Hellesponto longitudo ducentis triginta novem

millibus invenitur. Dcindé Scythicus diffusi maris sinus; in quo medio

Maeotis ostio jungitur lacus Cimmerius, Bosphorus idem vocatur: is duobus

millibus et quingentis passibus, inter quos Bosphoros, id est Cimmerium et

Thracium latus, interpatent millia quingenta.' Circuitus vero totius Ponti vicies

semel quinquaginta millibus, ut Varro quoque non reticet; quia dicit Europae

Grotius censuit. Ceterum de Homeri sepulcro in

Io insula vide Nitzscliium (meletem. de hist. Ho.

meri p. 127).

tandron inter insulas retulit pro Aendro; deinde

quod Strophades dixit, quae Sporades appellaban

tur, quum Stropliades longe diversis in partibus

sitae sint (Apollodor. 1, 9, 21. Strabo 8, p. 559.

Virgil. Aen. 5, 210); porro quod Naxom , quae

inter Cyclades est, ad Sporades retulit; postremo

omnium atrocissimum, quod Homeri sepulcrum ex

Id insula in Naxum transtulit. Scilicet apud Pli

nium legerat: »Ios a Naxo viginti quatuor millia

passuum Homeri sepulcro venerandae, unde simul

apparet, unde formam nominis inauditam Naxo lia

buerit, quam tamen injuria mutandam in Naxos

loca vasta] Post nunc codices Monaeenses (A.

C) et Darmstattensis inserunt quae, quod tamen

si quem sensum habeat, pro que accipiendum erit.

quartus] Haee quoque partim ex Plinio (4,

12, 24) partim ex Solino (12) conseribillata sunt,

quorum interpretes de singulis conferas.

vicies semel] Deest centenis , ut ex Plinio ap

paret; sed liujus quoque codices antiqui nonnulli

hoc vocabulo carent.

Martiani Capellae lib. VI. §. 662. $41

totius longitudinem habere sexagies ter triginta septem millia passusque quin

gentos. Hister fluvius ortus in Germania de cacumine montis ad movem sexa

ginta amnes assumens etiam Danubius vocitatur. Dehinc litus Scythicum con

fertum multiplici diversitate Barbarica; nam illic Getae, Daci, Sarmatae,

Amaxobii, Troglodytae, Alani, Germaniaeque omnis tractus. Ab Histro ad

Oceanum bis decies centum millium passuum est, in latitudine millibus qua

dringentis usque ad Armemiae solitudines. Nec procul fluvius, lacus, oppidum,

sub uno cuncta nomine Borysthenes , propter Achillis insulam ejus sepulcro

celebratam. Introrsus degunt Auchetae, apud quos Hypanis mascitur, et

Neurae, apud quos Borysthenes; Geloni, Agathyrsi, Anthropophagi, et a

tergo eorum Arimaspi; tunc Riphaei montes, et regio caligantibus tenebris

inumbrata. Post eosdem montes trans Aquilonem Hyperborei, apud quos

mundi axis continua motione torquetur, gens moribus, prolixitate vitae, deorum

cultu, aëris clementia , semestri die, fine etiam habitationis humanae prae

dicanda. Verum Sarmatiae, Scythiae, Tauricae tractus in longitudinem habet

millia nongenta octoginta, latitudine septingenta decem. Jam nil in Europa

aestimo memorandum; quoniam et Hyperboreos sibi Asia vindicavit.

ad novem] Procul dubio legendum Aebnobae ex hac insula, quae et Leuce et cursus 4chillis sive

emendatione Salmasii (ad Solin. p. 186), sed codi- stadium appellabatur, dissertationem.

cum auctoritatem requiro. De Abnoba et Tacitus Neurae] Alii Neutri, lege Neuri. In Plini;

(German. 1) »Danubius molli et clementer edito mon- tamen codicibus Neurae invenio.« Grot. — Retinui

tis Abnobae jugo effusus« cet. Sexaginta fluviorum antiquarum editionum lectionem; nam apud Gro.

numerum Ammianus (22, 8; p.234 Lind.) confirmat. tium haud scio an errore Neutrae erat. Quanquam

Aehillis insulam] 'Azuzzeiav vocant. Pomp. non solum Plinio sed et Dionysio (in perieg. 510)

L. 9. Propter autem liic est juxta. Gnot. — Confer iidem sunt Nevgoi, Neuri. Mela (2, 1, 90; p. 28

Pausaniam (3, 19, 11), Plinium (4, 12, 26), Voss.): »Neuris statum singulis tempus est, quo,

Ammianum (22, 8; p. 555. 541 Gron.), Diony- si velint, ip lupos, iterumque in eos qui fuere

sium (perieg. 848), Euripidem (Androm. 12603"

Ipli. Taur. 456), Maximum Tyrium (18, 7; T. I, septingenta decem] Plinius DCCXVII. Grotius

p. 281 Reisk.), Philostratum (heroic. p. 748), quos- margini adscripsit: »al. additur octo , al. octoginta. «

mutentur« ; ubi vide Vossium (p. 115).

que laudat Bachmannus (ad Lycophr. 188, p. 85), Nos cum Plinio dicimus: »ego incertam in hac ter

inprimis autem recentem doctissimi Roehleri de rarum parte mensuram arbitror.«

665

542 Martiani Capellae lib. VI. §. 66$.

- - --- ---

ALIA DIMENSIO EUROPAE A SEPTENTRIONE.

Si autem laevorsum post Riphaeos montes redeas per Oceani septemtrio

malis tractus, te denuo per Germaniae, Galliarumque, et Iberos populos in

Gaditanum ostium revocabis. Ariphaei quippe jam in Asia constituti parilem

Hyperboreis vitam degunt, cunctis gentibus venerandi, ut ad eos velut ad

quoddam asylum confugiant metuentes. Ultra hos Cimmerii et Amazones ad

Caspium mare, quod in confinio ortus aestivi Scythicum perrumpit oceanum.

Post prolixa terrarum et Hyrcania reperitur. Ceterum in Atlanticum littus

Oceani remeantes per Aquitaniam extremam extremaque Europae in Britanniam

revertuntur; quae insula jacet inter septemtrionem et occasum , longa millibus.

octingentis, lata trecentis. Circuitus tricies octies viginti quinque millia tenet.

In ultimo ejus silva Caledonia, insulaeque quamplures, inter quas Orchades

0ceani septentrionalis] Plinius (4, 15, 27):

»Exeundum deinde est, ut extera Europae dican

tur transgressisque Riphaeos montes littus Oceani

septentrionalis in laeva, donec perveniatur Gades,

legendum.«

.4riphaei] Solinus (17): altera in Aesia gens

ad initium orientis aestivi, ubi deficiunt Riphaeo

rum montium juga, Hyperboreis similes; dicunt

Aerimphaeos. Sacri habentur, attrectarique eos etiam

a ferocissimis nationibus nefas habetur. • Reiche

nauensis quoque codex Aerimphaei, vulgatam tamcn

servare malui, quia haud scio an ab ipsis Riphaeis

montibus addito a privativo nomen traxerint.

ortus aestivi] Sic scripsi ex emendatione Sal

masii (ad Solin. p. 209), quum in vulgatis cor

rupte legeretur ortum est ibi, quod fustra resti

- • .. •

tuere studuit Grotius corrigendo ubi. Et ortus qui

dem in codicibus exstare Salmasius testatur, reliqua

mutatio orthographiae tantum est. Ceterum recte

monet Salmasius Caspium mare non irrumpere Scy

tliicum oceanum , quod ex Solino noster quoque

hausit, sed erumpere e Scythico, laudatque Diony

sium (perieg. 47):

»4eórégoc aër' öÄiyoc uiv ätög rgope

gé6tatog &%Λων,

06t' àroxuóvátuevog xgovinc άλος εις Βo

géoeo

I{α6tim critèóéëégov &torrgoir6v%a%&66g.

Confer in universum Strabonem (11, p. 808 sequ.)

de ea opinione, quae Caspium nare cum septen

trionali Oceano conjungit, licet Macrobio teste (ad

somnium Scip. 2, 9) essent etiam nonnulli, qui

ei de Oceano ingressum negarent.

IBritannia] Haec et sequentia vel ex Plinio

(4, 16, 50) vel Solino (22) hausta, quibuseum

eonfer Dionysium (perieg. 868 sequ.) et Tacitum

(Agricola 10).

in ultimo ejus] Codices Reichenauensis et Darm

stattensis in vieimio; male.

Orchades] Solinus tres tantum Orchades ponit

contra omnium scriptorum sententiam, qui licet

inter se disci'epent, consentiunt tamen in numero

Martiani capellae lib. VI. §. 666. 545

quadraginta paene conjunctae; item Electrides, in quibus electrum gignitur;

sed ultima omnium Thyle ,' in qua solstitiali tempore continuus dies, bruma

lique mox perennis exigitur, ultra quam navigatione unius diei mare concretum

est. Sed infra confinis est Galliae Hispaniaeque, quibus, nisi oceani Atlantici

prohiberet irruptio, Africa misceretur. Nam Velonensis Baeticae civitas tri

ginta tribus millibus a Tingi oppido disparatur, quae colonia est Mauritaniae

Caesariensis. Hujus auctor oppidi Antaeus dicitur.

IDE. AFRICA.

Africa vero ac Libya dicta ab Afro Libe, Herculis filio. In confinio

est Elissos colonia, in qua regia Antaei luctamemque cum Hercule celebratur,

et Hesperidum horti; illic aestuarium flexuosum, quem draconem vigilem

longe majori. Plinius et Martianus quadraginta ; Antaeus] Hunc et Mela (1, 8) conditorem tra

Ptolemaeus fregi tgu&xovtoe, Isidorus viginti tres,

quarum duodecim desertae sunt, tredecim coluntur.

SAlmas. (ad Solin. p. 249) — Pro Orchades codex

Darmstattensis exhibet Orcades , quae usitatior scri

ptura est (Tacit. Agrie. 10. Eutrop. 7, 8); sed

Solini exemplum deserere nolui. Ceterum de illis

insulis peculiarem librum scripsit Thormodus Thof

faeus (Hauniae 1697 fol.), quem consulas.

confinis est] Nimirum Britannia, quam Tacitus

quoque (Agr. 10) in oceideutem Hispaniae obtendi

narrat, qua de opinione sane perversa confer Man

nertum (T. II, p. 9).

Pelonensis] Aliis Belom appellatur, ut et Pli

,i;o (5, 1) et Solino (24), cujus haec verba sunt:

„De Hispania est excursus in Libyam; nam Belone

progressos, quod Baeticae oppidum est, ultra in

terjacens fretum trium et triginta millium passuum

Tingi excipit Mauritaniae, nune colonia, sed cujus

primus auetor Antaeus fuit. a Ceterum Plinius tri

ginta tantum millium trajectum statuit.

dit. Paulo aliter rem narrat Plutarchus (in Sertorio

p. 872).

Libya] Quam incerta omnia sint de hujus no

minis origine, dissensus prodit scriptorum (Apol

lodor. 2, 1, 4. Solin. 24. Hygin. fab. 160). Le

etionem tamen apud nostrum corruptam esse So

lini comparatio ostendit: »quidam tamen Libyam a

Libye Epaphi filia, Africam autem ab Afro iibyis

Herculis filio potius dictam receperunt.« De Aefricae

nomine vide conjecturas in Journal Asiatique (1834

Mars; T. XIII, No. 78, p. 194 sequ.).

Elissos] Plinio Lixos, Solino Lix ; de reliquis

cum nostro conveniunt, neque probanda est lectio

regio pro regia , quam Grotius margini adseripsit.

Hesperidum horti] De situ eorum dubios nos

reliquerunt scriptorcs (IHesiod. tlieog. 218. Diodor.

4, 20. Apollodor. 2, 8, 11. Strabo 2, p. 125.

5, p. 150. 4, p. 185. 7, p. 299. 17, p. 856 et

858 Casaub. Plin. 8, 1 ab in. et 6, 31, 2G.

Lueret. 8, 55. Virg. Aen. 4, 484. Claudian. laud.

667

$44 Martiani Capellae lib. VI. §. 667.

rumor vetustatis allusit; nec longe mons Atlas de gremio cacumem proferens

arenarum. Hunc incolae Adirim vocant; is usque in confinia lunaris circuli

evectus ultra nubium potestatem , qui ab occasus parte littora prospectat

Oceani, nemorosus, fontibus scatens, sed rupibus infecundus; qua vero Africam

spectat, opimus omnis; arbores praeterea gignit cupresso similes, odore graves,

quae lanam obducunt instar serici pretiosam. Per diem silet, nocte et ignibus

micat, tibiis, fistula, cymbalis, tympanisque percrepat, Satyris Aegipanisque

bacchantibus. Ultra ipsum ad occasum littus per quadringenta nonaginta sex

millia, saltus feris Lybicis occupati; nec plurimum distant septem montes, qui

a parilitate cacuminis fratres sunt appellati; sed elephantorum pleni sunt,

ac ultra provinciam Tingitanam , cujus longitudo centum septuaginta millium

est. Item Siga oppidum e regione Malacam urbem Hispaniae contemplatur.

In littore quoque Carcenna, majusque oppidum Caesarea; item Icosium

Stil. 1, 282. Mela 5, 10, 4 et 18; p. 64. 68. önc, èv öë zaw£rn vij6og éréga- sic ;v &ro£&v.

Voss. Salmas. ad Solin. p. 572 sequ. Spanhem. ad

Callim. p. 669. Musgrav. ad Euripid. Hippol. 742

et Walkenaer. ad eund.).

Aedirim] Lege Dirim. Idem ex Solino monuit

Meursius. Gnot. — Sed Solini libri omnes Addi

rim vel Aedlerim. Error est ipsius Solini, qui Ad

flirimii unica voce in Plinio legit 'pro ad Dirim in

his verbis: »mox amnem quem vocant Fut, et ab

eo ad Dyrim — hoc enim nomen Atlanti esse eorum

lingua convenit— ducenta millia passuum. « In exem

plaribus Plinii manuscriptis etiam liodieque inveni

tur exaratum Abdirim aut Aeddirim. Straboni 4w;

gvg. SALMAs. (ad Solin. p. 508).— Atlantis ipsius

descriptionem vide apud Maximum Tyrium (8, 7;

p. 141 Reisk.).

nocte et ignibus] Haec ex Hannonis periplo ad

Atlantem translata esse videntur , licet illic de Ae

thiopiae potius ora sermo sit: έν δé zow;rq; vij6og

%v μεyáÀn, xai £v tij vj6q9 Áiuvn 9a%a66ο

tec íuégoec uèv oööév èpeógôuev ört u$ %r,v,

vvztóc óè aergoe te aeo22& xoeuiusvoe xoei poe

vjv αύλόν ηxoùoèv, xvu3&2oev te xoe rvgi

ztóvóv τάταyov, xoei xQavyjv uvgiav x. τ. λ.

Propius ad Hannonem accedit Mcla (5, 9; p. 65

Voss.); noster Plinium (8, 1) et Solinum (24)

potius sequitur.

-

Aegipanisque] De his fuse egit Vossius (ad

Melam p. 46). Clioros eorum describit Lucretius

(4, 884. seqn.). Vide et nostrum infra (§. 674).

septem montes] Septem fratrum monumenta ap

pellat Strabo (17, p. 827). Noster Solinum sequi.

tur (c. 28).

oppidum] Verbum est, quod perperam additur

in editis, non agnoscunt coiices Monacenses (A.

C), Reichenauensis, et Darmstattensis.

Careenna] Plinius Cartenna, sed variant: quo.

que lectione Carcenna. Nostro Grotius ad marginem

adscripsit » al. Carmenma« , similesque lectiones Wes.

- Martiani Capellae lib. VI. §. 668. 54$

aeque coloniam; item Rusconiae et Ruscurius, Saldae etiam , ceteraeque ci

vitates, atque Igilgili, Tubusuptu, et Husarus; flumen vero Ampsaga abest a

Caesarea trecentis viginti duobus millibus.

DE DUABUS MAURITANIIS.

Utriusque Mauritaniae longitudo decies quadraginta trium millium, la

titudo quadringentorum sexaginta septem. Ab Ampsaga Numidia est nomine

celebrata Numidae Nomades dicti, cujus in mediterraneis colonia Cirta,

et interius Sicca, atque Bulla regia; in ora vero littoris Hippo regius,

selingius (ad Itin. Ant. p. 14) in MSS. invenit Car

nennae vel Carnemmea, sed quod Cartennae inde

refingit, temere faetum arbitror.

Icosium] Sic recte jam Grotius scripserat ad

dicuntque codices nostri Monacenses (A. C) et Darm

stattensis; anteriores Ioeosium.

coloniam ] Forte colonia. Gnor. — Pariter et

supra provincia Tingitana legere malim quam ac

cusativo casu provinciam Tingitanam ; sed codiccs

nihil variant.

Ruscurius] Rusucurium Plinio, Ptolemaeo Pov

6οκάσαι. Gnor.

Tubusuptu] Deest haec civitas Martiano, sed

eontra MSS. fidem; sic enim illi: »ceteraeque ci

vitates atque Igilgitubusuptu« etc. Dederat'Capella

1giigeli, Tubusuptu. WesselNg. (ad Itiner. Ant.

p. 52).

Rusarus] Lege Rusazus. 'Pov6a£o$c Ptol.

Gnor.— Ita et Plinius (8, 2); in Itinerario An

tonini (p. 17 Wesseling) est Rusazis; sed invitis

eodicibus mutare nolo.

trecentis viginti] Sic etiam Plinii editio prin

ceps; nunc ducenta tantum legunt.

decies quadraginta trium] Plinius octingenta

triginta novem, quo facit id quod alias legitur decies

triginta octo. Scriptum fuit d. trec. trig. VIIII.

D valet quingenta : hoc illi fungi decies interpretati

sunt, quod non semel accidit. Grot. — Sed in Har

duiniana Plinii editione legitur: »decies triginta no

vem millia. « Alios legere decies triginta octo Gro

tius margini adscripsit.

Numidia] Lege et supple: » ab Ampsaga Nu

midia est Masinissae nomine celebrata. Numidae

Nomades dicti« cet. Confer cum Plinio lib. V. c. 5.

Ghot. — Ita legendum. Addit heic Solinus Numi

diae incolas • quamdiu errarunt pabulationibus vaga

bundis Nomadas fuisse dictos« ; ut ineptus est, vi

detur scntire Nomadas dictos, quum pabula vage

passimque sequerentur, postea Numidas, quasi Nu

midae et Nonmades diversa sint nomina. — Inductus

Plinii his verbis : »Numidae vero Nomades, a per

mutandis pabulis, mapalia sua, hoc est domus, plau

stris circumferentes. « Graecum est Nößuxóéç, La

tinum ex eo parum detortum Numidae, ut Ioezro6ec

Japides; sic ögöpoeöec, cameli, dromidae et dro

medae dicti. SALMAs. (ad Solin. p. 509). — Invitis

codicibus nihil mutare ausus sum.

Bulla regia] Ptolemaeus ßov%oegioe. Lege

8ov%Λαρήyicz. Grot.— Vide Manuertum (T. X,

P. 2, p. 514).

669

09

¡346 Martiani Capellae lib. VI. §. 669.

ac Tabraca. Interius Zeugitana regio, quae proprie vocatur Africa, habet

hace tria proraontoria, Apollinis adversum Sardinian! , Mercurii rcspectans

Siciliam , quae in altum procurrentia duos efficiunt sinus ab Hippone Diarrhyto.

Deinde Promontorium Apollinis, ct in alio sinu Utica Catonis morte memo

randa, flumen Bagrada, ac propinqua Carthago, inclila pridem armis, nunc

felicitate reverenda; demum Maxula, Carpi, Messua, Clypeaque in promon

torio Mercurii; item Curubis, Neapolis.

Tabraca] MS. Tabracha, ex PKnio. GnoT. —

Vulgo enim Tabrachia. Sed Plinius Iiabct Tabraca

adstipulanturquc codices Darmstattcnsis et Monacensis

(C), practcrcaque quos Wessclingius (ad

Itin. Ant. p. 21) Tabracca legere auctor est, quem

vide. In Itinerario est Thahraca.

quae proprie] Plinius (3, 4, 3): » Zeugitana

regio, ef quae proprie vocctur Africa est.« Mela

(1, 4): »Proxima Nilo provincia quam Cyrcnas vocant,

deinde eui totius regionis vocabulo cognomen

inditum est Africa; cetera IVumidae ac Mauri tenent

«, et alio loco (1, 7): » Africa propria a Meleagrino

promontorio ad aras Philaenorum. « Addc

Salmasium (ad Solio, p. 318).

tria promontorio] Eorum pvimum incertain Mar

tiani an librariorum incuria excedit, Candidum; ñe

que enim substituendum esse pro altero Apollinis,

quae Grotii scntentia esse videtur, apparet ex Plinio,

quern Martianus scqiiitnr: »Tria promontoria,

Candidum, mox Apollinis adversum Sardiniae, Mer

curii adversnm Siciliae, in altum procurrentia dnos

efficiunt sinus, Ilipponensem proximnm ab oppido

quod Hipponem dirutum vocant, Diarrbytum a Graeds

dictum propter aqnarum irrigua, eui finitimum

Theudalis immnne oppidum Iongins a Ii tore ; dein

Promontorium Apollinis, et in altero sinn Utica»;

unde simul vcrisimilc fit ctiam ante »ab Hipponc«

excidisse Hipponensem. In codieibus nihil subsidii.

Bagrada] Sic scripsi e lectione a Grotio in

margine notata pro Bragada, quod in editis erat,

siquidem illud nomen apud reliquos oinncs cxstal

(Strab. 17, p. 832 Casaub. Polyb. 1, 74. Ptolein.

4, 6 et G, 4. Ammian. Marcell. 23).

felicitate] Pariter infra (§. 990) beatam apcllat,

ut Appulcjus (florid. 4, 20; p. 98 Oudend.) »provinciae

magistram venerabilcm, Africae Musam coo

les tem, Camoenam togatorum«, Solinus autem (27,

11) »alterum post urbem Romain terrarum dectis«,

ncque Ausonius (de claris urb. 2) cum Constantinopoli

earn comparare recnsat. Mela (I, 7): »nunc

populi Romani colonia, oliin imperii ejus pert in ax

aemula; jam qiiidcm iterum opulenta, ctiam nunc

tarnen priorum excídio rentra quam ope praesentium

clarior.« Felicis cognomen in numis efiam gent

(Bandur. num. II, 158. C29. Occus. et Me dio b.

p. 360. Seguin, num. 43. 146. Spanbcm. num. I,

p. 336 f. П, p. 443. Confer, et Cuper. de elephant,

in Salcngrii thes. novo Ш, p. 166).

Messua] Ptolcmacus vióova. Grot. — Plinius

Misua, quam ipsam Icctioncm Grotius quoque in

margine cuota vit, sed viilgatam tuentur códices

Darmstattcnsis ct Monaccnsis prior, ñeque répug

nât alter, qui corrupte babet Carpime sua.

Martiani Capellae lib. VI. §. 670. 547

DE SECUNDO SINÜ AFRICAE.

Мох alia distinctio: Libyphoenices vocantur, qui Byzacium incolunt, 670

quae regio ducentis quinquaginta millibus passuum cireuitur-, cujus satio cen

tesimo messis incremento foeneratur. Hie oppida Puppup, Adrumetus, Leptis,

Ruspae, Tapsus, Thenae, Macomades, Tacape, Sabrata contingens Syrtim

minorem, ad quam Numidae, et Africae ab Ampsaga longitudo sunt millia

quingenta octoginta, latitudo ducenta.

DE TERTIO SINU.

Tertius sinus dividitur in geminos duarum Syrtium recessus, vadoso 671

ас reciproco mari; sed minor Syrtis a Carthagine abest trecentis millibus; ad

majorem vero per deserta pergitur, quae serpentibus divcrsis ac feris habitantur.

Post haec Garamantes, super hos fuere Psylli. In deflexu civitas

distinctio] Lego et distinguo: »Mox alia di

stinctio: Libit Phoenices vocantur « ex Plin. Grot.

— Vulgo cnim: »mox alia distinctio Libyae. Phoe

nices vocantur «; sed Plinius (3, 5, 3): »mox Afri

cae ipsius alia distinctio. Libyphoenices vocantur

qui Byzacium incolunt. Ita appellatnr regio CCL

mill. pass, per circnitnm, fertilitatis eximiac, cum

centesima frnge agricolis foenus reddente terra«,

undc ct Byzacium restituí, códice Moiiacensi (С)

adslipulante. Confer Salmasium (ad Solin. p. 320 f.),

Casauhonnm (ad Strabon. p. 36), Barthium (in advcrs.

p. 223), et Drakcnborchium (ad SiHam p. 461).

Puppup] In rcliquis Putput habetur. Infra vict

cognominc ab An tonino cense tur, at Martiano inter

oppida recenscturj — quae nomina cum reliquia

quum cx -Plinii descriptione decerpta eint, ipse

Puppup adjecit. Subita (ad Itincr. Ant. p. 32Wess.)

— Adde Manncrtnm (T. X, P. 2, p. 247).

Adrumetus] Plinius Adrumentum; Ptolcmaeus

àdoVfiïTOÇ. Grot. — Salluetias (Jug. 19) »Hadrumetum

et Leptim* jungit.

Thenae] Thaeae, îta ct alii. Ptolemaeus -&èaiveti

Valval. Grot. — Monaeensis nnus (A) Tenaea,

alter (G) Tenea, sed nos Pliníum scqnimur.

Sabrata] Ita Plinius. Ptolemaeus lib. 4 Óáßa-&

Qa. Grot. — Plura dabit Surila (ad Itinerar.

Ant. p. 61 Wessel.).

Garamantes] Vide Lucianum (in Dipsad. T. 8,

p. 159 Bip.), et quos Elmenborstius (in Arnob.

p. 173) laudat Strabonem, Plinium, Melam, Solinum,

nostrumque paulo inferiue (§. 674).

Psylli] Monaccnscs (A. C) Spylli, edit! Psyllii;

sed absque dubio Psylli intelligent!! (Salmas, ad

Solin. p. 186), de qnibue Elmenborstius (ad Arnob.

p. 80) multos excitat scriptores, quibus adde Pli

nium (7, 2, 2), Aclianum (hist animal. 16, 27

ct 28), ct Gellium (16, 11). . .

69 *

672

—— — --- - - - -

-

-

- - - - - ~~

848

Oeensis, et Leptis magna. Iude Syrtis major, circuitus sexcentorum viginti

Martiani Capellae lib. VI. §. 671.

quinque millium. Tunc Cyrenaica regio, eadem est Pentapolitana, Ammonis

oraculo memorata, quod a Cyrenis abest: quadringentis millibus passuum. Urbes

maximae ibi quinque , Berenice, Arsinoe, Ptolemaida, Apollonia, ipsaque

Cyrene. Berenice autem in extremo Syrtis cornu, ubi Hesperidum horti,

fluvius Lethon, Lucus sacer , abest. a Lepti trecentis septuaginta quinque

millibus; ab ea Arsinoe quadraginta tribus, et deinceps Ptolemais viginti duobus,

proculque Catabathmon et Marmarides, et in ora Syrtis Nasamones; deinde

Mareotis, Maretouium; inde Apis Aegypti locus, a quo Paraetonium in sexa

ginta duobus millibus, inde Alexandriam ducenta millia. Totius autem Africae

a mari Atlantico longitudo cum inferiore Aegypto tricies quadraginta millia,

ab Oceano ad Carthaginem magnam undecies millies; ab ea ad Canopum Nili

proximum ostium sexdecies millies octuaginta octo millia.

Oeensis] Sic Plinius (8, 5, 4), cui adstipula

tur codex Reichenauensis; vulgo 0eensis.

Cyrenaica] Ex Plinio (8, 8, 8): »Cyrenaica

eadem Pentapolitana regio illustratur Hammonis ora

culo« cet., unde vide ne est apud nostrum tollen

dum vel in et mutandum sit. De Ammonis oraculo

plura Strabo (1, p. 49. 86; 17, p. 815. 838

Casaub.).

Ptolemaida] Pro Ptolemais. Sic Persila pro

Persis, Chalcida pro Clialcis, vide infra Trito

nida. Gnot.— Atque supra (§. 51 et 550).

Maretonium] An Parethonium? Gnot.—Turba

tum esse aliquid certum est, Maretomium enim op

pidum non exstat; Martiani tamen ipsius magis

quam librariorum culpa esse videtur. Mareae et

Apidis in confinio Libyae mentionem fecit etiam

Herodotus (2, 18).

sexaginta duobus] In quibusdam codicibus Pli

nianis duodecim. Nota quinquagenarii addita dem

tave dissidium facit. Grot. — Plinius (8, 6, 6);

»Mensura a Catabathmo ad Paraetonium octoginta

sex millia passuum. In eo tractu Apis interest ,

nobilis religione Aegypti locus. Ab eo Paraclo

nium sexaginta duo millia passuum a, unde Parae

tonium scripsi pro IParethonium , quod librariis or

thograpliiae nesciis debetur ; Strabo (17, p. 798),

IIagoeitoevuov vel rectius IIagoeutévuov (vide Dor

villium ad Chariton. p. 526).

Aelexandriam ducenta] Plinius centum. Legen

dum autem liic Aelexandriam pro 4lexandrina.

Grot. — 4lexandrina enim Grotius edidit, ante

riores Aelexandria , omissa videlicet lineola in ex

trema litera, quae m significaret. Ceterum apud

Plininm dudum ducenta legitur.

tricies quadraginta] Plinius ex Agrippa tradit

LXXXV mill. pass. GnoT. — Corrupta lectio du

dum apud Plinium (8, 6, '6) correcta est, cujus

haec omnia ita jam leguntur : »Agrippa totius Afri

cae a mari Atlantico cum iuferiori Aegypto tricies

centena et quadraginta mill. pass. longitudincm;

Polybius et Eratosthenes diligentissimi existimati ab

Oceano ad Carthaginem magnam undecies centena

Martiani Capellae lib. VI. §. 675. 549

IDE INTERIORI AETRICA.

Interior autem Africa ad meridiem versus intervenientibus desertis habet

Leucaethiopas, Nigritas, et ceteros monstruosae novitatis, post quos solitudines

fugiendae; ad orientem versus fluvius Niger, ejus cujus Nilus naturae est

prorsus. Inter solitudines degunt Atlantes, qui neque ulla inter se nomina

habent, et Soli imprecantur, quod eos cum messibus semper amburat.

Troglodytae in specubus nunquam somniare videntur. manent, vescunturque

Hi

serpentibus, striduntque potius quam loquuntur. Garamantes vnlgo feminis

sine matrimonio sociantur.

imbelles, externis nunquam miscentur.

mill. pass., ab ea Canopicum Nili proximum ostium

quindecies centena et viginti octo M. pass. fecerunt.

Inde qui volet nostrum emendet; codices niliil va

riant, nisi quod Darmstattensis tricies male omittit.

Canopum] Quinctilianus (1, 8, 843 pag. 95

Spald.): » Cicero Canopitarum exercitum dicit, ipsi

Canobom vocant. « Sed constantem codicum scriptu

ram et hic et postea retinui.

Leucaethiopas] Ita Reichenauensis codex. In

editis male Leucas Aethiopes. Ptolemaeus etiam

Aevxoetíorreg, Plinius (3, 8, 8) Leucaethiopes;

Pomponius Mela (1, 4; p. 6 Voss.) Leucoaethiopes.

monstruosae] Quae hoc capite monstra narran

tur, pariter et Plinius (8, 8, 8) et Mela (1, 8)

tradunt, ut Solinum (51) taceam, qui aeque atque

noster Plinium tantum exscripsit; sed Plinius ipse

sua e Mela habere videtur, cujus auctores ignora

mus ; apud IIerodotum enim (4, 168 sequ.) minima

tantum eorum pars legitur.

Soli imprecantur] Haec ut cetera de Atlantibus

ex Herodoti fontibus derivata sunt (4, 184), ubi

quod nunc legitur Aroegoevtec, ex Salmasii demum

conjectura (ad Solin. p. 294) invectum est; codices

Augilae inferos colunt. Gamphasantes nudi ct

Blemmyae sine capite sunt, atque os

enim inveterato mendo habent "AtXccvreç, unde

Melae et Plinii error explicatur, qui in unam gen

tem conferunt, quae de duabus Herodotus narra

vit (adde Saalium ad Ithiani Benaei quae super

sunt, Bonnae 1851, p. 80). Ceterum eadem sine

gentis nomine narrat Strabo (17, p. 822): t&5v òè

aergóc tí öuc.zezoevuêvm τινάς και ά%&ov vopui

Οovtoet* où ye xai töv jj2uov ëz9æigetv, xcci

×ακός λέyevv ëzreuódv aegoci6a6uv övi6zovta,

a$c xaiovta xaì ro2epoévtoe oewitoig: sicut et

Silius (2, 60) Cyrenenses » iniquo Sole calentes«

appellavit.

Gamphasantes] Restitui anteriorum editionum

lectionem, quacum et Mela , Plinius, Solinus con

veniunt; apud alios haec gens omnino non com

memoratur. Grotius edidit Camphasantes , margini

apposuit Campasantes, quod et codices Monacenses

(A. C) habent, Reichenauensis Capasantes.

Blemmyae] Sic scripsi ex Mela et Plinio pro

Blemiae, quod orthograpliiae tantum mendum erat.

Graece enim B2£uuvec sive B2epu$ci, quod liaud

scio an ex verbis ß2£:rtoe et μύω derivandum sit.

Dionysius (perieg. 220):

674

550 Martiani Capellae lib. VI. §. 674.

676

--- --- - - - --- ---=--—--—======—

et oculos in pectore gerunt. Satyri hominum nihil habent nisi faciem. Ae

gipanes quales pinguntur exsistunt. Himantopodes debilitate pedum serpunt

potius quam incedunt. Pharusi comites Herculis fuere; post hos finis est Africae.

DE AEGYPTO QUAE EST ASIAE CAPUT.

Aegyptus dehinc, hoc est Asiae caput; quae , una ab ostio Canopi

ad ostium Ponti habet vicies sexies centum quadraginta tria passuum , ab ore

autem Ponti ad os Maeotis sexdecies centena septuaginta quinque millia pas

suum. Verum Aegyptus introrsum ad meridiem tendit, donec a tergo Aethiopes

obversentur, cujus inferiorem situm Nilus dextra laevaque divisus amplectitur,

ut Aegyptum Nili possis insulam vocitare. Nam ab ambitu circumfluentis

amnis etiam Delta literae figuram creditur detinere; sed a principio fissurae

ipsius fluvialis ad Canopicum ostium millia centum quadraginta sex. Summa

autem ejus pars contermina Acthiopiae oppidorum multas praefecturas habet,

•T>v 7rágog ai%c«2£ωv BΔεμέωv ävëzov6a

×oAeajvoet.

Quae fabulose noster tradit, mittimus; mirabilem

tamen eorum visum fuisse Flavius quoque Vopiseus

(in Probo H7, p. 658 Obr.) testatur, qui Probnm

imperatorem eos subegisse captivosque Romam trans

missos stupenti populo ostendisse narrat. Confer et

Zosimum (1, 71).

Pharusi] Mela Pharusii. Gnor.— Codex Darm

stattensis male Frausi. Ceterum conferendus Sal

lustius (Jugurtli. 18): »Sed postquam in IIispania

Hercules, sicut Afri putant, interiit, exercitus ejus

compositus ex variis gentibus amisso duce brevi

dilabitur. Ex eo numero Medi, Persae, et Arme

nii, navibus in Africam transvecti, proxumos nostro

mari locos oceupavere. Hi paulatim per connubia

Gaetulos secum miscuere« cet.

Aesiae caput] Hoc est principium, qua in re

Plinium sequitur, cujus liaec verba sunt (8, 9, 9):

» Adhaeret Asia, quam patere a Canopico ostio ad

Ponti ostium Timotheus vicies sexies centena et

triginta novem millia passuum tradidit, ab ore autem

Ponti ad os Maeotis Eratosthenes sedecies centena

et quadraginta quinque millia passuum •, numerorum

tantum aliqua diversitate, quae a eodicum auctori

tate pendet ; nostri nihil variant, nisi quod pro

quadraginta tria Grotius margini adseripsit triginta

octo apud alios legi. Ceterum Aegyptus utrum Asiae

an Africae esset, jam Herodoti (4, 59. 41) ambi

guum judicium est; quibus quum plerique Niluin

confinum darent (vide ad §. 626), prouti Canopi

cum vel Pelusioticum ejus ostium spectaretur, an

ceps inter utramque haerebat (conf. et Herodot. 2,

16 eum nota Baelirii).

Delta] Herodotus (2, 18), Plinius (8, 9, 9),

Strabo 18, p. 701. 16, p. 768. 17, p. 788. 80i.

818 Casaub.), Ptolemaeus (4, 8), Ammianns (22,

15; p.564 Gronov.), Mela (1, 9, 6; p. 12 Voss.).

Martiani Capellae lib. VI. §. 676. $

quas Nomos vocant, inter quas Menelaitem Alexandriae regionem , item

Libyae Mareotim. Heracleopolis autem iusula Nili est, in qua oppida Herculis,

Arsinoita et Memphita, quae ad summum Delta perveniunt. Nilus autem

ipse incertis ortus fontibus creditur, quum Juba rex eum a monte inferioris

Mauritaniae de lacu Nilide oriri significet, quod animalibus iisdem et argu

mentis feturae parilis approbatur. In omni autem Delta Nili oppida ducenta

quinquaginta fuisse Artemidorus attestatur. In littore tamen Aegyptii maris

praestantior urbium Alexandria constituta, ab Alexandro Magno condita, a

Canopico ostio in duodecim millibus passuum juxta Mareotim lacum , qui

complures insulas habet trajectusque quadringentos, cujus tam longitudo quam

Unde ultra Pelu

siacum ostium Arabia est, ad Rubrum pertinens mare, quod Erythraeum ab

etiam latitudo centena quiriquagena millia passuum tenent.

Erythra rege Persei et Andromedae filio vocitatum, a colore etiam dictum

Rubrum ; nam fons est in littore, quem quum greges biberint, in rubrum

colorem incipiunt mutare lanas; hujus maris oppidum Arsinoe.

Menelaitem] Sic seripsi codices secutus Darm

stattensem, Reichenauensem, et Monacensem (C);

vulgo inepte Menala , item Ala, item Alexandriae.

Reliquos enim quos Plinius enumerat Nomos omisit

noster, extrema tantum recepit, quae apud Plinium

ita sonant: »Menelaiten Alexandriae regione; item Li

hyae Mareotis; latius tamen corrigendo progredinolui.

oppida Herculis] Vereor ne hic quoque Pli

ninm male intellexerit, cujus haec verba sunt:

„Heracleopolites (scil. Nomus) est in insula Nili,

longa passuum quinquaginta millia, in qua et op

piaum Herculis appellatum. Arsinoitae duo sunt;

hi et Memphites ad summum Delta perveniunt.«

incertis fontibus] Sic Herodotus (2, 54), Dio

aorus (1, 32), Claudianus (Idyll. 4, 10):

„Fluctibus ignotis nostrum procurrit in orbem

Secreto de fonte cadens, qui semper inani

Quaerendus ratione latet nec contigit ulli.*

Varias antiqnorum opiniones collegitLetronne (Journ.

d. Sav. 1851).

Nilide] Sic codices Reichenauensis, Darmstat

tensis, Monacenses (A. C) pro corrupto in editis

nomine Hilide, quod ex similitudine literarum li

et N natum (palaeogr. erit. III, p. 205); eadem

apud Plinium quoque (8, 9, 10) lectionis varietas.

pertinens] Pro pertingens in editis praebent co

dices Monacenses (A. C), Darmstattensis, aliique

(Oudend. ad Appul. T. 2, p. 268); Plinius prae

terea (8, 11, 12), Solinus (55), et Mea (1, 10).

Persei] Correxi quod in editis erat Persae, au

ctoritate non solum codicum Monacensis (C) et

Darmstattensis, sed etiam Solini (35) et Photii

(280, e. 5; p. 1525).

rubrum colorem] Eandem fabulam Solinus (53)

tradiderat post Ctesiam apud Strabonem (16, p. 7G5. .

779 Casaub.).

Martiani Capellae lib. VI. §. 678.

DE ARABIA ET SYRIA.

678 Verum Arabia tenditur usque ad odoriferam ac divitem terram, sed

juxta est Syria multis distincta nominibus. Nam ct Palaestina est, qua contingit

Arabiam, et Judaea, et Phoenicia, et quantum interior habetur Da

mascene, in meridiem vergens Babylonia; ex eadem Mesopotamia inter Euphraten

et Tigrin; qua vero transit Taurum montem, Sophene, citra vero

etiam Commagene, et ultra Armeniam Adiabene, Assyria ante dicta; et ubi

Ciliciam attingit, Antiochia. Longitudo ejus inter Ciliciam et Arabiam quadringentorum

septuaginta millium passuum est; latitudo autem a Selcucia ad

679 oppidum Euphratis Zeugma centum septuaginta quinqué millium passuum. Ostracinc

Arabia finit ur, a Pelusio sexaginta sex miUibus passuum. Apollonia

Palaestinae per centum octuaginta octo millia passuum proccdens, supra Idudivitem

terram] Quid sibi vclit, ex Plinio (5, 12, 13) conveniretj Tulgo quingenta viginti, fa

ll, 12) apparcbit: »Ultra Pelusiacum Arabia est cíli crrore DXX pro CLXX.

ad Rubrum mare pertinent ct odoriferam illam ac

divitem ct bcatac coguominc insulano. « Confer Straboncm

(16, p. 778) ct Diodorum (5, 46. 47).

qua contingit] Ita codex Grotianns, vulgo quae.

Sophene] Quidam codices Sophonc, male. Lucanus

:

»Et dedita sacris

Incerti Judaea dei, mollisque Sophene.*

Grot. — Vide ibi Cortium (ad Pbars. 2, 593}

p. 286 Wcbcri).

Zeugma] In edilis Zeuma, sed contra rcliquorum

scriptorum ipsiusque originationis auctoritatem,

quae a fluvio ponte júnelo, iÇevyfiévcù , du eta

est. Confer Plutarcbnm (in Crasso p. 554. 561),

Straboncm (14, p. 664; 16, p. 736 Casaub.),

Florum (3, 11), et quos laudat Ilarduiiius (ad

Pliniam 5, 24, 21).

centum septuaginta] Rcrocavi lectionem a Grotio

in margine notatam, nt ooster cum Plinio (5,

Ostracine] In Plinii loco interpungendo liallucinatus

est DIartianus. Sic enim distinxit: »a Pelu

sio Cbabriac castra, Casins mons, delubrum Jovis

Casii, tumulus magni Pompeji; Ostracine Ara

bia íinitur a Pelusio LXV millibus passuum. « Quan

tum ad rem attinet, certe verum est juxta Plinii

sentcntiam, finiri Arabiam Ostracine et ab ca in

cinere Idumacam. Dicit Arabiam finiri a Pelusio

sexaginta sex millibus passuum, ita enim legendi:»

ex Martiano; mox Idumacam incipere. Atqui tot

sunt millia passuum a Pelusio ad Ostracincn. Itinerarium:

Ostracina Cassinm XXYL

Pcntascboenon XX.

Pelusium XX.

Ergo a Pelusio ad Ostracinen Arabia erat, ab Ostracine

Idumaca. Salmas, (ad Solin. p. 569). — Rccte

omnia; sed ballucinationem Martiani non video.

octuaginta octo] Plinius uovem. Grot. —- Scd

Martiani Capellae lib. VI. §. 679.

macam et Samariam Judaea longe lateque funditur. Pars ejus Syriaö juncta

. Galilaca vocatur, a ceteris ejus partibus Jordane arañe discreta, qui fluvius

oritur de fonte Paneade. Secunda elatio Judaeao ab Hierosolyrnis, in quo

latere est funs Callirrhoe; ab occidente Esseni, qui sine concubitu et cunctis

cupiditatibus vivunt. Hinc aliquanto interius Masada castellum, in quo Judaeae

finis est. Jungitur Dccapolis, dicta a numero civitatum. Redeuntibus 680

ad oram Phoeniciac colonia Ptolemais; a tergo Libanus et Antilibanus montes,

et interjacentibus campis Bargilus item nions sedet. Item Syria desinente inter oppida

Phoeniciac Antiochia, quae Oronte amne dividitur; super earn mons nomine

Casius, cujus altitudo quarta vigilia Solem per tencbras videt. In Syria fluvius 681

Euphrates nascitur a monte qui vocatur Capotes; ibi quoque Marsyas alius

baec minima difficultas; totas locus raiscrc mutilus.

Plinius (5, 14, 13): »Inde Apollonia, Stratonis tur

ns, eadem Caesarea . . . finis Palacstines GLXXXIX

mill. pass, a confiólo Arabiae, deindc Pboenice « etc.

Corruptionis culpam quis sus lineal, baud facile dc»

Paneade] Josepbus Pannium appellat Aliis

Pttnneus dicitur. Cum Capella est Plinius. Grot.

Callirrhoe] Meminit et Josepbus. Grot.

Esseni] Iidem qui ab aliis Essaei appellantur

(Plin. 5, 17, 15. Solin. 35. Philo in op. p. 876

ct ap. Euseb. in praep. ev. 8, 4. 11. Porphyr, de

abstiii. 4, 11; p. 333 Rhoer. sequ.).

Masada] Sic et Solinus (15 f.): »Judaeae ter

minus Massada castellum«, quod tarnen rccte monet

Salmasius (p. 616) ex Plinii verbis (5, 17, 15)

non sequi: »inde Masada castellum in rape et Ipsum

hand proeul Asphaltite; et hactenus Judaea est«

mm sedet] Forte mons se edit. Grot. — Nihil

corrigendum; ita Silius (12, 62): » Campo Piola

sedet. «

Casius ] MS. et Plinius Cassius ct ¡ta orones

auctores. Grot. — Pieecio quos dicat, nisi forte

Euscbium (praep. evang. 2, 2; p. 60); apud reli

ques enim, Herodotum, Strabonem, Plinium, ct

hujus ct cognominis in Aegypti finibus positi шоп-

tie nomen ita seribitur ut nos exhihuimus, Cenferendus

inprimis Ammianus Marcellinus (22, 14)<

■ Cäsium montem adscendit nemorosum et tereti

ambitu in sublime porree tum, unde secuodis galli»

ciniis vidctur primo Solls exortus«, ubi plura Va

lerius (p. 359 ed. Gronov.); et Solinus (36): л In

Seleiicia alter Casius mons est, Antiocbiae propinquus,

cujas e vértice vigilia adbuc quarta con.

epicitur globus Solls, et brevi corporis circumactu,

radiis caliginem dissipant ¡bus, illibc nox, bic dies

ccrnitur; talis с Casio specula est, ut lucem prius

«ideaa, quam auspicetur dies.«

Euphrates] De ejus cursu vide Strabonem (2,

p. 89 Casaub.), Polybium (9, 35; p. 797 sequ.),

Plinium (5, 34), et Pomponium Melam (3, 8). Ceterum

delevi inscriptionem, quae in editis erat:

»de Eophrate magno fluvio«, quia in transeursv

tantum inter cetera hunc quoque Martianus tangit,

multaque sequuatur, quae ad cum non pertincant.

Capotes] Ita codices Rciehcnauensis, Darmstat-

70

$4" Martiani Capellae lib. VI. §. 681.

682

amnis; inter Syriam et Parthiam oppidum Palmyra, moxque Euphrates fluvius,

cujus decem dierum navigatione in ipsam Seleuciam Parthorum urbem maxi

mam pervenitur. Sed scissus Euphrates laevorsum in Mesopotamiam vadit

et Tigridi infunditur, dextro autem meatu Babyloniam petit, quae Chaldaeae

caput est. Sed redeundum ad oram Syriae, cui confinis est Cilicia, in qua

oppidum Veneris, et Cypros insula, fluviusque Paradisus. Ciliciae Pamphylia

sociatur, cujus ultima Phaselis; dehincque Lycaonia in Asiaticam jurisdictio

nem versa, quae ab illa parte, qua Galatiae contermina est, habet civitates

quatuordecim. Verum Pamphyliae juncta Lycia, a qua incipit mons Taurus,

paene mediatenus orbis conscius, quem peragraret, nisi maria restitissent;

qui aliquando flexuosus evadit, et in Riphaeorum montium juga sub nominum

diversitate protenditur. Nam inter cetera nomina idem Niphates est, Cauca

sus, et Sarpedon; Portarum etiam nomine censetur, et alibi Armeniae, alibi

tensis, et Monacenses (A. C), atque etiam Plinius

(3, 94, 20); vulgo Capodes.

Marsyas] Plinius: » a Samosatis autem, latere

syriae, Marsyas amnis influit.« Vide Mannertum

(T. vi, P. 1, p. 807).

et Parthiam] Plinius: »Palmyra urbs nobilis

situ, divitiis soli et aquis amoenis, vasto ambitu

privata sorte inter duo imperia summa Romanorum

parthorumque — abest a Seleucia Parthorum, quae

voeatur ad Tigrin, CCCXXXVIII mill. passuum,

a proximo vero Syriae littore coeIII millibus. «

Paradisus] Alii tamen urbem apud Libanum

montem esse ajunt, non fluvium, inter quos Pli

nius. Grot. — Ne credas. Ille enim (8, 27, 22)

Paradisum inter fluvios refert.

mediatenus] Nimis auget Martianus quae dixerat

Plinius (8, 27, 27): »mediamque distraliens Asiam,

nisi opprimenti terras occurrerent maria. « Pro con

scius parum aberam quin revocarem, quod in mar

ginem Grotius rejecit, constitutus, nisi in mentem

veniret Martianum perperam intellexisse quod apud

Plinium est »innumerarum gentium arbiter. •

nominum diversitate] Vide et Dionysium (perieg.

647):

»08 puév èvrayvvaioev μίαν άλλακεν, άλλ'

év éxè6tm

Oövooe' ézet 6rgoqoe^uyyv* τά δ'èv xeivou6a

pué%ovto

Avögoe6tv, où xct& zögov öuoäguov o?xov

é%&vzo. a

Niphatem] Vide Servium ad illud Virgilii:

•4ddam urbes aesiae domitas pulsumque Nipla

- tem«

et Strabonem lib. II. Gnot. — Male Grotius Ny

phatem et Niphalem , quae correxi e Plinio (8,

27, 27) et Virgilio (georg. 5, 50). Monacenses (A.

C) Nifates.

Portarum] Omisit Cilicias , quae proprio no

mine Tauri pylae vocantur a Cicerone (ad Att. 5,

20). Confer Cellarium (T. II, p. 262).

Martiani Capellae lib. VI. §. 685. $$$

Caspiae; et idem Hyrcanius, Coraxicus, Scythicus, Ceraumius appellatur.

In Lycia alius mons : Chimaera, noctibus flagraps. Haec habuit oppida sep

tuaginta; nunc triginta sex sunt. Telmesus oppidum dicitur, quo finitur.

Hinc Asiaticum sive Carpathium mare, et quae proprie vocatur Asia, cui

ab oriente Phrygia et Lycaonia, a septentrione Paphlagonia est. Hujus lon

gitudo quadringentis septuaginta millibus passuum, latitudo trecentis. . Armenia

altera ab oriente, a septentrione Pontica. In proximo Caria est, mox Ionia;

ultra eam Aeolis, media Doride. In Phrygia Celaene antea, in Apameam

commutata; illic Marsyas et natus et occidit et fluvio nomen dedit et cum

Apolline decertavit; denique pars ejus Aulocreme vocitatur, unde Maeander

amnis exoritur.

DE PHRYGIA PROVINCIA.

Phrygia Troadi imminet, ab aquilone Galatia est, a meridie Lycaonia

Hyrcanius] Lege Hyrcanum. Gnot. — Plinius

nostrum tuetur.

mons Chimaera] Conferendi praeter geographos

Isidorus (etym. 14, 5, 46) et Servius ad Virgilii

versum (Aen. 6, 288):

— — •flammisque armata Chimaera* : .

~Revera mons est Lyciae, cujus hodieque ardet

cacumen, juxta quod sunt leones3 media autem

pascua sunt, quae capris abundant; ima vero mon

tis serpentibus plena.« Plura dabit Cellarius (II,

p. 117).

Celaene] Lege Celoene ex MS. et Plinio. Vide

Strabonem* lib. XII. Sosibius:

~Oö9' oi H(€^avvai zroergic ágyeloe frö2uc

Miöov y£govtog öczuc ét' £xóv övov

"Hvoe66e. « — —

Gnor. — Vulgo enim Celene; restitui Celaene,

quae orthographiae tantum mutatio erat. De ipsa

urbe confer Livium (58, 13): »Celaenae urbs ca

put quondam Phrygiae fuit; migratum inde haud

procul veteribus Celaenis, uovaeque urbi Apameae

nomen inditum ab Apamea sorore Selenci regis.

Et Marsyas amnis haud procul a Maeandri fontibus

oriens in Maeandrum cadit, famaque ita tenet Ce

laenis Marsyam cum Apolline tibiarum eantu cer

tasse. Maeander ex arce summa Celaenarum ortus

media urbe decurrens per Caras primum dein Jo

nas in sinnm maris editur « ; et quos laudat Casaubo

nus (ad Strabonem 12, p. 577). Ceterum Celae

narum noihen postmodo quoque durasse ostendit

Dionis Chrysostomi oratio ibidem habita (58, p. 429

sequ. Morell.).

Aepameam] 'Aw&pueua Straboni. Gnot. — Male

apud Martianum et in anterioribns Solini editioni

bus scribitur Aepamaea. Graece est Arrápueua, La

tine Aeamia. Libri Pliniani vocant Apamiam.SAL

mas. (ad Solin. p. 826). — Sic et Ammianus (25

p. 270 Lindenbr.), sed malui Aepameam seribere,

quae orthographiae tantum mutatio erat.

70 *

$6 Martiani Capellae lib. VI. §. 686.

i giam Cariamque dispescit.

687

et Pisidiae Mygdoniae confinis est, ab oriente Lyciae, a septentrione Mysiae

et Cariae. Dehinc Tmolus qroco florens, amnisque Pactolus. Ioniae Miletos

caput. Ibi etiam Colophqn, oraculo Clarii Apollinis celebrata.

principium Sipylus; Smyrna etiam Homero motissima, quam circumfluit Meles

fluvius; nam Smyrnaeos campos Hermus intersecat, qui ortus Dorylao Phry

Juxta Ilium sepulcrum Memnonis jacet. Supra

Maeoniae

Troadem in mediterraneo Teutrania Cayco flumine alluitur. Ibi inter omnes

Asiae civitates Pergamum clarius. Nam Bithynia initium Ponti est, et ab ortu

-

Thraciae adversa, a Sagari flumine primos habitatores* habet, qui fluvius

Lycaonia] Lege Lycaoniae. Gnor. — Itecte ;

sed si totum liunc locum integritati restituere co

nemur, vereor ne Martianum ipsum potius quam

libros ejus corrigamus. Quid quod ipse jam ejus

fons corruptus fuisse videtur Solinus (40, 9), cujus

verba in MSS. Salmasio teste omnibus sic legun

tur: »Ipsa Phrygia Troadi superjecta est, aquilonia

parte Galatiae collimitanea, meridiana Lycaoniae,

Pisidiae, Mygdoniaeque contermina; eadem ab ori

ente vicina Lydiae, a septentrione Mysiae, Cariae

a parte qua dies medius est« ; Salmasii demum con

jectura (p. 857) restitutum est: »eidem ab oriente

vicina Lydia* cet.; sed jam Martianum illa apnd Soli

num legisse apparet, quae deinde majoribus etiam

erroribus inquinavit, Lycia pro Lydia substituta,

et Caria pro meridie ad septentrionem relata. De

Lydiae enim finibus sermonem esse et sequentia

docent et Plinii .($, 29, 50) comparatio : » Lydia

autem Phrygiae ab exortu Solis vicina, ad sep

tentrionem Mysiae , meridiana parte Cariam am

plectens — celebratur maxime Sardibus in latere

Tmoli montis « cet. ; quae autem de Phrygia liabent

Solinus et noster, eorum fons apud Plinium exstat

inferius (8, 52, 41): »Phrygia Troadi superjecta

— septentrionali sua parte Galatiae contermina,

meridiana Lycaoniae, Pisidiae, Mygdoniaeque, ab

oriente Cappadociam attingit« , unde facilis suspicio

sit, apud Solinum mature aliquid excidisse.

croco florens] Virgilius :

— — nomne vides croceos ut Tmolus odores ,

India mittit ebur , molles sua tura Sabaei.«

Gnor. — Male in' editis loco florens ; sed croco

praebent codices Monacenses (A. C), Darmstatten

sis, et Reichenauensis ; idem tamen excepto Mo

nacensi altero (C) male Molus pro Tmolus. IDe

croco vide J. H. Vossium (ad Virg. Georg. 1, 56).

Dorylao] Correxi ex Solino (40, 18); vulgo

Dorilao; Plinius (8, 29, 31) Dorylaeum.

dispescit] Sic codices antiquissimi Leidenses

tres (Oudendorp. ad Appul. I, p. 296; II, p. 80)

et margo libri Norimbergensis; vulgo dispartit, Gro

tius in margine disseeat.

Bithymia] Haec qnoque ex Solino (42), quan

quam assumta ex Plinio (8, 52, 45) Gallorum

nominis originatione, quam confirmat et Herodianus

(1, 11; p. 55 Boecl.).

Sagari] Hic apud auctores nunc Sagaris, nunc

Sangarius , nunc Sagarius, nunc Sangaris nuncu

patur, hodieque Zagari appellatur. Ptolemaeus >&

$yagov nominat. Pro Capella est Ovidius:

» Huc Lycus, huc Sagaris, Penelisque Hypanis

que Cratesque

Martiani Capellae lib. VI. §. 687. $$7

alii fluvio Gallo miscetur, “a quo Galli dicuntur ministri matris deùm. Haec

et Bebrycia et Mygdonia dicta est; a Bithyno rege Bithynia. In ea civitas

Prusias, quam Hylas inundat lacus, quo puer ejusdem nominis dicitur in

terceptus. Ibi Libyssa locus, Nicomediae proximus, in eo' sepulcrum Ham

mibalis memoratur. Dehinc Ponti ora, post fauces Bosphori et amnem Rhesum

Sagarimquc sinus Mariandyni, in quo Heraclea civitas, portus Acome, ubi herba

veneni aconitum procreatur, specus Acherusius, qui mergitur in profunda

telluris. Inde Paphlagonia, ubi a tergo Galatia est; sed hic Henetosa etiam

civitas, a cujus civibus in Italia ortos Venetos asserunt. Ibi promomtorium

Carambis, quod a Ponti ostio abest millibus passuum ducentis viginti, tan

tundem a Cimmerio. Ibi etiam mons Cytorus, et civitas Eupatoria , quam

Mithridates fecerat; sed eo victo Pompejopolis appellata.

DE CAPPADOCIA.

Cappadocia autem introversus recedit, quae laevorsum ambas Armenias

Influit , et crebro vortice tortus Halys. «

Gnot.—Plinius (6, 1): »Sagaris fluvius ex inclutis.

Oritur in Phrygia, accipit vastos amnes; idem San

garius a plerisque dictus. « Plura dabit Cellarius

(T. II, p. 295).

Ponti ora] Haec ex Plinio (6, 1) et Solino (45).

Inserui autem post ex margine Grotiana.

Heraclea] De ea vide Memnonis historiarum

fragmenta a Photio (cod. 224) servata (ed. J. C.

Orellius, Lips. 1816), et H. L. Polsberwii diss.

de rebus Heracleae Ponticae (Brandenburg. 1835).

Henetosa] Codex Monacensis (C) Enetusa ,

Darmstattensis J^enetusa, et ad libri Norimbergen

sis marginem adscriptum legitur IIenetorum. Pli

nius vero (6, 2, 2) ad Paphlagoniam scribit: »quo

loco Henetos adjicit Nepos Cornelius, a quibus in

Italia ortos cognomines eorum Venetos eredi postu

lat. « Solinus (44) »locum Henetum« appellat. De

Venetorum origine plures opiniones affert Strabo

(8, p. 212. 12, p. 845 f. 882 f. Casaub.); sed ad

de omnino haec Messalae Corvini (de Aug. proge

nie 10, p. 840 Bip.) de Antenore: »Is inter ce

teros comites Enetorum multitudinem numerosam

seeum duxerat: qui Paplilagonia orti, patria pulsi,

exsules ad Trojam, quae bello tunc laborabat,

concesserant. Hi in proxima finitimorum praedia

longe lateque diffusi, quia multitudine cuncta com

pleverant, ex se gentibus nomen dederunt et Venetia

regio dicta. « -

ducentis viginti] Plinius : »Promontorium c*

rambis vasto excursu abest a Ponti ostio CCCXXV

millibus passuum, vel ut aliis placuit CCCL, tan

tundem a Cimmerio, aut ut aliqui maluere CCCXII

millibus quingentis. « •

Cappadocia] E Solino (45) et Plinio (6, 3, 3);

adde Salmasium (p. 890) et Strabonem (12 init.).

690

558 Martiani Capellae lib. VI. §. 690.

691

Commagenemque transcurrit, dextrorsum plurimos Asiae: populos ambiens.

Ad juga Tauri succrescit in ortu. Praeterit Lycaoniam, Pisidiam, Ciliciam,

super tractum Syriae means, Antiochiae partem in Scythiam pertendens. Ab

Armenia majore 'dividitur Euphrate fluvio, quae Armenia inchoat a montibus

Pariedris. In Cappadocia multae urbes eximiae, inter quas Melita, quam

Semiramis condidit, et Mazaca, quam dicunt urbium matrem; cui Argaeus

mons imminet, qui nives verticis albicantis ne aestivis quidem 'Solibus super

fundi.. In hac Cappadocia longitudo Asiae undecies centena quadraginta millia.

[DE ASSYRIA].

Assyrii Adiabene incipiunt, quos excipit Media in prospectu Caspii maris,

quae Caucaseis montibus cingitur; sed Caucasus portas habet, quas Caspias

dicunt, cautium praecisiones etiam ferreis trabibus obseratas ad externorum

transitum cohibendum, quamvis verno etiam serpentibus occludantur; a quibus

ad Pontum ducenta millia passuum esse non dubium est.

Pariedris] Plinius (6, 9, 0) Paryadris ; Strabo

(11, p. 527; 12, p. 548. 853 Casaub.) IIagv&

ögrc : nostri margini Grotius adscripsit Panedrysin.

Mazaca] Ita et Plinius in Cappadocia : Moeçax&

Stephamo, unde ait dici pua£ax£%c et pucríaxmvöc.

Suetonius tamen in Nerone •turba Mazaeum« dicit.

Gnot.— Videatur de hae urbe Vaillant (in num.

maximi moduli p. 64). Sextus Rufus (in breviar.

11, p. 219 IBip.): »Semper in auxilia nostra fuere

Cappadoces et ita majestatem coluere Romanam,

ut in honorem Augusti Caesaris Mazaca , civitas

Cappadociae maxima, Caesarea nuncuparetur.« Adde

Eutropium (7, 8 et 6). Plura dabit Cellarius (T.

II, p. 542).

Aergaeus] Vide Strabonem lib. XII. Gnot. —

Operae pretium erit conferre Salmasium (ad Solin.

p. 891). Mons ipse in numo apparet (Vaillant. num.

max. moduli ad p. 78).

In Ponto autem

undecies centena] Plinius (6, 8, 8) duodecies

centema quinquaginta.

Assyrii Adiabene] MS. .Mssyrii Adiabene in

cipiunt, non male. Sic et supra dixit: »Epiros

autem incipit Acrocerauniis montibus. « Gaot. —

Sed s'c in anterioribus editionibus jam legebatur;

cur igitur edidit ab Adiabene? De Caspiis portis

confer Strabonem (1, p. 64 Casaub. 2, p. 78. 79.

89. 91. 92). De Adiabene autem sic Ammianus

(25, p. 270 Lindenbr.): »A öuæßæbvsiv, transire,

appellatam esse veteres quidem arbitrantur: nos

autem dicimus, quod in his terris amnes sunt duo

perpetui, quos transivimus, Diavas et Adiavas,

juncti navalibus pontibus, ideoque intelligi Adiave

nam cognominatam. « Ceterum noster Solinum ex

scripsit (46 et 47), amplificata tamen ex Plinio

(6, 11, 12) portarum descriptione.

Martiani Capellae lib. VI. §. 691. 859

8unt insulae Symplegades, mox regio Margiane sola in eo tractu vitifera , in

clusa montibus stadiorum mille quingentorum , difficilis aditu propter solitu

dines arenosas, quae sunt per centum viginti millia passuum. Regionis prae

dictae amoenitatem Alexander Magnus delegerat, et ibi primo nominis sui

condiderat civitatem, quae excisa est, et ab Antiocho Seleuci filio reparata

cum nomine patris ejusdem , cujus circuitus habet stadia septuaginta quinque.

Inde Oaxis amnis, qui circa Bactram cum ejus mominis oppido fluvioque;

ultra Panda oppidum Sogdianorum, ubi Alexander tertiam Alexandriam condidit

ad contestandam itineris prolixitatem; quippe emensi ibi a Libero , dehinc ab

Hercule, arae sunt constitutae in testimonium laboris immensi. Illam terrarum

partem Jaxartes fluvius secat, qui Tanais putabatur, quem Demodamas dux

transcendit aliumque esse perdocuit, et ultra Didymaeo Apollini aras exstruxit.

Symplegades] De liis insulis vide fabulam apud

Apollodorum (1, 9, 22), Ammianum (22, 8; p.

337 Gron.), Strabonem (I, p. 21 Casaub.3, p. 149)

et Euripidem (in Medea 1263). Noster Plinium (6,

12, 13) ante oculos habuit.

Margiane] Editi vulgo Mattianae, libri Norim

bergensis margo Martiana , codices Darmstattensis

et Monacensis alter (A) Martianae» alter (C) Mar

cianae , unde orthographia tantum emendata resti

tui cum Salmasio (ad Solin. p. 985) quod apud

Plinium et Solinum legitur. Adde Strabonem (2,

p. 75 Casaub.). -

Aentiocho] Plinius (6, 16, 18): »— in qua

Alexander Alexandriam condiderat; qua diruta a

barbaris, Antiochus Seleuci filius eodem loco re

stituit Syriam; nam interfluente Margo, qui corri

vatur in Zotale, is maluerat illam Antiochiam ap

pellari.« Antiochiam dicunt et alii (Cellar. T. II,

p. 827) et Strabo (11, p. 816); Solinus tamen (48),

quem noster sequitur, Seleuciam appellatam ait.

Oaxis] Sic Grotianus codex. Editi Oaxus ;

Reichenauensis 0xis. Laudat Grotius Plinium et

Servium ad illud Virgilii (ecl. 1, 66);

— » et rapidum Cretae veniemus Oaxem.«

Sed dubitat Salmasius (ad Solin. p. 984) an idem

sit Oaxis cum Oaxo vel Oxo. Strabonem (2. p. 73

Casaub.) et Ptolemaeum (6, 11) sequi si volueris,

Oxum (25ov) legere debebis.

cum ejus nominis] Sic scripsi e codice Reiehe

-

*

nauensi pro vulgata lectione : » circa Bactram ejus

oppidum nominis fluvioque. « Plinius (6, 16, 18) ;

»Bactri, quorum oppidum Zariaspe, quod postea

IBactrum a flumine appellatum est.« Solinus (49);

»Bactris praeterea est proprius amnis Bactros, unde

et oppidum quod incolunt Bactrum.«

ibi a Libero] Interposui particulam ibi auctori

tate Reichenauensis codicis; viditque in suo etiam

Salmasius (ad Solin. p. 988). , . . . .

Jaxartes] Grotius ad marginem Jaxates, Rej.

chenauensis Laxates ; sed Plinius (6, 45. f), Soli

mus (49, 8), et Ammianus (25, 6; p. 41 H Gron.),

recte Jaxartes cum Strabone (11, p. 807 Casaub.).

560 Martiani Capellae lib. VI. §. 695.

{$95

- - -- - -

[DE PERSIDE.]

Hic Persicus limes Scythis jungitur; sed Scythico oceano et Caspio

mari, qua oceanum Eoum cursus est, profundae in exordio nives, dehinc

que longa desertio; post quam Anthropophagi excursus invios reddidere,

post quos Seres, qui undis adspergunt arbores suas, ut lanugo, quae sericum

creat, possit admitti. Hi aliarum gentium homines aspernantur, et appositione

mercium sine colloquio gaudent implere contractum. Hinc Attacorus sinus,

Hyperboreis beatitate consimilis, quo incolae gratulantur, qui circuitu vallium

auras nesciunt pestilentes.

Persicus limes] Ex Solino (49, 6). Inseriptio

nem de Perside inepto loco interpositam uncis in

clus: ut supra (§. 691) de 4ssyria.

Scythico oceano] Ex Plinio (6, 17, 20) et So

lino (80).

lanugo] Ammianus Marcellinus (25, 6): »Abinde

silvae sublucidae, a quibus arborum fetus aquarum

asperginibus crebris velut quaedam vellera mollien

tes ex lanugine et liquore mistam subtilitatem te

nerrimam pectunt nentesque subtemina conficiunt

sericum. « Adde Herodotum (3, 106), Strabonem

(15, p. 694. 713 Casaub.), Melam (5, 7; p. 58

Voss.), Clementem Alexandrinum (paedag. 2, p.200

Sylb.), poëtasque Virgilium (georg. 2, 121):

» Pelleraque ut foliis depectant tenuia Seres«

et Claudianum (cons. Prob. et Olybrii 179):

— • quod molli tondent de stipite Seres,

» Frondea lanigerae carpentes vellera silvaeu

aliosque ejusdem locos (in Eutrop. 1 , 226; III

eons. Honor. extr.), quae denique supra (§. 114)

de bysso annotata sunt.

appositione] Ita correxi, emendavique etiam in

terpunctionem. In editis enim locus sic legebatur:

»Hi aliarum gentium homines aspernantur, et ap

positionem mercium. Sine colloquio gaudent implere

contractum.* Quae quam falsa sint videbis si fon

tes unde noster hausit comparaveris (Solin. 80 f.

Melam 3, 7. Plin. 6, 22, 24. Ammian. 25, 65

p. 415 Gron. Appulej. in flor. p. 21 Oud.).

Attacorus sinus] Vide Plinium. Gnor.— Atta

cenum omnino Solinus scripsit, qui sinum Attace

mum ab Aettacis populis putavit dictum, ut Aesta

cenus sinus in Ponto apud Plinium ab Aestaeo.

Martianus, qui Solini simius est, ut ipse Solinus

Plinii, heic enm sequitur: »Hine Aettaeenus sinus«

cet. Ita scribendum e veteri libro, qui habet 4dte

genus ; iiam in vulgatis liabetur Aettacorus. Pliniani

tamen libri habent: » Chryse sinus, Cyrnaba flumen,

Ve

reor ne hic more suo hallucinatus sit Solinus et

Atianos sinus et gens hominum Attacorum.«

Attacorum ab Attacis populis formatum putarit,

atque inde ipse Attacenum sinum formarit. Atqui

genitivus ille 4ttacorum ab Aettacorae descendit,

non a recto Attaci, oi 'Arroexógoet, idque ipse

testatur Plinius statim: »ab Attacoris gentes Thuri.e

Ergo Graece sunt Artoexógat, non Arréxov. Sal

mAs. (ad Solin. p. 989). — Lectionem Aeitacenus

Grotius quoque notavit in margine; corrigere tamen

nolui, quia ipsius Martiani error esse videtur ex

Plinii verbis male intellectis Solini verbis illatus.

Martiani Capellae lib. VI. §. 694. 561

DE INDIA.

Dehinc India ; nam Ciconas in mcdio error adstruxit; sed a Mediis

montibus inchoat India; nam in Eoum mare a mediterraneo porrecta, salubris

Favonii vegetabilibus flabris, secunda aestate annis singulis vegetatur bisque

frugem metit; pro hieme Etesias perfert. Quinque millia habuit oppidorum,

et mundi pars tertia credebatur. Liber primus ingressus Indiam triumphavit.

In ea maximi fluviorum Indus et Ganges; sed ab Scythicis montibus Ganges

venit. Et Hypanis ibi amnis immodicus, qui Alexandri Magni iter inclusit,

sicut in ejus ripa locatae testantur arae. Latitudo Gangis, ubi diffusior, viginti

millia passuum; ubi angustus, octo millia; profundus pedibus centum. Ibi

reges gentiumque diversitas, tam exercitibus quam elephantis copiosa. Ultra

Palibotram urbem mons Maleus, in quo hieme in septentriones umbrae, in

austros aestate cadunt , senis alternatae mensibus. In eo loco per annum

quindecim diebus tantum Sepientriones apparent. Homines fusciores; mam

Pygmaei montibus habitant, et qui confines Oceano sine regibus degunt.

Pandeam gentem feminae tenent, cui prior regina Herculis filia. In eo tractu

qui circuitu] An quia? Gnor. — Non necesse.

Ciconas] Solinus (82): »Inter hos et Indiam

gnarissimi Ciconas locaverunt«, prorsus contrarius

nostro, nisi hunc ignarissimi legisse conjiciamus

cum Salinasio (p. 990).

Mediis] Legendum puto Emodis. Vide Plinium

lib. 6, c. 17; Ptolemaeum lib. 5, c. 14. Gnor. —

Quantum ad rem recte, ut confirmant Dionysius

(perieg. 1165), Strabo (18, p. 719), alii; sed in

veteratum mendum esse Solini (52) codices osten

dunt, qui et ipsi Medis legunt teste Salmasio (p.

990), qui recte monet ipsi potius Martiano quam

librariis hoc peccatum imputandum esse.

octo millia] Supplevi millia ex codice Reiche

nauensi, Plinio et Solino adstipulantibus; in re

liquis alieno loco intrusum legitur post centum, ubi

tamen jam Grotius in margine notavit ab aliis abesse.

mons Maleus] Vide supra (§. 895).

Pygmaei] De eorum eum gruibus pugna fabella

antiquissima est (Homer. II. y 6) et a recentioribus

saepe repetita (Strabo I. 1, p. 58. 57. 43. l. 2,

p. 70. I. 7, p. 299. l. 9, p. 590. 17, p. 821 Ca

saub. Aristot. hist. animal. 8, 12. Oppian. halieut.

1, 625. Plin. 4, 11. 7, 2. 10, 25. Juvenal. 15,

H67. Mela 5, 8. al.). Maximus autem scriptorum

dissensus deprelienditur de regione, quam inliabi

tasse Pygmaeos fabulantur (Herodot. 4, 45. Aristot.

liist. animal. 8, 15. Ctesias 11. Plin. 5, 29. 6,

19 et 30. Gell. 9, 4 f. Mela 3, 8. Stephan. v.

H&rzovçoe. Hesycli. v. Na$oeu).

694

695

71

$62 Martiani Capellae lib. VI. §. 698.

etiam Nysam urbem esse Libero patri sacram, montemque Merum Jovi, unde

fabula est eum Jovis femine procreatum. Ibi etiam insulas duas auri argen

tique metallis ac fetura praedicandas, etiam vocabulis approbatur; nam una

Chrysea, Argyrea altera nuncupatur. Omnes Indi comarum fuco decorantur,

alii caeruleis, alii crocinis fulgoribus tincti, gemmis comuntur. Funerationes

negligunt, elephantisque vehi eximium putant; sed in Taprobane insula ma

jores elephanti quam Indici , ampliores etiam margaritae sunt; quae patet

in longitudine stadiorum septem millibus, in latitudine quinque millibus.

Scinditur fluvio inlerfluente, atque Indiae praetenta est; in quam septem dierum

iter, ut Romanis navibus approbatum. Illic et illud mare absque camalibus

profundis senùm passuum altitudine deprimitur. Ibi Septemtriones non apparemt,

- - - - - •

Vergiliae numquam ; Lunam ab octava in sedecimam tantum supra terras

vident.

navigando nullum sidus observant, aviumque volatus sequuntur.

per annos mensibus navigant.

Jovis femine] Alludit ad vocem μηρός; Ca

pella autem semper feminis dicit, nou femoris, uti

supra diximus (§. 244). Conferendus Plinius, qui

ait: »Nec non et Nysam urbem plerique Indiae ad

scribunt, montemque Merum Libero patri sacrum :

unde origo fabulae Jovis femine editum. « Et So

linus: »Mons etiam Jovi sacer Meros nomine, in

eujus specu nutritum Liberum patrem veteres Indi

aflirmant : ex cujus voeabuli argumento lascivienti

famae creditur Liberum femine procreatum. • Gnot.

— Vulgo semine ; sed veram lectionem jam Grotius

conjectura assecutus est, quam confirmant codices

Darmstattensis, Vossianus, et vetustissimi duo Lug

dunenses (Arntzen. misc. p. 172) claris literis exhi

bentes femine. Adde Strabonem (I. 18, p. 687 Cas.),

Melam (5, 7), Curtium (8, 10, 12), et qui nostrum

vicissim respexit, Mythographum Vaticanum (p. 248

Bode); » quia ut refert in Cosmograpliia Martianus,

Ibi sidus clarissimum Canopos; Sol ortivus in laeva conspicitur. In

Quaternis

IIomines ibi corpore grandiores ultra hominum

est in quadam regione urbs Nysa Libero patri sacra

monsque Merus Jovi sacer; unde et ipsum, inquit,

fabula est e Jovis femore procreatum.«

elephanti] Dionysius (in zreguíy. 595):

•Mr,tégoe Ta:rgoßoevrjv 'A6vayevéayv 32eqo&v

co/. e.

Plura vide apud Plinium (6, 22, 24) et Solinum (55).

margaritae] De iis Plinius etiam aliis locis (9,

55, §4; 52, 11, 85).

Lunam] Sic scripsi ex codice Reichenauensi ;

vulgo Luna. Plinius: »Septentriones Vergiliasque

apud nos velut novo coelo mirabantur, ne Lunam

quidem apud ipsos nisi ab VIII ad XVI supra ter

ram adspici fatentes; Canopum lucere noctibus,

sidus ingens et clarum.« Cf. et Diodorum (2, 58).

aviumque] Ita codex Monacenses (A); perpe

ram in editis avium quas vehunt.

-

*

Martiani Capellae lib. VI. §. 697. 565

mensuram, rutilis comis, caeruleis oculis, trucioris soni, nullo linguae com

mercio genti alteri sociantur; cum negotiatoribus aliis in ripa fluminis merces

apponunt, ac vix complacitas mutant. Aetas illi ultra humanam fragilitatem

prolixa, ut immature pereat, qui contenarius moritur ; mulli per diem som

nus; annona eodem semper tenore; aedificia humilia parvaque. Vitem

nesciunt; redundant pomis. Herculem colunt; regem eum, qui mitior gravior

ac sine prole fuerit, eligunt; et si in regno prolem susceperit, removent,

hereditarium formidantes imperium; cum quo tamen alii triginta cognoscunt,

et si fuerit provocatum septuaginta judices fiunt. Rex Liberi patris cultu com

ponitur, et si peccaverit, interdicto omni usu . et colloquio jugulatur. Culluras

et venatus amant, verum tigridum aut elephautorum; piscationibus delectantur,

praesertim testudinum , quarum superficie domos familiarum capaces operiunt.

Dehinc habitant Ichlhyophagi, quos Alexander vesci piscibus vetuit; nec longe

insula Solis quae dicitur, et Nympharum cubile rubens, in qua omne animal

liominum mensuram] Reiclienauensis codex pro

hominum exhibet omnium , solita confusione.

trucioris] Plinius : » oris sono truci, nullo com

mercio linguae.« Sic legendum , item apud Martia

num : » caeruleis oculis, truci oris sono.« SALMAs.

(ad Solin. p. 1118). — Invitis codicibus nihil muto,

nec mutandi causam video, quum Martianus saepe

auctorum suorum verba aliorsum flectat.

negotiatoribus] Id est cum Seribus, ut ex Pli

nio apparet, quorum con$uetudinem supra jam

§. 695) narraverat. De Taprobanensium commercio

in universum vide Heerenii diss. de Ceylone insula

per viginti fere secula communi terrarum marium

que australium emporio (Göttingae 1851. 4).

immature] Codex quidem Monacensis (A) ma

turae , alterque (C) et Darmstattensis mature ex

hibent: sed vulgatam retinui, quia Solinus (85), e

quo Martianus plernmque sua habet, de immatura

morte illud tradit. Utrumque defendi posse Salma

sius (ad Solin. p. 1118) evicit. Lucretius (8, 222):

— — » quur anni tempora morbos

Adportant? qua re mors immatura vagatur?«

De duplici vi vocabuli mature vide Gellium (10,

11). Ceterum pro illi vel illis vel illie legendum

videtur, nisi ad gentem referamus.

in regno] E codice Reichenauensi; Grotius edi

dit »in regnum«. Solinus (85) , dum regnate, cui

adde Plinium (8, 22 f.), unde haec omnia petita

sunt.

tigridum] Solinus (c. 35): »Venationibus indul

gent, nec plebejas agunt praedas, quippe qnum

tigres aut elephanti tantum requirantur. Maria quo

que expiscantur; marinas testudines capere gau

dent.« Grotius » tigridum aut elephantorum pisca

tionibus « junxerat.

Ichthyophagi] Confer Arrianum (in Indie. 51,

p. 612) et Strabonem (2, p. 96; 18, p. 720 Cas.).

ins: la Solis] Pomponins post mentioncm Tapro

698

699

* *

7 1 *

Martiani Capellae lib. VI. §. 699.

700

-

564

vi fervoris absumitur. Mox Hypanis Carmaniae fluvius, a quo primum adspici

Septentriones incipiunt. Deinde tres insulae, in quibus hydri marini vicenùm

sunt cubitorum. In his Rubrum mare littoribus sinu gemino disparatur; verum

ortivus Persicus dicitur propter habitationem Persarum, qui sinus vicies et

sexaginta millia circuitu patet; ex adverso alter Arabicus vocatur. Carmaniae

quoque Persis adjungitur, quae ab insula Aphrodisia inchoat, quae translata

est in Parthicum nomen. Littore quo occasui objacet, millium est quingen

torum quinquaginta. Oppidum ibi nobile Susa, in quo templum Dianae.

Susa juxta Tarbile sive Babitace in centum triginta millibus, in qua sunt

homines, qui aurum in profunda defodiunt, ne cui sit in usu. Parthici vcro

regni nongenta quadraginta quatuor millia passuum.

banae statim insulam Solis commemorat. Martianus

At deus

bone! quam longe tum Iclithyopliagi, tum insula

Solis illa dissident a Taprobane! SALMAs. (ad Solin.

p. 1170). — Non recte sentiunt, qui hic mendum

quoque in pari peccato deprehenditur.

esse suspicantur, ac cum Salmasio legunt : • cubile

Nympliarum unius. « Multo minus credendum, Pli

nium hic tam ridiculum fuisse interpretem, qualem

ipse fingit. Nympharum Oceanitidum cubilia sub

Sole oriente et in ipsis insulis Solis. Quidni ejus

dem sint coloris atque illa Aurorae? Hujus vero

cnbile quis nescit modo croceum, modo roseum diei

a poëtis? Nec cubile tantum, sed et vultus, vestis,

tkroniis, bracliia, omnia denique illic rubere dicun

tur. Voss. (ad Melam 5, 7; p. 281).

vicies et sexaginta] Solinus (84) habet »vicies

et sexagies centena millia passuum • , ad quae Sal

masius (p. 1191): »Non ita loquuntur auctores.

Aut igitur legendum •vicies et sexies centena mil

lia passuum •, aut, quemadmodum est apud Mar

tianum, -vicies et sexaginta. « Ita ille de sinu Per

sico: »qui sinus vicies et sexaginta millia circuitu

patet.

Verum omnis Media,

Aephrodisia] Lege Aephrodisias ex Plinio. Grot.

— Solinus (84) Aephrodisia habet; sed mirum quod

codices Reichenanensis, Monacenses (A. C), et Darm

stattensis pariter omnes Frondisia praebent pro

Aphrodisia.

littore quo] Male pro quo in editis legitur

quoque! Meliorem quam dedimus lectionem codices

praebuerunt Monacenses (A. C), Darmstattensis, et

Reichenauensis.

Susa] Lege et distingue : »in quo templum Di

anae Susiae ; juxta « cet. Grot. — Solinus: »a Susis

Carbyle sive Barbyte oppidum. « Quo tutius possis

credere ita Solinum scripsisse, en tibi Martianum,

qui ex hoc loco ita quoque scripsit: »Susa juxta

Carbile sive Barbitace in centum triginta millibus.

Sic etiam omnia ejus exemplaria scriptum exhibent,

et vidi antiquissima. BoeQßvtd.xm, Stepliano zrò2ac

IIeg6txi}. SALMAs. (ad Sol. p. i 194). — Ad liaec et

quae sequuntur conferendi sunt Strabo (18, p. 727;

16, p. 745 Cas.) et Plinius (6, 27, 51).

centum triginta millibus] Addit Plinius quinque.

Grot. — Ita et Solinus (c. 84 f.).

Martiani Capellae lib. VI. §. 700. 565

Parthia, et Persida ab oriente flumine Indo, ab occidente Tigri, a septentrione

Tauro Caucasio, a meridie Rubro mari terminantur; quae omnes per longitu

dincm patent ter decies viginti millia passuum, per latitudinem octingenta triginta.

DE BABYLONIA.

Sed Chaldaeae gentis Babylonia caput est, denique Assyria et Mesopo- 70i

tamia propter illius claritatem Babylonia vocatur. Urbs ipsa sexaginta millia

passuum muris amplectitur, qui ducentis pedibus alti, quinquagenis lati sunt,

nisi quid amplius; nam terni digiti singulis mensurae nostrae pedibus appli

cantur. Haec interluitur Euphrate; ibi Jovis Beli templum, qui inventor fuit

disciplinae sideralis. Haec nunc ad solitudinem rediit exhaustae Seleuciae. Item

in hunc usum etiam Ctesiphontem tertio ab ea lapide condidere Parthi, ac

nunc caput regnorum est. Habitantur etiam abdita Aethiopiae et adusta 702

Troglodytarum et Ichthyophagorum gentibus; sed primi feras cursu praeter

eunt; alteri mando marinas beluas vincunt. Sunt et Gorgades insulae, obversae

promontorio quod vocatur Hesperion ceras; has incoluisse Gorgonas ferunt,

in quas a continenti biduo navigatur. Ultra has Hesperidum insulae, quae

restituendum esse vidit Gorgades , legiturqne in

oumnibus libris scriptis, Monacensibus (A. C), Rei

clienauensi, et Darmstattensi; neque aliter apud

Plinium (6, 51, 51) et Melam (5, 9 f.), qui sicat

noster addunt, lias liabitatas olim fuisse a Gorgo

nibus (add. Strab. H, p. 22; 7, p. 299 Casaub.).

Hesperion ceras] Ita Ptolemaeus et Plinius:

octingenta triginta] In latitudine hac dimetienda

auotior denario Plinius. Grot.

ducentis pedibus] Sic et Plinius (6, 26, 50)

et Solinus (86); inepta lectio in margine Grotiana

passibus.

exhaustae Seleuciae] Lege : •exhausta a Seleu

ia. .— Plinius: » exhausta cia.« Grot nS: m ex vilcciinitate Seleu"- male MS. IIesperomaeras. Gnor.— Salmasi-us (ad

ciae a , quod in textum recepissem, si ullus codex

addixisset.

Ctesiphontem] In editis Tesiphontem. Lege Cte

siphontem. Ita omnes auctores, inter quos Strabo

et Plinius. Gnor.— Atque ita in libri etiam Norim

Hbergensis margine notatum, unde recepi.

Gorgades] In editis Gorgones; sed jam Grotius

Solin. p. 1296) apud Plinium et Martianum legi

vult IIesperuceras,- £6tégov x&oac, quemadmo

dum in Hannonis periplo (p. 5 Boecl.), ad qnem

confer quod Hugius (in progr. de Hannon. perip!.

1808 p. 50) observavit; sed qnum eodem redeat

é6rréguov x£qoec, codicum auctoritatem secutus

Stim.

36G Martia ni Capellae lib. VI. §. 702.

io intimo admodum inari sunt. Fortunatas autcm Ínsulas in laeva Mauritaniae

constitutas inter meridiem oecasumque non dubium est; quarum prima Ombriona

dicitur, secunda Junonia, tertia Theode, quarta Capraria; alia JNivaria, quae

acre nebuloso et concreto est; mox Canaria, canibus immensae magnitudinis

plena. Omnes avibus plenac, nemorosae, palmifcrac, nuce pinea, mcllis

copia, amnibus, ac siluris piscibus abundantes.

ITEM BREVIS BEPETÏTIO.

03 Percursus breviter terrarum situs, licet ignobilia quaeque praetervolans

immorari non potuerim, tarnen ut orbem terrae mariaque admensa cognoscar,

meusuram omnem breviter intim abo. A Gaditano freto per longitudiuem di

niere in intimo] E codieibns Monaccnsibus (A.

C), Dnrmstattcnsi, et Rcichcnaucnsi supplevi quod

III Ctlitis OlllisSlim CSt III,

Fortúnalas] Confer 3Ic]am (3, 10), Plinium

(6, 52, 37), Strabonem (1, p. 5; 3, p. ISO Casaub.),

et Apollodorum (5, 10, 1).

Ombriona] Lege Embion cx Solino et Plinio, in

cujus tarnen codieibus quibnsdam Ombrías legitnr.

Eadcm bacc Latina inferpretatione l'luvialia dicta.

Plolcinacus in enumerutione harum insularuin rtkoV'

ixaka, lege jiloviaXia. GnoT. — In Martian! libris,

qui siimsit a Solino, legitnr : »Membrion di

citur.« Verum itaque Ombrion. Ptolemaeo Jtkovßui?.

ia. Salmas, (ad Solin. p. 1298) — In codiei

bus quidein Monacensibus (A. C), Darmstattcnsi,

«■t llcichcnaucnsi legitnr Memoriona, quod jam

Grullos margin! adscripsit ; sed malui vulgatam От-

briona retiñere, quae propius certe ad Plinii (ü,

32, 37) Ombrion accedit.

Thcode] Etiam bacc Junonia dicta, ut ex Plinio

cnlligo. GnoT. — Plinius: "Alteram insulam

Junoniam appcllari — ab ea in ricino codem twminc

minorem«; Solinns (56, IS): »Tertia buic proximat

eodem nomine, nuda omnia«, nndc ridiculam ac jocularem

nostri ballucinationcm fluxissc Salmasius (ad

Solin. p. 1315) annotat, qui Teodem nomine legerit;

sed quid si Plinii potins ас Solini codices corrupt!

sint, Martianus verum servant? Ditas Ínsulas prope

se sitas codent nomine appcllatas esse vix crcdibile.

Capraria] Ptolemaeus IiaÔrteiçLa, lege fia-

JtQagiai ita eiiim alii omnes. Ghot.

JXiuaria] Hace et artQoövtoQ dicta videlur ex

Ptolemaeo, quasi per nivea inacecssa. Grot.

mznsuram отпет] Ex Plinio (C, 58, 55),

sed cum nnmerorum diflerentiis, in quibus nee ips!

Plinii codices sib! constant. Nostri nihil variant;

Grotius tarnen margin! adscripsit pro tricies et ter

viginti Septem millia quingenta alios legere Iricies

et qualer triginla Septem millia; deindc pro centies

odies alios centies octuagies; pro" nongenta bis

nonaginta; pro sexagies 1er potius septuagies ter;

pro octies viginti quinqué denique seplies viginti

yuinque; quae partim in n gis cum Plinio conveniunt,

sed quum ex boc correcta esse possint, lecipereiioluL

Martiani Capellae lib. VI. §. 705. $67

recto cursu ad os Maeotis tricies et ter viginti septem millia quingenta passuum.

Universus autem circuitus ab eodem exordio per sinus dictos intra Maeotin

lacum centum quinquaginta septem, cum ipsa vero Maeotide centies octies

bis nongenta. Europae solius mensura octogies bis nongenta quatuor. Africae

Iongitudo tricies septies nongenta quatuor, latitudo in Cyrenaicam ejus partem

nongenta et decem ; Asiae vero longitudo sexagies ter septingenta quinquaginta,

latitudo ab Aethiopico mari ad Alexandriam juxta Nilum sitam per Meroen ct

Syenem decies octies viginti quinque millia. Exposita est terrae, quam ipsa

eragravi. acquorumque mensura; nunc ad artis praecepta , ut iussum est

• 2 2 •••

veniemus.

Dixerat, at Paphie paulo contractior ore

Mora intricante laeditur,

Nixaque mox famulis marcentia terga reclinat,

Magis quod lassa pulchrior.

Hic dudum roseas inter resoluta puellas

Voluptas inquit amxia:

Unde haec tam duris immitis rustica membris

Peregit orbis circulum,

Et tantos montes, fluvios, freta, compita currens

Delere venit taedia?

Hanc ego crediderim sentis spinescere membris,

Neque hirta crura vellere;

Paphie] Sic jam Grotius scribendum intellexit;

vulgo Paphiae inepte.

magis quod] Lege quo. Conferendus liic locus

eum illo, qui infra est: »ipsaque relabentem lassitudo

decuerat.« Grot. — Non magis hac emendatione

opus est, quam lectione ad marginem ab eodem ad

scripta lapsa pro lassa.

delere] Si Glossarum expositiones sequamur,

legendum esset differre; exponunt enim prolongare.

Nisi forte telare malis legere, pro eodem, quem

admodum protelare dicimus, &aeë toü trâ{9&v vel

τηλoë. Vide Festum in voce Telum. Gnor.— Sen

sus hic esse videtur, Geometriam taedii delendi

causa tot terras percurrisse.

vellere] Opprobrat Geometriae rusticitatem, ideo

que dicit eam hirsuto esse corpore, neque illam

membrorum asperitatem deponere. Solebant enim

homines delicatiores crura aliaque corporis loca pi

704

Martiani Capellae lib. VI. §. 704.

705

Namque ita pulverea est agresti et robore fortis,

Jure ut putetur mascula.

Quo dicto Jocus ministris Veneris suscitatur ipsique Cythereae, cui de pro

ximo, susurratim decenter arrisit; quam Arcas nutu hilaro et quo eam solitus

intueri propter divùm reprehensiones circumspectus inhibuit. Verum Pronuba

hosa psilotliro perungere pilosque nascentes evellere,

quo laeviores glabrioresque redderentur. Hinc Ju

venalis:

»Nec vellendas jam praebuit alas.«

Homines ei operae destinati praesertim in balneis

Alipili, ii quibus fiebat Alipilarii dicuntur; circa

alas enim pili maxime crescunt. Glossarium : » Aeli

pilarius égoetæxu6tr}c« ; Seneca : • Alipilum cogita

tenuem, et stridulam vocem quo sit notabilior sub

inde exprimentem, nec unquain tacentem, nisi quum

alas velit, et alium pro se clamare cogit.« Dicitur

autem $goeftoexotrjg a δρόπα§, quod est unguen

tum quoddam picatum , quo ea in re utebantur.

Martialis:

-

»Laevis dropace tu quotidiano,

Hirsutis ego cruribus genisque ;

et alibi :

» Psilothro faciemque lavas et dropace vulvam.«

Videndus hac de re Suidas in voce x&xoeÂâ:ru6

wévoç àvrjg. Apud Graecos id officium feminis

magis quam viris datum , ideoque fragoetu$tgioet

dictae. Saepe invellitur in has delicias cinaedorum

Clemens Alexandrinus, ut quum ait : διά toùtovc

y&g t%ijgeuc oei aeë2&vg twvtov;vtóv ete. Item:

oi 6pâç zoetaaeivtov6v, xoei t&c tgizczc toïç

&voe6tâ6t aercvtoe tgéztov rragézov6v. Et alibi:

zvvaiöovg £v9d6e rróÀÀovc £v &6tet teaeutto

zo/truévovg. De cruribus vellendis, uti hic Ca

pella, ita et Lucianus: ív yàg turto$uevæ t&

02&2r zoei tö 6οῦμα δ2ov. Depilabant vero qui

dam etiam obscaenas partes. Martialis :

»Quum depilatos Chreste coleos portes.«

Et haec quidem de depilatione dicta sufficiant djg

év ταρέgyq), quibus conjunge ea quae Wouwe

rius ad Petronium. Gnor. — Adde Juvenalem (8,

16);

• Tenerum attritus pumice lumnbum «

et contrarium alio loco (9, 15);

» Fruticante pilo neglecta et squalida c**•

qnaeqne praeterea interpretes ad Persium (4, 56)

attulerunt.

putetur] Codices Reiclienauensis, Darmstatten

sis, et Monacenses (A. C) eredatur, sed repugnante

metro.

mascula] Masculus firmum fortem audentem de

signat; Ausonius :

» Mascula Pieriis Sappho soror addita Musis.«

BAnth. (advers. p. 1391). — Mihi tamen lioc loco

Voluptas simpliciter ad sexum respexisse videtur,

non pro femina sed pro viro se Geometriam gerere

significans.

Jocus] Hunc Veneri comitem jam Horatius ad

didit (od. 1, 2, 54):

» Quam Jocns circumvolat et Cupido«,

quod an alibi reperiatur, Mitscherlichius se nes

cire ait.

hilaro] Ita noster saepe (§. 726. 804) cum ee

teris serioris aevi scriptoribus (Oudend. ad Appulej.

I, p. 194); quamvis hoc loco codices Monacenses

(A. C) magis usitatum hilari exhibeant.

Martiani Capellae lib. VI. §. 708. 569

propter assidens: nihil mirum, inquit, si propere Venus eum deliciis fa

mulitioque tam comi appulsa est lascivire; mam et nuptialiter laeta est, et

blanda semper arridente Cyllenio. Et cum dicto Geometria praecipitur ad pro

missa properare; sed ita, ut summa quaeque perstringens fastidium non suscitet

tarditate. Tum illa: omnis mea quae in infinitum propagatur assertio, nu

meris lineisque discernitur, quae nunc corporea tuum incorporea comprobantur.

Nam unum est, quod animi sola contemplatione conspicimus, aliud, quod

etiam oculis intuemur. Verum prior pars, quae numerorum regulis rationi

busque concipitur, germanae meae Arithmeticae deputatur; alia est linearis

atque apodictica hujus pulveris erudita cognitio, quae quidem ab incorporeis

procreata ac sensim iu multiplices formas effigiata tenui ac vix intellectuali

principio in coelum quoque subvehitur. Quod quidem incorporeum invisibi

leque primordium commune mihi cum Arithmetica reperitur. Nam monas

ejusdem insecabilis procreatio numerorum est, mihique signum vocatur, quod

praecipitur] Vide superiorem locum (§. 41).

Mox summa reposui ex libris scriptis et anteriori

bus editionibus pro Grotiano summae.

tum illa] Tum scripsi e codicibus Monacensibus

(A. C) et Darmstattensi pro tune in editis.

propagatur] Lectionein a Grotio in marginem

rejectam e codicibus Monacensibus (A. C), Reiche

nauensi, et Darmstattensi restitui pro peragratur

in editis.

numeris lineisque] Quinctilianus (1, 10, 54

et 38; p. 229 Spald.), postquam »aeui geometria

ingenia« observarat, pergit: »Nam quum sit geome

tria divisa in numeros et formas, numerorum qui

&lem notitia non oratori modo, sed cuicunque pri

mis saltem literis erudito necessaria est.«

corporea] Haec duo genera Plato quoque di

stinguit (republ. 7, p. 825): oec 6pööga évó /rou

&yev tjv ipvxijv xoei aeepi aétóv töv ögt$

guajv àvayx&£ev öwaz£y€69«v, oùóaufj äaeoοε

zöuevov édv rvc cxùrii ögatâ í érrt& 6öuoeroe

éxovrac &gt;9uo$c aegotetvöuevoc 8ua2#yntas

•. t. 2. Adde Theonem Smyrnaeum (de arithmetica

5, p. 24). -*

apodictiea] Alii libri optimae, quod est optiea,

sed male ni fallor. Grot.

signum] Frontinus (in Goesii rei agrar. script.

p. 51) lioc ait esse » suae partis initium, a quo om

nia incipiant.« Nimirum idem est quod alias pun

ctum, Graece 6npueiov, de quo Aristides Quincti

lianus (ap. Meib. de re mus. app. p. 52): 6mpueiov

óè xoezettav, övä tö duegéc eivat, xa9à xoe

oi yeoepuérgat rò rragoe 6pi6tv doegêc 6npoeiov

ngogryögsv6av. Adde Diogenem Laertium (5,

107), Sextum Empiricum (hypot. Pyrrh. 5, 18;

p. 168; adv. mathem. 7, 100; p. 590), Macro

bium (ad somn. Scip. 2, 14), inque primis Eucli

dem, cujus jam Grotius definitionem attulit: 6r

poeiöv ä6twv oö plégoc oööäv. -

706

707

- 72

570 Martiani Capellae lib. VI. §. 707.

708

709 dine longitudo.

utpote incomprehensibile parte nulla discernitur, apud illam dyas lineam facit,

mihi linea in longitudinem ducta latitudinis nil prorsus acquirit; superficies

item mihi tam longe lateque diffusa sine profunditate censetur, illi numerus,

qui cunctis accedere speciebus gregatim singulatimque potest, nisi rebus in

cidat incorporeus invenitur. Ergo incorporea utriusque principia.

DE PLANIS FIGURIS.

Verum primae apud me formandorum schematum partcs duae sunt:

una quae dicitur planaris, quam inlaesèov Graece soleo memorare, alia

solida, quam 6regeáv dicimus; et prioris principium 6musiov, quod punctum

vel signum Latialiter appellatur, consequentis superficies, quae επιφανεία di

citur. Punctum vero est, cujus pars nihil est, quae si duo fuerint, linea

interjacente junguntur. Linea vero est, quam ygauujv vocamus, sine latitu

Linearum aliae directae sunt, quas e$$eiac dico, aliae in

gyrum reflexae, quas xvxXix&c, nonnullas etiam ελικοειθεῖς, alias xauxr%ac

incidat] Ita pro accidat in editis omnes libri

scripti, Monacenses (A. C), Darmstattensis, et

Reichenauensis. Adde Oudendorpium (ad Appulej.

I, p. 801). Praeterea paulo ante singulatim scripsi

pro sigillatim (vide ad §. 27). Spectat autem dif

ferentiam tôv âgv$uóv xoei &gt;$untáv.

incorporea] Ridet haec Lucianus (in Hermot.

74; T. IV, p. 100 Bip.): xdxeivn ydg roöc év

&gzj &2Áóxord tvvoe airj6a6a aitriuata oéóè

6v6tívæ óvvduevoe, 6nueíé tuvæ duegij %ai

ygoepuuéc daeÂατεί; xxi τά roua$ta, ézri 6a

$goic toïç $eueziovc ro$totc oixo6opoei t& ro

a£ta x. τ. λ. Adde Ciceronem (academ. 2, 36):

~Nam quaero ex his illa initia mathematicorum,

quibus non concessis digitum progredi non possunt;

punctum quod magnitudinem nullam habeat; extre

mitatem et quasi libramentum, in quo nulla omni

no crassitudo sit; lineamentum longitudinem lati

tudine carentem w cet.

de planis figuris] Hane solam iinscriptionem

servavi, reliquas, ut (§. 709) de lineis, mox (§.

710) de plano angulo, deinde (§. 714) de genere

schematis secundo, denique (§. 718) de ergasticis

schematibus, sustuli, quia non sufficiebant et sin

gula potius quam universa spectabant.

partes duae] Plato (in Menone p. 76): ri ôé

επίπεόov καλεῖς τι παι έtegov aö 6regeöw,

oìov roeúræ ré év zaic yeoeuoergioeuc ; — xoetâ

$yàg rroevröc 6zrjuoetoc toöto 2£yoe, eic ö rö

6regeáv rreqoebvsu, vooet* eivoet 6zíuæ : ö: reg

äv 6v%2a8o%v είπouuu, 6regeoü régag 6xiguæ

evoet. Confer Porphyrium (apud Stob. eel. phys.

p. 584 ed. Heeren.): 6zíué é6tuv επιφα'veua

και rreguygoepi x«i régæc 6οματoς.

Martiani Capellae lib. VI. §. 710. 57

pro obliquitate discrimino. Quae tamen lineae punctis utrinquesecus inclu

duntur, sicuti ipsae quoque superficiem circumcingunt. Superficies est, quae

Iongitudinem et latitudincm tantum habet, profunditate deseritur, ut est color

in corpore. Hanc irrupaveioev Graeci dixere, et ut dixi ejus termini sunt

lineae sive planae sive sinuosae. .Planus autem angulus fit in planitie duabus

lineis se invicem tangentibus et non unam facientibus ad alterutrum inclina

tionem. Quando autem aeque intra se tenent angulum lineae et directae fuerint,

directilineus dicitur angulus et Graece £v%ygauuoc. Quando autem directa

super.directam jacentem stans dextra lyvaque angulos aequales fecerit, directus

uterque est angulus, et illa superstans perpendicularis dicitur, sed Graece

xö8etoc. Angulus major directo obtusus dicitur, minor directo acutus.

711

Definitio est res, quae alicujus est terminus. IForma est res, quae ex ali- .

quo vel aliquibus terminis continetur. Circulus est planaris figura, quae

una linea continetur; haec linea regupégeux appcllatur, ad quam ex uma nota

intra circulum posita omnes directae ductae lineae aequales suut. Punctum

autem circuli est circuli media nota. Diametros est directa linea quaedam,

per punctum supradictum ducta, quae orbem aequalibus partibus dividit.

Hemicyclium est figura, quae diametro et peripheria media, quam eadem

diametros distinguit, continetur. Lineae tres directae diversa positione faciunt

trigonum , quatuor tetragonum , multae polygonum. ' Et hae planae figurae

dicuntur, quarum sunt genera tria. Quorum unum directis lineis clauditur,

color in corpore] Hoc quoque ex Platone ex- ' quando] Haec omnia consequenter usque ad

plicandam, cujus haec verba sunt (in Menone p. 78): hemicyclii definitionem ex Euclide sunt desumta.

&6roe yàg èr) roüro ^juiv 6zíuæ, ó pubvov róv Gaot.

övróv tvyzévev zgópuatv öéë ëzröpuevov. Adde

Aristotelem (metaphys. 4, p. 112, 8; 7, p. 174,

22; 11, p. 243, 26 Brand.).

planus autem angulus] Euclides: επίπεόoc öé

yoevia 36riv rfj äv έπιπέόφ δόo ygapupuêv àvrro

μέvóv è%ηλωv xoei puí, êzr' εδί}είας κειμένων

rrgóc dérj%ac rév ygcxpuèv %i6us. Gnot.

et Graeee] Sic scripsi e codice Darmstattensi

pro ut Graece quod in editis erat.

definitio] Graece δgoc, ut forma 6zíua.

genera tria] Haec quoque jamr apnd Platonem

(Parmen. p. 148): xoei 6zjuatog örj tvvoc, óc

Ëouxae, touoärov öv μετέχov äv rò Év, •jrov εύθε

oc, ij 6rgoyy€Àov, j tuvoc utxtoffl é$ άμφoiv.

719

79 *

572 Martiani Capellae lib. VI. §. 711.

719

715

714

quod Graeci εύθέygauuov vocant; aliud quod inflexis, quod waurváéygauuo»

dicunt; tertium quod directis simul curvisque lineis aptatur, quod puztóv dicunt.

Eö$$yga¢uoc igitur et τρίπλεvgog ct tergoenaeevgoc et rroAeae2&vQoc dicitur Tgit?£vgo;

tres habet formas; nam trigonus est aut i6%r%svgog, quod Latine aequilaterum

dicitur, quod tribus paribus lineis lateribusque concurrit; aut ioo6x£%ijs, quod

ex tribus lineis duas aequales habet, quibus quasi cruribus insistit, denique

aequicrurium vocitatur; aut 6x«3nvóc, quod omnes tres lineas inter se inae

quales habet. . E%ygauuoc item terg&ae2evooc quinque species habet: primam,

quae quatuor aequalibus lineis et directis angulis sustentatur, quod schema

tetragonum dicitur; secunda species, Quae directiangula est, non aequilatera,

et dicitur teoouffans; tertia acquilatera est, non tamen directiangula, et dicitur

@öußos ; item quae ex adverso sibi Iatere aequalia et contrarios angulos invicem

•sibi aequales habet, et neque omnia latera invicem sibi aequalia, neque

angulos directos, et dicitur 6ou£oeu8jc3 item quae nec latera sibi invicem ae

qualia nec angulos directos, sed acutos et obtusos, et dicitur αμφιπλευρος.

Extra has formas quidquid quadrilaterum est, τρατέςιov vocatur. Parallelae

sunt directae lineae, quae in eadem planitie constitutae atque productae in

infinitum nulla parte in se incidunt. Dictum de tetrapleuris, quorum simili

tudo polypleura schemata potest docere; in his autem pentagona, hexagona,

et cetera euthygrammi generis continentur. Sequitur secundum schematum

genus, quod curvis lineis informatur, quod xapirv%ygauuov appellatur, cujus

species duae sunt: una, quae integri circuli rationes tenet, nam integer cir

culus est, quum ad cjus circumferentiam ab uno centro lineae protentae un

dique aequales sibi sunt; alia, quae obducti circuli diversitates ostendit. Ter

denique aequierurium] Forte per transpositio- integer circulus] Postremam vocem inserui e

nem indeque aequicrurium. Gnor. — Sed liaec eodicibus Monacensi (C) et Darmstattensi.

ipsa vis particulae denique apud serioris aevi scri- cenlro] Sic codex Monacensis (A). Sine sensu

ptores est, ut consecutionem aliquam significet; editi habent centrali.

quam recte explicavit Handius (in Tursellino T. II, obdueti] Id est obliquati, ut in Ciceronis vers*

p.973 sequ.). (N. D. 2, 43);

*•

Martiani Capellae, lib. VI. §. 714. 575

tium genus est planorum schematum, quod ' partim curvis lineis partim directis

includitur , ut est semicirculus, cujus ut supra dixi, gyrum curva linea facit,

et alia directa, quae linea sicut dixi óu$uergoc dicitur, Latine distermina, quae

si in circulo pleno sit, per centrum ejus ad utramque circumferentiam pervenit.

In his generibus planorum alia schemata dicuntur ergastica, alia apodictica. Er

gastica sunt, quae faciendae cujuslibet formae praecepta continent; apodictica,

quae probandi quod asseverant afferunt documenta. Verum Graecis nomini

bus sic appellantur: primus 6v6tartxóç, secundus i$ueuatuós, tertius áváyoapos,

quartus $ygapo;, quintus aesgiygaqos, sextus aeageu8o2uzóc, septimus aegoc&vQ&

rvxöc. Σv6taruxóc est, qui docet quibus argumentis lineas praecidamus ad

imperatum modum. 'I9ueuatuxóç dicitur, quo docetur, quibus argumentis

propositae lineae adjungi et scribi possint. 'Avdygapog dicitur, quo docetur,

quomodo concludendum sit reliquum schema, quod imperatum est. *Eyyga¢oc

est, qui monstrat, quibus argumeutis dato circulo verbi gratia imperatum

trigonum vel quid aliud in medio possimus convenienter adscribere. IIegiyga¢oc

tropus est, qui docet, quemadmodum datum circulum verbi gratia quadrato

concludamus schemate. IIageu8o3txós est, qui docet quemadmodum verbi

»Sub laeva Geminorum obductus parte feratur« , rem Graecae vocis transpositae supra in Rhetorica

ubi male nonnulli conjecere abductus. ostendimus. Gnor. — Monacensis codex (C) pro

quae linea] Expunxi vocem est, quae perperam $6toetuxöc praebet 6u6toeruxóg, unde rectam leo

inserta erat in editis, auctoritate codicum Monacen- tionem reposui; reliqua quamvis vere a Grotio emen

sium (A. C), Darmstattensis, et Reichenauensis. data esse videantur, invitis codicibus mutare nolui.

distermina] Hoc vocabulo quis praeter Martia- àyygaqpog] Vide Eucl. idem lib. H <regi roö

num sic usus sit ignoro; quod enim apud Silium éyygdqoe6%av zcci zreguygdqoe68au, Gnot.

regitur (8, 399): dato circulo] Hoc quoque haud scio an ex Pla

» Audit Tartessos latis distermina terrise ; tonis Menone (p. 87) petitum sit, ubi haec ipsa

longe alius generis est. -- quaestio proponitur, si oiöv ts âç tövös töv

6v6toetu«öc] Lege et transpone: •>v6ratuxóç xöxXov tööe tö xogiov rgiyovov évræ$£vae;

dicitur, quo docetur quibus argumentis propositae li- quo de loco praeter multos alios egit Wexius (de

neae adjungi et scribi (malim adscribi)possint. Tun- loco mathematico in Platonis Menone, Halae 1828,

poetixöc est, qui docet, quibus argumentis lineas et in Jahnii Annal. philol. 1850, T. XII, p. 190

praecidamus ad imperatum modum.* Similem erro- sequ.).

745

•

$74 Martiani Capellae lib. VI. §. 715.

gratia dato tetragono immittamus datum trigonum, ut tetragoni spatia crescant,

non schema mutetur. IIoocevg&tuxóc tropus est, qui docet, quemadmodum verbi

gratia inter datas impares lineas inveniamus mediam, quae tantum cedat

majori lineae quantum praecedit minorem. Hi sunt tropi generales ergasticorum

716 schematum. Apodictici autem tropi ideo transeuntur, quum mihi cum Dia

717

lectica, quam audistis, communes sint. Sed omnia schemata quinque partibus

communibus intexuntur, quae a Graecis sic appellantur: prima aegó8e6tc, se

cunda óuogu6tuòc, tertia xoeroe6xevij, quarta daeööev$uc, quinta 6vuaeigoe6μα. Latine

etiam sic possumus interpretari: prima schematis propositum, secunda deter

minatio , quaestionis, tertia dispositio argumentorum, quarta demonstratio com

probatioque sententiae, postrema confinis conclusio. Hoc de generibus plano

rum dictum sit; nunc ad theorematum membra redeamus. Nam utique

membra sunt linea et angulus. Angulorum natura triplex est; nam aut justus

est aut angustus aut latus. Justus est, qui directus et semper idem; angustus

autem acutus est et semper mobilis; latus vero obtusus mobilisque similiter;

mam quum latior fuerit directo sive multum sive exiguum , obtusus tamen

erit, et quum moveris in eadem forma permanebit, quae mobilitas in lineis

constat, quum nmajores minoresque formantur. Hujus autem collationis quatuor

sunt species: prima dicitur i66tns, secunda àuéìoyos, tertia av&oyos, quarta

àÀoyoc. 'Ioátnc est, quum collata consentiunt; öuö3oyoc, quum duae lineae

lineas] Codex Monacensis (C) lineam, quod eo- confinis] Supplevi e codice Monacensi (C), quod

dem redit (conf. Lobeck. ad Soph. Ajac. p. 261).

Ceterum haec est quam Graeci dicunt pué6rjg vel

övoiv u£6ouv άνάλoyov 2ijipwv (Diog. L. 5, 75.

Plut. daem. Socr. 7).

apodictiei] Cenfer Quinctilianum (1, 10, 38;

pag. 250): »probationum quae sunt potentissimae

ygapuuuxaì àtoöétéevc vulgo dicuntur.«

quinque] Pro quoque in editis exliibent codices

Monacensis (C), Darmstattensis, et Reiclienauensis.

Ceterum confer partes orationes (§. 844).

vulgo aberat, licet insolito significatu usurpatum.

nunc ad theorematum] Omissum in editis nunc

inserui e codicibus Monacensi (C) et Darmstattensi.

angulus] Codex Darmstattensis anguli, praeter

necessitatem.

moveris] Ita anteriores editiones codicesque;

Grotius nescio , unde moverit. Paulo post Mona

censis (C) quia pro quae, et minoresve pro mi.

noresque, sed nolui vulgatam deserere.

i6örnc] Vide Euclidem lib. V et VI. Gnor.

Martiani capellae lib. vI. $717. 578

pares uni mediae duplo parilive conferuntur; dvdXoyoc, quum linea ab alia

duplo victa aliam tantundem superat; âovos vero est, quae neque aequalitate

vel media tertiave parte. neque duplo triplove alteri ullave parte consentit.

Omnis autem linea aut gntí dicitur aut äÄoyoc; éntí autem illa est, quae prior

proponitur, aut quae propositae lineae communi mensura confertur; άητον autem

dicitur quidquid convenit. Proposita autem linea, quamvis collata mon sit, tamen

quia adhuc non est äÄoyos alii collata, et habet quiddam, quod ex se sola perficiat

rationabiliter, appellatur éntí ; ääoyoç 'autem jam collata linea efficitur, si

dissonare per, omnia reperitur. Lineas autem : quae sibi consentiunt 6vuuérQovg

dicimus, quae non consentiunt, â€auftitpovg$i et non mensura sola, sed et

potentia 6vuuétgovc facit, ct dicuntur óvvduet 6öuuetgov; in mensura autem

pares με6o6éuuetgov appellatur. Ergo quum tam mensura quam potentia com

ferantur, omnes quae , vel potentia vel mensura discrepant áóéutustgot sunt.

Ex his: alogae tredecim fiunt, quarum prima dicitur uάση άλoyoç ; secunda

8» 6$o poe6ov άλoyoc, hujus species sunt sex, quarum prima dicitur aeeétn

&2oyoç, secunda similiter 8evréga, item zgitn et ceterae deinceps; item tertium.

genus dicitur $• δέo uëoan. re«;rn άλoyoc, et similiter: ut supra ; quartum éx

6ío pué6ον δευτέρα ààoyoc; quintum genus dicitur uei£ov ä3oyoc; sextum $• 6*o

μέσωv övvauévn äÄoyoc; septimus óudí poe6æ óvvauivr, &2oyoç ; octavum átorou;

&2oyoc, hujus species sunt sex, prima, secunda, tertia, et deinceps dicuntur

- superat] Sic eodices Monacenses (A. C) pro órorour; aeooetn , decima pué6n &aeorou; 6&v

superet in cditis. tégé, undecima 32c:rtæv, duodecima poetoe ®rjtoö

«cupâtgovg] Vide Eucl. lib. X. Gnor. pué6ov tò öov aeouo86α , decima tertia poetæ

alogae tredecim] Totidem enumerat Euclides ué6ov μέ6ov tö öÄov tovö6æ : unde qui volet

(10, 111 ; p. 191 ed. Basil.), sed ut nostrum ap- nostrum corrigat; nos codices scqniunur.

pareat vel sua vel librariorum culpa insigniter cor- puei£oev àÀoyog] Sic scripsi e codicibus Mo

ruptum esse; prima enim illi pué6m, secunda éx nacensibus (A. C), qui pu£ov praebent; vulgo

8$o àvopuìtóv, tertia éx δέo pué6ον aegótn, puxrj. Sequentibus Grotius in margine adscripsit;

quarta éx $$o pué6ayv δεντέρα, quinta puei£aoev, • al. additur δητόν et àÀoyov . seribitur•, umde

sexta öntöv ×αι μέ6ov övvoepuévm , septima óóo tamen nihil proficimus.

pa&6a 8vvauévn, octava árotouâ, nona ui6n $uâ pué6æ] Omissa haec verba sunt in eodiee

718

79

7920

576 Martiani Capellae lib. VI. §. 720.

ut supra; nona uioen &aeoroum aegótn äÄoyoc; decima étorouí óevriga äÄoyoc;

undecim £• ujoov äXoyoc; duodecima uerò ènro$ μέσον tö öÄov rrovo%6æ àÀoyoc;

dccima tertia poetâ pué6ον δ2ov aeouoi56æ àÀoyoc. Hae omnes mixtae ceteris lineis

dum aut trahunt suas aut alienas vires accipiunt, diversis rationibus certos

spatiorum modos, quos Graeci xógoec appellant, demonstrant.

DE SOLIDIS FIGURIS. •

•

79 Haec de planis dixisse sufficiat, nunc de solidis, quae 6regeá dicimus,

videamus. >regeáv schema , quod longitudine, latitudine, altitudine constat,

cujus extremum superficies est, ut in planis linea. Subsistit autem solidum

schema planorum schematum superficie. ' Nam subjacenti trigono pyramis im

722 ponitur , circulo conus aut cylindros, quadro cubus, et cetera similiter. Sphaera

sane intrinsecus capax omnium circulis subsistit, in quos resolvitur. Soliditas

vero efficit schemata generalia, quae dicuntur a Graecis pyrames; item prisma,

id est sectio, quae instar schemutis est; item cubus; item conus; item cylin

drus; item sphaera. ' His adduntur nobilia schemata ex his composita, özrä

€00og, item δωδεπαάδgoç, item εί*o6aiógoç, quae cuncta ut ordine suo mon

Monacensi (C). Legendum esse δέo pué6æ superiora 580 Heer.) et nostrum (§. 754) de soliditatis per

ostendunt.

zégoec] Haec enim differentia est inter 6xjua

et zógiov sive zoegav apud Graecos, quod illud

formam sive figuram significat lineis circumscriptam,

hoc autem spatium sive aream , quae intra eas

lineas contineatur, cujusque non tam figura quam

magnitudo sive quantitas in censum veniat; confer

Wurmium (in Jahnii Annal. 1829, T. IX, p. 223

sequ.) et Fingerum (de primordiis geometriae apud

Graecos, Heidelbergae 1851, p. 41).

6regeá] Vide Euclidem lib. X. Gnor. — Con

fer Plutarchum (in plac. pliilos. 1 , 12; p. 882. 2,

6; p. 887), Stobaeum (in eclog. H, 13, 1 ; p. 340.

fectione.

quod longitudine] Recepi quod ex margine Gro

tiaiia; vulgo aberat.

capax omnium] Plato (Timaeo p. 55); 6zíuæ

rò regtetám pós év aërq; παντα δπόσα 6z%

puta, διό παι σφαιρost®c, £x pué6ov t&vta

aegóc t&c teAeevt&c i6ov äzréxov.

nobilia schemata] Haec sunt corpora illa regu

laria a Platone (in Timaeo p. 84—87) tradita di.

cam an inventa? de quibus confer Boeckhium (diss.

de Platonica corporis mundani fabrica, Heidel

bergae 1810).

ut ordine] Anteriores editiones cum ordine, male.

. ' Martiani Capellae lib. VI. §. 722. 577 ae*

stremus in pulvere, haec primitus concedenda fas sit. Ab omni signo ad

omne signum directam lineam ducere, et terminatam directam per continuum

in directam emittere; et omni centro et interstitio circulum scribere; et omnes

directos anguhos invicem aequales 'sibi esse; et omnem directam lineam ter

minatam quantum videtur producere; et si in duas directas lineas directa

linea incidet intus et eadem parte duos angulos duobus rectis minores fa

ciat, ex illa parte qua sunt minores duobus rectis directas lineas conve

nire. Communes animi conceptiones sunt tres: quae eidem acqualia sunt,

et invicem sibi aequalia sunt; si aequalibus aequalia addas, tota aequalia

esse; et si aequalibus aequalia adimas, aequalia sunt reliqua. Haec quum

permissa conspiceret, lineam in abaco rectam ducens, sic ait: Quemadmodum

potest super datam directam terminatam lineam trigonum aequilaterum con

stitui? Quo dicto quum plures philosophi, qui undiquesecus constipato agmine

consistebant, primum Euclidis theorema formare eam velle cognoscerent, con

festim acclamare Euclidi plaudereque coeperunt. Cujus laudibus etiam ipsa

Geometria plurimum gratulata, se per sectantis gloriam sublimari prevehique

cognoscens ab eodem , libros ejus, quos casu apportari conspexerat, festina

corripuit, atque in ceterae adstructionis doctrinaeque documentum Jovi ac

senatui coelitum offerens intimavit. Quo facto et doctissima cunctarum et

bcnignissima comprobatur.

ab omni signo] Haee l. I Euclidi aizijuoetæ

vocantur. Grot.

communes conceptiones] Houvoei évvouoet. Eucl.

lib. I. Ghot.— Sunt ex disciplina Stoicorum, quae

ab omnibus hominibus pariter verae habentur.

quemadmodum potest] Eucl. lib. I: •£rri zijg

öo$ei6nc e$$eiac refregc:6μέvijc rQiyoevov :

i6örrâ€vqov 6v6tj6a69at. Gnot. — Eadem

Quinctilianus (I, 10, 5; p. 210): »quemadmodum

in data linea constitui triangula aequis lateribns

possint?«

quo dicto quum] Sic codices Monacenses (A.

In editis:

» quo dato complures • ; sed quo dicto jam Grotius

C), Reichenauensis et Darmstattensis.

in margine notavit.

undiquesecus] Sic Monacensis (C) et Reiche

nauensis; uale in editis secum (add. Oudend. ad

Appulej. T. I, p. 92).

-------------■-----—-—

73

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

* J

С A PEL L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE

ARITHMETICA

liber m

725 J^ostquam conticuit prudens permensio terrrac,

Innuba, sollertes curam quae instigat in artes,

Sic abacum perstare jubet, sic tegmine glauco

Pandero pulvereum formarum ductibus aequor.

Altera tunc etiam gerularura accire jubetur

Germanam, doctae mundum quae admensa sororis.

Nec mora, digreditur. Tunc rursus dia Voluptas

Ipsius aelherea Cylleni immurmurat aure:

Quum doctas superis admirandasque puellas

Innuba] Palladia epitheton (Lucan. 9, 665. altera] Paedia, ut mox (§. 728) apparct; dc qua

Val. Flacc. 1, 87. Ausonius epigr. 106, 5), item supra (§. S78).

iwnupta (Virg. Aeu. % 31), Graccis (Eurip. Troad. doctae mundum quae] Codex Darmstattcnsis

Б56) ciÇvyoç. Quod enim Grotius margini adscri- doctae mundumyue, male. Significatur Aritbmetica,

psit incuba, quae quasi incumbat artibus, insolen- cujus ope Geometría mensuras computat. '

tius atquc frigidius dictum foret ñeque nos tris codi- aure] Statius (Thcb. i , 532):

cîbus confirmatur. »Imperat acciri tacitaaue immurmurat aure.»

Martiani Capellae lib. VII. §. 72$. 579

Approbat armipotens, tu optati lentus amoris

Gaudia longa trahis, captumque eludis honorem?

Seria marcentem stupidant commenta maritum.

Talia complacita spectat fastidia virgo,

Nec te cura tori, nec te puer ambit herilis,

Nec mea mella rapis; quaenam haec hymeneia lex est?

In Veneris agro Pallas sibi vindicat usum;

Quam melius thalamo dulcis petulantia fervet!

Casta maritalem reprimit Tritonia mentem,

Et nuptae non aequa venit; poscenda Dione est,

Conveniensque tibi potius celebrare Priapum.

His Atlantiades auditis, licet risum inhibere vix posset, ne infacetus tamen et 726

impar lepidulis haberetur, hilaro susurramine sic respondit:

Licet urgeas, Voluptas,

Thalamos inire suadens,

* •

Tamen exseret peritas

armipotens] Sic Grotius addit confirmatque co

dex Darmstattensis cum utroque Monacensi; male

anteriores omnipotems , quod mirum est ipsum Gro

. tium probasse, quasi de Jove sermo esset! Miner

wam enim intelligi satis, patet, quam armipotentem

dici supra (ad §. 867) abunde probatum est.

optati] Codex Darmstattensis optata, contra

metrum.

eludis] Grotius in margines nal. captum quem

laudis honorem • , sine sensu, quanquam et Reiche

nauensis codex et Monacensis uterque laudis ex

liibcant.

stupidant] Vide superiorem locum (§. 872 not.).

fastidia] Margo Grotiana et codex Rciclienauen

sis fastigia, inepte.

herilis] Amor, filius Veneris, quae Voluptatis

hera est. . .

fervet] Codex Monacensis (C) servit; non opus.

Priapum] Priapo in nnptiis sacrificatum Festus

docet, idque togis praetextatis; quem illustrabo,

eademque opera Martianum nostrum, quibusdam

Christianorum scriptorum locis. Arnobius Lih. IV:

»Mutunus, cujus immanibus pudendis horrendo

que fascino vestras inequitare matronas et auspi

eabile ducitis« cet. Laetantius: »Mutinus, in cujus

sinu pudendo nnbentes praesident, ut illarum pu

dicitiam prior deus delibasse videretur.« Augustinus:

»Sed quid hoe, quum ibi sit et Priapus nimis mas

culus, snper cujus immanissimum et turpissimum

faseinum sedere nova nupta jubetur more honestis

simo matronarum?« Gnor.

lepidulis] Lepidula r& &6rs£α, ά6zsï6μot.

Grot. .' * •

peritas] Margo Grotiana paratas. Aembitum in

73 *

580 Martiani Capellae lib. VII. $. 726.

Brevis ambitus paellas:

Demumque nec jugalis

Cessator intricatus

Tardabo fulcra lecti,

Et si quid ilia nostrae

Veneris feret voluptas

Nec vobis aboegabo; ■

Furtis modo allubescat, .'■

Et clam roseta parvae : ; ■

Liliaque det papillae.

Ne nunc sexus jugalis

f .. Cura ferale morsum - .

. . Et vulsa pellis acre . I :■ '-..i-

Laceros trahat capillos.

727 Quo dicto renidens et plus sólito laetior Voluptas ad Venerem régressa

cuneta ejus auribus intimavit; quae deliciosa mollitic et intern m pente genas

rubore paene prodidit susurrata, tuncque marcidulis decenter pacta luminibus

telligo dc mora, quasi ambages ; possit tamcn etiam

ad orbem disciplinaran!, quae Lie proponuntur, re

ifem.

furtis] Transtulit ad legitimi tori voluptates,

quod alioquin de clandestinis tantum Usurpator.

et clam ] Rccepí с codicibus Beïchcnauensi,

Darmstattcnsi , et Monaccnsi (С), quod jam Grotius

in margine ex aliis cnotaverat; vulgo ut.

ne nunc] Cautissimum duxi locum obscurissi-

-mum integrum relinquere , licet codices Darmstattensís,

Rcicbenauensis, et Monaceneîs uterque longe

aliam lectioncm exhibcant:

' ' »ЛГе nunc sensus jugalis

Fcralis cura morsum

■ Et vulsa fellis atro«

quae tamcn non minores diflScultates continet. Hoc

tantum apparet, sermonem esse de contumacia no

vae nuptac mariti amplexibiis rcnitentis pndicitiamque

virginalem defendenlis, sivc de colluctàtîon*

illa Venerea, qoam Y,XivoJtaXr¡v dixisse Domitianum

Suetonius (in vita 22) refert.

renidens ] Codex Monaccnsis (C) renitens; in

epte.

paeta] Hoc Veneri peculiare. Priapcia (36, ft):

»Minerva flavo lumine est, Venus pacto."

Ovidius (in arte amandi 2, 659):

«Si pacta est, Veneri similis , si flava, Mi

nervas « ,

ubi vide Hein sin m (T. I, p. 464 Barm.) male corrigentem.

Adde Osannum (anal. crit. p. 194)1- ^

Martiani Capellae lib. VII. §. 727. 581

Majugenam conspicatur et quodam adspectu promittentis illexit; quam Satur

nia de propinquo velut deprehendentis castigabat obtutibus. Quae dum

geruntur, Paedia, quae egressa dudum , cum alia femina miri decoris im

greditur, cui quaedam majestas nobilissimae vetustatis et ipsius Tonantis

natalibus ortuque praecelsior vultus ipsius lumine' renidebat; quae etiam mi

raculis quibusdam capitis reverenda videbatur. . Nam primo a fronte uno sed

vix intelligibili radio candicabat; ex quo item alter erumpens quadam ex

primo linea defluebat; dehinc tertius et quartus, tumque etiam monus decu

riatusque primus, honorum reverendumque verticem duplis triplisque varie

tatibus circulabant; sed innumerabili radios multitudine prorumpentes in unum

denuo tenuatos miris, quibusdam defectibus contrahebat. Hujus autem multi

plicem pluriformemque vestem quoddam velamen ; quo totius maturae opera

tegebantur, abdiderat;:digiti vero, virginis recursantes et quadam incompre

hensae mobilitatis scaturigine vermiculati. Quae mox ingressa septingentos

decem et septem numeros complicatis in eos digitis Jovem salutabunda subrexit.

Tum Philosophia, ut Tritonidem propter adstabat, quid numero tali Arith

metica intulisset, exquirit. Cui Pallas: proprio, inquit, Jovem nomine salu

* • • • • • • •

Paedia , quae] Sic scripsi, orthographia tantum

et interpunetione mutata, pro Paediaque, ut apo

dosin sententia nancisceretur, qua in vulgatis carebat.

natalibus] Quia Jupiter monas (§. 751), ut

ipsius quasi natales in Arithmetica inesse videantur.

candicabat] Utitur et liliro I lioc vocabulo :

~Ipsius autem eanities pruinosis nivibus candicabat.*

Gruot.

pluriformem] Alios plurimiformem legere margini

Grotius adseripsit. Ceterum ex Pythagoreorum haec

placitis explicanda sunt, quibus numeri pro ipsa

rerum natura erant (Aristot. metaphys. 1, 5).

*. » digiti] Confer superiorem notam (§. 102) no

etrumque infra (§. 748 f.) et Procopii anecdota, (p.

216 Eichel.).. Verniculati dicuntur propter argutias,

quas Cicero (orat. 18) dicit, id est motus eeleri

tatem minutissimis, intervallis distinctam. Barthius

(advers. p. 1891 f.): »Apud Lueilium distinctum

variis spiris velut sonat, at mobilitatem flexuoso

rum anguium designat apud Capellam. •

septingentos] Putaveram quondam pro COCC

CCCXVII legendum CCCCCCXII, ut sit Ksjg,

aut minori mutatione DCCXVI, ut sit zoeigoe ;

sed revera comperi niliil mutandum, sunt enim hie

indicatae liae voces II APXH, idque ad finem

Capellae MS. exaratum vidi. Gnot. — Confer pa

laeograpliiam meam (III, p. 281).

subrexit]

male. Subrigere idem est quod crigere , ut apud

Senecam (Herc, fur. 592): »subrigens caput.*

Editiones ante Grotium surrexit,

798

7929

582 Martiami Capellae lib. VII. §. 729.

tavit. Ac tunc illi radius, qui primus emerserat, colliniatae lucis nitore porrecto

ipsius Jovis verticem luminavit. Quibus miraculis radiorum innumera repente

multitudine prorumpente, nonnulli tellustres silvicolaeque divi Herculem con

spicati, opinantes eam hydreo germine pullulare. Ac tunc oborto terrigenis

mussantibus murmure puer ille piceus jussus admonere silentium. Verum

feminam Pythagoras, ut inter sapientes adstabat, usque abacum consecutus,

idemque jam artem promere cupienti quandam lactei luminis facem officioso

consistens munere praeferebat. Tum illa, antequam juberetur quid apportet

expromere, sic exorsa:

Non ignota coelo, mec rebus mundanis ignorata, quas genui, adveni

super vestrum quidem nihil dedignata concilium, quamvis singulos vos uni

versosque recenseam ex meis ramalibus germinare; tuque potissimum, quem

principalis ante cunctas procreavit emissio, tuae : singularis primigeniaeque

qui primus] Sic ex codice. Grotiano, ipso Gro

tiano suadente, scripsi; vulgo: radius prinus emer

eerat qui ete.

tellustres] Codices Monacensis (C) et Darm

stattensis terrestres, quod tamen quia correctio

nem olet, nolui recipere; nee licet tellustris, quan

tum equidem sciam, alibi non legatur, analogiae

eontrarium est. Basilius Faber unde habuerit, quod

in Thesauro scripsit, alios legere terruristres,. ig

noro; Grotius margini adscripsit telluristres, quod

ex óvttoyQaqpioe ortum videtur.

piceus] Id est Harpocrates, quippe Aegyptius

(§. 90). Nigros fuisse Aegyptios eomplures testan

tur, ut Ammianus Marcellinus (I. 22 extr. p. 377

Gronov.): »homines autem Aegyptii plerique sub

fusculi sunt et atrati.« Hinc et Propertius (2,

24, 18):

• Aen tibi mom satis est fuscis Aegyptus alumnis?

et Martialis (10, 12, 12):

»Niliaco redeas tu licet ore niger.e

*. •

Quam Grotius margini adscripsit leetionem spiceus,

nihili est; ut et in sequentibus exstabat pro adsta

bat et consectatus pro consecutus.

lactei luminis] Id est candidi, indeque splen

dentis. Supra (§. 14) noster similiter »lactis instar

candidaeque lucis« dixerat.

apportet] Sic codices Grotianus, Reichenaaensis,

Darmstattensis, Monacenses (A. C), aliique apud

Burmannum (ad Ovid. III, p. 828) laudati; vulgo

perperam oportet.

ramalibus] Ovidius:

pRamalia arida tecto.«

Persius:

» Ut ramale vetus vegrandi subere coetum.~

In Grammatica ipse Martianus: »densis obumbrata

ramalibus « et lib. I: nramale laureum. « Gnor. —

Adde inferiorem locum (§. 917) et confer Saxonem

Grammaticum (p. 126 Steph.). In sequentibus pro

germinari substitui meliorem lectionem e codicibus

Monacensibus (A. C) et Darmstattensi. • ' • • •

Martiani Capellae lib. VII. §. 750. 585

naturae fontem Jupiter recognosce; nec despicabilem vestrùm omnium matrem

Mercuriale quod habeo me faxit officium , quum prosapiam arcanae sortis

originisque primordialem vobis studeam comprobare; quae quum in terris exer

ceor, astrorum populus recognoscat homorandam suae multitudinis geuitricem.

IDE MONADE.

Prae cunctis igitur affata sacra monas esto, quam ante cunctà vibrantem

„ •

sociati postmodum numeri principia docuerunt. Quae si species ' est accidens

cuilibet exstantium primo, priusque est quod numerat quam illud numeram

dum , rite : eam ante ipsum, quem principem dixere, veneramur. Nec dis

simulabo ex eo, quod monas retractantibus unum est solum, ipsam esse, ab

despicabilem] Glossa Isidori: »dispicabilis, con

temtibilis, dispectus«, quo in loco bis I pro- E

positum. Gnor. — Sensus hic est: »neve ideo me

vestram omnium matrem contemnite , quia Mercu

rio servio • cet.

sortis] Retraxi lectionem, quam Grotius in

marginem rejecit, adstipulantibus codicibus Darm

stattensi, Reiclienauensi, et Monacensi utroque

(A. C); vulgo artis. - *

de monade] Ad ea quae nunc de singulorum nu

merorum vi et potestate sequuntur, conferenda sunt

inprimis Theologumena Arithmeticae ab Astio edita

(Lips. 1817. 8), et quae ex simili Nieomachi libro

Photius servavit (bibl. n. 187), praetereaque Ca

merarius ad Jamblichum (in Nicom. arithm. p. 48

sequ. Tennul.) et feursius (in denario Pythagorico

in Gronov. Thes. T. IX). De ipsa monade specia

tim vide Pytliagoreos apud Stobaeum (p. 6 sequ.

Heer.) et Hermetem (ibid. 1, 11, 18; p. 506),

praetereaque Macrobium (in somn. Scip. 1, 6).

vibrantem] Grotius in margine librantem, male;

radium enim supra dixerat. Sensus autem hic est;

»quam sociati postmodum numeri docuerunt ante

cuncta prineipia vibrare•, id est, quam principem

omnium esse inde apparet, quia omnes inde nu

meri per consociationem orti sunt.

quae si] Probat monadem omnium primam, quia

primo cuique in quoque genere respondet, deinde

etiam, quia numerans numerato prius. Gnot. —

Distinctionem e Darmstattensi codice correxi, et ex

eodem duobusque Monacensibus (A. C) reposui ve

neramur pro venerantur.

species] Id est είόoc, sensu Platonico, forma,

qua, quidquid ejus nomen gerit, ' hujus ipsius no

minis vim ac potestatem nanciscitur; ut nostro loco

quidquid unum vel primum appellatur, id ipsum

ut sit, a monade accepit. Adde Tennulium (ad Jam

blich. p. 95).

nec dissimulabo] Lego: »Nec dissimulabo ex'

eo (ita in MS.) quod monas retractantibus unum est,

solum ipsam (ita in MS.) esse, ab eaque singula

procreari.« Novum argumentum hoc modo : illud

quoque, inquit, non est silentio praetereundum,

quod vel ex eo satis liqueat monadem solam pro

prie esse, aliisque esse essentiae causam, quod

utcunque revolvatur semper unum manct; semel

75I

584 Martiani Capellae lib. VII. §. 751.

caque singula procreari, omniumque numerorum solam seminarium esse, so

lamque mensuram, et incrementorum causam statumque detrimentorum ; quae

tamen ubique pars est, ubique totum, dum per cuncta perpetua; neque

enim, quae est ante exstantia et quae post absumta non absconditur, potest

nom esse perpetua. Hanc igitur patrem omnium Jovem rite esse memoratum;

ad

cujus exemplum unum deum, unum mundum, unumque Solem, singularemque

quod quidem idealis illius intellectualisque speciei vis*causativa testatur;

Lunam, elementa etiam in quo exstant: singula memorari. Licet Aristoteles,

unus e sectatoribus meis, ex eo quod unum solum ipsa sit, et se quaeri

semper velit, cupidinem asserat nominatam , quod se cupiat; siquidem ultra

nihil habeat, et expers totius elationis, aut copulae in se proprios detorquet

enim'uhum unum est. Gnor. — Cum hisce conspi

rant etiam Monacenses (A. C) et Darmstattensis,

unde recepi. Vulgo enim ita erat: »nec dissimulabo,

quod monas retractantibus unum solum ipsa esse

ab ea atque cetera procreari. «

seminarium] Jamblichus (ad Nicom. p. 12 Ten

nul): d&ae' aùtijc yàg àc &rtö 6tégwatog xoei

&iöiov öi©nc £q' éxàtegov dvztzreztov86toec

ce$$ovtoet oi λόyou x. t. Â.

absconditur] Sensus videtur postulare absumitur.

Grot. — Idem margini adscripsit alios legere as

cenditur, quod etiam in Monacensi utroque exstat;

sed mutandi causa non apparet, quoniam abscondi

commode explicari potest perire, occidere , eva

nescere. Sensus est, perpetuam esse oportere, ul

tra qnam minuendo procedere non possimus. Con

fer Moderatum (ap. Stob. T. I, p. 18): jrug usuov

i&vov toü tçovg xoetâ tîjv έφαίρεσιν παν

töç âgv$uo$ 6regnôsi6a puovrjv ts x«i 6tâ

6vv 2oepißövet.

memoratum] Codices Reichenanensis, Darm- /

stattensis, et Monacensis uterque nominatum ; non

nuecesSe.

idealis] Unus ille solusque ac summus deus,

quem Appulejus ultramundanum appellat, ex doetri

na Platonis est ipsa unitas , a qua unum quod

exsistit progreditur, quae et omne deorum genus

progeneravit, tam intelligibile, quam intellectuale,

quod supramundanum est, et quod mundanum,

coelicolarum nempe deorum. Unitas illa ante om

nia eiutia. Ab unitate igitur illa sive ab uno solo

que deo profluxere dii primo vomqroi et n; goi,

Aenegxö6μιov et éyxö6puou. Proclus cap. X libri

primi: •£voe offlv 6vve%vrec ei:touev, tò èv öv

ztgöeu6v μέν άπό τής ένάθος της τgö rév

övvayv* täv öä tö {9eiov yévoç daeoyevvé,

tó te vortòv, xaì rò voegáv, xoei tö özregor

géntov, και τό μέχρι τόν έyxo6μιον τgos

Aenλv$ëç. « Salmas. (epist. ad Menag. p. 21).

unum deum] Unum quidem deum pliilosophi

credebant, sed variis eum nominibus varioque sexu

appellabant juxta illum usnm Valerii Sorani. Glossa

(cod. Monae. E). -

. ultra nihil] Nihil apud Grotium per errorem

omissum ipso monente restitui. Ceterum Aristoteles

ubi haec dixerit ignoro.

Marüani Cäpellae Üb; VIL §* 751. 080

ardores. Hanc quoque alii concordiam, hanc pictatem amicitíamque dixere,

quod ita nectatur, ut non secetur in partos ; tarnen rectius Jupiter nuncupatur,

quod sit idejn caput ac pater deorum.

DE DYADE. ,¡.' - :

Denique quum unum facta in quodcunque defluxerit, licet ejus linea 752

insecabilis ac sine latitudinis significatione fundatur, dyadem tamen facit.

Quae djas, quod sit prima procreatio, a nonnullis genesis dicta; quod autem

inter cam ac monadem prima conjunctio est consortium que consimile, Juno

perhibetur vel conjunx vol germana praecedontis. Est autem medietatis capax;

nam bona malaque participât: eadem discordia, ex qua adversa oriantur,

utpote quae prima poterit ab adhacrente separari; in bonis vero cadcm justitia,

quod duobus aequis gaudcat pariter ponderatis; eademquc socictas, quod

vinculum, quo media connectantur, habeatur utrinque commune. Ab hac

numerus auspicatur; ct est opinabilis corporatio motusque primi probamentum;

elementorum etiam mater, nam de dyade quartus elementorum numerus procrealur;

primaque forma paritatis est.

DE TRIADE.

Trias vero princeps imparium numerus, perfeclusque censendus; nam 755

prior initium medium finemque sortitur, et centrum medietatis ad initium

tamen rectius] Macrobiiis: »Hacc monas prin- justitia] TLeologumena Aritlimeticae (p. 12, 4):

cipium finisque omnium, non ipsa principii aut finis àrto dà rrjç siç ôvo TO¡JLT¡g Aixt] oíovsi ál%r¡.

scícns, ad summum rcfertur dciun.« Et Syncsiiis Justitia autem Pytliagorcis erat то ciyTirteitOV&OÇ

epíscopus Platonicns saepc deum p,ovàô^ aQQrjXrjv (Aristot. Magn. Мог. 1, 34).

nominat.GuoT. elementorum] Incptum est qnod alios legere

defluxerit] Sic recle anteriores; de monade Grotius margini adscripsit aliorum.

enim, quae unum facta est, sermo est; Grotius perfectus] Tlicon (aritbm. 52, p. 72 extr.): Xénescio

unde defluxerint. yetat ôè Hai o xçia rèAeioç, éiteidr¡ rtQcorog

quae prima] lu códice Darmstattensi qua est àç%rjv xai (itóct nal rfègaç s%ei. Adde etmdcm

pro quae; male. de música (40, p. la"). PliitarcLum (qn. syinpos.

74

586, Martianii Capellae lib. VII. §. 755.

finemque interstitiorum aequalitate componit. Denique Fata, Gratiarumque ger

manitas, et quaedam virgo, quam dicunt coeloque ereboque potentem, huic nu

mero colligatur. Ex eo etiam perfectus, quod perfectos gignit semariym novena

riumque; cujus auspicio preces tertio ac libamina repetuntur. Tres symphonias

continet harmonia, id est diapason ,. hemiiioliom, diatessaron. In tria se spatia

temporis cursus alternat, ideoque tribus divinatio memoratur. ldem mundana

perfectio est; nam monadem- fabricatori deo, dyadem materiae procreanti,

9, 5; p. 758), Laurentium Lydnm (die Martis

p. 82 sequ. Roetli.), Stobaeum (ecl. pliys. 1, 2),

Justinum Martyrem (op. p. 24), Boëthium (de mu

sica 5, 8), Ausonium (idyll. 11), et quae olim (in

palaeogr. erit. III, §. 267 sequ.) larga manu dedi.

Nonnulla et: ipse noster jam supra (§. 108) attulit.

interstitiorum] Codices Monacenses (A et C)

et Darmstattensis interstitionum; male (vide §.381).

aequalitale] Codex Darmstattensis e qualitate;

Monacenses (A. C) aequalitatem , quod jam Gro

tius margini adscripsit; male utrumque.

Fata] Parcae (vide ad §. 560).

coeloque] E Virgilio (Aen. 6, 567); Heeate

;gitur, scilicet triformis (Hor. od. 5, 22, 4) sive

tergemina (Virgil. Aen. 4, 5I I). Ausonius (in grypho

ternarii numeri v. 18):

» Tergemina est Hecate, tria virgius ora Di

amae , -

Tres Charites , tria Fata« — —

tertio] Confer palaeographiam meam (III, §.

269). Spectat huc et proverbium tö tgitov tqj

6αστήgv. -

hemiolion] Id est diapente (§. 107. 954).

divinatio] Ita infra (§. 893) »tripodem• scribit

•trini cursus, praesagia polliceri, exstantis, instan

tis, et rapti. « Sed jam IIomerus (Iliad. a. , 70)

Calehantis vatis artem ita describit, ut tres tem

poris partes compreliendat*

'0c jén zà t' éóvtoe z& ó* é66öuevoe mrgö t'

éóvtoe.

idem] Nempe numerus, Darmstattensis quidem

codex exhibet item; sed praefero vulgatam.

mundana perfectio] Vulgo praefeetio, sed re

cepi lectionem a Grotio in marginc notatam. Au

sonius (idyll. I f , 48):

»In physicis tria prima , deus , mundus , data

forma.«

Seneca (epist. 65): »Haec omnia mundus quoque,

ut ait Plato, habet. Faciens hic deus est; ex quo

fit haec materia est; forma hic est habitus et ordo

mundi quem videmus, exemplar seilieet, ad quod

deus hanc magnitudinem operis pulcherrimi fecit. .

Confer Platonem ipsum (in Pliilebo p. 25— 27

Steph.). -

fabricatori] 4rpuovQyqj, ut apud Platonein

est (Pliileb. p. 27; Tim. p. 68).

materiae] Theologumena (p. 7, i8): étv rrjv

ü%mv tfj övööv rtgogæguórtov6vv oi IIv$æ

yögetot* £regótr,toc yàg èxsivm μέν έν φέ6st,

6v&ç ôë ëv âgv$uqj zoerégzeu, ubi plura Astius

(p. 162). -

Martiani Capellae lib. VII. §'. 733. 587

triadera idealibus formis consequenter aptamus; animam vero ratronfs et iracundiae

cupiditatisque distribuere trigario. ub.^o i' |

■' • '"■"*]' < : ' ■ ''■ ' ■' • ' ■ •' ■ wx.->

■-. . DE TETRADE.; •:• ,<:■:•■■•■■■.• -

Quid tetradem dicam? in qua soliditatis certa perfectio; nam ex Ion- 734

gitudine ac profunditate componitur, décasque plena his quatuor nuiuens

gradatim plicatis integratur, id est uno, duobiis, tribus, quatuor. Item becatontas

a decade quaternario cumulatur, id est decern, viginti, triginta,

quadraginta, qui sunt centum ; et item a centum quatuor numeri reddunt

mille, id est centum, ducenti, trecenti, quadringenti. Sic decern millia

ceteraque excrementa complentur. Quid quod quatuor atmi témpora, frontesque

coeli, elementorumque principia esse non dubium est? Hominum etiam

quatuor aetates, quatuor vitia, qüatuorque virtutes. Hie numerus quadratus

ipsi Cyllenio deputatur, quod quadratus deus solus habeatui*. 1

• DE PENTADE.

Sequitur pentas, qui numerus mundo est attribütiis. Nam si ex qua- 735

trigario] In editis erat tricario. Forte trigario, ut Хеш. Plora debit Ast¡us(ad Platon. Protag. in oper.

supra filicida pro fulgida. Libro músico: »dem um tri- edit. T. IX, p. 151).

gat tum supplicantis semper germanitátis adreniat«; plicatis] Male hi editis plicitis. IVostrain Icctio-

пЫ de /.cTaiç sernio. Grot. — Spcctant illa Маг-- nem dedit codex Monacensis (A). De tetraety Pvtiani

ad Piatonis dectrinam, qua anima diviiiitur tbagorica snprá jara egîmus (ad §. 11)7).

in XoyiÖTixov , ^vfiosidsQ, et srti&viMjUXGV Cyllenio] Hoc quoque supra (§. 106) jam atti-

(dc R. P. 4, p. 456; 9, p. 580; Tim. p. 69$ gimus. Addc Plutarchum (qu. symp. 9, 3; p. 738):

Pbaedr. p. 246; de Legibus 9, p. 863; adde Dio- 'Eçuel de цаХьбта rcov àoi&fiiôv r¡ rsxoàç

genera 5, 90). aváxeitai' rtoX?.oi de nal rsrgádt fir¡vóg i6rasoliditatis]

Cave rà Ôrsgsà (§. 721) intclligas, ßivov yevéó&ca rov &eov ¿ÓropovÓi: et Macrout

latitude in sequenübus excidisset; sed de ryim- bium (Saturn. 1, 19): »Plcraqtic etiam simulacra

iba to loquitur, quod et ipsnm perfecü et omnibus Mcrcurii quadrate statu figuraatur — quippe signumeris

absolut! •vim gerit; confer inprimis Aristo- nificat hie numerus vel totidem plagas mundi,

telem (rhetor. 3, H)« rov aya&bv avÔQa tpávai vel quatuor vices temporum, quibus annus ineluelvai

rergáycovov ¿urcupooá' ауироз yàp ri- ditart cet.

V

74*

Martiani Capellae lib. VII. §. 758.

- - - - -

tuor elementis ipso sub alia forma est quintus, pentade est rationabiliter im

signitus; qui quidem permixtione naturali copulatur. Nam constat ex utrius

que sexus aumero; trias quippe virilis est, dyas femineus aestimatur. Etiam

apocatasticus dicitur, et sive cum aliis imparibus sive cum suo genere sociatus

se semper ostendit. Nam quinque per quinque habes viginti quinque, et

quinquies terni quindecim , et quinquies septeni trigies quinquies, et quin

quies noveni quadragies quinquies. Item zonae terrae quinque; in homine

sensus quinque, totidemque habitatores mundi generibus, ut homines, qua

drupedes, reptantes, natantes, volantes. Hunc numerum quis neget esse

diametrum? Nam decadis perfectio circulusque hujus hemisphaerio dissecatur.

IDE HEXAEDE.

Senarium vero perfectum analogicumque esse quis dubitet, quum suis

partibus impleatur? Nam et sextam sui intra se continet, quod est unus;

<régoeduoe re£vtrj6et frévtoec. Adde Jamblichum quintus] Codices Cantabrigiensis, Reichenauen

sis, Darinstattensis quintum ; sed mutandi causam

non video, modo ad mundum referatur. Neque enim

de Aristotelis quinta essentia Martianus loquitur,

sed de dodecaëdro Platonis, quod universi formam

refert (Tim. p. 35 c); quanquam hoc quoque multi

pro aethere acceperint (vide Boeckliium in Pliilolao

p. 462; Astium ad Plat. Epiuom. p. 60f). Adde

Strabonem (18, p. 715 Casaub.): rrgóc 6£ toùç

zértag6v 6rotzeiouc fréuaern tic 86tv q>6vc,

§§ jc ö ooegoevöc xoei t& à6tgc« z. t. 2.

utriusque sexus] Unde etiam &vögoyvvia et

$&uog appellabatur a Pythagoreis (Plut. de Ei

apud Delplios 8, p. 587).

apocatasticus] Nisi corrupta lectio est, per syn

copen dictum pro daeoxatoe6tatuxqj, qui semper

ad se recurrit, in se ipsum revertitur, nt ait Ni

comachus (instit. arithm. 2, 17; p. 151 Ast.): ö6aug

$&q &v αυ§rj6e6vv αύξησω, eig rò æèzó óvg

(p. 12 Tennul.) et Tlieonem Smyrnaeum (arithm.

24, p. 61).

zonae] Vide nostrum supra (§. 602).

quadrupedes] Sic codex Darmstattensis; vulgo

quadrupedesque. Ceterum confer Platonem (im Ti

maeo p. 91. 92).

diametrum] Simili de eausa <jui9€ov appellant

Theologumena (p. 52), ötv toü öéxæ 9eiov öv

roc •jui6eu& é6ruv.

vero] Sic codices Monacenses (A. C), Darmstat

tensis, et Reiclienauensis pro autem in editis.

perfectum] Isidorus Hispalensis: »Senarius suis

partibus perfectus est.« Macrobius: »Senarius vero,

qui cum uno septenarium facit, variae ac multipli.

cis religionis ac potentiae est. Primum, quod so

lum (malim solus) ex omnibus numeris, qui infra

decem sunt, de suis partibus constate cet. Gnor.

— In meo Macrobii exemplari (somn. Scip. 1, 6)

Martiäni Capellae lib. VIL $. 736. S89

et tertiara, quod duo; et medietatem, quod tria. Item naturalia officia, sine

quibus esse nihil potest, sunt sex: magnitudo, color, figura, intervallum,

status, motus. Item motus totidcm differentiae sunt; nam movemur prorsum

retrorsumve, dextra laevaque, sursum dcorsumque; nam ille aeternus qui

dam motus est circuli. Hie autem numerus Veneri est attributus, quod ex

utriusque sexus commixtione conficitur, id est ex triade, qui mas, quod

impar est numerus, habetur, et dyade, quae femina paritate; nam bis terni

hexas fit. Solida etiam figura quadrati sex superficies habet. Totius harmoniae

toni sunt sex, id est quinqué toni et duo hemitonia. Idem per primum

motuin, hoc est dyadem, colla tus duodecim facit; inter quos duos numéros

duo medii inveniuntur, id est octo et novem. Quorum unus ex meo nomine

regulaque censetur, nam arithmeticus memoratur, id est novenarius; eodem

enim numero superatur a duodecim , quot numeris superat senarium , id est

tribus. Alius autem numerus, id est octo, música ratione confertur. Ea enim

parte superatur a duodecim, qua ipse superat sextum, id est tertia; nam

sexti tertia duo sunt, duodecimi tertia quatuor. Quod geométrica ratione

solus lcgitur, non solum. Alio ctiain loco idem

Macrobuis (Sat. 7, 13) cx Acgypto refert » senarium

nainerum omnifariain plenum , perfcctiun , atque di

vinum esse.« Adde Vitriwium (5, 1), Lydnm (die

Yen. 10, p. G8 Uoctb.), Censorinum (dc die natali

H, 4>

motus totidem] Sex motas genera praeter orbicularem

ctiam Plato cnumerat (Tim. p. 54 Steph.).

Adde Macrobium (in somn. Scip. 1 , 6 Г. Saturn. 7,

9). Sed alia sunt qnac Aristoteles statuit, licet

totidem numero (Gateg. 1 1 ; confer Scxt Empir.

adv. mathem. 10, 57; p. 640).

feuert] I4icomachus (apnd Pbotium p. 240

Hoescbel.): xai tcvçicoç avtr¡ fmXXov^AtpQodirr]

CvyLct re xai уацг,Х1а xai àvdçoywLa ЗеоАо-

yeírai. llinc etiain Pytbagoras Veneri sexto mensis

cujusque die sacra fieri jussit, teste Jamblicho

(de vita Pytbag. 28, 1S2), ubi Knstcrus (p. 128)

lectores ad Tennulium (ad Jambl. in Nicom. aritbni.

p. 131) rem ¡sil. PI m a dabit Astius (ad Tbeologum.

p. 177).

hexas fit] Grotius margin! ad scrips! t alios le

gere sexis faciunt, male.

id est novenarius] Sic scrips! e codicibus Grotiano

et Rcicbcnaucnsi; vulgo idem novenarius.

Dc utraque ralione aritbmctica et música sive barmonica

vide quae ad Platonis Tim a cum (p. 56

Stcpb.) observa vit Boccl;bius (in Daubiî ct Crcuzcri

studlie T. Ill, p. 56), Astiumquc ad Tlieolognmcna

(6, p. 178), quae eodem boc nomine bexadem

praedicant.

590 Martiani Capellae lib. VII. §. 757.

componitur. Ea enim possunt per collationem media, id est octo per novem,

quae extrema, id est sex per duodecim; nam utraque faciunt septuaginta duo.

Item in majoribus numeris media extremorum rationibus componuntur sub

praedicta senaria ratione. Nam sexies septuagesies dipondius facit quadrin

gentos trigies dipondius; similiter octies septuagesies dipondius quingentos se

pluaginta sex ; item movies septuaginta duo faciunt sexcentos quadraginta octo;

similiter duodecies faciunt octingenta sexaginta quatuor; quae media inter so

multiplicata reddunt numeros extremorum inter se convenientium. Hic primus

numerus, id est senarius, harmonias ostenditur genuisse; quippe sex ad duo

decim est symphonia diapason; sex ad movem hemiolios; sex ad octo epitritos,

id est symphonia diatessaron; unde Venus Harmoniae mater perhibetur. Item

hic senarius quadrato et solido quaternario sociatus horas diei noctisque dime

titur; nam quater seni viessis quadrussis faciunt.

per collationem] Grotius margini adscripsit post ;

male. Collatio hic multiplicationem sive potentiam

significat eodem usu quo Festus (s. v. ocius) com

parationis gradus eollationum vocabulo appellat.

utraque] Sic eodices Monacenses (A. C) et

Darmstattensis; vnlgo utraeque sine sensu.

dipondius] Grotius per errorem ut videtur edidit

dispondius , quod correxi; sed ipsi huic vocabulo

locus hie nullus est, ut e nota tantum male intel

lecta ortum esse videatur; quanquam invitis codi

cibus miliil muto. Ceternm sensus hic est, pro

portionem geometricam, quaim modo proposuit:

6 : 8 = 9 ; I2

cujus extrema aeque ac media secum collata faciunt

72, etiam si omnia septuagesies bis augeas, ean

dem manere :

Æ52 : 576 = 648 : 864.

id est senarius] Haec pro glossemate tollenda

censet Grotius; sed si demseris, unus e majoribus

potius numeris, qui antecedunt, intelligendus fuerit.

hemiolios] Grotius hemiolos, quod e codicibus

correxi.

Harmoniae] Hyginus: »Ex Venere et Marte

Harmonia et Formido. « Harmonia autem, quan

quam Capella suo modo aliter interpretatur, est

Hermione. Grot.— Nescio quid contra communem

fabulam (Apollodor. 3, 4, 2. Diodor. 5, 48 f.)

Grotius sentiat. Pro mater alios legere major idem

margini adscripsit; inepte.

viessis quadrussis faciunt] Forte vicessis vel

vigessis , ut sexis , scptuagessis et similia huic au

«tori usurpata. Gnor. — Sexis supra (§. 503) et

infra (§. 767) legitur. Codices Monacenses (A. C),

Barnnstattensis, habent

quartis, quod jam Grotius margini adscripsit, ut

et Reiclienauensis vies

supra tries pro trigies; praetereaque Heiclienauen

sis praebet facit pro faciunt. Procul duhio numeri

librariorum inscitia vel scribendi compendiorum ig

norantia snnt corrupti, legendumque hic »viginti

quatuor «• et supra » sexies septuaginta duo faciunt

quadringenta triginta duo « cet.

Martiani Capellae lib. VII. §. 738. 591

. * m DE HEPTADE.

Quicf autem te beplas veneranda eommemorem? quae quod naturae 738

opera sine feturarum contagione conformas, inter deos Tritoniae virginis

vocabulum possedisti. Nam quum omnes numeri intra decadem positi aut

gignant alios aliisque gignantur aut procreentur; hexas, octas generantur

tantummodo; tetras autem et créât et creatur; at heptas, quod nihil gignit,

eo par virgini perhrbejur; sed quod a nullo nascitur, hinc Minerva est,, et

quod ex numeris tarn masculinis quam femininis constet, Pallas virago est

appellate. Nam ex tribus et quatuor Septem fiuntj qui numerus formam

Limae complectitiir ; nam primo est corniculata, quam ^voeidij Graeci vocantj

heptas] De praestantia numeri septenarii prae- "ÏÏXXrjveç Ôrtaviav fiovÖav áeioátievoi.»

ter Tbeologumena couferendi sunt Gelliua (5, 10), Grot. — Adde Appulejom, qui (met. fl ab init.)

Macrobias (in soma. Seip. 1, 6), Philo ^op. T, Ir »eu-л» numerum«, inquit, »praeeipue religionibns

p. 80). Qiiauquam fortuitam potius censc^ Aristo- aptissinium esse divinns Pythagoras prodidit«; et

teles (metapbys. 14, р. ЗОН Bianù>): éiixà fitv quo» Asti us laudat (ad -Tbeologumena p. 184.185)

tpcovTjivTa, é&xà ôs %ogdai -fj àçfWvLai, értxà et Creuzerus (ad Olympiodori comm. ad Platon. Alôè

ai JtXeiàôeç, èv értxà ÔÈ ßaXÄeu odóvxag èvi- eibiadem p. 158)-

¿ ye, svia ô' cm' éltxà ôè oí èrti @r\ßag' conformas] hege conformait. Grot. — Fieutiovv

on xoloçôL à âçi&iiàç jté<pvxe, ôcà xovzo quam.

tj èxûvot èyèvovzo értxà i} t¡ лЛеихд éitxà Tritoniae] Confer snperiorem loeum (§. S68

àôxéocov ¿ÓrLvi 7¡ oi fièv ôtà ras rtvXaç ^ not),

aXXr¡v Xivà aixíav, xr¡v ôè 7](juIç ovxcog par virgini] In MS. pervfrgo? hoc est valde

{XQl&l¿ovf¿£V} X7\v ôè aQKZav ye ôcoôexa x^x.X. virgo Glos». Gbot. — Vulgata saua. Ilierocles (in

veneramla] Nam (teste Macrobio) értzàç cuto Pytbag. aur. carra, p. 226): r¡ de sßdopLccg: cog;

xov 6é/3&6$ai dicta. Vcteres enim беЛхад dice- á(ir¡xu>Q xai Jtaç&èvoç — ovxe yag ysvvâxae.

bant, idque comprobatur ex isto fragmento Jonis ¿£ àçv&fwè xivog xcov èvxoç ôexaôog — ovxe

apnd Euclidera in Harmonica, a pâtre meo elegan- yevvâ xivct xcov èvxoç ôexaôog.. Plura. dabit

tissime correcto et concinnato: Astiiie (ad Tbeologumena p, 181).

»Tàv öexaßäfwva tà^iv e%uç àei èv xe- Lunae] Tbeologumena (p-45): Ълхаюдос ovw

xoa%ÔQÔcp , ai хеббаоед 6eXr¡vuxxai tpâôecç- vjtào%ov6t(ù

Tàg £vß<p(ovov6ag agixoviag xotôôovç. бхщлХщооъбм evXóycog xov xov àôxèçog: xov^

UqIv [lèv 6ertxàxovov ipáXXov âiarèôôaçct xov flijva, TjfieQtov ovta еууьбха %■& . ZvZÀoaàvxeg

yUSaÔ&at ôè âei nai xàç éaxà Ô^rjpiaxisfaç

Martiani Capellae lib. VII. §. 758.

759

dcinde medilunia, quam dicunt $u$touov* dehinc dimidiato major, quae dicitur

áupixvgros: mox plena, quae dicitur rav682nvoc : item tres formas praedictas

deficiens repetit. Hic numerus Lunae cursum significat; . nam unum, duo,

tria, quatuor, quinque, sex, septem, viginti octo faciunt. Item septem sunt

circuli, et tot planetae, tot dies, totque transfusiones elementorum; nam ex

informi materie primus ignis, ex igni aër, ex aëre aqua, ex aqua terra;

item fit adscensio, et ex terra aqua est, ex aqua aër, ex aëre ignis; ex

igni in materiem incomprehensam jam non poterit perveniri. Quid? omnium

matura nonne huic probatur numero deservire? In principio septimani partus

uogpéc tijc 6εληνης τετράδα, μηνοειθή, óv

zótotuov, éupixvgtov, ztav6&2nvov, n&2iv

áÀÀov άμφίκυρτον, εκ θατέgov μέgovc poe

tuoeouévnc coetijc, xoei aedÄv δικάτομov xoet&

roe$tè, xai άλλην μηνοειθή. Similia apud Ma

crobium leguntur.

pum voeu$j] Sie legendum pro puovoeuéí in

editis. Gnot. — Immo ex ipso Martiano (§. 865 f.)

corrigendum erat.

froev6é27, vos] MS. πληgo6εληvoç. Gnor.—

Eodem redit.

tot dies] Hinc satis liquet non tam novum esse

hunc morem, quo dies numerare solemus per se

ptimanas et planetarum nomina, quam quidam vo

lunt. GnoT. — Profecto non erat, cur Martianum

adliiberet ad hujus moris antiquitatem probandam,

quem multo antiquiorem esse, et perperam a pla

netarum nonminibus nomina dierum repeti, alio loco

(palaeogr. crit. III, §. 514 sequ.) demonstravi. Adde

Senecam (ap. Augustin. de civ. dei 6, 11) et quae

doctus Anglus nuper attulit (in Museo pliilologico

Cantabrigiensi T. I. p. i — 75).

transfusiones elementorum] Ovidius (metam. 18,

248);

— — »resolutaque tellus

In liquidas rorescit aquas ; tenuatus in auras

4éraque humor •it , demto quoque pondere

• rursus -

In superos aër tenuissimus emicat ignes.

Inde retro redeunt, idemque retexitur ordo ;

Ignis gim densum spissatus in aëra transit,

Hic in aquas ; tellus glomerata cogitur unda.<

Adde Platonem (Tim. p. 49), Chrysippum (apud

Stobaeum 1, •12, 16; p. 512 sequi), Lucretium

(1, 785 sequ.), Ciceronem (N. D. 3, 12), Hera

elidem Ponticum (alleg. Homer. p. 439 Gale), Ma

nilium (i, 149 sequ.), Diogenem Laertium (9, 9;

p. 855 Meibom.). Paulo aliter Theo'ogumena (p. 30):

ort sic té66agoe- tà révra 6touzeia, tgeig öä

a$toev oei ueroe88tr, rec, é3öopu&c àv x&vra$$a:

έπικρατoin tôv ößóv.

omnium natura] IIoevtoev poe6tc. Eleganter

et proprie a nascendo naturam dixit pro generatione ;

nam et apud Gellium Varro » ad homines nascen

dos vim numeri istius porrigi pertinereque« ait;

et Macrobius : »denique est numerus, qui hominem

concipi formaria etc. Gnor. — Videtur tamen uni

versam hominis maturam significare, eo sensu quo

Macrobius (in somn. Scip. 1 , 6 f.) septenarium nu

merum »totius fabricae dispensatorem ac dominum •

appellavit; qui quidem omnino ad sequentia cou

ferendus est.

Martiani Capellae lib. VII. §. 759. 595

hominem absolutum perfectumque dimittunt. Dehinc ideo homo septem meatus

habet in capite sensibus praeparatos, duos oculos , auresque et nares totidem,

et os unum. Dehinc mense septimo parvulis dentes emergunt, ac septimo anno

mutantur; item secumda hebdomas pubertatem movet gignendique possibili

tatem; tertia florem genarum; quarta incrementa staturae finiuntur; quinta

juvenalis aetatis plena perfectio est. Septem etiam natura abstrusit membra

vitalia, linguam, cor, pulmonem, lienem , jecur, et duos remes. Item septem

septimani partus] Explica ex verbis istis Var

ronis apud Gellium : »Illam quoque vim numeri hnjus

observatam refert, quod ante mensem septimum

neque masculus neque femina salubriter ac secun

dum naturam nasci potest.« Paulus quoque juriseon

sultus ait: »Septimo mense nasci perfectum partum

jam receptum est propter auetoritatem doctissimi viri

Hippocratis« (ff. de statu hominum, l. Septimo).

Et id intelligendum de mense septimo incipiente

hiquet ex l. 5 in fine ff. de suis, ubi Ulpianus docet

similiter ex Hippocratis auctoritate justo tempore

natum videri eum, qui centesimo octogesimo secundo

die matus est. Est autem Hippocratis locus lib. Epid.

3, sect. 270. Censorinus quoque ait: »Septimo

partus jam maturus est, eo quod in omnibus nu

meris septenarius plurimum possit. « Vide Plinium

libro septimo cap. quinto, et Plut. lib. V de phi

losophorum placitis cap. XVIII. Gnor.— Diodorus

tamen (1, 25) ôçoyovei69«v oùx eio8&voet rö

rotojrov ait, ubi vide Wesselingium (T. I, p.27).

septem meatus] Favonius p. 16: »ministros ei

dem sensus septem veluti fenestris emitti manife

stum est.« Septem notarunt foramina veteres, ex

quibus sensus humani operentur. Alcimus Avitus

pulcre :

» Dehinc arcem capitis sublimi in vertice signat

Septiforem vultum rationis sensibus aptans. •

BAntu. (advers. p. 222. 225).

os unum] Transposita in editis haec erant verba;

sed codicum Reichenauensis et Darmstattensis le

ctionem praetuli.

pubertatem] Alii ubertatem, teste Grotio in

margine; male.

gignendi possibilitatem] Utitur hoc vocabulo et

ipse alibi, sed et Arnobius, Isidorus, aliique patres;

ipse quoque Justinianns in confirmatione digesto

rum. Et sane quemadmodum hi omnes possibilita

tem pro potentia dixere, ita Fulgentium impossibi.

lem pro impotenti dixisse puto. Locum, quia sin

gularis et eximius quodammodo est, adscribo. Is

est puv8o2oyux. lib. II, de Caco et Hercule: »Tri

plici etiam modo nocet malitia, aut in evidenti,

ut potentior» aut subtiliter, ut falsus amicus, aut

occulte, ut impossibilis latro. « Quod autem hie ait

anno bis septimo pubertatem incipere censeri, con

gruit cum constitutione ista imperatoris Justiniani

ad Mennan praetorio praefectum missa quae hodie

est l. 5 C. Quomodo tutores vel curatores esse

desinant, cujus sententia repetita est hist. (?)

@uibus modis tutela finitur in principio, quos locos

eonfer cum Macrobio. Gnor. — Adde Lipsium (ad

Sen. de benef. 7, 1, p. 567).

septem etiam] E Darmstattensi codice pro se.

ptima in editis.

duos renes] MS. âgzoeizôc »duo renes. « Gnor.

— Ita et Monacenses (A. C).

75

594 Martiani Capellae lib. VII. §. 739.

corporis partes hominem perficiunt: caput tenus i mo eolio, pectus, venter,

duae manus, totidemque pedes. Totidemque stellae in vértice axis coelestis.

DE OCTADE.

740 At octonarius numerus primus cubus est et perfectas, Vulcano dicatus;

nam ex primo mota, id est dyade, quae Juno est, constat. Nam dyas per

dyadem facit tetradem; at bis ducta facit octadem. Perfectas item, quod a

senario tegitar; omnis enim cubus sex superficies habet. Item ex imparibus

consecutis impletur. Nam primus imparium trias, secundas pentas; ambo

octadem faciunt. Item cubum, qui a triade venit, id est viginti septem,

sequentes impares reddunt, id est heptas, enneas, et hendecas, qui omnes

tenus imo eolio] Reccpi lectionem a Grotio in octadem] Lege ogdoadem. Grot. — Ncutiquam :

margine no tat am 5 vulgo tenus imum Collum. . promiscué enim noster Usee vocihus utitur, et

venter, duae matius] Sic scripsi e códice Darm- illa quidam tain superior! loco (§. 738) quam instattensi

pro ventrem duas matius; sed quod pro feriori (§. 745). Nicoinachus ctiam apud PLotium

sequentibus totidemque pedes in Reiclicnauensi ex- oxxâôa apellat.

stat pedesque reeipere nolui. Ceterum confer Theo- a senario] Sic codices Monaeensís (С), Reîlogumcna

panels mutatis eadem tradentia (p. 50) s cbenauensis, Dannstattcnsis, et Grotianus; ucc re-

6rtXáy%V<X та yàç xà ÀsyôfiSva [ié¿T] értxà fragatiir aller Monacensis (A) qui habet in senario;

xax' ccvxr/v £¡uté<pvxev r¡(iív yXútXXa, xaçôia, vulgo enim septenario.

r¡Jtaq, JtV£V[Uûv, 6rtXr¡v, vitpQOi ôvo' xai imparibus consecutis] Confer Nieomaclium.

xà xa-d-oXixà fiégr] xoôavxa, àrtsg i6xí ne- (arilbm. 2, 20 f.): oí xvßoi xqi%í¡ дшбхахос

<paXr¡, &(¿qcc£, %£Tçeç ôvo, rtôôeç ôvo, xal ovxeç xal xavxorijxoç èjtl rtXkov ôoxovvxeg

aiôocov xaxà [léçoç de duxxQr¡6ei,g iv [ûv rcô [isxè^eiv ïoyov ei6l TisçiÔôcôv, àXX ovx àç-

JtQOÔcortcp étixà, otp$aX¡jL6úv ôvo, cotwv ôvo, xicov — èxxs&évxoov yàg xcov àitb ¡lováóoq ire1

qwcûv ôvo, бхоцатод sv x. x~ Я. äjtsigov 6vve%cov rtsot,66cov èjtiéxojrsi ovxcoç'

Vulcano] Alii Nepfunô dicatnm tradimt, nt Ô rtocoxoç xbv ôvvàfist xvßov jtoul, oí ôè

Plutarclius (ia vita Tbesei extr.)-. r¡ yào oyôoàç, ôvo [iex* èxslvov Ôvvxe&èvxsç xbv ôevreçov,

xvßog ait- àçxiov Jtçcoxoç ov6a xal xov rtoco- ol ôs ел1 xovxoiç xqeïç xbv xçirov, où ôè

xov xtxqaycjvov ÔLrtXa6'utr xbцхпщип)1 xal 6vve%eîçxovxoiçxé66aQeç xbvxéxagxov х.х.Л.

dvçxivrjxov oixslov ë%et щд XOV \r£OV ôvvà- secundus] Vulgo secundum; ego codices Darm-

[isojç, ov 'A6<pàXlOV xal Тв,Щр%(УУ JtQOÇOVO- stattenscm, Rcicucuauciisciii, et DIonacenscm utrumiiàCofJUV^

que secutus sumv

Martiani Capellae lib. VII. §. 740, S0o

faciunt viginti septem- Item tertius cubus, qui a tétrade venit, id est sexaginta

quatuor; nam quater quaterni sunt sedeeim, hoc quater sexaginta quatuor

fiunt, et hic ex imparibus quatuor, qui superiores sequuntur, id est, tredecim,

quindecim, septendecim, undeviginti, fiunt simul sexaginta quatuor;

et sic omnes cubi per imparium incrementa inveniuntur sui duntaxat numeri.

Sane hie octonarius cubus ita omnium cuborum primus est, ut monas om

nium numerorum. Cubus autem omnis etiam matri deûm tribuitur, nam

ideo Cybele nominatur.

DE ENNEADE.

Enncas quoque perfecta «st, et perfectior dicitur, quoniam ex tríade 741

perfecta forma ejus multiplícala perficitur; deinde quod primi versus finem

fiunt] E códice Monaccnsi (A) 5 prave io edi- perfectior dicitur] Lego perfectio. De «nncade

Us fit. tal i a Labes apud Phurnutum, ubi de Musis agit:

Cybele] Solidum, tinde Cybele. Nihil enim terra èwèa de si6i ôià то TETQaywvovç <oç tpr¡6i Tiç

solidius. Glossa (cod. Mon. B). — Codex Rclçbe- (Simonidem innuit nt pulo) yxci jTsqLttovç (ita

nauensis Cybebe solieron! varictate. Rei Ipsius Fons «enim lego, non rtsoitTOv) JtQOçrjXOVxaç ccvralg

apud Platonem (Tim. p. 55) quacrendus est, qui àrtOTeXelv* TOIOVTOÇ yág ¿ÓTiv o Tcóv èwèa

terrae, quam matris deoruin nomine appellatam esse àoi&fioç ÖWlÖTtißevog пата ТО èy? avxbv

constat, cubicam formant »assignavit; conferenda ysvväÖ&ai, îtaï TO TOV itçcoTOV TÎjç TtXtlOtamen

acutissimi Boeclsliii annotatio (in comm. de TrjToç wxrà Tivaç \i£xk%&v ôoxovv açi\}[wv3

Plat corp. mund. fabr. p. 31): »Tiedcmannns nuidem quae mire ad hujus auctoris expos'itioncm faciunt. Gr.

(in Gracciae antîquissimis pbilosopbis p. 418 ex —Vide Galeuni (o[Kisc. p. 1 57). Sed Grotii correetîo

Nicoinaclio apud Phot bibl. 187) Pytliagoricam bo- necessaria non est, ut ex nota sequent! apparebit

rum commentoriim origincin demonstrare inde cona- perfecta] Iuscite vulgo legitur »ex triade pertur,

quod cum mytliologica Pytbagoreorum doctrina fecta forma.« Diccre «nim vult triplicatam triadem

de numeris consentiant, veluti quum cubus octo hune terminum primi versus facerc. Lego pro perangnlos

babens terra est, numerus autem octona- fecta potius ter facta. Влктн. (ad Statit Tlieb. 4,

rius Cybele appelletur, —— verum quis obsecro spo- 451).— Vulgalam retinui codîcum omnium auctoriponderit,

mytbica bacc numerorum cognomenta apud täte firmatam. JNihil aliud vult Martianns, nisi perantïquos

et primitivos Pytbagoricos jam obtinuisse fecliorem esse deberé, quae «x triade jam perfecta

ñeque deinum a Piïcomacho, ingenioso n'unis nuga- per multiplicatlonem sive collationem (v. §. 757)

tore, inventa esse?» oriatur. IEnc perfeelissimus dicitur LXXXI apud

75 *

596

Martiami Capellae lib. VII. §. 741.

tenet; et idoo Mars appellata, a quo finis omnium rerum. Quadratus quoque

finis est eorum, quae per collationem augentur. Nam et harmoniae ultima

pars est; ad enneadem enim ab octade collatio percussionis sonus efficitur.

Non minus movem Musas dixere.

In mundo etiam novem sunt zonae, id

est sphaerae, et deorum septem, et terrae.

DE DECADE.

Pecas vero ultra omnes habenda, quae omnes numeros diversae virtutis

Senecam (epist. 88), » quem novem novies multi

plicata componunt.«

- primi versus] Favonius Eulogius (ap. Barth. in

- Papin. Stat. T. II, p. 1090): »Inter coelum et ter.

ram novem intervalla ipse consideres licet, sie:

quoniam primi versus absolutio novenario numero

continetur; neque ipsa decimum circulum natura

requirebat.« Adde haec Servii (ad georg. 4, 480);

• quia qui altius de mundi ratione quaesiverunt,

dicunt, intra novem lios mundi circulos inclusas

esse virtutes w cet.

Mars] Forte Mors. Sed sane non facile alteram

lectionem quis rejiciat, qui consideret Martis epi

theta Aegozo2ouyöç, guatpövoc, coeiuoipcxgrjc et

similia. Gnot.— Non dubitare debebat de Marte tol.

lendo et Morte restituendo

Generalis enim Mors omnium, Mars aliquorum tan

doctissimus Grotius.

tum interfector. Numeri autem ratio ad omnino

omnes pertinet. Bantm. (ad Statii Theb. 4, 451;

T. II, p. 1089. H091). — Apud Nicomachum (in

Photii bibl. p. 240 Hoesch.) inter plurima alia*Ey$.

oe2iov quoque cognomen évv&d€¢ tribuitur, quare

nihil muto. -

somus efficitur] Macrobius (in somn. Scip. 2, 1):

•Epogdous est numerus, qui intra se habet m;

norem et insuper ejus octavam partem, ut novem.

ad octo — hic numerus sonum parit, quem tomom

musici vocaverunt.« Vide et supra (§. 108).

id est sphaerae] Lege id est sphaera. Sphaera

•«r' é§ozijv dicitur árrâavéóv άστρον. Gnor.

— Ad sensum recte ; sed inconsideratius correxit,

quum sequantur alii genitivi deorum et terrae. Ne

melius pro deorum codices Reichenauensis et Mo.

nacensis (A) praebent deorsum; planetas enim pro

diis habitos esse quis ignorat? Ceterum zonas ap

Pellat noster, quae cunctae alias sphaerae dicuntur,

ut apud Macrobium (in somn. se. 9, 4): »Ergo uni.

versi mundani corporis sphaerae movem sunt; pri

ma illa stellifera, quae proprio nomine coelum,A;.

citur et aplanes apud Graecos vocetur — suljectae

septem quas vagas dicimüs — nona terra sine motu.«

Adde Appulejum (doctr. Plat. p. 205 Oudend.).

ultra omnes] Clemens Alexandrinus (strom. 6.

P. 686): * óexâc öuo2oysitat navtg2co- g.

voet. • Sed de hoc numero omnino conferendi Ovi.

dii (fast. 5, 121) hi versus:

»4nnus erat, decimum Quum Luna repleverat

orbem.

Hic numerus magno tunc in honore fuit;

Seu quia tot digiti, per quos numerare solemus,

Seu quia bis quino femina mense parit ,

Seu quod adusque decem numero crescenu. „.

mitur;

Martiani Capellae lib. VII. §. 742. 597

ac perfectionis intra se habet; quae licet primi versus finis sit, secundae mo

madis implet auxilium. Haec primi versus numerorum regulas, analogias,

genera, species, differentias, perfectiones et imperfecta concludit, daturque

Jano, quamvis eam plurimi apocatastasim memorarint.

Primeipium spatiis sumitur inde movis.«

Plures ejus praestantiae causas exponit Vitruvius

(5, 1) et Pliilolaus (in Stob. ecl. 1, 2, 5; p. 8

Heer.), ad quem confer Boeckhium (p. 158. 146).

omnes numeros] Decadem eos intra se habere

dicit, vel quia denarius pro omni ponitur (Barth.

advers. p. 2287 f.), vel potius, quia decas omnes

simpIices ab I usque ad IX continet. Laurentius Ly

dus (in excerpt. 18, p. 16 Roeth.) »decas •, scri

bit, »plenus numerus est, unde et perfecta vocatur,

quippe quae omnes reliquorum numerorum et ra

tionum atque proportionum consonantiarumque ideas

complectatur« cet. Et porro (de mensib. 2, p. 82);

»Orbis omnis numeri et finis decas est: circum

illum enim sese torquentes et convertentes quasi

eircumn flexum currunt numeri.« Unde Porphyrius

(in vita Pythag. p. 48 Rust.) öex&$æ olov δεκάθα

dictam esse ait. Plura dabit Astius (ad Theologu

mena p. 199).

primi versus finis] Versus dicunt arithmetici

ordines numerorum. Hoc ita eapiendum, ut finis

versus semper sit X. Nam XX duo versus sunt et

ita deinceps; p. 15 Favonii Eulogii commentarioli

in somnium Scipionis. BAntii. (advers. p. 222). —

Adde Camerarium (ad Nicomachi arithm. p. 85).

secundae monadis] Hoc est, auxilio secundae

monadis est, ad construendum alias: nam secunda

monas non prima dicitur, sed undeeima, itaque,

licet prima sit alterius versus, e praecedentis ta

men ultima liabet auxilium. Favonius p. 18: »quia

ut monas in primo versu, sic in secundo decas

obtinet fundamentum.« BARTII. (advers. p. 222). —

Breviter, sed aperte Lydus (de mensib. 2, p. 82):

» A monade usque ad decadem solam si numeravi

mus atque substitimus, rursus ad ipsam monadem

revertimur.« Adde Philoponum (ap. Tennul. p. 129

ad Jambl. arithm.) qui seribit: »Perfectus numerus est

denarius, quippe omnem in se numerum compre

hendit. Postquam enim ad denarium pervenerunt,

ad eos numeros, qui sequuntur, rursus ad mona

dem recurrunt.«

Jano] Quippe clavigero (Ovid. fast. 1, 228),

ut ipsa 22 suöoözog appellabatur (Tlieologum. p. 60).

apocatastasim] Recte öex&g dicitur &zvoxætá

6ra6tc. Est enim ártoxoetoeoroe6ìc nihil ferme

aliud quam in pristinam formam restitutio et re

stauratio ejus quod ante fuit, unde Gregorius de

Baptismo : xoei voeâta: oùx oö62, g 6εντέρας ysv

vj6sog, oùôé dévoraeAe&6εως, o$$ eig tö äg

zαιov &toxoeroe6t•¢c. Bic tó dgz&tov ézto

zætá6zoe6vv vocat in integrum restitutionem. Eo

dem modo Plutarchus aliique complures cireuitus

siderum, quae anno suo vertente ad idem signum

redeunt, èxtoxoeroe6tâ6εις diei produnt. Sic etiam

monas primo numeri versu terminato quasi redin

tegratur in decade. Supra quoque pentada oeno

×oetoe6ruxijv dictam docuit, an coetoxoeroeoetoetuxjv

voluerit dubitem sane, qua ratione nescio, nisi

quod forte (ut ipse docet) dyas et trias numeri

tum paris tum imparis principia, in quinario re

staurentur intercedente tetrade: semper enim ad

&zvoxoezäöza6vv intervallum requiritur. Grot. —

Vide nos supra (ad §. 756).

598 Martiani Capellae lib. VII. §. 745.

745

744

QUID SIT NUMERUS.

Dictum breviter, qui numerus primum versum facit, quos deorum

contineat quasque virtutes ; jam nunc quid ipse numerus sit, quasve inter

se analogias servet et formas, breviter intimabo. Numerus est congregatio

monadum , vel a monade veniens multitudo, atque in monadem desinens.

Sunt autem numeri simplicis regulae quatuor: prima est, quae appellatur a

paribus par, secunda a paribus impar, tertia ab imparibus par , quarta ab

imparibus impar, quas inferius memorabo. Sunt etiam qui primi numeri

appellantur, qui a nullo mumero dividi possunt, nisi a monade tantum non

dividi, sed componi videntur, ut puta septem , undecim, tredecim , septen

decim et cetera similia; nullus enim eos numerus dividere uno ordine potest,

quapropter primi appellantur, quoniam a nullo mumero exoriuntur nec aequis

portionibus discernuntur. A semet igitur nati alios ex se creant numeros,

quoniam ab imparibus paria fiunt, a paribus impar fieri nullo modo potest;

ergo et primi numeri necessario habendi pulchrique. Sed omnes numeros

qui numerus] Codices Reichenauensis et Mo

nacenses (A. C) quis ; non necesse (vide Beierum

ad Cic. Lael. p. 56; Kritzium ad Sallust. Catil.

p. 202; Waltherum ad Tac. ann. 1, 48).

numerus est] Sollemnis haec definitio est apud

Pythagoreos et qui eorum vestigia sequuntur, ut

Nicomachum (arithm. 1, 7), Butherum (apnd Stob.

ecl. phys. I, p. 12 Heer.), Aristoxenum (ibid. p. 16),

inque primis Moderatum (ibid. p. 18), cujus ipsa

verba noster expressisse videtur: é6ti 8è &gt;9puèç

οῦς τύπφ είπειν 6ε6tmuoe uovéóóv, ij zrgorro

öu6μός πλη9ovc άπο μováôoç ëgzópuévoç xoei

dvoezro6v6uòς εις μovdöoe xoetæ?7jyoev.

primi mumeri] Cassiodorus (Op. p. 870 edit.

Gen. 1663): »Qui numerus secundum se conside

ratur, putatur esse, qui e nullo numero dividi po

test, nisi a monade tantum, quum tamen componi

posse videatur: ut puta VII. XI. XIII. XVII. et

cetera. Quapropter ejusmodi numeri appellantur

primi, quoniam a nullo numero nascantur, nec ae

quis analogiis distinguantur. Qui vero numeri ab

ejusmodi fluunt, et ab illis exoriuntur. Ab impa

ribus enim paria fiunt, nec a pari impar fieri potest.

Haec ille: et facile perspicies eum nostrumque,

modo vera apud Cassiodorum lectio, eadem via; pro

cedere. Sed differt Benedictina editio : in ea enim

(p. 884 Garn.) idem locus sic legitur: »Primus et

simplex numerus est, qui monadicam mensuram

solam recipere potest, ut verbi gratia III, V, VII.

XI, XIII, XVII et his similia.«

eos numerus] Posteriorem vocem vulgo omissam

inserui e codice Reiclienauensi; pariterque paulo post

ex anterioribus editionibus restitui numero, quod apud

Grotium nescio utrum consilio an casu exciderat.

-.

Martiani Capellae lib. VII. §. 748. 599

primi versus sub his regulis retractemus: monas quidem numerus non est;

dyas par est; trias et ordine et virtute primus; tetras a paribus par; pentas

primus; hexas a paribus impar et ab imparibus par,. unde et perfectus mo

minatur; heptas, primus; octas a paribus par; enneas ab imparibus impar;

decas ab imparibus par. Sicut in primo versu ita et sequentibus hae regulae

colliguntur. Primus igitur versus est a monade usque ad enneadem; secundus

a decade usque ad nonaginta; tertius vero ab hecatontade usque ad nongentos;

quartus, qui et ultimus, a mille usque ad novem millia, licet nonnulli Graeci

et uvguâ adjecisse videantur. Mihi vero solus numerus approbatur, qui

digitis coërcetur; alias quaedam brachiorum contorta saltatio fit, ut numeros

germanae praecedentis formis ac lineis concinnamus. Nam mihi in primo

versu monas, illi in signo principium » quod non habet partes; in secundo

versu a decem mumeri velut linea distenduntur ; in tertio versu quadrati ex

centum reliquisque fiunt, quae velut Iatitudo primae longitudini sociatur;

in quarto versu jam cubi sunt, idco ex mille reliquisque soliditas. Finis

monas quidem] Idem apud Jamblichum Iegitur brachiorum] Decem enim millia jam non digitis

(ad Nicom. arithm. p. 18 Tenn.): xoei tó 8avuoe- solis indicari possunt, sed alia quadam corporis

6uajroetov xoei puovéóog övov xoei 6vu8ußoe6tu- parte opus esse ad hunc et sequentes numeros ex

xöv toü poejaeoe oegt$uâv aörjv είναι κ. τ. λ. primendos Noviomagus (ad Bedae op. I, p. 155)

Quippe d:gxfj dgv$uoö habebatur (vide Aristoxe- docuit. Saltationem autem non pedum modo esse

mum apud Stob. ecl. p. 16). Adde Macrobium (im sed omnem quam nos dicimus gestieulationem sig

somn. Scip. 1, 6): »Unum autem, quod uovoec id nificare notum est (vide Boettigerum in Sabina I,

est unitas dicitur» et mas idem et femina est, par p. 517).

idem atque impar; ipse non ' numerus, sed fons et numeros] In MS. fuit numeris: recte, si pro

origo numerorum. « concinnamus Iegas concinamus. Grot.— Martianus

digitis] Non decem primi tantum, ut aliquis ipse hic aliquid turbasse videtur; quos enim ait

opinari possit, sed omnes potius numeri a monade numeros lineares, quadratos, et cubicos, cum de

inde usque ad novem millia digitis coercentur; quod nariis, centenariis et milIenariis nihil commune ha

quo pacto fiat, e libris hae de re seriptis et tabulis bent. Ceterum confer ipsum supra (§. 707).

aere incisis, a me alibi (pal. crit. III, §. 250) Iau- distenduntur] Ita in codicibus Monacensibus (A.

datis, disci potest. E quibus praesertim conferas C), Reichenauensi, ac Darmstattensi: male in editis

velim Bedam (de indigitat. in Oper. I, p. 152) ad- discinduntur, quod ad lineae proprietatem minus

dasque smperiorem notam (ad §. 102). bene convenit.

746

-^

600 Martiani Capellae lib. VII. §. 746.

ergo vel limites mihi sunt monas, decas, hecatontas, et mille; geometriae

vero nota, linea, figura, soliditas. Nam monas ita individua est, ut nota;

decas vero in numeris, ut linea longitudinis solius; hecatontas quadratus,

qui est superficies, et in latitudinem longitudinemve dividitur.. Item decas per

747 decas fit centum quadratus; hoc per decem fit cubus mille. Omnis impar

748

progressus a monade per singulas positiones necessario quadratos efficit.

Prima ipsa monas; adde triadem, facit quatuor, primum quadratum; associas

quinque, fecisti secundum quadratum novem ; junge septem , implesti quadra

tum sedecim; adjicis item nonas ad sedecim, et perficis quadratüm viginti

quinque. Eodem modo progreditur ratio usque in infinitum. Sed ad superius

divisa regrediar. Omnem numerum aut parem, aut imparem esse, aut utro

que finiri certum est; quidquid numero adjiciatur finito, finitum adjici; neque

ex finitis finitum fieri posse,

DE PARI ET IMPARI EX IISQUE COMPOSITIS.

Omnis vero numerus aut par aut impar est. Par est, qui in duas

latitudinem] Adde ex MS. longitudinemve. Gnot. dere factum, celeriuscule dicemus«, et saepissime

— Sic etiam Reichenauensis, unde recepi, quan- apud oratores et philosophos Graecos (vide Scliae

qnam jam ante Grotium in editis erat et in longi- ferum ad Lamb. Bosium de ellips. p. 788, et ad

tudinem. Cassiodorus (Op. p. 888 Garn.): »Super- Demosth. T. II, p. 551). Ceterum spectant haec

ficialis numerus est, qui non solum longitudine, sed doctrinam Pythagoricam de gnomonibus, de qua eru

et latitudine continetur, ut trigonus numerus, qua- dite, ut solet, Boeckhius (in Philolao p. 142 sequ.).

dratus numerus, quinqueangulus numerus, circu- junge] MS. adjungas. Forte adjungis , ut con

laris numerus, et ceteri, qui semper in superfieie veniat cum eo quod sequitur adjicis. Gror.

continentur. « nonas] Lege novem, ut supra decem pro decas.

decas per decas] MS. »id est decus per decus.« Gaot.

Forte decussis per decussim vel decas per decem. ad sedecim] Haec verba negligenter in editis

Gaot.—Hic quoque librarii numerorum notas intel- omissa supplevi e Darmstattensi codice.

lexisse non videntur; sed contra codices nihil muto. certum est] Omissa haec in editis supplevi e

associas] MS. associatis. Grot. — Male ! Di- codicibus Monacensibus (A. C).

ctum est pro si associas, ut apud Auctorem ad de pari et impari] Haec omnia nota ; qui plura

Herennium (3, 14): » strenue aliquid volumus osten- cupiat, adeat Theonem Smyrnaeum (arithm. 5, p. 29),

Martiani càpellae lib. VII. §. 748. 60I

aequas partes dividitur, ut duo, quatuor , sex; impar, qui in duas aequas

partes dividi non potest, ut tria , quinque, septem. Deinde ex imparibus

quidam ex imparibus tantum impares sunt, ut tria, quinque, septem; quidam

etiam multitudine constant, ut novem, quindecim, viginti unus, quos regu6

6&•«ς τεgu66oöc Graeci appellant. At in his, qui pares sunt, plura discrimina

sunt; at pares sunt, et dividi possunt. Ceteri vel ex paribus pares, vel ex

paribus impares, vel ex imparibus pares; et illos Graeci ågru&xwç ègriovç,

vel regu$$&aec âgriovc, vel ágru&xis tegu$6oèc mominant. Pares ex paribus

sunt quatuor, quia ex bis binis, octo, quia ex bis quaternis constant. Pares

ex imparibus sunt, qui pares impari multiplicaiione fiunt, ut bis terni sex,

aut quinquies quaterni viginti, quod genus Graeci regu66οκις άσriovc vocant;

et hi qui imparem numerorum multitudinem pari multiplicatione consummant,

ut quum bis ter in sex, et quater quiuque viginti fiunt, quod genus ógru&xus

~regu$$âv Graeci vocant; qui numeri quamvis idem sunt, rationes tamen in

crescendo diversas recipiunt. Atque ex his ipsis quidam in duas partes divisi

protinus in pares numeros recidunt, quidam semel saepiusve per pares repli

cati citra singularitatem in impares resolvuntur; nam duodecim et viginti

semel per pares dividi possunt, at quadraginta octo nimirum bis vicenos

749

quaternos, inde bis duodenos, deinde bis senos omnes adhuc pares efficiunt,

novissime in ternos impares decidunt. Itaque nemo longius procedere simili

multiplicatione potest, quin ut duplicatione revoluta adscenditur, sic per re

plicationes item in plures partes digeritur. Nam viginti et bis dena sunt,

et quinquies quaterna, et decies bina, et quater quina.

DE QUATUOR SEPECIEBUS NUMERORUM.

Quatuor deinde species numeros excipiunt. Quidam enim sumt per

Nicomaclium (arithm. 1, 7—10), Jamblichum (ad tensis, et Monacenses (A. C) ex impari, male; ut

Nieom. p. 41 Tennul.), Cassiodorum (de arithm. etiam in sequentibus <regu66c:xetc pro aerequ66dzuc.

in op. p. 834 Garn.) cet. bis senos] Inserui bis ex Monacensibus moxque

ex imparibus] Codices Ileichenauensis, Darmstat- quinquies dedi pro quinque ex Darmstattensi.

750

76

602 Martiani Capellae, lib. VII. §. 780.

751

---- - - -•-- -- - --—---—-——— _ _ _ _ _

*

se incompositi, quidam per se compositi, quidam inter se incompositi, qui

dam inter se compositi; ex quibus duo priores primi numeri, duo. sequentes

secundi nominantur. Sed ea res quo facilius addisci possit, planius indicanda

est. Prima et minima omnis numeri mensura singularitas est, quia nullus

mumerus non in singulà dividi potest; deinde eum etiam aliae mensurae ex

cipiunt, ut duplicationes, quae duplo, triplicationes, quae triplo increscunt.

Quum hoc ita sit, quibusdam numeris in singularitate sola mensura est, qui

nisi in singula digeri non possunt, quales tres sunt tres; quidam tantum in

pares, quidam in impares, ut sunt quatuor et novem ; nam bis bina quatuor,

Ac

saepe non una quidem talis mensura numeros habet, sed plures, siquidem

ter terna novem sunt; ita illa duplicatione, haec triplicatione metimur.

octo metiri et quadruplicatione et duplicatione facile est, quum et quater bina

et bis quaterna octo sint; itemque evidens est, quidquid aliqua multiplicatione

metimur, metiri nos etiam singularitate posse; sed non ubicunque singulari

tatis mensura est, esse alicujus etiam multiplicationis. Ita singularitas omnibus

mensura communis, quibusdam unica est. Et quum hoc ita sit, per se im

compositi numeri dicuntur, qui nullam mensuram habent, nisi singularitatis;

per se vero compositi, quos metiri non tantum singularitate, scd alia quoque

multiplicatione licet; ct haec quidem singulorum numerorum aestimatio est.

quatuor deinde speeies] Theo Smyrnaeus (de

arithmet. 6, p. 51. 52): t6öv öë ëQu8uâv oi μεν

rtgötov xoe^oùvtoet &ae«âç xoei &6%v8etov, o?

öë ngòg àÀrj2ovg tgötov zoe on> &:t2ös :

oi öë 68v%tov &t%ög, oi öé aegög aw*towc

6£v9&tov ' tgótot μίν απλός και άσυνθετοι

oi étò um,6£vóg puév &gt;$puoi;, w;tò uévrjg öé

Auov&6og u&tgoi*u€vov z. v. 2. Adde Nicomachum

(arithm. I , I 1), Jamblichuu (ad Nicom. p.56 Ten

nul.) et Boë:liium (arithm. H , 14).

quidam tantum ] Correxi locum quem eorru

ptissime vulgo cdi jam Grotius vidit, e codicibus

\1onacensibus (A. C); vulgo enim ita sonabat:

»quaedam tantum impares, quaedam in impare 6..

Ex iisdem in sequentibus quoque inserui non et

sed, quum vulgo ita legeretur : » ac saepe una

quidem talis mensura numeros habet plures •, mox

que scripsi itemque pro inter quae, iu utroque

adstipulante etiam Darmstattensi et in superiore

Reichenauensi codice.

multiplicatione licet] Mutavi non modo inter.

pnnctionem, quam Grotius quoque vulgo vitiosam

esse intellexit, qua licet cum sequentibus et haec

quidem jungebatur; sed etiam lectionem, quae

ex ipsa illa distinctione corruptionem traxerat, ut

sit legeretur pro est , quod codices Reichenau

Martiani Capellae lib. VII. §. 781. 6{}5

Bini vero pluresve juncti inter se incompositi esse dicuntur, qui mullam com

munem mensuram nisi singularitatis habent, ut tres et quatuor; neque enim

interest an quatuor dupli mensuram habeant, quum' eadem illa in tribus non

sit; at inter se compositi sunt, quibus alia quoque quam singularitatis men

sura communis est, ut novem et duodecim , quorum utrumque licet tripli

catione metiri, quum ter terna novem , ter quaterna duodecim fiant. Quum

vero alii numeri in singula tantum , alii etiam in aliquos solidos numeros di

vidantur, ut re ipsa discreti sunt, sic etiam in vocabulis discernam, me qua

indiligentibus confusio oriatur, et cujusque numeri membra nominabo solidos

numeros, in quos is deduci poterit, ut in duodecim fiunt; at singula, et si

qui etiam solidi numeri inmixti singulis inserentur, partes appellabo, ut in

septem, vel totidem singula, vel etiam bis terna singulo adjecto.

DE NUMERIS PERFECTIS ET IMPERFECTIS ET PLUS

- QUAMPERFECTIS. - "

752

Ex numeris quidam perfecti sunt, quidam ampliores perfectis, quidam 755

- - r m _ • - -

imperfecti; tezeiowc et éregrezeiows et eaeote?sioes Graeci appellant. Perfecti sunt

qui partibus suis pares sunt; ampliores perfectis, qui plus in partibus suis

quam in se ipsis habent; imperfecti, in quorum partibus minus quam in

ensis, Darmstattensis, et Monacenses (A. C) prae

buerui.t.

neque enim interest an quatuor] IIaec verba

apud Grotium per incuriam omissa restitui.

in vocabulis] Praepositionem in editis omissam

supplevi e Darmstattensi codice; et paulo post re

posui e Reichenauensi indiligentibus pro inde le

gentibus, cui jam Grotius in margine alteram le

ctionem adscripserat.

solidos numeros] Alibi cubici ita appellantur,

ut apud Cassiodorum (p. ööö Garn.); sed hic frac

tis opponi videntur.

deduci] Malim diduci, nt in lib. I pro deditum

est diditum. Gnor.

at singula] Codex Monacensis (A) ad, sollemni

confusione. Sensus est, partes appellari, unde per

additionem numerus aliquis ortus sit, solidos, unde

per multíplicationem.

de numeris perfectis] Haec quoque doctrina

communis est arithmeticis antiquis, Euclidi (7, 22),

Theoni Smyrnaeo (32, p. 70), Nicomaclio (1, 14),

Jamblieho (ad Nicom. p. 40), Cassiodoro, Boëthio,

reliquis. De senario vide nostrum supra (§. 756.

748). -

76 *

604 Martiani Capellae lib. VII. §. 785.

7$4.

ipsis est. Exempli causa sumamus sex. Hi et in singula dividi possunt et in

bina et in terna, quum et sexies singula, et ter bina, et bis terna fiant sex.

Ergo partes ejus sunt unum, duo, tria. Nunc in unum eae conferantur,

fiunt sex. Hoc est esse parem partibus suis, et hoc numeri genus in aliqua

virtute est; cetera in vitio, vel ex superante, vel ex deficiente. Ut puta

sumamus duodecim. Et duodecies singula, et sexies bina , et quater terna, et

ter quaterna, et bis sena duodecim sunt; itaque ejus partes sunt unum , duo,

tria, quatuor, sex , quae junctae in unum sedecim efficiunt. Hic amplior

perfecto numerus est. At sedecim fiunt junctis singulis sedecies, oetonis bis,

binis octies, quater quaternis; neque pariter has si facias ulla ejus numeri

mensura est; eollati autem im unum unus, duo, quatuor, octo non ültra faciunt

quam quindecim, mimus eo, ex quo orti sunt. Hic imperfectus numerus est.

DE PLANIS ET SOLIDIS NUMERIS.

Alii etiam plani numeri sunt, alii crassitudinem quoque in se habent.

Planum numerum essc Graeci dicunt, qui a duobus numeris continetur. Id

ejusmodi est: in ratione mensurarum tantum de norma contineri, quantum

a toto quadrangulo, cujus pars in ea norma sit, existimant. Item ad nu

meros planos referuntur, qui in duo latera ordinantur, sic ut rectum angulum

eae eomferantur] Haec pro hae comferuntur ,

et mox fiient pro fiant in editis, e eodicibus Rei

elienauensi, Darmstattensi, et Monacensibus (A. C)

restitui.

ex superante] Sie eodex Reielienauensis; im

editis exuperante erat. Monacenses (A. C) exube

rante, quam lectionem jam Grotius in mdrgine no

tavit, confusione simili qualem apud Persium (5,

89) iavenimus.

et qu«ter terna] Omissa haec in editis supplevi

e eodicibus Monacensibus (A. C), Reichenauensi,

et Darmstattensi.

pariter has] Legendum esse praeter has Iuce

clarius est, sed vel aperta menda invitis codicibus

corrigere non sustineo.

a duobus numeris] Theo Smyrnaens (arithmet.

7, p. 54): tdjv öë 6vv9&taov toïç puév τπδ δέo

dgt;$uòóv tegtezouévovç xoeXoi;6vv §aetae&öovc,

oec zoetoe èéo öux6tc6etg 8e&ogovgévovç xaì

oìov ötö poefjxovc zoe aezétovg rregtexopué

vovc- toüc óè φτò totóv 6regeoi}g , djg xccì

tojv tgitmv διά6toe6tv ^rgocet%nqoöræc: reguo

z%v óè xoeXo%6tv &gt;$uòv töv ö' &%%%«yv

e$tóv to?v:t2oe6t&6puév.

planos] Ita Reichenauensis, Darmstattensis et

Monacensis (A). Perperam in editis plani. .

Martiani Capellae lib. VII. §. 784. 60$

faciant et normae similitudinem repraesentent. Igitur si in alterum latus qua

tuor, in alterum tria porriguntur, hi duo numeri lege eorum duodecim capiunt,

planumque eum numerum nominant. At crassitudinem ajunt a tribus numeris.

Sint in alterum puta latus quatuor, in alterum tria, supra deinde quatuor

adjiciuntur. His numeris altitudinem quoque super inferiorem normam impleri

dicunt, includique viginti quatuor. In quibus obscuritate ex supervacuo

quaesita evidentissimum est plamum esse numerum sic singulis junctis, ne quid

super alterum sit, crassitudinem fieri numeris super numerum impositis. Ipsa

autem planities varias formas habet, mumeris ad similitudinem aliquarum

figurarum ordinatis; quae incipiunt a linea, tum vel triangulae fiunt, atque

eae, quae quatuor angulos habent, vel quadratae sunt, vel altera parte lon

giores, quas £regoujxevc Graeci appellant; praeterea plures quoque anguli

possunt interdum et inaequalia numeri latera esse; et quum deinde crassitu

dinem insurgat, figurasque plures efficiat, tessera perfectissima esse inter eas

videtur. Est autem triangulus in paucissimis tribus, quadratum in paucissimis

quatuor; id autem quod imparia latera habet, in paucissimis quinque, altera

parte longius quadrangulum in paucissimis ser*» crassitudo item , quae tessera,

in paucissimis octo. Nam duo simplicem ordinem faciunt; tres sie componi

possunt, ut totidem angulos habeant; quatuor in quadrum positi in omnem

partem binos habent; quinque sic colligantur, ut in altero latere duo, in altero

at crassitudinem] Variantem lectionem in margine

Grotius notavit: »ad crassitndinem junctam tres nu

meri sint: in alterum, etc., sed vulgata recte se habet.

ex supervacuo] Pro et supervacuo in editis re

posui e codice Monacensi (C).

quae incipiunt] Male in editis sic : »quas inci

piunt. Aliae etiam vel triangulae fiunt« ; quae cor

rexi e margine Grotiana, codicibus Monaeensi (C)

et Darmstattensi adstipulantibus. Boëthius: »Nunc

autem nobis de his numeris sermo futurus est;

qui circa figuras geometricas et earum spatia di

mensionesque versantur, id est de linearibus et

de triangularibus vel quadratis ceterisque, quos sola

pandit plana dimensio.« Adde Nicomachum (arill

met. 2, 6).

éregoujxetc] Ita codiees Monacensis (A) et

Reichenauensis pro corrupto in editis επαgopurj

xsvg. Rectius supra (§. 712). De hoc numerorum

genere vide Tlieonem (15, p. 59) et Nicomachum

(2, 17) eum nota Astii (p. 295).

deinde erassitudinem ] Lege in crassitudinem.

Gnor.— Ne corrigas! Afros verbum insurgere eum

quarto casu sine praepositione usurpasse tcstis est

Appulejus (met. f ; p. 17 Oudend).

755

606 Martiani Capellae lib. VII. §. 7$.

756

- - - ---- --- - -~-== _ - --

tres sint; sex quadrangulum faciunt, quod in duobus lateribus binos, in

duobus ternos habet; ac si quatuor ponuntur , et crassitudo oritur , et paria

omnia latera in planitiem atque altitudinem sunt, binis in omnem partem

ordinatis. Simile autem plani numeri sunt, quorum latera eandem rationem

habent, ut sex et sexcenta, quum illis in altero latere duo et in altero tria,

his in altero ducenta, in altero latere trecenta sint; eodemque modo similes

etiam in crassitudine numeri sunt, quorum latera sub eadem ratione sunt,

ut viginti quatuor et nonaginta sex. Nam ut in illis alterum latus quatuor,

alterum tria habet, quo fit, ut planities duodecim , crassitudo viginti quatuor

capiat; sic in his alterum latus octo, alterum sex recipiat, quo fit , ut planities

quadraginta octo, crassitudo nonaginta sex comprehendat. Quod est autem inter

duo et tria , hoc inter ducenta et trecenta; ratio quae est inter tria et quatuor,

haec est inter sex et octo. Manifestum erit simulatque rationes, quae inter

numeros sunt, subjecero. Omnis enim numerus pars est alicui numero majori.

QUO MODO FIAT MAJOR MINORI NUMERUS.

Major aut mulliplicatione procedit', aut ratione membrorum aut partium,

aut simul et multiplicatione et ratione membrornm vel partium. Ratio mem

brorum in uno membro pluribusve, ratio partium in una parte pluribusve

est; minor vero numerus aut replicatione minuitur, aut ratione membrorum

vel partium; interdum ctiam simul replicatione et ratione aut membrorum

colligantur] Sic codices Barmstattensis et Rei

chenauensis pro colliguntur in editis.

in altero] Sic codices Darmstattensis et Mona

censes (A. C). In editis erat altero in latere. Ce

terum insignem Martiani errorem, quo sexcenta ex

ducentis et trecentis per multiplicationem effici pu

tavit, periti ipsi animadvertent.

sie in his] Ita codices Monacenses (A. C), Gro

tianus, et Darmstattensis, pro sed in editis.

quadraginta octo] Sic codices mei omnes recte;

apud Grotium erat 47.

subjecero] Pro subjacere in editis codices Mo

nacenses (A. C), Reichenauensis, et Darmstattensis.

major minori] Vide ne legendum sit major mi.

morve. Sed horum titulorum auctoritas omnino valde

ambigua est.

membrorum aut partium] Vide infra (§. 759).

Prius pertinet ad superparticulares , qui dicuntur,

posterius ad superpartientes. »Miajoris vero inaequa

litatis«, inquit Boëthius (1, 22), » quinque partes

sunt; est enim una, quae vocatur multiplex, alia

superparticularis , tertia superpartiens, quarta mul

Martiani Capellae lib. VII. §. 787. 607

aut partium; neque ulla ratio numeri ad numerum , quae non intra haec

est. Graeci multiplicatos numeros ro%2c«t?«6iovc, replicatos öroroÂât?a6iovc,

membro membrisve antecedentibus étuuegiovg appellant, binis deinde nominibus

utuntur in his, in quibus binae rationes sunt. Quum hoc ita sit, mumerus

comparem rationem habet aequalitatis, quam i66tntoe Graeci vocant, ut duo

ad duos, tres ad tres, quae ratio etiam perfecto numero ad suas partes est,

ideoque is numerus potior ceteris habetur; quid enim aequo esse melius potest?

At ubi alter numerus major, alter minor est , protinus inter eos distantia est,

quod in omnibus fit, qui ratione membrorum vel partium aut antecedunt aut

anteceduntur; ideoque hi numeri pejores sunt, inter quos partesque eorum

aliquid discrimen est. Sed ut distantia inter duos numeros majorem minorem

que eadem est, sic ratio inter eosdem contraria est; tantundem enim distat

inter tria et quatuor, quantum inter quatuor et tria, at ratio inter hos ipsos

diversa est; eaque quae sit, infra patebit.

DE MULTIPLICI VEL sUBMULTIPLICI NUMERO, ET DE RATIONE

NUMERORUM VEL PARTIUM.

Quum posuerim vero, primas in multiplicatione rationes esse, multi

tiplex superpartieularis, quinta multiplex superpar- étuuegeic appellari satis constat (cfr. Astium ad Ni

tiens.« Adde Cassiodorum (opusc. p. 888 Garn.),

Graecosque fontes Nicomaclium (inst. arithm. 1, 17)

et Jaiiiblichum (ad Nicom. p. 50 sequ.).

$ztorto??oertzoe6iovg] Restitui quod jam Gro

tius scribendum intellexerat; vulgo άποπλα6iovc.

antecedentibus éftquegiovc] Ex varianti scri

ptura et juvante ex parte MS. lego et suppleo: »mem

bro membrisve antecedentes étuuegêovç, membro

membrisve inferiores $aeopuegiovc appellant.* Gnot.

— Locum corruptum esse apparet; Grotii tamen

emendatione niliil profecto lucramur, quae nec lin

guae Graecae neque loquendi usui convenit. Graece

enim superparticulares ërrupuogiovg, superpartientes

comach. p. 248 et Boeckhium in Creuzeri stud. T. III,

p. 80), minores autem membrorum partiumve ra

tione $aererrtuegeic et Aeztezttuöguov dicuntur. Sa

tius igitur duxi vulgatam quamvis mendosam in

tactam relinquere.

perfecto numero] Perfectus enim numerus ap

pellatur, qui suis ipse partibus aequalis cst, ut se

narius (vide supra §.756. 785). Veterum testimonia

larga manu congessit Lindenbrogius (ad Censorim.

de die natali c. 11).

pejores] Sic scripsi e codicibus Grotiano meis

que; vulgo absurde priores.

ratione numerorum] Legendum esse membrorum

758

7 9)

608 Martiani Capellae lib. VII. §. 789.

76{)

plicationis ratio est semioni ad ternionem , octonario numero ad quaternarium ;

contra replicationis ternioni ad senionem , quaternario numero ad octonarium.

Membrorum vero ratione vincit is mumerus, qui solido membro membrisve

antecedit, qualis est movenarius ad senarium ; ternione enim vincit, quae

eadem bis in senario numero invenitur ; - contraque membrorum ratione vin

citur senarius a novenario. At partium ratione vincit, qui in se et ipsum

minorem numerum habet et aliquam partem ejus partesve, ut si septem cum

quatuor conferantur; siquidem in septenario numero et quatuor sunt et horum

tres partes; contra ergo partium ratione vincuntur quatuor a septem. At

idem numerus et multiplicatione et membrorum ratione antecedit, ut puta si

octo junguntur et tria; nam octo et bis terma habent, et praeterea membrum

in duobus. Et multiplicatione vero et partium ratione vincunt quinque, si

comferantur cum duobus; nam in quinque bis bina sunt et praeterea duorum

pars una. Contra in his ipsis numeris minores a majoribus simul ct repli

catione vincuntur et aut membrorum ratione aut partium. Sed ut genera

rationum inter numeros haec sunt, sic species in singulis plures. Nam ut ad

multiplicationem primum replicationemque veniamus, inter hos aut dupli ratio

est aut tripli aut quadrupli, ac procedere quoque ultra multiplicatio potest,

per eosdemque rursus gradus idem numerus replicatur. Ergo rationem fiabent

duplo majorem duo ad unum , quatuor ad duo, octo ad quatuor; duplo mi

morem unus ad duos, duo ad quatuor, quatuor ad octo. Item triplo ma

jorem tres ad unum, iiovem ad tres; triplo minorem unus ad tres, tres ad

novem ; quadruplo majorem quatuor ad unum, sedecim ad quatuor; qua

ex ipso contextn patet; sed ne in titulis quidem senario] Pro senarii in editis reposui codicum

codicium auctoritatem deserere volui. Darmstattensis et Monacensis (C) auctoritate.

posuerim] Alios proposuerim legere Grotius tres paries] Lego : » et horum partes tres.« Gnor.

margini adscripsit. — Necessaria quidem haec correctio non est.

bis] In editis erat vis e siinili literarum B et in his ipsis] Praepositionem vulgo omissam ex

V pronunciatione (§. 25. 882. 608). Melius codices codicibus meis supplevi.

Monacenses (A. C) et Darmstattensis, quos secu- quatuor ad oeto] Sic priores editiones; mire Gro

tus sum. tius septem, licet octo scribendum esse intellexerit.

Martiani Capellae lib. VII. §. 760. 609

druplo minorem unum ad quatuor, quatuor ad sedecim ; eademque in ul

terioribus multiplicationibus et incrementi et diminutionis ratio est.

DE SUPERPARTICULARI.

At ubi inter majores minoresque numeros ratio membrorum est, major

aut superdimidio vincit, quem $u$iov, aut supertertio , quem éritgttov, aut

superquarto, quem éritéragtov Graeci vocant, et sic ad superquintum, super

sextum, ulterioresque ratio procedit. Superdimidius est, qui ipsum aliquem

numerum et dimidium ejus habet, supertertius, qui ipsum aliquem et tertiam

ejus, superquartus, qui ipsum aliquem et quartam ejus; eademque in ulte

rioribus ratio est; contra ex iisdem numeris minor majori aut subdimi

dius est, quem ópnuò2uov, aut subtertius, quem ötötgttov, aut subquartus

quem órrorétagtvv Graeci appellant. Superdimidii rationem habent tria ad

duo, trecenta ad ducenta, quorum supra facta est mentio; contra subdi

midii duo ad tria, ducenta ad trecenta; at supertertii quatuor ad tria, octo

ad sex, qui ipsi quoque supra positi sunt; subtertii tria ad quatuor » sex ad

octo; superquarti quinque ad quatuor. decem ad octo; subquarti quatuor

ad quinque, octo ad decem.

DE SUPERPARTIENTE.

Partium vero ratio proxima in quibusdam numero supertertio est, in

quibusdam superquarto, idque procedere ultra potest. Supertertio similis est,

ubi major numerus minorem ipsum et aliquas ejus tertias partes comprehendit;

superquarto, ubi et illum ipsum et quartas ejus. Sumamus quinque ad tria

et decem ad sex. Antecedit quinarius ternionem, quod et illam ipsam et ejus

duas tertias habet; item in decade sunt et sex et de sex duae tertiae. At

zfjguâ2uov] Legendum putem εφημιόλιov, id- subtertius] E codicibus Reichenauensi, Darmstat

que verum esse ipsa vox superdimidii ostendit. Gnor. tensi, et Monacensi (C) pro supertertius in editis.

— Puerilis haec annotatio, cujus ipsum Grotium item in decade] MS. et alii decus. Forte in

decussis. Ita enim saepe Capella. Decussis autem

certo postea puduit.

76

769>

;77

610

- Martiani Capellae lib. VII. §. 762.

765

proxima superquarto ratio est inter septem et quatuor, inter quatuordecim

et octo. In septem et ipsa quatuor sunt et ejus tres quartae. Atque ut ea

ratione, quae supertertiae et superquartae proxima est, majores in his numeris

vincunt, sic ratione proxima subtertiae et subquartae minores cum majoribus

habent. Illo neminem decipi convenit, ut aliquam partium rationem super

dimidiae similem putet. Nam si numerus aliquis numerum aliquem et dimidium

ejus habet, superdimidius est; si numerum aliquem et ejus duo dimidia

habet, pars est. Nam ut duae quidem tertiae rationem supertertio proximam

habent, sic duae quartae rationem superquarto proximam recipiunt. Nam

si quis ipsum et ejus duas quartas habet, superdimidius ejus est; ut si sint

sex ad quatuor: in sex enim et quatuor sunt et ejus duae quartae; contra

vero, ut ea ratione, quae supertertiae et superquartae proxima est, majores

in his numeri vincunt, sic rationem proximam subtertiae et subquartae mi

nores cum majoribus habent; eademque ratio procedit, sicut superquintae

ulterioribusve similis est.

DE MULTIPLICI SUPEI\PARTICULARI ET SUPERPARTIENTI.

Hinc rursus plura discrimina oriuntur, siquidem unus numerus potest

duplo generari aut supcrdimidio aut supertertio aut superquarto ulterioribusve

et multiplicationum et membrorum rationibus. Ponamus quatuor et decem.

Ex his decem duplo et superdimidio aucti sunt. Nam his quaterna octo sunt,

deinde dimidium quatuor est in duobus. Apponamus quatuor et quatuordecim;

ex his quatuordecim triplo et superdimidio aucti sunt; nam ter quaterna

duodecim sunt; deinde dimidium quatuor est in duobus. Progrediamur ultra

usque quatuor et duodeviginti. Ex his duodeviginti quadruplo et superdimidio

increverunt; nam quater quaterni sedecim sunt, deinde dimidium quatuor

et similia esse áttótæ ipse in grammatica docuit. que Reichenauensis, Darmstattensis, et Monacenses

Grot. — Praestat vulgata. (A. C) pro numerum in editis. Praestaret tamen nu

uumeris vincunt] Ita margo Grotiana codices- meri, quod infra in eadem phrasi legitur.

Martiani Capellae lib. VII. §. 765. 611

*

sunt in duobus. At si sint tria et septem, ex his septem duplo aucti sunt

et supertertio; nam bis terna sex sunt, deinde pars tertia trium est in uno.

Sint tria et decem ; ex his decem triplo increverunt et supertertio;. nam ter

terna novem sunt, et deinde pars tertia trium est in uno. Ponantur tria et

tredecim ; ex his tredecim quadruplo aucti sunt et supertertio; nam ter qua

terna duodecim sunt; deinde pars tertia trium est in uno. Accipiamus nunc

quatuor et novem; ex his novem et duplo plus habent et superquarto; mam

bis quaterna octo sunt; deinde quarta pars est in uno. Quatuor vero et

tredecim tripli et superquarti ratio est. Item quatuor et septendecim qua

drupli et superquarti ratio est; idemque in ulterioribus numeris fit, perindeque

numeri minores ex his et replicationes alicujus et subdimidii vel subtertii vel

subquarti vel alicujus ulterioris rationis cum majoribus habent. Ut apparere

majores majoresque transit ratio; membrorum vel partium replicatio a maxima

ratione incipit, et subinde ad minores minoresque transit. Major ratio dicitur

quae plus, minor quae minus adjicit; ergo major ratio tripli quam dupli,

major quadrupli quam tripli est; coutra minor dupli quam tripli, minor

tripli quam quadrupli est. Incipit igitur multiplicatio a duplo ; inde ad triplum,

ad quadruplum, semperque ad majores rationes transit; at ratio membrorum

incipit a superdimidio, deinde supertertium, superquartum, semperque ad

minus et minus pervenit. Quae omnes rationes inter duos [inter rationem

membrorum et partium , vel inter duos numeros] fines sunt ita: numeri sunt,

utputa dupli ratio est inter duo et unum, tripli inter tria et unum, quadrupli

inter quatuor et unum; ct sub iisdem nominum rationibus fines minimi

perindeque] Pro per quae in editis e Grotiano quialtera (2, 5) binario et ternario, supertertia (3 : 4)

codice reposui. ternario et quaternario, et sic porro; quare illud

quae omnes rationes] Corruptus locus, cujus certe mihi indulsi, ut novem verba, quae et sensum

menda omnia tollere non ausim; illud tamen patet, turbant, et a codicibus Monacensibus (A. C) et Darm

sermonem esse de binis ögovc sive finibus, quibus stattensi prorsus absunt, uncis secluderem, interpun

omnes numerorum rationes includuntur, ut ratio ses- ctionemque, quae vulgo ante ita erat, transponerem.

764

autem ex his potuit, multiplicatio a minima ratione incepit et subinde ad

7

*•

•)

77 *

612 Martiani Capellae lib. VII. §. 768. *

766

suaque comparatione multo minores, vel sub duplo quam duo et unum,

vel sub triplo quam tria et unum, vel sub quadruplo quam quatuor et

unum possunt; super hos deinde quantumlibet iisdem rationibus solius fines

his numeris augentur. Ideoque eas fines, quae minime eunt, Pythagoricus

Thermacides nominat, quod ut vas super suum fundum sic numeri rationis

ejusdem super istos adjunguntur. Idemque etiam ratione membrorum ; minimi

enim fines sunt superdimidii inter duos et tres, supertertii inter tres et quatuor,

superquarti inter quatuor et quinque, tum deinde sub iisdem rationibus

numeri complentur. Neque alia conditio est, quae ipsa incipit a tertia parte,

sicut membrorum ratio de media, deinde primum minimas fines comprehendit,

tum ad majores transit. Ex his autem verisimile est primam multiplicationem

esse inventam , deinde rationem membrorum, tum partium. Neque enim

difficultas ad duplum , deinde ad triplum et quadruplum apparuit; tum ex

duplo superdimidii facta conditio, ex triplo supertertii, ex quadruplo super

quarti est, idemque in ulterioribus incidit. Nam qui duplum videbat, hoc

ipso coepit intelligere dimidium ; quia ut duplum quatuor duorum sunt, sic

dimidium quartae rationis duo; ut igitur duohus adjiciendo quatuor fecit, sic

rursus quaternioni duos adjiciendo fecit superdimidium, utque ex duobus

Thermaciles] Hunc neque Fabricius in catalogo reliquas omnes per replicationem redire constat ;

Pythagoricorum numerat neque aliunde notum ha- ut verbi causa ratio binarii numeri ad ternarium,

bemus, unde corruptelae suscipio, quae toti loco radix est omnium numerorum, qui ratione sesqui

inhaeret, etiam magis augetur. In codicibus nihil altera conjunguntur; quod qui recte intellexit, non

subsidii est, quodque alios legere margini adscri- opinor dubitabit, quin vocabulum aev$urjv aliquo

ptum est ideas pro ideoque eas , a tota sententia modo apud nostrum restituendum sit. Eodem utun.

prorsus abhorret. Ceterum si conjectura uti liceret, tur Plato (R. P. 8, p. 546), Nicomachus (inst.

locum ita fere refingi posse arbitramur: » eos fines qui aritl. 2, 19), alii; cfr. et Boeckhium (in stud. p. 81).

de media] MS. demilia, unde facio dimidia,

ipsa scriptoris verba non restituat, ad sensum ta- vel quod aptius hemiolia. Gnor.— Vulgo de hemi

men proxime accedit. Illud enim luce clarius est,

minimi sunt, <rv$uévoeç nominant «, quod etiamsi

olio3 sed codicem Monacensem (C) sequi malui.

Martianum loqui de rationibus illis primariis, quae Rem ipse noster supra jam (§. 762 med.) explicavit.

Graece πv$uévéç, quasi fundamenta vel radices ad triplum] Particulam inserui e codice Mona

appellabantur (Tlieo Smyrn. de mus. p. 118), quo censi (C).

Martiani Capellae lib. VII. §. 767. 615

triplo sexis implevit, sic senario numero duos adjiciendo supertertium invenit,

idemque in ulterioribus incidit. Deinde quum incurrerent numeri sine judicii

quidem rationibus positi, quaesitum est, quot quotaeve partes alterius 'mumeri

in altero essent, et his eo ventum est, ne cujus numeri non aliqua ratio ad

alium numerum exploratis ultima sit; post haec non difficillima animadversio

gemina ratione in numeris fluxit.

ITEM DE PARI ET IMPARI ET EX HIS COMPOSITIS.

Quoniam genera numerorum rationumque inter eos orientium exposui,

rursus ad ea singula revertar, et quae in quoque animadversiones sint indicabo.

Incipiam de paribus et imparibus. Par omni multiplicatione sic procedit, ut

par maneat: duplo augentur duo, quatuor, octo, sedecim ; triplo duo, sex,

duodeviginti ; quadruplo quatuor, sedecim , sexaginta quatuor, et ducenta

quinquaginta sex ; idemque in ulterioribus fiet. Impar pari multiplicatione

protinus interit, et in numerum parem recidit. Impar impari multiplieatione

increscere potest, ut impar maneat. Nam bis tcrua sex; item bis quaterna

octo fiunt, eodemque modo quater terna duodecim, quater quina viginti;

at ter terna novem, et ter novem viginti septem 3 item quinquies terna quin

decim, ~quinquies quina viginti quinque; idemque in omnibus multiplicationibus

evenit, quo fit, ut sive par sive impar parium numerorum multitudo est,

id quod consummatum est par sit; ut duo, quatuor, sex, octo, quae par nume

rorum multitudo est, fiunt viginti; duo, quatuor, sex, quae impar numc

rorum multitudo est, fiunt duodecim ; ambo numeri pares. Item par imparium

quot quotaeve] Sic correxit e suo codice Gro- Darmstattensis, et Monacemsis (A) pro impar in

tius verba quotquot eae in editis. Mox vide ne pro editis. Observa, non numeros I, IV, VI, VIII a

exploratis ultima legendum sit exploratissima. nostro appellari pares, neque sequentes II, IV,

post haec] Hoc eomma, quod vulgo male in VI appellari impares; sed numerorum multitudinem,

sequentis sententiae initio positum erat, in locum quae in illis quatuor» in his tres, nempe II unum,

convenientem retraxi. IV duo, VI tres, ternarium, imparem ergo effi

par nwmerorum] Ita eodices Reiclienauensis, ciunt numerum.

768

769

614 Martiani Capellae lib. VII. §. 769.

numerorum multitudo pares facit, ergo tres et quinque fiunt octo, qui pares

sunt; impar tantummodo imparium multitudo impares servat. Nam tria et

Eadem de causa

quoties par numerus vel parem vel imparem multiplicat, is qui officitur

par est.

quinque et septem fiunt quindecim, illi quoque impares.

Nam duplicatio sive multiplicatio, sive duo multiplicavit, fecit

quatuor, sive tria, fecit sex, ambos pares. At impar numerus, si parem

multiplicat, facit parem, si imparem , tum demum imparem reddit; nam

triplicatio si duos : multiplicat, efficit sex, ipsos quoque pares, si tres, efficit

novem, qui impares sunt. Tum si pari par adjicitur, par manet, ut si

duobus quatuor adjiciantur, sunt sex ; si impari impar adjicitur, fit par,

ut si tribus quinque adjiciantur, sunt octo; uno autem modo impar numerus

procedit, si numero numerus non adjicitur ejusdem generis, sed par impari,

et impar pari. Nam sive quatuor quis adjectis tribus auxerit, sive tria adjectis

quatuor, fient septem, qui impares sunt. Deinde numero pari, quale de

mitur, tale superest; numero impari contrarium est, ne quod demitur supersit.

Ergo si pari par domitur, id quod superest, par est, ut si ex octo duo au

par impariumn] Sic codices Monacenses (A. C),

Darmstattensis, et Reichenauensis pro pari impa

rium, quod in editis erat.

eadem de causa] Grotius haee verba cum ante

cedentibus continuaverat addito pares, unde haec

sententia exierat: »illi quoque impares eadem de

causa pares« ; ipse tamen in notis intellexit pares

tollendum esse, quod quum ab anterioribus quoque

editionibus absit, ejicere non dubitavi, mutataque

interpunctione locum intricatum integritati suae red

didisse mihi videor.

nam duplicatio] Voces illae »sive multiplicatio*

in MS. inductae, et recte. Pro duplicatio vero le

gendum censeo duo. Notarum error. Sicuti et sta

tim pro • nam triplicatio« legendum » nam tres «

vel »nam tria. « Gnor. — Ego vero vulgatam ser

vavi lectionem.

impar pari] Vulgo par pari, quod ex codice

Darmstattensi correxi. *

ergo si pari] Haec omnia in MS. sic leguntur:

»Ergo si pari par demitur, id quod superest par

est, ut si ex octo duo auferantur supersunt sex.

Si numero pari impar demitur, id quod superest

impar est, ut si ex VI. III. auferantur, supersunt

III. Si numero impari par demitur, id quod super.

est impar est, ut si ex VII. II. auferantur, super.

sunt V. Si numero impari impari demitur, id quod

superest par est, ut si ex VIL tria auferantur,

supersunt IV. Par deinde « etc. Locus mehercule

optime et auetus et restitutus. Gnor. — Haec ut

plurima alia testimonio esse possunt, textum nostri

a librariis passim inversum atque interpolatum esse,

vel etiam mutilatum ; utrum enim singulis locis

factum sit, discerni vix poterit in scriptore, qui

Martiani Capellae lib. VII. §. 770. 645

ferantur, supersunt sex; si numero impari impar demitur, id quod superest

par est, ut si ex septem tria auferantur, supersunt quatuor; si numero

impari par demitur, id quod superest impar est, ut si ex septem duo au

ferantur, supersunt quinque. Par deinde ex paribus est numerus, quisquis 771

dimidium par habet, ut est in duodecim, quorum dimidium in senario est

numero, ipso quoque pari. Item par ex paribus est, quisquis a duobus

duplo increvit, ut quatuor, octo, sedecim ; aut quisquis ab aliis sic increvit,

ut recidere in parem possit; quod evenit etiam quadruplo vel octuplo simili

busque auctis. At quisquis numerus dimidium impar habet, par ex imparibus

est, ut semio, cujus dimidium in tribus est. Si quis vero neque duobus per

duplicationem increvit, nec dimidium impar habet, par quidem ex paribus

est, oritur tamen ab eo qui par ex imparibus est, ut duodecim. Hic enim

mumerus meque per duplicationem a duobus ortus est, neque dimidium impar

habet, sed a senario numero per duplicationem increvit; ille autem par ex

imparibus, id est ternis, est.

DE INcoMpositis NUMERIS.

Transeamus numc ad numeros incompositos, quos etiam primos secun- 772

dosque nominare proposui. Incompositi per se numeri mulli pares sunt, ex

ceptis, ut supra posui, duobus; ceteri quicunque per se incompositi sunt,

omnes impares sunt, ut tria, quinque, septem , novem , tredecim , septem

decim, undeviginti, similesque. Per se vero compositi mumeri sunt omncs

pares, qui vel ex paribus ' vel ex imparibus sunt. Nam et quatuor atque octo

duplicatione metimur, quorum alter numerus in binos, alter in quaternos

replicatur; et idem facere in sex aut decem facile est, quum ille in ternos,

hic in quinos resolvatur. Praeter hos multi impares per se compositi sunt,

rerum magis quam verbornm causa per medium supra posui] Margo Grotiana exposui, fortasse

quod dicitur aevum tot exemplaribus divulgatus est; melius.

quare in vulgata lectione acquievi. novem] Sine dubio legendum undecim, XI pro IX.

616 Martiani Capellae lib. VII. $. 772.

id est qui cum im pari numero multiplicantur. Nam sive ternio sive quinarius

numerus, sive quis alius impar impares numéros multiplicavit, qui sic effec

tue, impar est et per se compositus. Multiplicet ternio se ipsum, fiunt ter

terna novem; multiplicet quinarius numerus se ipsum, fiunt quinquies quina

viginti quinqué; at multiplicet vel ternio quinarium numerum vel quinarius

numerus ternionem, fiunt quindecim; omnesque hi numeri, novem, quindecim,

viginti quinqué, per se compositi sunt, pt quicunque impares partis ejusdem

775 sunt. Inter se vero incompositi nulli duo pares, sive ex paribus sive ex imparibus

sunt, quia nulli non aliam quam communem mensuram habent. Nam

ut sumamus duos pares numéros, alterum ex paribus, alterum ox imparibus,

id est quatuor et sex, tarnen inter se compositi sunt, quia communis his

duplicatio est, qua bis bina quatuor, bis terna sex sunt. At impares primum

omnes, qui per se incompositi sunt. Ñeque enim possunt aliquam communem

mensuram praeter singularitatem habere, qui ne propriam quidem ullam

habent. Ergo tres, quinqué, septem , similesque omnes, ut per se, sic eliam

inter so incompositi suutj et in eadem sorte is quoque numerus est, qui par

sub eodem jure est, id est rkux; nam ne hic quidem cum tribus aut quinqué

774 aut cum similibus componitur. Tum quisquís ex his numeris, qui per se

incompositi sunt, jungitur cum altero numero, quamvis per se composito,

efficit ut hi duo numeri inter se incompositi sint, ut si tres et quatuor jungantur.

Quid enim interest, si in alterius mensura aliqua pars, et eadem

singularitate sit, si alteri non est? Ac licet etiam duo pluresve numeri non

per se tantum, sed etiam inter se compositi sint, incompositus efficit, ut

compositi sunt\ Dele nulli ex Veicentino aliis- plura hie ab inseitig librarîîs ttirbata esse vel indc

que codicibus. Grot. — Edidit enim » compositi apparet, quod paulo superius pro incompositi alios

nulli sunt«; sed ineptum lioc additamcntum jam compositi legere Grotius margin! adscripsit.

ab anterioribus edilionibus aberat. quia bis bina] Godex Rcicbcnauensis qua, male.

quia nulli non] Sic scripsi с codicibus Mona- primum omnes] Seil, inter se incompositi sunt,

censibus (A. C) et ltcicbenauensi pro nonnulli in incompositi sint] Sic scripsi e codicibus Reieditis;

tamen ne sic quidem locus sanns, nisi etiam cbènauensi, Darmstattensi, ct Monacensi altero (A) }

aliquam scribatur pro aliam quam. Sed ошшпо vulgo sunt.

Martiani Capellae lib. VIL §. 774 617

omnes inter se incompositi sint; quia quamvis aliqua mensura pluribus commu

nis, nulla tarnen omnibus praeter singularitatem. Quod evenit, si quatuor, sex,

octo, et quotlibet similes ponantur, adjiciantur deinde duo, sive tres ; nam quam

vis tres priores numeri inter se componi possint, tamen quatuor hi inter se non

componuntur. Non tantum vero adjectio ejus numeri, qui per se incoropositus 775

est, efficit ut plures numeri inter se non componantur, sed potest ctiam evenire,

ut qui per se compositi sunt, in unum dati inter se incompositi sint,

ubi quamvis aliquas mensuras, diversas tamen recipiunt; idque evenit et

inter impares duos numéros, et inter parem atque imparcm. Sumamus novem

et viginti quinqué; horura uterque per se compositus est; habet enim men

suran! novenarius numerus in ternione, habet viginti quinqué in quinario nu

mero; inter se tamen ii non componuntur, quia neque novem quinarii numeri

mensuram neque viginti quinqué terniones admittunt. Idem fit inter octo et

novem, parem atque imparem numerum; nam neque duplicatione aut quadruplicatione

novem, neque ternione octo metiri possumus. Itaque per se

etiam inter se incompositi sunt; qui per se componuntur non protinua etiam

inter se componi possunt. . : ...» !

; DE COMPOSITIS.

Compositi vero inter se sunt omnes pares, ut apparere supra quoque 776

potuit, quicunque vel ex paribus vel ex imparibus sunt; deinde quidam

impares, ut novem et quindecim, quum uterque numerus in ternos recidunt;

quod evenit] Grotius quid, licet anteriores atqne tres per sc incompositi sint, verbo tetigissc

vcram Icctionem praebuisscnt. sufliciat. Aliam Icctionem pracbet inargo Grotiana :

quotlibet] Sic codices Darmstattcnsis ct Alona- л tamen bi duo inter se componuntur« sed quae

censis alter (A); Grotius (juodlibet. sano sensu etiam magis carcat.

tamen quatuor W] Martiani oscitantiam, qua viginti quinqué] Sic editioncs anteriores et cocaiidcm

inter duos et quatuor quam inter tres ct dex Rcicbcnaucnsis; Grotius incrcdibili oscitantia

quatuor rationcm esse crcdidit, quia duo pariter quindecim.

78

618 Martiani Capellae lib. VII. §. 776.

tum quidam pares et quidam impares, ut novem, et duodecim, siquidem

his quoque triplicatio communis est, ter terna novem, ter quaterna duo

decim sunt. At illud animadversione dignum est, quod cum impari mumero

nunquam is par componi potest, qui ex paribus, sed qui ex imparibus

ortus est; adeo mutata quoque sorte juris tamen aliqua societas superest.

Ergo novem neque cum quatuor, neque cum octo, meque cum sedecim,

neque cum ullo simili numero componi possunt; componuntur vero cum

777 duodecim et viginti quatuor, quae a tribus initium sumserunt. Ac ne cum

omnibus quidem , qui pares ex imparibus sunt, componi potest omnis impar

numerus, qui per se compositus est; quia potest non in eamdem mensuram

recidere. Ergo novem et quinquaginta componi non possunt, quia quinquaginta

nullam triplicationem recipiunt, quae novenario numero scla praeter singulari

tatem mensura est; evenit autem hoc, quia ne viginti quinque quidem , quae

duplicata quinquaginta fecerunt, ternionem recipiebant. Ergo si quando impar

numerus, ex quo par factus est, eandem mensuram, quam alter impar tenet,

habuerit, tum demum cum illo impari par, qui ex hoc factus, componi

potest; ubi illud non antevocsit. ne hoc quidem sequitur. Ideo novem et

quinquaginta inter se non componuntur, at novem et triginta inter se com

ponuntur; orta enim sunt triginta duplicatis quindecim , jam autem novem et

quindecim inter se componi poterant, quum communis mensura his in ternione

esset. Et ex his cetera oriuntur, quae ad hoc numerorum genus pertinent.

DE DUOBUS NUMERIS INTER SE INCOMPOSITIS ET PER

SE COMPOSITIS.

778 Ex duobus numeris inter se incompositis, sive uterque sive alter per

quidam impares] Restitui quidam a Grotio ne- quae a tribus] Codices Monacensis (0) et Darm

glectum e codice Reiclienauensi et editionibus ante stattensis quia , fortasse melius.

illum. in ternione esset] Sic codex Reichenaue,,,;,

at illud] Sic ex codice Darmstattensi; vulgo pro est in editis. Praeterea Grotius per errorem

at abest. termiones.

Martiani Capellae lib. VII. $. 778. 619

se compositus est, mensura altcrius cum altero non componitur. Sint qua

tuor et novem; hi per se compositi sunt, inter se incompositi sunt; mensura

autem quatuor in du obus, novem in tribus est, neque duo vero cum novem,

ñeque tres cum quatuor componuntur. At si sint quinqué et quatuor, alter

per se incompositus, mensuram quaternio habet in duobus; duo autem et

quinqué non componuntur. Si duo numeri inter se incompositi sunt, et alter

ex his se ipsum multiplicaverit, is qui sic effectue est cum priore illo non

componitur. Sint tres et quatuor; hi inter se incompositi sunt; sive ternio

se multiplicarit, novem et quatuor, sive quaternio idem fecerit, sedecim et

tres iuter se incompositi erunt. Si duo numeri inter se incompositi se ipsos

multiplicarint, qui ex his fient inter se incompositi erunt; ut si eosdem

tres vel quatuor sumserimus, et uterque se multiplicarit, novem quoque et

sedecim inter se incompositi erunt. Si duo numeri inter se incompositi sunt, 770

ct alter ex his se multiplicaba, effectusque sic numerus rursus ipse se multipli

caba, qui sic effectue est numerus cum altero illo non componitur. Sint duo

et tres; uterlibet numerus sc multiplied, fiunt bis bina quatuor, ter terna novem;

rursus hos numéros iidem multiplicent, fient bis quaterna octo, ter novem

viginti septem; sumantur nunc duo et viginti septem, vcl duo et novem, aeque

inter se incompositi sunt. Si duo numeri inter se incompositi sunt, et uterque

se multiplicaverit, deinde effectum ex se rursus multiplicaverit, hi quoque, qui

sic effecti sunt, ut in his ipsis qui supra positi sunt. Nam ex duobus octo, ex

tribus viginti septem sic facti inter se non componuntur. Si duo numeri inter

incompositi* ] Hoc códices omîtes et anteriores terioribua editionibus sic jam legebatur, cur mal am

habent editioncs, pro quo Grotius primus sub s ti- ipse Grotius substituit lectionem? Paulo post с

tuit compositis, contra sni ctiam codicis fidem. Cau- Darmstattensi códice rcposui multiplicaverit pro

earn, nisi summa negligentia fucrit, ignoramus. multiplicabit.

. si duo] Duorum boruncce primornm aphoris- iirfem] In editis erat idem, nempe I simplici

moruni, ut ita loqiiar, principia MS. auctoritate ita pro dtiplici, ut sacpe (v. §. 95. 295. 723. 787).

sunt coustruendi, ut in principio pro compositi in- Moxqne e Reicbenaucnsi códice veposui fient pro fiunt.

compositi Icgatur; idqnc sensus flagitat. Grot. — positi sunt] Vide ne per homocotclcuton exci-

Rcctc; acccdit et Reicbenaucifsis codex. Sed in an- derit ínter se incompositi sunt.

78*

620 Martiani: Capellae lib. VII. §. 779.

780

781

se incompositi sunt, et in unum junguntur, hic numerus, qui sic effectus

est, componi cum alterutro ex prioribus non potest. Si tres et quinque in

unum junguntur, fiunt octo; hi neque cum quinque neque cum tribus componi

possunt. Si numerus in duos inter se incompositos divisus est, componi cum

alterutro eorum non potest. Dividantur novem in quatuor et quinque; ne

Si

numeri cum tertio juncti sic fuerint, ut omnes inter se incompositi sint , deinde

que cum quatuor neque cum quinque componi novem possunt. duo

ex duobus alter alterum multiplicet, qui sic effectus erit cum eodem illo

tertio componi non poterit. . Sint duo numeri quatuor et octo; adjiciantur his

tres, inter se incompositi sunt; multiplicent duo priores alter alterum , quatuor

octo aut octies quaterna fiunt triginta duo; hi et tres inter se incompositi erunt.

•

DE PER SE INCOMPOSITIS.

\.

Omnis numerus, qui per se incompositus est, componi cum altero non

potest, nisi cujus ipse mensura est. Ergo componuntur tres ad novem , quinque

ad quindecim , quia ter terna uovom. quinquies terna quindecim sunt; im

Si

duobus numeris positis minor e majore detrahitur, et is qui superest non

quo numero, quod ejus non habebunt, cum eo componi non poterunt.

est mensura ejus, qui proximus ante eum demtus est, hi numeri inter se

incompositi sunt. Sint tres et octo; tollantur ex majore numero terni quoties

* ae- - - •

possunt, supersunt duo; in his trium mensura non est; ergo tres quoque

multiplicet] Sic pro multiplicat codex Darmstat- componi cum altero] Delevi particulam et, quae

tensis, cujus etiam auctoritate inter erit et cum

delevi vocem ulerque.

quatuor octo] Lege quater octo. Grot.— Om

nino sic rectius scripsissent librarii.

incompositi erunt] Melius hoc quam sunt in

editis praebuerunt codices, Mlonacenses. (A. C) et

Darmstattensis. * ' . * .

ante haec vocabula contra anteriorum editionum

fidem apud Grotium legebatnr.

mom poterunt] Nimirum tres non poterunt com

poni cum quinque, quod in quindecim continetur,

sed aliunde quam a tribus petitum est.

detrahitur] Sic melius codex Darinstattens;s,

quam detrahatur in editis: sequitmr enim est, non sit.

Martiani Capellae lib. VII. §. 78L 621

et octo inter se incompositi sunt. Si tres juncti sunt ex omnibus, qui sub

eadem ratione sunt, ex his duo quilibet in unum dati cum tertio non com

ponuntur. . Sint tres numeri novem , duodecim, sedecim; horum insequens

semper priori supertertius est, nec ulli tres minores duo juncti reperientur.

Confundantur in unum novem et duodecim , fiunt viginti unus; hi cum se

decim mon componuntur. Si inpar numerus cum aliquo componi non potest,

mec cum duplicato quidem eo componitur. Sint quinque et octo ; hi inter se

incompositi sunt; duplicentur octo, fiunt scdecim ; nec cum his quidem quoque

componi possunt. Si duo et alteri duo numeri ponuntur sic, ut neuter ex

prioribus cum alterutro ex insequentibus componi possit, nec is quidem, qui

de duobus, prioribus factus est, componi cum alterutro insequentium potest..

Sint duo numeri quatuor et octo, item alii duo quinque et septem , neuter

ex prioribus componi cum alterutro insequentium potest; confumdantur in

unum quatuor et octo, fiunt duodecim , me hi quidem cum quinque aut

septem componuntur. Minimi numeri ex his, qui sub eadem ratione sunt,

inter se incompositi sunt; ut in dupli ratione minimi sunt duo et quatuor,

in triplici duo et sex, hique inter se non componuntur. At quamvis magni

numeri sumantur, qui intcr se incompositi sunt, minimi sunt ex omnibus

qui sub eadem ratione sunt. Sint, ut in duo ad unum , ducenti et centum;

hi inter se non componuntur; est autem inter eos partium ratio, quod ducenti

et centum et uno dimidio et nonaginta novem partibus antecedunt. Neque

id esse inter ullos minores numeros potest. Quum vero mensurae ratio efficiat,

ut quidam per se incompositi compositive, quidam inter se compositi incon po

sitive sint, non alienum videtur documentis protinus subjicere. Omnis numerus

*

si tres] Scil. numeri, non numerus ternarius. ex his] Grotius et his, contra anteriorum fidem.

Juncti autem ex omnibus, qui sub eadem ratione quidem quoque] Immo quinque, non quoque.

sunt, dicuntur ii, qui cx duobus cujuslibet ratio- in tripliei] Legendum puto in tripli, subaudita

nis terminis et secum et inter se multiplicatis orti £x zoö xovvo$ voce ratione. GnoT. -— Vulgata ex

sunt, ut novem, duodecim, sedecim, ex ter ternis, Graeco λόyoç tgtae%6toc defendi potest.

ter quaternis, quater ternis, et quater quaternis. documentis] Codices Monacenses pro Iiac voce

782

785

784

622 Martiani Capellae lib. VII. §. 784.

785

- - - - * - - - -~-~

aut per se incompositus est, aut si per se compositus est in aliquo per se

incomposito mensuram habet, ut tres, quique ab eo per triplicationem in

crescunt, novem in tribus, item quindecim in quinque. Sed eorum, qui pares

ex paribus sunt, minima mensura in duobus est; eorum autem , qui pares

ex imparibus aut etiam impares sunt, potest minima mensura etiam in ma

joribus numeris esse, omnibus tamen imparibus. Unius autem compositi

mensura vel minima vel maxima facile reperitur ; replicatio enim numero

proxima mensura maxima, ultima minima est. Ut puta sint quinquaginta,

hi replicentur; dimidia pars eorum viginti quinque, in his mensura maxima

est. Rursus animadvertamus, quas inferiores mensuras habeat. Sunt autem

decies quina quinquaginta, item quinquies dena, item bis quina vicena, nec

ulla ex his minor est ea quae ex duobus est; haec igitur minima mensura

quinquagenarii est. At si duo numeri inter se compositi sunt, major et minor,

quomodo reperiatur communis his maxima minimaque mensura quaeri potest.

Oportet autem majori numero minorem detrahere, quoties potest; deinde quan

tum ex priore superest, tantundem demere ex minore, quoties potest; qui sic

intererit numerus, is eorum erit numerorum mensura maxima. Sint enim

duo numeri trecenti quinquaginta et centum; demantur ex trecentis quin

quaginta quoties possunt centeni, id est ter, reliqui sunt quinquaginta;

ex altero centenario numero detrahantur quinquaginta, supererunt ex eo quin

quaginta; hic numerus trecentis quinquaginta et centenis communis mensura

maxima est. Nam quinquagies bina centum, quinquagies septena trecenti

quinquaginta sunt. Ex hoc etiam illud apparet, quod quisquis numerus

minor maximum in supradictis numeris metitur, minimam quoque eorum

alter (A) tamen is , alter (C) tamen his praebent, minor est ea] Alios legere quam ea Grotius

Darmstattensis eam prorsus omittit; sed mutandi in margine notavit; sed non necesse est nisi per

causa vix apparet, nisi documenta his legere pla- spicuitati consulere quis velit.

cucrit. intererit] Haec Monacensis (C) lectio melior

tres quinque] Alios quatuor legere, alios omit- quidem, quam interierit in editis; sed intelligen

tere in margine traditur; male utrique. dum supererit vel reliquum erit.

Martiani Capellae lib. VII. §. 78$. 625

mensuram metietur. Minima autem mensura eorundem mumerorum sic in

venitur: ubi maxima reperta est, illius ipsius minima quaeritur; eadem etiam

prioribus numeris communis minima est. Ut hic quoque minima quinqua

genarii mensura in duobus est; igitur eadem etiam priorum numerorum

minima mensura est. At trium numerorum , qui intcr se compositi sunt,

maxima minimaque mensura sic invenitur: duorum mensura maxima quaeritur;

si ex tertio quoque eorum minimo communis, repertum id quod desideratum

est; si non est, medii minimique maxima mensura eodem modo requiritur,

eaque tribus omnibus communis est. Sint tres numeri trecenti quinquaginta,

centum, septuaginta quinque; quae sit mensura maxima communis his,

qui trecenti quinquaginta, et his qui centum sunt» repertaque sit in quinqua

genario numero, consideremus am hic tertium illum , qui septuaginta quinque

habet, metiatur. Si metiretur, omnibus tribus communis esset; món metitur

autem, ergo jungamus centum et septuaginta quinque, et horum maximam

mensuram requiramus. Demo ex centum septuaginta quinque, supersunt viginti

quinque, hos quoties possum demo ex eo numero, qui septuaginta quinque

habet, id est bis, supersunt viginti quinque; hie numerus maxima mensura

est communis his qui centum et his qui septuaginta quinque sunt. In his

etiam omnium trium numerorum maxima mensura communis est; nam vicies

quinquies terna septuaginta quinque sunt; vicies quinquies quaterna centum;

vicies quinquies quaterna dena, trecenti quinquaginta. Consideremus nunc

horum viginti quinque quae minima mensura sit; ea pervenire neque ad

duos, neque ad tres, meque ad quatuor potest, sed est in quinario numero,

et haec eadem mensura minima communis omnibus tribus superioribus numeris

reperitur. Nam duo qui et trecentos quinquaginta et centum metiumtur, sep

tuaginta quinque non metiuntur; tres, qui septuaginta quinque metiuntur,

quinquagenarii] Sic Darmstattensis codex. Ante- si ex tertio] Alios sic Iegere, alios et, margini

riores editiones quinquagenorum, quod etiam rectum: adscriptum est; sed luce clarius est veram lectio

sed omnino corruptum Grotii est quinquagenum ! nem esse si ea tertio.

786

624 Martiani Capellae lib. VII. §. 786.

787

788

789

trecentos quinquaginta et centum non metiuntur; quatuor centum metiuntur,

qui rursus trecentos quinquaginta et septuaginta quinque non metiuntur; quinque

primum omnes illos metiri possunt, quia quinquies quina dena septuaginta

quinque, quinquies vicena centum , quinquies septuaginta trecenti quin

quaginta sunt. ' Duobus vero numeris datis, quem minimum illi metiamtur ,

sic invenitur. Sint dati numeri duo et tres, hi inter se incompositi sunt. Ex

his alter alterum multiplicet. Bis terna vel ter bina fiunt sex. Hic minimus

numerus est, quem illi duo metiumtur. Maximum quem metiri possint,

nemo dixerit; sed omnem iidem mumeri metientur, quicunque senario numero

multiplicato fiet. Addantur duo numeri inter se compositi novem et duodecim;

simili multiplicatione eodem mom pervenitur, quia potest etiam minor mumerus,

quam qui sic efficitur, in his mensuram aliam habere; alia igitur via re

periundum est. Videamus, qui minimi numeri sub eadem ratione qua hi

sint. Est autem in movenario numero minimus rationis ejusdem in tribus, in

duodenario in duobus. Nunc multiplicet ex minoribus numeris uterlibet non

suum numerum , sed alienum , id est vel tria duodecim , vel duo novem.

Ter duodena triginta sex , bis movena duodeviginti. Ex his consideremus,

an minor numerus, qui est duodeviginti, inensuram habeat et in novem

et in duodecim. Habet autem in novem, et in duodecim non habet; dimittatur

igitur et major apprehendatur, qui est triginta sex; hic minimus est, quem

metiri et novem et duodecim possint. Eadem ratione omnem numerum, qui

cunque triginta sex multiplicatis fiet, iidem illi duo numeri metiuntur. Tribus

autem numeris datis mumerus, quem minimum illi metiantur, sic invenitur.

Sint dati tres numeri duo, tres, quatuor. Summus is numerus, qui minimus

et in duplicatione et in triplicatione mensuram habet, is est senarius numerus.

Consideremus an hic etiam tertium ex tribus, id est quaternionem , metiatur.

Si metiretur, rcpertum id esset; quod requisitum est, nunc non metitur;

maximum quem metiri] Alios praemittere duo qua hi] Sie eodiees Monacenses (A. C), Re;.

Grotius in margine notat; non necesse. chenauensis, et Darmstattensis pro qui hi in editis.

Martiani Capellae lib. VII. §. 789. 62$

adspiciamus ergo, quem minimum quatuor et tres metiantur. Is est duodecim;

ergo is est minimus, quem omnes illi tres metiri possunt. Nam et bis sena,

et ter quaterna, et quater terna, duodecim fiunt; et hic quoque omnem

numerum, qui duodecim multiplicatis fiet, iidem illi numeri tres metiuntur.

Ubi duo numeri numerum aliquem metiuntur, qui minimus in illis duobus

mensuram habet, ejusdem illius numeri mensura est. Sint dati duodecim,

hos et duo et tres metiuntur; minimus autem numerus, quem illi duo me

tiuntur, senarius est; atquin iisdem etiam duodecim metitur, nam sexies bina

duodecim sunt. Idem fit in eo numero, quem tres aliqui metiuntur. Nam

hic quoque metitur, qui minimus in illis tribus mensuram habet. Ponamtur

^viginti quatuor: hos et duo et tres et quatuor metiuntur, minimus autem

numerus, qui est duodecim , in iisdem illis tribus mensuram habet; atquin

hic quoque eos qui viginti quatuor sunt metitur, nam duodecies bina viginti

quatuor sunt. Si binis numeris majores minoresque ponuntur sic ut cadem

ratio inter majores minoresque sit, quoties major majorem, toties minor

minorem metitur. Sint numeri duo et tres, . deinde octo et duodecim;

eadem inter majores minoresque numeros ratio - cst; nam et tres duobus

et duodecim his qui octo sunt superdimidii sunt. Metiuntur autem tres eos

qui duodecim sunt quater, nam ter quaterna duodecim sunt; atqui duo

quoque eos qui octo sunt quater metiuntur, nam quatuor bina octo sunt.

Quoties singularitas aliquem numerum metitur, toties alius numerus eam etiam

metietur. Eveniet ut, quoties singularitas ex secundis ulteriorem numerum

metietur, toties is, qui ante in singularitatis mensuram venerit, ulteriorem

numerum metiatur. Sint unum et quinque et sex et triginta. Singularitas

quinarium numerum quinquies metitur; idem facit senio in triginta; rursus

ipsos sex singularitas sexies metitur ; at quinarius quoque numerus sexies

tres metiuntur] Sic codices Monacensis (C) et major majorem] Sic necessario reponendum

Darmstattensis , mclius quam metitantur in editis, erat ex codiee Darmstattensi, vulgo major mi.

atquin iisdem] Codex Darmstattensis atque; norem.

eam etiam metietur] Locus corruptus. sed mutare nolui, quum infra iterum atquin recurrat.

790

79

79

626 Martiani Capellae lib. VII. $. 793.

793 metitur eos qui trigiuta sunt. Si duo numeri alter alterum multiplicand

eum vero numerum qui sic efFectus est aliquis qui per se incompositus est

metitur, idem necesse est etiam utrumque ex prioribus metiatur. Multiplicet

dccas octonarium numerum, fiunt octoginta; hos duo metiuntur, nam bis quadragena

octoginta sunt; atquin iidem octo quoque et decern metiuntur, quum

794 bis quaterna octo, bis quina decern fiant. Quotiescunque numeri proportions

ejusdem, quam ¡xvahoyiav Graeci vocant, in ordincm ponuntur, primus si

ultimum metitur, secundum quoque et deinceps omnes metietur; si secundum

metitur, ultimum quoque et medios metietur; si quemlibet denique unum me

tietur, omnes metietur. Contra si ultimum non metitur, ne secundum quidem,

neque quemquam alium ; si secundum non metitur, ne ultimum quidem aliumve;

si quern medium non metitur, ne alium quidem. Sint tres et novem et viginti

Septem et octoginta unus et ducenti quadraginta tres; inter hos omnes tripli ratio

est. Ternio autem metitur eos, qui ducenti quadraginta tres sunt; ter octógona

singula ducenti quadraginta tres sunt; idem ergo metitur novenarium numerum,

quum ter terna novem sunt, et quia hunc metitur, etiam ultimum, et quia

utrumlibet, etiam ceterosy чл-quia medium quem vis ex illis, et priores quoque

et ulteriores. Àt duo quia non metiuntur ducentos quadraginta tres, ne novem

quidem aut medios; quia novem non metiuntur,, ne ducentos quadraginta tres

quidem aut medios; quia nullum ex mediis metiuntur, ne ulteriores quidem.

79o Si quotlibet ab uno numero conveniunt proportionis ejusdem, quot per se

incompositi numeri ultimum numerum , totidem ettiam eum qui ab uno

proximus est metientur. Sint numeri, qui duplo increscunt, unum, duo,

quatuor, octo, sedecim; ex his eos qui sedecim suat duo, et iidcm se ipsos mcproportionis]

Sic et hic et infra correxi vulgafam quia hunc] Sic cotlex Monaccnsis (C); vulgo

portionis e codicibus Monacensibus et margine Gro- qui hunc.

tiana; со inagis, quod ipse Martianus supra (§.289) quotlibet] Sic anteriores editioucs hic et în scàvaXoyiav

Latine proporlionem reddiderat. ' quentibns (§. 706. 797), ubi Grotius male semper

unum inetictw] Codex Sfonaccnsis (A) unus, quodlibet.

male.

Martiani Capellae lib. VII. §. 79$. 627

tiuntur. At sint duodecies centum quadraginta quatuor in mille septingentis viginti

octo. Sunt per se incompositi numeri duo tres, quia bis octingenta sexaginta

quatuor in MDCLX sunt; itemque ter quingenta septuagena utile; atquin idem

duo et tres et duodecim quoque, qui ab uno proximi sunt, metiuntur, quum

bis sena, et ter quaterna duodecim sint. Si quotlibet ab uno numeri proportionis

ejusdem sunt, minor numerus majorem semper per aliquem aliorum , qui sub

eadem ratione sunt,- metitur. Sint unum , duo, quatuor , octo, sedecim,

triginta duo, sexaginta quatuor. Ex his duo eos qui quatuor sunt, quatuor

eos qui octo sunt, octo eos qui sedecim sunt, sedecim eos qui triginta

duo sunt, triginta duo eos qui sexaginta sunt, duplicatione metiuntur. At

duo eos qui octo sunt quadruplicatione metiuntur; eadem eos qui sedecim

MDCLX] Locum insigniter corruptum reliqui,

qualem Grotius ediderat, satisque habeo variantes

codicum lectiones enotare, quarum plurimas jam

in Grotii margine inveni. Ac primum in Monacensi

(C) legitur: »At sint I. XII. CXL. MDCCIV sunt

per se incompositi numeri II et III, qui ab his

octingenta L bina MDCCIV sunt. Itemque ter D

sexaginta VIII. « In altero autem (A): »At sint I.

XII. C. LX. II a. a. CC. IIII sunt per se incom

positi numeri II, quia bis DCCC quinquagena bina

M. DCC. IV sunt. Itemque ter quingenta sexa

gena octogena.« Porro in Reichenauensi: »At sint

I. XII. CXLII. a CCIV sunt per se incompositi

numeri II. III, quia ab his octingenta quinquagena

bina in MDCCIIII sunt. Itemque ter quingenta sep

tuagena utile. « Absurdum istud utile , quod et

Grotius edidit, pro eo quod verisimiliter scriptum

erat sex. In Darmstattensi denique idem locus sic

se habet: »At sint I. XII. C. XLII. M. septingenti

IIII per se incompositi numeri II et III, qui ab

his octingenta quinquagena bina M. DCCIIII sunt;

itemque ter quingenta sexagena octona.* Mille in

hoc eodice semper scriptum est hac nota I, qua

interdum et in significatur. Saepe etiam ij (duo) et

ii (litera I gemina) confunduntur. Sensus denique

hujus loci esse videtur : » omnia membra seriei ge

ometricae dividi possunt per eundem numerum u ;

id est »omnia illa membra iisdem utuntur factori

bus, quibus id quod proximum est a monade.«

Scripserit igitur fortassis noster: »Sint I, XII,

CXLIV, MDCCXXVIII: sunt per se incompositi

numeri II, III, quia bis DCCCLXIV in MDCC

XXVIII; itemque ter DLXXVI. Atqui iidem II

et III metiuntur quoque XII, qui ab I sunt pro

ximi. « Nempe omnia membra seriei 1, 12, 144,

1728 dividi possunt per 2 et 5, quia simplicis

simi hi sunt factores duodenarii numeri, quippe

2 • X 3 = 12.

ex his duo] Grotius ita edidit: »Ex his duo

eos qui 4 sunt: 4 eos qui octo sunt et eae duplicatione

metiuntur. At 2 eos qui octo sunt qua

druplicatione metiuntur. Eadem eos qui sedecim

sunt metiuntur 4. Itemquc« cet.; reliqua ego e co

dicibus Monacensibus (A. C) restitui.

796

*79 *

628 Martiani Capellae lib. VII. §. 796.

sunt metiuntur quater; itemque octuplicatione metiuntur duo eos qui

sedecim sunt, quatuor eos qui triginta duo sunt, octo eos qui sexaginta

quatuor sunt; neque invenitur numerus, qui non et majorem metiatur, et

797 nulla alia mensura id facit, quam quae in iisdem numeris est. Si quotlibet

ab uno numeri proportionis ejusdem sunt, et is qui ab uno proximus est

per se incompositus est; maximus ex his in mensuram non veniet, nisi qui

ejusdem proportionis erit. Sint unum, tres, novem, nnginti septem; inter

hos tripla proportio est, et uni proximus numerus per se incompositus est;

igitur eos, qui viginti septem sunt, nullus numerus metiri potest, nisi aut

très, aut novem, quia sub eadem proportione sunt, quod non ita evenit,

si quando ab uno proximus numerus compositus est. Sint unum, quatuor,

sedecim, sexaginta quatuor, proximus ab uno numerus per se compositus

est; engo ultimus, qui est sexaginta quatuor, alias quoque mensuras quam

quae in hac serie sunt admittit, et duo, et octo, et triginta duo, quum bis

tricena bina, octies octona, bis et tricies bina, sexaginta quatuor faciant. Quern

minimum numerum duo per se incompositi metiuntur, eum nullus alius per

se incompositus metietur. Surnatur quinqué et septem; nullum minorem nu

merum triginta quinqué metiuntur, nam quinquies septena et septies quina

triginta quinqué sunt; atque nullus alius numerus per se incompositus hunc

metiri potest, non duo, non tres, non undccim, non tredecim, non sep-

798 tendecim; multo vero minus ulteriores numeri. Si quadratus numerus quadratum

metitur, in latere quoque ejus alterius mensura est. Sint duo quadrati

numeri quatuor et sedecim; metitur eos qui sedecim sunt quaternio;

quater enim quatuor sedecim; atqui in latere quatuor duo sunt, in latere

corum qui sedecim sunt quatuor sunt; duo metiuntur quaternionem, bis

enim bina quatuor sunt. Ex hoc etiam illud apparet, ex duobus quadratis

numeris, si in allerius latere mensura est, in ipso quoque quadrato numero

799 alterius quadrati mensuram esse. Si quadratus numerus quadratum non me

titur, ne in latere quidem alterius mensura est. Sint quadrati numeri quatuor

Martiani Capellae lib. VII. §. 799. 629

et novcm; quaternio novenarium numerum non metitur; ergo ne duo quidem,

qui in latere quaternarii sunt, tres, qui in latere novenarii numeri sunt,

metiuntur. Ex hoc etiam illud apparet, ex duobus quadratis numeris, si in

altcrius latere alterius lateris mensura non est, ne in altero quidem quadrato

numeri alterius quadrati mensuram esse. Si tessera tesseram metitur, in latere 800

quoque alterius lateris mensura est. Sint duae tesserae octo et sexaginta

quatuor j eos qui sexaginta quatuor sunt octo metiuntur, siquidem octies

octo sexaginta quatuor sunt; atqui si in latere ejus tesserae, quae octo habet,

duo sint, in latere ejus, quae sexaginta' quatuor habet, quatuor sunt, duo

quaternarii mensura sunt. Ex hoc etiam illud apparet: si ex duabus tesseris

duo alterius latus, alterius mensura est lateris, ejus quoque tesserae alia

tessera mensura est; atqui si tesseram tessera non metictur, ne in latere

quidem apparens lateris alterius mensura est. Sint duae tesserae octo et viginti

septem; eos qui viginti septem sunt octo non metiñntur; ergo quum in

latere ejus tesserae, quae octo habet, duo sint, in ejus, quae viginti septem

habet, tres sint; duo tcrnionem non metiuntur. Ex hoc etiam illud apparet,

quod si in latere tesserae non est mensura, ne ea quidem tessera cam tes

seram metitur. In omni vero numero, qui mensuram in aliquo numero habet, 801

codem et mensurae nomen acquirit, qui mensuram facit. Sint novem,

hos tcrnio metitur, et est etiam novenarii numeri tcrtia pars in tribus; sint

scdecini, hos quaternio metitur, et est quarta eorum qui sedecim sunt

quaternio; idemque in ceteris omnibus numeris reperitur. Sequitur autem, ut

•

alterius mensura est] Yосыщтепвига a Grolio altero] Ita codex Darms tat tenais; male Grotius

omissam ex antcrioribns editionibus restituí, Reí- alio, nee mclior ante cum lectio erat aliquo.

cbenaucnei quoque códice atlstipulantc. ejus quae] Vcrbiim tesserae, quod inter illas

ergo ne duo] Omisit Grotius duo, quaniquam voces inserí um in editis erat, expunxi codicie

anteriores et Reicbenaucnsis id babcant Paulo Darnistattcnsis auctorilate.

post pro quadrati in editis с codicibus Monacen- etiam illud apparet] A Grotio quidem omissum

мЬиз (А. С) et Giotíano legendum erat quater- Hindi sed editioncs anteriores et Reiclienauciisis

„„,./;. codex id babent.

650 Martiani Capellae lib. VII. §. 801.

809

si numero membrum sit, in eo mumero mensuram is habeat, cui cum e0

membro commune nomen sit; ut novenarii numeri membrum in termione est,

eumque tres metiuntur.

Hos sat erit cursim numeros memorasse modosque;

Cetera Cecropias aequum perhibere cathedras,

Si tamen ullus inest mostris super halitus aris,

Aut rite in veterem cultum replicantur abollae.

Me spatium admomuit jam claudere fatibus orsa,

Ne superùm nostri capiant fastidia coetus,

Et vetus astrigero pellar Numeraria coelo.

Sic ait, ac reticens propiori adjuncta sorori est.

hos sat erit] Codices Grotianus et Darmstat

tensis nos , sed opposita vulgatam confirmant.

aris] Alios legere alis margiui Grotius adseripsit.

Numeraria] Numeraria digu$purtvxr}. Sic glossa

Isidori: » Arithmeticus, numerarius. « Gnor. — Deam

olim fictam fuisse Numeriam, quae numerare do

ceret, Augustinus (de civ. dei 4, 11) docet. Totius

+

carminis argumentum hoc est: »Cetera philosophos

artiumque magistros ipsos persecuturos esse spero,

modo sacra nostra etiam nunc aliquo modo colantur

et antiqua sapientiae studia rite maneant; me tempus

est reticere, ne superorum coetus fastidio mei ca.

piatur omniumque deorum matrem (§. 750) turpiter

e coelo dejiciat.«

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

C A P EX L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

A S T R O N O MI I A

LIBER VIII.

Q„. dum geruntur, et deorum sacer senatus illos mumerorum com- 805

cinentium repugnantiumque admiratur anfractus, ipsamque feminam quadam

venerabilis excellentiae celsitudine reverendam non cassum parentem superùm

creditum recognoscit; multitudo etiam quàe jussa constiterat sapientum , prae

sertimque Pythagoras cum sectatoribus cunctis, Platoque Timaei sui caligosa

discriminans, arcanis eam laudibus venerantur; mupturamque virginem saepius

conspicabunda Pallas quid super dotalis eruditione feminae comprobaret ex

quirit, et ipsa nutum admirantis associans, Cyllenius autem nullius magis

alumnae splendore ac luculentia gloriatus hujus se fninae evehit granditate:

Astromomia] Codex Reiclienauensis de Aestro

logia, neque negari potest, duo haec vocabula

inter se commutari; attamen jam Sexti (adv. mathem.

5, 1; p. 258) temporibus videmus illud discrimen

factum esse, ut Astronomia siderum situs motus

que contemplaretur, Astrologia autem themata ge

nethliaca erigeret, de quibus quum Martianus hoc

libro non loquatur, vulgatam servare aptius visum est.

*.

creditum] Lege creditam. Grot. — Miror codi

ees non addicere; quorum tamen consensus quum

vulgatae lectionis auctoritatem tueatur, ita con

struendnm erit: »recognoscit non cassum creditum

(esse) fefiinam parentem superüm « scil. esse.

jussa] Lege justa , id est juxta. Non. Grot. —

Ingeniosa correctio, cui vellem codices adstipula

rentur; nunc vulgatam tueor.

652 Martiani Capellae lib. VIII. §. 805.

804

sic Phoebo diutule aliam dotalium intromittere remorante, ne prioris proferae

admiratio laberetur, sacrum paululum fuit reverendumque silentium. Silenus

interea, ut Evam consecutus pone vietus atque acclinis adstabat, seu marcore

confectus aetatis, sive anxia inter doctae vocis miracula intentione compre

hensus, an alias poculis turgens tunc etiam nuptialis gratiae nomine prolectatus

inundantis se temeti infusione proluerat, jam dudum laxatus in somnos, forte

repente blandum stertens ranae sonitum desorbentis increpuit. Quo terrore et

sic Phoebo] Sic in apodosi vel apud Ciceronem

legimus (ad divers. 15, 70): »quia non est obscura

tua in me benevolentia, sic fit ut multi per me

tibi velint conmmendari.«

proferae] Legendum puto propere, cui respondet

diutule commorante , nisi forte profera a proferendo

sive tgoqo&gevv dicatur. Grot. — Mutandi causam

non video , licct adeo unica vox sit, ut in Forcel

lini lexico ne locum quidem invenerit. Schellerus

recepit, sed nescio quo argumento deam aliquam

ignotam dixit , quain Aritlimeticam esse luce cla*

rius est. •

paululum] Sic codices Reichenauensis et Darm

stattensis pro paulum in editis, quod hic auribus

minus est acceptum.

an alias] Forte an melius: nan ut alias a po

culis turgens. « Virgilius eodem modo de eodem :

» Hestermo inflatus venas ut Amp; Jaccho. «

Gnot.— Ovidius (met. H 1, 90) Silenum pariter

atque noster appellat » titubantem annisque mero

que «; alioque loco (met. 4, 26) hisce eum de

scribit versibus:

» Quique senex ferula titubantes ebrius artus

- •

Sustinet et pando non fortiter haeret asello.«

Grotii correctura opus non esse sponte apparet.

De illo particulae an usu post sive confer similli

mum locum Taciti (ann. 14, 89): »Plautum ea non

movere, sive nullam opem providebat inermis atque

exsul, seu taedio ambiguae spei , an amore con

jugis et liberorum « ; plura dabit Oudendorpius (ad

Appuleji met. 8, p. 575).

proluerat] Virgilius (Aen. 1, 758):

— — »ille impiger hausit

Spumantem pateram et pleno se proluit auro - ;

Horatius (Sat. 2, 4, 27):

— — »leni praecordia mulso

Prolueris melius « ;

Persius (prolog. H);

» Nec fonte labra prolui caballino« ;

Prudentius (in Symmach. 1, 126):

»Atque avidus vini multo se proluit haustu.«

blandum] In MS. glandum fuit, postea correc.

tum est clandum. Clarissimus autem juvenis Fr. Ti.

liobroga in MS., quo ille usus est in Germania,

qui plerumque cum meo consonat, testatur invenisse

clangum. Sane in Glossario veteri lego : » elangu

et clangor, ízog 6a2riyyog. * An ibi clangum

legendum sit nescio, hoc scio ita accipi posse,

quemadmodum tomitrum et tonitrw dicimus, et si

qua siiniiia. Grot. — Codices etiam Monacensis (0)

et Darmstattensis glandum exhibent, quod tamen

quum sensu careat, vulgatam retinere satius duxi,

qua jocus Martiani ingenio locique colore non in

digniis continetur.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 804. 655

rapiduli sonitu raucitate concussi eodem sé quam plures convertere divi, se

nisque proflantis somnum atque humentis crapulae; exundatione conspecta,

risus circumstantium eo maxime quo claudebatur excussus. Tunc quoniam

credita jocos muptialis licentia non vetare, famulitium Veneris vernaculaeque

Bromiales tantos cachinnos concussis admodum tulere singultibus, ut quam

plures alios connisos cohibere risum hoc maxime in petulantis proruptionis

sonitum effusique cachinni libentiam provocarint. Denique, ut semper impatiens

atque inverecundus, procax ac protervus assultibus ad eum alacer Cupido

atque hilarus accucurrit, atque ut depile rubellumque ealvitium senex baculum

acclinatus affixerat, palmae verbere percrepantis apploso eoque sonitu recla

mantis, risum velut etiam permissum paene omnibus suscitavit.

Tunc vix senex reclusis

Creperum videns ocellis

rapiduli] Heinsius (apud Drackenborcll. ad Si

lium Ital. p. 568) pro more suo audacior ariduli

legi vult; quo jure, docti videant. Nec Grotii con

jectura opus esse videtur, qua paulo ante strepore

legendum pro terrore suasit, licet et codex Mona

censis (C) pariter atque illius MiS. sterope exliibeat.

proflantis] Virgilius (Aen. 9, 526):

— — — »toto proflabat pectore somnum. «

Ceterum somno pro somn.um requiri quivis videt.

exundatione] Alios exudatione legere margini

adscriptum est, quod exsudatione esse conjicio;

magis tamen placet ob majorem vim vulgata.

in petulantis] Vulgo impetulantis, cujus in lo

eum quod jam Grotius scribendum esse intellexerat

ex codice Reichenauensi restitui.

libentiam] Sic et margo Grotiana et codices

Leidenses teste Oudendorpft (ad Appul. 1, p.52).

vulgo licentiam, quod etsi ferri possit, tamen illa

leetio exquisitior videtur. Plautus (Stieh. 2, 1, 5):

„itaque pectus onustum porto lubentia laetitiaque.*

invereeundus].' Codex Reiclienauensis invere

cundis, male.

accucurrit] Sic codices Monacensis (C) et Rei

clienauensis, melius quam praesens in editis, quia

suscitavit sequitur.

calvitium] IIoc antiquitus in stultitiae signum ac

ceptum esse monent interpretes ad Persium (I, 86).

baeulum] Primo adspeetu magis arridet lectio

in margine posita baculo; verumtamen vulgatam

retinui, quia accusativus pariter atque post insur

gere (§. 783) ab affigere pendere posse videbatur.

Multo etiam minus afflixerat legendum ex märgine

pro affixerat. * •

reclamantis] Nimirum palmae verberis vehemen

tia quasi resonantis. Construe : » apploso verbere

palmae percrepantis eoque sonitu reclamantis. •

creperum] Vide supra (§. 2. 116). Ceterum

eonferenda egregia crapulantis descriptio apnd Ru

tilium Lupum (2, 7; p. 101), ubi plura Rulin

lenius.

80$

80

Martiani Capellae lib. VIII. §. 808.

Circumspicit ridentes,

Ictuque suscitante

Stupidum dolens tuetur,

Frictuque palmulari

Madida detergit ora.

Tunc motus increpante

Baculum rapit Lyaeo,

Ac dum movere gressum

Cupit avocante Lyde,

Tandem recepta luce

Superùm videt senatum.

Percellitur repente,

Silicerniumque mutans

'I'entat celerare cursum ;

Tunc motibus negatis •

Magis involutus adstat,

Cessimque formidantes

Abeunt pedes tremore,

Titubansque moliensque

Lyde] Uxorem Sileni ait glossa in eodiee Darm

stattensi, neque habeo quod melius afferam. Tamen

avocaue pro advocante scribere ausus sum e mar

gine Grotiana et codice Reichenauensi, quia sensus

hie*esse videtur, abire molientem a Lyde revoca

tum e880.

silicernium] Apud Terentium (adelpli. 4, 2,

48) ipse senex silicernium appellatur; quare haud

scio an optime silicernium mutare intelligatur de

homine, qui senili more vacillet. Fulgentius (de

serm. antiqu. p. 27 Munck.): »Silicernios dici vo

luerunt senes jam incurvos, quasi jam sepulcrorum

suorum silices cernentes. •

celerare] Pro hoe, quia contra metrum peccat.

Oudendorpius (ad Appulejt.m) reponi voluit ciere;

Heinsius (ad Valer. Flacc. p. 682 Burm.) cilare;

qui idem mox etiam labant pro abeunt , et vergens

pro turgens substitui jussit. In codicibus nihil sub

sidii, nee quod anteriores editiones habent celere

pro celerare , metro medetur ; facillimum tamen

erit, servatis omnibus vocibus scribere: »celerare

tentat cursum. • Reliquis conjecturis facile super:

sedemus. Turgentis voeabulum corporis vaslilati

optime convenit, neque abeunt offendit, modo jun

gas cessim abeunt , id est labando , non retro, ut

docte ostendit Handius (in Tursellino II, p. 30).

Martiani Capellae lib. VIII. §. 808.

Haeret, redit, recurrit;

Tunc victa palpitansque

Turgens cadit senectus.

Fit major inde risus,

Nec scit modum voluptas,

Donec jubente Baccho

Satyrus rapit jacentem ,

*

Seapulisque dat supinum,

Uvidumque quadrimembrem

Colloque complicatum

Utribus parem reportat.

Hac jocularis licentiae alacritate fervente, Satura illa, quae meos curae 806

habuit informare sensus: ne tu, ait, infelix vel Capella vel quisquis es, non

mee seit] Ita e margine Grotiana scripsi pro

nescit in editis.

quadrimembrem] Quidam codices habent hian

timembrem , alius quadrimembrem , quae lectio

magis placet, ut intelligatur, bracliia ad crura com

plicata liabuisse, quod ipsum ex sequentibus duo

bus versibus explicatur:

- »Colloque complicatum

Utribus parem reportatu ,

et tametsi quaedam exemplaria habent darem, ita

ut ad Darem illum Virgilianum possit videri allu

dere, multo tamen magis probaverim hanc lectio

nem »utribus parem a id est »similem utri compli

cato« atque ita hodie Hispani hominem ebrium vo

cant utrem : hoc est una bota, ut ipsi loquuntur.

Utribus enim pro vasis utuntur ob commoditatem

vecturae. Neque enim vasa majora montuosis in

locis et quibus navigari non potest jumentis vehi

possunt. Vulcax. — Absurdissima lectio Jacclii

membrum ; verior illa hiantimembrem; sed nec im

probo illam quadrimembrem, quemadmodum dici

mus »quadrnpedem constringere.« Membra autem

×ατ' έozìjv pedes, uti et yvio: Graecis, unde

dupuyvrjeuc. Grot. — Darmstattensis . codex et

hiati membrem habet, atque darent pro parem;

sed unice vera est lectio quam equidem dedi quam

que jam Vulcanius Grotiusque probarunt, licet eam

ad marginem rejecerint et ineptam Jacchi membrum

in textu servarint.

ne tu ait infelix] Lege cum MS.: »ne tu ait

Felix a ; quanquam neque male ad Felicis nomen

per ævtiqpga6tv allusum videri possit. Gnor.

— Recte posterius • lusum in nomine esse sequentia

quoque produnt, ubi videlicet genitivi sensus et

nominis ad infelix referendi sunt, ut apud Silium

(12, 452): •

»Infelix fidei, miseraeque secunda Sagunto«

vel »Mincius infelix ausi« apud eundem (9, 627).

Hinc pecudalis quoque ad mominis retuli, nimirum

Capellae , licet etiam ad joci trahi potuisset.

80 *

656 Martiani Capellae lib. VIII. §. 806.

minus sensus quam nominis pecudalis, hujus incongrui risus adjectione desipere

vel dementire coepisti? An tandem non dispensas in Joviali cachinnos te

movisse concilio, vérendumque esse sub divùm Palladiaque censura assimu

lare quemquam vel cerritulum garrientem? At quo etiam tempore Cupido

vel Satyrus petulantis ausus procacitate dissiliunt? Nempo quum virgo

siderea pulchriorque dotalium in istam venerabilem curiam ac deorum ven

tura conspectus! Apagesis nec post haec nugales ausus lege hymenaea et

culpae velamine licentis ' obnuberis! Saltem Prieniae ausculta nihilum gravate

sententiae: Mí övoc Aegac aiebv χνοφόω. Tam tristibus asperisque Saturae alio

quin lepidulae verberibus demulctatis, cum excusamentis admissi velut procacis

dementire] Recepi, quod Grotius in margine

posuerat , pro dementare dubiae auctoritatis voca

bulo. Dementit est apud Lactantium (instit. 4, 27);

adde Stepliauium (ad Saxon. p. 183).

am tandem] Lege » ain tandem. « Susius (in Gurl.

an. P. 4, p. 10). — At vero in nullo codice ita

legitur, sensusque vulgatae satis intelligitur. Melior

ejusdem conjectura est, qua mox velut pro vel le

gendum suasit; sed codices nihil mutant.

at quo] Forte legendum ac quo. Susius (ibidem).

— Grotii leetio at quo eodem redit; anteriores

editiones a quo habebant.

post haec] MS. post id haec , lege postidhac.

Postidhac dieimus quemadmodum antidhae, quae

vox restituenda fragmento illi, quod citat Nonius

in voce Virgindemia. Legendum enim :

» Quid tristiorem video te esse quam antidhac,

Lampadio? -

Hodie ante ad haec in plerisque codicibus legitur.

Gror. — In meo Nonit exemplo (1, p. 187. Par.

1614 Mere.) antidliae legitur. Simili varietate nostro

in loeo Grotius post ad haec scripsit, in margine

post id haec notavit, codex autem Reichenauensis

post haec exhibuit, quod recepi.

nugales] Reduxi quod in margirem Grotius re

jecerat; vulgo jugales ; at ex Saturae sententia

Martiani ausus ne jugali quidem sive nuptiali lege

defendi possunt, sed merae nugae sunt.

saliem] Lego totam hane periodon, et feliciter

(ni fallor) restituo: »Saltem Prieneiae ausculta ni

hilum gravatus sententiae, et ei pur} övog χύσας

εί καιρόν yvó9t«, vel cum MS. »et ni óvoç

λύρας• etc. Tribnit sententiam Bianti, quam alii

Pittaco, quemadmodum illam yv&%v 6αντόν qui

dam Chiloni, quidam Soloni ascribunt, ut et illam

tézog ögäv ßiov. Vid. Aus. Lnd. Sap. in Ludio.

Gnot. — Locum dubium et aliquatenus certe cor

rmptum reliqui, qualem in editis inveni. De ipso

proverbio övoc %vgccg vide Erasmum (in adag. I,

4, 58; p. 1 18).

demulctatis ] Lege demulcatus , quomodo emen

davit similem Taciti sui locum Lipsius, cui enco

mium non addo, ne plus laudibus detraliam quam

addam. Gloss. Isidori: » commuleat, conculcat, col

ludit« ; et alibi: »muleat pugnis vel calcibus caedit.

Grot.— Alios demulgatis, alios divulgatis legere

idem margini adseripsit ; quarum tamen omnium

lectionum optima est qnam ipse proposuit, modo

Martiani Capellae lib. VIII. ■$. 807. 657

involutus, tandem quae puellarum intromittenda paratur inquiro. Ac sic ilia

nondum stomacho senescente, quo in me invehebatur, exorsa:

Astrigerae jam sedis iter cursumque polorum, 808

Et sacra multivagos qua tollunt sidera flexus,

Diçere tempus adest; video splendesccre pulsu

Icta corusciferi subito laqueada coeli:

Illic bis septem solitus servare Triones

Pastor Hyperborea resplendet luce Bootes;

Hinc qua devexo tellus subducitur axe,

Ignoto Canopos sese infert fulgidus astro;

Phoebeos pariter currus rapidosque meatus,

Et toties variae flamm antia cornua Lunae,

Quin etiam medios quos nectunt culmina circos,

Oblique et rutilis quo se rapit órbita siguis,

Cerneré jam videor; tu fingere ludiera praestas,

Viliaque astriloquae praefers commenta puellae!

Talia adhuc canente Satura, vetitus ille ac durissimo castigatus denuo 809

me risus invasit. Euge, inquam, Satura me ante poetriam fecit colere!. Coe-

Canopos] Vide nostrum snpra (§. S93. 608. 69C)

et infra (§. 858).

currtts] Grotius edidit cursus, qnod improbat

Burmanmis (anlhol. Lat. II, p. C97 f.) ct cerfe

anteriores editiones liabebant cuntís.

oblique] Alia lectio in margine est oblique f ,

contra metrum pariter ac sensnm. De aerjnatoris

ct eclípticos circulis loquitur Martianns, qnos me

dios culmina nectunt, id est qui in pnnctis acqninoctialibiis

cobaercnt, licet cclipticc cum zodíaco

obliqnum situm babcat.

praestas] Id est: «tu mclior, aptior es ad lu

diera fingenda.«

ante poëtriam] Fortasse artem poëlicam.

codices addiecrent Miro contra modo textum corrupit

in sequentibus per lectionem involvunlur, cu

jus in locum non dubitavî anterioriim editionnm

lectionem involutus restituerc. Involutus (licit co

dera sensu quo Iloratius (od. 3, 29, Iii): »inea

yirtute ine involvo«, id est tueor , Aefendo, ut com

mode ad depreentionem qaoque trab! possit.

senescente] ÎVondiim sedata ira.VuiXA-y. ,

subito] Codex Darmstattensís ubi tunc , contra

metrum.

pastor] Meliorem lectionem, quam Grotius ad

marginem rejeeit, practuli, adstipnlantibus codicibus

Monacensi (C), Darmstattensi, etRcichcnauensi.

Vulgo plaustro.

658 Martiani Capellae lib. VIII. §. 809.

810

pistine Permessiaci gurgitis sitire fontes? Jamne fulgores praevides et vultus

deorum? Sed ubi illud repente discessit, quod irrisoria semper lepidaque

versutia inter insana semper deridebas vatum tumores, dicabulis cavillautibus

saleque contenta, nec minus poëtarum rhetorumque cothurno inter lymphatica

derelicto; quod rabido fervebas cerebrosa motu, ac me Sileni somnum ri

dentem censorio clangore superciliosior increpabas? Ergone figmenta dimoveam

et nihil leporis jocique permixti taedium auscultantium recreabit? Peligni de

cetero juvenis versiculo resipisce, et ni tragicum corrugaris, ride, si sapis,

o puella ride! His me Saturaque mea alterna diutule objurgatione rixatis,

aliam dotalium virginum Delius intromissurus egreditur. Et ecce globus qui

dam lucis aethereae, et concava perspicui ignis aggestio, ut apparebat, inlra

se quandam virginem claudens, miti vertigine sensim volutus illabitur. Qu0

candore luminis propinquantis plures irradiati refulsere divi, fatalesque maxime,

quorum etiam habitus motusque et quidquid in his ignotum credebatur emicuit;

tunc et ipsa extimi coeli contextio ejusdem lucis fulgoribus revibravit. Qu0

miraculo stupefacti aërii, terrestres, marinique divi, et si quos clausa tel

Permessiaci gurgitis] Id est Musarum. Servius

(ad Virgil. ecl. 10, 12): »Callimachus Aeganippen

ergone] Ilecepi lectionem a Grotio in margine

notatam, qnae unice sensui convenit; vulgo ergò

fontem esse ait Permessi fluminis « , unde et Clau

dianus (de laude Seren. 8):

» Fons Aganippea Permessidos educat unda«

Boeotiae fluvium fuisse Heliconi vicinum ex Stra

bone (9, p. 407 Cas.) discimus. Alii Parmessum

scribunt, quocirca Mützellius (de emend. Tlieog.

Hesiod. p. 55) nihil dubitat, quin apud nostrum

quoque ex antiquissimorum librorum fide Parmes

siaci legendum sit.

vatum tumores] Non dubito quin Persii (sat.

8, 1) potissimum locnm Martianus respexerit:

»Vatibus hic mos est , centum sibi

poscere

- voces« etc.

rabido] Sic Grotius; anteriores rapido, minus

cemmode.

nec.

Peligni] Epigrammatographus ;

» Ride , si sapis , o pnella , ride :

Pelignus , puto, dixerat poëta. «

GnoT.— Epigrammatographi nomine Martialem (2,

55) intelligit, qui Ovidii patriae iterum (I, 62, 6;

meminit verbis: »Nasone Peligni sonant. •

aggestio] Sic libro II de splaera Lunae: itfi;

formis etiam discolorque vertigo terribili quadam

majestate rutilabat; quae licet cornigera et asperi

videretur aggestionibus « cet. Gnot.

miti vertigine] Leni volatu. Vulcax. — Imm

rotatione. Claudianus (in Eutrop. 2, 559);

» Quis melius- vibrala puer vertigine molli

Membra rotet a cet.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 810. 659

luris operiunt, Astraeamque Uranien ccrtc Libyssam apparuisse rati, locum

consessionis honoratissime praebuere. Et ecce subito prosilit quaedam gemmata,

nec minus totis artubus decenter oculea. Huic sidereus vertex, vibrantesque

crines; verum alae cum pennis hyalinis et volitandi per mundum remigia

crebrius aurata crispantur. Gestabat in manu cubitalem fulgentemque men

suram , in alia librum, in quo praemctata divùm itinera et cursus rccursusque

siderei cum ipsis polorum cardinibus praenotati ex metallis diversicoloribus

apparebant. Quae ubi in medium quain pluribus sibi diis arridentibus venit,

ceteris pulchritudinem splendoremque ejus admirantibus, ita coepit: Multac

admodum rationis nec ejusdem despicabilis temnendaequo contuitu me, si

Haec enim verc qua sunt industriae nostrae opera, convenerat reticere.

cundae arbitror probitatis, motus cursusque proprios ipsis edisserere qui mo

ventur, docereque deos velle quod faciunt; tum etiam, quod per immensa

spatia seculorum, ne profana loquacitate vulgarer, Aegyptiorum clausa

*

adytis occulebar. Quippe quadringenta fermo annorum millia illic reverenti

observatione delitui; atque utinam post diluvialis consternationis excursum,

Astraeamque] Forte si vestigia Basileensis liceat enim contuitus ediderat; ablativo restituto nihil

sequi: »Astraeamque, aut Uranien certe Libyssam difficultatis, opinor, manebit. ~*

apparuisse rati.« Astraea enim astris a quibusdam qui moventur] Alios moverunt legere margini

praeesse putatur, ut Uranie (quam ob Atlantem

Libyssam vocat) coelo : idque nomina doeent. Grot.

Grotius adscripsit; at haec correctio est scioli, qui

ignoraret Martiano deos ipsos pro sideribus sive

— Sed cur male edidit astreantemque? Anteriores

enim editiones jam Astraeamque liabebant» quod

non nisi epitheton Craniae esse superior locus

(§. 28) docet, ubi legimus Uraniam prae ceteris

Musis sibi attribuisse » stellantis mundi sphaeram

extimam. «

oculea] Vide superiorem notam (ad §. 66), ubi

etiam de hyalino co!ore, quem sequentia memorant;

dictum est.

contuitu me] Forte ex lituris MS. : »Multae ad

modum rationis nec ejusdem despicabilis temnen

daeque contuimine, si quae* cet. Gnot. — Ipse

astris esse (vide §. 95. 97. 128).

Aeegyptiorum] De Aegypiiis astronomiae inven

toribus vide quae alio loeo (in palaeogr. crit. III,

§. 154) disputavi; quibus adde Platonem (epinom.

p. 986 Steph.).

quadringenta] Alii, teste Grotio in margine,

quadraginta. -

diluvialis] Imitatus nostrum Saxo

(in praef. p. 4 f. Steph.) •post diluvialis inunda

tionis excursum « scripsit. Ceterum apparet Martia

num hic ad Platonis Timaeum (p. 22. 25) respicere,

ubi non modo de diluviis antiquis, sed etiam de

Grammatiens

811

' 812

(340 Martiani Capellae lib. VIII. §. 842.

814

Athenarumquc urbem longa intercapedine restitutam, nullae me in Graecia

terrestres illecebrae, nec jactantes crinitorum scopas palliolos non tegendam

potius quam divulgandam cognovissent! Nunquam profecto itineris rationes

reditusque vestri in notitiam hominum ac mortalium curarum illuviem per

venirent. Sed quoniam utcunque in Grajam notitiam errabunda perveni, suf

ficcre oportuit quidquid ab Eratosthene, Ptolemaeo, Hipparcho, ceterisque

vulgatum, ne me ultra loquendi necessitas ingravaret. Tamen quia me

alummantis erudientisque Cyllenii reiicere non permittit officium, nostrique

studii sccreta discludere sollertia quoque nubentis invitat; apud vos, superi

coelestesque, qui vestra recensebitis meacula, non tacebo.

DE MUNDO.

Mundus igitur, ex quatuor elementis iisdemque totis in sphaerae modum

Atlienarum antiquitate sermo est, quae vel ipsam

Aegyptum aequet omnemque diluviorum memoriam

longe superet; licet non eodem quo postea loco

scd in Boeotia ad Copaidem lacum sitae fuisse di

eantur, ubi quum Ogyge rege diluvio laustae es

sent, post longum temporis intervallum restitutas

esse tradunt (conf. Strabo 9, p. 407 Cas. Pausan.

9, 24, 2. Müller Orchom. p. 129 seq.). Quod

igitur alios legere in margini Grotius notavit ma

ternarum pro aethenaum , nihili esse patet.

crinitorum scopas] Forte : » nec jactantes crini

torum scopae palliolis non tegcndam « etc. Utinam,

inquit, me post diluvium quidem nullae me philoso

phorum (qnos crinitos eleganter vocat) speculationes

seu tlieoremata (6xotcoei) cognovissent divulgandam

potius quam palliolis (quibus utebantur sapientes)

tegendam. Grot. — Locum iimpeditissimum inte

grum servare quam corrigendo etiam magis turbare

malui, praesertim quum in codicibns nihil praesidii

sit, nisi quod Darmstattensis tegenda et divulganda

•

exhibet. Sensum partim jam perspexit Grotius, in

eo tantum lapsus, quod divulgandam potius quam

tegendam dixit, quum Martianus tegendam potius

quam divulgandam velit; quare si quid conjecturae

dandum, eomtegendam legeriim pro non tegendam.

Grajam motitiam ] In editis additum erat homi.

mum , ad quod Grotius: »Dele hominum cum MS.

Error ex eo natus quod supra in notitiam hominum

-

dixerit.« Omisi igitur illam vocem.

meaeula] Recte sic margo Grotiana et codices

Reichenauensis, Darmstattensis, et Monacensis (C).

Pessime in editis erat metacula. Oudendorpius (ad

Appulej. I, p. 807) etiam rectam lectionem in ve.

tustissimis reperiri codicibus testatur.

iisdemque totis] Huc pertinet in primis Platon;,

locus (in Timaeo p. 52): tdjv ôé δι; zettdgayy

äv öÄov àxa6tov &i%nxev % toi; x66 uo» «;.

6toe6tc : £x yàg tvgöç ravtöç é$ar&; re ».

dégos zoei yijg §vvé6troev αύτον ο §cwao-.;;,

Martiani Capellae lib. VIII. §. 814. 641

globatus, terram in medio imoque defixam aeternis coeli raptibus circum

currens circulari quadam ratione discriminat. Quanquam auscultare physicis

in ipso adstruendi limine non dedigner, qui subtilium corporum teneritudinem

suis coactibus circumductam in quasdam sectas vias et circulorum intercape

dines non aestimant disparari, sed suis fluctibus adhaerentes naturas undique

secus globoso ambitu orbibusque diffundi. Quarum circa medium, quod dixere

centrom » aquae primum , aërisque sequens, tertium ignis cyma commemorant;

et tunc quinto quodam corporeae substantiae temperamento aethereos circum

volare fulgores, quo loco Solis Lunae ac siderum signiferique orbis se obli

quitas circumducit, quod •vx%opoemtuxóv zòua gymnasia retulerunt; cujus naturae

Auégoc o$6£v oüöevöc owöå öövapuv è$oe$ev

$rro?uztóv x. t. 2. •

globatus] Restitui anteriorum editionum lectio

nem; Grotius nescio unde globatis.

in medio imoque] Vide superiores notas (§. 584.

590).

discriminat] Conjicere quis possit discriminatur;

sed recogitandum est eosdem in terra quos in

mundo circulos a pliysicis statui. -

fluctibus adhaerentes] In lianc sententiam dis

putat Aristoteles (de coelo 2, 8 sequ.). Plura dabit

Acliiiles Tatius (ad Arat. 4 in Petav. Uranol. p. 126).

Adde vitae Pythagorae seriptorem (p. 60 Rittersh.).

undiquesecus] ' Codex Ettenheimmiinsteriensis

sectus; perperam (§. 899. 601. 622. 724. 865).

commemorant] Sic codex Grotianus; vulgo

commemorat.

tunc quinto] Vulgo nunc, quod correxi ex

codicibus Ettenheimmümsteriensi, Reichenauensi ,

Darmstattensi, et Monacensi altero (C); sed quod

mox Ettenlieimmünsteriensis praebuit quinto loco

quosdam , librarii manum interpolatricem redolet.

%v%oqoognttxöv zöuoe] Ciio foreticus cyma,

locus corruptissimus. Neque quid haec monstra vo

cabulorum velint scio, nisi conjunctis duobus prio

ribus, et d in cl, qui facilis lapsus fuit, com

mutato, ita legas : » cyclophoreticum cyma « , Graece

zvx2oqoognttxöv zòuæ. VulcaN. — Vir clarissi

mus B. Vulcanius legit cydo foreticon cyma , qui

cum consentit meus manuscriptus; quod ut intel

ligatur sciendum est pliysicos Graecos elementa

λεπτopuegij, ignem , aërem, aquamque, sed et

ip$um aethera zóuoetoe vocasse. Sic supra ignis

cyma commemorant (ita enim ibi lego cum MS.

non commemorat) quod et elegantissime observavit

vir incomparabilis IHermolaus Barbarus. Voce autem

×vx2opogo, tuxqj utitnr Athenagoras, et quisquis

ille tandem est.doctissimus libelli de mundo auctor.

Gnor.— Ileichenauensis codex rectam praebet lec

tionem, tametsi Latinis scriptam literis, quam re

cepi. Idem est •ν•2opognttxòv 6âpua : apud

Sextum Empiricum (hypotyp. Pyrrh. 5, 4, 51),

ubi vide Fabricium (p. 156), quaeque nos ipsi plu

ribns locis de quinta essentia sive aethere ex mente

Aristotelis disseruimus.

gymnasia] Id est philosophorum scholae , ut

apud Ciceronem (de orat. 1, 15). Aristotelem enim

notum est in Lyceo docuisse.

81

642 Martiani Capellae lib. VIII. §. 814.

815

tranquillitas etiam illum extimum tenet ambitioremque cursum, qui ex eo,

quod nullis sideribus occultatur, äva6rgos perhibetur.

Si igitur sui similis

omnis circumagentium naturarum ambitus reperitur, nulli possunt aethereum

tractum circuli variare. Nos igitur circulos non ita dicemus, ut linquentis

naturae discrimina corpulenta fingamus, sed ut adscensus descensusque ad

nos errantium demonstremus. Neque enim vel axem polosque, quos in sphaera

aenea, quae xigxot; dicitur, ad intelligentiae compendia affixere mortales, ego

robori mundanae rationis apponam , quum nihil solidius terra sit, quod eam

valeat sustinere ; deinde quum poli velut perforatae exterioris sphaerae cavernis

occultatur] Fortean oculatur. Sic supra : »nec

minus totis artubus decenter oculea. « Sive quod

astra oculis comparantur, ut quemadmodum Plinius

lib. XXXIV capite octavo » statuam erectam ocula

tissimo in loco « testatur. Grot. — Ingeniosa con

jectura, praesertim quum aliis in libris legi videatur

occulatur , ut ipse Grotius edidit; attamen anti

quiorum editionum lectionem restituere non dubita

vimus, quippe adeo elegantiorem , quum per pro

lepsin occultari dicatur, qnae nullis sideribus illu

. stretur.

évoe6rgog] Ita et Aristides Quinctilianus (de

musica l. 5, p. 153 Meibom.): »Septem enim a in

quit »planetis octavus est zodiacus; nona vero quae

stellis carens (äv&6tQog) sphaera appellatur.«

naturarum ] Reposui ex antiquioribus, quod

apud Grotium per errorem , ut videtur, in naturam

corruptum erat.

linquentes] Salmasius (ad Solin. p. 825) cor

rigit liquentis , explicatque » liquentem maliram : e

theream sive coelestem, in qua nulla corpulenta

ac solida discrimina, ut sunt circtili qui in spliaera

aenea quae zQtxótí dicitur, adfingi solent« ; sed

invitis codicibus nihil muto, neque mutari quidquam

necesse erit, nisi linquentis id est vacuae maturae

iterum pcr prolepsin dixisse Martianum conjiciamus.

Potest tamen etiam vulgata ita explicari, ut cir

culos discrimina corpulenta naturae linquere, id est

quasi naturam ipsam singularum sphaerarum discri

mine dirimere intelligamus.

ztgxoetoj] Mannscriptus tricote, lego ericote.

Aulus Gellius lib. 5, c. 10 de circulis quibusdam

loquens ait: »sed eos in sphaera, quae xguzótí

dicitur, propter brevitatem non inesse.« Dieta a

×Qtxoc , quod circulum significat. Glossa: »Cir

culus, z:zzog r} xgixog. « Gnor. — Ediderat

seilicet circite. Sed codex Monacensis (C) habet

circote , cujus lectionem omnibus illis meliorem

recepi. Quod enim reliquis Graecis xgtxog, id Do

riensibus zigxog (v. Gregor. Corinth. de dialeet.

p. 560 Schaef.), neque reliquos Graecos eo absti

nuisse ostendit Aeschyli locus (in Prom. v. 74).

6zéÀm, öë zigzoe6ov 8i«. Permulta esse verba,

in quibus illarum literarum transpositio advertatur,

Maittaire (de dial. Gr. p. 4) et Matthiae (in gramm.

p. 40) ostenderunt, quorum exemplis addere i;««.

Corcodilus et Crocodilus. Ceterum male codex Er.

tenlieimmúnsteriensis omisit vocem aenea; spec

tatur enim illa sphaera artificiosa ab Archimede i,,.

vcnta, de qua supra (§. 888). •

sustinere] Egregie Manilius (I, 168) de ter-, ,

» Idcirco manet stabilis, quia totus ab illa

Martiani Capellae lib. VIII. §. 818. 645

emineant, et hiatus quidam cardinesque fingantur, quod utique subtilibus

aethereisque accidere non potuisse compertum, Sicubi igitur intelligentiae

edissertandique proposito vel axem vel polos vel circulos perhibebo, ideali

quadam prudentia, non diversitate coeli discreta, sed spatiorum rationibus

dispensetur; sicque habeatur quum evexum devexumque mundum dixero,

quum similis cunctis suis partibus sit, sublimeturque vel lateat pro conditione

horizontis positioneque terrarum.

DE QUINQUE PARALLELIS.

' Hoc igitur praemonito illud insinuo, quod quidam Romanorum, non

per omnia ignarus mci, stellas a stando, sidera a considendo, astra ab Astraeo

Tantundem refugit mundus : fecitque cadendo

Undique ne caderet« — — —

et paulo post (194):

» Nec vero tibi matura admiranda videri

Pendentis terrae debet: quum pendeat ipse

Mundus et in mullo ponat vestigia fundo«.

Ita et Ausonius (ecl. 1, 29):

· Telluris, medio quae pendet in aëre, libra est.«

Confer et Platonem (in Phaed. p. 109) et Cicero

nem (de N. D. 2, 48).

aetherisque] Adjectum est corporibus in codice

Ettenheimimünsteriensi, quod tamen quum glosse

matis speciem referat, recipere dubitavi. Consulto

potius omisisse Martianus videtur, quum aetheream

naturam a corpulenta sedulo distinguat. Neque in

sequentibus erat, cur ex eodem illo codice reci

perem sic igitur ubi, quod et ipsum pravae liljrarii

sedulitati deberi videtur. - -

ideali] Similiter Manetho (apotelesm. 2, 50):

»Tjöé te frévtov €i6i frævé§ozov èvvåa

×óz2o.

4vd} μίν πgoöionrtov

ögoetoi '

%' öp$oe$puoi6vv

Oi ö' άλλov μητι μερόπων πραπί6vv ze vo

7toi,

'Ev%* &ίόεις μίν ία6uv ö' èv φge6ì puoàvov

ögnvoi« cet.

Confer et Macrobium (in somn. Scip. I, 18), Ap

pulejum (de dogm. Plat. p. 290 Oud.), et Pro

clum (de spliaera e. 2 extr.): puòvoc yàg èv τφ

×é6μφ λεύκλoc é6tiv αί6%ntöc à toù yàoex

tog, oi öë 2outoi 2öyqp puévov 8eoegoüvrat.

dispensetur] Aliam lectionem depensetur Gro

tius in margine apposuit, sed pravam.

parallelis] Parallelos vocat circulos arcticos,

•tropicos et aequinoctialem. Grot.— Plura dabunt

Geminus (elem. astron. A in Petavii Uranol. p. 14

sequ.), Aeliilles Tatius (ibidem p. 145. 147 sequ.),

Cleomedes (κεκλ. 9 soeg. 2), Proclus (de sphaera

2), Macrobius (in somn. Scip. H, 18), Hyginus

(astr. 1, 6; p. 581 Munck.) cet. -

quidam Romanorum] Varronem fortasse sig

nificat, licet in iis illius libris, qui ad nos per

venerunt, una tantum harum etymologiarum exstet

(de I. Lat. 6, 14; p. 76), ubi sidera dici vult

816

817

quae insidant. Alteram communem habet noster

8 I *

644 Martiani Capellae lib. VIII. §. 817.

8I8

819

820

821

dicta fuisse commemorat, fabulosisque commentis Graji complevere coelum.

Ego praecepta potius edisseram disciplinae, ac decem dici mundi circulos as

severo; quorum alii paralleli, quos aequidistantes Latine possumus memorare,

eosdem polos habent, quos ipse mundus. Poli enim sunt, qui a centro

circuli linea usque in circumferentias ducta medietatis sectae mensuram aequa

ratione discriminant. Verum ex parallelis primus is est, qui et semper ap

qui sep

tentrionalis circulus perhibetur ex eo, quod cum ceteris, quae promentur,

parens et contingens confinia finitoris nunquam mersus assurgit;

etiam gemina sidera Septentrionis includit. Secundus autem ex parallelis

maximus solstitialis est, ad quem Sol aestivus accedens solstitii fine repulsus

abscedit.

Sol secundo, vel quum in aestivam flagrantiam surgit , vel quum in hiberna

Tertius aequinoctialis medius maximusque cunctorum, per quem

descendit, quadam mundi medietate pervectus mensuram noctis lucis aequa

litate compensat. Huic propinquus brumalis , in quem hiemali fine perveniens

in aquilonem denuo repulsus assurgit.

cum Isidoro (etym. 5, 71, 4), qni et ipse stellas

dictas ait a stando, eo quod fixae stent semper

in coelo nec cadant ; sidera tamen idem a consi

derando potius derivat. Tertium 4straeum invenies

apud Aratum (phaenom. 97):

— — »öv δά τε φα6tv

"A6rgoev άρχαῖov fratég' éupuevoev • —

praeeunte scilicet IIesiodo (theogon. 582). At longe

aliam originem proponit Nicomachus (in manuali

harmonices I, 5, 4; p. 6 Meibom.), ab &6tdtayg

nomen astri ducens, oiov 6r&oeoc $0tegru&•oc

«oei &e $ov, ταρ' ö xoe. %öc zæi oei%jQ

dövooetoreaeointoet.

praecepta potius] Inverso ordine codex Etten

heimmúnsteriensis, male ; nt et in sequentibus com

memorare pro memorare , et atque post linea per

peram omissum.

quorum alii] » Circulorum enim sphaerae • , ut

Quintus autem idemque ultimus au

Procli verbis utar, »alii paralleli sive aequidistantes

sunt, alii obliqui, alii per polos ducti. Aequidi

stantes sunt, quibus iidem cum mundo poli sunt.eet.

finitoris] Id est horizontis, de quo jam supra

(§. 605). Ceterum Septentriones aequatorem versus

vel infra horizontem mergi ipse noster in Geome.

tria monuit (§. 694. 696). *

Sol aestivus] Isidorus (etym. 5, 44, 2): »Se

eundus circulus ex eo $egvvög tgortcxöc dicitur,

quia in eo circulo Sol aquilonis finibus aestatem,

facieus ultra eum circulum non transit, sed stat;„,

revertitur, et inde tropicus appellatur.« Sea ,-„-.

omnia ille pariter atque noster ex Graecis astro.

nomis transtulit, quorum ipsorum paene in sin

gulis verbis concentus est, quare exscribend;, ;II;,

non praeter necessitatem iinmorabimur.

secundo] Vide ne bis scribendum sit, numeri

nota a librariis male intellecta.

Martiani Capellae lib. VIII. $. 822. 645

stralis quique antarcticus perhibetur; hie mersus ac vix altiore circuli extremitate

horizontis» defixa contingens tanti tamen spatii quanti septentrionalis

circuí us ratione monstratur, ei ctiam invenitur oppositus.

DE COLURIS.

Consequens reor coluros demonstrare: quorum pars desuper, quaedara 823

alia in imo versatur occulta, de quibus non nescio scriptorum variare defi

nite. Nam alii a septentrionali cardine in meridianum duci circulum perhibent,

exindeque sub terras meantem denuo in arcticum apicem subliman; alii

vero contra a cardine meridiano inchoamenta circuli perhibentes, eundem

per arcticum verticem unde ortus denuo retulerunt; qui quidem alium ab

horizontis deßxa contingens] Africanum scriptocognoscas,

cujus patria tarn prope jam ad acquatorem

acccdat, ut spbaeram multo obHquiorcm

quam nos conspiciat; utquc supra septcntrionalcm

circulum Lorizontis confinia attingerc dixit, ita

conscntaneum est oppositutn quoquc ad ipsum prope

horizontein pertinere. Qnanqnam haud scio an non

tarn suae ipsius observation!, quam alii aucteri bacc

omnia debeut, fortasse Acgyptio, uncle omnein snbtiliorcm

astronomiae notitiam ad veterce transitase

constat. Prorsua similiter Proclus: 'AvraçxTixoç

âé í6xl xvxXoç — ècpajtrô/zevoç tov oqLÇovtoç

xaP ïv 6-r¡aeiov xaï bXoçvrto yrjv chtoXafißavôfievoç.

coluros] Gewinns (p. 19) et Proclua (c. 10)

iisdcin fere verbis: Alá Tcov JtbXcov ôè £Í6l XVx?,

ol oí VJtÓ Tivcov xoXovçoi JtooçayoQsvô-

(ISVOL, OtÇ ÖV[xßißr]XEV €Jti TCOV ídíCOV JtEQl-

(pSQSiCOV TOVÇ TOV XOÖflOV KÔXoVÇ tXSLV. Ко-

Xovqoï de xaXovnrcai ôià то ¡iéor¡ nvà avTcov

à&ecôorjTa ylyvt6&ai. Oí (¿kv yàç XoltcoÏ xvxP.

OI XCCVà TTjV ft£Ql6TQ0<p7jV TOV xóófiov öXoc

xteconovvrai' Tcov ÔÈ xoXovqcov xvxXcov ¡léoi}

xivà èÔTiv à&ecôorjTa та vrtô tov ctvraoxTLxov

vrto tov ôoLÇovra artoXaußavöfieva. Tça-

(povTai ôè ovTot. oí ôtà tcov rtbXcov ôià tcov

TQOJtlXCJV XUÎ Í6r](J.EQLV00v (Í^EtWV Xaï tLÇ

тёттаоа (lêgy 16a ôuciqovÔl tov ôcà fiéôcov

Tcov Ç,coôicov xvxXov.SAfa JUanetboncm (2, 45):

»Toi)Ç ôè fJ.t60VÇ TéfJLVOVÔL ôvco xvxXoi à£o-

■ • voç avTov

"Axqt/ç áQ%ó¡xevoL xoQVtprjç' avToL ys yikv

äfltpa

'AXXr>Xovç àxQiç votLov t¿(ívov6l rtóXoio

X. т. X.

et Macrobium (in sonin. Scip. 1, 15): »Praeter boa

alii duo stmt coliiri, quibus nomen dedit imperfecta

conversio. . Ambientes enim septcntrionalcm verticem,

atquc ¡ndc in diversa dill'usi, et se in sunnuo

intersecan!, et quinqué paralleles in quatuor par

tes acqualiter dividual, zodiacuin ¡ta intersecantes,

ut uiius eorum' per Arietem et Libram, alter per

Cancrum atquc Capricormitti meando decurrat ; sed

ad anstralcm verticem non pervenire creduutur. «

646 Martiani capellae lib. VIII. §. $.

S24

82$

826

ortu circulum decussantes in quatuor quadras mumdi ambitum discreverunt.

Verum ego, quod Hipparchus meus scriptorum veritate complexus, hos dico

a signis zodiaci cycli venientes, et tam inter se secundo conjunctos, quam

Nam

unus ab Arietis octava parte natus ambito mundo per polorum vertices ad

omnes parallelos angulis aequales persecantes in cardines pervenire.

eandem recurrit; alius simili complexu mundum a Cancro exortus includit,

quod planius postmodum faciemus.

DE OBLIQUIS.

Verum nunc obliqui sunt edicendi. Quorum signifer duodecim discri

minibus interstinctus, ex parallelis duos solstitialem brumalemque contingens,

aequinoctialem medium secat secundo, nec ad pares : angulos aut findit aut

finditur; qui Soli Lunaeque iter praebet cum quinque sideribus. Galaxias

ambitum] Sic dedi ex codicibus Reiclienauensi

et Darmstattensi pro ambitu , quod in editis erat;

non autem recepi decursantes , quod pro decus

santes in margine Grotius notavit (vide supra §. 57

not.), neque infra varietate pro veritate ex eadem.

secundo] Grotius secundae, anteriores tamen

editiones et codices longe plurimi .secundo prae

bent, quod restitui, licet liic etiam temperare mihi

nequeam, quin ut supra (§. 820) et infra (§. 828.

872) per librariorum errorem pro bis scriptum

esse putem.

octava parie] Martianus partes intelligit, quos

nos gradus appellamus. melambre (1.;c. p. 511)

eum reprehendit in eo, quod Manethonem hic se

cutus sit neglecto Hipparcho, quem tamen suum

appellarit. Varias astronomorum sententias circa

puncta solstitialia et acquinoctialia in signis refert

Achilles Tatius (p. 146 Petav.).

a Cancro] Alii codices, quos inter Monacensis

(C) et Reichenauensis, a Leone ; sed vulgatam

lectionem veriorem esse, inferior locus (§. 855),

quem respicit noster, docet.

mec ad pares] Sic margo Grotiana, et codices

Darmstattensis, Reichenauensis, et Monacensis (C);

vulgo nunc sine sensu. Proclus (c. 11) ct Gemi

nus (p. 20): 2oëöc óè xàxàrrat ö Öæów&xös

zéxàoc $u& tò Ào$c tépus eiv toüs aeoegaz

Aej2ovc zóx%ovc, id est ex Linacri interpreta

tione : •quod aequidistantes ad inaequales angulos

intersecet.« Obliquitatem autem zodiaci mature ve

teribus innotuisse constat, cujus inventionis laudem

alii ad Pythagoram, alii ad Anaximandrum (Plin.

hist. nat. 2, 6), alii ad Oenopidem Chium (Plut.

plac. phil. 2, 12; Macrob. Saturn. I, 17) refere.

bant, ut taceam anonymum vitae Pythagorae scri

ptorem (p. 61 Rittershus.), qui Aristotelem dcmum

eam reperisse tradit.

Galaxias] Viam lacteam inter maximos circu

los olim relatam esse multi veterum loci ostendunt.

Macrobius (in somn. Scip. d, 13): »Est autem

Martiani Capellae lib. VIII. §. 826. 647

vero lacteus obliquorum multo majore ambitu porrectus etiam visibus appro

batur. Nam comfinio septentrionalis circuli natus, in finitorem antarcticae re

gionis acclinans, paene totum videtur permcare coelum; quem quidem mihi

desipere videntur qui circulum negaverunt. Superest jam unus e circulis,

quem quidem, quod locis momentisque omnibus variatur, dubito quid appellem.

Hic tamen novissima supernaque discriminans, atque undique in superficiem

telluris lineae flexu ambientis incumbens, horizon vel finitor perhibetur.

DE SEPTENTRIONALI CIRCULO.

Sed quoniam expositi circuli breviter claruerunt, nunc eorum spatia,

lacteus unus e circis qui aimbiunt coelum et sunt

praeter eum numero decem — de hoc lacteo multi

inter se diversa senserunt, causasque ejus alii fa

Philosopho

rum de eo placita exstant apud Aristotelem (meteor.

4, 8), Plutarchum (5, 1 ; p. 892), Stobaeum

(ecl. 1, 28; p. 575 IIeer); nos hic Proclum potis

simum audiamus (de sphaera 18): 2oëëç ôé é6z.

»$»2og xaì à toù yàoextos oétos uév oöv

μείς ovv ztzéret 2e36§οται τό τgoruxó zéx

24, 6vv86tnxs óé éx 8gazvusgias vepeâo

eoeojg, xai $6ttv èv tò xö6uó uèvoc 8eo

ortég- oi;x ógu$tat óè aëroö rò tàétos,

Ae xat& u£v tuvæ uéon tîatûtegös é6rt,

««r«. δέ τινα 6tevöregog, öë ïjv αitioev ëv

roetg ztzeiotatc 6paigatc oó xoeroeye&perat

à ro$ y&^axtog xöz2oc* é6ti óè xai oótog

+ae;v μεyi6tov z$z2oev, u&yu6tov yàg èv 6pai

a«. c 2£yovta z%ov oi το αύτό πέντρον

éxovreg tjj 6qpoeigoe. Adde Aratum (468), Ma

„.tlionem (2, 85), Isidorum (etym. 5» 463 p. 182

Arev.), inque primis Hyginum (poët. astr. 1 » 63

p. 581 Munck.): »Qui lacteus vocatur, contrarius

aequinoctiali» ubi oportet ut eum medium dividere

bulosas, naturales alii protulerunt.«

897

et bis ad eum pervenire videatur, semel in eo . .

loco ubi Aquila constituitur, iterum autem ad ejus

signi regionem, quod IIgozwóv vocatur. Duodecim

signorum partes sic dividuntur: quinque circnli,

de quibus diximus (paralleli), ita ut unusquisqne

eorum dividatur in partes duodecim, et ita ex eo

rum punctis lineae perducantur, quae circulos sig

nificent factos, in quibus duodecim signa descri

bantur. « Nonnulla et ipse noster supra (§. 97. 207)

et iufra (§. 858).

quid appellem ] Lege qui appellemn. Grot. —

Grotii mentem profecto non intelligo ; ambigit Mar

tiauus, quid eum circulum csse dicat, qui, ut ait

Macrobius (I. c. 1, 18), » certum locnm habere non

possit, sed pro diversitate circumspicientis habitan

tisve varietur« , neque ultra quadringenta stadia,

si Proclum sequimur (de spliacra 15) idem maneat.

horizon vel finitor] Alios interserere vel oriens

margini Grotius adscripsit, quod et in antcrioribus

editionibus et in codicibus Reichenauensi et Etten

heimmünsteriensi legitur; sed rectius Grotius omi

sit, quum omni sensu careat nec nisi ex male in

tellecta voce ögióv per övztoygaqotccv ortum

essc videatur.

648 Martiami Capellae lib. VIII. §. 827.

828

unde primo coeperam, perhibebo. Ac prius ad septentrionalis circuli redeam

granditatem; in quo more geometrico duo primo signa composui ad circulum

perducendum, id est unum quod centron , aliud quod peripherian demon

straret. Itaque in ipso mundi cardine posui clarius sidus, atque ab eo ad

Draconis caput, quod jam notaveram usque ad finitoris circulum pervenire,

lineam duxi ; quam postea manente centro mente circumagens circulum de

signavi, atque ab omni parte spatium aequale complexa per haec sidera

peripheria circumducta pervenit: a capite Draconis et dextro pede ejus qui

appellatur Engomasis ad medium Cephei pectus , tunc ad pedes priores ma

joris Ursae, inde rursus ad Draconis caput.

DE SOLSTITIALI.

Huic circulo confinis solstitialis, quem itidem lineari dimensione a cardine

mundi in octavam Cancri partem ducta, quo Sol accesserat solstitio, reperimus

eundem circulum ambitu potiorem per haec tamen signa curvari: incipit ab

coeperam] Grotius in margine : »al. conceperunt.«

Non necesse.

liiieam duxi] Lege cum MS. lineam dixi. Gnor.

— Fefellit Grotium prava distinctio, qua pervenire

cum verbo dixi jungendum arbitraretur; qua cor

recta omnia jam plana vulgatamque unice sanam

esse apparebit.

peripheria] Sic codices Grotianus et Ettenlieim

münsteriensis; vulgo per sphaeram.

a capite Draconis] IIyginus (astr. poët. 4, 6;

p. 468 Munck.): »Arcticon igitur orbem sustinet

caput Draconis cum reliqua corporis parte ; Ce

plieus autem pectore suo circulum jungit. Eodem

orbe nituntur et pedes majoris Ursae, praeterea

sedile Cassiepeiae cum pedibus ejus nititur ipsi cir

culo, sinistro pede genuque dextro et pedis prio

ribus digitis ejus qui Engonasin vocatur; et manus

sinistra Bootis exteriori parte eirculi convenit con

juncta.«

ambitu potiorem] Codices Monacensis (C) et

Darmstattensis potiore, cui Ettenheimmünsteriens;s

adjungit porrectum , ut supra (§. 826); sed haud

scio an liaec mera correctio sit a librario profecta.

per haec] Vide Aratum (480) et Hyginum (4, 2;

p. 465): »In aestivo circulo haec signa sive partes

eorum conspiciuntur: capita Geminorum, Aurigae

genu utrumque, Persei erus et humerus sinister;

Andromeda autem a pectore sed manu sinistra d;.

viditur — — Praeterea in eodem circulo pedes

equi Pegasi positi videntur, et caput a reliquo

corpore dividitur Oloris — Ophiuchus humeris ut

circulum sustinere videtur; Virgo prope contingens

a capite inter hune et aequinoctialem circulum eol

locata est — Leo a pectore ad lumbos dividitur, ut

Martiani Capellae lib. VIII. §. 828. 649

octava parte Cancri, cujus omne corpus in longitudinem secat, ad Leonis pectus

ac ventrem; inde ad Ophiuchi humeros, deinde ad caput Cygni, deinde ad

ungulas Equi, ac protinus ad dextram Andromedae, manum, deinde ad si

mistrum Persei crus ejusdemque sinistrum humerum , inde ad utraque He

niochi genua, et proxime ad Geminorum capita, a quibus rursus ad octavam

Cancri ipsius partem.

DE AEQUINocTIALI. - *>

Aequinoctialis demum circulus bis admensus a poli termino circum- 829

actus, tam in Arietem qtiam in Libram : linea permcante, per haec signa

circulum cludit: ab octava parte Arietis per totum corpus ejusdem ad re

ductum Tauri pedem, inde ad mediam Orionis alvum , deinde per edictas

curvationes Hydri Crateraque et Corvum ad octavam Librae partem inter

duas lucidas signi illius stellas; inde ad utraque Ophiuchi genua, ac tum

per Aquilam ad Pegasi caput, a quo rursus ad octavam Arietis partem.

DE BRUMALI.

Brumalem vero circulum similiter signo in octava Capricorni parte defixo

per haec meare comperimus: ab octava parte Capricorni per totum corpus

eaput ejus et corporis superior pars inter hunc et

arcticum circulum videatur — Cancer autem sic di

viditur medius, ut inter duos oculos ejus circulus

trajectus existimetur.*

cludit] Sic codices Monacensis (C) et Darm

stattensis; vulgo includit , codex Ettenheimmün

steriensis concludit , quod correctionem olet.

Arietis] Hyginus (4, 5; p. 468): »Secundus

ab aestivo aequinoctialis est circulus, in quo haec

signa et partes eorum perspici possunt: Aries totus

omnibus pedibus innixus videtur — — in eodem

Tauri genua ut fixa perspiciuntur, etsi nonnulli ita

finxere, ut uno genu, hoc est dextro nixus si

nistro prope contingere videatur — in eodem cir

culo zona Orionis, ut ipso circulo praecinctus existi

metur; Hydra flexu a capite primo, ut cervicibus

erectis Cancrum attingere videatur, et ex inferiore

corpore Hydrae Crater cum Corvo velut fixus esse

circulo conspicitur. Item paueae stellae Chelarum

eodem adjunguntur; Ophiuchi genua eodem cir

culo a reliquo corpore dividuntur; Aquila siniste

riore penna paene contingens figurata est, eodem

que circulo caput Pegasi cum cervicibus nititur. •

per haec meare] Hyginus (4, 4; p. 467): »Me

850

82

650 Martiani Capelhae lib. VIII. §. 850.

851

852

ejus ad pedes Aquarii; inde ad Ceti ultimam caudam, ac dehinc ad Leporem

prioresque Caniculae pedes; inde per Argo tergusque Centauri ad Scorpionis

aculeum, deinde per Sagittae ultimam partem ad octavam Capricorni partem

circulus revocatur.

DE ANTARCTICO.

Ultimus ex parallelis, qui vocatur antarcticus, tantumdem spatii quantum

septentrionalis includit. Quem quidem meantem , quibus sideribus circuletur,

cgo poteram memorare; neque enim mihi ulla coelestis globi portio habetur

incognita; sed quoniam per ignota superioris partis visibus hominum disten

ditur, dicere praetermitto, me incomperta falsitatem admiscere videatur assertio.

ITEM DE COLURIS.

Melius coluros demonstremus, licet ipsi quoque aliquid curvationis ab

dentes non se totos visibus repraesentent, tamen quia comjectura non errat,

poterunt demonstrari. Atque ita eorum primus, qui ab aequinoctiali parte

sumit auspicium , ab octava Arietis parte contingens ultimum Deltotos angulum,

ac mox summum contingens Persei caput dextrumque ejus brachium, proxime

manum secans per septentrionalem cireulum ad cardinem mundi pervenit; a

dium Capricornum dividens et pedes Aquarii per

caudam Pistricis ut trajectus videtur; dividit etiam

Leporem fugientem a cruribus et quadam parte

corporis, et Canis sequentis pedes, et Navis ipsius

puppim, Centaurique cervices ab reliquo corpore

dividit. Scorpionis extrema cauda , quod acumen

vocatur, eodem circulo conjungitur; Sagittarii arcus

eodem orbe deformatur. «

quibus sideribus] Nonnulla commemoratHyginus

(4, 6; p. 469): »Ad antarcticon autem circulum

pervenit extrema navis Argo, pedesque Centauri

posteriores adjunguntur; priores autem prope con

tingere et Ara videtur prope affixa, Eridanique

fluminis extrema significatio. •

per ignota] Recepi lectionem a Grotio in mar

gine notatam, adstipulantibus codicibus Reicle

nauensi et Ettenlieimmiinsteriensi; vulgo per ig

motas superiores partes visus , quod corrigendum

vidit et Bondamns (var. lect. p. 60).

abdentes] Grotius nescio unde addentes , quod

falsum esse apparet (§. 825).

Deltotos] Lege Deltotou.

Isthmou legendum docuimus et infra Diarhodon..

Gnor. — Equidem ut supra (§. 685) Isthmos ser

Sic in Geometria

Martiani capellae lib. vIII. §. 852. 651

quo per caudam Draconis ad sinistrum Arctophylacos proximeque ad Bootis

stellam ductus dextrum Virginis pedem sinistrumque contingit, in quo octava

pars Librae est; unde ad dextram manum Centauri, qua pantheram tenet,

divisus haud procul ab eo loco, quo sinistram Centauri ungulam tetigit, in

regionem inconspicuae nobis partis obruitur; unde emersus infra Cetum per

corpus ejus aversique cervicem ad caput atque inde ad octavam partem Arietis

redit. Alter autem colurus, qui etiam tropicus dicitur, ab octava parte Cancri

consurgit ad sinistrum ex prioribus Ursae pedem per ipsum pectus ejus cer

vicemque; inde ad cardinem pervenit mundi, at inde per clunes minoris

Ursae et bis per Draconem ad sinistram alam Cygni cervicemque perductus

ultimum Sagittae spiculum et proxime rostrum Aquilae contingit, a qua ad

octavam partem Capricorni descendit; inde haud procul mersus in regionem

inconspicuam infra Argo resurgit, cujus et gubernaculum et rectam puppim

secans ad octavam partem Cancri redit.

DIE SIGNIFERO.

Duos jam superesse circulos dubium non habetur, quos quidem obliquos

vari, ita et hic codicum lectionem deserere nolui, Arcturus et Arctopliylax non magis diversi fuerint,

quam Arctophylax et flootes. Conf. J. II. Vossium

(ad Aratum 91), nostrumque infra (§. 858).

inconspicuae] Veram lectionem anteriores jam

qui Martiani quoque error esse poterat.

contingens Persei] Codex Ettenlieimmünsterien

sis omittit vocabulum contingens , fortasse quia .

jam antea legebatur; sed quum in his descriptioni- habebant, unde Grotius suam correxit; sed cur per

bus astronomicis summa perspicuitate opus sit; peram edidit conspicuae? Eadem res infra (§. 855).

ut appareat utrum circulus, de quo agitur, con- at inde per clunes] Codex Ettenlieimmünsterien

sis ac, quod tamen aeque recipere dubitavi, atque

tingat tantum an secet aliquod sidus, Martianus -

infra ductus pro perductus, mox 4quilae rostrumn

eonsulto verbum iterasse videtur.

pro rostrum Aquilae, et inde ad octavam pro a qua3

IBootis stellam] Arctopliylax hic a Bootis stella pariterque causam non vidi cur lectiones a Grotio

Jiscernitur, quod quo pacto fieri potuerit ignoro.

Cicero (N. D. 2, 42):

in margine notatas et inde pro et bis » et verti

cesque pro cervicemque vulgatis praeferrem.

„Arctopliylax vulgo qui dicitur esse Bootes.*

Fortasse Ibooten dixit qui alias Aercturus appella

tur, maximam Arctophylacis stellam, quum proprie

rectam puppim] Alii, teste Grotio in margine,

erectam, haud male, nisi is potius scnsus esse

videretur, colurum puppim recto angulo, secare.

85%

89. *

652 Martiani Capellae lib. VIII. §. 854.

85

dici superius memoravi. Quorum unus signifer non ut ceteri, quos linealiter

feci, sed latissimus omnium comprobatur; quem quum in duodecim spatia

discernerem, singulis triginta partes non nescia rationis adscripsi. Verum ejus

latitudinem circuli tetendi in duodecim portiones, ut tantundem spatii habeat

latitudo, quantum longitudini duodecim partes attribuunt; quod cur factum

sit, facile est loco eo, quo de Sole

mediam circuli ejusdem lineam solus fertur.

decim signa admodum clara circumagi dubium non habetur.

signifer] Proclus (de sphaera 11): 2o8éç ôé

é6tv zöz2og ò tòv öööexoe Çoe6ta%v, a8tós

óó éx tQuòv xóz2ov ταραλλήλωv 6vv86trixev,

dév oi μίν το τλ&toc &pogi£etv λέyovtav toü

£ωθαxoö xóz2ov , ó óó óu& ué6ον τόν ζω

öiov xoe$sitæ: oùtoç 68 £p&rterat δέo zö

zzóv i6aov xoei aetcrgoe^?rj2oev, toü ßv 8eguvoi;

tgottxoù xoetoe tjv toü xoegxivov aegótrjv

puoiQoev , zo8 öë zetueguvo$ tgoxrtxoç; <t& .

tív toü «iyoxégaoroc tgojtojv μoιραν : rò òé

zr^oetog roö ßø6vaxoö zôz2ov é6ti puoigat

âçóéxoe. Plura de zodiaco in Palaeogr. crit. Vol.

III et IV exposui.

feci] Ita anteriores editiones: perperam Grotius

fecit.

-

latitudinem] Manilius (astron. I, 670):

» Et ter vicenas partes palet atque trecentas

In longum ; bis sex latescit fascia partes.«

Adde Hyginum (poët. astr. 4, 8 extr.): »Priores

enim astromomici qunm omnes res ad duodecim

partes revocarent, ut menses et horas et latitudi

nem signorum, itaque et signa, per quae res om

nes signifieantur, duodecim voluerunt esse.«

galaxias] Clarius ejus cursum exposuit Mani

lius (astrom. 1 , 682 sequ.):

».4lter in adversum positas succedit ad 4retos,

Et paulo a Boreae qyiro sua fila reducit,

loqui coepero, demonstrare, qui per

Cujus circuli ambitum per duo

Nam galaxias

T ansitque inversae per sidera: Cassiepiae;

Inde per obliquum descendens tangit Olorem ,

4estivosque secat fines Aquilainqne supinam

Temporaque aequantem gyrum zonamque ferentem

Solis equos , inter caudam qua Scorpius ardet,

Extremamque Sagittari laevam atque sagittam ;

Inde suos sinuat flexus per crura pedesque

Centauri alterius , rursusque adscendere coelum

Incipit 4rgivamqne ratem per aplustria summa

Et medium mundi gyrum Geminosque per ina

Signa secans subit IIeniochum , teque unde

profectus ,

Cassiepia , petens super ipsum Persea transit. •

Adde IIyginum (4, 7): »Reliquum est nobis definire

quem supra lacteum orbem demonstravimus. Ipse

enim dividit Oloris extremam sinistram pennam,

quae extra aestivum pervenit finem; deinde transit

manum dextram Persei, et ab humero sinistro Au

*igae perveniens sub manum ejus dextram et Ge.

minorum genua et pedes ejus signi quod Proeyon

vocatur; hic dividens aequinoctialem et aestivum,

circulum tangit extremum finem maH qui in Argo

nave defixus videtur; deinde rursus revertens gemma

Centauri dividit a reliquo corpore et extre,,,„„,

eaudam terminat Scorpionis et arcum medium, s,.

gittarii et Aquilae dimidiam partem» per ejus trans

uens pennas.«

Martiani Capellae lib. VIII. §. 835. 6oo

non inagis ratione quam oculis .approbatur; cujus ultra regulam et plerumque

deficiens latitudo a Cassiopeae astro in Scorpionis aculeum longitudine

compensatur.

DE HORIZONTE.

Supercst circulus solus finitor, qui ex eo, quod semper surgentis déme- 85G

antisquc mundi diversitatibus varietur, certum astrorum ordinem non poterit

retiñere. •

QUID SIT SPATII INTER CIRCULOS.

Jam nunc inter circuios universos quid interstitii vel spatii intercapedo 8.ТГ

naturalis immiserit, aequum explicare. Nam inter septentrionalem circulum,

quem in spatia octo resecavi, et inter solstitialem interpatet tantundem, quantum

interest inter octo et sex. Nam idem interjectus spatiis similibus continetur,

in quo fit, ut major sit circulus ab eodétn interjectu pari spatio et cjusdcm

tertia portione. Alia intercapedo inter solstitialem aequinQctialemque circuios

longitudine] Latitudine, quod legitar in editis, inter octo et sex] Pracpositioncm a Grotio

apertum esse videtnr mendiini ; легаш lectionem ncglcctam ex antcrioribus editionibus, adstlpulaiicodex

Ettenhcinimunstericnsis pracbuit, quam ut tíbus etiani codieibus omnibus, restituí. Celerun»

iutelligas, fenendum est dimidiatam tantuin circuli diversa bacc Martiani ratio est a rcliquis, qui qnnni

longitudincm apparerc. Possit tarnen fortasse vul- nieridianum circulum in sexaginta partes diwdant,

gala queque defendí AcLillis Tatii loco (isag. in senas partes inter polos ct circuios polares, quina»

Aratuni c. 23, p. 144 Petav.), ubi pariter zodiac! inter polares et trópicos, quaternas inter trópicos

latitudo (jt/tárog) appellatur то arto aiyoyJoeo- et acquinoctialcm constituunt ; ut Manilins (i , SCS

TOÇ f¿¿%QL XCCQxLvov дшбтгцш. , quibus verbis sequ.), Acbillcs Tatius (isag. in Arat. p. IÖO

ipsa ejus diinidia pars signiucatur; cui adde Ge- Petav.), Proclus (de spbaera 9), Hyginus (astrmilium

(p. 28 Petav.). poët 1, 6j p. 549 sequ.), afquc ctiam Pscudoimmiserit]

Sic pro immerserit, qnod nibili est Hipparclius ad Araluni (p. 265 Pet.), qui trecenta»

¡n cditis, margo Grotiana codiccsquc Reichenau- sexaginta partes facit; es Martiani rationc Ticmtensis,

Ettenheimiminstcricnsis, et Darmstattensis. spbaeriis singulis tricenae sciiae, universo igitur

Practerca paulo post in Ettenlielmmünstericnsi le- meridiano septuaginta duac partes tribuuntiir.

gitnr aeqmim est pro aequum in cditis, cujus tarnen . interjectus] De hoc vocabulo vide Stcplianîum

mutandi causa non erat» (ad Saxon, p. 19).

6$4 Martiani Capellae lib. VIII. §. 857.

858

minor est a superiore interjectu, quantum quatuor numeri ad sex ; ab ae

quinoctiali ad brumalem similis; a brumali autem ad austrinum talis est,

qualis illa, quae inter septentrionalem solstitialemque circulos interjecta; cir

culusque ipse austrinus tantum habet ad cardinem suum, quantum septen

trionalis ostendit.

DE FIXIS SIGNIS.

Peraéta jam. spatiorum circulorumque breviter ratione, cetera quae

appellantur incrrantia percurramus. Dubium enim non est triginta quinque

signis omne coelum splendescere, nisi forte velit quis eorum gestamina sociare,

licet animalium vocabulis censeantur; ut capram , quae Heniocho superposita,

aut haedos qui ejus humeris sustinentur, vel serpentem quem Ophiuehus

tenet, aut pantheram quam Centaurus gestat, quae sidera velut partes ha

similis] Codex Ettenlieimmünsteriensis addit

proportio, quo tamem additamento facile superse

demus, si intercapedinem ex antecedentibus re

petimus.

austrinum] Alios et liic et ubique australem

legere Grotius in margine notavit; sed utroque pa

riter optimi auctores utuntur.

spatiorum circulorumque] Codex Ettenheimmün

steriensis inverso ordine : breviter spatiorum cir

culorumque; moxque totum coelum pro omne.

inerrantia] Ita jam Cicero appellavit quae Graece

dztzaveig dicuntur (N. D. 2, 21), ne ambiguita

tem formac Martiani culpae tribuas.

triginta quinque] IIyginus pariter atque per

sonatus Eratosthenes in Catasterismis quadraginta

duo numerat, compreliensis nimirum zodiacalibus,

quae noster seorsim habet, ut triginta tantum prae

terea relinquantur. Corvum videlicet et Cratera

cum Hydro jungit, Coelulum autem sive Coronam

australem prorsns^ omittit; plures nec ipse noster

habet, nec unde triginta quinque absolvam scio,

nisi Aquam addiderim et Canopum, quae extremo

posuit, sed ut ipse partes potius signorum quam

signa ipsa esse intelligeret. De reliquis, nisi quid

peculiariter monendum fuerit, lectores eommode

ad illorum alterutrum praetereaque ad Aratum atque

Manilium ablegabimus.

velit quis] Ita codices Ettenlieimmünsteriensis

et Grotianus pro velit quisque in editis.

capram] Apud Grotium errore expressum erat

capra, quod correxi. Ceterum confer Geminum

(elem. astr. c. 2, p. i5 Petav.): ö öë èv rqj ει«

véué áuq toö 'Hvtózov xeiuevog 2oeurrooe;

doetîg Ai§ frgo6ayogeverat: oi δέ έν άπος

toü aüroü zeug xsiusvov &6téguoxov öío 'Eo

qoot xoeXoôvtæt.

pantheram quam] Sic codex Ettenheimmiin.

steriensis; vulgo quem, quod panthera antea scrihi

postularet. Ceterum simpliciter $,otov appellat

Aratus (pliaenom. 441), unde bestiam vitruvius

(9, 4 s. 7); Hyginus autem (2, 58. 3, 57) hostiam,

quam supra aram tenens immolare videatur. AJJe

Martiani Capellae lib. VIII. §. 838. 6$

bendae suut potiorum. Haec igitur quinque et triginta signa circuli interja

centis ambitu discernuntur: nam alia sunt aquilonia, alia austrina; a regione

quippe zodiaci quae Septentriones versus depicta sunt aquilonia perhibentur,

interius autem numerantur austrina. Aquilonis igitur habent partem utraque

Septentrio, Draco qui inter utramque flexuosus illabitur, Arcturus quem

alii Booten appellant, Corona Ariadnes, Nisusque quem alii Engonasim dicunt,

Lyra, Cygnus,: Cepheus, Cassiopea, Perseus, Deltoton, Heniochus, Amdro

meda, Pegasus, Ophiuchus, Delphinus, Aquila, Sagitta. Austrina autem

haec sunt: Hydrus, Crater, Corvus, Procyon, Orion, Canicula, Lepus,

Eratosthenem (eataster. 40): éórv ö& rò %nQiov

év ταις χεg6i rt^r, 6iov roö 9vtngiov , ö

öoxei aegocpégevv %6ov— — tuvéç ôë â€%v

q>a6iv aörö eivav oivov, êé oö 6révóet toic

$eoïç, quocum convenit sclioliastae ad Germanici

vel Caesaris Domitiani Arateorum fragmenta.

nam alia] Eandem distributionem invenimus

apud Geniinum (p. 12 Petav.), Vitruvium (9, 5

et 4), Manilium (1, 518 sequ.), alios, quos enu

merare longum est.

interius] Legendum videri possit inferius , nisi

spliaeram artificiosam ante oculos habuisse Martia

num appareret; cnjus notum est alteram partem

semper eminere, alteram recedere et quasi deli

tcscere.

Nisusque] Lege Nixusque cum MIS. meo et

membranis. Nixus est ó év yöva6iv, ó yvóé

Arato. Manilius » nixam genu speciem « appellat.

ApudVitruvium male Nessus legitur, emenda Nixus.

Gnixum a generibus (hoc est genubus, sic Cicero :

~Quae genus ad laevam Nixi delapsa resedit*)

iiei Festus testatur: nos literam unam elidimus;

;deoque Arnobius, Appulejus aliique •genu nixum«

- - - - v -

dixere, sive a nitendo, sive a Graeco yvó$. Ci

• *. • '

cero etiam in loco citato Nixum simpliciter dixit

de eodem astro. Grot. — Monacensis (C) quoque

Nixus, Darmstattensis Nixos ; vulgatam tamen mu

tare nolui, quia utraque participii forma pariter in

usu est, adeoque nisus praefert Drackenborcliius

(ad Silium 2, 125), alteram nixus antiquam et

obsoletam habitam esse probans ex Servio (ad Ae

meid. 1, 144), leui tamen obloquitur Orellius (ad

Cic. orat. pro Planeio c. 27, p. 189).

Cygnus] Correxi qnod apud Grotium seriptum

erat Sygmus , quum anteriores editiones omnesque

scripti libri veram praebeant lectionem.

IIydrus] Aratns (443) 'Yögnv, Cicero (455)

et Hyginus (2, 40 et 5, 59) IIydram hoc signum

appellant; at Geminus (2, p. 15), ut noster:

•'1^8Qoc, I{garrjg , I{δρ᧕, pariterque Hippar

elus (ad Aratum 2, 1 ; p. 238 Petav.) et alii.

Crater] Alios cratera ubique scribere Grotius

in margine notavit; qua de forma vide quae supra

monui (ad §. 51) in voce bupaeda.

Procyon], Cicero (in Arateis 466):

»Anlecunis , Grajo Procyon qui nomine fertur.•

Accuratius tamen Geminus signum distiuguit a

*•

stella splendida, quae in ipso cernatur eodemque

nomine Procyom dicatur.

656 Martiani Capellae lib. VIII. §. 858.

859)

Eridanus qui ab Orionis pede defluit, Cetus, Centaurus, mavis Argo, Piscis

austrinus, Coelulum , Ara. Nam et aquam , quae ex cratere Aquarii fluit,

melius partem signi credimus, et stellam, quam quidam Canopum, quidam

Ptolemaeum appellant, quae superioribus inconspicua in confinio Alexandriae

incipit apparere, ut partem Eridani fluminis aestimabo. Haec discernit zo

diacus, qui quidem aequales duodecim signorum integrat portiones, sed un

decim habet signa; Scorpius enim tam suum spatium corpore quam chelis

Coelulum ] In Glossis est; »Caelulum thuribu

lum a caelando « , sed male, nam ara et tlluribulum

idem sunt. Gaot. — A nonnullis anteriorum edi

tionum abest, fortasse quia eodem errore eum Ara

confunderent ; sed recte Munckerus (ad Hyginum

p. 412) monet Coeliilum Latine dictum esse quem

Graece a uonnullis oùgavi6xov, ab Hipparelio

autem Caduceum appellari Geminus doceat, nimirum

Coronam austrinam , quam plerique ante pedes

Sagittarii ut ludentis abjectam videre sibi visi sunt;

de qua conferri jubet Scaligerum (ad Manilium

p. 411) et Theonem (in Aratum p. 81 ed. Lond.).

Vide etiam infra (ad §. 842).

aquam] Geminus hanc quoque inter signa au

strina proprio loco numerat.

quidam Canopum] Non quidem, ut in editis,

codices praebent Ettenlieimmünsteriensis, Reiche

nauensis, Monacensis (C), et Darmstattensis. Ipsius

stellae supra jam (§. 895. 608. 696.) saepius mentio

facta est; adde Vitruvium (9, 4 s. 7): »Hujus

autem rei index est stella Canopi, quae his re

gionibus est ignota , renunciantibus negotiatoribus,

qui ad extremas Aegypti regiones proximasque ul

timis finibus terrae terminationes fuerunt « ; et Lu

canum (8, 181):

— — » inde Canopos

Excipit australi coelo contenta vagari,

Stella tinnens Boream. « —

Ptolemaeum tamen qui praeter nostrum appellatum

referat, non novi; neque Eridano, sed Argo navi

annumerat Geminus: èv àxQq) tq5 aer,6c:2q) tijs

'Agyoçc zeiuevoc 2oeuaegóc doetíe Hdvaßos

övouéíerat.

chelis ] Id est brachiis sive foreipibus suis,

quare minuseula initiali exprimendum curavi; mo

minis enim vim postea demum habet, ubi Mar

tianus, quam nos Iibram dicamus, Grajos quos

dam Chelas dixisse narrat; nunc illud tantum vult,

Scorpium et suum spatium (in zodiaco) corpore,

et Librae (spatium) clielis suis occupare, certe

majorem ejus partem, nam superioris Librae partis

nonnullas stellas ab aliis ad Virginis pedes referri.

Notum enim est multos Libram omnino non nu

merasse inter signa zodiaci, quorum noster quo

que partes sequitur, dum undecim tantum signa

statuit, pariter ut IIyginus (poët. astr. 4, 5): »etsi

nulla sunt signa duodecim sed undecim ideo quod

Scorpio magnitudine sui corporis duorum locum

occupat signorum, e quibus prior pars CI.elae,

reliqua autem Scorpio vocatur. « Unde Manetlo

(apotel. 2, 156):

Xn%«i $&c xai όη μετεφημι6ον άνεgs;

igoi

Hai Zvyóv è%ji66av έπεί τ' έr&vc66

éxàteg%ev,

Ooei aeoeg ae«6tvyyés éti £vyo$ @2xoguévovo;

Martiani Capellae lib. VIII. §. 859. 657

occupat Librae; cujus superiorem partem pedes Virginis occupant, majorem

vero Scorpius; denique Chelas, quam Libram dicimus, quidam dixere Graji.

Horum ergo signorum duodecim nomina, quod vulgo nota sunt, praetermitto,

QUOD DIVERSIS CIRCULIS DISTRIBUANTUR QUORUNDAM

PARTES SIGNORUM.

Intelligo ordinis hoc fuisse, ut quo circulo spatiove quae signa sint de- 840

monstrarem; sed et magnam partem adstructionis exquirit contra propositum

brevitatis, et quod mediatenus tertiave parte quaedam signa defixa circulis

diversis sua membra discerpant, hanc obscuram caliginem derelinquo. Quippe,

ut cetera transeamus, manus interior Arcturi intra septentrionalem circulum

ponitur, reliquumque corpus •parti alteri deputatur; Cephei corpus mediatenus

septentrionali, thorace partito et diversis circulis attributo;

et Macrobius (Saturnal. 1, 21 f.): »Scorpius totus,

in quo Libra est.« Plnra dabunt interpretes ad

Virgilii locum (georg. 1 , 55):

»Qua locus Erigonem inter Chelasque sequenteis«

inprimis Servius, cujus liaec nota est: »Aegyptii

duodecim esse asserunt signa; Chaldaei vero un

decim, nam Scorpium et Libram unum signum ac

cipiunt; chelae enim Scorpii Libram faciunt. Iidem

Clialdaei volunt aequales esse partes in omnibus

signis; sed pro qualitate sui aliud signum viginti,

aliud quadraginta habere; quum Aegyptii tricenas

esse partes in omnibus velint. Modo ergo secun

dum Clialdaeos locutus est, dicens posse eum ha

bere locum inter Scorpium et Virginem. Nam Eri

gone ipsa est Virgo.«

quod diversis circulis] Hae de re aceurate egit

Pseudo-Hipparchus (ad Aratum p. 287 Petav.):

2otrtöv μεταβατέov έπι τοῦς τέμνοντας κό

•2ovg xoei z& tepuvötévoe ét' aùrèv Κόδια etc.

Nisus vero si

defixa] Pro defixis lioc Bondami (in var. lect.

p. 60) codex praebuit, e quo etiam correxi dis

crepant in editis substituto discerpant.

Cephei corpus] Vox septentrionali deest in MS.

et merito, est enim hic &ztgogöuové6m et ex su

perioribus aut subsequentibus inepte repetita. Grot.

— Interpunctione mutata integram servavi vulga

tam lectionem, quam non modo Bondamus (var.

lect. p. 60. 61) conjecturis tentavit, sed librarii

quoque varie interpolarunt; siquidem codices etiam

Bondami et Ettenlieimmünsteriensis omittunt sep

temtrionali, Monacensis (D) autem inter partito et

diversis inserit cetero toto. Jam vero intelliges

omnia recte proeedere, modo suppleas: »Cephei

corpus mediatenus septentrionali« scil. parti depu

tatur. Ceterum confer Pseudo-Hipparchum (p. 288);

ö uèv oöv ägxtuxóç xéxàoc tépivet £oe$$u$ $$o,

Boétov μέ6ov dyxóvoe xoei Hmpéæc 6t%j%r,

oöx signxe öë zregi toütov 'Agatoc.

835

658 Martiani Capellae lib. VIII. §. 840.

nistro pede septentrionalis Draconis verticem calcans , capite solstitialem cir

culum adscendit, unum brachium Lyrae, alterum dans Coronae; et alia

hujusmodi non minus insuavia quam morosa.

QUIBUS SIGNIS SURGENTIBUS QUAE ORIANTUR QUAE OCCIDANT.

841 * Illud potius attendendum, quibus surgentibus signis quae ortum faciant

occidantque. Nam oriente Cancro occidunt Corona Ariadnes, et austrini Piscis

pars dimidia, Ophiuchus a pedibus usque humeros, serpensque quem detinet

praeter fauces caputque totum , Bootis etiam medietas; oriuntur vero Orion

totus Eridanique principium , et in lingua Caniculae lucida stella.

septemtrionalis Draconis] Id est Draconis, qui

intra septentrionalem circulum est. Pedem eundem

quem noster nominat etiam Hyginus (5, 5; p. 422):

»Hic positus inter duos circulos, arcticum et ae

stivum, utrisque pedibus et dextro genu arcticum

circulum finit, ita tamen ut dextero pede priori

bus digitis circulum terminet , sinistro autem toto

caput Draconis opprimere conetur« ; rectius quam

Aratus (70):

2e$vtegoö ftoööc äxQov ézet 6xo^voio 29d

zovzog ,

quem ideo reprehendit Hipparchus (ad phaenom. I,

7; p. 181 Petav.). -

quibus surgentibus signis] Caput hoc optime

convenit cum eo quod apud Hyginum est libro

quarto. Grot. — Recte, sed melior auctor Aratus est

(868 sequ.) cum Hipparcho (ad phaenomena lib. 2),

neque spernenda comparatio cum Pseudo-Hipparcho

(ad eadem p. 288—260 Petav.), qui etiam eun

dem cum nostro ordinem sequitur, quum Hyginus

ab Ariete ordiatur.

oriente Cancro] Grave mendiim intactum adhuc

dum, renmansit , jam tamen eximendum. »Oriente

Cancro « inquit » oecidunt a cet. Excerpta nostra

Quum

occidit , quod in eam te facile opinionem adducet,

omnino scripsisse nostrum »occidit Coronae Ariadnes

— pars dimidia. « Oriente enim Cancro tota si oc

cidat Ariadnes Corona, quomodo oriente Leone

» Coronae reliquiae « sive uti rectius MS. »0oronae

reliqua « conteguntur? Haec sane non cohaerent,

si vulgata lectio recte se habeat. Et de veritate

emendationis ne dubites, en tibi ' Hyginum, qui

claris verbis (poët. astr. lib. 4, cap. 12): Cancer

exoriens« inquit »obscurat dimidiam partem Coronae.«

Adde Ciceronis haec ex Arateis v. 598 ed. Grotii:

»Jam simul ut supero se toto lumine Cancer

Extulit , extemplo cedit delapsa Corona ,

Et loca convisit cauda temus infera Piseis ,

Dimidiam relinens stellis distincta Corona

Partem etiam supera , atque alia de parte re

pulsa est. «

Boxn. (var. lect. p. 61. 62).— Arati rationem probat

etiam Hipparclius (2, 8; p. 214); tamen non tanta

apud me est Bondami excerptorum auctoritas, ut inde

Martianum corrigam , quum videam pari incuria

etiam Pseudo-Hipparchum loqui (p. 289): öévsv öé

6tépoevos' iz%og tò íuu6v άσς έπι όάχιν

z. v. 2.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 841. 6§9

autem Leo oritur, Coronae. reliqua conteguntur, austrinusque Piscis, et

Ophiuchi, serpentis, Bootisque partes, itemque Aquila , Nisique pars dextra;

oriuntur vero Hydri caput, Lepus et Procyon , Caniculaeque pars prima.

Oriente autem virgine occidunt Lyra, Delphinus, Sagitta, Cygnique pars potior,

Eridanique pars ultima, et caput cervixque Pegasi; oriuntur autem Hydri

pars prior usque ad Craterem, Caniculaque tota, et navis Argonis puppis.

Libra surgente occidunt Pegasi et Cygni rcliquae portiones, Andromedaeque

caput, Cepheique humeri, Cetus, et flexus fluminis Eridani; oriuntur Co

ronae medietas, Nisi dexter pes, et Bootes, et Hydri reliquum praeter ultimam

caudam , Centaurique pars, quae in equi speciem figuratur. Scorpione autem

nascente occidunt Andromedae pars reliqua, item Cephei pars, quae extra

septentrionalem circulum posita, et Cassiopeae et Orionis pars; eodem tempore

oriuntur Ariadnes Corona tota , et caput. Ophiuchi, Nisique corpus omne

praeter sinistram, manum , Hydri cauda ultima, et Centaurus totus praeter

priores pedes. Sagittario nascente mergitur Oriom, et Canicula, et Heniochi

pedes; oriuntur vero totus Ophiuchus et Nisi sinistra manus, et Lyra, et

Cephei caput humerique, et Centauri pedes priores. Capricorno oriente

occidunt Heniochus totus, et ejus capra haedique, Persei pars sinistra, et

coronae reliqua] Sic anteriores editiones; Gro- (ad Hyg. astr. 4, 12; p. 478).— IIyginus enim eam

tius reliquiae. Coronam appellat, quae ante Centauri pedes jacere

Argonis] Lege cum MS. Argus Graeca decli

matione. Gnor.— Sed pluribus etiam vulgata lectio

existimetur, quae est austrina (vide ad §. 858); in

eademque sententia etiam Scaliger erat (ad Manilium

eodieibus nititur, ita ut quartus quoque casus 4r

qonem (§. 850. 855) in Monacensi (C), Darmstat

uens; et Ettenheimmünsteriensi legatur. Plura alio

rum exempla affert Schneiderus (lat. Form. P. 146).

flexus] Codex Ettenheimmünsteriensis comfluxus;

sed praefero vulgatam. Aratus etiam xoeptaeai habet.

Aeaanes Corona] Errat Capella, Ariadnes Co

ronam appellans eam, quae cum Scorpione oritur.

Corona Ariadnae est 6tépoevog ßögeuoc, uti lo

quitur Tzetzes ad Hesiod. p. 93 ed. Heins. MUNck.

p. 572); sed Aratus (688) indistincte: .

'H μέν άρ' εις έτέρην φέρεται, τα δά vsuâ

%v άλλα

Oégavöc dvtupégét 6t€φόνouâ re óe$tega

zóx2oe,

quem docte animadvertit Vossius (ad v. 400) Co

ronam austrinam nondum cognovisse.

caput 0phiuchi] Restitui ex codice Ettenlieim

münsteriensi, quod Hygini et Pseudo-Hipparchi

consensus postulabat; vulgo Eniochi.

842

84

m

85 **

660 Martiani Capellae lib. VIII. §. 845.

Argonis puppis, et Procyon; inviccm oriuntur Cygnus, et Aquila, et Sagitta,

et Altarium. Aquario oriente occidunt Centauri pars equina, Hydri caput;

oritur et equus Pegasus. Piscibus ortis occidunt Hydrus totus, et Centauri

pars reliqua, et Crater; praeterea oriuntur Androraedae pars dcxtra, et Piscis

austrinus. Arietis signo surgente occidunt pedes Centauri, et Altarium; oriuntur

vero Androinedae sinistra pars, et Persei caput usque ad alvura, et Deltoton.

Signo Tauri oriente occidunt Bootis pedes, Ophiuchus a pedibus ad genua

usque; oriuntur autem Ceti pars reliqua, et sinister Orionis pes. Geminis

orientibus occidit Serpcntarius usque ad genicula; oriuntur vero Eluvius,

Cetus , Orion.

QUIBUS TEMPORIBUS ORIANTUR AUT OCCIDANT.

844 Temporum quoque ipsorum, quibus oriuntur aut occidunt, habenda

distantia est. Nam quae transversa oriuntur- et recta occidunt, celeriores ortus

habent, quam occasus; contra aulem, quae recta oriuntur et transversa

conduntur, tardius oriuntur quam occidunt. Nam Cancri signum rectê oritur

Altarium] Pro altari, cui similia et alia apnd tardius oriuntur quam occidunt] Idem docct

alios, ex nominativi forte plural is similitudíne nata. Geminas (clem. astr. p. 28 Petar.): TouxVTljÇ Ô£

Grot. — Saxo Grammaticus : »Parentein altario rrjç 1ухХ1бшд vrtao%ov6r¡g Tov Ç,(ùdiaxov

bonoratum«; ad quae Stephanius (p. 247) non solum xvxXov 6v{i/3aívet xal Tc( ôooôЧхащиоош. Хба

nostrum laudat, sed addit etiam Salviani verba: ovTa хата то [lèyedog avLóoíQ %góvoig zàç

»Christum in altario dimittimus«, ad quae Ritters- àvazoXàg xal Tag ôv>6£LÇ itouî6&ai' оба fùv

busilis: » Vetus glossariiim judicat formam nominis y¿co OQ$ov yeyvofisvov tov Çcoôtaxov xvxXov

esse diminutivem altare, irtißcofug, et altarium Xr¡v àvaToXrtv JtotslTat, èxelva та Çoiâta èv

ßwynÖxäqiov. Sed promiscué tarnen reperio usur- jtXelovL XQÓvco Tr¡v ávaToXr¡v xai tt¡v dvÓiv

patum altarium pro altari. « Id quod cxemplis pro- rtouÎTai> oç&à yaç Jtaçà той ôpLÇovra rtabatur

Pauli Diaconi, Angelomi, et Hildcberti Ce- oartirtTSt, шбте ха& tv 'éxaÔTOv 6r¡ixúov Tov

nomanensis; qoibus adde Severum Sulpicium et [codiov Tr¡v dvaToXrjV yiyvf.6&ac, dià âè

Hieronymum a Schcllcro lamíalos. Tovzo JtoXvv xqovov àvaXi6xe6&aL Tr¡g àvagenicula]

Codices Monacensis (C) et Ettcnheim- ToXrjç xai rijç âv6ecog' оба âè JtXaylov

miinsteriensis genucula, quod eodem redit. yiyvoftèvov TOV t,(ùâiaxov xvxÀov JtQOÇ TOV

recta occidunt] Vulgo recle, quod correxi ex ôoLÇovra Trjv ccvcctoXrjV Лоштас, èxslva

codicibus Monacensi (C) et Etteobehnmünsterienai. èv èXoTTOVo xqqvù) èrtavaipèçeTat, rtXâyux

Martiani Capcllae lib. VIII. §. 844. 661

inclinatumqnc mersatur; licet hoc in Capricorne- parva inflexione curvetur;

oritur autem duabus horis et duodécima parte horae, et hora occidit ас

deunce; minima in isto distantia est. Leo autem oritur duabus horis et tertia

parte horae, occidit vero hora semis et sexta parte horae. Virgo oritur horis

duabus et dimidia et sexta .parte horae; similiter Libra; occiduntque hora et

tertia parte. x\t Scorpius diminuit ortum et auget occasum ; oritur enim horis

duabus et tertia parte, occidit hora semis et sexta parte horae. At Sagittarius

oritur horis duabus et duodécima parte horae, occidit hora et deunce horae.

At invicem quae transversa oriuntur et recta occidunt, breviores ortus oc- 8ii>

cupant quam occasus. Denique ex his est signum Capricorni, quod oritur

hora et deunce, occidit duabus horis et duodécima parte horae. Aquarii

vero proximum signum oritur hora et dimidia et sexta parte horae, occidit

horis duabus et tertia parte horae. Sequens hos Piscium signum oritur hora

et tertia parte horae, occidit duabus horis et dimidia et sexta horae parte.

Eandem mensuram Aries utriusque temporis scrvat. Taurus oritur hora et

dimidia et sexta parte horae, occidit duabus horis et tertia parte horae. At

Gemini oriuntur hora et deunce, occidunt duabus horis et duodécima parte horae.

QUOD PRO DIVERSITATE SIGNORUM DIERUM NOCTIUMQUE

FIAT INAEQUALITAS.

Haec est inaequalitas, quae dierum spatia noctiumque discriminât. 846

Nam quum Solis lumen eorum signorum principium, quae tardius oriuntur,

yàç jtaçartiJtxet, xal xà Çcôôia jîqoç rov èv lóco %qÓv(ú àvarèXXovÔi Ilaç&évoç «ai

àçi^ovxa, шбхе умх1 аЛЛа ЛоЛЛа tièçrj аца Zvyôç, xai ¿jtei o¿&cóxaxog yiyvexai à xcov

xt¡v ^хгахоЯт^ 3touî6&ui, ôià de xovxo xai ÇcûôUov хг>хЛод <di,ôv[wv nal líaQxLvov iieóovtax^

av rVv àvaroXijv 6vfj./3aivec yLyveÖ&ai. çavovvxcov , èv яЛйбхор XQÔvco ауахёЛЯоъбь

similiter] Ita codices Monacensis (С), Darm- Uaç&èvoç xai Zvyôç: quem etiam de rclîquis

stattensis, Reiclicnaucusis, et Ettcnheimmiinstcrien- consulerc licet.

sis ; quorum consensum secutas sum, licet eodem diernm spatia] Нас de rc accurate agiint CIcorediret

vulgata: »occiditque bora ct tertia parte ; mcdes {хкхЛ. i?f<y(>. 1, C) ct Gcminus (clem,

similiter Libra, a Rem confirmât Geminus (p. 50): astr. c. 5, p. 22 sequ.), quos vide.

662 Martiani Capellae lib. VIII. §. 846.

ingreditur, dum sequentia signa mascuntur, diei prolixitas procuratur; ubi

vero haec intrarit, quae cito orta tardius demersantur, diebus exiguis noctes

efficit grandiores. Denique haec ratio et illis respondet, qui velut miram effi

ciunt quaestionem , talia proponentes: Si spatiis aequalibus omnia signa per

censentur, ac necesse est diebus noctibusque cunctis sena signa supra terras

esse, omnes dies noctesque pares esse debuerunt. Sena autem signa superstare

non dubium est, totidemque delitescere, dies quoque noctesque variari diver

sitatibus spatiorum. Nam solstitialis dies habet aequinoctialis mensurae horas

quatuordecim et sextantem ; brumalis vero horas novem et dimidiam ac tertiam

portionem ; vicissim brumales noctes solstitialis diei temporibus porriguntur, cujus

lucis tempora suscipit nox aestiva. In tanta varietate diversitateque temporum

847 illud profecto colligitur, signa aequalia non habenda. Cujus conclusioni et

rerum veritas et nostra regula refragatur. Multiplici enim clcpsydrarum ap

positione monstratum omnia signa paria spatia continere. Quum enim diversa

spatia in ortu habeant atque occasu ; tamen si omnium ortus occasusque com

848 penses, videbis ad plenum collata mensuris aequalibus respondere. Verum

sena signa] Aratus (882) de Zodiaco: margine notavit, videlicet ad alius situs vel climalis

Toö ö* ö66ov xoizouo xoer* '£2xeavo8 8u- naturam, qua dierum noctiumque spatia variari jam

vëïtoet ,

Tö66ov özrëg yoeio, c qpégétat, ft&or ó'érri

vvzti

tw • * r-r

E§ cxigi óóvov6v öva$exéóeg zéz2ouo,

Tö66av ö' &vt&%ov6v' tö6ov ö'έπι μη•oc

éxé6τη .

Nö§ oeiei tetévv6tat, ö6ov t& ^teg íuuoev

z%ov

240xouévnc daeó vvxtóc &eigerat åúò9v

yaims.

Adde Vitruvium (9, 1. s. 4). Quaestionem, quam

hic noster tangit, expedit Geminus (p. 28 sequ.).

horas novem] Alios legere octo Grotius in

supra noster recte inonuit (§. 895); sed liic certum

aliquem auctorem eumque Alexandrinum ante oculi

habere videtur, quare etiam mox nolui e codidis

Dariustattensi, Ettenheimmünsteriensi, et Grotiw

corrigere cui conclusioni pro cujus.

profecto] Alii perfecte, teste Grotio in margis.

veritas] Pro varietas in editis praebent coire

Reichenauensis, Darmstattensis, Monacensis (G), a

Grotianus. Vide etiam supra (§. 894).

quum enim diversa] Codex Ettcnlieimmit

steriensis perspicuitatis gratia inserit signa, qae

tamen additamento non magis indigemus, quis

quod mox Bondamus (in var. lect. p. 62) e coït

suo suppleri voluit ad invicem ante respondere.

Martiani Capellae lib. VIII. $. 848. 6вЗ

hac quaestionc submota, alia subtilior de spatiis imparibus objectatur. Dicunt

enim: Si spatia signorum aequalia sint, aut Sol tardiore cursu quaedam signa

transcurrit, aut dierum ratio diversitate mentitur. Sed constat Solern Geminorum

signutn triginta et duobus diebus excurrere, Sagittarii autem duodetriginta,

ceterisque signis aut adjici aut detrahi aliquas portiones; quod profecto

non fieret, si aut Sol aequali cursu ferretur, aut signa spatiis paribus tenderentur;

Sol autem eadem ac perpetua celeritate festina t; relinquitur, ut signis

spatiorum aequalitas dencgetur. Sed hunc quoquc errorem nemo sapientum 849

sed opinio inveterata coniposuit, quam omnes hactenus credidere, quemadmodum

ipsi mundo sphaeraeque postremae centron esse tcrram, ita ct Solaris

circuli eandem centron esse, quod omnino falsum esse non dubium est. Nam

ut diversa spatia sunt coelestis ambitus circulifjue medialis, ita et diversis

centrorum signis punctisque torquentur, quo fit, ut terra Solaris circuli centrum

non sit, sed eccentros habeatur. Per vices enim propinquitates descensusque

ad terras solan's órbita cursusque summittit, itemque pro signorum conditionibus

sublimatur; et quum medietatem linearem in latitudinem zodiaci Sol

libratus excurrat, orbem tarnen Solis obliquitas meatus aut imprimit aut extollit.

Quis enim dubitet Cancrum Geminosquc verbi gratia in mundi ardua subli

man, rursumque Síigittarium Capricprnumque pererratis deflexibus infimari?

Quod quum ipse zodiacus signaque coelo cohaerentia tantundem a terris unsubmota]

Sic codices Reichcnauensis et Elten- Gcmîiuis (apnd Pctaviiim p. 5 sequ.), quem totnm

bciiniminstcricusis, пес Grotianus rcfragatur, qui с xsci ibcrc nunc non possuiiius, et Cleomcdes (xvxÀ.

habet summola; vulgo consummata. xlecdQ. 1,6); vide ct infra (§. 8S5).

aut dierum] Vulgo aut in dierum, qnod cx quod quum ipse] MS. quotquot cum, sed

códice EltcnLeimmünsteriensi correxi. optime optimae niembranae quanquam enim} nam

duodetrüjinta] Alii XXIX, teste Grotio in sequitur infra Soiis tarnen. Gbot. — Optimarnui

margine. membranarum lectionem pro corrcctionc tantuin

nemo sapienlum sed] Inscrui baec tria verba babeo librarü, qui пес quum sciret band raro pro

vulgo oraissa Grotio auctore, qui ita in membrana elsi usurpar!, пес quod saepissimc concludcndi

legi tcstatur, nuil toque concinniorcm earn lectionem causa particnlis pracmiltij quare vulgatam scr-

CS8C recte monct. Rem ipsam accurate exposuit Yavi.

664 Martiani Capellae lib. VIII. §. 849.

850

diquesecus interstitii detineant, solaris tamen circulus, qui subtermeat, aut

evehitur aut descendit.

versitatibus videantur.

Hinc venit ut a Sole signa cum dierum transcurri di

DE PLANETARUM ORBIBUS.

Transcursa ratio est signoruum coelestium atque etiam circulorum; nunc

planetarum orbes edisseram, quos quidem non ab erroribus suis— nam iisdem

Solis rationibus commeantes nihil licere patiuntur erroris — sed quia diversa

varietas mortalibus caligines intentionis offundit, mon planetas sed planòntas,

cum dierum] Alios legere eum variis in mar

gine Grotius notavit, idque etiam in codicibus Mo

nacensi (C) et Darmstattensi exstat, ut anceps sit

optio; sed eam ipsam ob causam vulgatam servare

malui.

transcursa] In nonnullis codicibus Bondamus

(var. lect. p. 47) invenisse se testatur transcnrsa

ratione signorum , quod et Ettenheimmünsteriensis

noster habet placetque Arntzenio (ad panegyr. II,

p. 741); at vulgata nostri usui accommodatior vi

detur.

edisseram ] Hanc lectionem , quam ex codice

Ettenheimmünsteriensi recepi, jam Oudendorpius

(ad Appul. I, p. 431) duorum codicum auctoritate

commendaverat. Vide et supra (§. 817).

patiuntur erroris] Codices Ettenlieimmünsterien

sis et Grotianus erroribus ; sed vulgata uon minus

bona, modo genitivum jungas cum mihil.

caligines intentionis] Sic Martianus multo ele

gantius quam librarius Ettenheimmünsteriensis, qui

caliginosas intentiones scripsit.

sed plan6ntas] Id est qui non tam ipsi errent

quam homines in errorem ducant; hoc enim est

ae2oev&v, ut apud Sextum (adv. matliem. 10, 98);

6opiéeroet óè èv toûtovg ö 4uóóøgog xoei rrag'

dupu8o2iav {3ov}2etæ íuác ztzoev&v. Planetas

enim dictos esse constat åzrò tìjg aer?dvnc, ut ait

Isidorus (orig. 5, 70, 20), id est ab errore, quia,

ut Macrobii (ad somn. Scip. H, 14) verbis utamur,

»et cursu suo feruntur et contra sphaerae maximae

id est ipsius coeli iimpetum contrario motu ad orien

tem ab occidente volvuntura , unde factum est, ut

vulgus hominum nullis legibus adstrictos per coeli

spatia vagari existimaret. Sed eum errorem jam

Plato impugnat (de legg. 7, p. 821), aequalis sci

licet Eudoxi, quem primum horum siderum motus

ex Aegypto in Graeciam transtulisse testatur Se

neca (quacst. nat. 7, 5), in eoque postea omnes

consentiunt; unde Cicero (de divin. 1, 11):

» Quae verbo et falsis Grajorum vocibus errant,

Re vera certo lapsu spatioque feruntur«

et alio loco (2, 71): »Astrologi motus errantium

stellarum notaverunt; inventus est ordo in iis stel.

lis» qui non putabatura ; confer et haec (N. D.

2, 20): »Maxime vero sunt admirabiles motus ea

rum quinque stellarum, quae falso vocantur erras,.

tes3 nihil enim errat, quod in omni aeternitate

conservat progressus reliquosque motus constantes

et ratos. «

Martiani Capellae lib. VIII. §. 850. 66$

sicut orator asserit, memorabo, licet eos propriis nominibus insignitos etiam

aliis nominibus appellarint. Nam Saturnum Phaenona vocant, Jovemque Pha

ëthonta; Pyroenta Martem, Venerem Phosphoron, Mercurium Stilbonta no

minarunt; Soli vero Lunaeque diversitas gentium innumera vocabula sociavit.

Horum igitur septem illa eo maxime cum fixis sideribus habenda distantia,

quod illa coeli tantummodo cursibus commoventur propria statione ornata,

hi vero tam mundanis raptibus auferuntur quam propriis cursibus commo

ventur. Nam quantum eos retulit diei noctisque rotatio, tantum nituntur

orator] MS. Strator, forte Stratom ; meminit

hujus mathematici Strabo. Gnor. — Servavi vul

gatam, qua meliorem non habebam; quam enim

margini adscripsit Grotius leciionem aeratus , eam

licet etiam codex Ettenheimmünsteriensis praebeat,

recipere nolui, quia non solum correctionem olet,

sed ipsius Arati libris ne confirmatur quidem, qui

de planetis omnino non agunt ; nisi forte ejusdem

canonem Martianus respexit, cujus id argumentum

fuisse videtur (confer Grauertum in Niebuhrii Mus.

Rhenan. T. I, p. 541).

aliis nominibus] Eadem exstant apud Cicero

nem (N. D. 2, 20), Plutarchum (de plac. pliil. 2,

18; p. 889), Eusebium (praep. evang. 18, 463

p. 846), Cleomedem (xvx%. 9eavg. I, 5), Appule

jum (de mundo p. 295 Oudend.), Ausonium (idyll.

18, 12), Acliillem Tatium (isag. 17, p. 156 Petav.),

Hyginum (poët. astr. 2, 42. 4, 18 sequ.), Isidorum

(5, 70, 20; p. 164 Arev.), alios, saepissimeque

leguntur apud Manethonem in apotelesmatis; sed

quae a diis repetita sunt, jam apud Platonem ex

stant (Tim. p. 58; epinom. p. 987).

Pyroenta] Codices Reicheuauensis et Ettenlieim

münsteriensis male Pyroin.

cum fixis] Sic scripsi ex margine pro confixis,

quod apud Grotium erat, quia sententiae nexus

liic est: »illa distantia habenda est horum septem

-

cum fixis sideribus« , id est: »hi septem eo maxime

a fixis differunt.« Praepositionem cum in discre

pantia quoque significanda adliiberi ostendit v. c.

Cicero (acad. 2, 47): »cum Cleanthe — Chrysippus

dissidet « et alio loco (Brut. 49): »doctis hominibus

cum populo dissensio fuit. «

hi vero] Membrana haec vero, subintellecta voce

sidera ; et quantum ea, non eos. Gnot. — Male,

de planetis sermo est; neque illud offensionem ha

bet, quod hi ad remotiores spectat, quum id po

tius significet, de quo potissimum disseratur, qua

de re vide quos laudat Otto (ad Cic. de senect.

19, p. 177). De re ipsa conferatur Macrobius (ad

somn. Sc. 1 , 18): »Solem ac Lunam ac stellas

quinque, quibus ab errore nomen est, praeter quod

secum trahit ab ortu in occasum diurna conversio,

ipsa suo motu in orientem ab occidente procedere,

non solum literarum profanis , sed multis quoque

doctrina initiatis abhorrere a fide ac monstro simile

judicatum est; sed apud pressius intuentes ita verum

esse constabit, ut non solum mente concipi, sed

oculis quoque ipsis possit probaria ; et Seneca

(quaest. nat. 7, 21): »Omnibus autem stellis in

eandem partem cursus est, id est contrarius mundo;

hic enim ab ortu volvitur ad occasum, illae ab oc

casu in ortum eunt, et ob hoc duplex his motus

est, ille quo eunt et liic quo auferuntur. «

851

852

84

666 Martiani Capellae lib. VIII. §. 882.

855

- - - - - -

- -------------- -

diversis 'compensare temporibus, id est aut mense ut Luna, aut anno ut

Sol, aut triginta annis ut Saturnus, et ceteris temporibus pro spatiorum quae

circumeunt latitudine aut brevitate. Quae cuncta sidera licet in ortum pergere

videantur, non tamen adversum mundum rigido motu, sed obliquo per zo

diaci defixa moliuntur; alioquin ex contrario partium suarum motu mundus

stare non posset. Denique etiam peripateticorum dogma contendit, non ad

versum mundum haec sidera promoveri, sed celeritate mundi, quam sequi

non potuerunt, praeteriri. Quod quidem , etiam ut verum sit, meis non

poterit rationibus obviare. Sive enim Saturnus nimia cum mundo celeritate

concertans vix exiguis cursibus superatur, ac Luna, quod tardius incedat,

intra tricesimum diem a mundi parte eadem praeteritur; sive contra mundum

nitentibus ideo celerior quia breviore ambitu orbem circuit Luna, tardiusque

Saturnus propter latitudinem orbis effusi ; utrum velis,

obsistit, siquidem suus motus istorum rationibus dispensatur.

mituntur diversis] Claudianus (de cons. Mall.

Theod. 103):

»Sidera cur septem retro nitantur in ortus

Obluctata polo« —

Ovidius (metam. 2, 72):

»Nitor in adversum, nec me qui cetera vincit

Impetus , et rapido contrarius evehor orbi « ;

unde etiam apparet meliorem esse paulo ante vul

gatam lectionem rotatio quam ratio, quod apud

Grotium in margine legitur; sic enim ibidem Ovidius:

» Adde quod assidua rapitur vertigine eoelum,

Sideraque alta trahit celerique volumine torquet.«

Eadem varietas redit infra (§. 855).

ceteris temporibus] De variis temporum spatiis,

quibus singuli planetae cursus suos perficiant, am

plius conferendi sunt Cicero (N. D. 2, 20), Vitru

vius (9, I s. 4), Plinius (Iiistor. nat. 2, 8), Plu

tarchus (de plac. pliil. 2, 52; p. 892), Eusebius

(praep. evang. 13, 34; p. 849), Achilles Tatius

meis regulis non

Quibus tamen

(isag. 18, p. 157 Petav.), Geminus (ibid. p. 4), Cleo

medes (I, 5), Stobaeus (eclog. phys. p. 262 Heer.),

Macrobius (in somn. Scip. H , 19).

latitudine] Grotiana margo : » al. longitudine.~

in ortum] Diurnum nimirum sive mundi, qui

Soli Lunaeque cum toto coelo communis est, quum

proprii planetarum meatus menstrui vel annui con

trariam viam teneant, qua de re omnibus nota

pluribus agunt Plato (in Timaeo p. 56), Vitruvius

(9, 1 s. 4), Seneca (de constantia 14), Geminns

(elem. 10, p. 42 Petav.) et alii quos enumerare

longum est.

mundus stare non posset] Margo Grotiana mun

dum sustinere nom possunt ; male.

praeteriri] Accurate hane sententiam examinat

Geminus (loco citato p. 45 sequ.).

obviare] Sic eodiees Ettenlieimmünsteriensis et

Darmstattensis. In editis legitur obviari pro objici;

sed passivum in illo verbo aegre adimittitur.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 854. 667

septem sideribus unus est communis motus, quod omnes ortum petunt; alius

quod temporum omnes diversitatibus atque accidentibus variantur. Nam ex his

quinque sidera stationes recursusque patiuntur, Sol vero Lunaque cursu

continuo rapiuntur ; item haec lumina vicibus obscurantium occultantur,

quinque vero sidera nesciunt obumbrari; tria item ex his cum Sole Lunaque

orbem terrae circumeunt, Venus vero ac Mercurius non ambiunt terram.

QUOD TELLUS NON SIT CENTRUM OMNIBUS PLANETIS.

Licet generaliter sciendum , cunctis orbibus planetarum eccentron esse

tellurem, hoc est non tenere medium circulorum ; quoniam mundi centron esse

non dubium; et illud generale septem omnibus advertendum, quod quum

mundus ejusdem ductus rotâtione unimoda torqueatur, planetae quotidie tam

loca quam diversitates arripiant circulorum. Nam ex his nullum sidus ex eo

loco unde pridie ortum est elevatur. Quod si est, dubium non est, centum

octoginta tres circulos habere Solem, per quos aut ab solstitio in brumam

redit, aut ab eadem in solstitialem lineam sublevatur; per casdem quippe

mutationes commeat circulorum. Sed quum Sol praedictum numerum habeat,

Mars duplos circulos facit, Jovis stella duodecies exercet, octies vicies cumulatur

ex his quinque] Codex Ettenheimmiinsteriensis

ex eus ; non necesse.

staiones reeursusque] Cicero (N. D. 2, 20):

»Quod eo est admirabilius in his stellis, quas di

cimus, quia tum occultantnr tum rursus aperiuntur;

tum adeunt tum recedunt, tum antecedunt tnm sub

sequuntnr, tum celerius moventur tum tardius,

tum omnino me moventur quidem, sed ad quod

dam tempns insistunt. «

Penus vero ae Mercurius] Quapropter hos jam

Cicero (in somn. Scip. 4) Solis cursum ut comites

consequi dixerat. Plura vide infra (ad §. 887).

eccentrom] Vide supra (§. 849) et plura apud

Ptolemaeum (Almagest. 3, 4), qui hoe placitum

ab Hipparcho inventum diligentius excoluit; cfr.

Bailly (liist. de Pastr. T. I, p. 87 et 470). Nihili

est quod tradit Jamblichus (de vita Pythag. 31)

jam Pythagoram t&c 3zxevtgörmtoec indagasse.

quoniam mundi] Recepi lectionem a Grotio in

margine uotatam ; vulgo quod mundi minus clare.

Vide nostrum superius (§. 884. 899) et Cleomedem

(I. l. 1, 9).

non dubium] Codex Ettenheimmünsteriensis ad

dit est , quod tamen eodem quo supra (§. 857)

jure omitti posse censui; neque magis necessarium

duxi paulo post ejusdem arripiunt pro arripiant.

exercet] Itecepi codicis Ettenheimmiinsteriensis

lectiones et hic et in sequentibus, ut mutata simul

84 *

668 Martiani Capellae lib. VIII. §. 886.

857

Saturnus, eos circulos qui paralleli dicuntur circumcurrens; qui motus om

mium cum mundo proveniunt, et terras ortibus occasibusque circumeunt. Nam

Venus Mercuriusque licet ortus occasusque quotidianos ostendant, tamen eorum

circuli terras omnino non ambiunt, sed circa Solem laxiore ambitu circulantur;

denique circulorum suorum centrom in Sole constituunt, ita ut supra ipsum

aliquando, infra plerumque propinquiores terris ferantur, a quo quidem signo

uno et parte dimidia Venus disparatur; sed quum supra Solem sunt, pro

pinquior est terris Mercurius, quum infra Solem, Venus, utpote quae orbe

interpunctione tolerabilis- certe sensus exsisteret;

vulgo enim ita edebatur : » Jovis stella duodecies

excrescere octies vicies cumulatus. Saturnus eos

circulos, qui paralleli etiam dicti sunt , circumcur

rens.« Editi ante Grotium cumulatis ; Grotianae

lectioni favent codices Monacensis (C) et Darmstat

tensis. Sed apparet respici varios singulorum pla

netarum annos, quibus cursum suum absolvant;

consentaneum enim erat tanto plures eos habere

circulos diurnos, quanto dierum numero ipsorum

circuitus annum solarem excederent; quum igitur

Sol, cujus annus trecentorum sexaginta quinque

dierum esset, circulos haberet centum octoginta

tres, dimidium videlicet numerum, quia adscendentis

descendentisque iidem meatus sunt(§.872)— eandem

rationem necesse erat in Martis stella obtinere, cujus

cnrsus quum fere duos annos solares aequaret,

circulorum etiam numerum duplicem esse seque

batur. Unum illud offendit, quod quum ipse Mar

tianus supra (§. 852) Saturno triginta annorum cur

sum tribuerit, hic viginti octo tantum narrat; sed

sive hic librariorum sive ipsius auctoris lerror sit

(vide et inferius §. 864 f) reliqua certe egregie sibi

constant.

centrom in Sole] »Il n'y a de vraiment remar

quable dans ce passage que ce qui concerne Mer

cure et Venus, dont les orbites ont le Soleil pour

centre commun et se trouvent dans la position que

nous leur assignons aujourd'hui. On dit que c'est

ce peu ;de lignes qui a été pris par Copernic pour

le sujet de -ses méditations, et qui l'a conduit a

son système du monde; en ce cas Martianus aurait

rendu a l'astronomie plus de services, que des

astronomes bien plus habiles, et nous devons lui

pardonner son verbiage, ses bévues et son gali

matliias. Dei.Awnroe (1. c. p. 812). — Plura dabit

Benzenberg (Versuche über die Umdrehung der

Erde p. A61).

infra plerumque] Revocavi anteriorum editio

num lectionem, quam Grotius ad marginem reje

cerat scripseratque intra , quod multo minus com

modum est. Confer Macrobium (in somn. Scip. M,

10) : » Circulus, per quem Sol discurrit, a Mer

cnrii circulo ut inferior ambitur; illum quoque

superior circulus Veneris includit, atque ita fit ut

hae duae stellae , quum per superiores circulorum

suorum vertices currunt, intelligantur supra Solem

locatae, quum vero per inferiora commeant circu

lorum, Sol eis superior aestimetur.«

Penus disparatur] Grotiana margo pariterque

codices Monacensis (C) et Ettenheimmünsteriensis

Mercurius, ut haud improbabilis sit conjectura, utri.

usque a Sole distantiam olim in hoc loco lectam

esse. Plura vide infra (§. 881. 882).

Martiani Capellae lib. VIII. §. 857. 669

castiore diffusioreque curvetur. Nam Luna, quae propinquior terris est, per

quos feratur anfractus, interius memorabo; post cujus orbem alii Mercurium

Veneremque, alii ipsius circulum Solis esse concertant; deinde Martis, Jovis

ac Saturni, quos omnes ut suis amplitudinibus metiamur, quod non facile

astrologi voluere, ab uno geometriae concesso assertio est inchoanda ; quod

et ipsa suggerit in praesenti, et ab Eratosthene Archimedeque persuasum, in

circuitu terrae esse quadringenta sex millia stadiorum et decem stadia; ita

ut ab hoc indubitatis rationibus approbetur , Lunae circulum centies terra

qui idem circulus ipsa Luna sexcenties esse inajorem , potior invenitur.

Quae duo ex defectibus Solis assiduis, quantum umbrae Luna subjecta red

diderit, et ipsius umbrae collatione cum ipso Lunae corpore vera dimensione

monstrantur; quae misi morosa sint, quemadmodum dimensa sim, demon

Crebro in climate Diameroës proveniens Solis defectus ejusdem

id est

strabo.

ex omni parte totum obumbravit orbem;

Diarhodu , portio obscurationis apparuit, in climate vero Diaborysthenis

sed propinquo climati,

castiore] Primo adspectu apparebit legendum lectionem, adstipulantibus codicibus Monacensi (C),

esse vastiore ; quid enim castitati cum Venere?

. . . . apud Grotium legeretur » ob hoc ergo indubitatis ra

Ettenheimmünsteriensi, et Darmstattensi; quum

sed invitis codicibus nihil muto.

alii Mercurium] Uberius hac de re disputavi

in Palaeograpliia (§. 284, p. 558). Confer Plu

tarchum (de placit. philos. 2, 18; p. 889) et Ma

crobium (in somn. Scip. 1, 19 et 21).

tionibus approbetur«, praemisso titulo : »quod cir

culus Lunae major sit quam tellus « , ' quem con

tinuata cum antecedentibus sententia retinere non

potui. Nostram lectionem margo quoque Grotiana

ab Eratostlieme] Codex Ettenlieimmiimsteriensis

aeristotele, quod tamen facile apparebit falsum esse,

quum ipse Martianus lectores suos ad libri sexti

locum remittere videatur (§. 896), ubi terrae cir

euitum ex sententia Eratosthenis declaravit. Quam

quam insignis est numerorum inter utrumque locum

diversitas, ut jure miretur Bernhardyus (in Era

tosthenicis p. 62), unde suam sapientiam Martianus

'elicuerit, quum reliqua testimonia omnia ducenta

quinquaginta millia tradant.

- ita ut ab hoc] Restitui anteriorum editionum

exliibet, sed addito ergo , quod codices nostri non

eonfirmant.

qui idemi] Sic codex Reichenauensis; vulgo qui

quidem.

quantum umbrae] Alii terrae, teste Grotio in

margine ; fortasse utrumque conjungendum.

in elimate]: De his climatibus pluribus noster

agit infra (§. 876).

id est IDiarhodu] Sic codex Reiclienauensis;

vulgo apud Grotium Diarhodon , in anterioribus

vero Dírhodii, ubi verae lectionis vestigia facile

858

670 Martiani Capcllae lib. VIII. $. 859.

nulla obsistcnte parte Sol totus eliixit. Unde, quoniam clima Diarhodu quot

stadia contineat manifestum est, reperi duodevicesimam partem terrae umbram

quam Luna fecerat continere. Sed quoniam majus corpus ejus est, quo

umbra metaliter jacitur, quam ipsa umbra, ex climatibus, quibus pro parte

Sol obscurabatur dextra laevaque, compertum est triplo majorem esse ipsa in

Lunam umbra sua; ergo collectum est Lunam sexies minorem orbe terrae

praedictis rationibiis inveriiri.

QUOD LUNA MINOR SIT ORBE SUO.

SGO Luna autcm minor est orbe suo sexcenties, quod clepsydris intelligi

apparent; pessime codex Ettcnhciinmunstcriensis ut sit iinuni ejus angustissimum et simili moil о

Diarhodis. infinita longitude; si minor materia quam lux, melae

portio obscuralionis] Simile cxcmpluui invenics cxistcre efligicin in cacuminis fincm desiuentcm,

.ipud Cleomcdcm (jcvxX. &ECÙQ. 2, 3), quern om- talcinquc ccrni umbram deficiente Luna palain sit"

nino vide. In Universum Geniinus (p. 40 Pelav. ): etc. Graece est xcovoeiâàç, vide Gleomcdcm (2,6).

AC îqv alxiav ovâ' ÏÔccc fíáXiv ар èxXeixfceiç sexies minorem] Varias Lac de re scnteiitias

yiyvovxai, àXXà vaxà ràç xcôv xXi(xáxcov дш- vide apud Plutarchum (de facie in orbe Lunae 19,

tpoociç fieyâXat rtaoaXXayaï yiyvovxai rteoi p. 952 seqn.). ;• ,. . ■ .

xà (iEyé-&r¡ xtov èxXelrfrscov. Haxà yàg xov Lima aulem minor est] Hoc caput in MS. ita

(tvxov xqÔvov oïç fiev ôXoç à tjXloç èxXeilïei, leg'rtur: »Luna aulem minor est orbe euo sexcenolç

dè xô r¡fii6v, oïç de xo ïXaxxov xov r¡(ii- ties, qnod clepsydris fusile ¡niponas, atque emersa.

бесод, oiç de xr)v ccçxrjv ovâiv (ièooç xov omni subtrahas primum, et aliud vas apponas dor¡

Xiov i/.XeXoirtbç decooetxai. Adde АсЬШеш nec uoetc alia renascatur, adjecto ad cuculí spa ti a,

Tallinn (isag. 19, p. 159 ibid.). . ... et quod excurrit partibus, et ipso item Lunae corduodevicesimam]

Sic codices Reichenauensis, porc, quoniam de circulo, boc queque

Darmstattcnsis, et Monacensis (С); vulgo duodevi- dubiuin est: invenics sexcenties aquan

gesimam, unde colligas circuí um ejus toties esse majorem.

mut iiliter] Plinius (hist. nat. 2, 8 s. 11): Si ergo ipsa Luna major sexíes terra, sexcenties

»Dcfcctiis Lunae magnitudinem ejus baud dubia circiiliis ejus major Luna, vides binarem circiilum

rationc déclarât, sîcut terrae par vi tatem ipsa défi- centics majorem esse tellure.» Utrumque

ciens. IVauiqnc qunm sînt tres uinhrarum figurae, Veicctinus, Lugdunensis, et liasilcensis

constctqnc, si par lumini sit materia, quae jactat Sane hace lectio quam adscripsi imperfecta est,

umbram, coliiranac effigie jaci nec habere finem; ni legas: »quod clepsydris intelligi potest. « Viri

si vero major materia quam lumen, turbiifis recti, docti ct barunce rcrum gnariorcs, quid bac de

Martiani Capellae lib. VIII. §. 860. 671

potest. Duobus enim vasis aeneis fusilibus positis, inferius vacuum, aliud

superius aqua plenum pome. Observa aulem Lunae ortum, et stellam fixam

simul cum ea orientem; et quum coeperit corpus Lunae ex superiore parte

supra terras apparere, cito superioris vasis aqua videlicet pleni centrum

aperi, ut simul cum incipiente Luna oriri aqua fluere in vas inferius incipiat,

et donec totum corpus appareat fluat. Quum autem tota supra terras appa

ruerit Luna , statim primum vas in quod aqua fluxerit subtrahas, et aliud

apponas in quod aqua fluat, donec nocte alia renascatur illa stella, quae in

priorc mocte cum Luna oriebatur, et quum illa orta fuerit, superius vas

unde aqua fluxerat tollas. Deinde metire aquam, quae in spatio viginti quatuor

horarum fluxerat, ad mensuram illam primam, quae cum corpore Lunae

prius in primum vas fluxerat, et invenies sexcenties aquam excrescere, quod

in Lunae circulo fieri non dubium est, id est sexcenties superare spatium

corpus Lunae; unde colligas circulum ejus toties esse majorem Luna. Vides

lunarem circulum centies majorem esse tellure.

re judicandum sit videant: nobis satis erit breviter

discrimina librorum, quos summa diligentia con

gessimus, indicasse. Grot. — Atque alias equidem

addam lectiones; nam codex Monacensis (C) post

verba orbe suo sexcenties sic pergit: »si clypsydris

fusile ponas atque emersa omni subtralias primum,

et aliud vas apponas, donec alia renascatur adjeeto

ad circuli spacia, et quot excurrit partibus , et

ipso item Lunae corpore quoniam de circulo hoc

quoque esse non dubium est. « Darmstattensis au

tem post verba quod elepsydris haec habet: »fusile

imponas, atquc emersa omni subtrahas primum at

aliud vas apponas donec nocte alia renascatur.

Adjecto ad circuli spatia et quot excurrit partibus

et ipso«, cetera ut in Monacensi. Ettenheimmün

steriensis denique verbis extremis apud Grotium

•vides lunarem eircnlum centies majorem esse

tellures omissis reponit: »si ergo Luna est minor

\

sexties terra, triplo majorem esse umbra sua ipsam

Lunam. Ergo eollectum est Lunam sexies minorem

sexcenties circuli ejus est major ipsa Luna. Vides

lunarem circulum centies minorem esse tellure. •

Nos ad sensum in vulgata lectione nihil desideramus,

apparet tamen non tantam hujus esse auctoritatem,

ut genuinam Martiani manum temere nos confidamus.

fusilibus] Id esse ex aere fusis, superior locus

(§. 17) locet. Vitruvius (8, 8) de aquarum expe

rimentis memorat »vas Corintliium, sive alterius

generis quod erit ex aere bono.« Sed simillimus

est locus Macrobii (in somn. Scip. I, 21), quem

totum contulisse operae pretium fuerit. De clepsy

dris veterum exstant dissertationes Peterimanni (Lips.

H671), et G. C. Drandii (1752).

spatium eorpus] Codex Monacensis (C) corporis,

inepte; sensus enim est, spatium circuli supcrare

corpus Lunae.

672 Martiani Capellae lib. VIII. §. 861.

86I

QUORUM PLANETARUM ORBES LUNAM SUPERCRESCANT.

Quo monstrato alios videamus. Sed quis dubitet solarem circulum

duodecies quam Lunae esse majorem, quum quod illa mense, ille duodecim

currat? Martis vero circulus vicies quater potior invenitur, Jovis centies et

quadragies quater, Saturni trecenties tricies et sexies ; unde si numerus in

terjectionibus supputetur, et quot stadia Saturni circulus habeat, et quota

ejus portio omnis terra sit, invenitur XXII stadiorum quingenti quinquaginta

sex stad. et pass., XIIII. . Nam si centies Lunae circulus major est terra,

Lunae autem circulo trecenties tricies sexies major Saturni; major est igitur

Saturni circulus omni terra tricesies ter millies et sex centies.

DE LUNAE MEATU.

Nunc jam Lunae meatum , quae terrae propinquior est, videamus;

quam quidem menstruum habere lumen physicorum assertione persuasum

est, quum quod sit semper pleni orbis esse non dubium est. Nam si ab illa

parte qua se subjicit Soli, omni hemisphaerio collustratur, etiam quum

nobis tricesima nullum lumen ostendit superne, qua Solem spectat pleno

lumine relucescit; denique quum discedens a Sole a latere eum coeperit

intueri, pro parte etiam inferius lumen acquirit, donec e regione posita ab

hac parte quae nobis est visibilis collustretur. Circuit enim ejus globum un

interjectionibus] Grotianae membranae attentio

nibus ; editi intentionibus. Nostram lectionem codex

Ettenheimmünsteriensis praebuit. Interjectiones sunt

6vpuae2ngéuctoe, ut apud Timaeum (p.96 b Steph.).

XXII stadiorum] Omissa sunt in codice Etten

heimmiinsteriensi verba »XXII stadiorum quingenti

quinquaginta sex stad. et pass. XIIII« , neque in

juria , quum corruptissima esse appareat; sed rec

tam lectionem inveniri eo difficilius est, quia ipse

Martianus sibi in terrae circuitu computando non

constat (vide §. 888) Mox in eodem codice legitur

terties ter milesies et sex centies , errore aperto.

qua se subjicit] Sic codices Grotianus et Darm

stattensis et excerpta Bondami (in var. lect. p. 62);

editi quae se subjicit vel deterius etiam quae sub

jicit apud Grotium.

spectat] Margo Grotiana exspectat, moxque lu

cescit pro relucescit, male utrumque.

quae nobis est] Codices Grotianus, Ettenheim.

münsteriensis, et Darmstattensis qua, non male.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 865. 675

diquesecus Solis nitor, et ei parti, quam totam tunc adspicit, lumen indulget,

cujus luminis radii in terras quoque luculentiores perveniunt, ut si quis ex

speculo lumine repercusso effigiem lucis excipiat. Quae quidem Luna, quum

eum in orientis partibus comprehenderit, obscuratur, et quum in occasu de

seruerit, lucescit. Cujus primi luminis effigies quibusdam velut cornibus

circulata amvosuêîc dicitur; quum vero nonaginta partibus a Sole discedens

orbem ejus mediatenus idem radius luminarit, $u&touoc perhibetur ; sed prae

dictis partibus quum alias quadraginta quinque adjecerit, perhibetur &upixvgtoc,

id est major dimidia, minor plena ; quum vero centum octoginta partibus

a Sole discesserit contrario posita totamque partem qua terris opponitur illu

minat, tav6$%mvos perhibetur; ac dehinc deficiens servat cum praedictis partibus

nomina memorata. Quae quidem tredecim orbis sui partes die noctuque trans

currit, quum pro latitudine circulorum, quos obeunt, eodem interstitio Sol

unam integram , Mars dimidiam , Jupiter duodecimam unius partis, Saturnus

vicesimam octavam unius portionis excurrat. Verum Luna circuit totum signife

rum diebus viginti septem et besse; sed Solem undetriginta diebus et media diei

leuculentiores] Alii, teste Grotio in margine,

lucubrandiores , monstruni vocabuli!

ex speculo] Eadem comparatione utitur Plu

tarehus (de facie in orbe Lunae 17, p. 926 sequ.),

quem vide. Adde Cleomedem (xvx2. $eog. 2, 4)

et Acliillem Tatium (isag. 21, p. 142).

μηνοειδής] Septem Lunae qo&6euc jam supra

(§. 758) Martianus attigit, ubi vide notam nostram.

Easdem commemorant Cleomedes (2, 8); Geminus

(elem. astron. 7; p. 39 Petav.), Achilles Tatius

(isag. 21, p. 141), Ammianus Marcellinus (20, 5;

p. 287 Gronov.), Macrobius (in somn. Scip. 1, 6);

Laurentius Lydus (de mensih. p. 108 Roetheri);

Isidorus (in orig. 5, 85; p. 188 Arev.), alii3 res

enim in vulgus nota est; accuratius tamen Aristides

Quinctilianus (de musica 5, p. 156 Meibom.) viginti

octo apparitiones distinguit.

totamque partem] In editis erat: »totam partem

quam terris opponit« ; at in codice Ettenheimmún

steriensi: »totamque partem qua ceteris opponitur« ;

unde quod melius esse videbatur, assumsi.

cum praedictis] Sic codex Ettenheimmünsterien

sis. Editi habent tum , codex Darmstattensis tunc,

male utrumque.

orbis sui] Codex Ettenheimmünsteriensis sui

circuli ; sed vulgatam deserere sine causa nolui.

Sol unam integram] Supplevi ex codice Etten

heimmünsteriensi, - licet etiam pro additamento li

brarii haberi possit.

vicesimam octavam] Vide quae superius dixi

(ad §. 886).

et besse] Grotius per errorem bisse, quod ex

anterioribus correxi; gravius videri possit, quod

alios legere idem in margine annotavit, octo horis,

864

85

674 Martiani Capellae lib. VIII. §. 868.

noctisque parte consequitur, quod ideo tardius provenit, quia quum suum

peregerit circulum, ipse Sol ab eodem loco, quo ei lumen dederat, oxcurrerit,

et in signo proximo aut etiam altero reperitur. Nam si in Librae aut Scorpii

aut Sagittarii ultima parte lumen acceperit, non eum in sequenti signo, sed

in altero consequetur; haec enim tria signa aliquando transcurrit, quemad

modum his contraria plerumque bis invemit. Nam quoniam ibi Sol triginta

diebus et in Geminis triginta duobus moratur, Luma, quae undetriginta diebus

866 et dimidia parte eum consequitur, ibi utique poterit invenire. Verum eadem

Luna aliquando quatuordecim diebus, aliquando quindecim, plerumque sedecim

plenum perficit lumen; ita tamen, ut in eodem deponendo compenset. Nam

si decimo quarto die lumen impleverit, quindecim diebus amittit, ut dierum

ratio integra concludatur. Verum eadem Luna implet annum suum trecentis

nisi eadem bessis significatio esset, nimirum octo

partes ex duodecim; nam ne sedeeim horas ex

viginti quatuor indicari existimes, confer Plinium

(2, 6): »Proxima igitur cardini ideoque miniino

ambitu, vicenis diebus septenisque et tertia diei

parte, peragit spatia eadem quae Saturni sidus

altissimum triginta annis.« Pariter Geminus (l. c.

1, p. 4): «ατωτέρω δά πάντων φέρεται η 6e

2%vn év z}u£goetc •« •oei. §. xoe tgitqoe 6uartog$

pusvopuévm vév ζωόuoexóv xóx^ov. Plura dabit

Lindenbrogius (ad Censor. de die, mat. 22).

sed Solem] Minus accurate Macrobius (in somn.

Scip. 1, 6), sed ut abunde illustret nostrum :

»Luna octo et viginti prope diebus totius zodiaci

ambitum conficit; nam etsi per triginta dies ad

Solem unde profecta est remeat, solos tamen fere

viginti oeto in tota zodiaci circuitione consumit,

reliquis Solem, qui de loco quo eum reliquit abs

cesserat, comprehendit.«

ipse Sol] Meliorem hanc nostram lectionem Et

tenheimmünsteriensis praebuit. Grotius edidit »ex

quo Sol ipse ab eodem loco quo ei lumen de

derat excurrerit« male ; frustra enim sic apodosis

quaeritur, quae illi quum respondeat.

altero] Margo Grotiana in tertio, fortasse melius.

consequetur] Sic codices Monacensis (C) et

Darmstattensis; vulgo consequitur, cui praetuli fu

turum propter antecedens acceperit.

ibi Sol] Codex Darmstattensis ubi, quod tamen

non magis recipiendum erat quam mox ex Etten

heimmünsteriensi et Reichenauensi Lunaque pro

Luna quae. De re ipsa vide superius (§. 848) et

Censorinum (de die natali 22, 4), inprimis autem

Macrobium (in somn. Scip. I, 6): »Inde fere nun

quam in eodem signo bis nascitur nisi in Geminis,

ubi hoc nonnunquam evenit, quia dies in eo Sol

duos supra triginta altitudine signi morante con

sumit.«

implet annum] De anno lunari accurate agit

Geminus (elem. astr. 6, p. 51 Petav.), cui adde

Censorinum (l. l. 18. sequ.), Macrobium (Saturn.

1, 15), et Theodorum Gazam (de mensibus c. 9

et 10 in Petavii Uranol. p. 292 sequ.), ubi etiam

de intercalationibus plura leguntur.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 866. 675

quinquaginta quatuor diebus; nam duodecim ejus coitus hoc numero per

aguntur ; sicque fit, ut annus solaris dicbus undecim major habeatur, quod

intercalationum diversitatibus compensatur.

DE DUODECIM PARTIBUS LA'ITITUDINIS ZODIACI.

De latitudinis partibus, per quas Luna commeat, edicamus. Nam in

zodiaco duodecim esse latitudinis partes superius intimavi, per quas diversis

modis sidera spatiantur. Nam alia per tres partes, alia per quatuor, alia

per quinque, alia per octo, quaedam per omnes duodecim feruntur. Sol

enim in nullam excedens partem in medio libramento fertur absque ipso

Librae confinio; nam ibi se in austrum aquilonemve* deflectit ad dimidium

fere momentum ; Luna autem per omnes duodecim currens nunc in aquilonem

provehitur, nunc in austrum deveniens infimatur, utrinque momentis ex

currens, sicut Hipparchus quoque consentit. Denique obliquitáti cjus voca

bulum constitutum, ut fere é%ixoeuêîc dicatur, ita tamen ut descendens

adscendensque ipsam solarem lineam , quam mediam inter senas utriusque

lateris partes esse monstravi, aut acutis aut spatiosis angulis secet; nec possit

tamen ad idem, hoc est ita ut est posita, eodem mense eadem parte sic ad

Solem reverti eadem latitudinis portione, nisi mense ducentesimo tricesimo

latitudinis] Vide superius (§. 854).

alia per quinque] E Monacensi (C) addidi haec

appellantur, vel uno vocabulo modi, de quibus agit

Ptolemaeus (Almagest. 4, 9).

verba omissa in editis.

absque] Id est excepto (Hand. Tursell. I, p. 69).

ibi se] Grotiana margo ubi, perperam. Prae

terea delevi quod in editis sequebatur aut ; quia

et reposui pro aquilonemque ex non iteratur;

Ettenheimmünsteriensi; et Mona Darmstattensi,

eensi (C) codicibus aquilonemve.

exeurrens] Ea loca, ubi ultra zodiacum Lunae

meatus excurrunt, caput et caula ab astronomis

867

constitutum] Ita margo Grotiana et codices Rei- ,

chenauensis, Ettenheimmünsteriensis, Monacensis

(C), et Darmstattensis pro constructum in editis.

82uxoëuòíc] Anteriores editiones ^j2uoeuèç,

Grotius j2uxoet®}c, sed correxit in notis. Vide

superius (§. 709). IIinc zeQa%v έλικόθρομov Lu

nam appellat Maximus philosophus (regi xoetoeox.

61). Plura de ejus evolutione ($§ελιyμoιδ) dabit

Geminus (l. l. 18, p. 61 sequ.).

85 *

676 Martiani Capellae lib. VIII. §. 868.

869

- - --- --- -- ----------_____

quinto, hoc est amno undevicesimo. Nam ut sub eadem die atque iisdem

propinquitatibus siderum inerrantium ad idem redeat, faciunt anni, quinquaginta

quinque; ut vero etiam planetarum iisdem rationibus sub eadem specie contingat,

anni magni prolixitas spectanda. Verum eadem Luna quum secans solarem

lineam in aquilonem scandit, vocatur $ipoc $ipovu£vm; quum ab aquilone ad

undevicesimo] Ita necessario scribendum erat

vel propter antecedentem mensium numerum, licet

apud Grotium 29 exstet; est enim haec notissima

illa Metonis periodus évveoexoeu$&z&tngic, de qua

conferendi sunt Geminus (l. l. 6, p. 58) et Cen

sorinus (de die nat. 18); plura dabit Ideler (Hand

bucli der Chronologie T. I, p. 47. 298. 515).

quinquaginta quinque] vide ne legendum sit

quinquaginta morem; tot enim annorum periodus

ab antiquis vel Philolao vcl Oenopidi tribuitur, de

qua conferendi sunt Boeckhius (in Pliilol. p. 154)

et Ideler (Chronol. I, p. 502).

iisdem rationibus] MIS. liisdem radiationibus. Non

male. Grot.

anni magni] Macrobius (in somn. Scip. 2, 11):

»Mundani ergo anni finis est, quum stellae omnes

omniaque sidera, quae aplanes habet, a certo loco

ad eundem locum ita remeaverint, ut ne una

quidem coeli stella in alio loco sit, quam in quo

fuit, quum aliae omnes ex eo loco motae sunt,

ad quem reversae anno suo finem dederunt; ita

ut lumina quoque cum erraticis quinque in iisdem

1ocis et partibus sint , in quibus incipiente muu

dano anno fuerant; hoc autem, ut physici volunt,

post annorum quindecim millia peracta contingit.«

Alii alios numeros tradunt, quos afferunt Davisius

(ad Cic. N. D. 2, 20), Lipsius (ad Sen. p. 759), et

J. H. Vossius (ad Virgil. ecl. 4, 5); adde Achillem

Tatium (isag. 18, p. 157) et Photium (bibl. 249,

p. 440).

spectanda] Lege exspectanda. Gn.—Non necesse.

verum eadem] Legendum puto »vocatur διρoς

*ibãouéva, et deinde διpoç toerewovpuévr : et post

roeretvöc ta::tevvovpuévr, et infra taaeevvöç épó

puéh'm : vel sane qnod magis Graece dicetur àvòóe

$ipaouévm, οιμόσε ταπειvovpuévr,, taaeetvóc ta

zret vovwëvm , zoezreuvdöç wpoepuévr. Similia sunt.

illa in arithmeticis: • &griaxtg &Qtla , &gtíæxvc

<regu66dé, regu66:ztg rregu66&, fregu66&xtc &g

zia. « Gnot. — Martiani Capellae locus egregius

de his Lunae motibus ita legendus est: »Verum

eadem Luna quum secans solarem lineam in aqui

lonem scandit, vocatur διpoç wwpovpuévr : quum ab

aquilone ad solarem lineam redit, dicitur $ypog

toeaeetvovuëvm : quum a solari liiiea in austrum de

scendit;.tateivoua taaeetvovu£vn : quum deinde

rediens ad Solem resurgit, toerebvaopoe wpov

puévm. Plinius degredi ea dicit quae ab altitudine

descendant, pro quo multis locis digredi perperam

editum est cap. XVII lib. II. Salmas. (ad Solin.

p. 784). — Equidem Salmasii lectionem praefero,

quia cum codicibus Grotiano, Iteichenaueqsi, Darm

stattensi, et Monacensi (C) congruit tam in verbis

quum secans pro consecans quam in voee aquilo

nem pro aquilone. Quod ad öpog, omissum in

editis, id quoque Monacensis (C) praebet, nis;

quod corruptum sequatur uvov. Denique ubi Gro

tius legi jubet toeretvöc, sive tcrretvajc, sal

masii lectio iterum cum Monacensi codice convenit,

in quo ta:tuvouoe legitur. Vulgo inepte taretyàc

$:touivmv. Vox tareivouoe etiam apud Plutar.

clium et Cleomedem occurrit.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 869. 677

solarem lineapm redit, dicitur διboc roeaeetvovuvn ; quum a solari in austrum

descendit, taaeeivouoe taaeetvovu£vn ; quum deinde rediens ad Solem resurgit,

roeaeeivouoe £povujvr. Sed idem adscensus descensusque faciunt utriusque luminis

obscurationem. Nam quum Luna scandens descendensque in solarem lineam

inciderit, si tricesima est, hoc est omni corpore subjecta Soli, obscurationem

Solis terris facit; suo enim corpore subter se positis obscurat, aliis partibus

terrae Sole qua non tegitur relucente. Quam obscurationem eadem mon

cumctis mensibus facit, quia non semper tricesima in eadem solari linea re

peritur, sed aut sursum aut deorsum posita me possit obstare transmittit.

DE DEFECTU LUNAE.

Item Lunae defectus fit, quum in contrario Luna posita, hoc est

decima quinta, in eadem linea Solis umbra terrae metaliter infuscatur. Nam

Sol umbram terrae in suam lineam mittit, quam si Lunae corpus intrarit,

quoniam videre lumen Solis terra obstante non poterit, luminis soliti ademtione

furvescit; alias quum in superiore aut inferiore latitudinis loco fuerit, pleni

luminis effigie reluccscit. Denique ideo intra sextum mensem defectus non

descendensve] Sic codices Monacensis (C) et non semper liis diebus obducitur, sed quum Luna

Darmstattensis pro descendensque in editis. Mox e regione velut libramento quodam igneo orbi et

reposui etiam e Reichenauensi tricesima pro tri- adspectui nostro opponitur media.*

gesima duobus locis. Lunae defectus] Vide Plutarclium (de plac. pliii.

aliis partibus] Vide superius (ad §. s59). 2, 29; p. 891), Plinium (2, 8 sequ.), Cleomedem

obscurationem eadem] Alios idem legere Gro- (%v%2. 8ecog. 2, 6), Geminum (elem. astr. 9, p. 44

Petav.), Ptolemaeum (Almagest. l. VI), IIyginum

(poët. astr. 4, 143 p. 492 Munck.), alios; rem

tius in margine annotat, sed rectius ad Lunam re

feretur. Plinius (2, 7): »Stati autem atque men

strui non sunt utrique defectus, propter obliquita- hodie vel pueris motam esse, constat.

tem signiferi Lunaeque multivagos ut dictum est metaliter] Vide superius (§. 889).

flexus, non semper in scrupulis partium congruente quam si Lunae] Codex Ettenlieimmünsteriensis

siderum motu.« Adde Ammianum (20, 5; p. 286 quae umbra si, profecto male, quum sequentibus

Gronov.): » Ae licet utriusque sideris conversiones quoque verbis poterit et furvescit non umbra sed

et motus in unum eundemque finem lunari cursu corpus Lunae subjectum sit.

impleto perenni distinctione conveniant, tamen Sol • - intra sextum] Plinius (2, 10): »Intra dncentos

870

871

678 Martiani Capcllae lib. VIII. §. 871.

872

potuerunt iterari, quia aut decima quinta aut prima {in eadem Solis linea

per duodecim partium latitudinem spatiatur, deinde non poterit inveniri. Unde

si ab aquilone rediens ad Solem in latero proximo posita non obsistit, ragoez

λα&αμένην 6%vo6ov facere perhibetur; quae si a latere septemtrionis transcurrens

coit nec obsistit, rragoe?2«§αμένή άogeiq) 6vvööç memoratur ; si ab austro veniens

nec obsistens lumen acceperit, aetag&22a§tv èv 6vvööq voriq» fecisse dicitur; si

autem ad solarem circulum veniens ab austro obstiterit Soli , &voeßtßëçovtoe

σένοεσμov fecisse dicitur. Hae species diversitatesque Lunae superae mutabilitatis

varietate confunduntur.

DE CURSU SOLIS.

Nam Solem gemino diximus meare motu ; quippe ab ortu aut cum

mumdo corripitur, aut ipse suum circulum contra mundum per obliqua distendit.

annos Hipparchi sagacitate compertum est, et Lu

nae defectum aliquando quinto mense a priore fieri,

Solis autem septimo.«

inveniri] Nimirum ab umbra terrae; expressisse

videtur Graecum verbum zoeta2oepu£&ve69«t.

zragoe?2oe$æpúévrjv] Grotius hie et infra zragoe?

27, Auçopuévrjv: equidem locum aperte corruptum

emendavi maximam partem Salmasii (ad Solin.

p. 784) auctoritatem secutus, ita tamen ut ubi is

<roegêáÀoe$tv év 6vvööq) scribendum eenseret,

leniore mutatione codicum vestigia sequerer, quos

zragoeuoe$ævrjv legere Grotius in margine notavit,

pervulgata confusione literarum M et AA, quam

alio loco (in palaeogr. crit. III, p. 211) multis exem

plis illustravi. Infra demum eundem secutus zroe

gáÀÀoe§tv èv 6vvööqoe votiqoe scripsi, quum Gro

tius inepte aeoegoe?2n2u£opuévrjv 6vvööqoe votiq.

fecisse edidisset, pariterque antea coit mec obsistit

pro coit et obsistit , et infra dvoeßtßëçovta 6%v

δε6μov, ubi Grotius &vc£a6tv 6vvòé6μov nescio

unde, in margine autem &voeßußëéóv. Accedit co

dicum meorum auctoritas, quorum Darmstattensis

et Reiclienauensis &voeßußëéaov 6%vösopuov prae

bent, et constans loquendi usus apud astronomos,

quem etiam sequitur Ammianus Marcellinus (20,

5; p. 287 Gronov.): »Ad summam tuin Sol oe

cultatur splendore suppresso, quum ipse et lunaris

globus, astrorum omnium infimus, parili comitatu

obtinentes circulos proprios salvaque ratione alti

tudinis interjectae junctim locati, ut scienter et de

core Ptolemaeus exponit, ad dimensiones venerint,

quos dvccédè&£ovtoec et xoetoeßtßëçovtoeg éx

λειπτιzoöç 6vv6£6μovc, coagmenta videlicet de.

feetiva , Graeco dictitant sermone« ; ubi videatur

Valesius.

hae speeies] Ita anteriores editiones; Grotius

haee , quod apertum est erratum. Paulo post idem

in margine notavit pro superae mutabilitatis alios

legere sub mortaliiaiis, inepte.

diximus meare] Vide superius (§. 882) et hy.

ginum (poët. astr. 4, 15).

corripitur] Codex Ettenlieimmünsteriensis vol.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 872. 679

Verum ex ea parte, qua cum mundo volvitur, quotidie ortus sui lineam

mutat, et quoniam omnes ductus per quos volvitur circulos appellamus,

centum octoginta tres eosdem esse dubium non habetur. Nam sive a Cancro

descendat, per eosdem usque ad brumalem circulum currit, sive a bruma

in solstitium veniat, per ipsos denuo revolvitur, qui quidem secantes secundo

zodiacum contrariis signis perpetuo lineantur. Nam primus Arietis circulus

primus est Librae, item tricesimus Arietis tricesimus est Librae ; item Tauri

prior Scorpionis est primus. Sic igitur trecentis sexaginta sex partibus fiunt

centum octoginta tres circuli, quos omnes parallelos appellamus; et ex contrario,

ut dixi, signa iisdem partibus secant. Ergo hos circulos annuos trecentis

sexaginta quinque diebus et quadrante diei peragit, sive ad solstitialem circulum

tendat, sive exinde revertatur. Illud etiam non tacendum , quod quum duo

sint hemisphaeria, unum ab aequinoctiali circulo in septentrionem , aliud in

austrum ab eodem aequinoctiali, tamen Sol diversa utrumque ratione discurrit,

quum ut dixi paria sint signa partis utriusque; verum id quod ad solstitialem

consurgit centum octoginta quinque diebus et quadrante diei noctisque, id

autem quod ad brumalem deprimitur centum octoginta diebus peragitur; quod

utique illa res facit, quod eccentron Solis circulo dixi esse tellurem , et in

superiore hemisphaerio altius tolli, in inferiore ad terrae confinia appropinquare.

vitur id est corripitur , quo tamen additamento non

egemus.

mutat] Alii teste ' Grotio in margine metat ,

inepte. a.

centum octoginta tres] Vide superius (§. 886).

in solstitium] Codex Ettenheimmünsteriensis

in solstitialem, quod tamen non magis necessarium

est quam quod pro veniat alios legere Grotius

in margine notavit eveniat.

secundo] Id est bis , ut supra (§. 820).

quadrante] Alii teste Grotio in margine triente,

male; vide Censorinum (de die natali 18) et Ge

minum (6, p. 51 Petav.), si omnino testimoniis

opus est in re lippis et tonsoribus nota.

• sint hemisphaeria] Codex Ettenlieimmünsterien

sis interponit paria , quod tamen necessarium non

est, quum inferius sequatur, paria esse signa partis

utriusque ; neque magis necesse erat recipi quod

idem mox praebuit septemtrionalem pro septentrio

nem , errore paene puerili, quum hemisphaeria

vel ultra circulos arcticos ad polos usqnc pertineant.

diversa utrumque] Vide superius (§. 848).

appropinquare] Sic codex Ettenliciimmiinsterien

sis; vulgo propinquare.

875

680 Martiani Capellae lib. VIII. §. 875.

874

876

- - - --- --- -- ---=—-

Dubium autem non est citius transcurrere breviorem sinum tardiusque diffusum.

Verum Sol, quum ad Cancrum ab aequimoctiali parte conscendit, aestatem

praestat hominibus, quos inter solstitialem septentrionalemque vivere dubium

non habetur; quum ab eodem Cancro in aequinoctialem Libram descenderit,

auctumnum facit; quum vero ad brumalem lineam recedit, hiems habetur,

propterea quod calore dimoto torpor invadit. Rursum quum a Capricorno

hicmali in aequinoctialem Arietem surgit, vernum tempus arridet; ex hinc

denuo in Cancro aestas torrida renovatur. Sed e contrario perferre omnia

non dubitatur antipodas; quorum aestatem Capricornus facit, hiemem Cancer,

Sol tenens aequinoctia utrique parti temperiem.

DE ACCESSU DEFECTUQUE DIERUM AC NOCTIUM.

Jam illud superfluum puto, noctium accessus defectusque memorare,

quum pares pro rata sint aestivis diebus hiemis noctes, et hiemalibus diebus

moctes aestivae, unaque aequinoctialis mox , quae bis anno contingit, par sit

diei suo. Nam quum ab aequinoctio verno in Cancrum Sol meat, omnes

dies majores sunt moctibus suis; item ab auctumnali aequinoctio usque ad

brumam minores dies noctibus dilatatis.

DE CLIMATIBUS OCTO.

Minimus autem anni dies brumalis est, qui habet horas novem; ma

ximus autem solstitialis habet horas quindecim, licet hoc pro climatum ratio

antipodas] Vide librum sextum (§. 606 sequ.)

et Cleomcdem (xv%. %a%g. 1 , 2).

pro rata] Lege pro rata scil. proportione, quod

mihi quidenm multo aptius videtur quam pro rota

pro ratione Solis cum glossis exponere, quanquam

non mesciam etiam Graecis Solem δί6xov appellari.

Gror. — Codex Ettenheimmünsteriensis permotae,

sed longe praestat Grotiana lectio. Vitruvius (9,

63 p. 285 Bip.): »Sol per siderum spatia vadens

dilatat contrahitque dies et horas.« Plura dabit

Cleomedes (l. I. 1, 8 et 6).

horas movem] Restitui anteriorum editionum

lectionem cum codice Ettenheimmünsteriensi, quum

Grotius horas 8 edidisset; pariterque ex eodem co

dice horas H6, quas Grotius solstitiali tribuit, mu-'

tavi in quindecim, ut sibi constaret ratio, quum

Martiani Capellae lib. VIII. §. 876.

nibus varietur. . Nam climata octo sunt: sed proximum solstitiali : Diameroës;

deinde alterum Diasyenes; tertium Dialexandrias, quod ducitur, per Cyrenas

in Africam Carthagini ab austro adjacentem ; quartum et medium ex omnibus

Diarhodu , quod per mediam Peloponnesum Siciliamque ductum ad ostium

Baetis pervenit; quintum est Diarhomes per Macedoniam et alteram partem

per Gallias et, Lusitaniam ad Tagum descendeus; deinde sextum per Helles

pontum Thraciamque et confinem Germaniae Galliam; septimum Diabory- . .

sthonis per Ponticum mare et ab altera parte Germaniam Britanniamque prae

cidens; ultimum est ultra Maeotis paludes et infra Riphaeos montes. . I ' • • . . °)

- , : :..:. • . iii r.::r

DE AEQUINOCTIALIBUS DIEBUS SECUNDUM CLIMATA. . •;!')

Ergo secundum climata dies dicuntur. Diameroës maximus. dies habet

aequinoctiales horas tredecim, minimus dies undecim ; Diasyenes maximus dies

horas habet quatuordecim , minimus decem ; Dialexandrias maximus horas

quatuordecim et dimidiam cum tricesima, minimus novem et dimidiam demta

anteriores editiones horas XIIII liaberent, quod

ita tantum excusari possit, ut minutiores partes

neglectas esse a Martiano dicamus (vide superius

§. 846). Grotianae lectioni unus favet Monacensis

(C), sed facilis conjectura est, quum Martianus

diversissimis in terris scholarum in usum describe

retur, eos numeros ubique positos esse, qui unius

cujusque regionis climati convenirent.

climata octo] De liis accurate egit Eratosthene

duce Strabo (2, p. 151 sequ. Casaub.), quem om

nino vide ; plura dabit Cellarius (geogr. antiq. I,

p. 21 sequ.).

Diarhodii] Grotius Diarchodon, sed codex Rei

ehenauensis et anteriores editiones ut supra (§. 889).

Baetis] Sic recte margo Grotiana; vulgo inepte

Bethis.

Lusitaniam] Grotiana margo codicesque Etten

lieimmünsteriensis, Darmstattensis, et Monacensis

(C) pro Lusitaniam ad Tagum descendens habent

Lusitaniam attingens ; male.' Sed in vulgata quo

que lectione displicet alteram partem, cui libens

altera parte substituissem, si codices addixissent.

dies dicuntur] Fortasse dicantur. Ceterum con

ferendus etiam Geminus (apud Petavium p. 22).

dies undecim] Darmstattensis codex maximo

XII, minimo X horas tribuit; similique errore mox

Reichenauensis in climate Diasyenes minimo horas

XI; numeri omnino varie turbati. - -

horas quatuordecim et dimidiam] vulgo; •■

ximus horarum 14, minimus 9«; restitui loeum

quomodo potui, ad Bondami (var. lect. p. 62. 65)

inprimis codicem, nisi quod is et ipse vitiose ho

rarum exhibet pro horas et minimo diei perperim

decem tribuit pro movem 3 sed tales certe errores

Martianus committere non potuit. Horas confirmat

et codex Ettenlieinimünsteriensis. -

-

2

86

682 Martiani Capellae lib. VIII. §. 877.

878

879

tricesima; Diarhodu maximus horas quatuordecim et besse, et minimus novem;

JDiarhomes maximus quindecim, minimus novem ; Diahellespomtu maximus

horas quindecim, minimus octo et besse; Diaborysthenis maximus horas quin

decim et besse, minimus octo et trientem; Diariphaeon maximus horas

sedecim, minimus octo. Deinde quum prope cardinem accesseris, longior dies

semper breviorque nox fiet; denique colligitur sub ipso vero cardine semper

diem esse. Interea his climatibus quibus crescunt decrescuntque luces, sciendum

a bruma ita dies accrescere, ut primo mense duodecima ejusdem temporis

quod additur aestate accrescat, secundo mense sexta, tertio quarta, et quarto

mense alia quarta, quinto sexta, sexto duodecima. Illud quoque manifestum,

quod zodiacus circa Cancrum Capricornumque flexior aequinoctialem paene

directum secat.

IDE STELLA MERCURII. •

Hactenus de Sole; nunc planetarum cursus convenit intueri, eorumque

Nam Stilbon

paene anni circulum ducens per octo latitudinis partes alterna incitus diversitate

praecipue qui circa Solem peragratione mundana volvuntur.

et besse] Reliqui lectionem aperte eorruptam

eam tantum ob eausam, quia duae emendandi viae

patebant, ut vel et bessem scriberem vel eum besse.

Ceterum codiees Darmstattensis et Reiehenauensis

et bessem et trientem prorsus ubique negligunt.

quindecim cum besse] Sic codex Ettenheim

münsteriensis, vulgo sedecim contra rationem, nec

melius Darmstattensis septem pro oeto.

* accesseris] Ita omnino Iegendum cum anteriori

bus editionibus, Bondami (p. 65) eodiee aliisque;

Grotius nescio unde accesserit.

interea] MS. »Interea hic elimatibus quibusque

erescunt decrescuntque luces. Sciendum« eet.Gnor.

— Locus mutilus videtur esse, quapropter nihil

mutarc ausus Sumus.

duodecima] Ettenheimmünsteriensis septima.

directum] Malim directim. Gnor.

eirea Solem] Vide superius (§. 854. 857) et

adde Vitruvium (9, 4; p. 265 Bip.): »Mercurii

autem et Veneris stellae circum Solis radios, Solem

ipsum uti centrum itineribus coronantes, regressus

retrorsum et retardationes faciunt.«

paeni amni] Ettenheimmünsteriensis codex anno,

male. De re vide superius (ad §. 832).

octo latitudinis partes] Plinius (hist. nat. 2,

15 s. 16): »Ab his Merenrii stella laxissime, ut

tamen e duodenis partibus (tot enim sunt latitu

dinis) non amplius octonas pererret, neque has ae

qualiter, sed duas medio ejus, et supra quatuor,

iufra duas.«

Martiani Capellae lib. VIII. §. 870. 685

discurrit. Hujus Venerisque circulos epicyclos esse superius memoravi, id est

non intra ambitum proprium rotunditatem telluris includere, sed de latere

quodammodo circumduci; qui ut oriri subinde occidereque videantur, mundani

motus raptibus involvuntur. Sed idem Stilbon, licet Solem ex diversis circulis

comitetur, ab eo tamen nunquam ultra viginti tres partes poterit, aberrare, mec

duobus signis absistere; nunc praeteriens, nunc consistens, aut certo regrediens.

Qui quidem diversis schematibus variatur; nam licet exiguo parvique temporis

$patio faciat, tamen et ortus facit et occasus. Quippe ubi radiis solaribus

conditione partium liberatus ante emergentis splendorem jubaris vibrabundus

apparet, ultra' terrarum horizontem sublevatus; nam acronycho ortu hig

smperius memoravi] Grotiana margo superiori

bus 3 quo facile caremus. - De epicyclis confer Pto

lemaeum (Almagest. 5, 5 et 9, 8 sequ.), unde

videbis, quod noster superius se de his egisse dicat,

locum de eccentricitate terrae intelligi (v. §. 858).

comitetur] Codices Darmstattensis, Reiclienau

ensis, et Ettenheimmünsteriensis pariter atque margo

Grotiana, habent, contineat; sed nostram lectionem

recte tuetur Oudendorpius (ad Appul. I, p. 74).

De re ipsa confer superiorem locum (§. 28).

viginti tres partes] Restitui e* Plinig(2, 8 et 14),

quod facili errore apud Grotium in 52 abierat.

praeteriens] Plinius (2, 12): »Inferiores autem

duae — a longissimis distantiae suae metis Solem

insequuntur, adeptaeque occasu matutino conduntur

et praetereunt ; mox codem intervallo vespere ex

oriuntur — ab his retrogradiuntur ad Solem : et

occasu vespertino delitescunt.«

consistens] Plinius (2, 14): »Mercurii rursus

stella — consecuto Sole ad quindecim partium in

tervallum comsistit quatriduo prope immobilis; mox

ab altitudine descendit retroque graditur ab occasu

vespertino usque ad exortum matutinum.*

regrediens] Grotiana margo pergrediens , inepte;

confer Plinium (2, 8): »modo ante Solis exortum,

modo post occasum splendens•, et Ciceronem (N.

D. 2, 20): »quae anno fere vertente signiferum

lustrat orbem , neque a Sole longius unquam

unius signi intervallo discedit, tum antevertens

tum subsequens.« * *

spatio] Vocabulum a Grotio omissum ex codici

bus Darmstattensi et Ettenheimmünsteriensi inserui;

sed quod alter ex his mox affert eorum ante ortus,

merito sprevisse mihi videor. .

liberatus] Heichenauensis codex a secunda manu

libratus, fortasse ob similitudinem superioris loci

(§. 28), sed longe diversa utriusque ratio est. Illie

enim sensus est, Mercurium eo quasi libramento a

Solis cursu pendere, ut nec semper eum sequi nec

illo

qui

radiis Solis non amplius tegatur, sed jam sni juris

tamen longius diutiusve unquam discedere ab

velit; liic autem apparet planetam significari,

factus proprio fulgore resplendescat. Nonnunquam

enim perpetuum signis quatuor cum Sole esse Mer

curium auctor est IIyginus (poët. astr. 4, 16). Si

militer de Venere Vitruvius (9, 4): »quum est libe

rata ab impeditione radiorum Solis.« •• "• -••

acronycho] Male Grotius a Chronieo, et ante

86 * -

Martiani Capellae lib. VIII. §. 880.

88I

-- --------— -— — —

nunquam poterit elevari. Quippe nisi in diametro Solis positis non potest

evenire sideribus; diametrum in signo septimo perhibetur; ita fit ut iste,

qui ultra signum et alteram exiguam portionem sequentis abesse non poterit,

non illi contingat ortu acronycho sublevari. Denique nec contrarium eidem

novit occasum, sed ortum vespertinum facit, quum post occasum Solis luminis

sui libertate clarescit. Item occasus duos habet, unum quum ante Solem

parere solitus claritate radii supervenientis occulitur, alium quum itidem re

trogradatione sua viciniae Solis admotus idem patitur in occasu. Ab eo quippe

Solis lumine intra viginti momenta abesse non poterit, licet majoribus partibus

aberrarit, qui ultra secundum signum non poterit inveniri. ' Et has tamen

riores a Cronico ; melius Darmstattensis acromico,

unde nullo negotio veram lectionem restitui. Ni

cander (tlieriac. 761); -

H(vóóoezæ poe^aivm £va^iyxtoe , την πεg.

λύχvovc

'Axgövvzog öetaevm,6tóc daemj^oe6e roetp&6

6ov6av ,

ubi scholiasta: άποδvvzog öí íyovv £6reguvöc.

Alii, ut Firmicus (math. 2, 8), acromyetas dicunt

stellas, quae tunc oriuntur quum Sol occidit. Plura

vide infra (§. 887).

quippe nisi] Recepi lectionem codicis Grotiani,

quum vulgo sine sensu legeretur: »quippe in dia

metro Solis posse positis evenire sideribus« ; sed

quod idem mox ex codice attulit post perhibetur

inserendum: » aut in quadrato partibus XC aut in

triquetro partibus CXX aut in adverso partibus

CLXXX«, licet in Ettenheimmünsteriensi quoque

invenerim, textui intrudere nolui, quum glossematis

speciem referre videatur.

illi] Sic codices Reichenauensis, Monacensis

(C), Ettenlieimmünsteriensis, et Darmstattensis pro

illic in editis; neque in tanto librorum consensu

recipere dubitavi, licet anacoluthia cum antecedenti

iste inde exsisteret, quum reliquae constructioni

apprime conveniat. Quod autem mox in uno Etten

heimmünsteriensi legebatur sublimari pro sublevari,

librario illi relinquendum duxi.

sed ortum] Secutus sum codices Darnstattensem

et Ettenheimmünsteriensem; vulgo enim minus

commode legebatur: »denique nec contrarium eidem

novit occasum vel ortum : sed ortum itidem ves

pertinum« cet.

parere] Pro apparere , ut in rhetorica signare

pro assigna*e, firmare pro affirmare. Sie lib. Geom.:

»ejectae fragmentorum reliquiae parent.« Virgilius;

»Cui fibrae pecudum, coeli cui sidera parent«,

ad quem locum Servius: »id est, a quo fibrae et

sidera cernuntur.« Martialis:

»Ad portum quoties paruit Hermogenes.«

Et jurisconsultorum frequens illa in condictionibus

formula: » si paret dare oportere.« Ad quem allu

dens arbiter leporum :

» Jurisconsultus paret, non paret habeto, *

4tque esto quidquid Servius et Labeo.« Gnor.

retrogradatione sua] Sic codex Reichenauensis;

vulgo sui.' In fine paragraplii malim ostendit pro

offendit.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 881. 688

obscurationes ortusque perspicuos quarto quoque mense nec id tamen semper

offendit.

DE STELLA VENERIS.

At Venus, quae ab aliis Phosphoros nominatur, a Pythagora Samio 882

cum suis ostensa est terris rationibus pervestigata, et ipsa circa anni confinium

ambire circulum proprium perdocetur. Nam trecentis diebus et aliquot, lati

tudinis vero partibus duodecim Lunae similis pervagatur, quinquaginta momentis

a Solis orbe discedens, licet plus quadraginta sex partibus aberrare non valeat.

Et tamen in suo posita circulo eum varia diversitate circumdat, quia aliquando

eum transcurrit, aliquando subsequitur nec comprehendit, aliquando superfertur,

nonnunquam subjacet, quippe quae non annis omnibus revocet cursum. Tunc 885

etiam quum retrograditur, ultra anni circulum tardior collustrat orbem , quum

Pythagora] Pythagorae meritum declarat Dio- signiferi orbis et longitudinem — neque unquam ab

genes Laertius (8, 14): aegâtov "E6rregáv τε ×αι Sole duorum signorum intervallo longius discedit,

q««„&oov töv aötöv eizteiv, ubi Menagius tum antecedens tum subsequens.

laudat Stobaeum (ecl. phys. 1, 28; p. 820 Heer.) quadraginta sex partibus] Delevi quod in editis

et Plinium (2, 8): »Infra Solem ambit ingens sidus, praemissum erat a codicis Ettenheimmünsteriensis

appellatum Peneris, alterno meatu vagum ipsisque

cognominibus aemulum Solis ac Lunae. Praeveniens

quippe et ante matutinum exoriens Luciferi nomen

accipit, ut Sol alter diem maturans; contra ab oc

easu refulgens nuncupatur Vesper» ut Prorogans

lucem vicemque Lunae reddens; quam naturam ejus

Pythagoras Samius primus depreliendit. « Codex

Reielienauensis post suis inserit discipulis» quod

tamen ut glossema neglexi eo magis, quia suis ad

rationibus referendum videbatur.

ambire] Sic codex Ettenheimmünsteriensis et

Bondami (var. lect. p. 65), nec refragatur Mona

censis (C), qui exliibet ambiri; vulgo minus com

„ode habere. De re confer Ciceronem (N. D. 2, 20):

„Ea cursum anno conficit, et latitudinem lustrane

auctoritate. Rem ipsam confirmat Plinius (2, 8) :

»Signiferi autem ambitum peragit trecentis et duo

dequinquagenis diebus, ab Sole nunquam absistens

partibus sex atque quadraginta longius, ut Timaeo

placet.«

quia aliquando] Codices Monacensis (C) et Rei

clienauensis interponunt XLIina, nescio quo sensu.

non annis omnibus] Hyginus (4, 15): »Sed

totus Hesperus incertos efficit cursus, non eodem

tempore ad praeteritum transiens signum. «

quum retrograditur] Particulam vulgo omissam

supplevi ex codice Ettenlieimmünsteriensi; vellem

etiam enim pro etiam substituere licuisset.

ultra anni] MS. contra anni circulum. Forte

cum intra. Gnot. — Ex nostra lectione saua omnia.

(386 Martiani Capellae lib. VIII. §. 885.

884

- - - - - -- - --

-- --

autom directo cursu meat, etiam undecimo mense circulum complet. Nunc

faciens ante Solis ortum in Luciferum, nunc post occasum Solis effulgens

Vesper vel Vesperugo nominatur. Sola de quinque sideribus umbram reddit

Quae

quidem in ortu matutino plerumque quatuor mensibus immoratur, in vespertino

ut Luna, solaque fulgori Solis emergentis diu conspecta non cedit.

vero nunquam plus viginti diebus. Verum tam visus ejus quam occultationes

undeviginti mensibus restaurantur.

DE STELLA MARTIS.

Nam Pyrois sive Martium sidus ultra Solem means proprium etiam

ipse circulum telluris eccentron meat annis prope duobus; in latitudinem

quinque vel quatuor partes excürrit. Cui licet cum duobus superpositis ortus,

occasus, stationesque ac reditus videantur esse communes, tamen et altitudinem

propriam, et stationem primam, et absidem suam exceptam ceteris novit.

ante Solis ortum] Recepi lectionem Bondami

(var. lect. p. 65 f.) et codicum Ettenheimmün

steriensis, Darmstattensis, et Monacensis ' (C),

quum apud Grotium legeretur » nnne faciens ortum

ut in Luciferum • ; licet probe sciam persanatum

hocum ne nunc quidem videri. Sensus tamen per

spicuus, quocum etiam conferri potest Vitruvii locus

supra laudatus : » Id autem ita esse maxime eog

noscitur ex Veneris stella, quod ea quum Solem

sequatur, post occasum ejus apparens in coelo cla

rissimeque lueens Vesperugo vocitatur, aliis autem

- temporibus eum antecurrens et oriens ante lucem

Lucifer appellatur.«

circulum] Grotius edidit eircum, hac nota addita:

» Quanquam pudeat haec talia annotare, tamen im

peritiorum causa addo circum hic nomen esse, non

àzzuzov •: attamen praetuli codicis Ettenheimmün

steriensis lectionem , quum circum milii remansisse

videatur ex prava lectione, cujus vestigia in mar

gine Grotiana exstant: »circum telluris centron.

pro eccentrom. De eccentricitate et epicyclis Martis.

vide Ptolemaeum (Almagest. 10, 7 sequ.).

in latitudinem] In editis erat: »in latitudine

quinque partes excurritu, eum nota marginali: »al,

quatuor ; nostra petiimus ex codicibus Darmstat

tensi, Ettenheimmünsteriensi, et Monacensi (C).

Plinins (2, 15 s. 16): »Martis stella quatuor me

dias, Jovis mediam et super eam duas, Saturni

duabus ut Sol. «

superpositis] Nempe in coelo, non in hoc libro,

Jove nimirnm et Saturno, sicut infra (§. 886) in.

feriores Saturno sunt Jupiter et Mars.

absidem] Arpióoec nemo ignorat planetarum

orbes appellari. Meminit Plinius lib. II, eap. XVI.

Appulejus de deo Socratis, ubi de planetis sermo:

»Varia quippe cmrriculi specie, sed una semper

et aequabili permicitate, tum progressus tum au

tem regressus mirabili vicissitudine assimulant, pro

Martiani Capellae lib. VIII. §. 884. 687

Nam ejus altitudo, id est ubi se ejus circulus a terra altius tollit, sub signi

Leonis regione consurgit; statio vero specialis ejus prima; nam utpote Soli

conjunctus de proximo etiam in quadratura ejus positus radios sentit, quippe in

nonagesima parte ex utroquc ejus latere remoratur. Absidem etiam habet reces

sumque sublimem in Capricorni confinio, hoc est sub cjus vicesima nona parte,

DE STELLA JOVIS.

Stella vero Jovis salutaris ad omnia utpote superior duodecim ammis

longitudinem propriae circumactionis excurrit, per latitudinem vero quinque

partium spatiatur. Altitudo ejus circuli in Virgine reperitur, absis vero in

Cancri decima quinta portione; qui adscensus descensusque eccentron esse

terram ipsum quoque circulum contestantur.

situ et flexu, et abstituto circulorum« ; legendum

puto » et absidibus circulorum.* Gnot. — Ipsius

Plinii verba apposui, quia ea liic et in sequentibus

nostro ante oculos fuisse verisimillimum est: »Plu

ribus de causis haec omnia accidunt. Prima cir

culorum, quos Graeci άκριθας in stellis vocant—

sunt autem hi sui cuique earum aliique quam mundo;

quoniam terra a verticibus duobus, quos appella

runt polos, centrum coeli est — ergo ab alio euique

eentro absides suae exsurgunt , ideoque diversos

habent orbes motusque dissimiles, quoniam interio

res absidas necesse est breviores esse. Igitur a

terrae centro absides altissimae sunt Saturno in

Seorpione, Jovi in Virgine, Marti in Leone, Jovi

in Geminis, Veneri in Sagittario, Mercurio in Capri

eorno, mediis omniam partibus.•

ins quadratura] Plinius (2, 12 s. 15): »Martis

stella ut propior etiam ex quadrato sentit radios ab

nonaginta partibus — eadem stationalis senis men

sibus commoratur in signis, alioqui himestris-*

recessumque sublimem] Plinius (2, 15 s. H6);

»Altera sublimitatum causa, quoniam a suo centro *

absidas altissimas habent in aliis signis* Saturnus

in Librae parte vicesima, Jupiter Cancri quintæ

decima, Mars Capricorni vicesima octava« cet., unde

qui volet numeros apud nostrum eorrigat.

salutaris] Cicero (somn. Scip. 4 sive ap. Maerob.

1, 17): »Deinde est hominum generi prosperus et

salutaris ille fulgor, qui dieitur Jovis.« Codex Ilei

ehenauensis post voeem salutaris addit rector, quod

tamen displieet, quia planetarum rector Sol est ,

aon Jovis stella. Sed de Jove àya$onovq; Ma

netho multis locis, in primis hoc (4, 496)z

Zeög ö' örröt' äv poeë8oev αδgo6xórov öupta

τιταίνη,

Eöpuëgçovc re ti9n6v xoei e$tvzéaç xoei

έπόλ{3ovg,

'Ev t' ägxaig zrAeuotij6t aeëtgnc r& 888oetæ

qogovovvroeç.

Adde interpretes Persii (sat. 8, 50).

eccentrom esse terram] Lege: » eccentrom esse

terrae.« Grot. — Recte, si superiora eomparamns

(§. 884): »eireulum telluris eecentrou; sed quum

ailiilominus variae emendandi viae pateant, eodiemm

688 Martiani Capellae lib. VIII. §. 886.

S86

887

- - --- --- --

DE STELLA SATURNI.

Phaenonis autem, hoc est Saturni praealtius omnibus sidus modico

minus annis triginta circulum suum per longitudinem circumcurrit, in latitudine

vero tribus tantum aut etiam duabus partibus pervagatur. Altitudo quidem

ejus circuli in Scorpionis signo grandescit, verum absis ipsius in Librae vi

cesima portione. Ortus tam ei quam duabus inferioribus sunt similes, quum

ultra partes duodecim eas matutini radius non praecesserit Solis; tunc quippe

matutinum ortum facere perhibentur; occasum autem quum Sole dimerso

remotae tot partibus poterunt apparere. Est et alius ortus, qui áxgövvzog

perhibetur, quum Sole intra horizontem demergente de orientis facie clarum

planetae nascentis sidus emergit. Occultationes vero eorum fiunt, quum radio

Solis consequente proprii luminis vibratum amittunt. Denique a partibus centum

viginti matutinas stationes efficiunt, moxque in contrario in centum octoginta

partibus exortus faciunt vespertinos; itemque in alio latere in centum viginti

partibus vicinantes stationes faciunt vespertinas, quas etiam secundas dicunt,

qui superiores primas esse dixerunt, consecutus autem radius intra duodecim

partes eas opprimit et occultat. Sed cursus diversitates altitudinisque causas

eonsistendi retrogradiendique atque incedendi omnibus supradictis importat radius

Solis affulgens, qui eas percutiens aut in sublime tollit aut in profundum

deprimit aut in latitudinem declinare aut retrogradare facit.

auctoritate destitutus nihil mutare ausus sum. De radiorum ejus contactu teguntur, et in triquetro

re vide Ptolemaeum (I 1, 1 sequ.).

quumn ultra] Sic scripsi pro eum ultra ex codice

Darmstattensi, neque aliter locum nostrum citat

Harduinus (ad Plin. hist. n. 2, 12), unde etiam

paulo inferius recepi eas pro inepta lectione Eois,

qnae apud Grotium exstabat.

natutinum ortum] Plinius: »Errantium autem

tres, quas supra Solem diximus sitas, occultantur

meantes cum eo. Exoriuntur vero matutino, disce

dentes partibus nunquam amplius undenis; postea

a partibus centum viginti stationes matutinas fa

ciunt, quae et primae vocantur; mox in adverso

a partibus centum octoginta exortus vespertinos;

iterumque in centum viginti ab alio latere appro

pinquantes stationes vespertinas, quas secundas vo

cant, donec assecutus in partibus duodenis oceul

tet illas, qui vespertini occasus perliibentur.«

dxgövvzog] Sic corrigendum erat e superiori

loco (§. 880); vulgo inepte zgóvuxoç, ubi jam,

accentus perperam positus vitium prodidit.

---■——----

*•

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

C A P EX L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

ID E

MI U S I C A

LIBER IX.

Jam facibus lassos spectans marcentibus ignes

Instaurare jubet tunc hymenaea Venus.

Quis modus, inquit, erit? quomam sollertia fine

Impedient thalamos ludere gymnasia?

Diriguit comis blandisque assueta Voluptas,

Et noster pallens contrahit ora puer;

Ipsa etiam fulcris redimicula nectere sueta

Flora decens trina anxia cum Charite est.

Nec melicum recinens modulatur tibia carmen ,

Redimicula] Commentator quidam vetus redi

micula refert ad sequentem vocem trina, et inter

pretatur trina redimicula tria fila varii coloris,

rubri, purpurei, hyacinthini. Sed fallitur, ut aliis

innumeris in locis; quum referendum sit trina ad

Charite pro tribus Charitibus; non ut idem com

mentator, qui Charitem unam deam facit. VuLcAN.

trina] Vide superius (§. 1). Vonckius (in spee.

crit. p. 85) vitandi hiatus causa sic verba disponi

jussit: »trina Flora decens « , sed longe Praestat

vulgata secundum structuram pariter et rhythmicam

rationem, quum hiatus in caesura usitatissimus sit.

melicum] Gl. B •mellitum et dulce. Lepidior

quam verior glossa. Melicum carmen dixit hyme

naeum, quod ille non simpliciter recitaretur, sed

caneretur ad tibiam, ut et supra ex Hesychio vi

87

690 Martiani Capellae lib. IX. $. 888.

Nec dulcis tentat psallere Melpomene;

Omnia quae tenero moris fervescere ludo

In cumulum doctae vocis honore tacent,

Nec Suada illecebris sponsalia pectora mulcet,

Nec Stimula incenso allicit aculeo;

*- Quin etiam interulos gaudens dissolvere nexus

dimus. Porro reticens liabebat MS. A pro recinens,

sed inepte. Meinow. (in mus. script. ant. p. 540).

— Non adeo inepta est lectio reticens , quam

Grotius quoque ex aliis in margine notavit, quum

id ipsum queratur Venus, quod tibia reticuerit nec

carmen moduletur; tamen mutandae vulgatae causa

nulla erat.

dulcis] In manuscripto libro est: »nec dulce :

tentat.« Quod non indignum puto Capella. Ca

tullus :

» Dulce rideat ad patrem • — —

estque quod alii dicant dulciter. IIoratius:

» Dulce ridentem Lalagem amabo

Dulce loquentem. «

Sed dulce quiescere dicit Appulejus. Banrii. (in ad

vers. p. 1541). — At metrum non patitur, et dulces

Camoenas dixit etiam Horatius (epist. 1, 19, 8).

tentat] Temptat semper uterque codex. Et in

aliis, quos habeo, antiquis MSS. ita hoc verbum

exaratum invenitur. Meibow. — Monacensis (C) quo

que codex temptat praebet, sed confer Marium Vic

torinum (p. 2466 Putsch.).

noris] Grotiana margo codicesque Reichenau

ensis, Darinstattensis, et Monacensis (C) prae

bent amoris , errore facili et hoc imprimis in loco

excusando, sed qui niliilominus nec metro com

veniat nec sententiae; constructio enim haec est:

» omnia, quae moris (scil. est) fervescere tenero

liido, tacent. « Locntionis exempla qnaere apud

Boetticherum (in lexico Taciteo p. 211).

in cumulum] Restitui anteriorum editionum lec

tionem, quam Grotius in marginem rejecerat scripse

ratque in cumulo , sensu nullo ; in cumulum est

insuper , praeterea, simulque ne quid desit, ut res

omnibus partibus absolvatur, ironica plerumque sig

nificatione, ut apud Ciceronem (de lege agr. 2, 25).

Sensus igitur hic est: »omnia praeterea sollemnia

nuptialia tacent prae reverentia artium, quae hu

cusque locutae erant.«

Suada] Juno, quae et pronuba. Vulc.— Immo

Veneris comes, ut apud ' Horatium (epist. 1, 6,

58). Eadem infra (§. 908) Graeco nomine Pitho :

appellatur, quam Plutarchus (in quaest. Ilom. 2,

p. 246) inter ipsos Romanorum deos nuptiales

numerat.

sponsalia] Grotius sponsalis, altera lectione in

marginem rejecta; sed huic codices etiam favent

Reichenauensis, Darmstattensis, Monacensis, et

Meibomianus uterque.

Stimula] Dea (Ovid. fast. 6, 805. Scholiast.

ad Juvenal. 2, 5), ut Augustini (de civ. dei 4, 11

et 16) verbis utar, »quae ad agendum ultra modum

stimulat. «

incenso] Codex uterque incensa , pro qno ta

men melius videtur incenso; nisi abstrusior liie la

teat expositio. Memom.— Darmstattensis etiam eodex

incensa, sed metro hoe magis etiam repugnat quam

incenso. Alii, teste Grotio in margine, intenso.

Optimum fortasse fuerit incensos, si libri addicerent.

gaudens] Hymen intelligo. Vulc. — Sed femi

Martiani Capellae lib. IX. §. 888. 691

Blandificaque libens stringere corda face

Nictantes oculos reprimit stupefacta pavore,

Nec perferre valet Gorgonos ora trucis.

Si erudita placent certe sponsalia divis, *.

Saltem docta ferat carmina Calliope;

Nam simul oblectans vocis modulamine mentes

Taedia dulcisonis auferet illa tonis;

Quippe scruposis, fateor, lassata salebris

Insuetis laedor moestificata modis.

nam requiri mox stupefacta ostendit, quare Pro

nubam vel Cinxiam intelligo, quae gaudent inte

rulos nexus , id est vincula interularum sive in

teriorum tunicarum solvere.

pavore] Itecepi lectionem sequentibus aptissi

mam ex margine Grotiana et codice Darmstattensi;

vulgo legebatur vapore, ad quod Meibomius (p. 540):

»Sic cod. B addita glossa: »fervore artium« , ni

mis acute! Codex A vapores, at litera s deleta;

in margine erat pavore.« Codex Monacensis (C)

sopore , quod multum habet quo se commendet;

attamen mictari homines etiam prae pavore dici,

insignis probat Plinii locus (11, 84) de oculis:

»Plerisque vero naturale, ut nictari non cessent,

quos pavidiores accepimus.«

Gorgomos] Gorgonis hoc est Palladis Gorgo

neum caput in pectore gestantis. VulcaN. — Non

Gorgonis sed Gorgonos libri omnes habent. Con

ferre superiorem licet locum (§. 872). Trucem au

tem appellat, ut Martialis (10, 19, 14) teiricam.

divis] Sic codex Darmstattensis ; vulgo divi ,

quod glossa apud Meibomium ad Mercurium refert;

sed praestat nostra lectio, qua se Venus ad totum

deorum senatum convertere videtur.

tonis] Id est cantibus, qui in diversis tonis

seu modis sunt facti, Meiuox

quippe scruposis] E codicibus Reichenauensi

et Meibomiano utroque correxi hunc versum, quem

ita Grotius ediderat;

» Quippe est scruposis fateor lassata puellis •,

addita tamen nota marginali, qua vocem est in

veteri codice non haberi testaretur, neque, habetur

in Monacensi (C) et Darmstattensi. Ad vocem scru

posis glossae codicis B apud Meibomium adscribunt

salebrosis et difficilibus , Papias autem explicat spi

mosa et aspera ; vide etiam viros doctos ad Vale

rium Flaccum (2, 818; p. 214 Burm.). Pro puellis

Oudendorpius : (ad Appulejum T. I, p. 484) mera

e conjectura rescripsit duellis, cui certe praestabit,

quod nos e codicibus reposuimus. Salebrae sunt

ipsae illae exiles et intrieatae quaestiones gramma

ticae et geometricae cum invenusto et horrido ver

borum strepitu conjunctae, ut apud Martialem (11,

90, 2);

»Carmina nulla probas, molli quae limite currunt,

Sed quae per salebras altaque saxa cadunt« ;

unde et »salebrosus Santra« apud eundem (11, 2,

7), et »salebrosa oratio a apud Quinctilianum (11, 2).

modis] Grotiana margo codicesque tam Mei

bomiani quam mei habent moris , recte tamen egit

Meibomius vulgatam tuens, quae sensui unice

convenit. Licet enim initio carminis de mora Venus

87 *

692 Martiani Capellae lib. IX. §. 888.

889

- - - - - - - - - -- --- --- —

Pronuba sic volupe est haec seria carpere Juno,

Nec cura astrigeri te stimulat thalami;

Ast ego succubui, lepidisque assueta choreis

Non -valeo tristes cernere Cecropidas.

Et cum dicto resupina paululum reclinisque pone consistentis sese permisit

amplexibus Voluptatis. Cujus verbis assertionique ruricolae omnes cunctique

fluctigenae, quam plures etiam astriluci assensere divi; praesertimque Lemnius

Mulciber fabrilium tantum operum sollers maritus promtiore attestatione col

laudat; tunc denique, quod decenter innixa , atque ipsa relabentem lassitudo

decuerat, Mars eminus conspicatus tenero cum admirationis obtutu languidiore

fractior voce laudavit, profundaque visus est traxisse suspiria, nec Bromius in

favoris gratiam dispar fuit; quin etiam ipsum Atlantiadem tam flammatae cu

questa fuerit, nunc tamen horrido potius verbo

rum strepitu insuetisque dicendi modis lassari se

laedique significat, quum dulcia tantum carmina

modosque lepidos et molles audire consuerit. Lae

dor autem legendum esse cum Grotio, non laetor

cnm anterioribus, vix verbo moneri oportebat.

sic volupe est] Loeum turbatum esse apparet;

vide ne legendum sit si volupe est, quanquam ne

sic quidem commode procedet construetio, nisi in

finitivum carpere Graeco more vel pro imperativo

usurpari vel quod malim per attractionem positum

esse statuas, ut apud Platonem (in Theage p. 129):

ει δά ρoςλε69e tóv Tipuégzov ööe$pöv égé6

$æt.

»Tu pronuba Juno carpe haec seria, si volupe est

Sensum autem hunc esse non dubium est:

nec cnra thalami te stimulat; at ego defatigata sum

lepidisque assueta choreis seriarum illarum discipli

marum adspectum perferre amplius non possum.«

Carpere enim idem est quod frui, ut dulcia (Pers.

8, 181), gaudia (Ovid. arte am. 3, 661), oscula

(heroid. 11, 117) cet.

astrigeri] Reichenauensis quidem codex cum

editis astriferi habet, Darmstattensis vero astrigeri,

qnod ideo praetuli, quia noster hac voce, non illa,

saepe usus est: astrigera sedes (§. 808), astrigeri

dii (§. 91), astrigerum coelum (§. 195 f. 802) cet.

consistentis] Vulgo consistens, sed praetuli auc

toritatem eodicis Darmstattensis et Leidensinm qna

tuor antiquissimorum (Oudend. ad Appul. I, p. 86.

112. 476).

fabrilium] Id est sordidarum, illiberalium, quas

Graeci ßoevoev6tx&c appellant ingenuisque et libe

ralibus, quae hic proponuntur, opponunt. Confer

Wowerum (de polymath. 5, p. 25).

lassitudo decuerat] Pariter supra (§. 704) di.

xerat : » Lassa Venus pulclirior.«

tenero] Hoc e codice Monacensi (C) recepi pro

tenerae in editis, ut ad obtutum spectaret; nam

adjectivum languidior ad vocem pertinet.

4tlantiadem] Corruptum in editis Athlantidem

correxi e codicibus Monacensi (C), Darmstattensi

et Reichenauensi. Cfr. superiores locos (§.58. 720).

Martiani Capellae lib. IX. §. 889. 695

piditatis cura concussit, ut omittere vellet quae circa sponsalem coetum or

natiora disposuit. Tanti quippe visum nunquam Veneri displicere. Verum

superùm pater, licet insinuatione germanae ut properaret admonitus, tamèn

ne quid nuptialibus derogaret ornatibus, aut tantae eruditionis examen deliciosa

festinatione convelleret, qui probandarum numerus superesset, nihil afferens

festinationis exquirit. Cui Delius Medicinam suggerit Architectonicamque in

praeparatis assistere; sed quoniam his mortalium rerum cura terrenorumque

sollertia est, nec cum aethere quidquam habent superisque confine, mon

incongrue, quasi fastidio respuantur, in senatu coelico reticebunt, ab ipsa

deinceps virgine explorandae discussius; una vero, quae potissima coeli

siderumque dilectio est, examinis hujus tam favore quam voluptate disquiritur,

tuisque conspectibus non poterit sine scelere viduari. Sed illud prae cunctis

intimatum velim, quod dotis offerendae cumulandaeque reciproco alias advexit

virginis mater puellas, quas opulentis collocatas ' muneribus examine isto ex

plorare constituit. Hae igitur nec dispares numero nec disgregae venustate,

cruditionis etiam dignitate paucis adstantium conferendae, in penetralibus

quoque virginis secretisque sanctioribus alumnatae, quove odio quibusque

\

coetum] Codex Monacensis (C) curam ; sed trimonii , qua ratione Martianus Capella non male

coetum sponsalem intelligo turbam disciplinarum

dotalium, quas sponsae destinaverat.

Architectonicamque] Glossa B: •principatum

aedificiorum.« Ecce Graecam glossatoris eruditio

nem! Meibox.

quasi fastidio] Reduxi lectionem a Grotio in

marginem rejectam, adstipulante codice Monaeensi

(C); vulgo ac si, sed Meibomii quoque uterque

eodex ac omittit.

dilectio] Vulgo dilectior, sed recepi quod jam

Grotius ex codice suo recipiendum suaserat, ne

adjectivo potissima substantivum suum deesset.

reciproco] Magnus ille Cujacius in paratitlis ad

tig, de jure dotium: »Dos est pensatio onerum ma

dotis offerendae cumulandaeque reciproeum dixit,

et alio loco : utrum repensatrix data. « Locus alter

quem innuit incomparabilis jurisconsultus aliquanto

infra est. Grot.

collocatas] Alii teste Grotio in margine collo

catura , sed mutandi eausa nulla est.

nec dispares] Sie codex Monacensis (C), neque

refragatur Darmstattensis, qui exhibet nom ; sed

vulgo prorsus inepte modo.

disgregae] Dissimiles. Vulcan.

sanctioribus] E codice Reielienanensi lioe reeepi,

quum vulgo sanctionibus legeretur minus commodc.

De vocabulo quod sequitur alumnatae vide Ou

dendorpium (ad Appul. 6, p. 428 et 9, p. 662).

890

891

... •

694 Martiani Capellae lib. IX. §. 892.

deliciis ac prorsus emervi mollitudine sideralis curiae transeantur, Jovialis

895 vigoris majestate percensae? Hic Tritonida: atquin , ait, virgines quas Phronesis

educavit superùm incessabiliter pectorum arcana tenuerunt, nec quisquam fuit

vestrùm , qui non illis voluntatis abditae interpretamenta commiserit; denique

ex his quam plures antistitium professae divùm, ac mi per illas nefas in terris

sanctis libare muminibus, certe litare penitus abnegatum. Verum transactae

virgines eruditionis castae praestitere miracula, hae familiaritatis vestrae

praeferunt documenta; nam inter divina humanaque dissidia solae semper

894 interjunxcre colloquia ; has igitur ingressas agnoscetis probabitisque divi. Quae

dum Delius Pallasque dissererent, earum disquisita vocabula; tunc Phoebus:

Genethliace, inquit, prior adstabit, quae rationis aethereae conscia pensa La

chesis adoperte atque instantium seculorum gerenda denunciat; deinde Sym

Tritonida] Sic alibi saepe pro Tritonis, et

vero MS. Tritonia plerumque Tritonida, ea niini

rum forma, qua lampas lampada , hebdomas heb

domada , Itomis Itomida apud Festum, Ptolemais

Ptolemaida , Persis Persida , Chalcis Chalcida ipsi

Capellae, absis absida Isidoro et Augustino ad

Ray. ubi vulgo absidiae legitur : herois heroida

Fulgentio dicitur. Gnor. — Vide superius (ad §. 51).

antistitium ] Vulgo antistitiam , quod ex ipso

nostro correxi (§. 134).

ac mi per illas] Adde ex MS, mefas 3 alludit

autem hic in differentia vocum litare et libare. Est

enim libare generaliter sacrificare, vel specialiter

veniam sacrificiis petere, litare vota iumpetrare, quo

pertinet similis ille Plauti lusus:

»si hercle isthuc unquam factum est , tum me

Jupiter

Faciat ut semper sacrificem*neque unquam litem.

Gior.— Inserui vocem nefas , quam codices etiam

Monacensis (C), Darmstattensis, et Reichenauensis

habent. Sensus est, per illas tantum fas esse libare,

certe litari nisi per eas onmnitio non posse. Litare

est quod Graece xoezzuegoetv, vide Taylorum (ad

Lysiam p. 62 Reisk.).

colloquia] Huc pertinet, quod Plato ait (in po

litico p. 290 Stepli.): ei6i öë oi rtegi μαντιzrjv

éxovtég tuvoç ëvruçtojurc óuæxövov μόguov,

égur, vevtai yàg tov voui£ovroet fragâ $edjv

dv8ga$:tovc : et alio loco (in convivio p. 188): xaì

$6tiv αύ η uavtixi) pwiag $edív xaì dv8gé

aeraov öz,AuovQyöç x. t. 2.

Genethliace prior] In editis erat pronior, sed

ad marginem positum prior astabat , unde recepi

quod codicibus Ileichenauensi, Darmstattensi, et

Monacensi (C) firmabatur. De Genetlliace vide su

periorem notam (ad §. 228) et palaeograpliiam

meam eriticam (T. IV, §. 505).

adoperte] Fortasse adoperta. Ceterum confer

Ciceronem (de divin. 1, 1): »diuturna observatione

siderum scientiam putantnr effecisse, ut praedici

posset, quid cuique eventurum, et quo quisque fato

natus esset ; et Vitruviuin (9, 4): »quod propria est

eorum genethliologiae ratio, nti possint antefacta et

futura ex ratiocinationibus astrorum explicare. •

Martiani Capellae lib. IX. §. 894. 695

bolice, quae varietatibus ominatis ventura componens auspiciorum proventus

pensat viribus futurorum. Oeonistice tertia est, per quam tripus illa ventura

denunciat, atque omnis eminuit nostra cortina; denique in argumentum prae

scientiae mihi corvus alludit, cygnus etiam sociatur, ut diei noctisque proventus

nos avibus praesentire comcolor temporum pluma testetur ; ipsaque tripus trini

cursus praesagia pollicetur, hoc est exstantis, instantis, et rapti. Demum

trigarium supplicantis semper germanitatis adveniat, quod nostra vulgo suffragia

pollicendo inccrtos mortalium sensus primum in spem opis superae proritavit,

Symbolice] Haec est quae éx 6vpug62«»v futura

auguratur, quam jam Xenophon inter quatuor anti

quissima poevttxijg genera refert (mem. Socr. 1,

1, 5): ô ô'oöööv xavvötégov ειςέφερε τόν

άλλων, δ6ov μαντικήν voui£ovtsg oioevoic re

zgóvtccv xoei priuaις και -6vu8öÄovc xcci $v

6tauc : adde Aeschylum (in Prometh. v. 488 sequ.);

Häzgtvoe aegótoc §§ övetgoetoev é •g;

"P°t«g-yévé69æ, 23q6övoec te óvgxQirovc

'Eyvögu6* awroic, évo6iovg re 6vpu8öÄovc,

I'æparpoevözóv te frtj6iv oioovöv z. t. 2.

quanquam eadem etiam communi öovt8aov sive

olævév nomine comprehensa esse testatur Aristo

planes (in avibus 719):

q%μη y'£u£v ögvvg £6ti, traguóv t'ögvv8«

zoe?είτε ,

££u8o%ov ögvuv, qpoenív ögvvv x. t. 2.

Erant autem quae Latini ostenta, portenta , mon

stra, prodigia dicebant (Cicero de divin. 1 , 42),

quae qui curabant, tegoeto6xótov appellabantur.

Oeonistice] Haec est quae ex alitum volatu

praesagia eapit, quam velut oiovoi6rtxijv dietam

Plato vult (in Phaedr. p. 244 Steph.). Plura dabit

Spanhemius (ad Callim. lavaer. Pall. 121 sequ.) et

Eselienbachius (de auguriis veterum in diss. acad.

p. 880 sequ.). • •

eortina] Eodem nunc quo tripas signifieatu

usurpatur, licet proprie pars tantum ipsius sit, quae

Graecis %eiov nuncupabatur; vide Müllerum (de

tripode Delphico p. 16 sequ.). Sed ita saepe veteres

per synecdoelien, ut Virgilius (Aen. 5, 92):

»Liminaque laurusque dei totusque moveri

Mons circum et mugire adytis cortina reclusis. •

Inepte Varro (L. L. 6, 5; p. 91) a corde dictam

vult, quod inde sortes primae existimatae!

corvus] Quem Apollini sacrum supra jam vi

dimus (§. 458); adde Aclianum (liist. anim. 1, 48),

Plutarchum (de Isid. et Osir. p. 579), et Porphy

rium (de abstin. 5, 8; p. 226).

cygnus] Cygnos augurales alites itidem supra

cognovimus (§. 26). Plura dabit J. II. Vossius

(mythol. Briefe T. II, p. 108 sequ.).

concolor temporum] Cygnus diei, corvus noetis.

Vulc. — Simili lusu Appulejns (in florid. p. 110

Oudend.): » utrumque colorem Apollo suis alitibus

eondonavit, candidum olori, nigrum corvo, et

Eustathius (ad Iliad. 8. 101 ; p. 449): ö xézvog

iego%tav 'Arrö226ovv öc 7j?iq öuö: tjv λεvxö

tntoe, xoei ö »ύρας διά τι}v vvxregivr,v με

2«viav: quo utitur Cuperus (Harpocr. p. 71).

trini cnrsus] Vide superius (ad §. 755).

trigarium ] Quum septem numero disciplinas

sacerdotales Martianus in medium producat (§. 892)

totidemque Ciccro (de divin. 1, 82) enumeret di

696 Martiani Capellae lib. IX. §. 898.

896

897

- - - - - -- - -■- --— —

praesidiique indigam in cultum fecit procedere mationem. Hanc igitur sive

trigeminam feminam sive tres in unius nominis vocabulum conspirantes quis

in coelum venientes imexaminatas attentet explodere, quum per eas in terras

nos certum sit demeare? Post has vero adstabit decens illa sidereis fulguramsque

luminibus, quae epistolaris tua et dicta est et probata. Huic semper pater

tuas assereris credidisse manubias ac trisulcae lucis commisisse fulgorem , quae

vias, vestigia, adventum, exitusque ignivagae denunciationis agnoscit. Huic

igitur feminae colloquium denegamus, per quam edictorum tuorum admonitus

mortalibus innotescunt? Cur igitur pater optime remoraris et intromittere eas

alacer et probare? Postquam haec Latoius dixit, Jupiter Harmonien venire,

quam suggestum est Mercurialium solam superesse, praecepit, tuncque alias

in ordinem continuari. Hic Luna jam gemina emensi diei portione commonita:

ingressuram , inquit, mox feminam possum explorare vobiscum ; ceterum

propinquante vcspera confiniisque noctis consequentibus tempora impartire

non possum; quippe Plaustrum mihi Taurusque ac mundanae discursionis

itiner subeundum , nec ceterarum me auscultare commentis stelligeri raptus

vinationis genera: »in extis, in avibus, in fulguribus, idque ctiam Martiani verbis consentaneum erit, qui

in ostentis, in stellis, in somniantium visis, in furen

tium vocibus« , facilis conjectura esset, quum Gene

thliace ad stellas, Symbolice ad ostenta, Oeonistice

ad aves spectet, fulgurum autem interpretatio mox

sequatur, reliqua tria hoc trigario comprehendi ; sed

quum ipso Cicerone auctore (1, 6) ea divinatio,

quae per somnia et vaticinia fiat, non artis sit sed

naturae, unius haruspicinae genera tria intelligenda

erunt, quae jam Aeschylus (l. I. 495 sequ.) distinxit;

Στλόyzvov te 2£uótnroe xaì zgou&v tlvoe

"Ezovt' äv είη θαίμo6t aegög rjöovrjv,

Xo%ijg 2o3oö te totxiAer,v sùuogpiav

Hvi66m t& xò2oe 6vyxcczvzrt& zoeâ poexg&v

06q>&v tvga$6ας δv6t&xuægrov eig tézvnv

'326ο6æ $unto: c* zc:i p2oyoeroe 6%ματα

'E$æpètó6α τρός9ev övt* §.t&gyepa:

tres in unius nominis, mempe ego6xoxriag voca

bulnm conspirare ait.

in cultum] Sic codices Reichenauensis, Darm

stattensis, et Monacensis (C); Grotius ineultam,

qua in lectione desideratur signifieatio ejus, quo

natio processerit. Ceterum jam Vulcanius nostram

lectionem habuit, quam explicat: »videlicet deorum.«

manubias] Seneca (quaest. nat. 2, 41): »Ful

mina dieunt a Jove mitti et tres illi manubias dant..

Vide Müllerum (Etrusc. II, p. 163).

continuari] Salmasius (ad Solin. p. 240) libros

continari exhibere ait; sed vide Oudendorpium

(ad Cic. de invent. p. 660 Graev.).

itiner] Laberius: »rimatur itiner transitus.«

Gnot. — Vide Scioppium (in gramm. pliilos. p. 6:;

Herz.) et Ruddimannum (inst. gr. Lat. T. I, p. 65).

Martiani Capellae lib. IX. §. 897. 697

meta permittit.. Et fateor, vellem, si quam examinationem virginum prorogaret

auctoritas , ipsa quoque tam praecluis eruditionis asserta cognoscere; prae

sertimque quum perendinatio rationabiliter exspectatur, ne lassata cognoscentis

curae fatigatione fastidia omnem doctae intimationis excursum gravatae laboribus

intentionis excludant, et illa expetendae cognitionis approbandaeque subtilitatis

in odium noscendorum obtusa multiplici prolixitate vertatur. Aequius igitur

duco ampliandam discussionem tantum in ardentem sitim aurium vividarum.

Quae quum Luna dissereret, omnes certatim assensore divi; dehincque utrum

repensatrix data diesque conferendae dotis prorogari jure publico possit in

quiritur. Quo dicto arcanus ille prisci juris assertor magna nepotum obse

cratione consulitur, responditque regulariter eliam matrimonio copulato dotem

dicere feminam viro nullis legibus prohiberi. . At tunc Jupiter periti patris

oruditione commotus: habeo, iuquit, mea pignora, gratulandum , quod fas

asserit quidquid vos vclle cognovi. Neque enim fastuosa rigidus elatione

defugiam aut vcstrum crebrius accelerare consilium , aut doctarum virginum

examinare sollertiam desidis ignaviae dissimulatione piguerit, praesertim quum

*

ceterarum] Alii teste Grotio in margine exte- in margine notavit, invidarum pro vividarum, nisi

rarum , male. invitarum in ea lectione latere existimas.

si quam examinationem] Grotiana margo exa- assertor] Saturnus. Vulcax. '

minatione virginem, inepte; sed nec vulgata arridet,

nisi scribatur si qua.

perendinatio] MS. comperendinatio. Comperen

dinare, ut nulli non notum, par est ei quod infra

dixit ampliare. Gnor. — Neutiquam lubet unius

libri scripti gratia locum corrigere, qui minime est

ol)scurus, praesertim quum non Martianus solus

illa vocc. utatur.

subtilitatis] Nisi subtilitas scriptum fuerit, sen

tentia subjecto carelit. - -

in ardentem] Hoc est: »ut voluptuosae aucS

* . .

semper cupiditate audiendi teneantur. « VulcaN. —

IRecte, neque necessc est, quod alios legere Grotius

responditque] Itesponsum hoc veris Justiniani

responsis confirmatur, cod. de donationibus ante

uuptias l. penultima et ultima liis verbis : » si con

silium constante matrimonio augendae dotis inierit

uxor a, et: » quare enim dotem quidem etiam con

staute matrimonio mulieri marito, dare conceditur«.

etc. Notanda autem hoc loco- phrasis dotem dici,

quae et jurisconsultis usitata. Gaot.— Inepta lectio.

aliorum est dotem ducere , quam recte Grotius in

margine reliquit. -

commotus] Alii teste Grotio in margine com

monitus, non profecto male.

accelerare] Recepi lectionem a Grotio in margine

898

*.

88

698 Martiani Capellae lib. IX. §. 899.

899 terris indecenter expulsas solis oporteat adhaerere sideribus.

901

- - - - - ---—

Nunc igitur

praecellentissimam feminarum Harmoniam, quae Mercurialium sola superest,

audiamus. Haec quippe est quae superùm curas prae cunctis poterit per

mulcere, aethera cantibus numerisque laetificans, et nostra tantummodo cupit

celebrare palatia, exosa terrigenae stoliditatis ignaviam , quam melicorum

indocilis auget sine fine mortalitas; denique jam pridem homines dirutaque

gymnasia abscedens orbe terrisque damnavit, ac vix Cyllenidae indagantis

excursibus nunc comprehensa post longae occultationis oblivia de fuga revocatur

reduciturque latibulis. Hanc igitur repertam post secula numerosa et tandem

in usum melicum carmenquo revocatam tam volupe est quam condecet audire;

ceterao vero eruditionis doctissimae sacraeque germanae, quum renovata lux

fuerit, intromissae intentioris curae examine probabuntur. His orsis Jovialibus

Phoebus admonitus virginem sibi prorsus accommodam admissurus egreditur.

Verum Paphia remeantis filiae gratulatione concussa annuit puero praecineret

nuptiale carmen. Itaque Hymenaeus alacri tandem vigore luminatus, ncc

ipsa jam renuente Tritonide , sic coepit:

Aurea flammigerum- quum Luna subegerit orbem ,

Rosis jugabo lilia;

Virgo deusque sacro sociabunt foedera lecto,

Fulcris parate cinnama.

notatam, quum vulgata accelebrare idoneo sensu

careret.

haec quippe] Verba sequentia est quae absunt

a codice Reichenauensi et anterioribus editionibus.

melicorum] Id est lyricorum , ut apud Cicero

nem (de orat. gen. orator. 1) et Photium (biblioth.

cod. 239), nam hi tantum musicae ope indigent,

quum reliqui quamvis poëtae assa voce canant.

condecet] Recepi lectionem a Grotio in mar

gine relictam, quum vulgata conducit deorum ma

jestate minus digna esse videretur.

filiae] Harmoniae; vide superius (§. 757).

praecineret] Sic codex Leidensis, teste Ou.

dendorpio (ad Appulej. met. 9, p. 642), interque

meos Monacensis (C) et Darmstattensis, etsi prae

fixo ut ; vulgo praecinere.

fulcris] Glossa Isidori: »Fulera, cubilia, lecti

ornamenta, quae et reclinatoria dieuntur.« Si- ];,;,

•tardabo fulcra lecti. « Gnor. — Vide superius

(§. 726).

einnama] Ovidius (inet. 18, 390).

•Quassaque cum fulva substravit cinnama nyrrha. •

Marliani Capcllae lib. IX. §. 902. 699

Hesperus intactam servet licet usque puellam,

Nuptam videbis Phosphore;

Nec matris lacrymae pressi nec viribus ungues

Nexus valebunt rumpere.

Noe thalamos metuas, eris hoc quod Juno Tomanti est,

Quae nunc sorore dulcior;

Si placuit docti sollertia sacra mariti,

Magis placebunt oscula.

Aurora exoriens roseis spectabit ocellis

Floris resecti praemia;

Ipse ego pallentem speculabor luce puellam

Sese occulentem visibus.

Conscia jam Veneris nova serta parate Napaeae,

Crocumque lecto spargite,

Inque thorum violas certatim fundite conchis,

Pulvinar almum comite.

Crinalem spicum pharetris deprome Cupido,

Hesperus] Similiter Catullus in carmine nuptiali

(62, 58) ex felicissima Schraderi emendatione:

~Nocte latent fures , quos idem saepe revertens,

Hespere, mutato comprendis nomine Eous.«

viribus ungues] Heinsius (ad Ovid. met. 8,

195; p. 530 Burm.) pro viribus legi jussit crini

bus ; multo melius Itoeverus (in Burm. antliol. lat.

I, p. 747 f.) virginis ; possit tamen etiam vulgata

explicari »ungues omni vi impressi.*

pallentem] Sie eodiees Grotianus, Darmstatten

sis, et Monacensis (C); vulgo psallentem , quo

nihil ineptius. -

eonseia] Codex Darmstattensis consciae, quod

omnino praeferrem, nisi metrum repugnaret. De

Napacis nympliis superius dixi (ad §. 428).

conchis] Conchae Veneri sacrae erant, unde

Plautus (rud. 5, 5, 45);

» Te ex concha matam esse autumant , cave tu

harum conchas spernas.«

crinalem spicum] Forsan crinalemque spicum?

VulcaN.— Lege crinale spiclum. Vocalem brevem

producit ob sequentes consonas; sic Prudentius ante

eandem vocem:

» Vibrato capite spicula dentium. «

Est autem crinale spiculum hasta coelibaris, de qua

vide Festum Pompejum. Nisi tamen spicum hie

recte legatur, quod me monuit magnus Scaliger.

Spicum enim antiquis spica ; sic Cicero:

~Spicum illustre tenens splendenti corpore virgo.

IHinc ad similitudinem telum spicumn dictum, et

88 *

700 Martiani Capellae lib. IX. §. 905.

- -- -------■ — — ———

Libens capillum solvere ;

Flammea, virgineum quae obnubere sueta pudorem ,

Regina deme pronuba. *

Te blandum teneri quae conscia sola doloris

Venus decens solabitur ;

Quae nunc dura novo mescis committere amori,

Parabit illa pectora.

Tu modo quae mando oculos dejecta decoros

Plecomde mentis intimo:

IDoctiloquum caris juvenem complexa lacertis

Fecunda rcdde pignora.

proinde $ztozogu6tuxöv spiculum. Gnor. — Quod

etiam masculiuo genere usurpatum docet Festus

Pompejus: »Spicum « inquit » masculine antiqui di

cebant.« Spicum vero per translationem a spicaruim

acie dictum pro ferro in cuspidem desinente, quales

sunt radii sive dentes pectinis alicujus. Hinc di

minutivum spiculum , missile nempe telum, acutum

habens mucronem, quod et pro sagitta, interdum

pro ipsa cnspide sagittae sumitur. Sterii. (ad Saxon.

p. 60). — Lectio librorum consensu satis tuta est;

nec significatio dubia esse potest, qnnm constet,

ut Arnobii (adv. gentes 2, p. 91) verbis utar, nu

bentium crinem coelibari hasta mulceri solitum essc,

de qua jam Grotius Festum grammatictim laudavit.

Eundem morem tangit Ovidius (fast. 2, 860) :

»Nec tibi quae cupidae matura videbere matri,

Comat virgineas hasta recrtrva comas « ,

et Plutarchus (in vita Ilomnli 14 et quaest. Rom.

87), qui öogatiov αίχμι}v appellat, unde facile

apparet, qnomodo Martiantis sagittae spiculum in

ejus loeum substituere potuerit.

flammea] De his superius diximns (ad §. f 14).

bkandum] Pro blande, et referendum ad sola

bitur.VUlcAx.— Sic noster superius (§. 804): »blan

dum stertens •, et Petronius (127): »delectata illa

risit tam blandum « cet.

parabit] Sic anteriores editiones habent ipseque

Grotius in notis restituendum vidit; ediderat enim

paravit. *

quae mando] Scilicet ego Hymenaeus. Vulcax.

— Recte; inepta est lectio aliorum mundo, quam

merito Grotius in margine reliquit; nostram et

codices confirmant Monacensis (C) et Darmstattensis.

dejecta] Sic legendum vidit Drakenborchius

(ad Silium 8, 75; p. 597) legique in codicibus

Cauchiano et Leidensi testatus est Burmannus (ad

anthol. Lat. I, p. 181); vulgo delecta ; sed totum

liemistichion est Virgilii (Aen. 11, 479).

caris] MSS. fidi pro claris liabent clielis , cnm

interpretatione curvis. Numquid igitur dixit clielis

lacertis pro ita implicitis, ut forficum sunt brachia,

seu quae dixit Ovidius (met. 10, 127) concava

brachia cancri? Placuit certe huic aetati clelae

pro bracliiis. Saxo Grammaticus :

p.4dde oculum propius, nostras et prospice chelas.«

Martiani Capellae lib. IX. §. 904. 701

His Hymenaeo diutius velut Fescennina quadam licentia personante 904

geminanteque crebrius : placuisse ratus, maxima circumstantium multitudo

Tritonidem Diomenque comitata digreditur, et ad mos reductae tandem virginis

studio properanter concurritur. Verum tam puellarum , qüae deas dominae

consecutae pone forte constiterant, quam heroum populus, qui jussus ad

venerat, properabat; illae ut psallendi materiem discerent, hi ut sacri vultus

memoriam recenserent. Nec mora, et ecce quaedam suavitas intentata auli- 90$

caeque dulcedinis cantus insonuit, ac melodiae ultra cuncta rerum oblectamina

recinentes auditum mirantium complevere divùm. Non enim simplex quidam

et unius materiae tinnitibus modulatus, sed omnium organicarum vocum

consociata permixtio quandam plenitudinem cuncticinae voluptatis admisit.

Quo canore diutius circumstantium pcctora deorumque mulcente, illae egres

sorum paulo ante turbae adventum virginis praeeuntes ac tanti comitatus prae

ambulare visumtur. Sed non cassac dulcedinis nec sine aliquo sonori modula

minis argumento aut opere revertuntur; nam Eratine Cypridis filia, et Himeros

Cupidinis assecutor, itemque Terpsis e famulitio Dionae concinentes gratissime

-~—

Abbo de bellis Parisiaeae ürbis lib. I: • nudis quo

niam chelis inimicas.« Itaque possis et suspicari:

— »clielis juvenem complexa lacerti« ;

aut plane coelis , zoizovç, ut hoc sibi sumpserit,

quia et Syriam coelem nonnunquam Latini appel

labant. Sed vix Iiaec tanti, ut iis immoremur. Gno

xov. (observ. 5, 21 ; p. 626). — Codices etiam

Monacensis (C) et Darmstattensis habent chelis,

sed praefero vulgatam, mutata tamen obsoleta scri

bendi ratione, qua charis olim editum erat.

Fescennina] Horatius (epist. 2. 1, 148):

»Fescennina per hunc inventa licentia merem.*

Vide omniao Barthiuma (ad Claudian. epithalam.

Hon. et Mar. p. 768).

deas dominae] Forte decis dominas. VuLcAx.—

Omuino, sed codicum assensum desidero.

intentata] Id est nunquam antea cognita; inepté

alii, teste in margine Grotio, interjeetata.

aulicaeque] Arrò tòv czó2öv, non ab aulae,

ut alias. Sic infra » aulica suavitate.« Grot. — Co

dices Monacensis (C) et Darmstattensis aulidae,

sed praetuli vulgatam.

argumento] Alii teste Grotio in margine aug

mento, non male.

revertuntar] MS. reverterunt, &gzaëxâç. Gnor.

Eratine] 'Egoeretvr}, etsi nusquam lane pro

persona legere me memini. Leidensis eodex uterque

Erotime , quod tamen nobis non magis placet quam

Hemsterhusio (ad Lucian. T. II, p. 518 IBip.).

Himeros] Meminit hujus dei Luciamns. Gnor.

— Luciano (deor. dial. 20, 14) Veneris filius est,

Cupidinis frater; Cornuto autem.(25, p. 20 Gai.)

idem cum Cupidine vel potius unus ex multis Cu

702 Martiani Capellae lib. IX. §. 906.

- - - - -- --■— ■

906 intravcre primum; sed puor monauliter sonabat. Post hos psallentes Pitho,

Voluptas , ct Gratiae, admixtis ]yrae vocibus, atque ipsae harmonicis dissul

tantes motibus advencre; dextra laevaque interea praecedebat numerus heroum

crinitorumque sapientum, qui omnes modulatione quidem leni parvaque voce

qualibet dulcedine murmurantes; sed alii laudcs deorum hymnosque quam

plurimi, alii musicos tonos quos modo compererant retexebant; verum per

medium quidam agrestes canorique semidci, quorum hircipedem pandura,

Sylvanum arundinis enodis fistula sibilatrix, rurestris Faunum tibia decuerunt.

pidinibus, quos ibidem Veneris assecutores (öma

öoöç) facit. De ipso vocabulo vide 'Platonis inter

pretes (ad Phaedrnm p. 251 et 288 Stepli.).

itemque Terpsis] Editi liabeut item, sed nostram

lectionem praeluerunt Iteiclienauensis et Darmstat

tensis codex. Hic quidem et Terpsicae habet, sed

nihili ista vox est, quapropter Grotianam retinui

lectionem, praesertim quum per prosopopoeiam Tég

vpuc, Oblectatio vel J^oluptas , omnino in comitatu

Dionae esse possit. Sed Dione mendum est in

élitis, quod e confusione E simplicis eum dipli

thongo. AE vel Graeco AI ortum traxit (§. 2 not.).

monanliter] Lege cum MS. »monauliter.« Quid

puovav2&iv , ex Hellade lingua liquet. Gnor. —

Olim legebatur monaliter, quod Vulcanius inter

pretabatur » singulariter, per se« ; forsan ad mona

dem respiciens. Sed Ileichenauensis etiam codex

rectius monauliter praebet. I'uer est IIimeros.

Pitho] IIet$â, hoc est Suada , de qua supra

(§. 888). Veneris in consortio eam et apnd Pau

saniam invenimus (1, 22, 5); adde eundem alio loco

(1, 45, 6): Mezö öë toü 21uovö6ov tö iegóv

86tuv 'AqpQoöitmc voeâc — IIet9a$ öë xαι έτέρα

$eòç, íjv IIccQrjyoQov övou&%ov6tv, £gya IIga

§ιτέλovç, Xxóræ óè 'Egoec xoei 'Tuegog xoei

II69oç. Alios eam in Gratiarum numero habuisse

ex eodem (9, 58, H) patet.

crinitorumque] Id est Pythagoreorum et Plato

nicorum, qui promissis crinibus augustiorem speciem

captabant, quum Stoici potius ad cutem tonsi in

cederent. Sic Apollonius Tyanensis, de quo Pliilq.

stratus (1 , 6): &vjxé re tijv xou;v xaì àv

iegqj é£m. Quanquam etiam Stoicum demissis ca

pillis cognoscimus apud Plinium (epist. 1, 10, 6),

et nequam hominem, qui philosophiae nonnen men

tiretur, crinitum apud Gellium (9, 2).

pandura] Instrumentum musicum rusticum, quod

ab inventore ita vocatum esse Isidorus ait, ex illo

Virgilii loco »Pan primus calamos instituit«, et

hodie Hispani instrumentum musicum, quo agrestes

utuntur, vocant pandero. VulcaN. — Nicomachus

(in mannal. harm. 1, p. 8 Meib.) : » monocliorda,

quae phanduras (φανοοοοοος) vocant multi.« Pol

lux tamen (4, 60) »tricliordum esse« ait ,quod

Assyrii panduram vocent, quodque eorum etiam

inventum sit.« Infra (§. 924) Aegyptiis adscribitur.

Atlienaeus (4, 82; p. 185 f.) Troglodytis tribuit;

IIv9ayögag óó ó yeygapóc regi tìjg £gv3gác

$a2d66nc toöc Tooey2o6$toec pr6i xara6xsv.

&£etv tijv tovöovgav ëz tîjç èv tj 3«λάος,

pvouévnc óåøvnc. Panduristarum idem meminit

superius (4, 803 p. 182). Adde Casaubonum

ad Aelium Lampridium (in Heliogabalo p. 546

sequ.), qui et ipse veteris interpretis Horatii locum

Martiani Capellae lib. IX. §. 906. 705

Verum sequens heroum praeclui enituit admiratione conventus; nam Orpheus,

Amphion, Arionque doctissimi aurata omnes testudine consonantes flexanimum

pariter edidere concentum.

Nam Thrax quo duri rumpere regna erebi 907

Quoque suam meruit immemor Eurydicen,

Quo cantu stupidae tigridis ira ruit, ' .

Quo fertur rabidas perdomuisse feras,

Quo vidit rigidas glandibus ire comas

Ismaros et silvas currere monte suas,

Carmine quo Strymon continuit latices

Et Tanais versis saepe reflatus aquis,

Quo impune accubuit rictibus agna lupi,

Et lepus immiti contulit ora cani,

Hoc nunc permulsit insonuitque melo,

Accumulansque magis carmina sacra Jovi.

Amphion rigido in corporo mentis iter

affert, ubi Pani et fistulae et fravÖngtov (sie) in

ventio tribuitur. -

nam Thrax] Orpheus, de quo plura Virgilius

(georg. 4, 467 sequ.), Ovidius (met. 10 init.)»

Seneca (Hercul. fur. 569 sequ.), Hyginus (fab. 164),

alii, nam fabula in vulgus nota est.

stupidae] Stupefactae, per prolepsin. De vi

earminis Orphiei in feras resque inanimas vide Quinc

ílianum (1, 10): »Quod rudes quoque et agrestes

animos admiratione mulceret Orpheus, non feras

moao sed saxa etiam silvasque duxisse, posteritatis

mamoriae traditum est«, quosque laudant Mitscher

Ikhius (ad Horat. carm. 1, 12, 7) et Marklandus

(ad Max. Tyr. 37, 6; T. II, p. 210 Reisk.).

inpune accubuit] Simili lusu Seneca (Hereul.

Oet. 1086) de Orplieot

»Juxtaque impavidum pecus

Sedit Marmaricus leo,

Nec damae trepidant lupos ,

Et serpens latebras fugit,

Tunc oblita veneni. «

rigido in corpore] Id est: » suscitavit mortuos

suavitate et vi earminis.« VulcAN.— Valde absurda

haec est interpretatio. Rigidum corpus enim liie

saxi vel rupis est, eui animam cantn indidisse

Amplion fingitur. Apollodorus (5, 3, 8): Ȏna

×o3ov$n6dvtoev tfj Auqoiovoc Aegoe tôv λί

<9a)v. « Horatius (od. 5, 11, 2):

» Movit Aemphiom lapides canendo.«

Seneca (Oedip. 612):

»Qui saxa dulci traxit Aemphion sono.*

Adde Euripidem (Phoeniss. 116 cum sclioliasts),

704 Martiani Capellae lib. IX. §. 908.

Quoque dedit montes sumere posse animas,

Quo sensus duris cautibus inseruit,

Et docuit rupes carmina velle sequi;

Nam muros' Thebis dulcisonis fidibus

Praesidiumque dedit carminis arbitrio.

Sed nec Arioniam marmora surda chelyn

-

'Temsere, extremam quum flagitaret opem ,

Et licet indomiti dira procella Noti

Spumea Scyllaei verreret ima maris,

Delphinas totis sollicitavit aquis,

Et melicos cantus bellua grata tulit.

O vere attestans numina magna deùm ,

Quae istorum laudes protulit Harmonia,

Quae domitare erebum, marmora, saxa, feras;

Et potuit rupes sensificare tonis.

Post hos honoratior fontigenarum virginum chorus Pegaseac vocis ncctare

Pausamiam (9, 8, 4 et 17, 8), Philostratum (icon.

1, p. 748 sequ. Morell.), Clementem Alexandrinum

(strom. 1, p.525), Claudianum (laud. Stil. 2, 170),

qui eum cum Orplieo junxit, pariter ut Propertius

(5, 1 , 45):

» Orpheu detinuisse feras et concita dicunt

Flumina Threïcia sustinuisse lyra;

Saxa Cithaeronis Thebas agitata per artem

Sponte sua in muri membra coisse feruntu ,

ubi plura Burmannus (p. 400).

Aerioniam] De Arione omnia nota ex Herodoto

(1, 24); plures laudat Plelinius (in Lesbiacis p. 166).

verreret] De hujus verbi usu vide quae Ste

planius (ad Saxon. p. 47) observavit.

attestans] Recepi leetionem a Grotio in margine

relictam, quum vulgata antistans id est superams,

amtecellens, deorum majestati contraria et ab hoc loco

aliena esse videretur; multo melius attestari deorum

numina dicetur Harmonia, quae eorum laudes

protulerit. --

domitare] Sic codices Grotianus et Darmstat

tensis; vulgo domilat, quod metro minus aptum est.

et polnit] Vulgo haec, sed codices secutus

sum Darmstattensem, Ileicluenauensem, et Mona

censem (C).

fontigenarum] Alibi;

»0 sacra doctarum prudentia fontigenarum.«

Gaot. — Male Vulcanius Nympharum interpretatur.

Vel quae eis tribuitur Pegasea vox virum doctum

docere poterat Musas esse intelligendas; vide supra

(ad §. 874).

nectare] De tali vocis mectar abusu vide quae

Martiani Capellae lib. IX. §. 908. 705

diffluebat, qui Phrygii cujusdam bupaedae cicutis geminatis interstinctus omnes

praecedentium suavitatum dulcedines anteibat. Tandem inter Phoebum Pal

lademque media Harmonia sublimis ingreditur; cujus sonorum caput auri

coruscantis bracteis comebatur, caeso etiam tenuatoque metallo rigens vestis,

et omnibus ad motum gressumque rata congruentia temperatum blandis leniter

crepitaculis tinniebat. Cujus incessum mater Paphia, ut eam contigue sequc

batur, licet pulchris rosea mumeris ac libratis passibus moveretur, vix tamen

poterat imitari. Dextra autem quoddam gyris multiplicibus circulatum et

miris ductibus intertextum velut clypeum gestitabat, quod quidem suis in

vicem complexionibus modulatum ex illis fidibus circulatis omnium modorum

concinentiam personabat; laeva autem virginis quam plures ex auro assimilatae

parvaeque effigies theatralium voluptatum religataeque pendebant. Verum ille

Barthius (in advers. p. 1204) ad Persii locum (pro

log. 14):

»Cantare credas Pegaseâum nectare

tuendum attulit, quem ipsum noster ante oculos

habuisse videtur. Adde Antipatrum Sidonium (T.

II, p. 26 Brunck) de Anacreonte loquentem:

E$$ev <&■ >£g6vc, tò tò9ov έσα, ό 68

poe?i66a>v,

Bégét' ävexgo*ov véztoeg évaguóvtov.

bupaedae] In editis erat pulidae, cujus in locum

pubedae substitui Grotius volebat; sed praestat

omnino quod nos restituimus, superioris loci (§. 51)

analogiam secuti, ubi vide notam nostram. I'hry

gium autem bupaedam hoc est adolescentulum procul

dubio dicit Olympum, quem Marsyae tibiarum in

ventoris discipulum et amasium veteres ferebant.

- Unde Pausanias (10, 50, 8): w;zrëg zow£tov é6tìv

gr. t£rgoeg xoe9e£ößevoc Mag6$ac, •oei'08vu-'

<roc tag æ$tóv $6tv ταιόός όραiov xai αό

zew öuöç6xog&vov 6zíuæ ézóv. Adde Plu

tarclium (de musica 7, p. 1155).

cicutis geminatis] Fistulis geminis. VulcaN.

Cicuta pro calamo apud Lucretium, Virgilium, alios;

sed ut syringes inde compactae videantur, sicut

etiam apud Calpurnium (10, 15):

»Ipse canam , nulli fas est inflare cicutas,

Quas ego Maenaliis cera conjungo sub antris «

possitque aliquis hoc quoque loco geminatas cicutas

de cannis in fistulam junctis intelligere; praestat

tamen de tibiis accipere, quas binas plerumque

simul inflatas esse constat. Appulejus (in florid. .

p. 541): »Primus Hyagnis — duas tibias uno spi

ritu inflavit, primus laevis ac dextris foraminibus

acuto tinnitu gravi bombo concentum musicum

miscuit. «

numeris] Id est passibus. VulcAN. — Passibus

proxime sequitur; rationes potius harmonicae in

telligendae sunt, ut apud Lncretium (2, 651);

» Ludunt in numerumque exsultant sanguine

laeti. «

eomplexionibus] Codices Monacensis (C) et

Darmstattensis complexibus. -

effigies theatralium] Viscontius (in Mus. Pio

Clem. II, p. 192 Mediol.) Euterpes hic imaginem

910

89)

706 Martiani Capellae lib. IX. §. 910.

911

- - -- -- --- -

orbis non chelys nec barbiton nec tetrachordon apparebat, sed ignota rotunditas

omnium melodias transscenderat organorum. Denique mox ingressa atque

ejusdem orbis sonuere concentus, cuncta illa quae dissona suavitas commendarat

velut mutescentia tacuerunt; ipseque tunc Jupiter coelestesque divi, superioris

melodiae agnita granditate, quae in honorem cujusdam ignis arcani ac flammae

insopibilis fundebatur, reveriti intimum patrimumque carmem paululum in

venerationem extramundanae omnes intelligentiae surrexerunt. Tunc egersimom

ineffabile virgo concludens ad Jovem reversa aliis modulis numerisque, vocc

etiam associata, sic coepit:

Te nunc astrisonum carmine, Jupiter,

Quo gemmata poli volvere sidera

Suevit lege rata sacra recursio,

Praefandum veneror, quippe potissimus

Nectis sceptrifero sub diademate,

Omnigenùm genitor regna movens deùm,

exhiberi censet, vereor ne temere, quum Harmo

niam se pingere claris verbis Martianus profiteatur.

rotunditas] Rotunditatem vocat ipsum orbem,

ut alibi animatamque rotunditatem. Videtur autem

hic sistrum innuere. Gnor. — At sistrum nullum

rotundum; cur non Martiani verbis insistens igno

tum instrnmentum dixit? Ceterum recte anteriorum

editionum lcctionem reconditas respuit, quae a tota

constructione aliena est. Si quid video, orbis ille

sphaerarum coelestium concentnm significat, de quo

plura superius (§. 12. 27. 169), sive fusum illum

harmonicum, quo Plato (republ. 10, p. 516) ipsius

illius concentus imaginem expressisse videtur.

atque ejusdem] Mira constructio; sed videtur

mox atque dixisse ut simul atque , ut sensus liic

sit: »simul atque ingressa (illa) ejusdem orbis con

centus 80nuere • cet.

patrimum] Patrimum carmen contra vulgarem

loquendi usum Martianus illud appellare videtur,

quod ad deorum patriam atque originem spectaret.

Respicit autem arcana illa quae in libri seeundi

fine Neo - Platonicorum placita secutus tetigerat

(§. 205—206).

egersimom ] Excitativum. Vulcax. — Vide nos

superius (ad §. 2).

astrisomum] Forsan astrisono. Gror. — aest,{.

sonum male legitur. Heixs. (ad Ovid. T. III, p. 177

Burm.)— Sed legitur in omnibus tam scriptis quam

editis libris. Jupiter sane e planetis fuerat, qui

coelestem sive astrisonam edidere harmoniam; jure

igitur ipse astrisomus appellari poterat.

gemmata] Radiantia et praelustria explicat Bar.

thius (advers. p. 1885).

potissimus] Alii teste Grotio in margine p0

tissimo, sed vulgatam retinui, uti mox rotat pro

regit, et sufficis pro suljacit vel subjicis.

Martiani Capellae lib. IX. §. 9II. 707

Mundum perpetuo dum rotat ambitu

Mens, quam sidereo sufficis impetu.

Te nam flammigeri semina fomitis

Spargentem referunt astra micantia ;

Te foveant sacro munere lumina ,

Terris purpureum dum renovant jubar,

Testata ambrosium splendificant diem ;

Sic tua noctis honos lampade menstrua

Auratis crevit praemia cornibus,

Sub te plaustrilucis luminat ignibus

Anguis Parrhasias disjiciens feras. -

Sic solidi tenerum corporis ambitum

impetu] Sic codices Monacensis (C) et Darmstat

tensis; Grotius impete. Totus locus ex Aristotelis

stoicorumque doctrina explicandus est, qui vim ae

ther eam , qua sidera mundusque perpetuo ambitm

rotentur, simul pro mente habuerunt, ut superius

annotavi (ad §. 867).

te foveant] Heinsius (in Burm. anth. Lat. I,

p. 157) sic legi jubet:

» Te Phoebea sacro munere lumina ,

Terris purpureum dum renovant jubar,

Testata ambrosium splendificant diem ;

Cynthia noctis honos, lampade menstrua

Auratis rubuit praedita cornubus« ;

quae licet in nonnullis justo audacius grassentur,

sensum tamen loci corrupti egregie declarant. In

. eodicibus nisil subsidii inveni; pro lumina margo

Grotiana inepte flumina.

auratis] MS. » auratis decuit praemia cornibtis.

Sane sic saepe loquitur Capella, personaliter nempe,

ut ajunt grammatici. Ceterum praemia hic vox

miliili. Forte praevia; de Luna enim sermo» quae

Solis quodammodo aegóógopoc. Grot.

plaustrilucis] Error ex accentu; nisi malis plau

striducis. Gnor. — Sensus hic esse videtur : » Dra

conem cum duabus Ursis, quibus medius interpo

situs est, lucere ignibus qui plaustri speciem re

ferant« ; licet constet non Draconem sed majorem

ex duabus Ursis sive Septemtriones plaustri nomen

gessisse; confer J. H. Vossium (ad Virg. georg. 5,

581). Sed mutandi causa nulla est, neque egemus

lectione in margine posita plaustrilucus.

Parrhasias] Id est Aercadicas. Unde Ovidius

(heroid. 18, 182):

» Quaeque micat gelido Parrhasis Ursa polo ,

et (trist. 1, 5, 48):

» Persaque ab axe suo Parrhasis Arctos erat« ,

et Martialis (4, 11, 5):

»Impia Parrhasia movisti bella sub Ursa.«

disjieiens] Aratus (pliaen. 48):

T&g öé öë ëpupotégèzç où rroræpuoio áno$â$

Eiáéita uéya 8a8uo 40âxον περί τ'άμpi

* t'éoeyàg.

ambitum] Alii teste Grotio in margine habitum,

inepte. Sensus hic esse videtur: »tellurem axibus

9I9

89 *

708 Martiani Capellae lib. IX. §. 912.

915

- - - - - - - -- - ---- -

Tellus non prohibens axibus inditur,

Alternisque regit et regitur polis;

Sic Nerea freti noscere limitem ,

Sicque ignem superùm lambere pabula,

Ut nulli scateant dissoma litibus,

Atque ita perpes ament dissita vinculum,

Ut semper metuant foedifragum chaos.

Tu rector superùm , tu pater optimus,

Complexuque pio sidera colligans,

Natos perpetuo corpore vividos,

Salve, nostra cui perficitur chelys,

Bis plenum omnisona cui recinunt mela.

Jam vos verenda quaeso coeli germina,

mundi inditam, hoc est in centro mundi positam,

non prohibere, quominus mundus ipsius corpus am

biat. « Temerum interpretor lenem sive mollem , qui

sensibus vix compreliendi possit.

Nerea] Mediam produxit Jonice, Nngijoe. Sie

Virgilius: »Idomenea ducem« Ióopuevijoe. Gnor. —

Ad noscere supple ex antecedentibus non prohibens.

pabula] Hoc est »humores et marinos et terre

nos longo intervallo extenuatos«, quibus ali sidera

ex stoicorum placitis Cicero (N. D. 2, 16) tradit.

Idem aliis locis (2, 18): »quum Sol igneus sit

oceanique alatur humoribus, quia nullus ignis sine

pastu possit permanere«, et (2, 46): »sunt autem

stellae natura flammeae, quocirca terrae maris aqua

rum vaporibus aluntur « , ubi plura Creuzerus (p.

968). Adde Fischerum (ad Anacreont. od. 19, 4;

p. 80).

nulli scateant] Vide me corrigendum sit nullis.

dissita] Hoc est diversis in partibus sita , ut

apud Appulejnm (florid. init.): »Homines enim ne

que longule dissita neque proxime assita possumus

cernere. « Totius igitur carminis haec sententia est :

»Jovis regimine fieri, ut omnia in mundo rite et or

dine procedant, et quamvis inter se diversissima ta

men perpetuo vinculo retineantur, neque in chaos

relabi possint.

vividos] Vividare dixit suo more. Alludere au

tem videtur ad érvuo^oyioev Zjvog d/tó ro$;

Öv. Grot. — Ediderat seilicet vividas, verbum

inauditum, neque structurae loci nostri accommo

dum, quae saltem vividans postularet, nisi mox solus

pro salve ex margine Grotiana recipiatur; sed longe

praestat quod e Darmstattensi codice reposui. Nati

Jovis perpetuo corpore vividi ipsa sunt sidera, quae

antecedente versu commemoravit, quaeque Martiano

pro diis esse saepe jam monui (§. 95. 97. 123.

811. 815).

bis plenum] 4ic 6u& fræ66v. Gnor. — Recte;

vide Bullialdum (ad Theon. Smyrn. p. 284) et Eras.

nuin (adag. cliil. .1, 2, 65).

Martiani Capellae lib. IX. §. 915. 709

Quae multiforme scit ciere barbiton,

Afllata nostris ferte corda cantibus ,

Miscilla sacrae dum feruntur curiae,

Mulcere vestrum quae velim consortium.

Jam vos vicissim proquo lege numinum

Post has sonabit disgregato plasmate ,

Suisque cumctos allubescentes tonis

Deducit, urget, atque debebit locis,

Stimulosque rursum lene permulcet melos.

Nunc igitur alma quae senatum lumina

Deùm verendo culminatis vertice ,

Bis sema quamvis vos Etrusci numina

Ritus frequentent atque opiment victimis,

Tamen gemellis quae refulget cursibus

multiforme] Ob varietatem sonorum. StephAn.

(ad Saxon. p. 87)— Mox restitui lectionem codi

eum Leidensium (vide Oudendorp. ad Appul. met.

8, p. 824 et Burmann. ad anthol. Lat. I, p. 496)

ct I\eichenanensis scit ciere pro vulgata scilis cire,

quae non metro minus quam sensui repugnabat,

Neque enim hoc sibi vult Harmonia, divos ipsos bar

biton ciere scire, sed corda eorum barbito cieri sive

moveri, ut quae pro accusativo, barbitom pro no

minativo habendum sit. -

afflata] Sic codex Grotianus; vulgo affata, Ian

guide. Persius (1, 125): ·

— »audaci quicumque afflate Cratino. •

•niscilla] Mixta carmina ex vero et falso. Vulcax.

— Miscilla sive miscella generatim dicitur de om

nibus mixtis, et non tantum ad verum falsumve re

ferendum, sed ad omne diversum vel varium. Unde

intelligo tam ea, quae in sacra curia cantanlur,

quam quae siue musica promunciantur. Sic inferius

(§. 996) »miscillum flamen« carmina denotat immixta

solutae orationi (v. Burm. syll. epistol.T. IV, p. 428.

452. 454).

velim] Codices Darmstattensis et Monacensi,

(0) pariter atque margo Grotiana exhibent vellent;

sed lioc metro repugnat neque sensu postulatur ;

facile enim quae pro accusativo accipies.

disgregato] Unumquemque particulatim canam.

Vulcas. — Recte; vicissim est èv rqj poeger, suo

quemque loco et ordine, ut jam a summo Jove ad

duodecim deos oratio transeat.

plasmate] Hoc est fictione, ut inferius (§. 997):

• — — » disciplinas cyclicas

Garrire agresti cruda finxit plasmate«,

et apnd Ausonium (periocli. Homer. praef.): »pleri

que Helenam juxta IHomericum plasma ad Trqjaum

deportatam fuisse existimarunt.•

bis sena] Vide nos superius (ad §. 42) et Mül.

Ierum (Etrusc. II, p. 81).

914

710 Martiani Capellae lib. IX. §. 914.

Natura honoro protulit fastigio

Phoebca vero praeferens vocabula: ' ' -

. Pallas corusca ас decens Latoia ■'

Lunare quippe hac venit consortium,

Pbaëthontos ardens scandet axera Delius.

Nunc vos pudici nostra fratrcs culmina

Precabor ipsa, ne verendos contrahant

Vultus jugandis quae ferenda carmina,

Hymenque nostrum invehat fastidium;

Psallente plectro concinentur nuptiae,

Fidibusquc luxa Fescennina prodient.

Jam nunc blanda melos carpe Dione,

Durus quippe rigor cedit amori.

Novit nam teucrum probare carmen

Ipsum spumigcnue salum Cytheres,

Nerinaque chely movet Camoenam,

Dum conchis Galatea personante

vero] Margo Grotiana utero, baud scío an melius. prodient] Sic codex Grotianus, melius ob antc-

Pallas] Hanc pro Luna oliin acceptam esse su- ccdens concinentur quam vcl prodeunt vcl prodeant,

pcrius docuiinus ad verba »tertia Lima« (§. 568). quod in margine Grotius notant.

fjuac ferenda] MS. quae ferenda crimina; forte: rigor] Ita Seneca (in Ilippol. C85):

»qiiac ferenda carmina • ant: »jugandis quae feram »hoc meus meruit rigor.«

dis carmina«.« Grot. — Olim enim edebatur: Dura igitur austcritas amori opponitur.

» Vultus jugandis fcrendos carmina*, personante] Forte:

inepte, qnapropter libentcr Grotio obtempcravi. »Dum conchis Galatea personantes

invehat] Alii teste Grotio in margine inventât. Nantes fluctigenas chm umque Phorci

luxa ] «Luxa copiosa* gloss. Grot. — Alias Flagrans cura trahit «

significat hixata v. c. membra, nt apud Festum Flagrans curant: » meus ardor Amynta.« Grot. —

est; nunc vero apparct pro luxuriosis dici, ut ipsum Egregia bacc emendatio cet; ñeque enim Galatea

substantivum luxus a liixaturac significationc in po- pro ablativo accipi mctrum pcrmittit, ncqnc eonchis

tcstatcm vitae voliiptuariac ct dclicatae transiit. De Galaica pcrsonat, sed Tritones, qnos Martianus

Fcscenninis vide snpcriurs (ad §.904). fingit Galatcac amorc trahi; sed codices nibil variant.

Martiani Capellae lib. IX. §. 918. 711

Namtes fluctigenas chorumque Phorci,

Flagrans cura trahit, nivalibusque

Inrestinctus aquis triumphat ardor.

Jam nunc blanda melos carpe Dione,

IDurus quippe rigor cedit amori.

Carmem Maenaliae tulere pinus,

Percussaque modis sonat Lycaeis

Sollers Arcadia memus cicuta;

Pernix semiferi puella Panos

Nam versa in calamos sonat loquaces;

Quam dum forte deus premit labellis,

Suspirat velut osculis canorem.

Jam nunc blanda melos carpe Diome,

Durus quippe rigor cedit amori.

Puer ipse versiformis

Facibus studet Cupido,

9I7

Arcusque dulcinerves

: Roseo ligams ramali

Feriato liquit arcu,

chorumque Phorci] Virgilius (Aen. 8, 240):

~Nereidum Phorcique chorus« — —

ubi vide Heynium.

inrestinctus] Ita codex Reichenauensis pro in

terstinctus in editis. Male Darmstattensis inrestrinc

tus, pejus Monacensis (C) inrestrictus.

pinus] Hoc est: » carminis amatorii argumentum

ex pinu etiam Areadiea repeti potest*; si quidem

haec et ipsa virgo Panis amica fuisse tradebatur,

unde Propertius (1, 18, 20):

» Fagus et Aercadico pinus amata deo*,

ulii plura dabit Broukliusius.

Arcadia] Grotius legi vult Aercadiae; sed vide

ne ita construendum sit: »et Arcadiâ modis Lycaeis

percussâ sollers nemus cicnta sonata ; cicuta enim

(§. 906) per appositionem nemus dicitur.

puella Panos] Syrinx, Panos amica, de qua

vide aivtypua illud Simmii, quod incipit:

Σέgiy§ oövooe' ézetc, $eu öe 6ε μέτρα 6o

pinc.

Gnot. — Conferendus omnino Ovidius (metam. 1,

691), praetereaque Achilles Tatius (8, 6; p. 175

Jacobs) et Nicetas Eugenianus (narr. amat. 5, 500).

liquit] Sic pro linquit in editis melius codices

Reiclienauensis, Darmstattensis, et Monacensis (C),

quod et olim legisse alios in margine Grotius notavit.

712 Martiani Capellae lib. IX. §. 917.

Calamos parante Musa;

In carminis leporem

Curam negat sagittis,

Tenerumque arundinetura

Nostrum in melos reliquit.

Nunc ergo corda mulcent

Vapor et сапог jugad;

Placet ас decet, vicissim

Cantemus atque amemus.

Jam nunc blanda melos carpe Dione,

Durus quippe rigor cedit amori.

Prudens puella pulchrae

Mater fuit Lacaenae,

Illecta sed сапоге

Nescit dolum cavere;

Nam Candidus nivosis

Olor involutus alis ,

Argenteis minorem

Plumis videns decorem,

Nec posse purpuratis

Nimium placeré ocellis,

Teneros ciere cantus

Phaëthontiasque Musas

Coepit repente ficta

Fraudem par ans senecta;

Sic admovetur ori,

miller Lacaenae] Ilelcnac ma ter Leda. Martialis Confer Apollodoriim (5, 10, 7).

(9, 104, 2): parens senecta] Cygni enira moribund! didcU-

»Quae capta est alio nuda Lacaena cygno«? sime cantare dicuntur. Vixca.\.

Martiani Capellae lib. IX. §. 918. 73

Roseumque circumactae

Rapit osculum puellae, ' ' ' ' ' ' .

Gremioque complicatus ' ' • . . . . .''

Pretium tulit pudoris.

Jam nunc blanda melos carpe Diome, 99

Durus quippe rigor cedit amori.

Carmen Ladmiadeum

Lucis diva secundae

Sacris praetulit astris; . , '-, - ... .. ..:. .'{.'

Antrum quippe secuta .

Linquens culmina coeli

Pastoralibus ardens

Palmam dedit cicutis,

Pulso et luminis auro . .

Pandit septa balantum, . - •

Sordentique adoperta - • • • • • • • • -

Pratis gaudet amictu ;

Ac tunc conscia moetu ' ' ' " ' ' '-' ' ' ' '

Pascit monte capellas

Spectans sidera mundi, -

Mage percrepat flagello, . . . . . .

Nec curare deorum

*• -•.

circumactae] Circumventae, seductae. Vulcan. ipsa nota vel ex Apollodoro (I, 7, 8), quam variis

— Immo quae se averteret osculumque renueret,

ut apud Plinium (11, 88): »non connivere diximus,

quae non obliquis oculis, sed circumacto capite

cernerent. a • •

Latmiadeum] Latmiadem vocat Endymionem.

Gnor. — Reliqui poëtae omnes, Ovidius, Martia

lis, Valerins Flaccus, Propertius rectius appellant

Latmium, a Latmo nimirum Cariae montc. Fabula

rationibus veteres explicarunt; confer Davisium (ad.

Cie. Tuscul. 1, 58) et Harduinum (ad Plin. li. n.

2, 9).

lucis diva secundae] Diama quippe Lunae dea.

pulso et luminis auro] ' Expulsb radio Solis.

VulcaN.— Recte; perperam alii teste Grotio in

margine legerunt eulminis pro luminis.

nec curare] Scilicet probat , vel curare pro αι

90

714 Martiani Capellae lib. IX. §. 919.

Pensa aut ferre susurros

Illex carminis ampli

Aegram cura coëgit.

Temnit moctis honorem,

Praefert antra subulci,

Rupe et dura quiescit,

Et post regna tonantis

Stramem dulcius herba est.

• • • _ • - *° - - - " .

920 Talibus Harmoniae carminibus oblectati omnes pefmulsique divi, nec minor

921

quippe ex fidibus suavitas quam vocis modulamine resultabat; denique qua

industria comparatum quibusve assequendum ediscendumque opibus vigili cura

repromittat, ut in tam dulcem eblanditamque mollitiem intima mentium li

quescat affectio, Jove admirante disquiritur. Ac tunc virgo, quum artis prae

cepta a se expeti examinandae eruditionis intentione conspiceret, paulum melicis

temperans, exhortante quoque Delio Palladeque, sic coepit:

Jam pridem quidem exosa terrigenas et fastidiosa mortalium coeli orbes

stellantes incutio, in quibus artis praecepta edissertare prohibitum, quum

rabat.Vulcan.— Immo referendum esse ad coëgit • Dura et rupe quiescit.«

vix est quod moneam. Grot. — »Latmia saxa a dicunt Ovidius (heroid. 18,

aegram] Sic codices Darmstattensis, Reiche- 65) et Catullus (66, 5).

nauensis, et Monacensis (C); Grotius enim aegrum herba] Hoc e codice Reichenauensi et ante Gro

cdiderat. Aeger amore legitur apud Livium (50, 11). tium editis reposui pro Grotiano herbae. Dianae

honorem] Hactenus horrorem editum. Emendavi - -

enim herba dulcius stramen est, quam quod liabet

honorem, ob versum et ob sententiam. Nam supra

de Luua dixit :

»Sic tua noctis honos, «

• -

in regno Jovis.

oblectati] Codex Monacensis (C) addit sunt ,

Grot. — Eadem Vulcanius jam monuerat, quem et Darmstattensis omittit quod in editis sequitur

silentio praeterire non debebat. Monacensis (C) etiam omnes ; sed mutandi causam non vidi.

codex habet honorem. vigili eura] Alii, Grotio teste in margine, vigil;

rupe et dura] Forte per vocum poetd%6vv ju- sed praestat Harmoniam pro subjecto accipere.

vandas versus ; edissertare] Grotiana margo* • al. dissertare. ,

Martiani Capellae lib. IX. §. 921. 713

melodiam omnisonis convenientem pulsibus modulorum machinae obeuntis

ipsa rapiditas et concinat et agnoscat; sed quoniam emersa terris virgo nuptura

vanescentia intercapedinatae prolixitatis oblivia jam supero debet vigore dis

cutere, jussa percurram, si prius ingratae mortalitatis commoda repediata

recenseam. Dum me quippe germanam gemellamque coelo illa incogitabilis

effigientiae genuisset immensitas, sidereae revolutionis excursus atque ipsa

totius molis volumina comitata superos incitosque fulgores modis associans

numeros non reliqui; sed quum illa monas intellectualisque lucis prima

`formatio animas fontibus emanantes in terrarum habitacula rigaret, moderatrix

earum jussa sum demeare; denique numeros cogitabilium motionum totiusque

voluntatis impulsus ipsa rerum dispensans congruentiam temperabam. Quain

rem debere mortalibus universis Theophrastus laboravit; Pythagorei etiam

docuerunt, ferociam animi tibiis aut fidibus mollientes, cum corporibus ad

melodiam omnisonis] Nimirum splaerarum eon

centum, de quo superius (§. 908).

repediata] Forte repudiata , ni malis repedata

antiqua voce. Repedare enim est pedem retrahere,

ut grammatici docent. 6not.— In margine facilior

lectio exstat repetita , sed hoc jam in sequenti

recenseam continetur; quare malim repudiata, ut

supra etiam (§.899) »terrigenae stoliditatis ignaviam«

et » melicorum indocilem mortalitatem« eam orbe

terrisque abegisse dixit.

coelo] Quo melius sequentia intelligas, adi pa

laeograpliiam meam eriticam (III, §. 470) et Pla

tonem (de re publ. 7, p. 851 Steph.).

effigientiae] Alii teste Grotio in margine effi

cientiae, quod eodem redit, siquidem lioc loco de

summo deo rerum omnium creatore ex Platonis

sententia loquitur; sed eam ipsam ob causam vul

gatam lectionem quamvis insolentiorem praetuli.

animas] Platonis Timaeum respieit (p. 41. 42),

ubi postquam ipsius mundi anima harmonicis ra

tionibus conflata fuerit (p. 58. 56), eodem tempe

ramento etiam singulas hominum animas distributas

esse legimus. De monade vide superius (§. 751).

moderatrix] De vi musices ad excolendum lio

minem ex sententia Platonis egregia exstat dispu

tatio Anne-den-Texii (Trajecti ad Rhen. 1816),

quam vide. •

Theophrastus] Theophrasti libros de musiea

laudat Diogenes Laërtius (8, 47); insigne frag

mentum exstat apud Porphyrium (in Harmonicam

Ptolemaei p. 241), vide Fabricium (in bibl. Gr. 5,

9; p. 281), qui Martianum quoque idem opus re

spicere censet.

ferociam animi] Atlienaeus (14, 18; p. 623 f.);

$n6ævgóc é6tv xai ßäßoetog rj uov6ixi) äzra6t

roig ua$oö6ι παισενόειοι rs xai yào t& j9r

aeoeu$e$ev xai toùç %vwoeu$sis xoei t&c yvd&

puac $uæq 6govc xgtoergoeüvet: H(2etvioec yoóv ö

IIv$æyögeios xoei tqj 8iq) xai toîç ij9e6v

öuckyoQoev, ei aeote 6vvéßæùvs zoezetaivetv

90 *

716

Martiani Capellae lib. IX. §. 925. •

haerere nexum foedus animarum. Membris quoque latentes interserere numcros

non contemsi. Hoc Aetiam Aristoxenus Pythagorasque testantur. Denique be

mignitato largissima sensim ipsam notionem meae objectationis aperui. Nam

fides apud Delphos per Deliacam Citharam demonstravi; tibiae per Tritonidam

aëröv ö'ögyjv, àva^apußévóv την λύραν έzt

8d:gu8e, aegóç ôé toùç ëzrùm, roi;vtoeg tjv cxi

tiæ v $Zaeye : aegaüvouat. Adde Jambliclum de

Pytliagora ipso (in vita Pythag. 18, 64; p. 80

Rust.): trjv öu& puov6tzijg ftoei6ev6vv ftgörrjv

xoete6t7j6ato $u& te puezöv tvvöv xoei óv$

uöv, άφ' ων τοῦτον τε xai t«%v ävÖgo

:rivoev i&6euc èyévovto — — öv' öv öçóióç

&ic té évczvziæ regtérg&aeç xoei aeeguijye t& tijc

vpvxijg t&%n d^éyoeg 6vvu6tduevæ xoei 8:to

qvögtevc: — — επανορθoviuevog zrgöç ègetijv

toûtov ëzoe6tov δια τόν τgocrjxóvtoev μελαῦv

αός διά τινοῦv 6aotnQiaov φαρμάκων : et de

Pytliagoreis in universum eundem alio loco (32,

224; p. 181): 'Hv δέ τινα μέλm tag' aùroùç

:rgòg t& tijc vbv zijg aeë9n aeeaeoumuévoe, aegóc

te d$ vuioec xoe* ómyuoäc — xoei aeë2vv αύ

.£rega: frgòc te réç âgyéç xoei aegóc toùç 8v

puo$c, δι᾽ αῦν έπιτείναντες αύτά και άνιέντες

éxov roö uergiov 6%uuetgoe aegöc évógetoev

&reuoy&£ovto. Confer et Aristidem Quinctilianum

(2, p. 65. 76. 126) et quae inferius (§. 926) nar

ranlur. -

Aristoxenus] Lactantius (inst. divin. 7, 15):

»Quid Aeristoxenus , qui negavit omnino ullam esse

anjmam, etiam dum vivit in corpore ; sed sicut in

fidibus ex intentione nervorum effici concordem so

num atque cantum, quem musici harmoniam vocant,

ita in corporibus ex compage viscerum et vigore

membrorum vim sentiendi exsisterc ; quo nihil dici

delirius potest«; et alio loco (de opif. dei 16):

»Volunt igitur animum simili ratione constare in

homine, qua corporis partium firma conjunctio mem

brorumque omnium in unum consentiens vigor mo

tum illum sensibilem faciat animumque concinnet,

sicut nervi bene intenti conspirantem sonum. « Plura

dabunt Davisius (ad Cic. Tuscul. 1, 10) et Malinius

(in diatribe de Aristoxeno jam superius §. 212 lau

data), qui simul et ipsi monucrunt, jam ante Ari

stoxenum idem placitum ab aliis inque primis Py

thagoreis propositum esse, quorum sententias jam

Plato (in Phaedone p. 88 sequ.) et Aristoteles (de

anima 1, 4) reprehenderint. Siquidem Pythagoras,

Plutarclio teste (de plac. pliil. 4, 2), animam dixit

esse àgt;$uòv éævtöv ztvoüvroe, discipulus autem

ejus Pliilolaus (apud Claudium Mamert. 2, 7) ean

dem docuit »indi corpori per numerum et immor

talem et incorporalem comvenientiam a ; vide Boe

ckhium (in Philolao p. 229) et Ritterum (Gesch.

d. pythag. Philos. p. 213).

objectationis] Forte oblectationis? Gnor. — Mi

nns placet correctio, quam quod in libris scriptum

est. Objectationis meae motionem aperui idem est,

ac si dixisset: »monstravi quid utilitatis meo inter

ventu proveniat. « Objectatio et afflietatio pro ob

jectio et afflictio saepe scribi advertit Meibomius

(p. 548 v. 23). -

Deliaeam Citharam] Nescio quam puellam citha

rae inventricem fingit, quam plerique ab Apolline

vel Mercurio, vel qui humanos auctores quaerebant,

ab Orpheo, Amplione, Lino inventam tradiderunt

(Pausan. 8, 14, 6; Plin. hist. nat. 7, 57). Ceterum

emendavi pravam scribendi rationem Cytharam et

hic et in sequentibus.

Martiani Capellae lib. IX. §. 924. 7 7

nostri comitem Marsyamque Lydium sonuerunt; calamos Mariandyni et Aones

in laudes inflavere coelestium ; panduram Aegyptios attentare permisi, ipsisque

me pastoralibus fislulis vel cantus avium vel arborum crepitus vcl susurros

fluminum imitantibus non negavi.

Tritonidam] Minervam tibias invenisse, inventas

abjecisse, abjectas Marsyam sibi vindicasse, nota

fabula est. Unde Ovidius (met. 6, 584) de Marsya :

« Quem Tritoniaca Latous arundine victum

Affecit poena • — —

Vide Aristotelem (polit. 8, 6, 8), Ovidium (fast.

6, 696 sequ.), Plutarchum (in vita Alcibiad. 2),

qnosque praeterea laudant Spanhemius (ad Calliim.

h. in Dianam 244) et Boettigerus (über die Erfin

dung der Flöte in Wielandi Mus. Att. T. I, p. 288

sequ.).

Lydium] Immo Phrygium (Plutarch. de mus.

p. 1158. Athen. 14, p. 616 f.), sed vicinae regio

nes facile confunduntur.

Mariandyni] De Mariandynis Heracleae Pon

ticae accolis et tributariis vide Platonem (de legibus

6, p. 776 Stepli.), Strabonem (12, p. 342 Cas);

et Atlienaeum (6, p. 265); sed inprimis hue per

tinet Eustathii locus (ad Dionys. perieg. 791), qui

nomen eorum derivat a Mariandyno Tityi filio, qui

Marsum (Marsyam?) Auletis (i. e. tibicinis) patrem

tibiis canere docuerit; cujus fabulae vim acute per

spexit Welckerus (in epliem. scholast. 1830, n.

2; p. 11. 12. 15).

Aeones] Hoc est Boeoti (Strab. 7, p. 521; 9,

p. 401 Casaub. Pausan. 9, 8, 1. Virgil. ecl. 6, 65.

Stepli. Byzant. p. 90), quos omnium maxime tibiis

operam dedisse constat. Confer Maximum Tyrium

(diss. 23, 2; T. I, p. 440 Reisk) : 0n8&iov αύλη

tuxjv έπιτήθεύov6i xai άστιν η δι᾽ αύλον

po$6« £tu&oeguog roig Bouototc: et inseriptio

nem apud Dionem Chrysostomum (7, p. 125 Mo

Psaltas , chordacistas, sambucos , hydraulas

rell.): 'E22&c puév 6rjßac vuxév zrgoâzgtv&v aù

Aeoig. Thebanos et Heracleotas conjungit Athenaeus

(4, 843 p. 184).

attentare] Malim cum patre attemperare, quam

quam supra dixerit:

— — »tentat psallere Melpomene. «

Gnot. — Non capio, quid pater filiusque in Mar

tiano hic reprehendant. Superius enim Martianus

jam hoc verbo usus est (§. 888 et 898) ac vidimus

ab eo Claudianum attente esse lectum; atqui is

(in rapt. Pros. 5, 217) similiter:

- » digitisque attentat mollibus arcum. «

Ceterum codices Mionacensis (C) et Darmstattensis

hic quoque attemptare seribunt. De pandura dixi

superius (ad §. 906).

susurros fluminum] Sic Ovidius (fast. 2, 516)

garrulum appellat rivum, Horatius (od. 5, 15, 15)

loquaces lymphas.

psallas] Editum fuit hactenus spaltas, male, quod

et Vulcanius vidit; nam sequuntur cliordacistae ,

hydraulae et samluci. Gloss. Isidori : » sambucus

saltator.« Gnor. — Pari errore in marmore apud

Gruterum (942, 14) Terspichore pro Terpsichore,

neque raro in ipsius nostri codicibus Monacensilius

inveni Spyche pro Psyche. Hic tamen in ipso Mo

nacensi (C) recte legitur psaltas.

chordacistas] Xog6oexu6t&c in Graeco sermone

non novimus, sed xoQÖaxu6toec, qui xögöaae«

saltarent, de quo vide Athenaeum (14, 27; p. 620)

et Lucianum (de saltat. 22); verumtamen quum

liic de instrumentis musicis agatur, Martiani potius

-*

718 Martiani Capellae lib. IX. §. 924.

vestrum homines illexere succursum,

92$ per totum orbem ad commodum humanae utilitatis inveni. Per me quippe

irasque inferas per naenias sedavere.

Quid quod bella victoriaequo undique meis cantibus conquisitae? Nam Cretes

ad citharam dimicabant, Lacedaemonii ad tibias, nec aggrediebantur fata proe

liorum, priusquam illis contigerat litare Musis. Quid Amazones nonne ad

calamos arma tractabant? quarum una, quae concipiendi studio venerat, quum

Alexandrum salutarct , donata tibicine, ut magno munere, gratulata discessit.

quam librariorum errorem esse arbitror, qui a chorda

vocem derivandam sibi persuaserit. '

sambucos] Apud Athenaeum (14, p. 655 Casaub.)

legimus » sambucam esse quatuor fidibus ten

sum instrumentum, usitatum Parthis et Troglodytis«

(adde eundem 4, p. 182). Strabo quoque (10,

p. 421 Casaub.) barbarum esse nomen affirmat.

Phoeniciam ei originem tribuit Spanliemius (de usu

et praestant. num. T. I, p. 709). Festus » sambucam

organi genus esse a scribit » a quo sambucistriae

dicantur« ; quo nomine et Livius (59, 6, 8) utitur,

easque per Asiaticam luxuriam in Latium intro

ductas esse ait. Adde Scipionis Aemiliani orationem

apud Macrobium (Saturn. 2, 10): »docentur prae

stigias inlionestas : cum cinaedulis et sambuca psal

terioque cunt in ludum histrionium « cet.

hydraulas] Hydraulam et choramlam jungit Sue

tonius (in Nerone 84). De hydraulo exstat com

mentatio Meisteri (in comm. Gott. nov. T. II, p. 152).

illexere succursum] Macrobius (in somn. Scip.

2, 5): » sonos musicos sacrificiis adliibuerunt, qui

apud alios lyra vel cithara, apud nonnullos tibiis

aliisve musicis instrumentis fieri solebant.« Plura

dabit Saubertus (de sacrif. vet. 27, p. 624 sequ.).

maenias] Sic codices nostri Reichenauensis,

Darnstattensis, Monacensis (C), pariterque Lei

densis, quem Burmannus (ad Ovidium I, p. 603)

citat. Vuigo me etiam , quo nihil languidius. Ma

crobius (somn. Sc. 2, 5; p. 458 Zeun.): »mortuos

quoque ad sepulturam prosequi oportere cnm cantu

plurimarum gentium vel regionum instituta sanxe

runt. « Adde Boëthium (de musica in op. p. 1575).

Cretes] Athenaeus (14, 24; p. 627): öuàm eg

xai oi àvógéuétoetov Aaxeöatuóvuov μετ' αύ

2öv 6tgatew;ovtoet, Hgíre c óè μετά λύρας,

pustè óé 6vgiyyoev x«i av%6v Avöoi, ajg 'Hgá

öovog i6togei. Adde Clementem Alexandrinun

(paedag. 2, 43 p. 164): xgövtav yo>v ftagâ

toùç 7ro%étuovc aëröv Tvöörvo μέν tj 6d2

aeiyyv, 68gyyv òè 'Agx&οες, Σεκε2oi öë zrrx

ti6tv, xoei H(gjtec Aegg , x«i Aaxs6auuövuov

«ö%, xai xégat 6goexec, xoei Aiyw;zrruo.

tvuaedvç, xoei Agaßëç xvu8&2q).

Lacedaemomii] Vide Agellium. Gnor. — Sed

cur Gellium (1, 11) laudat, non quem is ipse

auctorem habuit Thucydidem (8, 70)? Plures vide

apud \Ieursium (inisc. Lacon. p. 102 et 150). Adde

Maximum Planudem (scliol. ad Hermog. T. v,

p. 488 Walz).

contigerat] Ita Meibomianorum alter (p. 345

v. 1), Reielienauensis, et Monacensis (C) pro eom.

tingeret in editis.

litare Musis] Plutarchus (in Lacon. p. 258)

docet »Lacedaemoniorum regem ante pugnam Musis

sacra fecisse.«

donata tibicine] IIanc historiam apud nullum,

Martiani Capellae lib. IX. §. 925. 7H9)

Lacedaemonios in Graecia, in Italia Sybaritas tibicines ad proelia praeire quis

nesciat? Tubas non solum sonipedes atque bella, sed agonas acuere certa

menque membrorum, nunc quoque compertum. Quid pacis munia nonne

nostris cantibus celebrata? Graecarum quippe urbium multao ad lyram leges

decretaque publica recitabant. Perturbationibus animorum corporeisque morbis

mcdicabile crebrius carmen insonui.

alium ita reperiri puto. Forsan illorum auctorum

aliquis, qui a Plutarclio in Alexandri vita memo

rantur, hoc perscripserat, unde Martianus id de

sumserit. Meibom. — IIistoria ipsa exstat apud

Diodorum Siculum (17, 77), Strabonem (I i ,

p. 808 Casaub.), Curtium (6, 8), Justinum (2, 4,

33; 12, 5, 8; 42, 5, 7); Thalestrin sive Mini

thyam appellatam ferunt. Confer Petitum de Ama

zonibus (p. 564 sequ.).

Sybaritas] Haud scio an Martianus negligentia

lapsus sit, animo ejus obversante historia illa de

Sybaritani exercitus equitatu ad symphoniae cantum

saltatione quadam moveri solito (Plin. 8, 64), quem

tamen ea ipsa re bello minus idoneum fuisse in

telligimus ex Athenaeo (12, 19; p. 820).

tubas] Boëthius (de mnsica I , 1 ; in oper.

p. 1575): »Nonne illud etiam manifestum est, in

bellum pugnantium animos tubarum carmine ac

cendi? «

agonas] Vide hune morem apud Plinium hist. m,

lib. 7; Tertull. de spect. cap. II ; Sidon. Apoll

in pan. urb. Narb.; IIeliod. lib. ult. Gnor. — De

tuba signo commissionis , uti verae pugnae ita va

riorum certaminnm , vide locos veterum apud Just.

Lips. Saturn. II, 19, p. 108; Fabr. Agonist. III,

16. Aeneid. 5, 115:

» At tuba commissos medio canit aggere ludos.*

Stat. silv. III, 1, 159, conf. 181 :

» Jam placidae dant signa tubae. •

Nam phreneticos symphonia resanavi;

Addo Sopliocl. El. 711 ; Poll. 4, 86 — 89. Non

deest tubicen in tabula picta ex amphitheatro, in

qua apparatus certaminis cernitur, in Guil. Gellii

Pompejanis tab. 78. Welcken (in Sylloge epigr.

p. 66).

ad lyram] Hue refer illud Aristotelis prohi.

eap. 19; 6ud. ti vóuov xoeXoçvrav oöç éóov6tv;

í ötv tgbv é:ti6ta69ai ygäuuara jöov ro$q.

vöuovc et cet. Gnot.— Adde Clementem Alexan

drinum (stroin. 1, p. 508): uë2og re aë roörog

<regué%j%s toïç rovrjuoe6v, xaì ro$c Aaxe$au

uoviov vöuovc άμελoroin6e TégravÖQog ö

'Avtuo$aïoç. Aelianum quoque (var. h. 2, 59) in par

tes vocare licet; sed simul etiam conferenda sunt,

quae Nitzschius (melet. de liist. Homeri I, p. 38

sequ.) de omni lioc argumento sollerter et accurate

monuit.

perturbationibus] Similis locus apud Boëthium

de musica lib. 1 , cap. 1. Gnor. — Adde Aristote

lem (polit. 8, 8), Plutarchum (de virtute morali

p. 441), et Athenaeum (14 p. 625 f. Cas.).

corporeisque morbis] Macrobius (in somn. Scip.

2, 5): »Ita denique omnis habitus animae cantibus

gubcrnatur, ut et ad bellum progressui et item re

ceptui canatur — iram suggerit, elementiam sua- .

det, corporum quoque morbis medetur ; nam line

est quod aegris remedia praestantes praecinere

dicuntur.« Erroeou8&c significat, quibus jam Aes

culapium usum auctor est Pindarus (Pyth. 3, 8i).

720 Martiani Capellae lib. IX. §. 926.

quod Asclepiades quoque mcdicus imitatus, quum consulentibus urbium

patribus plebis inconditae vulgus infremeret, seditiones accensas crebriore

cantu inhibuit. Ebrios juvenes perindeque improbius petulantes Damon unus

e sectatoribus meis modulorum gravitate perdomuit; quippe tibicinem spondeum

canere jubens temulentae perturbationis dementiam infregit. Quid afflictatio

nibus corporeis nonne assidua medicatione succurri? Febrem curabant vul

neraquc veteres cantione; Asclepiades item tuba surdissimis medebatur. Ad

affectiones animi tibias Thcophrastus adhibebat. Ischiadas quis nesciat expelli

Adde Platonem (in Clarmide p. 188 Steph.). In

primis autem Pythagoram morbos curasse musicae

ope ferunt (Jamblicli. vit. Pythagor. 23 et 54;

p. 95 et 196 Iuster. Porpliyr. vit. Pytliag. p. 57).

Aesclepiades] Itecepit haec ad verbum Cassiodorus

(de musica in op. 2, p. 887 Gar.). Aselepiadarum

historiam invenies apud Walcliium (in antiqü. me~

dieis , Jenae 1772, p. H 19 sequ.), cui adde An

tonii Cocchii disputationem (discorso primo supra

Asclepiade, ed. Raim. Cocelii, Flor. 1758) et Fabri

cium (in bibl. Gr. 6, 9 ; T. XIII, p. 87 sequ.).

seditiones] Confer Terpandrum, töv to)v ye

vouév,v totâ fragâ Aaxs6auuovtovg 6t&0tv

2:&ta^*0oevtoe , apud Plutarchum (de mus. p. 1146)

et Christodorum (in anthol. Pal. T. I, p. 42);

'%2c tote 6uv, &vtog άπ' Eögörao öo&oev

Mv6rurö2q) pågutyyv xoeteaegrjövév άείθων

24yzeu&zóv xaxörjtoec Auvx2oeioev vae

tígoev.

crebriore cantu] Sic codex Monacensis (C);

vulgo crebrior cantus.

ebrios] Idem Pythagorae tribuunt Quinctilianus

(1, 10, 52) aliique, quos ibi laudat Spaldingius

(p. 227); cuin nostro consentit Galenus (de dogm

Hippocr. et Plat. 9, 8), vide Fabricium (ad Sextum

Enip. 6; 8; p. 587) et Rustertim (ad Jambl. Py.

tliag. 112). In nniversum eonfer Athenaeum (14,

p. 627) et Meibomium (ad Aristid. p. 501).

Damon] Commemorant hunc Plato (Lach.

p. 180; Alcib. p. 118; Axioch. p. 564 Steph.),

Plutarclius (in vita Pericl. p. 185; Aristid. p. 519),

Diogenes Laertius (2, 19), Suidas, alii; confer

IIemsterhusium (ad Aristopli. Plut. p. 552), Ja

eobsium (in add. animadv. in Atl. p. 556), et Sü

vernium (de Aristopli. nub. p. 60).

medicatione] Sic legendum esse jam Grotius

vidit, quum vulgo meditatione ederetur, confirma

turque ejus conjectura a codice Meibomiano utroque

(p. 548, v. 18) et nostro Reichenauensi a prima

. i .

vulneraque] Appulejus (de magia p. 491 Oud.):

»Veteres quidem medici etiam carmina remedia

vulnerum norant, ut omnis vetustatis certissimus

auctor Homerus docet, qui facit Ulixi de vulnere

sanguinem profluentem sisti cantamine. Nihil enim,

quod salutis ferendae gratia fit, criminosum est.«

ischiades] Confer Gellium (4, 15): »Creditum

hoc a plerisque est et memoriae mandatum, ischiaci

quum maxime doleant, tum si modulis levibus ti.

bicen incinat, minui dolores. Ego nuperrime in

Theoplirasti libro scriptum inveni, viperarum mor.

sibus tibicinium scite modulateque adhibitum me

deri. Refert etiam idem Democriti liber, qui in.

-

Martiani capellae lib. IX. §. 926. ' 721

aulica suavitate? Xenocrates organicis modulis lymphaticos liberabat. Thaletem

Cretensem citharae suavitate compertum est morbos ac pestilentiam fugavisse.

Herophilus aegrorum venas rhythmorum collatione pensabat. Animalium vero

sensus meis cantibus incunctanter adduci saltem Thracius citharista perdocuit;

in quo non fabula sed veritas gloriam procreavit. Unde enim cervi fistulis

capiuntur, pisces in stagno Alexandriae crepitu detinentur, cygnos Hyperboreos

citharae cantus adducit? elephantes Indicos organica permulsos detineri voce

scribitur fregi 2oupuoev, in quo docet plurimis ho- '

ininum morbis medicinam fuisse incentiones tibiarum.«

Thaletem] Plutarchus (d. mus. p. 1146): öv pa6t

•ατά τι πv$âzgn6tov Aoexeöoetuoviovc zragoe

%&vópuevov 6u& puov6txijg i&6oe68at åzroeâÄé§αι

te toö xoetoe6zövtoc 2ouo$ tijv Xaedqtnv.

Plura de eo vide apud Strabonem (10, p. 481. 482)

et confer omnino Müllerum (Dor. II, p. 170) et

IIoeckium (Cret. III, p. 542. 564). Cave autem

cum pliilosopho Milesio confundas, qui nominativo

casu Thales erat, non Thaletes.

Herophilus] Praefixi aspirationis literam, quam

Grotius ad marginem rejecit. Vide enim de lioc me

dico Plutarchum (in plac. phil. 4, 223 p. 905.

5, 2; p. 904), Sextum Empiricum (adv. mathem.

p. 405), Plinium (11, 37, 8 f. 26, 2, 6), Ter

tullianum (de anima 10), et Celsum (in praef.). Adde

Fabricii bibliothecam Graecam (15, p. 188 f).

venas] Eadem Plinius (29, 1, 8) retulit. Adde

Aristidem Quinctilianum (I, p. 51 Meib.), Vitru

vium (1, 1 ; p. 17 Bip.), et Gellium (5, 10),

ubi legimus ex medicorum musicorum sententia

„venas vel potius arterias numero moveri septe

nario, quod ipsi appellent tijv öu& te66dgov

$cupèviav, quae fit in collatione quaternarii nu

ineri.« Vide et nostrum inferius (§. 968). Pro col

latione alii olim, teste Grotio in margine, colloca

tione , inepte.

incunctanter] Grotiana margo si cunctantur,

quo nihil languidius.

cervi fistulis] Macrobius (in somn. Scip. 2, 3):

»Quid mirum si inter homines musicae tanta do

minatio est, quum aves quoque, ut lusciniae, cygni,

aliaeque id genus, eantum veluti quadam disciplina

artis exerceant , nonnullae vero vel aves vel ter

renae seu aquatiles belluae invitante cantu in retia

sponte decurrant, et pastoralis fistula ad pastum

progressis quietem imperet gregibus?« Cervos ipsos

Solinus (19, 11) »sibilos fistularum mirari« testa

tur, praeeunte Plinio (hist. nat. 8, 80), ubi plura

dat Harduinus.

pisces] Paulo aliter apud Varronem (de R. R.

5, 17, 4; p. 400 Gesn.) legimus, ad tibiae cantum

pisces gregatim venisse.

crepitu] Id est »crepitaculi sonitu.« Meibo*.

(p. 546, v. 29).

elephantes] Strabo (15, p. 708): rreu$æg;&είν

öuöö6xov6v, zooec uèv övö 2öyov, ro$c ôë

poezu6μφ η tvuxroevuóuqj τινι προῦντες.

fistulis aves] Martialis (14, 218):

» Non tantum calamis , sed cantu fallitur ales«

et Cato, seu quisquis distichorum auctor sit (l.

d. 12);

»Fistula dulce canit , volucrem dum decipit

auceps.«

91

792 Martiani Capellae lib. IX. §. 927.

compertum, ' fistulis aves allici comprobatum , infantibus crepitacula vagitus

abrumpere, fides delphinis amicitiam hominum persuasere; quid? cantibus

allici disrumpique serpentes, glandem messesque transire, manes cieri Lu

namque laborare, nonne ipsius vetustatis persuasione compertum ? in Lydia

Nympharum insulas dici, quas etiam recentior asserentium Varro se vidisse

testatur, quae in medium stagnum a continenti procedentes cantu tibiarum

primo in circulum motae dehinc ad litora revertuntur. In Actiaco litore mare

citharam sonat. Megaris saxum ad ictum pulsus cujuscunque fidicinat. Possem

innumera mortalibus a me collata percurrere, ut non me terras fugiendi studio

erepitacula] II3aroey&c, de quibus Aristoteles

(polit. 8, 6, 1).

delphinis] Plinius (hist. nat. 9, 8): »Delpliinus

non homiui tantum amicum animal, verum et musicae

arti, mnlcetur symphoniae cantu et praecipue hy

drauli sono •, ubi plura Harduinus. Sed nota in

primis Arionis historia, de qua supra (§. 908).

serpentes] Manilius (1, 92):

» Consultare fibras, et rumpere vocibus angucs. «

Calpurnius (ecl. 11, 70):

»Cantavit , quod Luna timet, quo rumpitur

anguis. «

glandem] Dele ferunt cum MS. et conjunge

cum praecedentibus. Gnot.— Vulgo enim »glandem

ferunt messesqne« , quod tamen non rectius esse

videtur, quam quod alios praemittere Grotius in

margine notavit »in Thracia Orpheo canente«, nam

hoc loco de incantationibus et praestigiis agi mani

festum est; quare facile Grotio obtemperavi , sed

ita ut cum sequentibus potius •vetustatis persuasione

compertum« mutata interpunctione conjungerem.

Lunamque] Conferatur palaeograpliia mea (T.

III, §.74), ubi omnino latius de incantationibus egi.

in Lydia] Plinius (hist. nat. 2, 98): »In Lydia,

qnae vocantur Calaminae, non ventis solum, sed

etiam contis quo libeat impulsae, multorum civium

Mithridatico bello salus. Sunt et in Nymphaeo par

vae Saltuares dictae insulae, quoniam in sympho

niae cantu ad ictus modulantium pedum moventur.«

Seneca etiam (nat. quaest. 5, 23; p. 754 Lips.):

»Sunt multi pumicosi et leves, ex quibus quae

constant insulae in Lydia natant. Tlieophrastus est

auctor. Ipse ad Cotylias natantem insulam vidi« cet.

Adde Strabonem (13, p. 614 Cas.), ubi vulgo per

peram x«2ovu£vr,v vij6ov pro xaAoeutvrv. Ce

terum pro vulgato lympharum scripsi Nympharum

e codice Reichenauensi et utroque Meibomiano

(p. 546, v. 2), quibuscum plurimi alii concinunt

a Scaligero ad Varronem et Salmasio (ad Solin.

polyh. p. 128) laudati.

Actiaco] Sic margo Grotiana codicesque et

Meibomiani (p. 546, v. 6) et nostri Reichenauensis,

Darmstattensis, et Monacensis; vulgo Attico. Actium

promontorium Apollini sacrum fuisse motum est

(Strabo 10, p. 511. Plin. 4, 2. Sueton. oet. 18).

Megaris] Pausanias (1, 42, 1): 36t 29oc

ép' où xoeroe8eivoet 23yov6tv 'Arrò22ονα t;•

•«$dgav — %v tözm Boezoev twc pnpióu, 2oetæ

taöté oöröc re ízn6s xai ποάρα •oov

69&£6oe.

Martiani Capellae lib. IX. §. 929. 795

reliquisse sed ingratae humanitatis ignaviam viderer jure damnasse; sed jam

ad artis praecepta desiliam, ut nupturae virgini promissum munus impendam.

QUID SIT OFFICIUM MUSICAE.

Et quoniam officium meum est bene modulandi sollertia, quae rhyth

micis et melicis adstructionibus continetur, prius de melicis dissertabo. Dico

950

quidquid rite sonuerit, aut tonum esse aut hemitonium aut quartam partem .

toni quae diesis appellatur. .Verum tonus est spatium cum legitima quantitate,

bene modulandi] Initium liic facit tractandi de

ipsa arte musica, cujus interior finis est bene mo

dulari. Huc omnis institutio tendit. Ita intelligendi

omnes, qui musicam bene modulandi scientiam de

finiunt, ut Augustinus quoque libro I de Musica

Meibom.

rhythmicis] Id est Harmoniea et Rhythmica.

Melica ipsi sunt vc: c:gpuovx&. Nemo alius ita

locutus. Ceterum duas tantum illas partes ad bene

modulandi artem facere dicit exclusa Metrica: quae

tamen ad perfeetum cantum, in quo etiam verba

considerantur, vel maxime est necessaria; v. Ari

stidem p. 28. Meibom. — Nescio quid offensionis

invenerit Meibomius in vocabulo melicus pro har

monico usurpato, quum puë2oc et dguoviæ pro

miscue eodem sensu adhiberi soleant. Sic verbi

causa Plato, licet (in republ. 3, p. 598 Steph.)

pariter atque Aristoteles (in poët. 1, 4) tres ear

miuis partes appellet 2öyov, &guoviav, öv$uóv,

tamen alio loco (in Gorg. p. 802) : εί τις πεgu

£2outo, inquit, της πovrj6eoec aedorc t6 re

pu&2og xoei töv öv$uöv xoei tò uétgov, άλλo tu

% 2öyov yiyvovtoet tö Aeetaerâpievov; itemque

(de legibus 2, p. 669) inter se opponit pué%oc et

6v%μόν, quum paulo antea (p. 688) fregi öv$uóv

xaì ò:gpovioev oö67, c tjç tuov6tzjc dixisset.

Ceterum utriusque partis vim egregie declarat idem

in his (p. 668): tfj öé tíç xvvr}6ea)g t&$ev £v8

tuóc övouoe sim, tí ö'a$ tijc póvíc, toü ts

ö§éoç àpoe xoei Aeoegéog 6vyxegovvvwévóv, ög

puovicz övouoe aegogayogewovto : plura dabit Stall

baumius (ad Phileb. p. 56).

quartam partem] MS. quartam tantum. Ego

cum patre partem tantum malim et alia rite sonant.

Gnot.— Recte codex (B); editus rite. Est haec

locutio insolentior. IIoc autem vult (Martianus);

»Quodcunque intervallum modulamur (incomposi

tum, et intra quod aliud cadere nequeat) dico aut

tonum esse, aut quartam partem toni.« — lQuod

hic Grotius notat, id ex musices ignorantia est

natum; uti et quod sequenti nota dicit: »liemiolice

proportio appellatur harmonica, ut sesquitertia arith

metica« plane est erroneum. Membow.— Vulgata uti

que sana est. Aristides Quinctilianus (p. 48 Meib.):

tetoegtnuóquov, inquit, toü vövov zfj öis6ic §6

zv, pariter ut noster inferius (§. 955). Adde Vi

truvium (8, 4; p. 157 Bip.), Plutarchum (de mu

sica p. 1140), Sextum Empiricum (adv. mus. 6, 47),

Euclidem (de harm. p. 10), et quos laudat Creu

zerus (in meletem. T. III, p. 19). Aliis tamen ge

neralius est té é%ézu6tov μέrgov töv évóguo

viaov öu&6tmu&toev, ut Snidae verbis utar; confer

Aristotelem (metaph. 15, p. 291 Brand.), Diony

sium Halicarnassensem (de compos. T. V, p. 76

91 *

724 Martiani Capellae lib. IX. §. 950.

qui ex duobus sonis diversis inter se invicem continetur; hemitonium dicitur,

quod toni medium tenet; diesis vero distantiae sunt tres. Nam prima brevior,

quae tetartemoria nominatur , ex eo quod quartam partem tomi recipiat;

enarmonios quoque dicitur propterea quod enarmonion modulandi genus per

hanc maxime dimetimur. Secunda ab illa major est, nam tritemoria nomi

natur, quoniam habet partem tertiam toni; itemque chromatice appellatur,

quod chromaticum modulandi genus per ipsam finditur. Tertia vero habet

toni tertiam partem ac dimidiam tertiae, et vocatur hemiolia et harmoniae

divisio, quoniam hemiolii modum complet.

Reisk.), Aristidem (p. 14), Bacchium (p. 2 Meib.)

etc.; unde factum est ut etiam pro hemitonio'usur

paretur, ut in fragmento Philolai apud Stobaeum

(p. 466 Heeren.), ubi immerito haesit doctissimus

editor; adde Theonem (de mus. p. 77), Censorinum

(de die nat. 10, 7), et Macrobium (in somn. Scip.

2, 1). Quid quod posterius omnino disparuisse

vel evanuisse videbatur minima illa pars toni, &ztó

λωλεν έκ της ήμετέρας αί687j6eoec, nt ait Pho

tius (in bibl. n. 242, p. 860 Hoescliel.), vide et

Macrobium (in somn. Scip. 2, 4). -

tonus est] Euclidi (p. 2 Meib.) est τόπος τις

zíc qoovffc öextuxóç 6v6tjuoeroc déxt2oetíc.

Uberius Aristides Quinctilianus (p. 22): »Tonum

in musica tripliciter appellamus : aut enim est idem

quod tensio, aut certa aliqua vocis magnitudo,

uti qua a diapente superatur diatessaron, aut modus

systematicus, ut Lydius aut Phrygius.« Nunc se

cunda significatio valet.

legitima quantitate] Per legitimam quantitatem

rationem epogdoi intellige. Gloss. GnoT.— Haec est

ratio superoctava. Glossae: »ratio epogdoi«, scriben

dum epogdoa.Memom.— Vide nos superius (§. 108)

et Boeckhium (in Creuzeri stud. T. III, p. 88).

diesis vero] In his Aristoxenum ante oculos

habuisse videtur, cujus doctrinam hisce compre

hendit Boëthius (de mus. p. 1477): »Dividit enim

tonum in duas partes, atque id semitonium vocat;

dividit in tres partes, cujus tertiam diesim vocat

chromatis mollis ; dividit in quatuor, cujus, quartam

cum propria medietate, id est cum octava totius

toni, appellat diesin chromatis hemiolii ; rursum

solam quartam ejus vocat diesin enharmoniam. •

Confer ipsum Aristoxenum (in elem. harm. p. 46)

et Claudium Ptolemaeum (in harmon. 1, 12).

chromatice] Scribe chromatica : subauditur enim

diesis.MetboM.— At cur Graeca forma uti Martia

num prohibeamus?

tertia vero] Hoc plane falsum, quamvis scripti

codices aeque ac editi hanc lectionem ingerant.

Restituo veterem ac germanam, neque enim tam

crassam ignorantiam Capellae imputabo : » tertia vero

hahet toni quartam partem ac dimidiam quartae.~

IIemiolia quippe diesis habet quatuorsemis dodeca

temoria, seu duodecimas toni partes, id est quar

tam partem toni et quartae dimidiam, ideoque et

sic idem enunciare potuisset: » tertia vero habet

tetartemoriam diesin ejusque dimidiam. « Meunov.

harmoniae] Pater conjicit »ex harmoniae divi

sione.* Forte tamen »et harmonice divisio« legen

dum sit, nam hemiolice proportio appellatur har.

monica , ut sesquitertia arithmetica apud Romanos.

Martiani Capellae lib. IX. §. 951. 72$

IDE SONIS.

Tonus igitur idem plerumque appcllatur et sonus. Verum soni sunt

per singulos quosque ac per omnes tropos numero duodeviginti.

Si conjecturis paulo audacioribus, ut in aliis , ita

in hoc auctore locus, legendas et transponendas

voces hoc modo censuerim : » rrgog2apußoevópuévoç,

apud Romanos vero idem dicitur acquisitus : se

cundus wztétn öztátóv , hoc est principalis prin

cipalium , qna eadem voce uti summus Jupiter sta

tuit.« Jupiter enim Aenditoc 8ztóróv appellatur,

idcoque éupcztuxóç Capella summum addidit ei

que liypate ipsa sacra teste Boëthio lib. I, cap. XX.

Simili de ratione Jupiter etiam dyapuépuvov voca

tus est, quod nempe Agamemnon apud Homerum

£ztatog xgeuêvraov dicatur. Gnot. — Haec bar

bara sunt, adeoque expungenda. Etenim ratio, cur

diesis illa hemiolia vocetur, ex Aristoxeno aliisque

est clarissima, quod videlicet haec diesis sit hemi

olia dieseos enarmoniae; ut numerus quatuorsemis

est hemiolius numeri ternarii. Si retinenda sint ,

hanc explicationem adferemus : vocabulum modus

liic idem significat quod modulatio , ut et p. 180

v. 21 (p. 516 Gr.) p. 185 v. 28 (p. 519 Gr.); de

inde pro harmoniae divisio legendum ab harmoniae

divisione , et liemiolium pro inepto hemiolis (quem

admodum etiam glossae interdum superoctavam

rationem imperite vocant rationem epogdoi pro

epogdoam), ut hic sensus bonus ac verus ex in

eptis verbis colligatur: »et voeatur (se. illa diesis)

hcmiolia, ab harmoniae divisione ; quoniam liemio

liam modulationem complectitur.« Quod si voeabu

lum modus pro diastemate accipiamus, ut idem

usurpatur p. 186 v. 20, ultima eodem sensu lege

mus: »hemiolium diastema complectitur.« Meibow.

Sat credo superque nunc habes conjecturarum, certi

Quorum

nihil, neque quidquam variant codices, ut Mar

tiani potius quam librariorum errores esse putem.

de sonis] Hanc inscriptionem Meibomio prae

eunte recepi, quoniam ipse sensus jubebat; vul

gatam de tropis suo loco et ordine infra (§. 955)

posui; licet enim Aristides Quinctilianus (5, p. 156

Meib.) tropos eosdem tomos vocari doceat, inde tamen

non sequitnr, tomos etiam tropos appellari posse.

tomus igitur idemn] Hoc certum est ex Aristide

nostro p. 22 v. 28, Euclide p. 19 v. 6. Inde &m

tdtovoc Aegoe dicebatur, quae septem diversos

sonos liabebat. Inepte autem p. 180 v. 26 (p. 516

Gr.) inquit: »nam sonum id est tonum productio

nem vocavi« ; neque enim tonus ibi appellari potest

productio quatenus sonus est, sed quatenus spatium

cum legitima quantitate, quod duobus sonis con

tinetur, ut supra. Meibom. — Rectius tamen somus

(p86yyoç) et tonus (rövoc) distinguuntur, id quod

Nicomachus (p. I et 2 Meibom.) docuit.

duodeviginti] Accurate haec omnia explicavit

Boeckhius (in Creuzeri stud. T. III, p. 62 sequ.

et de metr. Pind. p. 208 sequ.), quapropter anti

quiores auctores enumerare supersedeo. Quamquam

de numero discrepantia est, quum paulatim tantum

soni ad tantam amplitudinem accreverint, nt alii

plures alii pauciores numerent, qua de re vide Cu

perum (in apoth. Homer. p. 52). Sunt adeo jiii

duodetriginta statnant, ut auctor tabulae quam spe

ciminis causa ex codice Monacensi (C. fol. 220) eum

omnibus erroribus orthographicis liic subjeci ; sed hi

trinm generum eliordas in unum conjungunt, qua

de re dixi infra (§. 940).

~ - -------- -- --—--—

95

796 Martiami Capellae lib. IX. §. 951.

primus dicitur apud Graecos aegocìau8av6uevos, apud Romanos vero, quia

non eadem nos voce uti summus Jupiter statuit, idem dicitur acquisitus;

secundus énétn örtatöv, hoc est principalis principalium ; tertius aeagerdtn

|| || | Ypodorius subprincipales.

|| Ypofrigius.

|||i|||| Ypoeolius.

|||||||| Ypoiastius.

|||||||| Ypolidius.

|||||||| i)orius -I- princip.

|||||||| Frigius.

|||||||| Eolius.

|||||||| Jastius.

|||||||| Lidius.

|||||||| Yperdorius*i*super prine.

|||||||| Yperfrigius.

|||||||| Ypereolius.

||||||| Yperiastius.

|||||||| Yperlidius.

non eadem mosl Sic codices Darmstattensis

»

Reichenauensis, et Monacensis: (C); vulgo »quia ea

Prolambanomenos I adquisitus

Ipate ipaton •I* principalis principalium.

Pari ipate ipaton : 1° subprine. principal.

Ipaton+ penult. princ. in ermonico genere distat a nete duob. tonis.

Penultima principal. in cromatico gen. tria emitonia distat a nete.

Penultima principalium in diatonico gen. distat tono a nete.

Lichnos ipaton -I- ultima princip. et princip. mediarum.

Paripatemeson : I* subprincipa. mediarum.

Meson diatonos : I* mediarum extenta in ermonico gen.

TTTTTTTTTTTFTATES genere.

Extenta mediarum in diatonico genere.

Mesen •I* media et est principalis conjunetarum.

Tritesin eugmen: I* tertia conjunctarum a fine.

SineugmeTi. ditonos : I* conjunetar. extenta in ermonico gen.

Extenta conjunctarum in cromatico genere.

Extenta conjunetarum in diatonico genere.

Nete sineugmen: I. ultima conjunctarum.

Paramesos : I* prope medium.

Tritedia zcugmen* I* tertia divisarum a fine.

Diazeugmen. diatonos • I* divisar. extenta in ermonieo.

Extenta divisar. in cromatico genere.

Extenta divisar. in diatonico genere.

Nete diazeugmeii* I* ultima divisar. et principalis excellent.

Trite Yperboleon* I* tertia excellentium a fine.

Iperboleon diatonos excellentium extenta in ermonico gen.

Extenta excellentium in cromatico genere.

Extenta excellentium in diatonico genere.

Nete Iperboleon : I* ultima excellentium.

$tatóv] Imperite in edito ubique $n&roev

pro óratoev, quamvis grammaticorum canones po

dem voce.« Hespicit autem supcriorem locum (§.355). sterius minus probent. Meibox.

Martiani Capcllae lib. IX. §. 93A. 797

**«*«•'• id est subprincipalis principalium; quartus $tar&y οι&royo:, iJ «•

principalium extenta; quintus ététn ujoov, id est principalis mediarum ; sextus

autem ragvaedtn ui6ov, quod est subprincipalis mediarum; septimus pué6ον σu&

zovos, id est mediarum extenta; octavus μέση , hoc est media; nonus robo,

6vvnuuévov, id est tertia conjunctarum ; decimus 6vvruuévov &u&tovoc, hoc est

conjunctarum extenta ; undecimus vjtm 6vvnuuévóv, id est ultima conjunctarum;

duodecimus tagauäon, id est prope media; tertius decimus tottm διεΟενypuévóv,

id est tertia divisarum ; quartus decimus $ue$evyu£vov $u&tovoc, quod est di

visarum extenta; quintus decimus vijrn öue$svyuévóv, id est ultima divisarum;

6u&tovog] Duabus primis öuærévouç vox λιχά

^^ov adjungenda, duabus posterioribus rroegoevrjro, c.

Mirum tamen est, si hoc ita sit, uti sane esse et res

ipsa et aliorum imusicorum collatio facillime demon

strat, quod in Latina interpretatione nihil aliud quam

extenta addatur, quod öu&tovov designat, ut ipse

Martianus infra docet. Sed perpetuus ferme hic

error tum in Capella tum in ipso etiam Vitruvio ,

quod 8u&tovog simpliciter ubique et sine ulla adjec

tione ponatur, quum tamen constet öu&tovov non

tropum certum significare, sed, ut ipse Martianus

infra de sonis ait, indicium generum modulandi,

uti et enliarmonion et chromaticon. Grot. — Inepta

et erronea est tota haec Grotii annotatio. Memo*.

— Omnium facillimum fuisset pro öu&rovoc utro

que loco reponere quod alios legere Grotius in

margine annotavit Åizavoc, quo vocabulo constat

hos sonos plerumque appellari (vide ad §. 946);

sed vulgatam retinui jam propter interpretationem

Latinam extenta, quae öu&tovov tantum significat,

quum 2bxavog index nuncupandus foret; accedit

autem Nicomaclii (p. 21 Meib.) testimonium, qui

disertis verbis mihil interesse ait, utro nomine in

his chordis utamur.

6vvrupuévóv] Xvvnpipuévoev optime uterque

scriptus, nisi quod pro H omnibus tribus locis male

est E. Editus ubique 6v£evyuévóv; in margine

tamen appositum »al. 6vvruftu&vaov. « Miror doc

tissimos viros lioc emendare non potuisse, quum ne

quidem Graecum sit. Scribendum enim fuerat 6vy.

&£&vypuévoev. Meibom.

eonjunctariim extenta] IHanc vocem apud Grotium

omissam restitui e codicibus Meibomianis (p. 347

v. 8), Reichenauensi, Monacensi (C), Darmstat.

tensi, accedentibus etiam ante Grotium editis.

prope media] Codex B male prope mediam.

Meinom. — Non prorsus improbem.

w/reg6o2oeioev] Ita et Euclides, sive verius Cleo

nides, neque enim illa Euclidis sunt, quae titulo

Harmonices sub ejus nomine circumferuntur, ut

sagacissime pater meus ex aequalitate semitoniorum

aliisque similibus argumentis odoratus est. Vitru

vius tamen Aerregéo?£ον. Et ita MS. et Veiceti

nus, Lugdunensis, et Basileensis. Grot.— Vallae

codex Euclidis harmonicae etiam Cleonidae praetulit,

quem etiam Grotii pater illius introductionis in hnr

monicam (in notis ad superiorem Martiani locum)

auctorem existimavit, sed futili argumento. Methont.

(in Music. auct. T. I praef. ad Eucl. init.). Confer

Nicomachum (1, p. 20) et Boëthium (p. 6 f. Meib.).

798 Martiani Capellae lib. IX. §. 951. •

sextus decimus tgitm £zegóozaiov, id est tertia excellentium ; septimus decimus

$nsg8o2aioev öu&rovoc, hoc est excellentium extenta; octavus decimus vijrn

Aeneg6o2oeioev, id est ultima excellentium. Hi sunt igitur soni, qui modulationem

apte et cum ratione componunt, Constat autem omnis modulatio ex gravitate

soni vel acumine. Gravitas dicitur, quae modi quadam emissione mollescit;

acumen vero, quod in aciem tenuatam gracilis et erectae modulationis extenditur.

DE SYMBEHONIIS.

Ex supradictis itaque sonis, qui et singulis et omnibus tropis rite con

veniunt, symphoniae tres sunt, quarum est prima óu& re66dgov, quae Latine

appellatur ex quatuor ,> et recipit sonos quatuor, spatia tria, productiones

septimus decimus] Sie, et paulo post octavus

decimus, uterque Meibomianus pro decimus septimus

et decimus octavus in editis.

cum ratione] Pnràç. Vide notas ad Aristidem

p. 15 v. 29. Meinovi.

emissione] Pater remissione , dévé6ει. Grot. —

Pro emissione lego remissione , quod et Grotium

notasse deinde vidi. Vocabulum modi utriusque

codicis glossae explicant soni ; minus commode.

Malim modulationis , quae explicatio generalior est,

et aliis quoque hujus auctoris locis applicari potest,

sed et sequente versu confirmatur. Ceterum quid

gravitas sit, quid acumen , clarius habemus p. 182

v. penult. (p. 518 Gr.). Versa autem illa sunt ex

Aristide p. 8 v. ult. Memnow.— Nihil muto. Nam

que Aristides, qui laudatur, ipse inquit: έκ δι}

toûtoev t& yvvöoevoe rò puév ßoegétntoe , tö

óó óéëtr,roe aegogayoQ&w;opuèv ' yivetat öë j

puèv Aeoegérnc z&tó$&v dvoepegow&vov toü

rrvsûuoetoc, í óóéëtnc £aetzroAejc rrgoispuévov.

IIgoie69av autem est emitti.

erectae modulationis] Alii teste Grotio in mar

gine rectae.

de symphoniis] Censorino (de die nat. 10, 8)

»symphonia est duarum vocum disparium inter se

junctarum dulcis concentus« ; Cassiodoro (de mus.

Op. II, p. 868 Gar.) »temperamentum sonitus gravis

ad acutum, vel acuti ad gravem, modulamen effi

ciens«; pariterque Bacchius (p. 2 f. Meib.) eam de

finit xQ&6uv ööo qo86yyov &vouoiov ö§étrtu

×αι Βασιότητι λαμβανομένων.

symphoniae tres] Totidem et superioribus locis

numerat (§. 108. 755) pariterque Cepsorinus (10,

6); alii plures, sed ut has tantum ipsas inter se conjungant,

ut Macrobius (in somn. Sc. 2, 1) quinque:

6u& te66dgov, öu& aeëvte, óu& aeoe6ον, όu& na

6οῦν και διά πέντε, δις διά πα665v: Vitruvius

autem ($, 43 p. 158 Bip.) sex, addita diapason

cum diatessarom » ac sic etiam Baccliius (p. 5 Mei

bom.) et noster inferius (§. 950). Vide omnino Boe

elilium (in Creuzeri stud. T. III, p. 51. 58). Ad.

didi autem sunt vulgo omissum ex codice Darm

stattensi.

productiones] IIoc larbare vertit et inepte.

Latine potuisset, ut p. 188 v. ult. (p. 522 Gr. v. 1).

Mribox1.

•

/

`~

duas et dimidiam ; nam sonum, id est tonum, productionem vocavi; est

Martiani Capellae lib. IX. §. 955. 729

autem hemitoniorum quinque, quae ad productiones plenas et integras me

diatenus valent; διέ6eov decem, diesis vero interpretatio est, sicut supra dixi,

quarta pars toni. Sed haec symphonia est in epitriti ratione; epitritus autem

dicitur , qui et numerum ternarium habet et trium tertiam , quod est unus,

ut sunt quatuor ad tres. Alia symphonia quinaria est, et dicitur $u& t£vts, 954

atque constat sonis quinque, qui inter se quatuor spatiis dividuntur. Pro

ductiones habet tres mediamque praecidit, hoc est tonos tres ac medium,

hemitonia septem, diesisque quatuordecim, atque hemiolii possidet rationem,

quae forma et eundem. numerum circa collata detinet et ejus medium, ut

sunt tres ad duos. Tertia $u& ta6àv, quae ex omnibus dicitur, octo sonos

recipit, spatia septem, productiones sex, hemitonia duodecim, diesis viginti

quatuor, atque constat ex ratione diplasia, hoc est duplici. ,

(DE TROPIS.)

Tropi vero sunt quindecim , sed principales quinque, quibus bini

quae ad— valent] Haee barbara sunt et superio

fum seculorum inficetias redolent: ideoque male in

fercta delenda censeo. Merbow.

epitritus] Vide superius (§. 107. 761) et in

ferius (§. 981. 987. 978). Gellius (18, 14): »epi

tritos est qui habet totum aliquem numerum et

ejusdem partem tertiam, ut quatuor ad tres, duo

decim ad novem, quadraginta ad triginta. « Confer

omnino Aristotelem (probl. 19, 25), Nicomachum

(2, p. 50 Meib.), Aristidem (1, p. 49; 3, p. 115),

Censorinum (10, 8), Sextum Empiricum (hypot.

Pyrrh. 5, 18, 188; p. 168 Fabr.), Macrobium

(in somn. Scip. 2, 1; p. 127 Zeun.), Fulgentium

(mythol. 5, 9; p. 128 Munck.) etc.

quod est unus] Haec delerem. Scribenda fuis

sent: »quae (tertia pars) est unitas, vel unus« ut

Aristides quoque (p. 58 v. 4). Melboy.. — Multa

profecto delenda essent, si talia displicerent.

diesisque] Uterque hic diesisque. Atque in hoc

vocabulo fere semper quartus casus plurativus is

finit. Memnovi.

duplici] Sic bene codex B; reliqui perperam

dupli. Meibow. — Obtemperavi quia praecedit di

plasia, etsi vulgatam leetionem minime falsam di

xerim; vide superius (§. 785).

tropi vero] Hos Graeci τόνους appellant. Grot.

Unde Cassiodoro (de musica in op. II, p. 886) toni

snnt qui nostro tropi. Baccliius vero (p. 15 et 18 f.

Meib.) definit tropum ztzozijg &pupue?oëç 6zípuoe,

recensetque tres: Lydium nimirum, Phrygium et

Dorium ; ab aliis autem addit statui septem: Mi

xolydium, Lydium, Phrygium, Dorium,' Hypoly.

955

99

750 Martiani Capellae lib. IX. §. 958.

cohaerent, id est Lydius, cui adhaerent óneg%οιoc et Aeno?%uoc; secumdus

Iastius, cui sociatur $tou&6ruoc et wrregu$tuoc ; item Aeolius cum Aeaeooeuo?iq; et

$aeegoeuo^iq) ; quartus Phrygius cum duobus 8ropovyiqoe et érregqpgvyiq ; quintus

Dorius cum órodooioe et é:regóogiq. Verum inter hos tropos est quaedam amica

dium, Hypophrygium, et IIypodorium. Scilicet pa

riter ut de sonis monitum est paulatim tantum ad

illum numerum creverunt, adjectis utrinsecus com

positis, de quibus vide Euclidem (p. 19. 20), Ari

stidem (p. 25 sequ.), Athenaeum (I 4, p. 624) cum

nota Casauboni (p. 898), inprimis autem Alypium,

et doetissimas Boeckhii commentationes (in Creuzeri

stud. T. III, p. 74 sequ. et de metris Pind. p. 258

sequ.), qui etiam de singulorum troporum vi et

indole copiosissime disseruit. Suam enim cuique vir

tutem peculiarem fuisse jam apud Platonem legimus

(de republ. 3, p.598. 599), ubi multos alios anc

tores veteres laudat Stallbaumius (T. I, p. 208.

206); adde Lucianum (in Harmon. c. 1): tijg q)Qv

$yiov tö évóeov, της 2οguxoù tö 6εμνόν, της

Avöiov tö ßoezzuxóv, tjc 'Iovizijg tö y2a

4pvQàv, et Appulejum (in flor. p. 16. 17 Oud.);

»Tibicem quidam fuit Antigenidas, omnis voculae

melleus modulator, et idem omnibus modis peritus

modificator; seu tu velles 4eolium simplex, seu

Iasium varium , seu Lydium querulum , seu Phry

gium religiosum , seu Dorium bellicosum. «

id est Lydius] Conjicit Meursius noster : I

Lydius pro primus Hydius ; putat enim ex abbre

viatione natum errorem, quod si verum, infra pro

item 4eolius libens legerim : III Aeolius, hoc est

tertius 4eolius. Grot. — Nonne hoc abuti est pa

tientia nostra? Nescio qua acerbitate Grotius mi

serum illud id est perseqnitnr!

v:regzwóuoc] Verte ordinem: τοπολύδιος et

vregávótoc, ut apud Alypiam et in scquentibus.

Mriloxt.— Ceterum ö:teQzwóto; ab aliis 6vvro.

vo^vöu6rb appellatnr, ut a Platone (de republ.

3, p. 598 f). Confer Boeckhium (de metr. Pind.

p. 228).

secundus Iastius] Hoc plane falsnm. Auctorum

nullus, vel Graecorum vel Latinorum, primum to

num dixit Lydium et secundum Iastinm. Itaqne

ordini suo sic restituendus, ut primus sit Lydius,

secundus Aeolius, tertius Phrygius, quartus Iastins,

quintus Dorius. Boëthii vitiosum diagramma secuti

a gravioribus ordinem arcessunt. Membow.

$:regóøgiq)] Ita Aristoxenus; plerisque appel

labatur μι$o2%uoc; confer Boeckhium (de metr.

Pind. p. 216).

verum inter] Quaenam haec sit doctrina satis est

obscurum. Si legeretur: »ut inter Dorium et Hypo

dorium*, et »inter Phrygium et Hypophrygium, et sic

de ceteris, omnia statim paterent. Succurrit tandem,

illnd velle Martianum, alternos modos Hypodorium

et Hypophrygium eo inter se couvenire, quod binas

diatessaron consonantias deinceps positas in diapason

communes habeant, quae etiam iisdem notis signan

tur. Quippe Hypodorii diatessaron ab hypate hypaton

ad hypaten meson idem est quod diatessaron Hypo

Phrygii ab ejus proslambanomeno et hypaton dia

tono comprehensum. Sic diatessaron Hypodorii ab

hypate meson et mese comprehensum idem est

iisdemque notis signatur, quibus diatessaron Hypo

plirygii, hypaton ac meson diatonis ejusdem toni

contentum. Similiter Hypoiastium et Hypolydium

diatessaron et diapente consonantias non quidem

deinceps positas, sed tamen intra diapason com

munes habere» ex notis est manifestum. Haec ex

*. - Martiami Capellae lib. IX. §. 95S. 7$

/

comcordia, qua sibi invicem germani sunt, ut inter éroööguov et étopgéyuov,

et item inter $totâ6tuov et Aenoaué2uov, item conveniens aptaque responsio inter

$topo$ylov et éto$$uov, qui tantum duplices copulantur. Mediae vero gra

viorum troporum his qui acutiores sunt aegoc?«u8oevöuevoet fiunt. Verum tropi

singuli quoque tetrachorda faciunt quina. Tetrachordum autem est affectio

quaedam sonorum quatuor per ordinem compositorum, quorum extremi sibi

debeant convenire.

ordinem redeamus.

lCmCrentUlr.

plicatio verissima est adeo, ut v. 18 pro Hypo

phrygium et Hypoaeolium legendum censeam vel

IHypophrygium et Hypolydium , vel IIypoiastium et

Hypoaeolium. Atque haee troporum concordia ex

ipsis notis diagrammatis XV modorum facile colli

gitur. Sed nova liic difficultas oritur ex illis verbis:

»qui tantum duplices copulantur« , quae , si versu

anteriori legeretur Hypoaeolium et Hyperlydium,

sic optime explicarentur; nempe Hypoaeolium et

Aeolium, item Hypolydium et Lydium, duplices tan

tum copulari secundum Aristoxenum; qui XIII dun

taxat modos facit, non autem triplices, ut reliqui;

quod, ut dixi, Hyperaeolius et Hyperlydius ex Ari

stoxeni sententia non numerentur, sed juniorum

quorundam, de quibus Aristides p. 25, v. 18. Haec

tamen explicatio non adeo placet; nec praeceden

tibus eonvenire videtur: ut simpliciter dicendum

pntem, superiorem illam modorum concordiam inter

binos tantum considerari, quum etiam inter ternos

possit et quaternos ac plures. Exempli gratia con

eordia quaedam amica est inter Hypodorium» IIy

pophrygium, Dorium, Phrygium: quia lii quatuor

toni unam diatessaron consonantiam» - $2 sig

matam, communem habeant. Memow. — Adde Boe

ellium (de metr. Pind. p. 285. 2öö), qui recte

monet errare si qui de harmonia innotuisse veteribus

Sed haec posterius. Nunc ad inchoamentQrum ratum

Praedicta enim ideo primo dicta sunt, ut altius

quidquam negent; etsi obscuram esse lane doctri

nam hie ipse noster locus ostendat. Ceterum reposui

Aeztoau62uov ex codice Monacensi pro Aeaeo?<%uov ,

ut mox Aerro286uov pro Aenoaué2uov.

qui tantum] Pater »qui tanquam dupliccs« le

gendum conjicit. Grot.

mediae vero] Haec binas explicationes admit

tere possunt, prout vocabulum mediae vel de in

tegri systematis bis diapason media chorda acci

pitur, vel de unius diapasom systematis media,

quae est hypate mesom. Priori tamen modo usita

tius. Sic IHypodorii media est proslambanomenos

Hyperphrygii; et in binis superioribus eodem modo.

Ceterum v. 21 omnes codices legunt ztgog2au

ßoevöwevæu, non quidem, male, usitatius tamen

esset aego6λαμρανόμεvot. Nee huic scripturae

adversatur vocabulum mediae , quod praecedit.

Quippe inter cliordas ab omnibns pué6n numeratur

feminino genere et aegoc3apu8avöwevoc masculino.

Solus Bryennius musicorum scriptorum ultimus

frequenter feminino genere scribit rrgog2apu£avo

puévr. Mribom.

posterius] Vide infra (§. 938).

primo dicta] Alii teste in margine Grotio prima,

alii primum ; sed hoc in usu me veteres quidem

sibi constiterunt.

99 *

752 Martiani Capellae lib. IX. §. 956.

956

- - - - - - - - ---■ -■-— — - - ---

DE TRIBUS GENERIBUS MUSICAE.

ri inpe quum X. moniacam' Primo qu Lasus exorsus harm ' vviim moorrttaalliibbuuss ddi

vulgaret, tria tantum mei genera putabantur: είθικόν, ατεgya6tuxóv, é§ayyeAetuxöv,

quod etiam $opinvsvtvxöv dicitur.

milibus consonabat, id est sono, numeris, atque verbis;

Et eiöwxöv est, quod ex perseverantibus et si

sed quae ex his

ad melos pertinent, harmonica dicuntur; quae ad numeros, rhythmica; quae

- • w • • . • • -

ad verba, metrica. Aregyæ6tvxöv est quidam matériae tractus efficiens exercitium

primo quippe] MS. »Primo quippe Lasius ex

urse ermom ea vir mortalibus. « Ex quibus conjicio :

»Primo quippe quum Lasus exorsus harmoniae vim

mortalibus divulgaret. « Illustrissimus Scaliger legit:

»Lasus ex urbe Ermionea. « Suidas : Ac:6og Xoeg

£bvov 'Egpuoveác tóÁèçóc tijg 'Azcziczc , yeyo

vög xoet& t$v vrj öÄvuaetéócz , öte 4oegeioç ó

'P^6rd6tov • rvvàç ôé toùtov 6vvoeQt%uo$6v

toîç éxtra 6oq)otc &vti IIegu&vögov ' aegóvoç

öë o£toc fregi puov6vxfjc éygoebe 2öyov , zoe.

6v%gaußov εις άyövoe ei6rjyaye, xoei toöc

$gu6rtxovg ei6ryj6oeto 2öyovg. Meminit ejus

dem Lasi Aristoxenus. In vita Arati invenio: öpudj

vvpoç äåÀoc Aë6q% tο άομιovet. In Clem.

Strom. 1 : 6v%goepißov έπεvömösv Ad66og (I.

Ad 6oc) £gpuoveùc. Gnor. — Vulgo enim Hypa

sius, sed vera lectio Lasus est, ut et Meibomius (ad

Aristoxenum p. 78) apud nostrum legit, et Darm

stattensis codex liabet, litera S tantum dupli

eata, quae nulla discrepantia est. De Laso adde

Athenaeum (14, p. 624 Cas.), et quos praeterea

excitant Duckerus (de Simonide Ceo p. 52) Bode

(de Orph. poëta p. 95) et Boeckliius (de metr. Pind.

p. 2). Sed quod in vulgatis erat harmoniacam vim

mutare noIui, etsi codex Monacensis (C) harmnomiae

eam praebuit.

mei genera] Sic Meibomianus eodex uterque

et mens Darmstattensis; vulgo inepte ei. Musica

enim loquitur.

είθικόν] MS. i6txvv, ótegegya6rtxöv, äçay

τελτικόν: sed pro órregegyæ6tóv supraseriptum

est aegoexttxöv : pro ε§αντελτικόν vero lubens

legerem é§αyyeAetuxóv, quod idem valet eum éo

pum vevttxqj. Gnot.— Codex B i$t<ov, rrg«xtt

zov, êéæyyελτικov: alter 86vzov, &vtagyoe6ru

zov, §§ævys2ztxov. Optima lectio illa codicis B.

Per iövxöv autem seu ειότxöv intelligo musices

partem contemplativam, nisi pro eo 9edgrttxöv

legendum statuamus. Nam et haec ab Aristide de

sumta esse arguunt binae reliquae partes et in

primis p. 182 v. 5 tres to% §§æyyeAertxoj partes

ex Aristidis p. 8 v. 17. Meinow. — Vulgo enim

edebatur ei6vxóv, éoyoe6tvxóv, w;zregegya6tuxöv,

quod neque rei ipsi neque sequentibus responde

bat; quapropter Meiboinii codicem alterum secutus

sum, orthographia tantum, ut par erat, correcta.

id est sono] De tribus his partibus vide quae

superius (ad §. 950) annotavimus.

daeaegy&6tuxóv est] Hic quoque secutus sum

codieem Meibomianum alterum (A), nisi quod is

perperam scriptum daeccQya6ttxöv exliibet; vulgo

male $tegegyæ6tixöv.

materiae tractus] Pro tractatus. Musica in trac

tatione materiae musicae, quae sunt sonus, rhyth

Martiani Capellae lib. IX. §. 956. 755

ejus; cujus itidem tres partes, id est μελοποιία, λέως, τλoxi}. E$ayyeAertxöv

autem ad expositionem pertinere videtur, et habet partes tres, öoyoevixóv ,

qjówzóv, €toxgtixóv, quae inferius rerum ordo disponet. Nunc de prima voce

velut de sonitus totius parente dicemus.

IDE VOCE.

Omnis vox in duo genera dividitur: continuum atque divisum.

mus et verba, versatur, ut in cantu decore ac sua

viter componendo exercitati evadamus. Memow. —

Parite> supra (§. 481) tractus perperam scriptum

erat fro tractatus ; sed nostro loco codicum auc

toritatem desidero.

tres partes] Quin liaec corrupta sint nullum

dubium. Legendum censeo poe?o/rouoe , év$uo

zzouia , rroir6vg. Melopoeiae autem partes sunt

tres: Âîptc (pro quo hic inepte 288tc), pui&uc

•c« xQij6ag. Quarum partium subdivisiones rursus

adferendo perveniremus tandem ad ae^oxrjv. Quod

enim melopoeiam tres illas partes habere censuerit,

lioc clarissime patet ex p. 197 v. 28 (p. 555 Gr.).

Vide Aristidem p. 6 v. 18, p. 29 v. 1. Melboli.—

Codices nihil variant.

ééayyeAetuxòv] Editus perperam éx9mtuxóv.

Optime tres illae partes in omnibus codicibus le

guntur. Vide Aristidem (p. 8, v. 17). Metbox. —

Solus Grotius corruptum illud habet; ante eum

editi áéævre^tuxöv pro é§αyyeAetuaeàv, majusculae

enim T et IT facile confunduntur. Sed omnino con

ferendus ille Aristidis locus: toö öë rexvuxoö

μέρή τgioe , &guovtxóv, öv$uuxóv, μετgtxöv '

tö öé rtgazzuxöv εις τε το χρήστικόν τοῦv

zrgoeugnuévóv τέμνεται, και τουτων έαyyeAe

ruxöv xoei toö puév zQm6ruxoö uégm puezo

zrouia, öv$uorooe, zroin6tc, zoü öë ëéóyyeAe

rvxoü ögyævuxóv, qjövxóv, érroxqurvxóv.

Con

inferius] MS. interius. Utraque sane lectio

ferri potest. Grot.

omnis vox] Melius profecto illustrari haec ne

qneunt, quam iis quae Vitruvius (8, 4; p. 154

Bip.) ex Aristoxeni doctrina admodum dilucide sic

exposuit : »Vox mutationibus quum flectitur, alias

fit acuta, alias gravis; duobusque modis movetur,

e quibus unus habet effectus continuatos , alter

distantes. Continua vox neque in finitionibus con

sistit neque in loco ullo, efficitque terminationes

non apparentes, intervalla autem media patentia,

uti sermone quum dicimus, sol, lux, flos, nox.

Nunc enim nec unde incipit nec ubi desinit in

telligitur, sed neque ex acuta facta est gravis, ne

que ex gravi acuta apparet auribus. Per distantiaua

autem e contrario. Namque quum flectitur in mu

tatione vox, statuit se in alicujus sonitus finitiouem,

deinde in alterius, et id ultro citroque crebro fa

ciendo inconstans apparet sensibus, uti in cantio

milus quum flectentes voces varietatem facimus mo

dulationis. Itaque intervallis ea quum versatur, et

unde initium fecit et ubi desiit, apparet in sono

rum patentibus finitionibus. Mediana autem carentia

intervallis obscurantur.« Sed confer ipsum Aristo

xenum (elem. harmon. 1, p. 10 sequ.) et Aristidem

Quinctilianum (p. 7).

continuum] Salmasius (ad Solinum p. 249) in

suo Martiani codice bis scribi continunv testatur.

734 Martiani Capellae lib. IX. §. 957. p.

tinuum est velut juge colloquium , divisum, quod in modulatiome servamus.

Est et medium, quod inter utrumque permixtum ac moque alterius continuum

modum servat nec alterius frequenti divisione praeciditur, ut pronunciandi modo

carmina cuncta recitantur. Horum illa, quam in divisas partes certasque dedu

eimus, diastematica nominatur, et ei parti quae harmonica vocatur aptanda est.

DE SEPTEM PARTIBUS HARMONIAE.

Quae quidem harmonica habet partes disputationis septem, primam de

sonis, secundam de spatiis, tertiam de systematis, quartam de genere, quintam

de tonis, sextam de commutationibus, septimam de modulatione, quamfgme

lopoeiam vocamus. Ac prius de sonis, ubi artis est elementum.

Sed mera orthographiae haec discrepantia est (v.

§. 897 not.).

inter utrumque] Rectius lioc e Darmstattensi

codice reposui pro in utroque , quod in editis erat.

ut pronunciandi] Sic perperam omnes. Pro ut

lege quo. Aristides p. 7 v. 23: j t&c rév rroun

pu&raov dvayvä6εις πotoùçoe$æ. Meinox.— Mu

tandi causam non video ; nam ut pariter atque

Graecum ij est quomodo. Quod autem ait promun

ciandi modo carmina recitari, histriones potissi

mum spectat. Est enim promunciatio, ut auctoris

ad Herennium (1, 2) verbis utar, » voeis, vultus,

gestus moderatio cum venustate. « Adde Quinctilia

num (2, 10, 15): »quod faciunt actores comici, qui

non ita prorsus, ut nos vulgo loquimur, promun

eiant , quod esset sine arte, nec procul tamen a

uatura recedunt, quo vitio periret imitatio. «

harmonica] Sic optime uterque scriptus. Insulse

editus Harmonia. Meibow. — A Grotio hoc factum;

anteriores recte harmonica exhibuerant. Idem tamen

vel usus vel error est apud Vitruvium (8, 4), ubi:

» IIarmoniae , inquit, •est musica literatura obscura

et difficilis u , quamquam ibi quoque harmonicam re

stitui Meibomius jubet.

septem] De septem hisce partibns in sequentibus

(§. 959. 948. 954. 955. 960. 964. 965) agit.

Presso pede in hac distributione sequitur Aristidem

Quinctilianum (1, p. 9 Meibom.).

tertiam de systematis] Sic recte scripti. Male

editus in textu diastematis , in marginem rejecta

vera lectione, quae est systematis. Meibom. — Facile

obtemperavi , nam de diastematis , quae spatia hie

appellat, in secunda parte agit (§. 948).

quam melopoeiam] Si vel nnllo alio loce in

scitiae vel negligentiae convinci Martianus posset,

ex hoe eerte non video quomodo non possit. Verba

clariora sunt, quam ut interpolata ea censeamus.

Latino modulatio respondet Graecum μελφδία,

non autem ue/o/rouoe. Meibow. — Accuratius in

fra (§. 963) »modulationis effectae habitum« appellat;

verumtamen non video, cur negligentiae arguatur

Martianus, qui Latini sermonis usum certe melius

Meibomio callere debebat !

Martiani Capellae lib. IX. §. 959. 75$

DE SONIS.

Sonus quippe tanti apud nos loci est, quanti in geometricis signum,

in arithmeticis singulum. Phthongos sonos dicimus. Verum phthongus dicitur

vocis modulatae particula una intentione producta. Est autem intentio, quam

dicimus tasim , in qua vox persistit

speciatim vel generatim appellatur; scd

quae iöuötnroe Graja voce perhibentur.

phthongos] Negligenter Grotius quater in hac

paragrapho pthongos edidit, quod corrigendum erat.

Ceterum confer Censorinum (de die nat. 10, 8):

»singulae tamen voces simplices et utcunque missae

<p>6yyov vocaatur; discrimen vero, quo alter

qo%yyog acutior est, alter gravior, vocatur διά

6τημα. «

particula] Addit Aristides (p. 9) minima (32d

zu6rog). Aristoxenus (elem. harmon. 1, p. 18):

poevijc rrtô6ις έπι μίαν τά6uv ö pööyyoc'

rére yàg poeiverat p86yyog eivoet totoétog,

oíog eig μέλος τάττεσθαι ηομo6u£vov, ötav

% qooevâ poevij $6tàvccv éae utác té6εως. Plura

dabit Fabricius (ad Sextum Empir. p. 563)» qui

etiam nostrum locum laudat.

persistit] Alii teste Grotio im margine qua vox

persistit, omissa in, alii consistit, sicut etiam Fa

bricius, sed neutro egemus.

vel speciatiin] Haec quum obscura sint et cor

rupta breviter explicabimus. Plithongos sonos vel

speciatim (rj övv&poet potestate, quomodo oeto

decim in singulis sunt generibus) vel generaliter

(rfj ré6st, intentione , quonmodo infiniti soni exsi

stunt) appellamus. Sed generale vocabulum (sonus,

quod infinitis aeque competit, ut et ipse Martianus

docet) speciales (illi octodecim in quoque genere

solum) habent (adeo ut ex-reliquis innumerabilibus

ac perseverat. Sonus phthongus vel

generale vocabulum habent et specialia,

Ut si quemadmodum nobis scribendum

nulli id tribui soleat), qui (soni) óvv&pwetg Graja

voce perhibentur. Sic legendum censeo, sie explican

dum; vocabulum iötörnc hic prorsus est ineptum.

Videri tamen possit ex Aristidis conformatum ver

bis, qui p. 9 v. 5: ij öé, inquit, tîjç poeAq%6vxijç

qo96yyog iöiöog xoe^είται. Memow. — Nimis acute

Meibomius, praesertim quod iòvótrjza in óvv&pw&v;

mutari vult, quum nihil aliud dicere videatur Mar

tianus, nisi speeialia eodem cum generali nomine

indicari ; sonos igitur et universos pariter et sin

gulos dici. Quamquam libenter iöuörrrsc cum

Grotio scripsissem pro ièuâtntoe, facili confusione,

si codices addicerent; nunc nulla varietas enotatur,

nisi quod in margine Grotiana aeque ac codice

Monacensi (C) corrupte legitur idiotetra.

vti si] Is punctus deest in MS. et aliis; is

puncftas valet, qnomodo sequitur scribendum. Gnot.

— » Ut si quemadmodum. ita uterque seriptus;

editus perpcram » ut si is punctus.« Corruptus hic

locus est et difficiliimus, quem explicabo : »ut si

(audito vel lecto vocabulo) quemadmodum nobis

scribendum sit (quas literarum potestates, rajv

6touzetov övvétuetc, quos ductus adhibere de

Iseamus in illo exarando) cogitemits.« Plane enim vo

cabulum övv&ueuc, quod praecesserat, explicare

voluit, ut etiam ex his adjunctis est evidens: ita

haec virtus phthongi docet (exempli gratia mese,

959

736 Martiani Capellae lib. IX. §. 940.

940

'}41

---- ---- -— —-—--

sit cogitemus; ita haec virtus phthongi docet, quid vel acuminis exseramus

vel lenius remittamus. Verum ex istis alia faciunt, alia patiuntur. Faciunt

intentio vel remissio; patiuntur acumen et gravitas. Productio autem est,

hoc est ánita6ic, vocis commotio a loco graviore in acutum locum; äv&6tc

vero contra, nam ab acuminis culmine in grave quiddam soriumque descendit.

Fit autem soni gravitas, quum ex intimo quidam spiritus trahitur; acumen

vero ex superficie oris emittitur. Sunt igitur innumerabiles soni, sed spe

cialiter per singulos tropos duodeviginti tantum poterunt convenire, quorum

nomina superius memoravi. Quorum prior est acquisitus, qui ideo tali nomine

nete diezeugmenon, proslambanomenos) quid acu

minis exserere debeamus, vel quid lenius remittere.

Menow. (not. p. 582). — Verba is punctus , quae

apud Grotium post ut si leguntur, in anterioribus

editionibus omissa sunt, quare et ipse rectius, ar

hitror, expunxi.

acuminis] Forte acutius vel acuminatius, ni

pro lenius legas lemiminis. Grot.— Non necesse.

ex istis] Sic eodices Meibomianus, Reichenau

ensis, et Darmstattensis pro his in editis.

faciunt] Haec male cnm praeeedentibus coliae

rent, ut locum hunc mutilum censeam. Neque etiam

transpositione juvari potest. Porro quum hoc Ari

stides non habeat, quem tamen etiam hoc loco

vertisse deprehenditur, sed Aristoxenus, illum p. 8

v. 28 mutilum censeo. Ita autem Aristoxenus-M. 11

v. 23: »atque ex his« , inquit, »quae diximus, pla

num est, et remissionem esse diversum quid a

gravitate, ut faciens ab eo quod fit; intentionem

quoque ab acumine eodem modo. « Meldoxi.— Veri

similius dixerim vel ipsum Aristoxenum, vel alium

qui ex illo hausisset, a Martiano adhibitum esse,

qui etsi omnia ex aliis congesserit, tamen in uno

fonte neutiquam acquievit, eumque et superius et

inferius liaud raro cum Aristoxeno consentire vi

demus.

£rebroe6tc] Aristides (p. 8): ta6vg öé £6rt

puov) xoei 6t&6vc rfjc poevijc , ta£tnc δί είδη

δέo, äve6ic te •oei éztira6tc' äve6tc puév oöv

§6tiv, rjvixoe äv ä/tö ö§vtégov tötov έπι

8oegêregov %fj póvr) zoegij, éaeita:6c óé, átæv

éx AeoeQvrégov μεταθαίνη πρός δότερov. Sed

haec quoque fere iisdem verbis apud Aristoxenum

leguntur, ut dubium sit utrum noster potissimum

secutus sit.

seriumque] Tö xoer' %9oç. Gnot. — Vide in

ferius (§. 947).

quidam] Lege: »quum ex intimo quidem spi

ritus trahitur, acumen veroa et cet. Gaot. — Non

opus esse correctione censeo.

duodeviginti] In editis erat XXVIII, et quam.

vis Aristides (p. 9) et Nicomachus (1, p. 9 et 2,

p. 58 BIeib.) scribant sonorum et chordarum nu

merum esse viginti octo ; apud nostrum tamen om

nino legendum duodeviginti, id quod et quae se

quuntur et superior locns (§. 951) docent. Confusio

autem inde nata est, quod in unoquoque trium

generum sonorum numerus quidem est XVIII (Eu

clid. in introd. harm. p. 5 et 4 Meib.); quum vero

miscentur ex illis generibus, XXVIII (id. p. 8).

Sunt enim in iis plures communes et vagantes, de

quibus vide inferius (ad- §. 948).

Martiani Capellae lib. IX. §. 940. 757

numcupatur, quoniam eorum quae tetrachorda nominantur nulli omnino con

sentit, sed extrinsecus velut acquisitus accedit propter consortium mediae,

cui concinere consuevit; qui acquisitus uno tono a principali principalium

separatur; quae principalis principalium, quia prima in tetrachordo collocatur,

quasi cujusdam rectoris nomen accepit; subprincipalis denique dicitur, quae

principali subjecta conjungitur. Principalium vero évaguóvuoc et zgópustuxóç,

quam nos vix forsan recte colorabilem memoramus; et ideo hoc nomen

accepit, quia inter principales colores album tetrumque quidquid interjacens

invenitur colorabile Graja significatione perhibetur. Ergo enarmonius, chro

maticus, itemque diatonus, quam extentam dicimus, indicia sunt generum

modulandi. Multiplex quippe tetrachordorum ratio sic firmatur. Principalis

autem mediarum , quia prima est medii tetrachordi, ideo id momen accepit;

cui subnexa subprincipalis mediarum esse dicitur; denique reliquae tres sui

similibus obediumt. Dictum vero hoc tetrachordum mediarum , quia in

extrinsecus] Sic codices Meibomiani nostrique

Reiclienauensis, Darmstattensis, et Monacensis (C);

vulgo extrinseco. Ceterum confer Boeckhium (de

metr. Pind. p.206): »Accedente deinceps versus acu

tum tetrachordo Aeneg6o2oeiaov totum systema fac

tum disdiapason deficiente tono, cui supplendo

versus grave adjectus tonus, cujus gravior sonus

qui dicitur rrgog2coepi8avößevoc totius systematis

disdiapason gravissimus est. -

$vaguóvuog] Adde ex MS. •et rei veritate

8u&rovog. « Gaot.— Quod Grotii MS. addit öu&

rovoc nescio ubi ponere debeam. Longe melius

a reliquis id abest, quia etiam sequitur.Meibom.

album tetrumque] Sextus Empiricus (adv. mus.

6, 41; p. 564 Fabr.): âcrreg poeu&v rtvoe xoei.

p&2aivav και λενκην φωνην άτο τόν τρός

tjv ögaoetv ai6%j6εων πεπληκαμεν. Scilicet

alteram acutis alteram gravibus sonis comparabant.

Plura vide inferius (§. 9ö6).

generum modulandi] Vitruvius (8, 43 p. 156

Bip.): »Genera vero modulationum sunt tria: pri

mum quod Graeci nominant d:guovioev, secundum

zgópua, tertium öu&tovov. Est autem harmoniae

modulatio ab arte concepta et ea re cantio ejus

maxime gravem et egregiam habet auctoritatem;

chroma subtili sollertia et crebritate modulorum

suaviorem habet delectationem; diatoni vero» quod

naturalis est, facilior est intervallorum distantia. «

Macrobius (in somn. Scip. 2, 4): »Quum sint me

lodiae musicae tria genera; enarmonium, diatonum,

et cliromaticum, primum quidem propter nimiam

suam difficultatem ab usu recessit, tertium vero est

infame mollitie; unde medium, id est diatonum;

mundanae musicae doctrina Platonis adscribitur.«

Plura dabit Boeckhius (in Creuzeri stud. T. III,

p. 64). Vide et nos inferius (§. 958).

obediunt] E Darmstattensi codice pro obedient

in editis.

942

95

758 Martiani Capellae lib. IX. §. 942.

945

medio locatum est inter principalium tetrachordum et tetrachordum conjunc

tarUlm.

media dicitur, quia tam gravis modi finis est, quam in tropis omnibus futuri

Post supradictas autem quae sequitur media nominatur: quae ideo

acuminis caput, atque ipsius quodammodo vinculo tam gravis modulatio quam

acuta connectitur, ut in Lydio modo, ubi rectum iota mesen notat. Verum

post mediam extendentem hemitonium conjunctarum erit tertia , quae in

eodem modo, id est Lydio, labda supinum pro nota habebit. Post hanc illae

quae a nobis superius expressae sunt tres sequentur, évaguóvuoc, zoouoetuxóc,

et $u&tovoc, quae et paranete dicitur, quam Latine penultimam perhibemus;

post quam ultima sociatur, quae ideo dicta est conjunctarum ultima, quia

in hoc tetrachordo finem tenet. Omne autem tetrachordum conjunctarum ideo

inter principalium tetrachordum] Restitui ex

anterioribus editionibus; Grotius enim bis tetrachor

dorum ediderat. Alii teste eodem in margine vocem

prorsus omiserant, quod tamen non probarim.

tam gravis modi] Modum vocat quem et supra

zgótov, more tamen Graecis non admodum usi

tato. Per gravem modum intelligo Hypodorium cum

patre, quem et Censorinus alicubi gravissimum ap

pellat. Gnor. — Vocabulum modus liic pro modu

latio usurpari certum est ex verbis sequentibus,

ubi idem dicitur gravis modulatio. Neç sequentia

permittunt, ut per gravem modum intelligatur Hy

podorius. Errat itaque hic cum patre suo Grotius.

Ceterum mese ultima est respectu proslambanomeni,

ut nete respectu meses. Est itaque post mesen

hic ordo : ultima , penultima, tertia ab ultima, su

prema, quae mese. Vide notas ad Aristidem p. 212.

Meinov.— Speciatim Aristoteles (probl. 19, 45);

»Quum extrema concentus nete et hypate sint, his

que interjacent reliqui soni, quorum medius nomi

natus solus principium alterius tetrachordi est, jure

medii nomen habuerat : principium enim idem esse

potuit quod medium est eorum, quae inter aliqua

clauduntur extrema. a

iota mesen] Confer Aristidem Quinctilianum

(1, p. 28 Meibom.), Alypium (p. 5. 25. 44), et

Doethium; quamquam Aristides jacentem potius

literam significare videatur, neque Alypii verba satis

clara sint: 'I6jroe xoei 2öpußöoe ft^dyuov.

Lydio labda] MS. labda supinum, quae lectio

si non omnino arridet, lege eodem sensu sequens

vulgatae lectionis vestigia : »L sive Ae inversum.«

Grot.— Non video cur non arrideat, quum supi

num id ipsum significet quod Alypii aeAe&yuov (vid.

not. ant), nimirum ita collocatum : < . Quapropter

sine haesitatione recepi, quum vulgata lectio literam

manifesto corrupta esset.

conjunctarum ultima] Nicomachus (p. 25 Meib.):

» Tetrachorda in universum exsistunt quinque —

in quibus duae sunt disjunctiones, conjunctiones

vero tres. Et quidem conjunctionum illa, quae inter

hypaton et meson, et ista , quae eorumdem meson

est et synemmenon, et ultima , quae diezeugmenon

et hyperbolaeon. «

Martiani Capellae lib. IX. §. 945. 739

dictum, quia mediae ipsi, quae perfectam symphoniam prima complevit,

adjungitur, ac producente media sequentem tomum ille qui sequitur sonus

aeoegoeue6oc nominatur, quod hunc satis proximum sonus adjunctae modulationis

offendat. Dehinc divisarum tertia, quae plenum systema diapason finit; unde

divisarum tertia perhibetur ; post hanc soni ceteri consequuntur. Sonus vero

divisarum ideo hoc nomen accepit, quia uno et dimidio tomo a mediae fine

divellitur. Post hoc tetrachordum excellentium collocatur, quod ideo excellens

nomen accepit, quia in singulis tropis in omne acumen erigitur, in singulis

modulationibus fastigiatur. Horum igituf sonorum, id est phthongôn, sunt

alii quos consistere et perseverare necesse est, alii vero sunt vagi; deniquo

alii 8agözrvxvov nominantur, alii μεσόπvzvov, alii öéëzrvxvov perhibentur. Spissum

mediae ipsi] Codex Monacensis (C) mediae et

ipsi ; sed mutandi causa nulla.

prima complevit] MS. » cum prima complevita

vere et probe. Gnor. — Ego tò cum melius a re

liquis abesse censeo. Memor.

adjungitur] Alii teste Grotio in margine pro

ducitur , inepte.

proximum sonus] Sic probe uterque scriptus.

Editus somum. MeiboM.

unde divisarum] Sie codex A, quia etiam prae

cedit divisarum tertia. Perperam editus conjunc

tarum. Merbow. — A solo : nempe Grotio editus.

Namque ante eum editi recte habebant divisarum.

Alii, teste eodem in margine, cunctarum , errore

fortasse ex antecedentibus verbis öu& fræ6dJv nato.

Quanquam ipse Martianus ibi in errore versatur,

quum non tertia sed ultima divisarum plenum sy

stema finiat. Vide et Meibomium inferius (ad §. 962).

ideo hoc nomen] Satis inepte. Meinow. — In

eptias non video. z1u&ςενέις enim, ut Euclidis

(intr. harm. p. 17) verbis utar, est δέo tergoezög

ö«yv έξης μελωόovu£vov öuotóv x«t& 6zijuoe

róvog &v& pué6ov. Quod autem uno et dimidio

tomo divelli ait noster, de lieptachordo loquitur,

ubi demta tgitm majus intervallum factum erat.

Confer Boeckhium (de metr. Pind. p. 208) et Ari

stotelem (problem. 19, 47). -

a mediae] Sic recte uterque scriptus. Editus

perperam medii. Meibom. — Morem gessi Meibomio,

licet etiam vulgata ita defendi possit, ut tetrachordi

medii sive mediarum finem intelligamus, qui in

ipsa fiiedia scil. chorda cernitur.

alii quos eonsistere] Vitruvius (8, 4): »Sonitis,

qui Graece φθόyyov dicuntur, in unoquoque ge

nere sunt decem et octo; e quibus octo sunt in

tribus generibus perpetui et stantes , reliqui decem,

quum communiter modulantur, sunt vagantes.« Plura

dabit Euclides (intr. harm. p. 9) et Theo Smyrnaeus

(de musica 56, p. 142).

vagi] Hi ab Euclide et Gaudentio (p. 18) ap

pellantur xvvowevov, a Bacoeio (p. 9 Meib.) poe

göuevot. -

alii ö§özrvxvov] Omissum in editis supplevi e

codice Grotiano.

spissum] Hoc est πν•vöv, de quo videndus Boe

ckliius (de metr. Pind. p.208) et noster infra (§.950).

944

945

95 *

740 Martiani Capellae lib. IX. §. 948.

946

947

- - - - - - - --- --- --- --

vero dicitur trium sonorum compositiva quaedam qualitas; ßoegêrevxvov autem

sunt, qui velut regiones primas spissi retentant; pe6ârîvxvov vero, qui media

possident; öéówvxvov, qui ultima tenent; άπvxvov, qui in positione sonorum

trium , qui sunt spissi, nullo genere aut lege junguntur. Stantes autem per

severantesque dicuntur vel äaevxvov vel ßagvrrvxvov, qui veluti quandam speciem

et formam sibi principalium vindicabunt; ideo autem a quibusdam statarii

mominantur, quia diversas extentiones recipere non possunt. Alii autem vagi

et errantes habentur, quia interdum largiora, interdum minora spatia rece

perunt; sed hi alii rragvaeoetosuoeic, alii 22avoeu$sis vocantur. Verum primi

ideo sic dicuntur, quod statim prioribus subnectuntur; 2xavosuoestc dicuntur

a digito, qui minister artis et cantus singulos movet; est autem primus 81

alii discrepant pollice. Hi vero alii sibi invicem congruunt, et resultant.

Sed illi δμόφωvot, quia sibi invicem conjunguntur; $u&qoevov autem , id est

dissentientes sunt, qui quum percussi fuerint invicem discrepant; öuöpóvou,

qui vocis quidem aliam significationem gerunt, eundem tamen impetum

SerVant.

intentionem, ut aut acumine aut gravitate dissentiat;

in positione] Sic codex Grotianus et Meibo

mianus alter (B); vulgo impositionem.

largiora] Grotiana margo longiora; non necesse.

λιχανοειθεῖς] Auzoevöc nomen erat eliordae,

quam supra (§. 951) öu&tovov appellavit, quia

digito indice pulsabatur. Confer Nicomachum (p. 21.

22), qui λιχανον scribit xoe^ovìuévov &rrö toü

zöv της άgu6regáczeugâc óéxtv%ov töv rragâ

zöv àvrbzeugoe czétq$ oeei éztiti$s69au.

verum primi] Id est fragvzroeroeu8eIc- priori

bus, id est •/ιάταις. Memow.

et cantus] Alii teste Grotio in margine cantor,

male.

hi vero] Codices quidem Grotianus et Mei.

bomianus B horum vero praebent, sed vulgatam

Sunt autem et aliae sonorum diversitates; et prima quidem per

secunda per spatiorum

eo magis servavi, quod hi Graecismus est, quo

clarius haec omnia e Graeco sumsisse Martianum

pateat.

sed illi δμόφωνοι] Lege 6öupoevov, de lio

mophonis postea sermo. Gnor. — Confer omnino

Boeckhium (in Daub. et Creuz. stud. III, p. 81).

per intentionem] Hoc quoque secundum Ari

stoxenum; vide Boethium (de musica p. 1472);

»Quoniam vero sonum omnes consentiunt esse aëris

percussionem, gravitatis atque acuminis differentiam

diversa ratione ponebant, Aristoxenum secuti et

Pythagoricos; Aristoxenus quippe sonorum differen.

tias secundum gravitatem et acumen arbitrabatur

in qualitate consistere, Pytliagorici vero in quan

titate ponebant.* Intentio autem qualitatis est.

Martiani Capellae lib. IX. §. 947. 741

perceptionem , quum uni aut pluribus conjungitur spatiis; tertia per conjunc

tionem systematis, quod aut unum aut plura recipit; et quod secundum

morem dicitur, xat' %oc s alium quippe morem acuta significant, alium

graviora. Nunc jam de diastematis disserendum.

QUID SIT DIASTEMA.

Diastema est vocis spatium, quo acuta et gravior includitur. Sed in

diastematis breviora illa, quae sunt in diesi enarmonia; majora vero sumt,

quae per singulos tropos bis ex omnibus faciunt, quo nihil majus in tropis

possumus invenire. Atque in spatiis alia sunt composita, alia disjuncta atque

asyntheta. Et composita sunt, quae per ordinem currunt; incomposita autem,

quae ex diversis sibi invicem copulantur. Item alia logica, alia aloga me

morantur. Ac rationabilia illa sunt, quorum consensus possumus praestare

rationem; irrationabilia, quibus non subest ratio. Item alia cohibentia , alia

Confer omnino Aristoxenum ipsum (elem. harmon.

1, p. 16). *

conjunetionem] Legendum communionem. Mei

bow. (p. 584 v. 6).

secundum morem] Boeckhius (de metr. Pind.

p.284): »Praeterea duo afTeruntur melopoeiae discri

mina, alterum moris (i}9ovg), alterum systematis.

More differunt diastaltica, systaltica, et hesychastica.«

diastema] Secunda hic pars harmonicae incipit.

Aristoxeno (1, p. 18 Meib.) est »quod duobus sonis

non eandem tensionem (zá6uv) habentibus finitur.«

Addit autem : »Sed tensionum differentia est magis

aut minus esse tensum.« Euclidi (p. 1 Meib.) »dia

stema est quod continetur duobus sonis acumine

et gravitate differentibus. « Atque hoc est, quod

noster spatium appellat, alii tomum. Gaudentii

(p. 4) de eo verba haec sunt: »Diastema est quod

duobus sonis continetur. At planum est quod sonos

tensione inter se differre oporteat. Differentia igitur

acutioris ad graviorem sonum, et gravioris ad acu

tiorem dicatur diastema : illud autem tonus est. Et

tonus quidem tum diastematis magnitudo est, tum

systematum differentia. Si diastematis magnitudo,

in hemitonia secatur et in diesis.« Congruunt haec

cum iis, quae Censorinus (d. d. nat. 10, 5 sequ.) docet.

in diastematis] MS. diastematis : eleganter pro

diastematibus, ut lib. 2 supra aromatis pro aroma

tibus. Ghot.— Vulgo enim diastemate, sed Grotii

lectionem amplexi sumus, quia sensus hic est: »inter

diasteinata brevissimum esse diesin enarmoniam ,

quae est quarta pars toni (§.950), maximum disdia

pason, quod Latine vertit bis ex omnibus (§. 980).

Nam comparativis pro superlativis uti Martiano usi

tatissimum est (§. 6). Ceterum in codice Reichenau

ensi additur alia , quo tamen melius caremus.

rationem] Alii teste Grotio in margine propor

tionem, quod glossema esse videtur. De rationa

bilibus vide Arithmeticam (§. 776).

948

949

742 . Martiani Capellae lib. IX. §. 949. v

{) 1

discrepantia ; tuncque alia enarmonia, alia chromatica, alia diatomica; item

alia artia, alia perissa; sed prima aequalia, secunda excurrentia memorabo.

Verum aequalia sunt, quae in aequas partes poterunt separari, ut tomus in

duo hemitonia ; perissa autem , quae in tria hemitonia discernuntur. Deinde

alia diastemata spissa, alia rariora. Spissa sunt, quae per diesis colliguntur;"

rariora , quae tonis; et in his alia sibi congruunt, alia discrepant. Sed dis

crepantium nimia multitudo. Convenientia vero per singulos tropos sex sunt,

id est diatessaron , quod de quatuor dicimus, diapente , quod de quinque,

dehinc diapason , quod ex omnibus concinit; illud etiam , quod ex omnibus

et ex quatuor constat, vel ex omnibus et quinque, vel bis ex omnibus, quod

bis diapason dicitur. Sed illud quod diatessaron , hoc est ex quatuor dicitur,

recipit sonos quatuor, spatia tres, tomos duo et semis, hemitonia quinque, diesis

vero decem , et est in epitriti ratione, ut sunt quatuor ad tres. Diapente,

quod ex quinque est, sonos recipit quinque, spatia quatuor, tomos tres et

semis, hemitonia septem , diesis bis septem, et est in hemiolia ratione, quod

sunt tres ad duo. Diapason autem sonos habet octo, spatia septem, tonos sex;

hemitonia duplicat, diesis quadruplicat, atque in diplasia ratione versatur,

alia cohibentia] Alii comibentia , sed legendum unde seqüitur, ut in diatonico genere spissum nul

comvenientia ; infra convenientia vero. Nisi vox lum sit, sed in cliromatico et enarmonio.

lateat antiquior. Gloss. Isidori: »Conivoli, concordes. sex sunt] Vide nos superius (ad §. 955).

Cohibuli, concordes iuncti. •* . • - • • - • - -

ibuli , concordes, conjuncti. Cohibentia, con concinit] Recepi hoc e codicibus Darmstattensi,

Monacensi (C), et Meibomiano A; in editis erat

comtinetur.

clusio. « Gnor. — Approbat Meibomius (p. 584 v.

18), neque aliter mox (§. 980) legitur; sed codi

cum consensum desidero.

artia] Grotius inepte ediderat aria , qnod ipso duo et semis] Meibomius utriusque codicis sui

sensu jubente correxi; regu66oig enim opponuntur auctoritate et hic et inferius et tollendum censet;

ägtuc , de quibus plura in Arithmetica. sed in his, quae notis plerumque non verbis per

spissa] IIvxv&, de quibus jam superius egerat scripta traduntur, vel optimorum codicum exiguum

(§. 948). Aristoxeno (elem. harm. 1, p. 24) est momentum est.

tò ëz öüo 6ucc6to, u&tov 6vve6trjxóç, & 6vv- quod sunt] Omissum in editis verbum sunt co

te8£vta %«ttov ötd6tnuc regué$et toö 2&t- dices Reichenauensis, Darmstattensis, et Mouacen

aeouévov öuccotjuoetog èv tö öu& te66&góv, sis (C) suppeditarunt.

Martiani Capellae lib. IX. §. 982. 745

quae est unus ad duo. Quod vero ex omnibus et ex quatuor dicitur, so

morum est undecim , et spatiorum decem, tonos habet octo et semis, hemitonia

duplicat, diesisque praedicta ratione multiplicat, et est in diplasi et diametri

regula , ut sunt octo ad tres. Quod vero ex omnibus et ex quinque constat,

recipit sonos duodecim , spatia undecim ,

geminantur, diesis tetraplantur, et est in triplasia ratione,

Quod disdiapason dicitur, habet sonos quindecim, spatia bis

duodecim.

tonos novem et semis, hemitonia

ut quatuor ad

septena, tonos decem ac duo, hemitonia duplicata, diesis quadraginta octo;

atque est in tetraplasi ratione, ut sunt duodecim ad tres. Est autem tonus

in epogdoi ratione. Ubique diesim in enarmonio debemus accipere, quae est

in quarta particulatione. Nunc quid sit systema perhibendum.

QUID SIT SYSTEMA.

Systema est magnitudo vocis ex multis modis constans, quae licet multa

divisionum genera recipiat, tamen quia eadem in diastematis memoravi, präe

tCreO.

est, quod ab acquisito, quem Graece

in diplasi] Lectio haec, si ulla, depravata est

et insulsa. Rescribo : »in diplasiepiditrita ratione. «

Posses quoque : »in diplasiepidimoira ratione « ; sed

minus usitate. MemboM. — Sensus certus est, nam

quum diapason habeat intervallum trium ad sex, dia

tessaron autem sex ad octo, utrumque conjunctum

habet rationem trium ad octo, quae est duplicis nu

meri et duarum partium ; eamque duarum partium

notionem in corrupta lectione diametri inesse appa

ret, sed quomodo corrigendum sit, codicum melio

rum indagatio docere potest.

ietraplantur] Grotius tetraplatur, sed diesis

plurali numero dictum est (§. 955).

tetraplasi] Sic omnes. Id formatum pntarunt

barbari liomincs, nt diplasi et epogdoi. Meinoxt.

Sunt autem absoluta et perfecta systemata numero octo. Et primum

rrgog2oeußævößevov dicimus, ad mediam,

in enarmonico] Deleta vocabula in, quae est

praecedentium duarum literarum repetitio, lego:

» diesin enarmoniom. a De hac distinctione vide su

perius (§. 950).

ex multis modis eonstans] MS. » est magnitudo

vocis constans a deletis tribns voculis. Grot.— Sy

stema Euclidi (introd. harm. p. H), Aristidi Quincti

liano (p. 15), et Gaudentio (p. 8) est quod &•

<t2euövóv í évóg öuæ6τημάτων constet, Bacchio

autem (p. 2), quod plures duobus habeat sonos;

quorum utrum amplectare, Grotiani codicis lectionem

nihili esse videbis.

quae licet] Meibomius ex eodice suo (b) re

ponendum duxit quod, sed necessitatem mutandi

non video.

9@

wae

4

744 Martiani Capellae lib. IX. §. 954.

quam mesen diximus, omne conficitur; secundum, quod a principali principalium

in parameson usque distenditur; tertium quod a subprincipali principalium

in divisarum tertium jungitur; quartum, quod ab extenta principalium

usque in divisarum diatonum profertur; quintum, quod a principali

mediarum in neten divisarum usque progrediturj sextum, quod a subprin

cipali mediarum in tertiam excellentium trahitur; septimum, quod a mediarum

extenta in excellentium diatonon exsurgit; octavum quod a media excellentium

in ultimam ducitur.

DE GENERIBUS TETRACHORDORUM.

955 Quibus excursis genera tetrachordorum modulandique discurram. Tetrachordos

est chordarum cum certa qualitate divisio. Genera autem modulandi sunt

omite conficilur] Ita omnes inepte. Lego: »ex tuor cliordarum (vcl si mavis tetrachordi) cam certa

omnibus (ôcà ftaöcov) conficitur.« Meibom. — Ad qualitate divisio.« Quippe nullum dubium quin

sensum rccte, scd quacritur annon idem vulgata Aristidis locum verterit Martianns. Tetra chord i deficontinere

possit. Codices ccrte nihil variant. nitionem satis accuratam jam ante tradidcrat (§. 935)

tertium] Lego cum patre »in divisarum tertiam.« et deinde (§. 960). Bene vocem rtoioç sen jtoió-

Grot. — Omnes perpcram tertium. Mirum in scri- xrjç intcrpretatus est certa qualitas. Idem (in Aristid.

ptura adeo manifesta errari potuisse. Meibom. — p. 250, v. 15). — Aristidis verba (p. 18) haec sunt:

¡Non cherdam, sed Portasse sonum in mente habuit, yivoç dé 1бть ttoià T£tQa%OQdov ôux'lqeÔlç,

ut supra »ab acquisito, quem* cet. pariterque Gaudcntius (p. 5),- scd non video cur

ш neten] Sic recte codex A, alter male in non et tetrachordorum genera ipsa tetracbordi notertiam.

Editus in nete. Meibom. — A Grotio scilicet mine appellare licuerit.

Anteriores recte in netem Lahebant. genera autem] Particulam autem vulgo <

a media excellentium in ultimam] Distinguo: e códice Monaccnsi (G) supplevi.

nquod a media, exccllcutiam in ultimam ducitur« vel sunt tria] Inprimis hic comparandus est Ariordine

vulgari «quod a media in excellentium ulti- stides Quinctilianus (p. 18 Meibom.), quem ipsum

mam« transposita vocula. Grot. — Sic quoque recte ante ociilos habuisse Martianus vide tur; ceterum

distinctus erat codex B; at male «ditas. Meibom. in vulgus nota est haec distinetio, ñeque a musicis

tetrachordos] Omnes perperam tetrachordos. Gro- tantum ut Euelide (p. 5), Gaudentio (p. 5), IVicotius

legit: »tetrachordos est quatuor chordarum.« macho (p. 24), sed ab aliis quoque saepe comme*

Non vidit ineptum esse ill orum verbornm sensum. moratur. Confer modo Vitruvium (o, 4; p. 156),

Meibom, (p. 555 v. 2). — Ccrte hic locus, si quis- Plutarchum (quaest sympos. 9, 14$ p. 744), Jamquam

alius, est vitíosus. Rescribo: » genus est qua- blichum (de vita Pyth. 15, 64; p. 50 Kust.), AlciMartiani

Capellae lib. IX. §. 986. 745

tria, àvaguévuov, zgóuoe , öu&tovov. Enarmonion quidem dicitur, quod pluri- 956

bus spatiis et angustioribus separatur, diatonon vero, quod tonis copiosum;

chroma, quod hemitoniis componitur; sicut enim quod inter album migrumque

En

armonion quidem, quum immutabilibus sonis cingitur, modulationi obcdiet

est, color dicitur, ita hoc chroima , quia inter utrumque est, nominatur. 957

in acumen per diesin et diesin et ditonon incompositum ; in gravem vero

sonum e contrario modulatio tota submittitur. Chroma autem hoc modo melos

accipit: per hemitonium et hemitonium et tria hemitonia, quae incomposita

provenient; in gravem vero ex diverso recurret. At vero diatonum ipsis con

tentum sonis in acumen quidem ita accipiet modulationem , ut per hemitonium

et tonum et tonum modum integrum compleat; at vero graviorem per com

trarium ordinem persequetur.

plironem (epist. 1, 18; p. 69 Bergl.), Macrobium

(in somn. Scip. 2, 4), et omnino Boeckhium (de

metr. Pind. p. 207).

pluribus spatiis] Pluribus valet majoribus. Gnor.

— Perperam Grotius. Respexit Martianus ad vocem

rvxv6v. Menow. — Vide superius (§. 980). Har

monia enim, ut Vitruvii verbis utar, tetrachordo

rum et tonos et dieses habet binas, quum ehromati

duo hemitonia in ordine composita, tertium trium

hemitoniorum sit intervallum , diatoni autem duo

sint continuati toni, tertium hemitonium finiat te

trachordi magnitudinem.

color dicitur] Vide superius (§. 942). Omnino

quidquid ornatum et variatum esset in musica,

zgóga appellabatur, ut Philoelioro apud Athe

naeum (14, p. 658): zgaïuoetà te süzgocz aegó

rog éxt9&gu6e : quamquam hunc loquendi usum re

preliendit Plato (de legibus 2, p. 688).

per diesin] Adde et diesin et ditonon. Editus

mutile et depravate : » per diesin et diatonon.* Membow.

— Corrigenda haec erant ex hisce Aristidis: »^j

öë égaovioe été aév zö ßagè zoetà òitovov

Sed nunc maxime diatono utimur. Sed horum

zoeì òisduv xoei 6ie6tv, èxtà òà tò ö§â àv&v

ziæc, xoerè 6ie6vv xoei 6ie6tv xoei óbtovov.«

submittitur] Vulgo sumitur ; sed rectiorem le

ctionem praebent codices et Grotianus et Meibo

mianus uterque et nostri Reichenauensis, Darmstat

tensis, Monacensis (C). Est autem idem quod paulo

inferius (§. 988) defieit.

in gravem ] Legendum censeo »in gravitatem«

vel in grave.« Meibom.— Quousque tandem! Repete

somum , ut paulo superius. Ceterum pro ex diverso

margo Grotiana per diversum , praeter necessitatem.

ipsis] Lege cum patre is ipsis. Gnor. — Num

iis ipsis voluit? Sed nulla mutatione egemus; sen

sus est, sonis non variatis vel fractis sed naturali

bus uti diatonon, ut etiam Vitruvius: »diatoni vero«

inquit » quod naturalis est, facilior est intervalloruna

distantia.«

modum] Modulationem integram; ut indubita

tum sit vocabulum modus a Martiano usurpari pro

modulatio , quod uotent quoque lexicographi. Male

liic explicaremus modum integrum ößov tgöztov

$ tovöv. Meuom.

-

958

94

746 Martiani Capellae lib. IX. §. 988.

959

alia modulamur per agogen, alia per plocen.

ordinem sonus sequitur ; ploce autem dicitur, quum diversa sociamus. Exhinc

Per agogen est, quum per

in modulando alia euthia dicitur, quod est recta; alia amacamptos, quod est

revertens; alia peripheres, hoc est circumstans: euthia est, quae a gravi in

acumen erigitur; anacamptos , quae e contrario deficit; peripheres, quae ad

utramque aut commodatur aut servit. Sed quum tetrachordorum , quos quadri

fidos appellamus, divisiones innumerabiles sint, sex sunt motae: emarmoniae una;

chromatis tres, quarum prima quae mollis ac soluta, secunda quae hemiolia

est, tertia quae est tonia; diatonicae duae, una mollis, altera robusta. Et

modos quidem accipit enarmonia a tetartemoria diesi, id est toni parte quarta ;

per agogen] Uberius Aristides Quinctilianus

(p. 29 Meibom.) explicat quae sequuntur hisce ver

bis: • 'Ayoyijc puév oöv ειθή τgiæ: e$sioe,

&vax&uttov6a, regupegrjc. Eò$eiæ puèv oöv

86tvv, ij öu: τόν έης φύδyyoev trjv έπίτα

6vv rrouovuëvn. 'Avax&utrov6c óé, í óu& téóv

επομένων άποτελοῦ6æ trjv ßagvitntoe. IIegt

qoegijc öé , í zoetè 6vvmuuévov μίν έπιτεί

vov6a , zoet& óve$evyuévóv öövvei6a , í évav

ziaog. • -

erigitur] MS. • oritur.« Non male, nam sequitur

contrarium •deficit.« Grot. — Melius erigitur, quia

sequitur in acumen.

quadrifidos] A quatuor et fides minus scite com

positum vocabulum. Meibom. — Usurpatur quidem

vox illa ab optimis scriptoribus, Virgilio, Valerio

Flacco, Columella, Claudiano, aliis, sed ut non

a fidibus sed a findendo derivanda sit et quadrifa

riam fissum significet; nostro loco ab eo quod est

fides, zog6r}, formatam esse dubitari non potest.

enarmoniae] Codex Meibomianus alter (B) en

armonii; sed divisionis supplendum esse ipse Mei

bónius inferius intellexit. Sic mox diatonicae, et

in fine paragraplii iterum enarmoniae , ubi eadem

varietas. Rei illustrandae inservient, quae olim a

Boeckhio cum Heindorfio (ad Plat. sophist. p. 568)

eommunicata integra hic apponere liceat: • Etenim

ex sex illis coloribus unus in enharmonico, duo in

diatonica, tres in chromatico genere sunt. In chro

mate est eolor juuòAuoc, color tovuoeioc, et pur

λακός : sive juvó^uov zgóuoe, tovuoeiov sive

6%vtovov xQ6uoe, et zgdîuoe pu«λακόν. In dia

tono duo colores sunt óu&tovov 6£vtovov et óu&

tovov μαλακόν. Illa 68vtovoe sunt intentiora,

poe^az& molliora. Euclid. introd. harmon. p. 10. 11.

Aristox. harm. elem. I, p. 24 sequ. Gaudent. lar

mon. introd. p. 17. « Plura dabit idem loco superius

citato (de metr. Pind. p. 207).

tomia] Toniaea emendavi utriusque scripti lec

tionem tomia , quae etiam in margine editi habetur.

Pessime in textu diatomia-Meibom.—Anteriores quo

que editiones tomia liabent, quam lectionem reti

nui, donec codices usitatiorem formam praebuerint.

modos] Sic uterque scriptus. Editus perperam

modus. Meibow. — Editus nempe a Grotio ; nam

que ante eum editi recte habebant modos.

enarmonia] Scripti enarmoniom ; editus enar

monia, quod ferri potest subaudito divisio.Meibom.

Martiani Capellae lib. IX. §. 989. 747

illud vero, quod mollius diximus, per tritemoriam diesin copulatur; ipsum

vero chroma hemiolion fit ab hemiolia diesi ejus quae sit enarmoniae. Sed

nunc de tonis.

DE TONIS.

Tonus est spatii magnitudo, qui ideo tonus dictus est, quia per hoc

spatium ante omnes prima vox quae fuerit extenditur, hoc est de nota qualibet

in notam ; ut a media in paramesen , ut est in Lydio, si a iota directo in

signa jacens signa concurrant. Verum quia hemitonia diesisque quid vel

quantae qualesve sint docui, troporum etiam nomina numerumque monstravi;

nunc de tetrachordis eloquamur. Nam singuli quique tropi tetrachorda quina

illud vero] Locus ita vulgo edebatur: »in illud

vero — per tritemoriam diesis copulatura , quod ex

utroque Meibomiano correxi ; diesin etiam Darm

stattensis noster praebuit. De tribus dieseon generi

bus vide superiorem locum (§. 950).

tomus est] Dubium de quo tono haec verba sint

accipienda, quippe de utroque intelligi possunt,

tam tono superoctavo quam eo qui et tgörroc

appellatur; potius tamen de priore, si sequentia

verba considerentur. Sin tractationis ordinem in

spiciamus, hic agendum esset de tonis seu modis.

Tanta hic confusio, cujus ipsum Martianum merito

postulamus. Nam si vel maxime dicatur, breviter

eum toni notionem explicando, et duplicem ejus

significationem ostendendo, ad praecedentia lectorem

remittere voluisse; quid attinebat agere de tetra

chordis et pentachordis, quae utraque, quum sy

stemata sint, in tractatu de systemate pertractari

debuissent? Melbox. — De variis significationibus

vocis tonus vide superiorem notam (ad §. 951).

Praepostere Martianum egisse negari nequit, qui

quum multa jam antea praemisisset, scilicet ut altius

tenerentur (§. 955 f.), jam suo loco et ordine quid

novi proferret non liabebat. -

de mota qualibet] Haec verba ferme ejicerem.

Nisi enim largissime toni vocabulum accipias, er

rorem pariunt, quippe ab hypate meson ad pary

paten in diatono non toni sed hemitonii intercedit

intervallum; nempe, ut recentiores loquuntur, a

mi ad fa. Meibom.

in sigma] Lege in sigma jacens. Literis enim,

ut ex superioribus liquet, omnia modulationum ge

nera distinxerat. Gnot. — Sed et haec erronea. Si

haec verba a Iota directo retinere velimus, scri

bendum : »si a Iota direto in Zeta signa concurrant« :

sin verbum jacens, hoc modo: »si a Iota directo

et Lambda jacente in Zeta et Pi jacens signa con

currant.« MeudoM. — Vulgo inepte edebatur summna

jacens , qnod e codice Darmstattensi correxi; prae

terea, si quis huic loco error inest, Martiano potius

quam librariis tribuatur. Ceterum confer superiorem

notam (ad §. 945).

quique] Reposui hoc e Grotiano codice et Mci

bomiano B pro quinque in editis. *

94 *

748 Martiani Capellae lib. IX, §. 960.

961

custodiunt, sicut superius quoque notavi. Verum horum extremos sibi

aptandos esse non dubium est. Tetrachordum quippe est quatuor sonorum

in ordine positorum congruens fidaque concordia. Sunt autem tetrachorda

principalium, mediarum, conjunctarum, separatarum, excellentium. Et primum

tetrachordum , quod est gravius, incipit a principali principalium et desinit in

principalem mediarum. Verum principalium et mediarum connexum, quod

conjunctarum vocatur, erit tetrachordum a media in neten conjunctarum usque.

Atque ab his divisum longeque discretum, quod est quartum, divisarum a

submedia in meten separatarum usque conjungitur. Quod autem ex diversis

conjunctum est, in acutiorem sonum et quintum excellentium profertur. Sed

de tetrachordis satis dictum. Nunc de

notavi] Alii, Grotio teste in margine , non tacui,

affectate. Ceterum vide superiorem locum (§. 958).

sibi aptandos esse] Hoc est consonantes sive

6vpupajvovg inter se esse oportere; nisi ita intel

ligere praestat, quinque tetracliorda ita se excipere

ut alterius primum alterius sit extremum, quod ex

parte tantum verum est.

tetracliordum] De tetrachordis conferatur Boe

ckliius (in Creuzeri stud. T. III, p. 61).

principalium] De quinque, quae hie nominat,

generibus Vitruvius (8, 4; p. 158 Bip.) sic dis

serit: »Tetracliorda autem sunt quinque, primum

gravissimum, quod Graece dicitur £zratov: secun

dum medianum , quod appellatur pué6ov: tertium

conjunctum, quod 6vvnpupuévov dicitur: quartum

disjunctum , quod διεζευypuévov nominatur; quin

tum, quod est acutissimum, Graece ύπερθάλαιov

dicitur.«

connexum] Hic integrum tetrachordum excidit,

quod neutro codicum restitui miror. Grotius seu

potius ipsius adjutores, viri summi, Scaliger, Vul

canius, nec tantillum emendare potuerunt. Rescribo:

»Secundum a mediarum principali ad mediam ex

pentachordis videamus.

tenditur. Verum principalium et mediarum (sc. te

trachordis) connexum.« Membow.

in neten] Sic probe uterque scriptus: editus in

mete. Meibom.— Ante Grotium editi jam in metem

habebant. Eadem res paulo post, ubi Grotius in

mete separatarum , anteriores in metem , codices et

Meibomiani et nostri Monacensis (C) et Darmstat

tensis recte in metem.

usque] IIoc e codice Monacensi (C) addidi, quia

clariorem sententiam reddit. Facile autem a sequenti

atque hauriri poterat.

submedia] Nota quod vocabulum aeoegoeue6og

vertat submedia. Memboxi. — Male Grotius divisis

verbis sub media edidit.

quintum excellentium] Parens meus vellet: »Quod

autem ex diversis conjunctum est et quintum, in

acutiorem sonum excellentium profertur.« Quintum

enim ait non ad sonos sed ad tetrachorda referen

dum. Et sane excellentium modi non plures qua

tuor, ut et aliorum tetrachordorum. Grot. — Re

scribo : »et quintum est, et a nete separatarum in

neten excellentium profertur. « Parum liic vidit

parens Grotii. Meinox.

Martiani Capellae lib. IX. §. 962. 749

DE PENTACHORDIS.

Ac similiter haec quoque quinque esse non dubium est. Primum igitur,

quod et gravius principalium esse dicimus, quod incipit ab acquisito et in

principalem mediarum terminatur. Sequens in acumen ejusmodi est, et constat

a principalium extenta in mediarum illam , quae in Lydio iota rectum habet.

Tertium autem conjunctarum est, quod a mediarum extenta in ultimam

conjunctarum ducitur. Quartum vero, quod per divisionem est, a media in

tertiam divisarum connecti solet. Quintum in acumen erigitur, atque in netem

excellentium terminatur. Haec quae dixi artis nostrae doctissimis approbantur.

Nam non sum nescia asserere quosdam, tetrachorda ab hemitoniis initia posse

sortiri, quod est in modulatione diatonica situm , de qua superius multa dixi

haec quoque] Copulativam et, quae in editis

sequitur, expunxi codicum Monacensis (C), Darm

stattensis, et.utriusque Meibomiani auctoritate.

quod et gravius] Sic codex Meibomianus B;

vulgo »quod est gravius« ; Monacensis (C) dubiam

voculam prorsus omisit.

in mediarum illamn] Hoc ineptum videri possit,

ut simpliciter sit scribendum in mediam. Attamen

commodam hic explicationem adferre possumus.

Quatuor enim sunt mediae chordae; nimirum su

prema mediarum, penesuprema mediarum, mediarum

extenta, ultima mediarum , quae uno nomine et

•«t' £§ozijv media appellatur. Dicit itaque in

mmediarum illam quae in Lydio (exempli gratia) Iota

rectum habet, id est in ipsam mediam, extendi

illud tetrachordum; non autem in mediarum exten

tam etc. Memoxi.

autem conjunctarum] Grotiana margo cunctarum

inepte. Xvvnupuévov enim significari apparet.

per divisionem] Hoerà òu&£evévv, melius per

disjunctionem. Memoxi.

in tertiam] Lege in ultimam. Ita correxi omnes

codices tam scriptos, quam editos, qui mendose

legunt in tertiam divisarum. Neque lioc videre po

tuit Grotius. Memow.—Invitis codicibus niliil muto;

ipsiusque Martiani errorem arbitror (v. ad §. 944).

in metem] Forte in metem, et sane ita legendum

docet MS. Gnot. — Voculam in addidi ex utroque

codice. Ita autem hic legendum: »atque a divisarum

extenta in meten excellentium. « Meinow. — Vulgo

enim »atque nete exeellentium terminatur«, quod

quatenus codicum auctoritas jubebat, facile correxi,

licet vulgata quoque defendi possit.

asserere quosdam] Aesserere quaedam probe uter

que scriptus. Pro tetrachorda plane legendum pen

tachorda.Meibom. — Interpunctione recte posita om

nia sana apparebunt; quorum sensns ex Martiani

loquendi ratione non alius est quam liic; tetrachorda

non ab integris sonis sed vel ab hemitoniis, ut in

diatonico genere, vel ab aliis sonorumpartibus initia

eapere, quapropter ab acquisito ordiri non posse,

qui a principali principalium integro tono distat;

pentachorda, quae secundo demum loco hemitonion

habere soleant, posse.

962

750 Martiani Capellae lib. IX. §. 965.

Sanc notum atque intimatum velim, acquisitum in omnibus quidem aliis

collocari, in his autem, quae non per sonos fiunt, in tetrachordis fieri uon

posse; in his enim semper ab hemitoniis principia ducuntur; in aliis autem;

quae pentachorda nominantur, mec tamen modulationi subjiciuntur, ut per

sonos constare videantur , apponitur. Secundum enim in his hemitonium pos

SumuS poncrc. Nunc de transitu modulantium.

DE TRANSITU VOCIS.

Transitus est alienatio vocis in figuram alteram soni. Fit autem tran

situs modis quatuor: per genus, ut ab enarmonio genere aut in chroma aut

in diatonom ; vel per systema, ut a principali principalium si forte in sub

acquisitum] Haec et quae sequuntur re vera

sunt obscura, quibus an lucem aliquam adferre

possim videbo. Dubitatio proposita haec est : Tetra

cliorda ab hemitoniis incipiunt, eur non aeque pen

tachorda? Mediocriter in musicis exercitatus respon

deret, quia illo modo pentaeliordum quidem erit,

seu quinque chordarum systema, sed illud non con

fieiet diapente; uti tetrachordum diatessaron. Si

enim pentachordum incipiat ab hemitonio, in acumen

progrediendo, bina in illo hemitonia ponentur. Hoe

docere vult Martianus. Verba illius ita explicarem;

Acquisitum in omnibus quidem aliis consonis in

tervallis, nempe in pentachordo; octachordo , hen

decachordo, dodecachordo, pentecaedecachordo, col

locari; at in tetrachordis collocari non posse, quod

soni hujusmodi consequenter sumti tetrachorda (ut

ex enarmonio genere et chromatico est evidens) non

conficiant, quae diatessaron eonsonent. Meinow.

ab hemitomiis] Nempe in genere diatono et cliro

matico toniaeo, quae limitatio est addenda. Meidoxi.

ducuntur] Ita codices Darmstattensis et Mei

bomianus B, pro dicuntur in editis, et sic etiam

correctum in Reichenauensi.

né tamen] Tamen pro tam in editis reposui

auctoritate codicum Monacensis (C)et Darmstattensis.

apponitur] Gl. A adquisitus , non male. Meinoxi.

transitus] Aristides Quinctilianus (p. 9 Meib.)

sextam hanc harmonicae partem fregi poeta3o263v

inscripsit. De iisdem scripsisse videtur Aristoxenus

secundum Plutarchum (non posse suaviter vivi

secundum Epicurum p. 1098).

per genus] Sic optime codex B; reliqui perperam

in enarmonio aut in cluromate aut in diatono. Meudoxi.

vel per systema ut] Elegantissime pater meus:

»vel per systema , ut e principali principalium « etc.

MS. tamen : »Per genus ab enarmonio, aut in cliroma,

aut in diatonon, vel per netem, aut a principalia etc.

Grot.— Vel per systema ut, sic probe codex B;

reliqui male aut. Quae sequuntur: » a principali prin

cipalium si forte in subprincipalem aut in aliud

forte systematum auta tanquam inepta expuncta

mallem. Harmonicorum nullus ita loquitur. Euclides

et Bryennius simpliciter: »Transitus per systema

est quum ex conjunctione in disjunctionem aut vice

versa fit mutatio.« Meinox.— Ut pro aut etiam Mo

nacensis (C) codex liabet.

Martiani Capellae lib. IX. §. 964. 751

principalem aut in aliud forte systematum , aut quum de conjunctis ad divisas

transitum facimus ; vel per tomum , quum a Lydio vel in Phrygium vol in

alium tropum cantilena transducitur ; vel per modulationem , quum ex alia

specie modulandi in aliam desilimus, vel quum a virili cantilena transitus in

femineos modos fit. De genere modulandi consequenter edisseram.

IDE MODULATIONE.

Melopoeïa est habitus modulationis effectae. Melos autem est actus acuti 96$

aut gravioris soni. Modulatio est soni multiplicis melo expressio. Melopoeiae

species sunt tres: hypatoides, mesoides, netoides. Hypatoides est, quae, ap

pellatur tragica, quae per graviores sonos constat; mesoides, quae dithyrambica

nominatur, quae tonos aequales mediosque custodit; metoides, quae et vouxóg

tropum] Sic quoque recte uterque scriptus.

Grotius perperam MS. lectionem laudat »in alium

locum. • Quamvis enim tonus vocis locus definiatur,

illud tamen vocabulum hie plane est alienum.Memow.

modulationem] Sic insigni errore omnes codices,

quem tamen non male ipsi Martiano tribuimus, qui

Graecum puezoztouioe illo Latino vertit, ut supra.

Legendum per melopoeiam , quod ex sequentibus

est certum. Vide Euclidem p. 21 v. 16. Bryennium

lib. I, cap. ultimo. Meibow. — Vide superius (ad

§. 958).

de modulatione] Partium harmonices, quas p. 182

(§. 958) proposuit, ordo requirit, ut agat de me

lopoeia, quod vocabulum etiam recte sequitur. Sed

modulandi genus hic vocat quod Graeci yévoç u&

2orrodia:g. Sic Aristides p. 29 v. ult. Modos me

lopoeiae genere facit tres: nomicum, dithyrambicum,

tragieum ; vel etiam illas melopoeiae species ita

vocat, quas Aristides tradit p. 28 v. 32, et ipse

hic. Meibo».

nelopoeia] Euclidi (p. 2 Meib.) est »usus eorum

quae liarmonicae tractationi sunt subjecta , ita ut

cuilibet argumento character suus tribuatur.« Ari

stidi (p. 28 Meib.) est » facultas conficiendi cantum.«

Ac septima et ultima haec est e partibus harmo

nicae (§. 958). Confer Burettum (Mem. de 1'acad.

X, p. 504).

melos] Differt, ut Aristidis (p. 29 f. Meib.)

verbis utar, » melopoeïa a melodia : quod haec sit

cantus indicium (érræyyeAeioe pué%ovg), illa habitus

effectivus (§§ις πountuxj).«

melo] Hanc vocem in editis omissam auctoritate

Monacensis (C) inserui. Melos etiam secunda decli

natione Latina flexum esse probat Nonius (p. 215

Merc.).

hypatoides] Quia principalium inprimis tetra

chordo utebatur, quo nomica abstinuisse videtnr,

quia hujus erat antiquam indolem servare (Plut.

de mus. p. M 155), principalium autem tetrachor

dum posterius demum adjectum est; quapropter

etiam Doricam harmoniam eo abstinuisse Plutarchus

(ibid. p. 1156) testatnr.

vopuxóç] Alii momicos, ex quo conjicio comicos,

Tria enim praecipua modulationum genera tragoedia,

v

752 Martiani Capellae lib. IX. $. 965.

consuevit vocari, quae plures sonos ex ultimis recipit. Sunt etiam aliac distantiae,

quae et tropica mela dicuntur, aliac брююЛоуиин sed haec aptius

pro rebus subroganlur, ncc suas inagis poterunt divisiones afierre. Hae autem

966 species etiam tropi dicuntur. Dissentiunt autem melopoeiac ipsae modis pluribus

inter se et genere, ut alia sit cnarmonios, alia chromatice, alia diatonos; specie

quoque, quia alia est hypatoides, alia mesoides, alia netoides; tropis, ut Dorio,

Lydio, vel ceteris. Omnis tarnen, qui mclos inchoat, prae cunctis system a debet

advertere, dehinc sonos miscere atque componere. Haec de septem partibus

artis nostrae dixisse sufficiat. Nunc rhythmos, hoc est numéros perstringamus,

quoniam ipsam quoque nostri portionem esse non dubium est.

QUID SIT RHYTHMUS.

967 Rhythmus igitur est compositio quaedam ex sensibilibus collata temporibus

ad aliquem habitum ordinemque connexa. Rursum sic definitur :

numerus est diversorum modorum ordinata connexio, tempori pro ratione

modulationis inserviens, per id quod aut ciFercnda vox fuerit aut premenda,

et qui nos a licentia modulationis ad artem disciplinamque constringat. Interest

968 tarnen inter rhythmum et rhythmizomenon. Quippe rhythmizomenon est

materia numerorum, numerus autem velut quidam artifex aut species mocomoedia,

et Dithyrambus. GnoT. — Melius profecto Grotius ad marginen) rejecit Piares variantes vide

glossa in Darmetattcnsi códice legalis; si qnidem apud Dleibomium (p. 359 v. 17).

ca ipsa de causa vôfWVÇ appellatos esse vctcrcs rltylhmus igitur est] Varias rhytbmi defînitioncs

modos músicos constat, quia certis legibus ad- ex vetcrum scriptis collcgit doctissimus Boeckbius

stricta csscnt, quas non liceret pro arbitrio mí- (de metr. Piud. p. в sequ.), quas repctcrc nolumus,

grarc; confer Platoncm (de legibus 5, p. 700) et quia nullam eorum Martianus cxprcssissc vidctur.

Pbotiuin (in bibl. 259, p. S23 Hoescb.), ubi etiam Huic, ni fallimur, Aristoxenus ante oculos erat,

differentia eorum a dithyrambis exponitur. Plura enjus rliythmicorum clcmcntorum sccundus tantum

dabit Spanbemius (ad Callim. bymn. in Del. 504), liber exstat a Morcllio cditus (pone Aristidis ct

unde prorsus absurdam esse Grotii conjecturam Libanii orationcs Venetiis 1785), primus, quo bas

intelliges. ipsas dcGnitiones contincri conscntaucum erat, adb[

ioioXoyiyÀ\ Alteram lectioucm comoloyicam hue latct.

Martiani Capellae lib. IX. §. 968. 7o3

dulationis apponitur. Omnis igitur numerus triplici ratione cliscernitur , visu

audituque vel tactu. Visu, sicut sunt ea quae motu corporis colligunturj

auditu, quum ad judicium modulations intendimus; tactu vero, ut ex digitis

venar um exploramus indicia. Verum nobis attribuitur maxime in auditu

visuque. Sed rhythmice est ars omnis in numeris, quae numéros quosdam 969

propriae conversions accipiat, flexusque legitimos sortiatur. Est quoque distantia

inter rhjthmum metrumque non parva, sicut posterius memorabo.

Sed quia visus auditusque numero dicti sunt accederé, hi quoque in tria

itidem genera dividentur: in corporis motum, in sonorum modulandique rationem,

atque in verba, quae apta modis ratio colligarit; quae cuneta sociata

perfectam faciunt cantilenam. Dividitur sane numerus in oratione per syllabas,

in modulatione per arsin et thesin, in gestu figuris determinatis schematisque

completur.

DE SEPTEM GENERÏBUS NUMERORUM.

Verum numeri genera sunt septem: primum de temporibus; secundum 970

de enumeratione verborum, quae in numerum cadere non possunt, quae

rbythmoïdes, id est similia numeris judicantur, quaeque tribus vocabulis

nut species modulationis] Sic probe script! ; 4, 46; p. 555 Spald.): (Nam rhythmi, id est

editus ad. Species Ыс idem quod forma, quae numcri, spatio tcmporum constant: metra etiam

forniam dat cantui, quum modi sint materia. Vide online : ideoque alteram esse quantitatis videtur,

Aristidem p. 45 v. 12. Meibom. — Reichenauensie alte rum qnalitatis.« Confer ct grammaticos Maxiquoque

aut praebet. mum Victorinum (p. 1955 Putsch.), Bcdam (p. 2580)

triplici] Confer Aristidem Quinctilianum (1, Marium Victorinum (p. 2484), Atilium Fortunatum

p. 31 f. Meib.): $v&[¿og roivvv xaXsltai ZQir (p. 2G89), inprimis autem Long! ni fragmentum ex

X¿>g- Лёуетаь yàç èrtï xeov axiv^rcov бсо[ш- -prolcgomenis ad Hepbaestionem de metris (p. 100

xeov , cog <pa[¿sv evçv&fiov àvÔQiàvxa , xârtl sequ. Weisfc.), nbi plnra Toupius. Adde Bocn'ávtcov

Tcov y,ivov\iívoov , ovtcoç yàq <pafiev efehium (de metr. Pind. p. 18 sequ.).

SVQV&fuoç xcvà ßadl^uv, xai iâuoç èrtï arsin et tliesin] Sic codices Monacensis (C) et

tp03vi\ç. Darmstattensis, maie in editis arsim et thesîm.

venar***] Vide snperias (§. 926 f.). Explicationcm vide inferior! loco (§. 974).

inter rhythmum] Quinctilianas (inst orat. 9, tribus vocabulis] Id est нот imbue. Aristidcs

95

754 Martiani Capellae lib. IX. §. 970.

971

discernuntur, hoc est enrhythmon, arrhythmon, rhythmoides; tertium de .

pedibus; quartum de eorum genere; quintum est quod agogen rhythmicam

nominamus, id est quo genere numerus modique ducantur; sextum de con

versionibus; ultimum rhythmopoeia, id est quemadmodum procreatio numeri

possit effingi.

QUID SIT TEMPUS RHYTHMICUM.

Primum igitur tempus est, quod in morem atomi nec partes nec mo

menta recisionis admittit, ut est in geometricis punctum, in arithmeticis- monas,

id est singularis quaedam ac se ipsa natura contenta. Sed numerus in verbis

per syllabam, in modulatione per sonum aut spatium quod fuerit singulare,

in gestu per incipientem corporis motum, quod schema diximus, invenitur.

Atque hoc erit brevissimum tempus, quod insecabile memoravi; compositum

vero, quod potest dividi, et quod a primo aut duplum est aut triplum aut

quadruplum. Eatenus enim tempus omne numeri profertur atque ei finis est,

qui plenae rationis est terminus; atque in hoc numerus toni similis invenitur;

(1, p. 35 Meib.): »Horum temporum alia rhythmum

habentia (zgóvov ëåóv$uo) dicuntur, alia rhythmo

carentia (äåóv$puou), alia rhytlimi speciem habentia

(öv$uosuóéïç). Et quidem rliythmum habentia,

quae in aliqua ratione mutuum inter se ordinem

servant; uti in dupla, sescupla , id genus aliis.

Ratio enim est duarum magnitudinum dissimilium

inter se habitudo. Rhythmo carentia, quae penitus

sunt inordinata et absque ratione connexa. Rhythmi

speciem habentia, quae inter haec interjiciuntur;

atque interdum ordinis rhythmum habentium, in

terdum confusionis rhythmo carentium sunt parti

cipantia.« Plura vide infra (§. 972).

agogen rhythinicam] iS. mitricem. Forte dyoe

$yjv μετgtxijv, agogem metricam. Gaot. — Inepte.

Quid sit dyoeyi} rliytlimica, explicet Boeckhius (de

metr. Pind. p. 46). Alia tamen harmonica, de qua

supra (§. 988); vide Meibomium (ad Aristidem

Quinct. p. 42).

de conversionibus] IIegi poeta3o2«jv. Sunt

enim plures, ut videre est apud Aristidem p. 42

v. 19. Memox. — Hic quoque distinguendae sunt

rliytlimieae ab harmonicis (§. 958. 964).

primum igitur] Haec et ipsa ab Aristide (I. e.

p.52) habet. Plura dabit Boeckhius (de metr. p. 10).

punctum] Hinc et Quinctilianus (9, 4, 52;

p. 860 Spald.) hoc tempus appellat 6rgoetov.

monas] Vide superius (§. 707. 746) et Jam..

blichum (in Nicom. arithm. p. 81 Temul).

per incipientem] Pro incipiente in editis lioeprae.

buerunt codices Monacensis (C) et Meibomianus B.

- Martiani Capellae lib. IX. §. 971. 755

ut enim ille per quatuor species, hoc est diesis, dividitur, ita hic etiam qua

ternaria temporum modulatione concluditur.

IDE TRIBUS TEMPORIBUS NUMERORUM.

Sed eorum temporum, quae ad numeros copulantur, alia sunt quae 972

enrhythma tempora mominantur, alia quae arrhythma, tertia quae rhythmoides

perhibentur. Et enrhythma quidem sunt, quae ratione certa ordinem servant,

ut in duplici, vel hemiolio, vel in aliis, quae alia ratione junguntur. Ar

rhythma sunt, quae sibi mulla omnino lege consentiumt, ac sine certa ratione

conjuncta sunt. Rhythmoides vero in aliis numerum servant, in aliisque

despiciunt. Quorum temporum alia 6rgoyy%α, hoc est rotunda perhibentur, 975

alia regiae2£o. Et rotunda sunt, quae proclivius et facilius, quam gradus quidam

atque ordo legitimus expetit, praecipitantur; regtae2£o vero, quae amplius

quam decet moras compositae modulationis innectunt, seque ipsa tardiore

pronumciatione suspendunt.

quaternaria] Aristides Quinctilianus (p. 44.

48); ro$taxv oöv oözöç ëzövrayv öéóetxtoet

t& puey&8r röv 6touzeiov toïç óux6tjuoe6vv

i6&gt;9pux toü tövov ' tö puèv yàg è%zt6tov

aëröv τοῦ μεyi6tov τεταστημόguóv $6zvv,

cög ij δίε6vg roö tóvov. Itaque non solum longas

et breves, verum etiam brevium dimidias statuit;

quarum notitia ex nostra metrica prorsus disparuit.

enrhythma — arrhythma] Sic recte codices

Meibomiani (p. 589 v. 17), quum apud Grotium

corrupte legatur enrythmica et arythmata. Pariter

et Aristides in loco superius (ad §. 970) citato et

Quinctilianus (9, 4, 86; p. 864 Spalding). Con

fer Boeckliium (de metr. p. 57). Alias inter se op

ponuntur εδρv$uov at åóév$uov, ut apud Pla

tonem (republ. 5, p. 400) et Aristotelem (rhetor.

3, 8), sed aliquid interesse inter évQv$pιov et

εῦρv%μov recte monet Dionysius Halicarnassensis

(de compos. voc. T. V, p. 226 Reisk.).

despiciunt] Sic recte Grotius; anteriores di

spiciunt. .

rregum?£æ] Hanc lectionem restitui ex p. 54

v. 2 Aristidis. Uterque scriptus verae proximam

habet legendo IIEPIIIAEC. Pessime editur et

hic et paulo post rregurtzeöuevoe, at in margine

aliquanto melius habetur aeegoetzéoe.Melnox.— Ari

stidis verba haec sunt: oi öé rreguaeAea», oi rt?&ov

íón tîjv ßgoeöétmroe 8u& 6vv%ta%v φθάyyoev

atouooevou. Pertinent autem haec ad oratorium

numerum, de quo omnino conferendi sunt Aristo

teles (rhetor. 5, 8), Cicero (orat. 68 sequ.), Dio

nysius Halicarnassensis, Quinctilianns, alii; inter

recentiores autem inprimis Batteusius (in mem. de

1'acad. T. XXXV, p. 415 sequ.).

95 *

756 Martiani Capellae lib. IX. §. 974. $

974

975

976

QUID SIT PES IN NUMERIS.

Sed temporum alia simplicia sunt, quae podica etiam perhibentur. Pes

vero est numeri prima progressio per legitimos et necessarios sonos juncta,

cujus partes duae sunt, arsis et thesis. Arsis est elevatio; thesis depositio

vocis ac remissio. Sed pedum differentiae sunt septem: per magnitudinem ,

quum alios simplices, alios multiplices pedes ponimus; et simplices quidem,

ut est pyrrhichius; compositi vero, ut sunt paeones, vel eorum pares. Et

simplices quidem dicuntur, qui temporibus dividuntur, compositi autem, qui

in pedes etiam resolvuntur. Alios vero alogos, hoc est irrationabiles nomi

namus, quorumque ratio nulla praestatur, sed incopdita quaedam compositio

profertur. Alia deinde differentia est, quae per divisionem quaeritur, qualis

exsistit, hoc est roioe, quum varie et multipliciter ea, quae connexa fuerint,

dividuntur; atque illa, qua simplices pedes esse multiplices nominamus. Alia

est, quae per divisionem fieri consuevit; septima, quae per oppositionem

fit, id est quum duobus pedibus acceptis unus habet prolixius tempus, quod

praecedit ex ordine, illud autem tempus, quod insequitur, angustius , vel

uum ner contrarium ordinem tempora praedicta vertuntur.

q. p p p

podica] Hoc quoque ex Aristide (p. 54). Adde

Isidorum (orig. H, 17, 1; p.25 Arev.). Plura dabit

Quanquam incompositos etiam paeones esse noster

ipse agnoscit (§. 989).

Boeckhius (de metr. Pind. p. 15 sequ.).

elevatio] Sic male hic omnes. Scribendum elatio,

quod recte ubique sequitur. Quamvis Latinius sit

sublatio, quod aliis auctoribus pro isto usurpatum.

Memow.— Sublationem appellavit Quinctilianus (9,

Æ, 48; p. 586); sed Isidorus (1, 17, 21) eleva

tionem , ut nec reprehendendi nec mutandi causam

in nostro videam.

eorum pares] Codices Monacensis (C) et Mei

bomianus uterque addunt epitriti , quod tamen ferri

nequit, nisi praeterea et insertum fuerit. Paeonum

enim non epitriti sed cretici pares sunt (§. 990).

alogos] Aristides Quinctilianus (p. 55 Meib.).

$6tv óè xoei äåÀoe yévn énreg äÄoyoe xazs£tat,

oëzi. tqj tun6évoe Àóyov ézetv, &22& tq5 μησεν

táv rrgoetgmuévov λόyoev oixeiog èzew, xoet&

dgu$uoùc àè puòåÀov j xoetoe ei$m £v$uux&

6αφζειν τάς άvoe^oyioec. Plura dabit Boeckliius

(de metr. Pind. p. 59). Adde Godofredum Herman

num (elem. doctr. metr. p. 20).

per oppositionem] Sic codices et Meibomiani et

nostri Reichenauensis, Darmstattensis, et Mona

censis (C); vulgo oppositum, quod jam ex inferiori

loco (§. 980) corrigendum erat.

Martiani Capellae lib. IX. §. 977. 757

DE TRIBUS RHYTHMICIS GENERIBUS.

Rhythmica vero genera sunt tria, quae alias dactylica, iarabica, paeonica 977

nominantur, alias aequalia, [alias] hemiolia, duplicia. Denique etiam epitritus

sociatur. Etenim unus semper, quum sibi fuerit aptatus, ut aequalis convenit;

tria vero ad duo numerus hemiolius estj duplex vero qui fuerit ad singularem,

geminam rationem tarn syllabarum quam temporum servat; quatuor vero *

ad tria epitriti modum faciunt. Sed quae aequalia diximus, eadem dactylica

esse diciinus; denique in dactylico genere signa aequali sibi jure nectuntur;

verum ad alterum vel ad numerum geminum duo velut forte aequalitas nu

merosa decurret. Sequitur iambicum genus, quod diplasium superius exprcssi;

in quo pedum signa duplicem rationem ad invicem servant, sive unus ad duo,

sive ad quatuor gemini, vel quidquid ad duplum currit. Hemiolium sane,

quod paeonicum memoratur, tunc est, quum pedum signa hemiolii rationem

faciunt] Lectionem facit, quam utcrque scriptiia

babct, genuinam censco. Graccam cuim loquendi

rationem ó de — jîqoç rbv — exprcssit. Editas

modum faeiunt; TO modum glossac В explicant

per mensuram. Meibom.-— At vero superius (§. 9ol)

Iegîmus: »ut sunt quatuor ad tres.« Ce terum nostro

quoque loco alii, teste in margine Grotio, ires legebant

pro tria, quod tarnen imitare nolui, quia

nee ipsom Martianuni vel libraries ejus, qui notis numerorum

verba substitueront, ea in re sibi eonstitisee

Aritbmeticac liber satis ostendit

aequali] Sic scripsi pro aequalia in editis ex

utroque códice Mcibomiano.

verum ad alterum] Scnsus esse vide tur, non

singulorum semper verum etiam binorum vel plurium

temporum duas ejus numeri partes esse posse 5

verba ipsa tamcn praestarc nolim.

unus ad duo] Pro unius in editis, e códice

Mcibomiano B.

sunt tria] Totidem jam Plato numcrat (de repnbl.

3, p. 400): orv fjdv yàç tqV ärra i6r\v

eïdt] è$ cov ai 0á6eig rtXènovrai, cogrteo èv rolç

<p-&ôyyoLÇ retraça è£ tov ai Jiââm ÙQfWviai,

X£-&ea[ièvoç âv eÏJtoi[u: ubi vide interpretes ; adde

et Giceronem (orat. 56).

alias dactylica] Ita Lie et sequentibns binis locis

pro alia scribendum esse videram. Comprobarunt

eam scripturam deinde uterque scriptns. Codex A

vocula auctius legi t alias duplicia. Meibom. — Monacensis

(C) qnoque ter itérât alias; sed mihi e

contrario secundum jam tollendum videbatur, quare

unciuis inclusi. Minus placet quod Beuvcnsius (in

coll. litt p. 117) legendum proposuit »alia aequalia,

alia bemiolia, alia duplicia.«

etiam epitritus] Confer Bocckbium (de me tris

Pind. p. 24) et Godofredum Hermannum (in opuse.

Т.Ш, p. 91 sequ.), ande videbis mullos banc ra

tionem e gencribus rhytluuicis exclusiase.

19

758 Martiani Capellae lib. IX. §. 977.

978

jusque sectantur, ut ad duo tria sunt. Accidit autem etiam in epitriti ratione

saepe numerus, quum pes in eo accipitur, qui sit ad tria quatuor. Sed jam

ad ordinem recurramus.

DE AEQUALI, DUPLO, HEMIOLIO, ET EPITRITO GENERE.

Aequale est igitur numeri genus, quod a disemo usque in sedecim

pedes procedit; disemus autem appellatur pes, qui per arsim et thesin primus

constare dicitur, ut est leo. Duplum vero incipit a trisemo; decem et octo

autem syllabas in finem usque deducet. Hemiolium sane ab pentasemo ducit

exordium; impletur autem in quindecim numeris. Epitritus ab heptasemo

principium facit, quatuordecim similibus idem ponens, cujus difficilis est usus.

Atque hos quidem omnes numerorum ordines ideo memoravimus, ut singulorum

979 leges per universa serventur. Sed numerorum alii sunt compositi, alii incompo

siti, alii permixti. Et compositi è duobus generibus vel pluribus cohaeserunt;

incompositi, qui uno pedum genere consistunt, ut sunt tetrasemi; mixti vero,

qui aliquando in pedes, aliquando in numeros resolvuntur, ut in hexasemo

numero accipere debemus. At vero eorum , qui compositi esse dicuntur, alii

per copulas, alii vero per periodum colligantur. Ñenim 6v%vyioe, id est copula,

in epitriti ratione] Sic recte codices Darmstat

tensis et Monacensis (C), et bini Meibomiani pro

rationem in editis.

suam naturam non posse pluribus quatuor moris

constare jam Aristoxenus docuerat; confer Boe

ckhium (de metr. Pind. p. 22 sequ.).

qui sit ad] Hic vocula addita legerem »qui sit numeros— hexasemo] Quinque haec verba, in

ut ad.« Memoxi. — Non necessarium arbitror.

in sedecim pedes] Infra (§. 983) septem tantum

numerat.

decem et octo] Vide inferius (§. 987). Syllabae

nunc videntur esse quasi comprehensiones, quo vo

cabulo generali et simplices pedes et syzygiarum

vel periodorum compositiones significat.

memoravimus] Ita codices Reichenauensis et

uterque Meibomianus pro numeravimus in editis.

tetrasemi] Simplicem enim pedem secundum

editis omissa, codices Monacensis (C) et Darmstat.

tensis et uterque Meibomianus suppeditarunt.

at vero] In MS. fuisse videtur; Aetquin eorum

ete. Phrasis Capelliana. Grot.

6v%vyioe] Isidorus (etym. 1, 17, 20; p. 26

Arev.): » synzugiae autem sunt pentasyllabi et he

xasyllabi pedes, et dictae apud Graecos synzugiae

quasi quaedam conjugationes; sed hi non sunt pedes,

sed appellantur pentasyllabi et hexasyllabi, qui

ultra quinque et sex syllabas non procedunt.« Di

Martiani Capellae lib. IX. §. 979, 739

duorum pedum in unura est adscripta connexio, qui in dissimiles sibi positi

esse videntur. Periodus sane est pedum compositio plurimorum, quique

dissimiles sibi impares sociantur. Dissimilitudinum sane differentiae tres erunt, 980

per magnitudinem, per genus, per oppositionem. Per magnitudinem, quum

ex disemo vel tetrasemo componitur numerus; per genus, quum diplasium

aut hemiolium simul jungimus, vel qiftd ex pluribus aequaliter copulatur;

per oppositionem, id est antithesin, .quum aut primos disemos ponimus [aut]

insequentibus longe potioribus, aut fetrasemos disemis insequentibus applicamus.

Verum notum esse conveniet, unum etiam pedem posse sufficere ad complendam

periodon, si solus ceteris inaequalis inseritur.

DE DACTYLICO GENERE.

Sed eorum, quae in pedem recidunt, dactylicum genus primum est, 98Z

in quo genere pedes incompositi vocabuntur, qui numero sunt quinqué, id est

proceleusmaticus, dactylus, anapaestus, spondeus simplex, et spondeus major.

Ac proceleusmaticus quidem est, qui et positionem brevem et elationem brevem

retinet. Utetur autem hic idem tetrasemo frequentius. Namque et disemus,

cinis inclus! practereaque pro prioríbus ex codicibus

Darmstattensi et Mcibomiano В potioribus

scrips!.

numero sunt quinqué] Ita auctoritate codicnm

Reichcnauensis, Darmstattcnsis, Monacensis (C),

et Grotiani legendum, non numeri, ut in editis.

proceleusmaticus] Sequens vocabulum dactylus,

vulgo omissum, ex Grotíano códice supple vi, ut

numerus constaret; licet bane pedem infra anapaestum

a majore appellet Vide et Boeckbiiim (dc

mctr. Pind. p. 24).

disemus id est] Disemus hujus; male codex Л

huic. Нктом. — Sensam omnino eorrumpit vox tara

hide , quam hujus. Expunxi igitur cam et quidem

Darmstattcnsis codicie auctoritate.

stinguunt nimirnm metric! infer dipodias et syzygias

ita, nt illas ex duobus disyllabis, bas de duobus

trisyllabis vel disyllabo et trisyllabo fieri dictât

(Herrn, eiern, metr. p. 19), quanquam Atilius Fortunatianus

(p. 2688 Putsch.) aliter: »Quum ваш

pes simplex bis positns compositum pedem fecerit,

Graece ÔvÇvyia, Latine conjugatio dicitur; haec

autem quum duos pedes similes jungit, tautopodia,

quum diversos, dip odia appellator. • Neater sequitur

Aristidera (p. 3G Mcib.).

sibi impares] Alii, teste margine Grotiana, pares.

Malta bic in singulis turbata esse negará ncquit

aut insequentibus] Lego insequentibus longe

prioríbus , dclcta disjunctive. Ita etiam paulo post

disemis insequentibus. Grot. — Disjunctivum un760

Martiani capellae lib. IX. $. 981.

{}82

id est qui duobus temporibus impletur, proceleusmaticus quidem sed brevior

nominatur ; ille vero major est, qui ex quatuor brevibus efficitur. At

vero brevior, id est disemus, syneches vocatur , quia ipsa assiduitas et

frequentia comprehendentis se invicem syllabae nec magnitudinem aliquam

nec modum divisae potestatis extendit, ideoque eo raro uti decet, ne assi

duitas brevis syllabae carmen ipstiffi, quod cum dignitate aliqua proferri

oportet, incidat. Im permixtione vero alieym pedum , qui longiores ponuntur,

decenter aptatur, ut illorum prolixam moram interveniente sua celeritate

compenset. Quare proceleusmaticus, qui ad numeros aptatur, a quadrisemo

exordium debet accipere. Anapaestus, qui vocatur, accipiet elationem pedis

unius temporis, positionem vero duorum temporum faciet. Monochronom

quippe ` dicitur tempus etiam quum longa ponitur, quae longa duo tempora

recipere consuevit; vel quum tria tempora simul brevia collocantur, vel quum

sunt quatuor numero; quae omnia ad comparationem longae syllabae com

putantur. Igitur major anapaestus elationem quidem suscipiet, quae momo

chronos esse dicatur; positionem dichronon habere monstratur. Quare utriusque

temporis, quod in positione fuerit, aequali sibi posito, oportet elationis ge

minum tempus accipere; ita tamen, ut utroque insequenti tempore par

priori esse videatur. Quare anapaestus &aeâ poei&ovoc dactylicus a nobis esse

dicitur; at vero anapaestus, qui árrò êáé66ovoc nominatur, ex duabus brevibus,

quae in elatione sint, et ex una, quae in positione sit, copulatur. Simplex

vero spondeus erit, qui ex producta tam arsi quam thesi jungitur. Major

brevior] Graece &nAoöc, ut major 8uae2oëg. a quadrisemo] Omissam in editis praepositionem

Meibow.— Vulgo pyrrhichius appellatur. a e Darmstattensi supplevi.

brevibus efficitur] Grotiana margo effingitur. anapaestus qui vocatur] Sic Darmstattensis et

eo raro] Codex Darmstattensis eo rarius, quo Meibomianus alter (A); vulgo addebatur minor, sed

tamen non magis opus est, quam quod mox Gro- huic repugnat quod inferius iisdem verbis sequitur

tius in margine posuit oportet pro decet. Sed pro ' de majore anapaesto.

Grotiano nec assiduitas reseripsi me ex Reichenau- computanturjDarmstattensis codex componuntur.

ensi et Meibomiano utroque, praesertim quum jam copulantur] Codex B componatur.Mrìbos.

anteriores editiones illud haberent. major vero] Sie probe scripti: editus infereto

Martiani capellae lib. IX. §. 985 761

vero dicitur, qui quaternariam non solum elationem sed positionem etiam videtur

admittere. Per copulam vero duplices accedunt numeri, quoniam alter ex majore

erit ionico, alter ex minore; atque ille, qui ex majore procedit, constabit ex

spondeo simplici vel proceleusmatico, quem disemum esse non dubium est;

qui vero ex minore est, contrarium facit. Atque hi quidem in dactylico ge

mere ponentur rhythmi incompositi ac compositi, qui septem numero omnes

crunt. Dactylus igitur est dicius, quia ordinem syllabarum consimilem digito

hominis informat; anapaestus vero, quia per ordinem redeat sursum; pyr

rhichius vero, id est proceleusmaticus, quia hic assiduus vel in certamine vel

in ludo quodam puerili; spondeus, quia plerumque 6rovoeaic inservit; ionicus

sane propter numerorum inaequalem sonum; habet enim duas longas duasque

correptas, quo pedum carmine multi saepe reprehensi sunt.

DE IAMBICIS METRIS.

Haec de dactylis satis: nunc iambica memoremus; in quo genere numeri

incompositi erant quatuor, compositi per copulam duo, at vero per periodum

sunt duodecim. Qui igitur incompositi erant, isti sunt: iambus ex dimidia

verbo »major vero dicitur.« Memox. — Ego vulgatam

retinui. Ceterum confer Godofr. Hermannum (elem.

metr. p. 18).

ionico] Immo ionieus. Pariter infra legendum

•spondeo simplici et proceleusmatico« ; inepte vulgo

vel.

daetylus] De hujus nominis et sequentium

etymo vide Aristidem Quinctilianum (p. 57 et 48

Meib.) et Isidorum (in etym. 1, 17, 2; p. 24 sequ.

Arev.). -

plerumque 6rrovöatc] Omissa a negligentio

ribus librariis vox Graeca, ut saepe. Itaque lego:

•6ztovöaig plerumque inservit. Gnot. — Aristides

(p. 37); »XztovöeTog öté zö äv ταῖς 6rrovöaic

aëröv äös69ai. « Ex eo igitur, quem toto hoc

capite ante oculos habuit noster, vocem, quam voluit

Grotius, inserui. Miror Meibomium mendum pror

sns non vidisse. Ceterum Grotius perperam ubique

Spondaeus edidit, licet Graeca vox sit 6rrovösog.

Ionicus] Aristides (p. 57) •'Ioevvxóç óu& tò

roü öv$uoä qogrixòv, £p' q; παι oi 'Ioveg

éxoepuqpörj9n6av. •

incompositi erant] Codices Monacensis (C) et

Darmstattensis hic et inferius inepte errant; tamen

nec vulgata placet, atque haud scio an melius foret

erunt, ut supra (§. 981) vocabuntur.

elatione et positione] Apparet nostrum haec vo

cabula nunc contraria potestate accipere, ut quam

nos thesin , elationem , quam nos arsin, positionem

dicat; qua de re ita Godofr. Hermannus (elem. doctr.

96

762 Martiani Capellae lib. IX. §. 988.

elatione, et positione quae gemina est; trochaeus ex duplici positione, et

elatione quae brevis est; orthius, qui ex tetrasemi elatione, id est arsi, ct

octasemi positione constabit, ita ut duodecim tempora hic pes recepisse vi

deatur, atque habet propinquitatem quandam cum iambico pede, quatuor

enim primis temporibus ad iambum consonat, reliquis octo temporibus ad

junctis; dehinc trochaeus, qui semanticus dicitur, id est qui e contrario

octo primis positionibus constet, reliquis in elationem quatuor brevibus artetur.

Compositi sane sunt, qui per copulas colliguntur.

qui ex trochaeo deducit auspicium , fine autem iambici terminatur.

Sunt autem hi: bacchius,

Qui

vero bacchius est, ab iambo principia sortitur, atque a contrario his quos

diximus pedibus aptabitur.

certam viam provenit.

metr. p. 11): »Illud tempus, in quo ictus est, R.

Bentlejus arsin , tempora autem ea, quae carent

ictu, thesin vocavit, ducibus Prisciano p. 1289 et

Martiano Capella p. 191 ed. Meibom., qui ab ele

vatione et remissione vocis haec nomina ducta di

cunt; ceteri musici et metrici veteres, a depositione

atque elevatione pedis vel manus ea nomina deri

vantes, tempus ictu notatnm thesin , destitutum

ictu arsin vocari voluerunt, quam rationem ille ipse

Martianus Capella sequitur, qui, ut dictum est,

definitione illa sua contrarium dicit.«

orthius] Tam ex Darmstattensi codice , qnam ex

auctore ipso (§. 988) correxi corruptum orchius in

editis. Eum et Plutarchus (d. mus. p. I 140) memorat.

Adde doctum hujus interpretem (in Mem. de l'acad. X.

p.252. 288. 504) et Hermannum (elem. p. 660 sq.).

octasemi] Darmstattensis ogdosemis, male! Est

enim Graeca vox öztónuoc.

propinquitatem quandam] Alii ut codices Mo

nacensis (C), Reichenauensis, Darmstattensis, et

Meibomianus B aliquam, fortasse melius.

$unt autemn lii] Alii antibacchius; sed sane anti

Per periodum vero est, quod velut per sc

In hoc genere quum sint duodecim mumero, quatuor

bacchius a spondaeo incipit et trocliaeo terminatur;

an itaque faciendum amphimacrus? is enim trochaeo

incipit et iambo terminatur. Sane bacchius lioc loco

ferri non potest, quum statim de bacchio suhjiciat.

Gnot. — Noster quum semper fere Aristidem se

quatur, liunc conferre debebat Grotius: statuit enim

ille (p. 57) •duo bacchios, quorum alter primum ha

beat iambum et secundum trocliaeum, alter contra a ;

ut appareat non quos vulgo bacchium et antibacchium

sive palimbacehium nominent (conf. Quinctil. 9, 4,

80 sequ.; p. 888 sequ. Spald.) sed choriambum et

antispastum intelligendos esse (Boeckh. de metris

Pind. p. 28). Ceterum ne sic quidem locus sanus

est, et si nihil aliud certe infra duabus vocibus

iteratis scribendum : » qui vero bacchius est ab iambo,

ab iambo principia sortitur. •

per se certam] Haec manifesto corrupta sunt;

quibus tamen sanandis imparem me confiteor, licet

facile intelligam Martianum vocis fregio6ov etymo

logiam Latino sermone exprimere velle.

duodeeim numero] IIorum tabulam Boeckhins

(1. c. p. 26) hanc proposuit :

Martiani Capellae lib. IX. §. 986. 765

quidem per singulas periodos accipere docetur unum iambum ac tres tro

chaeos; ac de iisdem quatuor primum quidem quod iambum habere mon

stratur, trochaeus ab iambo demominatur; qui vero rhythmus secundum iam

bum recipiet, a bacchio trochaeus vocabitur; qui vero iambum tertium recipit,

bacchius a trochaeo poterit nominari; ille vero, qui quartum admittit iambum,

appellatur epitritus iambus. Eorum vero qui ex uno trochaeo fit etiam iambus

a trochaeo appellatur; secundus iambus a bacchio dicitur, aut certe bacchius

medius poterit nominari; qui vero tertium recipit, bacchius ab iambo no

minatur; qui vero quartum recipit trochaeum , epitritus trochaeus appellatur.

Octo vero et quatuor de his, quos duodecim diximus per periodum, illi 987

esse dicuntur, qui binos trochaeos atque iambos per pyrrhichium servant;

atque ille qui primo trochaeos recipit, duplex bacchius a trochaeo esse dicitur;

qui vero secundos iambos habebit, duplex bacchius ab iambo nominatur ;

quatuor ex tribus trochaeis et uno iambo t batur et facile ex prima sequentis verbi syllaba

~ — — ~ — ~ — ~ trochaeus ab iambo, oriri potuit.

— ~ ~ — — ~ — ~ trochaeus a bacchio, a bacchio trochaeus] Vulgo inepte trochaeo,

— ~ — ~ — — — ~ bacchius a trochaeo, quod jam Grotius corrigendum esse vidit.

— — — _ — — — — iambus epitritus; eum vero] Hic aliquid excidisse certum est.

Ita fere Martianus scripserat: »eorum vero qui ex

quatuor ex tribus iambis et uno trocliaeo: uno trochaeo fiunt et iambis tribus, qui primum

— — ~ — ~ — ~ — iambus a trochaeo, trochaeum habet, iambus a trochaeo appellatur. •,

~ — — ~ ~ — ~ — iambus a bacchio, Certe etiam in vulgatis ineptum est.

— — — — — ~ — — bacchius ab iambo » bacchius medius] Darmstattensis quidem melius;

— — — — — — — — trochaeus epitritus; sed vulgatam retinui, etiam Mo:iacensi (C) adsti

- - - - • - - - • pulante; neque aliter Aristides: μέ6og ßoexxeioc.

quatuor ex binis iambis binisque trochaeis : • - -

*. - - ab iambo nominatur] Verbum omissum hoc a

„ — — — — ~ — ~ simpl. baccliius ab iambo, Grotio tam anteriores editiones, quam codices Rei

— ~ — ~ ~ — ~ — simpl. baccliius atrochaeo, clienauensis et Darmstattensis habent.

— — — — ~ — — ~ medius iambus; octo vero] Lectio manifesto corrupta; exspec

~ — — — — — ~ — medius trochaeus, tamus: »reliqui vero quatuor« cet.

trochaeus ab iumbo] Sic reposui Aristidem se- atque ille qui] Secutus sum codicem Darmstat

outus (p. 57), ubi est rQoxoeioc &rtö i&ριβον : tensem; vulgo inepte: »atque ille septimus qui

vulgo enim praepositio deest. Codex Grotianus qui- trochaeos primos recipit.*

dem liabet iambodes , sed hoc etiam ineptius vide- duplex bacchius ab iambo] MS. a trochaeo, et

96 *

764 Martiani Capellae lib. IX. §. 987.

quum autem trochaei medii collocantur, trochaeus medius jure dicetur; quum

autem in medio iambi, medius iambus vocatur. Omnes vel qui incompositi

per periodon, vel qui per copulam colligantur, rhythmi decem et octo nu

merati sunt. Sed iambus dictus est ab eo, quod ioeu8i£ewv Graeci detrahere

dixerunt, et hoc carmine quibusque veteres detrahebant. Item hoc nomem

est ab eo, quod venenum maledicti aut livoris infundat. Trochaeus vero ab

eo dictus, quod celerem reversionem faciat, veluti rota. Orthius propter

honestatem positionis est nominatus. Semanticus sane , quia , quum sit tardior

tempore, significationem ipsam productae et remanentis cessationis effingit.

Bacchii vero sunt dicti , quod Bacchicis maxime sonis congruunt, isque Bacchi

ludus est, qui illis carminibus aptatur.

DE PAEONICO GENERE.

In eo vero genere, quod paeonicum nominatur, incompositi duo rhythmi

subneetit: »qui secnndus iambus (I. secundos iambos)

duplex (adde bacchius) a diambo esse dicitur.* An

itaque supra legendum duplex bacchius a ditrochaeo?

Sane arbitror. Gnor.— Vulgatam retinui, nisi quod

pro esse dicitur reposui ex anterioribus editionibus et

codicibus Reichenauensi et Darmstattensi nominatur.

Ceterum locum corruptum esse quivis videbit, licet

sensus certus sit; fortasse pro secundos legendum

duos. Quos autém noster, praeeunte Aristide,

baccliios dicat, superius (ad §. 986) jam intel

leximus.

rhythmi deceni] Codices Darmstattensis et Mo

nacensis (C) inepte inserunt dicuntur et; videtur

tamen tota periodus turbata esse, quam ita pro

bal)iliter restituimus: » omnes vel qui incompositi

dicuntur vel qui per periodon vel qui per copulam

eolligantur rhythmi decem et octo numerati sunt. «

ictuéiçetv] Aristides (p. 58): iapi£oc puév oöv

àz2%, daeö toö icrpu8i£evv, ö é6rv 2o6ogéïv,

<rægè ròv iöv eignuévoc. Unde Iambus ille Ar

chilochius maledicus (Casaub. ad Strab. 9, p. 422

et de poësi satir. p. 16 Cren.). Sed vide omnino Ari

stotelem (in poët. 8, 8) et Illgenium (de scoliorum

poési p. CXVIII).

trochaeus] Isidorus (etymol. 1, 17, 5; p. 95

Arev.): »ab eo dictus est, quod celerem conversio

mem faciat cantilenae, et quasi rota velociter cur

rat in metris; tQozóc enim Graece rota dicitur.•

Aristides (p. 57. 58) eadem quae noster docet.

orthius] Ita Latine noster reddidit Aristidis

(p. 58) verba: »ö öä öo$uoc $u& tö 6euvöv tjc

*:toxQi6eaoc xoei 8&6εως.* Inepte alios forte artios

legere margini adscripsit Grotius.

semanticus] Graece Aristides (p. 38); »Xy

poevröc óè àtt 89æóôc àv rotg zgóvouc £rtv

tezvntaéç xgritat 6rua6ioetc, zragoexo^ov%}

6εος άνεxoe öuae2«6t«£ων τάς $ε6svg. • Adde

Plutarclium (de musica p. ii40).

Martiani Capellae lib. IX. §. 989. 76$

esse dicuntur: quorum unus paeon öer^doetoc appellatur ex longa positione et

longa elatione; ac alter paeon epibatis, id est in thesi duplici positione pro

ducta et arsi longiore ducitur. Hi sunt paeonici generis numeri, quos in

compositos esse praediximus. Neque vero per conjunctionem , hoc est 6v%vyioev,

neque per periodum in isto genere rhythmus accedet. Inde δακλάσuoc quidem

dictus est, id est quasi duplicia membra discernat; epibatis autem , quia

membris veluti utens quatuor et duabus diversitatibus copulatur.

DE PERMIXTIS GENERIBUS.

Verum haec genera quum permixta fuerint speciebus numerorum, primae

species erunt istae, quae dochiminae nominantur. Ex quibus prius quod

fuerit, hac lege componitur, ut sit ex iambo et paeone, qui óvótóng vocatur;

quorum unus] E Darmstattensi hoc codice re

cepi, quia cum sequenti alter melius convenit, quam

alius in editis.

epibatis] Aristidi (p. 98 Meib.) δ επιθατόc.

»Movetur magis« inquit » dupla quidem positione

animum conturbans, elationis vero magnitudine ad

summa mentem excitans. « Constare autem paeonem

epibatum (p. 58) dicit » ex longa positione et longa

elatione et duabus longis positionibus ac longa ela

tione — quoniam autem quatuor utatur partibus,

fieri eum duabus elationibus et duabus diversis

positionibus.« Ejusdem meminit Plutarclius (de mus.

p. 1141).

duabus] Editi male tria: nostram autem lectio

nem non solum codices Monacensis (C), Darmstat

tensis, Reichenauensis, et Grotianus tenent; sed

Aristides etiam (p. 59), e quo sua noster hausit,

confirmat. Quanquam haud scio an altius mendum

lateat et per homoeoteleuton fortasse exciderint,

quae ad epitritum pertinent, quem ratione trium

ad quatitor niti constat.

dochiminae] Sic editi et scripti omnes et an

tiquum mendum esse etiam glossa quamvis inepta

in codice Darmstattensi docet, quae approbativas

explicat, quasi a Graeco δόκιμoc descendat. Ve

ram et scribendi et derivandi rationem ostendit

Aristides (p. 59 Meib.): öözulov öë ëxc:?o%to,

6u& tò rrotxiXov xoei dvögovov, za\ gr xaz*

εύύύ $eogei69«ι της δv$uoztouioec : sed quam

vis ipse superius (§. 519) dochmium pro dochimo

restituerim, hic tamen quidquam mutare nolui. Ce

terum de dochmiacis versibus peculiaris liber exstat

Seidleri (Lips. 1811).

qui διατάnc vocatur] MS. »qui öuæróng • :

forte : »öu&touoc — liune Aezeuov posteriores

Graeci nominarunt. « Grot. — Edidit enim ita: »qui

övzzo vocantur: hunc 6u&topuov posteriores Graeci

cognominarunt« ; etsi jam antecedentes editiones

öuærór, c praeberent, quod quamvis corruptum re

tinui, ne quid temere mutasse viderer, quum nec

quod Aristides habet öuc.ywoc omnino placeret. Sed

sine haesitatione recepi ex Reichenauensi codice

766 Martiani Capellae lib. IX. §. 990.

991 ex iambo dactylico et paeone constare monstratur.

hunc posteriores Graeci creticum cognominarunt; secunda est species, quae

Qui autem deducti numeri

nominantur, propter assiduum et compositum sonum appellari videntur. Fiunt

autem numeri, qui et prosodiaci vocautur. Quorum alii per ternos pedes

fiunt, pyrrhichio iambo et trochaeo; alii vero quatuor, ut his tribus pedibus

iambus primus aptetur; alii vero ex duabus syzygiis, id est copulis, bacchio

et ionico &tó uei&ovos constare consueverunt. Sunt sane, qui etiam irrationa

biles esse dicitur, quos alogos vocitamus, quos etiam chorios appellare con

suevimus. Sunt autem numero duo, quorum alter diiambi figuram respicit,

et constat ex elatione, quae longa est, et duabus positionibus, ct numero

qui est ad dactylum similis, partibus vero ad numerum ionicum jungitur et

iambicum; alius vero est numerus, qni trochaeides nominatur, id est qui

figuram quandam speciemqne trochaei habere videtur, ex elationibus geminis

et longa positione consistens , per contrarium prioris effectus.

*

IDE QUINQUE SPECIEBUS MIXTI GENERIS.

vocatur pro vocantur, ut ad proxime antecedentem

paeonem solum pertineret, unde etiam explicatur,

qnod mox ex Darmstattensi recepi creticum ; lios

enim ejusdem cum paeonibus mensurae fuisse satis

constat. Vide Aristidem (1, p. 88 Meib.).

prosodiaci] Horum mentio praeter Aristidem

Quinctilianum (p. 59), quem noster sequitur, ex

stat apud Dionysium IHalicarnassensem (de compos.

voc. p. 29 Reisk.), Plutarclium (de musica p. 1141),

Hepliaestionem (de metris p. 48), et scholiastem

Aristophanis (ad nubes 682). Cave autem a pro

sodia derives, Graece enim zrgo6o6uæxo scribuntur.

ex duabus syzygiis] Sic codices Monacensis (C)

et Darmstattensis, vulgo soloece duobus.

iomieo dzrò puei£ovoc] Grot. ionio, quod correxi.

Sunt autem mixti generis quinque, id est dactylicus per iambum,

alogos] Vulgo analogos inepte; correxi e co

dicibus Reichenauensi, Darmstattensi, et Monacensi

(C). Vide superius (§. 978).

chorius] Aristides (p. 59): ει6ι δέ ααι άλo

$yov zoQeiov öüo* ioepu8oeu$;c, 8c 6vv86trjxsv

éx poexg&c ág6εως και δόo $£6eov, xoei töv

puèv öv$uòv éouxs 6axtù2q), t& óé tìjg %£$£a»;

puégn xoetà tòv &gt9uèv idu3q) : ö öë tgozo

ειθής éz 6vo &g6εων και μακρός θε6εως, xav'

&vtv6tQoq)rjv roö aegotégov : quem illustrat Boe

cliliius (de metr. Pind. p. 41).

numero qui est] Boeckhius nescio unde quidem

est , haud profecto male.

iambicum] Sic codex Grotianus; vulgo iam

bicinum.

Martiani Capellae lib. IX. §. 995. 767

dactylicus in bacchio incidens qui veniat ex trochaeo, dactylicus per bacchium

qui ex iambo manaverit, dactylicus per trochaeum qui ex iambi similitudine

exordium mutuetur, dactylicus per chorium , qui ex similitudine trochaei

Et creticus quidem consonans ex videatur expressus. trochaei positione et

initio iambi*

* numeri componendi, et omnium figurarum plena perceptio. Dividitur

haec in eas quas et melopoeia partes, quae sunt istae: iaeinvis, id est per

ccptio, per quam scimus, quo quantum numero utendum sit; zgj6tc , id

est usus, per quem positiones aut elationes decenter aptamus; pi$c, id est

permixtio, per quam quod opportunum fuerit ex arte miscemus. Tropi vero,

ut in melopoeia, et in rhythmopoeia tres sunt, quos systalticos dicimus, et

in harmonicis eos superius memoravi.

feminam noverimus.

daetylicus] MS. ubique dactylus. Gnor.

in bacchio] Codex Darmstattensis antibacchium,

male. Vide superius (§. 986).

exordium] Codex Darmstattensis ordinem , for

tasse melius. Sed etiam certius esse videtur, pro

trochaeum legendum esse chorium , quae eo facilior

erat confusio, quia ipsum trochaeum interdum hoc

vocabulo appellatum esse constat (Quinctilian. 9,

4, 80).

ex trochaei positione] Secutus snm codicem

Darmstattensem et anteriores editiones, nisi quod

hae in sequentibus indicio habent pro initio iambi;

Grotius autem ita ediderat: »ex trochaeo positione

et indicio numeri componendi« etc. Ceterum non

persanatum locum esse facile apparet, quare lacu

nae signum posui.

érri?ripuc] Ita et MS. Alii àrtuóåétoc, quod

vult âzrióéëùç eodem sensu. Gnor.— Reichenau

ensis epilempsis praebet, Darmstattensis et Mona

censis (C) epilemsis. Aristides (p. 43) simpliciter

2jipug : vide superius (ad §. 936).

Numerum autem marem csse, melos

Etenim melos materies est, quae sine propria figura

systalticos] Alii, Grotio teste in margine, sy

staticos; sed retinui vulgatam , etsi unus tantum

systallicorum tropus sit (vide ad §. 947), ut reliqui

omissi esse videantur. Ceterum quod superius in

harmonicis eos commemorasse ait, miliil invenimus,

nisi in loco de melopoeia (§. 968) exciderint. Sed

in his quoque Aristidem (p. 43) caece exscripsisse

arguitur.

melos materies] Materiam feminae assinilat. Sie

Aristoteles lib. I. éxgoapudtaoev pv6txöv : j puév

χ&g 8ropuévov6a 6vvoevtta tí puogqoff τοῦv yv

vouévov $6tiv ö6reg uijtne ete. quae ibi se

quuntur. Gnor.— Vide imprimis Aristidem (p. 45

et 90 Meib.), cujus liaec verba sunt: tuv}g &£

tôv rroe^avöv töv μέν άνθμόν άόύεν άπε

zëzovv, tò óè pué2og 8%v* tò puèv yàg pué2og.

&v€v£gynróv té é6tv xoei d6znuétu6tov, 82rc

érréxov λóyov öu& trjv rrQóc toûvoevtiov àrti

tröeuétntoe , ö öé óv$uöc aeÂáttev re aërö

xoei xvvei τεταypuévóc , zrovoövroç Àóyov έπέ

zον πρός τό ποιουμενον.

994

768 Martiani Capellae lib. IX. §. 99$.

}96

censetur, rhythmus autem opere quodam virilis actus tam formam sonis,

quam varios praestat effectus.

Quae quum Harmonia intentis tam divis quam heroum populis augusta

quadam suavitate percurreret, ad cantus carminumque dulcedines decenter

regressa conticuit. Tuncque Jove assurgente divisque praeambulis xoiftn6tv

Imodulata in thalamum quoque virginis magna cunctorum voluptate pervenit.

Habes senilem , Martiane, fabulam ,

Miscillo lusit quam lucernis flamine

populis] Temere Bartliius (in advers. p. 1807)

e libro suo praefert pupulis. Quod non fecisset,

si totum legisset Martianum. Qui enim intenti he

roum populi hic dicuntur auscultati esse, eosdem

supra (§. 904) cum Harmonia advenisse noster

retulit.

×oipun6tv] Editi praebebant Cinesim; ad quod

Grotius: »Lege eum clariss. Vulcanio xoburq6vv, de

qua voce supra, ubi de àysg6iuouc. « Monacensis

codex (C) dat cymesim, melius etiam Darmstattensis

cynesin. Pravam nempe in editis lectionem e cor

rupta ortam esse pronunciatione, satis superque alibi

(in palaeogr. crit. T. 4. §. 884) demonstravisse milii

videor.

habes]. Iteposui hoc pro tandem in editis, tam

e variante lectione a Grotio ad marginem rejecta,

quam e codicibus Darmstattensi, Monaeensi (C), et

utroque Meibomiano. Probavit etiam Burmannus

(ad Sueton. T. I, p. 85). Alloquitur nimirum Mar

tianus filium cognominem, quod ex initio etiam operis

apparet, neque tamen intellexisse videtur Scaliger,

qui Grotio teste legi voluit: »tandem senilis Mar

tiane fabulam.«

senilem] Sic Fulgentius nostri simius (mythol.

1, p. 5 Munck.): »parumper ergo ausculta dum

tibi rugosam sulcis anilibus refero fabulam« ; neque

tamen necesse est cum Heinsio (ad Phaedr. 3, prol.

10) rescribi anilem ;' vide ipsum alio loco (ad Ovid.

T. I, p. 91 Burm.).

miscillo] Sic supra :

»Miscilla sacrae dum feruntur curiae.«

Illustrissimus Scaliger miscilla legit. Gaot. — Equi

dem sublata interpunctione sententiam sic expla

nandam esse eenseo: »fabulam, quam miscillo fla

mine ad lucernam lusit.« Vox nota, quam tamen

alii, Varro, Cato, Plinius, Suetonius cet. misce!

lum scribunt. Gellius (ab init.): »miscellum et quasi

confusameum.« Appulejus (metam. 2, p. 100 Oud.)

»fabulis miscellis explere pectus a scripserat, modo

editionem principem et optimos consulueris codices.

Sensum nullam habere dubitationem verbum im

miscuit paulo post (§. 998) adliibitum docet (cont.

not. ad §. 915). Metrum quidem flagitat miscilla ;

sed sane carmen hoc pluribus locis metro laborat,

quibus omnibus certe nemo medicinam afferre po

terit, ita ut Martianus negligenter scripsisse potius

censendus sit.

lusit] Ludere significat carmina componere, ut

apud Virgilium (ecl. 1, 10): '

» Ludere quae vellem calamo permisit agresti.«

lucernis] Idem quod ad lucernas, sive lucernis

ardentibus, lucem praebentihus. Ita et Cicero (Attic.

8, 2 f.): »eadem lucerna epistolam scripsi. « Vide

superius (ad §. 2). Quapropter me non movent,

Martiani Capellae lib. IX. §. 997. 769

Satura, Pelasgos dum docere nititur

Artes creagris vix amicas Atticis ,

Sic in movena decidit volumina.

Haec quippe loquax docta indoctis aggerans

Fandis tacenda farcinat, immiscuit

Musas deasque, disciplinas cyclicas

quae Heinsius, omnia corrigere tentans (ad Ovid.

T. I, p. 90 Burm.) ad hunc locum adnotat, le

gendum videri lucernae adflamine. Flaminis figura

e re navali petita est, in qua omnia a prospero

et secundo ventorum flamine pendent.

Satura] Hanc Martianus xoetoe rrgogoerrorroëoev

loquentem induxit. Gnor.— Nondum hoc quidem

loco ; sed paulo inferius.

creagris] Artes, quae aegre ingeniosis Atticis

intelliguntur. VulcaN. — Conjicit Meursius diacriis ;

ita enim Attici appellati jam ante Thesei tempora.

Si glossas sequamur, criagris legendum sit ea for

ma, qua onagros dicimus. Magis tamen crediderim

innuere Capellam artes has suo tempore non tam

familiares fuisse, quam culinariam, quam innuit

per nomen instrumenti, quod Graecis zgeçyga,

Latinis ab eximendis carnibus exemplum dicebatur.

Gloss. Isidori: » Creagrae, fuscinae, ad carnes de

caldariis proferendas. « Similis est illa Ciceronis

sententia : » quorum auditores discum andire malunt,

quam philosophum. « Sane de artibus etiam apud

Athenienses evilescentibus conqueri videtur Arith

metica, quae supra ait:

»Cetera Cecropias aequum perhibere cathedras,

Si tamen ullus inest mostris super halitus aris.«

Haec quum ita de desperato quodammodo loco co

gitarem, succurrit àc dztó amxcvnc Julium sidus,

ex quo didici Capellam poetoeqpoQuxóç , ut solet,

ipsa ingenia eo quod scientias apprehendant xQed

Aegac vocasse. Gnot. — Repreliendit Heinsius (in

Burm. syll. epist. III, p. 461 et ad Ovid. T. I,

p. 90 Burm.) Meursium, reponitque tlieatris , pro

arbjtrio scilicet, quamquam libenter concedo repre

hendi facilius aliorum hariolationes posse, quam

ipsum aliquid probabile afferre. Videndum tamen

an subtilitates potissimum dialecticas significet, qui

bus unice Attici gauderent ita, ut reliquas omnes

artes prae illis spernerent. Creagras enim non car

nibus modo verum omnibus rebus reconditis atquc

repositis promendis usitatas fuisse Aristoplianis locus

docet (in eccles. 1047), ubi creagrae appellantur

unci quibus urnae ex puteis tollantur. Neque hamus

ille negligendus est, quem occultum tenere Dialecti

cam supra (§. 528) noster finxerat; nec quod Plato

(in sophist. p. 210) hamatilem piscatum sophistas

exercere dixerat. Sed ut ut haec sint, doctior est vul

gata, quam quae corrupta haberi possit. - -

quippe loquax] Heinsius (ihidâ) legi jussit

linguax, quia versus vitio laboret; sed melius fuerit

ipsi Martiano lapsum tribuere, quales hoc ipso in

carmine etiam plures commisit.

Musas deasque] Amplexus sum distinctionem a

Grotio in nota propositam. Pro deasque alios legere

deique idem in margine notavit, nescio quo sensu.

cyclicas] Hae sunt ipsae illae septem artes, quae

quia orbem quendam, ut Quinctiliani (I, 10, 1;

p. 209 Spald.) verbo utar, liberalis doctrinae effi

cere viderentur, àyzöz2uot a Graecis vocatae sunt.

Quippe, ut ait Vitruvius (1, 4; p. 16 Bip.), »en

cyclios disciplina uti corpus unum ex membris est

998

97

770 Martiani Capellae lib. IX. §. 998.

999

Garrire agresti cruda finxit plasmate.

Hac ipsa nauci rupta conscientia,

Turgensque felle ac bile, multa chlamyde

Prodire doctis approbanda cultibus

Possemque comis utque e Martis curia;

Felicis, inquit, sed Capellae flamine,

composita.« Unde Tzetzes (cliil. 11, 825):

~O zöz2og xai 6vuxrëgoe6μα πάντων τόν

pu$mudktóv

Ioapparvxfjc, éntoquxijc, coetijc pt^o6opia:c

Hoe tôv ze66oegóv te rezváv τόν δπ᾽ αύ

trjv xetpuévóv,

Tîjç &gt;$po$6ng, puov6txijc xoei tîjç yea

poetgiac

H(a:& zfjg ooegoevoçépuovoc oeüríc d6tgovo

puiac. •

Adde Strabonem (I, p. 15 Casaub.), Senecam (ep.

88, p. 568 Lips.), Plinium (hist. nat. init.), Sex

tum Empirieum (adv. math. 1, p. 216 Fabr.), Ma

ximum Tyrium (T. II, p. 196 Reisk.), Sozomenum

(hist. eccl. 8, 18; p. 625 f.), quosque praeterea lau

dant Salmasius (ad Solin. p. 848), Wowerus (de

polym. 24), et Reimannus (idea ant. lit. p. 826 sequ.).

agresti] mudito opponit Appulejus (Flor. 1,

3; p. 12 Oud.) et alio in loco (Apol. p. 407) cum

barbaro conjungit.

cruda] Disputarunt de hac voce viri docti (ad

Appul. apol. p. 515 Oud.). Sed apud nostrum cruda

esse videntur quae non satis polita eoque inepta sunt.

plasmate] Fictione, quo de sensu jam superius

(§. 015) egimus, neque erat, quod Heinsius (ad

Ovid. T. I, p. 90) contra omnium codicum fidem

nos reponere phasmate juberet.

hac ipsa mauci] Sensus liic esse videtur : »Sa

tura ipsa nugas se egisse sibi conscia eaque re irata:

possem, inquit, poëtico cultu et elegantia atque

urbanitate Attica ornata prodire, sed prohibeor Ca

pellae fortuna , qui causis orandis optimam vitae

partem impendit jamque senili aetati propior curis

atque egestate obtorpuit.«

chlamyde] Magno ornamento verborum. Gloss. ap.

VulcaN.— Chlamys apud posteriorum temporum Ilo

manos etiam elegantiorum hominum vestimentum fu

isse videtur, ut apud Senecam (de vita beata 25), si

lectio certa: »malo quid mihi animi sit ostendere prae

textatus et chlamydatus quam nudis scapulis aut se

mitectis«; sed sufficit nunc de Graeco cultu intelligere.

comis] Sic codices Monacensis (C) et Reiche

nauensis unice recte; vulgo inepte comes. Opponitur

agresti et crudo, ut apud Horatium (serm. 1, 4, 90);

» Hic tibi comis et urbamus liberque videtur

et alio loco (serm. 1, 10, 41):

— — • comis garrire libellos

Unus vivorum. « —

Mox pro utque margo Grotiana atque, male.

e Martis curia] Areopago, in quo olim judicia,

postea disputationes sophisticae habitae ; nisi aliam

quampiam Martis curiam Carthagini imaginemur.

Ghot.— Sophisticas disputationes in Areopago non

novi; ceterum hunc ipsum significari a nostro certum

est, licet nihil aliud dicere velle videatur, nisi ex

ipsis penetralibus Athenarum Atticarum profectum.

Felicis] Felix Capella etiam apud Fulgentium

audit (expos. ant. serm. p. 181 Munck.).

flamine] Grotius e suo codice mavult famine ;

dubito num justa de causa. Flamen pro impulsu di

Martiani Capellae lib. IX. §. 999. 771

Indocta rabidum quem videre secula

Jurgis caninos blateratus pendere,

Proconsulari vero dantem culmini,

Ipsoque dudum bombinatore flosculo

Deeerptum falce jam canescenti rota,

citur, similitndine a ventis repetita, ut superius

(§. 997). Ceterum in constructione anacoluthia est,

. quum flamine nihil habeat quo referatur, sed infra

demum in verbis » ob hoc creatum « oratio a Martiani

fortuna ad rem ipsam redeat.

rabidum] Quemadmodum rabulas dicimus, et

linguae rabiem Appulejus. Grot. — Vide quae su

perius (ad §. 122) annotavimus.

jurgts] Sic scribendum recte Grotius intellexit.

Heinsius (ad Ovid. Ibin 14; T. IV, p. 21 Burm.)

incredibili temeritate foris substituit, quasi non ipsa

jurgia causidicum satis declararent. Pariter Seneca

(Hercul. fur. 172) »rabiosa fori jurgiae dixit. » Cu

ram districtiorem forensem rabulationis partibus illi

gatam« jam superius (§. 877) Satura Martiano ex

probraverat.

caninos] Ovidius :

» Latrat et in toto verba canina foro. «

Gnor.— Non absimile veri est, totum illum Ovidii

locum (Ib. 254) nostro obversatum esse. Ceterum

eadem metaphora Sallustius (apud Lactant. 6, 18;

16) caninam facundiam dixerat (cfr. Cort. ad fragm.

(p. 1004 et Cujacium obs. lib. IV, cap. ult.), pro

piusque ad nostrum Petronius Cerberum forensem

causidicum appellat.

proconsulari] Magnus Scaliger:

» Proconsulari jura dantem culmini.«

Grot.— Inepta emendatio: quinam potest enim

jura dare proconsuli? Quanquam corruptam esse

lectionem haud nego; sensus tamen, patet, Martia

num apud Proconsulem Africae causas egisse. Quod

si metrum pateretnr, proponerem perorantem ; nunc

doctiores viderint.

bombinatore] Bombinatore flosculo i. e. clama

tore superfluo.VvlcAN. — MS.;

» Ipso dudum bombinatorem flosculum.«

Comparat se api, sic Flaccus:

— — « ego apis Matinae

More modoque

Grata carpentis thyma per laborem

Plurimum circa nemus uvidique

Tiburis ripas operosa parvus

Carmina fingo.«

Bombinatorem dixit quia bombus apnm sonus proprie;

hinc illae Graecis dicuntur ßopußsv%svv. Theocritus:

— — είθε yévotpuoev

A 8oußeü6æ pué266æ xαι ες τεδv ävtgov

ixoiuoev.

Malim autem hic bombilatorem legi, nam et auctor

Philomelae canit:

»Bombilat ore legens munera mellis apes.«

Et Festus bombilationem apum strepitum esse te

statur. GnoT. — Ego vero non video quomodo tor

quere se potuerint viri docti in explicando voca

bulo, quod et metro et constructioni prorsus re

pugnet, atque omnino nullum esse videatur. Milii

niliil certius est quam Martianum scripsisse: .

» Ipsoque dum bombinat ore flosculos ;

sed codicum auctoritatem desidero.

decerptum falce] Alii, teste Grotio in margine,

decertam falcem, sine sensu. Falcem dicit temporis,

qua jam decerptus , hoc est imminutus, debilitatus

97 *

779 Martiami Capellae lib. IX. §. 999.

M000

Beata alumnum urbs Elisae quem videt,

Jugariorum murcidam viciniam

Parvo obsidentem vixque respersum lucro ,

Nictanti cura somnolentum lucibus —

Ob hoc creatum Pegaseum gurgitem

Decente quando possem haurire poculo?

Testem ergo nostrum quae veternum prodidit

Secute mugis mate ignosce lectitans.

sit, quippe »incrementis lustralibus decuriatus«

(§. 2). Falcem Saturni superius (§. 428) jam cog

movimus.

canescenti rota] Senescente aetate. VulcaN. —

Fortasse legendum:

»Decerptam falce jam canescente rosam.*

Gnor.— Milii quoque verisimillimum est, temporis

rotam respiciendam esse cum Vulcanio. Si quis rem

altius repetere velit, caprarum illarum nomen huc

traliere possit, quas Latine rotas appellari apud Var

ronem (de re rust. 2, 1, 5; p. 287 Gesn.) legimus,

ut in suo ipsius nomine docte luserit Capella; sed

illo ipso loco platycerotas legendum esse verisimi

lius est.

urbs Emisae] Cartliago; nam Dido aho nomine

Elissa vel apud Virgilium. Confer Salmasium (ad

Solin. 27) et Modium (ad Justin. 18, 6; p. 441

Gronov.). Quod sequitur vocabulum quem , in an

terioribus editionibus omissum, jam apud Grotium

recte legitur, adstipulante etiam codice Monacensi

(C); ut non necessaria sit J. G. Vossii (de hist.Lat. l.

3 in oper. T. IV, p.221) conjectura, qui post urbs,

ne hiet versus, excidisse suspicatur haec vel nunc.

obsidentem] Ita codex Darmstattensis pro obsi

dem in editis, quod et metrum poscit.

nictanti] MS. nictantem : Scaliger ob versum

nictante. Grot. — Usitatissima hypallage nihil offen

sionis habet. De verbo nictare vide nos superius

(ad §. 2).

somnolentum lucibus] Interdiu dormientem, noctu

vigilantem, qui Afrorum mos est, ob nimium illius

regionis aestum, quod et ipse Martianus l. 6 de

Afris loquens ita de monte Atlante ait: »Per diem

silet, nocte et ignibus micat, tibiis, fistula, eym

balis, tympanisque percrepat, Satyris Aegipanisque

bacchantibus« , quem morem hodie Hispana nobilitas

imitatur. Nam et somnum in multam lucem protra

hunt, et bonam pomeridiani partem quieti tribuunt

et ut illi loquuntur passan la siesta , noctem alea et

lusibus transigunt. Vulcax. — Vide tamen ne luces

pariter ut alias lumina nihil nisi oculos significent,

ut apud Rutilium (itin. 1, 166):

w Non possum sicca dicere luce vale.«

testem ergo] Construe: »ignosce ergo nugis

lectitans, nate secute testem , quae veternum no

strum prodidite, hoc est Saturam. Pro prodidit Bar

thius (in advers. p. 1879) in suo codice legi testatur

condidit , quod mavult, nescio quo sensu. Peternus

est marcor senilis, ut Celsi (de medic. 5, 20) voca

bulo utar, quem Graeci ληθαgyov voeant; nunc

in significationem imbecillitatis decrepitae usurpatur,

ut apud Catullum (17, 24), Horatium (ep. 1, 8, 10),

Virgilium (georg. 1, 124), alios; cf. Arntzenium (ad

Pacat. paneg. p. 32) et Bartliium (in adv. p. 2078).

-■■

Comparado paginarum. 773

COMPARATIO PAGINARUM

EDITIOI4S GROTIANAE CUM PARAGRAPHIA KOPPIAI4S.

Ed. Grot. Ed. Kopp. Ed. Grot. Ed. Kopp. Ed. Grot. Ed. Корр.

Га* 1 Lib. I. «. 1 — 2 Pag. 01 Lib. III. §.269 — 270 Pag. 121 Lib. IV. $.394 — 590

8 2 2 — 4 62 271 — 272 122 597 — 398

5 S — 7 63 273 — 276 123 398 — 400

4 7 — 8 04 277 — 278 124 401 — 402

Й 9 — 11 63 279 1x3 402 — 404

О 11 — 14 06 279 — 280 126 404 — 406

Ч 14 — 16 8 • 17 — 20 0678 228820 —— 228832 112278 440079 —— 440118

9 21 — 23 69 284 — 283 129 411 — 412

in 23—23 70 286 — 288 150 412 — 413

11 20— 29 '1 289 — 291 131 413 — 413

12 30 — 33 72 291 — 292 152 416 — 420

13 54 — 37 73 293 — 294 133 420 — 422

14 37 — 40 74 294 — 293 134 422 — 423

13 40 — 44 73 296 — 297 153 423 — 424

10 43 — 39 70 298 136 Lib. V. J. 423 — 420

17 60 — GO • 77 298 — 300 157 420 — 429

18 07 — 68 78 300 — 302 138 429 — 433

19 69 — 73 79 302 — 304 139 453 — 457

20 73 — 81 80 504 — 303 140 458 — 441

21 81 — 89 81 303 — 307 141 4'Л — 443

22 89 — 92 82 307 — 309 142 4<53 — 443

25 92 — 90 83 509 — 511 143 446 — 448

24 Lib. II. 8. 97 — 99 84 311 — 313 144 448 — 430

23 МО — 103 83 313 — 514 145 430 - 431

26 100 — 108 80 314 — 313 146 432 — 434

27 109 — 114 87 313 — 317 147 434 - 457

28 114 — U7 88 317 — 5)18 148 438 — 400

09 118 _ 119 89 318 — 320 149 400 — 462

%0 120 — 122 90 321 _ 322 150 403 — 460

31 125 _ 124 91 322 — 324 131 466 — 407

52 123 — 126 92 323 132 467 — 469

55 126 — 130 93 323 — 320 133 469 — 471

54 130 — 134 94 Lib. IV. J. 327 — 528 134 472 — 474

53 133 _ 139 98 328 — 331 133 474 — 470

3« 139 — 142 90 332 _ 530 130 477 — 481

37 • 145 — 149 97 550 — 542 157 481 — 483

58 149 — 132 98 342 — 544 138 483 — 488

39 132 — 138 99 344 — 340 139 488 — 492

40 139 — 106 100 340 — 549 1б0 492 — 490

41 167 — 172 101 349 — 3Ö1 101 490 — 300

л-» 172 — 182 102 532 — 333 102 301 — 303

43 183 — 193 103 334 — 336 163 304 —■ 305

44 193 — 200 104 5Ö7 — 560 104 303 — 307

«к 200 — 208 108 300 — 302 103 308 — 310

/1б 209 — 215 106 365 — 504 160 810 — 812

Л7 216 — 220 107 504 — 560 107 312 — 818

48 Lib. Ш. 5- 2-21 — 222 108 506 — 368 108 310 — 318

49 222 — 224 109 369 — 570 109 818 — 321

ко 223 — 229 НО 570 — 372 170 521 — 822

«1 229 — 231 111 575 — 373 171 822 — 824

«2 «32 — 233 112 370 — 578 172 324 — 527

Î53 234 — 257 115 378 — 579 173 327 — 351

34 238 — 241 114 579 — 383 174 831 — 333

33 242 — 248 113 584 — 583 175 833 — 853

3G 240 — 230 110 580 170 835 — 838

37 231 — 238 117 580 — 588 • 177 858 — 839

38 439 — 201 118 388 — 389 178 340 — 843

Б9 202 — 863 119 389 — 391 179 843 — 843

60 206 — 269 120 391 — 394 180 843 — 830

771 Comparatio paginarum.

Ed. Grot. Ed. Корр.

Pag. 181 Lib. V. §. 830 — B3S

482 835 — 856

183 ¡m — ss7

184 837 — 860

18Ö 860 — 863

186 803 — 803

187 808 — 806

188 Llib. VI. S. 867 — 873

189 874 — 878

190 878 — 882

191 883 — 887

192 887 — 392

195 892 — 894

194 894 — 398

195 899 — 601

19« 602 — 006

197 606 — 609

198 609 — 612

199 612 — 616

200 610 — 621

201 621 — 623

202 623 — 629

203 629 — 634

204 638 — 639

20S 639 — 641

200 642 — 644

207 644 — 646

208 640 — 649

209 630 — 631

2M 631 — 634

211 684 — 686

212 630 — 039

213 639 — 60S

214 662 — 60S

218 668 — 067

216 608 — 670

217 670 — 073

218 674 — G70

219 670 — 679

220 680 — 684

221 083 — 089

689 — 091

092 — 094

222

225

224 694 — 696

938 098 — 70i

226 701 — 703

227 703 — 706

228

229

700 — 709

710 — 712

230 712 — 714

251

252

713 — 716

716 — 720

Ed. Grot. Ed. Корр.

ag.255 Lib.JVI. §. 720 — 722

254 722 — 724

253 Lib. УЛ. §. 728 — 726

250 726 — 729

257 729 — 751

258 731 — 732

259 733 — 758

240 738 — 737

241 737 — 758

242 738 — 740

245 740 — 743

244 743 — 746

243 74G — 749

24G 749 — 780

247 780 — 733

248 733 — 788

249 788 — 737

230 737 — 789

231 789 — 761

232 761 — 762

233 762 — 765

234 764 — 767

235 767 — 769

230 769 — 771

237

238

239

771 — 773

774 — 776

776 — 778

260 778 — 780

201 780 — 782

2G2 782 — 784

2G3 783 — 786

204 786 — 788

263 789 — 791

2GG 792 — 794

2G7 798 — 797

268 797 — 800

269 801 — 802

270 Lib. vm. §. 803 — 804

271 804 — 808

272 80S — 808

275 808 — 811

274 811 — 814

278 814 — 817

270 817 — 822

277 822 — 826

278 826 — 828

279 829 — 831

280 852 — 834

281 834—858

282

283

838 — 840

840 — 842

284 842 - 844

Ed. Grot. Ed. Корр.

Pag. 283

288

Lib. vm. §. 844 — 846

840 — 849

287

288

849 — 832

832 — 838

289 836 — 838

290 839 — 860

291 861 — 863

292 864 — 860

293 867 — 8G9

294 870 — 872

293 872 — 874

290 878 — 877

297 878 — 880

298 881 — 883

299 884 — 880

300 880 — 887

301 Lib. IX. §. 888

502 889 — 892

305 893 — 896

504 896 — 898

303 899 — 902

50G 905 — 903

507 903 — 908

308 908 — 911

509 911 — 914

310 914 — 917

311 917 — 919

512 919 — 923

515 925 — 926

514 926 — 930

513 930 — 931

516 931 — 953

317 953 — 957

518 937 — 940

519 941 — 943

320 943 _ 947

321 947 — 930

322 931 - 934

325 . 934 — 938

524 939 — 961

523 962 — 964

52G 903 - 908

527 968 — 971

528 971 — 973

529 973 — 977

550 978 — 980

551 981 — 983

552 983 — 986

555 986—988

554 989 — 992

553 992 — 996

536 997—1000

I N D E x

VERBORUM RERUMQUE NOTABILIUM, QUAE VEL AB IPSO MAR

TIANO VEL IN COMMENTARIIS AD EUM TANGUNTUR.

A. literae pronunciatio §. 261

usus in fine vocabulorum 279 sequ. 290.

transitus in alias vocales 253.

conjunctio cum aliis vocalibus 254.

abacus pulvere superfusus 878. 886. 728.

pingendis formis opportunus 879. 382.

Pythagoricus 729.

Abaeneria insula 644.

Abdera urbs 657.

Abderitae senis alimma l10.

abdicatio filii 470.

abdicativum proloquium 329. 596. 401.

Abnoba mons 662.

abollae 802.

absis 884 sequ.

absoluta qualitas 484.

species 515 sequ.

absque pro praeter 285. 280. 867.

abusio 512.

Abydos urbs 688.

Abyla mons §. 624.

Acarnania 651.

accentus quasi accantus 268 sequ.

figurae 275.

accidens in dialectica 359. 347.

in rhetorica 480.

Accius in Pelopidis 272.

acclamatio 94 not.

in rhetorica 546.

acclinatus 804.

accommodus 901.

accusativi quantitas 280 sequ.

constructio Graeca 70 mot.

acerra 115. 142. 168. 215.

acervus in syllogismis 527.

Achaja 682.

Acheron amnis 681.

Aclierusius specus 688.

Acliillis insula 665.

Acone portüs 688.

776 Index verborum rerumque.

aconitum §. 688.

acquisitus tonus 951. 941. 984. 965.

Acroceraunium promontorium 615. 680. 681.

acronychus ortus siderum 880. 887.

acta deorum a Parcis excepta 68.

Acte nunc Attica 685.

Actiacum littus 928.

actio an admittenda 485.

pronunciatio dicitur 840.

Actium colonia 651.

activum grammaticae officium 250.

verbi genus 509.

acumen soni 952. 940. 947.

acutus accentus 268 sequ.

- angulus 711.

adamas 75.

adamantinus. 7. 110.

addictus 446.

addubitatio figura rhetorica 825.

Adiabene olim Assyria 678. 691.

adjaculatus fulgof 169.

adjectio connubialis 5.

in rlietorica 562.

Adiris mons 667.

admissum 481. Æ52.

admonitio $62.

Adon Byblius 192.

Adrastiae urna 64.

Adria urbs 657.

Adriaticum mare 640. 687.

Adrumetus urbs 670.

adstructio oratoris A61. M67. 473.

adverbiorum quantitas 284. 528.

adulterium 452.

aeet ai in dativo 266.

Aegaenm mare 688.

Aegeum 688.

Aegialos 682.

Aegilios insula §. 644.

Aegipanes 667. 674.

Aegusa insula 648.

Aegyptii fusci 729 not.

Aegyptiorum literae 157.

rupes 550.

adyta 812.

instrumenta musica 924.

„ Aegyptus 672. 678.

ibi Astronomia per secula occulta 812.

ibidem Dialectica educata 550.

aeizoon herba 141.

Aemonia 684.

Aeneas inter deos relatus 95.

indiges 657.

aeneis tabulis incisa SCta 97 not.

aenigma redimiculi Philologiae 141.

Aeoliae insulae 648.

Aeolis 688.

Aeolius tropus in musica 938.

Aeolus 648.

aequale numeri genus 978.

aequalitas 788.

aequicrurium triangulum 712.

aequidistantes 817.

aequilaterum triangulum 712.

aequinoctialis circulus 820. 829.

nox 875.

aequivocum 529. 559. 553.

aër 149. 165.

vocis quantitas 279.

terram fulcit 590.

Juno 67 not. 74.

aëria Juno 149.

Aeschines orator 459.

Aesculapii uxor 4.

Aesopus 888.

aestas 874.

Index verborum rerumque. * 777

aestimator orationis §. 447. 461.

aestuarium 667.

aetates hominum quatuor 754.

Aeternitas Jovis filia 7.

aether Jupiter 67 not. 180.

Minervae attributus 39. 66. 568.

aethereus fomes 567.

fulgor 814.

aetherea Juno 168.

Aethiopes 675. 678.

Aethiopia 621. 702.

Aethiopicum mare 616. 705.

aethra 425.

aethrae circulus 567.

Aethusa insula 648.

Aetna mons 647. -

Aetolia 631.

Afer Herculis filius 667.

afïlictim 327.

afïlictio rerum 867.

Africa 622 sequ. 667 sequ.

ejus dimensio 672. 705.

propria 669.

Africum mare 648.

agalmata 867.

Aganippe fons 683.

Agathyrsi 663.

aggarrire 2.

aggerere 280.

aggestio 170. 810.

agoge musica 988.

rliythmica 970.

rhetorica 470 not.

agones 928.

Agrippa 652. 654.

Agrypnia Philologiae ancilla 112. 145.

Agylla urbs 642.

ai pro ae 266.

Ajax §. 472.

ajentia 342. 584. 587. 391.

al in fine 279.

alae remigia 115 not.

Alani 663.

albicare 2. 511.

Alexander Magnus 894. 621. 688. 691. 694.

699. 925.

Alexandria urbs Aegypti 895. 898. 616. 672.

676. 705. 858. 927.

Sogdianorum 692.

aliena verba rebus imposita 540. 589. 360.

alimma 110.

alipedes 29. 189.

alites augurales 26.

allegatio 487. -

allegoria 512. - *** *

allubescere 25. 51. I8I. 726. 915.

aloga spatia in musica 949. * - - -

alogae lineae 717 sequ. -

alogi pedes 978.

numeri 992.

Alpes 615. 654 sequ.

Alpianus et Fontejus consules 894.

Altarium 843. .

alternare 6. 117. * •

alternatae literae 203. -

altitudo numerorum 784 sequ.

stellarum 884 sequ. - *

altus Æ82 not.

alucinari 509.

alumna 87 175. _ - - - 1 ' ••.... . :

alumnans 813. - . -

alumnare 892. -->

am in fine 285. - -

Amaxobii 663. - . • - •

Amazones 668. 928. -

Amazonica pelta 659. - ;

98

778 Index verborum rer unique.

ambages §.9. 462.

a mbH ami in nital 181.

ambiguitas 462.

ambitior cursus 814.

Àmbracius sinus 651.

ambrosius pudor 116.

dies 912.

amenta tac bastae 441.

amfractus 425.

amictus 586.

a m! tal 181 not.

Amnion 157. 192.

Amnionis oraculum 672.

Amncs dû minores 425.

coelitus deflnentes 14.

Amor deorum antiquissimus 1.

geminus 144.

Ampbiaraus 159.

amphibolia 462.

ampbimacer pes 519.

Ampbion 908.

Ampsaga fluvius 668 scqn.

an in fine 279.

an pro sive 804.

anacamptos 958.

anaccpbalaeosis 564.

anadiplosis 555.

analogía 289 sequ. 794.

analógicas 756.

anapaestus 519 sequ. 981. sequ.

Anaxagoras 592.

Andro medac signum 828. 838. 842.

lili us Ery Ibras 677.

Andros 660 not.

angclici populi 211. '

ángelus 155.

Angcrona 4 not.

anguli 711 sequ.

anhelare §. 441.

anbelus 29.

Anima Entelechiac (ilia 7.

animae partes tres 753.

simulacrum verbcratum 142.

animae puriores ubi maneant 155.

beatorum veterum 2Ц.

fontibus emanantes 922.

animalia música adducuntur 907.

animantium divisiones 346. 755.

cfiigic litci-ac 137. 158.

Anio 292.

anni témpora quatuor 16. 106. 754.

annus lunaris 866.

Solaris 872.

magnos 868.

anómala 36. 289. 525.

Antaeus 666. 667.

Antandros 658. 660.

antarcticus circuí us 822. 831.

antarcticac terrae 593.

antcccdentia in dialéctica 474. 490.

Antenor 642.

antczeugmcnon clocutionis figura 557.

Anthropophagi 665. 695.

anthypopbora 563.

antiae draconibus circumflcxac 181.

Antianum marc 644.

antibaccbius 986 not.

Antilibanus mons 680.

Antiochia 678. 680.

Antiocbus 619. 691.

.. Antipatcr Gaelius 621.

antipodes 605 sequ. 874.

' ,. . Antipolis urbs 643.

■ i antisagoge 524.

•.- . .: - antisigma 245.

antistans 908.

Index verborum rerumque. 779

antistes nictans §. 2.

antistitium 134. 895.

antistrophe elocutionis figura 834.

antithesis 980.

antitheton 531.

Antonius orator 432 not.

Aones 924.

Aonidum vertex 119.

Apamea urbs 685.

Apelles 879.

apex 527.

rationis 567.

Aphrodisia insula 700.

Apis 672.

aplanes spliaera 28. 814.

apocatastasis 742.

apocatastaticus 758.

apodictica fides 475.

cognitio in geometria 706.

schemata 718.

Apollo cum Mercurio junctus 8.

cum Baccho 11.

pestis auctor 18.

lauream gestitat 7.

Jovis consiliorum conscius 23.

auricomus 12.

Musagetes 54.

Clarius 686.

Didymaeus 692. ' ,

ejus cognomina 15.

vaticinia 9.

aves 894. · · · · · · · ·

certamen cum Marsya 688. .• ..' :

portus 651.

promontorium 669.

ei corvus sacratus Æ35. 894.

ei copulata Mantice 6.

Apollonia urbs Cyrenaicae 672. u, .

' * ' ..'...•.. •

Apollonia Palaestinae §. 679.

apologus Aesopi 888.

apostroplie 825.

apotheosis 140. 206.

appetitus mortis 686.

Appius Claudius 261.

appulsus melicus 11.

aprugnus 197.

Apulia 659.

aqua rerum principium 215.

in lustratione 142.

ex Aquarii cratere fluens 838.

Aquarius in zodiaco 850. 858. 843.

Aquila signum 829. 853. 858. 841. 845.

Aquili dii 164.

aquilonia signa 858.

Aquitania 666. ... - ****

ar 'in fine 279. ;

Ara signum coeleste 838. .

Arabia 593. 621. 678.

Arabici halatus 215. - - •••

Arabicus sinus 620. 699. ,•

Aracynthus 681. ;•

arae Herculis, Liberi patris, etAlexandriM. 692.694.

forma cubiea 102 not.

- --

aratri curvi puer 192.

Aratus 850 not.

arbitrarius fictor Jupiter 68. *- •

arbor navis 185.

Arcadia 916.

Arcadica ratio 437. ." . *

Arcadicum sapere 877. - -

arcanus prisci juris assertor 898.

Arcas Mercurius 7. 24. 705. .-** -

Arcesilas 213.

Archimedes 212. 587. 858.

ejus sphaera 888.

Architectonica 891. - ,•

98 *

780 Index verborum rerumque.

arrigcrc aurcs §. 518.

Arsia Humen 650.

Arsinoc urbs Aegypti 676. 677.

Cyreuaicae 672.

arsis 969. 974. 985 not

Arlabium promontorium 611.

Artcmidorus geograpbus 611. 613. 616. 676.

Artes 138.

a Mercurio inventac 36.

Miner y ae enrae 570.

с Graccia Romain migreront 574.

septem liberales 998 not.

artia 949.

articnli 258. 249. 250. 256.

verborum 383.

quaestionum 556.

artificiaba argumenta 557.

arnndinetum Anioris 917.

as in fine 279. 300.

Asclepiades medicus 926.

Asia 622. 626.

propria 684.

ejus caput Acgyptus 67$.

ejus dim en si о 703.

Asiática jiirisdictlo 682.

Asiaticum marc 684.

asiiuis ad lyram 807 not.

asomatos profatus 223.

asperac voces vitandac 515.

aspiratio 252.

assecutor 905.

assertio 121. 185. 229. 550. 592.

assertum 454. 565. 599. 601.

assimile 474. 583.

i

at'cbivnm snpcrùm §. 65.

arcibus templa Mincrvae 573.

árcticas circulus 818. 827.

arctoa convcrsio 593.

lamina 605.

Arctopbylax 832.

Arctarus 593. 840.

arcas Dictynnac 170.

Ardcac conditor 642.

Areopagus 999 not.

arerc, arens 10.

Arctluisa fons 633.

Argacus nions 690.

Argilctum quo accentii 273.

Argîona Jani uxor 4.

Argo signnm coclestc 850. 833. 858. 843.

argumentado 506. 544. 557.

argumentum 174. 474. 550. 557.

Argus 66 not.

Argyrea insula 695.

Ariadncs corona 98 not. 838.

Aries in zodiaco 829. 832. 843. 845.

Arimaspi 665.

Arinis uxor 469. .

Arion 908. ,

Ariphaci 665.

Aristoteles 513. 527. 335. 731.

Aristoxenns 212. 924. ■ ■

aritbmctica proportio 757. .„

arma eloqucntiac 426.

armata Minerva 567.

Armcniae 665. 685. 690. T'Y.

portae 685. >.;.■; <flarmipotens

Mars 725. . .V rr.-j

aroma 115. 142. 149. 215.

Arporum conditor 642.

arraderc 579.

arrUlumos 970. 972.

associus 327. .,

assultus 804. . :.

assumtio 414 sequ.

assumtiva qualitas 454.

Index verborum rerumque. - 781

Assyria §. 678.

astra dii 97 not. 128 not. 879.

adscendere 429.

Astraea 174. 810.

Astraeus 817.

astrificare $8$.

astrificus peplus 884.

astriger thalamus 888.

astrigera sedes 808.

astrigeri dii 91.

astrigerum coelum 193. 802,

astriloqua puella 808.

astriluci divi 889.

astrisonus 811.

astritis gemma 75.

astrologi 18.

astrologia 805 not.

astronomi officium 250.

Asturum conventus 632.

Astypalaea insula 612.

asymmetrae lineae 718.

asyndeton 556.

asyntheta 949.

Atarantes 673 not.

Athanasia 134 sequ.

Athenae Atticae 685.

longa intercapedine restitutae 812.

artibus insignes 225. 333. 427.

Athos mons 688.

Atlantes 675.

Atlantiades Mercurius 38. 726. 889.

Atlanticus oceanus 623. 627. 629. 672.

Atlas mons 667.

atomus 149. 23. 971.

atque pro statim 21.

atramentum 224 not. 225.

Atropos 68.

Attacorus sinus 693.

attemptare, attentare §. 888. 803. 924.

attentus reddendus auditor 545.

Attica 223. 653.

Atticae creagrae 997.

atticissare 587.

Attis 192.

au pro o 255 not.

Auchetae 663.

auctoritas 500.

auctumnescere 605.

auctumnus 75. 874.

audaciter 325.

auditores 540. 844. 845.

eorum genera 447.

Augilae 674.

augurales alites 26.

augurata omina Mâl.

Augustus 618. 681.

aulica dulcedo 905.

suavitas 926.

Aulis oppidum 689.

Aulocrene 685.

aura mentis M.

aurata vox 429.

arena 628.

auratus Sol 14.

auri flamma 585.

auricomus Apollo 12.

Aurora 116. 219.

Leucothea 115 not.

Ausoniae scholae 558.

Ausonium mare 649.

auspicia 93. 247. 895. 852.

australis circulus 822. 851.

austrina signa 858.

Autoclus 642 not.

aves augurales 7. 26.

axioma scliolicum 327.

782 Index verborum rerumque.

axis coeli vel mundi §. 201. 664. 759. 818.

Azoni dii 61.

B literae pronunciatio §. 261.

Babitace urbs 700.

Babylonia 678. 701.

baccliius 986 sequ. 905.

Bacchus 82.

chori pater 1.

cum Apolline junctus 11.

puer aMercurio in coelum portatus 126 not.

ridet Dialecticam 551. 424. -

Bactra oppidum et fluvius 692.

Baetica 607. 650.

Baetis fluvius 876.

Bagrada fluvius 669.

Balarides insulae 648.

IBaleares insulae 645.

balteatus 426.

barbaries copiosa 615.

barbarismi 326.

barbiton 36. 910.

multiforme 913.

lardi 656.

Bargilus mons 680.

beatitas 265.

beatorum animae 211.

Belrycia 687.

bello praeest Minerva 568.

Belus astronomiae inventor 70I.

bene corripit ultimam 528.

IBeneventum 642.

Berenice urbs 672.

Berenices coma 595.

besse 865. 877.

Bessi 656.

Bias Prieneus 807 not.

bibliothecalis copia 159.

bilanx libra §. 180.

binarius numerus 752.

bipedale 346. 565. 572.

birrus 356.

bis ex omnibus 948. 980.

bis plenum 912.

Bithynia 687.

bivium mortalitatis 102.

blandum solari 905.

stertere 804.

Blasci 643.

blaterare 414.

blateratus canini 999.

Blemmyae 674.

boatus 98. 121. 215.

Boeoti tibicines 924 not.

Boeotia 651. 655. 659.

bombinator 999.

bombus 67. I97. 427.

Bootes 98. 593. 808. 852. 84. 845.

Borysthenes fluvius, lacus et oppidum 663.

Bospliorus 661. 688.

Bostaris nex Æ69.

Bracarum conventus 652.

Braccata provincia 634.

bracteae auri 909.

bracteatus 78. *

Bragada fluvius 669 not.

brevis syllaba 274.

Britannia 595. 666.

Bromiales vernaculae 804.

Bromius 824. 889.

facetior deorum 551.

brumalis circulus 601. 821. 850.

· dies 846.

Brundusium 615.

Bruttium 638.

Bulla regia oppidum 669.

Index verborum rerumque. 785

bupaeda §. 31. 908.

Buthrotum 681.

Byblius Adon 192.

lyssus 114.

Byzacium 670.

Byzantium 687.

C litera duplex 276.

in fine vocabuli 270. 283. 284.

ejus pronunciatio 26l.

eaballus Gorgonus 119.

cacemphaton 818.

cacumina i. q. accentus 273.

Cadmus 7. 98.

caduceus 9. 126. 838 not.

Caeculus 642.

Caelius Antipater 621.

Caesar Catonem accusans 468.

Augusti filius 681.

Caesaraugustanus conventus 632.

Caesarea Africae 668.

Cappadociae 690.

eaesum in oratione 827 sequ.

ealami musici 916. 924. 925.

Calamina insula 927 not.

Calaris urbs 612 not.

calcei Jovis 66.

Junonis 67.

Solis 77.

ex papyro 115.

Caledonia silva 666.

Caleon portus 681.

caligosus 67 not. 805.

calleo cum ablativo 228.

Calliope 1. 119. 158. 888.

Cyllenium orbem complexa 28.

Callirhoe fons 655. 679.

Callodes insula 648.

Calpe mons §. 624.

calumma 67.

calvitium 804.

Calydon urbs 681.

Camarina urbs 648.

camera 582.

Camoena M. 918.

Campania 594. 658. 641.

Campliasantes 674 not.

Canaria insula 702.

Cancer in zodiaco 824. 828. 833. 841. 844. 849.

candicare 728.

Candidum promontorium 669 not.

candores fulgentes 196.

Canicula signum 98. 830. 838. 841.

canini blateratus 999.

cannulae 224.

Canopicum Nili ostium 672. 678. 676.

Canopos urbs 672.

sidus clarissimum 593. 608. 696. 808.

838.

canor et vapor 917.

Capella Martiani cognomen 806. 999.

caperatus 809.

Caphareus promontorium 689.

. capillitium 181.

implexum 531.

capillum solvere 903.

Capitolium 225 not.

Capotes mons 681.

Cappadocia 690.

capra 177.

Heniochi 858.

ejus similis insula 688.

Capraria insula 645. 644. 702.

Capreae 644.

Capricornns in zodiaco 850. 855. 843. 849.

caprigenum tergus 224.

S74 Index verborum rerumque.

capsae §. 822.

captentuli ludi 425.

Capua 856. 659.

caput cum dativo 123 not.

Caralis urbs 612.

Caralitanum promontorium 645.

Carambis promontorinm 618. 689.

carbasina volumina 136.

Carcenna urbs 668.

Caria 686.

carians tripus 10.

Carmania 699.

Carmentis 159.

Carneades 527.

caro 292.

Carpathium mare 612. 684.

Carpi 669.

Carthago 627. 652. 669. 672. 990 not.

nova 655. 645.

Carystas 689.

Casius mons 680.

Caspiae portae 685. 691.

Caspium mare 619. 668. 691. 693.

Cassiodorus 308 not. -

Cassiopea 858. 858. 842.

cassus (a, um) 7. 10. 91. 100. 109. 576. 599.

805. 905.

Castalius 681.

Castor 298.

Castores 30. 83. 210.

castra Hannibalis 640. 649.

castratus 512.

Castulo oppidum 631. 655.

Catabathmos 672.

catachresis 812.

Catamitus 544.

categoriae decem 559 sequ. 565 sequ.

Catillus 642.

Catina urbs §. 647.

Cato Uticensis 669.

deliberans Æ48.

a Caesare accusatus 468.

Catullus poëta 229.

Caucasus 683. 691. 700.

causarum genera 447 sequ. 466.

natura A69.

ductus Æ70. Æ72.,

causatio 488. 466.

causativa vis 751.

causativum litis 472.

cavilla A25.

Caycus fluvius 686.

cecaumenus 17.

Cecropiae catliedrae 802.

Cecropidae 424.

tristes 888.

cedro perlita papyrus 156.

Celaene urbs 685.

Celeritas 7 not.

filia Solis 50.

censio 91.

Centaurus signum coeleste 850. 832. 838. 845.

centesimae fruges 81.

Ceplien 296.

Ceplieus signum coeleste 827. 838. 840.

cera 558. -

fago illita 228.

Ceras chryseon 687.

ceraunia gemma 67. 78.

Ceraunius mons 685.

cerebrosus 809.

Ceres 40. 86.

ejns templum 464.

cernentia 585 sequ.

cernere ferro 85 not.

cerritulus 806.

Index verborum rerumque. 785

cerritus §. 809.

certamina gallorum 177.

cerva Lunae sacra 170.

cervi fistulis capiuntur 927.

cervicem jactare 543.

ceryceus 531.

cessator 726.

cessim 25. 805.

Cethegus 269.

Cetus signum 850. 832. 838. 845.

' Chalcis 659.

Chaldaea miracula 142.

Chaldaei 681. 701.

Chaleon portus 681 not.

Chaones 651.

claos foedifragum 912.

Charis trina 888.

Charites 132. 907.

Claron 142.

Charybdis 641.

luxuriosa 812.

Clielae in zodiaco 859.

i. q. brachia 905 not.

chelys 56. 910. 912.

Arionia 908.

Jovis enneaphthongos 6G.

Latoia 220.

Pindarea M 19.

Clierronesus 688. 660.

Chimaera mons 684.

chirograplium 499.

Cliius insula 616. 688.

chlamys 8. 999.

Cliones 642 not.

clordacistae 924.

chorii 992.

chorus Parcarum 32.

Musarum M 17.

cliroma modulandi genus §. 988. 980. 989.

chromatice diesis 950.

chromaticus 942. 949. 985. 966.

chronicus planetarum ortus 887 not.

Clirysea insula 698.

Chrysippus 327.

Chrysoceras promontorium 687.

Cicero 436.

consul 431.

trabeatus 429.

apostrophe frequenter utitur 825.

Catonem laudans 468.

artem dissimulans 516.

versus non evitat 817.

reprehenditur 819. 822.

ejus exempla usurpat Rhetorica 459.

in rhetoricis 599. 439. Æ43. 487. 508.

551.

in academicis 517.

in Hortensio Æ41.

in Quinctiana 886.

in Rosciana 441. 444. 469. 490. 502.

522. -

in divinatione in Caecilium 505. 522.

in Verrinis 449. A69. 485. 487. 491. 493.

495. 504. 507. 509. 510. 518. 517. 529.

834. 556.

in Verrinarum septima 804.

pro Tullio 509. 886.

in Corneliana 492. 806. 523.

pro Fontejo 854.

in Caeciniana 527.

pro Cluentio 807. 818. 525.

de lege agraria contra Rullum 554. 536.

in Catilinariis Æ96. 498. 505. 529.

in Mureniana 825.

in Scauriana 441. 469.

pro domo sua 485. 812. 828.

99

786 Index verborum rerumque.

Cicero de rege Ptolemaeo §. 824.

pro Caelio 469. 808.

in Pisonem Æ98. 512. 543.

pro Milone 441. 481. 482. 461. 469.

505. 506. 516. 820. 524. 526. 528. 836.

pro Ligario 820. 823.

pro rege Dejotaro 499. 802.

in Philippicis 472. 486. 488. 494. 811.

in oratore 819.

Cicones 686. 694.

cicuta 916.

geminata 908.

ciere pectus 24. 91.

sonum 117.

barbiton 915.

cantus 918.

cilia 152. -

Cilicia 678. 682. 690.

Cimbricum promontoriunm 618.

Cimmerii 665.

Cimmerius lacus 662. 688.

eingulum 113.

ponere 149.

cinnama 902.

Cinxia Ae.

Circeja habitatio 641.

circi organici 119.

circote 815 not.

circulare 728. 831.

circulares flexus 879.

circulata ordinatio 660.

circulatrix 351. 425.

circuli 818. 817. 827 sequ.

planetarum 117. 886.

eorum spatia vel intercapedines 199. 814.

857.

circulus 711 sequ.

aethrae 138.

circumactus §. 429. 918.

circumactio 888.

circumflexus 268. 273.

circumscriptio 827.

circumstantiae septem 887. 889.

circumvolitabilis 884.

cire 91.

cirrati 326.

Cirrha 119. 651.

Cirrhaei recessus 11.

Cirta colonia 660.

Cithara Deliaca 924.

citharae usus et effectus 928. 926.

clangor 866. 809.

Clarius Apollo 50. 34. 326. 686.

claudere secula 123.

fatibus orsa 802.

Claudius imperator 278.

(Appius) 261.

clausula 517. 519. 52!l.

Cleonaei rictus 84.

clepsydra 847. 860.

cliens $48.

climata 859.

octo 876.

coeli quatuor 106.

climax 556.

Clio 122.

amplectitur Lunam 28.

Clodius 443. 483. 484. 469. 89.

Clotho 65.

Cluniensis conventus 632.

Clypea oppidum 669.

clypeum 909.

Solis 77.

Minervae 569.

coactus 135. 458. 814.

coagmentatus 815.

Index verborum rerumque. 787

coaptare §. 6. 94. 141.

coccinum 140.

coccus 7. — .

coelestis Juno 88.

harmonia 12. 27.

coeli partes sedecim 48.

coelicolae 5. 41. 218. 428.

coelicus senatus 891.

coelifer 637. -

Coelulum signum coeleste 858.

coelum 150 not.

Coene insulâ 648.

coërcitio 645.

cogitationum arcana 185.

cohibentia 949.

Colclica fiducia 110.

collacteus et collactaneus 6. 111.

collaterare 249.

eollatio 469. 717. 757. 741.

collidere 464.

colliniatus 729.

colluctari 556.

eolon 520. 827. 829.

Colophon urbs 686.

color 709. 986.

orationis 471.

colorabilis 942.

eolorare voeem 841.

Colubraria insula 645.

columbinum collum 216:

eolumen sectatorum 436.

eoluri 823. 832.

eomarum fucus 696.

comis 82. 999.

comma 820.

Commagene 678.

eomminuere caput 88.

commotio animorum 475. 304. 344.

commune verbi genus §. 309.

communis syllaba 278.

comoedia 888.

comparatio 484. 487. 496. 788.

comparativa qualitas 481. -

comparativus pro superlativo 6 et passim.

compendia intelligentiae 81$.

compensare 560.

compensatio 457.

competenter 614.

complexio 404. 531.

complexiva conjunctio 272.

complicare 610.

composita spatia 949.

compositi numeri 780. 776. 778. 784.

in rhythmica 979.

compositio 814.

compositivus 948.

conceptio 857.

communis 733. .

conceptus 428.

eoncessio 454. 488. 888. 862.

conclae 905. 91â.

conciliatio animorum 473. 502. «

conclusio 408 sequ. 806.

eoncolorus 80. 689.

concordare 376. 947.

Concordia 147. 751.

concubiae 37.

concussus 26. 332. 901.

condicere 97.

eonditionalis syllogismus 345. 414.

conditores urbium 642.

condylus 88.

conferre arbitrium 91.

confinis Æ07. 716.

eonfirmatio 844. 887.

eonflictus 480. 464. 467.

99 *

788 Index verborum rerumque.

confundere numeros §. 782.

conglobare 837.

conjectura 444 sequ. 481 seqn.

conjecturalis virga 7.

conjugata Ae74. 484. 889.

conjugationes 511 sequ.

conjugia sacra 5.

conjuncta Æ89. 889.

conjunctarum tetrachorda 942 sequ. 961.

extenta 931.

conjunctiones 286. 310.

connexe 387.

connexio 554.

connivere 25. 27. 112. 184.

connubialiter 576.

eonquestio 568.

consanguineus M.

conscius 51. 919.

Veneris 905.

Consentes dii Æ1. 45.

consequentia 418. 421. 474. 491.

eonsistorium Jovis 64. 89.

eonsonantes literae 235. 239.

eonstipare $99. 724.

constitutiones causarum 443.

consul 483.

eonsulares Romulei 878.

Consus 54.

eontamen 10.

eontentio 843.

continare 897 not.

continua quantitas 57f.

vox 957.

eontinus 937 not.

eontradictor Ae89.

eontraria 58* sequ.

eontrariae leges 464.

contrarium 572. 577. 488.

contributae urbes §. 632.

contumiae 424.

conus 721. 722.

convenientia 950.

conventus juridici 650. 632.

conversio in dialectica 578. 397.

in rhetorica 525. 534.

in musica 970.

copula 979. 989. 991.

sacra 1.

copulare M not.

copulatio 809. 832.

Cora oppidum 642.

Corax 433.

Coraxicus mons 683.

Corcyra 688. -

Cordubensis conventus 650. <

Corinthus 682.

Cornelius Nepos 621. :

corniculata Luna 738.

cornua in syllogismo 327.

corollae 119.

corona 1.

Solis 75.

Jovis 66.

Palladis 40.

Ariadnes 98. 838, 841.

austrina 858 not. 842 not.

corporatio 732.

corpulentus 184. 818.

-*

corpus simulacrum animae 142 not.

ejus partes 759.

corrogare 7. 49. 82. 151. 218.

eorrugare 809.

Corsica 639. 644.

cortina 894.

coruscifer 808.

eorvus Apollinis ales 438. 898.

Index verborum, rerumque. 789

Corvus signum eoeleste §. 829. 858.

Cossura insula 648.

cothurmati cantus 121.

cothurnus 809.

crassitudo 754.

: Crassus orator 432 not.

Crataeis 641.

Crater signum coeleste 829. 838. 843.

creagrae Atticae 997.

ereperum 2. 116. 808.

crepidae 10. 881.

erepitacula 7. 909. 927.

crepitare 1f.

Creta 659.

Cretes 925.

Creticus 990. 993.

cricote sphaera 815.

crinalis spicus 905.

criniti sapientes 812. 906.

erispa inflexio 811.

eristae cum aprugnis dentibus 197.

tergeminae 868.

eritici 230.

crocodilus in navi solari 185.

crocus 7. 686. 903.

erotalorum tinnitus 133.

Croton urbs 650.

erudus 998.

eruenta rytlimica 120.

crustari 608.

crystallus 75.

es litera a Claudio inventa 248.

Ctesiphon urbs 701.

cubitalis mensura 811.

eubus 102. 721. 740. 746.

culeus Æ65.

eulmen pignoris 180.

Cumaea Sibylla 189.

Cumanum antrum §. 10.

cumulus 888. -

cunabula 886.

cuncticina voluptas 908.

Cuniculariae insulae 645.

cuniculi fundi A70.

Cupido 148. 804.

versiformis 917.

monas 761.

et Himeros 905.

cupitor Jupiter 889.

cupressus Silvani 425.

Curetum rex Cretes 659.

curiales Jovis 98.

curiarum facta Æ29.

Curitis Juno 149.

cursare 262.

cursim 566.

cursor Mercurius 25.

eursu velocissimi Troglodytae 702.

cursus astrorum 97. 118. 186. 81t.

Curubis oppidum 669.

Cybele 4. 740.

Cybeleia tympana 170. -

Cyclades insulae 660. .•

cyclicae diseiplinae 998.

cygni 927. -

Apollini sacri 894.

alites augurales 26.

Cygnus signum coeleste 828. 833. 858. 843.

cylindrus 721. 722.

• gemmans 888.

Cyllenius Mercurius 8 et passinu

cyma 814. '

eymbala 567.

Cynos sema 688.

Cypris 1. 5. 54. 905.

Cyprus insula 612. 682.

790 Index verborum rerumque.

Cyrcnaica §. 672. 703.

Cyrnos insala 644.

Cytorus moas 689.

D literac pronuncia tío 261.

Daci 663.

dactylicus 519. 977. 981. 993.

dactylus 984.

Daedalus 579.

ejus filias Japyx 642.

äaemoncs 151 not. 154.

Damascene 678.

Damon musicus 926.

Danac 642.

Danubius fluvius 662.

Dardani 655.

Dardanus 642.

dare pro docere 118.

Darius 661.

decani 200.

Decapolis 679.

decas 734. 742. 746.

decens 1. 888. 903.

deccre 543.

decerncre 85.

decipula 823.

declarativa pars ecntcntiae 341. 593 409. 422.

declinatio 227. 290. 510.

decolorare 580.

decreta publica ad lyram recitata 926.

decuriatus 2. 728.

decussarc 208. 823.

decussatim 85.

decassatus 37.

dedicativa pars sententiae 596 sequ.

deduct us 158.

numerus 991.

defectiva 512.

defectus Solis et Lunae §. 858 eeqn. 869 sequ.

definido 339. 349. 354. 361. 365. 578. 414. 475.

in geometría 711.

definitiva controversia 451.

deflexos 849.

defieran 526.

defluere 207. 752.

deformado 524.

deformiter 543.

dejeratio Pythagorae 107.

delerc taedia 704.

Dcliacum fatum 24.

delib'crativum genus dicendi 447. 467.

deliberator 447.

deliquia Solis 594.

Delhis Apollo 7. 12. 54. 210. 265. 526. 528.

810. 891. 894. 914. 920.

Délos insula 10. 660.

delpbini 927.

Delpbinns signnm coclestc 858. 841.

Dclpbos urbs 651. 'ф

Delta in Acgypto 675. 676.

Dcltoton 832. 838. 843.

demeare 150.

domentire 806.

Democritus 110 not 213. 657.

Demodamas 692.

demonstrativum genns dicendi 447. 468.

demorator 87.

Dcmostbenes 429 sequ.

demnlctare 807.

dendrites 75.

denominative 581.

Dcnsclatae 656.

dentatns 586.

dentes quando emergent 759.

dcorum concilium scu senatus 55. 40. 69. 97. 99.

803. 914.

Index verborum rerumque. 791

deorum plebes seu vulgus §. 43. 428.

domus seu mansiones 48 sequ.

nomina multa 149 not.

risus 332 not.

mater Arithmetica 750.

itinera 811.

stemmata 137.

depile calvitium 804.

deponens 509.

depositio vocis 974.'

deprecatio 488.

deprecativa qualitas 487.

depulsio 448.

derivatio 811.

desudatio 577.

detractio 837.

deus unus 751.

devius promissi 222.

diadema 7. 114.

Junonis 67.

Neptuni 80.

diametros 712. 714. 735.

diametri regula in musica 982.

Diana 85. 919.

ejus templum 700.

Dianium insula 644.

diapason 107. 954. 944. 980. 98i.

in coelo 199.

diapente 107. 954. 980.

diaporesis 823.

diastema 948.

diastematica 937.

diasyrmos 825.

diatessaron 107. 934. 980.

diatonica modulatio 959. 965.

diatyposis 824.

dicabula 809.

Dicaearchus 890.

dichronon in rhythmo §. 982.

Dictynnaeus arcus 170.

mons 659.

didere 3.

Dido 279. 485. 999 not.

Didymaeus Apollo 692.

Didyme insula 642.

die noctuque quot partes planetae currant 864.

diei longitudo 898.

dierum noctiumque inaequalitas 846.

accessus 875.

dies septem 738.

semestres 664.

diesis 11. 930. 948. 950. 953. 97.

diezeugmenon in rhetorica 856.

in musica 931.

differentia 339. 346. 478. 487.

differre animo 109.

diffidens sui 425.

diffinitio 339 not.

Digitii 642 not.

digitis computandi ratio 102 not. 729.

coërcetur numerus 746.

digressio $82. 868.

dii 150.

aërii etc. 810.

i. q. astra 93 not. 97 not. 128. 82.

azoni 61.

duodecim 42. 914. *

fatales 810.

hospitales 85 not.

minores 167. 425. 729. 80. 906.

movensiles 46.

publici 89.

ruricolae etc. 889.

septem residui 43.

tellustres 729.

tres 204.

792 Index verborum rerumque.

dii num fato regantur? §. 32.

dilophos ales 177.

diluere 548.

diluvialis consternatio 812.

diluvium 655.

diminutio 302.

Diomedei equi 687.

Diomedes 642.

Dione 725.

Dionysius i. q. Bacchus 188.

Dioscuri 85.

diphthongi 277. -

diplasia ratio 107. 954. 931.

dipondius 757. -

directae lineae 709.

directiangulus 712.

directilineus angulus 714.

directim Æ11 not.

directus angulus 711.

dirigescere 888.

Diris 667 not.

diritas 224.

I)is M66. 191.

discernere verum 329.

disciplinae 158.

sobriae 220.

in famulitio Mercurii 36.

cyclicae 998.

discolorus 67. 528.

Discordia Æ7. 732.

discreta quantitas 571.

discretio 11. 52.

discussius explorare 891.

disdiapason 980. 983.

disemus 978. 981.

disgregus 892.

disjuncta spatia 949.

disjunctio 417.

disparare §. 10. 24. 628. 714.

dispendium 482.

dispensare 806.

dispositio 567. 442. 506. 616.

dissilire 806.

dissimilitudo 487.

dissona sacra 191. 203.

dissuasor 467.

dissultare 3. 153. 906.

distermina 714.

districta cura 577.

disyllaba 269. 821.

dithyrambica modulatio 968.

dithyrambus 519.

ditrochaeus 510.

diversicolor 14. 15. 67. 811.

dividendi modus 359. 382. 384.

divinatio 159. 167. 192. 755.

ejus genera 9. 894.

divisarum soni et tetracliordum 931. 944, 934. 961.

divisores Æ92.

Dmolus 250.

dochiminae 990.

dochmius 519.

doctificus ardor 567.

doctiloquus 905.

doctus in hypallage 56.

Dodonaei Jovis fanum 681.

dolia Apollinis 17.

domiduca Juno 149.

domus Deorum per zodiacum 44.

Dorica natio 535.

Dorio melo tinniens orbis 197.

Doris 651. 685.

IDorius sonus 197. 935. 966.

Dorylaum 686.

dotalia mancipia H 13.

dotis reciprocum 892. 898.

Index verborum rerumque. 793

draco vigil §. 667.

aeternitatis symbolum 70.

signum coeleste 827. 832. 833. 858. 840.

Drinius fluvius 650.

Dryopes 681.

ductus causae 470. 472.

duellum 868.

dulcinervis 917.

dulcisonus 888. 908.

dumales setae 529.

duodecim radii Solis 188.

conversiones Lunae 170.

-liorae 76.

numina 41. 914.

duplicatio 780.

duplices literae 276.

dyas 707. 752.

Dyrrhachium 687.

dysprophoron 814.

E literae pronnnciatio 261.

usus in fine vocabuli 238. 279. 285. 291. '

transitus in alias vocales 233.

ebeneus 80.

eblanditus 920.

ebrios musica sanat 926.

Ebusus insula 643.

eccentros terra 849. 885. 873. 879.

eccentros telluris circulus 884. 885.

ecthlipsis 267 not.

edentulus 386.

edisserere 817. 880. 921.

Edonii 685.

effamen 327. 336.

effecta Æ94.

effigiare 879.

effigientia 922. -

egersimon 2. 911. • ' ' ..

ei pro i §. 277.

el in fine vocabuli 279.

elatio 982. 985.

Electrides insulae 666.

electro purior 14.

praenitere 66.

elegiacus pentameter 821.

elementa narrationis 582.

elementorum numerus 754 sequ.

praesules 62. 211.

concordia 1. 814.

transfusio 738.

fluctus 814.

elephantes 927.

in Africa 668.

in Taprobana 696.

elepliantus pro ebore 223.

Eleusina lampas 170.

elevatio 825. 974.

Elisae urbs 999. -

Elissos colonia 667. p.

ellipsis 837.

elocutio 442. 808. ' • - -

ejus genera 473.

ejus figurae 526 sequ.

eloquentia 478. 808.

eloqui 341. 588.

eloquium 591.

Emathia 655.

emissio 932.

empyrium 202.

en in fine vocabuli 279.

enarmonia diesis 950. 948. 980.

modulatio 942. 949. 985. 989. 966.

€ncliticae 272.

Endymion Latmiades 919 not.

Engonasis 827. 838 (v. Nisus).,, ,. .. ...

enneaplithongos chelys 66. • . , .

{100

794 Index verborum rerumque.

cnucas §. 741.

Ennianum disticbon 42.

cnodis arando 906.

enrbythmos 970. 972.

cutcl cell ia 7. 215.

enumeratio in oralionc UGli.

Ennsis insula G4ö.

со 321.

Eons oceanns 693.

cpanalcpsis 533.

cpanapLora 534.

Ephiaha 425.

cpibatis' paeon 989.

Epicrcnc 655.

Epicurus 213.

cpicyclus 879.

epilogas 473. 506. 544. 565.

Epimelia 145.

cpimcrismos 564.

Epirus 639. 651. 655.

cpislolaris Jovis 896.

epitbema 225.

cpitrita ratio 907. 933. 951.

cpitritus 977. 978.

iambus 986.

cpogdoi ratio 108. 953.

cquarum fctnra 629.

cqui Soils 29.

Diomedis 657.

Equus signum cocleste 828 (v. Pegasas).

cr in fine vocabuli 297.

Eratinc Cypridis filia 905.

Erato 28. 123.

Eratostbcncs 596. 598. 815. 858.

crgastica sebemata 715.

ergô 271.

Ericnsa insula 648. .

Eridauus fluvius 640.

Eridanus signum coeleste §.838. 841.

Erigonc 174.

erotcma 524.

Erythraea Sibylla 159.

Erythraeum mare 677.

Erylbras rex 677.

es in fine vocabuli 301.

Esseni 679.

etesiae 694.

cibica fides 473.

Etrusca disciplina 142. 172. 914.

Etruria 142. 657.

etymologia 483.

Euboca 659.

Euclides 587. 724. 734.

Eudoxus 621.

Eumcnides 142.

Euonyinos insula 648.

Eupatoria urbs 689.

Euphrates fluvius 613. 678. 681. 690. 701.

* Europa 622 scqu. 626.

ejus dimensio 662. 665. 703.

Euterpe 28. 125. 279.

cutbia 958.

Evan 804.

evcnlus 558.

exacta species 313 sequ.

exaequatnm 531.

examinatio 461.

cxantlatus 17.

exardesccre 512.

exccllentium tetracbordam et soni 931. 944. 954.

961.

ex consulc etc. 294. ,

excrementa 734.

excubiae 112.

'- excurrentia 949.

excusaracntuin 807.

Index verborum rerumque. 795

exemplum §. 888.

exercitatio diuturna 508.

exitium Saturni 17.

exordium 544. 545. 549.

expletivae conjunctiones 272.

exsecutio 856.

exsistens ex non existentibus 206.

exsulis interfector 465.

exta fissiculare 151.

extenta chorda 931. 942. 954.

extenuare 545.

extimi ambitus murus 202.

coeli contextio 810.

extra causam 505.

extramundanus 38. 910.

deus 202.

exuviae Jovis 68.

Philologiae 114.

' F literae pronunciatio 261.

usus pro Graeca q? 511.

semivocalis 240.

fabricator deus 735.

fabriles operae 889.

fabula 550.

face 320.

facere et pati 240. 365. 380.

facetior deorum Bacchus 531.

faciliter 325.

Facundia 172. 173.

falx Bacchi 82.

Saturni Æ2$. 566.

temporis 999.

Fama M M. 98.

, praeconans 65.

famulitium 704. 804.

Fantuae et Fanae 167.

farcinare 998.

fascia-§. 602. 607.

fastigare syllabam 262.

laudibus aliquem 468.

fastigiare 944.

fastigium 264. 268. 273. 408.

Fata tria 57. 65. 89. 560. 735.

proeliorum 928. -

fatale temperamentum 108.

fatales divi 810.

Fatui Fatuaeque 167.

fatum 32. 494. 567.

publicum 69.

fatus 24. 124.

Fauni 167. 425.

Faunus 906.

favillae turicremae 124.

Favonius 629.

Favor Æ8. 50. 55.

Favores Æ5.

fax quibus diis tribuatur 77 not.

febris cantione curata ' 926.

Februa sive Februalis Juno 149.

Februus 52 not.

felis Lunae sacra 170.

in navi solari 183.

femur feminis 244.

fenestras dissecare lumine 219.

ferula 224.

Fescennina licentia 904. 914.

fetura 627.

Ficaria insula 648.

fictio verborum 510.

fictor arbitrarius Jupiter 68.

Fides l47.

quot modis fiat 473.

fidicinare 928.

figurae in geometria 708.

elocutionum 830 sequ.

100 *

796 Index verborum rerumque.

figurae sententiarum §. 823 sequ. 861.

figuratus ductus 470.

finis Æ44. 445. 452.

finitiva quaestio 466.

finitor 818. 827. 836.

firmatio 474.

Firmianum mare 644.

fissiculare exta 151.

fissiculatus 9.

fissura 675.

fistula 927.

pastoralis 924.

-

sibilatrix 906.

fixa signa in coelo 838.

flabra nemorum susurrantia | f.

flamen miscillum 997.

flammata cupiditas 889.

flammatrix Æ98.

flammeum 114 not. 838. 903.

Flora decens 888.

florea rura 811.

flos genarum 759.

ignis 206.

resectus 902.

flucticolor 67.

fluctigenae divi 889.

fluctuantes segetes 389. 560.

fluctus 814.

Fluonia Juno 149.

Fluvius signum coeleste 843 (v. Eridanas).

foedus de conjugio M. 25. 31. 9f.

matris 575.

foenus 505.

foetidus ructus 224.

fomes flammiger 912.

sensificus 185.

Fones 167.-

Fons 46.

fons Gorgonei caballi §. 119.

lucis aethereae 184.

animarum 922.

Fontana virgo 208.

fontigenae virgines Musae 874. 908.

for 35 I. 325.

forma 539. 544 sequ. 384. 486.

conclusionum 408 sequ.

conjugationum 512.

in geometria 711.

Formiae oppidum 641.

formulae hamatae 528. 333.

fortis viri praemium 489.

Fortitudo 130.

Fortuna 88. 88.

Fortunarum populus 11. 14.

Fortunatae insulae 702.

Fossae insula 648.

fragor 625.

fragosus 14.

fragrare 85.

framea Martis 425.

Fratres septem montes 668.

Fraus 5I.

freni 514. 518.

frictus 805.

frontes coeli quatuor 734.

Fronto 432.

frumenti inventio 188.

frutecta 67 not.

fuat 262.

fulcra lecti 726. 888. 902.

fulgurum jactus 7.

fulmina 151. 897.

et fulgura 123 not.

Junoni qnoque tribuuntur 67.

eloquentiae 427.

fumida caligatio 11.

Index verborum rerumque. 79

fumida aura §. 124.

fundus 765.

funerationes 696.

fungor c. acc. 524.

Fura et Furina 164.

furor 501.

furta 726.

furva nox 585.

finrvescere 80.

fusci Aegyptii 729.

fuscina 66.

fusilis 17. 860.

fustis num sit telum 468 not.

fustuarium 488.

G literae pronunciatio 261.

Gades 614. 6192. 614. 618. 620. 62. 63. 638.

Gaditanum fretum 622. 627. 703.

littus 620.

ostium 623. 638. 665.

Gaditanus conventus 650.

Galata insula 645.

Galatea 915.

Galatia 682. 686. 689.

galaxeus 208.

galaxias 97. 207. 826. 858.

Galilaea 679.

gallarum gummeosque commixtio 223.

Galli 687.

Gallia 615. 618. 634. 658. 668. 666.

Gallicum mare 629.

gallinacei pugnaces 177.

Gallus fluvius 687.

Gampliasantes 674.

Ganges fluvius 612. 694.

Garamantes 671. 674.

Gargapliie fons 683.

Gaulos insula 648.

gazae §. 878.

Gebenna mons 634.

Geloni 663.

geminatae noctis obsequium 187. -

Gemini in zodiaco 30. 76. 828. 843. 914.

gemmae 67. 426.

duodecim in corona Solis 75.

in Hispania 627.

gemmare vites dicuntur 358. 592,

gemmatus 116. 811. 9H.

genera dicendi 428 not.

modulandi 942. 955.

musicae tria 956.

numeri 970.

rhythmi 977.

verborum 309.

generalis omnium praesul 482.

genesis 732.

Genethliace 228. 894.

genicula 843.

genitalia Osiridis reperta 126.

genitrix Venus 85 not.

Genius A9. 50. 92. 152.

et Lar 54 not.

Junonis 83. -

genns 339. 344. 476. 488.

geometres 250.

geometria 888.

Gerastus 659. - w

Germania 619. 621. 665. 668.

germanitas 733. 898.

gerulae 579.

gestamina signorum coelestium 838.

gestus 428. 840. 843. 969.

Getae 663.

Gigantum proelia 658.

git 307.

glabellus 132.

798 Index verborum rerumque.

glaciari §. 116.

glandes cantu translatae 928.

glandifer 811 not.

glauca volucris 571.

glaucum tegmen 70. 728.

Glaucus 141 not.

globosa animataque rotunditas 140.

globus 66. 895. 894.

gluten et glutinum 296.

gnomon 881. 595. 597. 746 not.

gnomonica supputatio 896.

Gorditanum promontorium 645.

Gorgades insulae 702.

Gorgo Tritonia 551.

Gorgones 702.

Gorgoneus caballus 119.

Gracchi Æ32.

Gracchus (Tiberius) 486. 500.

gracilentus 57. 140.

gracilis modulatio 952.

gracilitas 109.

Gradivus Mars M. 82. 210. 428.

gradum facere 865.

Graeca nomina 272.

Graecia 650 sequ.

Magna 649.

Graecus rex 684. -

Graja levitas 555.

grammaticum animal 549.

grandifer 51 M.

grandiloqnus 457. 511.

Gratia trina M. 888.

Gratiae 132. 906.

earum germanitas 735.

gratulari 81. 107. 695. 898.

gravis accentus 268. 275.

gravitas soni 952. 940. 947.

gremium 890.

gubernator Genius §. 182.

gummis 228. 291.

gurgulio 509.

gymnasia 814. 888.

Gymnasiae insulae 645.

gyrus 709.

H aspirationis nota 282. 288.

pronunciatio 261.

syllabas reddit communes 278.

habitationes deorum Æ4.

habitus 340. 363. 367. 384. 386.

et amissio 558.

haedi in humero Heniochi 838.

Haemus mons 681. 655. 656.

halatus 7. 14. 88. 215.

halitus 802.

hallucinari 509 not.

hamus Dialecticae 322.

Hannibalis castra 640. 649.

sepulcrum 687.

Hanno 621.

ejus periplus 667 not.

Harmonia 737. 897. 899. 909. 958 not.

coelestis 12. 27. 66 not.

harmonica 956. 938. •

proportio 737.

harpae bombique 197.

Harpocrates 90. 720 not.

haruspicina 898 not.

haruspieium 151. -

hasta Gradivi 425.

Minervae 569.

Portuni trifida 569.

coelibaris 903 not.

hebdomadis dies 185 not.

Hebrus fluvius 656.

Hecate 110 not. 733.

Index verborum rerumque. 799

hecatontas §. 754. 746.

Hector in genitivo num producatur? 289.

Hecubae sepulerum 688.

hederae arentes 10.

Helice 593.

Helicon mons 651.

heliotropios gemma 78.

Hellas 682.

hellebori remedium 327.

Hellen 654.

Hellespontus 681. 687. 661.

hemicyclia 605. 658. 712.

hemiolia ratio 107. 954. 98. 959. 977. 978.

` diesis 930. 959.

hemisphaeria 602. 873.

hemitliei 156. 160.

hemitonia 930. 965.

Henetosa civitas 689.

Heniochus signum coeleste 828. 838.

lieptas 108. 568. 758.

heptasemus 978.

Hera terra 160.

Heraclea urbs 688.

Heracleopolis 676.

Heraclitus 87. 215.

Heras lutra 648.

Herculanium 642.

Hercules 84. 157. 642. 698.

Mcrcurio adliaerens 210.

ejus arae 692.

columnae 620. 624. .

comites 674.

filia 695.

filius Afer 667.

Sardus 645.

insulae 645.

luctamen cuui Antaeo 667.

heri et here 284 not. . . .

- -••

Hermagoras §. 444. 483.

Hermapliroditus 34.

Hermes quadratus 106.

Hermione 655. 757 not.

Hermus fluvius 686.

heroes 160. 904.

heroicus versus 517. 522.

Herophila Sibylla 189.

Herophilus 926.

Hesperides insulae 702.

Hesperidis filia 689.

Hesperidum horti 667. 672.

Hesperion ceras promontorium 702.

Hesperus 885. 902.

Hetrusci I72. 914.

Hetruria 142. 657. -

hexas 725. 756 sequ.

liiems 75. 874.

Hiera insula 643 not. 648 not.

hieroglyphica signa 157. 178.

Hieronesos 648.

Hierosolyma 679. ,

„ hilarus 705.

Himantopodes 674.

'Himeros 908. *.

Hipparchus 815. 824. 867.

Hippo diarrhytos 669.

regius 669.

Hippocrene 685.

Hippotensis filia Sibylla 159.

hircipes 906.

Hirtius Æ94.

hirtus 329. 704.

Hispania 618. 621. 627. 632. 666.

Hispaniense os Rhodani 635.

Hister fluvius 662.

historia 526. 550.

histriones 543.

800 Index verborum rerumque.

biulcae voces §. 514. 516.

Home™ s 212. 686.

cacen ti ens 5.

ejus sepulcrum 660.

horao animal rísibílc 548.

definitur 549.

absolutos 759.

homoeopropboron 514.

homoeoptoton 552.

homocotelcuton 552.

horac duodceîm 77 not.

diei noctisque 757.

earum ductus 597.

Horaths 511.

horizon 604. 827. 856 (v. finitor).

horologia 595. 600.

bort a ti vu s modns 510.

Hortensius 441. 545.

bospita Juno 55.

dcorum nutrixqnc 8J.

hospitales dû 55 not.

bnroanac bostîae 655.

bnmens crápula 804.

húmida Lünne natura 14.

humilie materia 547.

byacintbos gemma 67. 75.

byalinns 66. 67. 575. 811.

bydatis gemma 75.

bydraulae 117. 924.

bydreuin gormen 729.

bydri marin! 699.

Hydros Signum coelestc 829. 838. 815.

Ilydruntutn 650.

Hylas lacus 687.

Hymenacus 1. 888. 901. 904.

Hypaca 643.

Hypanis fluvins 663. 694. 699.

Hypasius 936 not.

bypatc §.931.

bypatoides 965. 966.

byperacolius etc. tropi 935»

Hyperborea lux 808, . .

Hyperborci 664. 693.

cygni 927.

Lypopbora 5> 3.

Byrcania 666.

Hyrcanius mons 683.

I literae pronuncîatio 261.

in ßne vocabuli 279 seqn. 291,

tránsitos in alias vocales 253. 295.

nsns pro duplica 276. 295.

gemínala 236.

jacula radiorum 15.

fuliiiinum 151.

jámbicos numerus 521. 977, 985. 990.

ande dictai 988.

Janicnlum 642.

janitores terrestres 60.

Janns 4. 45. 65. 642. 742.

lapyx 642.

larsonis littus 633.

jaspis gemma 75.

Iastiiis tropos 935.

Iatrice 228.

Jasarte* 692.

Ibérica manus 646.

Iberos flnvius 627.

Ibis 175. 178.

Icbnusa insula 645. \ • -.'.-i .

Icbtbyopbagi 699. 702. . . i , .

Icosiinn oppidum 668, с "

Idaeus mons 659. '.

idea miindi 68. ."■

idealis 706. 707. 731* .

733.

Index verborum rerumque. 80I

——-—

idealis prudentia §. 816.

Idumaea 678.

jecur concupiscentiae sedes 7. .

Igilgili oppidum 668.

Igilium insula 644.

ignea animalia 546.

ignis in lustratione 142.

arcanus 910.

elementum 215. 758.

triangulus 868. • **

ejus flos 206. 871.

igniti lapides 78.

ignivaga denunciatio 896.

ignotus deus 188. 202.

il in fine vocabuli 679.

ilicet Æ24.

Ilium 686.

illatio 545. 403. 408. M 12.

illex 555. 919.

illuvies mortalium 812.

illuminatio 656.

Illyricum 659. 680. 655.

imago 858. 588. -

Imarmine 64 not.

imbrificare 584.

imitus 159 not.

immature mori 698.

immortalitatis poculum 54. 134. 141.

impares numeri 747 sequ. 768.

impatientia amoris 6.

imperativus verbi modus 510. 515.

imperfecti numeri 785.

impersonalia 509. 512. 590.

impersonalis modus 510. `

impertinens 45.

impossibilis 145. 555.

impotens 427 not. 848 not.

impressio 828.

imum §. 899. 600.

Inarime insula 644. -

inartificialia argumenta 474. 408 not. 557. $60.

incantationes 926. 928.

incessabilis 59.

incessabiliter 893.

inchoativa species 515 sequ.

verba 512.

incidentes narrationes $51.

status 445. 430. Æ89. M6$.

propositiones 384.

incogitabilis 922.

incomposita rhythmica 979.

incompositi numeri 780. 772. 781. 784.

incorporea 706 sequ. 803 sequ.

Incubus 42$ not.

indefinitum 542. 596. 399. ---- ---

India 612. 694 sequ. “...

Indica prudentia 114.

secreta 11.

indicativus modus 510.

indigetes dii 62 not. 98.

indignatio in rhetorica 565.

indiscretum 6.

individuum 544. 580 sequ. \

inductio $$$.

indumenta percipere 66.

Indus fluvius 694. 700.

indusiari 65. 114.

inerrantia signa 858. 868.

infamis in feminam 471.

infantium crepitacula 7. 927.

infelix Capella 806.

infimare 595. 867.

infinibilis pater 203.

infinita quaestio 441.

infirmatio Æ61. 474.

infiunt 220.

101

802 Index verborum rerumque.

inflexus aceentus §. 269 sequ.

infractus 150.

ingenium mundi 867.

ingerere 179. 482. 489.

inhiare 7.

injunctum 857.

innitens 219.

innuba Pallas 725.

inrestinctus 918.

insecabile 971.

insinuatio 546. 548.

insolentia verba vitanda 510.

insopibilis 7. 910.

instructa propositio 862.

instrumenta musica 906.

insulae dicuntur quasi in salo 645

majores 666.

natantes 928.

fortunatae 702.

insurgere c. acc. 78$.

integrare 754.

integumenta 470.

intellectualis 202. 751. 925.

intelligentia extramundana 910.

intemeratior 6.

intemperiae 164.

intentio soni 930. 940. 951.

in rhetorica 445. 451. 460. 474.

intercalatio 866.

intercapedinatus 921.

intercapedo 837.

interjectiones 288. 861.'.

interjectus 837.

interlitum 10.

interpretes angeli 184.

interrivatio 661.

interrivatus 884. 627.

interrogationes captiosae 328.

interrogationes in rhetorica §. 524.

intersecare 626.

interstitium 581. 600. 755. 857. 864.

interula 7. - -

interuli nexus 888.

intervalla corporum coelestium 169 sequ.

in musica 948 sequ.

intervibrare 586.

intimare 59. 274. 526. 543. 519. 587. 610. 724.

• . 727. 745. 867. 892. 963.

intinmatio 897.

intonso crine hispidi 878.

intricare 58. 704.

inumbratio 79.

inventio rhetorica 428. 442. 451.

inversio 862.

investigatrix compreliensio 442.

invidia $04.

involuti dii 41 not.

involutus 807.

io finita verba 517.

<Jocus minister Veneris 705. 804.

Ionia 685. -

Ionicum metrum 985. 99I.

Ionium mare 651. 682.

<!ordanes amnis 679.

Ios insula 660 not.

iota nota musiea 943. 960. 962.

iotacismus 514.

Joviale deeretum 40.

Jovialis majestas 882.

^ circulus 196.

Vulcanus Æ2.

domus 208.

Iris 67.

ironia figura 825. 550.

irrationabilis 949. 975. 992.

is in finc vocabuli 279. 502. 503.

Index verborum rerumque. 805

iscliiades §. 926.

Iseus 192.

Isidorus Characenus 611. 616.

Isis Æ. 158.

Ismaros mons 907. '

isocolon 551.

Isocrates Æ32.

Issa 659.

Issicus sinus 612.

Isthmus 652. 655.

Istria 659.

Italia 654. 656 sequ.

ejus dimensio 649.

iteratio 555. -

Iterduca Juno 149.

Ithacesiae insulae 645.

itiner 897.

Juba rex 676.

jubar purpureum 912.

jubere c. dativo 128.

Judaea 678. 679.

judex Æ47.

judicatio 442. 461 sequ.

poëtarum et carminum 338.

judicatum 888.

judiciale causarum genus 447. 461.

jugalis 22. 31.

jugarius 999.

juge colloquium 957.

junctura syllabarum 268.

Juno Æ. 7. 50. 58. 42. 97.

aër 58. 67. 74. 149.

dyas 752. 740.

ejus mansio Æ6.

ejus cognomina 149.

aetherea 168.

Argiona 4.

coelestis 88.

<Juno jugalis §. 22.

pronuba 51. 708. 888.

regina 41.

ei dilectus Mercurius 34.

Junonia insula 702.

Junonis ubera 17. 54. H26.

Junonius 87.

Jupiter 911.

alias Jovis 42.

nominis declinatio 528.

a juvando dictus 149.

cum Junone et Minerva junctus 50.

aether 67 not.

arbitrator 68 not.

Belus 701.

Dodonaeus 681. -•,

fatum 52. *

monas 731. --- ..

opulentiae 47.

rex Æ1.

salutaris 885. 4°

secundanus 47. *

temperatus 17. 32. 186.

uxorius 5. 4.

ejus nutrix Vesta 72.

filia Aeternitas 7.

Genius 92.

risus 17.

palatium in galaxia 97.

prudentia Minerva 867.

nomen proprium 729.

manubiae 896. *

milites 63.

indumenta 66.

Jupiter planeta 14. 28. 196. 888.

Phaëthon appellatur 880.

Jura mons 654.

juridicialis qualitas 484.

101 *

804 Index verborum rerumque.

jusjurandum §. 860.

Pythagoricum 107.

Justitia 128. 752.

juvenalis 56.

IR nunc nota nunc litera 285.

superflua 238.

pronunciatio 261.

L literae pronunciatio 261.

tripliciter sonat 241.

in fine vocabuli 294.

labda supinum nota musica 945.

labdacismus 514.

Labor Philologiae alumnus 145.

laborata pervigilia 57.

Labyrintheus Daedalus 879.

Iac 279. 307.

Lacaena pulchra 918.

Lacedaemonii ad tibias dimicant 928.

lacertosus 5.

Lachesis 65. 894.

Lacinium promontorium 659. 680.

Laconica 631.

lact 256. 507.

lactea Luna 883.

subsellia 209.

Iacteum lumen 729.

lacteus fluvius 14. 207.

circulus 826.

Laestrygones 641.

laetae segetes 388.

lampas Eleusina 170.

Leucotheae M 13.

menstrua 912.

Solis 29. 77.

lana lierbarum felicium f 14.

instar serici 667. .

lanitium vestimentum §. 157.

lanugo quae sericum creat 695.

Lapidarii campi 642.

lapis in metaphora 360.

Lapithae 684.

laquearia coeli 808.

laqueatus 199. 882.

Lar coelestis 48.

cunctalis 54.

militaris Æ8.

Lares Æ5. 155.

et Genii 54 not.

domorum urbiumque 162.

Larvae 162.

lassa Venus pulchrior 704. 889.

Lasus 956.

latera deducere $45.

latex 907.

Latialis 225.

facultas 553.

Latini sermonis egestas 55%.

Latium 657. 642.

Latmiadeum carmen 919.

Latoia chelys 220.

Diana 914.

Latoides seu Latoius Apollo 17. 923. 897.

laudativum genus orationis 448. 449.

laurea Ciceronis 451.

Laurens assertio 556.

laureum ramala 7.

lauripotens Apollo 24.

laurus Apollini sacra 7. 10. 99.

lectica 155.

Leda 918.

legalis judicatio 462.

quaestio 460.

leges ad lyram recitatae 926.

contrariae 464.

Index verborum rerumque. 805

Lemannus lacus §. 653.

Lemnius Vulcanus 7. 889.

Lemures 162.

lentus amoris 728.

Leo in navi solari 185.

in zodiaco 828. 841. 844.

Leptis 670. 671.

Lepus signum coeleste 850. 858.

Lesius et Milesius 462.

Lethaea littora 116.

Lethon fluvius 672.

Leueaethiopes 675.

Leucas 615.

Leucasia insula 648.

Leucopetra 659.

Leucosyri 615.

Leucothea aurora 115.

insula 644.

libamina 735.

Libanus mons 680.

Libentia 804.

Liber pater 51. 210. 628. 688. 694. 698. 608.

ejus arae 692.

Libethris fons 119 not. 684.

Libra in zodiaco 829. 852. 839. 842,

libraria superàm 68.

libratus 25. 468. 849. 909.

librorum genera 156.

Liburnia 659.

Libya 622. 624. 667.

ejus arenae 551.

Lilyplioenices 670.

Libyssa 810.

oppidum 687.

licet cum indicativo 11. 424.

Licinius 266 not.

Ligeris fluvius 302.

Liguria 642.

Ligures §. 657.

Ligusticum mare 644.

Lilybaeum 612. 646.

lima Grammaticae 226.

limbi nivales 208.

limina sponsi sertis ornata l.

limis cernere 84.

limma M 1. 57.

linea 706 sequ.

insecabilis 752.

jacens et jugata 120.

linealiter 854.

lineamenta 556.

lineare 229. 557.

lineares ductus 579.

lini usum monstravit Isis 158,

dispendia 876.

Linus 212,

Lipara insula 648.

litare 149. 893 not.

literae animantium effigies 157.

jugatae 205.

duplices 276.

earum natura 252.

formatio 261.

usus in musica 943

literatio et literatura 229.

literator et literatus 229.

liturgi 200.

Livius 550.

loci argumentorum 474. 887.

communes 505.

memoriae 358.

locus 540. 563. 382.

Locris 651.

logia personare 9.

logica spatia 949.

longa syllaba 269. 278.

<*.

n0t.

806 Index verboriim rerumque.

longacroruin cLori §. 167.

natío 698.

Lopadusa insula 648.

Lucauia 602.

Lucanum littus 658.

Lucauus 502.

Lucensis conventos 632.

Incerna 2. 124. 219. 997.

luces i. q. oculi 999.

Lucetia Juno 149.

Lucianns 19 not

Lucifer 835.

Lucillas 266.

lueis fons in sole 18i.

dira secundac 919.

Lucretius 266. 295. 505.

lucrorum potens Mercurius 180.

luculentas 6.

lucus a non lucendo dictus 560.

sacer 672.

ludere 997.

lumina orationis 426. 509.

luminare 27. 66. 75. 729. 901.

Luna 14. 75. 77. 161. 169.

854. 897. 919.

láctea 585.

éXmoELdrjç 868.

laborat cantu 927.

tertia 567.

quam cito Solem cousequatur 865.

ejue circnlus vel orbis l5l. 156. 858. 860.

defectus 870.

meatus 862 eequ.

pbases 864.

Innata Italia 658.

Lnsitaiiia 628.

luslralia incrementa 2.

lustrationum genera 142 not.

lux aetberca §. 184.

libertatis 512.

luxurialia 554.

luxuriantur segctes 512.

luxus 914.

Lyaeus 191 not. 805.

Lycaei modi 916.

Lycaonia 651. 682. 684. 686. 690.

lychnis gemma 75.

lycbnus pro lucerna 509.

Lycia 10. 685. 684. 686.

Lyde 805.

Lydia 927.

Lydiiis tropus 955. 942. 960. 902.

Lymphac 46.

lymphaseum 569.

lymphaticus 809. 926.

Lynsa silvestris 48.

lyra 56. 926.

signum coelcste 858. 8Í0-

Lyeias 452.

758. 851. 852.

SI litcrae proniinciatio 261.

in fine vocabuli 279'. 284. 295.

Macaroncsos 659.

Macedonia 651. 655.

Macomailes 670.

mador 82. 125.

Maeandcr flnvius 685.

Maecenas 299.

Macdia 651.

Macnalia pintis 916.

Maeonia 686.

Maeonins Horneras 5.

Maeotica palus 616. 619. 626. 662. 675. 705. 876.

Macsia 651

magia 58. 928.

magia et minus 365. 570. 577. 380. 582.

Index verborum rerumque. 807

Magna Graecia §. 649.

Magnesia 119. 681. 684.

Maja 8. 180.

majestatem minuere 444.

majus et minus 572. 575.

Malaca urbs 668.

male eorripit ultimam 52$.

Maleus mons 895. 694.

Maleventum 642 not.

Mamma 514.

Rana atque Manuama 164.

mando, as et is 525.

Manes 85. 160. 162.

ciere 927.

Mania mater 164.

Maniae M62.

Mantiee 6. 53. '

Mantuanus vates 212.

Mamuana 164.

manuatus 578.

. manubiae Jovis 896.

manus oratoris fusae 845.

marcentes faces 888.

marcentia terga 704.

marcescere 2.

marcidulus 727.

mareor 804.

mare concretum 666.

Erythraeum 677.

interius 623.

Mareotis 672. 676.

Maretonium 672.

margaritae 696.

Margiane 691.

Mariandyni 688. 924.

maritare M.

Marmarides 672.

Marmensi filia Sibylla 139.

marmor i. q. mare §. 92. 882. 908.

marmorei fluctus 639.

Maronea oppidum 657.

Mars 50. 892. I94. 741. 889.

Gradivus 4.

militaris Æ6.

Mars planeta 14. 15. 28. 861.

Pyrois appellatus 881. 884.

Marsica natio 551. 424.

Marsyas 681. 688.

Lydius 924.

Martianus $77.

fi]ius 2. 997.

Martis curia 999.

Masada castellum 679.

masculus 704. - ~i>.

Massalioticum os Rhodani 655. '. „•*•.

mater i. q. nutrix 54. *J

Mania 164.

materia et materies 440 not.

ejus formae 547. {.

in formis 733. 738. :

matricida 465.

Mattiana 691 not.

Mauritania 621. 666. 669. 702.

Maxula urbs 669.

Mazaca urbium mater 690.

meaeula 815.

meatus siderum 7. 759.

Media 65. 691. 700.

medialis 114. 849.

mediatenus 685. 840.'

medica penulata 228.

medicatio 926.

Medicina carere dii possunt 89 f.

medietas 732.

medii duo 757.

medilnnia 738.

808 Index verborum rerumquc.

Mcdioximi §. 134.

medium idem et imum 599.

Medusa saxifíca «>72.

Medusaei crines 525.

Mcgaris 644. 655. 928.

Hieles fluvius 686.

mélica 950.

melîcorum indocilis mortalitas 899.

melicum carmen 888. 908.

melicus appulsus 11.

jUelila insula 648.

nrbs 690.

mclodia 905. 965 not.

melopocïa 956. 958. 965. 966. 994.

mclos 966. 986. 995.

Melpomene 121. 888.

Soient amplcclitur 28.

membra nnmeri 752. 757. 759.

orationis 528.

vitalia 759.

Alembriona 702 not.

Memnonis scpnlcriim 686.

memor virga 126.

memoria 7. 225. 442. 558.

Mempbide oriunda Grammatica 225.

Mcmpliita insula 676.

Mempbitieus i. <j. Aegyptius 4 uot. 178.

membre 425.

Menelaïtes nomus 676.

menses 189.

mensorcs 598.

ménsula 575. 582.

mensura communis 750. 774.

minima et maxima 784 seqii.

mente sola deum adiré 202.

mentis fons 185.

vox 205.

incntium cultores 62,

Mcrcurialis circuí us §. 171.

virga 9. 26. 126. 176.

Mcrcurii officia et laudes 92. 126.

cognomina 5.

argumenta 179.

nomen Aegyptium 102.

Promontorium 669.

Mcrcuiius allium inventor 56.

Junonis uberibus cducaius 54. 126-

veris deus 27.

grammaticam repcrit 225.

qua lira tu s 106. 754.

cum Apolline junctus 8.

Mercurius planeta 14. 25. 50. 92.

idem Stilbon dictus 851. 879.

terram non ambit sed Solcm 854. 857.

meridianus Occanus 620.

Mcrmcssia Sibylla 159 not.

Meroe 595. 595. 598. 616. 705.

Afcrus mous 695.

mese 951. 942. 954.

mesoïdes 965. 966.

Mesopotamia 678. 681. 701.

Messala 245.

Mes se ni a 651.

messes cantu transcunt 927.

Mcssua 669.

meta 551.

metacismus 514.

metae borarum 600.

metalitcr 859. 870.

metapbora 512.

Metapinum Ilbodani ostium 655.

metaplasmi 526.

Mctapontuin 642.

metastasis 525.

Mctanrus fluvius 648.

Jffetina insula 645.

Index verborum rerumque. 809

meto messui §. 319.

metonymia 812.

metrica 936.

metrum 969.

metus quo modo excitetur 805.

micare 1. 585.

micatus linguae 531.

Midinum sapere 877.

migrans Apollo 11.

Milesiae deliciae 100.

Milesius et Lesius 462.

Miletus urbs 686.

milites Jovis 44.

Minerva 66. 567. 725.

aether 59.

heptas 40. 738.

ejus mansio 47.

Minithya 928 not.

minium 627.

miracula 157.

miscere Æ27.

miscilla 915. 997.

miseratio 504. 568.

Mithras 191. .

Mithridates 689.

-mobilis angulus 717.

• modi verborum 510.

conclusionum 411 sequ.

modificare 540.

modulandi genera 955.

modulatio 932. 938. 965.

moliri 805.

Molossis 681.

molossus pes 822.

momenta 881. 971.

monas 707. 751. 746. 9%2.

numerus non est 745.

monauliter 906.

monochronon tempus §. 982.

monoptota 242. 291. 305.

monosyllaba 269. 994. 520.

montes septem fratres dicti 668.

Mopsus 159.

morbos pellit musica 926.

moris sc. est 888.

mortalitas 102. 108. 625. 899.

morticinum M 15.

mortis appetitus 656.

motus differentiae 756.

Mulciber 576.

Lemnius 889.

Mulcifer 17. 48.

multicolor 66.

multifidi numeri 227.

multinodus Æ23. - ' ' ~

multiplicatio 787. 789 sequ. 768, 767.

multividus 109.

mundana perfectio 755.

mundus 814.

unus 731. - , 5

intellectualis et sensibilis 202 sequ.

ei pentas tribuitur 758.

murcidus 10. 999. *

murex caligans 580.

murmur 559. 542.

Musae 27 sequ. M 17 sequ.

Junonis filiae 54.

fontigenae 874.

iis litant Lacedaemonii 925.

mens omnibus una 874.

musica cum grammatica juncta 326.

ratio 737.

ejus vis 923 sequ.

ejus seminarium accentus 268.

mussare 729. -

muta cum liquid, 270. 271.

102

810

Index verborum rerumque.

mutae literae §. 247.

mutare c. acc. 292 not.

mutescere 910.

mutuatum 509.

Mygdonia 688. 686. 687.

Myriandrus urbs 612.

Myrtoum mare 653. 660.

Mysia 686.

N literae pronunciatio 261.

usus in fine vocabuli 284. 296.

nae et ne 2 not. 32.

naeniae 928.

Napaeae 428. 903.

Narbonensis provincia 654.

narratio 457. 506. 826. 544. 880.

Nasamones 672.

natalitia dona 7.

nationum fortuna 11.

natura deorum 512.

rerum 123.

naturalis orationis ordo 806.

nauci conscientia 999.

naufragalis 645.

naufragium 621.

Naulochi filia Io 642.

navis totius naturae cursum moderans 183.

ejus formam imitans scopulus 688.

ne et nae 2 not. 52.

Neapolis Italiae urbs 642.

Mauritania 669.

necessitas 32. 458. 801.

nectar vocis Pegaseae 908.

negantia 542. 587.

negotialis assertio 880.

qualitas 484. 467.

negotium 484.

Nemesis 88.

nemus Apollinis §. 11.

nepa minitans 177.

Nepos (Cornelius) 621.

Neptunus 84. 78 sequ.

Jupiter secundus 47.

Portunus Æ.

ejus uxor 81.

ejus filius Siculus 646.

Nereus 22. 9I9.

Nerina clielys 915.

Nerio Nerina Martis uxor Ae.

nescio quid 2 not.

mescius sensu passivo 115.

Nestus amnis 656.

nete 931. 954.

netoides 968. 966.

netus byssi 114.

Neurae 665.

meutrum verbi genus 309.

Neverita $4.

nexiles crines 528. .

nexio 51. 92. 226.

Nicomedia 687.,

Nicopolitana civitas 651.

nictare 2. 999.

pavore 888.

nigellus pulvis 224.

Niger fluvius 675.

nigredo 67. 157.

Nigritae 675.

Nilis lacus 676.

Niloticae fruticis collema 22$.

Nilus 626. 675. 676.

ei deorum generationes assignantur 98.

nimietas 602.

ningentes pruinae 602.

Nipliates mons 685.

Nisus s. Nixus 858. 840. 841 (v. Engonasis).

Index verborum rerumque. 811

nital ambifarium §. 181.

Nivaria insula 702.

noctivida ales 871.

Nocturnus deus 48. 60.

Nomades 669.

nomen 541. 588.

nominum quantitas 279.

nomi Aegypti 676.

nominativus 279 sequ.

Nomius 55 not.

norma 754.

normalis 527.

Nortia 88.

noscibilis 576.

nota Æ74. 485. 712. 746.

notio 376.

notulae 66.

novatio verborum 810.

novellus 448. 566.

novenaria regula 103.

novenarius numerus 108. 735. 741. 776.

Novensiles dii 46.

Nox M5. 98.

nugales ineptiae 2.

Numa 62.

Numeraria 802.

numerorum virtutes 108.

numerus 706. 752. 743. 748. 968.

mas 995.

Numidia 669.

nunquis 242.

nuptialis licentia 804.

numerus 108 not.

Nursia 88 not.

nùs 126. 567.

nutare 21.

nutrix deorum 81. 218.

Jovis 72.

nutus §. 51. 52.

Nymphae 167.

Nympharum cubile 699.

insulae 977,

Nysa 11. 695.

Nysiaci flores 98,

0 literae pronunciatio 261.

transitus in alias vocales 235.

usus in fine vocabuli 279 sequ. 285 sequ. 202.

Oaxis amnis 692.

obductus circulus 715.

objectatio 924.

objectus A82.

obliquare 67.

obliquae vaticiniorum ambages 9, • -

obliqui casus 508. t.

circuli 825. 854. ~ ~

ductus Æ70. *.

obscoena vitanda 518.

obscurationes 869. *

obsoleta verba vitanda 509. m

obtusus angulus 711.

obumbrare 854.

obviare 885.

occasivae regiones 894.

occasus duplex 881.

occiduus Oceanus 629.

occulere 814 not. 902.

Oceanus 600. 617. 623. 667.

octas 740.

octasemus 985.

octo partes orationis 226 not.

octonarius numerus 740.

oculatus 66.

oculeus 811.

oculi noctis 885.

in pectore 674.

102 *

812 Index verborum rerumque.

oculorum motus §. 845.

oculus mundanus 188.

odor legum 812.

Odrysiae nives 656.

Oeagrius citharista 5.

Oeanthe oppidum 681.

Oeensis civitas 671.

Oenotrides insulae 648.

Oeonistice 894.

Oeta mons 654.

officia naturalia 756.

Oglasa insula 644.

Oinone 236.

oisus i. q. usus 236.

olax acerra 215.

temetum 82.

Olium caput 225.

olivae munera 570.

olivum 876. 870.

olor 918.

Olympias Alexandri mater 685.

Olympus mons 149. 684.

Phrygius 908 not.

Ombriona 702.

omina 124.

augurata 181.

ominatus 894.

omne pro toto 580.

omnisonus 912. 921.

on in fine vocabuli 279.

operari 124.

0pertanei dii M8. 810.

Ophiuchus signum coeleste 828. 838. 841. 843.

Opigena 149.

opimi oris facultas 557.

opinabilis corporatio 752.

opposita et contraria 540. 585.

Ops 4. 71 not.

optativus verbi modus §. 510.

optimitas 569.

opulentiae Jupiter an opulentia Jovis? 47.

or in fine vocabuli 279. 283.

oracula 191. 500.

Ammonis 672.

Apollinis Clarii 686.

evanuerunt 9 sequ.

orae Joviales 424.

oratio 231. 430. 529.

ejus partes 544.

orator 850.

orbatio 586.

Orcliades insulae 666.

Orestis 688.

organica vox 908. 927.

* suavitas 127.

Orion signum coeleste 98. 829. 858. 841. 845.

oris cultus 540.

ornamen 587 not.

ornate loqui 589. 809.

Orontes amnis 680.

Orpheus 212. 686. 907.

Oeagri filius 5 not. .

ortliius 985. 988.

ortliographus 68.

ortivus 608.

ortus et occasus 841 sequ.

acronychus 880. 887.

Solis 872.

os in fine vocabuli 279.

os decl. 503.

oscinum mitior 177.

Osiris Æ. 126. 158. 19. 225.

Ossa mons 654.

ostentaria novitas 151.

Ostracine 679.

Othrys mons 684.

Index verborum rerumque. - *- 815

otium §. 441.

Ovidius Pelignus poëta 809 not.

ovilia tergora 136.

ovum 140 not.

Oxus fluvius 692 not.

Ozolei 651. -*

P literae pronunciatio 261.

pabula superüm 912.

Pachynum promontorium 646.

Pactolus amnis 686.

Padus amnis 640. -

Paedia 578. 728. *®

paeones 819. 977. 989. - ' -. . .

Paeonia 655.

Paestana rosaria 641.

Paestanum promontorium 648.

paeta Venus 727.

pagina epica et lyrica 3.

Palaestina 678.

palaestrae in Mercurii tutela 100 not. $76.

palaestricus 569.

Pales 50. Æ25.

secundanus 51.

Palibotra 694.

palillogia 855.

palla herbida 71.

oculata 66.

Palladium 114.

Pallas 567 (v. Minerva).

pro Luna 914.

pallens puella 902.

palliatorum populus 215. 553. 424. 430.

pallium 528. 878.

pallor lucubrationum 57. 527.

Palmaria insula 644.

palmifer 702.

palmularis frictus 803.

Palmyra §. 681.

palpitare 219. 808.

palus Maeotica 616. 620. 661. 703.

Pamphylia 682. 685. .

~Pan 916.

Panda oppidum 692.

pandare 324.

Pandataria insula 644.

Pandea gens 695.

pandura instrumentum musicum 906. 924.

Paneas fons 679. *

panegyrici 448 not.

Panes 167.

Pangaeus mons 686.

panthera 852. 858.

Paphia Venus 704. 901. 909. -

Paphlagonia 688. 689. .«• • •• •* * -

Papia Poppaeaque lex 217. ~i.

papillae roseta et lilia 726. ' .

papyrus 225 not.

textilis M 15. .•

cedro perlita 136. -

par numerus 748 sequ. 768.

et impar 575.

Paradisus fluvius 682. - - . .

Paraetonium 672.

paragoga 811.

paralepsis 825.

parallelae lineae 712.

paralleli circuli 817. 886. 872.

paramese 931. 945. 984.

paranete 943.

parasiti 492.

Parcae 5. 52.

per contrarium dictae 560.

etiam Fata appellantur 360.

Jovis scribae 41.

librariae superüm custodes Gö.

814 Index verborum rerumque.

parere pro apparere §. 881.

Pariedri montes 690.

parison 851.

Parmenides 550.

Parnassia rupes H I.

Parnassus mons 651.

paronomasia 352.

Parrhasiae ferae 912.

parricidii poena 465 not.

pars 559. 581. 584. 481.

partes nuneri 782. 757. 759.

orationis 544.

terrae 622.

zodiaci 610. 834. 839. 867.

Parthenope 642.

Parthi 68 I. 700.

Parthiene 612.

participiorum quantitas 28$.

particulae 585 not.

particulare 542. 596.

particulatio 955.

partiendi modus 559. 585. 584.

partilis 882.

partitio 806. 886.

partus septimanus 108. 758.

passibiles qualitates 568.

passiones 568.

passivum verbi genus 509.

Pastor 53.

Patara urbs 612.

Patavitanus portus 895.

Patavium ab Antenore conditum 642.

pater ignotus deus maximus 188. 202.

pathetica facultas 805.

fides Æ73.

pati et facere 540. 565. 580.

patrimum carmen 910.

Patrocles 919 not.

pavonum pennis oculatus §. 66.

pecudale nomen Capellae 806.

pedeire 68.

Pediculi 639.

pedes clausularum 819.

pedibus nudi 878.

pedisequus 26. 59. 111. 146.

Pegasea vox 908.

Pegaseus gurges 1000.

Pegasus signum coeleste 829. 858. 845.

Pelagonia 688 not.

Pelasgi 642. 997.

Peligni 659. -

Pelignus juvenis 809.

Pelion mons 654.

pellax 551. 425.

pellere coelibatum 8.

Peloponnesus 615. 681. 652.

Pelorum promontorium 646.

pelta Amazonica 659.

Pelusiacum ostium Nili 677.

Pelusium oppidum 678.

Penates 4$.

Jovis Æ1.

penetrabilis 869.

penita 9.

pennata Solis vestigia 77.

Mercurii rapiditas 101.

pennatus 578. 579.

pentachorda 962.

pentagonon 715.

Pentapolitana regio 672.

pentas 758. 748.

pentasemus 978.

penulatus 225.

penultima syllaba 269. 817.

chorda 943.

peplum 426.

Index verborum rerumque. 815

peplum aetheris §. 880. 884.

Aurorae H 16.

Palladis 40.

per se compositi vel incompositi numeri 780. 772.

peragratrix 888.

percellere 456.

perceptio 994.

percitus 425.

percunctativus modus 510.

percussionis sonus 741.

perdia pernoxque 124.

peregrinus murum adscendere vetitus 449. 465.

perfecti numeri 108. 755. 756. 740. 755. 788.

perflagrare 576.

perflatio 26.

Pergamum 686.

perliibere M. -

Periergia Philologiae pedisequa 111. 146.

periodus in oratione 827. 829.

rhythmica 979. 986.

Peripatetici 855.

periplieres 988.

perissa spatia 949.

peristrophe 565.

peritae lucernae 124.

perluere 876. 686.

permensio terrae 728.

Permessiacus gurges 809.

peroratio 844. 868.

perpendicularis 711.

perpendiculatus 893.

perpense 447.

perpes 378. 912.

perpetuus verbi modus 30.

perscrutator 2.

Persei filius Erythras 677.

Perseus signum coeleste 828. 832, 838. 843.

Persicus sinus 699.

Persis §. 700.

personae tres 588.

persuasor 467.

pertendere 690.

pertingere 677.

pervigilia 57.

pes in rhytlimica 974.

pestilentiae auctor Apollo 18.

petasus Mercurii 26. 176.

Phaenon planeta Saturnus 881. 886.

Pliaëthon planeta Jupiter 881. 914.

Phaëthontiae Musae 918.

Phalaecii versus petulantia 817.

Phalarium promontorium 658.

phalerae in dictione 222.

pliarmacopola 551.

Pharusi 674.

Phaselis 682.

Phasi senis ritus 142.

Pherecydes 142 not.

Philologiae laudis 22. 57. 93.

mater Phronesis 114.

apotheosis 117. 141 sequ.

Philosophia 96. 151. 576. 729.

philosophorum apotheoses 62 not.

discrepantia 215.

hahitus externus 578.

pliilyrae cortex 156.

Phlegethon 166 not.

Phlegra 428. 655.

Phlegraei campi 641.

Phocis 651.

Phoebus 12 et passim.

Phoenicia 678.

Phoenicusa insula 648.

Phorci chorus 915.

Phosphorus planeta Venus 851. 882.

ejus sonipes 115.

- -*•

*.

-

-*

- • -..•'

v.

816 Index verborum rerumque.

Phre momen Solis Aegyptiacnm §. 195 not.

plirenetici symphonia sanati 926.

Phronesis mater Pliilologiae 114. 217. 895.

Phrygia 615. 684 sequ.

Phrygia Sibylla 186.

Phrygius bupaeda 908.

Phrygius phtliongus 196. 938.

Phthiotis 631.

phthongus 959.

physici 814. 862.

Picentes 658.

piceus hiatus 18.

pner 729.

Pieria 655.

Pierius mons 654.

pietatis symbolum monas 751.

pignora i.. q. liberi 28. 51. 91. 180. 354. 903.

pignus flammarum 642.

filumnus 158. -

pinax ex ebeno 174.

Pindarea clielys M 19.

Pindus mons 681. 654.

Pinton insula 645.

pinus Maenaliae 916.

pisces crepitu detinentnr 927.

Pisces in zodiaco 843. 845.

Piscis austrinus 858. 841. 843.

Pisidia 686.

Pithecusa insula 644.

Pitho 906 (v. Suada).

Pityusae insulae 645.

planaris 708.

Planasia insula 644.

planetarum nomina et orbes 880. 86i.

germanitas 185 not.

motus in ortum 883.

harmonia 27.

singulorum singulae Musae 28.

plani numeri §. 784. 786.

planòntes 880.

plasma 915. 998.

Plato 925. 212. 550. 555. 458. 805.

ejus mysteria 208.

plaustriluci ignes 912.

Plaustrum signum coeleste 608. 897.

plebs deornm 45. 426.

Pleiades 5. 180.

plenitudo obtusior 227.

numerorum 108.

pleonasmos 557.

Plinius orator 432.

ploce elocntionis figura 852.

in harmonica 936. 958.

pluit 589.

plumbum Saturno tribuitur H6.

plurali numero carentia 297.

pluriformis 729.

plurivocum 559. 587.

plusquamperfecti numeri 785.

Pluto A7. 80. 161. 166.

poculum immortalitatis 54. 154. I4I.

podicus 974.

poëmata 1 14.

poëtae in coelum recepti 212.

poëtarum licentia 297.

judicatio 538.

poli 201. 608. 818. 817.

i. q. coelum 52.

polose 57.

Polycletus 579.

Polydori sepulcrum 687.

polygonum 7I I.

Polymnia 120.

Saturnum amplectitur 28.

polyptoton 85$.

polysigma 814.

Index verborum rerumque. 817

Pompeji §. 642.

Pompejopolis 689.

Pomponiana insula 643.

pondera in terram desuper cadunt 600.

ponè 271.

Pontiae insulae 644.

Pontus 656. 662. 688. 691,

populi Genius 182.

Populona Juno 149.

populorum fata 11. 18.

populus angelicus 211.

deorum 45.

ministrorum 172.

potestatum 62.

Portae (Ciliciae) 685.

Caspiae 691.

portitores 169.

Portunus i. q. Neptunus 4. 428.

positio disci diffusioris 890.

i. q. 3£poe in grammatica 292 not. et passim.

syllabam longam facit 269. 278. 286.

in rhythmo 981.

possibilitas 189. 558. 628. 739.

post membra corporea 95.

membrorum nexum 188.

postes ungere 140.

postica 66. 148.

postidhac 807 not.

potentia 719.

potestatum populus 62. 9205.

diversitates 150.

Potnia 256.

praealtius 886.

praecinere 901.

praecipi 41.

praecluis 5. 24. 557. 429, 566, 897. 906.

praeconari 65.

praecursio menstrua 8.

praediatus §. 46.

praedicationes decem 383.

praedicativus syllogismus 345. 408.

praejudicia 860.

praelibare 2.

praelocare 822.

praemetatus 811.

Praeneste 642.

praepes 10.

praepositiones 287.

accentum deponunt 272.

omissae ante relativa 322 not.

praescriptio 446 not. 485.

legis $07.

Praestes Genius 152.

praestigium 56.

praestites Manium 164. - -

praestrictus 262. "»

praesul 160. :

praeteritio 823. 888. 562.

praetor et praedo 852.

Praetoria Augusta oppidum 659. -r

praevertere 22. 24.

-

praevia sortis 128.

preces tertio repetuntur 733.

tacitae 202 not.

pretium est scil. operae 122.

Priapus 728.

Prieneia sententia 807.

primi numeri 744. 780. 779.

primores lauri 10.

principales quaestiones 445. 884.

soni 931. 941. 942. 984,

principium 475. 806. 846.

prisma 722.

privatio 468.

probamentum 732.

proceleusmaticus 981. 984.

-103

818 Index verborum rerumque.

proceres §. 809.

Prochyta insula 644.'

pro consule 294.

proconsulare culmen 999.

procus 876.

Procyon' signum coeleste 858. 845.

prodigia 181.

productio 955. 940.

profata 24.

profera 805.

proflare somnum 804. .

profluere. 2.

prolectatus 804.

prolixitas 2. 11. 897.

prolixus 167. 698.

proloquium 542. 590. 396 sequ.

proluere 804.

prominentia 658.

prominulus 261.

promissivus verborum modus 310. .

promittere 230 not.

Pronoea 6.

pronominum accentus duplex 270.

quantitas 282.

pronuba Juno 51. 54. 147. 708. 888, 905.

pronunciatio 442. 840. 937,

prooemium 844.

Propontis 626. 687. 661.

proportio 289. 290. 794.

numerorum 743. 788. 794.

arithmetica et harmonica 737.

propositio 414. 806. 844. 885,

propria verba 809.

rerum nomina 388.

proprium 359. 348. 479. '

propter i. q. prope 214. 333. 363. 708. 729.

proritare 895.

proruptio undarum 624.

prosapodosis §. 835.

Proserpina 81.

Luna 161.

prosiciae 9. .

prosodia 268. 273.

prosodiaci numeri 991.

Protagoras 550 not. 433 not.

protheoremata 158.

providens femina 215.

Prudentia I27.

pruritui subscalpere 7.

Prusias 687.

ps 248.

psallere H. 888.

psaltae 924.

Psyche Eutelechiae et Solis filia 7.

Psylli 671.

Ptolemaeus geographus 609. 815.

rex 598.

ejus nomine stella appellata 858.

Ptolemaida urbs Cyrenaieae 672.

Ptolemais urbs Phoeniciae 680.

pubeda 51 not. 908 not.

pubens 8.

publici dii 89.

publicitus 437.

- Pudicitia 147.

Veneris 85.

pudor pro colore rubro 116.

puer aratri 192.

piceus 729.

pulsus 11. 27.

pulvereus 885. 728.

pulvinar comere 905.

pulvis 557. 878. 722.

punctum 707 sequ. 971.

, Punica nomina 294.

puniceus fulgor 75.

Index verborum rerumque. 819)

Puppup oppidum §. 670.

purgatio 488.

purpurati ocelli 918.

purpurens 115. 219. 912. v.

Pygmaei 698.

Pylii conditores Metaponti 642.

pyramis 721. 722. -

Pyrenaeus mons 635. 654.

Pyriplilegethon 166. 198.

Pyroeis planeta Mars 194. 881. 884.

pyropus gemma 77.

pyrrliichius 821. 978. 984.

pysma 824.

Pythagoras 128. 215. 609. 729. 803. 882. 924,

Samius 102.

ejus dejeratio 107.

Pythagorei 925.

Pytheas 898.

Pythius Apollo 10. 20. 68.

Q litera 285. 288. 511.

ejus pronunciatio 261.

quadra 823.

quadrangulum 784. -

quadratura 884.

quadratus deus 754.

Mercurius 106.

numerus 746 sequ. 798.

quadrifida 989.

quadriga elementorum 189.

quadrimembris 808.

quadrisemus 981. -

quadruplicatio 780. -

quadrussis 757.

quaesitum 824.

quaestio 441. 443.

quaestiones 561.

qualitas 540. 565. 367 sequ.

qualitas in causis §. 444 sequ. 484 sequ.

translatum nomen 810.

quando in dialectica 582.

quantitas in grammatica 274.

in dialectica 540. 563. 371 sequ.

quaternarius numerus 106. 784.

quaternio 767. 778. 798. 801.

quatuor alipedes 189.

que 272.

qui pro quis 118 not.

quid pro aliquid 5 not.

quinaria symphonia 954. -

quinarius numerus 758. 748.

nuptiis congruit 109 not.

quinta substantia 814.

Quirinus 46. 80.

R litera semivocalis 244. 271, • . '

in fine vocabulorum 284. 297,

ejus pronunciatio 261. -

rabidus 122. 809. 909. , .'

rabulatio 577.

radii Solis duodecim 78 not. 188.

ex Arithmetica exeuntes 728.

radius ac pulvis 557. 580.

ramale 7. 263. 730. 917.

ranae sonitus 804.

rapidae arae 124.

rapidulus 804.

rariora spatia 980.

ratiocinatio Æ06.

ejus formae 420.

rationabilia 546. 949.

rationales status 461. 844.

rationes 758. 760.

ratus M M. 20. 41. 117. 909.

raucitas 804.

raucus 11. 28. 425.

{

103 *

820 Index verborum rerumque.

Reatinns ager §. 640.

reboare 121.

reboatus 213.

recisionis momenta 971.

rcclinis 889.

recordativa species verb i 313.

reenrsio sacra 911..

rccursus Siii. 884.

recurvus 639.

redarguerc 360.

redditio oratlonis 533.

redimicula 888.

redimiculi aenigma 141.

redimitas puer 90.

reflatas 907.

reformare 68 not.

reges de rege et regina 41.

regina Isis 4.

regiones dcorum 604.

reglutinare 586.

regulariter 898.

Regulas 402.

rclatio criminís 454 Scqu, 334.

relativa qnalítas 4SI.

ratio 474.

relatávum 340. 363. 374 scqu.

remigia pro alls 113. 811.

rcmîssio 940.

remotio crimiais 451. 436.

remugirc 425.

renidere 5. 17. 27. 67. 76. 208. 581, 727.

renovará 425.

renudare coronam 40.

repediatus 921.

repensatrix 898.

repcrcussus 863.

repetilio 553.

repigrarc 35.

repigrior §, 36.

replicare 213.

replicatio 553. 757. 759.

reprebensio 557. 560. 562.

rcpromittere 41. 920.

repugnantia 416. 421. 474. 492.

residui dii septem 43.

resolutio 562.

restricta lumina 334.

resultare 2.

retexere 564.

retrogradatio 881»

revelare 229.

rcvibrare 169. 810.

revibratus 110.

rcvolutio 922. .

revolvere 423.

Rhcgium 639. 641.

Rbcnus 634.

Rbcsus amnis 688.

Rbodanus 635.

Rbodope mons 651. 655.

Rbodiis 612. 616.

Rlioebus cqui nomcn 378.

rbombos 712.

rbopalicus versus 574 not.

rhytbmica 930. 936. 969.

rbytbmizomenuin 968.

rhytbmoides 970. 972.

rbytbmopoeïa 970. 994.

rbytbmus 967 sequ.

riciuium 7.

rictus leonis 197.

jocans 222.

rigentes undac 618.

rigor 914.

rimatim 112.

Ripbaei montes 663. 666. 685. 876.

Index verborum rerumque. 821

risus Jovis §. 17.

quantum deos deceat 532.

homini proprius 548. 584. 398, 479.

Roma 657.

Romanorum vestitus A26.

Pomuleae vires 335.

Romulus inter deos relatus 62 not. 95,

pro Romano 229. 233.

rosae violis mixtae 213.

rosaria Paestana 641.

rosarum spicula 132.

rosis jugare lilia 902.

rota canescens 999.

rotunditas terrae 618.

ignota 140. 910.

rubellus 566. 804.

rubeus et ruber 14.

Rubrum mare 677. 699.

rumores 860. -

rupes Parnassia M f.

Aegyptia 550.

ruricolae divi 889.

Rusarus oppidum 668.

Rusconiae et Ruseurius oppida 668;

Ruspae oppidum 670.

rutilatus auro 76.

rutilescere 125.

S an litera 245.

ejus pronunciatio 261.

syllabam communem reddit 278.

in fine vocabuli 285 sequ. 299 sequ.

Sabaeorum vapor 124.

Sabrata oppidum 670.

sacramenta, nuptialia 117.

sacrilegium 482. -

Sacrum promontorium 611.

Sagaris fluvius 687. 688.

sagitta signum coeleste §. 850. 833. 858. 848.

Sagittarius Apollo 15.

*. in zodiaco 842.

salamandra 346 not.

Saldae oppidum 668. •

salebrae scruposae 888.

Sallentinus populus 639.

Sallustius 296. 520.

salor et salum 16 not. 880 not.

saltatio brachiorum 746.

Salus 45.

salvator 510.

Samaria 679.

sambuci 924.

Samos insula 616.

Samothrace 660.

Sancus 56. -

Sandaliotes insula 645.

sanna 866.

sapientia rerum 867. <!--

Sardinia 659. 645.

Sarmatae 614. 686. 665.

Sarpedon mons 683.

Satira sive Satura 2. 876. 806. 997.

Saturnus deorum senior moestissimus 4.

creator deorum rigidissimus 197.

gressu tardus 70.

Latii conditor 642.

ejus mansio 88.

uxor 71.

falx Æ25. 566.

Saturnus planeta 14.

Phaenon appellatus 88!.

frigidus et nocens 17. 197.

ejus circulus 855. 861.

cursus 850. 886.

'Satyri A67. 667. 674.

saxam fidicinans 928.

£22 Index ver um rerumque.

scabri dentca §. 220.

scalperc 7.

scalp m m 224.

sea pli i a 507.

scaturigo 2. 729. ■

Scauriana oratio 441. 469.

scep tri ff г 911.

schemata in grammatica 227. 526.

in rhetorics 426. 515.

in geometría 708.

in rhythmica 069. 971.

scholarcs monitns 456.

scholaria inchoamenta 526.

scibilis 575.

Scipioncs 627.

Scironia saxa 655.

scc-Iicum axioma 527.

scopae 812.

Scorpio in zodiaco 850. 855. S59. 842.

acriba Jovis 41.

scripli qiialitas 450.

scriptionalis qnaestio 465.

script ura 440. 461. 408.

scrobís 502.

scruposac salcbrae 888.

Scyllacum oppidum 641.

Scythac 656. 605.

Scy tilica plaga 618.

Scythicus mons 685.

oceanus 665. 695.

sinus 662.

scylhis gemma 67. 75.

Bcctator 229.

secundar hcatitatis nnmina 151.

secundanus Jupiter 47.

Pales 51.

sccundi numcri 750. 772.

secundo pro his 820. 824. 825.

scdecim coeli partes §. 45.

Seditio 47.

seditiones musirá scdantiir 026.

segctes laclar 550.

luxuriarc dicuntor 512.

scjnnctio 562.

Selcucia 678. 681. 601. 701.

Sclcucus rex 610.

semanticiis 085. 088.

semcstris dies 664.

semiannuus 595.

s с m i tire 11 lu s 714.

ecmidci 156. 906.

semina rerum 1.

seminarium 751.

Scmiramis 600.

scmitonium 11.

semivocales 250.

semivulsus 10. •

Scmones 156.

Senaria insula 644.

senarius numerus 109 not. 756.

scnatusconsultum dcorum 40. 96. 576.

scnio 792.

sensificare 908.

SCnSUS quinqué 755.

sententia scriptnrac 465.

scnticosac copiae densitas 265.

sentis spincscerc mcmbris 704.

scpnratarum tetra chord um et soni 961.

sepia 224. *

septcnarius numerus 108. 758.

Mincrvae trihutus 40. 568.

septcntrionalis circulus 827.

Septentriones 606. 615. 604. 696. 699. 838.

eeptimani partus 759.

séptimo radial! dii 204.

S crap is 101.

Index verborum rerumque. 825.

serenum §. 17. 74.

Serenus poëta 818.

Seres 693.

sermoeinatio 543.

sermonis vitia 526.

serpens in manibus Dialecticae 328.

caudam devorans 70.

cantu rumpitur 927.

Serpentarius 845 (v. Opliiuchus).

serpentibus habitantur deserta Syrtis 671.

item Caspiae portae 601.

vescuntur Troglodytae 674.

Serrium 657 not.

serta vernifera Al.

sertatum caput 426.

sertum dominandi 79.

Servius Nobilis 594.

sesquialteri etc. succentus A 1.

Sestos urbs 658.

Sethus pro Zetho 287.

setis dumalibus liirtus 529.

sexis 308. 767.

Sibyllae 10. 189.

sic in apodosi 803.

Sicania 646..

Sicca oppidum 669.

Sicilia 639. 646.

Siculi freti insulae 648»

Siculus Neptuni filius 646.

sidera sempiterni ignes 186.

a considendo dicta 817.

dii 67 not. 125 not.

eorum cursus 151.

ortus 591.

siderea cupiditas 94.

siderei cursus 118. 811.

Siga oppidum 668.

Sigeum promontorium 616.

-*

sigillatim §. 27 not.

signa jacens 960.

signifer 828. 854 (v. zodiaeus).

signifex 36. •*

signum 707. 708. 746. 939.

sil 241.

silentio deprecari 202.

Silenus 804.

silicernium 805.

siluri 702.

silva Apollinis rata modulatione congruens

Silvani 167.

Silvanus 425. 566. 906.

simile 487. 558.

et dissimile 373.

Simonides 538.

simulacrum animae verberare 142.

sinapis 291. -

singularitas 750. 774. 792.

singulatim 27.

singultus concussi 804. `

singulus 525.

Sinonia insula 644,

sinuosus 709.

sinus Europae 658.

Sipylus mons 686.

Siren 243. 642. 645.

Sirenarum scopnli 641.

Sirius 98.

sistra Niliaca 170.

Sithonia gens 650.

sititor sanguinis 82,

situ murcidus 10.

situs 340. 363. 38!.

partium 571.

smaragdineus 66.

smaragdus 78.

Smintheus 242.

824 Index verborum rerumque.

Smjrna §. 686.

Boccus 121.

sociale vinculum 7.

Socrates 550.

Sogdiani 692.

Sol 75 scqu. 185 sequ. 831. scqu.

tempérât 14. 17.

i a centro 857.

quot dicbus singula signa permeet 848.

ei imprccantur Atlantes 675.

ejus cursas 872.

dcfectus 859. 869.

filia Anima 7.

Ccleritas 50.

radii 15.

nomen unde? 187.

soleae Junonis 67.

solicanus 127.

solida 708. 721.

solidi numcri 752. 751.

soliditas 754.

Soils ínsula 699.

solivaga virginitas 40.

Soloc urbs 226.

soloccismus 526.

solstitialis circulus 819. 828.

dies 846.

s o muí a 151.

somnolentus marcor 55.

eomnus 501.

soniis 741. 951. 953. 939.

Sopliene 678.

Sophia 6. 23.

sopbismata 423.

stoica 327.

Sopores 45.

sorbillare 139.

sordescere 518.

sórdida verba §. 509.

sonta 122. 425.

Sors 88.

sortibus excedit Apollo 9.

Sosantii 452.

Sospita Juno 53 not.

so ter 510.

Sotigena 149 not.

sp pro ps 924 not.

Spania 621 not.

Spartium promontoríum 656.

spatia signorum 948.

spatiorum perceptio 947.

spatium vocis 948.

specialia 959.

specialiter 578.

species 545. 477. 485. 486.

numerorum quatuor 750.

spectativa 250.

specna 295.

speculi instar Luna 169.

speculum Sophiae 7.

spbacra 585. 721 scqu.

acuca 815.

aplanes 741.

Arcbimedis 585. 212.

caelata imago mundi 68.

coelestis 198. 201.

solida 580.

spbaerarum conecntus 12. 27. 169. 910.

Splienis Promontorium 611.

spicac Erigonac 1 74.

spicnla rosarum 152.

spicus crinalis 905.

Bpinosus 528.

epirantia simulacra 36.

spisstim 945. 930.

splcndificare 912.

Index verborum rerumque. 825

spondeus §. 821 sequ. 983 sequ.

Sporades insulae 660 not.

spumea proelia 869.

spumigenus 91â.

stadium 610.

statarii soni 946.

statio 25. 854. 884. 887.

status 445 sequ. 828.

incidentes 459. 465.

stelae deorum stemmata continentes 137.

stellae a stando dictae 817.

igne aluntur 912 not.

earum trajectio 207 not.

stelliger 897. .

stemmata deorum 157.

stercoratus et sterceratus 305.

stercus Senatus 812.

Stilbon Mercurius planeta 28. 881. 879.

stilus 597.

ad $cribendum 68.

Stimula 888.

stimulare 58 not.

Stipa insula 644.

Stoechades insulae 643.

Stoici 124. 327.

strangulare 528.

Straton 850 not.

stringere M.

Strongyle insula 648.

Strophades insulae 660.

strophium 7.

Strymon fluvius 658. 686. 907.

stupidare: $72. 728,

Suada 888.

Juno 3. 31.

subarmalis 426.

subdimidius 761.

subjectiva pars proloquii 341. 393. 409.

subjectiva particula §. 597.

subjectivus verbi modus §. 510.

subjectum 361.

sublatio 974 not.

sublimari 849.

Submanes 164.

subprincipalis sonus 951. 941. 942.

subrigere 729.

subscalpere pruritui 7.

substantia 340. 544. 361.

prima et secunda 564 sequ.

num relative? 378.

<subtermeare 849.

subtertius numerus 761.

subtilis ductus Æ70.

succendere 98.

$uccentus 12.

sulcare 621.

Sulcense promontorium 645.

Summanus 161.

sumtum 343. Æ64.

super pro insuper A0.

supercilia 845.

superdimidius 761 sequ.

superferri 882.

superficies 707 sequ. 746.

superflue 510.

superparticularis numerus 761.

superpartiens numerus 762.

superstare 846.

supputatio 227.

surdis tuba medetur 926.

Surrentum 644.

Susa 700.

susurramen 726.

susurratim 708.

Sybaritae 928.

Syene 898. 611. 703.

104

826 Iudex verborum rerumque.

syllabac §. 253.

syllabarum junctura 264.

quantitas 274.

Syllogismus 345. 406. 465.

Symbolice 894.

Symmachia Sibylla 159.

symperasma 345. 407. 716.

sympboniae 955.

tres IOS. 107. 753. 737.

Symplegades 691.

symploce elocutionis figura 534.

synalocphc 267.

synecbes procelcusmaticns 987.

synonymia elocutionis figura i>35.

sypnum 157. 254.

Syria 678 seqn.

Syrinx 916 not.

syrma rbetoricum 122.

Syrtis 670. 671.

Syrus quidam 142. 172.

sy stations 715. 994.

systema 947. 955.

eyzygia 311. 559. 979. 989. 99!.

T lit с га с pronunciatio 261.

usus in fine Tocabulorum 279. 283. 290. 570.

Tabraca oppidum 669.

tabulae 498. 499.

ceratae 225 not.

nuptiales 217.

Tacape oppidum 670.

Taenarum promontorium С 12.

Tages 157. 657.

Tagiis fluvius 628.

talaría Mcrcurü 9. 26.

talentorum conscius 578.

ta m abest ut 58.

Tanais fluvius 616. 626. 692. 907.

TanaquU §. 241. 279, 294.

Taprobane 696.

Tapsus oppidum 670.

Tarbile oppidum 700.

Tarraconensis urbs 627. 653..

Tartari claustra 22.

Taurica regio 664.

Taiirominium oppidum 647.

Taurus Icgatus ambiguë 462.

nions 678. 685. 690. 700.

in zodiaco 829. 845. 897.

tautología elocutionis figura 555.

Tcleiitca insula 644.

Tell unis 49.

Tellus 49 not. 71 not.

tellustrcs divi 729.

Telmessu» oppidum 084.

telum 466.

temctuui 804.

Temperan lia 129. *

tcinpcratio 52.

teiupcratissimus Jupiter 196'.

temperiem dat Sol 186.

témpora anni quatuor 75.

ortus et oecasus 844.

tcmpns 540. 363. 382. 971.

tribus vicibus varietur 105. 735.

Tcnedos insula 616. 658.

tencritudo 814.

tenor 470.

tenuata acies 952.

tenuatum metallum 909.

Tcrcntius 523. 488. 495. 497. 518. 533.

tcrgeminae cristae 568.

tcrraiuatus 722.

terminus 711.

ternarius numerus 105. 735.

Terpsichore 124.

Index verborum rerumque. 827

Terpsichore Venerem amplectitur §. 28.

Terpsis 908.

Terra Vulcani filia Æ9.

olim Hera 160.

terra eccentros 849. 855. 875. 879.

immobilis 599.

in medio 584. 599. 814. 815.

ejus positio 899.

«circulus 596.

circuitus 609. 888.

dimensio 703.

forma 890.

latitudo 614 sequ. -

longitudo 61 I.

partes 622.

rotunditas 617.

Terracina 641.

terrea vis 140.

terreus ortus 95.

tessera 755. 800. *

testamentum transactionis A99.

testimonium Æ74. 500. 860.

testudines 698.

testudo pro lyra 177.

tetartemoria diesis 950. 939.

tetrachorda 187. 955. 941. 983. 989. 960. 965.

eorum genera 988.

tetragonum 712.

tetraplasi ratio 985.

tetras 734. 758. 745.

tetrasemos 987.

Teutrania 686.

textum mundi 57.

thalamus M.

Thales 215.

Thalestris 928 not.

Thaletes Cretensis 926.

Thalia Musa 28. 126.

Thaumantias Iris §. 67.

theatralis 654.

voluptas 900.

theatrum 427.

undarum 638.

Thebani in deorum numerum relati 95 not.

Thebarum moenia 908.

Themis 174.

Themista insula 643.

Thenae oppidum 670.

Theode insula 702.

Theodorus Byzantius rhetor 552.

Theophrastus 925. 926.

theoremata 250. 716.

Therasia insula 648.

Tliermacides 765.

thesis Æ74. -

in rhythmica 974. 985 not.

Tliessalia 651. 654. 689.

Thoyth 102. 176 not. 178 not. 225 not.

Thracia 68. 688. 656. 687. .

Thracius citharista 907. 927.

Threicium cärmen 119.

Thucydides 646.

Thyle 598. 616. 666.

Tiberina ostia 637.

tibia rurestris 906.

ejus inventio 924.

wis in animos 926.

tibicines in proeliis 925.

Tibur 642.

Tigris fluvius 681. 700.

Timaeus Platonis 803. .

timoris dens 84 not.

tineae cariesque 10.

Tingi oppidum 666.

Tingitana provincia 668.

Tisias orator Ae4.

I04 *

828 Index verborum rerumque.

Titan §. 585.

.¡tillare 7.

Tmolus mons 686.

togati Romani 336. 432.

Tolî caput 223 not.

tonare orator dicítur 427. 437.

toni 108. 736. 930. 931. 933. 933* 960*

in coelo 169 scqu.

î. q. accentua 273*

toma 959.

tori lacertosi 5.

tormenta SOI. 560.

torquere ora 543.

torridatus 602.

tortuosi crines 328.

totum et partes 339. 350.

trabeatus 429.

tractates 481.

negotii 467.

tractas i. q. tractatas 956*

trágica modulado 965*

transactio 499.

transaustrinus 608. *

transferre 510.

transíusio elementorum 738*

transitus rocis 964.

translatio 446. 453. 573*

translatant 509.

transmotio 525.

transversi ortus 844*

trepidus 21»

tressis 305.

triangulares amfractus 579.

numeri 755.

trian gu las ignis 568.

trías 753.

tribunos appellare num sacro liecat? 440«

trífida hasta 425.

triformis disco] orque vertigo §. 170.

trigarium 735. 895.

trigonum 712.

trigonus acecntus 120.

Trinacria insula 585. 646*

Trinitas 204 not.

Triones gemini 595. 808.

tripedale 572.

triplasia ratio 952.

triplicado 105. 750.

triptes divorum 164.

Triptolcmus 158.

triptota 297.

tripudia Lymenela 152.

tripus 894.

trisemus 978.

trisulcae lucís fulgor 896.

trisyllaba 269.

in clausula 522.

tritemoria diesis 950, ¡939.

Triton 924.

Tritonia Pallas 7. 723. 758.

Tritonida 895. 924.

tri и info 511.

triviatim 5.

Troas 686.

trocbacides numerus 992.

trocbaeiis 520 sequ. 985 sequ.

und с dictas? 988.

Troglodytae 665. 674. 702.

Trojana Sibylla 159.

Trojanum secret um 114.

tropi 526. 560.

in música 951. 936. 940. 965. 966.

tropica mela 965.

tropicus colurus 855.

tuba 425. 925. 926.

oratorum 566.

Index verborum rerumque. 829

Tubusuptu oppidum §. 668,

tugurium 233 not.

Tulliana castra 566.

turbidare 67. 168.

Turbo 292.

turgor 155. 866.

turpis materia in oratione 547.

tutelator Genius 152,

Tyche 88.

tympanum Cybeleium 170.

in manu Junonis 67.

ejus bombus 135.

Typhon H9M.

typhus 566.

tyranni interfectio 448. 465.

Tyrida oppidum 687.

Tyrrheni maris insulae 645 sequ.

V literae pronunciatio 261.

transitus in alias vocales 233.

usus in fine 279 sequ. 284,

in fine neutrorum 295.

vaeuum 21.

vagi soni 946.'

Valerius Soranus 754 not.

Valitudo 55.

vapor et canor 917.

variata notulis pictura 66.

Varro 535. 578. 639. 662. 817 not. 927.

Varus amnis 634.

vasa horoscopa 895.

vasum an vas? 295.

vaticinia 151.

vatum tumores 809.'

ubera Junonis 17.

ubi? 382. 440. .

ve 272.

Vedius 142. 166.

Vejovis §. 89. 166.

velamina deorum 66 not.

Velia 648.

velle i. q. voluntas 21. 32. 9+.

vellere crura 704.

Velonensis civitas 666.

venarum indicia 968.

venas pensare 926.

Veneria insula 644.

Veneti 689.

venialis species 457. 488.

Venus 85. 18M.

paeta 727.

Harmoniae mater 737.

ejus famulitium 804.

oppidum 682.

ei senarius numerus attributus 756.

Venus planeta 14. 884. 857. 879. 889 sequ.

ver 75. 874.

-

ejus deus Mercurius 27.

ejus fructus 82.

verba sua et aliena 367. 388.

nova facere 379. -

verborum exoletorum usus 809.

genera 309.

modi 310.

novatio 510.

quantitas 285.

verbum 341. 588.

Vergiliae 696.

veritas ex non exsistentibns 208.

vermiculare 729.

vernans aethra 581.

vernicomus 570.

vernifer M.

vernum tempus 874.

werrere ima maris 908.

rersiformis 589. 917.

850 Index vcrborura reruraque.

versilis profunditas §. 425.

vcrsipelle Studium 350.

versus nnmcrorura 742. 745.

in oralione 517.

vertex 15.

cunt petaso 176.

vertigo 170. 810.

Vesper eivc Vesperngo 883.

Vesta 72. 168.

deorum nutrix 215.

Vesnlus 640.

vctcrnus 1000.

vetusta verba 509.

Yibo urbs 645.

Vibonensis agcr 640.

vibrare 32. 92. 196. 201. 88ft

vibratus 66. 887.

vieseis quadrussis 737.

vietus 804.

vincla 1.

Vnolcnfia 501.

violac 119. 215. 903.

vipercus 424.

vir fortis 459.

virago Miaerva 575.

virecta 67.

virga memor 126.

praenitens tricolor 176.

Virgilius 212. 266. 276. 278. 280. 285. 307.

522. 325. 493. 494. 495. 509. 511. 592.

virgo 567.

fontana 205.

Virgo in zodiaco 852. 839. 841.

virgula 273.

viror 75.

virosa asscrtio 332.

Virtus 7 scqn.

> h t и tes cardinales 127 not.

virus viri §. 505.

vitem qui inveuerint 158.

vitia quatuor 754.

vitiligincs linguarum 226.

vitreae aurae 584.

vittae 10. 29.

vividare 912.

Ulissipo 629.

ulnae 562.

ultima syllaba cum accentu 271.

chorda conjunctarum «te. 945.

ultramnndanue pater 185.

Ulysses 658.

ejus specula 645.

nepoe Praencstes 642.

umbilicus 566.

Italiac 640.

umbra Lunae 859.

tclluris 580.

Veneris 885.

Umbra ci и s mans 114.

Umbri 637.

unctionis usus in nuptiis 149 not.

undantes 158.

undiquesecus 599. 601. 622. 724. 814. 865.

undiquercrsiim 601.

ungues press! 902.

universale 542.

proloquium 396.

univocnm 559. 556.

unus abundans 5.

Unxia Juno 149.

no finita verba 318.

vocales 235.

vocativus 280 scqu.

in i an ie? 504.

voló imperativo caret 525.

Volsci 658.

Index verborum rerumque. 851

Voluptas §. 704. 728. 727. 888. 906.

vomitio Philologiae 136.

vox δ40. 841.

in musica 937.

mr in fine vocabuli 298.

Urania 7. 28. 118. 810.

Urcitanus 627.

Urgo insula 644.

urna Adrastiae 64.

mrnulae Phoebi 16. •

Ursa major 827. 835.

us in fine vocabuli 504.

ut pro micet 22.

Utica 669.

utilitatis publicae eultores 62.

Vulcaniae insulae 648.

Vulcanus. 87. 740. 889.

-* Jovialis 42.

Lemnius 7.

Terrae pater 49.

vulgus deorum 428.

vulnera musicae ope curata 926.

vulnificus Apollo 15.

vultuosus 127. -

vultus 540. 543.

uxorius 4.

X litera duplex §. 244. 246. 289.

in fine vocabuli 308.

ejus pronunciatio 261.

Xenocrates 926.

Xerxes 655. 661.

Y litera a nonnullis rejecta 235.

in vocalium numerum congregata 288.

ejus pronunciatio 261. -

hivium Pythagoricum 102 not.

Z litera a Graecis venit 257.

duplex 246.

dentes mortui imitatur 261.

syllabas communes reddit 278.

Zeno 213.

Zethus 257 not.

Zeugitana regio 669.

Zeugma oppidum 678.

Zmyrna 287.

zodiacus 5. M4. 78. 610. 825. 859. 849. 867.

zonae quinque 602.

movem 741.

Zone 687 not.

INDEX

VERBORUM GRAECORÜE

Ay<ayi¡ §. 958. 970.

àsLÇcoov 141.

aixtoXoyia 561.

ccxEQ6enó(x,7¡g 10.

àxQÔvv%oç 880 se<p.

ciXoyoç 717. 720. 949. 975. 992.

afi<pcßoXla 462.

àfHpixvQTOÇ 758. 864.

àynpirtXiVQOç 712.

ccvcc/3i@á£cúv 6vvâs6fwg 871.

àvayxaia qaaestio 561.

àvàyçatpoç 71 S.

<xvaói7¡y7}6ig S62.

cn>aôiTtXcù6iç 553.

ccvaxafjuirôç 958.

ctvax£<paXaitû6t,ç 504.

«va^oyia 289 seqn. 794.

w«/Î0)'OÎ 717.

«vfUftfiff 562.

tlvaÔTQOç §.814.

«vftfiç 940.

€(V&VJtO<pOQÙ 565.

«vT£Cí«J'ít¿vov 557.

mfftçayetfyî? 524.

àvri&EÙLÇ 980.

m/r¿#£T¿v 551.

àvrtHartjyoQia 469.

«vrtrfofcç 605. 874.

cnrti6ta6iç 457 not.

àvxiÔTQOtpri 554.

ctvziipQaÔiç 560.

àvrL%&oveç 605.

«vro¿J«w 605.

àrta&^ç 150.

«ira£ xal tflff ènixoiva 205.

ctfteçyaôzixôv 956.

ibr^avîfc 28. 814.

«flrotfctxrtxôç 475. 706. 715.

105

834 Index verborum graecorum.

àjtôôsigiç §. 716.

àrto&écù6iç 140. 206.

аЛохахабхабьд 742.

àrto6tQO<pr] 523.

áftotO(ír¡ âùoyoq 720.

ärtxooxov 255. 299.

artvxvoç 945.

aççv&noç 970. 972.

açxia 949.

ôortcwaç açxia et ite.Qi66à 748 seiju.

a6vfifierçoç 719.

tttftn/ierov 536.

ßtfwtJfrov 949.

ибыцаход 222.

cupoQiötWQ S62.

B«(Wirt;j<ro£ 945.

Tûavxcojtiç 571.

ygafißanxij 229.

yQa¡iimxi6xux,r¡ 229.

yça/ifaj 708.

AaiyLOvsç 154.

ôeivoxrjç 427 not

óeívcoóíg 565.

ÓY¿ rtaócov 934. 944. 950 sequ.

¿révre 954. 950. 951.

Tetftfóowv 953. 950. 951.

ôuxvolaç figiirae 561.

ôiaxôrjç 990.

âiàxopoç 758. 864.

tfiàrovoç 951. 942. 949. 955. 966.

дмнрапш 947.

ôuyeQXixâ 2.

ôuÇevyixéva 951.

ÔLOQlÔllÔç 716.

âvvàfiei Ôvfifierçoç §. 719.

âvva/jiévrj аЯоуод 720.

ôiûôeaàeÔQoç 722.

"fiyypa^oç 715.

èyêçôcfwv 2. 911.

eidtxôv 956.

eixoôâedçoç 722.

Et'fiaçfi,évrj 64.

siçofiévT] Àé£iç 526.

éXmo£iór¡<i 709. 868.

kurtvQa 124 not.

svaQuèvLoç 942. 949. 955. 939. 966.

ivÔ£Àé%£ia 7.

e^ayye^Tízóv 956.

èrtaoïdai 926 not.

irt¿ÁT¡Tptg 994.

srti[j.ê()io(, 757.

èrtipovoç M^oç 526 not.

èjtirteôov 708.

èjtixaôtç 940.

¿tfiriraproff 761.

irtixQixoç 761.

èrtHpoevsux. 708. 709.

érjxâç 567.

loa 100 not

/(tfiyvsvTixóv 936.

¿X£QO(ir¡xiqQ 712. 755.

éxvfioXoyia 474. 483.

■svdaífjLovía 149.

гг*?£Ш& 709.

eè&vy'Qannoç 711. 712.

rH&oç in música 947,

гцлШеоь 156.

7¡fuóAiog 761.

OrjQÎov 838 not.

Index verborum graecorum. 833

'IccpßlCeiv §. 988.

iôiÔTrjÇ 959.

ieçol yáfioi 5.

№[ie[À£CTcxôç 715.

iÓÓtíXevQog 712.

ЬбобхеХцд 712. ф

USoxtjq 717.

Kà^froç 711.

xaipóv yvco&cú 807.

xccprtvXôyçafifioç 712. 715.

nafutvXoç 709.

VAX.xaóir¡yr¡6iQ 552.

xaraóxsvij 716.

íí£(>«t¿v0£ 527 not

моийггт? 815.

xoL[irj6íg 996.

xófifia 527.

xôçôaÇ 924 not.

■XQIMdtr] 815 not.

UQLVOfXEVOV 461.

jrt?K¿¿xóff 709.

xvv.Xo(poQr¡rixov ища 814.

«óUov 527.

¿4¿£tff 956.

XixavoEiôijç 946.

Xi%avoç 951 not. 946 not.

Aóytov 9.

АЫол'оиа 956. 958. 965. 994.

ju'tfî? 951. 942. 954.

/*itf?7 et £j« tfvo fiéôcov aXoyoç 720.

fieôôrtvxvoç 945.

[u6o6vfifisrçoç 719.

[мтабтабсд 446 not

HTjvoudtjÇ 758. 864.

p¿£iff §. 994.

fiVQÍa 745.

IVî^ 951. 954.

vofuxôç 965.

vor ff 126. 567.

Oïxrsiçfia 565.

oVrâftfooç 722.

ófiaXcov plenitude 108.

éfwtoXoyíxá 965.

ôfiôXoyoç 717.

6¡¿¿<pcúvoL 947.

óficóvvfiov 555 not.

èVoç ^vpaç 807.

o£vrtvxvoç 945.

<?0j'ai/«<ôç 956.

¿píC&n-' 605.

ópoí 765 not

ovQavLôxoç 858 not.

JJatâeia 578. 728.

rtav6kXr¡voq 758. 864.

Jtaçayça<pij 446 not.

яацидицуцбьд 552.

ñagáXXa$ig 871.

Jtaça(ié6rj 951. 943. 954.

JtctQixßaÖig 552.

rtaQSfißoXixog 715.

JtCCQVJtCCZrj 931.

3taqvrtaxoEv8r¡g 946.

JteQÎyça<poç 715.

jfeçisgyia 146 not

rteçioôog 527. 529. 979. 986.

rtEQUtXèco 973.

rteçufdàxiç ägtioi et rteçi66oi 748. 749.

rteQiipéQSLa 712.

лгДояр 936. 958.

836 Index verborum graecorum.

rtoXXartXáóiog §. 757.

ïCoXvrtXsvQoç 712.

7tQodir(yrt6iq 552.

ftpor/yovfievog 561.

rtçô&eÔLç 7 J в.

JtpoçevçETixôç 715.

rtQogkaixßavofjLBvrj 93î>.

лродЯа(г,ваг>0(игод 951.

ttQOÔcûôia 268. 273.

TCv&tir¡v 765 not.

rtuxvoç 915. 950.

ÏVoç 718.

QOnßoEiör,q 712.

pô^tfoç 712.

Ti]fislov 708.

6x,a?.r¡vóg 712.

íír£(>£¿v 708. 721.

6toi%sîov et удаица 232 not.

tfrpoyyú^a 973.

ÔvÇvyLai 311. 559. 979. 989.

бх>1ХЦЕтдод 719.

6v[iJt¿ga6fia 716.

6vvr¡fifiéva 931.

356 not.

óvÓTatixóg 715. 994.

6%oZt¡ 441 nob

6coqLztjç 327 not

Tajfeívcofia rartf.ivov¡itvr¡ et

809.

T«(îtç §. 939.

TEÁstot 753.

Tirpa^TÙç 107. *

xsTQârtXevQOç 712.

Т[1гщатш0д 715 not

rpa-tffCiov 712. #

zglrtÀevçog 712.

rp¿CT7 951.

'VfivoZoyeZv 2.

«Jrtâri? •ул'аглй/ etc. 951.

vjtEQßoXaicdv tetrachordum 951.

vrteçÂvôioç etc. 955.

vurspreZeiog 755.

i>itodir¡yr¡6ig 552.

кяЬ&ебьд 441.

vrtoxQtTixóg 956.

ivro/ivtfioç etc. 955.

vrtortoÄXccTtAäöiog 757.

vjtoreXeiog 755.

vrtôrptroç 761.

VKprjfMíóÁLog 761.

¡üVoff v\¡;vv(i¿vt] Luna 869.

991.

XgijÓLg 994.

j^pw/ia 955. 956. 959.

Хдсоцатмод 950. 942. 949. 955. 966.

#<у£>а 720.

*Pl5#7? 7.

v\povii¿i>7¡ Luna

'S2idizóv 956.