de-nuptiis-philologiae-et-mercurii-1836-

** ' РУ 13/S/u

w „ — .

y . ^WjA- D* V-, fC ^

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

С A W Ш Ь la .A

AFRI CARTfllAGINIENSIS,

LIBRI I40VEM.

PARS PRIOR.

/л 3. fi А

rr '

Ajuid Franciscura Varrentrapp , lihrai-ium Moeno - Francofurtcnscm , hi quoquc IT. F. Коррп

libri venales prostant:

Palaeograpliía critica, "Vol. I — ГУ in ito- prêt. 20 duc. aur.

Bildet: and Schriften der Vorzeit, В. I — П. » 5 » •

"fi ......... т.

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

( A P К L I/ Л E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

NUPTIIS PHILOLOGIAE et MERCURII

ET DE SEPTEM

ARTIBUS LIBERALIBUS

LIBRI NOVEM.

AD CODICUM MANUSCRIPTORUM FIDEM

CUM NOTIS

BON. VULCAITO, HUG. GROTD, CASP. BARTHII, CL. SALMASII, H. J. ARNTZEI4II,

CORN. У01ЧСКП, P. BOI4DAMI, L. WALTHARDI, JO. AD. GOEZII, HEI4R. SUSII,

MARC. Э1Е1ВОШ1 ALIORUMQUE

PARTIM K4TEGRIS РМ1ТШ 8ELECTIS / ^ Л ^C/V^X

ET COMMENTARIO PERPETUO \с^^ Щ

CHANTILLY

тоыиета штшттш mopp,

HASSUS CASSELLANUS.

FRANCOFURTI AD MOENUM MDCCCXXXVJ

PROSTAT APUD FRAI4CISCÜM VARREIVTRAPP.

VIRO

ILLUSTRISSIMO, SPLENDIDISSIMO,

AMPLISSLUO,

UAGM VVfilS BADABUM COI4SIUABIO ESTIMO, PBOVU4CIAE ВНЕ1ШГАЕ 1ЛТЕВ10В1 PBAEFECTO,

8. r. o.

CAROLUS FMDERICUS HERMANN,

I'BOFESSOR MARBUBGENSISEa

redit ad Te lieredem soccri Tui, viri immortalis, extremura opus,

quod ilium absolvere dira nécessitas non est passa, Tu tarnen pro insigni

Tua pietate et munificentia affectum jacere noluisti, ne quid monumenti interiret,

quod ille vel deberé se posteritati existimasset, vel gratam olim

posteritatem sibi acceptum referre voluisset. Quamvis enim dudum praeclarissimis

libris editis non modo aequalibus nomen suum insigniter commendaverat,

verum etiam famae aeternitati abunde consuluerat, ipse tarnen sibi neutiquam

satisfecissc videbatur, nisi Martianum Capellam quasi postliminio in philologorum

manus reduxisset, cujus multiplicem reconditamque doctrinam quum in

elaborarais posterioribus Palacographiae Criticae partibus cognovissct adamassetque

*), utilissimum scriptorem a Grotü inde actatc fere neglectum jacere

idcntidem querebatur, neque melius se validissimani senectutem otiumque

omnium rerum affluentissimum collocare posse censebat, quam si vastissimae

eruditionis copias, quae sibi etiam post tot libros doctissimos editos integrae

resteront, ad horreum illud disciplinara m ¡Ilustrando m contulisset. Nosti, Vir

Illustrissime, mentis animique vigorem, quem rara cum felicitate ad extremos

usque aetatis términos Koppius retinuerat, nosti constantiam, ne dicam pcrtinaciam,

qua qnidquid apud animum constituissct exsequi solebat, ncque in

hac cditione paranda sibi dcfuit: quam simulatque destinasset, huic cogitation!

omnes suas vires impendebat, hanc die noctuque secura volutabat, qnidquid

agcret, ad Martianum suum referebat, Schedas suas vel peregre proficisccns

secum portabat; quid multa? adeo significabat nihil sibi magis cordi esse,

ut profecto piaculum commisisse videreraur, si vel Tu sumtus, quos ille

liberalissime crogaverat, negasses, vol ego operara meam, quam vivo pollicitus

eram, mortuo continuare detrcctassem. Quamquain longe diversa utriusque

nostrum causa est: siquidem Tu omni pietatis officio cumulate satisfecisti ,

ego haud scio an ne illud quidcm satis praestiterira , quod vivo Koppio recepcram,

ncduin defuncti in locura dignus tanto nomine, vicarius successerim;

Yeruratamen quia et Tu volebas, et ipsae operis incepti rationes sic ferebant,

nec rao recusante videbam qui tan tu in laborera iinponi sibi pateretur, feci

quod potui, satisque habeo illud me effecisse, ut qualem Koppius voluerit

totus et integer Martianus post plus quam ducentorura annorura intercapedinem

cum apparatu critico et exegetico quali nunquam antea in lucem prodeat;

libri ipsius causas tantum exponere mcum erat, patrocinium aliis rclinquo,

licet rationis reddendae officium nec Koppii nec meam vicem recusare possim.

Nam quoniam de me quoque dicendum esse video, debeo hoc non modo

Tibi, cujus singularis fiducia post illius obitum oranem hanc curara mcae

*)• lpsius judicium exatat in palaeogr, Т. Ш, p. 272.

unios fidei atque industriae crediderit, verum etiam ipsius viri immortelle

memoriae, quem quum ab eo inde tempore, quo Vos me amicitia Vestra

dignum existimastis, quasi alterum patrem summa cum pictate atque observantia

prosecutus sim, minime deceat eo in negotio dcstituere, cujus ille me

rationum consiliorumque omnium fere participem fecerit ita, ut nihil propemodum

majoris momenti in tota bac opera praestitum sit, cujus non causas

et argumenta ex ipsius ore perceperim, neque universam tantum institut!

form a m identidem mihi exposuerit, sed de plerisque etiam gravioribus quaestionibus

consilia mecum contulerit, ipsasque adeo Schedas, quas commentandi

causa festinante cálamo conscripsisset, perlustrandas mihi commiserit judiciumque

meum de iis candidissime efflagitarit. Quod tarnen ne jactandi causa

me dicere existimes, ut aliquam scilicet operis meritique partem a Koppio in

meum nomen transferam, nec Te fugit, Vir Illustrissime, multo ilium faciliorcm

fuisse in audiendis quam in sequendis aliorum consiliis, utque omnino

non consentaneum erat hominem propositi tenacissimum aliena auctoritate ab

institutis suis deterreri, ita hoc in negotio haud seio an eadem prorsus res,

quapropter ille et operam meara et judicium qualecunque expeteret, simul

in causa fuerit ut monitis meis minus quam equidem vellem uteretur. Etenim,

ut statim in praefationis limine ingenue profiteer, quod etiam non dicente me

quivis harum literarum gnarus ex ipso opere cognoscet, non erat Koppius,

qualem nunc philologum esse volumus, vel a linguarum, inprimis Graecae,

interiore notitia, vel a subtilioribus artis criticac atque exegeticae legibus omnino

instructus, ncque id mirum esse poterit in sene, qui quum robustissimam

aetatem ncgotiis publicis gerendis impendisset, magnamque vitae partem in

simimo honoris fastigio constitutus inter gravissima muñera principumque con

silia transegisset, propc quinquagenarius dem urn turbarum civilium perpetuaeque

rerum omnium conversionis portaesus- ad harum se literarum studio

contulerit, ac nc tum quidem in una earum parte constiterit, sod totum

eruditionis orbem mente sua comprchenderit, duinque et orientalibus literi*

I *

et medii aevi monumentis illustrandis incumberet, usu magis et quadam benignissimi

ingenii facúltate quam ratione et ordine singularum notitiam sibi com

parare potuerit. Multa lectitaverat, multa in adversaria rctulerat non miüus

dispositionc quam vastitate insignia, tantumque aberat ut doctrinae mole obruerelur,

ut omnes suas copias in numerato baberet acerrimoque cum judicio

dispensaret; earn denique assidua lectionc Latine scribendi exercitationem contraxerat,

ut etiamsi non ornato et exquisito dicendi genere, tarnen perspicuitate

et ilumine orationis ne philologis quidem doctissimis cederet; at vero rationcs,

quas vel iu explicandis emendandisque priscis scriptoribus vel in rebus historiéis

aut mythologicis dijudicandis hujus quidem aetatis philologi sequuntur, nec

satis cognitas habebat, nec si habuisset probaturus nedum adsciturus esse

videbatur. Quippe cum ipsis studiorum suorum argumentis conjunctum erat,

ut vetustiores potius auctores, inprimis Batavos, quam recentiores lectitaret;

quorum eum exemplum hac ipsa in editionc adornanda exprimendum sibi

proposuisse, vel externa operis forma monstrat, quod quasi extrem um ad

illarum editionum seriem accedit, quae ante hos centum et quod excurrit

annos Drakenborchiorum , Burmannorum, Oudendorpiorum studiis Lugduni

Batavorum cum variorum notis prodierunt. Quaecunque enim ad Martianum

illustrandum emendandumve scripta essent, sive rccte sive secus dicta esse

viderentur, ipsorum auctorum verbis quantum fieri posset iutcgris servatis

notninibusque adjectis complecti voluit; neque in editorihus tantum substitit,

quorum sane exigua opera ante ipsum in enarrando scriplore omnium difficillimo

cernebatur, verum etiam aliorum commentarios, Barthü adversaria,

Salmasii exercitationcs Plinianas, Arntzenii miscellanea, Vonckii specimen

criticum, Bondami varias lectiones, et quoscunque praetcrea aliquid in transcursu

de Martiano annotasse nosset, in usum suum convertit, ipsos denique

illas quas imitabatur editiones diligenter excussit excerpsitque; recentiores

Martianum parum respexisse notum est, quorum si quem adhibitum videbis,

ego plerumquc, si quid forte occurreret, Koppio contuli. Hinc autcm sequebatur,

ut interna quoque commentarii indoles corura potissimum ingenium referret,

unde materiam operi petiissct; quos etsi minime eontemnendos auctorcs dixerim,

hodie tarnen satis constat et in docta farragine coacervanda baud raro inodum

excessisse, et rem criticara non tanta cura cura et diligentia quanta nunc fieri

soleat factitasse, et in reprchendendis aliorura scntentis justo interdum acerbiores

fuisse, ñeque efficere potui, ut Koppii annotatio his naevis omnino careret;

nonnihil quidem resecui vel contraxi, ubi praeter necessitatem sibi induisisse

videretur, sed omnia nequibam, quin color ingenuus virique ingenium perircL

Una tantum iu re et ipsos illos Batavos acerrime reprchendebat ab eorumque

auctoritatibus et exemplis longissime disccssit, sed ut simul etiam omncs philologiae

rationes susque deque habcrct, in lectione inquam conformanda atquc

dijudicanda, quo in negotio ita plerumquc versatus est, ut diplomaticum potius

quam criticum cognoscas. Et primum quidem conjecturis uti pertinacissimc

renuebat: quas licet ipse ex beatissimi ingenii fonte interdum praeclarissimas

funderct, tarnen Barthiorum et Heinsiorum vestigiis deterrilus cane pejus et

angue metucbat,* ac ne manifestissima quidem lectionis menda sine externa

auctoritate corriger© audebat; quod ut in plurimis aliis scriptoribus, quorum

melior fortuna fuit, omnino probandum foret, ita in Marliano, quern innumerabilium

librariorum inscilia corruptissiinum ad nos pcrvenisse constat, sic

certe lemperandum erat, ut etsi conjecturas, quae opinione tantum niterenturr

respueret, correctiones tamen, quae ipso sententiae tenorc interna cum necessitate

confirm arentur, recipere ne dubitaret. Nam si qua lectio ex orthographia е-

tantum pronunciandive diversitate orta videretur vel aliunde extrinsecus sive

ex ipso scriptore sive ex aliquo fonte, quem ille ante oeulos habuisset, corrigi

posset, ipse Koppius sine ulla haesitatione emendabat, qua ipsa'ih rc baud

scio an interdum audacius grassatus fuerit correxeritque quae non librariorum

sed ipsius Martiani peccata essent; alias contra mutationes, licet sens us evidentissime

flagitaret, acriter recusabat, nisi in uno aliquo códice exstare vidissct,

eaepe philologos increpans, qui veteres scriptores pro arbitrio refingcrent nec

íincm audacíae usquam invenirent. Sed hac in causa nec cgo valde ei repu

gnaban!, satius ipse ratus parum quam nimis audaciae ad vetcres libros

cmendandos attulisse, et si quid posteris corrigendum rclinquamus, librariorum

errores esse quam nostras; sed multo aegrius ferebam, quod nec librorum

scriptoruin copia, quam habebat, ita eum uti videbam, ut philologorum,

q nales nunc sunt, desideriis judiciisque omnino satisfacturus esset. Quae

res monet, ut quantum equidem indagare potuerim codicum indicem, quos

vel a Koppio ipso vel ante cum usúrpalos invenerim, oculis Tuis subjiciain.

Primum igitur quos a viris doctis ante Koppium commemoratos novi hi sunt:

1) Vulcanii codices, quorum etsi semel tantum in notis ad §. 805 mcntionem

invenies, accuratiorem tarnen notitiam infra ex ipsius Vulcanii verbis

accipies. Praeterea Grotius ad §. 644 Vulcanii se codicem sequi narrât, qui

num scriptus fuerit an editus, decernere non audeo.

2) Grotii codex, singulis fere paginis commemoratus; quas praeter hunc

appellct membranas (§. 838) óptimas (§.849), quia praefatione ipsius careo,

ignoro; codices autem quos aliquoties nominal Basileensem (§. 810. 860. 931),

Lugdunensem (§.644. 860. 931), Vcicetinum (§. 644. 772. 860. 951), haud

scio an nihil nisi editiones sint antiquissiniae Vicenlina (1499), Basileensis

(1552), ct Lugdunensis (1539), quod num rccte conjecerira, ii quibus harum

ipsarum copia est cxistiment.

3) Codex Liudcnbrogii sivc ut Grotius cum appellare maluit Tiliobrogae,

quo is in Germania usus esse dicitur (§. 468. 804).

4) Bongarsii codex, cujus lectiones ad duos priores libros ex bibliotheca

Bcrnensi p*ublicavit Walthardus (§. 51. 56, neque alius esse vidctur quern

Walthardum in medium protulissc ad §. 19 annotatum est).

5) Barthii codices in Adversariorum libris et commentariis ad Statium

identidein adhibiti. Si non plures, duos certe fuisse colligas ex iis quae ad

§. 21. 132. 570 leguntur; unum tarnen prae ceteris extollit membranaceum

(§. 22) bonae antiquiorisque notae quam omnes (§. 20), quem et cascum librum

ibidem et thesauri instar sibi carum dicit.

6) Vossianus codex quantivis pretii, lit Arntzenii verbis utar (§. 11),

cujus ex Miscellaneis ejus lectiones passim Koppius repetiît.

7) Bondami cxcerpta, quibus ille in Variis Lectionibus usus est.

8) Codices quos Salmasius in exercitationibus ad Solinum identidem

adhibuit; semel plutearios libros appelJat (§. 644), ut Mediceos innuere videatur,

alibi (§. 700) tantummodo antiquissitna cxemplaria se vidisse testatur.

9) Codices antiquissimi Leidenses, quorum passim mentio exstat in

notis Oudendorpii ad Appulejum, (Munckeri ad Mythographos, Burmanni et

aliorum, ut Hemsterhusii quoque (ad 90o), ñeque alios esse arbitror, quos

fidos appellat Grooovius in loco ad §. 903 allato. Quinqué commemorantur

in nota ad §. 29, quo tarnen numero baud scio an etiam unus altervc sequentium

contineatur.

10) Libri manuscripti qui in Wesselingii Itineraries commemorantur

{§. 645. 688. 669).

11) Cauchianus codex a Burmanno commemoratus (§. 903).

12) Codex a Zinzerlingio laudatus in loco ad §. 2 allato.

13) Scriveriani duo a Meibomio ad librum de Música usurpati, quorum

tarnen altcrum etiam in primo libro (§. 37) ab Oudendorpio cxcitatum invenies.

14) AVassii codices tres ad §. 651 et 6o9 commemorati, quorum unus

vetustissimus Collegii Corporis Christi Cimtabrigiensis appellatur.

Sedulo collegi, quae ex commentariis Koppianis peti possent; quae si

in nonnullis minus accurate enotasse videar, veniam dabis plerorumque

illorum librorum usu destituto; plurima tarnen culpa ipsorum virorum doctorum

erit, quos constat illa* aetate codicum notas neutiquam tanta cum

diligentia distinxissc, quantam hodie philologi adhibere soient. Ñeque Koppius,

ut plerumque illos imitabatur, vel de iis codicibus, quorum primus ipse

lectiones edidisset, quidquam scriptum reliquit, unde propius eos quam ex

vni

annotationibus per comraentarium dispersîs cognoscere liceat; quodsi de nonnullis

salteni accuratiora afferre potui, debeo hoc Federo, Viro ilkistrissimo

atque eruditissimo, Magni Ducis Hassiae consiliario áulico et bibliothecae

Darrastattensis praefecto, quem quum olim Koppii in usum aliquos codices

inprimis Anglicanos contulisse nossem (vide §. 27 et 195), s ta ti m postquam a

Te certior factus cram , nihil quod ad praefationem aliquam vcl prolegomena

pertineret in schedis defuncti reperiri, precibus adii, ut quae ipse de codicibus

a Koppio usurpatis haberet mecum communicaret, neque insignis viri

humanitas speui meara fefellit. Quorum igitur codicum, qui apud Koppium

primum commemorantur, a Federo notitiam accepi, hi sunt, oinncs, ut ille

affirmât, membranacei:

1) Bodlejanus primus Oxoniensis, formae majoris, characteribus minusculis

scriptus sec. XI, in catalogo librorum MSS. Britanniae et Hiberniae

numero 1597 insignitus. •

2) Bodlejanus secundus formae quadratae minoris sec. XIII vel XIV

num. 5413 art. 5, duos tantum priores libros complectcns.

3) Mertonianus formae maximae eleganter scriptus sec. XIII vcl XIV,

in eodem catal. I. 2. (colleg. et aul. cod. p. 23) numero 758 notatus. Hujus

raro tantum mentionem facit Koppius (§. 7. 15).

4) Britannicus musei regii (§. 92 cxtr. 151) sec. X vel XI num. 2685

art. 4 in catalogo codd. Harlejanorum in musco Britannico (IV voll. fol.

1808 — ï%r cujus tarnen collatio sub libri tertii prineipium substitit.

5) Cantabrigiensis, cujus lectiones a Bentlcjo editioni Grotianae adscriptas

invenit Federue hac nota addita: „MS. bibl. publ. Cantab. 500 annorum";

unde colligit cum esse, qui in catal. MSS. Brit. et Hibern. I. 3 num. 2434

eive publ. 254 insiguitus sit, non qui ibidem p. 138 num. 1458 sive coll.

S. Bened. 181 exstet antiquissimus, quem equidem Wassii potius codicem supra

commemoralum esse existimo.

6) Deniquc Darmstatlensis, olim Coloniensis, formae quadratae mem

branaceus, cujus haec descriptio legi tur in Cat, codd. MSS. bibl. eccl. metrop.

Colon, p. 158: „Cod. 193 alt. Щ lat. 8 Martiani Minei Felicia Capellae libri

duo de nuptiis philologiac et Mercurii, ejusdcm libr'i VII de artibus liberalibus,

glossae etc. liber sec. IX dignus." Monet tarnen Federus hune titulum

in códice non inveniri, sed in principio quidem haec legi: „Iste Martianus

genere Carlaginensis fuit, studuit autem primo" etc., in fine autem: „Martiani

Minei Felicis Capellac Afri Cartaginensis de armonía liber nonus explicit

féliciter" addita insuper tabula inscripta : „hi sunt tropi XV hoc est formae

canonum qui peraguntur in cithara XXVIII cordarurn", simili ut videtur illí

quam Koppius p. 726 ex códice Monaccnsi exhibuit; practerea non noni sed

deciiní potins seculi manum videri contenditj recentiorem tamen esse доа

posse ipsum Koppium colligere memini ex nota Tironiana in glossa ad §. 152

conspicua. Hune quippe codicem Federi benevolentia sibi commodatum ipse

Mannhemii contuleratj reliqui, quorum pariter ipse lectiones collegisse vi

detur, hi sunt:

7) Dresdensis, et ipse, si recte comperi, membranaceus, cujus tamen

ultra secundum librum mentionem non inveni.

8) Hugianus celcberrimi professoris Friburgcnsis, pariter ut videtur in

fine secundi libri desinens.

9) Basileensis, cujus in duobus prioribus libris passim mentio exstat.

10) Reichenauensis, nunc Carlsruhensis, qui secundum Darmstattensem

plurimum utilitatis per totum opus praebuit.

11) Ettenheimmiinsteriensis, qui pariter nunc Carlsruham translatif est,

octavum tantum librum continens.

.... 12) Monacenses, qui septem numero commeraorantur, sed ut unus

tantum corum (C) to.tum opus complecti videatur; alius (F) in quarto tantum

libro commemoratur, alius (G) intra priores duos consistit; verum et reliquorum

collationem non ultra secundi libri finem accurate persecutus esse

videtur, siquidem rara tantum in posterioribus eorum mentio exstat ($. 751.

740. 840); primus modo (A), cujus in principio rarissimus usus erat, ad

sextum et septimum librum saepius adhibetur.

13) Guclícrbytanus, cujus lectiones a Cortio enotatas in margine libri

Lipsiensis (<$. 7) Koppius invenerat, unde et Cortii variantes interdum appcllavit

($. 8. 43): sed hae quoque in fine secundi libri deficiunt (§. 220).

14) Postremo accedunt lectiones in Norimbergensis libri margine ab

ignota manu nescio unde enotatae, quarum quuni frequentissima in duobus

prioribus libris, tum etiam in sexto hic illic mentio exstat; probae plerumque,

sed ut ob earn ipsam causam correctionum interdum potius quam vetustae

auetoritatis speciem prac sc ferant. licet Koppius cas pari semper cum libris

scriptis loco habuerit.

Vides, Vir Illustrissime, hand profecto exiguo apparatu instruetum

Koppium ad Martianum emendandum accessisse, quem etsi facile arbitror

multis praeterea augeri potuisse, quia Martianus scholarum in usum, quibus

per aliquot sécula unicus fere veteris diseiplinae fons erat, multis exemplaribus

divulgatus esse videtur, tarnen si antiquae et bonae notae codices fucrunt,

non exiguum emaculandae lectionis adminiculum erat. Sed hac ipsa de quaestione,

quae in re critica faclitanda primaria est, imperfectum tantum et

mutilum nobis judicium reliquit* utque nonnulla, quae de codicum suorum

aetate et indole fortasse traditurus erat, morte ipsius intercepta sint, facile

tarnen quivis commenlarium ejus lectitans intelliget, pari plerumque auetoritate

omnes apud cum fuisse, nee ponderanda modo verum interdum ne numeranda

quidem eorum sufFragia visa esse. Nam quum duo tantum lectionum genera

distingueret, vulgatum et quod scriptis libris contineretur , illud quidem, si

nullus codex contradiceret, acerrime retinebat, idem tarnen, si ita videretur,

baud raro ex unius manuscripti auetoritate lectionem reliquorum omnium

siLentio confirmatam corrigebat; quod ut recte interdum fieri nemo negat,

temerarium tarnen esse omnes concèdent, nisi singulorum virtutes accuralissimo

examine perpenderis familiasque et classes eorum distinxeris, praesertim quum

aliud periculum sit, quod ipsum Koppius non satis évitasse videtur, ut si

quos ipsi codices contulcrimus, his quasi paterno quodain amore faveamus

eorumque auctoritatem cupidius saepe quam tutius sequamur. Quamquam

ne horum quidem, quos sua ipse manu tractasset, lectiones omnes enotavit,

sed eas tantum, quas vel in usum suum aliquo modo con verteré vellet,

vcl quarum enotandarum aliquam causam haberet; nec quamvis identidem

admonente me adigi poterat, ut plenam et integram lectionis varietatem cxhibcret,

quam inter inanes philologorum paleas refercbat; quid quod earum

quoque, quae in Grotianac editionis margine memoratu baud raro dignissimae

legunlur, plus quam dimidiam partem prorsus omiserat, quas si in posterioribus

libris paulo diligentius exscriptas invenies, ego hoc mihi sumsi, ne quid mea

culpa in amicissimi viri libro desiderari posset. Verum omnino ty pis expressorum

librorum non qualcm debebat rationem habuit; quorum qui Grotianam

editionem antecedunt, uno tantum antcriorum vocabulo eomprehcndit, ut nec

quos potissimum inspexerit appareat, et falsa species oriatur, quasi una eademque

illorum omnium lectio sit, quam Grotius demum quocunque modo

immutaverit; quod longe secus esse vel ex duaruni pracfationum comparationc

apparebit, quarum altera principi altera Vulcanianae editioni praefixa est.

Principi enim, quae impressa est Viccntiae a. 1499 per Henricum de Sancto

Urso, praemittitur epístola Francisci Vitalis Bodiani ad reverend um in Christo

patrem et dominum D. Joanncm Chaeregatum divina providentia episcopum

Catharensem, ubi inter alia haec leguntur: „Verum inter cogitandum me

„non vulgaris tenuit admiratio: quum rei impressoriae dexteritate omnes fere

„boni codices in lucem prodierint, cur tamdiu delituerit Martianus, quern

„impressorum qui cupiditate lucri latebras omnes indagando soient esse dili-

„gentissimi , ut quippiam novi, quo magnopere detinent mortales, aucupa-

„rentur, nemo ad hunc usque diem attentaverit imprimere; at sumpto Minci

„Capellae códice in manibus illico destiti admirari; quandoquidem eum sic

„mcndosuni com peri, ut nec agnoscere auctorem suum posset nec agnosci.

П *

хп

„Ttaque ego qnoquc rei difficultatc territus pene retraxi pcdem . . . nisi me

„potissimum generosa pruclenlia et spectata eruditione adolescens Dominicus

„Portensis cum quibusdam fainiliarissimis eohortati fuissent; quibus quum

„multa perversa et falsa corrigi ct in verarn leclionem redigi posse dicerem,

„nunquam destiterunt, donee me ut hoc gravissimum et formidandum onus

„suseiperem perpulere, instantes ut quoad possem excussis priscorum mo-

„numentis, unde Martianum fuisse mutuatum arbiträrer, novera ejus vo-

„lumina pro viribus emendaren]. Supra duo milia a nobis loca reposita

„sunt, quae ita esse multa et diligenti lectione apud gravissiinos auctores

„comperiraus; reliqua si qua sunt iis reliquimus cognoscenda, quibus major

„in Encyclopaedia cruditio majusque supercrit ocium" etc. Vulcanius autem

Brugensis, qui Martianum cum Isidoro Hispalcnsi conjunxit in cditione Basilecnsi

1577, in praefatione ad Gerardum a Groesbeck, episcopum Leodienscm,

ita de rationc operis sui disputât: „Arreptis in manus tarn excusis quam

„manuscriptis Isidori codicibus, quos a multo tempore ex Hispania et Bélgico

„conquisieram , dedi operam ut cum ab innumeris iisque foedissimis mendia

„repurgarem prislinoque suo nitori quoad ejus fieri posset restituerem; bac

„autem in parte earn rationcm tenui, ut ne temeré quicquam immutarem

„nisi consenticutibus inter se veteribus avriygáípoig et errore ex iguorantia

„scribarum vel operarum typographicarum orto manifesto se prodente. Ncque

„enim eos mihi imitandos censui, qui religiosa quadam diligentia sese jactitantes

„(quam tarnen potius inancm superstitionem aut ineptam ostentationem appel-

„laverim) ubi plurium codicum manuscriptprum consensu locus aliquis, quern

„sensus ipse corruptum esse indicat, emendari potest, priorem tarnen enmque

„vitiosum textum retiñere malunt, et variis lectionibus margines librorum

„pariter et lectores oncrant. Ego vero basco varias lectiones nonnisi quum

„utraque lectio tolerari possit apposui. In Martiano Capclla eundem

„ordinem sum secutusj quem, quum non minus quam Isidorus corruptus

„esset, ad vetustissimoruin codicum fidem, quos mihi partim typis excusos

XIII

„partim manu cxaratos clarissimas vir et juvandac rei literarias studios issimus

„Basilius Aucrbachius J. C. suppcditavit, emcndavi, et sclioliis partim ve-

„teribus partim meis illustra vi, ne verborum scabrities atque obscuritas, cui

„duobus praecipue primis libris et rcliquorum initiis et clausulis studuisse

„videiur, inultos ut hactenus ab ejus lectrone deterreret." Et haec quidem

in itinere auctumnali, quum unuin diem Erlangae versarerr ex illius bibliothecae

copiis festinanter exscripsi, ulterius comparando progredi вес tunc

poteram nec nunc licet, quum praeter ipsas Grotianae editionis plagulas

resectas, quales typographo Koppiiis tradiderat, nihil ad manum sit, unde

de antiquorum exemplarium vel similitudine vel discrepantia judicium faciam.

Illud tantum conjectura assequi mihi videor, Grotianam maximarn partem ex

Vulcaniana expressam esse, ut si tjpographi peccata excipias, quibus Grotianus

textus scatet, multae lectiones, quas Grotio Koppius tribuit, Vulcanium

potius auetorem habcant, in primis autem pleraeque variantium, quas idem

Grotium in margine posuisse credidit, non aliae sint ab iis, quas Vulcanius

sc, quia ambigua optio esset, in margine adscripsisse ait; quae enim ex suo

ipsius codke Grotius vel commemoranda vel reeipienda censctr plerumque

in notis demum affert nec raro ipse lectionem a se vulgatam damnât corrigitque*

ut Facile appareat novam ilium recensionem nee voluisse nec dare potuisse.

Verum haec bactenus; quae ideo tantum praemonenda videbantur, ne quis

banc editionem ad nostrae aetatis radones criticas severe exigat falsave specie

deceptus lector plus exspectet, quam vel ego praestare potuerim,, cui furtini

tantum inter typothetae specimina corrigenda unam alteramve lectionem ad

paucorum codicum fidem temeré mutatam reslituere licuerit, vel septuagenarius

senex, in quern vel earn ob causam philologis nihil juris sit, quia quaecuuque

haberet sibi non philologorum seholis debuerit. At enim vero si quis ex bono

et aequo ilium existimaverit, facile intelliget, haud proferto contemnendam

operam Martiano suo praestitisse : multa ex codicibus suis correxisse, . quae

frustra veteres exercuissent, multa meada aperuisse, quae nemo ad hanc

XIV

usque actatem odoratus esset, multis vel solo interpretandi acumine sensum

reddidisse, quibus viri docti violentissiraa remedia adhibuissent, postremo si

nihil aliud certe antecessores suos longissime supcrasse. Quorum Walthardus

(Bernae 1763. 8.) et Goezius (Norimb. 1794. 8.) duos tantum priores libros

sine certis rationibus neque idoneis adjumentis instructi leviter modo et inconcinnc

emcndatos edidcrant, inque plurimis non minus a Grotio pependerant,

quam vel Capperoncrius, qui librum quintum repetitioni rhetorum Pithoeanorum

a se institutac (Argent. 1756) adjunxerat, vel ipse Mcibomius, qui

librum nonurn subjocerat antiquao musicae auctoribus septem a se editis

(Amst. 1652. 4.); ipse autem Grotius, qui in integro opere edendo Koppium

proximo quamquam plus quam ducentorum annorum intervallo antccessit

(Lugd. Bat. 1599. 8.), quatuordecim annorum puer, quamvis praecocis ingenii et

adjuvantibus Meursio, Lindenbrogio, ipsoquc summo J. J. Scaligero, tantac

molis operi neutiquam par fuerat, praetereaque instantibus scilicet nundinis

Francofurtensibus typography operam tarn negligenter rexcrat, ut et aliis

mcndis foedissimis et in priinis eo interpunctiouis genere Martiani oratio inquinaretur,

quod obs.curissimo scriptori etiam spissiores tenebras offunderct; quo

tamen ipso argumento luculentissime apparet, Grotium assequendae Martiani

menti parum idoneum fuisse. Si quidem in media interdum periodo orationem

abrupit novamque sententiam litera adco majuscula posita exorsus est, ubi

sensus sine ulla intercapedine continuabatur; alibi vero integra vocabula vel

commata excidere passus est, coque defectu tarn parum offendebatur, ut ne

in notis quidem lectores de eo corrigendo admonuerit. Нас autem in re ne

Koppii editio laboraret, quoniam mihi editoris fiducia correctoris munus tradiderat,

quanta potui diligentia curavi, ncc nisi paucis in locis, quorum mentionem

in margine subjeci *), ita peccatum esse confido, ut sensus turbaretur.

*) P. 2i>4, lin. IK leg. sequentum pro sequentem. — P. 381, lin. 2 leg. fies profecto, decipula

si (ulstruxctis. — P. 609, lin. 12 leg. vjforiraQTOV. — P. 624, lin. nlf. leg. si metirelur, repertum

id esset, quod requisition est; nunc non metitur. — P. 710, lin. 1У leg. spumigenae.

Unum tantum duleo me non ut par erat efficere potuisse, orthographiae constantiam,

quam ut omnino Koppium parum curasse supra rnonui, ita nec in

constituenda lectionc diligenter scrvavcrat, ut haud raro dubius haererern,

utrum ratioue an negligentia aliquid vel commissum vel praetermissum ab eo

existimarem ; sero tantum illud mihi sumsi, ut quum editorem revera vaeillasse

hoc in genere intellexissem , unam certe rationem et m eu m qualecunque arbitrium

sequerer, quamquam eodem tempore alia graviore ingruebant, quae

ab his min u tus curam meain interdum avocasse facile profiteor. Nam quum

hactenus de iis maxime verba feccrim, quae ad Koppii operara recle cxistimandam

pertinerent, jam eo vcntuni esse intelligo, ut de me quoque aliquanto

accuratius loquendum sit; non ut aliquam meara operara jactem, quae ne

tanti quidem esse mihi visa est, ut nomen meum vel in titulo operis vel in

comraentario reliquo virorum doctorum gregi interponcrem , sed ut et Tibi et

lectoribus ralionem rcddam corum, quae me vel Tua voluntas vel meus erga

soccrum Tuum amor vel ipsius opcris caritas aliqua per consuetudincm con

tracta in commentario maxime adornando quamvis imparatum multisque aliis

ncgotiis districtum suscipere coëgit. Licet enim initio illud tantum socero Tuo

rccepissem, ut specimina tjpographica perlustrarem atque corrigcrem, mox

tamen inter ipsam operara intelligebam, non ila comparatas esse Koppii Schedas,

ut intcgrae typothctae manibus committi possentj quas etsi vivus ipso mihi

tanquam absolutas preloque paratas tradidisset, tamen ingruente torpore senili

et praesertim memoria labante non amplius valuerat earn in formara redigere,

ut omnia inter se aequabili quodam tenore respondercnt nec quidquam aut

abundaret aut deesset; im mo collcctaneorura farraginem haud raro alienb

locis intruserat, quaecunque extremis temporibus ex ahqua leclione annotassct

quoquo modo ad Martianura rctulerat, nonnulla bis terve posuerat, in Uni

versum autem, ut senes soient, tain profuso orationis genere usus erat, ut

si omnia qualia quanta scripsisset typis mandaren tur, in duplicem fere mölcm

liber excrevissct nec tamen plus sed Portasse eliam minus ad illustrandum

XVI

scriptorcm contulissct. Ncc ipse rcnuebat, quo minus hie illic aliquid reciderem

vel praetcrmissum supplercm, meminique, quum novissime ad nos viseret,

insignem cjnsmodi mutationetn, quam in specimine typothético fecissem,

valdc ipsi probari; quod tarnen quum donee ipse viveret inter corrigendas

tantum plagulas a typographo madentes fieri posset, in duobus prioribus libris

parcius factum est, ncque adeo opus erat in his, quos jam ante aliquot annos

integro etiam mentis vigore claborasset, quorumque in argumento mythologico

e¿ astrológico ex multo inde tempore aecuratius versatus esset; multo magis

necessarium erat in reliquis septem, quos quum ipse ideo tantum prioribus

adjunxissct, ut integrum Martianum ederet, non quod corum arguments

muí tu ni delectaretur vel liberalium artium historian! apud antiquos data opera

cognovisset, vel earn ob causam multo minore cura tractaverat. Non hoc

dico, nihil industriae Koppium ad líos quoque libros illustrandos contulissc;

nemo me magis, qui ipsius Schedas identidem tractavi, incredibilem viri

laborem admirari potest, qui in . tanto aetatis culmine jejunissimos et frigidissimos

auctores, quosque antea vix fando nosset, grammaticos, rhetores,

músicos, arithmeticos lectitaverit, excerpserit, et cum scriptore suo ita contulcrit,

ut spinosissimarum disciplinarum rationes recte cum percepisse appareat;

verum haec omnia enotata potius quam digesta erant limamque extremam

desiderabant, qua sola in tanta argumentorum ariditate elegantioribus hominibus

commendari poteraut; qua de re etsi saepius Koppium monuissem, tamen

postremo taedio rei captus Schedas suas quales erant prelo committerc con

stituerai. Quapropter dici non potest, quanta me volúntate affeceris, Vir

Illustrissime, quod socero Tuo fimestissimo casu nobis crepto, quum ad Tuum

arbitrium omnis hujus negotii sors redüsset, non modo ad finem illud perduci

permisisti, sed etiam mihi earn veniam dedisti, ut immortalis viri monumentum

in cam formam redigerem, quae tanti nominis memoria non prorsus indigna

esset; quo facto etsi multum mihi laboris accessurum esse videbam, ipsa

tarnen pietas, qua defuneti manes prosequebar, talc officium detrectare non

XVII

patiebatur. Nam si ab integro res instituenda fuisset, inultos alios viros doctos

huic negotio administrando longe magis idóneos fore intelligebam; Koppii vero

rationes neminem melius quam me notas habere persuasum erat, quas etsi

neutiquam omnes probarem, tarnen religiosissiine servandas arbitrabar, ne,

quod illius norrien prae se ferret, alieno ingenio conscriptum videretur, operisve

concinoitas ex propositorum diversitate laboraret. Quamvis igitur externam

schedarum formam passim refînxerim , alias in brevius contraxerim, aliarum

ordinem mutaverim, nonnullas etiam prorsus resecuerim, vestigia tarnen

ipsarum nonnisi ibi deserui, ubi aut aperte errasse aut ne sibi ipsum qnidcin

eonstitisse Koppium animadverterem ; de meo pauea tantum ex veteribus plcrumque

scriptoribus adjeci, quae quum ad illustrandum Martianum opportuna

essent, ilium tarnen non adbibuisse viderem, vel quia Graeca sine interpretatione

Latina aegre legebat, vel quia nondum ad ipsius notitiam per vénérant.

Quo ex genere hic inprimis nominandus est Mythographorum , quos primus

nuper ex codd. Vaticanis Angelus Majus edidit, tertius, quem nunc probabiliter

Magistrum Albericum appellamus *); cujus etsi raram mentionem in

commeutario invenies, quum plurimus ejus usus in duobus prioribus libris

esse debuerit, ob id ipsum hic eum data opera commemorandum duxi; fuerat

adeo quum omnes illius locos, qui Martianum spectarent, ad calcem operis

subjungere dlnstitueram ; sed hoc quidem consilium abjeci ob nimium eorum

numerum ambitumque, praesertim quum Bodii mérito nunc etiam facilior

nostris hominibus aditus ad eos pateat; mentione tarnen hominis eo minus

supersedere volui, quia praeter ipsum Martianum etiam veterem ejus interpretem

Remigium Antissiodorensem identidem adhibuit, cujus quum cominentarii

ipsi etiam nunc in bibliothecis lateant **), specimina saltern, quae

illic exstant, lecloribus editoribusve nostri futuris haud opinor ingrata erunL

*) Conf. Frid. Jacobs in Zimmermann! ann. dîscipl. antTqii. 1834. n. 132.

**) Conf. Montfancon ЫЫ. T. I, p. 92 b; Fabr. ЫЫ. raed, aevi T. VI, p. 187; BmcFccrî bkt.

plùlos. T. П1, p. 6*0.

III

xvin

Ceterum non dubito quin me quoque in hoc genere multa praetcrierint, qui

quum omnino satis imparatus ad hoc negotium accesserim, turn ne postea

quidem tantum ei temporis impenderé potuerim, quantum rci dificultas postularet.

Nosti, Vir Illustrissime, quibus et ipse domesticis calamitatibus conflictatus

sim, fere eodem tempore, quo Tu recens ereptum socerum lugebas, florentissinia

uxore intempestiva morte amissa; cujus casus perturbatio si quid

vestigii in hac quoque opera reliquerit, Tu certe pro humanitate Tua condonabis;

praeterea autem tot erant officii academici negotia, tanta variorum

generum impedimenta cum muñere professorio conjuneta, ut, licet multa quae

jam proposita et promissa essent huic pietatis officio postposuerim, plerumque

tarnen nonnisi feriatos dies ei impendendos habuerim; quod quantam festinationem

urgente semper typotheta excitaverit, quum simul et speeimina

tjpographica corrigenda et schedae impressioni praepacandae essent, nemo

nisi expertus satis existimabit. Omnino ex ea operis forma, qualis nunc

prodit, difficultatem laboris, quantam ego exantlavi, nemo satis intelligere

potest; quod non ideo dico, ut operam meam ambitiöse venditem, sed quo

consilio omnia quae hucusque praefatus sum, ut in tanta rerum omnium

adversitate lectorum aequanimitatem implorem, ne aut ab editore ipso, sene

emérito, cxspectent, quod vel integris "viribus arduum fuerit, aut vicarium

correctorem ut sui juris editorem taxent, qui si illud praestititÇ ut propositum

operis consilium exsequeretur, susceptae fidei satisfecit. Quanquam

sic quoque non minora quam in lectione emaculanda Koppium etiam in commentario

eífecisse, nemo profecto iníitiabitur ; qui quum praeter Vulcanii

notulas, quas ipse rectius glossas appellavit, et paucas Grotii, quarum adeo

partim veré pueriles essent, partim in omnia alia evagarentur, nihil fere, quod

alicujus usus esset, ab antecessoribus traditum invenisset, sua ex penu integram

ac perpetuam annotationem reliquit, qua etsi non omnia omnium desideria

aequaverit, tarnen primus omnium obscurissimum scriptorem in clariore luce

posuisse aditumque ad cum vel mediocriter doctis hominibus aperuisse cenXIX

sendus èst. Nam quod ipse acerrime semper quum in omnibus ut arbitrabatur

philologis tum inpriniis in antecessoribus suis reprehenderat, quod haud raro

expeditissimos locos magna eruditionis nube obscurarent potius quam illustrarent,

difficiles autem siccis pedibus atque silentio transirent, multis certe in locis, praesertim

carminibus, quorum interdum per affectatam scriptoris doctrinam tumoremque

dicendi vix sensus apparet, ita evitavit, ut nihil ipsius cnarrationibus

clarius jucundiusve legi posait; ñeque exiguus eorum numerus est, quibus unus

omnium ex profunda sua cruditione vero locutionis vel sententiae fonte aperto

lucem atque perspicuitatem affudit. Scriptores Afros, quibus Martiani oratio vel

ipsa gentilitate maxime affinis est, Appulejum, Arnobium, alios, identidem in

auxilium vocavit, neque imitatores ejus, ut Fulgentium Saxonemque Grammaticum,

comparare ncglexit; quo in genere licet, si philologue fuisset,

aliquanto accuratius vcrsari potuerit, studia tarnen viri ne in hoc quidem

argumento, quod propius nostrum est, contemni possunt; ipsum autem liberalium

disciplinarum orbem quantum ipse Martianus animo complexus tanto

cum doctrinae apparatu illustravit atque auxit, ut, quem in finem olim hi

libri ab auctorc scripti sunt, nunc demum rursum usurpari legique posse

videantur. Et hoc quidem loco cxspectare poteras, ut et de ipsis artibus

cyclicis, et de Martiani genere, consilio, et auctoritate pluribus agerem; sed hac

ego disputatione editionem operis tamdiu exspectatam ctiam amplias remorari

nolui, praesertim quum videam hac in causa de nonnullis aliter mihi judicandum

fore, quam soccro Tuo placuerit; qui quum scriptorum suum, ut

fere fit, cupidiore animo amplecteretur, prctium ejus hinc iude certe nimis

extulit majorcmque ejus quam rêvera fuisse videtur erudilioncni existimavit;

quippe si quid apud ipsum cum antiqui scriptoris dicto aliquam similitudinem

habere animad vertisset, illico hunc ei ante oculos fuisse conjecit, multarumque

rerum, quas ex aliorum libris strictim exscripserit, accuratiorem notitiam

haud scio an perperam ei tribuit; qui quanta interdum oscitantia vel optimis

auctoribus usus sit, in sexto maxime libro apparet, ubi primarium ejus fontem

Plinium etiam nunc habemus. Totum igitur hunc locum, qui est de fontibus

et ingenio Martiani, in aliud tempus difFeramj unum hoc data occasione

monebo, quia ñeque a Koppio neque ab alio quoquam satis aniraadversum

esse video, multa ex Varrone Martianum petiisse videri, quod non modo

ex iis locis apparet, ubi tantum non auctorem illum prae se fert, ut in

Diabetica (§. 535), in Geometría ($.578), et *) in Astronomía 817), verum

etiam ex iis ubi ab ipso discedit; nam quod in extremi libri limine (§. 891)

Medicinam et Architectonicam a deorum conspectu removet, aperte contra

Varronem dictum est, qui quum non de Septem sed de novem diseiplinis

librum edidisset, quorum unum de Architectura fuisse Vitruvius (in praef.

libri VII, p. 194 Bip.) testatur, illas quoque duas reliquis Septem adjecissc

videtur; quae si recto observavi, fieri poterit ut ex Martiano si nihil aliud

tarnen aliquas principie eruditionis Romanae reliquias lucremur. Facile tarnen

patiar alios viros doctos, qui magis in hoc literarum genere versati sint, hanc

mihi disputationem praeripere; iterum enim repeto reliquorum studiorum

meorum rationes nimis ab illo argumento remotas et fuisse et nunc quoque

esse, ut nec quando redire ad Martianum possim sciam, nec majori fiducia

olim aliquid me in eo illustrando praestaturum polliceri audeam, quam nunc

praestitisse mihi arrogem. Quod forte fortuna ad me delatum fuerat negotium,

strenue et sollerter exsecutus esse videor; de operis ipsius laudibus meritisque

Koppio quidquam subtrahere religioni duxij quae si interire nolui quantaque

potui extornae formae commendatione illustrare studui, satis habebo, si et a Te et

quicunque praeterea immortale illius nomen justa existimatione prosequuntur,

pietatis me officio satisfecisse neque extremum tanti ingenii monumentum indigne>

dehonestasse judicatum fuerit. Vale, Vir Illustrissime, mihique favere perge.

Scripsi Marburgi ipso die Koppii mortis anniversario VII. Kaiend. Apr.

MDCCCXXXV.

*) Quam enim ibi ctyiuologiam proponit siettarnm a stände, et îpsain Varronîs esse Popma

(p. 203 ed. Bip.) ex Cassîodoro annotavit.

С А

M A R Т I А N I

■

MINEI FELICIS'

Р Е L L А В,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE NUPTIIS

PHILOLOGIAE ET MERCURÎI

LIBER I.

u quem psallcntem thalamis, quem matre Camoena

Progenitura perhibent, copula sacra, deum: »

Tu r/iiem] Satura, Martiauî arnica, hos versus

canit in laudem Hymcnaci, qui est deus nuptiarum,

id est, naturalium conceptionum. Glossa (iii

cod. Monaccnsi B, aliisque) — Istam quidem interpretationcra

Vulcanius, Grotius, Goezius, omnes

receperunt, quamvis facile perspicere potuissent,

non Saturam bosce versus pronuntiasse ; sed ipsum

Martianum, patrem nimirum quinquagenarium, poé

tico spiritu afflatum, quippe qui a filio deinde

(§. 2) in iis reprehendatur.

psallentem] Ki&aQiÇovta'- psallere vix aliis

nisi poëtis sequioris aevi, et inprimis Christianis

frequentatum. Goez. — Cave credas! Utuntur

boc verbo Sallustiiis, Horatius, Quinctilianus, Gellius,

Macrobius, alii, et iterara noster infra (§. 924).

matre\ Claudianus XXX, 51. Hyracnacura Musa

progenitura etîam facit:

» Hune Musa genitum legit Cytherea ducetnque

Praefecit thalamis; nullum junxisse cubile

Hoc sine, пес primas fas est attollere taedas.«

Goez. — Corrcxi hos versus non accurate cxscriptos.

Alii Urania (Catull. 61, 2; Nonn. Dio

nys. 55. pag. 825 Falk. ; Clandian. cpithalam. Palladii

et Serenac 51), alii Terpsichore (Proel, ар.

Phot. p. 524 Iloesch.), alii Calliope, alii ipsa Ve

nere natura Ilymcnacum feront Sunt adco , qui a

mortalibus genus euin duxissc pcrhibcant (Serv. ad

Aen. 1, Col. Lutat. ad Stat alii). Patrem tarnen

Bacchum exprcssis nostcr verbis nominat. Rectc

quidem: Hymcnacus cnira a Seneca (Med. 110)

appellator

и Candida Tliyrsigeri proles generosa Lyaet.*

Camoena] Idem est ac sí dixisset Musa. Vide

inter alios Horatii (in carm. sec. G2) hace:

— nacceptusaue полет Camoenis.»

copula sacra] Ita «copulara sacram deúm'« dixit,

ut Valerius Soranus , she alius quispiam vetustissimus

poeta » Saturnia sancta dearum. Quod est

Graccanieum illud pluriraomm poctarum diu -&Eacov.

Sacra dcùin copula, diis ipsis venerabilis. Iliocquc

Martiani Capellae lib. I. §. t.

Semina qui arcanis stringens pugnantia vinclis ,

Complexuque sacro dissona nexa foves:

Namque elementa ligas vicibus, mundumque maritas:

in ICtorum lib ris copula , cum sacra res sit, quae

nimirum inviolabili foedcrc conjugioque homines jungat,

pro ipso concubitu, consummaute conjugia,

ponitur. Justinianus imperator cap. 26 dc nuptiis:

■ Si cnim ex aflectu omues introducuntur nuptiac,

et nUiil impium, nec legibus contrarium in tali

copula exspectamus , quare pracdictas nuptias inhibendas

cxistimcmus ? « Hinc ' copulare est conjungerc

nuptias, ratoqne focderc par hominum colligarc.

Imperator Gordianas с. 8 ejusdem tituli:

»In copulandis nuptiis spectanda est ejus voluntas,

de cujus conjunctionc tractatur. « Et copulari , ma

trimonio conjungi с 23 ejusdem. Et ab cadem mente

»dextras copulare* dixit in Aulularia Plautus, quia

manum tradere cuipiam apud vetercs sancta erat

firmaqiic amicitiae sponsio. Barth, (advers. p. 394.)

Ilaec ille: sed sibi non constat vir doctissimus.

Ohlitus cnim bujus interpretation^ cundem Martiani

locum paulo inferius (p. 961) sic explicare studct:

» Copulan» dcùm dicit, cujus auspieiis conncclitur

corpus teiTCstris molls coclcsti animo, quae duo

dcuiu constituera sapientes veternm physic! tradidcrc:

vide Ocellum ct Plinium libro 2.« — Eqiiidcm

baud sane pcrspicio cur mystcria quacrat Barthius

in verbis, quae nihil haben t dubitationis. Sed iu

errorcm inductus esse vidctur prava in libris cditis

scriptione vocis deihn cum circumflexo. Non cnim

pluralis, sed singularis est, accusandi casu.

semina] Elementa. Semina sunt Lucrctio corpnscula,

in quae corpora quacvis rcsolvantur. Claudianus

(48, 1): «Quisquís sollicita mundum rationc

secutus Semina rimatur rerum. « Goez. — Distiuguit

nostcr infra (§. 1 7) inter semina rcrum et ele

menta, ita ut elementa jam separata, semina autan,

sive initia, rerum adbue mixta esse vidcantur (conf.

Claudian. de rapt. Pros. 1, 248 sciju.)

pugnantia] Semina pugnantia sunt diversa et

contraria sibi elementa, quae discordem concordiam

Ovidii coucinnant, quam plurirai poëtac ab со mu

tuo sumta'm celebraran! Влптп. (adv. p. 961) —

Pcrmulta de dissonis hie ex aritbmctica et música

aflcrri posscnt; sedpracstat, inferior! loco (§. 209)

hac de re uberius agcre. Ovidii versus, quos innuit

Bartbius, hi sunt (met. 1, 8):

»iVec quidquam nisi pondus iners , congestaque

eodem

Non bene junctarum discordia semina rcrum. «

At magis ctiam hue faciunt Horatii (ep. 1, 12, 19)

hi versus:

■

» Quid velit et possit rerum concordia discors :

Empedocles an Stertinium deliret acumen ?

vinclis] Vincula sunt nuptiac vcl conjuginm.

Juvcncus libro 4 :

»Uujus germano rurstis sociabile vinclum

Deberi , generis percal ne porlio lapsi.*

Barth, (p. 961).

dissona] Discrepantia; ut infra (§.92): «Quaeque

elementa liget dissona nexio.« Atquc hac de

re conféras vcliin Lucrctiinn (i», 441), ct Senecam

(natural, quaest. 7, 27, p. 808 Lips.), et Ovidium

(in fast. 1, 10S>

пелга] Conjugiiim aut rem adeo indicat potius

coneubinariam. Apulejtis libro 2: »et a nexu quidem

venéreo hospitis tempera. « Barth, (p. 1242).

—Itcruin altius petit vir doctus, quod cx anteeedentibus

manifestum est »necti ab hymenaco pug

nantia. «

elementa] Fingitur Hymcnacns connubio eleMartiani

Capellae lib. I. §. 1. 5

Atque auram mentis corporibus socias:

Foedere complacito sub quo natura jugatur,

menta jmixisse, quantumvis contraria cornm vis esset. 187) addcquc Stobacum (In eel. 1, 42, 2. p. (¡87

Ita Seneca (natnr. quaes t. 7, 27. p. 808 Lips.): Heer, et nostrum (§. 913). Ex cod em PI a tone Ap-

»IVonnc vides quam contraria inter se elementa eint? pulejus (de dogm. Plat. 1 , 176. p. 194 Oud.) de

gravi a et Icvia sunt , frigida et calida , Lumida et clementis : » quae quum inordinata permixtaque cssent,

sicca. Tota liujus mundi concordia ex discordibus ab Ulo aedificatore mundi, dco, ad ordinem numeris

constat.* Id perspexit ctiam Lactantius (2, 12). et mensuris in ambit um dedueta sunt.« Idemque

E poëtis pracsertim Manilius (I, 141) rem tangit, (de mundo p. 354 Oud.): contrariorum per se naet

eicut Ovidius (met 1, 18) chaos cx Hcsiodi tura flectitur , et ex dissonis fit unns ideinque contbcogonia

(116) describe il s canit: centus. Sic totius mundi suoruni instantia

»Obsiabatque alüs aliud s quia corpore in uno initiorum ínter se imparcs conven tus pari пес dis-

Frigida pugnabant calidis , hument ia siccis ;* • cordante concentu natura veluti musicam temperavit.

ita Claudianus (Malí, consiü. 75) corum reconcilia- IVamquc bumidis árida — confundit, unumque ex

tionem : omnibus et ex uno omnia juxta Hcraclitum consti-

— —» — — — ■— »rursumque receptis tuit« cet

Nectit amicitiis quidquid discordia solvit.* vicibus] Mutua vice. Valcrianus sermone primo,

Unde ct Ilymcnaeus (ap. Statium silv. 1, 2, 185): alii. Ваптн. (p. 961.) — Ellipsis est vocis alternis.

— - — »ipsum in connubia terrae maritas] Maritare dicuntur qui foeenndum ali-

Aethera , cum pluviis rarescunt nubila , solvo.* quid faciunt. Victor MassiliensLs L 1 Gcncseos:

et auctor Pcrvigilii Veneris v. 59: »Fons scatet et diti prolem virtu te maritat.«

»Cras erit quo primus aether copnlavit nuptias.« Alciuius Avitus 1. 1:

E Graccorum ctiam pbilosopbis Empcdocles (ap. nlymfa maritavit sit lentis viscera terrae.*

Diog. Lacrt 8, 7. p. 558 Mcib.) statucrat, quatuor Horatius epodo 2 :

elementis accederé то vstxoç et xr¡v tpiXLav. At » adulta vilium propagine

is с dissidio potius clcmentorum contendcrat oriri sillas maritat populos.*

mundum, per amicitiam au tern in pristinam condi- Влптп. (p. 961).

tionem Tov 6<palçov (conf. Marc. Antonin. 12, 5. auram mentis] Sic Flaccus de cadem ratione

p. 116. Gat) redire. Multo inagis ad nostri sen- dixit: »divinae particulam aurac.« Grot. — Adde

tentiam facit, quod illico post Cbaos Amorcm ortum huic Iloratii (sat 2, 2, 79) loco Virgilii (Acn. 6,

eomique dcorum omnium antiquissimum esse л clercs 746) de purgationc animae versus:

affirmant, Ilcsiodus, Acusilaus, Parmenides, Plato- » Concretan» exemit labern, purumque reliquit

que (sympos. p. 178, Tim. p. 47 Stepb.); Aristo- Aetherium sensum atque aurai simplicis ignem.*

teles (de mundo 5. ct metaph. 1,4) Scxtusquc Em- foedere complacito] Claudianus (51, 55) »Tno

pirictis (9. adv. Pbys. 7 p. 549 Fabr.). De pbysica primae liban tur foedere noeles « Goez. — Focdus

ralionc discrepantia nectendi confer practerca Ery- pro conjugio a nostro aeeipi plurcs docebunt inferiximachum

medicum apudPlatoncm (sympos. p> 186. orce loci (§. 25. 51. 91).

1 *

Martiani Capellae lib. I. §. i.

Sexus concilians, et sub amore fide m :

О Hymenaee decens, Cypridis qui maxima cura es:

sejrws] Qui Aristotelcm (de mundo S) legcrit,

non dubitabit hunc ante oculos fuisse nostro : adco

congruit cum со, v*l in boc ipso cligendo cxemplo.

concilians] Grotius quidem concilias j sed illud,

quod reeepi, praeter Barthii (adv. p. 961) et Yossii

omnia exstitcrit. Ita enim ct Ovidius(bcr. 4, 161):

»IVobilitas sub amore jacet« (conf. palaeogr. criL Ш

§. 130). Verumtamen totum locum itcrum confercnti

mibi vidctur, a nostro Amorem socium dari Нушс-

naco in conciliandis dementis secum pugnanlibus.

(Arntz. misc. p. 197) codices, Gantabrigiensis quo-' Ita enim Quinctilianus (in declam. 14. p. Iö9. cd.

que , Britanniens , Basileensis , et qui ad Aorimbergensie

libri marginem notati sunt, habent. *

amore] Dc Amore , dco máximo (conf. Oppian.

dc Ycnat 2, 411, et Ilugium in libro vernáculo ser

mone scripto »de mytbo« p. 190. 191), quem

dwaxcóxarov et ¡j,éyU)TOV poëtac appellant Gracci

(Atlicuacus 12, p. S99. 600 Casaub.) nosterque

(§. 72î>) »pucrum herilem«, cquidem alio loco (pa

laeogr. crit. III §. 130) disserui. Cui quum Chaos

olim adjungcrctur (v. supcriorem not), vcrisimile

est, ab antiquissimo jam tempore adscrîptam fuisse

potcstatcm elementa ligandi, et yáfxcov ■&e6¡xovQ1

sicut ex Ilesiodo (theog. 123) addit Oppianus (in

halicut. 4, 25). Mcmoratu (lignum est, similia Orphcum

docuisse, adeo nt nostcr cum ante oculos

hahuissc vidcatur. Namquc ab initio Argonauticomm

(12) illc habet:

'Aq%ccíov fikv rtQwra XÄ0YH àfiéyccçrov

áváyxrjv

Kai XPO'NON, од èX6Xev6ev àrttiçiCioi-

6ív vtp ôAxoïç

Ai&èoa, xaï ôupvij леошлеа xvôçov'EPSi-

TA, cet

Addc cundem eadem repetentem paulo inferius (419).

fidem] Ambigua est sententia. Intelligi enim

potest »Ilymenaeum per nuptias fidem addere conjugulcm

«: sub onim saepe pro in usurpatur. Alii

locum forean malucrint explicare » inférions conditionis

fidem esse quam amorem ■ , quippe qui aule

Oxon.) Amorem depinxit, »quasi per cum rcrum

naturae sacra primordia totiusque mundi elementa

creverint, qui teneat nunc figatque rixantia et dc

contrariis pugnantibusque seminibus molcm perpetuac

societatis animarit. « Quod Quinctiliauo »90-

cietas perpetua«, hoc nostro » fides « est

decens] Veneris atque Gratiarum epitheton Hymenaeo

Gratiarum consanguíneo attribuitur, quod

illam gratiain pulcritudinem non nunquam comitantem

cique adhaerentem, quae facilius sensibus at

que animo pereipitur, quam verbis exprimí possit,

désignât Ilorat. (L. 1. od. 18, 6 et I, 4, 9): »teque

decens Venus« — »Gratiac decentes. « Goez.

— Sed nostcr infra non Vcnercm tantum (§. 903)

sed et Florani (§.888), et »scientiae fontem«, quin

Claudianus ctiam (cons. 6 Honor. 337) »acrem«

deeentem appcllat, ita ut restringí vix possit hoc

epitheton ad unum altcrumvc.

Cypridis qui maxima cura es] Nam teste Claudiano

(31, 31): »Hunc musa genitum legit Cythcrea

ducemque Pracposuit thalamis « Grot. — Ilorat

L. 1. od. 14: »curaque non levis.« Et Catullus (in

nupt Jul. et Manlii 61 scip):

JStl polest sine te Venus,

Fama quod bona comprobet,

Commodi capere ; at potest

Te volente: qnis huic deo

Compararier ausit? —

(ioEZ. — Scd verba composiiit nostcr ad illud VirMartiàni

Capellae lib. I. §. 1.

Hiiic tibi nam flagrans ore cupido micat:

Seu tibi quod Bacchus pater est, placuisse choreas,

Cantare ad th alamos seu genitricis habes,

Comeré vernifcris florentia limina sertis

gilii (Acn. 10, 157): Veneris justissima cura« )

quocum confer Horatii (oil. 2, 8, 8) »juvenumque

publica cura.« Nominis Kyprogenciac etymon, quia

in Gypro genita fucrit, aflert Hcsiodus (thcog. 199)}

addc Hymnum in Vcncrcm (2), qui Homero adscri

bítur, et Pindarum pluribus locis.

micat] Ore micarc Cupidincm Ilymcnaco dixit,

pbrasi totics ab Aristacncto et aliie sqcûtixoîç ex

presse. Vide quae plurimis in secunda editione

ftlusaci notamus. Влптн. (p. 961) — Minime Cu

pidincm intclligo deum, sed cupiditatc flagrare Ну-

mcnaciiin. Certc noster quum multa, tum et haec

a Claudiano inutuatus est, apud quem (in cpitbaL

Pali, et Cclcr. 41) llymcnaei ctiam » dulce micant

ocidi.« Appulejus (met. в. p. 401 Oud.) «rosas

micare« (licit, et nostcr infra (§. 585) »flammam

micare.«

seu tibi] Scnsus est: »Scu placuisse eborcas

babes Bacchi (is enim saltationibus praeest, undc

quisquís illc est Orpbicorum auetor, qui propediem

forte a nobis novum speret diem, canit: oç

те e%eiç Al6vv>6e xoçevrà v. pr. in bymn. v. 9)

— scu cantare ad thalamus babes matris Calliopes,

yd (ut alii volunt)Uraniac. GnoT. — Bacchum Propcrtius

quoqiic (2, 25, 94) »chori patrem« appcllat,

et »medium in со esse« (2, 25, 94) fingit (v.

Burmann. ad b. 1.). IVoti practcrca sunt Tibulli (2,

1, 53) versus:

i » Agrícola et minio suffusus , Bacche , rnbenli

Primus inexperta duxit ab arte choros.*

Atquc apud cundem (1, 7, 58) idem dcus

• Movit et ad certos nescia membra modos.*

choreas] Scribcndum » placuisse choréis. « Baccbum

cborcarum choragum vcl unus Anacreon doccrc

abunde possit, ad quern vises. Barth, (p. 961).

— De Baccho cborago nemo est qui dubitet (conf.

Tibull. 1, 7, 58 et 2, 1, 56. Casaubon. de eat

pocs. insert, in Gren. musaco p. 28). Cur auteni

Martianus scriberc non debucrit »til>i placuisse cho

reas*, causam ncqnc docuit Barlliius, ncque doccre

potuit. Vulgatam igitur scrvavi lectionem, quam et

a Bacbeto (sur les epitres d'Ovide I. p. 156) approbatam

esse video.

comeré] Claudianus (de nupL Honor. 202) :

» Tu festas, Hymenaee, faces, tu, Gratia, flores

Elige} tu geminas , Concordia, necte coronas.*

Apud Ovidiiim (fast, 5, 219) quoque

» Protinus arripiunt Chariles nectuntque coronas. *

Itaquc nostcr infra (§. 888) :

» Ipsa etiam fulcris redimicula nettere sueta

Flora decens trina anxia cum Charile est.«

Attamcn et Baccbo serta placuisse Ovidius (fast. Ii,

543) canit:

«Bacchus antat flores: Baccho placuisse coronan*

Ex Ariadnaeo sidere nosse potes. «

Idemque aliis locis (trist 1, 6, 2):

»Derne meis hederas, Baccbica serta, comis.»

et (5, 5, 5) de poëtis Baccluun eclebrantibus:

«Festaque odoratis innectunt témpora sertie. « ,

Vcncri item cum comilibus tribuit Cyprioruui auetor

(ap. Athen. 13, p. 672 f. Casaub.) :

'H de óvv cw<pirtóÁOíót аиЛорре^дуд' AtpQoôitr]

UXe£cctiévr¡ 6ze<pocvovç eveódeag, av-&eayuit¡9¡,

"Av y,sipu)*aï6w ë&evro &ecù XirtaQoy.Q7¡ÓE[ivot .

в Martiani Capellae lib. Г. §. 1.

Seu consanguíneo Gratia trina dédit:

Connubium divûm componens Calliopea

vemiferis] In Msto libro offendi vernificis. Quod

saue verum est Fiaiu verna facerc ostia videntur

additac. Is mos mullís a nobis et alíis alibi traditns

est Bautii (p. 9G1). — NonBongarsii tantum, sed

Vossii ctiam codex (Arntzen. misc. p. 197), Darm-

Btattensifi et tres e Monaccnsibus (C. D. E.) vernificis

quidem liabcnt, sed in aliis vulgata lectio exstat,

«juam rctinui, siquidem Graecum éaQOTQE<pr¡Q ca

exprîmitur, et nosier alio loco (§. 570) simili figura

»voriiicomac olivac« utitur. Vcrnifera adjectivum

est, parilcr atque serta, et substantivum corona

per ellipsin omissum.

limina] Limina sponsi, quîbus nova ingrederetur

nupfa, sertis ornar! sólita fuisse, testes sunt

Catullus («4 epitb. Pclei et Tliet. 284) de floribus

canens:

»Hos indistinetis plexos tulit ipse corollis

Queis permulsa domus jueundo visit odore.«

atque Hicroclcs, qui (ар. Stobaciini serm. 65.

p. 414 Gcsn.) »&vQatç xaT£6re[ifièvaiç* scribit

»tvqccwov àvrï yvvccLxoç èffeiçàyovÔiv.* De

ungendis postibus vide nostrum infra (§. 149).

consanguíneo] Consanguine! sunt ó¡XOtf(XTQLOl,

ut Cliarites et Hymcnaeus; utriusque en im patër

Bacchus. Alii tarnen Gratiis patrem adscribunt Jovcm.

De raatre ctiam discordia, aliis Autonoen, aliis

Eurymcdusam vocantibus. GnoT. — Consanguincus

fratrem notât ex altero parentum solo. Vide Anianum,

Alarici consiliarium, ad sententias Pauli, Cujacium

observ. libro 11. cap. 26. Валтп. (advers.

p. 961). — Alio ctiam modo- Hymcnaeus Gratia

rum consanguincus dici potcrat Is cnim quura Bacebi

filius esset, Baccliusquc paritcr atquc Gratiac

patrem babercnt Jovem (Cornut N. D. 15. p. 161.

Gal. TlicognitL sentent. 15), barum Ule consan

guine us omnino erat SufTîcit cnim sanguine connexos

esse, ut illo nomine insigniri possmt (L 1

§. penult de suis et legit bered.). Baccbo placeré

choreas Euripides canit apud Strabonem (10. p. 470

Casaub.).

Gratia trina] Hoc est »tria concessit, vultum,"

vocem et gestum.« Gloss, ар. Vklca.\. — Gratiam

trinam dixit ut infra L. IX: »Suada decens trina anxia

cum Cbarite est« Quid non nugamini glossatoresl

Grot. — Neutiquam sic legitur infra (§. 888), ubi

Grotiiis versus confudit, siquidem »Flora decens«

primum legitur, et deinde »Ncc Suada« cet Perpcram

quoquc critici (ар. Fulgentium p. 15 Munch.)

ternas viragincs in ter tenias mutaturi с raí it, quod

prefecto non fecissent, si fon loin cognovissent, с

quo Fidgcntius hanscrat Martianum enim iniitaturus

erat, id quod millo ncgotio pcrspicient, qui

utrumque locum comparaverint Sed nostcr ipse ante

oculos habuissc vide tur Claudiani Ulud (in laud.

Ser. 88) :

»Ternaquc te nudis innectens Gratia membris.*

Similiter Sidonius (cairn. 11, 113. p. 367 Sirm.):

»Hic triplex uno comitatur Gratia nexun

pro quo nodum posuit Horatius (od. 3, 21, 22).

connubium] Ubique in Mss. per ¡4 simplex csprimitur.

Goez. — Cave credas. Malum igitur fa

ctum , quod Goezius falsam in quibusdam codicibus

scribendi rationem in contcxtum rccepit, idque con

tra communcm, quam scquimur, lectioncm.

Calliopea] Musariim hace princeps est, quam

Hesiodns (thcog. 79) jtQo<peQe6Tarr:v ârtaôèwv,

Plato (Phaedr. p. 259 Steph.) jtQeößvrärrjv, alius

MovÓcov JtQOfiarayeTLV (Mem. de l'acad. des inscr.

V. p. 185) appcllat, aliusque (anthoL Gr. 1,

67, 29) ipsi Uraniae anteponit; cuique Moschus

Martiani Capellae lib. I. $.2. 7

Carminis auspicio te probat annuere.

Dum crebrius istos Hymenaei versículos, nescio quid inopinum intactumque

moliens, cano, capillis respersum albicantibus verticem incrementisque lua

(id. 3 , 73) , Hcsiodiim imitatus , то yXvxegov Dum\ Profccto miram , ab omnibus intcrprcti-

бтбриа tribuit 5 quam e Latinis etiam Lucre ti us (G, bns , et Grotio ct novissimo Goezio , versus i I los

93) » requiem hominum , divumque voluptatem«, Saturae adscribi, qnum quinquagenarius llartiaiius

Oridius (fast 3, 80) »primam sui ebori« dixit, Yirgi- ipse n istos cano* dicat Fefellcrunt nempe eos

lins (Àen. 9, 323) pro Musis omnibus ponit versu: verba, quae paulo post sequuntor, » satura eomrai-

*Vos, о Calliope , precor , aspirate canenti« ; nisecns.«

Horatius (od. 3, 4, 2) »reginam«, ас Pliitarebus nescio quid inopinum] Saepe Cicero verbis »ne-

(ui oral vit p. 801 ct sympos. 9, 13 p. 743) regnm scio quid» usus est; pro Arcbia 7: »nescio quid

comitem appcllat Apollinaris Sidonius autem rpi- praeclarum: idemque (orat partit. 21) inopinata

fbalamium canens (carm. 14, 6) Calliopcn etiam in- esse dixit admirabilia; tçiariterrjue Horatius (od. 3,

vocat, codemque verbo, quo nostcr, probare ntitnr. 1, 2) carmina laudaturus » non prius oa audita*

снимете] Vcrbonim in hisee versibns construclio praedieat Nescio quid igitur neutiquam cum concorujiiquc

intcrpreÄlio sic facienda esse iuüi'm idetur : temtu dictum, sed de grandi conaminc, quod et

»O! tu, copula sacra, Hymenaec, quem perbibent verbum moliri innuit Haec quidem Marlianus patcr ;

deum tbalamis psallentcni, matre Camoena genitum, sed prorsus contrarium sentit interveniens filius.

qui semina in und i pugnantia л ine ul is arcanis s Irin- Huic enim adscribenda sunt quae sequuntur, ct

gens, complexuque sacro foves dissona nexa. Vici- sie quidem verba construenda : »Martianus (filius),

bus (mutua vice) enim elementa ligas, mundumque non perferens verticem (patris) capillis albicantibus

maritas, atque airram mentis corporibus socias, foe- respersum incrementisque lustralibus decuriatnm

derc complacito, sub quo natura jugatiir, sexus ineptias aggarrire, intervenit «liceos : quid istud mí

conoilians, et sub amorc fid пи. O! Ib menace pater « cet

dècens, qui Cypridis maxima cura es : bine enim tibi capillis\ Ordincm tantum vcrbonim, ex Ilugiano

cupido flagran» ore micat , scu placuissc tibi cboreas, códice et in libro Norimbcrgcnsi ad marginem noqnod

(quia) Baccbus patcr (tuus) est, scu cantare tata lectionc, mutavL Forsan iu Priapciis (77, 2)

ad titulamos genitricis (а Venere) babes, scu Ii- nostcr legerat:

mina florentía sertis verniferis comerc, consangui- «meumque canis

neo (tibí) Gratia trina dedit (tres Gratiae dede- Cum barba caput albicet capillis.»

runt) ; Calliopca connnbium divùm componens pro- Paritcr Saxo Grammaticus (6. p. 116) qui Martianum

bat, te annuere auspicio carminis.» (Sivc choreac imítanduin saepius, ut Stepbanius docuit, sibi protibí

placea nt, quia Baccbus patcr tun s est; sivc pos uc ra I, » Albicet» scrípsit »quanquam senio ca

can ta re ad tbalamos a Venere mat re, sivc liinina pill us. «

sertis coronare a Graliis consanguíncis tuis babeas: incrementisque lustralibus decuriatnm] Кое est

Calliope omnino approbabit, quod annms auspicio quinquagenarium, qui jam decern lustra peregcrim.

carminis). Vixc. — Lustraba certum est a multitudine lustro8

Martiani Capellae lib. I. §. 2.

stralibus dccuriatum, nugales ineptias aggarrire non perferens, Martianus inter

rum did, incrementa vero decuriata deenríam lustrorum

non possimt significare, alioqui quinquaginta

tantum annos natu s sit senex , qui alteram tantum

aevi pene vult confecisse vidcri (?). Eruditus, sed

duri cloquii, scriptor decuriatum curiae jam immu

nem, vaeantcm ex officiis municipalibus ct nrbanis

in sua sibi patria dicit, emcritum volcns cruditionis

quadam inexspectatae ostcntationc dicere. Scio Tertulliauo

cjusdem gentis scriptori decurialem niunerum

denarium esse c. 57 de anima; unde multiplícala

per cundein lustra hie capcre possis, sed tum imuiaiiis

numerus exeat ('?). « Et non video quoinodo

illud, quod modo diximus, non sit melius: ita nulla

alia opus erit exactionc. Ваптн. (p. 409). — Praest-

ït pro&cto Yulcanii cxplicatio ; siquidem decuriatus

diei nequit curiae immunis , quem excuriatum

jK)tius dixerc Romani (IVon. Marccll. p. 56 ed. Par.

1614). Vcrbum autcm decuriare quum significet

in decurias conscribere (Cic. pro domo s. f. ibique

Manut. p. 74. Gracv.), boc loco cum anteccdentibus

incrementis lustralibus conjimgcndum esse vidctiu",

ut sit » in decuriam incrcmentorum lustralium

conscriptus « , Livio miles invalidus dictiis. Ovidius

(trist 4, 8, 35) verbis: » decern lustris peractis«

quinquagenarium se tura fuisse significat Seneca

(de brev. vit 4) : »Audics plcrosque dicentes — —

sexagesimus annus ab officiis me dimittet«; et Plinius

Sccundus (in cpist. 4, 25, 4) » leges majorem

annis LX otio reddunt«

ineptias] In aliis libris lcgitur ineptias , in aliis

nugulas. Ego vix d ubito vcram Iectioncm esse migules

ineptias. Diminutivum cnim illud torn prolixo

opcri minime congruum. Ваптн. (advers. p. 409.

974) — Quidam libri babent nugulas ineptias, quod

quis defenderé possit. Sed aliam mentcm milti pracit

MS. in quo reperi nugales ineptias. Dignum boc

Capella vocabulum ncc possum ab eo non profectum

credere. Agellius idem usurpât 1 Noct 2: »Sed

tbeorcmatibus tantum nugalibus dilatrantes, objurgationc

justa incessivit« Idem : »et alia quacdam nugalia

proferebant« Zdízerl. (critic, juven. promule.

19, i>9 in Schminck. synt crit p. 227.) — Vossianus

codex nugulas ineptas : sed cum ctiam alii

in ineptias conspirent , paruiu abest , quin cum

Bartbio Icgendum censeam nugales ineptias. Abntz.

(misc. p. 197) — Ineptias Bongarsius ; Bodianus

vero et Vulcanius minus commode ineptas babent

Goez. — Hugianus codex pcrperam inertias habet

pro ineptias. Mihi quidem , quamvis ratio a Bartltio

prolata rcjicienda sit (quandoquidem prolixum opus

Martianus filius nondum audicrdt, sed paucos tan

tum versículos) , Zinzerlingii codex sufficit, ut cum

со faciam. Accedit, quod Dai'mstattcnsis ctiam a

prima manu candem Iectioncm babuit Vox nugalis

praeterea non seinel a Gcllio usurpatur. Et quamvis

maximi ctiam poctae Martialis (9 , 1 , S) , Catullus

(1, 4), et fortassis Horatius quoque (sat 1, 9, 2)

versus siios modestiac causa nugas appellent; boc

tamcn loco additum vocabulum ineptias illam excludit

intcrpretationein. Prefecto cnim patrcin in vcrsibus

illis reprebendit filius , quippe qui nihil sen*

tiat magni in eis, sed nugas ineptas potius, quae

non deccant scnescentem patrcm. Minime ígitur

voces »nugales ineptiae« bic bono sensu accipi pos

simt, id quod vidit jam Fulgentius, qui nostrum

imitaturus (myth. 1. p. 5 Muncl;. ) illorum loco

verborum scribit: »dum tibi rugosam sulcis anilibus

ordiar fabulam.« Sed utro nunc modo legere malucris,

sive cum Ziazerlingio, she cum Grotio,

cujus Iectioncm Basilecnsis ctiam codex pracbet;

sensus manebit idem.

aggarrire] An praeter nostrum alius quisquam

Martiani Capellac lib. I. §. 2. 9

venit dicens: Quid istud mi pater, quod nondum vulgata materie cantare

deproperas, et ritu nictantis antistitis, priusquam fores aditumque reserarie,

composito hoc yerbo usus fuerît dubîtaveram. Quum

тего serions aevi scríptoribus proprium fuerit, pracjwsitionibus

augerc verba (§. 43 not.) $ ipsum illud

л-eppcri in glossario Latino - Gallico (ap. Adelung in

glossar. man. I. p. 152) explication »jainglcr«, quod,

nisi a Latino gai-rire lueem accipcrct , nemo , puto,

intelligent

intervenit] Intervcníre Martianum non corpore,

sed sermone automat. Estquc intervenire medium

se dare rebus dissonis aut alioqui nondum compo

site. Tertullianus libro de paticntia cap. 11: » quia

qua ex parte aut erroribus nostris, aut Mali insidiis,

aut admonitionibus domini intervenimus , ejus officii

magna merces, felicitas scilicet. « Symmachus libro

7. epist 56 : » Ut quidquid culpae aut crroris incurrit,

contra illius meritum meo digncris interventui

relaxare.» Barth, (advers. p. 974).

quid istud] Pariter Appulejus (met 1. p. 29

Oud.) : »Quid istud mi Sócrates?»

pater] Martianus films enim, ut supra observavimus,

Martianum patrem interpellât, cui deinde

pater respondet, filiunique praemissa fabula de nuptiis

Pbilologiae et Mercurii bonis instituit artibus.

Similiter Cicero librum de offieüs, quamvis omnibus

utilcm , filio soli se tradidisse finxerat Acccdit quod

Martianus in extremo to this opcris (§. 1000) filium

iterum alloquitur hoc versa :

» Secute mujis nate ignosce lectitans.« *

Vide igitur , quam absurda ad finem secundi libri in

Darmstattensi códice hace sit glossa addita: » Sátira

narravit cuidan patri banc fabellam, quam idem

pater Martiano renarraviL «

nictantis] Evigilantis. Gloss. — Nictantis, ut

nemo ignorât, non ¿Uto TOV wzzoç, ut glossae volunt,

sed a ni vendo, unde coonivere: quo verbo

infra utitur : » quicsccre ciipícntem connivere non perferat.

« Grot. — Nictans autistes est matutinis lions

ad aperienda populo fana oculis semisomnibus ctiam

prodicns. Barth, (advers. p. 974). — Populiim ad

sacra obeunda invitantis. Sacerdotes enim homines

ad cacremonias eclebrandas carmiuibus ct quovis

modo alliccrc solebant Nonius Marcellus: »Nictarc

oculoriim siguificantiam esse denotarunt vctcrcs.

Plautus Asinai'ia: Ncqtic ilia ulli homini nutet, ni

etet, adnuat.« Goez. — Quodsi fontcm animadvcr

tissent vir! docti, e quo nostcr hausit (т. not. ad

voccm aditum) , melius eum intcllexissciit Certc

фи nictantem Martianum sopitum cxplicaturi sunt,

longius a vero aberrant Nainque qui spiritu poético

afflatus versus déclamât, sopitus dici nequit Evolveudus

potius Fcstus erat, qui »nictare« ait »oculorum

aliorumque mcmbrorum nisu saepe aliquid

conari.« Atque hoc ctiam loco varictatem non solum

gestuum scd mutationcm quoque vultus dénotât, siquidem

ab antis ti te оси! os modo demitti, modo spargi,

Martianus dicere voluit; id quod ad ca, quae

sequuntur, docco. Quod reliquum est, ex Hugiano

códice varians lectio »instantis« notanda quidem est;

sed vulgaris servanda.

antistitis] Sane aedituorum est, non antietitum,

aditus re s erare tcmplomm. Et quis affirmabit, non

scripsisee aedituentis hominem, qui quidvis admittat,

modo ne commun! sensu verborum plane lucideque

Ioquatur? Lucretius lib. 6:

» Cuneta cadaveribus coelestum templa mandant

Hospilibus loca quae complerant aedituenteis.*

Barth, (adv. p. 409). — Barthius mavult aedituen

tis me invito. Arutzen. (misc. p. 197) — Profecto

atro carbone notanda est causa eliam propter quam

Barthius locum emendandiim esse ccnsiiit.

10 Martiani Capellae lib. I. §. 2.

vpvoXoyeîç'i Quin potius edoce quid apportes, et quorsum praedicta sonuerint,

aditumque] Malit Portasse quis adytumque: et

sane de antistitc sermo. Grot. — Pion placet, cum

»fores aditunique« mihi Martianus junxisse vidcatur

tamquam synonyma, quod bujus aevi scriptoribus

familiäre est ct consuetom. Аплтквх. (misc. p. 197 f.)

— Adytum, quod Msta babent et Grotius probat

Infra bis itadytorum fastigiis. « Goez. — In nullo,

quotquot vidi, códice boc loco legitur adytumque,

sed in omnibus constans lectio est, quam rccepi.

Locum profecto facile intelligent, qui Yirgilium contulcrint.

Ule enim Sibyllae Cunianac tcmpluin dcscribens

(Acn. 6, 41 sjequ.) fuisse ei canit »adilus

centum, ostia centum «, pcrgitquc :

*Ventum eral ad limen, cum Viryo : poseeré fata

Tempus , ait. Dens, ecce Deus! Cui talia fanti

Ante fores, subito поп voll us , non color unus.

Non comlae mausere comae, sed pectus anhelum,

Et rabie fera corda t liment — —

— — — Cessas in vota precesque ,

Tros, ait, Aenea ? Cessas ? неуке enim ante de

hiscent

Altonilae magna ora domus.*

Omnia igitur apud nostrum boc loco bene sc babent,

modo probe cum intclligas. Vcrbuiii ctiam nictat e,

de quo supra, ex illis Virgilii verbis в non voltus,

non color unus« explicar! potest Pariter » nutantem

myad tan« idem poeta (buco!. 4, 50) dicit, ob adventmnnimiriiin

numinis. Addc Lucanum (5, 212, 214),

Scnecam (Agamcmn. 704) Lucianum (Iov. trag. 50.

YL p. 259 Bip.) cet

reserarís] In editis reseñares, quod corrcxit e

códice suo Grotius. Conclnunt Basilecnsîs et Darmstattensis;

ac sic cmendatum ctiam vidi ad margincin

libri Norimbergensis.

v^ivokoyelç\ Grotius edidit yvfivoûoyLÇetç.

— In Gracca hac voce non inepte аШ libri mutant

yctfioXoyLÇsiÇ. Nam cum in tcmplis nuptiarum sacra

confièrent, et hic de Hymenaeo cantitet; utrique

loco verbum couvenire debet, quod utriusque re

specta dicitur. Bauth. (adv. p. 400) — To yvfivo-

XoyÎÇsiV quid sapiat intclligo. Quoniam tamen va

ria lectionc margini appicta codicum diversa voluntas

subnotatur, ego quoque, quam ex nostro lectionem

commentus sum, non absurdiorem forte, in medium

dabo. Pracfcrt casca scripture uoi^O^oyLCsiç- quod

ut portcntosuin puto, ¡ta verum mihi persuadée ¡xv-

%oXoyi^ElÇ Capellae cxaratum. Sane menti au

ctoris vix quicquam aptiiis in lucem postiu proditurumputo,

glossis fidejubentibus : [xv%oç ó tôcôveçoç

TOrtOÇ- Bautu (p. 974) — rvnvoXoyiÇeiç rctinct

Yossianus codex. Arntz. (mise. p. 197). Fluctuât

bic plane lectio. Alii, et inprimis Baptists Pius,

babent literis Latinis yumnoloyisseis ct kuknologeis.

Sed yafiO/.oyiÇsiç, ut sibi sensus constaret, Bongarsius

ainplcctcbatnr. Nil cniiu nisi meras nuptias

hae niigiilac ineptiae resultant Goez. — Nempe

non legerat vir doctits quae al) illis interprctibus jam

allata craiit. Sed magis reprebendendum , quod in

textum reccptiuu ab eo istud yctfWÀoyLÇeiv , ver

bum inauditum! Bartbium vides cum lectionc flu

ctuante fluctuare et ipsiun, quem quae in testimo

nium advocat glossas cave credas in codicibus legissc.

Exscripsit enim cas e Yulcanii thesauro (p.

545) , quem ne laudarct, consulto cavit Non magis

igitur glossae illac adjuvant, quam quodlibet aliud

lexicon Graecum. Quaproptcr lectionem omnium

simplicîssimam ct sensui maxime aecommodatam vfl-

VoP.oyelç in textum rccepi. In alio enim libro (palaeogr.

crit. Ш §. 57G seq.) uberius de variante diesemi

ortliograpbia, et ne insueta sc morari sinant in

terpretes admonui, praesertim autem (IV. §. 526)

literam Gamma saepc pro spiritu adhibitam esse

Martiani Capellae lib. i. §. 2. 11

revelato. Ne tu, inquam, desipis, admodumque perspicui operis èyéç6t,pov noscens

(p.S26; add. Heyn, ad ApoUodor. p. 266) docui, id

quod in illo ipso verbo probe advertit Schneider (in

lex. Gr.). Jam vero in codtcibus Monacensibus (B.D.)

scriptum legitur FYMNOAOriC: licebat igitur

VUVO/.oysïç substituera, quoniam, ut saepe dixi,

Lariam scribendi rationcm minime curo , atqnc I et

EI inviceiu pont (Quinctil. 1, 7, 15 p. 181 SpaJd.)

non nisi orthographiae prorsus rudes ignorant (v.

palacogr. mea §. 277 not EI).

ne] Lege cum Ms. пае, et dele intcrrogattonis

notas. Grot. — Recte! In aliis bibliothccae Lcidensis

incmbranis extat non tu, teste Munehcro

ad Fulgentii Virg. cont p. 742 cd. Stavercn. Id si

placeat, non accipiendum est pro nonne , de quo

usii dixi pluribus in spcciin. obscrv. c. 3. Aiuvtz.

(misc. p. 198). — Bodianus ct Vulcanius babent

ne: male! Goez. — Cur male? Profccto pcrindc

est litro modo legas, siqnidcm ab optimis scriptoribus

Cicerone et Sallustio pro Gracco val ponitiir

ne, quod alii scribunt пае, prout Graccam dipbthongum

alii Uteris AE , alii simplici E (§. 90S.

not.) redderc maluerunt (Palaeogr. crit. IV. p. 328).

Infra apud nostrum (§. 52) iterum ne repcries eodein

sane sensu. Quid? quod Malaspina (v. comment,

ad Cic. epp. ad Att. 6. 1. T. I. p. 175 Graev.) negat

ante Laurentii Vallac témpora apud Latinos diphthongo

scriptum пае inveniri (conf. ct Garaton. ad

Cic. pro Mil. p. 260 Orcll. Kritz ad Sallust. CatiL

p. 276 eequ.). Sic iuAfranii fragmentis (poët. seen.

П. p. 167. 188Botbii) editor temeré пае posuit pro

ne, quod recte legitur apud Лоп'шш (p. 246 Merc).

еуёобцлоу] In Grotiana cditionc paritcr atque

in antcrioribus legitur eyeiQOfivrjfieiov. Libri antcm

scripti verbum mirifice variatum exhibent Gre

lins in sno legit èyeçvfiWV, Bongarsius egiraemion.

Equidcm in Monaccnsibus (B. CD.) inveni ЕГЕ-

PYMION, in alio (E) ErPYMYON, in alio

(G) ErOPYMYON, in Basileensi ЕГЕР1-

MION, in Darmstattensi HTHPIMISiN. Atqnc

interpretes si audieris vetcres , vix doctior abibis.

Corrupta cnim haec tradunt : »Egcrimion, i. е.

rcsiirrcctioncm vcl ascensionem rcl mutationem.

Egcrimio Graccuiu verbum, L e. surgo. Est enim

Egerimion liber apud Graccos de apotheosi « ;

quod sic explanat alius (E) : »est liber, in quo

rcfertur, qualitcr homines dm facti eint« Quam

qnidem explicationcm facile apparet ab apotheosi

Philologiac desumtam esse ah hominibus Graccac

linguae adeo îgnaris, ut nc sysigo) quidein

verbum recte scribcrc potuerint. Contra bonac frugis

plcnissima Grotii no la haec est: »'EysiQOflVTjfielov

vox notha. Ms. èyepvfiiov. L. èysç6t/jiov, vox nota

vel ex libro LV, ubi ait: Tunc iyêçÔtfiOV iÄeffabilc

virgo ceneludens. ScIioliastcsTheocriti:*z'tüv£^¿-

■&aXa¡xiú>v rà [úv ciderat, éôftsçaç, rà âè oq&qux

a aaï Jtgoâayogsverai âiey eprixá. Et ca qnidem

quae scholiastes xara КОЦЩТШа , a Capelle xoLßl]

6ig appcllantur, ut Mcursius noster docuit,

quae vero ille âuysprixà, a Capclla èyép6i[XOV

dici ego animadvert! : nisi quia malit dici Egcrsimon,

utVarro in fragmento: »vocis suscitabulum can*

tantiumque gallus gallinaceus. « Hucusque Grotius,

cujus conjecturam a Goezio in contextum rcceptam

esse ut oliiu improbaveram , ita nunc probo, postquam

in illo, quem Grotius lauda t, loco (§. 911),

et si omnes editi, praeter Grotianam editionem, in

qua egersimon legitur, corruptum illud egerimion

exhibeant, in Monaccnsi tamen códice (С) scriptum

ipse vidi egersymon , le vi vocalium mutalione, in

Darmstatlensi vero rectius egersimon. Quum igitur

ex inferiori hoc loco apparcat, corrumpi vocem illam

ш egerimion potuissc, emendandi autem locum

2 *

12 Martiani Capellae lib. I. §. 2.

crcperum sapis? nec liquet Hymen aeo praelibante disposita nuptias resultare?

Si vero concepta cujus scaturiginis vena profluxerint, properus perscrutator

aliquem ex alio ejusdem scriptoris loco ratio certc

optima sit} Grotiauam ill am opiniooem pluris quam

meraui conjecturam faciendam esse censiii.

creperum] Identidcm (§. 116. 80o) bac voce

noster usus est. Significatio quidem nota (Symmacb.

epist 1, 13); sed inprimis Nonius (p. 15

Merc.) de vario vocis usu conferendus. Totius loci

sciisus Lie esse videtur: Marianus pater (ilium corrigens:

» prefecto insipis, inquit, qui excitantes versus,

quos p"ooemii loco dcclamavi, audisti, et nibilominus

fingis te ignorare praeclarum opus, quod moliar.

praelibante] In manu exarato códice legitur perlibante.

Ego adverbium praelibanler ansam errori

dedidissc opinor, quod iinxit more suo pccudalis, ut

fate Mir ipsemet per risum eloquii , senex. Нушс-

naeo disposita sunt in gratiam ejus scribenda, prae*

libanter vero, quod ejus Imperium toto opere celcbrans

tangit ipsomet in exordio. Barth, (adv. p. 409).

— Praelibante Vossianus etiam codex, pro qno

Bartbius nulla necessitate praelibanter. Aiuítz. (misc.

198). —- Musaco vocatur уацобтоЛод иууеЛш-

T7JÇ. Goez.

resultare] Besonarc , suçcincrc. Infra: «Idiiiic

deditum mundo loquax triviatim dissultarct bumanitas

« ; boc est rumoribus atquc canticis differret

Sic capiendum boc verbum initio Cyclopacdiae , si

diis placet, Alani ab Insulis:

» JJt sibi juncta magis naturae dona résultent

Et proprium donet donis mixtura favorem

Cudit opus, per quod operi concluditur omni.*

Qui scriptor ingeuii non absurdi cum aliis acqua.

libus vcl tempore, vel studio, plane eloqucntiam

suam ad Martianum conformavit. Barth, (advers.

p. -409). — Resultare pacne unice ad strepitum ct

sonum mullittidinis rcfertur. Vid. Gcsncr. ad Claud,

p. 511 :

— edissere caussas

Laetitiae: cut pompa toro tam clara resultet?«

»Domus tota lauris obsita, taedis lucida, constrepebat

Ilymcnacum. « Goez. — Claudiani locus est

in epitbalamio (öO), quod ante oculos babuissc Martianum

mibi quoque verisimile fit Sed restrictum

illius vocis nsum neutiquam probo, quandoquidem

vcl unus Appulcjus contrarium docerc potest, verbum

neinpe resultare saepius usurpar! ubi sonos ne cogilari

quidem posait Scribit enim (apol. p. 424

О uil.) : » radii in speculum incidentes resultant*;

(metam. p. 213): »paulatim terra résultat « maga

nimirum cvolare tentans; (p. 5£>2): »Pegasus in altum

adusque coclum résultat.» Translatiim sensim ad

alium sensum boc verbum esse ex Franco • Gallico

résulter patet. Glossae Vindocinenses (ap. Cang.)

resultare explicant »similitudinem referrc. « Apud

nostrum infra (§. 11) tarnen verbo resultare omnino

resonare denotatur, verum non ut bic cum accusandi

cas и junctiun, cujus construetionis cxcmpla

pracbent herum Appulcjus (met. S. p. 352 Oud.)

verbis »saxa cautesque parilcm sonum resultarent « ;

ct Calpurnius (Ecl. 4 , 5. in Burm. poët min. I. p.

620) veteas

» Carminajam dudum, non quae nemorale résultent!

Atquc sic etiam apud nostrum ad disposita vox car

mina suppleri debet

scaturiginis vetut] Fulgcntius (p. 15), scilicet

ne in Marltano exscribendo manifeste deprcbenderetur,

»pocticam pruriginem« substituit

profluxerint] Ita codd. Drcsdensis, Darmstattensis

, Beicbcnaucnsis et Britanniens : Yulgata perfluxerint.

Vcrborum ordo bic est : Si vero properus

Martiani Capcllae lib. I. §. 2. 13

inquirís, fabellam tibi, quam olim Satura comminisccns hicmali pervigilio marcescentes

mocum lucernas edocuit, ni prolixitas perculerit, explicabo. Quum

pcrscrutator inquirís , (e) cujus scaturíginis vena profluxerínt

concepta (Ьасс) cet Perscrutator pro Grotii

scrutator Tarions lectio est ad libri Norimbcrgcnsis

inargincm anno ta ta, quam in textum rccepL

satura comminiscens] Martiani genus scribendi

satyricon est, non invectivum, scd opus miscellum;

ideoque Satyrain librum suum, et in principio, et

in Geometría, et in Astronomía tcarà rtQOÓwrto-

Jtoüav loquentem inducit. Gbot.— Martianus Saturaui

(sic enim in Mstis exprimitur, v. Cprtius ad

Sallust. p. 549 etBüncmann ad Lactantiiun p. 139.)

quasi deam sibi familiärem illud Ilymcnacum car

mine celebrantem inducit Indc» Satura comminisccns

meemn edocuit.« Goez. — Qnod ad vocis ortbograpliíam

et scripta satyrica atlinet, conferantur Vossius

(in etyin.), Ccllarius (in orthogr. 1768. 8. p. 349.),

Casaubonus (in Crenii musaco p. 1 sequ.), Petronü

interpretes (Burm. p. 1 sequ.), Fulgentius Martiani

simia (uiytb. I. p. 22 Munck.) , Turncbus (in advers.

26, 54), Uchtdorf (ad Horat. sat. 1, 4. p. 86) et

Barclaius (in sat praef.). Sed qnamvis recto Grotiiis

adverterit, Saturam loquentem a Martianо non semel

induci, id hoc ctiam loco factum esse mihi qnidem

neutiquam est persuasum. Poética potius licentia

inest in verbis » Satura comminisccns fabidam marcescentes

mecum lucernas edocuit« Ncc magís Sa

tura Martíanum edocuit, quam lucernas. Cctcrum

jure Grotius contendit Martiani Saturam opus mi

scellum esse. Eo enim sensu et Paidus apnd Festum

• Satura « inquit »et cibi genus dicitur ex varus rebus

conditum, et lex multis aliis confería legibus, et

genns carm i ni s, ubi de multis rebus disputa t nr. «

lucernas] Pluribiis hoc symbolum locis Martianus

usurpavit (§. 124. 219. 996); quod avide arripiens

Fulgentius (myth. 1. p. 597 Stav.), ut jam

moniiit Goczius, »nocturna« inquit »pracsnle lu

cerna fabulam commentus sum. « Omnium fere, quae

noctu fichant, consciam veteres veneraban tur luccrnam

(Aristopli. Concíon. ab înit, Lucían. Câtapl. T.

3. p. 209 Bip.) , undc Graccorum provcrbiuui » %r\-

xv&ov sive %v%vov oÇelv. Libanius (in vita Dcmosth.

p. 4. v. 15 Beisk): »Ovdk ràç vvxraç ènâ-

&evôev , àXXà ôurtoveîzo rtçoç <pwç Jteçl á¿-

yovç. "O&ev yjxi Ilv&èaç 6xa>Jtreov i<pr¡, rovç

Xcryovç tov ¿JrjfwÓdévovg Xvx^cov àrtôÇeiv'

ov à jdr]fio6&èvr)ç c(6zeicoç à[ut xai jtlxqcoç '

Oiôa, ë<pr), órt, Àvrtà бе Xv%vov xaLcov.« Et

Cinna (ap. Isidor, ctym. 6, 12, p. 259 Arev.).

»Ilaec tibi tratéis muítum invigílala lucernis

Carmina —

Causam vero cur tantoperc ainarint hanc allcgoriam

seríptores, Epicharmus (ap. Cornut 14. p. 161 Gal.)

prodit hisce verbis: »sï té ti Çrjrelç 6o<pbv, rr/ç

vvxtÔç èv&VfiTjTÉov.* Omnia enim praeclara,

Gornutus addit, melius noctu, quam die, cogitando

reperiuntur. Quapropter Propcrtius » extremas* mcmorat

» lucernas «j et Juvenalis (1, 51) Yenusinae

luccrnae nomine Horatianas lucubrationcs insignivit.

Utrumque junxit Ausonius. cpigrammate (4) quod

fastis praemisit, ver si bus:

»Sit luus hicfructus, vigilólas accipe noctcs,

Obsequitur studio nostra lucerna tuo.»

Unde et Gcllius librum suum Nodes inscripsit At

tica s. Arnobin s denique (4. p. 144) lucemarum

moderatricein Minervara appellat ipsanu

prolixitas] Scnsus idem est, qui in Arnohii (I.

1. p. 138 Salmas.) verbis: »ne forte prolixitas fastidiurn

audíenÜac pariât. « Multo ciegan tius cadera Y irgil

ins (georg. 1, 177) exprimit versu:

»iYí refugia, lenuesquc piget cognoscere curas.*

14 Martian i Capellae lib. I. §. 5.

inter deos fièrent sacra conjugia procreationesque undique numerosae, liberique

praeclues ac nepotum dulciam aetherea multitudo inter se quodam coelicolarum

complexu ac foedere potirentur, praesertimque potissimos connubialis

bearet adjectio, idque debitum mundo loquax triviatim dissultaret humanitas,

sacra conjugia] Apiul Graecos qtioquc UQoL

yáfWL deorum erant conjugia, in print is Jovis ct

J ononis, quatenus mysticc ct symbol ice explicare

illud solebant (conf. Casaub. ad Atbcn. 6, 10. p. 426

*f.eValcken. ad Thcocr. Adon.p. 364, ibiquc laudat

Wernsdorf, excurs. il ad pcrvig. Ven. T. 3. p. 538.

Lobeck. Aglaopbam. Königsb. 1829. 8. I. p. 608).

Quapropter sacra Junonis teste Lactautio (1, 17)

uiiptiaruin ritu celcbrabantnr, quae ct ipsa ¿egol

yáfWL appellate sunt: untie etiam oí yct[iOVVT£Ç

jtotovôc ты Aù wci rrj Hoa isçovç yá[¿ovg

(Lcxic. rbetor. post Pbot. Porsoni p. 670. 29). Platoni

tomen (de R. P. S. p. 458 f. de legg. 8. p. 841

Stcpb.) bae nuptiae nil nisi sanctae, id est rite institutac

et inriolabiles esse videntur. De Cereris

nuptiis v. Sen-, ad Virg. gcorg. I. 344.

procreationesque] Grotius cdidcrat quidem procreationis;

addita tamen nota: »Legendum et distinguendum

: Cum inter deos fièrent sacra conju

gia , procreationes undique numerosae. « — Atqtie

¡ta codex etiam Dresdcnsis habet. Sed e variis lectionibus

, quae Boudant (p. 52) attulit, mcliorcm in

textum recepi, qna non solum procreationesque legitur

, sed etiam paulo post in verbis et inter delete

copula est, quae etiam a codicibusMonacensi (£) ct

Ilugiano abest. Goczius quidem substituit indeque,

additque »ad manuscriptorum fidcin«; sed falsiis est.

In null o ciiiin indeque legitur.

praeclues\ Vox est illius acvL Glossac nostrac:

« praeclues, praenobilcs « , ct alibi: » praecluibus ,

bonestis.« Et glossa Isidori: »cluis nobilis, cluior

uobiiior, praecluis valde clams et ínclitas. « Gkot.

— Sacpissime (§. 24. 337. 429. 566. 897. 906)

hoc vocabulo utitur noster. Nequc quasi ex Graeca

Latinaquc lingua compositum forte damnaudtim; siquidem

Plautus totics jam тсгЬо cluere utitur. Attaincu

Latinum ejusdem stirpis esse, cujus Graecum

xXvelv, negare nolim.

adjeotio] Mss. adlectio. Tertull. : » adlectio cxplorata.

« Goez. — Vellern dixissct in qnibus libris

scriptie adlectio legator, quam pravam ego lectio nem

in nullo reperi. Multo igitur minus in textum rccipienda

erat Sensus est: » Ample vibus quidem gaudebant

dii, sed bcatissimi ficbant accedente connu

bio.* Adjectio connubialis enim liypallagc est, quam

figuram noster saepe usurpât.

debilumj Ediderat Grotius, sicut erat in ante

cum cditis, deditum , bac tarnen addita nota: »Sic in

lllietorira: »Deditaquc fient quae vetustas praetcrit.«

Sed sane malim diditum ct didita. Didcrc enim est

dispergerc. Glossa: Didc âuiâoç, [lèotCs. Virgilius:

» tua terris didita fama«, ct alibi: »Diditnr

bic subito Trojana per agmina rumor.« Glossa Isi

dori: »Diditum, percrebratum , divulgatum. « G ROT.

— Repctiit Goczius, ct quod magis reprehendendum,

in textum recepit verbum , quod nullo in

códice legitur. Equidcm Dresdensis et Hngiani codicum

auctoritatc substituí debitum. Sensus est:» ne

carerct intimitis dûs varii et multiplicis generis , qui

cum implerent.« Totum enim пшшЬпп plenum esse

dcoriun ct semideorum recepta erat opinio (conf.

§. 150 seq.). Pro mundo Clandianus, quem noster

saepe imitatus est, posuerat naturam bisçe (rapt.

Proserp. 2, 570) versibus :

Martiani Capellae lib. I. §. 3. is

poëtaeque praecipue Oeagrium citharistam secuti, caecntientisque Maeonii suaviloquam

senectutem, épica vulgo lyricaque pagina consonarent: nec aliquid

»Jam felix oritur proles: jam laeta futuros

Exspectat natura déos. Nova nomina rebus

Additc et optatos Cereri proferte nepotes. «

Unde infra (§. 52) Jovi consuluit Apollo at conce

deré t nuptias Mercurio , quibus proferrct nepotum

numcrum ad culmen polorum. Id quod probans dcindc

Jupiter jussit (§. 95) : »jungantur paribus auspiciis,

et nostris cumulent astra ncpotibus. « Cui vero

nostra lectio non placebit, is sane vulgatam contra

Grotium tucri poterit с Donati quidem verbis: »Darc

est quod répétas, dedere est ad perpetuum. « Sed

debilum rectius esse mihi quidem e Martialis (4, i,

9) verbis «debita terris* persuasum est.

triviatim] In triviis enim populi confabulabantur.

Musacus: ГЛсобба yàç àvSocôrttùv tpiloxioxo-

\wg, èv âs бштсг\ "Eçyov, ojíeq reZéei rig, èvï

TÇLOÔOLÔIV àxovei. Catullus: »Omnibus in triviis

vulgetur fabula passim«: adcoque inibi ctiam car

mina cani sólita. Maro : » — Tuuc in triviis indoetc

solebas strident! miseriim stipula disperderc carmen «:

quo alludit Capeila. Grot. — Addc Horatium (ad

Pison. 245), Appulej'um (in metam. i. p. 28 Oud.),

et confer omnino doctissimum Luciaiii (de liistoriae

conscribentlae rationc c. 16 e\tr. p. 118) Interpretern

C. F. llcruiannum. Scnsus infra (§. 9G f.) idem est

verboruin »per compita. «

dissultaret] Glossa : » dissultarct, divulgaret. « Sic

» nuptias resultare « et »sonitu rcsultabant« dixit. Gn.

— Liter utrumque verbum distinguendum potius crit.

De verbo resultare conféras vcliin quae modo (ad

§. 2) observavi et quae infra (§. 11) observo. Dissnltare

vero, quo Virgilius (Aen. 8, 240 ct 12, 925)

utitur, vcrbum est intransitivum, unde apud nostrum

(§* 5) poet verba » debitum mundo « supplcndum videtnr

«esse.«

Oeagrium\ Ubique Euagrium legitur. — De Orpbeo

sermo, qui Oeagri lilius. Hyginus de Argonautis

loquens: »Celeusma dixit Orpheus Oeagri

iilius.« GnoT. — Euagrium uomen focdissiine corrnptum

muta in Oeagrium. Goez. — Equidcm non

miror Euagrium scriptum esse, et Oeagrium ¡lio no

mine intcllcctum. Graecum nomen enim Oïccygoç

est: OL autem et SV pronuntiatione confundcbantiir,

unde Eváygiog idem est qui Oiâygioç. Quid?

quod xaTev%r¡6ccg scripsere pro xaTOL%r¡6ag (Odcrici

diss. p. 27). Quoniam igitur variautem orthographiam

interpres ego hand euro, minime dubitavi Oe

agrium in contextual rccipcrc, nc Euagrius impcritis

fucum faceret. Confer praeterea de со Diodoruirt

(4, 25), et ApoUodorum (1, 9, 16).

caecutientis] Solemne scriptoribus scquioris aetatis

fuisse videtur, Homcrum a caccitate denomi

nare. Tcrttillianus : »quod claiisis vcl in totum Ifomcricis

oculis liquet « — Goez. — Repetit illud

Homcri epitbeton nostcr infra (§. 19);

consonarent] Etsi vulgata lectio non incptuin

sensum fundat, tamcn vestigiis vcteris scripturae,

Bongarsio probatae, »Euagrius (1. Oeagiius) citharista

«, a qua plane edit! abcrrarnnt, ut insistannis,

tarn nexus, quam ctiam genius, ut ¡ta dicam, Martiani

suaderc videntur. Praecipui poctae, iidcmqiic grandacvi

pontífices , Oeagrius et Homcrus , id in lyricis

et cpicis carminibns sequcbantur, quod bumanitas

de diis dcabiisque triviatim dissultaverat , i. c. divulgaverat.

Orpheus et Homcrus vetcres illos dc diis

deabusqne et eorum connubiis mythos, quasi divinitus

sibi traditos, carminibus suis intcxucrtint, et

his grandacvis, cana vetustatc venerandis pontiíícibus

in testimonium vocatis promtior fides accessit.

Scholiastes Euripidis in Alcest. 967 : ПдсоТод Vp

16 Martí ani Cappllae lib. I. §. 3.

dulcius Jovi inter aetliereas voluptates una conjuge loquerentur: hisquc accederet

promtior fides, quae suadente aruspicio grandaevos pontífices in testi

monium convocat, quum quid Jupiter hominum votis trepida curarum ambage

suspensis multa implacabilis hostia denegaret, exorata ejus matrona provenire,

et quicquid illc ex promta sententia Parcarum pugillo asservante dictaverit,

<pevç (iv6rr¡QUc i?£¿ñ/ rtaçaôéôùjxev, од-sv nal

■&Qr¡6x£ut то (iv6zr¡$iov хаЛестса, ало хох>

Qgaxoç 'Oçtpècoç, xai аЛЛсод xai rtovr¡xr¡g xai

liâvTiç r¡v ó Oç<pevç. Et Fulgcntius (fab. 14),

qui fabulas suas maximum partem с Graecis Latinisque

seboliastis compilasse videtur: »Orpheus, On

agri et Calliopes Musae filins, Tbrax urbe Fie via,

quae est in Olympo monte, ad flumen Enipcum,

mantis ci diarista. « Goez. — Ad ista omnia non

possum non animadvertere, mixta esse a docto inter

prete antcccdcntia, et subsequentia , et, ut illc

exirct sensus, totum oratiouis ordincm mutatum.

Practcrca non erat, quod Bongarsium, qui solus

»Euagrius cithprista« primo casu legit , sequerctur,

quum reliqui omnes quartum casum babeant, veriorque

sententia sit, »praeeipuos poëtas secutos esse

cxemplnm Orpbei et Humeri. « Sed quam Goczius

y lilt diclio: рое tac sequnntnr quod bu munit as dissultat

», a neminc mtelligerctur. Majorem vero video

dilficultatcm, quam ne verbo quidem attigerunt docti

illi viri. Tot enim a Martiano praemissa nulla sequi

videtur conclusio. Incipit nempc a On um«, с ni

addidit subjunctivos modos » fièrent — potirentur —

пес aliquid dulcius] Spcctarc videtur ad famosum

illum Jovis cum Junone congressum (II. 14,

292 sequ.), in quo figmento llomcrum non temeré

reprehendit Plato (de R. P. 5 , p. 590 Stepb.).

una conjuge] Alii una cum conjuge, sed male.

Inüusit scilicet aliquis illud cum, qui sensum non

ceperat, ñeque viderat, conjungendum esse cum

»poetaeque« verbum « loquerentur. « Sensus est:

»NilJovi dulcius una conjuge « , she: »Jovi una conjiix

dulcissima. « Ita Cicero (Brut. 6) : »rem unam

esse omnium difficillimam« , et (in Vcrr. 1 ab iiiit.)

• quod nnnm ad invidiam vestri ordinis minuendam

maxime pertinebat.«

quum quid] Lege » cum quod. « Sensum perspice

ct laudabis. Giiot. Ego vero ncutiquam laudare pos

sum, quandoquidem Afcr noster magis latine locutus

est, quam correctiirus cum Grotius. OmiVÍ

enim positum bic est pro aliquid, ut apud Senccam

(de ira 2, 9): îium quis irascitur« cet. atque apud

ipsum Ciceronein legeris »quo quis versutior« cet.

(offic 2, 9) ct (ibid. 3, 19) »Dixerit quis«; quapropter

falsi sunt gramma tici, qui contendunt non

nisi antcccdcntibus particulis ne vel si poni posse

dissultaret — consonarent — loquerentur — acce- quis pro aliquis. Meliora jam statuit Ramsborn

deret« — atque ex bisee omnibus nihil assumit, sed

abrupta esse videtur oratio. Qnapropter vix alio

modo defendi potest verborum structura, quam si,

imítala iutcrpiinctione , uti correctam cam supra vi

des, statueris inciperc apodosin a verbis (§. 5): »bac

igitiir fama«, quibus resumserit orationem, mulüs

inscrlis interruptam.

(§. 1G0). Noetcr certe bujus rei non ignarus fuit.

Scribit enim (§. 539) »Sat «rit cui« pro alieui.

provenire] Infinitum modum Juine, paritcr atque

illum, qui sequitur, removeré, penderé arbitrer

ab antecedente voce » testimonium. «

Parcarum pugillo] Serving (ad Virg. Aon. 1, 22) :

»una loquitur, inquit, altera scribit, alia filia

Martiani Capellae lib. I. §. \. 17

delinitum svadae conjugis amplexibus jussuque removeré. Nec solum superum 4

regem attestabatur uxorium, idque etiam Diti propositum , idqae Fortuno,

dcducit.« Scribentis Рагсае cffigícm olim (¡u palaeogr.

mea crit HL §. 527) Icctornm oculis subject.

remewerc] Adeo uxorîus est Jupiter, ut vota,

quae jam, quamvis píngui houoratus hostia, praefracte

dencgaverat, et ut solcmni modo irrita esse

declarare t, Parois abolcnda commiserat, delinitiis

conjugis suae osculis et amplexibus revoeet et rata

esse jubeat. бон. — Non erat quod adderet vir

doctiis verba «irrita, abolcnda, ct revocare. « Parcae

enim Jovis erant scribac, notabantque omnia,

Ule jubebat (§. 89).

»] Uxorius est niiniiiin deditus conjugi.

Pbiloxcni: »Uxorius, ywaLKO(xavr¡Q,

yvvatxoxçarovfievoç-i uxoriosus, ¿ rr¡v iâiav

yvvaíxcc <piX¿jv. « Virgilios : »pulcramque uxorius

urbem exstruis.« Et qui quid in gratiam earum

faecrent, alioqui qnod minus facerent. Ita Martianus.

Et Horatius:» sinistra labitur ripa Jove non probante

uxorius amnis.« Alioquin contra Jovem minime

facturas. Quarc adliuc in ea sum sententia, scribendum

in Philoxeno : 6 xrjv yvvaixa Xiuv tpiXiùV.

Secus qui osculans bic accipit Eusta. Swartius noeter,

cum quo tarnen non pugnavero. In alio glos-

Sic intelligendus vide tur Apulejus: »Et Portunus

caerulis barbis bispidus et gravis piscoso sinu Salacia,

auriga párvulas Delpliini Palacmon. « Namquc apertissime

sejungit Portunum a Palaemone, et Salaciae

jungit. Alibi aliter intclligo : »Neptnnus cum Salacia,

et Portunus cum omni eboro Nereid um.« Pro nobis

est TuUius, qui de natura deorum disserens ait:

■Datum igijur est Neptuno alteram « (malim altert,

in qua opinionc postea et Lambinum esse comperi)

»ut volunt, fratri maritimum omne rcgnum, nomenque

productum ut Portunus a portu, Neptunus a

nando paulum primis literie immutatis.« Et quia

neget de IVeptuno sensissc Virgilium, cum canit:

— — » tmis sub fíuctibus audiit omnis

Rereulum Phorcigue chorus Panopaeaque virgo

Et pater ipse manu magna Portunus euntem

Impulit* —— —

Et ut in bis quid ein locis IVeptuno Palacmonis nomen

attribuitur, ita vicissim vidcatur Ncptuni nomen

Pal ae moni ab Ausonio as signa tum, qui:

»Isthmia Neptuno data sunt, et Pythia Phoebo.*

Verum, nt dico, videtur, nam locus bic etiam mim

vereor ne in mendo eubet, et pro IVeptuno, Portuno

■ yvvaiuuvr çpariter uxorius exponitur. Вадтп. restituendum sit. GnoT. — G rati um quamvis Heyn,

(adv. p. 277). — Poctarum loci lauda ti sunt Ho- ad Aen. 5, 241 in Ulis Virgilii versions explicatis

ratii in odis (1, 2, 19) et Virgilii in Aencide (4, reprehendat; apud nostrum Portunus ornnino est

266). Apud nostrum igitur Jupiter uxorius est, Neptnnus.

unde infra (§. 30) Apollo dicit, notum sibi esse, Gradivum\ Unde hoc nomen Gorallus ad Alquod

in Junonis arbitrio posita mariti sit voluntas, binovanum (cleg. 1, 23. p. 7 not.) explicare studet

Alio sensu L. Afra ni us apud Nonium (p. 28) virum bisee verbis: »Existimarim gradi in cascorum Latimulicrosum,

ct f'eminam (p. 21) virosam appcllat, noram sermone signtficassc interdum idem ас frequentativum

grassari, boc est, latrocinium exer

cera. « Quae quidem ob s er vatio satis placet: quemadmodum

enim Minerva praedatrix cognominatur,

ita ct Mars praedator dici potest.

Portuno] Portunus , de и s portuum, ipse est Ne

ptunus. Gloss. D. — Cognomen boc non solum

Palaemoni , sed ct Ncptuno tributum , ut bic et libro

quinto : »Portuni triíidam suspirans flagitat bastam.« •

18 Martiani Capellae lib. I. §. 4.

certumque esse Gradivum Nerienis Nerinae conjugis amore torreri; Aesculapio

quoque non dispar aíFectio, similique persuasione transduci Ope conjuga

Cybeleque permulsa moestissimum seniorem deorum: Janusque Argionam

Nerienis] Dcac hnjus Mavortiae mcmlnerunt En- practeream , in Basileensi códice legitur Nerienis

mus, Plantas, Imbrex, Ageüius grammaticus, et Neriae, addita glossa: »filia IVcriae.« Temeré cliam

Cn. Gellios historiens antiquae , quem tarnen (ut Burmannus (in antholog. Lat. L p. 87 not.) correctuet

hoc obiter dicam) Agellii nomine citare videtur rns erat Stcpbanum et vetcrem editionem Romanam,

Nonius in voce Bubo. Dicta ceternm baec dea a quae in epigranunate copulam et inter nomina Rerievocc

Sabina, quae fortitiidinem dénotât, a qna et nes ac Alinervae omisiL

Nerones. Glossa: Nero avâçsioç. GnoT. — Con- Ope conjuga] Lege, et distingue: »Aesculapio

finit cum bisee Goezius. Sed hi doeuissent vellera, quoque non dispar affectio, similique persuasione

cor Nerienis Nerinae noster seripserit? Nerio cnim, transduci. Ope conjuga Cybeleque permulsum moesive

NertOf vel Neaera, erat Mavortiae conjugis no- stissimum seniorem deorum.« Aesculapii uxor Lam

men (Licin. Imbrex ар. GcIIiiim 15, 22. p. 180 petie, ut Ilermippus testatur, quera auctorem citat

Cour. Gcllii in annal, locum a Grotio laudatum re

pelles in append, ad Cortil SallusL p. 33) ; Ncrinus

autem est a Nereus, ut a marc marinus. Undc

Martianus infra (§. 91î>) Nerinam cbclyn dixit pro

marinam. Sed vix credo nostrum Ulitis originem

duecre voluisse a Nerco. Porphyrioncm potius in

mente liabuisse videtur, cujus ad Horatii carmina

annotationcm banc Gyraldus (op. I. p. 320) aflcrt:

■A Minerva Mars rictus est, et obtenta virginitatc

Minerva Serine est appellata (vel potius Ncricne).

« Utrumquc igitur nomen conjunxissc noster

videtur. Praesidium certe bacc conjectura habet in

iis, quae sequuntur, ubi et Saturni conjiigi duo

paritcr tribuuntur nomina. Nerina igitur, sivc Nerienc

31 inerva est, non Galatea, ut S cal ige г (ad

Orpli. p. 285. п. 8 Gcsn.) sibi persnaserat , qui et

Ncricnis cognominc Martern appcllari affirmât Sed

nullum afiert auctorem, suspicorque banc meram

esse viri docti conjecturam e Gellio et Martiauo perperam

intellectis captam. Minervam igitur amorc

proseen tus Mars erat, sed cam ipsam conjugem non

habuit, quae Bellona potius erat (Augustin, de civ.

dei 6, 10). Sed, ut nihil iu obscurísimo hoc loco

noununquam Arnobius. Scrîpsit XQifJUÖTQa. Vocem

illam » conjugan apud Madaurenscm in venias. Су be

lén et Opem eandern esse quis ignorât? Ccterum

animadvertas et hic et alibi saepius

satis cohacrcrc. Scd nec illud retieendum, et .

sio meo, et mihi in mentem venissc, commodius

hic forsan legi posse »Ope cousiva« vel »Consivia.«

Vide si lubet Varronem , Fcstum, Macrobium: festorum

Opcconsivorum mentio in calendario veteri.

Grot. — Ego niliil praeter interpungendi rationem

mutarc ausim. Ceterum àvanôAovùov Ilygino,

Fulgenlio, et nostro ctiam Martiano familiäre nemi

nem morabitur. Goes. — Omnino servanda Marti

ani verba crant: quamvis cnim Ops Consivia appcllarctur

vcluti Janus Consivius; indc neutiquam sequitur

Martianum bocee cognomen scripsiese. Ñeque

¡nterpunctio mutanda erat, nt mox videbitur. »Opem

appellamus« sunt verba Macrobii (in Saturn. 1, 12)

■quod ipsius auxilio vita eonstet. • Quae qui legerit

satis mirari ncquibit Pluchctium qui (in hist, coeli

1, 2, 38) deae hoc nomen ab Hcbraco vocabulo.

quod putrescere signified, derivare potueritl

permulsa] Ita in omnibus libris, tam cditis.

Martiani Capollae lib. I. §. 4. 19

quam scriptis. Qnapropter supra contendí, non posse

hoc comma interpungi, qucmadinodum Goczius ct Grotius

jusserant IVulli enim usui antecedentium cmendatio

est, si ea admissa obscuriora redduntur, quae

sequilo tor. Verba quidem melius cohaercrent, si

Saturnum ab uxore permulsnm esse Martianti9 scripsisset;

at тего non scripsit: quare interpretis of

ficium est, verba scripta, quoad fieri potest, inter

pretar!. Intelligo igitur amoestissimum deorum scuiorem

«' permulcendo uxorem minus fieri moestum.

Quumque boc tantum modo obscura illa explican

possiut, omnino comma a verbis »similique persuasionc

transduci« repetendum est Moestissimum dcnique

ilium seniorem deorum esse Sa turn um e Ser

vil (6, 325) patet verbis: »Ops terra est, uxor

Saturni, quam Graeci RLeam vocant.i

moestissimum] Ilujus Saturni dei effigiem pracbeut

monumenta (ap. Montf. I. p. 19. Passer, in lu

cern. I. 9 sequ. Stoscb. dact. tab. 14. 15. Raspe

tab. 14. Spoil, rcchcrch. 69. Cuper. apotb. Horn.

44. Graev. tbes. ХП p. 1045. tab. 8. et Museum

Pio-Clem. VI 39).

Argionam] An Angeronam, cujus meminitVarro

et Fcstns? an potius Ageroniam, cujus Augustinus?

Glosse vetus: »Angeronia r¡ &soç ßovZrjg yxtï

xatçww, 1. Agcronia. Sane Arnobius Juturnam

Jani uxorem facit, non Angeronam vcl Ageroniam.

Grot. <— Locus band dubie est mendosus , nec pla

cet Angeronam reponi cum viro magno. Heos, (ad

Ovid, met 14, 334. p. 962 Burm.). — Nomen alias

inibi non est lectum, ncc dnbito mendosum esse. Ca

stigará certe plurima ex ingenio (П), et si vacaret

singula examinare , nulla esset plagclla , in qua non

errores possem evbibere commissos. Heixs. (in

Burm. syll. epist. 1П. p.460). — Bond, ct Vulcanius

Argionam , Bongarsius Argonam. »Fcriac sunt

(Macrob. satnrn. 1, 10) divae Angeroniac, cui pontiGces

in saccllo Volupiae sacrum faciunt, quam Verrius

Flaccus Angeroncam dici ait, quod angores

acanimorum sollicitudincmpropitiata depcllat.« Goez.

— Cf. monumenta Montf. ant expl. 1 p. 559. Cause!

mus. П. 35. Cayl. recenil П. 79. Ш. 44. IV. 72.

Gracvi! tbes. IV. 1 785. Sed neutlquam Angcroniam

in textum reeipere debebat Goezius , et sic aenigma

in aenigmatis locum substituera. Nemo enim vetcrum

unquam Jani aut uxorem aut amicam dixit Angc

roniam, pracsertim quum Opcm, Saturni coujugem

modo nominaverit noster. Hcinsii etiam temeritas

hic clueet corrumpentis semper fere с sola conjec

tura scriptores. IVihil enim mutandum erat, siquidem

Argiona est Juno, quae inde ab Homcri aetatc

(II. 4, 8) cognomen nacta erat rr¡g 'Aoyeirjç

(IIcrodoL 1, 51. 6, 81. Strabo 5. p. 215. 9. p. 413.

Casanbon. Jamblicb. Vit. Pytbag. 14 f. p. 49). Argivam

appellant Cicero (14. D. 1 , 29 f.) ct Virgilius

(Acn. 3, 547). Gentile autem Argiona pro vulgari

Argia, sive Argiva, Martianus с Gracco Аруetcovf]

(v. Antimacb. ap. Steph. Byzant p. 102) mutuatus

est. At plurcs forsan ¡gnoraverint , quid Jano

cum Junonc fucrit commune ? Istis bacc igitur revocamns

in memoriam : Junoni certe cujusvis menais

initiiim sacrum erat (Laurentius Lyd. 3, 7. p. 98

Roetb.) secundum fflud Ovidii (fast 1, 55):

» Sindical Amonios Junonis cura Calendas.* '

Quin Junonem etiam quasi Janonem dictam esse

legimus (Isidor, etym. 8, 11, 69 Arcv.). Janus vero

Junonîi cognominc gaudebat, quia teste Macrobio

(Saturn. 1, 9 et 15) non solum Januarii, sed om

nium mcnsîum ingrc9sus tcncbat. Facile igitur perspicitur,

quo pacto noster diccre potucrit Jani Juno

nem esse amicam. At vero ne sic quidem dixit:

sed »Janum miratum esse utraque facie Argionam«,

quod idem est atque in unoquoque anno. Confer

Aurellum Victorem (de orig. gent. p. 6 Bip.).

3 *

Martiani Capellae lib. I. §. 4.

utraque miratur effigie. Nam reginam lacrimas tantum dicunt m arito dépendisse

Memphiticam, ut obsita luctu perpetuo nunquam eum contenta sit in venire.

utraque] Passive dixerat Ovidius (fast i, 95): Cur male? Immo melius ceuseo. Iufiniti enim modi

— »ancipiti mirandus imagine Janus* jam cessaverant, quum praccedat » Janus miratur.*

Martialis autem (10, 28, 6): Undc rcctius »dicunt dépendisse», quam si nullum

»Et fora tot numeras, Jane, quoi ora geris.* additum esset тегЬшп finitum. Sed ne sic quideni

Romac .enim positus erat inter duo fora. Addc Li- vox dependeré intelligitur, nisi adjcceris »lacrymas»,

vium (i, 19, 8), FIorum(l, 2, et 4, 12), Eutropium id quod e codicibus adjectum vidi a docto quodam

(9, 2), Aclium Lamprídium (in Commodo Anto- viro in libri Norimbergensis margine et in textum

niño 16), Julium Capitolinum (in Gordiano tertio recepL

26), et Ilcrodianum (1, 16). Geterum pcrmtiltae marito] Alii tamen de filio narrant, nt Lactan-

Lujus dei in monumentis adune supersunt effigies tius: »Isidis Aegyptia sacra sunt, quatenus filium

(v. Montfauc. I. p. 25. Passer, in lucern. I, 6. CIioul. parvulum vcl perdiderit , vel invenerit Nam primo

de relig. Roman, p. 11 et 15. Cuper in Harpocr. sacerdotes ejus deglabrato corpore sua pectora tunp.

204). dunt, lamentantur, sicutipsa, cum filium perdidit,

nam] Lege : Jam reginam. V. Gronovium (ad fccerat Dcindc puer producitur quasi inventus et

Bfacrob. in somn. Scip. L. 2. c. 16). Vonck. — Non in lactitiam luctus ille mutatur, ideo Lucanus: » —

tanti bacc aniinadversio est, ut vulgaris шп tanda nunquam satis quaesitus Osiris.* Quo in loco duo

sit lectio. veniunt animadvertenda : primo quod carmen Ovireginam]

In pluribus lapidum titulis (ap. Grut dianum Lucano attribuit; dcinde quod, cum alii de

85, 12 et 15) Isis appellator regina, et ab Appulcjo maritoOsiride narrent, ille de pucro edisscrat Utram-

(metam. 11 p. 755 Oud.) «regina coeli«, siquidem que, nisi fallor, sententiam conjungit Arnobius:

sol coeli erat rcx. Sunt etiam in pcrmultis iiionu- » Aetbiopicis solibus Isis furva maerens perditum

mentis Isidis effigies (ар. Caus. thesaur. I, 2. Casal, filium, et meinbratün conjugem lancinatum.« Vi

de rit 67. 72. 74 et 85. Stoscb. dactyl I. 3. 8. demi us et Plutarcbns in libro de Iside. Grot. —

11. П. 52. 60. 62. 64. 66. 70. 101. Spanb. num. Adde Scrvium (ad Aen. 6, 154). Ex recentioribns

I. 502. 689. Cuper. Harp. 55. 46. 47. 51. 70. notandus Casalius (de Acg. ritib. p. 81 f.), qui La-

109. Cboul. relig. Rom. 272. Schlacg. num. Hadr. ctantium incaute exscripsit errore non animadverso.

15. 62. 88. 157. 187. Montf. I. ad p.511. П. 271. Memphiticam'] Pro Aegyptiacam. Paritcr noster

Suppl. IL 55. sequ. Reger DT 500 Raspe tab. У. infra (§.225) Mcmpbin ponit pro Acgypto, et (§.178)

n. 321. 525. tab. УП. 277. 280. 524. 527. Mensa Mempbiticum mensem pro Acgyptiaco.

Isiaca 54 et tab. L n. 4. 8. 9. GorL II. 466. 468. nunquam eum] Lege: » nunquam eum non tenta

470. 675. Wilde gemm. tab. 5. Cbifflet 112. Au- sit invenirc.« Nam sensus exigit —- Vonck. (spec,

gustin. gemm. I. 1. 68. П. 4. Cayl. I. 4. 5. HL 9. crit p. 78. Ejusd. leet Lat. p. 54). — Vonckii sci-

IV. 4. 6. 10. 25. 125. VL 25. VII. 9. Spon. rc- licet sensus, qui non idem est Martiani. Lucanue

cherch. 465. Marm. Oxon. I. tab. 42. n. 71). (8, 855) Isidem allocutus cecinit:

tantum] Alii »tantum dicunt.« Male! Goez. — »Et quem tu plangens hominem tesíarís Osirin.*

Martiani Capcllae lib. I. $. 5. 2i

Нас igitur fama, bisque deorum alternis amoribus commotus concitatusque 5

Cyllenius, simulque quod cunctorum aiFectiones et thalamos, dum paret

pluribus, conspicatur, uxorem ducere instituit. In quam sententiam mater ilium

anxia, quum annua peragratione Zodiaca in Ple'iadum numero salutaret, impu-

Prudentius (с. Symm. 1 , 630) mcminit

»Isidis amission semper plangentis Osirim.t

Sed band dubie nostcr ad Ulad respexit Ovidii (met.

9, 692): »nunquam satis quaesitus Osiris. « Utcrqne

autem, et Ovidius, et Martianus, procul du

bio sacra ilia Aegyptiorum notissima, Osiridis cc<pavl6[

wv ct £vqe6lv, in mente babiiere. Quodsi Vou

ching festa ilia quotannis repetita non ignorasset,

etlegisset, tam lactam ob deperdShtmOurin, quam

gandium ob invention , singulis annis renovata esse

(Orpbei Argon. 52. Plutarch, de Iside p. 366. Serv.

ad Aen. 4 , 609), profecto corrigendi pruritum suppressisset.

Suo igitur critico doctior nos ter, ct jam

ante eum Mînucius Felix, qui (21, 7) dc Aegyptiis:

»nec desinunt« scribit » annis omnibus vel perderé

quod inveniunt, те1 invenire quod perdunt« Tcrtollianus

ctiam (adv. Marcion. 1, 13): »Sic et Osi

ris quod semper sepeKtur, et in vivido quaeritur,

et com gandió invenitur3 rcciprocarnm fro gum, ct

vividorum elementorum, et recidivi anni fidem ar»

commotus] Edidcrat Grotius »motus concitasque

» 5 pro qnibus e codicibas Vossiano (v. Voss,

ad Mclam p. 47. Arntzen. misc. p. 198), HugianO

et ad librum IVorimbergensem notatis salistitui superiorem

lectioncm.

Cyllenius] Quantopcrc in dictionc variationem

noster amct, maxime с mutatione propriorum nominum

videre licet Eundcm cniin Mcrcurium pcrmultie

nominibus appeUat, nt Arcadis (§. 7. 34.

70S), Atlantiadis (§.38. 726. 889) nempe nepotis

Atlantis (Horatod. 1, 10, 1), fllajugcnae (§.39.

92. 211. 217. 228. 422 f.), Tboyth (§. 102), ct

sacpissime Cyllenii (§. 34. 39. 100. 111. 210. 214.

218. 223. 258. 530. 565. 587. 705. 725. 734.

813), quod quidem cognomen vel ab Arcadiac monte

Gyllenc deducendum (8trabo 8. p. 388 Gasaubon.

Mela 2, 3. Virgil. Aen. 8, 139), vel uterque et

deus, et mons a Cyllcne, Elati filio (Pausan. 8,

17, 1), nomcn accepit Alia apud Fcstum (p. 110

Dacer.) et Servium (ad Acn. 8. 158) dc eo repcries.

affectiones et thalamos] Tam furtivos amores,

quam conjugales. Goez.

dum paret pluribus] IVuptiac cnim sine mutuo

verborum commercio fieri nequeunt Voxam. V—

IVugae ! Sensus potius est : dum plu г! am deorum,

non solius Jovis, dicto andiene est, qui inde ab

Aristotele (rbet. 2, 24) xoivôç SQfiijç appellator,

et commune profundis ct snperis numen erat (Clandian.

Proserp. 1, 88; add. nostr. §. 126 etlHacrob.

Saturnal. 1 , 19) , occasionem saepe nactus est de

orum advertendi amores. Erat enim Mercurios , ut

verbis Iloratii (od. 1, 10, 18) atar,

isuperis deorum Grains et imis.«

mater] ]\imirum Maja, qnod nomen Acgyptiaenm

esse Наш (quantîtas) Un gin 9 (in myth. p. 276)

contendit Absurda de hoc nomine Pluchct (hist

coeli 1,2, 59) profcrt

Zodiaca] Pro Zodiactca leg. vel Zodiacea, vel

si hoc mavis, cum patre meo hoc pacto: »cum an

nua percgrinatione Zodiaci cam* cet Grot. Qua annotationc

deccptue Goezius cdidit Zodiacea addiditque

alios habere Zodiactca, alios Zodiaci. At Zo

diaci nemo habet, ct Zodiacea acqne vitiosom ac

22 Martiani Capellae lib, X $< iflerat,

pracscrtiinquc quod palaestra crebrisque discursibus exercitum согрш

lacertosis щ juvenalis roboris excplleatiam toris virjli quadam amplitudine renidcbat.

Ac jam pubentes genae seminudum oum incederc, chlamydeque

Zodiactea. Zodiacus ciiim jam est adjectivnm (C<u- lias 13, 9). Geminus (in apparent c. 2. p. 45)

ôucxoç, r¡, ov. ManctL. apotcl. 4, 168) quapro- Pleiades esse docet sex Stellas in dorso Tauri, nempe

pter ab со aliud adject i vu m formari nequiL Mar- in gibbo (v. imag. in Hygin. astr. 3, 20 p. 439

tianus легаш scribendi rationem ha ud ignorans aliis Минск.) , in fronte autem quinqué nominan llyades.

locis semper reetc »zodiacuin trac tu m (§. 44), zo- Adde Apollodoruin (3,4, 3). Quod reliqunm

diacum cyclum (§. 824), zodiaca bospitia (§. 8)« est, de Maja, Mcrcurii matre, noeter infra (§. 32.

scribit : . quumque critica ars jubeat e scriptore ipso 180) iterum agit

ejus vcl librariorum errata corrigerc, baud diibitavi lacertosis] Laeerti emînentia musculorum. Co-

Zodiaca reponcre, quamvis si semper zodiac (eus lum. »Feminibus lacertosis.« Glossac toros humeros

scriptum esset, boc cum Flori (2, 9), Frontonis exponunt. Ghot. — Virgilius de cquo »quod toris

(П. p. 340 Maji), Solini, Isidori, aliorum serions animosum pectus. « Gloss. В. — Sen. Here. fur.

aevi scriptorum Syrialtcus comparare beeret Paulo 62*: »agnosco toros bumerosque« et VaL Flacc.

post pro salu tarât meliorem Iectionem saluturel re- » COnspicuusque toris Hercules.« Goez. — HuDC

cepi e Darmstattcnsi, Vossianoquc (Amtz. mise. Martiani locum i ta imitât us est Lactantius de opLp.

198) et illis codicibus, e qui bus y arlantes suas ficio dei caP- 10 ! «Valida et substricta nenia ud

ad libri IVorimbcrgensis marginem annotavit anony- fortitudincm brachia, toris insignibus extentum la

mas quidam. certorum ingens robur.« Pricaels (ad Appui, apol.

Pleiadum] Шщс^дед Graeco nomine appellan- V. IIL p. 467. Ond.)— Immo versa vice Lactantor.

Isidoras (ctymol. 3, 71, 13. p. 162 Arev.): tium Martianas imitator. Certe hunc multo juniorem

> a pluralitate dictae, quia pluralitatcm Gracci jtÂsiô- Ше "n»lar» non potuit! Sed in Priapeis etiam le-

TJjZa appellant Sunt autem stcllae scptcm ante gcrc ^cet (36, 2): ■» a

geuua Tauri, ex quibus sex л ¡den tur: nam latet » Phoebus comosus , Hercules lacertosus.*

ana. Has Latin! Vergil ¡as dicunt, a tcmporis sig- Conf. praetcrca inferiorem locnm (§. 84 et not),

nificatione , qnod est ver, quando exoriuntur. Nam juvenalis] G rotins : juvenilis : sed nostram leoccasn

suo liiemcm, ort и aestatem primacquc na- ctioncm boc loco et infra (§.36) e libris scriptis

vigationis tempns os tend tint, n Transicrunt haec Lcidcnsibus suppeditat Oudcndorp (ad Appulej. L

e Romanis in Germanica calendarla ca quae Ли- p- 723) , et conduit Darmstattcnsis codex.

nenkalendcr appellant, quorumquc antiquitatem im- renidebal] Lcgcndnm renitebat. Paie, (ad Appui,

pcriti nimis e\ toll unt, siquidem nc disccrncrc qui- HL p. 467 Oud.) — Cave corrigas verbum, quo

dem possunt literas Gothicas a It unis, id quod et noster quam saepissime utitur (§. 17. 67. 76. 208.

Sberinghamo (p. 217. 231. 237. 238. 243. 244. Ö81. 727. 728), quodque apud óptimos eodem

283 — 287. 3-43. 358) vitio vertimus. In loco sensu Icgiliir scriptores , atque multotics repetítor

antem Pleïadibus assignando variant auctores (Gel- a Catullo (39 per tot). Nec perspicio cur Pricaeus

■

Martiani Capellae libiffí' $. 8. 23

indutum parva invelatumque cetera humerorum cacumen obnubere sine

magno Cypridis rfeu non sinebant. Rationabili igitur proposito constituit pellere

renitebat praefcrat: sensus enim idem erit, utrum tiens, ut to tum corrumpat Martiani opus. Absit certe

legeris (v. tit. doctos ad App. L 108 Ond.) Rè- ut sic dfetinguamusl Risum enim Veneris movebat,

nidens enim placet ob hilaritatem, renitens ob ni- quod »parva cl Jaiiiys humerorum tan turn caenmina

(de fin. 1,8) cxpressit verbis obnuberet «, cetera autem (pudenda praescrtim) nuda

essent. Et sane in permultis Mercurii imaginibus

torcm. Prius Cicero

» Jenifer arridens.«

pubentes] Ka Voesianus codex pro Grotiano pu

bescentes. Pttbentes vero malim, ut »pubentes bcrbae

« apod Virgilium Лев. 4, 514. Adde Junium

de coma c. 4. p. 405. Ajrntz. (mise. 198) — Ita

et codices Hugianus, Reichenanensis,

et Darmstattcusis, variansque lectio i

gensi libro ad marginen annotate.) '» <■> r.-ri-i.-'i ,

clUamyde indutum] Sic Appuiejes de'abdcm

Mercurio: »adest lnculentus puer, uudue nisi quod

ephebica chlamydc sinistrum tegebat humerum.4

Hie enim mos ephebis, nude itpa&xà е'С\шха

Tbeocrito (ut docte collegit Mcureius meus) et

èitùifiLôsç. Lucilium bine intellige: »Lide parcetato

cblamides.« Ilujiis rei exemple aliquot in antiquissimis

manuscriptis Germanici figuris , quas

brevi edemus. Grot. — De chlamydc ephebica cf.

Locclla ad Xenoph. Ephes. p. 157. Jacobs ad An>

tholog. gr. I. 1. p. 24$ Anécdota Hemsterhusiana

p. 219 ed. Gcel. Adde ad Appulejum (Op. :I.

p. 737) notas , et Ovidium (met. 2, 735). Chlamys

pwetcrea vestimentum erat peregrinantinm (Plaiiti

Pscud. 4, 2, 8. Mercat. 5, 2, 71), quod deorum

nuntio omnino conveniebat. Zoega apud Hugiiim

(myth. 269 not) Hermctie nomen Acgyptiacum

esse docet EP-ME quod vertit » Veritas «,

tradente Plutarcho (de Iside 28)

in festo die; yZvxv r¡ аЛуЗеш.

invelatumtjuej Distingue »invclatnmque cetera

permultis Mercurii imaginibus

humeros tantum tectos fuisse chlamyde (Montfaue.

ant expl. I. tab. 68. 74. 75. 76. Agostin. dial,

p. 172. Beger spiciL p. 139. Velscri op. p. 367.

Fabretti inscr. p. 432. Boissard. IV. 79. 80. 128.

Cayl. DX .43. Clioul relig. Rom. p. 140. 141. Spon

recherch. p. 469. Graev. thesaur. V. p. 746. VI.

841. Mus. Florent I, 70 sequ.) viderc licet. Quarum

imagiuum unam a Causeo (mus. Rom. I. 47)

non gravamur infra

acclamatio illa Qnod rdiquum est, verborum in Hngiano códice

ordinem »magno Cypridie rjsu« praetuli. Altiorcm

praeterea in bac fictioue sensum capere sibi visus

humerorum, cacumen obnubere« cet Vonck. (spec est Johannes Sarisbcriensis (metalog. 4, 29. p. 909),

crit p. 78) — Prefecto id agere videtur iste cri», quem vide.

24 Martiani Capellae lib. I. §.6.

6 coelibatum. Itaque pro industria et dignitate quam conveniret accipere, cuneta

mérito longae deliberations alternat. Nam Sophiam ipsam miro quidem cupiebat

ardore, quod prudens sanctaque sit intemeratiorque cunctis pulchriorque

virginibusj sed quod sororis ejus collactea et indiscreto anuca foedere

videtur, perindeque ad innubas ipsa quoque transisse, earn in Palladis injuriam

non placuft coaptari. îjlon dispar ilium formae desiderabilis grataque

pellere coelibatum] i. c. exnere. Pariter Ovidios

(metam. 2. 858):

»Pelle tnoram , soliloque celer delabere cursu.i

industria] Grotins liabcbat «industriar dignitate« :

ad quae Vonckius (p. 79): »lege: pro inlustri ea

dignitate Diguitas notât corporis staturam et formac

pulcbritudinem (>*epos in Enmene c. XI).« —

Hace ille: sed cessât conjectura, siquidem e códice

sororis ejus] Mercurü nlmiram, Minervae.

collactea] Vossianus codex collactanea: sed ídem

est; quamvis Cornelius Fronto, teste AusonioPoptna

(p. 116), nimis subtiliter statnerit » collactaneum

iisdem m amini8 , collacteum autem uno codemque

lacte educatum esse.« Certe promiscué usurpantnr

collactancus et collactcus, non solum in lib ris (Ju

venal. 6, 307, si lectio vera; Brisson. de verb. sign.

Ь. т. Hygin. fab. 224. et Мипск. p. 292); sed in

lapidum etiam inscriptioníbns (Reines, p. 555, n.

16 et aliae p. 556 laudatae). Noster etiam infra

(§. Ill) cadem utitur voce, quare nihil mutandum.

innubas] Hinc est, quod Mincrvam, сni innuptae

cognomen erat (Virg. Aen. 2, 51, Atbenaeus 5, 20),

cuneta mérito] Eleganter conjicio

Grot. — Perqiiam eleganter Grotius

conjicicbat. Goez. — Sed finxit Grotius istam vo

cera, quae Latinis anribus inaudita est. Quare sa

lin* duco Martiani verba retiñere, quae sic intelligo:

»Mercurius cuneta, quae sint longac delibera- earn protegeré dicat.

" tiouis, mérito pondérât examina tqtic.« cooptari] Usitatins forte et

alternat] Glossa Isidori: » alternan ti, diu cogí- et libro secundo

tant i. « Grot. — Alternare cum quarto casu significat

faceré ut alternatim res compareat Ita Ovidius:

«alternare fidem«, et » alternare vices « dixit.

Similiter Justmus (56, 4, 1. p. 627 G ron.): »Regni

mutatio inter novos reges altcrnabatur. « Et

certe Mercurius modo de bac, modo de illa dueenda

cogitabat deliberabatque.

nam] Deleatur nam. Walthard. — Pcrperam

alii nam addunt. Goez. — Praeter Grotianum

omnes ctiam códices Monacenses, Dresdensie, alii,

exhibent пат, пес sine causa conjunctio baec addita

est; nam verb urn alternat, sivc altcrnatio

nunc explicatur.

Sic

talis ad versus vim superara in praesidium cooptaratt

et infra in fine libri primi »in dcorum numerum coapten

tur « In MS. fuit cooptentur. Grot. — Cooptari

habent Grotius et Bongarsius: Bodianus vero co

optan'. Goez. — IVequc Grotius cooptari habet,

sed conjecit tantum, neque Bongarsius, neque ullus

ex omnibus codicibuB id exhibe t, et quamvis in

Dresdensi pro coaptari legator cooptare sibi, idem

tarnen vcrbum поп mutator. Eo minus ctiam uniformis

lectio a Goezio corrigenda erat, quo certiue

noster eodem verbo infra (§. 141) utitur, ct quo

facilius intclligi poterat. Significat enim apte conjttngere,

quo sensu Augustinus, Hieronymus, Pru

Martini Capellae lib. I. §. 6. • 2o

luculentas in Manticen quoque succenderat. Nam ct nobilitas generis illam, quippe

Pronoees majorem filiarum, et providum perspicacioris prudentiae commendadcutiua

(psyehom. 337) ct Sarísberiensis (de nugis

curial. 3, 10) aliique eodcm verbo utimtur. Namque

compositum id ad analogiam est TOV coaeanare,

quod optimis scriptorihus Ciceroni ct Salluslio jam

nsitatum fuit: ncquc absurda sententia: Mcreuriug

с rationibus praemissis noluit, ut Sophia sibi coaptaretur,

qucmadmodum marito uxor coaptanda est.

grataque luculentas] Lege »non dispar ilium

formac dcsidcrabilis gratiacquc luculentas«, aut

»forma dcsidcrabilis grataquc inventas. Vonck.

(p. 79) — MavTMTj divinatio est, quam licet per

prosopopocïam raulicrcm finxcris, juventutem tamcn

ci vix alius quisquam tribucrit Ncque apud Martiannm

legitur, sed »fortnae dcsidcrabilis grataquc

luculentas « , quod no men Substantivum, quamvis

non nisi apud nostrum legatur, non magis tamcn

quam luculentitas , quo ejusdem acvi scriptorcs

utuntur, barbarum est. Si quis omnia, quae Martiano

propria sunt, expungcre vellet, profecto non

bunc, scd semct ipsnm illc Icgcrct Atquc scriptorcm

vetercm intactum servare, omnino criticis

prima lex esto.

' Manticen] MavTLxijV antea Mavtnr¡v dictam

esse docct Plato (Pliacdr. p. 244 Stcpb.) qui quidem

divmationcm non male a furore ducit Eadem

Mantice infra (§. 23) redit, nomine etiam JlvfißoXtxrjg

(§. 894). De ca conferendus Cicero (dc

legg. 2, 13).

Pronoees] Lege cum Ms. Pronoea. Pronoca

cnim dea. Tullius de diis agens: »neque anum fatidicam

Stoicorum rtQOvouxv. Mcminit et glossar

rium ab Henrico Stcpbano editum titulo de deabus:

»Providentia, jtQOVOUC.« Innuit bane Capeila lib.

secundo: »Zeno ducebat fcininam providentem. «

Grot. — Lege ex MS. »quippc Prouoës majorem

filiarum.' Züvzerl. (promuls. 19. in Schminck. synt.

crit. p. 227). — Certe erravit Grotius jubens Pro

noea legere; undc miror Goezium ycl in textum rßr

cepissc malam illam lectionem. IVon enim UqÓV.OUX

filia erat rijg MavTixijç , sed contra hace illius

filia. Et non solum in edilis aute Grotium Pronoës

legebatur, sed in melioribus etiam libris scriplis

legitur vcl Pronoeae (Mimik ad Hygîn. p. 62. Oiidend.

ad Appulcj. I. p. 97), vel Pronoees (Bondam

in var. lect p. 52. Arntzcn. mise. p. 198.

199), et recte quidem ad excniplum Graeci TIçovoirjÇ'

modo ne vulgari sensu G гае с am voeem

pro Providentia (v. §. 32 not») aeeeperis, sed speciali

potius, quo cauta sive provida circumspcctip

est. Id quod ex со patet, quod TÍQOVOUX, mater

dicitur MttVTixrj ç sive divinationis, cujus providum

perspicacis prudentiae iagenium tantoperc placuit

Mercurio. >■ • . 1

majorem filiarum] Edidit Grotius: »quippc Prono

ё major est filiarum. « — Lege ex MS. »quippc

Pronoës nutjorem filiarum.* A nobilitatc generis

commendat, majorem natu esse Providentia,? filiay

rum, scilicet Ci tribus, quae sunt : cognitio practeritorum,

pracscntium, ct futurorum. Major ideo, quia

majoris prudentiae futura praescire, quam nosse

practerita.« Zinzem.. (I. c. p. 227 Schminçk.) ,—-

Auclorc cod. MS. mccom , legend urn esse non du

bitable: »Pronoees majorem filiarum a Bo.xdax. (yart

lecL p. 52). — Vossianus codex Pronoës,. quod

unice verum est, nisi malles «Pronoës majorem

filiarum. « Pronoae ex alio códice Leidens! malcbat

Munckcr. ad Ilygin. fab. 24, qui prac terca os ten

dit,' major hie poni pro superlativo, de quo usu

vide et vir. doct. ad Liv. 3, 20. Aiwrz. (misc.

p. 198. 199). — Addc nostrum infra (§. 121. 180.

26 Martiani Capellae lib. I. §. 7.

bat ingcnium. Scd ipsis diebus forte immcosi amoris impalien tia, ultro juvenem

7 secuta, Apollini fuerat copulata. Voluit saltern Entelechiae ac Solis filiam po-

891. 919 f.) et cf. Davisinm (ad Cíe. de dív. 1, 31 n. scribi debeat, multis jam dispntatum est Ego sane

6. p. 71). Enallage Tel Graecismus est (Wurm. in то Endelechia amplector. Sic ipsum animum èvde~

Dhiarch. p. 142), quo noster non solum infra (§. 121) Àé%euxv appcUat novo nomine, quasi quaiidam

continuatam motionem et perennem. Cié. Davis, in

ejusd. Quaest Tuscul. p. 25, 4. Goez. — Vix

credo hoc Ciceronis (Tuse. 1, 10) loco illius vocis

orthographiant probar! posse. Non cnim certa lectio

est; siquidem Ernesti (in clav. Cic. Graec.) potius

iPronoe'és majorem filiarum* legimus. Quodreliquum 'EvTeXÉ%euc legit ipsumque Davisium Interpretern

verbis «decentí orque coelitum« utitur; sed saepe

Martia ons positivum etiam cum secundo casu junctum

pro superlativo ponit (§. 54. 88. 659) , quem

grammatici »superlativum comparationis« vocant Codicibns

supra laudatis adde Dresdensem, in quo

est, Ziuzcrlingius »majorem filiarum» non pro natu

maxima, sed potius pro praestantissima aeeepit.

providum perspicacioris] »Praevidum perspicatioris

« ita ms. Leid. Goez. — Haud scio cur pro

bona malam substituera voluerit lectionem. Prae~

vidum enim vox inaudita est, providum nemini non

nota, et apta sane Wie loco (Cic div. 2, 57. Liv.

23, 30). Sed perspicacioris с Bongarsio eo magis

recepi, quod in Hugiano códice corrupta vox prospicaris

illius etiam vestigia prodit.

impatientia] Eodem sensu Appulejus (metam. 2,

p. 106): «Lacinia remota impaiientiam Veneris Fotidi

meae monstrans* cet.

reprebendit Sed utro modo vocem scripseris, recte

feceris. Quamvis enim Lucianus (jud. vocaL 10)

contendat, seribendum esse èvâeXé%euxv , Corinthius

tamen docuit attice èvreÀé%eucv usiirpari

(Mailt, dial, ab init lit T). Addc insuper quae

ГЧаекс (ad Fra gui. Choerili p. 1 75) ad diversum vocis

Bensum respiciens disputât. Quo autem modo Arietotelcm

Martianus intcllexerit, ex inferior! loco

(§. 755) patet, ubi tradit «quatuor démentis quintum

esse addendum, videlicet mundum. • Quam

quidem sentcntiam popularía ejus Arnobius (2. p. 48)

Aristoteli cxprcssis verbis attribuerai. Male ctiam

Goczius ad bunc locum aflert Ciceronem} qui ex

est secuta] Certc melius boc quam Grotianuin Aristotelc Entelechiam quintum interprctatur elcconsecula

eBasilecnsi códice rccepi; sed paulo post

copularivum et с variantibus in libro IVoriuibcrgciisi

inscrendum non duxi.

Entelechiae] Attingit Lie Psyches fabulam, de

qua Apulejum legimué et Fnlgcntium. Scripserunt

de ea et Saturantius ct Aristophantes. Alludit

autem bic ad definitionem Aristotelicam tyv%lj

iÓTiv ivtE%kxbLa V rtQcavr] бсоцагод цуобшю

Çcorjv ï%OVTOÇ ávváfiEí. Sic infra: »Aristoteles

per coeli quoque (1. obiter quaeque ex códice Veicetino)

culmina Entelechiam scrupulosius require- p. 807 Heer.), quod ipsum AJcmacon, Pythagorae

bat« GaoT.— Utrom Endelechia, an Entclcchia auditor (Diog. Lacrt. 8, 83. p. 542 Meibom.) jam

mentum, animam igitnr mundi ipsam; quiim potius

noster hominis animam filiam esse (v. Pythag. ap.

Cic. in 14. D. 1, 11. et Piaton. in Phil. p. 50

Steph.) Entelechiae, sive animac mundi, doccat.

E sua enim sententia Sol pater est, mater anima

mundi, cui continuatus ас perennis adscribitur

motus. Pariter horum filiac, rijç Wvxijç, motio

nem circularem esse IVeo - Platonic! docebant (Plutarcli.

de anim. procréât, p. 1013. Jamblich, mystcr.

Aeg. 7, 2. Hermes ap. Stobaeum cel. 1 , 52 , 5.

Martiani Capellae lib. I. §. 7. 27

stulare, quod speciosa quam maxime, magnaque deorum sit educata cura.

Nam ipsi "Wvxv natali die dii ad convivium corrogati multa coutulerant. Jupiter

quippe diadema, quod Aeternitati filiae lionoratiori detraxerat, capiti ejus

statucrat (add. Arist ар. Stob. 1, 52, 38, p. 871

Hccr.), anima nu j чс esse mime rum sese moventem

Xen ocrâtes, Piatonis dlscîpalns, docuerat (Macrob.

somn. Scip. 1, 14. QuinctU. 5, 14, 10. p. 597

Spald.) Unde et Cicero (Tuse. 1, 66): »mens est

praedita motu sempiterno» scribit. Et alio loco:

»nunquam animus agí ta tí one et motu vacuus esse

potest« (de divin. 2, 128) et (Tuse. 1, 23): »Sen

tit animus se movcri, quod quum sentit, una sentit,

se vi sua, non aliena, mover!. « Addc Appulejum

(de dogm. Platon, p. 199 Oud.) Atqiic Solis

filiam Ccleritatem esse noster infra (§. 50)

Anúnam mundt autem olim (in pal. crit. §. 487)

repraesentavi tam e gemma , quam ex Acgyptiorum

monument is, quorum quidem icones bic subjeci:

corrogati] Vera baec lectio est Sic enim et in

fra: »sed de tertia regione unum placuit corrogarL«

Item: »corrogantur ex próxima transcursis domibus

conjugum regum Ceres« cet Grot. — Confer in

feriora (§. 49. 52: 131. 225).

contulerant] De donis natalitiis sive ôïtTtjçLoiÇ

apud antiques egregie egit Stanlejus ad Aescbyl.

Eumcn. v. 7. Omnium vero maxime ante oculos

fuit no s tro Hcsiodi locus de Pandora (Opp. v.

72 seqq.): '

Zco6s ôè xai x¿6fir¡6e -д-eà yXavxwrttÇ

'Axhjvtj,

'Afupl âé oí Xâçuèç те &eaí xai rtórvut

Ilei&eo

"Og/wvç xçvÔeiovç ё&ебесг %Qót' a¡j.<pi âé

rr¡v ye

*S2çai xa¿/.íxo[ioi Ôxètpov csv&e6w elagivoir

бIV,

'Ev вада oi бтщ&еббь âuxxrogoç ^Agytupôvrr¡

Wevâeâ VaifvoXiovs re Xôyovç xai inixZo-

Tev£e X. г. Z.

Praeterca Hernie t is locum comparasse juvabit (Stob,

eel. 1. 52. 40, p. 947 Heer.) de benefieiis * sin

gulis dûs in animam huníanam collatis.

quod] Codex Vossianus : quam, sine dubio ex

ipsa Capellae manu. Similia enim Graccorum neu

tra fuerunt etiam primae declinationis apud Latinos

feminina. Vid. Voss. art. gramm. IV. 20. Artctz.

(misc. p. 199). — Hand sufficiens baec causa mibi

visa est, ut vulgatam mutarcm lectioncm.

Aettmitali] De ejus symbolica et poética descriptipnc

alio loco (in palaeogr. crit. ГУ §. 701)

'4*

Martiani Capellae lib.- 1. $.7.

apposuit. Juno quoque ex purgatioris auri splendcnte vena addiderat crinibus

Socials vinculum. Tritonia etiam interula, resoluto ricinro, strophioque flam

egi. Prosopopoeia autcm Lie adliLbetur, qua doceator

»aeternitatem donum dei esse.« IVeque sua

tantum auctoritate noster personam Aeternitatis induxit,

quandoquidem ct in marmorc (Grub 52, 9)

legitur: nAeternitati sacrum.»

honoratiort] MS. refert onerafiori. Grot. — Aeternîtati

munuscuUs deornm quasi onustae. IVullas

dubitavi manuscripto Bongarsii (?) adjutue liauc lcetioncm

prae vnlgata honoratiori , et , quam nounulli

Jiabcnt, ornatiori, in tcxtum rccipcre. Goez.

— Sed male id factum. Prhnum enim oneratiov

non diflert ab honaratior nisi scribendi ratione. Qui

cnim plurcs legerint libros scriptos, non ignorabnnt

literam II ab aliis addi, ab aliis omitti soleré, quum

verum clemcntum esse multi ncgarcnt (palacogr.

crit. I. §. 511., p. 268). Unde in lapidum titulis

(Reines, p. 185. n. 165) »astiferornm« legitur pro

■bastiferorum«, ct apud Ovidium (art. am. 5, 411)

et Virgilium ubique »ederae«; et contra apud ciindem

ahennm, quod alii scribnnt аёпит. Sed

operac pretium est hac de re disputantes legere

GcHium (2, 5) et Quinctilianum (1, 5, 19. p. lOI

Spald.) ridentemque etiam Catullum (epigr. 84).

Beinde confundit Goezius Aetcrnitatcin cum Psvebe.

I4on ill am donis onustam esse noster scripsit, sed

bant. '• Et ' certe diadema ¡ quo Ornala Acternitas

erat , ad epitheton honaratior commode refcrri po-»

test Hónoratior antem Jovis filia fuit, quia rcliquarum

nulla cam actate praccedcrc potcrat. Quod

rcliquum est, omncs perspicient de animac acternitate

doctrinám significar!, pracscrtim qui divinarennt,

cur Martianus Psyclien Entelechiae dixcrit

filiam. Plato cnim , animac immortalitatem docturus

(Pbaedr. p. 245 Steph.) argumentum ab со sumserat,

quod semper se ipsam anima movere t.

interula] Eadem bac voce inter alios utitur

Tcrtullianus. Huic opponitur superaría, èrtèvôv-

Tiç, glossae. Utitur Martianus bac voce adjective,

sic libro nono: »Quin etiam interulos gaudens dis

solvere nexus. « Grot. — Sub tunica habebatur et

àfièôcoç corpori insidebat, atque èjti yvfivov,

ut vocant Graeci. Lintcac autcm crant interulac ct

nostris camisiis respondebant. Conf. Salmasium ad

Tertull. pall. p. 469. Goez. — Conferantur practcrea

quae ad Appulcjum (Florid. П. p. 55. Oud.)

observarunt viri docti, inprimis autcm Böttiger in

Sabina Т. П, p. 115.

ricinio] Spinula, qua feminarum crines rcsolvuntur.

Vulc. — Fcstus : »ricinium pallium mulicbre

quadra tum.« Goez. — ГЧоп sunt bacc Fcsti

verba (v. recinium et rica), ас si omnia legeris

a duodecim tabularum temporibus inde (Cicero de

leg. 2, 25) usque ad novissima témpora a diversis

sci'iptoribus (Fest. v. recht, ct rica. Varro L. L.

lib. 4. p. m. 57. Non. Marc. c. 14. n. 16 ct n. 25.

p. 789. 790. Gotbofr. Scrv. ad Acn. 1, 282. Isid.

ctym. 19, 25. 4. Salmas, ad Vopisc. Aurel. 45.

Pitisc. b. v. et abundans scr. copia ab со laudatomm

; Herald, ad Arnob. »1. 209 p. 236 ; Gracv.

thcsaur.rV. 1480. VI. 1065. Winckclm. bist. art.

6, 1 , 52. Marini fratr. Arv. p. 278. Visconti ad

mus. Pio - Clcin. cd. MU. T. V. p. 21 not.) scripta ;

incertus tarnen abibis. Ex glossario Arabico-Lalino

Vulcanius (p. 709) Lace affert: »Ricinus verticum

vocatus est, quod rejectum de toga in verticem «

sed absurde nos ilia (in not. p. 106) corrigerc et

legere jnbet »Ricinis vermis ita vocatus est«! De

mimis riciniatis cf. Osanni Anal. crit. p. 77.

flammarum instar] Transposita sic verba codd.

BasUeeusis ct Darinstattcnsis pracbucruut.

Martiani Capcllae lib. I. §. 7. 29

manim instar e coceo atquc ipso sa cri pectoris ас prudent is amiculo virginem

virgo contexit. Deli us quoque, ut ramale laureum gestitabat, divinatrice cadera

conjecturalique virgá volucres illi ac fulgurum jactus, atque ipsius meatus

coeli sideruraque monstrabat. Uranie autera praenitens speculum, quod inter

e coceo] E purpura intensions et végétions lumiuis.

Goez. — Lego: strophioque instar flammarum

cocceo. Susius (in GurlitL animadvers. 4.

p. 8) — In Guclferbytanis Cortius, ct in Vossiano

Arntzenius (misc. p. 210) legerant »e croco», quod

modo rubrum, modo puniceum cognominat Ovidius

(fast. 1, 517. 343). Ccrtc rntilum fulgcnteinqtie

eolorem a nostro hie designar! ex inferior! loco

(§. 140) patet. Susii autem conjectura nullius ftilcitur

codicie lectionc. Quodsi quis verbum omissum

esse uiecuni posucrit, facile enpplere poterit tinctum

aut simile aliquid, ncque opus crit vulgatam lectionem

contra manuscriptorum fidem mut are , id quod

Arntzenius quoque sensisse videtur. Nobilius crocum

in Coryco monte nascebatur, unde nomcn fortasse

ductuin esse Salmasius (ad Solin. 58) conjicit.

ramale] In monumentis etiam antiquis- id manu

tenet Apollo (Cuper apoth. Horn p. 250), quo divinandi

potestatem transferre in Psycben hie fingitur.

Transpositoriun enim vcrborum sensus est: Delius

quoque Apollo, quippe qui ramale laure

um gestitabat, per banc divinatricem conjecluralcmque

virgam Uli (Psychac) volucres (augúrales)

ас fulgurum jactus , ac meatus ipsius coeli sidcrumque

monstrabat.

gestitabat] Ita pro Grotiano gestitat e codicibiis

Dresdcnsi et Cantabrigiensi reposui. Hugianus quidem

dat gerebat; sed parum interest utrum eligas.

volucres Uli] Lege »volucris lingiias, fulgurum

jactus.« Vonck. — Absurda corrcctio: »Apollo

monstrabat volucris lingiias«! Contra si nude vo

lucres legerjg, dc earum volatu etiam cogitare po

terie, siquidem de augural! arte hic sermo est.

Accuratius infra (§. 10) »volucrum diversi meatus

et oscinum linguae« dicuntur. Secundum auguralcm

enim disciplinant aves validicae, quas Graeci %Qi)-

ÔTtjçLovç OQVt&aç appellabant, vel oscines erant,

quae ore, vel praepetes, quae volatu futura significabant

(Serv. ad Acn. 5, 561).

fulgurum jactus] Hos eleganter Lucanus (7, 197)

r, tela Jovis praesaga* vocat. Similiter Plinius (2,

20 f.): »ignes praescila secum afferentes*: qui et

doctrinam delude ipsam (2, 54) exponit. Conferendi

practerca Cicero (dc div. 2, 18 scqu.), Seneca

(nat qu. 1, 1. p. 685. 2, 52. p. 711 Lips.), et noster

infra (§. 351). Paulo post e Darmstattensi códice

reposui atgue pro ac.

meatus] Ita et Virgilius (Aen. 6, 850), Plinius,

Sfanilius, et Appulejus (I. 807 Oud.) »siderum

meatus » dicunt. Infra (§. 815) noster meacula

scripsit.

Uranie] In MS. erat » monstrabat ur Aniac.«

Lege cum patre » monstrabat: Uranie« nominandi

casu. IVarn et in libro secundo in JMS. est »Uraniae

Calliopequc« pro »Uranie.« * Gbot. — Ita et Ovi

dius (fast 5, 55.) Uranie scripsit ; neqne tamen

mirum, qtiuin litera Eta modo Latina litera E, modo

diphthongo AE reddcretur, librarlos posteriorem

intcrdiun orthographiam usurpasse. Praeterco Goezium,

qui ne Grotium quidem intellexit. Cortius

certe »Uraniae« in Guelferbytano códice se legisse

ad margincm libri Lipsicnsis adnotavit. Cetcram

erunt fortasse, qui e speculi dono colligere vclint,

bancce Uraniam esse Veneren» coelestem, quum veri

50 Martiani Capellae lib. I. §. 7.

donaría ejus a(\ytis Sophia defixerat, quo se recognoscens etiam originem

vellet exquirere, clementi benignitate largita est. Lemnius quoque faber illi

insopibilcs percnnitatis igniculos, ne caligantibus tenebris nocteque coeca

opprimeretur, incendit. Omnes vero illecebras circa scnsus cunctos apposuit

Aphrodite. Nam ct unguentis oblitam, floribusque redimitam, halatu pasci

foverique docuerat, et melle permulserat, et auro atque monilibus inhiare,

membraque vinciri honoratiouis celsae affectatione persuaserat. Tunc crepi

II on sit slmil«, düs immixtam esse Alusam: mihi

tarnen haec aliter intclligcnda esse videntur. Specu

lum enim in ariylis Uraniac a Sophia defixum fuisse

dicitur, quo ad philosophiara revocamur. INotum

с Piatone (Pbacdr. p. 239 StepL.) Uraniam Musam

a philosophie maxime celebratain fuisse, cujus reí

causa facile perspicitur, modo perpendamus, îpsam

banc Musam astronomiae praeesse , Psychen autem

sive animam secundum Platonis doctrinam visibill

harmonía in coelo conspecta admoneri, ut in us urn

mentis suae convertat quae in coelo perspcxerit

(Tim. p. 47 Stcph. Cf. Plutarch, de an. procr. f.

p. 1030. Diog. Laërt. 2, 33 ibique a Melbomio

laudatos Senecam, Phaedrum, Appulejnm). Quapropter

etiam in* Jovenalla (11, 27) verbis:

— — »e coelo descendit Tv(ö&i 6eavz6v*

plus inesse arbitrer, quam docti ejus interpretes

videront. Certe speculum, quod Sophia in adytis

Uraniae defixerat, illud est, quo semet îpsam

eognoscere Psyche jübetur. Infra (§. 346) etiam

noster «ínter omnia animalia« ait »naturam soils

hominibus ad se cognoscendum rationari permisisse.a

Scripserât enim Cicero (de fin. 5, 16): »Intrandum

est igitnr in rerum naturam, et penitus, quid ea

postulet, pcrvidcnduni. Aliter cnûn nosmet ipsos

nossc non possumus. Quod praeceptura, quia majus

erat, quam ut ab nomine videretur, ideirco

assignatum est Dco. Jubct igitur nos Pythius

Apollo noscere nosmet ipsos. « Speculi autem similitudine

baud raro utuntnr veteres in describenda cognitione

snij cf. Wyttenbacli ad Plut. Morr. p. 152.

originem] Animas enim ex astris in corpora

humana descenderé veterum erat opinio (v. notas

ad §. 163 et 169, et Pal. crit. IV. §. 739). Ilinc

Psychen noster fingit ex Uraniae apéenlo potiiisse

discere originem suam.

Lemnius faber] Yulcani cognomen ab Homer!

fabula originem trabens (Heraclid. in Galei opuse,

p. 443. Cic. N.D. 3, 22. Tusc.2, 40. Virgil.

Ovid. cet.). Sed quamvis ignobili isto nomine utatur

noster, e rcliquis tarnen patet, enm ad Platonem

respexisse, qui (Crat. p. 407 Steph.) Val*

canum "HipaiÓrov quasi luminis praesidem esse

vocatum docet.

Uli insopibiles] Ita Basileensis et Darmstattenais

codices multo melius, quam insopibilis tili apud

Grotium.

halatu] Suavibus delectan odoribus : namque

eodem sensu bac voce noster infra ntitur (§. 213):

»Arabicis laetabantur halatibus.« Alartíanum Veneri

in primis tribuisse hunc appetitum ex eo patet,

quod Veneris atleo stcllae (§. 14) virtutem adscripsit

«ödere ct halatu illiciendi.« Infra (§. 83) de

Veneris ipsius »fragrantissimis Spiritus halatibus «

agit.

crepitando] Eadem quae crepundia, Arnobiiis :

Martiani Capellae lib. I. §. 7. 31

tacula^nnitusquc, quis infanti somnum inducerct, adhibebat quiesconti. Praeter

ea ne ulkrai tempus sine illecebris oblectameutisquc decurreret, pruritui sub

»Et at ad eilen tium pavidi nutricia motibas crepitaculisque

adducereatur audit is «, ct no(iter ipse

libro músico: »infantibus crepitacula vagitus abrumpcre.

« Grot. — (V. §. 927). Cave putes solis

Afris scriptoribus banc vocem usitatam esse: bonae

enim no tac est, eaque utuntur Martialis, Lucretius,

Columella, Quinctilianus.

outs] Utitur saepissime boc Tocábalo Martianns

pro quibue, quod, quanquam novum non sit, sacpennmcro

tamen non advertcnti sensum turbat

Grot. — Confer. Cortium (ad Sallust in Jug. 80,

ö. p. 768), Appulejum (in met. 4. p. 290), Virgiliuin

, alios.

somnum induceret] Grotius, Goezius, et veteres

cditioocs omnes babebant: somnium duceret:

sed meliorem nostram lectioncm Slonacenscs suppeditarunt

codices (B. C. D. E.), Yossianus praeterca

(Axntzen. p. 199), Reichenauensis , Bodleianus pri

ms , et Britannicus. Darmstattensis so du

ceret.

pruritui — voluptatem] Cod. Мои. E voluntatem,

male. Mirum tamen ne verbam quidem ad illustraadum

locum a doctis intcrpretibus allatum esse, qui

facile obscoenitatis crimen incurrcre possit Certe

Bartliius (in advers. p. 1551) indc affirmabat »scalpere

pruritui« libidinosura verbum esse. Id quod

negó. De anima enim sermo est, quae Psyches

personam induit ; cujus quum duae partes eint ,

altera ratione praedita, altera rationis expers (cf.

Plat Pbaedr. p. 246 Stcph.; Tim. Locr. de anima

mundi p. 100; Aristid. Quinetil. de Música 2. p. 103

Meib. ; Euseb. pracp. ev. IS. 60. p. 851; Max.

Туг. П, p. 289 Rcisk.), bactenus melior pars ornata

est: prinvum enim a Jove ae terni tätem aceepit,

deinde a Junonc mntuac societatis desidcrium

, a Minerva prudentiam , ab Apolline virtntem

conjccturalem , ab Urania sui ipsius cognitionem,

a Vulcano potestatem in tenebris lucem perspiciendi ;

s itur nunc deterior, quae a Venere accepissc

dicitur variae luxuriac cultum deliciarumquc om

nium cupiditatem, voluptatem et socordiam; paritcr

atque Astrologi (cf. Macrob. ad soma, Scip. L 12)

• desidcrii motum, quod èJti&VfirjTixov vocatur,

in Veneris orbe produci« docebant Huic autem

animae parti in into corpore sedem assignabant 'veteres,

quo nomine eacpe médius inter pectus et

crura venter sigoificatur. Sic Appulejus (dc do gm.

Plat. p. 207 Oud.) ait »cupidinem atque appetitus,

postremam mentis portioncm, infernas abdominis

sedes tenere, ut popinas quasdam et la trinaruni la

tebras, diversoria nequitiac atque luxuriae«; Clau

diaaus autem (TV. Cons. Hon. v. 248):

»At sibi cuneta petens , nil collatura cupido

In jécur ei traclus irnos compulsa recess it.*

In jecinore sitam esse concupiscentiam jam Plato

docuerat in Timaeo, cujus locum Cicero (Tuse. 1.

10) ita latine convertit, ut »cupiditatem subter praecordia

locatam esse« diceret (cf. et Tbeocrit. 11,

16; Ilorat od. 1. 25. 15, epist 1. 18. 12; Per«.

5. 120, pluraque apud Fabric, ad Sext Emp. p. 452,

Valckenaer. ad Eurip. Hippol. 1070, ct Jacobs, ad

Achill. Tat p. 870). Hanc igitur circa partem

Venus animac »pruritui subsealpentem apposuerat

voluptatem.« Subscalpere pro simplici scalpere di

ctum est ex scriptorum illius aetatis more verba

supervacaneis praepositiooibus augendi (cf. not ad

§. 2 ct 45). Scalpere autem pruritum dici Plinius

testis est (hist, nat 9. 15. 68). Eodem redit apud

Scnecam (Epist 92, p. 585 Lips.) »titillatio cor

poris«; cf. et Cicer. de Finib. 1. 11: >si ea sola

52 Martiani Capcllae lib. I. §. 7.

scalpcntem circa ima corporis apposuerat voluptatem. Sed vehiculum ci- atque

volatiles rotas, quis mira posset celeritate discurrere, tradiderat ipse Cyllenius,

licet etiam auri compcdibus illigatam memoria praegravarit. His igitur xPvxvv

opimam superis diteinque muneribus, atque multa coelestium collatione decoratam,

in connubium Arcas superiorum cassus optabat. Sed earn virtus, ut

voïuptas cssct, fjnac quasi titillaret sensns, ut ita

dicam«, et Aosonii (cpigr. 108. lä) verba:

•Titillate brevi auum jam sub fine voluptas

Fervet* ;

Luc pcrtinet alius Plinii locus

(11. 57. 77): in cadem membrana (diaphragmatc)

praccipua hilaritatis sedes, quod titillatu inlclligitur

alarum, ad quas subit; non alibi tcnuiorc cute

humana, ideo scabendi dulcedine ibi próxima. «

celeritate] Grotius cum reliquis ediderat velodíale

: sed lectioncm practuli codicum Bongarsii,

Hugiani, Basilcensis, Darmstatlensis, Monaccnsium

pltiriniorum (В. С D. Б. G.) et ad libri IXorimbcrgensis

margincm notati, quamvis parum refera t

utrum legerU. Argutíor lamen grammaticus Agraelius

(apud Gotbofr. 1319) »velocitatem pedum ас corporum

« esse confondit; »celeritatem aniinorum atque

factorum«; quod с Cicerone (Tuse. 4, 13) s nui

sisse videtur. Ccrtc hoc quidem loco de Psycbcs

facultatibus sermonem esse na tel.

etiam] Ante omnia boc erat restituendum pro

Grotiano earn, quod lypograpborum mendo adscribo

comparatis libris prius editis.

auri] Corrnptam lectionem aut, pro ami , jam

Grotius repudia vi t. »Audi wenn er (?) mit goldnen

Ketten gefesselt würde ; so könnte er doch

nur durch die Scbnclligkcit der Gedanken eingeholt

werden.« Goez. — Ingenue fatcor me non inlclligcrc

doctiiin interprétera, bene vero Martianum.

Quamvis cuim Afranius apud Gcliium (13, 8) Mcmoriam

Sophiae шаЦеш dixerit hoc versu:

»Usus me genuii, mater peperit Memoria; \

Sophiam vocant me Graji, vos Sapient iam* ,

Martianus tarnen boc loco sic intclligendus est:

» quamvis cogitationum eclcritas et imaginandi vis

a Mercurio animac humanac dono csscnt da tac,

qiiibiis longe latequc vagarctur, per memoriam tarnen

praegravata et impedita fuit« Cctcrum Grotianam

lectioncm auri compedibus confirmant codd. Alonacenses

(B. C. E.), Bodlejani, Cautabrigicnsis , Mertonianus,

llugianus , Vossianus (^Arntzen. misc.

p. 199), Bcicheuaucnsis , Basilcensis, et Darms la ttensis.

■ ■ :- . :

cnssM*] Casus superiorum cstMantices ct Sophiae.

Casus vero cassus. Sic in MS. libro nono »casae

dulccdinis« et lib. W »dispendiaque lini casum de*

vorautc Mulcibcro.« Casus itaque (nisi quis a careo

dedueat) praetcriti temporis partieipium est a cado,

ut »Sol occasus. « Cadcre vero est àrtoxvy %ávtiv,

ut cadcre spe, cadere causa. Est ergo casus, vcl

gemínate cassus àrtOTV%wv , superiorum casus,

ralv rtQoreQaiv àjtorv^côv. Grot. — Ungíanos

codex cassus exhibe! De qua voce confer notata

ad Appulejum (L p. 361. II. p. 79. Ш. ind.) et

Apptdejum ipsum (met. G. p. 435 Oud.), Gcliium

(10, 15) et ad cum Baudclotium (util. d. voyag. Ь

p. 394). Quae, quamvis plcrumque cum sexto

casu coustruatur , interdum tamen cura secundo

etiam constructa legitur (Cic. Arat. 369). Explanatiur

paulo post (§. 8) a nostro verbo frustrantur.

Atque adeo vera hace mihi visa sunt, ut ne Bar«

thiani quidem codicis, qui causa pro cassus habet,

Martiani Capcllae lib. I. §. 7. 55

adhaerebat forte Cyllenio, pacne lacrimans nunciavit in potentiam pharctrati

volitantisque superidesua societate correptam captivamque adamantinis ncxibus

a Cupidine detineri. Super his igitur virginum thalamis, dum eum de libértate 8

anctoritate permoverer ut a vulgata lectione recederem.

Quamvis calm Ule (advers. p. 1236) addat

verissimam sai codicîs lcctlonem esse, quae

claram et perspicuam faclat sententiam; multum

tamcn abest nt praedicata Ша clarîtas mild arridcat

f^rrtus] Romanis enim dea erat (Vatro de L.

L. 4, 46. Cic. 14. D. 2, 23 et 31 5 de legib. 2,

Ii. Liv.27, 23; 29, ii f. Valer. Max. 1, 1. P.

Victor reg. urb. 1. Jaren. 1, 115. Sil. Ital. 15, 22.

40 et 69. Plaut. Ampb. prolog. Claudian. in Ruf.

1, 52. LactanL 1, 20. Augustin, in civ. dei 4,

20. 22. 24 et 5, 12. et 7. 5. Arnob. 4, p. 127)

in lapidum etiam titulis (ap. Grut. 100, 4. 5. 102,

4. 106 , 6. 456 , 3).

sua societate] Quippe anima humana a virtutis

studio cupiditatibus saepe detrahitur.

adamantinis] Manilius (1, 921) »adamanteas

catenas* dixit, et Hyginus (fab. 22. p. 68 Slav.)

»adamanteum jugum«: sed illa adjectivi forma ab

optimis usurpatur scriptoribus. Adamante firmissima

quaeque denotantur : ande Ovidius (met. 15, «

813):

« Inventes illic inclusa adamante perenni

Fata tut generis*

(Adde cund. trist. 4,6, 14, et Horat. od. 3, 24,

5). Paritcp apud Claudianum etiam (bell. Gild.

202) » Joy is yoccs adamante notavit Atropos. «

Adde Propcrtium (5, 9, 9. 4, 11, 4), Pindarum

(Pytli. 4, 125), Platonem (de R. P. 10. p. 616.

Stepb.), Sophoclcm (ap. Stob, in eel. 1, 6, 11.

p. 173 Heer.), ApoUodorum (1, 1, 3. 2, 4, 2),

Pausaniam (8, 18, 2), et confer Barthinm (in ad

vers, p. 331). Unde et Plinius (37, 4, 5) »adamantem

duritia enarrabilcm esse docet, igniomque

etiam victricem, unde et nomen indómita vis Gracca

interpretatione.« IVimirum àrto tov *« xai dapâÇco.

Virgilio (Aen. 6, 552) vocatur »Tartari

porta ingens solidoque adamante columnae« cet.

Cupidine] De anima Lumana insatiabili cupi

dine constricta vetercs permulta artis opera ediderunt,

quibus captiva Psyche repraesentatur, vclati

in hac gemma, quam (ex Agostini gc 111111. 150,

Maffco et Montf. I. tab. 122) bic subject:

de libértale sortis] 1Чипф1ат placcbat Grotiana

lectio »deliberalae.4 Vix enim intclligitur quid sit

sortem deliberare. Opportune igitur Hugianus co

dex nostram nobis praebuit lectionem. Sots enim

pro electione sive optione aeeipienda, quam sibi

nnllam esse demum viderat Mcrcurius. Erunt fortasse

qui Grotü lectionem defensuri putent delibcratam

sortem esse earn , quae ex deliberatione pro-

34 Martiani Capellae lib. I. §. 8.

sortis blandimenta frustrantur, nec facile quaepiam praeterea, quae congrua

parilitate Tonantis nur us deligeretur, occurrit, am pli us deliberandum suggerit

Virtus; neque eum sine Apollinis consilio quidquam deberé decernere, aut fas

ab ejus congressibus aberrare, quum zodiaca eum bospitia permeantcm nuuquam

abesse menstrua praecursione permitteret. Igitur constitutum, ubicun-

9 que locorum frater esset, adiretur. Ac tunc volatilem virgam , uti secum

dit, qucmadmodam in genethliaca aut vitae generis (§. 5) noster dixit, quod hie permeare. Neque Merclectione

a Platone animis imposita: sed neque in curius reliquorum planetarum in Zodíaco domicilia

dem» Mcrcurium Laec quadrare possuut, neque praemetari dici potest, quippe quae fixa eint, et

cum verbis, quae sequuntur % amplios deliberandum* cuique propria. Aliud est infra (§. 811) ubi Astroconveniunt

praeterea] Pro edito praeter eam reposui illud

non solum Monaccnsium codicum (C. D. E.) auetoritate,

sed Grotiani etiam, Ilugiani, Basileensis,

Darmstattensis , Cantabrigiensis et Britannici.

sine Apollinis consilio] Arnobius (3. p. 12ä)

de diis : ■> de matrimonio ille consulitur, hic medelas

incommoditatibus praestat«, cet.

ab ejus] Apollo et Mercurius adeo juneti memorantur,

ut eis communem Olympiac fuisse ara m

Pausanias (5, 14, 6) référât. Gonf. et Scholiast.

Pindar. (Olymp. S. 8.) Pariter Megalopoli, Arcadiae

urbe , templi Mercurio cum Apolline Musisque сош-

nomia itinera sua praemetata esse dicitur. De Mercurii

autem isto officio nihil apud veteres legitur.

Satius itaque duxi vulgatam retiñere lecüonem.

praecursione] Plinius (2, 8, f.): • Mercurii sidus

modo ante Solía exortum, modo post occasum splendens,

nunquam ab eo viginti tribus partibus remotior

(remotius? aut supplendus Mercurius).« Ptolemaeus

(tetrabibl. 1, 18) Mercurium nunquam plus,

quam per uni us signi spatium, a Sole abesse contendit

Eadem tradit Hyginus (astr. 4, 16. p. 485.

Munck.) additque: »modo no с te prima, modo autem

ad Solu exortus cum ineipere apparcre, nonnunquam

etiam perpetuum sîgnis quatuor esse cum

munis ruinas Pausanias (8. 32. 1) vidit Apcrte Sole : rede untem autem cum Sole non amplius esse,

etiam Claudianus (laud. Stilich. 2, 440) Gyllcnium quam tertiam partem signi.« Cicero (N. D. 2, 20)

Phoebi comitem appellat. Quae quidem omnia astro- »nunquam eum a Sole« dicit »discedere longius

nomiac originem deberé videntur (Plato Epinom. unius signi intervalle, tum antevertentem , tum

p. 987 Steph.). subsequentein.« Sed conféras velim infra (§. 25 et

permeantem] Sed Mancher e suo Lcidensi со- 880) nostrum et quae ibi a nobis sunt observata.

dice restituit lectionem Martiani ingenio, ut mihi ac] E Darmstattensi, Cantabrigiensi, Britanvidetur

, aecommodatam praemetantem. Zodiaca ho- uico , Hugiano códice , atque e Cortil variantibus

spitia, quae (sic!) Mercurius ineumbit et in quibus hoc recepi pro Grotiano at, quod mirabar, quum

praemetatur. Goez. — Licet frustra locum apud anteriores jam editiones multo melius ac habe-

Munckerum quaesiverim, sunt tarnen codices, qui rent

a vulgata aberrent At vero cur melior vox sit prae- volatilem] Caducenm, xrjçvtceïov. Libro semetanlem,

equidem non perspicio. Peragrare вирга cundo: »Cujus vigentis virga Dirum stupet vene

Martiani Capellae lib. I. §. 9. DO

m unci i penita permearc aethercosque recessus irrumpcre parili celeritate posset,

Virtuti de more permittit; ipse pedibus talaria nectit aurca, et nunc in

fanis, quibus aut vaticinia obliquis fundebantur ambagibus, aut denudata

pecudum cacde fissiculatis extorum prosiciis viscera loquebantur, quibusque

num. • Grot. — A virga vero caduccum distinguere

vide tur ApnJ. met 1. X: »adest luculentus puer —

quem caduccum et virga Mercurium indicaban!. •

Goez. — Plura olim (in palaeogr. crit IV. v. ind.)

de liac virga attuli. Confer nostrum infra (§. 126).

penita] Substantivo hoc utitur noster-et infra

(§. 600). Nihil! lectio in códice Drcsdensi est peremita,

lu glosais, quae nomine Isidor! veniunt

(ар. Vulcan. 692) »Penita« explicantur »aula regia.*

Martiano penita sunt mundi intima.

celeritate] Ita Monaccnscs (В. C. D. E.) , Hugianus,

Reichenauensis , Darmstattensis , Basileensis,

Britannicus , Cantabrigiensis , et ad marginem libri

sis notata lectio , quam et supra (§. 7)

Continúate enim est allcgoria. '

de more permittit] Fallor an cgrcgie conjeci

permittit« Grot. — Rcprcbendenduiu in

liac conjectura, quod demere sive aufcrre hoc loco

verba minus sunt apta, quo capere, eumere, prehenderé,

potius desiderarcmus. Quumque in omni

bus codicibus legatur de more , mallín quam corrigerc

quae vere scripta sunt retiñere, et adverbio

urbane sive comiter explicare, nt oppositnm sitVirgiliano

(Acn. 8, 658) »sine more.« Sed non rcpugnabo,

si quis intelligere malnerit, semper morem

esse Mercurio virtutem ducere, pariter atquc

apud Lucianum (in bis accus. 7. p. b*6 Bip.) ille

Justitiam duxerit.

pedibus] Utitur scilicet inris Virgilii (Acn. 4,

259) verbis: »pedibus talaria nectit Aurea«: hicque

Homcrum (odyss. 5, 44) imitaturus erat Aflatim

de his cgit I.H. Voesius Mythol. Briefe p. 119 seqq.

obliquis] Exempta suppeditant Cicero (dc div.

2, 86) et Ammianus (23. p. 263 Lind.). Ad Vir

gilii locum (Aen. 6, 99) de Cumaea Sibylla cancntis

«horrendas ambages» nos ter respexisse videtiir.

Graece Ào£à, unde Ao^laç Apollo.

denudata] Ita pro denuntiata Uugianus codex :

qnemadmodum Vonckius (spec, crit, p. 144) legere

jam malebat, licet vulgarem ctiam lectionem i

posse Arntzenius (misc. p. 200) recte n

modo vocem denuntiata quarto pluralis casu acceperis.

fissiculatis] Ita melius legitur quam physiculatís.

De fissiculatione videsis lector quae acute collegcre

viri UL L Scaügcr et P. Colvius ad Apulcjum,

cui cadem haec vox usurpata. Dicta est fissiculatio

a fisso in extie, cujus meminit Cicero de

observatione haruspicum: »aut quomodo est collata

inter ipsos quae pars inimici, quae pars familiaris

esset, quod fissum periculum, quod commodum

aliquod (1. aliquid) ostenderet« et alibL Vel (ut

maxime Europae Semoni Scaligero placet) physiculare

vrtoxoQiÔTixcoç pro physicare, tpvÓLxeveiv.

Quod verius videtur: sic ncscio quis dixit musicare

pro fwv6 uesvf.lv « id ipsum glossa Isidori comprobatur,

in qua legitur: «Physiculo, propitio divos.

PhysicuJator , augur naturam in extis animantium

quaerens.« Grot. — Physiculatis male. Fuit antem

fissum, a quo fissiculare, linca imaginaria exta bi

partito dividens, ut altera pars ad hostes, altera

ad sacrificantem ejusque amicos perüneret. Conf.

Ernest clav. Cic. fissum et Salmas, ad Sol. p. 91.

Goez. — Multa de hoc verbo dabunt Stephanius

S *

56 Martiani Capellae lib. L §. 10.

solitus sortitus excederé, vel logia personare, sagaci eum investigatione disquirunt.

10 Sed his adytorum fastigiis specubusque viduatis, absque lauri arentis paucis

(ad Sax. p. 42), Arntzenius (in misc. p. 199) et viri

docti ad anthologiam Latinam (Barm. П. p. 506) ct

ad Appulejnm (П. p. 134. Ш. p. 669 Oud.). Lo

cus, quem e glossis Isidori afiert Grotius, ncquc

apud Vulcanium, neque in editis ab Arevallo reperitur.

Sed scriptum ctiam a quibusdam fuisse

physiculare satis probatum est, siquidem non Mar

tiani solum libri plurimi sic scriptum verbum ex

hibent, sed Appulcji etiam et Saxonia grainmathi

libri. Quum vero codex Monaccnsis (G), Bodlcjanus

primus ct secundas , Hugianus , Basilecnsis,

Darutstattcnsis, Cantabrigicnsis, Britannicusquc fisiculatis

habeant, et infra quoque (§. 151) pro physiculant

in Guelfcrbytanis esse fessiculant Cortina ad

libri Lipsicnsis marginem anno ta verity ad Appule

jum denique (П. p. 154) viri docti obscrvarint, in

vctustissimis Martiani Metis esse fissictilare ; hoc

ego ut magis notum in textum recepL

próstetis] Prosiciorum apud Festum Arnobiuinque

mentio. Glossa: »Proscle ángodivue* L Prosiciae.

Prosecta dicuntur Macro in OQVi-&oyovia :

»Vulgari tosta vapore Cum virgis prosccta ferunt«

Flacco Argonauticis : — »prosectaque partim Pcctora.

« Lucano: »Lavi calido prosccta cerebro.»

Statio: — »ubi adverso dederant prosccta Te

nant!. « Ovidio Fastis: — » prosecta sub aetbere

ponit« Qui et alibi: »Imposuit prosccta calentibus

aris. * Prosicies Varroni : » Prosiciem extorum in

mensam porricerc«, et Lucilio: »Caenam inquit

nullam ñeque di vis prosiciem ullam.t In Solino

emendatiores códices prosicias babent : nonnulli vero

porricias a porríciendo, quod vocabulum multi

usurpant, Varro, Arnobius, Virgilius, alii. GnoT

— Quibns hace non aufnehmt, adeant Ovidium

(in metamorph. 15, 156), Macrobium (in Satur

nal. 5 , 2) , et Taubmannum ad Plautum (MostclL

3, 3, 3. p. 562. Poen. 2, 8. p. 877), Dacerium

ad Festum (p. 387) , Elmenhorstium ad Arnobium

(p. 187), Saubertum de sacrifieüs (c. 20.

p. 486), Brissonium de formulis (p. 22. al. 24).

De omni hoc divinandi genere pulchros lege ver

sus Tibulli (1, 8, 3):

»Nec mihi sunt sortes, пес conscia fibra deorum;

Praevinit eventus nec mihi canins avis.*

solitus] Id ante sortitus recte supplent codices

Monaccnses (B. D. E.) ; siquidem hoc verbum cum

infinitivis excederé et personare conjungendum est.

excederé] Bulcngcrus (de sort. 1, 7. in Graev.

thes. V. 396) legere nos jubet exedere. Quid hie volucrit

hoc verbo , non perspicio ; et vercor ne Ule

paritcr ас Grotius glossa inducti, quae sortitus

interpretatur divinationes , hanc vocem pro

substantivo, nempe pro sortitionc acceperint,

participium potius hoc loco sit a sortier. In omni

bus enim locis Mercurii frater (Apollo) quacsitus

erat, quibns solitus excederé (exirc) sortitus. Sor

thum Pythium intcllige eum, qui ex Ulis locis ex

ceden* responsa dat et cventura denunciat. Ita et

a Virgilio (Acn. 5, 376) rex deorum »sortiri fata*

r, cujus poctac versus Martianum ii

is quoque (§. 10) ante oculos habuisse

logia] Aóyta oracula sunt pedestri sermone

edita, ut %Qr¡6¡xoi carmine. Videtnr autem vox

hic aliqua déesse, ut sit » logia personare solcbant«,

nisi » personare « ct ante »excesscre« legas, aut si

quid aptius. Grot. — Cessât hoc, postquam e codicUtus

Monacenslbns supra inserid » solitus. « Uude

autem priora babeat juvenis doctus baud scio. Certc

contrariara dischnus ab Aristophane, qui (cquit 120.

121) ÀÔytov et XQr¡6lióg promiscúe usurpât.

Martiani Capcllae lib. I. §. 10. 57

admodum foliis vittisque semivulsis> iquas in Cumano antro post Sibyllam

tincar um morsus caries que carpebant, nihil ejus potuit inveniri. Per aéreos

ctiam tractus, quibus formare solitus et volucrum diversos meatus, et oscinuin

linguas, ct praepetis omina pennae, frustra in cassumque disquiritur. Jam pridcm

quippe ofícnsus contamine monendorum dcdignabatur Augur Pythius nunlawi]

In lauri foliis sólita erat Sibylla sua re- 702), alios,

sponsa scribcrc. Vulcan. — Ad Virgilium ncinpc 344) semilacer, et

respcxit doctas ínterpree (Acn. 3, 445). Martianus 109) semirutae.

antem non banc, scd aliam ejusdcm poctac locum

(3, 360) ante oculos babuit, ubi Clarii lauri

mcmoraiitur. De Apolline cnini investigando agitiir,

non de Sibylla. Potcrat nostcr ctiam Claudiani (de

rapt. Proscrp. 1, 109) verba »venturi pracscia

lauros « in mente habere.

arentis] Arcus idem quod aridus. Cicero (ap.

Macrob. in somn. Scip. 1, 4): »laareis arcscenlibus «

dicit de iis quae arcre incipiunt Quumquc laurus

vaticinandi virtutem repraescntet, facile intclligitur,

lauro árente significar! oracula evancscentia. Unde

Propertius (2, 21, 36):

»Et tacet extinct* laurus adusta foco.*

et Statius (Tbcb. 8, 202) i

»ipsaeque volent arescere laurus.«

Voce autem ipsa utitur alio vereu (2, 12, SI) Propertiu

s :

*Ac veluti folia arcntes liquere corollas. «

vittisque semivulsis] Alii vitibnsque. Goez. —

Prior lectio , quam codices etiam Mouaccnscs (C.

et D.), Basileensis, Darmstattensis , Hugianusquc

babent, omino praefcrenda erat, quum oraculorum

reliquiae hoc loco recenseantur, vittacque désignent

Ita Virgilius (Acn. 3, 370), loco ¡lio,

atom ante oculos babuissc Martianum dixi,

de vate:

»Exorat pacem di vom vittasque resolvit.»

AddeLucanum (5, 143 et 170), Senecam (inAgam«

ut apud Ovidium (met 7,

(in consul. Probi

Cumano antro\ In templo Apollinis, quod erat

prope Camas, Campaniae eivitatem, in qua Sibylla

quondam vaticinabatur. Vulc.

tinearum morsus cariesque] Utrumquc noster,

viderat conjungi ab Ausoni.o (epigr. 34) hoc versu :

*Si tineas cariemque pati te charta necesse est*

oscinum\ Cum Cicerone (div. 1, 53) subtilius

distinguit nostcr alites inter ct oscincs (conf. Fest,

p. 315 Dac). De utroque avium fatidicarum ge

nere consulc Bulengcrium (de augur, с. 4. in Gracv.

thesaur. V. p. 413). Omnc autem hoc divinationis

genu s coniplcctitur Maniiius (4, 915) verbis:

»Pecudum mortes aviumque altendere cantus.*

praepetis\ Virgil. Acn. 3, 360: »Et volucrum lin

guas et praepetis omina pennae. « Vonck. — Jamquc

manifestum est Marti an um Lüne Virgilii locum ante

oculos habuissc. De voce praepes léxica vulgaris

respondent; sed consulcre opciac pretium erit

Spanhcmium ad Callimachum (p. 628), virosque

doctos ad Appulcjum (I 140. Ш. 86. Oud.) et

Pomponium Laetam de sacerdotiis Roman, c. 5 (ap.

Clausing, in jur. publ. L p. 99).

contamine monendorum] Spurcitia sacrificiorum.

Monenda enim dicuntur sacrificia, per quae dii monentur,

ut succurrant mortalibus. Vulcan. — Miror

Grotium et Goezium, qui absurda hace a Vulcanio

e glossa haosta repcticrint. Dii cnim inoncnt, non

moncnlur. Monere hoc loco eat »pracdiccrc res

58 Martiani Capellae lib. I. §. 10.

cupari. Item eum in Helicona, Delon, Lyciumque sectantur. Seel alibi

lauros primores arentesque hederas, alibi cariantem tripodem . crepidasquc

futuras. « (Cíe. de harusp. 25. Virg. Aen. 8, 536.

georg. 1, 353. Tíbull. 1, в, 50). Voce contornen

praeter Martianum nemo, quod sciam, nisi popu

laría ejus, Tertullîanus (in carm. c. Marcion. i, 1.

4, 4. et 5, i) utitur. Hugianus quidem codex habet

cunetamine ; sed contornen e verbo contaminare fa

cile intelligitnr , de quo docte nnper disputavit,

nec nostro ncglccto, Grauertus in Analectis p. 118

sqq. Dixit igitur noster » deserta omnia fuisse loca,

quibus Apollo solitus esset oracula ederc, quia

offensus fucrit turpibus et inhoncutis quacstionibus,

ad quas ut respondent et eventura praediccret po

stulare ausi essent improbL Nonne Plutarcbi de

oraculorum defeetu librum Martianus legisse tibi

videbitur, si quae Planetiadcs ibi (p. 415) disse

nt, in memoriam revocaveris? »Hoc enim, iuquit,

disputandnm vobis propono, cur non jam dudum

ab edendis oraculis animnm Apollo avortent, aut

ei Hercules vcl deorum alius tripodem sustulerit,

opplctum obscenis et impiis quacstionibus, quas

deo proponunt, alii eum tanquam soptûstam ten

tantes , alii de thesauris , bereditatibus , incestisve

nuptiis sciscitantes. « Adde Ciceronem (de divin.

2, 57) et Juvenalem (6, 555), in primis autem

Lucan. 5. 1 1 1 :

»Лом uUo sécula dono

Nostra carent majore deûm, quam Delphica sedes

Quod siluit , postquam reges timuere futura

Et superos vetuere loam* cet.

Olim Christo nascente conticuisse oracula jacta*

bant, sed cf. Dalaeum de orac. H. p. 425 seqq.

dedignabatur] Unus Britannicus meliorcm hanc

lectionem pro dedignatur suppeditavit teste Federo

s tro.

Delon] Scrvius (ad Aen. 6, 58) docet »Apollînem

sex mensibus apud Lycios, et sex apud

Delon responsa dédisse. «

Lyciumque] Lege Lyciamque, nt jam visum

fuit ill. viro Nie. Heinsio, qui ad calcem libri sui

sie emendandum monuerat. Firmat, quem tarnen

Heinsiiis non adscripsit, Diaro (Acn. 4, 145):

» Qualis ubi hybernam Lyciam Xanthique fluenta

Deserit ac Delum matemam invisit Apollo.

Ubi id ex Apollonio transsumsisse notant interpretes.

Vo¡vck. (spec. er. p. 144) — Conjectura profecto

baud contciuncnda foret , nisi ei omnium librorum

lectio repugnaret. Et certe ante quam corriges

legas Yclim hosce Papinii Statii (Theb. 1, 690)

versus :

»Phocbe parens, seu te Lyciae Patarea nivosis

Exercent du meta jugis« — —

atque alio in loco (sylv. 1, 2, 222), quo Latoo

vatum patri (Apollini) assignat

■ »Lycios montes.»

Suppleri igitur со magis post Lycinm licebit monlem

apud nostrum, quo certius mons ctiam supplcndus

apud Yirgilium (georg. 5, 514) est in verbis

»summa Lycci.« Ipsius Apollinis cognomen Lycium

fuisse nemo ignorât (Macrob. Saturnal. 1, 17).

primores] Vctcrcs et pervetustas. Vclcax.

arenlcsque hederas] 3IS. erantes, puto errantes,

iíti&eTOV consuetum. G»от. — Quamvis vox er

rantes in nullo códice legatur, in tcxtum tarnen

earn roccpit Goezius, Virgilium, puto, sccutns (eel.

4. 1 0). Ego vero a corrigendo scriptore abhorrco, ma

xime, quam aliquo modo lectio defendi potest. Potest

autcm ut supra, ubi et »lauri arentis « meminerat.

ISamquc hederás Apollinis vestigia prodere, nemo

ignorât , qunm poëtae iis coronarentur (Hor. carm.

Martiani Capellae lib. I. §. 11. 59

situ murcidas, praesagiorumque interlitam mcmoriam repererunt. Tandem 1Î

Fama nunciante cognoscunt, quod Phoebo gaudët Parnasia rupes; licet inde

quoque ad Indici montis secretum obumbratumque. scopulum nube perpetua

1, i, 29; epist. i, 3, 2$. Ovid, met $, 338;

fast. $ , 79. Virg. eel. 8, 13) notnmqne illud :

«Nunc ederae sine honore jacent.» ■ ■

(Ovid. art. am. 3, 411). Sed quid multa? dens

ipse ab Aeschylo ó xiÔÔevç 'ArtóZXcov appcllatur,

uti Macrobios (Sat. 1, 18) jam obscrvavit

crepidasque] Poterit quidem tripodia basis intclligi

eo magis, quod ex Herodoto (9, 81) jam

constat, e spoliis, quae Persia devictis Graeci eollegerant,

Apollini aurcum tripodem dedicatum fuisse

insietentem triplici serpenti acneo, ita ut ad Graecam

vocem nofjrtïç bic rcspiciendum sit: malim

tamcn per crcpidas calceamenta vulgari sensu intelligere.

Videntur enim deum consulturi non nisi

certo quodam habitu ornatuque admissi, iisquc calceortim

etiam genera praescripta fuisse. Cujus rei

usaniam, qui Tropbonii

• , inter vestimenta , qniituri

(9, 39, 4 f.), те-

censet »ifCLXtoQ^S KQtjrttdag.« Quidni igitur calceamentis

etiam oraculorum vestigia significare voluisse

Martianum dicamus?

situ] ItaVirgUius (Aen. 7, 440) et Statius (Tbeb.

7, 74$) »eiitt victa« dixerant; et Floras (2, 3):

»ne rubiginem ac situtn arma sentirent.* Ovidius

(e Pont 1, $, 8) »situ iners« scripsit. Idcmque

(in fast 4, ,928) »inquinet arma situs* optât

n murcidas] Murcidas pro marcidas veteres. Gloss.

— Adds Augustinum (civ. dei 4, 16), qui Pomponium

excitaus scribit: »murcidus est nimis desidiosus

et inactuosus.« Solus Hugii codex marcidas

exbibet Infra (§. 999) itcrum murcidum scribitur.

Verum Valerius Maximus (6, 9. ext $) marcidum

Labet

Fama] Prosopopoeia, ut aped Virgilium (Aen.

9, 473), Ovidium (met 12, 43), Valerium Flaccum

(2, 117) et Claudianum (cons. Prob, et OI.

34; laud. Stil. 2, 408).

Phoebo gaudet] Hic Virgilii (ecL в , 29) itérant

ad verbum exscripsit versum:

»Nec tantum Phoebo gaudet Parnasia rupes."

rupes] Non Virgilius tantum, sed Lucanus ($,

77 et 164) etiam rupis nomine montcm ilium at*

signivit, qui a Strabone (9, p. 410 Casaiib.) rte-

XQtûdrjÇ esse dicitur, cujusque poctae (Ovid. met.

1, 31$. 2, 221. Pers. prol. 2. Lucan. 5, 72) geminum

verticcm celebrarunt.

obumbratumque scopulum] Nysam intclligit, Indiae

montem, ubi fcrantur Liberi crepundia esse.

VtJiiC. — Nysa nomcn quidem urbis est, mous

autem prope Nysam Meras appellatur (Curtius 8,

10, 12. Arrian, exp. Alex. $, 1. p. 340 Raph.).

Explanandum igitur Vulcanio erat, quid Apollini

cum hoc monte, qui Iovi sacratus erat, vel cum

urbe illa, qua Bacclii continebantur incunabula, com

mune fuerit Non enim de bisce diis, sed de Apol-

Parnassum quidem Apollini

fuisse (Sopbocl. Antig. v.

1110. Eurip. Jon. v. $6$; Phoeniss. v. 227. Pau

san. 10, 32, Bv Lucan. $, 73. CatulL 64, 391.

Macrob. Sat 1, 18) Nysamquc Baccbo sacra tain

(§. 69$) non ignoramus ; sed de Indiae monte nemo,

quod sciam, idem docuit, neque do cere potuit

Accedit et alia difficultas. Docebant enim (Scrv.

ad Aen. 4, 133) »Apollinem biemalibus sex mcnsibus

coutinuis a Delo abesse, a Quo igitur pacto

Martianus fingere potuit, Virtutcm et Mercurium,

licet compertum haberent, »ad Indici montis secreta

40 Martiani Capellae lib. I. §. 11.

posterius migrasse perhibcbant, tarnen Cirrhaeos tunc recessus, et sacrati

specus loquacia antra conveniunt. Illic autcm circumstabat in ordinem quidquid

iraminet seculorum, fortunae urbium nationumquc omnium regum ac

i'lum migrasse», nUiUominus Del um petüsse? Nemo secunda manu inscrtum ante Cirrhaeos est ad;

sane explanare id potcrit, nisi ad illud placitum qua ta men emcndatione non opus erat, quia verbum

confugcrit, quo affirmabatur, Solem Liberumqiic Pa- convenire cum quarto casu construí potest

trcm cundcm fuisse (v. Palaeogr. crit. Ш. §. 465, ubi in ordinem] Dcsunt baec in nonnullis editiotolle

mendum in nomine). Quo quidcm pósito buic nibus. In Monaccnsibus autem mcmbranis pltiribus

Martiani loco e Macrobio (Sat. I, 18) lux afterri (В. C. D. E.) legitur in ordine, in uno (G) tu

posse mihi vide tu r, quippe qui »in sacris« inquit ordinem, quod, quum melius sit, retinal. Pcndet

»baec religiosi arcani obscrvatio tenetur, ut Sol, enim ab imminet. »Quod imminet in ordinem seqnum

in supero, id est diurno hemisphaerio est, culorum« intclligo »quae eventura eint labentibus

Apollo vocitctur^ quum in infero, id est nocturno, tot scculis sese excipicntibus.«

Dionysus, id est Liber Pater habcatur.« fortunae urbium] Haud dnbic Martianue Ovimigrasse]

Solem quum homines animadvertcrent dii (met 1 5 , 360) verba in mente babuit baec :

semper locum mutarc , haud mirum est poetas (SiL »sie ad ferrum venistis ab atrro

5, 204) Apollincm finxisse migrantem , Delpliicum Sécula: sie toties versa es fortuna locorum.%

praesertim (Artcraid. oncirocrit 2, 55. p. 126 Ri- Interpunctionc ctiam scparanda illa erant ab iis,

galt). Lcpidc hac de re Lucianus (in bis aecusat 7. quae pracccdunt

p. 48 Bip.) agit nationumque ] Malim » urbium regionumque

perhibebatü] Infimae latinitatis scriptoribue ma- omnium, regum, ас totius populi vidcbantur. «

ximc frequentata loqucndi ratio. Fulgentius i »Licet Forte et pro regum repouendum fuerit rerum. Sna-

Pctroniana subit Albutia.« Macrob. (Sat I, 11): dent quae habet p. 7: »HG igîtur cursus discoloris

»licet ex libértate in Servitute m vcnum ierat.» amncs praedictas rerum nationumque fortunas im-

Spart Adrian, (с. 16): »omncs professorcs et bono- mcnsis primo sinibus ambicbant« Sed et ibi praeravit

et divitcs fecit, licet eos quaestionibus scm- feram »regum nationumque « : dixit autem »nationum

per agitavit.» Goez. — Et Appulejum addere po- fortunas», quod hie »totius populi.« Ut ex iis

tuisset, et Ammianum Marcellinum, et Solinum adeo nihil nostrae emendationis mérito derogetur.

(57), et Macrobii alium locum (somn. Scip. 1, 19 Vouck.— Ex omnibus libris scriptie nnus Vossianus

p. 101 Zcun.), et inprimis corpus juris RomanL codex (Arntz. p. 200) habet regionum; sed in ejus

Cirrliaeos] Cirrhcos , alii Chirrheos. Goez. — gratiam reliquorum lectionem eo minus mu tari velim,

Haud dubia orthographia est A Cirrha enim Cir- quo certius inferiori loco (§. 15), a Vonchio laurhacus.

Atquc hisee reecssibus Delphi signiiieantnr. dato, vox nationum repetitur. Inepta 'praeterca emen-

Confcr infra (§. 119. 651) » oppidum Cirrha«, cui datio esset illa rerum pro regum, siqnidem populi

Delphi adjacent. Apollincm ctiam ipsum cognomine et regum, minime rerum, sibi opponuntur. Hie

Cirrhaei appcllatum esse Gyraldus qnidem affirmât, enim de varia fortuna agitiir urbium et nationum,

sed nullo laudato auetore. In Basilccnsi códice a tarn regibus, quam populis imminente. Atquc Icgisse

Martiani Capellao lib. I. §. II. 41

totius populi. Vklcbantur aliae transact! cursus emenso spatio fugientes; con

sistebant aliae sub conspectu; advcniebantque quam plures: atque ita nonnullis

eminus vanescebat disparata prolixitas, ut velut fumidae caligationis incredibilis

haberetur aura. Inter mira haec spcctacula fortunarumque cursus,

mild videtur Martianus, quum ilia fingeret, Sallustium

pliilosophum (de dlis et inundo 9. p. 262

Gal.) similiter ita dieputantem : » Quemadiuoduni

Providentia et fatum sunt natiomim et urbium, ita

et singulorum hominiim; ita et fortuna, de qua

nunc agere orationis series postulat. Diversa igitur

ас praeter exspectationem accidentia in Lonam parvis

dcorum fortuna cxistimatur ; ideopraeecrtim

banc deam bonoribus afficcre

addecet.« Longa serie Seneca (consolât С seqq.

p. 76. 77. Lips.) illa popuioruni locoriimque fata

recense t| concluditqne : »Ita fato placuit, nullius

rei codem loco stare fortunam.«

aliae] In editis legitur: »Aliae transact! cursus

emeneô fugientes consistebant. Aliae sub conspectu

advcniebantque quam plures.« Locus omaino mendosus

est: in quibnsdam legitur »emenso spatio«

sententia faciliori. Ilcinsius: »aliae aevi transacto

spatio.« Vonckius: »aliae transacto cursus emenso

fugientes. Consistebant aliae sub conspectu.« Ar

bitrer hic factum esse, quod in principio capitis

monui, ut a magistro vel discipulis

modo solam intcrpunctionem mutaveris, ut feci.

Tría cnim témpora tribus Ulis commatibiis denotantur:

Videbanlur fugientes — consistebant aliac

— advcniebantque quam plures«; praeleritum vi

delicet, praesens et instruis. Id quod pidchrius

vcriueque oranino quam si cum Дга(гсшо duas

tautum tempo ris parles statucrc volucris. »Omne

enim tempus« Mortiano ipso docente (§. 10ä. 733.

80S) » tribus variatur vieibus.«

disparata] Legebatur ante disperata, quod Vulcanius

explicabat ne¡jala, Grotius alitem esse putabal

desperóla, quemadmodum codices ctiam Alo»

nacenses (В. С D.), Darmstattensis et Britanniens

praebent Quum vero in Basilcensi legisscm dis

parata , quod Vonckius (p. 144) olim volcjbat, boc

practuli, ut verba »nonnnllis cininus vanescebat

disparata prolixitas « cxplicanda cssent »nonnullis

procul remota erat omnis stabilitas.« Saepius noster

etiam verbo disparare utitur (§. 24. 2S. 525.

714), paritcr atque Saxo Grammaticue, qui nostrum

ubique fore imitatur (Stephan, ad Sax. p. 21). »Disparatum

autcm «, Cicero (invent 1, 28) inqnit, »est

rint addita, dum in scbolis praelegcbantur, quae id quod ab oliqua rc per oppositionem negationis

tarnen nequáquam sunt ipsius Martiani. Vcram separatur.«

Martiani manum arbitrer pracferrc quantivis pretii

Vossianum codicem : »Aliae consistebant sub con

spectu, adventabant quam plures«; ut de duobus

loquatur Capelle, et qui jam consistcrent et

qui advenirent Arntz. (misc. p. 200). — At

si teste Arnfzenio sont, qui post emenso babeant

spatio, quae quidem vox in Monacensibns

(B. D.) ctiam addita est, omnia facile inteUiguntor,

fumidae] Tangit coram fortunas, qui mox nati

millo sibi concesso vivendi spatio sine ullo vitae of

ficio transeunt Vulc.

motusque] Dlud que, quod Grotius ad margi

nen! rejecit, omnino legendum с codicibns ctiam

Basilcensi et Monaccnsi (C). In aliis Monacensibns

(B. D.) priora verba » Inter mira« transposita sunt,

quemadmodum supra ca posui.

42 Martiani Capellac lib. I. §. 11.

motusque neraorum etiam susurrantibus flabris, canora modulatio mélico

quodam crepitabat appulsu. Nam eminentiora prolixaruni arborum culmina

perindcque distenta acuto sonitu resultabant. Quidquid vero terrae confine ас

propinquum ramis adclinibus fuerat, gravitas rauca quatiebat. At media ratis

per annexa succentibus duplis ac sesquialteris, nec non etiam sesquitertiis, sesqiiimodulatio]

Lege modulatione. Vonck. (epcc. cr^

p. 144) — Elegantem Vonekli conjecturam firmat

codex Vossii, et sensus postulat. Ultima syllaba,

ut saepe fit , absorpta est ab initio scqnentis.

Arntz. (misc.. p. 200) — Miror utrumque , maxime

Arntzenium, qui elegantem appellare potucrit discipuli

sui cmendationcm. Namque criticorum error

inde provenit, quod vocem mollis cum sequcntibus

conjunxcruut , licet ad pracccdcntia pcrtineat, id

quod annexa particula que satis docet (т. not. pracccd.).

Quapropter baud video, cur longe plurimorum

codicum lectionem corrigcrc debcamus, pracscrtim

quum darum et aptissiinum illa hune praebeat

sensum: » Inter enim bacc spcctacula fortunarumquc

cursus (de quibus modo dixerat) motusque

etiam ncmorum, (inter bacc inquam) susurrantibus

flabris canora modulatio mélico quodam appulsu cre

pitabat. Ita non solum »sistrum crepitans « Propertins

(5, 9, 45) dixit } sed Virgilius, quem nostcr bic

imitatur, (Aen. 6, 209) pariter de arbore áurea

cecinit :

»Sic leni crepitabant bractea vento.*

Pro vento nostcr reposuit flabris.

mélico appulsu] Música collisionc. Vixc. — Lege

applausu. Vonck. (sp. crit p. 145). — Cave cor

riges! est enim vox música atquc infra leges (§-27)

» pulsus modulations «, et (§. 28) «graves pulsus«^

apiid Ovidium etiam (fast. 5, 667) »lyrac pulsion.*

Veteres de música scriptorcs distingucbant inter

vocem bumanam, et trjv kqovÓlv, quae manibus

fiebat (v. not ad §. 120). Hanc igitur

in ncmorc Ulo nostcr ramorum appulsu fieri recte

dicit, nequc corrumpenda hace dictio critica, si diis

placet, arte erat.

perindeque] Valdc, mult urn. Vixc. — Cave

crcdas! Ccrtc infra (§. 54) Vulcanius perindeque

explicare «л aide, multum« non potuisset. iVeqne

paribus intervallis interpretar! id adverbinm ei licet,

qui illa imparia esse deberé non ignorât. Eqnidem

intelUgi posse ita arbitrer, nt respiciat culmen,

ni mi ru iu »in culmen distenta « quibus acutum fieri

solium pluribus persuasum erat (§. 28 not.).

rauca] Hypallage pro gravis ranchas. Vixc. tg*

De tali sono Catullus (64 , 264):

«Mullís raucisonos efllabant cornu a bombos.*

Dine infra (§. 28) Lunam, quae proxime terrain

est, ait » graves pulsus modis raucioribus personare.

« Rationein alibi (palacogr. crit III. §. 256.

p. 505) exposui. Sed addc Nicomacbuin in barinou.

man. 1, 2, 5. p. 6 Mcib.) qui »a Lunari« inquit

»motu } qui omnium infimus est, et terrae próxi

mas, acutissimus dictus est nete (ysáxrj). Etcnim

véarov idem est quod ivfimum.*

ratis] Ratis bic adjectivum est, ne te fallant

glossac substautivum pillantes. Grot. — Succcntus

nimirum pro rata et apta porlione per annexa harmoniam

cfliciunt

sesquialteris] Sesquiáltera proportio in aritbmetica

, diapente vocatur in música : limma Graeec

semi to iiinm, cujus media pars diesis dicitur. Octa

vie vel sesquioctavis sive vrtoyôoovç, i. e. super"

octavie. Gloss, (cod. Monac. C). Onuiiuo seinitonti

Martiani Capellae lib. I. §. H. 45

octayis etiam sine discretione juncturis, licet intervenirent limmata, concinebant.

dimidia pare est diesis (Scxt. Emp. 6, 47. p. 366

Fabr.). Vitruvius (5, 4. p. 136 Bip.):» Diesis autem

est toni pars quarta: ita in hemitonio duo dieses

sunt collocatac. « Plura dabunt scriptores rci mnsicac

a Meibomio editi , et Boeckbius (in Daubii

et Crcuzcri studiis Ш. p. 65). Scd boc loco adeundus

potius Boetbius , qui (in aritbm. 1, 25; op.

p. 1512) rem dilucide sic cxponit: » Superparticularis

est numerus ad alteram comparable, quotiens

habet in se totum minorem et partem ejus aliquam.

Qui si minoris babeat mcdietatcm , vocatur sesquialter:

el vero tcrtiam partem, sesquitertius: si тего

i , vocatur sesquiquartus , ct si quintan», vosesquiquintus.

Atque bis omnibus in infini

tum quoqne superparticitlarium forma progreditur. «

Theo Smyrnaeiis (ap. Tcnnul. p. 141 ad Jambl. in

IVicom. aritbm.): èrtLfiôçioç dé k6xL Лоуод, bxav

ó fieiÇcov oqoç ârta$ e%r¡ xbv IXàxxova xcà

ftOQiOV sv XL TOV èZaXXOVOÇ. Ad quae Tennnlius

: »Notandum fWQtOV ab aritbmeticis dici* de

superparticiilari , fiéçtj de superpartiente. « Confer

nostrum iufra (§. 757. 759). Haud dubie Maria

nus illa с Cicerone desnmsit, qui ipse sua a Pia

tone (de an. mundi p. 36 Stcpb.) habet Ciceronis

enim verba (de univ. 8) haec sunt: »Sesquialteiis

autem intervaüis, et sesquitertiis , et sesquioctavis

sumptis ex his colligationibus in primis intervallis,

stsquioctavo intervalle sesquitertia omnia explebat,

qmim particulam singulorum rclinqueret« cet. Ma

crobias (s. Sc. I. 1) graecis vocabulis u tit urn epitrif

us , hemiolius , epogdous. « De origine vocis sesqui

egit Jul. Caesar Scaliger in poet. 2. 26.

sesquioctavis] Ita non solum varians lectio in

libri Norimbergcnsis margine notata, sed codices

etiam Vossianus (Arntz. misc. p. 200) ct llugianus

habent pro octavis apod Grotium, quem еггогещ

facile corrigcre potuisset , si fon tern cognovissct, с

quo nostcr hausit.

sine discretione juncturis] Sine intervalio consonantiis.

Vutc.

limmata] Recta est scripture. Liquet ex Plutarcbo:

Aeififia xeôv T(ir¡(záx(ov àviôwv ovrcov

xo ïXaxxov ort xov тцибеыд àrtoXùitst. Glossa:

»Limmata hemitonia.* Grot. — Minus accurate!

A Platouc cjusmodi intervallum jam hemitonium

appellation fuisse observât qiüdcni Macrobius (in

somn. Scip. 2, 1. f.), sed monente Censorino (10,

7) abusive, quum duo hemitonia tonum complcre

non possint : quapropter Macrobius etiam semitonium

définit »sonum tono minorem«, cui adstipulatur

Boeckbius (in Daubii ct Grenz, stud. ГП. p. 60

§. 1 1). Ñeque enim ita aeeipieudum esse addit Ma

crobius, ut dimidiatus tonus putetur, quia пес se

mivocales in Uteris pro medietate vocalis aeeipienda.

Adde ig¡ tur aliiim Plularcbi locum (de aniniac proer.

p. 1017. £). Pluriini Martiani codices pcrperain

límala scriptum exhibent; melius duo Monacensea

(C. G.) hjmmata: Y enim saepc pro £1 poni alibi

(in palaeogr. crit. IV. p. 543) doeui. Alia sunt

lemmata quasi indicaturae (Scalig. poët. 1. 59).

In códice Monaccnsi E glossa haec legitur:

» Quinqué músicas consonantias exsequitur.

Duplis succentibus, i. e. duplis organis. Diapason

videlicet symphonia. Quod enim in arithmetica duplum

, in música vocatur diapason. Est dupla proportio,

ut minoribus utamur numeris, duo ad unum.

Diapason vero est symphonia, quando vox voculara

dupla sui quantitate snperat, sive in extensione

acuminis, sive in remissione gravitaba. « — Et ad

voce. : ac sesquialteris etc. : » Sexqnaltera proportio in

arithmetica diapente vocatur in música. Sexqualtcr

autem numerus est, quando major numerus minorem

. в* «

44 Martiani Capellae lib. I. §. 12.

Ita fiebat, ut nemus illud harmoniam tota'm superumque carmen modulatione

12 congrua personaret. Quod quidem exponente Cyllcnio Virtus edidicit, etiam

in coelo orbes parili ratione aut concentus edere aut succentibus convenire.

Nec mirum, quod Apollinis silva ita rata modificatione congrueret, quura coeli

quoque orbes idem Delius moduletur in Sole: hincque esse quod illic Phoebus,

15 et hic vocitetur Auricomus. Nam Solis augustum caput radiis perfusum circum-

IiaLct In se totum namcrum, insupcr ct ejus me- piosius de еа alibi (pal. er. III. §. 236. 2S9) cgi.

dtetatcm; nt sunt tres ad duo. Diapente тего sym- Plato (R. P. 10. p. 617 Stcph.) Sircnuni ope earn

plionia est, quando vox voculam totam sui pracccdit perfici finxerat, vocibus, ut vide tur. Helqt¡V ct

' o quantitatc ct insupcr eupcratac vocis mcdietatac (!) 6elqcc ludens, ut uexuin inter orbes coclcstes simul

sire in acumine , sive in gravitate. — Scxqiiitcrtia

' propositio est in aritbmetica, quae in música dicitur

diatessaron sympbonia. Est autem scsquitcrtia

proportio, quando major numerus babet in sc mi

norem ct ejus tertiam partem, ut sunt ГУ ad П1.

Diatessaron symphonia est, quando vox vocem tota

superat sui quantitate ct ejus insupcr partem in

acumine, nt dictum est, vel gravitate. — Epogdous

iu aritbmetica, tonus dicitur in música. Est autem

epogdous, quando major numerus babet in sc mi

norem et ejus octavam partem, ut IX ad VDX —

Semitonia lima (lege leimma vcl limmd) graece. Scmitonium

cur media pars diesis dicitur. Haec omnia

poética in ncmore Apollinis finguntur fuisse, quia

ipse est moderator musicac coclcstis. «

nemtts illud] Dixcrat etiam Arnobius (L. 3.

p. 112): »Sunt in sidcreis motibus (al. montibus)

eilvac, sunt lustra, sunt nemora« cet.

modulatione congrua] E codicibus 3Ionaccnsibus

B. D. "E.) et Dresdens! hanc lectionem rccepi pro

со quod legebatur »modulationum congruentia.«

etiam in coelo] Conf. Ilcraclid. alleg. Horn. ed.

Gal. p. 423. Cic. somn. Scip. et Bfacrob. Goez. —

Permulti dc spbaerarnm harmonía laudan possunt

scriptores (Cie. divin. 1, 5. N. D. 3, 11. Max. Ту.

rius II. p. 206. 207. Rcisk. eonf. nostr. §. 27). Coexpriineret.

Pytbagoram earn andi\issc fabulantur

Pytbagorici (Jambl. in vit ejus lo. p. 35 Iliist.).

Cctcrum codicum Darinstattcnsis , Rciclicnauensis,

Basilccnsis ct Bongarsii lectio edidicit omnino melior

est, quam quod editum erat edicit.

succentibus] Aliis succentor erat, qui cantori

respondebat (Burniann sj 11. cpist. ID. p. 461), con

center , qui consonabat (Cang. voce Succenlus):

sic eborus ci qui praccincbat (Aristot. de mundo

6). 'IVostro etiam succentus sunt, qui consonant,

id quod ex addito verbo convenire patct.

ita rata modificatione] Lege »aelbercac modifi

cation!. « Vomck. Absit isla corrcclio! Bene sc ba

bet rata modificatione: vide supra » ralis succentibus.

esse] Grotius cdidcrat est, quod non cobacrebat

cum rcliqnis. Ncquc probandum erat esse dicitur,

quod Arntzeniue (misc. p. 200) substituerat. Superiorcm

igitur lectionem, solamque vcram, с co

dicibus JHonaccnsibus (C. D. E. G.) , Darmslattensi,

Basilccnsi, Reichenaucnsi ct Hugiano substituí.

illic] E codicibus Alonaccusibus (В. C. D. E.)

hoc rccepi. Grotius bahebat Ule. ,

Auricomus] Ita enim Valerius Flaccus (4, 92)

Latine; Graece MacroLius scd Latinis Uteris (Sat.

1, 17) Cbrysocomes (%Qv6o>có(£r¡g).

пит Solis] Vide ad haec Macrobiuni. Grot. —

Martiani Cápellae lib. I. §. 15. 45

actumque flammantibus velut auratam caesariem rutili verticis imitatur. Hinc

quoque Sagittarius, hinc quoque Vulnificus, quod possit radiorum jaculis icta

penetrare. Demonstrabat praeterea Virtuti Cyllenius amnes quosdam coelitus de- 14

fluentes, quos transeundos esse perhibebat, ut ad cum ipsum, quem reperire

curae est, pervenirent. Verum eosdcm amnes diversicolor fluentorum diecrepantium

unda raptabat. Quippe primus diffusions ac prolixi ambitus gurges liventis

aquae volumine nebuloso, atque algidis admodum pigrisque cursibus haesitabat.

Interius alius lactis instar candidaeque lucis mitis per omnia quietusque

Saturnalia dicit (1, 17). Hi radii fuere duodeni, videtur. Non enim plane lac ipsi, sed eornm cur»

Solis ad cxemplum, sicut Virgilius (Aen. 12, 163) sus fluviis sunt similes et Mercurio traaecuurdi crant

vult, de rege Latino canens: comitantc cum Virtutc. Hoc pacto cxplicari etiam ,

»ctd témpora circum potest »primi diffnsior ac prolixus ¿ambitus « , quod

Aurali bis sex radiis fulgent ia cingunt , ,," , non nisi ad circulum, quern meando efficit, spectarc

Solis avi spécimen.» •; potest. Ac ne quid dubites, adi fontem e qua no-

Sagittarius] Naevius (ap. Macrob. Sat 6, S)» etcr bausit (Plat. Tim. p. 36 f. Stcpb. et de R. P.

»Dcinde pollens sagittis inclytus arquitcnens san- 10. p. 616. 617). Ubi eontra gurgitis nomiuc utitur

ctusque Dclpbis prognatus Pytbius Apollo.« Maxi- Martianus, ibi planctara ipsum intclligit.

mus Tyrius (10, 8. T. L p. 182 Rcisk): »avvi- coelitus] Nc quid omit lam, eodd. Darmstattensis

y[U xai TOV 'ЛлоЯЛсагод, ZO$pZ7¡g Ó -&£OÇ val et Hugianus quodam cetu babent; et paulo post

[iox>6l"M)Ç' xai <piÀc3 (lèv avzov zrjv ÙQ[ioviav} pro ad eum exbibent ad deum, pro curae deinde

ipofiovjxat ôè rr¡v Zo£eLav.« (Add. Buriu. ad cura; pro fluentorum denique Hugianus fluenlium.

Propcrt. p. 81-4. et Ammianum 19, p. 140 Lind.). diversicotor] Latinum non est. Sed de scri-

Virtuti Cyllenius] Ita transposita sunt verba in pturae sinceritate dubito. Blum, (ad Ovid, met 11,

codicibus B*arnistattcnsi , Monacensi (D), Hugiano, 611. p. 794) — Cur dubitat? Quia Martianum

çt in libri Nerimbcrgcnsis variantibus. cursim, non totinn legit. (Vide infra §. 67. 811)

amnes quostlam] Septem intclligit planetas. Ita primus] Saturnus innnitur. Goez. — Plauetac

dicuntur, quia in modum amnium lubrico quodam pothis cursus: non cnim Satin-nus ipse ambitu est

flexu periódico volvuntur. Diversicolorcs sont, id diffusior; sed cursus, ut dixi, longior, unde ipse

quod Plinius dicit. Gloss, (cod. Monac. E) — Isid. tardior esse videtur (§. 70. 855. Vitruv. 9. p. 264.

orig. (L 14, 27): » Amnis fluvius est nemore ac 266 Bip. Lucían. As bol. 21. p. 225. Bip. Palaeogr.

frondibue rcdimitus, ct ex ipsa aniocnitate amnis mca crit. HI. §. 252). * .

vocatur.« Non inepte igitnr a Martiano plane tac sub interius alius] Jupiter. »Deindc est bominum

amnium imagine describuntur. Radii enim e stelHs ' gencri prosperas et salutaris ille fulgor, qui dicitur

emicantes »ton incommode cum fluminc comparan Jovis« (Cic. somn. Sc.) Goez. — Propertius (4, 1,

possunt. Goez. — Ncque commode, ut mibi quidem 105) bunc planetam felicem appellat Sed lege Mar46

Martiani Capellae lib. I. §. 14.

mota undas volvebat argénteas. Tertius vero nimio rubroque igne rutih

festinaque rapiditate praecipites fragososque cursus anhela sulphureus

torquebat. Qui hune sequebatur, auratus ac fulgidus et flammis coruscantibus

rutilans, sed diversitate fluminum utrinque conjunctus, quibusdam rivulis

mtermixtisj quantum pensabat moderatio, temperabatur. Verum interior, ille

tianum ipsum, cujus verbis optima ejus fit inter- licet Martiani аето non indignant esse vocem rubeus

pretatio. Infra enim (§. 196) » temperament! esse observct, ego tamcu practuli illomm codicum leealubrcm

«, et informs »stcllam Jovis salutareni esse etioncmj quia ipse Martianus pluribus locis (§. 82.

ad omnia., scrlbit (Adde palaeogr. crit. Ш. §.241. 677. 699. 700) voce ruber utitur.

297). Cum lactc autem comparationcm rcpctitam festina rapiditas] E variantibus libri IVorimbermox

(§. 15) dcprcbendes, ubi bujus plane tac cur- gensis lectionibus melius visum est, quam vulgaris

sum lacteum fluvium appellat, et infra (§. 209) Jovi lectio festinata.

ipsi lacteum eubsellium tribuit. Clarum enim со- fragososque] Grotius fragrososque , variane in

lorcm planeta habet. Confer praeterea Senecam (in libro JXorimbergensi adscripta lectio propius ad vc-

Oed; 49î>), virosque doctos ad Appulcjum (I. p. 62. rum fragusosque , codices Bodlcjauns primus, Bri-

Oudcnd.) et infra (§. 17) nostrum. tannicus, Cantabrigiensis, Basilecnsis, Darmstattcnalius

lactis instar] Ita melius transposita verba sis ct Monaccnses (D. G.) optimc fragososque. Sic

sunt in Hugiano et Darms tattensi códice. Valer. Fl. Argon. 2. 198:

tertius] »Tum rutilus, bonïbilisque terris, quem ь »nimbisque et luce fragosa

Martern dicitis.« Cic. somn. Scip. Goez. — Pia- Prosequitur polus et tonitru paler äuget honores.

netam hunc Claudianus (tert cons. Honor. 166) auratus ас fulgidus] Facile boc cpitlieto Salis

«flammam nocentem Gradivi« appellat. Sed pluribus cursus »gnоscitur. Infra ctiam (§. 73) Sol ipse cogdocui

(pal. cr. 1. c.) noxium cum babitum rubrum- nominatur «auratus« et inferius (§. 185) «fulgor

que ei colorem tributuui esse, unde et infra (§. 82) dicitur splendcntis Olympi«, cujus caput (§. 188)

Marti ipsi noster speciem »rubri jnvenis« tribuit: я áurea luinina ferat.« Catullus (65, 59) » oris aurei

unde et Clmldaeis ejus Stella D^TNO audit ab 01H Solcm« appellat. Vidimus ct supra (§. 12 f.) cog

nomen auHcomi (%ov6oxô[xov) ci tribu!. E coloribus

denique , aurum huic planetae sacrum fuisse

alibi (Pal. crit. Ш. §. 282. 292. 511) decui.

moderatio] Lege » quantum pensabat moderatio

lectioncm praetuli edito minio, quia ruber color temperata«, ant » quantum pensata moderatio temproximc

scquitur. • pcrabat. « Vonck. — IVeutram veram esse lectioncm

mbroque] Ita pro Grotiano rubeoque habent jam с codicibus patct in libri IVorimbergensis marcodices

Monacenses (С. E. G) , Basileensis , Dann- ginc laudatis, in quibus legitur ..temperabatur..

etattensis, Britannicus, ct Canlabrigiensis ; Vos- Docuisset potius vcllem criticus ille, quomodo tota

eianns etiam, teste Arntzcnio (misc. p. 201), qui mtclligcnda sit pcriodus; siquidem verba sic accirubrum

esse. Similiter Plato de со (Epin. p. 987

Stepb.) «jtctvxcov de xovxoov ovxoç eqv&qoxU'

xov ¡xsl XQ¿>pa.*

nimio] Rejectam banc ad marginem a Grotio

Martiani Capellae lib. I. §. 14. 47

electro purior resplendebat amnis, quem praeter ceteros fortunarum ille con

sister populus appetebat: quarum alias ejus odor et halatus illexerat, alias

lenis undae canori permulserc modulatus. Gustum autem haustumque quam

plures ex eodem dulcissimo gurgite sitiebant. Nec deerant, qui cadem fovcri

abluique lympha ac se in illam jacere cupiebant. Praeterea duo restrictiores

sinu ambituque parvo raptabantur interius: quorum uterque pro aliorum vicinia

picnda sunt: "Qui sequcbatur, aura tus ас ftilgidus с planctariim concursu ct signorum const cllafionc,

erat ct flammis coruscantibus rutilabat: sed divcrsi-' ut vocant, varías et hominum et nationuni (§. 11)

täte fluininum, quibus utrínque conjunctus erat, fata pracdicendi. Sed fortunarum nomine melius

quibusdain ri Mills intermixtis, (quantum ncccssc noster utitnr quam fatornm. Sfanilius ccrtc sorlem

erat), tempera ba tur. « Posteriora facilia; Solis с ni m fortunae semper (licit. Coníirmabitur denique nostra

vis in temperantía cernitur (§. 18)} unde et infra interpreta ti o infra (§. 15).

(§. 186) noster cum alloquitiir: «dans solus ami- deerant] Sic 31on accuses (В. С D. Б.), Darincam

Tempericm superis«; ct (§.54) Phocbum placi- stattensis, Basilecnsis, Reicbenauensis , Dresdcuditalem

afierre solitum« dicit (con£ Auson. cel. 369. sis, Britannicus, Bodlcjanus primus, Cantabrigicnp.

404 Delpb.). Sed in príoríbus quid voluerit sis, ct teste Arntzcnio (p. 201) Vossiauus. Pariter

•rivulis Ulis intermixtis«, nemo intcrprctum expía- paulo inferí us veteres jam editiones praeferebant

navit. Equidcm primum conjicicbam nubes sub üs cupiebant. Utrumquc ct in margine Grotiauae vidclatcrc.

IVubila enim minuunt aestum et interdum mus adscriptura.

Soli opponiintur. Ita Ovidius (trist 5, 8, 51): restrictiores sinu ambituque] Ita Vossianns co-

Si numeres anno soles et nubila toto« , dcx (Arntzcn. p. 201) et Norimbcrgcnsis liber,

et tri tum illud « post nubila Phoebus.* At vero se- Mercnrii enim et Lunac cursus breviorcs , et ideo

cundís curís adbibitis et totius loci contextu per- circuí i, quos faciunt, minores sunt quam coriiin,

pensó nunc Zodiaci signa, maxime ad sortcm for- quos bactenus recensuit; unde ct interiores dicuntunac

facicntia, intelligo (Manil. 3, 87 seqq.). Ver- tur. Illud ос, quod apud Grotium ante sinu iuscrbis

dentque »diversitate fluminum utrínque conjun- tum, in Darmstattcnsi códice a prima manu qiiideni

ctuSH Uli cursus, qui Soli sunt vicini, mihi vi- scriptum sed postea dele tum est.

inntur denotarí. pro aliorum\ De Luna, quae lucem a Sole acinterior]

Veneris planeta. Gloss. — Confirmant cipit, verba facile intelliguntur, difiicilius de Merquae

de ejus odore et de halatu sequuntur, quibus- curio: sed vide notam, quae sequitur, ct eonside

cum conferenda, quae supra (§. 7) observavimus. PUnium, qui (2, 18): «colores* inquit »ratio altlectro

purior] Imita tur Virgilium qui et ipse titudinum tempérât, siquidem earum similitudincui

(georg. 5, 522): electro purior amnis. trabunt, in quarum acra venere subeundo, tingitque

fortunarum] Omnia, quae sequuntur, mihi per- appropinquantes utraUbet alieni meatus circulus. »

snadent, ad astrologiam verba illa referenda et cum Atque circuli iidem Plinio sunt, qui nostra, ut

P roper tio (4, 1, 104 seqq.) artein descriptam esse supra (§. 14) aiSrmavi, anmes.

48 Martianî Capellae lib. I. $. 14.

et confinio coloratus, exiguum proprii saporis haustum multa mutabilis admixtione

traxcre. Nam alter nimia celeritate festinusyiac plerumque con

sistons relabensque ferebatur ; alius vero qúandam undarum originem gestans,

flexuosisque anfractibus errabundus spumabat cunctis seminibus fluentorum.

15 Hic igitur cursus discoloris amnes praedictas rerum hominumque fortunas immensis

primo sinibus ambiebant. Tum diversa undarum violensque rapiditas

mutabilis admixtione] De Luna, quae luce aliena

Jiicet, iterum aperta ratio est De Mercurio autem

consulcudus Ptolemacus (te trab, i, 4), comparandique

Manilü (J, 870. secund. tod. Gcmlac.) Ы versus:

— я sic ut Cyllenius orbis

Et Venus, accenso cum ducit Vespere noctem,

Saepe nitent falluntque oculos , rursumque ré

visant.*

<ra\rere] Pro traxerat e Basilccnsi códice.

nam] Lcgo:jVim: de qua confusionc videndus el.

Drakenborck ad Sil. Ital. 9, 242. Vonck. (spec. er.

p. 14o). — Won est, quod Drackciiborchiuin consulamus.

Dennis cnim sexcenties partículas illas

confusas fuisse, ncutiquam inde cogitar, istud boc

etiam loco esse factum. Immo servandum »natu«

est , siquidem utriusque amnis mutabilitas , modo

praedicata, nunc explícatnr.

consistais] Lego coheidens. Vo^ck. — Immo

eonsistens. Vide quam perverso modo critici, vernm

eensum ignorantes, falsam lectori lectionem obtrndant.

Nullum tibi rcmanebit dubium lectis duobus

inferíoribus locis (§. 2o. 280), ubi idem Mercu-

WU8 »remorata statione eonsistens » appellator.

alius vero] Luna. »In ínfimo orbe Luna radiis

Solis acecnsa converti tur» (Cic.) Goez.

undarum] Ab antiquissimis temporibus persnasum

bominibus erat, Solis igne ct Lunae bumorc

omnia ali. Hiñe Plínius (2. 0) non solum »Lunac

maculas non aliud esse« doeet, »quam terrae ra

ptas cum bumorc sordes«; sed vim etiam ei adscribit

»bumorem, quem Solis radii absumant, äu

gend!.« Quocum conferre licet Porphyrium (de

autro nymph. 'H, p. 12) aliosque recentiorcs. Ptolcmacus

cnim (tetrabíbl. 1 , 4): »major«, inquit,

»Lunac vis est bumectandi: est cnim terrae propior,

a qua vapor bumidus ab imo usqne ad earn adsecndlt

«5 ct paulo superine (c. 2) »Solcm« ait »calefacere,

Lunam bumectarc. Pariter Macrobiiis (s

Sc. 1, 19) scribit: »Luna aëris et aquae faex ha

betur ; omnium enim physicornm assertionc con

stat, calorcin bumorc ntitriri«, ct Alemán Jy riens

apud cundem (Saturn. 7, 16) Rorem Aëris et Lu

nae (ilium appellat. Inde etiam in lapidum titnlis

(Gmt. inscr. 59, 8) Diana undarum appcllatur

regina. A poctis autem Luna cognominatur roscida

(Virg. georg. 3, 337. SU. 1, S76. Claudian. &

consul. Stil. 288. Вш-.и. antbol. Lat. S, .', T. 2.

p. 301) ct roriflua (catalcet. 2, 14. ap. Burm. S,

46, 14. p. 527); nostcr denique, sicuti hoc loco

»cunctis cam seminibus fluentorum epumare« vult,

ita infra (§. 163) »snb Luna circa ipsum terrae c!rculum

acrem ex balatu madoreque infero turbidato* »

esse» addit (conf. §. 169). • ;

hominumque] Ita Hugianus codex pro Grotiano

nationumque; et certe hoe loco melius rebus opponuntur

homines, quam nationes, quae pupra

(§. 11) cum regibus sunt conjunetae.

sinibus] Dresdcnsis et in libro Worirabergcnsi

varians lectio adscripta, Monacenses quoqnc (B et E)

male cum antcrioribus editionibus daiit finibus.

Martiani Capellae lib. I. §. 15. 49

singulas quasque pervadens improvisa vi per declivis aluei praecipites lapsus

rapidis turbinibus pertrahebat, ita ut alius easdem pier unique alteri transfunderet

fluvio, et quam ille exercitam longa collisione vexaverat, alter aut ripae

rcdderet, aut amne mersaret. Non tarnen fortunas omnes illi sanguineus aut

caeruleus involutas gurgites rapiebant. Plerumque illius lactei praenitens unda

repente correptas eminentis tractus vértice subvehebat. Aliquando etiam su

blim atas atque fluctu elatiore suspensas in ilium cruentae similitud] nis rejiciebat

aestum, aut in torrentem lividum vorandas hiatu piceo despuebat. Alterna

praenitens] Codices Monaccnscs (B. C. D. E. G.),

Hugianus, Reichenauensis, Bodlejanus primus, Britannicus,

Cantabrigiensis, Yossianus, aliiquc (Oudendorp.

ad Appulej. I. p. 62) pro Grotiano renitens

habent praenitens, quod praetuli, tain ob

anteccdentem lactis colorent, tum ob subsequens

verbum subvehebat.

vértice] Vertex vel vortex, turbo, ôîvoç. GnoT.

Virgilius (Aen. 1,»ei11r7a)p:idus vorat aequore vortex.«

Quinctilianus : » Vertex est contorta in se aqua, vcl

quidijiiid aliud similiter vertitur« (8, 2, 7. p. 199

SpaJd.). Unde et Appulejus (de mundo p. 517

Oud.): »Turbo autem dicitur, qui repentinis flabris

prosilit atque universa perturbât, fertex ille est

vcl, uti dicitur, Dine.*

sublímalas] Ita Grotius jam conjeecrat; Waltbardus

e% maauscriptis attulit. Concinunt Bodleja

nus codex secundus, Mcrtouiauus, Hugianus, Baeilecnsis

et Darmstatlcnsis.

cruentae] Idem quod supra (§. 14) verbis » ni

mio rubroque igne rutilans« significavcrat. Sensus

est: »c Jo vis benign! planetae radiis in maJignorum

Maitis et Saturai noxium conspectum rclabuntur.«

vorandas] Licet pcrmulti codices Monacenscs

(B. CD. E.G.), Drcsdcnsis, Darmstatlcnsis, Rei

chenauensis, Bodlejanus primus, Britannien! et

tum] Reposui boc pro tunc, Hugiani et Rei

chenauensis codicie auctoritate.

aut amne mersaret] Plutarcbns (de facie Lun.

p. 945), animarum e corporibus egredientium fortnnam

describens, > multas», iiiquit, cxtrudit, aeetuandoque

projicit, jamjam Lunam subîrc affe

ctantes: nonnullae etiam, quae jam eo pervenerunt,

subversac conspiciuntur tanquam in profundum dé

volu tae.«

gurgites rapiebant] Ita lege ex MS. pro gurgile

rapiebat. Merit gurgite corrígentes tpgáótg illa

»gurgites sanguineus aut caeruleus» quam rbctorcs,

ni failor, х«г' èitâvodov appellant. Grot. — Vossianus

codex paritcr atque ille Grotii: »IVon tarnen

fortunas omnes tili sanguineus aut caeruleus involutas

gurgites rapiebant.* Auntz. (misc. p. 201). — Nonne

igitur miremur Waithardum et Goezinra edidisse:

•non tarnen fortunas omnes iHi sanguíneos ant caeruleos

involutas gurgites rapiebant* — sententia

quam nemo unquam intelliget? Scilicet non advertcruirt,

sola typographerum. incuria apud Grotinm

» sanguíneos aut caeruleos legi, id quod bujus tarn

nota addita, quam priores omnes editioncs, Hugia

nus practerea codex et Darmstattensis manifesto de

cent. Sed clarus nunc sensus est, modo observes

vocem »involutas«, Martiani more transpositam, ad

»forttmas omnes « pertinere. , „ >,■ '.

50 Martiani Capeliae lib. I. §. 16.

igitur permixtione fluviorum illo fortunarum populus agebatur. Neque enim

ulla prorsus erat, quae ab omni immúnis incúrsu cunctoque esset gurgite

16 feriata. Denique Virtus secuta Cyllenium, dum sola cunctos interrite transmearet,

licet earn magno fragore colliserint, tarnen opprimere nequiverunt.

Tandem trans Alivios, qui ad quoddam Phoebi spectaculum ferebantur, cum

Virtute Mercurius constiterunt. Ac tunc Latoium conspicatr edito considentem

arduoque suggestu, atque in conspectu quatuor urnulas adopertas vicissim

Cantabrigiensi^ Hugianus, nec non Arntzcnio teste militndinis) aut Saturn! cursum (lividum) rejiciantur.

(p. 201) Vossianus, dent vorandum; Grotii tarnen Hoc îgitur modo sortes fortiinac cursibus planclectio

praeferenda est, siquidem non ad torrentem taruui alüs alios transeuntibus agilari. Videbis apud

hoc adjectivum, ecd ad fortunas spectat. Orpbicum (hymn. 6, 5) istam jam legi superstiagebatur\

Nemo profecto hace probe intelliget, tionem.

nisi aliquant saltern asfrologicarum artium notiliain neqniverunt] Ita praeter anteriores editiones

sibi comparaverit. Ante omnia enim notandum quod Cantabrigicnsis et Hugianus codex pro Grotiano

Manilius (5, 86) bisce versibus tradit: «non quivemnt.« Damnât hic Martianiis astrologi-

» Ordo ducem sequitur donec venit orbis in orbem cas artes, quibus Virtus, Mcrcurii comes, terreri

Has як/em faciès rerum per signa tocatas , hon potuerit. Vide et Scnccam (ep. 88. p. 566.

In fjiiibus omnis erit fortunac condila summa, S67 Lips.).

Ut quumjam stellae Septem laeduntve juvantve; Latoium conspicantur\ Grotius conspirait'. Bon-

Cardinibusque movet divina potenlia mundum : gars. Lalonium conspiedntur. Goez. — Vcrbi tempus

Sic felix aut triste venit per singula fatum, qtiidcm melius in Darmstattensi pariter et Hugiano

Tafts ei illius sors est speranda negotl.* códice; sed nomen Latoïus Ovidio usitatum reti-

Dcinde tenendum, qnànrris Septem illornm plane- neri potest. Similiter enim » Latoïa Diana (§. 914),

tarum alii beneflei, alii malcfici siut (Pal. er. Ш. Latoïa proies, Latoïa Stirpe, Latoïs, Latoidae,

§. 241), eorum naturam tarnen vicinitate aliorum Laloi'dcs« le'geris. Quin nostcr etiam infra (§. 897)

niutari, qnalitatcmqne naturalem per eos, qui con- ídem îllud Apollinis cognomen repetit,

(rarii ipsis obstant, infirman (Ptolemy fclrab. 2, 8). urnulas] Urnolae hae Phoebi sine dubio decan-

Quibus praemissís nunc inteUigthir" á dfocolores pía* tatis Homericis doliis originem debent, et ex coram

ne tarum amnes« planotarum esse cursus , a quibns imitatíone effictae sunt (II. fí. 527 — 54) Goez. —

pendeat fortunac sors, prout hanc aliquis pertra- Immo coiif. Orphicum bymnuin in Apollinem *v. 20 1

xcrit, vel in alius cursum dtfxcrit, qnieamvel Uccvta rtôXov KQivaç xçiveiç /Зю&дёццог'а

servare, vel perderé possit. ISon enim Martern plane- <pvXa ,

tarn (gurgitcm sangnineiun), aut Satnrnnm (cacru- 'Âçfiovirj Mçâôaç Яаукобщоу ccvÓQaót, [XOÍleum

gurgitem) fortunas omnes involutas rapere, sed Qav>

plcrumqne JoVÍs (lactei) cursnm eas tueri, qnamvis ML$aç %ei[iCùVOÇ -&£Q6Óq т' ï6ov à[ltpoxkçoi6b.

sic levatac aliquando tarnen in Marlis (cruentae si- Nam hic quoque anni tempera innuit nostcr. Férrea

Marti an i Capcllae lib. I. §. 16.

atque alternis inspectionibus enudare, quae diversa specie metaUisque formatae

erant. Nam una ex ferro, quantum conjici potuit, duriorc: alia ex argeuti ful^

gentiore inateric: tertia liventis plumbi fusili robore videbatur ; at yero propior

dco perlucentis vitri salo renidebat. Singulae autcm rerum quaedam semina

clementaque gestabant. Nam flam m a flagrantior, et ab ipsis cecaumenis exan- 17

••• so" ' ' .. ' -!Y .■ ,. ¡i ;» ;„*

urna, cui nomcn Vulcani vertex, ex qua flamma camus utrobique ex syllabae gcmmationc erratum,

flagrantior anhelat, aestatem contineL Argéntea, GnoT. — Quodsi altius inquisivcris , cur bane ш>

quae dicitur risus Jovis , coell temperie renidens, nam ita dcsignaverit , videbis salore et salo mare,

auctumnum comprchcndit. Plúmbea, Saturni exitii quod vi ride est, intelligi (§. 581 not.); undfl ipse

nomine insignita , et plena undosac bicmis atque Martianus (§. G45) dictas esse narrât insulnS qua^i

algidi frigoris, ipsam continet biemem. Vitrea in salo; eum ante m colörem urnac, qua ve?, condenique

et salo^ resplendenti similis , quae totius tinerctur, óptimo jure tribuit. Legerat quidem Baraëris

seminibus refería, quibiis Junonis uberibus tbius (ad Stat. Ш. p. 100) hoé loco salore pro salo;

noinen inditum , ver complcetitur. sed ñeque in editis , ñeque in codieibus y 'baile 4*-

erant] Omissum boc apud Grotinm с Dresdens! ctionem deprebendi , ncque vulgar! melior est

códice snppIevL elementarle] Cave quatuor illa inteHigas ignera,

plumbi] E mctallis boc Saturno planetae uno aërem, aqnam, et 1 erram, siqiiidcin hace nunquam

ore omnes tribuunt (Pal. cr. Ш. §. 282. 292). eum diis illis , solo excepto Vnleano , conciliable.

robore] In Vossiano códice prima manus dedit Sed aëris elementa secundum diversas tempestatcs

fulvi robore ; quid illud robore sibi velit non per- in mente liabuissc >idetur. Flamma itaque flagran*

spicio , ñeque perspcxit Heinsius , qui ad Grono- tiorein tempestatem Vulcano , quia ignis ipse es*,

vium epist. 372 Syll. Burm. Т. Ш. p. 460 cmen- tribuit; serenum coelum Jovi, quia pro acibere

dabat rodere vel rodo. Id si placeat, fulvo posset sumitur; perfrigidam tempestatem Saturno, quasi

legi. Arntz. (mise. p. 201) — Haud placet. De frigidissimo planetae ; fructiferum humorem Junoui,

urna cnim sermo est, quae »livcntis plumbi fusili quia bacc dea aër est inferior. ■•■■>»■

robori« similis videbatur. Plumbo Saturnus planeta ceeamnenis] MS. »ipsis cecaumenis.* Gecauet

biems denotantur. Atqne fusilium vasorum ac- meni fontes (?) ambusti, xexavfiévoi. Quemadneorum

noster infra (§. 860) meminit Bobur ad- modum Hyginus zonain torridam ' êuxKtxavfièvTjV

didit memor Iloratii verborum »robur et «es triplex* appellari teetatur. Grot. «— Solutus (c. 52) : Ae-

рто »robur aeris*; quae sane praeferenda est in- gyptium limitem, qua ad Diacccaumencn tendit.»

terpretatio Uli, qua robur pro arbore circa pectus — Graccorum est ¿llonttxtcOflévT]. Strabo lib.

accipcrc volunt. ХУЛ: r<yv de rtçoç irj duxxsxcpófiévr) ttvèç

sah renidebat] Infra »urnam sali resplendentis« nal â&EOt VOfiiÇovrcu , et alibi passim. — Mardixit

AIS. tarnen hic habet salore nidebat, et in tianus Capelle Cecanmenen vocat duobns (?) loeis.

libro Germ, vernantis aethrae salore renidebat, pro Servius: »Garamantes populi inter Libyam et Africolore

, ut sit »salor« splendor; sed satins est di- cara juxta Cecaumenen.« Sic vocatur ctAcroni vc-

7 *

Martiani Capcllae lib. I. §. 17.

igitur fulgentia, she scrcnum, quod fulge t, Jovi

planetac nostcr tribuit, quod idem astrum infra

(§. 197) dicit »fulgentibus blandisque vibratum candoribus.*

Unde ne codices quidem Monaccnses

(B. D. E.) secutas sum, qui fulgida pro fulgentia

t, sed vulgarem et

tlata fomitibus ex ferri praedicta anhelabat urna: quae tamen Vertex Mulciferi

dicebatur. Alia etiam, quae fuerat ex argenti materie, praeferebat serena ful

gentia et vernantis coeli temperie renidebat: hanc dicebant Risum Jovis. Ilia

vero metalli gravioris plena undosae hiemis atque algidi frigoris, nee non etiam

ten intcrprcti Horatii. Tbeopbylactus de IVilo: dux

yctç rf/ç HsKavfiévrjç frèovra Xiav <pa6i xa&ètyeÖ&

cti. Diodorus, a quo accepit, ôià yàç rrjç

JidTaxeyavixèvrjç. Sic et Catacecaumcne regio

in Maconia ab adustione vocata. Salmas, (ad Sol.

p. 473. pr. edit.).

Mulciferi] Quasi mulcens ferrum. Gloss. —

Ignis acriiis, quasi mulcens imbrem. Cum enim

nubes altiora petierint, resolvuntur in pluvias. Vulc

— Certe melior scboliastcs ille interpree fuit,

quippe qui cum Festo conciliât : Yulcanius nimirum

ad ilium potius dcuin respicerc debebat, qui, ut

Ciceronis (JS. D. 3, 22) verbis utar, Lemni fabri

ca с praefuít Martianus forsan, quum aliis locis

(§. 48. 576. 889) Mulciber acriba!, bic consulto,

Festi ctymologiam amplexus, Mulctfer scripserit,

quo propius ad ferream urnam nomcn accederé t,

quamquam et boc sensu Mulcibcri nomine utuutur

(Macrob. Saturnal. 6, 5).

fulgentia] Lege: «serena fulgera«, vcl pracfer:

■ serena fulgentique vernantis coeli temperie.* Vonck.

(spec, crit p. 79) — Profecto Voncbius non is est,

cujus ad arbitrium substituainus lectionem, quae

in nullo vel edito vel scripto exstet libro. Itane inauditum

isti. erat adjectivi terenus ncatrum pro sub

stantivo positum? Nonne legerat Virgilii (georg. 1,

593) »aperta serena»? nonne Silii (5. 88): »caligo

nítido resoluta sereno* 1 Utinam ciitici , quibus

tantus secandi pruritos est, scriptori, in quem incidunt,

toti prius noscendo operam darentl Martianus

enim ipse infra (§. 74) eadem locutione uti-

: » candentibus serenis cnituit*

temperie] Haec ipsa qualitas jam Jovcm désig

nât planctam (v. infra §. 196).

Risum Jovis] Finxit boc urnaс nomen ex illo

Virgilii (Acn. 1, 254):

»Olli subridens hominum sator atque deorum

Vu! tu quo coelum tempestatesque serenal.t

De sereno boc Jove infra (§. 67) plura leges.

hiemis atque] Ita Claudianus (tert. consul. Ho

nor. 168):»Algcnti qua zona riget Saturnia tractu.«

Lucanus (16, 265): »Frigida Saturni glacics, et

zona nivalis cessit« Virgilius (georg. 1, 336) »fri

gidem Saturni stcllam» dicit, repctitque boc Pliluiis

(18, 25, 57) affirmatquc alio loco (2, 6, 8)

» Saturni sidus gelidac ac rigenlis esse naturae. «

Pariter Vitruvius (9, 1) can de in etellam »vebementcr

frigidam esse« docet Ptolemacus denique (tetrabibl.

1, 4 et 18) earn »natura frigidam et calor! con

trariant « dicit. Sed nostcr ipse infra (§. 197) eundem

planctam »deorum rigidissiimun creatorcm in

álgido bacrentem pruinisquc nivalibus« appcllat,

alioque loco (§. 70) »ipsius canitiem pruinosis nivibus

candicantem« memorat Quid mirum ex qua

tuor anni tempes tatibus biemem ei bic tribuí?

frigoris] Hoc pro Grotiano rigoris codices habent

. Monaccnses (В. С. E.), Hugianus,

Martiani Capellae lib. I. §. 18. 53

i, Bodlcjanus primus, Britanniens et Cantabrigiensis,

quod praeferendum esse videbatur, quia

paulo post Apollo ex hac urna »torpentis frigoris

тспепа miscere « (§. 18) dicitur. Nee tarnen altera

lectio, quam Basilccnsis etiam pracbet, contemerit,

praesertim si plures illos, quos in nota

laudar!, scriptores cum nostro conferre

pruiuarum: haec Saturni vocabatur Exitium. At vero sali resplendentis, atque

ad ipsius dei dexteram sita, aëris totius seminibus erat referta: banc Junonis

Ubera memorabant. Ex his igitur urnis deus alternatim, quantum dispositis 18

sat erat, hauriebat. Nam quoties orbi complacito vitalis spiritus salubres ministrabat

auras, ex ilia argenti dementia aëris hausti permiscens semina temporabat.

Quum vero pestem diram commeritis mortalibus minabatur, ^acri

(2, 39): »Solis natura«, înquit, » temperando in (ei

lig! tur anno.« Similiter Ovidius (met 1 , 770) So

lera laudat, «qui temperet orbem. « Et Ciceroni

(ар. Macrob. in soma. Sc. 2, 3) »dux est, et prin

ceps, et moderator luminum reí ¡quorum.» In Лс-

gyptiaci quoque obelise! inscriptíonis explícatíone,

quam Ammianus (17, 4. p. 177 Gron.) nobis ser

val it, Sol ter appellatur деблбщд ovgavov ct

XQOVtov. Sed constat sib! noster tam inferioribus

(§.34. 186), quam superioribus locis (§. 14).

pestem] Bes est nota ex Homer! Diadis primo.

Quod vero Âpollinem pestilentiac auctorcm facit,

ex Acgyptiorum disciplina id Labet, qui teste Cle

mente Alexandrine Aoifuxàç vô6ovç r\%La> àva-

Tl&iaÔLV. Confcratur Munckerus ad Ilyginuni

p. 2 IS. Hera el ides suo more super bac rc philoeopbatur.

Goez. — Heraclidis verba melius leguntur

in Galci opnsculis (p. 418). dementis Alexandrini

locus est stromal. V. (p. 567). Apud Munckerum

autem nihil repcries, et vercor nc voce pest is, qua

loco laudato minime ó ÁOlfióg significa tur, sed formido,

terror, Goczius deceptus fuerit. Cctcrum

quum Apollinem non tant um immitterc, sed etiam

sedare pestilcntiam veteribus persuasum fucrit (Pau

san. 1, 3, 3 et 10, 11, 4. Horat carm.*l, 21 Г.)

etiam noster utrumque innuere vide tur, Solis tam

beneficia, quam damna; atque in ils describendis

omnino ante oculos habuit Marrobium (Sat. 1, 17

et 20). Confer et superiorem locum (§. 13).

aërij Ita с codicibus Basilecnsi, BcicLenauensi

exitium] Lege Saturni exsilium. Vonck. (spec. crit.

p. 79) — IVcutiquam! Nomen tam absurdum Martianus

quidem urnae ill! non dedit. Criticus autem

de Saturno nihil compcrtum habuit, quam regno

cum pulsum fuisse, nihil de exitiali hujus planetae

vi (v. palaeogr. meam III. §. 241) unquani audivit!

Pîcque Porphyrium (ap. Euscb. in praep. ev. p. 237)

legit, qui xaxijv àtccQJtov ei tribuit 5 ñeque poetas,

e quibus Orpheus (Argon. 424) Hçôvov aivoXè-

TfjV appcUat, Lucanus (1, 652) »Saturni stellatn

nocentem«, Appulejus (florid. 2, 10. p. 41 Oud.)

»perniciosam«, Virgilios (georg. 1,336) »frigidain«

cet. Ñeque lapidum títulos novit, in quibus (Donat.

suppl. L p. 33) » Saturnos deus malus« dicitur; ñe

que, quod omnium pessimum est, censor iste Martianum

ipsum, quem corrigendum sibi sumsit, perlegit

Quod si fecisset et majoi

secandi pruritu, praeditus fuisse t,

loco (§. 197) eundem nostrum observasset »de exitialis

Saturn! horrore« agentem! Hoc igitur loco

■ Saturni planetae exitium* idem illud est

temperabat] Piinius cnirn de tempestatibos ágeos

Martíani Capel! ae Hb. I. §. 19.

similiter anhelos ignés aut torpentis frigoris venena miscebat, et in affligen-

19 dam meare cogebat orbem. Tali dei temperamento Virtus admonita, magisque

quum eum salutares auras miscere conspiceret, Graeci poetae Grajum

versum Mercurio comprobante commémorât:

Ехдио pestem fugari posse Mcrcurius, si voces primae vestigiis ejus accéderont,

admonebat. Subdendae tarnen Clario fidibus personanti, atque inter serta

c20 laurigera infalarum lubrico implcxoque crine redimito. Talia conserentes ut

procul Pythius ad ven tare conspexit, causamque adventus primis adspectibus

et Brítanníco reposai pro Grotiano àëris. Id enim protulit, Latinîe qnidem scripta

ei legeris, sensus contrarius exibit, siquidem fla- * akeraekomes « et »apanikci« pro

grana aestas et terpens frigor mixta salutarem dant edidít %gv6oxóf¿r¡g et сьл? eçvxev.

teniperiera, neutiquam noxium mortalibus venenum. lectio illa, quam reeepi, cadem sit, quae apnd

cogebat] Basilecnsis able¡jaba t , non male. Lucianuin (in Alex. 56. T. 5. p. 97 Bip.) legitur,

salutares] E codicibus Monacensibus (В. С D. Homerus autem Lune versnm non bakcat; veriei-

E.), quamvis salittaris auras quilibct etiam intel-

Icxissct, с litcrarom I et E confusionc.

Graeci poetae] Pro Graeci Grotiue ediderat

caeci, cxplicaus linee yerba de Homero, addensque:

• sic supra caecutientem Maconidcm dixit, et Tertullianus

Homéricos oculos pro caecis libro de pallio.

« —- Hace illc: sed olîm (in palacogr. crit. Ш.

§. €1) jam observavi apud Homertim frustra il him

quacri, licet Waltbardns (p. 85) eum Homile

est, Martianum ex illo liausisse. . ..i

ejus] Intclligc pestis. Quippc rov Xoifwv àXe$lr

yxxçficcxov kabebatur, ut ait Lucianus , illc versus,

quo januis inscripto arceri pestem domibus arbitrabantur.

subdendae] In códice Brítanníco male subdendo.

Intelligcndae enim voces sunt, quae milis Apollinis

imagini subscrikantur.

fidibus personanlí] Hoc est placido , conditis

ri esse confondent. Me qnidem baud fugit, pin- sagittis. De Apolline Sergius (ad Aen. 3, 158):

res laudari ejus versus, qui non in omni editionc »Hie contra, si citliaram teneat, mitis est. Unde

reperiantur (Quinctil. i», 11, 40. p. 55S Spald.)$ Horatius: Condito mitis pkteidusque telo, Snpplîiicque

ignoro cundem poëtam canerc pestem, quam ces audi pucros Apollo.« Confer et Maximum Ty-

Pkoebus immiserit, sedatam (Л. a. 472): verum riuin loco supra (§. 15 not.) inserto,

illo neutiquam utitiir versa. Opportune igitur Ни- conspexit] Manuscriptus codex bonae antiquiorisgianus

codex lectioncm pracbuit »Graeci poetae«, que notac, quam omnes, nt puto, bactcnus colquam

с causis in nota sequent! cxpositis lubens lati, kaket praespexit. Quod ordinem rei videtur

reccpi. argutius concipcre. Praespexit enim nondum aliis

àx£ç6exÔ[lT]ç] Ita codex Britanniens et Canta- videndnm eoetiim; quid vellet idem primis ex adbrigiensis.

la eo, quem Waltkardus in medium spectikus relut antea notnm rccognovit. Miro modo

Martiani Capellae lib. I. $.20. 55

recognovit, throno quo insidebat exsurgcns Musas jussit occurrerc. Quae

licet in Majugenae officium properare viderentur, ratis tamen incessibus movebautur.

Ac tunc germano in participatum operis consessumque suscepto,

prior orsus est Phoebus:

omniscientiam Apollinie ingerit Barth, (advers. in hac período sint opposite. Conféras vcliuu annop.

934). — Equidcm unius codicie variantis anc* tationcm , quae sequitur. Praeterca quem sensum

toritatem non tanti facio, ut vulgarem matari le- Goczius tribucrit verbis »in officium fari« nemo,

etionem relim j pracsertim quum melior ctiaiu Lace puto , quisquaiu perspicict. Codex Britannicue mal«

mihi vidcatur. Non enim opus erat addere verba etuun »prope faceré», et iilud «prepe fari» , quod in

»primls adspectibus « , si ante adspectus jam prat- Reichenauensi erat, a prima manu jam correctum

spexerat Apollo adventus causam. vidi.

properare] Veram lectionem, nemini adbuc vi- ralis] Grotius ediderat satis liac addita nota:

sam, с códice mibi instar thesauri charo, eruit Distinguo: »quae licet in Majugenae officium pro-

■quae licet in Majugenae officium properari vide- perare viderentur satis ; tarnen incessibus moveban

tur, suis tarnen incessibus movebantur. « Haee bantur.« Incessus sunt graves grandesque passus.

totidem Uteris scripture est casci libri. Suos qui- — Barthius, ut modo vidimus, legit suis; quae

dem iueessus Musarum , dicit, ad numerum et bar- quidem lectio melior erat Grotiaua, qua adverbio

moniam composites пес alüs nominibus tali modulo satis incommodus adsignatur locus: sed ргасГсго

aut regula usitandos. Lcgebam ante ex conjectura ratis, quod Cortius in Guelferbytano códice invenit,

BSlalis incessibus«, quod statu tis velut et ordinariis recle interpretante glossa: »defmtis.» Concinnis

notât, unde peccare nc unus quidem velit. Sed enim ct aptis, vcl minus Latine proportionate ¡nmanuscrípti

lectio tollit dubium omne. Ex illo vero, cessibus moveri Musas dixit noster, ut mitigaret

quod priori loco disjunctas voces oflendo, scriben- verbum, quo antea usus erat, properare. Pcrperam,

dum puto »quae licet in Majugenae officium prope ut mihi quidem videtur, ratum apud Ciceroncm

rapi videbantur.« Tantns amor, tanta venerado (IV. D. 2, 37 ct 38) interpretantur cerium et im-

Mercurii, ut prope rapi aliena vi videantur Musae mutabile. Ratum a reor quidem est, sed со sensu

ad ejus officium. Nihil utraque lectioue hoc loco quo rutionetn ineo , computo , significa*. German}

dignius. Barth, (in adv. p. 934). — Lectionem diennt berechnet, id quod glossa habet: definition.

»prope fari«, quam Grotius jam in margine nota- Vitruvius (3, 1): »Proportio est ratae partis memverat,

e libro suo Munckerus reposait VuJgatac brorum in omni opere, totiusque couimodulaüo. •

editioncs satis taediosa tautología properare legunt Ne vero dubites Martianum hoc loco ratis scripsiss«,

Nihil magis nostro frequentatum , quam fari, falus, inferiores confer locos , ubi noster : ratis media

profata cet Goez. — Equidem, quamvis Rodle- (§.41), ratum silentium (§. 117), rala congrueutia

janus primus ct Cantabrigiensis prope fari habeant, (§. 909), et supra: rati succentus (§. 11), rala шо-

vulgatam tarnen retinui lectionem, arbitratus neque dificatio (§. 12) identidem usurpât, ct ubi vocabulo

Bartholin, neque Goczium intellcxisse, quae sibi ratio computationem iutclligit (§. 104 — 107).

56 Martiani Capellae lib. I. §. 21.

Anxia quum trepidis nutat sententia rebus,

Fluctuât incertis aut sors ignota futuris,

, Consultât mortale genus, quodque indiga veri

Cura facit dubium, vel spes incerta fatigat.

trepidis] Confer pulcherrimoe ПогаШ (od. 3, 89, vit, quod probum est? Consultet Arntzenins quo-

29) versas: que (misc. p. 201. 202) legi vult; sed eodem redit

»Prudens fuluri tempwis exitum indications, qui »alias mortalibus, alias divis con-

Caliginosa nocte premit deus , sultandi Apollinis causas esse« sígnifícat: Ulis, quia

Ridetque si mortalis ultra futura ignorent, Lis, siquando ipsa voluntas non

Fas trépidât. « constet. Ncc quodque mutandum, licet cod. Guelf.

CJndc et noster supra: (§-5) »bominum votis tre- Cortio teste habett atque, Hugianus proque; modo

pida curarum ambage suspensis.« ne pro quia accipias, sed Ha construe ¡ »genug

nutat sententia] Similiter Scdiüius (i , 223): mortale et qnod cura reddit dubium.«

» quocunqiie trahit sententia nutu.«

Et Minucius Felix (19, 2): * nutat sententia, nt

sit nobis ambigendum.* Sed ipse Cicero (de fin.

2, 2) » nu tare Epicurum« dixit. Seneca (in Agam.

704): »Incerta nut aut luminar

rebus] Res argumenta concludcndi notant, quasi

tu rationes arguincntandi dicas. Julianus J. С (1.

SI ad 1. Aquil.): » multa aiitcm jure civil! contra

rationcm disputandi pro utilitate communi recepta

esse innumerabilibus rebus probari potest.* Claudianus

(1. 2. Stille.):

— — »quamquam nullis mihi cognita rebus

Fabula, vix tanto risit de crimine rumor.*

Влвти. (advers. p. 1241) — At vero ista viri docti

observatio nihili Loe loco esse mihi vldctur.

consultât] Sententia est, dcos per divinitatem

euam opus non Labcrc, ut anxium animum habeant

rerum admînistrandarum eventibus; bominibus conditione

mortalitatis id expeterc. S cribe nd и m itaque

»consultet* cet In 5IS. uno lacuna est, unde suspicamur

то quodque mendosum ctiam esse. Tel

sane quod quia exponetur, ut fatigPl reponendum

putes. Nos tarnen nihil ampli и s sollicitamus. Barth.

(advers. p. 1241) — Sed cur nihilo secius sollicitaindiga]

Sic legendum opinor ex Vo

dice et aliis. Indaga, quod editum, léxica tucntnr

hoc Capellae loco. Sed cum codices aliam vocem

praefcrant, eamque magis nsitatam, nihil indc au

toritativ depromi potest, ut Latina civitate hoc vocabulum

doncmus, praecipue hoc loco, cum ct

syllabac quanti tas répugnât. »Cura veri indiga«

est, quae veritate caret afque verum perspicerc

ncquit. Aiuvtzex. (misc. 201. 202). — Legerat in

dina ctiam Bartbius (advers. p. 1241), candemque

lectionem, quam Grotius tantum in margine notavit,

praebent codices Monaccnses (CD. E.G.),

janus, Britannicus, Cantabrigicnsis, Hugianu

silecnsis, Darmstattensis et Rcichenaucnsis.

tentia cadem in Scnecae (Ilcrcul. fur. 183)

и Al gens hominum fertur rapidis

Obvia falis, ineerta sut;*

et apnd Virgilium (Acn. 10, SOI):

»Nescia mens hominum fati sortisque futurae.

cura facit dubium] Hypallagc : neque cnii

facit dubietatem, ut ita dicam, sed dnbietas

VüLC. — IIoc quidem loco non opus est statuera

bypallagcn. Apcrte enim mortale genus dixerat,

quod dubium гс dd¡ tur cura.

Martiani Capellae lib. I. §. 21. 57

At praescire deis vacuum est, cunctatio nulla est ;

praescire] Ita ctîam Arnobius, Martiani popa- quod librarii frequenter banc voccm cum vanns

laris, (3. p. 112) »dcos non esse« demonstrat, confondant, ut ibi ostendi, cademque significatio

»qni ventura praediccre inscitia nesciant« Addc est in Graeco xsvôç. Aelian. таг. 2, 12: eiç xevàv,

quae hujus disputât discípulos (Lactant. 1, 11) 5 quo* дш xevrjç (Bos ad epist 1. ad Thessal. 3, 5) 5

rum uterque scilicet sua e Ciceronie de divinationc icev£av%éeç apud Homer. II. 230 Scholia ex»

libro habet ponuiit per xevà xaî ¡mraia xav%(ófievoi. Adde

deis] Grotü liber: » At nobis praescire vacuum. « Prie, ad cpist. 1. ad Timotli. 6, 20. Eodcm sensu

— In eo, quo nos usi somas: « At praescire dew ôiay.svrjç Hesycbio rcstituit Munckcrus ad Anton.

facile est.« Quod ut a glossa esse non dubito, Liber, c. 6. p. 49. Scntentia ita Martiani hace est:

ita puto varietatem lectionis scriptae hoc faceré, »Consultet mortale genus in rebus dubiis, et spe

ut Capclla aliter quam in utroque nunc sit scrip- incertaj nobis tarnen tcmerariiim est ca praescire,

sissc credendus sit Lege: »At praescire deis factum quae bis in rebus incertis futura sunt.« Ëgrcgie

est.« Acute ita, nec dubitem quin vere; non tur» conspirât Minucius Felix Octav. p. 39: »Ut ncque -

bant scquentia quoquc , cum excipiat dcus istc se quae supra nos coelo suspensa sublata sunt, ncque

non de perfecta pracscientia jam loqui. Confirmât quae infra tcrram profunda demersa sunt, aut scire

belle quod sequitiu* : — »cunctatio nulla est.« sit datum, aut scrutari pcrmissum, aut stnprari

Dautu. (advers. p. 847) — Viro docto cquidem as- [lege : sclseitari] rcligiosum — coelum ipsum ct ipsa

scntiri ucquco (v. notas, quae scquuntur): sed le- vinera audaci cupiditatc transcendimus.« Ar>tzf.>.

ctioncm deis probo. Licet cnim non Grotü tantum (misc. p. 203). — Ilaud cquidem negó , ita intclcodex,

sed Yossii ctiam (Arntzcn. mise. p. 202), ligi Yoccm vacuum posse, immo deberé aliis iu loéis 5

Bongarsü, Hugii, Drcsdcnsis, Basileensie, Darm- sed hoc Martiani loco iu sensum mentcmque docti

stattensis et Monaccnses (B. D.E. G.) habeant nobis; gane Arntzcnü in Ira re neqneo, quin potius gloaeae

metrum tamen poscit deis. veteri subscribo. Concession niinirum cuilibet est

vacuum est] De diis ita Ovidios: — »Quicquid rem occuparc possessore vacuam (Justin. 19, 3, (>.

superi volucre, peraclum est« An leges melius 31, 3, 2. Cic. de orat. 3, 31), eumque boc loco

in Capclla ad junctures veterum üterarum: — »prac- verum verbi vacuum sensum esse, ex Ulis quae infra

scire deis actum est.« Влптп. — Vacuum est glos- leguntur »superis praescire datum« omnino colligo.

sas interpreta ri concessum est scribit Grotius, idem- Pari sensu Fulgentius (myth. p. 2 Munch.) vocem

que tcstatur Munckerus ad Fulgcntii mytliol. I. usurpavit : »Vacut potentibus opprimere , — miscris

p. S96 ad. Slaver., ubi plura de boc significant, flere.« Ñeque serions tantum aevi scriptoribiis illam

— Versus constat, si vacuum fit bisyllabum, et locutionem usitatam fuisse testis est Sallustius

ita posterior syllaba cliditur. Vacuum expono per (fragm. bist. 1. p. 93 ö Cort.) scribens: «simultatcs

inutile, temerarium, et vanum : vid. Barth, ad Clao* excrccrc vacuum fuit • Quem imitatiir Tacit annal,

dîan. in Rufin. 1 , 13. quem locum notasse etiam 14, 28: »ante vacuum id solutumque poena fuerat«;

video Wopkensium in observ. misc. 7, 2. p. 20» f et hist. 2.38: »aemulis urbibus excisis securas opes

addc cundem ad Scdul. 4, 117. Quae ct ratio est, concupiscere vacuum fuit» '

Martiani Capellae lib. I. §. 21.

Quod superi voluere, licet; de pectore fixis

Pracoptare caret; si quid placet, atque necesse est.

Sed tibi quod nondum venit mansura voluntas, ,

pectore] Ita CantabrigicnsU

rcposui pro Grotiano pectora. De interpretatione

hujus pcriodi tot sensns reperies, quot capita. Volca

uliis quilín, ut apud Grotinm est, pectora legeret,

verba sic colligebat et explicabat: »Licet carcat

(inane atque inutile sit) praeoptarc (bominum) pe

ctora de fixis (de ils quae ímmntabili modo dispo

sât* sunt), tarnen quod (diU) placet necesse est ut

fiat.n Contra Bartbius (in advers. p. 847), pro

licet substituons liquet, sensum bunc esse voluit:

• Liquet quod voluere dii, pectora de placitis sibi

pracoptare, dubio quasi voto, non indigent.* Von«

ckius autcm (sp. cr. p. 80) legi jussit:

»Quod superi voluere licet: de pectore fixis

Pracoptare caret si quod placet atque necesse est*

Arntzenius denique (misc. p. 203) totum locum ita

distinguendum arbitrabatur :

»vel spes incerta fatigat $

At nobis praescire vacuum est. Cunctatio

est,

Quod superi voluere, licet de pectore fixis.

Praeoptare caret, si quod placet, atque necesse

est.*

Sententia, inquit, est: » Nulla est cunctatio eomm,

quae superis placucre, licet sint ex iis, quae quis

pectore suo fixit, atque proposuit. Non opus aliquis

babct pracoptare, si statiin necesse sit, ut id fiat

quod placuiL Cur enim id optaret, quod ex rei

accessitate fieri deberet?« Hace ülej milii vero

in Universum verborum Beneus hic esse videtur:

«Futurorum ignaros homines anxia quum cura fatigat,

ii quidem consultant; nos autem pracscimus. Quod

superi voluere, licet j ncque eis opus est

de iis quae pectore fixa sunt. Si quid cnini placet

(superis), statiin (ut fiat) necesse est.« Singulorum

rationcs suis loéis reddidi.

praeoptare caret] Iuiinilivus praeoptare Gracco

more est pro substantivo. Similia cxcmpla pete ex

notis ad Livium (37, 33, 3 et 40, 47, li)-7 copióse

Vechncrus (Ilcllcnol. L. 1. P. 2. с. 10). Anxrz.

(misc. p. 203 f.) — Addas velim Iloratium (od. 1,

2, 8. 1, 23, 9), Ciccroncm (Tuscul. 1, 26), Virgilium

(Acn. 1, 327), Quiuctilianum (9, 3, 9. p. 433)

et Scioppium (in gramm. philosoph. p. 13 Ilerz.).

quid] Ita reposui pro Grotiano quod. Non so*

lum cnim Hugianus et Monacenses codices (C. G.)

mcliorcm ill am lectioncm pracbent; sed in alila

etiam libris scriptis sic legi, ad marginem Norimbergensis

libri annotatum vidi.

- atque] Hoc est statim, exemplis a Nomo in

medium datis. »Simul ut quid placet id fieri etiam

ist« Sententia similis apud Ciccroncm 5

dc nat. dcorum: »Nihil est quod dcus efficere non

possit ct quidem sine labore ullo.« О vidi us (inetam.

8, 622): »quiequid superi voluere, peraetnm est.«

Capella vero suis expressit de Venere verba Appuleji

libr. 4: »Ecce jam profundi maris udo rescdit

vórtice et ipsum quod ineipit vcllc statim, quasi

pridem praeeeperit, non moratur marinum obsequium.

« De atque cxcmpla babes apud Gellium

libr. 10. С. 29 , Palmerium Spicilcgüs , L. С año

ne in, Eincndat. L. 2. c. 12 $ quae indicare juvat,

non recoquere. Barth, (advers. p. 848. 1241.) —

De partícula atque plora dabit Burmannus adPhaedr.

J , 16. "Увлек, (spec, critic, p. 80). — Plura et

Parcus in léxico crit. p. 123, ct Drat ad Liv. 27, 21 .

Martiani Capellae lib. I. §. 21. 59

Consilium vis ferre meum: sic semper ab omni

• Velle capis socitim, faciunt atque addita mentem.

Est igitur prisci generis doctissima virgo

Conscia Parnaso, cui fulgent sidera coetu:

Cui nec tartáreos claustra occultare recessus,

Nec Jovis arbitrium rutilantia fulmina possunt; -i ■'•

consilium] Cicero (tic orat. 1, 48) scribit: »Pyllilus rcrum guara, et, ut cum Horatio loquar, arcanis

Apollo apud Ennium sc cum esse dicit utide sibi si Jovis admisse. Goez. — De Plülologiae laude confer

non populi et reges, at о mues sui cives consilium to tum aureuin Wovrcri de polymathia librum.

exspectant сое/и] Scriptum Loe pro »coetus.* YvjucAX. —

»Suarum rerum incertis auos ego mea ope ex L«gc »cui tu.* Влага, (advers. p. 953. 075. 1242).

Incertis cert os compotesquh consilt — Lege »coeli.* Yonck. (spec, crit p. 14ü). —

Dimitió, ut ne res temeré tractent túrbidas.* Ego vero: lege quod scriptum vides! Constans

velle \ Ita et infra (§.52): »Tu unique velle est enim omnium librorum lectio pracbet coetu; quae

ante praescientias. « IVotissimuiu illud Persii (5, 55): si aliquo sal tim modo defendí potest , mutandi

• feile suum cuiaue est.» causa nulla crit. Potest autem. IVamque «cui fulgent

addila] G rotins abdita. — Nonnullac vetercs aidera coetu* idem est ac si dixeris »cui fulge t siedit

iones addita offerunt. Sed praestat recepta scri- deruin coctus.« Acer dit quod infra (§. 90) noster

plura. Goez. — Nempe abdita. Cur praestet non »coclum sidercum« simili fere modo dixit Scnsus

dixit Ego vero ingenue fateor, reposita voce ab- autem est .quae callet astronomiam. «

dita me locum prorsus non intclligere. Yox addita claustra] Habet membranaceus codex flaustra;

contra ad ca , quae praeccdunt : » ab omni velle unde со veni, ut Capellam putaverim fluslra a mari

capis socium* spectat Yocabulum mens hie majus ad Erebi trauquillitatem dctorsissc. Bartu. (advers.

aliquid quam velle sive voluntatem significat, et p. 953). — Ut banc euam vir doctus conjecturant

«faceré mentem« idem est ac »darc mentem. « Ad- defendat, ad Fcetum provocat et Tcrtullianum (de

dita igitur sic intclligo, ut spectct ad snperiora: pallio), quae omnia apud ipsum legas licet Ego

• nondum firmam esse voluntatem ; nunc , si quid enim constantem omnium librorum lectionem tueor.

ci a consulto adderetur, eain iirmari.« Quod .decst, Quidni «claudi tartáreos recessus « dicere potuerit,

snppleri Horatii (epist 2, 2, 6) vcrsu potest: с quibus nemini concessue erat reditúe? Philologiac

> Verbis auae timido auoque possent addere men- igitur nc tartarei quidem recessus clauslris occuI>

tern.* tari possunt Vide quantum spatium Hcsiodus (in

Ilugianus ctiam codex adita, Basilecnsis autem et tlicog. 724 seqq.) a coelo ad tcrram atque a terra

Darmstattcnsis abdita praebent . . ' ad tartarum usque finxit! , ... . ,.,

est igitur] A principio versuum ad liunc usque possunt] Scribendum »fubnina posit t.* Invitis

pracfatus est Apollo: nuuc laudes Pliilologiae ag- enim düs superna cognoeci a mortalibiis non raro

greditur. Vclc — Quod prisci generis sit, omnium ajunt ethnici. Babtu. (advers. p. 12 41). — Hanc

8 *

60 Martiani Capellae lib. L $. 22.

Flucti gena spectans qualis sub gurgite Nereus,

Quaeque tuos norit fratrum per régna recursus;

Pervigil immodico penetrans arcana labore,

Quae possit docta totum praevertere cura,

Quod superis praescirc datum; quin crebrius in nos

Jus habet illa déos, urgens in jussa coactos,

.. . Et quod nulla queat superûm tentare potestas,

conjcctiiram omnium libroruin auctoritati repugnan- fratrum] Fratres sunt Planctac astraque relitem

vix proposuíssct vir doctas, si rcctam ver- qua; aut, quod potius reor, tres fratres,. Juppibornm

construendorum viam ingrcssus esset. «Fui- ter, Neptunus, Dis, per quorum regna instar vcrcmina

rutïlantia non possunt occnltarc Jovis arbi- darii quotidic sursum ct deorsum currit Mcrcurius.

triam« Tel simpliciter: » fulmina deterrere non pos- Ваптп. (advers. p. 933). — Vox tuof non ad fratres

sunt a noscendo Jovc«, vcl paulo obscurius sig- pertinet, sedad recursus, flfcrcurii nimirnm, male

nificat: »nec fulminiun portcnta posse latere Philo- igitur Planetam Mcrcurium intelligit Barthins, qniim

logiam, quin ea cxplicet« • de hujus dei nuntii rccurrentis officio scrmo sit

qualis sub] Rcscribendum: quod alit sub. Bene, (§• «> not.),

puto. IVam et intima maris penetrare humanam cu- immodico] In libro est indómito, quod ego magriositatem

automat Quod et ipsum contra dcorum nopere rcducendum censeo; infatignto quippe ca

Toluntatem fieri autumabant antiqui. Pedo Albino- vox in meliorcm partem bene saepe ab auctoribus

novanus: accipitur. Barth, (advers. p. 933 f.). — Vulgarem

»Di revocant , rerumque vêtant cognoscere finem cquidem retinui scripturam.

Mortales oeulos; aliena quid aequora remis labore] Ita infra (§. 59) Philologiac »incessabilis

Et. sacras turbamus aquas, divumque quietas labor « memoratur. Confer etiam quae ad verba ver-

Turbamus sedes? « —

Ваптп. (advers. p. 935. 1212). — Gorrectionc

certe non opus est, licet duae sint lectiones, al

tera quali (praeter Grot, et Darmstattensis codex),

altera qualis (¡n Dresdens! cod.). Illud si legeris,

de loco explicabîs-, ' quo marls deiis:degat, quem

vigilia laboraba (§. 57)

praevertere] Hoc est anticipare,

tia adsequi, quam is, de quo loquimur. Sic car-

—"»nam solitus eiere pectus,

Et praeversa vigil monere sensa. «

et ipsum noscerc Philologie fingitur. Hace contra Alioquin praevertere, praeponerc. Tcrtullianus (de

si тега lectio est, ad ipsnm marc spéetatj IVe*' pallio): »An aliter raiitavit Anacharsis cum regno

rcum enim mare sive acquor significare testes ferc Seythiae plûlosophiam praevertit.* Влятв. (advers.

omnes sunt poëtae. »Qualis igitur sit sub gurgite p. 954).

Nereus« Philologiam scire qnnm affirma tur, hoc coactos] Omnino operac pretium crit inferiorem

ita explicandum crit: »et ahissiraorura in mari gur- locum (§.57 f.) cum hoc conferre, ubi illa Philogifum

naturam ab e* esse explorâtam.« logiae in deos potestae uberius c'xplanatur.

Martiani Capellae lib. I. §. 23. ßi

Invito seit posse Jove. Ut stent ardua magno,

Alterutrum cumulât parilem meruisse jugalem.

His Apollinis dictis laetabunda Virtus, quod tarn excellentis Virginie 23

sùasum videt esse conjugium, ut nihil amissum ex supradictarum ducerct dignitate,

nomen tarnen ejus inquirit. Quod ubi cognovit Philologiam esse, de

qua foedus instabat, tanta gratulatione alacritatcque concutitur, ut aliquanto

seit posse] Ita infra » sciât esse« dixit. Grot. — pracmissis quidem uihil, quod ad magiam spectct,

Equidcm intelligo: »Philologia se posse seit, quod legitur; sed ad inferiorem locum fortasse vir doctus

invito Jove nulla supcrùm potcstas tentare posait* rcspcxit, ubi vide (§.57 f.) quae nolamus.

Similiter solus Apollo Jovis noverat consilia, quae cumulai] AugcL Scnsus est: alter alteráis conpracter

eum nullus scire potcrat (Ilomcri hymn, sortio bcatus, atqnc cxtollitur Mcrcuriiis Philoloiu

Mcrcur. Б54). g'ae, et Philologia Mercurii. Yvlc. — Scd cdoccri

mí stenl\ Ego vitiuin in di-stiucliuncula puto, potins ab interprete maluissem, quo pacto infinitas

et sensum esse: »Ut ardua magno constent, per- modus meruisse cum rcliquis verbis jungi possit;

stent, consentiant , altcrutrum ex bis niercri con- quod miJii quidem fieri non posse videtur, nisi сити-

jngiiini Mercuriale in laudatiseüna virginc.« Влита, lut interpretemur »u trique honori est meruisse« cet.

(advers. p. 934). — In distinetione mutanda Bar- jugalem] Conjtigcm. Aliis locis (§.31. 59) Jutbium

secutus punctum, quod susluli post magno, nonem appcllat jugalem, sed тсат* è£o%7/V, qnippe

reposui post Jove. Etcnim ut concessive dictum est dcam pronubam. — Cetcrum verborum ordo in bis

pro licet, ut Cíe. de div. 1, 65 Tuse. 1, 59 cet. versibus hie esse videtur: »Est igitur virgo prisci

alterutrum] Altcrutrum, penitius intucnti, м- generis doctissima conscia Parnaso, cui fulgent sidcra

trumque Capellae Martianismo quodam dc Africa coctn, cui nee possunt claustra occultarc rcccssus

notât. Ambos cumulât, hoc cet concludit, parilem tartáreos, пес fulmina rutila arbitrium Jovis; speconjiigcm

meruisse. Quodsi penitissime videas, vi- ctans fluctigena quails (sit) sub gurgite Nereus j

debis alterutrum » mutuo « sonare. Ardua magnis cu- quaeque novit tuos (Mercan) recursus per regna

mutant sese. Eo exemple sermonis Tcrtullianus (apol. (trium) fratrum (Jovis , Neptuni et Plutonis) ; quae

с. 59): »Yide, inquit, ut invicem se diligant, ipsi pervigil immodico labore penetrans arcana potest

enim invicem odcriint ; et ut pro alterutro morí sint docta cura totum , quod superis pracscirc datum,

parati, ipsi enim ad oecidendum alterutrum paratiores praevertcre 5 quin crebrius ctiam in nos (deos) jus

erunt« Qui ipse et cumulandi verbo ita usus, habet illa, nrgens deos in jussa coactos (§.57. f.),

scd loco nobis memoria jam elapso. Влптп. (advers. et seit (se) posse quod nulla potcstas superùm inp.

954). Parilis jugalis est Mercurius, quo non vito Jove tentare queat Licet igitur ardua magno

indígnala Philologiam sponsain vcl ob alterutrum (pre tío) stent, utriqiic tarnen honorificum crit, si

meritum magiac ct astronomiac, utraquc enim in (alteram sibi) parilem conjugem merucrit.«

ca commendavit modo, rctur, quod junctis amba- foedus] Sic infra (§. 51) »pignoris (filíi) pro

bus nunc ilia cumulât. Влкхп. (p. 1242). — In foederc.« Focdus simplicitcr pro conjngio. Grot.

62 Martiani Capellac lib. I. §. 23.

de ingénito rigore descendons etiam corpore moveretur. Quippe propinquam

esse commémorât, et laudatac illius Mantices patronam, in ipsam quoque

Sophiam supellectilis multae remuneratione largissimam. Nam Vvxvv incultam

ac ferino more vcrsantem apud hanc asserit expolitam: ita ut, si quid pulchritudinis

ornatusque gestaret, ex Philologiac sibi cultibus arrogarit: quae ei

tantum aScctionis impendent, ut earn semper immortalem faceré laborarit.

Nihil igitur immorandum, quum impigrum gerendorum sciat esse Cyllenium.

Sed acceptie Apollinis fatibus rcspondit ipse Majugena:

Certum est, Lauripotens dccusque divum,

concutitur] Ilaec quidcin

alia apud Pctroniiun (c. 18) »gemitibus largis concussa.

■ .

alitjuanlo] Pcrpcram codex Britanniens a manu

priori habebat aliquando.

descendais] (irо tins e MS. rcposuit discedens,

cum iu vulgotis descendens legere tur. Cicero: »Ennio

detector, ait quispiain, quod non discedit a com

muai more verbornm.« Goez. — Yulgatum descen

dais, quod in plariinis ctiam codicibus legi, retínui.

Descenderé euiin Virtus de ingénito rigore

(severitate) omnino dici potest; licet Cicero со

Luco, quem Goczius affert, scriberc non potuerit

«descenderé a more verborum.» De alia omniuo

rc alia usurpantur verba.

etiam corpore] Agroctius (ap. Widemann. de pr.

serin, p. 110 et Putsch, p. 2271): »Gaudium animi

lactitia est, exsultatio membrorum atque factorum.«

patronam] IVutriccm. Goez. — Nonne dilucida

vox patrona est? Cur igitur ad alium sensum earn

dctorqucamuB?

ferino more] Confer Ciccronem (de inv. 1, 2).

immortalem] A Philologie aniinac immortalitatem

demonstratam esse contenait. Hos igitur Philosophia

imbutos fuisse sequitur.

impigrum] Editum a Grotioi »quippe

Cylleniue, sed

— rcspondit« cet. Nullum vitium bic

Grotio equidem miror. Si eaîm totius loci nexum

advertas et antecedentia, de veritatc lectionis, quam

suggerit codex, non dubitabis. Legendum utiqne

cum MS. » quippe cum impigrum gerendorum sciat

(Virtus uempe) esse Cyllenium.« Bondax (var. lect

p. 53). — At vero ita legens

exspectes, quae nulla sequitur. Uude

ctiam codicis auctoritatc istud r/uippe expimxi. De

fend i quidem boc sicut totam lectionem Grotianain

posse non ignoro ; cur vero non reponamns qnod

est, quum codicum auctoritatc minime siest]

Sensus bujus carminis bic est:

Mcrcurius Apollincm seque ipsum ail iisdem patribus

oriundum, eadcmque a Stirpe venire , probar! luculentcr

posse ex perpetuo voluntatum utriusque con

sensu. IVumquam vero inagis, quam quum in praesenti

negotio tam apte inter sc de ducenda in uxorcm

Pbilologia ambo conveniant. Qnocirca se ait

lubcntem equidem pariturum monitis, et conjugem

domum ducturum, modo Apollo, quem in mann

sua babcat, coeptis favere Jovem, parcntera communem,

faciat.« Barth, (advers. p. 935). — De

metro glossa in codicibus Monaccnsibus (B. £.):

Martiani Capcllae lib. I. §. 24. 63

Nostrum ex contiguis venire pectus,

Et quidquid socium ciere numen

Junctus compererim probare rcrum:

Sed nunquam mage velle disparamus,

»Metrum PhaJeutium (1. Phalaccium) Pcutametrum, 8'c explicare coaor: »Et quidquid rernm (omnc

quod constat ex Spondeo et Dactylo et tribus Tro- qnod) junctus (ogo Morcurius) socium numen (Apol

t'hacis. « lînem) cicre compererim, (me) probare (certum est).«

et quidquid] Moram facit то quidquid , qnod Manifestum enim infinitos illos modos omnes peninterpretaberis

omne, quidvis. Delude minus obvium dere a »certum est« quod in carininis initio lcgitur.

est, propcrantibus certe, quid то ciere sibi velit, Ciere autem significat annuntiare, tcI ctiam suadere.

et distinctio vulgo recepta. Tu cicre cieriê cape, *tà minutant] Quinhis hic versus omnem senet

expone: »Et quidquid rcrum tu cieris, ego numen tentiam intercludit; contra enim pronuntiat ac dccompercrim

probare junctus.« Vel adeo junctus jun- beat Sentcntia enim est, nunquam in rc aliqua

duras consensusque sonat; ita sententia sit: »Quid- tarn consensisse pectora borum fratrum, quam in

quid socium numen cieris, junctus rcrum compere- istoc matrimonial! jiidicio. Error autem omnis in

rim probare.« Hoc est barmoniam et consonan tiam, verbo disparamus latet, quod ad sensum et sti

el ita dicerc licet. Utcunquc liaec sint, miJii tarnen lom Martiani disjungendum , inque plane confralegcndum

ctiam contra libros cum bae distinetione rium ducendum. Lege: »Sed nunquam mage -volle

ist ud comma sie videtur: sie paramus.« Quam veram puto Capellac scriptu-

»Et quidquid socium ciere numen: **™> deque ca prolixe verba faceré extra propo-

IVunc jus compererim probare verum.« eitum sit Parare, quod parlare alioqoi, in шп

Ut prior versus óptimo sensu adhaercat primis dn- veterum fuisse notât compositum disparare. Sí enim

obus carminis istius. Sic quidquid valet quidvis i in quaquam, in voenm censione habet auctoritntein

alter ea Icctionc interprète non eget Pracivit vero, logicorum sentcntia, privationcm supponcre, ut technc

quid in armum alieni tollamus, MS. liber', in nice loqnamur, habitum. A manuscripto miror hic

quo diserte verum legitur. Влптн. (advers. p. 955). nihil mutarL Barth, (advers. p. 935) — lïacc Шо

_ Scribendam: . loco laudato: audi nunc eundem inferior! loco sibi

• Est quidquid socium ciere numen ipsum repngnantem : — Nihil in his versibus mu-

Juncios compererim probare verum.« tandum, licet intricatiue suo more ijanniat. IXun*

Graccismns est: »quidquid est ciere numen «, quid- quam, ait, amplius dissentimus, qnam ut alter

quid contingit. Compererim propter versum con- altcrnm intcrrogct 5 statim vero ut interrogado

june t! vu s grammaticorum modus pro indicativo cet* beta est, consentirons ; tune enim périt prior vo-

Barth. (1. с. p. 1243). — Vide quam incertae con- lunfas alterin s, et ambigerc de ad sensu nefas arjecturae

sint, scilicet ab uno codemque auctorc bitramur. Barth, (adversar, pag. 1243) -— Míbi

diversac ad unum eundemque locum propositad qui dem Barthius, quod pace ejus Manium dictum

Ego л ero verba ad manuscriptorum fidem retente sit, gannire ipse vidctur. Versunm enim obsenritas

Gí Martiani Capellae lib. I. §. 24.

Et fit collibitum manere jussis,

Quam quum Deliaco meare fatu

Cura atque arbitrio monemur isto.

Hunc quippe ambiguum nefas putamus:

Et quaecunque fuit, périt voluntas.

Quocirca officio decentiore

Paret praecluibus libens profatis

Arcas .in tlialamos venire jussus.

Sed tu Delie, quo Tonantis exstet

Compar propositum volensque nutus,

í Instes, nam solitus ciere pectus,

ex ambigua lantum тсгЫ disparamus relatione oritur, divinat. 1, 51) »fari fat us « pro »oracula fundere«

et interprets est subjcctiim quacrerc, de quo Loe Cassandra dicit. Loci apud nostrum scnsiis est:

dicatur. Quod si ad IMcrcuriuin ct Apollincm jun- »quippe nefas putamus liunc (Fatum) ambiguum

ctos referre volucris, totius orationís prorsus con- (credere). « Ambigua cnim oracula vulgo Labita esse

irarius seneus evadet Sed de Mercurio tantum, notum est.

qui nunc loquitur, illud disparamus со magis in- pent] In membranis: »Et quaecunque fucrit peril

teiligere licet, quo ccrtius id quod seqnitur «топе- voluntas «; nt auspicio nos subcat «praeit« Capellae

mur* etiam de Mercurio solo dici potuit Contextns rclictum. Quaecunque fuit antea, pracit ista voígitur

orationis Lañe postulat interpreta tionem: » Sed liintas. Barth, (advers. p. 93G) — Vide quam

uiillo iinquam tempore magis disparo (amoveo) vcllc male nostrum, quem interpretan aggrediuntur, La

me um , et nunquam magis lubet parère jussis, beaut critici. Martianus omnino rccte sibiqnc conquam

quum Deliaco obedirc oráculo cura ct arbitrio stans scripserat; sed censor cogeré cum conatur,

Apollinis moncor.« ut absurda proférât

hune] Id est Apollincm. Vulc. — Pion placet, Quocirca] Tres illos versus sic construe: »Arquia

proximc praeccdit falos, Laud Apollo. Guel- cas (Mercurius) in tLalamos venire (ab Apolline)

ferLy tanus quidem codex pro hunc Labet nunc , ct jussus officio decentiore praecluibus (§. 3) profatis

sic leger« BartLius (p. 1242) etiam jussit. Sed vul- (nobili oráculo) libens paret.« Drcsdensis quidem

gatam retinui lectionem, quia perspicua est. Falus codex praefatis exbibet; sed mclior vulgaris lectio

cnim quartae declinationis oraculum est (v. §. 124 ad Apollinis divinandi potcstatem referenda,

et not. praeced.), undc Prudcntius (apotL. 594): cierc\ Ciere pectus, ut supra » numen «, com-

» Promite secretos fatus«} et Apollinaris Sidonius movere et ducere sonat. Sic in quinto carmine

(epieL 9, 13. p. 27G Sirm.) » ficta fatu* pro »falsis Lujus libri: »ГЧе vulgata ciant corda doloribua.«

oraculis« scripsit. Quin apud Ciccronem ctiam (de Barth, (adr. p. 936).

Martiani Capellae lib. I. §. 24. 65

Et praeversa vigil monerc sensa:

Ilium contribuas favere jussis,

Et coeptis sacra fulserit voluntas.

Haec dicente Mercurio, quin potius, inquit Virtus, uterque vestrum Jovem 55

voce conciliet. Nam et hic ejus consiliorum conscius, et tu praeceptionis arcanus.

Hie mentem novit, tu verba componis. Phoebo sue vit instanti concederé,

sed tibi solitus aperire. Addo quod vos non convenit disparan, et licet hic

praeversa numere sensa] Lege : movere. In al

tero viri docti códice erat perversa; sed praeversa

VoifCK. (ep. crit p. 145). — Quodsl in

legeretnr , equidem perversa

praetulcrim. In millo vero legi tur, quapropter prae

versa retineo. Nam »praeversa monere sensa« Martiano

est »de praeproperis (v. Aen. 1, 721) sive

praccipitibu9 sensibns monere«, idem quod pracpropere

arbitrantem corrigere.

favere] MS. favere. Sed ego vnlgatam scripturain

mattere ее tuen allnsione ad versum sextum

arbitrer. Barth, (adv. p. 937). — Illic de Mercurio,

hic autem de Jove Benno est, unde practuli favere,

quod praeter Bongarsianum Hugü etiam codex exbibet

et Dannstattensis.

et coeptis] Jubet quidem Barthras (ad Stat

Tbcb. 6. p. 492) reponcre ut pro et; sed correctione

non opus est, siquidem facile intelligitur,

Mercurium Apollini dixisse: » facias — illa — et

(tunc) sacra fulserit voluntas* ; nimirum si illa feccris.

sacra] ConGrmata et s ácrata valut. Jovem enira

pracesse sanciendi foederibus enjuscunque generis,

ad caque pceuliari quodam fulmine uti, constans

Barth, (advers. p. 937). —

íeton tantum sit, quod priucipibus

et eorum actis adscribí solitum erat, cujus reí

Minlta in Corpore juris prostant exemple.

consiliorum conscius] Haec ex Homero (hymn.

in Mere. ö3."») vcl Virgilü bisce versibus (Aen. 3,

250):

»Accipite ergo, animis ataue hace mea fijite dicta,

Quae Pboebo pater omnipotens, mihi Phoebus

¿pollo,

Praedixit« cet

instanti] Б Dresdens! сосЦге pro Grotiano in

stante , quod varianti lite гас E pronuntiationi oriaperire]

Ita Hugianus codex. Supple e

su mentem. Ita etiam infra (§. 92) Jovi

Mcrcurius »interpres meae mentis « audit. Quoníam

autem vulgaris lectio Labet »tibi sectus*, haec vox

variis doctorum virorum conjecturis , quae nunc

sequuntur, ansam praebuit: »Sectus, ductus et eloquia.

Yerba enim quasi quaedam semitac sunt animi.

Hinc et sertas dieimus philosophorum. « Vtxc. —

»Sectus id est eloquia.« Goez. — »Sectus lege

sensus.» Vonck. (sp. er. p. 80) — Quodsi etiam

Vonchius hie hariolando locum esse statuerat, non

tarnen tal era conjecturam proferre debebat, qua с

literie duae cssent mntandae, immo nc unara

lutare opus fuisset, si cognitum habuisset,

P förraam aliqnando quam simillimam fuisse litera*

S. Exemple sint figurae in Palaeogr. crit. I. p. 10C f.

vcl alia in novo op. dipl. tab. 29. Facile igitur fieri

potuissc consentaneum est, ut ab incaulis Jibrariie

seclus pro pectus legeretur. Sed ista non nisi ev

66 Martiani Capcllae lib. I. §. 25.

cursor Apollinei plerumque axis celeritate vincatur, ac remorata stationc consistens

captetur, demumque festinat praevertere; tarnen dum consequitur,

ita libra tus antevenit, ut cessira plerumque recursitans gaudeat occupari. Unà

igitur vestrum Jo vein pia pignora convenite. Certum quippe est, quod et

consilio proluli, nt ostendcrem, quam pcrvcrsus voccm licet tam cum indicativo quam cum subvin

iste internretandi per conjecturas modus sit, qua- ctivo juiigi (§. H)$ attamen hoc loco, quo subrum

aliae uliis semper meliorcs , certae nullae sint; junetivus vincatur proximo praccedit, vix credi

quarum si quam in textum reeeperis, cam deleas potest cum со indicativum captât, quem Grotius

neecssc erit, sieubi codex forte repertus fuerit, cujus edidit, junctuin fuisse. Practnli igifur antcriorum

lectio defendí possit. cdilionuui lectionem captetur, et demumque pro

non convenit] Reicbcnaucnsis , Dasilcensis et Grotiano demum, pracscrtiin postquam vocem fe-

Darmstattcnsis nunquam pro non babent. slinat pro festínala etiaiu restitueram codicum

cursor] Confer Lucaui (1, C62) : Drcsdcusis et Darmstat tensis anctorîtatc.

nmotuque celer Cijllenius haeret.* Ubratus] Male Monaccnsis (E) liberatus. Vide

et in Priapcis (76, 10) versum, quo sacrata esse infra (§. 880 not.),

dicitur »Cy llene céleri dco nivosa. « Voccm cursor Cessim] Retro. Sic infra lib. Л1Л

Cornelius IVcpos ctiam hoc sensu (in Miltiadc 4) Cessimque fonnidantes

usurpavit. Idem Graccis ÔQOfievç erat Plura de Abeunl pedes tremare.

cursoribus Pignoráis (de scrv. p. 147 ed. 1613) Apulcjus: Et lagena juxta orifíeio ccssim dchisdabit.

cente patesciL Justiuus in Epitome Pompeji: Aut

remorata slatione] Rcmoratur interdum Mcrcu- si hoc partim est, ite ccssim, inhíbete remos et

rius planeta post Solcm, id quod infra (§. 880) a bello disccdite. Glossa: Ccssim, gradatim. Utitur

clarius docctur. Addc Lucani hos versus (10, 201): bac voce Alpbenus J. C. bis in lege »Si ex plagis«

sexta a fine ff. ad 1. Aquiliam. Grot. — Add*

omnitio Stcphanium (ad Saxoncm p. 165) ct doctos,

qui cx со hauscrunt, viros ad Appulcjum (Op. P.

L p. 126 Oud.).

occupari] Praeccdi a Sole. Vixc. — Intclligo

» Jungi cum Sole quippe cum assecuto.« Cicero qui-

(de univ. 9) scribit: »eaque conversione, quam

labcnt Lucifer, Mercurius , Sol , alii alios

t, vicissitnque vincuntur*} sed hoc loco

omnis oratio Mercurii cum Apolline conjunctionem

m Sol témpora шшии un ш.

octe dient, radiis que potentibus ostra

Ire vetat , eursusque vagos statione inoratur«;

qnos Tcrisimile est nostrum in mente babuissc.

consistais] Ad hune locum glossa codicis 3Ionacensis

(E) observât: »i

stare videtur immobilis ct tune statio

Cf. pal. cr. Ш. §. 283, ubi ctiam de

mine MovißOV disserui. Conferatur

ster duobus aliis locis (§. 8 et 880).

captetur] Dongarsius legebat captetur, qnod postulare videtur, unde ctiam lectionem occuparc,

etiam Grotius in margine annotavit. Sed nihil mu- quam Corláis affert, ncgligendam, et vulgar! intandum.

Gor.z. — Hand qnidem ignoro , a nostro bacrendum duxi.

Martiani . Capellae lib. I. §. 25. 67

Phoebeo connivens splendori' succumbat, et cum Stilbonte incedens, coenubiorura

copulis allubescat His dictis, Virtus praecedentis officio ас Mer- 26

curialis virgac perflatione concussa, in coelum itura sustollitur. Augur aleá

vero alites ante currum Delio constiterunt, uti quis vellet vectus ascenderet.

Kam futura plerumque coniormáns, his praesagire consueverat. Petaso autem

ac talaribus concitatus cocpit praeirc Mercurius. Sed scaudente Phoebo, Muconnivens]

Male Cortius conhibens ct codices Awjttroles\ CygnL Catalcct. Pith. :

Cantabrigiensis afque Britannicus cohibens: melius «Jam dimitle tuos , Paean o Delphiee , cygnos:

Bodlcjauus cotubens. li eiiim pro Л* scriptum eos non Dignior lutec nox est, quae tua templa colaL«

Goez. — Sed Virtus quam comes sit, magis placet

Ciccroncm advocare, qui (Tuse. 1, 50) de Soeratc

scribit: »Ita<pic commémorât, ut суy ni , qui non

sïuc causa Apollini dicati sunt, sed quod ab со

divuialionein habere videantur, qua providentes,

quid in morte bom sit, cum cantu ct voluptat«

moriantiir, sic omnibus bonis ct doclis esse facieninorabitur,

qui palaeograpbiam meain (III. §. 578,

597, 410, Л IG — 418) legerint Eleganter

gun illa то ce ut il ur ad utrumque sensum,

Jovis oculorum prac splcndorc

tum consentiendi } quod isti capci

oiim cohibens rcposneruut

Slilbonle] Mercurio. Eratosthenes: яёцлтод rov

Eqixov 6rlÀficov, Яс((ллд6д xal [ilxqoç. Cic. de dum.« Adde Ilugium (in myth. p. 281).

dcor. (1. II. 55) : »J

est. Ea 6xiXßav appellator a Graccisj

quae anno fere vertenle signifcrum lustra! orbctu,

nequc a Sole lonyius unquam unius signi in

tervalle discedit, turn antevcrtens , turn subsequcus. «

Con£ Fulgent, myth. 1. 1, 25. Goez. — Magie cum

Cicerone facit Hyginus (astron. 4, 16. p. 485).

allubescat] Favcat Gloss.— Quamvis hoc verbo

jam Plautus utatur, baud tarnen scio an nemo ante

Appulejum eo sensu, quo Martianus (§. 51. 181.

726. 915), id usurpaverit Appulejus (met 9. p. 598

Oud.) uaquam allubescere« pro desiderare dixit.

s viryae] Vide de ca Homcrum (hymn.

526. scqq.) Goez. — Conf. snperiorem

(§. 9) ct inferiores (§. 126. 176).

concussa] Sensus est: »Postquaiu liaec dixerat,

"Virtus praecedentis (Mercurii) in oflicio coelum asceneura

Mcrcurialis virgae (§. 9) pcrflatu concussa

tollitur.

Delia] In

lectio erat Delium, quam et Vossianum codicem

habere Arntzcniiis (misc. p. 205) affirmât, ut referrctur

ad currum : quae lectio primo quidem adspeclu

placcbat ; sed quuni ex i is , quae sequuntur, Phocbi

sive Dclii ipsius nomen pracmissum fuisse utique

appareat, vulgarem lectionem rctinui. Quanlumvis

enim dura locutio vidcatur »ad currum consistunt

cqui aUcui* pro л ad nutuin vcl usurn alieujus«;

defendí tarnen potest ex dativi, quem vocant com*

modi, natura, quo facto facile intelligitur ita periodus:

«Augúrales alites constiterunt Delio (ad nutam

ct arbitrium ejus parati) uti quis (ut si lis) vectus

esse vellet ascenderet. « Basilcensis ut pro uti, quod,

licet p arum intersit, tarnen clarius est .|

concitatus] Nihil in his quod quis jure desi

derare possit: vide tamen, num placeat codicia

nostri lectio: «Petaso autem ac talaribus concitatus

coepit praeirc Solem Mercurius.« lia » Ver praeirc

Martiani Capellae lib. I. §. 27.

sarum pcdisequus adhaerensque comitatus candenti canoraque alite vehebatur.

27 Tunc vero conspiceres totius in und i gaudia convenire. Nam et tellus floribus

luminata, quippe yeris deum conspexerat sub volare Mercuriura, et Apolline

conspicato aëria temperies sudis tractibus renidebat. Superi autem globi orbesque

septemplices suavis cujusdam melodiae harmonicis tinnitibus concinebant,

ac sono ultra solitum dulciore, quippe Musas adventare praesenserant,

quae quidem singulatim circulis quibusque metatis, ubi suae pulsum moduaestatem

« dicitur auctori de Aetna p. 18} «cursa scrvat »quod praesit sationibns.« Fortasse ab eo

feras pracirc« dixit Adamus Bremensis с. 251.

Bnsn.iM. (var. lect. p. 5 5. 54). — Vulgo cnîm concitatis.

Parum quidem interest; qnoniain a ut em Hugianus

quoque codex Solem et concilus pro coneilatus

exhibet, Bondamum secutus sum.

pedisequus] Basilecnsis uno S, quae melíor

seribendi ratio est, quam Grotiana geminato. IVotat

banc vocera Qu inet il ¡a nu s (1, 5, 68. p. 155 Spald.)

utpotc ex ambabus corruptîs conflatam. Confer de

pcdiscqnis Pignorîum (de servie p. 212) no

inferioribus Jocis (§. 59. 111. 146).

luminata] Alïis lumina; forte lu m inabat

Capellae usitata. Gloss, luminata, decorata. Grot.

At que ex glossa jam patet, olîm luminata lectum

fuisse ; sed accedit plurimomm codîcnm fides : lumi

nata exstat in Basilccnsî, Cantabrigiensi et Bodlejano

altero, quod Federo accent um refero, in

Vossiano, quod Arntzenius (misc. p. 205) docct,

in Monaccnsi (G), quod ipse legi. Addc, si tant i

est, virornm doctorum anno ta (iones in Vcllejum

Patercuhun (P. Burmanni cd. 2. Lugd. Bat 1744.

p. 278).

veris deum] Ad bacc Remigius

tesidorensis : »quod et ipse fertur

maris et terrae, et ipse est dictas Favoníus. « Quem

locum vide apud Alexandrum (in tab. Hcliaca p. 8,1),

Veris dci nomen invenit, quod mense Majo, quo

ver iucipit, Mercurio sacra fiebant (Plu tarcb. in

Noma p. 72. Quacst. Rom. p. 285; add.

Saturn. 1, 12. Censorin. de die nat 22, 12.

Lyd. mense Majo 55. p. 244 Roctb.); licet praesiderc

buic mensi ApoUincm non ignorcm (Pal.

crit. IV. §. 524). Certc noster utriusque dei vires

discerní t, Mcrcurii in terrain , Apollinis in acrem.

Apud Ovidium (met. 2, 27) Ver novum dcae pcr-

:, cademquc dea ab Appulcjo (n

10. p. 744. 745 Oud.) celebratur.

(§. 52 f.) Veris fructus nomine

temperies] Ita a Cicerone (in somn. Scip. s. de

R. P. L. 6. §. 4 p. 128 Zell.) Sol »mens mundi

et temperatio« dicitur. Ita superior! loco (§. 18)

noster Pbocbnm «aëris semina temperaren, ita infra

(§.54) »cum placiditatem afierre solitum esse « scribit.

septemplices orbes] Planctac, quorum nunc tangit

barmoniam. Uberius cam explicat Aristidcs

Quinctilianus (de música 5. p. 145 Mcibomü). Pïicomachus

practcrca (in barm, mannali 2. p. 57.

Mcib.) »Quotquot« inquit »abusi sunt septem Bono

rum consonantia ut natural!, non boc sumsere ab

orbibus, sed ab ípsis universo in (litis eonitibus mo

dulate constítutis, quos etiam solos ex dementis

vocales et sonabiles appellamus. « In gemma antique

qui multís defenderé studet banc Martiani opinio- (ар. Wild. n. 165) quinqué Planetac effinguntnr.

нет. Vulcanius ctiam Mcrcurium ita appellari ob- singulatim] Grotius babet boc loco singiüalim,

Martiani Capellae lib. I. §. 28. 6if

lationis agnoverant, constiterunt. Nam Urania stellantis mundi sphacram per

extimam concinit, quae acuto raptabatur tinnitu. Polymnia Saturniura cir-

4), Graccum nominïs etymon sccutus. Ausonius

(Eid. 20):

» Uratiie coeli motus et ostra scrutai nr. «

Undc et astruin capiti ejus apponitur in numii

(Bcger thesanr. Brandenb. OL p. Ö7(>. not. 4).

extimam] E so m ni o Scipionis (Ma er ob. i, 17)

explicandus bíc locos, ubi Ciccronis baee sunt

verba: »IVovera tibi orbibus vol potius globis con

lleva sunt omnia, quorum unus est coclestis exlimits,

qui rcliquos o nines complectitur , summus

ipse deus arecus et continens ceteros , in quo sunt

infixi i II i qui volruntur stcllarum enrsus sempitcrnL

« Undc patct spbacram extimam cam esse,

quae aplanes Tocata Stellas fixas complectitur. Lude

planetas Manilius (1, 804) sidera appellat,

oQitae coelum terramque inter volitantia pemleut.»

Appulejus quo que (in do gm. Plat p. 205 Oud.)

¿iJt/.uvíÓí. primum ordincm esse ait

concinit] Lege concipit. Eruditi viri unus codex

babebat concinnat, alter conciliât, ntrumqoe male.

Voíkck. (sp. crit 145) — IVuIIus autcm concipit

babct, quod in critici tan tum cerebro conceptum.

Sed vide quam pcriculosa omnis corrcctio sit, qnae a

codicum auctoritatc destituatur. Scilicet concinit illud

bene sc habet, postquam ab Arntzcnio (misc. p. 205)

et ex libro Norimbcrgensi didicimus, esse codices,

in quibus »mundi sphacram per extimam« legatur.

aculo] Ilominum enim opinio fcrebat, spbaeras,

quo magis remotae a terra essent, eo acutiorem

(in Daubii ct Creuz. stud. Ш. p. 90* sonum cdere (Pal. crit Ш. §. 256). Ceterum, qnod

91). Plato autem (de R. P. 10. p. 617 Stepb.) in ser tum apud Grotium est sonora dele vi: abest

orbi SsLçf/Va tribuit, voccm {(pcovTjv) cnim re с tins ab Hugiano códice,

edentem. Polymnia] Ita Gracci т. с. Hcsiodus et Dio-

Uranin] Ei in primis epbaeram extimam tri- dorus (4, 7); Latini poetac plcrumquc Polyhymnia

buit, quae proprio coclum appcllatur (Macrob. 2, scribunt, Iloratius, Virgilius, Ovidius, Martial»,

et infra (§. 707) sigillatim. Codices Monacenses

(A B. G. D. E. G.), Basilecnsis , et Darmstattensis

singillalim, Ilugianus codex sigillatim. Alios autem

esse libros scriptos , qui singulatim praebcaut, a

viris doctis (ad Appulej. met 7. p. 501 Oud. add.

T. DL p. 57) aeeepimus: quumque vera bacc scriptio

sit et nostcr ea infra (§. 525) ctiam utatur,

banc reposai. IVcc movemur iis, qui Ciceroni (de

шт. 1, 50) sigillatim obtruscrunt: Lcidcnsis enim

codex omnino rectius singulatim habet, paritcr

atque Coclius Antipatcr apud Nonium (v. Cortii

app. ad Sallust. p. 50).

suae mothilationis] Statuit cnim esse suam cuique

Musae aßinitatem in modulationc (cantu) cum

coclestis harmoniac genere aliquo $ Macrobii nimi-

(in somn. Sc. 2, 5) de Musis in orbibus cocíplificans.

Adde hnnc Martiani

iis, quae Ilugius (in mytb. p. 255) diesernit

Atque ante Martianum popularis ejus Arnobius (5.

p. 112) jam scripscrat: »In coclo cantatur et psallitur,

ut intervalla et numéros vocum novem conscrant

scitulae ac modulcntur sórores.» Similiter

in opuscido de música coelesti, quod Isidoro оlim

tribuebatur (Op. VII. p. 25 Arcv.) legitur: »Pbilosopbi

Musas novem finxerunt, qui a terra usque

ad coelum novem consonantias deprebenderunt,

quas bomini naturaliter Ínsitas invenerunt« Explicat

intervalla illa a terra usque ad summum

(de die nat 15). Cui

*7i) Martiaiii Capellae lib. I. §. 28.

culum tenuit; Euterpe Jovialem. Erato ingressa Martium modulatur; Mel

pomene medium ubi Sol flammanti mundum lumine convenustat. Terpsichore

Venéreo sociatur astro. Calliope orbem complexa Cyllenium; Clio citimum

circulum; hoc est, in luna collocavit hospitium, quae quidem graves pulsus

modi's raucioribus personabat. Sola vero, quod vector ejus cygnus impatiens

oneris atque ctiam subvolandi alumna stagna petierat, Thalia derclicta in

29 ipso florentis campi ubere residebat. Interea tractus aéreos jam Phoebus exierat,

quum subito ejus vitta crinalis immutatur in radios, laurusque, quam,

dextera retinebat, in lampadem mundani splendoris accenditurj fiuntque vo

îiue, cet. Attamcn in Anlliol. lat. 1 , p. Ul

lcgimus :

» Flcclitur in varios facilesque Polymnia tnotus. «

Saturnium] Planetas recensons hoc quidem loco

a supremo incipit: infra (§. 169) ab intimo. Co

pióse de corum ordinc olim (in pal. crit. III. §. 282.

284) disscrui, quem versibus complcctitur Manilius

(1, 80S) sidera noiuinans

»Saturni, Jovis, et Mortis , Solisque; sub Ulis

Mercurius Venerem inter agit Lunamque localus.*

medium] Ausonius (Eid. 20 f.):

»In medio residens complcctitur omnia Phoebus. «

astro\ Alii auro. Aiirum et alibi pro sidere

dixit; hic vero assignate auntm Venereum; 'AtpQOÓÍTrj

cnim XQV^V> ct Lucifer slclla Veneris ;

sed et infra »aurato Phosphoron auro.« An et hic

astro mavis ? Grot. —• Malo. Primum cnim Venus

Planeta et Lucifer hoc quidem loco confundí non

debent: doindc aurum a nostro tribuitur Soli (§. 14.

66. 73. 188), intcrdum quidem Vcneri deae, Pianetae

nunquam (Palaeogr. crit. III. §. 292) ; denique

astro legitur in códice quodain in libri Norimbergensis

margine laudato , acquc ac in Vossiano

(Arntzen. misc. p. 20Ö).

citimum circulum] Proximum. Cicero (in

Scip. §. 5) Lunam dicit »ultiinain a coclo,

terris. «

raucioribus] Vide quae supra (§. 11) obscrvavi.

Tludia] In attribuendis buic Musae »florentibus

campis« allusit Martianus ad voccm даЛЛеии, camquc

solam in terra rclictam esse pari rationc finxit,

qua in numis (Bcger thee. Brandcnb. II. p. 576.

n. 6) aratrum ei, astrum vero (ibid. n. 4) Uraniae

tribuitur. Sic apud Plutarchum (symp. 9, 14. p. 744.

74ä) Dionysius Mclitcnsis »Noe.« inquit nagricolue

Thaliam nobis vindicamos } plantarum et seminum

germinantium (hoc est daXkeiv) cm-am ci adscribentes

«, et paulo post (p. 746): »MovÖccl Sé ei-

6w ôxteo 6<paiçaiç , [lia ôè tov ifsgi yijv eïto¡

xe "côrtov.* Confer et Virgilium (ecl. 6, 2).

vitta] Qui hactenus Apollo fuit Delius, ad сое-

lum appropinquans nunc in Solem convertitur .

quapropter omnia ejus mu tan tur insignia. Male

apud Grotium legitur immutari^ lectioncm igituu,

praetuli codiciun Drcsdensis , Guclferby tani , Darnv

stattensis, Monacensium (B. C. D. E. G.), Bongarsü,

Hugiaui, Vossiani, et quinqué codicum

Lcidcnsium, in qnibus legitur: ei vitta crinalis

immutatur. (Conf. Arntzen. in misc. p. 205). Basilccusis

pracbet ejus pro ei, sed parum refert utro

modo legas.

Martiani Capcllac lib. I. §. 29. 71

lucres, qui curru*Delium subvehebant, anheli flammis lucis alípedes. Atque

idem раЩо rutilante ас reserato stellantis poli limine Sol repente clarus einicuit;

Cyllenius quoque in sidus vibrabile astrumque convertitur. Atque ita ineta- 30

morphosi supera pulchriores per Geminos proprietate quadam signi familiaris

invecti augusto refulsere coelo, ac mox Tonanlis palatium petiverunt. Qui

postquam introgressi et coram data copia fandi, ut vidit Clarius consortio

patrem Junonis haerentem, quam noverat suffragari plurimum ac favere

connubiis, laetus primo omine ipsamque concilians, in cujus arbitrio positam

mariti noverat voluntatem, ita mitis afFatur:

Ptfssem minore ambigens fiducia 51

Solum Tonantcm pignoris pro focdere

clams emicuit] Coiifcrendus hoc loco Ilomcri

bynmns in Apollinem (410 seqq.) Goez.

Geminos] Castores. Gloss, (cod. Monac. E) —

SIve Dioscuri, Jfovis filii. Seite nostcr Apollinem

ct Mcrcurium transeúntes hoc Zodiaci signum fingit,

propter fratcrni amorîs similîtudinem , in quo

proprietalem illius spectari mox significat Sed

siibcst praetcrca causa ab astrologie petita, siquidem

Mcrcurii planctac primum domicilium Gemini

sunt (Palacogr. criL IV. §. 282). Isidorus (ctym.

5, 71, 25. p. 165. Arev.) scrihit: »Castorem ct

Pollucem post mortem inter notissima sidcra constituerunt,

quod signum Gemini dicunt.« Jamblichus

(in vita Pytliag. 28 p. 131 Kiist.) docet »Castorihus

rerum omnium harmoniam celebrar!. «

postquam introgressi] Totum Virgilii (Aen. 1,

520) inscruit versum:

»Poslquam introgressi et coram data copia

fundi.*

posscm] Iluic carmini adscriptnm in glossa Monacensis

codicia (E) legitor: »Metrum Jambus senarium.

anlieli] Sic VirgUius (georg. 1 , 250) :

»Nosque ubi primus equis oriens adflav it anhelis*

et Ovidius (met. 15. 418):

»Beserct ante dies et in alto Phoebus anhelos

siequore finget cquos« cet.

flammte] Lege flammantis lucis, ut p. 17 flammantem

coronam, ct p. 58 substantiae flammantis,

ut legendum monui. Vonck. (sp. crit. p. 145) —г

At vero ex eo, quod vox aliqua plurics apud

scriptorem quendam legi tur, minime sequitur, can

de m ubique apud cum legi deberé. Contra, qiioniam

flammantis in nullo , quod sciam , Martiani

libro hoc loco legitur, retinendiim censeo , qiiod

in omnibus est, flammis, praesertim quum nostcr

Ovidii (met 2, 152) versus:

* Interea volucres Pyroeis, Eous, et Aethon,

Solis equi, quartusque Pidegon, lûnnitibus auras

Flammiferis implent*

ante ociilos habuisse, videatur, et pro flammiferis

posuisse flammis lucis (flammis igneis). Constrtio:

■qui hueusque volucres crant, fiunt nunc alípedes

flammis igneis anheli.« Eosdem alípedes infra

(§. 190) Soli itcrum tribuit.

TI Martiani Capellae lib. I. §. 31.

Bupaeda vixdum vel paterna contremcns

Praecepta adiré, ni jugata coelitum

Omen pararent prosperum consortia

Tabensque divûm nunc moneret nexio.

Junone th alamos quis rogare conscia

Bupaeda] Pubeda. Sic libro nono »Phrygium

pubcdam« dixit, uti nos cmcndamus. Glossae Isi

dor!« : Pubeda, Tel Pubcta, adolesccns.« Glossa

nostra: » Pobeda, juvenis sine pube.« Et alibi: »Pubeda,

adultus.« Grot. — Sane bubeda inveni in veteribus

membranis Capellae. Fcstus (in btdimam):

»Hinc est, quod grandes pucros bupaedas appellant.*

Мсыск. (ad Fulgent, p. 105). — In codicibus Monacensíbus

quibusdam (G. et G.) Icgitur pubeda,

in Basilecnsi bubeda. Apud Walthardum variât

lectio , siquidem Bongarsium legissc bupaeda obser

vât Tanta scriptionis diversitas inde orta esse videtur,

quod alii vocera, Latinara putantes, a pu

be derivarent; alii, Gracci ßovitctlQ non ignari,

bine facerent bupaeda, sicut monente Munckcro a

perdix fecerunt perdica, ab Arcas Arcada, ab

Atlas Atlanta, a tripus trípoda, omnia norainandi

casu, quod iraprobat Quinctilianus (1, 5, 62. p. 129

Spald.). Scd noster (§. 330. 803. 924) etiam Tri

tonida (pro Tritonis) casu recto scripsit Restât ut

quacramus, cur Apollo ipse sibi boc nomen imposuerit?

Si quid video lusit Martianus in verbis

Phoebus et ephebus , quum nonnullos ctiam ab boc

illud nomen dnxisse ex Isidoro (etyra. 8, 11, 54

p. 386 Arev.) pateat, et certe imberbis illc esset.

moneret] Grotius movere/,- Waltbardus ex Bongarsü

lectione et Curtlns ex alia moneret, sicut et

codices babent Darmstattensis , Reicbcnauensis et

Basileensis. Cantabrigiensis quidem praebet ma

ueret ; sed baud diibius praetuli moneret} de omin«

enim sermo est (conf. §. 10).

nexio] Martiani popnlaris (Arnobius 5. p. 136)

bac voce utitur. Priores bujus carminis versus sie

construendi esse videntur atque explicandi: » Possem

adire (adirem) vixdum bupaeda vel paterna contremens

praecepta (vixdum pubes et patris adbuc metüens

mónita) minor! ambigens iiducia solum Tonantem

(minor! quidem fiducia Jovem solum) pro

foedere pignoris (de conccdcndis ipsius filio nuptiis),

ni coelitum jugata consortia (nisi Jupiter Junoque

jnneti) omen pararent prosperum , tabensque divum

nexio (corumque blandior complcxus) nune

moneret (de prospero sucecssu).«

Junone] Tide an e tribus bisee versibus verborum

ordo sic possit restituí: »Quis deoriim nolet

rogare tlialamos Junonc conscia, qnum cadem fu

tura prónuba, quaeque (et ca sit quae) prefecto

suffragabitur.« Vide ctiam paulo post (§. 34): »nu

ptiis Juno non sólita refragari.« Satis enim nota

Juuo Prónuba est vel e poctis (Vu-g. Aen. 4, 166.

Ovid. bcr. 2, 4. 4, 136. 6, 45. Claudian. epist.

2, 54), e nostro (§. 705. 903) et с Plutarcho (qu.

Rom. p. 264).

conscia] Conscntanca et favente. Vixc. — Hansisse

Mart, boc videtur vel exOridü (her. 12, 87):

»Conscia sit Juno, saeris praefecta mariti**¡

vel с Maronie (Aen. 4, 116)«

»et conscius aether connubiis.»

jugalis) Alio quidem loco (§. 22) noster bat

voce simplicitcr conjugem intellcxit, hoc vero et

inferías (§. 39) earn eminentiori sensu usnrpavit,

Serviique verborum memer fuit, qui ad Aen. 4.

Martiani Capellae lib. I. §. 51. 73

Nolet deorum? quum futura prónuba

Eadem profecto quaequc suffragabitur.

Jugalis ergo blanda nutus praestruc

Nostrisque suada quo allubcscat nisibus.

p Te nunc parentem principemque maximum

Fatumque nostrum, quippe Parcarum chorus

16) observarerat s »unde с tiam Juno jugalis dicitur.« ab init. p. 264); undc dixcrit fortasse aliquis, Ju-

Latine enim prónuba et juga, Gracce Çvyii] (Nonn, pîter et Juno quum jam nominati suit, Suadam a

13. p. 80S Falk.) sivc Çvyia, àrto Tov ÇevyvvvaL nostro nunc addL Ego vero cam hoc loco non pro

TO &r¡Xv тф àf)Q£VL (Dion. Hal. тк%щ, Opp. П. dea accipicndam esse existimo, sed innui Herum

p. 35 Sylb.) appcllabatur, qnam vocera Appulejus (per appositionem) Junonis persuadendi vim, a Mar-

(met 6. p. 389 Oud.) Latinis ctiam Uteris scriptam tiano ei supra (§. 3) jam tributam. *Uei&oo*, incxhibet.

quit Cicero (in Brut. IS), »quam vocat Graeci—

> nutus] Voluntas, arbitrium, satis notum, et paulo banc Suadam appellavit Ennius: ejus autem Ccthepost

»eujusque nntua nimirum Jovis (v. Horn. IL 1, gum mcdullam fuisse vult, ut, quam deam in Pe-

524); sed Junoni Martianus dum tribuit nutus, Vir- lidie labrís scrípsit Eupolis sessitavhsc, bujus hic

gilii (Acn. 7, 592) verba »nutu Junonis eunt res« medullam nostrum oratorem fuisse dixcrit* Suada

respexisse mihi vide tur. igítur, ncglecta prosopopoeia, eadem est, qnae

suada] E macula: suade. Ut nostris votis faveat suadela; et orationís nexus postulat, nt hanc perpersuade

Jovi, ut tu jungas simul tuam quoque suadendi virtutem Junonis esse interprctemur, sicut

Toluntatem. Suadere óvtl persuadere superioribus inferiorí loco (§. 888) Veneris. Quod reliquum est,

libris notatum. Влптн. (adv. p. 1242) — Vellern perperam ab Oudendorpio post suada interpunctionis

suade. Grot. — Б manuscripts plurimis reponen- Signum positnm esse , quiennqne sensum ceperit,

dum »suada quo allubcscat nisibus. « Ocdeito. (ad videbit. Allubescat denique pro Grotiano lubeseat

Appulcj. L p. 114) — Lege suade, vcl suadeas praeter Leidenses codices ctiam Dresdcnsis tt Reidissyllabum

t et ita aliqnoties aliis ('?). Sic apud Co- chenauensis pracbent

rippum emendabat Bartbius L 21 adv. c. 2: »Hoc te nunc] Verbum ad banc árto6tQOtpr¡V pcrmibi

da de fonte bibam, tu pabida pracbeas.« Legitur tinens si quaesiveris, multa esse inserta videbis,

vulgo: »tu pabula praebens« quod et retiñere nil et infra demum deposco buc pcrtincre. Anteecdenprobibet

Vonck. (sp. cr. p. 145. 146) — IVec quid- tem autem periodum sic construe: »Jugalis (Ji

quam proliibet retiñere suada, quod et Vossíanus Cvyirj) ergo blanda (blandiens, permulcens)

codex (ap. Arntzen. in misc. p. 205 f.) exbibet («enteutiam de bac re) praestrue (pracfare): et quo

Immo omnibus lis est praeferendum , quae tituban* (et ut) suada (suada quae es, sive persuasio tua)

críticos sec Martianum intelligens doccre voluit. nLsibus nostrie allubescat (condncat); te

Quinqué quidem nuptiarum fuerunt dii: Jupiter, Jovem — deposco« cet

Juno, Venus, TIu&cû, et Diana (Plutarch, qu. Rom. fatumque] Seneca (nat. qn. 2, 36): »Quid

74 Martiani Capellae lib. I. §. 32.

Humana pensât, tuque sortem coelitum;

intelligis fatum? Existimo necessítatcm reram om

nium actionumque, quam nulla vis rumpat.« De

Ciccronis vcrborum »praeter naluram praeterque

fatum « sensu conférât iir Gellius (13, 1).

Parcarum chorus] Díale! Lege potins colus.

Негл». (ad Ovid. Hcroid. 12, 3. p. 156 Burm.) —

An triiim recle dicatur chorus dubito. Vo>ck. (sp.

crit. 146). — Scilicet vulgar! tantutn opinioni inhacsit

vir doctas, ignorans fortassc a midtis scriptoribus

Parcarum numeruin omnino majorem statut.

(Mem. de l'acad. des inscr. V. p. 26). Sed ut tres

tantuui exstiterint, nonne absurde repreLenditur

poeta, praesertim qui quinto seculo excunte scripsit,

in со quod tres cboriim posse effieere sibi

pcrsuasU? Dcmus et Ilcinsium et Vonckium me

lius voce colum usuros fuisse, non illos tamen,

sed Martianum jam legere lubet, cujus libri omnes

tarn seripti, quam editi, chorum babent. Ignorabant

practerca critici isti chorum ctiam de tribus

did, id quod non solum ab Appulcjo discere licebat,

qui (met. 2. p. 108 Oud.) in Veneris comitatu

» Gratiarum chorion* rcccusct , sed a Seneca

ctiam, qui (dc benef. 1, 3. p. 265 Lips.) item »Gra

tiarum chorum* dixit, postquam tcrnarii carum mi

nien paulo ante cxpressis verbis meminerat ; ct

profecto hi Ilomcri jam (Odyss. 18, 195) auctoritatc

nitebantur.

humana] Distinguit Martianus hominum fata ac

deorum j hace in Jovis , Dia in Parcarum potcstatc

esse statuit. Parcas jam Orphicus (hymn. 58. 18)

jtavroôoTeiçaç, àqjaiQsriâaç, &v7¡toí6lv àvâyitrjv

alloquitur, pariterque Ilomcrns (II. 6. 488):

Molqccv, inquit, ovXLvà <pt}[n rtetpvyixèvov ец-

¡uvac dvâçeôv. Undc Seneca tragicus (Oed. 580):

»Fat is agimur} cedite faiis;

Pion sollicitae possunl cutae

Mutare rati stamina fust.

Quidquid patimur mortale genus,

Quidquid facimus , venit ex alto

Servatque sua decreta colus

Lacheáis •

Non illa deo vertisse licet,

Quae nexa suis currunt causis.»

Ne snperos quid cm » férrea veterum decreta sororum

« rumpcre posse Ovidius cccinit (met. 15, 780),

Homerum scilicet secutus, qui ipsum Jovem ne

filii quidem sui mortem avcrtcrc potuissc tradiderat

(П. 16. 441) 5 pariterque Lucretius (5, 310) »nee

sanctum numen fati pro tollere fines posse* affir

mât, Silius vero (15, 857) «nulli divùm mutabile

fatum < praedicat. Adde Gracci poctac versuin

(apud Cicer. dc divin. 2. 10) :

»Quod fore paratum est, id summum exsuperal

Jovem«

et Anton. Liber. (19, p. 225 Verb.) Quanquam

Pausanias (1. 40. 3) »Fata parère Jovi« ait, quem

indc «Moeragetae* nomen inveníase alio loco (8. 37.

1) testatur ; ipsique Stoici, licet, ut Taciti verbis utar

(annal. 6. 22), » fatum quidem rebus coiigruerc putarent

— apud principia ct nexus naturalium causarum

«, illud ipsum tarnen di\initus constitutum

esse docucrunt. Seneca certe (de prov. 5. p. 141

Lips.): »ille ipse, inquit, omnium conditor ct rector

scripstt quidem fata, sed sequitur«, id quod alio

ctiam loco (qn. natur. 2. 45, p. 716) confirmât j

Bocthius autem (consol. 4, 6; Opp. p. 1084):

■ Dcus providentia quidem siugularitcr stahiliterque

facienda disponit, fato vero hace ipsa quae disponit^

multiplicitcr ac tcmporaliter administrât. «

Adde Statii versns (Thcb. 1, 212):

»Jneipit ex alto , grave et immutabile Sanctis

Pondus adest verbis et vocem fata sequuntar«;

Martiani Capcllae lib. I. §. 52. 7li

Tuumque velle est ante praescientias;

Ac mente gestas, quidquid instabit deis:

Cujusque nutu gignitur nécessitas,

et Claudiani locum (de bello Gildon. 201), tibi,

postquain Jupiter dicerc coepit,

» voces adamante notabat

Atropos y et Lar.hesis jungebat stamina dictât

quem minim est interpretes (p. 318 Burin.) explicare

non potuissc. Distinguit enim poeta inter duas Par

cas , quarum priori officium tribiiit Jovis dicta excipiendi

(v. §. 65) , alterî stamina dictis conformia jnngendi;

Jovis igitur dicto audícntcs erant. Digna

praeterca est quae conferatur philosopbica distinctio

de Fati duplici natura apud Aristidem Quinctilianum

(de música 3, p. 160 — 162 Mcib.). Ipsum

adeo Jovem Fatum esse et omne quod de Fato dicatur,

qnum pridem contendit Augustini interpres

Vives (de «vit dei, 7, 11; p. 641), tum nuperrime

Eduardos Rcinholdus Lange (Einl. in das Stud. d.

griceb. Mytbol. Berl. 1825, p. 100 sqq.)

coelitum] Hoc quoque multis quaesitum est an

tiquitus, utrum a fatis du regerentur anuon. Et

de mundi regimine fatis obnoxio jam superiori in

nota egimus; sed ne deo qnïdcm ipsi xr¡v lt£-

rtQtùiilvrjv fioîoav àXeeiveiv liccre Hcrodoti est

sententia (I, 91), quod idem de Jovc jactat Prome

theus Acschylcus (v. 517) et ipse confitetur apud

Ovidium (met. 9. 433):

»Vos etiam, quoque hoc animo meliore feratis,

Me quoque fata regunt»

et Sidonium Apollinarcm (7. 123, p. 334 Sinn.)

»Fahim, quo cuneta reguntur,

Quoque ego, non licuit frangí.»

Adde Lucianum (Jot. confuL 7, p. 207 Bip.), Arnobium

(3, p. 112), bujusque discípulnm Laxan

tium (1, 11), qui • fata esse, quibiis dii omnes,

et ipse Jupiter pareat« ex vulgi opinione tradit A

contraria tarnen parte stat non Jamblicbus modo,

qui (de myst. Aegypt 8. 7, p. 162): oüö* avroîç

■&eoïç, inquit, rr¡v eifiaçfièvTjV àvijypaïuv, ovç

tog XvtfjQaç rijç eluaçtièvrjç îv те ieooîç *ai

Êoccvoiç -degartevofiev (conf. et Porphyr, ар. Stobacum

in cel. 1. 59, 49; p. 1028 Heeren.); verum

etiam, quem certe noster legerat, Claudianus, qui

Jovem induxit deos hoc versu álloqucntcin (gigant.

51):

»Coeli progenies, nullisque obnoxia fatis.*

quidquid instabit] Orphicus (hymn. 58, 13):

èttei у оба yiyvexai rjfiïv

Motça те xai Aibç oiâe vôoç ôutftavxbç

äitavxa.

et Pacuvius (ap. Gell. 1, 14 p. 211 Conr.):

»Nam si, quae eventura sunt, provideant;

Acquiparent Jfovi.*

nutu] Ex Homeri versibus (D. a, 527)

— — »ov yàg è[iov rcaXtváygerov, ovâ1

àrtarrjXôv ,

Ovó* ccteXemrjTov, о ri xev хе<раЯЦ xaravev6eû.

Confer Uoratium (od. 3 , 1 , 8) de imperio Jovis

»cuneta supercilio moventis«, ñeque poenitebít contulisse

Ilugium (in myth. p. 241). Quanquam Fortunae

quoque talis nul us tribuitur apud Appulcjum

(met. 7, p. 146): »affulsit Fortunac nutus hilarior«,

et (10. p. 227): »hacc fcralcm Fortunac nutum

latere non potuerunt«

nécessitas] Trismcgistue apud Appulcjum (de nat.

deor. T. 2. p. 325 Bip.): »0 Asclepi, ca est né

cessitas omnium, quae gcruntiir, semper sibi ca

tenates nexibus viñeta. Пасс itaque est aut effectríx

rerum, aut nunmus deus, aut ab ipso, deo qui se-

10 *

76 Martiani Capellae lib. I. $. 32.

Futura cujus alligat decretio:

Instatque quidquid velle vel serum potes

Te ne igitur illo quo benignus numine es

Deposco, coeli blanda temperado

Piumque culmen, jure qui divûin pater,

candas effectue est deae, aut omnium coeleetiam

tcrrcnarumque reram firmata divinie legibus disci

plina. Haec ¡taque eifiaQfxevr) est nécessitas, —

nécessitas vero cogit ad effectuai (ea) quae ex illius

prûnordiis pendent*

alligat] Substituí banc lectionem, quam edîti

Ubri ad margincm babent, quibuscum e scriptis

etiam Hugianus, Drcsdcnsis, testeque Arntzcnio

(mise. p. 206) Yossianus concinit, pro illigat. Ar

bitrium euim «Toris non in vol vit, sed alligat, sive

immutabîlia reddit, futura.

decretio] Dresdcnsis quidem codex babet discretio,

ut pro clcctionc sit, quae a libero pende t

arbitrio: sed vulgatam retinui lectionem. Construe:

»cujus decretio alligat futura.*

instatque quidquid] Lege: instare quidquid.

Vonck. (sp. cr. p. 80) — Hoccinc est versiim interprctari

obscurum? Certc non magis intclligcretur

bac admissa emendatione, quae prorsus igitur est

ínutilis. Equidcm, quid voluerit nos ter, non nisi

boc pacto explicare ausim: »Omnc quod vclle sîve

juberc potes, etiamsi вето demum eventurum vîdeatur,

tarnen protinus jam ins tat.* Ita ntrumqoe

sibi opposuerat Claudianus (in Eutrop. 2, ;>,") scrïbens:

Mserumquc quod instat creditur.» Ita et Se

neca (de bencf. 4, 32. p. 325 Lips.) de dûs : »Nota

est cniin ill is rerum per manne suas iturarum scïentia,

in apcrto semper est: nobis e.r abdito subit,

et quae repentina putamus, illis provisa veniunt ac

familiari п.* Addc Ciceroncm (de divin. 1, 56).

Te ne] Lege fed" aut le te. GnoT. — Partícula

ne vacat: te deposco. Vrac. — Legete fe.VoNCR. (sp.

crit p. 146) — Nihil profecto facilius, quam lege

semper scribere, ubi scrîpti sensum non capimus.

Nos vero communem lectionem neutiquam matamos,

sed sj liabas tantum separamus, ut ne sit, quod

alii пае scríbuat (v. §. 2); quemadmodam apud

Plautum (in Trinummo 3, 2, 8): >(u ж< et (in

CurciiL 1.2. 49): »tibi ne* cet.

quo] Darms tattensis codex quidem causale quod

pracbet) sed praefero vulgatam lectionem. Jovem

eniui, ut ceteros deos, modo tristem et severum,

modo blaodum et benignum ßngebant Hoc igitur

loco invocatur quo numinc benignus esse eredebatur.

temperatio] Tbl glossa : Alludit ad Jovis planetae

naturam, qui est temperatissimus. ■ GnoT. —

De Jove planeta quidem superior (§. 17) et inferior

locus (§. 196) conferendi sunt} sed boc loco non

de planeta, verum de Jove ipso sermo est, onde

Martianum potius suspicor respexisse ad

(carm. 1, 12, 14) bos

— —- —- »qui res

Qui mare ас terras,

, Tempérât horis.*

pium] Blandum glossae. Libro sexto i »Moxque

imitata pium láctea luna diem.« Grot. — Diffidere

glossae Grotius debebat: nunquam enim pins et blaudus

aeqoivoca fuerunt Loco etiam, quem laudat

(§. 383), dies pro Sole, Lnnac fratre, positus est,

qui pius sit erga sororemj hie autcm Jupiter pins

crga prolcm appellator.

Martiani Capellae lib. I. §. 32. 77

Concede proli quo nepotum provehat

Numerum, supernis astra quem vibrant polis;

Majae tuuraque fI agitât pignus sacrum,

Thalamis jugetur virginis doctissimae.

Sed te parentis cura si stringit pia: 33

Par est deorum convoces coetum potens,

Connubium ipsa sanciens cum conjuge:

Quo prolis exstent lege supera nuptiac,

Perpesque vinclum coelitum signet decor.

Hie postquam Delius conquievit, convcrsus ad conjugem Jupiter, quid 54

ejus voluntas haberet, inquirit. Verum illa multa ratione permulsa — primo

concede prolí] Ita distinguo ex patria sententia.

Ghot. — Ñeque intelligo banc notam , ñeque dietinctionem

video uUam, nisi in versa semiente

post vocem supernis, quae tarnen tollenda. Sic

enim locum intellige: »O pium culmen (pie Jupi

ter deorum summe), qui jure divùm pater (es),

concede proli, quo (ut, §. 24) numerum nepotum

proveLat (augeat), quem (numerum) astra vibrant

polis supernis.«

vibrant] »Numerum astra vibrant* poetice di

ctum est pro indicant, fulgoribus nempe suis. Tot

igitur nepotes, quot astra in polis supernis. Poli

antem summum coelum significant , unde locutio

■ ínter polos reeipi«, nt in Ulo Rutilii (itin.48):

» Inter sidéreos Roma recepta polos.*

(Palaeogr. crlt. Ш. §. 385).

sed te parentis] Transponendac bae voces » sed

H te» postulante carminis ratione et MS. GnoT. —

Concinunt quidem cum Grotiano codex Basilcensis,

Hugianus, ct Ule in libro IVorimbergcnsi laudatus

; sed minime carminis ratio istam postulat

lectioncm, quapropter servavi vulgatam.

cottum deorum] Primus Horneras, quarto Hindis

ab initio, deorum cecinit concilium. Secuta poeta»

rum turba est, Euripides (Hcl. v. 878), Lucilius (f .

p. 186 Bip.), Virgilios (Лев, 10), Ovidius (met. 1,

167), Statins (Tbeb. 1, 198) Claudianus (Proseip.

3, 6), Apollinaris Sidonius (carm. 7, 38 sequ.

p. 531 " Sinn.) cet, quos suo more ridet inter

Graccos Lucianus (dcor. concil. T. IX Bip. p. 191.

Jap. trag. VI. p. 228. 229. 239); inter Latinos

Seneca (apocoloc. p. 82S Lips.). Marliauas certe,

ut ex sequcntibus liquet, eandem, quae Romanorum

erat, diis tribuit rem publicam, adco ut ad

Bornum etiam legum Romanarum ipsos vivere fin

geret (conf. §. 218). Quod reliquum est, in marmoribus,

quae supcrsunt, legimus tarn »consessum*

quam » concilium deorum« (Grot inscr. 2,

11. 12).

primo] Edidcrat Grotiust oprimo quod et qtri

placiditatem afierre solitus Pboebus orabat quique

etiam a se ejusdem filias eruditas ad parentam que

que conspectum fecerat subvolarc.« Miro г an teces -

eorum meorum nullum operac prctium duxisse, cor

rupto huic loco aliquantulum lucis afierre! E tenir*

quamvis melior nunc procedat lectio, postquam

78 Martiani Capellae lib. I. $. 54.

quod cam qui placiditatem afferre solitus Phoebus orabat, quique etiam a

se cjusdem filias eruditas ad parentum quoque conspectuui fecerat sub volare 5

dehinc nuptiis Juno non sólita refragari, tunc eliam Cyllenium diligebat, quod

ejus uberibus educatus poculum immortalitatis exhauserat: perindeque et matris

gratiam conferebat; accresccbat votis, quod multa cam Clarius conciliatione

devinxerat — faciendum profecto accelerandumque persuadet, ne itidem Cyllenius

Cypridis lactalus illecebris Hermaphrcdito fratrem gignerc succensus optaret.

55 Stimulabat paululum Jovcm, ne uxoris Cyllenius fotibus repigratus somno

codicis Drcsdcnsis ope earn pro ei rcposui; tota

tauten períodus multiim obscuritalis babet. Equidem

verba sic coustruo: » primo quod earn (Junonem)

Phoebus orabat, qui placiditatem afierre solitus,

quique (Phoebus) cjusdem (Junonis) filias (Musas)

a se (Phocbo) eruditas ad parentum (Jo vis et Ju

nonis) conspcctuin subvolare fecerat. « In sequentibus

singula explicare studebo.

filias] Ejusdem Juuonis filias Masas; qnarum

licet vulgo Mncraosyna mater statucrctur , tarnen

quum j)Iiicmosynam latine Monctam interpretarentur

(Liv. in Odyss. ap. Prise. 6 init. Ilygin. praef.

p. 10 Muncl;.), Junonem etiam in illius locum sub

stituirse videntur, quam Monetae coguominc cultam

esse constat.

eruditas 1 Ab Apolline nimirum, qui lyram

inanu tenet , quique Musagctcs appcllabatur (Orph.

hymn. 55, С. Diodor. 1, 18. Strabo 10. p. 468

Casaub. Corn. 52. p. 227 Gal. Aristid. in orat.

pro Rhet. contra Plat III. p. 10. Macrob. somn.

Sc. 2, 3).

conspeclum] Ulusac cnim, nt supra viduños

(§. 20), in comitatu Pbocbi in coclum adscenderant.

Juno] Vide supra (§. 51). Iluic enim (Virg.

Аса. 4, 89) »vincla jugalia curac«, datquc (Stat.

Sût. 1. 2. 259) »Juno verenda viada. «

uberibus] Lactatum a Junone Mcrcurium esse

trad imt Hyginus (astr. 2, 45. p. 418) et Albricus

(с. XI. ap. 31 1 m cl;. П. p. 515). Lac au tem Junonis

Nonnus (55. p. 882 Falk.) appellat uçàv çadàfiuyya

jtQor¡yr¡TEiQav ÓÁvfJuíov. De póculo im

mortalitatis v. infra (§. 141).

matris] Nulricis, quae PI a uto » mater qnae mammam

dedit.« Grot. — IN'on solum Plantus, sed

Yirgilius etiam (Aen. 8, 651 ) vorabulo matris

hoc sensu usus est. Certe Mcrcurium Juno ma

terno amorc, quasi ipsa ejus fucrit mater, prosecuta

est.

Ilermaplirodito] Ausonius (cpigr. 100):

» Mercurio genitore sat us , цене trice Cythere,

Hominis ut mixti, sic corporis Ilcnnaphroditus

Concret us st.ru«

Fabulant exponunt idem Ausonius (cpigr. 69. 101),

0\ iilius (met. 4, 288) et Laurentius Lydus (mens.

Apr. 44. p. 214 Roc th.). Adde antltologiam Graecam

(4, 12, 42 Bosch.). Imaginent quoque vidcre

licet in monumcntis antiquis (aptid Augustin, in

gemmis II. 18. CayL Ш. 28. 29. Pignor. magn.

mat p. 1 ; in musco Florent Ш. 40. 41. Spon.

rechcrch. 121. misc. 9).

stimulabat] Stimulantcm cave Junonem intclligas.

Jovcm potius cura stimulabat, id quod ex

iis patct quae scqunntur. Cic ad Att. 15. 28: »abiit

illud, quod turn me stimulabat.*

Martiani Capcllae lib. I. §. 35. 79

lento repente marcore torperet, et jam velut maritali vacationc feriatus discursarc

sub pracceptis Jovialibus denegaret. Nam ilium jam pridem, ait, 36

Philologiae sentio amorc torreri, ejusque studio comparatas habere quamplures

in famulitio disciplinas, ipsumque linguae insignis ornatibus fandi nimiam

venustatem quo placeret virgini consecutum, deinde barbito aurataque chely ac

doctis fidibus personare. Addo quod célébrât mirabile praestigium elegantiamque

pingendi quum vivos etiam vultus aeris aut marmoris signifex animator inspirât.

repigratus] De тегЬо repigrare non Appnlejo Sed nota haec ex Horner! hymno in

tant um et nostro, sed Saxonî etiam grammatico

familiari adi StcpLanium (ad Lüne p. 151).

vacalione] Alii libri scrip ti vocal iotic haben t,

qnod ad margincin tarn Noriuibcrgcnsis , quam Lipsiensb)

libri adnotatum legi. Sed illud melius :

vacationem eignificat a nuntii discurrentis officio,

quo aspirare posset Mcrcurius, si in patris familias

statuin perveuisset

quamplures] Grotius (juamplurimas; sed pracstat

illud, quod с codieibas Reichenaucnsi, Darmstattensi

et Basilccnsi reeepi.

disciplinas] Нас Septem iliac sunt artes, quas

infra Philologiae in donum nuptiale (§. 115 not.) (u/.7]\)j~i'Cii.<>

confert Mcrcurius , quaeqne Septem libris postcrio- praestigium] Insueta baec vocis forma in glossa

ribus trad im tur. Gracco - Latina JtQOxáXvfifM (Vulcan, thes. ntr.

barbito] Haud semel a nostro memoratur (§.910. ling. p. '¿91) et in onomástico (ар. eund. p. 117)

913) hoe instrumentum musicum (Euripid. ASoest. yorjreia explicatur: in glossa autem Basilccnsi

5Í5. Atbenaeus 14. p. 655. C5C Casaub. Pollux ad Martianum »miraculum, quod praestringiû , so-

4, 56. Ilorat od. 1, 1, 34 et 3, 26, 4. Ovid, he- lemni praestringendi et praeslinguendi confusione,

roid. 15, 8. Stephan, ad Saxon, p. 87. Ilcskîn in

Bion. p. 27 ed. Oxon.), quod alii ab Anacreontc

inventum (Athen. 4. 77), ve tus tum alii barbar uni

que origine (Strab. 10. p. 471 Casaub. Athen. 4.

80) praedicant

chely] Mcrcurium Ovidius (fast. 5, 667) alloquitur

»Lacte Igrae pulsu«, atque cundem appcllat

Iloratius (od. 1, 10, 6) »cur vac îgrae par entern.«

Instrument! hujus music i descriptionem de dit Bu

rette (in 91cm. de l'Acad. X. p. 217).

doctis fidibus] Enallagc pro «personare fidibus

doctum«, ut infra (§. 124) »peritis lucernis« ecribit.

Similia sunt »falx docta« apud Propcrtium (2,

15, 12), »docta prece« apud Horatium (epist. 2,

1, 55), et »docta manu a apud Ovidium (art. am.

1, 518. fast 5, 852. 6, 792).

addo] Expon i tur nunc illa Mercurii virtus, quam

Aegyptiornm quo que Mercurio Diodor us (1 , 16)

tribuí t his quidem verbis : »rijg £VQV\1[àucç nai

rijg tíeqí го быца лотоъбцд лЯабшд ёяс-

(cf. Gicse ad Cicer. de divin. 1. 60, p. 107, et

Otto ad eund. de senect. 42 p. 109). Ccterum Sarisberiensis

(nu g. cur. 1, 9. p. 55) »praestigium« ,

inquit, »Mcrcurius dicitnr inveníase — fuit que magorum

peritissimus« cet.

pingendi] Galcnns (Protrcpt 5) Mercurium dïcit

Xôyov ôeôrtôzrjv ¿oyo(TJ¡v ôè ткхщд arta6r¡g,

et simulacrum ejus cingi omnium opificum corona

SO Martian! Capellae lib. I. $. 56.

Totum certe complacitum est, quidquid comit decorcm juvenaliuni gratiarum.

Se igitur eos jam pridem amore mutuo colligatos idcirco paululum distulissc,

ne in thalamum primaeva afFectione fcstinans, quum discurrendum esset, totis

57 noctibus repigrior paululum simularet anomalum. Tunc Juno : Atquin, ait,

ejusdem convenit virginis subiré vinculum', quae ilium ctiam quiescere cupientem

connivere non perferat. An vero quisquam est, qui Philologiae se

asscrat pervigilia laborata et lucubrationum perennium nescire pallorem?

fingit: próximos deo liberaliam artium profcssores, те1 certc lcgerat quae Graecns ¡He poeta (in ап-

quos ecquuntur pictores, statuarii et id genas j

bos dcniqne alii omncs, qui artes aliqnas exer

cent, nàvzeç ôé, inquit, jîqoç xbv -&tov àrtO'

ßXirtovÖL xoivóv, тф лад' avrov rtçoçvày-

¡JUZTI JtEi&ópevoi (conf. Woweri polymath, с. 15

thol. 4, 7) tiç àyàXyuctxa £ù<av larga profudit

juvenaliuni] Grotiu9 juv malern , alii juvenilem,

codex Dresdensis juvenilium; Oudcndorpius antem

(ad Appulej. I. 725) ex libria scriptis Leidensibas

§. 20, pag. 157). Qaanqnam Seneca (epist 88. nt supra (§. 5) juvenalium, id quod Bongarsius

p. 567 Lips.): nlVon adducora inquit »nt in etiam apud Walthardum, Britannicus praeterea,

liberalium artium pictorcs rccîpiam, non magis Cantabrigicnsis et Darmstattcnsis codices babent.

quam statuaries, aut marmorarios, aut ecteros luxuriae

ministros.*

signSfex] Cortius in Guclfcrbytano códice legit

signifer et ita ctiam in Hugiano scriptum vidi $ sed

idcirco] Ita Bcichcnaucnsis codex. Aurcs certe

offendit iccirco f quod Grotias edidit, '

repigrior] Grotius ediderat quidem repigritior,

emendavit autem repigratior. Quem qui sequi voboc

librariorum errori tribuendam esse facile appa- luerit, praesidium babebit in voce repigratus, qua

ret. Nostra qaoque lectio corrigenda visa est Ou- euperius (§. 54) noster utitur; tamcn quum hoc

dendorpio (ad Appui. П. p. 95), qui duobus verbis

sublatis legi vult : iqubin vivos etiam vultus aeri

aut marmori signifcx inspirât «; sed vide, an sic

ibrsan Ôxoretvoç 'noster intclligi possit: »Quum

signifex Mcrcurius aerie aut marmoris animator

vivos ctiam vultus inspirât* (ncmpe aeri et mar

mori, quod faciJlimc snpplebitur). Dixcrat et Appulcjus

(met 11. p. 789 Oud.) » simulacra spirantia*,

et Marlialis (7, 84, 2):

»Spirat et argüía pida tabella manu.»

Ccterum vel male imitatus est noster duos Virgilü

(Aen. 6, 849) versus bos:

» Exeu den t alii spirantia molli и s acra,

Credo eauidan vivos ducent de niarmore vultus « ;

loco in null o códice legator, equidem repigrior,

quod Vossianus codex pracbet (Arntzcnius mise,

p. 20G) substituí, quandoquidem compositum boc

e simplici pigrior defendí et explicar! potest quasi

e diligenti deinde pigrior factus. Basilccnsie que

que codex a prima manu quidem repigritior babebat,

sed correctum postea et repositum est repigrior.

anomalum] Inaequalem. Anómala dicuntur

signa , quando pro latitudinc Zodiací vagantur nec

lineam naturalem sní cursus peragunt. Vlxcaí*. et

ab со Goez. — Quid sit anomalum nemo ignorât

(conf. §. 525), in genere nimirum deelînans a re

gida , hic declinans ab officio.

pervigilia] • Laborata pervigilia* primo adspectu

Martiani Capollae lib. I. §. 37. 81

Quae autcm noctibus universis coelum, fréta, tartarumque discutere, ac deorum

omnium sedes curiosae indaginis perscrutatione transiré, quae tcxtum,

inundi, circulorumque volumina vel orbiculata parallela, vel obliqua decussata

polosc, et limmata, axiumque vertigines, cum ipsorum puto siderum

discutere] An discúrrete , quia subncctit transire?

Grot. — Praestat recepta lectio, quae ctiam

vcternm librorum auctoritate firmatur. Disentere

est cogitando inqulrcrc. Goes. — Posterius probo

non obstante Darmstattensis codicia lectione discurrere.

praebent. At ei figurarum memincris,

1 studiosiesime utitur, videbis bypallagcn

pro »a pervitjili Pbilologia laborata. « Ita enim supra

(§. 22) de ea dix с rat: »Pervigil !mm о die о penetrans

arcana labore»; et infra (§. 124) » vigil ejus cura«,

atque (§. 39) incessabilis labor memoratur, dcinde

etiam (§. 143) per prosopopoclam Labor Pbilologiae textum mundi] Id est juncturam sire machi-

»pedisequua ejusque alumnus « dicitur. Alios si per- nam. Ytxc. — Similiter Appui ejus (de dco Socr.

lustrare volueris poetas, videbis Ovidium (trist 2, p. 140 Otid.) »texta corporum« scrîpsit

11) » vígilatorum laborum « di visse, ас C.l audi an um,

qui saepe Martian о exemple fuit, (bell. Get 360)

»pervigil labor.* Sed quid multa? Statius (Tbcb.

1, 541) sicut Mater » laborata vita« scripsit, Yirgilius

(Acn. 1, 659) »laboratae vestes«, Quinctilianus

(2, 5. 6. p. 269 Spald.) «labora tarn studio

actionem* etc.

pallorem] Lcgisse videtnr bunc Persii (5, 62)

versum t

•At te noctumis juvat inpallesccre chartis.*

coelum, fréta] Ita Hermes (in Stob. eel. 1, 50, Eqnidem nihil muto; nam si qnid video, ex astro-

8. p. 769 Heer.): »Homo siquidem animal est di- nomia, qnac infra (libro .octavo) doectur, satis liuic

obliqua] Locus mecastor luxatus. Sic sano : »ob'

liqtic decussates polos et clima t a. « Decussare pro dividcre

usitatum Martiano. Climata tum ex sensu, tum

cx MS. lituris restitue. Sic et oblique pro obliqua.

Error (?) tarnen hic vêtus: agnoscit enim cum glossa

Isidor!, in qua invenio : »Polose, alte. Polosas,

altas. « Gbot. — Quod saepe animad vertí críticos, qui

locum, quem non întclligunt, sanare sibi videntur,

auctorcm non semper totum ante oculos habere;

hoc ctiam in Grotio nunc reprehendendum est.

vinum, nec est cum terrenis brutis, sed cum diia loco lucís aflulget.

coelestibus comparand us. Quin im о , ai andendum dicit numerare circulorum volumina vel orbiculata

est verum fateri, homo veras vel со clic oil s est parallela (circuli sunt paralleli de quibus §. 817),

praestantior , vel ealtem pari sorte potitur. Nullus vel obliqua (circuli obliqui §. 825), decussata (cirenim

coclitum descendit ad terram, cocli limit cm culi, qui colluris decitssantnr §. 825), polos (v.

ftescrens; homo autem ascendit ad coelum, illud- §. 815. 816. 817), limmata (spatia inter círculos

que metitur: nec cum fugit, quae ima aunt, qnaeve §. 857), axiumque vertigines (§. 815. 816. quib.

eublimia, ae reliqua omnia diligenter inqnirit, quod- add. §. 201). Grotii igitur in códice lituras, e quique

majus est, terrain quidem baud dimittens in bus locum, mihi quidem non obscurum, emendacoelum

attolUtur; tarn ampia est bumanac naturae turns erat, ncutiquam euro,

po testas. « decussata] Sic scripsi pro decusata, quia Mar

82 Martiani Capellao lib. I. §. 57.

jnultitudinc numerare, nisi haec Philologia gracilenía quedara affectione сой*

sue vit, quoties deos super ejusdem coactione instan Li aquc con qu estos, quum

eos cöneubiae aut intempestae noctis silcntio qùiescentes ad se venire inaudita

tianns ipse infra (§. 208) rccte decussare. Cortius

ad margincm libri Norimbcrgensis legit: «obliqua

ilecussat polos climat. « Cui lectioni non solum

obstat tertia verbi persona inter infinitos modos ; ve

rum vcrborum ctiam sensns, siquidem ilia decussatio

ipsa Pliilulogiac neutiquam tribuí potuit, sed reí

tantum cognitio. Decussatio autcm est cm eis instar

pcrsccatio, unde agrimensoribus lapis decussatus

est, qui cruce signatus: licet bi decus cum

decussis confondant Plura de bac voce dabunt Щ-

galtius (ad rei agrar. auct. p. 300 Goos.) ct Cangius

(ad voc. Decuria). Martianus igitur hoc loco

dircctionem descripsit, qua circuí i ill! scsc persecent

(conf. ct not a4 -§K 85). .Atquc pro cnormi

sua cruditione forsan ad Platoncm ctiam respcx'rt,

qui (in Tim. p. 56 Stepb.) orbium coclcstium cur

sus in speciem Graccae literac X sese pereceare

docuit. Dc voce polose pro alte vd prope polos conf.

C—ф/Rtn. . ». i .¡... . _v j3

Ummata] Limma Macrobius quidem (somn. Scip.

2, I , f.) cxplicat semitonium: sed nosh-o spatium

est inter orbes codes tes , .siquidem ct tonos et bemitoniosi

pro spatiis usurpât (§. 169. 171. 181,

182. 104. 196. — 198). Sed conf. supcriorcm notam

(ad §. H). .1 , ■ .

' Philologia] Sic, non Philologiae legend um esse

patct с codicibus Monaccnsihus (CD. E.G.), Britaunico,

Bodlejano primo, Ilugiano, ct teste Arntzenio

(misc. p. 206) ctiam Vossiano.

gracilenta affectione] Sic scripsi с cod. Dresd.

pro Grotiano adfixione. Intclligc tantam Philologiae

affectionem , ut gracilis indc facta esset. Paulo

ptiam Bupcrins de ejus vigiliis ct lucidwationum

perennium pallore sermo erat. Talcs figurae uostro

familiares sunt. Sic infra (§. 140), postquam inter

divos recepta Philologia, » gracilenta ejus périt ma

ries « (conf. §. 109 et Vellejum Patercidum 1, 17,

2. p. 114 ibiquc Burm.) . • ,., . , ■

coactione] Unde supra (§. 22) dc Philologia :

»Jus habet isla deos urgens in jussa coactos.«

instantiaque] Grotius constantia; Cortius in

Guelfcrbytano códice legit hiantia , quod glossa

addita cxplicat desiderio. Sccutus equidem sum

codices Drcsdcnsem, Gantabrigienscm, Basilecnscm,

atque Bongarsii, qui omucs inslantiague habent:

itaquc corrcctum ctiam in Britannico ac Monaçensi

(G). „

concubiae] Quod jam Grotio subohierat substituendum

esse ei, quod in editis erat, connubiae,

optimi confirmarunt codices Basilccnsis, Darmstattensis,

Bongarsianus , vctustissimus Scriverii (ap.

Oudcnd. ad Appulcj. I. p. 151), ct Vossianus (ap.

Arntzen. in misc. p. 206). Dc лосе conferendus

Nonius Marcellus (p. 91). Dici enim divisio docente

Macrobio (Saturn. 1,5) hace erat: »Primum tcnipus

dicebatur mediae noctis inclinado, deinde galücinium,

inde contieuum quum et galli conticescunt,

deinde diluculum, indc matte, deinde de mane ad

meridiem, hoc est ad medium diei, inde jam vocatur

tempus occiduum, ct mos. suprema tempestas,

deinde vesperu , deinde coneubia , ct indc intem

pesta. Hace, inquit, est diei civilis a Romanis ob

sérvate divisio.« Addit deinde ad majorem sibi de

voce coneubia conciliandam fidem quosdam Ennii

versus, Eadcm ferc apud Appulejum (metam. 2,

p. 151 Oud.) reperies.

Martiani Capellae lib. I. §. 58. 83

ut J¡

(8, 8, p. 163)

(6, p. 25 Gal.),

ftSÇtXOÔfÙOVÇ.

differantur nuptiae] Ita codex Dresdensis. Apud

Grotiuin vox nuptiae ncgligcutcr omisse, quunt

quadam obsecratione compelleret? Tara vero abcst, ut sub hac possit pi- 58

grescerc intricarique Cyllenius, ut commotis ab eadem suscitatisque pcnnis

extramundanas petere latitudines urgeatur. Cur igitur, rex optime, differantur

nuptiae, quura pro sola Atlantiadae solertia duos pervigiles rcpromittam?

Haec quum Juno affixa, ut adhaerebat elatiori plurimum Jovi, acclinatis ejus 59

auribus intimaret, de quodara purgations vibratiorisque luminis loco allapsa

obsecratione] Bartbins (advere, p. 1242) de ma

gia intelligit, scd divcrsis mod is interpretan hoc

verbum possumus. Poetas forsan nostcr innnit, qui

deos Musasquc sacpe advocant, ut sibi adesse velint.

At solutae etiam orationis auctores deos in

auxilium rocasse testis nobis Yarro est (de R. R.

1, 1,4 et 7. p. 144 Gcsn.). Practcrea qui mythos tra

ctant pbilologt semper deos in sccnam producunt.

tarn] U nus tantuin codex JMonacensis (D) tarnen

pracbet, Hugianns jam, nullus autem tantum.

IViliil tarnen mutare ausus sum.

intricari] Retardan. Tricae cnim dicuntur im

pedimenta grcssunm. Vulcan. — Vide IVonium. A

Cicerone (ap. Gcll. 6, 2 f.) » intricari Chrysippus«

dicitur, id est, laqueis sese implicare.

pcnnis] Respcxissc videtur Graecum rtTEQOVV

ct ccvartTeQOVV, quod, ut Bcckius ait (ad Aristopb.

Arcs 1444), proprie est alas addere , sed tro pi ее

excitare aliquem ad agendum, ad suscipicndiim ali

quid. Respcx.it ctiam forsitan Platoncm (Pbacdr.

p. 231 Stepb.).

extramundanas] Uno verbo. Sie et alibi, et

ultramundanus. Usitata bacc Afris. Grot. — Confer

inferiora (§. 183. 910) et Appulejum (L p. 204

e] Grotius edidit Alhlantidae , quod

lum erat с Martiauo ipso (§. 720).

pervigiles] Ita reposui Monacen9Íum codicum

(B. D. E.) auetoritate pro Grotiano vigiles. Pbilologia

ctiam supra (§. 22) »pervigil imniodico pene

trans arcana labore « dicebatur.

elatiori] Díale in Vossiano códice (J

misc. p. 200) et in libro Norimbergci

alacriori. -Junonc cnim elatior Jupiter, id quod

paulo post repctit Ovidios (met 1, 178) de Jove:

»Celsior ipse loco, sceptrorfue innixus eburno.»

Augustinus (de civ. dei 4, 10) »Joveni esse aetberem,

Junoncm acrem, junetos quidem, sed altrrum

superius, alteram inferius.« (Conf. §. 66 not.).

intimaret] Vox est posteriorem scculorum. GnnT.

— Non nostef tantum saepissimc ea utitur (§. Ы9.

S87. 724. 727. 743 f. 867. 965) sod Ammianus

etiam, Solinus, Pradcntius, Arnobius, Tertullianus,

alii (conf. Eimenborst, ad Arnob. p. 172. et

Oud.). E Neo - Platonicorum doctrina bacc expli- doct. interpr. Spartiani ad Pcsc IVigr. 7, et ad

canda sunt, sicut et infra (§. 202) deue ille »em- Capitol. Ver. 1). ».- :..

pyrico mundo gaudens. Latine cnim reddit Grae- purgatiori] E Diodoro baec bausisse videtur.

cum VftSQKÓÓfjUOV , quo Jamblicbus ct Sallustius Ille cnim (1 , 12) acrem (melius actltercm) Atbepltilosopbus

utuntnr duo dcorum genera distinguen- nam appcllatam Jovisquc filiam ct virginem putates:

vrtSQxo6[iiovç et iyxoÖfliovg, ut Sallustius 4am esse tradit, ideo quod aër simple natura cor-

84 Martiani Capcllae lib. I. §. 39.

sensim Pallas corusca descendit, atquc ita ut videbatur verlici Joviali iuhacrere,

supcrvolans tandem constitit sublimiore quodam annixa suggcstu. Quam quuin

Jupiter, ut jugali elatior adhacrcbat, de proximo contiguoque suspexit, sic

exorsus est : O virgo nostri pars melior, opportune votis intermixta Majugenae,

niptioni non obnoxius sit et summum uníversí mundi

locum occupct; undo ctiam fabulam originein traxisse,

e Jovis vértice illam natam esse (Strab. 14.

p. 655. 667 ; 16. p. 714). Clarius etiam Augusti

nns (4, 10) Mincrvam aetberis partem superiorcm

tenerc, ideoquc a poctis origincm ejus de Jovis

capitc esse fictam (add. cund. 7, 16). IVostro eadem

»Cclsior una Jove flammantis circulus aethrae«

(§. 568) appcllatur. Seneca (de ira 3, 6. p. 44

Lips.): »Pars superior mundi ct ordinatior ac propinqua

sideribus nec in nubem cogitur, nec in

nubcm cogitur, nec in tempestatem impcllitur,

versatur in turbinem: omni tumultu caret,

a] Legerat illud Ovidii (met. 5, 101) t

» superas dclapsa per auras

Pallas adest.*

Sed et allabi Yirtutcm et Voluptatcm ad Scipionem

(IS, 21).

5] Ut trias compleretur, Minerva addenda

erat. Ve teres enûn solebant Jovem, Junonem et

Mincrvam jüngere (Pausan. 10, 5, 1. Cic. in Verr.

5, 14. Liv. 6, 16. Dio Cass. p. 655 Reim. Dion.

Hal. 3. p. 201 Sylb. Ovid. fast. 5, 231. Macrob.

Sat 3, 4. et inscript, ар. Fuchs, in bist Mogunt I.

20). «Prudentes Etruscae diseiplinae ajunt«, inquit

(ad. Aen. 1. 422), *apu<

putatas justas urbes fuisse in

quibiis non tres portae cssent dedicatee et votivae,

et tot templa , Jovis , Junonis , Mincrvac. « Sic

Romae etiam in Capitolio (cf. eund. ad Aen. 2, 325),

ubi ad Jovis epnlum ipse in lectum, Juno autem

ct Minerva iu sellas invitabantur (Valer. Max. 2,

de ma trim. 1, 2. p. 119 Torr.) et P. Victor (regione

8) retulit: »In templo Jovis optimi maximi

erant tria delubra, medium Jovis, dextrum Minervae,

lacvum Junonis.« »IVec defucrunt, Arnobius

(3. p. 123) inquit, »qui scriberent, Jovem, Juno

nem , Minervamquc penates existcre ,

vivere ac sapere nequeamus, et qui

regant calore ас spiritu« (conf. §. 41). Copiosius

eadem Macrobius Q. laud.) explanat. Tcrtullianns

(ad nation. 2, 12) e Varrone repetit, antiquissimos

bos esse dcorum. Addc Valcrium Maximum (5, 10.

p. 517 Torr.).

vertid Joviali] Arnobius (3. p. 118, add. 4.

p. 137) »Minervam actbcriiun verticem esse« ecribit

»ct sununitatis ipsius summam.« Macrobius (Saturn.

3, 4) iisdera fere verbis »Mincrvam summum aetbe

ris esse cacumen» tradit, alio que loco (1, 17 f.) t

«Porpbyrius testator «, inquit, »Mincrvam esse virtutem

Solis, quae bumaiâs mentibus prudentiam

subministre L Nam ideo bacc dea Jovis capitc progoata

memoratur, id est, de summa aetberis parte

edita, undc origo Solis est« Undc Ovidius (fast

6, 427) » aetherearn deam« earn appellat Adde

(20. p. 185. Gal.). Eodcm spectat in

sequentibus »sublimior suggest us « 5 aether

, nt Ovidius

ait (met i. 67):

— — »superimposuit liquidum et gravitate carentem

de t her a, пес quidauam terrenae faecis habentem.»

est] Supplevi boc e Darmetattcnsi códice.

Martiani Capellae lib. I. §. 39. 85

quae sive Deliacis vocibus permulsa descendis, sive absque te Jovis non

erat formare consilium, seu consensus noster ne mutilus videretur appro peras:

no veris tarnen Philologiae Cyllenium nuptias postulare. Nondum mea prompta

scntcntia est; exspecto quid suadcas. Novi quippe quam ejusdem virginis

incessabilis labor tibi semper acceptus, et ut e tuis numeretur ilia pediscquis.

Par est igitur ipsa praesertim décernas, quidquid de ejus connubio provisura

dispensas. Tunc Pallas aliquanto submissior, ac virginalis pudoris ruborc 40

suffusa, oculosque peplo quod rutilum circum caput gestabat obnubens, im

port melior] Quippe Jovis e capíte prognato.

Sic Piatoni (Crat. p. 407 Stcph.) nomën *A&TjV7],

quasi r¡ deoven], &eia vôrjôiç erat. Observât Faber

(ad Apoll od or. p. 16-4): »qnod de nativitate Palladis

ad oram flavii Tritonis scribunt nugae sunt Tqltco

vox est Aeolica, quae caput significaba!. « Scholiastcs

Aristopbanis (ГЧиЬЬ. 98i>) id finnabit. Et

quamvis Horatias (carm. 1, 13, 19) secundum post

Jo vom ei tribuat locum, noster tarnen infra (§. 567.

S68) earn »i

Tonantis« appcll at, quae sit »cclsior una Jove.«

Ovidius etymon nominis captae (capitae) it a (in

fast. 3, 837) investigat:

» Nominis in dubio causa est г capitale vocamus

Ingenium sollers: ingeniosa dea est.

Лп quia tie capitis fertur sine matre paierai

Vértice cum clypeo prosiluisse suo.

Unde alii etiam (Gornutus 20 p. 184 Gal. et Ful

gent, mytli. 2, 2) Mincrvam ideo de Jovis vértice

natam esse dieunt, quia ingenium posit um sit in

cerebro. Valerius Flaccus (4, 542) cam Jovis apconsilium]

Minerva enim ipsa apud Homerum

(Od. 8, 298) »¿yco <У èv Лабе ¿eoíóc, inquit,

Mf/Ti те yJ.èofuci.* — Athcnis àutem Antiphon

(orat pro Cli ore u ta c. 45) tradit: »èv avTto Ты

ßovXevTTjQ'uo Jcoç ßovAaiov xaï 'ASrjvâç ßov-

Xulaç LsqÔv ¿6ti xaï eiôunrceç oL ßovXsvrau

JtQOÇ£V%ovrai.« Memoratu digna praeterea sunt,

quae ex Orphici recentioris cujusdam doctrina Sui

das (h. v. p. 740) tradit, nempe » i

esse, quo rupto

illustrasse, quod nomiuari ßovZrjV, tpcog, faj^v.«

mut Uns] Yossianus codex inutilis , quod non

spernendum est. Abntz. (mise. p. 206) — Mihi tarnen

pracferenda esse vulgaris lectio videtur. Modo enim

t, Palladcm partem Jovis esse meliorem¡

qucbatur.

incessabilis] I. e. continuos. Fulgcntîus: »publicac

incessabiliter vexantur actiones.« Et Capelle

libro nono: »Superum incessabiliter pectornm arcana

[, IU ШСШиишы шиша ■ ■ i ■ iiiiiwi día \írgilii

(georg. 2, 40) »famae pars maxuma nostrae«, vel

senis Ulius apud Galium (1, 5): »perüt pars maxima

no s tri« , vel Ru til ¡i (Hin. 495): »nostrae pars maxima

mentis.* Addc Juvenilem (IS, 133).

peplo] De

ad illud Aeneidos (1, 480):

»Crinibus Iliades passis peplumgue ferebant.*

De peplo Mincrvae apud Athénien ses conf. Meurs.

lcctL AtL II. 12 et Bocckliius de trag. gr. princ.

p. 192. Jam apud Hoincrum (IL 6 , 273) pepluia

Martiani Capellae lib. I. §. 40.

probabat aliquantum, quod super nuptiis virgo consulitur, praesertimque ejus,

quam propter consociationis officia mancre cuperet semper intactam. Dedignabatur

praeterea hujusmodi adhibere consensum, quum ita expers totius

copulae censeatur, ut ñeque de ulla commixtionc progenita, neque ipsa pro

creare quidquam Arithmctica teste monstretur. Ac tunc septem radiorum

Minervae offertur. At ibi vestís est, ut plcrumque

apud antiques ; nosier pro velo acciperc vidctur, ut

Laud scio an ctiam Claudianns (de nnpt. Поп. 125) :

»Et crines festina li¡/a I , peplumque fluent em

Allevat et blando spirantetn numine cestón

Cingitur* cet.

Arithmetical Arithmctica teste èrttàç

comparator , quod ex nullo numero duplica

flata sit, neque ex ca duplicata nascatiir numerus,

qui sit intra decadem, qucmadmodum Pallas omnia

copulae virilis ipsa expers est, ct sine copula pro

nta. Sic infra»a'dErPtarlalgadicnm:

sine focturarum contagionc conformaris , inter dcos

Tritoniac virginis vocabulum possedisti.« Macrobius

dc Hcptada: »Hnic autem numero, hoc est septe

nario (Glossema), adco opinio virginitatis inolcvit,

nt Pallas quoque vocitetur« cet. Grot. — Quae

de septenario numero dicenda crant, ca in palacographia

critica jam congessi (P. Ш. §. 244—287).

Confcrcndus praeterea Arnobius (L. 7. p. 227).

Quod autem neque gigncrc, neque gigni scptenarius

numerus dicitnr, de primo numerorum ordinc intclligcnduni

est, quem primum vereum noster (§. 243

seqq.) appellat, in quo null us est numerus,

midtiplicatione septenarias

ex se gignat.

ipsa procreare] Editi: »ipsa procrean* 5 Dreedensie

codex »ipsam procreare*: pliirimi autem co

dices. Lcidcnsis (Munck. ad Ilygin. p. 19), Alonacenses

(B. C. D. E. G.), Basilecnsis, Darmstattensis,

Britanniens, Cantabrigiensis , ct illc ctiam, quo

Cortius usus est, »ipsa procreare* Pcndet nimirum

primus casus ipsa a verbo monstretur.

ac tunc] Pro Grotiano at tunc, Basilecnsis,

Guclferbytanus,

qui ad

Bcicbi >ts, ct

septem radiorum] Нас corona

septem arlium designator. Pallas autem summac

sapientiae figuram tenet: Pbilologia typus est rationis:

Mcrcurius symbolnm scrmonis. Plcrnmquc

dum pbilosopbi post

ct minus

, Pallas, quae typum tenet sapientiae,

quacquc solet rationis curam, non verboriim gcrcrc,

fugcrc vidctur. Qua fugicnte corona septem radio

rum apcritur, quia, quum sapicntia vcrborum ornatum

ncgligit, septem liberalium arlium scienti a dcmonslratur.

IVon ergo dctrcctat Pallas nuptias

curii ct Pbilologiae $ sed intéresse récusât,

sapientes deben t quidem facundiae ct eloquentiac

studerc, plus tarnen inquirendac veritati operam

darc. ЛЧьс. — Verum vidisse virum doctum affirmarc

nolim: quamqnam Laurentius Lydus (menso

Apr. 46 p. 222 Boctb.): o Si 6rè<pavoç reXeió-

Ttjroç delyfux кбп. Hoc solum certum,

(§. 758), pudori igitur virginali, tribuí. Praeterea non

reticendum, in Virginis, signi coclcstis, veste itidem

septem esse Stellas (Ilygin. astr. 5, 24. р. 4АИ.

Munck)ct in concilio deorum a Luciano (lo. p. 192)

Martiani Capellae lib. I. §. 40. 87

coronam soli vaga virgioitas renudavit, ne futurarum causis et copiilis interesset.

Quia tamen ejus optaverat Jupiter exegeratque consilium, suadet

déos m aritos dearumque grandacvas in haec decernenda conduci. Qnippe

con venire Cyljenio, ut pro officiorum praemiis potissimorum favor coclitum

ejus viocla sanciret. Augustius quoque fieri Joviale decretum, quum coetu

deorum attestante depromitur, ipsamque nupturara deo convenire non posse,

nisi super senatus consulto mortalis esse desinerct. Id genus pluriina suadente 41

Tritonia, regum conjugum uterque couscntit. Ac mox Jovis scriba pracetiam

fingi septem quaesitores (èrtiyvcôfiovaç) e

majoribus deis eligcndos.

'<] Paritcr Clandianas Minervam »Gorevelare*

(dc raptu Pros. 2, 205) ct

»practentas aperire cristas « (225) finxit Attamcn

vide nc potius pracgnanter dictum sit pro »detraxit,

deposuit coronam«, adco nt nudum ejus capnt apparcrct

neque corona virginalis deliberationibus de

matrimonio intercssct.

futurarum] Sc. nuptiarum. Vulc. — Lege futvrorum

aut futurarum rerum. Grot. — Sed re

cepta vctcrum editionum lectio non sollicitanda est:

submtclligcndum cnim nuptiarum. Goez.

tnaritos] In MS. deos maris, optimc. Grot. —

approbandum. Licet cnim Grotio facile conj,

с ncglccta pronuntíatione literac E scribi

sse maria pro mares, nexus tarnen orationis,

quandoquidem de matrimonio agitur, voccm maritas

poseeré vidctur, quam rcliqui omnes libri babent

Temeré igitur Goezius deos maris in contcxtum

rcccpit.

m] Snaserat id (§. 53) jam Apollo,

r] Hoc est de consulto senatns. Pbroncsis

cnim, mater Pbilologiae, mortalis fingitur fuisse,

idcoquc ct Philologia mortalis. Yulc. — Legendum

»superi S. C.« Infra cnim sic loquitur, ct in Geo

metría »coclcstis S. C.« dixit. Grot. — Ista quamvis

infra (§. 96. С 76) legantur, hoc tamcn loco

omnes libri, ta m editi, quam script!, super babent.

Quo magis Goczium in eo rcprebendimus , quod

in textnm intrusit superi, pracscrtim qnum altera

ct constans lectio nullo negotio defendi possif, mudo

iilud super pro adverbio accipiamus. Priinum cnim

agitur de eo quod fieri Joviali decreto debeat, dcinde

vero additur, quid insиper senatus considto

confirmai*! ncccssc sit Super eniin pro insuper vol

ab optimis scriptoribus poni testis est Ovidius (met.

12, 206):

— »Dederatque super, ne saucius ullis

Vulncribus fieri ferrove occumbere posset*

return] Ilic rex (uterque) poni pro rege et re

gina recte monet Munckcr. ad Hygiii. fab. 1S9 5 adde

notas ad Livrant L 20. Notandum vero, quod in

Vossiano iilud conjugum, ut saepe, scribitur eonjugium.

Á.KSTZ. (misc. p. 206) — Jupiter nimiruiit

ßuÖLfavg (Pausan. 9, 50, 3. 4. Arrian. 3, 5. p. 187.

Rapli.) sive rex (Virg. Cir. 320. Acn. 2, 648, 10.

112. Ovid. fast. 5, 354. Sil. 5, 217) appcllabatnr,

pariter atquc Juno regina (Aen. 1 , 46. 7, 375.

620. Ovid. 6, 57. SU. 7, 78. Plaut. Cist. 2, 1, 57.

Cic. in Verr. 3, 72. Liv. 5, 21. 27, 37. Arnob.4.

p. 144. Victor nrb. region. 15) id quod in lapidum

ctiam titulis observatur (GruL 4, 7. 8, 12. 5, 5—6.

7, 1 seqq. 24, 6. 7. 23, & 1065, 4. 1063, 4,

88 Martiani Capellae lib. I. §. 41.

cipitur pro suo ordine ac ratis modis coclicolas advocare, praecipueque scnatores

deorura, qui penates ferebantur Tonantís ipsius, quorumque nomina

quoniam publicari sccretum coelcste non pertulit, ex eo quod omnia pariter

42 repromittunt, nomen eis consensione perfecit. Vulcanum vero. Jovialem ipse

Jupiter poscit, licet nunquam ille de sede corusca desccndereL Tunc ctiam

5. 7. Facha Mog. I. p. G. II. 20. 22. 25. 26. 50.

П. p. 1. 232. 20G. 408 } conf. infra §. 68).

scriba] Constat Parcas esse exceptrices et ar

carías Jovis. Ylxcak. — Б sequentielle hoc quidem

patct; sed scriba hic singulari numero profertur;

nisi ita accipcre volumus, ut supra (ad §. 5 in

nota) legiinus de Parcis: »una scribit.* Cctcrum

Grotius , licet observasse t lcctionem in voce scriba

variare, edidit tarnen scribac, et sic cum alils Arn*

tzenius qnoque (mise. p. 207 f.) legi 1 ; Oudendorpius

contra (ad Appulcj. JL p. 202) e códice praebet

scriba acque ac Ilugianus codex, quod eo magis

praetuli, quo^ certius infra (§. 705)

constructio est in jubetur et jussitur apud

(de R. R. 24, 1. p. 52 Gesn.).

penales ipsius Tonanlîs] Cave vulgari sensu

nomen illud accipias, quo res divina pcnatîbus ab

bominibus fiebat. Hoc loco penates Jovis consiliarii

aunt intitni. Iutcrpretatlo petenda ex hisec Arnobiî

(L. 5. p. 123) verbis est: »IVigidius — expo nit,

disciplinas £ truecas sequens, genera esse Pcnatium

quatuor, et esse Jovis ex Iiis alios, alios Neptun!,

inferí omni tertio s, mortalium ho minum quartos;

înexplicabile nescio quid dicens.« Sed vide Camdéni

praclect acad. p. 694 sequ. et Müll cri Etrusc.

П, p. 87. Eorundcm iufra (§. 46) sedes indican tur

in prima coeli rcgione.

secretum] Haec quoque ex Arnobio explicanda,

cujus verba (L. 3. p. 123) bacc sunt: »Yarro, qui

sunt iutrorsus atque in intimis penetralibtis coeli,

deos esse censet quos loquimur.

rum, пес nomina sciri. Hos Consentes et Compli

ces Etrusci ajunt et nommant.» Iidem esse videntnr

quos Seneca (nat. qu. 2, 41 f. p. 715 Lips.)

»dcos superiores et involutes* vocat.

ею] Ita omnes fere, Basilcensis, Darmstat-

(В. С. D. E.), Bodlcjanus pri-

, Cantabrigicnsis, et in margine ж

laudad codices. Male vulgo ejus,

consensione] Meminit Arnobius dcorum Coneentium

ct alii. Hue forte pertinct antique inscriptio

Spoletana: »Conseutio dcorum Mariana Sozomcnc

fecit* Grot. — Ipsis »Diis Consentibus«

catas invenios apud Gmterum (p. 3). Quos

tianus a consensione appcllatos censet, alii a

consulendo (Voss. EtymoL L lat p. 154), alii quasi

ÔwôvTsç a cum ct esse, ut praesentes a prae et

esse; ct Müllcri Etrusc. T. U, p. 81, qui Arnobii

loco (HL extr.) utitur. Praeterea observan-

Consentes distinguere a »bis 1

Jovis«, quo: ipso Шо

signiunt.

Vulcanum Jovialem] Haud scio an praeter

Martianum nemo quisquam ejus memincrit. Sed

facile intelligitur distinguí hune deum ab Шо sine

patre nato , de quo infra (§. 87). Jovialis 'euim

Yulcanus patre Jove (Homeri R. 1, 578. Apollodor.

1, 3, 6. Cornut p. 181 Gal.) sive Acthere (Cic.

N. D. 3, 21), qui idem est, proereatus erat Cog

nomen praeterea illud aliis ctiam diis tribuitur;

ita Joviam Yencrem (Grut inscr. 59 , 8), Jovialem

Martiani Capellae lib. I. §. 42. 89

ut inter alios potiasimi rogarentur ipsiüs oollegaé Jovis, qui bisseni cum codent

Touante numerantur, quosque distich on complectitur Ennianum: . -

Juno, Vesta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, Mars, ,

Mercurius, Jovi', Neptunus, Vulcanus, Apollo.

Gcnium (Arnob. 3. p. 123. 125) ct Jovium Herculem

(Grat 18, 4) iuscriptiones produnt

rogarentur] Iuvilarentur, advocarentur, proprie

ad cocnam. Apulcj. met Lib. 1 : Rogat te inauit.

GnoT.

bisseni cum eodem] Prorsus ut Plautua (Epidic.

& 1. 4):

»Si undecim deos praeter ecst secum adducat

Jupiter«

at Ovidius (met 6, 72):

»Bis sex coelestes medio Jove sedibus altis

Augusta gravitate sedent* — —

Plato quoquc (in Pbacdro p. 246 Stcpb.) Jove pri

mo nominate addit »r<y d'eiterat бтратих &ewv

те xai ôaifiôvtov хата evâexa fièçr] хвхобущ-

[xévTj.* Infra noster iterum (§. 914) »bissena пн-

mina« laudat eaque Iletruscorum. esse observât,

qui quidem locus eorum tbeologiam illustrans probe

notandus. Acgyptiorum duodeeim deorum jam meminît

Herodotus (2, 4) , in qnibus ta men Hcrculcm

(Aegyptiacum) fuisse (2, 43) dîcit Graecorum duo

deeim déos memorant Plato (de legib. 5. p. 74b

Stepb.), Apollodorus (2, 7, 2 et 3, 14, 2), Pindarus

(Olymp. 11, 51), Strabo (13. p. 605. 622

Casanb.), et Pausanias (1, 3, 2. 1, 40, 2. et 8,

25, 3). Quibusciim conferre licet Plínium (35, 10,

36). Sed

Sic enim docet («. 6. p. 254 GaL): »mundum efjiciunt

Júpiter, Neptunus, Vulcanns; animant Ceres,

Juno, Diana; adaptant Apollo, Venus, Mercurins;

custodiunt Vesta, Pallas, Stars.«

Ceres] In Vossiano legitur Ceresaue : sed male

illud (fue intrusum est a librario nesciente primam

in Diana recte produci, ut docuit Heinsius (ad

Ovidii met 8 , 353) ubi cadem rátioné peccatum

est Ak^tz. (mise. p. 208) — E nominis nempe

origine prima syllaba producenda; quam quidem

origincm qui ígnorarnnt, earn corripuernnt , ut in

multie aliis , praeter Vossianum, codicibus, Bongarsii,

Britannico, Cantabrigiensi , Guelferbytano,

Basilecnsi et Dresdcnsi fecerunt

JovP] Alii Jupiter. Quo factum est, ut scholiastae

ad boece versus baesitando deliberarent quo

modo legendum esset ut versäum numerus con-

Ita glossa Monaccnsis (E) legi vult Neptuadditque

» aliter scandi non potest* Vulcaautem

baec adnotat: »Sciolus aliquie reposuit

Jupiter, omnemque versus rationem sustulit. Le

gendum ¡taque est Jovis, sed nominandi casu, ut

ve teres id nomen usurpabant In scansione autem

cliditur ultima litera S, more Enniano , et constat

versus.« Laudare ctiam poterat Lucilium (v. GoralL

ad Albinovan. eleg. 1', 25. p. 7). Edidit quidem

Grotius Jupiter i sed codicem, quo usus est, Labiiissc

Jovis ex addtta colligo nota, qua scripsit:

»Jovis. Citantur bi versus- et ab Apulejo, IVominalivum

Jovis inter recentiores et Hyginus usurpât «

Unde patet illud Jupiter vitio vcl amanuensis vel

typograplii tribnendum esse: quod tarnen non advertit

Waltbardus in repetita Martiani editione.

OnnpbriusPanvinius (de lud. Circens. 2, 2. in Graev.

tkesaur. X. p. 355) et Vossius (v. Burmanni anthol.

Lat. L p. 1) apnd nostrum legendum JovC

90 Martiani Capellae lib. I. §. 43.

45 Item et septem residui, qui inter duodecim non vocantur; post hos quamplures

alii pro suis gradibus coelites, ac deorum omnis populus absque

probe obscrvarunt. IVam ita ctîam Appuleju9 (de 12. p. 337 Rcisk.) oQCtTovç et à<pav£Îç distinxil,

deo Socr. p. 121 Oud.) Labet, quem a Martiano quorum priores Appui ejus (de deo Socr. p. HO.

saepe exscriptum esse quilibet videbit, qui ulrum- 121 Oud.), с Platoníe doctrina, Solem, Lunam et

que legerit. Sed multo etiam magis scire rcfert, quinqué vagas dicit, posteriores autciu dcos сом-

quo pacto Ennius ipse vcrsum ilium scripserit sentes, quos considerare non datum sit. Ita ct Ovi-

Hunc Joui* scripsisse Ludovicus Vives (ad Augu- dius (trist 4, 4, 20) de dûs :

stin. de civ. dei 4, 23) testator, cujus auctoritas »Quorum hic aspicitur, creditur Ule deus.*

eo major esse debet, quo ccrtius constat (vid. ad Praeter duodecim igitur residui nostro sunt septem

Aug. 2, 21. ct Fabric, bibl. Lat 4, 1. p. 20 Era.) Planetae, siquidem boc loco alios vult babcri So-

Ennii eum cditionem molitum esse. Omnibus igitur 1cm, Lunam, Saturnum, Jovcm, Martern, Veneillis

pcrpensis со adductus sum , ut JfovP in tcxtum rem, et Mercurium, planetas conspicuos ; alios Apolrccipcrcm.

(Conf. Cup. in Ilarpocr. p. CO. Reines, lincm, Dianam, Saturnum, Jovem, Martern, Vcmser.

p. 4. Gyrald. op. I. p. 18. Voss, idolol. 1, 14. nerem, ct Mercurium, deos votjtovg- Supcriori

Montf. antiuu. expl. praef. p. 04 ct Т. I. p. 35. cliam loco (§. Я0) ad cocbim adscendentes Apol-

Casal. de ritib. p. 100). lincm ct Mercurium, ilium in solera, hone in plaseplem

residui] Ilabebat Grotins »Item ex bis netam transmutar! finxcrat: ct inferiori (§. 741 f.)

septem residui.« linde animadvertebat: »quomodo septem diis apcrtc planetas désignât. Disüngucndi

septem, quum duodecim nominarit? At quinqué igitur bi a veris diis. Atquc boc pacto locum sane

pracscntcs jam crant, Jupiter, Jnno, Meicnrius, Müllero etiam (Etrusc. II. p. 84) obscurum equidem

Apollo, Pallas. Septem igitur alii advocati, ct interpreter. Ipse Cicero (dcIV. D. 5, 20) » Solem*

magna turba, quae isto numero non erat compre- inquit » dcuin esse Lunamque, quorum alteram Apolbensa.

« Ingeniosa omnino hace est explanatio, quam Hncin Graeci, alteram Dianam putant.« Adde Aptamen

glossae debebat Grotius, Grotioque Goe- pulejum (de dogm. PlaL p. 205, et de deo Socrat

zius. IV'üiilominus snperiorcm praefero lectionem, p- Oud.).

ф!ат Cortíus ex Hbris scriptis Guclfcrbytanis pro- omnis] Mcliorem banc lectionem e libro IVodidit,

ct qiiacum Monaccnses (C ctE), Dritanni- rimbergensi, Hugiano códice, Vossiano (Arntzcn.

ene, Cantabrigicnsis, ct Bodlcjanus primus con- mise. p. 208), et excerptis Bondami (lect var. p. 54)

cinunt, nisi quod bi particulam et omittunt, quo reeepi. Grotius babebät omnium. Hosce dcos Lupammper,

aut nihil, a supcriori différant Obstat cianus (Jup. trag. p. 231 Bip.) lepide, ut assolct,

certc Grotianae explication! illud item, quo innui- vcovv/iovç appcllat, et oma7tXr¡QOVVXaq (wvov

tur, praeter duodecim jam nominates, septem etiam Tr¡v èmtÀTjÔuxv. Ovidius (met. 1, 173. 505 j fast,

residuos qnosdam esse convocatos. IVcqde Grotius, 5, 20) aliique (Senec. epist. 110. Martial. 8, 50,

ñeque Goezius, fontem detexcrunt, e quo Marlîa- 3. Prudent, с. Symm. 1, 27) plebem sive de plebe

nus sua bauserat. Dcos enim Maximus Tyrius (17, dcos nuncupant. Statio (Thcb. 1, 205) sunt

Martiani Capellae lib. I. §. 44. 91

impertinentibus convocandi. Nec mora: milites Jovis per diversas cooli regiónos 4Í

approperant: quippe discretis plurimum locis deorum singuli mansitabant; et

licet per Zodiacum tractum nonmilli singulas vel binas domos aiiimalibus titularint,

in aliis tamen habitaculis commauebant. Nam in sexdécim discerní di- 4¿>

» turba vagorum mentioncm fecit, atqne ego alio loco (pal. crit. Ш.

Semideilm, et summis cognati nubibus amnes , §. 480. IV §. 695) hoc mUituui genùs comparar!

Et compressa mein servantes murmura venti.* cum illo astrorum officio apud Graccos (Max. Туг.

Claudiano (rapt. Proscrp. 5. lo) 19, G f. p. 33 Reisk.) et ГПКЭ¥ »päd Hebraeos.

»plebejo stal celera more juventus approperant] Apud Claudianum (rapt Pros. 3,

Mille amnes. Liquidis incumbunt patribus uAae 3) Iridis hoc negotium est, deo9 ad concilium тв-

IS'ajades et taciti mirantur sidéra Fauni.* care, namque ' *" • ^

» Quondam dcortim«, Arnohius (3. p. 301) inquit, »П1а colóralo Zephyros praelapsa volatu

/I .11 .£

»populuin plehejac multitiidinis faciuntt Qui quidem

populus Graecis dcufióvcov дгщоч est (Spanhem.

ad Callim. p. GO).

absque impertinentibus] Exccrpta nostra manuscrip

tor um: » absque discordantibus impertinentibus.«

Per impertinentes cos intclligo, quibus certas quasdam

ab causas deorum concilio adosse, Jovisque

i« conspectum adveuirc, dencgatum fucrat, quales

sunt praeter alios Stance , quos ideo pag. eoqu. re

fútalos (licit »quod hi in conspectum Jovis non

potcrant advenirc. <■ Bondam (misc. p. 54) — Quam-

Tis vir doctus vocean discordantes defenderé stndcat,

et copulativam post cam inscrcre jubcat, ego tamen

nil nisi glosscma esse illud discordantibus censeo,

Numina conclamat pelagi, Nymphasque morantes

Increpat, et fluvios humentibiis evocat antris.

sine ¡pites trepidique munt* ceti »•■■

animalibus] Zodiaci signa innuit, in quibus de

orum plan с lar и m mansiones sunt, qu as alio loco

(in palacogr. crit Ш. §. 282 et 5Ô5): ubenW'Wplicavi

, ct qninam planctae bina habcant domicilia

demonstravi (conf. Serv. àd Virg. gcorg. lj 53).

sexdecim] Ex Etrusca disciplina. Cicero (dir.

2, 18): »coclum in XVI partes diviscrunt Etmsci.«

Grot. — Cf. Serv. ad Aen. 8, 427. Clarius Plinius

(2, 54): »In sedecim partes coelum — divisere

Thusei. Prima est a scptentrionibus ad aequinoclialcm

exortum , secunda ad meridiem , tertia ad ae'

praesertim quum a rcliquis omnibus libris id cxsulet. quinoctialcm occasum, qnarta obtinct quod reliqauin

Prncstat igitur legere, nt in vulgata est, idque

explicare »practeritis iis, qui со non pertinerent.«

Apud solum Martianum hoc duabus praepositionibns

auctum verbum legi , sed quamquam talis pracpositianum

cumulatio scriori maxime acvo invaluit,

Icgimus tamen apud óptimos etiam scViptores »irrevocabilis,

impervius«, et similia, quin apud Virgilium

etiam impertérritas (vide Quinctilian. 1, 5, 65.

p. 132, ibique Spaldingium),

est ab occasu ad septentriones. lias iterum in qua.-

ternas diviscre partes, cx quibus octo ab exorÍH

sinistra*, totidem с contrario appellavcre dextras.*'

Locus hie prac ceteris notandns. Addo e rccentioribus

Midbrain (in Etrusc. П. 127 scqu.)1 eo libentius,

quo faeilius m sequcntibns intcrpretatio ejus

cum mca, si forte crravcrim, conferri possit.

discerní dicitur] Ita ex IlugianO, CantabrigicBsi.

Britannien, Darmstattensi et Monaccnsi (C) i

milites Jovis] Iterum noster infra (§. 65) horum pro discernilur.

12 *

Martiani Capellae lib. I. §. 45.

citur coelum omne regiones. In quarum prima sedes habere memorantur post

ipsum Jovem dii Consentes, Penates, Salus ас Lares, Janus, Opertanei,

16 Nocturnusque. In secunda itidem mansitabant praeter domura Jovis, quae

ibi quoque sublimis est, ut est in omnibus praediatus, Quirinus, Mars mili

Salus] Eadcm bue dea Romauis quae Graccis

Hygca (Martial. 11, 61, 6) sivc Hygia (Plin. 54,

8, 19. 33, 11, 40). In Salutis hace templis religiose

colebatur (Livius 9, 43. 10, 1. 40, 37.

Tactti annal. 15, S3 et 74. 12, 23. Cic. de leg.

2, 11. IV. D. 2, 23. 3, 36. Val. Max. 8, 14, 6.

Macrob. Saturn. 1, 16 ct 20. Fest. v. Salutar.

Orid. fast 3, 822. Kalend. die У Kai. Apr. Terent

Пес. 5, 2, 3); et saepe ctiam in lapidum tiftulis

(Grat 68, 12. 100, 1. 2. 118) et in numis com

pare t (Rasch, lex. num. 4, 1. p. 1364. 1609 sequ.)*

De ejus symbolis alibi cgi (in palacogr. crit IV

§. 8141 Cwjferatur practerca ßossii commentatio

de dea Salutis (jn Woltereck. elect, numar.).

Lares] Шов hoc loco intelligo, quibus Romac

tempi um erat publicum (Ovid. fast. 6, 791), quiqiic

in inarmoribus (Grut inscr. 106, 4. Donat. 46, 5)

Lares publiai appcllanlur. Addc Appulejum (dogm.

Plat, p, 206 Oud.) et inferiorem notam (ad §. 34).

Janus] Legcbantur apud Grotium inter hunc ct

Opertaneos »Favores* , quos omittendos esse censui,

qnia infra ter (§. 48. 30. 33) Favor legitur, ct

quia a codieibus Monacensibus (В. D. E.) rectius,

ut pato, vox Favores prorsos abest. Л olebat quidem

Vonckius (sp. crit. p. 80) Sopores pro Favores

reponere, audaci sane conjectura: sed quamvis

"Sopor, consanguincus Lcti« (Virg. Acn. 6, 278.

Sen. Here. fur. 690. Stat Tbcb. 12, 308. Claud.

Rufin. 2, 323. Prop. 1, 3, 43) nobis baud ignotus

sit, Martianus tarnen male finxisset plures, quum

units tantum Sopor esse posset.

Opertanei] Id est »obscuri et a scícntía humana

remoti. • Vubc. — Hi dii qui sint ex octavo liquet,

ubi ait: »quo miraculo stupefacti acrii, terrestres,

marinique divi, ct si quos clausa telluris operiunt.*

Mcminit Plinius sacrorum opertaneorum. Grot. —

Plin. 10, 56. Valer. Flacc. 2, 440:

— »sacrisque metum servemos operlis.»

Goez. — Sacra hace hue non pertincre recte censet

Mulleras (Etrusc. П. p. 131).

Nocturnusque] Mcminerunt Plautus,

alii. Grot. — Bis quidem inducitur a nostro id

dei nomen; sed quum in omnibus tarn editis quam

scriptis libris legatur, repetitum expungere non

audeo, sed distinguendum potius inter utriimque

arbitrer. Hesperum, quem Plautus (Amph. 1, 1,

116) ct Statius (Tbcb. 6, 240) a Grotio laudati

innuunt, hoc loco in tell ¡gi vis posse arbitrer. V¡-

dctur cnim Martianus IVoctiirnum vcl Nocturninum,

deum noctis, voluisse, de quo consulcndus Taub-

шавпи» (ad Plautuiu p. 28 ibique Varro). Suadcnt

certe banc interpretatiouem paulo ante memorati

opertanei dii. Nox certe dea fuit antiquissima (Hesiod.

tbcog. 123. Orph. hymn. 2. Pausan. 5, 18,

1. 10, 58. 5), quam et Latini poétae celebrant

(Virg. Acn. 6, 590. 7, 138. 551. 12, 846. 860.

Ovid. met. 8, 82. 11, 607; fast. 1, 455. Stat

Tbcb. 1, 498. Scncc. Here. fur. 705. Manil. 5, 60.

Claudian. bell. Gild. 213), quibus adde Ciceroпет

(IV D. 5, 17) ct Hyginum (pr. p. 1). Alius cjusdein

nominis de il s infra (§. 60) memoratur.

praediatus] Utitur bac voce Madaurcnsis philosophus

Floridorum TV. Glossa: Praediatus, dives.

Grot. — Scnsus est: Jupiter sedem ct domicilium

Martiapi Capellae lib. I. §. 46 93

taris. Juno ibi quoque domicilium possidebat: l'ons etiam, Lymphae, Diique

Novensiles. Scd de tertia regione un uni placuit corrogari. Nam Jovis Sccun- 47

ubique Labet Sed parara abfuit, quin correcturi

praediatus critici (ad Appui. IL p. 102 Oud.) praeditus

reponerent Quod in Vossiano códice scqiiitur

heredilarius merum glossema esse videtur. Sed

corrigenda erat apud Grotium P majuscula et dclcnda

ante earn distinetio. Müllems tarnen (1. c.

p. 129)pcculiarem deum arbitra tur, cujus nomen fortassc

Praebiatum scribendum esse conjecit; temerc.

Quirinus] In excusis cxcmplaribus est: »Quirinus

Mars Laris militaris.« Vctus codex habet: »Quirinns

Mars, Mars militaris.« Ita duo Martes sint:

uiius paeißcus dictus Quirinus, qui in urbe tempium

Labebat; alter, qui bcllis praeerat et extra urbem

tempi um babebat. Vulc. — Forte »Quirinus, Lar

tutclaris.« Vonck. (sp. crit. p. 146. Arnlz. misc. p.

208) — Nonne autem omnes Lares sunt tutelares?

A códice Dresdcnsi omnino exsulant verba »Laris

militaris.« In aliis manu scriptis, ad marginem libri

Fforimhcrgcnsis laudatis , lcgitur » Lar militaris. «

Quae quum ita sint, cquidem codicis, quo Vulcanius

ueus est, lectionem praetnli, tum quod infra (§. SO)

lcgitur: »nam Mars Quirinus et Genius saperais

(Loe videlicet loco) spnt postulati«; tum quod »Lar

Pacífero vel Pacatorc in numis (v. Rasche lex. num.

5, 1. p. 302). Addc Senium (ad Aen. 1, 282) qui:

»Mars« inquit »quum saevit, Gradivus die! tur,

quum tranquillus est, Quirinus.«

Föns] Fonds dei meminit Varro: item Cicero

IIL de natura dcorum: »itaque et Fontis aram Maso

ex Corsica dedieavit« Et de legibus П: »Eodcmque

ritu in со sepulebro , quod ad Fontis aras re

gem nostrum Лишат conditum aeeepimus«; in quo

loco legeudum meo quidem judicio »in со sepul

chre, quod proeul ad Fontis aras regem« cet.

Fcstornm fontinalium uti apud auetores, ita et in

calendario veteri mentio. Grot. — Loéis laudatis

adde Ovidium (fast. 5 , 300. 4 , 759) , Arnobium

(3. p. 117), et inscriptioncs apud Grutcrum(37, 3.

94,4.6. 121. 1072, 7). E Guelferbytanis Cortius

quidem Fors legit pro Fons ¡ sed hoc praeferendum,

quum Lymphae sequantur.

Lymphae] Lympha idem quod nympha aut aqua.

Infra (§.928) »Lympharutn iusulae« scribit pro i\ympharum.

Antiquam banc orthographiam esse Fcstus

et S er vi и s (ad Aen. 7, 377) docent Inter rustícorum

dcoe Lympha quoque invocafur (Varro de

is« hie legi ncquit, quum infra (§. 48) adei- R. R. 1, 1. p. 144. Gcsn.). Reposuit quidem Gyraldus

(Op. p. 13) apnd nostrum »Nyinphae«; scd

sine causa, nisi ex libri alieujus auc tori täte id fccerit.

Vainque in lapidis quodam titulo ctiam lcgitur

Lympheis (MnraL L p. 298, 1), in alio Lymphae

et Nymphae (Gmter. inscr. 93 , 1). Nee solum Ovi-

Grotius vim ei inferrc et militaris

in familiaris transmutare tentet, non perpendens

tali potius in singulis domibus, quam in coclo lo

cum esse. Rcctc igitur Goczius Yulcanianam le

ctionem in textum reeepit, siquidem Quirin* nomine

significatur deus Romanis pcculiaris (Lactant. 1, 15) dius quam saepissime Lympha pro Nympha seripsit;

sive Romulus (Fest v. Cans. Ovid, fast 2, 475. sed Phaedrus ctiam (1, 4, 5) »Lympharum in

in Romulo p. 56. Arnob. 1. p. 24) j Mi- speculo« pro »in aqua« posait; pariter atque Hoitcm

Mars non solum in lapidum titulis ratius (od. 3, 13, 16) et Propcrtius (5, 14, 4)

(Grut. SSf 4) lcgitur, sed probe ctiam distiaguitur voce nymplia pro aqua utuntur.

a MilicLio Marte (ар. Nonn, in Dionys. 5, 94) vel Novensiles] Vidcndus Arnobius sub finem libri

94 Martiani Capcllae lib. I. §. 47.

dani, et Jo vis Opulentiac, Minervaeque domus illic sunt constitutae. Sed

orancs circa ipsum Jovem fucrant in praesenti. Discordiam vero ас Sedilionem

tcrtil adversiis Paganos. Grot. — In códice Dres

dens! legi tur »Jovensiles« cum glossa absurda si

qua alia: в Joveusales, hoc est saltatorcs Joris!«

Varro (de L. L. 4. p. m. 23) a Sahinis repetit Novcnsiles.

Apud Livium (8, 9) invocat pontifex divos

IVovensiles. Quare temere Sealigerus (ad Orph.

liymn. 7.Ï, 2. p. 283. n. 15 Gesn.), ut arcliaismum

a Acetare t, pro Musis IV ол ensiles posuit. Scd de

natura horum deorum etiam ei omnes legeris di

verse disputantes (Scrv ad Acn. 7, 678. Arno». 3.

p. 122 seqn. Canter, ad eu ml. p. 14. Elmenhorst,

ad eum p. 124. Salinas, ad Spartiani Adrian, c.

14. Voss. etym. v. IVovcin. Gyrald. Op. p. 20.

Müller Etr. П. p. 84), incertus nibilominus abibis.

Hoc solum с Л ап-one et Livio elucet, dcos illos

índigctibiis opponi, unde a novus potius, quam а

почет vox, modo Latinam pu tennis, derivan pos

ait. De novenario numero diibitarc Müllems qiioque

videtur.

Secundan! Jovis] A secundis et fclicibus suc-

«essibus. Vixc. — Dubito num verum víderit. Mihi

Martianus consulto usus esse videtur voce Secun

da ni , ne ambigua Seeundi pro prosperi acciperctur.

lia infra (§. 31) ctiam Secundanus Pales legitur.

Gerte с tribus fratribus Jovi proximus IVcptunus

erat, tertius Pluto. Qiiumquc Pluto Jupiter Stygius

audiat (Virgil. Aen. 4, C38. Ovid. fast. 3, 418),

quid miruin IVeptuno nomen inditum esse Jovis

secundan!? Sed lege bosce Statii (Ach. 1, 48)

versus :

— —■ — »dextramque seeundi

Quod superest complexa Jovis»

qui sane IVcptunus erat. Obstat tarnen, fatcor,

quod ¡ufe: tori loco (§. 34) IVcptunus vulgari hoc

nomine adeitatur. Cujus quidem rciteratae adeitafionis

causam nonduin perspicio, nisi eum duplic!

officio, in mar! nimirum et lacubns fnnetum esse

ponamus, quippe qui ca de causa a Catiillo (51, 5)

ctiam IVcptunus и terque appcllatus sit. Müllems

(p. 129. 159) neqnc Scciindanum Jovem ncque

Secundanum Palcin explieuit, quod dol emus.

Jouis Opulentiae] Quemadmodiim Genius Jovialis

Capcllae et Arnobio dicitur, itemque Junonis

Genius; sie forte Jovis Opulentiac dici videtur.

Au verum est, quod eitatur a Gyraldo »Jovis

opulent!«, tum quod Secundan! praccessit, tum

quod Graeci Жа Jt/.ov6u)v et rfZijöiov dixerint?

Grot. — Lege Junonis Opulentiae. Vo>cr. (sp. crit

p. 80) — Apagcl Bene Martianus Latine, quem

Pausanias (2, 19, 7) Aia тС).ОХ>бюУ quem cundem

esse censco, qui Ilcrmeti Trismegisto (cf. Asclep.

ap. Gyrald. p. 193) est Jupiter Plutonius.

E Pausania cerlc noster satis defendilur. Müllems

igitur (p. 129) non debebat Jovem Opulentiae convertere

in Opulentiam Jovis.

Discordiam] Frcqucns hujus dcae fit mentio

(v. Homer! II. 4, 440. 18, 553. Hcsiod. theogon.

22G. scut. Here. 148. 136.. Pausan. 5, 19, 1.

Phocylid. poem. 71. Ennii annal, apud Serv. ad

Acn. 7. 622. Virgil. Acn. 6, 280 et 8, 702. Scnee.

Here. fur. 93. Val. Flacc. 2 , 204. Stat. Theb.

3, 74. Pctron. c. 124. p. 593. Burm. Claudian.

in Ruf. 1 , 50. Hygin. fab. pr. p. 1 et fab. 92 p. 147

Munch. Fulgent, myth. 5 , 7. p. 119. Arnob. lib. 5.

p. 115.). Hcsiodo auctorc IVoctis erat filia: cur

autem ad nuptias non corroganda fuerit, facile perspicient,

qui meminerint, quantas hace dea turbas

dederit ¡n nuptüs Pele! et Thetidis ; quam quidem

fabcllam explicare stnduit Sallustius philosophai

(4. p. 249 Gal.).

Marliani Capcllae lib. I. §. 47.

quis ad sacras nuptias corrogarit, praesertim quum ipsae Philologiae semper

fuerint inimicae? Do eadem igitur regione solus Pluton, quod patruus sponsi

est, convocatur. Tunc Lynsa silvestris, Mulcifer, Lar coelestis, uec non etiam 48

militaris, Favorquc ex quarta regione venerunt. Corrogantur ex próxima 49

Scdilionem] IVec Martianus banc per prosopo- enim post appelbt Vulcanum (§. 49) alio profceto

finxit Ccrtc Ovidius (met. 12, Gl) sensu. Hoc contra loco ilium notare vi'ctur, qui

pracbuit. Pro corrogaret reposui infra (§. 889) »Lcmnius fabrilium tantum operum

codicie anctoritate corrogarit. sollers« cognominatiir.

praesertim] Lectioncm »praesertim quum ipsae Lar coelestis] Frustra banc alibi quacsivL Quo-

(Discordia et Scditio) Philologiae « e Monaccnsibus niam autcm pcnnulti crant Lares (§. 54 not.), po*

(B. C. D. E.) in tcxtum rccepi. Grotius praesertim- terat nostcr loco nobis jam ignoto Coelestem Lurent

p. 208)

que: Basileensis ct Vossiauus (Arntz.

fuerunl: Rcicbenaucnsis ipsi.

patruus gponsi] Mcrcurii videlicet, qui Jovis,

Plulonis fratris, erat lilius.

Lynsa] An non Lympba? cujus meuiiuit Varro

Lib. 1. c. 1. de re rustica. Ñeque te moTcat,

dixcrit »Lymubae«; multa с ni in bic

dcprchendcrc, vcl poética liccntia fingere. Qimmque

Lares ct Genii saepe confundantur ( infra §. 54

not.), Coelestis illc Lar forsan idem es!, qui in

lapidum titulis (ap. Grut. 109 , 8. 602, 4) Codi

Genius audit.

mili taris] Forsan »ncc non et familiarisa G пот.

— Cum Grotio legendum familiaris. Vonck. (sp.

Tocabula aliquoliens repetita. Guot. — Uniis critic, pag. 146) — Familiaris, quod mihi sese

Cantabrigicnsis codex Grotii conjecturam probaret, si anctoritate libroruin firmaretur. Goez.

videtur; sed in textam hanc lectioncm rc- — Sed oblitus vir doctus erat, supra (§. 46) a se

eipere cquidem non ausus sum, quum epitbeton ipso pro Lar militaris repositum fuisse Mars milisilvestris

sit additum ct in codieibus Monaccnsibus taris, lioc igitur loco Larem militai ent retineri posse.

(С. D. E. G.) , qui cum Basilecnsi Linsa exhibent, Haud cniin video , cur Lar militaris fingí nequiantiqua

banc »bestiarum deam« inter* verit, quum vcl Jovem militaran (ар. Appulcjnm

prête tur, quo adducor ut credam, seboliastam a de mundo p. 371 Oud.) fictum fuisse legamus, ct

Graeco Xvy£ nomen repetiissc. Gonfirmatur baee Lar ctiam hostilis (Alexand. gen. dier. 5. p. 142)

conjectura Vossiano códice , in quo Lynxa (Arntz. ct permarinus (Liv. 40, 52) , quorum utcrqnc non

mise. p. 208) ct Uugiano , in quo Linxia legitur. nisi militaris esse potuit, reperiantur. Mcram Grotiï

Multos certe nostcr «silvícolas» divos statuit, no- conjecturam Sintieras (p. 130) recipere non debebat.

minibus taincn corum practerilis. Ccrtc Horneras Fav orque] Favores quidem tarn fortunae quam

(hymn. 17, 24) Pani, qui silvester sane deus erat, fati celebrantur a poëtis (Lucan. 5, 696. 7, 705,

lipids pellem tribuit. Jure igitur, donee ccrtiora 8, 21); sed deum boc nomine laudatum nondum

reperiantur, vulgata servanda lectio est. observavi; quin ipsam etiam voccm favor novara

Mulcifer] Ex Fcsti ctymo a mulcendo ferro pe- esse credebat Cicero (Quinctil. 8, 3, 34. p. 239

tito, quod Martianus approbasse vidctnr. Paulo Spald.). At si quis ex ingenio aliud rcponcrc пошей

96 Martiani Capcllae lib. I. §. 49.

transcursis domibus conjugum regum, Ceres, Tclluriis, Terraeque pater Vul-

50 caaus, et Genius. Vos quoque Jovis filii, Pales et Favor, cum Ccleritate, Sol»

Toluerlt, nil lamen proficiet, siquidem, nt locum

taceam supcriorem (§. 45), ubi abesse poterat Favor,

non bíc solum / sed bis praeterea (§. 50. 55) redit.

Tellurus] Vulgaris baec lectio , quam unius

Drcsdensis codicis auetoritate in Tellus mutare eo

minus ausns sum, quo plurcs dü ancipilis generis

sunt, maxime aiitem Terra, de qua Yarro apud

Augti st in um (civ. dei 7, 25): «una eadcmquc Terra

babet gemina m vim, et masculinam, quod semina

producat, et femininam, quod recipiat atquc nutriat:

unde a ri feminae dictam esse Tellurem, a vi masculi

Tellttmanem.* Tcllumo igitur idem esse videtur,

qui a nostro Tellurus dicitur. Servias (ad Aen. 1,

169) inter Tellurem et Terrain banc esse differen

tia m statuit, ut Terra ins um sit ei erneut um , Tellus

Tero dea; cujus effigies in monument t.s с \ st at antiquis

(ap. Murât. I, 52. Graev. X. 625. Choul. 118.

И. A. V. 14. 55. Bie 57, 15. et in Museo Flo

rent IV. 45. 44.) СГ. praeterea egregias ejus lau

des apud Statium (Tbeb. 8. 505).

Fulcanus] Non falter ¡lie, quem modo nomine

Mulciferi, et supra (§. 7) Lein ni i indu vit; sed ignis

(Accius ар. Macrob. Satura. 6, S), unde Ti

nominat. Ovidium (met. IS, 259 scqu.)

et Stoicos (ap. Cic. N. D. 2, 24) sccutus primum

•lemeutum (§. 758) ignem dicît, e qno a er, aqua,

terra. Pariter Varro (L. L. 4. p. m. 20) terrae patrem

ignem, matrcm aquam nuncupat, ct paulo post

(p. 25) »ab ignis jam majore vi Volcanus dictus.«

Pluribns bac de re alio disserui loco (in palacogr.

IV. §. 669).

Genius] Principalis forean , qui inter Déos se

lectos refertur (Augustin, de civ. dei 7, 2) et pars

nniversi dicitur, quem in lapidis quodam titnlo (Rei

nes, p. 185', n. 165), paritcr atquc apud Augnstinum

(7, 15) deum aeternalem , in aliis inscriptionibus

(Reines, p. 245. n. 295) Gentum

appellatum legimus. Sed silentio baud

in códice Hugiauo lectio unius pro Genius,

quidem aliter defend! ncquit, nisi ab et unius

ша lioc ineipiamus, vocemque ad Jovis referamus,

quod tarnen minus placebit Cetcrum de Geniis in

primis dissernerunt Bartbius (ad Rutil. 528 Alm.

sive in advers. p. 2448 scqu.), Mariniiis (f

Arval. П. 569), Datbeus (de Gcniis vet.

tbcsauro diss. II. p. 60), Baudclotius (util, des

voyag. p. 218), Gracvius (in tbcsaur. Vt p. 528

scqu.), Montfauconius (in ant cxpl. I. p. 516), Lindenbrogius

(ad Censor, de die nat. c. 5).

Pales] Illa sive dea, eive deus (Scrv. ad georg.

5, 1. Müller Etrusc. IL p. 88), in cujus

antiquissima festa Palilia celébrala, et a quo

distingiicndus alius videtur, qui paulo post (§. 51)

cognomine Sccundani appellatur. Quo autein pacto

Jovis filins dicatur, jnxta cum ignarissimis ignoro

(v. tamen Araobium 5. p. 115. 125, 125, et Müllerum

p. 89).

Favor] Vide supra (§. 47). In Cantabrigiensi

códice pro Favor semper Fabor legitur ex sólita

illarum literarum pcrmutatione. Quods! Labor inda

legcrcmns (conf. §. 145), ejusdem vocabuli iteratk)-

nem vitaremus.

Celeritate] Gyraldus (p. 15) vnlt CelebrUate; quo

jure, equidem ignoro. Ut Veritas ab aliquo veterum

poëtarum (Gell. 12, 11) Temporis filia dicta est

(cf. et Plut. qu. Rom. 12, p. 266), ita Gcleritas Solis,

cujus »conversionis, ut ait Cicero (Tuse. qu. 1,

28) ecleritas tanta , quanta cogitar! non possit.«

Undc Arge venatrix, qnnm cervum seqneretur, cerro

dixisse fertnr: »Tu licet Solis cursum sequaris.

Martiani Capellae lib. I. §.50. #97

filia, ex sexta poscimini. Nam Mara, Quirinus et Genius superius sunt

postulad. Sed etiam Liber ac Secundanus Pales vocantur ex séptima. Fraudem öl

quoque ex eadem post longam deliberationem placuit adhiberi, quod crebro

ipsi Cyllenio fuerit obsecuta. Octava vero transcurritur, quoniam ex eadem 52

cuncti superius corrogati, solusque ex illa Veris fructus adhibetur. Junonis î>3

ctis (Hies, tbeog. 225), eademque a Romanis etiam

Fraudis nomine memoratur (Cic. N. D. 3, 1 7) те1

Laverna dicta est (Herat cpist. 1 , 16, 60) quae

fraudibus praccsset (Arnob. 4. p. 145; add. Camden

praclect. acad. p. 675. 677. 678).

quoque] Vulgo quippe. Illud, quod jam Vonckius

conjecerat (sp. crit. p. 80), conscnticnte códice

Bodlejano primo recepi.

Cyllenio] Ita Arnobins (TV. p. 143) quoque *La-

TCrnam cum Mercurio eimul fraudibus pracsidcre

furtlvis« tradiderat. Conf. Horatium (od. 1, 10, 7).

Veris fructus] Adco obscuras iste dcus est, nt

praeter Martianum nemo ejus memineriL Alius Ve

ris deus est, quem Mercurium esse nostcr supra

(§. 27) docuerat. Ver ab Ovidio (met. 2, 27) et

Appulcjo (met. p. 744. 745) etiam per prosopopocïam

quasi numen inducitur. Cujus fructus quum

flores sint, Flora intclligi possit, quippc quae »sc

Vere semper frui « apud Ovidium (fast 5, 207) praedícet

Sed masculinum genus iutcrprctationcm banc

rcspuit. Wile igitur an ex Elruscorain antiquitatibus

ille forsan explicari possit? Ccrte apud Laurcntium

Lydum (Mense Fcbr. 20 p. 170 Rocth.)

Anysius docet » Фе/Îçovov zov xaTa%x}¿vitnP

eivai rfj 0ov6xcûv (pcovrj, teal ■&EQarteve6&ai,

jtçôç tóv AovrtsQxoúv vrteQ èrtiôôôecûç xeov

xctQJtcöv.« Subterranean! dich, eodem jure, quo

Proserpina dea infera est, et tarnen, ut Martiani

verbis (§. 81) utar, »frugem exposcentibus tribuit.«

Ita et Februus ille, quia sub terra omnia praeparat,

ut fructus ereacere possin t, id quod praesertim in

te consequar« (Hygin. fab. 205) 5

tem infra (§. 76) pennata ipsi vestigia tribuit. In

Zoroastri etiam oraculis (162) ra%vç ^èXioç

dicitur.

Secundanus Pales] Ut supra Sccundanum Jovem

dixit. Palis masculi meminit Arnobius: Gcniura Jo

vialem, ait, et Palem, sed non illam feminara,

quam vulgaritas aeeipit, sed masoulini ncscio quem

generis ministrum Jovie ac villicnm. Et Scrvius:

Pales autem, nt diximus, dea est pabuli, quam

alii Vettern, alii raatrem deùm volueranL Haue

autem feminino genere appellat Virgilius, alii, inter

quo s Varro, masculino. Gbot. — Loci a Grotio

ncgligenter laudati sunt apud Arnobium libro tertio

(p. 123; conf. 113, 125) et apud Servium ad ge

órgica (3, 1). Plerique certe Romanoram scriptorcs

Palem feminini generis ajunt (Tirg. georg. 3, 1 ; ed.

3, 55. Ovid. fast. 4, 722. 729. 776. Tibull. 1, 1,

14. 2, 5, 28. Columella 10, 4. Floras 1, 20 f.),

sed Servii verba nnllam admittunt dubitationein. Co

pulara et ante Pales Gyraldiis habet, eaque ad llbri

Norhnbcrgensis marginem, с Vossiano fortasse có

dice (Arntzen. misc. p. 208) addita est; in Dres

dens! etiam Palesque, quod idem, legi tur: ego vero

im lectionem, siquidem nomen

vix quisqnam interpretari poteriL

Iste contra Pales eo magis superior! (§. 50) oppositus

esse videtur, quod infra (§. 425) Pales inter

déos minores refertur, qui itaque idem Secondanus

esse potest

Fraudem] Graccis haec 'Artàzr,, filia erat No-

98. Martiaiai Capellae lib. I. §. 54.*

54 vero hospitac Genius accitus ex nona. Neptune autem, Lar omnium cunillis

rcgionibus jam Februario mcnsc fieri constat,

Veris fructus a Martiano appellari ccrtc potuit.

Sed meliorcm fortassc explicationcm legcrcmns, si

cam nobiscum communicare placuissct Müllero (¡a

Etrasc. II. p. 130).

hospitae] Lege sospitae. Ejus frequens apud

anctores mcntio. Cultam innoit Cicero cam pelle

caprina, basta, scntulo, ас répandis calceolis. Mcminit

aedis «ïunonis Sospitae Livius, quam ait Ro

manis et Lanuvinis fuisse communem. Monitus sum

ab amico, assentiri P. Colvium. IVotandum autem

hic, quod dcorum Genii mcmorantiir, nt in illa

tabula antiqua: » Genio numinis fontis. Ser. mon.

Cbryscros Cacsaris nostri lib. Gangala.« Et in alia:

«Fontis Aginccs Genio В. P. Occilui P. S. T*

Alexis Aqucegus. V. S. L. M.« Grot. — Adco

placnit baec Grotii conjectura Goezio, ut non so

lum fuisse tîunoncm jSospitam locis e Cicerone (14. Appulcj. de deo Socr. p. 152 Oud.); cf. Lud. Vires

cette veniam dédissent Junoncm simili cognomine

decorandi; praesertim si apud cundem nostrum

(§. 81) legissent, IVcptuni etiam conjugem hospitam

appellari.

Genius] Diis quoque suos Genios adscribí с

monumentis patet (Reines, p. 122. п. 83. Marini

fratr. Arv. П. p. 368 ; add. notam ad infer. §. 92).

Lar omnium] Quasi generalis comptignantia rerum,

quia ignis aquae répugnât, et terrae gravitas

levitati aerie. Gloss. — Vide tur Larem cunctalem,

âaifiova Jtâyxoivov, familiari opponere. Sic alibi

»et generalis omnium praesul, et specialis singulis

mortalibus Genius admovetur.« Vide quae ad Onomacritum.

Grot. — Locus nostri laudatus a Grotio

libro secundo (§. 152) legitur: verumque est

Genios ас Lares saepenumero pro iisdcm accipî

(Minucius Felix 3. Ccnsorin. 3, 2. Lactant. 2, 14.

(ad Augustin. 7, 15), Fabrcttus (înscr. p. 72), Montfauconius

(ant. cxpl. I. p. 516. 520). Et licet re

pugnare vidcantiir quidam lapidum tituli (ap. Grutcr.

106, ö. 107, 7. Boissard. IV. 157) dedicati

»Genio Lamm Augustorum« ; in iis tarnen Lares

pro dominus aeeipiendi sunt, unde iidem ctiam

D. 1, 50) et Lirio (8, 14) demonstraret ; sed in

contextum ctiam reeipi Sospitae pro Hospitae inter

corrigenda ad calcem editionis suae juberet. Nullus

codex Sospilae habet, unus tan tum (Arntz. misc.

p. 208) hospitio, quam tarnen spernendam esse leetionem

patet. Servar i equidem communem, quam

glossis antiquiorem esse liquet, quod bac illustra- Genii focorum ab Arnobio (4. p. 150) dicti sunt,

tionis causa a (Munt : »quae dat jura hospitalitatis.«

Quodsi perpendissent riri docti illud hospita, sire

hospitalis, sire hospitus commune fere deorum fuisse

Epitheton (Pollux 1, 25. p. lo) atqtic bospitaliiim

dcorum a Romanis scriptoribus saepe mentionem fieri

et tarn Veneren» (Cic. pro Cocl. 21) quam Minervain

(Pausan. 3, 11 f.) et Joven» (Id. 1. c. Horn. Odyss.

9, 271. Chid, met 10, 224. Cic. de fin. 3, 20$ esse Lares et Genios statuons,

pro Dejotaro 6$ ad Quint.fr. 2, 12. Appulcj. de inducentem Larem universalem miraberis. Etcnim

mundo p. 357$ met 5. p. 224. 7. p. 477 Oud. non solum varios et multipliées fuisse Lares ex anconf.

Virg. Aen. 1. 751) hospitales dici, .Warf ¡ano tiqiiitatc cognorimns, utpotc Agrcsfcm, qui ctiam

Alia contra inscriptio (ap. Biancb. in mann. Crem,

p. 51. a): »Fclicitati, Lari riali, et Genio loci«

illam Gcniorum et Larum confusionem probare videtur.

Qui en im in hac atque apud Plautum (mercat.

5, 2, 24) est » 1мг rialis«, idem in aliis inscriptionibus

(Reines, p. 247. n. 299) »Genius viarum

« audit. Quodsi igitur confusos a

Martiani Capellae lib. I. §. 54 99

ctalis, ас Neverita, tuque Conse ex decima convenistis. Venit ex altera oo

Domésticos, qui et Familiares,

Grundules, Hostiles, Militares, Permarioos, Praestites,

Públicos, Salutares, Viales; sed etiam innúmeros

Genios fictos fuisse notum est, adeo ut

Prudentius (c. Symm. 2, 444) scriberet :

1 mihi fimjitis untan,

suos Genios: perqué omnia memora

Urbis, perqué locos, Geniorum millia multa

Fingere, ne propria vacet angulus ullus ab

umbra ?«

Sic Servius (ad Acn. 5, 85 et 95): »Nullus enim

locus sine Genio est« et Fcstus: »AIS, inquit, Ge

ni иш esse putaverunt unius eujusque loci deum.«

Quibuscum conspirant etiam moniiincnta, in quibus

multifaria obvia sunt genera Geniorum, utpote

Actcrnalis, Boni, Caelii montis, Centuriae, Ci

vitatis, Cohortls, Coloniae, Exe reitus, Fontis,

GuLernatoris, Historiae, Horreorum, Jovialis, Jovis,

Jovis Stygii, Junonis, Larum Augastorum,

Loci, Magna, Municipii, Paciferi, Plutonis, Populi,

Priapi, Principie, Publici , Romani populi, Sancti,

Senatus, Somni, Thea tri , Tbcsaurorum , Viarum.

Vide igitur, an Cunctalis Lar forsan ille sit Ge

lectionem Neverita firmare videtur. Goez. — Sed no*

men inauditum ñeque idem, quod reverential Audaciorcs

quam ego, pro Neverita fortasse Reveritani

substituissent $ et tale quid jam Vulcanius in mente

babuissc vidctur. Nee deum tantum Tim oris fuisse

Virgilius (Aen. 9, 719), Claudianus (in Ruf. 1,

34) et Augustinus (epist. 44) testantur, quern Lacedacmonios

coluisse Plutarchus (in Cleom. p. 808)

docct; sed feminînî etiam generis deam Paventiam

apud Augustinum (civ. dei 4, 11) invenie% Quumque

Plutarchus monuerit, ubi mctum, ibi etiam

reverenliam esse, et Scrvius (ad Aen. 7, 327) tradiderit

» Venerationis Plutonem patrem esse«; probaveris

deam ab Ovidio (fast 5, 23) Reverentiam

dictain candem a nostro quoque appellarL Attamen

vulgatam nou ausim motare lectionem.

Conse] Consum a Neptano distinguit; non vero

Ansonius, qui canit: »Tum Jovis et Consi germa

nas Tartáreas Die.« Item: »Caenida convertit pro

les Saturnia Consus.« Meminere Dionysius, Varro,

Augustinus, Servius: sed et Livius et Plutarchus

Consualia nominant festa, quae celébrate, ni fallor,

vigésimo primo August!, iterumque décimo quinto

Dccembris. Pro Capelle glossa vestus: »Conso rrJ

mus amtiquissimus a Varrone (ap. Augustin. 7^\р*-0щ xr¡q "F6iôoç« Grot. — Conse habent priores

selectos relatus, qui in lapidis etiam

titulo (ap. Reines, p. 183. 165) nomine Genii dei

decoratur, et quem praepositum esse statuebant ас

vim habere omnium rerum gignendarttm (Augustin.

7, 13). Cunctalis cnim a cunetus derivandum, non

a cunctari.

ac Pfeverita\ Dea timoris vcl revercntiae. Vtxo.

AJii plerique libri Nerita. Forsan Nerina pro scriptores veteres omnes Consum appellant, hoe no-

Aerio, ut Gellius L 13. с 21, vel Nerine pro men omnino erat praefcrendum. Consiliorum deam

Nereides , ut opportune IVeptuno jungantur. Glossa fuisse perhibent (Varro L. L. 5. p. m. 54. Festns

» Neverita, revcrentiae dea.« GnoT. — Glossa voce Consualia. Dionys. Halle. 2. p. 100 Sylb.

editiones et multi e libris scriptis, codices etiam

Monaccnses quatuor (В. С. D. £.). Alii exhibent

Cosse, quod facile intelligcs, modo breviatae scriptionis

vocum qualis consul cet. mcmineris. Fortassis

ad cundem deum etiam referenda inscriptio est

• Cososo deo« dedicate, licet Reincsius (p. 121

n. 84) locale numen intclligat. Qi

13 *

100 Martiani Capellae lib. I. $. 55.

Fortuna et Valitudo, Favorque, Pastor, Manibus refutatis; quippe hi in con

et ab со sua habens Plutarch, in Romulo p. 2a.

Augustin. 4, 11. Arnob. 3. p. 113. Add. Ovid. fast.

3, 199. Ter lull, ad nut. 2, 11} de spec ta cul. ö).

Ioprimis notatn digna inscriptio est, quam in circo

effossam Tcrtullianus prodil, hujus quideui tenons:

• Consus consilio, Mars duello, Lares comitio (vcl

ut Salmasius ad Solln, vult » eolio « al. >Coilo«

Müll. Etr. П. 94. n. 31.) potentes.« Plurimî quidem

Ncptunum cquestrein cundem quem Consum

esse affirmant (Liv. 1, 9. Scrv. ad Acn. 8, 636.

Auson. Eid. 12. шоп os vil. Dis. Epigr. 69, 9. As con.

in Cic. Vcïr. 1, 10. Ilicron. in vita Hilar, с, 16) j

Dionysius autem llalicarnassensis tradit, alia opiiiionc

s tat ni «lud os quidem équestres Ncptuno fieri:

aram vero subterraneam positam Genio cuidam,

cujus nomen pro ferre nefas sit, âaifiovt, àfyçrjxco,

occultorum consiliorum duci et custodi. «

Fortuna] Difficile dictu est quacnaui bic intclligi

debeat , sed vcrisiinilitcr antiquissima , quippe

cui jam Serváis Tulláis fanum prope Tibcrim extra

urbem dedicaverit (Varro de L. L. u. p. 33 f.),

et cujus in honorem quotanuis festum celcbratum

fucrit (Ovid. fast. 6, 773), vcl ca, quae dicta est

publica Fortuna (Ovid. fast. 4, 576. P. Victor in

nib. rcgione 6.) sivc populi Fortuna potcntis, cujus

festum IX Kai. Jim. in Kalendario (Burm. ad Ovid,

fast. p. 262) notatur.

Valitudo] Quamvis bonam intelligcndam esse,

quae sacpe Hygicae vcl Salulis deac nomine in-

Tcnitur, conjeccris, supra tamen (§. 43) Salus dea

jam adeitata erat. Restât igitur ut ad duplicem verbi

valeo sensum respiciens Martianus Valitudincm dcam,

quasi validant, finxcrit pro ilia, quae nomine

Valenliae apud scriptores (Solin. ab init. c. 1)

pariter atquc in marmoribus (Grut. 2, 12) lcgitur.

Pastor] Gyraldus citat: »Favorque, Pavore (pro

Pastor) et Manibus refutatis.« Probe: nisi forte

Fallore scripserit Martianus, quod propius abest

a vcteri seu in vet erat a script ura. Et Pallorem, ct

Pavore m, deos fuisse, nemo est qui nesciaL Grot.

— Quo ex códice Gyraldus lectionem illain liabuerit,

!n cert um est: cquidem in

Scd et Grotius ipse vulgarer

tam esse fatctur; quapropter nihil ausus sum

tare ; pracsertim quum pastor Ule J\omius esse possit,

non quidem legislator (Cic. N. D. 3, 23), scd

ârto rijç vofirjç, ut Servius ad bosce Virgil ¡I (in

Georg. 3, 1) versus, ad quos respexissc

videtur, cognomen illud interpreta tur:

» Je quoque, magna Pales, el te,

canemus,

Pastor ab Amphryso. «

Aflamen non repugnabo si quis Pana malucrit iutelligcrc,

quippe qncm Homcrus ctiam vofUOV

■&SOV appellant (add. Pausan. 8, 38, 8). Quin

ctiam fatcor illud уме voci Favor adjunct um Gyraldianae

lectioni favere. Cuique me audaciori licebit

in text u m re ei pe rc »Pavore et Manibus refutatis.«

Ego vero judicium ineum suspendo.

Manibus refutatis] Id est: diis inferis repulsis.

Vi i.e. — Male , si quid video. Deos enim

Plutonem, Vcjovcm, neutiquam repulsos sc«

adeitatos fuisse ex ipso Marliano liquet (§. 47. 39).

Manibus autem, Appulejo teste (de dco Socrat.

p. 135 Oudcnd.), non nisi «honoris gratia dei vocabulum

additum est«, quam incertum sit, »quae

cuique coram sortitio с venen t, utruin Lar sit an

Larva« quippe, inquit, »tantum cos deos appellant,

qui cx codein numero juste ас prudentes* vitac

curriculo gubernato, pro numinc postea ab bominibus

proditi, fanis ct caerimoniis vulgo advertuntur. «

Anceps igitur Manium appellatio est, quia incertum

biblioihique

DEi> FONTAINES

CHANTILLY

Martiani Cä'pelläe lib Ii §. об. 101

spectum Jó vis --non pöteränt advenive.' Ex duodécima Sancus tantummodo 56

©vodatur. Fata vero ex altera postulantur. Ceteri quippe illic dii Manium 57

demorati. Ex bis septena Saturnus ejusque coelestis Juno consequenter acciti. 58

}•> ■ •>•■•>. ■ мин!! !■ • : •> ij • ■ ' j -f ;:i!<..-i m- i .i,,

Yejovis, ac dii publici ter quino ex limite convocantur. Ex ultima regione 59

я- , -

est, boni an malt illi sint futur!. Undc idem Appulcjos

(florid, p. 57 Oud.) Pytbagoram ait a Brach»

manís in India didicisso »<juot partee aninii, qiiot

vices vitae , quae ans Manibus pro mérito suo cuiquc

tormenta vcl praemia.* De nomine ipso conf.

Blüllcr (Etrusc. П, p. 95).

*• noti polerant] Cm* manes a Jo vis

(§. 67. 149. 150) vel ccrte superior aër est,

Manes autem in inferiori tau turn aëre versantur

(§- 162).

. '•' Sanctis] Dens, qni soncit et confirmât res.

Vülc. e glossis. — Hercules Sabinerum. Sic Arbius

: »At Hercules Sanctns deus.« Sanctns

igus, et S*moüs idem stint Ghot. —.

Male Arnobii locum (L. 4» pag. 145) fane rcfert

Grotius; melius Goczius Ovidium (fast 6, 215)

et Tcrtnlliannm (ad nation. 2, 9 £) laudat; sed

ubeFiores adiré potcrat fontes (Liv. 8, 20. 52, 1.

•Pracdia. Dion. Halicarn. L Ы. p. 113} IV.

Sylb. SU. Ital. 8 , 422. Propcrt. 4, 10,

74. Lactant 1¿ 15. Angustia, de civ. dei 18, 19

ibiqae Viv. Varro L. L» <4, 40. Plin. 8, 48, 74-

Grut. inscr. 96, 5 — 8, et prae omnibus Aid. Ma

nnt, in Grut. lampade IV p. 173). Evocatur pro

с Dresdens! códice reposui. '

Falä\ De Fatis, sive Parcas (GelL 3, 16),

disscrendo otium nobis fecit Spanhemlus (nu

ll, p. 659 sequ.). Iterum iterumque corum

ioncra facit noeter (§. 89. 560. 755.).

ceteri] Sensns est, ex altera, nimirum quae

duodeeimam sequeretur, tertia décima regione non

nisi Fata postulate esse, quiim rcliqui in ca Dii

Mamum essent, quos Jovis in conspectum venire

non posse (§. 55) nostcr dixerat. Innumcrae lcgiuitnr

inscriptioncs » Dis Manibus« dicatae, id quod

probe advertit Prudcntius (c. Symm. 1,402- add.

superior ad §. 5 not.). Graeci vrtojÇ&ovLovç eos

vocant (Apollodor. 3, 10, 2 f.) sive 7tctTa%&oviovç

(Strab. 5, p. 244; 7, p. 277). Probe Manes

a Supcris distinguit Virgilius (Aen. 10, 34; 12,

646. 647). .

ел*] Omiserat banc particidam Grotius, quam

e codicibas Monaccnsibus (B.D.E.) supplevL

ejusque coelestis Juno] Quia Saturn! erat filia:

unde notissimum ejus nomen Saturnia (Ovid. met.

4, 447. 4C3. 5, 350; fast. 5, 235. 6, 507. Virg.

Acn. 1, 23 cet. Silius 2, 527. 3, 711. 9, 296.

14, 46), quod apud nostrum (§. 727 f.) ctiam et

in lapidum titulis (Grut. 89, 3) legitur. Coelestis

autem cognominatur, ut ab inferna (Virg. Acn. 6,

158), Averna (Ovid. met. 14, 114. SU. 15, 601),

sive Slygia (Stat. Theb. 4. 526. Appulcj. met. U.

p. 765 Oud.) distinguatur.

Vejovis] Memincrunt ejus Cicero ÇS. D. 5, 24),

P.Victor (urb.Rom. reg. 8), et Plinius (H. N. 16, 40,

79). Quantopere autem in descrUiendo eo dissen

tient Yeteres, ex со patet, quod alii (Gell. 5, 12)

cum noccntem ct sagittis armatum, alii (Feet. :f.

Vcsculi p. 589 Dac. Ovid. fast. 5, 450. 457.

440) juvenem ct iucrmcm dicunt, mirorquc doctos

Ovidi! interpretes, qui banc contradictionem nc

verbo quidem attigerint ; unde omnino Gronovius

ad Gcllium (p. 402 Conr.) conferendas. Scd apcrte

102 Martiani Capellae lib; I. §. 60.

61 Nocturnus, Janitorcsque terrestres similiter acfvocati. Ex cunctis igitur coeli

regionibus advocatis diis, ceteri, quos Azonos vocant, ipso commonente Cyl

Marlianus infra (§. 107) »Vcjovem, Yedium, Ditem

ct Plutoncm unam eandcmquc esse« docet,

praesidiumque Labet non solum in monnmcntis a

Gronovio allât is, sed in devovendi ctiam formula

a Macrobio (Sat. 3 , 9) prodita , cujus prima verba

sunt: «Dis. Pater. Vejovis. Manes. « t*

publici] »Dcos publicos« Varro (ар. Augustin.

7, 17) esse ait eos, »quibus Romani aedes dedicavere,

quosqné pluribus signis ornatos notavere.«

Eosdem inscripciones ctiam produnt adbuc exstantes

(Grut. inter. 106, 2, 3).

Pïocturnus] Dudum Nocturni meminerat. Hic

¡taque loco non suo quantocius erit dcjiciendus.

Lege: »Ex ultima regioue Forculus, aut Foriculus.

« Vide Augustînum de civ. dei L. 4. c. 8 et

L. 6. C. 7; nisi malueris » Уort um nus» aut »Portumnus.

« Vide Fcstum bac vocc.'Vonck. (sp. crit.

p. 80), — Gerte illud viri docti »nisi malueris*

centies repetí potest. Equidem malo pro non scriptis

habere ejusmodi conjecturas nullis argumentis

fullas. Diversus quidem Noctarnus bic a superiori

(§. 45) esse videtur: quinam autem sit non liquet.

Videant alii num forsan loco illi (Ovidii de art.

am. 1, 567):

»IVycteliumque palrem nocturnaqne sacra precave*

lucem debere possit?

Janitoresaue] Janitorem atdae coclestis quidem

Janum (Ovid. fast. 1 , 1 , 139) Orcique janitorem

Ccrberum (Virg. Aen. 8, 296) пол ¡mus; terrestres

autem alibi nequidquam qnaesivimus. Si quid video,

Martianus popularinm suorum scripta ante oculos

babuit, vel Tertulliani, qui (de idol oí. 15): »Car

dcam« docct »a cardinibus appellatam, Forcnlum

a foribus, Liment in uni a limine* j vcl Arnobii,

qui (I. 4. p. 132) Romanornm ridet opinionem »Limentinum

et Limam custodiara liminum gerere et

Janitorum officia sustinerc.« Sed accuratius Au

gustinus (de civ. dei 4, 8) inquit: »Unusquisque

domui suae ponit ostiarium, et quia homo est,

emnino non sufficit. Tres igitur dcos posuerunt,

Forculum foribus , Cardcam cardini, Limentinnm

limini.* Confer Ovidium (fast. 6, 127). Hos igitur

noster uno ierrestrium Janitorum nomine compre»

hendiese videtur.

s] Qui intra zonas,

ion habitant. Vixc.—-

Servius ad illud Virgilii:

»ítt medio focos et dis communibits aras.*

»Dii, inquit, communes sunt, ut aliqui dicunt,

Mars, Bcllona, Victoria, quod hi in bello u tri

que parti possunt favere; nt

tiac bominibus placet, dii

àÇcovot. dicuntur, id est, qui codi

babent zonas. « In catalectis babes. Grot. — Me

lius Scrvium intelliges, si verba (ad Acn. 12, 118)

etiam ca, quae Grotius omisit, addidcris. Scripscrat

cnim: »qui coeli certas non babent

sed gencraliter a cunctis coluntur: ubique

eos esse manifestum est; ut Mater deùm,

potestas m omnibus zonis est.« Curiosius Psellus

in brevi expositione dogmatum Chaldaicornm (in

Gallaci Sibyllin, orac. append, p. 111) înquit:

• ccÇcovoi sunt dii, qui zonam non babent, ut Sarapîs,

Dionysus, sive Bacchus ; Osiridis item Ôeiça

quasi ad geniorum series catenae more connexa,

et Apollinís , appcllantur azoni dii , qnod ex

pedite potestate sua in zonis utuntur et supra

dcos conspicuos collocati sunt« (add. Stanlcyum

in Clcrici op. pililos. 1 , 2, 7 ; et Cleric, in indice).

commonente] Grotius commovente edidit, no.

MartianI Capellae lib. I $. 62. 103

lenio convoeantur. Tunc elementaran! praesules, atque utilitatis publicae

mentiumque cultores, omnisque populus potestatura, quîs Numae multus

successor indicatur; qui confestim ornnes imperio Jovis convocad, in aulam

stramquc lcctioncm, quam et Basilccnsis Labet, ad

marginan rejecit; male! > ■ -■ »n.i - —

elementoriim praesules] Eosdem, quos inf. (§.211)

traesides « appellatos

! beatoruu

(1, 12) elementa ab Acgyptiis

pro düs babita esse doeet; et Minucius Felix (19,

12) Zenonem interpretar! ait » Junonem aera, Jovcm

coclum, Ncptunum mare, ignem Vulcannm , et ceteros

similiter vnlgi déos elementa esse monetrarc.«

delubris propngnandum put are « (conf. infra §. 94).

Ceterum mensiumque pro mentiumque in códice

Cantabrigicnsi cxstarc ca tantum de cansa observo,

ut attentes críticos faciam ad corrnptam tantopere

ex sola pronnntiationc scribendi rationem, de qna

diligenter (in palacogr. V. Ш) interpretes, sed surdis

interdom anríbus praeditos, admonuL

indicatur] Ita in plerisqne excmplaríbus, ctiam

mannscriptis. Unus vero babet indicat cum interrogatione,

ut sit sensus: »I4ec Numa, qui cum Egeria

nympba congrediebatnr, nee quisquam ejus sucpotest

indicare nomina cuique elemento adscriptis, Di- omnium illorum coc-

Laertins (8, 76. p. 538 Meib.) tradit. Conf. lestiiun potestatum.« Vulc. — Locus est nodosns

ibacum (in eel. 1. 3. p. 67 Heer. 1, 11, H#

p. 389. 1, 52, 40. p. 973 f.). Attamen mirum vi

dera potest, bosce déos, qui jam aderant, a nostro

itarom in scenam duci, nisi eos dnplicem personam

see et eo fere modo elcmcntorum praesules

forte an sic enodandus: »cum quis Numa, multnsqnc

successor. Inde atque confestim «j vel si

mavis »Tullusquc successor « non pugnabo: sneccssit

cnim Numae Tullus Hostilius, sed boo longius abecedit

Grot. — Nequc Vulcanius, neque G roti us

esse dicamns, quo Cicero (in Verr. 5, locum intcllexit Potestates quas dicit ipsi reges et

) Mercnrium »jnventutis praesidem» dixit, quantnmvïs

majus etiam buic deo incumberet officium,

dementis confer et notam inferiorem (ad §. 758).

mentiumque cultores] Similiter Persius (5. 63) :

» Cultor enim es juvenum*;

cnim intelligo, quos infra (§. 211. 213)

inter »beatorum veterum animas, quae coeli

imperatores sunt Romanorum in deorum numerara

réceptif quorum tarnen primus Romulus Quirini

nomine snpra (§. 46. 50) jam indicates boc loco

praeteriri a Martiano potuit. Quinam reliqui sint,

definiré noster non audet, ideoque mullos tantum

Numae successores nominat. »Dcum«, Cicero (de

TS. D. 3, 15) inqnit, » haben t Romulum nostri

pja mcrucrint* refert, quosque Virgilius (Acn. aliosque complures, quos quasi novos et adscriptitios

cives in coelum receptos pntant«; et alio loco

(de legib. 2, 8. p. 100 Davis.): » Divos et cos, qui

coelestcs semper babiti , col imЛ et olios, quos endo

coclo mérita locaverunt, Herculcm, Liberum, Ae-

Bculapium, Castorem, Polluccm, Quirininn,* Iii

enim omnes initio mortales crant. Claudtanus igitur

(bell. GUd. 131) in Universum:

6, 665) in clysio collocat:

» Inventas out qui vitam exeoluere per artes.*

Confer «t Ciceronem, qui (pro Rabir. 10) pariter

dtxerat »virornm sapientissimorum mentes sibi vidert

ex hominum vita ad dcorum religioncm et sanctîmoniam

demigrasse, seque pro illorum fama, glo

ria, memoria, non secus ас pro patriis fanis atque

104 Martiam Capellae lib. I. §. 65. .

63 coelitum cónvibrantibus venere sideribus. Tunic Janus'' in

Jo vis ante fores regias constiterunt, ingressuros etiam cunctos iiomjnAtim *

6i cabat Fama praeconans. At intra consistorium regis quaedam fem ina, quae

•1 :'(!

»9Ioerent indigetes , et si t/uos Roma recepit

Aut dedit ipsa deos« г '^п V *

(Adde Minuc. Fcliccm G , 2). Quod autem ad iXumam

attinet, notissiina res est, dcorum cultas fun

damenta ab со jacta fuisse (florae 1 , 2. Quiuctil.

3 , 7 , 1 8. p. 5î>5 Spald.), unde Prudentius (perist

2, 443): . " m

•FiVii fidelis Romulus

*Ft ipse jam credat Nam**

quasi maximum Christianac

canit. Arnobius etiam (2. p. SO) »Numac regis

supcrstitiouum « meminit ; ñeque est cur boc Martiaui

loco corruptum IVuniae nomen esse cum Fabricio

(in bibl. Lat. Ш, p. 222 Em.) censeamus.

coelitum] E Basileensi códice sic reposui pro

eoelilem in editis, quamvis boc, quod paulo post

seqiiitur (§. 84), etiam legi posse alii censuerint.

cónvibrantibus] Ita pro cum vibrantibus non

solum in Grotianac editionis margine notatum;

sed Guclferbytanus ctiam codex teste Cortio, praetercaque

Hugianus, Basileensis, Britanniens, Cantabrigiensis,

et Bodlcjanus primus babent. Sensus

est: »Sidera reeipere cum applausu animas coram

qui coclum meruerint« (§. 94, 211). In astris cnim

dii (§. 95, f. 97.). Unde locutio Martiano familiaris

■proposition in sidera tendere « (§. 93) sivc » pro

positus sidercae cupiditatis « (§. 94). Mortales enim

cocli ascensione digni inter Stellas recipicbantur

(Hygin. fab. 224. p. 291 Muncfc.).

limine] Hoc suum officium profiterar ipse Ja

nus verbis »coelestis janitor aulac (Ovid, fast 1,

139) qui limina servo « (1, 173). Ita et Virgilius

(Aen. 7, 610):

— — »nee cusios absistit limine Janus. «

Fama] Prorsus contraria Valerius

(2, 217): • ■ ч .....

; •• canentemX m-' ;i #..<>!: .*

Spargentemque melus placidis regionibus artet

Aetheriis.« t.-

Atque alii etiam poëtac (Virgilius 4, 173.

12, 45) in malam partem cam aecipi

qnidem (Stilicb. 248) idem Famac с

quod nostcr canit; ejus tamcn versus : non ut Burmannue,

sed hoc modo legas vplim atque distinguas:

' »Haec dum Routa refert, jutn Fama loyuacibus

••:... :¡ -'. Är" i, .'-i .- ; .' .- .j

Pervolat oeeanum Unguis , et mille cüatos >

jubet proceres*. '•— ¡r-t-.-r-т. . . . ?

vir doctiäsimus »alis loquaeibus« edidit,

licet ales Mercurius, ales Amor, cet minime inanditi

sint; at alas diecre loquaces Claudiano pre

fecto indigna figura erat ' <. : «■ :- ' ¡nrt

praeconans] Glossa : » Praecono щдткббы. • ЛЙЬ

tur et Cyprianus üb. 1 adv, Dcmct uti mini indi

cium fecit Meursius meus. .Gloss. Isidori: »Prae

cono, praefor, loquor. « GnftT. — Finxisee baCc

videtur Martianns ad. nomeneulatorum officii simitudinem,

quos praeconum ctiam nomine appellate s

esse lapidum tituli docent (Grut 626, 1, 3. 4.

1116, 6). Conferre praeterea opera с pretium crit

Horatium (epist 1, 6. 50) et Juvenalem (sat i, 97):

»Hie tarnen faciem prius inspirit, et trépidât, ne

Suppositus venias, ас falso nomine poseas.

Agnitus accipies: jubet a praecone vocari* cet.

Plura dabit Pignor. (de serv. p. 144 sequ. ed. 1625).

Martiani Capellae lib. I. §. 64. • 105

Adrastia dicebatur, urn am coelitem superamque sortem irrevocabilis raptus

celeritate torquebat, cxcipiebatque ex volubili orbe dccidcntes sphaeras peplo

inflexi pectoris EifmçfiévTj. Clotho vero, Lachesis, Atroposque, quoniam sen-

Adrastia] C£ praeclarum locum Ammiani Marcelliai

(14, 11, p. 6S Gronov.): »ultrix facinorum

impiorum, bonornmqnc pracmiatrix Adraslea, quam

recabólo duplici etiam Nemesin appcllamus j jus

quoddam sublime numînîs cflicacis, Lumanarum mentlum

opinione lunari circulo supcrpositum , vel, ut

definiunt alii, substantialis tutela generali potentia

partilibus praesidens fatis; quam tbcologi vctercs

fingentes Justitiac filiam ex abdita quadam aetcrnitate

tradunt dcspcctarc terrena. Hace, inqiiit, nt

regina causarum et arbitra rcrum ас disceptatrîx

vmam sortium tempérât, accídentium vices alternans,

volnntatumque nostrarum exorsa interdum alio quam

quo contenderant éxito terminans multíplices actus

permutando convolvit; cademque necessitatis inso-

Iubili retinaculo mortalitatis vincicns fastus tumentes

incassum, et incrcmentorum detrimentorumque

momenta versans nunc erectas mentium cervices

opprimit et cnervat« , cet. Plura de Adrastca

dabit Spanbcim. ad Callim. h. Apoll, v. 107 5 Wyttenbacb.

ad Pint de sera num. vind. p. 107 et ad

Plat. Pbaed. p. SSI, et Blomficld. ad AescbyL

Prometh. v. 972. Eandem esse cum Fato et Ne

cessitate Aristoteles confirmât (de mundo c. 7 et

hi Stobaci eclogis 1. 6. 22, p. 190 Heeren.), quare

parum abest, quin ex ipso Piatone hausisse no

strum arbitrer, qui (Republ. 10, p. G16 Stepli.)

fusain (aXQttXXOv), quo totius mundi forma expriraîtur,

èv 'Avàyxrjçyôvaôc бтдёфеб&си aitj sîcut

etiam Apollonius Rbodius (Argon. 5. 135) simile

artifîcîum, quo orbium coclestium cursus significantur,

ab Adrastca dono datum Jovi canit. Urna

vero est , unde sortes exeunt 5 qualcm Minoi que

que tribuit Virgilius (Acu. C. 452).

torquebat] Verba: »torquebat excipiebatque ex

volubili« in Hugiano códice culpa, ut vide tur, 11-

brarii desiderantur, corumque loco absurdum boc

glossema inscrtum est: » Sortes enim propter humanam

impotentiam repcrtae sunt, qnia per se nesciebant

homines quid esset, vel quid vitandum

foret. «

sphaeras] Id est gyros, quos rota facicbat.

Vflc —*- Vix arbitrer. Cf. descriplioncm Fati, quod

Graeci JJertQconèvrjv sive EtiMaçixêvrjv vocant, ex

Clirysippi Stoici scntcntia apud Gcllium (6. 2):

• Fatum est, inquit, sempiterna qiiaedam et indcclinabilis

scries rerum ct catena, volvens semetipsa

sese et implicans per vetemos consequentiae

ordines , ex quibus apta conncxaqne est. • Addc

Cic. dc div. 1, 55, 125 \ ct Euseb. Praep: evang.

IS, IS, p. 818.

peplo inflexi pectoris] Hypallagc pro inflcxo

peplo pectori.« Vlxc. — Etenim ut orbes peplo

excipi posscnt, boc inflexum esse debebat.

ElfJUXQfjUvt]] In cditis libris Imarmine legitur,

in manu scriptis Britannico, Cantabrigiensi, Bodlcjano

primo , Monaccnsibus (B. G E.) Imarmene,

in Hugiano pcrpcram in marmore. Glossa Monacensis

(E) addit: »Ymarmcne quasi proprium femiuac,

quae hoc facicbat. Interprctatur (sic) autem

cx Graeco Ymarmene chronu seneches, temporis

continuatio.« In Bodlejano etiam códice glossa ad

dit: »Lunaris dea, quia mené Luna dicitur«; et

in Britannico: » firma memoria.« Quas absurdas interpretationcs

cum in finem commémore, ut palam

fiat, nihil fere ab istis scholiastis disci posse (§. 2.

not). EíiMXQ/xévTjV autem Latinis Uteris scriptam

Imarminen nemo mirabitur^ pariter certe Ovidius

106 • Martiani Capellae lib. L §. 65.

tentias Jovis orthographae studio veritatis excipiunt, utpote librariae superûm

archivique custodes, quum senatum curiamque contrahi, et ipsum Tonantem

exuviis indusiari publice cernèrent, magistratus in acta coelestiumque consultum

66 slilos acuunt cerasque componunt. Tunc Jupiter, publica et quae senatum

contracturus ass um it indumenta percipiens, apponit primum vertici regalis

(mef. 14, 89) et Lucanus (5. 101) Inarimen sen- censes, Guelfcrbytani teste Cortio, Bodlejanus pribunt

pro EivagipT] (conf. Palaeogr. crit. IV, p. 534). mus, Basilcensis, Rciclienauensis, Darmstattensis,

Aspirationen» autem modo demi modo addi supra ct Dresdcnsîs, Iibriquc edit! antiquiorcs : veramqiie

jam monui (§. 7). цапс lectionem esse glossa tcstatur, qua explican-

Atroposque] Lege de bac Parca Claudiaui (de tamrectae scriplriecs.« Ortliograpbae igîtur ad tria

bello Gild. 201) versus: ilia Parcaruni uomiua referendum. Cassiodorus etiam

»Let adhuc in verba dolor, nisi Jupiter alto (de inst. div. pracf.in f.) adjective orthographia ntitur.

Coepisset solio. Voces adamante notabat librariae] Defcnditur Martianus marmorc antique

Atropos, et Lachesis jungebat stamina dictis.« (¡„ mu8. P¡0-Clem. cd. Mcdiol. T. V. tab. 34), in

ScribciiÜs equidem (in palaeogr. crit. Ш. §. 527) qu0 parcarum uu3j Clotbo, fingitnr ulraquc mann

volumen gestans. Confer inferiorem locum (§, 89).

archivique] Alii »archium.« Capeila »archivum«

scripscrit. Consonus est buic loco il le Ovidii:

»intres licet ipsa sororum

Tecta trium, cernes illic molimine vasto

Ex aere et solido rerum tabularía ferro.»

Tabularla Nasoni, quae Martiano archiva. Grot. —

IVcquc est quod archium rcponamus. Voce archivum

jam ante Martiaoum non solum popularle ejus

Tcrtnllianus (apol. 19), sed alii etiam (v. Dukcr.

dc latinitatc ICtor. p. 444) usi sunt.

exuviis] Ita Octaváis (Sucton. Aug. c. 94) in

somuo vid it afiliam mortali specie ampliorcm enm

fulmine et sceptro exuviisque Jovis Opt. Max. ac

radiata corona.*

indusiari] Utitur sensu codem Capelle libro

secundo, et Apulejus: »Pulchre indusiatus adulescens.

« Grot.

vertici] Descriptione mundi per verticem Jovis

orthographae] Ita praeter Lcidcnsem codicem altissima pars mundi, id est spbaera coelcstis, in-

(Mnnck. ad Fulgent, p. 40) codices etiam Mona- tclligitur; per coronara Zodiacus; per rutilans vela

Martiani Capellae lib. I. §. 66. 107

serti flammantem coronam, contegitque ex posticis caput quodam velamine

rutilante, quod ei praesul opens Pallas ipsa texuerat. Dehinc vesti admodum

candidae obducit amictus hyalinos, quos stellantibus oculis interstinctos crebri

vibratus ignium luminabant. Tunc duos globosos orbes, quorum unus auro,

electro alius praenitebat, dextra porrectiore corripuit: laeva enneaphthongon

men splendor aether!s. Testis candida superiorem

aërcm, hyalin!, id est vitrei, amictus perspicuitatem

aëris désignant; per vibratus ignium intelliguntur

stellac. Vulc.

contegitque] Velamen hoc Jovis contemplating

Winckelmannum (monum. n. 1 1) et Viscontium (in

museo Pio-Glcment. V. tab. 2 edit. Mcdiol.) adcant.

An riciniatus Jupiter, dc quo Arnobiiis (6. p. 209),

idem sit, nondtim liquet. At non Jo vi tantum, sed

Saturno etiam (§. 70) et Jnnoni caput tectum (§. 67)

noster tribuit, quin et reliquîs diis, mortalibusqtie

in deorum numerum rcccptis, hoc commune

fuisse, ita ut divinitatis esset nota, ubcrius demonstravit

Cupcms (apoth. Homcri p. 202 sequ.).

Quid? quod ouiucs umbras sive animas veletas a

veteribus pictas esse multa tcstanfur monumcnta

(Graev. thesaur. ant. Rom. XII. Tab. 10. Museum

Pio-Clem. IV. tab. 35. V. tab. 18).

ex posticis] Libro П. dc lcctica loquens: » Po

ética (ita lego ex SIS.) Epimelis et Agrypnia di

lecta sustulere maneipia.« Grot. — Intclligc partíbuSy

illud cnim adjectivum est, et male Grotius

(§. i. ASÍ) correxh с JUS. s no postica , siquidem posticam

, scilicet partem, noster voluit.

texuerat] Arnobius (3.p. 112): «Vestís indigent

(dii) tegmine, ut virgo Tritonia curióse iis stamen

neat, .et pro qualitatc temporis, aut triliccs tuni

cas, aut de sérico et sine onere impona t. « Addc

Oppianum (de piscat. 2, 23.) Sed magie ad Apol

linaris Sidonii hosce versus (carm. 15, 126; p. 378

Sirm-) noster respcxisse vidctur:

*At parte ex alia textrino prima

Palla Jovis rutilat«

Nam altior verbis sensus inest, quam si ea de tex

toria tantum arte explicare volueris. Pallas cnim

summits aether (§. 39. 568), qui rutilante hic ve

lamine sigiiificalur.

dehinc] Sive dein, ut in Guclferb. Gortius legit.

hyalinos] Junoni etiam (§. 67) »hyalinem vestem

« tribuit, quoniam aether pariter atque aër lu

cera transmittit Romanorum poëtae Latina quoque

voce vitreum usi sunt, ut aquosum denotarent

(Silius 4, 347. 7, 413), pariterque partialis (12.

3. 13) aquam ob perspicuitatem vitream appellavit.

Colorem si intclligcre malucris , ille erit, ut Ovidii

verbis (met. 5, 48; art am. 3, 173) utar, »acris

quum sine nubibus est.«

duos globosos] Non duo , nt Grotius , sed duos

editiones anteriores, Hugianus et Cantabrigiensis

codices habent, licet parum intcrsit. Duobus globis,

ni Tailor, Solcm ct Lunam denotare voluit, auro

ilium (§. 73. 188), electro banc. Electrum hoc

quoque loco, ut Heynius ad Virgil, georg. 5,

522, mctallum, non succinum intcliigcndum puto,

quia illud splendore nobilius, quanqiiam adultéralo;

aurum cnim, cui quinta argenti portio incssct,

electrum appellatum esse PKnius testatur (53. 4),

quod Xevxov %qv6cv Herodotus dixit (1. 50).

ConP. doctam Bnttmanui disscrtationcm (in Mythologo

T. II, p. 357 sequ.).

enneaphthongon chehjn] Ut èvvsâ%OÇÔa apud

Athenaeum (14 p. 636). Пас lyra regimen harmo

14*

108 Martiani Capellae lib. I. §. 66.

chelyn innitenti similis imprimebat. Calceos autcm smaragdineae fluctu viriditatis

herbosos vestigiis ejus Tellus annexuerat. Insidebat autem ex pavonum

pennis intertextae oculataeque ipallae, ex qua multicoloribus notulis variata

intertextac ct oculatae, ex qua pictura notulis

multicoloribus variata vernahat.« Palla enim amplioris

vestitnenti genus est, quod nostcr, eicut in

fra (§. 71) Terrae Iierbidam pallam tribuit, Jovis

vestibus supra descriptis a (Mit, cique cum insidere

íingit. Vestes enim ita ctiam usurpatas esse Pollux

(7, 51 i p. 722) docuiL

oculataeque pallae] Coelum significat, stcllis

distinctum , eadem figura qua infra (§. 811) Astronomiam

»quandam gemmatam ncc minus totis artubus

decentcr oeuleam* finxit, Argi nimirum fabulam

respiciens, de quo Macrobius (Saturn. 1.

19): » Argu m , quem fe runt per ambitum capitis

multorum oculorum luminibus oraatum — scd sub

bujuscemodi fabula Argus est coelum stell arum

luce distinctum, quibus incsse quaedam species

coelcstium videatur oculorum.« Plura dabit C. Fr.

Hcrmannus ad Lucían, de bist. ser. p. 75. Pavonis

autcm с pennis textam earn pallam ait eandem ob

causam, quia Argi occisi oculos, Ovidio teste

(met. 1. 722), Juno excepit volucrisque suae pen

nis coll oca vit, ct gemmis caudam stellantibus implcvit;

quapropter et Martialis (14. 8ö. 2):

»Nunc Jim от s avis, sed prius Argus erat*,

et Gallus poëta (de duab. soror. fragin. 15):

» Quum quatit et caudam Junonius explicat ales,

Mille oculos, gemmas mille decenter habet.*

Pro notulis Vonckii conjecturam (spec. crit. p. 147)

floribus aut flosculis retulisse taedet.

variata] MS. varie grata; lege varie(ja tu.

(in от. — MS. varicata, variegrata , fors an varicgalal

Осошш (ad Appui. T. I. p. 785. П. p. 206)

— Postremum in textum quidem rcccpit Goezius ;

ego vero prius rctinni, siquidem in uno tantum Reiniae

coelcstis designator; novem autem ei cbordas

tribuit, quia supra (§. 28) barmoniam ill am ex

Septem plane tis cum spbacra aplane et terra con

stare dixerat. Conf. Euclid, in introd. harm. p. 19.

Mcib. ct Strah. 13. p. 618 Casaub. Hugiumque

in libro de myth. p. 185. 184, inprimis autem

Bocckliium in Creuzcri Stud. T. Ill, p. 89 scqu.

calceos] Ex hac calccorum descriptione quilibct

terrain agnovisset, ctiamsi Martianus non addidissct

a Tellure cos annexes esse. Sapit poética haec

descriptio opinionem antiquissimam , dei scdem a

coelo inde usque ad tcrram pertincrc, quam ideo

dixerunt »suppedaneum pedum ejus«, Scrapisquc,

dcorum máximas, in epigrammate Graeco, a Ma

crobio (Sat. 1, 20) nobis servato, ipse de se praedicat:

»Гсйа âé fioi rtôdeç ei6i.«

smaragdineae] Duo smaragdinae. Vonck. (sp.

crit p. 147) — Sed illam adjectivi formam, qua

noster utitur, Ycnantius etiam Fortuna tus (8, 6,

18) habet. Martianus «calceos fluctu smaragdineae

viriditatis herbosos* dixit, quia smaragdis color

tribuitur viridis (praeter Plinium vide Lactantium

in carm. de Phocnicc 155).

viriditatis] Grotius viriditatii nostram lectioncm

codices praebent Dresdensis, Basileensis, Darmstattensis,

Bodlejanus, Britanniens, Cantabrigiensis,

Hugianus, et testé Cortio Guelferbytanus.

annexuerat] Grotius annexuit. Scd illud, quod

rcliquis verbis conformins est, e codicibus Monacensibus

(B.D. E.G.) recepi.

insidebat] Lege : infigebat autem et pavonum

pennas cet. Vonck. (spec. crit. p. 147) — Minime I

Scnsum scilicet criticus capcrc nequibat, qui hie

est: »insidebat Jupiter pallae ex pavonum pennis

Martiani Capellae lib. I. §.67. • 109

pictura vernabat. Sub calcéis vero fuscinam deprimebat. Hujus suggestui 67

subditus Junonis consessus, baud indecenter ornatus. Ipsa vero teeto capite

lácteo quodam calumniate praenitebat, cui gemmis insitura diadema pretiosis':

nam ncquc Scythidis virecta, nec Cerauniorum vibrans fulguransque lumen,

clienaucnsi códice variegata leg! tur, et ex corrupta

quorundam scriptura cohstantcin in reliquis lectionem

corrigera ne Газ est; praesertim Loe loco, quo

noster eodem jure utitur, quo Appuiejus populan»

ejus, apud quem legimua (de mundo p. 296): »coloribus

varietur «, vel Catullus, qui (64, 50) «ve

stís priscis Iiominum varíala figuris« per hypaUagen

scripserat.

fuscinam] Bongarsius fuscinam, male! Subin-,

telligendum sine dubio mare. Infima Latinitas fuscinum

pro fusco, ut aurinum pro áureo, et marmormum

pro marmóreo dixit. Goez. — Prefecto non

erat, quod corruptum Martiano fuscinum obtruderet

vir doctus. Fuscinam non Bongarsii tantum co

dex: , sed Drcsdensis etiam, Basilcensis, Ilugianus,

Britannicus, Guclferbytanus, et Monacenses (C etE)

babent, atque antiquam banc lectioncm esse glossa

(E) testatur, qua »fascina , sive tridente, mare

significari« probe anno ta tur, quae praeterea uotissima

res est (ef. Cic. nat. dcor. 1. 56). ,

subditus Junonis] Ita rectius transposita verba

in Hugiano códice, Britannico, Cantabrigicnsi, Basilcensi

ct Barmstattensi. ■. ...

calummale] Gabunmale. Lege vel cahjmtnale,

G pro С positum 5 vox est Graeca xâkvflfia. Ghox.

— Quoniam autcm Leidensis codex (v. Appui. U.

p. 360 not. Oud.) reete habet Latinis quidem Uteris

scriptum calummale, banc lectioncm in textum recepi.

Sed liberum ut sit arbitrium Us, qui.malucrint

chlamyde legerc, hie addo lectioncm clámide,

quam Cortius e Guclferbytano códice adnotavit

gemmis] Nonnus (in Dionys. 1. 52 j p. 82) gemmis

ctiain pretiosis ornatam Junonis coronam pluribus

descripsit vcrsibus.

Scythidis] Id est Sraaragdi. Goez. — Ita etiam

Salmasius (ad Solin. p. 195 ed. 1629). Sed legere

debebant viri docti nostrum paulo inferius (§. 75),

ubi: »gemmarum, inquit, Smaragdus una, Scythis

altera, Jaspis tertia vocabatur«; quo patet a Mar

tiano minime Smaragdum et Scythidem pro una

cademque gemma acceptas esse.

virecta] Ita babent vctcres membranae bibliotliccae

Leidensis j non vireta, ut cdiderunt. Festus:

»Dumecta antiqui quasi dumiceta appellabant, quae

nos dumeta.« Idem: »Vcstices frutecía densa dicta

a similitudine vestis.« Lactaut. Argument. Metam.

1, cap. 5: «Frutecía sylvarum.« Marcellin. 1. 14;

«Frutecía prensando vel domos. • Virg. Aen. 6 г

»Amoena virecta.« Моск. (ad Fulg. p. 12). — Addere

poterat Scdulium (57), qui Virgilium imitatus

est. Codices etiam Dresdeneis, Britanniens, Cantabrigiensis,

Ilugianus, Basüccnsis, Reichenauensis,

Darmstatteusis, et Monacenses (B. D. E. G.) virecta

babent. . .„

Cerauniorum] Claudianus:

»Pyrenaeisque sub antris

Iynea fulmitieae legere Ceraunia nymphae.* «c

Ita et hoc loco Ceraunii color e pyropo: quart

manifesto Ccraunium inter ardentes et Ígnitas gem

mas retulerc contra veternm sententiam, quibus

Plinius utitur auctoribus. Salmas, (p. 278) — Cc

raunium recentiores scriptores carbunculum vocarunt.

Tcrtull. : » Ccrauniis gemmis non ideo substantia

ígnita cet, quod coruscent rutilato rubore. « Goez.

HO Martiani Capellae lib. I. §. 67.

пес flucticolör hyacintbi credebatur abesse profunditas. Sed totum illud sertum

capitis fulgurantis Thaumantias obtulisse reginae coelitum ferebatur. Ipsius

vero divae vultus assidua perlucens gratia, fratri consimilis, nisi quod ille

immutabili laetitia renidcbat, haec commutationum assiduarum nubilo crebrius

turbidabatur. Nam vestís ejus hy aliña, sed peplum íuerat caliginosum, quod

fluclicolor] Idem est color, quem melius de- nem aëriam appellat. Atqni aër interdnm turbidus,

scripsit Martialis (4, 61, 7) vers и : aether contra pnrior est et serenos. «Pars enim»,

»Duasque similes fluctibus maris gemmas.* nt Senecae (de ira 5, 6. p. 44 Lips.) yerbis antar,

Sed amat noster composite hujus generis adjectiva, » superior mund i et ordinatior et propinqnior aide

nt : multicolores (§. 66 f.), multigenum, multian- ribus, пес in niibcm cogitnr, nee in tempestatem

gui uni (§. 158), multifidiim (§. i 17. 227), multi- impellitur, пес versatur in tnrbinem. « Hinc Horatio

vidiim (§. 100), ii'ultinodum (§.425), diversicolor (carm. 3, 10, 8) Jupiter «puro numinc« est;

(§. 14. Iii. 67. 811). Aliorum scriptorum similia .Claudiano (tert. cons. Honor. 167) placidas, et

collcgit Burmanniis (ad Ovid.mct. 11, 611; p. 794). Martiali (S,' 6, 9 et 9, 25, 3) serenus audit.

Thaumantias] Iris Tliaumantis filia, Junonis Lucerna etiam fictifs (ap. Passer. 1. tab. 33) totancilla

(Hesiod. theog. 263. 266; Plat. Thcacl. que lapidum titnli dicati Jovi sereno (Grnt. 25, 1.

p. 155 Stepb.). Familiari hoc Romanis ctîain poëtis 77, 6. 1009, 9. Gud. inscr. 4, 4. et 8, 5), pariter

(Vîrg. A«n. 9, 5. Ovid. met. 4, 479. 11, 674. atque Jovi Serenatori (Gud. 3, 8 et 9; 4, i. 2.

14, 840. Val. Flacc. 8, 116. Clandian. rapt. Pros. 5. 5 et 6), quod quidem ejus cognomen baud

3f 1$ add. Cie. Pf. D. 5, 20) nomine satis docetnr latuit Appnlejum, qui (de mundo p. 371 Ond.)

Junonis diademate modo descrlpto arenm denotari eum Serenatorem et Amicalem nominavit: quo specoelesteni.

Jris enim (Virg; Acn. 4, 701) ctant et Graeca ejns cognomina a'f&QÍov (Aristot.

»Miffe trahens varios adverso Sole colores.» de ïmind. 7. S trabo 1 init. p. 5 f. Gasaubon.) et

Add. Ovid. Metam. 6; 65. 11. 580. Claud, rapt. fieibi%iov (Orpli.bymn. 72, 2. Thucyd. 1, 126.

Pros. 2, 38. Sen. nat. qn. 1, 5, et Apptilej. de Pausan. 1, 37, 3. 2, 9, 6. 2, 20, 1. Cornut 11.

mundo p. 525 Oudcnd. p. 154 Gal. Grut. inscr. p. 210). Inde apud Holaetitia]

Differentiae causa, quae inter Jovis et mcrum ilia: Zevç ai&èçi vaicov (И, 2, 412) et

Junonis naturam stafuxtur, bacc 'est: ilium pro ai&èna xaï Aïoç av)'aç. Atqnc noster etiam

acthcfe, liane pro aërc veteres babucrunt (Cic. N. supra (§. 17) »Jovis ristim« celebrarat. Simili modo

D. 1, 15. 2, 25 et 26"$ acad. quaest. 4, 41. Ma- Aegyptii Seneca teste (natur. quacst. 5, 14. p. 727

crob. Saturnal. 5, 4. Porpliyr. ap. Euseb. in praep. Lips.) »aerem marem judicant , qua ventas est, fe-,

ev. 3, 4, 11; p. Ю8 \5g. Serv. ad Vîrg. Georg, minam, qua nebulosas et iners. « Quod sequitur

2, 525; Aen. 1, 47. 4, 122. 12, 140 Albrie. verbum renidebat , modo »plendere (§. 15. 17. 27.

philos. 11. p. 514 Mnncfc. Sali ust. philos. 6. p. 255. 208. 581. 728.), modo, ut hoc loco et apnd Ma-

Cornut. 5. p. 145. Vita Homeri p. 525 Gai. Ar- crobinm (in Saturn. 1, 11), subridere significat.

nob. 3. p. 118). unde noster infra (§. 149) Juno- turbidabahtr] Hoc vcrbtim noster cum Saxone,

Martiani Capellae lib. I. §. 67. Щ

tarnen, $i appulsu cujusque lüminia tangeretur, inter obumbrantes nebulas

sudae perspicuitatis gratia praenitcret. Haec fulmen dextra, laeva sonorum

bombis terrentibus tympanum sustinens, sub quibus plurimum sudans ima subjecta

roscidis videbatur inundare fluoribus. Hujus vero calcei admodum furvi:

quorum maxime solea atrae noctis nigredine coloratur. Nam ejusdem genua zona

Solino , et Apollinari Sidonio commune Labet. Und с et Argoliearum inatrum ad earn preces (Stat.

Male in Britannico et Gantabrigicnsi praesens legi- Tlieb. 10, 69), ut velit in Tbcbas excutere fultor

turbidattir, qunmrenidebat praccedat.

Caliginosum] Dcnsuin acrem et in nubes convcrsuiu

désignât , qui natura ipsa obscuras , nisi

Solis radiis illustrctur. Vclc. — Omnino rectins

caliginosum , quam caligosum, quod hoc loco Basileensis,

Darmstattcnsis , Britannicus et Cantabrigiensis

babent. Sed banc ctiani adjectivi forinam

a scrioris acvi scriptoribus usiirpatain Puisse non

solum Gangius docct, sed apiid nostrum ctiam

(§. 803) tarn in editis, quam in libris scriptis

auod tarnen] Ita Guelferbytanns , Britannicus,

Ganfabiigicnsis, aliique, et vetercs practcrea cditioncs:

undc apparet illud »quo tarnen« apud Grotium

non nisi typograpborum errori adscribendum, quem

errorem non animadvertcntes Walthardus et Goeeuis

secnti suum fecerunt.

cujusque\ Ita Hugianus codex, Basilccnsis,

Darmstattcnsis, Drcsdcnsis, Monacertscs (G. G.),

alüqtic (Oudend. ad Appulej. L p. 556) pro cujusdam

in editis. ■ ■• • • ,

fulmen] Bongarsius etVulcanius: flutnen. Goez.

— Beete vulgarem rctinuit lectionem: absurda

eniin est altera, quam Basilecnsis ct Cautabrigiensis

exhibent. Ne fingí quidem potest aliqnis flutnen

dextra teaens. Fulmen contra bene tribuitur Junoni,

quae ipsa apud Flaccum (1, 116) hoc jaciendi

potcstatem sibi attribuât verbis:

tJam jam ego et inviti torsissem conjugis ignem*,

met». Effigies ejus dextra fulmen tencntis exstat

apud Suietium (in antiquitat. IVcomag. p. 28).

sonorum bombis] Tonitrua intcllige, quae Junoni

pari tur atquc Jovi adscribiintur. Ipsa cnim

Juno apud Virgilium (Aen. 4, 122): »et tonitru

coclum omne ciebo« inquit; unde ct Seneca (Me

dea ii 9) Jo vein et Ju попет » seep f fileros tenantes «

appellat; atque nostcr tympanum ei tribnit, cujus

sono terrcri Philologiam finxit (conf. §. 197), imi

tât us Ovidium, qui (fast. 4, 189) de Gybcleïo ctiam

tympano: »Scd me sonus aeris acuti Terret.*

tympanum sustinens] Ita transposita baec verba

in codicibus Britannico, Gantabrigicnsi, et Darmstattens!.

ima] Imus certe aër, terrae proximus, qnandoque

roscidus. Forsan ct tcrram ipsam significare

voliiit, secundum illud Lucretii (1, 251) :

» Postremo pereunt imbres, ubi cos pater Aether

In grcmium mahn» Terrai' praeeipitavit.«

Id quod posteriores poètac Virgilius aliique fere

totidem imitati sunt verbis.

maxime] Hand supervacancam banc voculam

inscrui codi^-im Ifcresdensis , Darmstattcnsis ¿ Cantahrigieneie

. Britannici , ftiior>nnfjtie (Bondam var.

lect. p. 55) auctoritate.

solea] Prudentiiis (apotli. 456): » soleas Junoni*

lamberé.» IVoster quum inferiora aëris cum Jnnonis

calcéis comparasset , Ínfima necesre erat solcae

assimilare, quam cum I4octis nigredinc comparât.

112 Martiani Capellae lib. I. $.67.

quidem diversicolor ambicbat, quae nunc perfulgido resplendebat orbe, nunc

vanescentis gratiae tenuata varietas ita penitus obliquabat, tanquam nihil ha-

68 buisset ante discolorum. His igitur indumentis uterque regum decenter ornati

ante consessum in suggestu sidéreo positam quandam sphaeram caelatam varietate

multiplier conspicantur , quae ita ex omnibus compacta fuerat elementis,

lit nihil abesset, quidquid ab omni creditur natura contineri. Illic coelum

omne, aër, fréta, diversitasque telluris, claustraque fuerant tartárea. Urbes

etiam, compita, cunctorumque species animantium, tam in specie, quam

in genere numerandae. Quae quidem sphaera imago quaedam videbatur

ideaque mundi. In hac, quid cuncti, quid singuli nationum omnium populi

quotidianis motibus agitarent pede ire, formante speculo relucebat. Ibi quem

Nam quo inferior aër, со obscurior. Voce nigredo 71) pariter atqne anteriores cditioncs babent cun~

infra itcrum utitur (§. 157) licet barbara sit(Sciopp. ctartimque; sed praestat Grotiana lectio , siqnidem

pr. pbil. p. 56 Herz.). „ non de bestiis solis noster loqui videtur.

zona] Inconstantcm medii acris naturam zona ideaque] Nidias dubito, quin ad Piatonis ideas

describere videtur, qua modo perlucidus, modo noster respexerit, quales in Pbaedro potissimum

(p. 246 Stepb.) dcscripsit Ule non intclligendi so

lum, sed etiam dicendi gravissimus auctor et ma

xister (Cíe. orator. 3); eolorem tarnen duxisse vi

detur e clypeo ¡lio, quem Homerus finxit a Vulcano

fabricatum (Iliad. ХУШ, 478 seqii.).

pede ire] Locus monstrosus: faveat Hercules

monstrornm Áverruncus. Lege »pedae reform antis

speculo. « Nam re etiam in MS. voci formantis

adhaeret. Sensus hie: »Reluccbant, inquit, in spe

culo quasi vestigiorum (id enim peda teste Festo)

veram formam referendum. « Forte baec cadem vox

obliquabat] Bongarsius quidem cum Basilcensi

dat ablegábate Darmstattensis abligabat, Uugianus

alegabat, Guclferbytanus teste Cortio et Bodlcjanus

obligábate sed vulgatam retinui

erbum obliquare sensnm babel

qui omnino aptus huic loco cet

discolorum] Non scmel hac adjectivi forma utitur

noster (§. 71. 328) et praeter ешп Appnlejus

etiam et Prudcntius.

uterque regum\ Omisse apud Grotium baec ver

ba e codicibus Dresdens! et Hugiano supplcvi.

coelum omne] Sic transposita sunt verba in Ba

silcensi, Reicbcnauensi , Britannico , Cantabrigicnsi,

et Hugiano códice.

cunctorumque] Codices Cautabrigicnsis , Bri

tanniens, Пифапиэ, Leidcnsis (Oudcnd. ad Appulej.

T. L p. 152. Biirmann. ad Claudian. p. 1048, v.

prtus

Deceptique pedes*

(f. inquam pedas). Grot. — Нас conjectura fré

tas Goczius Martiani textum foedissime corrupit.

О namvis enim locus obsenrus sit, tarnen si ad con

jecturas confugieudum est, non solam Grotianam,

* Martiani Capeliae lib. I. §. 68. .115

augeri, quem deprimí ? quem nasci, quem occidere Jupiter vellet, manu

propria ipse formabat. Quam terrarum partem disperdere, quam beare: quam

vastam quamque cclebrem cuperet, fictor arbitrarius variabat. Hoc igitur 69

fatum publicum conspicans componensque deorum senatum jussit admitti.

Quam vis in tus, quos innominabiles sacra vis testa tur, intrarent, tarnen etiam

primatibus divûm, praesertimque parentibus uterque consurgunt. Verum 70

sator eorum gressibus tardus ac remorator incedit: glaucoque amictu tcctus

sed innúmeras admittit conjecturas. Atquc lenior

ccrtc medela fuerít, ubi pe die L e. paediae, ttCUr

âeiaÇf legeris, quo nomine noster idcntidem gcometriam

appcllat (§. 378. 728) ; geometrieis enim ratioaibus

dcscriptam ease ephaeram, qualem Jupiter

tcneat, darum est. Sed hoc speciminis tantum

causa attuli, ut appareat nihil facilius esse

quam mutatis Uteris ex ingenio conjecturas fundere,

guales Sardos venales aliquando Rubukenius appcllavit

alium alio nequiorem (т. Wyttcnbach vit

Rubnk. p. 221); vulgatam integram servavi, licet

rcticcre non possim, codicem Reichenauensem cxhiLcre

pide i reformantis, unde orthographia tantum

mutata Apollinis nomen Pythei ¡ndagari possit.

Minime hoc sperncudum, quo pósito hic sensus

exit satis cougruus: »In hac ephacra quid singuli,

quid populi agitarent, spceulo Pythci reformantis

rclucebat.« Verbuin enim compositum reformare

more istorum scriptorum (v. not ad §. 75. 84. 102.

ICO. 576} add. Freinsh. ad Justin, in ind. Gronov.)

usnrpatnr, quemadmodum apud Appulejum (met. 2.

p. 150 OutL) Fotis »in speciem Veneris reformata»

legitur.

ficior] Figulus, лХабщд. Cíe. »Rcliquos dcos

ea facie novimus , qua pictarcs , fictoresque volucruiiL

« Et alü saepe ila usi. GnoT. — Ncmpe voeem

tantum cxplicaturue Grotius erat, neutiquam

Martiani locum.

arbitrarius] Ita Jupiter cognominatur (Euseb.

praep. cv. 1 , 7, 10. p. 57 £ Macrob. soma. Sc.

2, 2). In quodam ctiam lapidis titulo (GuiL 7, 5)

legitur: »Jovi optumo maxumo Arbitrator!. « Quin

tcmplum etiam Jovis sirbitratoris in decima urbis

regione fuisse P. Victor testatur (in Gracv. thesauro

IV p. 1515).

ulerque] Jupiter et Juno. Ita enim supra (§.41)

verbis »regum conjugum uterque« paulo darin*

«] Ad Saturnum aliud it nomen, qui

infra (§. 197) »deorum rigidissimus creator* audit-

Sed satorís nomine omnem ctiam gentis alicujae

auctorcm signifieari Ule apud Silíum (9, 294) »sator

Quirinus« docet. Pro eorum Holmius (in Crenü

analect p. 598) ct Rarthius (ad Stat. Theb. 5.

p. 226) legi jubent deorum; frustra.

gressibus"] Jam Piatoni (Epinom. p. 978 Stepb.)

Saturn! Stella ceteris tardior. I4icomacbus (in harm,

man. 1, 2, 5. p. 6 Meib.) »a motu Saturnin scribit,

>qui longissime a nobis abest, jgravissimus in

ôià Jta6wv consonantia sonus hypate est appellatus:

vrtarov yàç tó avcotatov* (conf. nostr.

§. 197. 965). Unde et Ausoníns (in ed. de sign,

coeL cxtr.) :

»Celsior his Satumus, tardior omnibus astris.*

Claudianus quoquc (in laud. Stilich. 2, 459) »pigram

Saturni semitarn« per hypallagen dixit (conf. §. 855).

114 Martiani Capellae lib. Г. §. 70.

caput. Praetendebat dextra flammivomum quendam .draconem caudae suae

ultima devorantem, quem credebant anni numerum nomine perdocere. Ipsius

autem canicies pruinosis nivibus candicabat, licet ille etiam puer posse fieri

71 crederetur. Ejus conjux grandaeva corpulentaque mater, quam vis foccunda

circumfusaque partubus, tamea floridam discoloramque vestem herbida palla

contexuerat, in qua totus gemraarum metallorumque census, atque omnium

72 proventus frugesque sationum larga admodum ubertate ferebantur. Huic Vesta

teetus caput] Graecismus, ut apnd Livium (27, pruinosis nivibus] Parltcr infra (§. 197) Philo-

37) »virgincs longam in du tac vestem «, Murtialcm logia Saturai planctae circuí um transiens conspi

(5, 14, 6) »caput tectus«, Ovidium (met. 5, SI)

»iadutus chlamydcm Tyriam«, (14, 262) »pallam

indata nitentem«, Iïoratium (ср. 1, 17, 28) »quidlibet

indatas «, "Virgilium (Aen. 2, 275) »exuvias

indutus« (11, 480) »oculos dejecta decoros «, (Cir.

20G) »dulei derinetus lumina somno«, et Priscianum

(I. 8. p. m. 291) »indutus terga leonis.« Appellat

Rufianus (p. 248 Ruliñk.) »figuram per accusativum.

« Atque apud nostrum iterum infra (§. 114)

■ obtectaque vultum virgo « lcgitor. Saturnuin au (cm

velato pinxerunt capitcj quapropter Scrvius (ad

Acn. 5, 407) observât: » Sciendum sacrificantes

diis omnibus caput velare consuetos, excepto Sa

turno, nc numinis imitatio esse videretur»; atque

eadem tradit Macrobius (Saturnal. 1, 10).

draconem] Pluribus de boc symbole acternitatis

alio loco (palaeogr. crit. III. v. indic. p. 495) dis

sent!. Ilinc annus Graecis èvuxvTOÇ dictus, quia,

postcaquam Sol duodecim Zodiac! signa pera gra

vit, in se ipsum quasi redit, vcl ut Virgilius (gcorg.

2, 402) áit,

»In se sua per vestigia volvilvr annus.*

A*nigmat!s, quod sequitur, de anni numero solutioncm

ibidem (pal. crit. Ш, §.232) proposui. Ante

nomine codex Drcsdensis addit sui, glossa in Basilcensi

sua , sed abest a reliquia tarn editis quam

vcriptis.

catur ndcorum rigidissimum crcatorcm in álgido

bacrcntem pruinisque nivalibus.*

puer] Pcrqiiam docfc, ut assolct, Caperas (in

Harpocrate p. 103) de boc loco disputât, cni ta

rnen assentiri nequeo. Promta enim interpretatio

est, modo memineris Saturnum pro tempore accipi,

quod et senis ct pucri forma describí potest, prout

antiquum vel rccens intelligifur. Cetermn ille etiaim

scrips! pro eii am ille с codicibus Britannico et

Darmstattensi.

grandaeva] Mutuatus est hoc epitbeton a Sillo

(10, 124):

»At grandaeva deiím prayoscens omina mater. «

(Conf. et not. ad §. 4).

tarnen floridam] Alioquin enim non matronae

sed meretrices pictas lloridasquc vestes, àv-&ivct}

gestabant, quod docte probat Wclckerus (in proleg.

ad Theogn. p. LXXXVHI). Tcllurcm vero is or

na tus decebat, quem e Virgilio (Cul. 69) forsitan

bausit nostcr:

»Florida auum tettus gemmantis picta per herbas

Vere notât dttlci distincta coloribus arva.

In sequcntibns pro contexuerat complures códices

babent contexerat, quod tamcn ambiguum vider!

possit

larga ubertate] Fcstns: »Opis«, inquit, dicta

est conjux Saturn!, per quam volucrunt terram

Martiani Capellae lib. I. §. 72. Ш

quae etiam coaeva ejus fuerat, adhaerebat. Quae quod nutrix Jovis ipsius,

euoque eum sustentasse gremio ferebatur, caput regis ausa est osculari. Post 75

hos candida cum sorore Sol auratus expetitur: qui mox ut coepit ingressui

significare , quia omnes opes humano genсri terra

tribuit.« Orpliico (hymn. 15, 11) haec dea jam erat

EIqt¡vt]v xaráyovóa 6vv evôXfioiç xreá-

хвббь.

Item Macrobias (Saturn. 1, 10) tradit »eodem mense

Saturnalia et Opalia celebrar!, quod Saturnus ejusque

uxor tarn frugum, quam fructuum repertoree

credantur; itaque omni jam foetu agrorum coab

bominibue bos deos coli — Saturnumque

a sata dictum, terrain Opern, cujus ope humanan

vitae alimenta quaerantur.« ,■

ferebantur] Miror Grotiiun edidisse ferebant)

quum reteres editiones omnino rectius fercbantur

praebeant, atque ita etiam in Reicbenauensi, Darmstattcnsi,

Hugianoquc códice exstet, atque Casaline

(de prof. rit. 3. p. Ill) pariter olim legerit

itcrumqnc observavi pcrmulta apud

menda irrcpsisse typographomm qnidcm

culpa , quae ipse (p. 344) fatetur se non omnia ob

instantes nundinas Francofurtcnses correxissc.

adhaerebat] Multi enim Vestam eandem quam

Tcrram putabant (Cornut 28. p. 206 Gal.). Und*

Ovidius (fast. 6, 460):

»Et Tellus Vestaque nwnen idem est*

porroque (6, -267):

»Vesta eadem est quae Пепел: hübest vigil ignis

utrique; ,

Significant .sedem Terra Focmque suam.»

Eadcm docucrat Euripides (in fragm. 178 e Macrob.

Sat 1, 23) versibus :

»Kai yala цутед' é6xiav âé 6*oL 6o<poi

Bqotcov xaXovÖLv, r¡névr)v sv ai&èçu»

Sed confer omnino Astium ad Plat. Pbacdrum

(p. 247 Stcpb.) et eandem in Cratylo (p. 401 £

Stepb.),

nutrix Jovis] Ennîus (ap. Lactant. 1, 14) »Jorem

«, scribit, «clam abscondunt dantque eum Vestae

educandum.« Eadem Albricus refert pbilosopbus

(17. p. 319 MuncL). Cicero (de unir. 10): »Jam

yero (da us) tcrram, altriccm nostram — enstodem

antiquissimam deorum volait esse eorum, qui intra

coclum gignerentar« (cont not ad §. 93).

osculari] Ausculari Manuscriptus. Vide Festum:

ausculari dicebant antiqui pro osculari. Guot. —

Scioppius (in gr. pililos, p. 206 Herz.): »Transit

AU in .0 .productam more antique, ut lotus jjto

lautus, plostrum pro plaustrum, cotes pro cantes:

sicut cliam contra pro О — AU, ut austrum pro

ostrum, mis culum pro osculum, frequentissimeque

boc faciebant antiqui.»

candida] Quae ab Ovidio (bcr. 18, 61) dea

candida appellator, eadem Virgilio (Aen. 7, 8)

«candida Lima« est

sorore] Partialis (9, 35, 5), et eaepe Ovidius

(met 5, 330) fast 3, 109. 117; her. 11, 45)

JLunam sororem Phocbi appcllat. Pluribus verbis

alii, ut Seneca (Oed. 254):

n Sorot que fratri semper occurrens tuo.«

Virgilius (gcorg. 1, 596,):

»fralris radiis obnoxia Luna, m

Silks (8, 175):

»Lunaque fraterno lustrabit lumine terras»

et porro (16, 55):

»ut Phoebe Stellas, ut fratris lumina Phoeben.*

Addc Propcrtium (2, 25, 52), Parmenidem (ap.

Plutarch, in qu. Rom. 75. p. 282), Cornelium Sc-

15 *

116 Martiani Capéllac lib. Ï. §. 73.

propinquarc, purpurae rutilantis puniceus quidam fulgor antevenit, et ros

splencloris gratia totam aulae ipsius curiam obstupefactis ceteris ornatibus luminavit.

Ast ubi primos honorati capitis radios ingressurus immisit, ipse

etiam Jupiter paululum retrogressus sub immensi uitoris lumine caligavit;

sphaerae vero orbesque, quos dextera sustinebat, veluti speculo cognati lu-

74 minis refulsere. Juno autem diversicoloris illustris» ornatibus, ac varia velut

75 speculo cognato gemmarum luce resplendens, candentibus serenis enituit. Eral

enim illi in circulum ducta fulgens corona, quae duodecim flammis ignitorum

verum (in Aetna 236) , et inferiorem locum (§. 77.

not).

puniceus fulgor] Auroram désignât, quae infra

(§. 116. 219) uberius describitnr. IVondom enim

ingrcssus erat Sol, sed »ingressui propînqnabat. «

Similibus fere verbis Rutílius (¡tiu. 1, 277):

»Roscitla punîcco fulscic crepúsculo coelo*

eandcmquc Appulejus (met 5. init) »¡

phaleris* inducit. Ilosulentum praeter nosl

Prudentius quoqnc dixit

obstupefactis] Forte obscurefactis. Vonck. (sp

erit p. 147) — Melius sie scripsisset Martianus, non

tarnen ecripsit, id quod librornm cxempla docent,

neque audacior est figura quam ilia, qua Arnobiue

(1. p. 26) utitur: i. cal с ab at pon ti terga midis ipsis

stupentibus.»

luminavit] Б Darmstattcnsi et Basilecnei codicibns

pro iOuminavit. Píon Appulejo modo illnd,

acd Martiano ctiam (§. 27. 729. 901) usitatum est.

hnnine] In codicíbue a Grotio in margine laudatîs

pariter atque in quatuor Monacensibus (С. D.

E. G.), Basilecnsi, Darmstattensi, Bodlcjano primo,

et Cantabrigieusi Jegitur nutnine, quo recepto verborum

luminare et lumen repetitío evitarctur; sed

vix apta hnic loco vox numen esse potest, quapropter

vulgatam eervavi.

spluterae] Hic locus pessime ab exscríptoribus

exceptas repetitis nracscrtini vocibns. Lego: » Sphae

rae vero orbesque, quos d extra sustinebat, reful

sere; Luna autem diversicoloris illustris or

ас varia velut speculo cognati

luce resplendens <• cet Sic infra »(

nam (¡ta lego) leni quodam tencroque vultu ex

fraterna fulgorcm lampada resumebat« GnoT. —

rVec Grotins locum intellexit, ncc Goezius, qui

levitate conjecturam ejus in ordinem

recepit Dc Jtinone enim sermo est, minime de

Luna. Hanc enim afficere Solis ingrcssus non

potcrat, quia simul cum eo advenerat Jove autem

sivc actlicre tacto Solis splcndorc Junonem sive

acrem pariter affici neccssc erat Practerea e deecriptione

quoqnc Juno agnoscitur; quam ut hic

diversi coloris ornatibus illustrem ait, supra (§. 67)

zona diversicolore ornaverat. Tautología autem mi

nus jam offendet, postquam iteraban Imm'nis ante

gemmarum expunxi auctoritatc codicuni Monacensium

(C et G), Dresdensis, Britannici, Cantabrigiensis,

Bodlcjani primi, Darmstattensis , Hugiani,

aliorumque a Walthardo laudatorum.

candentibus serenis] Substantive; sic supra:

«serena fulgentia.« Juvenalis:

»velut hoc dilata sereno.»

Grot. — (Conf. §. 17. 196 not).

corona] Albneue de Sole: » coronara vero caMartiani

Capellao lib. I. §. 75. 117

lapidum fulgurabat. Quippe tres erant a fronte gemmae: Lychnis, Astrites,

et Ceíaunos, quae ejus effigiem reverendam a cognitione conspicientium vibrantibus

radiorum fulgoribus occulebant. Quarum alia Cancri cerebro, Leonis

oculis altera, Geminorum fronte assumta tertia dicebatur. Aliae sex ex utroque

latere rutilabant, quarum Smaragdus una, Scythis altera, Jaspis tertia vocapite

gestabat Apollo duodceim lapidum pretloso-

ш.| GnoT. — Numeri rationem noster ipse infra

(§. 188) cxponit, Solcm bisce versibus alloqucns:

»Bis se nis perhibent caput áurea lumina ferre)

Quod tolidem menses , totidem quod confiéis

horas. «

Gcminarum enim numerus a Solie radiia translatas

est, qui plcrumque duodceim in carminibus memo

ran tur (Virg. Aen. 12, 163). Interdum etiam duo

dceim radii in monumcntis antiquis (Palacogr. crit-

Ш. §. 296. Caylus V. tab. 2. n. 4. Passer, lucera.

I. tab. 89) pinguntur.

ignitanim] Ad Stellas aX%r\yoQifctl. Anaxagoras

cn'un sidcra Ígnitos lapides vocabat : sic lib. ignci colons gemmas , quaeque ideirco a lucerna,

fuerant reposui с Basilccnsi códice. In fronte autern

ponit gemmas acstatem rcpracscntantes , quia

tum vires Solis maxiimc; sinuilquc, lit vidctur,

quia non Acgyptiorura modo (Porpbyr. antr. nympb.

24, pag. 22 Gocns.) verum Atlicnicnsium etiam

Olyinpicusqnc annus a solstitio acstbo initium

duccbat.

Lychnis] Martian us Solis coronam duodceim

gemmarum quadripcrlito online dcicribens Candcm

cuin Tcrtulliano (dc spectac. 9 f.), Isidoro (etym.

18, 41, 1. p. 402 Акт.}) et Corippo (de laudib.

Justini 1. 1 ) colorum rationcin secutus est. Dat

siqnidcm aestati Lycbnitcm, Astritem, Ceraunon,

D: »eademque saxa Stellas appelions* , ut in MS.

шео legitur: quamquaui non reprobem, imo pracferam

illam lectio nem quae in vnlgatis, slelas, id

est columnas. Et in Gcomctria: »interstinetum eylindris

gemmantibus pavimentum.« Grot. — Pro

ignitorum alii quidem ignotorum babent; sed male.

Imita tur enim noster Glaudiani (de laud. Stil. 2, 92)

hunc vers um:

•Et vario lapidum dUtinctas igne coronas.

Unde simul patet ignitum hoc quidem loco nihil

aliud significare quam splcndorcm. Dc Ariadncs

esset, omnino astra intelligcrc

fulgurabat] Sic Dresdensie, Reicbenauensis et

Cantabrigiensis pro Grotiano fulgorabat.

tres] Qnater ternas recenset gemmas, ut anni

tempestates simul et menses indicentur. Erant pro

ab astro , a fulmine nomen sumserc. Ale а.-чп. (tab.

Ueliac. p. 69).

vibrantibus] Quamvis Grotiana lectio vibrantes

(nimiruin gemmae) defendi possit; practuli tarnen

illam, quam códices babent Darmstattcnsis , IIugianus,

et teste Cortio Guelfcrbytanus.

Cancrí\ Zodiaci signa intelligcnda esse apparet,

et quidem ea, quae aesüvis mensibus, Junio, Julio,

Augusto, praesidere ex tábida mea (palaeogr. crit.

III. §. 320) disecs. Cancro Macrobias ctiam (Saturn.

1. 17) acstatem denotari docet (conf. Ilygin. astron.

1, 7, p. 3S2 et 4, 5, p. 467 Munck.)

ex utroque] Respondent Smaragdus Majo, Scy

this Aprili, Jaspis Martio, et ab altero latere Ну-

acintbus IVovcinbri, Dendrites Octobri, Helio tro

pins Septcmbri. Smaragdis Ovidius quoquc (met.

2. 24) Phoebi solium lucerc finxit.

118 Marliani Capellae lib. I. §. 75.

batur. Inter quarum virorem foeta mari per lamina coruscatus fronti quaedam

interioris sua vitas rcsplendebat. Hyacinthos, Dendrites, etiam Heliotropios

utrinque compacti. Qui lapides coloribus suis terras ratis temporum vicibus

lierbidabant: quos ei ad obsequium numinis recurrentis Ver dicebatur et Auctumnus

muñere contulisse. Posterior autem pars coronae Hydatide, Adamante,

inicr quarum] Totum linnc locum partim ex Alea>d. (tab. Ilcliac. p. 68). — » Viridcs Smaragde

conjectura, partim ex variantibus lectionibus et MS. loríeos* dixit Claudianus (laud. Stil. 2. 89), ut

aie restitue: • inter quarum* virorcm et foeta mari Lucretius (2, 804):

lamina coruscans fronti quaedam intcriori euavitas »Inter caeruleutn viridcis miscere Smaragdos.t

rcsplendebat Ilyacintlios, Dcndritis etiam« cet. Hya- Viror Appulcjo et serioribus idem est quod vrricintltorum

mcntioncm babes apud Marcellum in re- ditas, eodemque pertinet mari foeta; mare cnim

sponsis, cujus fragmcntum citatur de auro arg. 1. viridc, unde infra (§. 78) Neptun us »maritima eem-

Seja ab lierede §. i. Sed et apud Plinium et in per inundatione viridior« dicitur.

Apocalypsi. Dendritidos gemmae meuiinit Plinius. jiuclumnus] Auctumni gemmae in Solis corona

Forte tarnen bic foeta passive dixcrit pro nata, dicuntur a Martiano Hyacintbue, Dendrites, He-

Grot. — Quamvis obscurus locus sit, boc tamcn liotropios. Hyacinthum coerulei coloris esse tcstacertum

est, sequentcs auctumni gemmas bue re- tur Isidoras, violacci Plinius, dilutions tarnen,

ferri non deberc, quod Grotius opinatus esse vide- quam sit in Ametbysto. At Solinus с 33 id quantur

J concidunt igitur jam cam ob causam ejus con- doque evenire asscrit, quia ea gemma vitüs non

jecturae, quibus omnino abstinendum erat in loco parce obnoxia; pingi enim nitore cocruleo, quum

tam corrupto, ut quam plurimac pariter patcant cor- inculpabilis est. Flucticolor ab eodem Martiano

rigendi viae. Sed nc códices quidem multum sub- alibi dicitur. Heliotropius vero teste Plinio porrasidii

pracbenL Ñeque cnim per abesse potest, ecum prac se fert eolorem sangmncis venis distinlicet

in solo Rciebcnaucnsi id ínvcncrim; ñeque ctum: vulgo dicitur Diaspro. Quis sit Dendritidi

font i pro fronti ex Darmstattensi , Rciebcnaucnsi, color, baud facile ínvenio. Scio quandam hujnsce

ct Guclfcrbytano reponcrc ausim. Unum illud feci, gemmae speciem ab eodem Plinio appellari albam,

ut pro Grotiano coruscat с Bongarsii et Darmstat- ас, ni jiidicii fallor, varictatcm, quae Auctumno as-

. tensi códice reciperem coruscatus, quod sive pro signatur, indicare voluit variis biscc gemmis Marnomínatiro

participü absoluto, sive pro genitivo tianus. Potiorem tamcn locum cocruleo dedit cosubstantivi

verbalis acceperis, aliquatenus certe lori, qui purpureo affinis ; ac Auctumnus ipse appclcum

reliquis coibiL latur ab Horatio «purpureo varios colorc.« Ad

virorem] Virides geminas verno tempori ed- livorcm uterque vergit. Aleano. (tab. Del. p. 69).—

scribit: Smaragdum scilicet, Scytbidcm et Jaspidcm. Hyacintbi tria genera dcscripsit Marbodacus (17.

Smaragdi color viridis notus ómnibus; de Scytbidc p. 12 Gorl.).

patct ex eodem Martiano, qui alibi »Scytbidis vi- coronae] Pcrpcram corona apud Grotium. Me'

recta* nominat; — dilntiori colore sunt Jaspidcs. liorcm lectioncm códices babent Reicbenaucnsis,

Martiani Capellae lib. I. §. 75. 119

et Crystallo lapidibus alligabatur. Hos enim Hiems undosa gcnuerat. Ipsius

vero divi auro tinctain caesariem comasque crederes bracteatas. Facie autem 76

Darmstattensis, Drcsdcnsis, Bongarsii et Ilugii.

Cormtae cnim pars lapidibue alligabatur.

Hydatide] Ilydatis, scu Ilydratis (ut alii lcgunt)

ab aqua nomen habet. Eslnc ca, quae Plinio ct

Isidoro Enbydros dicitur? Die candidam esse pcrbibct;

Lie ita loquitur libro 16 orig. c. 13: »En

bydros ab aqua Tocata, exundat cnim aqnam, ita

ut clausam in ca putes fontanam scaturiginem«,

quae verba ex Solino desumpsit extremo cap. 40.

AlEAND. (1. L p. 68).

hos enim] Yonckiue (in spec. crit. p. 80) hos ei

legerc jussit, sed non necessarium. Gennisse cas

gemmas biems dicitur, quia ex aqua ridentur esse

congelatae, quam speciem prae se ferunt crystalli.

CJndc Propertius (4, 3, 52) »Crystallum aquosum«

appellat; Claudianus autcm multis epigrammatibue

lusit in crystallum , quorum unum subjeci :

»Sollers lusit biems imperfectoque rigore

Nobilior vivis gemma tumescit aquis« ¡

quo poëta Gracca epigrammata (antbol. 4, 18, 2

ct 3) imitatus esse videtur. Plura dabunt Plinius

(37. 2. 9) ct Scncca (uat qu. 3. 25 f. p. 735

Lips.). Probe igitur noster causali particule enim

usus. est, quo magis pateret, cur posterior coronae

pars Ulis iusignita esset gemmis. Sicut cnim priorem

aestati tribucrat, ita posteriorem biemi adgignavit.

bracteatas] Sic infra: »cujus sonorum (malim

honorum; quamquam de música seu harmonía sermo)

caput auri cornacantis braeteis comebator.« Grot.

— Bractea tcnuissima lamina cujuscunquc mctalli.

Bracteatus, bractea obduetus. Apud Senecam epist.

41 »leo bracteatus« dicitur ornatus bractea. Haud

atquc Ammianus Marccllinua libr. 14: » statuas

auro curant imbractcari«; ct libro 17: »facis imitamcntum

in figura acrcnni, itidem auro imbracteaturn,

vclut abundant! II am ma canden Iis.« Ita Si

donius libro 2. epist. 10 »bracteatum lacunar* ct

1. 8. ср. 8 «gestatorias bracteatas.« Martianus Ca

pelle » comas bracteatas.« Stepu. (ad Saxon, p. 174)

— Addcre poterat » malum braeteis inauratum«

apud Appulcjum (met. 10. p. 737 Oud.), »auri

lirai- teas apud Plinium (33, 3, 19), et »auri со-

apud nostrum (§. 909). In lapidum

quoquc inscriptionibna (Grut. 1074, 12)

collegii bracteariorum ct inauratomm mcntio fit.

Eosdem mcmorat Firiiiicus (astron. 8 , 16). Per

mctaphoram Seneca (epist. 115. p. 652 Lips.) bracleatam

felicitatem appcllat cam, quae videatur tantum

felicitas esse.

facie] Albr. de Sole : »Istc pingebatur specie

impuheris juvenies, nunc facie puerilis, nunc ju

venile, semper imbcrbis, nunc autem in cana diversitate

apparentis.« Macrobius: »Item Liberi pati-

is simulacra partim pucrili actatc, partim juvenili

fingunt, practcrca barbata specie, scnili quo

quc, uti Graeci ejus quem Виббссдёа, item quem

BoiÓéa appellant, et ut in Campania Ncopolitani

celebrant Hßcövct cognominantes.« Grot. — Tres

anni tempestates Martianum significare censct Gcsncrus

(ad Orph. p. 229); ncc pluribus olim annum

constitissc alio loco (palacogr. crit. 6. 668. 771)

docui. Attamcn magis propensns sum ad rccipiendam

cam interpretationcm, quam Cupcrus (in Harpocr.

p. 76) dedit, videri ncmpc Martianum tem

pos matutinum, meridiem, et vespcram designare,

quibus Solis vis ac potcstas valde immutetur. Quae

conjectura ctiam iis confirmatur, quae de Sole

oriente ad sequentia observo.

120 Martiani Capellac üb. I. §. 76. .

mox ut ingressus est, pueri renitentis, incessu medio iuvcnis anheli, in fine

senis apparebat occidui: licet duodecim nonnullis formas convertere crederctur.

Corpus autem ejus flammeum totum, pennata vestigia, pallium coccineum, sed

77 auro plurimo rutilatum. Sinistra autem manu clypeum coruscantem, dextera

in incessu] Ita Basilecnsis codex, Darmstattensis,

et Bongarsü. Omissum in editis est im.

duodecim ] Singulis Loria illi forte volebant,

qui in formas duodecim converti cum censucrunt;

nisi potius duodecim Zodiaci signa eint intelligcnda,

quia actates, quas quatuor facit Macrobius (1, 18),

ad anni témpora idem refcrt. Nam postqnam do*

cucrat Liberi patrie simulacrum partim pueril! aetatc,

partim juvenil!, praetcrca barbata specie scnilique

ore ellictum fuisse, addit: »Oac autem actatum

diversitatcs ad Solcm refcruntur, ut parvulus

vidcatur byemali solstitio, qualcm Aegyptii pro

férant ex adyto die certa, quod tunc brevissimo

die veluti parvus et infans vidcatur: exinde autem

procedentibus augmcntis aequinoctio vernali similiter

atquc adolcscentis adipiscitur vires, figuraque ju-

VCnis ornatur; postea statuitur ejus actas plenissima

effigie barbae solstitio aestivo, quo tempore

summum su! cousequitur augmcntiim. Exinde per

diminutiones dieruui vclut scncscciiti quarta forma

deus figura tur. « Citeb. (Harpocr. p. 76. 77). —

Quae quamvis doetc disputavcrit vir cgregius, ad

denda tarnen bacc esse videntur: Porpbyrius (in

cpisL ad Ancbon. ap. Jambl. atquc ctiam ap. Euseb.

pvaep. cv. 5, C. p. 108) dc Acgyptiis quaerit: »quae

tandem ratio cxcogilari potest, quod cundem Solcm

commémorant vcl ex limo emergentem, vel loto ineidere,

vcl navigio provebi, vcl singulis horis formam

coiumutarc, ac varios per singula Zodiaci signa vu litis

induecre?« Ad quae respondet Jamblicbus (myst.

7, 3. p. 152 Gal.): »Solem secundum Zodiacttm

figurar! et formas m n tare на\Р ¿Íqccv roïq руцабс

dux6r]/juxivcov.* Adde quae Orpheus apud Macrobium

(Sat. 1, 18) dc bac Solis commutationc canit.

Eundcm singulis horis mutari Solis faciem credidiese

ex ils patet, quae (ibid. 1. 21) de tauro Soli

sacro narrât »insigni miraculis convenientibns na

turae Solis« qui »per singulas horas mutare coloree*

affirmetur (conf. Palacogr. crit. Ш, §. 506, ubi

add. Xenoph. mem. Socr. 4. 3. 4).

pennata vesti<jia\ Corromperé et hunc Martiani

locum tentabat Yonckius substituons (in spec. crit.

p. 147) »per rata (aut statd) vestigia.* Licet enim

alii alas Soli a tergo affixerint (Palaeogr. crit. IV.

§. 770. Cuper. Harpocr. p. 34); in quadam tarnen

patera (in Causei musco Rom. 3, 19, 5. Graevii

thesaur. У. 320) Apollo eive Sol ejusmodi pconatis

pedibus pic tu s est. Adde nostrum infra (§,

378. 379). Vestigia autem dici pro pedibus con

firmât Bartbius (ad Stat. 2. 11, p. 254).

rutilatum] Intextum erat aurum. Hace idc* annotamos,

ne quia diversitate colorum ad corrigen

dum aliquid moveatur, ut videmus nihil non sibi

indulgerc homines otiosos, lauream ex quovis 'minstaceo

auaerentes. Baiith. (advers. p. 361).

chjpeum] Hunc Soli Ovidius quoque tribuit

(met 15. 192):

*Ipse dei clypeue, terra quum tollitur ima,

nec qui Abraxan in gc minis mecum pro Sole aeeipiunt

(pal. crit. Ш. §. 124, 460, 566; IV. 697),

hoc attribntum mirabuntur. Etiam in numo Chalcidis

Syriac (VaillanL num. Gr. Commod. p. 86)

Sol conspicitur sinistra chjpeum et hastam tenens;

Martiani Capelläe lib. I. §. 77. 121

ardentem facem praeferebat; calcei vero similes ex Pyropo. Quem juxta Luna

leni quodaín teneroque vultu ex fraterna fulgprem lampade resumebat. Post 78

hos admissi fratres Jovis, quorum alter maritima semper inundatione viridior,

alius lucífuga inumbratione pallescens. In capite uterque dominandi sertum 79

pro regni conditione gestabat. Nam unus albidi salis instar candidum atque 80

spumarum caniciei concolorum, alter ebeneum ac tartareae noctis obscuritate

furvescens, qui quidem multo ditior fratre, et semper eorum, quae gignuntur

ex terra, conquisitionibus opulentus: alius vero propter molem elationemque

Dianae lueiferae, Baccjusdemqae

Car(arin3-(¡magin¡ deî dei, Venet 1580,

p. 63) una cum lyra et sagittis mcminit ex Servil

loco (ad ecL 5. 66), obi tarnen in vulgfatis exemplaribus

gryphen vel

facem] Cereri

cbo, Cupidini, Hymenaeo, Hecatae ct Foriis faces

tribal notissima res est: rarae antem Solis imagi

nes sunt, in quibus, at in Probi nnmo (Rasche

lex. IV. 2. p. 1551 ), faccm gerit. Alias collcgit

I. Fr. Meyer in commentatione de diis ac dcabus

âaôov%oiç (Francof. ad M 1790) p. 18 sequ.

Luna] Ita codices Britanniens, Cantabrigiensis,

Darmstattensis, et Hngianus recte liabcnt, non lunom.

De alieno cjns lamine confer Plutarchum (de

placitis pbüosoph. 2, 28. p. 891; de facic Lunae

p. 929), Macrobium (¡a somn. Scip. 1, 19. p. 101

Zenn.) et superiorem notam (ad §. 73).

lampade] Ita codices Monacenses (B. C. D.

E. G.), Britannicus, Cantabrigiensis, Darmstat

tcnsis, Basileensis, Hugianus, et teste Cortio Guelferby

tanas pro lampada, qaamquam lampada pro

lampas etiam in usa fuisse constat Lampadem

Solis jam supra (§, 29) noster dixit, ut Phoebeam

lampadem Virgilius (Aen. 3. 657).

caniciei ] Sic Darmstattensis omnîno rectiue

quam Grotins, qui caniciem edidit Concolorum

pro eoncolor dixit et infra (§. 659 f.).

ebeneum] Grotius habet hebenum, codex Dreedensis

hebeneum , Darmstattensis, Britannicus et

Cantabrigiensis cbenum , sed practuli lectionem,

quam Monacenses (В. D. E.) suppeditarunt. Quamvis

enim hanc тосст alibi frustra quaesiveris, vix tamen

rectins ab ebene adjectivum formare poterie. Magie

certe placet, quam ebeninus (in vita S. Dunstani

ap. Cangium). Conf. notac inferiores (136. 223).

furvescens] Aliam lectionem fervescens e Guelferbytano

Cortius aflèrt; sed ebeaum et aox cum

bac lectione vix conciliar! poterunt. Retinui igitur

furvescens ut candido Neptuni oppositom. In Darmstattensi

a prima quidem manu scriptum erat fer

vescens , sed correctum furvescens.

ex terra] Haud supervacánea mihi visa haec

verba sunt, quae ex Hugiano códice inserai. De

Plutone enim sermo est, de quo Cicero ÇS. D. 2,

26): »Diti patri — qui Dives ut apud Graecos

HÀovTtov, quia ct recidant omnia in terras, et

oriantur e terris, • ;

opulentus] Phurnntus : TlXovxarv de è>(Aij-&r],

дш го jíccvtcúv ovveov tp&aQTCüv, /xr/âev eîvat

о 1Щ rsZevTaîov eiç avzàv xaráyerai xtà

avtov xTrjfia y'wsxat. GnoT. — Locum Cornuti

reperics in Galei opusculis (p. 145). Sed operae

pretium erit Romannm conferre poëtam (Claudian.

de raptu Proserp. 1, 20) canentem:

122 Martiani Capellae lib. L §. 81.

81 corporis renudatus", ас despuená divitias oppressione quaesitas. Verum utrique*

diversa conjux: nam hie nudus omnium nutrieem deorumque hospitam secum

ducit; ille puellam aecessibus gratulântem, quae ita plerumque frugeni cxposcentibus

tribuit, ut magni numinis vota sint eidem redhibere centesimara,

82 Dehinc admissi Tonantis ipsius filii. Inter quos primus quidem ruber iuvenis,

ac vorax omnium sititorque etiam sanguinis gradicbatur. Alter suavis et comis,

»Di, quibus innumerum vacui famulantur Avérni Tetbys cnim Platoni (Tim. pj 40) quae Ciceroni (dc

mm. 11) Salacia. Hospitam ant cm deorum appcllat,

quia eidera dcos esse censet (§. 811), quae mare

in occasu recipcre hospitiumqire iis pracbere videtur.

gratulantem] Yerbo gratulari noster pro laetari

si vc gáudere (§. 107 Г. 693 £) a tita* : »cd boc

loco laetificantem significare videtur.

centesimam\ Fulgcntius: »Proserpinam vero quasi

segele m v obier unt, id est terrain (lege terrae) radieibus

proserpentem , quae et éxectr] Greece di-

Graecc

f'uigus iners, opibus quorum donatur avaris

Quidquid in orbe périt*

Confer Plafonem (in Crat p. 403 Steph.), Diodorum

(S, 49 et 77), schofiasten ád Aristopbanem

(Plut. 737), Ovidiuni (met. 1, 140), et

(4, 11, l). Posidonius quoqne ápud Strab

(3. p. 147) ait, »non tantam terram esse

sed infra terram etiam opes esse conditas, quippe

non Hadem, sed Plutonem ibi habitare.*

despuens] Britanniens (piidcm codex, Canta- citar; éxccTOV

brígicnsis, BasUccnsis, et Monacensíum unns (C),

Gnclfcrbytanus ctíam teste Cortio dispuens babent;

Bed nostra lectio, quam etiam codices Darmstattensia

et Hugianns pracbent, omnino melior est, quandoqnidem

mare nau&agorum bona despuit ad litus.

verum] Codex Hugianns fuerat; male. Opponuntur

enim bacc antecedentibus , ubi IVeptiuium »Glcbis ita praepinguis, ut jacto ibi

paritcr ac Plutonem diadema gestare dixerat, quam- mentó paene centesimo fi-uges

vis diversum; coujuges autem omnino diversas

ntramque Labere ait.

hospitam] NeptuUi conjux aliis Ampbitrite, aliis

Venilia, aliis Salacia appellator; quarum ccquam

Martianus intcUcxcrit, non decernam; illud taincn

sunt, et ideo

hoc illi потел imponunt quia centuplicatum Ceres

(melius esset seges) proférât fruetmn.« Ovidius:

»Obrue versata Cerealia semina terra,

Quae tibi cum magno foenore reddat ager.*

Capeila alibi: «cujus satio centesimo mesáis incre

mento foencratur.« Grot. — Isidor, oríg. 14, 5:

.« Goez. —

Centesimam teste Cortio Guclferbytarus codex, et

teste Federo Britanniens, Bodlcjanus primas, et

Cantabrigicnsis, Monacenses praeterea (В. С. Б. G.),

Hugianus et Basileensie babent, seil, partem ; vulgo

Centesima, quod pro accusative plural i nentrins geperspicuum

est nostram paritcr atque illas maris neris habuisse videntur; sed minus commode,

vel aquae personam gercre, quam nutrieem on- ruber] Cantabrigicnsis »juvenis rubens.* De

nium ait codem sensu quo Thaies antcquc cum Marte, Joris filio, scrmo est, cujus Planctae etiam

Horneras tribui ilium eolorem supra (§. 14) vidimus.

'Sixeavóv те decovyéveâtv xaï (irjrèça Ty&ov silitor] Sic antiquiorcs editiones oiflncs, pariter

(Plat Tbcact p. 152; Cratyl. p. 402 Stcpb.); atqiic codd.Basilccnsis et Darmstattcnsis; apud GroMartiaiii

Capellae lib. L $. 82. 125

falcem dextra, laevaque gestaos crátera somnificum, ас promis in petulantiam

ferebatur. Hujus gressus ipcerti, atque olacis temeti madoribus implicati. Post 85

hos duorura una qaidem germanaque facies; sed alius lucis sidere, opacae

noctis alius refulgebat. Dehinc quidam roboris inauditi et expavendis semper 84

tium est sitior , typographorum incuria, ut videtur;

quam tameu sólita cum negligentia Walthardus et

Goezius secuti sunt Accuratioree certe fuerunt

Appulcji (met 1. p. 16 Oud.) interpretes, nisi quod

male »sanguinis sititorem« Plutonem interpretad

sunt, qui ncutiquam Jovis erat filius! Facile ctiam

Gratlivum ag-

Martiani popularis Arnobius (1, p. 13), sed ctiam

Cicero (PhiL ö, 7) dixit, notaque ex Justino (1,

8 f.) vox est Tomyridis ad caput Cyri abscissuin:

■ Satia tc sanguine, quem sitisti. « Martern autem

simili cognomine invocat Orphiciis (hymn. 64, v. 4):

aluaTL ctvÓQOípóvop %aiQoov\

comis] Correctum quidem in codicibus Bodlejano

primo et nrasei Britannici comes } sed ab imprudentis

cujnsdam manu. Comis enim opposilus

est sanguinis sititort, et infra (§. 431) Bacchus

• faceüor« dicitur dcorum, qucinadinoduin apud Vir-

(Aen. 1, 734) »laetitiae dator«, et in epi-

Graeco (2, 47, 25. p. öl S de Bosch.)

iyeQlSiyèXojç.

falcem dextra] In MS. »faciem«: vide an » fa

cera «, de Baccho enim sermo, cujus in festis faces

usitatae, unde Au>vo6oç Xa{irtxr¡Q itemqne <pav>~

ÔXTjQLOÇ dictus. Falcem tarnen ferri potest pro со

quo vincae putaniur. Si vero Albricum sequimur,

cni semper quam conforinissimns Martianus, quod

ex dUigenti collatio ne facile patet, vidcatur » racemum

• legendum. Gbot. — Facem (Baccho) tribuit

Martianus Capclla: »alter suavis et comis facem

(aliae tamen cditioncs falcem, quae non male Bac

cho eonvenit, exhibent) dextra — gestans.« Cupeb.

(in Harp. p. 93) — Facem Grotius ct Cuperua

legi jubent. Goez. — Quantopcre falsus Goezius

sit, ipsa il Jorum verba decent; ncque in textura

recipcre debebat facem. Omncm dubitationem removent

Tibulli (1. 4. 7) versus:

»Sic egos turn Bacchi respondet rustica proles,

non modo .irmalus curva sic mihi falce deus*;

Osiridi quoque idem (1. 7. 34) falcem tribuit, vineaticam

nimirum sive vinitoriam, cujus saepe mentio

lit apud rci rusticac script ores (Cato r. r. 11.

4; Yarro 1. 22. 5; Colum. 4. 25). Vinisatorem

Dionysum appellat Aeciiis (apud Macrob. Sat 6. 5).

ulna's] Verbum est insolens, nunc evodfwv

(ut libro secundo » accrram olacem«), nunc ôvçoâfiov

(ut hic) signiiieans. Glossa Isidori: »Olax,

olidus. « Ghot. — Similes in AX desinentes voces,

y ¡gil ах, шеи tax, crcpax, loquax, Bartliius (ad Vers,

p. 1648) col legi L Martian i p ocularis (Arn ob. 3.

p. 119) eundem Bacchum similiter »facculenta»

hilaritatis datorem« appcllavcrat

mador Huts'] Codex quidem Cantabrigiensis »odoribus

« 5 sed practull vu 1 gatam lectionem. Madoribus

implicatum ait, ut madidum simul et infirmis sive

impeditis grcssibus incedentem significant

opacae noctis] Primara vocera e Hugíano códice

supplevL Nota est fabula de alterna Castorina morte

(Horn. Odyss. 11, 302. Virg. Acn. 6, 121. Ovid.

fast. 3, 717. SU. 9, 295. Lactant 1, 10).

expavendis] Sic teste Cortio in Guelferbytano.

Edit exstirpandis , sed » adversitates exstirpare»

quis dixerit? Cave tamen ita accipias, quasi ex-

16 *

124 Martiani Capellae lib. I. $. 84.

adversitatibus praeparatus. Sed ejus miros lacertos rictusque Cleonaeos limis

85 Juno cernebat. Quin inter eos decernentes feminae: quarum una virgo fere

paverit Hercules adversitatcs ; sed ïpsas dixit expavendas,

ntpote máximas, sacvíssiuias, ad quas ta

rnen ¡He bene praeparatus acccsserit. Pro praepa'

ratus Drcsdensis codex habet* pardtus, sed praetuli

compositum, quo noster saepc pro simplici

utitur.

lacertos] Lacertosum et torosum Hcrculem a

poctis appcllari , Burmannus (ad Ovid. У. П. p.

102i>) pluribus docuit excmplis.

rictusque Cleonaeos] Infra quidem rictus leonis

dixit; sed alio, ni fall or, modo, quam hic rictus

Cleonaeos, a leone Cleonaco, qui ct Nemacus,

cujus exuviis ovabat Hercules. An ergo amictus?

an rictus est ¿jíí6xvviov, ut est in glossario?

'EftiÓxÓvtov vero generaliori significatn pellis superpendens,

quasi ¿jtiÓxvXcov, nt volnnt etymologici.

Grot. — Cleonaeos rictus qui a gloria déri

vant, пае Uli suae in hoc genere littcrarum incuriosi

sunt. Est cnim leo illc dictus a loco Cleonacas,

in quo ab Hercule devictus est. Valerius

Flaccus lib. I :

—r»Cleonaeo jam témpora clausus hiatu

Abides* —

Vestitus enim pellis leonina erat Herculi. Lucauus

lib. 4:

»Ille Cleonaei project t terда leonis,

Antaeus Libyci.*

Ausonius E idyll. 19:

»Prima Cleonaei tolerata aerumna leonis.«

Idem lib. 5 epigr. 73 :

»Rura Cleonaeo nunquam temerata leone.»

Ejusdem memincrunt Clandianus 1 in Rufin. et

Papinius. Barth, (adv. p. 1230 ct 1Б08).

limis] Sc. oculis, ut apud Terentinm (Eunuch.

3. 3. S3): »ego limis specto«; licet pro nominativo

etiam accipi possit, nt apud Ammianum est (20. 9)

»limibus oculis.« Multi quidem codices a vulgar!

bac lectione recedunt et sublimis substituant, at

Leidens!» (Munch, ad Hyg. p. 71 s. 83 Stav.),

Basilecnsis, Darmstattensis, Bodlcjanus, Dresdensis,

Hugianus, et inter Monacenses duo (C ct G);

unde et Goczius sublimis edidit; sed nemo ignorât

quanto Hercnlem odio prosecute sit Juno et qnantopere

ei invidcrit (Hcsiod. theog. 315. Ovid. her.

9, 8, 11; met. 9, 250. 260), ita ut novercae

men meruerit (Sil. 2, 478. 3, 91); quae quum

rain Ilcrculis speciem videret, profecto melius li

mis cerneré dici a Martiano potuit, quam sublimis,

quod nihil! hoc loco et adniodum frigidum cognoquin

inter] Si quis

audaciori conjectarae

eos decentes feminae.« Sequunlur ex

(гета&ебеь Decentes vero со modo, quo saepe

in MS. descendentes pro decentes, conscendentes

pro concedentes invenimus, quod et ego saepe in

Martian! collatione expertus sum. Grot. — In libris

scriptis nihil reperi, quod interpret!

possit, nisi quod Darmstattensis codex quin

quis, quod in editis legitur, multo melius habet.

Quamvis enim inter codices Monacenses tres (В.

D. E.) ante quis copulativam et addant; non minas

tarnen obscuras manet locos, qui licet corrupt us,

vario certe modo emendar! potest. Quaproptcr ni

hil praeterca in con text u mntaodom daxi,

codices forte reperiantar mcliora nos

Ceterum decernentes pro certantibus aeeipio. Diana

enim et Venus prorsus sibi sunt contrariae. Ita

armis decernere dicit Vcllejas Patercalns (2, 118.

p. 360 Barm.) p&ritcr nt Virgilios (Aen. 12, 709)

Martiani Capellae lib. I. §. 80.

batur: alia generationum omnium mater: illi arcus cum pharetra, huic rosis

decussatim vinctis sertata contextio. Quam et conspicere nitentem, et fantem

audire dulces illecebras, et attrahere fragrautissimi spiritus halatibus redolentem,

et osculis lamberé, et contingere corpore, ejusque velles cupidiue su

spirare. Quae quidem licet amorum voluptatumque mater omnium crederetur:

tarnen eidem deferebant pudicitiae principatum. Cum his grata Ceres, admodum 86

gravis femina, alumnaque terrarum ac nutrix mortalium, videbatur. Quidam 87

» cerneré ferro« ecripsit, et Lucretius (о, 393) »bei

de rebus inter ее cerneré cert an t. •

»»] Venercm intcUige earn,

a Romania appcllatain esse, tarn

Tctcres tcstantur (Dio Cass. 49. p. 399.

Reim. Appianus II. p. 470 Stcph. Macrob. Saturn.

4, 12. Plio. 7, 3, 39. 8, 41, Gi. 33, 4, 9. 33, 12,

43. Sueton. in Caes. с. 61. 78 et 84), quam

lapidum tituli (Grut. 223, 3. 1012, 3. Murator.

38, 4 et 3. Gud. 39, 3) et numi (v. Bascbc II,

i. p. 1338. V, 2. p. 897). Egregio describitor

prac ceteris ab Ovidio (fast. 4 , 93) aliisque poi'tis

tarn Latinis (Lucret ab init. StaL silv. 1, 2, 182.

Sc neu. Hippol. 4G9), quam Graccie (Stobaeus in

ec). 1, 10. p. 268 sequ. Heer.).

rosis] Rosam, scribit Pausanias, Veneri esse

myrto cOnsecratam et Amorum in cam douiiuii

Anacreon. Rartu. (advere, p. 1236).

vinel is] Grotius vinculatis: codex Dresdens»

junctis: Guelferbytanus , Britanniens, Camtabrigicnsi

», Monacenses (C. G.) Basilecnsis, Darmstattensis

ct Bongarsianus melius vinctis, quod rcccpi.

decussatim] Codices Monacenses duo (C et Б),

Reicbcnauensis, Darmstattensis, et Britanniens uno

8 scribunt, fortassc quia a decus derivarcnt, ut

csset decentar sivc ornate (Gang. h. v. ct voce dee)$

Martiano tarnen significare nexioueni cruad

imitalionem siguí X ex supe

rior! loco apparet (§. 37, ubi conf. notam nostram

et Baldum ad Vitruv. p. 33).

fragraniissimis] It* teste Cortio in Guclfcrbytanis,

quod, quia redolentem eeqnitur, pracfero

lectioni, quam Hngíanus, Darmstattensis, ct Monacenses

(С. D.E. G.) praebent, flagrantissimis. Servius

cnim (ad Acn. 1, 436) subtilitcr distinguens:

»quotiens incendium«, inquit, »significatur, quod

flatu alitur, a flamma per L dicimus flagrat; quo

tiens odor, qui fracta specie major est, per R

dicimus fragrat « (add. Claudian. in primo cons.

Stil. 470 ibique Rurm.).

pudicitiae] Conf. Propertii (2. 23. 89) versus:

"Ipsa Venus , quamvis corrupta libídine Mortis,

Num minus in coelo semper honesta fuit?»

Duas Veneres coluisse vetercs", alteram coelestem,

sive Uraniam, alteram Vulgivagain s.IIàvôijfiov, notum

est (Plat. Conv. p. 180. 183 Stepb.), quarum

priorcm Lie eigniGcari apparet. Romani quoque

praeter vulgarem finxerant Verticordiam (Pausan.

9, 16, 2. Jul. Obsequ. dc prodig. 97), quo faciliue,

ut Valcrii Maximi (8, 13, 12) verbis utar, »virginum

mulicrumquc mentes ad pudicitiam

tcrentur« (conf. Ovid, in fast 4, 160 ct

infra §. 144).

grata Ceres] Cortius in Guelferbytanie legit:

»Gratiac et Ceres«; sed minus placet. Grata enira

Ceres dicitur ob beneficia in bumanum collata genus.

126 Martiani Capellae lib. I. §. 87.

etiam claudus faber venit: qui licet crederetur esse Junonius , totius mundi

88 ab Heraclito dictus est demorator. Tunc eliam omnium gárrula puellarum, et

contrario semper fluibunda luxu, levitate pernix desultoria gestiebat. Quam

alunnutaue] Orphicus (hymn. 50, 2, 3) »£f/íVí7

Лгщухад — JtXovxoóóxeioa — jtavxodôxetQa.»

Et apiid Diodurum (1, 12) dicitur: *Гт) (ЩХео

rtàvx(ùv Ar¡(irjXSQ лЛотэХодбхща.* Alumna

enim non solam quae alitur, sed ctiam quae allt,

est. Ita Italiam » terrain m alumnam« dicit Plinius

(5, 5. Conf. et viros doct. ad Appulcj. IL p. 4-46.

III. p. 423. Odd.).

Junonius] Guclferbytanns qnîdcm codex teste

Cortio »Junonis« Labet. Sed melius dixit Martianus

Junonium, videlicet Junone matre natum. Unde

Ovidio (met. 4, 173) quoque Vulcanus audit »Juiiouius

» (conf. Hesiod. thcog. 927. Lucian. dc sacrif.

p. 72 Dip. Ilygin. fab. pr. p. 9 Munck.).

demorator] Id est rcteutor et ligator, sivc for

mater totius mundi. Gloss, (cod. Monacens. В.). —

Nihil enim in rcrum natura sine igne constat Unde

et Hcraclitus ex igne constare omnia asserebai.

Vixc. —- Lege devorator. Rcrum enim ortum et in

ter ¡tu ni ad ignem rcferebat Hcraclitus, unde cum

infra ardci-e fingil. Intcritne mcminit divinos Ari

stoteles, phys.aeroainaluin lib. II: coçrfSO HoáxAeirôç

(pr¡6iv artavxa y'tvs6-&aí лоте rtvQ. De

ortu iiinuit Yarro, ubi ignem ab ingenendo dérivât.

Utrnmque referí Cicero lib. III. dc na t. dcor. Grot.

— Democrat or , ita lego pro demorator ycI devo

rator, quod nialcbat Gro tins tum admoduin adolescens.

Piam Cleanthes apud Ciceronem IV. 41 acad.

quaest. Solem dixit dominari et rerum potiri. Fabric.

(ЫЫ. Gr. L p. 802) — Goezîus Grotio adstípulatus,

in textura, quod pejus erat, reeepit devorator.

Potcrant quidem aliuni Martiani locum (§. 576) ubi

«devorante Mulcibero« Icgitur, in usum suum con

veliere eoque conjecturam illam firmare 3 ego tarnen

assentior eo ma gis gloseac et Yulcanio, quo eertius

compertum babeo, nullum ex omnibus codi«

cibus a Tulgari lectione receder«. Quid? quod se»

riori aero demorare dicebant pro regere, id quod

verba docent chronic! Novalicensis (ap. Gang.): »Demoravit

abbatiam suam decern annos cum omni

moderatione aequa.« Grotius quidem Ciceronem

laudat; sed eo potius loco cum (N. D. 2, 15) inspicere

debebat, quo Cleanthis verba referuntur,

quippe qui distinxisse dicitur » inter ignem, qui

adhibeatur ad usum atque ad victum, et enm qui

corporibiis animantium contineatur. « Шиш «eonsumtorcm

omnium « esse con tendit: bunc contra

»vitalem et salutarem omnia conservare, alcrc, ali

gere, et sustincre«; unde Martianus quoque Jo

vialem Yulcanium , ut videtur, opposuit Uli Lcmnio

et fabrili (§. 42).

desultoria] Ausoniue enim (epigr. 137):

»Fortuna nunquam sistit in eodem statu;

Sentuer movetur, variât, et nuttat vices.'

»Et ita differt« ut in vita Pythagorac (ap. Pbotium

cud. 240. p. 1318 Schott.) legitur, »a Fortuna

Fatum, quod hoc serie quadain et ordinate, firmoque

progressu fit, in Fortuna autem inest ar

bitrara aliquid (то avxófiaxov xai xo eôç kxv-

%£v).* Addc Porphyrium (in rita Pytb. p. 61

Küst) et Maximum Tyrium (I. p. 200 Rcisk.);

inprimis autem Appulejum (de dogm. Piaton. p. 206

Oud.):. » Plato пес sane omnia referenda esse ad

vim Fati putat, scd altquid in nobis, ct in Fortuna

esse non nihil : et Fortunae quidem impróvidos ca

sus îgnorari a nobis fatctur. Instabile enim quiddam

et incurrens intercederé soleré, quae consilio fuerint

ct meditationc suscepta, quod non patiatur, mcdi

■

Martiani Capellae lib. L §. 88. 127

alii Sortem asserunt, Nemesimquc nonnulli, Tychcnque quam plures, aut

Nortiam. Haec autem quoniam gremio largiore tolius orbis ornamenta por

tabat, et aliis importions repentinis mo ti bus conferebat, rapiens his comas

tata ad finem per venire.« Optimi item verissimique

sunt Pedoms Albinovani (eleg. 1. 370) versus:

»Fortuna arbitriis tempus dispensât iniquis;

Illa rapit juvenes , sustinet illa senes;

Quaqtte mit, furibunda mit, totumque per orbem

Fulminai et caccis caeca triumphal equis.»

gestiebat] Reposuit Goezius gestibat, quia In

uno códice Lcidensi sic legi Munckerus (ad Ful

gent, p. 16) adnotaverat. Sed quam rcliqui et oinncs

edit! meliorcm ortbograpbiain babean t, et Maria

nus , qnamvis Afer, rcctius etiam scribere potuerit,

baud scio cur pravum recto substituamus ?

Sortem] Fortnnam, ob casum sortis incertum,

sic appellari vel ex reliquie nominibus acquivocis

patct. In Plane tis sunt sort in m loci, jXcmescos in

Saturno, Tv%T)Ç in Luna (Mam!, astron. 3, 96.

Palaeogr. crit. Ш. §. 382). Sed Graecum noster

forsan in mente liabuit Aá%s6iv, quippc nomcn

TCaQa TO XayxccvELV (Diogenian. ap. Euscb. in

pracp. ev. p. 263 Vig.) dictum, sive cuto TOV

rrj пата xZiÎqovç Xrj^st, та àrtodtdôixeva ьтш-

бтео ftQOçeoixèvat. (Cornut 13. p. 156 Gal.). A

Pindaro etiam Pausanias (7, 26, 3) babebat, unam

e Parcia Fortunam esse, camque sororibus pote

ntate antecellerc. Cctcrum in lapidis cujusdam ti

tulo (GruL 73, 8) Fortuna cum Rliamnusia conjungitur,

i. e. Nemesi, ut in alio quoque claris ver

bis legimus (Grut 80. 1): »Deae IVcmcsi sive Fortunae

«, quem certe non erat cur Boxbornius (ad

Plut. qu. Rom. 13 in Graev. tbes. V. 942) a quasi

dubilatite scriptum dieerct Quid solum mihi inter

utramqne intéresse videretur, alio loco (Palaeogr.

crit. П1, §. 527) exposui.

JXot-tiam] Fortuna Tbuscis. Mcm'mit Livius.

Alia ab bis Nursia, Volsinenstum dea, cujus Li

vius. Utriusque Tertullianus. De Nortia Juvenalis:

» si IVortia Tbusco favisset« Grot. — Adde lapides

buîc deae inscriptos (ар. Reines, p. 167 п. 151.

Fahret t. p. 742. п. 507. Don. p. 52. п. 150). Sed

falsum esse Groliiim in со, quod divcrsam a Por

tia deain esse Yolsinensium Niirsiam contendit, ex

bisce inscriptionis (ap. FabrctL p. 742) patct ver

bis: »Nortia te vencror lare cretus Yulsiniensi.«

(Add. Drakenb. ad Liv. 7, 57) Cet em m et Nursiam

pro Лиг ti a m scribi pot и is se quia neget? (Vide

Burmannum in antbol. Lat. I. p. 57 et add. Müller

in Etrusc. П. p. 54).

aliis impertiens\ Grotius impartíais, quod quum

minus usitatum sit, ill am formant e codieibus Monacciisibus

(В. С D. E. G.) , Reicbenaucnsi, Basi:

lccnsi, Darmstattensi, Cantabrigiensi et Britannico

rcposui. Simillima iis, quae Martianus scribit, in

Cebctis tabula (p. 170 ed. 1646) bace sunt: >Vagalur

Fortuna et aliis, quod babent, rapit, aliisqne

largitur; iisdemque rursus statim cripit, quae dedit,

eaquc aliis donat temeré et inconstante*-.»

Unde Ovidius (trist 5, 8, 15):

»Passibus ambiijuis Fortuna volubilis errat.»

Et porro (3, 7* 41):

»Nempe dat id cuicunque lîbet Fortuna rapitque,

L us et est subito qui modo Croesus erat.»

Paritcr ab Horatio dicitur (Od. 3. 29. 50) :

»Ludum insolentem ludere pertinax,

Nunc mihi, nunc alii benigna»;

et alibi (1. 35. 2):

»Praesens vel imo tollere de aradu

Mortale corpus vel superbos

Verteré funeribus triumphos.»

128 Martiani Capellae lib. I. §. 89.

pucllariter, caput illis virga comminuens, eisdemque quibus fuerat eblandita

89 ictibus crebris verticem complicatisque in condylos digitis vulnerabat. Haec

mox ut Fata conspexit omnia quae gerebantur in Jovis consistorio subnotare, ad

eorum libros et pugillarem paginam cucurrit, et licentiore quadam fiducia,

quae facta conspexcrat, inopinata descriptione corripuit, ut quaedam repente

■ prorumpentia velut rerum seriem perturbarent; alia vero, quae causarum

ratio prospecta vulgaverat, quoniam faceré improvisa non poterat, suis tarnen

90 operibus arrogabat. Post han с vulgo ceteri de venere. Jupiter nunc solio resedit

praecepitque cunctos pro meriti ordine residere. Tuncque subsellia flammacaput

comminuens] Tlx hoc int eiliges, nisi ad (Toll, ad Longin. p. 252. Hcmsterh. ad Lucían. I.

capitis deminutionem reepcxcris, со quidcm sensu, p. 463 Bip. Dcmosth. adv. Mid. p. 557 Rcisk.

qao in jure Romano status in pejus m u latus die! tur. ibique Taylor. Thomas Magist. \. iiti xô^çrjç).

Simili modo Fortunac facta Vellcjus Patcrculus Jùila] Ita pro Grotiano facta códices Reiche-

(2, 118, 4. p. 568 Burm.) describit: »Quippe ita nanensis, Dresdcnsis, Lcidensis (Munch, ad Fulg.

se res habet, ut plerumquc, qui fortunam muta- p. 40. Gronov. ad Gell. 5, 16), Ilugianus, et Moturas

est deus, consilia corrumpat efficiatque, quod naecnses (B. D. E. G.), babent, moxque pro submiserrimum

est; ut quod accidit, etiam mérito ас- notan Britannicus, Cantabrigicnsis, Monacenses

cidissc videatur et casus in culpam transcat.« Ipsa (С. D. E. G.) Ilugianus, Basileensis, Darnistattenautem

locutio Plautina (Menaechm. 5. 2. 104. Rud. sis , et Guclfcrbytanus subnotare. Videtur noster

4. 4. 74). Pacatum (in panegyr. 18, 4. p. 59 Arntz.) imitacomplicatisque

in condylos] Ita Saxo gramma- tus esse, ubi legitiir : »Deo fer un tur adsistcre Fata

ticus: » complicada in condylos digitis.« Domitius cum tabulis.« (Confer §. 65.).

ad Martialcm V. epigr. 80: »Condylus« inquit »in quae facta] Ita claráis Lcidensis (Arntzcu. ad

musicis dicitur digitorum curvatura uspic ad dimi- paneg. I. p. 42 f.) et Dresdcnsis omissam apud

dium orbem.« Catbolicon Fr. Job. de Janua in Grotium vocem facta exhibent

тосе Condylus: »A Condo* ait »dicitur condylus, corripuit] Descriptione aliquid corripere est

id est nodus, et praeeipue qui apparet in art ¡cu- » festinante!- dcscribcntcm aliquid perstringere. «

Iis digitorum pugno clauso, quo solcmus quando- de venere \ Pro Grotiano devenere Ilugianus

que capita pucrorum perçu tore.» Addc Jul. Poilu- quidcm codex exhibe l dii venere : sed vulgatam cetacem

Vin. cap. 7. Hesychius: KovâvXLÇei, коХа- risque communem lectioncm non ausus sum mu tare.

cpiCcL. HôvâvXoç , Kveoóv Ti tov xoXá<pov. nunc] Ita codices Darmstattensis, Cantabri-

Stemiap». (ad Saxon, p. 25). — liôvâv/.oç differt giensis, ct teste Cortio Guelferbytanus oimuno

a colapho eo quod hie expansa manus palma, in- melius quam Grotius, qui tunc edidit

teriori manus parte, ille exteriori et articulis dîgï- pro meriti ordine] Ita supra (§. 41) etiam сое»

torum infligitur, idcoque probrosior est habitus, licolas advocates esse legimus »pro suo ordine ac

Martiani Capellae lib. I. §. 90.

blinda coetum suscepere sidereum. Verum quidam rediinitus puer ad os

compresse» digito salutari silentiüm commonebat. '

Conticuere omnes, intentique ora tenebant. '

Tunc Jupiter coepit: ■..»": 91

raits modis.* Clandianus (de rapt Proserp. 3, 9),

postquam déos memoraverat iu consillo considere

a Jotc jussos esse, addlt:

»Nee confusus honos. Coelestibus ordine sedes

Prima dalur. Trochan proceres tenuere seoundum.

Nec non et senibus fluviis concessa sedendi

Gloria. Plebejo stat cetera more juventus» cet.

Pariter Ovidius (met 1 , 171):

— .— »Dextra laevaque deorum

Atria nobilium valvis celebrantur apertis.

JPlebs habitant diversa locis. A fronte potentes

êCoelicolae, clarique suos postiere penates.*

Qaos quidem excmplo sibl snmslsse Sidonium illico

si carmen ejus (7, 38. p. 331 Sinn.)

residcre] Eodem Statins modo (Tbeb. 1, 203)

ílngit Jovem stellanti locatnm solio additqoe:

• »nee protinus ausi

Coclicolae , veniam donee pater ipse sedendi

Tranquilla jubet esse manu.»

ad os compresse digito] Gcstns est Harpocratis,

de quo plnrlbus disscrui In palaeograpkla critica

(P. 01 et SV). Ridicula est glossae Intcrprctatio

de Cupidine pucro. Ipsnm redimiti epitheton Aegrptlum

significare videtur, conf. Lucían. IVavig. 3

(p. 157 T. "Vffl. Bip.). Graecum ei nomen а 6су civ

pet i tum Ausonius tribuit, taciturnitatem Lisce veralbas

describens (epist 25. 27):

• Tu ve lut Oebaliis habites taciturnus Amyclis,

Aut tua S ¡gal ion Aegyptius oscula signet,

Obnixum Pauline taces. « — —

Qui bic Aegyptias, idem infra (§. 729) nostro

piceus est puer (ab Acgyptiorum nempe colore)

jussiis admonere silentiüm. Catullus duobns locis

(74, 3 et 102, 4) ad taciturnum hunc alludit

puerum. Eundem Ovidlus (met 9, 696) binait

versu:

» Quique premit vocem digitoque'silenlia suadet.*

Augustinus denique (de civ. dei 18, 5) »in omni

bus templis«, scribit, »nbi celebrantur Isis et

Serapis, erat ctiara simulacrum, quod digito labüs

impresso admonere videretur, ut silentiüm iieret.«

Salu taris autem digitus médius est, qui alîoquin

infamis; conf. interpr. ad Pcrsii sat 2. 33.

conticuere] Notissimus versus est Virgüii (Aen.

2, 1). Sed in re ipsa Ovidium potins bnitatus est,

qui de Jove (met. 1. 205) ita:

»qui postquam voce manuque

Murmura compressit, tenuere silentia cuneti»;

et Statium (Thcb. 1. 211):

»Postquam jussa quies säuitque exterritus Orbis,

Incipit ex alto* cet

соерЩ Hugianns codex ait. In Afonaccnsibus

(B. D. E.) ante versus, qui sequuntnr, baee leguntur

annotate : »Metrum dact tetramet. catalectlcum. «

In glossa autem: »Metr. dactilicnm (sie) tetrametrnm

catalccticum constat ex spondeo et dact catalecto

et duobus daetdje.« Est vero potius Cboriambicum

Asclepladeum minus, quale apud Horatium

in oda prima , ita tarnen, ut Martianns majore,

etsi non inaudita licentia (conf. Hermann, eleu,

doctr. metr. П. 36. 14. p. 434) dactylo quoque

in basi usus sit versnnm 31, 37, 38, qnod in

132 Martiani Capellae lib. Ï. $.92.

In nostris mérito degere sensibusí: .¡ ' :

Quae пес frustra mihi est Ínsita caritas,

Ut suevit patria stringere pectöra.

Nam nostra ille fides, sermo, benignitas,

Ac verus Genius, fida recursio:

Interpresque meae mentis honos sacer.

Hic solus numerum promere coelitum,

Hic vibrata potest noscere sidera;

Quae mensura polis, quanta profunditas,

jugcnam pignons inclyti«; licet semper obseuram

elocutlonem non esse negem. Addit Bartbius:

oPignoris inchjti Graecismus est, vice pignoris,

tirtutc id m eren lis, viverc in nostris sensibus.«

•'degere sensibus] Degere in sensibus intimum

notât, ut in о cul i s, in corde, in intim! s

al Li dicunt. Animo insitum Paulinus in car

mine ad Aicelam valedictorio , quod nomine Sexti

Natalia Felicis citât Beda. Barth, (ad > ers. p. 1245).

sermo] Sermonem cum dicit, Xàyov ex sacris

litem notât; unde conjectari licet Chris tiani late

imbu tum fuisse Martianum. Barth, (adv. p. 1243).

— Sliramur doctissimi sane viri absurdam banc

interpretationem ; sermone prefecto nihil nisi nuntii

si ve interprets officium bic designalur.

Genius] Vetercs cuique fere dco suum tribuerunt

Genium. Ita supcriori loco (§. 53) Junonis

bospitae Genium memoravit. Ita non solum Minucius

Felix (29, 7) Jovis Genii mciuinil; sed in

vctustissima etiam inscriptione (Murat 587, 1 f.)

cjusdem fit nientio. E penatibus Jovis fuisse Jo

vialem Genium Caes! us (ар. Amol». 5. p. 125) af

firmât, atque conspicitur (ар. Montf. in ant. cxpL

I. tab. 15) ejus effigies cum cornu copiae a (1st antis

subjecta inscriptione: Genio. Quacritur igitor num

forsan Mercurius idem Jovis Genius fuerit. Ccrtc

tarn Mercurius, quam Genius Tagctis pater, Jove

erat procreatus (Fest, in fragm. p. 90 Dae). Sed

re; accuratius examinata potius ad illam Genii significationem

rcspexissc nostrum arbitrer, qua âaifjuov

etiam inierpres eeu ayyeXoç e Platonis (eymp.

p. 202 Stepb.) est sentcntia (conC §. 153. 154

ibiquc not.). Quae quidem notio apprimc com

Mercurio, Jovis nnntio, convenit Ceterum in Darmstattensi

códice veraas bic, duoque sequentcs transpositi

sunt.

fula recursio] Mcmoriam notât, quam sibi esse

Mercurium ait Jupiter. Barth, (advera, p. 1245) —

Nuntii potius fidelitatem ultro citroquc discurrcntis

siguificari arbitrer, qui quocunquc a Jove ablegatus

git, semper tarnen ad e und cm redeat.

hie solus] Observes velim, Mereurii landem

simillimam esse Uli, qua infra (§. 118) Pbilologia

celebratur.

hie vibrata] Manilius (1 , 30 Bip. 56 Scalig.) :

я Tu princeps auetorque sai ri, Cyllenie, tant i:

Per te jam caelum inlerius , jam sidera nota* cet.

Ovidîi quoque versus bue pertinent (fast. 1. 297) :

t Felices ánimos y quibus haec cognoscere primis

laque domos superas scandere cura fuit.*

Ceterum vibrari as Ira dicit , quae supra (§ 52) ipsa

vibrare scripscrat, poetice.

Martiani Capellae lib. I. §. 92. 155

Qualis sit numerus marmoris haustibus,

Et quantos rapiat margine cardines,

Quaeque elementa liget dissona nexio,

Perqué bunc ipse pater focdera sancio —

Sed forsan pietas sola recenseat,

Quae parens probitas manera pensitet;

Qui Phoebi antevolans saepe jugalibus

In sortem famuli nonne relabitur?

Hic quoque sic patruis servit honoribus,

Ut dubium proprium quis mage vindicet.

Ilium connubio rite jugarier

Suadent emeritis secla laboribus,

Et robur thalamo flagitat addituni.

marmoris] Ita nostcr saepe (§. 584. 659. 908) parens probitas] Probitas, quae parct, poetice

pro mare voce marmor utitur paritcr atque alii pro probo, qui dicto audiens est, ut semper erat

poctac (coof. Scdul. 1, 124 ibique a viris doctis Mercurius.

notata). famuli] anteilige : qni qaamvis Solem aliquando

haustibus] Fingit enim marc haurire aquam, antecedat, semper tarnen in sortem famuli redit

Sensus esse vide tur: »quibus legibus л cl qua ra- (§. 2i>). Atque simili rationc Jovis honoribus servit,

tione fiant fluxue et refluxus.« quae fida ejus recursio est, de qua supra.

et auantos] Prefecto intellectu diflicillimus est patruis] Sic recte Grotius pro patrius, quod

lue versus, quapropter omnes etiam hic silent in- in anterioribus erat. Adjectivum est, ut apud IIoterpretes.

Equidem intclligo: »quantos sinus faciat ratium (od. 3. 12) »patruae verbera linguae «; re

mare.» In praecedentibus enim disseruerat de aquae ferendum autcm ad Plutonem, cui paritcr atquc

quantitatc, quam capiat mare: in hoc vcrsu ejus ipsi Jovi Mercurius servit

persequitur irruptlonee in terram. Cardines enim suadent emeritis] Ita pro Grot!ano > suadentcm

saepe pro ostiis poni nemo ignorât ; et ad voeem mentis» rectius codices Monacenscs (B.D.) et Dresmargin&

n supplenda vox est ta-rarum, secundum densis. Corruit igitur et Vonchii (in spec. crit.

illud Ovidii (met. 1, 13) p. 81) correctio, qua sudantetn legere jübet. Scn-

— —— -i nnec brachia longo sus est: » Suadent sécula (témpora), postquam eme-

Margine terrarum porrexerat Amphitrite.* riti sunt labores (¡Hcrcurü) « cet. •

perqué hunc] Intclligo: »et per quem.« Mer- thalamo] Tlialamos praebent tarn quinqué libri

enim praeco, vcl potius fetialis, xt¡qv£, est, scripti Lcidenscs (Oudend^ad Appulcj. I. p. 584),

per qdem Jupiter foedera sancit mortalium. • quam Dresdensis, Monaccnsis £C), Caotabrigicusis,

eurius •

134 Martiani Capellae lib. I. $. 93.

■

At virgo placuit docta quidem nimis

Et compar studio, sed cui terreus

Or tus, propositum in sidera tendere:

Plerumque et rapidis praevolat axibus,

Ac mundi exsuperat saepc means globum.

Cunae ergo officiant quo nihil editae,

Censendum, superi quique crepundia

Terris recolitis vestra tenerier,

Quae occultant adytis sacra latentibus.

Jungan tur paribus, nam decet, auspicie,

musei Britannici et Bongarsii; sed mlgata lectio

praeferenda esse vide tur. Sensus enim est: »Mercuríi

robar, quo jam praeditus est, flag! tat, at

jetar thalamo.« Additum sc. esse pro addi ad

inedum Gracci aoristi dictum est.

сигме] Yerba intricate, sensus planus: non

ob id Mercurio Pbilologiam dencgandam, quod terris

nata sit, cum idem et dûs accidcrit. Legendum

fort«:

»Cunae ergo officiant quoi nihil? edite

censendum superi: quique ■ cet.

Grot. — Editae gignendi casus est, quod scboliastes

pi iseus non potuk intclligcre quanrvis in omnia

»e vertens. Ut nati ritas illi nibil obsit, quae cum

deo jungenda est, consilium in medium dandum

cenect. Déos non natos esse sapicntiorcs censebant.

Lucanus lib. 8:

— — — »si numina nosci

Credimus, aut quemquam fas est coepisse deonrnii

Палтп. (advere, p. 1243) — Non genitivus sed dativus

casus est editae y ñeque qiudquam intricatum,

nisi verborum ordo, quem tarnen rcctc jam Bartbius

cnuclca\ií, quo pro ut accipiens; cunas tantorn

melius ad conditionem nascendi mortalem quam

ad ipsam nativitatcm rctuleris; na tum enim vcl

Jovcm ipsum Tctcres credebant, cj usque мама cé

lébrât Ovidios (fast. 3. SIS). Quod restât, pro edi

tae Coritos in Guelferbytauis invenit deditae, sed

quique crepundia] Sensas est I »Qai г*соlitis

tencri (baberi) lu terris vestra crepundia i. e. notrimenta

puerilia vel munnscula s. blaadimenta,

quae a nutricibns infantolis vagientibns exbibentur,

quae sc. crepundia, occultant sacra, L e. templa

adytis latentibus h. e. in secretion coram parte.

Vulcan. — Cicero (Tuec. 1, 13) • mysteriis initiatos

non latere* ait »ipsoe majorum gentium deos

e terra in coelum prefectos esse.« Non tarnen solana

mystcriorum doctrinam, sed testimonia quoqnc et

monumento natiritatis et pueritiae eornm significare

Martianus videtur, qnalia reliquianan instar in adytis

tcmplorum servabantur, nt v. e. ovum Lcdae apud

Spartanos (Pans. 3. 1С. 1). Cf. Lobeck. Aglaopbam.

p. 52.

auspicie] Ita pro auspiciis scribe versus causa.

Sic in Iibri fine jurgís pro jurgiis. GnoT. — Ita

ctiam Rcicbcnauensis codex. Imitatur noster AppnMartian!

Capellae lib. I. §. 94. 135

Et nostris cumulent astra nepotibus.

Sed postquara Jupiter fmcm loquendi fecit, omnis deorum senatus in 94

suiFragiura concitatur, acclamantque cuncti fieri protinus oportcre, adjiciuntque

senteutiae Joviali, ut deinceps mortales, quos vitae insignis elatio ct maximum

culmen meritorum iugeniumque in appctitum coelitem propositumquo sidcreae

cupiditatis extulerit, in deorum numcrum cooptentur; ac mox inter alios, quos 95

lejum apud quern (met 6. p. 426 Oud.) Jupiter Cato adscdit scnati decretum fit, sicuti Ule

censncrat. «

acclamantfpie\ Imperatorum demum actate, ut

vide tur, per acclainationem senatus consulta facta

sunt (Plin. cpist. 4, 9. Capitolio, in Max. et Balb.

2. Brisson. de formul. 2, G tí. p. 175).

adjiciuntque] Cicero (Philipp. 13, 21) i ta:

» Servil ¡o asecntíor et hoc amplius censeo.«

coelitem] In Monacensibus (В. D. E.) et Basilecnsi

legitur eoelitum. Utrumque rectum quidem;

sed praestat vulgata lectio, quandoquidem difficilior

eive audacior potius et Martiani ingenio aptior,

praesertim quum statim cadem figura »sideream

cupiditatem« suhjungat pro »siderum cupiditate«,

more antique fere, sicut Accius (ap. Cic. IV. D.

3, 26) »familiäre parricidtum« dixit pro »Tamil ¡aria

alicujus paxicidio.« Sidera autcm vitam eoclestcm

significant, ut Pedo Albinovanus (elcg. 3. 27):

»Vive diu, mi care se пел , pete sidera serо.*

in deorum] Ita in lapide quodam sepulcral! (iu

Velscri op. p. 418) legimus: »animula in deorum

numerum recepta.* Alia cxempla inveniee apud

Diodorum (3, 56. 4, 24), Quinctilianum (3, 7, 3

ct 9. p. 549 Spald.) cet.

cooptentur] Adeo ut теге Persaeus, Zenonia

auditor, apud С i cerón cm lib. 1 de natura deorum

dicat »co s esse hábitos déos, a qníbus magna u ti

li tas ad vitae cultum esset inventa, ipsasque res

utiles et ealutares deorum esse vocabulis nuncu

pates « , et Minucius Felix : alicujus mnneris vel artis

Venerem allocutus: »nec tu«, inquit, «filia quidquam

contristare; nec prosapiac tantac tuae statuique de

matrimonio mortali metuas. Jam faxo nuptias non

impares « cet. De deorum conjugio imparl plura

vide apud IVonnum (10. p. 276 Fabr.). Yerba autem

sumsit e Virgilio (Aen. 4, 103) ubi Juno

ri dicit: »paribus regamus auspieiis«, alio licet

seusu. Auspicia enim hoc loco initia sive oriainem

significare arbitror, licet etiam ad dignitatem et

potestatem referri possint, quae in magistratibus

Bomanorum auspiciorum jure cernebatur.

astra] In astris enim déos habitare, quin ipsa

etiam déos esse cum Pythagora (Diog. Lacrt. 8,

27. p. 309 Bleib.) finxit Martianus (§. 91. 97 ibique

not). Extrcmorum sex versäum igitur sensus hic

esse videtur: »Quo nihil (quo minus) ergo cunae

(ortus, natales) editae (genitae, nempe Philologiac)

officiant, censendum (vobis) superi, quique (ct qui)

recolitis (recordamini) crepundla vestra (natalitiorum

mystcria) sacra (Uçà) adytis latcntibus occultare.

Jungantur (igitur uterque), nam decct, pari

bus auspiciis, et cumulent astra nostris (Joris)

nepotibus (conf. §. 93. 97. 123. 133. not. 811.

813 f. et Platon, de leg. 10. p. 899 Steph. Cic.

de divin. 1, 10. Davis, ad Max. Туг. 17, 3. p. 317

et 17, 12. pag. 377). Macrobius (Sat. 1, 23):

•&BOVÇ, dicunt sidera et Stellas àrto roxi dèeiv,

id est TQ¿%eiv, quod semper in cursu eint.«

sedpostquam] Sallustius (Catil. 33): »Postquam

136 Martiani Capellae lib. I. §. 95.

aut Nilus dabat, aut Thebac, Aeneas et Romulus, aliique, quos postea astris

doctrinae nomcn inseruit, desigaati coelites nominentur, ut post membra

corpórea deorum fièrent curiales. His quoque annuente Jove, jubetur quaedam

gravis insignisque femina, quae Philosophia dicebatur, hoc superi senatus

repertorcm vcneratam fuisse unamqnamquc natíoncm

ut civem bonae. memoriae. Curat, (apotb. llomeri

p. 3) — Vide pulchroe Horatii (od. 5. 2, 21)

versus :

ш Virtus recludens immeritis morí

Caelum, negata tentât iter via. a

Animas deus alloqucns (ap. Stob. cd. 1, 52, 40.

p. 857 Hecr.) edicit: »Si pauca fuerint vestra cri

mina, carnis relicta compagc coelum rursus amplecteminL

« Confer et nostrum inferioribus locis (§.

135. 145). In editis a Grotio coaptentur quídam

legitur; sed in notis (ad §. в) observavit librum

scriptum boc loco habere cooptentur, et habet etiam

Rcicbcnaucnsis. In Basileensi et Darmstattcnsi ta

rnen vidi scriptum esse coaptentur.

Nilus dabat] Similiter Claudianus (v. §. 62

not.): »si quos Roma recepit aut dédit ipsa dcos. «

Kilo dcorum generationcs assignâtes esse testatur

Eusebius (pracp. evang. 3, 3. p. 88 J add. Arnob.

L. 4, p. 135), nominatiiuqnc ex eo orti ferebantur

Vuleanus (Cic. ¡4. D. 3- 22. Diogen. Lacrtius

prooem. 1, p. 2 Meib.), Dionysus (Cic. IV. D. 3,

23 j Laur. Lydus mense Mart. 38, p. 199 Roethcr.),

Hcrcurîue (cf. cund. mense Apr. 44, p. 215), Псг-

culcs (ibid. 4G, p. 225), alii. Haud tarnen scio

ац nostro loco Kilns oinniuo pro Aegypto positus

sit, ita ut Acgyptiaei dii, Osiris, Isis, Anubis,

Apis, iuteliigantur, qui scro tantum a Graccls Romanisque

deorum in ordinem recepti suut.

Thebae] Ilcrculcm intcllîgo , quem Thebarum

alumnum Pacatus (in panegyr. 4, p. 18 Arntz.)

appcllat, et Bacchum, Cadmi ncpetein, quem Ho*

ratius quoque (Od. 3. 3. 13) illis addit, qui quam

mortales nati essent, constantia et virtute enisi

arces Ígneas attigerint; forsitan etiam ipsum Cadmum,

quem non herois tantum (Paus. 3. 15. G),

sed divino etiam honore с nitum fuisse quidam vo

lant (v. Mitllcrum in Orchomeno p. 216 et 466),

neget licet Lobcckius (in Aglaopham. II. p. 1255).

Aeneas] De Acnea dco indigete (§. 62) cún

enle Livium (1 , 2 f.) et VirgUium (Acn. 12, 794)

Ovidiumquc (met 14, 585 —608) ac Tibullum

(2,5, 44). De Romulo Horatius (cp. 2. 1. 5):

» Romulus et Liber pat er et cum Castore Pollux

Post ingentia facta deorum in templa recepti« ;

adde Varron. de L. L. 4. 31. Cic. 14. D. 2. 24;

3. 15; Tuse. 1. 12.jffinuc. Felic. 23, 2. Tertullian.

ad nat. 2. 9 cet

post membra] Per cllipsin, pro »post membra

corpórea exuta.« Ita infra (§. 162) »post vHam«

nempe »peractam« et (§. 155) »post nicinbrorum

nexuma nempe » dissolu tum.«

curiales] Glossa Isidor!: »Arcopagitac, curia

les, t Curialium vocabulum Plauto usitatum, sed

et juris consol tis. GnoT. — Curiales Romanis iidem

craut qui Graecis <pQaT¿Q£$ t interdum etiam qui

ÔTjnôrat (v. Cic. offic. 2, 18 f.). Namque in

tpÇCCTÇÎav, vel in 8i¡yuov aliquem qui reeipiebantur,

apud Athcnicnses aliosque participes civitatis

juris optimi bebaut (Platner Rcytr. zur Kennte, d.

Att. R. p. 143— 152. 188 — 201): nnde deorum

curiales fieri erudite dieit Martianus cos, qui in deo

rum numcrum cum pari ct acquabili jure rcciperentura

Philosophia] Ita mcliores libri script!, Alona

Martiani Capellae lib. I §. 97.

consultum aeneis incisura tabulis, per orbes et compita publicare. Tunc Juno 97

condicit propter praedictorum thalamum iuvenum et nuptialia peragenda, uti

postridie omnis ille deorum senatus in palatia, quae in Galaxia Jo vis habitacenses

(B.C. D.E.), Dresdensis, Bodlejanus pri

mus, Mcrtonianus, Britannicus, Cantabrigiensis ,

Basileensis, Darmstattensis, Reichenauensis, et Bongarsü.

Quibus tarnen etsi destltuti essemus, nihilocorrexissemus

quidcm ipso, qui infra (§. 576) per Philosopbiam

ait iorem coelestis consultiun senatus tabulamque

rulgasse (add. §. 151).

senatus consultum] Prorsue contrariam (ap. Senec.

in apocoL p. 826 Lips.) scntentiam dicit Janus:

»ne quia post bone diem dene fiat ex bis, qui

ùqovçtjç xaçrtov iôovtiiv.*

aeneis] Morera incidcndi aeneis tabulis leges

antiquissimum fuisse с Platonc (in Minoe p. 320.

Stcph. add. Apollinar. Sidon. cpisL 5, 3 £ p. 151

Sirm.) patet. Apud Romanos aencarum tabularum

usum Anco Martio fuisse recentiorcm colligi с Dio

nisio Halicarnassensi (1. 5. p. 178 Sylb.) posset,

quippc qui in qucrnis tabulis leges fuisse inscri

ptas referat. Sed ipsas duodecim tabulas aeri in

cisas fuisse Linne (3, 57 f.) tradit, qnamvis alii

Tolucrint, ebúrneas eas fuisse (1. 2. §. 4. de orig.

jar.). Foedus etiam Cartbaginiensc aeri incisum fuisse

Polybius (3, 26) refert Atqoe in aes incisarum

tabularum eaepe mentio fit (1. 8 ad I. Jul. pecul.

Dion. Halicarn. 10. p. 681. Cic. Philipp. 3, 12;

in Catil. 5, 8. Tacit, annal. 11, 14 f. Plin. 34,

9. Plin. Sccund. epist. 8, 6, 14 p. 417 Cellar*

Sueton. Vesp. 8. Serv. ad Aen. 6, 622. Ovid. met.

1 , 92). Unde leges quoque convivalcs Saturn i

jussu in aes incisas lepide finxit Lucianus (Cronosol.

f. T. 9. p. 22 Bip.). Ab acre igitur aerarii

nomen locus invenit pubUcus quo leges condebantur

(Sueton. Caes. 28) sire deferebantur (Tacit. 5,

51). Ita Macrobius quoque (Sat. 1, 13) legis memink

in columna aerea incisae. Quod autem in

specie ad SCta attinet, fainosum illud de Baccbanalibus

coercendis Vicnnac ex» tat, cujus lit

ductus publicarunt Matth. Aegyptius et post

Drabenborcbius (in suppl. ad Liv.), ut Heracleenscs

(a Mazoch. cxpl.) tabulas, aliasque taccam.

compita] Per compita idem est, quod supra

(§. 3) dixerat »triviatim.t

condicit] »Condiccrc« praeter vulgares significationes

est »dcnuntiarc.a Livius: »Querum rcrum,

litium , causarum, condixit Pater Patratus P. R.

Quiritium Patri Patrato Priscorum Latinorum. «

Tribonianus in instit. Tit. de actionibus: »Condieere

enim (inquit) est antiqua lingua dennntiarc. « Glos

sarium: »Condico 6vvTa66ofiai [i£Ta JtagayysXiaÇ.

Glossae: » Condicit, imperat, praeeipit.«

Gloss. Isidor!: »Condico, statuo, decerno.« Grot.

— ConC quae contra Scioppium monuerunt viri

docti (in Bnrm. antbolog. Lat. L p. 502) et Gronov.

ad Plaut. (Stieb. 3. 1.28).

liabitationem J MS. arbitrationem, non male.

Innuit itaque de rebus maximis ibi positum con

silium. Yidcndus Ovidius. GBOT. — Atque passimam

banc lectionem Goezius non dubitavit, expnneta

raeliori, in textum reeipere! Quamvis enim

Britannici codices omnes, Monacensium unus (C),

Hugianus et Darmstattensis perrersam illam babent

lectionem, quam in Basilccnsi tarnen a secunda

manu correctam vidi; nemo certc tpalatia faceré

arbitrationem* Latine dici posse putabit Martiani

contra plana est sententia, quam infra (§. 208)

138 Martiani Capellae lib. I. §. 97.

tionem potissimam faciunt, diluculo convenirent. His igitur actis solio rex

ipse surrexit, omnisque ille deorum numerus sedes proprias cursusque repetivit.

rcpetít de Galaxia scribe ns: »erat autcm ibi Jovialis

domus. « De eo Ovidium ctiam conferre operac

pretinm erit in vereibus (met. i, 168 sequ.):

»Est via sublimis coelo manifesta sereno:

Láctea nomen JuAet, candore notabiiis ipso.

Hoe iter est superis ad magni tecta Tonantis ;

et paulo inferius (175):

Hic locus est, умет, si verbis audacia detur,

líaud timeam magni dixisse palatia eoeli. •

De Galaxia ipso cf. Cic soran. Scip. apud Macrob.

1. 4. f.; Aristo t. meteor. 1. 8; Plutarch, de pi ас.

phil. 3. 1, p. 892.

cursusque] Lege curasque. Vonck. (spec, erit

p. 81) — Abstinuîsset bac conjectura criticus tcnierarius,

si meminisset de os apud Marti au nui sidéra

esse, quorum cursus et noster (§. 118. 811) et

alii saepc memorant, Ita Claudianus (Prob, et 01. 9)

ad Solem:

— uSaepe soles ductoribus illis

Instaurare vias et cursibus addere nomen.*

Ad cundem noster (§. 186):

«Nam medium tu curris iter ■— — coercens

Sidera sacra deiim, quutn legem cursibus addis.i

iliuc tarn Phoebum, quam Mcrcurium in coclum

adscendentes in Solem ilium, hune in Planetani

converti (§. 29) ñnxit, et infra (§. 897) Lunam in

ipso deorum coetu transcursîonis officii memorem,

Astronomiam autcm (§. 813) deorum meacula non

faceré, licet impudentis sit dûs suos cursus edisscrcre

docereque velle dcos, quod faciant (§. 812).

• : i

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

CAPELLAE,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE NUPTIIS

PHILOLOGIAE ET MERCÜRII

LIBER II.

Sed purum astriíicis coelum scandebat habenis

Nox rcvocans merso fulgentia sidera Phoebo.

Ardua tune senior succendit plaustra Bootes,

Et spiris torvo nituerunt astra Draconi;

Лодг] Multorum poëtarum, Ylrgilii, Statii, Silii

Italici, aliorum babemus noctis descriptionés 5 sed

prefecto non ultimum liacc nostri occupât locum.

Fulgcntius quidem (p. 23 Munck.) imitan enm voluit,

verum male buic opera succeesit.

merso] »Mcrso Phoebo« de Solls occasu no s ter,

quemadmodum Statius (Theb. 1 , 344) de ortu et

Aoroга »repercusso Pbocbo« canit

succendit] Corrigendum succedit. Inepte vulgo

editar succendit. Sacpius alibi »snecedo, euccido,

sucecodo, accedo, accendo « sunt permutata. Oudend.

(ad Caesar, p. 9J>). — Nom forsan et Lucanus (2,

413) corrigendos, qui scripsit:

»Succendit Fhaethon flagrantibus aethera loris*?

Adeo futiles saepc sunt criticorum emendationes,

praesertim corum, qui non totum ante oculos Labent

auetorem, verum cursim tantum sive saliendo

meada ve! errores venant nr. Infra (§. 808) noster:

*niic bis septem solitus servare triants

Plaustro Hyperborea resplcndet luce Bootes.*

Booten cum plaustris Ovidius quoque jungit (met.

10. 447). Idem alias Arctopbylax (Cit. 14. D. 2.

42 f.), quia plaustra sive triones ursarum qnoqa«

figura fingebantur (Arat Pbaenom. v. 26).

torvo] Imitatus est Ciceronis (IV. D. 2, 42):

verba :

»Torrn? Draco serpit subter* — ——

Quapropter spernendam arbitrer emendationem tor

io , a virîs doctis (Burmann. anthoL Lat. 1. p. 183)

propositara; praesertim quum liacc notio jam m

spiris contincatur. Pro Draconi nonmdli códices

Dracone haben t, sed parnm interest.

18 *

140 Martiani Capellae lib. II. §. 98.

■

Auratis etiam flagrans splendebat id arrais

Qui trahit aestifero fulgentem Sirion ortu;

Hoc quoque Nysiacis quod sparsum floribus ardet

Multiplici ambitum redimitur lumiue sertum.

Virginie interea trepidas perlabitur aures

Fama Jovis magno dum complet tecta boatu.

Denique ipsa compertis superûm decretis, adultaque jam nocte Philologia

pervigilans, multa secum ingenti cura anxia retractabat. Ingredienduni

primo senatum deûm, Jo visque subcundos inpraemeditata visione conspectus,

aiiratis] Hunc Orioncm esse ex descriptione

apparet. Graeci cum 6zvyvov (anthol. 2, 47, i 8.

p. 510 Boscb.) appellant ^ Yirgilius (Acn. 3, 517)

■ amatan) auro Orion*«; Ovidius modo (art am.

2, 56) ensigerum , modo cum Lucano (1, 665)

ettsiferum (fast. 4, 388), canitque (met. 13, 294)

»nitldumquc Orionís ensem.* Isidoras (ctym. 5,

71, 11. p. 162 Arev.) scribit: »Hunc Latini Jugulam

vocant, quod sit armatus, et gladio et

stcllarum hice terribilis.« Exitialc Signum esse jam

Horneras (II. 22, 29) cecinit.

aestifero] Sumsit a Virgilio (gcorg. 2, 555).

Ferventem appellat Cornelius Severus (Actn. 599.)

Isidoras (etym. 3, 71, 14 et 15. p. 165 Arcv.):

» Canícula Stella, quae et Sirius dicitnr, aestivis

mensibus in medio centro coeli est : et dum Sol

ad earn ascendent, conjnncta cum Sole duplicator

calor.—— Sirius voeatur propter flammae candorem,

quod ejusmodi sit, ut prae ceteris lucere vidcatur.»

Plura de Sirio aliis loci» (in palacogr. III. et iiifra

ad §.640)dix¡; adde Arat. 526 cum intpp. Trahi

cum ab Orionc dixit, quia hunc proxime sequitur.

ambitum] Ne te fbrsan tarbet producta media

syllaba, lege rirornm doctorum notas ad illum Ovidii

(met. 1, 57) versum:

»Jussit et ambit.ic circundare litora terrae.*

sertum] De Ariadnes hac corona Juno apud

Scnecam in Hercule furente conqueritur:

»ne qua pars probro vacet

Muudus puellae serta Gnossiacae gerit.»

Goez. — Potucrat Martianus ctiam Ovidii (fast. 5,

345) versus respiecre:

»Bacchus amat flores: Baccho placuisse coronam

Ex Ariadneo sidere nosse poles.*

Adde met. 4, 13 ; fast 5. 459. Arn ob. 5. p. 176.

trepidas] Jure respuuut multi codices illud <wi,

quod apud Grotium praemissum erat (Oudend. ad

Appui. I. p. 691). Omissum id etiam est in Britannico,

Cantabrigiensi, et Hugiano. In Darmstattensi

superne reperitur imposituin. Sed supervacaneum

est, quia » perlabitur aures« idem est quod

«labitur per aures.«

beatu] Famain praeconis officio funetam in

palatio Jovis supra (§. 65) vidimus. Eodein igitur

jure noster ei tribu erc potuit boatum, quo Appui,

(met. 3. p. 177. 10. p. 691 Oud.) »praccotu's boa

tum* scripserat. Musae boatum Ausonius (Eid. 20,2),

reboatum noster (§. 121) tribuit, uti philosopherait!

etiam in coelo reboatum inferius (§. 213 f.) com

mémorât.

Martiani Capcllae lib. II. $. 100. Ш

exsiliendumque sibi in super am coelitum sortcm. Deinde ipsi sociandam esse 100

Cyllenio, quem licet miro semper optarit ardore, tamen vix eum post unctionem

palacstricam recurrentem, dum flores ipsa decerperet, praelectis quibusdam

herbusculis conspicata est. Quid? quod utrum sibi haec nuptialis conduceret

amplitudo, anxia dubitabat? Nam certe mythos, poëticae etiam diversitatis

delicias Milesias, historiasque mortaliutn, postquam supera conscenderit,

se penitus amissuram non cassa opinatione formidabat. Itaque primo condu- 101

catne connubium, atque aetherei verticis pennata rapiditas apto sibi foedere

optarit] Emendavi Grotianum optaret с libro

Norimbcrgcusi, Bodlcjano primo, Hugiauo et Darmetatteusi

codicibus. Sed anteriores editiones nieliorem

banc lectioncm jam pracbucrant

eum] Neutiquam, ut in editís, cum, sed eum

omnea fere codices tara Grotii, qnam Moiiacenscs

(C. D. E. G.), Darmstattensis , Basilccnsis, Drcsdensis,

Ungíanos, Britanniens, Bodlcjanus primus,

Gantabrigicnsis , al ¡¡que ad marginem libri IVorimbcrgensis,

et in notis a Appulejura (I. p. 219 Oud.)

laudati. Nonne igitur miremur uovissimos editores

Walthardum ct Goczium dédisse cum, quin etiam

ляп /

palaestricam] Uñetas et nudus pbeuit scilicet

Pliilol og'iac. Ovidius (beroid. 16, 149):

»More tuae gentis nitida dum nuda palaestra

Ludís et es nudis femina mixta viris.»

Pracftiit enün palaestrae una cum Hercule Mcrcurius

(cf. Horat od. 1 , 10, 4 et ad cum Mitschcrlich,

СШ adde Pausan. 4, 32, 1. Diodor. 5, 75.

Stat. Tbcb. 4, 228. Arnob. 3. p. 114. Prudent,

in Symmacb. 2, 519. Conf. etiam nostr. superior!

loco §. 5 et notas ad inferiores §. 177. 210).

Milesias] Apulcjne: At ego tibi sermone isto

Milesio varias fabulas conferаш. Respe sit ad bunc

Capellae locum, quisquís Ule veterum glossarum

auctor, cum ait: »Milesiac, amatoriac.« Grot. —

Confer. Erasmus in proverbio: Dorai Milesîa. Goez.

— Equidem non amatorias tantum, sicut Ovidius

(trist. 2, 415), sed oiunes fabulas removeré voliiissc

nostrum arbitrer, quasi indignas deorain

maj estate. Mythos enim cum Ulis conjungit, addens

verba > mortaliumoue historias.* Cetcrum delicias,

non delitias in codicibus Monaccnsibus (B. C. D.

E. G.) legitur. '

non cassa] Servius ad illud Virgilii (Aen. 12,

780):

d Dixit opemaue dei non cassa in vota voeavil*

explicat »non ad inania vota poscit aaxilinm.«

formidabat] Permulti codices, Reicbcnauensis,

Darmstattensis, Ilugianus, Britanniens, Cantabrigiensis,

Bodlejanus primas, et Honacenses (В. D.E.)

babent praesens formidat.

conducatne connubium] De sponsalibus contrabondis

auspiees etiam auguria captasse plnribus

exponit Burmannus Secondas (ad Claudian. p. 5G

not 83). '

aetherei vertieis] Id est Mercurii. Goez. —

Quo autem pacto Mcrcurius audirc potest aclhci-nie

vertex? Intelligc potius »in aetberco vértice реп-

паtarn rapiditatem« ; hac enim Mcrcurius denotatur.

— Pro pennata Bodlejanus codex quidem pinnata

dat, quod melius videri potest ; sed illud, quod

Basilccnsis ct Darmstattensis etiam babent, retinui,

Martiani Capellae lib. II. $. 102.

copuletur, ex nupliali congruentia numero conquirit. Moxque nomen suum,

Cyllcniique vocabulum (sed non quod ei dissonans discrepantia nationura, nec

diversi gentium ritus pro locorum causis cultibusque finxere; verum illud

quod nascenti ab ipso Jove sidérea nuncupatione compactum, ac per sola

Aegyptiorum commenta vulgatum, fallax mortalium curiositas asseverat) in

dígitos calculumque distribuit. Ex quo finalem utrinque literam sumit, quae

numeri primum perfectumque terminum claudit. Dehinc illud quod in fanis

omnibus soliditate cubi ac dominus adoratur. Literam quoque, quam bivium

quia et supra (§. 7C) noster pennata scripserat, et

¡afra (§. 579) hujus scriptionis rationcm affcrt.

numero] Pro numeris, per numéros. De hoc

eabalac genere pluribus olim (in palaeograpli. Ш.

§. 142 scqu. 227) egî. Adde excmplum ex Artcmidoro

(oneirocrit. 2, 75. p. i 58; 5, 34. p. 178

Rigalt.). л

nomen suum] ФсЯоАоу1а, eiijas nominis mi

meras est secundum literas G mecánicas DCCXXIV.

Grot.

Cylleniique vocabulum] Vocabulum hoc admodum

torsit ineptos glossatores. IVos Qcovd- esse

invenimns, quod Mcrcurii apud Acgyptios nomcn

nemo nescit. ITujus numeri juxta Graeeos charac

ters МССХЛТП. Gbot.— Tenendum antcm Qcovdtarn

Mcrcurii quam primí mcusis nomen apud Ac

gyptios fuisse (Cic. If. D. 3. 22. Cf. Pal. crit. IV

§! 604>

diyitos] Satis nota hace computandi ratio est

(Woweri polym. C. 7. p. 58 sequ. Fabricii bibl.

Lat Т. Ш. p. 385 Ein. Bergler ad Alciphr. p. 108

et inferior ad §. 745 not.) Maxime etiam eclebrata

erat statua viri digitis computantis cxsculpta ab

Eubolide (Plin. 34, 8, 29) paritcr atquc Jani

statua (v. Pal. crit. Ш. §. 230. 23G. 454). Atque

infra (§. 729) Arithmetica codem computandi modo

utitur. Addc Appulejum (dc mag. p. 579 О ad.)

Nec tantnm números, sed etiam literas digitis sig

nifícalas esse, Isidorus (etym. 1, 26 f. p. 42 Агет.)

demonstravit.

terminum] Litera The ta, qua noYcnarius nu

merus exprimitur. Prîmns enim numerorum termi

nus enncas est, quia in hoc numero monades desinunt

et ab eo decades incipiunt. Infra (§. 745)

»primus«, inqiiit, »versus est a monade usque ad

enueadem. « Terminum autem numen scripsit pro

numerorum , ut saepe singulari ecriptorcs utuntur

pro plural! (Palaeogr. crit. Ш. §. 232. Spartian.

Adrian, c. 7.).

dehinc] S2 est DCCC. Ogdoas autem primus

cubus. G пот. — Sed ogdoas non est Omega: debebat

Grotius ad sequentem regulam novenariam

respicere, secundum quam numerus Ule 800 ad

monades reducendus erat, ut primus exiret eubns

(§. 740).

soliditate] Cubi natura bac voce exprimitur,

»siquidem«, ut Macrobii (in somn. Scip. 1, 6) ver

bis utar, >a paribus bis bini, qui sunt quatuor,

superficiem faciunt: bis bina bis, quae sunt octo,

corpus solidttm fingunt.«

cubi] Vulgo eybica dominus. Grotii codex ha

bet cubi ac domimis , legi autem illc jubet ac domibus,

quia »fanis« praeecsscrit: Goezius domibus

in textum reeipere ausus est. Ego vero nihil mu

Martiani Capellae lib. II. §. 102. 145

mortalitalis asserere prudens Samius aestimavit, in locum proximum sumit, ac

sic mille ducenti decern ct octo numeri effulserunt. Qnos per novenariam

tandum esse censui (in palacogr. erit. Ш. §. 227),

siquidem accepta partícula ас pro tanquam sensus

planus est: »eubi soliditas (ara) quae in fanis tanqaam

dominus (i^e) adoratur.« Yitruvius enim

(3, i) »aras ad uormam debere esse quadratas«

monet. Fortasse ctiam de eippis Hermae quadratis

Martianus cogitavit. Lectionem nostram praetcrea

firm at Rcichenaucnsis codex, in quo »cybi ac«

legitur.

Шит] Editi vim i ad quod G rü ti us : »31 S.

viviutn. Litcram Y innuit, de qua babes in catalectis

»Litern Pytîiagorae discrimine secta bicorni

Humanae vitae speciem praeferre videtur.»

Exstat boc distichon in Antbología Burmauni La

tina (II. p. 4 IG). Sed addc Ausonii (Idyll, de nionosyllab.

9) bnnc versum :

»Pylhagorae bívium ramis paleo ambiguis Y*

qui magis nostro rcspondet. Confer practcrca Persinm

(5, об), Scrvium (ad Aen. 6. 156), atquc ex

eo Is! durum (ctym. 1 , 1 7. p. 5 Are v.) , grapbieamqne

descriptionem apud Atbcnaeum (10, 20.

p. 454. Cas.) et Straboncm (13. p. 597 Cas.).

yivium in Reicbenauensi quoquc códice exstat,

(j и a j) гор ter bivium ecribcre, ortbographia tantum

mutata, non dubitaví; nam В et Y sacpius con

fundí notum est (v. §. 25. 102. 582. 608). Scnsum

illustrant Lactantii (6, 5) verba bacc: »Dicunt cniin

bumanac vifac cursum Y literac esse similcm, quod

nnusquisqne bominum, quum primae adolescent! ас

limen a t tiger! t, ct in eum locum vencrit, partes

ubi se via findît in ambas, baercat nutabundiis

ac nesciat, in quam se partem potius inclinet« cet*

mortalitatis] Alii libr! script!, a Curtió in libro

Lipsiens! notati, babent immortaliiatis j sed male.

IVamque roce ilia humanuni genus notari ex alio

loco (§. 108) patet, quo scribit: • intra latebras

nteri séptimo mense absoluta mor (alitas* (add. §.

625. 899). Apcrte ctiam Arnobius (1. p. 6) ver

bis ■ miseranda mortal i tas» nil nisi miserum bomi

num genus denotare voluit. Atquc G ell! us (15, 28)

jam defenderat bunc vocis usum. Adde Ciccroncm

(Л. D. 3, 56), Liviam (1, 2), Scnccam (dc cle

ment. 1, 5), aliosque permultos, Virgilinm, Ovidium,

Lucanum, Curtium, Piinium, Quinctilianum.

aestimavit] Ita alios codices habere Grotius et

Waltbardus jam notavcrant. In Afonaccnsibus ipse

vidi , tum estitnavit (in В et D) , quod Darmstattciisis

ctiam exbibet, tum aestitnavit (in C. el E)?

quod praeter boscc Monaccnscs ctiam Basilccnsis ,

Rcicbcnaucnsis, Britanniens, Cantabrigicnsis, ac

Bodlcjanus primus babent. Ycrnmtamen , quod in

cd! (is est, existimavit etiam defendí potest j nequc

ignotum est a scriptoribus eaepe compoeita otnrpari

pro simplicibus (§. 68. 75. 160).

q и os per] Quod dicit tale est : soient Magi,

ubi quid ex nominibus scrutant иг, collectant ex

nominum numero summulam per enneada dividere,

eubtrabendo earn quo ties licet, tum nuincrum qui

crit superfluus neminis ipsius numerum arbitrantur.

Yidc etiam si lubet Agrippam de occulta

Pliílosopbia, diligentcm prefecto Dlartiani Icctorcm.

Grot. — Bene, modo reetc intelligas Grotium.

Minime enim numerum innuit ilium, qui invenitur

priori numero per novem diviso ; is enim e Mcrcurü

numero esset 155<|- et e Pbilologiac 80£ :

sed eum vult, qui perfecta divisione novenario

minor per novem amplius dividí ncquit, quemque

nunc' numeri fracti indicem appellauius, ut supra

numerum 5 in Mcrcurii, ct 4 in Pbilologiac no

144 Martiani Capellae Hb. II. §. 103.

regulam distribuens minuensque per monades decadibus subrogatas, in tcr-

104 tium numerum perita restrinxit. Suum quoque vocabulum per septingentos

viginti quatuor numéros explicatum, in quaternarium duxit, qui uterquc

105 numerus congruenti ambobus ratione signatur. Nam et ille, quod ratio principium,

medium, finemque dispensât, profecto pcrfectus est; quippe lineam

facit solus, et solidorum frontes incunctanter absolvit. Nam longitudine pro

mine. Sed Lane viam, quam Grotius iniit, Mar

tianus non indieavcrat, ut etatim apparcbit

novenariam regulam] Ilujus regulae, quod sciam,

praeter nostrum nemo nisi Varro (de L. L. 8, 15.

p. 131 cd. Lugd. 1563) mentionem facit. Rccentiorcs

cam appellant, Galli »la preuve de neuf», Ger

mant »die Neuner -Probe.« Sed borum simpHcior

via est, qua ad с und с m , quem Martianus, finem

perveniunt Excmplo sit Pbilologiac nominis nu

merus 724, in quo probatio boc modo instituitur:

7 et 2 et 4 — 13 5 U autem = 1^. Numeri

fracti igitur index 4 est. Multo morosiorem viam

reteres ingressi sunt. Martianus cnîm numéros

jubet »per novenariam regulam distribuera, minuéreque

per monades decadibus eubrogandas (substituendas)

et sie in monadem perite restringere.« Id

quod alia, quam bac ratione, fieri vix potest:

724 = 700 ct 20 et 4.

Resolvendi 700 in 7

20—2

4 —4

Fiunt 13

Resolvendi Herum, quia

13 = 10 et 3, 10 in 1

3 — 5

Fit 4

Copiosius baec in palaeographia critica (Ш. §. 228)

cxposui.

uterque numerus] Tcrnarins nimirum et quaternarius.

Oiuuia, quae proximc sequuntur, noster

ct Macrobius ex una eodemque fonte bausissc vi

el entur: bic enim (somn. Scip. 1, 6), postquam

de septcnarii numeri partibns et praestantia cgerat,

addit: lunde Vergil i us, nullius disciplinae expers,

plcne et per omnia beatos exprimera volcns ait:

O! terquc quatcrquc beati.«

quod ratio] Quum nos tro ratio sacpe сотри-

tatio sit (§. 105 not.), illud »quod ratio* pro

л quia ratio (sive computatio) accipiendum est.

Nostra ccrte mclior lectio est quam »quem ratio*

in Dresdcnsi códice.

profecto] Ita Rasilecnsis ct Dongarsii codex.

Edit! babebant pro certo. Tcrnarii numeri banc laudem

repetiit infra (§. 733); adde Aristidem Quinctilianum

(de música 3, p. 120 Meib.) et Jambliebum

(dc vita Pytbag. 28, p. 128 KüsL). Pythagoricum

dogma esse jam Aristoteles tradit (de coelo

1. 1): xa&árteo yâç <paÓL xai ol IIv&ay¿-

QELOL, то rtäv xai xà Яспгса xolç xçUSiv ¿ípt-

бхас xeXevxrj yàç xai ¡x¿6ov xai ctçxrj xov

iIqlü¡j.ov €%et xov rtavrôç. Plura de ternario

numero alio loco congessi (in Palacogr. crit. III.).

longitudine] Grotiana baec lectio est. Monacenses

vero (D. D. E.) et Guclfcrbytanus, quem

Cortius laudat, praeter longitud ¡no m profundi tatemque

ctiam latitudinem addunt; maie me quidem

judicc. Non enim de solidis sermonen» esse e voce

• frontes» patet, qua significan tur figurarum m plano

extremi fines. Superficies autem quum profunditate

carcat, profund i las quidem a no s tro o mi tienda erat

Martiani Capellae lib. Д1. $. №. Ш

funditateque censentur. Dehinc quod numeri triplicatio prima ex imparibus

avßov gignit. Tres autem symphonias quis ignorât in musicis? Numerusque

impar maribus attributus est. Omne vero tempus tribus vicibus variatur.

Atque idem numerus seminarium est perfectorum, sexti videlicet atque noni,

alterna diversitate juncturae. Recte igitur deo attribuitur rationis. Philologia 106

autem, quod etiam ipsa doctissima est, licet femineis numcris aestimetur,

absoluta tarnen rationc perfieitur. Nam quaternarius suis partibus complet

et addenda potiue latitude (§. 707. 709). Non ab- (2, 47. 48, 4 f.): »Marcs« inqnit »existimantur

similein confusionem videbis apnd Stobacum (in ccL impari numero. < Clarins Macrobius (in somn. Sc.

1, 52. p. 865 Heer.). .4, G): » impar numerus mas, et par fèmina vocatripUcatio]

Primo adspeetu error liic latere vi- tur: ítem arithmctici imparcm patris, et parem

detur. Numeri cnim ternarii triplicatio prima ex matris appcllatioae vencrantnr.« Excmpla dabit

imparibus est 3X5 = 9, qui novenarius qua- Plutarclius (de Isid. p. 565) in triangularihus et

dratus quidem est, sed cubus dici ncquit. Paritcr quadratis ftguris. Adde eundem in quaestionibns

Ausonii (Idyll. 11, 2. 5) versus: Romanis (p. 270. 280) et Butbcrum (in Stobaci

»vel ter tria multiplicand _ eclogis I. 2. 5, p. 12 Heeren.).

» Imparibus navies ternis contexere eubum« , tribus] Confer inferiores locos (§. 589. 753.

Scaligero (cpist. 2, 199. p. 404) fraudi fuit, qui 895). Seneca (epist 124. p. 675 Lips.): »Tem-

Ausonium putasse suspicatur »ter tria esse cubum«,, pus tribus partibus constat, practcrito, praescntL

posterions scilicet versus verbis »novics ternis « et futuro. « Adde Homerum (in Iliad. 1, 70) et

ncglcctie. Clarius prim um ex imparibus cubum Plutarcbum (de Ei p. 381).

Gcllius (1, 20) descripsit hisee verbis: »In nu- seminarium] Stobacus (in eclog. phya. T. I.

meris etiam similiter xvßog dicitur, quum omne p. 22 Heer.): TJXr¡Q7] de xai TtXetov àrtètp^ve

latus ejusdem numeri aequabiliter in sesc solvitur, xbv itEQlXtov, ort ¡ju/yvvfievóg те itQoç róv

eicuti fit quum ter terna dicuntur: atque idem ipse açtLOV asï Jiouîtai rtsçixçareîv róv è£ àfinumeras

triplica tur. « Triplicatio igitur apnd nostrum tpoXv rtSQirróv, Ùvtcù ôè JtâÀtv Ôvvri&éfievoç

sie intelligenda est ut numerus ter secum ipse yewä róv aQTiov. (Con£ §. 756. 741). , . ■

multiplicetur, quo facto sane cubus exibit Adde rationis] Cave ne forsan orationis substituere

Aristidcm Quinctilianum (de música 5, pag. 154 velie. Ratio boc loco, et in multis aliis (§. 105j

Meibom.) . . f. 106 sequ. et v. not ad §. 102) Martiano est.

symphonias] Diapason, bemiolion, diatessaron. computatio. Et recte idem, qui mercatorum deus,

GnoT. — Vide Martianum ipsum infra (§. 755, computations etiam dens appcllari potnit. Fefclle-%

953 scqu.). runt viros doctos glossae. Ceterum Bodlcjanus

attributus] Darmsiattensis , Britanniens, Can- codex pro rite melius Labet recte, quod rccepi.

tabrigiciisis addunt est. Notum illud Yirgilii (cel. femineis] Paribus. V. supra.

8, 75): »Numero deus impare gaudet.« Et Püning perfieitur] Computatione (v. not. ad §. 102 et

146 Martiani Capellae lib. II. §. 106.

decadis ipsius potestatem, ideoque perfectus est, et habetur quadratus, ut

ipse Cyllenius, cui anni témpora, coeli climata, mundique elementa convcniunt.

107 An aliud illa senis dejeratio, qui ¡iá xr¡v xexçàôa non tacuit, confitetur, nisi

105) enim perficitur numerus in nomine Philologiac,

et invenitur quaternarins , qui omnino est

perfectus (§. 734).

nam (juatemarius ] Optimc bue facit auctor

Thcologumcnorum qui ait: xrtv декада Vif' avxrjç

(xexçâdog) аца xolg vjtôjtço6&ev 6vyicoQV<

pov6&cu. Ita enim ibi legendum ut in Epigranimatis

Graccis: tcoQV<pov(ievog eiç fv <xql&-

fiÔÇ. Sed et Ilierocles: xrjç de dexâdoç dvvafuç

r¡ xexgàç, rtgo yàç xr¡g xatà ôiè£odov xe-

XeLÔtrjxog tijç xrj 0£xáóir¡v(únévT¡g xiç xeXevôxr¡

g èv xrj xexçàât, ôecoçeixai, xaxà yàç 6vv-

■&e6iv хщд àrto [iovádog êcoç rsTQÔâoç декад

то rtäv a&ooi6(m ylvexai' à yàç нас 0 xai

y xai ¿t rrjv âexàâa cet. Avrvayu,v potestatem

dixit Capclla, Arnobius Graecum nomen servavit,

ut emendavit amicus meus J. Mcursius, commun!

(verc dicam) auctorum omnium bono natus. Huo

facit locus illc ex Aritbmctica: »Dccasque plena

bis quatuor numeria gradation plicitis integrator,

id est uno, duobua, tribus, quatuor.* Grot. —

Oiiuiino conferenda bic Meursii commentatîo de dcnario

Pythagoreo (in Gronov. tbesauro T. IX).

Cyllenius] Repetit bacc infra (§. 754) verbis:

■ Hic numerus quadra tu 9 ipsi Cyllcnio deputatnr,

quod quadratus dens solus babeatur.* Artcmidotus

(2, 42. p. 155. Ilig.) tradit > quadratum Mer*

curium in somnio visum, si barbatus fucrit, solis

philologie conduecre.« Sed inprünis conferendi Plutarebus

(symp. 9 , 3. p. 758) et Macrohius (Saturn.

1, 19), qui quadratum ad Hermas, dei statuas,

referont; pariterque Laurentius Lydus (die Mere,

p. GO Itoeth.).

qualuor] Yocem qmatuor e Guelferbytanis Corthis

nobis siippeditavit Concimint Monaccnsis (С)

et Basilecnsis, confirmantque banc Icctionem cadem

verba iufra (§. 754) repetita.

coeli climata] Hoc est mundi partes, scu coeli

frontes, ut (licitar in Arithmetic*. Nam alias cli

mata Mathcmaticis sunt octo, ut infra babet in

Astronomía. Sacpc sane auctor nosier technicis

vocabulis abutitur, ut in Astronomía et Música 11-

qiicbit. Grot.

¡Xa Xr¡v] Mathen tetradem vel Mathen tetrada

seripsísse putabam Marti anum vcl pro Matheseos qua

driga ex Arithmetica, Geometría, Astrologia, Música,

quarum Arithmetica unitati, Música binario, Geo

metría trinarlo, Sphaerica sen Astrologia quaternario

comparator, ut legimus èv &eoXoyov[ièvoiç

Xrjç àçL^fiT/Xlnr] ç:vcl sane pro doctrina de quaternario,

quam docte explicavit Democritus, quem

bic senis dii (ita cnim lego, non dei) appellationc

indigitat, ut infra Abdcritae senis: fiá&rjv autem

dixisse pro fiá&7¡6iv. Hesychius : [xa&ctç, fiadrj-

бееод. Sed jam liisce conjecturis rclictis со pedibus

in illustrissimi Scaligeri sentcntiam et per senetn

dium Pythagoram intclligo, et lego ¡xá Xr¡v

Xexçâda '• sic in aureis carminibus babemus :

Nal fia xov àfiexiça \í>x>x« rtaçadovxa xe-

Xçaxxvv,

Tlayàv deváov tpvöecog

ad quem locum vide Hieroclcm. Grot. — Cui volupe

est varias easque inter se maxime diversas

de bac Pythagorica tetraety sententias cognosccrc,

cum ablcgamus ad Brucken bistor. philos. T. I.

p. 1055 et ad prolegom. Jablonskii ad pantb. Acgypt

p. 119 sequ. Goez. — Melius versum, quem

Gratins adjecit, edidit Bocckliius (in Daub, et Creuz.

Martiani Capellae lib. II. 1 §. 107. 147

perfectae rationis numerum? Quippe intra unum, secundum, triademque

ipsumque bis binum tenet, quis collationibus sy ra phoniae peraguntur. Nam

tres ad quatuor epitritus vocitatur arithmetica ratione, ac diateesaron perhibetur

in musicis. Item intra eum jaccnt tres ad duos, quae hemiolios forma est,

sjmphoniamque secundam, quae diapente dicitur, reddunt. Tertia symphonia

diapason in molicis perhibetur, diplasioque conficitur, hoc est, uno duobus

collato. Igitur quaternarius numerus omnes symphonias suis partibus perfectus

absolvit, omniaque mela harmonicorum distributione conquirit. Hanc igitur

discutiens numeri congruentiam perita virgo gratulatur. Deinde utrumque 108

stud. Ш. p. 54) qui omnino Lie conferendus. Lau- vidisscm, ambabus manibus amplcxus sum. Senem

dati ctiam scriptores prorsus omiscrunt Macrobium, autem Pythagoram appellat, ut Ovidius (trist. 3.

quapropter non gravabor locum (c eomn. Scip. 1, 3. 62) »Samium senem.«

6) bic inscrere. »Quaternarium«, ait, »Pythagorci, intra] Lege ex Lcidcnsi códice cum editis a

quem TSTQUXTVV vocant, adco quasi ad perfectio- me collato » intra se monadem, dyadem, tria dem,

nem animi pertínentem inter arcana vencrantur, ipsum bis binum tenet. Минск, (ad Fulgent, p. 128)

ut ex eo et jurisjurandi rcligionem sibi fecerint: — Cum MS. legas: »Quippe intra se unum, sc-

»0v ца Tov ацетёда \iro%â rtaçaâôvra TS- cundum, triademque, ipsumque bis binum tenet «,

Tçaxtvv. nisi Munckcrianam lectionem praeferendam judica-

Juro tibi per eum, qui dat animae nostrae quater- veris. Вопили, (таг. lect. p. 56). Vulgo ipsum.

narium numerum.« Ilactenus Macrobius , qui ver- collationibus] Hoc in uno códice pro collocasum

ilium a Plutarcho (plac. pbilos. 1, 3. p. 877) tionibus, et reetius, i. e. proportionibus. Vulcan.

babnissc videtur. Addc Janiblicbum (in vita Py- — Codices ctiam Rcichenaueasis, Daraetattensis,

tbag. 28. p. 127), Porphyrium (m cad. p. 29), Basilccnsis, Hugianus, Britannicus, Cantabrigien-

Scxtum Empiricum (7. adv. logic. 94), et Sto- eis, et Bodlcjanus primus collationibus exhibent,

bacuni (in eel. 1, 11, 12. p. 302 Heer.). Jam ас probatur insuper bacc lectio inferioribus verbis

vero ad nostrum ut redeamus et veram lectionem «uno duobus collato* (cont et §. 934). De symut

cruamus, pro TSXQanX'OV in Darmstattcnsi со- phoniis conf. superiorem notam (ad §. 11).

dice quuin legatur ietraden , et rectius in Canta- perhibetur in musicis] Ita transposita sunt verba

brígicnsi tetrada, non dubitavi rexçâôa recipere. in codicibus Cantabrigicnsi, Britannico, Bodlejano

Ad reliqua verba quod attinct, tarn libri editi, primo, et DarmstattensL In antiquis est in musicis

quam manu scripti omnes, excepto uno Reichenau- perhibetur.

ensi, senis dei ratio exbibebant; sed jam Meursius . gratulatur] Lactatur, gaudet. Ita et supra

(in denar. Pytb. 6. in Gronov. thesauro) et ano- (§.81) et infra [(§. 693 f.) noster hoc verbo utinymus

ad marginem libri IVorimbergcnsis conje- tur. Donatus (ap. Widern, de proprietate sermonie

cerant dejeratio, quod quoin Шо códice confirman p. 112): »Gratulanutr ш rebus laetis; ¡jratias agi-

19 *

148 Martiani Capellae lib. II. §. 108.

consociat ¿ 'et Wias quaternario sociata heptadem facit. Qui numerus rationis

superae perfectib est, sicut etiara оцаЛат illa docet plenitudo. An aliud fatalis

temperamenti cursüs, síderumque circuli motüsque testantur, intraque latebras

taus bcneficlis acceptiä; gratificamur, rem gratani (in Daub, et Grenz, stud. Ш. p. 54). Illos autem

facientes.« ri t M ' ■ ' numéros Martianus ôfluÂOVÇ appellat, qnoniam

heptadem] De generali cirça hurte numerara аЬ «*raque parte similis progressio animad ver tit ur,

superstitione plura verba feci in palaeograplüa (Ш. »*™<l™ etiam in primum cubum desinit; illa ex

§. 237. IV. p. 494). Ceteram in hoc commatc Paribus> Ьаее ex imparibus. Construendum: »sicut

- ctiam illa ój.ia/.cúv plénitude docet.«

plenitudo] Macrobius enim (somn. Sc. 1, C):

»Plenitudo numerorum«, inquit, »est corn in, qui

aut corpus efficient, out vim obtint mit vinculorunu«

Pcrgit deinde: »Superest, ut septenarium quoque

nunicrum plenum jure vocitandnm ratio in medio

со nst iluta persuadeat.« Et pluribus nunc exponit

argumenta, с quibus quaedam modo attnlimus.

fatalis temperatnenti cursus | ConstcHafionts.

Vexe. — Iterum nobis adeundus Macrobius est,

qui (1, 5), ut somníum explicare t Scipionis, t

Cicerone baec illius verba attulit : » Nam qnum actas

tua septenos octies solis amfràctns reditusque rou

vert cri t, duoque bi uumcrî, quorum nf erque plenus

alter altera de causa habetur, cire ni lu naturali

summam tibi fatalem confecerint.« — Quam summam

fatalem hie Cicero dixrrat, Martianus fatale

appellat temperamentum, annum nimirum i»G, suramam

numerorum 7X 8. Explicat -enim idem Macrobius

(с. 6 f.) : » Quum aetas tua quinquagesimum

et sextum annum compleverít, quae summa tibi

fatalis erit«, cet. Hoc unum ad illustrandum Ciceronem,

quod a doctis interpretibus omissum,

addendum esse vide tur, ilium ipso m acta lis gradum

ab Hippocrate, teste Censorino (14.3), sex

tum с climacteriis vitae annum dictum esse (eonf.

GelL 5, Щ ! ..- -.oí ' ■' .' •

siderumque circuli] Infra (§. 758): Item eeptem

sont circuli et tot planctac.»

non semel Grotium correxi, reponens nempe trias

pro tria, sociata pro consociala, et facit pro fecit.

Trias omnes codices habent; sociata Britannicus,

Basileensis et Monaccnscs (B. C. D. E. G.) ; facit

praeter anteriores editioncs ctiam Hugianus, Bri

tannicus et Monacensium plurimi. Cuneta autem

simul Darmstattensis et Rcichenaucnsis praebent.

ÓfMtXcov] Planarum figurarum. Vulc. — E glos

eis obscuram hanc interpretationem mutuatus est

vir doclus. Qui si fontera adiisset ipsum, e quo

Marlianus hausit, meliorem, opinor, attulisset Macrobium

enim ante oculos nostcr Labuit, e Pia

tonis doctrina locum in somnio Scipionis cxplicantem

de »seplenis octics solis amfractibus. « De

septenarii igitur numeri praestanüa disputans hace

«ddit: »Nam primo omnium hoc numero anima

mundana gencrata est, sicut Timacus Platonis edo-

.cuit. Monade enim in vértice locata, terni numeri

ab cadem ex u traque parte fluxerunt, ab bac parcs,

«b illa impares: id est: ( , ,t

el ex his numeris facta eontexUo generationem

aniraac imperio creatoris eflecit.« Ilactenus Maerobius

Plutarchum (de anim. procréât, pag. 1017) secutusj

cui adde doctam Boeckhii comraehtationera

Martiani Capellae lib. II. $. 108. . 149

uteri séptimo mense absoluta mortalitas?' Dchinc quod trias triplícala novcm

numéros facit, quaternarius autem per ôirt?.à6cov gcminatus ocio reddit. Novcm

vero ad octo epogdoi numeri eñiciunt junctioncm, tantumquc pensât in numeris,

quantum symphouia diapason in mclicis, quae tonon facit, qui est consonae

unitatis continua modulado. Ex quo nihil est quod discrepet aut resultet

in medio, consentaneaque congruit jugitate. Ergo praedictorum nominum 109

numerus concinebat. Sic igitur rata inter eos socialio copulam nuptialem vera

ratione constrinxit, ex quo commodis.simuni sibi connubium laetabunda alio

mentis fluctu multivida concitavit. Nam nihil diffcrcns animo, decori, formac

uteri] Macrobias »mcnsc séptimo mataran par- socialio copulam] Variât quîdcm lectio: Gucl-

»t Adde Censorinum (7, 2), Gcllium ferbytanus codex, teste Cortio, habet »sociales

(5, 10), alios, et nostrum infra (§. 738). copiam«, Rcichenaucnsis , Dannstattensis , ВritandlTtXáólOv]

Infra (§. 034): »ex ratione diplasia, niciis ct Cantabrigiciisis socialio copiant; Leiden»

hoc est dupli.* Macrobias (somn. Sc. 2, i) latine siinn unus copiant (Oud. ad Appulcj. I. p. 118):

»duplarem nomcrum« dicit. Cantabrigtcnsis dvu- sed roiga tarn practuli lectioncm.

JtAaÓiOVj Britanniens et Darmstattensis дш rtXa- connubium] E septenario igitur numero. Alia

6iov, sine sensu. aliorum fuit scntcntia. Plutarchus (qua est Rom.

>i] Macrobius (somn. Scip. 2, 1) e sex p. 26-4) »iutcr impares» inquit

i, с quibus soni nascantar, hnnc esse do- maxime congruit nuptiis quinarius:

cet, qui intra se babeat minorem et insuper ejus primus de paribus; ex his tanquam mare et femioa

octavam partem, nt novcm ct octo, quia in novcm miscctur quinarius.« Contra Pythagorei , docente

et octo sint ct insuper octava pars corum sive codcm (dc animac procr. с Tim. p. 1018), Cíe»

unum.« Infra (§. 953) noster etiam Latine »epog- mente Alcxandrino (ström. 5. p. 593 et 6. p. 683),

doi rationem» scribit. Atque hoc loco in Bodlcjano, et Aristide Quinctiliano (3. p. 152 Mcib.) sena-

Britannico, Gantabrigiensi et Darmstattcnsi quoqne rium vocabant tum conjuginm, tum Venercm (S to -

epogdoi Latinis Uteris exaratnm est. baei eel. phys. 1, p. 20 Heer.), quia sex ex impari

melicis] Dresdensis quidem cede» musiciit sed ternario, qui másenlos, et ex pari binario, qui

praestat vulgata lectio. Melos enim numeris oppo- femineus. gignerctur: bis enim tria fieri sex. In

nitur, quuiu música ex utroque composite sit. eo tarnen omnes cum nostra concinnnt, ex imlonon]

Macrobius (2, 1) •epogdous«, inquit, pari numero et pari constare connubium deberé,

»sonum parit, quem tonon musici voeavernnt • Imparem cnim numcrum fecundum esse doccbant

Conferendi loci sunt inferiores (§. 756. 930. 931. .(cf. Plutarch, dc El p. 388. Vita Пош. p. 359 Gal.).

938. 960. 971. 995). Tonttm in llugiano quidem multivida] Schellerus in Léxico, cui inaudita

et Darmstattcnsi; sed tonon in Britannico, Bod- hace vox esset, cxplicaturus earn conjccit »valde

lejano, Basilecusi, et Reichcnaucnsi legitur. vividam« posse significare. At vero non minns obISO

Martiani Capellae lib. II. §. 109.

ac substantiae cocpit formidare corporeae. Quippe perferendos flamm arum

(oeleslium globos et ignés ardentium siderum mortalibus adhuc artubus et

110 macilenta gracilitate siccatis non cassum tremebunda formidabat. Sed adversum

ilia quoddam Abderitae senis alimma, cui multa lapillis surculisque permixtis

herbarum etiam nemorumque congesserat, praeparavit. Colchica ctiam in

centum voces continuata fiducia adamantini cacuminis impressione signatur;

scura boc loco ista Interpretado vidctur. Adi potius et Cantabriglcnsl. In codicibus Basilcensi et Darm-

Cangium, apud quem reperics »multiridum« signi- stattensi a prima manu reete scriptum erat »non

fearc »oculatum hominem« vcl »virum perspicacia cassum «5 sed ab inepto critico perperam repositum

mgcnll.<r Et Papias: »Multivida«, scribit, » multa »non incassum.* In CyrUli glossario (p. 534 Vulvidens

est.i Sed Martian 11 m etiam ipsnm si con- can.) lcglmus: »ficcvaiog, inanis, cossus.* Apud

•ulucris (§. 571), videbis earn similiter compo- Senccam (In Here. 352): »quid cassum times?*

suisse noctiiac epitheton •noctividam«, ut de nostra (conf. §§. 7, 91, 100, 576, 803, 905 et Doe*

întcrprctatioiic porro dubitari ncqucat dcrl. Lat. Synon. Ш. p. 101).

nihil differens animo] Lcgcndum puto: »IN ib il alimma] Unguentum. Vulcax. — Ut »Allptes«

difjßdens animi decori.« Grot. — Папе lectionem unetor, et »epalimma« genus unguentí TÜIorls est

Goezius in textum recepit} sed rcpiignantibus omni- Fcsto. Grot. — Descendit igitiir a graeco aXeibus,

quotquot exstant, libris scriptis. Quaproptcr, tptw. Inepta Glossa in códice Basllecnsi: »Alymna

quum mibi legem pracscripscrlm , ut тсгЬа scripta incorruptum sonat: Abdcritcs senex Saturnus, qui

servcin quantumvis eint obscura, ¡nterpunctionem Abderltes vocatur a lapide quem pro Jove devotantum

post vocabulum animo inscrui. Quo facto ravit, qui Gracce Abaddir dicltur.« Vide ne istorum

■ nibil differens animo ■ explicare licet »neutiquam temporum glossae obscuriores etiam ipso 9IartIano

cadens animo a ; ut »differre animo» idem sit atque ' eint! Abdcrita procul dubio Democritus est pbi-

■ sccederc animo « s'ive »desercre animum. a Dfcliora losopbus, quem senem appellat ut supra (§. 107)

tarn eu ab alüs codicibas exspectamus. Pytkagoram; reb'qua sane etiam nunc Ocdlpum

macilenta gracilitate] Infra (§. 140) transposi- euum exspectant.

tls verbis > gracihnta perlt maeies « scribit. Cicero nemorumaue] Foede depravatus locus erat apud

(Brut 91) »gracilitatem at infirmitatem corporis« Grotmm verbis membrorumque concesserat. Bectius

conjungit, ct apud Ovldium (bcr. 21, 15) Cydippe Guclfcrbytanus teste Cortio babet nemorumque^

adversa valitudinc gracilis dicltur (confer. §. 37. ct congesserat ipse vidi in Monaccnsi (D). Non

140 f.). igitur necessaria emendatio a Yonckio (sp. cr. p. 81)

non cassum formidabat] lia pro Grotiano »non proposita,

incassum formulât* reposul. Priora duo verba an- cettfutn, voces] Numerus finitas pro in&nito.VuLC.

ctoritatc codlcum Drcsdcnsis, Guclferbytaui, Hu- — Equidem lusisse Martianum conjicio numeri

glani, Britannic!, Cantabriglensis, ct Monaccnsls (G) nomine Graeco. Fnlgentius enim (myth. 9. p. 42

eorrexi, posterius e duobus DIonaccnsibns (E. G-) Munck.) Proscrplnam, quae et Hecate, boc nomcn

Martiani Capellae lib. II. §. 110. - 131

quod adversum ignés superos et deorum confinia praeparata decoris incuriam

venustatis ctiani lamine submovebat. Dcnique revibratu corpori mcnsis apposito

irrorati liquoris allinebat unguentum. Sed quum talia virgo componit, Щ

pedisequa ejus Periergia, utrum a matre virginis missa an sua sponte, utpote

ejus collactea, trepidatione sollicita quid ageret conspicatur. Quam quum 112

disponentem praedicta rimatim ab ostio speculabunda cognosceret, aliam ejus

accepissc vult ab éxatov, centum. Colcliidcm autcm cute solem. > Eodem vocabulo infra quoqne utitur

Medeam Hccatcs filiam fuisse sunt qui tradant §. 169 f.) de Luna, eodem sensu quo Ondina

adamaniini caeuminis] Annulum intelligo, quem (her. 18. 77) repercutere scripsit. Denique quod

amuleti ctiam loco adfaibitam fuisse non ignoramus ad lectionem nttinet, ncquc alliniebat, neque Uli-

(Pal. crit Ш. §. 09. 60. IV. §. 842).

quod adversum] Grotius edidit quid} nude

Yonckius (ep. crit. p. 81) conjecit quts. Scd in

nullo id códice legitur. Contra Monaccnscs (B. D.

£.), Guelferbytanus, ct Drcsdcnsis exhibent quod.

Obscurum igitur bunc locum ita intcrprctor: iquod

(adamantinum cacumen) adversum ignes superos Grotiam partícula a: anteriores cni

(Soils ct ardentium stcllarum ignes) et praeparata rius a maire habebant Atque

niebat, ut Grotius edidit, Icgendum; sed

Guclfcrbytano, Basilecnsi, Darmstattensi et Monacensibus

(B. D. £.) allinebat, qnod reposai.

sua sponte] Omnino baec Dresdensis et Hugiani

codicnm lectio mclior est, quam illa in cditis,

a qua vox sponte abest Excidit etiam apod

editiones clabis

deorum confinia (spem cnim nacta erat di vi ni ta lis) vetus Martiani intcrpres Teutonicus, cujus tarnen

luniínc venustatis (per venustatis suae lumen) in- non nisi fragmentum no vi a C. LacLmanno in spec,

curiam decoris submovebat.« Quamvis cnim pul- linguae Fraucic. 182i>. 8. editum, §.111 usque ad

ehritudincm mon curabat (§. U2), pul ehr a tarnen 122 complectens. Ita culm ill с to tum locum ver tit

erat atque explanare sibi vieus est: »Unz sí das al

denique revibratu] Scnsus Lie est : »Dcnique uuórhta (quum talia omnia faciebat) só gesdk ire

allinebat composite, b. c. apto et applicato corpori dionest uutb (pedisequa) periergia. dot tir chit

suo unguentum irrorati liquoris ex revibratu men- (significat) studiosa operatrix. füre sia sórgendiu.

sie.« Apposito corpori, bypallagc L e. appositum uuánda sí iro aiáltera (coacva) uuás. иша st téta.

nngucktum. Irrorati, L e. ex rore coufecti, qui sí dánehes tara chante (daacbes tára est »ingratiis«

ros erat ex revibratu mcnsis, b. c. ex fulgore Lu- aponte sua) aide (aut) dora (со) gesendet иише

nac. Re vibra tum autcm mensis vocat Lunac coi- föne dero miloter.« Facile- nunc ctiam perspicitur

tum: quaudo Luna iterum incremeuta accipit et cur glossa (§. 6) voccm collactea interprétate sit

a Sole illuminatur. Vulcan. — Corpori mensis, Lu- coaetanea. Sumsit enim explicationcm ex bac versionac.

GnoT. — Couf. Macrob. somn. Se. 2. 1 1 ; Ca- ne, non perpendens Uli, qui transía turus erat vocem

eanb. ad Spart CaracalL 7, p. 413. » Revibratu collactea, in meutern non aliud venisse vocabulum

Lunac corpori unguentum apponere« non audacius Tcutonicum quam gialtera, quo illam expriment,

dictum est quam apud Persium (4. 53) »figere iu ostio] Ita pro hostio reposui e Reichcnauer.si

• s

i 52 * Martiani Capellae lib. II. §. 112.

ancillam, cui Agrypnia vocabulum est, atquc intra cubiculum praebebat excubias,

adorta est increpare, quod paululura connivere servandi decoris gratia virginem

non sivisset, quum ipsa haec cuneta, si Philologia injungeret, valeret implere.

113 Nam jam multa asserit circuisse, mancipiaque dotalia, quid sollertiae, quid

codîcc et ex ratîonibas supra (ad §. 7) allatis.

Quam incertus fuerit Htcrae H usus, e Guclfcrbytano

codîcc pafet, in quo, monente Cortio, legitur

ospicio. Sed praeferenda omnino superior lectio,

quum rimatim (j'er rimam) praccedat, et Teutonicus

interpres haheat: »durch ti a nùot tero turón. «

¿igrypnia] Dilcctiim a Philologia mancipium

(§. 14i>) a vigiliis appcilatuin. Díale Iliigianus co

dex et Basilecnsis Agrimnia, quod ctiam apud

Tentonicura interpretein legitur, sed apud liunc

profecto liLrarii errorc : reetc enim explîcat » daz

chit uigilia.» Joannes Sarcsbcriensis (metalog. 4, 17.

p. 898) bunc locum explicaturus: »est a litem к,

ïnquit, »Periergia, quae laborein circuit operîs,

ccyQVïtvla vigilans diligentia, quae exercitium tem

pérât ne quid niiuis.« Quarum dcGnitionum prior

Terhalle est, aegreque intclligitur. Periergia est

inepta assiduitas sire curiosilas malo quidem sensu

(§. Ill), id quod iuferion loco (§. 146) confirmatur.

atque] An non ac quae! Gbot. — Minime;

solcmnis ble usus et G'raccis et Romanis, omitteré

post copulam relativa, ctiam si alio casu praecesserant.

Sic v. c. Plinins (epist. 1. 5. 11): »et cui

est cum Cicerone acmulatio, et contentus non est

cloquentia saeculi nostri. « Vêtus ctiam interpres

Germanice »umJe« scripsit, quod sane at que sonat.

excubias] Excubiae enim ad portas pro summa

custodia crant. Flaccus lib. 5:

nJamquc adeo пес porta dttcem nee pone morantnr

Excubias sortita manus* — ——

Thalami ctiam regum excubiis mnniebantur vigilum.

Virgilius Cciri:

»Jamque adeo dulei devinetus lumina somno

Nisus erat, vigilumque procul custodia pritnis

Excubias foribus studio jactabat itiani.v

Bahtii. (advers. p. 1052). — Sed excubias non

noctu esse factas Servius (ad Aen. 9, 159) docct,

verum vigilias. De illis uoster. Confcrre licet Pignorium

de servis (p. 221 scqu.). Vcrtit Tcutonicus

interpres: «únde intra chemenatun (cubiculum) dero

uuáhto (excubias) flag (nostris pflegte, pro »exerccbat.

ii).

амюп ipsa] Damnat enim Martianus futilcm ilium

laborcm, quo Philologia ad cálculos rcvocaverat

illorum nominum literas, siquidem pedisequa ejus

enriosa idem faceré potuissct, bcraquc conquiescere.

Ita enim connivere recte intcrprctatus est Vulcanius

(conf. QnincA 10, 3, 16. p. 150 Spald.

Gell. 2, 1) beneque Goezius eupcriorem locum

(§. 57) hie in memoriam rcvocavit Tcutonicus in

terpres: • ctcuiiaz släfen.«

mancipiaque dotalia] Hace sine dubio sunt

eeptem artes. Goez. — Dubinm sane mover! possit.

Septem enim artes a Mercurio in donum nuptiale

oblatac sire per donationem propter nuptias in rerouncrationcm

dotis factam: dos autcm a Philologia

vel ejus matrc constituenda erat. Sed Martianum

omnino dotalium maneipiornm nomine illas discipli

nas, quamvis parum accurate, dénotasse, cx in

ferior! loco (§. 805) patet, nbi non Arithmcticam

tantum, sed rcliquas ctiam artes dotales appcllat

fcmlnas. Ita ctiam intcllcxif interpres Tcutonicus

Martiani Capcllae lib. IÍ. $.113. -, 153

ornatus, quid denique indumentorum sumerent comperisse. Non sibi quoquc

nescium, quid sponsus ipse perageret, quid Jo vis in palatio gerereturj an

Lcucothca succendcret facem lumenque purpureum, et an Solis remigia vigilarent

sonipesque Phosphori comerctur. Id genus innúmera, quae curiosis

perscrutationibus aspexerat, astruebat. Verum secretum cubiculi repente 114

Phronesis mater irrupit. Quam quum virgo conspiceret, ad earn accurrens

qui »mancipia dotalia « vcrtcrat nuuidcmdtuue« addidcratquc:

»ih méino scptcm liberales artc9.«

soUerliae] Dotalia enim mancipia, sicut omncs

sen I (v. Lucían, in vitar, auct. 5 scqu. op. DL

p. 82 Bip.), sua acstimabantur habilitate ct scientia,

ITndc apud Tercntium (cuuucb. 5, 2, 25) scrvum

venditurus sic laudet:

»Fac periculum in Uteris 3

Fac in palaestra, in mtisicis; quae libertan

Scire aerjuum est adolescentem sollertem dabo.

Alius apud Iloratium (cpist. 2, 2, 6) hiscc verbis

comniendatur:

»Verna minisleriis ad nutus aptus herilist

Literulis Graecis imbutus, idoneus arti

Cnilibet» cet.

Pcricrgia igitur sc nosse dicit, ut verbis utar vcleris

intcrpretis, »utiäz qtniiincn (quid posscnt,

i. c. scircnt mancipia illa) iúh cléinlistes (sollcrtiae)

iúh uuib zíerdo (mulicbris ornatus) ióh ánaslóufo

(indumenta quoquc).

nescium] Ita MS. Voccm (voce) enim illam

(ilia) passive usi vctcrcs teste Gcllio. GaoT. — Add.

Kritz ad Sallust. Catil. p. 55.

Jovis in palatio] Rcspcxit nostcr ad illud Plauti

(in Trinum. 1, 2, 170):

»Sciunt id, quod in aurem rex reginae dixerit:

Sciunt quod Juno fabulala est cum Jove.*

Pcriergiae enim hoc sane quam convenit.

Leucothea] Vellern cxplicassent docti intcrprccs

hoc Bornen. IVeutiquam enim nostcr illam de

notavit Lcucothcam, quae prîiis Jno , deinde Lcu

cothca Graecis, Romanis autem Matute mater vcl

Albunea, nmrís dea erat: sed Martianus voluisse

videtur, ut Gracca ilia vox Latine vcrterctur, qua

quidem lucente dea designari Auroram с totius

loci tcnore colligitur. Gcrtc maris deae ncquc fax,

ncqnc purpureum lumen affingi potuit, Auroram

vero purjmrare infra (§. 219) noster dicit Hanc

ctiam vctus ille intcrpres intellcxit, cujus versio

baec est: »übe der tágerod sína fácchelun. únde

sin s cotia lieht inzündet habe, a

renùgia] Id est equi. Goez. — Minime vcrot

alas potius intcllige. Sacpissime poëtac, Virgiliiis,

Ovidius, Propertius, Silius, Lucretius, Appulcjus

hac allcgorla utuntur, camque noster infra (§. 811)

ctiam repctit. Qticmadmodum enim Graccorum alii

naves dixerunt alatas (Pindar. Olymp. 9, 56) et

remos appcllamnt alas (Horn. od. Л. 12-4. -ф. 272.

Lycophr. 25)5 ita alii alas dixerunt remos (Acschyl.

Agam. 50). Virgiliiis utrumquc conjungit,

(Acn. 6, 19) »rcinigium alarum « scribens. Alas

autem Soli tributas fuisse supra (ad §. 76 f.)

ostendi. Vetus ille Teutonicus interpres locum

vcrtit: tibe dero sunnun reita inuuágo uuure» (si

Solis auriga in motu sit).

sonipesque Phosphori comeretur] Intcrpres Teu

tonicus: »linde des tágosternen ros háro uuärc«;

ubi vox A-aro mihi esse videtur paratus.

Phronesis] Cicero (de offic. 1. 45): «Pru-

io4 ,* Martiani Capellae lib. II. $. 114.

honoranduraque pectus exosculans praeparatorum poematum consciam fecit.

Verum illa exuvias filiae ornatusque detulerat, quis iuduta deorum sociari

coetibus non paveret. Itaque vestem peplumque lactis instar fulgidum dcdit,

quod vel ex illa herbarum felicium lana, qua indusiari perhibent' Indicac

dentia, quam Grace! <$qÓvt¡6iv dicunt« At Plau- utique Martîanns non ignorabat ornatac sponsac

tns (Truculent 1. 1. 60): peplum fuisse luteum. »Lutei coloris« Plinius (21,

»Suum ñamen опте ex pectore exmovit meo 8, 22) ¡nquit, »video honorem antiquissiinum in

Phronesium. Nam Plironesis est sapicntia. « nuptialibus /laminéis totum feuúnis concessum. « Unde

Quanquam indistincte Laec vocabula Laud raro vestimentum sponsac sive peplum flammeum diceusurpantur,

ut apud Platonem quoque бO (pía ct batur (Festus v. flam. p. 149 Dac. Martial. 11,

y>çàvT]6lç, quae Aristoteles demum (etil. 6. 5 et 78, 5. 12, 42, 5. Catull. 61, 8. Pctron. 20.

6) accuratius distinxit. Conf. et Max. Туг. diss. Juren. 10, 334 et infra §. 358 f. 905). Quod

12 (T. 1. p. 210. 220 Rcisk.) ct Mcinersium in luteum fuisse Lucani doccre poterant versus (2,

Comm. Gott (T. XV. p. 134 — 151). Prudentiam 560):

tamen maluissc Martianum docent sequentia (§. 113). »Non tîmidum nuplae levîter lectura pudorem

Teutonicus interpres nomen illud prorsus ouiisit Lutea demissos velarunt flammea vultus.»

scribens: »To gieng in ailes babes (ad verbum: Quumque fulgcat ruber color, Ovidius utrumqnc

»omni praeeipitatione«) íro miioter.« Quod restât, conjurait de sponsa canens (beroid. 21, 162):

pro Grotiano irrumpit e Reichenaucnsi, Darmstat- »Et traliitur multo splendida palla croco, я

tensi, Hngiano, ct monentc Cortio с Guelfcrbytanis Atque baec omnia ignorabat criticus, qui quum

codicibus reposui irrupit. lactis colorem esse albidum compertum baberet, bac

poëmatum] IVun solum codices Monaccnscs solummodo de causa Marlianum correcturos erat.

(В. С. D. E. G), Rciclienaucnsis, Basilecnsis, ct IIu- Nonne autem Uoratius (od. 4, 10) olores ipso»

gianus, sed alii etiam lestibus Yulcanio, Grotio ct purpúreos dixit? nimirum quia fulgct color pur-

Waltbarto vocem illam boematum efferunt scriptam $ pureus; et Albinovanus (in obit. Масс. 2, 62):

ct de auxilio vocem olim intcllectam fuisse, vetus »Brachia purpurea candidiora nive« canit Vera

interpres Teutonicus testatur verbis: »saget a si íro. igitur baec explicatio est, licet versio bujus loci

uuáz si uuárnungo gemácbot h abe ta. « Poëmata Teutónica hace sit: »St gab iro uuât zeliche (dedit

insuper, i. e. carmina, omnino ab hoc loco aliena ei vestem simul) dáz ist tiu inuuertiga ratio (quo

Sunt; quae nisi alio modo ad ea quae modo facta significatur interna ratio) linde uberslóufe (ct pe

erán t, refcrrc potueris, videndum crit no olim plum) skínháftez (laceas, fulgidum) êbenuuîzez

ßOTj^rjucrccov scriptum fucrit. milche (acqnc albidum atque lac) dáz ist tiu scóni

fulgidum] Lege: »luclis instar albidum*; nt iro honestatis únde iro sapientiae (hoc est pulclirip.

36: »perlucida inanitatc albidoque humorc. « tudo ejus honestatis ct ejus sapientiae).«

Vo.-vck. (sp. crit. p. 147). — Cave candidam tibi Jndicae] Indi linteorum praestantia celcbrali.

vestem a male sedulo critico fingí aínas! Doctior Plin. L. 12. c. 11. Grot. •— Plinius de arboribae

Martiani Capellae lib. II. $. 114. -s Ш

prudentiae vates accolasque montis Umbracii, et quantum usus ejus telluris

apportât ex candentis byssi netibus videbatur. Dehinc apponit vertici diadema

virginale, quod maxime medialis gemmae lumine praenitebat, ex qua galeata

ladite laniferis L. 8. c. 10 liaec habet: »Fcrunt osus , quod Teteree pro usus dixisse temeré sane

cotonei mali amplitudine cucúrbitas, quae maturi- Vulcanius contendit. Jam Grotius vcl usus legi

täte ruptae osteudiint lanuginis pilas, cx quibus jusserat, vel oisus, quod Martiano teste (§. 236)

Testes pretioso linteo faciunt. Goez.« — Reliqui, pro illo usurpabatur; priua (amen quia in Codice

qnos vir doctus afiert, loci, ad Aegyp tum spectant,

minime ad Indiam. Sed antiquior Herodotus silentio

non transcundus erat, qui (3, IOC) »in India

ait arbores agrestes pro fructu lanam edere pulebritudine

et reliqua virtutc ovinam superantem,

et vestimenta Indos cx bis arboribus uti.« Plura

infra (§. 667. 693) et apud Strabonem (15. p. 713.

719 Casaub.) reperics. Addc Arrian. Ind. p. 179;

Pbilostr. vit. Apollon. 2. 9, p. 79; Pollue. Onomast.

7. 75, inque primis egregiam I. R. Forstcri

de Bysso commentationcm (Lond. 1776. 8).

vates] Brachmanes, quos Strabo (1. c.) refert

siudonc indusiari; Arrianus (in Ind. 16. p. 582)

lintea veste, lino ex arboribus facto. Addc Appulcjum

(in flor. p. 21 et 57 Ond.) et Curtium

(8, 9, 31). Teutonicus interpres pro vates usurpât

biscofa.

Umbracii] Lege umbrati. Sic supra: »Indici

montis seerctum obumbratuuique scopulum. « Nysam

innuit GaoT. — Umbracii jam vêtus interpres Teu

tonicus legit: »Dáz sie uuólton uuízen geuuórbtcz

uuesen (texta) úzer déro uuóllo (e lana) dero tiurron

cliríutcro ( prctiosaruin berbaram) mit tero

síb kárcuuent (quacum parant) tie frúoten biscofa

in india (sapientes vates in India) únde die ármsidelinga

nmbratii (et accolac Umbrátil) ; quare

codicum omnium lectioncm mutare non ausus sum;

praesertim quum Plinius (6. 20 f.) inter Indiae

gentes Umbrittas quoque commemorct.

Usus] Sic scripsi cx códice Monacensi (C) pro

manuscripto exstat, praetuli. Vctus interpres vertit:

»sé i% tár in laude sito ist (tili id in terra mos est)

tár der flális uuáliset (ubi lin um crescit) ter bissus

héizet (qui byssus appcllatur).

candentis] Nuptiales quoque beroum vestes albae

erant. IVonnus lib. 35:

aâx-&EO 60V &(OQT¡Xa 6ldr¡QEOV, OTTl %OQ6V£l

'Eç yc'((xov aßgo^ireov , ore Kvjtgiâi /л1буе-

xai, "Aqt]ç

Ei(ian %iovéco летекиабцьуод

Vide ctiain Heliodorura lib. 3 in pompis. Влптв.

(advers. p. 1051). — De heroibus apud nostrum

■ollas est sermo, et verbis candere, candescere

ctiam splendorem significar! nemo ignorât. Melius

certe cx eodem Nonno versum paulo inferiorem

(»xai XtvtM« cet. p. 876 Falk.) addnxisset.

netibus ] Sic codices omnes praeter Britannicum,

qui perperain bissine tibi, et Cantabrigiensem,

qui nectibus habet. Jobannes de Janua (in

glossario Lat. Gai). Sängerin.) netus reddit planent

(v. Cang. h. v.). Teuton, iuterpres vertit: »únde uuás

íz ûzer bíssinemo gárnc (et erat id с byssino filo).

medialis] Vox a Solino usurpata et inf. (§. 8i9)

ctiam obvia, ad quam Teutonicus interpres »der6

mittun gimmo (gemma ?) ih méino diu ¡¡agen (versus)

mil temo énde stûont* (inquam, dico, quae versus

medium incrat).

galeata] Versio Teutónica: » éin gehélmot tierna

(galeata virgo) gefüre hullotiu (procedens vclata)

samo só dál pilde getán uuás (veluti effigies facta

-■

20*

136 Martiani Capellae lib. II. <$. llö.

quaedam obtectaque vultum virgo instar secreti Trojani penitus incisa resplenduit.

At cingulum, quo pectus annecterct, sibi prudens mater exsolvit

et, ue Philologia ipsius Phronesis careret ornatibus, ejus pectori, quo verius

comeretur, apposuit. Calceos praeterea ex papyro textili subligavit, ne quid

ejus membra pollueret morticinum. Acorra autem, multo aromate gravidata,

eademque candenti, m anus virginis onerantur.

erat) tero trojâniseun tóugeni (Trojani mysterii)«

(con£ §. 567). Virgo secreti Trojani instar Pallas

est, virginitatis symbol um, ñeque quidquam prae

ter doctrinae ostentationem styliqne Variationen! in

mente habuisse vidctur Martianus, quam Palladii

Trojani potissimum mcntioncm faccrct} nisi forte

hoc vomit, antiquissima illa rigidaque specie Mincrvae

imagincm insculptam fuisse, qua Palladium

in gcminis antiquis conspicimus (cf. Levczow über

den Raub des Palladiums auf den geschnittenen

Steinen des Altcrthums, Braunschweig 1801. 4).

Inepte vero Vulcanîiis ex glossa: »solcbant culm

Trojani reges in suo diademate Jaspidem gemmam

gestare, cui insculptuui erat Palladium i. c. simu

lacrum Palladis«; licet bujus explication!» vestigia

jam apud Tcutoniciim interprete m exstent: »Des

kclîhnisse trûogen die Iroiânisken chtininga« cet.

De Palladio conf. diversas opiniones apud Meziriac

(sur les epitres d'Ovide I, p. 60 sequ.). Pro vul

tum legitur quidem in Darmstattcnsi , Bodlcjauo,

Britannico, et Cantabrigicnsi vultu, sed practuli

vulgatam. V. supra (§. 70 not.).

cingulum] Hoc etiam inter nubentis virginis

ornatus reetc numeratnr. Ovidius (met. 12, 2 i 5):

»Ecce canunt Идтепаеоп, et ignibus alria fu

mant

Cinctaquc adest virgo malrum nurumque caterva.*

Ad Homcri (Od. 1 1 , 244) cxcmplum Catullus (2,

13. et 67, 28) zonam et cum Ovidio (beroid. 2,

116) zonulam vocat: Feetue autem (p. 78), Varro

(ap. Augustin. 4, 11), et Clandianus (6 consul.

Hon. 525) cum DIartiano cingulum. Undc infra

(§. 149) Junonis pronubae cognomen Cinxiae. Interpres

Tcutouicus »fasciarn pcctoralcm« scripsit

bac explicatione addita: »mit tèro sih fröuuun in

zierton. tiu caritatem bezeiebenet.« Unde banc cinguli

significationem bauscrit ignoro. »Quo pectus*

per hypallagcn dictum est pro » fjuod pectori.«

Darmstattcnsis addit ejus.

ipsius] Beete Grotius e MS. addidit honestis,

quod ex vulgatis editionibus exsulat. Goez. —

Dresdensis quoque codex adjectivum honestis cxbibet

¡Vomen Phronesis autem secundo casu accipiendum,

quae omnino legitima forma esse videtur

(conf. HeinricJi. ad Cic. pro Flacco p. 95).

morticinum] Impuri cniin fiebant morticinum

tangentes (Diog. Laert. in Pythag. 8. p. 588. Thcophr.

cbar. c. 16 alüs 17. Jamblicb. myst 6, 1.

p. 144 Gal.). Unde mortuum nunquam attingere

licebat Flamuii diali (Gell. 10, 15); neque videre

quidem censori condenti lustrum (Dio Cassiue

54, 28. p. 759 Reim.). Quid quod de Diadocbo fabnlatur

Marbodacus (de gemm. 58 p. 24 Gorl.):

»Sed si defuneto tjuis forsitan applicet Шит,

Prolinus asseritur sólitas amittere vires:

Namque sacer lapis est, et quae mors stermt

• abhorret.it

Voccm ipsam explieat Varro (de L. L. 6, 48) ver

bis: »dieimus scortca ca, quae ex corio et pellibus

sunt facta. Indc in aliquot sacris ac sacellis scri

Martiani Capellae lib. II. §. 116. - 157

Et jam tunc roseo stibtexere sidera peplo

Coopérât ambrosium promens Aurora pudorcm:

116

ptuin liabcnms: nc quid scortcum adhibeatur, ideo

ne morlicinum quid adsit.« Ovidiiis (in fastis 1,

C29) cadein canit versibus:

«Scortea non Uli fas est inferre sacello,

iVe violent puros examínala focos. «

Sed ad calceos quod attinet с corio factos, Fcslus

(p. 346) et Paulus referont: »Mortuac pcciidis

corio calceos fieri Flaminicis nefas habebatnr, quoniam

sua morte extincta omnia funesta acstiniabantnr.

« Et Sèrvius (ad Aen. 4, 518): «Sane Flaminîcac

non licebat noque calceos ñeque soleas

morticians liabcrc. Morticina autem dicuntur, quae

de pecudibus sua sponte mortuis fiebant.« Accedit

quod Philologia iuter dcos recipienda erat, quibus

moríaos adspicere non licebat. Tentonica bujiis loci

Tcrsio bacc est: »nío íro lide (nc ejus membra)

teht stirbiges (aliquid morticini) nebeuutille (pollucret).

Der binez (papyrus) pezéichenet iminortalitatem.

uuánda er го gnîone ist.«

асегта] Horatio (od. 5, 8, 2) »acerra turis

plena « est. Ovidios (fast. 4. 934) »cum meri patera

turis acerram« jungit; alio loco (met. 15, 705)

■ eustodem turis« vocal; et ex Ponto (4, 8, 59):

»Nec auae de parva dis pauper Ubat acerra

Tura minus grandi quam data lance valent.*

Sed doctissimum adi Cuper um, qui (apotli. Horn,

p. 74) rem copiosius tractat, all a ta ctiam imagine,

qualcs complures videre licet apud alios (Gracv.

tbesaur. V. 516 ad tab. 8. Clioul. relig. Roman,

p. 111. 196. 266). Aromate saepius utitur apud

nostrum Pbilologia (§. 142. 149. 215).

et jam] Dividendnm sic Grotiannm ctiam lectio

docct in Basileensi ct Drcsdcnsi códice.

peplo] Id est velamine. Infra ctiam L. VI:

»Actheris astrifico lumina multa peplo.*

Fulgcntius Capel lam imitan vide tur:

— »nox slellalo mnndutn circumlita peplo

Caerula rorigeris pigrescere jusserat alis.«

Goez. — Vide Burmannum (in antbol. Lat. П.

p. 552), nosquc supra (ad §. 40).

ttmbrosium] Hanc vocem Bongarsins e suo, et

Cortiiis с Guclfcrby taño códice substituit lectioni

Grotianae Ambronum, qnac in Darmstattensi quoquc

códice exstat. Quam, ctsi pcrversam, antiquam

tarnen esse, ridicula, ut saepe, glossa testa*

tur bacc: »Auibrones gens est in oriente homines

de voraus.« Quacum quia concinit antiquísima vcr>-

sio Teutónica, non piget cam liic trausscribcrc,

quo magis pateat, medio, quod vocant, acvo jam

non intcllectura fuisse Martianum. Vctus enim Ule

intcrprcs: »Trbdronda (promens) día únera (pndorem)

déro mán ézon (antbropopbagorum). « Ita nimirnm

vertit »Ambronum«, íllustrationís causa addens:

»Cibus héizet graecc brosis (/3qÔ)Ôlç). dannnn

sint ambrones kendmot. Die héizent óuh an

tropófago, daz chit (hoc significat) commcssorca

bominum. inscitbia (scjungendac voces) gesézzene.

Sie ézent nähtes. tés sie sih táges seamen mugen

(quod interdiu faceré cos forsan pndet)« cet. Coloris

ambrosü Appulejus ctiam (met. 10. p. 758 Oud. )

mcminit, she purpureum vel pulcbcrrimum signi

ficare voluerit, sive divinum. Quapropter missum

facio Bartbium (advers. p. 543), quem sibi nc

constare quidem (p. 966) videbis.

pudorem] Lacvius vetos poeta (ар. Gell. 19,

7) Auroram pudoricolorem cognominaverat (conf.

§. 219). Columella (10, 102) verbis: »rosa plena

pndoris« eundem désignât colorem. Itaqne jam Plautus

(Captiv. 5. 2. 9): »At ego faciam ut pudeat;

nam in ruborem te totum dabo.«

1о8 - Martiani Capellae lib. II. $. 116.

117

Quum crepemm lux alma micat gemmata decore,

Quum nitet aurato fit et quum Phosphorus astro:

Tunc candens tenero glaciatur rore pruina et

Matutina greges quatiunt in pascua caulas:

Lánguida mordaces quum puisant pectora curae,

Et fu git expulsus Lethaea ad littora somnus.

Ecce ante fores quidam dulcis sonus multifidis suavitatibus cietur, quem

quum creperum] Conjicio e vestigiis ct litaría

ra aim scrip ti :

»Cum creperum lux alma micat, gemmata Dione

Cum nitet aurato, et cum fulgit Phosphorus аиго.ч

Grot. — Arbitro! repon! commodum posse:

»Cum creperum lux alma micat gemmata decorem

Cum nitet aurato vilet cum Phosphorus astro. «

Primo vcrsni corrumpendo fuisse vidctiir micandi

vcrbuiu active positura, qualia poctis non sunt

insolentia. Nitere vero ct vilere simul Pliospborum

quam elegantissime dixit, cujus a majori luce splen

dor paulatim exstingnitur, ita ut non nunquam intersplcndcat

, et nitcat etiam tum cum vilcre incipit:

facilis lapsus fit ct vilet in permutatis cjusdem

potcstatis Uteris. Hace pro veris non venditamus,

sed otium conjectationibus vcrisimilibus solaraur.

В.4.ПТИ. — Eracndat Rcinesius (epist. ad

Daum. 55) »aurato fulgescens Phosphorus ostro.»

Auntzen. (ad pancg. vet. П. p. 755) — Librorum

Icctioncm pro more mco rctinui. Creperum micare

elegantissime dictum est dc luce oriente quasi

trémula, quae inccrto adhuc debil ¡que fulgore nondum

omnia satis illustrarc possit, scd liic illic

fantnm calígines noctis pcrrumpat ас solvat. Con

structs cadcui, quae apud Horatium (Od. i. 22.

25) » dulce ridere.« Gemmatam vero appcllat vcl

propter scintillas lucís passim dispersas, vcl pro

pter rorem ct prninam , ut apud Lucrctium est

(2. 519):

— — » herbae gemmantes luce rccenti*

ct alio loco (5 462):

» Aurea quum primum gemmante» rore per

lierbas

Matutina rubent radiali lumina solis.*

glacinlm-] Versio teutónica: »So der gräuuo

rifo (quum cana pruina) uuirt án demo éccheroden

tóuue (fit in tencro rore). Glaciari hoc loco idem

est ac coire. Coit certe ros tempore matutino

(conf. §. 75. not.).

matutina] Gravis liic, ut saepe, Capellae in

quantitations syllabarum error, nisi copulativam et

ad priorcm versum rctrahas. Grot. — Versio Teu

tónica : » Unde diu scáf (et oves ) tíz ándia uuéida

dringende (in pascua erumpentes) die stigâ eruuégent

(ovilia conçu tiunt).« In toto hoc Martiani non

inelegant! carmine ante oculos fuisse ci videntur

Virgil» (cul. 42) illa:

»Igneus aetliereas jam Sol penetrarat in arcis,

Candidaque aurato qualiebat lumina curru;

Crinibus et roséis tenebras Aurora fugarat;

Propulit e stabulis ad pabnla lacta capellas

Pastor cet.

Ceterum particulam et, quae in versus initio ante

matutina posita fucrat, flagitantc metro ad fincm

antecedents remisi.

Lethaea] Sic dc nmbris Propertîus (4. 7. 91):

»Luce jubent leges Lethaea ad stagna revertí."

cietur] Ita pro suscitatur non solum ad mar

Martiani Capellae lib. II. §. H7. _ 159

Musarum convenientium chorus impendens nuptialibus sacramentis modulationis

doctae tinnitibus concincbat. Nam nec tibiarum mela, nec ex fidibus sonitus,

nec hydraularum harmonica deerat plenitudo: sed in blandum collata cantum

ac modificato fine compactum voci virginum complemenli spatio ratum fecere

silentium. Ac tunc omnis ille chorus canons vocibus dulcique modulatu praevertit

omnes orgánicas suavitates, et cum sacrae numeris cantilenae haec dicta

profunduntur :

Scande coeli templa virgo

mentis. Eodem ctiam sensn locum intellexit vetus

intcrpres, modo bene ceperim baec ejus verba:

»zemczJiaftigemo ûzlâze (moderato spatio) getäten

sie sament stilli der« mágedo sänge (feecrunt conjiinctim

silentium inter virginum cantum) únz sie

óuli taz erfólloton (doñee etiam id cxplebant). Zcérst

súngen diu música instrumenta, dára náh siingen

selben die mu sac. « (primo cancbant música in

strumenta, deinde cancbant Mnsac ipsae). Ratum

silentium est upturn, concinnum, si ve, ut barbara

voce ntar, proportionatum. V. supra (§. Ii) »rati

euccentus«, (§. 12) »rata inodificaüo«, (§. 41) »ratis

modis« cet

orgánicas suavitates] Dresdensis quid cm codex

harmonicas habet: sed vulgarem praetuli lectionem.

Viva enim vox pariter harmonica dici potest, sed

Uli opponitur orgánica. Ita etiam vetus intcrpres:

nú ndc do úberuuant tro gesemine (chorus) álla día

órgaliebun sùozi (suavilatcm). béidiu (ut roque) ióh

hulero lûtreisti dero stimmen (tum púntate carinii

voeu m) ióh indêro lústsami dero unisun (tum suavitate

carura modulaüonum). In antecedentibus omnis

ille scripsi pro ille omnis с códice Basilcensi.

scande] Teutonicus intcrpres, quatenus per

sutim idioma licuit, ita bacc vertit: > (Inde mélerlicho

(ad metrum accommodate) súngen sin disiu

uuort: »ÍYm far ûf (scande) tierna (virgo) in hia

Grotio notata varians habet lectio, sed

itiam Bodlcjanus, Cantabrigiensis , Darnistattensis,

Hugianus, aliique permulti (Oudend. ad

Appulcj. I. p. 525. Bondam lect. var. p. 57) exbibent.

»Sonum cniin eiere« dictum a veteribus

esse Bondam e Vellcjo Paterculo (I, 4) docuit.

Infra (§. 918) » can tus eiere« usurpât nostcr.

Musarum] Fabulam nostcr imita tur, qua Щи-

sas Ilarinouiae nuptias célébrasse (Pausan. 9, 12,

5. Theogn. 15, 1С) finxerunt. Ita et Appulejus

(met. 6. p. 427 Oud.) in Cupidinis et Psyches

nuptüs Musas induxit » canora voce personantes. «

sacramentis] Foederibus; со nimirnm sensu,

quo Petronius et Appulejus vocem usurpant. Teil«

tonicc redditum: »zeeron dien uuihen brütlouften«

(in honorem sacrorum sponsalinm).

plenitudo] Ad hanc vocem Teutonicus intcrpres:

»Dar negemdngta (in eis nec deerat) suégelsánges

(calamorum cantus) nóh séitsánges (nec chordarum

cantus) nóh téro folleglichi (пес plena similitude)

dero órgenlutun (Iiydraulicoruin sonorum). « De hgdraulis

exstat docta commentatio Meisteri (in nov.

comm. вое. Gott. Т. П, p. 152).

complement spatio] Hoc est donee voces vir

ginum complercntur. Vixc. — Inserta nimirnm mú

sica inter verba permutatis vicibus; sive succcdcntibus

IGO , Martiani Capellae lib. II. §. 117.

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Tunc Urania, ceteris paululum reticentibus, coepit:

Sidéreos coctus et culmina sacra polorum

Nil jam conjiciens numine fisa vicie.

meliske séldá (in coclestía Labitacula). geristig píst

tú (apta es) sólchemo gehíleiche (ad talc genus).

Día siiér íuppitcr héizet tih funden (jubct te peterc)

über die höhen Sternen.« Confer Cnorriî de consecrationc

dissertationem (reçus, in Martini thesauro

T. II. p. 147 sequ.). In codicibus Monacensibus

(B et C) et Basilecnsi glossa addita est baec;

»Metrum Trochaicum tetrametram altérais currens

versibus ; recipit Trochaeum et Spondeum ; unus versus

recipit quatuor pedes, alter tres et catalecton.«

tunc] Musarum, quae nunc scquuntur, ordo

alius ac supra (§. 28) describitur ct prorsus arbitrai'ius

esse videtur. IVequc est quod mircmur, eiquidem

illc apud vetcres non magia certus erat.

IVovcm cnim Musarum primi mcminerunt poctac,

psichore, Erato, Calliope, Urania, Polyninia.«

Luciani autcm scboliastcs (ad imag. 1С T. VI.

p. 20 Bip.) boc cas rcccnsct ordine: »Clio, Thalia,

Euterpe, Melpomene, Terpsichore, Erato,

Polymnia, Urania, Calliope. « Fulgentius denique

(myth. 1, 14. p. 47—49 Munck.) sic: »Clio, Euterpe,

Melpomene, Tbalia, Polymnia, Erato, Ter

psichore, Urania, Calliope. « Unus restât Apollodorus

(1, 3, 1), cui plurununi fidei tribuo, primum

quia metro non Iinpcditns erat, deindc quia Calliopen

omnibus jure (§. 1. n.) anteponit. Ordo autcm

hie est: » Calliope, Clio, Melpomene, Euterpe,

Erato, Terpsichore, Urania, Thalia, Polymnia.*

ceteris] Imitatur Ношении, qui saepius (B. a.

COS: Odyss. со. GO; hymn, in Apoll. 189) de

quibus mctri scrvandi potior causa erat. Ita Ilesio- Musis: ayLiLß6[iEvai 0ЯС xaÀrj. Adde Ilugiiim

dus (theog. 77. et ар. Diod. 4, 7) et Orpheus (in myth. p. 222).

(hymn. 75) hune carum ordincm statucrunt: »Clio,

Euterpe, Thalia, Melpomene, Terpsichore, Erato,

Polymnia, Urania, Calliope «5 quern scquuntur cpigrammatis

Latini (Burn). 1, 73) auctor et Cornulus

(14. p. 158. 159 Gal.). Ali um ordincm scrvat

Graecum cpigramma (1, 07, 23 de Bosch.) hunc:

■Terpsichore, Erato, Euterpe, Thalia, Calliope,

Clio, Urania, Melpomene, (Polymnia). 0 Alium repcrics

in utriusque linguae cpigi'ammatibus (Anth. Gr.

1, 07, 22. Lat. 1, 74), nimirnm : » Calliope, Clio,

Euterpe, Melpomene, Terpsichore, Erato, Polym

nia, Urania, Thalia«; alium apud Ausonium (Id.

20): «Clio, Melpomene, Tbalia, Euterpe, Ter«

sidéreos] In affingenda huic Musac astronomiae

scicntia omnes fere conscntiunt, quippc cui sentcntiae

vel nominis etymon ansam praebcat. Obser

ves ctiam vclim similem in hoc carmine laudem

Philologiac tribuí, quam superiori loco Mercurio.

Atquc de ilia ctiam nosier (§. 22) dixcrat: »cui

fulgent sidera coetu.«

conjiciens] Probe conjecturis in postcrum locum

esse negat, quandoquidem Philologie, diva facta,

jam ipsum verum visura sit. Fisa idem quod fréta,

igitur certa, secura. Monaccnses (В. D. E.) male

fida. — Teutoiiicus intcrprcs ita hace reddit: wide

sih tia himelishun manigi (coclcstcm multitudincm)

Martiani Capellae lib. II. j$. 118. 161

Olim disquirens nexos quid torqueat orbes:

Nunc praesul causas raptibus ipsa dabis.

Quae circos textura liget, quae nexio claudat,

Ambiat et quantos órbita curva globos:

Sidéreos cursus quid cogat quidve retardet:

Quis Lunam flammet vel minuat radius;

Quis coelum stellet fomes et quanta revolvat,

untie die hóhina dero himelgibelo (et altitndinem

coelestium fastigiorum) únzuíueligiu (nil dubitans)

wide bdldiu (et audax) fóne dero góteheite (duce

nnmine) Dca uuérdendo (dea futura) uuirdest tú

dés alles kuis (fies hujiis omnia certa), tés tu fóre

miare unguis (cujus ante eras incerta).«

dabis ] Duorum horum versum antiqua versío

haec est : » Tú uuáre ér fragende (eras olim pcrquirens)

uuáz tie zesámine háftenten ringa dero

planetarum úmbe uuárbti (quid nexos circos cireum

verla t). nú uuirdet taz tú sélba scáffunga

lûost iro férten (nunc Get, ut ipsa diriges coram

itinera).* Sed displicct hace interpretation quum

dare causas pro docere accipiam, со magie quod

in postcrioribus ctiam libris dcos ipsos arte grammatica,

dialéctica, cctcrisquc disciplinis institui legiraus.

Practcrea herum noster verbo dare utitur

pro docere inferiori loco (§.123), ubi efficiendi sensum

frustra ci obtrudcre conaberis. Nullum denique

mihi remansit duhium, postquam Scnccac (cons, ad

Marc. 25. p. 128 Lips.) hace verba legcram: » Parens

tnus Dlarcia illic ncpotcm suum, quamquam Ulic om

nibus omne cognatum est, applicat sibi nova luce

gaudentem, et vicinorum sidcrum meatus docet.«

quae circos] Recte Teutonicus intcrpres verba

construct a voce áspides incipiens: «Tú gesihest

tir sélba (aspicis ipsa) só dá dára chúmest (quum

illuc advenís) uuio getan gefiuhte die ringa binde

(quae facta textora circos ligat) uuélich

sie úmbe hábee (quae ansula cos cirenmdet) uuanda

ultima spera. dáz chit caelcstis spera. límite

habet tie ändere (siquidem ultima sphacra, boc est

coclestis spbaera, ambit reliquas), wide unto mánige

dero éngeron der uuitero ring úmbehúbe (ct

quot minorum major circus ambiat). Uuáz tero pla

netarum ferie iágoe (quid planetarum itinera accé

lère t) uuáz sie úuh lézze (quid cos ctiam retardet)

da* tûot litt chráft tero súnnun (boc cJficit vis Solis).

St gibet in éinuuéder spiíot aide tuâla (dat eis

aut celcritatem, aut moram) únde unes skîmo den

manen geliíe uuáhsen únde suinen (et cujus splendor

Lunam facial crescerc et tabescere).« Quae quo cíarius

explicarct interpres haec addidit: »So er férrost

hat föne déro súnnun (qnando longius abit a Sole)

so mág si in wider skínen (potest Sol Lunam ш-

ferius ¡Ilustrare) hediu ist er dünne föl (quare est

tum plena) sô er aber Ы iro gui (si aiitcm cam

comitatur) uuánda sí in dánne obenan ánaskinet

(quoniam Sol Lunam tunc superius illustrât) pediu

ist er dánne uuáner Unseren óugon (ideo videfnr

Luna tune debilior nostris oculis). o

quis] Grotius ediderat qui, nec sine codicnm

auetoritate, quod quamvis fem possit ct saepe ista

vocabula promiscué usurpentur (Herald, ad Arnob.

p. lGl.Ruhuk. ad Rufinian. p. 201 not.); hoc tarnen

loco e Dresdens! códice reposui quis, quo melius

respondeat antecedent! versuL

quanta] Lege: quando. Vonck. (sp. erit. p. 81).

162 á Martiani Capellac lib. II. $. 118.

Quae sit cura deis vel modus, aspicics.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foederc.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

) Tunc Calliope:

Semper complacitis arnica Musis,

— Minime! Objecto carero non possumus. Quanta

dictum est pro quot, ut apud Claudianum (rapt.

Pros. 2. 508):

»Conveniunt animae, quantas truculentior Ausler

Decutit arboribus frondes* cet.

Sie etiam Teutonicus interpres accepit : » Uuélih

fiur den himmel eriiehte (quis fomee eive ignis

eoelum illuminct) nuclei áne dero súnmtn? (additum

lioc Ulustrationis causa videtur) túnde uuîo

mánige stérnen si uuidere getribe.« Illustration!»

causa atldit interpres: «Dáz tûot si die planetas so si

sie retrógrados mdchot« ; finemque reddit Lis verbis:

*Tár sihest tu (ibi perspicis) uuto getan dero goto

fliht si (qualia dcorum jussa sint) undc uuélih scáfíro

rihtennes si (et qnalia effectue corum ordinationîs sit).«

aspicies] Totum igitur btijus Musae carmen sic

intelligo: »O Philologia supersede tandem conjecturis

: inspice jam sidéreos coctus ipsos et sacra

culmina polorum. Olim disquirebas, quid torqueret

orbes nexos : nunc praesul ipsa causas docebis sidereorum

cursuum. Adspiciee quae textura circuios liget,

et quae nexio cos claudat, quantosque globos ór

bita curra ambiat; quid sit, quod sidéreos cursus cogat

vel retarclet; quis radius Lunam flammet vel minuat;

quis fouies coelum stellet et quanta (sc. eidcra)

jevolvat; quae dcniijuc in bis omnibus cura vel mo

dus a diis adhibcattir.« Similia apud Propcrtiuin

(5, 5, 47) legere poteris. Metrum est clegiacum.

Calliope] Musarum priucipcm banc diei, ab ini

tio libri (§. 1) jam monuiinus. Ex artibus noster

ci tribuit pocticam (v. scbol. ad Luciani imag. i(J

p. 20 Bip.) et musicam, Ausonius (20, 7) heroica

¡nprimís carmina ; quociim coneinit Graecum apud

Cupcrum (apoth. Horn. p. 2G) cpigramma. In Herculancnsibus

monumcntis (tab. 9.) ejus imagini adscriptum

legimus КАААЮТШ П0ШМА. Cornutus

(14. p. 160 Gal.) praecsse cam dicit rbetoricae

exornatac. Fulgcntius (myth. 1, 14. p. 49

Munck.) ad solum nomcn respiciens, ojitimam ei vocem

attribuit. Metrum glossa Mouaccnsis (E) appellat

»Pbalaecium.« Accuratius in Basilccnsi glossa

additur: constat spondco, dactylo et tribus trocbacis.

semper complacitis] Priores bujus carminis ver

sus îta explicat Teutonicus interpres: r, Die brún-

пен magnesiae hábent lili hetrénchel (fontes Magnesiae

praebuerunt tibi potum) tu hólda dia na dien

dir gelíchelén musís (tu amica virgo bis tibi com

placitis Musís). Magnesia ist in tbesalia (Magnesia

est in Tbcssalia). Dar ist líbetros fons (ibi est

Libcthros fons) úmbe dén mánige poëtac siizent

(ad quem molli poëtac sedent) samo so die note

sin рое tac (similiter consortes sunt poëtac) die in

(l inchen (qui ex eo bibant). Vuánda óuh tú phi

lologie musicam chánst (quoniam etiam tu Philo

logia musicam calles) pediu skinet (ideo videtur) taz

tú libetron getrúnchen hiíbest (te с Libetbro bibísse)

únde dér brúnno dés rósses pegasí dáz ûzer démo

blûote uuárd gorgonae höbet tili ketrenchet s- sa

Martiani Capellae lib. II. §. 119. 163

Cui Magnesia poculum fluenta

Et fons Gorgonei tulit caballi:

Vertex Aonidum virens corollis

Cui frondet violas parante Cirrha:

Tu vatum mela dulcibus Camoenis

ment tien poctis (et fons cquï Pegas!, qui e san

guine fiebat Gorgonís, potum tibí praebuit una

cum his poctis) Pegasus chit fama (Pegasus signi

fica! famam?) uuánda poctae sint samo si (quoniam

poëtae sunt cum ea. Quacritur utrum rccte legerit

editor samo si, an potlus scriptum sit famosiT) bediu

chit man (ideo dicitur) s(e getninchen haben

des prúnnen (eos bibisse ex fonte) dén pegasus

üter dero crdo slûog mit stnemo fúoze (quem Pe

gasus с terra erucrat siio pedc).«

Magnesia] Lege Pcrmcssia ex vesligíis (!) ma

nuscript!. GnoT.— Sane Permessiis Musis sacer erat:

sed Magnesia non minus. Ipse noster infra (§. 654) :

»Magnesia, cujus fons Libethris poëtici haustus

nomine eclebratus. « Libetbra urbs quidem in Boeotia

(Pausan. 9, 50, 5) ibique Libethriiis fons cum

Musarum cultu situs erat, Helicon! conlignns et

iu colendis Musis acmulus (Otfr. Müllcri Orchomcn.

p. 581); non tarnen solum fuisse testis est Solinus,

с quo totam ferc gcograpliiam noster exscripsit

(c. 8. f.): »Sed ne transcamus praesidium poëtarum,

fons Libctbrius et ipse Magnesiae est.« Adde

et Plinium (4, 9, IG) et Spanbcinium ad Callimaehum

(liymn. In Ccr. 25. p. 682).

caballi] Imitatus est ¡líos Pcrsii (ab init.) versus:

»iWc fonte labra prolui caballino:

JVec in bieipiti somniasse Parnasso

Memini, ut repente sic poëta prodivem.»

Confer et Prop. (5, 2, 1. 2) et Strab. (9. p. 410).

eorollis] Scriptum in editis erat choraulis. —

Pato coraulis pro corollis, quamquam nec alteram

omnino reprobem: est enim vox aetata ist! secuta.

Grot. — Sed nihil mutandum. Goez. — Grotii

conjecturam confirmant codices Rcicbcnauensis, Britannicus,

et Cantabrigiensis , qnos secutus sum;

in Guclferbytanis etiam Cortius legit carollis. Atque

h!c omnino corollis, sive coronis (v. Beroald. ad

Appulcj. Т. П. p. 79 Oud.) aptior locus est,' quam

choraulis. Teutonicus interpres vocem substituit

»poetis« sic scribens: » Tir stät obenan gelóuber

(tibi stat in suuinio virens) aon. (Aonidum) gevier

ter mit poctis (ornatus poctis).

frondet] Britanniens quidem codex fondit habet,

!. e. fundit; quod ctsi minime absonum sit (cf. Cic.

Tuscnl. 5. 15), tarnen reeipere nolui, quia viola*

cum parante jüngere praestat. Similiter noster infra

(§. 917): » calamos parante Musa.»

violas] Ovidius de antiquorum temporum siiuplicitate

(fast. 1, 54 В):

«Si aiiis erat, faeiis prati de flore coronis

Oui passet violas addere, dives erat.»

Quamquam bas etiam inter floras coronarios in

pretio fuisse e Tbcopbrasto apud Athenaeum (15.

p. 680 Casaub.) patct; ipsisque Musis caras videmua

apud Theognidcm (cleg. 250):

'AyZaà yovóácov âcôça io6re<póívcov.

Cirrha] Teutonicus interpres: »Apollinls pérge

dir gágene blúomen hábentemo (Apollinis mont! ob

vios flores babenti tibi).« At non montem, sed

oppidum fuisse Cirrham prope Dclphos vulgo по-

tnro est (Strab. 9. p. 288).

Camoenis] VetHS interpret) varôt: »lW beehénnest

21 »

1G4 - Martiani Capcllac lib. II. §. 119.

Et seis Pindaream chelyn referre;

Te dictante fides sacrum que plectrum

Movit Threïcium sonare carmen.

O lux nostra , sacros probare cantus

Suesce, atque organicis beare circis.

tero poëtarum carmina tníf säozen metris (agnoscis lux] Tcntonicus: » unser óuga habe in geuuópoëtarum

carmina cum suavibus metris).« neheile unser heilig sang ze Uhenne (noster ocule

chelijti] Teutónicas: nDü chánst keanteron ci- suesce nostrum sacrum cantum laudare).*

tharam pindari musici (potes imitari (?) citbaram circis] Proprie circi sunt symphoniac, quae ad

Pindari musici).« candem rationem mclodiac rccurrunt.Vixc. — Summovit]

Malim novit. GnoT. — Offcndcbatur Gro- sit bacc vir doctus с veteribns glossis. Tcutonicus

tius, ni fallor, insolcnti tliccndi genere: »movit interpres, postquam тсгЬа »atqnc organicis bcarc

plectrum Threïcium sonare Carmen.« Sed bacc in- circis« vertcrat »únde uuirt kesäligot fónc órganissolentia

ci in Martiano non imponcre debebat, quum ken« , uberiorem banc cxplanationcin adjeeit: »das

commode explican possít »inovit plectrum, nt Thrcï- chit sanglichen ringen (boc est cantibus in orbem).

cium sonaret carmen. « Ilorat. 1. od. 24. Pbaedr. 3. Also dánne ring an Лето sänge uuirt (quandoquifab.

1С. Goez. — Recte! Graccismus enim est, dem Orbis in cantu ein ci tur) so is to uuidere cruuin-

Сйбте cum infinito modo, nostro satis familiarisa det zedero sélbun stéte dar iz ana fieng (quum is

ita infra (§. 123) »rötet circulus anni claudere sccla« rursus redit ad cundem locum quo incipicbat). Пейе

pro »nt claudat secula«; ita IVepos (in Plioe. 1, ùnde sing o sapicntia (Habe et canta: O! sapicntiA)

3) »bortatur aeeipere«, Iloratius (Od. 1. 2. 8): s6 findest Ui día sélbun littun án demo a. diu zé-

»egit viscre montes « cet. (Addc Rufinian. p. 258 erest mías an dentó o (roperis eosdcin sonos [cundem

Ruhnk.). Hand tamcn inficior, me maluissc codiccm sonum] in A, qui primum erat in O) dér só gerepcrire,

in quo Grotianum illud novit legcretur. tdno pcrbiodus. das chit circuitus. heizet colon (ita

Vertit yetas interpres: »Dir irdénehentcro chán composita periodus, hoc est circuitus, appcllatur

der sèito ùnde daz xdterfin singen intraciskun (tibi colon), übe daz uuórt tár ûz hat só ih tir nú zeiexcogitanti

possunt fides et plectrum cancre Thre- gota (si dictio ibi finit, nt tibi demonstrabam) übe

i'cium) das chit also orpbcus sáng föne tracia (id neist sô heizet er comma (si paenc; tunc appcllatur

est quemadmodum Orpheus cancbat e Tliracia).« comma).* — Sed ut ad circos illos redeat oratio,

Martiani sentcntiam illustrabit Plutarchus (de ma- Cicero (Brut 19) carminum meminit, »quac in epueica

p. 1132 f.): »Orpbcus autem neminem videtur lis a singulis convivís cantitabantur.« Totum nunc

imitatus : nemo cnim tune natus praeter poetas, hiijus Musac carmen sic construcndiim esse puto:

qui faccrent ca, quae ad tibias canerentur: borum »Tu Philologie Musis complacitis semper arnica,

autem cum opere Orphicum nihil habet simile. « coi Magnesia fluenta ct fons Gorgonci caballi po-

Hinc noster »Philologiam« ait «dictasse Orphicum culum tulit, cui vertex Aoniduin virens fi-ondct cocarmcn

quod primum ud fides sonavcrit.* rollis, violas parante Cirrhaj tu seis Camoeníe

Martiani Capellae lib. II. §. 119. 165

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Ac sic Polymnia:

Tandem laboris fructus aethram fulgidam

Divûmque sedes ас Jovis consortia

Provecta carpís inditoque numine,

dulcíbus inda vaíuui ct Pindaream cbclyn rcfèrre;

te dictante carmen TLrcïcium movit lides sacrumque

plectrum sonare. O! lux nostra, sucsce probare

sacros cantos atque beare (est impera üvus) circis

organicis.«

Folymnia] Inter tot varías de bujus Musac arte

disputationes plurími tamen ei tríbunnt vcl mimos

(Auson. Id. 20, 9. sire antb. Lat. 1, 74. Anth.

Gr. i, 67, 22 de Bosch. Cassiod. var. 4, 51.

p. 72 Gar.), quam 0q%t¡6iv alii appellant (scliol.

ad Lucían, de ímag. 16. VL p. 20 Bip.); vcl memo

randa facnltatem sivc memoriam (Plutarch, sympos.

9, 14. p. 746. Fulgent, myth. 1, 14. p. 48 Munck.).

Utrique rcspondet ejus effigies (Antiqu. Hercul. II.

tab. 7) quae ori adbibito digito silentium proGtctur,

nt inlclligatur earn gestibus verba supplcrc. Undc

»horcistarum loquacissimas manus« memorat Cassiodorus

(1. c), quarum inventionem Polymniae tribuít,

L e. OQXTjÖTcov, saltatorum, quorum artem

non in pedihus modo, verum ctiam in manibus

totoquc corpore concinnc movendis spectatam esse

constat (C£ Böttiger. Sabina I. p. 317). Unde in

Latino cpigrammate (1 , 73 Burm.) de ca :

»Flectitur in faciles variosque Folymnia molus«

dicitnr; Graccus autcra poeta (anth. 1, 67, 25

de Bosch), licet reliquarum Miisarum singula no

mina referre t, hujus tamcn relicuit, pro eo anient

extreinum hoc posuit distichon:

Siyco <p&eyyo[tévT¡g ЛаХащч &eX£ltpQova

itaXyúbv

NevfictTi tpcúvr¡6a6av àrtayyèXXcvra бш-

In nostri tamcn carmine de omnibus Ulis nihil reperitur.

Dc rhythmo enini agitar, atque de iis quae

mcntcin parare possint ad alta culmina. Garinînis

mctriiin in códice Monaccnsi (E) glossa définit:

»Jambicum senarîum yponacticum constat trímetro

ас catalecto«, melius tamcn Jambicum senarium

simplicitcr dixeris.

iandem\ Non ad verbum iuterpres vertit: »An

stete (statim illico) infáhest tû zelâne. dinero ar

beite, den scónen himmel (aeeipis in praemium tili

laboris pulchrum coclum) únde dero goto gesäse

(ct dcorum sedes) unde dîa sippa iouis (et cognationem

Jovis) tôt tu sîn snora uuii dcst (ut fias

ejus nurus).«

inditoque numine] Dich Polymniam carpere

divùm sedes ct consortia Jovís; itaque vix duhitem,

quin Marrianns scripscrit 'inditoque, quod exhíbet

Vossíanus codex. Arntz. (misc. p. 208 f.)

Lapsus est vir doctus in adscribendo Musac, quod

dc Philologie dicitur. Scd lectio baud dubia est,

siquidem non Cortius tautum in Guclfcrbytano pro

Hid Martiani Capellae lib. II. §. 120.

Cruenta dudum quae jugare rhythmica

Ac dispari mixta suela regula,

Мох quid jaccnte, quid jugata linea

inchjloque legit inditoque; verum sic ctiam scriptum

in Basilecnsi et Darnistattcnsi ipse vidi. Concinit

practcrca Teutónica versio hisce verbis: »/u'na üf

krfuortin (illnc supra vecta) únde gótheit infalientin

(et divinitatem aeeipiens).« Confer practcrca in

superiori loco (§. H8) verba ч numine fisa.*

cruenta] IVova ct imperfecta carmina, ut cruen-

Inm pro novo dicatur, tracta metapbora a foctibus

animalium, qui crucnti nascuntur. Vixc. — Quid

bic cruenta rhythmica sibi vclint, hand facile quisqnam

expedivcrit, nisi atlendat ad Graecum vcrbuin

y.QOVCO, ct quod formatur inde. Ipscmet anteqnam

hoc incidcrct, dudiim tcntavcram »inclytoqtic

numine favente«; at prorsus infcliciter, ut

postea coinpcri. Cetcrum anliquiores ctiam usos

quandoquc Graccis vocabulis, quae tamcn Latinis

notabant litcris, jam olim observavit Mure tus 1.

T*r. lect. с. 3. Lucrctio duratetts cquus dicitur

pro ligneo, e media Graccia. V. Ang. Politian.

observ. ct emend, cap. S. Vonck. (sp. crit. p. 82).

— Cortius in Guclfcrbytanis legit creante; sed

niliil hoc pacto cfiicitur. IVcque Vonchii placet ex

plicate , quae non mihi tantum obscura est, sed

■pst ctiam auctori erat, quippe qui ne verteré

qnidem potuerít voccm cruenta a xgoveiv deductam.

Fortassis ementa poetice a pugna pe ti tu m hoc loco

signifient bostUia, infensa, díssona. Certc rbytbmo

proprium est, quae dissona sunt suaviter jüngere.

Gum Vulcanio tarnen concinit versio: »Du dir iu

éV jjcuuón uñare niuuiu carmina zemáchonne (quum

ta olim saeta eras nova carmina condere)« et cru

et crudtim cognata inter sc esse videntur.

mixta] Cortius abesse a Guclfcrbytano códice

№ voccm observât. Sed retiucndaui suadent tum

rcliqui omnes, tum versio antiqua: »loh lemisgtiu

(ctiam mixta) mit misselichero únde únébcnmáiero

regula (ad variam ct disparis metri regulam).« Cui

illustrationis causa addit iuterpres: »Uuio mänigfalte

dir st diu misselichi dero niumon ( quam mul

tiplex tibi sit varictas canticorum) uuer mag tat

kezellen (quis poterit hoc ennmerare)?« Verum an

viderit vetus interpres adhtic ambigi potest; Arislides

tamcn Qninctilianus (ap. Meibom, rci music*

ser. p. 35) distingiiit iuter tria genera 1) rhythmum

babentia, 2) rbylbmo carentia, et 5) rbytbmi speciem

babentia, quae tum rbytbmum babeant, tum

eo carcant. Pari modo sibi opponcro videtur Martianus

regulam rbytlimicam ct disparem, quarrnn

utraque cruenta jugare Pbilologiam soleré ait; pror

sus ut Cicero (de orat. 3. 44 et 45) versus certa

lege alligatos disparibus numcris opponit; atque

noster infra (§. 97i> f.) dc pedibus disscrens: > alios*

inquit »alogos hoc est irrationabiles nominamus,

quorumque ratio nulla praestatur, sed incondite

quacdam compositio profertur.« Mixta, ut nunc

producta ultima in versu positum est, ad regulam

referendum crit; vide tamcn ne melius pro accu

sative casu babcatur, quod facillimc per transposltioncm

effici possit

mox quid] Vetas interpres hace de geometría

intclligit, qua in inlcrpretatione vix acquicsccrc licet.

Vcrtit cnim : » Unde uuáz triscósi macho (ct quid

ter-eonjectum faciat). mit strácchentemo rèize an

dien stton (per rectam lincam in lateribus) únde

gefûogtemo án dien órten (et per jugatam in cuspidinibus,

id est in angulis). Ac ne dubites de horum

verborum sensu addit: »Ddz ist álso si chdde

(hoc est ae si dicerct) DA ehure in geometría (tu

Martiani Capcllae lib. II. $. 120. 167

Trigonus recurvet circulusque torqueat;

Mclos probare, ас tonos et crusmata,

Artesque cunetas sólita, quaeque coelitum

Possunt parare mentem ad alta culmina.

quaere in geometría) uuio dri rèixa gréhte (quomodo

tres lincae rectae) an dien órten (in apicibus)

sih clulssente (sc coujungcates) triangulum machont

(triangiilum facîant). linde ниш ter ring timbe bie

ge (et quid circulus incurvât), dáz chit, uuio ál

úmbe gebogener réix ten ring máchoe (hoc est

quomodo omnis incurvata linca circulnm fa ci at). «

Sed y al de dubito quin hypallagen in Martiani ver

bis »quid trígonas recurvet circulusque torqueat«

intellexcrit. Atque miruni prefecto videri posset,

ei Martianus, quo loco de poësi tantuni et música

loquitur, geometriam eis immiseuisset! Praeterea

jacentem lincam minus accurate rectam interpres

Tertit, quum omnis linea, quae non obliqua sit,

recta dicatur, jacens contra erectac opponatur. Sine

alla aulern diflicultate de quantitatis et accentus

•ignis intclliges quae ad rem metricam rbythmicamque

quam proxime pertinent. Cf. modo Priscianum

(de accentibus p. 835): »Quid est longa linca? nota

a sinistra in dextram partem ducta, На: — ; quid

est brcvis linea? nota jacens similiter, scd panda,

si cut pars inferior circuli, itat-w«, et Isidorum

(etym. 1. 17. 29; Ш. p. 29 Arev.): «nota brcvis

inferior semicirculus w, nota longa I jacens est »■*.«

Idem alio loco (1, 4 f. pag. 12): »Apex est«,

mquit, »linea jacens super literam acqualitcr ducta.«

£andern notam, quam alii grammatici ctiam accentum

longum appellaverunt (Diomed. p. 429. Donat.

p. 1742. Max. Victor, p. 1943) nostro »jacentem

lineam « esse quivis videbit; nec dubito quin circulutn

qnoque tortum (nam ita bacc per hypallagen

aeeipienda) omnes mecum pro nota brcvitaüs habituri

sint. Restât trigonus jugata liueu recurvalus,

quem tarnen et ipsum facili negutio intelliges ac»

cent 11:11 esse circumßexum , cujus bacc forma: A

jam antirjuitus satis usitata fuit.

crusmata\ Martialis 6, 71:

»Edere lascivos ad Вне tica cru smala gestas ,

Et Gaditanis ludere docta modis.«

Götz. — Teutónico interpret! erusmata sunt chordarum

pulsus. Ita enim octavum bujus carminis

versum vcrlit: » Quóniu zeschiesenne (sueta eligere)

die uuárbá des Sanges (ambitum cantus) ünde die

uuisâ (et melos) ünde die vuorà dero séiton (et

pulsus ebordarum).«

meutern] Ita с Dresdens! códice reposui pro

mente, quam tarnen antiquam esse lectionem Teu

tónica versio docet bacc: »linde álle Usté xescUiesenne

(et omnes artes cligere) unde ál dax himet

sâzen machón mugen (et omne quod coeli incolae

cfficcrc possint) mit iro höhen sinne (cum corum

alta inente). «

alla] Dixcrit forsan aliquis, vocem coelitum

minime bisce verbis jungendam esse; scd ad meu

tern pertinere. At vereor ne erratums s!t. Plutarebum

pol ins noster legisse vide Im-, qui (symp. 9,

14. p. 746) Polymniam cupiditati discendi ((рсЯо-

l¿a&£Í), quae animo inest, praeessc docet Atque

sie mens humana praeparari dicitur ad adscendenda

alta coelitum culmina. Totius carminis construetio

et sententia bacc est: »Tandem provecta inditoquic

numine carpis laboris fruetus, aetbram fulgidam,

diviimque sedes ас Jovis consortia. Quae dud um

sue tu es cruenta jugare ad regulam rhythinicam et

168 Martiani Capellae Kb. II. $. 120.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Tune Melpomene:

Sueta cothurnatos scenis depromere cantus,

Soccumque ferre comicum,

Et reboare tua tulimus quae carmina cura

mixta ad diSparern (vel, si mavis, »ad regidam

rhythmicam et mixtam disparem«) tum sólita es,

quid vcl jacente Tel jugata linea trigonus reenrvet

circulusque torqueat, mclosque probare ac tonos

et crusmata artesque cunetas et ea, quae mentem

parare possunt ad alta coclitum culmina. «

Melpomene] Iluic Musac utrumque spectaculi

genus, tarn tragocdiam, quam comoediam noster

adscribit (conf. 888) similiter atque Cicero (orat

51) de quibusdam artiGcibus sccnicis scripserat,

in utroque genere eos placuisse. Sed rectius ii,

qui Mclpomcnae tragocdiam tantum tribuunt (flor,

od. 1, 24, 2 et 5. Ovid, art am. 3, 1, 11. Auson.

Eid. 20, 2. Epigr. Lat. 1, 73. p. SI Burm. Scho

liast, ad Lucian. imag. 16. T. VI p. 20 Bip.). In

monumentis etiam Ilcrculanensibus ejus imagini

•obscriptum legimus: MEALIOMENH TPATSi-

AlAN. Quod Mitschcrlichius (ad Hör. od. 4. 3. 1)

omnino lyricam ei poësin tribuit, etymologiac potius

(a fiêZi(e6\ïcu) quam usui vetcrum convenit. Шопа*

censis glossa (E) metrum définit: »dimetrum Jambicum

Examctriun (sic) Dactilicum junetum.« Ba-

•ilccnsis autcm » metrum Heroicum, cui subjunctum

est dimetrum Jambicum.« Metrici dicunt Pvthiambicum

primum (Пог. epod» 14 et IS).

sueta] Tcutonicus intcrpres: Тй bist quin (tu

es Meta) in scenis xesingenne diu sáng tero ge'

scúohton tragicorum mit coturnis. « Et postquam

explicayerat , qui sint cothurni et quae sit scena,

pergit : » Vnde ána haben das. hesetihe déro comicorum

(et indutam esse calccorum genere comicoriim).

« Famiiiare poctis erat, calceorum gencribns

diversa carminum genera denotare. Ita Apollinaris

Sidonius (epist. 8, 11. p. 235 Sirm.):

» Soceos ferre cave, пес ut solebat

Laxo pes natet altus in cothumo.

Sed talcs crepidas lujare cura

Quales Ilarpalicc.« ~

Virgilium (Aen. 1, 517) vcl Propcrtium (2, 23,

41) no,ster ante oculos habuissc videtur: intclligit

ígttur calceos leves, quales Thaliac conveniunt,

uudc a nona hac sororum se reprehensum esse

Partialis (8, 5, 9) finxit : Quinctilianus autcm (10,

2, 22. p. 150 Spald.) : >N«m comocdia non cothurnis

assurgit, ncc contra tragoedia socculo ingreditur.«

reboare] Ita Petronius Afranius (in Burm. anthol.

Lat. T. I. p. 51):

»Melpomene rcboans tragicis ferveseit ïambis. f

Ita Ausonius (Idyll. 20, 2):

»Melpomene trágico proclamât moesta boato. •

Adde quae copióse de hoc verbo disscruit Macrobius

(in Saturnal. 6, 4). Cassiodorus autem (таг.

4, 51. p. 72 Garn.) discrimen inter tragocdiam et

comoediam demonstrataras ita distinguit: » Tragoedia

Martiani Capellae lib. II. §. 121. 1Ü9

Melo favente rhythmico:

Nunc tibi virgo cano, spes atque assortie nostri,

Tcnore versa carminis.

Nam thalamum redimiré juvat, tu serta probato

Tuis placeré ritibus.

Digna maritali semper videaris Olympo,

Decentiorque coelitum.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

ex voris vastitate nominator: quae coucavis repercussionibus

robórala talcm sonum videtur eflicere,

at раепс ab homme (non) credatur exirc. Erigitur

autem in hircines pedes, quia si quis inter pasto

ree tali voce placuissct, capri muñere donaba tur. «

Saepe tarnen in voce boare Gracci tantuin verbi

ßoäco sensus respiciendus est. Undc Apollinaris

Sidonius (epist. 8, il. p. 254 Sinn.): »Et nunc

in/lat epos tragocdiarum. « Teutonicus intcrprcs illos

Melpomenae vertit versus: »Unde singen diu sáng.

tin uuir fóne dir trûogen (et cantare carmina, quae

nos a te accepimus): dîne trûtun (tnac amicac) sûozemo

sánge únsih lúcchentemo (suavi cantu, nos allicicnte)

ûnde scundentetno (et incitante) daz uuir siu

trûogin ûnde gehielten (ut ca ferremus et servaremus)

» Posteriora yerba illustrationis causa ab in

terprete addita esse ipse vidcris.

assertio nostri] Facundia nostra. Vm-c. — E

glossa, quae consona est cum versionc Teutónica,

malam banc explicationem sumsit vir doctu s. Me

lius potuit cdoccri ex inferioribus locis, quibus

Música (§. 924) Mincrvam »nostri comitem«, Grammatica

(§. 229 f.) cum, qui banc artem callcat,

»assertorem nostri« appcllat (conf. Gell. 20, 6.

Non. Marc p. 496 Merc Serv. ad Acn. 2, 593).

Assertio autem est, quam quis eibi viadicat, ut

Solcin quoquc nostcr (§. 185) »assertionem divüm«

appcllat

versa] Per hypallagen dictum pro verso i. e.

mulato carminis tcnore. Omnia locus ita construendus*

»Ego, quae bucusque consuevcram tragoedias

comoediasquc depromcre sccnis¿ ct melo rhyth

mico favente reboarc carmina, quae tua cura tulimus

(i. e. accepimus), nunc carminis argumento

mulato ad b vine пас um tibi cane ml um me converto.«

Teutonicus intcrprcs sic: »Нй singo ih tir máged

(nunc cano ego tibi virgo!) mit témo dûnse des

Sanges (cum extenta serie carminis) tiuánda dû gútin

uuorten bist (quippc diva facta es) unsér tróst

(nostrum solatium) ûnde unser xùnga (ас nostra

facundia)»; qui voeem versa oinnino neglexisse

videtur.

maritali Ohjmpô] Loco nünirnm, quem mariais

inhabitat. Hypallagen probe intellexit interpres

vertenst » Titien brüte stûol lústet mih zezterene

mit sànge (tuum thalamum übet mihi ornare cum

cantu). die xíerda id dä liehen dinéti siten (ornatum

da placeré tuis moribus). XJuerd mÜozist tú

sin dinemo himelishen cluirle mercurio (digna sis

tu o coelesti m arito Mercurio).*

decentiorque] Comparativum pro superlativo a

nostro poni, supra (§. 6) obscrvavL Agnoseit etiata

170 Martiani Capellae lib. II. $. 122.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

122 Ac si Clio:

Tu quae Rhetorico clangerc syrmate,

Atque reum rábido absolvere pectore,

Quae nunc sensa ligans hórrida nexibus,

Soritas cumuli accessibus aggerans,

Nunc quid grammatica stringere regula,

Quid fandi ambiguis conter at ordinem,

Sollers docticanis luderc sensibus:

TCtns interpret vertcns: fúnde állero himmel fróuuon

zimigósta (ct omnium coclcstiuui feminarnm

dccentissiina). «

Clio] Si verum qiiacsiveris videbis banc Musam

pracfuissc liietoriae. Ita Hercnlanensia (2, tab. 2);

ita scholion ad Luciani imagines (16. p. 20 Bip.);

ita ct Ausonius (Idyll. 20, 1) aliiquc (antbol. Gr.

de Bosch 1, С 7, 25; antbol. Burm. Lat. 1, 75.

p. 51). Alii historiara Polymniae, nostrae lauda

tio) w.s tribuunt, clymon secuti (Plutarchus in sympos.

9, 14. p. 746; cf. ct Cornut 14. p. 158

Gal.). Noster disputantem tantum inducít

inanes Philologiac labores , quibus ad illud

tempus rhetorieam, dialccticam, ct grammaticam tractaverit,

altiora mox et veriora in coció visura.

Metrum bujus carminis explicant glossae in Monacensibus

(B. C. E.) et in Basilecnsi códice:

»Dactylicum pentametrum catalccticum« : est vero

Asclepiadcum primnm (Hör. od. 1, 1. 5, 50).

syrmate] Amhagibus, circuitionc, sive circum

scripta elocutionc. Syrmala tragoedorum crant ve

stimenta, nnde hoc vocabulum inflatum dicendi

genus, ampollas ct scsquipedalia verba (Horat ad

Pisón. 97) desigual. Sic partialis (4. 49. 8):

*A nostris procul est omnîs vesica libellis,

Blasa пес insano syrmate nostra fumet*,

et alio loco (12. 9o. 4):

»Aplasti longum tu quoque syrma tibi.*

rábido] Pejus in Guelferbytanis rápido legerat

Cortius. De forcnsi enim orationis genere sermo

est. Quo autem melius locum intclligas, conféras

vclim ¡n totius libri fine (§. 998) versus:

nindocta rabidum quem videre sécula

Jurgis caninos blateratus penderé.*

Fes tas (p. 419 Dac): »Rabidus a rabie, qui morbus

eaninus est.« Sed ct Seneca (Hercul. fur. 172)

*rabiosa fori jurgia« scripsit. Scnsus igitur est:

rhclor rcum rábido (forcnsi) pectore ita défendit,

ut absolvatnr. Eodcm pcrtinct TO 6(pOÔQOV et

xÚq%cíqov (v. С. Fr. Hermann, ad Lucían, de hist,

ser. p. 261). Praetcrca conferre licet Graecum epigramma

(2, 46, 14 p. 501 Bosch.) ct Propcrtium,

qui (5, 6, 11) »rabidam linguain« scripscrat.

cumuli] Ciccroncm noster videtur ante oculos

habuisse, qui (divin. 2, 4) »soritem« scribit »si ncccssc

sit, Latino verbo accrvalem liccat appellera «

(conf. acad. qu. 2, 16 ct 29. Horat. epist. 2. 1.

47. Pers. sat. 6. extr. Scxt. Empir. adv. log. 7%

Martiani Capellae lib. II. $. 122. 171

Nunc stcllata poli conspicc limina,

Et candore sacro aetheris utere:

Quem vero pretium est noscere lumine.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Mox Erato:

Caput artibus inclyta virgo

Cui panditur aula Tonantis:

416 i adv. phys. 9, 182 et infra nostrum (§. 527). »Nunc Erato: nam tu

123

я] Guclferbytaniis qnidem codex, teste Cortío

, et Dresdensis lumina exhibent $ quoniain antera

canentibus Musis Philologie non nisi in limine apotbeoseos

erat, vulgatam lectioncm со magi s retín u¡,

quo propius vox lumine scqnitur. Limen coeli noster

ctiam supra (§. 65) dixerat.

pre lin m est] Scilicet »tu omni laborum.« Vulc

— Equidem pro »operae pretium est« intclligo.

Ipse Tacitus (ann. 1, 57): » Germánico pretium

fuit со ti ver tere aginen, я

lumine] Vcrbomm in hoc carmine ordo satis

intricatus ita struendus uiilii quidem videtur: »Tu

(PbiJologia!), quae sollers es rbetorico syrmatc clangere

rcumque rábido pectore absolvere, quae nunc

hórrida sensa nexibus ligans et soritas accessibus

cumnli aggcrans, nunc (sc. sellers es) quid regida

grammatica stringere, quid fandi ordinem ambiguis

contera t, sensibus docticanis liniere; conspicc nunc

limina stcllata poli et ntcre candorc sacro aetheris,

quem pretium est vero lumine noscere. « Verba

alumine vero» с Lucano (9, 11) sumsit.

Eralo] E Gracci nominis siguificationc hule jam

Plato (Phacdr. p. 549 Bip.), amatoria tribncrat ;

secutas Ovidius (art. am. 2, 16):

(conf. cund. 2, 423 et Apollonium Rhod. 5 ab

init.), quem quidem amorcm Cornutus (14. p. 159

Gal.) in philosophiam detorqueL Monumcnta ílerculancnsia

(2. tab. 6) hanc Маема appellant psaltriam,

quibuscum epigrammata Gracca (1, 67, 25.

p. 257 Bosch) et Latina (1, 75. p. 51 В шт.)

pariter ас Plutarchue (in symp. 9, 15. p. 745) et

Ausonius (Id. 20, 6) concinunt. At vero apud

nostrum cadem Musa de mundi et rerum natura-

Hum cognitione dissent, quo Herum patct, Martianum

ad id, quod cuique Musae pcculiare est,

minime spectassc. Be metro gloseae Monacensea

(B. E.) et Basilcenses: »Metrum anapesticum catalccticum

constat tribus anapestis ct sj liaba. « Est

igitur Paroemiacum aire Anapaesticum dimctrum catalccliciim.

ariibus] Caput com dandi casu Tcrentiana dictio

(Andr. 2, 6, 27. Adclph. 4, 2, 29:

Proper t. 2, 18, 86). Quid caput hoc mod

ficet, docet Quinctilianus (5, 11, 27. p. 627 Spald.).

Possit tamcn etiam pro compellationc accipi, ut

apudllomerum (U. 281) TevxQS <pLZt] xetpaZt].

Tonantis] Egregie hie Jnpiter epitheto xEQavviov

(Orph. hymn. 18) sive Tonantis (SU. 15, 20.

22 *

172 Martiani Capellae Hb. II. §. 123.

Mérito tibi subditur orbis

Rationibus ante repertus:

Sacra fulmina cur rutilescant:

Fragor intonet unde resultans:

Quid agat per aperta madores

Modo nubibus imbrificatis:

Quid euntibus agmine ni mbis

Revocet nitidissima verna,

Rotet omnia circulus anni

16, 234. Ovid. fast. 6, 546) omatur, quia illico

tic fulminum natura dîsquiritur.

repertus] Hugianus et Cantabrigicnsis codices

revertís habest, quod primo aspcctu placet; sed

pracstat vulgata lectio, qua pristini Pbilologiae

labores pracmiis futuris opponuntur; quae rationi

bus ducendis conjccturisquc faciendis hactenus aegrc

paullatimque repcrire studucrit, jam spontc ipsi

patcre, meritoque ei subdi orbem, quern dudum

sibi ratiocinando quasi vindicarcrit.

sacra fulmina] Vel Propertium (5, 3, 47 sequ.)

hnitatuB est, vel Ovidinm, qui (met. Ii», 69) de

Pythagora canit investigantes

»Quid tleus, unde nives, quae fulminis esset origo;

Jupiter an venti discussa nube tonarent ?«

Fulmina pro Grotiano fulgura rcscripsi e Guclfcrbytanis

monente Cortio; idque со magie, quod de

naturall fulminum causa bic, aient apud Ovidinm,

sermo est, neutiquam de fulgurum jactu, с quibus

Conjecturalem diTinationem fieri supra (§. 7)

dixerat. Adde Scnecam (nat. qu. i, 1 f. p. 684

Laps.) et Horatium (in cpist. 1, 12, 16).

madores] Ita scrips! e Monacensibus libris (B»

D. E.) pro madorem. Totius loci sensus bic est:

«quid agat madores i. с. pluvias per aperta i. с. per

apatía coclcstia, nubibus modo i. e. paullo ante

imbribus rcplctis atque tnrgcntibus. « Aperta codeiu

sensu Virgilius dixit (gcorg. 1. 393):

*Nec minus ex imbri soles et aperta serena

Prospicere et certis poteris cognoscere signis.«

rotet] Cum relíquis baec non bene cobacrcre,

nemo non videt; nam quum proprium sibi subjectum

babea t verb um rotet, illud quid in antece

dent ib u s re Terri buc non posse vide tur ; tarnen quum

omnes libri in lectionc concinant, qua constructio

manifesto ab antecedeutibus pendet, nibil restât,

nisi ut quid accipiainus pro quid sit quod, paritcr

ut Virgilius со usus est, quern in toto bujus Musac

carmine noster ante oculos babuissc vidctur

(georg. 2, 475):

»Me vero primum dulces ante omnia Musae,

Quorum sacra fero ingenli percussus amove ,

Aeeipiant , coelique vias et sidera monstre ni:

Defect us Solis varios, Lunaeque labores;

Unde tremor terris? qua vi maria alta tumescaul

Objicibus ruptis , rursusque in se ipsa résidant?

Quid tatttum Océano properent se tinguere Soles

Hiberni, vel quae tardis mora noctibus obstet?*

Ad scntentiam carminis Claudiani quoquc locus

(Cons. Mall. 100 sequ.) prope accedit. Totiun imitandum

sibi proposuisse vidctur Boctbius (dc consol,

pbilos. I, p. 913 op. Basil.).

Martiani Capollae lib. П. $. 125. 175

Properantia claudere seel a.

Quid habent ralionis operta

Canimus tibi cognita soli.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

■

Poscit astra Jupiter.

Ac tunc Terpsichore:

Laetor, honoris meritis conspicis astra virgo;

Hoc tibi sollers pcperit ingenium labosquc,

Ista peritis tribuit cura vigil lucernis.

Perdia pernoxque sacris nain que onerata chartis

claudere secla] Similiter Lncanus (1 , 75) :

»Secuta tot mundi suprema coegerit hora.»

Infinitas modus positae pro »nt clandat« paritcr ut

supra (§. 119): »Threlcium sonare carmen.»

Terpsichore] Gratulans hace Musa Philologiac

simal de sacris, divinationc, ct augnriis disserit.

Plato (Phacdr. p. 2£>9 Stcpb.) »in choris cam cclcbrari

« dixerat, quarc antiqua monimicnta Ilercnlancnsia

(T. 2. tab. i>) ct Latinum epigramma

(I, 75. p. Hl Burm.) lyram ci tribuunt, Ausonius

(Id. 20, 5) citbaram, quae eodem redit ; Graecum

тего epigramma (1, 67, 22 de Bosch) tibias.

laetor] Ita lege cum MS. IVihilomiaus peceat

hic versus, ni ita transpositis voeibus legas:

»Laetor: honoris mentis conspicis astra virgo.»

GnoT. — Praeter Basilcensem ctiam Darmstattensis,

Bodlcjanus, Gantabrigiensis et Britanniens co

dices laetor habent, non laeta, nt in editis legi tur.

Practcrea verba »astra virgo conspicis« ctiam in

Cantabrigicnsi transposita sunt, sed non ut voluerat

Grotins, quem tarnen secutus sum. Metrum enim

carminis constat eboriambis tribus et ampbibracby,

vel potius duobus eboriambis cum ordine logaoedico,

quale apud Ansoninm quoque babemus in

Bissula (Idyll. 7); quod in glossis est codicum

Monaccnsis (E) et Basilccnsis : » Choriambicum catalccticum

constat ex duobus eboriambis et tribus

trochacis ct syllaba«, unice ex ргата primi versus

scriptura profectum est.

peritis lucernis] Hypallage. Vütc. — Ita ab ini

tio (§. 2) » Satura mecum lucernas edoeuit« dixe

rat; ct alibi (§. 56) »doctis fidibus.« Paritcr Martialis

» indocta falce « (6, 75, i).

cura vigil] Dresdcnsis quidem codex » vigil

cura«; sed bane metrum respuit lectionem.

perdia] Ita ct Appulejus (met. Б. p. 529 Oud.)

»perdia et pernox.« Ge Iii us (2, 1) et Symmaehus

(epist. 1, 55): »perdius atque pernox.« Onomasticon

Graeco-Latinum (ap. Vulcan, p. 108) t »per

dius feavTjfieçoç.* Adde Adelungîiun (in glose,

man. h. v.).

onerata] Forte operata. Vox enim haec solemnie

de rebus sacris, ut ct faceré , ct G racéis yé

Çttv. Juvcnalis:

174 Martiani Capellae lib. II. §. 124.

Quidquid agentes stoaci praescia dant futuris

Semper anhelis docilis fomitibus tulisti.

»Et main Ii ais operalttr festa lucernis.*

Properties :

» Cynthia jam nodes est opérala decern.*

El Livius » opera li supcrslitionibus« dixit; ct Horatius:

* Unico gaudens midier marito

Prodeat juslis opérala divis. *

Virgilius qiioquc:

»Sacra refer Cereri laetis operatus in arvis.*

Hoc (intern со arbitrer quia addit »sacris«, nt ct

in loco citato Flacci MS. nonnulli sacris pro «Zi

vis rcferuat. Sed aptissimc ad hunc locum Ovidius :

»Nunc hederae sine honore jacent , qperatayue

doclis

Cura vigil Musis nomen inertis habet.*

Et Valerius : »Intcgcrrimi viri sanctitatcm usibus ct

eacri.s opera ta in.« Grot. — Quodsi un us saltern cx

omnibus codicibus opérala habere t, Grotio forsan acccdcrcm.

Scd ad unum omncs dant onerata, quae

igitur lectio certa inccrtae conjccturac utiquc pracferenda,

pracsertim quum bonus exeat cx ca sensus,

ut Iibris onusta et quasi sepulta Pliilologia cogiletur.

agentes] Agere speciatim verbum solemne erat

de iis, qui hostias mactabant (v. Brisson. tic forluul.

1. 18, p. 11), qua de re notus Ovidii ver

sus est (fast. 1, 522):

»Semper Agonc rogas , пес nisi jussns agis.*

Atque hoc sensn agentes hie intclligendos arbitrer.

INam postquam egerant, cxta denuntiubant , sivc

cx iis futura praedicebant.

stoaci] In cditis quid em repcritur stoasi; scd

in Grotiano códice fuisse stoaci hace ejus nota

doeet: »Stoaci lege Stoici. Fnerunt enim ii rijç

¡iavTwf¡Q propiignatorcs acerrimi. Vide Tul I i um

libro i de divinationc.e Hace Groliiis, qui quamvis

perperam suuni correduras erat codicein , bene

tarnen nohiscum cgit, quod illam, quam codex

praebet, lectionem prodidit, siquidem un ice vera

est. Ac prefecto si cam in telle xisset, ne ut i quam

cmendatione sua locum per se obscurum intcllcctu

ctiam difficiliorcm reddidisset Debcbat tantummodo

Latin is Graccas substituera literas, quo facto

ótcóaxL i. e. stoico, legissct. Consulto enim Martianus

formam banc insuctam бтыа£ , Ôteôuxoç

(Atbenaeus 15. p. 565 Casaub. Junii adag. 1, 75)

more suo elegit, quo magi s exercer et discípulos

suos, quos tarnen non solos, sed d«indc ctiam inter

pretes уехал it. Nemo enim adbuc locum cxplanavît.

tulisti] Supra (§.21 ct 121) jam inoniii, ferre

nostra sacpe esse »aeeipere« sivc »disecre.« Totam

ctiam period um , verborum ordinc restitute,

sic jam intelligcrc mihi videor: »Semper anhelis

fomitibus (ad aras) docilis tulisti (didicisti) quid

quid agentes (hostiam mariantes) dant (patefaciunt)

Stoico pracseia futuris (quae noscuntur,

antcqiiiim fiant). « Itidcbat paritcr Cicero Stoicos

(divin. 2, 9): »Ita qnoquo sc vertcrint Stoici, jaceat

ncccssc est omnis corn m sollcrtia. Si enim id,

quod eventurum est, vcl hoc modo vcl ill о potest

evenire , fortuna valet pluriinum — Sin autem

certum est, quid quaque de rc qnoqne tempore

futurum sit: quid est quod me adjuvent haruspi

ces» cet. Porro idem alio loco (1, 52): »Non

placet Stoicis singulis jecorum fissis — intéresse

den in ; ncquc cniin dcoruin est, ncquc diis dignum

— — sed ¡ta a principio iuchoatiiin esse

miindum, ut ccrtis rebus certa signa praecurrcrent,

alia in exiis, alia in avibns« cet. Non igitur

pcrspexit Tertullianiis veram Stoieoriim sententiam,

quum crcdidisse cos (in carm. contra Marcion. 1,

1, 12) scribat, de um

Martiani Capellae lib. II. §. 124.

Nam Sabaeorum rapidis quid vapor edat aris,

Fumida quid turicremis aura paret favillis,

Omina vel certa ferant vocibus auguratis,

Intrepidis nec dubitans fatibus antevortis.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Dehinc Euterpe:

» posse videri

Virgo perito

Ceterum ipse Seneca nonnisi imitatiis est Sophocleni

Extorum inspirits resque exspectare futuras. « (Antig. 100o), ubi locus classiens est dc sacris

Sabaeorum] Plinius (12, 40 ab init.) »regio 111Is èfiJtVQOiç (adde et Stat. Thcb. 10. 390 et

tarifera Sabaeorum. « Virgiliiis (georg. 1, 57):

» India mitlH ebur, molles sua tura Sabaci.«

rapidis aris] Pro rápido si ve fl animan le igne

in aris, per hypallagcn. Porro edat bic pro signifícet.

De pracsagüs enitu sermo est

fumida] Ñeque boc dirin'ationis genus noster

eilcntio practerire volnit. IXainquc e fumi ct flatninae

directione omina captabant veteres (Dio Cass.

41, 45. p. 291 Reim.). Inprimis Senccam (Oedip.

Valckcn. ad Eurip. Phoen. 12(51).

omina] Male in Grotiana editione ct anterioribus

legitur omnia,- quod correxi e Vossiano (Arntz.

mise. p. 209), Hugiano, Darmstattcnsi , Guclfcrbytano

ct Bodlcjano codicibus. In Basilccnsi scri

ptum vidi uñía, quo colligi potest, unde natas

fue rit error.

fatibus] »Fat us intrepid! « opponuntur augurum

ct baruspicum trepidation! ct baesitationi, quaruiii

effata Pbilologia scicntia sua antevcrtcre dicitur.

301 scqu.) Marianus Icgissc videtur, со quidem АнШог1еге cst praeveidrei ita Tacitus (annal. 15,

50): »damnationem veneno antevcrtcre. «

loco, quo Tircsiac filia, lucis inopi, refert:

tjam tura saeris coelitum ingessi focis«;

et ad quaestionem:

■ Utrumne clarus ignis et nitidus stetit

Et summum in auras fusus explieuit comam,

An latera circa serpit incerlus viae

Et fluctuante turbidns fumo labat?»

rc spendet:

»Discors favilla, genitor, horresco inluens,

Ambitque densus regium fumus caput. «

E quibus coecus ffle attonitua »dira esse* colligit

Euterpe] Huic Musae, quae apud nostrum dc

pbilosopliiac mystcriis apertis disputât, DJoratiiis

(od. 1, 1, 55) barbiton sive lyrica carmina, Grae

cum epigramma (1 , 07, 25 dc Boscb) paritcr atque

Latinum (1, 75. p. 50 Buriu.) tibias, itciu

Ausonius (Id. 20, 4) »dulciloquos calamos* tribuit,

conformis sebolio ad Lncianum (dc imag. 10.

p. 20 Bip.). Glossa Monaccnsis (B): »Metrum dactylicum

bimetrum«} addit Basilecnsis: »Adonium

acaUdccücum.« Onmino Adoniacuni cst.

176 Martiani Capcllae lib. II. §. 128.

Praevia sortis,

Quae potuisti

Scandere coclum,

Sacraque castis

Dogmata ferre,

Noscere semet

Quis valuere,

Quisque videntes

Lumine claro

Numina fati

Et geniorum

Cerneré vultus;

Quaeque Platonis

Pythagoraeque

Esse dedisti

praevia] Б Dresdens* codîci* restituí adverbium

perite pro adjective, quod G ro this ediderat, pe»

ritac. Quo facto priores Tersas sic nunc intelligo:

» Virgo quae peritc praevia sortis scandere potuisti

coclum. u Praevia sortis est, quae praevertit sortem

suam, coelumquc , quo nunc ipsi ascendendum est,

saepe jam antea mente studiisque pbiïosopbicis appetüt

indeque pracclara dogmata mortalibus retulit

quisque] Sic in MS. non quique. Repctendum

ù/to xoLvov valuere. Grot.

lumine claro] Ita Seneca (ер. 79. p. 854 Lips.)

de statu animi post mortem: «Tune animus noster

babebit, quod gratuletur sibi, quam emissus bis te

ndinis , in quibas voluta tur, non te nui visu clara

prospérât , sed to tum diem ad misent, et redditus

coclo s uo fuerit, quum receperit locum, quem осей-

paverit sorte nascendi. Sorsum vocant ilium initia

taa. « Ita ctîam ad Marciam (2ü p. 128) hujus filium

mortuum nunc nova luce gaadere scripsit.

numina fati] Górtius quidem in Guclfcrbytano

ilumine legerat; verum omnino melior vulgata lectio

est. Viàere numina fati est nosse fatum itutans ;

mea quidem sententîa. Numen enim a poctis ctîam

pro oráculo ponitur (Virg. Аса. 2, 123. 5, 559.

560).

cerneré vulíus] Cuiqac bomini saam esse Genîum

nota vctcrum opinio. Qui quam a mortalium

adspectu rcmoti csscnt, a philosophis Urnen Pbilologia

didicit eorum vultus cerneré. Respexit nimirum

noster ad Socratcm.

dedisti] Docuisti, ut supra (§. 118). Construe:

■ Qnacque dedisti (docuisti) Platonis Pythagoraeque

meutes esse eiders «} id est, fulgcre nunc in coclo

(confer notam quae sequitur). Eo magis autcm

banc interpretationem omni pracfero alii, quod

Martiani Capellae lib. II. §. 125. 177

Sidera mentes,

Tuque caducis

Mortalibusque

Nube remota

Cerneré justi

Numina coeli;

Jure senatum

Scande Tonantis, . <

Quam decet unam

Mercuriali

paullo ante similiter nosier de Pbilologia dixerat:

• quae potuisti dogmata ferre. «

sidera] »Stellas divínis animates mentibus esse«

Cicero jam dixcrat (Macro b. somn. Scip. 1 , 14).

Atquc supra (§. 94) nostcr »dcos adjecisse senfentiae

Jovis, ut dcinccps mortales, quos vitae insignis

clatio ct maximum culmen meritornm ingeniumqne in

appctilum coelitnm propositumque sidereae cupiditatis

extulisset, in deorum numcrum cooptarentur«

(conf. Sil. 3, 44. 10, 578. 15, 558). Aristoteles

(ad Alexandr. de mundo 2) expressis verbis divina

corpora inquít asirá appcllari. Et Pythagoras (in

aur. carm. 70):

"ffv <?' алоХеЬфад бсоца èç àUHff èXev&egov

'éXfrr¡g,

"Еббеас ádávazog -&eoç, afißgoxog, ovx ere

■&vr¡róg.

Maniliiis (astron. 4, 887. 888):

»An dubium est habitare deum sub pectore no*

stro ,

In coelumque redire animas coeloque ventre?*

tuque] Pro quaeque. Elocutío similis illi est

apud Tcrcntium (Adclpb. 5,2, 8):

»Quem ñeque fides ñeque jusjurandum ñeque

ill um misericordia

Repressit.»

Propius etiam accedit illnd Persil (sat 1. 74):

» Quem trepida ante baves dictatorem induit

■uxor f

Et tua aratra domum Hctor tulit.»

nube remota] Marius Victor (in Bartb. adrere,

p. 1507):

» Atque ideo augustos homini fas сотрете fruetus

Noluit esse deus, ne mentis nube remota

Immittant in coelum oculos.« —

justi] Cave banc voeem cum sequente coeli

conjungas; verbum potius, quod desideratur, in

voce justi inest, id quod Grotius jam intellexit.

Similiter Martialis (5, 16, 15 ct 5, 79, 1) > dixti»

et »surrexti« pro dixisti et surrexisti usurpavit

per syncopen, qua Tcrentiire non semel (Adclpb.

5, 9, 1. Eun. 5, 1, 15) ntitur. IVeque te moveat

cum dandi casn verbum jubere construí, praescrtim

apud istias aevi scriptorcs (conf. Hygin. fab. 55.

Bartb. advers. p. 1659), quum aegre se torseriut

viri docti, ut a Cicerone (Att 9, 15. p. 725 Gracr.)

banc constrnetionem removerent.

178 Martiaui Capellac lib. П. $. Ш.

Foedere jungi.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere:

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Deinde Thalia:

Beata virgo tantis

Quae siderum choréis

Thalamum capis jugalem,

Ac sic favente mundo

Nurus adderis Tonanti:

Ac cujus esse di vi

jungi] Vcrborum i taque ordo] in hoc Eutcrpes phia (Orph. hymn. 59, 3. et 75, 8. Pindar. Ol.

carmine sic restituendus esse vide tur: » Virgo! quae

potuisti praevia sortis perite scandere coclum et

ferre dogmata sacra castis, quibus scinct noscere,

quibusque videntes lumine claro cerneré valucre

numiiia fati et vultus Geniorum: quaeqne

mentes Platonis Pythagoraequc sidera esse dedisti

(docuisli): quae que jussisti caducos mortalesque

nube remota cerneré luniina codi; jure senatum

Tonantis scande, quam unam decet jungi foedere

Mercurial! (boc est: Mercurio nuberc).«

Thalia] Metrum in boc carmine glossae Monacenses

(B. E.) et Basilecnsis observant esse Jambicum

Anacreonticum et constare dimetro catalcctico

et reeipere aliquando in principio Anapacstum.

Est omnino Anacreonticum sive Jambicum diinetrum

cataleetum сшп anacrusi interdum anapaestica.

De praestantia bujus Musac Séneca (de benef. 1,

5. p. 2ti5 Lips.) scribit: »Eccc Thalia apud Hcsiodum

Charis est, apud Ilomerum Musa.« Apud

illum Musa quidem Qà?*ua (Theog. 77), Charis

autem OaXir¡ (908) scribitur; sed variât orthogra-

14, 21. Plutarch, de philos, disput. p. 778. Pausanias

9, 35, 1). Quin ab По mero ctiam Nerciduni

una Thaliac nomine appcllatur, quod repetimt

Virgilius , Ovidius , Macrobius et Hyginus.

Tbaliam Musam comoediae praesidem declarant monumenta

Herculanensia (2 tab. 3), seboliastes Luciaui,

epigrammataque tarn Graeca (1, 67, 75 de

Bosch) quam Latina (1, 75. p. 51 Burin.); Ausonius

(Idyll. 20, 5) Musam non solum comicam,

sed laseivam quoque appcllat. Quaproptcr de pe

culiar! ejus arte nostcr nihil hoc loco äffeit, sed

cam tantum inducit laudibus extollentcm Mcrcurium

et Pbilologiam. Marlialis banc Musam suam dicit

(epigr. 10, 19, 5), paritcr atque Ovidius (amor.

5, 1, G) Elegiac nomine cam appellans.

nurus adderis ] Habet banc dictionem e Statii

(Achill. 1, 655) versu:

»Quid defies magno nurus addita ponto?»

ad quern Barthium confer (Т. Ш. p. 1704).

ac cujus] Ac pro at, quod in cditis est, supeditarunt

codicca Drcsdciisis, Darmstattensis, GuelMartiani

Capellae lib. II. §. 126. 179

Tibi contigit maritam?

Ejus, meante pinna

Qui solus astra mundi

Praetervolans perrexit

Rapidis vigil procellis;

Qui quum superna tranat

Fréta, Tartar um recurrit;

Qui solus ante currum

Et candidos jugales

Almi potens parentis

Memorem ciere virgam:

Qui fata succidentis

ferbytanus ct Cantabrigicnsis, correxitque с suo

códice etiam Grotius.

qui solus astra] IVituntur Laec anctoritatc Manilii,

apud quem (1, 30. Scalig. 1, 56) legeris:

• Tu princeps auetorijue sacri, Cyilenie, tantij

Per te jam cocluni interius , jam sidcra nota.«

Constructio Lace: »Eju9, qui soins meante pinna

vigil rapidis procellis praetervolans astra mundi

perrexit. « Pinna pro penna с Britannico reposui.

perrexit] Reposui pcrexit. Grot. — At vero

inaudita liaecce vox, lectio contra, quam correera

ras erat Grotius, bona est. Construe: »Qui solus

astra mundi praetervolans vigil rapidis procellis

perrexit.« IVotissimus verbi pergere bic usus est

(§. 141). Perrexit non tantum editi Martiani libri

habent, sed scripti etiam, quapropter reprehendendi

aunt Waltbardus ct Goezius, quod temeré Grotium

seculi perexit edidernnt

fréta] Ejus enim officium ad inferos pariter at-

(jiic ad snperos spectat (conf. quae dixi in palacogr.

crit. IV. §. 740). Horatio (od. 1, 10 f.) est

peris daortun gratus ct imis.*

ahni potens] Ita non Bongarsii solum codex,

sed Monacenscs etiam (B. D. E.) dant pro altipotens,

ac divisa voce legendum esse almi potens

jam Grotius viderat. Gonstruenda autem hoc modo

verba sunt: »Qui solus, ante currum et candidos

jugales almi parentis, potens (est) virgam memo

rem ciere.« Similiter fere Ovidius (fast. 5, 665)

Mercurium alloquitur:

• Pacis et armorum superis imisque deorum

Arbiter3 alato qui pede carpis iter.*

memorem virgam] Caduceum, quern ideo me

morem vocat, quia per enm mcmoriam facit (nam

sermo ad mcmoriam reducit), vel memorem pro memorabilem.

XvbC. — Iloratius (od. 1, 13, 12) в me

morem no tarn.« Ovidius (ex Ponto (2, 7, 35):

»memorem versum.«

qui fata] Sensus est: «qui (Mercuries) separat,

i. e. discernit, gravari fata, i. c. témpora, succi

dentis, i. e. amputantis Osiris repcrtis genitalibus

sationibns. Лат Osiris vinearum cultum rcperit.

Vlxc. — MS. facta. Et exponunt glossae: inventa

Osiridos. Ea autem sunt vites. Grot. — Vix credo

25*

480 Martiani Cap ell ae lib. П. §. 126.

Separat libens Osiris,

Sationibus gravari

Genitalibus repertis

Quem seit pater dcorura;

in bisce acquicscendum esse. Dcmonslrarc ante omnia

docti interpretes debebant, quid Mercurio euro Osiride

commune fucrit. Equidem quum vidcrim Martianum

(§. 95. 102. 157. 192. 193. 274. 330.

812. 924) rerum Aegyptiacarum non ignarum fuisse,

basce antiquitatea boc loco neutiquam practcrmittendas

esse censeo. Ex lis igitur repeto, Anubidem

Aegyptiorum fuisse Mcrcurium (Pal. crit. IV §. 764)

ct Isidis Osiridisque comitcm (Diodor. 1 , 87).

Dcinde Osiridis membra, quae a Typbone fuerint

dispersa, Anubidis auxilio ab Iside reperta fuisso

(conf. §. 4) solis execptis genitalibus (Diod. 1, 21,

22, 25. Plutarcbus de Is. p. 358). Dcnique Aegyptiorum

Osiridcin Graecoruin ctiam fuisse Baccbum

(v. infra not. ad §. 158). Quibus ai Graecam

addidcris fictionem, qua Baccbum puerum a

Mercurio in coclum fuisse deportatum tradidcrnnt

(Paus. 3, 18, 7 et 5, 17, 1. Apollodor. 3, 4, 3)

cujus rci imago in gcminis saepe obvia baec est:

aliquam certc inter cos animadvertes rclationcm (cf.

Palaeogr. crit. Ш. §. 218). Jam vero quinqué borum

versuum verba ita construo: .»Qui (Mercurius)

libens separat fata succidentis Osiris, quern pater

dcorum seit sationibus gravari genitalibus repertis.«

Fata Osiris sire Osiridis modo mcmoravi. Succidens

die i tur, ut mea fert opinio, non a ene der e,

ut reliqui volunt interpretes , sed a cadere. Cccidit

enim sive succubuit Osiris in bello contra Typho-

пет. Hace autem fata separare dicîtur Mercurius,

id est, nt mea fert opinio, cum ne mine communicare,

reticerc, donec genitalibus quo que tandem

aliquando repertis in integrum restitutus il 1 о satio

nibus rursus adjuvante Mercurio pracesse possit.

Minime с nini mihi ignorasse videtur Martianus, esse

qui »Liberum patrcin in membra discern lu m et frustis

scpultis rursus unum et integrum emersissc«

docerent (Macrob. somn. Scip. 1. 12).

sationibus] Sa ti one s non vitium tant um Ycrtim

etiam frugum intclligi possuntj cf. Tibull. 1, 7, 29:

»Primus aratra manu sollerti fecit Osiris

Et teneram ferro sollicitavit humum.*

Addc Biodorum (1, 14 et 18 f.).

gravari'] Non ea sententia bic accipiendum est,

qua deponentis locum fcrc obtinet cumque accusa

tive casu junctum siguificat recusare , detrectare ,•

sed passive pro onerari aliqua re, ut apud Lucanum

(6. 517):

»Terribilis Stggio faciès pallore gravatur«j

igitur boc loco translate de muñere vcl provincia

Mercurio cum Osiride injuncta.

Martiani Capellae lib. II. §. 126. 181

Cui lacteam papillam

Gaudens dedit noverca;

Cujas vigente virga

Dirum stupet venenum,

Cui virus omne fanti

Orbem facit gcmellum.

Est doctus ille divùm,

Sed doctior puella:

Nunc nunc bcantur artes,

Quas sic sacratis ambo,

Ut dent meare coelo,

Reserent caducis astra,

Ac lucidam usque ad aethram

cui lacteam] Sic supra: »Dehinc nuptiis Juno

non sólita rcfragari, tum etiam Gyllenium diligcbat,

quod ejus uberibus poculum immortalitatis bauserat.«

Vide Hyginum. Grot.

venerium] Jurgia ct contentioncs. Viíjlcan. —

Laudare vir doctus poterat Isidori hace (etyin. 8,

il, 47. III. p. 384 Arev.) verba: «Mercurios

virgam tenet, qua serpentes dividit, id est, ve

nena. « Qui tarnen, quum Servit scrinia expilasse

saepenumero deprehendatur, depravato excmplo

paritcr atquc nostcr usus esse videtur. Apud Servium

cniin (ad Aen. 4, 242) ad vcrbum leguntur

quae Isidoras exscripsit, praeter voccm venenum,

pro qua legitur: »hellantes dividit«} quod miror

ab Arcvallo ad ilium Isidori locum non esse annotatum.

Confirmatur etiam lectio »bellantes* iis,

quae Hyginus (astr. 2, 7. p. 572 Munds, sive

p. 439 Stav.) de caduceo scribit: »quem mann tenens

Mercurios, quum proficisecretur in Arcadiam,

et vidisset duos dracones inter sc conjuncto corpore

alium alium adpetere, ut qui dîmicare inter

se vidèrent ur, virgulam inter utrumque subjecit;

itaque discesscrunt«: noster tarnen locus satis cxplicatur,

ubi recogitamus veneno serpentes facile

significan. JXotissimum prae terca est, a Mercurio

XQVÔOQgârtldt, Circen a veneficiis prohibitam esse

(Horn. Odyss. te. 877. Ovid, met 14, 201). Adde

quae Bartbius (in adv. p. 123o) observât.

orbem facit gemellum] Quo loqnente omnis

contentio dividitnr. Nam per gemines orbes indicat

duos serpentes, qui sunt in caduceo. Vcic. —

Pro fanti in Guelferbytanis teste Cortio legitur fati,

quod idem in Reicbenauensi quidcin scriptum, sed

corrcctum est fanti, et pracstàt omnino vnlgata.

Mercurio enim adscribitur, cujus fandi virtuti nibil

possit obsistcre. De dialéctica hie sermoncm esse

palam fiet inferiorem legenti locum (§. 330).

nunc] Alteram nunc, quod sequitur in с (litis,

abesse a inanuscrlpto Guclferbytano Cortius testatur

(ad Salins t. p. 140 not.).

182 Martiani Capellae lib. II. §. 126.

Pia subvolare vota.

Per vos vigil decensque

Nus mentis ima complet:

Per vos probata lingua

Fert gloria per acvum :

Vos disciplinas omnes

Et nos sacrate Musas.

127 Dum hace igitur Musae, nunc solicanae, nunc concinentes, intei'serunt,

vicissimque mela dulcia geminantur, ecce quaedam matronac sobrio decore

laudabiles, nee conquisitis figmentis circa faciera vultuosae, verum simplici

quadam comitate praenitentes , in penates virginis thalamumque conveniunt.

Quarum una intenta circumspectiono cautissima, et omnia rerum vigili distin-

128 ctione discriminans, dicebatur Prudentia vocitari. Hujus germana sua cunetis

Mu] NovÇj quod Latinis literie etiam Martiani gravi , severo : attamen lioc sane loco totiis verbopopularis

(Tcrtull. adv. Valent. 7 et 9) scripsitj

Graecis Servius (ad Aen. в, 749), quem vide.

Appulcjus (de dogmat. Piaton. p. 220 Oud.) »prima

bona esse« scribit »dcam summum, mentemque

ill am, quam vovv Plato voce t. « Intima pro ima

babet codex Drcsdcnsis.

gloria] Grotins et Monacenses codices plurimi

(В. C. D. E. G.) glorias habent; sed vulgarem

rc tin ui lectionera, sextum casum intclligcns, ut

sit »cum gloria.«

et] Ita pro Grotiano ac Hngianus et Mo пас с li

ses (В. D. Е.); quod recepi, ne identidem ab eadem

voce versus inciperent.

solicanae] Vox a solus et cano ficta , invita licet

rum conlcxtus docet sobrio et simplici illud opponi,

et affcctalum potius significare. Hinc Bartliius (in

advers. p. 194): » Capellae « inquit »aliarationc vultnosus

est, qui vultum fuco tinxiL« Beete qiiidcm:

sed male iii glossario Latino - bárbaro (in Ludcw.

reliqu. MS. 1П. p. 117) idem Bartliius ad eundein

Martiani locum adnotat: »Yultuosus pulcrum cum

gravitate decorum dénotât «, quod oinnino falsiuii

quia ncgationcm omisit. Apud nostrum cnim legitur

пес vultuosae, quo significan пес affectalae Cicero

(orat. 18) nos docet.

omnia] Ba pro Grotiano omnium reposai auctoritatc

non solum priorum cditionum, sed etiam codicum

Darmstattensis, Drcsdcusis, Hugiani et Can-

Minorva. IVequc cam intelligerem, nisi oppositum tabrigiensis.

esset concinentesj Prudentia] In nurais quidem lemma »Prudenvultuosae]

Male profecto banc vocem explicant tía Augustorum« legitur (Bascbe lexic. num. I\T. 1.

hoc quidem loco viri docti (ad Appulej. in ind. p. p. 325); sed deae nomine illa ñeque in lapidum

725) contendentes vultuosum idem esse quod triste, titulis ñeque apud scriptores milii unquam oceurrit.

Hand quidem negó id alias usurpar! pro serio, Qua de re acerbe Juveualis (14, 31i>):

Martiani Capellae lib. П. $. 128. 183

attribuons, nullumque eo, quo non merebatur, afficiens Justitiac ferebatur

sortita vocabulum. Verum tertia coutemtis muneribus atque abstincntia prac- 129

dicanda, ex morum temperantia nomen acceperat. Quae supererat, fortissima 150

ac tolerandis omnibus adversis semper infracta, subeundis etiam laboribus

'Nullum numen hohes si sit Prudentia ¡ nos te ri um, et justitîae quatcrnarîum. Qua cum dislribu-

Nos facimus Fortuna deam. « tiouc alios tamen non consentiré olîm (in palacogr.

la quibus pracivit el Menandcr (ap. Stobacum in crit. III. §. 732) jam observavi (conf. et nostrum

cd. i, 7, i. p. 194 Heer.) canons: §s 752). Sed Aristidcs Шс (1. с. p. 139. 140) inu-

»Tv%t] xvßegvä Jtcevza, xar>rr¡v nal (pçévaç sices etiam systemata cum quatuor virtutibus con-

Ael xai rtQOVOUtv tt¡i -&eov xaP.elv fiovr¡v. * ferre non dubitavit. Ccterum prudentiam Appulcjus

Accedit quod Prudcutiac partes Minerva semper (de dogm. Platon, p. 228 Oud.), nos tro prorsus

sus tine t. Sed ncquc id Martianus egit, ut novas similis illam vlrtutem dixit »quae rationc sit nixa,

deas fingeret; verum per prosopopocïam tantum qua- spectatrieem ct dijudicatriccm omnium rerum.«

tuor illas matronas induxit, quibus principales vir- sua cundís attribuais] Ulpianuin nostcr babuit

tutes significaret, qiias pliilosopbi statuerant nun- auctorem, qui (in L 10pr.de justit. ct jnre) »Juquam

ncgligendas (Plato in Pbacd. p. 69; de R. P. stitia«, inquit, »est constans Ct perpetua voluntas

4. p. 427 ct 435 Stcpb. Appulcjus de dogm. Plat, jus suutn cuique tribuendi.« Similiter Cicero (de

p. 220 Oud. Aristotcl. rbetor. 1,3 et 9. Diog. invcut. 2, 33; N. D. 3, IS) ct Gellius (14, 4.

Laert. 3, 80 p. 214. 7, 92. p. 421 Meib. Polus p. 124 Conr.). Confer ct nostrum infra (§. 732).

in Gal. opuse, p. 702. Macrob. in somn. Scip. 1, 8; Justitiae] Ab antiquissimis tcinporibus bacc in

conf. et Ccbctis tab. p. 207. cd. 1646; Aminianns dcorum numcrum relata est (Orpb. byinn. 61. Pind.

23, p. 513 Lind.; cf. pracscrtim Obscrv. Hallens. 01. 15, 7. 7, 32. Pyth. 8, 1. Diodor. 1, 96 С

T. 9. Obs. 6. p. 161 scqu.). Virtutes iliac, quas Antbol. Gr. de Bosch. 1, 75, 5. 2, 40, 14. 5, 6,

cardinales appellant, Ciceroni (dc finib. 1, 16. 3, 8. 4, 25, 10 et 11. 7, 86. Ovid. fast. 1, 249.

15 ct 25; de orat 2, 84; invent. 2, 35. 34) sunt Virg. georg. 2, 474. Sil. 2, 486. Claudian. in

prudentia, justitia, temperantia, et fortitude, ut Ruf. 1, 36. 536); ande et Jovi assideus ficta (Arex

disputatione etiam de dei virtutibus (N. D. 5, rían. exp. Alex. 4, 9, 9; p. 281 Rapb.) ejusque

4 ö. Tuse quaesL 5, 8 ct 17) colligi potest. Quin- effigies tam a scriptoribus descripta (Damasc. ap.

ctilianus (12, 2, 17. p. 324 Spald.) cas boc re- PboL 242 p. 1033), quam ab artificibus in numi»

censet online: »justitia, fortitudo, abstinentia, tem- exsculpta est (Hasche lex. num. 2, 2. p. 1241 scqu.

perantia«; Seneca (ср. 90 f. p. 581 Lips.): »justi- 7, 2. p. 287).

tía, prudentia, temperantia, fortitudo.« Aristidcs infracta] Quae frangí non potest. Minime igi-

Tcro Quinctilianns (de música int. Meibom, ser. -tur Gorallus (ad Albinovan. eleg. 1, 554 not. p. 77)

mus. p. 155) eas с mente, ut videtur, Pytbagorac coatendere debebat, infractum necessario signifienm

numeris comparaos , prudeuliac unitatcm ad- care fractum, siquidem ambiguus hujus vocabult scoscribit,

fortitudioi binarium, temperautiac terna- eus est M.ox quod post verb um subeundis legitur

184 Martian! Capellae lib. II. $. 150.

robore quoquc corporis praeparata, Virium vocabulum possidebat. Hae in

ample&um ejus osculumque deferuntur, atque earn quum intra cubiculum

conspicerent, per omnia trepidantem et veliit lucifugam hacsitationibus torpentem,

pectus ejus faciemque tractantes in conspectum omnium et publicam

151 venire facieni compulerunt. Post has ingrcssa quaedam gravis crinitaque

femina, et ex eo, quod per ipsam Jupiter ascensum cunctis in supera tribuerit,

admodum gloriosa. Quam quum virgo conspiceret, ad earn omni studio

affectuque cucurrit: quippe quadam fiducia compertorum ipsa cidem scandendum

coelum fucrat augúrala, et nunc ad earn in nuptias corrogaudam ab

132 ipso transmissa Majugena. Praeterea tres puellae vultu decoreque parili ac

ctiam, pleonasm! speciem rcfert; nequc tamcn omit

iere ausus sum, licet codices esse, a quibus exsulet,

Bontlam (таг. lect. p. 57) doccat.

ftrii/m] Virluti vel Fortitudini, quam illo

Houiiiic noster significa t, divinos tributos esse ho

nores , tarn scriptorcs testantur (Varro L. L. 4, 46.

Plaut. AmpLitr. prol. 42. Liv. 27, 25. 29, Il f.

Cic. I*. D. 2, 25. 31. 3, 36. de leg. 2, if. Va

lerius Maximus 1, f. Sil. 5, 126. 15, 22. 40.

69. Claiidian. in Ruf. 1, 52. Victor, urb. region. 1. Ju-

Tenal. 1, 115. Arnob. 4. p. 127. Lactant. 1, 20.

Augustin. 4, 20. 22. 24. 5, 12. 7, 5. AnUiol.

Or. de Bosch 3, 14, 6 et 7), quam lapidum tituli

(Grut. inscr. 100, 4. 5. 102, 4. 106, 6. 456,

3), in quibus et firium nomen, nequc solum »Vi

di vi пас « legitiir inscríptum (Grut. 94, 5), sed ctiam

•Viribus sacrum « (89, 9. 1011, 1).

Але] E códice Iliigiano hanc vocem inscrui,

quae nexus cansa vix abesse poterat. Сantabri gieaeîs

pro еа habet itaque.

compulerunt] E codicibus Britannico , Cantabrigiensi,

Hugiano, Darmstattcnsi et Bongarsiano

hoc rcposui. Nainqnc »venire compulere« aurlbus

minus est acceptant.

femina] Philosophiam haue esse patebit, si cam

aliis apud nostrum locis (§.96. 576) hnnc contideris.

ascensum] Ab Aegyptiis jam recepta scntcntia

erat, fieri posse, ut mortales ctiam homines

in coclnm ascendercnt (Diodor. Sic. 1, 13). Idem

et Graeci doccbant (Pausan. 1, 54, 2. 8, 2, 2)

et inter Romanos praesertim Cicero (14. D. 2, 24.

5, 19; dc legib. 2, 8), quem pluribus locis se

cutas est noster (§. 94 sequ. et 145).

cucurrit] Melius hoe, quam concurrit in edilis,

rceepi e Basilecnsi ct Hugiano códice.

augúrala] Philologi enim philosophiac ope immortalitatcm

animac sibi visi sunt invenirc.

ac] Optime duac membranae aequa venustatc.

Влптн. (ad Stat. Theb. 2, 286; T. 2. p. 459). —

Dclct Vossianus codex illud ac, atqne hinc arbi

trer confirman scripturam, quam ex mcmbranis

produxit Barthius, qnainquc omnino veram puto,

nisi quis mallet » vultu decoro, aequa venus täte« ,

nt illud parili ex glossa irrcpscrit, qua qnis in

margine aequa per parili cxposucrit, dc qua signiiicationc

dixi ad Scdulium 1. 17. Aupitz, (in misc.

p. 209). — Cautior ego lectioneni scrvavi vulgatam.

Aetpia glosscma est vocis parili.

Martiani Capellae lib. II. §. 132, 185

venustate luculentae, sertis religatae invicem manus rosarumque spiculis rediraitae,

ad virginem convenere. Quarum una deosculata Philologiae frontera,

illic ubi pubem ciliorum discriminât glabella medietas, alia os ejus, tertia

pectus apprehenditj videlicet prima, ut

— laetos oculis afflaret honores;

secunda gratiam linguae inspirabat; animo tertia comitatem. Quippe illae Cha

rités dicebantur, ct quid quid apprehenderant venustabant. Quae quidem vinginem

postquam lumine replevere, Musis admixtae etiam gesticulationes consona»

manus] Graeca liaec eonstructîo est: «sertis re

ligatae manus«, pro »lnanibus rcligatis.« Ceterum

Gratias inter se ainplecti non poëtae tantnm do

tent, sed in gemmis etiam semper ÔvÇvylac Xá-

QLZSÇ, ut eum Euripide (in Hipp. 1147) scribam,

comparent: enjus rci causas varias affermit vetercs

(Senec. de bencf. 1, 3. p. 265 tips.).

rosarumque spiculis] In editis erat speculis.

— Floribus. Vixc. •— Forte rosarumque stephanis.

Stétpccvoç Graccis corona, sertum. An ad speculis

hie quidquam feccrit ÓrtexZóto , quod notât

implico, viderit alius. Sacpius certc Graeca vocabula

Lalinorum ad usmn formare et oration! suae

inscrere noster adama t Sie supra cruenta. Vo>ck.

(specim. crit. p. 81). — Sed utroquc in loco iste

falsus est interprcs (conf. §. 120). Pfeque Vulcanius

satisfacit Equidem, quum literae I et E sacpe

тега ncglccta pronuntiationc confundantur, reposui

spiculis. Sic cnim in primo epigrammatc a Salmasio

ad Historiac Augustae scriptores exbibito

legitur:

»Venerunt aliquando rosac: proh veris омоет

Ingenium I una dies ostendit spicula florum.*

(v. Baudisii amor. p. 446. ed. 1638).

deosculata] Mos oculos dcosculandi facile inaotcscit,

reí ex unico Cat all i loco:

»Jucnndum os oculosque basiabm:*

Capclla vero locum aliqnem singularem circa ocnloi

désignât, ubi nempe pellicula ab ipsa fronte in

oculorum interstitio supra nasi suprcmam partem

impende L Grot.

ciliorum] In editis omnibus ita legitur: et licet

in códice ad margincm libri IVorimbergcnsis laudato

exstarc dicatur superciliorum , vidctur tarnen bace

correctio esse Insuls! hominis , cui ilia vox ignota

esset. Certc Isidoras (etym. 11, 1, 42. p. 7 Arcv.):

» cilia sunt tegmina, quibus cooperiuntur oculi, et

dicta cilia, quod eelent oculos — supercilia dicta,

quia superposita sunt ciliis. <

glabella] Non glabellae , ut с MS. G rotins jam

notavcrat, et confirmant Darms t a 1 1 e u s î s codex virique

docti ad Appulcjum (1. p. 131 Oud.).

laetos] E VirgUio (Aen. 1, 591). Adde Homeri

(Od. 6, 18):

XaçLTtûv ärto xàAP.oç 2%ov6ai.

linguae] Delevi ejus, quod perperam in editi«

intrusum legitur et exsulat a codieibus Monacensibue

(B. D. E), Darmstattcnsi et DresdcnsL

lumine] Lege numíne. Vonck. (sp. crit. p. 82)

— At vero nolo ! namqiie in nullo legitur códice.

Profccto non Gratiarum erat numine implore vir

ginem in coclum ascensurara, sed ApotLeoseos,

quae sequitur. Quidni Gratiac, qnas luculentae

noster modo dixerat, lumen ei impertiré poterant?

186 Martiani Capellae lib. II. §. 135.

133 atque hymeneïa dedere tripudia. Sed ecce magno tympani crepitu crotalorumquc

tinnitu universa dissultant, cousque ut Musarum cantus aliquanto bombis tympani

obtusior redderetur; et cum sonitu introfertur lectica interstincta sideribus, cui ritu

mystico crepitus praecinebant, qua mos fuerat nubentes Deas in coelestis thalami

134 pervenire consortia. Ante hanc quaedam augustioris vultus femina, ac sacro lumine

aethereoque resplendens venerabili antistitio praeminebat; quam quum omnes,

qui affuere, conspicerent, reveriti sunt inclytam majestatem, ut deorum omnium

mundique custodem. Huic Athanasiae nomen fuit. Et heus, inquit, virgo,

praecepit deorum pater hac regali lectica in cóeli palatia subveharis: quam

quidem nulli fas attrectare terrigenae, sed пес tibi quidem ante poculum no-

133 strum licet. Et cum dicto leniter dextra cordis ejus pulsum pectusque pertractat,

ac nescio qua intima plenitudine distcntum. magno cum turgore respiciens:

nisi, inquit, hace, quibus plenum pectus geris, coactissiina egestione

Pion nomine tantum, verum verbo etiam simili modo et heus] Glossa in códice Basilcensi ad Iiacc:

infra (§. 901) u ti tur scribens : »Ilyincnaeus alacrí » Jobanne* Seo tus: heus ubi es? resol vebat.« Quod

tandem vigore luminains « cet. quamvis non neccsse sit, tarnen banc glossac parhymeneïa]

Male in anterioribus cditum est hyme- tern inserui, quo ma gis patcat quanto in prctio

naea. Graece enim vfievrj'Ca scribitur (con£ §. 725). nono jam seculo Martianus fuerit, doctissimosquc

tripudia] Iloratius (od. 1, 4, в) de indem: viros ouenparit

êjunctaeque Nymphis Gratiac decent ei lectica] Pliilologiam lectica in cocluin subvebi

Alterno terrant quatiunt pede* cet. ideo fortasse finxit, qnod praeeipuus carum usus

antistitio] Serioris aevi vox est (т. Cangium), M» evebendis mortuis erat (Gell. 10, 3. p. G Com-.),

quam noster etiam infra (§. 895) usurpât qua de re docte dissent Lipsiue (elect. 1, 19).

reveriti] Supplevi sunt, quod teste Arntzenio ante pocuhan nostrum] Sic transposita verba

(misc. p. 209) in Vossiano códice legítur. sunt in códice Dresdens! et Darms ta ttensi. Vulgo

mundiaue custodem] Tangít hic philosopboruin nostrum poculum. Ellipsin videbis siniilem Ulis ipost

doctrinain, mandam esse sempiternum, qnippe cui vi tarn« (§. 162) et »post membra corpórea « (§. 95).

Athanasia custos sit. Confer Platonem (in Tim. cum dicto] Ipso, quo haec dixerat, tempore,

p. 37 sequ.). statim, illico. Ita noster saepe (§. 580. 70S. 889)

Athanasiae] Personam immortalitatis ab alto pariter atque cjns popularis (Appui, met 2, p. 95.

quoquam, praeter nostrum, inductam fuisse equi» 149; 3. p. 197 Oud.).

dein non memini. Martianus infra (§. 140) Alba- coactissima] E Reichenaucnsi, Darmstattensi,

■asiam finxit Apotbeoseos esse filiam. Basilcensi et Ilngiano practnli banc lectioncm pro

Martiuni Capellae Jib. II. $. 155. 187

vomueris forasque diíFuderis, immortalitatis sedem nullatenus obtinebis. At

ilia omni nisu magnaque vi quidquid intra pectus semper senserat evomcbat.

Tunc vero illa nausea ас vomitio laborata in omnigenûm copias convertitur 136

literarum. Cerneré erat, qui libri quantaque volumina, quot linguarum opera

ex ore virginis defluebant. Alia ex papyro quae cedro perlita fuerat videbantur;

alii carbasinis voluminibus complicati libri ; ex ovillis multi quoque tergoribus,

eoaptissima in editis. Vulcan! us 01am jam proba

vent, et testibus Gortio et Arntzcnio (misc. p. 209)

ita etiam in Guclferbytano ct Vossiano legitiir.

Ejnsmodi antem superlativorum excmpla pcrmulta

Barthius (in advers. p. 1648) dabit. Melius etiam

ab initio Drcsdcnsis codex •nisi inquit bacc« quam

Gratias »nisi baec inquit « habet

vomueris] Vel Chrysippi et Carneadis hcllebo*

rum (§. 327) in mente babuit noster, vel Cebetis

tabula m , ubi (pa g. 191) tum demum sanan

errantes docemur »quum repudiate falsi nominis

eruditionc veram ingrcssi viam, purgatricem vim

biberinl, et mala omnia, quibus urge ant ur, ejeccrint.*

semper senserat] Ita Monaccnses (B. D. E),

Bcicbenauensis, Darmstattensis, Britanniens, et teste

Cortio Guelfcrbytanus , quod u tique praefcro in

audito Uli Grotiano »persenserat.«

papyro] De ca praeter reí diplomaticac scripto«

res operae pretium erit conferre Schcybium (de

tab. Peuting. p. 60), Munckerum (ad Fulgent,

mytb. p. 19); Oudendorpium (ad Appulcj. I. p. 6),

IVovum opus diplomaticum , alios; et de libris Un

téis inprimis Livium (4, 13 et 20) et e recentior!-

bus Gamdcnium (in praclcctionibus academ. p. 634),

Sardumque Ferrarium(de moribus ac ritibus gentium

in Clausing, jar. pubb Bom. Т. П. p. 660).

cedro] O m niño scribendum ex códice Vossiano

• quae cedria perlita fuerant.« Cedria glossac interprctantur

resina cedri¡ atque liaec scriptura jam

placuit Munckero ad Ilygini fab. 138 et in eplst.

ad Heinsium torn. V. syll. Barm. p. 578. Alia

ad bunc locum habet Barthius advers. 35, 19.

Aiumsrr. p. 209. — Optio igitur inter duas data

est lectioncs, quum dno libri (modo diverei eint

Vossianus et Leidensis a Munckero laudati) babcant

cedria, rcliqui omnes cum editis cedro. Plurimorum

equidem scripturam veram agnosco, agnoyissentque,

opinor, viri illi docti, si memores fuissent

illius Iloratiani (ad Pison. 332); »linenda cedro*.

Constat autem non nisi eximlis scriptis cedrnm

adhibitam fuisse: bine Persii (1, 42) » cedro digna

loqui«; bine tristítiac signum erat, quod Ovidü elegiarum

liber »nee сеф*о notatus« (1, 1, 7) »nec

cedro flavos • (3, 1, 13) erat

fuerat] Sic Basüccnsis, Darmstattensis et Beichenauensis.

In editis fuerant:, male, qnia ad papyrum

referendum.

carbasinis] Lintea intellige volumina. Antiquiseima

enim baec fuisse tot ex Acgyptiorum scpulcris

eruta docent monumenta. Quare cave cum recentioribns

quihusdam confundas Или m cum materia

multo recentiori artificio e carbaso trite pracparata,

qua nunc utimur. Cujus tarnen usus antiquior esse

videtur, quam vulgo crcditur, quum Irene Ducena,

Alaxii Comncni conjux, bombycinae erre cottuneae

cbartae ex detritis panuis confectae memincrit

in Typico suo autographo, ut creditur, quod asscrvatur

in bibliotheca regia Parisiens! (Montf. palacogr.

Gr. p. 18). De Indorum chartis pariter ae

Curtium (8, 9, 15).

24 *

188 Martiani Capellae lib. II. §. 157.

137 rari vero in philyrae cortice subnotati. Erantque quidam sacra nigredinc

colorati, quorum literac animantium crcdebantur effigies, quasque librorum

notas Athanasia conspiciens quibusdam eminentibus saxis jussit ascribi, atque

intra specum per Aegyptiorum adyta collocari, eademque saxa stelas appellans

158 deorum stemmata praecepit continere. Sed dum talia virgo undanter evomerct,

complicatï] Vulgarem banc lcctioncm praetuli

altert implicili in Vossiauo códice (Anteen, misc.

p. 209), sire implicate, qnod idem est, in Hugiano,

Rcicbcnnucnsi, Basilccnsi, Darmstattcnsi , Britanaico

y Cantabrigicnsi , plurimisque Monacensibus.

Pion enim sermo Lie dc librorum tegumento est,

sed de plicatis libris, qui voluminibus opponuntnr.

wnulti] Male Guelferbytanus mtdtis , ut ad <ergoribus

referator. Mullos libros bic oppositos esse

raris facile perspicitur.

rari] Ad artificium forte referendum ; non cnim

ad novitatem. Bartu. (advers. p. 1625). — Recte

Martianus raros dixit libros e philyra coufectos,

quia injuria tcmporis facile consumuntur, quum

teste Plinio (16, 14, 25) pbilyrae fucrint tenuis'

simae, id quod palacograpbiae studios! baud scmel

observabuut. Absurda apud Grotium erat ratio scribendi

phyllira.

animantium] Britannicus ct Cantabrigiensis antmantum,

quod quamvis ad idem redcat, Cicero

tarnen (dc orat 5, 45) animantium scripsit. Nostrum

hicroglypbicas literas innuissc facile perspicitur; in

primis autem ei in mente fuisse Taciti bacc (ann.

11, 14) verba videntur: »Primi per figuras animalium

Aegyptii sensus mentis cfllngcbant: et antiquissiina

monumenta memoriae bumanac impressa saxis ccrnuntur.

« De quibus litcris Appufejns (met. 11«

p. 801 Oud.): »Saccrdos de opcrtis adyti profcrt

quosdam libros, Uteris ignorabilibus pracnotatos,

partim figuris cujuscemodi animalium conccpti ser*

monis compendiosa verba suggerentes, partim nodosis

et in modum rotae tortuosis caprcolatimque

condensis apieibus a curioeitatc profanorum

lectione munita.« Item Ammianus Marcellinus (17

p. 99; 22. p. 250 Lindcnbr.) Aegyptios ait in

syringibus »volucrum ferarumque genera multa seulpsisse

et animalium species innúmeras multas, quas

bicroglypbicas literas appellasse, Latinis ignorabiles.

« Quibus si addideris Macrobium (Sat. 1, 21)

ct с Graccis Pbilonem Judaeinn (de vit. Mos. p.

606 oper.) et Maximum Tyrium (I. p. 231 Rcisk.),

videbis primum fontem ex quo bauserint fuisse Diodorum

(5, 4), qui prac omnibus est consulendus.

adyta] Bongarsius: abdita, male! Lege Arno»

bium (1. p. 25) recensentem »Aegyptiorum ex adylis

remotas disciplinas « ; et Appulcjiiin, qui (metam.

11. p. 801 Oudcndorp.) »operta adyti in Acgypto«

memorat

deorum stemmala] Legerat noster apud Ilcrodotum

(2, 4) »duodeeim deorum nomina ab Aegyptiis

primum instituía et figuras lapidibus inscul

ptas esse.« Contra Isis apud Herme Ícm (in Stob,

eclog. 1, 52, 40; p. 977) Horo, dc dei defluxn

quaerenti, respondet: »bunc orttim noliin cnarrare,

quandoquidem fas non est, Ноге magnifiée, scminis

tui initium referre, ne deorum yenerationes

postea hominibus innotescant.« Ad boc responsum

noster respiciens verbo ctiam defluere infra (§. 752)

utitiir.

praecepit] Vulgari sensu pro jussit hoc verbum

aeeipi bic non posse ex addito continere palet.

IutcUige: docuit, quo sensu ct Cicero (Tuse. 5,

Martiani Capcllae Ш>. II. $. 13& 189

pucllae quam plures, quarum Artes aliae, aliae dictae sunt Disciplinac, subinde,

quae virgo ex ore effuderat, colligebant, iu suum unaquaeque illarum

ncccssarium usum facultatemquc corripiens. Ipsac etiam Musae, pracsorlim

Urania Calliopequc, innúmera gremio congessere volumina. In aliis quippo

distinctae ad tonum ac deductae paginae, in aliis circuli lineacque, homispbacriaque

cum trigonis et quadratis, multiangulaeque formae protheorcmatum

vcl elementorum diversitate formatae. Dchinc pictura animalium membra

multigenûm in unam spcciem complicabat. Erant etiam libri, qui sonorum

mela signaque numcrorum et cantandi quaedam opera praeferebant. Postquam 130

igitur illam bibliothecalem copiam nixa imitatus virgo diffudit, exhausto pallore

l A) »res humanal praeceptas Labere« et (orat. par

tit. 19) »praeeipiendi genus « dixit

puellae] Ita Galaton Homerum pinxcrat TOmen*

test j reliquos autem poetas ea, quae illc cvomuissct,

bauricntcs (Acl. var. 13, 22). Cetcru in teste

Arntzenio (misc. p. 209 f.) in Vossiano códice non

ut Grotius edidit, aliae — aiterae, sed Lis aliae

Icgitur, sicut rcscripsi.

deductae] Tenues, ut eraseis sint oppositae,

id quod apprimc convenit papyro illi Acgyptiacac.

Macrobius (Saturn. 6, 4) ad illud "Virgilii (eel. 6, 5) :

»Pascere oportet oves, deduction dicere cannen*

observât: »deduetum pro tenui et subtili eleganter

positura est: sic autem ct Afranius in Yirgine:

"Verbis pauculis respondit, tristis voce deducta.

Item apud Cornificium : Deducta mihi тосс garrientL

Sed bacc ab illo fluxeeunt, quod Pomponius —

ait:vocem deducás oportet, ut mulieris videantur

verba. Jube modo afleratur nanus; ego vocem

reddam tenuetn et tinnulam.» Plura de bujus vocis

tarn gencraliori quam specialiori sensu vide apud

Pfoniam Marcellum (p. 289 Mere), cui adde Ovidium

(trist. 1, 1, 59 ct ex Ponto 1, Ii, 13).

circuli] Ad astronomiam ejusque praesidem Uraniam

Laec spectare videntur, quemadmodum ¡11 ae

»ad tonum distinctae et deductae paginac« ad pocsin

Caliiopenquc.

protheoremalum] Unus Martiauus quod ¿ciara

Graccam banc vocem latinitatc donavit. Usus au

tem ca est ¡ta, ut indicare t, figuras illas quidem

geométricas esse, sed astrónomos eas praecognilas

Labere id suum usum deberé.

imitatus] Pontanus noster imitus Iegit, acute

mcbcrculc et eleganter. Sed MS. noster unituitur

vel simile quid praefcrt, ex quo ego undanter legendum

esse eolligerem. Sic supra: «sed dum talia

virgo undanter evomeret.« Grot. — Imitus est ex

imo. Ilanc lectionem, quae unice vera est (?), rette

Grotius ex conjectura Pontaiii reposuit. Gell. LII,

50: »undasque — vi imitus comino tas.» Gor.z. —

Sed vide quam folsus vir doctas sit, qui in textum

recuperet imitus, quod ne Grotius quidem ausus

erat. Atquc undc compertum LabcLat, unicc vcram

banc esse lectionem? Gcllium lauda t: num autcm

cogitar, Martiauum codem verbo usum esse, quo

Gcllium? Scd nc Gcllio quidem illud imitus unquam

in mentcm venisse mibi quidem fit verisiuiile-

Duobus quidem locis id critici ci obtruscrunt, priií)

0 Martiani Capellae lib. II. $. 159.

confccla Athanasiao opem, quae tanti laboris conscia fuerat, postulavit. Tum

illa: ut refectior coelum subliraisque conscendas, hoc tibi accipe sorbillandum.

1410 Ac tunc matri Apothcosi, quae cum illa forte convenerat, etiam pridem

libros, qui ex Philologiae ore defluxerant, manu contingens ac dinumerans

consecrabat, auferens quandam globosam animatamque rotunditatem sumit

ac virgini porrigit hauriendam. Verum ipsa species ovi interioris coccino

шиш loco a Goczío laudato: verum íbi in optima

Gcllii editione (p. 2o2 Cour.) minime imitus, sed

inlus legitiir nec nisi unus codex ¡mil иs exliibct. Al

tero loco (17, 10. Т. П. p. 387) olîm Lace legebantur'*

»Atquc Шс Graecus quidem fontes imitattis ignis

eruetare, et flucre amnis fumi, et flammarum fulva et

tortuosa voliunina in piagas maris ferre, quasi quosdam

Ígneos an ¿ues, Inculcate dixit « , ubi invitîs omni

bus quotqiiot sunt codicîbus critic!, quum locum iutelligcrc

frustra tentassent, audaci profecto manu rcposuerunt

imitus! Illic autem verbum imitalus adeo

uccessarium est, ut boc sublato to tus locus egregia

illa, si dis placet, emendatione nunc corruptus

coinparcat; siquidem Gellius dixerat portant per

mclaplioram translultssc effectus fontium ad igncs ct

fumi aniñes. Sed ut ad nostrum redcamus Martianuni,

postquam vidcris quam male fundatus Gotzius

in Gcllio fuerit, nunc observes vclim, tres

jam esse alla tas conjecturas, primam a Pontano,

eccundam a Grotio, tertiam a Snsio, qui in Gurlitti

animadvcTsionum partícula quarta (p. 9) legi

■mit »animitus.* Quibns quum dcinccps niultac

aliac ab iis addi possint, qui alia quam scripta

Yerba fingere volnerînt, unum illud certum manet,

nullani earи m in textum reeipiendam esse , sed boc

solum fatendum, locum vcl corrnptum videri, Tel

St vera scriptura sit, a nobis non intclligi.

exhausto \ Ita Marianus, qui maxime hypallagen

amat, pro » exhausta ct pallida.*

lotundilatcm] Tota quidem dcscriptioue ovnm

designator, qua ipsa ctíam voce noster ftiox и ti tur:

sed vide num in rotundo altior forsan sen sus bleat,

siquidem circulus omnium perfectissima est figura

(Quinctil. 1 , 10, 41. p. 252 Spald.) et spbacrica

certe tum divina, tum aeterna significabant, quod

conditoris cam qnoque figuram esse Plato dixerat

(Diogenes Lart. 5, 72. p. 29 Mcib. add. Palaeogr.

crit. Ш. §. 23». ГУ. §. 702). Rotunditate igitur

illa exhausta aetheream venit sine mortis legibus

aevum. IVon enim aeternumyue , quod Grotius edidit,

sed aelhereumtjue in codicibus Monaccnsibns

(Ii. C. D. E. G.), Brilannico, Hugiano et Leidenaibus

(Oudcnd. ad Appulcj. II. p. 141) exstat.

o»ij De ovo, morborum remedio, alio loeo

(Palaeogr. er. IV. §. 816) verba feci. De mysterio

autein in со Macrohius (Saturnal. 7, 1С) docct:

»In sa cris Liberi Patris bac veneratione ovum co

li tur. ut ex forma tercti ac pene spbaerali atque

uudiqueversum clausa et includente intra ее vitam

m un di simulacrum vocetur.«

coccino ] Pro coccino ex Vossiano ct aliie revocandnm

arbitrer crocino , quae лох, minus librario

nota, fraudi fuit. Glossae recle interpretantur per

evoceo. Unguentum crocinum e Plinto jam produxit

Livincius ad Propert. HI. cleg. 10, 22, quam in

rem plura contulit Spanbcmius ad Callimacb. in

Apollin. v. 38, atquc buc quoque pertinent, quae

idem notât de vari is rebus croco tinetis ad v. 83,

quem quoque locnm adhibnit Burmann, ad Pctron.

Satyr. 08. Sacpius autem voces crocus et coccus

■ Martiani Capellae lib. П. $. 140. 191

circumlita exterius rutilabat ac dehinc perlucida iaanitate albidoque humore,

interioro tarnen medio solidior apparebat. Quam quum Philologia susciperet,

quoniam post tanti laboris afllictationes acstusque mentis plurimum sitiebat,

reseratis ejus rotuuditatis arcanis , postquam rem dulcissimam compcrit, totam

incunctanter exliausit:

Continuoque novo solidantur membra vigore:

Et gracilenta périt macice, vis terrea cedit,

Aethereumque venit sine mortis legibus aevum.

Verum diva quum immortalitatis eam poculum cerneret cbibisse, quo e

terris illam in coelum pergere immortalemque factam velut aenigmate rcdimiculi

perdoceret, ex herba quadam rurcstri, cui àeLÇwov vocabulum est,

leguntur confusac. Arntz. (misc. p. 210). —- Cum vis Лта1сгшз Maximus (2, в, 10) banc opinionem

Vossiana Icctionc conciuunt praeter Bongarsä со» dcridcat verbis : » pcrsaasam liabuerunt , anima»

dicem Anglici ctiam ct Darrastattensis. Scd parum bominum ¡inmortales esse. Diccrcm stultos, nisi

interest utruni legcris: quare retinui vulgatani. idem braccati, quod palliatus Pythagoras credit.«

gracilenta] Vide siiperiorein notara (ad §. 37). pergere] Desidcratur boc verbum apud Grotium;

Basiicensis quidem »ut gracilenta« Labet, sed prae- eed legit Arnl/.cuius (misc. p. 210) in Vossiano ct

tali vulgatam. Corláis in Guclferbytano : exhibent ctiam Britannicus

terrea \ Ante enim apotbeosin omne mortale et Basiicensis. Quod quum in aaterioribns jam

aufcrendnm erat (Ovid. 15, 950.14, C05). »Ad editionibus legator, ejus omissionem typograplioi-uin

deos« Macrobius (Saturn. 5, 7) inquit, »non po- negligcntiae adscribimus. In Darmstattcnsi codica

test anima nisi libera ab oncre corporis pervenirc.« locus ¡ta legitur: »eam coclum pergere.«

Hiño purificationum remedia, de quibus noster aenigmate redimicvli] Syinbolo. Rcdimiculum

paulo post (§. 142. 155) agit, ne terrena origo hic non vulgari sensu pro eollaris; scd ut e sequen-

(§. 93) impedimento esset quominua in coclum ad- tibus verbis »virginein coronavit« palet, pro corona

accederé t. accipiendum est

immortalitatis] Manifestum est in apotbeoseos àeLÇcoov] Herba est, qua Ckucus dens esse

descriptione nostrum duetum fuisse excmplo popula- factus creditur, unde proverbium: ГЛатзхо ç tpa~

ris sui Appuleji (met. 6 p. 426 Oud.), apud quem ycov rtoàv oixel iv даЛаббц. Ea de rc sie

Jupiter porrecto ambrosiae póculo, »sumc«, inquit, IVonnua üb. 35 »

•Psyche et immortalis esto.* Adde Ovid, (met. 14, ГЛайхе rtoXv6rt£QlC0V Ixkoyv 6tQO<páhyye

COG, 007). A Jove enim remedia impetran posse, tevÁLvácov, '

quibus homines immortales fièrent, communis opinio Et -д-êfUÇ, àtQVyètOlO AlfíCOV xev-&(l(ôva -da

tó* (Apollod. 1, 6, l't 2, 5, i l et 3, G, 8), ф!ащ- Xá66r¡q

192 Martiaai Capellae lib. П. §. 141.

virginem coronavit, praecipiens ut omnia, quae adhuc mortalis adversus vim

superûm in praesidium cooptarat, expellcret; quippe caducae mortalisque substantiae

istaec esse minima memorabat. Quae quidem omnia eidem mater

142 abstraxit, postquam earn mundana transcendisse studia recognovit. Tunc

Philologia ex aromate praeparato aeerraque propria Athanasiae primitus supplicavit,

matrique ejus gratiam multa litationc persolvit, quod nec Vedium

cum uxore conspcxerit, sicut suadebat Etruria, nec Eumenidas et Chaldaca

Asl^ov i[iol ßoxävrjv Çaaçxéa, Ô£î£ov ixei-

VTjV

*Hç лоте 6olt ÓTo/xáTsÓÓLv èyevôao «aï

ßiov eXttetç

"Außgorov àevâoto #(>¿v<w tsvxXoviisvoç

¿Anco.

Grot. — Plinius (2ö, 13, 102) Latine Aizoum

Dominât. Paulo post particulam ut, quam Grotius

«.misil, e Dresdens! códice post тосет praecipiens

inscrtii.

superúm] Pro superam in editis Drcsdensis

codex.

minima] In MS. minimanima , ca forma, qua

magnánima pusiUanimaque dlcimus. Apte et satis

convenicnter sensui. Grot. — In solo Grotii códice

nie legi tur; in reliquis omnibus vel minima, Tel

minimae, sens usque idem. Haud dubic cniin Mar

ti a ni sentcntia Laee erat, a diva nunc facta Phi*

lologia contemnenda esse illa remedia quae adhuc

mortalis comparasse t (§. 114), quippe quae caducae

substantial? minimacquc esscnt efficaciae.

Athanasiae ] Quasi dcac. Sallustius cnim (in

fiagm. p. 257 Bip.): »tum venicnti (Me tel lo) ture,

quasi dco, supplicabatur.i

Vedium] Vcdins est Vejovis, nt Dins Vidius

Jovis filius ct sub dio sub Jove. Est autcm Vo

jovis Dispater. Gloss. Papiae: Ycdius Pluto Tel

O re in. id est malus divus. Qui locus liberal! ju-

Teni Fridcrico TUiobrogac debctur. Exscquitnr bic

anImarum aptid inferos degentium poenas: sunt

autcm tríplices: aëreac, aqucac, igncac, ut notât

Servias ad VI. Aeneid. et Arnobius: Quid? Plato

idem veeter, in eo- voluminc, quod de animae im

mortal! täte composuit, non Acherontem, non Stygem

ct Pyrpblegctontcm nominat, in quibus ani

mas asscTcrat volvi , mergi, exuri? Locus autem,

ad qnem respexit Arnobius, est circa fincm Phaedonis,

qui ct jtEQÏ tyv%ijç inscribitur. Guot. —

Stolidus prefecto Arnobius inTcctus in Platoncm,

qui ipse (in Phacd. p. 114 Stepb.) fabulas bas esse,

neqne unquam virum sanac mentis cas pro veris

kcccpturnm esse claris verbis edixit, seque non nisi

similitudlnis causa cas narrasse testatur. Quod rcliquum

est, erravit ctiam Grotius, Martianum its.

interprétatifs , quasi poenas Philologia extimuisset.

Etenim de lustrationum gencribus tantum sermo

est, a quibus ipsis Philologia, qnemadmodum отпел

per philosophiam jam purgati, e Platouis (1. c.) sen

tcntia libera erat Dcniquc ne miram nominis Vcdii

etymologiam silentio praeteream, Jaeckcl (de dûs

dornest!eis Romanorum p. 43) somen Germanicum

Wehegott esse aaseveratl

Etruria] Hoc est Etrusca disciplina. Fabric.

(bibl. Lat. 3. p. 221 Em.) — Sed quaenam quaeritur

: nempe de ascensionc in coelum sermo est.

Inter plura bac de re Arnobius (2. p. 86) refert:

Martianí Capellae lib. П. $. 142. 193

miracula formidarit, nee ignc usserit cam, пес lympha subluerit, пес animae

»a sciolis nonnuHîs et plurimum sibi arrogantibus

dicitnr, dco esse se gnatos, uec fati obnoxios

legibus j si vitam restrictius cgcrint, aulam sibi ejus

patere, ac post hominis functionem, prohibente se

nullo, tanquam in sedem referid patriam. Et Magi

spondent, commendaticias habere se preces, quibus

einollltac ncscio quae potestates viae faciles pracbcant

ad coclum contendentious subvolare. Atqne

Etrvria libría in Acberonticis pollicetur, certorum

animalium sanguine numinibus certis dato, divinas

animas fieri et ab legibus mortalitatis educi.* Hace

Ше, пес fore quemquam censeo, qui negct Alar*

tiano liunc popularis sui locum ante oculos fuisse.

Vide quae docte disputavit Müllems (Etrusc. Л*

p. 27 et 02, п. 42).

Eumenidàs] Lucianum (in necyom. il, p. 14

Bip.) hic conferre operae pretium erit, et Porphyriam

(in Stob. cd. 1, ö2, 46. p. 1031 Heer.).

Recentior qnidem scriptor, sed Ulis placitis omnïno

imbutus, PseUus (ap. Gallaeum in Sibyll. orac.

append, p. 105): »Subvectores angeli«, »inquit, ani

mas a prima sui origine attractas ad se evehunt:

contra poettae ultrices nimirum naturarum nobis

concessarura , et tormenta Lumanarum animarum

matcrialibus illas aûectibus irretiunt et quasi strangnlant.

Chaldaea miracula] Docebant enim Chaldacî,

Eiimcnides sive Furias infernales oecurrere animabus

casque cruciare. Vixc. — Undc hace habcat,

vir doctus non prodidit: suspteor tarnen л el e Pscllo

modo allato, vcl с Plctlione, qui ad Zoroastri

oracula (in app. ap. Gallaeum p. 119) addit: »Pocnae

sive furiae, hoc est dacmones cruciatibus irrogandis

praefeeti, ayxreiQca mortalium cognominari

possint: quippe quos a vitiis deterritoe ad

honesti rectique cnpidincm accendant. « Pariter Plutarchus

(de facie in Luna p. 943) de animabas:

• împiac poenas flagitiorum lnunt, piae lastrationis

causa in aëris purissima parte degunt, deinde qua

si exsilio redeuntes gaudium dégustant.» Macrobius

etiam (somn. Scip. 1, 12 f.): »aniina«, inquit, »quam

rursus e corpore, ubi merucrit contagione vitinmm

penitus clima ta purga ri, ad perennis vitae lucem

restitute in integrum revertitur.« Sapcrc haec Pia

tonis placita quUibet animad verle t, qui hune phi

losophant (in Phaedone p. 69) legerit. Haud tarnen

sUcntio praetereunda lectio in Cantabrigiensi códice,

qui pro Gro tiano ad exliibet et, caque varia tione

Eumenidcs a Cbaldaeis miraculis sejungit Quae

si verior lectio est, ut videtur, quia mox mira

cula cum Ula ex oraculis petita interpretatione non

con vc ni tj equidem, praesertim quum hic de subvehenda

in coelum PhUología aga tur , de illo Cbaldaico

miraculo cogita vi, quod Julianus Imperator

(o ra t. 5. p. 178 oper.) innuit: »Jam vero si arcana

Ula et туs tica perse qui velim, quae circa eeptem

radüs insignem de um Chaldaeus celebra vit, ut per

ilium animas in sublime provehat, obscura quaedam

eloquar, et in valgus maxime ignota, tametsi

bcatis Ulis hominibus, qui theurgicis sacris operantur,

probe sint cognita.«

formidarit] Pro formidavit Hugianns codex, ct

infra consecrarit pro consecravit Cantabrigiensis ;

omnino rectius.

usseritj Subintclligi vidctur Vedius cam uxorc

quod modo dixerat Grot. — Procul absit ista

interpretado. Apotheosis potius, quam Athanasiae

matrcm esse (§. 140) scimus, intclligcnda est, cut

gratias PbUologia agit, quod ejus auxilio ipsa neque

•— conspcxerit, neque — formidarit; ncquc sc

Ula usserit, nee subluerit. Verbum iUud were adco

fraud! erat docto juveni, ut ad orcum tantum re-

194 Martiani Capcllae lib. II. §. 142.

epiceret. Scd qnum igncm aqua seqnatur, facile quam omnia humana, quae a autre habebat, flauilustrationum

ct expiationom genera agnoscerc po- mania vi consumía crant (Liv. 36, 50. Ovid, met

tuiesct. Viigilii locus (Aen. 6, 736) ei fortaesis in 9, 251. Senec. Here. Oct. 1966), nequc semimente

erat , ubi poeta de mortuorum anlmis sic deorum alius quisquam (Dion. Halic. 7. p. 478 Sylb.).

canit: Indus quoque Calanus (ap. Cicer. de div. 1, 25):

•Aon tarnen omne malum miseris, nee fundiius »O praeclarum disecssum с vita«, exclamât, »quum

r omnes ut Herculi contigit, mortali corpore cremator in

Corporeae excedunt pestes peniiusque necesse est lucem animus cxccsscrit!« PLorcum denique filiam

Multa diu concreta modis inolescere miris. euam suscitasse, postquam ejus corpus taedis com-

Ergo exercentur poenis, veterumque malorum bussisset, Lycophron (48) fingit. Sed ut finem fa-

Supplicia expendunt. Aliae pandunlur manié ciamus buic de lustrationibus disputation!, juvabit

Suspensae ad ventos: aliis sub gurgite vasto praestantium ctiam pbilosophorum sententiam ad-

Infectum eluitur scelus, aut exuritur igni.« dere, maxime Scnecae, qui (consol, ad Marc 25.

Sed multum abesse, ut omnes animac poenis affi- p. 128 Lips.): »Proinde non est«, inquit, tqnod

ciantur, jam с PI atone (de R. P. 10. p. 615 Stepb.) ad sepulcrum filii curras: pessima ejus ct ipsi moliquet.

Aliae enim lustrar! tantum credebanhir, cu- lestissima istia jacent, ossa cineresque; non magie

pientes quidem ipsac (Juvenal. 2, 156. Macrob. illius parte«, quam vestes aliaque tegumeuta cor-

•omn. Scip. 2, 17 f.): aliae praemiis ctiam ornar!, porum. Integer ille nibilquc in terris rclinqucns

Deinde, quod inprimis Grotius observare debebat, fugit et totus excessif, paullumquc supra nos comnon

mortuorum tantum apud inferos animas, sed moratus, dum expurgatur ct inhaerentia vitia siin

superis etiam auris viven tes lustratos esse роё- tumque omnem mortalis aevi excutit^ deinde ad

tae finxerunt. De solo igne Tibullus (1, 2, 61): excelsa sublatus inter felices ciirrit animas.» Qu¡-

*Et me lustravit taedis « —■ buscum permulta alia veterum conferri possint tede

omni genere Ovidius (met. 7, 261): stimonia, ut Plutarcbi (de facie in Luna p. 945),

> Terque senem flamma, ter aqua, ter sulfure Aristopbanis (in Расе т. 696 ibique Christianus),

lustrât.* Psclli (ad Cbald. orac. ap. Gallacum in app. p. 105),

Similiter Propcrtius (4, 8, 86): Sil!i (10, 578) cet.

■ Terque meum tetigit sulfuris igne caput.* earn] Omissam apud Grotium banc voeem ex

Quoniam autem Martianus ea expositurus erat, anterioribue restituí editioiitbus.

quae aptam atque Labilem Pbilologiam redderent hpnpha] De lustrationc ct expiationc per aquam

ad impetrandam apotbeosin , verbum нгеге rite ad- confer praeter locos modo laudatos Virgilium (Acn.

lúbuit Ita Triptolcmi Ceres (Ovid, fast 4, 553) i 6, 229), Senecam (Here. fur. 1526), et Ovidium

mcorpus vivente favilla (met 15, 950. 14, 601 ; fast 4, 790), qui ctiam

Obruity humanum purget ut ignis onus.« (fast 5, 681):

De Triptolemo idem Apollodorus (1, 5, 2), idem- »Ablue praelerili perjuria temporis, inquit,

que Acbilli ab bujus matre factum Apollonius (Ar- »Ablue praeterita pérfida verba die.*

gon. 4) 869) et Apollodorus (5, 15, 5 sequ.) re- animac simulacrum] Animara ipsam quum mente

tulcrunt. Pieque Hercules divus fieri potuit ante* complccti, docente Cicerone (Tuse. 1, 16), homines

Martiani Capellae lib. II. §. 142.

simulacrum Syri cujusdam dogmate verberarit, nec Phasi senis ritu Charontis

ncqnircnt, varia excogitarunt, ut similitudine

dam vcl signo aliquo locum saltern describerent ,

obi sedem fixcrit, quo melius arctam ejus cum

corpore conjunctionem expHcarent.« Hinc quidam

corpus animac esse indumentum (Maxim. Tyrius 1,

5, 4 et 5 p. 259. 240 Reisk.), sive Testern (Lucrct.

2, 613), sive те1 amentum (Scnec. in cpist. 92.

p. 585 Lips.) dixerunt Plato (in Crat. p. 400 Steph.)

in corpore quasi in claustro illam ineinsam , et alio

loco (Pliacd. p. 82) corpus ejus carccrem esse dixit}

id quod Cicero (ap. Macrob. in somn. Sc. i , 10)

et Hermes (in Stob. cd. 1, 52, 45 p. 1005 Heer.)

répétant. Chaldaea oracula (293), Antoninus imperator

(11, 58 f.) et Cicero (in Tusc. 1, 22 f.) ani

mac corpus appellant nos; Seneca animi pondus

et poenam (cpist. 65 p. 494 Lips.) et vinculum

(consol. 11. p. 82 Lips.) cum Cicerone (divin. 1,

49) ; nec domum esse hoc corpus , sed bospitium

(Scnec. cpist. 120. p. 664). Cetcrum non tam cor

pus h. 1. animac simulacrum appcllari arbitrer,

sed quod Homerus appcllavit stâbiÀOV,^ quod cro

mato corpore ad inferos descendat (Odyss¿ X. 203

et 475; Iliad, -ф. 72 et 104)} id quod more suo

ridet Lucianas (in dial. mort. 16. p. 191 Bip.)

Hercules simulacrum inducens. Optimus hnjus placiti

intcrpres Scrvius crit, qui Martiani temporibus

in omnium manibus erat (ad Acn. 4, 654) : » Tri

bus constamus: anima, quae superna est, ct ori*

gincm suam petit; corpore, quod in terrain defecitj

timbra, quam Lucretius sic définit: » supra spoliatus

luminc aer.« Ergo umbra si ex corpore creatur,

sine dubio périt cum со, псе est quidquam гс-

liquum ex bominc, quod inferos petat. Sed deprehendcrunt

esse quoddam simulacrum, quod ad nostri

corporis efligicm Actum inferos petat. — Et

sciendum simulacra esse hace ctiam coriun, qui

per apotheosin dit facti sunt.« Ut apud

igitur Pbilologia. Vidctur autem sua Servios e

Cbaldacorum placitis, quae ct Zoroastro adscrib un

tar , baueissej in quibus slâtoXov Pletlio (apud

Gallaeum in appendice pag. 87) cxplicat »cam

animae partem, quae quum bruta sit et rationie

expers, cum parte rationali conjuncta ab ipsioi

vehículo depend at — ncquc unquam deponere animam

suum sibi adjunctum vebiculum.« Ad Roma

nos poetas deinde transiissc illud animac nomen

Ovidius docct, qui (met. 10, 14) Orpbeum descen

disse canit

»Peraue leves populos simulacraque funeta sepulcris.*

Pracscrtùn ex Epicúrea scbola Lucretii hos versus

1, 121) subjungerc juvat:

»Et si praeterca tarnen esse Acherusia templa

Ennius aetertiis exponit versibus edens:

Quo neaue permanent animae, neque corpora

nostra ;

Sed quaedam simulacra modis pallentia miris«, cet.

Porpliyrius (in Stob. clog. 1, 52, 46. p. 1013.

1035. 1041. Heer.) Homcruui secatus ca appclla

vit » simulacra vita carcnlia.« Homero cuim sunt

*tpv%ái eïôcoZa xaiióvrcúv.»

Syri cujusdam] Pbcrecydem innuit, qni animae

iminortalitatem docucrat. GnoT. — Ac ccrtc Phcrecydes

ille erat, cujus meminernnt Apollodorus ct

Strabo (10. p. 487 Cas.) item Cicero (Tusc. 1, 16 f.)

ct Appulejus (flor. 2, 15. p. 57 О ad.), qui cum ex

insula Syro oriundum fuisse scripsit. Verumcnimvcro

Martianus do^ma de animae immortalitatc bic in

mente habere non potuit, quandoquidem dc its

tantum quae patienda sint animabus disscrit. Grotius

praetcrca pcrpauca de Pbcrccydc cognita habaisse

yidetur, id quod neutiquam miramur, quum

25 *

196 Martiani Capellae lib. II. $. 142.

ran fontes sínt, e quibns ca possínt liauriri iiquc

ne doctissimis quîdcm viris noli. Ita Salmasium,

qui in monstro cruditionis) (ad Solln, p. 840 ed.

pr.) multa de Pherecyde verba fecit, fugerat tarnen

insignia apud Maximum Tyrium (10, 4. T. I. p. 174

Reisk.) locus: ita Bruckcrus (hist, philos. I. p. 986

scqu.) qui kunc quidem uoverat, Celsum tamen (ap.

Orig. 6. p. 303. 504 Spenc.) illius interprètent,

qui ipsi omnino adeundus erat, prorsus ignoravit.

ЛЬ hoc autem solo discimus, Pkerecydem dixissc

■infra terram portionem esse tartarcam, eamque

custodiri a Borcae prole, Harpyiis et Tkyclla, quo

Jupiter ableget eos qui peceaverint.« Si quis ígitnr

тегЬа »animae simidacrum secundum dogma Syri

cujusdam« de Pherecyde intelligcrc voluerit, habebit

in novissimis illis Celsi verbis, quo se tueatur.

Quoniam autem semper dubia ас incerta ista manet

intcrpretatio, aliam Itccbit conjecturam proferre. Neque

enim nccessc est, ut omnium antiquissimum

pbilosopbum Sj Hum a Martiano intellectual esse

credamus. Erant e Neo-Platonicis plures, nimirum

et Porphyrius, et Jamblichus, ex hacreticis Saturninus

(Epiph. 1 , 2, 23. p. 62 scqu. Pctavii.

Mosheim hist. Christiana ante Constant. Sec. 2.

§. 43), qui, quum putarent animant tcrrcnis cor

poris sordibus impediri, quo minus altius eveherctur

(Cic. divin. 1, 32. 49. SO. 57. Stob, eclog. 1,

3, 58. p. 98 Heer. Jul. Firm. math. 1 , 2. p. m.

5. Philostr. heroic, p. 658 Morcll.) scilicet e Platonis

(Phaed. p. 63 et 67 Stcph.) locis male intcllcctis,

etatuebant, cruciandum esse corpus, et ab

omnibus, quae matericm alerc posscnt, abstinendum,

quo tenuior et agilior anima reddcrctur adquc

adscensum in coelum aptior. Jamblichus sane

e Coelc-Syria oriundas erat; et Porphyrins, sivc

cum Bataneotcm Judaeum sivc Tyrium Phocniccm,

quod vero similius est, dixcris, paritcr Syr us appellari

potuit (Palaeogr. critic. Ш. §. 111. 470);

quapropter non erat, quod Bruckcro (П. p. 257)

ilia rcgionum nomina scrupulum injicerent. Saturninus

denique haud dubic Antiochcnsis fuit. Quod

quidem philosophorum placituin quum ad antiquis

simum expiationum ct luslrationum usum proximo

accedcrct, plora eorum genera hie inseruit Maria

nus , quo pulchriorcm fictioni suae eolorem induccret.

Phasi] Qui doccbat immortalitatcm a diri non

posse nisi post mortem. Vulcan. — Patet hanc interpretationem

non nisi ex ipsi s Martiani verbis sumtarn

esse: senem ilium, cujus id placituin fucrif,

certe Vuleanius aeque ac nos ignoravit; ncc video,

quo pacto verba Phasi et senis jüngere potucrit ,

nisi fortasse per contractioncm Phasi pro Phasii

dictum esse acceperit. Manet tamen admodum ob

scuras hic Martiani locus, cui frustra ctiam in codicibus

auxilium quacsivi, quippc qui cum cditis

conveniant, nisi quod Hugianue codex post voccm

tenia addat cujusdam, ct Guelferbytanus, teste

Cortio, pro Charontis cxhibeat Acherontis. Scncx

autem ille quum nomine non appelle tur, divinationc

indagandus est. Phasis igitur quum Mcdeam Colchicam

nobis in memoriam revoect, vide ne Pelias

intelligendus sit, quem a filiabas Mcdeae artibos

deceptis per spem reviviscendi interfectam et discerptum

esse constat, quo facto illae patris immor

talitatcm Charontis manibus involutam mortis au

spicio consccraruut. Quumque immortalitas , quae

Charontis manibus adhuc involute est, nondum per

fecta sit, ct a mortis auspicio demum incipiatj

gaudct Philologia, se ecrtiori et brcviori via cam

adeptam esse. Verum enim vero omnia haec neutiquam

со consilio protuli, nt in eis acquiescer*

debcant viri docti, scd ut meliorcm potins, si qua

est, obscurissimi loci interpretationcm suppeditcnt.

Charontis] Bidet касс Juvenilis (2, 130) versibus

Martiani Capellae lib. II. §. 145. 497

manibus involutam immortalitatem mortis auspicio consecrarit. Intcrea con- 145

scendere jussa lecticam, quae in suggestu máximo quoniam videbatur, difficile

ad m od um sibi, ne dicam impossibile, deputabat. In quam rem consequenter

implendam alumnum suum dilectum prac ceteris convocavit, quo innixa

omnem difficultatem superae consessionis evicit; verum idem, qui Labor ab

eadem vocabatur, non solum in lecticae culmen earn sustulit, verum coclum

cum domina impiger permeavit. Quippe consociato sibi quodam puero reni- 144

denti, qui nec voluptuariae Veneris filius erat, et tarnen Amor a sapientibus

ferebatur, a fronte lecticam subvehere moliuntur. Nam posticam Epimelia 14«*>

ct Agrypnia dilecta virginis sustulcrc mancipia. Sic enim Athanasia praeceperat,

*Et poní um, et Stggio ranas ш gut-y ¡le nígras Amor\ Non Ше quidem lascivas, de qno mox

Atque una transiré vadutn tot nUllia cymba (§. 148) Cupidinis nomine agît Geminum enim

Acó pueri credunt, nisi qui nondum aere lar pbilosopki (Plat syrup, p. 180 Stcph.) finxerunt

vantur.i Amorem (con£ Lucían, encom. De mos th. 15. p. 145.

(Conf. Orphei Argon. 1158).' Bip. Widemann de propr. serm. p. 62. Gésncr. ad

consessionis] In suggestu nimirnm máximo. Neu- Orpli. p. 7. Guper. observ. 152), tresque adeo ditiquam

enim aliorum emendationcm Bconscenaionis« stinguit Appulejus (de dogm. Plat 2. 510 p. 259

euro. Quae sequuntur satis demonstrant «conscs- Oud.), quorum >unus sit divinus cum incorrupta

sionis laborcm.« mente, alter degeneris animi et corrupt issimae vo-

Labor] De Philologiac laboribns multns quidem luptatis, tertius ex utroque mixtus mediocris ingenii

est noster (§. 22. 57. 59. 124) ac probe eos lau- et cupidinis raodicae.« Hoc loco de eo sermo est,

dat (conf. Lucian. in bis accus. 20. p. 75 Bip.): quo via ad sapientiam invenitur (Plat. p. 204 sequ.

eed hoc loco per prosopopoeïam eum inducit quem 209). De formosis auteni calouibus lecticam ferentillcsiodus

(theog. 226) Eridis, Cicero (N. D. 5, 17) bus vide Senecam (ep. 110) ibique Lipsium (p. 641).

Noctis et Ercbi filium ct deum dixit, quemque postiert] Pro posticam in editis e Grotii nianu-

Virgilius (Acn. 6, 277) quasi malum dacmonem ecripto correxi. Fugit baec lectio et Waltbardum,

finxit Cicero ctiam (Tusc. qu. 2, 15) et Plautus et Goczium, quia non ad hune, sed ad alium locum

(Cure. 2, 1, 4 et Pscud. 2, 5, 20) laborem con- (§. 66) Grotius cam prodiderat. Concinit com Gro>

feront cum dolore ex ambiguo Graccae vocis sensu, tiano Darmstattcnsis codex.

voluptuariae] Ilaud dubie Platoncm in mente JEpimefcVi] Fictnm mancipii nomen e Gracco

habebat Martianus (§. 85 not). Appulejus (apol. èiti[ièÀeict , diligentia. De altero, quod Agrypuiu

p. 412 Oud.) voluptariam illam rtávdr¡[lov Latine dicitur, superiorcm (§. 112) confer locum.

vulgariam vertit, et noster olascivire еаш« (infra virginis] Virgini apud Grotium correxi e codig.

705) dicit. cibus Monaccnsibua (В, E. G), Vossiano (Arntz.

198 Martiam Capcllae lib. П. §. 145.

ut uterquc sexas cum Philologia coelum posset ascenderé. Praccedit illico

conscendentem Müsarum concincntium pompa, et praedictarum comitum ve-

146 nerabilis multitudo. Periergia vero aliis comitata pcdisequis dotalibusquc

mancipiis curióse universa perscrutans atque interrogans sequebatur. Verum

147 ad culmina arcis aëriae comitatus ille cum virgine propinquabat. Et ccce

ad venire subito deorum Prónuba nunciatur, ante quam Concordia, Fides,

148 Pudicitiaque praecurrunt. Nam Cupido corporeae voluptatis illex, licet cam

. p. 210), Guclfcrbytano ct Hugiauo ; quamvis Arcliemorit dicat quot Acestcs vixerit annos ,

dandi casus etiam defendí possit, si cum dilecta Quot Sicuü Phrygibus vini donaverit urnas.*

conjungatur. Concordia] Quae Graccis 'Ofiovoia (Pausan.

mancipia] Lccticarli servi appcllabantur, qui 5, 14, 6) dea, haec Romanis Concordia dicta di-

Iccticam portabant, quos quataor numero noster vinis colebatur bonoribus (Varro de L. L. 4, 47.

fingit; sed modo majorem, modo minorem fuisse 74. 77. Cic. 14. D. 2, 23. 3, 18. Plin. 2, 7, 5.

viri docti observarunt (Lips, in elect L с Pignor. Ovid, fast. 1, 639. 3, 881. С, 91. 637. Stat. süV.

de serv. p. 140. cd. 1613). 1, 2, 240. Diet Oct 1, 15 f. p. 16 Dclph. P.

curióse] JJeQieçyia QuinctiliaYio (8, 5; p. 466 Victor urb. rcg. 8. Calendar, mensc Jan. Claudian.

Obr.) »supervacua illa opcrositaS est, quae vitiosaj nupt. Honor. 203. in Ruf. 1, 52. Augustin, de civ.

quemadmodum a diligent! curiosus, et a religionc dei 3, 25. Arnob. 4. p. 127). Saepc ctiam in la.

supcrstitio distat.« Donatus (ар. Widern, de propr. pidum titulis (Grut. 100, 6 — 10. 119. 319, 5. 6.

sermon, p. 63) »curiosif inquit, paritcr qtildcm ac 1017, 5), saepissime in numis reperitur (v. Rasche

studiosi cognoscendi cupidisunt; verum Uli ca quo- in lex. I. 2. p. 737. suppl. I. p. 1895 sequ.). At

que, quae nihil ad sc attinent, scire cupiunt.« Adde que infra (§. 731 f.) nostcr e numeris monadem

Gellium (Ii, 16). Exempla Wowcrus (polymath- Coucordiac л quibnsdam tributam esse refert

10. p. 89) aflert, scriptoresque Scnccam, Sucto- Fides] Dea Romanorum notitsima (Varro L. L.

nium, alios laudat, qui frivolas doctorum hominum 4, 20. Liv. 1, 21. Plutarch. Nuina p. 70. Cic.

qnaestiones jam riscrant Quarum omnium maxime 14. D. 2, 23. 31. 3, 18. 36. de leg. 2, 11. Virg.

ridicularnm a nostris theologis prolatarum exempla Acn. 1, 292. Catull. 30, 11. Juvcn. 1, 115. Victor

alio in libro (vernácula lingua inscripto: Bilder urb. rcg. 10. Augustin. 4, 20. Sil. 2, 480. 525.

и. Schrift. U. §. 103. p. 167) attuli. Sed coronidis 542. 6, 468. Claudian. in Rafia. 1, 53; cons.

loco juvabit de tali curioso philologo Juvenalis Mall. 171), quam CIcmcntiac sororem Claudianue

liosce legere versus (7, 231): (laud. Stil. 2, 30) appellat. Saepc in lapidum ti-

»Ut legat historias, auctorcs noverit omnes tulis (Grnt 99, 7. 8. 10) ct in numis (Rasche lex.

Tanquam ungues digitosque suos: tit forte rogatus num. 2. 1. p. 1042) laudatur.

Dum petit ant thermos, uut Phoebi balnea, dicat Cupido] Qua ratione hunc ab Amorc púdico

jSulricem Anchisae, notnen patriamque novercae distinxcrit, modo (ad §. 144) vidimus. Discrimen

Martiani Capellae lib. II. §. 149. 109

semper antevolet, Philologiae occursibus non ausus est interesse. At ubi 149

in conspectum nubcntis diva pcrvcnit, atque, ut mos virginis erat, litavit

aromatis, deam talibus deprccabatur: Juno pulchra, licet aliud nomen tibi

consortium coeleste tribuerit, et nos a juvando Junonem, unde et Jovem

dicimus, nominemus; sive te Lucinam, quod lucem nascentibus tribuas, ac

Lucetiam convenit nuncuparij nam Fluoniam, Februalemque ac Februam

Gentis Achaemeniae ritu, seu praestat Osirin

Frugiferum , seu* cet'

Quibuscum omnino comparandiu Martiani popularis

(Appui, met. 6, p. 388 Oud.) in Psyches ad Jo*

noncm et (il. p. 753. 762) in Lucii ad Isidem prc-

Servius quoque (ad Aen. 1, 8): »Juno, inquit,

», et (ad Aen. IV): »Jupiter

alio nomine appcllari volucris«,

quo de more unum eundemque deuin multis nomi

nibus invocandi conferre licet nostrum iiifcriori loco

(§. 192), Spanhcmium (ad Gallim. liymn. in Dian.

7. p. 129), Stanlcjum (ad Aesch. Agam. 168 j Pro

meta. 5, 210), Aristopli. in Plut. p. Ill j et quae

ipse olim attuli (in palaeogr. er. IIL §. 114).

Lucinam] Notum boc dcac cognomen apud

omnes (v. not scqu.) legiturquc tam in lapidum titulis

(Grut. 24, 16. 690, 5. 1009, 12. 1010, 1),

quam in numis (Rasche lex. 2, 2. p. 1134), quo

quidem cognominc Juno cum Diana fere confunditur.

Latino respondet Graecum Ao%ia (Artemidor. oneirocrit.

2, 35. p. 125 Rigalt.).

quod lucem] Idem etymon a picrisqne appro

bate (Paus. 7, 23, 5. Cic. IV. D. 2, 27. Fest. r.

supercil. Tertull. de anima 37), licet alii a luco

nomen deducant (Plin. 16, 44, 85) vel dubii suit

in emenda ejus origine (Ovid, fast 2, 449. 450.

6, 39. Catull. 34, 12. 16). Tempi um hujus deac

in quinta erat urbis regione (v. P. Victor).

Lucetiam] Sicut Jupiter Lncetius, sic Juno

Lucelia diciturj at et Lucina, quod tarnen nonnulli

utrumque perscquitur Maximus Tyriua ,(27. 4.

T. 2, p. 39 Reisk.).

lilavit] Donatus (ар. Widern, de propriet eerm.

p. 210): «Sacrificare est veniam petcre, litare vero

propitiarc et votum impetrare.» Undo Plaiitus (in

Poen. 2, 1, 42): » Sí I Ici cle istuc unquam factum

est, tum me Jupiter faciat, ut semper sacruficcm,

nec unquam litem.*

aromatis] In с (litis erat aromatibus, quod cor«

roxi e Rcichenaucnsi ac Darmstattensi codicibus et

ex ipso ctiam auctorc, qui (§. 215) sextum casum

cum popularibus suis (Oudend. ad Appui. I. p. 340)

Ut supra formavit.

ajuvando] Cicero (IV. D. 2, 26). Varro (de

L. L. 4. p. in. 22): »Qiiac ideo vidctur a Latiuis

Juno Lucina dicta, quod terrain , ut physici dicunt,

juvat ct lucet. « Addc Fulgcntium (myth. 2, 3. p. 69

fifunck.).

et Jovem] Praeter Ciccronem (1. e. 25) Varro

(Li. L. 4, 38) » quia omnes juvat* , ct GeUius (5,

12): »Jovem Latini vcteres ajuvando appcllavcrc.«

Addc Servi um (ad Aen. 1, 47) ct Isidor um (et y in.

8, H, 54. p. 382 Arev.).

sive te] Ita Horatius (in carm. sccul. 15):

•Sive tu Lucina probas vocari* cet

el alio loco (in sat. 2, 6, 20):

tMalutine pater, seu Jane libentius audis.*

Ita Statins (Tl.cb. 1, 717):

— — — »seu te roseum Titana vocari

200 Martiani Capellae lib. II. $. 149.

mihi poseeré non necesse est, quum nihil contagionis corporeae sexu inte

merata pertulerim; Iterducain et Domiducam, Unxiam, Cinxiam mortales

Dianae tribnunt. GnoT. — Utraqnc hoc cognomine

gaudet, siquidem docente Cicerone ÇS. D. 2, 27)

•Luna a lucendo cadem est Lucina; itaque, ut apud

Graccos Dianam, camquc Luciferam, sic apud

nos tro s Junonem Lucinam in pariendo ¡mocan t. «

Sed a nomine praeter nostrum, quod scíam, Lucelia

dicta est; tient Lucetü nomen Virgiliue (Acn. 9,

870) ino nen le Servio semel tan tum usurpavit, quam*

quam hoc Salii jam cancbant (adde Fcstum p. 207

Dac. et Gell. 6, 12).

nuncupari] Alii quale m codices, Britanniens.

Canlabrigicnsis, Guclfcrbytanus et Vossianus (ap.

Arntz. p. 210) nuncupare; eed eodem redit sensus.

Flunniam\ Sic lege cum MS. Arnobiani codi«

сев vulgo queque male Fluvionîam référant, quod

Meurs i um vidissc, nt vidi, non in vidi. Festus:

■ Fluoniam Junonem mulleres colebant, quod earn

sanguinis fluorem in coueeptu retiñere putabant.«

GnoT. — Pro Fhivoniam codex Vossianus legit

Flmnam; anetoritate Festi apud Grotium malim

fluoniam, eamque in rem faciunt quae habet Au

gustinus de civ. dei Л II. 4. Arntz. (misc. p. 210)

— Nihil ibi reperies. Ce ter um non Festi, sed codicis

auetoritate Grotius hoc nomen reposuit, pro

qno Tcrtullianus tarnen (ad nation. 2, 11) Fluvionam

habet. Glossa in Darmstattensi códice ¡o»

•erta earn iriterpretatur »dcam fluoris.«

Fcbrualeni] Festus de Junonc Februata loquens

ait: qnam alii Febrnalem, Romani Febmlim то*

cant. Meminit et Arnobius. Grot. — Arnobins no

mine Fcbrualis non utitur, sed (3. p. 118) Febru*

tis, pro quo alii Februlis reposucrunt (Herald, ad

Arn. p. 147). ФЕ@допс(тау tarnen yxà

í'í/.tu Laurentius Lydus (p. 172 Roeth.) mensis Febraarii

praesidem appcllat

Februam] Fcbruam forte Februatam. Grot. —

Quasi non notissimum esset adjectivum februust

Sicut eniui lustrationum potens Jeus Febrttus appellabatur

(Macrob. Saturn. 1, 13) et Pluto codein

nomine audiebat (Isidor, etym. Ii, 55, 4. p. 225.

Arcv.); Ha noster Junonem poterat dicere de am

Februam.

intemerata sexu] Yoccm construit cum sexto

casa ad analogiam vocabuli integer. Intemerata

hic ad virginitatem spec tat, quemadmodum Vîrgi-

Hns (Aen. 11, 584) »Diana« cccincrat »virginitatie

amorem Intemerata colit.«

Iterducam] De bis nominibus multa Angustí»

nns de ci vitale dei, Festus et alii. Grot. — Iter*

ducam etiam ex Vossiano malim. Vide Brisson.

de form. p. 49 (SO). Interducam tamen praefert

Barth, ad Stat. IV. Thcb. 524. p. 1138. Arktz.

(mise. p. 210) — Grotius quamquam Interducam

edidit, ad marginem tamen alteram lectionem adjecit,

quam e codicibus etiam Monaccnsibus (C. G),

Britannico, Bcichcnaucnsi, et Darmstattensi haud

eine causa recepi; quum proximo sequaturi »ut

coram et itinera prologas. «

Domiducam] Addit »ut in optatas domos ducaSA

IVomcn, praeter Augustinum (7, 5), Tcrtullianu9

etiam (ad nation. 2, 11) profert. Quid? quod deum

cliani Domiducum Augustinus (G, 9) memorat

Unxiam] Ab ungere, ut mox patebit Idem

deae nomen Arnobius bis profert (5. p. 115 et 7.

p. 227>

Cinxiam] Valdc discrepant in hnjns nomtnb

lectione codices, qnornm alii, ut Darmstattensi s,

Cinctiam, quod Grotius edidit, alii Cineam, Ciniam,

Cinthiam, Cynthiam habent. Unus Britanniens Cin

xiam suppeditavit , quod recepi, quia cum Fes to

Martiani Capellae lib. It §. 149. 201

puellae debent in nuptias convocare, ut earum et itinera protegas, et in

opta tas domos ducas, et quum postes ungant, faustum omen affigaset cingulum

ponentes in thalamis non relinquas; Opigenam te, quas vel in partus dis

crimine, vel in bello protexeris, precabuntur; Populonam plebes, Curitim

debent memorare bellantes; hic ego te Aeriam, polius ab aëris regno nun

(p. 79 Dac.) et Arnobio (3. p. 115. 119) concinit

Sed neutiquam contemnenda lectio Cynthia, quam

in codicibus Monacensibus (B. D) observa vi, siqnidem

Cynthia Diana erat, quae saepc cam Junonc

confunditur, et jîv6tÇ(ôvi] eandem ob can»

earn appellabatur (Orpb. bymn. 55, 5. Hesychius

pag. У 12 inique nota). Cinxia autem defenditur

e Martiano ipso, qui (§. 113) sponsam cingulo ornari

tradidiL

ungant] Apod Grotium, eosque qni banc seenti

sunt, Waltliardum et Goezinm, legitur tmgent,

quod futurum hoc loco nihili es»e quilibct

pcrspicerc potest. Equidcm conjunetivi praesens e

códice Cantabrigieusi recepi, quia hoc modo causa

exprimí videtur boni ominîs. De biijiis unctionis

usu conferrc licet Lucrctium (4, 1172), Plinium

(28, 9, 37), Arnobium (3. p. HS), et Isidornm

(ctym. 9, 7, 12. p. 4ö3 Arev.), qui sua, ut saepe,

a Servio (ad Acn. 4, 438) habet (adde si tanti est,

palacogr. mcam crit. HI. §. 37). Dc limine sertis

ornando nostcr supra (§. 1) egit.

Opigenam] Grotius Sotigeuam, sed hac nota

addita: »Lege Opigenam. Festus: «Opigenam Junonem

matronac colebant, quod earn opem in parta

laborantibus ferré credebant.« Nomen recte ponit,

»cd non verat veriloquium; dicta cnim Opigena a

matre Opc. In Arnobio quoqiie pro Ossípagina

Opigena Icgendum ; quanquam Mcursius noster Ops,

Opigena legat, quod vix probo.« Videtur Vossianus

codex, qui banc lectionem, teste Arntzenio (misc.

p. 210), habet, a Grotio jam inspectas fuisse:

quod ad nomen antcm attinet, Ovidius (fast 6, 283)

etymon suppeditavit vcrsu:

»Ex Opc Junoncm memorant Cereremque créalas

Semine Saturni: tertia festa fuit.*

in bello] Britannicus quidem codex inbeciUo

cxhibet; sed imbecilli prefecto ista lectio est. Opi

genam prccantur, quia bello opes quaeruntur.

Populonam] Ita libri omnes praeter Reichenauensem,

qui Poplonam cxhibeL Populoniam alii

scribnnt (Macrob. Saturnal. 3, 11. Augustin, de

civ. dei 6, 10. Arnob. 3. p. 118), sed eodem re

dit, quia semper a populo crit quasi popularise quod

Martianum quo;jne voluisse addita vox plebes ostendit.

Curitim] Quamvis dc hujus cognominis origine

in prorsus diversas abeant sententias s crip tore»

(Cu peri observ. 2, 2. p. 155), ex additis tarnen a

Martiano verbis «memorare debent bollantes « patct,

ad illud etymon eum rcspexisse , quo a curi, basta,

Curitis deducitur (Festus p. 109 Dac. Plutarch,

qu. Rom. 86 p. 285. Ovid, fest. 2, 477. Macrob.

Sat 1 , 9. Müller in Etrusc. П. p. 45). Dionysio

ctiam Halicarnassensi (2. p. 1 14 Sylb.) ea KvQLTÍa

audit; in lapidis deniquc titido (Grut 308, 1) hoc

cognomen Ouiritis scriliitur.

Aëriatn] MS. Aeram, forte Hcram. "Hçav cnim

arto Tov àéçoç dérivant pbil- ^ophi. Grot. — MS.

oflcrunt, ut fortasse Heram legendum sit.

í: v¡ r¡Qa, rj Tig íÓtLv ár¡Q. Goez. —

Cave corriges. Prúnnm enim pauci tantum codices,

nempe Grotianus illc ct Vossianus (Arntz. mise

p. 210) Aëram habent; reliqui rectius Aeriam.

Martiani Capellae lib. II. §. 149.

cupatam voco; da nosse posccnti, quid haec aëria latitudo, atque atomía

perlucentes concurrentibus campi animantium gérant, quid ve hic dicatur numinum

subvolare. Non enim de humilitate aëris illius quaero, qui volucribus

pcrmeatur, quem Olympi montis cacumen excedit, qui vix decern stadiorum

altitudine sublimatur; sed elata disquiro, et jam fas puto quidquid

loO Aegl avôaifiovLaç lectitans intellexeram conspicari. Hie Juno conscendentis precibus

non repugnans, earn secum in arces ducit aerias, atque exhinc multar urn

Deîndc ne Aera quidem legi potest Hera. Porro

plures deae cognomen Aèriae gerunt, ut Iris (Vir

gil. Aen. 9, 803), quia in acre est; Minerva,

quae proprie aër superior (Diodor. 1, 12). »Acr

autem«, Cicero (N. D. 2, 26) inquit, » inter mare

et coelum Jononis nomine consecratur.« Sed vide

qnac superine (§. 67. 74) a me sunt obsérvala.

Sequent!* quoque verba »ab aëris regno nuncupatam*

et paulo post » aëria latitudo « nullam adiuittunt

dubitationem, quin Aëriam legendum sit, mi

nime Aeram aut Heram. Dcniquc óptimos bajas

loci interpres consulendns Tertullianus, qui (adv.

Marcion. 1, 13) »Junoncin« ait »explicatam CS9C

afream , secuudum sonuin Gracci vocabuli«, niniirum

"Hça. Quibus omnibus perpensis satins duxi

vulgataui retiñere lectionem.

quid /шее] In Guelferbytanis teste Cortio legitur

générant pro gérant, sed pracstat viilgata,

quia mox etiam conjunctivus sequitur.

aëris illius] Pugnare inter sc videntur vctcrcs

in determinandis actberis et aëris finibus, quin poëtac

etiam minus accurate acthercm appellant, qui

non nisi aër est (Virgil, georg. 1, 406. 409), ct

Ennius (ap. Varr. de L. L. 4, 37) Jovem àtça, qui

aetber propric est Sed verum facile perspicieut, qui

dupliccm utriusque conditionem spectwerint Primum

enim proximum terrae aërem separat Botter a

superiorc, qui Junoni tribuitnr (Cic N. D. 2, 26.

Sallust. pbilos. 6. p. 253 Gal. Macrob. Somn. Se.

1, 17'; Saturn. 3, 4. Alber. pbilos. 11. p. 314

Минск.); deinde aether acre superior Jovi assignatur

(Cic. 1, 16 et 2, 26. Virg. georg. 2, 323.

Macrob. 1. c.Augustin. de civ. dei 4, 10) 5 summus

vero Minervac (v. not. ad §. 39).

volucribus] Augustinus (de geneei contra Ma

nien. Op. 1. p. 367): »Olympus nions excessif al

titudine sua totum istum aërem bumidum in quo

aves volant«

decern stadiorum] Ita ct cpigramma apud Plutarcbum

(in Paulo Acmil. p. 263) :

TIXr¡Q7) iilv декада óxadicov ¡tiav, avràç

ел'' avT-ij

TIXeöqov TSTQaitedco Xeirtófievov [uyê&tt.

et jam] Melius sic Basileensis codex, quam

at jam apud Grotium aliosqiie.

fteçï evdaipoviaç] Lege: rtegï daifióvcov.

Grot. — Id Goczius in tcxtuni rcccpit, licet nullo

in códice legator, nec quidquam mutari opus sit.

Philologie enim in coeli regiones ascendens et circumspiciens

reminiscitur eorum, quae sacpe JtSQL

evdatfiovLaç, de felicitate vel beatitudine Ulis regionibus

propria legcrat.

arces aërias] Has Junoni Ovidius (met 13,

839) trihuit. Macrobias (Saturnal. 1 , 13) •

aëris arbitram esse docet.

Martiani Capellae lib. II. $. 150.

diversitates edocet poteslatum. Uli, inquit, quos ignitae substantiae flammantisque

suspicimus, ab ipso aethere sphaeraeque superioris ambitu usque so

larem circulum demeantes, ipsi dicuntur dii, et coelites alias perhibentur,

causarumque latentium arcana componunt. Sunt enim puriores, nec admodum

Uli inauit] Hoc loco et ad ea quae scquuntur,

omnino Plutarch us (de orac dcf. p. 415) comparandus,

qui haec observât: »E Graecis Horneras vi

detor promiscué deoram ac genioriim nominibus uti,

ut diis alionando et daemouum nomen imposuerit

Hesiodus pure et distincte primus quatuor genera

praeditoruin ratione cxposuit: primum deos, dcinde

genios, post beroes, deniquc homines ; atque bine distinctionis

doctrinam iustituiti nter semideos et heroes.*

flammantisque] Flammatisque (in editis) parvus

error, sed qui forte non advertent! sensum turbat

Lego cum manuscripto »flammantisque.« Grot. —

Nonigiture conjectura Grotins boc nota vera t, sicut

Arntzcnius (misc. p. 210) temeré scribit; neque

erat quod Yonckius (sp. cri I. p. 82) conjiceret,

;sse id quod ante earn ita in códice

jam monstratnm erat ! Sed quia finis esset

laboris, si omnem criticorum socordiam notare rel

lenáis! Ceternm codices tarn Monacenses (B. CD.

EL G) flammantisque exhibent, quam Basileensis,

Darmstattcnsis, et testibus Cortio ct Arntzenio

Guelferbytanus et Vossianus.

aethere ] Darmstattensis »aetheris« non male,

¡ta ut cum » ambitu « conjungendum sit, et respícíat

ad »extimi ambitus murum«, de quo infra

(§. 203); reetc tarn vulgatam retinebimus, quum

aether non tarn formam ct ambitum, quam materiam

ct clementum supremi circuí i constituât (con£

Aristo! de coclo lib. 1 et 2).

usque solarem circulum] Eusebius (praep. evang.

4, 3, 5. p. 114) Graccorum theologiam exponens,

diu assignat coclnm cum aethere ad Lunam , locum

dcinde circa Lunam aërcmque daemonibns, Шит

denique, qui circa terram et subterranens eat,

animabus (conf. Stob, in cel. 1, 23, 1. p. 487.

1, 52, 41. p. 983. 1, 52, 61. p. 1077. 1085).

E Romanis primus Varro apnd Augustinum (civil,

dei 7, 6) doeuit »mundum dividí in duas partes,

coelum et terram: et coelum bifariam in aetbera

et aera; terram vero in aquam et humum. E quibus

summum esse aetbera, secundum aera, tertiam

aquam, iuGmam terram. Quas omnes partes

quatuor animarum esse plenas, in aethere et aire

immortalium, in aqua ct terra mortalium: a snmmo

autem cireuitu coeli usque ad circulum Lunae ae~

thercas animas esse astra ac Stellas, easqne coelestes

deos non modo intelligi esse, sed etiam vi'

derL Inter Lunae vero gyrum ct nimbornm ac ven.

torum cacumina aereas esse animas, sed eas animo,

non oculis videri, et vocari heroas et lares et ge

nios.* Ilaec Augustinus: quem si cum nostro 'com

paraveris, videbis hune suhtilius etiam tarn acris ,

quam aetheris partes distinguere, et ad Arietotelis

propius accederé sententiam. Quatuor enim statuit

partes. Primam aetherem usque ad Solem

(§. 150): secundain a Sole usque ad Lunam (§. 151)i

tertiam a Luna in terram portienem superiorem

(§. 156): quartern deniquc a Luna in terram portionem

inferiorem (§. 160).

demeantes] Praeter Martianum ejus etiam po

pulará (met 6, p. 412. 10. p. 739 Oud.) boc verbo

usus est

пес admodum] De hac re quid dispntatum sit

(§. 32) cxposuimus.

26*

204 Martiani Capellae lib. П. $. 150.

еоз mortalium curarura vota sollicitant, àfta&eiçque perhibentur. Illic Jovem

4SI regnare certissimum est. At intra Solis raeatum usque lunarem globum

secundae beatitatis numina supparisque potentiae, per quae tanien vaticinia

somniaque ac prodigia componuntur. Haec haruspicio exta fissiculant admo

âfta&eZç] Seusus est: dcos ejusinodi curie,

quibus homines crucicntur, liberos esse. "Ала&т/д

enim cxpcrs est cupiditatuui et ab omni animi pcrturbationc

liber. Plato (Pbilcb. p. 33. Steph.) jam

docuerat, absurdum esse si quis dcos vcl gaudere

reí contristan crcdat. Quocum apprimc convcnit

eagaeissimus ille Epicureus (Lucret. 1, 57) versibus:

• Отnis enim per se divûm natura necesse 'st

Immortali aevo summa cum pace fruatur,

Semota ab nostris rebus , sejunetaaue longe f

Лат privata dolore omni, privmta periclis ,

Ipsa suis pollens opibus, nihil indiga nostri

iVec bene promeritis capitur, пес tangitur ira.»

(add. 2, 1092. 5, 83. 173. в, 87> Ita et Socrates

(ap. Xenoph. in memorab. 1, 6, 10) »nulla

re indigere divinum esse« dixerat. Similiter Cicero

ad Trebatium (epist 7, 12), quem Epicnreum fa

ctum miratur, scribit: »Quomodo autem tibi placebit,

Jovem lapidem jurare, quum scias, Jovem

ira tum esse nemini posse? « Epicuruni enim dixisse,

alio loco (in Pisón. 25) ait, »deos ncque propitios

cuiquam esse neque ira los и, sed »beatos potins, нес

habere negotii quidqiiam, nec cxbibere alter!« (de N.

D. 1, 17). Addc Diog. Lacrt. (10, 77. p. 634 et

10, 139 p. 661 Mcib.), Lactantium (de ira dei 4),

Senecam (de benef. 4, 4), Horatium (sat 1, 5. 101),

Appulejum (de deo Socr. p. 124. 130. 152. Oud.).

intra Solis medium] Quae de diis memorat, exposuit

Lipsius Physiol. Stoic, lib. I. Diss. 18, ex

quibus apparebit, codiccm Vossianum male apud

Capcllam exbibcrc » infra Solis mcatum. « Aairn.

(misc. p. 211). — Infra pro intra codices Monacenscs

(C et G) Bongarsii, Hugii, Musei Britannici,

Cantabrigicnsis et Guelferbytanus babent

is] Beatitudinis Hugianus, Drcsdcnsis et

(В. С. E. G): sed utroque Cicero utitnr.

supports] Id est inférions vel ininoris. Vïlcaî*.

— Explieandum potins » prop с paris.» Hoc enim

sensu nou Appui ejus tantum (met. 6. p. 427 Oud.)

sed Cicero ctiam (Brut. 7) bac voce usus est.

potentiae] Darmstattcnsis codex substantiae.

vaticinio] Post Platonem, qui (in symp. p. 202;

Epinom. p. 985 Steph.) gcneralitcr agit de daemo-

пит interpretandi muñere, Diogenes Laertius (8,

52. p. 514 Mcib.) e Pythagoreis docet » totum acrem

plenum esse animarum, casque et daemonee

et heroes existiman ; ab his hominibus

mnia signaaue tarn morbi quam bonac

— Ad eos ctiam referri lnstrationcs vcl expiationes,

divinationem ononis generis, vaticinia et ce

tera hujns generis. « De provineiis singulorum daemonum

in eis producendis vide Appulejum (de deo

Socratis p. 134 Oud.).

haec aruspicio] Vide quae supra de fissiculationc

dixi, et confer Lune locum cum со qui est in

libro Apnlcji de deo Socratis, ubi plcraque cadem

reperias. Grot. — Goezius nonnulla ex Appuleji

loco (Op. П. p. 132 sequ. Oud.) inscruit, de quo

pluribus olim (in palaeogr. mea DX §. 92 sequ.) dis

puta vi. Sed potins ad fontem, unde sua Appuiejus

hausit, accederé interpretes debebant. Nobilissimus

enim Platonis (conviv. p. 202 Steph.) locus

est, ubi doect » отпет dacmonum naturam esse

medium inter mortales dcosque. In medio constiMartiani

Capellae lib. II. 151. 205

nentia quacdam vocesque transmittunt, auguratisque loquuntur ominibus.

Plerumquc enim quaerentes admoncnt, vel sideris cursu, vel fulminis jaculo,

vel ostentaría novitate. Sed quoniam unicuique superiorum deorum singuli

quique deserviunt, ex illorum arbitrio istorumque comitatu et generalis

omnium praesul, et specialis singulis mortalibus Genius admovetur, quem

ata hac tofum compleri connectiquc. Per banc va-

»mne procederé, sacerdotiiniqne diligencîrca

sacrificia expiationesquc et incautatienes

et divinationem omncm atque magicam.« Huic loco

adde alium (in Epinom. p. 984 Stcph.) quo »daemones

« ait »in media regione aens, intcrpretationis

gratia, esse collocates « et paulo post (p. 985):

»Dii Bummi ct daeinones, inquit, sibi invicem inter

pretes sunt i mcdii enim, qui animati sunt, turn

ad terrain , tum ad coeluin leri motu feruntur«;

ut omittam quae hoc etiam loco de somniis et vaticiniis

repctiit. Plura infra (ad §. ISA).

fulminis] Sed Jovcm ipsum hoc pacto omina

misisse íingimt non solum poëtae, ut Ovidius (fast.

3, 369):

»Ter tomtit sine nube dens, tría fulgura nuisit* j

sed pbilosoplii etiam (Sen. nat. quaest. 2, 32. p. 711

sequ. Lips.) fulmina futura portendere statuerunt,

quos jure ridet Seneca (2, 41. p. 714 sequ.).

ostentaría] Recte ; non » ostentmtoria « , ut qui

dam correxerunt: de ostentis enim sermo. Adjectivum

illud usurpât et Macrobias (Sat 2, 16; 3,

7) pro » ostenti vim liabcntc , vel docente. « Ad totum

locum conferenda baec Ciceronis ÇS. D. 2, 3)

verba sunt: »Praedictiones vero ct praesensiones

rerum futurarum quid aliud declarant, nisi hominibus

ea quae sint, ostendi, monstrarí , portendi,

praedici? ex quo illa ostenta, monslra, portento,

prodigia. «

novitate] Ansam iterum Cicero praehuit, qui

(dir. 2, 22) de iiedem ostentis: »causaruin euim

in re nova mirationem facit.« Cornelius

Fronto (IL p. 468 Maj.); «In ostento raritas ad

mirationem facit « Appulejus (de dco Socrat. p.

129 Oud.): «Raritas conciliât ipsa rebus admi

rationem. •

generalis] Quum varío sensd vox Genius accipi

possit (Vives ad Augustin, de civ. dei 7, 13)j

baud equidem determinare ausim, quis generalis

ille sit. Potcrit tarnen credí is, quem Augustinus

(7, 16) partem univers! dixit (conf. supra §. -Í9).

Potcrit et Fortuna intelligi, quam qui caccam et

arbitrarían! esse negarnnt, âaifwva, .Geninm, ap

pelleront. Jamblicbus (ap. Stob, in eclog. p. 402):

»Fortuna, quam mox Deum vocamus, mox Daenioncin.

Si enim altior rerum ordo causa crentuum,

Deus a nobis vocatur (quemadmodnm Martianus

§. 150 »causarum latcntium arcana); si naturales

causae, Daemon.*

singulis mortalibus] Ejusmodi Genii ab Hesiodo

(op. 250) numerantur ter decies mille:

Tgiç yàg (x.vQtoL s16lv èrtl %-dovi rtovXvßo-

Tsigrj

'A&ávaTot Zrjvoç tpvXvcxeç dvyrcov «vi?p<yrtuv.

Quibuscum confer ejusdem poëtae superiores ver

sus (121), Platonemquc (in Tim. p. 40 Stcph. in

Tbeag. p. 128. de R. P. 5. p. 468), Mcnandrom

(in Stob, eclog. 1, 6, 4. p. 168 Ilecr.) ct Scxtuiu

Empiricum (9, 86. p. 571 Fabr.). E Romanis Yan-o

(ap. Augustin. 7, 13) Genium dicit esse »unius

cujusaue animum rationalem« quibus ad Socratt»

206 Martiani Capcllac lib. IL $. Ш.

etiam Praestitem, quod praesit gerundia omnibus, vocavcrunt. Nam et populi

Genio, quum generalis poscitur, supplicatur, et unusquisquc gubernatori proprio

dépendit obsequiujn. Ideoque Genius dicitur, quoniam quum quis hominum

genitus fuerit, mox cidem copulatur. Hie tutelator fidissimusque germanus

ánimos omnium mentesque custodit. Et quoniam cogitationum arcana superae

Gcnium rcepcxissc vide tur. Ulterîus deinde pliilosophando

progrcssus est Seneca (dc quo т. not.

ad §. 135). Locum inter Lunam tcrramque interjeetum

Plutarcbus etiam (dc orac. defect p. 416)

Gcniis assignat: quo9 plures esse quam homines

Plinius (2, 7) refert.

Praestitem] Pracstes, ftQo6xàrr}Ç, JtçÔ(Jia%OÇ.

Sic Saxo Lib. 8 Plutonem Orci praestitem nomi

na t , îd est praesidem. Ita Lares pracs tiles dicti,

<prod aedibus praestarent. Stephan, (ad Saxon, p.

54 f.) — Inde Jupiter prae omnibus Praestitis

cognomen invenit (Capitolin. in Max. et Balb. 5),

et in lapidum etiam titulis (Grut. 22, 1. 1065, 2)

¡11 о nomine Lo нога tur (у. et infra §. 164 Manium

pracstites).

gerundis omnibus] E Fcsto, qui (p. 161 Dae):

• Gcnium appellabant deum, qui vim obtineret rerum

omnium gerendarum.« Licet dubium videri

possit, num vera Fcsti verba nunc legantur. Quid

euiin ilia cum Genio commune babent? Verier vi

de tur scriptio Yarronis (ap. Augustin. de civ. dei

7, 15): Genius dens, »qui praepositus est ac vim

haltet omnium rerum gignendarum.* Atque ita

Isidorus (8, 11, 88. p. 591 Arev.) etiam legit.

populi Genio] Romani populi hic Genius cele

bra tur non modo in nu mis (Montf. ant. expL L

p.518. Spanh.num. I. p. 147. Rasche П. 1. p. 1564)

et iuscriptionibiis (Grut. 8, 5. 1006, 5); sed etiam

tempi! , ubi colcbatiir, mentionem faciunt scriptores

(Dio Cass. 47, 2. p. 492. 50, 8. p. 609 Reim.).

Idem esse videtur, qui alias Genius publient appel

lator (Ammian. Marc. 20, 5. p. 267. 22, 11.

p. 555. 25, 1. p. 581. 26, 2. p. 451 Gron.

Camden in praelcct. academicis p. 180).

supplicatur] Ita pro supplicant in cditis Rcichenauensis,

Basileensis, Darmstattcnsis , Cantabrigiensis,

Britanniens, Bongarsiique codex.

gubernatori] Affert Montfauconius (antiqu. I.

p. 518) inscript iones Genio gubernatori, et Genio

patrono dicatas. Regimen modo flagro, modo gu»

bernaculo significar! alio monstravi loco (palacogr.

crit. L §. 695 — 697).

genitus] In hoc vocis etymo a gignendo duetae

p] crique con ve ni mit (Fest. v. Gcnium p. 161 Dac.

Censoria, de die nat. 5. Appulcjus de deo Socrat.

p. 151 Ond. Isidor, etym. 8, 11, 88. p. 591 Arcv.

Conf. Müller. Etrusc. II. p. 89 n. 24).

omnium] Legendnm fortassis hominum pro

omnium. Nam de Geniis sermo est. Sisns (in

Gurlitt. anim. 4. p. 9). — Profccto non opus correctione

erat, siquidem Susîus facile supplere poterat

hominum. Sed melius etiam Martianns scrips it

omnium, quia non hominibus tantum, sed diíf

etiam sui erant Genii (§. 55. 92), quin et rebus

(Porphyr, de abstin. 2, 58. p. 172 Rbocr.).

cogitationum] Seneca (epist. 41. Op. p. 455 Lips.)

quam nos tri theologi conscientiam dicunt, intclligit

nos spiritus sedet malorum

observator et cusios, о Plantus

(Rud. proleg.) Arcturum finxit hominum facta,

mores , pictatem , et f idem pariter ae perjuria

Jovi denuntiantem. Lucianas (IVecyom. 11. Т. Ш.

Martiani Capcllac [lib. II. §.

annuntiat potestad, etiam Angelus poterit nuncupari. Hos omnes Graeci âaL- ll>4

ftovaç dicunt, àrto rov ôa^/xovaç eïvat: Latini Medioximos vocitarunt. Qui quidem

omnes minus lucidae splendentisque naturae quam illi coelestes, sicut conspicis,

approbantur. Nec tarnen ita sunt corpulenti, ut hominum capiantur obtutn.

Hic ergo Lares, hic post membrorum nexum deguut animae puriores, quae föS

p. 15 Bip.) ipsas corporum umbras apud inferos los sacrae Hterae vocant (¿ 06 iegoç Zôyoç ùyyiaecusare

homines refert, quippe quae, ntpote eo- Àovç ei'co&e xaXsív) nomine aptissimo: sunt ciüiu

ram semper comités, omni fide dignac »int. Pinda- internuntiac , pat ris mandata perferentes ad filios

ram nempe (01. 2, 107) Tel Platonem (Phaed. et ad illum vicissim preces filiorum.« Confer Ho-

р. 107. Phacdr. p. 249 Stcph.) ante oculos babuit, meri hyrnnum in Mercurium (569), et Orpbicum

eujus verba pluribus ita circumscripsit Appulejus (27, 1), Max. Tyrium (14, 8. T. I. p. 266 Reisk.),

(de deo Socr. p. 153 Oud.): » Plato autumat sin- Origcncm (c. Ccls.), Plinium Secundum (paneg. 32,

gulis bominibus in vita agenda testes et custodes 5. p. 657 Cellar.), ас si lubet quae alibi (in pasingulos

additos, qui nemini conspicui semper ad- lacogr. crit Ш. §. 92. 93) de illis nuntiis cxsint

arbitri omnium non modo actorum, sed cliam posui.

cogitatorum. At ubi vita edita remeaudum sit, eun- àrto Tov] Vulgaris hace ctymologîa est (Plato

dem illum, qui nobis praeditus fucrit, raptare illico in Cratyl. p. 398 Stepb. Isidor, etym. 8, 11, 15.

et traherc ad judicem atque illic in causa dicunda p. 378 Arev.) a qua differt illa Lcnnepü (in etym.).

assistera : si qua commentait иг redargucre ; si qua Medioximos] Quasi medios próximos inter dcoa

тега dicat, asseverare : prorsus illius testimonio ferri et homines discurren! es. Vulcan. — Appuie j us

sententiam.« (dogm. Plat. p. 294 Oud.) »esse medioxumos*

Angelus] Cave crcdas hoc nomine, quo nuntius ait5 »qni sui ratione ct loco ct po testate diis sumsignificatur,

non nisi Cbristianos scriptores usos mis sint minores, hominum natura majores.«

esse. Usus est с Romanis jam Labeo, e Graecis conspicis] Pro conspicitis in editis non Grotia-

Aristidcs (or. ¿ig *A\h¡vav) et, si fabula vera, nus tantum codex, sed Reichenauensis, etiam Basi-

Apollo ipse in responso (ар. Lactant 1, 7). Por- leensis, et Darmstattensis habent

phyrius quo (pie (de abstin. 2, 38. p. 173 Rboer. obtutu] Plato (Epinom. p. 984 f. Steph.) dae-

Isagog. ad Aristotclcm 3) hue referri potest, duty- mones ait, quamvis prope nos sint, conspicî taykXXovxaç

inter deos et homines memoran». Sed men non posse.

eadem, quae Marlianus, ante cum jam Plutarch us Lares] Manes intelligit ¡líos, qnos infra (§. 162),

(de orac. dcf. p. 417) scripserat. Pariter Philo Ju- si vitae prions adjuti fucrint honéstate, dicit in

daens (de somniis Op. p. 586): »Sunt quaedam Lares domorum nrbiumipic verti.

optimaequc, quae altins diviniusquc sa- post membrorum nexum] Intellige: solutnm, sivc:

piunt, aspernatae terrestria, ministrae omnipoten- »post animas a membrorum nexu solutas.* Non

tie, tanquam magni regis aures et oculi videntes pocnitebit contulisse haec Graeca Maximi Tyrii

andientesque omnia. Has Genios philotopbi, Ange- (15, 6. T. L p. 278 Reisk,): »èrteiâàv âè artoMartiani

Capellae lib. II. §. Ш>.

plerumquc, si meritorum excellentia subvchantur, etiam circulum Solis ac

136 flammantia septa transsiliunt. Dehinc a lunari circulo usque in terrain, quidttäßxt

vevQct rccvTi, хас то Jtvevpcc, xat

rà аХЛа rà шблед хаЛыдих, ê$ wv rècoç

í(qo6cúQ(u6xo ту ipvxrj то бсорих, хо yùv

¿tpd-ÚQT] хаи хата ßv&ov сй%ето, avrij ôè

itp1 éctvrf/ç éxvr¡^a¡iévi¡ 6vvè%et, те avtr¡v nal

îÔQVtai. «

degunt] Opcrae pretíum crít bic с Díonysio

líalicarnasscnsi (8. p. 522 Sylb.) matría ad ¡Marcium

íiliuin Laec ¡nscrcre verba: »S¡ qui» locus est,

qui humanas animas a corpore solutas recipiat,

шеат non subtcrrauous caliginosusque capiet —

nec eampi, quos Lcthaeos nomiuant ; sed sublimls

et puras aether, in quo ajunt dûs genitos fortunataca

et bealaiu vitam degerc.« (Confer ар. Diog.

Lacrt. 3, 44 p. i 89 Meib. cpigr. in Platoncm ct

nostrum infra §. 211). Sed ipsi Aristotcli visum

cese (ар. Cic. divin. 1, 25) Icgiuius, animum, quum

e corpore cgrcdiatur, domum reverteré. Ac Cicero

(div. 1, 30) etiam »vigere et vivera animum post

mortem, quum corpore excesserit« docetj et (Tuse. 1,

11) • posse ánimos, quum с corporibus cxcesseriut,

in cocium quasi in domiciitum suum pervenire. «

Alium Ciccronis (dc consolatione) locum Lactantius

(3, 19) aflcrt, ubi ille » castos ánimos» ait

•levi quodain et facili lapsu ad deos, id est, ad

uaturam sibi similcm, pervolarc.« Conferendus praeterta

nobilissimus Ciccronis (de amie. 4) locus, cui

adde Senccam, qui (cp. 79. p. 535 Lips.) animo

gratulatnr, »quum omissus bis tencbris et redditus

coelo suo fucrit, quum rcccperit locum quem occupavit

sorte nasceudi. Sursum vocant ilium initia

eua.« Undc etiam (ср. 86. p. 555) Scipionis Africani

• animum in coelum, ex quo erat, rediisse«

persuasum babebat, et pluribus locis (ер. 92 et

120; cousoL ad Hclv. с. 6.) praecepta eadem repetit,

quae ei cum Platonicorum zr¡ eiç rà бсоцата

xa&ÔÔCù et àvbdù) communia crant. E poëtis con

ferendus inpriniis Virgilius (georg. 1 , 22C).

quae plemmaue\ Successive enim dignitatis gradibus

animas ascenderé docebant veterce. Scxtua

Empiricus (9, 1 adv. phys. 71 seqii. p. 5(>8 Fabric.)

• animas, iiiquit, ne suspicari quidem licet quod

deorsum ferantur. Nam quum sint subtiles, ct non

minus Igncae, quam aercae, sua levitate magis

feruntur in loca superiora. — Quum i ta que extra

Solis tabernaculum positac fucrint, habitant locum

qui est sub Luna, ct bine propter pnritatcin aëris

accipiunt majus tempos ad permanendum: et utuntur

alimento convenient!, nempe exhalatione ex

terra ut cetera astra; nec babent in iis locis quod

eas sit dissolutiiriiin. Si ergo permanent animae,

fiunt cjusdem naturae cum daciuonibus. « Haud ali

ter Julius Firinicus (mathes. 1, 5 p. 7 ed. 1535)

scribit: »Quis dubitat quod per Stellas terrenie

corporibus divinns ille animus necessitate cujusdam

legis infundí tur, cui descensus per orbem Solis

tribuitur; per orbem enim Lunac praeparatur tucennu.

« Paritcr Manes et Manicliaei animas primum

in Luna per aquam, deinde in Sole per ignem

purgari docebant (Slosh, bist. Chr. ante Const вес.

5. §. 49 not. 3. p. 862. ibique Augustin, haer.

с. 46).

a lunarî circulo] Pltitarcbus (dc fac. in Luna

p. 945): »Omnis anima, ubi primum с corpora

exiit, fati lege ad tempus vagatur ea in rcgione quae

terram et Lunam interjaect.« Macrobius (somn. Scip.

1, 11): » Immutabilem quidem partem a sphaera,

quae aplanes dicitur, usque ad globi lunaris exor

dium} mutabilem vero a Luna ad terras usque

dixerunti et vivera animas dum in immutabili parte

Martiani Capcllae lib. IL $. USB. 209

quid interpatet, interstitii proprii partitione discernitur, et ab orbe Iunarí

interfusa medietas disparatur. Sed superior portio ejus sicut conspicis claudit

quos rjiu&èovç dicunt, quosque Latine Semones aut Semideos convenit me

morare. Hi animas coelestes gerunt sacrasque mentes, atque sub humana

effigie in totius mundi commoda procreantur. (His animus datus ex sempiternis

ignibus, quae sidera stellasque vocamus). Qui quidem plerumque sui miraculo io7

consistant; mon autcm qtram ad partem ccciderint

permutatlonis capacem: atque ideo inter Lunam

terrasque locum mortis et inferorum vocari, ipsamquc

Lunam vitae esse mortisque confinium et ani

mas inde in terrain Alientes morí, inde ad supera

meantes in vitam revertí, non ¡inmérito existimatum

est. A Luna cnim deorsum natura íncípit cadueorum.

« (Coiif. palaeogr. crit. IV. §. 739 et Ocellum

Lucannm de uni v. natura p. 516. 529 Gal.).

Paulo aliter illud circa Lunam spatium с Chaldacorum

placitis dispertit Pscllus (ad Chald. orac. ap.

Gallaeum in apn. p. 91): » animam curriculo vitae

humanae finito ad regionem, quae supra Lunam

est, redire, cique sorte assignari locum undique

luminosum. Nam qui subtcr Lunam locus, cum

undique tenebricosum esse: lunaretn vero altematim

lucidum et obscurum. — Graecorum contra doctri

nal» animam faceré intcritus nesciaiu camquc us

que ad elementa sub Luna sita extollere.«

Semideos] Vide de lis Ovidium (met. 1, 192.

14 , 873; her. 4, 49; in lb. 80), Statium (Theb.

3, 518. 5, 373. 6, 111. 9, 376. Ach. 1, 71.

2, 365), Rutilium (1, 365), Faliscum (cyneg.

65), Servium (ad Aen. 1, 196), Ausonium (Id.

Semidci Manes habitant, quos ignea virtue

Innocuos vita patientes aetheris imi

Fecit et aelernos animam collegit in orbes.*

De Semonibus locus classicus est apud Fnlgentium

(in serm. ant. p. 172 Mnnck.).

mundi commoda] Apud Aegyptios Strabo (1.

p. 24 Gasaub.) tradit divinis bonoribus cultos esse

eos, qui aliquid utile excogitassent, ct (17. p. 822)

ab Acthiopibiis deum babcri cum qui bencfecerit

E Graccis Pcrsacus, Zcnonis auditor, cos esse

dixit hábitos deos, a quibus magna utilitas ad

vitae cultuin esset inventa (Cic. TS. D. 1, 15 ct 42).

Ex bominibus cnim deos factos, unde Dionysius

Ilalicarnasscnsis (7. p. 478 Sylb.) et Pliitarclins (in

plac. pbilos. 1,6. p. 880) »ecmideornm« ajunt

» animas, relictía corporibus, in coelos ascendiese

— Ilcrculis, Acsculapii , Castorum, Ilclcnac,

Panos ct aliorum inuumerorum.« Quibus mox phires

addit noster (§. 157 sequ.). Vide supra (§.62)

et (§. 94) Jovis quoque bac de re decretum.

Jus animus] Quae uncis inclusa snot, Ciceroni

(ap. Macrob. in somn. Scip. 1 , 14) debentur, neque

reperinn tur in codicibus Basilecnsi, Darmstattensi,

ct DresdensL Intrusa ca esse с glossa ali-

11, 21). Pro rjfjuS-èovç infra (§. 160) Latinis. qua eo magis videntur, quo certius male sc habelitcris

bemitbeos scripsit regionemquc aliam indicar it,

in qua vcrsentur. Confer He si о du m (op. 159), Diodorum

(4, 85) ct Lycophronem (511). Inprimis

antem hi Lucani (9, 6) versus memorandi:

»Quodque patet terras inter Lunaeque

vent commata sesc excipieutia irbi animas* et »bis

animus. « Cctcrum nota est differentia inter animum

et animam. II le est quo sapimus, baec qua vivimos,

ut ait IVoniue (de differ, verb. p. 426 Mercer.).

miraculo] Exemplis, quae in medium proferí, ad-

210 Martiani Capellac lib. II. §. 157.

fidem fecere coelestium, ut in ortu Herculis geminatae noctis obsequium

serpentesque idem parvus oblidens vim numinis approbavit; Tages sulcis

derc poterat Ulud Romuli (Dion. Halicaru. 2. p. 119

Sylb.). Alios ctiam, qui cum prodigiis nati, reccnsuerat

Apollinaris Sidonius (carm. 2, IOS sequ.

p. 292 Sirm.).

fidem fectre] Et statim subjungit Herculis exemplum

, ita ut verba ilia habuisse vidcatur a Claudiano

(scu quis alius sit poëta) qui laudes Her

culis canens hunc sic alloquitur (15. p. 396 Bip.):

»Fecisti de patre fidem. «

geminatae noctis] Seneca: »Roscidae noctis ge

mina vit Loras« de cadera Herculis genitura. Grot.

— Graeci quidem scriptores triplicatam fuisse no-

сtern acriban! (Diodor. 4, 9. Apollodor. 2, 4, 8.

Lucían, dial. deor. p. 52 Bip. Euseb. praep. cv. 2,

2, 2. p. 54. Orph. Argon. 118), unde rgieórtigov

AéovTOÇ nomine insignitnr a Lycopbrone (33) et

âXeÇixaiioç TQt6éXr¡vOQ appellatur a Pallada (a

Gr. 1, 38, 9, 3. p. 168 Boscb.): sed R<

plerique geminatae meminerunt noctis (Propert. 2,

18, 25). Et qtiamquam verbum geminare etiam

multiplicare signiRcare potcrit, id quod с voce tergeminus

sive trigeminus palet, sintque praeterea

qui numerum non definiant (Plaut. Ampb. prol. 115.

116 j adde tarnen 158. Scnec. Agam. 816. Ovid.

Heroic! . 9, 9); alüs tarnen loris, ut ¡lio a Grotio

laudato (Sen. Agam, 805) numerum cxpresserunt,

ut Ovidius (amor. 1, 13. 45):

blpse deúm genitor, ne te tarn saepe videret,

Commisit nodes in sua vota duas«

(conf. Senec. de brev. vit 16. p. 228 Lips. Hieronym.

alios). Servius contra (ad Acn. 8, 105)

cum Graecis facit: atque Arnobius (4. p. 145) et

Clemens (protrept. p- 20) tribus non eontenti vel

novem fingunt.

Tages] . Cicero : »Tagee quidam dicitor in agro

Tárquiniensi, quum terra agraretur, et sulcus altius

esset impressus, exstitisse repente et eum affatus esse

qui arabat Is autem Tages , ut in libris est Etruscorum,

puerili specie dicitur visns, sed senili

fuisse prudentia. Ejus aspectu quum obstupuisset

bubulcus, clamoremque majorem cum admiratione

edidisset, concursum esse factum, totamqnc

brevi tempore Etruriam convenisse: tum illum

plora locutum multis audientibus, qui omnia ejus

verba exceperint literisque mandaverint. Omnem

autem orationem fuisse cam, qua Ilaruspicinae dis

ciplina' contineretiir. « Ovidius:

»Haud aliter stupuit, quam quum Tyrrhenus

arator

Fatalem glebam metis aspexit in arvis

Sponte sua primum nulloque agitante moveri,

Sumere mox hominis terraeqne omitiere for

mant ,

Oraque Venturis aperire recetitia fatis.

Indigenae dixere Tagem: qui primus Etruscam

Edocuit gentem casus aperire futuros.

Citât Planciadcs libros ejus Ilaruspicinae nomine

inscriptos. Sed et Servius. Quontam autem vocem

sypnum lue mendosam esse,' et ex grammatica buc

translatant, idque manifestis JMS. libri indiens liquet,

ex loéis bic laudatis lubens legerim: ct i-itnm sta

tim geuti, lutruspicinamque nionslravit, vcl si ma

vis haruspiciumque. Et sane alterutrum fuerit,

quod vel ex intervalle, quod in MS. est, verum

esse colligo. GnoT. — Lacunani in MS. suo testat(

ir fuisse Grotius. INos priscum codiccm possidcmus

qui ab bac scriptura nee unguem latum rccedit.

Quid vero ilkid sypnum sit doccri enpimus.

Legendum arbitrer »et ritan statim genii inspiciumque

monstravit « Insptcium selemnis in sacriMartiani

Capellae lib. II. $. 157. 244

emicuit et ritum statirn gentis sypuumque monstravit; Ammon apparuit cum

cornibus arietinis et vestimenta lanitio, ас sitientibas undam fontis exhibuit.

ficiis vox. Tertullianus lib. L in Marcionem: »Di- lectionem, ncquc culpandum Martianum de ea in

vum posse videri Extorum inspirits, resqne ex- antiquissimis ritibus recensendis adhibita, sed nos-

ереetare futuras. « Barth, (in advers. p. 1355) — met ipsos in illius vocis ignorationc reprehenden-

Vid. de Tagcte Cicero de divin. 2, 23 et Ovid, dos esse. Docucrat enim jam Gcllius (13, 9.

metamorph. 1. XV. 555 (1. 555). Servius ad Aen. p. 148 Conr.) »Romanos pro Graeco vrtvoç pri-

VIII, 398 ct Scholiastcs Statii ad ПП. Theb. mum dixisse sypnus, e quo sensim euatum som~

516 (?) Tagetem inter scriptores artis aruspicinae nus.» Liquet igitur vaticinia per somnia, de quinumcrant,

cum quibus etiam plane conscntiunt Ful- bus noster paulo ante (§. 151) cgerat, intelligenda

gentíos et Isidoras. Goez.— Adderc potcrat Fcstum esse, additumque verbum monstravit cmincntiori

(p. 557 Dae), Aminianùm (21 pr. p. 193 Lind.), sensu explicandum, ut significet demonstravit. Mul-

Censoriiium (de die natal. 4 f.), Statium (silv. 5, lerum quoque (Etrusc. U. p. 25 n. 16) persnasom ha-

2, 1), Lucanuin (1, 637), Columellam (10, 545), bco, si alterum Martiani locum ct Gcllium inspexisaliosquc.

Scd magis solliciti sumus de vocis sijp- set, non haruspicium substituturum fuisse.

пит intcrpretatione. Glossa quidem esse dieit »op- Ammon\ Duas liic fabulas de Jove ta agit, quapidum

Ilispaniac, quod infra dicatur Sippone rum una ab Hcrodoto lib. II. refcrtur, quae narrât

sed facile perspicitur scboliastein prorsus nihil Lie Jovem Ilerculi apparaisse in pelle arietina: altera

intellexisse multumquc sudassc, ut istam »allein notior, qua refcrtur Ilammouem sitienteui Libedarct

intcrpretationem. Yarianles igitur in codicibus rum, quum exereitum per Africain duccrct, ad

leetioues perlustravi. Scd in Mouuceusibus nihil re- fontem deduxissc. Grot. — Vide Hcrodotum (4,

peri, nisi quod in nonuullis I, in pluribus Y in voce 181), Pausaniant (8, 32, 1), Macrob'unn (Sat.

ilia erat. Ncquc ex Angl ici s aliquid aeeepi memo- 1, 21), et Stavcrcuuin (ad mythograpb. pag. 955.

ratu dignum. In Dresdcnsi quidem substituitur sup- 957. 960). Frcqucns ejus cognomen »comiyer

plicium; sed e judicum numero Tagetem fuisse Ammon« (Lucanus 3, 292. Silius 5, 10. 14,

nemo «ndierit Quod autem in Guclfcrbytano Cor- 572. Claudian. 4 Cons. Honor. 1-13. Ovid. inet. 5.

tius pro вурпитцие legit exitumque , initio quidem 17. 15, 509) ejusquc com cornibus picta imago

milii arrisit, comparatis nimirnm hiscc Censorini (Pal. crit. IV. §. 600).

(17, 6) verbis: »Quare in Tuscis bistoriis, quae vestimento lanitio] Linititim scribend urn arbitraoetavo

eorum seculo scripta sunt, ut Varro testa- mur. Ammonis enim inysteria non lanam, sed li

tar, et quot numero sécula ei genti data s int ct num vestitui quacrebant Silius Italiens libro III.

transactorum singula quanta fuerint, quibusvc Osten- Punicorum (v. 24):

tis eoruin exilus designa ti sint, eontinetur.« Verum- — »velantur corpora Uno.*

tarnen neque ' in bac acquievi explicatione. Post- Barth, (advere, p. 1255). — Sed errat vir doctos:

quam enim videram candem vocem sypnum, iis- primum enim non de Ammonia sacerdotibus üb«

demque Uteris scriptam infra (§. 254) a nostro re- sermo est, sed de Ilcreulis Gaditaui, quod ürapeti,

statua mihi persuasi, banc unice veram ease ксаЬокЬ (ad Sil. Italic, p. 125) jam animadvertk:

27 *

212 Martiani Capellae lib. П. §. 158.

158 Quid loquar eos, qui primi mortalibus usum rerum majoraque commoda

pracstiterunt? ut vitem Dionysius apud Thebas, Osiris apud Aegyptios haustum

vini usumque compericns; frumentum Isis in Aegypto, Triptolemus

deinde, ctíain si (ex Hcrodoti 2, 8 i loco) demus

Поп nisi lincis vcslimentis in mystcriis Ammonia

locum fuisse, satis tamcn notas est latior voris

lanae usus, adco ut sérica ctiam lanitia dicautur

(Plin. 6, 17, 20), omnisquc ncndi tcxcndiquc ais

Loe Tocabulo contincatur; postremo non de vcstitu

in mystcriis, scd de pelle arietina nostcr loquitur,

qua tcctus Ammon apparucrit. Prefecto igitur non

erat, quod inusitatuin verbum linitium criticus illc

Martiano obtrudcret. Quod rcliquuin est, Cortius quidem

in Guclfcrbytano legit vestimcntum pro vestimento

et sic ctiam in Darmstattcnsi legi tur; scd

vulgaris pracfcrcnda lectio est.

qui primi\ Lactantius (1 , 18): • Artes quoquc

Suis inventoriais immortalitatem pepcrissc dicuntur,

nt Aesculapio medicina, Vulcano fabrica. « Adde

Oppianum (in piscat. 2, 15 scqn.) ct Lucretium

(5. 13)':

» Confer enitn divina aliorum antiqua repcrta,

Namque Ceres fertur fruges, Liher que Ii quor is

Pitigeni lalicem mortalibus instituisse.«

Dionysius] Pro Dionysus, solemn! errorc!

HivncK. (ad Fulgent, p. 90 a). — Nihil muto. Arnobius

(5. p. 176) Baccbum appcllat »Nysium ct

Semcleium Liberum.« Ipse Cicero (pro Flacco 25),

si plurimorum codicum Icctionem spectavcris, no

mina »Evium, Nysium, Baccbum, Liberum« jungit.

Et prefecto qui vulgatum illud nominis etymon

probant, ut sit a Jove et Nysa compositum (Dio

dor. 4, 2; alii), non possiint Dionysum scriberc-

A JS'ysa enim gentile est Nysius, posscssivum Nyse'ius

sive Nysaeus (Stcph. Byz. p. 500), nunquam

Piysus. Scd qui sola consuctudiuc ducti rationes

non exquirunt, illico clamant ct crrorcin se repe

risse gaudent. Nomen equidem Dionysum, ut ntagis

usitatum, scriboj sed eos ctiam defendo, qui Dionysium

pracferunt.

Osiris] Eundem enim liunc fuisse quem Gracei

Bomaniqiic Dionysum ct Baccbum appcllarint ,

mullís jam demons Ira vi (in Pal. crit. П1. §. 465.

IV. §. 641. 643. 646. Add. Auson. epigr. 29 cl

50). Scd ipsi etiam Osiridi bedcrac inventionem

tribnerunt scriptorcs tarn Graeci (Diodor. 1, 17)

quam Latini (Tibull. 1,7, 55). Heyne (ad Apollodor.

5, 5. p. 571) de Dionyso: »primam notioncm

«, inquit, »ei fuisse symbolicam et ex oriente

profectam nemo dubitct; satis quo que constat naturam

ejus vim generandi ab initio fuisse declara*

tarn notione in personam sen deum conversa. «

frumentum Isis] Isis Aegyptios tcrram colore

docuit (Diodor. 1. 14. Isidor, etym. 8, 11, 84),

unde cum Ccrcrc confusa in Aegypto est (Apollodorus

2, 1, 5).

Triptolemus] Si plura dc eo cupis, confer Diodortim

(1, 18), Pausaniam (1, 14, 1 — 3. 1, 58,

6. 7, 18, 2. 8, 4, 1), Apollodoruin (1, 5, 2), Antbologiam

Graecam (2, 47, 24 de Bosch), Strabonem

(16. p. 750 Casaub.), Ovidimn (fast. 4,

550 j met. 5, 646. 655; trist. 5, 8, 1; с Ponto

4, 2, 10), Arnobium (1. p. 21. 5. p. 103. 3.

p. 174), Hyginum (astron. 2, 14. p. 580; fab. 147.

p. 216. f.277. p. 556. Munck.), Fulgentium (myth. 1.

p. 10 Munck.), Servium (ad gcorg. 1, 19. 1в5; Aen.

1 , 525). Pictue etiam in gemmis comparct (Winckclman.

catal. p. 70. noL 259 sequ. Rasp. 1888

scqu.).

Martiani Capellae lib. II. io8.

apud Atticos docuere. Eademque Isis lini usum sementemque monstravit.

Comminucndae frugis farrisque fragmenta Pilumno assignat Italia. Ascribit

Asclepio Graecia medicinam. Alii quoque hujus generis homines in divinandi 1*>9

usum et praescientiam procreati, ut Carmentis in Arcadia ab effuso per vaticinia

carmine memorata; Sibylla vel Erythrea, quaeque Cumaea est, vel "

Uni usum] ffinc Isis linigera et Ieîact linigcri.

Juvenal is:

• Qui grege linigero circumdalur et grege calvo»

GnoT. — Acgyptii vero etiam laneac vestís inventioncm

Isiili tribiicrunt, utpotc quae Mercurio do

cente prima lanam neve, et vestem ex ea texerc

invenerit Goez. — »Nili regis filiam et textrinac

artis m a gis tram « Julius Firmicus (dc error, prof,

relig.) leidem appel! at; quod praeterea Goezius do

ce t, mc latuisse ingenue fateor; quae enim dc ea

comperla habebam omnia pridem (in palaeogr. crit

ГУ. §. 593) cxposui.

Pilumno] Vide de hoc deo Varroncm (ap. Non.

Marccll. 12. n. 5G. p. 528 Merc), Virgiliuin (Acn.

10, 76. G 19), Minucium Fclicem (25', 8), Senium

(ad Aen. 9, 4 et 10, 76), Augustinus (de civ. dei

6, 9) et Grutcrum (in inscr. 96, 4).

assignai] Ita pro Grotiano signât babent mem

branal; Leidenses (Munclc. ad Fulgent, p. 44) et

codex Vossianus (Arntz. mise. p. 211), quamvis

non sine exemple ille verbi signare usus sit

Carmentis] Evandri mater Nicostrata, alio nomine

Carmenfa voeabatur, aliis tamen Carmentis.

Ovidius :

•Jamgue ratem doetae monitu Carmentis in am-

Egerat* — — •—

Idem :

■ Carmentis portae dextro est via próxima Jano.«

Et forte rectius, si etymologicis credimus, qui indc

dictam ajunt, quod carcret mente: erat enim fatí

dica. Grot. — Noininis etymon prodidit Ovidiue

(fast 1, 467):

•Ipsa топе, auae nomen hohes a carmine dmctum.

Quod et Graccorum nonnulli (Dionys. ПаПс. 1. p. 24

Sylb. Plutarcb. in Romul. p. 31; quaest. Rom. 55.

p. 278) comprobant. Strabo (ö. p. 250 f. Casaub.)

simpliciter HaçfiévTiv cam appcllat. Acdcm habuit

in regione octava (cf. Victor, urb. reg. 8).

Sibylla] De noininis etymo Vano (apud Lactaut

1. 6) ita statuit, »6lovç deos, non deovç,

et consilium non ßovXrpf sed ßvkijv ajipellarî

Aeolico genere sermonis; ¡taque Sibyllam dictam.

esse quasi ■&eoßovXr]V.« Alia attulcrunt Salmasius

(ad Solin. p. 80 cd. a. 1629), Fabricius (in bibl.

Gr. I, p. 171 — 174; edit Harl. I, p. 229 sequ.),

et Pcrizonius (ad Aelian. var. bist. 12. 35. 5), qui

etiam monuit, tandem feminas fatídicas omnes hoe

nomine appellatas esse, sicut et Staveren (in mythograph.

p. 952) pluribus demonstravit. Prímam

tamen omniumquc antiquisslmam ab ¿ifris nomen

accepisse refert Pausanias (10. 12), uude fortasse

fides acccdit Hydio, qui (de relig. Pcrsar. c. 52,

p. 391 sequ. cd. 1700) reliquis omnibus originationibus

spretie, e voce Phoenicia nbuttf, spica,

cxplicat adquc Virginis in Zodiaco signum rcfert

Cumaea] Pro Cumea Munckerus ad Hyginum

fab. 228 e códice Lcidensi profert Cgmea, idque

etiam exbibet Vossianus, ncque illud male. Vide

notam ad Livium 38, 59, et quem Drackenborcbius

excitât Heinsium ad Val. Flacc. 1, 5. AdMartiani

Capellae lib. П. §. 159.

Phrygia: quas non decern, ut asserunt, sed duas fuisse non nescis, id est, Herophilam

Trojauam Marmensi filiam, et Symmachiam Hippotensis filiam, quae

Erythra progenita etiam Cumis est vaticinata. Ex hac divinandi possibilitate

dixit »in agro Trojano natam vico Marmesso circa

oppidum Gergithium «, a Phrygia distinxit; quod Ue

dem fere verbis Suidas repetit

Marmensi filiam] Quod cam Marmessi тс! Mar

mensi (saepc enim veteres pro ss duplicata ns ponebant,

et sic » antecessor* Graecis àvxixèvÔtoç

dictas) filiam ait, quum in vico ita nominate natam

alii tradant, simile est ci quod ftfclctcm quidam

Ilomeri patrem dicant, alii ad Mcletis fluininis ri

pas natam. Grot. •— Mermessi Salmasius ad Solin.

p. 92 pro vulgato Marmensi reponi jubet Gobs.

— Variât nomen, quod alii Mermessum, alii (Pau

san. 10. 12) Marpessum ecribunt, ut satius sit

noslram lectioncm tueri, quam omnes libri retinent

Grotiusque abunde défendisse videtur. Accedit quod

hominis nostra vocabulum est, non oppidi, ut pie*

risque, nisi Marmensi filiam dictum volueris pro

Marmenso oriundam. Ceterum Tibullus (2. S. 67)

distinxit Mcrmesstam ab Heropbilc:

Quidquid Amalthea, quidquid Mcrmcssia dixit,

Heropliilc Phoebo gr-ataque quod monuit ;

Stcpbanus autcm Byzantius (s. v.) Mermessum Erythracae

Sibyllac patriam fecit (cf. et Clem. Alex,

strom. 1, p. 523).

Symmachia] Venus quidem boc nomine nota

(Pausan. 8, 9, 5), de Sibylla autcm Symmachia non

babeo quod dicam. Erythra pro Grotiano Erythrea

logeront Cortiiis in Guelferbytano, Arntzenius in

Vossiano (v. misc. p. 211), ct ipse legi in Darmstattensi

ct Basilccnsi. Patris quoquc nomen in

Darms ta ttensi non Hyppolctisis sed Jlipotensis scribitur,

unde Hippotensis restituí.

possibilitate] Pro poteslate. Voce ilia minns

Latina saepc utitur noster (§. 355. 625. 739).

datur Ccllarius ortbogr. Lat. p. 6. Arixtzem. (misc.

p. 211)— At vero Virgilius (Aen. 6, 98):

*Talibus ex adyto diclis Cuniaea Sibylla* cet.

Fabiilam ipsam ubcrius exponit Ovidius (met. 14,

121). Nomen habet a Cumis, Campaniac oppido,

quod Graecis Cyme (conf. Cluver. Ital. ant. 4: 2.

8; Peregrin, de Campania felice in Graev. et Burm.

Tbes. antiqii. Ital. T. IX, P. 2; diss. II. c. 15),

eicut Erylhraea ab oppido Joniae (Strab. 14, p. 645

Casaub.), quas tarnen pleriqiic inter se distinguunt

(vid. Solin. c. 9; Pausan. 10. 12. 4, et not. quae

sequitur).

decern] Sic vcrbi causa Scboliasta Platonis (p.

60 Rubnfcen.) et Lactantius (1. 6), qui Varroncm

sccutus primam cnumcrat fuisse de Persis, sccundam

Libycam, tcrtiam Delphida, quartam Cimmeriam

in Italia, quin tarn Erythrneam , sextam Samiam,

septimam Cumaeam nomine Amaltheam,

quae ab aliis Demophile vcl Herophile nomine tur;

octarnm HeUespontieam , nonam Phrygiam , déci

mant Tiburlem. Paulo aliter Aclianus (var. hist. 12.

55): SLßvXAai xixxaosg, t¡ 'Eovdoaict, r¡ Pla

ida, r¡ Aiyvjtría, r¡ ¿Hagdiuvi] ■ oí âè tpa6i xai

txeqai ё£, cog eivat ràç лйбад ôéxa, aiv eivui

xai rijv Kvfjxtiav xai xrtv 'IovdaLav.

Berophilam] Hanc noster Trojanam appcllat,

Lactantius Cumaeam, Plutarch us (Pylh. orac. p.

401), Soliuus (c. 2) aliiquc (Suidas II, p. 77)

Erythraeam; cum nostra conspirare videtur Pauaanias

(10. 12), ita tamcn ut ct ipse Erythraeos

quoque sibi illam vindicare dicat (a[i(pi6ßi]TOv6t

yàp xrjç 'HooqjiXrjç TíQO&viióxaxa EXXrjvcov).

Trojanam] Eandcm quam modo Phrygiam

dîxerat, etsi Lactantius earn, quam Hellespontram

Martiani Capcllae lib. II. $. 160. 215

Amphiaraus Mopsusque cclebrati. A mcdietate vero aëris usque in uaontium 160

terraeque confinia Hemithei Heroesque versantur, qui ex eo quod Hcrara

terrara veteres dixerunt, Heroes nuncupati. Ibique Manes, id est, corpori

Amphiaraus] Conferri possunt de hoc vate

Apollodorae (3, 6, 2), Pausanias (1 , 34), Cicero

(Pi. D. 2. 3} de div. 1, 40; de leg. 2, 13), Propcrtius

(2, 23, 39), Statius (TLeb. i , 399 Ibique

Barth.), Hyginus (fab. 128 p. 193 Munch.), Ap

pui ejus (dc dco Socr. p. 154 Oud.), et dc ejus

oráculo quondam adiuoduiu celebri Slrabo (9. p.

399. 404. 1G. p. 7G2 Casaub.) et Valerius Ma

ximum (8, 15. ext. 3). Mopsus plcruuique cum со

eonjungitor (Stat. Theb. 3. 321), licet longc alia

in rcgionc ejus oraculum ccrncretur (Strab. 14,

p. 668 Casaub. Plut, dc dcf. oracul. p. 434).

Heroesque] Fere eodem modo Augustinus (7. 6)

■ inter Lu пае gyrum« ait »et nimboruui et vento*

rnm cacumina aërias esse animas, sed eas animo поп

oculis viderî et vocari Heroas et Lares et Genios. «

Pari confusionc etiam Varro apud Arnobium (3,

p. 124) hacsitans »nunc abrios deos, nunc Heroas,

nunc antiquorum sententiam sequens Lares appella

t , quasi quosdam Genios et sanctorum animas

morttiorum.« Quo sensu etiam illc apud Dionysium

Halicaraassensem (4, p. 207 Sylb.) xar' oiyÀav

fjQ(ûç intclligendus esse videtur. Noster tamen Ge

nios et Heroes in assiguandis sedibus dis tin vit,

Graecos seentus, qui Ensebio teste (praep. evang.

4, 3, S; p. 141) dacmonibus locum tertiuin, quartum

Hcroibus assignabant, et coclestcs deos in

primis, deindc daemones bonos, tertio loco Heroum

animas colebant (conf. cund. S, 4, 3; p. 182, et

13, 45 ; p. 843. Pluf. de plac. philos. 1, 8;

p. 882. Macrob. Saturn. 1. 23). Primarius locus

de Hcroibus est apud Hcsiodum (с. x. Г/. 161):

'Avdçûy r¡Q(ó(Ov -&SÎOV yèvoç, a¿ r<aXèovzai

'HpL&eoi rtçorèçr) yevsj\ тип? àrte'iQova

yaïav. . »

Undo Catullus (epithel. Pel. et Thcf. v. 23):

O nimis óptalo seclorum tempore nati

Heroes, sálvete, Deûm genus!* — —

(conf. et v. doct. ad Valer. Flacc. p. 4). Quamqnam

et mali Heroes fingebantur, nocturnis occursionibue

pcrni'eiosi (Aristoph. Av. 1490), qualis erat Lybas

ille ab Euthymo demum Temesa cxpuleue (Pausan.

6, 6, 5 et 4); quapropter in пиша Hadriani (Spanh.

П, p. 356) consulto ad dit иг: 'AvzivoOÇ ïjQOÎÇ

осу иг) ó ç.

Herum ] Ah Hebraica ctymologia , ad quaui

etiam Germanica terrae appcllatio prope aceedit.

Vixcan. — Bene MS. Eram. Vetercs autem intelligc

Graecos. Ulis enim e'ça terra est Vêtus

tarnen Isidor! glossarium: Hera, terra. Grot. —

Grotius pracfert Eram, idquc firiuat Vossiauus

codex. Aupitz, (misc. p. 211) — Codices quidem

Bcichenauensis , Borgianus ct teste Cortio Gudferbytanus

Eram habent; verum non ab Hebraico

Y*iN, ut Vulcanius vult, sed a Syriaco у*щ Gracc

un epet deducendum. Suidas ctiam (p. 849): •"Equ

r¡ yr¡"'' Hcsycliius autem (p. 1648) »'Дра« scribit,

ubi mulato spiritu Juuo intclligi poterit, quippe

quae pro terra interdum accipiatur (Eurip. fragm.

с Sexto Empírico advers. niatbem. 10, 515. Virg.

georg. 2, 525. 526. Macrob. Satura. 3, 4). Insignis

praeterea locus apud Isidorum (etym. 8, 11,

98. p. 595 Arev.) hujus est argumentí: » Heroas

dicunt a Junone traxisse пошей; Graece enim Juno

r¡Ql¡ (sic) appellator, et ideo nescio quis filias ejus

secundum Graecorum fabulam rjçcoç fuit шщеи-

216 Martiani Capellae lib. П. $. 161.

161 humano pracsules attributi, qui parentum scminibus manaverunt. Benique

haec omnis aëris a Luna diffusio sub Plutonis potestate consistit, qui ctiain

Summanus dicitar, quasi summus Manium. Hie Luna, quae huic aëri prae<

patus, hoc videlicet velut mysticnm significante fa

bula, quod aër Juno ni depute tur, ubi volunt Heivas

habitare. Quo nomine appellant alicujus me

nti animas del une forum, quasi àrjçcùaç, id est

viro» aërios, et cuelo dignos propter sapientiam et

fortitudinem. « Plato tarnen (in Crat pag. 398

Stcpli.) Hcroum general с опеш ¿Otó TOV eQiOTOÇ

dérivât.

dixerunt] Vossianus с dixerunt , quod etiam e

raembranis Lcidensibns protulit Muncker. ad Ful

gent, myth. i. p. 02 i, ubi ex Graccis et Latinis

plura cumulan! ur cxcnipla, in quibus compositum

pro simplicî ponitur. Eodem fere sensu verbum

hoc pro indicare et proloqni adbiberi notavit Gronovius

ad Liv. 50, 4. Аплтг. (misc. p. 211. 212).

Darmstattensis edixere habet.

ibique] Isidoras (etym. 8, 11, 100. p. 593.

594) »Dianes« inqtiit »dicuntur dii mortuoram,

quorum potestatem infer Lttmtm et terram asscruut.«

De Dfanibus plura supra (ad §. 55) monuimus.

Nomen coruiu noster a manare derivandum censet,

quam originationem quamvis absurdam tarnen antiquam

esse non 1*1 uta rebus modo testatur, qui

(qiiacst. Rom. У2, p. 277) Genetae Manne vocabulum

alt qx>6iv Tivà xai yéveâcv, r¡ $êov6av

yéveÓLV significare, verum etiam Festus (p. 222

Dac.) licet alia relatione: »quod per omnia acthfirca

terrenaque manare crederentur.«

aëris a Luna diffusio] Generatim Cicero (ар.

Maerob. somn. Scip. 1, 17): » infra autem Lunam

ni Ml est nisi mortale et caducum, praeter ánimos

muñere deorum hominum generi datos. Supra Lu

na ш sunt acterna omnia. « Adde Porpbyrium (in

vita Pyth. p. 60 Kust) Plutarchumquc, qui (de

plac. philos. ;2, 4 J p. 886) ex Aristotele refert

» partem muudi infra Lunam affeetionibus esse

obnoxiam, in qua parte etiam terrestria suas patiantur

mutationes.«

Plutonis] Nemo nescit a mythologicis aëris

partem crassiorem Plutoni attribni. Phurnutus, quum

de Jove, Junonc', IVeptunoquc dixisset, subjungit:

àôeZtpoç dé ccvtcov wxi h adr¡q ei'vat Xéyexat

xai êÔTiv, ó jiaxvfiEQÈ6taroç xal лдобуешта-

Toç ár¡Q. Gbot. — Rcpetit hace Gееsins. Sed quinam

in hac aëris regionc commorentur, hoc erat

explicandum. Praeter cos enim, quos in sequentibus

noster memorat, Plutarcbus (de facie Liinae

p. 945): »Animae« iuquit »in regione terram inter

et Lunam vagantur. Verum non idem est omnibus

tenipus praescriptum. Impiac enim et intemperan

tes poenas flagitiorum luunt; piac certiim tempus,

quantum ad lustrandum et corporis utpote maIm

causae pollutioncs abolendum sufficit, in aëris pu»

rissima parte degunt, quam prata Plutonis {XeLfUûvaç

aôov) appellant. « Pscllus tarnen in brevi

dogmatum Chaldacorum expositione (ap. Gallacum

in app. p. III. 112) »Plutoncm sive infernum«

inquit »in varias partes dividunt, cumque modo

deum appellant ordinis illius , qui circa terrain

sortem suam obtinuit, modo regionem sublunarem^

modo medias inter aetherium et materialcm гошт-

dum partes obeuntem.«

Summanus] Augustinus (4, 25): » Romani те-

tercs ncscio quem Summanum, cui nocturna fubmina

tribucrunt, coluerunt — et vis invenitur qui

Summani nomen, quod audiri jam non potest, sa

Martiani Capellae lib. U. §. 162. 217

fest, Proserpina memoratur. Verum illi Manes, quoniam corporibus illo tem- i&l

pore tribuuntar, quo fit prima conceptio, etiam post vitam iisdcm corporibus

delectantur, atque cum his manentes appellantur Lémures. Qui si vitae

prioris adjuti fuerint honéstate, in Lares domorum urbiumque vertuntur.

Si autem depravantur, ex corpore Larvae perhibentur ac Maniae. Manes 165

saltern legissc meminerit.« Legerat ncmpe ilium

Ovidii (rast, в, 731) versum:

• Reddita, quisquís is est, Summano templa feruntur.

Varro (L. L. 4, 48) iromcn Sabinum esse ait

Sed male Augustinus ne legi quidem illud scrîbit.

Lcgitur sane non solum in lapidum titulis (Gi'utcr.

121, 1. 156, 1) et in calendariis (mens. Jun.);

eed apud multos etiam scriptores (Liv. 52, ,29.

Cic. div. 1, 10. Plin. 2, 52, 53. 29, 4. 14. Fest,

т. Dium p. 123. Plaut. Bacch. 4, 8, 54; Cured.

3, I у 43 — 48. Arnob. 3. p. 125. 5. p. 183. 6.

p. 191.). Adde Summanalia liba (apud Fest. p. 545).

praeest] Omnino rectius, quam aliorum propior

est. Non cnim solum codicum auctoritate ilia lectio

nititur, ut Grotiani, Basilccnsis, Darmstattcnsis,

Hugiani, Monacensium (C. D. E. G), Guelferbytani,

Dresdensis, Cantabrigiensie , Rcichcnauensis 5 sed

fons etiam apcrtus est, e quo noster bausit, siquidem

Tarro (ар. Aug. de civ. dei 4, 10) »terram

Plutoni tribuit, inferiorem autem terrae partem

Proserpinac. « Causam cur quidam propior est scripserint,

in ridiculo ctymo quacrendum esse arbitrer,

quasi illius deac Aorocn a proserpere ducendum

esset. Sed banc opinioncm jam Cicero (N. D. %

27) refulavit, ncque dc ctymo apud Martiamun

boc quideiu loco quacstio erat. De Liinac cum

Proserpina antiquissima collatione vide Orpbicum

(hymn. 70>

corporibus deleetanittr] Communis fere omnibus

philoïopbis hace de animae bumanae aifcetione

sire propensione sententia fuit. Philo JTudaeus (de

somn. Op. p. 58G): »Anira arum alia с descendunt

illigandae corporibus mortalibus quotquot viciniorcs

sunt terrae animantiorcsquc corporum. Aliae rursue

redeunt separatae denuo post praefinitos a natura

términos : et ex bis aliae ante actac vilac desiderio

rursum ad earn recurrunt. « Adde Platonem (in

Pliacd. p. 108 Stepb.), et Macrobium (in somn.

Scip. 2, 16 ct 17). Rcccntior ctiam scriptor Claudianus

Mamertus (ар. Bocchh. in Pbilolao p. 177

f.) baec habet: »Diligitur corpus ab anima, quia sin«

eo non potest uti sensibus: a quo postquam morte

dedueta est, agit in mundo incorporaient vitam.*

Ccterum pro hisdem, quod Grotius edidit, co

dices Cantabrigieiisis, Reicbenauensis, et Darmstat

tcnsis melius pracbent iisdem, quod reeepi.

Lémures] Hos Maniura genus esse recte dixit,

idque ex Ovidio (fast. 5, 456) etiam patet. Quae

enim dc Manibus bic fabarum ope cjiciendis ca

nil, cadein Varro (ap. IVon. 2, 515) dc Lcmuribus-

Prac rcliquis (Horat. epist 2, 2, 209. Pers. 5,

185. Augustin. 9, 11) qui Lémures memo rant,

boc loco conferendus Appulcjus est (dc deo Socrat.

p. 152 Ond.).

Larvae] Prefecto vcl Platonem ipsum (in Phaed;

p. 81 Stepb.) ante oculos babuit noster, vel po

pulärem suum Appulejum (dco Socrat. p. 155 Oud.)

dc Lcmuribus scribentem: »qui Lar vero ob ad

versa vitac mérita nullis bonis sedibus incerta vagationc

ecu quodam exsilio puni tur, inane terricu-

1 a rae n tura bonis hominibus, ce te rum noxinm malis'

218 Martiani Capellae lib. II. §. 163.

igitur hic tam boni quam truces sunt constitutif quos àya&ove *ai xccmovç

164 âai[wvaç memorat Graia discretio. In his ctiam locis Subraanes eorumque

praestites Mana atque Manuana; dii etiam quos Aquilos dicunt; itera Fura

id genus plerique Larvas perliihent« (add. Isidor,

etym. 8, 11, 101. p. 394 Arev.). Larva Straboni

(1. p. 19 f. Gasaub.) est »rj fWQfwXwcrj« , rccentioribus

»öcußöviov eldcoXov.« Sed noster vocem

Larva a Lar deduxisse Tidctur.

Maniae] Festus (p. 223 Dac.): «Manias, inquit,

quas nutrices minitantur pueris parvulis, esse dieunt

Larvas, id est Alanés, quos déos deasque

putabant, quosque ab inferís ad superos emanare

eredebant« (add. Strab. 1. е.). Graecis Maniac erant

Furiac (Pausan. 8, 34, 1). De Mania, Lariuiu

matre, confer inferiorem locum (§. 164).

Submanes] Vulgo Sumaries; tarnen jam Grotius

bacc annotavit: »Lege: sunt Manes: nisi forte

Submanes, ut iis opponantur praestites, quos subjungit,

quorum ctiam supra meminit Gapelia«; Vos-

■ius autem, teste Arntzenio (mise. p. 212), margini

hace adlcvcrat: »Legcndum Stibmattes, arto zijç

HaVTjÇ, id est Lnna, quum cos in inliina acris regione

Martianus comincmoret , ct (Mavrjv vocitct

eorum praestitem. Nam jam fere ad Lunam perventum

erat, ut liquet ex pag. sequ. ubi est: »Lunari

ingrcssa circnlum virgo. « Eandem Vossii no*

tam Gortius libro etiam Lipsicnsi adscripsit: et

quamvis duo tantnm, quod sciam, codices Darmstattensis

et Bodlcjanus Submanes exhibeant, Britannicus

ct Gantabrigiensis autem Summanes habeant;

illud tamen recepi, Grotii nimirum, minime Vossii

rationibus motus. Hunc enim malus abstulit error.

Namque Luna nequc praestitum plurali nomine

appcllari poterat, noque in scqucntibus (§. 169)

Lunarum legitur, sed »Lunarem circulum«; пес

deantue locus ¡lie cum superior! jungi potest, siquidem

hie Juno Pbilologiam praescntcm adbnc

docet, posteriori autem loco baec jam profecta erat

et a Junonc prorsus scjuncta.

praestites] Meminit Plutarchus problematis et

Ovidios :

» Praestitibus Majae Laribus videre Calendac

Aram constituí parvaque signa détint. <

Grot. — Versus hi in fastie sunt (3, 129) ; sed

memorata dignior erat alius (134), ubi poeta et

nomen praestitum explicat:

»Quod pracstant oculis omnia tuta suis.'

Plutarchus (qu. Rom. SO. p. 276) dc Laribus quaerit,

iôicoç TtQaiôrlTaç (proprie praestites) quo«

appcllat. De Genio pracstite vide quae supra (§.

IS2) montiimus.

Manuana] Nomen ignoro, nisi quod cognatio

cum Maniuin vocabido in promtu est. Variât etiam

scriptura , siquidem с Monaccnsibus unus (G) Manuona

habet; alii (B. D. E) Montuona; Dresdensis,

Rcicbcnaucnsis, Darinstattcnsis, Britannicus,

Gantabrigicnsisquc Mantuana; Gyraldus (op. pag.

214) Mantnona; Vossianus codex (Arntzcn. misc.

p. 212) Manuina; Basilccnsis denique Montuani.

Aquilos] IVigros. Gloss. Aquilum fiéZav eoç

XoVTii&XlOÇ. Gloss. Isidor!: Aquilum fuscum, ni

grum. De (Iiis aquilis Arnobius lib. 3: »Siquidcht

quum facitis atque informatis deos, hos crinitoe cffingitis,

alios laeves, alios senes, juvencs, pueros,

aquilos, caesios«, cet. Male est in veteri glossario

Papiae : Aquili species daemonum , qui in similitudinc

aquarum (?) apparent. Grot. — »Aquilarum

apparent « in hoc glossario legit Vulcanius multo

rectiue. Sed non praeterenndus est Feetus (p. 34

Martiani Capellae lib. П. J. 1G4. 219

Furinaquc et mater Mania, Intemperiaeque , et alii triptes divorum degunt.

Circa ipsum vero terrae circulum aër ex calore supero atque exhalatu 165

íbique a Dacerio laudatus Platitus (Rud. 2j 4). Cui P. Víctor in qiiarta decima regíonc urbis Romae.

adde aliuin Planti locum (Poen. S, 2, 152), Sue- De Ma mis vide supra (§. 162 f.): de Mania antea*

tonium (August. 79), Saxoncmquc Grammaticum confer Müllerum (Elrusc. II. p. 101).

duobus locie et ad cum Stcplianiiim (p. 66 n. 49) j Intemperiaeque] Duae sunt vi in habentea per

inprimis autem Pliniuiu (2, 7, 5. p. 72), quem ad intemperantiam nocendi, quas Cato jubet sacrifiverbum

exscripsit Arnobius (3 p. 108) a Grotio cio prupelli. Ilinc plirasis »intemperiis agi«, usitata

laudatus, nisi quod, ubi Ule alri coloris dixit, Lie Plauto et aliis. Grot. — Yocis intetnpuriae quiun

aquilos snbstituit. latior ct angustior notio sit, ut nostrum intelliga-

Fura Furinaque] Furinac festa Furinalia, ut mus, omnino Plauti locus (Aul. 4, 4, IS) adscriait

Varro ct Fcstus: sácenlos Furinalis. Dcae me» bendus esse videtur: » Larvae liunc atquc intempeminit

Cicero. Pro Fura vero Furia Icgendum puto ; riae insaniaeque agitant senem.« Larvis igitur adutitur

numero singular! sacpe Tullius. Grot. — Dc numcrat intemperias, et quamvis specialiori etiam

leco Furinae conf. Ciceronem (de IV. D. 3. 18) et eensu vox accipi posait, Ьос tarnen loco universa

Aurelium Victorem (de viris illustr. 65). Forinam positara censco pro üs, quos Ilesiodus (Üieog. 217)

quoque dictam esse vult Ursinus (ap. Crcuz. ad vrjXiOJfoivovg appcllat.

Ciccr. 1. 1.); tarnen dubito num hue referam Fori- triptes] Lege thripes. Oçi-ф est id quod mininarum

Genium in lapide (ap. Gruter. 9. 5). Furin- mum est in quaque re, unde et in avium genere

naque cum gemino 14 exhibent codices Britanniens, &QÍxp minima est, et in vermium specie: sed et

Cantabrigiensis, Basileensis, et Rcichcnaucnsis. homines viUssimi hoc nomine appcllantur. Vide

Mania] Varro et Macrobius ■Lariam matrem« Heeychiuro. lAstOVÇ -&çirtTOVÇ Öqcov, proverbium

Tolunt, alii л avium.« Constat certe aliquam еж est, quo utimur quum demonstrare volumus in ejus

foriali genere deam fuisse. Gloss. » Mania, (¿avia.* potestatem aliquem venisse, qui ei occinat ülud

Gloss. Isidor!: »Formidinum imagines.» Grot. — Ilcsiodicum:

Verbis baud dubiis Macrobius (Saturnal. 1, 7) el "Ez£t 6s itoXXov àçeiiOV.

Varro (L. L. 8, 11) Arnobiusquc (3. p. 124) Ma- Pater tamen cryptas malebat, àrto Tov xçvrtTSiv,

niam esse »matrem Larium« affirmant, undc et pro iis, quos supra opertaneos dixit. Grot. — In

nostcr cam matrem appcllat. Ac si Fcstus (v. Ma- códice Vossiano glossae exponunt per illusores a

niae p. 223 Dac.) candem »Maniarum avium та- verbo tqLjíTCO, illudo. Arjítz. (misc. p. 212). —

hemoe« esse tradit, id tantum inde colligo, quo- Equidcm banc praefero explicationesa: dixerat norundam

с sententia a Mania fuisse Lares, a Lari- ster »Intcmpcriac aliique triptes divorum«, unde

bus Manias, illius Maniac ncptcs. Atque Larium colligitur triptes genus esse Intemperiarnm , quales

haec mater Sabina voce (Varro L. L. 4, 47 et 48) illae sunt, quibns omnis agricolarum spes eludi-

Lara sive Larunda , Latina ctiani Muta est appel- tur, unde solemnes lioriim de avertendis vcl prohilata

(Ovid. fast. 2, 599. Lactant. 1, 20. Anson, bendis Intcmpcriis preces (ap. Catón, de R. R. 141,

idyll, monosyll. de diis 9). Maniac sacelli meminit p. 105 Gesn.) legimus; >erbi causa Robigo, quae

28 *

220 Martiani Capellac lib. II. $. 165.

madoreque infero turbidatus egredientes e corporibus animas quodam fluenti

aestu collidens non facile patitur evolare. Hincque tractum Pyriphlegethonta

sollertia poeticae adumbrationis allusit, atque in eo perenni strepitu

volutata colliditur animarum, quas Vedius adjudicarit, impîetas. Idem Pluton:

Ovidîo quidcm (fast. 4, 911) dea est. Praetcrea

teste Psello (Stanley philos, orient, in Cleric! op.

philos. 1, 2, 16) Chaldaei statuèrent dacmones,

acrios et terrestres, qui aniinis hominum illuderent.

— Observa denique a Basileensi códice vocem tri

ples prorsns abesse.

madoreque] Variantcin quidcm lectioncm с Guelferby

tano affcrt Cortius » odorcque inferto « ; sed no

stra multo mclior est. Laurentius Lydus (in ex

cerpt. 12. p. 10 Roeth.) de circulo Lunar! »per-

Tcnire ad cum«, ait, »omnis matcriae excrementum.

o Seneca (nat. qu. 4, 10. p. 754 Lips.): »aer

quo propior est terris, hoc crassior, quo cditior

ct longius a terrarum colluvie récessif, hoc sincerior

puriorque est.« Conféras hie quae Plato (in

Phacd. p. 110 Stcph.) de terra dixit. Hinc et Ci

cero (Tuse. 1, 19) de animo, «qui si permanct

încorruptus suique similis, necesse est ut penctret

et dividat опте cocliim hoc, in quo nubes,

ímbres ventique coguntur: qnod ct hiimidum ct caliginosum

est propter exlmlaliones terrae. Quam

regionem quum superávit animus iiaturamqiic su!

eimilcm contigit et agnovit, junctus ex anima tenui

et ex ardorc Solis temperate ignibus insistit

ct finem altius se offerendi facit.« Pariter Sextus

Empiricus (9. p. 568 Fabric.) »animas«, inquit,

«ne suspicari quidcm licet, quod de ors um ferantiir.

rVam quum sint subtiles, ct non minus igneac,

quam acreac, sua levitate magis fcriintur in loca

superior». — Quum igitur extra Solis tabernaculuin

positac fucrint, habitant locum, qui est sub

Luna, et hinc propter puritatem aëris accipiunt

majus tempus ad permanendum et utuntur alimento

convenient!, nempe exhalatione ex terra, ut cetera

astra, пес habent in iis locis, quod eas sit dissoluturum.

« Atquc eadem apud Jamblichnm (in Slobaei

eclog. 1, 52, 55. p. 907 Hecr.), Porphyriuin

(antr. nympb. 12. p. 12 Goens.), alios (Stob.

L с. 1 , 52, 42 p. 1001) legere licet. Vctustissîmorum

Aegyptiorum banc opinionem jam fuisse

Jablonsky (in pantheo p. 50) nos docuit.

Pyriphlegethonta] Confer cum Arnobii loco

supra citato de poenis animarum. Grot Et adde

Ciceroncm (de 14. D. 3, 17). Quoniam autem »poëticae

adumbrationis« noster meminit, ncqnc ad

Arnobiam neque ad Ciceronem cum respexisse те-

risimile est, sed potius ad Homerum (Odyss. y„

513). Latini poëtae versus causa non potcranl

toto nomine nt¡, qiiapropter Phlegethon tantum

usurpant (Silins 15, 564. Statius Thcb. 4, 525.

Virgil. Aen. 6, 265. 551. Seneca Oedip. 162.

Thyest. 1019. Agam. 748).

impietas] An non impietatis ? Grot. — Minime ;

neque assequor, quid Grotio in mentem fucrit,

quum Tocabula antecedents »volutata colliditur

animarum « sine nominativo Substantiv! intelligi

omnino non possint! Multo tarnen pejus Vonck'uis

(spec. crit. p. 82), qni quum perspiceret Grotianam

conjccturain per se stare non posse, alteram addidit,

atque » anima corum« pro со quod in omni

bus libris exstat » animarum« legi jussit! Pcssima

utiquc interpretandi ratio est, scriptoris locum, quem

non capiamus, funditus cvcrtcrc! Nihil igitnr mu

tans equidem verborum ordincm sic restitue: •Hinc

Martiani Capcllae lib. II. §. 167.

quem etiam Ditem Vejovcmque dixere. Ipsam quoque terram, qua honiinibus

in via est, referciunt longacvorum chori, qui habitant silvas, nemora,

lucos, lacus, fontes j ac fluvios, appellanturque Panes, Fauni, Foncs, Salyri,

que sollertia poëticac adumbratîonîs (sollertíum poctarum

adombratio) allusit tractam Pyrîpblegetbonta,

atque animarum, qnas Vcdius adjudicarit (ipsi nimiruin

Pblcgctbonti), impietas (id est aniniac im-

■ piac) perenni strcpitii in eo vohitata colliditur.«

idem Pluton] Ita codex Hngiamis et Monacensis

(It). Alius (Б) • Platon idem « Labet Utrumquc

melius quam Grotianum: »Id est Plu ton.« I4ec

sic ncccsse crit, cum Grotio glosscma statucrc.

terram\ Nullus dubito iis, quae nunc scquiintur,

ausam pracbuissc Ovidii versus, ubi Jovis liaec

refert (met. 1, 192) verba:

»Sunt mihi Semidei, sunt rustica numina, Nymphae

Faunique Salyriqne et monticolae Sylvan! :

Quos quoniam coeli nondum diynamur honore,

Quas dedimus eerie terras habitare sinamus.«

Quibuscum piares etiam ejusmodi dcos idem poëta

(Ibis 81) alloquitur:

» Vos quoqne plebs superúm Fauni Satyrique

Laresque

Flutninaque et Nymphae Semideumque yenus.*

(Addc insuper mctain. G, 592).

qua hominibus] Vulgatac »quac bominibus«

praetuli illam lectionem quam plurimi praebent co

dices, Monaccnsium quatuor (В. С. D. E), Vossianus

(Arnlz. misc. p. 212), Darmstattensis , Bri

tanniens , Cantabrigiensis , ct Bongarsianus. Rem

ipsam tctigerat jam Accius apud Sfacrobium (Sat. 6,

5) versu:

»Et nunc sitvicolae ignota invisentes loca.»

Panes] Disecrnendi nimirum а Рапе, qui inter

máximos refertur dcos, hi minores et Semidei sunt,

Satyris plerumque (Ovid, fast 1, 397; bcr. 4, 171;

met 14, G58) juncti.

Fauni] Ad bunc Ennii versum, quem Cicero

(div. 1, 50) laudat,

• fersíbu' quos olim Fauni, vatesque cancha nt'

Varro (L. L. 6, 22) observât: »Fauni dei Latinorum,

ita ut Pannus et Fauna sint; bos versibus,

quos Tocant Saturnios, in silvestribue loci's traditum

est solitos fori: a quo fando Faunos dictos.«

(Add. Aur. Vict. or. gent. 4. Lactant 1 , 1 II ct

Pomp. Lact de sácenlo t. 1. in Clausing, jur. publ.

L p. 87). Queuiadmodum Varro obscurum eis in

silvestribue locis domicilium adsignat, ita Pli ni us

(30, 10, 24) inter nocturnos déos Faunos refert.

Cicero denique (N. D. 3, 6 f.) »Faunum quid sit

omnino se nescire fatetur.« (Conf. Gerhard del

dio Fauno с dei suoi scguaci. Rom. 1825).

Fönes] Lege »Fontes.« Citât tarnen Gyraldiie

» Fines», quod non improbo, si pro tcrniinis u с ri

pias. Per » Fines juratum« refert Livius liac for

mula: »Audi Jupiter, audite Fines, audiat Fas.»

Glossa tarnen Isidor!: »Foncs, dii silvestres.» Grot.

Varians lectio est Foni: sed Salmasius (ad Solin.

p. 414) scriptum refert TJÔvoç pro Tlàvoç, additque:

»iude Latinum Fonus , et vctcri more s cri

be iidi Faunus.» Equidcm non repugna rem si quis

variantcm lectionem Foni, quam Grotius ad mar

gine m rejerit, practulcrit. Ccrtc melius id esse

reuse mu s, quam Grotii uti conjectura, quae nul

lius codicis auetoritate firmata est

Satyri] De iis omnia collegit Casaubonus (in

notiss. comm. de S a ty rica poesi 1, 2; y. Crenii mu

seum p. 27 sequ.). Nocturnos Semideos pariter

Martiani Capellae lib. IL §.

Silvani, Nymphae, Fatui, Fatuaeque, vel Fantuae, vel ctiam Fanac, a

quibus fana dicta, quod soleant divinare. Hi omnes post prolixum aevum

»tque Faunos fuisse ex inferiorí loco (§■ 667 ibiquc

not.) eolligi potest. Itidem de locis, ubi cebo

auditur, Lucretius (4, 584):

*Haec loca caprípedes Satyros Nympliasque teuere

Finitimi fingunt, et Faunos esse loquuntur.*

Fatut] Meminit hujus nominís in feminine inter

alios Arnobius, mosculini Servins, qui Inuum Pa

llium Fatuellum dictum ait: utriusquc Donatus ad

ill ud Tereniii »Fatuus est, insulsus, tardus «: fa.

tuue, inquit, inepta loquens, a fando fatuus dicitur.

Inde Fauni Fatui et ¡Nympbac Fatuac. Grot*

— Vulgi superstitionem testatur Plinius, dum (27,

12, 85) berbae meminit, qua Fatui a mulieiibus

abigerentur.

Fatuaeque] Gabinius Bassus apud Lactantium

(1 , 22) »Fauni in Latió sororс m et conjngem Fa

tuam nominatam esse, quod mulieribus fata canere

consucvisset, ut Faunus viris« (add. Cic de divin,

1 , 45. 50). Bonam deam autem Macrobiiis (Sat.

1, 12) Fatuam a fando diclam ecribit

Fantuae] Fantua : ut Mana Mantua, sic Fauna

rel Fana Fantua: in Arnobio lib. I. MS. pro Fana

refcrt Fenta, forte sit Fantua те1 Fcntua. Grot.—

IN'omcn ipsum repcrics apud Saxonem Grammaticum

2, p. 22 Stepb.). Scd jurabit totum locum, quia

fere eadem, quae noster, babct, adscriberet

»Trux Lemurum chorus advehitur, praeeepsque

per auras

Cursitatj et vastos edit ad astra sonos-

Accedinit Fauni Salyris Panumque caterva

Munibus admix l a militât ore fero.

Sylvanis coëunt Aquili Larvaeque nocentes

Cum Lamiis callem participare student.

Saltu libranlur Furiae , ylomerantur eisdem

Larvae, quae Simiis Fantua juncia premit.*

Ad quae Barthius (in ad vers. p. 1187): »Fantuam

Fatuam gratia carminis dictam autumo. Sed et antiquiores

ita dicebant. Glossac vetcres: Fatua»

quasi Fantuus a fando, quia Faunis oracula edebat. «

(Conf. Aur. Vict, de orig. gent 4. ibique Eiuiium).

vel eitoffl] Sic vulgo et apud Grotiiim, scd fortasse

e Cantabrigicnsi reponendum sive. Ccrtc cnim

noster ejusdem nominis non nisi divcrsam pronuntiationem

notaturus erat, ut etymon Tocis fanum

addcrct, quod a divinando, sive fondis eventurk

deduxit, sccutiis Varronem (de L. L. 5, 14 sequ.),

Scrvium (ad Acn. 7, 47) et Frontoncm (ap. Daccr.

ad Feet. v. Fanum p. 143).

prolixum aevum\ Ergo hi dii non immortales,

sed longaevi, ut et ipse Capclla nominat Ft ba4

ratione forte Virgilins dixit:

• Sylvius Albanum tua posthuma proles f

Quem tibi longaevo serum Lavinia conjux

Educet silvis.«

Longaevo est indigcti jam facto (?). Idem ferae

testatur auctor epigrammatis dc actatc animalinm

de IVymphis, quum prius dc Pbocnicc dixieset

» Quam vos perpetuo decies praevertitis aevo

Fiymplute Hamadryades quorum longissima vita

est.*

Ubi perpetuo impropríe dicitur. Grot. — E Graecis

Pausanias (10, 31 f.) »IVymphas« ait »annos quidem

viverc innumerabilcs, non tarnen esse mortis

immunes.« Plutonis (in Epin. p. 982 Stcpb.) doctrlnam

de animalibus longacvam vitam degentibus baec

sapiunt. Atque conferre praetcrea operac pretium

erit Plutarchum (de oraciil. defecta p. 415) addntentcm

Hesiodi versus, qui alibi frustra quacruntur.

Fplgramma, quod Grotius citat, in antbologia La

tina Biirmanni (IL p. 422) reperies.

Martiani Capellao lib. II. §. 167.

inoriuntur ut homines, sed tarnen et praesciendi et incursandi et nocendi

habent praesentissimam potestatem. Inter priores igitur Genios tua adhuc 168

mortalis Virginie diva consistit. Nam eccam tibi Juno aetherea seu Vesta est¿

ut jam immortali divaeque praccipit dicens : jam sede in concilio Jovis dilecta ;

demumque de acerra virginis partem sumit. Tunc portitores divae corrcpta 169

lectica magno earn molimine subvexere. Sed postquam centum viginti sex millia

stadiorum aëria subvecti levitate couscenderant, ac tonum primum ex phthontua

adhuc] Tuus, inquit, о Philologie, Genius 175. cd. Mediol. Chiaram. p. 68. De Vita annal,

tel potius (91 ita diecre licet) tua Gcnia, rj 6ov Benev. I. p. 101. not. Dlontfauc. antiqu. I. p. 317.

âaifjUOV (feminae enim IVympliae mulieribus attri- Tarneb. adversar. 16, 19). Appnlcjus tarnen (de deo

butac, ut masculis Genii) inter priores Genios lo- Socrat. p. 152 Oud.) mulicbrcin Gcnium malnit Gecnm

babebit. Te vero ego jnbeo in ipso dcorum nitam diccre.

concilio locum habere. Confundit antem Jiinoncm aetherea] Bene distinxit Junonem aetheream ab

cum Vesta , quod et alii faciunt. G кот. — Multa ca, quae hactenus Philologiam edocucrat, quamque

ble snnt monenda. Primum, quod ad Icctionem supra (§. 149) aëriam appellaverat. Hanc aelheattinct,

perperam in editis consistet legitiir, quod ream autem Vestam dicit, quia aether ignis aeque

e Cantabrigicusi códice, qui omnino melius con- ас Vesta habebatar. Sfacrobius (in Saturnal. 3, 4)

sislit exhihet, correxi. Dcinde corrupit Grotius ad Virgilü versum:

lectionem, edens есемт: Femininum enim »Juno »Junonis magnae primum prece numm adora*

aetherea« proxime sequitur, unde anteriores ctiam observât: »Eodem nomine appcllavit et Vestam,

editioncs , paritcr atque codices , eccam habent. quam de numero Penatium aut certe comitem с orum

Exhibent illae ctiam »in concilio», ubi partícula in esse manifestum est.«

a Grotio negligcnter est omissa. Quod vero ad in- düecta] In editis Icgitur directa; sed recepi

terpretationem, errat Grotius dearum eonfusionem melius illud e códice Hugiano. To tum nunc locum -

arguens. Juno enim nentiquam dicit, se Vestam et sie intelligendum esse equidem persuasum h alteo,

Pbilologiae Junonem (Gcnium) esse; sed de Vesta ut Juno aëria Philologiac dicat: » Inter Genios (de

loquitur, quem Gcnium muliebrem Junonem dici qoihus modo verba feci) priores (primores) diva tua

ñeque ipse Grotius ignoravit, mullique praeterea adhuc mortalis virginis (dum adhuc mortalis eras)

testantur tarn scriptores (Dionys. Halicarn. 3. p. 1 59 consistit. Nam eccam tibi (nam ccce earn)! Juno

Sylb. Tibull. 3, 6, 48. Propert. 2, 4, 7. Plin. aetherea sea Vesta (ipsa) est, tibique ntpote jam

2, 7, 5. Senec. epist. 110. p. 640 Lips.) quam immortali divaeque praecipit dicens: dilecta jam in

lapidum tituli (Grut. 24, 1 — 5. 25, II. 410, 5. concilio Jovis scde.t

1065, 6. 1159, 2. Fahret t. p. 73. 74. Donat. tonum primum] Coelorum distantiam per tonoa

suppl. ad M и rat. 12, 1. 7. 11. 13. 15. 5. 7. 8. metiuntur astronomi, de quibus Hyginus lib. 4e

10. 14, 2. 5. 4. add. Mus. Pio- Clemen t. L p. 172. »A Lonae circulo abest circuí us tonon dimidium,

Martiani Capellae lib. II. $. 469-

gis complevere coolcstibus, Lunarem ingressa circulum virgo, divae congruis

nidoribus supplicando, de proximo conspicatur globosum quoddam teuer umque

corpus ex superni roris levitate compactum instar speculi praenitentis adja-

170 culati fulgoris radios re vibrare. In eo sistra Niliaca, Elcusinaque lampas,

quo IocoMcrcurii sidus vchitur« cet. quae ibi quaere:

nam adinodum ad borum locorum explicationem conducunt.

Glossac Capellae ad vocent Limmata: »Circuli

caelcstcs musica ratione vel tono vel scmitouio

comprcbenduntiir.« Vide Macrob. ad somn. Scip.

Grot. — Quodsi ita Hyginus, profecto male scripsisset.

Scripsit polius (poët. astr. 4. p. 483 Munch.):

»Ab hoc (Lunae) circulo abest circulus semitonio,

quo Mercurii sidus vchitur.« Ac sic demum ineneura

cum ilia Martiani convenit, qui »fono com

pleto a terra in Lunarem circulum progressant «

Piálologiam fingit, bine ad Mercurium (§. 171) hemitonium

pcrnieantem. Sed memini accuratius me

banc rem olim tractarc (in philolog. crit. III. §. 283),

et demonstrare tonos non solum sonos, sed ctiam

interralla siguificarc, iiuiltumquc interesse inter

metiendi rationem. Licet enim non negem distantiam

inter corpora coelestia primum musica rationc

aestimatam fuisse, postea tarnen matbematicorum

inter vc ntu factum esse arbitrer, ut geométrica ratio

cuín illa confiindcrcliir, ¡mnio pracvalerct; Plinium

tarnen cum magno Boeckblo (in Daub, et Creuz.

stud. 1П. p. 89) ignoranliae in musica arte accusare

no) im. Magis cniin illc sobrius geómetras, quemadmodum

opus suum posccbat, sccutus, intervalla

eorrcxit, licet fictionis ex barmonia non ignarus

videri vellet. Sed praeter Plinium (2, 21 et 22)

de distantiis planctarum confer Macrobinm (ad somn.

(Scip. 2. 5 extr.) et Hyginum de limifib. p. 171

Goes.), cujus tabulant in Monaccnsi ctiam códice

D fol. 43 b ante Martianum depictam vidL

viginti sex] Unus e codieibus Monaccnsibus

nostro (§. 610) 123 pass и um est. Q uíbii s ig! tur

nunicris multiplicatis tonus vel 13,730000, vcl

13,373000 passuum crit. Sed Hugianns codex

multo minorem numerum praebet, quippe qui cen

tum о mittat.

tenerumque corpus] Lu nam enim »aetheream

terram* physici voeaverunt, docente Macrobio (somn.

Scip. 1, 11 et 19). Ac sic ctiam Aegyptü (Prod,

in Timacum 1. p. 43). Hörem aëris et Lunac iiliiim

dictum ipsamque Lunam roscidam cognominatam

esse supra (ad §. 14) dixiuius.

speculi] Debet banc comparationem popular!

suo (Appulej. inet. 11. p. 737 Qud.), qui et ipse

» planant rotundilatcm in modum speculi Lunac ar

gumentum • appcllavcrat

adjaculati ] Delcnda erat, quae apitdGrotîum praccedebat,

partícula et auetoritate codiciim Itrltannici,

Cantabrigicnsis, Darnistattcnsis, et Hugiaiii. Videt

enini Philologia globosum corpus instar speculi prae

nitentis radios adjaculali fulgoris it vibrare (conf.

§. HO). Verbuni adjaculare praeter nostrum, quod

sciam, nemo usurpât it. Significatur со, Lunam

splcndorcm suum extrinsecus aeeipere.

in eo] Omnia mystcria in Luna esse reposita

doect. Vere ctiam Plinius (2, 9, 0): »Oinniuin admirationem

vincit notissimiiiu sidus terrisque familiarissimum

et in tenebrarum remedium a natura

repertum, Lunae. Multiform! hace ambagc torsit

ingenia eontemplantium.* Dicto üdera faciunt in

antiquissimis temporibue pronuntiata ab Jobo (31.

20) verba, Latmüquc hcrois fabella. De Lilac»

Martiani Capellae lib. II. $. 170. 223

arcusque Dictynnae, tympanaque Cybelcïa videbantur. Triformis etiam discolorque

vertigo terribili quadam majestate rutilabat. Quae licet cornígera

et áspera videretur aggestionibus , opportuna tarnen et feiern et cervam, et conetiam

pastore Plutarchus (sea quisquís líbrí de (luminibus

tactor fuerít) scribit, supcrstitíosum Lune

sol am Lunara veneratum esse profundaque nocte

ejus mystcria célébrasse.

sistra] Plutarchus (de Is. p. 376): »Sietri so

periori parte rotund! conspectus admonet de qua

tuor corporihiis quae coneutiuntur. Nam quae pars

mundi ortui et obitui est obnoxia, ca continetur

globo Lunae, inque ca omnia moventur ac matantur

ratione quatuor elementorum, ignis puta,

terrae, aquae, èt aëris. ■ (СопГегге licet Appui,

met. p. 759 Oud. et Baccbini de sistris dissertationem,

Traj. ad Rh. 1696. 4 praetereaque Fabretti

bscr. p. 467. 488).

EleuAnanue lampas ] Sic Eleueinam Cercrem

dixit Arnobius pro Eleusiniam. Grot. — Non Arnobius

tantum, sed melior ctiam scriptor, Miiiucins

Felix (21, 1), Ccrerem solo Eleusinae cognomine

denotavit.

Cybeleïa] De Cybclcïis cerimoniis sive mysteriis

vide Apollodoruin (3, 5, 1).

triformis] Arnobius (3. p. 119): «Non indoctî

virî, ncque quod induxerit libido garrientes, Dianam,

Cercrem, Lunam, caput esse unius dei tririali

germanitate pronuntiant: neque ut sunt trinae

dîssimilitudines nominum, personarum differentiae

tres esse: Lunam bis omnibus vocari, atque in ejus

Tocamen rcliquorum scricm coaeerratam esse cognominum

« (r. Prudent in Symmach. I, 365). Addc

iîlud Ovidii (lier. 12, 79):

»Per triplicis vultus arcanatjue sacra Dianac

et (met. 7, 49):

»per sacra triformis« —

et Horatü (od. 3, 22, 4>

»dt'va triformis« —

Graecis: Bçificû TQÍfxOQipOQ (Lycophr. 1176).

vertigo] Corpus sphaericura, ut et alibi, a vertendo,

то xvxZo<poçov[xsvov. Grot.

áspera] In JMS. videtur fuisse »et sphaeriea

crederetur.« Grot. — Male. Aspeva enim aggestio

nibus videbatur Luna. Sic enim, non egestionibus,

le gentium esse me docuerunt codices Monacenses

(В. С D. E) et Darmstattensis. Lade etiam lcctionem

»parnm áspera « in Hugiano códice sprevi. Lu

nae enim superficies omnino áspera nobis quoque

videtur (conf. Plutarch, de facie in Luna).

feiern] Felis Lunae (quae hie cum Diana, Cerere

Cybelequc confunditur) sacra со, quod narratur

se ad Lunae conversiones mutarc, mirabili

6v>(iría-d-ela, qualem aelurus, seu felis mas, cura

Sole habet Sed et felis apud Aegyptios Isidi sacrata.

Isis autem Luna est Grot. — Felis Lunae

teste Plutarcho dicatur dux TO ïtoixiXov xai wtaovoyov

xai yovifiov Tov drjoiov, ct eo quod

narre fur se ad Lunae conversiones mirabili 6v¡Hta-

■д-ela mutare. Goez. — Minime Martianus Lunam

cum Diana, Cerere, Cybelequc confudit, ut Grotio

visum est; sed mysteria tautum harum dearum

omnia in Luna reposita esse finxit. Quod ad Pin

ta rclii locum (dc Iside p. 376) attinet, ex eo praecedentia

verba non practcrcunda erant, quae hace

sunt: » Curvamim sistri in vcrticc infigunt felem

humana facie. « Humanam ci esse faciem noster

quidem non dixit, neque diccrc potuit, si sistra,

qnae fclcm in superiori parte repraesentant (v. Bac

chic, de sistr. p. 16. Montfauc. ant. expl. OL tab.

226 Martiani Capellae lib. II. §. 171.

171 versiones bis binas vultibus praeferebat. Ex hinc medio quam ad Lunam

eonscenderat, ad Cyllenii circulum venit. Quo hemitonio permeato, multiplex

172 ei, utpote nubenti dominae, ministrorum populus laetabundus occurrit. Inter

quos splendentis formae habitusque femina ac promptae ubertatis ornatibus

opulenta, virgine salutata, usque in ejus osculum cornisa pervenit. Sed mirabatur

ilia obsequentium multitudo, quae sicut Syrus quidam astruit in

numero duorum millium fuerat constituta, quod femina, quam Hetrusci dicebaot

ipsi deo nuptam fuisse Cyllenio, nulla prorsus invidia titillata, vir-

173 ginem complexa constrinxerat. Hace autem Facundia, nam illi hoc erat vocabulum,

in Philologiac penatibus se ortam educatamque memorabat, ncc

indignum esse, quod sibi alumna praelata est, quae ct sibi semper ornatum

117. Cassai, de profanis ritibus Aegyptiorum 24,

p. 77. Causscl mus. Rom. 5. Cab. IS sequ. Beger

tbesaur. Ill, p. 599. Sallengrc tliesaur. II. p. 1589)

ante oculos habuit. Quod reliquum est, Ovidius

quoquc deos fingens Typbooem fugientes et in

auimalia sese transmutantes (met 5, 330) »latuit«

in quit,

»Feie sóror Pboebi, nivea Saturnia vocea.*

Adde Apollodorum (1, 6, 5), ct Hugii librum ver

nácula lingua scriptum (Mythos p. 75 et 171), cui

tarnen 'concederé neqiico, nomen R'estis îiîliili esse

et apud retercs omnes corrigendum, quia in tota

lingua Acgyptiaca frustra quacratiir. Omnino cuim

(Scboltz lexic. p. 61) nischli significat magna.

cervam] Hace Dianac sacra, quae cum Luna

eadem; bine skouprjßöÄog, iXatprißoXia, ¿Áa<pía,

iXa<pucía dicta, sed et iXXotpovoç , еЛЯоо enim

autíquis ¿/,a<pot~ Grot.

bis binas] Cortius quidem e Guclferbytano affert

bis senas. Verum non de mensibus sermo estj

sed de Lunae conversionibus, quare vulgaris lectio

pracferenda. Confer Aratnm (780).

medio] Intcllige spatio, vol tono (§. 169).

Illico cnim bob cxplicat voce hemitonio. Adde bunc

locum Hugio (in myth. p. 208).

populus] Ita (§. 45) populum deorum, (§. 62)

populum poteslalum , (§. 211) populum angclicum,

(§. 730) populum astrorum dixit. Parker Saxo

Grammaticus (12. p. 225 Stcph.) divitum populum

scrips! t, et Plinius (2, 7, S) populum coelitum.

Syrus auidam] Codex quidem Sfonacensis (C)

lectioncin Cirus praebet; sed hoc etiam nomine sub

stituto non magie intclligimiis ca, quae Martianoa

refcrt. Mox pro in numero Britannicus babct in

medio, quod ccrte cum verbo constituta melius

cohacrct; sed in tantis tencbris nihil mutarc praestat.

Facundia] Haue a Philologia cducatam cur dicat

facile intclligitur. Ubi autem ab Elruscis dictum

fuerit Cyllenio cam denuptam fuisse, omnino me latct.

Dcum Horatius (od. 1, 10, 1) alloquitur »Mercuri,

facunde nepos Atlantis « , Orpbicus (hymn. 27,

4) *%6yov -dvriT0Í6i TiQ(xpi¡xa.* Atqnc notissima

res est, Mercurium, ut Macrobii (Sat 1, 12)

verbis utar, uvocis et sermonis potentem« fuisse.

alumna] Simili modo Varro (apud IVonium pag.

245 Merc.) »canam vcritatcm Atticac philosophiae

Martiani Capèllae lib. II. §. 174.

et pabulum multis praebuerit disciplinis. Venit etiam quaedam dccens ac 174

pudicissima puellarum, quae praesul domus custosque Cylleniae, verum

Themis aut Astraea aut Erigone dicebatur: spicas manu, caelatumque ex

hebeno pinacem argumentis talibus afferebat. Erat in medio avis Acgyptia, 175

quae Ibis memoratur ab incolis. Sed cum petaso vertex atque os pulcherrimum 176

i« dixit. Qiianquam ibi dubium esse po- (5, 10, 9. p. 254 Spald.) e volvere, ubi de vario

test, ntrum sit ea quae alat, an ea quae alatur; bujus voois sensu disserit. Paulo inferius Martianostro

loco certe active aeeipiendum est de ea quae nus (§. 177) verbis: »sponsi cognosceret argumenaluerit;

ut apud Silium (9, 332):

»/tenten alumnae

Hannibalcm Libyae pelli florentibus annis.*

praebuerit] Ita pro Grotiano praebuerat melius

Monaccnscs (C. D. E), Britannicus, Cantabrigientum

« ipse déclarât, Mercurii symbolum esseintelligendum.

Alio etiam loco (§. 455) corvum (licit

jépollinis esse argumentum. Pariter Àppulejus (met.

11. p. 737 Oiid.) dixerat planam rotunditatem ar

gumentum esse Lunae. Hand male Forccllinus (in

eis, Darmstattensis, et teste Cortio Guelferbytanus: léxico) idem interdnm esse ait, quod Galli vocent

causa enim praelationis et approbationis exprimitor.

77iemis] Quae Latinis Justitia. Themidem,

armes parlantes, Plinii exemplo usus, qui (bist,

nat. 36, 3, 4) de Sauro et Batracho arebitectis

Astraeam et Erigonem unam eandemque diversis bquens»etiamnmn in columnarum spinis insculpta

tantum nominibus esse appellatam, recte dixit nom",wn cornm «jumento « ait, lacertam nimirum

eecutus ve teres (Virgil, ed. 4, 65 georg. 2, 474.

Ovid. met. 1, ISO. 7, 767; fast. 1, 249. Catull.

68, 155. Juvenal. 6, 19. Arat. 152. 455. Manil.

4, 85. 194. 544. Hygin. fab. 150; astron. 2, 25.

p. 401 Munck. Minuc. Fei. 21, 16).

«/»'cos] Attribntas nimirum virgin! coelesti sive

Erigonae (Cic. 14. D. 2, 42 f. Hygin. astron. 3,

24. p. 444 Munck. Maciob. Sat. 1 , 21).

pinacem~\ Quum anteriores editioncs omnesque

libri scripti vocem Latinis illis Uteris exaratam

praebeant; a Grotio tantum Graeeas literas substi

tuías fuisse suspicor.

alquc ranam. Cctcrum hieroglyphien signa esse, quae

sequuntur, quivis videbit, ignoscetqnc, si non to

tam eornm vim indagare bucusque licuit

This] Haec enim avis Mercurio sacra apud Aegyptios.

Plato in Pbaed. "HxovÔcc roivvv, rtzoi

NavxçccTiv xijç Aiyvrttov ytvk6$ai rcov èxsï

rtaXaiôyv rivà &ewv, ov Xttï то oqveov to

isQov o di¡ y.aZov6iv l'ßtv avxcö de ovo/xa Tro

âaifiovi rivai Oev&. Grot. — Lege Geov&, quemadmodum

Clemens Alexandrinus (ström. 1. p. 305)

apud Platonem jam legerat. Quam quidem lectioncm

multo mcliorem esse ipsa teslantur quae adbuc

supersunt monnmenta (Palacogr. crit. IV. §. 605),

argumentis] Argumenta sunt artificia ingeniosa id quod contra tenues et valde infirmas Osanni obct

arguta, unde Qiiinctilianus: »In picturis quoquc jectioncs cvici (v. Allgein. Schulzeit. 1828. II. 82.

argumentosa opera vocamus ingeniosa.» Ovidios: p. 665). Sed ut ad Ibidem ejusque cum Mercurio

— »Longo caelaverat argumento « conjunetionem oratio redeat, praeter ea, quae Ae-

Grot. — Alium debebat apud Quinctilianura locum Hanne (in bist, animal. 10, 29) vi* lectu digna re-

29*

Martiani Capellae Hb. П. §. 176.

videbatur, quod quidem serpcntis gemini lambebat implex io. Subter quaedam

praenitens virga, cujus caput auratum, media glauca, piceus írnis exstabat.

177 Sub dextra testudo minitansque пера, a laeva capra. Sed dilofon alitem,

tulit, piara dabit S trabo (17, p. 823 Casaub.), inque

primis Ovidii (met 5, 351) Ыс versus notandus

crit:

»Püree Venus latuit, Cyllenius Ibidis alia*

(add. Apoll odor. 1, 6, 3. Anton. Liberal. 28. p. 187

Verb. Hygin. astronom. 2, 28. p. 404 Л ши к. Ног-

apoll. 1, 10 f.).

peloso] De Mercurii penáis, galera, virga, gallo

vide Fulgent, mythologícon Lib. L et Albricuiu de

Mercurio. Grot.

auratum] Auream virgam Mercurii jam cog

nomen ejus xçvÔÔçpccjtiç tcstatur (conf. Homer,

b. in Merc. 527. Apollodor. 5, 10, 2. Orpb. Ar

gon. 155. Herat. Od. 1, 10, 19. Comet 16, in

Gal. opuse, p. 165). Martial is quoque (7, 74, 2)

cum alloquitur:

»Aurea cut tarto virga dracone viret.»

Sed nostra loco caput tau (n m auratum, rcliqua

coloribus nótala , quibus diversa шип di

régna, codi, maris, et Orci, signUicari videntur;

bis enim omnibus pariter serviré Mercurios supra

dicebatur (§. 126).

testudo] Hace ctiam inter Mercurii symbola

referenda. £ testudine enim lyra a Mercurio primum

est confecta (Horat Epod. 15, 7. Od. 5, 11,

5) unde hic »curvae lyrae parens.. (Id. 1, 10, 5)

appcllatur. Deinde lyra illa in coelum est translata

(Hygin. poët. astr. 2, 7. IVicomach. harm. 2. p. 29

Mcib. Arat. 266 — 274), quarc Ciceroni (in Arat.

581 et 465) ..fide s Cyllenia« est, quae Ara to

(596) XvQr¡ KvX?.r¡vairj.

пера] Genus est scorpii, qui fertur filios suos

devorare: uno in selis dorso ejus inhaerente atque

ita mortem evadente. Hine et ncpos dicitur, qui

facultates suas per Inxum prodigit. Per testudinem

autem, nepam, et capream id significatur: quernadmodum

testudo undiquc durissimo tcrgore munitur,

ita sermonem rhetoris deberé omni ex parte

circumspectum esse atque instar scorpii adversar! um

eeleriter fcrire. Per capream vclocitas scrmonis

significatur. Volc -— Quot quantaeque nugacl Nec

Pignorius (ad tab. Isiac. p. 82) (tunc locum intellexit,

ncpam pro scorpio accipiens. Ambiguam

omnino vocem esse Fcstus (p. 275) tcstatur verbis:

»nepa Afrorum lingua sidus, quod Cancer appcl

latur, vcl, ut quidam voliint, Scorpius.« Clarus

tamcn apud Plan turn vocis sensus ex hoc versu

exit (Cas. 2, 8, 7):

» Recessim cedam ad parietem, imitabor nepam. •

Quam autcm Cancri tutelaris deus Mcrcurius ha

bitus esset, quid mirum minitantem nepam inter- alia

ejus symbola a nostra relatan» esse? Quidmiruin,

quum in gemmis etiam cancer, caduecus ct arica

juueti (ap. Passer, in gemm. astrif. I. tab. 154)

compareant?

capra] Sic Monacenscs (B. D. E) pro vulg. ca*

prea, estque alterum Mercurii symholum. Arietem

enim fidelcin Mercurii comitem fuisse alio loco

(palaeogr. crit. HI. §. 280) ubcrius demonstravi.

dilofon] Dilopbon alitem, ibin, quasi ÔSlP.OtpiVf

quod formidinem serpentibus incutiat. Vulc.

— De gallo, quem ôiXoooov nominat Cauella, í»ícristatum,

vide Fulgentii mythologicon Lib. 1. et

Albricum de Mercurio. Grot. — Omnino inclior

hace Grotü explicatio est, quam Vulcanü. Alitem,

non aliten, Uritaunicus etiam et Cantabrigiensis

pracbent De Mercurii gallo permulta olim (in pal.

crit IV. §. 874) e vetcrum scriptis monumentisMartiani

Capellae lib. II. §. 178.

quae sit osciuum mitior, in certaminis tentamenta pulsabat. Ipsa vero Ibis 178

praenotatum gerit nomen mensis cujusdam Memphitici. Hanc tabellam quum 179

ingestam sibi conspiceret virgo vcnerata, licet sponsi cognosceret argumentum,

tamen non ausa est sine supplicatione transiré. Tunc etiam candidior Atlantidum 180

que attuli, ibique duas

tatas sum, quas lectorum oculis bic subjeci.

certaminis] Pugnaces gallos gallináceos esse jam

antiquitas novit adeoque publica îllorum certamina

instituit, quod Aeliauo teste (таг. bist. % 28) Themistocles

primus Atlicnis fecisse fertur. Aride РИ-

nium (bist. nat. 10, 21, 24), Lucianum (de gymnas.

37. VII. p. 199 Bip.), Plutarcbum (Lycurg.

p. 52$ de stoic, repugn, p. 1049), Pausaniam (6,

26, 2. 9, 22, 4), geinmasque (Mus. Flor. 2, M»

5. Licet, gcmra. p. 235. Rossi gemm. ant. II. 226

sequ. Montf. ant. V, tab. 47). Sed vocabula »mitior

oscinum« apud nostrum quid sibi velint, jure quacras

mirerisque interpretes, qui quum singula verba

passim erplicent, in obscuris sentcntiis provinciam

suam turpiter destituant. Ego, quatenus possum,

explico: » pulsabat (incitabat, mauu vcl pede) in

certaminis tentamenta, quae inter oscines mitior

sit (id est, ut certamine experirctur, utra certantium

oscinum ignavior atque debilior esset).

mensis] Incertos in boc mensis nomine expli

cando jam vidimus viros doctos et inter se pug

nantes (Jablonsk. in pantb. ö, 5; p. 162. Georg,

in praef. ad fragm. evang. Job. p. 140), neque

mirum; Jablonskius enim locum, quo nititur, Plutarcbi

(symp. 9, 5; p. 738) nondum satis explicaverat,

et Georgius de Uteris Aegyptiacis prorsus

incerta profert. Vide potius llugium nostrum (mytb.

p. 183 not.). Verisimillima Grotü est sententia,

qui ad primum Acgyptiorum mensem, qui ab eorum

Mercurio 0COV-& nomen accepit, Martlr.itum ailudere

arbitratur (§. 102 not.). Quanquam ii

tencbris certain opinionem coiicipere ncc licet

Übet

ingestam] Quamvis codices Monaccnses (C. D.

E. G), Darmstattensis, Cantabrigicnsis, Britanniens,

Bodlejanus, Hugianus, ct Yossianus pro conspiceret

250 Martiani Capellae lib. II. §. 180.

Jovis congressu pignorisque culmine provecta supervenit, quae quidem nec

in nurus officio sine bilance libra apparere dignata est. Quam virgo venerata,

quoniam satis sociam filio recognovit, duabus cum lucrorum potente dicatis

habeaut cognosceret , practuli tamcn vulgatam leetionem

со magts, quod Loe verbum pro sime scquitur.

Ingeslam pro adspiciendam vel contemplan'

dam sibi datam dixit.

candidior] Majam dícit Atlantis filiam, Mercnrii

matrem, quam Virgilius quoque candidam appellat

(Лев. 8, 138). Comparativo noster pro superlativo

usus est (§.6. 121), eodem sensu quo Ovidius

(fast. 5, 83) canit:

»Quartim Maja suas forma superasse sórores

Traditur. «

pignorisque] Pro pignorisque, quod Grotius

edidit, "Vossianus pignerisque, idqoe etiam ex cod.

Leid, profert Muncker. ad Fulgent, mythol. I. 27,

idque eo probat, quia Afri saepius archaismos adfectare

soleant. Grammatici quidem voluerunt pig-

пега rcrnm esse , pignora vero filiorum et adfectionam

; sed doctos banc distinctioncm sperucre recte

notât Dracbcnb. ad Liv. 11L 58 ; adde Burmann, ad

»atbol. vet. epigr. П. 26 et quae ad tit. if. de

pigo. action, passim notare soient. Arktz. (misc.

p. 212). — Britannicus: »pinnigerisque«; sed hoc

cum rcliquis verbis ncque jungi potest, neque ex*

plicari.

culmina] Pignora pro liberis dici notum est

(§. 25. 32. 91. 92). Pignus igitur boc loco est

Mercurius, Majae filius, cujus illa culmine pro

vecta dicitur, quum dignitas ejus non minus G Iii

auctoritate et splcndorc quam Jovis toro insîgniter

aucta esset Culmen cniiii translate sensu accipiendum,

ut apud Glaudianum (6 cons. Honor. 64):

» Inclinât populo regale modestia culmen.*

Vide tarnen, ne aliquid etiam astrologicae ambiguitatis

bis verbis subsit. Atlantides enim inter

Stellas quoque numerabantur (Virgil, georg. 1, 221),

commun! nomine Pleiades sive Vcrgiliae appellatae.

bilance] Veram banc lectionem nemo est qui

ignorct: alii tamen codices blance référant, et expouunt

Gloss, nostrac blanda, quibus suffragatur

Gloss. II. St. Blanx evr)&r¡Q. Gbot. — Suis glossis

suffragari glossam Stepbani annotât G rotins, sed

falsas in eo est; legendtim: »Blax evij^rjg« , boc

est stultus. Мглск. (ad Fulgent, p. 163). — Quamvis

in Vossiano códice (Arntz. mise. p. 212), et

in duobus Blonacensibus (D. E) etiam legatur blance,

atque in alio Monacensi (C) parifer ac in Darmstattensi,

Cantabrigiersî, Britannico, et Bodlejano blancae,

omnlao tamen vulgata lectio praestat corruptis

illis, quae origîncm traxerunt ex со, quod inter

pretes causam ignorarunt, cur librae bic mentionem

faciat noster. Qua in re admodum obscura quum

solis conjecturis locus sit, baud pudet meas expo

ndré. Discimus e Macrobio (Sat. 1, 12) »mense

Majo mercatorcs omnes Majae paritcr Mercurioque

eacriücasse.« Mcrcurii igitur mater, cadenique niercatorum

dea, non diguata est (noluit) sine libra

apparere ; in nurus nempe officio. Cctcrum pro

Grotiano ne e Bodlejano et Monacensi (С) reposui

пес, quod om niño praeferendum, quin etiam sub

stituí adeo necesse est, ut quo pacto antecessores

mei, ne legcutcs, locum intclligere potucrint, prorsus

non perspiciam.

potente] In MS. fuit lucrorum pote. Grot. —

Praestat omnino vulgata. De Mercurio enim sermo

est, qui pariter lucrorum potens dicitur, atque a

poëtis ignipotens Yulcanus, ensepotent Mars, belli

Martiani Capcllac lib. II. $. 181. 231

coepit honorare pecudibus. Hinc festinatur ascensus, et usque in Veneris 181

circulum hemitonio transvolatur , ipsaque Venere, quae nuptiis allubescebat,

quantum decebat honorata, hoc in ea perhibetur intuita, quod adtnodum

pulchra tamen antias draconibus circumflexa crebroque capillitio vulsa,

ambifariumque nital secum congressa mitificat. Mox Studium in solarem ela- 182

potentes Mars et Pallas, nemorum et silvarum po~

tens Diana, frugum potent Ceres, Manium patens

Trivia, Umbrarum potens Pluton, lyrae potens

Mosa, maris potens ¡Ncptunus, nimbrorum tempeslatumqne

potens Aeolus, lauri potens Apollo,

uteri potens Lucina, et a Macrobio (Saturn. 1, 12)

Mercarías ipse sermonis potens appellator. Accedit

quod Graecc ctiam idem xeQÔcooç (v. Lucian. in

Timone 41. Hesych. I. p. 1204) audit.

honorata\ Editi orata. Cortius in Guelferbyta-

Dts legit omata. Meliorcm lectionem e Cantabrigiensi

et Basileensi substituí. »Quantum decébate

ideo adjectum vide tur, ne Pbilologia Veneri nimium

dedita censeretur.

antias] Cincinnos dependentes prope aurículas.

Isidor. Vulcan. — Vide de bac voce Fcstum et

Isidorum. Ulitur et Appulcjus. Gloss. H. St. xófutt

ôià xütv xQOTcupáv XQ£[iá[ievaL yvvai-

Ttsioov. Gloss. Isidori: »Antiae, capilli emissi, vel

capilli quos mulleres próximos in capite componunt.«

Gbot. — Appuleji locus in Floridis (1 , 3. p. 14

Oud.) legitur. Longe quidem aliter accepit J. Scotu9,

qui a. 873 obiit, ut ex bac glossa codicis

Basilccnsis videmus: »Locus istc corruptus est scriptorum

vitio et ideo a uonnullis prave expositus;

J. Scotus ita sentit: ipsa Venus admodum pulclira

erat, tamen antias i. e. contraria videbatur Pbilologiae

«; quasi a Gracco àvvloç desecudat!

nifai] Varians in margine lectio praebet amital,

ad quod verbum Grotius baec annotat: »Multum de

boc laboravi, ac aecdiun verum comperi, sed adbue

Lacreo; in quibusdain codicibus Nisam legitur,

unde conjeci Misant, quem Isidis filîum nominat

Onomacritus in initiis Orpbicis et ambifarium facit,

ait enim: "Aç6eva xai dijAvv ÔL<pvi}.

Postea vero in bistoriis Indicia inveni coli apud

Indos deum nomine Amida, cujus effigiem, et qui

dem monströsem, vidi ipse ex India alla tarn: La

bebat ¡lie non binas manus more nostro, sed quatrrnas,

unde non ¡mínenlo possit ambifarius Amida

vel Amital (consona enim baec sunt) appellarr.

Sane constat, mágica plcraquc ex Indico fonte esse

deducta.f — Sed mera baec somma esse Grotii

manifestum est. Potuit quidem noster aute oculos

baberc Lune Martîalis (3, 37, 8) versum:

»Quae crine vieil Baetici gregis vellus,

Uhenique nodos aureamque ni tel a m« ;

sed hune non magis quam Martiaui locum intellexisse

videntur interpretes, qui de amicis pulvcrîs auri repertis

in arena et ra me ut is aurcis, quibus couspers

am comam illuminassent» cogitarunt, quum de

flavicomîs potius Gcrmanis poêla egerit, nemoque

ignoret, flavum crînem pariler atque flavum aurum

dicî. Nital denique noster pro nitela nsurpavit,

quod Appuleji et Solini interpretes pro splendid«

aeeipinnt, me autem jndicc apud utrumque ctiam

pro flavo colore accipi potest. Docere autem noster

volnit «minime fide ml um esse pulcliritudini Vénerie

am Lignac, cujus coma serpent ¡bus circumflexa sif.«

mox stadium \ Rectius forte excerpta nostra:

»Mox Studium in solarem elaborare cirenm, quippe

scscuplo fatigabatur adsecnsu.« Aliis id extulit p. M с

252 Martiani Capellae lib. П. §. 182.

borarc circuliim, quippc scscuplo fatigabatur asccnsu, qui tonus ac dimidius

185 habebatur. Ibi quandam navim, totius naturae cursum diversa cupiditate

modcrantem, cunctarum flammarum congestione plenissimam, bcatis circumactam

racrcibus conspicatur. Cui nautae septem germani suique juris con-

»maximis conatibus sescuplo itinere evchi.« Bo>d.

rar. lect. p. 58) — Mclior ccrte liacc lectio est, quam

apud Grotiiini laborare et dcîndc faligabat aseen-

»»m; sed pro cîrcum с Monaccnsi (G) et Cantabrigiensi

circuliim etiam reposuî.

tonus ас dimidius] Lcgcndnm puto: Tonus di

mitíais. Hyginus: »Sol abest ab Héspero medictate

toni.« Grot. — Dormitavît Grotíus, ñeque erat

quod Goczius hoe somnio textum corrnmperet.

Scquitur nostcr Pli ni um et Ccnsorinum, quorum

Ше (hist, nat 2, 20. е. 22) » Pythagoras « inquit

»ex música rationc appellat to nu m, quantum ab sit

a terra Luna; ab ca ad IWercurium spatii ejus dimidîum

et ab со ad Venerem fere taut nudum; a

qua ad Solem sesquiplum* ; alter autem (de die nat.

c. 13) »Iii ne ad Фшб<родоу , quae est Veneria

Stella, fere tantundem, id est, aliud rjuroviov :

inde porro ad Solent ter tantnm, quasi tonum et

dimidium ; ¡ taque Solls astrum abesse a terra tonos

tres ас dimidium, quod л oca tur ôiù rtévTS.* Alia

ta men ratio est Plutarchi (de animae proer. p. 1028),

alia aliorum (v. palacogr. Ш, §. 285).

ibi quondam] Lcctionem, quam с Guclferbytano

códice prodidit Corlius, reccpi. Grolius cnim

ctlidcrat cursibns, cune taque , atque et ante beul is,

quae copula a Britanuico, Cantabrigiensi, Reiche -

nauensi, et Darms tat tens! abest

wioderan/em] Jamblichus (dc inyst. 7, 2. p. 151):

»Ubi in symbolis dcus tanquam паи is rector est,

id o&tcndit potestatcm tnundi gubernatricem. Sicnt

enim gubernator пал is adstat clavo, eodem modo

et Sol mundi totius temonem regit.« Confercndut

hoc loco omnino Apollonius Tyaneus est (apud

Philostr. 3, 11. p. 143 f. Mor.) et inferior (ad

§. 186) nota.

septem germani] Septem fratrcs in prora naris

sedentes significant hebdomadac dies. Leo aestatem;

Crocodilus bicmcm. Vulc. — Septem hebdomadac

dies indicat mysticc ut solct. Nautas autem vocat

quia ctiam Soli et Lunac navigia uti currus tribuuntur.

Vide Plutarch, dc plac. phil. Lib. 2, c. 10

Grot. — In hoc Plutarchi loco illud non repcries,

sed in commentationc dc Isidc (p. 3C4). De dûs

Aegyptiorum in navigiis constilutis pluribus olim

cgi (in palaeogr. crit. HL §. 238. IV. §. 695) pcrmultisquc

imaginibus с gemmis sclectis (DX §. 507-

IV. §. 609. 649. 770. 779) rem illustravi. Errat

autem enm Vulcanio Grotius, hebdomadis septem

dies intclligcns. Istos cnim Marllanus certe non

<lt vissct totius naturae navem regere; sed intelligendî

potins Sol et Luna cum rcliquis quinqué

planctis. Quae sequuntur apud Grotinm yerba

»germani tarnen suique consimiles* emendaví. Б

Vossiano cnim códice (Arntz. misc. p. 213) vocem

addidi juris , sed vocabulum tarnen , quod a Can.

tabrígiensi abest, expunxi. Sit* juris planetas esse

ex suo cuique proprio cursu dixit. Voce germani

autem, qua et Plato (Epin. p. 986 Steph.) planetas

significat, c\ds%(povg cos appcllans, nihil aliud

quam illam eorum similitudincm innuere voluit,

qua septem hac stcllac semper contrarium reliquia

omnibus cursum pcragercnt. Adde Hugium (in myth,

p. 254. 255. 256).

Martiani Capellae lib. II. §. 184. 233

similes praesidebant. In prora felis forma depicta, lconis in arbore, crocodili

in extimo videbatur. In eadem vero rate fons quidam lucis aethcreae, area- 184

nisque fluoribus manans, in totius mundi lumina fundebatur. Quo viso Philologia

consurgens, totaque veneratione supplicans, ac paululum connivens

oculis, deum talibus deprecatur:

Ignoti vis celsa patris, vel prima propago, 133

Grotium et

felis] Miror Grotium, Walthardum ct Goezium,

qui felix edere potucrint. IVeque cuim solum

in antcrioribus Martiani editionibus (v. Lugdun. a.

1559) in margine varians lectio felis, quam recepi,

adnotata erat; sed felis etiam legcrant Pignorius

(mens. Is. p. 40), Gale (ad Jambl. p. 289), Caperas

(in Harp. p. 15), Montfaucon (in ant. suppl. 2.

p. 185). Gerte igitur melior eligi debebat lectio.

Felis autcm bic Lunac symbolum est, quemadmodum

supra (§. 170) a nostro jam traditum erat.

etiam interpunctione , quae falsa apud

recentiorcs editores est, rcctc Martiafelem

sive Lunam in prora collocavit; Iconem

sive Solcm (Pal. crit. Ш. §. 298. 503. IV.

§. 705. 710) in summa navis arbore. Alias dii

tutelares in navis prora collocabantur (v. Lips, ad

Sen. ep. 76 p. 525).

leonis] Leoncm Soli sacratum paucissimi igno

rant, quod oculorum fervore et radiis ci possit non

immcrito comparan. Aflcrt et alias rationes Macrobius

Lib. 1. с. 21 Sat Grot. — Plura qui cupit

evolvat palaeograpbiam incam (TV. §. 705. 716),

Hugiumquc nostrum (in myth. p. 172), ubi de lc

onis et aquae vocabulis disserit; qnibus adde Mov

áis nomen a Salmasio (in cpistol. p. 152) Aegyptiacac

linguae vindicatnm.

crocodili] Grocodilus Scrapidi saccr, id est Soli.

Scrapis enim idem cum Sole, ut ex oráculo ei

attributo comprobatur. Vide Macrob. c. 20. lib. 1.

Sat. Grot. — Hoc quidem non ncgo ; verum quo*

niam Ieonem, Solis symbolum, in navi depictum

esse jam dictum, omnino pulcbrior Martiani fictio

erit, si mecum conjeceris, cum hausisse e Cle

mente Alexandrine , qui (str. 5. p. 566) e quorundam

sententia docet, » crocodilo significar! lempus

a Sole genitum.« Unde 565 dentcs, anni

ncmpe dierum numcrum, buic animali adfinxerunt

(Achill. Tat. Erotic. 4 f. p. 272 Salm.).

fons lucis] Heraclitns Solcm nfontem coclcstis

lucis « nominat (Macrob. somn. Sc. 1, 20), Plato

(de R. P. 6. p. 508 Stcpb.) »lucis auetorem« (v.

§. 185), Orphicus (liymn. 7) ovçâviov tpwç. In

sacra denique precatione enm allocuti sunt TiXlS

xóófMOV (PtOÇ (Macrob. Saturn. 1, 25).

connivens oculis] Alii connibens, ct bine alii

oculos contra MSS. vctustissimos exliibuerc. Oo»

dkrd. (ad Appid. I. p. 44). — Non hoc solum correxi,

sed paulo post etiam с Cantabrigiensi, Darmstattensi,

Reicbcnauensi , et Hugiano reposai depre

catur pro deprecabalur.

ignoti] Lucretius (5, 149):

ш Tenuis enim natura deum longeant remota

Sensibus a nostris animi vix mente videtur.«

IVeo-Platonici , quod dim jam observavi (palaeogr.

crit. HI. §. 126), sibi pcrsnascrant , bominibus innotescere

tantum bujus mundi creatorem, ex factis

nimirum ipsius; eo auf cm longe antiquiorem

(rov лдштог vovv) deum

254 Martiani Capellae lib. II. $. 185.

Fomes sensificus, mentis fons, lucis origo,

Regnum naturae, deus atque assertio divûm,

Mundanusque oeulus, fulgor splendentis Olympi,

Ultramundanum fas est cui cerneré patrem,

Et magnum spcctare deum; cui circulus Aethrae

Paret, et immcnsis moderaris raptibus orbes.

186 Nam medium tu curris iter, dans solus amicam

Temperiem supcris, cojnpellens atque coercens

Sidera sacra dcûin, quum legem cursibus addis.

187 Hiñe est quod quarto jus est decurrere circo,

Ut tibi perfecta numerus ratione probetur;

eemper obsenrum et ignotum пишете neecsse sit

(Euseb. praep. ev. 11, 10, 18. p. 559), six-, ut

Ciceronis verbis utar (¡\. D. 1, 14, f.), deum Uliun,

quem mente noscamns nusquam apparentem. Practerea

conferrc licet cum boc carmine epigramma

Latinum in Solis laudem (in Burm. antbol. Lat. 5,

i. T. 2 p. 295).

vet] Vel ego arbitrer nimia ignavum , meque

dubito Sol rcstitucndiim , cum recta cum Philologia

alloquatur. Barth, (adv. p. 517) — Ego vero con

tra sentio. ¡Von intellexit censor verum illíus particiilac

sensuin. Л'оп vim solum, sed, quod majus

est, primant propaginem patris Solcm esse docte

eeripsit Martianus, Platoncm secutus, qui (Rep. G,

p. 509) Solein suinmi Boni progcniciu dixcrat.

oeulus] Invocatur ab Orpbico (bymn. 7) Sol:

aiwviov o/JLUx, ct ad quacstionem »quid sit Sol? к

Epictctiis pbilosophus respond et »Mundi oculus«

(Fabric, bibl. Gr. 15. p. 557), ct Atbcnicnsis so

phiste (p. 5C6) »OvQaviog оер&аЯцод*, pariterque

Ovidius (metam. 4, 255) de Sole:

» ¡lie ego sum , dixit, qui longum metior annum,

Omnia qui video, per quem videt omnia tellus,

Slundi oculus«

ultramundanum] Graecus pbilosopbus (Sallust.

6. in Gal. opuse, p. 255 f.) cum vrtegxóófuov

dixerat, quam voccm primus Appulejus (dogm. Plat,

p. 204 Oud.) Latine vertit, ultramundanum patrem

suminumqiic deum appcllans.

temperiem] Be Apolline aërem temperante vide

supra (§. 18). llic Solcm laudat stcllarum duccm

(Orph. bymn. 7 et 55), qui Ciceroni (de re publ.

4. p. 128 Zell.) est »dux ct princeps et moderator

luminum reliquoruin, mens mundi et temperatio* ,

Ovidio (met. 1, 770) »qui tempérât orbem.« Ante

ocelos autcm noster babuisse vidctur Macrobium

(in somn. Sc. 1 , 20) ad ilium Ciceronis locum (conf.

§. 14. 18. 54. 185).

sidera sacra] Quasi diis solis sacrata, mortalibus

negata. Barth, (adv. p. 1242). — Vereor ue

plus tribucrit Air doctus verbis, quam in Lis latet.

Astra enira (|iium noster semper fere cum diis eonjungat

(§. 97), sidera sacra deum nil aliud est

quam saeri dii.

Martiani Capellae lib. II. §. 187.

Nonne ас principio gcminum tu das tetrachordon ?

Solcm te Latium vocitat, quod solus honore

Post patrem sis lucis apex; radiisque sacratum

Bis senis perhibent caput áurea lumin a ferre,

Quod totidem menses, totidem quod confiéis horas.

Quatuor alipedes dicunt te flectere habenis,

Quod solus domites quam dant elementa quadrigam.

Nam tenebras prohibens retegis quod cacrula lucet,

Hinc Phoebum perhibent prodentem occulta futuri,

Vol quia dissolvis nocturna adrnissa; Iseum

oc principio] Ita anteriores editiones, inque scqueutibus

das, quorum atmmqnc restituí. Grotins

hoc et dans substitait adnotans: »Lege a principio.

Comparât Solcm mese in musicis. Gemina autora

tctrachorda sunt tres planetac utrinque et ipse utrinque

quart! suppléas vicem, in primo tetrachordo

ultimus, in ultimo primus. « Sed quamvis rccte gc

minum tetracliordon explica verit (conf. tarnen et

Boeckhium in Creuz. stud. III, p. 88), emendatio

tarnen non adeo certa est, ut in textum recipi pos

ait, quiim plcriqnc codices in vnlgata consentient.

U nus ex omnibus Monacensis (G) hie pro hae ha

bet; quäm qui reeeperit lectionem profecto non contemnendam,

certe non omni externa auetoritate dcstitutus

crit. Das etiam in Darmstattcnsi, Cantabrigiensi,

et teste Cortio in Guelfcrbytano legitur.

solus] Latiui Hominis etymon, quod uiiilli sic

exposuerant (Varro de L. L. 4, 40. Cicero IV. 1).

2, 27. Fulgeut. myth. 1, 11. p. 43 Munck. Macrob.

Soinn. Sc. 1, 20; Saturnal. 1, 17).

patrem] Illum nimirum ignotum, de quo supra

(§. 18S). Nihil vidit in hoc loco Barthius, qui (adv.

p. 517. 2084) Christi patrem intcUigit!

bis tenis] Val. Flacc. 1. III. (lege 4) 92 :

— «Sol auricomis (lege mus) ingentibus (/. cmgentibus)

horis

Multißdum jubar , et bisseno sidere textam

Loricam induitur«

Bisseno antera dicit, quia dnodeeim siguis via Solis.

quem zodiacum appcllamus, distribuitur. Götz. —

De radiis Solis corumque numero causisque con

fer ctiam superiorem locum (§. 73) ibique ob

sérvala.

lucet] Pro lucet omnino scribendum luce. »Cac

rula luce retegere« est tenebras luce depellcre.

Моск. (ad Fulg. p. 43) — IVc onus quidem codex

viro docto adstipulatur, coque minus aliquid imi

tare aiidco, quod талана lectio in margine vetcrum

editionum adscripta est licet. Quantum igitur pos

sum, explico: »Nam tenebras prohibens retegis quod

cacrulam lucem prodit«, ut cacrula lucere dictum

sit ut supra (§. HC)« crepernm micarc.«

Iseum] Lege Lyaeum. Ostendit idem, quod Macrobius

lib. 1, omnes dcos ad Solem referri, Apollinem,

Scrapim, Osirini, Mithram Perurum, Ditera

patrem, Typhonem, Atyn, Adonin, Amraonem,

Triptolcmum , et hic Lihcrura patrem. Obiter alludit

ad nomen Avaiov ало rov Ávéiv, idque eo

50 *

236 Martiani Capellae lib. II. $. 191.

192

Te Serapim Nilus, Memphis veneratur Osirim,

Dissona sacra Mithram, Ditemque ferumque Typhonemj

Attis pulcher item , curvi et puer almus aratri ,

re Pert, quod Sol occulta dlsaolrat tcnebrasquc dis

sipe t. Sed de de о ru ni Lac confusioiie pl ига collcgimus

ad Onomacrituin. GnoT. — Ipse Vossius in

margine conjcccrat Lyaeum. Аютк. (misc. p. 215)

— Ccrte et Grotius non Lycacmn, uti Goezius in

caute reposait, sed Lyaeum voluit. Лес tarnen

probo. Isens enim Isidis filius appcllari codem jure

potuit, quo (§. 87) Vulcanus Junonius dictus erat;

quod auteui ex conjunetione cum antecedentibus

Grotius argumentum repetiit, in tanta construetionis

ambiguitatc nibil contra codicum auetoritatem

efficere potest. Posait adeo ipsum vocabuli etymon

ad nocturna adtnissa referri, si Martianum cum

Plutarcho (de Isidc p. 3äi) Isidis nomen ab Хбтци

dérivasse statnamoe¿ multo tarnen melius dissolvendi

illud officium ad Phoebi nomen referemus,

quum (pOifiâÇco etiam purgare vel verrere signi

fiéet. Cetcrum Iscum pro Isaeum e Basilccnsi có

dice reposuimus, quia Graccc ÏÔEÏOÇ est Glossa

Monacensis (D) explicat justum, aequum, ut de

l6eo cogitasse videatur!

Serapim] De magnifico bnjus dei in Aegypto

templo vide Ámmianum (22, 12). Imitatus est noate*

variando unius cjusdemque dei nomina pcrmultos

alios scriptores (Stat. Tbeb. 1, 717. Appulej.

met. 11. p. 733 Oud. Auson. epigr. 29 et 30.

Nonn. Dionys. 40). Quibus diversis Solis nominibus

bujus ipsius oracula ansam dederunt (Ma erob. Sa

turn. 1, 18. Euseb. praep. ev. 5, 4, Iii. p. 125.

Laur. Lyd. p. 42 Roetb.). Accusât quidem Goe

zius (Grotium secutus) Martianum de correpta me

dia in nomine Serapis; sed corripuit earn jam

antiquior Prudentius illo vcrsu (c. Syium. 2, 551):

»Nil potuit Scrapie « cet Et omnino opcrac prctium

erit audire Hieronymum de Bosch, qui (in anthol.

Gr. T. 4. p. 297. 298. 418) observât, in nominibus

propriis a vetcribus candem syllabam modo corripi,

modo produci, quare nugas agerc, qui in. Batavia

an secunda corripienda, an producenda sit, tanto-

реге laborent. Atque eadem Priscianus jam docucrat

(de accent p. 814) scribens: «In pcrcgriuis

verbis, et barbaris nominibus, vcl interjectionibus,

null! sunt ccrti accentus. Idcoque in potestatc

nniuscujusque consistunt, ut quo neccssarium vidcat

sic in metro ponat «

dissona] Barbara. Sic supra »dissonans discrepantia

nationum«, et alibi » secundum dissonas

nationcs.« Grot. — Haec enim primitiva vocabuli

ßagßagoq significatio est, undc jam apud Hoincrum

Kägsg ßaQßctQOtpwvoi, (И. ß. 867), quo

idem dcclaratur quod alibi (Odyss. a. 182; y.

302 ; o. 452) locutione àXXo&QOOi avd-qtartoi.

Mithram] Solein Milhram appellari liquet ex

bac inscriptionc Latina: »Soli Mithrae« et illa

Graeca: •НАШ МЮРА AN1KHTS2«, aliisque

centum similibus. Grot. — Res est notissima vel

e Nonno, Strabone, Justino martyre, Porpbyrío,

Statio, Curtió, Claudiano, aliis. (Conf. Palaeogr.

crit Ш. §. 106. 309. 481. Hyde de relig. Per*.

Eichhorn de deo invicto Mitbra, et Camdcnum

in praclectionibus aeademicis p. 177). Literas in

nomine Msi&çaç numerum 365, nimirum auui

dicrum contiuerc, olim (loco citato §. 454) jam

monui.

Attis] Sic pro Atys e Vossiano scribe, quod

etiam placuit Muncbcro ad Fulgent mythol. 5, 5,

Martiani Capellae lib. II. §. 192. 257

Amnion et arentis Libyes, ac Byblius Adon.

Sic vario cunctus te nomine convocat orbis.

Salve vera deûm facîcs vultusque paterne,

et Mete quidem , qnum ita priori longa semper роё-

tîs dicatar, judîcc Schraden) Obs. 1, 5, ubi et

banc emendatrónem a Muncbero institatam probat.

Aiwrz. (misc. p. 215). Salniasius quoque (ad So

lln, p. 51) Atxjn nomen Lydiim, Cybcles autem

auiasium Attidem scribendum cense t, itaquc corrigit

Arnobium (1. V), ubi de Attidc pro Sole babendo

itidem sermo est. Confer tarnen et Doeringium

(ad Catull. 65) et interpp. ad Persium (1, 95).

puer] Quicunquc Virgilium (georg. 1,19) 1cgcrit,

sane videbit cum a nostra exscriptum fuisse.

Sed difficilior quaestio est, quiuam fuerit »almus

mile puer aratri?« Etcnim ipse VirgUius obscuras

est adeo, ut vcl Heyne cum non intellexcrit, pucrum

iuterprctatus Triptolemum, qui a Martiano hoc

loco designar! non potuit, quum nunquam ille Solis

nomine venial Yiam potius nobis aperit Scrvius,

ad YirgUii locum observans: »Alii Triptolemum,

alii Osiritt volunt« Atque posterius rectius esse

с poctis colligitur. Tibullus (1, 7, 29):

» Primus aratra manu sollerti fecit Osiris

Et teneram ferro sollîcitauit humum.*

Idem Rutilius (itin. 1, 75):

» vini(jue repertor

Et qui primus humo pressit aratra puer.«

Bacchtim enim et Osiriu eundem deum fuisse non

magis ignoramus, quam Osirin pro Sole accipi

(Palaeogr. crit. IV. §. 645. 661). Hinc mild quidem

persuasum Yirgilium a nostra melius intellectnm

esse, quam ab Ilcynio, cujus interpretatío et

со laborat, quod impertinentem Virgilio adfinxit

conjunetionem deorum cum Triptolcmo semideo.

Sed in voce puer baesisse ridetur, qua tarnen ne*

que ipse Yirgilius (in cul. 25. 36), ñeque Cicero

(Phil. 4, 1) vel Cacsarcm Augustum appcllare

dubitarunt Errarct igitur similiter qui pueri aratri

nomine inductus Tagetcm intelligere vellet Nemo

enim unquam bunc pro Sole accipi legcrit. Cur~

vum aratrum similiter dixit Lucretius (5, 951.

6, 1251).

Amman] Peccat Capella in legem pedariam, ut

ct supra Serapim media corrcpta dixit Cur autcm

Sol Amnion dicatur, ex Nonio docebimus in nolis

Onomacriticis. Grot. — Macrobius (Saturn. 1, 21)

»Hammonem« in quit » Solera occidentem Libyes

existimante: et ego de Amnione copiosius pluribus*

que Iocis (in palaeogr. crit. Т. Ш. §. 125. 281. 481.

T. IY. §. 600. 669. 670) egi. De metro equidem

nostrum in nota ad nomen Serapim modo defendí.

Ac prefecto antiquissimorum ctiam poctarum ne*

gligentiam non minus accusandam esse Atbcnaeus

(14. p. 652 Casaub.) multis ostendit exemplis.

Adon] Pariter Theocritus (Syracus. 145) Solcm

intellcxit his versibus:

"IÁadi vvv, <piX "Adavc, nal èç viax* tv-

■&v¡ir¡6aig.

Hal vvv rjv&eç "Adwvi, kcù, оях' шр[щ

tpiXoç yÇeîç.

In primis autcm Alacrobius (Sat. 1, 21) totus in

со erat ut demonstraret Adonin Solem esse.

salve vera] Sumsisse videtur ex bemistïchio hoc

Virgilii (Aen. 8 , 501):

»Salve vera Jovis\proles.* — —

Мох miror YValthardum et Goczium edidisse pa

ternité, qnod omni sensu caret Scilicet non anîmadverterunt,

in erratis a Grotio îstud mendum cor»

258 Martiani Capellae lib. II. $. 195.

Octo et sexcentis numeris, cui litera trina

Conformât sacrum mentis cognomen1 et omen.

Da pater aethereos mentes conscendere coetus,

Astrigeramque sacro sub nomine noscere coelum.

194 His auditis deorum sedes jussa est permcare. Verum hemitonio sublevatam

19b Pyrois circulus immoratur, in quo Jovis fuerat maximus filiorum. Ex quo

196 circulo visus Pyriphlegcthon amnis ad infera demeare. Quo transgresso (neque

rectum fuisse. Verumtamcn inteUigcre debcbant, tlamium patct, qnos Acgyptiacum Solis nomen ФРН

quod ecriberent! v omnino latucrat (v. Palacogr. mcam crit. Ш. §. 229.

sacrum] Vulg. sacrum nomen, cognomen et IV. §. î>88). Quod autcm hie mentis cognomen Hi

tmen, sed hace annotant docti interpretes: MS. cit, hoc ex superior! loco (§. i8ö) illuslrandum,

.sacrum mentis cognomen. « Eet autein hoc nomen, ubi Solem mentis fontcm appcllat.

qnod diligent! indagatione inveni, HIT, quod mentes] Grotius mentis. — Vel legendum est

mentis affectum placidum dénotât, cstqne XQVyçàpL' „ paler mentis», id est mandi, vel »da pater men-

\iaxov et numerorum 608. Nisi qüis YHE malit. tcs „ Vixc. — Cessât, quia Bodlcjanus codex ex-

Id cnim nomen Baccho tauquam humidac naturae ]¿\,ci mentes, atquc ipsum mentis pro accusative

domino tribuit Plutarcbus. Ego tamen altering ma- pi„raHs numen accipi potest. Scnsiis est: »Da pater

lim, quo Aï mentit cognomen. Et sane ab eodem „j^j animum, ut coner ascenderé cocluin.« Warn

fonte Apoll! пет rjïov dici quis est qui ignoret? 8;c ;utclligcuda dictio est »dare meutern.. Confer

Grot. — Vcrsiculuin ipso suo sonó borridum re- щи1П Horatü (in ер. 2, 2, 56) versum:

ctius forte codex MS. hunc in mo dum refert:

• Conformât mentis sacrum cognomen et omen.*

Et ita ctiam codex a Grotio adhibitus,' quem virum

summum egregie (!) hace illusfrantcm vide in

»ferbis, quae tímido quoque passent addere

- - menlem.«

nomine] Lege numine. Vokck. — Equidem ver-

... . . . • : ... . , . . bum, quod in omnibus taui cdilis uuatu script!*

uotis. Aliam longe viam in illustrando hoc loco 7 ■ " ■

* . *.лц r i ■»»'•' V T'TmIai • libris exstat, corrigera non ausus sum.. '"

ingressus est Bartlnus (adv. XI. с. o. p. t>17) qui 7

Capellam Christianum esse bine colligit, rcctenc Фшт -vtHL^fognomeft. praccedat.

an accus ipse viderit. Boim. (таг. lecL p. 58) — '' Auditis] Grotius audita, quod corrcxi e variant!

Scribendum omnino .mentis cognomen*, quod in lectionc apud Wahbardum et с Basilcensi códice,

nuis codicibus invencrunt Grotius et Bondamius ct *» sequcntibus Gnelferbytanus quidem

in Vossiano exstat. Ail-stz. (misc. p. 215) — Ad- ct Cantabrigiensis circulo pracbent, sed quam Pydere

licet e Monacensibus plures, Hugianum, Ba- »°» Pnmi18 8lt cnsns> ma,c'

flilcenscm, Darmstattensem, Britannicum ct Can- infera] Ita pro Groliano infra habent Monafabrigienscm.

Cetcrum ut non negó nugas cgisscf censes (C.D.E), Beicbenauensis, Basilcnsis, Darm-

Varthinm, ita et egrcgic errasse Grotium et Bon- stàlîcusis, Guelferbytanus teste Cortio, Britanni.

Martíani Capellae üb. П. $. 196. 239

enim labor faerat, hemitonii intcrjecta transcurrere) in Jovialis sideris pcrvenere

fulgores, cujus circulus Phryg^j phthongo pcrsonabat. Illic sidus erat tem

perament! vivifici ac salubris, fulgentibus blandisquc vibratum candoribus.

Cujus quidem lucis natura, ex* calidis humidisquc commixtionibus candens,

quadam prosperitatis tranquillitate rutilabat. Verum ibi sidus Jovis; nam

ipse totius mundi membra collustrans ad dcorum dicebatur imperium et se

natum coelitem commeasse. Hunc etiam praetergressa circum, ac parili interjectione

sublimis, deorum rigidissimum creatorem in álgido inhaercntem

pruinisque nivalibus conspicata: verum idem quem circumire nitebatur

orbis meló Dorio tinnicbat. Sed ipsi praesuli nunc draconis facies, nunc

rictus leonis, nunc cristae cum aprugnis dentibus videbantur, totoque exitialis

eus et Cantabrigiensis teste Federo, quaproptcr p. 2С 7. Bip.) » temperatissimos* ei effectué tribuir,

baud dubius meliorem lectionem in textum recepL Addc palaeogr. crit. Ш. §. 282.

neque enim labor] E Virgilii (Aen. 11, 684): fulgentibus] In locum vulgaris lectionis efful-

»neque enim labor. « ¡jentia vibrato meliorem rccepi, quam Basilccusis

phthongo] Quodsi Plinii (2, 22, 20) тегЬа? »Sa- codex et teste Cortio Guclfcrbj tanae membranac

turnum Dorio moveri phthongo, Juvcni Phrygio« habent, «fulgentibus blandisque vibratum candocontuleris,

videbis omissum esse Phrygio. Phlbon- ribus.«

gus enim sonus est (§. 939) qui varia tur, undc coelitem] Cantabrigiensis coelitum, unde senpaulo

post (§. 197) Saturno Dorium Hielos adscribit. sus exit idem.

Quumqne Hqiicat Martianum sua e Plinio bausisse, álgido] Yirgilius (gcorg. 1, 536):

ex eo ctiam supplere quod omissum non dubitavi, » Frígida Salurni sese quo Stella recéptete

praesertim quum viderem hoc ipso loco in Darm- inhaercntem] Jíaerentem Grotins; inhaerentem

etattensi códice verbum quoddam erasum esse. Ni- e variis lectionibus Bondam (p. ö8), quainvis parum

comaebus (in barmon. manual. 1, 2, 3. p. 7. Meib.) intersit. Sed paulo post pro circumvenire e Darm-

Jovi sonum adscripsit parhjpales. etattensi, Bcichenauensi, Basilccnsi, et Guelfcrtemperamenti]

Peculiarcin banc hujus planctac bytano omníno rectius circumire recepi.

notaim fuisse, supra (§. 17 et 32) vidimus, et infra Dorio] Gravissimo sono. Vite. — Confer M¡-

(§. 88ü) legemus. Confirmant earn tam phibjsophi, liebium (ad Plinii librum secund. p. 167) et Harquam

poëtae. Etenim ex Saturno et Mai-foj.^mpe- duinuni (ad Pliu. 2, 22, 20. not. 11).

rari ilium interjectum et Cicero (Л. D. 2, 46 f.) aprugnis] Ediderat Grotius aprima. In MS.

et Plinius (2, 8) et Aristidcs Quinctilianus (de inquit Gratias, videtur aprugnis. Ita clare Vossiamúsica

p. 148 Meibom.) docent, repclitçue idem nus, atque certc vox ca Capellae est restituenda,

Ptolcmacus (letrab. 1, 4)$ Vitruvius autem (9, 1. quuui in magis uolam a librario sit mutata. Hausit

240 Martiani Capellae lib. П. §. 197.

saeviebat horrore; cui tamcn potestas pro circi granditate major ac praelata

ceteris habebatur. Denique harpis bombiaflue perterrita, tam intolerancia

198 congressione virgo diffugit. Inde maximis conaübus sescuplo itinere evehuntur.

Nam tono ас dimidio ad ipsius coelestis sphaerae globum ac laqueatum stellis

199 ambitum pervenitur. Sicque sex tonorum conscensionibus et stadiorum defecta

lassitudine fatigati, qimm diapason symphoniam, quidquid emensi erant,

id certissimc с Solino, qui cap. 32 »aprugnis dcntibus

« dixit, ut in quibusdam editionibus legitur,

quod tamcn in Vcnctiana ann. 1498, quae pence

mc est, mutatum quoquc in aprims codem crrore.

Salmasius edidit aprugineis ; sane Latin!» dici aprugineui,

aprugintts ct aprugnus idem notavit excrcitat.

PJin. p. K74. Ahntz. (misc. p. 215). — Correxlmus,

quia in códice illo aprugnis legitur; quamvis

aprinus baud dcterior vox sit a Varrone et

Plinio usúrpala. Prefecto sicut a caper est caprinus,

ita ab aper dici potest aprinus.

exitialis] Pro Grotiano exitiali e Vossiano legendum

exitialis. Litera S absorpta est a scqucnti

voce, licet non novum fuerit Latinis etiam elegantioribus,

qui duo adjective uni substantivo adponant.

Cicero pro Milone : »propler multa praeclara

mérita. « Draekenborcb ad Liv. 1, 14, et ex poëtis

excmplorum segctem congessit clcgantissimus Broukbus.

ad Tibnll. 5 , 3 , 22. Ncquc id Graccorum

poëtis ignotum, unde âe6[J.olç àXvrolç àyçioiç

reetc defendí posse apiid Aescbyl. Promcth. vinct.

v. 154 vídit II. Stepbanus. Ашчтг. (misc. p. 214)

— De Saturno exitiali confer supcriora (§. 17).

Exitiali pro exitialis non nisi typographorum crrori

adscribendum esse vide tur, quum anteriores omncs

editiones meliorcm proférant lectionem, quam Grotium

mutare voluissc non arbitramur.

harpis] Ediderat Grotius arpis, qnapropter coactus

erat bancce addcre notarn: »Lcgo harpis et

explico falcUms, ita enim sonat vox Graeca: est

enim aQrtt] ÓQErtávt]. Falces autem Saturno attribuit

antiquitas, ut omnia auctorum tam Graccorum,

quam Latinorum , turba testatur. Mavoit tamcn

illustriss. Scaliger pro músico instrumento accipere,

praesertím quum bombis sequatur, motus

inter alia isto Fortunat! loco:

»Romdnisque Igra tibi piando barbants liarpa.«

Nomen boc cüamnuin Gallis et Belgis nsitatum.«

Grot. — Equídcm Grotio potíus, quam Scaligero

adstipulor : baud enim video, quo pacto Philologie

músico instrumento perterrita dici potuerit. A Tbracibus

aQrtTjV) incurvum gladium, inventam fuisse

Clemens Alcxandrinus (ström. 1. p. 507) docet.

Persei etiam faiccm áda\mvxivr¡v aQ3tr¡v poëtac

appellant (Apollodor. 2, 4, 2. Apollinar. Sidon.

carm. 7 p. 507 Sirm.). Ab barpis etiam milites

quidam barpigeri olim dictí (v. Cang.). Ceterum

aspirationcm addcre non dnbitaví e rationibus supra

(§. 7 not.) expositis.

bombisque] Sonó graviori (Varro R. R. 5, 16,

52), veluti tjmpani (§. 67). Catullus (64, 264):

«Maltis raucisonos efllabant cornua bombos. «

sescuplo] »Tempora tria ad duo scscnplum faciunt

« (Quinctil. 9, 4, 47. p. 556).

coelestis] Reicbenaucnsis et Grotianus codex

pracbertt coelitis > quod non minus probum est

(v. §. 62 not.).

defecto.] Ita pro Grotiano defessa codices Monacenses

(В. С. D. E. G), Reicbenaucnsis, Basilcensis,

Darmstattensis, Bodlcjanus, Britannicus, CanMartiani

Capellae lib. П. 5. 199. 241

adverterent consonare, perfectione absolutae modulationis post labores má

ximos recreati, paululum conquierunU Ipsa quoque Philologia lectica desiliens, 200

quum im mensos luminis campos aethereaeque trauquillitatis verna conspiceret,

ac nunc tot diversitates cerneret formasque decanorum, tunc octoginta quatuor

liturgos coelo miraretur astare: videretque praeterea fulgentes crebrorum siderum

globos et cirçulorum alterna illigatione texturas; ipsain vero, quae 201

ambitum coercet, ultimam sphaeram miris raptibus incitatam, polosque et

axem ex coeli summitate vibratum profundam transmeare terram, atque ab

ipso totam coeli molem machinamque torqueri; tanti operis tantaeque rationis 202

patrem deumque noscens ab ipsa etiam deorum notitia scccssisse, quoniam

extramundanas latitudines eum transscendisse cognoverat, empyrio quodam

ipsam vero] Describit post codos planetarom

et àxiXavicùv astrorum primara mobile cam primo

motore. Grot. — Supple ex aatecedentibus »»миШ

videret* ct refer vibratum ad axem, ad сumque

etiam, quod sequitur, ab ipso.

noscens] Grotius pro со, quod in libris legebatur,

non setena reponi voltiit non nesciens, quae

taincn emendatio neccssaria non est, postquam Cos>

tius in Guclfcrbytano legit noscens.

secessisse] Vossianus: вес cessisse«, non mal«.

VuJgatuin tarnen secessisse tucri posset frequens

prononiiuis se ellipsis, cujus cxcmpla dedi ad Se

dal 4, 80. Аилтх. (misc. p. 214). — Cur dcsiuV

ret vir doctus pronomen se, prorsus ignoro. Ccrte

Marlianns nihil aliud quam Nco-Platonicam doctrinam

exponere voluit, qua pater ille ignotus summus

deus est (palaeogr. crit. III. §. 126), quem

adeo iguotum esse dielt , nt ab ipsa deorum no

titia secesserit; adeo ut dii ipsi eum non nosecrent.

Conferre licet Jambliuhum (de myst. 8, 2. p. 158

Gal.).

latitudines] Grotins qnidem beatitudtnes ; sed

üugiani codicie lectionem eo libcntiua reeepi, quo

tabrigiensis, Bongarsii, igitur plurimi. Tarnen etiam

defessa defend! per bypallagen potest.

desiliens] Hoc e codieibus Grotiano, Basilccnsi,

Darmstattcnsi , Britannico, Bodlcjano, ct Guclfcr

bytano substituí pro dissilienSf quod male se ha

bet in editis.

immensos] Phílologiam astrorum multitudinem

adinirantcm codem fere modo noster depinxit, quo

Lncanus de Pompejo divo facto (9, 11) cecinerats

— — »Illic postquam se lumine vero

Implevit, stellasque vagas miratus et astro

Fixa polis vidit , quanta sub node jaceret

Nostra dies.*

decanorum] Vide quae de île corumque nomlnibus

Acgyptiacis in palaeograpbía critica (Т. Ш.

§. 520. 528. 550. 552) disputavi; quibns adde

Hcrmetem (ap. Stob, in eclog. 1, 22, 9. p. 469

Heer.).

liturgos] AeiTOVçyovç. Ministri sunt public!

Graeco vocabulo. Grot. — Plura dabit Salmasius

(de ana. climact p. 522. 796). Absurda ei qua

alia ad hunc Martiani locum in códice Monacensi (E)

legitur gloesa: »quasi letargí, resoluteres laboris!«

Martiani Capellac lib. II. §. 202.

intellectualique mundo gaudentein, juxta ipsum extimi ambitus murum annixa

203 genibus ac tota mentis acie coartata diu silcntio dcprecatur; veterumque

ritu vocabula quaedain voce mentis inclamans, secundum dissonas nationee

ecrtius et supra (§. 58) cadem legebantur. Hoc

autcm códice olim nondum inspecte, priiis (in

Palacogr. mea III. §. 131) aegre hune Martiani

locum intelligcbam.

extimi ambitus] »Coclum ipsum « inquit Cicero

{dir. 2, 45) »quod extremum atque ultimum mundi

•st.« Ulterius progredi Pbilologiac non licebat, sed

sola mente de um supremnm atque ignotum, quippe

qui extra mnndnin esset, persequebatur. Plato

bunc locum (in Pliacdr. p. 247 Stcph.) vftSQOVçâviov

xhrtov appcllat.

mitrum] Aut Maximi Tyrii (17, 12. T. I. p. 357.

Rcisfe. ) nolov zei%oç« ante oculos faabuit, aut

Lucrctium, qui paritcr pluribus locis (1, 74; S,

372. 455) »moenia mnndi« stattiit.

silentio deprecatur] Acgyptios jam Porpliyrius

(de antro nymph. 27. p. 25) refert 6eßo(ievovQ

vrto биолЦ -&EOV <xqzt¡v rärv 'àXcov %%ovra •■ et

Jamblichus de mystcriis Acgyptiorum (8, 3. p. 159

Gal.): о дц xai duc 6iyr¡g (wwjç дедале-оетаи

Pulchcrrima ctîam Plinii Sccundi (in panegyr. 3 f.

p. 615 Cellar.) hace est sententia: » Animad verto

ením ctiam déos ipsos non tam aecuratis adoran»

tíum precibus, quam innocentia et sanctitate lactari:

gratioremque existiman, qui dcliibris corum

puram castamque mentem, quam qui meditatum

êarmen iutulerit« (Conf. et not. quae sequitur).

voce mentis] Quod audiri nequit, sed sola pereipitur

mente. Ita et Manilius 'de fclici alicujus ge

nitiva, lit vocant, hosce composnit versus (4, 198):

— — » causas viresque dabit perquirere rcrum

Atqué oculos mentis, quae possit cerneré cuneta

QuamvU occultis naturae condita causis.*

Seneca etiam (nat. qu. 7, 51. p. 810 Lips.) de deo

inquit: »effugit oculos, cogitatione visendus est«

Unde quosdam a voce ad inarticulatos sonos trans*

iisse testatnr IN'icomaehus (manual, music. 2. p. 57

Mcib.) scribens: »Indc est, quod Therini (raavult

Meibom! us Tyrrhcni) sibilis inarticulatisquc strcpitibus

numen iuvocant. « Ovidius quoque dc Py thagora:

»Vir fuit hic ortu Samius«

(metam. 15, GO) canit,

»isque licet coeli regione remotos

Mente dcos adiit et quae natura negabat

Visibus humants, oculis ea pectoris hausit.*

Qnibns adde Jamblichum (de vit. Pyth. p. 45 Küst.)

Exprcssis autcm verbis Seneca (dc benef. 2, 1.

p. 274): nadeo, inquit, dcos, quibus honestissim«

supplicamiis, tacite malumus et intra nosmet ipsos

precari.« Ccrtc с Piatonis (Tim. de anima mundi

p. 96 Stcph.) doctrina: »deum sola mente videri«,

Neo-Platonici dogmata sua »dc patre ignoto sola

mente invocando» (v. Palaeogr. crit. Ш. §. 151)

hausissc videntur. Pulcherrima hace Ausonii (in

ephemer.) est oratio:

»Omnipotens solo mentis mihi cognite cultu,

Ignórate malis et nulli ignole piorum:

Principio extremoque carens, antiquior aevo,

Quod fuit aut veniet, cujus formamque mo«

dumque

Nec mens complecti polerit, пес lingua profari*

cet

Adde Ilcrmetis Trîsmegisti dialogum, qui falso adscribitur

Appulejo (in edit Bip. Т. П. p. 299 f.

eeqti.).

dissonas naliones] Vario sensu dissonum noster

Martiani Capellae lib. II. $. 203.

numcrîs varia, sono ignota, jugatis altcrnatisque Uteris inspirata, veneraturqu*

verbis intellectualis mundi praesules déos eorumque ministros, sensibilis sphaerac

poteslatibus venerandos, univcrsumque totum iníinibilis patris profunditate

coercitum: poscitque quosdam tres déos, aliosque diei noctisque séptimo ra- 204

dîcit, ut dissona elementa (§. i. 92. 912), dissona

sacra (§. 192), dissonas cantilenas (§. 209), dis

sonant suavitatem (§. 912) cet. Hoc antem loco

ita usurpât, ut Livius (1, 18) subjectos Лишае

Pompilio populoe scribit esse » gentes sermone et

moribus dissonas*; vcl Silius (16, 19): »tot dis

sona lingua agmina« et (5, 221) »dissona Unguis

castrat; vcl Claudîanus (laud. Stilich. 1, 152): »nec

tantis dissona lingiiis turba. « Addc Solinum (51).

ignota] Ita apud Ovidium (met. 14, 566) Circe

»Ignolosque déos ignoto carmine adorat.*

alternatisque] Locum olim (in palacogr. crit Ш.

§. 254) explica vi, literasque esse docui septem

vocales Graccas, quas alterna las dixit, quam quo

libet versa repetitarum ordo um ta tus sit:

А В H J О Y Si

Б Я Г О Y Si А

H I О Y Si А Е

1 О Y SI AB Я

О Y SI AB Kl

Y SI AB H J О

Si A E H 1 O Y

Addc quae alio ctiam loco (Ш. §. 260) annotavi,

cam obecrvationibus doctissimi nostri Hugii (in

my tb. p. 218 ct 220).

verbis] Vide quemadmodum distinguât intelle

ctualis ri niruli dcos a patre ill o ignoto, extram undano

dco. Il I os verbis, bunc solis Uteris sensu

carentibus adorar! (conf. Stanlejnm 1, 2, 11 et 12

hi Clericl op. pililos. T. 2) dicit.

tres déos] Tres temp or um vari eta tes, praesens,

praeteritum ас futurum. Gloss, (cod. Monac. E). —

Yidetur bic ad sacrosanetae Trinitatis absconditnm

profanis mystcrium alindere, an ludere? Grot. —

Ñeque boc ñeque illud Martianum volnisse mihi

quidem persuasum est Magis enim, quam ist i in-,

terpretes, ¡lie Neo - Platónica pbilosopbîa imbu tue

erat, ejusque dogmata baud ignorabat. Quos inter

Numenius (rteçi ccya&ov in Euseb. praep. ст. 11,

10, 18. p. 557 Vig.) baec tradit: »Primus illc deus,

ut est in semet ipso, simplex est, sibique undequaque

cobaerens et individuus. Deus ctiam secun

dum ас ter tins unus est« cet Qui plura cupiat adeat

Euscb'ium ipsnm, ct Plotinum, qui (cnn. 5, 1, 1)

»sunt tres* inquit, » hypostases: unus sea bon um,

mens ecu in teil ее tu s, ct anima mundi; nec de bis

nisi implóralo de! auxilio et sedata mente loqueadum

« cet. Paritcr Cyrillus (с. Julian. 1. p. 34) с

mente Porpbyrii, opinio nem Piatonis exponentie,

doeet dei substantiam ad tres procederé, esse verum

supremum deum optimum, post ipsum et alte

ram ereatorem sea opificem, tertium porro mundi

animam.

séptimo] An ad sabatba Judaeornm, ad quaa

Juvenalis :

— »Chi teptima quae que fuit lux ignava*

an ad diera xvQUXxrjv Christianorum? Grot. —

Lege Ausonii eclogam de nominibus septem dierum

(572. 5. p. 413 Delphin.), ubi »radiatus Sob

omnino diem habet primum et supremum, qui heb

domad is est septunun. »Diel autem noctisqnc dcos«

dicit, quia Sol intcrdiu, rcliqui planctac, qui diebus

nomina sua dedcrunt, noctu conspiciuntur. Pla

nctac ab Appulcjo ctiam (de dco Socr. p. 121

34 *

244 Martiani Capellae lib. П. §. 205.

2Go diatos. Quandam etiam fontanam Virginem deprecatur; secundum Platonis

260 quoque mysteria аяа£ %a\ âig èitixoiva potestates. His diutissime florem ignis

Oud.) radiantes dii appcllantur. Quod rcliquum

est, confer inferiorem locum (§. 758).

fontanam] Id est fontem et originem vitae, quod

nihil est aliud quam deus. Vulcan. — Prefecto hace

omnia caecis sunt circumfusa tenebris. Forte tamen

(si quis in loco tarn intricate coiijccturae locus)

legendum videatur fontanam uriginemy ut Solem

intelligamns, quern fontem actherei ignis nominat

Marlianus, et prefecto tale quid requiritnr, et forte

hoc ipsum, si uriginem pro iguc aeeipiae, nam

subjungit florem itjnis. Quod si hoc non probas,

vide an originem malis. Sed sane quia hic magis

de primo motore, quam de Sole sermo, vide an

banc fontanam virginem de EntelccJiia velis intclligere.

Grot. — Mcam de hoc loco sententiam jam

dud um (in palacograph. crit IV. §. 77C) aperui.

Sed praestabit verba ipsa bic subjungerc: »Data

enim opera Marlianus omnem reconditam philosopborum

doctrinam fabellac suae insérait: quarc ve-

Mor nt unquam nostrum eint intellecturi , nisi qui

îllis placitis probe imbuti fucrint. Sane hi Chaldaicoram

oraculorum versus (278. 279) consulendi

sunt:

Aairjs ¿v Áayódiv 'EKATHE ¿Qexijs nèXe

t ПНГН,

"Evdov 'óXr¡ (ji¡ivov6a, то IIAP0ENON ov

jtQoïeïÔa.

Pîee praetermittendum Psclli ad bos versus Scho

lien (p. 99 Gallaei), qui »Ghahlaeia, inquit, »Hecaten

deae loco haben t, quae medium ordinem

ducat, et quasi centrum sit omnium potcntiarum.

In dextris ejus partibus collocant fontem animarum,

n sinistris fonlem bonorum sive virtutum: ajuntque

animarum quidem fontem ad propagationcm esse

proclivein, YÍrtutum vero fontem intra propriae cesentiae

limites ' coërcitum mancrc, virginis inta

ct ae instar i il corrupt um , camque, quam habet,

firmitatem et immobililatcm ab implacabilium potcn

tiarum facúltate adeptiim esse et virginali zona accinetum.

« Fons autem ¡He animarum baud dubîc

e Piatonis cratère (in Tim. p. 41 Stcph.) est sumtus.

Hace igitur Martiani illa fontana virgo est.

Omnino alio, quam ego, modo nostrum interpre

taba? Joannes Sarisbcricnsis (in metalog. 4, 56;

p. 921), quem vide.

äita$ xai dig] Ridicula est glossa in códice

Basilccnsi: »puler filius super omnia « ; sed facilius

est dictu quid non significent, meritoque miramur

Grolium, qui nihil ad corum illustrationcm annotavit.

Quum tarnen Piatonis illa arcana appellct,

veri simillimum est placitum illud respici, quod non

quidem in lihris, sed in secretiori discipidorum

coctu, Pythagorcos secutus Plato proposucrat, de

monade et infinita dyade rcrum omnium prineipiis,

quibus inter se niixtis quum reliqua omnia, tum

maxime ternarius omnia complcctens oriatar. Genf.

Aristidem Quinclilianum (in Meibom, ser. r. mus.

p. 121): »AQ%r¡v xijç xcov оХшу 6v(upa>viaç

xcù Л017]Т1,щу aixiav èXoyiÇovxo oí itaÂaioi.

IlávTa yàg yivs6&ai ôtà xijç siç tv âç[ioviccç

6vvsxô(ieva. Trtv ôè ôvàôcc xatà xf¡v

vXr¡v ïxaxxov, ivctvxiôxrjxoç ovóav jtgcoxrjv

é/ji<pavTix7¡v. Tçiâôa ôè xq 6v>[irtav ixaXow,

tvavxi6xr¡xi Kai ne6¿xr¡xt rtértXrjQeúfiévov, « in»

que prímis Simplicium (ad Aristo!. Physic, f. 104,

В), quem egregic explieavit Brandis (de perd. Ari

etot, libris p. 55 seqn.).

florem ignis] Flos ignis idem ignis pnrissimns,

nnde divinitati proximus putabatur, ut anima, quae

divinae originis est. Vide quae de fontana virgine

Martiani Capellae lib. H. $. 206. 24»

atque illam exsistentcm ex non cxsistentibus veritatem toto- pectore deprccata,

tum visa se cerneré àrto&èoeôiv sacraque mcruisse. Quippe quidam candores 207

lactei fluminis tractu stcllis efflammantibus dcfluebant. Laetabunda igitur gra- 208

tesque testata iter in Galaxeum flectit, ubi senatum deûm a Jove novcrat

congregatum. Erat autem ibi Jovialis domus, quae etiam granditate mira

mundanum ambitum possideret, et decore conspicuo fulgorem siderum vinccret,

et novitate situs signiferum circulum decussarct; praeterea tanto splendore

renidebat, ut argenti crederetur fabrícala materia. Ibi septa candentia,

culmenque septatum limbis nivalibus albicabant. Ibi Jupiter cum Junone 209

modo adsiruximus. Sacpe rtvçoç av&oç in Cbal- licet aeterna sint, ab hominihus tamcn scro (andaicis

mcmoratur oraculis (v. 21. 85. 155. 122. turn intclliguntur, ncc nisi multo labore ex terres tri-

ар. Gallaeum de Sibil1. orac. in app.). Infra (§.571) bus et cadiicis, quae non exsislcntia, ¡xr¡ övTat

Palladem quoquc ex Jovis capile prognatam et pu- Platónico sensu appcflarc polcrat, per abslractîorissima

virginitate praeditam floran ignis appcllat. ncm et inductioncm inveniuntur.

ï Ii и с etiam explica nil um est, quod ignem furatus

Prometheus (ap. Claudian. 4 cons. Hon. 250) dicitur

mSinceram patrio mentem furatus Olympo.o

non exsistentibus] Valde difficilis quaestio est,

quam veritatem exsistentem ex non exsistentibus

DIartianus signiGcare volucrit. Plcrisque vctcrum

videbatur, ut apud Pcrsiuin est (5, 84), »gigni

De nihilo nihil, in nihilum nil posse reverti«,

▼el ut Lucretius ait (1, 151):

• Nullam rem ^ nihilo gigni divinilus unquam*

idqne »commune physicorum omnium pi л ci tum« (то

xoívov JtctvrcûV Teov tpvÓixcov доуум') Aristo

teles (Physic. 1, 4; de gencr. et corrupt. 1, 3.

p. 499. a) appcllat. (Adde Occll. p. 511 Gal. An

tonin. imp. 4, 4 et 5, 15; Democritum, Diogencm

Apolloniatem, Epicurum ap. Lacrt. p. 575. 578.

619; auc torein de muud. incorr. in Pbilon. op.

p. 959). Sed non pbysico, sed metaphysico sensu

jfartianus hic loquitur ; quapropter veri simili ¡ mum

est veritatem exsistentem ab со diet divínam natu

re cerneré] Male Grotius secernere, quod quilibct

videbit, qui verba construxcrit : «visa est Philologia

cerneré, se à:toâéco6cv meruisse.«.

defluebani] Stcllariun trajectionem describit. Lu

cretius (2, 209):

»Non cailere in terram Stellas et sitiera cernís?»

Veteran» bac de re opiniones collegit Stobacus

(in eclog. 1, 28, 1. p. 580 Heer.) et Ammianua

(25. p. 309 Lind.) ; pracsertim etiam Seneca (natur.

quaest. 1, 1. p. 684 Lips.), ubi: »Stultissiinum

est« inquit, «existimare, aut Stellas decidero

aut transsilire, aut aliqùîd illis auferri et ubradi:

nam si hoc fuisset, jam defuissent.«

Galaxeum] IVimiriim circulum; de cujus natura

disputarunt philosophi (v. Aristot. meteoroL 1,8.

Stob, eclog. 1, 28, 1. p. 572 Heer.). Sacpe noeter

ejus meminit (§. 27. 209. 826. 855).

septatum] MS. seclatum. Sic in Gramm, reseetalioncm

pro rcseclionc posuit. Vidctur autcra bic

Capeila coclum crystallinum (ut vocant patres Gbrivel

quod Plato alt xà ovtcoç bvXa, quae etiani) describerc, quemadmodum supra ешругешн

Ш\ Martiani Capellae lib. П. $. 209.

omnibusquc divis in suggestu máximo ас subselliis lactcis residens sponsales

pracstolatur adventos; qui simul ut Musarum voces ac dissonis raela dulcia

210 cantilenis virgine adveniente percepit, priore loco praecepit venire Cyllenium,

cum quo Liber et Delius fidi amaotissimique germani, Hercules ctiam, uterquo

Castorum, Gradivusque, et quidquid deorum de Jove progenitum est, Cyllcnii

£11 adbaerebat officio. Elementorum quoque praesides, angelicique populi pulcherrima

multitudo, animacque praeterea beatorum veterum, quae jam coeli templa

212 meruerant, grcssus Majugenae sequebantur. Linum, Homerum, Mantuanumque

dcscripsit: ait cnim: »limbis nivalibus albicabant.a pracf.), qui Senccam ad vcrbnm fere exscripsit.

GnoT. — Cum Grotiano códice tam Ilugianus, Ipse denique noster infra (§. 910) de Música clyr

quam Bodlejanus, Darmstattensis , ct Reichenau- pcum gestante scribit: >> Denique mox ingrcssa atensis

conveniunt: Basilccnsis autcm septulum prac- que (statim) cjusdem orbis sonuere conccutus,

bet. Âtquc parum interest utro modo legas. Hand cuneta illa, quae dissona suavitas commendarat,

dnbic enim illc scctatus tcI scptatus locus Joris velut mutcsccntia taeucrunt.«

domus (§. 97) in lácteo circulo erat Hercules] Rcctc liunc deum adhaesissc CyllcnU

vt] Omissam banc particulain с Basilccnsi со- officio dicit. Adco cnim júnelos cos cogitavit antidice

supplcvi. quitas, ut una cademqnc basi Hcrmcraclcs hodicdissonis]

Concentus enim, Seneca teste (epist. 4UC conspiciatur, addita bac inscriptionc : EPMA-

84, p. 550 Lips.), fit едг dissoms; undc Ovidius HPAKAEOC (D'Orvill. Sicula p. 575. Torrcmuzza

(met. 10, 145) de Orpbco: C1- 7- n« 17)- Ncc Mercurio soli (Horat. Od. 1,

rT, . , , , „. . . 10, 5) sed iitriquc dco palaestrae cura crédita

»Ut satis impulsas tentavit polla с choraos, J ' 1 1

—, .. ... . fuit ( Palacogr. er. IV. 8. 801 ). Eodcm denique

bt sensit varios, quamuis diversa sonaren t, .

л , , carmine utero ne cclebrabatur (Antholoar. Gr. 1, 38,

Concordare modos « cet 1 4 ° ' '

4. p. 165 de Boscb.).

Pytbagorci jam dciinivcraiit musicara conlrariorum

л— i m . m beatorum] Similiter IVemesianus fan. Barth, in

compositwnem aptam ( 1 ennui, с J boon. pr. nd Jam- J 4 *

• с , . ». ... , _., s ... ... advers. p. 1557):

blich, in Nicom. arithm. p. 175), dissimihumijue r

Concordiam, ut ait Quinctilianus (1, 10, 12; p. »sublimes animae coeleslia templa

216), ccQnovLav vocabant; quos secutus Aristotc- Sidereasaue colunt sedes, mundoque feruntur.*

les (de mundo 5), dum de concordia per contraria Harum animai um sedis noster supra (§. 155) jam

dissent: » música «, inquit, »acutis ct gravibus so- mentionem fecerat.

nis, longisquc et brevibus una permixtis in diver- Linnm] De Lino et Orpbeo mnsicis paríter ас

•is Tocibus, uniim cx illis conccntnm absolvit sapicntibus vide Quinctilianum (1, 10, 9; p. 215).

(txrteTéZedcv àçfioviccv).* Addc Maximum Tyrium Linnm divino carmine pastorem« appcllat Virgi-

(I, p. 271 Reisk.) ct Macrobium (Saturn. L in lius (Eel. C, 67), ubi Ilcynius baec annotavit:

Martiani Capellae lib. II. §. 212. 247

vatem redimitos canentesque conspicercs; Orpheum atque Aristoxenum fidibus

personantes; Platoncm Archimedcmque sphaeras áureas devol ventes. Ardebat 215

Heraclitusj udus Thaïes, circunifusus atomis Deraocritus videbatur. Samius Py-

• Linum, supra (4, 56) cum Orpheo junctum, me

morat, no m en inter vetuslissimae memoriae vates

darum, sc r va tu m illud partim fama ас my Hi is, par

tim carminibus, quae ejus esse ferebantur.« PIuribus

de eo cgerunt Burette (Mem. dc l'Acad. d.

bscr. X, p. 195), Bode (de Orpb. poëta p. 77—79),

Ambroscbius (diss, de Lino, Bcrolini 1829), et

Wclcherus (Allgem. Schulzeit. 1830, n. 2 — 5).

Statuam ejus prope Musarum lucum in monte Ilelicone

Pausanias vidit ibiquc quotannis ei parcntatunj

esse refert (9, 29, 3).

Orpheum] Dc eo omnia eongessit Bode (de Or

pheo poctarum Graccorum antiquissimo, Gottingae

1824). »Deorum in numerum consecratum« nnus

Albricus pbilosophus (18, p. 320 M unci;.) tradidit

Aristoxenum] Peripateticum, quem tarnen non

solum pbilosopbum, sed et musicum (§. 923) insigncm

fuisse," pi lires testantur scrip tores (Aristopb.

schol. ad ran. 1337. Suidas p. 327. Cic. dc finib.

S, 19. Gell. 4, 11). Confcrcnda omnino est Malum

diatribe (Amstclod. 1793 et in Schüfen thesauro

critico novo, T. I).

sphaeras] Nota sunt, quae Plato de natura

spbaerae et dc orbibus coelcstibus pluribus locis

exposuit; de Arcbimedis autem spbacra artificiosa

uostcr infra (§. 585) agit.

ardebat] Igncm cnim rcrnm principium esse

Heraclitus docebat (Diog. Laert. 9, 7 ibiquc Mcib.

Plutarch, de plac. pililos. 1 , 3. p. 877. Cic. N. D.

5, 14. Vitruv. 2, 2 et 8 praef. Arnob. 2. p. 48).

Quem seciiti Stoici (Plutarcb. de stoic, p. 1077)

igncm ipsum dcum esse docebant (Ensch, in pracp.

ст. 15, 1С. p. 810). Hcraclitum vero acri sed

justo judicio pcrstrinxit Lucretius (1, 639 seqa.

693. 783). Conf. ct infra (§. 758).

udus T7i«/es] Qui aquam esse rcrum initium

statuit (Aristot metapb. 1, 3. Diogenes Lacrt. 1,

27. Cic. N. D. 1, 10; acad. qn. 2, 37. Lactant.

1 , 5. Auson. sap. p. 240 Dac. Vitruv. 2, 2 et 8

pracf. Minne. Felix 19, 5. Plutarcb. plac. philos.

1, 5. p. 875. Apollinar. Sidon. carm. 15, 82 et

89. p. 576. Arnob. 2. p. 48 et ipse Seneca iiat.

qu. 13. p. 727 Lips.). Scd confer omnino obscrvationcs

Hallcnses (2. p. 417 scqti.).

atomis] Docente Lactantio (inst. 3, 17; de ira

dei 10) et Diogene Lacrtio (9, 30) primus Lcucippus

illam dc atomis docrinam Deiuocrito tradidit.

Excepcrunt cam deindc Epicurus et qui bunc sec'ali

sunt (Lucrct. 1 , 54. 56. Cic. dc finib. 1 , 6. Plu

tarcb. placit. philos, p. 877 f. 878. Scnec. nat qu.

5, 2. p. 759 Lips. Mimic. Fcl. 19, 9. Macrob.

soma. Scip. 1, 14. Lucian. vitar, auct. 13. p. 95.

Bip.). De Arccsilao etiam Apollinaris Sidonius

(carm. 15, 94. p. 377 Sirm.):

»Post hos Arcesilas divina mente paratam

Conjicit banc molem } confectam partibus Ulis,

Quas átomos vocat ipse leves.»

Posidonius autcm (ap. Strabonem 16. p. 757 Casaub.)

contendit antiquum de atomis dogma Moscbi

esse, viri Sidonii, qui ante res Trojanaa

florucrit.

Pythagoras] Quo pacto aritbmcticas harmonía*

proportioncs invencrit, multi tradidere scriptoree,

quos laudavil Bruckcrus in pracclaro suo opere

(hist, philos. I. p. 1057).

248 Martiani Capellec lib. IL $. 213.

tliagoras coelestes quosdam numéros replicabat; Aristoteles per coeli quoque cul

mina Entelechiam scrupulosfus requirebat; Epicurus vero mixtas violis rosas et

totas apportabat illecebras voluptatum. Zeno ducebat feminam providentcin ;

Arcesilas collum intuens columbinum ; multusque praeterea palliatorum po

replicabal ] Ubi de n innen s scrmo est, nostcr

plerumquc (§. 749. 757. 739. 760. 764) verbo

replicare utitiir pro »analogiam ínter números ex~

quirere.* Plutarcbus (plac. philos, p. 876) 6v[ifUTQtag

dicit, et nostcr infra (§. 764), multiplicationem

a replicatione distinguons, »replicatio», inquit,

a maxima rationc incipit et subindc ad mi

nores roinoresque transit. « Porphyrins (jtsçi атСО-

X4Ç èflipv%ù)v p. 50) Pythagorae meutern bis

quidera verbis exponit: >o¿ yovrv Tlvdaybouoi,

jteçi tovç àçi&novç xai xàç yga/ifiág 6itovdàÇovxeç,

irtï то it?.iov rolç -&eoiç ájtr¡Q-

%OVTO.* Unde Arithmetica infra (§. 750) Jo vein

сшп monade comparans, »tuac», inquit, »primigeuîae

naturae fontcni Jupiter recognosec.« Нос

tarnen loco yerbum replicare ctiam sinipliciter pro

repeleré sive resolvere aeeipi poterit. Ita enim Symuiachus

(epist. 6, 51) »nota replicaren pro »repcterc

quae nota sunt« scripsit.

Aristoteles] »Peripateticorum princeps Aristo

teles fuit, quem, excepto Platonc, baud scio an

reete dixerim prineipem philosophorum« (Cic. de

finib. Ii , 5).

Entelechiam] Confer Plutarcbuin (plac. pbiios.

1, 5. p. 878), Macrobium (somn. Scip. 1 , 14), Ju

stitium Märtyrern (ad Graecos p. 7 f. Op. Colon.

1686), Tertuliianum (de anim. 52), inque primis

Bupcriorcm locum (§. 7) ibique notata.

violis rosas] De violarum neu in coronis supra

(§. 119) disputavinnis ; rosas autem omnium ma

xime adbiberi ad convivía sólitas esse quam pluri,

г. i reterum loci docent. Ovidius (fast. 5, 353):

»Tempora sutilibus cinguntur tota coronis,

Et lalcl injecta splendida mensa rosa«)

Iloratius (od. 1. 56. 16):

»Neu desint epulis rosae,

Neu vivax apium , neu breve lilium»;

plura dabit Fulvius Ursinus (in append, ad Ciacconium

de tridinio p. 265 sequ.). Undc apparet

vitam voluptuariam et delicatam eignificari, quam

Epicurus inprimis commendassc dicitur, licet im

mer! to , qiium ca, quam illc finem bonorum conetiluit,

rjâovTjf neutiquam tarn pravo et abjecto

sensu aeeipienda sit, quam verbi causa a Cicerone

in libro de finibus secundo factum est; id quod

non Lucretius modo, verum etiam Seneca (de vita

beat. 15, p. 259) rectc intcllcxit. Martianum communcm

opinionem seen turn esse docent sequential

vide tameu nc flores Uli simul et hörIos sîgnificcnt,

quos in deliciis Epicurum babuissc constat (Cic.

IV. D. 1. 55 j de leg. 1. 21. Propert. 5, 20, 26-

Juven. 15, 122. 14, 519. Slat. silv. i, 3, 94).

providenlem] SigniGcat TÍQOVOUXV sive Providentiam,

qua mlindura régi Stoici docebant (conf.

Cic. N. D. 2, 50 sequ. Diogen. Laert 7, 158,

et superiores notas ad §. 6 et 52).

Arcesilas] Idem philosophas, qui et АгсеаОам

ab aliifl, inter quos Lacrtius in ejus vita. In №-

uutio , ubi textus habet Arcesilas, MS. Arccsilau»

refert, in Arnobio pro Arccsilao MS. Arcesila, ut

ex execrptis Scaligcri monet Mcursius meus. Hic

illc quem ígnorantiac magistriim vocat Lactantius,

et quem Cicero omnem funditus philosophiae rationem

ait sustulbse. Docebat enim àxazaXr^iav,

Martiani Capellae lib. II. $. 213. 249

pulus studiis discrepantibus dissonabat; qui qnidem omnes. inter Musarum

carmina concincntium audiri, licet perstreperent, nullo potuere reboatu. Ve- 214

nicntc igitur introgressoque Cyllenio omuis ille deorum senatus veneratus

verticem ingredicntis exsurgit. Ipse Jupiter eum propter suum consessum,

Pallade a dextra sociata, medium collbcavit. Nec longo interjectu ipsa quoque 21¿>

uthilqne ccrto sciri posse asscrcbat (mcminit hujus

opinîonîs Aristoteles in mctaphysícis) utebalurque

argumento rem! infract! , et colli columbini (ut te

stis est Cicero in acad.), in quo aliud quid \idetur,

quam rêvera est Hue alludit Capella. GnoT. —

Ciceronis locus in academicis quacstionibus est

(4, 25). Sed ante bunc jam Lucretius (2, 800)

bac de re:

в Pluma columbarum quo pacto in sole videtur,

Quae sita cervices circum collumque coronal:

Kamamt alias fit, uti rubro sit clara Pyropo,

Interdum quodam sensu fit, uti videatur

Inter coeruleum virideis miscere smaragdos.*

Adde buic Senecam (nat. qu. 1 , 5. p. 687 Lips, et

epist 71 p. 512), et АроНшагеш Sidonium (carm.

15, 89. p. 377 Sinn.). Certe Cicero (de dir. 2, 119)

edixerat: »Nihil tarn absurde dici potest quod non

dicatur ab aliquo philosophorum.« Quod rcliquum

est, non recordatus est Grotius, qiiod ipse Socrates

sue verat dicere: » scire ее nihil praeter hoc ipsum,

quod nihil scire t« (Diog. LaerL 2, 32. Cic. acad.

1, 16).

palliatorum] Id est philosophorum Graecorum,

at ex inferiorihus locis (223. 328. 333. 424. 429.

4.30) apparct. Pallium quidem omnino ad Graecae

gentis habitant pertinebat; Romanorum autcm tem

pore U potissimum eo utebantur, qui Graecarnm

literarum notitiam aftectabant, ut v. c. Seneca rhetor

(controv. 4, 29, p. 255 Elze v.) oratorcs commémo

rât, »qui quum Latine declamaverant, toga posita,

enmpto pallia quasi persona mutata redibant ct

Graece declamabant« ; înque prisais philosophi eo

insignes crant, qui diutius quam alii vetcrem cultus

simplicitatcm ícrvarent (conf. Valer. Maxim. 2,

6, 10 inique Vorst, п. 65 p. 178 Torr.; Apollinar.

Sidon. epist. 9. 9, p. 265 Sirm., et in Universum

Salmasium ad Tertull. dc pallio).

dissonabat] Infra (§. 912) noster:

»17/ nulli scateant dissona litibus.*

Ridet discrepantes de rerum principiis opiniones,

quem philosophorum dissensuin alii mulli pariter

reprehendcrunt (Max. Tyr. 32, 2. T. 2. p. 119

Reisk. Vitruv. 2, 2. et 8 praef. Tertull. dc anirn.

32 et adv. Blare. 1, 13. Arnob. 2. p. 48. Macrob.

sotnn. Sc. 1, 14. Sidon. cann. 2, 156 sequ. p. 294.

Sirm. Minuc. Fel. 19. Plutarch, de plac. philos. I.

p. 874 sequ. Euseb. praep. ev. 1, 5. p. 22 sequ.

Justin. Mart, ad Gr. Oper. p. 6. Theodor, с. Gr.

de mater. 4. Claudian. consul. Mall ¡i 84 sequ.).

reboatu] Ita codices Cantabrigiensis et Ilngranus

sanc melius pro Grotiano rabulatit. Supcriori

loco (§. 98) nomen simplex boatum legimus. Dc

prorsus dissimilibus philosophorum sententiis lege

et Ciceronem (de divinat 2, 57 et 58).

propter] Codex Cantabrigiensis quidem ptope;

sed unum idemque est, illudque nostcr saepius

aeque atqne Appnlejus (v. Oudcnd. ad cum I.

p. 243), ct quod majue est, Cicero (N. D. 3, 22;

de invent 2, 31) adhibuit Paulo inferius, ubi

Grotius interjecta habet, rectius Hugianus, Darmstattensis

et Cantabrigiensis exhibent interjectu.

2d0 Martiani Capel] ae lib. II. $. 2IS.

Philologia ambita Musis ac matre pracambula corrogatur. Qua ingrediente,

ас Vesta deûm uutrice ejusdemque pedisequa acerram illam olacem aromatis

refundente, omnis ille ordo coelicolûm portiones sibi competentes attribuens

216 Arabicis laetabatur halatibus. Verum virgo, ut est per omnia verecunda,

licet a Jove ejus assidere confinio juberetur, tarnen ibi potius voluit, ubi

217 Musas conspexerat, admota Palladis consortione residere. Tunc exsurgens

virginis mater poscit de Jove superisque cunctis, uti sub conspectu omnium,

quidquid sponsaliutn nomine praeparaverat Majugena, tradcretur, ac demum

dos a virgine non deesset ; tuncque tabulas ас Papiam Poppaeamque legem

Vesta] MS. »Vesta dcum nutricc« babuit, unde (met 4 p. 293 Oud.) ibique no ta ta, et adde qnae

liquet et pedissequa rescribendum. Attribut autem

Vestae mnnns thuris distribuendi, quod ca focis

arisque sit praefecta. Grot. — Vesta eadem quae

Tcllus, atque haec deorum mater (Serv. ad Aen. 7,

436). Pedisequa autem Cortius etiam e Guclfcrbytano

notavit, quare pro Gestae nutrici et pedissequae,

ut Grotius ediderat, reposui Vesta nutrice

et pedisequa, et с Basilccnsi códice ejusdem pro

eidemque. In Darmstattcnsi a prima manu reetc

scriptum erat nutrice et pedisequa, sed delude perperam

correctum. De Vesta Joris nutricc plura

dabunt Lactantius (1, 14) et Albricus philosophus

(17. p. 319 Munck.), qui tarnen reconditum fabulac

sensum capere non potuerunt Sane purificatur

igue acr, eoque fit nt actlier (Jupiter) nutriatnr.

Arabicis] Confer ad bunc locum Spanbcmium

(de praest. numism. I. p. 334) et laudatos ab со

auetores, quibus adde Maximum Tyrium (4, 4. T. I.

p. S3 Rcisk.), Tibullum (2, 2, 3. 4, 2, 18), Propertinm

(2, 22, 17. 3, Ii, 8), Lactantium (de

Pboen. 79, 18), et Sirmondum (ad Apollin. Sidon.

p. 148). Tertullianus (apolog. 30) tura Arabicae

arboris lacrymas appellat.

tabulas] Nuptiales nimirum. Confer Brissoniom

(de form. 6, 124. p. 515 318), et Appulejum

Quinctilianus (5, 11. p. 304) с Cicerone de non

usa tabularum in probando matrimonio affert

Poppaeamque] Popaea lex ab Augusto, Coss.

extraordinarüs M. Papio Mutilo et Q. Popaeo Se

cundo. Vide Dioncm. Eadcm et Julia dicta, quod

Augustus se in ea ferenda a di vi Juüí comme utarlis

cdoctum pro fi tere tur. Agit bacc lex praeter

alia multa de dote non alicnanda, quod caput legis

hue pertinet. Grot. — In Vossiano códice est Popeamque;

sine ulla haesitatione substitucnduni Pop

paeamque. Id jam vidit Grotius, quem secntus est

(?) Burmannus ad Suctoniiim Claud. 23 et Wiclingius

lect juris civil. 2, 32. p. 262. Aliquando

autem bacc nomina a librariis esse confusa ostendi

superius. Abntz. (misc. p. 214). — Vulgo cnim perperam

Pompeamque. Codices quidem Monacenscs

(B. C. D. E. G), Reichcnaucnsis, Darmstattensis , ct

Bongarsii Popcamque exbibent, cum quibus Grotius

ctiam orlbograpbiain corrupit, quod Arntxeniue non

vidit, ipse tamcn mcliorem scriptioncm attulit с fontibus

ipsis, quibus adde Taciturn (bist. 3, 25 et 28 et

annal. 3, 25) et confer Augnstinum (de legibus

in Graevii tbesauro П. p. 1241), Dioncmquc (54.

p. 531)..

legem] Jam supra (§. 96) finxcrat senatus coni

Martiani Capellae lib. II. $. 218. 2ol

sinerent recitari. Cujus petitioni justissimae deorum senatus attribuit, ut in con- 218

sessu coelitum offerenda probarentur. Hinc Phoebus exeurgit fratris officium

non detrectans, ас singulas ex faraulitio delectuque Cyllenio incipit admovere,

quae tara pulchrae cunctis quam ornatissimae refulsere.

Transcursa, lector, parte magna fabula, 219

Quae tam morosis implicata ductibus

Tenui lucernam palpitare lumine

Coègit instans innitens crepusculum;

Ac ni rosetis purpuraret culmina

Aurora primo et convenustans habitu

Surgens fenestras dissecaret lumine,

Adhuc jugata compararet pagina

Quocunque ducta largiorem circulum.

Nunc ergo mythos terminatus; infiunt 220

sultum more Romanoram aeréis taballs incisum;

imitator nunc Senecam, apnd quem (apoco!. Claud,

p. 834 Lips.) lege Cornelia dc sicariie in ipso quacritur

orco. Ita Appulejus ctiam deos non solum

legibus humanis (met 6. p. 391. 397 Ond.) subjicit,

scd Jupiter quoque apud eundem jubet »Mcrcurium

dcos omnes ad concionem provocare, ас si

qui coetu coelestium defuîsset, in poenam decern

millium numúm conventum iri.« Dcindc Psyclics

et Cupidinis nuptias «legitimas facit et jure civili

congruas. «

delectuque] Grotius dilecto. Sed ex Vossiano

restituendum dilectuqtte те! delectuque, quod in

aliis est Амтия. (misc. p. 214). —■ Dilectuque

exhibent Itlonaccnses (В. С. D. E), Basileensis,

Bodlcjanus, Cantabrigicnsis, Britaunicusque. De

lectuque pracbent Reicbenauensis, Bongarsii et Hugii

codex. Utrumquc bonum.

innitens] In códice Lugduno-Bat. est: »et in

nitens «, unde emendo »et nitens.« Anrrrz. (ad pancg.

vet II. p. 7эо). — Scd crepusculum vix nitet.

Nnm forte pro imminens istud innitens ecripscrit?

Gcminata enim adjectiva non curo (§. 197 not.).

crepusculum] Crepusculum, quod jam instat,

Tacit ut lucerna a claritate deficiat ct tenui lnminc

palpitct, narrationiquc tam midtis ambagtbus im»

peditae fincm imponit. Goez. — Confer supra ereperum

(§. 116).

purpuraret] Confer superiorem (§. 116) Aurorae

descriptioncm. Egregie Rutilins (itiner. 277):

ш Roseida punicco fulsere crepúsculo coelo.*

primo et] Ita rccte Basileensis. Díale in reliquia

et editis et omissum est

largiorem] Circuli epitbeton, quod omnino melius,

quam Grotianum longim'em. Exhibent illud

Basileensis, Darmstattcnsis, Guclfcrbytanus, Hugianus,

Britannicus, Cantabrigicnsis, ct Bongarsii codex.

nunc ergo] Absunt septem postremi bi versus

52 *

252 Martiani Capellae lib. II. §, 220.

Artes libelli qui sequentcs asserent.

Nam frugc vera omnc fictum dimovent,

Et disciplinas annotabunt sobrias

Pro parte multa, пес vetabunt ludiera.

Habes quid instet, si potestas coelitum

Faveantque Musae et chelys Latoi'a.

a códice Guclferby tano , ncc minim, quum eo codice

поп nisi nuptiae contineantur, minime Septem

libri posteriores. Adduntur autem hace: »Malt.

¡)Iiu. Fcl. Garth, de nnptäs Philol. finis. « Praetcrea

quae duobas in aliis codieibus continentur nnptiae,

has Ule uno tantum complectitur. In Hugiano codice

spurius insuper hie versus additur:

»Gloria fulyenti Chisto sit cunetipotenti.»

terminalus] MS. tertninatis. Ergo lege et dis

tingue: »Nunc ergo mythis tertninatis infiunl

Artes libelli tpii sequentes asserent.*

Scnsus claras: ait împosito fabulis fine ineipere

libros de Septem artihus ad quos transeamus. GnoT.

— Sed mythos in omnibus legi tur tarn editis quam

manuscripts, ipsoque Grotiano; quapropter male

reeepit Grotius tertninatis. Eqtiidcm terminatus rcposui

codicum Beichenanensis , Monaccnsis (C),

Cantabrigicnsis, Britannic! , Bodlcjani, et Hugiani

auetoritate. Ali! quidem terminalur praebent; sed

illud melius, quia jam factum est

infiunt] Infit saepe; infiunt, quod sciam, non

nisi apud nostrum legitnr, quamvis Varronem dixiese

infio tcstatur Priscianus (8 extr.).

fruye vera] Id est vero et simplici íntellectn.

Vulcan. — Vtililatem veram diccre praestabat,

qua sequentes disciplinarum libros nuptiarum com

menta superare Martianus ait. Sobrias

quoque (Satura. 1. î») fabulas suas appellat.

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

CAPELLAE,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

' DE ARTE

GRAMMA TICA

LIBER III.

• «

ursum Camoena parvo

Grammatical Pcrlecto tertio hoc libro quilibet rursum] Sensne bojns carminis lúe est: »Rnr*

videbit, minime totam Lie propositam esse gram- ens accingit se Musa ad similes fabulas, qaalibus

maticam, sed fragmenta potins quaedam ejus dis*

ciplinac. Cujus rci causam perspicerc mini videor.

Primnin cnîm absurdum ipsi Martiano videbatur,

Jovi in omnium deorum scnatu banc exponere

vellc artem, quae nonnisi pucris traditur (§. 2C3),

undc etiam Miner vac, Grammaticam interruinpcntis,

in duobus prioribus libris mythologicas et pbiloso*

pbicas doctrinas vclaverat atquc ornavcrat, ut de*

lectatione quoque aliqua difficultas et frigos discendi

compensetur (т. 1 — 10). Cui Marlianus ob*

loquitur, artes, quas sobrias modo appellavit, serio

tract amias esse (v. 11 —16); sed cavillabunda ilia

Iiaec inscrit (§. 326) verba: в quae (omnia) si ab reponit, omni tarnen orationis ornatu carcre ipsum

scbolaribus incboamcntis in senatum coelitum ducis, non posse; quaeritque, quo ordine artes traditurus

decursaepcritiaegratiamdcformabis.il Deindc suam sit (v. 17 — 25). Respondet Martianus, sc ipsas

nostcr cncyclopacdiam in corum tantum gratiam loqucntes producturum esse (т. 26—29), quo facto

ecvibcre potcrat, qui primis cjusmodi dementis' Musa boc ipsum iigmentum esse arguit (v. 30—34)

jam imbuti essent. Alii enim, baec prorsus igno- Martianusquc victus manus dat (т. 33 et 36). Si*

ran tes, Maitianum ne hucusque qnidem intellexerint* milis est Virgilii sententia (in culice 4)t

Omnino autem practerirc banc primam e Septem

artibus quum nequiret, ea clegisse videtur, in

quibus vel dissentiret a superioribus grammaticîs?

vcl clarius se docerc posse putaret

»Omnis ut historiae per ludum consonet ordo

Notitiae, ducam voces г licet invidus adsit,

Quisquís erit, culpare jocos Musamque paratus-

Pondere vel cuUcis levior famaque feretur.*

2Si Martiani Capellae lib. III. $. 221.

Phaleras parat libello,

Et vult arnica fictis

Commenta ferre primum,

. Memorans frigente vero

Nil posse comeré usum,

Vitioque dat poëtae,

Infracta ferre certa,

Lasciva dans lepori,

Et paginam venustans

Multo illitam colore.

222 Àtquin prioris ille

Titulus monet libelli,

Mythos ab ore pulsos

Artesque vera fan tes

Voluminum sequentem^«.

Praecepta comparare.

Ad haec jocante rictu:

Nil mentiamur, inquit,

phaleras] Prim um equornm , deínde etiam ho- nius , sensum ita capíes: vcl veritatcm, quae alio*

milium ornamenta (Barth, advers. p. 1176), unde quin nuda fingí tur, vestimento aliquo carere non

factum est, ut metapboríce qnoque de iis usurpe- posse, quin frigeat; frigentem autem solo usu nihil

tur, quibus fucum faceré aliis speciemque asciti- amplius ornamenti accipcic.

tiam reí alicni addere conctnur; ut v. c. phalerata pulsos] Grotius pulsans, Britannicus et Reicheverba

apud Tercntium (Phorm. 3. 2. IS). nanensis pulsas, Cantabrigicnsis pulsus, hi omnes

arnica fictis] Manuscriptus habet amida, quod sine sensu. Recepta igitiir Mouacensis codicie (С)

et rcctius. Grot. — Utrumquc bonum sensum prae- lectione construe: »titulus libclli monet mythos ab

bet; rectius neutrum dixerim; quare majorem со- ore pulsos, sive omisses esse.«

dicum numerum sequor. vera fantes] Pariter Cornelius Severus in Aetna

frigente vero] Id est: exstineta et cessante ve- (257) »verum professas artes* nuneupat.

ritate. "Vixc. — Produxit primam syllabam secundi jocante rictu] Horatius (sat 1, 10, 7): »Risu

pedis Anacreontici, ut alibi. Sic libro VII: Ma- did acere rictum.« Ovidius (arte am. 5,283): »Sint

dida detcrgit ora. Grot. — Melius, quam Vulca- modici rictus, sint parvac utrinquc lacunae. «

Martiani Capellae lib. III. $. 222. 235

Et vestiantur artes.

An tu gregem sororum

Nudum dabis jugandis,

Et sic peteut notandis

In coelitum senatum?

Aut si tacere cultum

Placet, ordo quis probatur?

Certe loquentur illae

Quidquid ferant docendum,

Habitusque consequentur

Asomato in profatu.

Haec nempe ficta vox est

Et devius promissi es j

Cur ergo non fateris

Ni figminis figura

Nil posse comparari?

His me Camoena vicit:

Fugis jugabo ludum.

Admoverat igitur Latoides unam priori loco MercUrialium ministrarum 223

jugandis] Id est Mercurio et Pliilologiae, qui ma- ferant: quod quum grammaticae simul et metro rctrimonii

vinculo jungendi sunt; his indecorum fore spondcat, recepi pro erat in editis.

ait, si nudac artes dotalitiac tradantur. — Sequentia asomato] Spectare haec videntur ad Stoicorum

manifesto corrupta; nihil tarnen varictatis exstat, doctrinam, qui quum omnia alia corpórea dicerant,

nisi quod Grotius in margine pro in apposuit et. Zexzov et tria alia statuebant абшцага (Sext

ordo] Quis ordo? id est, quae convenicntia. Emp. adv. phys. X. 218. p. 670 Fabric).

Vete. — Vel potius, quae ratio, quae institutio promissi] Sic devins aequi apud Silium (1, 57),

operis? unde proficiscendum, quomodo progredien- et devin pectora recti (8, 316).

dum tibi vidctur ? Non intclb'go , nisi pro dativo casu subamidemid

ferant] Melius forte : » Quae qnid ferat stantivi fuga accipiam, ut scnsus sit: »victus a

docendum «: quod cx vestigiis colligo. GaoT. — Camoena fugac (id est dadi) meac statim sub-

Rcicbcnauensis a prima manu ferat (omissa scilicet jungam fictionem роёйсаш, quam illa me continuare

N signiucatura); Mouaccnsis (C) correctum coegit.«

2o6 Martiani Capellae lib. III. §. 223.

aetate quidem longaevam, sed comitate blandissimara , quae se in Memphidc

ortam rege adhuc Osire mcmorabat, diuque obtectam latibulis ab ipso repertam

educatamque Cyllenio. Quae femina, licet in Attica, ubi majore aevi

parte floruerat, se assereret incedere palliatam, tarnen ritu Romuleo propter

Latíale numen et Olium caput proptcrque Martiam geotem Venerisque

propaginem senatum deûm ingressa est penulata. Gestabat haec autem teres

Blemphide] Grammatlcam in Aegypto inventam

primus tcstatur Plato (in Phileb. p. 18), quem scquuntur

Cicero (IV. D. 3, 21), Tacitus (ann. 11,

14), Plutarchus (quaest sympos. 0, 3, p. 758 d),

Servius (ad Aen. 4, 577).

Cyllenio] Plato inventorem nuacupat Thcuth,

sed restituendum esse Thoyth, id est Acgyptiorum

Mcrcurium, alibi jam monui (§. 175 not).

Attica] Ibi prima grammaticac fundamenta posita

sunt a pbilosophis, inpriuiis Platone (Diog.

LacrL 3, 25, p. 180 Meib. Dionys. Hal. de com

pos, p. 14 Sylb.) et Stoicis (vide omnino Classenium

de prim, gramm. gr, p. 5 sequ.)j Romae

autem, teste Suctonio (dc ill. gramm. init.) , diu ne

in usu quidem, nedum in honore ullo erat grammatica.

Latíale] Saepc noster vocibus utitur Latialis,

Latíale. Codices Darmstattensis ct Monacensis (C)

semper altcrum L cum R permutant: sed parum

interest (Macrob. Saturn. 1 , 6 ct 16. Stepb. ad

Saxon, p. 7); quandoquidem Jupiter modo Latialis,

modo Latiaris audit (со nil palatograph, crit. Ш.

§. 379). •

Olium caput] BIS. Olium caput, credo capitolium.

GnoT. — Lege » Toll Caput.« Nota est narratio

de capita Toli Vulcentani evoluto ex fundamentórum

sedibus in colic Tarpejo. Et mihi quidem

aliquando placuit, etiam Varrouis locum (de L. L.

lib. 4) hoc Toli nomine insignire ad ipsius autoris meu

tern: »Capitolium dictum, quod bic quum fundamenta

foderentur acdis Jovis, caput Toli hominis inven

tara dicitur.o Pignor. (de sen*, p. 157 ed. 1613.

p. 266. 1674). — Quousque tandem corrigendi

pruritus criticos abripict! Noame multo melius

Varro, Florus (1, 7), Aurclius Victor (de vir. ¡1-

lustr. 9) et Dionysius Halicarnasseasis (4. p. 757

Sylb.) ignoti prorsus hominis, cujus caput inventnm,

nomcn reticucrunt? Qtiis est etiam vcterum,

qui id prodat, vcl prodcrc potucrit? Primus om

nium Arnobius, quart! scculi scriptor, de eo fabulatur.

Ac nc apud hunc quidem nominis lectio certa

est. Quamvis cnim Stewecbius Toli legat, Haraldus

tamcn atquc cditio, quae Lugduni Ratavorum

1651 prodiit (p. 194), O/t pracbei. Et certc melius

vox Capitolium e » caput Olium ^ prodit. Cave igitur

Martianum corrijas, qui apud populärem suum OU

legens, ut illi nomini propius accederé t, Olium

scripsit Accedit quod Servius (ad Aen. 8, 345)

refert: »caput humanuni, quod OU diceretur, inventum

esse.« Ñeque Grotianus solus, sed Cantabrigiensis

etiam codex Olium praebet, quarc fidenter

hoc rcposui pro olim in cditis, quod sensu

carebat

penulata] Paritcr Augustinus (confess. 1, 16}

Op. I, p. 52 Rasil.) grammaticos magistros appellat

penulatos. Initio in itincribus tantum penulae ge

staba ntur, ut v. c. MHo, quum Lanuvium pctens

cum uxorc in rheda vchcrctur, penulatus fuisse

Martiani Capellae lib. III. $. 225. 257

quoddam ex compactis annexionibus ferculum, quod levi exterius elcphanto

praenitebat. Unde vclut medendi sollers magistra curandorum vulnerum in- 224

signia profcrebat. Nam ex eodem scalprum primo vibranti demonstraba!

acrimine, quo dicebat circumcidi infantibus vitia posse linguarum, dehincque

nigello quodam pulvere, qui ex faviila confectus vel sepia putaretur , illato

dicítur (C!c. pro Mil. e. 16); mox au fem ¡n urbe

queque, initio, at videtur, а deUcatioríbus bominibus

factö, quälen Martialie (2, 37) »Alpha penulatorum

» appelle t; sed paulatim adeo invaluerunt,

ut togarum fere in locum succédèrent; unde factum

est, ut

togatam. Qua de re jam queritar, quis

quís dialogum de oratoribus scripsit (c. 39): » quan

tum bumilitatis putamus eloqncntiac attulisse pcnulas

illas, quibus adstricti et relut iuclusi cum

judicibns fabulamur?« et licet »contra consuetudilicat

Commodum »penulatos jus-

», non togatos, ad munu

(in vita Comm. с. 16), eo tarnen ipsa

processif, ut Gratianus et Theodosius imperatores

Senatores juberent » chlamydia terrore de

posito auieta coloborum ac penularum induere ve

stimenta* (cod. Tbcodos. I. 14, tit. 10, cl; T.

"V, p. 232 Ritter, cum not Gotbofredi). Diligenter

In banc rem inquisivit Ferrarius (de re vestiaria

T. П, p. 68 sequ.), quern vide.

gestabat] Ex iis quae nunc scquuntur apparet,

Grammaticam a nostro medici babitu induci. Pariter

Lucianas (epigr. 22. T. X. p. -13 Bip.):

»"IXadi ударфапщ <pv6LÇoe, tXa&i цоёба»

*$>uQfxaxov evçoftévtj* ,

elephanto] Totum pro parte: eburnum intclHgit

(conf. C. Fr. Hermann, ad Lucían, de bistor. ser.

p. 304). A Virgilio (georg. 3, 26) solidus elephantus

dicitur. Fercnlum autem hoc sive gestamen

ipsnm tbecam calamariam vel grapbiariam sîgnifiipat

Suetonius (in vita

care videtur, quam

Claudü с. 33).

profcrebat] Ad omnia illa, qnibus Grammatica

usa esse fing! tur, Johannes Sarisbericnsis (metal.

1 , 21. p. 778) liaec observât: »Martianus Gram

maticam inducit cum scalpro et ferula et i

pyxide medieorum. Scalpro

purgat, ct infantium linguae, qui ad artem philosophiac,

ea praelactante, eibante, et duccnte, ituri

sunt, radit, dum erudit: et ne barbarisme aut so»

loccismo balbutiant, in sermone performatt peceantes

autem castigat ferula; et ungüento

et utilitatís, quae ex ca provenit,

tigat poenam. Ланита quoque ad recte

reddit idoneam; acuit et visum, ut ei partes litera e

densiores aut velum multíplieitcr elaboratum ob

stare non posait Aperit aurcs, qnas tam gravibue,

quam acutis, immo et cunctis vocibua reddit

singulis praeterea conferatnr :

lis, Jacobi Martorelli liber de regia tbeca

calamaria (Neapoli 1736. 4).

nigello] Hoc est »mero incausto« (encausto)

Vra-CAN. — Ineaustum Vuleanius diccre videtur

atramentvm , qnod etiam nunc Italie est inchiostro.

sepia] Ad atramenti aUndit materiam. Gaot. —

Perms (3, 13):

»Nigra quod infusa vanescal sepia lymphe.*

Confer PMnmm (9, 26, 43. 11, 3, 2. 32, 10,

32. 33, 6, 23) ; Aristotelem (biet animai. 1, 4),

et Aneonîum (epist 4, 74): "

»JUelonis albam filiam,

2S8 Martiani Capellae lib. III. §. 224.

per cannulas eadem resanari. Tunc etiam quoddam medicamen accrrimum,

quod ex ferulae flore caprigenique tergoris resectione confecerat, rubri admódum

coloris expromsit, quod monebat faucibus adhibendum, quum indocta rusticitate

vexatae foetidos ructus vitiosi oris exhalant. Demonstrabat etiam quondam

gratissimum gustum vespere multo olivoque laboratum, quo depulsa vocis

225 insuavissimae diritate canoros etiam fieri pósse memorabat. Arterias etiam

pectusque cujusdam medicaminis adhibitione purgabat, in quo et cera fago

illita, et gallarum gummeosque commixtio, et Niloticae fruticis collemata no-

•Piotasque furvae sepiac i foetidos ructus] Saxo grammaticus (в. p. i07):

Cnidiosque nodos prodidit.« »Jndigestam ventris saniein foetido oris anhclUu rucannulas]

Calamos significat, quorum usum ctabatur.« Atque ipse Cicero (in Pis. 6): »quum isto

Quinctilianus (10, 3, 31; p. 163 Spald.) deecri- ore foetido teterrimam nobis popinam inbalasees.«

psit his verbis: * quoad intinguntur calami, morantur vespere] Vigilias significat, ut olivo lucernas

man um.« • . • ■ ,. (eonf. supra §. 2 et infra §. 376 not.).

ferulae ] Ad férulas sceptra paedagogorum al- diritate] Dannstattensis° quidem code

ludit, unde id quod in proverbialcm formam abiit: quod Hcinsius (ad Sil. 11, 416 Bnrm.) <

»Et nos ergo manum ferulae subduximus«; et illud. fercbat; sed vulgatam relinquerc non opus est,

Columellac: »Ferulasque minaecs.« De ferulis di- quum diñan omnino canoro oppositum sit. Dirae

rersum quid a reliquis subindicat Apulejus. Alii alites nemini ignotae. »Tcterrimum omni diritate«

enim de manibus pucroram ferula caedendis indi'.: Cicero (in Vatin. 3 f.) scripsit.

cant: ille vero ait libro 10 met. »quam altiesime purgabat] In editis additum erat gargarizando.

sublato puero ferula nates ejus obverbéransu. GftQ.T. IVotavit tamen Grotius: »in MS. meo baec vox pro

— Adde apud Suetonium (de ill. gramm. 9) Do-, gloasemate est, et reetc: si enim baec ad gargarimitü

Marsi versunxt . . ,: ;■ ;,;..-.-», . zandüm essent, utique epithemata non essent* —

•Si quos Orbilius ferula scuticaque cecidit* .. ' . , Abest ista vox a codicibus etiam Reicbenauensi,

et Martialis (10,62, 9} baecs - [.,'.. L :; Darmstattensi, Monacensi (C), Cantabrîgiensi ct

»Qua vapulavit Marsyas Celenaeus, Britannicp. Posterior codex praeterea pro purgabat

Ferulaeque tristes, sceptra paedagogorum* cxbibet curabat..: , . ...

alioque loeo (14, 80) >>. iu ■.■ .).• , . # cera fago illita] IVoUssimae suflt tabulae ccratae

»Invisae nimium pueris, grataeque^magistris.* (Guillain!, de papyro 3, 44 sequv Nov. op. dipl.

Conferatur etiain Juvcnalis (1, Iß). ? alii). Eaiuui prae membranis pracstantiam docct

adhibendum] Yariantcm banc lectionem pro ad- Quinctilianns (10, 3, 3i- p,JL62).

movendum praetiüi, quum et Reiebenauensíe, Bri- et gallarum] Observes velim hodiernam bic atratannicus

et Cantabrigicusis cum ea concinant, menti praeparationem, cujus antiquiua testimonium

caprigenique] Alludit ad scuticas. Grot. equldem non uovi. .

Martiani Capellae lib. III. $. 225. 250

tabantur. Quae vis epithematis licet memoriam intcntionemque procuraret,

tarnen natura sui etiam vigilias inferebat. Protulit quoque limam quandam 226

artificialiter expolitam, quae octo partibus auratis velut diversis nexionibus

gummeosque\ Gammle, ut Capelle 1шс libro

tes ta tur, femínino genere dicitur. In genitivo gummeos

Graecanice, et gummis Latine. Nonius Mar

cellus: »Gummi generis neutrius, ut est usu monoptoton.

Tamen feminini Cinna: Alpinaque gummi;

ut sit genitivas ejus bujus gummis, ut puppis, febris,

pelvis.» Grot. — Confer infra (§. 291).

Niloticae] A Plinio baec habet, qui (3, 12, 23)

de papyri scirpis: »tcxuntur« iuquit »madcntc tabula

Diili aqua. Turbidus liquor glutinis praebet vicem« cet.

collemata] ИоЛЛгцшха. sunt conglutinamcnta.

Grot.

memoriam] In omni scripturae laude id maxime

extollitur, quod rerum memoria ejus ope scrvatur.

(Stob. serm. 79. Cicer. partit. 26).

epithematis] Quod Celso emplastrum, id Marcello

Empírico (20 p. 131 Froben.) epithema est.

limam] Lima est cultura opens jam script!,

qua politur Iliad, et in bonestam form am redígitur,

Titiosis omnibus derasis velut. Horatius »arte poé

tica», libello jam Sidonii aevo singular!, ne quis

epistolam esse acrius contendat:

»Nec virtute foret clarisve potentius armis

Quam lingua Latium, si non offenderet unum

Quemque poëtarum limae labor et mora.* —

Cui cidem limatus pro subacto poeta et quamlibet

cultissimo lib. 1. sat. 10. Martialis lib. 10, ep. 2:

»Nota leges quaedam, sed lima rasarecenti.*

Idem limandi verbo in cam rem usus lib. 0, ep. 64.

Ovidius lib. 1 de Ponto, clegia 6:

n Scilicet incipiam lima mordacius uti

Vt sub judicium singula verba vocem t*

Eleganter miri ingenii scriptor Martianus Capella

talcm Grammaticae limam tradit Barth, (advere.

13S3).— Adde Ausonii (sapient. 299, 15. p. 228

Dae):

»Et correcta magia, quam condemnata vocabo,

Apponet docti quae mihi lima vt'ri.«

octo partibus] Quo melius baec iutelligas, confer

infra (§. 289) versus:

»Bis quarta fundi quis paratur portio

Vel vulneratur ductus oris integer.*

Unde (§. 326) Minerva: »ni fallor«, inquit, »octo

partes orationis velut incunabula repetitura inti

mare disponis.« Octo partes jam Aristarcbus statuit

Quinctilianique aetate (1, 4, 20; p. 78 Spald.)

Palacmon, quod fugerat Isidorum, qui (etym. 1, 6,

1. p. 13 Arcv.) a Donato de mu ra orationem in

partes octo partitam esse sciibit.

nexionibus] Qnae sunt dtversae nexiones illae?

Mib! videtur ab abbreviation , solemni librariorum

terriculamento , erro» natus, et non paulo Capeila

dignior vox reponenda pectinationibus , quod vocabulum

rci ipsi mirnm in modum conveniens curioso

talium asserendum scriptori nemo, puto, negabit,

qui script! codicie penes nos exstantis lectionem

pensionibus andient, quae quidem fundamentum bu

jus correction» nobis bonum est Barth, (advers.

p. 1333). — Pcccat Bartbiue hie in pluribus. Nam

primum falsa, sed cum multis criticis ei communis,

argumentatio est: qunm alii llbrarii in legen dis ver

bis breviatis errarint, bunc etiam errasse! Error

scilicet singulomm neutiquam omnium est, et a

singulis argumentar! ad Universum prefecto omnis

vetat lógica. Porro e corrupto in códice suo verbo,

quod vitiosum esse ipse agnoscit, corrigere audet

33*

260 Martiani Capcllac lib. III. $. 226.

interstincta vibrabat, ex qua scabros dentés vitiliginesque linguarum et sordes,

quas in Soloe quadam civitate contraxerant, levi sensim attritionc purgabat.

227 Hace abetrusa nosse carmina numerosque multifîdos crebrac supputationis opere

putabatur. Dcnique quotics curandos acceperat, mos ejus erat de nomine

primo tractare. Casus etiam non tacebat, quanti vel vitia creare possent,

vcl prudentissime declinari. Tune genera rerum, verba etiam curandorum

cum ratione captabat, ne, ut fieri ab aegrotantibus moris est, nomen pro

nomine commutarent. Tum morborum modos, témpora, figurasque et sche

mata requirebat, jubebatque alios, quis plenitudo obtusior atque immobilis

torpor insederat, gradus percurrere scandereque quam plUrimum operum,

TOcem dans literie scriptam. Dcnîqne in illud eequltor, non Vlebebat a 'Grotio singular! numero

etiam criticorum vitîum, quod persaepe in Loe ipso addi, qunm anteriores editioncs jam contraxerant

libro arguimus, incidí t, ut auctorem ipsum quibus- baberent, et ita etiam, quos vidi, libri script!. Infra

dam tantum loéis legen t, neutiquam perlcgerit. noster (§. 526) iterum soloecismos tangit.

Unde factum est, ut vocem damnaret nostro per- quanti] MS. qua. Grot. — Profccto melior

familiärem, ut supra (§. 31) »tabens dirán) nexio*, vulgaris lectio. Quanti enim e Graeco ÓÓOL pro

et (§. 92) »quacque elementa liget dîssona nexio.* quotquot explicar! potest

Ñeque solus noster bac vocis forma usus est; sed declinari] Facete metapboram pcrsecutus est,

popularía etiam ejus (Arnob. 5. p. 156) verbis: usus verbis ambiguis, ut bic declinari vitia, quod

»vinculorum illae injecta sunt nexioncs « : ¡ta ut de advenís in vita casibus pariter ac de nominum

Afris in primis usitata fuisse videatur. Neque sen- in grammatica casibus obliquis intclligi potest,

sus ullam mutationcm flagitat, quum partes nexae morborum modos] E manuscripto Grotius bane

inter sc facile diversae nexiones appellari potuerint. lectionem in notis attulit, quam pro vulgata ver-

Soloe] EÓZol Straboni et Ptolemaeo. Alludit borum recepi, magia nimirum convenicntem ad me

ad soloecismum, qui ea ex urbe originem traxisse taphoram perseqnendam. In códice etiam Reicbememoratur.

Grot. — Adde Suidam, et inprimis nauensi sic legitur.

Diogenem Laertium (I, 51 ibiqu. interpr.), similiter plenitudo obtusior] Id est: magna ingenii tar-

Strabonem (14. p. 663 Casaub.) et Isidorum (etym. ditas. Yute. — Hypallage pro d plena bebetudo.«

1, 33, 2. Op. Ш. p. 52 Arev.), cujus verba baec quam plurimum] Nescio quid bacc sibi velint,

snnt: iDictus autem soloecismus a Gilicibus: qui ex ni legas: »scandereque quam plurimum, operum

urbe Soloe, quae nunc Pompejopolis appellatur, praepositionibus , aut conjunetionibus participât»*

profecti, quum apud alios commorantes suam et il- (ita est in manuscripto) »meistere.« Alludit, ut

lorum linguam vitiose inconsequenterque conftinde- solet, ad partes, quas vocant, octo orattonis.

rent, soloecismo nomen dederont« Sed verbum, quod Gbot. — Non vidit Grotius «quam plurimum ope-

Martiani Capellae lib. III. $. 227. 261

praepositionibus aut conjunctionibus aut participatis insisterc, totaque curandos

arte fatigari. Hanc igitur feminara tali multorum curationc callcntem 228

quum deorum nonnulli Jatriceti, alii Gcncthliacen diversis rerum operibus

acstiinarent, addcreturque fidei medendi sollertia, quod earn opitulari posse

oris vitiis ncc Pallas denegaret nec ipse Majugcna; inconsentaneum tamea

videbatur iucederc raedicam penulatam. Idcirco ab ea et nomen et officium

suum ас totius expositio artis exquirilur. Tune illa, ut familiäre habebat expo- 229

nerc percunetata ас docere facile, quae ab cadem quaerebantur, penula a dextra

cum modestia vcrecundiaque revelata, sic coepit: Гдаццахм^ dicor in Graecia,

quod yqamùi linea, et уцащшха litcrae nuncupentur, mihique sit attributum

litcrarum formas propriis ductibus lineare. Hincque mihi Romulus Literaturae

p. 188 ct passim) qnoque asnrpatur. Graecum

ctrtoxctÂvrtTsiv idem revelare est. Voluit igitur

noster «reste composite ad dicendum agendumque«

significare (conf. QuinctiL 11, 3, 144 sequ. p. 448

— 450 Spald.).

propriis] Intellige »suis cuiquc literae peculiaribus

« ut alia ab alia discerní possit. Augustinus

(de online 2, 12 op. I, p. 342 Bas.) repertas esse

ait literas »notatis omnibus oris ас linguae sonis

atque discretis.» Infra (§.232) ad artificiosam litc

rarum formationem illos ductus refert.

Romulus] Utitur Loe nomine pro Romanis, ut

Pcrsius (1, 85): »au Romule ceves?« Quinctilianus

(2, 1, 4. p. 255. 2, 14, 3. p. 340 Spald.) »grammaticen

«, inquit, im Latinum transferentes litera~

turam Yocaverunt. «

Literaturae ] Ipsam Grammaticam esse Litcraturam

dicit sensu omuino latiori, quam in bujus

Tocis explicationc , a Cicerone (partit. 20. p. 282

Proust.) data, latet. Scneca (epist 88. p. 567

Lips.): »Literatura* inquit »per quam pucris ele

menta traduntur, non docet liberales artes, sed

mox praeciniendis locum parat« Litaatmem difierre

к idem esse ас si dixisset »quam plurima ope

ra.* Voluit sane noster «discípulos cogère, ut gra

due (quîbus ad fastigîa §. 268 pervenitur) percurrérent,

scanderentque quam plurima opera (poé

tica), ct insistèrent praepositionibus (§. 287) aut

conjunctionibus (§. 286) aut participatis (participii

» §. 283 Г. 285).«

curalione] Verbi calleo cum sexto casa con

struct! plura exemple congessit Stepbanius (ad Sax.

p. 87) e Pctronio, Scptimio Sereno, Sulpitio, Appulcjo,

Ammiano, aliis.

Genethliacen] Hanc a Pbroncsi educatam et a

Pallade Apollinequc laudatam noster inferioribus

locis (§. 892 — 894) fingit Confer Reimerum apud

Mitscbcrlich. (ad Ilorat. carm. T. П. p. 696) et Horat

ep. 2, 2, 187.

inconsentaneum ] Quia servi plcrumqne et libertini

vel Gracci bomines medicinam factitabant

Romae. Conf. Scblacgcri bistoriam litis de medicorum

condilionc (Hohns tadt. 1740).

reveíala] Lectio quidem ad marginen» notata

relévala habet; sed vulgatam servar i, quoniam vox

satis apta et a Martiani populan (Appulcj. met 3,

262 Martiani Capellae lib. III. $. 229.

nom en adscripsit, quam vis infantem me litcrationem voluerit nuncuparc, sicut

apud Graecos yçafifjutruirtx^ primitus vocitabar; tunc et antistitem dédit et

sectatores impubères aggregavit. Itaque assertor nostri nunc litcratus dicitur,

literator antea vocabatur. Hoc etiam Catullus, quidam non insuavis poeta,

commémorât dicens:

Munus dat tibi Sylla literator.

Idem apud Graecos удссщлагоёсдабумЛод vocitatur.

a grammatico с serions aevî scriptoribns patet (т.

Jul. Capitolini Antonio. Philosoph. Ii. p. 57 Obr.

Aclíum Lamprid. in Commotio Antonino 10. p. 118;

in Alexandre Severo 5. p. 304. Jul. Capitolio, in

Maximino jun. 1. p. 392).

infantem me] Manifestó hoc a Varrone habet,

qui (apud Augustin, de ordiue 2, 12. in op. I.

pag. 342 Bas.) » grammaticac infantum lilerationem

« vocat

ypafiixccTiÖTixrj ] Codices quidem Barmstattensis,

Monacensis (C), Cantabrigiensis, et Britan

niens grammatice habent; scd vulgatam retinui

Icctiouem, quacum concinit et Rcichenauensís.

Gracca illa voce u ti tnr Sextue Empirions (1, 2.

p. 225 Fabric). Plato quoqu- (in Protag. p. 312

Stcph.) yga[ifiaxi6xr¡v appellat grammatical artis

ludimagistrum, qui аХх&йудащштодьдабхаЛое appellabatur.

Confer omnino Wowcrium (polymath,

c. 4, p. 27 sequ.), Heraldum (Observât. 7, 25;

p. G08), Solanum (ad Lucían, de mere. cond. T. Ill,

p. 523 Bip.) et Ciassenium (de prim, gramm. gr.).

sectatores] Bistingnit eos Suetonius a diseipulis,

scribensi »Marcus Valerias Probus non tarn

discípulos, quam sectatores aliquot habuit. IVunquam

enim ¡ta doeuit, ut magistri personam sustincret

« (illustr. gramm. extr.); hoc tarnen loco iidem

rum discipulis esse videntur.

Uteratus] Suetonius (de UL gramm. 4): »Ap.

pcllatio grammaticorum Graeca consuetudine invaluit:

sed initio Uterati vocabantur. Cornelius quoque

IVepos in libcllo , quo distinguit literatum ab

erudito, literatos quidem vulgo appcllari ait eos,

qui aliquid dilîgcnter et acute scienterque possînt

aut dicere aut scribere. « Apud nostrum inferiori

loco (§. 231) Grammatical »Sura, inquit, literatura

ipsa quae doceo; Uteratus quem doenero.« Ad dit

Suetonius: »Sunt qui literatum a literatore distin

guant, ut Grace! grammaticum a grammatista; ct

ilium quidem absolute, nunc mediocriter doctum

existimcnt. Orbilium apud majores, ait, qunm fa

milia alicujiis venalis produccretur , non temeré

quem literatum in titulo, sed literatorem inscribí solit

nui esse, quasi non pcrfectum Uteris, scd imbutum.

« Gellius (16, С) »quempiam linguae La

tinee literatorem« memorat. Un de infra (§. 251)

adverbium etiam Ulerate expHcatur » quod perite

tractaverit, qui a Grammatics edoctus fuerit.« Папе

literatoris notionem graeca voce facilius, quam La

tina, Aristoteles (categ. de qual. p. 38) удацца~

TixcorsQOÇ exprimere potuit Appulcjus (in flor,

p. 97 Oud.) de Musarum crateris: »Prima crátera

Uleratoris ruditatem eximit, secunda grammatici« cet.

Catullus quidam] Male sc habet apud Grotium

quidem, unde lectionem practuli, quam Monacensis

(C), Britannicus, et Barmstattcnsis praebebant Versnm

reperies in с arm. 14, 9.

Martiani Capcllae lib. III. $. 230. 263

QUID SIT OFFICIUM GRAMMATICAE.

Officium vero теши tunc fiierat, docte scribere legereque. Nunc etiam 250

illud accessit, ut mcum sit erudite intelligere probareque. Quae duo mihi

vel cum philosophie criticisque videntur esse communia. Ergo istorum quatuor

duo activa dicenda sunt, duo spectativa. Siquidem impendimus actionem, quum

quid conscribimus legimusve, sequentium vero spectaculo detinemur, quum

scripta intelligimus aut probamus; licet inter se quadam cognationc conjuncta

apud Gráteos] Ita a Strabone (14. p. 658

Casaub.) Epicuri pater IVeocles упа/гиатодедаб-

улс/.oç appelle tur. Confer Dïogcnem Laertiam (10,

2. p. 604 Meib.), Hcsycbium (p. 85S v. ygap-

HarUSrrjç); add. Stallb. (ad Plat Phü. p. 116) et

Diouem Caesium (28. p. 13. 75, 5. p. 1259 Reim.).

quid sit] Inscriptio bacc ct quae sequuntur

omnes absuut a codicibus Anglicis, Darmstat tensi

pluribusque aliis.

nunc etiam illud] Scxtus Empíricas (adv. grammat

1, 2, 49. p. 226 Fabr.) »duplicem esse« ait

» gramma tícam, aliam quae doceat elementa, artem

nimirum legendi et scribendi; aliam, quae facultas

profundior versetur in examinanda etiam literarum

cognitione et natura, et in orationis partibns, quae

iis со iis teilt.« Augustinus (de ord. 2, 12. Op. L

p. 542 Bas.), postquam prius grammaticae officium

in tradendis elementis literarum, doctrina verborum

et syllabarum accentibus retulerat, addit: »poterat

jam perfecta esse grammatlca; sed quia ipso nomine

profiter! se literas clamât , unde etiam Latine

literatura dicitur, factum est, ut quidquid (lignum

memoria Uteris mandare tur, ad earn necessario pertincret.

Itaque unum quidem nomen, sed res in

finita, multiplex, curarnm pleuior, quam jucunditatis

aut veritatis.« Senccae etiam verba (cpiat. 108.

p. 656 Lips.) sunt » quae philosophie fuit, facta est

philologia.a Confercnda omnino bic pulchcrriuia

Classenii commentatio (de prûnordiis Grammat Gr.

Bonn. 1829) et Hcrzogius (ad Sciopp. grammat.

philos, p. 1).

criticisque] Unde Quinclilianus (1, 4, 5. p. 55

Spald.) de grammaticorum officio: »14 am ct scribendi

ratio conjuncta cum loquendo est, et enarrationem

praecedit emendata lectio, et mixtum bis omnibus

judicium est: quo quidem ita severe sunt usi \ éteres

gramma tic!, ut non versus modo censoria qua dam

virgula notare et libros, qui falso vidèrent ur inscrip

ti, tanquam subdititios summovere familia pcrmiscrint

sibi; sed auctores alios in ordincm rcdegcrint,

alios omnino exegcrint numero. « Granmut-

¿icos postmodo appcllatos esse, qui antea crilici

audierint, testatur Dio Cbrysostoníus (or. 35, p.

555 Morell.). Erant tarnen, qui diffcrrc criticum

a grammatico contenderent (ScxL Emp. adv. grainm.

1, 5, 79. pag. 253 Fabric, j add. Aquil. pag. 141

Rubnk.). Hinc noster etiam infra (§.\^8) judicium ^3

de carmiuibus et pocmatibus Dialccticae vindicar.

activa] Aristoteles (metapb. 5, 1) baec etiam

distinguí t, ftçaxrixà nimirum et &etOQf¡Tixá. Adde

Stobaeum (serm. 59 cd. Gcsneri), Quinctilianum

(2, 18, 1. p. 594. 595. 3, 7, 1. p. 543) et Ma

ximum Tyrium (I. p. 395 sequ. Reis];.).

licet] Grotius ediderat »et licet*; unde Von264

Martiani Capellae lib. III. $. 250.

sint, sicut et in ceteris artibus comprobatur. Nam et actor cognoscit primo

quae valeat actitare, ct astronomus quaedam facit, ut per ca cognoscat, quae

dcbcat comprobare. Promittit etiam utrumque Géomètres, quippe formas

theorematum cum rationibus certis efficit et cognoscit.

QUOT SINT PARTES EJUS.

Partes autem mcae sunt quatuor: lilerae, literaturae, literatus, literate.

Literae sunt quas doceo, literatura ipsa quae doceo, literatus quern docuero,

literate, quod perito tractaverit, quern informo. Profiteor autem de orationis

natura usuque tractare. Natura est ex qua formatur oratio. Usus, quum

eadem utimur, appellatur. His etiam materies admovetur, ut de qua re diipsa

tribus gradibus cruditur, literis,

ctant« Petroniue (10. p. 41 Barm.): >tu literas seis

et ego aliquid aliud promettant. « Sic scribebant

(Sen. contr. 4, 29 Rufi Vibii p. 270 Elzev.) »pro

mptere oratorem«, ita ut illud promittere Graeco

T>TCi6%vsl6&ai pror»ae responderet (conf. C. Fr.

Hermann ad Lucían, de bist scr. p. 220).

oratio] Quinctilianus (2, 1,0. p. 250 Spald.):

»BJictorice, iuquit, a grammatica jam paene posses

sions depulsa est.« Addit tarnen: »IVec inficiabor,

ex iis aliquem, qui grammaticen profitent ur, cousque

scientia progredi posee, ut ad haec quoque

tradenda suffieiat: aed quum id aget, rhetoris officio

fungetur, поп мим Correxi apud nostrum verba

quae praeccdebantt in editis enim legebatnv »«x

quibus formetwï Cantabrigicnsis rectius: >ex qua

formatur oratio.!

Uteris] Grotius ediderat: »id est ex literis, syl

lable, et ex verbis.* BJnd id est dclcvi codicum

RcicLcnaoensis ct Britannici auctoritatc, et illa bina

ex melius Cantabrigicnsis omisit, sicut ct ego feci.

cendum sit aestimemus. Oratio vero

syllabis, et verbis.

deine (sp. crît. p. 82) legere jubet videlicet et pro

sint indicativum sunt. Sed quum copula et absit

a códice Cantabrigiensi, ista resectione et correctione

■on opus est. Paulo post ex eodem códice post

sicut insérai et in.

actor] Non generaliori sense banc тоест accipío,

sed pro bistrionc, qui discere ante debcat

quam agat.

astronomus] Prorsus contrariant Quinctilianus

(2, 18, 1; p. 395)t »Astrologia nullum exigens

actum , sed ipso reí, cujus stadium Labet , intcllectu

contenta: quare <&£C0Q1]TIX7¡ TO Belau.«

' promittit\ "Pracbent quidem codices Britannicus

et Cantabrigicnsis paritcr ac Grotianus misit}

Darmstattensis miseet, quemadme Jura Grotius le

gere malebat Verumtamen vulgata lectio, quam

retinui, non prava baberi debet, нес desunt exem

pta, quibus verbum promittere pro profiter! usurpat

um sit. Seneca (epist. 88. p. 505 Lips.): une

protniltunt quidem, nec bujus reí scientiam äffeMartiani

Capellae lib. III. §. 232.

DE NATURA LITERARUM.

Verum in Uteris gemina quaestio diversatur. Namque aut naturales 252

sunt, aut effectae. Natura enim insinuante earum nomina in*" loquendi substantiam

procreata sunt, artificiosa vero formatio earum lineas quas scribimus

designavit ad hoc, ut praesentes una uti, absentes alia potuissent; atque

ita ex hac parte, qua scribitur, mutae, ex ilia, qua legitur, voces sunt

appellatae, siquidem haec auribus tantum , ilia solis oculis valeat comprehendi.

Literae igitur aliae sunt, quae per se efficere totum valeant, aliae quae 253

Manillas (in astron. 2, 75S):

— nrudibus pueris monstratur litera primiim

Per facietn nomenque suum componitur usus:

Tunc conjuncta suis formatur syllaba nodis.

Hinc verb! structura venit per membra legendi.

Tunc rerum vires atque artis traditur usus,

Perqué pedes proprios nascentia carmina surgunt,

Singulaque in summa prodest didicisse priora,

Quae nisi constiterint propriis fundata elementis,

Perdunt, quae propere dederint praecepta

gistri,

Et fluet in vanum rerum praeposterus ordo.*

aut naturales] Differcntiam banc inter

les literas et effectue sic exponit Sarisbcrienais (in

metalog. 1, 12 p. 759): »Literarum nomine tarn

t] Omissnm Loe auxiliare verbum e Canta*

brigiensi supplevi.

absentes] Opcrae pretium crit lie conferre, quae

Nonnus (in Dionys. 4. p. 127 »avTccQ 3 Лабу Falk.) de Cadmo refert:

EXXádi <pcovr¡évra xai hfjupçova дшда но-

/ÙÇùjv

ГХшббг^ oçyava xev£ev byuô&Qoa, 6vfupw

ioç ôè

AçiwvÎTjÇ, 6xoí%r¡dbv èç aÇvya 6vCvya

TçaTCXov абиуухош xvrtov X0QV(o6axo 6i~

yysqua

scribitur] Britannicus, Reicbenauensis et

Monacensis (C) hic et paulo post quae pro qua

simplicium vocum figurae, quam elementa, id est exhibent; sed omnino melius in Darmstat tensi, et

voces figurarum intelliguntur. — Literae, id est fi- in editis qua leges.

gurac, primo vocum indices sunt, dein de rerum,

quas animae per oculorum fenestras opponunt, et

frequenter absentium dicta sine voce loquuntur.

Tradit ergo prima elementa sermonis ars ista, ut

non facilius queat aliquis praeter earn philosophari,

quam inter philosopbos cminere, qui semper caecus

aut surdus fuit.« Est haec differentia inter 6xol-

%eïov et yçùafia, quam Ammonius grammaticus

docet (in Vulcanii thesauro lingu. utriusque p. 772).

voces] Haud dubius substituí pro Grotiano

vocales illam eodicum Darmstattensis , Monacensis

(C), Cantabrigieusis, et Britannic! lectionem; quae

confirmatur praeterea loco e Sarisbericnsi allato.

per se] Clarius Isidoras (etym. 1, 4, 3. Op. BX

p; S Arev.): ■ diene vocales, quod per se vocem

impleant et per se syllabani faciant nulla adhaerente

consonante. Consonantes vocatae, quia per se non

sonant, sed junctis vocalibus consonant.*

266 Martiani Capellae lib. III. §. 235.

nihil. Nam vocales, quas Graeci septem, Romulus sex, usus posterior

quinqué commémorât, Y velut Graeca rejecta. Hae tamen in Latio nunc

produci, nunc contrahi, nunc acui, nunc gravari, vel etiam circumflecti,

nunc aggregari, nunc distrahi sine jactura sui nominis possunt. Modo solae

syllabas formant, nunc consonantes utrinque suscipiunt. Vocalesque nonnullae

modo se invicem mutant, nuper sibi cum decore succedunt. Quippe

A plerumque in E transvertitur , nam capio cepi facit; nunc in I, ut salio,

insilio; nunc in O, ut plaustro, plostro; vel in V, ut area, arcula. Item

E litera in primum A reformatur, ut sero, satum; vel in I, ut moneo,

monitus; vel in O, ut a tegendo toga; vel in V, ut a tecto tugurium.

Similiter I vocalis in A convertitur, ut siquis, siqua; in E, ut fortis,

forte; in O, ut qui, quo; in V, ut ibi, ubi. Non aliter O litera in A

nam vocales] Hanc literarum distributionem apud

Platonem (in Oat. p. 424 Stcph.) ct Aristotelem

(poet. 20) jam legimus.

sex] Addit nimïrum quinqué prioribus Y a Graecis

acceptum. Infra (§. 238): > Placet cnim mini Y

in vocalium numerum congrcgari — sic igitur erit,

ut senae fiant vocales. «

Y velut] Non admissam esse in Latino alpbabeto

banc literam e Quinctiliano liquet, qui (i, 4,

9. p. 63 Spald.) »X nostrarum ultimam« appcllat.

Priscianus autcm (1. p. 8 Basil.) »Y Graccorum

nominum causa a Romanis ascitum esse« affirmât.

Et ita Quinctilianum quoquc intelligent nm esse

ex eo patet, quod inferior! loco (12, 10, 27 p.

628) fatetur »Romanos mutuari solitos esse a Graccis

literam Z, quotics corn m nomina scribenda es

sen t. « Vide infra (§. 261) Y.

mutant] Piara liujus transmutationis exempta

babes apud Priscianum (1. p. 18 scqu.).

nuper] Pro nunc. Лит ab aliis ill ad ita usur

patum sit, haud scio. Sed a nostro hoc factum

esse videtur taedio repetítarum vocuni modo et nunc.

A plerumque in E] Confer hoc loco et in sequentibus

Schncidcrum (in elem. gramm. lat. I. p. 9.

eequ.).

in O] Ita et AváÓStç dicunt Aegyptiorum Oa

ses (Steph. Byz. p. 138. Strabo 2. p. 150. 17.

p. 813, ubi male editum 'Avàôiç et 'Avàôeiç. V.

Casaub. p. 56). Addc Macrobiam (in Saturnal. 1,

4), et Schneiderum (clem. 1. 1. p. 59). •» <

a tecto tugurium] Pompouius: Ofilius ait tu

gurium a tecto tanquam tegularium esse dictum,

ut toga, quod ea tegamur. Citattir tit. de verbor.

signif. 1. 180. Forte legendem: tugurium a tego

tanquam tegurium. Et sane non dubitarem, nisi

et Fcstus a tecto derivaret; sed an ct ille in pari

mendo sit ambigo. Grot. — Priscianus (1. p. 19)

scripsiti »In V (transit) E¿ tego, tugurium«: sed

Rcicbenauensis codex verba *a tecto* Martiano ma

nifesto tribuit, quae ideo reeepi, pro »a tego«.

Confier practerca Scioppium (in gr. philos, p. 194

Herz.).

in O] Sic olo, oloe, pro illo, Uli. Conf. Sylburg

(ap. Sciopp. p. 256).

Martiani Capellae lib. III. §. 233. 207

transit, ut creo, crcavi; vel in E, ut tutor, tutela; vel in I, ut virgo,

virginis; vel in V, ut volo, volui. Item V simili ratione convertitur in A,

ut magnus, magna; in E, ut sidus, sideris; in I, ut telum, teli; in O, .ut

lepus, leporis. Sic igitur transformatae nunc utrinque poterunt copulari, • *

nunc ex altero, nunc ex neutro, nunc aliquas partes orationis terminant,

nuncque nullas. ..- ; .-. . . ;S ¿uy; k:uj¿ ' ^\/> Л

QUOD VOCALES UTRINQUE ALIQUANDO COPULANTUR.' .

Nam A primum utrinque sibi associât V et I literas, nam et äurum 234

et varus diciinus, et Janus et Ajax. Ex uno autem latere suscipit E, ut

Aeneas. Ex neutro vero latere O- Finit feminina nomina, ut dea, masculina

ut lugurtha; neutra in singulari numero tantum Graeca, ut toreuma, perïpetasma,

in plurali autem Latina, ut monilia. In verbis imperandi modum,

ut canta, salta. E autem vocalis duarum Graecarum literarum vim possidet. 25o

Nam quum corripitur, e Graecum est, ut ab hoc hoste; quum producitur,

r¡xa est, ut ab hac die. Ac maxime tunc circumflexum accentum tenet.

dicum Britaniiici, Cantabrigiensis, et Reicbenanensis.

Vulgo enim dieimus et vana.

ex neutro] Hand dubie corrupta lectio et desideratnr

aliquid. Tentabam: »Ex altero vero O, ut

Aonius. « Vomck. (spec. erit. p. 148) — Б Cantabrigiensi

supplevi latere; in rcliquis consonant о mues.

Scripsit igitur Martianus »vocalcm A ñeque ante,

ñeque post se admitiere O«, seil, in cadem syllaba.

modum] Ita Darmstattensis, pro modi in cdilis.

Supple, quod antecedí f, fuit.

rjxaesl] Ausonius (Id. 12. 547; p. 364 Delpb.):

»Hxa quod Aeolidum, пи od i/ и с e valet, hoc

Latíale E

Praesto, quod E Luttum semper breve, Dórica

vox E.*

Sextas Empináis (1, 5, 115. p. 241 Fabr.) cor- .

lepus leporis] Plura exempta Quinctilianus (1,

4, 16 p. 74 et 1, 7, 26 p. 186 Spald.) affert

Addatur Staveren (in mytbogr. p. 9S6) , et Sylburgius

(ap. Scioppium p. 254), qui ctiam rursus О

pro U poni animadvertit, ut totela, porporea, osocapitor,

soper, quotnque, patronos, servos, vitiom,

manom, cotiseront, moritor, piacolom, fortom, foratos,

leberom, aedebos, compedebos, noctebos, tibicinebos,

soperstitebos. Adde, quod promiscué ponitur,

adulescens et adolescens.

poterunt copulari] Confer Platoncm (in sopbista

p. 255 Steph.): 6%£0óv olov xà уцащшха rtertov&

óx' av £ir¡ ' nal yàg èxeivcov xà (isv

àvaQpoÔxei Jtov rtQoç йЛЛт)Ла, xà âè 6vvaç-

(xôxxei.

dieimus] Transposui boc verbnm auctoritate CO«

34 *

268 Martiani Capellac lib. Ш. $. 255.

Haec duas vocales, id est I et V ex latere utroque complectitur, ut in Euro, Vejentano,

et iu eja, jecore. Finit vero neutra nomina, ut monile. Feminina etiam,

sed Graeca, ut Calliope; pronomina, ut ille, iste; numcrum etiam totius generis,

* • ut quinqué, licet äitroyrov sit. Item verba imperativi modi, ut sede, curre; modi

256 infiniti, scribere, scripsisse. I vero litera cunctis utrinque vocalibus sociatur. Nam

A complectitur, quum dicimus janua et Ajax; E autem ut teneat, docuerunt

exempla superius demonstrata ; О autem literae copulatur in nomine Jo vis et Oinone;

oisus etiam dicitur — sic enim veteres usum dixere; V autem in juvando

et vita. Haec aliquando vocalis geminam syllabam facit; iinitque omnium

rep tum Eta ait fieri Epsilon, productum contra bus non minus I cum E, quam E cum I utrinsc-

Epsilon fieri Eta. cus juncta sunt.

circum/lexum] Corrîgi jubet Vonckius (sp. crit. Oinone] Codex Darmstattensis exLibct Jonone,

p. 148): »quum — accentum.« Ego vero puto dice re quasi pro Junone dictum; sed quum jam exstet

Toluissc Martianum: iE quando productum Graeco exemplum literae I ante O positae, unicc vera est

гНта assimuletur, tunc maxime circumflexum ac- vulgata lectio, ubi I post O subjicitur. Mira sane

centum habere.« cst ratio scribendi Graeca, quum Romani plcrumutroque]

Aliter atque sagacius olim Nigidius que Oenonen dicant (Ovid, beroid. 5, 3), sed alte-

(apud Gell. 19, 14): »I et V semper subditae- ram quoque scripturam ccrte antiquum esse pro-

E et subit et praeit Si quis putat praeire У in babunt exempla a Scbneidero conge s la (clem. I.

Lis verbis, Valerius, Vennonius, Volusius, aut I p. 80).

in his, jam, jecur, jocum, jucundum, crrabit, qcod geminam] Ut verbi causa in vocabulo Graji.

hae literae, quum praeeunt, ne vocales quidem Fuer mit adeo, qui soli I, ubi consonan tis partes

sunt.« ageret, vim geminatam tribuerent; cf. Isidor, (etym

áitX(úTOv\ Confundí interdum aptota cum mo- 1, 4, 7. op. Ш. p. 9 Arev.): »propterea interdum

noptotis Priscianus (S. p. 151) ait; significar! autem duplex dicitur, quia quotiescunque inter duas voproprie

apt otis ea verba, »quae nominativum solum cales invenitur, pro duabus consonantibus habetur,

habcant: monoptotis vero ea, quae pro omni casu nt Troja. Geminatur enim ibi sonus ejus.« Undo

una eademque terminatione fungantur.« Sic et no- patet, quid voluerit Qninctilianus (1, 4, 11. p. 67

ster infra (§.299) fas et nefas inter aptota refert, Spald.): »sciat enim (grammaticus), Ciceroni planequam

autem (§. 242) monoptoton nuncupat. cuisse aiio maiiamqne gemínala I scribere: quod si

teneat] Grotius margini adscripsit: »al. taeniae*, est, jungetur ctiam ut consonans.« Isidorus tarnen hoc

quasi hoc exemplum esset literae I cum E copu- reprehendit (etym. 1, 27. 11. Op. Ш. p. 44 Arcv.)

latae, ex antique nimirum scrip tura lenie; sed ipse verbis: »I literam inter duas vocales constitutam

Marlianus intell exit exemplis amplius opus non esec, bis scribi quidam existimabant, ut Troiia, Maiia;

supra jam eja et jecore allata essent, in qui- sed hoc ratio non permittit. IVunquam enim tres

Martiani Capcllae lib. Ш. §. 236. 269

generum nomcn,. ut frugi; nuraerum itidern omnium generum, ut viginti;

item verba modi indicativi; ut novi , mcmini; imperativi, sali, veni; infinitivi,

jaculari, luctari. O vero litera quibus vocalibus quave ex parte 237

cohaereat, superius memoratum. Finit autem nomina masculina, ut Cato;

Feminina, ut Juno; numerum omnium generum, ut octo; item verba activa,

ut canto, laudo; modi imperativi tantum modo invenitur, ut cedo; adverbium,

ut subito; praepositionem , ut pro. V autem litera vocalibus om- 238

nibus utrinque coit, praeter О antelatum. Sola etiam V sui genorie literam

non geminat, sed conjungit, ut vulgus, Vulcanue. Finit artículos, ut tu;

nomina neutra, ut cornu, genu; nullum autem verbum claudit.

DE SEMIVOCALIBUS.

Hactenus de vocalibus. Non enim vocales astruere, sed omnes literas 239

sum jussa monstrare. Verum reliquas, quae sequuntur, consonantes esse non

dubium est. Quae item discernuntur in semivocales et mutas, quarum exsevocalcs

in ana syllaba scribuntur. Sed I litera inter possunt apnd nos , incipiamus. Articulus secundara

duas vocales constitute pro dupla habetur.« (Conf. notitiam superpositorum demonstrat. Deficit autem

Schneider, elcm. gramm. 1. p. 277. 231). pracpositivis articulis lingua Latina. Nam pronomen

ut canto] In editis omis s urn ut Darmstattensis hie, quod grammatici in declinatione nominum loco

snppcditnvit praepositivi ponunt articuli, nunquam in oratione

imperativi] Yin' sensum, lege: »modi impera- sensum articuli habet.« Videtur tarnen noster cum

tivi tantummodo unum finit, ut cedo.« Vonck. aliis grammaticis pronominibus pro artículiá abuti.

(spec, crit p. 82) — Multo lenior medela fuerit se- Infra enim artículos appellat hie, haec, hoc (§.

paratis vocabulis tantum modo. Codex Darmstat- 249), porro Ule, iste (§. 250), quin etiam quot,

tensis, omisse modi, legit imperativo , sed nihil eo tot (§.256). Isidoras (etym. 1, 8, 4. Op. Ш. p. 18

proficimus. Arev.): » inter articulum et pronomen hoc interest,

artículos, ut tu] Rectiue Macrobuis (p. 536 quod articulus tunc est, quum nomini jungitur, ut

Pont, sive 702 Zeun.) articulis Latinam linguam hie sapiens; quum vero non conjungit ur, demoncarcrc

docct. Quinctilianus item (1, 4. p. 78 Spald.): stratirum pronomen est, ut hic, et haec, ct lioc.

»noster Benno«, inquit, » articules non desiderat, semivocales] Sextos quoqiic Empíneos (advers.

ideoque in alias partes orationis sparguntur.« Quae gramm 1, 5, 102; p. 238 Fabr.) semivocales dieqoidem

posteriora verba Usee illustrantur Prisciani tínguit a mutis, » quippe quae per se sonum effi-

(17. p. 5C8): »Ab eis, quae loco artículorum sami cere nequeant, quum semivocales contra sonum

270 Martiani Capellae lib. Ш. §. 239.

240 quar rationem. Quippe F litera, quae est seraiyocalium prima, duas tantummodo

consonantes praelata complectitur, L «t R, ut dicimus flavus et

frugi. Vocales vero complectitur ita, ut I et V vocales sibi praeferri prohibeat;

241 nullum autem claudit finitiva sermonem. L vero litera tripliciter sonat. Nam

exilem sonum reddit quum geminatur, ut sollers, Sallustius; medium autem

quum terminât nomina, ut sol, sal; item leniter sonat, quum vocales antevenit,

ut lapis, lepus, liber, locus, lucerna; plenum vero sonum habet, quum ei praeferuntur

literae P, G, C, F, ut in Plauto, glebis, Claudio, flavo. L autem

nunquam ulli semivocali vel mutae praeponitur, quae pro D in praepositione

accipitur, quum et A praefertur, ut alligat. Haec etiam praelata praepositione

servatur, ut illepidus, illotus. Utrinque autem vocales amplectitur, et no

mina nonnulla déterminât: in masculino Sol, in feminino Tanaquil, in

neutro A, E, I praecedentibus, ut bidental, niel, sil. Adverbia etiam claudit,

242 ut semel. M vero litera tarn in sermonis initio quam in medio esse et in

ultimis potest, ut mores, umbra, triticum. Ex consonantibus solam praccedit

dent, ut R qoïÇov, S ÔtyfWV cet. Addc Ser- loco posita, ut Ule, Meteïlus; plenum, quando

vium (ap. Prise. 1 , 3), qui: »sunt« inquit »Septem finit nomina те! syllabes, et quando Labet ante se

semivocales, quae ita profcruntnr, ut íncboent ab in cadem sj liaba alíquam consonantem, ut Sol,

E litera et desinant in naturalem sonum, ut F, L, sylva, flavus, clarus; medium in alüs, ut leclua,

M, IV, R, S, X. Sed X ab I inchoat.« lecta, ledum. « (Conf. Schneider clem. gramm. I,

F] Aliter sentit Priscianus (J. 1): »Quum F p. 297). Isidoras etiam (etym. 1, 52, 8. p. 52

loco mutae ponatur, id est P et H sire <p, miror Arev.): »Labdacismus est« inqrit »quoties unuin L

banc inter semivocales posuisse artium scriptores. exilius, duo largius proferimus. Qnod contra est:

Nihil enim aliud habet baec litera semivocalis, nisi nam iinum largius, duo exilius proferrc debemus.«

nominis prolationcm, quae a vocali hicipit; sed et A praefertur] Ex antecedentibns: »quum ei

hoc potestatem mutare literae non debuit. Si enim praeferuntor literae« supplcndum et hic ei. Et autem

esset semivocalis, necessario terminalis nominum est pro' etiam , ita ut sensus sit: »quum non solum

iuveniretur, quod, minime reperies; пес ante L vel¿ D, sed etiam A praefertur«, igitur ad.

R b eadem syllaba poni posset, qui locus muta- haec etiam] Litera nempe L. Deindc perperam

rum est duntaxat« cet. ediderat Grotius inlepidus, inlotus, quod ex antetripliciter

so)iat] Confer omnino Prisciani (t. rioribus correxi editionibus.

p. 22) verba: »L triplicem, ut Plinio videtur, so- • solam] Sic scripsi pro »sola M«, quod erat in

num habet: exilem, quando geminatur secundo cditis; ea enim obscrvatio ad 14 potius quam ad M

Martiani Capellae lib. III. §. 242. 27 1

N, utMemnon; subsequitur solam S, ut Smintheus; mutaturque in N nonnunquam,

ut quum dicimus nunquis. Terminatque neutra, ut aurum et argentum;

item monoptota, ut ncquam; in genere masculino accusativum

simplicem, et duplicem gcnitivum; item participia, et verba, et advcrbia, ut

tractum, legam, cursitn ; numerum etiam omnium generum, ut novem, decern.

N autem litera plenior apparet in primis et ultimis, ut Nestor, tibicen; in 243

mediis cxilior, ut mane, damnum. Ex cousonantibus sequitur M literam, ut

Memnon; S autem praecedit, ut fons, mons. Convertitur etiam in M, quum

earn sequuntur B, P, M, ut dicimus, imbuit, impulit, imminet. Eadem

nomina terminantur, masculinum, ut tibicen, femininum Graecum, ut Siren,

neutrum, ut culmen. R vero vocales utrinque complectitur. De consonan- 244

tibus S soli praeponitur, ut sors, fors, et X duplici nonnunquam, ut arx.

Convertitur in L, N et S, ut niger, nigellus; femur, feminis; gero, gessi.

Finit nomina masculina post omnes vocales, ut par, pater, vir, nitor, fur;

feminina poát E et O, ut mulier, sóror; neutra post omnes praeter I, ut

calcar, piger, marmor, sulphur. Finit verba et adverbia, ut venor, vador.

S nonnulli literam non putaverunt. Nam Messala quendam sibilum dixit. 24o

literam pertincret. Turbavit fortasse líbranos, quod scrat legi femur, feminis , addens: »Ita enim eo

alias quoque literas praecedere M vide tur, ut in aevo illos sensisse, ut quum ñeque rectas fernen^

ambo, ampulla cetj sed quod Martianus vult, syl- ñeque obliquus femoris esset usitatus.«

labas tantum singulas spectat, ñeque in una ea- vador] Vcrbum nimirum: adverbiorum autem

demque syllaba allí literae praeter N praeponi ревзе exemple decrant, quae Grotius e manuscripto suo

M certum est supplevit. Cantabrigiensis alia addit: »agiliter, viri-

Smintlieus] Apollo (Homer. В. а. 39. Macrob. liter, jugiter.« Quibus e variis exemplis patet, non

Saturnal. 1, 17. Pausan. 10, 12, 5. Strabo, Ste- nullis in Iocis interpolatum nobis traditum esse Marplian.

Byz. alii). Male Grotius Smynthius. Pîostram tianum (add. §.11 not).

lectionem tuentur codices Rcicbenaucnsís et Mo- non putaverunt] Quia, ut ait Cledonius (p. 1 882

nacensis (C). £ Putscb.) «superfina invenitur, interdum et ipsa

nunquis] Conferendus Lie Scbnciderus (elcm. liqueseit in metro 5 quia sibil us magis est quam

gramm. I. p. 310). consonans«; adde Priscianum (L. 1, p. 25), qui non

femur] Et Britanniens et Cantabrigiensis banc solum in metro apud vctustissimos vim suam frclectioncra

pracbent, quam Grotius conjectura as- quenter amittcrc, sed etiam tantam cum aspiratiune

eccutus erat, qui ediderat quidem fernen , sed jus- banc literam cognationem baberc docet, ut in ils

272 Martiani Capellae lib. III. §. 245.

Quae tarnen utrinque P literae copulatur, ut spado, psittacus; et С, Q, T scquentes

amplcctitur, ut Scaurus, squama, Stella. In plures ctiam transitum

facit, ut in L, dicimus enim modus, modulus; in N, sanguis, nis; in R,

flos, floris; in D, custos, custodis; in T, nepos, nepotis. Terminât ctiam

masculina et feminina post omnes vocales; neutra post А, О, V, ut vas,

os, nemus. Huic literae Divus Claudius P adjecit aut С propter -ф et £

246 Graecas literas, ut P, psalterium, ut C, sacsa. X aulem nemo literam putat,

quoniam duplex est. Constat enim ex G et S , ut rex, regis; aut ex С et

dictionibue , quas a Graecis Latin! sumserint, saepe »P« et post psalterium »ut G«; denique ex pris

era ea ponatur, nt sex, sal cet. 'eis editionibus restituí scripturam »sacsa«, quae

Messala] M. Val. Corvinus Mcssala, Ciceronis Martiani sentcntiac unice convenit, neqne a veterum

et Angustí acqualis, et oratoria arte et grammatica usu prorsus abhorrct. Sic in monumentis saepisclarus,

de cujus vita et studiis doctrinae eruditam sime lcgimus VICSIT (palaeogr. crit. IV, §. 387),

dissertationcm scripsit Ludovicus Wiese (Berolini inque lapidis cujusdani titulo (ар. Grutcr. 544, 4),

1829. 8). Singularem librum edidcrat de litera S, LVCSERVNT, undc Isidorus etiam (etym. 1, 4,

quem commémorât Quinctilianus (1, 7, 23 et 35), 14) p. Ii Акт.) »pro X, inquit, scribebant С et

ubi et illud positum fuisse vide tur, quod noster ei S, siquidem duplex vocatur«, ipseque Quinctilianus

tribuí t, et quod Quinctilianus alio loco (9, 4, 37) (i, 4, 9, p. 63 Spald.) de litera X scribit: »qua

narrât, Messalam S literam, quoties ultima esset tarnen carere potuimus, si non quaesissemus.«

iliaque consonante susciperetur, subtrahendam cen- Confer, omníno Scbnciderus (clem. I, p. 572) et

nota quae sequitur.

Claudius] De Claudii no vat ¡on ¡bus circa litera- duplex] Scioppius ( gramma t. pbilos. p. 236):

formas testes sunt Tacitus (ann. il, 14), »Annaens Cornutus de ortbogr. : Varro X literam

Suetonius (Claud. 41), alii; confer omnino Schnei- esse ncgat, in quo quid vident nondum deprebendi

der um (clem. I, p. 6 sequ.). Sed egregio lapsus (ncmpc singulam non esse). Victorin us art. gramm.

est Martianus, quum Claudium arbitrare tur singulis lib. 1: Latini voces, quae in X literam incidunt,

Uteris Graccis binas Romanas substituisse, ut pro si in declinationc с arum apparebat G, scribebant

4' esset PS, pro H vero С S, unde tan tum Ule G et S, ut coujugs , legs. INigidius in libris suis

abfnit, ut, quum Romani qro E unam X habcrcnt, X litera non est usus, antiquítatem eequens. Pris

pro Ч3 itidem simplex signum Antisigma bac figu- cianus lib. 1 : X dupliccm loco С et S, vel G et S,

ra: X introduccre studeret, quod iisdem verbis postea a Graccis inventant, assumsimus, ut dux,

testatur Priscianus (1, p. 25 Basil.). ducis, rex, regis. Cbarísius lib. 1: Merx; Salluliteras]

Apnd Grotium erat: »propter -ф et £ stius merces dicit. Sic faces antiqui pro fax, teste

Graecas, Psalterium, saxa«; equideme cod. Monac.(C) Fcsto. — Servios in Aen. 1: Adnixus antiquum

inscrui «literas ut«, deinde e Darmstattensi post ut est, ut conmxus, quibus bodie non utimur. Dici

Martiani Capellae lib. III. $. 246. 273

S, ut nux, nucis. In V aliquando transfertur, ut nix, nivis; et С, ut pix,

picis; in T, ut nox, noctis. Haec in Latinis nunquam ponitur prima, apud

Graecos autem ponitur*, ut Xanthus. Et masculino et feininino omnibus vocalibus

sociatur, ut Ajax, frutex, calix, velox, Pollux, et feminino, fax,

lex, lodix, velox, lux. Neutrum nullum claudit.

DE MUTIS.

Transactis semivocalibus mutae sunt perquirendae ; quae ideo hoc 247

nomine nuncupantur, quoniam nisi illis vocales associatae succurrcrint, intra

oris sonitum ante auspicia moriuntur. В prima omnibus vocalibus utrinque 248

connectitur; praefertur consonantibus L et R, ut blaesus et brevis. Transit

in C, ut succurrit; in F, ut sufficit; in T, ut summittitj in P, ut supponit;

in S, ut sustulit. Finit nihil, nisi tres praepositiones, ab, ob, sub. С vocales 240

utrinque collaterat, consonantes quasdam praecedit L, T, R, M, N, ut clarus,

mua cnim adnisus et connisus. Et Acn. S. G alii

Senones diet! sunt, quod Liberum patrem hospitio

recepissent, quaeí Xenones: quum Graccum Çévoç

signified bospitcm. Festus : Senonas Gallos Verriua

ait existiman appellatos, quia novi yenerint ex

Transalpina rcgionc, ac prim urn appellatos Xcnos,

postea Senonas. Ciocro in Oratorc : Verba saepe

contraliuntur non usus causa , sed aurium : quouiodo

enim vestcr Axilla Ahala factus est nisi fuga

literae vastioris? — Ita et sedecim pro sexdecim,

sedigilus pro sexdigilus.*

in T\ IVeino bunc locum corruptnm esse non

judicet. Conjicio: et in CT, nt nox, noctis. Píequc

cnim sufficit diccre in T, sed CT. At fungi liaec

conjunctim dicta disjunctim ccperc, itaque exemplnni

deesse arbitrati pro lubitu adjeccrunt, ant

potius transjecerunt , quum forte antea legerctur:

»aut ex CS, ut mix, nucis, pix, picis*, quae bina

et alibi conjuncta reperies. Grot. — Hariolatur

Grot ins, ncque quidqnam imitare audco, licet aliquatcnus

favcat Uli I'riscianiis (1, p. 26): »X du

plex modo pro CS, modo pro GS accipitur, nt

apex, apicis, grex , gregis; transit tarnen etiam in

V consonantem, ut nix, nivis; nec non in CT,

ut nox, noctis.*

velox] Lego: ferox ; sed et postrcmum istiid

»et feminino» glossema sapît; exstirpandum itaque.

Vonck. (specim. crit. p. 82 f.) — Procul dubio

legendum celox, quia substantivnm rcqairitur; sed

invitis codicibus nibil muto.

morhmtur] Isídorus (etym. 1, 4, 4. op. Ш, p. 8

Arev.): »ei cnim eis cxtrcinum vocalis dctraxeris

stmum, indu sum literae murmur sonabiL« Adde

Clcdonium (p. 1881 Putscb): »Mutac vero non so

nant, nisi a vocali spiritum acccpcrint « ; quod cnim

spirit и caret, morí tur.

ut stifiicit\ Omissum apud Grotium nt supplevi

e cpdicibus Daraistattensi et Monaccnsi (C).

274 Martiani Capellae lib. III. $. 249.

tectum, crus, Acmon, Cnidus. Finit artículos, quos pronomina vocant, hie,

hace, hoc; et adverbia, ut sic, hue, hie. Sola mutarum antecedentem vo-

250 calem producit, et pro duplici habetur, ut hie, hoc, haec. D utrinque vocales

tenet. Praeponitur R literae in Druso; M literae nunquam praefertur in

Latinis; in Graecis autera aliquando, ut Dmolus. Sic et N, ut Ariadne.

Transit in C, ut accidit; in G, ut aggerat; in L, ut alligat; in P, ut apponit;

in R, ut arripit; in S, ut assidet; in T, ut attinet. Finit artículos

251 neutralis generis, ut illud, istud; et praepositionem , ut apud. G omnibus

vocalibus praefertur; sequitur A literam, ut in aggere, quae, quoties geminatur,

adjungitur. Praefertur R literae, ut grave; L, utgladius; N, ut ignis. In

232 С quoque convertitur, ut rego, rector. Nihil quoque concludit. H aspirationis

notam esse certissimum est; quae quando vocalibus açcedit, ut hospes, hercs;

transit in X, ut traho, traxi. Hanc Graeci diviserunt. Nam pars ejus dcx-

255 terior aspirationis nota est, sinistra contrariae significationis. К vero nunc

quos pronom!na\ Confer quae supra (ad §. 258) »sie H litera est, non .nota» (conf. et înfra §. 258)

annotavîmus. Pariter Priscianus (i, 8, 47; p. 44 KrehI.): »11

haec] Vulgatae hoc additum est in Darmstat- literam non esse ostendimus, sed notam aspiratiotensî

códice. nis, quam Graccorum antiquissùni similiter ut La-

Dmolus] An pro Tmolo monte, an â[lù)OÇ le- tini in versn scribebant; nunc earn diviserunt et

gciidum? Grot. dexterain ejus partem supra literam ponentes psiles

aggerat] Ita in editis 5 sed Grotins с MS. suo re- notam habent, sinistram aulcm contrariae aspiralioposuit

agger, addita nota: naggerat quum ab aggere nis« (vide notam quae sequitur). Addc Gellium (2,

derivetur, non mutât D in G. Sed agger mutât, 5; p. 161 Conr.), Isidorum (1, 4, 11 ; p. 10

quum ex ad rtQO&éÓCL et gero componatur. Itaquc Arev.), et Appuleji librum de nota aspirationis (ab

aut ita Iegendum uti docuimus, aut aggerit, aut Osanno editum a 182G). »Est auteniu, inquit Spalaggregat.

« — Nonne aiitem a verbo aggerere sive dingius (ad Quinctil. 1, 4, 9; p. 61), »de H magna

adgerere conjunctivas est aggerat? Adde Quincti- inter grammatical Putscbianos lis, aliis literam cam

lianum(i, 11, 5; p. 257 Spald.). vocanlibus, aliis, et plnriuiis quidem ils negantiquaties

geminalur] Iutclligc : quae (litera A) ad- bus, cum quibus faceré Quinctiliauum apparet«

jungitur, quoties G geminatur. Nusquam enim G Mox e codicibus Monacensi (C) et Darmstattensi

geminatum invenics, quin A praccedat. reposui accerfif et heres pro accidit et haeres in

aspirationis notam] Non igitur literam, eîcut et Grotiana editiouc.

Quinctilianus distînguit (1, 5, 19; p. 101 Spald): dexterior] Pars ¿exterior est I, sinistra T, bacr

Martiani Capellae lib. III. §. 253,

nota putatur esse, nunc litera; nam ejus effectue С integrare non dubium est

absque his, kapite, kalendae, kalumniae. P autem convenit utrinque vo- 254

calibus; R literae praeponitur, ut prandere; h, ut placeré j S, psittacus;

T, Ptolemaeus; N, ut in Sypnum. Terminât vero nihil. Q quidam literam 255

non putabant, et vincerent, nisi in equo et cquitatu appareret expresse. Haec

levigationis, illa aspîrationis nota. Grot. — Isidorus

(et y m. 1, 18, 9; p. 31 Arev.): *Aa6ela, quod

¡nterprctatur aspirado; ubi ením H poní debet, tali

figura annotatur: 1 ; -фсЯт}, quod interpreta tur siccilas

, si ve purum, id est ubi litera H esse non

debet, tali nota ostenditur: -].« Confer palaeogr.

meam (L §. 114; p. 91) ct in primis Yilloisonum

(aneedd. Gr. II, p. 288) et Fiscberum (ad Wclleri

grainm. Gr. I, p. 259).

nunc nota] Hanc quoque supcrvacnam esse con

tendí t Priscianus (loco citato): »quae quamvis« inquit

» scribal иг, nullam aliam vim habet quam C« ;

quae eadem nostri sententia esse videtnr, quum

litcram С »omnes ejus effectue integrare « hoc est,

omnibus, quae К efficere possit, intcgris exprimendis

su Ulcere dicat. Confer et Isidoram (1,4, 12;

p. 10), qui: «ideo, înquit, superracua dicitur, quia

exceptis Kalendis superracua judicature per С cnim

uniTcrsa cxprimiinns. « Quinctilianus quoque (1, 4,

9; p. 62 Spalding.) » redundare earn* ait nee nisi

»quorundam nominum notam esse«, et alio loco

(I, 7, 10; p. 177) in nullis \crbis utendum ca

putat nisi quae signified, ctiam ut sola ponatur;

»hoc, inquit, со non omisi, quod quidam earn,

quo tics A sequatur, ucccssariam crcdunt, quum

sit С litera quae ad omncs vocales vim sиаш pcrferat.

• Plura dabit Schneiden» (clem. I, p. 290

sequ.). Vide et palaeogr. meam (I, §. 117).

absque his] Id est praeter haec, ut infra (§.

280 f.). Tria Au s oui из quoque excipit (Id. de li

ter. 20):

tTíaec tribus in Latió tantum addita nominibus Jf«

atqnc eadem prorsus, quae Martianus, Diomedee

(p. 419 Putsch.) affert scribens: »K consonans muta

supervacua, qua иtimar quando A correpta sequitur,

ut Kalendae, kapul, ¡calumnia.* Isidoras au

tem (ctyin. 1, 2G, 15; p. 44 Arev.): »K litcram*

inquit »antiqui pracpoiicbanl quotiens A sequebatur,

ut koput, kanna, kalamus; nunc autem Kalendae

et Karthago per candem tantum scribuntur, omnia

autem Gracca nomina qnacunque sequente vocal!

per К scribenda.« IVotandum practerea, pro kapite

apud nostrum margin! Grotianae appictum esse »al.

Карпа.*

kalumniae] Calumnia olim per к scribebant, ut

liquet ex со, quod lex Rhemnia statuit calumniatioribus

inurendam literam К ad infamiam. Grot. —

Dc lege Remmia vide doctos ad Cic. pro R. Amer. 20.

Ml prandere] »Ut« exhibent editiones, quod

Grotii incuria omissum erat.

Sypnum] Ita codex Monaccnsis (C). Quartura

casum Martianus posuit, ut ad superiorem locum

(§. 157), quem réspice, sese rcferret. Nihili igitur

nota est Grotii edentis Sypnis ct conjicicntis intclligendam

urbem esse Achajac, quae Ptolemaeo et

Straboni %i<pvoç.

literam non putabant] Isidoras quoque dc Q

litera (et> т. 1,4, 15): »haec« inquit »prius non

erat, unde ct illa supervacua vocata, quia per С

cuneta vetercs scripserunt. « Plura dabit Scioppius

(gramm. philos, p. 230 Herz.) ct Schncidcrus (cJcm

I, p. 521).

35 *

276 Martiani Capellae lib. Ш. §. 235.

nunquam sine duabus vocalibus ponitur, quarum prior erit V, et sic ceterae

consequenter, ut quartus, questus, Quirites, quotus, equus. Constat autem

ex С et V, ideoque duplex et composita dicitur, nec geminatur. Nullam

256 singularem literam comprehendit, finit nihil. T vocales ex utroque concludit,

in conjunctionibus et praepositionibus. Praecedit L, in Tlepolemo; M, in Tmolo;

N, in Potnia; R, in Troja. Finit neutra, caput, sinciput, lact. Artículos

terminât, ut quot, tot. Verba, ut legunt. Adverbium et interjectionem , ut

2ö7 at. Z a Graecis venit, licet etiam ipsi primo С Graeca utebantur; nam Sethum

equo] Quinctilianus (12, 10,30; p. 652 Spal

ding.): » Duras « inquit »et illa syllabas facit, quae

ad conjungendas demum subjectas sibi vocales est

utilis, alias supervacua, nt equos ac equum scribimus,

quum etiam ipsac bac vocales duae officiant

sonum, qualis apud Graecos nnllus est, ideoqne

ecribi illorum Uteris non potest. «

едг С et V] Unde ipsa quoque ejus figura de

rivar! posset, ut V litera altcri С inserta esset;

melius tarnen Quinctilianiis (1, 4, 9) cum Graeca

Koppa earn comparât, quae apud illos in numero

tantum mansit; »cujus« inqnit «similis effectu speeieque,

nisi quod paulnm a nostris obliquatur.«

(Conf. Rose inscr. Gr. antiqu. p. XXX seqn.).

praepositionibus] Valde laborat bic liber de grammatica

с distinetionibus, quarum nos nonniillas emendavimus:

quod et bic usu venit, legendum enim:

»T vocales ex utroque conclndit ut in conjunctio

nibus et praepositionibus: praecedit L in« etc. Grot.

— Quas praepositiones innuat, difficile dictu est,

nisi ad et apud in T .terininavit (conf. Quinctilian.

1 , 7, S). Sed vide sopra (§. 230).

JTepolemo] Tleptolemo quidem codices Darmstattensis

et Monaccnsis (C) exhibent, sed vulgaris

seriptio vera est.

lad] Alii lac, alii lacle dicunt; sed prefecto

hoc àvaXoycôxaxov. Ausonius:

» Vox sólita et cunctis notissitna, si mentores lac,

Cur eondemnetur , ratio matjis ut faciat lact?«

Capel la infra: » quidam qnum lac dicunt adjiciunt T

propter quod facit (1. propterea quod faciat) laclis.*

Grot.

at] Hic ñeque adverbii ñeque interjectionis exemplum.

L. atat. ¡Ñeque negarim ctiain adverbii exemplnm

desiderari, ut forsit. Grot. — Favet conjecturae,

quod in codicibus Monacensi (C) et Darmstattensi

est utut; scd in rc dubia nibil mutare praestat.

Z a Graecis] Quare banc literam paulo post

(§. 260) a Latíais exelddit Isidoras (1, 4, 15; III.

p. Ii Arcv.): »A Graecis« inquit »mutavit Latinitas

Y et Z propter nomina scilicet Graeca. Et hae

apud Romanos usque ad August! tempus non scri

be bant ¡ir. « Addit idem inferiori loco (1, 26, 28.

p. 46): nnam quum justifia Z literae sonum ex

primât, tamcn, quia Latinum est, per T scribendum

est.«

С Graeca] Quam absurda baec sunt, ni legas:

С Graeca, hoc est sigma. Ea enim hujus literae

antiqua forma, quod ex quibusvis inscriptionibus

liquet, iteinque ex Macrobio, in quo Bassarca ecribitur

BACCAPEA. Dicit Graecos (quamquain Z

litera sit Graecis deduct a с ('un (¡bus) non semper

Zeta litera usos, sed pro ca sigma usurpasse ideo

que CH&ON pro ZH0ON seripsisse. Compon!

Martiani Capellae lib. III. §. 257. 277

dicebant, quem nunc Zethum dicunt; ta m en haec geminata ab ipsis ctiam

habetur. Nam a T et С componitur, quam ut advertas duplicem, nunquam

poterit geminari. Haec praeponitur M literae, ut Zmyrna. Ex his igitur 258

universis decern et octo literae necessitatem cunctae conscriptionis absolvunL

Placet cnim mihi Y in vocalium numerum congregan. Ñeque sine hoc Hya

cinth us aut Cyllenius poterit annotari. Sic igitur erit ut senae fiant vocales;

semivocales et mutac duodecim. H enim aspirationi dabitur, super vacuaeque 259

erunt Q et К; X autem ut duplex sine elementi cardine non probatur; Z

vero a Latinis excluditur; decern et octo numero sicut dictum est supersidunt.

Quae tarnen cum supervacuis rejectisque cunctis ex unius vocis sonitu con- 260

formatae, diversas naturalis harmoniae causas sub oris concinentia repererunt.

DE FORMATIONE LITERARUM.

Nam que A sub hiatu oris congruo solo spiritu memoramus. 26t

antem dicit Z ex T et С vol Grot. — Rectc aine elementi cardine] X hic literis non annu-

Maitiauum intcllexit Grotins, scd plura verba fecit, racrat, facit cnim fan tum XVIII, lias videlicet: A

qnam ncccssc erat, Laud scio an sui ipsius typo- RCDEFGILMIVOPRSTVY.

thetac fraude inductus, qui bis G posait pro С, I taque legend um: »X autem ut duplex in ciernen I i

ut поз ex antiquioribus editionibus restituimus. Prae- cardine non probatur. « Error ex repctitis literis.

terea с codicibus Monacensi (C), Reichenaucnsi, Grot. — Vero similis quidem est haec conjectura;

et Darms ta ttensi Latinis literis scrips! Sel hum pro sed lectio in omnibus libris est cadein, in códice

Grotiano cet»tm, ut apud Priscianum quoquc (1, ctiam Reichenaucnsi ct DarmstattcnsL Ac fieri po-

8, 49) est: »Scthus pro Zij-&OÇ dicentes«, quo test ut locus eîc explicetur: X literam non esse,

notns ille Amphionis frater (Apollod. 5, 10, I) sig- quia ut duplex, e duabus nimirum composita, sine

nificari vidctur. Conf. et Schneid, (elcm. p. 379 п.). elementi cardine sit. Iutclligo cardinem quo se тег-

Zmyrna] Priscianus quidem (1. p. 33): »Smyr- tit omnis elementi natura et conditio, quippe quod

na: nam vitium faciunt, qui Z ante M scribunt.« simplex esse debcat.

Sed non solum monumentis noster defenditnr (Rube cum supervacuis] Cum a Grotio neglectum ex

pbilolog. num. 1. p. 35); verum Luciani (in jud. anterioribus editionibus codicibusque Reichenaucnsi

vocal. I. p. 67. Rip.) etiam testimonio. Confer et et Darmstattcnsi restituí.

Sext Empiricum (adv. math, i, 169; p. 255 Fabr.), de formatione lilerarum] Eandcm rem trac tat

Majuro (ad Cié. de R. P. 1, 8), et Odofredum Marius Victorinus (de arte gramm. 1. I, p. 2454

JUüllerum (Goctt. Anz. 1831. St 56. p. 553). Putsch.), undc ea quae Martiano vel (Ilustrando

278 Martiani Capellae lib. III. $.261.

В labris per Spiritus impetum reclusis edicimus.

С molar ib us super linguae extrema appulsis exprimitur.

D appulsu linguae circa superiores dentés innascitur.

E spiritus facit lingua paululum pressiore.

reí comparando inserviunt, transscripsimus s »A litera

rictu palillo suspensa ñeque Impressa dentîbus lin

gua cnunciatiir. E reprebenso modicc rictu oris rcductisque

introrsum labiis effertur. I semieluso ore

impressaque sensîm lingua dentibus vocem dabit.

О ut E geminum vocis sonum pro conditione temporis

promit, undc inter nostras Tócales r¡ et со

Graccorum ut supervacuac praeterinissae sunt; igitur

О qui correptum enunciat, nec magno biatu

labra rescrabit et rctrorsum actam linguam tenebitj

longum autem productis labiis, rictu tereti, lingua

arcu oris pendula sonum tragicum dabit, cujus ob«

servationis et in E litera similis pacne ratio est.

V literam quotîens cnunciamus, productis et coëuntibus

labris efferemns. — В et P literac ' dispari

inter sc oris officio exprimu n tur; nam prima exploso

e .mediis labiis sono, sequens compresse ore vclut

introrsum attracto vocis ictu explicatur. С etiam et

G oris moliminc nisuque dissentiunt; nam С redtrcta

introrsum lingua bine atquc bine inter mo

lares siirgcns baerentcm intra os sonum vocis

excludit; G Tim prioris pari linguae lapsn palato

gnggerens leniue reddit. D tainen et T, qnibns,

nt ,ita dixerim, vocis vicinitas quacdam est, lin

guae sublationc ct positione distinguuntur; nam

quum summos atquc irnos conjunctim dentes su

prema sui parte pulsarerit, D cxprimit, quotiens

autem sublimata partem qua supcrius dentibus est

origo continget, T sonore vocis explicabit. К et Q

snpervacuo numero literarum inserí doctorum plcrique

contendunt, scilicet quod С litera bariim

officium possit implere — non nihil tarnen est,

ntra earnm prior sit С sen Q sive R, quarnm

utramque cxprimi faucibus, alteram disiento, alte

ram producto rictu, manifestum est. H qaoqiie inter

literas otiosam grammatici tradiderunt eamque aspirationis

notam conjunctis vocalibus pracfici — quae

profundo spirit и, anbelis faucibus, exploso ore fundctur.

Supercst ut septem rcliqnas scmisonas, spiritu

quoquc instrcpentes, ordinc quodam persequamnr;

e quels F Iii era m imum labium supremis iinprimcntes

dentibus, reflcxa ad palati fastigium lin

gua, leni spiraminc profercmus. Sequetur L, quae

validum nescio quid per partem palati, qua primordium

dentibus snperis est, lingua trudentc diducto

ore pcrsonabit. At M imprcssis inviccm la

biis mugit um quendam intra oris spec urn attractie

naribus dabit; N vero sub convexo palati lingua

inbaercnte gemino naris et oris spiritu cxplicabitur.

Sequetur R, quae vibra ti one vocis in palato lin

guae fastigio fragorem tremulis ictibus reddit Debine

duac supremae S et X jure jungentur; nam

vicino inter se sono attracto sibilant rictu, i ta

tarnen, si prioris ictus pone dentes excitati ad me

dium lenis agitetur, sequentis autem crasso spiritu

hispid uni sonct, qui per conjunctioncm С ct S vim

cxprimit. « Addc Tcrent. Maiiruin (p. 2587 sequ.).

erfícímtw] Forte elicimus. Si su s (in Gurl. anim.

4, p. 9). — Non necessaria est baec conjectura,

adcoque elegantior, quam Martiani slilum deceat.

С molaribus] I4i egregic fallor, jam ea baec

pronnneiandi ratio est, quae apud hodiernos Italos

obtinet, quasi Germanice dicas tsch; jure illa reprehensa

a Scioppio (gramm. philos, p. 216), qui

)

Martiani Capcllae lib. III. §. 261. 274)

F dentés labrum inferius deprimentes.

G spiritus cum palato.

H contractis paulum faucibus ventus exhalât.

I spiritus prope dcntibus pressis.

К faucibus palatoque formatur. • ■. <•■ r. > j-, ■:•

L lingua palatoque dulcescit. ■ ' . ■

M labris iraprimitur.

N lingua dentibus appulsa collidit.

O rotundi oris spiritu comparator.

P labris spiritu erumpit.

Q appuis u palati ore restricto.

R spiritum lingua crispante corraditur.

S sibilum facit dentibus verberatis.

T appulsu linguae dentibusque impulsis extruditur.

V ore constricto labrisque prominulis exhibetur.

rccte docet antiquitus С etiam ante E et I sonum nisî eî pracferatur una e quatuor Uteris P. G. C.

К habuisse. vel F.

F dentés] QuinctUianus (12, 10, 20; p. 630 sphitum] Lege spiritu et in spiritu lingua.Vovc*.

Spald.): «Nam et ilia, quae est sexta nostrarum, (sp ^ 4 4 8) — Correction non opus erat, modo

paene non humana voce, vel omnino non voce crUIcus vcrb¡s rectc construeml¡s par fuîs8ct. SC;K.

potius, inter discrimina dentium efflanda est.. Dis- ^ |R С0РГа(Шиг> lîngua «Apante spiritum.. PJacrimen

inter F et Graecam Ф idem tangit alio loco t<mem (m &а, ^ ш f S(epb (Qntn resfe%^

(1, 4, 44), atque ipse Priscianus, qui alioquin F qui dixepat ,Ungttam m pPOnlmc¡aluIa Ьас Шега

et Ф confundlt (cf. §. 240 not.), »hoc tarnen« in- immovari) qum potius cattcitari^

quit »scirc debemus, quad non ßxis labris est pro-

. » » i n «. »■ t i extruditur) Variât hic lectio: In editis male 1cnuncianda

г , quomodo P et II, atque hoc solum л

, „ . . c . . / ... , gitur excuditur: sed ad marginen! notatum exlru-

шteres t. л Conter et Scioppiuin (gramm. plulosoph. ° ' °

gjg^ ditur, quod recepî. In Monaeenst denique (C) et

dulcescit} Lege suecrescit. Уогчск. — Malet Dannet»«ensî codicibus exhibetur extuditur, qno.i

.... . . •.• и ,. siibstituisscm , si lineóla snperimposita potins red-

Itcrum îtcrumque patet a critica Jüarlianum ñeque 7 1 1 1

« . . . „ . ж » . /q a-,\ ditum fuisset extunditur.

tectum, ñeque întcllectunt esse, intra сmm (§.271)

noster naturam litcrarum L et R mollem esse doect, prominulis] Ita in codicibus antiqmssîmîs (Om

et supra (§.241) literam L leniter sonare scripserat, dend. ad Appui. I. p. 142), in Panrodäffen»

280 Martiani Capellae lib. III. §. 261.

X quidquid С et S formavit exsibilat.

Y appressis labris spiritnque procedit.

Z vero idcirco Appius Claudius detcstatur, quod dentes mortui, dum exprimitur,

imitatur.

262 Praestricta est cursim rationis regula prima,

Quae multis teiidi sueta voluminibus;

In qua, juncturis quid nectat litera utrisque,

Quo admittat sociam vel faciat latere,

Quae quo transsiliat conversis legibus usu,

Et transformatum nomen habere velit;

Quas oris sonitus, vel quas modulatio linguae

Gignant, et pulsu rupta labella suo.

Nunc jam compactis cursanda est syllaba formis,

Ut fastigetur longa brevisque fuat.

Haec duo percurram, juncturas litera quippe

Praeveniens docuit sub ratione pari.

pronuntiatiun imitatur dentes mortui cómpreseos.

Fabric. (bibl. Lat. Ш. p. 219 Em.)— Addc Schneidcrum

(elem. I, p. 380) ct Sciopp!um(p.257Herz.).

praeslricta\ Lego perstricta. Sic infra pro peretirram

in MS. est praecurram. Error ex abbreviationc.

Grot. — Saepissime haec confundi tcstatnr

ct Drackenborchius (ad S ilium 1, 558)$ nihil ta

rnen miliare ansus sum, quia baud scio an ab ipsis

serions aetatis auctoribus non minus quam a 11-

brariis confusa eint.

cursanda est] Lege »versande est" vel »signanda.

« Vorck. (spec, crit p. 148) — Vulgalam tiietur

Tacitus (Agrie. 2): »cursatnrus tam sacva témpora»,

ubi vide doctum Interpretern Walchium.

¡'un! I Pro sil per a roba i sin u m, quem tarnen non

intellexit, qui in Darmstat lens i códice corrigendo

substitiiit fíat. Paulo ak.tc nut fas t ige tur « de acecnct

Monaccnsi (C) legitur pro voce promulis, quam

Jhabcnt editi.

formavit] Codex Monacciisis (C)formatur} quod

jam Grotius tanquam variantem lectioncm margini

alleveratj pracstat tarnen vulgata, qua Cet Snominativus

est.

Y appressis ¡abrís] Dionys. Ilalicarnasscnsis (de

compos, vocabb. 18 $ p. 12 Sylb.): »F rtegl avxca

ta x£í^V 6v6xoXf¡g ysvofiévrjç âÇioûôyov

Jtvlyezai, tcai ôtevoç êxtfirtTet o 7¡xoq' ёб-

%axov ôe rtávrcov то I, rtsçi tovç ôâôvTaç

TE yàç Г) KQÔTrfilÇ TOV JtVEVUCCTOÇ yivETai.«

denles mortui] Vir summits Josephus ScalJgcr

(p. 115 ad Eusebium) hunc Marliani locum negat

sc unquam assequi potuissc. Sed Z, juxt a Vernum

aliosque grammaticos, componitur ex D et S, ineipitque

a litera D, uti X a litera CDS itaqne

Martiani Capellae lib. Ш. §. 262. 281

Hoc igitur subdens ncctendum concipit ordo,

Si vestrum, superi, comprobat arbitrium.

Haec quum Gramniatice diceret, earnquc progredi Jupiter Deliusque prae- 263

cipcrcnt, hie Pallas: dc jimctura syllabarum, inquit, dum haec Literatura deproperat,

partem historicam praetermisit. Quo virgiuis objectu perterrita:

scio, inquit, mihi plurima transeunda, ne minutiora nectendo fastidium superac

beatitatis incurram ; proposito igitur per compendiosos calles festina perfungar,

ne densis obumjsrata ramalibus velut senticosae copiae densitate silvescam.

ЛЕ JUNCTÜRA SYLLABARUM.

Sy liaba igitur dicta est, quod junctis literis sonitum simul accipientibus 264

informetur. Cujus, ut dixi, tres partes esse non dubium est, de junctura,

de fastigio, aut de longitudinibus. Juncturae sunt genera quatuor, duo natu- 26ö

ralia, duo histórica. Naturalia sunt quum quaeritur, unaquaeque syllaba utrum

ex una, an gemina, an neutra parte jungatur, et utrum literae, quae inter se

copulari non possunt, adjecta alia litera socientur; ut M et N, dum non

coeant, vocali accedente sociantur, ut in amni et somno, quae juncturarum

genera ex hoc, quod in literis memorata sunt, transcant. Histórica vero illa 266

conjunctio est, quum ex literis, quae inter se poterunt copulari, diversitas fandi

non easdem nec pares in numero sociarit. Scribimus nos enim Musarum primam

syllabam duabus literis, Graeci tribus. Lucilius in dativo casu A et E contibus

sive apicibus intelügendum esse docebunt se- parîter loumcn, loucem, eourato, joussit, joudicare

quentia (§. 268 sequ.). scripserunt (Sciopp. gr. philos, p. 210).

beatiiatis] Quínctiüanus (8, 5, 32. p. 236 Spald.): Lueilius] Maie Grotîns Lucillius. Corre» codi-

»apud Cic. beatitas et beatiludo, quae dura quidem cum Monaccnsis (C) et Dresdensis anctorîtate. Sasentit^

ssc, yeriimtamen usu putat posse molliri.« tirarum auctorem intelügendum esse apparet e QuüirmiMi/

ííius] Ramis (v. Erasm. et Casaub. ad ctiliano (1, 7, 18 et 19; p. 183 Spald.): »Al syl-

Pers. 1 , 97. Stephan, ad Saxon, p. 47). labam, cujus secundam nunc E litcram pommas,

in numero] Ita Darmstattensis multo melius varie per A et I efferebant; quidam semper ut

quam quod in editis legitur «numéros. « Graeci, quidam singulariter tan tum, quum in da-

Graeci tribus] IVcmpe fwv- Sed veteres Latini tivurn vcl genitivurn casum incidissent, unde pietai

282 Martiani Capellae lib. III. §. 066.

jungit, dicens: huic Terentiae, Orbiliac; Lucinius A et I, et Lucretius crebro,

267 et noster Maro, aulaï, pictaï. Item duae juncturae sunt, quum sociamus

svllabas propter pedem vel versum, ut duae in una repente depereant, ut in

synaloephe, vel quuui literae excluduntur e verbo, ut in eclipsi.

DE FASTIGIO.

268 Hactenus de juncturis, nunc de fastigio videamus, qui locus apud

Graecos rteql лдодыдшг appellatur. Hie in tria discernitur: unaquaeque enim

vesti» et aidai Virgilius amantissimus vetustatis carminibus

insérait. Est in Lac quoque parte Lucilii

praeeeptum, quod quia pluribus explicatur versibus,

si quia parum credat, apud ipsiim in nono requirat

«; ubi quo d Spaldingius annotavit idem fere boc

praeeeptum fuisse videri ac Nigidii Figuli apud Gcllium

(13, 25), Martiani loco confirmatur ; IVigidius

certé et ipse genitivum per AI, dativum per AE

scribi jussit. Quanquani dativum quoque per AI

scriptum esse et lapidum t'ituli et lihroruin vestigia

testantur. Confer Schncidcrum (Form. p. 23).

Lucinius] An Liciniusl Grot. — Si vera bacc

lectio, aut Liciniuin Imbriccm intclligercin, poctam

comicum, aut Porcium Licinium, quem Wcichertus

(poët. lat. reliqu. p. 138) juniorem Tercntii aequalcm

fuisse suspicatur; sed in tantis tenebris

nihil mutarc praestat; praesertim quum ipse Mar

ianus boc loco adeo caccutiat, ut quum de da

tivo casu loquatur, genitivi in AI exeinpla aiTcrat;

dativum neque apud Lucrctium ncque apud Yirgilium

sic terminari constat

in una] Ita codices Monaccnsis (C) et Darmstattensis

pro in unam in editis.

synaloephe] Synaloephen veteres grammatici dicebant

quam nostri elisionem (Scbneider. dement

p. 132), ncque in versibus tantum verum ctiam in

prosa cidem locum dabant (Quinctilian. 9, 4, 5C;

p. 346). Huic autem ubique adjungitur eethlipsis,

quum, ut ait Valerius Probus (p. 1440 Putsch.)

» inter sc aspere coneurrentium syllabarum, interce

dente sola M litera consonante, et vocalem et consonantem,

quam diximus, elidi neecsse est«; unde

apparet, apud nostrum quoque scribendam fore mox

in ecthlipsi, si certum esset Ii bra riorum, non ipsins

Martiani errorem esse. Varians lectio nulla

est, nisi quod in Bcîcbcnaucnsi et Darmstattciisi

perpcram eclypsi legitur.

jîeqÏ .tnoçcoâtojv] Quinctilianus (1, 3, 22;

p. 103 Spald.): »Difficilis observatio est per tenores

(quos quidem ab antiqnis dictos tonores comperi,

nt videlicet declinato a G racéis verbo, qui rôvovç

diciuit), vcl accentus , quas Gracci rtçoçcùôucç

vu cant, quum acuta et gravis alia pro alia ponitur,

nt in boc Camillus, si acuitur prima; aut gravis

pro flexa, ut Cethegus, et hic prima acuta: nam

sic media mutatur; aut dexa pro gravi, ut a pi ce

circumducta seqnente« cet Pariter Isidoras (ctym.

1, 18, 1. p. 29 Arev.): »Accentus, qui Gracec

prosodia dicitur, ex Gracco nomen accepit IVam

Graece rtçbç Latine ad, codr¡ Graecc Latine cantus

est — Latini babent et alia nomina. Nam ac

centus, et tonos, et tenores dicunt, quia ibi sonus

crescit, et desinit* Atque bisce antiquior Golliu»

Martiani Capellae lib. III. $.268. 285

syllaba aut gravis est, aut acuta, aut circumflexa, et ut nulla vox sine vocali est,

ita sine accentu nulla. Et est accentue, ut quidam putaverunt, anima vocis, et seminarium

Musices, quod omnis modulatio ex fastigiis vocum gravitateque componitur,

ideoque acccntus quasi accantus dictus est. Omnis igitur vox Latina, sim

plex sive composita, habet unum sonum, aut асиЬнт, aut circumflexum ; duos

autcm acutos aut inflexos habere nunquam potest, gravis vero saepe. Acutum ha

bet in prima syllaba, si dicas Caélius; in secunda Sallústius; in tertia Curiátius}

inflexum item in prima,, si dicas coêlumj syllaba autem penúltima nunquam

acuitur natura ipsa, sed praecedens ejus, id est ab ultima tertia, sive brevis sive

longa sit, ut Cicero, Caélius. Flexue autem sonus in ea tantummodo syllaba

consistit quae praecedit ultimam, nec aliter quam ut ipsa natura longa sit, et

ultima tarnen brevis, ut Galènus. At si ultima longa, aut penúltima natura

vel positione longa, licet ultima brevis, acutus tarnen sonus fiet, Galéni,

(13, G): »Quas Gracci«, inquit, «JtQOÇCûdiaç dîcant,

cas vetercs docti tum notas vocum, tum moderamenta,

tum accentiuneulas , tum voculationes

appcllabant.« Et paulo inferius (13, 25): »P. Nigidius

summum tonom rtQOÇCodiav aculam dicit,

et, quem aecetüum nos diciinus, voculationem appcllat

« (v. infra §. 273). De accentibus in Univer

sum praeter reliques grammaticos conferendus est

Prisciani líber singularis de boc argumento; eque

recentioribus Franciscas Ritterus (eiern, gramm. Lat.

1. II, Berol. 1831), licet ejus rationcs probare in

omnibus baudquaquam possimus.

accantus\ bidorus (etym. 1, 18, 2; p.26 Arev.):

» Acccntus dictus, quod juxta cantiun sit, sicut

adverbium, quia juxta verbum est.« Beda (de arte

metr. Op. I, 29): »quod ad cantilenam vocis nos faeiat

agnosecre syllabas.« Cicero (orat. 17 f.): »Mira

est quaedam natura vocis: cujus quidem e tribus

mnnino sonis, infle xo, acuto, gravi, tanta sit et Camilliis.« Grot. — In editis enim legebatur aut,

tarn suavis varietas perfecta in cantibiis.« coi venís sensus non respondebat, unde in Rciduos

autem] Miror Grotium ad biuic iocum ni- ebenauensi cüani códice quod a prima manu seri-

)iil adscripsissc, quem tarnen ab eo non intellcctiim

fuisse e prorsus falsa interpunetione patet, quajunxit:

»gravis vero saepe acutum habet« ! Quam si mutaveris,

ut supra fecïraus, et vocem gravis pro quarto

pluralis aeeeperij, quae scriptio Martiano admodum

familiaris est, sensum demum capíes.

autem penúltima] Grotius edidit antepenúltima:

quo facto coactus erat banc addere no tarn: »Lege

syllaba autem penúltima; qu*d vel ex eo liquet

verum esse quia subjungit: »sed praîteedciis ejus

id est ab ultima tertia.« Et ita babuitßlS. qui et

semper pro penúltima perte ultima refert.« Scd

ipsius tantum Grotii error erat, siquidem jam ante

riores editioncs veram exbibucrant lectionem, quam

Darmstattensis qnoque codex confirmât.

at si ultima] Lege juvante ex parte manuscripto

»at si ultima longa natura aut positione longa, li

cet ultima brevis, acutus sonus fiet, Ut Galcni,

36*

284 Martiani Capellae lib. III. $. 269.

Camillir Inflexi proprium est hoc, ut nisi longis naturae syllabis non adhaereat;

acutus autem ct in longis ct in brevibus invenitur. Omnis autem vox

aut acutum aut circuniflexum sonum habeat necesse est, etiain si monosyllaba

sit. Monosyllaba enim gravi carcnt. Omnis vox monosyllaba, quum aliquid

significat, sivc brevis sive positione longa, acuitur, ut dicimus fúr, árs; si autem

natura longa fucrit, flectetur, ut lùx, môs. Disyllabae vero priorem acuunt, vel

quum brevis est utraque, ut citus, vel quum positione longa est utraque, ut

sóllers, vel altcrutra positione longa, ut cóhors. fSi vero prior syllaba natura longa

est et sequens brevis, flectetur prior, ut Km a; si posterior longa erit positione vel

natura, prior acuetur, ut códex, dócte. Nulla enim longa invenietur gravis in disyllaba

prior. In trisyllabis si media brevis fuerit, quam penultimam dicimus,

non dubie gravi accentu pronunciatur, ac statim prima ejus, hoc est tertia ab

ultima, acuetur, ut in Cátulo; si vero eadem longa est, interest quemadmodum

sit longa. Si enim natura longa est, brevisque ultima, media flectitur,

ut Cethêgus, Mancînus; si vero media longa erit natura, ct extrema longa,

media acuetur, ut Catóni, Ciceróni; vel si positione longa erit, media acuta

durabit, qualiscunque novissima fuerit, ut Catúllus, Catúllo, Metéllus, Mc-

270 téllo. Pronomina autem quae duplici modo declinantur, id est aut corripiuntur

docte] An non doctae? Grot. — Correction?

non opus est: nam in docte etiam extrema longa.

Cethêgus] Eadem ad idem nomen Priscianus

(de accent, p. 856) proferí, addito ct alio cxemplo

roéis peroso. Quinctilianus (1, 5, 25; p. 105

Spald.) liaec: »Si Cethegus prima acuta pronuncias,

media mutator. Ultima nunquam acuitur, ¡n disyllabis

prior.«

duplici modo] Ita non Grotianus tan tum codex;

sed Monaccnsis etiam (C), Rcicbcnauensis, ct D.-rmstattensis.

Valgo modo omissum. Qaod ad sensam,

pari ter Priscianus (pag. 857) ргопош'шиш ist im ,

ipsius, tilias penúltimas indifferenter poni af

firmât

ptiim erat aut dcleta litera media correctum vidi.

Cum nostra autem lectione omnino concinit Darmstattensis,

n¡ÉT<)uod verba »natura vel» omissa snt.

omnis аакт] Quinctilianus (1, 5, 51 p. 112):

»Ea (verba), quae sunt syllabae unius, erunt acuta

aut веха, ne sit aliqua vox sine acuta.«

ars] Adde ex MS. aras boc enim exemplum,

ubi monosyllaba dictio positione longa acuitur, desideratur.

Grot. — At boc quoqnc jam in editis

legebatur, pariterque in Reichenauensi ct Darrastattensi

exstat.

fuerit] Omissum boc e Darmstattcnsi snpplevi.

alterutra] Ita pro altera G rotins e suo códice

reponi Jasait. Concinit Rcicbcnauensis.

Martiani Capcllae lib. III. §. 270. 285

aut producuntur, mediam syllabam in genitivo casu acuunt, ipsíus, illius.

Horum si secundac breves fiant, primae acutae erunt, ut ipsius, illius. Si

vero longae erunt mediae, primae graves, secundae inflexae erunt, ut óccidit

sol, et occidit hominem; ergo primae acutae sunt, quum mediae breves.

Quum vero mediae longae, vel acutae vel inflexae; acutae quum longae

ultimac, ut tenebrae, latebrae, manipli. Haec a superioribus quae sunt alia, 271

ut Catullus, Sallústius, hoc differunt, quod illa consonantes discretas habent,

haec quamvis et ipsam penultimam positione habent longam, nullam tamen

in secunda syllaba ex consonantibus sibi retinent, sed in tcrtia sunt duae.

Ideoque factum est, ut media haec nomina, ténebras et látebras, aculo accentu

primam syllabam proferrent, at maníplos et fenestras penúltima syllaba acuta

diceretur: quod quidam illud genus syllabae penultimae oranino breve putaverunt,

quia non terminaretur consonante; quidam quia, licet non terminaoccidit]

Ciarias Beda (de ar(e metr. Op. I. rlbus expnlsis emendavit. Voncb. (spec, crit p. 148).

p. 29): »Concido, decido, occido, si ad casum — At vero nondam » máximos « erat Grotius dura

pertinent, correptam habent ci,- si ad concis ionem, is ta scriberet; sed pu er tan tu m quindeeim annorum.

produetam. « Dcinde nonne hiijus censor Vonckius ipse pi ига

tjuumvero] Legend um puto : »Cum vero mediae temeré expeliere voluit, quia ñeque hic ñeque iile

longae vcl acutae vcl inflexae: Et acutae tum cum

longae ultimac, ut tenebrae, ut latebrae manipli.«

DIartianum intellexcrat? Vidcainus igitur num verba

scripta retincri possint et intclligi. Possunt vero.

Dubito tamen aliquantulum: mendosum vero esse Nam recte Martianus distinguit nomina quae conlocum

non dubito. Grot. — Ante acutae enim in sonantes haben t discretas, ut Catul- lus, Sallusanterioribus

editionibus legebatur aut: apudGrotium tius, ab iis quorum consonantes separar! nequeunt,

vel; dcinde in anterioribus quum ante longae, apud

Grotium turn. Quae rcposui, praebucrunt codices

Monaccnsis (C) et Darmstattcnsis.

1шес a superioribus] IVescio quo pacto hic vo

ces hae irruperint » Catullus, Sallustius«, et illa

ut »tenc- brae, late- brae, mani- pli, et in utroque

genere accentuum imponendorum rationem divcrsam

esse contendit. Paulo aliter, attamen similibus

usus exemplis rem tetigit Priscianus (de ac

cent, init.) hisee verbis: »Si penúltima positione

»hoc différant u: non add ubi to ex glosscmate annata. longa fucrit, acne tur; antepenúltima vero gravabi-

Lcgc ergo, his cxpulsis: »Ilacc a superioribus sunt tur, ut catéllus, Mete'llus. Si vero ex muta et Ii»

alia quod iliac consonantes « cet Grot. — Lcgeriin:

»Ilacc a superioribus, quae sunt allata, hoc dif

ferunt.« Id certe magia placet, quam violentum

prorsus maximi Hugonis Grotii remediuiu, qui pi li

quida longa in versu constat, in oratione mntat accentum,

ut latebrae, ténebrae.*

terminaretur J Male Grotius terminantur^ et

paulo post, ubi Herum terminaretur, reposait ter28

« Martiani Capcllac lib. Ш. $. 271.

retur consonante, próxima syllaba inciperet a duobus consonantibus, et quod

natura literarum L et R, quod mollis est, nunc longam, nunc brevem syllabam

efficiat. Nulla autem vox Romana duarum vel plurium syllabarum

auuto sono terminatur ; inflexum autem non alias postremum habet, nisi

cujus posterior pars in syllabam natura longam excurrit, ut ergo et ponè.

272 Contextus oralionis plerumquc adimit aut mutât proprios sonos singulis vocibus,

Adimit his quae ref'eruntur ad aliquid sequens, ut praepositionibus, ante urbem;

nam hie ante perdidit acutum sonum prioris syllabae: item post muros.

Mutant acccntus adjunctis vocibus que, ve, ne, ce; quum tarnen complcxiva

minarenlurl Equidem priores cditiones, quas illc lioc est quod diximus poné, ergó. Poné ideo dixieonferre

ncglexit, secutus sum, ct Reiclicnancnscm mus ne putctiir esse verbnm imperativ! modi póne.

codiccm. Ergó autem dixiinus, ne pntetnr esse conjunctioqnidam]

Lege: » Quidam mediata* cet. De rc nem rationalem, quae est érgo.* (Addc cund. 1. 8.

ipsa v. Justt Zinzerlingii dissertatioiiem additam Pro- p. m. 278). Similiter Augustinus (Dial, in oper. I,

midsidi ejus critteae. Vo>ck. (spec. crit. p. 149). — p. 195) de ambiguis tribus de causis: »acuniine«,

Intcrpungcndo cffccissc arbitrer, ne quid diffieul- inquit, »ambigunm est quilín scribitur pone , utrum

latis remancret. ab со, quod est pono, an ut dictum: poné sequens $

nulla autem] Quinctiliaiiiis (1, S, 51. p. 110 патцие hanc dederat Proserpina legem, incertum

Spahl.): »Est autem in omni voce utique acuta, est per placentera acuminis locura. « Accenlum igitur

sed niinqiiam plus una; nec ultima unquam; ideo- in extrema syllaba perspienitatis causa contra reguque

in disyllabis prior.« lam positum communcin balicbant poné et ergo,

poné] Errat bic prefecto Martianus, nisi mire sed clrcumflexum solum ergó, quam diserte Scrdepravati

sint codices. De ergo facile conecsserim, vius (ad Virg. Aen. 6, U70) testatur » solara esse

sei pone gravi notandum ct ultimara habere bre- particulam, quae babeat in fine circumflexum. « Adde

теш, ideoque circumllecti non posse in postrema, Diomcdcm (p. 428) et Franciscum Ritterum (elcin.

qiiis puer est qui ignorât? lu MS. tarnen fuit po- gr. Lat. p. 56), qui Priscianum reetc cmendat.

яле. Grot. — Erravit utique Martianus, quum cir- ce] Inserui hoc с Darmstattcusi códice. Sic et

cumflcxo notandum pone diccret, ciijus ultima bre- Scrvius (ad Aen. 10, GC8): »Minores particulac,

vis est; acuto autem, non gravi, ut Grotio placet, ut ^ме, vé, ne, ce, quotiens jungtintur aliis parnotatum

esse ex Prisciano apparet ,: quera qui le- tibus, ante se acccntuin faciunt, qualislibct sit

gerit, erroris fontcin apud nostrum facile intclliget: syllaba quae praecedat, sive brevis sive longa.«

»Distingucndi ratio legem acccntiium saepe conlur- quum tarnen] Ilabcbant editi »cum tarnen com

bat, dum si quis pronuiicîans dicat pone, ergo vel plexiva conjunclione que, ve cum expletiva* cet.

quia, quod apud Latinos in ultima syllaba, nisi I.cctionem, quam reepi, codices Darmstattcnsis ct

discretlonis causa, poni non potest acccntus, et Monaccusis (C) mibi pracbucrunt.

Martiani Capellae lib. III. §. 272. 287

conjunctio est que, ve quum expletiva, ut „Latiiimque augescere vultis",

et „stimulove ineum cor" apud Accium in Pelopidis. Nunquam migrabit

acutus sonus de prirnis syllabi's in postremas, praeter partículas conjunctas,

quarum hoc proprium est, acuere partes extremas vocum quibus adjunguntur.

Graeca nomina quum in Latinum vertuntur, nostra regula pronunciautur , nisi

maneant Graeca. Olympus igitur et Caucasus sicut Latina proferuntur, quam

acuere vel flectere debeant secundum rationem suprascriptam apparet. Sed

si manent Graeca, et huic regulae in peregrinis vocibus accedimus, necesse

est tamen in obliquis casibus acutos sonos in mediis syllabis servent, quoniam

apud G ráceos quoque non alio accentu haec enuncian audimus. Acutus ас- 275

cctitus notatur virgula -a sinistra parte in dextram ascendente f, gravis autcm

a sinistra ad dextram descendente^; inflexi signum est sigma super ipsas literas

devexum ^ . Accentue partim fastigia vocamus, quod literarum capitibus apponantur,

partim cacumina, tonos, vel sonos; Graece jtçoçcpôiaç. Sciendum •

etiam uni vocabulo accederé omnes tres accentus posse, ut est Argiletum.

complexion] Conjunctio quae piara verba com- »Audire est operae pretium, procederé recte ,

pleclitur , vel potius connectit. Apud Gclliura (10, Qui rem Romanam Laliumque augescere vultis.*

29) inscriptio qu'idcm capitis Icgitur: »Quod parti- Accii fragmcntum non ultra notum est.

cula alffue non complexiva tantum sit« cet. Deinde sigma] Ilaec est figura ea qua nunc in Graecis

autcm: » sit que particnla a grammaticis quidem сов- libris utiinur qiiaquc jam Epiphanius (de pond, et

jiinclio esse dicitnr connexion, et pleriiinque sane mensur. Op. II, p. 158) usus erat; sed altera quocomungit

et connectit verba» cet. Alii ut Isidorus que veteruin testimoniis eomprobatur, ut Prisciani,

(ctym. 1, 12, 2. p. 21 Arev.) copulativas ¡Has ар- qui (de acceutibus p. 833) circumflexum ait esse

pcllant conjunctioncs. »notam de acuto et gravi lactam« (ergo л), at-

, , que Isidori^ cujus baec sunt verba (etym. 1 , 18,

expletiva] Isidorus de conjiiuctionibus (etym. .

. . S; p. 29 Arev.): »Circumllcxus, quia de acuto et

1, 12, 3): »explelivae« mquit »dictac, quia ex-

. , gravi constat; incipiens ciiim ab acuto in gravem

plcnt propositara rem, utputa : si hoc non vis, sal- " . . -' . , .

... „ , . . „ desinit, atque ita, dum ascendit et descendit, cirtem

illud fac.« Syllabam igitur adjunctam we JHar-

. cumilexus efficitur.« In monumentis quoque accentianus

întclligit. _ t

tus apparent quum Graecis (Biancbi inarm. Crem.

Latiumque augescei-e] Enniannm est. Gbot. — tab. X; Ursati raonum. Patav. p. 276. Biagi iuonum.

Integrum fragmentam ex annalium primo servarunt Gr. p. 223) tum Latinis (Lupt Sev. mart. 60. Mus.

Acrou et Porphyrien (ad Hor. sat. 1, 2, 31): Vcron. 170, 3); quorum de antiquita te confer et

288 Martiani Capcllae lib. III. §. 274.

DE NATURA SYLLABARUM.

274 Memoratum arbitror competenter, quae sint et quemadmodum vcrtantur

fastigïa syllabarum j nunc earura longitudines intimabo. Unaquaeque cnim

syllaba aut brevis est, aut longa, aut communis. Brevis est, quum vocalis

corripitur ac nullis consequcntibus adjuvaturj aut quum correpta forma vcl

27o litera terminatur. Longa autem duobus modis efficitur, natura et positionc.

Natura, quum vocalis producitur, aut quum syllaba circumflexum accentum

tenet vel acutum in penúltima, aut quum monosyllaba unaquaeque vocalis est,

aut quum diphthonga reperitur, vel quum prima syllaba sub alia forma cujuscunque

verbi composita nec vocalem nec acumen mutat. Positionc, quum

brevem vocalem aut duae consonantes scquuntur, sive in eadem syllaba, sive

25Г6 in sequenti, sive per ambas divisac, aut in altera tria: duplex una. Dupliccs

autem sunt X et Z: aliquando I et С fieri possunt duplices, ut si I inter

vocales sit, ut ajo, Troja; item С, ut „hoc erat alma parens." Hae autem

consonantium , vel duplicium, quae breves adjuvant, formae tunc possunt,

si in eodem sermone claudantur ; ceterum proximi sermonis consonantes

nihil adjuvant praecedentcm , licet Virgilius refragctur dicens: „arma virumque

277 cano, Trojae" — et item: „fontesque fluviosque voco." Diphthongi autem

sunt AE, OE, EU, AU, EIj absque his syllabis nulla diphthongus memoratur.

VUloisonnm (aneed. gr. П, p. 150 seqn.) et Fiorisium

(ad Cenotaph. Pisan, diss. 4, p. 488 scqu.).

diphthonga] MS. plcrnmque diphthonga, ut eabaudiatur

vocali. Giiot. — Equidcm subaudio syllaba,

at nominativus sit. Vulgo diphtltongo. Isidoras

(etym. 1, 16, 2. p. 93 Are«.): »Diplithongac syllabac

Graeco nomine dietac quod in eis binae vo

cales jungantur.«

hoc erat] Eodcm exemplo (c Virg. Aen. 2, 664)

inferius (§.278) herum atitur; pariterqne CLarisiua

(p. 4 Putsch.) Mariusque Victorinus (p. 2474). Totam

quaestioncm erudite tractavit Schneidcrus (clem.

П, p. 666 — 67S).

fontes] Yirgilii (Acn. 12, 181). Alia exempla

concessit Schneiderus (clem. 2, p. 691).

diphthongi] Omissum in editis vocabiilum autem

supplevi e codicibus Reichcnaucnsi ct Darmstattcnsi.

EI] Priacianus (L p. 30): »I quoque apud an

tiques post E poncbatur et EI diphthongum facicbat,

quam pro omni I longa scribebaut more an

Martiam Capellae lib. III. §. 278.

DE COMMUNIBÜS SYLLABIS.

Communium autem syllabarum modi sunt octo. Nam primus est quum 278

correptain vocalem sequitur subjecta consonantibus liquida; est enim longa,

ut „vasto Cyclopis in antro"; brevis, ut „vastosque ab rupe Cyclopas."

Secundus modus, quum correpta vocalis in imam desinit consonantem sequente

H; est enim longa, ut „terga fatigamus hasta"; brevis: „quisquis bonos

tumuli." Tertius, quum correptam vocalem duae consonantes sequuntur,

quarum prima S litera sit; est enim longa: „unde spissa coma"; brevis:

„ponitc spes sibi quisque." Quartus locus, quum brevis syllaba partem

terminât orationis; est enim longa in commate, ut est „nam tibi Tymbre

caput Evandrius"; brevis: „hoc caput о cives." Item alter locus, ex diphthongo

fit communis; longa, ut „Musae Aonides"; brevis: „insulae Ionio

in magno." Quum vocalis enim sequitur, potest diphthongus fieri brevis, ut

„sudibusvc praeustis." Alius locus, quum longam vocalem alia vocalis sequitur;

est enim longa: „о ego infelix quern fugis"; brevis: „sub Ilio alto." Alius

tiquo Graccorum.ii Atque etiam Isidoras quinqué res feeerunt ex leibet; priorc у о call suppressa, quod

illas diphthongos (etym. 1, 16,3; p. 23 Arev.) sta- contra vcteres dixerant Uber.« Adde Velium Lontuit

Quinctilianus (1, 7, 15; p. 180 Spald.): gum (de ortbogr. p. 2220 Putsch.).

»Diutitis duravit, ut Б et I jungendis cadcm rationc octo] Quinqué numcrat Charisius (p. 5 Putsch.),

qua Graeci e¿ utcrcntur, sed ca casibus nnmeris- novcm Beda (p. 2552) iisdcm fere exemplis usi.

que discreta est.« Scioppius (gramni. pbilos. p. 200 Adde Valerium Probum (p. 1452) ct Мапши VIsequ.):

»Eitur: quod est tcrtiae personac verbum ctorinum (p. 2474). Exemple pleraque e Virgilio

ab ear. Hic I longa est ac duorum tcmporum; petita sunt (Aen. 5, 617 ct 647. 9, 610. 10,

sed E propemodum absorbctur. — Plauti сотое- 495. 11, 509. 10, 594. 12, 572.5, 211. 7,

dia cxstat Capteivei inscripta. — Elcgantiores imi- 524. 5, 261. 2 , 664. 4 , 22. 11, 7. 5, 270).

tabantur Graecos et binei sen bini codcm prorsus ponite] Díale Beda: »ponite spcs sibi quisque

modo quo illi suum fiivu cflcrcbant, quod epi- suas.* Male etiam libri ante Grotium editi ilium

atola ad Paetum Cicero testatur. — Varro (R. R secuti. Sed pejus Grotius : »ponitc spes quisque

1, 2) anctor est, villam quae ex vehillam et veiV- snas.« Nullus eorum fontem (ap. Virg. Аса. 11,

lean facta vox est, a rusticis vellam cflcrri solitam, 509) adiit. Optime codices Rcichcnaucnsis, Darmergo

dubiuin non est quin ct antiquissimi Romano- stattensis, et Monaccnsis (C) ipsa Virgllii verba.

rum pronunciare fuerint soliti. IVaui liber posterio- quae edidi, exhibent.

290 Martiani Capellae lib. III. §. 278.

locus, quum pronomen С litera terminatur vocali sequente; est enim longa:

„hoc erat alma parens"; brevis: „solus hic inflexit sensus." Alius locus, quum

correptam vocalem sequitur Z; est enim longa, ut „Mezenti ducis exuvias";

brevis: „nemorosa Zacynthos." Dicta natura in tribus generibus syllabarum.

superest ut finales dicantur, in quibus artis auctoritas et canónica forma con

sisté; ас prius de nomine retractandum.

DE NOMINE.

279 Nominativus casus singularis A litera terminatus brevis est, ut Catilina,

Julia. E litera finitus in Graecis longus est, ut Euterpe. I autem terminatus longus

est, ut frugi. О finitus in Latinis brevis, ut Cato; in Graecis longus est, ut Dido.

V terminatus longus, ut cornu. AI finitus brevis, ut tribunal; el brevis, ut mel;

il brevis, ut vigil, excepto uno Hetrusco, Tanaquil. Ol longa est, ut Sol; ul

brevis, ut consul. M terminatus brevis, ut tectum; licet hujus raro occurrat exemplum,

quia inter vocales M deprehensum velut metacisrni aspiritate subtrahitur.

An finitus producitur, ut Titan; en in neutris brevis est, ut carmen, in aliis ge

neribus longus est, lien, Siren. On terminatus longus est, ut Memnon. Ar termi

natus in monosyllabis tantum longus est, ut Nar, far. Er finitus in Latinis brevis

est, ut puer, excepto monosyllabo ver; in Graecis producitur, ut aër. Ir

terminatus corripitur, ut vir. Or terminatus brevis est, ut auctor. Vr ter

minatus corripitur, ut murmur, excepto uno monosyllabo fur. As finitus

autem] Lege item. Vouch, (spec. crit. p. 83). —

Vide ne exciderint aliqua in aiilcccdciitibus, qui

nas oportuit certe addi: »in Latinis brevis«, ut

sedile, monile, singulare, verbale, qui bu s cxeiuplis

Priscianus utitnr (p. 817).

о finitus] Exemple Macrobins (p. 5Gi Pont

732 Zenn.) affert e Virgilio. Sed vide Quinctilianum

(7, 9, 13; p. 161 Spahl.) et addc nostrum

(§. 280).

cornu] Codices Monacensîs (G) , Darmstattcnsis,

et Rcicbcnaiicnsis pro longus babent brevis, inepte;

quamquam duo priores in eodem errore persévérant

et infra (§.280) ubi pro producitur legunt corripiturt

occurrat] Sic codex Darmstattcnsis. Male editi

currat.

aër] Cicero (de N. D. 2, 36): »cui nomen est

aër, Graecum ¡II ud quidem, sed perceptum jam

tarnen usu a nostris: frit um est enim pro Latino.*

Plinius (2, ;¡. i): »Proximtim Spiritus, quem Graeci

nostrique eodem vocabulo aera appellant."

Martiani Capellae lib. III. §. 279. 291

in Latinis nominibus producitur, ut facultas, paupertas; in Graecis tunc tantum

brevis est, quum genitivus dos fuerit terminatus, ut Arcas, Arcados. Es terminatus

in Graecis nominibus brevis est, ut Anchises; in Latinis, si quintae declinationis

fuerit, producitur, ut dies; si tertiae, tunc longus est, quum genitivus singularis

non crescit syllaba, ut labes, vel crescens E productam ante ultimam syllabam retinet,

ut quies quietis; nam si cam in I mutaverit, ut miles militis, aut corripuerit,

ut seges segctis, corripitur, exceptis his, Ceres, pes, atque his sitnilibus. Is finitus

brevis est, ut agilis. Os terminatus tunc est in Latinis brevis, quum genitivus

ante ultimam syllabam non habet naturaliter longam, ut os ossis; in Graecis

tunc corripitur, quum genitivus diphthongo terminatur, ut âyàoç, rov dr¡Xox>.

Vs finitus . brevis est, ut doctus; sed longus lit, si genitivus syllaba creverit *

et ante ultimam I aut V productam habuerit, ut virtus, et in uno inflexibili,

ut pus. T terminatus corripitur, ut caput. С finitus duo tantum nomina

facit, ut halec, quod producitur, et lac, de cujus declinatione dubitatur.

Genitivus singularis tunc producitur, quum aut nominativo similis est, ut se- 280

natus ; aut diphthongum habet, ut Juliae ; aut I terminatur, ut docti; in

ceteris corripitur. Dativus singularis producitur, ut Pompejo; in Graecis

corripitur, si I litera finiatur, ut Palladi. Accusativus singularis in Graecis

tunc- tantum corripitur, quum A vel on terminatur, ut Thesea, Delon; in

Latinis vero brevis est, ut doctum. Vocativus singularis A litera terminatus

singularis] Addidi hoc e Reicbcnaucnsi et Darm- syllabïs venerlt, et media syllaba genitivi producta

stattensi. natura permansit, tunc longa erit, ut nepos, ne-

мят si] Beda (de arte metr. Op. 1. p. 30) paulo potts; si тего compta, abbreviatur, ut compos,

claráis: »Breviatur vero es, si ant E in I mutaverit compotis.*

in genitivo crescente, ut miles, militis; aut brevem шщ Relciienanensîg maie

habuerit, ut seges, segetis.«

exceptis] Codex Monaccnsis (C) pro pes habet àrjXoç roi ЦШ\ Ita non solum codex Moi

nacensis (C), sed antiquiorcs ctiam editioncs habent

Sv€S y IllaJCa

os terminât»*] Clarius iterum Beda (p. 50): P«> «° 4nod "eg1!gentcr admisit Grptius Delus, et

nOs monosyUaba, si ora significat, producitur: si "i nolis demum correxiL

ossa, breviatur. Quae tarnen os sylla1:a quum in di- dnbitatnr] Vide infra (§. 307).

37 *

292 Martiani Capellae lib. III. §. 280.

in Latinis omnibus, vel in Graecis femininis, corripitur, ut in tabula, Musa;

in masculinis longue est, ut Aenea. E terminatus in Latinis brevis est, ut

docte; in Graecis producitur, ut Tydide; exceptis his, quae nominativus

Graecus os terminât, ut Phoebos, Phoebe. I terminatus in Latinis longus

est, ut Mercuri; in Graecis corripitur, ut Nai. О terminatus in Latinis

brevis est, ut Cato, licet Virgilius contra sentiat; in Graecis producitur, ut

Dido. V terminatus producitur, ut coruu. In consonantes vero desinens

nominativi sequitur regulam, exceptis Graecis nominibus, quae saepe mutantur

varietate linguarum, ut Diomedes. Ablativus singularis semper producitur,

absque quum E terminatur, in his duntaxat nominibus, quae tertiae fuerint

281 declinationis, ut a pariete. Nominativus et vocativus plurales in masculino

et feminino genere producuntur, ut fluctus, terrae; in neutris breves sunt,

utfata: in Graecis vero, quum A vel S terminati fuerint, ut rhetores, poemata;

in aliis vero longi sunt, ut Musae. Genitivus pluralis brevis est, ut doctorum;

in Graecis longus, scd Graeca declinatione, ut Philemon. Dativus pluralis

et ablativus, si is fuerint terminati, producuntur, ut doctis; si bus, corripiuntur,

ut hominibus: at si Graeca sit declinatio, in terminatus dativus

corripitur, ut Arcasin; alias longus est. Accusativus pluralis in omnibus mas

culinis vel femininis producitur, ut doctos, Julias; in neutris corripitur, ut

moenia; in Graecis vero si as fuerit terminatus, et veniat a genitivo os finito,

corripitur, ut Arcadas; alias producitur, ut Musas.

terminai] Ita Darmstattensis et Rcichcnaucnsis. pato Tocábalo indigemus, ñeque certam est, ulrum

Grotius absque sensu » terminatur. « Antea pro librarii an Martiani ipsius error sit

Tydide perperam scriptum erat Titide, quod correxi. at si] Lego : aut si, et delco vocem cmripilur

Diomedem intellige ex Virgilii (Aen. 1, 97) vcrsu: cx glossa natam. Grot. — At partícula transitiim

»0 Danaum fortissime gentis Tydide.« tantum faceré a Latinis ad Graeca videtur; quarc

Philemon] Sic libri omncs praeter Grotium, nihil miitavi.

qui legit Philenon, onde conjectura clicuit tpiXoi- veniat] Sic rectius codices Reichcnauensis,

V(OV. sed vulgatam retinui, licet manifesto falsam, Darmstattensis, ct Alonaccnsis (C) pro Grotiano

quia non mere Graeco scd a Latinis quoque usur- venit. .

Martiani Capellae lib. III. $. 282. 295

DE PRONOMINE.

In omnibus pronominibus singularis nominativus correptus invcmtur, 282

exceptis duobus monosyllabis, tu et qui. Genitivus singularis I vel E prolatus

longus est, ut mei, meae; alias brevis est, ut illius. Dativus singularis semper

productus est, ut nostro; exceptis mihi, tibi, sibi, quae indifferenter accipiuntur.

Accusativus singularis corripitur, ut ilium, exceptis me, te, se. Vocativus

singularis a nominativo suo non dissentit. Ablativus singularis longue' est, ut ab

illo. Nominativus et accusativus plurales tunc tantum corripiuntur, quum A

fuerint terminad, ut nostra. Genitivus pluralis nunquam producitur, ut

illorum. Dativus ct ablativus plurales is terminad producuntur; bus finiti

corripiuntur. . .

DE VERBO.

* * ■ - ■

In omnibus verbis, modis, temporibus, numeris, personis, conjuga- 283

tionibus baec uniformis est ratio. Quaecunque persona A fuerit terminata,

producitur, ut canta. E finita brevis est, ut lege, nisi a secunda conjugatione

veniat, ut doce; tunc enim longa est. I terminata persona semper producitur,

ut nutri. О quae finitur, correpta est, ut audio; licet auctoritas et in his discrepet.

Nam primae conjugationis primam personam Virgilius longam facit,

ut „canto quae solitus", et „terra tibi mando." Tarnen monosyllaba etiam

producenda sunt, ut do, sto, fío. V terminata persona producitur. Am

quae finitur, brevis est, ut legebam. Or finita corripitur, ut legor. S litera

terminata verba producuntur, si penúltima litera A vel E fucrit, ut amas,

doces; excepto monosyllabo es, et iis quae ex eo fiunt, ut ades. Si vero I

ante S habuerit, corripitur, ut legis, legitis; excepta secunda persona indicativi

modi temporis praesentis numeri singularis a tertia conjugatione pro-

•

primae conjugationis] Ouilssa apud Grotium "Virgilio (cel. 2, 23), unde (8, 93) et alteram exsupplevi

с Darmstattensi et Rcichcnauensi codici- emplnm repetiit

bus. In primo exemple legenelum canto ex ipso a tertia] Lege »a tertia conjugatione producta.«

294 Martiani Capellae lib. HI. $. 285.

ducta, ut nutrís, andis , et a verbo volo, vis. Si vero V ante S habuerit,

correpta erit, ut nutrimlis. T litera terminaba correpta sunt, ut legit. С finita

producuntur, ut produc. Parti cipia licet per casus flectantur, a nominibus

tarnen omni ratione dissentiunt.

DE ADVERBIO.

28í Adverbia monosyllaba, ut hue, vel quae ex his fiunt, ut illuc, omnia

producentilr, exceptis bis et ter. Quae vero A finiuntur, longa sunt, ut una.

Quae in E desinunt, producuntur, ut docte, pulchre; exceptis quae aut non

comparantur, ut rite, ant in comparationc deficiunt, ut bene, impune. Quae

I finiuntur, longa sunt, ut heri, praeter ibi et ubi, et quae componuntur ex

ipsis, ut sicubi; item quasi corripitur. Quae О finiuntur, a se venicntia

brevia sunt; ab aliis ducta producuntur, ut falso, licet auctoritas variet.

Quae V finiuntur, longa sunt, ut noctu. Quae L terminantur, corripi debent,

ut semel. Quae M, N, R finiuntur, brevia sunt, ut cursim, forsitan, fortiter.

Quae S terminantur, tunc tan tum producta sunt, quum ante cam A habuerint.

Quae С finiuntur, producta sunt, ut illuc.

' DE PARTICIPIO. i--" •« -: .•.-."»

285 Omnium participiorum temporis futuri nominativus singularis brévis

est, ut lecturus; genitivus et dativus singularis producuntur, ut lecturi, lecturo,

Tertia producta conjugatio ¡Uo aevo quae nobis corrcptae ultimae attulit Priscianus (IS, 2, 10;

i juarla. Jurat me manuscribí i auctoritas. Grot. — p. 619 Krclil.), qui omnino hunc locum dc. adver-

Acccdnnt Reiclienaucusis et Darrastattensis. Utique biorum quantitatc doctius tractavit.

mala in cditis lectio erat »quarta«, atque ex ipso heri] Priscianus: »in I quoque desmentía inveauctore

(§.521) corrigenda. niuntur adverbia, sed pauca primitiva , ut herí, ubi,

impune] Quod hoc vocabulum dcficcrc in com- ibi; dicitur tarnen et Acre.« Confer Quinctilianum

¡tara lio ri с arbitra tur, val de erravit Marianus; im- (1, 7, 22).

punius cnim dixit Cicero (divin. 2, 27), impunis- variet] Priscianus: «multa autem ex snpradictis

sime Plautns (Poenul. 1 , 3, 2). Wcliorcm rationem nominibus ipsa terminatione dativi pro advcrbüs ac

Martiani Capellac lib. III. §. 28o. 2íK¿

excepto praesentis tcmporis participio, quod genitivum corripit, ut amantis.

Accusativum et vocativum breves esse constat, ut lecturum, lecture; ablativus

singularis tantum corripitur, ut amante, legente. Nominativus et accusativus

plurales in masculini et feminini generis participiis producuntur, ut lecturi,

lecturos; in neutris corripiuntur, ut lectura. Genitivus pluralis brevis est, ut

lectorum. Dativus ct ablativus pluralis is terminati producti sunt; bus finiti

breviantur. •

DE CONJUNCTION.

Cupulativae et disjunctivae et expletivae conjunctiones breves sunt, nisi 28(>

positio fecerit longas. De causalibus vero et rationalibus, quae A terminantur,

exceptis ita et quia, productae sunt, ut propterea et interea^ quae I termi

nantur, excepta una nisi, producuntur, ut si; quae in N desinunt, si ante

cam I habuerint, producuntur, ut sin; alias breves sunt. Ceteras vero omnes

corrcptas esse constat. > .■

DE PRAEPOSITIONE.

Praepositiones, quae in A exeunt, solae productione laetantur, ut contra 287

et extra, et una monosyllaba a. Ablativae praepositiones omnes corripiuntur,

exceptis monosyllabis, quae vel ex vocalibus constant vel vocalibus terminan

tur, ut e et de. Utriusque casus praepositiones corrcptas esse non dubium est.

cipiuntur, ut falso cet. — Et saepe corripiunt О testas conjunctionem in quinqué species diyiditur.

terminalem, quando in adverbia transeunt, ut cito, Copiilativae hae sunt: et, que, ac, atque, at. Dis

sen), modo.« juDctivae sunt: aut, vel, ve, ne, an, neque. Exablativus]

Tertiam tantum declinationcm respi- pletivac sunt: quidem, equidem, saltern, videlicet,

cit, quia in secunda idem est cum dativo. ■ • quamquam, quamvis, quoque, enim, autem, porro,

licet, tarnen. Causales: si, tametsi, etsi, .... «/ioin

masculini] Ita codex Monaccnsis (C) et Darm- . , n ^ ■

J 4 ' quin, praeterea. nationales: ita, itaque, tntmvero,

stattensis melius quam ex masculini in editis. . , . „ . _ . .

? quia, .... propterea, idarco.« bxpletivas Frisciaconjunctiones]

Donatus (p. 1 765 Putsch.) : »Po- nus (1С, 2, 13) nuueupat completivas.

2W> Martiani Capellae lib. Ш. §. 288.

DE INTERJECTIONE. .

288 Interjectiones longae sunt, si monosyllabae fuerint, ut heus; si vero

disyllabae erunt vel trisyllabae, quoniam speciem retinent partium orationis,

exemplo earum, quarum similes erunt, judicandae sunt, ut papae. Haec

ita, ut dixi, per omnes partes orationis in ultimis syllabis observanda sunt,

exceptis positione longis et diphthongis.

289 Expleta cursim syllabarum pagina est,

Juganda demum verba, nam probabilis

Hie ordo rebus, quique clisgregabitur .. .

In bina demum: prima nam proportio

Dicenda, Graji analogiam quam vocant,

Ac mox repulsa quae novantur regula

Vulgoque docti quae anómala noininant,

Bis quarta fandi quîs paratur portio,

Vel vulneratur ductus oris integer;

Quantumque solo inditum libellulp

Potest probare seriûm fastidium. . ..

vel trisyllabae] Ornish haec Gratins, quae tarnen tram lectioncm Reicbenauensis etiam ct Darmstattam

in edit is, quam in manuscript^ exstant. tensis praebent

quique] Grotii codex quisque, male; sensns bis quarta] Id est dimidia. Scnsus totius loci

est: »jbic ordo est probabilis ct qui disgrega- hie esse videtur: «referam primnm analogiam, de

bitar.» inde anómala, qulbus dimidia pars scrmonis condicenda]

Expunxi est, quod in editis sequitur, stat, vel potius integra sermonis species dcturpatur;

codicis Darmstattcnsis auctoritate, quia metro ad- quatenus et nnius libri angustiae dcoruraque acquaversatur.

nimitas patiuntur, quos seria liodie fastidirc convulgoque]

Editi babent vulgo et quaeque; sed sentaneum est;« aient ct infra (§. 526) subita Mijam

Grotius: »melius, inquit, alii codices vulgoque nervae interpellatione probatur. Extrema sic condocti,

quae anómala. Vides aliquotiens Capcllam struo: »qnantnmque fastidium seriorum probare pe

longas Tócales dîphtbongosque non elidere.« Nos- test.«

Martiani Capellae lib. III. §. 290. 297

DE ANALOGIA.

Analogía est igitur, quae Latine proportio dicitur, observatio similium 290

inter se loquelarum. Nam primum omnia nomina Latina duodecim literis terminantur:

vocalibus quinqué, et semivocalibus sex, atque una muta T, ut caput.

A igitur vocalium prima terminât masculina, ut Catilina, Jugurtha; feminina,

ut advena; feminina etiam Graeca, ut Helena, Andromachaj pronomina

analogía] lâvaXoyia est proportio , quae apud

grammaticos dicitur àva<poçà, i. e. relatio, teste

Лтшошо. Vdlcan. — Gellius (2, 25): »In Latino

sermone sicut ct in Graeco alii czvaXoyiav sequcndam

putavet-unt, alii àvù)[iaXiuv. 'AvaXoyía est

similium similis declinatio, quam quidam Latine

proportionetn vocant; ccvcofiuXla est inaequalitas

declinationum consuetndinem sequens. Duo autem

Gracci grammatici illustres Aristarcbus ct Grates,

summa ope ille àvaXoylav, liic ävcofiaAlav defensitavit.

« Qua de re Varro (de L. L. libr. 8 ab

init.) : » Crates nobilis grammaticus, qui fretiis Chrysippo

lioraine acutissiino, qui rcliquit sex libros

rtegï tfjÇ âvco/xaZLaç, Iiis librís contra analogiam

atque Aristarebum est nixus; sed ita, ut scripta

indicant ejus, ut neutrius vidcatur perdidissc voluntatem.

— Hi qui in loquendo partiin sequi jubent

nos consuetndinem, partim ratîoncm, non tarn

discrepant, quod consuetude ct analogia conjunctu

res sunt inter sc, quam bi crcdunt: quod est nata

ex quadam consuetudinc analogía. Ñeque anomalía

neque analogía est repudianda« cet. Confer et Sextum

Empiricum (adv. gramm. 1, 10, 179 sequ.),

qui et ipse usum loquendi maxime respiciendum ,

analogiae ntillam vim in grammatica esse contendit.

Verissimum, si quid aliud, Quinctiliaiius (1, 6, 16

p. 147 Spald.) doeet: »Ffon enim , quum primum

(ingcrentur homines, analogía dc'missa coció for

mara loquendi dedil: sed inventa est, postqtiam loquebantur,

et notatum in sermone, quid quoque

modo caderet. Itaque non ratione nititur, sed ex

emple; nec lex est loquendi, sed observatio, ut

ipsam analogiam nulla res alia feecrit, quam con

suetude. « Idem paulo ante (1, С, 12): »Scd meminerimns

non per omnia duci anaiogiae posse ra

tionem, quum sibi ipsa plurimis in locis repugnet«

Latine proportio] Eadcm modo in versibus dixerat.

Quinctilianus (1, 6, 3; p. 139 Spald.):

»Analogiam proxime ex Graeco transferentes in

Latinum proportionem voeaverunt.« Paritcr Vitruvius

(3, f) ct Cicero (de univ. 4), qui primum se

ausum dicit Graecam vocem ita verteré, quamquam

Varro (de L. L. 9 init) illius versionis auetor erat.

Deinde Seneca (ср. 120 p. 665 Lips.): »hoc verbum

(analogia)«, inquit, »quum Latini grammatici

civitate donaverint, ego damnandum non puto, пес

in suam civitatem redigendum. « Gellius (15, 9)

rationem proportionis dicit, quae analogía appellotur.

Isidoras (etym. 1, 28, 1. Op. Ш. p. 47 Arev.)

»analogiam Latine proportionem dici« refert quidem

sed addit, sicut noster: »et similium comparationem.«

adueña] Atqui advena communis est generis:

utrum ergo avena legendum? an sit hic duarum

voculariuii defectus hoc ferme pacto: »A igitur vo

calium prima terminât masculina, ut Catilina, Ju.

gurtha; feminina, ut Musa; communia, nt advena«?

Grot. — In omnibus, tarn editis, quam scriptis

libris, eadcm est lectio, quare nihil correxi.

298 Martiani Capellae lib. III. §. 290.

quoque, ut altera, sola, ilia. Quibus si detrahas A et ius addas, genitivum singularem

feceris, ut dicimus alterius, solius, illius; si vero I, dativum, ut alteri, soli.

Illa vero quae sunt Graeca neutra, ut poema, toreuma, tres casus in utroque nu

mero similes habent; in genitivo singulari tis assumunt, in dativo S amittunt, et in

E correptam ablativum finiunt, atque in plurali dativo et ablativo genitivi singularis

291 form am servant, licet et bus possint assumere. E correpta nomina terminata, quae

Latina sunt, neutra sunt, ut monile, sedile. Hace praeter casus, quos similes ha

bent, dativum et ablativum confundunt, ut huic et ab hoc monili, sedili; quoniam

ablativus, si in E exierit, quatuor casus similes faciet, quod neutrorum nominum

declinatio non admittit. Nam quae E producta in nominativo finiuntur, Graeca

sunt generis feminini, ut Agave, Autonoe, Graecorum more sunt declinanda,

ut nominativus, dàtivtis, vocativus et ablativus pares sint, genitivus S, ac

cusative N finiantur. Quae nomina autcm E in A convertunt, ut Andromache

Andromacha, sic declinantur, ut Latina in A exeuntia. I litera terminata

Latina nomina totius generis sunt ac monoptota, ut frugi, nihili. Gummi

autem et sinapi peregrina sunt ncutri generis, et tantum numeri singularis,

sed per casus eodem modo decurrunt, excepto genitivo, qui S recipit, ut

292 sinapis, gummis; quamvis recto dicatur, haec gummis. O litera nullum

nomen in neutro finit; nam aut masculina sunt, ut Cicero; aut feminina, ut

Juno, hirundo; aut utrique gencri communia, ut homo. Quorum declinationes

in duas species exeunt: nam aut O literam in obliquis casibus retinent,

ut unio unionis; aut I mutant, ut cupido cupidinis, crepido crepidinis;

singulari] Omissum hoc с Reicheuaucnsi et nomina] Snppleví hoc e codicibns Reichenaucnsi

Darmstattensi supplcvi, et paulo post ex iisdem et Darmstattensi, a quibus etiam panlo post copula

reposui possint pro possunt in editis. et apte vocem neulri melius abest.

Graecorum more] Quinctilianus (1, S, 59; p. 127 I mutant] Exspectasscs ín I¡ sed Latin! quo-

Spald.): »Si reperias grammaticum veterum amatorcm, que usurpant banc prolepsin Graecis admoduin faneget

quidquam ex Latina ratione mutandum, quia miliarem, ut mutare construant quasi imitando asquum

sit apud nos casus ablativus, quem il 1 â non ha- sumere; sic Statius (Tlicb. 10, 259): »perbent,

panim conveniat, uno casu nos tro, quinqué mutât Agylleus arma trucis IVomii«, et Séneca

Graecis uti.« Omnino cf. Schnciderum (form.I, p. 31). (tranq. animi 2): »miliare nondum fcssum latus.*

Martiani Capcllac lib. III. §. 292. 299

utraque autem syllaba crescunt in obliquis casibus, praeter vocativum singularem.

Caro autem praeter hanc analogiam ut declinetur, consuetudo

obtinuit; item Anio, et quae in sua declinatione unica sunt, et sine exemplis

similium declinantur. Faciunt enim hujus carnis, Anienis. Duo et ambo

quum sint semper pluralia, non sunt annumeranda his, quae supra dixi;

sua'etenim consuetudine declinantur. Graeca nomina, quae O litera finiuntur,

ca quae a prima positione in nostram formara transierunt, ut leo, draco

sic declinantur ut Cicero, Milo; ea vero quae primam sui positionem integram

servant, ut Io, Ino, Graeco more declinantur, ut faciant in genitivo lus,

Inus, accusativo Ion, Inon, et ceteris casibus similiter, quanquam consuetudo

hanc Io dicat. Turbo, si nomen est proprium, ut Cicero declinatur; si

autem vim venti significat aut'puerilis ludi instrumentara, ut cupido declinatur.

V litera tantum neutra finiuntur, ut cornu, veru, quod in plurali facit verua. 295

Apud vetcres etiam specua dicebantur. Horum nominum plurales declinationes

carent dubitatione. Nam tres casus, ut in omnibus neutris, similes

sunt; item dativus et ablativus in bus syllabam exeunt; dativus et ablativus

singulares in genitivo plurali um syllabam jungunt. Quaeritur autem de

genitivo singulari, quem alii in us, alii in V literam egerunt; nec non dativo,

quem alii in I agunt, ut genui, cornui; quidam, veteres secuti, ablativo

et <juae~\ Et errori librara deberi videturj sed

invitis libris nihil muto.

positionem] Quod Graeci деца dicunt, Latioi

positionem. Quinctilianus (4, 5, GO): «quia boc

omnibus nostris nominibus accidit, quorum prima

positio in casdem quas Castor literas exit.«

Ion] Schneiderus (form. I, p. 500) legi vult

Jim j Iniin, quae utique Graeca Forma est (conC

Fisch, ad Well. gr. Gr. I, p. 411).

Turbo] Priscianus (6, 3, 16; p. 228 Krchl):

»Turbo tuibinis, quando de vi ventorum loquimur;

nam si sit proprium, servat О in genitivo,

bic Turbo, nomen proprium gladiatores, Tnrbonis.

Sic Horatius in secundo sermonum (2, 3, 310):

»Corpore majorem rides Turbonis in mût

Spiritus** cet.

specua] Sic et pecua Appulejo et antiquioribue

GnoT. — Confer Yirgilium (Aen. 7, 568) et Silium

(15, 425).

in genitivo] Anteriores secutus editioncs ita

reposui; neque liquet cur Grolius duobus Ulis ver

bis oniissis ediderit »V syllabam jungit«! Pro sin

gulares codices I)armstattensis et Monaccusis (С)

exhibent singularis, male.

38 *

300 Martiani Capellae lib. III. §. 293.

similem faciunt, huic genu, cornu; quoniam pluraliter genibus ct cornibus,

amissaque ultima syllaba relinquitur dativus singularis, sicut fit in civibus

et suavibus, et quoniam genibus et cornibus dicimus, I litera in locum V

transit, sicut et optimum et maximum item dicimus, quum optumus et maxumus

diceretur. Sunt aliqui, qui genitivo casu genuis et cornuis dicant, sed

non debet genitivus plures habere syllabas, quam dativus et ablativus. Quaiftvis

ergo dissimilia sint senatus et exercitus, tarnen sic genus et cornus in genitivo

diccndum est, quern admodum senatus ct exercitus. Praeterea quaecunque no

mina vel participia genitivo singulari in is exeunt, dativo plurali syllaba

crescunt, ut Catonis, Catonibus; secundum quam rationem si esset genuis,

29i genuibus fecisset, ut syllaba cresceret. L litera finita nomina diiplicem formam

habent. Prima est, in qua masculina sunt, ut Hannibal, Hasdrubal, neque

alia fere propria quam Púnica, excepto Solis nomine; item feminina, ut

Tanaquil,. iiomen Hetruscum; et communia, ut vigil, pugil; quae omnia

easdem declinationes habent. Altera species neutrorum, ut mel, fel, quae

hoc diffcrunt a superiori decJinatione, quod monosyllaba sunt, et L literam

per obliquos casus geminant. Nam de proconsule in nominativo, qui E litera

finiunt, naturam pro praepositionis intuentur; pro quippe ablativo tantuin

praefertur. Nam respiciunt, quum proconsul dicitur, non duabus vocibus, sed

composito nomine dici, ut procurator, propugnatorj ncc quidquam obesse

genius et cornuis] Sic codices Reiclicnancnsis,

Darnistattensis, ct Monacensis (C), quemjdinodum

Grotius jam snspicatus erat, pro genuus et commis

iu cditis. Dc re ipsa vide Scbncidcrnm (form. I,

p. 330). Cicero ipse (in Aratcis) genus in secundo

casu a genu dixit.

ut syllaba] Sic Reichcnaucnsis, Darnistattensis,

ct Monacensis (C). Male in cditis legebatur et.

quod monosyllaba] Pro quum — sint apud Grotium,

meliorem codicis Monacensis (C) lectioncm

quod recepi, et ex codem, Darmstattcnsiqnc ct

Reichenauensi sunt pro sint.

proconsule] Restituí ex códice Darmstattcnsi

pro proconsulo , quod jam. Grotius intcllexerat ferri

non posse, liac nota addita: »Lege: tarnen si procon

sule. De proconsule et proconsul vide orthographiera

Manutü. Glossa: Proconsule, àv&VJtaroç, Propraetorc,

ávxi6xQaxr¡y6<¡. Sic cxconsul ct cxconsule.

« PI и ra dahit Augustus Soldan (quaestt.

de aliquot partihus proconsulum ct propractorum,

Hanoviac 1831, p. 18 sequ.).

Martiani Capellae lib. Ш. §. 294. 301

exemplo, quod haec nomina possunt verba ex se faceré^ ut procuro, pro

pugno j nam praepositio perit, proconsulo autem non facit, licet consulo

faciat. Tarnen si proconsule dicatur, in casu nominativo monoptoton erit;

sed propter consuetudincm proconsul dicatur, ut declinan possit, quemadmodum

illa, quae litera L terminantur, ut vigil, púgil, mugil; quoniam in

plurali genitivo mugilum dicimus, et pugilumj nam si mugilis esset nominativus,

ut agilis, mugilium faceret, ut agilium. M litera etiam neutra liniuntur, ut 29o

telum, scamnum. Sed hoc animad vertamus, quoniam quae nominal ante ultimam

syllabani habent, ut lilium, folium, genitivo singnlari, item dativo et ablativo

pluralibus, eandem geminare debent, ut lilii et liliis; quoniam genitivus aut

pares syllabas nominativo habet, ut scamnum scamni, aut plures, ut caput capitis,

pauciores nunquam ; praeterea dativus O litera finitus, in I earn convertit, ut scamno

scainnis; sed consuetudo et auctoritas veterum ingeni, consili, imperi per tres

syllabas maluit dicere. Vasum an vas dici debeat, quaeritur, quoniam quaecunque

neutra non»M litera nominativo liniuntur, si pluralem recipiant, dativo et ab

lativo in bus cadunt, itaque monile monilibus, genu genibus, pecus pecoribus, nomen

nominibus, marmor marmoribus; secundum quae vas vasibus lacere debuit,

et in genitivo horum vasum, quoniam quaecunque neutra singularia ablativo

E litera finiuntur, genitivum pluralem totidem syllabarum habent, quot ablativum

singularem, ut a nemore nemorum, capite capitum; sed hoc nomcn

nam respiciunt] Ita Grotíus in margine pro non. p. 42 sequ.), et ab altera parte Sverdsjoei Vindiut

lilium] Sic codex Monacensis (С), undc et ciae praeccpti Bcntlcjani (Rigae 1852. 8).

infra lilii et liliis scripsi. Grotius exempla Lie pror- scamno, scamnis] Lege scamno, scamni. De

sus oniisit, infra autcm in nominativo casu posuiL genitivo singular! sermo. Grot. — Codices nihil

Impugnat antem Martianus eos, qui bos genitivos variant.

antiquo more per simplex I profercbant lili, foli; secundum auae] Lege: » secundumaue haec

qua dc quaestione inter recentiores quoque magnae vas vasibus faceré debuit, ct in genitivo boi-inn

lites exstiterunt, postquam Bcntlcjus (ad Ter. Andr. vasum.« Grot. — Haud pcrspicio, cur quae bona

2, 1, 20) contenderat, sub August! senesccntis crant correxcrit Vasum tarnen rescripsi, quia se*

aetate demum rautationem illam factam esse, ut I quentia postulabant ¡taque in códice D aims tal ten si

geminarent. Conf. in primis Forbiger (de Lucrctii a prima manu scriptum videram. Dc re ipsa conf.

carmine p. 74 scqu.), Huscbke (de Annio Cimbro Ruddimannum (inst. gr. Lat. I, p. Ill Stullb.).

502 Martiani Capellae lib. III. $. 29o.

per anomaliam dcçjinatur, et erit singulari nominativo vas, genitivo vasis,

dativo vasi, ablativo a vasi; plurali autem sic declinabitur, ut scamna. Lu-

296 cretius tarnen genitivo' vasi, ut: — „rarique facit lateramina vasi." N litera

terminantur masculina, ut flamen, pectén; communia duobus generibus, ut

tibicen, fidicen, quod frequentissimi auctores non probant, nain etiam tibicinam

et fidicinam dicunt; item neutra, ut nomen, flumen, quae omnia manifesta

declinatione uno modo declinantur. Altera species est generis masculini, quae

E literam ante extremam N servant, ut lien, ren, quae tarnen ipsa quoque

in ceteris ut superiora declinantur. Gluten quoque his simile est, licet Sallustius

glutinum dixerit; item feminina quasi similia videntur; nam rcn sin

gularis nominativus nec ullus alius ablativo excepto iu usu est. Gracca,

quae N firiiunlur, praecedentes habent literas A E I O, ut Alemán, Cephen,

dolphin, Phaethon; ex quibus quae an, en, in terminantur, exemple superiorum

declinantur, ut fulmen, numen, fidicen; quae vero on finiuntur,

si producta on Graeca declinantur, ut Leon, candem literam et « pud nos producunt,

ut Cicero, Scipio: ea autem, quae ex productione nominalivi casus

corripiuntur in reliquis figurationibus, ut Amphion, Creon, Agamemnon,

admití unt apud nos N literam in nominativo, et comparabuntur his Latinis,

quae conversis casibus correpta efferuntur, ut virgo, turbo; quae apud Graecos

rccipiunt T literam, apud nos quoque eandem habebunt, ut Phaethon

297 Phaethontis. R litera praecedente A terminatorum, ut Caesar, lar, far, par,

genitivo] Nempe singularis. Locum tamen apud

Lucretíam (6, 252) nunc sic legunt recentiores:

— »rareque facit lateramina vasis i

(cd. Paris. 1744; Lips. 1776); quamquam vasi in

codicibus tectum esse ex eo colligitur, quod Wa

kefield vasi cdidit.

tibicen ] Priscianus (5, 2, 4): » communia in

casdem literas desinnnt, in quas ct masculina, nt

hic et haec advena, homo, vigil, tibicen , fidicen,

nt quibusdam placet; nam usus coriim feminina in

A terminât, tibicina, fidicinam

Sallustius] In libris deperditîs. Plenius fraginentum

scrvavit Cbarisins (p. 67 Putsch.): »quasi

glutino adolescebant. «

alius] Intellige casus singularis numcri. Ablativum

excipit, eo enim usus Ausonius (cp. 13, 2) erat,

ЛЕЮ] Ita codices Monacensis (C), Rciclienauensis

ct Darmstaltcnsis. Grotius addidcrnt etiam V;

sed male, quia hac litera Graeci carcut, et quam

Martiani Capellao lib. III. $.297. 503

impar, una forma est, nisi quod neutrura in reliquia casibus R litcram geminat,

ut far, farris. Poètarum vero lieentia haec nomina pluraliter dixit,

quum omnia nomina, quae pondere aut mensura acstimamus, pluralem numerum

non admittant, ut aurum, plumbum, triticum, oleum. Errant ergo

qui parium dicunt, quoniam haec in plurali triptota sunt, ut hi Caesares, hos

Caesarea, о Caesares; nee potest accusativus I habere ante S, si genitivus

ante V R habeat. Videntur tamcn qui parium dicunt nominativum pluralem

generis neutri intueri, et quoniam paria dicuntur, ut suavia, faceré parium

ut suavium. R litera praecedente E terminatorum species sunt sex. Prima 298

quae genitivo casu nullum incrementum admittit, et in I litcram mutatur,

ut aper, niger, macer: apri, nigri, macri. Secunda haec, tener, lacer, puer:

teneri, laceri, pueri. Tertia, ut imbcr, uter, quae a superioribus hoc differt,

quod haec in genitivo S literam accipit, et dativo I finitur, et non crescit ut

secunda species, et in genitivo plurali ium literis finitur. Quarta, ut pater,

mater, frater, quae dativis pluralibus non Ut prima species apris, sed

fratribus facit, nec secunda syllaba crescit et in genitivo plurali um syllabam

habet. Dicimus enim fratrum, patrum, non ut in tertia utrium, irabrium.

Praeterca tres casus similes habet, hi patres, hos patres, о patres, quum

vis in margine legamns Creun, hoc tamcn nihili non es sed is in accusative habere censet (v. §. 298).

est, quum Creon scribatnr, ut paulo post a Mar- Sed de par dubiiun est; confer Scbneidcrum (form,

tiano ipso. I, p. 258), <pi tarnen nos tri loci prorsus immemor

farris] Addidi vocem с Darmstattensí códice. fuit.

pondere] Fere iisdem verbis Cliarisius (p. 72 aprí\ Quine tilianus, qui saepc cos ridet, qui

Putsch.): »alia pluralitate carcnt, ut garum, oleum, usu loquendi non content! in rationis scribendi cauvinum,

ferrum, panis, fmmentum, et cetera, quae sas curiosius inquirnnt, haec (1, в, 13; p. 144

ad pondus, numerum, mensuramque exigunfiir.« Spald.) observât: »Uli autem iidem, quum inter*

Item Priscianus (5, 10,54; p. 202 Krebl.): »Sei- rogantur, cur aper apri et pater patris faciat?

enduin tamcn quod metaHorum vel scminum vel hu- illud nomen simplicitcr positum, hoc ad aliauid esse

midorum ad mensuram vel ad pensum pertiocntium -contendunt. Praeterca, quoniam utrumque a Gracco

plcraque semper singularia inveniuntur.« du et inn sit, ad earn rationcin rccurriint, ut TCatriptola]

¡Niuiüum quae tum in genitivo habeant, zçoç patris , xártQOV apri faciat«

504 Martiani Capellae lib. ИТ. $. 208.

imbcr et utcr hos imbris et utris faciat. Quinta species est, ut passer, anser,

later, mulier, quae a secunda specie hoc differunt, quod ilia cum incremento

syllabae I litera finiuntur, ut gener generi; haec in S exeunt, ut passer

passeris, et in ceteris discrepant. Piper namque et cicer neutra in quinta

specie habentur; nam ut passer ita declinantur in numero singulari, quem

nunquam egrediuntur. Sexta species, ut neuter, uter; neutrius enim et utrius

facit, et declinantur ut cetera pronomina, quae in ius literas genitivos, et in

I «dativos agunt. Praeterea eos genitivos et dativos communes habent cum

reliquis generibus, id est feminino neutroque. R litera praecedente I una

tantum species est, vir. R litera praecedente O terminatorum species sunt

duae: alia quae per obliquos casus producuntur, ut sopor soporis, color coloris;

alia corripiuntur, ut arbor arboris; sed uno modo declinantur. Castoris et

Hectoris genitivos veteres produxerunt, sed nos corripimus, quoniam Graeci

horum nominum genitivos corripiunt. R litera praecedente V terminatorum

species sunt duae: prima, ut satur, quae genitivo I finitur, ut saturi; se

cunda, quorum gonitivus in is literas venit, ut sulphur sulphuris, Augur

Auguris. Neutra autem, quae ur literis finiuntur, alia retinent V literam,

290 ut sulphur sulphuris, alia in О mutant, ut ebur eboris. S litera íinitorum

nominum formae sunt octo. Nam aut A litera pracponitur, ut Maecenas,

hos imbris] Causam inferiiis (§. 50в. 308) affert.

Rcliquos grammaticus congcssit Sclmeiderus (form.

I, p. 569 scqu.).

Castoris] Quinctilianus (1, 5, 60) dc grammaticis

vcterum amatoribus: »lade Castorem media syllaba

producta pronunciarunt, quia hoc omnibus nostris

nominibus accidebab cet. Cf. Rittcrum (clem.

1. Lat p. 47).

ut sulphur] Confer omnino Quinctiliani (i, 6,

22; p. 151 Spald.) haec verba: »ebur et robur ita

dicta ac scripta summis auctoribus in О litcram secundae

syllabae transfcrunt, quia sit roboris et ebo

ris; sulfur autem et guttut V litcram in genitivo

servent: ideoqne etiamjecur et femur controversiam

fecerunt, quod non minus est Hcentiosom, quam

si sulfuri ct gutturi subjicerent in genitivo litcram

O mcdiain, quia esset ebons ct roboris: sicut An

tonius Gniplio, qui robur qiiidem ct ebur, atqne

ctiam marmvr fatctuv esse: verum fieri vult ex his

robura , ebura, marmura! Quodsi amimadverterent

literantm afjinitatem , scircnt, sic ab eo, quod est

robur, roboris fieri, quomodo ab со, quod est

miles, times, militis, limitis; judex, vindex, judi

éis, vindicis. « Addc Scioppium (gramm- philos,

p. 6o not).

Martiani Capellae lib. III. $. 299. 505

ci vitas; ant E, ut verres, moles; aut I, ut pañis; aut O, ut cuetos, nepos;

alias V, ut Ligus, vetus; alias R, ut iners; alias N, ut serpens; alias P, ut

praeceps. S autem litera praccedente A species sunt duae. Prima, ut Mae

cenas, Laenas; secunda, ut nostras, Privernas; quae a superioribus hoc

difierunt, quod communia sunt omnibus generibus, et assumere debcnt I

literam in genitivo plurali, quae neutralibus in plurali nominativo, accusativo,

vocativo familiaris est. Igitur nostratium, Privernatium diccmus, quia sunt

haec nostratia, Privernatia; sed et praegnatium et optimalium dicimus, quia

accusativus pluralis I literam habet, ut hos et has optimatis et has praegnatis,

quamvis vetercs praegnatum et oplimatum dixerunt. Praegnas autem feminini

et neutri generis est. As ct mas quum sint monosyllaba, analogía non tenentur,

sed propria quacdam declinatione assis et maris faciunt, et in plurali assium,

marium. Fas et nefas aptota sunt. Graeca nomina, quae apud noe in as 300

exeunt, tres species habent. Prima est, ut Olympias, Pythias; nam Olym-r

piadis et Pythiadis fa cit. Secunda, ut Pallas, Thoas, Atlas; nam Pallantis,

Thoanlis, Atlantis facit. Tertia, ut Aeneas, Pythagoras, Lycas; nam facit

Aeneac, Pythagorae, Lycae; quando nostra ratione nomina, quae genitivo

in E exeunt, nominativo A finiuntur, ut Catilinae, Catilina. Sed Graeca

sunt, ideo in nominativo S literam retinent. Quaedam tarnen perdunt S literam

in nominativo, ut Nicia, Mela. Ergo in his norainativis consuetudo servanda

est. S litera praecedente E terminatorum species sunt quinqué. Prima, quorum 301

Laenas] In edltis Lenas; nnde Grotiue obser- tenais pro corruptis, quae Grotius edidit, phas et

▼at: iDubito dc hoc loco.» Sed non erat, quod nephas.

diibitarct, фlandoquidera sexcentics AE cum E per- sed Graeca] Ita Dartnstattcnsis. Perperam in

inutatur; Laenas autem gentis Popilliac cognomen editis: » sed haec Gracca.« Non cníiu ad Latiiia exsatis

est notum. cmpla respieit, sed ad ilia quae Graeca in AS terdifferunt]

Non erat igitur cur Scbncidcrus (form- minantnr.

I, p. 252) Maecenatium quoque dicendum existi- Mela] In editis erat Medaea, unde Grotius jara

inaret, ut in gentilibus; utrumque enim geuus clare с Testigüe codicis sui conjeecrat Mela, quod ipsum

nostcr distinguit. in Monacensi (C) Icgitur paritcr atque in Dannfas

et nefas] lia Reicbeuaucnsis ct Darmstat« stattenei ct Reicbeoauensi; cx quo ct antcrioribii.«

306 Martiani Capellae lib. Ш. §. 501.

nominativus et accusativus et vocativus plurales similes sunt, sed genitivus

pluralis in um exit, ut Hercules, proles, Herculum, prolum. Secunda

species est, quae a superiore hoc differt, quod genitivum pluralem in ium

compellit, accusativuin in es, ut nubes, rupes, cautes. In qua forma mas

culina non habentur. Tertia, quae etiam si aliquam inter se habent diffcrentiam

in declinatione, tarnen quoniam incremento syllabarum pares sunt in

obliquis casibus, in unam speciem rediguntur, ut Ceres, bipcs, merces;

masculina autem exempla non sunt nisi Graeca, ut Chrêmes, Laches. Quarta

species hoc differt a praecedente, quod obliquos casus E in I compellit, quum

superior E literam servat: videlicet quoniam in nominativo non ut superiora

E producunt, sed contrahunt, ut hospes, antistes, ales, comes. Quinta species

a superiore hoc differt, quod genitivus aucta syllaba I litera finitur, qui

etiam dativus habebitur, accusative in em exit, ablativo in E productam,

cui adjecta rum syllaba genitivum pluralem facit; cujus numeri nominativum

cum prima positione et vocativo singulari confundit, dativutn et ablativum bus

syllaba finit, ut Facies, dies, spes, acies. Sed consuetude rei et spei corripuit,

302 lortasse quod monosyllaba sunt. S litera praceunte Fterminatorum alia crescunt

per obliquos casus, alia intra mod um positionis continentur, duntaxat

in numero singulari. Eorum igitur, quae non crcscunt, species sunt duac.

Prima generis masculini, ut scrobis, mensis, licet Lucanus exiguani scrobcm

editionibne etiam Nicia repos ui pro Nicaea apud syllaba (neinpc dies, die!) I litera fini tur, qui ge-

Grotiuiu. nitivus etiam dations (diei) habetur: accusative in

sed genitivus] Male Grolius omisit sed, quam- EM exit (dient), ablativo in E productam (die), cui

vis in anterioribus Icgatur. Idem mos mire liaient adjecta RUM syllaba genitivum pluralem (dierum)

pro habentur. facit; cujus numeri (pluralis) nominativum cum priquarta]

Perpcram edit! «non differt • quo sen- ma positione (id est nominativo dies) et vocativo

sus prorsus contrarius falsusque exit. Quod reposai singulari (dies) confundit.

• Loe differt«, codices Monacensis (С) et Darmstat- Lucanus] In Pbarsalia 8, 756: » exigua postiit

tenais praebuerunt - trepidus scrobe*, ubi Cortius monet Senium (ud

quinta] Quo melius perspicias quae sequuntnr, georg. 2, SO et 288) reprehendíase scrobem femiadde

cxcmplum et iutelJigc: »qnod genitivus aucta niño genere a Lucauo prolatum. • Melius« inquit

Martiani Capeila« üb. HI. $. 302. 507

dixerit; fcminini et communis, ut canis, juvenis, quorum declinatio liquet.

Secunda species hoc a superiore differt, quod ablativum in I litera finit, аот

cusativum in im, ut duo sola masculina, Ligeris, Tiberis; fcininina, clavis,

pelvis, turris, classis, cassis. Hanc rationem declinandi manifestam diminutio

facit, quae I producta in omnibus istis pronunciatur. Itaque quoties dubitamus

de nominum enunciatione, diminuüonem ejus consulemus. Eorum, quae

syllaba crescunt, species sunt duae, quarum altera corripit I literam, in qua

forma sunt masculina, sanguis, pulvis, lapis; feminina, cuspis, cassis; in

quibus nihil interest, quod alia in dcclinatione I conservant, alia in E transeunt,

item quod alia dis- alia trisyllaba in genitivo finiuntur. Altera species

I literam producit in nominativo, glis, lis, quam et in obliquis similiter conservant;

in genitivo plurali I ante um. syllabam dicimus, glirium, litium,

non ut superiora, lapidum, cuspidum, cassidum. S litera praecedentc О 505

terminatorum quuin sit parvum discrimen, una species potest esse; nam quum

omnia in obliquis syllaba crcscant, hoc differunt, quod quaedam in genitivo

S literam in T, quaedam in D, quaedam in R convertunt, ut nepos nepotis,

custos custodis; monosyllaba masculina, ut flos floris, ros roris; item

neutrum, os oris. In ossibus autem nominativum consueludo íacit os, contra

rationem, quoniam in genitivo R non habet. Sed пес osstim potest dici,

• Priscianiis (7, p. 251) atromque genus admittit,

•t Martianns Capelle obiter tantnm notât Lucanum.

Sed cum Lu cano Ovidius (met. 7, 245) ct Prudentius

(rttQv6Te<p. 10, 1011): • aempe sub terrain

scrobe acta.*

Liyevis, Tiberis] S¡c e códice Darmstattcnsi scri

ps! pro Li(juris, Tyburis apud Grotiuin. Fluvii sunt

notissiini, licet alter in Gallia plerumque Liger appelletui'.

— Жох G го lin s in margine: «ai. sit is, lussis*

, melius Portasse quam vulgo classis, cassis,

quarum altera certc per errarem tantnm liuc irrepere

potuit. •

diminuiiouem] Quinctilianns (1, 6, 6; p. 140

Spald.): ■ Deminutio genns modo detegit, et ne ab

eodem exemplo recedam, funem masculinum esse

funiculus osteudit. Eadem in verbis quoque ratio

coraparatiouie.« Sed hoc hue non pertinct, quia non

de genere, sed de flexione vocabulorum sermo est.

Ñeque producán! I sed corripinnt horum diminu

tiva , nt navícula , classicula , turricula cet. Vide

igitur ne de ablativo casu Martianns loqnatur, qui

I producta termine tur; fuerunt enim grammatiei, qui

eadem vocabula accusativiim in DI habere censcrent,

quae ablativum in I; cf. Schneiderum (form. I, p. 206)-

39 *

308 Martiani Capellae lib. Ш. $. 303.

quoniam neutra, quae nominativo M terminantur, bus syllabam non adraittunt

304 numero plurali; ergo in monosyllabis analogía non tenetur. S litera praccedente

V terminatoruni species sunt sex. In prima genitivus I simplice, vocativus

E terminatur, ut Marcus, Sextus; genitivus, ut Marci, Sexti; vocativus,

ut Maree, Sexte. Secunda species a superiore hoc distat, quod genitivo I gcminat,

et in vocativo I terminatur, ut Antonius, Julius, hujus Antonii, Julii

facit, et o Antoni, Juli; in ceteris cum superiore consentiunt. Tcrtia species

nominativum cum vocativo miscet, et genitivo casdem literas producto con

servât, dativo V et I, ablativo V, aecusativo um terminatur, ut senatus, fluctus,

exercitus, quae pluraliter nominativum cum aecusativo et vocativo in us

productuin agunt, genitivum in um, dativum et ablativum in bus syllabam.

Quarta species incrementum syllabae.per obliquos casus accipit; ita tarnen ut

aliquam varietatem inter se habeant. Quaedam enim V literam retinent, alias

correptam, alias productam, ut Ligus Liguris, palus paludis, virtus virtutisj

quaedam V literam in E vel in О mutant, ut vetus veteris, Venus Veneris,

nemus ncmoris; quaedam tarnen uno modo declinantiir. Laus et fraus, quum

in prima] In omnino inscrendum erat codicis Priscianum condiscipulum babebunt. Etsi Lie sua

DarmetaHeneis auetoritatc. aponte resipuit, ut ex libro ejus XVIII apparet,

secunda] De Lamm specierum differentia acriter ubi de possessivorum vocativis praeeipiens recte dici

pugnatum esse inter grammaticos Gellius (14, 5) fatetur: » O genitor noster Saturnie maxime divuin« ;

refert, quem conferre operae pretium erit. Sciop- et • Evandrie fili« et »Telamonie Ajax.« Simili

pins (gram m. pbilosopli. p. 64): »(nomen) proprium certc ratione Delie vocativus est a Delius apud Sta

per IIIS (in vocativo) dabit L Fallitur Priscianus, tiuin. Julius et Pompejus interdum sunt adjectiva,

qui lib. 7 referes contra banc regulain putat Laer- ut Julius cnsis, Pompcja domus, et tunc vocativus

tie dixisse, pro Laërti. Лес cniin proprium nomen fit etisis Julie; sed quum sint nomina propria, voest

Laërtius, sed appcllativum, ut sit Laërtius fi- cativus exit in I, ut Juli.«

lius, Laërtia proles, Laërlium praedium, pro Laer. produete] Editioncs quidem producen! e ; sed

tae. Acciue, opinor, in versu, quem a Cicerone codices Reicbenauensis et Darmstattensis et ipsius

usurpatum Fabius memorat: »nisi quo Ulysses rate Grotii margo produete; quibus add o product ас pro

evasit Laërtius.* Recte igitur Jul. Caesar Stella in product e in Monacensi (C). Quod paulo etiam post

versu ad Franciscum a Castro Castrie dixit. IVam legi tur product um, ex iisdem codieibus reeepi pro

Franciscas comes Castráis est idem quod Castri со, quod manifesto falsum erat apud Grotium pro-

Qui Stcllam со nomine rcprcbendunt — ductam.

Martiani Capellae lib. III. §. 504, 309

aint monosyllaba et duas vocales habeant junctas, in eadem specie habentur,

quia similiter syllaba crescunt. Quinta species pronominum, quae us terminantur,

ut unus, totus, solus, quae hoc modo declinantur: unus unius

uni unum une ab uno; uni unorum unis unos uni ab unis. Sexta in eus,

ut hinuleus, equuleus, a vocativo E litera geminata cfferuntur, ut equulee,

hinulee; sed quidam malunt in eu, ut Tydcu, vocativo Graecc diccre. S 305

litera I praecedente finita neutra monoptota sunt, ut tressis, sexis. S litera

praecedentc V duae species sunt. Prima, quae in I genitivum agit, et pluralem

non habet, ut vulgus, pelagus; virus Lucretius viri dicit, quamquam rectius

inflexum mancat. In secunda specie sunt, quae per obliquos casus crescunt

et genitive* singulari in ris literas exeunt, ut genus, nemusj ex quibus

quaedam V in E mutant, ut olus oleris, ulcus ulceris, quaedam in O, ncmus

nemoris, pecus pecoris. In dubitationem veniunt stercus et foenus, in E an

in О mutent, quoniam quae in us syllabam fiuiunt, V in E mutant, ut vulnus,

genus, funus et funeratus dicimus; foenus enim exemplo non debet noccre,

quum inter dubia genera ponatur; item veteres sterceratos agros dicebant, non

stercoratos. S litera finita nomina praecedentibus N vel R omnia sunt unius 306

tressis, sexis] Et ita semper utitur Marti«nos,

nt in arithinctica »sc vis faciunt« et similía. Ghot.

— Varro (de lingua Lat 4, p. 47): »ab tribus assibus

tressis et sic proportíone usque ad nonussis.*

At »in denario numero «, inquit, »tmttat* id est

declinatur, nt decussis , cenlussis.

utvulgus] Quae sequuntur (usqne §. 315) apud

Cassiodornm (de arte grammatica) fere üsdem ver

bis Icguntur; nt verisimile sit с Martiani Capellae

códice aliquo er scripta esse. Cassiodorum enim miniinc

ca scripsisse qnum inde patet, quod HJe se

Donatum seenturum esse ab initio profitetnr, tum

quod, ubi Martiaui verba incipiunt, nullus cum

antecedentibus nexos animadvertitur. Mirum profecto

ne Benedictinos quidem, alias düigcntissiuios , m

novissíma Cassiodori, sive, nt OH 6 crib unt, Cas*

siodorü editione id perspexisse.

inflexum] Nimirum non flexum, ita nt etiam

genitivus vocis vims cnnncictiir. Lncretii (2, 47o)

autem verba saut: » tetri primordia viri.*

dubitationem] Ita с Cassíodoro (ed. 1729,

p. 550) et códice Darmstattcnsi reposni pro dubitatione

, quod in editis erat. Panlo etiam post e

Reicltcnauensá restituí auoniam pro auomado.

us] E Cassiodoro (p. í>25 ed. a. 1663) bane

lectionem reposni pro absurda in editis mus,

sterceratos] In codicibusMonaccnsi (С) et Oarmstattensi

paritcrque apud Cassiodorum (p. 530) in

verso bacc online leguntur, quasi stercoratos andquior

forma sit; sed nihil muto.

510 Martiani Capellae lib. Ш. §.306.

generis; nisi quae ante S R habent, interdum D recipiunt, ut socors socordis,

interdum T, ut sollers, iners. In plurali quoque excepto genitivo et accu

sative omnibus casibus similiter declinantur. Nam quaedatn in um genitivo,

accusative in es exeunt, ut Mars, Aruns; quaedam in ium, ut sapiens,

patiens, et ob hoc accusativi eorum in is exeunt. Pleraque autem ex his

nomina tribus generibus communia sunt, et I literam, quam habent neutra

in nominativo plurali, dant etiam genitivis reliquorum gencrum cum quibus

507 communia sunt. T litera neutra tantum nomina quaedam pauca finiuntur,

ut git, quod non declinatur, .et caput, sinciput. Quidam quiim lac dicunt,

adjiciunt T, propter quod facit lactis; sed Virgilius: „Lac mihi non aestate

novum, non frigore défit"; quippe quum nulla apud nos nomina in duas

308 mutas exeant, et ideo veteres laetc in nominativo dixerunt. X litera terininatorum

quaedam in genitivo plurali, in quibus omnia communia, in ium

exeunt, et ob hoc accusativo in I et S; plurima vero genitivo in V et M

non praeeunte I, et ob hoc in E et S accusativo exeunt. Nam in reliquis

consentiunt, utpote quum singulariter omnia in nominativo habeant X, genitivum

in I et S agunt, dativum in I literam, ablativum in E vel I definiant,

adjectaque M accusativum definiunt implentque; pluraliter vero dativum ablativumque

bus syllaba finiunt. Nam de ceteris, quibus dissident veteres,

quidam atrocum et ferocum, qua ratione omnium X litera finitorum una

species videbitur. Huic X literac omnes vocales praeferuntur, ut capax^

frulex, pernix, atrox, redux. Ex his nominibus quaedam in nominativo

ium] Grotias in margine: »alii tum.* Codex

Slonacensis utrumque praebet, sed Loe etsi verum

sit, Martiani tarnen sententiae minime aptum est.

exeant] Pro Grotiano indicativo exeunt codex

Darmstattensis et Monaeensis (C), Cassiodomeijue

(p. S30) rectioe habent conjunetivum. Virgilii locus

est in eclogis (2, 22). De re ipsa confer superiorem

notam (§.256), et Priscianum (7, 9, 48; p.

325 Kr.): »lac lad is , quod qui bus Л am placet in

nominativo per apocopani te proferri; hoc lavie

euim dicebant antiqui. «

in E\ Supplevi с codieibus Monaccnsi (C) et

Darmstattenei voculam in,' quam Grotius omiscrat:

et ex libris ante cum editis post lileram E restituí

■ vel I«; licet non sine causa baec Grotius omiscrit,

quia ad ea quae mox de accusativi formatione ex

Martiani Capcllae lib. III. §. 308. 31 1

producuntur, quaedam corripiunlur ; quaedam consentiunt in nominativo,

in obliquis autem dissentiunt. Pax cnim et rapax, item rex et pumex, item

mix et lux, primam positionem variant; at nix et nutrix, item nox et atrox

sic in prima positione consentiunt > ut discrepent per obliquos. Et illud aniînadvertendum

est, quaedam ex his X litcram in G et quaedam in С per

dcclinationes compcllere. Lex enim legis, grex gregis facit, et pix picis, nux

nucis; nam in his, quae non sunt monosyllaba, nonnunquam X litera geni

tivo in С convertitur, ut frutex fruticis, ferox ferocis facit. Supellex autem

et scnex et nix privilegio quodam contra rationem declinantur, quoniam su

pellex duabus syllabis crescit, quod vetat ratio; et senex, ut in nominativo,

item in genitivo disyllabum manet, quum omnia X litera terminata crcscant;

et nix nec in С convertitur ut pix, nec in G ut rex, sed in V consonans,

quum in vocalem transiré non possit. In plurali autem genitivo ablativus

singularis formas vertit; nam in A aut O terminatus in rum exit; E correpta

in urn ^ producta in rum; I terminatus in ium, V terminatus in num.

Dativus et ablativus plurales item aut in is exeunt, aut in bus, quae praecepta

in scholis sunt tritiora; sed quoties in is exeunt, longa syllaba terminautur,

quoties in bus, brevi.

ablativo nostcr subjungit, minime quadrant, Martianusque

ut atrocum, sic etiam atroce ditero pro

pter analogiam maluisse videtur.

/ил:] Darmstattensis dux. Mox enim post sic

omisi cjusdem et Monacensis (G) auctoritatc.

obliques] Conversos Cic. (TS. D. 2 , 2o) appellat.

Nomiuandi casum solum ab obliquis separat noster

rectius quam Donatus (ар. Bcdam Op. i. p. 17),

qui praeter nominativum etiam vocativum rectum

dicit, sejnngcns utruinque ab obliquis.

in plurali au/em] Lege: »in plurali autem ge

nitivos et ablativos singularis forma vertit.« Subnectit

bic regulas gencraliorcs, quarum prima est

■ ablativos genitivosque plurales pro varictatc positionis

variari.« Grot. — Formas, non forma, tarn

priores editiones, quam codices Reicbenaucnsis ct

Darmstattensis, ct Gassiodorus multo melius cxliibent.

Errat etiam Grotius, quod videbis, si Priscianum

cum nostro contuleris. Ule enim eadem,-

quac bic, sed clarius (7. p. 231 ed. Das.) docet

verbis: »et genitivas qiiidcm pluralis Et in omni

genere ab ablativo singular! assumcnte rum, ut ab

boc viro bornm viromm, ab bac plátano bariim

platanortim, ab boc templo bornm templorum.*

bus] IVon solum Monacensis (C) et Darmstatten

sis, sed Gassiodorus etiam (p. 550) banc syllnham

babenf. Male Grotius ibus edidit.

312 Martiani Capellae lib. III. §. 309.

DE GENERIBÜS VERBORUM.

509 Decursis nominum regulis aequum est conscquentia dicere canonesquc

verborum. Genera verborum sunt quinqué, activum, passivum, neutrum,

commune, et deponens. Activum est, quod in О exit et agendi significationem

habet, ut lego, scribo, canto, et cetera hujusmodi. Passivum in R, et patientis

significationem monstrat, ut legor, scribor. Neutrum in O, et ñeque agentis

ñeque patientis plenam significationem habet, ut sudo, dormio; nescias enim

agat quis an patiatur. Commune et deponens in R exit, sed hoc interest,

quod in communi duae sunt significationes , agentis et patientis; quum enim

dicimus osculor, nescis utrum potius osculor te an osculor a te; in deponenti

autcm aut agentis effectus est, ut luctor, aut patientis, ut morior. Est ctiam

impersonate, ut sudatur, curritur; quod ideo sic vocatur, quod quum omnes

personas contineat, nullam habet certam.

DE MODIS VERBORUM.

310 Verborum autem modi sunt quinqué; sed alii sex, alii septem, alii

octo, alii novem, pauci decern esse dixerunt. Qui vero quinqué dicunt,

nescias] Ita Rcichenaucnsis codex pro nescio in rem vel cum pcrcunctativo decern numcrat. Optima

editis. autcm cum nostro comparable Diomedcm (p. 328),

commutu] Confer Augustinum (Op. 1. p. 179) qui postquam eadem quae nosfer verbi genera exet

Bedam (Op. 1. p. 20)$ sed prae omnibus Gellium plica vit, modos quoque eubjungit, »quos« inqnit

(IS, 13) »de verbis inopinatis, quae utroquevcrsum «quinqué esse omnes fere grammatici conscntiunt.

dicuntur, et a grammaticis communia vocantur.* IVam qui sex volucrunt, vario judicio alii promissimodi]

Priscianus quoque quiuque modos facit vum, quidam impersonalcm conjungunt; qui soptem,

cosdem quosnoster; Clcdonius (p. 189 Putsch.) sex, utruinquc prioribus adjiciunt; qui ampiáis, percutínon

tarnen promissiuo, quem niodum esse ncgat, clativum assumunt; qui novcm, conjunctivum a subsed

impersonaU adjecto; Charisius (p. 142) scptcm j junctivo séparant; qui decern, etiam adhortativmn

Sergius (ad Donatum p. 1787) octo, sed ut ¡je- ascribunt.« Undc simul patet, nostro quoque infra

rundivum adjiciat, non percunctativam; Maximus rcstiCucndiim fore subjunctivum pro subjectivnm , si

denique Victorinus (p. 1948) hortative addito no- libri scripti addicerent.

Martiani Capellae lib. III. §. 510. 513

hos ajunt: indicativum, iraperativum , optativum, conjunctivum, infinitivum,

quem et perpetuum dicimus. Qui sex memorant, addunt promissivum; qui

Septem, impersonalem; qui octo, percunctativum; qui novem, subjectivum,

et a conjunctive) eum séparant; qui decern, hortativum adscribunt; sed hos

superflue adjectos ratio non admittit.

DE CONJUGATIONIBUS.

Conjugationes autem, quas Graeci 6vÇvyiaç appellant, tres esse non 311

dubium est, quae in verbis activis neutralibusve in secunda persona tempore

praesenti monstrantur. Nam quotics finalis svllaba in as exit, prima est;

in es, secunda; in is, tertia: ut cantas,, vides, audis, si producta sit haec

tertia; nam si correpta sit, curris. Harum omnium conjugationum verba in

prima positionc ante ultimam literam tres tantum vocales recipiunt E, I, V,

ut sedeo, lanio, irruo; consonantes autem omnes, exceptis F, К et Q, ut libo,

vaco, cado, lego, traho, impello, amo, cano, scalpo, curro, lasso, peto,

vexo. His acccdunt I et V loco consonantiura positae, ut ajo, adjuvo; sed

пес F excludunt, quum dicamus triumfo, quanquam a Graecis veniat et per

P et H potius scribatur. Praeterea ab eo quod dicimus faris et fatur primam verb*

personam volunt for. De Q litera dubitatur; nam dicimus eliquo et aequo, et in

hujusmodi verbis V litera пес vocalis locum, ut est irruo, пес consonantis, ut

est adjuvo, valcat obtinere.

DE FORMIS.

Harum omnium conjugationum in declinando formae sunt triginta sex, 312

perpetuum] Sic verb! causa Charisins. utramqiic tertiana distíngucodi notam ex imperative

correpta] Tertiam productam conjugationem can- forma jam attulerat Augustinus (gr. Op. I. p. 179

dem esse, quam nos quartam appel!amus, supra Has.) hiscc verbis: »Tertia correpta est, quae im-

(§. 283) vidimus. Vcteres cnim omncm conjugatio- pcrativum modum in E correptam mît tit, nt scribe,

nein, cujus secunda persona praesentis singularis tolle. Tertia producta ex eodem imperativo modo

Uteris IS terminatur, ut curris, audis , tertiam di- colligitur. Quum cnim imperativus modus exit in I

xcrunt, quae si corripitur, ctiam nobis tertia audit, literam, tertia conjugatio producta est, at audi,

si vero producitnr, nobis quarta est. Faciliorcm nutri* (conf. §. 521).

314 Martiani Capellae lib. III. $. 512.

exceptis defectivis et impersonalibus et inchoativis. Primae conjugationis verba,

quae vel O litera nulla alia praecedcute vocali terniinantur, vel praeeunte

vocali qualibet, formas habcnt quatuor. Secundae conjugationis verba formas

habent sex. Tertiae conjugationis correptae verba formas habent viginti. Sic

quaecunque verba indicativo modo tempore praesenti persona prima io literis

tcrminantur, formas liabent sex; quae uo, formas habent duas; quae nulla praccedente

vocali O litera terminantur, formas habent duodecim. Tertiae conjuga

tionis productae verba, quae indicativo modo tempore praesenti prima persona

io literis tcrminantur, formas habent quinqué. Quaecunque autem verba cujuscunquc

conjugationis indicativi modi tempore praesenti persona prima, vel nulla

praccedcntc vocali vel qualibet alia praecedente, O litera terminantur, eorum

declinatio hoc numero formarum continetur, de quibus singulis dicam.

DE TPJMA CONJUGATIONE.

313 Primae conjugationis verba indicativo modo tempore praesenti persona

prima aut O litera nulla alia praecedente vocali terminantur, ut amo, canto;

aut eo, ut comineo, calceo; aut io, ut lanio, satio; aut uo, ut acstuo,

continuo. Primae conjugationis verba imperativo modo tempore praesenti ad

secundam personam A litera producta tcrminantur, ut amo ama, canto canta.

Infinitivo modo ad imperativum modum re syllaba manente productione ter

minantur, ut ama amare, canta cantare. Item prima conjugatione, quae in

dicativo modo tempore praeterito specie absoluta, adjecta ad imperativum

modnin vi syllaba manente productione terminantur, ut commeo commea

com moavi, lanio lania laniavi, satio satia satiavi, eodem modo eodeni tempore

specie inchoativa adjecta ad imperativum modum bam syllaba terminantur,

ut commea commeabam, lania laniabam, aestua aestuabam. Item prima

co»repf«e] In edítis erat correpla, quod cor- dicimus, id veteribus inchoativum dictum; perferigendum

esse recte vídít Grotius, correxique ego ctiim autem absolution; et plusquamperfectnm çxcodicie

Rcichcnaucnsis auctoritate. actum, vel speciem recordativam. G Rot.

inchoativa] ¡Xotabis id quod hodic imperfectum item primo] Locus non oinnino sanus; niLU

Martiani Capellae lib. III. §. 515. 5Io

conjugatio eodem modo eodem tempore specie recordativa adjectis ad imperativum

modum ve et ram syllabis M terminât partes, ut commca commeaveram,

lania laniaveram, acstua aestuaveram. Prima conjugatio eodem modo tempore

futuro adjecta ad imperativum modum bo syllaba terminatur, ut cominea commeabo,

lania laniabo, aestua aestuabo. Quae vero indicativo modo tempore 514

praesenti ad primam personam O litera nulla praecedente vocali terminantur,

ea indicativo modo tempore praeterito specie absoluta et exacta quatuor modis

proferuntur. Et est primus modus, qui similem his regulain habet, quae

indicativo modo tempore praesenti prima persona penultimam vocalem habent,

ut amo ama amavi amabam amaveram amabo amare. Secundus est, qui О

in I convertit, et penultimam in praeterito perfecto, et tertiam ab ultima in

plusquamperfecto producit, ut adjuvo adjuvi adjuveram. Terlius, qui

similem quidem regulam tenet primi modi, sed detracta A litera disjungit,

ut seco secui secabam secabo secare. Facit enim specie absoluta secui ct

exacta secueram. Quarta est, quae per geminationem syllabae profertur, ut

sto sta stcti stabam steteram stabo stare. Huic simile do da dedi dabam dcderam

dabo dare correpta litera A contra regulam in eo quod est dabam

dabo dare profertur.

DE SECUNDA CONJUGATIONE.

Secundac conjugations verba indicativo modo tempore praesenti persona 515

prima со literis terminantur, ut video vides, moneo inoncs. Secundac conjugationis

verba imperativo modo tempore praesenti ad sccundam pcrsotamen

varictatis inveni, nisi quod a codicibus Rci- tinm secaveram. Gctcrum ut Marlianum iutelligas,

clicnaucnsi ct Darmstattcnsi abest item, in Mona- rcputandmn est, lit cram У ct consonan tis et v o calis

censi (С) aiitcm pro conjugatio legitur conjuga- vim liabere, ut ex avi éjecta A remancat ut.

tione. (Inborn] Supplevi boc e codicibus Darmstattcntenel\

Ita Monaccnsis codex dedit pro Grotiana si et Jionacensi (C), ut conforme cxcmplum cssct

lectione habet, cujus tarn crebrac repctitionis tac- antcccdcnti.

débat. ut video] Supplevi ut apud Grotium omissum

secabam] Ita anteriores pro corrupto apud Gro- tam cx anterioribus editionibus, quam с coili-

40*

516 Martiani Capellae lib. III. §. 315.

nam E litera producta terminantur, ut video vide, moneo mone. Secundac

conjugationis verba infinitivo modo adjccta ad imperativum modum

re syllaba manente productione terminantur, ut vide videre, mone monere.

Secundae conjugationis verba indicativo modo tempore praeteritp specie absoluta

et exacta septcm inodis declinantur. Et est primus, qui formam regulae cu

stodia Nam forma haec est, quum secundae conjugationis verbum indicativo

modo tempore praetcrito quidem perfecto adjecta ad imperativum modum vi

syllaba manente productione terminatur, ut deleo delevi; plusquamperfecto autem

adjectis ad imperativum modum ve et ram syllabis terminantur, ut dele

deleveram. Secundus est, quum indicativi modi primae personae, E et О Uteris

tcrminatae, transeunt in I, ut sedeo sedi, et in exacta, ut sederam. Tertius

est, quum E et О in V et I mutantur, ut calco calui, moneo monui, calueram,

monueram. Quartus est, quum E et О in I mutant, et consonantem

quae praecedit in S, ut mulgco mulsi mulseram. Quintus est, quum E et

О in I mutant, praecedens vero consonans in X mutatur, ut luceo et lugeo

luxi luxeram. Sextus est, qui per duplicationem syllabae profertur, ut spondeo

spopondi spoponderam. Septimus est, qui resolvitur in formam passivorum, ut

audeo ausus sum, es, est; âusus eram, eras, erat. Secundae conjugationis

verba indicativo modo specie inchoativa adjecta ad imperativum modum bam

syllaba manente productione terminantur, ut vide videbam, mone monebam.

Secundae conjugationis verba indicativo modo tempore futuro adjecta ad im

perativum modum bo syllaba manente productione terminantur, ut vide videbo,

mone monebo.

DE TERTIA CONJUGATIONE CORREPTA.

Tertiae conjugationis correptae verba indicativo modo tempore praesenti

persona prima aut O litera nulla alia vocali praecedente terminantur, ut lego

dicibos Rcichenanensi et Darmstattensi et Cas- luceo et] Supplcvi hace verba e Darmstattensi

siodoro- • códice.

Martiani Capellae lib. III. §. 516. 517

legis, peto petis; aut I, rapio rapis, fació facis; aut V, utinduo, irruo. Teniae

conjugationis correptae verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona

prima O litera, nulla alia praecedente vocali, terminantur, eadem imperativo

modo tempore praesenti persona secunda E correpta, praecedente consonante pri

mae positionis terminantur, ut lego lege, peto pete; quae V et O, ea imperativo

modo V et E retinebunt, ut induo indue, irruo irrue. Tertiae conjugationis cor

reptae verba infinitivi modi adjecta ad imperativum inodum re syllaba manente

«orreptione terminantur, ut lege legere, pete peterc. Tertiae conjugationis verba, 317

quae indicativo modo tempore praesenti persona prima io literis terminantur, ea

praeteritum perfectum et plusquamperfectum sex modis enunciant. Primus est,

qui tertiae conjugationis productae integram regulam sequitur; hic est qui

imperativi modi regulam in produetionem vertit, et in absoluta specie assumit

vi syllabam et in exacta veram, ut cupio cupivi cupiveram. Haec eadem

tarnen inteidum sublata V litera in absoluta specie et geminata I, in exacta

vero corrcpte eadem pronunciatur, ut cupii cupieram. Secundus modus est,

qui primae positionis verbo O literam deponit, et praceuntem syllabam, seu

mutata vocali seu perseverante, producit, ut facio feci, fugio fugi; in exacta

vero specie I deposita et in E mutata ram syllaba assumit, ut feceram, fugeram.

Tcrtius modus est, quum I et О in V et I convertuntur, ut elicio

elicui clicueram. Quartus depositis io literis et praeeunte consonante per S

geminum enunciatur, ut percutió pcrcussi pcrcusseram. Quintus, qui per X, ut

aspicio aspexi aspexeram. Sextus, qui per geminationem syllabae enunciatur, ut

pario peperi pepereram. Tertiae conjugationis correptae verba, quae indicativo 518

modo tempore praesenti persona prima V et О literis terminantur, ea praeterito

et absoluto et exacto duobus modis enunciantur. Et est primus, quum

primae positionis verba О in I commutant, ut induo indui induoram; secundus,

aut J] E Darmstattensi códice literam I sup- pronos omittuntur, cstquc probabilc e literis h. c.

plevi, moxquc scripsi Y pro uo in editis; et paulo (hoc est) male intcllcctis orta esse,

post addldi alia post nulla. V et О literis] Ita codex Gi'otii vectius, quam

hic est] Haec verba in códice Qlonaccnsi (C) »0 litera» in cditis aliisquc manuscriplis.

518 Martiani Capellae lib. III. '§. 518.

519 qui per X pronunciatur, ut instruo instruxi instruxcram. Teniae correptac:

verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona prima O litera nulla

alia vocali praecedente terminantur, ea indicativo modo tempore praeterito

specie absoluta et exacta duodecim modis declinantur. Et est primus, qui

fertiae conjugationis productae integram formam sequitur, ut supra ostendimus

ia his verbis, quae tertiae conjugationis correptae indicativo modo tempore

praesenti persona prima io Uteris terminantur; ut enim est cupio cupivi cupiveram,

sic peto petivi petiveram. Haec quoque V litcram interdum subtra-

Lunt, et I geminant, ut petii petieram. Secundus est, quum О in I convertitur,

qui primae positionis verbi О litcram in I commutât, et praecuntem

syllabam seu mutata vocali scu perseverante producit; deposita etiam conso

nante, si fuerit media, in quam prima vocalis desinat; ut ago egi egeram,

lego legi legcram; eorum autem, quae in consonantem exeunt, exempla sunt

haec: frango frcgi fregeram, fundo fudi fuderam. Quartus est qui mediam

consonantem deponit et praeeuntem vocalem corripit, ut lindo lidi fideram,

scindo scidi scideram. Quintus, O litera deposita, V et I assurait, ut molo

molui molueram, colo colui colueram. Sextus, qui deposita О, S et I assurait,

ut carpo carpsi carpseram; scribo scripsi scripseram. Septimus, qui O depo

sita et praeeunte consonante per S geminum pronunciatur, ut meto messui

messueram. Octavus, qui simili correptione per unum S praeeunte vocali

producta declinatur, ut trudo trusi truseram. Nonus, qui per X pronunciatur,

ut expungo expunxi expunxeram, ungo unxi unxcram. Decimus, qui per

geminationem primae syllabae profertur, ut pungo pupugi pupugeram, curro

cucurri cucurreram. Undecimus, qui verborura compositorum ultimara syl

labam geminat, ut trado tradidi tradideram, reddo reddidi reddideram. Duodecimus,

qui in formam passivorum resol vitur, ut fido fisus sum, es, est;

exeunt] Grotius in margine-, al. desinunl. sed usus vetustissimorum messui comprobat.«

messui] Priscïamis (8. 11, У9$ p. 402 Kr.): per X pronnnciatur\ Mire Monaccnsis (C) cl

»Meto ctiani quidam messivi, quidam messetn feci. Darnistattcnsis antmneiatur.

Martiani Capellae lib. III. $. 319. 519

fisus eram, eras, erat. Haec omnia tertiae conjugationis correptae verba 320

indicativo modo tempore praeterito specie inchoativa adjecta ad imperativum

modum bam syllaba, praecedente consonante primae positionis, vocali E ad

jecta productione terminantur, ut lege legebam, pete petebam; exceptis his,

quae I ante O habucrint in prima positione; ea enim adjecta I litera ad im

perativum modum, et adjecta bam syllaba, producta E terminantur, ut rapio

rape rapicbam. Tertiae conjugationis correptae verba indicativo modo tempore

futuro sublata E litera et adjecta am syllaba terminantur, ut lege legam,

pete petam, indue induam; exceptis his, quae I ante О habucrint in prima

positione; ea enim E in I convertunt, et assumpta am syllaba faciunt futurum,

ut rapio rape rapiam, facio face faciam.

, -DE PRODUCTA TERTIA.

Tertiae conjugationis productae verba indicativo modo tempore prae- 521

senti persona prima aut со literis terminantur, ut adeo adis, prodeo prodisj

aut io, audio audis, nutrió nutrís. Tertiae conjugationis productae verba

imperativo modo tempore praesenti in secunda persona I producta terminantur,

ut adeo adi, prodeo prodi, audio audi, nutrió nutrí. Haec infinitivo modo

adjecta ad imperativum modum re syllaba mauente productione terminantur,

ut adi adire, prodi prodire. Tertiae conjugationis verba, quae indicativo

modo tempore praesenti persona prima со literis terminantur, ea modo in

dicativo tempore praeterito specie absoluta adjecta ad imperativum modum

vi syllaba terminantur, ut adeo adi vi ; exacta autem verba veram, ut adiveram;

/асе] Quinctilianus (I, 6, 21; p. loO. 1Й1 2): » omnia enim verba in со desmentía secundas

Spald. ) quidem » insolen tiac esse« censet »abolita sunt conjugationis, exceptis paucis primae — et

atque abrogata ut face et dice et similia retiñere «j quartae queo quis et со is} et quae ex bis comsed

ex »optimis scríptoribus Ovidius (e Ponto 2, ponuntur.« Cbarisius quoque (p. 150 Putsch.) eo

2, 64; fast. й, C90) arebaismum ilium retinucrat, et quae ex со composite sunt, ad verba quarti orquarc

neutiquam culpandus Martianus est. dinis referí, licet alio loco (p. 251) inter corrupta

eo Uteris] Priscianus (super XII versus Aen. ponat, pariter ut Diomcdcs (p. 5í>í>).

520 Martiani Capellae lib. III. $. 521.

sed consuetudo saepe brevitatcm appctens V literam subtrahit, et absoluta

ingeminat I, ut adii, prodii, adieram, prodieram. Inchoativa quoquc specie

adjecta ad imperativum modum bam syllaba terminantur, ut adibam, proclibam.

322 Quae vero indicativo modo tempore praesenti persona prima io Uteris ter

minantur, ca tempore praeterito absoluta specie et exacta forma quinqué

modis enunciantur. Et est primus modus similis superiori, ut nutrió nutrivi

nutriveram, nutrii nutrieram, et audii audieram, ut apud Virgilium : „audieras

et fama fuit." Specie tantum inchoativa distant. Omnia enim tcrtiae conju

gations productae verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona

prima io literis terminantur, ca eodem modo tempore praeterito specie in

choativa E producta manente novissimae syllabae adjiciunt bam, ut audieham,

veniebam, operiebam; quanquam haec veteres sine E litera pronunciabant,

ut Virgilius: „Nutribat Tyrrhusque pater, cui regia parent armenta." Secundus

modus est, quum О amissa praeccdeus syllaba producitur, ut venio

veni veneram. Tertius, quum I et О in V et I mittunt, ut operio opcrui

operucram. Quartus, qui depositis I et O praecedentem consonantem in S

convertit, ut sarcio sarsi sarseram. Quintus, qui per X cnunciatur, ut vincio

323 vinxi vinxeram. Tertiae conjugationis productae verba, quae indicativo

modo tempore praesenti eo literis terminantur, ea tempore futuro codem

modo bo syllaba adjecta ad imperativum modum terminantur, ut adco

adi adibo, prodeo prodi prodibo; quae vero io, adjecta ad imperativum

modum am syllaba terminantur, ut audio audi audiam, nutrió nutri nutriain;

quamvis Terentius protulerit per bo; inde apparet geminam esse pronunciaaudii]

Pro audi in cditis, codices Reichenau- ut sarcio] Apnd Grotium ncglccto ut Icgitur

ensis, Darnistattensis, et Monaccnsis (С). Virgil ü sartio. Euicndationcm Lausi e Darmstattensi et Rcilocus

est in eclogis (9, Ii). cbenauensi códice.

Tyrrhus] Ita Virgilius (Aen. 7, 485); Grotius Terentius]] In Adclphis (3, 5, 7). Neecio cur

male Tyrus. . Grotius traneposuit verba jam seibo $ nam qui ante

mittunt] Apparet mutant legend um esse; sed cum Dlarlianum edidcrant, vcram lectioncin scrinvitis

codicibus nibil muto. . л avérant.

Martiani Capellac lib. III. §. 323. 321

tionem. Dixit enim: „Scibo jam ubi siet." Indicativo modo tempore prae- 324

send eorum, quae eo literis terminantur, sunt verba quae a diverso *praesenti

praeteritum simile habent, ut luceo et lugeo; luxi enim facit. Item

cernit et crescit crevi facit. Sunt alia, quae una verbi positione duas conjugationes

teneant, ut pando, mando; faciunt enim pandas et pandis, mandas

et mandis. Verba casibus junguntur interdum singulis ita: genitivo, ut misereor

tui; dativo, ut suadeo tibi; accusativo, ut moneo te; ablativo, ut utor illo:

interdum duobus, ut ablativo et accusativo, ut fungor hanc rem et illa re.

Haec satis ad exempla analogiae dixisse sufficiat. Quae enim his formis conspecta

fuerint non teneri, pro certo anómala judicanda, quae strictim exigueque

niemorabo, ut contra rationem etiam usuin quendam usurpasse detegamus,

aut etiam contra regulam defecisse.

DE ANOMALIS.

Quum nominativo singulari reus et deus similia sint, quare plurali hi 52i>

rei dicuntur, et usus dicit hi di contra regulam, quum dici tantum dei deberet,

praesertim quum genitivus nominativo suo duabus syllabis non debeat

longior inveniri, quod hic eveniet, si dicamus dcorum? Cur Thoas et Aeas

quum similia sint, Thoantis et Aeantis faciant; Aeneas non facit Aeneantis,

sed Aeneae? Cur quum hic biceps et triceps dicamus, genitivus duabus contra

regulam syllabis crescat, et bieipitis et trieipitis dicamus, non bieipis aut trieipis?

/мл'] Idem cum longe plucibns utriusque ge

neris, quae hic mcinorantur, invenies apud Diomedem

(p. 569 Putsch.), omisso tarnen pandare,

quod ntiquc rarissimum est, nee nisi inter tcchnicos,

ut apud Yitruvium ct Plinium, usurpatum

esse videtur.

fvugor hanc rem] Qnemadmodum a Planto

(Ainph. 2, 2, 197) scriptum legitiir. PI lira ejusinodi

excinpla Priscianus (17, p. 656) affcrt, cui

addas Ilnddimannum (inst. gr. Lat. II, p. 192).

syllabis crescat] Diomedcs (p. 278 Putsch.):

»Genitivus casus singularis aut totidem syllabis

constare debet, quot nominativus ejus — aut una

syllaba excederé — aliquando etiam duabus sylla

bis accrcscit, ut supeüex svpelleclilis , iter itineris,

anceps aucipitis, praeceps praeeipitis.« Recte tamcn

Scioppius (in gramm. philos, p. Go): » Multa in ge

nitivo crcscente videntur irregularia, quae non sunt,

si antiquam recti seu nominativi positionem con

sideres. Non quia rectus varius esse potest, debet

322 Martiani Capellae lib. III. $. 32o.

Unde venit, ut aliger, frugifcr, accipiter habeant omnes casus, Jupiter duos

habeat? Quum sanctus, pius, bonus similia sint, cur dicimus sanctior, et

pior non dicimus? deinde sanctior sanctissimus , bonior bonissimus non dicamus?

Quam dicat Virgilius: fandi atque nefandi; quum a nefando dicatur

nefarius, a fando farius non dicitur? Quare sejunctus amissa praepositione

dicitur junctus", securus et sedulus eadem perdita non valeant memorari?

Quum dicamus singuli viri, singulae mulieres, singula scrinia; quare non

dicimus singulus vir, singula mulier, singulum scrinium? Quum vcnor,

piscor, aucupor similia sint, cur venator et piscator dicitur, et aucupator non

dicitur, sed auceps? Cur volo non habet imperativum? Cur fare primam

verbi personam non habet? Quare soleo praeteritum perfectum non habet?

Quum canta et lava similia sint, cur cantavi faciat, et lavavi non faciat?

Item corusco et tono; coruscavi facit, tonavi non facit? Quid quod ego unum

casum recipit? Quum calceatus, armatus, togatus, penulatus paria videantur,

quare calceo et armo dicimus, togo et penulo non admittitur? Nominativus

singularis in us exiens in omnibus posilivis E productam habet in adverbiis,

ut doctus docte, avarus avare, parcus parce; bonus et malus cur corripit

declinatío niutari, ait Serváis. Charisius lib. I: Om

nia, inquit, in declinatione vocabtila non plus una

syllaba crescunt. Rursus ibidem: Ancipes dixerunt

л éteres cum ratíonc, ne genitivo ancipitis duabus

videretur syllable cresccre. Plaut. Rud. : Post altrinsecus

est eccuricula ancipes.«

Jupiter] Duos, inquit, casus babet Jupiter, nominativum

et vocativum : sunt tarnen et qui JupitrU

Jupitri Jupitrem dicunt. Grot. — Placuisse hoc

Caescllio Vindici Priscianus (6. p. 180 Basil.) tradit,

Quinctilianus antem (1, 6, 25; p. 153 Spald.): »quaedam

« inquit »nomina casibus carent, quaedam a

primis statira positionibus tota mutantur, nt Jupiter.«

Isidoras item (etym. 1, 7 f. p. 17 Arev.) hoc noincii

iulur dipt ota refer t.

similia sint] Ita rectius in codicibus Rcichcnauensî,

Darms ta ttensi, et Monaccnsi (C), quam

sunt apud Grotium.

Virgilius] Aen. 1, 543:

*At sperate déos memores fandi atque nefandi.«

singularis] Attamcn Gellius »singulo numo« et

»singulo numero «, Plaiitus »singulum vestigium «

dixerunt Gonf. E. I. A. Scyfertum (latein. Sprach

lehre §. 1570. 2449).

fare] Vide supra (§. 511). Fare secunda per

sona indicativi esse potest; potest vero ctiam im

perativ!, ut apud Virgilium (Acn. 5, 562): »farc

age«, idque verisimilius est, quia indc contraria

prorsus ratio cum autecedeute volo efficitur.

Martiani Capellae lib. III. $.325. 525

in adverbio E, bene et male? Quum habilis habiliter dicamus, cur facilis

faciliter non dicimus? Item quum difficulter dicamus, cur faculter dici non

poterit? Quum audax audacter dicatur, cur verax veracter non dicimus, sed

veraciter? Cur singulatim dicimus, binatim ternatimque non dicimus? et

alia hujusmodi, quae possem innúmera memorare, ni ad cetera properarem.

Haec quum Grammatice velut rerum exordium instauratura dixisset, pro- 526

pter superi scnatus Jovisque fastidium Minerva talibus intervenit: Ni fallor, octo

partes orationis velut incunabula repetitura intimare disponis, adjicicns soloecismorum

causas barbarasque formas, tum alia loquendi vitia, quae apud

vates inclytos plurimum celebrata, quae nunc tropos, nunc metaplasmos, nunc

schemata, figuras, ex eodemque cuneta vitia velut decoris fonte manantía,

eoloecísmus in conjunctis. Vide Auctorcm ad Hcrcnnium

(4, 12) ct Sarisbcricnscra (mctalog. 1, 18.

p. 771). Quinctilianus (1, 5', 55; p. 114 sequ. 1,

6, 45; p. 171) »in sol occis mis vitia sermonis esse,

non singulorum verborum« con tendit} ñeque PIutarchns

(quaest. sympos. 8, 9, 2) banc distinctioncm

ne gl exit

metaplasmos] Isidoros (ctyra. 1, 55, 1; p. 55

Arcv.): »Metaplasmus Graeca lingua, Latine transformatio

dici tur, qui fit in uno „verbo propter metri

neccssitatem ct liccntiam рос t arum. « Quinctilianus

(1, 8, 14; p. 202 Spald.): »Poctis, quia plcrumque

metro serviré cogunlur, adco ignoscitur, tit

vitia ipsa aliis in carmine appellationibtis nominentm*

: metaplasmos enim et schemalismos ct schemata

vocamus.«

schemata] Quinctilianus (1, 5, 52; p. 123

Spald.): »Schemata frequentiora quidem apud poe

tas, sed oratoribus quoqtie permisse: — sed hoc

qi'.oquc, quod schema vocatur, si ab aliqtio per imprudcntiani

factum crit, soloccismi vitio non carebit.

• Paritcr Isidoras (etym. 1, 51, 3; p. 55 Arcv.),

bene et male] Causam ¡ta jam docnerat Augu

stinus (grainm. Op. I. p. 185 Bas.): »Advcrbia qualitatis

in E litcram excuntia produci debent. Hace

1 .unen disscntiunt , quae aut in comparativo aut in

superlativo gradu vacillant, ut bene, male, aut quae

ab a |> pel la I ion e non transeunt, ut impune, saepe.*

A ide ipstim nostrum supra (§. 284).

faciliter] Augustinus (gramm. Op. I. p. 185

Bas.): ..Quae nomina qttalitatis aut quantitatis casu

dativo singular! — in I litcram tcrminantur, in ter

syllabam mittunt, ut agili, nobili, audaci, difficili;

atjiliter , nobililer, audaciter, difjiciliter. Sed ex

bis quacdam per synconen cuplioniac causa dicimus,

ut audacter, difficulter, sapienter, cotistanter.« Ccteruin

Vitruvius (2, 1. p. A'à f. Bip.) faciliter scripsit,

improbat tarnen Quinctilianus (1, tí, 17; p. 148

Spald.): »Qui audacilcr jiolius quam audacter scribunt

diligentiae pcrvcrsitatc, bis permittamus ct

faciliter dicerc.« Faculter ctiain dictum esse pro

adverbio facile Fcstus testator (p. 141 Dae.), ut

facul pro adjective.

soloecismorum] Barbarismus in singulis verbis,

41 *

524 Martiani Capellae lib. III. §. 326.

quae attestentur aut nescientis errorem, aut affectatam doctioribus venustatem."

Quae si ab scholaribus inchoamentis in senatum coelitum ducis, decursae

peritiae gratiam deflorabis. Nam si rhytbmicum quid metricumque, sicut

inter cirratos audes, assumseris, profecto Musices impetu, cujus praevertis

officium, discerperis. Formam igitur praedictae praeceptionis absolveris,' si

praecipuis memoratis jam te ab inchoamentorum vulgarium vilitatibus vindicaris.

His germanae verbis cum sponso Delius annuebant, et Grammaticen

ad virginis transiré obsequia compulerunt. At tunc aliam feminarum pari

sponsalium muñere conferendam Clarius intromisit.

»Soloccismus«, înqait, »apuil poetas schema dicitur,

quotíes necessitate m с tri factus inrenitur;

quum autem non invenitur nécessitas], permanet soloccismi

culpa.«

vitia] Obloquitur Cassiodorus, qui: «Schemata«,

inquit, »a quodam artigrapho, nomine Sacerdote,

collecta sunt numero nonaginta et octo; ita tarnen,

ut quae a Donato inter vitia posita sunt, in ipso

numero collecta claudantnr: quod et mihi quoque

durum videtur vitia dicere, quae auetorum exemplis,

et maxime legis divinae auetoritate iTrmantur. «

Melius tarnen Seneca (epist. 114; p. 648 Lips.):

»Hoc magis mirari potes, quod non tantum vitiosa,

sed et vitia laudantur. Nam illud semper factum

est: nullum sine venia placuit ingenium. Da mihi

quemeunque vis magni nominis virum j dicam quid

Uli actas sua ignoverit, quid in illo sciens dissi

mulaverit Multos dabo, quihus vitia non noeucrint;

quosdam, quihus profuerint. Dabo, inquam, maximae

famae, et inter mirandos propósitos, quos si

qnis corrigit, dele t«

attestentur] Pro attestantur reeepi e Monaccnsi

doctioribus pro doctoribus с variante Iectione apud

Grotium ad marginem rejecta.

deflorabis] Ita codices Monacensis (C), Rcichenauensis,

Darmstattensis, et margo Gro liana;

vulgo defortnabis. •

cirratos] Cirrati gramma t ici. Pcrsius:

» Ten' cirratorum centum dictata fuisse

Pro nihilo pendas ? Grot.

Immo pueri nobiles gramma licor um diseipuli, » ma

in tini cirrata caterva ma gis tri«, ut Mar lia] is (9, 30)

ait; ñeque aliter in Persii loco (1, 29) ubi confer

Casaubonum. Corrcxi etiam e codicibns mcis pravam

scribendi rationem Cirrliatos in cditis.

Musices ] » Citra musicam grammaticam perfectam

esse non posse « Quinctilianus (1, 4, 4; p.S7Spald.)

ait, »quum ei de metris rhythmisquc diccndiuu sit s

quai um de nexu confer eundem alio loco (i, 10,

17; p. 219) et Plutarchum (de música p. 1131).

discerperis] Sic Grotius ex MS. suo emendavit

vulgatam lectionem discerpseris , quae cum

impetu omnino non convenit; facilis error erat li

bra riorum, qui discerperis futurum passivi esse non

vidèrent.

MARTI A NI

"Ii

МШЕ1 FELICIS

CAPE L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DIALECTICA

LIBER IV.

Haec quoque contortis stringens effamina nodis,

Qua sine nil sequitur, nilque répugnât item,

In coetum superum venions primordia fandi

Advehit et scolicum praestruit axioma:

Qua sine] Hoc est: «sine qua, videlicet dialé

ctica, nulla fit conscquentia, nullaqnc in argumen

ts controversia.» Per haec enim duo argumenta a

sequentibus et a repuanantibus totam dialecticam

vult intclligi. Vine.

advehit] In editis lcgcbatur advenit sine sensu,

qnod corrcxi с codicibus Monaceusibus (C et F).

scolicum axioma] Alii excolicum: neutrum placet.

Legcndum puto ÖxoÄiov à£Lù)(ia> h. е. оЫ'иршт

sive contrariam propositioiieni. Vulc. — Scolion,

obliquum, vcl scholicum, scholarc, scholasticum.

Grot. — Integrant servavi codicum plerorumqne

Icclioncm, praesertim quum utraquc Grotii explicatio

babcat quo se commendct; praefcro tarnen

scholicum, quod vocabulum apud Gclliani quoque

(4, 1) legitar. Sed nihili est excolicum, cui in

códice Monacensis (F) mira baec addita glossa est:

»Excolici dicuntur quasi extra colentes, id est extra

mundum.* Miseros prefecto discípulos, quibus ita

a magistris Martiamis in scbolis cxplicaretur!

axioma] Accent um secutus £2 corripuit, quod

ct supra in trigonus fecit, ut et Ausonius: » Trigonoruin

linea currit«} et Prudentius in idolum ct

similibus aliis. Grot. — Cicero (Tuse. 1, 7) a£ia>tua

Latine vertit pronunciatum ; sed aliis in locis tum

effatum, tum enunciationem , id quod Menagius (ad

Diog. Laert p. 292) jam observavit. Ubcrius Appulejus

(dogm. Plat. p. 2C4 Ondend.): »propositio ,

ut ait in Tbcaetcto Plato, duabns paucissimís orationis

pai'tibus constans, nomine et verbo: ut *Лр-

526 Martiani Capellae lib. IV. §. 527.

Ambiguis ttieraorans voccm consistere verbis,

Nil normale putans, ni fuat assoeiura.

Sed licet ipse modos demum bis quinqué profatus

Pallens afflictim verset Aristoteles;

Stoica circueant ludautque sophismata sensus,

Perdita non unquam cornua fronte fer ant;

pnlejits disserit«, quod aut verum ant falsum est: circtterant; nostram Icctioncm pracbuit codex Darmct

ideo p ropo sitio est.« Seneca (ер. 117; p. 656 statt casis.

Lips.): »alü effatum vocant, alü enunciatum, alü sophismata] Seneca (epist 111,- p. 642 Lips.) :

edictum.« Sed confer et GcHium (16, 8). »Quid vocentur Latine sophismata quaesisti a me.

verbis] Grotius quidem ediderat versus; ad mar- Multi tentaverunt Ulis погаси imponcre, nulluni

ginem autem notavci-at, alios exbiberc verbis; in liaesit: videlicet quia res ipsa non reeipiebatur a

nolis de nique: »lege, inquit, versis cum manuscri- nobis пес in usu erat, nomini qiioquc repugnapío.-

Quilín tarnen null us prae terea codex versis tum est. Aptissimum tarnen vide tur mibi, quo Cibabcat,

vix dubito quin per typotbetae lapsum bacc cero usus est: cavillationcs vocat, quibus quisque

lectio nata sit, cque ipsius, ut arbitrar, Grotii sc tradidit, quaestiuuculas quidem vafras nectit.«

niente dedi verbis. De sopbismatis stoicorum locus primarios est apud

associum] Praeter nostrum Casslodorus ctiam Lucianum (vit. auct.21 — 25$ T. III. p. 105 sequ.),

(variar. 5, 47) bac voce usus est: «Salamandra ubi confer Solanum, et quos practerca laudatWytsiibtilc

ac parvuni animal, lubricis lumbricis as- tenbaebius (ad Plut de san. lucíala p. 855).

socium.« ¡Vostri sensus esse videtur, quod ait Ari- perdita] Nec unquam error est métricos. Aí

sleteles (de interpr. 4), nullam voccm per se ne- ludit Capeila ad sopbisma illud cornutum: »Quod

que affirmare, ñeque negare, nisi oratione aliqua nunquam perdidisti babes; cornua nunquam perdijuiigatur.

disti; babes ergo cornua.« Mcminit A. Gcllius.

bis auinque] Tàç xaxtjyoQÎaç innnit. Grot.— GnoT. — Non uno tantum, sed tribus Gcllius locis

Confer locos inferiores (§. 540. 555. 561. 582). (16, 2. 18, 2. 18, 15) inspiciendus est; pracpallens]

De pal lore pbilosopboriim vide doctos tercaque Diogenes Lacrtius (7, 44; p. 592 Mcib.),

ad Aristophancm (ZVub. 415) ct Pcrsium (5, 85). qui modo x£çariâa} itaodo xeçàrivov appcllat, ct

Adde superiorem locum (§. 57). Afflictim nostro Lucianus (dial, mort 1; T.II, p. 150 Bip. ct Hcrpcculiaris

vox esse videtur, ut modo effamina; Ges- mot. 81; T. IV, p. 109). L'iule Séneca (epist. 45):

ncnis (iu tbcs. s. v.) explicat vehementer. »3Iultum illis temporis verborum cavillatio cripuit

çireueant] Circumvcniaut Vue. — iMiuiriun do- ct captiosac disputationcs, quae acumen irritum

lose, ut infra (§,425): exerceut Лес ti mus nodos, et ambiguam significa-

»Quis falsa captos circuit deception tioiieiii verbis illigamus, deinde dissolvimus. —

Anteriores cdiüoncs babebaut cireumeant; grotius Ccteruni qui iuterrogatur, an cortina habeat, non

Martiani Capellae lib. IV. §. 327. 327

Chrysippus cumulet proprium consumât acervum,

Carneadesquc parem vim gerat helleboro;

est tam stultus, ut fronlem suam tente 1 5 ncc rarr

sus tam ineptus aut bebes, ut non baberc se nesciat,

quod tu illi subtilissima collectione persuascris.

« Consiilcndus quoque Angclus Politianus

(mise. 1, 54 in G ru t. lamp. T. 1. p. 87). Cctcrum

pro пес scripsi non e codiee Monacensi (F).

Chrysippus] Teste Diogcné Laërtio (7, 181;

p. 478 Mcib.) pbilosophus ¡11 dialéctica insignia, ut

plcriquc dicerent, si apud deos usus esset dialeclîcae,

non futuram aliara quam Cbrysippeam. Ad de

Valerium Maximum (8, 7 ext. 10 et 11). Seneca

etiam (epist 104; p. 627 Lips.) «Vive, înquit,

cum Chrysippo, cum Posidonio. Iii tibi tradent

dtvinurum bumanorumque notitiam: bl jubebunt in

opere esse, ncc tantum scite lorjui et in oblcctatloncm

audientinm verba jactare; sed anímuin in

durare « cet. Plura dabit Menagius (ad Laert. 7, 179;

p. 558), et qui de vita et doctrina Cbrysippi eruditam

dissertationem scripsi t, Baguct (in annal,

acad. Lovan. 1821), quibus adde Peterscnum (pbilosopbiac

Chrysippcae fundamenta, Altonae 1827. 8).

acervum] Äcrvum vocat Soritcm. Persius;

"Inventus Chrysîppe tut finitor acervi.«

Et supra libro II:

»Soritas cumuli accessibus aggerans. «

Sumitur autein plcrumque sorites in partem pejorcm

pro sopbismatc: sic infra:

»Pellax soritas cumque sensim coujeris.«

Bene ergo Gloss, vetus: (j(OQÎTT]Ç, cavillatio: ncc

maie pracstantissími juris nostrl sacerdotes UJpîanus

et Jtilianus dixerc » cavillationis , quam Gracci

Soritcm vocant, earn esse naturam, ut ad eviden

ter falsa per brevissímas mutatioucs disputatio perducatur.

« Quem locum nollem sollicitassent vir!

ii, qui vel 6Ô<pi6iia vcl бснр1бхш)у vcl

• ■ ■

yorjzelav malunt. Cicero: » Captîosissimum genus

înterrogationis, quód minime in pbilosopbia probarî

solct, quum aliquid minutatîm et gradatim additur

«ut demitur. " Soritas bas vocant, qui acei-vum efficiunt

una addito grano : vitiosum sane et captiosiim

genus. « Quin et alibi Cicero, ut et patres Cbristiani

, Soriten cum Pseudomeno conjungit. Grot. —

Confer quae supra (§. 122) obscrvavi. Persii locum

(sat. 6 f.) optime interpretatus est Be ro al (bis (in

Grutcri lamp. I. p. 5 17) et ex eo Casaubonus. Plura

Soritarum cxcmpla dabunt Plutarcbus (in Anton,

p. i)28), Cicero (in academ. 2, 29 Davis.), Se

neca (ср. 45. p. 458; 48. p. 464 Lips.), Gcllius

(18, 15), alii. Ulpianus (1. 177 de V. S.) et Julianus

(I. 65 de В. I.), quos Grotius minus accurate

citât, iisdcm prorsus utuntur verbis. Cctcrum

pro cumulet vide ne tenuissima mutationc reponendum

sit cumulo et.

Carneadesque] Erat hic académicas (Cic. Tuse.

4, 5. Gcll. 17, 14) et novae quidem AcadcbJae

(Cic. de orat. 3, 18. Lucian. Macrob. 20. p. 126

Bip.) conditor. Acadcmicorum optimus censebatur

(Strabo 17. p. 838 Casanb. Cic. de orat 2, 58 f.),

valde laboriosus (Val. Max. 8, 7, 5 ; p. 734. Diog^

Laert. 4, 62; p. 263 Mcib.), ad disputandum in

utrautque partem semper paratus (Cic. de orat. 5,

21. Quinctd. 12, 1, 55. p. 504 Spald.), cujus fa

cundia violenta et rápida (Cic. de orat 3 , 28. Ma

crob. Saturn. 1, 5) tanta erat, ut videretur senatorcs

Bomanos non tam pcllexissc quam coögissc

in suam sententiam (Acliaii. var. 3, 17). Plura dabit

Boulez (in annal, acad. Gandav. 1824).

lielleboro] Carncadem ct Cbrysippum hellebore

sc purgassc, quo acutiorcs ct subtiliorcs monies

coram reddcrentur, referont Gcllius, Petronius alii528

Martiani Capellae lib. IV. §. 527.

Nullus apex tot prole virûm par accidit unquara,

Nec tibi tarn felix sortis honos cecidit;

Inter templa deûm fas est, Dialéctica, fari,

Et Jove conspecto jura docentis agis.

528 Quae igitur introgressa ¡est Délie convocante, pallidior paululum femina,

sed acri admodum visu et vibrantibus continua mobilitate luminibus , cui

crines tortuosi decentique inflexione crispati et nexiles .videbantur, qui tamen

deducti per quosdam conséquentes gradus ita formara totius capitis circulabant,

ut nihil deesse cerneres, nihil superfluum detineres. Cui quidem pallium

Athenar unique vestitus, sed gestamen in manibus fuerat inopinum ac prorsus

gymnasiis omnibus inexpertum. In laeva quippe serpens gyris immanibus

involutus, in dextera formulae quaedam florentibus discolora ven lístate ceris

sollerter effigiatae latentis hami nexu interius tenebantur; sed quoniam ejus

laeva sub pallio occulebat insidias viperinas, cunctis dextera praebebatnr.

Denique ex illis formulis siquis aliquam percepisset, mox apprehcnsus hamo

ad latentis anguis virosos circuios trahebatur, qui tamen mox emergens primo

spinosorum dentium acumine venenato assiduis hominem morsibus aflligebat,

deliinc ambitu multiplici circumactum ad conditiones propositas coartahat;

si autem quamhbet formulara nullus vellet assumere, quibusdadl obviis ñi

que quam pluriini. GnoT. — Gcllü (17, iî>) liaec

verba sunt: »Carncadcs academicus scriptnrus ad'

versus stoic! Zcaonis libros supcriora corporis helleboro

candido purgavit, ne «juid cx corruptis in

stomacho humoribus ad domicilia usque animi rcdundaret

ct instantiam vigoremquc mentis labcfactaret.

« Addc Plinium (25, 5, 21) ct Valerium Ma*

ximum (8, 7, 5; p. 733 Torr.), quem Martiano

ante oculos fuiste puto, quia non cum Zenoiie,

sed cum ipso Chrysippo disputaturum iUud fecissc

Carncadem refert ; hunc enim sensum habere video*

tur nostri verba: Carucadein bcllebori ope Chry

sippo parem fuisse.

apex] Hoc est fastigium, indeque honor vol

dignado, nimirum ut in senatu divino fari ci liceret.

Pro fortis e Rciclicnaucnsi ct Darmstattensi

lego sortis, quod minim in margineui a Grotío rclcgatum

fuisse; itemque jura pro jure с Rekhcitaucnsi

ct Grotiano.

involutus] Ut noster »gyris involutum«, ita

Saxo Gramniaticus (2. p. 20 Stepli,) »gyris implicitnm

« serpentem dixit, pariterque (p. 63) nostrum

Martiani Capellae lib. IV. $. 528. 329

tcrrogatiunculis occupabat, aut latenter in eos anguem serpere stimulabat, donee

nexilis complexio circu m ventos ad interrogarme arbitrium strangularet. Ipsa 329

autem femina contractions videbatur corporis habitusque furvi; verum dumalibus

hirta setis nescio quid vulgo inexplanabile loquebatur. Nam univer

salem dedicativam particulari abdicativae obliquam, licet ambas posse vertier

asser ebat, univocis aequivoca connectendo, at solam se discernere verum

secutas de serpentis »spinoaoraa dentium acuminc»

loquitur.

interrogatiunculis ] Parker Qninctilianus (7, 3,

14; p. 94 Spald.) л valere in sermone» ait »dialecti*

саш, ut constrictum vinculis suis cum, qui respon*

eurus sit, vcl tacere, vel etiam invitum id quod

sit contra fateri со gat. « Item Seneca (epist. 48.

p. 4G8 Lips.): »Quid enim« inquit »aliud agitis,

quum eum, quern interrogates , scientes in fraudem

inducitie, quam ut formula cecidisse vidcatur«, et

alio loco (ер. 82): » to tum genus istud exturban*

dum judico, quo circumscribi se, qui interrogatur,

existimat, et ad confeseionem perduetus aliud re*

spondet, aliud pu tat.« Cicero quoque (acad. 4, 1С)

et Gellius (16, 2) »captiosissimum id genus infer*

rogationis« appellant. Unde factum est, ut ¿gco~

Zav et ÖWSQCOTÖv de omni argumentations et ra

tiocinations generc usurparentur (conf. C. Fr. Hermannum

ad Lucian. de bist. ser. p. 120).

strangularet] Itcrum banc figuram Saxo (т.

Stepb. p. 107 ad Sax. p. 68) a nostro mutuatus

scripsit: » cavillationum nexibus implicates fallaciarum

laqueis strangulabat.*

habitusque furvi] Id est nigri, ut obscuritas

artis significetnr. Vltc.

dunvalïbus] Id est veprînis spinis. Vülc. — Sic

Cicero (acad. 4, 55) »dumeta stoicorum« dich, et

Augustinus (contra academ. 22 f.) simili figura usus:

tinter opiuionum fallacium dttmela froudescit.«

setis] Ita Ondú» (met. 13, 850):

»hirtacque decent in corpore setae. «

Infra noster (§. 704):

»Hanc ego crediderim sentis spinescere tnembris

Neque birta crura vellere.*

Unde Hcinsius (ad Ovid. T. 2. p. 946 Bnrni.) hoc

ctiam loco legi vult sentis.

dedicativam] Appulcjtis (dogm. Platon, p. 266

Oud.): »Dedicativae (propositioncs) sunt, quod dedicant

aliquid de quopiam; ut: virttis bonum est.*

Abdicativae contrarium, vide infra (§. 396. 401).

Aristotcli (interpr. 6. et analyt. post. 1 , 2) dedica

tiva dicitur naxcKpaÔiÇ et abdicativa àjtô<pa6tç.

obliquam] Id est adversantem, vcl obliquam,

îd est ex transverso oppositam, ut liquet ex tabula

conversionum infra posita. GnOT.

licet] Pro со compliircs codices babent sed;

moxquc Monaccnses (C et F), Reichenaucnsis, et

Darmstattensis ос pro at. De univocis ct acqui-

Tocis vide infra (§. 355 ecqu.).

discernere] Stoici cnim, ut Cicero nis verbis

(acad. 2, 28) utar, dialecticam diccbant inventan)

esse veri et falsi quasi disccptatricem et jiidiccm;

ex Posidonii nimirum definitionc, qui statuebat

dtaXextiKrjv eïvai кзибтгцщу á%r¡&úrv Mal

ipevôùiv wci ovdsrègcov (Diog. LaerL 7, 42 et

62. Sext Ешр. adv. Etb. 11, 187} p. 72* Fabr.).

530 Martiani Capellae lib. IV. $. 550.

330 quid falsumve sit, vclut quadam divinantis fiducia loquebatur. Haec se

educatam diccbat Aegypliorum rupe, atquc in Parmenidis exinde gymnasium

atque Atticam demeasse, illicque versipellis studii calumniante proposito

531 etiam Socratis sibi Platonisque amplitudinem mancipasse. Hanc igitur frau

dulenta semper argumentatione versutam ac de circumvenlis pluribus gloriantem

quum Cyllcnius ceryceo geminus anguis assurgens allamberc feminam

crebris linguarum micatibus attentaret, tuncque etiam Tritonia Gorgo cognoscentis

quoniam gaudio sibilaret, nimirum, inquit Bromius, qui facetior

Aeggptiorum] Omncs cním artes reliquis bomioibns

ab Aegyptiis traditas esse, vetercs sibi persuaseraut

(ücrod. 2, 109. Diodor. I, 69. Pbilon.

Dios. 1. p. G06). Sed quam rupem dicat uescio;

quas ia Aegypto admodam raras esse constat.

Parmenidis] Elcatac (Diogcn. Lacrf. 9, 21; p.

560 Meib.), qui dialed ¡cae primus auctor fuit (Scxt.

Emp. advers. logic. 7, 6; p. 371 Fabr.), cujusque

nomine dialogas a Platone insignitus est.

versipellis] Sopbistarum cavillationem significa!

inquc primis Protagorae, qui, ut Scnccac (cpiet.

88) verbis utar, «ait de omni re in ntramque par

tem disputan posse ел* aequo, et de bac ipsa, an

orauis res in utramque partem disputabilis sit«,

idemque Gellio teste (5, 3) »pollicebatur se id docere

quanam verborum industria causa infinnior ficretfortior.

a AddcDiogcncm Lacrtium (9, 51 sequ.)

el L. F. Ilerbstinm (in Pctersenü stud, pbilol. bist.

Hamb. 1852, p. 129 sequ.).

Socratis] De Socratis dialéctica locus primarius

est apud Xenopbontem (mcm. Socr. 4, 5, 12. 4,

G, 1); de Platónica testimonia congessit С. Fr.

Uermannus (ad Lucian. de bist. scr. p. 208).

Cyllenius] Lcgendum Cyllcnii ceryceo, Ь. c.

caduceo. IVam xrjQVxuov Mercnrii cad accus est.

Vclc — Emcndatione non opus erat, si Vulcanius

Cyllenium seil, aigtiem adjective aeeepisset. Cctcrum

pariter Jamblicbus apud Stobaeum (serm. 79.

p. 469 Gcsn.) »Mercurium ait dialecticae symbolum

raanibus gestare, ncinpc dracones se inter sc adspicientes.

micatibus] Id est morsibus. Vilc. — Immo micans

lingua est qnae sc crebro nitro citroque movet.

De verbo ipso vide supra (§. 1 not.). Martiano autem

exemple fuisse videatur SUii (6, 222) bi

versus :

«Irißdo vibrata per auras

Lingua micat motu atque assultans aethera

Iambi t.«

Nostrumqne rursus imitatus est Saxo Grammaticns

(2. p. 20 Stepb.) scribens de serpente exspirante:

»Crcbris linguam micatibus ducens vitam pariter

ac virus cfllavit.«

Tritonia] Rcposui boc adjectivum (§. 7. 725.

758) pro Tritonida apud Grotium.

cognoscetüis] Lege cognoscens. Gorgo est Gor

gon. Sic Valerius:

»Non trist is ab aethere Gorgo.»

Grot. — Quid sibi voluerit Grotius, non infelligo.

jNam Graccc quoque r¡ Годусо scribitur (Paus. S,

12, 2); ñeque cognoscens, quod in nullo legi tur

códice, necessarium est. Locum sic capio: »quo

niam Gorgo Tritonia gaudio coguoscentis sibilaret «,

ut Gorgo sive aegis Sliucnae, quam Silius quoque

Martiani Capellae lib. IV. §. 351. 331

est deorum earn que penitus nesciebat, haec aut ex arenis Libyac anhelantis

addueitur, quod et capillitium implexum docet ct amicitia venenorum, aut

fidendum pharmacopolam esse Marsicae nationis. Ita namque agnitione vipérea

et blanda anguium adulatione diligitur; quod ni est, ex illius hami fraude

coüigitur, quod circulatrix pcllacissima et metarum Marsicarum incola com-

(9, 443) «sibila horrlficis torqucrc scrpcntibos « ait, sunt, vi quad am genital! datum ut serpentina viruquasi

cognatnm sibi draconcm In Dialecticac manu lentorum domitores sint, et incantationibus bcrbalibcnter

cogno verity nude nee prae gandío e códice rumquc succis faciant medelarum miracula. Нас

Monaccnsi (F) recipiendum duxi, neque cum Hein- cadem vi praeditos esse videmus, qui Psylli vocaneio

(ad Ovid, art amandi 2 5 Т. П, p. 605 Burni.) tur.« Mcminit utriusquc genlis Sotinus. Marsorum

quodam pro quoniam invitis codicibus reponere vo- Auetor de medicamine faciei:

lui, licet baec conjectura multuiu babcat, quo se «Лес mediae Marsh finduntur cantibus ungues.*

commendet. f Psyllorum China:

mWrwm] Locum bunc sic sano: »nimirum (in- »Sömniculosam ut Poenus aspidem Psyttus.*

quit Bromius, qui facetior est deorum, camque pe- Guot. — Confer palacograpbiam mcam cri tica m (Щ,

nitus nesciebat) baec aut« cet. Nesciebat est non §. 157), ubi in loco Arnobii (2. p. C5. GG), a

cognoscebat. Grot. — Ilcïnsius reponendum suasit Grotio laudato, criticorum corrcctioncm refutavi.

perspiciebat , absurde: prefecto cnün ignota Bac- pharmacopolam] Ita legcndum esse pro forma

ebo Dialéctica erat. copulam in editis olim jam conjcccrat Salmasius

haec aut] Ita Monacensis (C) et Beicbenaucnsis, (ad Solin. 52. p. 1050 cd. 1629) similesque aliopro

»baec autem« in editis. rum scriptorum locos attulcrat Quem secuti alii

Libyae] An eo alludit, quod Libya serpentibus auetorem tarnen bujns conjecturae reticuernnt. Vulvenenisque

scateat, unde provcrbiuin: âci tpèçei gatam quidem lectionem antiquissiniam esse glossa

XI Aißvrj hccxovI An Psyllos attingit, qui ut et (cod. Monac. F) testatur verba illa explicaos »per

Marsi praesentaneum erant serpentinis inorsibus re- formam cogUata«, nempe Marsicae nation! ; sed

medium? ( Gloss. Isidor!: »Marsus incantator ser- mibi suffeeit Bcicbcnauensis codicia lectio »formapentum.

« Arnobius: »Ad versus ictus noxios, et copulam«, ut banc vocem in textum reeiperem.

Venenatos colubrarum morsus remedia saepe con- pellacissima] Ut signified seduetricera subtilisquirimus,

et protegimus laminis, Psyllis, Marsis sbnam. Vtibc. — Sic »peUacis Ulixi invidiam* dixit

vendentibus.ii Emcndat Auratus: »labüs Psyllis, Virgilios (Aen. 2, 90).

Qlarslsvc dentibus«, quod non improbo. Mcminit metarum\ Heinsius (1. 1.) andacter, ut assolet,

bis ter Plinius, sed et Gellius lib. 16, cap. 11: substituit petrarum; ego metam pro limite aeeipio,

»Gens in Italia Marsorum orta esse fertur a Circes ut »metae Marsicae« pro finibus Marsorum dictae

filio Marso, propterea Marsis bominibus, • quorum sint} nisi ipsos montes ejus regionis metas dici

duntaxat familiae cum extenúe cognationibus (m. propter figuram posse censueris.

oationibus) nondum etiam permbtae corruptacque cotnprvbatur] Lege eomprobatur. Sic infra t »юега

42*

532 Martiani Capellae lib. IV. §.332.

332 probatur. Quo dicto quum complures deorum, quantum dccuerat, arriderent,

Pallas aliquanto concussior jocum emergentis inhibuit, memorans hanc admodum

sobriam, quod quibusdam divis penitus denegatum, ctiam inter germanas,

quae probandae sunt acriores, a nullo posse, quum asserta protulerit, derideri;

ilia autem, quae in argumentum virosae asscrtionis acrimoniaequc detulerat,

333 tradere earn jubet, ac se ad insinuandae sollertiae habitum comparare. Tunc

lubrici anguis circulates orbes et hiatus quum Grammatice, quae insinuatione

peracta prope adstabat, accipere formidarct, ipsi divae, quae etiam Medusaeos

crines edomuit, cum figuris illicibus et hamatis illis formulis committuntur.

Ita crinali decore mera Cecropis atque Attica comprobatur, maximeque quod

eam palliatorum populus et Grajae juventutis electio sequebatur, prudentiam

feminae ingeniumque mirata. Jupiter autem judicandis implendisquc virtutibus

posteram Romuleis viribus Grajam aestimans lcvitatem, quidquid nosset illa,

ipsa. Quod rcliquiiin, est post denegatum apud

Grotium dclovi, secundum codices Slonaccnses (C.

F), Reichenaucnsem, et Darms tat tensem.

acriores] Lege acriorem. Grot. — Causam non

perspîcio, пес quidquam muto, licet Dlonacensis (C)

habeat geminas pro germanas; omnes enim artes

sororio vinculo inter se continentur (§. 581. 706.

725).

virosae] Ita in códice Monacensi (C). Quo sensu

aeceperint Grotius ceterique interpretes, quod in

editis legitur , verosae, liaud aseequor. Virosus au

tem a virus est (Virg. georg. 1, 58. Sidon. cpist.

5, 7. f. p. 137 Sirm. Ncmesian. cyneg. 223).

prope J Alibi (§.214. 663. 705. 729) noster

propter, qiicmadmodum ct Darmstattenaie codex et

margo Grotiana hoc loco Labet Sed servavi lectionem

vulgatam.

ipsi divae] Pal lad cm significat, cujus auxilio

Perseus saxiGcam Mcdusani intcrfecit. Vlxc.

posteram] Inferiorem, VulC. — Qiicmadmodum

Cecropis atqne Attica comprobatur.« GnoT. — Ediderat

enim comprobat, quod codicum Monacensium

(C. F) auctoritate correxi.

auantum decuerat] Nimius enim risus gravita

ient ingenuorum bominum, nedum deorum, decere

non videbatur; qua in re Plato (repnbl. 3, p. 388

Stepb.) acriter reprebendit Homerum, qui (II. 1,

599) dixerat:

•A6@t6roç д"ад' ivcÔQTo yéAaç (кххадеббк

■&eoï6i.*

Adde eundem (de legibus 5, p. 732) et Aristotelcm

(etbic. Nieom. 4, 8, 10).

concussior] Ferocior. Vulc. —- Commotior po

tins, qiicmadmodum Yirgilius illo verbo (Acn. 5,

700 et 869. 11, 451) de animo commoto utitur.

sobriam] Id est »honestam esse.« Vlxc. — Mar

tiani sensum minime cepit vir doctas; si verba

quae eequuntnr legisset, sobrium primitivo sensu

«ccipiendum esse intellexisset ; pariter enim hic Pallas

pungit Bacchnm atqne infra (§. 424) Dialéctica

Martíani Capellae lib. IV. §. 334. 333

Latiali promerë praecepit facúltate. Ac mox Dialéctica, quanquam parum 334-

digne Latine loqui posse crederetur, tarnen promptiore fiducia, restrictisque

quadam obtutus vibratione luminibus etiam ante verba formidabilis, sicexorsa:

Ni Varronis mei inter Latíales glorias celebrati mihi erudilio industriaque sup- 355

peteret, posscm femina Doricae nationis apud Romulcae vocis examina aut

alibi supcrnm pro superior! roperías. Sensus est:

Jupiter existimans Graccanicam levitatem Romana

gravitate longe inferiorem non modo ímplendis, sed

et judicandis virtutibus scientiisque, jussit quid»

quid nossct Latina lingua expromere. Grot.

viribus] E codicibus iterum Monacensibus (C. F)

hoc recepi, indigne a Grotio in marginen» rejectum,

pro virtutibus, quod vixdom antecesserat

Latiali] Quantopere sudaverit ipse Cicero, ut

Graecorum de pbilosophia verba Latine redderet,

apud cum (divin. 2, 2) legere licet. Seneca (epist

58; p. 481 Lips.) » quanta « , scribit, »verborum

nobis patapcrtas, imo cgestas sit, nunquam magis,

quam hodierno die, intellexi.« Pariter Plinius Se

cundum (cpist 4, 18, 1) »inopiam, vel potius, ut

Lucretius ait, cgestatem patrii sermonis« accusât,

et (ер. в, 29, 4) » пес те practerit«, inquit, turna

et esse et baberî optimum dicendi magistrum.«

Lucretü locus (i, 157) bic est:

ëJSec me animi fallit, Grajorum obscura reverta

Difficile illustrare Latinîs versibus esse,

Multa novis verbis praesertim quum sit agendum,

Propter egestatem linguae et rerum novitatem.* t

Manilius quoque minus Latine a se scripta bisce

versibus (3, 40) excusat:

%£t si qua exlerna referentur nomina lingua

Hoc operis, non vatis, eritt non omnia fleet!

Possunt , et propria melius sub voce notantur.*

Bine etiam est, quod noster infra (§. 539 f.)

Dialecticam dits diccrc digit: • debetie quippe ineolcntiam

perferre scrmonis, qui Grajam dissertare

Latialiter compulistis.*

praecepit] Sic codices Slonacenses (G. F) et

Darmstattensis recte pro серit in editis.

restrictisque] Varians ad marginem lectio apud

Grotium restinctisque , solemni confusione, de qua

vide quos laudat Giese (ad Cic. de di v. 1, 29;

p. 107).

Varronis] Píeselo quid in mentem venerit baee

scribenti Martiano. An oblitus tum erat Ciceronis,

Appuleji, Augustini, et sexeentorum aliorum dialecticoruni?

Barth, (advers. p. 1608). — Sed Ci

cero ipse (acad. 1, 3 et 5) confitetur, Varroncm

primum fuisse, cui debeamus, ut Graeca Latine legi

possinL Idemque Augustinus (civ. dci 6, 2) repetit,

nee minus Appulejus (apol. p. 49G Oud.) Varronem

laudat Recte igitur noster bunc quasi Latine

loquendi auctorem laudibus extollit. Pariter Cassiodorus

(de artib. 5; p. 536 Gar.), post Aristotclem

e Graecis, Yarronem ait e Latinis dialecticam et

rhetoricam in novem disciplinarum libris tradidisse.

Doricae nationis] Pro Graecae per synecdocbam,

ut «Dórica castra* apud Virgilium (Aen. 2, 27);

nemo enim eorum, qui dialecticam оlim tractaverant,

vere Doricae stirpis erat.

examina] Vu!canins agmina significare vult,

inepte; sensus enim claras: »si mea Romane lo

quendi ratio examine tur.« Seite nimirum Sfacrobint

(Saturn. 1 pr.): »sub alio ortos coclo linguae Latinae

venam non adjuvarci confitetur.

354 Martiani Capellae lib. IV. §. 335.

admodum rudis aut satis barbara reperiri. Quippe post PlatoDis aureum

flumcn atquc Aristotelicam facultatem Marci Terentii prima me in Latinam

vocem pellexit industria, ас fandi possibilitatem per Scholas Ausonias compa-

53G ravit. His igitur praeceptis parère colluctans nec Grajos deseram ordine disserendi,

nec Laurentis assertionis eifamina remorabor. Ac prius illud compertum

volo, mihi Romanos togatamque gentem vocabulum nondum novare

potuisse, ac Dialecticen, sicut Athenis sum sólita, nuncupari, meique prorsus

337 juris esse, quidquid artes ceterae proloquuntur. Nam neque ipsam, quam

Piatonis] »Quis dubítet Platonem esse prac- suit »disjnitatriccin«, cjusmodi erat, ut invalescere

ripuuni, sire acuminc disserendi, sivc cloquendi usa posset.

facilitate divina quacïam et Homérica?» Quiuctüia- ceterae artes] Sic jam Plato (republ. 7, p. 354

a»us (10, 1, 81. p. GG). Steph.) dialecticam veluti culmen sive fastigiam

Marci] Ita pro sigla SL quae in editis est, per- (д-QLynov) appellat, quippe quae rclíquas doctrinas

■scriptum hoc nomcn legitur in codicibus Monaccn- snperet absolvatque; Cicero autem (Tuse. 3, 23)

sibus (C. F) et Darmstattensi. Ipsius laudes lege candem ait »per omncs partes sapicntiae manare

apud Yalcrium Maximum (8, 7, 5). ct fundi; quae rem definiat, genera dispertiat, eeprima]

Ita ct Lucretius (5, 336) se primum quentia adjungat, perfecta concludat, vera et falsa

fuisse gloriatur, qui »natura rcruin ratioque quam dijudiect.« Idem alio loco (Fin. 2, G) ennam diarepcrta

fucrit, posset in patrias verteré voces. « lccticain « ait » continerc omnem et perspiciendi, qtid

/115] Grotius ad margincm posuit /une, qaod in qaaque re sit, scientiam, ct judicandi, quale

ctiam codex Darmstattensis praebet; Monacensis (C) quidque sit, et rationc et via disputandi», adcoque

hvjus, atad Yarroncm referatur, sed neutro opus. (Brut. 41, 133) earn appellat artem »quae doceat

nec Laurentis] Nee Latine Ioqui recusabo. Pa- rem universam tribuere in partes, latentein expliriter

Süius (1, 110. IG, 678. 17, 62) voce Lau- care definiendo, obscuram explanare interpretando;

retís pro Romanus utitur. Quod autein Dialéctica ambigua primum videre deinde distinguere; artem

tum Graccis, tum Romanis verbis se usuram ait, denique omnium maximum, quasi lucem ad ea,

Ciceronem babebat auetorem, qui (divin. 2, 4) quae confuse ab aliis aut respondcantur aut agantnr. •

»quamvis sorites Latine acervali dici possit, tarnen» Addc Jamblichi haec (ap. Stob. serm. 79 p. 469 f.

ait •nihil opus esse, quum, ut ipsa pbilosophia Gesn.): »ovx ÏÔXIV ovôev fwçcov <pt,?.o6o<piaç

ct multa verba Graecorum, aie sorites satis Latino avsv Tov ttatà ôiaZexvixrjv Xóyov Jtagayiyvóscrinone

tritus siL« puvov« et Âugustînum (de ord. 2, 13. Op. I. p. 342),

nondum novare] Cicero ipse plurîbiis tantum qui dialecticam vocat » disciplinant disciplinaran],

♦crbis dicere poterat » artem bene disserendi et vera quae doceat docerc ct discere, in qua se ipsa ratio

a<: falsa dijudicandi« (orat. 2, 38); ueque quod demonstret atque aperiat, quae sit, quid velif, quid

Quincüliauua (12, 2, 13; p. 320 Spald.) propo- valcat.« Píequc Rhetorica apud nostrum (§. 475)

Martiani Capellae lib. IV. $.357 553

aures vestrae probavere, Grammaticam, neque alteram opimi oris praecluem

facúltate, vel illam formarum diversa radio ac pulvere liniantem, sine meie

posse rationibus explicad quis dubitet? Quippe ia ditione mea jureque cou- 558

sistunt sex normae, quîs constant ceterae disciplinae. Nam prima est de

loguendo; secunda de eloquendo; tertia de proloquendo; quarta de proloquiorum

summa; quintado judicando, quae pertinet ad judicationcm poetarum

et carminum; sexta quae dicenda rhetoribus commodata est. In prima autem 559

parte quaeritur, quid sit genus, quid forma, quid differentia, quid accidens,

ncgat Dialcctlcam sibi subsidio esse ; atque Geome

tría quacdam sibi cum ea communia esse fatetur

(§• 716).

praecluem] Lege ■opimi oris praecluem facúltate*

cum Mcursio meo. Rhetoricam innuitGnoT. — O ra

nino ¡ta corrigendum erat, quod editi habebant

• opimioris irae cluemc, euique Vnlcanius ridiculam

banc expb'cationem adscripserat: »Rbetoricam Intelligit,

utpotc quae semper in contentione cansarum

versatur, ideoque ei basta appingitur, quod in disceptatione

verborum perpetuo creditur irasci. « Licet

enim G t o this non dixerif an in códice aliquo baee

lectio exstaret, mihi tarnen ut earn probarcm suffecit,

quod in Monaccnsibus (C. F) legi praecluem,

quae vox nostro praetcrea admodum familiaris est

(§. 3. 2/i. 429. 566 f. 807. 90G); tunc enim opi

mioris dividendum tantum erat, ut apnd Gcllium

(17, 10) »opima facundia» legitur.

radio ac pulvere] Geometriam significar! patct;

verba pracivit Cicero, qui (Tuse. 5, 25): »biimilcm

bomunculum«; inquit, »a pulvere et radio excitabo j

Arcbimcdcm nimirum, quem apud Lhium quoejue

(25, 51) legiinus » formas in pulvere descripsissc.«

Undo infra (§. 725) nosten

»Postquam contieuit prudens permensio terrae,

Innuba sollertes curatn quae instigat in artes

Sic abacum perstaie jubet, sie tegmine glauco

Pandere pulvereum formare duetibus aequor»;

eodem sensu, quo Appulcjus (in apol. p. 420 Oudend.)

Acmilianum rusticum appcllat, »quia abaco

et pulvisculo sese non dedisset.« Adde Persii (1,

151) »abaco numéros et secto in pulvere metas. «

Radium astronomie tribuit Yirgilius (Aeu. G, 850)

versibus :

coelique meatus

Describent radio et surgentia sidera dicent«,

sed et geometris alio loco (eel. 5, 41):

»Descripsit radio Шит qui gentibus orbem.»

Formarum diversa idem esse qnod formas diversas

moncrc vix opus erit. Pro liniantem melius lineantem

scripsissem, sed ¡milis codicibns nihil muto.

quis dubitet] Absunt a Darms tattcusi códice i

male.

sex normae] Seneca (cpist. 89; p. 572 Lips.)

in duas partes dialecticam dividit: »in verba ct signißcationcs,

id est in res, quae dicuntur, et vocabula,

quibus dicuntur«, quae ipsa stoicorum do

ctrina est apud Diogcnem Laertium (7, 42; p. 530

sequ. Mcîb.): »tî)v diaXe"/xwr¡v öuaQsZÖ&ai eis

rs xov rtegï xwv 6r¡(juxivouévcúv xaï rijç <po>

vrjç xójtov.* Noster Aristo telicam potius sequitur

ratiouem.

prima] Continet quae vulgo prcedicabilin ct

praedicamenla appcllantur, quaeipe vel apud Por-

■

536 Martiani Capcllao lib. IV. §. 559,

quid vero proprium, quid definitio, quid totum, quid pars, qui in dividendo

modus, qui in partiendo, quid sit aequivocum, quid univocum, quid, ut

¡ta dicam, plurivocum. Debetis quippe insolentiam perferrc sernionis, qui

340 Grajam dissertare Latialiter compulistis. Quae ergo rebus verba sua sint, quae

aliena, et quot modis aliena sint, quid sit substantia, quid qualitas, quid

quantitas, quid relativum, quid loci, quid temporis, quid situs, quid habitus,

quid faceré, quid pati, quae sibi opposita, et quot modis sibi opponantur,

541 liaec in prima nostri parte censentur. In secunda vero, quam de eloquendo

diximus, quaeritur, quid sit nomen, quid verbum, quid ex his junetum,

quae ex his subjectiva pars sententiae sit, quae declarativa, qui subjectivae

modus sit, qui deciarativae, quatenus nomen accipiatur, quatenus verbum,

542 quatenus sit perfecta sentcntia, ut possit esse proloquium. Excipit hanc pars

tertia de proloquendo. In ea quaeritur, quantum ad propositum hodiernae

sufficiat brevitatis, quae sint differentiae proloquiorum in quantitate, quae in

qualitate, quid universale sit, quid particulare, quid indefinitum, quae

sint ajentia, quae negantia, quam vim habeant singula, et quemadmodum

pbyrium in Isagoge de quinqué voeíbus, vcl apud

Aristotclem ¡n Categoriis leguntar.

definitio] Semper fere in Grotiana editione

(§. 349. 350. 354. 355. 356. 361. 365. 378.

414. 465. 475. 710) scribitur diffimtio; hoc autem

loco et paulo inferios (§. 345) Icgitur definitio.

Eodcm redire putat Dausquius (p. 106): »definitio*,

inquit, aantiquius: ncc male diffinitio finium aut

rerum finitarum dissepara tio. Inconsulto, rcpudiatur

a Vanutio.i Scd alii distinguunt, ut Varro (ap.

Widern, de propr. eerm. p. 68): »Definitio a di/finitione

diflcrt, quia definiré est quasi finem dare)

diffînire тего hoc est ab illo finicudo ac partiendo

distinguere.» Addc quae ad Vellejum Patcrculum

(1, 10, 2. p. 74 Gron.) observarunt tin docli.

quid pati] In editis legebatur: »quid pati, quid

proloquia et quot modis.» Quibua с codicibns Мо

исеев! (С), Darms tattensi, et Grotiano meliorcm

substituí lectioncm, quae infra (§. 383) confirmatar.

eloquendo] Наес apud Aristotclem in libro

Jfeçï éçfiijvetaç traduntur, quem vulgo perpcrani

nuncupant de interpretalione.

proloquiorum] Proloquia sunt qui Aristofcli (de

înterpr. 5) àrto<pavrixoi XôyoL, serioribus dialccticis

à^icofiara , quae M. Varroucm alias profala

alias proloquia appellassc testatur Gellius (16, 8).

'A^icojia enim codem teste est Âextov avTOTsZèç

àrtotpavxbv o6ov éavtco, quod Latine sic

reddidit Varro: »Proloquium est sentcntia, in qua

nihil desideratur.«

et quemadmodum] Omissam particulam et sup*

plcvi e .códice Monaccnsi (F).

Martiani Capellae lib. IV. §. 545. 357

inter se affecta sint. Hinc progreditur ad quartam partem, quam esse diximus 543

de proloquiorum summa. In ea quaeritur, quid sit sumptum, quid illatio,

quid Syllogismus, quid symperasma; quid praedicativus Syllogismus, quid conditionalis,

et quid intersit; quot formae sint praedicativi generis, et quae sint;

utrum certum ordinem teneant, et si tenent, quae sit ejusdem ordinis ratio;

quot modos habeant singulae et utrum hi modi certum ordinem teneant, et

si ita est, quae sit ejusdem ordinis ratio; deinde conditionalis syllogismi quot

primi modi ac necessarii sint, qui etiam istorum ordo sit, quid inter se dif

férant. Haec sunt quae praesenti arbitror cognitioni asserendisque sufficere.

Quid ergo genus sit, exordia répétons, quo universa discurram, primitas

intimabo.

DE GENERE.

Genus est multarum formarum per unum nomen complexio, ut animal: 544

formae ejus, ut homo, seu equus, et cetera. Sed nonnunquam aliquae formae

ita generi subjiciuntur , ut etiam ipsae aliis sub se positis genus esse possint,

de proloquiorum summa ] Quae pro Lisce тег- causa omisit, quam praesertím in Rhetoric* atque

bis in cditis legebantur » proloquiorum summam« Música melius tractentur.

ea correxi tam e codicibus Monacensibus (C. F), genus est] Tripliccm esse Tocia genus sensum

Grotiano, Reicbcnaucnsi et Darmstat tensi, quam с Porphyrius (isag. c. 2) docet; pbilosophicum vero

Martiano ipso (§. 338). Est autem doctrina de syl- eundem quem noster exposuit. Idem fere apud

logismis, quam Aristoteles in Analyticorum libris Cassiodorum (in dial. p. 537 Gar.) legitur. Cicerotradidit.

nis (oraL 42) baec definitio est: » genus est id,

utrum] Lego: »utrum certum ordinem teneant, quod sui similes couimunione quadam, specie auet

si tenent , quae sit ejusdem ordinis ratio « ; nc- tern différentes duas aut pi urce complectitur partes. «

que répugnât MS. Irruperunt autem bae voces formae ejus] Sic scripsi с codicibus Reichenau«

»hujusmodi« ex eo quod infra dicit »et utrum hi ensi et Darmstattensi, pro forma, quia pluies nomodi

certum« ob similitudinem vocum vicinarum. minantur. Sunt autcm quae Graccis stál¡ vcl idéal,

Grot. — Habebant cnim editi utrum hujusmodi mox- quas Latine plerumque species appellari ait Cicero

que quid sit ejusdem, quod correxi e codicibus (topic. 7), ipse tarnen formas diccre mavult, ne in

Reicbcnaucnsi, Darmstattensi, et Monacensi (F), mutandis casibiM specierum et speciebus dici ncunde

ct paulo post modos reposui pro modis. cesse sit. Utriusque vocabnli candem vim esse

sufficere] Quin tam scxtamque partem brevitatis Quinctilianus quoque (5, 10, 62; p. 263 Spald.)

558 , Martiani Capellae lib. IV. §. 544.

ut hominura genus, quod animali forma est, Barbaris et Romanis genusj-^t

usque eo genus esse potest, donee ejus formas divideus ad individuum aliquod

venias. Ut si homines dividas in masculos et feminas, item masculos in pucros,

adolescentes, et senes, item pueros in infantes et loquentes ; item puerum si vclis

dividere in Catamitum aut alium quempiam certae personae puerum, non est

genus, quod jam ad individuum pervenit. Uti autem eo genere debemus, quod

est praesenti negotio proximum, ut si de homine quacratur, ejus genus animal

debemus assumerc, quod ei proximum est. Nam si substantiam dixerimus,

quantum ad rationem pertinet, verum est, quantum ad necessitatem, superfluum.

DE FORMIS.

345 Formas easdem dicimus, quas et species. Formae ergo sunt, quae

subditae generi tenent definitionem ejus et nomen, ut homo, equus, leo

quoniam formae sunt animalis, potest et homo et equus et leo animal dici,

ct corpus anima participans [nomen], quae dciinitio generis esse dignoscitur.

testatur, et Augustinus (p. 199) species a quibusdani

formas dici ait; quapropter et nostcr utroquc

promiscué utitur et forma (§. 559. 545. 547. 552.

554. 561. 474. 477. 486) ct specie (§. 545. 598.

477. 486).

»Die mihi nunquam vidis ti tabulant pic lam in

pariete

Ubi aquila Catamitum raperet, aut ubi Venus

AAoneuml*

Postmodo tarnen invaluit, ut pnerî meritorii, qui

Barbaris] Ita Plato (politic, p. 262 et Pliileb. corpore quaestum faccrent, hoc nomine appcllarcnp.

16 Steph.) in Barbaros ct Graccos humanum turj confer Servi tun (ad Virg. eel. 8, 50).

genus plerumque dividí ait. participans nomen] Ait species communicarc,

donee] Unde Porphyrins (c. 2) individua no- et de nomine generis, et de essentia scu dciiuitione:

mine Tcov eiáixcozáteov designavit. Cctcrum pro deindc subjungit excmplum in homine, cquo, lcone.

Grotiano formulas ex antcrioribus cditionibus, со- Prout ¡taque verba praeccdentia inuuunt, legendum

dicibusque Darmstattcnsi ct lleichcnaucnsi reposai hic: »polest ct homo, ct equns, et leo, animal

formas. dici, quod nomen, et corpus anima (nisi animae

Catamitum] Intcllige Ganvmedem, ut In Fcsto malis, ßcöfia ipvxijç iisrè%ov) participans, quae

est, non autem puerum meritorium, nam indivi- défini lio generis esse cognoscitur.« (¡no т. — Сиш-

Аиит, ut vocant, désignât. Grot. — Ganvmedem muneni omnium Icctîoncm non mntavi, nisi quod

esse vcl soli Iii Plauti (in Men. 1, 2, 55) versus с códice Monaccnsi (С) scrips! dignoscitur pro со-

comprobant: gnoscitur, ct vocem nomen uncis inclusi, quo facto

Martiani Capellae lib. IV. §. 546. 559

DE DIFFERENTIA.

Differentia est sufficicns ad id, quod susceperis, discretio, ut si quae- 5itf

ratur ) quid inter hominem intersit et equum, sufficit ut dicamus, quod homo

bipes est, equus quadrupes. Animadverteire autem debemus, quod quia

multae sunt in rebus singulis differentiae, unamquamque rem dissimilitcr nos

posse dividere, quotiens in ea poterimus alias atque alias differentiae in venire.

Nam si animal voluerimus dividere, possumus in sexus, quod alia sunt

masculina, alia fcminina; possumus in aetates, quod alia sunt ortiva, alia

juventutis, alia senilia; possumus in quantitates, quod alia sunt parva, alia

magna, alia media; possumus in varietatem motus, quod alia sunt gradientia,

alia serpentia, alia natantia, alia volantia; possumus in habitaculorum diversitates,

quod alia sunt aquatilia, alia terrena, alia aëria, alia, ut nonnulli dicunt,

ignea; possumus in linguae souum, quod alia sunt loquentia, alia gcmentia,

alia latrantia, alia ululantia. Sciamus tarnen et singulas perfectas esse divisiones,

et omnes in singulis invcniri. Nam masculina animalia possunt et ab ortu recentia,

et parva, et gradientia, et terrcstria, et bipedalia, et loquentia esse. Ergo

omnia rectc procèdent. Plura si capíes, apud Porpliyrium

In Isagoge (с. 2) omnia dilucide expósita

inventes, onde bidons qaoqne (etym. 2, 25) hausit.

Unum addo Scnecam (cpist. ill): » singula

animalia singólas debent habere substantias; ista

omnia unum animum habent. Itaquc singula esse

possunt, multa esse non possunt. Ego et animal

sum ct homo, non tarnen duos esse dices « cet.

quod quia] Anacoluthon est, quia sequitur infinitivus

posse pro verbo finito, ut verisimile sit

hace Marlianum e Gracco senplore exprcssisse,

apud quos haec constructio non rara est (confer

Focrtschii observ. crit. in Lysiae orationes p. 78).

Pariter ctiam paulo infra (§. 348) offendimus Graecam

constr actionem, attractionem videlicet, in ver

bis »unde quaestio est« pro »ab со de quo quacstio

est«

masculina] Dclcvi codieis Monaccnsis (F) auctoritate

quod apud Grotium sequilar et ante alia.

juventutis] An »juvenilia«? Grot. — Cur?

ignea] Sicut salamandra, quam feruut innocuam

in ignibus vivcrc. Est genus scrpentis. Gloss.

(cod. Mon. F) — Confer Hermctcm (in Stob. eel.

1, 52, 41 ; p. 997 Hcer.). De salamandra alio

loco (palacogr. crit 1П. §. 525) addita ejus effi

gie egi. Cetcrum longe alia animalia ad igneum elcmcntum

refer! Plato (Epinom. p. 981 sequ.).

bipedalia] MS. bipedia. Ex hoc vocabulo videtur

mihi aliquid déesse post vocem »ignea«, utpote

tale quid: Possumus in pedum multitudinem, quod

43 *

540 Martiani Capellae lib. IV. §. 346.

quamvis uti licet omnibus, ea tarnen debes, quae est apta suscepto negotio.

Nam si tibi sit de hominum laude dicendum, in rationabilia et stolida dividere

oportebit; ut eo facile possit intelligi, inter omnia animalia rerum natura

quanti homines habuerit, quibus solis ad se cognoscendum ratiocinari permisit.

DE ACCIDENTE.

347 Accidens est, quod non nisi eidem formae, sed non semper evenit, ut

rhetorica non nisi homini accidit, sed ei potest et non acciderc, ut quam vis

sit aliquis homo, non sit tarnen orator.

DE PROPRIO. > r

348 Proprium est, quod ct eidem formae, et ita semper accidit, ut unamquamque

rem ab omnium communione discriminet, ut in homine risus. Nam

nec ridere quisquam nisi homo potest, nec homo, quum voluerit, quantum

in ejus natura est, ridere non potest. Et differentia proprio eo distat, quod

differentia unamquamque rem ab eo tantum distinguit, unde quaestio est:

alia sunt sine pedibus, alia bipedia, alia qnadm- (isag. 1, 4 et 6) »homini proprium esse уеЛабп-

pcdia, alia sepcdia, alia (ut de Empusa quidam xóv« dixit; quamquam Lucianns (vit. auct. 26)

fabulantur) unipedia. Grot. — Nihil muto, siquidem inter peripateticorum argutias rcfcrt, cog av&QOOomnia

intclliguntur. Ne bipedia quidem repono. rtoç fiev yeXaÖriaov, ovoç âè ov ytXaÖXMOV,

Marianus cnim semper bipedale alüs etiam lock ovôs retíTaivófisvov, ovds ftXcolCófievov. Boë-

(§. 563. 572) scripsit. thius (dial. 1. ad Porph. in op. Bas. p. 7. 9. 16.

potest et non] Inserui et e codicibus Monaccnsi- 35) Latine reddidit risibile, quem in eo reprehenbus

(C et F), Rcicbenauensi, et Darmstatlensi. sum a criticis Scaliger (de caus. L. L. p. 251) de

in homine risus] Quinctilianus (5, 10, 58): fendit, neque Cassiodorus (dialect, p. 541 Gar.)

»proprium« inquit »est quod aut soli accidit, ut ea voce uti metuit; quid quod jam Appulcjus (do gm.

homini sermo, risus, aut quod utique accidit, sed Plat. 3. p. 272) cachinnabile animal hominem niinnon

solL« Ris um homini peculiarem esse omnino cupavit? Ncque alind verbis illis dialcctici volucre,

contendunt et Gracci et Latin!. Julius Pollux (6, quam aptum hominem ad ridendum esse, sive risus

200) ad vocem yeXccÖTliCOQ observât: »ovtCJ capacem, ut ct Boclhius alio loco (p. 5) pro risiyeeg

ÔqLÇovtccl rov äv&Qcortov, ort fiovog e$ bili dixit, imitatus nempe Augustinum (in categ. c.7.

ártávTCW T<ÔV Çwcov уеЯач Porphyrius quoque op. I. p. 200).

Martiani Capellae lib. IV. §.348. oil

proprium vero ab omnibus. Nam quum hominem a leone per violentiam

volentes discernere dixerimus, quod leo ferus est, homo autem mitis, id solum

videmur discernere, quod ad susceptu m negotium pertinet. Dicendo enim: leo

ferus est, homo mitis, nec hominum ab aliis mitibus animalibus, nec leonem

a ceteris bestiis sejunximus; dum vero hominem risibile animal dixerimus,

eo a cetcrorum animantium gcneralitate discrcverimus.

ЛЕ DEFINITION.

Definitio est, quum involuta uniuscujusque rei notitia aperte ac breviter 549

explicatur. In hac tria vitanda sunt: ne quid falsum, ne quid plus, ne quid

minus significetur. Falsum est hoc modo: homo est animal immortale aut irra

tionale. Quamvis enim homo esse animal verum sit, falsum tarnen est, immortalem

aut irrationalem esse. Plus est hoc modo: homo est animal mortale. Et

hoc enim, quamvis breviter dictum sit, plus tarnen est, quod ad omnia animalia

pertinet. Minus significatur hoc modo: homo -est animal grammaticum. Quam

vis enim non sit nisi homo animal grammaticum, non tarnen omnis homo grammaticus.

Definitio plena est hoc modo: homo est animal rationale mortale. Addendo

enim mortale separavimus a diis; addendo rationale separavimus a feris.

violentiam] Ita cum editis Gratias : sed ad mar- et hoc] Sic Monacensis (F). In cditis male ex hoc.

gincm adscript* lectio praebct differentiam , quam grammaticum] Haec (initio ideo falsa est, quia

et codices Reichenaucusis, Darmstattcnsis , et Mo- genere et proprielate constat, non genere et difnacensis

(F) habcnt. Quoniam autcm supplendum ferentia$ quod postulat Porphyrins (¡sagog. 5, 7):

videtnr leonis, lectioncm, quae in editis erat, ot te ögot àrtoôidovrai in yévovç ovteç'tucï

praetuli. Tciiv ZOLOVTeov dtarpogcôv. Grammatica cnim fadefinitio]

Auctor ad Hcrcnnîum (4, 25): »De- cultas licet propria sit homini, tamen non est slfinitio

est quae rei alicujus proprias amplectitur po- dortoioç ducqwçà, ot apud eundem est, coçjisq

testates breviter et absolute.* Cicero (de orat 1, av&çoortoç litrtov elÔortouâ ducipoQa duvij-

42): »Est cnim definitio earnm rerum, quae snnt vo%e Tr\ TOV Aoyixov Jtowxr¡Ti.

ejus rei propriae, quam definiré volamos, brevis mortale] Mortale ait addendum, nt a diis M>

et circumscripta quaedam explication Idem alio loco pare tur. Nam dii animalia Platonicis. Eodem modo

(2, 20) »verboruin« inquit »definitiones, in qnibus Porpbyrius rteQÍ 7Ш.щуодгщ0ХШУ: Г] de топ

ncque abesse quidquam deect neque redundare.» dvrjTOV nui á-&avÓTOV ôia<poQa itecï r¡ toxi

342 Martiani Capellae lib. IV. $. 550.

DE TOTO.

350 Totum est, quod duabus pluribusve in se partibus positis non semper

nom en, dcfinitioncm nunquam accommodât. Et hoc non nisi in individuis

invenitur, ut si hominem designemus et ejus partes singula membra faciamus,

intelligimus id ipsum totum esse, quia certum hominem constituimus, et definitionem

et nomen ipsius totius non posse in partes cadere. Non enim aut

brachium solum, aut caput, hominem dicere poterimus, aut ipsius definitionem

singula membra recipiunt. Sed animadvertcndum est, quod aliquando

omne pro toto dicere possumus, scd alio quodam intellectu. Nam totum

etiam in singulis, et omne in multis agnoscitur. Nam quum dicimus homo

Cicero, quia unus est in eo, totus intelligitur; homo autem, quia imperitus

et artifex, et vir et mulier esse potest, omne melius accipimus.

DE PARTE.

351 Partes sunt, quae in toto esse intelliguntur, et ex quibus totum constat.

QUI IN DIVIDENDO MODUS.

352 Dividere usque eo debemus, donee ad individuum veniatur; et hoc

fit, quum per differentiae ad paucitatem genera redigimus, et eis ita formas

subjicimus, ut et ipsae singulae aliis sub se positis etiam genera esse possint.

/ioytxov re xai àXbyox) diaiQeriyxtí. Et post: àXX1 corum definitionein fuisse, quam offert et Scxtus

ai fièv rov XoyiKOV xat -&vr¡rov dunpogai 6v- Empirions (adv. Log. 7, 269).

бтапуш yivovtai rov àvdocôjtov. Grot. — nunanam] Tarnen, qnod ¡n editis praecedit,

del с vi aiictoritatc codicie Monacensis (F).

PJiira dabit Spaldingius (ad QuincL 2, IG, 12; p.

569 sequ.). Ipse Qninctilianus (5, 10, 56): »Homo

. ... .«••_!• „ omnel Subtilius Aristoteles (metapb. 4, 26):

est animal», inqiiit, >non est satis; id enim genus J \ i » /

est; mortale, etiarasi est species, cum aliis tarnen Ыыу &v W rtoul V MlÇ ôutyooàv, rtäu

communis finitio; rationale, nibil supercrit ad dc- ^уеГаГ обил, dl rtoul, ökov. .

moBstrandum id qnod vclis.« Adde eundem alio loco partes] De toto et partibus confer AristoteleШ

(7, 5, 15), unde apparct solcmnem banc dialecti- (mctapb. 6, 10).

Martiani Capellae lib. IV. $. 352. 5i3

Ut animal si ^breviter primo dividere voluerimus, per differentias possumus,

quod alia sunt gradientia, alia serpentia, alia natantia, alia volantia; hinc

item, hoc est, de singulis formis possumus genera faceré, ut si dicamus,

animalia gradientia genus esse, et ci formas subjiciamus, quod alia sunt

humana, alia ferina; et ex his possunt esse aliae formae, per quas, si necesse

fucrit, ad Individuum poterit perveniri. Scd hoc non in omni assertione

faceré oportet, sed in sub tili quadam disputatione. Tunc autem in oratione

hoc modo possumus dividere, quum id exigit obscuritas causae; quod si causa

non sit obscura, divisionis quidem ratio inesse et tractari debet, sed multum

apparere non debet.

QUI IN PARTIENDO MODUS.

Partiendi differentiae non frequenter occurrunt, atque ita sine his infinita 5o3

potest esse partitio, si usque ad Individuum voluerimus pervenire. Nam si ,

certum hominem pro toto dicamus, et ejus partes breviter colligere voluerimus,

differentiae non suppetunt partium, et certarum partium nominibus uti cogemur,

ut dicamus caput et pedes et reliqua, quae si complecti breviter

voluerimus, quoniam differentiae desunt, non possumus singula colligere,

quia multa sunt, et aut impossibile erit, aut longum.

hoc est] Sic rcscripsi pro id est e codicibus

Monaccnsibus (C et F), Rcicbcnaucnsi , et Darm«

statlcnsi, sicut et paulo post subjiciamus pro suljicimus

in cditis. Grotius verba »id est dc singulis

formis« glosscma esse censuerat ct quidem incptuni;

scd ipse potius Martianus perspîcuitatis gratia addid

isse vide tur; inepti nihil video.

non in omni] Non semper divisionem adliibcndam

esse Curius Fortnnatianus (p. 57 Pitb.) nionet,

в наш ut non omne nomen omnibus Uteris scribatur,

ita non omnibus locis oiuucm materiam dividendam

esse, quod ipsnin fieri etiam in ceteris statibus

scire debeamus, quum accusator id quod uegemus

quacrat a quo sit admissum, quod a G rac

éis appcllatum ccvàxQl6iç.«

quae si\ Ita codices Monacenscs (C. F), Darmstattensis,

ct Reicbenauensis. Male Grotius cum

aliis lib ris cditis: »qiiac Sic.« Paulo aute codices

babent celerarum pro cet iaivm, quod tarnen rcponerc

nolui, quia caput et pedes Marlianus sig

nificare TÍdetur. Quanquam possit fem, si ad >cliquorum

mcntioncm refcratiu*.

344 Martiani Capellae lib. IV. §. 5oi.

QUID INTERSIT INTER DIVISIONEM ET PARTITIONEM.

Interest autcm inter divisionem et partitionem, quod in divisione per

formas currimus, in partitione per partes. Formae autem sunt, quae generi

subjiciuntur, et ejus definitionem tenere possunt et nomen; partes sunt quae

in toto sunt, et definitionem nunquam , nomen interdum totius recipere possunt.

Possuinus tarnen unam eandemque rem et pro genere et pro toto accipere,

sed alia quadam vi; ut est homo, quem si in adolescentcm , senem, et

puerum dividere voluerimus, genus est, et formae ejus; quem si in caput

et pedes et manus partiri voluerimus, totum est et partes ejus; quia adolescens,

senex, et puer, quas formas esse diximus, et nomen hominis recipiunt et

definitionem, ut et senex dicatur homo animal rationale mortale, et puer,

et adolescens; caput vero et pedes, quas partes esse diximus, neque defini

tionem hominis, neque nomen accipere possunt, quia nec caput potest dici

homo animal risibile, nec pedes, nec manus.

QUID SIT AEQUIVOCUM.

Acquivocum est, quando multarum rerum unum est nomen, sed non

eadem definitio, ut leo. Nam quantum ad nomen pertinct, verus et pictus et

coelestis leo dicitur; quantum ad definitionem, aliter verus definitur, aliter

pictus, et aliter coelestis.

interest] Папе diffcrentlam post Cîceronem (top.

7) docuerat Quinctilianus (o, 10, 63; pag. 264

Spald.).

et pro genere] Verba transposai secundum co

dices Monaccnscs (C. F) ct Darmstattensem. Ia editis

totum priori loco position erat

esse diximus] Sic codices 31 o nacen ses (С. F),

Darmstattcnsie et Rcichenauensis pro dicimus apud

Grotiuin.

aequivoewn] Ex Aristo tele (eateg. 1) ubi Gracce

¿fieóvVflOV. Eundcm scquuntur Augustinus (op.

I. p. 196), Fronto (II. p. 474 Maj.), Bocthius (op.

p. 5. 6. 115), Quinctilianus (8, 2, 15; p. 205

Spald.), Cassiodorus (op. p. 558 Gar.), Isidoras

(et y m. 2, 26, 2; p. 104 Arev.) cet. Romanorum

oratores AristotcHs categorías, quae nunc scquun

tur, probe no visse, atque in nsum suum vcrtissc

testis est Cicero (de orat. 2, 56 et o ra t. 52).

coelestis leo] Signum in Zodiaco, in quo Sol

mense Augusto moratur. Glossa (cod. Slonac. F).

Martiani Capellae lib. IV. $. Зоб. 345

QUID SIT UNIVOCUM.

Univocum est, quando duarum aut plurium rcrum unum nomen est 556

et definitio, ut vestis. Nam et birrus et tunica nomen vestís haben t et de

finitionein possunt accipere. Ergo hoc univocum in generis serie intclligitur,

quod et nomen et definitionem dat formis suis.

■

QUID PLURIVOCUM.

Plurivocum est, quando multis nominibus una res dicitur, ut gladiusj 357

nam et ensis et muero idem significant.

QUAE REBUS VERBA SUA SINT.

Rebus verba sua sunt, quae naturalia atque etiam propria dicimus, 558

ut lapis, lignum, et cetera.

QUAE ALIENA.

Aliena sunt, quae ratione aliqua mutuantur, vel propter necessitatem, 359

vestis] Idem cxemplum apud Isidorum (etym. 2, hac voce Vopiscus qui ait: »Donati sunt ab Atre-

26, 5 •■) p. 104 Arcv.) legitur. Cassiodoi'us autem baticis birri petiti.« Grot. — Inprimis vide Pithoeum

(p. 538 Gar.) Aristotelem sccntua boc substituit: (advers. I, 16 in Grut. lamp. Т. П. p. 765), qui

• animal, quippe quod tam homo, quam bos.« Boc- multa de voce illa congessit.

tlüo (p. 5 f. et 115) «univoca sunt, quae sub eo- plurivocum] Hace sunt quae nos plerumqnc sydem

nomine ct sub eadem substantia continentur.« nonyma appellamus; Bocthius (p. 115) multivoca

Graece 6vvcûVV[ia appellant or, nimirum binnts et dicit. Ccterum subtilius nostra Quinctilianus in iistuniea,

quae pari generis nomine vestes dici pos- dem exemplis (10, 1, 11 ; p. 10 Spalding.): »sunt

sunt, non genera ipsa, quod Martianus putassc autem alia hujus naturae, ut idem pluribus vocibus

videtur, qui vestetn univocum appcllavit. déclarent, ita ut niliil significations, quo potius

birrus] Isidoras idem ponit exemplum. Multa utaris, intersit, ut ensis ct gladius; alia, quae

de Ыгго studiose collcgit Mcursius noster in cri- etiamsi propria rerom aliquarum sint nomina, tqo*

tico Arnobiano, cui addi possit Zonarae locus, qui ftixcôç quasi tamen ad cundem intellectual fcrunait

ßtjQov vestem esse scricam, unde et oXoßrjQaL tur, ut ferrum ct muero.»

restes in códice. In Glossis quae Isidoro attribu- mutuantur] Sic scripsi с códice Grotli, adstiuutur

legitur » ampbibahim, birrum villosum.« Utitur púlante secunda manu in Darmstattensi, pro

346 Martiani Capellae lib. IV. §. 559.

vel propter decorem. Propter necessitatem, ut dicimus vites gemmare, et laetas

segetes. Hie enim quoniara proprium deficit, alieno usi sumus. Neque enim

aut vites aliud quam gemmare, aut segetes aliud quam laetas possumus dicere.

Propter decorem autem dicimus fluctuare segetes. Possumus enim aliud, ut

mo veri, dicere; sed quoniam ornatum non est, alieno utimur.

QUOT MODIS SUNT ALIENA.

360 Aliena verba tribus modis fiunt, aut per similitudinem, aut per contrarium,

aut per differentiam. Per similitudinem, ut sunt, quae in grainmaticac

tropis numerantur, ut hoc ipsum quod dixi fluctuare segetes. Ex

hoc genere sunt etiam ilia, quae ex toto partem, aut ex parte totum signi

ficant, in hunc modum, ut decenter verborum habcant propinquitatem.

Haec enim similitudinis genere placuit includi. Per contrarium verba dicuntur,

quando contra quam dicimus accipiuntur; ut Parcas dicimus Fata,

tantnr in editis, licet huic quoque lectioni aliqnid instituías esse verbum translationes inopiac causa,

subesse concedam. Quae enim aliena Marlianus frcquciitatas délectation!». Nam geminare vites, luappellat,

nibil aliud sunt quam XQOJtOi in Rbeto- xuriem esse in herbis, laetas segetes etiam ruslirica,

qui Cicerone teste (Brut 17) verborum nut- cos dicere. « Addc Quinctilianum (8, 6, G), qui

tat iones dici Latine poterantj sed praestat altera, tribus de causis nomina transférai ait: »aut quia

qnac propius ad alieni significationcm accedit Pa- necesse sit, aut quia significantius , ant quia decenriter

Quinctilianus (8, 6, 5): »copiam quoque ser- tins*, sed gemmant in vitibus et sitire segetes et ipse

monis auget permitiendo mutiiari quae non habet«, rústicos necessitate dicere confirmât, unde apparet

atqiic ipse Cicero (orat. 24): »simpIcx probatur male fecissc Grotium qui verba я propter neecssitaín

propriis usitatisque verbis, quod aut optime so- temo ante »ut dicimus « iterare ncglcxerit; meliora

naf aut rem maxime explanat; in alienis aut trans- nos docuerunt codices Monaccnsis (F), Darmstatlatnm

et sumtum aliunde ut mutuo, aut Factum ab tenais, et Rcicbcnaucnsis. Darmstattcnsis etiam inipso

et novum«; modo tencas nostro loco mutuan- fra praebuit » propter decorem*, ubi Grotius, secus

tiir non deponens sed passivum esse, ut activo ас supra, decorum scripscraL

»tutuasset Valerius Maximus utitiir (5, 4, 2). ut moveri] E Grotiano códice inserid ut, quod

propter necessitalem\ Fere üsdem exemplis usus aberat ab editis.

Cicero (de orat 3, 58) »necessitatem ait meta- contra quam] In editis: contra quod, sed mepboras

genuisse, inopia coactam et angustiis; post Hörem с codicibiis Monaccnsibus (C. F) et Darmantem

dclcctationcm jncunditatcmqoe célébrasse; stattensi substituí lcctioncm.

Martiani Capellae lib. IV. §. 3Ö0. 347

quum ' non parcant, et lucum, quum non luceat. Hoc grammatici хат'

àvx'upQaôw vocant. Per differentiam aliena verba sunt, quum sine ulla ratione

ex aliis assumuntur, ut si hominem neque corpore durum ñeque ingenio

stolid um lapidem dicamus; sed his uti non convenit. Stultum est enim aut

nihil significantia verba aut nimis aliena proferre. Propriis autein et similibus

et contrariis uti fas est.

QUID SIT SUBSTANTIA.

Antequam de hac dicam, quaedam docenda sunt. Omne quidquid 36i

dicimus, aut subjectum est, aut de subjecto, aut in subjecto est. Subjectum

est prima substantia, quod ipsum nulli accidit alii inseparabiliter , ei tarnen

alia accidunt, ut Cicero est, non nomen, sed quod eo nomine siguifícatur.

De subjecto est, quod de ipso subjecto dicitur, et dat ci et definitionem

suam et nomen, ut homo. Nam et homo Cicero est, et animal rationale

mortale. Ita et nomen et definitio, quae est de subjecto, eidem subjecto

accessit; ideoquc hoc, quod de subjecto dicitur, in generibus vel in formis

Parcas] Nota etymologia ex Servio (ad Acneid. /ucum] Hanc ctymologiam, quae in provcrbium

I, 22): »ct dictac sunt Parcae жег' civtiujQaÖLV, abiit, jain Qiiinctilianus novit (1, 6, 34): »quia

quod nulli parcant, sicut lucus a non lucendo, umbra opacus partim luccat.«

bellum a nulla re bella.* Eandem sapcic vidctur substantia] Jam ad categorías transit, de quiinscriptio

vctus (misc. Lips. пот. 5, p. 37): »cru- bus praeter ipsum summum auctorem Aristotelcm

deles Parcae, quae nemini parcunU cet Adde confer Latine loquentes Quiuctilianum (3, в, 23 ;

Isidoriim (1, 30, 24; p. G3 Arev.), Hicronymum p. 490 sequ. Spalding.), Isidorum (2, 26; p. 104

(cpist. ad Onas.) inquc primis vctercs mytbograpbos sequ. Arev.), Cassiodorum, Boëtbium cet.

(p. 35. 78. 187 Bode): »Tria ctîam Fata, quae de Л«с] Hinc apparct inscriptiones in codicibue

per antipbrasiu, quod nulli parcant, Parcas appel- Anglicis perperain omisses (vide ad §.230) reverá

lamas, cidem Plutoni destinamus.« De Fatorum ab ipsius Martiani mann profectas esse, quia verba

nomine, quo Parcae intcrdum apud Romanos si- in ipso context u ad illas refcruntur.

gnificantur, confer Spanbcmium (de usa et praest. aut subjectum] Aristotcli (categ. 2) baec tria

num. II, p. 639), Oudendorpiuin (ad Lucan. 7, 676)^ sunt vrtoxei[ievov} xcc-d-"1 VrtOXUflivoV, £V VrtOct

Burmannum (ad Antbol. Lat. II, p. 30 ct 261). хыцёг'со.

44 *

348 Martiani Capellae lib. IV. $. 361.

invenitur. In subjecto est, quod ñeque nomen neque definitionem dat

subjecto, sed in ipso subjecto ita esse intelligitur, ut sine eo esse non possit,

ut rhetorica. Nam nec nomen ejus potest subjectum recipere, nec definitionem.

Neque enim aut rhetorica Cicero, aut bene dicendi scientia Cicero 5 sed in

362 eo. esse intelliguntur, quum id ipse vocari non possit. Aliud est de subjecto,

aliud in subjecto. Et in subjecto est, ut disciplina. Nam eadem rhetoricae

de subjecto est, Ciceroni in subjecto. Prima ergo substantia subjectum est,

secunda, quae de ipsa prima dicitur, ut sit Cicero prima substantia, bomo

et animal secunda; jam in subjecto omnes conséquentes praedicationes esse

363 intelliguntur, itaque de singulis videamus. Quid qualitas? qualitas est, se

cundum quam dicimus quale est, ut candor. Et ex hoc intelligi licet, et

qualitatem in subjecto esse, quum candor necessario in aliquo sit, sine quo

esse non possit; utique ipsum aliquid, in quo est, subjectum est. Quid quantitas?

quantitas est, secundum quam dicimus quantum est, ut bipedale.

Etiam ista in subjecto intelligi necesse est. Quid relativum? relativum est,

quod ad aliquid vocant, ut pater, frater. Et haec utique ita in subjecto

sunt; nam necesse est, ut haec omnia ad aliquid sint, et si nonnulla sunt,

do quibus dicantur, ilia quae dicuntur, in anima videbuntur. Quid loci?

id est quod dicimus Romae; Roma substantia est, ipsi Romae hoc accidit.

Quid temporis? ut heri, nuper, vesperi. Quorum motu tempus intelligitur,

substantiae sunt, ut Sol, cujus cursu tempus intclligimus, et quae aliquam

neque nomen] Accuratîus Aristoteles (categ. 5,

4) : tcöv ôè êv vrtoxeifiévcú övrcov èrtl fiev reov

!tXeí6x(úv ovre xoxrvoyua obre 6 Яоуод xartjyooelrai

rov vjtoxeifiévov, é/r' èvLcov nal rovvofut

filv ovâèv woXvei wxrrjyoQeïô&ai логе

rov vjtoxecfièvov , rov de Xàyov àâvvarov.

omnes conséquentes] Marius Yîctorinus (p. 160

rhet. Pith.): « Secundum Aristotelcm decern categoriac

sunt, id est decern res, in quibus omnia, quae

hi mundo sunt, continentur. Harum rerum una

substantia est, reliquae novan qualitatcs, id est,

quae substantiae accidunt.«

si nonnulU¿\ In editis omissum erat si, quod

с códice jMonaccnsi (F) restituí, voceinque inanima

divisi: in le Higo enim »in mente « id est abstracta

videbuntur; conci'eta enim, she primae substantiae,

relativa esse non possunt; abstracta posse ipse

Aristoteles (categ. S, 21) conccdit; quae si in

subjecto sunt, relativa criint, si de subjecto, secundac

substantiae.

Martiani Capellae lib. IV. §. 363. 349

intelligentiam morae in nobis faciunt. Quid situs? utputa jacet, sedet. Quid,

habitus? ut calceatus, armatus; substantia est homo, et haec illi accidunt.

Quid faceré? ut secare, urere. Quid pati? ut secari, uri.

QUID SUBSTANTIA PRIMA.

Substantia est, quae nec in subjecto est inseparabiliter, neque dc ullo 361

subjecto praedicatur. Inseparabiliter autem ob hoc definitioni adjectum est,

quod omnis prima substantia, quamvis in loco aliquo sit, tarnen ab eo sepa

ran et migrare potest, ut Cicero ita in curia esse intelligitur, ut inde possit

aliquo discedere; et pars primae substantiae, quamvis in toto sit, non tarnen

inseparabiliter ; nam sive re ipsa si ve cogitatione separari a corpore nostro

brachium potest. At vero rhetorica ita est in animo Ciceronis, ut etiam si

aliquo casu esse destiterit, non tarnen intelligatur migrare ; quoniam nec

quum esse coeperit, intelligitur advenisse.

QUID SECUNDA SUBSTANTIA.

Secunda substantia est, quae de prima, ut dictum est, praedicatur, 36o

ut homo de Cicerone, et animal de homine et Cicerone. Et quidquid genus

morae] Ita codices Monaccnses (C. F) et Rci- ob hoc] Sic scrips! e codicibus Monacensibus

chenaucnsis. Editi morulae, quo diminutivo hou (C. F) pro ad hoc in cditis.

nisi Augustinus scriorcsque ecriptores utuntur. pars primae substantiae] Aristoteles (categ. 5,

substantia est] IN ¡mi rum prima, id quod ex in- 14): цг) тадаттётй) öe 7¡[iüg та (¿¿qtj tcüv ovscriptione

repetendum. Et haec quidem noster ex Clcov tóg ¿v vrtoxeifiévoig övxa тосд óXoig,

Aristotelis sententia, cui individuae substantiae pri- ¡ir) Лоте àvayxa6&cû[iEV ovx ov6laç avrà

mae sunt, genera et formae secundae; aliter om- <pà6xeiv tívai' ov yàg ovTù) Ta èv vitoxsLnino

Appulcjus (dogm. Plat. p. 193 Oud.): »Et pri- (iévq> IXkytXO cog rà flèçTj vJtaQ%cn>Ta èv Ttvi.

mac quidem substantiae vel essentiae primum deum animal de homine] Nam animal genus est, homo

esse, et mentem, forinasqne rcrum, et animara; se- forma sive species; »quemadmodum autem, Aristocundac

substantiae omnia, quae inde formantur, teles (catcg. 5, 7) inquit, primae substantiae ad

quacque gîgnuntur, et quae ab substantiae supe- reliqua oinuia sc habent, ita quoque species generi

rioris excmplo originem dueuut.« subjícítur; genera enim dc speciebus praedicantur. «

330 Martiani Capellae lib. IV. $. 365.

est primae substantiae, secunda substautia esse intelligitur. Ita ergo substantiis

omnibus commune est non esse in subjecto; primo vero nee de subjecto est

substantia, пес intendi пес remitti potest, id est, recipere magis et minus.

Siquidem nemo hominc alio magis homo est, et пес ipse unus homo magis eras

erit homo, quam hodie fuit, et in divcrsis, non magis equus equus est, quam

homo homo. Hoc autem observandum est in substantiis inter consortes suas,

id est, ut primam primae compares, sccundam secundae. Nam si secundam

primae compares, magis substantia est prima quam secunda. Prima enim

rem magis déclarât; secunda vero habet quandam communionum ambiguitatem.

Nam quum dico Cicero, jam quiddam individuum certumque significo; quum

dico homo, quoniam cuneti sumus huic appellationi subditi, incertum est

quem significem. Ita ergo fit, ut magis sit substantia prima quam* secunda,

36G quia rem certius ostendit. Magis ergo et minus substantia non reeipit inter

consortes suas. Item substantia contrarium nihil habet. Nam nihil homini

aut equo contrarium; sed si quis dixerit, Clodium Ciceroni fuisse contrarium,

intelligit non ipsas substantias fuisse sibi contrarias, sed qualitates, quae in

ipsis erant, ut malitiam bonitati, aut vitium virtuti, aut injustitiam justitiae.

Videtur autem substantiae proprium, quod una cademque capax est contrariorum

quadam sui permutatione , ut lapis, quum idem sit, potest nunc albus

esse nunc niger, idem tarnen lapis esse non desinit; et Cicero primo stultus,

postea sapiens, idem tarnen Cicero esse non desinit.

magis et minus] Hoc queque cx Aristotclc,

qui (catcg. 5, 8): то eiôoç Tov yèvovç [läZZov

ov6ïa, inquit, uvtcûv de tcov eldcov ovdèv

(iäPJ.ov éreçov érègov ovóla ¿6rl et paulo in

fra (5, 20): doxel dl r¡ ovúia [ir¡ èjtidèxeùdai

то (läXZov xai то r¡TTOv' Леусо dè ovx

ovólciQ ovx eÔTL fiâXZov xcù r¡TTov ov6ia —

Tovzo fikv yàç EiQTjTai, oTi eótiv — àXX otl

ехибтг] ovóla tovP ojteç e6t\v ov Леуетаь

[iàÂÀov xai r¡TTOv x. г. Л.

sibi contrarías] Inscrui sibi e códice Monteen»

(F). De re ipsa vide Aristolclcin (5, 18).

avidam ski] Forte »sine quadam sui permuta

tione«, ut hoc dicat quod auctor libri rteoi xaTTjyooicüvi

/лаЛсбта dl lôiov tt}ç ovôiaç doxel

eïvai то TavTÔv xcù ev àoidfuo ov tcov êvav-

TÍcov eivuL ôexTixôv. Si TavTO, boc est idem,

ergo sine quadam sui permutatione. Grot. — Сан-

sain correctionis non video; satis enim servavît

Arislotolis sententiain in verbis »una eadcmque»;

Martiani Capellae lib. IV. $. 367. 551

DE QUALITATE.

Qualitatem esse diximus, secundum quam dicimur quales. Qualitatum 567

forma una est, in qua disposilio quacdam et habitus mentis esse intelligitur^

ut in omnibus perceptis artibus, sapientia, grainmatica, rhetorica, ceterisque

quae ita haerent animo ut difficile amitti possint. Sed in bis aliqua perfecta

sunt, aliqua imperfecta; ut si quis grammaticae arti operam dederit, in plerisque

tarnen fallatur, nondum potest dici habitus, sed tantum dicitur dispositio.

Ita non omnis dispositio habitus, omnis autem habitus dispositio esse intelligitur.

Secunda species est earum qualitatum, quas recte passibiles dixerimus, 568

ut dulce atque amarum, calidum vol frigidum; non quod ex his eaedcm

substantiae aliquid patiantur, sed quod sensus nostros aliquid pati cogant.

Cogit enim aliquid pati, ut tangentem calor, et dulcedo gustantem. Item

quae nobis ex aliqua passione naturae inoleverint, secundum quas pallidus

quisque vel ruber dicitur, non tarnen ita, ut quis aliqua repentina causa vel

pallet vel rubet. Nam ipsae passiones rectius non qualitates appellantur; siquidem

secundum has non dicimur quales. Non enim sequitur, ut qui pallet

sit pallidus, aut qui amat sit amator, aut qui est cbrius ebriosus. Illae igitur

passiones sunt, et non qualitates. Tertia species est earum qualitatum, quae 569

ncqne omnis mutationis expertem substantiam esse dispositio] Hace quoque ad vcrbum ex Aristoipsc

Aristoteles tcstatiir verbis (3, 22): rà (xèv tele (categ. 6, 3 sequ.) liausit, qui et alio loco

yàg èiti Tcov ov>6uov avtà (letaßäXkovra rcöv (metapb. 4, 19. 20) distinguit ôtâ&eÔiv et t£iv,

èvavticov dexTlxá кбхь, et: собте TCO ye rçô- quarum illa dispositio, Касс habitus Latine dicitur}

fteo ïôiov av eïrj Trjç ox>6iaç то xatà zr¡v av- »differt autem, inquit, babitus a dispositionc со,

tf¡g iisraßoXrjv âeXTiXTjV tcov èvavrLcov eivai. q«od diuturnior est et firmier« ; quapropter ctiaut

dicimur] MS. » dicimur quales.* Et ita vulgus in sequentibus с códice Monacensi (F) scripsi tandialecticorum.

Grot. — Sed anteriores ctiam editio- tum pro tarnen, quod in editis erat,

nes banc babebant lectionem; cur igitur edidit »dt« passibiles] Señores aevi vox, qua Prndentius

chnus quale est*l Cassiodorus (p. 558 Gar.)etiaui: (apotb. 6) et inprimfe Afri, ut Tcrtullianus (adv.

»Qualitas est, secundum quam (aliqui) quales rfi- Prax. 29) et Arnobius (7. p. 214) utiintur. Gracce

eimur, ut bonus, malus.« Ubi aliqui glosscma esse sunt /ta&rjttxtù, quas Aristoteles tertio loco povidetur.

suit (categ. 6, 8 — 13).

3o2 Martiani Capellae lib. IV. §. 569.

non ex eo quod jam quisque est, sed ex eo, quod esse potest, intelliguntur,

ut dicimus fragile lignum, non quod jam fractum sit, sed quod frangí

possit. Nam et palaestricum corpus duobus modis dicimus, et id quod

palaestra compositum est, et id quod natura ita formatum ut huic arti accommodatum

sit, quamvis ea non sit imbutum. Illud tamen a palaestra

recte dicitur palaestricum, quod ipsius artis habet effectum; non autem

invenitur ipsius qualitatis nomen unde sit denominatum et derivatum pa

laestricum illud, quod nondum est, sed esse potest. Quare cognoscendum

est, dici quasdam substantias ex qualitatibus, quarum nomina non inveniuntur.

Nam ut bonum dicimus a bonitate, non ita optimum ab optimitate. Ita ergo

palaestricum, quod intelligimus ex eo, quod percipcre possit palaestram, non

habet certum qualitatis nomen, ex quo dictum videtur, constat tamen a qua-

570 litate esse dictum. Quarta species earum qualitatum, secundum quas formas

figurasque intelligimus, ut quadrum, rotundum, pulchrum, deforme, et similia.

Recipit qualitas magis et minus, nec tamen omnis. Nihil enim quadrum

magis altero quadro quadrum est. Magis autem aliquid candido candidum

dici potest. Et quaestio est in plerisque, utrumne magis justus altero dici

possit. Plerique autem subtiliter videntur attendisse, qui qualitates ipsas non

dicunt recipere magis et minus, sed ea, quae ab his denominantur, ut justitia

sit ipsa una quaedam perfecta notio, ut non dici possit magis haec justitia,

quam illa est; dici tamen potest, magis hie justus quam ille est: item dici

non potest, magis haec sanitas quam illa est, dici tamen potest, magis sanus

hie quam ille est. Ex quo fit, ut substantia non recipiat magis et minus,

esse potest] Non sine frnctu contuleris Marium repentino motu frequenter incidimns et affectio d¡-

Victorinnin (p. 254 rbet. Pith.): »Ergo natura acci- citur« cet. Rem ípsain, sicut et sequentia omnia,

dens res est, quae aptiorem hominem ad unum- ex Aristotcle fere ad verbum expressam esse scmcl

quodque facit. Itaquc non nMtor natura est, sed moiiiiisse sufliciat.

oiatorius, id eet qui orator esse possit. Verum Las perfecta notio] Et Iiac rationc jurisconsult! dequn

lila tes vel diligentia comparât facitque perfectas, finiunt justitiam perpetuara et constantciu yoluntaet

habitus noiuinantur; auf in lias casu quodam ac tem jus suuni cuique tribuendi. GnoT.

Martiani Capellae lib. IV. §. 570. 535

qualitates quidem per ipsas substantias possint recipere. Item contrarium qualitas

habet, пес tarnen omnis. Nam sanitati quum sit imbecillitas contraria, nihil

est quadro rotundove contrarium. Videndum est autem, quoniam quidquid

contrarium qualitati est, qualitas sit necesse est. Dulcedo autem qualitas,

qualitas igitur amaritudo, et similia.

DE QUANTITATE.

Quantitas bipartita est, quod alia discreta est, alia continua. Discreta, 571

ut numeri et orationes; continua, ut lineae ас tempus. Item alia quantitatis

divisio est, quod alia situ m quendam partium habet, alia non habet. Nam

linea situ quodam intelligitur, siquidem dici potest quae pars ejus quo loco sit,

dextramqne ac sinistram videtur habere; at vero numerus aut oratio aut

tempus nihil horum habent, quamvis ordinem habere possint, ut sit in his

aliquid primum et secundum et ultimum et medium, nihil tarnen, quod

ici loco intelligatur, habent. Quantitas omnis caret contrario; quid enim 572

bipedali tripedalive contrarium? Et si quis dixerit contraria esse majus et

minus, quae videntur esse verba quantitatis, sciât non esse definitam quantitatem.

Itaque si dicat aliquid majus esse, videtur esse ei contrarium quod

minus est; si certum quaesivero, quo majus est? et respondent quod tripedali,

apparet nihil esse contrarium. Ipsa autem, quae sibi dicuntur majora et

minora, relative dici manifestum est. Quodlibet enim minori comparatum

majus est, idemque majori comparatum minus est. Si igitur majus et minus

contraria sunt, cogimur confiteri, quod valde absurdum est, posse alicui rei

uno tempore simul evenire contraria. Rursus aliud absurdum cogimur intelligere,

unam eandemque rem sibimet esse contrariam. Siquidem res una

majus et minus] Lege majus; ct contra infra apnd quem est fiéya xai fUXQOV (categ. 4, 11

lego: » Quantitas non recipit maais et minus«, non sequ.) moran gessi Grotio, praesertim quum sta*

majus , (ictXÀov кос r¡xrov. Ghot. — Editi enim tim identidem majus seqnatur, pro quo et ipso

librique manuscript! magia habent; sed quum ma- alios corruptc maais exhibcre idem in margine nonifestum

sit Martianum hie Aristotelem exprcssisse, tavit.

354 Martiani Capellae lib. IV. §. 372.

diversis quantitatibus comparata potest eodem tempore major et minor esse.

373 Quautitas non recipit majus et minus. Non enim quinqué magis quinqué

sunt, quam duo duo, aut item duo magis aliis duobus duo sunt, aut magis

eras duo erunt, quam hodie sunt. Est autem proprium quantitatis, quod

secundum banc dicimus par et impar, ut qualitatis proprium est, quod

secundum hanc dicimus simile atque dissimile, quamvis in diversis rebus

utrumquc liceat abusive usurpari.

QUID RELATIVUM.

374 Relativum est, quod hoc ipsum, quod dicitur, alicujus est, vel ad

aliquid quolibet modo referri potest, ut filius non sine patre vel matre, et

37o servus non sine domino potest intelligi, neque sine his illi vicissim. Dicuutur

autem relativa tribus modis: aut alicujus, ut filius; aut alicui, ut vicinus;

aut ad aliquid, ut duplum, quoniam duplum ad aliquid simplum est. Omnia

relativa his, ad quae referuntur, vice mutua respondent. Nam quemadmodum

filius patris filius est, sic pater filii alicujus pater est. Et respondent ila, ut

aliqua iisdem casibus respondeant, aliqua casus mutent. Nam quod de filio

dixi, idem de servo dicere possumus, quoniam servus domini servus est, et

dominus servi dominus. Hace ita sibi respondent, ut eosdem casus in conversione

custodiant. Ita quoque duplum ad aliquod simplum duplum, et sim

plum ad aliquod^ duplum simplum est; ita major minore aliquo major est,

et minor majore aliquo minor est. Manifestum est ergo ista casus in conversione

servare. At vero scientia quum sit relativa (alicujus enim rei scibilis

scientia est) in conversione ad id quod refertur casum mutat. Nam quod dicimus:

scientia scibilis rei est, non possumus dicere: scibilis res scientiae est, sed scibilis

in diversis rebus] Supplevi in omissum in edi- tellexit (Parmcn. p. 155; sympos. p. 199; rcpubl.

tis с codieibus Monaccnslbus (C. F) et Darm- 4, p. 458).

stattensi. duplum] Auxi haec e códice Monacensi (F);

alicujus est] Haec quoqnc cx Aristotclc (categ. nam in editis tan Uhu erat; »ita quoque duplum ad

5); sed prior jam Plato relatiouis vim accurate in. simplum est.«

Martiani Capellae lib. IV. .$. 57o. 5oo

res scientia scibilis est; item sensus alicujus rei sensibilis sensus est, contra sensibilis

res sensu sensibilis est. Haec ergo non ut quae supradicta sunt servatis eisdem

casibus, sed mutatis convertuntur. Quaedam relativa his, ad quae referun- 376

tur, et in tempore concordant, eaque simul esse incipiunt, simul dcsinunt; ut

servus esse non potest, nisi quum esse coeperit dominus, et quum dominus esse

desierit, servus esse desinit; et item dominus, quum servum non habuerit,

dominus dici non potest. At vero noscibilis res prior est natura quam notio;

nam si noscibilia tollas, notio non erit; at vero si notionem tollas, potest

aliquid esse noscibilc, quam vis desit ille qui novit. Relativa possunt habere 577

contraria, sed non omnia. Namque inscientiae scientia contraria, inimicitiae

amicitia; at vero duplo nihil contrarium, neque majori vel minori, quia

quisquís ista contraria putaverit, cogitur confiten unam eandemque rem uno

atque eodem tempore posse sibi esse contrariara ; siquidem major minori comparatus

major est, idemque majori comparatus minor est uno atque eodem

tempore, quod contrariis evcnire nullo modo potest. Nam quo tempore homo

stultus, non eodem tempore sapiens esse potest, neque quo tempore albus

est, eodem tempore nigcr esse potest; quod quia evcnire non posse in majore

et minore ostendimus, fateamur necesse est majus et minus non esse con

trarium. Ita duplum simplo non esse contrarium, quoniam hoc idem duplum

potest esse ad aliquid simplum. Non igitur omnia relativa possunt habere

contrarium. Item majus et minus quaedam recipiunt, quaedam non. Nam

magis hie amicus illo est, hoc magis duplum illo duplo esse non potest propterea,

quia si duplum est, ita duplum est, ut plus aliquid minusve si fucrit

non sit duplum. Quaeritur, utrum aliqua substantia dici possit relative. Sed 578

idemque majori] Sic scrips! с codicibus Rei- videtur. Cctcrnm dc iis quae magis et minus rccichcnatiensi

ct Dannstattensi pro Grotiano itemque. pivot, Plato jam egit (in Philebo p. 24), cui addc

Dc re ipsa vide superiorcm locum (§. 572). Plutarchum (de procr. auirn. p. 1014), Sextum Emmajus

et minus] Hoc quoque loco ut snpra piricnm (adv. matlicm. 10, 271), Porphyrium (isag.

(§. 373) exspectasses magis, sed religio fuit quid- 3, 11), et vi tarn Pytltagorac (apud Pbotium in biquam

mutare, quia Martianus ipse sibi constare bliotb. п. 249, p. 712).

45*

Зоб Martiani Capellae lib. IV. $. 378.

de prima substantia, dici non posse relative, nulla quaestio est. Non enim

Cicero alicujus dici potest, aut ad aliquid referri; item equus, nam quis

equus, ut Rhoebus, non alicujus est hoc ipso, quod Rhoebus est, sed quod

jumentum est, alicujus jumentum est. Non ergo prima substantia relative

dici potest, neque pars ejus quaelibet, quae sine dubio ipsa prima substantia

est; nam quemadmodum Cicero prima substantia est, ita manus ejus. Manus

vero non ejus, sed specialitcr manus, ita ut secunda substantia sit, relative

dici non potest. Non enim sua conversione respondent, ut si dicamus, manus

Ciceronis, non Cicero manu Cicero est, neque ipsa manus ob hoc manus,

quia Ciceronis est, sed quia ita affecta est, manus dicitur, non quod alicujus

sit. Non ergo, ut diximus, prima substantia neque partes ejus relative dici

possunt; quaeritur ergo de partibus secundae substantiae. Nam de ipsa sub

stantia nulla quaestio est. Non enim homo alicujus homo, sed manus specialiter

alicujus hominis manus est; et ut mutua conversione respondeat, alicujus

manuati manus est, ut possimus ita convertere, quia et manuatum aliquid

manu manuatum est. Item úngula non primae substantiae úngula, sed alicujus

nam quis] Sic scrips! с códice Monaccnsi (F) specialiter] Id est eîôtxcoç, qnod nos dicimus

pro jam quis, quod ferri non poterat, nisi signo in abstracto, ut opponatur individuate. Iu sequeninterrogationis

post equus pósito, quod et Grotius tibus Grotius, puncto post manus pósito, edidit:

voluisse vidctur; sed luce clarius est, quis indc- » secundae ctiam substantiae relative dici non posfinitc

accipiendum esse, ut apud Aristotelem (categ. sunt nec tarnen ipse sibi satisfecit, qnippe qui

5, 21): 0 ydeç TLÇ avdowrtoq ov /Léyeral Tcvóg banc no lam addidcrit: »Hae voces transferendac ct

TiÇ av&QCûrtOÇ. Rhoebus autcm, ut rcctc monuit praeponendac infra Ulis voeibus: quaeritur ergo.

Grotius, Mczentii equus est apud Yirgilium (Aen. Aliter tarnen MS.« ¡Vos с codieibns Monaccnsibiis

10, 861). (G. F), quibus ctiam Rcicbenauensis a secunda manu

jumentum] Opcrae erit contulissc Aristotelem: adstipulatur, omnes difficultates removiese nobis

ovâs ô ßovg xivbq 0ovç, ovâè то ÇvÀov xivoç videmur.

&ôÀov, аЯЛа nvoç Ktrtim Xiyexcu. M , 0. . . .,

• mutua] aie jam ipse Grotius in nolis senbenmanus

vero] Exponunt glossae: «Manus non . . ... ,. «, .

•* m dum monuit pro mulata, addixeruntque codices Kciest

secundum relationcm ad Giceroncm, sed quod . „

,. . . ... ,._ T ebenauensis, Darmstattcnsis, ct Monaccnsis uterque.

talis sit, ut a pede al usque différât « Et boc est

quod infra dicit: »scd (manus), quia ita affecta est, manuati] Alio sensu Labcrium »mannatus est»

manus dicitur, non quod alicnjus siL« Ghot. dixissc pro »furatus est« Gellius (IG, 7) rcPcit.

Martiani Capellae lib. IV. $. 378. 557

ungulati úngula, quia et ungulatum aliquid úngula ungulatum, ut mutuam possit

habere conversionem, quod relativis esse diximus proprium. Si ergo man eat ilia

relativorum definido, ut relativum sit quidquid alicujus dici potest, difficile resistimus

dici partes secundarum substantiarum relative; si vero illa definitio est

mutata, ita ut relativa sint ea, quae ad aliquid referuntur, excepto eo quod in

aliquo sunt, nulla incidit in hanc definitionem substantia: quemadmodum servitus,

excepto eo quod in eodem servo est, id est in aliquo homine, refertur ad

dominum; at vero penna ita pennati alicujus penna est, ut excepto eo, quod

in aliquo pennato est, ad nihil refcrri possit. Sane admonendi sumus, ne 379

nos pudeat verba nova faceré pro necessitate conversionis. Nam si mutua

conversio non respondeat, non relative enunciamus; hoc modo: quum dico

pennain, volens cam ostendere relativam, non me pudeat pennatum aliquid

propter conversionem dicere; est enim pennatum ita usitatum, iù%turcs non

oííendat. Si de pede agatur, non pudeat simili derivatione fingere notum

conversioni verbum. Item scire oportet eum, qui relativum aliquod ad

quid referatur ignorât, nec omnino utrum ad aliquid rcferri possit id quod

dicit scire posse; hoc modo: quum dicis hoc duplum esse, aut nosti simplum

ejus, id est, ad quod duplum sit; aut si illud ignoras, пес omnino utrum

duplum sit scire potes.

QUID FACERE ET PATI.

Faceré et pati possunt habere contrarium, ut calefacere, refrigerare; 380

si ergo] In his Martianus ipso Aristotelc accn- verba nova] Hoc (¡noque ex Aristotele (У, JO):

ratior est, apud quem Ьаес tantum legimus (categ. svioxs de YMi cn'0[iaxoTCOiElv Ï6(ùç àvetyxaïov,

3, 22): si fièv ovv ixavcôç о xcov itçôç xt ô- iàv (irj xsífievov r¡ ovoim, rtoôç 6 oixeieoç av

çi6[wç uTCoôkdoxai, r¡ xcov rtávv %aX£rtiov r¡ àrtoôo&eit] x. t. Л. Confer et superiorem notam

rcov aôvvàrcûv ióri то ôeiÇat, охь ovdeuia (ad §. 539).

ov>6ia rcov tcqoç xi Aèyexccc ei de (ir¡ ixavcôç, esse aut] Hace ex Monaccnsi (F) desnmsi pro

aZX1 è6xi xà rtgôç Tí oiç xo eùvav xavxôv i6xi simplici est in editisj pariterque paulo supra л/i-

T(ù JtQÔç XL Tttôç i'X£lv> tôb>Ç «V Q7}dür¡ Xi quod pro aliquid.

rtçbç xavxct. faceré et paii] Confer Aristotclcm (cat. 7).

358 Martiani Capel] ae lib. IV. §. 580.

et calefieri, refrigeran. Habent etiam magis et minus, ut magis et minus

urere; magis et minus uri.

QUID SITUS.

381 Situs omnis denominative dicitur, ut sedere a sessionc, stare ab statione.

Et quam vis nonnunquam nomina deficiant, ex quibus situs denominatur,

íatio tarnen non deficit.

DE TRIBUS, QUAE RESTANT, ID EST, QUANDO, UBI,

ET HABERE.

582 De illis tribus, quae restant, supradicta cxempla sufficiunt. Quando

cnim dicinpps, ut heri, eras; ubi, ut Romae, Athenis; habitum, ut calceatum,

armatum. Quid horum recipiat magis et minus, quum in sermone incident,

facile apparet.

585 Istae sunt decern praedicationes, ex quibus aliquid necessario singulatim

enunciamus. Nam quidquid omnino dixerimus quod aliquid significet, nondum

tarnen intclligi possit, an verum, an falsum sit, unum est de his decern,

exceptis duntaxat illis verborum quodammodo articulis; sunt enim pleraque

a grammaticis in orationis partibus enunciata, quae omnino per se nihil valent

aut aliquid significant plenum, nisi quum fuerint verbis adjuncta, ut con

junction es, et praepositiones, et quidquid tale illi docent.

DE OPPOSITIS.

584 Restât ut de oppositis dicamus. Sunt autem opposita, quae sibi veluti

articulis] In prom tu foret conjectura partîculis, et prenomina et parlicipia et conjunctiones et id

sed addïta vox quodammodo significat figúrate Mar- genas alia, quae graminatici nnmeraut, non magis

tiaiiuni loqiii, ñeque inepta est metanbora, quum partes orationis esse, quam navium aplustria et

particularum ope singula orationis membra inter sc liominuin pilos, aut certe in universa compagc

committantur et coliacreant. Cctcrum confer Appn- orationis vice clavorum et picis et glutinis depnlejuin

(de dogra. Plat. I. 3 init.): »Adverbia autem tanda. «

Martiani Capellae lib. IV. §. 384. 539

ex adverso videntur obsistere, ut contraria; nee tamen omnia, quae opponuntur

sibi, contraria sunt, sed omnia contraria opposita sunt. Opponuntur autem

sibi ita, ut aut relative opponantur, ut maguum parvo, et dimidiiim duplo;

aut ut contraria, ut stultitia sapieutiae; aut ut habitus orbationi, ut cernentia

caecitati; aut ut ajentia negationi, ut Cicero disputât, Cicero non disputât.

Haec autem inter se nonnihil diíFerunt. Nam relativum relativo ita opponitur,

ut hoc ipsum, quod opponitur, ejus sit, cui opponitur, aut ad id quocunquc

modo referatur; nam dimidium opponitur duplo, et ejusdem dupli dimidium

est, ita ergo illi opponitur, ut ejus sit, cui opponitur; et parvum opponitur

magno, ut ejus sit, ita ut ipsum parvum ad hoc magnum, cui opponitur,

parvum sit. Contraria vero ita sibi opponuntur, ut nou corum sint quibus op- 585

ponuntur, sed ad ea quocunque modo referantur; siquidem stultitiae sapicntia

ita contraria est, ut non ejusdem sapientiae stultitia sit, sed ut ad illam sit stul

titia. Sciendum est tamen quaedam contraria medium habere, quaedam non ha

bere. Namque sunt alia, quae ita ut in ea re, in qua esse possunt, alterutra vice

necessario insint, et medio careant, ut sanitas et imbecillitas. Haec duo con

traria natura insunt corporibus animalium, atque ita vice alterutra necessario

insunt, ut diximus, ut in quo animalis corpore sanitas non est, necessario

imbecillitas sit; et in quo imbecillitas non est, necessario sanitas sit. At vero

candidum et nigrum quum sint contraria et naturaliter in corporibus inveniantur,

propterea medio non carent, quia non est necesse corpus aliquod

candidum esse aut nigrum; potest enim ita deesse candidum, ut non insit

nigrum, atque hoc modo ex alia parte, ergo color aliquis medius inveniri

potest, ut luteus, vel viridis. Habitus et orbatio ita sibi opponuntur, ut in 58<i

aut ut contrariai Ita cum Grotio codex Darm- ajentia] Eodem vocabulo pro nominativo sinstattensis,

quum in antcrioribus editionibus ut de- gulari utitur infra (§. 591). Cicero, qui duo tansideretur.

De re ipsa vide Aristotelcm in Postprae- tum oppositorum genera novit (de invent. 1 , 27),

dicamcntie (categ. 8), quibus tota illa oppositorum id quod ab aliqua re per oppositionem negationis

et contrariorum distributio nititur, euudemque alio scparetur, ut supere — non sapere, uno vocabulo

loco (mctapliys. 4, 9 ct 10). disparatum appcllat; scd accuratius ad cum Victo360

Martiani Capellae lib. IV. §. 386.

ca re, cui evenire possunt, alterum eorura necessario insit; ex illo duntaxat

tempore, quo ea natura esse permittit. Ut dentatum eum dicimus, qui

dentes habet; edentulum vero non ilium dicimus, qui dentés non habet, sed

cui natura inest, ut habeat, ex illo tempore, quo natura permiltit, ut habeat.

Nam ñeque lapidem recte dicimus edentulum, qui nunquam dentes habet;

neque infantem, qui quamvis aliquando habere possit, nondum tarnen illo

tempore, ut habeat, natura permittit. Hoc ergo tertium genus oppositorum differt

a primo relativorum eo, quod cernentia ita opponitur caecitati, ut ejusdem

caecitatis non sit, aut ad eam quodammodo referatur. A secundo genere, id

est contrariorum, illud differt ab his duntaxat contrariis, quae habent medium,

quod cernentia ct caecitas intelliguntur erga oculos, ut alterum eorum neces

sario insit. Ergo hoc differunt ab his contrariis quae habent medium, quia

illorum alterum non necessario inest substantiae, horum autem [medium] ne

cessario. Ab his vero contrariis, quae medio carent, haec ipsa opposita differunt,

quod illa reí, cui natura insunt, omni tempore alterutra vice accidant necesse

est, ut corpori animalis sanitas et imbecillitas ; nam alterum eorum semper

est in corpore animalis: haec autem possunt aliquo tempore ci rei, cui

natura inesse possunt, utraque deesse aliquando, ut infans, dum nondum

tempus est, quo dentes habere possit, neque dentatus neque edentulus dicitur;

rinne (p. 15G Pith.) monct ab Aristotcle duas sab

disparato species poní, privantia et negantia, quae

nostcr quoque ilium secutus rccte distinxit

cui opponitur] Haec verba a Grotio per incuriam

omissa ex antcrioribus editionibus Bupplevi.

De rclativis vide supra (§. 374).

mí habeat] Lege cum MS.: »ut babcat et ex

illo.« Confer cum lib. catcgoriarum. Grot. — Particulae

inserendae causam non video. Aristoteles

simpUciter (8, 9): ебтерубдас âk rôts ¿éyofiev

Inaöxov vcov rijç е£шд óevxixüxv, óxav èv

a> xiipvKtv vrtaQxeiv r¡ ote rtèipvxev £%eiv,

цудацсод vjtaQxq ■ vtodáv те yào Xèyopiev ov

то (ttj sxov ôôôvraç, xaï zvyXbv ov то ущ

l%ov cnpiv, otXXà то fit} %%ov ote rtè<pvxev

Í%£IV X. т. Л.

cernentia] Hoc ejusdem generis est ac supra

ajentia atque apud Sarisbcricnsem (mctalog. 4, 54;

p. 926) carentia. Sed jam Cicero (top. 14) confini

audacia dixerat »conjunetionum negantiam.»

medium necessario] Priorcm vocem, quam alieno

loco irrepsisse manifestum est, uncinis circumclusi:

tollere invitis codicibus non ausus sum.

nam alterum] Nam e códice Monaccnsi (C) inscrui.

Martiani Capellae lib. IV. $. 386. 361

et oculi alicujus anim antis nondum adveniente tempore, quo videre possent,

ñeque caeci ñeque videntes dicuntur, et tarnen aliquid medium non habent.

Igitur oppositorum, quae medio carent, duae species sunt, id est eorum quae

alterutra vice accidunt rei, in qua esse possunt, nullo medio intercedente, ut

sanitas et imbecillitas; et eorum, quae simul deesse possunt substantiae, in qua

non simul esse possunt, et tarnen, quum simul desunt, nihil medium intercedit,

ut cernentia et caecitas, vel habitus et órbitas. Quartum genus oppositörum 387

est ajentia et negantia, ut Cicero disputât, Cicero non disputât. Haec a superioribus

differunt, quod ilia singulatim dici possunt, haec non nisi connexe

dicuntur. A relativis hoc differunt, quod ilia etiam relative dicuntur; haec

autem non relative; non enim disputans ad non disputantem refertur. Л

contrariis hoc differunt, quod ilia, si connexe dicantur, tamdiu aut vera aut

falsa sunt, quamdiu est illud, in quo inesse possunt; quum autem hoc esse

destiterit, neque vera neque falsa sunt; ut aut stultus est ille aut sapiens est;

ille quamdiu vi vit, horum alterum verum est; quum ipse esse destiterit,

utraque falsa sunt, quia, qui non est, neque stultus neque sapiens esse

potest. At vero Cicero disputât et Cicero non disputât ita sibi opponuntur,

ut et dum vivit Cicero alterum eorum necessario sit, et ipso mortuo falsum

est quidem quod disputât, verum tarnen est quod non disputât. Hoc modo

discernuntur haec bene ab habitu atque orbatione; nam qui non est. neque

caecus est neque videns. Nec sane moveare, quod videmur jam de proloquiis

aliquid dixisse, de quibus postea dicendum est; hoc namque factum

est occasione oppositorum.

oppositorum] Sic Grotius ncscio unde pro con* alterum eorum] Lege »altcrum verum.« Grot.

trariorum, quod in antcccdcntibus editionibus erat 5 — In editis uimirum post alterum lcgltur vero f

rccte procul dubio, quum earuin specierum altera quod tamen quum a codicibus Monacensibus (C. F)

tantnm ad contraria pertincat. et Darmstattensi absit, prorsus omisi; paritcr ut mox

nui sím/íhs] E codicibus Mouacensi (C) et Darm- ante » non disputât» voccm Cicero ex anctoritate

stattensi rcposui <ihí — aid, quum vulgo per sim- Darmstattcnsis delevi, quam nimio perspicuitatis stupliccm

copulam et ecntcntiae jungcrcntur. dio librariî addidisse videntur.

362 Martiani Capellae lib. IV. §. 588.

DE ELOQUENDO.

588 Nomen est quod aliquam rem significat, et per casus flecti potest;

verb urn est quod aliquid significat, et per témpora flecti potest; ut Cicero

nom en, disputât verbum. Haec ab invicem separata, non nihil quidem sig

nificant, verum tarnen vel falsum dici non possunt; quum autem fuerint conjuncta,

jam possunt et affirmari et negari, ut Cicero disputât, jam dici potest,

Cicero non disputât. Esse autem debet nominativus casus nominis, et tertia

verbi persona. Prima persona significat aliquid, quod jam negari vel affirmari

possit, ct in hominem tantum cadit. In ea autem intelligitur nomen, etiarn

si non dicatur; ut disputo totum plenum est, etiam si non dicas ego. Item

secunda persona et ipsa jam veritati aut falsitati obnoxia est; sed etiam

ipsa in hominem cadit, et ei nee recte dicimus disputas, qui пес audirc

пес intelligere quod dicitur potest; ergo ct hoc quum dicatur sine nomine,

tarnen ibi nomen intelligitur. Aliter figúrate utimur sive prima sivc secunda

persona, ut aut loqucntera eum inducas, qui loqui non potest, aut ad cum

389 convertamus orationem, qui ñeque audire neque intelligere potest. Tertia

vero persona non hominis tantum est, sed aliarum etiam rerum, et simul ac

dicta fuerit non continuo intelligitur, nisi forte de dco dicatur aliquid, quod

de со solo possit intelligi; ut quum dicimus pluit, jam potest esse verum

de eloquendo] Jam ad Aristotclis Hbrnm jtEQÏ neola siipcrinducta obliterare tur; sed in codícíbus

éçfir/velaç se convertit. Quas practerca biiic parti nihil subsidii est.

titulos Grotius pracmisit, quia ab anterioribus edi- de deo] Sic scrips! secundum codices Leidenses

tionibus absunt, rescidi. ab Oudcndorpio (ad Appulej. met. p. 51 1) laudatos;

nomen est] Папе definitionis formam liausi e vulgo de eo et infra quod pliiat, ubi quod ex iis-

Monacensi (F), cui ct Darmstattensis adstipulatur, dem dedi qui, Darinstaltcnsis quoque et Monaccunisi

quod pro aliquam male quam legit. Vulgo sis (F) confirmant, nisi quod bic male ejus exliiquamlibet

scribebatur, praetcrcaquc ad iiucm mise- bet pro est. Jovis vel omnino dei nomen suppler!

rum glosscma addebatur: »vel est quod tarn corpus ad verba pluendi, tonandi, et similia, nota res est

quam rem signifícate (confer Schacfcrum ad Lamb. Bosium dc ellips.

inducas] .Melius erat inducamus, facillimequc p. 167). Practcrca possit scrips! pro potest с Mofieri

poterat, ut vera baec lectio piaclcryisa li- nacensi (C).

Martiani Capellae lib. IV. §. 589. 363

aut falsum, quum non addamus nomen, quia notum est, qui pluat. Quum

vero dicimus disputât, quum aliquid jam signified, non tarnen verum aut

falsum dici potest, si nomen noh addatur; et quam vis de nomine hoc tanlum

possit intelligi, quia non de uno dici potest, necessario subdendum est nomen.

Et resistit quum dicimus, tertia verbi persona est; exigit enim nomen non

hominis tantum, sed cujuslibet, quod resistero potest. Prima igitur et secunda

persona et de homine tantum possunt intelligi, et solae dictae possunt aut verae

aut falsae dici, quia cum his etiam nomina intelliguntur; terlia vero et non

omnis sola dici potest, et non de solo homine intelligitur. Quod ergo fuerit

ex nominativo casu nominis et tertia verbi persona conjunctum, proloquium 390

dicitur, ita ut jam necessario aut verum sit aut falsum aut dubium. Namque:

homo animal est, omnes judicamus verum esse, et: omne animal homo est,

omnes judicamus falsum. Ille disputât, quamvis necessario aut disputet

aut non disputet, nobis tarnen dubium est alterum; nihil horum intelligimus

necessarium esse, sed quid horum sit nescimus. Ubi vero illa verba

sunt, quae impersonalia dicuntur, non ex nominativo casu impletur sen

tcntia, sed alios casus recipit, ut disputatur quum dicitur, plena sentcntia

est, si ablativum adjungas, hoc est a Cicerone; et poenitet quum dicitur,

plena sentcntia est, si accusativum adjungas, id est Ciccronem; et sunt

multa alia. Illud tarnen constat, personalia verba non implore sentcntiam, 591

nisi cum nominativo casu et tertia verbi persona. Sunt etiam sententiae,

verae atit falsae] Darmstattensís veré aut false; axioma; ego verbiim e verbo tum protensionem ,

non male, nee tarnen ut recipi ncccssc sit. tum rogamentwn; fainiliariiis tarnen diectur propojam

necessario] Sic codices Rcicbenauensis et eilt«.« Unde Cassiodorus (de dialect, p. 540 Gar.):

Darmstattcnsis; editi eliam. Cetcrum proloffuium »Propositio est oratio verum falsumvc significans.

est quod Gracce âÇlcùfxa, de quo vide nos supra Hace enuncialio et proloauium nuneupatur« ; et

(§. 527) et Appulejuin loco citato: «Una inter has Arnobius (5. p. 157) de quodam Jovis enunciate:

ad prepositura polissima, quae pronunciabilis ap- »imperfecta adbúc vox est, ncquc plena proloquii

pcllatur, sola ex omnibus vcritati aut falsitati ob- circumscriptavc sentcntia. « Gcllius autcm (5, 12)

noxia, quam vocat Sergius effatum, Varro p/Wo- »proloauium disjunctivnm« appcllat, de quo nostcr

quium, Cicero enunciation } Grace! protasin, turn infra (§. 414).

46 *

364 Martiani Capellae lib. IV. $. 39i.

quae quamvis constent ex nomine et verbo, affirmari tarnen aut negari non

possunt; quae non proloquia, sed eloquia dici nonnullis placuit, ut est modus

imperativus. Quum dicimus: Ajax curre, jam plena sententia est; nam nec

solum intelligi sed etiam fieri potest quod dicis; negari tamen non potest:

non enim hoc negat, qui dixerit: noli currere. Hoc enim non est adversum

ei, quod dictum est, curre, ut hoc sit verum, illud falsum, ut possit nasci

quaestio. Nam de ajentia et negatione quaestio sine dubio nascitur, ut: illc

currit, ille non currit, quaestio est, utrum currat an non curre; autem et

non curre non facit quaestionem utrum currat. Nulla quidem quaestio hic

potest intelligi, utrum currere debeat an non. Hoc enim ex ajentia et ne

gatione natum est, ut currere debet, et currere non debet Hoc facit et optativus

modus; quum enim plena sit sententia, quum dicimus: utinam scribam,

et utinam non scribam, non potest hinc nasci quaestio, utrum scribam an

592 non; sed pleraque talia sunt, hace ad exemplum sufficiant. Quod ergo fuerit

junctum ex nomine et verbo, si plenum nomen et plenum verbum sit, necessario

facit sententiam, sed non necessario facit proloquium. Si enim est,

quod jam est, affirmari et negari potest; et supra diximus, multa dici plena

sententia, quae tamen affirmari et negari non possint. Plenum igitur pro

loquium est: omnis homo animal est; et quamvis natura illud exigat, ut

primo nomen et postea verbum dicatur, ut dictum est, non desinit verum

esse proloquium etiam si dicas: animal est omnis homo. Quidquid accesserit

huic sententiae, cui parti accédât, diligenter videndum est.

QUID SIT DECLARATIVE ET QUID SUBJECTIVE.

393 Nam sunt proloquii partes duae: quae in nomine una, subjectiva dicitur;

quae in verbo altera, declarativa; subjicitur enim quid sit, et declaratur quid

negari lamen] Sic codices Darmstatlensis, Rci- affirmari] Quae vulgo scrrucbantur non possint,

cbenauensis, ct Monaccasis alter (F)j vulgo ordo codicis Monaccnsis (F) auetoritate dclcvi.

iuvcràus. subjectiva] Vocabula Lace usurpât ct Anpulejus

Martiani Capellae lib. IV. §. 393. 365

de illo possit intelligi. Quum ergo dicimus: Cicero disputât, si accédât huic

sententiae in Tusculano, declarative accessit; si accédât Romanus, subjective;

itera si accédât prudentcr et copióse, declarative; item si dicitur cum Catone,

declarative accessit. Quidquid igitur nominativo casui accedit, subjective accedit;

quidquid declarative accedit, variis casibus et modis accedit. Nam

subjective non possunt alii casus accederé; declarative non nisi varii excepto

nominativo. Illud tarnen sciendum est, posse fieri ut verbum sit in sub- 594

jectiva, nomen in declarativa: sed ita verbum in subjective, ut aliquod pronomen

sccum vice nominis teneat; ita etiam nomen est in declarativa, ut

teneat secum aliquod verbum, ex quo ejus vicem impleat. Velut si dicamus:

qui disputât Cicero est, qui disputât, subjectiva est, Cicero est, declarativa;

sed illam subjectivam pronomen facit, hanc declarativam verbum. In hac 395

igitur parte dicimus, quemadmodum juncta sunt, nec tamen possunt plenam

faceré sentcntiam; et si faciunt, quemadmodum veritati et falsitati non sint

obnoxiae sententiae, quam vis sint plenae; et quemadmodum ad id perveniatur,

ut jam non solum plena sententia sit, sed etiam necessario vera aut falsa.

QUID SIT PROLOQUIUM.

Tertia pars sequitur, in qua dicendum jam est de ipsis proloquiis, ad 596

quorum intellectum in superiori parte pervenimus. Proloquia igitur differentiae

habent binas, in quantitate et qualitate. Quantitatis differentia est, quod alia

sunt universalia, alia particularia, alia indefinita. Universale est, ut omnis

homo animal est. Particulare, ut quidam homo ambulat. Indefinitum, ut

homo ambulat. Quod igitur indefinite dicimus, necessario particulariter accipimus,

non necessario universaliter ; et quoniam id potissimum enumerandum,

rt£QÏ égilTjVSUCÇ. Grot. — IVimirum in libro lau- Aristoteles: sed et Appulcjus ait, de indefinito lodato,

qui est de Platonis habitudine et doctrina quens: » sed tarnen pro particulari semper valet,

tertius, et fere totus ad Aristotélicas potius ratio- quia tutius est id ex incerto accipere quod minus«

nés compositum est quam ad Platónicas, quarc ad Grot. — Alio practerca loco Appulcjus (II. p. 280

ecJecticismum referendus videtur. Oud.) pariter propositionem ait indefinitem pro parnecessario

particulariter] Idem tradit divinns ticulari aeeipi.

566 Martiani Capellae lib. IV. $. 596.

quod securum habet intellectum, indefinitum pro particular! accipitur. Erunt

ergo duae differentiae in quantitate, quod aliud est universale proloquium,

aliud particulare. In qualitate item duae, quarum altera dedicativa, altera

abdicativa. Dedicativum est, ut omnis voluptas bonum; abdicativum, omnis

voluptas non bonum.

QUOMODO CONVERTANTUR,

597 Universale igitur dedicativum non necessario sequitur conversio. Non

cnim, si omnis homo animal est, omne animal homo est. Universale autcm

abdicativum necessario scquitur conversio. Si enim omnis voluptas bonum

non est, omne bonum non est voluptas; et si omnis homo non est animal

mutum, omne animal mutum non est homo. Particulare autem dedicativum

habet necessario conversionem. Nam si quidam homo animal est, quoddam

animal homo est. Particulare vero abdicativum non habet necessariam con

versionem. Non cnim, si quoddam animal non est rationale, quoddam rationale

non est animal. Universalis ergo dedicativa et particularis abdicativa non

necessario recurrunt; universalis autem abdicativa et particularis dedicativa

necessario convertuntur, ita tarnen ut facta conversionc in declarativa par

tícula negatio maneat; nam utique conversio ita fit, ut quae partícula fuit de

clarativa, eadem subjectiva sit. Ergo quum dico: omnis voluptas bonum non

est, omnis voluptas subjectiva, bonum non est declarativa; si convertam:

omne bonum voluptas non est, facta est quidem subjectiva quae fuit decla

rativa, negatio tarnen hanc particulam tenet, quae facta est declarativa. Et

indefinihim prci] Annotatio Iiacc tcxtu cjicienda.

GnoT. — Leniorcm mcilclam inveni in endiee Monacensi

(F), undc et ante qvoniam inserui.

dedicatiuum] Dedicativam Latin! pliilosoplii xct-

Xa<pa6iv , quae secundum Aristotclcin est ctfto-

<pav6lç Tivoç хате) Xivoç, nominarnnt, et àbdicativam

artótpaóív , quae est c\rtô(pav6iç TIVOÇ

àno Tlvoç. Sic et Appnlejus et Cassiodorus. Isidorus

(ut et nostri) affii mntionem negalionemque

dicit. AJii confessivam et abnutiuam. GnoT.

conversio] MS. ubique conversado. GnoT. —

Sfcliorea codices «tique conversio.

declarativa] Pcrpcram cditnm erat dedicativa,

quem errorem eo magis miror non an i m ad vers u m

Martiani Capellae lib. IV. §. 597. 367

si velim sic dicere: nulla voluptas bonum est, convertendum est sic: nullum

bonum voluptas est. Sed propter duo proloquia, quae diximus non ncces- 398

sario converti, debemus intelligere omnia quae proloquiis attribuuntur , per

quae recte aut non recte proponi possunt, ut verum aut falsum possint

ostendcre. Haec autem quinqué sunt jam superius demonstrate, genus, species,

differentia, accidens, proprium. Ex his duo faciunt ilia proloquia recurrere,

alia tria nullo modo. Narnque, ut omnis homo animal est rationale mortale,

ita onine animal rationale mortale homo est; et quemadmodum omnis

homo risibilis est, ita omne risibile homo est. Rursum in particulari abdi

cativa videndum est, quid sit proprium non esse: ut enim proprium est ho

minis, esse risibile, ita proprium est, risibile non esse praeter homincm.

Ergo si particulare abdicativum proponamus sic: quiddam risibile non est

praeter hominem, recurrit sine dubio, quiddam praeter hominem non esse

risibile; item: quiddam inanimum, irrationale, immortale, non est homo;

quidam homo non est inanimum, irrationale, immortale. Item sunt aliae con- 399

versiones, quae faciunt easdem proloquiorum partículas indefinitas, etiam negatione

scilicet de loco migrante. Nam particulae indefmitae fiunt hoc modo :

homo, non homo; animal, non animal; et ideo indefinitum est, quia ncgas

tantum hoc esse, non dicis quid sit. Quum ergo dico: omnis homo animal

est, si velim recte convertere, adhibeo negationes, ut fiant particulae inde

fmitae. Si enim verum est, omnis homo est animal, et verum est, omne

non animal non homo. Нас conversione usus est in rhetoricis Cicero: „deinde

esse a Grotio, quod ex iis, quae sequuutur, ma- negatione de loco migrante.» Nam quum in aliis

nifestus fit. Lcctioncm nostram firman t codices Mo- convcrsionibus termini locum mutent, negatio pon

nacenscs (C. F) et Darmstattensis. mutet, Lie et termini convertuntur, ct ipsa negatio

duo faciunt] Male in cditis »duo sunt quae fa- migrât. Grot. — Pariter in Monacensi (F), Reicheciunt

«, quod nemo non pcrspicict. Lectio nostra nauensi, et Darinstattcnsi recte legitur etiam pro

codicis est Darmstattensis. Duo autem ilia sunt dif- esse, quod erat in cditis. De re ipsa accuratius

ferentia et proprium, quum gemís, species, et ас- cgit Aristoteles (analyt. prior. 1, 40).

cidens conversionem non suseipiant. Cicero] Corrupit Grotius Ciceroiiis (de invent.

indefinitas] Lege cum MS. «indefinitas, etiam 1, 10) locum omissa voce »constitutionis« , quam

368 Martiani Capel! ae lib. IV. §. 599.

si constitutio et ipsa et pars constitutionis ejus quaelibet intcntionis depulsio

est, quae intcntionis depulsio non est, ea nec constitutio est nec pars con-

400 stitutionis." Item particulars abdicativa potest hoc modo converti; si enim

quoddam animal homo non est, quoddam non homo animal est; et in hac

conversione observandum est, quod ubi non est ncgatio quum directo proponimus,

ibi fit dum convertimus. Hanc vicissim conversionem recipiunt duo

proloquia, quae illam primam non necessario recipiebant. Solum universale

abdicativum non illam aliam recipit. Vocetur ergo docendi causa ilia prima

conversio, haec secunda. Haec autem proloquia quemadmodum inter se affecta

401 sint, hoc modo manifestius apparebit. Quatuor lineis quadrata formula exprimatur.

In primo ángulo superioris lineae scribatur universalis dedicativa,

et in alio ejusdem ángulo universalis abdicativa; item infra ad primum angulum

inferioris lineae particularis dedicativa, ad angulum reliquum partiantcriorcs

tamen editioncs reetc e fonte ipso

dabant.

quod ubi non] Abcrat ab editîs quod, et in

sérai e codicibus Darmstattensi et Monaeensi (C).

Ex eodem Monaccnsi ctiam paulo infra reposui ver

ba * non necessario* pro edito »non«, sicut in

margine jam Grotius adscripserat.

illam aftVim] Illam insérai e codicibns Monacensibus

(G. F), Darmstattensi, et Reichenauensi.

docendi] Meliorcm antcrîornm cditionum lectionem

rcstitui pro Grofiana dicendi, líect ¡ta etiam

codjees Monaccnses (C.F) et Darmstattensîs habcaut.

quatuor Uneis] Similis tabula exstat apud Appulejum

(do gm. Platon. III. p. 269 Oud.), sed siinplicior;

at(juc baud scio an ne Marlianus qiiidcm

adeo plcnam perscripserit, qualcm in cditionibiis

ejus videmus. Ccrte quae uncís inclus! , absnnt a

codicibus Monaccusibus (C. F) ct Reichenauensi,

imino a Darmstattensi tota tabula prorsus abest.

Scnsim potiua ex iis quae sequuntur aucta esse

videtur a ma gis tris Martiauum exponenlibus; unde

lit, ut ñeque apud Roclhium (Opcr. p. «M5) omnia

pariter legamus. Ccternm baud ahs re fucrit Appu-

Icji verba contulisse: »sunt igitur in superiore li

nea universalis dedicativa ct abdicativa, dicanturque

hac inter se incongruae^ item in inferior! linea sub

utraque particulares subnotcntur, dicanturque hac

inter se suppares. Deinde ducantur obliquae lincae

angulares, altera pertinens ab universal! dedicativa ad

partieularem abdicativam, altera a particular! dedica

tiva ad universalem abdicativam, quae inter sc ct

quantitate et qualitate contrariac clterutrae nominentur,

quod jam necesse est aUerutram veram esse;

quae dicitur perfecta pugna et integra. At inter sup

pares et incongruas pugna dividua est; quod mcontp

uae nunqnam quidem fiant simul vcrae, intcrtlnm

tamen simul mentiuntur; suppares autem mu

lata vice nunquam quidem simul mentiuntur, interdum

lamen fiant simul vcrae. «

Martiani Capellae lib. IV. §. 401. 5Ш

cularis abdicativa; deinde ducantur angulares lineae ab universale dedicativa

ad particularem abdicativam, et ab universali abdicativa ad particularem dedicativam

(Simul affirmari non possunt.) (Simul negari po9sunt.)

Universalis dedicativa. Universalis abdicativa.

(Omnie voluptas bonum est.) (Omnia voluptas bonum non est.)

/Simul negari non pois—t) (Simul confirmar! possunt.)

l'articularis dedicativa. Particulars abdicativa.

(Quatdam voluptas bonum est.) (Quaedam voluptas bonum non est.)

Duac igitur superiores simul confirman non possunt, simul negari possunt. 402

Nam non potest simul verum esse, omnie voluptas bonum est, et omnis

voluptas non est bonum. Possunt autèm simul esse, non omnis voluptas

bonum est, non omnis voluptas non est bonum. Duae vero inferiores vicissim

simul negari non possunt, simul confirman possunt. Nam non utique

potest non quaedam voluptas bonum esse, et non quaedam voluptas non

non utique potest] Expnnxi verba, quae in cdi- crisis et Darmstattensîs anctorítate. Sensus

tis scquuntur, »simul negari« codiciini Reichenau- est ilia duo simul non esse non posse.

370 Martiani Capellae lib. IV. $. 402.

bonum esse. At vero potest et quaedam voluptas bonum esse, et quaedam

voluptas bonum non esse. Angulares autem neque simul affirmari neque siraul

negari possunt. Nam si verum est, omnis voluptas bonum est, falsum est, quae

dam voluptas non est bonum. Item si falsum est, omnis voluptas non est

bonum, verum est, quaedam voluptas est bonum. Hoc item contingit, si particularem

vicissim nomines. Nam si verum est, quaedam voluptas non est bo

num, falsum est, omnis voluptas bonum est. Item si verum est, quaedam volu-

403 ptas bonum est, falsum est, omnis voluptas non est bonum. Item universalis de

dicativa confirmata particularem suam necessario confirmât, negata non ne

cessario earn negat. Nam si verum est, omnis voluptas bonum est, necessario

verum est, quaedam voluptas bonum est. At vero si supcriorem negemus,

hoc modo: non omnis voluptas est bonum, potest fieri, ut quaedam voluptas

bonum sit. Particularis item dedicativa confirmata non necessario universalem

suam confirmât, negata necessario illam negat. Nam si verum est, quaedam

voluptas bonum est, non sequitur, ut omnis etiam voluptas bonum sit. Si

vero quaedam voluptas bonum non est, falsum est, omnis voluptas bonum est.

In duabus rcliquis hoc observabis.

QUID SIT SUMTUM, ET QUID ILLATIO.

404 Plenam sententiam quum proposuerimus, aliquid ea volentes efficere, et

quum concessa fuerit, sumtum dicitur. Huic etiam uni sententiae alia certa

ratione debet innccti, et utique propter id, quod inferre volumus, concedenda;

40o et haec quum concessa fuerit, sumtum dicitur. Ex duobus sumtis ratione

sibimct nexis conficitur illatio. Quae illatio sumtum propterca dici non

negemus] E Darmstattensi et Reiclicnauensi со- (de divin. 2, УЗ) sumlionem , Appulcjas (dogm.

dicibas pro negem in editis. Plat. 3, p. 271 Oud.) aeceptionem ; acenratius la

men distinguitur inter propositionem i. c. tcrniinuui

duabus reliquis\ Hie aliqnid oinissmn esse an- ... ,

' J _ r majorent, et assumtionem i.e. minorem, nt apita

narct; nisi plura, certe etiam vcl idem: sed in со- _. . . „Jm ... , «

Laccroncm (de invent. 1, 37J^et Isidorum (etym. 2,

dicibus nihil video. . л. , . . „ „

9, z); ipsnmcpie auco nostrum intra (§. 422).

sumtum] Qnod Gracci Zijixfia dicunt, Cicero illatio] Ita ct Appnlcjus, Cassiodorus (p. ЗЗУ

Martiani Capellac lib. IV. §. 40ö> 371

potest, quia non exspectas, ut hoc etiam tibi adversarius concédât, sed eo

invito sequitur, si modo ratione serrata fuerit illatum. Et ut hoc planum

fiat exemplo, putemus quaestionem esse: utrum voluptas utilis sit. Si proponamus

ita: omnis voluptas bouum est, plena quidem sententia est, et

sumtum efficitur, si hoc adversarius concédât; quo concesso, adjungend a est

alia sententia: omne au tern bonum utile est; si etiam hoc concesserit, efficitur

sumtum, ex quibus duobus sumtis etiam invito eo sequitur, omnis igitur

voluptas utilis est.

QUID SIT SYLLOGISMUS.

Hoc totum , quod constat ex duobus sumtis et illationc, ratiocinatio a 406

nobis, a Graecis бгШоукУ^ос appellatur. Est ergo ratiocinatio ex duobus pluribusve

concessis ad id quod non conceditur necessaria perventio. Possunt ergo plura

esse sumta, sed minus a duobus esse non possunt. Etenim est integra ratio

cinatio, si ad illud, quod volumus ostendcre, utilem esse voluptatem, tribus

etiam sumtis pervenire velimus, ut: omnis voluptas secundum naturam est;

omne quod secundum naturam est, bonum est; omne bonum utile est; omnis

igitur voluptas utilis est. Ex hoc apparet plura etiam licere addere, si oportuerit.

Nonnunquam etiam concludimus inferentes non quidem id quod con- 407

ficitur, sed quod ex ipso, quod inferre debem.us, necessario couficitur, hoc

modo: omnis virtus bonum est, omne bonum utile est, omnis igitur virtus non

nocet. Inferendum erat, omnis igitur virtus utilis est, et ex eo necessario sequitur

non nocere; quod enim utile est, nunquam nocet. Hoc a Graecis pviutèçaô^a

Gar.), alii ; Ciceroni (top. 13) nobisque est conclusio, tío est oratio ex ipsa re probabile aliqnid eliciens,

vel etiam (de inv. 1 , 37) complexio. quod cxposittim ct per se cognitum sua se vi et

ratiocinatio] Cicero, qui voce Syllogismus non ratione confirmo t. «

utitiir, ratiocinationis duas profert definitiones. minus a duobus] Lege minus duobus. Grot. —

»Esse eniin« ait (de invent. 2, 5) »diligentem ct Oranino sie intelligcndiim; mutare autem contra

consideratam faciendi aliquid aut non faciendi codicum atictoritatcm minime ausim.

exeogitationem«; sed praestat (i, 34): «ratiocina- бъцлё()абца\ Recentior Laec vocabuli vis, qua

47*

572 Martiani Capellae lib. IV. $. 407.

dicitur, a nobis dici potest confinis conclusio.. Ratiocinatio igitur sivc propriam

et suam sive confinem habens conclusionem, dividitur in duo genera, in

praedicativum et conditionalem syllogismum. •

QUID SIT PRAEDICATIVUS SYLLOGISMUS.

•

408 Pracdicativus est, in quo sumta ita sibi nexa sunt, ut aliquo extrinsecus

addito suppleantur, ut hoc, quod supra dictum est, omnis voluptas

bonum est, omnc bonum utile est. Videmus itaque non totum, quod supra

positum est, dictum, sed unam inde partem sumtam declarativam, quae se

cundo proloquio facta est subjectiva; quod proloquium secundum, ut impleret

scntentiam, aliquid petivit extrinsecus, id est, utile est. Hujus illatio conficitur ex

eo quod accessit extrinsecus et ex eo quod non est repetitum, id est, omnis igitur

voluptas utilis est. Hujus generis tres formae sunt. Prima est, in qua declara

tiva partícula superioris sumti scquentis efficitur subjectiva aut subjectiva superioris

declarativa sequentis. i Declarativa superioris fit subjectiva sequcntis, ut

in superiori proposito exempio. Subjectiva superioris fit declarativa sequentis,

si hoc modo velis convertere: omne bonum utile est, omnis voluptas bonum

est, omnis igitur voluptas utilis est. Secunda forma est, in qua declarativa

a syllogismo distingnitur; apud Aristotelcm enira p. 271 Odd.): »Trcs igitur formulae Hunt, quarum

nonnisi ipsaiu conclusionem sive illationem signiiicat. prima dicatur, quum illa commuais partícula in al-

. . „ . -, 0. ,. __ tera subjecta, iu altera declamas est: qui ordo

et conditionalem syllogismum\ aie cotices Mo- *

/гл »i\ • i •» »... non tantum cniiuicratlone sed conclusioniim disrninacenses

(C Jr): in cditis legitur tantum conditio- °

, il». täte contentus est. Quippe ultima cet formula ter

tulie, ut genus snpplendum foret, cui lectioni cl a- . .

- ... tia, quia nihil in ca nisi «articulare concliiditur;

Tiorem praeter» ulam. 7 * г 7

bac superior est secunda, quae habet conclusiones

sibi nexa] Ita codices Monaccnsis (С) et Reí- . , л ... ..,

J 4 ' universales , sed abdicativas tantum; et ideo sic

ebenanensis; non innexa, ut in edítis. ,, . . . ... ..

7 prima pollct, quia in omne genus illationnin convidemus]

Nonne miremur Grotium, qui ediderit claditur.« Itidem Isidorus (ctym. 2, 28, 2): »For-

»videmus utique non totnm quod eupra positum muiae cateaoricorum, id est 'praedicativorum eylest

non dictum«, quum anteriores editiones veram, log;sinorum 8Unt tres; primae formulae modi sunt

quam nos revocavinius , jam liabcrent lectionem? novem, rf 8¡c poppo pror8|I8 ut apud nostranL Ш

tres formae] Pariter Appulcjus (dogin. Plat, quippe quatuor formas feccrunt.

Martiani Capellae lib. IV. $.408. 373

superioris suniti eadem est etiam declarativa sequentis, ut: omnis virtus

bonuin est, et omnis voluptas non est bonum , omnis igitur voluptas non est

virtus. Tertia forma est, in "qua subjectiva superioris sumti eadem est

etiam subjectiva sequentis, ut: quoddam bonum voluptas est, omne bonum

utile est, quoddam igitur utile est voluptas. In prima forma et universaliter 400

et particulariter, et dedicative et abdicative concludi potest; in secunda forma

universaliter nisi per contrarium concludi non potest; in tertia forma particu

lariter tantum concluditur. Quapropter non frustra hic ordo est servatus.

Nam mérito prima dicitur, in qua omni modo concludi potest; secunda autem

recte, in qua potest concludi universaliter, quamvis per contrarium; tertia

item recte, quia in quantitate minor est, in qua nisi particulariter concludi

non potest. Nunc dicendum est, singulae formae quot modos recipiant. Nam 410

recipiunt intra se certum numerum ; extra quos modos quidquid conclusum

fuerit, non est temeré concedendum. Rccipit autem prima novem modos,

secunda quatuor, tertia sex.

PRIMUS MODUS.

Primae formae primus modiie est, in~quo conficitur ex duobus uni- 4H

versalibus dedicativis universale dedicativum directum, ut est: omne justum

honestum, omne honestum bonum, omne igitur justum bonum. Si reflexim

inferas: omne igitur bonum justum, non sequitur, sed particulariter potest

per contrarimn] Abdicative. Grot. — Mox poet ct duae quae eequontur apud Grolium, angustiores

tertia pro autem scrips! item e codicibus Reiche- snnt quam quae lis contincntur ; sed quum antiquae

nauensi et Darmstattensi. esse vidcantur, m u tare nolui.

primae formae] In hisce fignris modisquc syllo- directum] Vereor ne legendiira sit directim, nt

gismorum corundemque exemplis minim quam con- est apud Appulcjum (3, p. 272): »directim au te m

veniant Capelle, Appulcjus et Cassiodorus, etiam dico inferri, quum eadem partícula subjecta ett

sieubi ab Aristotele deviant: nam in prima figura tam in conjugationc quam in ipsa illatione, itemque

omnes ex majore (nt vocant) minorem faciunt, et dcclarans eadem quum est ntrobiquc; reflexim vero,

contra, quem modiiin recentiores »Galcni quartern quum hoc fit vice versa« 5 sed codices nihil variare

figuram « nomînant. G нот. — Iiiscriptio hiijus capitie videntur.

374 Martiani Capellae lib. IV. §. 411.

■ r • • • ■

inferri: quoddam igitur bonum justum, etJ efficitur qüintús modus. Secuñdus mo

dus est, in quo conficitur ex univèrsali dedicativo et univèrsali abdicativo univer

sale abdicativum directum, ut est: omne justum hbnestUm, nullum honestum

turpe, nullum igitur justum turpe. Si reflectas: nullum igitur turpe justum, effi

citur sextus modus. Diximus enim supra, universale abdicativum posse converti,

'tertius modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et univèrsali dedi

cativo particulare dedicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, omne

honestum utile, quoddam igitur justum utile. At si reflectas, efficitur seplimus

modus: quoddam igitur utile justum; quoniam supra dictum est, particulare

dedicativum posse converti. Quartus modus est, in quo conficitur ex particulari

dedicativo et univèrsali abdicativo particulare abdicativum directum, ut est:

quoddam justum honestum, nullum honestum turpe, quoddam igitur justum

non est turpe; reflecti non potest, diximus enim supra, particulare abdica

tivum non posse converti. Octavus modus est, in quo conficitur ex univèrsali

abdicativo, et univèrsali dedicativo particulare abdicativum reflexim, ut est:

nullum turpe honestum, omno honestum justum, quoddam igitur justum non

est turpe. Nonus modus est, in quo conficitur ex univèrsali abdicativo et

particulari dedicativo particulare abdicativum reflexim, ut est: nullum turpe

honestum, quoddam honestum justum, quoddam igitur justum non est turpe.

DE SECUNDAE FORMAE PRIMO MODO.

112 Secundae formae primus modus est, in quo conficitur ex univèrsali

dedicativo et univèrsali abdicativo universale abdicativum directum, ut est:

omne justum honestum, nullum turpe honestum, nullum igitur justum turpe.

Hic reflexione si utaris, alius modus non efficitur, quoniam de utrisque subjectivis

fit illatio. Secundus modus est, in quo conficitur ex univèrsali abdi

cativo et univèrsali dedicativo universale abdicativum directum, ut est: nulluni

octavtts] Qui hic abesse vîdcntnr modi quintas, secundum et tertium. Atque îta ctiam aptid Appusexlus

et séptimas, modo expositi sunt ad prinium, Iejum (p. 274. 275).

Martiani Capellae lib. IV. §. 412. 575

turpe honestum, omne justum honestum, nullum igitur turpe justum. Tertius

modus est, in quo conficitur ex particular! dedicativo et universali abdicativo

participare abdicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, nullum

turpe honestum, quoddam igitur justum non est turpe. Quartus modus est,

in quo conficitur ex particulari abdicativo et universali dedicativo particulare

abdicativum directum, ut est: quoddam justum non est turpe, omne malum

turpe, quoddam igitur justum non est malum. .... i

,o ■ • ■ ■■■ J • • . • '

DE PRIMO i » ; • .1 • .i ми.' ' - ' MOD.i O. TERTIAE FOnR•M•• AE. . ■ • . .

Tertiae formae primus modus est, in quo conficitur ex duobus universa- 413

libus dedicativis particulare <ledicativum directum, ut est: omne justum hone

stum, omne justum bonum, quoddam igitur honestum bonum. Secundus modus

est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali dedicativo particulare

dedicativum directum, ut est: quoddam justum honesturn, omne justum bonum,

quoddam igitur honestum bonum. Tertius modus est, in quo conficitur ex uni

versali dedicativo et particulari dedicativo particulare dedicativum item directum,

ut est: omne honestum justum, quoddam honestum bonum, quoddam igitur «

justum bonum. Quartus modus est, in quo conficitur ex universali dedicativo

et universali abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: omne justum

honestum, nullum justum malum, quoddam igitur: honestum non est malum.

Quintus modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali ■

abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: quoddam justum ho

nestum, nullum justum malum, quoddam igitur honestum non est malum.

Sextus modus est, in quo conficitur ex universali dedicativo et particulari

abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: omne justum honestum,

quoddam justum non est malum, quoddam igitur honestum non est malum.

Omnes igitur modi certum ordinem .tenent, ejusdemque ordinis ratio est, quae

in ipsis formis demonstrata est. . ; ... .... ... ■ . .¡ ;.¡ • :\- » .

:■ ■ .к. !••-.;. » ' i '.■ ■ : \ <•. п.. ■:':î;-." ; ■■'

item directum] Ouilssuui aj»ud Grfotium item restituí ex ante earn editb.

576 Martiani Capellae lib. IV. §. 414.

QUID SIT CONDITIONALIS SYLLOGISMUS.

4£4 Conditionalis Syllogismus est, cujus propositio et plenum argumentum

et plenum id de quo quaestio est continet, ita ut assumto argumento jam

certum inferri possit de quo quaestio erat, ad hunc modum: Ponamus

quaestionem esse, utrum sit utilis rhetorica, et volentes utilem probare, ar

gumentum ab hujus definitione capiamus, quod est bene dicendi scientia. Ex

hujus argumento et illa quaestione conditionalis Syllogismus ponitur sic: si

rhetorica est bene dicendi scientia, utilis est. Assumimus argumentum ita: est

autcm rhetorica bene dicendi scientia. Haec duo qui concesserit, etiam invitus

concédât necease est, utilem esse rhetoricam; quod erat dubium antequam

propositio ct assumtio concederetur. Nihil tamen in assumtione accessit cxtrinsecus,

quod est proprium praedicativi syllogismi. Hie primus modus a

dialecticis appellatur, qui est ab anteceden tibus, propterea quoniam argu

mentum quemadmodum positum est, ita et assumtum; hoc tantummodo

differens, quod cum conditione positum est, et sine conditione assumtum.

41o Secundus modus est, qui appellatur a consequcntibus, in quo ipsum argu

mentum quaestionem sequitur, non quaestio argumentum, hoc modo: si est

rhetorica utilis, est bene dicendi scientia. Assumitur argumentum a contrario,

id est per negationem sic: non est autem bene dicendi scientia; non est utilis

416 igitur. Tertius modus est, qui appellatur a repugnantibus, in quo demonstratur,

non posse simul hoc esse et illud non esse, in quo quum fuerit

assumtum unum, aliud necessario tollitur; ut quum fuerit assumtum esse,

non esse tollatur, hoc modo: non est bene dicendi scientia rhetorica et non

est utilis; est autem bene dicendi scientia, utilis est igitur; confectum est

utilem esse, sublato eo quod non esse utile positum erat. Hi tres modi ex

ab antecedentibus] De tribus argumentandî mo- ad §. 557 et Spalding, ad Quinctiüanum 5, 8, 5;

dis, (pi in syllogisme conditional! hic sese exci- p. 215). - ' 1

pinnt, ab antecedentibus, contrains, repugnant!- ut quum fuerit] Edit! id est, quod corres! e

bus, in rhetorica (§. 490 sequ.) agitur (couf. not. codicibus Monacensibus (C. F).

Martiani Capcllae lib. IV. $. 416. 577

uno argumento possunt confici, et imam rem omnes probare possunt. Nec

interest in propositione, quam partem primo ponas, utrum argumenti, utrum

quaestionis, dummodo conditionis ratio conservetur. Quum dixeris: si rhetorica

est bene dicendi seien tia, utilis est; potest et sic poni: utilis est rhetorica,

si bene dicendi scientia est. Hoc etiam in duobus aliis experiri licet. Quartus 417

modus est, qui per disjunctionem efficitur, ita ut uno assumto aliud necessario

ncgatum sit, hoc modo: aut sanus est aut imbecillis, sanus est autem,

non est igitur imbecillis. Quintus modus est, qui etiam per disjunctionem 418

efficitur, ita ut uno negato aliud necessario sit, hoc modo: aut sanus est aut

imbecillis, non est autem sanus, igitur imbecillis est. Additi sunt alii duo 419

modi, qui per argumentum istorum duorum fieri possunt, non tarnen per

disjunctionem, sed per ncgationem. Est ergo sextus modus, in quo demonstratur

non posse simul ct hoc esse et illud. Assumitur per unius confirmationem,

concluditur per alterius jnfirmationem, hoc modo: non est sanus et

imbecillis, sanus est autem, non igitur imbecillis. Septimus modus proponitur

sic, et in со assumitur ut in quinto, atque ita concluditur.. Ad rem facilius in~ 420

tclligendam his quaedam formae junguntur, ita ut rebus ipsis non dictis ratiocinandi

vis intelligatur. Est primi modi forma haec: si primum, secundum ; primum

autem, secundum igitur. Secundi haec: si non primum, nec secundum; se

cundum autem, et primum igitur. Tertii haec: non et primum et non secundum;

primum autem, igitur et secundum. Quarti haec: aut primum aut secundum;

primum autem, non igitur secundum. Quinti haec; aut primum aut secundum;

per disjunctionem] Alii syllogismes hypotbeticos

et disjunctives inter se distingnunt, 'ut Marius Yictorinus

ad Ciceronis rhetoricam (ap. Pith. p. 1 75),

qui docct, quum in propositione sit »si est«, ар*

pell;» ri argumentum aaxà бх>1>гцц1ЕУОУ\ quum vero

in illa sit »aut est«, appellari пата ôieÇsvy/ièvov.

junguntur] Melior Lace est Reichenauensis et

Mouaccnsium (C F) lectio, quam conjunguntur in

editis. Ccterum Aristoteles Uteris utitiir in Lis formis,

ut apud Appulcjum (dogm. Plat. 3, p. 279

Oud.) legimns: »omne С В; omne В A; omne

igitur С A«; stoicos autem idem testatur pro literis

números usurpare, quod idem Ciccroncm (top.

4) fecissc vide и ins: »si primum, secundum « cet.

пес secundum] lia melius Reichenauensis codex,

quam non secundum in editis.

578 Martiani Capellae lib. IV. $. 420.

non autem primum, igitur secundum. Sexti haec: non et primum et secun

dum; primum autem, non igitur secundum. Septimi haec: non et primum

421 et secundum; non primum autem, igitur secundum. Sciendum tarnen est,

ex uno argumento posse fieri tres superiores modos et ex uno argumento

alios quatuor. Hujus autem ordinis ratio est, ut primus modus sit, qui

appellatur ab antecedentibus, quia utique quod antecedit prius est; secuudus

a consequentibus eadem ratione, ut ipso nomine suo primum se de

beré sequi etiam in ordine videatur ostendere. Restât qui sit tertius in

eodem argumento a repugnantibus; non euim possumus ad disjunctionem

transsilirc, quae jam non potest ex eodem argumento fieri. Erit ergo quartus

modus quasi ad aliud argumentum primus. Et ibi utique antecederé debet,

in quo per confirm ationcm assumitur; prior enim est confirmatio ncgatione.

Quintus debet esse idem per disjunctionem, sed post eum propterea, quia

in eo per confirm ationem, in hoc ац^Лп per negationcm assumitur. Hoc in

422 duobus reliquis licet intelligi. Miscentur autem sibi multis modis syllogismi,

ut in una raliocinatione et praedicativi generis et conditionalis formas agnoscas;

hoc modo: Si quaestio sit, utrum utilis sit ipsa dialéctica, proponendum est:

si bene disputare utile est, utilis est bene disputandi scientia; at bene dispu

tare utile est, utilis est igitur diabetica. Sane videndum est in praedicativo

syllogismo, quod de propositione sibi assumtionem vindicet; nam extrinsecus

aliquid jam accipere manifestum est. In eo autem, quod sibi, ut diximus,

de propositione vindicat, attendendum est utrum recte vindicet propter sérvalas

memoratasque formas. Efficitur enim, ut quod in propositione ad declarativam

partem pertinere videbatur, in assumtione ostendatur ad subjectivam

pertinere; et item si aliter assumas, hoc ipsum pertinebit ad dcclarativam; hoc

modo: Notum est in prima forma ita assumi, ut aut declarativa propositions

subjectiva sit assumtionis, aut subjectiva propositionis eadem et declarativa

qui sit tertius] Restituí quod incuria Grotius nem« intrusmn, cujus пес causa ulla apparcbat neomiscrat

sit, pariterque mox possumus scrips! pro que origo vcl in editiouibns vcl in codicibus indapossemus,

InFraqnc cxpnnxi serf ante »per disjunrtio- gari poterat.

Martiani Capellae lib. IV. §. 422. 579

sit assumtionis, ut si proposueris sic : omnis ars frequenti exercitatione meditanda

est, dictio autem exercitatio est rhetoricae, rhetorica igitur frequenti dictione me

ditanda est; in propositione exercitatio ad declarativam partem pertinere videbatur,

in assumtione ipsa exercitatio ita ad declarativam pertinet. Quomodo

ergo forma servata est? scilicet quia relictum est aliquid in declarativa pro

positions, quod non venerit in declarativam assumtionis, unde possit fieri

conclusio, hoc est, meditanda est. Nam si vellem sic assumere: rhetorica

autem ars est, totum servaretur ad conclusionem : rhetorica igitur frequenti

exercitatione meditanda est. Ex hoc apparet multa esse communia, quae possint

vel subjective vel declarative adjungi, prout se habuerrt assumtio.

Talibus insistente Dialéctica, et ad quaedam non minus inextricabilia 425

quam caliginosa pr operante, Pallas nutu Majugenae festinantis intervenit:

Perita fandi, jam progressum comprime,

Ne implexa tortos stringat intimatio

Et multinodos perpeti amfractus diu

Hymen recuset; editum est compendio

Quidquid decenter docta disputatio

dictio] Marias Victorinns (rhetor. Pith. p. 171) substantivnm amfractus. Constrnendnm igitur vide-

• in dialogis« ait »sermonem esse, non dictionem: tur: «Progressant comprime, ne implexa intimatio

dictionem autem esse oratoris in civilibus causis. « stringat amfractus tortos, et Hymen recuset periu

declarativam] Sic corrigendum e Darmstat- peti amfractus muí ti nodos; i. e. ne ad contortiora

tensi erat qnod editi habent »in declarativa.* Ce- procedas, quae impatientiam Hymenis moveant«

terum bic quoque nonnulla excidisse videri poterant, perpeti] Lege perpeti. GnoT. — In editis enim

nisi interrogation!* signum interposuissem. erat perpetuL Grotii scnlcntiam conGrmavit Oudenservaretur]

Ita omnino legcndnm e códice Alo- dorpius auctoritate vetustissimi codicis Lcidcnsis,

nacensi (G) pro servabitur in editis; pariterque de quo modo dixi.

mox ex altero Monacensi (F) possint pro passant. decenter] Barthius (advers. p. 1579) с suo со*

implexa] Hoc pro Grotiano inflexa in códice dice docenter jubet reponere: sed adverbium hoc

optimae notae legi observât Oudendorpias (ad Cae- inauditum ex uno tantum códice contra vulgarem

sarem p. 107). reliquorum lectionem Martiano obtrudere eo magis

torlos] Lege tortus. Ghot. — Quid volnerit ju- nefas putanuis, qnod paulo post etiain Dialecticac

venís doctas non capio. Eqaidem refero torios ad fions decens appellatur.

48 *

380 Martiani Capellae lib. IV. $. 425.

Multo adstruendum contulit volumiue.

Sat est profundae frons decens scientiae,

Quae abstrusa promit, nil morosum disserens

Praetervolando, nilque ignotum deserens.

Nam quae supersunt fraude multa consita,

Quis falsa captos circuit deceptio,

Dum ambage ficta praestruis sophismata,

Captentulisve ludis illigantibus,

Pellax soritas quumque sensim congeris,

Formasve mendas, comprobat quas Veritas;

Nefas tonantis garriat sub auribus

Facinusque dirum; quippe summi coelites

Odere turpis omne falsum feminae.

Nam si revolvas, quid cavilla saevius?

frons] Grotius ín margine apposuit variantem pro Grotiano pellex. To tu ni locum sic explico:

lectionem fons, quae et in códice Rcicbenaucnsi »dum praestruis ambegc ficta sopbismata fraude

exstat multumque babct quo se comniendet; prac- multa consita, quibus falsa deceptio circuit captos

tuli tarnen vulgatam, cujus lue sensus esse videtur: — quumque pellax congeris sensim soritas vcl

sufficcre frontem, id est anteriorem partem seien- mendas formas, quas Veritas comprobat.« Maulare

tiac, elementa ejus, quae statiin in limine tradan- novo exemple dictum est pro corrumpere, ab со

tur; peni I us in tía re to Unique ab omni parte cog- quod est mendum; Marti ani enim seilten tia bacc

noscerc dcos nolle. est, Dialecticain, dum sopbistarum more cavillctur,

. . г- л wft i . . . . . « cas formas, quae veritati conscntaneac captenluhsve\ hlenclios sopluslicos innuit Gloss. 7 4 sint,» eaduuuli-

... i , . i .. . .... . . terare ct dctorquerc.

Isidor.: |»captcntula, captio«; et alibi: »niuscipula, 1

capt.cn.tuila.« Ait. ami•co meo Jwoann'i-iMMeursi.o vi-die- . qarriañ Malini qarriant. Et tvolbl«en»d»a ™est d"i"st"i"nbatur

Icgendum captensulisve , item captensula, nt

ctio cx versu praecedcnli. Grot. — Brevitate ob- Д

Z • , » ' .. scurus ipse interpres est: quid enim volucrit nemo

сшт а бхаЛХЫ scaptensula teste к esto, ita a capto ... . .

, _ . divinabit. Subjectum verbi qatriat est nefas facicaptcnsula.

Lucretius: _ * • *

ñusque dirum.

»Oualis expires scaptensula subter odores.» .„ n 0 . . . -, . .

» r ' cavttla\ öoplustica. Vutc. — Idem est quod ca-

Grot. — In vocabulo raro ас prope único codicum vmati„. Accepit noster a Planto (Aulul. 4, 4, il),

sola auclorilas esse potest. Revolvas seil, ammo est idem quod consideres she

pelfax] Hoc restituí ex anterioribus cditiouibus rtcorderis.

Martiani Capellae lib. IV. §, 423. 381

Dudum locuta circulatrix indecens

Fies proferto, decipula. si adstruxeris*

Facessat ergo versilis profunditas,

Reliquumque tempus liqueris sororibus.

His auditis* Dialéctica cunctabunda paululum, tamqn divae praeceptis paritura 421

respondit:

Venerandos mihi fatus reverendosque secuta

Referam jussa pedem, atque ilicet exorsa silebunt.

Licet unam decuit jussae permitiere culpam,

Ut honoris pretio cederet inferre relatus,

Populum Cccropidarum bene quo palliatarum '

.* Bromius conciperet contumias nosse doleré,

fies profecto] Distinguo: » circulatrix indecens

fies profecto decipula si astruxcris. « Exorabula jadicantium,

et decipula adversantiuni , ct artificia diccntium.

Grot. — Voce decipula praeter nostrum

utuntur et Appulejus (in flor. p. 87 £ Oud.) ct

Apollinaris Sidonius (ср. 8, 10; p. 252 Sinn.).

versilis] Ita etiam Saxo Graminaticus »versili

quadam mutatione transponi« scripsit; et:

»nunc laxo poplite tendor

Versilis, inane no vos converti cérea vullus.*

Stephan, (ad Sax. p. 53).

responilit] Obscurissimum carmen ipsoqne metro

iónico a minore contortum atque impeditum sic

intclligo: »Secuta fatus reverendos mihi ct venc-

* randos referam jussa pedem , quacque exorsa cram

diccre mittam. Quanquam unam veniam dare decuit

jussae, ut Pallas honoris gratia pcrmitterct rcgerere

ca quae Bacchus supra (§. 551) contumcliose in

me conjecit, quo intelligcret populum Cccropida

rum bene nosse doleré contumelias, magisque quam

crediderat vipercam uosecre posset, et quam du

dum inertem hahucrit, Dlarsica praestigiatrix ficret« .

ceL Singula tarnen verba praestare minime vcliui.

Cecropidarumj Cccropidarum dixit feminine aut

communitcr. Javen.: »Fortissima Tyndaridarnm. «

Vide infra in notis ad Musicam, ubi de Tritonida

dicara. Ceterum magnus error in hoc versai nam

tertíam syllabaia in palliatarum corrîpuit. Ceterum

•bene pallia tas u artes dixit Gracca phrasi evxvrjflîôeç

à%aioi. GnoT. — Bene ad nosse potius re

ferendum crit. De pallio, Graccac doctrinac insigni,

vide supcriorem notam (ad §. 215).

contumias] Contumelias et derisioncs. Vulc. —

Contumias xatà ÓvyxOJtrjv pro contumelias. IVisi

sit ccrtumias xsQTOfxiaç, ut latumia Лагоса.

Vulgatam lectionem tuetur Gloss. Isidor!, in qua

invenio: »catumia (1. contumia) contumelia*, et alibi:

»contuinia, derisio.« Grot.

nosse doleré] Lege »nosse doleré.» Scnsus totus

hie est: Hoc tarnen unum velim mihi Minervam

permitiere, ut concédât, me pro honore meo aliqua

refcrre, quo Bacchus (qui videlicet Dialecticam Jrriserit)

discat nos artes etiam tangí et angi istia

contumcliis, et sentiat magîs viperinam, quam

582 Martiani Capellae lib. IV. §. 424.

Mage quam crediderat vipeream noscere posset,

Et iners Marsica dudum fieret praestigiatrix,

Neque me conspiceret somnificam vel tcmulentam

« Loca passim blaterantem Jovialibus sub oris.

- Tarnen uni famulandum est tibi, virgo; reticemus.

Haec dicens velut repressa conticuit, compluresque cam divorum, qui inter

initia deriserant, liorruerunt.

dixcrat. Grot. — Doleré pro dolore, quod in editis

erat, ex Darmstattensi códice rcposui.

/oca] Malitn joca. Eundem crrorcm in Floridorum

libro 5 animadvertit Stewcchius. GnoT. — Vide

Apptdcjuui (op. II. p. 05 Oud. ibique not.). Attamcn

communis omnium librorum tarn editorum quam

manuscríptorum lectio loca tuctur, quod si reverá

a Martiano profectum est, metri necessitate dictum

est pro locos. IVequc cnim loca sed loci appcllantur

pliilosophoriim et oratorum argumenta.

sub oris] Ita Grotii codex omnino melius, quam

editum »suborsis.*

■

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

С А Р E L L A

AFRI CARTHAGINIEJNSIS,

R H E T О R I С A

LD3ER V.

ïnterca sonuere tubae, raucusque per aethram 423

Canlus, et ignoto coelum clangore remugit;

Turbati expavere dei, vulgusque minor um

Coelicolûm trépidât, causarum et nescia corda

Haercnt, et veteris renovantur crimina Phlegrae.

Vulgnsaue] De istia diis mínoribus vide quae Auxiliantur in epilogo bujns libri V verba: «pige*

supra (§. 45. 167. 257). Inferioribus quoquc locis bit arma borruisse caelites.« Susrus (in Gurlitti aniin.

(§. 810. 906) eorum fit mcntio. partie. 4, p. 9). — Spcciosa conjectura, at ncutihaerent

et] Dii minores tubarnm audicntcs so- quam vera. Renovari enim memoriae signification

nitiim raucosquc can tus, res quid sibi velit, ncs- nein habere posse abunde probant loci Ciccronis

cicntcs, vano timoré afliciuntur. Omnia plana prac- (orat. 2, 48): » ánimos cquitum ad Gaepionis odium

ter bunc versum. Minime enim renovata sunt cri- renovabam atque revocábame, et Auctoris ad Ilemina

Pblcgrac, sed vanum fuisse metum inox vi- rcimium (2, 50): »enumeratio est, qua colligimus

debant coelites. Si illud renovantur exponi posset: — quibus de rebus verba fecerimus, ut renovetur

in memoriam deorum redeunt erbuina Plilcgrac; oratio.« Praetcrea haerent ad nescia corda tain

nihil inutandum esset. Quod quum negandum sit; egregio quadrat, ut mutandi causa nulla apparent

шесит scribe: Phlegrae] Gigantes significat, qnos fama erat

» Horrent, ne veteris renoventur crimina Phle- e Pblcgracis campis coelum adortos esse; undc

grac* : .. .. Lucanus (9, 656):

584 Martiani Capellae lib. V. §. 425.

Tunc Amnes Faunique, Pales, Ephialta, Napaeae

Respectant proceres, nulloque assurgere motu

Cernunt attoniti, vicibusque alterna profantes

Mirantur placidam per pectora sacra quietem.

Tunc primum posita Sylvanus forte cupresso

Percitus ac trepidus dcxtram tendebat inermem;

Deliacos poscens arcus, atque Herculis arma,

Portuni trifidam suspirans flagitat hastam,

Gradivi frameam non ausus poseeré, falcem

percitus] Perlerritus. De liujus rocis usu plura

congessit Oudcndorpius (ad Appulej. I. p. 552).

Belli inertes Nacvius quoque (apud Macrobium 6,

5) silvícolas homines appcllavit.

Deliacos poscetis] Ita in libri Norimbergensis

margine multo melius, quam quod in cditis Icgitur

► bel laque coraposcens.« Dcliaci cniin arcus sunt

Apollinis et Dianac. Eandein lectionem jam Oudcn

dorpius (ad Appid. I, p. 352) commendavcrat ,

cjusqnc vestigia etiam Darmstattcnsis codex cxhibet

in corrupto »Dellaque composecus.«

.Forfeit] Pro Ncptuno seu elemento aquae.

Влптн. (adv. p. 1666). — Tridentis mcntio nemi

nem dubitare patitur. Similiter Valerius Flaccus

(Argon. 1, 641):

» quum subito trífida Neptunus in hasta

CaeruJenm fundo caput exlulit.»

Plura vide supra (ad §. 4).

Gradivi] líos versus nos ¡ta dístinxímus. An

tea Icgebatur

»Gradivi frameam non ausus poseeré falcem,

Saturni bello « cet. Juvenalis:

* Et Mortis frameam et Cirrkaei spicula vatis. «

GnoT.

falcem] Confercndus com hoc Terso alius in

ferior! loco (§. 566):

— — »coeloque tíntente

Olim Phlegracos stantes serpente Gigantes»,

nosterque infra (§. 653) Phlegram »Gigantum proeliornmquc

immanium temeritatc famosam« appcllat.

Plura dabit Hcynius ad Apollodorum (1, 6, 1;

p. 69 sequ.).

Ephiulta] Cave cum Gigante cognomine con

fundas, quem inter alios nuneupat Apollinaris Si

donius (carm. 6, 25 $ p. 529 Sirm.); noster enim

est qui alio nomine Latine Incubus, Graccis è<piâZzr]

Ç} quem S trabo (1, p. 19 Casaub.) cum Gor

gone, Lamia, Larvis, aliisque cjusmodi monstris

pestiferis componit, Servius autem (ad Aen. 7, 776)

cum Pane, qui et liants, Faunus, Fatuus dicatur,

eundem esse referf.

Napaeae] Nympharum genus, quod nomen duxit

a vàrte6l) saltibus, sacpiusquc apud poëtas

Latinos coinmemoratur. Calpurniiis (ecl. 9, 20):

»Quae colitis silvas Dryades, quaeqne antra

Napaeae,

Et quae marmóreo pede Najades uda secan

tes « cet.

Rcdeunt et infra (§. 903).

cupresso] Virgilium (gcorg. 1, 20) rcspcxit:

»Et teneram ab radiée ferens , Silvane, cupressum.

Martiani Capellae lib. V. $. 42o. 385

Saturni bello suetus disquirit agresti,

Diffidensque sui respectât tela tonantis.

Sed dam talibus perturbatur multa terrestrium plebs deorum, ccce quae- 426

dam sublimissimi corporis ac fiduciae grandioris, vultus etiam decore luculenta

femina insignis ingreditur, cui galeatus vertex' ac regali caput majestate

sertatum, arma in manibus, quibus se vel communire sólita vel adversarios

vulnerare, fulmínea quadam coruscatione renitebant. Subarmalis autem vestís

illi peplo quodam circa humeros involuto Latialiter tcgebatur, quod omnium

»Sglvane falcetn auum petis Salurniam.ü

Saturni gestamen falcem agnoscunt Fcstus (p. 484

Dac.) et Arnobius (6, p. 209), undc falciferum Lie

(3. p. 118) appellat. Rationem illius Macrobius (Sat.

1, 7 ct 8) et Fulgentius (mytb. 1, 2; p. 33) vel

in messe ponunt, vel in eo, quod tempus omnia

mctat, exsecet, incidat.

sublimissimi] Sic ex antiquioribus editionibus reecripsi

pro subtilissimi , quod edidit Grotius, licet

ita etiam Rcicbcnauensis codex babcat; subtilitas

enim Dialecticac, Rbetoricac sublimitas atque ex

cel si tas magis convenire videtur.

arma in manibus] Ilaud raro cum armis com

parator vis oratoria, ut a Petronio (3, p. 23 Burnt.):

net ingentis quatiat Demosthcnis arraa«;

et aPropcrtio (3, 20, 27 ; p. 682 Burm.):

nPerseauar aut Studium linguae, Demosthenis

arma.«

subarmalis] 'Yjtiûfùç, cui contraria èrteûfùç,

de qua supra. Grot. — Subarmale vestimentum

subtcr bracbium rcdtictum et bumcrum tegens. Влптн.

(ad Stat. Tbeb. 4, 19; p. 880). — »Subarmalem

subuculam« dixit et Saxo Grammaticus (7, p. 139

Stepb.).

Latialiter tegebatur] Latialiter est laciniis sub

armo scu bracliio circa bumerum convoluta et subducta

veste antique Latino ritu, qualcm ct Gabi-

Dum, vel certe non dissimilcm, alibi descripsimus.

Barth, (ad Stat. Tbeb. 4, 19; p. 880). — Romanorum

vestitum in animo babuit, qui togam sex

ulnarum longitudine exserto dextro bracbio supra

laevum bumcrum rejicerd consuevcrant. — Porro

nt alius erat cinctus Gabinus, ita bunc Labi tum

JLatiarcm licet cum Capclla nominare. Graccos que

que notandum est palliis scu peplis ita sub hume

ri* redeuntibue usos. Moschus in divina écloga,

quae Europa ioscribitur:

Barth, (advers. p. 1331).

figurarum /innine] Ludit in verbis, quae quum

cetcrarum rem m lum etiam orationis ornamenta si

gnificant. De figuris ct verbornm et sententiarum,

quae Graccis 6%?¡[iaTcc sunt, pluribus infra (§. 523

sequ. 331 sequ.) agetur, quae vox apud posteriores

soleiunis facta est, licet Cicero (Brut 17; de opt.

gen. or. Ii; orat. 34) formas dicare maluerit Lu

mina vero easdem saepissime nuneupat, ut ipso

ill о quem modo laudavimus loco (orat. 34): »ca

quae dicuntur orationis quasi formae et lamina ,

quae ut dixi G rae ci vocant ö^rj/iccrau: eodemque

in libel lo (orat. 23): «111 am autem concinnitatem,

quae vcrborum collocationem illuminât bis luminicus

, quae Graeci quasi aliquos gestas orationis

386 Martiani Capellae lib. V. $. 426.

figurarum lumine variatum, cunctorum schemata praeferebat; pectus autem

127 exquisitissimis gemmarum coloribus balteatum. Haec quum in progressu arma

concusserat, vel ut fulgureae nubis fragore colliso bombis dissultantibus fracta

díceres crepitare tonitrua; denique creditum quod instar Jovis eadem posset

etiam fulmina jaculari. Nam vekit potens rerum omnium regina et impeliere

6%r¡цата appellant «, multisque aliis in locis (orat.

59. 68; Brut 57. 79 ; de orat. 2, 27 5 partît. 6

cet.). Stellis queque comparât (orat 27) «translata

verba atque immutata«, quae orationem illustrent ;

quem eundem sensum gemmarum illarum esse cen

sée, quibus noster Rhetoricae balteum distinxit;

stcllac qnippe et gemmae baud raro eadem vi metapborica

nsurpantiir. Martial i s (S, 11, 5):

» Multas in digilis, phires in carmine gemmas

Invenies*

Colores etiam orationis pro ornamentis dixit Gelliiis

(14, 4): »vnltum ejus severis atque vencrandis verborum

coloribus depinxit« : qui tarnen probe distinguendi

sunt a colore, de quo infra (§. 471).

balteatum] Grotius ediderat baleatum, nota ta

rnen addita: »lege baltheatum, aut ut alii codices

subbaltheatum. Glossa Isidor!: baltbeat, cingit«

— Equidcm meliorem Rcicbenaucnsis et Monacensis

reposui.

fulmina] Pcriclcm ante oculos nostro fuisse

manifestum est, qui Olympius ab orationis vchementia

appellabatur. Confer Plu tardai m (in vita

ejus p. 156) et Quinctilianum (2, 16, 19): »ut non

loqui et orare, sed quod Pericli contigit fulgurare

et tonare videaris«, ubi plura Spaldingius (p. 575).

Sed Demostbcnis quoque Cicero (orat. 70) «vibrare

ftdmina* dixit, ¡psique Ciceroni »verborum fulmina*

tribucrat Pactus, quod Шс in jocum vertit (ad di

vers. 9, 2J).

potenS\ Jmpotens esse vidctiir ad invidiam po

tens, rtsQiÔ&evrjç, ut et Donatus docet. Sic Livius

»impotentem decern virorura potestatem« dixit:

et Capella infra »in invidiam, si cos impotentes

esse monstremus.« Quinctil. dccl. 15: »Credo cquidem

judices plcrosque mirar!, quod homo tenuis,

etiam antcquam quod pcrdidi balicbam pauper, ansus

sum judicio lacesscrc divitcm, ntique vicinum, eumque

notae impotentiae* etc. Gloss. -Isidori: »impo

tent, interdum potens, pro potcntia claras, vel

plus quam potens. « Petronins :

»Лге CMreí alto regiam trucem vullu

Cliensaue coenas ne inpotentiam captet*

1. Cliensve , aut:

»Cliensve coenas impotentium captet**

IVam in V. C. est:

»Cliensaue coenas impotentium ne captet»;

repugnante versu. Horatius »aquilonem impotentem*

dixit. Simili modo Ulpianus 1. 1 de officio proconsulis:

»si quia ¡ta impotenter se gerit, ut omnes

metuant adversus cum advocationem suseiperc.«

Citatnr digestís de olT. proc. et leg. 1. 9 ncquidquam

§. 5 advocates. Grot. — Tota hace annotatio quantumvis

docta superflua est, postquam с codicibus

Darmstattcnsi et Monacensi (С) potens rescrípsi.

Sed quod mirere, Grotius ipse hoc ediderat, n¡-

hilo tarnen sccius ¡n nota semper impotens ante

oculos habuit! Prefecto ¡nde a tertio libro negligentior

deprclicnditur ínterpres, ¡d quod non seinel

animadvert!. Bartbius quoque vasta cruditione ¡psa

confusus modo potens (adv. p. 504) , modo impo

tens nostro in loco legit. In* códice '.

Martiani Capellae lib. V. $. 427. 587

quo vellet et unde vellet deducere, et in lacrymas flectere, et in rabiem

concitare, et in alios etiam vultus sensusque con verteré tam urbes quam excrcitus

proeliantcs et quaccunque poterat agmina populorum. Haec etiam

Senatum, rostra, judicia domuisse in gente Romulea, Athenis vero curiam,

gymnasia, theatraque pro arbitrio reflexisse, ac totam funditus Graeciam

miscuisse ferebatur. Нас vero loquente, qui vultus vocisque sonus, quantaque

scriptum qnidcm erat in potens, sed a secunda manu ru¡t; adeo ut corpora gentis illius separata sint in

in expunctiim. alias civitatcs, ingenia vero soils Athcnicnsium

regina] Praeivit Euripides, qui (in Hecuba 816) muris clausa existimes.» Cicero ipse (Brut. 13) de

»Л£Ь&со dé xr¡v z-VQavi'OV àvÔQCOXOlç ЦО~ eloqiicnttac arte: »hoc autem studinm non erat comvr¡

V« mun» Graeciac, sed proprium Athcnaruin«; et alió

dixit, qnemque respexit et Quinctilianus (I, 12, loco (de orat. 14): »Athenis«, inquit, »summa di-

18 j p. 249): »qui vero imaginent ipsani eloqueutiae cendi vis et inventa est et perfecta.«

divina qiiadam mente conccpcrit, qiiique illam, ut ■

ait non ignobilis trágicas, reyinam rerum orationem

ponet ante oculos« cet. Sed et Cicero (orat 2, 44)

eundem ut videtur secutus » omnium rerum reginam

orationem« appcllat.

que vellet] Id ipsum erat, quod in suis aequalibus

Cicero desideravit (Brut. 93 f.): »nemo qui

ad iracundiam magnopere judicem, nemo qui ad

Actum posset adducerc; nemo qui animum ejus,

quod unum est oratoria maxime proprium, quocunque

res postularet, impelleret« (conf. et de orat. 3,

14). Est vero hace vis oratoria, quam dstvóttjta

Graecï nnneupant, quamque praecipuam in Demosthene

fuisse omnes consentiunt. Vide Vocmclium

(ad Dcmosth. de pace p. 238), Hermannurn (ad Lu

cían, de hist, conscr. p. 263), et A. G. Beckerum

(in interprctationc libclli Dionysii Halicarnassensis

theatraque] Ibi cnim conciones populi haben

solebant. Justinus (22, 2, 10) de Agathoclc: »populum

in thealrum ad concionem vocari jubet«;

Tacitus (hist. 2, 80): »Antiochiensium theatrum,

ubi illis consultare mos est.« Athenis initio quidem

Pnyx comitüs habendis destinata erat, пес nisi per

certas occasiones in theatrum conveniebant (Dc

mosth. adv. Mid. 5), sed paulatim invaluit, ut ibi

quoquc praeter magistratuum elccliones rcliqua om

nia in thcatro tractarentur (Poll, onom, 8, 132).

miscuisse] Hoc ex ipso ¡lio de Pericle dicto

apud Aristophaucm sum turn esse videtur (Achara.

S30):

*Ибтдалх\ eßQovra , £vvsxvxa rr¡v 'ЕЯ-

Лада « ,

quod et Cicero respexit (orat. 9): »qui si tenui geftegi

Ttjg Лехпщд drjfWÔ&évovç deivÔrijTOÇ nere utcretur, nunquam ab Aristophane poëta ful-

Guclferb. 1829). ■ ■ - •

Athenis] Atl icnas Justinus (3, 9, 9; p. 172

Gronov.) »eloqucntiac patriam« dicit. Vellejus Patcrculus

(1, 18): »Una urbs Attica pluribus annis

eloqucntiac, quam universa Graecia operibiis flogere,

tonare, permiscere Graeciam dictus esset« et

Plinins Se eu nd us (epist. 1, 20, 19): »nun enini

amputate oratio et abscissa, sed lata et magnifica

et excelsa tonat, fulgurat, omnia denique perturbât

ас miscet. «

49 *

588 Martiani Capellae lib. V. $. 428.

excelkntia celsitudoque sermonis, audire operae pretium etiam superis fuit:

tantae inventionis ingenium, tam facundae ubertatis eloquium, tam capacis

memoriae recordationisque thesaurura, qualis disponendi ordo, quam pronunciandi

congruens modulatio, qui gestus in motu, quae profunditas in conceptu;

denique exilis in modicis, in medîocribus facilis, in elatione flam matrix;

reddebatque cunctos in ambiguis dociles, in persuasione cedentes,.in collisione

discordes, in laudibus arrogantes ; at vero quum quid commotum publici

nominis attestatione clamaverát, fluctuare, permisceri, arderé omnia videbantur.

120 Hanc igitur feminam auratae vocis, et quasdam diadematum gemmas regnorumque

fundentem, ingens illustaium virorum sequebatur agmcn; inter quos

proximi eidem duo diverso habitu nationeque praenitentes., quorum unus erat

pallio circumactus, alterque trab'eatus. Diversus utrisque oris sonus, licet alius

ctiam Athenis se diceret Graja didicissé, ас promtus gymnasiorum studiis et

reluctantibus semper Academiae altercationibus haberetur; ambo tarnen novi

prias ctiam Dio Prusaensia orator, cujus adhuc cxstant

orationes.

duo diverso] Demostbenem significat et Ciceroncm,

quos non PlutarcLus modo in vitis parallelis,

verum etiam Quinctilianus (10, 1, 105), Longinus

(de subi. 12) aliique multi inter sc comparaverunt,

nostraque actate Jenischjus (Parallele der

beiden grössten Redner dee Altertbums, BerL 1801).

circumactus] Pari modo Saxo gramma tiens (p.

34 Stepb.): »variis ferarum pellibus circumactus"

pro circumdatus.

trabeatus] Expectasscs togattts, quod plcrumque

palliato opponitur (vide ad §. 225), sed exqui

sit i us trabeatum dieit Cicero ncm, vel quia equestri

loco natus erat (Pers. sat. 5, 29. Val. Max. 2, 2,

9) vel quia augur fuera t; nam borum quoque trabeam

fuisse tcstatur Ser \ i us (ad Aen. 7, 188 et 612).

novi] De Cicerone Sallustius (Catil. 23 f.):

»Ea res inprimie s ludia bominum accendit ad coninventionis]

Jam scquuntur singulae artis oratoriae

partes oratorisque virtutes postmodo latius

exponendae, nunc brevi sub conspectu aduinbratac.

in modicis] Lege »exilis in immodicis. « Vo."vck.

(spec. cr. p. 83). — Ineptissima profecto correctiot

Tria dicendi genera rcspicit 31 art inn us, quae G rac

éis i6xvov, (lEÖOV, àôçbv, Latinis tenue, meilium,

sublime, lippis illa atquc tonsoribus nota,

de quibus suiliciet laudassc Atictorcm ad Derenmum

(4, 8), Ciccroncm (orat. G), Gcllium (7, 14).

Unum addo Ciceronis locum, qui nostro apprime

convenît (Brut. 29): »is erit igitur eloquens, qui

poterit parva summisse, módica temperate, magna

graviter dicere« ; nisi quod noster módica dixit quae

Cicero parva, mediocria quae Ule módica.

auratae vocis] Simili modo Joannes episcopus

Constantinopolitanns ob eximiam eloquentiae tan

dem Chrysostomi nomcn inter acqnales meruit, et

■

Martiani Capellae lib. V. $. 429. 389

protectique paupertatis sinu, et quura alter um Quirinalis eques, alium fabrilis

procrearet industria, ita praeclues linguae excellentia floruerunt, ut post curiarum

facta immeritasque mortes virtute astra consceuderent, immortalitate

gloriae sécula superarent. De uno tarnen, quem Athenarum populus ac palliata 450

eulatum mandandum M. Tullio Cicerón!. Namque

autca plcraque nobilitas invidia aestuabat, et quasi

pollui consulatum credebant, si cum quaravis egregins

homo novus adeptus foret«; et ipse orator

(de lege agr. II, 1): »me perlongo intervalle prope

memoriae tcmporumqtie nostrornm prim um hominem

novum consulcm fecistis. « Confer Middletonîum ((lie

life of Cicero I, p. 3). Sed de Dcmostbene idem

fraudi fuit nostro, quod Juvenali (10, 129), cujus

locum jam Grotius cam nostro comparavit:

»Dia Ule adversis genitus faloque sinistroy

Quem pater ardentía пииаае fuligine lippus

A carbone et forcipibus gladiosque parante

Jncude et luteo Vulcano ad rlietora misjt«

et Apollinari Sidonio, qui (cum. 2, 186) de Dc

mostbene :

»sine fine locutus

Fabro progenitus , spreto eut pâtre polita

Eloguiis plus lingua fuit* —.

pariterque Valerio Maximo, qui (5, 4, ext. 2): »quam

matrein Euripides, inquit, aut quem patrem De

mosthenes babuerit, ipsorum seculo ignotum fuit;

al teriti s autem matrem olera, alterius patrem cultcllos

venditasse, omnium paene doctorum literac

loquuntur« ; nimîrom quod patrem ejus legissent

fxa^cciQOftOLOV fuisse (Plutarcb. in vita p. 847.

Lucían, rhetor, pracc. 10, T. ЛИ, p. 229 Bipont.),

qnod rcro ita potius întclligendiim erat, ergastulum

illum babuissc, ubi servi fabri gladios procuderent.

Ipse enim bonestissimo loco natus erat, TiúV XCt~

Xcôv xai àya&ùiv, ut ex Tbcopompo Plutaicbus

tradit, neqnc acerrimus oratoria adversarios et obtrectator

Acscbincs negare audet (adv. Ctcsipb. 54)

tantasque divitias babuit, ut Clio rem familiärem

qiiatuordecim talentoriim rclinqueret (Demostb. adv.

Apbob. p. 814Rciek.), quae postea demum tu torn m

ejus fraude aliqiiantuin imminuta est.

protectique] De Cicerone sermo et Demostbenc.

Quomodo autem: »protecti paupertatis sinu« dici

possuntt Hoc niliili, scribe »profecti e paupertatis

sinu.« Rcspcxit ad eorum originem obscurant, quod

et sequentia suadent. Susirs (in Gurlitti anirn. part.

4. p. 9). — Rccordatus non esse videtur vir doctus

illius »proeul a Jove, procul a fulmine», ñeque

egregii bac de re Horatii carminis; quibus omnino

vulgarem lectionem tiicmur, donec codex reperiatur,

qui cum Susio concinat

floruerunt] Grotius ediderat floruerunt} in notis

autem observât: »Floruerit, lege cum MS. floru

erunt.* Ignorabat scilicet quod ediderat Sed flo

ruerunt etiam in codicibus Reicbcnauensi ct Darmstattensi

legitur.

curiarum facta] Lege »duriora fata. Vonck. (sp.

crit. p. 149) — Licet apud Grotium varians lectio

fata margiui adscripta sit, in Monacensi autem (C)

pro curiarum legatur curarum, utrumque denique

curarum fata in Darmstattcnsi exstet, vnlgatam ta

rnen lectionem scrvavi, siquidem curiarum facta

bypallage est pro facia in curiis. Ita supra IUictorica

pro arbitrio reflcxam curiam esse dixerat

astra] De Cicerone Manilius (I, 792):

»et censu Tullius oris

Emeritus coclum.d

Maguorum vírorum animas post mortem inter astra

590 Martiani Capellac lib. V. §. 430.

agmina sequebantur, haec fama convenerat, quod acerrimus idem et proccllis

indignantis Oceani freinituque violentior; denique de illo versus hujusmodi

431 fcrobatur: Atwbq ccvr¡Q xá%a xsv xai ávaÍTiov aixíócoxo. Alter vero, quem consularis

purpura et conjurationis extinctae laurea redimebat, inox ingressus

curiam superûm et in Jovis gratulatus est se venisse conspectum; laetior clamare

igitur coepit: o nos beatos, o rempublicam fortunatam, o praeclaram laudcm

432 consulatus mei. Post hos tarnen in diversis agtninibus oratores emeriti, ас

dcosqiic ¡inmortales reeipi constans nostri sententia

est (§. 95. 125).

acerrimus] Idem et Plutarchns sentit (in vita

ejus p.850): oí [xèv ovv yeyoaufxevoi rwv Xfycov

oxi то av6xr¡Qov JtoAv xal jtixqov ïxov6l,

xL àv Xèyoi TtÇi et Homérico versu utitur et ipse

(Uiad. 20, 467):

» Ov yág xi y?,vxvx}v[iog ¿cvr¡Q Tjv ovó" àyavÔcpQCOV,

ссЯЛ' evrovoç xal ßiawq rteoXxàç àfivvaç.*

ôsivôç] Hîc versus a códice Monacensi (C)

omnino abest. In alio códice Grotius in margine

baue lectionem exstarc testatur

•Aeivoç cevrjQ xà xaxà xal èvavxia evxißöÁr¡

6ev.«

Verum lege apud Ilomerum (И. 11, Gäi).

laurea] Ante oculos habuissc videtur Plinii

verba (bist. nat. 7, 50) quibus Ciccroncm alloquitur:

■ salve primus omnium parens patriae appellate,

primus in toga triumphant linguacque lauream mé

rite «, nisi eundem cum Plinio respesit Ciceronis

ipsius versum (de offic. 1, 22; adde Philipp. 2, 8}

in Pison. 29):

» Cédant arma togac, concédât laurea linguae* ;

de quo etiam Plutarcbus (vit. Cic. p. 887) et Quinctilianus

(il, 1, 24), ncquc invenuste Salcjus

Bassus scu quisquís alius auctor est Panegyric! in

Pisoneui, qui sub Lucani nomine venit (55):

»Sic etiam magno jam tunc Cicerone vigente

Laurea facundia cesserunt arma togatis.«

clamare] Adde ex MS. laetior. Grot. — Idem

in Monacensi (C) et Darmstattensi Icgitur, ncqne rcponere

equidem dubitavi; sed quod in iisdem omissum

est igitur tollere noliii, donee etiam est a

códice aliquo abesse compcriam.

о nos] Manifestum est ridcri Ciceronis jactantiam

suie j ne ostentationcm, quae jam antiquitus multis

offensiaai fuit, ut Dioni Cassio (58, 12) et Senccae

(de brevit. vit 5, p. 492). Quid quod ipse »a

Jove sc in deorum concilium advocatum« jactaverat,

teste Quinctiliano (11, 1, 24), qui simul ct vcr.

sum Ciceronis aftert ex carmine heroico de consulatu

suo, quem noster quoque in sequcntibus rcepcxit:

»0 fortunatam nalam me consule Romania

sacpins ilium et a Quinctiliano (9, 4, 41) et ab

aliis veterum (Juvenal. 15, 122. Antbolog. Burin.

T. I , p. 548) usnrpatnm.

oratores] De Graccis oratoribus, quos hie no

ster commémorât, Aeschinc, Isocratc, Lysia, long!

esse nolumus, quum omnes et script is ipsoruin,

quae ad nostram actatem pervenerunt, ct veterum

judiciis, ut Ciceronis, Dionysii Halicarnasscusis,

Quinctiliani, Plutarchi, Photü, satis sint cognili;

lauthssc sufficiat doctum Wcstcrmanni librum (Geschicbtc

der griechischen Beredsamkeit, Lips. 1855?

Martiani Capellae lib. V. §. 432. 591

prae so ferentes insignium culmen meritaque linguarun: Acschinem, Isocratcm,

Lysiamque conspiceres; tum in togatis agminibus Sosanlios, Gracchos, Regulum,

Plinium, Frontoncmque. Verum ante cunctos atque ipsam duccm omnium 435

feminam senex quidam signum ac praeviam virgam gestans lictoris Romulci

praeccdebat usu, atque in ejusdem virgae culmine corax oris aurati venientis

p. 73 sequ. et 113). Sed inter Romanos quod primnm

legitur Sosantiorum noracn, pronas inanditum

est ct manifesto corruptum, cujus in locum

vide ne substîtuendum sit » Crosses, Antonios «;

hi ccrtc ante Ciceronis témpora eloqucntiae Latinae

longe principes fuere, satis supcrque noti vel ex

Giceronis libri de oratore , ubi colloquentium partes

primarias sustinent, quibus addc quae erudite Ellendtius

congessit (in succincta cloquentiae Romanae

usque ad Caceares historia, pracmissa edition! Bruti,

Regimont 1825, p. 62 — 77). Ibidem (p. 37—46)

testimonia veterum de Gracchis, Tiberio nimirum

ct Cajo fratribus invenies, quorum inprimis junior

summis cloquentiae laudibus ab omnibus cclcbratnr

(Cic. Rrut. 33; de orat. 3, 56; Veil. Paterc. 2,

9; p. 164 Rurm. Plin. Epist. 1, 20, 4. Gc!l. 10,

3 cet.); fragmenta collegit Henricus Meyerus (oratorumRom.

fragmenta, Turici 1832, p. 116— 128).

Qui sequitur, Regulum cave cum vetcre ¡lio con

fundas, qui bello Cartbaginiensi nobilitatus est;

est Domitian! Augusti aequalis, homo Ímprobos^

cujus tarnen facundiam et partialis (3, 28, 6. 6,

64, 1 1) praedicat ñeque Plinius iuimicus ejus (epist.

1, 5. 2, 20. 4, 2) negare audct (6, 2). Plinii miuoris

studium ipsa quae exstant scripta ejus

r, neque antiquitas vilipendit. Confer Martialcm

(10, 10),. Apollinarem Sidonium (epist. 1, 1),

inquc primis Macrobium (Saturn. 5, 1): «quatuor

sunt, inquit Eusebius, genera dicendi: copiosum, in

quo Cicero domina tur; breve, in quo Sallustius ré

gnât; siccum, quod Fronloni adscribitur; pingue ct

floridum, in quo Plinius Secundns quondam, ct nunc

nullo veterum minor noster Symmachus luxuria tur.«

Frontonem Grotiiis suspicari tantnm potcrat esse

»Antonini praeccptorem, cui ob excellentem eloqucntiam

statua erecta « fucrit (Jul. Capitol. Antenin.

pbilos. 2); nunc notior nobis factus estj postquam

epístolas ejus orationiimquc fragmenta récens

repcrta identidem Angelus Majos evulgavit; uudc

licet nostratium houiinum judiciis minus comuiendatus

sit (vide Rotbii librum: über SI. Corn. Fronlo

und das Zeitalter der Antonine, München 1817, ct

Niebuhrii opuscula p. 526), illud tarnen intelügitnr,

aeqnalibus suis maxime enm probatum fuisse; si

quidem M. Anrelius Caesar (epist. 2, 6) ¡ta ad

eum seribit: »vale decus cloquentiae Romanae, amicorum

gloria, [léya JïQayixa, homo jueundissime,

consul ainplissime, magister dulcissime«; neque

discrepat Ausonii judicium de со (grat. act. 33}

p. 536 Delpb.).

insignium] Pari modo Saxo Grammaticus, qui

nostrum semper fere ad verbum imitatur (p. 10 cd.

Steph.): «insignium culmen meritaque virtiitura*

dixit.

corax] Alludit ad primos rlictorcs Tisiam ejusque

discipulum Coraccm, de quo idem narratur,

quod de EuatLlo et Protagora, aj unique Uli acclamatum

»Kaxov xógaxog xaxov w¿v.«

Meminit Cicero, Fabius aliique. Grot. — Graeco

vocabulo pro Latino corvus usus est consulto, ut

eimul signiflearet homincm eum, qui primus ош-

592 Martiani Capellae lib. V. §. 454.

451 feminae auspicio praevolabat. Ille autem qui gestabat virgulara, Tisias dietus,

cunctisque vetustior atque elatior videbatur ; nam et suos minores ceteros, illam

ipsam ducem respectans snperpositum corvum commune pignus filiamque

45S memorabat. Quo argumento commoti quamplures deorum earn quidem

nobilissimam feminam, sed aut Apollinis credidere cognatam, si Graja est,

aut, si Homulca de gente, Corvini. Cui aenigmati illud adjectum, quod

intrépida et fiduciae promtioris tarn Palladis quam ipsius Cyllenii deosculata

pectus cujusdam propinquae familiaritatis indicia patefecit. Denique nonnulli

superûm quum in trepidatione buccinae praecinentis et admiratione amicitiae

superorum incerti diutius divinatorem Phoebum cuperent sciscitari, nondum

ninm in Sicilia cloqiicntiac artem et praeccpta condidissc

furtur, Coracciu Syracusanum Tisiae magistrum;

qui quum plcrnmquc simul commcmorentnr,

confer omnino Ciceronem (Brut. 12 3 dc orat.

*j 20), Quinctilianum (2, 17, 7; p. 377. 3, i,

8; p.- 421), Sex tum Empiricum (adv. matlicm, 2,

06; p. 506 Fabr.), et ínter recentiores Speiigelium

(art. script, p. 25 sequ.) et Westermannum (loco

citato p. 53 — 58).

illam ipsam] In edit is erat ipsam ilia, pro quo

jam («rotins illam scribendutn e MS. vidit; quod

equidem transpositis verbis scrips!, codicibus Monacensi

et illam codices cxbibuissent, ut structura oralionis

melius со ns ! arc t; sensus cnim clarus est, non so

lum juniores ¡líos oratorcs, verum ctiam ipsam illorum

ducem Itbctoricam commune Coracis et Ti

siae pignus t id est filia in dici; siquidem pignora

jam sacpins pro liberie dici animadvertimus (§. 25.

32. 91. 180).'

feminam] MS. vocem primam non Labet; sed

pro ca sed. Lege: »cam quidem nobilissimam femi

nam primum, sed ant« etc. GnoT. — Obscura Lace

anno t alio est, quam non intcHcxi nisi inspectis

antcrioribns editionibus, in quibus Grotiannm sed

post vocabulum primam neutiquam Icgitur, collatoque

códice Darmstattensi, a quo vox primam item

abest. Нас igitur deleta verba nunc intelliguntur:

»credidere banc rcminam nobilissimam aut Apollinis

cognatam — aut Corvini gentilem« nimirum nonMcssalae

illius, de quo supra (§. 245), sed veteris

Valcrii, qui a corvo victoriae adjutore Corvi cog

nomen invencrat (Liv. 7, 26. Val. Max. 8, 15, 5.

Gell. 9, 11. Anr. Victor de vir. illustr. 29). Apol

lini autem corvum sacrum, quidquid obloqnatur Cor

ontas (52, p. 221 Gal.), tcstatur Ovidius (met. 5,

329), qui vel mutatum in corvi figuram dcum auctor

est; unde et »Dclpbicus ales» appellatur a

Pctronio (de bello civíli 177), quippe qui auguriis

capiendis maxime idoneus baberetur (Cic. div. 1,

59. HoraL od. 3, 27, 11). •

Cgllenii] Mercurii cum eloquentia cognationcm

unus Iloratii versus (od. 1, 10^ 1) satis aperit:

«Mercnri facundc nepos Atlantis.*

diutius] Lege ocius. Vonck. (spec. crit. p. 83) —

Nibil mutandnm: etenim ob causas praedictas diu

incerti erant dii minores. Sed pro »in trepiilalionem

et admirationem« apnd Groliiim ex ¡

Martiani Capellae lib. V. §. 456". 393

Jove máximo disquirente, tumultuario quae esset inquirunt. Ac tunc ilia 436

respectans superos universos, aliquanto commotior sic coepit: Patrem maxi

mum Jovem ceterosque coelites, quos in causis pluribus saepe sum deprecata,

atque ipsum convcntum superae consessionis attestor, nihil magis mihi inconsentancum

atque indccens aestimari, quam ut quae semper in foro judiciisque

quampluribus accusaverim multos, aliosque defendcrim, et viribus gloriam

deluctationis annixa mihi de discriminum fatia promeriti eventus praecoriia comparaverim,

nunc apud vos, supcri, quís placeré immortalitatis instar ас pretium

videbaüir, invita compcllor scholarium juvenilium monitus et exilia decantatae

artis praecepta memorare. Ñeque en im hoc nobis adscribit inopia, quum

redundantes turmae suppetant consequentium; nam absque his, qui pertur

bantes pectora sensusque cunctorum cognoscentum quoque perfregere subsellia,

ctiam alios habeam qui minutias praeceptorum et artis intimae commenta

pcrscripserint; inter utrumque vero columen sectatorum praeniteat Tullius

meus, qui non solum in foro, senatu, rostrisque grandiloquae facultatis majestatc

tonuerit, verum ctiam ipsius artis praecepta commentus libros quamplures

seculorum usibus consecrarit. Quod quum ita sit, emeritae granditatis 437

pudor et celebrati quantum puto nominis gloria haec inchoaraentorum primordia

detrectaret excurrere, ni et hoc ad immortalitatis praemium proficeret,

quod jubclis, ac fiducia perennitatis accendat exsequi vol primora, tarnen Jove

editlonibus rescripsi »in trepidatione et admiratio- faits] Darms ta Mensis codex factis, quo lamen

ne«, nti in Darmstattensi quoque est códice. non raagis ¡ndigemus quam altera lectione a Grotlo

ac tunc] Ita anteriores editioncs codicesque in margine no la ta promerilis pro promeriti.

Darmstattensis ct Reicbenauensis ; male Grotius at, columen] Sic scripsi с codicibus Darmstattensi,

deprecata] Famosissimum Hlud Dcmostlicnis ex- Rcicbcnauensi , aliisquc apud Oudcndorpium ( ad

ordiuni in orationc pro corona spectare vidctur: Appui. II, p. 74) pro culmen, quod in Grotii alio-

JtQwrov (úv roîç &soîç sv%oputt rtaÓL xcù rtà- rumque editionibus exstabat.

Qaiq X. T. A. accendat] flanc lectionem praebuerunt codices

consessionis] Ita codices Monaccnsis (С), Rci- Darmstattensis, Rcicbcuaucnsis, et Monaccnsis (C)

elienaucnsis, ct Darmstattensis; с il ¡ti confessionis , pro Grotiana accédât. Praeterca distiuctioncm mtiqnod

temeré Grotius in nota répétât. ta vi, puncto post imperante pósito, ne opus esset

394 Martiani Capellae lib. V. $. 417.

cum superis imperante. Accingar igitnr haec aridiora porciirrere, minus qui

dem, quam publicitus soleo, placitura; quaniquam si Pallados aures atquc

Arcadicam rationem benevolae majestatis participant assensio, ne nunc quidem

438 apud vos, maximi coelites, displicebo. Quippe sum ipsa Rhetorica, quam alii

artem, virtutem alii dixere, alii disci plinain. Artem vero ideirco, quia doccor;

licet Plato huic vocabulo refragetur. Virtutem autem dicunt, qui mihi

bene dicendi scientiam inesse compererunt. Qui edisci vero dicendi intimant

rationem et percipi posse non nesciunt, fidenter me asserunt disciplinam.

Vouckii conjectura jugiter pro igitur (spec. crif.

p. 85). Primera autem servavi ut elegantius, ncglecta

Icctionc primordio, quam Grotíns in margine posuit.

assensio] Refinxí locum ad codicia Darrostattensis

auetoritatem, cujus tarnen lectioncm jam

G rotins conjectura as sectil us erat, licet in ipso

textu vcl antcccdcntiuin cditionum scripturam ne

gligentia depravavcrit ; cdidcrat enim Arcadiam rationc

et assensionem, ijuum anteriores eerie ratio

nem et assensione liaberciit Arcadicam autein ra

tionem Mercurium esse, qui ipse Xôyoç ct'EQfirjç

Xôyioç appellabatur, monere vix opus est.

quam alii] Utrain ars sit an non rlictorica a

uitihis quacsiluiu esse et e Cicerone (de orat. 1,

19. 2, 7) et e Quinctiliano (2, 15) constat, qui

(p. 542 Spald.) : » quidam, inquit, rlictoriccn vim tant

и m, quidam scientiam, sed non virtutem, quidam

usum , quidam artem quidem, sed a scienlia et

virlule dijunctam, quidam с dam prauitalem quandam

artis, id est xaxoTE%viav nominaverunt«;

subtilîiis saue quam noster, apud quem non satis

apparet, quid iuter artem et disciplinam intersit,

nisï banc értt6xr¡fir¡V Graccoium, id est scientiam,

illam TÈ%vrtv esse voluit. Iïacc enim posteriori

actatc inter se distincte esse, apparet с Sexto Em

pírico (adv. Matbem. 2, 6): âAXùiç (ilv asvoy.oârovç

n)v ê.tiÔrrjiTjv Xctfi^i'vovxcç xnb ào-

Xaïxto vôfito àvxi xijç xé^vr¡g} ccXXtoç âs xwv

2x(oïxtôv ¿v 6ô<pco fióveo ipvo(iévr¡v. Cetenim

ante » disciplinam « e códice Monacensí (C) pro

Grotiano alteri scripsi alii.

Plato] Nimirum in Gorgia (p. 463 Stepb.), ubi

hace legimns: »vé%V7¡v âs avxr¡v ov фгцхь slvai

àX/C ÈfirteLçiav, Öxt ovx e%el Xóyov ovâivtt —

iytà ÔÈ TÍ%\i]v ov aaXcû, b âvri aXoyov

Tigäyfia«, quem deinde locum certatiin expresserunt

Quinclilianus (2, 1», 25), Appulejus (dogm.

Plat. p. 251 Oudcnd.), alii; confer et Astium (ad

Plat. Phaedr. p. 550).

virtutem] Sic Crassus apud Ciceronem (de orat.

5, 14): »est enim clequentia una quaedam de summis

virtutibns ; quamquam sunt omîtes virtutes acquales

et parcs, sed tarnen est species alia magîs

alia formosa et illuslris; sicut hace vis, quae scien

tiam complexa rernm sensa mentis et consilia sir

verbis explicat, ut eos qui audiunt quoeunque incubuerit

possit impeliere. «

bene dicendi] Vulgata hace est per vetemm

Scholas definitio, qnac apud Qiiinctilianum conqilurîhus

locis exstat (2, 15, 54. 5, 10, 54. 7, 5,

12). Hcrmagorac deheri videtur Spaldingio (T. I,

p. 361), sed et Xenocratis fuisse et Stoicorum

monct ibidem (conf. Scxt. Emp. adv. Math. 2, 6;

p. 289 Fabr.). ■" : ' '

Martini Capellae lib. V. §. 439.

■

DE OFFICIO ET FINE RHETORICAE.

Officium vero raeum est dicere apposite ad pcrsuadendum ; finis per- 439

suadere id quod est propositum dictione. Quae quidem verba mei Ciceronis

attestor, cujus ctiam exemplis mo per omues insinuó praeceptionis ductus

consequcnter usuram. ■■ , ,M»j »

UBI ET UNDE. :

Materies autera duplex est , mihi ubi et : unde fiat oratio. Ubi, quum

ipsius membra aggredior quaestionis; unde, quum res inventae vcrbaque 440

sociantur.

. .. QUAESTIO RHETORICAE ACJT FINITA AUT INFINITA.

Quaestio autem ipsa aut finita est, aut infinita. Finita est, quum na- 441

scitur de certo facto dcmonstratque personam, ut in Rosciana quaeritur Cioffeium]

Cicero (de invent i, 5): »officium au- verba (de invent 1, 5): » maleriam

tein ejus faculiatis videtur ease, dicere apposite ad nine, in qua omnia ars, ct ea facultas, qnac

pcrsuadendum 5 finis, persuadera dictione. Inter ficitur ex arte, versatur.«

officium autem et fintm hoc interest, quod in offi- ubi et unde] Marius Yictorinus (ad Cic de indo,

quid fieri; in fine, quid officio conveniat, con- vent p. 99 Pith.): »verum quod ait earn dicimus

sideratur«; atqtic iisdem fere verbis alio loco (de ostendit artis omncm matcriam in duobus esse, id

erat, i, 31) »oratoris officium esse« ait i> diecra ad est in eo ubi facit aliqnid et in eo unde facit. Utpersuadendum

accommodate* (adde Quinctil. 2, 15, puta fabri materia est in eo ubi facit, id est ferrum

2; p. 345 Spalding.). Eodem redit Aristotelie de- quod tundit; est item fabri materia in eo unde

iinitio (rhetor. 1, 2): »¿6zi д' T)'q7¡TOQIM7] dvva- facit, id est malleus quo tundit — sic et materia

fxiç Jteçi éxaóxov xov &£ú)QT¡6ai TO èvds%(h rhetoricae artis potest in со esse übt facit, id est

(isvov Jti&avc/v.*\ in deliberatione , demonstratione, judicial!; potest

persuadere] Sic jam Grotius e MS. legi jussit et in eo esse unde facit, id est in arguments,

pro persuademli in editis, addicuntque codices Mo- quaestionibus, et in raliquis matcriae necessarüs.«

nacensis (C) et Darmstattensis. Cctcrum in sequentibus ante quum ipsius sustuli

materies] Fronto (II, p. 481 Maji): »materies», «I, quod in editis erat, codicie Monaeensis (С)

inquit, »animi est, materia arhoris; ct тпаIcries auctoritate.

qualitas ingenii, materia fabri s apta«; sed liane quaestio] Iiiscrui autem с codicibus Mouaccnst

servar! ipsius Ciceronis docent (C) ct Darmstattensi. Distinctio ipsa

50*

Martiani Capellae lib. V. $..44i.

ceronis, utrum interfecerit patrem Roscius; infinita est, quae generaliter

quaerit utrum sit aliquid appetendum, ut an philosophandum sit in Hortensio

disputatur. In superiore autem crebro assidueque colluctor, atque

earn Graecis placuit vtcó&eólv nominan. Infinita vero universitatis adstruendae

sibi fiduciam vindicante, tunc potius versor, quum otiura ac disputationes aggrcdior:

licet plerumque etiam pars ipsa, quae thesis dicitur, in causis mihi

repctcnda est, quem Cicero (de invent. 1, C) te- in Ilorlettsio] Cicero (de divin. 2, 1): »cohorstatar

»oratoris materiam in causam et quaestionem tati suraus, quam maxime potuimus, ad philosodivisissc,

et causam quídem dicere rent quae Ьа- pbiac etudíum eo libro qui est inscriptas Hortcnbcat

in sc controversiam in dicendo positam cum sius.« Fragmcntorum numcrum baud exiguum inpcrsonarum

certarum inlcrpositionc — quaestionem

autem earn appcllarc, quae certarum pcrsonarum

interpositione careat«j sed ipse postinodo dicere

maluit (dc orat. 2, 10) nduo prima ¡/enera quaestionum

esse, in quibus cloquentia versare tur, апаш

infinitum, alteram cerium., et infinitum quidem,

in quo aliquid generalim quaererctur, Loe modo:

renies apiid Orclliuui (Т. У, P. П, p. 479 sequ.).

oiïum] H^o?.7¡v- Est autem б%оЛт} disputatio,

quae per otium exercetur. Cicero paradoxis : » quod

rix in gymnasiis et in otio stoici probant. « Grot.

— Paulo ante rcstitui e codicibus Monaccnsi (C),

Rciclicnaiicnsi, ct Darnistattensi »tunc* pro Grotiauo

»tum*; mallem autem invenisscm codicem,

expetendane esset eloquentia? expetendi bonores? qui praeterea in infinita praebcret, eerie ablativus

autem, in quo quid in personis, ct in con

stituíale et definita quaercretur«; cademque Quinctiliani

est ratio (5, 5, 5; p. 465), qui: »conTcnit,

inquit, quaes tiones esse aut infinitas aut finitas.

Infinitae sunt quae remotis personis ct temporibus

et locis ceterisque sinilibua in utramque partem

tractantur, quod Graeci &¿6iv dieunt, Cicero propositum}

finitae autem sunt ex complexu rcrum,

pcrsonarum, temporum, ceterorumque; bac ьлодь-

6siç a Graecis dicuntur, causae a nostris.« Adde

Augustinuin (princ. rbct. p. 291 PUb.): »Duo sunt

priini ct quasi generales civilîum quaestionum modi,

quorum alter thesis alter fmjpcthcsis vocatur a Grae

cis j nos priori nomeu si Graecum (lege Latinum)

dare non possumus, nc posteriori quidem, qnamquam

vidcamur dédisse; quippc controversiam di

rimas, quod nomcn tain in tbesin quam in bypopotest

caderc« cet. ■ .. ,

infinita—vindicante ante

potest quantum me male babcat.

thesis] Confirmât. hoc testimonio suo Cicero

(orat. 14): >orator, non Ule vulgaris, sed bic excellens,

a propriis personis et temporibus semper,

si potest, avocat controversiam ; latius enim de

generc quam de parte disccptarc licet, at qnod in

universo sit proba turn, id in parte sit probari necesscnj

hace ipsa enim quacstio »a propriis per

sonis et temporibus ad univcrsi generis orationcm

tradueta« codem teste appellator -&è6tç. Adde

eundem alio loco (ibid. 3£>): »sunt

sac et quasi actuosac partes duac,

in univcrsi generis quaestionc pono, quam ut

dixi Graeci appellant -&t6iv*y et Quinctilianum

(2, 4, 24): »Theses autem, quae sumuutur ex rc

rum compara tionc, mire sunt ad exercitationem dicendi

speciosae atque ubcres, quae vel ad suadendi

Martianí Capellae lib. V. $. 441. 397

elatius anhelanti amentatas bastas crebro et pila plurimum valentía ministrarit.

An aliud in Scauriana succurrit, quum interposita disputa done tractatur, ex

quibus causis mors eveniat repentina? ас pro Milone similiter, an mundus

prudentia gubernetur? Denique e meis sectatoribus quidam acri admodum ac

subtilissima ratione commoti nullam esse attcstantur hypothesim, quaestionem

cuneta quae in defensione pro reis contraque eos in accusationibus retractantur,

quia ad generales quaestioncs poterunt applicari. ¡ • ,

QUAE SUNT PARTES OFFICII RHETORICAE.

Jam vero partes officii mei quinqué esse non dubium est; nam est in- 442

ventio, dispositio, elocutio, memoria, pronunciatio. Judicatio enim, quae a

officium vcl etïam ad judiciorum disceptationem ju- signis de provident ia locus cet. Ea autem voce pro

Tant plurimum«, obi vide Spaldingîum (p. 280). prudentia et bac pro illa Cicero ipse quam saepisajihelanti]

Pronunciandi conteationem significa t, sime utitiir (acad. 1, 8j de leg. i, 23 5 N. D. 2,

28 et 72).

cuneta <] une] Lege »etmetaque quae* : error ex

rcpetita voce, ut sacpe. GnoT. — Melius mihi locum

sanasse videor, partícula quia e códice Monacensî

quinqué] Tot etiam Cicero (invent. 1, 7$ de

oral. 1, 31) partes rhetoricae statuit, quas a Graecis

è'gya TOV $r¡TOQOQ vocarî Curi us Fortunatia

nus (Pithoei rhetor, p. 38) tradit. Sulpicius Victor

(ap. Pith. p. 242) tria tantum officia oratoris enu

mera t aintellcctioncm, i и ventio nein, disposition em. «

Plura dabit Quincliliauus (3, 3).

judicatio] Quine til ianus (3, 3, 5): »Iiis adjeccrunt

quidam sextain partem, ita* ut invention! ju

dicium subnecterent, quia primum esset invenire>

deinde judicare. Ego porro ne invenisse quidcin

credo eum qui non judicavit. Et Cicero quidem iu

rhctoricis judicium subjecit invenlioni , mihi antcm

adeo tribus primis partibus vidctur esse pcrmixtum

(nam neque dispositio sine eo neque elocntio fuerit),

ut apud Pcrsium (I, 14):

»Grande aliquid quod pulmo animae praelargus

anhelet. «

amentatas] Ciceronem bic quoque ¡mi ta tur, qui

duobus lot-is (de ont 1, S7 et Brut. 78) oratori

ctiam amentatas hastas tribuerat.

Scauriana] Monacensis (C) Scaurina, neque

aliter jam Patricias (ad Cic. orat. fragm. III, 2;

p. lOOä Graev.) apud nostrum legisse videtur, sed

practuli vulgatam, quam paritcr et Pompcjus Grammaticus

tuetur (comm. art. Donati p. 108) et aliarum

formarum analogía, quas sollcrter congessit

Spaldingius (de oralione Marcelliaua in Wolfii mus.

antiqu. stud. I, p. 4 sequ.). Ceteriim nunc demum

reperta magna illius orationis parte apparet, quomodo

ibi bacc disputado tractari potucrit, nimirum

ubi de Arinis Sardi uxore agebatur, quam Scauri

libídine ad mortem compulsam esse arguebant (II,

2j p. 200 Orcll.).

prudentia] In illa caim oratione (30 sequ.) in598

Martiani Capellae lib. V. §. 442.

nonnullis dicitur pars, partibus cunctis adscribitur idcircoque ipsa pars non

poterit rite censeri; licet quid dicenduru quidve silendum sit dispensado ju

dications cxaminct. Invenlio est quaestionum argumentorumque sagax invcstigatrixque

comprehensio; dispositio est, quae ordinem rebus attribuit; elocutio,

quae arripit verba vei propria vol translata, quaeque nova facit veteraque

componit; memoria firma rcrum vcrborumque custodia cstj pronunciatio

vocis, motus, gcstusque pro rerum vcrborumque dignitate moderado. Sed ex

his inventionem certum est esse potissi mam , cujus opus est causae quacstioncs

excutcre et argumenta probatu idónea reperire.

* • ' ■

DE QUAESTIOMBUS PRINCIPALIBUS ET INCIDENTIBUS.

* * *

ii3 Quaestionum vero duplex species est. Aliae sunt enim principales, aliae

incidentes. Principales sunt status, ex quibus nascitur causa, quas Tullius

constitutiones appellat; incidentes vero, quae dum tractatur causa nascuntur,

Spald.) consulueris, videbis liaec a nostra presse

exscripta esse.

esse potissimam] Pariter Cieeruni (de íiiv. 1 ,

59): »iuveutio prima et maxima est pars rbetoricae.«

quaestionum] С urine Fortunatianus (p. C6 Pitli.)

octo quaestionum species poniti »gcncralem, spe

cialem; principalem, inciden tcm; voluntarían), nccessariam;

accidcnlem, erraticam.« Vocabulo prin

cipalis in simili causa utitur Cicero (dc fato i)t

»causarum aliae sunt pcrfectac et principales, aliae

adjuvantes et proximae.« Paulo aliter Qninctiliaitiis

(3, в, 7): »aliae (quaestioiies) sunt propriae

causarum, de qtiibus ferenda sententia est, aliae

adduetae extrínsecos, alíqiikl tarnen ad s ummam

causae conferentes, vclut auxilia quaedam.«

constitutiones] Cicero (dc invent. 1, 8): »eam

quaestionem, ex qua causa nascitnr, Constitutionen*

appcllamus.« Quinctilianus (3, C, 2): nqnod nos

sttilum, îd quidam constitutionem votant, alii tjuatut

pronuncialiottem quoque vel plurimum ex eo

mntuari ptitem«; quo de loco confer quae disputavit

Scbützius (in opuscul. p. 231 sequ.).

inventio] Cicero (inv. 1, 7) inventionem appel

lat aexcogitationem rerum verarnm aut verieimilium,

quae causam probabilcm reddant«; quem pleriquc

seqmntnr. 14ostram definitionem Pitboeus (rbetor.

p. 556) Isidoro quoque tribuit, sed in ipso illins

opere nulla ejus vestigia exstant. Unde noster bauscrit,

prorsus ignoro, praesertim propter intisitaturn

vocabulum invest igatrix, quod Graccam originem

saperc videJur, ut apud Ciceroncm (invent.

1 , 1 . 2. 4 ) dominatrix , imitati-ix , moderatrix ,

apud Quiiictilianum (2, 15, 21) invenlrix , judicalrix

, enunciatrix.

verborumrjue] Ita melius in códice Monaccnsi

(de or¿t. 1,8; orat. 17), Anctorcm ad Ilcrcnuiiim

(3, II et 15). et Quinctilianum (11,3; pag. 520

Martiani Capcllae lib. V. $. 443. 399

dum argumenta vel scripta refutando in plnres causa dcducitur quaestiones;

ut sit principalis, utrum Clodium juro occiderit Milo; incidcns, uter utri

insidias comparant,

DE STATIBUS, et UNDE NASCANTÜR.

Principales igitur status sunt numero tres: an sit, quid sit, quale sit. 411

An sit, conjectura est, ut: an patrcm Roscius occiderit. Quid sit, finis, ut:

an majestatem minuerit Cornelius. Quale sit, qualitas, ut: an Saturninus jure

slionein, alii id quod ex quaestione apparent; Thcodorus

generale caput, id est xetpáZaiOV ytvtxwtcctov,

ad (juod refcrautur omnia. «

numere tres] Prorsns cum nostro consentit Jnlius

Scvcriamiâ (p. 307 Pith.), modo verba ejus

cum Capperonerio (ant. rliet. lat. p. 339) sic legas:

»Status tres sunt: ubi quod a tc factum objicitur

negas, conjectura est; ubi quid a te factum fateris

et negas earn vim nominis babcre quam adversarius

eliminator, finis est; at si neque dc facto nequc

de nomine ambigitur, scd si jure factum con tendis,

auaUtas nominatur.* Pracivit Cicero in iis quae

provectiore actatc scripsit, ut de oratore (I, 31):

»quidquid in controversial veuiat, in со quaeri

soleré ant factumne sit, aut si est factum quale

sit, ant eliain quo nomine Tocetur, aut, quod

nonnulli addunt, rectene factum vnleatur« ; et alio

loco (orat. 14): »quidquid est quod in controversia

aut in contentions verse tur, in со aut sitne aut

quid sit ant quale sit quaeritur; sitne, signis;

quid sit, dcfinitionibiis; quale sit, recti pravique

partibus«; et omnium explicatissimc (partit, orator.

29): »in omnibus igitur causis tres sunt

gradus, ex quibus unus aliquis capiendus est,

si plures non qiicas, ad resistendum; nam aut

¡ta constituendum est, nt id quod objicitur factum

neges, aut illud quod factum fateare neges cam

vim habere atque id esse quod adversarius crimi

ne tur; aut si noque de facto ncque de facti appellatione

ambigi potest, id quod arguarc neges tale

esse quale ¡lie dicat, ct rectum esse quod feccris

eoncedeiidnmve defendas. Ita primus illc status et

quasi condictio cum adversario conjectura quadain,

secundus autem definitione atque descriptione aut

infomutlione verbi, ter tins aequi ct. veri et recti et

humani ad ignoscendum dispntationc tractandus est«

cet. Alii ut Cassiotlorns (p. 337), Sulpicius Victor

(p. 2Ö0), Isidoras (2, 5, 2) primum distinguunt sta

tus causarum duos, rationalem et legalem, in ratio

nale vero genere conjecturam , finem, qualilalem,

iranslationem ; at hi cum ipso Cicerone juvene (dc

invent. 1, 8 sequ.) Ilermagoram sequuntur, untie

cur Martianus disccsscrit, statim exponetur. De re

liquia rcliquorum sententüs, qiiaruin rix numerus

iniri potest, cruditissûne disputât Quinctilianus (3,

0, 29 sequ.), quem, qui plura dc statibus scire

cupicrit, omnino adcat.

Roscius] Trium gcuerum tria excmpla а Сice.

ronis orationibus repctuntur; quarum exstant duac

pro S. Roscio Amerino et pro C. Rabino perdncllionis

reo, tcrtia pro C. Cornclio intercidit nec

nisi fragmenta ejus cum Asconii Pcdiaui argumen

ts scholiisque supcrsunt.

majestatem] Auctor ad Herennium (2, 12):

400 Martiani Capellac lib. V. $. 444.

necatus sit. Sed ne forsan moveat, quod praetereo quartum statum, quctn

Hermagoras invenit, subtilior ratio est cum non statum, sed partem diccre

445 qualitatis, quod in ejus expositione monstrabo. Nunc dicendum est quomodo

status inveniantur in causa. Inveniuntur igitur per intentionein et depulsionem.

Intcntio est objectio ejus facti quod in judicium venit; depulsio est quaedam

resistens intentioui negatio; ut si dicatur, occidisti patrem — non occidi. Ex

his duabus inter se concurrentibus vocibus nascitur quaestio, quae dicitur

status, quod ibi quasi ad pugnandum actionum acies ordinata consistât. Sed

facile est videre, quid objecto crimioi respondeatur; illud facile non est, quid

debeat intendi, utrum factum, ut: homincm occidisti j an nomen facti, ut:

»Majestatcm is minuit qui amplitndiucin civitatis

detrimento afficit« Adde Ciceronem (de invent. 2,

17; de orat. 2, 23. 49; partit. 30), Quinctilianum

(7, 5, 56), et Taciturn (annal, 1, 72).

Saturninus] Eudcm cxcmplo utitur Quinctilianus

(5, i i, 6). Euin cnim occidísse arguebatur

С Rabiriiis (Sucton. Caes. 12. Dio Case. 37, 26).

quartum statum] Nunlrnm translatitmis (§.453),

quem vcl Cicero (de invent 1, 11) tribus reliquis

subjunxit, Quinctilianus autem (3, 4, 15) et ipse

ad qualitatem transferre vide tur (confer eundem et

5, 6, 68). .

Hermagoras] Meiiiinerunt ejus et Strabo (13,

p. 621 Casaub.): »'Eçfiayôçaç ó гад (tT}XOQL7tàg

TS%vaç 6vyyQaxpaç«, et Quinctilianus passim; sed

ut duo ejosdein nomiiiis bomines distinguendi sint,

quorum alter (5, 1, 16) antiquior Cicerone, alter

(5, 1, 18) non multo ante Quinctiiianum. Herinagorac

disciplinam íuprimis exponit Aurelius Augnetinos

(p. 205 sciju. Pitb.).

per inlentiouem] Cicero (de invent 1, 8): » con

stituyo est prima condictio causarum ex depuisione

inteniionis profecía boc modo: fecisti — non feci,

aut: jure feci.* Auctor ad Ucrcnnium (1, 17):

■ ex intentione et infitiatione judicatio «onstituitur

boc modo: intentio: occidisti Ajacem} inßtialio: non

occidi; judicatio: occidcritne.it Alteram хссТсмрсс-

6lVf alteram ajtbipaÖw Greece dici monet Augu

stinus (p. 204) quem confer. Cetcrum rcctc Quictilianus

(5, 0, 1) intentionem ct depulsionem ad

-judicialis generis officia restrinxit

depulsio est] Ycrbum a Grotio oniissum с có

dice Moiiacensi (С) addidi.

ad pugnandum] Cicero (topic. 25): »refutatio

autem accusationis, in qua depulsio criminis, quae

Greece бхабьд dicitur, Latine appcllctur status $ in

quo primum insislit quasi ad repugnandum congressa

defensio.« Isidoras (orig. 2, 5; 1): »Statut

apud rbetorcs ea res dicitur in qua causa cousistit,

id est constitulio. Graeci autcm statum a conten

tion 6t¿i6w dieu nt; Latini autcm non solum a

pugna ■per quam cxpugnarent propositioncm adversarii,

sed quod in со pars u traque consistít.* £ta-

6cç enim Graccc vel slationem significare potest vcl

discordiam; uude et Quinctilianus (5, 6, 4) dubitanter:

»quae appellatio dicitur ducta vel ex eo

quod ibi sit primus causae congressus, vel quod

in boc causa consistât,* , .,

Martiani Capellae lib. V. §. 448, 401

homicidium fecistij et licet videatur idem esse, tamen in superiori objectione

si negabitur, conjectura erit, quum dixerit: non occidi; in hoc ubi rei nom en

intenditur, potest et finis videri, ut si dicat: non feci homicidium, an quum

quicunque homo, an quum innocens occiditur. Quod si non factum objicias

sed criminis nomen, negatione diversae partis non erit manifestum qui status

exsistat. Nescias enim quid negat, qui ita neget: non feci homicidium; utrum

quia nullum hominem jugularit, an quia tyranni interfectio homicidium non

vocetur. Est igitur intendendum illud quod factum est, ut, si id negaverit

adversarius, habeas conjecturam; si eo concesso nomen criminis excluserit,

intelligas finem. Quod si concesso facto factique vocabulo licuisse 446

sibi vcl oportuisse faceré dixerit, qualitas in causa versatur; quae aut de re,

aut de actione congrtditur. De re, ut: Miloni faceré licuisset? de actione: an

servo vel addicto tribunos liceat appellare? an habere ignominioso liceat conconjectura

erit] Sic códices Rcichenauensie et non oportuisset. Est enim aliquid, qnod non opor-

Darmstattensis pro Grotíana lectione conjecturae. teat, etiam si licet: quidquid vero non licet, certe

Supra quoque quod Grotius excudi vcl jusscrat vcl non oportet.«

passus erat liceat pro licet, ex anterioribus edi- addicto] Quinctilianus in dcclamatione Ш: »in

tionîbiis correxi; mox tamen quod sequitur apnd addicto, ac paene servo et vix libero.» Grot. Con-

Grotinm nescias corrigere nolui, licet in anterio- fer Gellium (20, 1 extr.): »nisi dissolverent, ad

rîbus nescies exstiterit. praetorem vocabantur et ab eo, quibus erant juditijranni

interfectio] Ccleberrimiim boc in rbe- cati, addicebantur , nervo quoque aut compedibus

torum scbolis argumentum, quod ex Luciani tyran- vinciebantur.« Exempla etiam apud Ciceronem (de

nicida et ex Latinorum declamationibus, quae ex- orat. 2, 63; pro Flacco 20). Differentiam addicti

stant, apparct. Addc vcl Ciceronem (de invent. 2, et servi perspicue exposuit Quinctilianus (7, 3, 27)

49). Plura dabunt Meursius (Tbem. Attic. 2, IS) unde boc quoque videmns, saepius declamandi aret

Petitus (leg. Att. p. 513 — 316). gumentum ab bujus conditionis ambiguitate desum»

licuisse] Cicero (pro Cornelio Balbo 3): »si tnm esse (confer et decl. 311); materiam vetustisdenique

aliquid, quod non contra ac liceret factum sima Romanorum historia praebere poterat.

diceretur, sed contra atque oporteret, tamen esset an habere] Hoc quoque scbolasticum argumentum

omnis cjusmodt repreliensio a vobis, judices, repu-' fuisse videtur, ansa fortasse ab Aescliinis oratione

dianda. IVunc vero quid dicitur? quid ait accusator? in jTimarchum repetita. Apud Marium Yictorinum

fecissc Pompcjum rjuod ei faceré non licueritl quod (p. 228 Pitb.) inter alias leges, quibus ejusmodi

gravius est, quam si id factum ab со diceret, quod controversiae nitebantnr, et hace est: »impudicus ne

402 Martiani Capcllae lib. V. §. 446.

cionem. Quae species qualitatis translatio nominatur. Item cavere debemus,

ne intendamus auditoris officium, ut sola status qualitas fiat. Nam qui causam

cognoscit, propositum habet efficere aliquid, id est aut damnare aliquem

auí absolvere.

DE GENERIBÜS AUDITORUM ET CAUSARUM.

Auditoris autem sunt tria genera: unum ejus qui secundum aequitatcm

aliquid statuit, et is est perpense judex; aliud ejus, qui honéstate vel utilitatc

incerta dubius alienae sententiae persuasionem inexplicabilis dcliberator expectat;

concionctur.« Similis cxstat apud M. Scnecam (controv.

V. 35): »für concionc prohibeatur.« Ignominiosus

antcm hic est qui Graecis arifxoç.

quae species] MS. »quac status qualitatis trans

latio nominatur.« Forte » qui status qualitatis trans

latio nominatur. « Grot. — Omnino non intcllexit

Martianum, qui modo (§. 444) trauslatiouem statum

esse ncgavcrat ct inter qualitatis species retulcrat!

Nostrum prorsus confirmât Aqiiila Ноша-

nue (p. 155 Ruhnken.).

translatio] Cicero (de invent, i, 8): »omnis res

. . . aut facti ant no mini s aut generis aut actionis

continet quacstionem .... at quum causa ex eo

pendet, quod non aut is agere vidctur quem opor

tet, aut non cum со quicum oportet, aut non apud

qaos, quo tempore, qua lege, qua poena oportet,

translaliva dicitur constitution quia translationis ct

commutationis actio indigere vidctur. л Eandem pluribtis

exposait alio loco (invent. 2, 19), quem nupcr

egrcgic ut assolet illustravit Platncrus (progr. dc

partib. libror. Cic. rhetor, quae ad jus spect. Marb.

1829. cap. 2), vir, qui juris scicntiam cum insigni

utriusque linguae pcritia ita cumnlat, ut Crasso

ill i apud Ciceroncm non tantum comparan, sed

etiam aeqiiiperari mérito posait »Actionis contro

versial^ Quinctilianus quoque appcllat (5, 13, 8

coll. 7, 5, 1). Graeco. vocabulo est fisTÚXrjxpig

sivc цетабтабся, quam certatim illustrant Curius

Fortunaliauus (p. 51 Pilb.), Sulpicius Victor (p.

262), Augustinus (p. 294); eadem vero in jure

Attico itaQayQCt<pr¡, quae Latinis alias praescriptio ;

mide Quinctilianus (5, 6, 72): » .union praescriptiones,

etiam in quibus maxime videtur manifesta

translatio, casdem omnes species liabent« cet. ubi

vid. Spaldingius (p. 527). Addc Marium Yictorinum

(p. 207 Pilb.)-. » Tratislationem non intclligamus

forma m esse status legalis; praesci-iplionem vero

eandem appcllari posse et eandem exceplionem, sed

ab oratoribus«, ubi oratores rbetoribus síve technicis

opponuntur. Dc praescriptione sivc jtccQdygaayr]

vide cundem Platncrum (Process und Kla

gen bei den Attikcrn I, p. 138—160).

ut solu] Hoc restitui ex antcrioribus editionibus

pro Grotiano et sola. Paritcr infra restitui efficere

aliquid pro aliud, codieibus quoque Darmstattcnsi

et Reicbenauensi addicentibus. Sic Cicero (partit.

3), quem locum sequentibus quoque adbibere possis:

»aut auscultator est modo qui audit aut disceptator,

id est rei sententiaeque moderator; ita

nt aut delcctetur aut statuât aliquid. Statuit autem

Martiani Capcllae lib. V. f ^47. 405

tertium genus ejus est qui facti honestatera vel turpitudinem libera aestimatione

perpendit; hunc aestimatorem convenit nominari. Hace igitur sunt

tria causarum genera, quae hypothesi contincntur, id est judiciale, deliberativum,

ct demonstrativum. Sed quum omnes pracdictarum rerum auditores 418

dubitatio sui deducat officii, quaerendum discrimen est et proprietas singulorum.

Nam et judex, cujus officium est damnare reum vel absolvere, possessionem

dare vel auferre, priusquam cognovcrit causam, dubitat quo modo utatur

officio; et qui délibérât, -ambigua mentis opinione differtur; et laudationis

arbiter, an rite quis laudetur, aestimanti contemplationc dispensât. Sed quum

in divefs um haec distrahantur officia, tum illud maxime discrimen attenditur,

quemadtiiodum temporibus variantur. Nam deliberado futuri tantum temporis

continet quaestionem, ut si deliberet Cato, an se debeat, ne victorem adspiciat

Caesarem, trucidare. At vero judiciale genus tarn praeteriti quam futuri nonnunquam

temporis invenitur; sed in praeterito tantum de facto conjectura,

ex futuro qualitas frequenter innascitur, ut suo loco promtius asseretur. Lau

de practcritîs, ut judex, aut de ñitorís, ut senatiis. cío suo, non ut ab со díscedant, sed ut nesciant,

Sic tria sunt genera, judicü, delibera tionJe, exor- quomodo exeeqnantin*.

nationis, quae quia in laiidutioncs maxime confertur, ími» illud] In editis legebatiir tunc — attendiproprium

habet jam cx со ношен. а , mus — varientur, quae Monaccns'is codicis (С) autria

causarum genera] Primus horum auctor, ctoritatc correxi.

ut vidctur, Aristoteles fuit (rlictor. 1 , 3 et 4), deliberatio] Eadem noster infra (§.406), unde

secutt sunt Cicero ct plurimi alii; quae qui defen- si nuil vidcmiis delibcrativum genus antiqnis rLetodunt,

inquit Quinctilianus (3, 4, 6), »tria faciunt ribus (Cur. Fort и u. p. 41. Шаг. Vlctoriu. in Cic.

genera auditorum: unum quod ad delectationem p. 147. Alcuin. p. 370 Pith.) etiam consilii nomine

conveniat, altcrum quod consilium accipiat, tertium appellatuin esse. Sic Juvcnalis (1, 15):

quod de causis judicet.« Cetcrum non video cup »et nos

G ro ti и s feminine genere scripserit jiidicialis, deli- Consilium dedimus Sullaa , privatus ut altum

beraliva , demonstrativa ; equidem ex anterioribus Dormiret«

nciitnim reposui, ut est apud Ciccronem (de in- înprimis autem bue pertinent »grandia morîturî Ga

vent. 1,5). • tonîs vnrba« apud Pcrsium (3, 45), quae rccfc

officii] Lege cum MS. officio. GnoT. — Eandcm Koenigius cxplicat »orationem Catonis verbis sublilcctionem

praebet qnidem Darmstattensis codex: mibus claboratam, in qua delibcrabat Cato, utriim

sed vulgata unice praestat; dubitant enim de offi- mortem sibi conscisceret an servitutem pateretur.«

51 *

404 Martiani Capellae lib. V. §. 448.

dativum etiam genus in praeteritis factis omno consistit, sed a judiciali genere

fine discernitur. Nam aliud est absolvere innocentem acquit a lis imperio, aliud

laudibus prosequi gloriosum insigniura contemplatione meritorum. Accedit

quod in judiciali genere ambigit cognitor in rebus alienis; in deliberativo vero

quisque tarn de suis quam etiam de rebus externisj in laudativo aestimator

auscultât vera congruaque quae memorentur, licet novella etiam id contulcrint

419 blandimenta, ut suae pracdicationis fiat arbiter qui laudatur. Ergo oportet

attentius intueri, ne ea quae auditoris officium habuerit intendamus, ut si

Verri quod damnandus sit edicatur; ille quippe se damnandum nón esse rcspondct,

et utrum damnandus sit, sola qualitas apparcbit. Igitur a facti objcctione

nascitur intentio, ut si cidem dicas: Siciliam spoliasti, responsuro:

non feci, conjectura componitur. Stultum quippe est id, quod in arbitrio

mauet judicis, aut certe facti nomen, non ipsum crimen in tendere. Cavendum

aeque, ne, quum lex ulla vel scriptura in causa tractatur, intentio sumatur

ex lege, ut si dicas: lex te mur um vetabat ascenderé peregrinum; sed illud

potius dicendum: murum ascendisti, ut, si negaverit, non sit pugna de lege,

sed de facto, cui accedit lex; si confessus ex facto, tunc contra legem fccisse

videatur. Ceterum si negato facto fuerit lex vel quaevis scriyptura recitata,

superflua videbitur contentio, quando non juris sed veritatis altercatio con-

450 tineat quaestionem; hoc vitio plerique falsi sunt. Sed et praeter illos trois,

quos status asserui, alios quatuor vel quinqué de scripti qualitate manantes esse

dixerunt, qui licet suas in divisione causae partes obtincatit, tarnen nunquam

principali loco nascuntur; quia nisi fuerit quod probetur, nemo ad probandum

novella blandimenta] Panegyricos intclllgas, qui non potest, quia boc ad judicis officium pertinet.

imperatoribus non modo abscntibus verum etiam ■ lex te murum] Excmplum boc noster e Cicerone

praesentibus diccbantur. (de orat. 2, 24) et Qiiinctiliano (7, 6, 6; p. 142

certe facti] Grotius in margine cerli ; sed allius Spald.) repctiit.

mendum insiderc vide tur; vide nclcgcndum sit: »non de scripti] Hi sunt qoos alios legales appellarc

ipsum crimen aut certe facti nomen intendere.« supra (ad §. 444) monui, quorum quinqué species

Spoliasse Siciliam Yerrcm accusator intendere po- faciunt casdem quas no s 1er infra (§. 462), ubi plura

test, quia in facto positum est; damnandum cssc? dc iis monebuatur.

Martiani Capellae lib. V. §. 450. 405

récitât legem vel aliquam scripti forraam. Id autem', quod probatur, status

est, qui ex primo conflictu semper exsistit; ceterae quaestiones controversiae

vel incidentes sunt perhibendao.

QUOMODO STATUS FACILE INVENIATÜR.

Sic igitur inveniendi status facilis erit ratio, quum neque nomen admissi 4af

neque auditoris officium neque legem aut scriptum aliquod intentionis loco

poterit objici. Itaque talis est intentio: hominem occidisti; depulsio: non occidi;

quaestio ex his oritur: an occident? in quo statu erit conjectura. Sed quum

intentioni jus facti opposuerit reus, fit qualitas, ut a Milone non factum negatur,

sed de facti jure contentio est; occidisse enim se fatebatur Clodium,

sed jure fecisse. Huic depulsioni subjicitur ratio, quae non una simplexve

sit. Nam potest unum atque idem factum propter varias ' causas videri probabile,

ut hoc idem, quod insidiatorem occiderit Milo, una ratio fuit; alia,

quod hostem reipublicae et tyrannidis affectatione succensum se înteremisso

mcmorabat. In quibus assertis fit quidem qualitas, sed diversae species ejus

erumpunt; nam prima relativa, altera comparativa qualitas fulget. Quod si

conflictu] Ciceronis Laec verba sunt (invent. I, jüngere: MConjecturae status ex negatione, per

8), quae tamcn Qninctilianue (5, 6, 4) reprcbcndiL quem factumne sit quaeritur; conjectura appellate,

admissi] Nimirum facti, pro commissi. IVon quia conjiciendo et argumentando ad vcritatcin ne-

Justinus solum (15, 2} p. 594 Gron.) » admitiere cesse est pervenire. Hoc ejus est proprium, quod

facinus* scripsit; scd Giceronianum (de fin. 1, 1) quae ponuntnr in cansa non ipsa sunt crimina, sed

ctiam est: »quod semel admissum coercer!. « criminum signa. Ut si reus sit dives adolescena,

non occiderit] Optime Augustinus (p. 294. 29 S affectatae tyrannidis, quod arcem praeteriens flcat.

Pitb.): »E duobus, dicto et responso, vel intentione JXoti enim quod illam transeat, vel quod fleat,

et negatione media nascitur quaestio hoc modo: crimen est; sed baec signa sunt, quare tyranniintentio

est occidisti; negatio non occidi^ quaestio dem affectarc videatur. Dividitur conjectura per

ón occiderit?" fecta locis bis: probationum expetitione, facúltate,

conjectura] Si de veritate facti quaeritur, сопг volúntate, a вшито ad imum, aliquando jure ahjecturis

utitur orator (Cic. de invent. 1, 8). Ube- soluto, derivationc, veri simili probatione.«

rius bac de re Sulpicius Victor (in Pitb. rhetor. occiderit Milo] Ita Monaccosis (G), non occip.

250), cujus verba operac pre Цат erit bic sab- derat, at in editis.

406 Martiani Capellac lib. V. §. 4SI.

intentioni non jus facti, sed negatio nominis opponatur, quam vis ncgatio dcpulsionis

vice dicatur, tamen non faciet conjecturam, quia non factum, sed

nomen facti destruitur; ut in hoc: adullcrii actio sitj quum repudiata uxore

stupratoreni qui repudiaverat maritus invenit, accusât adulterii; reus contradicit,

nec factum uegat, sed adulterii nomen excludit, et quaeritur quid sit

4S2 adultcrium, quod est definitivae controversiae. Igitur conjectura ipsius facti

negatio est; finis non admissi sed nominis, idcircoque etiam depulsio ingesti

criminis, quia quum facto aliud nomen imponitur, imminens objecto crimini

periculum denegatur; ut in hoc objcctu: pocula templi e sacerdotis domo

furatus es, sacrilegium fecisti; repellit: pocula quidem abstuli, sed quia do

domo, non de templo, furtum, non sacrilegium nuueupandum. In quo

ctiam facti alta quaedam videtur esse negatio, non eniin hoc ad dcorum

injuriam spectat admissum, sed ad dispendium sacerdotis, quum de domo

pocula subtrahantur. Hic utraque factum definitionc tractandum, id est, et

nominis] Scqnitur apud Grotium: »ut adulteriuin

non feel«; ad quae observât: »Ilae quatuor

voces in meo códice desunt, ctiam in Lugdunensi

et Basilccnsi, et sane verisimile est non

esse lúe genuine. a Ñeque in anterioribus editionibus

legiintur, quarc omisi.

definitivae controversiae] Cicero (de inv. 2, 17):

»Quam est nominis controversia, quia vis vocabuli

definienda verbis est, constitutio definitiva dicitur.«

(Add. Quinctil. 7, 3, 11; p. 92 Spald.).

objecto crimini] Codex quidem Monaccnsis (C)

»objectio criminis « ; sed pcrpcram, quia pertculum

scqnitur, quod in omni criminatione summum

est. E^cinplum, quod additur, de sacrilegio adbibnit

et Cicero (dc invent. I, 9): »si quis sacrum

ex private 3urripuerit, ulrum fur an sacrilcgus sit

judicandus.« Paulo aliter Quinctilianus (5, 10,

59): »privatem peenniam sustulisti, sed quia de

templo, non furtum sed sacrilegium est« (adde 3,

6, 38 et 40. 4, 2, 8 et 68. 7, 3, 9 et 21).

alta] Hanc lectionem jam Grotius ad margiiicm

posuit, legiturque in Reichcnaucnsi, Darinstattensi,

et aliis libris scriptis ab Oudcudorpio (ad Appui.

I. р. 24э) lauda tis, pro alia in editis. Inlclligc reconditam,

ut apud Virgilium (Aen. 1, 209):

»premere altum corde dolorem»;

et »altissima ernditio« apud Plinium Secundum

(epist. 4, 30, 1).

utraque] Utraque dixit adverbial! forma: ut

eniin ulrinque, quum bine et illinc respondit, et

utrobique, quum bic et illic; sie utraque qutnn bac

et iliac. Grot. — Equidcm boc adjectivum ad no

men definitione refero. De facto enim utraque definilione

, »quid sit sacrilegium, et quid furtum«

tractandum esse dicit. Cicero ad idein cxemplum

observât: »necesse erit definiré utrumque, quid sit

fur, quid sacrilcgus«, itaque nec illa lectione opus

erit, quam in margine posait Grotius: »in utroque.«

Martiani Capellae lib. V. §. 4o3. 407

quid sit sacrilegium, et quid furtum. Nunc de qualitate dicendum, cujus 4o3

multiplex natura divisionem partium primo dcsiderat, ut ea decursa singularum

proprietas explieetur. Qualitas igitur aut de re, aut de actione est.

De re, quum ejus facti, quod in judicium venit, ratio causave tractatur, vel

quum quid fieri oporteat disceptatur, ut an jure Clodium Milo jugula veril,

vel an domus Tullio restituenda fuerit. De actione autem, quum quaeritur,

an admittenda sit actio et judicium faciendum; quae pars quoniam juris aequitate

perpenditur, recte earn in species qualitatis subtilius aggrcgamus, aliam

autem, quam Hermagoras quasi constitutionem novam a qualitate distinguere

et translationem vel praescriptionem vocare maluerat. Sed haec posterius.

Qualitas ut futuri temporis aestimata, ita et praeteriti: praeteriti juridicialis, 4o4

futuri negotialis. Qualitas in utroque juris asscrtio est; in juridiciali naturae,

in negotiali legis aut consuetudinis asserta vcrsantur. Juridicialis autem dividitur

in absolutam et assumtivam. Absoluta est, quae factum ipsum sui

natura et jure défendit; assumtiva, quae quum in facto ipso nihil probabile

reperiat, confugit ad ipsam causam, eamque justam, ut faceré deberet, allegat:

ut quum Milo non potest dicere hominem licuisse jugulari, causam

nunc de qualitate] Vulgo praemittebatur inserí- quoniam nulla translatio id est praeseriptio sine

ptio: » Qualitas est quum qual'is sit quaeritur », Gro- lege potest esse.*

tio tarnen recte notante: »Titultis hic ex Dialéctica a qualitate] Correxi locum in cditis corr upturn

hue translatus, sed perperam«; quapropter quum e códice Monacensi (C), tam a qualitate pro aut

a códice queque Darmstattensi earn abesse iridis- qualitatem, quam praescriptionem pro perscriptio~

sein, omittendam ccusui. пет «ribendo. De praescriptione supra jam cgi

Hermagoras] De со supra jam actum est (ad (ad §. 446).

§. 444). Translations eum inventorem et Cicero juridicialis] Restituí vocem praeteriti, quam

appcllat (de invent. 1, il) et Quinctiliaiius (5, 6, Grotius iterare neglexcrat, e codicibus Monacensi

60), quanqnam semina ejus quaedam citra nomen (C) et Darmstattens!. Practerea monendum, paulo

ipsum apud Aristotelem repcriantur (confer Spald. ante pro posterius Grotium margin! adscripsissc pop.

520). Adde et Curium Fortunatiannm (p. 45 sterior, quod tameu non placet.

Pith.): »rationales status secundum Hermatjoram dividitur] Haec distributio apud Auctorem ad

quatuor, conjectura, finis, qualitas, et translation Herennîum (1 , 15) et Ciccroncm (de invent. 1, 11.

scd translationem tant undent accipimus legalem, 2, 25 et 24) fere iisdem verbis exetat; quae quum

408 Martiani Capellae lib. V. $. 454.

occidcndi adstruxit insidias Clodianas. Illic assumtivae nomen accepit: quia quum

absolute factum tueri non possit, confugit ad causas. Haec igitur assumtiva

partes habet quatuor: rclationem, remotionem, comparationem, concessionem.

455 Relatio est, quum de facto confesso culpam in eum qui pertulit refert, ut

in Clodium Milo, Orestes in matrem, Horatius in sororem, qui idcirco a se

456 perhibuit jugulatam, quia ejus provocatus injuria in facinus sit coactus. Re

molió est, quum objectum crimen: in alterum vel in aliud ab eo qui percellitur

removetur. In alium, ut Tiberius Gracchus in Mancinum, qui auctor

faciendi foederis fuit, quod tarn senatus quam populus improbarat. Item in

alia causa: legatus nisi intra triginta dies profectus fuerit, capite plectatur.

Quaestor sumtum legato non dedit, tempus emensum est. Accusatus contradicit

et crimen objectum removet in quaestorem. In aliud autem removet,

si* morbo tardatus in infortunium suum Causam removeat tarditalis. Remoin

omnium manibus vcrsentur, exscribere ipsa ne- qui perculit, modo ibi dc accusatore sermo cssct;

ccssarium non fuit. sed quum Yel Clodius vel Clytacmnestra vel Horaassumlivae]

Grotius edidit assumptive sicut an- tia percellere interfcctorcs suos amplins non potuteriorcs,

corrcxit tarnen in notis, adstipulantc nunc erint, cant ins duxi servare pertulit, cpiia perferre

códice Rcicbenaucnsi. Sed praetcrea vide nc illinc etiam de patiendo dici potest.

pro Же legendum sit. foederis} Numantini, de quo et Cicero (Brut.

relatio] Auetori ad Herennium (i, 15) est 27). Plura dabit Plntarchus (in vita Tib. Gracchi),

translation noster cnm Cicerone facit, quocum et Vcllejus (2, 1, 3), Appianus (Hispan. 85), alii.

Orcstis (de invent. 1, 15) ct Horatii (ibidem 2, 26) Celebratum rbetoribus argumentum fuisse probat

excuiplum commune habet. Utroque et Quinctilia- Quinctilianus (5, 8, 5. 7, 4, 12).

nus saepissimc utitur (5, G, 76. 3, 11, *f. 4, àlterius vilio] Dclevi auctoritate codicum Darm-

2, 7. 5, 11, 12 et 18) pariter ac Milenis, prae- stattensis ct Mouaccnsis (C) illud quid, quod sescrtim

quum ipse Cicero (pro №1. 3) bujus can- quitur apud Grotium, siquidem factum pracccdit.

sam cum ilia Horatii (apnd Livium 1, 26) com- legatus] Huic qnoque exemple ansam dedit

paraverit. Cicero (de invent. 2, 29): » causae remolionis hoc

qui percellitur] Reus, о duùxôfltvoç- GnoT. nobis exemple sit: Rbodii quosdam legarunt Atlie-

— Percellere idem est quod in capitis discrimen na s. Lcgatis quaestorcs sumtum, quem oportcbat

adducere , ut sacpe apud Taciturn (aim. 4, 31. 14, daii, non dedcrunt. Lcgati profecti non sunt. Ac-

57; bist. 2, 54. 3, 36). Eandem ob causam et cneantnr.« Sed propius ad nostrum acccdit Curius

[uiiilo supra (§. 455) s«ribcndum esse vidcri possit Fortunatianus (p. 47 Pith.). Cctcrum lectionem vul

Martiani Capellae lib. V. §. 4o6.

vetur vero aut ipsum factum, si ad alterius pertinuisse dicitur potestatem; aut

causa, si alterius vitio quid accidisse dicatur. Comparatio est, quam compen- 4o7

sationem novi a posterioribus perhiberi, non quum crimini beneficium alterius

temporis subrogatur, sed quum factum jure defenditur, ut ex eo aliquid

cominodi sequeretur. Nam si meritum alterius temporis velut in compensationis

gratiam memoratur, ad deprecativam potius admovendüm est qualitatem,

quae veniali specie continetur; haec vero rite se fecisse contendit, ut Verris

ilia responsio: magno, inquit, decumas vendidi; quod factum compensât

utilitate berieficii. In hac quippe parte facti confessio est, sed immanitatem

objectionis excludit allegatio promerendi; at in ilia criminis factique una con

fessio est, sed aut ab animo separator, aut purgatione cessante ad humanitatis

miseranda respirât. Verum hac qualitas venialis in bina asserta discer- 4u>8

nitur, in purgationem et deprecationem. Nam purgatio est, quum confesso

facinore animum voluntatemque purgamus; cujus modos tres esse non dubium

est, imprudentiam, casum, necessitatem. Imprudentia est, quum a voto

scicntiaque nostra aliquid dimovemus, ut: quidam in venando jaculum intorsit

gata in miitavi e códice Monacensi (C) scribendo cam Cicerone (dc invent 2, 31 ) dixit concessiafuerit

ct plectatur pro erit ct puniatur in editis. nem, cujusque partes mox (§. 458) latius enarrat.

compensalionem] Sic Marius Yictorinus (p. 117 »Venialem statum« dixit et Servias (ad Acn. 4,

Pith.): »Primo debet diccre feci sed profui, et pro- 523). De re ipsa vide Platncrum (in libello laudato

bare plus se proftiisse quam obfuisse; quae est p. 29 sequ.).

qualitas compensativa, quam ideo Cicero compara- Verris] Repetiit ex Cicerone (act. Verrin. П,

tionem vocat, quod comparetur id quod in crimen 3, 16).

vocatur ad id qaod se reus profuisse dicat.« Adde ab animo] Animus hic volnntatem signifícat,

cundem (p. 212) et Sulpiciuin Victorem (p. 267. ut apud Quinctilianum (7, 4, 15): «non nunquain

268). IVoster Ciccronem (de invent. 1, 11. 2, 24) maie fecisse nos sed bono animo dieimus.«

sequitiir, qui: »comparatio est, inquit, quuin all- tres esse] Ita praeter Ciccronem vetue ctiam

quod factum, quod per se ipsum non sit proban- scholiastes ad orationem pro Ligario (edit Gracv.

dum, ex со cujus id causa factum est defenditur.« Ш. 2; p. 161): »Status vcniah's per casum, per

Graece àvxi6xa6w dici auetor est Quinctilianus imprudentiam, et per necessitatem: omni igitur parte

(7, 4, 12). consistit.« Ceterum codicis Monaccnsis (C) auetox-iveniali

specie] lia fuit in MS. GnOT Lege- täte dclcvi id, quod post dubium erat apud Grotium.

batur enira in editis venialis. Est aulem quam supra «*í quidam] Rcstitui ut ex codieibus Monaccn-

412 Martiani Capellae lib. V. §. 461.

aestimator justi ratione perpendat, posse in quavis causa et omnes status

• exsistere-, et multae rationes, infirmationesquc numerosac, pcrindeque judicationum

semina copiosa; quura unum videlicet factum multiplici ratione defenditur,

ut Tullius pro Milone, quod insidiatorem et quod hostem publicae

quietis occiderit. In his igitur ille status potius apparebit, quem orator pro

utilitate defensionis sumserit. Ilia etiam ratio ex oratoris plerumque adstructione

colligitur, tuncque velut rationales alii status emergent, ac sic ad pro-

162 batiónos scriptura profertur. Hino judicatio legalis orietur, cujus species sunt

• • - • quinqué. Una est, quum scripto aliquid plurave ambigua continenlur, quae

a Graecis ац*рфоИа raemoratur, ut ex communione nominis res plerumque

confunditur, ut est istud: Quidam taurum lega vit, quo nomine servum habuerat

admodum pretiosum. Verum illi heres taurum , hoc est bovem dedit,

quia fecit nomen amphibolum quaestionem. Item ex nominum distinctione

per syllabam, ut qui habuerit propinquos duos, unum Lesium nomine,

aliumque Milesium, heredemque constituens sic locutus est: heres esto mi

lesi; qua distinctionis ambage certamen exortum, dum heres esto mi distinguit

qui Lesius dicebatur, alius vero continua nominis jugitate Milesium

a *

tionera, quam ítem (vicissim) accusator infirmet, et ßoAoAoyiai ego vero codices secbtus sum Reiche

nde) velut secundaria quaestio procreator* cet. nauensem ct Monaccnscm (C), qui cuni Cicerone

velut rationales] Sic codices Darmstaltensis, (ad dir. 7, 52), Auctore ad Hercnniuin (2, H),

Rcichenaucnsis, et Monaeensis (C); Grolius male Quinctiliano (7, 10, 3.; p. 164 Spald.), et Isidoro

»velut rationes*, ut paulo ante autem pro etiam, (etym. 1, 34, 13; p. 34 Arcv.) faciunt.

quod restituí ex antcrioribus cditionibus codicibus- distinguit\ Inde apparet tum, quum testanienque

dictis. tum illud scriptum fuerit, omnia continua serie ио-

tpünque] Нае sunt quas de scripto controver- tata, ñeque verba inter se divisa, ñeque nomina

eias Cicero appcllat, quarum prima est ел* emit- propria initialibus Uteris distiacta fuisse. Exempla

guo (de invent. 2, 40 ct 41 ), altera ex scripto et similia multa exstant in jure Romano (ut in titulo

sentenlia (42 — 48), tcrtia e conlrariis legibus de rebus dubiis, et in 1. 30 de testam. tutela); sed

(40), quarta ex ratiocinatione (50), quinta ex de- quod noster dc Lcsio aut Milcsio berede atttiljt,

fnitione (SI). ■ . ■ a Curio Fortunatiano (p. 32 Pitb.) mutuatus esse

àpantfoALa] Grotius quid cm afupifioZoyLa, videtur. Alia vide apud QiiinctUiauum (7, 9, 3;

quod per syncopen explkandom foret pro àfi<pi- : p. 153 sequ.). .. ,;i

Martiani Capellae lib. V. §. 463. ' 413

dicit heredem. Sunt item modi, quos diabetica comprehendit adstructio. Item 465

species scriptionalis est quaestionis, quae ex verbis et sententia scriptionis

emergit, ut in hoc: Peregrinus murutn ne adscendat. Quidam obsessa civitate

conscendit, hostemque dejecit. Arguitur. Hie reus legis sententia, verbis

nititur accusator. Tertium quaestionis est genus, quum contrariae leges 464

utrinquesecus colliduntur, ut in illo: Mas templum Cereris ne ingrediatur.

Item, qui parentibus opem non tulerit, puniatur. In templo Cereris vapulanti

matri ingressus opem filius tulit. Accusatur. Facit hie conflictum diversitas

legum, quarum interpretado colliditur, ut cui potius auscultandum

fuisset appareat. Quarta de scripto quaestio est, quae dicitur Syllogismus, 465

quum ex eo quod scriptum est aliud quoque quod non scriptum est argu

mentation colligimus; ut in hoc: Exsulem intra fines deprehensum liceat occidere.

Quidam inventum exsulem verberavit. Accusatur. A defensore colr

ligitur, quod minus permisso sit fieri debuisse. Huic insunt modi quatuor,

a simili, a consequenti, a majore ad minus, a contrario. A simili ita, ut

quia patris interfector culleo insuitur, haec poena manere debcat matricidam.

peregrinus] Idem argnmentum exstat apud titímicos suos imprudentis cacdis quinquennii exsifio

Qninctilianam (4, 4, 4; p. 152 ct 7, 6, в; p. damnatos intra fines deprehensos dimicare inter se

142 Spalii.), Curium Fortunatianum (p. 42 et 52), datis gladiis coëgit. Gommortui sunt. Accusatur in

et Sulpicium Victorcm (p. 253 Pitb.). justi supplicii.«

mas] De Cereris tcmpli introitu maribus inter- fieri debuisse ] Lege: » fieri licuisse. Nam dedicto

vide Liviiim (51, 4), Ciceronem (in Verr. 4, cuisse scriptum fuisse rix est ut credam. Grot. —

45 et 5, 72), Lactantiiim (2, 4), ac Macrobium Corrigera ex ingenio non ansim, quum hic sensus

(in Saturnal. 1, 24). Sed cxcmplum noster mutua, esse possit, eum qui quod minus permisso sit fe

tus est a Curio Fortunatiano (p. 45 Pith.) ycI Sul- cent, officium non violasse.

picio Victore (p. 274). Aliud de legum conflictu culleo] De hac lege vide Auctorem ad Hercnvide

apud Ciceronem (de inv. 2, 49). nium (1, 15), Quiuctilianum (7, 8, 6; p. 153

liceat occidere] IVon ciiivis jure Romano; sed Spahl.), Ciceronem (de invent. 2, 15 et 50), et

praesidi provinciac (1. 26 C. de poen.), apud Athc- Suetonium (in Aug. 35). Verba Modestini (in 1. 9

ilienses antem archontibus (Pollux 8, 80). Excm- D. de lege Pompon, de parric.) hace sunt: » Poena

plum, quod noster affert, iterum a Curio Fortii- parricida' more majorum hace instituta est, ut parrinatiano

(p. 55 Pith.) petitum est. Simile est apud cida virgis sangumeis verberatus, deinde cullco in-

Quinctüianum (dcclam. 505): »duos panperes dives suatur cum cane, gallo gallináceo, ripera, et ei-

•%

414 Martiani Capcllae lib. V. $. 46ä.

A consequenti sic: Tyrannicidae praemium. Qui suasit tyranno depoucre dominatura,

praemium petit. Colligit par esse meritum, quia reddidit libertatem.

À majore ad minus; supra dixi enim, si exsulem permittitur jugulare, licet

etiam verberare. A contrario: si vir fortis meretur praemium, desertor

166 dignus est poena. Finiliva superest quaestio de scripti ambiguitate demanans,

quum aliquod verbum in lege vel tostamento dubiutn est et definitionc clarescit,

ut: Nocte cum telo deprehensum liceat occidere; quendam cum fuste nocte

deprehensum magistratus occidit; reus est caedis. Lege se quidem tuetur, sed

telum quid sit inquiritur. Quod quaestionis genus hoc a principalibus differt

stalibus, quia non de facto, undc orta causatio est, sed de scripti tantum

definitionc disquiritur. Discutitur igitur, ab his legalibus status principales esse

discretos, et hos incidentes dici; illos autem, a quibus causa nascitur, vel constitutiones

vel status certius appellari.

DE GENERE DELIBERATIVO.

467 Jam nunc decursis constitutionibus controversias deliberativi et demonstrativi

generis videamus. Nam et causarum tria genera esse dubium non

est, et in omni causa statum deberé versari, licet in deliberativo quidam

mía; deinde in mare profundum culleus jactetur« et sic Paulus respondit ff. ad 1. Juliain de vi pub*

cet. Confer recentiorem queque legem (cod. de Lis Пса 1. Hi qui aedes §. Telorum. Grot. — Neqnc

qni parentes cet.) et Valerium Maximum (1, 13). in institutiontbus (§. 5 de public, judie), neque

magistrates] An praefectus vigil um? Orot. — in altera, quam laudat, lege (ad I. Jul. de vi publ.

Gerte si de urbe Roma sub imperatoribus cogite- Ii §.1 cum qua conf. 1. 9) fustis ínter tela remus;

si de liberae rcipublicae temporibus, unus с fertur. Legem potius с digestís (54 §. 3 de furtis)

triumviris nocturnis (Plaut. Ampbitr. 1, 1, 5); sed in medium proferre debebat, qua «teli appellatione

quum hace declamationum argumenta pleraque in et fustis venit«

Graecia inventa esse videantiir, praestat de thesmo- deliberativo] Confer Ciccroncm (invent 2, 51

tlicta Atlicnicnsium accipere, quos curain noctur- sequ.), Auctorcm ad Herennium (5, 2), et Quine-

пас seciiritatis babiiisse с Dcmosthenc (adv. Mid. tianum (5, 4, 7 et 15; p. 454 et 461. 5, 8, 1;

11) nottim est. p. 561 Spald.).

telum] Jure nostro etiam fustis telum est. Inst. quidam] Sic с Grotii códice legend uui pro

de publ. judicüs §. Item lex Cornelia de sicariis-, dam in editis.

Martiani Capellae lib. V. §. 467. \ 15

qualitatem negotialera consistere, quod de futuro délibérât, existimarint; tarnen

ita qiialitas plerumque ccnscnda est, ut alii quoque status huic generi posse

accidere non negentur. Nunc status in talibus ita repqriri posse firmaraus,

ut non ex intentionis depulsione, quemadmodum in conflictibus monstratum

est, regulam teneamus. Quid enim, aut quis intendct, vel ordine soluto

persuasor dissuasorve confligent, quum alterum deligere in adstructionibus non

vctcmur? Sed tarnen accusatoris partes dissuasor videtur arripere; qui enim

inhonestum vel inutile illud quod dissuadet ostendit, pro certo ipsutn videtur

accusare negotium ; persuasor vero partes arripit defensoris, et negotii tractatum

qualibet objectione contrarietatis absolvit. Ex quo et dissuasor intendere, et

persuasor depellere memorandi. Ac sic conflictione partium facta status poterit

apparere, ut in alia causa: Crebro ad muros exercitu fugiente délibérât imperator

utrum diruat muros. Muros exscindi quum dicit, nonne videtur si fecerit

accusare? Dcinde graviter et seditiose id exercitum perpessurum; in quo

conjectura fiet de commotionis eventu. Ac mox si dicat victoriam non vocandam,

si praesidium civitatis exscinditur; finis accessit. Definiendum quippe

qualis status moenium victoriam faciat celebrari. Tunc si dissuasor addat,

sine consilio senatus id fieri non deberé, praescriptio etiam videtur accederé.

Certum est igitur et intentionem dissuasori jure signari, et in deliberativis

cunctos status promtius apparere. Sciendum tarnen, ne dissuasor velut sensoluto]

Lège sólito. Grot. — Quidni soluto? 474) ratîonem, dcpnlsionem aiitcm infirmatíoncm

Namque tam antccedentia , quam subsequcntla vul- rationis appellat. Conferrc etiam licet Alarium Vicgarem

defendant lectionem. Profecto »si quis alte- torinum (p. 212 Pith.).

rum ordinem deligere non vetetur«, quae sunt verba crebro] Curio Fortunatiano (ap. Pitb. p. 47)

Martiani, ordo solutus est, neutiquam solitusl Hinc boc quoque exempbim deberi videtur, licet ibi

corrcxi etiam paulo post с codicibus Alonacensi (C) non ad deliberativum sed ad judiciale genus relact

Darmstattcnsi verba: »ex quo persuasor inten- tum sit: » miles ex acie ad muros confugicbat; imdere

et dissuasor depellere memorandi.« Rectius perator muros dirait, victoriam reporta vit 5 reus est

enim nunc leges, soluto niiuirum ordine, persua- laesae rcipublicae.« *

sorem depellere (recusare) et dissuasorem intendere in deliberativis] Sic codex Darmstattcnsis nie-

(accusatorcm agcre). Intentionem enim nostcr (§. Hus certe quam délibérât ¡vi in edilis.

416 Martiani Capellae lib. V. §. 467.

tentiam dicens prohibeat tanquam judex, quum ejus officium hoc sit, ne faciat

persuadere, inhonestae rei vel inutilis ratione monstrata.

DE GENERE DEMONSTRATIO.

468 Jam nunc in demonstrative quemadmodum status emergat, non est

facile memoratu idcirco, quia non statim laudem vituperado consectatur, ut,

quisquís laudabilis non est, vituperabilis habeatur, vel contra, qui vitupéra

teme caruerit, laudibus fastigetur, ut si laudandus ex eo quis dicatur, quia

homicidium non commisit. Est ergo medium nomen, quod privationem placuit

memorari, propterea quia, qui laude privatur, non confestim vituperationi

permittitur, vel contra. Hie tamen status demonstrativi generis apparet, quum

laudatorem vituperatoremque constituens et vituperatori accusatoris intentioncm,

laudatori defensoris paries adjunxeris; aut illud subtilius conformatur, ut au

ditor inter laudem et vituperationem libratus velut adversanti loco ponatur.

in illo Proculi fragmento, quod citalur D. de offi

cio pracsidis, quod ¡ta sonat: iscd licet is, qui pro.

vinciae praeest, omnium Romae magistratuum vice

et officio fungi debeat, non tarnen spectandum est,

quid Romae factum est, quam quid fieri debeat« I.

non tamen tam. Sed пес iliac ncgligendac censurae

eo in loco eleganter улсО-" v<pkv dici Romae

magistratuum pro magistratuum Romanorum, tcov

Iv 'P(0[irj àç%ôvTù)v rj itçvTccvevôvteov. Et

boc quidem obiter. Grot. — In editis cnini qui

omissiun erat. De privatione vide supra (§. 58G).

hie tamen] In editis »sie tamen«; ad quae

Grotius: »In mco MS. aliter fuit, refert autein doctissimus

juvenis F. Tiliobroga in MS. quo illc usus

est, qui ubique paenc cum mco concordat, fuisse

Ate.« GnoT. — In Darmstattensi quoque legitnr hie,

quod recepi. Mox pro constituens ncccssario legendum

constitueris , nisi et tollere malueris; sed neatrum

in códice vidi.

ne faciat perstiadere] Ait dis su as oris officium

esse persuadere, ne alter boc faciat, probans rem

esse inboncstam, ac si inutilcm ostendcret. IVcque

vero noli ш vel inutilis legi, cum vidcam in MS. ita

exaratum fuisse. Grot. — Adstipulatur codex Monacensis

(G), undo vel inutilis reposui pro velut

inutilis, quod in editis erat.

fastigetur] Silius:

»medium que per alvum

Sensim fastigans compressa cacumina ncctit.*

Sic supra:

»Ut fastigetur longa brevisque fuat.«

Alii auctores fastigiare dicunt. GnoT. — Mox rectc

Grotius pro laudabilis, quod in anterioribus erat, cdidit

laudandus , concinuntque nunc codices Of ouacensis

quia qui] Lege »quia qui.« Error est ex repctitiouc

literarum licet intcrj«cta litera: similis error

Martiani Capellae lib. V. §. 468. 417

Non enim antequain laudandum quendatn, laudabilcm demonstraris ; nam illi

talis intentio est, ut laudabilem nondum credat*, adversum quam intentionem

laudatori certamen est vel vituperatori, licet in superiori adstructione quidam

conflictus evidens approbeturj ut quum alius quempiam laudat et alter ac

cusât, ut Catonem Tullius laudaus et duobus voluminibus Caesar accusans.

Ex quo. colligitur omnium causarum genera statibus percensenda.

Hoc reporto, naturam causae discuties, quae aut simplici aut duplici quae- 469

stione aut multiplici continetur. Simplex est, quum unum quid in tota actione

disquiritur, ut: Clodium Milone jure necaverit? Illud vero quod per judication

nem posteriore loco disquiritur, uter utri insidias comparant, non est singulare,

sed junctum ex duplici conjectura, quam Graeci ávTLxatT¡yoQÍav nominant; sed

incidens quaestio genus causae faceré non potest. Duplex tum ex rebus fit,

ut pro Caelio de auro et veneno; tum collatione, ut pro Roscio, liliusne

patrem an inimici jugulaveriut? Multiplex vero ex pluribus quaestionibus

causa consistit, ut repctundarum omncs Verrinae; et pro Scauro de Bostaris

nece, de Arinis uxore, et dccimis tribus exquiritur. Dchinc ductus causae 470

nam illi] Ita Grotii codex pro non illi in editis. nostri jurispcriti reconventioncm , Gracci ccvTuyça-

Qoae antecedunt, sic accipias: »I4on enim laudabi- tpr¡v nommant. GnoT. — Plures apud Quinctilialem

qoemquam demonstraris, antequam laudandum nu m sunt loci conferendi (5, 10, 4; p. 612, et

eundem sell, ostenderis.« 3, 11, 6; p. 6 IS. 7, 2, 9 et 18—26; p. 62 —

Catonem] Vide Ciceroncm (ad Att. 12. 40. 41 68 Spald.), nbi haec inter alia doeet: »Interdum

et 13, 44; top. 23) et Gcllium (13, 19). substituitur mutua aecusátío, quam Graeci àvTlhoc

reperto] Cicero (de invent. 1, 12): «con- yMrrjyoçLav vocant, nostroram quidam concertastitutione

causae repcrta placet considerare, utrum tivam.« Ceterum et ante auam dclcvi codicum Moeausa

sit simplex an conjuneta« cet nacensis (С) et Darmstatteiisis auctoritate.

vter utri] Lege mí uter utri. Ex repctitis literie de auro] Vide Ciccronis о rati one m pro Caelio

erratum. GnoT. — Ego vero nullum hie esse erra- (21 sequ.). Mox collationem dicit, quam Cicero (de

tum censeo, et omnino supcrfluam correctionem. invent. 1, 12) comparatipnem: »in qua per con-

Quodsi boc loco corrigera volebat Grotius, cur non tentionem, utrum potius aut quid potissimum sit,

supra (§. 445 f.) etiam, ubi Martianus: »incidens quaeritur« cet. De oratione pro Scauro vide supra

(quaestio) uter utri insidias compararit«? (§. 441) et nostro de loco inprimis IViebubriuiu

ávTixctTr¡yOQÍav] Meminit Fabius. Huic non (ad fragin. oration, pro Fontcjo et C. Rabirio p. 35).

absimilcid, quod аУхёукХгща vocant, idque qnod ductus] Est quam Gracci ccycoyrjv nuneupaut,

418 Martiani Capellae lib. V. $. 470.

adspîciendus est. Ductus autem est agendi per totam causam tenor sub aliqua

figura scrvatus. Sunt autem ductus quinqué: simplex, subtilis, figuratus,

obliquus, mixtus. Simplex, quum non aliud est in agentis consilio, aliud

in verbis, ut si bene meritum laudes ас noxium accuses. Subtilis, quum aliud

vult animus, aliud agit oratio, ut: Quidam abdicat filium, quod amicos non

habeat; hic non vere abdicat, sed ut amicos habeat, terret. Figuratus est,

quum aperte quid dicere prohibet verecundia propter obscoena, et significatione

alia atque integumentis vestita monstratur. Obliquus est, quum metus

impedit aliquid dicere libere, et per quosdam fundi cuniculos objicienda monstramus;

ut in hoc: Tyrannus, qui sub abolitione tyrannidem posuerat, fortiter

fecit; petit praemii nomine armorum arcisque custodiam; magistratus contradicunt.

Mixtus autem ex utroque componitur, quum et pudor et metus im

pedit libertatem, ut: Tyrannus qui duos filios habuit, quorum uni uxor in qua

infamie fuit, cujus maritus se suspendit, cogit alterum filium eandem ducere;

id est constans quacdam dîccndi atque scribendi oblivîouis. Simile argumentum et Seneca tractât (cxc.

ratio, quae per ошпеш materíam unum ídemque controv. 5, 8): Tyrannus sub abolitione dominatioconsilium

atque propositum servet. Ccterum neque ncm deposuit, ut si quis objecisset tyrannidem,

apnd Ciceronem ñeque' apud QuinctUianum bac sig- capite punirctur. Petit magistratum; competitor connificatione

legi tur 5 primarius locus est Curii For- tradicit«; et Quinctilianus (declam. 267): «Qui tytunatiani

(p. 41 Pith.): »quum cognoverimus mate- rannidem deposucrat sub pacto abolitionts, juxta

riem consistera, quid primo quacramus? ductum. arcem flens deprebensus est; affectatae tyrannic! is

Quid est ductus? quomodo tota causa agenda sit« reus est.«

et sic porro, îisdem quîbus apud nostrum generi- infamis] Lege »nxor in qna infamîs fuit« Ita

bus propositîs. Mox adspîciendus dedi e códice enim. Latini Ioquuntur pro »cum qna rem babuisse

Darmstattensi pro inspicîendtts , quod in editis erat, dîcebatur, eoque nomine male audiebat.« Sic et

fundi cuniculos] Lege fandi. Grot. — In editis Fortunatianus: » infamie quidam fuit in nurum.«

legebatur faciendi; codices vero Grotianus, Reiche- Grot. — Omnino Latina illa dictio est. Sic et

nauensis, Darmstattensis,. et Blonacensis (C) fundi Quinctilianus (9, 2, 79; p. 429 Spald.): »paler

babent, quod recepi, quia conjecturae Grotianae pro- infamem in matrem filium occidit.« Codices etiam

pius est, quam unice veram habeo, licet codicum Darmstattensis et Rcichenaucnsis habent in qua,

auctoritate destitutes in ordinem recipera non ao- unde quod in editis erat iniqua correxi. Prorsns

deam. autem simile tbema exstat apud Scnecam (cxc. conabolitione]

Id est sub conditione impnnitatis et trov. 8, 3): »Duornm juvenum pater alter! uxorera

Martiani Capellae lib. V. $. 471. 419

contradicit. Hic non est incestum libere, nee tyrannidem potest objicere. Hi 471

sunt ductus artificióse tractandi et per totam orationem subtiliter diffundendi;

qui a colore hoc separantur, quod color in una tantum parte, ductus in tota

causa servat ur. Ductus reperitur ex causativo litis, hoc est ex re quae con- 472

troversiam facit, quae aut praeteriti temporis est, ut an Ajacem Ulysses oc

cident, quae ductum simplicem tenet; aut si pracsentis vel futuri temporis

fuerit, omnes ductus admittit. Ergo ductus de consilio nascitur; consilium

ex causativo litis exoritur; causativum litis est, quod faciat dubitationem , ut

in illo tyranni causativum litis est, quod tyrannus custodiam et arcis postulat

et armorum. Hunc ductum servatum testatur prima Philippica, qua mira

subtilitatc dominatum Antonii latenter insimulat, ut omnia dicens nil áspero

dixisse videatur.

DE ARGUMENTIS.

His omnibus conquisitis argumenta videnda sunt, quibus ad quaestionis 473

ambiguum fides valeat adhiberi. Fides autem tribus fit modis; conciliando,

dédit; quo peregre prefecto infaman coejût socer Consilium onde invenimos? ex tempore. Ipsum

in nurum. Maritas reversas se suspendit. Impera t tempus quomodo invenimus? ex causativo litis.«

alter! filio pater ut eandem ducat; nolentem abdi- jíjacem] Eodcm exemple post Ciceronem (in*

cat«; nisi quod noster tyrannidem adjunxit. Tent 1,8, coll. Auct ad Herenn. 2, 19) Quine-

, * i - i a * л * i . » tilianns (4, 2, 13; potest objicere] Aut potest glosscma est, ant V > > э rp. 66,» et 3,» 10,» 41}» rp. 231

legendum: Ate non ei incestum} sed priue malo, Spald.) usus erat

at sit phrasis Graecanica »est objicere.. Gbot. — M CIcero (Parth* 9' 12 i5> *d

Codices uihU mutant dendam fidem pertinent — in confirmationem et repreliensionem

dividuntur. Nam in confirmando nostra

colore] Confirmât hoc Quinetilianne (12, 10, у01Шиа.^ reprehendendo redargüiré con-

71} p. 673 Spald.): .non anna color prooemii, Et ^ ,oco (top 2) argumentum definit

narrationis, argumentoram, egressionie, peroratio- ,ratîonem> qnae rei dubiae faciat fidem.* Adde

nis servabitur.« Ceteram dc ipso colore videatur Q^a-anum (g, Ю} p. 226 Spald.), qui post

Cicero (de orat 3, 23 et 32). quam ¡n „Eversum de argumentis dixit, quo noex

causativo] Subtilias Carias Fortunatianus mine, inquit, »complectimur omnia, qnae Gracci

(p. 41): -Dnctam onde invenimus? ex consilio. «b^vjt«?/*ara, èrtiznçiifiara, àrtoâeièuç vo-

33*

420 Martiani Capellae lib. V. $. 475.

docendo, permovendo; ilia prior ethica, sequens apodictica, tertia pathetica

uominatur. Conciliatione licet in tota causa uti convcniat, tamen in principiis

uberius insistendum; et in commo vendo maxime vigere debet epilogue; doccre

autem prae ceteris debet ipsa narratio, quamvis diluendis quaestionibus objiciendisque

criminibus non dissimilis operetur adstructio. Nunc de arguments

474 incipiam. Argumentum est ratio, quae rei dubiae fidem facit. Bes dubia est

intentio et depulsio, vel ratio et infirm alio rationis. Quum enim objeceris:

occidisti, ut doceas argumentationem et firmationem, vis, maxime quum negatur

etiam ipsum non occidi, exigit argumentum; licet ad faciendam fidem

etiam ilia, quae inartificialia nominantur, debeant adhiberi, ut tabulae, testi

monia, quaestiones, quae post discuticnda servabo. Nunc argumenta tractentur,

quae aut in negotio, de quo agitur, posita sunt, aut illud attingunt.

cantu ita pergit (p. 253): »Haec omnia gencralitcr

JtLôtsiç appellant: quod ctsi propria interpretation

dicere fidem possumus, apertius tamen probationem

interpretabimur. «

tribus fit modis] Hoc ex Aristotele (rhetor. 1,

2) repetitum est: T<ov âs 0ш то» Zóyov rtoqiÇofiévan/

jtLórecúv tq'ux eïârj iÓzLv ai ¡xkv

yág eiów èv тф i¡&et rao Xkyovroç, ai ôè èv

тсо Tov àxQoatrjv âut&elvai rtùiç, ai de èv

avxtô Tc3 Xôyto ôià tov âeixvvvac tj cpaive-

6&ai ôsixvvvai: nnde et Cicero (orat. 2, 27):

»ratio omnia dicendi tribus ad persuade ndum rebus

est nixa: ut probemus vera esse ea quae defendímus,

ut conciliemus nobis cos qui audiunt, ut áni

mos eqrum ad quemeunque causa postulabit motum

Tocemus.«

in principiis] Cicero (de invent. 1, 15): »jrYineipittm

est oratio perspicue et protinus efficiens auditorem

bcnevolum aut docilem aut attentum.«

Plura vide infra (§. 502. S4G).

epilogus] Mult us est bac de re QuinctUianus

(6, 2; p. 484 scqu.), quem vide, sed et nostrum

infra (§. S04. 565).

auum enim] Lege: »quum enim objeceris occi

disti ut doceas argumentatione, et firmatione ma

xime cum negatur etiam ipsum: ut non occidi exigitur

argumentum. Grot. — Locum non intellexit

Grotius, quia librum edens intruserat verba » fir

matione vis.« Intcllexisset melius, si anteriores inspexissct

editiones. Sed optimam lectionem с Darmstatteusi

códice bausL

post discutiendo] Vide infra (§. 560).

aut in negotio] Cicero (de orat. 2, 39): »Quid

enim est in quo baereat, qui viderit omne, quod

sumatur in oratione aut ad probandum aut ad refcllendum,

aut ex sua sumi vi et natura , aut assumi

foris? Ex sua vi, quum aut res quae sit tola

quacritur, aut pars ejus, aut vocabulum quod ha.

beat, aut quippiam, rem illam quod attingat; cxtrinsccus

autem, quum ilia quae sunt foris ncquc

inhaerent in rei natura colliguntur.n Adde Tópica

quum ejusdem (cap. 2) turn Aristotelis, unde om

Martiani Capellae lib. V. §. 474. 421

In ipso tum totura, tum pars ejus, tum nota, quam Graeci èrvftoZoyiav

di'cunt. Attingunt vero negotium, quae ad id relativorum ratione dicuntur;

et sunt numero tredecim: a conjugate, a genere, a forma vel specie, a simili,

a differenti, a contrario, a conjunctis, ab antecedentibus, a consequentibus,

a repugnantibus, a causis, ab effectis, a comparatione, cujus sunt partes

tres, majora, minora, paria. Apparet in omnibus relativam inesse rationemj

nam conjugatum alteram altcri nominatur, et genus et species ad se relata

fiuntj ipsum etiam simile alicujus assimile est, et omnes loci argumentorum

non ex se sed ex alio nomen accipiunt.

DE DEFIJNITIONE.

Igitur totum, quod dubium discutitur, definiri primitus oportebit, et 475

sic argumenta tractare hoc modo: Sit res dubia, utrum utilis eloquentia videatur.

Eloquentia totum est. In toto igitur definiendum est sic: eloquentia

est bene dicendi scientia, bene dicere autem utile est, utilis igitur eloquentia.

nis baec disciplina fundamentum acccpit, licet in rum de quibns agitur causae aiit causarum éventas,

singulis discrcpct. ut distributioncs, ut genera partium generumvc parnola]

Cicero (top. 8): »Multa etiam ex nota- tes, ut primordia rerum et quasi praeenrrentia, in

tiotie sumuutiir. Ea est autem quum ex vi norainis quibus inest aliquid argument!, ut rerum contenargumentum

elicit ur; quam Graeci £TV{loXoyiav tiones, quid majus, quid par, quid minas sit, in

vocant, id est veibiim ex verbo veriloquium ; nos quibus aut naturae rerum aut facúltales compaautem

novitatem verbi non satis apti fugientes ge- ran tur. «

nus boc notationem appcllamus, quia sunt verba , .-, ,. a\ r\ ..

rr 71 r loei\ Cicero (fop. 2): ><Juum pervestigare argurerum

notae. Itaque boc idem Aristoteles 6vußo- <• . i > , ,

1 ^ mentum aliquod voluinus, locos nosse debemus;

/,ov appcllat, quod Latine est nota« fadde de fin. . . ... « » . . . ,

rr ' ч ч SIC enim appcllatac ab Aristotele sunt bae quasi

5. 25). Eadem ferc itérât Quinctilianus (1, 6, 28) , .. . , „

' ' v V ' ' ' sedes, e quibus argumenta proponuntur«; et alio

additqae »esse qui T¡m potias intuiti origination** ^ ^ 3{f)j ^ fl ^

vocent.« ^ ^ menta) ducantur duplices loci, uni e rebus ipsis,

tredecim] Totidem numeral Cicero (ton. 5); .

J . alten assumti.«

sed alio loco (partit. 2) aliquante confusius: »quae

infixa sunt rebus ipsis« inquit »ut definido, ut con- quod dubium] Lege quo dubium. GnoT. — Cautrarium,

at ea quae sunt quasi coiijuncta aut ea sam non video; sensus est: »quod, quia dubium

quae sunt quasi pugnautia inter se, at еагиш re- est, vel taoquam dubium discutitur.«

422 Martiaiii Capellae lib. V. §. 475.

Cui loco tractando subsidio est Dialéctica, quam nuper audistis, per quam

cognitum puto, quid sit genus, quid species, vel differentia, proprium, accidens,

ceteraque, quae ejus praecepta tenueruntj tarnen ut potero, haec

breviter strictimque percurram.

DE GENERE.

476 Genus est igitur ad multas species differentiasque notio pertinens, ut

animal, quod refertur ad hominem, pecudem, avem, piscem, ceteraque, quae

non tantum numero sed etiam specie disparantur; quod alia aérea, alia

aquatilia terrenaque, alia rationabilia, alia rationis expertia, quae sub uno

nomine collecta, quum fuerint, nomine generis appellantur.

DE SPECIE.

477 Species est, quae a genere pendens alia contiuet numero tantummodo

discreta, ut homo continet et Demosthcnem et Ciceronem, quibus una species

est, sed numero distant.

DE DIFFERENTIA.

478 Differentia vero est sufficiens quaestioni discretio; ut si quaeratur, inter

hominem lconemque quid intersit, rcspondeatur quod homo mitis, leo ferus

sit; quod quidem nec hominem a mitibus ceteris, nec leonem a feris aliis

distinguit animalibus.

DE PROPRIO.

479 Proprium est, quod rem aliquam ab omnium communione discernit,

ut risus. Hoc enim non est homini commune cum ceteris.

tpdd sit genus] De his quidem supra aflatim confusione, cujus in locum substituí, quod Grotius

dictum est (§. 344); sed quia hie dc rhctorico usu jam scribendum intellexerat, e codicibus Reiche«

dicitur, confer et Quinctilianum (S, 10, 54 sequ.). nauensi et Darmstattensi. De re vide supra (§. 548)

ah omnium] Inepte vulgo ab hominum, solemni et confer Quinctilianum (7, 3, 27 sequ.).

Martiani Capellae lib. V. $. 480.

DE ACCIDENTE.

Accidens est, quod in aliquo positum nec pars ejus est nec separari ab ^80

eodem potest, ut per se possit exsistere, ut color in corpore, in animo

disciplina.

ARGUMENTUM A PARTE.

A parte vero argumentum non ad totum probandum ducitur, sed ad 481

aliam partem quae continet quaestionem. Non enim probata pars totum

probat, utpote si oculus videt, non ideo totum corpus videt, quum refutetur

totum videre corpus; sed dialecticus iste tractatus est Nunc quemadmodum

argumentum a parte ad partem suinatur, ostendam: si pedes, si brachia tueri

debemus, utique oculos diligentius asservare. Cujus argumenti loco incurrerc

aliquando et alius potest, qui a minore ad majus ducitur; nec tarnen ideo

principalis argumenti ratio perturbatur, quia geminari aliquantum argumenta

natura permittit. Hoc saepe contingere et in figuris solet, de quibus postea

nobis erit dicendum. Fit nonnunquam et in hoc modo a partibus argumentum, 482

quum inducta partitione et propositis partibus pluribus, ceteris refutatis, aliquam

concludimus partem, in qua sit quaestio constituía, ut si dicas: equum

hune, quem habes, aut emisti aut dono accepisti aut natus est domi aut furatus

es; non autem emisti, nec dono tibi datus est ncque natus est domi;

furatus es igitur.

tractatus] Scrips! e Rcîcbenauensi et Darmstat- nu a majore ad minus ducitur* , sed in notis obtensi,

quod Grotio jam visum erat, pro tractus in serravit: »Lege: et alius potest, qui a minore cet. «

editis. Pariter Marius Victorious (p. 172 Pith.): Vidcrint alii.

■ nunc de ratiocinatione tractatus est* aUquautum argumenta] Sic editiones ante Groalius]

Secutus sum codices Rcichenauensem, tíum, qui onde argumenti ediderit nescio, boc scio

Darmstattensem, et Monacensem (C), licet facile temeré factum esse, quod vel MS. lectio probat,

conccdam locum dnbium atque corruptum esse. Antic quam ipse aflert, aliquanta.

quae editiones babent: »et aliud potest, quia a equum] Exemplum a Cicerone (invent 1, 49)

minore ad magis dicitur*; Grotius: »et aliud potest, propositan sed reprebensam. Melius est qnod de

424 Martiani Capel! ae lib. V. §. 485.

A NOTA VEL ETYMOLOGIA.

485 A nota vel etymologia, ut Graeci dicunt, sumimus argumentum* sic: si

consul est, qui consulit rei publicae, quid aliud Tullius fecit, quum affccit

supplicio conjuratos? Quo in loco originem vocabuli tantum oportet attendere.

DE NEGOTIO.

484 Ab his vero, quae negotium videntur attingere, argumenta ducuntur

hoc modo. Primum a conjugatis, quo uno nomine proposito principali per

ejus derivationem casu aut tempore commutato aliquid approbamus, ut: si

pietas virtus est, quod pie factum est, laudari oportet. Constat enim laudabilem

esse virtutem. Qui locus a superiore hoc differt, quia aliud est unde

nomen impositum fuerit perscrutari, aliud per cognationem verbi ab alio deflexi

argumenti vim sumere.

A GENERE AD SPECIEM.

485 A genere autem, quum quod in toto valet ad speciem quoque deduservo

Labet QuinctUianus (S, 10, 67). Cctcrum » опте» itaque factum, de quo quacstio est, negobanc

solam argumentandi rationem с partibus Ci- tium appcllatur. Utpotc occidit negotium est; in

cero statuisse videtur (top. 2). ipsius autem negotii gestione Laec sunt, Шо temconsul]

Levi mutatione fi etum ex eo qHod с porc occidit, in illo loco occidit, fuit occasio ut

Carbone affert ipse Cicero (de orat. 2, 39): »si occideret, et rcliqua.«

consul est, qui consulit patriae, quid aliud fecit a conjugatis] Probe distinguendus est bic lo-

Opimius?« E andern originationem proponunt Varro cus ab со qui est a conjunetis; quippe omnium

(de L. L. 4, 14), QuinctUianus (1, G, 32), Flo- maxime fiuitimus notationi, qnod reete Cicero (top.

rus (1, 9), Fcstus, alü. Cetcrum recte Quinctilia- 9) monuit; siquidem, ut ejusdem тегЫз utar (top.

nus (7, 3, 2d) ramm etymologiae usum in argu- 3), »conjugata dicnntiir, quae sunt ex verbis generis

mentando esse monet. cjusdem; ejusdem autem generis verba sunt, quae

negotium] Notandum est, quo sensu acceperint orta ab uno varie commutantur, ut sapiens sapienrbetores

banc vocem. Rcmpe oceisio ipsis ctiam ne- ter sapientia.« Graece ÔvÇvyictv dici idem ait 5

gotium est (Cic. dc invent. 1, 26). Unde Marius Aristoteles tarnen (top. 2, iO. 4, 4) 6x>6xoixa

Victorinus in Ciccronis rbctoricam (p. 148 Pitb.); nuncupate maluit.

Martiani Capellae lib. V. $. 485. 42o

citur, ut: si varium et mutabile quiddam est fcmina, Dido etiam varia mutabilisque

videatur, possitque ex amore in odium commutari. Нас ratione

illud Ciceronis adstruitur: „Nam quum omnium provinciarum sociorumque

rationcm diligenter habere debeatis, tum praecipue Siciliae o judices." Hunc

locum Ше a toto videtur imitari; sed interest illud,; quod in illo a dcfinitione,

hie ab ipsa ratione, qua genus est, argumenta duonntur; et quod in genere

totum est, quod totum divisione perit, genus manet etiam partibus distributum.

A SPECIE VEL A FORMA, м t '

A specie vel a forma ducitur argumentum, ut fidem generali faciat 486

quaestioni, ut Cicero in Philippicis: Est quaedam actio lex. Actum enim genus

est, quod a specie, id est lege lata a Caesare cohiprobatum est. Quod item

confirmât a similibus: „Quaere acta Gracchi, leges Semproniae profercntur;

quaere Syllae, Corneliae."

A SIMILI.

A simili per sc: „Ut Helena Trojanis, sic civibus belli semen tu fuisti." 487

genus est] Ita codices Dannstattensis et Monacensis

(C), non »genus est legis», qnemadmodum

in editis. Paulo ante etiam vox Philippicis in iisdem

codicibus perscripta est, breviata in editis.

Locus est Philipp. 1,7.

ut Helena] Correxi locum e codicibus Reiche*

nauensi, Darmstattensi, et Monacensi (C)j vulgo

enim cditum erat ciuilibus bellis. С с tern m ne bacc

quidem ipsa Ciceronis verba sunt; Ule enim (Phi-

)ipp. 2, 22 f.): nut Helena Trojanis, sic iste hule

reipublicae causa belli, causa pestis atque exitii

fuit.« Breviavit locum et Marius Victorinos (p. 156

Pith.) i »ut Helena Trojanis, sic tu, Antoni, hujua

belli semen fuisti.«

varium] Virgilii locum respicit (Acn. 4, 5G9),

ut dcinccps Ciceronis (VeiT. 2, 1).

qua genus] MS. quae. Grot. — Pcrperam; scnsus

enim hie est, in loco qui sit a toto argumenta

diici ab ca notionc quae in generis nomine contincatur;

in eo vèro qui sit a genere, id ipsum

spectari quod genus sit, ut quae de genere dicantur,

ad species quoquc pcrtincant; totum enim par

tiendo pcrirc , generis vim etiam per formas manare.

« specie] MS. semper ab specie: sic ct infra

ab scripto. Sic in principio Arnobii pro a litibus

MS. ab litibus habet, ut rcfert Mcursius nostcr cx

excerptis exemplairs regü a magno Scaligcro datis.

Ghot.

426 Martiani Capellae lib. V. $. 487.

Itcm:„Ut saepe homines aegri morbo gravi, quum aestu febrique jactantur"

etc. Huic dissimilitudo contraria est, quae a Cicerone differentia nominatur,

quae res inter se diversas, non adversas, ostend it; cujus Cicero ponit excmplum

in Verrem: „Sed tu idem fecisse eris existimandus, si eodem consilio

iecisti." Hoc et in peraonis ostenditur, et in rebus, et in temporibus, et in

locis, et in aliis, quae nuric memorare longissimum est.

■ ■ ' i ■ ■ • ■;•.«..:■> J .

A CONTRARIO.

488 A contrario, ut vita et mors, ex quibus Terentius sic: „Nam si illum

objurges, vitae qui auxilium tulit, quid faciès illi, qui dederit damnum aut

malum?" Cicero tertio Philippicarum contra Antonium e contrario argumentatur

dicens: „Si ille consul fustuarium meruerit, legiones quid, quae consulem

reliquerunt?"

A CONJCJNCTIS.

489 A conjunctis autem fides petitur, quum, quae singula infirma sunt, ca

jactantur] Seqauntnr apud Cíceronem (¡a CatíL singulari numero dicta essent, ut apud Çiceronem

1, 13) »si aquam gelidain Libcrint, primo relevar! (de invent. 1, 44).

videntur, deinde multo gravius vebemcntiusqne af- nam *« Шит] MS. hune locum Tcrentii sic citât :

r. sic hic morbos, qui est in rcpnblica, re- »iVam ut illum objurges a cet.

levatus istius poena vehementius vivis reliquia in- Non absurde. Grot. — Sed apud Terentium (Andr.

.« ..1,1, 115) prorsus eadem leguntur, quae hic Mar

tí Cicerone] Nimirum in topicis (c. il) et de nanus seripsit Vitae et mortis cxcmplo Cicero

inventione (1 , 44). quoque titittir (de invent. 1 , 28).

diversas] Sic non Grotianus tantum, sed Mo- fustuarium] SvÁoxoftucv. Gbot. — MirorGronacensis

etiam codex (G) et Reichcnatiensis ha- tium non vidissc hace Martiani cum Ciceroais ver

be nt pro divisas in editis; unde paulo inferius etiam bis (in Phil. 3, G) non congruerc. Statuendum igipro

aeslimandus repositi, ut apud tur, verba illa ab eo in suum usum conversa, aut

ipsum Ciceroncm (in Verr. 3, 92) legiturj reliqua prorsus omissa fuisse. Suut enim codices, a quiex

solo Cicerone corrígere nolaL bus prorsus absunt.

in temporibus] Scripsi e códice Monacensi (С) conjunctis] Ciceroni (topic. 4 et il) adjuncta

pro in tempore j alia res esset, si reliqua quoque dicuntur.

Martiani- Capeilae lib. V. §. 489. 427

conjuncta vim veritatis assumant, ut: „Quid si accédât, ut tenuis antea fueris?

quid si, ut avarus? quid si, ut audax? quid si, ut eju* qui oecisus est

inimicus?" singula haec, gute Bon suffieiunt, id circo congregata ponuntur,

ut ex multis junctis res aliqua confirmetur.

AB ANTECEDENTIBUS.

Ab antecedentibus, sicut Cicero: „Quum Щс non dubitaverit aperire 490

quid cogitavcrit, vos potestis dubitare qiu^feoer^?^, Pracccssit епцп praedictio,

ubi est argumentum } secutain. es), ^асЦцй,, , rçnde; /^t ^u^iBSti^,, j,, , , j,

A CONSEQUENTIBUS.

A consequentibus vero convCrsim.,, ut quaestio in antecedentibus sit, 491

argumentum in sequentibus, h,oç modo* ut, si hoc secutum est, illud praecesserit,

ut: si peperit, cum viro concubuit. Exemplutn de Verrinis: „Si

finem edicto praetoris afferunt Kalendae Januariae, cur non initium quoque

naseitur a Kalendis Januatiis 4U

i ; ' ■'• ' * "? ■ ' . '1 -.* . • ' !■ .«1

A REPUGNANTIBUS.

A repugrtantibus argumentum sumitur, quurti ostenditur dub sibi со- 492

haerere non posse, verbi causa, ut et parasitus quis sit et ridiculus non sit,

quae per negationem sîmul esse non posse praedicantur hoc modo : non et

parasitus est Gnatno et ridiculus non est Ejus loci exemplum est in re mögis

• ;»;ii>onj- .. . .. ■ •; ..s-i t . ■ :. . . ■ • . . .

uf quid si] Lego cum 3IS. »irt quid ei accédât,' ei peperit] Hoc queque ex Cic. (dé inv. i, 29).

ut tenuis antea fueris? quid si ut avarus?« GnoT.—■ si finem] Eodcm exemple (in Verr. 1, 42) jam

cogitauerit ] Reicbenauensis codex cegitaret. ridiculus] Hoc enim parasitornm officiurii erat,

Equidcm tue legere apud Ciccroncin baec verba non at et risum excitarent et se ipsos ridendos praebememi'iii.

reutj undc Plautus (capt. 3, 1, 10): cU

54 *

428 Martiani Capellae lib. V. §. 492.

ipsa quam in forma verborum, ut Cicero dicit: „Ts igitur non modo a te

perieulo liberatus, sed etiam honore amplissimo ornatus, arguitur domi suae

te interficcrc voluisse." Et in Cornelia prima repugnare dicit, ut „divisores,

quos honoris sui ministros esse voluerat, lege ambitus vellet affligere."

•y- !:'S''À CAUSIS. '' :"A

493 . Causarum locus late patet et multa disputatione tractatur; sed nunc

formam ejus satis fuerit demonstrare sub hoc exemplo: „Sed quum ob tua

decreta, ob judicia, ob im peri a dabantur; non est ita quaerendum cujus manu

numcrarentur, sed cujus injuria cogerentur." Sed et Virgilius: „Mene fugis?"

■ . .\ - j t >

' 1 . r ' * ' • r.

AB EFFECTIS.

494 Ab effectis fit argumentum, quum in causa dubitatio est, ut: Fatum

probetur cx eo, q\iod homines etiam inviti servabantur in vita. Fatum

»Ilicet parasiticac arti maximam in malam cru- bergae 1831), uade Grotii quoque crrorem cogcem,

nosccs. Locam ipsnm inter Cornelianae fragmenta

Ita juventus jam ridiculos inopesque a se se- retiilit Orcllius (T. IV, P. 2, p. 451).

gregat.«

-, Adde enndem in Sticho (1, 5, 17) et de Gnathone

Tcrentium (Ennuch. 2, 1).

in forma] Addidi in e códice Monacensi, pariter

atquc verba »ut Cicero dicit«, quae ab editis

aberant; sed quod idem in sequentibus cxbibuit

domo sua eo minus reeipere volui, quia vulgata

cum ipso Cicerone (pro rege Dejotaro 5) egregie

convenit

divisores] Iîdcm qui et curiarum magistri, qui

candidatorum nomine pecunias viritim inter tribus

dividebant INotat Pedianus in H. Verrinam. G пот-

— Confer omnino egregiam Frid. Henr. Weismanoi

dissertationem (de divisoribns et eequestribus

ambitus apud Romanos instrumentis, Hcidclsatis

fuerit] Reliqua Cicero docebit (topic. 15;

partit. 20) et Quinctilianus (5, 10, 80 sequ).

sed quum] Locus est Ciccronis (in Verr. 2 ,

10): »sed quum ob tua decreta, ob edicta, ob

imperia, ob judicia pecuniae dabantur, non erat

quaerendum, cujus manu numcrarentur, sed cujus

injuria cogerentur«, unde Martiano quoque coge

rentur restituí, quod jam in antcrioribus edition!-

bus erat et códice Darmstattcnsi coußrmabatur, pro

congereretur , ut Grotius ediderat.

Virgilius] Didonis verba sunt (Aencid. 4, 514):

»Mene fugis? Per ego has lacrimas dextramque

. tuam te,

Per çonnubia nostra, per inceptos Hymenaeos*

cet.

Martiani Capellae lib. V. $. 494. 429

enim est causa vel vitae vel mortis; illa vero effecta sunt fati, vivere posse

vel mori. Cicero hinc probat: „Auli Hirtii vita populo cara est, quod ei

populus plaudit." Hoc et Virgilius: „Degeneres ánimos timor arguit." Nam

timor est causa, ut degcner sit animus, quod timoris effectus est.

. .' > ■ . ' .

A COMPARATIONE MAJORUM.

A comparatione majorum: „Quis dubitet a Siculis petisse pecuniam 49î»

Verrem, quum a Marco Octavio Ligure postularit?" Virgilius: „Tu potes

unanimes armare in proelia fratres." Ex hoc utique probat et alienos posse,

quod minus est. Terentius: „Nam qui mentiri aut fallere instituerit patrem

aut matrem, tanto magis audebit et cetcros."

A MINORUM COMPARATIONE.

A minorum comparatione, ut est: „Publius Scipio pontifex maximus 41H>

Tiberium Gracchum mediocriter labcfactantem statum reipublicae privatus interfecit";

deinde jungit quaestioncm, ubi modus est quidam: „Catilinam orbem

Auli Hirlií\ In editis erat: »Auli Hircii vilain, generes aními timorem, non hic illos arguerc viqnae

populo cara est.« Grotius corruptins etiam deatur.

cdidlt: »Auli Hircii vitam. Auli Oircii vita populo postularit] Sic e codicibus Grotiano et Barra

cara est, quod ei populus. cet. Correxit deinde stattensi scripsi pro postulmct, quum apud ipsum

notis aliquatenus, ut inquit, e MS. suo. Equi- C;ceroncm (Vcrr. 1, 48) legatur «poseeré pecu

dem prcsso pede codices meos Monacenscm (C) et n¡am non dubitarit.*

Darmstattcnsem secutus sum. Cctcrum nostcr non ... -. 0 . , .„ .

Virgilius] »crvius quoque ad il Iura locum (Acn.

ipsa Ciccronis (Phil. 1, extr.) verba exscripsit» _ __мч ,

r \ 7 / r. 7} oo5) observavit argumentan a majore ad minus,

sed libere hoc exemple usus est.

effectus] Lege effectum. Grot. — Hand maie, Terentius] Apud ipsum poctam (Adelph. 1, f,

quum et effecta praecedant, et <¡uod neiitrum po- 30) est insuerit pro instituerit, abestque et ante

stulare videaturj sed tanta cura apud Martianum ceteros; recte utrumque, sed apud nostrum invitis

quaerenda non est, qui ne ipso quidem exemple codicibus corrigere nolui.

suo uti potuerit (Aeneid. 4, 13), ubi quum mani- Publius] Exemplum rcpetitum est e Cicerone

festo degeneratio animi causa sit, quae timoré tan- (Catil. 1, 7); illud quod scquitnr Terentianum ex

quam effeetu prodatur, rem ita convertit, ut de- Andria (i, 1, 83).

430 Martiani Capellae lib. V. §. 497.

terrae caede atque iucendiis vastare cupientem nos cónsules perfereinifs?" Èx

hoe Tcrentii loeo illud: „Hic parvae con'suetudinis causa hujus mortem tain

fert familiariter." J K' ¡

A PARIUM COiWARATIONE.

498 A parium comparatione Cicero: „Et si non minus jucundi atque illu

stres sunt ii dies quibus conservamur, quam illi quibus nascimur", et in

Pisouem: „Nihil interest utrum ipse consul improbis concionibus, perniciosis

legibus, rempublicam vcxet, an alios vexare patiatur."

His igitur breviter demonstratis, ilia quae non excogitantur ab oratore,

sed a causa aut a reis suggcruntur, in tribus, ut diximus, rebus posita sunt:

in scriptura, ut tabularum; in auetoritate, ut testiumj in necessitate, ut

tormentorum.

A SCRIPTO.

499 A scripto argumentum petitur, quum ad dubiae rei probationem vel

chirographum vel testamentum transaetionis aut tabulae recitantur, cetcraque

hujusinodi, quae ita nota sunt, ut exempla de oratione non quaerant.

AB AUCTORITATE ET TESTIMONIO.

.400 Ab auetoritate vero, ut: Africanum dixisse jure caesum esse Tiberium

Gracchum; aut quum testimonium, quo ventas nudetur, aflertur, ut Cnacum

et si] Loeus est e Catilinarüs (3, f); unde et Aristotclc (rbetor. 1, IS) et Cicerone (topic 4),

verba »conservamur quam illi quibus«, quae pro- qui Gracco nomine ate%va nuneupant

pter bomocotelcuton exciderant, 1юriante jam Gro-

„. ... . transaetionis] Fall or an exciderant hie aliuua?

tio, Alartiano restituí. ...

.. „,_.„. , , Certe ei relkiua omnia sana eint, transaetiones lettnprobts

conctombvs] Trajccta tantummodo haec *

, ■ ' iv • /» n' м\ . gendum foret; nimis durum enim esset genitivom

verba, ceterum biccronis (in Fis. í») sunt. °

-, , л ж e /а у/ям . « refcrre ad tabulas. i .': :

non excogitantur] Infra (g. bul)[noster baec

argumenta appcllat inartificialia , ducîbus nimirum stfricanum] E Cicerone (de orat. 2, 2i>).

Martiani Capellae lib. V. $. 500. 43i

Pompejum de misso frumento celeriter testem nobis orator inducit. Auctoritae

igitur aut judicantis aut testis est. Huic parti adjunguntur oracula ceteraque

id genus.

A NECESSITATE.

Nécessitas vero dat fidem ex tormentis aut somno aut furore aut vi- 501

nolentia, quae vocem alicujus rei extorquet invitis. Quae omnia quum ad

conjecturam causa, persona, facto adduntur, ipso testimonio vel confessione

vol scripto capiunt fidem vel amittunt. Nam et causa diccntis attenditur et

persona tractatur, et ipsius scripturae secum aut cum causa qualitas comparatur.

DE CONCILIATION ANIMORÜM.

Sequitur, ut ad ea, quae conciliant aut permovent auditores, intcntioncm 502

suam flectat assertor, quoniam ad fidem facicndam haec quoque pertinere

praediximus. Conciliantur igitur animi turn personae turn rei dignitate. Per-

■ il..*- .

judicantis] Ita anteriores editîoncs codkesque adduntur] In editis legebatur »adducuntur id

Darmstattcnsis et Reicucnaueusis. Grotius unde in- est«; sed praetuli Darmstattcnsis codicie lectionem.

dicaiitis bauserit, ignoro. ipsius] Sic scrips! e codicibus Grotiano, Darmoracula]

Confer Quinctilianum (5, 7, 35 et 36) stattensi, et Monaccnsi (С) pro ipsi; intellige quaet

Ciceroncm (in partit. 2; topic. 20). litas. Sed gravius mendum supra ex eodem Monécessitas]

Cicero (topic. 20): »Facit etiam ne- nacensi correxi et causa scribendo pro пес in editis.

eessitas fidem, quae quum a corporibus tum ab concilianlw] Paulo aliter Cicero (de invent. 1,

anions nascitur. IVa m et verberibus, tormentis, igni 16): »Benevolentia quatuor e locis comparatur, ab

fatigati quae dicunt, ea videtur Veritas ipsa dicere, nostra, ab adversariorum , ab judicum persona, ab

et quae a perturba tionibus animi sunt, dolore, cu- ipsa causa«, Aristotelcm, ut videtur, secutus (rhetor,

piditate, iracundia, metu, quia necessitatis л im La- 3, 14, 7): Áéystai âè TCCVTCt sute TOV Xlyovbent,

afferunt auctoritatem et fidem. Cujus generis год паи TOV àxçoarov xaï rov jtoâyfxctTOÇ

et illa sunt, ex quibus norinunquam verum inven i- xaï roi) èvavxLov. Propius ad nostrum accedit

tur, pueritia, somnus, imprudentia, vinolentia, in- Quinctilianus (4, 1, 6j p. 14 Spalding.): »Benesania

« cet. De tonnentorum auetoritate apud anti- volentiam aut a persenis dueimus aut a causis ae

quo s vide Hudtwalekerum (de arbitris Athénien.- eipiraus. Sed personarum non est, ut pleriquc ercsium

p. 51). diderunt, triplex tantum ratio, ex litigatore et ad

432 Martiani Capellae lib. V. §. 502.

sonac aut auditoris aut rei vel ipsius oraloris aut adversarii. Auditoris

sic: „Qualem te jam antea populo Romano pracbuisti, quum huio cidem

quacstioni judex praeesses, talem te et nobis et populo Romano hoc tempore

impertías." Rei vero, ut pro Dejotaro: „Quem ornare antea cuncto cum

503 scnatu solebam pro perpetuis ejus in nostram rempublicam meritis." Oratoris

vero, quum de se non superbe, sed moderate loquitur; quale est istud:

„Quum quaestor in Sicilia fuissem, o judices, itaque ex ea provincia dccessissem,

ut $iculis omnibus jucundam diuturnamque memoriam quaesturae

nominisque mei relinquerem, factum est, uti quum summum in veteribus patronis

multis, tum nonnullum etiam in me praesidium suis fortunis constitutum

esse arbitrarentur." Sed hace plenius in exordiorum praeceptis edisseram.

Ab adversarii vero persona conciliatio fit, dum illius iniquitate aut arrogantia

demonstrata nostra modestia commendatur. Sed haec posterius, et in principiis;

quanquam nunc non orationis partes, sed dicendi formas et_ faciendac

fidei species numeramus; quo loco pathcticae quoque dictionis attendimus

facultatem, cujus vis vel in communibus locis vel in epilogis maxime contiversario

et judice; nam exordium duel nonnun- u. pa. niul. t. n. nu. et. i. pr. s. f. о. а. r.« е

quam ctiam ab actore causae solct.« Scilicet ¡lio quibus iiullo negotio ipsa Ciccronis (div. ¡n Cae»

tempore plerumque alius pro litigatore causam age- cil. 1) verba restituí, quae Martiano omnino redbat,

ctsi pro una persona baberi possent, unde denda erant Quis crit enim qui sibi persuadeat,

caute noster »rei vel ipsius oratoris« dixit. cxemnluni a no s tro allatum fuisse, quod nemo inpopulo

Romano] In editis: »publicae rei.« Error telligerct? praesertim quum nec locum laudaverit

ex nolis P. R. Grot. — Recte in codicibus Rci- et ne auctorem quidein, a quo illud mutuatus esset.

clienaucnsi ct Darmstattcnsi siglac majoribus literis i m» • j

quanquamj ülagis au scnsiim accoinmodatum

P. R. scriptae reperiuntur. Codex Monacensis (C), - . , ., , . . .

1 4/7 fuisset quandoquidein , quod baud scio an с brec

quo totuin locum correxi, conformis est Cicero- . . » . „

1 ' viata roce lorte corruptum lucnt.

nis (pro Roscio 4 f.) ipsius verbis. Vulgo cnim

praeterea jam omissum erat et et ante nobis, et patheticae] Adi Ciccroncm (in oral. 57) et

impartios scriptum erat pro impertios. Quinctilianum (в, 2, 8 et 10 5 p. 490 sequ. Spald.);

omnibus) Post banc vocem in editis sequitur ct confcr s«pcriorem locum (§. 473).

^ etc., in codicibus Monacensi vero, Reicbcnauensi, et vel in communibus locis] Omissa hace apud Gro-

Darrastattcnsi bae reperiuntur breviatae voces siglis tium e prioribus inscrui editionibus, quibus adstiscriptae:

»in. di. g. m. nomm. m. r. f. u. t. c. s. L pulantur codices Rciclicnaucnsis ct Darmstattcnsis.

Martíani Capellae lib. V. $. 503. 435

netur. Nec mea primordia quidem apud veteres hac animorum permotione

caruere, quod tune demonstrabitur, quum ordiendi praecepta tractabimus.

Interim generatim, quibus mentes affectibus incitentur, nulla partium definitione

signabo.

•

DE COMMOTIONE ANIMORUM.

Commovcntur igitur auditores aut miseratione aut odio aut invidia aut 504

metu aut spe aut ira ceterisque similibus. Miseratione, quum calamitates

alicujus magno dolore tractamus; quum iniquitatem temporis vel periculi

magnitudinem memoramus, ut in séptima Verrinarum: „Patres hi quos videtis

jacebant in limine, matresque miserae pernoctabant ad ostium carceris ab

extremo complexu liberum exclusae; quae nihil aliud orabant nisi ut filiorum

extremum spiritum ore excipere sibi liceret." Ab odio, quum adversarii factum

vel viris bonis vel judicibus ostenditur exsecrandum, ut quum judicum corruptio

docetur a Verre jactarij item: „Quum in avaritia, âcelere, perjurio vos

librum qnlntam, qui a nostro oratio appellatur sé

ptima.

vyletis] Hune etiam locum in integrum restituí,

siquideni in editis vidi legitur pro videtis addito

etc. ifa ut nemo exemplum boc iutclligere possit,

quod e Verrinis (5, 45) s umtum esse Martianus

ipse prodidit. Siglas quainvis pluribns locis corru

ptas e Monaccnsi (G) hic subjicere non gravabor,

quae si aliud nihil boc saltern probant, Martianum

exemplum totum, sicut ipsum edidi, dédisse.

Sunt vero siglae bac: «a. i. I. p. m. a. q. m. p. a.

n. o. s. c. a. r. a. b. cons. 1. 1. ex. q. nihil a. o.

nihil u. f. s. post s. p. ex 1.« Paulum mulatas codices

Darmstattcnsis ас Rcichenauensis exhibent.

quum in avaritia] Exemplum hoc et duo quae

scqiiuntur e libris in Vcrrem (1, 14. f. et 3, 4)

repetita sont.

nec mea primordia] Nec supplevi e códice Monacensi

(C). Ordiendi praecepta, quorum meminit,

infra (§. 545) dabuntur.

caruere] Sic codices Rcichenauensis, Daruistattensis,

Monacensis (G) et anteriores editiones. Grotius

absque sensu cavere cdidit.

commoventur] Hic prac ceteris confcrendiis est

Aristoteles, qui integro secundo libro rbetoricorum

de commotionibus animorum agit.

Séptima F"errinarum] Illani orationcin dénotât,

quae in nostris editionibus libri quinti nomine inscribitur:

quo patet, Martian! temporibus Verrina

rum nomine primam appellatam fuisse, quae nobis

in Caccilium sive divinatio dicitnr; sccundam,

qnae actio prima in Vcrrcm; tertiam, quae primus

actionis secundac liber, ct sic dcinccps usque ad

454 Martiani Capellae lib. V. §. 504.

sui similes esse arbitrator." Invidia est, quae quodam livore inficit auditores;

ut est: „Quod ad tuam ipsius amicitiam ceterorumque hominum magnorum

atque nobilium faciliorem aditom istius habet ncquitia et audacia, quam cujusquam

nostrum virtus et integritas." Item: „Istum rebus omnibus undique

ereptis impune eludentem .circumfluere et abundare." Potest quidem ct ilia

res auditor um mentes incendere, ut si alicujus exaggeres tyrannicum spiritum,

505 aut potentiam non ferendam. Metum vero excitan vel propriis vel communibus

periculis. Propriis, ut: „Hoc est judicium, in quo vos de reo, populus

Romanus de vobis judicabit"; communibus autem, ut est: „Videor mihi

videre hanc urbem, lucem orbis terrarum, arcem omnium gentium, subito

uno incendio concidentem." Spe quoque animi perturbantur, quum beneficia

aut obsequia promittuntur, ut quum fidem Milonis Pompejo pollicetur, et:

„Caelii in omni vita servitium obstrictum vobis ac liberie vestris habebitis."

Ira etiam vehementer ánimos turbat, ut quum exaggerat et exclamât Tullius

in curia sedere socios Catilinae: „O dii immortales, ubinam gentium sumus?

quae respublica hic habetur? in qua urbe vivimus? hic, hic sunt nostro

in numero, patres conscripti." Similes alii permiscentur afícetus, qui quum

ad persuadendum plurimum valeant, extra causam tarnen sunt, nec apparere

in oratore manifestius debent, ne insidiis judicem capere, non ratione deducere

videatur.

potentiam] Insigne hujiis artificii cxemplum pracbet

Demosthenis oratio in Midiam, quae tota fere

iu Loe loco tractando versatur.

hoc est] Ex actione prima in Verrcm (16). De

me tu confer Quinctilianum (4, 1, 20; p. 23. 6,

l, 13; p.421. 6, 2, 21; p. 503 Spald.).

concidentem] Addit codex Monacensis (C) »si

iate liberatus fucrit« Sed haec apud Giccronem (in

Cfct 4, 6) non leguntur.

quum fidem] Ex orationc pro Milonc (26) hoc

excmplum sumsit.

obstrictum] Paululum immutavit Ciccronis (pro

Caclio f.) verba. Vocem tamen vulgo omissam ve

stris codices Reicbenaucnsis ct Darmstattensis liabent.

O dii] E notissima in Catilinam oratione (1, 4).

Additac sunt in Darmstattcnsi et Reiclienauensi siglae:

»s. n. L num. p. c.«, unde vulgo omissa supplcvi.

extra causam] Sunt quae Graecc i£aycóvut

vel è£<o Tov Лд0у(штод övra (confer С. Fr.

Hermaunum ad Lucian. de bist, scribend. p. 343),

quibus Arcopagum notum est oiatores prorsus allstinere

jussisse; nam, ut ait Seneca (de ira 1, 16):

»ratio nihil nisi id ipsum de quo agitur spectat.

Martiani Capcllae lib. V. §. 506. 43Ö

DE DISPOSITIONE.

His igitur ad fidem faciendam prudenter inventis ordo reruin est sociandus,

quae pars dispositio vocitatur, qua quid dicendum quove loco,

quid penitus omittendura, quomodo etiam et quando et ubi, prudenter inspicimus.

Duplex igitur hujus partis est ratio: aut enim naturalis est ordo,

aut oratoris artificio comparator; naturalis, quum post principium narratio,

partitio, propositio, argumentatio , conclusio, epilogusque consequitur; artificio

oratoris, quura per membra orationis quae dicenda sunt digerimus, et hoc ex

causae militate, non ex tcmporis serie coaptamus; ut pro Milone factum, quum

quaestiones quasdam ante narrationem, ut praejudicia refutaret, induxit, quod

non ex ordine naturae, sed ex causae utilitate mutavit; et pro Cornelio primo

ira vanîs et extra causant obversanlibiis comme- ratione, divisione, confirmatione, confutation^ convetnr.

« Quanquam intcrdiiin extra causam se vagari clusionc«; deinde vero: »est autem« inquit »et alia

ipse Cicero conGlctur (pro Milone 54 ; pro Cae- dispositio, quae, quum ab ordine artificioso rececina

32). dendum est, oratoris judíelo ad tempos accoinmoduplex]

Videantur Auetor ad Herennium (5, 9), datur«; quanquam in extremo capite: »Iiis commu-

Ciccro (de orat. 2, 76), Quinctilianus (2, 15, 1; tationibus et translationibus partium saepe uti ncp.

529 Spald.) et Snlpicius Victor (p. 246 Pitb.). cesse est, quum ipsa res artificiosam dispositionem

post principium] De quatnor prioribus partibus artificióse commutare cogit.«

infra (§. 556. 555. 557) agit, posteriores duas au- non ex temporis] Quinctilianus (7, 1, 2): »Sed

tem (§. 565) junetas proponit, quum orationis con- memincrimus ipsam dispositionem plerumqne utiliclusio,

epilogas, et peroratio unum idemque sit täte mutari, nec eandem semper primam quaestio-

(▼. Quinctilianum 6, I, l; p. 445 Spald.). nem ex utraqne parte tractandam« cet

artificio] Ciirius Fortunatianns (p. 69 Pitb.): pro Milone] Cicero (cap. 5): »Sed antequam ad

»naturalem ordinem sequimur, si niliil nobis oberit earn orationem venio, quae est propria nostrae

in causa; si aliquid occurrerit, necessitate utilitatis quaestionis, videntur ca esse refutanda, quae et

ordinem immutabimus naturalem, sequemur artifi- in senatu ab inimicis saepe jactata sunt, et in concialcm.

« Monendum tarnen, Auctorem ad Heren- cione ab improbis, et paulo ante ab accusatorinium

(5, 9) artificiosum ordinem appellare, quem bus; nt omni terrore sublato rem plane quae venit

noster naturalem; siquidem » genera dispositionum in judicium videre positis.«

duo esse« alt, »unum ab institutione artis profectum, praejudicia] Adversarii enim Milonis et a senatn

alteram ad casnm temporis aecommodatum«, et prias judicatum esse jactabant, caedem in qua P. Cloquidein

in eo spectari »ut utamur principio, nar- dius occisus esset, contra rempublicam esse factam

55 *

436 Martiani Capellae lib. V. §. 506.

refutatasunt crimina, quae secuta sunt tribunatum, post ad ipsum tribunatum

507 recursus est factus; quae dispositio artificialis, ut diximus, nominatur. In

Verrem autem naturalem temporum ordinem tenuit, ut primum quaesturam,

tum legationem, deinde duas ei praeturas objiceret, servata temporum ratione;

quam, nisi causae repugnet utilitas, necessario prosequemur. At ubi majora

quaeque potissimum et invidiosiora purganda sunt, ab his sumitur refutationis

exordium; ut pro Cluentio conjecturae partibus expeditis ad praescriptionem

legis accessit, ordine videlicet commutato, ne si Clucntium legis assertione

defcnderet, fugere causam diffidentia videretur.

DE ELOCUTIONE.

508 Duabus bis officii partibus absolutis, clocutionis cura est intim anda;

quae quum constct in singulorum animadversione verborum, hoc ab eloquentiae

nomine separatur, quod ilia totîus operis oratorii virtus est, hace pars habetur

officii. Cujus Cicero duo quasi fundamenta, duo dicit esse fastigia. Fundamenta

(cap. 5), ct Cn. Pompejum rogationc sua et de re spiciat, ignoro ; proxime tarnen accedit ¡He (de orat

et de causa judicasse (c. 6). 3, 57 f.): »quasi hoc solum quoddam atque funut

pro Cluentio] Ut íuserui e códice Darmstat- damentum est, verborum usus et copia bonorum;

tensi, praetereaqne Reicbenauensis auetoritate delcvi sed quid ipse aedificet orator et in quo adjungat

non, quod vulgo ante defenderet legcbatnr; quod artem, id esse a nobis qnaerendum et cxplicandum

reetc nie fecissc intcllîgct qui ipsam Ciceroiiis ora- videtur.« Addc Gcrardum Joannis Vossium (institioncui

(cap. 52 sequ.) inspexerit, ubi consulto se tut orator. 4, i, 2): » quemadmedum autem aediait

Clucntii causam non lege sed facto ejus de- ficia, ita elocutio universa duobus constat, fundafendisse,

ut non saluti modo ejus verum cüam mentó et exaedificatione sive structura, sub qua,

existimaron! prospicerct, factoque demum purgato ut inferáis diccinus, compositionem et dignitatem

ad legis mentionem transit, ctsi videretur, si nihil comprebendimus.« Fundamentum enim appellat tiealiud

voluisset, nisi ut causam obtineret, lege re- gantiam, quae secundum Auctorem ad Hcrcnnium

citata perorare patoisse. (4, 12) distribuitur in Laiinitatem atque explanaeloquentiae]

Cornelius Fronto (П, pag. 478 tionem. Paulo aliter Cicero (de orat. I, 52): «au«

Maji): »eloqnenlia perfecta vis orationis, eloquium dicram etiam quae de orationis ipsius ornamentis

pars snpposita commode eloqtiendi.« traderentur; in qua praeeipitur primum ut pure et

Cicero] Quem potissimum locum Marüanus re- Latine loquamur, deinde ut plane et dilucide, tum

Martiani Capellae lib. V. §. 508. 457

sunt Latine loqui planeque dicere; quorum unum Grammatice loquente didicistis,

quum ejus vobis insinuata est subtilitas. Fastigia vero sunt copióse ornateque

dicere, quod non ingenii sed laboris est maximi, exercitatione etiam diuturna,

qua non solum uberior sed illustrior quoque facultas acquiritur. Hujus rei 509

duplex ratio est: una, qua in singulis verbis lumen appareat; altera, ut dignitas

eloqueudi copulationis ipsius decore servetur. In singulis vero aut pro

prium aut translatum mutuatumque conquiritur. Propria sunt vetusta praecipue;

nam tum, quum proceres vel nescirent haec dicendi ornamenta vel appeterc

non auderent, propriis utebantur; sed quia verborum veterum jam

exolevit usus, non sunt audacius usurpanda ilia, quae cum aetate mutata sunt.

at ornate, tum ad rerum dignitatem apte et quasi

decore* у quae cadem Qninctiliani est doctrina (8,

1, 1).

exercitatione] Lege »exercitationis etiam diuturuae.

« Grot. — Poseis tarnen vulgatam quoque

tucrí, si pro ablativis absolutis . accipias. Cctcrum

in antcrioribus editionibus est quia pro qua, et

acquiritur pro exquirilur, quorum posterius Rcicbenauensi

quoque códice adstipulante restitui.

duplex ratio] Quinctiliauus (8, 1, 1): »Igitur,

quam Graecî <pgá6iv vocant, Latine dicimus elocutionem.

Eain spectamus verbis ant singulis aut

conjunctis.ii Sed propius etiam ad nostrum Cicero

(de orat. 5, 37): »Omnis igitur oratio conficitur ex

verbis; quorum primum nobis ratio simpliciter videnda

est, deinde conjunetc. IVam est quidam ornatus

orationis, qui ex singulis verbis est; alius,

qui ex continuais conjunctisque constat. Ergo utevcrbis

aut iis, quae propria sunt ct certa quasi

rerum pacne una nata cum rebus ipsis,

aut iis quae transferuntur et quasi alieno in loco

collocantur, aut iis quae novamus et facimos ipsi«

cet.

mutuatumque] Recepi lectionem a Grotio in

margîncm conjectam, pro vulgata mutatumque , vit

sibi constarct Martianus, cui supra quoque (§. 539)

mutuantur reddidi pro mutantur in simili argu

mento, praesertîm qtram Ciccrouem ipsum (orat. 27)

mulata verba a transhttis distinguere potius viderem:

л translata ea dico, quae per similitudincm ab

alia re aut suavitatis aut inopiae causa transferun

tur; mulata, in quibus pro verbo proprio subjici«

tur aliud, quod idem significct, sumtum ex re aliqua

consequent! « ; licet ex eodein loco apparcat

mulata aeque ac translata propriis opponi.

vetusta] Cicero (Brut. 74): » Solum quidem et

quasi fundamentum oratoris vides loentionein emendatam

et Latinam; cujus penes quos laus adbuc

fuit, non fuit rationis aut scicntiac, sed consuctudinis.

— Aetatis illins ista fuit laus, tanquam innocentiae,

sic Latine loquendi« cet

exolevit] Vide Ciccroncm (de orat. 3, 10 f. ct

13), Scnecam (epist. 58; p. 481. cp. 114; p. 640

Lips.), Quinctilianum (1, 6, 41; p. 168. 2, 3,

21; p. 297 S paid.), Macrobium (in Saturnal. 1, 3);

Gclliuro (1 1 , 7), et quos praeterca landavit C. Fr.

Heriuaaaus (ad Luc. de bist, conscr. p. 269).

'. 458 Martiani Capellae lib. V. §. 509.

Itaque alucinari et ccrritum et caperatum similiaque praetereuntes utemur his,

quae consuetudo recipiet; nec tamen sordidis, nisi quum rei sententiaequc

vis exigit, ut quum Cicero volens crudelitatis invidiam faceré ait: „gurgulionibus

exsectis reliquerunt", et: „virgis plebem Romanam concidcre"; nec in-

510 decore Virgilius vitandae humilitatis aucupio lyclmos pro lucernis ait. Quod

si res verba propria non habeat, novanda sunt aut alicnis utendum. Novantur

autcm duobus modis verba, aut quadam fictione, aut dcclinatione praesumta,

alucinari] Rcctius sic in codicibus Darmstattcnsi

et Reichenauensi, qnam liallucinari in editis

(Gell. 16, 12), qnamvis a vctcribus et Cicerone

ipso aliquando sic scriptum esse non sit ignotum.

eerritum] Plautinum vocabulam est, quo tamen

et Cicero (ad Att. 8, 7) et Horatius (sat. 2, 3,

277) aliquando usi esse vident ur, nec ipse noster

iufra (§. 806) uti recusavit pro insano.

caperatum] E Pacuvii Dulorcste attulit Varro

(L. L. 6, 6) » caperata fronte a caprae fronte«;

mox obsolctum Appulcjus postliminio reduxit.

quum Cicero] Nupcr deinum Angelí Maji mé

rito (in M. T. Ciccronis sex orationum partibus

ante nostram aetatem ineditis, Mediolan. 1817) re

porta est oratio in qua boc fragmentum exstat (pro

Tullio 10, s. 21): »tantumque odii crudclitatisquc

liabuernnt, ut eos omnes gurgulionibus insectis relinquerent,

ne si quem scmirivum ac spirantem

rcliqnisscnt, minor bis bonor baberetur.« Ñeque

lamen lectionem insectis Martiano obtrudcre volui,

licet nec vulgatam ejectis, nec quam in margine

Grotius posuit exactis probarem; scd quod jam

Grotius conjectura assecutus erat pracbetquc codex

Rcicbenaucnsis, exsectis reposui. Practcrca ante

Cicero inscrui quum e codicibus Reichenauensi,

Darmstattcnsi, et Monacensi (C).

gurgulionibus] Obscoeno sensu dixit Persius

(4, 38):

• Ingninibus quare detonsus gurgulio exstat*

neque dubito quin ¡ta Martianus quoque acceperit,

inprimis si reverá exsectis ille scripserit, quod pro

prium vocabulum est de castrationc (Quinctil. 7,

4, 8)} Ciccronem tamen de gutture intellexissc

manifestum est. . .

virgis] Ex orationc in Verre m (2, 1, 47).

Virgilius] In Aeneide (1, 726):

— » dependent lycbni laquearibus aurcis.*

verba propria] Secutus sum codiccm Monaoensera

(C)j vulgo enim erat: »quod si sua res pro

pria verba non babeat.«

novantur] Egregie de bis praecipit Curius Fortunatianus

(p. 70 Pith.): »Tertins modus est, ut

novemus verba, quae tamen parcius debemus attingere;

nam ct aegrc novum verbuin faceré possie

lene ас decorum, et fere aspernantur homines quae

non recognoscuut. Vir perfectissimus dixit: verbis

utendum est ut numis publica moncta signalis.

Verba quibus modis novantur? primo Graeca transferimus,

ut nova ex bis Latina confingamus; debinc

per congeminationem , ut Cicero «feras solivagas

« dicit; ct per derivationem novare possumue,

ut ab aulumno Cato ait autumtùtatem , et a perpeliendo

Cicero perpessionem.«

fictione] Codices secutus Darmstattensem, Reicbenauenscm,

ct Monaccnsem (C) omisi, quod in

editis scquitur, verborum.

■

Martiani Capellae lib. V. $. MO. Í39

aut duorum quae usitata sunt conjunctione composita. Fiuguntur maxime

quam transferimus, ut qui noióxr¡xa qualitatem esse dixerunt, quod nomen

nunquam fuerat in Latin is; quo et auribus temperandum, et insolcntia fugienda,

quam vitans Cicero Soterem salvatorem noluit nominare, et ait: „qui salutem

dedit"; illud enim nimis insolens videbatur. Derivatione quoque fiunt verba, oll

quae grammatici paragoga uominarunt, ut dieimus florea rura, et : „campique

ingentes ossibus albent", quod satis crispa inflexione Horatius albicent dixit.

His plerumque Grammatice utitur, licet Tullius grandiferas possessiones dicat

et grandiloquos oratores. Huic diligentiac subjungitur translatorum cura ver- 512

qualitatem] Cicero (acad. 1,7): »Dabitis enim

profecto, ut in rebus inusitatis, quod Gracci ¡peí

faciunt, a quibus liacc jam diu tractantur, ntamiir

»Qualis apes aestate nova per florea rura

Exercet sub sole labor.»

campique] Versus et ipse Virgilii est (Acn.

verbis interdum inauditis. — Qualilates igitur ap- 12, 36):

pellavi, qnas rtoiôrrjTaç Graecî Tocaut, quod îpsum

apud Graecos non est vulgi verbum, sed philosophorum,

atque id in multis.« Addc eundem

alio loco (de nat. dcor. 2, 37). Cctcrnm codices

Monaccnsis, Reicbenauensis, Darmstattensis babent

qualilates , quod tarnen quia Graeco non respon

de t, reeipere nolui.

Soterem] Cicero enim (in Verr. 2, 2, 63),

postquam Verrcui »non solum pairопит istias insulae,

sed ctiain Sotara inscriptum se vídisse Syraensis

« dixerat, »hoc, pergit, quantum est? Ita

magnum, ut Latino uno verbo exprimí non possit.

Is est nimirum Soler, qui salutem dedit.* Confer

omnino Forccllinum (in léxico), qui Cbristianos demum

scriptores Salvatorem dixísse monet.

paragoga] Diomedcs (p. 309 f. Putsch.): »Sunt

qaaedam principalia , quae Graecis jtQCOTOTVJtU

dícuntur, ut mons, f'ons, villa, schola, hortus ;

ex bis nascuntur derivativa, quae apud Graecos

jtccQayatya dicuntur, ut fontanas , montanas, villaticus

, Scholas licus , horticus.*

florea rura] E Virgilio (Aen. 1, 430):

•Sanguine adhuc campique ingentes osslbus al

bent. «

In editis quidem Martiani exemplaribus erat virentes

pro ingentes, sed codices Grotianus, Darm

stattensis, et Monaccnsis (С) genuinam lectionem

praebuerunt. Similis est alius Virgilii versus (Aen.

S, 863):

» Difficiles quondam multorumque ossibus albos. «

crispa] Non vitupérât bac voce, sed laudat;

quemadmodum Gellius (1, 4) et Plinîus (13, 9,

18). Horatii locus in carminibus est (1, 4, 4).

grandiferas] Ubi recentiores apud Ciceronem

(Pbil. 2, 39 f.) grandi foenore ediderunt, Martianus

certe grandiferas legit. Sunt enîm Ciceronis codi

ces, in quibus ita scriptum sit (Graev. 5, 2; p. 612).

Monacensis (C) perperam grandis tras ; Reicbenau

ensis et Darmstattensis reetc grandiferas, quod recepi

; Grotius enim ediderat glandiferas , quod ta

rnen ctiam defendí potest, quia Шо Ciceronis loco

a quibusdam ita legitur ct noster infra (§. 702) si

mili voce palmíferas utitur.

grandiloquos] I4on Cicero solus (Tusc. i>, 31 C)

440 Marüani Cabella© lib. V. §. 512.

borum, quum res aut sua non in venit verba, aut quum volumus splendidius

aliquid explicari. Ergo aut inopiae aut dceoris causa transfcruntur: inopiae,

quum dicimus geminare vitem et luxuriare segotes laetasque perhibemus; desunt

enim propria, et commodantur adscita; decoris vero, ut: bellum subito

exarsit, quum potuerit dici exstitit. Et item possumus ab omnibus sensibus

mutuari, ut ab oculis lux libertatis, et odor légum, et: „silent leges inter

arma'*, et a gustu : „о nomen dulcis libertatis." Verum non debet haec translatorum

alienorumque verborum affectatio sine moderatione captari, nec longe

petita debent esse translata, ut si dicas luxurioeam Charybdim. Vitandum

quoque ne turpis sit similitudinis usurpatio, ut si dicas „castratam Africani

morte rempublicam" aut „Clodium stercus senatus." In hoc genere transferendi

etiam allegoriam poëtae praecipue nexucrunt, et Cicero, quum dicit:

„Senatum a gubernaculis dejecisses, populum Romanum e navi exturbasses,

eed Quinctilianus ctiam (10, 1, 66; p. 54 Spald.)

bac voce utitur. Videtnr antem priori minus plaeuisse,

qui (orat. 5) ea usus addidit nut ita dicain.«

inopiae] Iisdcm exemplis supra (§. 579) utitur,

ubi vide notam.

sensibus] E Cicerone, qui (de orat. 3, 40):

»translatio« inquit »ad senstis ipsos admovetnr, ma

xime oculoruin, qui est sensu s acerrimus. IVam et

odor urbanitatis, et mollitudo humanitatis, et тиг-

mur maris , et dulccdo oratiouis sunt dueta a ceteris

sensibus.«

odor] Credo' hic voces aliquot déesse, et 1cgendum:

»ut ab oculis, lux libertatis; ab olfactn,

odor legum; a loqnela, silent leges ínter arma.«

Grot. — Martianus fortassc baud neecssariam banc

additionem putavit, arbitratus legentes ipsos facile

perspecturos esse, cuinam sensui quod([ue cxeinplum

esset adscribendum. Ccternm excmplorum pri

ora duo ex uno Ciceronis loco (in Vcrrcm 5, 61),

tertium ex oratione pro Milone (4), et quartum

iterum e Terrina (5, 63) dcsumta sunt.

castvalam] Restituí locum e codicibus Darm-

Statten»! et Monaecnsi (С); vulgo enim ridicule Icgcbattir

»castratam Africa m mortuam rempublicam.«

Eodcm Cicero (de orat. 3, 41) exemple usus erat,

et post cum Quínctilianus (8, 6, 15$ p. 309 Spald.).

stercus] Paulo aliter Cicero (dc orat. 3, 41):

■nolo stercus curiae dici Glauciam.« Atque hoc

nomcn sic, non Clodium, apud nostrum quoque

scriptum fuisse, ex со colligo, quod in Monaccnsi

pro eo legitur «Claudium«; tarnen nibil mutare

ausus sum.

allegoriam] Hace enim tota translationibus con

stat (Cic. orat. 27). Rccte igitur Quinctilianus (8,

6, 4; p. 303. 9, 2, 46; p. 409): » continúate peratpoçà

facít aXXrjyoQiav« ; quibns immodice

usurpatis totum ait (8, 3, 26; p. 228 Spald.)

prope mutari scrmoncm. ,

cum ¡¡rege] Recepi lectiouem a Grotio in mar

Martiani Capellae lib. V. §. 512. 441

ipse archipirata cum grege praedonum impurissimorum plenissirais velis navigares",

et in Pisonem: „ut qui in maximis tempestatibus ac fluctibus reipublicae

navim gubernassem salvamque in portu ccllocassem, frontis tuae nubeculam

et collegae tui contaminatum spiritum pertimescerem?" Usurpatis ergo his

similiter pluribus verbis elocutus est, quae suis fortasse angustius aut humilius

diceret. Item translata quodammodo sunt, quae aut ex parte totum, aut ex

toto partem, aut ex uno plures monstrant, aut ex pluribus singula. Ex parte

totum, ut: „in puppim ferit unda", aut: „me iisdem parietibus tuto esse tecum"

pro eadem domo. Hunc tropum metonymiam granimatici memorant, catachresin

etiam Graeci, quam nos abusionem dicimus, ut quum perhibemus

naturam deorum pro substantia. In conjunctis vero verbis orationisque con- 515

textu servanda sunt haec, ut constructio coagmentata et conclusio perfecta

ginc positam, quum vulgo cum dcessct. Locus, est pro memoraverunt in cditis. Hausit тего e Cicerone,

in orationc pro domo (cap. 10). qui (orat. 27) »hypallagen« , inquit, »rhe tores, mi

ni qui] Conjunxi quae Grotius interpunctione tonymiam granimatici yocant, quod nomina transfeseparaverat

»ut: qui», Giccroncm sccutus (in Pi- runtur; Aristoteles autem translation! hace ipsa sub

soil. 9). jungit ct abusionem, quam xctTa%()T]6iv vocant.«

his] Grotius edídit haec; quoniam lautem vox De cadem confer Quinctilianum (8, 2, 5; p. 199.

usurpatis pracccssit, anteriorum cditionum lectio- 8, в, 54; p. 323. 9, 1, S; p. 365 Spald.).

ncm omnino praetulL coagmentata] Miror Grotium cdidisse coaugmenin

puppim] Virgilius (Acn. 1, 113): tata, quod nihili est; nostram autcra lectionem,

ulpsius ante óvulos ingens a vértice pondis quam etiam Monacensis codex (G), Reicbenauensis,

In puppim ferit« et Darmstattensis pracbent, ad marginem rejecisse.

quem baud scio an ipse nostcr respexerit. Confer modo Ciccronem (de orat. 3, 43): »Seqniparietibus]

Cicero (de orat. 5, 42): »Videtis pro- tur continuatio verborum, quae ditas res maxime,

fecto genus hoc totum, quum inflexo comrautato- collocalionem prhnnm, deinde modum quendam forque

verbo res eadein cnuuciatur ornalius; cui sunt mamque desiderat. Collocationis est componere et

finítima illa minus ornata, sed tarnen non ignoranda, strucre verba sic ut nevc asper eorum concursos

quum intclligi volumns aliquid aut ex parte totum, neve hiuleus sit, sed quodammodo coagmentatus et

ut pro aedißeiis quum parietes aut lecta dicimus, levis. с Ubi quem modum formamque appcllat, nuaut

ex toto partem* cet. Exempluui et ipsuin e Cice- merum orationis spectat, quem noster conclusion^

roue (С a til. 1 , 8) petitum est. vocabulo significa t, ipsuni Cíccronem (de orat 2,

memorant] Ita melius codex Monacensis (С) 9; orat. Ы) secutus, infraqne (§. 519 sequ.) pluri-

442 Martiani Capellae lib. V. $. 514.

514 proveniat, et quodam schemate dictio venustetur. Jam compositionis praecepta

percurram, cujus vitium maximum est, hiulcas et asperas voces, frenos etiam,

iotacismos, metacismos, labdacismos, homoeoprophoron, dysprophoron, et polysigma

non vitare, vel cujuslibet literae assiduitatem in odium repetitam, ut:

„sale saxa sonabant"; et: „casus Cassandra canebat." Metacismus est, quum

bus (гас (at 5 collocatio autem idem est cum constructione

sive composition* , de qua mox (§. 514).

schemate] Haec apud QninctUianum mioijne (8,

1, i; p. 193) torda pars est, qui »ia conjunctis

verbis illud intuendum esse« docet, »ut eméndala

sint, ut collocala, ut figurata.« 14 ига dc figuris

iufra (§. 325) docebuntur.

compositionis] De bac vide Ciceronem (orat. 44

scqu.), cui nul lain partem bujus opcris magis elaboratam

esse Quinctilianus affirmât; practcrcaquc

Auctorcm ad Hercnniuin (4, IS), Dionysium Halicarnasscnsem,

qui singularcm libellant bac de dis

ciplina scripsit, Ou i и e (¡liana m (9, 4), Curiumque

Fortunatianum (p. 75. 74 Pith.) cujus ipsa verba

comparand! causa subjeci: »in structura observanda

sunt, ut frcquentior sit rotunda, ne hiulca sit

vocalium et maxime longarum crcbra concursionc;

nc áspera duarum consonantium conflictu; ne monosyllaba

una plura junganttir; ne brcvia multa

continuentur, nc longa multa; nc ultima syllaba

prioris vcrbi cadem sit quae prima posterions; ne

prima et ultima efficient obscoenitatem; nc muí lis

exilibus verbis aut syllabis vast ¡s deforme tur oratio;

ne plures genitivi pluralis jungantur« cet.

frenos] Tain frenos quam frena dici notiim est

(Voss. Aristarch. 1, 42; Op. II, p. 187; dc vitiis

serm. 1, 15; p. 21), sed minis hoc nostro loco

vocis usus; quam tarnen quum infra (§. 318) re

petat, colligitnr frenos intclligi impedimenta cx asperrimarum

litcrarum collisionc oriunda; qiiibus

orationis cursus, ut eqaorum frenis, inhibeatur atque

retardetur.

in odium] Pro in odium in peritiam in editis

lege ex vestigiis MS. in odium repetitam, boc est

ad nauseam usque ¡teratam. GnoT. — Ita et in codieibus

meis Rcichcnaucnsi, Darmstattcnsi, et Monacensi

Exempla, quae sequuntur, Yirgilii sunt (Aen.

5, 185):

njSola mihi tales casus Gassandra canebat«

et (3, 866):

» Tum rauca assiduo longe sale saxa sonabant«,

undc apparet male salo pro sale legi in códice

Monacensi (C), licet baud indocte librarais errarit.

Ceternm animadvertendum, haec ipsa, quae nunc

Martianus reprehendit, ab antiquioribus poctis Latinis

quam maxime celebrate studioseque quaesita

esse, ut docte demonstravit Naehius (dc alliterationc

sermonis Latin!, in Nicbuhrü Musco Rhena no T.

III, p. 524 — 418); undc et Scrvius (ad Aen. 5,

185): в haec compositio jam vitiosa est, quae majoribus

placuit.o

metacismus] Isidoro motacismos deprávate. Grot.

— Sed Diomcdi hoc vitium est pronunciation^,

cum M profcrtur, ubi debet absorberi: ut si voccm

claudat et scquens dictio incipiat a vocali. Uterquc

autem grammaticus (Martianus ct Diomcdcs) corrigendi,

quum apud eos vulgo metacismus Icgatur pro

mytacismus, quia est a ¡J.V. Mcminit et Isidoriis

lib. 1 orig. с 51 (1, 52, 3), ubi itide.il in MSS.

Martiani Capeliae lib. V. §. Sii. 445

verborum conjunctio M literac assiduitate colliditur, ut si dicas: „Mammam

ipsam amo quasi meam animam." Labdacismus est, ubi L plurimum dissonat,

ut si dicas: „Sol et Luna luce lucent alba leni láctea." Iotacismus est ut si

dicas: „Junio Juno Jovis jure irascitur." Polysigma, ubi S litera crebrius geminatur:

„Sosia in solario soleas sarciebat suas." Hoinoeoprophoron est, quum

dicitur: „О Tite tute Tati tibi tanta tyranne tülisti." Dysprophorón , ut si

quis dicat „persuasitrices, praestrigiatrices, atque inductrices tigres. Asperae inter »>iï>

penultimam ultimamque verborum maxime vitandas, cujus exemplum est,

nostris est metacismus. In cxcusis tnotacismus legas.

Quod non ímprobo. Imo posais similiter rescribere

apud Capcllam et Díomedcm. 14a m litcram banc

veteres non ¡j.v taiitum, sed цы queque dixere.

Voss. (inst. orat. 4, 2. Op. III. p. 1S3). — Equidem

bic ut supra (§. 279) vulgatam scribendi rationem

serva vi, licet in codieibus Reichenauensi et

Darmstattensi moetacismus legatur.

Mammam\ Aut Mammiam legenduni pro mulieris

nomine, aut Mammam sumenduin pro nutricc,

ut in ista inscription* antiqua:

D. M.

CAECIL1AE. LITE.

OFILLIA ARESCUSA.

MAMMAE. SUAE.

В. M. FEC.

/ent] Sic scrips! e codieibus Grotiano, Reicbe

nauensi, Darmstattensi, et Monacensi pro lev i in

editis, quod jam Grotíus intcllexerat metro trocbaico

offiecre, practereaque restituí priorum editionum

lectionem lucent pro lucebant, quod neseio

nndc Grotius petierit.

iotacismus] Confer Quinctilianum (1, 5, 32)

cum neta Spaldingii (p. 112).

polysigma] Ab aliis vocari boc vittnm öiyflix-

Ttófióv Vossius (inst. or. 4, 2, 3. Op. III, p. 154)

observât; negat tarnen Julius Caesar Scaligcr titium

hoc esse (poet. 2, 32; p. 172), ac sanc tarn

frequenter apud antiques invenitur, ut putidus sit,

qui ubique damnarc vclit. Confer quae a viris doctis

ad Euripidem (Med. 476) annotata sunt, ct quae

laudat Otto (ad Ciceronem de sencct. p. 102).

homoeoprophoron] Editi babent homoeopropheron:

rectior nostra e códice Monacensi (C) lectio

est. Exemplum, quod Ennii est et a multis grammaticis

repetitum, noster ab Auctore ad Hcrcnnium

(4, 12) mutuatus esse videtur. PI ura vide

apud Spcngelium (art. script p. IX).

persuasitrices] Ita nos restituimus, cum antea

perperam disjunct is vocibus legeretur persuasi trices.

Grot. — Apud Wautum (Baccbid. 5, 2, 47) est

■ probri perlcccbrae et persuastrices*, quod magis

etiam ÖVÖrtQOipoQOV sonat; ecd codices deserere

neque hie volni ñeque mox in praestrigiatrices, quod

etsi sermouis ratio rcspuat, plerosquc tarnen manuscriptos

exhibcrc testatnr Oudendorpius (ad Appui,

de mundo T. II, p. 521), qiiapropter ex uno Rei

cbenauensi praestigiatrices scribere eo minus volui,

quia Martianum ipsnm jam banc stridosiorcm vucabuli

formam in mente habuisse verisimile est.

phaleras] E Cicerone (in Verr. 4, 12 f.): »ita

ab se invito ablatas phaleras gratis.« Ccterum co

dices Monaeonsem (С) ct Reíchcnaiienscm secutiis

deleví mí ante si dicas apud Grotíum.

56*

444 Martiaoi Capellae lib. V. §. 515.

si dicas: „phaleras ablatas gratis", aut si juret auriga „per lora, per flagella,

516 per frena." Hiulcae sunt, quum in ea parte quam diximus similes vocales

ас similiter longae collisam hiantemque structuram faciant, ut si quis dicat

suscepisse se libérés secundo omine, et ut Tullius pro Milone ait: „auctoritate

publica armare"; quod quidem artem dissimulans plerumque appétit

о 17 volúntate'. Vitandum similiter, ne in eodem loco tres aut quatuor longas

brevesque continue ponamus, neve in notissimos versus et maxime heroicos

structura fundatur iambicosque versus; jquamvis eos Cicero non cvitet quum

dicit: „senatus haec intelligit, consul videt"; et heroici versus finem vel

initium non declinct, quum dicit: „o miserum cui peccare licebat"; et in

Academicis: „latent ista omnia Varro magnis obscurata et circuinfusa tenebris";

et in Verrinis plenum versum una quidem syllaba mutilum fudit, quum

dicit: „quum loquerer tanti fletus gemitusque fiebant"; nec finem vita vit elegiaci,

quum ait: „oderat ille bonos"; incurrit etiam in hendccasyllabi Phalaccii

volúntate] Ita ipse Cicero de oratorc Attico

(orat. 25): » verba ctiain verbis quasi coagmentare

negligat; habet enim ille tanquam hiatus concursu

vocalium molle quiddam et quod indicet non ingrataiu

ncgligentiam de rc inagis hominis quam de ver-

Lis laborantis.« Locus in Miloniana est s tatim ab

initio: »temeritatem concitatac multitudinis auctoritate

publica armare. «

versus] »Multum enim interest a, Cicero ait

(de orat. 5, 44 f.), »utrum numerosa sit, id est

similis numerorum, an plane e nuraeris constct oratio;

alterum si fit, intolcrabilc vitium est, alteram

nisi fit, dissipate ct inculta et fluens est oratio.«

Adde alios cjiisdcm locos (orat 20. SI. 68) ct

Quinctiliauum (9, 4, 27; p. 559 sequ.). Quanquam

ipse (orat. 56): »saepe« înquit »versus in ora

tio ne per imprudcntiam dicimus, quod vehementer

est vitiosum, sed non attendimus ñeque exaudimos

nosmet ípsos», ejusque negligentiac ctiam plura quam

noster delibavit cxcmpla et с Cicerone et aliis erui

possunt; qua de re pcculîarîs exstat dissertatio

Loeffleri (praeside I. I. Mollero, de versn inopinato

in prosa, Lips. 1688). Adde Funccium (de vir. act.

L. L. II, p. 550), Fabnciiiin (in bibl. Lat. II. p. 589

Em.), Gracvium (ad Cic. epist. ad Att I, 1; p.7),

Schacrerum (ad Demosth. I. p. 189. V. p. 528),

Vocmcliuin (ad Dem. Phil.- p. 59), Kritzium (ad

Sal. Cat. p. 95), et Spengelium (art. script, p. 152).

in Academicis] Longe haec aliter nunc leguntur

(Acad. 2, 59): »latent ista omnia, Lucidle, erassis

occultata ct cireumfuea tenebris«; noJui tamen

quidqiiam mutarc apud nostrum, quum constet Ciccroncm

Académica secundis curie retráctala Ver

rón i inscripsisse, cujus operîs quum primus tantum

liber exstet, reliqui injuria temporum perierint, fa

cile haec in uno sequentium legi poterant.

quum ait] Scrips! e Mouaccnsi (C) pro sicttt

ait г quod in editis erat.

Martiani Capellae lib. V. '§. 517.

44o

petulantiam, dum dicit: „suecessit tibi Lucius Metellus." Hie tarnen vir et

longo opere et ipsa sui majestate defeziditur. Ceterura in clausulis vitiosissimum

reperitur. Animadvertendum autem, ne quum similitudinem versus

effugimus, bonam clausulam transeamus, ut si timeas dicere „strepitumque

plagarum", quum pla longa sit et bonam clausulam fecerit. Vitandum etiam 518

in eodem loco cacemphaton vel interpositione vel commutatione verborum.

Inhonesta enim exempla sunt ut „arrige aures Pamphile", atque „ereptae

virginis ira"; in his enim sordescit oratio. Vitandi etiam freni, qui hunt ex

asperrimis literis in unum coneurrentibus, ut est illud Terentii in Hecyra:

„perpol quam paueos repperias meretrieibus fidèles evenire amatores Syra?"

et ab iisdem literis ineipientia, ut est: „non fuit istud judicium judicii simile

Phalaecü] Restituí gcnuïnam scríbendi ralîonem, cenplxffton babent, pro vulgata cacophalon, licet

quum anteriores editiones Phaleutii, Grotius Pha- hoc etiam in usu fuisse tcstctiir Vossius (inst. orat.

leucîi exhibèrent. Pelulantiam autem dicit, quia 4, 2, 4). De re ipsa vide Giceronem (ad divers,

bcndecasyllabi plerumque epigramraatis lascivia atque 9, 22), Quinctilianum (8, 3, 441; p. 245 Spaid.),

frivolis coroponendie inserviebant; undc Quinctili- Scrvium (ad Aen. 2, 27), undc intelliges illud

anus (1, 8, 6) amovendos eos a pueris censet. cacemphaton dictum esse, si vel ipsa verba vel

Addc Plinium Secundum (cjiist. 4, 14, 4): „ex soni corum in obscociium sensum detorqueri posquibus

tarnen si nonnulla tibi paulo pctulantiora sent; ut in eo quod e Tcrentio attulit (Andr. 5,

videbunlur, crit cruditionis tuac cogitare, summos 4, 31) arrigere ad aures rclatuin, quod alias de

illos et gravissinios viros, qui talia scripsei'uut, non membro virili dicitur, et in altero exemple ereptae

modo lascivia rerum, sed ne verbis qiiidcm nu dis virginis, quod ereptae virginitatis admonere potcabstinuisse.

« Sed nostro loco de metro tantum ser- rat, licet apud Virgilium (Aen. 2, 413) alio sensn

monem esse monere vix opus est. dictum sit:

plagarum] IVimirum plaga pro discrimine sig- »Tum Danai gemitu atque ereptae virginis ira

nificationis penultiiuam tum producit turn corripit; UndIque coUecti invadunt.*

sed со loco quem JMartianus innuit, longa pcnul- Sic enim et apud poctam et in prioribus uostri

tima pro Gracco rtXr¡yr¡ usurpatur (Vcrr. 5, 42); cditionibus legitur; Grotius quomodo ediderit erepta

ubi nunc qiiidcm legitur: » nulla vox alia illius nescio. Darmstattensis quoque codex babct ereptae;

miseri inter dolorem crepitutnque plagarum audie- Rciclienauensis panlo aliter »ut est atque crepte

baturu , Martianum tarnen corrigcre cx npstris edi- virginis« cet.

tionibus dubitavi. repperias] Sic e códice Reicbenaucnsi ipsoque

cacemphaton] Sic scrips! e códice Grot ¡ano et Terentio (Нес. 1, 1,2) restituí; vulgo reperias,

vestigiis Rcicbenaucnsis et Darmstattensis, qui со- codex Monaccnsis male reperies.

440 Martiarii Capel] ае lib. V. §. 518.

judices", et in cadera desinentia, ut: „fortissimorum, proximorum, fidelissimorumque

sociorum", in eodem vitio habentur. Item penitus fugienduin breves

syllabas continuare quamplures, ut est illud Screni: „Perit abit avipedis animula

leporis."

DE PEDIBUS.

ol9 His breviter intimatis pedes sunt assercndi, quibus clausulac decenter

aptentur; quos quidera Cicero quadara perniixta confusione perturbât, dum

dicit modo ditrochaeo concludendum, modo paeonem primum probat incipientibus,

modo finientibus, modo dochmium, qui constat ex brevi, duabus

longis, brevi, et longa, cujus exemplum posuit : amicos tenes; item amphimacrum

pedem et rursus dactylicum numerum laudat; modo anapaesticum,

modo dithyrambum laudat, nec tamen certa scientia est. Ego tarnen compendiosiora

percurram, ut in hac silva quibusdam videar praeire tramitibus.

non fuit] Ciceronis (pro Cloentio 5) exemple ditrochaeo] In cditis seqiiebatiir vox ionicutn,

in cadem causa utitnr et Qiiinctilianus (8, 3, Si), quam neque Grotianus ncque Monacensis codcx(C),

Serení] In pocmatio de leporis morte, undc neque Reiclicnauensis, neqne Darnistattcnsis agnoscitatur

et illud: cit; jure igitur earn expunxissc mîbi vîdcor. De

» Animula miserula properiter obit." ditrochaeo, vel nt ipse appcllat dichoreo, vide Ci-

Grot. — Confer Diomcdem grammaticnm (3, p. S 15, ceronem (orat. 63).

G Putsch.) et Santeninm (ad Tercnlianum Maопт modo finientibus] Ant ipsins error est Martiani,

p. 100). Ceterum in lectionc constkuenda sccutus aut librariorum. Cicero enim Aristotcicm secutus

sum I. C. Scaligerum (poet. 2, 39; p. 179) ve- (de orat. 3, 47) oinnino distinguons scribit: »ordiri

tcresquc editiones, in quibus est »perit avipedis placet a superiorc paconc, posteriore finiré. « Sed

aniinula leporis«; Grotiiis contra edidit: »perit a vit я Martianiis fortasse alium locum (orat. 57) in mente

cet. Vide et Wcrusdorfium (in poët. lat. min. I, 2, habebat, ubi in Universum pacones oratoribns comp.

218). mendat.

permixta confusione] Cicero (orat. 37): »Ego dochmium] Vulgo dochimum, quae varietas

autem«, inquit, »sentio, omncs in orationc esse etiam in Ciceronis, Quinctiliani, multorumquc alioquasi

permixtos et confusos pedes ; nee enim cffiigcre rum codtcibus invenitur; sed quum ortbograpbiae

possemus animadversioncm , si semper iisdem utcre- potius quam lectionis discrcpantia sit, rcctam formur,

quia neque numerosa esse, ut poëma, ncque mam restituera non diibitavi. Confer Spaldingium

extra numerum, ut sermo vulgi est, debet oratio.« (ad Quinetilian. 9, 4, 79; p. 388) et de re ipsa

Martiani Capellae lib. V. $. 520. 447

DE MONOSYLLABIS.

In monosyllabis inspiciendum est, utrum finalis longa brevisne sit. Si 520

enim longa est, praeire debet trochaeüs, ut est illud Ciceronis: „non scripta,

sed nata lex", aut: „debet esse legum in república prima vox"; quae tarnen

pendente sensu apta conclusio. At vero si brevis fuerit monosyllaba, iambus1

aut anapaestus antecedat, ut ait Sallustius: „tota autem insula módica et

cultibus variis est." Brevem vero brevis aut longam longa non sine vituperatione

sectatur, ut si dicas: ista res mea est, aut contra, quod Cicsro

pro Ligario: „non tu eum patria privare, qua caret, sed vita vis"; quod

volúntate orator, non errore composuit. Verum hoc de liionosyllabo superius

praeceptum in colo melius collocamus aut commate, non in fine sententiae.

DE DISYLLABIS.

Disyllaba vero iambico numero non jure clauduntur, sed si penultimus 521

.spondeus, mox iambus aptetur, ut si dicas: tenui servos meos, aut pyrrhichius

pro iambo, ut: consul videt. At bona clausula est ex iambo et spondeo

vel ultimo trochaeo, ut si quis dicat: patria continet bonos cives, vel: asserit

caput legis. Cavendum est autem, ne aut duo iambi aut iambus et pyrrhichius

Ciccroncm (orat 64), quem ipsnm noster ante oca- cibns Monaccnsi (C) ct Darmstattcnsi scrips! sensu

los Labuit. pro sensui, quod in cditis erat

tlithyrambum] Grot! us deutheriambum , altera cultibus variis] Sic scrips! с codícíbus quuin

lectione ad marginen) rejecta; quod perperam fac- Groliano tum meis; vulgo enim legebatnr cultibus

turn ipse facile intelligere potnisset, si Ciceroncm inanis, apud Cortiuin autem (in fragni. p. 1005)

(de orat. 3, 48 ; orat. G4) inspcxissct. Cetcrum a nescio unde cultoribus inanis.

códice Monaccnsi (C) tota pbrasis »modo auapacsti- non errore] Quod Ciccroncm defensnrus noster

cum modo ditliyrainbuin laudat« abest. ad illam orationem (pro Ligario 4) liic adnotat,

scientia] Grotius in margine sententia, quod idem jam Asconius Pedianus (ad div. in Caecil. 7)

ct codex Rcichcnaiicnsis habet; sed mutandi causa observaverat, nimirum claiisnlam illam »vita vis«

non apparat. ad exprimendam sententiam de industria diiriorein

Ciceronis] In Miloniana (cap. 4). Мох с codi- positam esse. Et vix vit i um inesse hiiic oration!

448 Martiani Capellae lib. V. §. 521.

in fine ponantur, ut si quis dicat: pugnare juvenes pro parentibus suis. Cavendum

etiam ne pyrrhichius post pyrrhichium veniat et quatuor breves fiant,

ut si quis dicat: perdidi bona mea; aut post pyrrhichium trochaeus spondeusve,

ut si dicas : conqueritur sua fata, aut: imputât sibi démens. Sed et

trochaeus et iambus, vel pro iambo post trochaeum pyrrhichius, malam

clausulam faciunt. Hune enim finem elegiaci pentametri turpiter reddit.

Quid enim interest, utrum dicas: omnia nempe vides, an vero dicas: aspice

facta mea? Bene autem ponuntur vol duo trochaei vel trochaeus et spondeus

in fine clausulac, ut si quis dicat: haec est bonorum civium magna cura,

aut: haec sunt, quae maximi principes sola curant.

DE TRISYLLABIS.

522 Trisyllabis clausulam terminantibus lex est, si modo cam velis molliter

fluere, ut trochaeo praecedente penúltimo molossus subsequatur, sive longam

habeat novissimam syllabam sive brevem jure métrico, ut illud est Tullii:

^mare fluctuantibus, littus ejectis." Fit autem pessima clausula, si pro tro

chaeo penúltimo spondeum praeloca veris, ut si dicas: mare fluctuantibus rupes

ejectis j item pessima, si pro trochaeo pyrrhichium praemiseris, ut si dicas:

mare fluctuantibus apis ejectis. Item vitiosa est conclusio, si novissimi molossi

prima syllaba brevis fiat, quamvis trochaeo rite praemisso; tunc enim heroicum

comma nascitur, ut si quis dicat: littus amicis. Item bona clausula

fit, si pro novissiiuo molosso ionicus minor ponatur post trochaeum, ut si

dixcris quae Ciceroni's pulcherriina dicitur in jure Tullii] Pro Roscio Amcrino (cap. 26).

Romano (I. 2. §. 46 de O. J). apis] Nibili vox ad sensum, undc factum est nt

fiant] Sic pro Grotiano facial reposni e códice et vetue ¡He fons, undc in margine Grotius liausit,

Mouaccnsi (C). et codices Darmstattcnsis, Rciclicnauensis, et Moduo]

Omissam a Grotio liane vocem supplevi nacensis (C) apex Icgant; scd scntenlia pyrrbiebium

с Darmstatlcnsi códice et anterioribus editionibus. flagitat, neque quidquam practerca voluissc Martiapraecedente

penúltimo] In editis erat penalti- nus vide tur, nisi ut qualccunquc vocabulum dumam

i sed illud Sfonacensis codex (C) pracbuit, et arum brevium syllabarum in penultimum locuiu subsensns

cfllagitavit. stituerct.

Martiani Capellae lib. V. §. o22. 449

dicas: mare fluctuantibus littus agitanti. Sed in hac clausula cavendura, ne

pro trochaeo penúltimo spondeus ponaturj nam tunc si solvcris tertiam molossi,

in vitium cadis, quale incidit Cicero, quum dicit: „si te semel ad meas capsas

admisero." Si autein penúltimo trochaeo mediam molossi solvcris, pulchram

clausulam feceris, ut si dicas: littus Aemiliae; item trochaeo penúltimo

pulchre etiam tertia molossi resolvitur, ut si dicas: littus acquabile. Item si

trochaei penultimi longam sol veris, et primam molossi ultimi, fit elegans

clausula, ut est: curas regere animorum.

DE FIGURIS.

Sententiarum autem figurae hae sunt: Ironía* est simulatio, in qua 523

aliud verbis significamus, aliud re ipsa sentimus, ut est principium pro Ligario:

„Novum crimen Cai Caesar." Paralepsis est praeteritio, quum quasi

■ ■ •• * .• • ■ , -i.- .

quale] Ita plurimi codices (Oudend. ad Appui, nam (p. 143 Rulink.), et quoe landat C. Fr. Her

ía p. 714), in quîbns et Reichenauensis est; non mannus (ad Luc. de bist. ser. p. 273). Accuratius

»im quale « ut Grotiiis edjdit Omissae ante relativa etiam distingiiit Curius Fortunatianus (p. 73 Pith.)

praepositíonis nec apud Graccos nec apud Roma- Яе$е(од} Áóyov, âutvoLccç; quae difierre 'doect

nos excmpla desunt; confer modo Cíceronem ad »quod Xé£ecoç in singulis verbis iunt, nt nuda

Atticnm (3, 19, 2): »me tuae literae nunqtiam in genu, quas uno nomine è^aXXayàç possumus ditantarn

spem adduxerunt, quantum aliorum«, et cere: Xctyov vero in elocutionis compositione, quae

ad Q. fratrem (1 , 4, 4)t »quoniam in tanlum luctum pluribus modis fiunt, ut jtoXv ЛХЫХЫ , èftavct'

et laboren, detrusus es, quantum nemo unquam«; <poçâ, aVTi6tQO<pf¡, JtaQovoßccÖiqit ôvuvoiai

Livium (10, 31): «socios belli in cadem fortuna autem in sensibiis, TtQo&EçârtevÔLÇ, ц&олойа,

videbant, qua ipsi erant« cet. àrtOÔTQOqir)'- quibus etiam, sire elocution*m mu-

Cicero] In divinationc in Caccilium (IS). taveris aut verborum ordincm inverteris, caedem

île figuris] Hanc ibscriptîonem e códice Reiche- tarnen figurae permanent, verum attaque ÀéÇecoç

nauensi desumsï, quum vulgo verba sequentia *sen- et Xôyov non ita.«i _

tentiarum autem figurae bac sunt« pro titulo posita ironía] Confer hune similesque locos, si libet,

essent; quae a Reicbenauensi prorsus absunt. com Aquüá, ex quo baec paene omnia desumta. Gbot.

sententiarum] Distinguuntur ab elocutionis fi-r Cai Caesar] Sic e codicibus meis scripsi, quam

guris, de quibus iufra ("§. 526), pariter nt apud vulgo Lreviatum esset: С. Caesar.

Graecos б^гцшта ÀéÇecoç xai diavoiaç. Confer pamkpsis] Codices Monacensis (C) ct Reichc-

QuinctUianum (9, 1, 14 sequ.), Aquilana Roma- nauensis paralempsis habent, atque ita etiam quae-

450 Martiani Capcllae lib. V. §. 325.

praetermittentes quaedam nihilominus dicimus. Apostrophe est in aliqueni districta

conversio, frequcns apud Ciceronem ac nobilis figura. Hace est, quum

in aliquem sic convertimus actionem, ut ex ea judices doceamus. Diaporesis

est addubitatio, qua figura utimur, quufn veluli dubitantes ab ipsis judicibus

inchoamenti consilium postulamus, ut pro Cluentio: „cquidem quo me vertam,

judices, nescio"; et pro Cornelio: „pugnem contra nobilissimorum bominum

524 studia, consilia, rationesque eorum aperiam" etc. Erotcma est interrogatio,

qua figura utimur, quum interrogando aliquid coacervamus et exaggeramus

ejus invidiam. Pysma est quaesitum, quae figura a superiore eo diliert, quod

iuterroganti una voce tantum responden potest, quaesito autem nisi pluribus

responden non potest, ut quum dicimus: „Qua igitur ratione bellum gcrcmus?

dam Aquilac ediciones. Darmstattcnsis codex para- addubitatio] Sic ct Cicero (orat 40) et Aquila

lemsis, qued proximo acccdit ad vcrain scribendt (p. loi); dubitationem Anctor ad Ilcrcnniiim (4,

rationcm paraleipsis; rtaQaZeifpig cnim Graccis 29) ct Qiiinctiliauus (9, 2, 19; p. 592), qni et

cat quae Romania praeteritio. Auctori ad lloren- codent Ciccrouis excinplo (pro Cluentio 1) cisque

niu m (4, 27) occupatio dicitiir, nisi cum Spaldin- pleniori quum nostcr utitur.

trio (ad Quinctil. 9, 5, 98; p. 529) legere praestat „ ,. -, Ir . , ,

e v v . . . Vго Lorneuo] Hoc quoqnc cxemplum pleuius

occultatio. Cetcrum ex Aquila (p. 149) inserui quasi , . .. /».,-» *»

. ' exstat apud Aquilam (p. lui): »Pugnem aperte con

vulso omissum, sed quod vix abesse noterat. .... . , . , ,.

" . . tra nobuissimorum Iiominum volúntales l studia, conconversio]

Auctori ad Hcrcunium (4, 15) sub ... . .

/■ . silia, cogitationcsquc eorum ancnani.'«

exclamationis nomine comprehcoditur, Aquila (p.

150) aversionem nuneupat, ut et Quinctilianus interrogatio] Aquila (p. 151) interroijatum ,

(4, 1, 63. 9, 2, 38) »sermonem a persona judi- 4,,0d emendavit nostcr, Auctorcm ad Hcrcnniiim

eis aversum«; eed mutandi apud nostrum causa (*» 1J>) secutus. Verum non simplicem interroganulla,

quum si orationem ab uno avertimus, ad Tonern intclligcndam esse reete monet, sed earn,

alteram er. m converti necesse eit »quae«, ut verbis utar Ciceronis (orat 40), »uractionem]

Rnbnfccnius Martianum corrigi vult 8eat"' vcl ut Q«"nctilianus (9, 2, 7; p.386Spald.)

ex Aquila, qui: «sic plerumque convertirons ora» всг,ш*> »instet.«

tionem in réuni ab judicc, quum illa tarnen, qui- quaesito] Sic legendum esse pro vulgato (/час-

bus adversarium alloquimiir, judici allcgentur«, scri- stio jam Grotius intcllexit, correxique ex Aquila

biqne jubet orationem, sed pernera m; confer modo (p. 153), quem nostcr ad verbum fere expressif ;

Rutilium (p. 75), ubi de metabasi: »aliud genus quod tarnen praeterca ex eadem reponi jussit Rubuest,

quum ad aliam rem et actionem et orationem kenius interrógalo pro interroganti , neccssariuia

nostraiu revocaraus. « non duxL ,

Martiani Capelle Hb. V. §. №\. ■ Ш

Quae auxilia nobis parata erunt? Quia orit, qui subveuire velit, qmim tam

acerbe socios tractaverimus?" Diatyposis est dcscriptio vel deformado, quum

rebus personisque subjectis et formas ipsas et habitus exprimimus, ut Tullius

pro Milone: „si haec non gesta audiretis, facta vidcretis, et Milonem in rhcda

sedentem penulatum cum uxore; item Clodiiim cum equo et delcctis villa

egredicntem etc. Antisagogc contraria inductiö. Haec figura est, quum aliquid

difficile est, et contrarium confcrimus, ut Cicero do rege Ptolemaeo: „Difficilis

ratio belli gcrendi, at plena fidei, plena pictalis." Diasyrmos est elevado 52o

vol impressio. In bac figura laudantes quae dicuntur ab adversariis dissolvimus;

qualis est in Murchiana totus ille in Sulpicium locus de jure civili.

Metastasis est transmotio quaedam, hoc est quum rem a nobis alio transmovemus,

sed non ita ut ibi totam causam constituamus, alioquin status

incipit esse, non figura.

si haec non] Lege ex Cicerone et Aquila: «si diasyrmos] Ruhnbcnius (ad Aquilam p. 15») miliaec

non gesta audi re lis sed picta vidcretis: et de- ratiir Grotiiim, qui non ex Aquila correxerit: »elcformat

Miloiiciiiu cet. GnoT. — Si Ciccronis locum vatio vel frrisio ca figura ctt, qua ludentes quae

(с. 20) contiilcris, multa certc turbasse Martianum dicuntur ab adversariis dis^^imus« , sed suuin cuívidebis;

eo tamen audaciac procederé nolui, ut que servare malui, índicato tantuni foute, wide

omnium codicum lectioncm ad Aquilae auctoritatem saniora pe tere liccat. Unum illud feci, nt vocem

íinmutarem, quem licet ante oculos noster babuerit, figura inscrcrem post in hac, quae quum in ante»

tamen non ita presse semper sequi voliiisse vide- rioribus cditionibus exstct, a Grotio per iucuriam

tur. Id tautum Aquilae tribuí , ne с códice Mona- omissa esse videtur. Ccteruin quem locum e Mu-

«:cnsi (C) reeiperem electis pro delectis; apud Ci- reniana laudat vel Aquila vcl noster, inde a capité

ceronem enim nihil praesidii, cujus ulerque con- undécimo legitnr.

traxit verba: »neminem nisi ut virum a viro Iectum metastasis] Aquila (p. 11)5): »Metastasin, tráns

ense, díceres. « motionem, quidam inter figuras nominatif, quum

antisagoge] Obscurior factus est Martian us, dum rem a nobis alio transmovemus, non ita ut îbi can-

Aquilac verba contraxit, quae bacc sunt: »Antisa- sam constituamus; alioquin jam figura non erit, sed

goge compensatio. Est a и te m bujusmodi, ubi ali- species quaedam ejus status, quem qualitatis aut

quid difficile et contrarium confitendum est, sed ex. accidenti appellant secundum Hermagoram. « De

contra inducitur non minus firmum.« boc statu vide supra (ad §. 446). Ceterum appa-

Ptolemaeo] Hoc cxemplum ínter ea fragmenta ret reetc nos с Rcichenaucnsi códice restitiiisse meqiiac

ex oratione de rege Alexandrine publicavît tastasis pro eo quod in editis erat metathesis; ser-

Majus (Medio). 1817) non exstal. vandam autem fuisse lectionem transmotio, pro qua

Б7 *

452 Martiani Capellae lib. V. §. 526.

QUOT MODIS FIAT ELOCUTIO.

526 Hactenus de sententiarum figuris, nunc ad elocutionum figuras transeamus.

Sed voló breviter memorare, quot genera sint elocutionis, quotque

modis ea utendum sit. Est igitur familiaris omnis narrationis generi, quam

Graeci eigofiivyv ?J$iv appellant; quae ita connectitur, ut superiorem elocutionem

semper próxima sequatur, et historiae convcnit et riarraiioni, et non

conversum ñeque circumscriptum eloquendi genus desiderat, sed diffusum

atque continuum, ut ilia sunt in Miloniana: „occidi, occidi, non Spurium

527 Maelium, quod annona levanda jacturisquc" et cetera. Est alia quam Graeci

ittqioàov appellant, quae sentcntiam quadam circumscriptione définit atque

déterminât; quale est in Cacciniana: „Si quantum in agris, locisque desertis

audacia potest, tantum in foro judiciisquc impudentia valeret, non minus

alios transmutalio sciihcrc Grotius in margine no

tavit. M

eÍQO[xévr¡v Aé£iv\ Vitiosc Mart. Gapclla èrtLflOVOV

Âé£iVî quod tarnen ita plaçait H. Grotio,

nt in Aquila restituí vcllct Sed vir máximas illa

actatula, qúa liacc scribebat, nondum legerat Aristoteleiu

Rbctor. Ш, 9; p. 130; qui quae sit f¿-

çofiévr] XèÇiç, pluribus docet. Runro. (ad Aqn.

p. 158). — Dionysii etiam Halicarnassensis in judicio

de Thucydide (II, p. 140 Sylb.) verba Iiaec

conferenda sunt: » %qt¡ ôi Trjv i6tOQíxr¡v rtQay~

¡lareíav eigofiévrjv xcà àrteçLÔrtaÔrov elvai.*

Cetcrum non apud Martianum vitiosns Lie locus est,

sed apud cos qui nostrum ediderunt. Darmstattcnsîs

cnîui codex ЕР1М01ЧЕ1У LEXE4, undc corruptionis

causa apparct, videlicet libraries Graccas lite

ras pro Latinis legisee; ñeque reponcre dubitavî,

quod uníce rectum esse quivis conccdet

quod annonae] Lege: »qni au nona levanda jac

turisquc« cet. Grot. — Ita ením apud Ciceronem

(pro №1. 37) Aquilamque (p. 159) legimus; sed

Martianum quoque sic legissc quis praestet?

circumscriptione] Cicero (orat. 61): »toto ¡lio

circuit и, quem Graeci rteçiodov, nos tum ambitum,

tura circuitum, tum cotnprehensiotiem , aut continuatiotiem,

aut circumscriptionem diciinus.« Quinctilianus

qnoque (9, 4, 22; p. 536 Spald.) in ca

interpretanda laborat, dum »vcl ambitum, vcl circumductum,

vcl continuationem , vel conclusionem*

appel I al. Rufino (de compos, p. 317 Pith.) cotnprcheusio

est; Aquîla, quem noster ante oculos habuit

(p. 159): »alia autem« inqtiit »quac ex ambitu con

stat, quem ambitum Graeci n'en'toôov appellant;

est antem ea quae sentcntiam « et sic porro at Mar

tian us, qui ct cxemplo codem (pro Caecin. 1) utitnr.

i» agris] Sic et Quinctilianus (9, 3, 80; p.

503 Spald.) et Aquila; apud Ciceronem nunc quidem

legitur in agro.

Martiani Capellae lib. V. §. 527. 4£>5

nunc Aulus Caecina cederet Sexti Ebuci impudentiae, quam tum in vi faciunda

ccssit audaciae." Quae multis constat ex membris, quae кыХа Graeci dicunt,

et ex caesis, quae хоццага appellant. Membrum est pars orationis ex pluribus o2S

verbis absolute aliquid significans, hoc modo:„Etsi vcrcor, judices, ne turpe

sit pro fortissimo viro dicere incipientem tiraere." Caesum autem est pars

orationis ex duobus aut pluribus verbis nondum aliquid absolute significans;

quanquam caesam orationem dicamus, quura singula verba quod vis significantia

proferuntur, ut est: „Quis est iste Lollius, qui sine ferro ne nunc quidem

tecum est? Quis est iste Lollius, armiger Catilinae, stipator tui cor

poris, concitator tabernariorum, percussor, lapidator curiae?" Et in Verrinis:

„Comites illi delecti in anus erant tuae: accensi, medici, aruspices,

scribae, tuae erant manus." Verum superior periodus constat ex duobus 520

membris et ex tribus et ex quatuor, interdum et sex; quamvis ex uno meinbro

quam tum] Quod pro hisce verbis apnd nos- nem (pro domo 5) legi tur j male Grotins: »quis est

trum legcbatur » quart tum« in notis jam correxit Gro- Lolli.«

tiiis. Et quamvis apud Aquilam Icgatur »quam tum lapidator] Decst Ucitator fori. Gnor. — Grotii

quum in faciunda ccssit audacia* , recte tarnen nostcr errorcm ex inepta R Stcphani emendatione ortum

с Quinctíliano et Cicerone ipso defenditur; Aqui- jam notavit Rulinkeuius ad Aquilam (p. 160),

lac igitnr locum corruptum esse patet. ubi idem exemplum exstat, sed in extremis verbis

ex membris] Cicero (orat. 62): »quac Graeci paululum immutatum: »percussor, latrator fori, dcxófifiava

et tUÜJUt nominant, nescio cur nos non populator curiae. « Utrumquc tarnen turbasse ipsius

recte incisa et membra dicamus.« Addc Aiictorem loci Ciceronian! comparatiо doccbit: »Quis est iste

ad Ilcrcnnium (4, 19), Quinctilianum (9, 4, 22$ Lollius? qui sine ferro ne nunc qu'idem tecum est,

p. 53S Spald.), Aquilam (p. 1S9. 160), et Isido- qui te tribuno plcbis, nihil de me dicam, sed qui

rum (etym. 1 , 20, 2 sequ.). Cn. Pompejum interficiendum depoposctt Quis est

etsi vereor] Oratio pro Шопе ab initio. iste Sergius? armiger Catilinae, stipator tui corparí

orationis] In editis corrupte hace legeban- poris, signifer seditionis, concitator tabernariorum,

tur s »pars orationis ex duobus aut pluribus verbis damnatus injuriarum, percussor, lapidator, fori dedum

quicquam absolute significamos « ; sed codex populator, obsessor curiae. «

Monacensis (C) jam pro posterioribus verbis prac- comites] Cicero (in Verr. 2, 10): »Comites illi

bet »aliquid absolute significans« j unde comparato tui delecti manus erant tuae. Praefecti, scribae,

Aquila (p. 160) veram lectionem restituí. , medici, accensi, arnspiccs, praccones erant manus

iste Lollius] Restituí e codicibus Monacensi (C) tuae.« Rrevior etiam nostro Aquila (p. 160 Unlink.),

et Darmstattensi, quod apud ipsum qnoquc Cicero- Tides non omnia ab istis esse exscripta, sed ea

454 Martiani Capellac lib. V. §. 529.

putcnt nonnulli posse compleri, quem povôxcoÀov jtegíodov appellant, quüm sit

colon potins. Optima igitur oratio fiet, si nunc ex ambitu periódico, nunc

ex ilia continuatione perpetuae elocutionis aptetur, nonnullisquc cacsis interrupta

530 quum fuerit, aliquaiido colon consocietur. Differt autem figura elocutionis a

figura scutentiae hoc, quod sententiac figura iminutato vcrborum ordine mancre

potest, at vero figura elocutionis ipso verborum mutato ordine manere non

poterit, quamvis plerumque fieri possit, ut sententiae figura conjungatur cum

elocutionis figura, ut in ironia, quae figura est sententiae, cpauaphora permiscetur,

quae est elocutionis.

DE FIGüRIS ELOCUTIONIS.

551 Sunt igitur figurae elocutionis aliae ad ornandam tantum ct quasi pingendam

orationem accommodatae, aliac vero ad significations vim intimandam,

quibus nunc utimur. Antitheton, id est oppositum ex contrariis, quum verba

tantum, quae ad cxcmpla proferenda sufficere pu- ccnsis (C) mcliorem nostram suppcditarunt lectio -

tabant ncm. Ita ctiam quod antcccdit vcrbum possit e Mocolon

consocietur] Sic scrips! с códice Mona- naccnsi rcposuiiiius pro Grotiano potest.

ccnsi (C), quum vulgo legeretur colo consociet, quam- ad ornandam] Correxi Grotianas lectiones »ad

que ad marginen» Grotius lectionem notavit сом- ornandum« et »ad pingendain orationem commodasentiet

nihil» esset. Sed quod practerca ex Aquila tue» tarn e Monaccnsi (C) quam ex antcrioribus

restituí voluit Ruhnkcnius (p. 1 62) nonnunauam cae- editionibus, quo facto noster cum Aquila (p. 165)

sis interrupta fuerit, neecssarium omni 110 non duxi. concinit. Cicero (Brut. 57 f.): 6%7]ßCCTCt, inquit,

dijfert] Rcpouendum erat elocutionis ex ante- »non tain in verbis pingendis babent pondus, quam

rioribus editionibus pro Grotiano locutionis. Cicero in illuminandis senlenliis.« Addc quae ad Ciccro-

(Brut. 17 f.): »Ornari orationem Graeci putant, si ncm (de invent. 2, 15) Marius Victorinus (p. 201

verborum iminutationibos utantur, quos appellant Pitb.) observât.

TçÔrtOvç, et sentenliarum orationisque formis, quae opposition] Emenda Mart. Capellam, ubi est:

vocant 6%T¡ flava.« (Addc eundem c. 57 f. ct no- »compositum ex contrarias« et • verba repugnantia.*

strum §. 525). Sed non omnes pariter distinxisse Pugnanlia etiam códices Lcidcnscs. Ruhjvk. (ad Aqu.

docct Qiiinctilianus (9, 1, 5; p. 562 Spald.). p. 167)— IVeque Martianus repugnantia scripsit;

mí sententiae] Grotius cum reliquis edilis uiale i sed Grotius banc vocem intrusit pro pugnanlia,

» figurae conjungantur. « Sed Aquila (p. 164) codi- quod tarn in editis quam in Darmstattcnsi códice

ecsqre Leidenses, a Rubnhcnio laudati, et Mona- exstat. Opposition antem omnino reponendum erat

Martiani Capellae lib. V. §. 53i. 4oS

pugnantia inter so paribus vocibus colliduntur, vel paria paribus opponuntur,

ut est Ciceronis: „domus tibi deerat, at habcha's; pecunia superabat, at egebas",

aut si dicas: „in pace ad vexandos cives acerrimus, in bello ad expugnandos

hostes inertissimus." Isocolon exaequatum membris, quod fit non

in pugnantibus inter sc verbis, sed paribus exaequatis, ut si dicas: „classem

speciosissimam et robustissimam instruxit, exercitum pulcherrimum et fortis

simum legit, sociorum maximam et fidelissimam manum comparavit." Parison

prope acquatum. Haec figura differt a superiore, quod ibi omnium

membrorum genera paria sunt numero, hic uno vel altero addito in quovis

loco cetera excurrunt. Homoeoptoton simile casibus; nam ox eo nomen accepit, 552

quod cola omnia in eosdem casus cadunt, ut est: „huic socios vestros criminanti,

et ad bellum vos cohortanti, et omnibus modis ut in tumultu essetis

volenti". Homoeoteleuton , simili modo determinatum , differt a superiore,

quod illud et casu et sono simili postrema verba déterminât, hoc vero soni

tantum similitud ine sub quacunque verbi cnunciatione componitur. Parono-

•

magia levis immutatio verbi ac nominis, id est quum syllaba aut litera

non solum ex Aquíla (p. 166); sed ex Ciceroiiis sensem (¡n judie, de Isocr. passim), et QuinctiJia

(orat. 50) ctiam Iiisce verbis: » semper hace, quae (9, 5, 80; p. SOS).

Gracci àvti&sza Dominant, quum contrariis op- prope] Pro proprie in editis non tantum codiponuntur

contraria, numerum eificiunt.« Subtilius ces Darmstattensis, Reicheuaucnsis, et Grotiamis

с Rutilio (p. 125) Quinctilianus (9, 3, 81; p. 506, habent; sed Aquila etiam (p. 168 Rubnk.).

et 9, 5, 92; p. 515 Spald.) antitheta distinguit. omnium] Corrigendus ex Aquila Mart. Capclla,

Excmplum quo utitur noster, non solum apud Ci- ubi ita legitur: «qnod ibi omnia membrorum genera

ccronem ipsum (orat. 67), sed apud Aquilam etiam paria « cet. MSS. Leidenscs » omnium membrorum.»

et Quinctilianum (9, 4, 122; p. 624) legitur. Rcctc. Ruhnk. (ad Aqu. p. 168) — Practerca verba

aut si dicas] Ex hoc apparct, non Ciceronis habet pro genera Aquila; sed invitis codicibus mucxemplum

esse, sed ab Aquila fie tum. Rubnk. (ad tare nolui.

Aqu. p. 167). • • volenti] Aquila (p. 169) molienti, qnod apud

exaequatum] Male Grot ¡u s: »est aequatum.« nostrum quoque reponi vult Ruhnkenius; temeré.

Non anteriores tantum editiones veram lectionem homoeoteleuton] Praeter Aquilam (p. 169) conpracbebant,

sed Aquila etiam (f. 167); quo magis fer Rutilium Lnpiim (p. 125), et Quinctilianum (9,

culpandus Grotius est. De ipsa figura confer Ari- 3, 80; p. 505 Spald.).-

»Meiern (rhet. ad Alex. 26), Dionysium Haliearnas- immutatio] Ita et Cicero de oratorc. In Aquila

456 Martiani Capellae lib. V. §. 352.

mutata diversa significat, ut si dicas : praetor est vel potius praedo. Ploce

est copulatio, in qua idem verb um aut nomen continuo positum diversa sig-

535 nificat, ut est: „sed taraen ad illam diem Memmius erat Memmius." Palillogia

iteratio. Hace figura repetito verbo aut nomine non diversa vult intelligi, sed

vehementius repetita significat, ut est: ,,nos, nos, dico aperte, nos cónsules

desumus." Epanalepsis est repetitio. Haec figura a superiore distat, quod ilia

eadem parte orationis repetita conjungitur, aut uno alterove verbo interposito,

at haec non una parte interposita orationis, sed prout libuerit sociatis verbis,

ut est: „non potest, jam non potest haec libera ci vitas esse." Anadiplosis est

replicatio optima, quum ea, quae in priore membro postrema ponuntur, in

posteriore prima repetuntur, ut est illud Terentii: „negat hanc sibi cognatam

Demipho; hanc Demipho negat esse cognatam." Prosapodosis redditio orapaulo

sequins imitatio. Gbot. — Correxit Bulmke- Capellam, in quo vulgo legihir: »scd tamcn ad

nius e Martiano. Exempla apud Rutilium (p. 12 illam diera Memmius, Memmius ad illud tcmpns,

Rubnk.), Cicerouem (de orat. 2, 65), ct Qumelilia- Memmius in alio.* Additamcntum, quod in vulga-

Ciccronis hue pcrtinct (ad Att. 1, 15): »facie lis Capellae editionibus est, fluxit a librario momagis

quam facetiis ridiculus* 5 et Tcrenlii (Andr. nente »in alio* scilicet códice legi »Memmius ad

1, 5, 15): »incoepüo eat amentium, baud aman- illud tempus Memmius.« Rinn, (ad Aqu. p. 171).

tium.« — Легат ctiam lectionem codex Monaccnsis (C)

praetor] Aquila: »praetor iste.» Male in Ca- praebuit, unde non hoc solum exempliim correxi,

pella scríbitnr «praetor est«; ubi H. Grotius lau- sed ab initio ctiam verba »id est*, ubi »id« rectius

dat Juvenal. XI. 1 93 : omittitur.

»praedo caballorum praetor sedet* — nos nos] IVotissimns locus Ciceronis (Catil. 1, 1).

Quanquam ilium locum alii aliter legunt ct inter- epanalepsis] 'E/tavceXqtfHÇ (Quinctilian. 8, 3,

prctantiir. Dioracdes II, p. 441 idem paronoma- SI5 p.230 Spald.). Alii hanc èrtLÇev$LV appellant

siac cxemplum his verbis ponit: »si non praeto- (v. Krüger, ad Dem. Philipp. 1, p. 22 in Schaef.

rem te, sed praedonem dieimus.« Rubnk. (ad Aqu. аррвг. Тот. V. p. 769). Exempla jam apud Hop.

170). — Sed ca ipsa dc causa nihil apud Mar- merum (h.v. 371. %. 127) exstant; plnra dabunt

tianum mutandum. IVam et Cicero (úv Ven*. 1, 30) Aiictor ad Hcrennium (4, 15), Rutilius Lupu9

hac figura aliis quidem utitur verbis, scribens: »pu- (p. 59), Aquila (p. 174), ct Rufinianua (p. 218. 250

pillos et pupillae certissimam praedam esse praeto- Rubnk.).

ribus.' Scd prac omnibus hic conféras velim Aucto- anadiplosis] Confer Aquilam (p. 174). Exeat*

rem ad Hcrennium (4, 21). - plum additum apud Xerentium (in Phorm. 2, 5, 5)

sed tarnen] Ex Aquila Grotius restituit Mart, legitur.

Martiani Çapellae lib. V. $. 553. 4o7

tionis, id est, quura nome» in postrema parte membri aut cadera quaecunqtie

pars orationis redditur, ex qua idem raembrum coepit, ut si dicas: pu

blicas tibi calamitates imputare debet respublica. Epanaphora est relatio, quo- 554

tiens per singula membra eadem pars orationis rcpetitur, hoc modo: „Verrcs

calumniatores apponebat: Verres de causa cognoscebat: Verres pronunciabat."

Antistrophe est convcrsio. Haec figura hoc differt a superiorc, quod ilia ab

cadem parte orationis saepius incipit, haec in eadem terminatur, ut est pro

Fontcjo: „Frumenti maximus numerus e Gallia, peditatus amplissimae copiae

publicas tibi] Citât Aquila: »Tibi scclcratis- (9, 5, 94) et Rutilio Lupo (p. i) prorsns alia fisimc

onininm imputare omncs calamitates suas res- gura eodem Кос nomine appellator,

publica tibi.« Plenius et perfectius, si tantum ex est relatio] E códice Monacensî (С) ínserui est

Martiano addas debet. Gbot. — Corrupta est lectio vulgo omîssum; cqiic eodem et Darmstattensi ac

Mart. Capcllac: Publicas tibi calamitates immutare Reicbcnauensi mox apponebat pro opponebat, et

debes respublica, ubî non intclligo quod Grotius Aquilam (p. 177) et ipsum Ciceronem (Vcrr. 2, 10)

(licit, vcrbum debet с Capclla Aquilac case redden- secutiis. Quanquam ipse Ciceronis locus aliquantum

dum. Лат omncs editioncs (Aquilac) illud vcrbum a nostro disccdit: »Verrcs calumniatores apponebat,

kabent. RrusÍK. (p. 176)'— Ipsius Martiaui lectio- Verres adesse jubebat, Verres cognoscebat, Verre»

nein Grotius corrupit, quum antecedentes editioncs judicabat«, undc rem magis quam verba Aquilam

recte imputare babcrent et debet, quod reposui; spectasse apparct. Figuram jam ab Homero (IL ßt

longius tarnen corrigendo procederé nolui, quum 382. e, 74) usurpatam Auetor ad Hcrenniuni (4,

excmplum ab Aquila propositum non ex antique ali- 13) repetitionem appcllat, Aquila relatum; nomen

quo scriptore depromtum sed ab ipso fictum esse ap- relalionis legitur quidem apud Ciceronem (de orat.

parcat, quod igitur refingere Martiauo lieuit. Re- 3, 34), sed ut Quinctilianus (9, 3, 97) neget sibi

fictum autem ab eo, non modo contractum esse liquere, quid aeeipi vclit.

eo magis statuimus, quia quamvis mutatum et ipsum est conversio] Hie quoque est p códice Mona

tamen jnstum figurae excmplum in repetita voce censi (C) supplcvi. De ipsa figura Auetor ad Hepublica

exbibeat. Illud tantum nobis indulsiinus, rennium (4, 13): »eonversio est« inquit »per quam

ut pro proapodosis ex Aquila restitucremus prosa- non ut ante prim um repetimus verb um, sed ad poatpodosis.

Ceterum verba, quibus figura explicatur, remuin continentcr revertimur.« Exemplum ex oraapud

ipsum Aquilam ita corrupta sunt, ut nihil tione Ciceronis pro Fontcjo allatum inter eas illiue,

inde lucis ad nostrum redundet: »qnod idem nomen partes, quae integrac ad nos pervenerunt, non exin

postrenia parte membri, aut eadem, quaecunque stat; nostrum et ipsum ex Aquila tantum descripsisse •

pars orationis redditur, est connexa, onde id теш- certum est, unde restituí quod vulgo omissiim

brum aut is ambitus coepit«; interpungendo quan- erat frumenti, interpunclionc quoque, ut jam Grotuni

potui opis afierre studui. Ceterum Quinctiliano tius suascrat, correcta. .

458 Martiani Capellae Hb. V. §. 534. 1

e Gallia, équités numero plurimi e Gallia." Symploce connexio: nam et

incipit saepius ab una parte orationis, et totiens in unam atque eandem desinit»

ut est: „Quis legem tulit? Rullus. Quis decemviros quos voluit creavit?

53o Idem Rullus." Polyptoton ex pluribus casibus, quum saepius initium ab

eadem parte orationis fiat, ilia ipsa pars declinationibus aut nuraeris immutatur

per casus, ut est: „Senatus jussit, senatui placuit, senatum ccrtum est

praecepisse, a senatu delectus est." Synonymia est communio nominis, quotiens

uno verbo non satis dignitatem rei aut magnitudinem demonstramus,

ideoque ad eandem significationem plura conferimus. Tautología est eadem

pluribus verbis significatio. Hoc differt a superiore, quod ibi singulis verbis

536 eadem res, in hac plurimis significatur. .Climax est ascensus, ut est Ciceroni's

pro Milone: „Neque vero se populo solum, sed etiam senatui commisit;

ñeque senatui modo, sed etiam publicis sociis et armis; neque bis tantum,

verum etiam ejus potestati, cui senatus totam rempublicam commiserat." Asyn

deton est solutum, ut adenitis conjunctionibus, quibus verba aut nomina

connectuntur, singulatim unumquodque enunciamus, ut est: „Exspccto vim

connexio] Auetori ad Ilcrennium (4, 14) com- ascensus] Ita et Aquila (p. 181)$ melius a!»

plexio est. Exemplum allatum apud Ciceroncui (de Anctore ad Ilcrcnn'ium (4, 25) et Quiactiliano (9,

lege agrar. 2, 9) plcnius exstat 5, 54; р. 484 Spald.) gradalio dicitur. Li exempolyptoton]

Confer Auctorem ad Ilcrennium (4, plo quod scqnitur с Miloniana (25) apud Aquilaiu

22), Quinctilianum (9, 5, 56; p. 472 Spald.), et ut apud Ciceroncm lcgitur praesidiis pro sociis,

Aquilam (p. 179), qui tarnen aliis exemplis utitur, atique melius $ corrigere tarnen no s tri manum nolui.

ut hoc quod scqnitur nostrum ipsum finxissc opiner. asyndeton] Ita reef с codex Rcîchcnauensis:

tautología]' Aquila (p. 180): »Eadem pluribus perperam in editis asyntheton. Nam non solum

verbis signiGcat boc sebcraa. Differt auteni perexi- Quinctilianus (9, 5, 51 at 9, 4, 25; p. 483 et 556

guo próxima a superior! figura. Ibi enim singulae Spald.), sed Aquila etiam (p. 184) et Rufinianus

partes ex online idem significantes ponuntur, bic (p. 240 Ruhnk.) ccÖvvdeTov scribunt. Auctor ad

unius nominis aut vcrbi prius positi vis deinccps Ilcrennium (4, 30) dissolntionem dicit.

pluribus verbis explicattir.« Et alias qiiidcm, nt ait singulatim] Codices Darmstattensis, Reichenau-

Qninctilianus (8, 3, 51; p. 250 Spald.), «intérim ensis, et Monacensis (С) singillatim, sed vide nos

vitiitm vidcri potest, quanquam non magnopere sum- supra (ad §. 27).

mis auctoribus vitata; sed boc quoque quum я enunciamus] Minim est in indicativo enunciaprudentibus

fit, schema dici solct.« mus non solum reteres editioncs scd etiam Mart.

Martiani . Capellae lib. V. $. o36.

edicti, scveritatem praetoris, favèo oratori, cupio supplicio óctuplo damnari

Aphronium." Diczeugmenon disjunctum appellamus, quum diversis redditionibus

verborutn cola disjuDgimus sive duo sivc plura, hoc modo: „Capuam

colonis deductis occupabunt, Atellam pracsidio communient, Nuceriam cum

hac multitudine suorum obtinebunt, cetera oppida praesidiis devincient." Ante- 557

zeugmenon injunctum. Haec figura a superiore hoc ' differt, quod ibi singulis

membris singula diversa redduntur, hie plura in uno conjungimus, ut est:

„quorum ordo ab humili, fortuna sórdida, natura turpi ratione abhorret". Hoc

cnira postremum abhorret praedicta conjunxit. Pleonasmos est plus necessarium,

Capcllam, in quo perperam legitnr nunciamus , antezeugmenon] Lege epezcugmenon. Et sic

consentiré. Ruhxk. (ad Aquil. p. 18S) — Rcsti- Aquila, qnanquain et Ьаес lectio tolcrari possit.

tuiuins с códice Darmstattensi enunciamus ,* con- Gkot. — Sed Aquilac ipsi ex Aldina ct nostro

junctivum autera repone re cum Ruhnkcnío reli- antezeugmenon reddidit Rulinkenius (p. 188). Ipsa

g:.o fuit, quum, si quídem mutandum sit, mendum figura conjunctio melius dicitur Auetori ad Ilcrcnin

ut potius latere videatur, pro quo libenter ubi nium (4, 27).

restituerim. Pari audacia in sequcntibiis ctiam gras- in uno] Codex Monacensis (С) in ипит, sed

satus est Rulinkenius, ubi ex ipso Cicerone (Vcrr. vnlgalac favet Aquila.

5, 11) Aquilac restituit uratori, quum codices quorum ordo] Melius ita legítur apud Aquilam:

o rnnes ut ct Martianus oratori praeberent; equidem »quorum ordo humili, fortuna sórdida, natura turpi

nibil muto, neqne in scqueittibus repono »cupio oratione abhorret «, unde natura fideuler, suadente

octupli damnari Apronium«, ut apud Ciceronem Rulinkenio, nostro quoque reddidit oratione an ra-,

cst, quia si baec omnia ternero refingere ad nostra tione scribendum sit, decerni in tain brevi fragexemplaria

volumus, totus usus peribit, quem ali- mentó yix posse idem recte monuit.

quando Ciceronis critici ex nostro capera potucrint. p/i« necessarium'] Lege »plus quam necessadisjunetum]

Sic Aquila quoque (p. 187). Aue- nam. « Grot. — Minus bene emenda t: nam quam

tori ad Ilerennium (4, 37) disjunetio est. subintelligitur. Tide Pcrizonium ad Sanct Minery,

Capuam] Haec memoritcr citantur ex Ciceronis IV. 2; p. 529, ct interpretes ad Vellcj. Patcrc. II,

Agrar. II, 31, ubi ita: »Calenum munieipium com- 1, 4.Rch7ck. (ad Aqn. 189. 190). — Sic Tcrentius

plebunt: Tbeanum oppriment: Atellam, Cumas,* (Adclph. 2, 1, 4tí): »plus quingentos colaplios

Píeapolim, Pompejos, Nuccriam suis- praesidiis de- infregit mihi.« Pariter minus cum quarto casu usurvincient.

« Ribnk. (ad Aqu. p. 187). pat ipse Cicero (in Verr. 1, 47), ut taceam Lirium,

cum hac] Lege Nuceriam, Cumas. Grot. — Plantain, alios. Non erat igitur, quod Heinsii

Ita ct Cicero et Aqnila; sed quam sensam prae- auetoritate a priori sententia deterritus ipse Ruhríbeat

vulgata, quem ipse Martianus л clic potuerit, kenius (in addendis p. 276 ad p. 190) pins necesinutare

cam sine . codicibus aolui. .' sario scribi suaderct. •. ■ • >■ 1 .■••j

58*

460 Martiani Capel] ae lib. V. §. 557.

quum verba quaedam dicimus non enunciandae rei uccessaria, sed magnitudini

cumulandae, ut, si dicas „Antonius ille", quum suffecerit nomen dixisse, ad

amplitudinem adjicimus illc. Ellipsis est detractio, contraria superiori figura,

quum verbo aliquo minus dicto rem sentiendam potius praeterimus, ipsa

' celeritate gratissimi. Hae sunt elocutionis figurae, quas quidem non oportet

velut studiose copulatas in unius conceptionis sententiam congloban.

DE MEMORIA.

o58 Nunc ordo praecepta memoriae subministrat, quam quidem constat

esse naturalem, sed et arte adjuvari posse non dubiutn est. Haec autem ars

brevibus praeceptís, sed magna exercitatione formatur; cujus artis hoc munus

est, ut non tantuni firma, verum etiarn céleri comprehensione res verbaque

percipiantur. Tencnda vero sunt non ea tantum quae a nobis inventa sunt,

sed etiam quae ab adversario in agendo tractata sunt. Simonides hujus rei

praecepta in venisse perhibetur, poëta idemque philosophus. Quum enim conmagnitttdim]

E códice suo restituit hot Gr itiiis deis-s qnoquc teste Rnbnkenio (p. 191) omnes tepro

edito magnitudinis. Fusius Aqa'Ia: »non tarn ram lectioncm praebcant.

enunciandae rei nccessaria, quam ut ex bis magai- memoria] Memoriae artificialis praecepta tradunt

tildo Tel dignitas vel moralis aliqua commcndatio Auctor ad Hcrennium (3, 16 seqe.), Cicero (dc

rei dcnique species motnra judiccm circnmponatur. • orat. 1, 34 et 2, 88), Qninctilianns (11, 2, 22;

Antonius] Grotius margin adscripsit: »al. Cato; p. 308 sequ. Spald.), Curius denique Fortunatianus

idqne apud Aquilam quoquc exstat (p. 190), no- (p. 74. 75), qnicum noster in piorimis minim in

stroqne restituí Rubnkenius jobet; sed quod codi- modum consentit.

ces ille Leidenses appellat, in quibns sit Anto ille, exercitatione] Qninctilianns (11, 2, 40; pag.

longe magis ostendit, qnomodo ab Antonio ad Ca- 323): »Si quia tarnen unam maximamqne a me

tonem aberrare librarü potucrint, neqnc ea loci CI- artem memoriae qnaerat, exercitatio est et labor;

■емшан (pro Plane. 8) similitude est, at cum vel 'multa ediscere, multa cogitare, et, si fieri potest,

nostra vel Aquilae ante oculos fuisse contendí quotidie, pofentiseimnm est» cet. Adde eundem

posait. « . ' .• ' .- ('» ^? З65 Р' 34 Spald.) et Ciceroncm (de orat. 1,

detractio] Hand scie, quid in mentem venerit 34; de senect 11). Mox pro artis alios partis ha-

Grotio, mt detrectatio reponerct, quum non tan- bere ad margincm Grotius notavit.

tnm anteriores editíones, sed Aquila etiam, et prae- Simonides] Fuse rem expóimnt Cicero (de orat.

ter codices Darmstattenseiu et Reicbemmenscm, Lei- 2, 86) et Quinctilianua (11, 2, 11), qnos ride.

Martiani Capellae lib. V. §. 538. 461

vivii locus subito corruisset, nee possent propinqui obtritos internoscere, discumbentium

ordinem nominaque memoria recordante suggessit; quo admonitus

intellexit ordinem esse, qui memoriae praecepta conferred Is vero iu locis

illustribus meditandus est, in quibus species rcrum sententiarumque imagines

collocandae sunt, velnti nuptiarum velatam flammeo nubentem, aut homicidae

gladium vel arma delineas; quas species locus tanquam depositas me

moriae reddat. Nam sicut id quod conscribitur cera conlinetur et literis, sic

quod memoriae commendatur in locis tanquam in cera paginaque signatur,

imaginibus vero quasi literis rerum recordado continetur. Sed ut diximus, 539

magnam excrcitationem res laboremque conquirit. In qua illud observari

compertum est soleré, ut scribamus ipsi, quae facile volumus retiñere; deinde

ut si longiora fueriut quae sunt ediscenda, divisa per partes facilius inhaeroecunt;

tum apponere notas rebus singulis oportebit his, quas volumus maxime

retiñere; пес voce magna legenda sunt, sed murmure potius meditanda; et

nocte magis quam interdiu maturius excitari memoriam manifestum est, quum

et late silentium juvat, пес foras a sensibus vocatur intentio. Est quidem

memoria rerum atque verborum, sed non semper ediscenda sunt verba j

nisi spatium meditandi tempus induisent, sat erit cui res ipsas animo tenuisse,

pracsertim si nihil ejus muñere naturali provenerit.

locis] De his jam Aristoteles (top. 8, 12, 8), figies notarct, atqne ut locis pro cera, simulacris

tntiltumqne iis tribuisse veteres ex Cicerone atque pro literis uteremnr. « Probe igitar distinguendum

Quinctiliano apparet; at vérins ntiqae Julius Victor est inter locos et imagines sivc simulacra, ut ct

(in arte rhetor. 23, p. 239 Orell.): »ad banc obti- Spaldingius monuit (ad Quinct. 11, 2, 21 ; p. 307).

aendam tradunt pleriqne locorum ct simulacrorum ediscenda] Lege: »longiora fueriut, eint dispesqnasdam

obscrvationcs, quae mihi non videntur cernía. « Voivck. (spec. crit. p. 85) — Causa emcn-

Labere effectum; exercenda est memoria« cet dandi disparuit, postquam ex anterioribus edition!-

cera] Hoc ex Cicerone depromtum (de orat. bus codicibueqnc meis restituí quae, quod Grotii

2, 86), qui haec praecipi ait »iis qui banc partem incuria excidcrat.

esse capiendos et ea, quae cui res ipsas] Cui id est alicui. Grot. — Rette ;

i, с llingcntla animo atque in itemquc rectc res ipsas legi jussit pro ipsa, quod

his locis collocanda; sic fore ut ordinem rerum ef- с Darmstattcnsi códice jai

Martiani Capellae lib. V. §. 540.

DE PRONUNCIATION.

. i

540 Actionem apud veteres appellabam, quam nunc pronunciationem vulgo

did non nescio. Ea praestat oratio, ut concilietur auditor, ut ad fidem persuasione

ducatur, ut animorum motibus incalescat. Ejus partes sunt tres,

vox, vultus, gcstus. His, ut plerique putant, cultus vcl habitus oris accedit. Vox

et natura constat et quadam scientia modificata servatur; in natura qualitas

vocis et quantilas dispensatur, scientia vero quomodo ea utaris assequitur,

#41 et quid oportcat observare. Bonitas vocis constat claritate, firmitate, suavitate;

quae omnia nutriunlur cibi, potus, coitus observantia, praecipueque ut corpus

deambulando moveatur, intra breve spatium reditu maturato, qui motus

quum digestioncm facilem praestat, sine dubio purgat, et vocem nimia excursio

vel longa deambulalio exténuât ас fatigat. Post banc deambulationem statini

nos ad studia confcramus , priusque quam sit dicehdum vocem lectione

5Í2 coloremus. Nec ab initio clamandum, sed tcnui murmure inchoandum, quo

appellabam] Mal im appellabant. GnoT. — Codices

nil mutant, ncc si quid conjecturac dandum sit,

tam appellabant quam appellatam vclim. Ccterum

quos veteres noster dicat ignoro; siquidem jam Auctor

ad Ilerennium (5, 11) pronunciation's vocabulo

iititur, quanquam Ciccroncm (dc orat. 5, S9j orat.

17) actionem practulissc ccrtuin est; vidctur igUur

Ыс qiioqne Hartianus solum Fortunatianiim (p. 75

Pith.) ante oculos liabuissc, quodque is recle de

Cicerone dich, ad veteres orancs perperam extendisse.

Optimc certe Quinctilianus (11, 3, 1): »IVonuncialio

a plerisque actio dicitnr; sed prins nomen

a voce, sequens a ¡jestu videtur aeeipere. IVamque

actionem Cicero alias quasi sermonem, alias quasi

eloquentiam qnaiidam corporis dicit; idem tarnen

duas ejus partes facit, quae sunt eaedem pronunciationis,

vocem atque motum; quapropter utraque

appcllatione indifferenter uti licet.«

paries sunt tres] Sic Curius Fortunatianus 5 duas

tautum numeran t et Cicero (dc orat. 1, 59) et

Quinctilianus (11, 3, 14), vocem et gestumj sed

ut ad gestum mox vultum quoque référant (Quinctilian.

3, 11, 68 coli. Auct ad Hercnn. 3, 15).

vox et natura] Quinctilianus: »Prius est dc

voce dicerc, cui ctiam gestus aecommodatur. In ea

prima observado est, qualcm babeas, secunda, quo

modo utaris. Natura vocis spectatur qnantitatc et

(jualilaic cet.

clarilale] Paulo secos Auetor ad Ilerennium

(5, 11): »Figura vocis est, quae suum quendam

possidet habttum ratione et industria comparalum;

ca dividitur in tres partes, magiutudiiicm, firmitudtnem,

mollitudinem« , sed ut verbie magis quam

re a nostro vel potius Fortunatiano discrepe t.

coloremus] Lege colemus, et b«c indicat MS.

Gbot. — Sed quod antecedit confcramus altcrum

Martiani Capellae lib. V. §. 542. 465

in similem vocem possis efferrc. Ad curandam autem vocem plerique pertinere

dixerunt, ut sedentes paucissimos versus lenta et gravi proférant voce,

deinde per gradus paulatim erigant sonum , per eosdemque gradus recolligatur

oratio, (quo sine damno ad murmur usque perveniat. Vultus vero pro sen- 543

tentiae dignitate mutandi sunt, sed non ita, ut histrionibus mos est, qui

ora torquendo ridiculos _ motus spectantibus praestant. Significanda eniin, non

spectanda sunt ista, quae actio vultusque commendat; sed oculorum in hac

parte magna moderatio est, qui tum hilaritate, tum intentione, tum ininaci

movcntur adspectu. Nec nimium gravioribus superciliis premendi, aut petcneditíonibus,

ctiam codicibns meis addicentibus : Grotius

enim ncscio unde quae edldcraL

histrionibus] Cicero (dc orat. 5, 59): »Omnes

antcm bos motus subscqui debet gestns, non hic

verba exprimons secnicus, sed universam rem et

sententiam non deraonstrationc sed significalione

declarans, laterum inflexione Iiae fort! et virili, non

ab scena et histrionibus* cet.

ora torquendo] Non oranino îgitnr personis làstriones

utebantur, quod et Cicero (loco citato)

siguificare videtur, dum »in ore omnia esse, in eo

autem ipso dominatum esse oculorum« ait ideoque

recte fecisse » senes, qui personatum ne Rosciuin

quidem magno opere laudarint«, unde apparet Roscium

modo personatum modo nudo ore cgisse.

Et priuii quidem personati cgisse dicuntur сотое*

diain Cincius et Faliscus, tragoedîam Minticius et

Prothymus (Evanth. de trag, et com. p. 51 Z.) Adelphosque

Terentii auctor est Donatus »L. Ambivîum

et L. Tnrpionem ctiam tum personatos egisse cum

suis gregibus«, sed alius Terentii locus (Phorm.

1, 4, 32) clarissime probat nonnulla ctiam ipso

ore vultiiqne significafa ab histrionibus fuisse. Vide

omnino Wolffiium(de canticis, Habe 1825, p. 25).

sibi conjunctivum postulat, nec minus commode

eolorari orationem dicere possumus quam candidam

esse vel fuscam (Quinctil. 5, 11, 15). Inprimis

autem Ciccronis locum in mente babuisse nostrum

dixcrim (de orat. 2, 14): »ut, qunm in sole anibulem,

etiamsi aliam ob causam ambnlem, fieri natura

tarnen ut colorer, sic quum istos libros studiosius

Ifgcrim, sentlo orationem meain illorum tactu quasi

eolorari. « Curius Fortnnatianus (p. 76) prorsus ali

ter: »et priiisquam scribere încipîainus, ut animus

Icgrndo calescat, Icgemus aliquid tacite vel cum

tenui murmure « cet.

murmure inchoandum] Simile praeceptum Auc

toris ad Hcrennium (5, 12): »utile est ad firmitudincm

scdata vox in principio «} inque primis

Ciceronis (de orat. 3, 61): »Gradatim ascenderé

vocem utile et suave est; nam a principio clamare

agreste quiddam est, et idem illiid ad firmandam

est vocem salutare.« Adde Scnccam (epist. 15):

»Quid ergo? a clamorc protinus et a summa contentionc

vox tua ineipiet? usque adeo natura est

paulatim incitan, ut litigantes quoque a sermone

incipient, ad voeiferationem transeant. Nemo statim

Quiritinm fidem implorât « cet

quo sine damno] Restituí quo ex anterioribue

464 Martiani Capcllae Hb. V. §. 545.

tibus fron tern nudandi sunt oculi, quod in Pisone Tullius amare vitupérât;

nee mollius agitandi sunt gestus, aut muliebritcr latera deducenda sunt, пес

jactanda deformiter cervix, ne in illas Hortensii deducatur illecebras, quibus

elsi venuste, tamen non videbatur uti viriliter. Ad summam non is gestus

oratori tenendus est, quo scenae placeré videntur actores, manus in contenlionibus

fusa porrectius, in sermocinatione vcl narratione contracta, praecipucque

in bac parte praestandum est, ut deceant cuneta, quod prudentia magis

quam ulla praeceptionis liujus arte servatur. . •

DE PARTIBUS ORATIONIS.

Jam nunc ordo admonet promissorum, ut partes oralionis excurram :

quas quidam subtilius duas, alii quinqué, nonnulli plures esse dixerunt. Qui

in Pisone] Pluribus locis hoc inimici sui vitium

salse notât, non modo in oratíone adversus ipsum

(cap. 7): «respondes altero ad frontem sublato, al

tero ad mcntuni depresso tuperciiio* ; verum etiam

pro Sextio (cap. 8): »tanta erat gravitas in oculo,

tanta contraclio frontis, nt ¡lio supercilio respublica

tanquam Atlante cocí um niti videretnr«, et

de proviiicüs consularibus (cap. 4). De snpercilii

motu in Universum vide Quinctilianum (i i, 5, 78

sequ.) et Curium Fortunatianiim (p. 77. 78 Pith.).

Hortensii] In mente liabiiissc videtur Ciccronis

(in Brut. 88) judicium: «motos et gestus ctiam

plus artis babebant, quam erat oratori satis. « Addc

Quinctilianum (ii, 3, 8; p. 554 Spald.).

venuste] Id ipsum tanquam bistrioniuui vitio

vcrtit Auctor ad Ilerenuium (5, 15): »convenit igttur

in vultu pudorem et acrimoniam esse; in gestu

пес venustalem conspiciendam пес turpitiidincm,

nc aut histriones aut operarii vidcamur esse.«

manus] Praeter Ciceronis (de orat. 3, 59) bac

da re praeccpta confer Aeschinem (in Timarcb. 12),

Quinctilianum (1, 11, 8; p. 259. 1, 12, 14;

p. 248. 11, 5, 89; p. 400), et Gcllium (1, 5).

Sed dilucide Appulrjus (met. 2; p. 142 Oud.) oratoris

gestum describit ¡ta: »porrigit dexteram, et

ad instar oratorum conformât articulum, duobusque

infimis conclusis digitis cetcros eminentes porrigit,

et infesto pollicc clementer subrigens iniit« cet.

ut deceant] Cicero (de orat. 1, 29): »Ego enim

neminem пес motu corporis nee ipso babitu atque

forma aptiorem, nec voce plcniorem aut suaviorem

mihi ^ideor audisse; quae quibus a natura minora

data sunt, tarnen illud assequi possunt, ut ïie quae

babent modice et scienter utantur, et ut ne dedecent.

Id enim est maxime vitandum, et de boc

uno iniiiime est facile praeeipere, non mihi modo

sed ctiam ipsi illi Roscio, quem saepe audio dicerc,

caput esse artis decerc, quod tarnen unum id esse,

quod tradi arte non posait. « Confer et Quinctilia

num (11, 5, 69 sequ.).

partes orationis] Cicero (de invent. 1, 14 f.)

sex numero eas statuit, quem ad locum Marius

Martiani Capellae lib. V. $. 544. 465

autem duas asserunt, unam qua docemus judices, aliam qua movemus advcrtunt,

et in docendo tarn narrationem quam confirmationem partes adscribunt,

in mo vendo autem prooemium ct epilogum nexuerunt, quia et initio praeparandus

est ct commovendus sententiam prolaturus auditor; qui vero quin

qué dixere partes, rationalem ordinem persequuntur. Nam est exordium,

narratio, propositio, argumentatio, peroratio.

DE EXORDIO.

Exordium est oratio noscendae causae praeparans auditorem; ejus

virtutes sunt tres, ut attentum, ut docilem, ut benevolum faciat auditorem.

Attentum facimus, si magnam rem gcri, si novam, si publicam, aut plurimam

dicimus; docilem, si de causa aliquid strictim quo iostruamus judicem

proferatur; benevolum aut a re aut a persona facimus. A persona autem

aut a nostra aut judicum aut adversariorum. A nostra, si quod favorabile

gessimus commemoramus, aut si quid obest causae diluimus vel exte-

Yictorinus (p. 121 Pith.): «Mult i enim quatuor persnadendo tamcn ct commovendo perficiunt pluesse

discrunt, id est exordium, narrationem, quae- rimuui, maxime proprius est locus et in exoriendo

stioncm, epilogum; Cicero autem sex esse dicit, ct in perorando.»

id est exordium, narrationem, partitionem, con- rationalem] Forte » orationalem ordinem seíirmaiionem,

reprcbensionein , conclusionem.« Qua- quuntur.« Grot. — Causam non video,

tuor et Quinctiliauus poneré vidctur (4, pr. 6; exordium] Ciceroncm inprimis (de invent. 1,

p. 11), ponuntque Curius Fortunatianus (p. 09 IS scqu.) scquitur, cui tarnen ipsi quam proxime

Pith.), Sulpicius Victor (p. 246), Isidoras (p. 5£>8), accédant Auclor ad Hcrcnnium (1, 7), Quinctiliaalii;

sed longe plures apud G ráceos inprimis dis- nus (4, 1), Fortunatianus etc.

tingui sólitas et Theodori Byzantü probat cxem- plurimam] Res, quae plurimuin accidit ct in

plum apud Platonem (Phacdr. p. 266 Г.) ct Curii omnium ore vcrsatur, potius parum attentum fecerit

Fortunatiani testimonium, qui jíqoÉx-&£6lv, rtQO- auditorem: lege »aut pu 1eram.* Vonck. (spec, critic.

rtaçaÔxevrjv, ôUÇodov, aliaque multa addi ab aliis p. 83). — Nihil prefecto mutandum est Plurima

commémorât; quaproptcr epernenda est lectio со- enim hie res est, quae ad plurimos attinet. Praedicis

Darmstattensis in scquentibus nuUi pro mom- ivit Cicero (de inv. 1, 16) scrihens: » Attentes aunulli

exhibentis. tem faciemus, si demonstrabimus, ca, quae dicturi

movendo] Cicero (de orat. 2, 77): »his parti- erimus — ad omnes pcrlincre«, aut (partit. 8) » conbus

orationis, quae ctsi nihil docent argumentando, juueta esse cum ipsis, apud quos res age tor. «

466 Martiaiii Capellae lib. V. §. 545.

nuamus; a judicum, si eos nobis vel ex causae ipsius blandimentis vel cxirinsecus

conciliamus; ab adversariorum autem persona tribus modis, si eos

in odium, in invidiam, in contemtum adducimus. In odium, si scelestos

crudelesve doceamus, in invidiam, si eos impotentes esse monstremus, in

546 contemtum vero, si humiles. Ceterum exordiorum genera sunt duo, principium

et insinuatio. Principium est, quo statim simpliciter palamque conciliamus

nobis auditores; insinuatio, quum insidioso exordio jud icein circumscribimus,

in quo modi sunt quatuor. Primus, quuin res ipsa mala est;

alter, quum adversum nos judex aliquid contraria opinatione pracsumsit, aut

547 fatigatus est, aut acclamatio vel irrisio ulla intervenit. Ante cuneta discutiendum,

quae sit forma materiae. Nam sunt quinqué, honesta, turpis, dubia,

humilis, obscura. Si honesta est, aut principio non utendum, aut ampliíicatione

exordium coneludendum; si turpis, insinuatione utendum; si dubia,

548 benevolus faciendus auditor; si humilis, attenlus; si obscura, docilis. Insi

nuatio vero quatuor modis explicatur, quum aut personam rci subjectione

mutamus, aut rem persona, aut rem re, aut personam persona. Nam si in

causa meretricis agendum est, rem potius judicibus spectandam esse dicamus;

commemoramus] Grotius margin! adscripsit:

• al. commeiidamus « , sed со non egentus.

impotentes] Píe potentes exspcctes, vide supra

(ad §. 427).

insinuatio] Ciceroni (de înv. i, 15) est »oratio

qua dam dissimulationc et circuitionc subiens audi

toria animum«; Curio Fortunatiano (p. GO Pith.)

»snbdolum principium, quo occultius irrepimus in

aniinum judicis.«

acclamatio] Lege occlamatio. Vorck. (spec, er,

p. 83). — Intempcstivam esse conjecturant ipsa

Cîceronis yerba demonstrant (de invent. 1, 17),

quae tarnen ne Martienne qu'idem satis intellexisso

videtur: »sin res dabit, non inutile est, ab aliqna

re nova aut ridicula incinere, aut ex tempore quae

nata sit, qnod genus strepitu, acclamatibne , aut

jam parata, quae vel apologum vel fabulam vel ali

quant contincat irrisionem. «

quinqué] Cicero (de inv. 1, 15) paulo aliter:

»Genera causanim sunt quinqué, lioncsttim, admirabile,

humile, anceps, obscurant* ; quae Graecc

sic appellat Curius Fortunatianus (p. 60 Pith.):

wevôot-ov honestum, à(x<pido^ov anceps, rtaçàdo^

ov admirabile, ado£ov humile, dvórtaqay.o-

Xov&rjTOV obscurant. «

rem potius] Auctor ad Ilcrenniunt (1, C): »Si

causa turpitudinem habebit, exordiri poterimus his

rationibtis: rem, non hominem spectari oportere.«

Adde Ciceronem ipsiun (de inv. 1, 17). Ceterum

dicamus scripsi pro dicimus с códice Moiiaccnsi (С).

Martiani Capcllae lib. V. $. 548. 467

aut si libertáis alicujus aut cliens agat personam patroni, non hujus considerandam

personam esse adiuoneamus, atque ita cetera. Vitia vero exordiorum 549

ista sunt: vulgare, quod in omnes causas cadere potest; commune, quo etiam

adversarius uti potest; contrarium, quo melius advcrsarius uteretur; affectatum,

quod aut verbis inusitátis aut rebus externis profertur; supervacuum,,

quod ñeque attcntum ñeque docilem neque benevolum facit auditorem. Fugiendum

praeterea ne satis longum et obscurum sit.

DE NARRATIONE.

Narrationum genera sunt quatuor, historia, fabula, argumentum, ne- ЬоО

gotialis vel judicialis assertio. Historia est, ut Livii; fabula neque vera est

neque verisimilis, ut Daphnen in arborem versam; argumentum est, quod

non facta sed quae fieri potuerunt continet, ut in comoediis patrem timeri

et araari meretricem; judicialis autcm narratio est rerum gestarum aut vcrisimiljum

expositio. Narrationis autem laudes tres sunt, ut lucida sit, ut 5öl

quo etiam] MS. quod. Non male. Grot. — Male liifltfcria est gesta res ab aetatis nostrae memoria

oiniiino. Confer modo Auctorem ,ad Ifcrcnnium remota — argumentum est ficta res, quae tarnen

(I, 7): »Item vitiosum est, quo nibilo minus ad- fieri potnit « cet. Propius ad nostrum Quinctilîanus

versarais potest uti, quod commune appcllatur.« (2, 4, 2): »narrationum, excepta qua in causis

narrationum] Auctor ad Hcrenniuin (I, 8) et utiniur, tres acccpinius species : fabulam , quae ver-

Cicero (dc invent. 1, 19) aliquanto accuratius ita satur in tragoediis atque carminibue, non a veribacc

esponiint: » Narrationum genera sunt tria: täte modo etiam a forma reritatie remotam; arguuuum

in quo ipsa causa ct omnia ratio controver- mentum, quod vero simile sed fa] sum comocdiac finsiae

continctur; alterum in quo degrcssio aliqua gunt$ historiam, in qua est gestae rci expositio.«

extra causam — intcrponitur; tertium genus est argumentum] Quinctilianus (5, 10, 9; p. 253

rcmotum a civilibus causis, quod declarations causa Spahl.): »Argumentum plura significa!. Nam et fa

non inutili cum exercitatione dicitur ct scribitur. bulac ad actum sсеваram coiiipositac argumenta

Ejus partes sunt duae, quarum altera in negotiis, dicuntur, ct orationum Giceronis vclut thcina ipse

altera in personis maxime vcrsatur. Ea, quae in ne- cxponens Pcdianus: argumentum, inqtiit, tale est,

gotiorum expositione posita est, tres habet partes, et ipse Cicero ad Bruluui scribit: — ctei argufabulam,

historiam, argumentum. Fabula est, in mentum simile non erat. Quo appalct omneni ad

qua ncc verae nec verisimilcs res continentur — scribendum destinatam inatcriam ita appcllari.«

59 *

468 Martiani Capellae lib. V. $.

verisi milis, ut brevis, et bis contraria vitia vocantur. Lucida est narratio,

si non confusa, si vera, si usitatis significationibus, si non longo circuitu

rem monstremus; verisimilis, si nihil affectatc et quasi ex natura exponere

videamur; brevis, si non ultra quam res exigit et prolixe fundatur assertio.

Pïarrationum aliae sunt ipsius causae et negotii, áliae incidentes. Ipsius causae

sunt, sine quibus res quae agitur intelligi non potest; incidentes, quae aut

probationis gratia aut exempli aut augendi aut invidiae aut voluptatis extrinsecus

oo2 affcruntur. Nonnulli quinqué species narrationis esse dixerunt, ut Theodorus

Byzantius Graece discernit JtQo8vt\yr\6w , vJioáir¡yr¡6iv , Jta.Qaôn)yrt6w , ávadi.T¡yr¡GLV,

v.axadvt]yr\6w. Narrationis etiam elementa sunt sex, persona, causa, locus, tempus,

materia, res. Item narrationum aliae continuae, aliae partilcs vocantur; continuac,

quae perpetuo contextu sine ulla interruptione dicuntur; partiles, quibus vel

argumentum vel digressio aliqua interponitur. Narramus autem modis sex:

aut augentes aliquid, aut tenuantcs, praetereuntes, aut mo ventes, docentes,

gratiam vel invidiam comparantes. Post narrationem quidem digrcssionem ,

videamur] Corrcxi quod in editis legitur tftf- numerus explerctur, jam Grotíus cn/adi.r¡yr¡6uv addi

deatur, codicum Monaccnsis (C) et Darmetat tcusis jusserat, quam nunc e códice Darmstattcnsi restiauctoritate.

tui, Reichenaucnsi quoque adstipulantc, qui avecet

prolixe] Lege: *nee prolixe.« Vo?tck. (spec. ór}vr¡6iv exhíbet corrupte. Gurius Foi-tiinatianus

crit. p. 83). — Ferri tarnen communis omnium со- (p. 62) octo numerat, dir¡yr¡6w , ccvxióir¡yr)6w,

dicuin lectio potest, modo illud non quod prae- [UQixr/v диууцбш, JiaQadvr¡yT¡6w, v>noóvr¡yr¡6w,

cedit hue etiam trabas, quo facto et non prolixe 7»XTadir¡yr¡6w, ¿JtíÓL^yTjÓtv, duc6nevr¡v, quaruni

ídem crit atque nec prolixe. Si quid mutandum, prima sit principalis, secunda, quum adversarü

vel commodius et ejiciemus, quod ex praecedentis afferamus narrationem converso genere, tertia,

Tocabuli syllaba extrema oriri potnít. quum partes singulas narrationis inducamus, tpiarta,

aut augendi] Sic scrips! e códice Grotii; vulgo quum aliquas res gestas extra causam inducamus,

agemli, licet aut, quod a Grotíi editione abest, quinta, quando qoaestionem narrativo modo approjam

in anterioribus clare csstct bemus, sexta, quum sola narratione materia con-

Theodorus] Vide Suidain. Ilic ille qui Лоуо- tineatur, séptima, quum latius cxscquamur res

daiâaZoç dicebatur a Platone. Grot. — Platonis gestas quas in narratione breviter attigerúnus, oclocus

est in Pbacdro (p. 266 f.). Plura dabít Spen- tava, quae res gestas non tarn doceat quem exgelius

(art. script, p. 100). Cetcrum ut qoinarius aggeret.

Martiani Capellae lib. V. $. 5o2. 4Gi>

quam Graeci rtaçéx/îaôiv vocant, oportet adjungere, quo vel incitamus judices

vel deliniinus; sed quoniam pars orationis non est et non semper arripienda

est, earn placuit praeterire. о

'. . lit'»*. . . • '.s:-

„ ..: DE PROPOSITIONS ^ ■ if:-

Propositio aut nostra est aut adversarioruin'1 âtit communis. Nostra, 553

ut: caedem objicio; adversariorum: caedem me^fecisse dicit; communis: liter

nostrum caedem admiscrit quaeritur. Propositibnes autem principalium quae- o54

stionum sunt aut incidentium, aut simplices aut conjunctae. Simplex, ut:

luxurialis es, meretricem amas; conjunctae autem per partitionem maxinic

proponuntur, quae dupliciter fiunt; aut enim simpliciter quid dicturi sumus

ostcndimus, aut ante quid nobis cum adversario conveniat, quid in dubiuin

vocetur, edicimus. Propositiones aut nudae sunt aut rationi subjectae. Nudae, 5oo

ut: affectasti tyrannidem; rationi subjectae: affoctasti tyrannidem, arma enim

domi habcs. Omnes autem sumuntur aut simpliciter aut per inductioncm.

Simpliciter, ut si dicam: docebo proditorem; per inductioncm, ut si superioris

meminimus et sequentem introducimus, ut si dicas: quoniam docui injustam

legem, docebo inutilem. Proponimus autem per concessionem aut per prae-'

Jt(tQÍxtia6iv\ Sic Grotio snadcnte inqiie codi- nt et Qninctilianus (9, 2, IOS); sed hic inter

eibus legi testante reposui pro rtaQ¿v\he6iv, quod partes ctiam • orationis eam tractat (4, 4), unde

in editis erat, accedente et códice Reichcnaucnsi, multa profici ad nostri explicatioiiem possunt. Ncubi

a prima manu est parebasin, quamvia in ejus que longe discedit Curius Fortunatianus (p. 64),

locum ineptas corrector partilem substituent. Еап- nisi quod brcvius earn ad iinem partitionis attingit,

dem ôléÇôÔOV appcllat Curius Fortunatianus (p. et id quidem multo rectius quam noster, qui quura

63 Pith.), Latine excessum, Quinctiüanus . autem supra quinqué tantum orationis partes fccisset(§.o44)

(4j 3, 12 J p. 144) et Julius Victor (art. rhetor, nunc separata a partitione propositione ad sex de-

17) egressionem sive egressumj quos vide. lapsus est!

propositio] Ilanc signißcat Cicero (orat. 2, 81), simplex est] MS. » simplex est: luxurialis (lege

obi ait: »sequitur ut causa pouatur, in quo viden- nluxiiriaris«); composita est: meretricem amas. «

dum est quid in controversiam venia t«} propositio- Sed dubito. Grot. — Nil muta vi; conjnnctionem

nis tarnen vocabulo in figuris tautum utitur (3, 53), enim sententiarum dicit, non rerborum.

470 Martiani Capellac üb. V. $. 55o.

tcriiAoiicm. Per concessionçm, quum gratiam facicntes ejus quod diximus

prius aliquid Jntroducimus , ut si dicas: concedo interim occisum, sed ab hoc

interemtum nego; per praeteritionem , quum ita transimus ad alteram propositionem,

ne superiorem interim concedamus, ut si dicas: nunc quoniam

docui ignominioso actionem de privatis rebus tantum negari, docebo de proditionis.

crimine non negari., ,

">" ' ' :> DE. PARTITIONE.

Partjïte es.t,. quae ordinem totius divisionis, breviter compren endit, ut est

«>o6 pro Quinctio: negamus te bona Pubiii Quinctii possedisse ex edicto practoris.

%ï primo sic incipit, nullam causam fuisse postulandae proscriptions ; huic

subjicit i nec ex edicto possideri potuisse; ad extremum, nec possessa esse;

;v/v',haec, inquit, tria quum docuero, perorabo. Animad vertís corpus totius orationis

per haco tria liniamenta digestum esse. Talis autem debet esse partido,

ut singulae partes ejus plurimas quaestiones in se contineant. Nam si fuerit

per incidentes quacstiunculas derivata, onerabitur ipsa partitio, et ex hoc judiçes

reriim copiam fugient. Ideo et Tullius in eadem Quinctiana sic partitus

est, ut singula capita plures quaestionum artículos continerent. Etcnim primum

illud, non fuisse causam postulandae proscriptionis, vide quanta contineat:

quod pecunia debita Sexto Naevio non fuerit, et aliter agi oportucrit, quod

Quinctius vadimonium non deseruerit; secundum, quod ex edicto possiderc

non potuerit, quod et procuratorem habucrit, et absens defensus sit, et non

latilaverit, et ceteri creditores quieti sint, et quod ante missum sit, ut fundo

cominuni expelleretur, quam proscriptio ejus imperarctur, et quia vi dejectus

ejus quod] Melius MS.: contra quod. G&ot. — Pith.) etc. Excmplum, quod ex orationc pro Quîn-

IVuin niclior hace lectio sit, valúe dnbito. Ctio affcrt, capitc JO seqn. exstat.

partitío] »Illustrem et pcrspicuain totaui oratio- ex hoc] Correxi vuigatain, quae habet »ex hoc

nein cfliccrc« ait Cicero (de iuvent. 1 , 22), quem rebuntnr judiecs rerura copiam fugiendam.* Nostra

vide. Adde Auctorem ad Ilerciiniuui (1, 10), Quine- Dariiistattcnsis codicis lectio est.

tilianum (4, ö), Curium Fortuiiatianuni (p. G5 quiet!] Sic Rcichenaucnsis et Monaccnsiâ (C)

Martiani Capellae lib. V. $. 556. 47l

sit contra quam praetor jusscrit. His igitur manifestum est, intra partitioncm

quaestiçnes esse poncndas, quae in cxsccutionc sint devulgandae9 ut judex «t

nobis attentus fiat et promissorura copia non gravetur. Illud etiam inspiciendum,

quae nobis cum diversa parte conveniant, quae in controversiam de*-

vocentur; et ea quae conveniunt tunc enumeranda si nobis prosunt, ut Cicero

pro Marco Tullio ait: „damnum passum esse Marcum Tullium convenit mihi

cum adversario; vi hominibus armatis rem gestam esse non infitiantur; à 'l '*

familia Pubiii Fabii commissam negare non audent; an dolo malo factum

sit, ambigitur." Vides ergo hoc in partitione a concessis duxisse, quod sibi

proderat. . . . .[ , , :

DE ARGUMENTATION.

Argumentado est elocutio, qua argumenta ipsa verbis exsequimur; ar- 557

gumenta vero, quibus causa probatur. Argumentado dividitur in duas partes,

in con firm ationem et reprehensionem. Argumentorum genera duo sunt, arli-

In editis et códice Darmstattcnsi erat argumenñitio] Ab hoc înde capite Curium For-

Qmnlii, qnod prorsus contrariuin eensnm inferebat, tunatianum fere ad vcrbum sequitur, ut ant ipsum

Л/. Tullio] Ita legendum esse jam e Mario ilium ante ocnlos habuissc, aut ex eodem cum ill о

Victorino (p. 136 Pith.) apparebat, qui codcm fonte nobis ignoto hausisee eum oporteat. Quamexemple

in loco dc partitione utitur, quum apud vis cnim et Cicero (de invent. 1, 24 sequ.) et

nostrum vulgo M. Idilio scriberelur; jamquc ucee- Quinctilianns (libro S) accurate hunc locum tráctadunt

codices Monacensis (C), Rcichenauensis, ct verint ejusqnc doctrinae fundamenta jecerhit, *a-

Darmstattensis, nude fidenter vulgatam correxi. men schema tismi cor u m ab со quem noster pro-

Practcrea ex Darinstattensi scripsi vi hominibus pro posuit satis discedunt, neque quae ipse noster supra

ut hominibus, quod jam Grotius corrigendum in- (§. 473 sequ.) Tópica inprimis sccutus dc argumcntellexcrat,

eque eodeiu et Reichenaucnsi paulo ante tie exposuit, ad enndem ordincm easdemque disenumeramla

pro numerando; longius autein pro- tinctioncs redcunt, ut apparcat multorum fontinm

cederé corrigendo nolui, quum nec Yictorinus ncc rivulos in uniim conjunctos esse; in singulis tarnen

noster ipsa Ciccronis verba fideliter transscripsisse non sine fructu supcriora ilia contuleris.

vidcantur, quae nunc quoqne post cgregiam Maji genera duo] Vetus haec dlstributio, quae jam

et Pcyroni opcram inter depcrditas oratiouis partes ab Aristo tele (rhetor. 1 , S) facta est. Graccc di

latera dolcndum est. ••• enntur jtiôreiç hT£%voi ct at£%voi.

472 Martiani Capellae lib. V. §. 557.

ficiale et inartificiale. Sed artificióle locos habet quatuor: ante rem, in re,

circa rem, post rem. Ante rem vero dividitur in locos septem: a persona,

a re, a causa, a tempore, a loco, a modo, a materia. In re autem loci

sunt duodccim« a toto, a parte, a genere, a specie, a differentia per septem

circumstantias, qui locus recipit in se etiam a majore ad minus et a minore

ad majus, a proprio, a definitione, a nomine, a multiplici appellatione, ab

538 initio, a progressione vcl profectu, a perfectione vel consummationc. Circa

rem loci sunt decern: a simili, cujus species sunt quatuor: cxemplum, similocos]

Una ennmerationc indistincte comprchen- septem circtimslantias] Quid voluerit, iufcrius

dit Quinctilianus (S, 10, 94): »ergo ut breviter (§. 559) déclarât, ubi »per о innés u inquit »circumcontraliam

siimmani, d neun tur argumenta a per- stantias, id est, quum partiniur per personas, tcmsonis,

causis, loéis, tempore (cujus tres partes pora, et cet.« Status enim Graccis 6tà6iÇ est,

diximus, praecedens, conjunetum, insequens), fa- rteçlÔTCCÔlç, quae çirca statum obserranlur, id est

cultatibus (quibus instrumentum snbjeciinus), modo circumstantiae. Quinctilianus (5, 10, 104$ p.294

(id est nt quidque sit factum), finitione, genere, Spald.): »boc genus arguinentorum sane dicamiis

specie, differentibus, propriis, remotionc, d'msione, ex circumstantia , quia JtsgL6ra6iv dicere aliter

initio, incremen tis, summa, similibus, dissimilibus, non possumus. « Mcmiacrat enim argumentorum

pngnantibus, cousequentibus, efneientibus, effeetis, » a personis, a rebus, ab antecedentibus, a junetis,

eventis, jugatis, comparationc, quac*in plurcs di- et insequentibus« , atque borum quidem exempli

ducilur species. « tantuin gratia. Alii jt£QiO%àç appellarunt illas cirquatuor]

Cicero (de invent. 2, 15 et topic. 12) cuinstantias , quas Septem complectitur bic versus:

secutus auetorem ihetoricorum ad Alexandrum (c. ,Quis , quid, ubi, quibus auxiliis , cur, quo-

13) tria tantuin enumerat: ante rem, cum re, modo, qnando? «

post rem. Adde Quinctilianum (S, 8, 4; p.215): Conf Mar¡um yictorinum (p. 149 Pitb.), Aurel,

.neque esse argumentorum loci possunt nisi in iis Auglistímiin (p. 293) et Cur. Fortunatianiim (p.55).

quae rebus aut personis accidunt; caque aut per se

consummation^ Lege: »ad initium vcl consummationem.

« Grot.—Vulgo enim Icgcbatnr: »ab initio

ad progressionem vel profectum, a profectione, ab

initio vel consummatione • ; sed veriorem lectioncni,

inspici soient aut ad aliud referri; nec ulla eonfirmatio

nisi aut ел- consequentibus , aut ex repugnantihus

, et baec necesse est aut ex praeterito

tempore ant ex conjnncto aut ex sequenti peterc«

. . „ quae apud Curium Fortunatianum (p. GS) quoqiic

(conf. et S, 10, 102). ■ . . A n , • •

* . , . т , r. i. i • exstat, е códice líarmstattensi receñí.

duodecim\ In Darmstattensi códice legitur tredecim,

vulgatam tamen pracfero, quae concinit circa rem] Hi fere iidem sunt quos Cicero (de

etiam cum Fortunatiano , с quo, ut modo dixi, fere invent. 1, 28) duci ait ex iis quae negolio adjuncla

omnia ilia nostcr exscripsit. m , sint, vcl (top. 3) quae quodammodo affecta sint ad

Martiani Capellae lib. V. §. 0S8.

litudo, fabula, imago, item verisimile, quod de comocdia sumitur; addunt

quidam et apólogos, ut sunt Aesopi. Ergo circa rom locos exsequar: qui

sunt a dissimili, a pari, a contrario per proposition cm et negationom, ad

aliquid, quod figuratur casibus quatuor: genitivo, dativo, accusativo, ablativo;

ab inter se collidcnubus per habitum et amissionem, a majore ad minus, a

id de quo quaeritur, attamen de bis potius supra

(§. 487 sequ.).

exemplumj Confer Aristo tclem (rhetor. 1, 2),

Ciceronem (de invent 1 , 30), et Auctorem ad He

re iiniu m (4, 49). Sed subtilius deinde Aristoteles

(2, 20) inter verum et fie tum exemptant distinguit,

quorum postcrias noster mox apologorum nomine

ait parabolae, alterum Xôyov-, ut Acsopici et Libyci.

Marius Yictorinus (p. 156 Pith.) »scriptores

artium«, inquit, » genus hoc sub similia tria ponunt,

eixeô, id est imaginem, rtagaßoXijv, id est collaliottem,

яадйдщ'рих, id est exemplum.* Adde

Maerobium (Saturnal. 4, 5) et Quinctilianum (5,

11; p. 307. 308 Spald.), qui: »jtaçàâeiy[ia*, in

quit, » nos tri fere similitudinem vocarc maluerunt,

quod ab «Iiis jtaQaßoXrj dicitiir; hoc alterum exem

ption: qnamquain et hoc simile est, et illud exemplum.

« Oratorem abundare deberé cxcmplornm codocet

(12, 4, 1; p. 547). Be efficacia

»eneca (ер. 6): »longum iter est«, inquit,

»per praecepta; breve ct cflicax per exemple. «

imago] Est formae cum forma com quadam

similitudine collatio, quae sumitur aut lauclis aut

vitupérât iouis eausa (Auct. ad Her. 4, 4 ct 49.

Cic. de invent. 1 , 30). Docet anient Quinctilianus

(5, 11, 24; p. 323) »rarius esse in oratione illud

genus, quod eixóva Graeci vocant, quo exprimatur

rerum aut personarum imago. «

item] Reposai hoc pro id est in editis, quod

sensa caret. In Dauns tattensi cniin códice »idem

verisimile« legítur; sed idem pro item e falsa tantum

pronnnciatione ortum esse patet, quam me

non curare identidem professas sum. Acccdit Fortunatiani

auctoritas, qui auinaue similis species

cnumerat, addito exemplo verisimili, quod de co

mocdia sumatur (vide supra S. 550).

apólogos] Quinctilianus (3, 11, 19.20; p. 318

seqn. Spalding.): »Dlae quoqne fabcllae, inqoit, quae,

originem non ab Aesopo acceperunt (n

earum primus anctor Hcsiodus)

tamcn Aesopi maxime celcbrantur, ducere áni

mos soient — Aivov Graeci vocant et а1б(0~

rtsiovç, ut dixi, Xôyovç et ZißvxovQj nostrorum

quidam, non sane recepto in usum nomine, apalogalionem.*

Julius Caesar Scaliger (poet 1, 57;

p. 122): »Recte quidam nominarunt allegorias: aliud

enim aperte dicont, aliud ex eo innuunt ac profitentiir.

Ergo ctiam apólogos appcllare nounulli ausi

sunt: quasi àrto Xôyov Xàyoç. Antiquissimus om.

isiodas aivov vocavit, Aesopus fiv&ov.

pud Horatium ct Livium ct Diodorum hoduae

(as) species: unan simpliccm suiutam -a

rebus naturalibue — introducunt cnim periude atquc

in scenam non aniinalia solum, sed muta que

que, velu ti gladios cet. loquentes; altera species

operosior — partim enim in vocibus nudis versatur

— alia materia est iu rebus« cet

a dissimili] In anterioribus quidem editionibus

legebatur a simili} sed maie. Hoc enim superius

jam retulcrat, ctFortunatianus ctiam a dissimili habet.

/wí>iíj«m] Lege habitaiionem, '¿^lv.G&ot. — Hand

474 Martiani Capellae lib. V. §.

minore ad majus, a praecedenti , ab eo quod simile est vel a conjunctis, a

oo9 consequentibus. Post rem loci sunt duo: ab eventu, et a judicato. Sunt

alii loci àno rrjg dvÇvyiaç, id est a conjugatione sive a conjngatis, quod quasi

junctum est personae qualitati, ut cum qui hostilia sentiat hostem esse dbcam

us, item a qualitate, ut si iracunde fecit, sine ratione fecerit; a quantitatc,

ut si servus est, eodeni modo factum sit; a conjunctis, id est ало xcov

xrco6eo)v xaï ówáétúxv, ut fasces et toga, sella curulis, magistratuum orna

menta sunt; item a partitione, id est ало xijç dLatçtôscoç, per omnes circumstantias,

id est quum partimur per personas, témpora, et cetera, quae varietas

o60 grata discriminât. Inartificialia dividuntur in praejudicia, in rumores, in

facile intelligitnr, cur répudiant aHorum lectionem et scîentia vcrsatî sunt Est judïcatum et rcligiohabitum,

eamquc ad marginem relegaren t, immo sum, quod ad deos pertinet.« Cndc patet ncuticorrexcrit,

quum tarnen Graecam vocera apposuerît, quam solam sententiam a judice latam esse intclquac

omnîno habitum sonet Fortunatianus quidem ligendani.

imbitalioncm et amissionem dixit tgivxaí 6réor¡6iv, ÔvÇvyiaç] E Cicerone fjn topic. 3 et 9). Consed

Marti anus profecto e Martiano explicandus est. fer nostrum supra (§. 474. 484) et Curium Fortn-

Idem nempe supra (§. 383) dixerat: »opponuntur natianum (p. 65) quem exscripsit.

sibi contraria ut habitus orbationi«, idque deinde <ut „im qui] MS. »ut qui eum qui.« Forte »ut

deinde (§.386 f.) repetierat. Ipse adeo Cicero (de 8î cnm qni« cet.GnoT. — Sic etiam Fortunatianus,

invent. 1, 25): «habitum appcllamus, inquit, ani- Scd invitis codicibus nihil muto, pracscriim quum

mi aut corporis constantem et absolutain aliqua in in sequentibus quoqiic legamus conjunctivos fecerit

re perfectionem.« et factum sit pro indica tivis, qui apud Fortunatiaquod

simili est] Prociil dubio legendum e For- num sunt, undc verisimile flt Martiouum ipsum

tunatiano: »quod simad est«, sed codices nihil variant ut pro conjupctione accepisse.

ab eventu] Marius Victorious (p. 1S7 Pith.): eodem modo] Id est serviliter. Grot. — Sed

•Eventum ilium accipiamus, qui unicuique rei ua- quid hoc ad quantitatem? Procul dubio pro servus

turaliter videtur adjune tus, qui rem suam, post- legendum serins, ut apud Fortunatianum est.

quam res ipsa contigerit, necessc est consequatur; per personas] Per a Grotio omissum e codicibus

et tunc vere dc eventu faceré possumus argumen- Monacensi (C) et Darmstattensi omnino supplcntum,

si ipse eventus certus sit« cet dum erat.

a judicato] Nimirum ut ait Curius Fortunatia- inartificialia] Cicero (in topic. 4 ct 9): »quae

nus (p. 65 Pith.) »quum aut omnium hominum ju- extrinsccus assumuntur, ca maxime ex auctoritatc

dicio nitimnr, aut plurium, aut optimorum, ant emi- dnciintur. Itaquc Graeci tales argumentationes &ti%-

ntntium ex bis, aut eorum qui in utiaquaque arte vovç vocant, id est artis expertes.» Addc cundem

Mar&mi Capellae lib. V. §. 560. 475

tormenta; in tabulas, in jusjurandum, in testes; quae similiter quemadmodum

et artificialia tractat orator. In argument's autem cavendum est, ne in

aliqua parte nobis noceant, ne inter se discrepent, ne vulgaria sint, ne cum

adversario communia, ne alte repetita, aut supra dignitatem causae, aut infra

dignitatem. De confirmatione breviter mëmoravi, nunc reprehcnsionis praecepta

videamus. Repreheiiditur enim actio adversarii aut redargnendo, quuin

aut totum argumentum aut partes ejus contra faceré monstrabimus; aut re

pugnando, quum docemus falsa esse pro veris assumta vel ex his non effici;

aut compensando, si contra argumentum, quod adversum nos est, aliud

opponamus.

DE QUAESTIONIBUS.

Quaestionum duo sunt genera: dicitur enim rtçorjyovfuvoç, quae a nobis 56 i

inducitur, ut confirmetur; ab adversariis autem quae infertur et repcllenda

alio loco (partit. 2): » Testimoniornm quae sunt ge

nera? Divinum et humanuni; divinum, ut oraeula,

nt auspicia, ut vaticinatioues , ut response saccrdotum,

haruspicnm, coujectorum; liumanum, quod

spectatur ex auctoritatc et ex volúntate et ex oratione

aut libera aut expressa, in quo insunt scripta,

pacta, promissa, jura ta, quaesita«; et Maritim Victorinum

(p. 199 Pitb.): »Accedunt aliac probationcs

soli conjecturae semper adjunctae: tormenta, testi

monia, rumores. Hoc probationis genus Graecí

Jt'iÔTSlÇ àrè%VOVÇ vocant, quod quum bis orator

utitur, (idem quidem judici facit, sed non orationc.«

Multus de iis est Quinctilianus (У, 1 — 7) qnem

vide. Aristoteles (rhetor. 1, 15) quinqué tau tum

numera t, leges, testes f pacta, tormenta, jusju

randum; sed praejudicia et rumores Quinctilianus

quoque addit. De praejudieiis vide supra (§. ÏJ06

not.); de rttmoribus u tram que in partem disputan

posse jam Auctor ad llcrenninm (2,~ 8) egrcgie

intellcxit, Acscbinisqiie exemplum probat, qui eosdem

duobus locis (adv. Timarcb. 52 et de falsa

légat. 41) diversa ratione tractat Confer et Ciceronem

(pro Plancio 25) quaeque ad cum observât

Platnerus (de Cicerón, rhetor, quae ad jus spec

taut p. 20).

reprehensionis] Vide de ca Ciccronem (de uvr.

1, 42; partit. 9 et 12) et Quinctilianum (4, 4, 6;

p.155. 5, pr.2; p. 177. S, 13, 1; p. 333 Spald.).

СоиГегге etiam juvabit Priscianum (p. 325 Pitb.)

et superiores locos (§. 456. 474). Graeci re prehensionem

ccvcc6xevr¡v , confirmationcm хата-

6xeVT¡v appellarunt (Sulpicius Victor p. 241 Pith.).

redarguendo] Rccte Grolius variautem lectionem

rem arguendo ad marginem rejecit; ñeque

enim modo Cicero (partit. 9) »redarguere contra

ria« dicit, sed et Carina Forlunatíanus (p. 66 Pitb.)

¡ta habet, cujus noster fere singula verba expressif.

duo sunt genera\ Curius Fortanatianus (p. 66) :

60 *

476 Martiani Capellae lib. V. §. 561

est igitur, dicitur ¿vayxaía. Verum superior, quae a nobis quaestio infertur, inodis

fit duobus, ut aut singulatim separatae inducantur, aut plures conjunctim. Ducimus

autem eas varie , aut per simplicem propositionem, aut per partitionem,

aut per figuras, quas duxvoiag dicunt, qui locus multiformis est; nam paene tot.

sunt occasiones inducendae quaestionis in hoc genere, quot sunt figurae sen-

¿Í62 tcntiarum. Fit enim et per resolutionem , id est хата avàXvôw, aut per adjectioncm,

aut per praeteritionem, aut per concessionem, aut per reprehensionem,

aut per sejunctionem , id est à<poçi6pov, aut per admonitionem , aut per dissimulatam

propositionem, aut per repctitam, aut per instructam, aut per

partitam, "aut per similitudinem superioris quaestionis aut responsionis, aut

per inversionem, id est quura primam illam quaestionem tractamus, quae

•Omnia quaestio qnalis est? aut jíQor¡yov[iEVOQ, cio: sejunctionem id est á<pó()i6fwv ,

quae a nobis inducitnr ut confirme tur, aut «v«y- cet.« Sed prim um qnidem Grotius male edidit adxaca,

quae ab adversariis, ut rcfcllatur«; qnocum junctionem, qunm jam antecedentes adjeet'tonem rectc

comparetur alius locus (p. 59): »sed et ipsam ar- legcrcnt; dciude vero Curium Fortunatianum (p. 6G)

gumcntationcm nostrorum argumentorum, quae jtQO- inspiccre neglexit, onde ¡ntelligimna primo potins

t¡yoV[¿eva dicuntur, et reprebensioncm corum, loco .adjecliotiem ponendam esse. Quem quum Маг-

quae ab adversario proponuntur, quae Graeci vo- tianus procul dubio exscripscrit, rcfingcrc locum ad

cant àvayxala.» Undc apparel apud nostrum quo- ejus exemplunt non dubitavi, ita tarnen ut repre~

que primnm legendum confirmetur, non confirtnet, hensionem, licet apud ilium desit, baudquaquain ejiut

editiones ante Grotium habent, deinde vero ccrcm, quae со melius locum suuiu tucbitur, quod

apud ipsam Grotium pro ivavxia reducendum esse ut adjectio practcritioni , ita concession! opposita

¿Vayxaía j quod ¡lie deserta autecedentium editio- csscvidetur. Quod antem margin! adscripsit Grotius

num auctoritate in margincm rejecit. Darmetattenaía ducÁvÓiv pro avaXvóiv, id commémorasse satis

quoquc codex Latinis literie scriptum babet anancea. fuerit.

igitur] In MS. abest dicitur. Ego igitur deleri quum primam] Lege » quum primum illam quaemalim.

Grot. — Lege jugiter. Vo>ck. (lect. Lat. stioncm tractamus, quae prima est, debinc quae

p. 59 Г.). — Intcrpunctionc mutata omnia sana re- secunda.» Quae lectio partim eo confirmatur, qnod

pericntur. quidam codices denique praefcrant. Grot. — Quam

per adjectionem] Apud Grotium baec satis con- Iongissimc a vero bujus loci sensu aberrat Grotius.

fuse ita edita erant: »aut per praeteritionem, aut Quilibet enim perspiciet, non esse inversionem,

per concessionem, aut per reprebcusionem, aut per si primum primo loco, secundum secundo tractasejnnetionem,

aut per adjunctioncm , id est à<pôçi6- mus; sed ex inverso potius ordine inversionem

uov* bac tantum nota addita: »Lege ml um meo judi- orirí. In eo enim maxime oratoria ara versator »nt

Martiani Capellae lib. V. §. 563. 477

secunda est, dehinc prim am. Et earn quaestionoin, quam adversarii intulerunt, 565

iisdem modis refutare possumus, et adjicere solemus, quum aliquid aut obscure

adversarius posuerit, aut augendi potius causa dixerit quam probandi r aut

quum per hypophoram gradum facimus nostrae propositions, aut quum ad

versarii propositionem in nostram partem convertimus, quam peristrophen vocamus,

aut quum secunda proposita quaestione primam tractamus; et hoc

faciendum, vel quum elegantiam varietatis aíFectamus, vel quum prima quaostio

adversus nos valde facit et non est in primo loco ponenda. In hypophora

cavcndum est, ne plene et copióse ponatur, quanquam aliquando irridendi

adversarii causa, de quo nulla quacslio est, exaggcranda a nobis est, ut

quid discrepet ostcndamus. Hypophorae tribus modis imminuuntur, adjeetione

verborum, iramutatione, detractione. Hypophora autem est in ten tio advcrsae

partis; anthypophora est responsio ejus. Anacephalaeosis est veluti a capite causae 564

brevis repctitio quaestionum. Anacephalaeosi non semper u tend um est, sed

quod priinnm cogitaodum non utiquc prim urn di- nobis, nt Rufiuiani verbis (p. 270 Ruhnb.) utar,

cendum« intclligat (Quinctilian. 5, 6, 12; p. 483 » adversarioruin scntentias ct dicta pi-oponimns et

Spald.). eubstituimus, in boc tantum, ut illis respondcamus.«

posuerit] Ita corres!, quod iu editis erat po- vel quum prima] Quinctilianns (7, 1, 2; p. 9):

sucrât, codicum Darmstattensis et Reichcnaucnsis Sed memínerimus ipsam dispoeílionem plcriimqae

auctoritate. ntilitatc mu tari, nee candem semper prúnam quaeaut

augendi] In editis erat agendi, pro quo jam stionem ex utraque parle tractandam; cujus reí,

Grotius legere jusserat augendi, legiturque ita in ut cetera cxcmpla practeream, Demosthenes quoque

codicibus Darmstattensi et Monaccnei (C). Quamvis atque Aescbines possunt esse documento, in judíigitur

Curias Fortunatianus (p. 66 Pitb.), quem ció Ctesiphontis diversum secuti ordinem; quum

noster ad verbum fere sequítur, agendi babebat, aecusator a jure, quo videbatur potentior, t jeuerit,

bunc tamen с Martiani potins codicibus corrigendum patronus omnia vel pacne omnia ante jus posuerit,

esse arbitrer. quibus jiidiecm quacstioni Icgum praepararetflf

gr adum facimus] Id est »viam sternimns.« Ita anthypophora] Distinguit anthypophoram tanqnam

Cicero (iu Verr. 2, 1): »gradus imperii factus est« responsionem ab hypophora tanqiiam intentione vel

pro ivia ad Imperium strata est.« Male autem apud positioned Rufiniauo (p. 270) idem est quod nostro

alios desunt, notante Grotio in margine, voces hypophora. Prorsus aliter Quinetilianus (9, 3, 87;

per hypophoram. Hypophora enim id ipsum antici- p. 509) qui banc figurant àvxhsJtOtpoQÙv vocari

pationis sive occupationis genus dicitnr, quum ipsi ait: »incredibilc est quod dice sed verum.«

478 Martiani Capellae lib. V. §. 564.

quando aut partitioncm fecinius aut quando in multas quaestiones causa pro

cessif, ita tamen ut summam cujusque rei, non partes partium retexamus;

qua quidem utemur etiam in alia parte orationis, quum judicis memoria fortasse

succumberet, quae res tunc epimerismos vocatur. Anacephalaeosis tamen

565 nulla pars orationis est, sed opilogi quacdam portio. Epilogus onim tres habet

partes, enumerationem pracdictam, indignationem, quam ddvcoóiv dicimus,

miserationem , quam оХкгещца vel eZeov memoramus. Sed dinosis est ex locis

argumentorum j nam his non tantum res probamus, verum etiam augcmus.

m t

quam dsíveütíiv] Male Grotius quod, quam

jam anteriores editionee liabcrent quam, quod ct

in códice Darmstattensi legitur. Practcrea margin!

adscripsit: »al. iclosin* , Lac nota addita ¡ »in MS.

ictosin, ex quo quia non absurde oixTQCOÓiv eliciat,

quod viro incomparabili Jos. Scaligcro plaçait.;

sed nisi bacc a sequentibus verbis bue aberrarunt,

a nostro certe loco omnino aliena sunt. Probe enim

distinguenduin inter dsivcoÖiv et olktqcùÔiv, nt

c. fecit et Macrobius (sat urn. 4, 2): »oratio patlie«

tica aut ad indignationem aut ad misericordiam dirigitur,

quae a Graccis oixTOÇ xaí deivcoÔLÇ ар-

pel lu ■) tur. « Est а и te m ôeLvco6iÇ, nt Quinctiliani

verbis utar (6, 2 , 24; p. 50.» Spald.), »rebus in*

il ignis, asperis, invidiosis addens vim oratio, qua

vîrtute praeter alios pliirimnm Demosthenes valuiW*

Adde cundem (8, 5, 88; p. 269 Spald.). Rnfinianus

(p. 205 Rubnk.) áyaváy.Tr¡6iv appellat

dinosis est] Inscrui est с códice Monacensi (С).

De re confer inprimis Ciceroncm (de invent, i,

53): »Indignatio est oratio, per quam con Л ci tur,

nt in aliqucm bominem magnum odium aut in rem

gravis oflensio concitetiir. In hoc genere illud primum

intclligi volumns, posse omnibus ex locis iis,

quos in с on fn mat ion is praeceptis posuimns, tractari

indiguationcum cet. Sed verba nos tri ex Curio

potins (p. 08) repetita sunt.

a capite] Rcspicit Graccam vocabnli origincm

Y,E<paXr¡, quae tamen ita potius explicanda erat,

ut т« xstpaXata, id est suminam orationis, in ana-

(îephalaeosi repeti doccret.

processif Grotius nescio undc processerit, quum

illam lectioncm et anteriores editioncs, et codices

Rcichcnaucnsis et Darmslaltcnsis, et vero etiam

Curius Fortunatianus (p. 68 Pith.) babea t, unde

nostra ad verbum fere exscripta sunt.

cujusque rei] Darmstattcnsis oinittit rei, cujus

tarnen tollend! causa non apparct. Apud Fortunatianum

est »summa quacque.« Ccterum conferendus

et Cicero (partit. 17 f.): »id effiigict, qui non om

nia minima repclet, sed brevi singula attingens pon

dera rerum ipsa comprehended «

epilogus] Auctor ad Ilerennium (2, 50): r> Con

clusiones, quae apud Graecos èltLXoyoi noniinantur,

tripartitac sunt; nam constant ex enumeralione,

amplification et commiseratione.« Propius ad nostrum

Cicero (île invent. 1, 52): »Conclusio est cxitus et

determinate totius orationis; haec habet partes tres,

enumerationem, indignationem, conquestionem.« Vroxinic

Curius Fortunatianus (p. 68), qui: »partes

sunt« inquit »epilogorum tres: anacephalaeosis , id

est ènumeratio, dinosis, id est iudignatio, TO %%-&OÇ

eivc eleos, id est misei atio.« Plura dabit Quinctilianns

(6, i; p. 413 scqu.).

Martiani Capellae lib. V. §. 565. 479

Sed conquestio, id est miseratio, his locis argumeutorum sumitur, quibus et

indignatio. Peroratione tamen non in fine tantum orationis utendum, sed

ubi materia permiserit, id est in digressione principiorum aut narrationis

assiduae, sed et quaestionum nonnunquam. In epilogo generaliter observandum,

ut brevis sit; siquidèm comraotus judex s ta tira dimittendus est ad sententiam

proferendam, dum aut adversariis irascitur, aut tuis miseretur lacrymis,

aut rerum afflictione commotus est.

Sip adhuc asserenti innuit ipse Cyllenius, ut ad germanarum coetum

nubcntisque transirct obsequium. Quo conspeoto asserta determinans ad Philologiae

consessum fiducia promtiore perrexit, ejusque verticem deosculata cum

sonitu — nihil enim silens, ac si cuperct, faciebat] — sororum se consortio socictatique

permiscuit.

Tandem loquacis tcrminata paginae 56(>

Asserta cursim, quae tamen voluminis

Vix umbilicum multa opertum fascia

Turgore pinguis insuit rubellulum.

peroratione] In his qnoquc et sequentibus Cu; tandem] Verboram ordo in qnataor hie versibne

rium Fortunatiannm (p. 69) presso pede sequilar. sic restituendus erit: «tandem asserta paginae loijermanarum]

MS. terminatarum , non male, qnacis terminata (sunt) cursim, quae tamen (pagina)

' Grot. — Quasi terrhinatae cssent quae tertninarunt ! pinguis turgore vix insuit umbilicum voluminis ru-

Codox Darmstattensis exhibct feminarum, at mn- bellulum, fascia multa opertum id est, ad tantam

tari non opus est, siqnidcm paulo infra eadem triolein accrevit adeoquc omnem chartam occupavit

aliis verbis repetuntur »sororum consortio.« atquc implevit, ut vix umbilico, qui extremo voasserta

j Ita substantive saepe auctores novitii, lumini adhacrcbat (Hor. epod. 14, 8), insucndo b>

praesertim Afri. Fulgentius: «praecluis eriiditionis cus relinqueretur vacuus.

asserta cognoscere.« Grot. — Adde nostrum infra turgore pinguis] Id est verbosior. Similiter

599): »immobilem stare multiplicibus monstratur Persiue (£>, 20) «pagina turgeecit« dixerat

assertis.it rubellulum] Alludit ad vcterum morem, qui

ac si cuperet] Id est etiamsi cuperet; ut apud minio notabant épigraphes. Unde et rubricae jurie-

Terentium (adclpli. 4, 7> 42): consultorum, ad quas alludit Pcrsius (6, 90):

»ipsa si cupiat Salus , ' »Masuri rubrica nolavit.*

Servare prorsus non polest liane famüiam.« Grot. — Saxo Grammaticns etiam ilia voce utitnr

Plura dabit Hcinrichius (ad Cic.de republ. p. 1GG). »Yolncrem« appcllans »rubqllam.« A rubro est ru480

Martiani Capellae lib. V. $. 366.

Quod si probatur et caret fastidio,

Nonnulla promet quae novella texuit,

Deditaque fient quae vetustas praeterit;

Sin sanna typhi naris i m um torseris,

Pigebit arma horruisse coelites,

Formidinisque tunc locus movebitur,

Silvane, falcem quum petis Saturniam.

At tu reclamans, rlietorum sacrum tuba,

Clangore verso Tulliana percrepaus

In castra abibis, quo nec osor invidens

Nec livor ater te sequatur praeclucm.

bellus et rubellulus. Persius et Martial is viniim ru- »Sin sanna Typhum nave sima intorserit*

bellum memorant. Steph. (ad Saxon, p. ISO).— ecd vide ne Martianus pro more suo audacior per

Confer nostrum infra (§. 804). prosopopoeiam Sannam Typbi id est irrisioncm arrodeditaque

fient] Hoc est »tradentur ia meo gantiac iiliam volucrit, sensusque Lie sit: »sin (tn)

opere quae a vetcribus sunt оmissa « ; tametsi rec- Sanna Typbi ima naris torseris« cet Imum autem

tius legi possit edita. VvLCAiv. — Dictum est pro naris torquere idem quod Horatio (epist 1, 5, 23)

tradita potins, ut omnino ejusdem verbi composita nates corrugare esse potest; quaproptcr mutatiovarie

inter se confiinduntur. uem quamvis ingeniöse ab Ilcinsio excogitatam

sanna typhi] De лампа, unde stibsannare et san- certam tarnen omnino non babeo.

niones, nulli non notum. Typhus vox Graeca (Suidas: sequatur praecluem] Sensus totius carminie bic

TV(poç àkaÇoveia) pro fastu Arnobio aliisque usur- esse videtur: »si suffragia vcslra tulerit et sine

pata; de qua sie Isidoras : »Viva et typhus berbae fastidio audita fucrit, disci inde poterunt nonnulla,

circa fontes, paladee, stagnaque nascuntiir, ex qui- quae a me ipso reperta sunt, vetustioribus praete-

J»us tdva, id est alga, mollior et quodammodo rita; sin risum meruisse videatur, turn sane poenifungue,

dicta ab uliginc; typhus vero quae (m. quia tebit coelites Ulius horroris quem ipsíe adventus

vel quod) se aquis inflet, unde et sibi placentium Bbetoricae armatae incusserat, quum Silvaniis falhominum

tumor typhus appcllatur.« Ab eadem orí- cem Saturniam circumspiceret, ncqne amplius for*

gine et Typbones et Typboeus dicuntur. Est autem midini locus erit; sed tu, sacrorum rhetorum tuba,

TV(peo et TV<pOfiac Graecis non tam inflo, quam indignata elangorem mutabis aque praeceptis artis

fumigo et incendo. Grot.— Plura dabit Heinsius (ad tradendis ad orationes Tnlliano more babendas te

Ovid, met 14, 95; p. 941 Вигоь), qui et nostro reeipics, quo gloriosem te пес osor пес invidia

loco ita refingendum eonjecit: i V nigra sequatur.«

. . í. o il. .-i

M A R T I A N I

МШЕ1 FELICIS

â ? I I 1 â ü$

AFRI CARTHAGINI EStSIS,

LIBRI rVOVEM.

PARS POSTERIOR.

M A II T I A N I

MINEI FELIGIS

CAPEELA E,

AFRI CARTHAGII4IENSIS,

NUPTIIS PHILOLOGIAE et MERCURII

ET DE SEPTEM

ARTIBUS LIBERALIBUS

LIBRI NOVE M.

AD CODICUM MANUSCRIPTORUM FIDEM

CÜM NOTIS

BON. VULCANII, HÜG. GROTD, CASP. BARTHII, CL. SALMASD, H. J. ARNTZEND,

CORN. VONCIUI, P. BONDAMI, L. WALTHARDI, JO. AD. GOEZU, HEI4R. SUSII,

MARC. ПЕ1В09Ш ALIORUMQUE

PARTIM II4TEG1US PARTIM 8ELECTI8

ET COMMENTARIO PERPETUO

EDIDIT

vuuovs mmsiueue кего,

HASSUS CASSELLAI4US.

——ИМ——Ш" —ИИ1^—и—

FRANCOFURTI AD MOENUM MDCCCXXXVI

PROSTAT APÜD FRANCISCUM VARREI4TRAPP.

MAR TIA N I

MINEI FELICIS

AFRI CARTHAGINIENSIS,

С А P E L L А E,

Б О M TRIA

У:

LIBEK VI.

irgo armata, decens, rerum sapientia, Pallas, 567

Virgo] HctQ&'èvoç. Sic peculiariter dicta

■va (Pausan. 1, 25, 7. 5,' il, 4. 10, 34, 4.

Diodor. 1, 12; p. 59 Bip. Arnob. 7, p. 227. Silks

9, 479), qnippe acternam professa virginitatem

(Lycophr. 554. 555) et yáficov àôLôaxroç (¡Xonn.

2, p. 82); ande et innuba (Lucan. 9, 663. Valer.

Flacc. 1, 87. Auson. epigr. 106, 5 et nostro in«

fra §. 725), innupta (Virg. Aen. 2, 31. (Claudian.

in cons. Prob. 84. Macrob. Saturn. 6, 9), et àXéx»

riüQ (Atben. 3, 20; p. 98 Casaub.).

armata] Ut omnino sollcmnc erat antiquis, quam

plurimis dcos cognominibus invoeare (Spanbeim ad

Callim. hymn, iu Dian. 7), sic et noster Minervao

cpitheta ex omni erudita antiquitate conquisita en*

mulavit. Armata autem liic appellatur, ut ab aliis

éjt?.o%aQT¡ ç (Orpb. bymn. 51, 6), ev&cóo7¡£ (Nonn.

Dion. 54, p. 861 Falk.), y,ôçt] vel jtcco&èvoç evo*

jfP.oç (Luc. dial. deor. 8, p. 27; Pbilopatr. 6; p. 244

Bip.), Ceo6rt}QÍa (Paus. 9, 17, 2. Hesych. p. 1594),

armífera (Pedo AJbinov. eleg. 1, 22. Ovid, trist,.

4, 10, 13; amor. 2, 6, 55; fast. 5, 681. 6, 421),

armipotens (Virgil. Aen. 2, 425 et 1 1, 485. Claud,

rapt Proserp. 2, 142. GUI. 5, 90), armisona (Val.

Flacc. 1, 74. Virg. Aen. 5, 544). Pingi etiam cam

Cornificius testatur (ap. Fest. p. 241 Dac.) minitantem

armis; multiplicique modo armatam finxit

Seneca (Agam. 522). Inprimis autem confbratur

Prodi bymnus (Bibl. d. alt. Lit. u. Kunst St I,

B.47):

'Açôevô&vue, tpkQaúiti, fieyâô&sveç, oßgi-

цолйтдг] , • f

JJaXXàç, TQVZoyèveux, óoovÓÓos, %qvÓ£o-

JtT¡¿7}£ X. т. Л.

cujus omnia color proximo ad nostrum accedit.

sapientia] Apollinaris Sidonius (carm. 6, 19):

»FrotulU ut mox te patrias sapientia vertex.*

482

Martiani Capellae lib. VI. $. 567.

Aetherius fomes, mens et soller ti a fa ti,

Ingenium mundi, prudcntia sacra ton antis,

Ardor doctificus, nostraeque industria sortis

Quae facis arbitrium sapientis praevia curae,

Ac rationis apex divùmque hominumque sacer vovç,

Ultra terga means rapidi ac splendentis Olympi,

Celsior una Jove, flammantis circulus aethrae,

'Елтад in numeris, prior igni, tertia Luna,

aetherius fames] Ignem vivificum, cal ore m omiia

TCgetantcm, acthercum vitalcmque spiritual in

calore omnia vivificantein et foventem notât. Sic dc

Jove ipso nuiltis initio Arati sui Avienus. Capella

alibi de Sole: ^

»Ignoti vis ceba patris vel prima propago

Fomes sensificus, mentis fons, lucís origo.*

Barth, (ad Stat. П, p. 400). — Sic ab Artemidoro

(oncirocrit 2, 35; p. 125 Rig-) conjungitur

TCVQ To ai&ioiov «ai yA&r¡va, Cornutoque auctore

(20; p. 185 Gal.) a veteribus Minerva ai&s-

Qoveux appellate est. Plura vide supra (ad §. 59).

praevia curae] Sensus bic esse videtur, Minerram,

quippc Jovis prudentiam ardoremque cum»

mule sapientia illias at que doctrina proficiscatur,

consilia ejus, quibus mundus gubernctur, quasi

praeccderc; quarc etiam indastriam dicit noster,

quae nostrae sortis arbitrium facial, id est unde

fortunae nostrae regimen pendcat; ipsa с ni m Minerva

JtQOVOta sive providentia divina appellebatur,

ut immensa cruditionis mole demonstra vit

Lenuepius (ad Pbalar. epist. p. 142 — 150).

vovç] Conditricem et conservatricem rerum animam

universi désignât. Barth, (ad Stat. II, p. 401).

— Non ex Piatonis boc sed ex Aristotelis stoieorumque

doctrina explicanduin , quorum consen

sual et Cicero (14. D. 2, 16) confirmât Et ¡lie

quidem mentem conjungit cum quinta essentia sive

aethere , unde inoveri m u nahim ait numinisque di

vin! cum sedein facit (de coelo 1, 5; dc gencr.

animal. 2, 5); hi vero ipsam animam mundi ap

pellant ignem artifieialem sive spiritum igneum (de.

Аса dem. 1, 11. PI (it. plac. pliilosoph. 1,6. Diog.

Laert. 7, 156. Stob. eel. pbys. I, p. 58), quem

et alio nomine aethera dicebant (Diog. 7, 137),

cuique summam rationem atque prudentiam tribucbant

(Cic. IV. D. 2, 22 se.ju.).

■celsior una Jove] Id cnarrat etiam Macrobiue

lib. III, cap. 4, ubi de Penatibus diseeptatur: »esse

aethera Jovem, Junoncra vero im um

terra, et Minervam summum aetheris

cacumen» cet Barth, (ad Stat II, p.40i). — Addc

Gel su m (apud Originem 1. 8, p.422), Augustinum

(de civ. dei 4, 10), et quae docte Crcuzerus dis

putât (Symbol. II, p. 800 sequ.).

érttàç] Supra doeuimus cur értxàç sacra sit

Pallad!. Quod sequitur »prior igni« est prior Vulcano,

с ui octonarius sacer, qui subsequitur beptada.

Grot. — Macrobius (s. Sc. 1, 6; p. 30 Zcun.),

»Huic autem numero septenario adeo opinio virginitatls

inolevit, ut Pallas quoque vocitetur« cet.

Piara vide supra (§. 40) et infra (§. 738).

tertia Luna] Luna tertio a coitu die apparere

incipit, et tune Minerva diciturj unde non desunt,

Martíani Capelrae lib. VI. $. 567. 485

Quam docto assimilant habiiu, qui agalmata firm ant:

Ilinc nam tergeminae rutilant de vértice cristae,

Quod dux sanguíneo praesulque corusca duello,

qui TQitaviav UaXXàda dictam arbitrautar. Hoc

louait Arnobius qaum ait, cx Granio Aristotclem

docuis.se arguments vcrisimilibus Minervam eandern

cum Luna esse. Grot. — Posteriora tantum verba

apud Arnobinin (3, p. 118) legontur, cui adde

Eusebium (pracp. evang. 3, 4, 11; p. 115) et

Augustiuum (dc civ. dci 7, 16); de tertia nihil,

Tritoniac nomcn hue refcram, licet hoc ipso

quasi Lunam appellari mnlti vctcrum

crediderint (conf. Harpocrat. p. 287. Etymol. magn.

p. 767. Tzetz. ad Lycopbr. S 19); sed vide ne ideo

potius tertia Luna appclletur, quia aliae quoque

dcae, ut Diana et Isis, pro Luna habebantur, fere

ut Cicero in libris de natura deorum compluria

ejusdem nominis numina numeris inter se distinguit

firmanl\ Lege foinnant. Sic et in Arnobio (ni

filler): »vel ex materiac quo genere Constitutionen!

ipsam confirmaverit corporum« legendum conformaverity

quod tamen non dissimulabo et Mcursium

roe um, cancscentis ingenii pubedam, vidisse. Grot.

— Recte doctissimus Grotius agalmata fonnant.

Doetus hubitus hieroglyphicus est, aenigmalodes.

Ratio poetices CapclHana, a qua ielhic membra пае

nobis collatae non absculiunt. Barth, (ad Stat. П,

p. 401). — Cangius in glossario hunc nostrum lo

cum ita laudat, ut fingunt legat, quare qnum lectio

inccrta sit, malui nihil quam prave emendare. Ccterum

aliam Miner* ii habitus cxplicationem itidem

symbolicam exhibet Fulgcntius (mythol. 2, 2 ; p. 667

Star.).

ier^eminae] Tergeminae cristae in Palladle picturis

obscrvandae sunt; indicant cnim cam fulminis

etiam, quod triangulum ignem hie \ocat Capelle,

potestatem habere, quod traditum Servio ad Aen.

1. Mendosus in his rebus e&tAIbricus scriptor ante

hace quatuor sécula notus, ut alibi ostendimus:

»Minerva«, inquit, »pingebatur a poêtis in similitudincm

nnius dominac armatac lorica et gladio

accinctae, cujus caput viri decinctum circum erat,

ipsamque cassis enm crista desuper detegebat Ipsa

autcm lanccam tcnebat in dextra, in sinistra vero

scutum crystallinum habebat, quod caput Gorgonis

a cervicc serpentibus inonstrosac contincbat. Ilaee

igitur oculos habebat splendidos triplici colore.

Pallium induebat distinctum áureo, purpureo, et

coelesti. Juxta se habebat oliv am viridem pictam,

desuper avem, quae dicitur noctua, volitantem.«

Barth, (ad Stat. II, p. 402). — Tergeminae cristae

et alibi occurrunt, ut in Turni galea apud Virgilium

(Aen. 7, 785):

»Cui triplici crinita juba galea alla clùmaeram

Sustinet«

Mincrvae пес Silius (9, 445) пес Claudianus (de

rapt. Pros. 2, 21 et 145) cas tríbuunt.

duello] Hinc appellator jtoXefioxXôvoç (batrachom.

267), rtoXefiyrôxoç (Orpb. hymn. 31, 10),

ágela (Paus. 1, 28, 5), бхдате'их (Lucían, dial,

ineretr. 9; T. Vffl, p. 234 Bip.) áX>á[lá%r¡ (Sói

das p. 117), bellica (Ovid. fast. 5, 814; met 4,

753. 5, 46), belligera (Martial. 7, 1, 1. Senec.

Here. fur. 501), bellatrix (Ovid, trist 1, 5, 76;

met. 8, 264. Silius 3, 323), áspera belli (Claudian.

rapt. Pros. 2, 20), belli metuenda virago (Ovid,

met 2, 7G5), belli polens (Stat. Thcb. 2, 715),

belli praescs (Virg. Aen. 11, 485. Auson. cpigr. 1),

ct regina Ii Horum (Sfat silv. 4, 5, 23); рндмах

61 *

484 Martiani Capéllae lib. VI. $. 568.

o69

570

oil

Vel tibi quod fulget rapiturquc trianguliis igñis; ■ ;

Hinc tibi dant clypeum , sapientia quod regat orbem ,

Vel rationis opem quod spumca proelia poscant,

Hasta etiam vibrans penetrabile monstrat acumen,

Lymphaseum magis est et scutum circulus ambit;

Hinc jam vernicomae frondent tibi muñera olivae,

Artes cura vigil per te quod discat olivo;

Glaucam dant volucrem, quod lumine concolor igni est,

С apcl la; item que ex scboliaste Gcrmanici in fabula

Perscos. Grot. — Verba lymphaseum ct magis cor

ruption'^ non absolve, licet cryslallinum recte non

ncgem explicatum a summo viro Hugonc Grotio.

Manuseripta duo exemplaria, quae consuluimus,

null am litcram mutant. Dicam latere aliquid de in

genio Palladü scull, quod vitreura ideo fingebatur,

nt transspici posset, non sc hostibus contra os ten

dere. Gonimentarius Gcrmanici Caesaris in Aratum:

» Quidam Perseum a Minerva missum dicunt et ab

ea clypeum vitreum acccpisse, per quern viderc,

nee vidcri a Gorgonibus posset • Влита, (ad Stat.

II, p. 403).

hinc jam] Seitins in MSS. »hinc tuae verni

comae. « Minerva cnim in vent rix oleae vel Ma roue

contestante. Vernicomae, quod semper vcrnare videatur.

In altero mcliore libro deinde legit ur «ta

que hujus« ignis scilicet. Barth, (ad Stat. II, p. 404).

— Pro jam et Grotius in margine aliam leclionem

notavit nam; sed mntandi causam non video.

olivo] Id est lucernis, quibuscum semper artiuut

studia Martianus conjungit. Vide supra (ad §. 2\

glaucam] Id est noctuam, уЛавхсс, quam ta

rnen Latino sermone ad primam declinationem гс-

tulît, at supra (§. 51) bupedam dixit pro ßov-

JtavSa. Мох pro igni es, quod in editis erat,

Albrico, qui omniuo eadem Minervac tribuit, quae scripsi est e margine libri Noriniber^cnsis. Optimc

qnoqne (Ovid. trist. 3, 9, 7) et tubarum potens

(Claudian. rapt. Pros. 2, 141).

triangulas ignis] Igni etiain pyramidalem forniam

assignant pliilosopbi. Grot. — Vide Platoncm

in Timaeo (p. 5в StcpL.). Ipsum triangulum Pytbagorcos

Minervac nomine appellasse tradit Plutarebus

(de Isid. p. 581).

spumea proelia] Rabiosa. Babiciu enim saepc

spuma sequi tur: et talia sunt Capcllac epitbetal

Barth, (ad Stat Hieb. П, p. 403). — Gerte non reprebendisset

in Martiano boc epitbeton vir doctus,

ei recordatus fuisset illius apud Lucanum (Ii, 190)

versus:

»Spumea tune rabies vesana per ora effluit.»

hasta] Vibrare hastam fingebatur Minerva, pa

rata nimirum pugnae semper. Unde earn describens

lib. II de raptu Pros. Claudianus »bastam tcrríbili

gyro nubes transcenderé « dicit. Barth, (ad Stat

U, p. 403).

pena rabile] Bcicbcnaucnsis codex penetrate,

absurde; penetrabilis ctiam active usurpan Oudendorpius

(ad Appui. II, p. 521) satis demonstravit

Ceterum similis est Fulgcatii explicatio: »longam

etiam hastam fert, quod sapient ¡a longc verbo

percatiat« *

lymphaseum] Hoc est cryslallinum, ut liquet cx

Martiani Capellae lib. VI. §. 571. 485

Tuque ignis flos es, cluis et yXavuôjiiç lA^vr¡t

An mage noctividae tibi traditur alitis usus,

Quod vigil insomnes ducat sollertia curas?

Pectore saxificam dicunt horrere Medusam,

Quod pavidum stupidet sapiens sollertia vulgum.

omnia intelliges, si mcmineris yXavxog apud Graecos

non tam caesium vel adeo caeruleum signifi

care, qnod vulgo pntant, quam potius splendidum,

lucidum, ut erudite demonstravit Lacas (de Minervae

cognomento ykavJtcûitLÇ, Bonn. 1851. 4).

Cetcrum jam Diodorus Siculus (1, 12) physicam

cognominis yXavxeUrtiç rationem affert: Aéyeô&ai

d'avtrjv тихи yXavxtortiv , ov>x ^ff riveç riàv

'EXXrjvoùv viteXaßov, cuto rov rovç o<p&a&-

novg Exew yAavxovç (xovro ¡xkv yàç evyOeg

Vïtâçxsiv), uXX àrto rov rov àéça è'^ctv rrjv

JtçÔo'otylV ëyyXavxovt quem sequitur et Porpbyrius

(ap. Euscb. pracp. cvang. 3, 2, 5; p. 89).

/los] Flos eniiu ignis divinum aliquid putabatur,

boc est purissimus ignis; cum alii Minervam diccbant.

TAavrtürtig 'A&rjvrj, rtavr¿xvov ttvçôç,

undc omnium art i uni fons. Barth, (advers. p. 351).

— Vide supra (§. 206), ubi Pbilologia, postquam

in coclum advencrat, florem ignis toto pectore deprecatur.

an mage] la eodem libro est nam age; ecxibendum

puto:

»Unde age noctivagae tibi traditur alitis usus?«

Barth, (ad Stat. П, p. 404). — Vulgata optime

sesc Labet. An quam maxime aecommodatum est

interrogation'!, quae alteram respondendi viam аре-

rit; noctividam autem vcl ideo melius appellabimus

noctuam, quia ad nocturna studia et lucubrationes

refertur, in quibus non tam vagari quam videre

oporteat.

saxificam] Seneca (Here. fur. 901):

» rallas cujus in laeva ciet

Aegis feroces ore saxifico minas.*

Multo tarnen rectius noster pectori potius quam

laevae aegida tribuí t, conmensura poëtarum secutus.

Virgilius (Aen. 8, 457):

»Connexosque ungues ipsamaue in pectore divae

G org o na«

Lucanus (9, 58):

»bellumauc immane deorum

Pallados e medio confecit pectore G orдо.»

Adde Propertinm (2, 2, 60), Yalcrium Flaccum

(5, 88), Statium (Theb. 8, 519), Silium (9, 445),

Sidonium (carm. 15, 8; p. 374 Sirm.), aliosque

quam plurimos. Solus Claudianus (IV cons. Honor.

165) clipcum cum aegide confudissc vide tur; sed

Pausainas quoque (1 , 24 , 7) Medusae caput cburneura

Mincrvae signo xarà ro 6rÈQVOV additnm

fuisse ait Controvcrsiam notât et Wowerus (po

lymath. 10, p. 72).

stupidet] Minime bic verbo stupidare significatur

«fréquenter stupere«, ut Vossins (de vîtiis

eerm. 4, 26) e glossarüs refert: sed potius «stnpidum

reddere«, id qnod inferior etiam locus (§.

725) confirmât. Simili ratione verbo turbidare pro

»turbidum reddere« monente Stepbanio (ad Saxp.

54) usus est Saxo Grammaticus.

sapiens] In meinbranis clare scribitnr sapientis,

qnod ego de glosscmate introductum puto,

et scripsissc Martianum

tQuod pavidum stupidet sapidi sollertia vulgus.*

486 Martiani Capellae lib. VI. $. 573.

S73 Arcibus urbanis veteres tibi templa dicarunt,

Quod ratio amplificet quodquc illa elatior urbe eat.

Hinc de patre ferunt sine matris foedcre natarn, *

Próvida consilium quod nescit curia matrum,

Consultisquo virûm praesis, hinc dicta virago.

¿»74 О sacra doctarum prudentia fontigenaruin,

Barth, (ad Stat. H, p. 404).— Notissima enallage »Quodque illa elatior urbe es!.*

emcndationcm non euecipit Et Phurnutns de Palladc: îâçvzai âè èv Taîç

vulgum] Ita, non vulgus, codices Monacenscs àxoortoXèÔL fiâXiÔTa, et rationem addit: ¿jtórov

¡JUXEWQOráxovg xa&iôTqv. Ghot. — Stupidissi

me in membrauis scriptum »quodque villa elatior

urbe est.« Qua prodigiosa Icctionc quid faciam non

video. In alus fuit illa elatior. Sed aliae nostrac

vulgatam scriptnrara tuentur. Scribe:

л Quod ratio amplificet, qua villa est alitor,

(A. C) et Reicbenauensis, plurimique ab Oudendorpio

(ad Appui. I, p. 118) inspecti.

arcibus] 'Axçono/.eiç enim Mincrvac sacratae.

Virgil ins :

— » Pallas tjuas condidit arces

Ipsa colat.o

Hinc nata àxoiaç et èrtutvçyiâiaç cognomina.

Eleganter Tacit cum Martiano Ifonicrus, qui canil: Qua villa major est urbs, ration! debet. Sine ra

il Nijov 'A&rjvairjÇ yXavxcôrtldoç èv rtbXti tionis usu primi bomines liabitabant villas, stabula

cíxnrj.o cum pecudibus nempe communia. At ratio urbanam

Et Catullus de eadem diva: bumanamque vitam instituit > reímens in summis urbibus arces.* p. 404). — Absurd am BarthBiairtehx,pli(caadtioSntcamt vПc,l

Grot. — Ab Homero jam (П. в. 303) èçv6irtXO- retiilisse taedet. Sed nec vulgata placuit, quae baec

Xiç appellate; ab Hcrodoto (1, 160), Aristophane erat: »quodque est elatior urbes* ; quarc Grotii co-

(nub. 585 sequ. 598), et Pausania (3, 17, 3) reo- dices secuta«, sum.

Hiov>X<>ç- Addc Virgilium (Aen. 2, 615), Petronium consilium] Hoc est, quod feminac cxcluduntnr

(c. 5, p. 22 Burin.), CI and "anu m (rapt. Pros. 2,10), e curia, ubi agitanttir consilia. Wxcam. — Consilium

ipsosque bistoriarum scriptorcs (Liv. 31, 30. 37, lege e MSS. cunctis et construe: »quod provida cu-

57. 43, 28. Valer. Maxim. 5, 3 f.) et Vitruvium ria nescit consilium matrum.« Оишм>. (ad Appui.

(1, 7), inprimis autem Aristidis orationem in Mi- metam. p. 372). — Grotius nimirum ediderat consinervam

(T. I, p. 21 Cant). Exstat praetcrea sin- Iii, alii consilia, sed nostrain lectionem jam Barthiiis

gularis commentatio A. F. Oefclei praesidc L. W. in MS. reperit conGrmantque et mei codices Darm-

Balhorn de Minerva urbis praesidc. Lovan. 1 754. 8. stattensis, Reicbenauensis , et Monaccnsis nterque

Ccterum pro dicarunt in aliis teste Grotio est sacrarunt.

urbe est] Lege urbe, vel secundum alia

piaría:

(А. С).

o sacra] Versus est Rbopalicus, a monosyllabe

crcsccntibus semper vocibus in plnrisy Habas. 1

(ad Stat II, p. 405).

Martiani Gapellae lib. VI. $. 574. 487

Sola novem complens, Musis mens ómnibus una,

Te precox, ad proprium dignata illabere munus,

Inspirans nobis Grajas Latialiter artes.

Ago tibi habcoque, diva, persolvensque perpetes debebo grates, quae optatis 57ÍÍ

fulgida diguaris aimuere. Nosco venerorque, quod vidi. Parent deniquc jam

ingressurae artes obsequio elèctissimae feminarmn, quae decentem quandam

atque hyalini pulveris respersione coloratam velut mcnsulam gcstitantes ad

medium superi senatus locum fiducia promtiore procedunt. Sed quae istae

sunt, quidve gestitent, gerendorum inscius non adverto. Hic, ut lepidula 57G

fontigenarum] Ab aliis poctis banc тосеш de debebo] Sic scrips! с codicîbns Monacensibue

Musis usurparî noudum vidi, qua nostcr et infra (A. С) pro debeo, quoniam ei quod est perpetes,

(§. 908) item m utitur j ratio tarnen in aperto est, id est perpetuas, futurum magie convenire videbatnr.

quum, nt Servil (ad eel. 7, 21) verbis atar, «se- fulgida] Nota bic usu venire, qnod et saepe

enndum Va iron с m ipsae sint nymphae quae et alias, ut С pro G ponatur. Sic pro Glaucopis MS.

Musae; nam et in aqua consistere dicuntur, quae Claucopis referí. Grot. — Syttntrgius (ар. Sciopp.

de fontibus raanat, sicut existimaverunt qui Camoe- in gr. philos, p. 253 Herz.): »C pro G fréquent!

nis fontem consecrarunt« Plura dabit Crcuzerns in usa fuit Sic eniiu cenas dixerunt pro genas f

(Symbol. Ш, p. 273 sequ.), quidquid obloquatur sic frucetn lece pro frugem lege; itidemque lecere,

Buttmannus (Mythol. I, p. 273 sequ.). roeato pro legere, rogato.« Quod igitur apod Marsola

novem] Sens и s bic: »0 sacra seil. Minerva, tiannm editum erat fulcida baud cune ta tus correxi,

undc prudentiam suam doctae fontigenae (Musae) minime curans ortbograpbiam a librariis intrusara,

ipsae accepcrunt, tu sola, quae una il lis mens om- parent] Pro patent, quod in editis erat, cor»

nibiis es, complcs omncs illas. « Ne autem cum rex! codicum auctoritatc Rcicbenauensis, Darmstat*

Bartbio (p. 405) Musas pro Musis scribendum ali- tensis , et Monacensis (C).

quis putet, interpungendo prospexi. elèctissimae] Hoc pro Grotiano lectissimae ro

te precor] Sic scrips! e membranis a Bartbio stitui ex anterioribus editionibas, codicibus Reicbelaudatis

pro deprecor, qnod in editis erat Martia- nauensi et Darmstattens! adstipulantibus.

sus pr cea tu r Minervam, ut in a ni in um suam ШаЫ pulveris] Quo geometrae utebantnr. Confer

dignetur ad mnnus ipsi proprium procurandum, sc- Bartbium (ad Claudian. de cons. Mall. 120; p. 128)

que inspire t, ut artes Graecas Latino sermone ex* nosque supra (ad §. 337). Hgalinus autem est

plicare possit Ceterum colorem, ni fallor, tras.it vitreus, ut supra (§. 66. 67).

• Virgilio (Acn. 3, 89): inscius] MS. inconscius. Grot. — Item Darm-

»Da pater augurium atque animis illabere no* stattensis contra meliorem plurimorum librorum

stris.* lectionem.

488 Martiani Capcllae lib. VI. $. 576.

est ct quae totam fabellam ab inchoamentorum motu Hmineque susceperit,

Sátira jocabunda: ni fallor, inquit, Felix meus plurinium affatimque olivi,

quantumque palaestras perluere vel sponsi ipsius posset, superfluo perdidisti,

dispendiaque lini perflagrata cassum devorante Mulcibero, qui tot gymnasiorum

ac tantorum heroum matrem Philosophiam non agnoscis, saltern quum

per earn Jupiter dudum coelestis consultum senatus tabulamque vulgaret,

quumque ad Pbilologiae concilianda consortia procum affatum connubialiter

577 allegaret, ne tunc earn noscere potuisti? Sed quia nunc Arcadicura ac Midinum

sapis, praesertimque ex quo desudatio curaque districtior tibi forensis rabuet

quae] Malta »atme — suscepit.* Sisas (in

GnriitL anim. part. 4, p. 9).

olivi] Pro olei, ut Martialis (4, 89, 8):

»Dum parvtis lycbnus modicum consumât olivi*

IVirairum hie qnoque Iucubrationcm ad luccrnara pecus Arcadicum est. Sic Fulgentius »Arcadicos

Grot. — Quod ne necessarium pûtes, confer Ruhn-

Icenîom (ad Rutil. Lupum p. 129) et Pluuiiiim (ad

Pcrsium 5, 172; p. 466).

yircadicum] Hoc est asininum. Asinus cnim

respicit; sed ut simtil et notissimum illud provcr-

Liiim fangat: operant et oleum perdidi.

sponsi] Mereurii, palaestrarum custodie et tu»

torîs, ut sensus sit, tantum eum olci perdidisse,

quantum omnibus palaestris satis esset. Olei usus

in palaestris notus est.

lini] Ellycbnii, -&QvaXXidoç. Grot. — Rccte,

licet eum vocabuli usum apud alios non repercrim.

Cetcrum, nt omnino figuras cumulare amat Mar»

tianus, perflagrata dispendia dixit per hypallagen

pro dispendiis perflagrati Uni, itcmqiic per prolepsin

junxit perflagrata devorante, quum devorando

deraum perfiagrarentur.

affatum] Reccpi e códice Monaccnsi (C) pro

affatim, quod nihil i erat, Dannstattensi quoque in

partes veniente, ubi adfatu legitur. Sed pro supino

liabenduin est, nt sensns sit, Philosophiam ad Pbi

lologiae nuptias conciliaiulas allcgassc seil. Philo«

logiam, ut proenm connubialiter affaretur. Aide

supra (§. 151 et de senatus consulto §. 96).

ne tunc] Lege пес tunc rel ne tunc auidetn.

sensus« dixit. Grot. — Adde »Arcadicum juvenem«

apud Jù venaient (7, 160).

Midinum] AIS. Midinum. Urbis Mideae meminit

Homcrus:

»Ot те rtoXv6xà<pvXov "Aqvtjv £%ov, ol Ts

Midsvav.

Sed Meursio meo videtur Midinum a Mida deduetum,

cujus stoliditas nota. Ergo »Arcadicum ac Mi

dinum sapis « idem est quod »asini in modura

stupes. « Nam asinus pecus Arcadicum est, et Mi

das asini aurcs babuisse dictus propter stiiln'tiam.

Grot. — Unice verum vidisse Mcursium, vix est

quod moncaui; quapropter ct Midinum reposui pro

Medinum, quod in editis erat Ccterum construetio

est ut apud Pcrsium (1, 8): »quum sapimus patruos.

ex ouo] Sic codex Darmstattensis ; vulgo ex

illo Ou».

forensis] Forensibus causis agendis Martianum

occupatum fuisse non ex hoc solum loco patct, sed

ex inferior! etiam (§. 998):

Martiani Capellae lib. VI. $. 577. Ш

lationis partibus illigata aciem industriae melioris obtudit, amisisse mihi videris

et hujus matronae memoriam, et jam ejusdem germanam voluisse ncscire.

Ilia namque parili quam accinctam cernis officio, Tlaideia vocitatur, femiaa 578

admodum locuples et quae illas Croesiás Dariasque prae suis opes gazasquo

despiciat. Haec utpote talentorura conscia in omnium rara congressus, nec

cuiquam facile primores saltern vultus superba committens plerumque tarnen

adhaesit arrisitque pauperibus, magisquc illis quos aut pcdibus nudos aut

intonso crine hispidos aut sordenti conspexit pallio semitectos; denique si

Marcum Terentiura paucosque Romuleos excipias consulares, nullus prorsus

erit, cujus ista limen intrarit. Vides igitur utrique feminae quam insit fa- 570

stuosa censura; tarnen utraeque Mercurialis ministrae, quae veniet, officio

praeparantur. IUud quippe quod gerulae detulerunt abacus nuncupatur, res

» Indocta rábidum quem trillere sécula

Jurgis caninos blateratus penderé."

Quapropter et rabulationis reponendum erat pro

fabulalionis , non e Grotiano tantum sed et e Rei

chenanensi, Darmstattensi et Monacensi (C) codicibus.

Praetcrca e Rcichenauensi pro alligata ecripai

illigata. Щ

germanam voluisse] Haec non satla cohaerent,

qnum illnd »videris* ad antccedentïa et sequentia

aimai pertînerc neqaeat. Scribe »germanam voluisti.»

Scares (in Gurlitt. anim. part 4, p. 10). — Difficullatcm

facile expcdivi, et jam dîsjnnctim scribendo

pro etiam, quod aentcntiarum nexnm turbavit

TIaideitt] Est liheralis educatio, quam et Lueîanus

(somn. T. I, p. 9 Bip.) per proaopopoeïam

¡ntroduxit Saepissimc cum Philosophia juiijitur,

cujus usus exempta attulit Loersiua (ad Platonis

Menexcnum p. 59. 60).

in omnium] Lege dominii. Vonck. (apee, crit

p. 83). — Iuepta correctio critici sanequam temerarii,

qui si opem nostro loco ferre voluisset,

multo certe melius conjecisset yerba »utpote talentorum

conscia« alieno loco intrusa adque antecedentem

sententiam referenda esse.

magisquc illis] Philosophes sígnificat àvwto*

ÓT¡6ia et uistitit ut Appulcjiis ait, palliastro , tqc~

ßcoviiü ninúrum atque omuino inculto corporis ha

bita et squalorc jam inde a Socratis tempore vel

insignes vel infames; qua de re vide Wyttenbachium

(ad Plutarcbi moralia p. 440).

Tercntium] Varronem videlicet, cujus multiplex

eruditio testimonio non eget

consulares] Quum pauperum tantum íntraverit limina,

quod ex prioribus patet, haec quadrare non videntur.

Lege: »paueos Romuleos (i. c. Tiros antiquac

nobilitatís) excipias, consulates nullus.« Sueros (in

Gurí. anim. part. 4, p. 10). — Non necease est. ГЧаш

antea de Graecis locutus erat j apud Romanos eruditionem

penes primores tantum fuisse constat, nt Ci

ceronein, Caesarem, Mcssalam; nec Romuleus apud

nostrum aliud quam Romanum signiGcat (§.335. 592).

illud quippe] Codex Monaceusis (A) quoque,

male. Mercurialis ministra ipsa Geometría est

abacus] Plerumque tabidam rationibus subdti-

490 Martiani Capel! ae lib. VI. §. 579.

depingendis designandisque opportuna formis; quippe ibi vel lineares ductus

vel circulares flexus vel triangulares arraduntur anfractus. Hie toturn potis

est ambitum et circos formare mundi, elementorum faciès ipsamque profundilatem

adumbrare telluris; videbis istic depingi quidquid verbis visum non

valeas explicare. Nimirum, inquam, ista quae veniet Apellem Polycletumquc

transcendit; ita quippe memoratur posse omnia effigiare, ut Labyrintheus

380 Daedalus earn crcdendus sit genuisse. Et cum dicto prospicio quandam feminam

luculentam, radium dextra, altera sphaeram solidam gestitantem,

amictaraque laevorsum peplo, in quo siderum magnitudines et meatus, circulorum

mensurae connexionesque vel formae, umbra ctiam telluris in coelum

quoque perveniens vel Lunae orbes ас Solis auratos caliganti múrice decoo8i

lorans inter sidera videbatur; ipsum vero vernantis aethrae colore refulgebat,

denique ctiam in usum germanae ipsius Astronomiae çrebrius commodatum;

reliquà vero versis illitum diversitatibus numerorum, gnomonumque stilis,

interstitiorum , ponderum, mensurarumque formis, diversitate colorum variata

renidebat. Crepidas peragrandae telluris causa easdemque permenso orbe

582 contritas viatrix infatigata gestabat. Quae quidem ingressa senatum deûm,

cendís significat, quae ad Arithmeticam potins per- texisse, in ffextro fibula janctam baesisse doenerunt

tineat (vide interpretes ad Persium 1, 131), sed Ferrarius et Rubenius.« Pallium contra laevorsum

mist го est mensa pulvere strata, cui radii ope fi- injeeisse barbarum et ridiculum babebatur (Aristopli.

gurae geometricae inscriberentnr (§. 537. 383.586. Aves 1374. Arfemidor. Onirocrit. 3, 24).

713. 729). colore] Monacensis (A) salure, quae non conarraduntur]

Sive adraduntur; sic Grotianns, temnenda lectio est (§. 17 not.).

Darmstattensis, et Rcicbenauensis codices pro ab- reliqua] Tà Xoutà'- adverbialiter ut celerum.

raduntur quod in editis erat. Grot.

radium dextra] Vcrgilius: versis] An non variisl Grot. — Equidcm in-

»Descripsit radio totum qui gentibus orbein. в telligo »omni modo couversis atquç versatis diver-

G„0T. — (Ed. 3, 41). Confer quae supra (§. 337) sitatibus.«

a nobis sunt expósita. i interstitiorum] Codices Darmstattensis et Molaevorsum]

Ad hace Martiani verba doctissimns nacenses (A. C) interstitionum , male.

Caperas (apotb. Нот. p. 145): »Unde patet quo- variata] MS. variegata. Grot.

ad formam induendi nibil a virorum chlamyde pe- conb-itas] Codices Monacenses (A. C) attrüas,

plnm dlscrc^assc ; quam sinistrum quoque bumcriim quod mnlto minus est.

Martiani Capellae lib. VI. §. 582. 491

licet quot stadia e terris in coelum quoique ulnas quot deniqup digitos permensa

sit instanter absolvere, tarnen Joviali coelestiumque majestate contacta,

ad illam abaci renudati ménsula m, circumspectans camerae esterions ornatum

^t laqueata sideribus palatia, properavit. ■.. ú.cíi «••■

Constitit attonito spectans stellantia, visú, i .

Et decuit crinis, pulvcreique pede». ;

Ipsa etiam laeva sphaera fulgebat honora , '

Assimilis mundo sideribusquo fuit. ■

Nam globus et circi zonaeque ac fulgida signa

Nexa recurrebant, arte locata pari.

Tcllus, quae rapid urn consistens suscipit orbem,

Puncti instar medio haeserat una loco.

585

584

instanter absolvere] Subaudi possit. Vlxc. — nHaec igitur texunt aequali sidera tractu

Lege: absolveret , ut erratum sit ex repctilione: Iambus in varias coelum laqucantia formas.»

nisi quis putet infinitum Lie per ivaXXayi]V modi properavit] Hoc rccepi e codicibus Mouacensipro

imperfecto, vcl simili, sumí, quod frequens bus (A. C), Reichcnauensi, ct Darmstattensi, pro

est. Grot. —* Mccum scribe: »instatet absolvere.* properabat, quod in editis erat Accedit ct pro-

Slstos. (in Gurl. anim. part 4. p. 10). — Codices perabit in margine apud Grotium notatum; В et V

nihil variant, et mutare со magie noliii, quia infini- cnim promiscué usurpantur.

tivus Gracco more quasi per содте additus esse ad crinis] Restituí ex auterioribus cditionibus pro

permensa sit videri potest. crines, quod Grotius edidit, licet et codex huic

contacta] £ Grotiano códice omnino melius Darmstattcnsis faveat.

quam contracta in aliis. Tanto cnim coetu conspecto nam globus] In MS. verba ilia ab »binc nitidus t

erat usque ad > fiamma micat< ante Ii une versum inse-

;] Sic vetns poëta »codi ingentes for* runtur. Grot. — Pessimc quidem; nam boc modo

Idem enim fornix, camera, testudo, eegregarentnr sphaera antecedens et globus, infraque

Grot. — Eandem significare videtur, quam ovça~ primum sic ab altero, quod ei responderé debeat

viav ¿expida Plato (Phacdr. p. 247) appellavit. Tc- puncti instar] Similis est doctrina Cleomcdis

nendum autem deos apud nostrum in Galaxia resi- (¡n thcoria cyclica i, 11; p. 56 seqn.), ort r¡ yi¡

dere (§. 208), sphaerarum omnium extrema et in 6r¡fisiov Xôyov èrtè%Et> JtQOÇ xov ovçavôv.

finibus mundi visibilis posita, quare et Snsü con- Adde Plinium (2, 68): »bae tot portiones terrae,

jeetura excelsioris pro exterioris languet immo vero, ut plures tradidere, mundi punct us «, et

laaueata] Coelum stellatum Manilius quoque (1, Senecam (quacst. natur. 1 praef., p. 681. 682 Lips.).

276) cum lacuuaribus sive teetis laqucatis comparavit: medio] Hoc jam Piatoni placuit (Phaed. p. 108

62*

492 Martiani Capellae lib. VL $. 584.

Hanc tener et vitreis circumvolitabilis auris

Aër complectens imbrifîcabat aquis:

Quae tarnen immenso, quo cingitur illa, profundo

Interrivata marmorc tellus erat;

Texerat exterior qui fulget circulus orbis

Aetheris astrifico lumina multa peplo.

Hinc nitidus rutilum Titan succendcrat orbem:

Moxque iinitata pium láctea Luna diem.

Sic igitur furvae oculos splendescere noctis

Cerncres ex auro ut sacra flamma micat.

f. Steph.) et Aristo tell (de coció 2, 14) aliisque

exinde mtdtis (conf. CIcomed. 1,6; p. 47 sequ.

Plutarch, plac. philos. 3, 11; p. 893. Euseb. pracp.

evang. 15, 57. Macroh. in somn. Scip. 1, 19. Stob.

ecL phys. 1, 52, 41; p. 991 Heer.); unde v. с.

Lucretius (5, 335):

» Terrai]ue ut in media mundi regione auiescat«

et О vidi us (fast. 1, 110):

» Sederunt medio terra fretumaue solo*

paritcrque Manillas (1, 180) de terra:

»Sed medio suspensa mane t. a

Rcliquorum praeterca testimonia alio in opere (palaeogr.

crit Ш. §. 286) collegi: quibus adde no

strum infra (§. 599).

interrivata] Id est interstincta Océano. Vulcan.

— Infra (§. 627) Hispaniam ait »Iber! fluminis

tractu interrivatam esse.«

marinare] Marmor ením maris color! assignatiir,

eic infra: »marmori fluctibus concolora. « Et supra:

t> Quant us sit numerus marmori s haust ibus.«

Usurpât Petronius et alii. Grot. — Vide supra

(§.92 not.).

peplo] Hoc imitât us est Fulgeutius (myth. 1.

p. 617 Stav.) versu:

»Tum nox stell ato tnundum circumlita peplo. •

De die oriente Hila si us (Burin, anthol. Lat 5, 6;

p. 302):

»Nox obit astrífero velamine cinc ta micanti*

atque noster supra (§. 116):

»Et jam tunc roseo subtexere sidcra peplo «

ut et «astrificas noctis habenas« alio loco (§. 98) dixit.

pium] Pium diem , blandum Solem. Vixc. —

Equidem pium appcllari Solem arbitrer, quia fra

terno amore lumen in Lunam transfert.

sic igitur] Ratio versus postulat, ut immutetur

ordo verborum et legatur: »sie oculos igitur fur-

тас «, et in sequenti pro » cernas auro ut« lege »ex

auro cernas ut«; tametsi frequenter synaloepham

negligit. Vulc. — Lectionis varietas nulla est nisi

Aie pro sic et cerneres pro cernas, quarum illam

in marginem rejecit G rotins, banc reccpit; quern

ego sccutus sum, codicibus quoque plurimis adetipulantibus.

flamma] Hi versus ad Pindarum alludunt, qui ait:

'ÄQiÖtov fisv vdcoQ ó de %çv6oç ai&ófjuvov

ítVQ

"Ate dwitqkrtti WYxi ¡isyccvogoq l^o%»

rtXovrov.

Martiani Capellae lib. VI. §. 585. 493

Sic Cypris Oceani perfuso sidere lymphis

Lucífero annucrat lumina tota suo.

Omnia compar habet paribus sub legibus ordo,

Ncc minus haec mira est quam dorn us alta deûm.

Iianc mundo assimilem stupuit Trinacria tell us

Archimedca astrificante manu;

O felix cura, et mentis prudentia major,

Corpore sub nostro aequiparasse Jovem.

Tandem igitur reglutinatis ab aetbrac intervibrantis admiratione luminibus 586

decenti collustrans divos conspeclansque censura quum omnibus reverenda

venerabili dignitate et magistra ceterarum, quae notae divis sunt artibus, dicerctur,

exquisitum est eruditionis arcanum ut ab ipsis praeceptionis cunabulis

auspicata depromeret. Tum illa, remoto paululum obstáculo contorti crinis a

facie, orisque luculenta majestate resplendens, atque abaci sui superfusum

Vides enim ibî uoetem et au ru m et flammam. Grot.

— Confer et Horatium (Od. 1, 12, 46):

»micat inter omnes

Julium sidus velut inter ignés

Luna minores«.

Micare pari modo et Seneca (Oedîp. 45):

» Nullum serси is noctibus sidus micat«

idemque (Here. fur. 125):

»Jam rara mi cant s id era « —

et noster infra (§. 911):

» Te nam flammigeri semina fomitis

Spargentem referunt astra micantia.«

Adde Virgil i uni (Aen. 2, 475) et notam superio-

(ad §.330).

hane mundo] Deecribit hoc carmine sphaeram

Arcliimedeam, de qna sic Clandianns:

»regnumque deorum

Eece Syracosius transtulit arte senex*

Ct postea:

»Percurrit proprium mentitus signifier orbem,

Et simúlala novo Cynthia тепле redit.»

Vide tur meminisse Ovidius:

»Arte Syracosia suspensus in aëre clausa

Stat globus, immensi parva figura poli.»

GnoT. — De sphaera Archimedis veterum locos collegit

Fabricáis |(ad Sext. Emp. 9, 2, 114; p. 577.

578), qnem vide. Ce ter uni с codicibus Monacensibus

(AC) et Darmstattensi scrips! Archimedean

Grotius Archimedaea.

reglutinatis] Eodem sensn, quo Catullus (25, 9)t

»Quae nunc luis ab unguibus rcglutiua et re

mit te. «

IVonnunquam enim rursus glutinare, contrarium

igitur, significa!

contorti] Grotius contract!. Ego vero lectionem,

quam ad marginem relegavit, recepi, adstipnlantibus

Monaccnsibu8 (A. C) et Darmstattensi

códice.

494 Martiani Capellae lib. VI. $. 587.

587 pulvercm movens, sic exorsa: Licet Archimedem meum inter ph'ilosophos

conspicata Euclidemque doctissimum in adstruendae pracceptionis excursum

potuerim subrogare, ne impolitum quidquam subsisteret assertorum aut profunditas

caligaret; tamen congruentius ipsa vobiscum, quia Cyllenium excludit

ornamentum, illi etiam Helladica tanturamodo facúltate, nihil effantes Latialiter,

atticissant, quae etiam ipsos edocui, quod nunquam fere accidit, Romuleis

588 ut potero vocibus intimabo. Ac prius vocabuli mei promenda ratio est, ne indecenter

et squalentior peragratrix coelicolarum auratam curiam et interstinctum

cylindris gemmantibus pavimentum rurali respersura pulvere credar intrasse.

Geometría dicor, quod permeatam crebro admensamque tellurem, ejusque

figuram, magnitudinem, locum, partes, et stadia possim cum suis rationibus

explicare, ñeque ulla sit in totius terrae diversitate partido, quam non memoris

i89 cursu descriptionis absolvam. Quo dicto, quoniam fuerant in deorum senatu

quamplures, qui neque toti in terris essent, ncque ipsi unquam dicerent se

calcasse tellurem, ipse etiam Jupiter curiosius totius terrae latebras vellet exquirere,

credo necubi decentes puellas isto quoque seculo is versifprmis etiam

Cyllenium] Mercuriale ornamentum hie est ars enim, qui toti in terris sunt, terrestres désignât

oratoria, quam a geometría declaranda alienam esse (confer §. 167. 426. 729. 810) opponitque iís,

signiCcat. Ceterum scrips! ornamentum e códice qui tellurem se nunquam calcassc dicerent.

Monacensi (A); vulgo ornamen. versiformis] Simili cognomine Plautus (Amphitr.

tellurem] Apparet igitur non cam modo geo- pro!. 123) versipellem Jovem appellat. Confer et

metriam no s tro dici, quam nos Loe vocabulo sig- Catullum (68, 140):

niñeantes mathematicis discíplinis ánnumeramus, »Noscens omnivoli plurima furta Jovis.«

sed ex originationis rationc etiam geographiam uni- Ineeiui autein etiam e codicibus Reicbenauensi ,

versam, pariter nt in illa Protagorae yscûfierçia Darmstattensi , et Monaccnsibus (A. C), quod ne

Trjg oixovflévijç, quam Pbotius (biblioth. cod. abundare post quofjue censeas, tenendum est, ele-

188) se legisse tcstatur. Мох a códice Reicbenau- ganter usurpari pro eo quod vulgo male adhuc dicnsi

abest cutí, ante suis, male. citur. Impcritius vero paulo ante necubi dixit pro

toti] Aliter fuit in MS. Sane vocabulum toti eecùbi; lieet enim ne quoque in interrogationibus

hic àrfçodiôvvÔov. Grot. — Variantem nullam locum babeat (Plaut. Aulut. prolog. 50; Captiv. 1,

adverti lectionem, nisi quod in codicibus Rcicbc- 2, 24), tamen ibi tantum usurpatur, ubi fieri nonaueusi

ct Darmstattensi et in libris ante Grotium litmus quod investigamus , quod hoc loco

cditis vox in omissa sit Sed nihil mato. Dcos contra est

Martiani Capellae lib. VI. §. 589. 4i)o

cupitor audiret; hoc igitur promere Geometría primum jubetur, ac demum

cetera adstruendae praecepta artis aperire. Turn ilia: Formam totius terrae non 590

planam, ut aestimant, positioni qiñ earn disci diffusions assimilant, ñeque

concavam, ut alii, qui descenderé imbrem dixere telluris in gremium, sed

rotundam, globosam etiam, sicut secundus Dicaearchus asseverat. Namque 591

ortus obitusque siderum non diversus pro terrae elatione vel inclinationibus

haberetur, si per plana diffusis mundanae constitutionis operibus uno eodcmque

tempore supra terras et aequora nituissent, aut item si emersi Solis exortus

concavis subductioris . terrae latebris abderetur. Sed quoniam posterior 592

assertio mage despicabilis opinationis cassae vilitate tenuatury illam priorem,

cui etiam physicus Anaxagoras accessit, praestat exigere, quamvis non nullas

credatur adstruere rationesj quippe dieit planam terram ortu occasuve Solis

aut Lunae perspicue comprobari, qui mox ut primi lu minis fulgor emerscrit

positioni] Codex Monacensis positionem, quod post alium, Aristotelcm fortassc, haec ab Шо astamen

reetc constitute intcrpunctione non necessa- sc vera ta esse.

rium est De ipsa quaes tione, quam Ус tangit concavis] Fallor an Democritum innuit, qui

Martianue, eruditissime disputât Ubertus (Geogra- Plutarcho teste (de plac. pililos. 5, 10) terram dopbie

der Griechen und Römer P. I, T. 2, p. 14 cuit esse ôtÔTtoudrj plv roa rtXcciei, xoiZrjv âè

9cqu.), quem vide. . TO (lè6ov1 •

gremium] Ita Lucretius (1, 251): cassae] Sic scrips! pro cassa e códice Darm-

»Postremo pereunt imbres, ubi eos pater Aether stattensi, quum vilitas ejusmodi cpitheto non in-

In gremium matris Terrai praeeipitavit« ; digeat; opinionis autcm pro opinationis с códice

et Virgilius (georg. 2, 325): , Monaccnsi (A) recipcre nolui.

» Tum pater omnipotens fecundis imbribus Aether Anaxagoras] Idem confirmât et Diogenes Laër-

Conjugis in gremium laetae descendit* tius (2, 8). PJura congessit Schaubachius (Anaxag.

Sed Graecos potius nunc Martianus significat poë- fragm. p. 174), ncglecto tamen nostro loco, quem

tas, inque p ri mis ut videtur Euripidem, qui talia solus, quantum sciam, Ukertus (Gcogr. d. Gr. u.

multa e philosophorum placitis arripuerat Vide R. I, 2, p. 25) accuratius illustra vit

omnino summum Valkcnarium (in diatribe in Eurip. non nullas] Sic scrips! e codieibus Grotîauo,

fragm. p. 4G sequ.). Darmstattensî , et Monacensibus (A. C) pro non

Dicaearchus] Messcnius e Sicilia, Aristotelis ullas, quod in editis erat, quasi nullas, quum tadiscipulus,

quem geographiae operam dédisse e men statîm rationes afferat, quas Anaxagoras ad-

Suida aliisque vulgo notiim est. Secundum tamen struxisse videatur. Alias vide apud Aristotelem (de

cur noster appcllct, vix apparct, nisi lioc sibi vult, coclo 2, 13).

496 Martiani Capellae lib. VI. §. 592.

confestim ad obtutus nostros directis lineis diriguntur, quod magis indubitabilis

probamenti fiet, si in littore consistentes obstacula montium rclinquamus;

quod si ita esset, cunctis supra terras degentibus eodem tempore emergentia

viderentur, occasusque uno obitu .cohdita cunetas valerent tenebràre terras,

ac falsa Romulei vatis exploderetur assertio, qua docet:

Nosque ubi primus equis Oriens afflavit anhelis,

Ulic sera rubens accendit lumina Vesper.

593 Quin ctiam cunctae noctes ac dies similibus interstitiis horisque semper paribus

convenirent, nullique parti telluris vel apparerent certa vel alia sidera nega-

" rentur. At quum. Arctoa conversio supra verticem volvatur Hesperiae, apud

Troglodytes Aegyptumque confinem ignoto occultoque penitus sidere nescitur;

quum Canopum ac Berenices crinem Stellas admodum praenitentcs Scythia

Galliaeque atque ipsa prorsus non cernât Italia, quum illae antarcticis terris

conspicuae ac praenitentcs et velut perpendiculatae capitibus suspectentur; in

indubitabilis] Grot'ms margin! adscripsit judica- et apud ponendum erat. Quae Plinias et

bilis, quod lamen ad probamenti non convenit. Lie tradunt, partim ante Aristotelem (de codo 2,

probamenti] Codex Monaeensis (A) probamentis 14, HO) jam observa ta crant.

male. » Indubitabilis probamenti fit« dictum est ut Aegyptumque] Refraxi lectioncra a Grotio in

Hcommodioris valctudinis. (Quinct. в, 3, 77) vel margincm conjectam, Darmstattensi etiam códice

»ambiguae aestimationis« (Val. Max. 9, 10, 2). adstipulantc ; Grotius Aajijptiumque.

Romulei vatis] Virgil» (in georg. 1, 250). Canopum] Hoc sidus suis temporibas primnm

quum Arctoa] Arctoam conversionem septem obscrvatum csse SlraLo (1 3 C.S.ub.) testatur.

epif

»E Ii er en i ce o detonsum vértice crinem

Itetulit esuriens Graecus in ostra Conon*

tríones sive ursam majorem (¿coxTOv) ejusque

. . r , . /Ck _л Berenices crinem] Confer Galium (epigr. 2, 9)

atus signilicare apparet. Eadem Plinius (2, 70, . J vio//

71) bisce verbis tradiderat: »Sic einin (quum terra

globo similis sit) baud dnbic fit, ut nobis septem-

... ., ct Catullum (carm.66); praetereaque Hyginum (noët.

tvionalis plagac sidera nunquam occident, contra * . . , . „ .

astronom. 2, 24) et plura apud Bentlcjum (ad Callimacbi

fragm. T. I, p. 581. 582 Era.).

meridianac nunquam oriantur: rursusque bacc illis

non cernantur, attollcntc se contra medios viens

terrarum globo. Septemtrioncs non cernit Troglo- Scythia Galliaeque] Sic scripsi e códice Darmdyticc

et confinis Aegyptns; nec Canopum Italia, stattensi; vulgo Scythiae, in Monacensi (C) autem

et quem vocant Berenices crinem. « Distinctions Scythia Galliaque. Sed Galliae plurcs, toga ta, co-

¡gitur signum in nostra libro inter vocee Uesperiae mata, braccala.

Martiani CapcUae lib. VI. §. 593. 49?

Alexandria etiam Canopus quarta parte intcrstitii signi unius ultra terras émi

nçât, Trionesque geminos ut devexa non ceÄat; quum in Arabia Novembri

iliense sub noctis auspicio Hélice non conspecta secunda vigilia prospectetur,

in Meroc sobtitio tantum exiguaque brevitate conspicitur, ubi circa ortum

Arcturi cum die nascitur, quae item in India Patavitano portu prima tantum

parte noctis adspicitur, in qua ctiam in Maleo monte quindecim tantum diebus

annuis videtur; quis igitur dubitet globi devexioris oppositu alia inconspicua

fieri atque alia velut sphaerae curvationibus eminerc? Additur ad fidem globi 594

rotundioris ambigentibus asserendum, quod Solis Lunaeque deliquia in occasu

facta orientis incolae non viderunt, itemque in ortu si accidant, a tota Bri

tannia atque occasivis regionibus ignorantur; etiam in mediis plerumque regionibus

horarum diversitatibus variantur; sicut in Magni Alexandri victoria

signi unius] Corraptam in editis vocabulum Patavitano portu] Fatalitanum Plinius, onde

sirjnilis eustuli et e fonte ipso correxi. Plinii enim rcliqua noster habet, cujus verba baec sont: »In

(2, 70, 71) verba baec sunt: »Adcoque manifesto Indiae gente Oretum mons cet Malens nomine,

assiirgens fastigiuin curvatur, nt Canopus quartam juxta quem umbrae acstatc in austrum, bieme in

fere partem signi unius supra terram cmincrc Ale- scptcntrioncm jaciuntur. Quindecim tantum noctixandriac

intuentibus vidcatur.« Pari ter paulo post bus ibi apparct Sep ten trio. In cadem India Patalis

ut devexa scripsi pro et devexa e codicibus Gro- celebérrimo portu Sol dexter oritur, umbrae in

tiano, Darmstattensi, Reicbenauensi, et Monacensi meridiem cadunt.« Codex Monaccnsis (A) absurde

Utroque (A C). Patavino.

quum in Arabia] Atque baec ctiam ipsa fere quod Solis] Haec quoque e Plinto, qui (2, 70,

Plinii verba sunt de Septentrionc : »In Arabia No- 72) p»"lo accuratius scripscrat: »Ideoqoe defectos

vembri mense prima vigilia occultus secunda se Solis ас Lunae vespertinos orientis incolae non

ostendit: in Meroc solstitio vesperi paulispcr ap- sentiunt: nec matutinos ad occasum habitantes:

paret, paucisque ante exortum Arcturi diebus pa- meridianos vero saepius.«

riter cum die cernitur.« De Helices nomine confer occasivis] Grotius occasus, licet ipse in notis

Aratum (Phacnom. 56): anteriorum editionum lectiouem probet, quam codi-

Ual TTjV fúv KvvÖÖovqccv irtixXrjÖLV ка- ces quoque Darmstattcnsis et Reichcnaaensie con-

Xsov6i, firmant.

Tr\v à4xiqr\v"EXiY,rtv' 'EÁixr¡ ye [isv ccvâçeç sicut in Magni] Jtivat hoc loco incredibilcm

'A^caoi Martiani ballucinationcm observare, qui quum bunc

Elv áXi xeKpuxlgovrai iva %qt¡ vijaç àyivelv, Plinii locum: «meridianos saepius. IVobili apud Ar-

(ad Grat. F alise, üü). bcla« cet. ciirsim rapt inique transcribed, lcgit»me-

498 Martiani Capellae lib. VI. §. 594.

Lunam noctis secunda hora ^efecisse Servius Nobilis in Arabia nunciavit,

quod in Sicilia in exortus prim splendore conspectum; Alpiano et Fontejo

consulibus undécimo Kalendas Majas defectus Solis fuit, qui in Campania

hora diei séptima visus in Armenia ejusdem diei undécima comprobatur;

quod factum est utique sphaerae circuitu moras per inflexus rotunditatis subindc

Ö93 variante. Denique ipsa vasa, quae horoscopa vel horologia memorantur, pro

locorum diversitatibus immutata componuntur, alioque gnomonc ultra quingenta

stadia discernuntur, umbris pro locorum aut clationibus celsis aut inclinationibus

infimatis. Hinc est quod in Meroe longissimus dies duodecim acquinoctiales

horas et alterius bessern secat, Alexandriae quatuordceim, in Italia

ridianos. Servius Nobilis apud« etc. ас deindc quae plus quam dimidiain gnomonis mensuram eiEcit; in

de bac defectione narrantnr a Plinio, ca Servio I4obili

auctore plane commenticio venditat. Напоил.

(ad Plin. bist. 2, 70. 72). — A llamen in Plinii que

que editionibus exstat Arabiam pro Arbela, quod

ex alio dcraum ejusdem loco (в, 12, IG) editores

nonnulH corre хеш ut; ut appareat invetera hi m mciidum

esse. Serviuui iVobilein utique Martiano soli

pclinquimus.

Alpiano] Plinius: »Solis defectum Vipsanio et

Fontejo Coss. qui Fuere ante paucos anuos, factum

pridie Kalendas Atajas, Campania hora diei inter

ecptimam et oetavam sensit«, quod et Tacitus (ann.

14, 12) iisdcni consulibus factum refer l ; sed quum

ambiguum sit, ùtrum Vipsanium an Apronianum

rcstltuendum sit, quod illius in fastis cognomen

est, uibil apud nostrum quamvis corruptum unitavi;

Majas tantum e códice Rcicbenaucnsi scripsi pro

Sfaji in editis.

denique] Item с Plinto, qui (2, 72, 74): »Vaeaque

«, scribit, » horoscopa non ubique eadem sunt

usui, in trecentis stadüs, aut, ut longissimc, in

qningentis mutantibus semet umbris Solis. Itaque

umbilici, quem gnomonem appellant, umbra in Acçyplo

meridiano tempore, aequinoctü die, paulo

urbe Roma nona pars gnomonis deest umbrae; in

oppido Ancone superest quinta decima; in parte

Italiac, quae Venetia appellatur, cisdem horis um

bra gnomon! par fit.« Hace ille: conféras nunc vclim

inter se utrosque auetores. Cctcriim horologia

scripsi pro horologica e codieibus Monaeensibus

(A. C). De ipsis gnoinonibus confer Dfartinium (топ

den Sonnenuhren der Alten, Lips. 1777).

infimatis] Ita infra (§. 867 f.) infimatur; vox

Appulejo familiaris (met 1, p. 58; de dco Socr.

p. 127 Oud.).

hinc est] Ad verbum fere quae scquuntiir e

Plinio sumta sunt, quem (2, 75, 77) vide, et adde

rci agrariae auetores (p. 174 cd. Anist. 1674) Vitruviumque

(9, 1; p. 261 Bip.) et ipsum nostrum

(§. 875). Accuratiora qui desiderat adeat Strabonem

(2, p. 135).

Meroe] IVearchus apud Arriannm (hist. Ind. 2i>,

p. 601 Raph.) auetor est »in Sycne Acgypti puteum

ostendi qui tempore solstitii aestivi meridie

nullam faciat umbram; in Meroe quoque codera

anuí tempore millas umbras fieri. «

secat] Retraxî e margine Grotíana, adstipnlaní

Martiani Capellae lib. YL g. ö9ö. 490

quàidecim, in Britannia decern et Septem ; selstitiali vero tempore cooli verticem

Sol invectus subjectas deorsum taifas perpetui diei continuation© collustrat,

itemque brumali desceñan semiannuam facit horrere noctem, quod in insula

Thyle compcrtum Pytbeas Massiliensis asseruit. His temporum diversitatibus

asscrtum, ni fallor, globosam rolunditatis flexibus habendam esse tellurem.

Sequitur ut, quem mundi locum quamvc granditatem sortita sit, approbemus. 596

Circulum quidem terrae duccntis quinquaginta duobus millibus stadiorum, ut

ab Eratosthene doctissitno gnomonica supputatione discussum. Quippe scapbia t>97

dicuntur rotunda ex aere vasa, quae horarum ductus stili in medio fundo

siti proceritate discriminant, qui stilus gnomon appellatur, cujus umbrae

prolixitas acquinoctio centri sui aestimalione dimensa vicies quater complicata

tïbus Godicíbns Reíchenauensi, Darms tat Icnsi, et P. 2, p. 298) confer inprlmis Williclmum (das alte

Monacensi u troque (A. С), pro secatur. Germanien p. 500 sequ.), Brückncruni (in hist.

Britannia] Tide Taciturn (in Agrícola 12): rcip. Maesiliensium , Gott. 1826, p. 64 sequ.) ct

»Dicrum spatia ultra nostri orbis mensuran»; nos Lclcvrclium (die Entdeckungen der Carthager und

clara ct extrema Britanniae parte brevis, ut fincm Griechen auf dem allant. Ocean, p. 33 sequ.).

atquc initîum lucis exiguo discrimine internoscas.« ducentis] Convcniunt cum nostro Strabo (2,

coeli verticem] Grotius cum сое/i,- sed cum p. 132 Cas.), Plinius (2, 18. 112), Censorious

melius omissum est in Darmstattensi códice. Pa- (de die nat. 13, 2), Vitruvius (1, 6; p. 57 Bip.);

ri ter mox pro laevorsum e códice Monaceusi (A) minus accuratior numerus 200,000 est secundum

scrips! deorsum} quod vero paulo inferius in mar- JMacrobiiim (in somn. Sc. 2, 6) ct Cleomcdem, qui

ginc notavit Grotius oriri pro horrere de no сte (I. 2, p. 183; add. 1. 1, p. 155) pariter ut noster

dictum recipere noluL Eratosthcncm auctorcm latulat (§. 815 not.). Vide

T7iyfe] Sic nostri codices pariter ut Tacíti (in tarnen quae contra banc dimensionem disputât vir

Agrícola 10) et Plinii (v. Salmas, ad Solin. p. 247) clarissimus D'Anvillc (in Mem. de Tacad. T. 26.

quura alii Thülen appellent, ct Gracci qiioquc, nt p. 95). Appulcjus (de mundo p. 505 Ond.): »At

Strabo atqne Agatbenierus (1, 7 in Gronov. geogr. enim biijus terrae, quam nos colimiis, latitude quaant.

p. 205. 214) OovXr¡v scribant. . draginta, prolixitas septiiagintamillia stadiorum lenet.«

Fytheas] Vixit circa annum 284 ante Christum scaphia] Hace ab Aristarcho Samio inventa esse

(vid. mémoires de Tacad. T. 19, p. 146 sequ.). tradit Yitruvius (1, 6. 9, 9; conf. Bald, ad Vitr.

De fide ejus indc a Strabone (1, p. 65. 75. 102. p. 81). Plura dabit Martinius (I. L p. 98. 99).

104. 114. 115. 158. 190. 295) multnm in utrara- tili] Recepi с codieibus Monacensibus (А. C)

que partem disputatum est; qua de rc praeter et Darmstattensi pro sut in editis.

Manncrtuin (in geogr. I, p. 72) ct Lkcrtum (T. I, aestimalione] Male in editis extimatione. No-

65 *

500 Martiani Capellae lib. VI. $. 598.

ÍÍ98 circuli duplicis modum reddit. Eratosthenes ' vero a Syeoe ad Meroen per

mensores regios Ptolemaei certus de stadiorum numero redditus, quotaque

portio telluris esset advertens, multiplicansque pro partium ralione circulum

mensuramque terrae, ihcunctantcr quot millibus stadiorum ambiretur absolvit.

DE POSITIONE TERRAE. ,, .

599 Comperta est terrae brevitate rationabili magnitudo; locus ejusdem ac

positio doceatur. Quam in medio imoque mundi immobilem stare multiplicibus

monstratur assertis, quae sibi ante Constitutionen! mundi in eodem loco fuerit,

ex quo moved non potuit, ac deinde divulsis a confusione prima commixstram

lectionem tucntur Rcichcnauensis, Darius ta ttensis,

et duo Monacenses (A. C), qui paulo inferíus

etíam vicies rcctc habent pro deprávate in edltis

vigies, quod e mala tantum pro nuntiat ¡une ortum

lexicographi recîpcrc non debebant.

vicies] »Yeut-il dire que la hauteur du pôle

multíplice par 24 donne 720°, on deux cercles?

U était plus simple de ne la multiplier que par 12,

il aurait en un cercle èt la hauteur du pôle eût

été de même 30°.« Delambre (hist de l'astron. I,

p. 310).

л Syene] MS. semper ab Syene, nt supra ab

specie. Grot. — Etiamsi Martianus sie scripserit,

cave tarnen eum reprehendas. Cicero ipse (Tuse.

5 , 23) ab Syracusanis scripsit De diraensionc ipsa

auetoritate Ptolemaei regis facta vide Straboncm

(2. p. 95. 4, p. 133 et 17, p. 786 Casaub.) et

Frcrctum (mein, de Tacad. 24, p. 510 sequ.).

medio imoijue] Haec ut intelligas, confer C¡-

ccronem (Tu seul. 5, 24): »undc terra et quibns

librata ponderibus, in qua omnia delata gravitate

medium mundi locum semper expetant, qni est

idem infimiu in rotundo»; et alio loco ÇS. D. 2>

43): »id autem medium infimum in sphaera est.«

Ceteruin jam Plato illud intcllexerat, qui (Phacd.

p. 112 f. Stcph.): «dvvarov â's'ÔTiv, inquit, éxa-

гёдообе (J¿XQL tovftióov xa&iêvai, jtsça ô'ov'

àvavrsç yàç àfitporéçoiç roïç деоцаби то ¿xa-

TÉQco&ev yíyvexai (xéçoç.

immobilem ] Sic et Appulcjns (dogm. Platon,

p. 203 Oud.) »globnm terrae m medio situm acqualem

loco ас figura immobilem stare « ait, с Pia

tonis nimiruin plácito (Phaed. p. 108), licet hune

ipsnm fucrint qui alio loco (Tim. p. 40) rotan ter

rain circa axem suara statuisse arhitrarentiir (Aristot

dc coclo 2, 15. Plut, qiiaest. Platon. 8, 1).

Confer omnino Riihnhcnium (ad Timaei Lex. Plat,

p. 69 — 72) ct Bocchhium (dc Plat. syst. coel. glob,

p. 7 — 11), qui rccte Platoni immobilitatcm vin

dicate sed de re ipsa inpriniis quae Macrobias (ad

soma. Scip. 1, 22) in illa Ciccronis verba com

menta tur : » nam ea qnae media est ct nona tellus,

neque movetur et ínfima est, in earn fcruntur om

nia nutu suo pondera.*

deinde] Monaccnsis (A), non dehinc, nt in edl

tis. Mox alimentis pro dementis in margine G rotins

nota vit; male.

Martiani Capellae lib. VI. §. 599. 39 i

tionis elemcntis undarum immensa et volubilis latitudo aërisque hálitos undiquesecus

circa terrae stationcm diffusus arctarit mediumque fecerit, quod teres

ac volubilis circumclusit; sive quod in sphaera efficitur imum omne quod me

dium est, dum paribus ab extimae rotunditatis ambitu lineis quidquid eas

sustinet constipatur. Imum vero jam necesse est sui extremitate consistcre, 600

quia inferius quo décidât non est. Omnia etiam pondera in earn desuper

cadunt, ut imber, grando, nix, fulgura, atque ipse qui in ejus penita pre

cipitator Oceanus, et fluenta latcntia quae fundo volvuntur in imo. Vides

igitur cam, quae undas cunctaque sustentât, arctatam ex omnibus nihil subjicere

quo seccdat. Media igitur credenda est, quia postrema ; quod praeaquae

ferantur, et sit Lace natura cam m confessa,

procul dubio apparerc, quo quid humilius sit,

propine' centro esse terrae, omnesque lineas, quae

emittuntar ex eo ad próximas aquas, breviores

fieri, quam quae ad extrémala mare a primis aquis.

Ergo totas oranique ex parte aquas vergere in cen

trum, ideoque non decidero, quoniam in interiora

nitantur.«

fluenta latentia] Mire hue transtulit, quae de

Titanibus dicit Virgilius (Aen. 6, 381):

* Fulmine dejecli fundo volvuntur in imo.«

media] Iterum e Plinio, cujus "haec sunt verba

(2, 69): » Mediana esse totius mundi baud dnbiis

constat argument»: sed clarissime acquinoctii pa

ribus horis. Nam nisi in medio esset, acq и al es dies

noctcsque baberi non posse deprebendunt ct dioptrae,

quae vcl maxime id confirmant: quum aeqninoctiaJi

tempore ex eadem linea ortus occasusquc

cerna tur, solstitialis exortus per suam lin с am, brumalisquc

occasus. Quae acciderc millo modo possent,

nisi in centro sita esset.« Adde Strabonein

(2, p. 110 Casaub.). Media pro medio, quod est

in editis, reposni e codieibus Monacensibus (A. C)

ct Darmstattensi. Щ

aëris] Hinc Aristophanes (nub. 265):

ы дббпот' äva£, à(À,£TÇ7]T 'Ar¡Q, oç e^SiÇ

TT¡v yf¡v nexèwQov,

Anaximenem fortasse secutus; sed earn sententiam

jam Plato inipugnavit (Phacd. p. 108 f.): firjdèv

avrfj âelv руте àèçoç rtgoç то ¡xr¡ rteôelv

firjxs ciXXrjÇ àvâyxijç [Xtjdeuiâç Toiavrrjç x.

T. X. Quanquam ctiam Macrobius (ad s. Scip. 1,

22): «banc spissus aër ct terreno frigori propior

quam Solía calori stiipore spiraminis densioris undiqiicvcrsum

fulcit et continet, nec in recessnm

aut accessum mover! cam patitur vet vis circumvallantis

et ex omni parte vigore simili librantis auraey

vel ipsa spbacrae extremitas« cet.

undiquesecus] Uno verbo: sic postsecus , antesecus;

simile est, quod alibi habcs, undir/ueversus

seu undifjncuersum. GnoT. — Saxo ctiam Grainmattciis

nndit/uesecus usurpât, similiter Martianus ulrin-

(juesecus. Stepii. (ad Sax. p. 22).

Oceanus] Plinius (2, GS): »Dcnique Oceanus,

quem fatemur ultimum, quanam alia figura cohacreret

atque non decideret, nulla ultra margine in

duciente? IVamquc quum e sublimi in inferiora

S02 Martian. Capellac lib. VI. $. 600.

scrtim aequinoctialis teniporis interstitia manifestant; nam pares horarum metas

tarn antemeridialium quam ctiam postremarum, et tarn diei quam noctis ho-

601 rologia manifestant. Quo documento darum est, tantundem undiquesecus

ab terris abesse coelum; quod idem duobus circulis edocetur solstitiali et bruinali.

Nam utique quantum interstitii dies habet, quum coeli culmina Sol

elatus illustrât, tantum spatii longior nox, quum Sol in brumam décidons

repracsentat; itemque quidquid singula signa zodiaci intercapedinis lucí contulerint,

tantundem Sole e contrario rutilante umbris noctis ignoscuntj quod

utique undiqueversum probat tantundem circuios sideraque distare, media mque

tellurem esse. Quod si congrue videtur assertum, jam partes ejus, quas

ipsa permensà sum, perbibebo.

DE QUINQUE ZONIS TERRAE.

602 Orbis terrae in quinqué zonas, sive melius fascias dico, pro rerum diversitate

discernitur, quarum tres intemperies multa a contrariorum nimietate

culmina] Grotius nescio undo culmine, quum malunt alii, с quibus Eratosthenes. « Itaque plurijam

anteriores editiones culmina habercnt, quod et mi, ut et Virgilios (gcorg. i, 255):

Dariiistattcnsi códice et aliis (Oudend. ad Appui. I, » Quinqué tenent coelum zonae, quorum una

p. 407) confirmatnr. corusco

intercapedinis luci] Sic scripsi e códice Mona- Semper ab igne rubens et tórrida semper ab igne,

censi (A) $ vulgo intercapedine loci, quod ctei ex- Quam circum extremae dextra laevaque trahuntur,

plicari posset, tamen nostra lectione deterius vide- Caerulea alacie concretae atque imbribus atris>

tur, praesertim qiunn mox itidem dativus umbris Tibullus (4, i, 151), Ovilláis (met am. 1, 45),

sequatur. Construe igiliir: »quidijuid intercapedinis aliij inprimU a litem confcrciidi sunt Strabo (1,

singula signa contulcrint luci« cet. p. 64; 2, p. llOCasaub.), Pliiiiiis (2, 68), Clcoquod

si congrue] Sic codices Monacenses (A medes (cycl. tlieor. 1, p. 55 ct 2, p. 189 scqu. edit.

C) ct Darmstattcnsis ; vulgo inepte utique post Antv. 1555), Gcminus (c. 12 et 15, p. 55 in Petav.

quod iterator. Uranol.), Macrobius (in somn. Scip. 2, 5 ct 6),

quinqué xonas] »Primus de zonis«, inquit Proclus (de spliaera с. 14, p. 27), Hyginus (astron.

Achilles Tatiiis (isagog. c. 51), »Parmenides di- 1, 7; p. 353 Münch.), et ipse noster inferins (§.755).

cere instituit, de quarum numero magna dissensio fascias] Macrobius (ad somn. Sc. 2, 7): » Zonas

est. IVam alii sex numerant, ut Polybiiw ct Posi- esse vel cingulos, hace enim unins rei dno sunt

douius, qui torridam in 4uos dividunt; quinqué nomina.«

Martiani Capellao lib. VI. $. 602. 503

relegavit. Nam duae, quae axi utrique confines, algore immenso et frigoribus

occupatae, desertionis causas pruinis ningentibus praebuerej media vero

flainmis atquc anhelis ardoribus torridata propinquantes animantum amburit

accessus; aliae autem duae vitalis aurae halitu temperatae habitationem animalibus

indulserunt, quae quidem per totius rotunditatem telluris incurvae tarn

supernum hemisphaerium quam inferius ambicrunt. Nam utique terra duas 60Г5.

sibi partes hemicycliorum quadam diversitate despicit, id est unam habet

supernatem, quam nos babitamus et ambit Oceanus, et aliam infernatem.

Sed hace superior initium habet a solari ortu, ilia inchoat a solis occasu,

quem circulum Graeci 'OçiÇovra perhibent. Verum quia iliac zonae volubili- 604

tatcm utriusque partis includunt, decern utrinque circulo suo faciunt regiones,

e quibus haec, qua'e a nobis habitatur, est una, atque ad aquilonem versus

et septentriones adscendit; altera, quae e contrario ad meridiem atque austrum

fertur, quam habitare illi aestimantur, qui vocantur àvrolxoi. Similiter ex 60S

ningentibus] Sic scripsi e códice Grotii, Darm- xcre, alii finientem. Adjiciendns est ad hunc mestatteusi

quoquc adstipolaote , qui ninguentibus ex- ridianus circulas, qui horizonta rectis angulis secat.

bibct. Vulgo mergentibus; alios ingruenlibus scri- Ex his quidam circiili in transversa currunt, et

bcrc Grolius in margine notatil alios intcrventn suo scindunt. Necease autem est

amburit] Sic jam Grotins ecripsit, ntroque tot aërîs ¿«crimina esse, qiiot partes. Ergo horinunc

Monacensi addiecnte; anteriores editiones *on> sive ««¡ens, circuí us quinqué illos orbes,

imburit quos modo dixi fieri, secat, ct efficit decern partea,

habitationem] VirgiHus (georg. I, 987) i quinqué ab ortn, quinqué ab occasu.. Plura dabit

Ukertus (T. I, P. 2, p. H 8).

ccvTOïxol] Operae prctium erit cum Lie et se

quentibus Gemini (in Petar. Uranolog. p. 56) docdespicit]

Grotius legendtim censet dispescit; sed . ... . . . , .

r J ' tnnam contuiisse: »uorum, qui in terra habitant,

codices nihil mutant. ... ... ...... ...

alii dicuntur synoeci, alu perioeci, alu antoeci,

о Solis occasu] Codices Reicbenaucnsis et Darm- ,]¡¡\nt¡podes. Synoeci igitur sunt, qui circa et*-

etattensts pro Solis babent lucis. dem |ocum ejusdCm zonae habitant. Perioeci тего,

— — »duae mortulibus aegris

Muñere concessae divúmt

'OçiÇovra] Seneca (nat. qu. S, 17; p. 765 qui in eadem nobiscum zona in circuitn

Lips.)-. »Dimidia pars raundi semper supra, dimidia tanL ¿tntoeci vero, qui in eadem australi zona

infra est Hanc lineam, quae inter aperta ct occulta sub codem hemisphaerio habitant. Antipodes vero,

est, Graeci ôçLÇovta vocantt nostri finitorem di- qni in australi zona in altero hemisphaerio habitant,

504 Martiani Capellae lib. VI. $. 605.

infernatibus duae; sed hi qui liobis obvcrsi, àvrLrtoôeç memorantur ; qui contra

illos, quos àvxoixovç diximus, âvrixdoveç appellantur. Sed nos cum illis diversitas

tcmporum velut quadam contrarietate discriminât; nam quum aestate

torrcmur, illi frigore contrahuntur; nam quum hic ver pubescit florentibus

pratis, illic edomita aestas temporibus autumnescit; hie bruma, solstitium illic

apparet; nobis Arctoa lumina spectare permissum, illis penitus denegatum.

606 Antipodes autem nostri unum nobiscum tractum pcrferunt hicmis ct flagrantiam

communis aestatis, sed noctem diversam diesque contrarios; licet aestate grandes

dies prolixasque hieme noctes, nobisque Septentrio conspicabilis illos lateat

sine line. Ita etiam his, qui âvrolxot vocantur, antipodes sui quatuor anni

témpora novere communia, ас poluni, qui est ad austrûm, antipodibus suis

607 nobisque penitus ignoratum soli suspiciunt. Qui autem in media fascia sunt,

his quotidie ortus occasusque mutantur; et supra quos Sol est, his citius

exoritur tardiusque mersatur. Aequinoctiali autem tempore et oriens et occidens

similiter apparebit, neque ulla astra sunt, quae illorum obtutibus denegentur,

et quae una cum illis oriuntur, simul veniunt ad occasum. Hi dies

cuuetos pares suis noctibus intuentur, nec ullas meridiano die motiuntur

umbras; eorumque antipodes dies noctesque sub eadem longitudine patiuntur.

Quum autem solstitii properantia peragendi per eosdem transeat, et jam brumam

secundum eandem diamefrom positi cum babitabUî tatur«, ut nec Burmanní cometíone (ad Ovid. II,

nostra terra.« p. 834) пес Monacensis (A) codicia lcclionc auâvTÎrtoâaç]

Sic jam Cicero (Acad. 2, 39)t tumni nascitur indigeamus, licet banc in RcicJic-

» nonne etiam dicitis esse e regione nobis e con- nauensciu quoque corrector intiilcrit. Fortassc tatraria

parte terrae, qui adversis vestigüs stent con- men praeferenda forma autumnascit, quam in mar

tre nostra vestigia, quos àvTiftoôaç vocatis?« gine Grotins notavit.

Flura dedi alio loco (in Palaeogr. crit. T. III, §.35), ita etiam his] Etiam hausi с codieibus Darmubi

etiam ridicula Lactantii argumenta notavi. * stattensi, Rcichcnaucnsi, ct Monaccnsi utroqne (A.

diximus] Sic codices Rcichenauensis et Darm- C); tu! go et.

stattensis pro dirimas, quod in editis erat Ceterum una cum illis] Cum inserui с códice Reicheantichthones

esse nostro quos Gemino penoecos, nauensi; moxque ad occasum scripsi pro in occamonere

vix opus est. л<т ex Monacensi altero (С).

autumnescit] Id est »in autumnum abit vel mu- bntmam] Forte »in brumam.« Grot. — Idem

Martiani Capellae lib. VI. §. 607. 50o

itidem sol*revertens similiter per illos iter ducat, et procul ab his utrinque

secedat, dubium non est quin bis hiemem et secundo patiantur aestatemj

quibus quum ortus Solis est, eorum antipodibus apparet occasus. Verum illae 608

duae regiones, quas fascias item dixi, quarum una vicinantis Plaustri algore

crustatur, altera transaustrini halitus desertione contrahitur, antipodas proprios

non haben! , sed ipsae sibi invicem contraria fiunt habitatione antipodae, nullosque

ortus siderum absque planetis utrinque noverunt; quae quidem illis

non supra caput eunt, sed de medio lateris oriuntur. Stellae etiam fixae coeli

sex eis videntur mensibus, sex itidem non apparent, ortivusque circulus aequinoctialis

illis est, senaque ex zodiaco signa conspiciunt. Denique sex

mensibus diesque noctesque patiuntur, ut utrisque poli axisque termini supra

vertieem videantur; sed haec prior Septentrionis, altera Canopi stellae illustrata

fulgore, cetera non noverunt.

DE CIRCUITO TERRAE.

Quarum regionum habitus prodidit doctissimus Pythagoras, sed ego 609

ipsa peragravi, ne qua mihi ignota yideretur portio superesse telluris, cujus

terrae totius habitus omnis plenusque circuitus, ut Romanorum dimensione

mox pro secedit alios succedit legere notavit in ortibusque, quam В et V orthograpbica tantum ramargine;

male. tionc différant, qnam me non curare saepc procrustatur]

Glaciatur, KQVÓtaXXovtaí. Grot, fessus sum. Aliam Icctioncm arcticusque recte in

— Sic et Ammianus Marccllinns (15, 10; p. 108 marginem Grotius rejecit.

Gron.): nhicme vero humus crustata frigoribus« etc. utrisque] Codex Monacensis (A) utriusque,

antipodae] Bfalim antipodes, sed sane confia* male; íncolac enún utriusque zonae frígidac sîgnisas

terminatíones saepe in talibus voeibus invenías, nilicantur.

Sic Cic. lib. 1 de div. Druides dicit, quum alii Pythagoras] Haec est harmonica ratio, quam

omnes âçvtôaç dicant. Similia sunt Macomades appellat Plinius (2, 113), »quae terram nonagesiffiacomadae,

Marmarides Marmaridae. Grot. — mam sextain totius muudi partem fäcit.«

Editiones ante Grotium praetcrea male anlipo- totius ¡uibilus] Sic codices Darmstattcnsis, Reidaeque.

ciicnancnsis, et Monacenscs (A. C), lectione a Groortivusque]

Sic e Grotii conjectura reposni pro tio quoqnc dudum in margine notata ; vulgo ambitus.

508 Martiani Capellae lib. VI. $. 612.

item in insulam Taenarum Laconicae, inde Lilybaeum Siciliao, et Caralim

Sardiniae, tricies quater quinquaginta millia; inde Gadibus quadragies bis

quinquaginta millia. Quae mensura universa ab eo mari efficit octogies quinquies

septuaginta octo millia. ■ . .

ITEM ALIA TERRAE MARISQUE DIMENSIO.

613 Potest item aliud .terra marique iter duci per Gangem Euphratemque

fluvium, Cappadociam, Phrygiam, per Aegeum pelagus, et Laconicum marc;

itemque per sinus alios usque Peloponnesum, Leucadem, Corcyram, Acroceraunium,

Brundusium, Romam, Alpes et Galliam, per Pyrenaeos etiam montes

in Oceanum vespertinum, Hispaniae oram, trajectumque per Gades; et omnis

mensura, attestante Artemidoro assertionibus meis, habet millia octuagies

sexies centena octoginta quinqué. Habetis longitudinem multipliciter memoratam.

Taenarum] Forte: »item insulam Tcnaron. « certior, itincre terreno maxime patet, a Gange ad

GnOT. — Ipse enim facili errorè insula edidit. Sed Eupliratcm amnem quinqnagics ct semel centena

in ipso nomine mire variant codices, siquidem Mo- millia passuum et LXLX. Inde Cappadociae Mazaca

nacensis (A) exhibet »insiüam Tenctliarum«, Darm- CCCXIX millia. Inde per Phrygiam, Gariam, Epbesiattensis

» item in sula teñe darum lacónico «, de- sum CCCCXV millia; ab Eplicso per Aegeum pe

nique varians lectio ad libri IVorimbcrgensis mar- lagus Dclum CC, Istbminn CCXII quingenti. Inde

ginem adscripta »Tcnedarum«, ut de Tcncdo insula terra, et Lecbaïco mari et Corinthiaco sinu Patras

cogitare liccat, nisi Laconicae adscriptum esset, Peloponnesi XC millia; Leucadem LXXXVII millia

cujus tarnen non insulam sed promontorium Tae- quingenti: Corcyram totidem: Acroccraunia CXXXII

narum fuisse satis constat millia quingenti: Brundusium LXXXVII millia quininde

Lilybaeum] Sic códices Monaccnscs (A. C) genti: Romam CCGLX millia. Alpes usque ad Scinct

Darmstattensis; vulgo undc. gomagum vicum DYXIIII. Per Galliam ad Pyrenaeos

Caralim] Restituí e códice Grotiano, quam vulgo montes Ulibcrim DCCCCXXVII. Ad Occannm et

Calarim legerctur, ut sibi constarct Mai-tianus, qui Hispaniae oram CCGXXXI. Trajectu Gadis VII

infra (§. 643) promontorium Caralitanum appellat; millia quingenti. Quae mensura Artcmidori ratiouc

quanquam ubique fere (Liv. 23, 40. Mel. 2, 7. efficit octuagics novies ccutena XXXXV.«

Flor. 2, 6. Glaudian. bell. 'Gildon. 521) variant Acroceratinium] Acrocerauniam exhibent codilibri

nec quidquam discriminis esse Ilarduinus (ad ces Monacenscs (A. C) ct Darmstattensis, ct lectio

Plin. 3, 7, 13) docet. in libro Norimbergcnsi notata; sed praestat vnlgafa

potest item] Plinius (2, 108): »Alia via, quae lectio, quae supplcta voce promontorium intclügiMartiani

Capellae lib. VI. §. 614. 509

DE LATITUDINE TERRAE.

Latitudo autem ejus a meridiano situ in septentrionis caput 'plurimum

minor est, nam utrinque intemperati aèris nimietate contrahitur. Eo accedit,

quod a septentrionis plaga Sarmatarum gens copiosaque barbaries accessum

iudagandae dimensionis cxcludit; attamen quidquid intrépida permeare quivit

excursio, competenter admensum est, repertaque latitudo habitabilis terrae

paenc dimidio minor, quam dicta est collegisse longitudo. Nam colligitur in

quinquagies quater centena sexaginta duo millia ; quippe a littore Aethiopici

tur; quanquam plerumquc Acroceraunia plurali

numero dicuntur.

centena} Abcsse ab aliis Ii une numernro jam

Grotíus in margine notavít, abestque a codicibus

Monacensibus (A. C), Reichenaueusi, et Darms fat

tens!; sed male, si Plinium cou tul cris.

latiiudoi] Plinius: »Latitudo autem terrae a me

ridiano situ ad septentrionem dimidio fere minor

colligitur; quadragics quater centena LXXXX mil

lia. Quo palam fît, quantum et bine vapor abstulcrit

et illinc rigor. Neque cnîm déesse arbitrer

terris, aut non esse globi formam: sed inbabitabilia

utrinque incompcrta esse. Haec mensura currit

a littore Actbiopici ocean! , qua modo habitat ur,

ad Meroen decics centena millia. Inde Alexandriam

duodecies centena millia quinquaginta. Rbodum

DLXni. Gnidum LXXXVII millia quingenti.

Con. XXV millia. SamumC millia. CbiumLXXXXTV

millia. Mitylcncn LXV millia. Tencdon XCIV mil

lia. Sigcum promontorium XII millia quingenti-

Os Ponti CCGXII millia quingenti. Garambim pro

montorium CCGL. Os Macotidis CCCXII millia

quingenti. Ostium Tañáis CCLXXV millia, qui cur

sus compendiis maris brcvior fieri potest LXXXIX

millibus. Ab ostio Tanais nihil modicum diligentiasimi

auctores fecere: Artcmidorus ulteriora incom

pcrta existima vit, quum circa Tanaim Sarmatarum

gentes degcre faterctur ad septentrionem versus.

Isidoras adjecit duodecies centena millia quinqua

ginta usque ad Titulen : quae conjectura divination»

est. Ego non minore quam proxime dicto spatio

Sarmatarum fines nosci intelligo. Et alioqnin quan

tum esse debet, quod innumcrabiles gentes subinde

sedem mutantes capiat? Unde ulteriorem mensuram

inbabitabilis plagae multo esse majorem arbitrer.

Лат et a Germania immensas Ínsulas non pridem

comportas cognitum babeo. « Observes velim a Martiano

omnes números omissus esse, praeter ilium,

qui distantiam usque ad Thülen exprimat, atque

in boc etiam dincrre codicum lectioncs. Nam Grotius

edidit • duodecies centena quinquaginta millia«;

Rcicbcnaucnsis autem cx bis millcnarium numcrum

omittit: et Darms ta ttensis Monacenscsque codices

(A. C) tantum » duodecies quinquaginta « dant. IVcque

ubi infra (§. 689) noster promontorium Carambim

ab ostio Ponti abesse dicit »millibus passu um

dneentis viginti« cum Plinio consentit.

accedit] Codices Monacensis (C) et Darms tat -

tensis accidit; sed vulgatam lectio исш praestare

ai-bitror.

510 Martiani Capellae lib. VI. $. 61».

oceani, qua habitabilis primum est, ad Meroen, inde Alexandriam, Rhodum,

Gnidum, Coum, Samum, Chium, Mytilenem, Tenedum, Sigeuraque

Promontorium, os Ponti, Carambim Promontorium, os Maeotidis, ostium

Tanais praedicta dimensio comprobatur. Qui quidcm cursus si per maria

616 transeatur, in compendium ducit millia scxcenta septuaginta octo. Hue usque

compertum progressum Artemidorus asseverat, sed Isidor us adjecit duodecies

centena quinquaginta millia usque ad Thylen ultimam tendi, quae quidem

opinatio mibi videtur incerta; nam ipsi tantundem latitudinis incsse dico,

quantum longitudinis comprehensum. Neque enim, quum rotundum telluris

orbem adstructio superior ratioque monstrarit, impar latus globo poterit provenire,

sed supradicti scriptores habitabilem dixere tellurem.

DE ROTUNDITATE TERRAE.

617 Rotunditatis autem ipsius cxtima circumfusus ambit Oceanus, sicut

navigatus undique comprobatur. Nam a Gadibus per Hispaniae Galliarumquc

Carambim] Sic codices Monacenses (A. C) pro Ca- est«; Seneca (nat. quacst. 3, 28): »in rotundum

rabim in editis. Ejusdcra promontorii infra (§.689) (terrae) orbis acquatus est.« Piinius deniqnc (2,

iterum mentioncm facit. Adde Dionysitim (perieg. 70): »Rcliqnornm, quae miramtir, causa in ipsius

159) ct Plinium (4, 12, 2G). terrae figura est, quam globo similcm, et cum ca

hue usque] Ita codices Monacenses (А. С), aquas, üsdcin intclligitnr argumentis.«

Darmstattensis, et Reichenanensis, pro nunc usaue Oceanus] Cicero (somn. Scip. 6): »Omnis enim

in edibs. terra, quae colitur a vobis, parva quaedam est

rotunditatis] Plato (Pliaed. p. 108 f.) jam de iugnla) Ыгсгтфиа ¡H0 mar¡, quod Atlanticum,

terra .¿v (léÓco OVQavÚ JtSQupEQr¡g ov6a«, item quod magnnm> qucm Oceanum appelJatis iu terris..

Aristoteles (de coelo 2, cap. extr.) »6^r//[ta ÔÏ

-, j _ , , naviqatus] Sic Grotius unice reetc, quum an-

¿%eiv oepeaçoetoeç avayxaiov«, et bratosthencs . .

. o, i ■ «o í-i i\ * c>^ teriores editiones baberent naviqatur, adstipulantc

(ap. Strabon. 1, p. 48 dasaub.): »0<pcUQoeiO7jÇ J r

j i > i n • « . /. " .„ etiam, quod mireris, códice Darmstattensi. Ceteruui

yrj t] aJtaoa. Adue busebium (in praep. ev. 15, 1

56; p. 850), Plutarcbum (de plac pbilosopb. 3, 10; P°SSet ПеСПС °CeanUS' muhÍS °Hm

. • • i /с fot? i«\ i* e't,im esse ostendit Marcus Séneca (Suasor. 1).

p. 893), et nostrum snperiori loco (3. 5У5 Г.). iu N '

Romanis similiter Cicero (N. D. 2, 45): »Si mim- nam a Gadibus] Hace ct seqnentia omnia с

dus globosns est, contingere idem terrae ncccssc Plinio (2, 67) verbis tantum mutatis bausla sunt.

Martiani Capellae lib. VI. $. 618. oil

flexum oecidentalis plaga omnis hodieque navigatur. Dum autcm divus Au- 618

gustus classe Germaniara circuiret, septentrionalem totum pcrmeavit Oceanum;

nam primura in Cimbricum Promontorium veniens, magno dehinc permenso

mari ad Scythicam plagam ac rigentes undas usque penetravit. De confinio 619

item ab orientis principio et Indico mari pars, quae pergit in Caspium mare, a

Macedonum classibus remigata, dum Seleucus et Antiochus regnavissent. Palus

vero Macolica ejusdem sinus habetur Oceani. Item laevi lateris circumflua 620

memorentur. Ab ipsis itaque columnis Hcrculis, quae in Gaditano sunt littore

consecratae, usque in Arabium sinum meridianus omnis permeatur Oceanus,

sicut plurimis asseveratur exemplis. Nam ejus maximam partem Magni Aie- 621

xandri sulcavere victoriae. In eodem Arábico sinu constituto Cajo Caesare Audivus

Augustus] Ridicule «ravit, dum Pliniiim qui ei succcsscrc, circumvcctis с tiara in Ilyrcanium

cxscribcrct, qui »auapieiis Augusti« septentrionalem mare et Caspium Seleuco et Antioclio praefectoque

Oceanum uavîgatum esse tradit; Tibcrii cniin ex- classis eornm Patroclc.« Plura de illo bominc dabit

peditioncm signiGcari patet, cujus classera Vcllejus Strabo (2, p. 68 sequ. Casaub.).

Paterculus (2^ Щ&) narrât » Oceani sinibus ciicum- Maeotica] Multos boc credidisse et Plinius connavîgatis

ab inaudito atquc incognito ante mari flu- firmal, sed ut ipse sentcntiaui non proférât. ßx£itmine

AIbi circumvcctam esse«, Ancyranum autem vov artOQQOTjV appcllat Maximus Tyrius (32, T.

monumcntum (in Oberlini Tácito T. II, p. 847) II, p. 121 Reisk.). Vide Ukertum (T. I, P. 2,

jactat »ab ostio Rbeni ad Solis orientis regioncm p. 341).

usque ad orbis extrema navigassc, quo neque terra sulcavere] Plinius luslravere; sed illo et Virncquc

mari quisquam Romanorum ante id tcmpus gilius utitur (Aen. 5, 158):

adierit«, quod vereor ne male Ukertus (T. I, P. 1, — »et longa sulcant vada salsa carina*

p. 189) ad Germanic! conatus (Tacit, ann. 2, 24) et Claudianus (VI cons. Hon. 376):

retulcrit. Quod autein noster »ad Scytbicam plagam »Classis ut aurai о sulcaret rémige fluctuf.»

ас rigentes undas usque penetratum« scribit, itcrum C. Caesare] De bac C. Cacsaris, Augusti nemale

intellcxit Plinium, qui » prospect um tantum . potis ac filii adoptivi, expeditione Arabica (Dio

aut faraa cognittira marc immensum« perbibet Cass. 55, 11), Plinius (6, 32) volumina scripsisse

pergit] Vide nc vergit scripserit, ut Plinius tradit et Jubara Mauritaniac regem et Dionysium

»pars tota vergens in Caspium шаге.» Characcnum »terrarum orbis situs recentissimum

Seleucus] Patroclis hace expeditio est, quam et auetorem, quem ad commentanda omnia in Orlenalio

loco (6, 21) Plinius tangit: »Etenim patefacta tem praemiserit divus Augustus, ¡turo in Armenian)

est non modo Alexandra Magni armis rcgiimque ad Partbicas Arabicasque res majore filio.»

512 . Martiani Capellae lib. VI. §. 62i.

gusti filio, Hispanicarum navium naufragium et ejectae fragmentorum reliquiae

pervenere. Item Hanno, dum Puniciim floreret imperium, Mauritaniae circuitu

ac dehinc mcridiani flexus excursu in Arabiae términos prolixa admodum

navigatione pcrvcnit. Cornelius auctor affirmât, quendam Eudoxum fugientem

regis insidias ex Arabia in Gaditana pervenisse refugia. Caelius Antipater se

hominem vidisse confirmât, qui negotiationis ardore in Aethiopiam ex Hispania

navigasset; idem Cornelius post captos Indos per Germaniam na viga vit.

naufragium] Ita codices Monaccnses (A. C) et

Darmstattensis pro naufragio in cditls. Pracetct

tamcn naufragio.

pervenere] Ita codices Rcichcnauensis et Monacenses

(А. С) pro paruerunt in cditis; Plinius

brevius: »signa navium ex Hispaniensibus naufragiis

dicuntur agnita.«

Hanno] Cujns etiam nunc pcriplus exstat Gree

ce. Confer omnino Gossclinuin (recherches sur la

geogr. system, des anciens P. I, p. 61 — 102),

Saint- Croix (in Mem. de l'Acad. des Inscr. T. -42),

Ilugium (in progr. Freib. 1808), Manncrtum (Geogr.

d. Gr. n. R T. I, p. 46 sequ.), Ukertum (T. I, P.

1, p. 61 sequ.), Lelcwclium (die Entdeckungen der

Carthager etc. p. 81 sequ.). Periplum recenliesime

edidit F. W. Kluge (Lips. 1829).

Cornelius auctor] ductor glossema est. Quod

ct alibi saepe reperias, ut ct in scholio Gcrmanici,

in Cancri fabula: »ut Рапу asis auetor dici t. « GnoT.

— Sed ipsius Plinii verba sunt (2, 67): »Practcrca

Nepos Cornelius auctor est, Eudoxum quen

dam sua aetatc, quuni Lathurum regem fugerct,

Arábico sinn egressnm Gades usque pervectum.«

Eudoxus] Vide Posidonium apud Straboncm

(2, p. 98 Casaub.) et Ukertum (T. I, P. 1, p. 141

sequ.).

Caelius Antipater] Confer disscrtationcs duas

in annal, acad. Lugd. Batav. anni 1821.

negotiationis] Hoc rece pi e codicibus Mo na

cen sil) us (A C) et Darmstat (en si, qnum et Plinius

dicat »conimereii gratia «; vulgo minus apte navi

gations.

Hispania] MS. semper Spania. Non male, ita

enim saepe vctercs, praescrtim Graeci. Paulus ad

Romanos cap. XV: tuff ictv яо^есшукиь eig xr¡v

Xrtaviav, кХеббоумь Jtçôç vfiâç-. ct paulo post:

xovzo ovv èrtixeAéÔaç xai 6<pçayc6à[ievoç

avxoïi xov xaçjiôv xovxov, àrteÀevÔoficti ÔC

Vficüv sig xr\v 'Ertaviav. QnemHocjm eo libentius

adscribo, quod ejus mihi indicium feecrit vir

omni studiorum genere darissimus Fr. Junius,

cujus mc hospitio felicem judico; ut et illum cx

Glossari о H. ST. » Hispania ^Irtavia», quem suppeditavit

amicissünns Meursius, magnae non dicam

spei sed rci juvenis. Rcperitur et in Scboliaste

Juvenal, ad Satyr. XIV", indicante ernditissimo Ti-

Hobroga. Simile est ct buic vocabulo histricnlus

ôaÔVrtQCûxXOÇ, (ut in Glossario legitur), quod Arnobius

mutile striculus dixit lib. V: » Tacit su mere

babitum puriorcm, ct in speciem levigari nondum

duri atque striculi pusionis«; ut et Tertullianus de

Achille: »paliens certe jam striculus«, ut cm end at

Turnebus. Ne quis autem temeré hirticulus emen

de t in Glossario, sciendum est histriculum cadera

ratíone dici qua histricem ab birtitndine. Grot.

— Samuel Dochartus ipsum Hispaniae vcl Spaniae

Martiani Capellae lib. VI. $. 513

DE DIVISIONE TERRAE.

Ostensiim puto ambitum superioris terrae permenso in circulum mari 622

undiquesecus navigatum; nunc ipsius divisionera terrae quantum patitur succincta

insinuation e memorabo. Circulus omnis superae habitabilisque telluris,

sicut plerique testantur, in tres partes est dis^ibutugV Eoiropam , Asiam, Africamque,

quarum primam atque ultimam interruplio dispescit Oceani. Nam 623

Atlantici profundi ex Gaditano freto vis intersecans profunda telluris Lybicum

Ibero latus abscidit et confestiin se in propinqui maris fluenta diffudit; quippe

a Gaditano ostio in ingrcssum interioris maris per longitudinem cursus vix

■omen ded ucit ab Hcbraea voce Saphan, id est se profitetur. Fucrunt tamen qui duas tantum par-

Cuniculus; linde Spanya nihil aliud crit quam cu- tes faccrcnt, Africa Tel Europae vel Asiac adject*.

niculosa regio, quod cpitheton etiam Catullus car- Undc Silius (1, 194):

mine XI dat Ccltiberiae. Cufer. ( Ilarpocr. p. 65). » Pestífero Libye torquetur subdita Cancro,

— Spaniam saepe et Darmstattensis codex praebet Aut ingens Asiae bites, out pars tertia terris»,

pro Hispania; immo et Atbenaeus (14, 75; p. 657 et Liicanus (9, 411):

f. Casaub.) SrtccvLccv dicit. »Tertia pars rerum Libye, et credere famae . -i

post captos Indos] Haud dubie corraptns hie Cuneta velis, at si ventos coelumque sequaris,

locus est; quid sibi voluerit Martian us, intelligi po- Pars erit Europae.«

test vel e Plinio (2, 67) vel e Pomponio Alela Plura dabit Ukertus (T. I, P. 2, p. 280).

(3, 5 f.), qui baec narrât: »Cornelius Nepos, ut ditpescit] Sic pro dissecat in cditis tree antirecentior

auctor, ita certior; testent autcm rei Q. quissimi Leidenscs (Oudend. ad Appui. II, p. 50).

Atlantici] Pliuius (3, 1): »Oceanus hoc quod

dictum est spatio Atlauticum mare infundens et

ávido meatu terras, quaecunque venientem cxpavcrc,

demergens, resistentes qiioquc flexuoso littorum аш-

fraetn lauibit« cet.

a Gaditano] Pliuius (3 pract): »Quindecim

millia passuum in longitudinem fauces Oceani pasuperioris

terrae] Id est hemisphaerii nostri, tent, quinqué millia in latitudinem, a vico Mellaiia

vel ejus partis quae Océano circumfuso a reliquis Hispaniac ad Promontorium Africae album, auctore

dirimatur. Turranio Gracili juxta genito; T. Livius ac IVepos

tres partes] Antiquiesima haec est distributio, Cornelius latitudinis trad idcrunt, ubi minus, VII

cujus jam Herodotus (4, 45) auctorcm ignorare millia passuum, ubi vero plurimam, X millia. Tarn

Metellum Celercm adjicit cumque ita retulisse com

mémorât: quum Galliis pro Consule praecsset, In

dos quosdem a rege Baetoriim dono sibi datos;

unde in eas terras devenissent rcquirondo cognosse

vi teinpcstatum ex Indicis acquorihns abreptos

emensosque quae intcrerant tandem in Germaniac

littora exiisse.«

514 Martiani Capellae lib. VI. §. 623.

quindecim passuum millia numerantur, latitudo vero, ubi angustior quinqué,

ubi diffusa septem, ubi prolixior decern millibus explicatur. Hinc defluxere

per diversos sinus subsident^sque campos tot maria, tot fragores, et quantum

624 per diversa aequora tumcscit. Undarum vero illa proruptio interfluentis Oceani

laeva Europam facit, Lybiamque dextra, et montibus utrinque concluditur. Nam

ab Europa Calpe, Africa' Abylö monte despicitur, qui utrinque prominentes dici

columnae Herculis merueruiït, quod testimonio vctustatis laboris IJerculei limes in

illis sit consecratus; siquidem ultra eum progredi consumtae telluris invia prohi-

625 bebant. Denique etiam hoc de ejus sacrae virtutis possibilitate persuasum ,

quod, quum antea natura tqrris maria dispararet ac tanto cingi circuitu firmaret

Oceani, montium effossis radicibus divulsoque conlinio camporum devexis

lacunisque terrarum itnprovisum pelagus in usum impigrae mortalitatis

626 admisit, permutans orbis faciem naturaeque discrimina. Hoc igitur freto laevorsura

Europa distenditur usque in Tanais fluminis gurgitem, a quo inchoans

Asia Nili itidem al veo limitatur; qui quidem Nilus eandem Africamque disrummodieo

ore tarn ¡inmensa aequorum vas litas pan- petno jago diremisse colles, atquc ita cxclusum

ditur.« * antea mole montium Oceaniim ad quae nunc inundespieitur]

Darmstatlcnsîs codex dispicitur, sol- dat adraissnm.« Ceterum quod antcccdebat in cditis

lemni confusione; ñeque opns est lectionc ah On- praedictorum , quum ab antiquissimís codicibus abdendorpio

(ad Appui. II, p. 49) proposita dispes~ esse tcstctur Oudendorpius (ad Appulcj. I, p. 54),

cilur , quia sensus bic est, fretum utrinque a mon- omîsî.

tibus despici, id est montes ei ab 11 troque latere impigrae mortalitatis] Rccepi lectioncm jam a

imminerc, undc despici possit. Ceterum dc colum- Grotio in margine notatain atque ab Oiidendorpio e

mis Hcrculis omnia pervúlgate nec montium no- codicibus Lcidcnsibus commendatam (ad Appui. I,

mina variant; quare absurda est lectio, quam a p- 34), Monaocnsibus quoqne addicentibus 5 vulgo

Grotio jam in margine notatam in Reicbcnaucnsi immortalitalis.

quoqne códice inveni, ab Aethna pro Abyla. Tanais] Hunc jam Herodotus (4, 45) nonnultestimonio]

SIS. testimio, sed male; nisi ita los Europac confinium faceré narrât, licet ipse

sumas, ut àQ%a'Cxûjç dixcrit ea forma, qua con- Pliasin malle vidcatur; postea m a gis magisque ca

turnias supra et Fcstus aestimia. Grot. opinio invalnit, unde et Dionysius (jfeçirjy. 661):

effossis] Plinius: »creduntque perfossas exclusa »06x6 xcù Evpcórtr¡v ártozéfivetai 'Aôiâoç

antea adinisissc maria et rcruin naturae mutasse aÏTjç.»

faciem.« Mela (1, S): »Hercalcin jiinctos oliui per- Confer omnino Straboncm (1, p. GS Casaubon.):

Martiani Capellae lib. VI. §.626. 515

pens telluris complexum intersccat multitudine fluviorum. Europam tarnen

terminan Propontidis faucibus dixere quam plurimi, quae Propontis per au

gusta desceudens ad Maeotidem quoque perfertur.

DE HISPANIA.

Europae tamen principium inchoamentique limen Hispaniae contributum,

fertili frugum opimaeque provinciae, metallorum aurique fetura,

minii, marmoris, gemmarumque muneribus praedicandae; quae quidem, quod

Iberi fluminis interrivata tractu, amnis sui meruit cognomentum. Cujus illa

in 1res partes Universum dividitur.« Adde Strabdnem

(2, p. 124. 125 Cacaub.).

augusta] Sic scripsi с codicibus Monacensibus

(A. C) et Darmstattensi eque margine libri IVorimbcrgensis

pro angustum, quod Grotitis de s no dé

disse videtur, quum anteriores editioncs anyiistam

baberent.

opimae] Confer inprimis Solinum (polybist. 25)

et Justitium (44; 1): »Ilinc tempéralo calore, ¡udc

feücibus et tempestivis imbribus in omnia frugum

genera fecunda est, adeo ut non ipsis tantum iiicolis,

verum etiam Italiae urbique Romae cunetarum

rcriim abnndantia sufilciat. Hinc cnim non frumenti

tantum magna copia est, verum et vi ni, mellis,

oleique; nec ferri solum materia praeeipua est,

sed et cquoriim perniecs greges; nec summae tan

tum terrae laudanda bona, verum et abstrusoriiin

metallorum felices divitiae. Jam lini spartiqne vU

¡ngens; minii certe nulla feracior terra.« Undc simul

apparet falsam esse codicum Reicbcnaucnsis,

Darmstatlcnsis, et Monacensis utriusque lectioncm

mir» pro minii; vide et Salmas! um (ad Solin.

p. 267). Gemmas Taguin fcrre Mela (5, 1) auetor

est. Plura dabit Ckertus (T. II, P. 1, p. 523 sequ.).

amnis sui] Püniirum ut Iberia appcllaretur;

vide Ukcrtum (Т. П, P. 1, p. 255).

rovç [isv Toig ftoTcc/iolg duxiQslv avtàç, ты

rs JSeiZco xai ты Tavaidt, vrjôovç artotpaívovraç,

rovç те toîç i6&i¿otg, ты те (ieraÇv

rijç KaÖrtiag nal т-rjç TIovTixrjg ^аХаббщд y.cti

Ты [iera£v Ttjç èçv&çàç xai tov ехдцуцатод:

et Appulejum (de mundo p. 505. 504 Oud.): »in

divisionc terrarum orbis Asiam et Europam, et cum

Iiis, siciit plurcs, Africain accepîmus — Asia ab

angustiis Pontici maris, usque ad alias angustias,

quae inter Arabicum sinura et intcrioris ambitnm

pelagi jacet, constringiturque Oceani cingnlo —

quidam ab exordio Tañáis usque ad ora Pfili Asiae

términos metiuntur. «

Nilus] Strabo (1, p. 55 Casaub.) tarnen »clcgantiores

sinum Arabicum corainodiorem finem babere

ait quam Nilum, siquidem ille propemodum

ab nno mari ad alterum omnino penetret, Nilus

ab Océano multis part ¡bu s longius absit«; qui cnim

priiui Nilum finem feecrant, et ipsum et Tanaim

Phasinvc ex Océano defiliere opinati erant.

Propontis] Mela (1, 1): »Ubi priinum sc coaretat,

Hcllcspontus appellator; Propontis, ubi expandit;

ubi itcrum pressit, Thracius Bosporus; ubi

itcrum effundit, Pontus Euxinus; qua paludi committitur,

Cimmerius Bosporus; palus ipsa Macotis;

(юс mari et duobus inclitis aninibus, Tauai et Nilo,

C5 *

516 Martiani Capellae lib. VI. $. 627.

portio, 'quae Atlántico confinis océano in Gaditani freti littus excurrit, Baetica

perhibetur, ctiam ipsa vocabulum proprii fluminis nuncupationc sortita; quae

ab Urcitano fine, qua citerior meat, Tarraconensis dicitur a Tarraconensi

urbe, quam Scipiones condidere; nam Poeni fundavere Carthaginem, con-

628 ditas ubicunque urbes amico sibi nomine praesign antes. Sed praedictum latus

a Pyrenaeis jugis in aliam provinciam dissecatur; siquidem Baeticae a septcntrionali

confinio Lusitania sociatur, cui nomen fabula a lusu Liberi patris

vel cum eo bacchantium sociavit. Haec quoque cognominis sui fluvio pcr-

629 meatur, licet earn Tagus quoque arenis illustret auratis. Ulissipone illic op

pidum ab Ulysse conditum ferunt, ex cujus nomine Promontorium, quod

maria terrasque distinguit; nam ab ejus ambitu inchoat mare Gallicum, et

faciès septentrionalis Oceanij Atlanticus vero et occiduus terminatur Oceanus,

Urciíano] Urce urbs est Tarraconensis Hispaniae

Pfolcmaeo. Grot.

Scipiones] Vide Polybium (3, 76). Cetcrnm

condidere dedi e codicibus Darmstattcnsi, Reicbenauensi,

et Monacensi (C) pro condiderunt.

Pyrenaeis] Ita Monaccnsis (A) pro Pyrenaei

quod in editis erat.

lusu Liberi] Plinius: >a Lusi et Lysia Liberi

patris« j sed et ibi Helenîus lusu et lyssa legit. Grot.

— In Plinii (3, 3) cditionibns nunc lcgitur: »Lusum

enim Liberi patris aut Lysam enm eo baccbantcm

nomen dédisse Lusitaniae et Pana praefectum

ejas universac«, bac Ilarduini nota addita:

»Varro niigatur, si a lusu sea lusione, quae vox

Latina est, jam tum Baccbi асто Lusîtaniam cognominatam

velit, aut a Xv66a, quae vox rahiem

sonat. Sic tarnen Martianus aeeepit.«

cognominis sui fluvio] Hune quem inteUigat,

non perspicio.

auratis] Unde Ovidiue (met. 2, 2of):

»Quodque suo Tagus amne vehit , fluit ignibus

aurum»,

et Silius (1, 155)

»Auriferi Tagus adscito cognomine fontis.*

Plinius quoque alio loco (4, 35): »Tagus auriferis

arenis cclcbratur.«

Ulissipone] Codex Reiclicnaucnsis Olissipone,

ut et in lapidum titulis est (vide Cellarium geogr.

antiqu. T. I, p. 70 et Ubertum T. II, P.l, p. 304),

pluribusque in codicibus exstarc Wcssclingius (ad

Itiner. AnL p. 416) prodit; sed Tulgatam mutarc

nolui, ut originationis causa ne dispareret, quam

Solinus quoque (c. 23) prae se fert.

Promontorium] Plinius (4, 35): . Excurrit dcindc

in altum vasto cornu Promontorium, quod

alii Artabrum appellavcre (vide §. 611), alii Mag

num, muí ti Olissiponense ab oppido, terras, maria,

coelum disterminans. Illo ilnitur Hispaniac latus

et a circuitu ejus incipit irons j septentrio bine oceanneque

Gallicus , occasus illinc et oceanus Atlan

ticus.*

Martiani Capellae lib. VI. §. 629. ol7

qui tum Hispaniae limitatur excursibus. In ejus quoque confinio equarum

fetura ventis maritantibus inolescit, volucres proli cursus, ipso spirante Fa

vonio. Verum Baetica cunetas ubertate fecmiditatis provincias antevenit; quae 630

quidem habet jurídicos conventus duos, Gaditanum et Cordubensem, oppida

centum septuaginta quinqué, habitantium multitudine frequentata. Eadem 651

vero longitudinis dimensione distenditur a Castulonis oppidi fine in Gaditanum

oppidum, ducentis quinquaginta millibus amplior aestimatur; latitudo quoque

in ducenta viginti quatuor millia excurrit. At universa provincia habet con- 632

ventus septem, Carthaginensem , Tarraconensem , Caesaraugustanam , Cluniensem,

Asturum, Lucensem, Bracarum; civitates vero praeter Ínsulas

етшгит] Yurro (de re rustica. 2, i, 19;

p. 265 Gesn.): •In fetura res incredibilis est in

Hispania, sed est тега, quod in Lusitanía ad

Oceanuin in ea regione, ubi est oppidum Olysippo,

monte Tagro, quaedam e vento coneipiunt certo

tempore cquac — sed ex bis equis qui nati pulli,

non plus triennium vivunt.« Undc SUius (5, 379):

*Hic adeo, mm ver placidum flatus а ue tepescit,

Concúbitos ser vans tácitos grex perstat equarum,

Et Venerem oceultam genital! percipit aura. «

Idem Virgiliiis (gcorg. 5, 273) Bitbyniae loco tribuit,

ubi vide Hcynium. Addc Columellam (6, 27,

-4), Plinium (4, 35 ct 8, 67), Solinum (c. 25),

Oppianum (cyncg. 5, 536), Justinum (44, 5), qui

tarnen fabulam esse ait »ex equarum feeuuditate et

gregum multitudine natam, qui tanti in Gallaecia

et Lusitania ct tarn pernices visantur, ut non ¡in

mérito vento ipso concept! videantur.«

Baetica] Confer inprimis Straboncm (p. 142

sequ. Casaub.).

conventus] V. Pliniuni. De conventu Tarraconensi

exstat bacc inscriptio: »M. ACILIO Q. F.

Q. VED. PROCURAT. CAESARUM CONVENTUS

TARRAGON. De Asturum conventu illa:

GENIO

CONVENT .

ASTURICENSIS.

Grot. — Confer Grutcrum (inscr. 110, 6). De convcutu

jurídico in univcrsnm videndus Ernestins (in

clavi Cicer.).

universa] Imperito haec Martianus descripsit

ex Plinio (5, 4), quasi ad universam Ilispaniam

vel certe ad Baeticam antecedentem pertineret,

quum jam de Hispania citeriora sive provincia Tarraconensi

scrmo sit.' Fortassc tamen sententiarum

ordo confusns est itaque restîtuendus, ut inferiora

verba inde a » tend! tur auleni« usque ad »latitudinis

excrementan! • ante »at universa» insérant ur 5

nam quae infra de Agrippae crrorc sequuntur, ex

Plinio (3, 3 f.) apparct ad ultcriorem pótius Hispaniam

pertinerc. Ceterum Plinium sccutus servavi

in scquentibus Lucensem, licet codices Darmstattensis

et Reicbenauensis praebeant Lucrensem, quam

Grotiiis quoque in margine lectionem notavit; Monacensis

plçf originem deberé videtur.

civitates vero] Verba quae in editis sequun

tur »in Hispania* delcvi auctoritate codicum Mo518

Martiani Cardiac lib. VI. $. 652.

atque alias contributas ducentas nonaginta quatuor tota complexione dinumerat.

Tenditur autem per longitudinem, quantum Agrippa dinumerat, millibus quadringentis

septuaginta quinqué, latitikline duccntis viginti quatuor, quum fines

Carthaginem usque protenderet, qüae opinio Agrippae non exiguum admittit

053 errorem. Nam Hispania omnis citerior a Pyrenaco in Castulonis finem per

sexcenta Septem millia longitudine protrahilur, cujus ora paulo ainplior acstimatur;

latitudo autem a Tarracone ad littus Jarsonis treccntis scptem mil

libus invenitur, a radicibus Pyrenaei, ubi utri usque maris propinquitatc concluditurj

nam paulatim diffusior adjacet in latitudinis excrementum.

DE MONTE PYRENAEO ET PROVINCIA NARBONENSI.

654 Idem igitur Pyrenaeus ex alio latere Galliarum finibus admovetur, a

cujus radicibus quidquid interjacet usque Rhenum, et item inter Occanum

et montes Gebennam et Juram, Gallicis regionibus attributum. Narboncnsis

naccnsis (C), Darmstattcnsis, et Rcicbcnauensis. Sed Et promontorii nomcn est Olarso in Occanum proitcrtim

PI i ni um male intellexit, dum provinciac prae- fecti, quo finitur Hispania, inquit Mariana I. 1.

4er contributas civitates CGXCIV tribuit; Plinii bist. c. 2, p. 5. Hard, (ad Plin. 4, 20, 54 n. 3).

enim тегЬа Jiaec sunt: »Acccdunt insulae, qua- — Alios Gersonis legere Grotius notavit In niarrum

mentione seposita, praeter civitates contributas ginc; in codieibus nibil subsidü inveni.

aliis ducentas nonaginta quatuor provincia ipsa quidquid interjacet] Eosdcm Galliac fines tribuit

continct oppida centum septuaginta novem.« Con- Suetonius (Gacs. 25), quam ait >a saltit Pyrenaco

tributae autem sunt, quae Graccc 6vvT£kov6(XL Alpibusquc et monte Gcbcuna, fluminibusque Rhe-

£ÏÇ aXXr¡V JtÓZiv appcllantur. no et Rbodano confinen.

sexcenta septem] Editi septuaginta pro septem Gebennc.:¡i\ Habet eadem Mela lib. 2, c. S.

Iiabcnt; sed nostra lectio non solum margin! Gro- Gebennam quoquc Caesar lib. 7 bell. Gall. p. 81.

tianac codicibusquc Monaccnsibus (A. C) et Darin- Gehennas vocat Lncanus L. 1, v. 435; et Gebenstattensi,

sed Plinio etiam (5, 3, 4) conformis est. nicos montes Mela. Galli les monts des Cevennes.

Praetcrca ex antcrioribus editionibus restituí pro- Hard, (ad Plin. 5, 4; not. 7) — Codicum lectioncs

trahitur, quum Grotius protrahit cdidisset. variant, siquidem Monaccnsis (C) Gabennam, Darin-

Iarsonis] In Plinii plcrisquc codicibns Olarsonis. stattensis Uegennam, margo IVorinibcrgensis Gehen-

Grot. — Oiaöco rtôfoç est Ptolcmaco 1. 2, с. 6 nam exbibet; sed mutationc non egemus.

in Vasconum oppidis raaritimis : nunc pagus Oiarço, / Juram] Ita Plînins; MS. Duris , forlc Juris,

leucis a Fontarabia duabus. Martiano Jarso dicitur. ut in Soliui antiquis codicibus. Ptol. ioVQc'<66og.

Martiani Capellae lib. VI. §. 634. 319

autcm provincia appellator, quae interno mari alluiturj hace Braccata antea

dicebatur, quae ab Italia jugis Alpium atque aniñe Varo discernitur, cujus

longitudo, sicuti Agrippa dimensus est, trecenta septuaginta millia passuum,

latitudo autem ducenta quadraginta octo. In hac provincia Rhodanus fluvius 65u

ex Alpibus veniens per Lemannum lacum meat, et causas fertilitatis importât .

terrae germinibus ас fecundis, cujus ora diversis nominibus appellata; nam

Hispaniense unum, alterum Metapinum, tertium, quo plenior meat, Massalioticum

nuncupatur. Provincia viris, opibus, frugibus memoranda; unoque

transcurrenda piaculo, quod illic fas fuerat hostias humani generis immolare.

. ...... DE ITALIA.

Sed post Alpium montes, qua faciès prominentis naturae ortivi Solis 636

GnoT.— Apud Plinhim et Jura: sed MSS. omncs dend. (ad Appui. I, p. 350). — Quodsi corrigendi

ef Juribus. Mela 1. 2, c. S non Juram niontcm, licentia data esset, multo facilius locus emendare*

sed Lemannum lacum fincm statuit Narboncnsis tur dcleta copulativa ас i at Laud scío an fecundis

provinciae. Jura pro locoruin diversitatc varia sor- ex abbreviating natuin sit pro fecunditatis.

titur nomina le Joux, le mont St. Claude, le Credo, Metapinum] Sic Laec omnia et Plinius. GnoT.

cet. Hard, (ad Plin. 4 , A , S ; n. 8). — Variantcm lectionera Alpinum , quam margin!

Braccata] Sic scrips! ePlinio; codices Reiche- Gratina adscripsit, commémorasse sufficiat.

nauensis, Darmstat fensis, Monacenses (A. C) bra- Massalioticum] Codex Reicbenauensis Massi

cota, qnod codem redit; editi male bracluUa. No- liolieum, sed Graecam formam servavi, quam et

minis origo a fcmoralibns nota est. Plinius habet: »Libyca appellantur duo ejus ora

auadraginta octo] Grottus addidit continet, módica tertium idemque amplissimum Massaquod

tarnen quum et ab anterioribus edilionibne et a Hoticum. «

codicibusReicbenauensi et Darmstattensi absit, omisi. opibus] Codices Darmstattensis, Rcicbenaucn-

Lemannum] Lucanus: sis, et Monaccnsis uterque praebent oppidis, quam

»Deseniere cauo tenloria fixa Lcmanno.« lectioncm et Grotius in margine notavit; sed rcti-

Grot. — De scriptura nominis vide ibidem Cor- nui vulgatam, quia apud Plinium est: » agrorum

tiuui (ad Lucau. 1, 39G). cultu, virorum morumque dignationc, amplitudinc

fecundis] Forte fetubus , si glossarum expo- opum nulli provinciarum postferenda.«

sitiones sequamur. Ego malim fecundat. GnoT. — ■ humani] Mêla (3, 2; p. SO Voss.): »Gentes

Pracfcro emciidatienem fetubus: nisi malis fetu- superbae, superstitiosac, aliquando etiam iramancs

ris, ut alibi saepissime, vcl, quia rarior vox cor- adeo, ut homineoi optimam et gratissimam düe vicruptioni

causam dedit, peeudis sive peendibus. Or- timam caederent.« Adde et Solinum (c. 21).

520 Martiani Capellae lib. VI. §. 636.

illuminatione perfunditur, inchoat atque descendit Italia longe ante alias omnes

357 laudibus veterum in urbis Romae gratia praedicanda. Cujus principium Li

gures tenent; dehinc quae ubertate soli sacrata occupavit Hetruria regio, tam

iudigetis Aeneae foedcre, quam remediorum origine atque ipsius Tagetis ex-

.aratione celebrata; Umbri mox, Latiumque atque ostia Tiberina dehincquc

ipsa caput gentium Roma, armis, viris, sacrisque, quamdiu viguit, coeliferis

658 laudibus -conferenda; haec a mari sexdecim passuum millibus disparatur. De

hinc littus in Volscorum nomen sortemque concessit; mox Campania, Piccntesque,

ac Lucanum littus Brutiumque conjungitur; cujus Promontorium in

meridiem austrumque respectans in mare procurrit laevaque alia interioris

sinus fluenta complectitur, ut si a primis Alpibus dextrum latus et prolixi

montis brachium contempleris, prominentias utrinque componens tbeatrum

quoddam spectare videaris undarum. Lunata quippe et quodam hemicyclio

in Promontorium memoratum circumfcrtur Italia; deuique ab ipsis Gadibus,

qua se fauces freti interfluentis aperiunt, in Brutium sinum, qui est primus

059 Europae, emissa maria conquiescunt. Interior vero tellus, quae in superum

mare Boreamque profertur, Graeciae ora, Salentinis, Pediculis, Aptilis, Peortivi]

Ita codices Darms tattcnsis, Reichenau- Ficentes] Rcctiue Picenlinos dixissct; vide Cclensis,

et Mon acenses (Л. С) pro ortuum in editis. larium (T. I, p. 859).

perfunditur] Sic codices Monaccnses (A.C) pro Lttcanum littus] Salmasins (ad Solin. p. S7) in

profunditur in editis. Mox expuli qnod Grotins e88C lalus lrad,t' id4ne et Reicbcnaucnsis

nescio unde intn.serat sola post Italia, qnum in et В"мМи* codîces Praebcnt, mutarc tamen

meis quoque codicibns non exstet. n0,ui> 4uîa ,littue în >*olecornm. cet. praecessit.

i.. m laevaque alia] Alios ala legere Grotins iu marin

urbts Romae] Ant m su per Пиши, aut pro . .

gratia sen bend um gratiam ; sc J codices nihil variant. . . ,

qui est primus] Quatuor enim cum PI in 10 (3, i)

ubertate soli] Grotius Soli scripsit, quasi Soli mediterr.nci mari, sinus numeral, »q..oeacrata

fnerit Hetruria, sed bac de re nibil constat; ^ pp¡mug a ^ H¡epan¡ac ext¡m0j „t ¿k{um

malui igitur soli ubertatem iuneerc. . T ,

J D est, monte JLocros et Hrutium nsque Promontorium

Tagetis] Vide supra (ad §. IS 7). Pro remedio- ¡mmenso ambitu flectitur.«

rum vereor ne religionum legendum sit. superum] Id est Jdrialicum, ut Tyrrhenum insexdecim]

Alii XV. Grot. ferum. Vide Ccllarium (p. 656).

Martiani Capellae lib. VI. $. 639. 521

lignis, Istris, Liburnis, ct ceteris populis phscurioribus habitatur; laevorsum que

que se fleetit, et item duobus promontoriis peltac Amazonicae formam reddit;

dextro cornu Lcucopetram tendens, laevo Lacinium. Unde quum longa sit ab Air

pibus Praetoriae Augustae per urbem Capuam et Rhegium oppidum absque re

curvo flexu decies centena et viginti millia passuum, nusquam vero trccenta latitudo

ejus ex^cdit. A solo igitur Itálico Liburnia Istriaque discretae sunt centenis

mitlibus passuum, quod distat ab Epiro et Illyrico quinquaginta millia, ab

Africa intra duccnta millia, ut Varro commémorât, ab Sardinia centum viginti, a

Sicilia mille quingentis, a Corsica minus octoginta, ab Issa quinquaginta. Verum 640

omnis Italiae circuitus tenditur vicies centena quadragiuta novem millia; ejus

umbilicus in agro dicitur Reatino; angustior plurimum est ad portum quern.

Hannibalis castra dicunt; nam vix ibi viginti millia passuum lata est. Verum

Italia etiam Pado ilumine memoranda , quern Graecja dixit Eridanum ; hunc

peltae] EIoc quoqnc ct quae scquunlur ex Plinio instila in mari Adriático adjacens Dalmatiac. Hine

(3, 6): »Est ergo folio maxime quemo assimilate, Issicue sinus, Ptol. tab. 4. Asiae, ct Hcrodot. I.

multo procerltate amplior quam latitudinc ; in lacva 5: хата tov 'IÓÓixov xaXovßEVOV xóZftov. Gjrot.

sc flectens cacuniinc, ct Amazonicae forma desinens — Confer Straboncm (2, p. 124 init. Casaub.).

parmae, ubi a medio excursu Cocintbos vocatur, vicies] Sic codices Monacenses (A. C), Reicbcpcr

sinus Innatos duo cornua emittens, Leucopetram naucns¡S} ct Darmstaltensis, non vigies, nt in cditis.

dcxtra, Lacinium sinistra. « Parma enim Latine . ,

_ . .. .í ., . umbilicus] Plinius (5, 17): »In agro Reatino

quod леЯтг] Graece. Amazonibus paritcr tribuit .

* ... , ' _ . „лч Cntiliac lacum, in quo fluctuct insula, Italiae

bilicum esse M. Varro tradit. « Martianus tamen

bic ct in scquentibus Solinuin potius (polybist. 2,

Ovidius (ex Pont. 5, 1, 06)

»Nec tibi Amazonia pro me sumenda securis ,

Awl excisa levi pclta gerenda manu.«

_, ; .. ,,r> . •< /1« 23) ante oculos babuLsse vidctur.

lormam pcltae vidcas apud Laryoplnlnm (de clyp.

p. 55), Scguinum (num. p. 25), Passcrium (de lu- viginti] Sic Grotius cdidit nec ego rautarc aucern.

II, 97), ct in musco Florentino (II, 52. 53). sns sum, ne temeré mutasse quidquam viderer,

nuttibus passuum] Sic codices Alonaccnses (A. licet a codicibus maximam comrocndationem babeat

C) et Darmstat tensis; vulgo passibus. centum triginta, quod jam Grotius in margine nooctoginta]

Sic dedi e Plinio et margine Gro- tavit praebcntquc Monaecnses (A. C) et Darmstattiana

pro septuaginta in cditis, licet alioquin cor- tenais; sed apud Soliuum est quadraginta , apud

rupta sit lectio marginis Grotianac Corcgra pro Plinium (3, 10, 15) viginti, quem qnnm noster

Corsica. ' ct infra (§. 649) scqnatur, sibi ipsum repugnantem

* Issa] Ita ct Plinius. Urbs est in Lesbo. Item facerc nolui.

Martiani Capellae lib. VI. $. 640.

amnem mons Vesulus inter montes Alpium elatior gignit fonte mirabili, qui

in Ligurum finibus fluraen creat, ac debinc flu vi us mersus in penita telluris

in parte agri Vibonensis emergit, canis ortu diffusior. Nam solutis Alpium

nivibus, flagrantia Solis acstivi exuberat ultra gurgitis ripas, nullique gloriae

nobilium a inn iu m cedens, trigiuta receptis fluminibus, Adriaticum mare magna

641 opimus granditate pcrfundit. Cetera Italiae memoranda nee pocfcae tacent, ut

Scyllaeum oppidum cum Crataeide ilumine, quae Scyllae mater fuit, Cha

ry bdisque voraginem ac vcrtiginem tortuosam; Pacstana rosaría, scopulos Sirenarum:

in Campaniae amoenis antiquitus nemora, Phlegraei dchinc campi,

Fibonensis] Hoc e Sol i no et margine Grotiana »Fidi ego odoratl viclura rosaría Paesli.«

rccepi, nee reliquis codicibus rcfragantibus, qui Martiilis (12, 31):

Bibonensis praebcnt sollcmni confusione (vide ad , »Prataque пес bífero cessura rosaría Paeslo*.

§. 23). Vulgo Fibienis, onde Salmasius (ad Solin. Columella (de re rust. 10, 37):

p. 84) Vibiensis scribendum conjecit, a Foro Fibii;

Yiboncnscin cnim agriim in Italia nullum esse nisi

qui a Fibone Falentia dicatur.

opimus] Lectio in Norimbergensis librí margine

nótala opum; male, licet opimitas flu vio neutiquam

apte tribuatur.

Crataeide] О vidi us S су 11am Crataeide natam

refert, ct Homerus dixit:

»Ugatauv fir¡TÍga 6xv>XXr¡g.«

S iibs ti inonda ¡taque boc loco MS. nostri lectio Cra

taeide flumine, quae Scyllae mater fuit. Grot. —

»Nascantur flores Paestiqtte rosaría gemment.»

Ausonius (idyll. 14, 11):

»Vidi Paestano gaudere rosaría cultu.«

Campaniae] Salmasius (p. 85) locum Ii un с с

Solino ita refingi vult: »binc Campaniae amocnissimi

trac tus, Phlegraei « cet., temeré sane, qiium

nibil codices varient, nisi quod pro nemora alios

Numeria legere margini Grotius adscripsit. Celcrum

dc Campaniae amoenitatc vide Plinium (3, 9),

Dionysium Halicarnasscnscm (1, p. 92 Reish.), Po-

In editis enim erat qui Scyllae paler ; sed Grotiano lybium (3, 91), Strabonem (3, p. 242 Casaub.),

codici accedunt Monaceiises (A. C) et Darmstatten- et Florum (1, 16).

sis. Confer Homcrum (Odyss. 12, 80 ct 124) praetercaque

Salmasinm (in Solin. p. 82) virosqne doctos

ad Ovidiuin (T. II, p. 916 Burin.). Lectionem

Siletum pro Scyllaeum margini Grotianac adscriptam,

et Grateide pro Crataeide in codicibus Monacensibus

commémorasse sufficiot.

rosaría] Certatim a poctis índe a Virgilio (gcorg.

4, 119) > biferí rosaría Paesti« cclcbrantur. Propertius

(4, 3, 39):

Phlegraei] Plinius (18, 29, 1): • Quantum en

tern universas terras campus Campanus antccedit,

tan lu m ipsnm pars ejus, quae Laboriac vocantur,

qnem Graeci Phlegraeum appellant. Finiuntur La

boriac via ab utroquc latere consulari, quae a Putcolis

et quae a Cumis Capuam ducit« Adde Polybium

(2, 17) ct dc nominis origine Diodoriim

Siculum (4, 21. 3, 71) ct Apollodorum (2, 7, 1)

enm nostra nota supcriori (ad §. 423). *

Martiani Capellae lib. VI. §. 611. 525

habitatioque Circeia Terracina, prius insula nunc juncta; Rhegium, quae ab

Sicilia contincnti separata, atque in compensationem connexae telluris in insulam

relígala; Formiae etiam Laestrygonum habitatione faraosae.

DE CONDITORIBUS URBIUM.

Hoc loco posscm etiam urbium percurrere conditores, ut a Jano Jani- 642

culum, a Saturno Latium, a Danae Ardeam, ab Hercule [Herculanium ad

insula] Male SoJinum auctorem secutas ad Ter

racina m rctuHt, quae Plinius (5, 9) rectius de Cu>

ccjis refcrt, » quondam insulana iinmenso quidem

cîrcumdatam mari« fuisse, et post annum demum

CGGCXL urbis Boinac maris vel alluvic, vcl quod

praefert (2, 87) recessu Italian accessissc.

Rhegium] Vide vero sitne intempestiva Rhegii

in his Capellae mcntio. Quid enim Rhegium ad

Terracinam? Ego, quum MSS. juncta те! conjttncta

regiotii legant, tentabam: »prius ínsula, nunc

juncta regioni, cujus Sicilia continent! separata*;

sic enim prono álveo oratio dccurret. Wesseling.

(ad Itiner. Ant. p. 491). — Lectionem regioni jam

Grotius margini adscripsit praebetquc et codex Monacensis;

sed Rhegii mentione carcre vix possumns,

quod Solinus qnoque cum Terracina comparavit.

Vide omnino Strabonem (1, p. 60; 5, p. 250),

Apollodorum (2, 5, 10), Justitium (4, 1) qnaeque

docti interpretes ibí attulcrunt.

relígala] Martiani verba sic sunt legenda: »Ter

racina prius insula nunc conjuncta: Rbeginique a

Siciliac continent! separat!, eaque in compensatio

nem connexae telluris in insulam relcgata.« Huuc

locum partim conjectura, partim librorum auetoritatc

ita corrcxiinus, quum vulgo corruptissime editus

sit. Dicit Terracinam prius insulam, postea conjunetam

et cuntinenti annexant; in cujus rci com

pensationem Siciltam, quae ante continens erat, in

insulam rclegatam, RbcginoSque ab ejus continente

separates. Eleganter conjunetam terram opponit in*

eulac. Conjuncta idem est quod continens vcl con

tinua. Ovidios i '• ' -

»Leucada continuant veteres habuere coloni,

Nunc fréta circumeunt« —

nam continens aut continua terra est nullo mari

interrnpta. Salmas, (ad Solin. p. 83) — Vellern indicasset

Salmasius, quid с códice, quid ex ingenio

peticrit; sic tutissiinnm fuit nihil in textu mutare,

licet fatear relégala mihi unicc verum vieler! 5 reliqnos

errores baud scio an ipsi Martiano potius tribuerim.

conditores] Hos quoque ex Solino (polybist.

2, 5) snmsit, quocum Isidornm (ctymoL 15, 1,

SO sequ.; p. 181 Arev.) conferre licet

a Jano] Noti sunt Virgilii (Aen. 8, 357) versus :

»Hanc Janus pater, hanc Saturnus condidit

arcem :

Janiculmn huic, Uli fuerat Saturnia nomen.»

Latium] Virgilius (Aen. 8, 322):

»Latiumque vocari

Maluit, his quoniam latuisset tutus in oris,'

Unde et Herodianus (1, 16).

Danae] Ita restituí, antea ubique Dane Icgebatur.

GnoT. — Sollcmni scilicet literariiin E et AE

confusionc. Cetcrum boc quoque ex Virgilio (Aen.

7, 410):

»quam dicitur vrhem

Martiani Capellae lib. VI. §. 642.

radicem Vesuvii, a quo haud procùlj Pompejos, quum boum pompa m

duceret Iberorum, ex cujus laboribus in Liguria cam pi Lapidarii sunt appcllati,

quod ibi codem dimicante saxis fcrunt pluvisse coelum; idem etiam Ionio

nomen dedit; nam Ionem Naulochi filiam obsidentcm vias latrocinalitcr interemit.

Iapygas Iapyx Daedali iilius condidit, Coram Dardanus; Agyllam

Pelasgi, Tibur Catillus pracfectus classis Evandriae. Parthenope dicta ab

Acrisioneis Danae fundasse colours ,

Praecipiti delata noto; locus Ardea quondam."

Herculanium] Quae hie uncís inclusa sunt, du-

Litarc licet, huid Martiani sînt. Abstint euini tam

a Solino et Isidoro, quam ab antiquis codieibns

(Salmas, ad Soliu. p.î>7) nieisque Monaccnsibiis (A.

C), Rcicbenaucnsi, et Darmstattcnsi. De ipsa ta

rnen nominis origine constat с Dionysio Halicarnassensi

(f, 44 5 p. Ill Reisk.), enjus liaec verba

sunt: »'HçaxX^g ôs . . . rtoXíxviqv èjtu>vv(wv

avrov xríóag, evöa ó бхЬХод avró èvavXojçeiTO

, ij xai vvv vrto PtofiaLcov oixovfièvij,

xaï [Uoputrfiag èv (ié6c¡¡ xs^èv-rj NsaxôÀecoç

re ¿ifiévag èv rtavrl xaiçcô ßsßaiovg b%ov6a

y., t. X. De Pompejis autem praeter Solinum et

Isidorum vide Servium (ad Virgil. Aen. 7, 662).

Lapidarii] Inter Massiliani et Rhoda ni ostia,

Stiabone teste (4, p. 182), quem omnino vide.

quod ibi eodem] In Palatinis sebedis lectum

mihi est ifuod Jovi eo dimicante, quotnodo et Vinetus

in suis, et clarissiraus Merccrus invenerunt;

qnam lectionem puto factain ex corrupta ivi pro

ibi, ut reetc babent optimi duo Regii, qui et

pluvisse legunt aQ%a'ixcög pro prisse. Salmas, (ad

Solin. p. 58) — Rcccpi ibi vulgo omissum, et plu

visse, quod etiam Oudendorpius (ad Appulej. I,

p. 311) in antiquissiinis codicibus legi testatur.

Ionio] Editar quidem passim apiid Nartianum

■ idem Ioniae nomen dedil*, sed omnia scripta ejus

api aria Icgunt Ionio. Aliud volnit Solinus:

■regionem Ionicam ab lone Naulochi filia. a Io

nium ab lone Italo, alii ab Ionio Illyrío, inquit

Stepbanus, dictum voluiit. Scrvius Ionium istuin

insulae regem fuisse dicit contra Illyricum. IVibil

hoc a.l Ionicam regionem. Practerea quis ille Naulochus,

cujus filia lone, vcl ut alii libri appellant,

Aulochus? Iu scriptis libris Martiani Capcllac dicilur

Autoclus; posset esse AvToxXog , ut Oivox-

Xoç, "AvÖQOxXog , melius tarnen scribi putem Аи-

tolifci filiam, qui fur Insignis ex fabulis noltis et

filiara sibi similem liabuit Ionem procaciter vias iiisídentem.

Adhuc tamen bacsilamus in Iónica regionc.

Quid si Chonica seripserat Solinus et Chone?

Salmas, (ad Solin. p. í>8). — Ionio pro Ioniae, qnod

jam Grotins margin! adscripsit, dedi с codicibus

Reicbenauensi et Darmstattcnsi $ Autocli, quod idem

in margine legere alios воta vit, reciperc audaciiis

duxi, quum in bis juxta cum ignorantissimis caltgcm.

Natilochum Siciliac oppidum babes apud Suetonium

(Oct. 16).

Agyllam] Quae ab Etruscis postea Caere dicta

est; vide Cluverium (Ital. ant. T. I, p. 489 sequ.).

Catillus] Undc imocnia Catili« apud Horatium

(Od. 1, 18, 2). Addc Virgilium (7, 670) cum cxcursu

Hcynii (T. Ill, p. löl).

pignus asserunt] Hue refer illos Vcrgilii versus:

»Nec Praeneslinae fundator defuit urbis

Vulcano gentium pécora inter agrestia regem,

Inventumque focis omnis quem credidit aetas,

Caeculus.*

Martiani Capellae lib. VI. $. 642. 525

Siienis sepulcro hoc nomine vocitatae, quae nunc Neapolis appellator; Praeneste

ab Ulyssis nejpote Praeneste , licet alii velint Caeculum conditorem, quem

pignus asserunt fuisse flaminarum. Arpos et Beneventum Diomedes, Patavium

Antenor, Pylii Mctapontum condidercj sed nil mea interest origines urbium

perscrutari.

• i : ■

DE INSULIS TYBRHEM MARIS.

Nunc quoniam continentis terrae limes interfluentis freti coercitionc di- 645

stinguitur, non alienum est inter fluenta emergentes terras, quae quod in salo

sint insulae vocitantur, praesertimque nobiles commonere. Ñeque enim mo

rosa debet esse percursio. Transeo itaque Pity usas a silva pinea memóralas,

quae nunc Ebusus appellator, in confinio Carthaginis novae, Baleares ctiam

duas, Colubrariam, et quas Gymnasias Graeci dicunt, vel Caprariam naufragalem;

in Galliae quoque ora in Rhodani ostio Metina, mox quae Blascorum

Explicat et faune locum Solious, qui de Cacculo

loquens ait.- »quem juvta ignes fortuitos invenerunt

Digiliorum sórores «5 т. fortuito. Digitii autem sunt

ôàxrvÀoi îâaloi. Nisi digiti malis quod propius

ad Graecum accedit. Sic Cicero de N. D. de Her

cule: »Tcrtius est cx Idaeis Dactylis« MS. Cicero

ni s habet Digitis. Grot. — Tide inprimis Servium

ad Yirgilii locum (Aen. 7, 678) et Mythograpbos

Vaticanos (p. 29 et 136fBode).

Benevenlum] Vel potius Maleventum, Stepfaano

qnoqne teste (p. 76 Xyland.): Bevsßsvxog %tooLov

diofiijôovç ¿v IxaX'uf ' oí öl' ore кхгцш Aio-

цт/ôovç, 77 xai MaXoevvoç èXÈyeto. Confer et

Plinium (3, 16): » Ilirpinorum colonia una Bcneventum,

auspicatius matate nomine, quae quondam

appcllata Maleventum.«

auod in salo] Fcstus quoque (p. 192 Dac.) faoe

etymon prodit. Addc Isidorum (etym. 14, 6, 1}

p. 170 Arer.).

silva] Pliniiis (5, 11) »a frútice pineo«; sed

silva nonnunquani pro frútice ponitur (Salmas, ad

Solin. p. 279).

Gymnasias] Tide Strafaonem et Steplianum.

Grot. — Easdem esse cum Balearibns vel Livü

epitome (lib. 60) docet: »quas Graeci Gymtíes ins

appellant, quia acstatcm nudí exigunt, Baleares

autem a teli misan aut a Baleo Herculis comité ib*

relicto tune quam Hercules ad Geryonem navigarct.

« Nisi igitur lectio nostri corrupta est, Plinium

male intcllexit, cujus liaec verba sunt: » Baleares

duac et Sucronem versus Colubraria. Baleares funda

bellicosas Graeci Gymnasias dixere.«

navfragalem] »Insidiosam naufragiis« Plinius

appcllat

mox quae] Addidi mox cx Piinio et codicibus

Grotiano et Darmstattensi.

Blascorum] Alii Blascon, Ptolcmacns, Strabo

]. 10, et quidam Plinii codices. GnoT. — Apud

526 Martiani Capellae Hb. VI. $. 643.

vocatur, et tres Stoechades, quarum haec sunt nomina singularum: prima

Themista, secunda Pomponiana, tertia Hypaea; ceterasque. exiguas adversum

614 Antipolim. In Ligustico autem mari est Corsica, quam Graeci Cyrnon appcllavere,

longa centum quinquaginta millibus passuum, lata quinquaginta.

Circuitus ejus omnis distenditur millibus trecentis viginti quinqué; habet civitates

triginta tres. Stipa autem citra est, Oglasa infra; in sexagésimo Corsicae

Planasia fallax navigantium mentiensque propinquitas; Urgo item, ct Capraria,

quam Aegilion Graeci dixerunt; item Igilium, Dianium; item Columbaria,

ipsum nostrum alios Evasiorum legere ídem in mar

gine nota vît; in Darmstattensi est Vascarum.

Stoechades] Gracce 6TOL%àâeç, uncle vulgaris

scripture Stoecades corrigenda erat. Plinius: »Tres

Stoechades a vicinis Massiliensibus dictae propter

ordineui, quas item nominant singulis vocabulis

Proten, ct Mesen, quae ct Pomponiana vocatur,

tertia Hypaea. « Adde Straboncni (4, p. 184), qui

tamcn singularum nomina non narrât. Themislam

untie babucrit iiostcr, pronos ignoratiir, quare

Wcsselingius (ad Itiner. Anton, p. 513): »ego vero«

inquit »descruissc Plinium atque ita scripsissc dubito;

codex enim scriptus Prolhemisto offert, nndc

Proten, et ex Misto Mesen formavero«; nostri ta

mcn codices nihil variant.

Hypaea] In quibusdam Plinii codieibus Hype.

Grot. — Reichcnaucnsis Ypera, Monacenscs (A. C)

Hype; Darmstattcnsis Ipea, undc conjiccrc quis possit,

Latinis literis pro Graccis aeeeptis Hiera legenduin

esse, quo nomine nunc illas Ínsulas appclíari

satis constat (vid. Ukert. T. II, P. 2, p. 462)-,

mutarc tamcn nihil aiideo.

Stipa] Forte ut Plinium sequamur: »Sita autem

citra est Oglasa, intra in sexagésimo Corsicae Planaria

«, nisi pro Stipa legas Stirn cujus meminit

Mela. Planariam alä Planasiam dicunt, ut Ptol.

Et ita codex Vulcanü, quem nos sequimur. Grot.

— Codex Monaccnsis (A) Stypa; practerca in co

dieibus nibil subsidU. Yercor nc bic qnoqnc ebrrupto

Plinii exemplar! usus sit, et vocem Sylla, quae

apud ill ti in antecedit, corrnptam buc transtulcrit.

Plinii verba hace sunt: »Citra est Oglasa; intra

vero sexaginta millia passnum a Corsica Planaria

a specie dicta, aequalis freto idcoqiic navigiis fallax.«

Planasia] Salmasiiis (ad Solin. p. 9G) errasse

vnlt Martianum, quod Planasiam candem babucrit

cum Plinii Planaria, qnum bujus nomen Latinum

sit a planifie diictum, illius Graecum a jtÂavâv,

quod est in errorem dneere, fallere; et ccrte Pli

nius ipse mox alteram Planasiam commémorât,

quae XXXVIII millibus ab Uva «listet; sed Plinium

potius dixerim duas fecisse quae una esset, qomn

aptid reliquos una tantum Planasiae nomine ocenrrat,

ñeque Planariam iptpm с Latino potius quam

Gracco sermone derivandam ci visam esse inrfe apparet,

quod fallacem appcllat, quod Graece est

rtXavwÓav.

Jgilinm] Duas codem nomine Insulas agnoscere

Plinium patet ex ejus verbis, si recle capiantur:

«Capraria, ínqúít, quam Graeci Aegilion di veré;

ítem Acgilium et Dianium «, quasi dicat »item aliud

Acgilium contra Cosannm littus diversum ab Aegi-

Ho quae Capraria»; sed puto eum errare ct nnum

esse Acgilium. Sic AvOàh]V et 'I/.ovav PtolcMartiani

Capellae lib. VI. §. 644. o27

Veneria; item ultra Tiberina ostia in Antiano Palmaria, Sinonia; et in Ffr- '

miano Pontiae, Pandataria, Prochyta, Abaeneria, Inarime a Graecis dicta

Pithecusa, ct Megaris etiam in Ncapolitano; a Surrento in octavo milliario

Capreae [Senaria dicta et Telentea], item Leucothea. Jam Africum mare 6i*>

spectans a Corsica in octavo Sardinia est, in quo angusto freto sunt parvae

insulae, quae Cuniculariae perhibentur; item Pinton, et Fossae. Verum

maeiis distinguit, quae una est. Martianus Capelle, Abaeneria] Hie iterum festinantcr et imperite

ut habetur in plutcariis ejus librís: »Urgo item et PI i ni um exscripsit, cujus verba baec sunt: » Pro-

Capraria quam Graeci Aegion dixerc; itcin Еде- cbyta, non ab Aeneac nu trice, sed quia profusa ab

Hum, Dianiiim. « Aegion est uilysiov, ad verbum Aenaria erat; Aenaria ipsa a statioiie na vi um Ac-

Caprarium; Eijelium scriptum pro Aegilium vel Ae- ncac, Homero Inarime dicta, Graecis Pithecusa.*

gylium. Nam ita scribi debet, Al£ et deminntivum Inarime] Ex Homérico eiv AçifiOLç (Il.ß 783)

aiyvÁr¡, parva capra, inde AiyvXiov Capraria. jam a Virgilio corruptum (Aen, 9, 712)»

Diserte etiam in óptimo Regio códice Aïyr/.uv scri- , ,

г ш . »aurumque cubile

bebatur. In Pomponii Melac scriphs cxcinplaribus _ , . . ... . - «, . *

r 11 Inarime Jovis impertís imposta Typhoeo* ,

Ygiliiim perperam pro Igilium xclAcgylittm. Saluas.

(ad Solin. p. 95. 9G) — Noslro favet Ilutilius I4uniatianus

(itin. 1, о 25):

»Eminus Igilii silvosa cacumina miror*,

лес nostri codices variant; pro superiorc tan tum

Aegilion alios Aegilon scribere Grotius in margine

notât.

Veneria] Vcícctinns codex ct Lugdunensis Ve

naría. An llenaría cum Plinio? Vide Fes tum ct

Melam. Grot. — IVescio quibus Plinii editionibus

Grotium usum esse dir am, qui et Colnbrariam apud

ilium legerit pro Columbaria, et numéros quoque

interdum alios atque in nostris exstant. Hic quo

que nostrac Plinii editiones cum Martiano comeninnt,

nisi quod Venaria Icgunt, quod tarnen re

stituera, reliquis codieibus non adstipulantibus,

dubitavi.

Firmiano] Lege Formiano. Grot. — Roete, sed

codices repugnant. Pliniiis aliter: »adversum Formias

Pontiae, 'in Puleolano autcm sinu Panda*

taria« cet.

quem ccrtatim imitan tur Ovidius (met. 14, 88),

Silius (8, 541. 12, 148), Statius (silv. 2, 2,

76), alii.

Senaria] Quae Lie uncís inclusa sunt, non modo

a Plinio, verum etiam a codieibus Alonacensibus (A

С) et Darmstattensi absunt, et manifesto corrupta

sunt ñeque ad Caprcas pertinent; an pro Telentia

legendum Teleboea? Virgilius (Aen. 7, 735): »Telcboiim

Capreae regna.«

Sardinia] Salmasio (ad Solin. p. 98) suadente

verba »jam Africum marc spectans «, quae vulgo

cum Leucothea conjungebantur, bue rctiili. Plinius

(3, 13): »Mox Leucothea, extraque conspectum,

pelague Africum attingens, Sardinia, minus octo

millibus passuum a Corsicae extremis « cet. Titulum

quoque, quem vulgo peculiarcm habebat, omisi,

ne series insularuin interrumperctur.

Pintón] Annon Phytonis vcl Pythonis fossae?

Grot. — IVescio an ipsum Plinium Grotius corrigerc

voluerit, apud quem est Phintonis et Fossae.

Martiani Capellae lib. VI. $. 64Ö.

Sardinia, a Sardo filio Herculis appellata, habet formam humanae plantac;

denique Sandaliotes est appellata et Ichnusa , quod utrinque vestigii formam

signât. Verum ab oriente centum octoginta octo millibus patet, ab occidente

centum septuaginta quinqué, a meridie septuaginta septem, a septentrionc

centum viginti quinqué millia habet; a Gorditano promontorio Ínsulas duas,

quae Herculis memorantur, a Sulcensi Enusin , a Caralitano Ficariam Galatamque.

Quidam item non longe Balaridas dicunt, et Callode, et lieras

lutra. Contra Paestanum Leucasia est, a Sirene ibi sepulta nominata; contra

Veliam Oenotrides; contra Vibonem Ithacesiae ab Ulyssis specula dictae.

DE SICILIA. .

016 Hinc Sicilia memoranda, quae a Thucydide Sicauia, a multis Trinacria

pcrhibetur. Sicania a Sicano rege, qui cum Iberitía manu in candem terram

ante bella Trojana pervenit; dchinc Siculus Neptuni filius, a quo nomcn

Ptolcmaco qooqne Ф1утс01'од vrjÔoç. Codices Mo- Icae.« Sallustius (in fragm. p. 233 Bip.^: » Sardinia

uacenses (A. С) et Reiehenanensis Pitanis. in Africo mari facic vestigii Lnmani.« ClandianL lo-

Ichnusa] Vide Plinium et Soliniiin. Silins: eus est in carmine de bello Gildonico (507).. Pro

Jtisula fluctisono quondam valíala profundo, utrinque codex Reichcnaiiensis utrumque , male.

Castigalur aquis , compressaque gurgite teii-as Ennsin] Anteriores Enosin, Monaccnsis codex

Enormes cohibet nudae sub margine (1. imagine) (A) Enusina.

plantae, Balaridas] Codices Reichcnaiiensis ct Monacen-

Unde Ichnusa pritts Grajis memórala colonis.* ees (A. C) Liberidas, Rarinstattcnsis Leberides,

Sandaliotes aiitein a sandalio calceamcnti genere di- margo Grotiana Ileberidas, eadcinquc Gallode pro

citur. Hue facit et Claiidianus: Callode. De veris nomintim formis jtidicari non poallumanae

speciem plantae sinuosa figurât test} Plinius Iierelidas et Collodem appcllat.

Insula, Sardiniam veteres dixere coloni.» Leucasia] Alii Lcucosiam appellant. Cclbrius

Спет. — Ichnusa reposui auctorc Grotio, qui earn (T. I, p. 954) candem censet cum Lcucothea, quae

lectionem in margine notavit; vulgo Signos a, quod supra comincmorata est} sed noster Plinium sevix

arbitrer fore qui ex vocabulo signal, quod se- quitur.

quitur, defendat. 'l^vovÓccv appcllat et Pausamas Sicania] Hace quoquc ex Plinio (5, 1-i); Thu-

(10, 17, 2), »oTizo б%гща хат' ï%voç (xàXiÔra cydidem enim (6 init.) Martianum legisse vix creÍÓXIV

¿¡Vt&QcÓjíOV. « Plinius (3 , 1 3) : » Sardiniam dibile est. Cctcriim adde Solinum *(5 , 7) et Isidoipsam

Timacus Sandaliotim appellavit ab effigie so- rum (ctym. 14, 0, 52; p. 178 Arcv.).

Martiani Capellae lib. VI. §. 646. 52У

cidem commutatum; nam Trinacria, quod tribus promontoriis triangula censeatur:

quippe unum, quod a Pachyno in Pcloponnesinn in meridiem versum

spcctat, quadringentis quadraginta millibus a Graecia disparatur; Pclorus autem

occasum Italiamque inspicit, quae freto mille quingentis passibus separatur;

Lilybaeum Africae fines videt in centum octoginta millibus. Ipsa autem promontoria

inter se terreno itinere disparantur sic: a Peloro Pachynum millia

centum scptuagiata sex, inde Lilybaeum ducenta, inde Pelorum centum

quadraginta tria. Colouiae in Sicilia quinqué, urbes sexaginta tres, fluvii 647

fontesque quamplures, ac montis Aetnae miracula noctibus totis vomentis

incendia; cujus crater stadiis viginti patens favilla Taurominium Catinamque

respergit, magno strepitu mugiens et immensos fragores intonans obluctatione

flammarum.

DE INSULIS SICULI FRETI.

In Siculo etiam freto Ínsulas esse non dubium est. Africam versus 648

Gaulos, Melila a Camarina octoginta quatuor millibus passuum, a Lilybaeo

centum tredecim, Cossura, Hieronesos, Cocne, Lopadusa, Aethusa, quam

triangula] Variis figtiris gcographi utuntur, nt Confer et nostrum supra (§. 659. 645). De ipso

terra rum regionumve formas descríbant, inpríiiiis Sicílíac nomine Ovidius (fast. 4, 419):

Strabo, qui ut Siciliam (2, p. 85) triangulo, i ta » Tena tri bus scopulis vastum procurrit in aequor

Hispauiam (p. 127) tergori bovis, Peloponnesum (8, Trinacris a posilu notnen adepta loci.*

p. 555) folio platani, Mcsopotamiam (2, p. 79. 80) Plura dabit Cluvcrius (Sic. ant. p. 7 sequ.).

pulvino remigum sive (16, p. 746) navigio, Aria- Pelorus] Ita Plinius ct Martiani libri editi,

nam (2, p. 78) parallclogranimati, Indiam (p. 78. scriptî Monacenses (A. С) et Reichenauensis dant Fe-

87) rbombo, Pattalcncm insulam, nuam Indus facit lorias cum Solino; sed causa mutandi nulla. Мох

(15, p. 701) triangulo, terram habitabilem (2, potins rjuingentorum passuum legerim; ablativus ex

p. 115. 116. 118. 119. 122) cblamydi, Ponti notis librariorum per errorem ortus videtur.

ambitum (p. 125) duplici cunaturae arcus Scytbici septuaginta sex] Plinius sexaginta. Grot. —

(add. §. 661), promontorium Europam ab Asia dis- Immo üarduino teste ejus codices LXXXVI; moxterminans

(2, p. 124 f.) caprae, Asiae latus ab que CLXX, ubi nostcr centum quadraginta tria.

Acthiopia inde ad Occanum (p. 150 f.) pardali, Hi- Cossura] Cossurcnsium elegantem memoriam

spaniac regionem (5, p. 157 f.) navigio comparât, babes in ovatiouum triumphorumqiic catalogo:

530 Martiani Capellae lib. VI. $. 648.

alii Aegusam dixere, et ceterae. Sunt aliae citra Sicilian! : ex adverso Mctauri

amnis in viginti quinqué millia ab Italia septem Aeoliae, appellatae a

nostris Vulcaniae, cum diversis nominibus: prima dicitur Lipara, secunda

Therasia, tertia Strongyle, in qua Aeolus regnasse fertur et e flam m a in

proximum prorumpente vel ejus fumo qui ventus flaturus esset intellexisse,

quod hodieque ejus loci Íncolas certura est praesentire; quarta vero insula

est Didyme, quinta Ericusa, sexta Phoenicusa, ultima Euonymos.

DE PRIMO SIJNü EUROPAE.

619 Hic primus Europae sinus Ausonii maris patet nonaginta sex millibus;

SER. FULVIUS. M. F. M. N. PAETINüS A.

C-D-X.

NOBILIOR. PRO COS. DE COSSURENSD3US

14AVALEM EGIT.

Grot. — Corruptam lcctionem idem in margine no

tant: »ac Camarina a Lilybeo in MLXXXYHI cen

sura in 113 Hier.«

Coene] Mcla Scnac. Guot. — Codex Monaccnsis

(A) Scene.

Vulcaniae] Ex Ptolemaco videtur aliqna iusularum

peculiariter Loc nomine insignita fuisse, quod

et in Liparac nomine accidit. Grot.

Tlierasia] Seneca (na f. quaes t. 6, 21): »Therasiam,

nostrae aetatis insulam, spec tant ¡bus nantis

in Aegaeo mari с na t am, qnis dubitat, quin in lucem

Spiritus vexerit?« Sed hace Graeciae est; Hicram

prope Siciliam, reetc inquit Hardninus (ad Plinium

3, 9, 14) я qui Hieras ¡am quoque appellant, adliuc

auetorem quaerimus.« Vcrisimillimuin igitur est,

Plinium per errorem nomen quoque commune dé

disse dnabus insulis, quae orîgincm Ynlcanicam

communem baberent; confer ipsum alio loco (2,

89): »ante nos et jnxta Italiam inter Aeolias Ín

sulas, item juxta Cretam emersit e mari diiorum

millium quingentornm passuum una cum calidis

frontibns.«

e flamma] Rectius sic codices Monaccnscs (A.

C) quam а Детям in editis. Mox etiam pro ejus

fumo margo Norimhcrgcnsis libri £X fumo cxbibet,

quod tarnen reeipere dubitavi. Infra autem

scripsi hodieque pro hodie quoque e codieibus Grotiano,

Darmstattensi, et Monacensi utroque. De

re ipsa vide Straboncm (6, p. 27») et Diodo rum

Siculum (5, 7), ubi Wcsselingius nostrum quoque

in testimonium adbibuit.

Ericusa] Ita Strabo et Pimías; Ptolcmaciis

'Eçtxcôâij vocat et Pbocnicnsam Фомкшдг]-. Isidorus

vero et Ericode et Ericusam, et Phoenicode

et Phoenicusam nominal, ni mendosa sint escul

pí aria. Grot. — Sulinus Ericusam, Phoenicusam,

'Eçixov66av, <î>oivixov66av , quae aliis Eqmoj-

07] ç et <PoivixcoÔ7]Ç. Stimm tarnen in omnibus Iibris

constanter baberi Eriphusam, et in Martiani

scriptîs codieibus Erepusam, S.ühas. (ad Sol. p. 136).

Euonymos] Codices quidem Monacenses (A. C)

et Reiclienauensis Donytnos, sed male. Strabo cniin

(6, p. 276 Cas.) Evcovvfiov vocatani esse tradit,

quia sinistra sit et solitaria.

Martiani Capellae lib. VI. §. 649. Ö5I

quique tres sinus habet. Italiae frons incipit, quae Magna Graecia appellata

est, ubi amnium et oppidorum copia; ас tunc portus, qui Hannibalis castra

dicuntur, ubi latitudo Italiae viginti solis raillibus aestimatur.

DE SECUNDO SINU.

Dehinc a Lacinio promontorio sccundus incipit sinus Europae magno 650

ambitu flexus, et Acroceranio Epiri terminatus promontorio, a quo abest

octoginta quinqué millibus oppidum Croto. Ex hinc propter oppida sinusquc

quamplures in mare Italia plurimum pergens in Hydruntum urbem venit, ubi

superum inferumquc mare decern et quatuor millibus disparatur, unde in

Gracciam brevissimus transitus. Ac dehinc Italia per populos, sinus, urbes,

fluvios, montes, barbarosque quamplures ducitur in fiues Illyrici, cujus a

Ausonii] Hie quoque omnia confusa. Pimíos

enim Lace habet (5, 10, 15): iHactcnus de primo

Europae siiiu; a Locris Italiae frons incipit, Magna

Graecia appellata, in tres sinus recedens Ausonii

maris, ' quoniam Ausoncs temiere primi; patet

LXXXVI 91 pass.« 5 noster autem loquitur, quasi

totus sinus Ausonium marc appellctur.

dicuntur] Codices Rcichenaucnsis, Darmstattensis,

et Monaccnsis (C) dicilur , quod corrcctioncra

olet. De Hannibalis castris vide supra (ad

§. 640). Pro viginti liic quidem Grotitis margini

adscripsit quadraginta, ut est apud Solinnin (2, 23).

abest octoginta] Plinius LXXV. Grot. — Lacinium

scilicet, non oppidum Croto, quod sequitur,

siquidem CL stadiis, boc est paulo minus XIX

91. pass, distat a Lacinio Croto, Straboni L. VI,

p. 262. Ex qna nostra animadversione Martianum

ipsum cmendabis. Нллшлк. (ad Plin. 3, 11, 13).

Croto] Hie docuit Pytbagoras, unde Crotonius

dictus. Est enim kqotcoveioç gentile a xqotcûv

teste Stcpbano. Arnobius : »Yos Platoni, vos Crotonio,

vos IVumenio, vel cui libucrit creditis«; ni

hil enim mntandum sentio. Conjungit et alibi Ar

nobius Pylhagoram cum Platonc, ut lib. U: "Py

thagoras numéros seit? Incorporales formas Plato. •

Grot. — Crotonis laiidibus plcnus est Strabo (6,

p. 262 Casaub.). Variantem lectionem Crotona mar

gini Grotius adscripsit.

plurimum] Codex Monacensis (Cj) primum,

male; Pliniiiin ením (3, 11, 16) noster sequitur, apud

quem est: »quo longissime in mare excurrit Italia. «

Hydruntum ] Lege Hydruntem; vÔQOVÇ Ptolemaeo.

Alia ab bac Ilydrusa. Grot. — Codex Mo

nacensis (A) Forontum , alter (C) ct Darmstattcnsis

Foruntum , quod ct Rcichcnauensis, sed a correctore

pracbet Verum Plinius Hydruntum habet,

quod igitur serran, quamvis ipse Plinius paulo

inferías ab Hydrunte scribat.

decent et quatuor] Et tres Plinius. Grot. —

Codex Rcichcnauensis et novem, quam lectionem

jam Grotius margini adscripserat.

barbaros] Alpium incolae intclligcndi esse vi-

67 *

552 Martiani Capellae lib. VI. §. 6o0.

flumine Arsia ad fluraen Driüium longitudo pergit octingenta inillla, a Drinio

ad Promontorium Acroceraunium centum septuaginta duo millia. Ora Ulyrici

habet ínsulas ultra mille.

DE TERTIO SINU EURO РАЕ.

6ol Tertius autem Europae sinus ab Acrocerauniis inchoans montibus Hel

lespont© terminatur, ac sinus habet decern et novem, provinciasque quamplurcs.

Nam ibi sunt Epirus, Acarnania, Aetolia, Phocis, Locris, Achaja,

Messenia, Laconia, Argolis, Megaris, Attica, Boeotia; item ab alio latere

alioque mari Phocis, et Locris, Doris, Phtbiotis, Thessalia, Magnesia, Ma

cedonia, Thracia, Graecia omnis. Epirus autem incipit Acrocerauniis mon

tibus, in qua primi Chaones, a quibus dicta Chaonia; deinde mons Pindus,

Dryopes, Molossique Dodonaei Jovis fano inclyto celebran". A tergo inter ccteros

populos Ponto junguntur Maesia ac Maedia. Thraces usque ad Ponlum;

Rhodopae mox et Haemi videtur excelsitas. Tunc colonia Buthrotum; Ambracius

sinus faucibus angustis aequor accipiens, in quo defertur amnis

Acheron infernae fabulae errore famosus; post aliquot gentes etiam Actium

colonia cum Apollinis templo, ex quo ipsi quoque deo additum cognomcntum,

civitasque Nicopolitana. Egressos sinu Ambracio in Ionium excipit diversitas

dentur, quos Plinius (3, 20, 24) Italiac deseri- Maedia] Sic scripsi confusion is vitaudac cansa ;

ptioni subjunxit. vulgo Media. Alii Maedicam appellant; confer Cel-

Drinium] Пасс quoque ex Plinio (I. 5 exfr.), larium (T. I, p. 1522).

unde simul apparel nihil! esse quas margin! Gro- Buthrotum] Sic jam Grotius scribendum vidit

tins lcctiones variantes adscripsit DV pro octoginta pro Butrorum in editis, inque antiquísimo códice

et quinqué pro duo millia. legi affirmât Wassc (loco modo citato).

Laconia] Vulgo inepte Lycaonia; veram lectio- Jetium] Suetonius (Oct. 18): »urbem Nicopolim

neta, quam jam Mcursius (miscell.Lacon.il, 16j apud Actium condidit, ludosque ibi quinquennales

p. 172) conjectura assecutus erat, in vetustissimo constituit, et ampb'ato vetere Apollinis templo locodice

C. C. C. exstare testatur Wassc (ad Thucyd. cum castrorum, exornatum navalibus spoliis, Nc-

5, 105; T. II, p. 574 ßip-)> *dó!e Salmasium ptuno ac Marti consecravit. « De Apolline Actio

(ad Solin. p. 138). i. e. littoral! vide et Strabonem (7, p. 525 Cas.).

Martiani Capellae lib. VI. §. 6oI. 555

populorum, et oblique apud . quos inter ceteras urbes oppidum in confinio

maris nomine Calydon Diomedis Tydeique progeneratione notissimum. Dehinc

influens sinus Aetoliam ac Peloponnesum dividit. Mox in Acarnania Aracynthus ;

in Aetolia Ozolei, apud quos oppidum Oeanthc, in quo portus Apollinis.

Tunc deinde in Phocidis campis oppidum Cirrha, portus Caleon, a quo in

Septem millibus passuum introrsus oppidum Delphos sub monto Parnasso,

clarum orajculis Apollinis; ions ibi Castalius. Deinde in intimo sinu angulus

Boeotiae montem Helieonem juxta. Peloponnesum peninsula inter duo maria 6o2

Aegaeum et Ionium angulosos recessus obducensj in circuitu habens quingenta

sexaginta tria millia passuum, et per sinus paene tantundem. Angustiae, unde

procedit, Isthmos appellatur. In quinqué millibus passuum diversa maria

utrinque collidunt, ac latera meatus abradunt. In medio hoc intervallo, quod

Isthmon appellavi, colonia est Corinthus, sexagenis ab utroque littore stadiis,

a summa arce, quae dicitur Acrocorinthos, utrumque mare prospectans. Ab

(3, 101; Т. П, p. 570 Bip.), ubi Wesse nostri

quoque testimonio ntitur, duqsquc codices mendose

Teanike legere narrât.

Caleon] Plinius Chalaeen, Ptolcmacus X«-

Лееод, codes Reicbenauensis male Celeon.

sexaginta tria] Coucx Rcichcnauensis omittit

tria. Ccterum nt nostrum intelligas, confer Plinium

(4, 8) s » inter duo maria, Aegaeum ct Ionium, pla

tan! folio similis, propter angulosos recessus cir

cuitu DLXIII M. pass, colligit, auctore Isidoro}

eadein per sinus paene tantundem adjicit.«

abradunt] Haud scio an praestet ai radunt, quod

alios legisse Grotius in margine notavit. Melius utique

foret meatu subradunt, quod commendat Salmasius

(ad Solln, p. 141), sed codicum auctoritatem

desidero.

a summa arce] Sic scrips! e códice Reicbenauensi

et quos Salmasius (ad Solin. p. 1-41) commé

morât ; Tulg« inepte a Pisa summa arce.

et oblique] Inepta lectio, quam cert um est ortam

esse ex Aetolique; in codieibus tarnen nihil

9ubsidii inveni.

progeneratione] Ita codices Reicbenauensis et

Darmsjattcnsis 5 editi prognatione.

Aracynthus] Möns, quem alii, ut Strabo (10,

p. -150 f. 460) et Dionysius Periegeta (431) Actoliae

annumerant; nostcr Plinium (4, 2) ct Solinnm

sequitur. Postcris inprintis mcmorabilis fuisse

videtur propter Virgilii versum (ecl. 2, 24):

»Amphion Dircaeus in Actaeo Aracyntho« ,

quanquam fuerunt, qui cum propter ilium locum

ad Tbebas vel adeo Atticam referrent.

Ozolei] Plinius Ozolae. GnoT. — Codices Rei

cbenauensis Axoeli, Darinstatlcnsis Azolei, margo

Norimbergensis libri Azolti; Pausanias (10, 8, 3)

'OÇo/lai. Sed major error nostri est, quod ad Aetolos

retulit, qui Locrenses essent (Diu. 4, 4).

Oeanthe] Confer doctos interpretes Tbucydidis

534 Martiani Capellae lib. VI. §. 652.

Isthmo autem Achajae provinciae nomen incipit, quae ante Aegialos vocabatur,

propter urbes in littore per ordinem constitutas. Ibi quamplures sinus,

portus, montes, urbes, et populi. Ab ipsius Isthmos angustiis Hellas in-

655 cipit, a nostris Graecia dicta. In ea frima Attice antiquitus Acte vocitata

contingit Isthmum sui parte Megaris dicta, in ora autem portus, cui nomen

Scironia saxa, viginti sex longitudine, latitudine quinqué millibus passuum

a Myrtoo recedentibus Athenae atque Atticae. Fontes ibi multi , . inter quos

Callirhoe praedicatur. Nec Atbcnis cedunt Boeotiae, in quibus Epicrene,

Arethusa, Hippocrene, Aganippe, Gargaphie; post oppida, montes, populique

quamplures.

DE THESSALIA.

o46 Sequitur Aemonia, cujus a tergo mons Oeta, eaque etiam Thessalia

ntrumque mare] Ionium, et Acgacum. Ilinc dimus, qui alias in Euboca Atbcnas statuunt, qua-

»bimaris Corintbos« Horatio et Ovidio, Graccis £¿- rum cives á&rtvr¡Tui , non à^rjvaloi dicantur.

даАссббод, à(upï&âZa66oç. Seneca: Grot. — De Atlicnis Atticis abunde BIcursitis pc-

»Gemino Corinthus littore opponens moras culiari libcllo; sed totus locus corruptus ct turba-

Cremata flammis maria committet duo.» tns, cujus ut ratio apparcat, ipsa PHuii verba (4,

Grot. — Confer Straboncni (8, p. 379 Casaub.). 7, If), undc imperite et mutile execrptus est, apab

ipsius Isthmos] Lege Istbmou. Grot. — De posui: »In ora autem portus Scbocnus. Oppida Siconfusione

nomiiium Hclladis, Graeciae, Acbajae, ¿USy Grcmmyon, Scironia saxa VI M. longitudine,

vide Salmasium (ad Solin. p. 142). Geranea, Megara, Elcusin. Fuere ct Oenoa, Pro

mete] Ex Plinio (4, 11), unde simnl apparet balintbns; nunc sunt ab Istbmo LV M. pass. Pinibili

esse et quam с códice sno Grotius lectionem Paeus ct Pbalera portus , quinqué SI. pass, muro

cnotavit Mcgarilana sui parte ct quae in Rcicbc- recedentibus Atbenis juneti.«

nauensi exstat partem pro parte. De Actes nomine Epicrene] Plinius (4, 12) Epicrane, dórica

praeter geographos vide Apollodorum (3, 14, 1), forma ; unde corrupta lectio, quam Grotius in mar-

Gclliuin (14, G), Euscbium (ebron. p. 66 et 76 gíne notavit, Epigrane; quam vero ipse in Plinio

Scalig.), et Epipbanium (cum not. Petavii p. 16). exstare vult Ep igranea, ut Cattiopea pro Calliope,

Alhenae atque Atticae] Error exceptione; lege supra jam dixi me nescirc qua editione usus sit.

Athenae Atticae. Sic Appulejus: »Et secta, licet Cctcrum confer Burmannum (in antbol. Lat. П,

Alhcnis Atticis confirmata, tarnen bic ineboata p. Sil).

est.« Et forte non frustra Atticae additur si iis erc- Gargaphie] Alii Gargaphiae. Sic ду/Зу , -&r¡

Martiani Capellae lib. VI. §. 654. o55

nuncupatur. Ibi natus rex nomine Graecus, a quo Graecia dicta; ibi Hellen,

a quo Hellenes appellati. In Thessalia montes notissimi Olympus, Pierius,

Ossa, cujus ex adverso Pindus et Othrys Lapitharum sedes, occasum verticibus

intuentes; nam Pelios ortum videt. Hi omnes montes theatrali more

curvantur, ante quos septuaginta quinqué urbes sunt memorandae. Thcssaliae

vicina Magnesia, cujus fons est Libethris, poëtici haustus nomine celebratus.

Longitudo Thessaliae habet millia quadringenta octoginta, latitudo ducenta

nonaginta septem.

Ä DE MACEDONIA.

Macedonia postea centum quinquaginta populorum, maximis rcgibus in- 600

clyta, praesertimque Alexandre, qui Philippo quum natus crederetur, ejus

mater Olympias dracone eum conceptum esse memorabat; victor orbis: nam

easdcm peragrationis et victoriae metas habuit, quas Liber et Hercules. Haec

tarnen Macedonia populos, qui Edonii dicebantur, totamque Mygdoniam, Pieriam,

Emathiamque recepit in nomen. Haec in Thracium limitem terrainum

ducit; a meridie Epirotis habitatur, a vespera a Dardanis et Illyriis, a septentrione

Paphlagonia ac Paeonia. Inter ipsam et Thraciam amnis Strymon

fiat' (toXTivij, [ivxijvai. Grot. —- Gargaphia val- vktot] Lege victore. Grot. — Non necesse.

lis Hygino (fab. 181), Gargapbie Plinio (4, 7, 21). Emathiam] Propriae boc Macedonian nomen

Alios Gargane legere Grotiiis in margine notavit antiquissimum (Gell. 14, 6. Justin. 7, 1), rcliqua

Graecus] Confer Aristotelem (metaph. 4, 28 nomina adjectae. Geterum omnia haec ct ipsa e

et meteorol. 1, 14) et Apollodorum (1, 7, 5); sed Solino (9, 1): «Qui Edonii olim populi, quaeqne

noster Plinium tantum (4, 14) ante oculos habuit. Mygdonia erat terra, aut Pierium solum, vel Ernanonaginta]

Plinius denario parcior. Grot.— Pro tbium , nunc omne nniformi vocabulo Macedónica

antecedent! quoque octoginta alios nonaginta legere res est, et partitiones, quae specialiter antea seidem

margin! adscripsit. jugabantur, Maccdonum nomini contributae factac

Olympias] Hoc ex Solino (9, 20): »Philippus sunt corpus unnm. Igitur Macedoniam praecingit

Magnum procréât, quamlibct Olympias Alcxandri Thracius limes* cet. Corrcxi autcm vulg. Aemathiam.

mater nobiliorcin ci patrcm acquircrc afluctavcrit, Paphlagonia] Immo Pelagonia, ut et ex Plinio

quum sc coitn draconis consatam affirmaret« cet. (4, 10, 17) et ex Solino apparct, quibus adde

Adde Plutarchum (in Alcxandro p. G65). Diodornm (T. X, p. 229 Bip.); sed mutare nolui,

S3S Martiani Capellae lib. VI. $. 65$.

pro limite est, ab Haemi montis vértice defluens. In ea Rhodopè, quem

Mygdonium asserunt montem, et Athos abscissus a continenti, Xerxe viribus

utente Persarum: et Orestidem terram, ab Orestis et Hermionis filio quam

vocitari non dubium est. Ibi Phlogra nunc civitas, tunc Gigantum proeliorumque

immanium temeritate famosa; quae sola etiam diluvio mundi asseritur

non operta, quod utique pracstitit montium celsitudo.

* • ■

DE THRACIA.

воб Sequitur Thracia, cujus incolae bardi appetitum habent maximum mortis;

et qui a dextra parte Strymonis degunt Bessi, et DenSCTatae, Nestusque amnis,

qui Pangaeum ambit. Nam Hebrum Odrysiae ni ves complent, qui inter di

versos barbaros fluens etiam Ciconas perluit; quorum confinio Haemus sex

ne in sum scriptorem corrigèrent, praesertim quum quid omni no, slit pidos signifient; sed vide ne barapnd

Plinium quoque corruptam lectionem in со- barí potins legendum sit, collate Sol ¡ni loco, cu-

«licibus exstare vidisscm. jus ct liic vestigia nostcr pressit (10, 1): »Non

lihodope] M S. »in ca continents Rbodope.« difficulter comprebendent, Thracibus barbarie incsse

GnOT. conlemtnm vitae ex quadara naturalis sapicntiac

Orestidem\ Urbs hace alio nomine ¿xctTOVTO- disciplina. Concordant omncs ad intcritum volun-

%eioia dicitur. Vide Stcphannm b. v. Grot. — tariuin, dum nonnulli eorum putant obcuntium

ШЬ!1 ibi video nisi Tabulara de Orestis filio cum animas revertí, alii non cxstingui, sed beatas ma-

Hcrmione, ande no m en terra accepisse diecbatur; gis fieri. « De írainortalitatís persuasione spud Tb ra

nee urbs erat Orestis, sed regio Mncedoniae (Liv. ees finitimasqae gentes vide Пего do tum (4, 94 et

27, 53. 51, 40). Verum omnia noster ex Solino 5, 4).

liabet, etiam quae scquuntur de Phlejra, quam Denselatae] Unie populo minim quam dúTercnpostca

Pallenen dictam esse constat (Heyn, ad tes appellationcs , dum alü Denthelitas, quidam

Apollod. 1, 6, 1). Denthelethas , nonnulli Densalatas ant Denselelas

bardi] Meminit Bardoram Gloss.: »Bardei, nominaut. Ptolcmaens regionem óavd?]¿T¡ziy.r¡v

IXXvqloÏ âovXoi. « Et alibi: «Bardes (1. Bardas) appellat Pro Nestus MS. Mesius, Ptolcmacus IVesôoçvxTT]

Toç, Î?*Xvqloç âovAoç.* Aliosne indicat sus. Grot. — Codex Reicbenaucnsis et margo libri

Lucanus quinn ait: Norímbergcnsis corrupto dens eleusque mesius. Sed

»Plurima securi fudistis carmina Bardi?* nos Soliniira sequimur.

lili (ni fallor) in Galliis. Eosdem inniiit bid. Gloss.: paluit] Confer Oudcndorpium (ad Appui. I,

» В ardus carminnm conditor.« Grot. — Bardi, si p. 401).

Martiani Capellae lib. VI. §. 6Ö6. 557

millibus passuurn cacumen cxtollens vicinia perflatur austrorum. Cujus item

terga diversae gentes tenent, inter quas gentes Sarmatao, Scylhac. Dein Pontum

Sithonia gens habet, quae gloriam Orphci progeniti vatis perfoctione

sortita est; nam in Spartio promontorio ille vitam aut sacris, ut ajunt, impendit

aut fidibus. Mox regio Maronea ac Tyrida oppidum, in quo equi 657

Diomedei stabulati. Circa cum Abdera, cui constructae Diomedis soror suum

nomen adscripsit, quod oppidum Democriti physici ortu potius decoratuia:

Eandem Thraciam Polydori sepulcro signatam nec poëtae practereunt. Illic

Promontorium Ceras chryseon Byzantio oppido celebratum, quod a Dyrrhachio

septingentis undccim millibus distat. Eo enim interstitio a se utraque maria

recesserunt, id est Adria et Propontis. Illic Hellespontus angustior est, per

stadia Septem ab Europa Asiam dividit. Hie quoque duae civitates, quarum una, 658

id est Sestos, Europae est, AJjydos Asiae. Deinde promontoria contraria Cherronesi,

austrorum] Hace de sao addidit Martianus;

sed vide ne scríbcndiim sit astrorum.

Spartio] Soliuus Sperchivo; schedac Palatinae

Spergivo; in prima editione Sparehino, ceterae editiones

Sperchio. Martianus, qui hiñe habet, Spartio;

scripti ejus codices qnos vidimus, ibi habent Spertio

ct Sperchio. Sed Promontorium hoc nomine* in illis

locis nullum est. — Quam multa e Pomponio sumscrit,

et hoc etiam ab illo mutuatus est- sed qua fide

vídeamus. Eadcm certe qua et in aliis solitus est.

Sic ille scribit: idemde Promontorium Senium, ex

quo canentem Orphca secuta narrantur nemora, et

Zone.« Ita hodie Icgitur apud Mclam ex emendatione

Heruiolai; nam ante Hermolaum legebatnri

■ deinde Promontorium Scriptum* , atque ita hodie

scriptum praeferunt quantum est ubique veterum

cxemplarium*, quin tarnen reetc ab Hcrmolao ita

fucrit emendatum, nemo ausit dubitare. Serrium ct

Zonen Plinius etiam jnnetim ct in propinquo ponit

Quomodo apud Pomponium legerit Solinus nescio,

sed apparet cum in mendosos codices incidiese —

scripta Pomponii cxcmplaria, quae inspexi, sic lo

cum ilium legendum monstrant: »deinde Promon

torium Serrium, et quo canentem Orphcuin secuta

narrantur ctiam nemora, Zone. a Sic non una ani

mad vertenda est hoc loco exerratio Solini; Sperchium

pro Serrio dixit, deinde Scrrio tribuit ex

male acccptis Pomponii verbis, quod ille de Zone

scripsit. Salmas, (ad Solin. p. 1 o9).

Tyrida] In vetustis quidem Plinii codicibus

Tunda: sed in Ptol. rvgióóa. Gäot. — Equidem

apud Pliuium (4, II, 18) lego Tirida.

Pohjdori] Priami filii, de quo vide Euripidem in

Hecuba. Geterum Strabo (2, p. 121 Cas.) géogra

phe incumbere contendit memorare et zàajovç zeov

èvôÔ£(OV àvÔQCÔv, quod quidem consilium noster

et hic seqnitur, et inferáis etiam sepiliera Ilomeri

(§.660), Mcmnonis (§.686), Achillis (§. 665), Han

oibalis (§. 687 f.) commémorât. Poêlas autem hoc

loco intellige unum Virg'dium (Aen. 5, 22 sequ ).

558 Martíani Capellae lib. VI. §. 658.

in quo terminatur Europae sinus tcrtius et Asiae Aegeum in quo Cynossema

dicitur locus Hecubae sepulcro tumulatus. In confinio insula Tenedos, a

qua usque in Chium diffusior sinus interjacet; cujus dexterior Antandros,

exiguitas insularum denique navigantibus caprae similitudinc divulgatur, ab

eaque Aegacum pelagus appellatur; sed in Corcyrae Phalario promontorio

effigiem navis scopulus imitatur, in quem Ulyxis navim versam fabulosa

G59 confinxit antiquitas. Nam Creta centum urbibus opulenta in ortum occasumquc

porrigitur, cui nomen suum Hesperidis filia Nympharum pulchra concessit,

aut Curetum rex Cretas, a quo Creta primo, mox Curetis nuncupate; deindc

propter coeli temperiem Macaronesos est appellata. Haec in longitudinem

Aegeum] Lege Sigeum ex Solino, qnem hic Tenus quam insula meruit cognominari — id qnoquoque

muere nosier mutilavit: i> Deindc contraria niam visentibus procul caprac simile creditur, quam

inter se promontorio, Mastusia Chersoncsi, nbi fi- Gracci aiya nuncupant, Acgaeus sinus dictus est.,

nitnr Europae sinus tcrtius, Sigeum Asiae, in quo Clarior utique *Pfinius (4, 11, 18): »Acgaco mari

tumulus est Cynossema dictus, Hecubae scpulcrum«; nomen dedit scopulus inter Tcnum et Chium vcnbi

vidcatur Salmasiiis (p. 167). Pro Cynossema rius quam insula, Aex nomine a specie caprae

codices Monacenses (A. C) et Rcichenanensis itidem quae ita Graecis appellatur, repente с medio mari

corrupto praebent Cimasema, libri Norimbcrgensis exsiliens.« De re addc Straboncm (15, p. 618 Gas.),

margo Cysena. exiguilas\ Forte «exiguitasque insularum.« Cy-

Tenedoe] Lege Teños. Confer cum Plinio aliis>- ciadas innuit Grot. — Munckerus cmcndanduin cenque.

Grot. — Male libri Plinii »intcr Tenum ct ect (ad Hygin. fab. 45, p. 92) »exiguissima.« Ope-

Chium« legnnt. Tenedum тега m esse leelionem rosiorem cmendationcm Salmasii in nota praccedciiti

Solinus docct, ct Martiauus, qui in hac parte, legeris. Nonne autcin noster pro adjective saepcqna

Solinum expressif, vulgo inciucndatissimns cir- numero substantivi appositionc utitur? Qnapropter

cumfertur, et sic ut mendis libcrctur legendus est: nihil corrigendum esse arbitraras sum.

• in confinio insula Tenedos, a qua usque in Chium antiquitas] Ita codices DIonaccnses (A. C),

diflfusior sinus interjacet, cujus a dexlcra versus Darmstattensis, ct Grotianus; pcrperam in cditis

Antandron exigua est insula Aex nomine, quae a auctorítas. Solinns (11) ñeque hoc ñeque iJlud, sed

navigantibus caprae similitudinc divulgatur, ab caque tantum crcdidei unt scripsit. Promontorium ipsum

Aegeum pelagus appellatur.« Salmas, (ad Solin. p. Strabo (7, p. 524), Plinius (4, 12, 19), Ptolc-

168). Martiani error, quo Antandrum ipsam insu- maeus, alii Phalacmm potius appellant f noster hie

lam sibl finxit, ex ambiguitatc Solini cxplicandns quoque Solinum sequitur.

est, cujus verba baee sunt (c. 11): »Inter Tenedum Macaronesus] Ita et Isidoras, et alii omnes:

et Chium, qua Aegacus sinus panditur, ab dextera in Plinii tarnen codieibus mutile Macaron legitur.

Antandrum navigantibus saxum est —— hoc enim Grot. — Confer omniao Mcursium (in Creta с. 2).

Martiani Capellae lib. VI. §. 659. Ö5B

tenditur millibus ducentis septuaginta; latitudo quinquaginta millia non excedit;

circuitus omnis quingentis octogiota octo millibus patet, montibus Idaeo et

Dictynnaeo sublimibus. Euboea vero Boeotiae continenti módico atque ita

exiguo mari intcrfluente discernitur, ut plerumque ponte jungatur. Duobus

promontoriis , ad Atticam versus Gerasto, et ad Hellespontum Caphareo decoratur.

Hujus latitudo ultra secundum milliarium intra quadragesimuin contrahitur,

longitudo totius Boeotiae ab Attica usque Thessaliam centum quinquaginta

millibus numeratur; circumferentia vero trecentis sexaginta quinqué

millibus explicate. Hujus oppidum Calcida ex adverso Aulis, et Carystos

manuoreis íluctibus concolora. In Myrtoo autcm mari Cyclades, quarum 660

noliores Dclos et Antandros: quae nomina a circulata ordinatione sortitaej

(2, 7j p. 43 f. Voss.) tanqiiam opulentísimas conjungit.

marmoreis fluctibus] MS. marmore. Lege »marmorí

fluctibus. « Grot. — Lege: »et Carystos marmore

fluctibus concolore «, quae raarmor habet vi

ruta et fluctibus concolor. Statius de Carjstio

marm ore:

»et concolor alto

fena mari.*

Salmas, (ad Solin. p. 1 77) — Sfagis ctiam ad vulgatain

accedit Bartbii (advers. p. 1498) conjectura:

»marmora eis fluctibus concolora«; quapropter in

re incerta servare vulgatam quamvis corruptara satius

duxi. De Carystio marmorc plura dabit Cellarius

(T. I, p. 1253)5 marc autem marmoris no

mine significar! saepius monui (§.92. 584.. 908).

circulata] Mcla (2, 7; p. 44 Voss.): »quja in orbem

jacent, Cyclades dictae sunt.« Eandem nominis

rationem profert Dionysius (perieg. 526). Adde Stra«

bonern (10, p. 474. 485. 488) et Ammianum (22,

7; p. 228 Lindenbrog.). Cetcrum plurima noster,

dam Plininm (4, 12, 23 et 24) festinanter exscripsit,

imperitissime turbavit. Primum, quod Anoctoginta

octo] Monade largior Pllnius. Grot.

Dictynnaeo] Forte Dicte. Meminit Ptolcniaeus

et poctae. Grot. — Ad librnm JVoriuibcrgenscm ad

script um legi Dictimneo; sed male. Nomen eniui

Dianac apud Cretenses Dictynna erat, quapropter

omnino Dictynnaeo legendum, ut apud Solinum

qnoqiic (11, G).

Gerasto ] Lege Geraesto. Mela. Grot. — Ге-

Qatixoç quidem Etymologus et Libanius oration,

p. 245. Neuter satis emendate. Scbol. et Geograph!,

Suidas, Aristidcs I, 39, Hoinerus, Herodotus,

PI и tardais Camill. 138, alii, TegaiÓTOV scribunt.

Procopins В. G. IV, 629 èv Геребтф corrupto-

Martianus »Gerasto et Caphareo.« At Soliuus, quem

ibi exscribit, Geraesto post Mciarn et Plinium ex

hibe t. In Martiano non variant tres MS S. ncquc

in Solino Pctrcnsis. Wasse (ad Thncyd. 5, 3).

totius Boeotiae] Euboeae vult, scd impcrite Pli

nium exscripsit, qui sic (4, 12, 21): used in

longitudinem universae Boeotiae ab Attica Thessa

liam usque praetenta in CL millia passum.«

Calcida] Lege Chálenla pro Chalcis. Vide in

fra. Grot. — Caryston ct Chalcida Mcla qnoque

68*

S40 Martiani Capellae üb. VI. $. 660.

item Strophades, quarum Naxo Homeri sepulcro veneranda, aliaeque quamplurcs

per septuaginta longitudinem et per duceuta latitudinem ducunt. Inter

Cherronesum et Samothracen quacdam loca vasta, nunc Barbárica.

DE QUARTO SINU EÜROPAE.

661 Quartus vero et magnus Europae sinus ab Hellesponto incipiens Maeotis

ostio terminatur. Nam arctum mare inter Europam et Asiam in angustias

septem stadiorum interfluens coarctatur; quas angustias Hellespontum dicunt,

ubi Xerxes Persidis rex aggregatis navibus ponteque constructo exercitum

duxit. Verum hace angustiora quadam interrivationc per octoginta sex millia

distenduntur, ac rursum diffunditur mare latissimuiri, iterumque contrahitur;

sed maris ilia diffusio Propontis dicitur, secundaeque angustiae Bosphoros appellantur,

quae quingentis passibus patent. Item hac Darius Xerxis pater

copias ponte transmisit; cujus ab Hellesponto longitudo ducentis triginta novem

662 millibus invenitur. Deinde Scythicus diffusi maris sinus; in quo medio

Maeotis ostio jungitur lacus Cimmerius, Bosphorus idem vocatur: is duobus

millibus et quingentis passibus, inter quos Bosphoros, id est Cimmerium et

Thracium latus, interpatent millia quingenta. Circuitus vero totius Ponti vicies

semel quinquaginta millibus, ut Varro quoque non reticet; quia dicit Europae

tandron ínter ínsulas retulít pro Andró; delude Grotius censuit. Ccteram de Homeri sepulcro in

quod Strophades dixit, quae Sporades appel lab an- Io insula vide Nitzscuiuin (nicle tcni. de List. По-

tur, qunm Stropliades longe diversis in partibns meri p. 127).

sitae suit (Apollodor. 1 , 9, 21. Strabo 8, p. Soi). loca vasta] Post nunc codices Sfonaccnscs (Л.

Virgil. Aen. 3, 210)} porro quod Naxoti, quae C) et Darmsfattensis inserunt quae, quod (amen

inter Cyclades est, ad Sporadcs rctulit; postremo si quem scnsiim babea t, pro que accipicudum erit.

omnium atrocissimum, quod Homeri scpulcruru ex quartus] Haec quoquc partim ex Plinio (4,

Io insula in Naxum transtulit. Scilicet apud Pli- 12, 24) partim ex Solino (12) conscribillata sunt,

nium legerat: »los a Naxo viginti quatuor millia quorum interpretes de singulis conferas.

passuum Homeri sepulcro veneranda «, unde simal vicies semel] Dcest centenis, ut ex Plinio apapparet,

unde formant nomïnis inauditam Naxo ba- paret; sed Iiujus quoque codices antiqui nounulli

buerit, quam tarnen injuria mutandam in Naxos hoc vocabulo eurent.

Martiani Capellae lib. VI. §. 662. 541

totius longitudinem habere sexagies ter triginta septern millia passusque quingcntos.

Hister fluvius ortus in Germania de cacumine montis ad novem sexaginta

amnes assumens etiam Danubius vocitatur. Dehinc litus Scythicum con- 665

fertura multiplici diversitate Barbárica; nam illic Getae, Daci, Sarmatae,

Amaxobii, Troglodytae, Alani, Germaniaeque omnis tractus. Ab Histro ad

Oceanum bis decies centum millium passuum est, in latitudine millibus quadringentis

usque ad Armeniae solitudines. Nec procul fluvius, lacus, oppidum,

sub uno cuneta nomine Borysthenes, propter Achillis insulam ejus sepulcro

celebratam. Introrsus degunt Auchetae, apud quos Hypanis nascitur, et

Neurae, apud quos Borysthenes; Geloni, Agathyrsi, Anthropophagi, et a

tergo corum Arimaspi; tunc Riphaei montes, et regio caligantibus tenebris

inumbrata. Post eosdern montes trans Aquilonem Hyperborci, apud quos 664

xnundi axis continua motione torquetur, gens moribus, prolixitate vitae, deorum

cultu, aeris dementia, semestri die, fine etiam habitationis humanae praedicanda.

Verum Sarmatiae, Scythiae, Tauricae tractus in longitudinem habet

millia nongenta octoginta, latitudine septingenta decern. Jam nil in Europa

aestimo memorandum; quoniam et Hyperboreos sibi Asia vindica vit.

ad novem] Procnl dubio Iegendum Abnobae ex hac insula, quae et Leuce et cursus Achillis sive

emendatione Salmasii (ad Solin. p. 186), eed codi- stadium appellabatur, disserta tionem.

cum auctoritatem require. De Abnoba ct Tacitus Neurae] Alii Neutri, lege Neuri. In Plinii

(German. 1) »Dannbius molli et dementer edito mon- tarnen codicibus Neurae invenio.« Grot. — Ret! nui

tis Abnobae jugo effusns« cet. Sexaginta fluviorum antiquarum editionum lectionem; nam apud Gronumerum

Ammianus (22 , 8; p. 254 Lind.) continuât, ti um baud scio an errore Neutrae erat. Quanquam

Achillis insulam] 'A^lZZsLav vocant. Pomp, non solum Plinio sed ct Dionysio (in perieg. 510)

L. 2. Propter autem bic est juxta. GeoT. — Confer üdem sunt NeVQoi, Neuri. Mela (2, 1, 90; p. 28

Pausaniam (5, 19, II), Plinium (4, 12, 26), Voss.): »Neuris statum singulis tempus est, quo,

Amiuiannm (22, 8} p. 555. 541 Gron.), Diony- si velint, in lupos, itcrumque in cos qui fuere

slum (perieg. 545), Euripidcm (Androui. 1260; mutentur«; ubi vide Vossium (p. 115).

Ipb. Taur. 456), Maximum Tyrium (15, 7; T. I, septingenta decern] Plinius DCCXVII. Grotins

p.281 Rcisk.), Pbilostratum (heroic, p. 745), quos- margini adscripsit: »al. additur octo, al. octoginta.«

que laudat Bacbmannus (ad Lycopbr. 188, p. 55), JJios cum Plinio dieimnss »ego incertain in bac terinprimis

autem recentem doctissimi Koebleri de rarum parte mensuram arbitrar. «

Martiani Capellae lib. VI. §. 665.

ALIA DIMENSIO EUROPAE A SEPTENTRIONE.

660 Si autem laevorsuni post Riphacos montes redeas per Oceani scptentrionalis

tractus, te dcnuo per Germaniae, Galli arum que, et Iberos populos in

Gaditanum ostium revocabis. Ariphaei quippe jam in Asia constituti parilcin

Hyperboreis vitam degunt, cunctis gentibus venerandi, ut ad eos velut ad

quoddam asylum confugiant metuentes. Ultra hos Cimmerii et Amazones ad

Caspium mare, quod in confinio ortus aestivi Scytbicurn perrumpit oceanum.

<>66 Post prolixa terrarum et tlyrcania reperitur. Ceterum in Atlanticum littus

Oceani remeantes per Aquitaniam extremara extremaque Europae in Britanniam

revertuntur; quae insula jacet iuter scptentrionem et occasum, longa millibus

octingentis, lata trecentis. Circuitus tricies octies viginti quinqué millia tenet.

In ultimo ejus silva Caledonia, insulaeque quamplures, inter quas Orcbadcs

Oceani septcntrionalis] Plinins (4, 13, 27): hausit, scd crumpere e Scythico, laudatqnc Diony-

»Excundum deinde est, nt c\tcra Europae dican- slum (pcrieg. 47):

tur transgrcssisquc Rïphaeos montes littus Oceani «Asvvsçoç uvt' oÀiyoç pikv àràç JiQO<psscptentrionalis

in lacra, donee pervenialur Gadcs, дебтатод äXXbiv,

legcndum.« 'Обг"1 àrtoxLÔvàfievoç xQoi'ír¡g àXbç slç ßo-

Ariphaei] Solinns (17): altera in Asia gens çsao

ad initium orientis aestivi, ubi deficiunt Rîphaco- Ka6rtlr¡ aîrtvpée&pov е4Я01Г@01Т]бс&а?.(хббт)л

rum moulinai juga, Hyperboreis similes; dicunt Confer in Universum Straboncm (11, p. 508 sequ.)

Arimphaeos. Sacri babentur, attrectarique cos ctiam de ca opinionc, quae Caspium marc cum septena

fcrocissiniis natíonibus nefas habetur.« Reiche- trionali Océano conjiingit, licet Macrobio teste (ad

quoque codex Arimphaei, vulgatam tarnen somnium Scip. 2, 9) cssent etiam nonnnlli, qui

are malui, quia baud scio an ab ipsie Riphaeis ci de Océano iiigressiim negarent.

montibus addito a privativo nomcn traxcrint. Britannia] Hace ct scquentia vcl cx Plinio

ortus aestivi] Sic scrips! cx emendatione Sal- (4, 16, 50) vel Solino (22) bansta, qui'bascum

masii (ad Solin. p. 209), qnum in vnlgatis cor- confer Dionysium (ncrieg. S6S sequ.) et Taciturn

rupte legcrctnr artum est ibi, quod frustra resti- (Agricole 10).

tuere studuit Gratias corrigendo ubi. Et ortus qui- tri ultimo ejus] Codices Rcicbenanensis ct Darm

in codieibus exstare Salmasius testatur, reliqua stattensis in vicinio; male,

mntatio ortbograpbiac tantura est Ceterum recte Orchades] Solinns tres tantum Orcbadcs ponit

monet Salmasius Caspium mare non irrumpere Scy- contra omnium scriptoriim sententiam , qui licet

tbicum oceanum, qnod cx Solino nostcr quoque ínter sc discrepent, consentiunt tarnen in numero

Martiani Capellae lib. VI. $. 666. 345

quadraginta paene conjunctac; item Electrides, in quibus electrum gignitur;

sed ultima omnium Thyle, in qua solstitiali tempore continuus dies, brumalique

nox perennis exigitur, ultra quam navigatione unius diei marc concretum

est. Sed infra confinis est Galliae Hispaniaeque, quibus, nisi oceani Atlantici

prohiberet irruptio, Africa misceretur. Nam Velonensis Baeticae ci vitas triginta

tribus millibus a Tingi oppido disparatur, quae colonia est Mauritaniae

Caesariensis. Hujus auctor oppidi Antaeus dicitur.

■'" *■ * * ■

- ' m AFRICA. ' / !

Africa vero ас Libya dicta ab Afro Libe, Herculis filio. In confinio 667

est Elissos colonia, in qua regia Antaei luctamenque cum Hercule celebratur,

et Hesperidum hortij illic aestuarium flexuosum, quem draconem vigilem

longe majori. Plinius et Martianus quadraginta; Antaeus] Hune et Mela (1, S) conditorem tra-

Ptolcmacus rtSQÍ TQtáxovza, Isidoras viginti tres, dit. Paulo aliter rem narrât Plutarcbus (in Sertorio

quariim duodecim desertae sunt, tredecim coluntur. p. 878).

Salmas, (ad Solin. p. 249) — Pro Orcliadcs codex Libya] Quam încerta omnia eint de liujus no-

Darmstattcnsis exbibet Orcades, quae usitatior scri- minis origine, dissensus prodlt scriptomm (Apolptura

est (Tacit. Agrie. 10. Eutrop. 7, 8); sed lodor. 2, 1, .4. ßolin. 24. Hygin. fab. 160). Le-

Solini cxempluin desercre noliii. Cclcrum de îllis clioncm tarnen apud nostrum corruptam esse Soinsulis

pcculiarcm librum scripsit Tliormodus Tbof- lmi comparado ostendit: «quidam tamen Libyam a

facus (Hauniac 1697 fol.), quem consiilas. Libye Epapbi^lia, Africain autem ab Afro Libvis

confinis est] Aimirum Britannia, quam Tacitus Herculis filio potius dictam reeepernnt.« De Africa*

quoque (Agr. 10) in occidcntcm Hispaniac obtendi nomine Tide conjecturas in Journal Asiatique (1834

narrât, qua de opinione sane perversa confer Man- Mars; T. XIII, No. 7S, p. 194 sequ.).

uertum (T. II, p. 9). Elissos] Plinio Lixos, Solino Lix; de reliquia

Velonensis] Aliis Belon appcllatur, ut et Pli- cum nostro conveniunt, neque probanda est lectio

nio (S, 1) et Solino (24), cujus bacc verba sunt: regio pro regia, quam Grotius margini adscripsit.

»De Hispania est excursus in Libyam; nam Dehme Hesperidum horli] De situ eoruin dubios nos

progresses, quod Baeticae oppidum est, ultra in- reliquerunt scriptores (Hcsiod. tbcog. 215. Diodor.

terjaecns fretum trium et triginta millium passuum 4, 26. Apollodor. 2, й, 11. Strabo 2, p. 125.

Tingi excipit Mauritaniae, nunc colonia, sed cujus 3, p. ISO. 4, p. 183. 7, p. 299. 17, p. 836 et

primus auctor Antaeus fuit« Ceteram Plinius tri- 838 Gasaub. Plin. S, 1 ab in. et 6, 31, 26.

ginta fantum raillinin trajectum statuit. Liiert. 5, 53. Virg. Aen. 4, 484. Claudian. hud.

SM Marliani Capellae lib. VI. $. 667.

rumor vetustatis allusit; nec longe mons Atlas de gremio cacumen proferens

arenarum. Hunc incolae Adirim vocant; is usque in confinia lunaris circuli

evectue ultra nubium potestatem, qui ab occasus parte littora prospectât

Occani, nemorosus, fontibus scatens, sed rupibus infecundas; qua vero Africam

spectat, opimus oumis; arbores praeterca gignit cupresso similes, odore graves,

quae lanam obdueunt instar serici pretiosam. Per diem silet, nocte et ignibus

micat, tibiis, fistula, cymbalis, tympanisque percrepat, Satyris Aegipanisque

668 bacchantibus. Ultra ipsum ad occasum littus per quadringenta nonaginta sex

millia, saltus feris Lybicis occupati; nec plurimum distant Septem montes, qui

a parilitate cacuminis fratres sunt appcllati; sed elephantorum pleni sunt,

ac ultra provinciam Tingitanam, cujus longitudo centum septuaginta millium

est. Item Siga oppidum e regionc Malacam urbem Hispaniae çontemplatur.

In littore quoque Carcenna, majusque oppidum Caesarea; item Icosium

Stil. 1, 252. Mela 3, 10, 4 et 15; p. 64. 65. ôtjç, èv âè хах>Щ vrjôoç étèga- eiç rjv artoßav-

Voss. Salmas, ad Solin. p. 572 sequ. Spaulicm. ad reç yfiéçaç fJLtv ovâsv àtpecoçôfiev on (ir¡ vÀr/v,

Call im. p. 669. Musgrav. ad Eoripid. Ilippol. 742 vvxrôç de itvçà те ЛоЯЯсс xuU>(ieva r.cà <pcoet

Valkcuacr. ad euud.). , vr¡v ctvZcov r¡xovo[iev, xvfifiâÀcov те xaï rvß-

Adirim] Lege Dirim. Idem ex Solino monuit jtâvcùv rteezayov, xaï xçavyrjv (ivoiav x. T. X.

Melusins. GnoT. — Sed Soliui librî omîtes Addi- Provins ad Hannonem accedit Mela (5, 9$ p. 65

rim vcl Adderim. Error est ipsius Solini, qui Ad- Voss.); noster Plinium (5, 1) et Solîniim (24)

dirim unica voce in Pliuio legit ]Ä> ad Dirim in potins seqiiitur.

bis verbis: imox amnem quem vocant Fut, et ab Aegipanisf/tte] De bis fuse cgit Vossiiis (ad

eo ad Dyrim — boc enim noracn Atlanti esse eorura Melam p. 46). Choros eorum describit Lucretius

lingua convenit — ducenta millia passuum.« In exem- (4, 584 sequ.). Vide et nostrum infra (§.674).

plaribus Plinii manuscriptis ctiam bodiequc inveni- septan montas] Septem fratrum moiiumcuta aptnr

cxaratum Abdirim aut Addirim. Slraboni Av- pcllat Strabo (17, p. 827). IVoster Solinum scquiçlç.

Salmas, (ad Solin. p. 505). — Atlantis ipsius tur (с. 25).

descriptionem vide aped Maximum Tyrium (8, 7; oppidum] Vcrbum est, quod perperam additur

p. 141 Reisk.). in editis, non agooscunt codices Monacenses (A.

node et ignibus] Ilaec ex Ilannonis periplo ad C), Reicbcnaucnsis , ct Darmstattcnsis.

Atlantcm translata esse videntur^ licet illic dc Ae- Carcenna] Pliníus Cartenna, scd variant! quothiopiae

potius ora scrmo sit: èv ôè TOVTù) vij6oç que lectione Carcenna. IVostro Grotius ad margincm

t]V реуаЯт], xal èv rrj vr¡6co ALßvrj -&a/.e06oj- adscripsit »al. Vamcnna«, similcsquc hctioncsWcs

Martiani Capcllae lib. VI. $. 668. 54o

aeque coloniam; item Rusconiae et Ruscurius, Saldac etiam, ceteraeque ci«

vitates, atque Igilgili, Tubusuptu, et Rusarus; flamen yero Ampsaga abest a

Caesarea trecentis viginti duobus millibus.

DE DUABUS MAURITANIIS.

Utriusque Mauritaniae longitudo deeies quadraginta trium millium, la- 669

titudo quadringentorum sexaginta septem. Ab Ampsaga Numidia est nomine

celebrata Numidae Nomades dicti, cujus in mediterraneis colonia Cirta,

et interius Sicca, atque Bulla regia; in ora vero littoris Hippo regius,

sclingins (ad It!n. Ant. p. 14) in MSS. invcnit Car~ triginta octo. Scriptum fuît d. tree. trig. Villi,

nennae vcl Carnennea, sed quod Cartennae inde D valet quingenta: hoc illi fungi decies interprétât!

refingít, temeré factum arbitrer. sunt, quod non ecmcl accidit. Grot. — Scd in liar-

Icosiutn] Sie rcctc jam Grotius scripserat ad- duiniana Plinii editione legitur: »decies triginta nodicuntquc

codices nostri Monaccnscs (A. C) et Darm- vera millia.« Alios legere decies triginta octo Grostattensis;

anteriores Iocosium. tius margin! adscripsit.

coloniam] Forte colonia. Grot. — Pariter et Numidia] Lege et supple: «ab Ampsaga Nusupra

provincia Tingiiana legere malim quam ас- midia est Masinissac nomine celebrata. Numidae

ensalivo casn provinciam Tingilanam; sed codices Nomades dicti« cet. Confer cum Pliuio lib. V. с. 5.

nihil variant. Grot. — Ita legend urn. Addit bcic Solinus Numi-

Ruscurius] Rusucurium Plinio, Ptolcmaco PoV' diae Íncolas »quamdiu errarunt pabiilationibus vaga-

6cúX¿Qai. Grot. bundis Nómadas fuisse dictos«; ut ineptus est, vi-

Tubusuptu] Deest hace civitas Martiano , sed detur sentiré Nomadas dicfos, quum pabula vage

contra, MSS. fid em; sic enim illi: »celcraeque ci- passimque seqnerentur, postea Numidae, quasi Nu.

\ ¡tales atque Igilgitubusnptuv etc. Dcderat Capella midac et Nomades diversa sint nomina. — Indiictus

Igilgeli, Tubusuptu. Wesseling, (ad Itiner. Ant. Plinii his verbis: »Numidae vero Nomades, a perp,

52). mutandis pabulis, mapalia sua, hoc est domus, plau-

Rusants] Lege Rusazus. 'PovÔaÇovç Ptol. stris circumferentes.« Graecum est Nôfmdeç, La-

GnoT. — Ita et Plinius (o, 2); in Itinerario An- tinum ex eo parum detortum Numidae, ut IâftOÔEÇ

tonini (p. 17 Wesseling.) est Rusaiis; sed invitis Japides; sic ôçôfiaâeç, cameli, dromidae et drocodicibus

imitare nolo. medae dicti. Salmas, (ad Solln, p. 309). — Invitis

trecentis viginti] Sic etiam Plinii editio prin- codicibus nihil motare ausus sum.

cops; nunc dncenta tantum legunt. Bulla regia] Ptolemaeus $ov>XXa,QÍa. Lege

decies quadraginta trium ] Plinius octingenta ßov?,XaQT)yia. Grot.— Vide Manncrtum (T. X,

triginta novem, quo facit id quod alias legitur decies P. 2, p. 514).

Martiani Capellae lib. VI. $. 669.

ас Tabraca. Interius Zeugitana regio, quae proprie vocatar Africa, habet

haec tria proraontoria, Apollinis adversum Sardinian!, Mercurii rcspectans

Sicilian!, quae in altum procurrentia duos efficiunt sinus ab Hippone Diarrhyto.

Deinde Promontorium Apollinis, ct in alio sinu Utica Catonis morte memo

randa, flumen Bagrada, ac propinqua Carthago, iuclila pridcm armis, nunc

felicitate reverenda; demum Maxula, Carpi, Messua, Clypeaque in promon

torio Mercurii; item Cur ubis, Neapolis.

Tabraca] MS. Tabracha, ex Plinio. GnoT. —

Vulgo enim Tabrachia. Scd Plinius liabct Tabraca

adstipulanturquc codices Darmstattensis ct Monacensis

(C), practcrcaque quos Wcsselingius (ad

Itin. Ant p. 21) Tabracca legere auctor est, quem

vide. In Itinerario est Thabraca.

quae proprie] Plinius (S, 4, 3): »Zeugitana

regio, et quae proprie vocetur Africa est.« Mela

(1, 4): »Proxima Nilo provincia quam Cyrcnas vo-

санt, deinde cui totius rcgionis vocabulo cognomen

inditum est Africa; cetera Numidac ac Mauri tenent

«, et alio loco (1, 7): * Africa propria a Me-

Icagrino promontorio ad aras PLilaenorum.« Adde

Salmasium (ad Solin. p. 318).

tria promontorio] Eorum primnm incertain Mar

tiani an librariorum incuria excedit, Candidum; ñe

que enim substituendum esse pro altero Apollinis,

quae Grolii sententia esse videtur, apparct ex Pli

nio, quem Martianus seqiiitur: »Tria promontoria,

Candidum, mox Apollinis adversum Sardiniac, Mer

curii adversum Siciliae, in altum procurrentia duos

efficiunt sinus, Hipponensem proximo in ab oppido

quod Hipponcm dirutum vocant, Diarrhytum a Graecis

dictum propter aquarum irrigua, cui finitimnm

Tbcudalis immune oppidum longius a Ii tore; dein

Promontorium Apollinis, et in altero sinn Utica «j

im Je simnl verisimile Gt etiam ante »ab Hipponc«

excidissc Hipponensem. In codieibus nihil subsidii.

Bai/rada] Sic scrips! с lectioiie a Grotio in .

margine notata pro Bragada, quod in edit is erat,

siquidem illnd nomen apud reliquos omnes exstat

(Strab. 17, p. 852 Casaub. Polyb. 1, 74. Ptolem.

4, G et 6, 4. Ammian. Marcell. 25).

felicitate] Pariter infra (§. 990) beatam apcllat,

ut Appulcjus (florid. 4, 20 j p. 98 Oudcnd.) »provinciac

magistram vencrabilcm, Africac Musam coo

lest cm, Camoenam togatorum«, Solinus autem (27,

11) »alterum post urbcin Romam terrarum decus«,

ncqne Ausonius (de claris nrb. 2) cum Constantinopoli

cam comparare récusât. Alela (1, 7): »nunc

populi Romani colonia, oliin imperii ejus pertinax

acomia; jam qiiidcm i torn m opulenta, etiam nunc

tamen priorum excidio rcrum quam ope pracscntium

clarior.« Felicis cognomen in numis cliam gerit

(Bandur. num. II, 1Ö8. C29. Occus. et Mcdiob.

p. 560. Seguin, num. 45. 146. Spanbem. num. I,

p. OÜG f. II, p. 445. Confer, et Coper, de elephant,

in Salengrii tbes. novo III, p. 166).

Messua] Ptolcinacus vi6ova. Grot. — Plinius

Misua, quam ipsam lectioncm Grotius quoquc in

margine enotavit, scd vulgatam tuentur codices

Darmstattensis ct Monaccnsis prior, nequc répug

nât alter, qui corrupte Labet Çarpime sua.

Martiani Capellae lib. VI. $. 670. 647

DE SECUNDO SINU AFRICAE.

Mox alia distinctio: Libyphoenices vocantur, qui Byzacium incolunt, 670

quae regio ducentis quinquaginta millibus passu um circuital* , cujus satio cen

tesimo messis incremento foeneratur. Hie oppida Puppup, Adrumetus, Leptis,

Ruspae, Tapsus, Thenae, Macomades, Tacape, Sabrata contingens Syrtitn

minorem, ad quam Numidae, et Africae ab Ampsaga longitudo sunt millia

quingenta octoginta, latitude ducenta.

DE TERTIO SINU.

Tertius sinus dividitur in geminos duarum Syrtium recessus, vadoso 671

ас reciproco mari; sed minor Syrtis a Cartilágine abest trecentis millibus; ad

majorem vero per deserta pergitur, quae serpentibus diversis ac feris habitantur.

Post haec Garamantes, super hos fuere Psylli. In deflexu civitas

dis tine tío J Lego et distinguo: »9fox alia di

stinctio: Libit Phoenices vocantur « cx Plin. Grot.

— Vulgo cnîm: »mos alia distinctio Libyae. PAoenices

vocantur « ; scd Plinius (5, 3, 3): »mox Afri

cae ipsius alia distinctio. Libyphoenices vocantur

qui Byzacium incolunt. Ita appellatur regio CCL

mill. pass, per circultum, fertilitatis cximiae, cum

centesima fruge agricolis foenns reddente terra«,

nndc ct Byzacium restituí, cod ¡re Monacensi (C)

adstipulante. Confer Salmasiiim (ad Solin. p. 320 f.),

Casaiibonum (ad Strabon. p. 56), Hart hin m (in ad

vers, p. 225), et Drabcnhorcbhim (ad Silinm p. 461).

Puppup] In rcliquis Putput habetur. Infra vici

cognominc ah Antonino censetur, at Martiano inter

oppida recensctur; — quae nomina cum reliquia

quum cx Plinii descriptione decerpta eint, ipse

Puppup adjecit. Surita (ad Itincr. Ant. p. 52 Wess.)

— Addc Mannerlnm (T. X, P. 2, p. 247).

/fdi-untctus] Plinius Adrumcntum ; P to! em л cus

àâoVflÏTOÇ. Grot. — Sallustius (Jug. 19) »Hadrumetum

et Leplim* jungit.

Thenae] Пшеае, ita et alii. Ptolemaeus &étuvai

&alvat.GnoT. — Monaccnsis unns (A) Tendra,

alter (C) Tenea, sed nos Plinium scqiiimur.

Sabrata] Ita Plinius. Ptolemaeus lib. 4 6áßa&

Qa. Grot. — Plura dabit Surita (ad Itinerar.

Ant. p. 61 Wessel.).

Garamantes] Vide Lnciannm (in Dipsad. T. 8,

p. 139 Bip.), et quos Elmenborstius (in Arnob.

p. 175) laudat Slraboncm, Plinium, Melam, Solinum,

nostrumque paulo iufcrius (§. 674).

Psylli] Monaccnses (A. C) Spylli, editi Psyllii;

Bed absque dubio Psylli intelligcndi (Salmas, ad

Solin. p. 186), dc quibus Elmenborstius (ad Arnob.

p. 80) mullos excitât script ores, quibus addc Pli

nium (7, 2, 2), Aclianum (bist, animal. 16, 27

et 28), et Gellium (16, H).*

C9 *

$48 Martiani Capellae lib. VI. §. 671.

Ocensis, et Leptis magna. lüde Syrtis major, circuitus «sexcentorum viginti

672 quinqué millium. Tunc Cyrcnaica regio, cadem est Pentapolitana, Ammonis

oráculo memorata, quod a Cyrenis abest quadringcntis millibus passuum. Urbes

maxim ас ibi quinqué, Berenice, Arsinoc, Ptolemaida, Apollonia, ipsaquc

Cyrene. Berenice autem in extremo Syrlis cornu, ubi Hcsperidum horti,

fluvius Lethon, Lucus sacer, abest a Lepti treccntis septuaginta quinqué

millibus; ab ea Arsinoe quadraginta tribus, et dcinceps Ptolemais viginli duobus,

proculque Catabathmon et Marmarides, et in ora Syrtis Nasamones; dcinde

Mareotis, Maretouium; inde Apis Aegypti locus, a quo Paraetonium in sexaginta

duobus millibus, inde Alexandriam ducenta millia. Totius autem Africae

a mari Atlántico longitudo cum inferiore Aogypto tricies quadraginta millia,

ab Occano ad Carthagincm magnam undecics millies; ab ea ad Canopum Nili

proximum ostium sexdecies millies octuaginta octo millia.

Oeensis] Sic Plinius (3, 3, 4), cui adstipula- sex millia passuum. In со tractu Apis interest,

tor codex Rcichcnaucnsis; vulgo Ocensis. nobilis rcligionc Aegypti locus. Ab со Paraclo-

Cyrenaica] Ex Plinio (3, 3, 3): »Cyrcnaica niiiin scxaginta duo millia passuum «, undc Paraeeadem

Pentapolitana regio íllustratur Ilammonis ora- tonium scripsi pro Parelhonium , quod librariis orculo

« cet., uudc vide nc est apnd nostrum tollen- tbograpbiac ncsciis debctur; Strabo (17, p. 798),

dum vel in et mutandum sit. Dc Ammonis oráculo TíctQavttúVLOV Tel rectius Tlaçavtbviov (vide Dorplura

Strabo (1, p. 49. З63 17, p. 813. 838 villium ad Chariton, p. 326).

Casaub.). Alexandriam. ducenta] Plinius centum. Legen-

Ptolemaida] Pro Ptolemais. Sic Persida pro dum autem bic Alexandriam pro Alexandrina.

Pcrsis, Cbalcida pro Cbalcis, vide infra Trito- Grot. — Alexandrina cniin Grotius cdidit, antcnida.

Grot.— Atque supra (§-31 ct 330). riorcs Alexandria, omissa videlicet lineóla in ex-

Maretonium] An Parctbonium? Grot. — Turba- trema litera, quae m significant. Cctcrum apud

tum esse aliquid cert uni est, Maretonium cnim op- Plininm dudum ducenta legitur.

pidum non exstat; Martiani tarnen ipsius magis tricies quadraginta] Plinius ex Agrippa tradit

quam librariorum culpa esse vidctur. Mareae et LXXXV mill. pass. G пот. — Corrupta lectio du-

Apidis in conlinio Libyae mcntioncm fecit ctiam dura apud Plinium (3, 6, C) correcta est, cujus

Herodotus (3, 18). baec omnia ita jam lcguntur : «Agrippa totius Afrisexaginta

duobus] In qnibusdam codicibus Pit- cae a mari Atlántico cum iufcriori Acgypto tricies

oianis duodecim. Nota quínquagp.iarii addita dem- centena et quadraginta mill. pass, longitudinein-,

tave dissidium facit. Grot. — Plinius (3, 6, C): Polybius ct Eratosthenes diligentissimi existimati ab

»Mcusura a Catabatl/mo ad Paraetonium octoginta Océano ad Carthagincm magnam undecies centena

Martiani Capellae lib. VI. $. 673.

DE INTERIORI AFRICA.

Interior autcm Africa ad meridiem versus intervenientibus desertis habet 675

Leucaethiopas, Nigritas, et ceteros monstruosae novitatis, post quos solitudines

fugiendae; ad orientem versus fluvius Niger, ejus cujus Nilus naturae est

prorsus. Inter solitudines degunt Atlantes, qui neque ulla inter se nomina

habcDt,' fct Soli imprecautur, quod eos cum messibus semper amburat. Ц1

nunquara somniare videntur. Troglodytae in specubus manent, vescunturquc 674

serpentibus, striduntque potius quam loquuntur. Gara m an tes vnlgo feminis

sine matrimonio sociahtur. Augilae inferos colunt. . Ganiphasantes nudi et

imbellcs cxtcrnis nunquam miscentur. Blemmyae sine capite sunt, atque qs

mill, pass., ab ca Canopicum Ffili proximum ostium

quindecies centena et viginti ocio M. pass, fecerunt.«

Inde qui volet nostrum emendet; codices nihil va

riant, nisi quod Darinstattcnsis tricies male omittit.

Canopum] Quiuctilianus (i, 5, «»<£; pag. 93

Spald.): »Cicero Canopitarum cxercitum dicit, ipsi

Canobon vocant.n Sed coiistantcm codicum scripturain

ct lúe ct postea relinui.

Leucaethiopas] Ita Reichenauensis codex. Iu

cditis male Lencas Aelhiopes. Ptolcmaeus etiam

Aevxai&iorteç, Plinius (3, 8, 8) Leucaetliiopes ;

Pomponiue Mela (1, \\ p. 6 Voss.) Leucoaethiopes.

monstruosae] Quae hoc capite monstra narrautur,

pariter et Plinius (S, 8, 8) ct Mela (1, 8)

tradunt, ut Solinum (51) taccam, qui acquc atque

nostcr Plinium tantuin exscripsit; sed Plinius ipse

sua с Mela habere vidctur, cujus, auctores ignora

mus; apud Hcrodotuin eniin (4, 1C8 sequ.) minima

tantum corum pars legitiir.

Soli imprecantur] Ilacc ut cetera de Atiantibus

ex Herodoti fontibus derívala sunt (4, 184), ubi

quod nunc legi tar ulTÔcoavzeÇ) ex Salmasii demum

conjectura (ad Solin. p. 291) invectum estj codices

cnim inveterate mendo habent lAx?MVXt4, unde

Mclac et Plinii error explicatur, qui in unam gentem

conferunt, quae de duabus Herodotus narravit

(addc Saaliiun ad Rhiani Benaci quae supcrsunt,

Bonuac 1851, p. HO). Ccterum eadem sine

gentis nomine narrât S trabo (17, p. 822): tcov âè

jîqoç rrj diaxexavfiévfl tiveç ocal a&eoL vofxiÇovraf

oí ye xai rov r¡Xiov èx&aiçsiv, xai

xctxcoç iiéyeiv krtEidàv rtçoçcô(ù6iv âvi6%ovTa,

toç tuxiovta xal яокецотта amolç: sicut et

Silius (2, 60) Cyreneneee » inicuo Sole calentes»

appellavit.

Ganiphasantes] Restituí anteriorum editionum

lectionem, quacum ct Mela, Plinius, Solinus

veniunt; apud alios liaec gens omnino non

niemoratur. Grotius edidit Camphasanles ,

apposuit Compasantes , quod et codices Mouaccnses

(A. G) habent, Reichenauensis Capasantes.

Blemmyae] Sic scrips! ex Mela et Plinio pro

Blemiae, quod orthographiae tantum mendum erat.

Graecc enim BAéfifXVSÇ sive ВЛе/jLvac, quod baud

scio an ex verbis ß^ertTW et fivco derivaudum sit.

Dionysius (perieg. 220):

B$0 Martiani Capcllae lib. VI. §. в74.

et oculos in pectore gerunt. Satyri hominum nihil habent nisi facicm. Acgipanes

quales pinguntur exsistunr. Himantopodes debilitate pedum serpunt

poüus quam incedunt. Pharusi comités Herculis fuere; post hos finis est Africae.

DE AEGYPTO QUAE EST ASIAE CAPUT.

<>75 Aegyptus dehinc, hoc est Asiae caput; quae una ab ostio Canopi

ad ostium Ponti habet vricies sexies centum quadraginta tria passuum, ab ore

autem Ponti ad os Maeotis sexdecics centena septuaginta quinqué millia pas

suum. Verum Aegyptus introrsum ad meridiem tendit, donee a tergo Aethiopes

obversentur, cujus inferiorem situm Nilus dextra laevaque divisus amplcctitur,

ut Acgyptum Nili possis insulam vocitare. Nam ab ambitu circumfluentis

amnis etiam Delta literae figuram creditur detinere; sed a principio fissurao

t>76 ipsius fluvialis ad Canopicum ostium millia centum quadraginta sex. Summa

autem ejus pars contérmina Aethiopiae oppidorum multas pracfecturas habet,

»T(öv ïtâçoç aiâaÂécov BXsfxvcov ávé%ov6t »Adhacrct Asia, quam patcrc a Canopico ostio ad

noAcovai. Ponti ostium Timotheus vicies sexies centena et

Quae Tabulóse noster tradit, mittimus; mirabilem trigintá uovcm millia passnum tradidît, ab ore autem

coram visum fuisse Flavius quoque Vopiscos Ponti ad os Maeotis Eratosthenes scdecics centena

(in Probo 17, p. 658 Obr.) testatur, qui Probinn et quadraginta quinqué millia passnum «, numerorum

imperatorem eos siibcgissc captirosque Roinam trans- tanlum ali(|ita diversitatc, quae a codicuin auctorimissos

stnpenti populo oslcndissc narrât. Confer et täte pendet; nostri nihil variant, nisi quod pro

Zosiinum (1, 71). quadraginla tria Grotius margini adscripsit triginta

Pharusi] Mela PharusiL GnoT. — Codex Darm- octo apud alios legi. Ccterum Aegyptus ntrum Asía*

stattensis male Frausi. Ccterum conferendus Sal- an Africae esset, jam Herodoti (4, 39. 41) ambi-

Justins (Jugiirth. 18): »Sed postquam in Hispania guiim judicium est; quibus qunm plcriqne IVilum

Hercules, sicut Afri pntant, intcriit, excrcitus ejus confin'nm darent (vide ad §. 626), prouti Canopicompositus

ex variis gentibus amisso duce brevi cum vel Pclusiotfcum ejus ostium spectarctar, andilabitur.

Ex eo numero Mcdi, Pcrsac, et Arme- Gcps inter utramquc hacrcbat (conf. et Hcrodot. 2,

nii, navibus in Africam transvecti, proxumos nostro 16 cum nota Baebrii).

mari locos occupavcrc. Hi paulatim per con nubia Delta] Herodotus (2, IS), Plinins (o, 9, 9),

Gactulos secum miscuere« cet. Slrabo IS, p. 701. 16, p. 768. 17, p. 788. 801.

Asiae captif] Hoe est principium, qua in re 818 Casaub.), Ptolcmacns (4, 5), Ammianns (22,

Plinium scquitur, cnjns haec verba sunt (5, 9, 9): 15; p. 564 Gronov.), Mela (1,9, 16; p. 12 Voss.).

Martiani Capellae Hb. VI. §. 67ß. 5¿>1

quas Nomos vocant, inter quas Menelaitcm Alexandriae rcgionem , item

Libyae Mareotim. Heracleopolis auteni insula JNili est, in qua oppida Herculis,

Arsinoita et Memphita, quae ad summum Delta perveniunt. Nilus autem ■

ipse incertis ortus fontibus crcditur, quum Juba rex eum a monte inferioris

Mauritaniae de lacu Nilide oriri signified, quod animalibus iisdem et argumentis

feturae parilis approbatur. In omni autem Delta Nili oppida ducenta

quinquaginta fuisse Artemidorus attestatur. In littorc tarnen Aegjptii maris

praestantior urbium Alexandria constituta, ab Alexandro Magno condita, й

Canopico ostio in dúodecim millibus passuum juxta Mareotim lacum, qui

complures Ínsulas habet trajectusque quadringentos, cujus tarn longitudo quam

etiam latitude centena quinquagena millia passuum tenent. Unde ultra Pelu- 677

siacum ostium Arabia est, ad Rubrum pertinens mare, quod Erythraeum ab

Erythra rege Persci et Andromedae filio vocitatum, a colore etiam dictum

Rubrum; nam fons est in littore, quern quum greges biberint, in rubrum

colorem incipiunt in uta re lanas; hujus maris oppidum Arsinoe.

Menelaitem] Sic scrips! codices secutas Darm- Varias antiifuorum opiniones collegitLetronne (Je

»tattensem, Rcicbenaucnsem, et Monacensem (C)j d. Sav. 1831).

vulgo inepte Metíala , item Ala, item Alexandriae. Nilide] Sic codices Rcicbenanensis , Darm s tat -

Reliquos enim quos Plinius enumerat Nomos omisit tensis, Mouaccnscs (A. C) pro corrupto in editis

nostcr, extrema tantum reeepit, quae apud Plinium nomine Hilide, quod ex similitudine literarmn II

ita sonant: »JMenelaiten Alexandriae regione; item Li- et N natum (palacogr. crit. III, p. 203); eadem

byac Mareotis«; latius tarnen corrigendo progredinolui. apud Plinium 'quoque (5, 9, 10) lectionis varietas.

oppida Herculis] Yereor ne bic quoque Pli- pertinens] Pro pertingens in editis pracbent co

lumn male intellexcrit, cujus bacc verba sunti dices Monacenses (A. С), Darmstattensis , aliiqne

»Hcracleopolites (seil. Nomus) est in insula IVili, (Oudend. ad Appui. T. 2, p. 268); Plinius praelonga

passuum quinquaginta inillia, in qua et op- terea (5, Ii, 12), Solinus (35), et Mea (1, 10).

pidum Herculis appeilatam. Arsinoitae duo sunt; Persei] Corres! quod in editis erat Fersae, auhi

et Slempbites ad summum Delta perveniunt. « ctoritate non solum codicum Monacensis (C) et

incertis fontibus] Sic Herodotus (2, 34)", Dio- Darmstattensis, sed etiam Solln! (33) et Pbotii

dorus (1, 32), Claudianus (Idyll. 4, 10): (250, c. 3; p. 1323).

»Fluctibus ignotis nostrum procurrit in orbem rubrum colorem] Eandem fabulam Solinns (33)

Secreto de fonte cadena, qui semper innni tradiderat postCtesiam apud Strabonem (16, p. 76o.

Quaerendus ratione lotet пес contigit uUL* 779 Casaub.).

552 Martiani Capellac lib. VI. $. 678.

DE ARABIA ET SYRIA. ;,

678 Verum Arabia tenditur usque ad odorifcram ac divitcm terram, sed

juxta est Syria multis dislincta nominibus. Nam ct Palacstina est, qua contingit

Arabiam, ct Judaea, ct Phoenicia, et quantuni interior habetur Da

mascene, in meridiem vergens Babylonia; ex eadem Mesopotamia inter Euphraten

et Tigrin; qua vero transit TaUrum montem, Sophenc, citra vero

etiam Commagene, et ultra Armeniam Adiabene, Assyria ante dicta; et ubi

Ciliciam attingit, Antiochia. Longitudo ejus inter Ciliciam et Arabiam quad

ringen Lorum septuaginta millium passuum est; latitudo autctn a Sclcucia ad

879 oppidum Euphratis Zeugma centum septuaginta quinqué millium passuum. Ostracinc

Arabia finitur, a Pclusio sexaginta sex millibus passuum. Apollonia

Palaestinae per centum octuaginta octo millia passuum proccdens, supra Idudlvitem

terram] Quid sibi vclit, ex Plînîo (5, 12, 15) conveniret; vulgo qningenta viginti, fa-

11, 12) apparcbit: »Ultra Pclusiacum Arabia est cili crrore DXX pro CL.W.

ad Rubrum marc pcrtinens ct odoriCeram Hlam ac Ostracine] In Plinii loco intcrpungendo lialludivitcm

ct beatac cognomine insulam.« Confer Stra- cinatus est Marti anus. Sic с ni m distinxit: »a Pela»

boncra (16, p. 778) ct Diodoruin (5, 46. 47). eio Cbabriae castra, Casais nions, delubrum Jo»

qua contingit] Ita codex Grotianus, vulgo quae, vis Casíi, tumulus magní Pompeji; Ostracinc Ara-

Sophene\ Quidam codices Sophone, male. Lu- bia finitur a Pclusio LXV millibus passuum. « Quancanus:

. tum ad rom attinct, certe verum est juxta Plinü

»Et dedita sacrís sententiam, finiri Arabiam Ostracine et ab ea in-

Incerti Judaea dei, mollisque Sophenc.* ciperc Idumacam. Dicit Arabiam finiri a Pclusio

Grot. — Vide ibi Cortíum (ad Pbars. 2, 593} sexaginta sex millibus passuum, ¡ta cnim legendum

p. 286 Wcberi). ex Marliano; mox Idumacam incipere. Atqui tot

Zeugma] In editis Zeuma, sed contra rcliquo- sunt millia passuum a Pelusio ad Ostracinen. Ilirura

scriptorum ípsiusqiic origina (¡o ni s auctoritatcm, ncrarium:

quae a flu vio ponte juncto , è^£vy(iÉvco y dncta Ostracina Cassium XXVI.

est. Confer Plutarcbnm (in Crasso p. 554. 561), Pentaschoenon XX.

Straboncm (14, p. 664; 16, p. 756 Casaub.), - Pclusium XX.

riorum (3, 11), et quos laudat Ilarduinus (ad Ergo a Pelusio ad Ostracinen Arabia erat, abOstra-

PUnium 5, 24, 21). cine Idumaca. Salmas, (ad Solin. p. 569). — Rectc

centum septuaginta] Rcrocavi lectíonem a Gro- omnia; sed ballucinationem Martiani non video,

tío in margine not at am, ut noster cum Plinio (5, octuaginta octo] Plinins novem. Gbot. — Sed

Martiani Capcllae lib. VL $. 679. 553

maeam et Samariam Judaea longe lateque funditur. Pars ejus Syriae juncta

Galilaea vocatur, a ceteris ejus partibus Jordáne amne discreta, qui fluvius

oritur de fonte Paneade. Secunda elatio Judaeae ab Hicrosolymis, in quo

latere est fons Callirrhoe; ab occidente Esseni, qui sine concubitu et cunctis

cupiditatibus vivunt. Hinc aliquanto interius Masada castellum, in quo Ju

daeae finis est. fungitur Decapolis, dicta a numero civitatuin. Redeuntibus 680

ad oram Phoeniciae colonia Ptolemais; a tergo Libanus et Antilibanus montes,

et interjacentibus campis Bargilus item mons sedet. Item Syria desinente inter oppida

Phoeniciae Anliocbia, quae Oronte amne dividitur; super earn mons nomine

Casius, cujus altitudo quarta vigilia Solem per tencbras videt. In Syria fluvius 681

Euphrates nascitur a monte qui vocatur Capotes; ibi quoque Marsyas alius

Laec minima dilficultas; totiis locus niiscre mutilus. Euscbium (praep. cvang. 2, 2; p. GO); apud reli-

Plinius (5, 14, 15): »Indc Apollonia, Stralonis tur- qiios enim, Hcrodütiim, Straboncm, Plinium, ct

ris, cadein Caesarea . . . finis Palaestiucs CLXXXIX luijus et cognominis in Aegypti lînibus posit! mon»

mill. pass, a con linio Arabiae, deindc Plioenicei etc. tis nonicn ita scribitur ut nos exhibiiimus. Confc-

Corruptionis culpam quis sustincat, baud facile de- rendus inpriinis Amiiiianus Marzellinus (22, 14):

cernas. »Cäsium montem adscendit ncinorosum ct tercti

Paneade] Joscpbus Pannium appcllat. Aliis ambitu in sublime porrcctum, nude secundis galli-

Panncus dicitur. Cum Capelle est Plinius. GnoT. ciniis videtur primo Solis exortus«, ubi pliira Va-

Callirrhoe] Mcminit ct Joscpbus. GnoT. . lesius (p. 559 cd. Gronov.); et Solinus (56): »In

Esseni] Iidem qui ab aliis Essaei appcllanlur Sclcueia alter Casius mons est, Autiocbiac pro-

(Pün. 5, 17, IS. Solin. 55. Pbilo in op. p. 876 pinquus, cujus с vértice vigilia adliuc quarta conet

ap. Enseb. in pracp. cv. 8, 4. 11. Porphyr, de spicitur globus Solis, ct brevi corporis circumactu,

abstin. 4, 11; p. 555 Rhoer. sequ.). radiis caligincm dissipanlibus, illinc nox, hie dice

Masada] Sic ct Solinus (15 f.): »Judacac ter- cernkur; talis с Casio specula est, ut lueem prius

minus Massada castellum«, quod tarnen recte mo- videas, quam auspiectur dies.«

net Salmasiiis (p. 616) cx Plinii verbis (5, 17, 15) Euphrates] De ejus cursu vide Straboncm (2,

non sequi: »indc Masada castellum in rupe ct ipsum p. 89 Casanb.), Polybium (9, 55; p. 797 sequ.),

baud procul Asphaltitc; ct bactenus Judaea est« Plinium (5, 54), ct Pomponiuin Melam (5, 8). Ccmons

sedet] Forte mons se edit. Grot. — Nihil terum dclcvi inscriptioncin, quae in editis eratt

corrigendum; ita Silius (12, 62): «Campo Piola »de Euphratc magno fluvio«, quia in transcurso,

sedet.« tantum inter cetera hune quoque Martian us tan git,

Casius] MS. ct Plinius Cassius ct ita omncs multaqnc sequtintur, quae ad eum non pcrtincant.

anctorcs. Ghot. — IN'cscio quos dicat, nisi forto Capotes] Ita codices Rcichenaucnsis, Darrastat-

oöb Martiani Capellae lib. VI. $. 681.

amnis; inter Syriam et Parlhiam oppidum Palmyra, moxque Euphrates' fluvius,

cujus decern dierum navigatione' in ipsam Seleuciam Partborum' urbem maximam

pervenitur. Sed scissus Euphrates laevorsum in Mesopotamiam vadit

et Tigridi infunditur, dextro autem ineatu Babvloniam petit, quae Chaldacae

682 caput est. Sed redeundum ad oram Syriae, cui confinis est Cilicia, in qua

oppidum Veneris, et Cypros insula, fluviusque Paradisus. Q^iciae Pamphylia

sociatur, cujus ultima Phaseiis; dehineque Lycaonia in Asiaticam jurisdictionem

versa, quae ab illa parte, qua Galatiae contermina est, habet civitalcs

683 quatuordeeim. Verum Pamphyliae juncia Lycia, a qua ineipit mons Taurus,

paenc mediatenus orbis conscius, quem peragraret, nisi maria restitissent;

qui aliquando flexuosus evadit, et in Riphaeorum montium juga sub nominum

diversitate protenditur. Nam inter cetera nomina idem Niphates est, Cauca

sus, et Sarpcdon; Portarum etiam nomine censetur, et alibi Armeniae, alibi

tenets,' et Monaccnscs (A. C), atque ctiam Pliiiias veniret Martianum perperam intcllcxissc quod apud

(5, 2-4, 20)$ vulgo Capodes. Pliuiura est »innumerarum gentium arbiter. «

Marsyas] Plinius: »a Samosatis autem, latere nominum diversitate] Vide et Dionysium (perieg.

Syriae, Marsyas amnis iuüuit.« Vide Mannertiim 6-47):

(T. VI, P. 1, p. 507). »Oü [ilv irtcovvfiLav ¡xiav ëX?.cc%£v, àXX

et Parthiam] Plinius: »Pal myra urbs nobilis _ ¿v éxáórrj

situ, divitiis soli et aqnis amoenis, \asto ainbitu — Ovvofi ë%Ei ÔXQOtpâkiyyi' xà â'âv xsivoiÔi

private sorte inter duo imperia summa Ronianoriim fièP.OiXO

Parthorumque — abesl a Selcucia Partborum, quae "AvÔQaÔlV, oî werà %CùQOV OflOVQiov oÏy.ov

vocatur ad Tigrîn, CCCXXXVIII mill, passuum, è&£VTO.«

a proximo vero Syriae littorc CCIII millibus.« Niphalem] Vide Scrvium ad illud Virgilii:

Paratlisus] Alii tamen urbem apud Libanum »Addam urbes Asiae domitas pulsumque JSiphamontcm

esse ajiint, non fluvium, ínter quos Pli- fem«

nius. Gkot. — Ne credas. Ule cniin (5, 27, 22) et Strabonem üb. IL Grot. — Male Grotius Ny-

Paradisuin inter fluvios refcrt. phatem ct Niphalem, quae correxi e Plinio (5,

mediatenus] ISiinis auget Martianus quae dixcrat 27, 27) ct Virgilio (gcorg. 5, 50). Monacenscs (A.

Plinius (5, 27, 27): »mediaraque distrabens Aeiam, C) Nifates.

nisi oppriment! terras occurrcrent maria. « Pro con- Portarum] Omisit Cilicias , quae proprio noscius

paruiu aberam quin rcvocarcm, quod in inar- mine Tauri pylae vocautur я Cicerone (ad Att. 5,

gincm Grotius rejecit, conslitutus, nisi in mcntcm 20). Confer Ccllariiim (T. II, p. 2G2).

Martiani Capellae lib. VI. §. 683. öoo

Caspiae; et idem Hyrcanius, Coraxicus, Scythicus, Ceraunius appellatur.

In Lycia alius mons Chimaera, noctibus flagrans. Hace habuit oppida sep- 681

tuaginta; Dime triginta sex sunt. Telmesus oppidum dicitur, quo finitur.

Hinc Asi a tic u in sive Carpathium mare, ct quae proprie vocatur Asia, cui

ab oriente Phrygia et Lycaonia, a septentrione Paphlagonia est. Hujus lon

gitude quadringentis septuaginta millibus passuum, latitudo Irecentis. Armenia 683

altera ab oriente, a septentrione Pontica. In proximo Caria est, mox Ionia;

ultra earn Aeolis, media Doride. In Phrygia Celaene antea, in Apameain

commutata; illic Marsyas et natus et occidit et flu vio nomen dedit et cum

Apolline deccrtavit; denique pars ejus Aulocrene vocitatur, unde Macander

amnis exoritur.

DE PHRYGIA PROVINCIA.

Phrygia Troadi imminct, ab aquilone Galatia est, a meridic Lycaonia 686

Hyrcanius] Lege Hyrcanus. Grot. — Pliniua put quondam Pbrygiac fuit; migrattim inde baud

noslrn m tue tur. prociil vctcribus C^benis, uovacquc urbi Apameae

mons Chimaera] Confcrcndi praeter geograpbos »Omen inditum X Apamca sorore Sclciici regis.

Isidoras (etym. 14, 5, 46) ct Servios ad Virgilii Et Marsyas amnis baud procul a Macandri fontibu*

versum (Acn. 6, 288): oriens in Maeandrum cadit, faraaqae На tenet Cc-

_ . , bonis Marsvam cutn Apolline «fíammistjue ármala Llumaera*: tibiaruin cantu ccrtasse.

Macander ex arce summa Gelaenarum ortus

«Reverá mona est Lycíae, cujus bod ¡oque ardet , , » . . . -

J ' J i media urbe decurrens per Laras priinum dein Jocacumen,

juxta quod sunt leones; media antcm na9 ¡n 8;адт maris ed!tur,. ct qiI08 Iaudat Ca8aubo.

pascua sunt, quae capris abundant; ima yero mon- ^ ^ Stnbmem i% p 577) Се1сгцт Cebe.

lis serpentibus plena. « Plura dabit Ccllarius (II, , , ,

г r \ » naruin nomen postinouo quoque durasse ostendit

P* ' ")* Dionis Cbrysostomí oratio ibidem babita (3o, p. 429

Celaene] Lege Celoene ex MS. et Plinio. Vide sequ MoreH^

Strabonem lib. ХП. Sosibios: Jpameam] 'Лл^цеса Straboni. Grot. — Male

*0v&' oí lieXawaï Jtarçïç ccgyeia JtôZiç apud Martianum et in anterioribus Solini editioni-

Midov yèçovroç, OÇTI.Ç wr' í#íüv övov bus scribitur Apamaea. Graece est 'Artà[ieia, La-

"Hva66e.» tinc Apamia. Libri Pliniani vocant Apamiam. Sxl-

Grot. — Vulgo enîm Celene; restitui Celaene, mas. (ad Solin. p. 820). — Sic ct Ammianus (25

quae ortbograpbiae tan tum mutatio erat. De ipsa p. 270 Lindenbr.), sed mal ni Apameam scribere,

urbe confer Livium (38, 13): »Cclacnae Urbs ca- quae ortbograpbiae tan tu m mutatio erat.

70 *

556 Martiani Capellae lib. VI. §. 686.

et Pisidiae Mygdoniae confiais est, ab oriente Lyciae, a scptentrione Mysiae

ct Cariae. Debinc Tmolus croco florens, amnisque Pactolus. Ioniae Miletos

caput. Ibi etiam Colophon, oráculo Clarii Apollinis celébrala. Maeoniae

principium Sipylus; Smyrna etiam Homero notissima, quam circumfluit Meies

fluvius; nam Smyrnaeos campos Hcrmus intersccat, qui ortus Dorylao Phry

gian! Cariamque dispescit. Juxta Ilium sepulcrum Memnonis jacet. Supra

Troadem in mediterráneo Teutrania Cayco ilumine alluitur. Ibi inter omncs

687 Asiae civitates Pergamum clarius. Nam Bithynia initium Ponti est, et ab ortu

Thraciae adversa, a Sagari ilumine primos habitatores habet, qui flu vi us

Lycuonia] Lege Lycaoniae. Ghot. — Rccfc; oriente Cappadociam attingit«, linde facilis auspicio

sed sí totum hunc locum ¡ntegrítatí rcstititerc со- sit, apud Soliniiiu mature aliquid excidísse.

neinur, vercor nc Martianum ipsum potius quam croco florens] Yirgilius:

libros ejus corrigamus. Quid quod ipse jam ejus nonne vides creceos ut Tmolus odores,

fons corrnptus fuisse videtnr Solinus (40, 9), cujus India miltit ebur , molles sun tura Sabaei.«

verba i:i MSS. Salmasio teste omnibus sic legón- GnoT. — Male in editis loco florens; sed croco

tur: »Ipsa Pbrygia Troadi supcrjecta est, aquilonia pracbent codices Mouacenses (A. C), Darnistatlcnparte

Galafiac collimitanea, meridiana Lycaoniae, sis, ct Reichcnaiicnsis ; idem tamen excepto Mo-

Pisidiae, Mygdoniaeqnc contenga; eadem ab ori- nacensi altero (С) male Molus pro Tmolus. Dc

ente vicina Lydiac, a scptentrione Mysiae, Cariae croco vide J. II. Vossium (ad Virg. Georg. J, SG).

a parte qua dies medius est«; Salmasii demum con- Dorylao] Corrcxi ex Solino (40, IS); vulgo

jectura (p. 837) restitutum est: »eidem ab oriente Dorilao; Pliiiius (i>, 29, 31) Dorylaenm.

vicina Lydia« cet.; sed jam Martianura illa apnd Soli- dispescit] Sic codices anliqiiissimi Lcidcnse*

nam legisse apparct, quae deindc majoribus cliam .tres (Oudcndorp. ad Appui. I, p. 296; II, p. äO)

erroribus inquinavit, Lycia pro Lydia substituía, et margo libri IVorimbcrgcnsis ; vulgo dispartit, Groct

Caria pro meridie ad seplentrionem relata. Dc tins in margine dissecat.

Lydiae cnim finibus sermonem esse et sequentia Bithynia] Hace queque cx Solino (42), qiiandoceut

ct Plinii (5, 29, 30) comparatio: »Lydia quam assiimta ex Plinio (5, 32, 43) Gallorutn

autem Pbrygiac ab exortu Solis vicina, ad sep- nominis originationc, quam confirmât ct Ilerodianus

tcntríonem Mysiac, meridiana parte Cariara am- (I, Ii; p. 35 Bocel.).

plcclcns — celcbratur maxime Sardibiis in latere Sagari] Hic apud aitcfores nunc Sayaris, nunc

Tmoli montis« cet.; quae autem dc Pbrygia liabcnt Sangarius , nunc Sagarins, nunc Sangaris nnneu-

Solinus et noster, eorum Tons apud Plinium cxstat patur, bodieque Zagari appcllatur. Ptolcmaeus £«-

¡nferius (5, 52, 41): »Phrygia Troadi supcrjecta yaçov noininat. Pro CapcIIa est Ovidius:

— septentrional*! sua parte Galatiac contérmina, • Uuc Lycus, hue Sagaris, Fenelisaue Ilypanismeridiana

Lycaoniae, Pisidiae, Mygdoniacque, ab aue Cratesque

Martiani Capellae lib. VI. §. 687. 357

alii fluvio Gallo miscctur, "a quo Galli dicuntur ministri matris deûra. Haec

et Bebrycia et Mygdonia dicta est; a Bithyno rege Bithynia. In ea civitas

Prusias, quam Hylas inundat lacus, quo puer ejusdem nominis dicitur interceptus.

Ibi Libyssa locus, Nicomediae proximus, in eo sepulcrum Hannibalis

memoratur. Dehinc Ponti ora, post fauces Bospbori et amuem Rhcsum 688

Sagarimquc sinus Mariandyni, in quo Heraclea civitas, portus Acone, ubi herba

vcneni aconitura procrcatur, specus Acherusius, qui mergitur in profunda

tclluris. Inde Paphlagonia, ubi a tergo Galatia est; sed hic Hcnetosa etiam 68t)

civitas, a cujus civibus in Italia ortos Vénetos asserunt. Ibi Promontorium

Carambis, quod a Ponti Ostio abest millibus passuum ducentis viginti, tantundcm

a Cimmerio. Ibi ctiam mons Cytorus, et civitas Eupatoria, quam

Mithridatcs feccrat; sed eo victo Pompejopolis appcllata.

DE CAPPADOCIA.

Cappadocia autem intrpversus recedit, quae laevorsum ambas Armenias 6íX)

Infinit, et crebro vorlice tortus Ilahjs.« Venctorum origine plores opiniones after t Strabo

Grot. — Plinius (G, 1): »Sagaris fluvius ex inclutis. (5, p. 212. 12, p. 545 f. 552 Г. Casanb.); sed ad-

Oritur in Phrygia, accipit vastos amncs; idem San- de oninino liaec Mcssalae Corvini (de Ang. progcgarius

a plcrisque dictus.« Plura dabit CcIIarius nie 10, p. 540 Bip.) de Antenore: >Is inter ce-

(T. II, p. 295). teros comités Enetorum multitudinem numcrosam

Ponti ora] Haec ex Plinio (G, 1) et Solino (45). secum duxerat: qui Paphlagonia orti, patria pulsr,

Iuserui autem post ex margine Grotiana. exsules ad Trojam, quae bello tunc laborabat,

Heraclea] De ca vide Memnoiiis bistoriarum conccsserant. Hi in próxima finitimorum praedia

fragmenta a Pliotio (cod. 224) scrvata (cd. J. C. longe latcqne diflusi, quia multitudinc cuneta com-

Orcllius, Lips. 1816), et H. L. Polsbcrwii diss, plcvcrant, cx sc gentibus nomen dederunt et Vcnetia

de rebus Hcraclcac Ponticac (Brandenburg. 1855). regio dicta. «

Ilenelosa] Codex Mouaccnsis (G) Enetusa, ducentis viginti] Plinins: »Promontorium Ca-

Darmstattcnsis Venelusa, ct ad libri Noriinbcrgcn- rambis vasto excursn abest a Ponti ostio CCGXXV

adscriptum legitur Henetorum. Pli- millibus passuum, vel nt aliis placuit CCGL,

nius vero (G, 2, 2) ad Papblagoniain scribit: »quo tiindcm a Cimmerio, aut ut aiiqni malucre СССХП

loco Henctos adjicit IVepos Cornelius, a quibus in millibus quingentis.i

Italia ortos cognomines cornm Vénetos credi postu- Cappadocia] E Solino (45) ct Plinio (6, 5, 5)j

lata Solinus (44) г locum Hcnctum« appcllat. Dc addc Snlmasium (p. 890) ct Straboncm (12 init.).

Martiani Capellae lib. VI. §. 690.

Coimuagenemquc transcurrit, dextrorsum plurimos Asiae populos ambiens.

Ad juga Tauri succrescit in ortu. Praetcrit Lycaoniam, Pisidiam, Ciliciam,

super tractum Syriae means, Antiochiae partem in Scythiam pertendens. Ab

Armenia majore dividitur Euphrate fluvio, quae Armenia inchoat a montibus

Pariedris. In Cappadocia multac urbes eximiae, inter quas Melita, quam

Scmiramis condidit, et Mazaca, quam dicunt urbium matrem; cui Argaeus

nions imminet, qui nives yerticis albicantis ne aestivis quidem Solibus superfuudit.

In hac Cappadocia longitudo Asiae undecics centena quadraginta millia.

. [DE ASSYRIA].

091 Assyrii Adiabene incipiunt, quos cxcipit Media in prospectu Caspii maris,

quae Caucaseis montibus cingitur; sed Caucasus portas habet, quas Caspias

dicunt, cautium praecisiones ctiam ferréis trabibus obseratas ad externorum

transitum cohibendum, quam vis verno etiam serpentibus occludantur; a quibus

ad Pontum duceuta millia passuuin esse non dubium est. In Ponto autem

Paríedris] Plinius (0, 9, 9) Paryadris; Strabo undecies centena] PHnius (6, 8, 8) duodecies

(11, p. й27; 12, p. 548. liUli Casaub.) IlaQVcc- centena quinqnaginla.

ÔQTjÇ'. nostrí margin! Grotiiis adscripsit Panedrysin. Assyrii Adiabene] MS. Assyrii Adiabene in-

Mazaca] Ita ct PHnius in Cappadocia : MaÇctTià cipiunt, non male. Sic ct supra dixit: »Epiros

Stepliano, undo ait dici fiaCcocevg et [xccÇctXTivoç. autem íncipit Arrocera un iis montibus. « G пот. —

Suetonius tarnen in Neronc «turba Mazacum« dielt. Sed sic in anteriorîbus cditíoníbns jam Icgcbatur;

Grot. — Vidcatur de bac urbe Vaillant (in num. cur igitur edidit ab Adiabene! De Caspiis porlis

maxim! moduli p. 64). Scxtiis Rtifus (in breviar. confer Straboncm (1, p. 64 Casaub. 2, p. 78. 79.

41, p. 219 Dip.): «Semper in auxilia nostra fuere 89. 91. 92). De Adiabene antem sie Aniniianus

Gappadoces et ita majestatem colucre Romanara, (25, p. 270 Lindenbr.): »A diußaiveiv , transiré,

ut in bonorcin August! Cacsaris Mazaca, civitas appcllatam esse vetercs quidem arbitrantur: nos

Cappadociae maxima, Caesarea nuneuparetur.« Adde autem dieimus, quod in bis terris aniñes sunt duo

Eulropium (7, S et 6). Plura dabit Cellarîus (T. perpetui, quos transivimns, Diavas ct Adiaras,

II, p. 542). juneti navalibus pontibus, idcoque intelügi Adiavc-

Aryaeus] Vide Straboncm lib. XII. GnoT. —■ nam cognominatam.« Ccterum nostcr Solinuni ex-

Opcrac pretium crit conferrc Salmasium (ad Solin. scripsit (46 ct 47), amplificata tarnen ex Plioio

p. 891). Möns ipse in numo apparet (Vaillant, num. (6, il, 12) portarum dcscriplîonc.

max. moduli ad p. 7b').

Martiani Capellae lib. VI. §. 69i. S59

sunt insulac Symplegades, raox regio Margiane sola in eo tracto vitífera, in

clusa montibus stadiorum mille quingentorum , difficilis aditu propter solitudines

arenosas, quae sunt per centum viginti millia passuum. Regionis praedictae

amoenitatem Alexander Magnus delegerat, et ibi primo nominis sui

condiderat civitatem, quae excisa est, et ab Autiocho Seleuci filio reparata

cum nomine patris cjusdem , cujus circuitus habet stadia éeptuaginta quinqué.

Inde Oaxis amnis, qui circa Bactram cum ejus nominis oppido fluvioque; 692

ultra Panda oppidum Sogdianorum, ubi Alexander tertiam Alexandriam condidit

ad contestandam itineris prolixitatem; quippe emensi ibi a Libero, dehinc ab

Hercule, arae sunt constitutae in testimonium laboris immensi. Illam terrarum

partem Jaxartes fluvius secat, qui Tanais putabatur, quem Demodamas dux

transcendit aliumque esse perdocuit, et ultra Didymaeo Apollini aras cxstruxit.

Symplegades] Dc his insulis vide Pabulum apnd Reichenauensis Oxis. Laudat Grotius Plinium et

Apollodorum (1, 9, 22), Ammianum (22, 8; p. Servium ad illud Virgilii (cel. 1, 66):

337 G ron.), Straboncm (1, p. 21 Casaiib.3, p. 149) ;— »et rapidum Crelae veniemus Oaxcm.«

et Eiiripidcm (in Mcdca 1263). IVosler Plinium (6, Sed dubitat Salmasius (ad Solin. p. 984) an idem

12, 13) ante oculus babuit. sit Oaxis cum Oaxo vel Oxo. Straboncm (2. p. 73

Margiane] Editi vulgo Matlianae, libri Norial- Gasaub.) et Ptolemaciiin (6, 11) sequi si volucris,

bergen sis margo Marliana, codices Darmstattensis Oxum ' (S2$Ov) legere debebis.

et IMonaccnsis alter (A) Martianae, aller (C) Mar- cum ejus nominis] Sic scrips! e códice Reicfaecianae,

undc orthographia tantnm emendata rcsti- nauensi pro vulgata lectione : «circa Bactram ejus

tui cum Salmasio (ad Solin. p.. 983) quod apud oppidum nominis fluvioque.« Plinius (6, 16, 18):

Plinium ct Solinum legitur. Addc Straboncm (2, »Bactri, quorum oppidum Zariaspe, quod postea

p. 73 Casaub.). Bactrum a flumine appcllutum est.« Solinus (49)::

Antiocho] Plinius (6, 16, 18): »— in qua »Bactris practcrca est proprias amnis Baetros, unde

Alexander Alexandriam condiderat; qua diruta a et oppidum quod incolunt Bactrim.*

barbaris, Antiochns Seleuci filins codem loco re- ibi a Libero] Intcrposui particulara ibi auctoristituit

Syriam; nam intcrfluente Margo, qui corri- täte Rcichcnauchsis codicis; viditque in suo etiain

Tatar in Zotalc, is maluerat illam Antiochiam ap- Salmasius (ad Solin. p. 985). ,

pellari. « Antiochiam dicunt et alii (Cellar. T. II, Jaxartes] Grotius ad marginem Jaxates, Reip.

827) et Strabo (11, p. 316); Solinns tarnen (48), chcnaiiensis Láxales; sed Plinius (6, IS f.), Soliqnem

nostcr sequitur, Scleuciam appcllatam ait. mis (49, 3), ct Ammianus (25, 6; p. 411 Grou.),

Oaxis] Sic Grotianus codex. Editi Оажыё} reete Jaxartes cum Slrabone (1 1 , p. 507 Casaub-)-

Martiani Capellae lib. VI. §. 695.

[DE PERSIDE.]

095 Hie Persicus limes Scythis jungiturj sed Scythico océano et Caspio

mari, qua oceauum Eoum cursus est, profundac in exordio nives, dehincque

longa desertio; post quam Anthropophagi excursus invios reddidere,

post quos Seres, qui^undis adspergunt arbores suas, ut lanugo, quae sericum

creat, possit admttti. Hi aliarum gentium homines aspernantur, et appositiono

mercium sine colloquio gandent implere contractum. Hinc Attacorus sinus,

Hypcrborcis beatitate consimilis, quo incolae gratulantur, qui circuitu vallium

auras nesciunt pestilentes.

Pérsicas limes] Ex Solino (49, 6). Inscriptio-

пеш de Persùle inepto loco intcrposltaiu uúcis inelusi

ut supra (§. G9I) de Assyria.

Scythico océano] Ex Plinio (C, 17, 20) ct So

lino (50).

lanugo] Ammianus Marcclliiuis (25, 6): »Abinde

eil vac siiblucidac, a qiiibus arborum fetus aqtutrnm

aspcrginibus crebris vclut quacdam vellera inollicntes

cx lanugine ct liqnorc mistam subtilitatcin tencrnmain

pectunt ncutcsquc subtcinina con(îcîun4

serienm.« Addc Hcrodotiim (3, 106), Straboneni

(15, p. 694. 715 Casaub.), Melam (5, 7; p. 58

Voss.), dementem Alcxandriniiin (pacdag. 2, p. 200

Sjlb.), poëtasque Virgilium (gcorg. 2, 121):

»Velleraque ut foliis depectant tenuia Seres «

ct Claudianum (cons. Prob, et Olybrîi 179):

— а ff nod tñolli tondent de stipile Seres,

»Frondea lanitjerae carpentes vellera silvae*

nliosrjue ejusdem locos (in Eutrop. 1, 226; Ш

cons. Honor, ext г.), quae deniqiic supra (§. 114)

de bysso annotate sunt

appositione] Ita corre xi, emenda viquc etiam interpunctioncm.

In cditis cnim locus sic legebatur:

»Iii aliarum gentium liomines aspernantur, ct appasitionem

mercium. Sine colloquio gaudent implere

contractum.« Quae quam falsa sint videbis si fon

tes imde nostcr baiisit comparavcris (Solin. 50 f.

Melam 5, 7. Plin. 6, 22, 24. Ammian. 25, 6-,

p. 415 Gron. Appulcj. in flor. p. 21 Oud.).

Attacorus sinus] Vide Plinium. Grot. — Attacenutn

omnino Solinus scripsit, qui sinuui Atlace»

пит ab Attacis populis putavit dictum, ut Astacenus

sinus in Ponto apud Plinium ab Astaco.

Marlianus, qui Soliui simius est, ut ipse Solinus

Plinit, licic cum sequi tur: »Hinc Attacenus sinus*

cet. Ita scribenduin с vetcri libro, qui babet Adlegenus;

nam in vulgatis habetur Attacorus. Pliniani

tarnen libri habent: »Chryee sinus, Cyrnaba flumcn,

Atianos sinus et gens bominum Allacorum.« Vcreor

ue liic more suo ballucinatus sit Solinus ct

Attacarum ab Attacis populis forniatuin putarit,

atque inde ipse Attaceuum sinum formant. Atqui

genitivus ille Allacorum ab Attacorae descendit,

non a recto Allaci, oí Azraxógai, idque ipse

testatur Plinius statim: »ab Attacoris gentes Tliuri.«

Ergo Gracce sunt 'Лттахорсы, non 'AzTexxot. Sal-

MAs. (ad Solin. p. 989). — Lectioucm Attacenus

Grotius quoquc notavit in margine; corrigcrc tarnen

nolni, quia ipsius Martiani error esse vidctur cx

Plinii verbis male intcllcctis Solini verbis illatus.

Martiani Capellae lib. VI. 0. 694. 561

DE INDIA.

Dehinc India; nam Ciconas in medio error adstruxit; sed a Mediis 694

montibus inchoat India; nam in Eoum mare a mediterráneo porrecta, salubris

Favonii vegetabilibus flabris, secunda acstate annis singulis vegetatur bisque

frugem melit; pro hieme Etesias perfert. Quinqué millia habuit oppidorum,

et raundi pars tertia credebatur. Liber primus ingrcssus Indiam triumpbaviU

In" ea rnaximi fluviorum Indus et Ganges; sed ab Scythicis montibus Ganges

venit. Et Hypanis ibi arnnis immodicus, qui Alexandri Magni iter inclusif,

sicut in ejus ripa locatae testantur arae. Latitude Gangis, ubi diffusior, viginti

millia passuum; ubi angustus, octo millia; profundus pedibus centum. Ibi

reges gentiumque diversitas, tarn exerckibus quam elephantis copiosa. Ultra

Palibotram urbem raons Malcus, in quo hieme in septentriones umbrae, in

austros aestate cadunt, j^nis alternatae mensibus. In eo loco per annum

quindceim diebus tantum Septentriones apparent. Homines fusciores; nam 695

Pygmaei montibus habitant, et qui confínes Océano sine regibus degunt.

Pandeam gentem feminae tenent, cui prior regina Herculis filia. In eo tractu

qui circuitu] An quia ? Grot. — Nod necease. liquis alieno loco intrnsnm legitnr post centum, ubi

Ciconas] Solinus (52): » Inter bon et Indiam tarnen jam Grotiiis in margine notavit ab alite abesse.

gnarissimi Ciconas locaverunt«, prorsus contrarius mons Malens] Vide snpra (§. 593).

nos tro, nisi bunc ignarissimi legissc conjiciamus Pygmaei] De coram cum gruibus pugna fabella

cum "Salmasio (p. 990). antiquissima est (Homer. II. у 6) et a recentioribus

Mediis] Legcndiim puto Emodis. Vide Plinium sacpe rcpetita (Strabo 1. I, p. 35. 37. 43. 1.2,

lib. в, с. 175 Ptolemaeum lib. 5, c. 14. GnoT.— p. 70. L 7, p. 299. L 9, p. 390. 17, p. 821 Ca-

Quantum ad rem reetc, ut confirmant Dionysius saub. Aristot. bist animal. 8, 12. Oppian. halient.

(perieg. 1165), Strabo (15, p. 719), alii; sed in- 1, 623. Plin. 4, 11. 7, 2. 10, 23. Juvenal. 13,

reteratum nicndum esse Solini (52) codices osten- 167. Mela 3, 8. al.). Maximus autcm scriptorum

dunt, qui et ipsi Medís Icgunt teste Salruasio (p. dissensus deprelienditur de regione, quam inbabi-

990), qui recte monet ipsi potius Martiano quam tasse Pygmaeos fabulantur (Hcrodot. 4, 43. Aristot.

librariis hoc peccatum imputandum esse. bist, animal. 8, IS. Ctesias 11. Plin. 5, 29. 6,

octo millia] Supplevi milíia ex códice Reiche- 19 et 30. Gell. 9, 4 f. Mela 3, 8. Stephan. ». .

nauensi, Plinio et Solino adstipulantibus; in re- KcÎTTOvÇa. Hesycb. v. Ncößcu).

562 Martiani Capellae lib. VI. $. 695.

ctiam Nysam urbem esse Libero patri sacram, montemque Merum Jovi, unde

fabula est cum Jovis femine procreatum. Ibi etiam Ínsulas duas auri argentique

metallis ac fetura praed ¡candas, etiam vocabulis approbatur; nam una

096 Chrysea, Argyrea altera nuncupatur. Omnes Indi comarum fuco decorantur,

alii caeruleis, alii crocinis fulgoribus tincti, gem mis comuntur. Funerationes

negligunt, elephantisque vehi eximium putant; sed in Taprobane- insula ma

jores elephanti quam Indici, ampliores etiam margaritae sunt; quae patct

in longitudine stadiorum septem millibus, in latitudine quinqué millibes.

Scinditur fluvio interfluente, atque Indiac praetenta est; in quam septem dierum

iter, ut Romanis navibus approbatum. Illic et illud mare absque canalibus

profundis senûm passuum altitudine deprimitur. Ibi Septentriones non apparent,

Vergiliae nuuquam; Lunam ab octava in sedecimam tantum supra terras

697 vident. Ibi sidus clarissimum Canoposj Sol ortivus in laeva conspicitur. In

navigando nullum sidus observant, aviumque volatus sequuntur. Quaternis

per annos mcnsibus navigant. Homines ibi corpore grandiores ultra hominum

Jovis femine] ÂHudît ad тосет [irjQOÇj Ca- est in quadam regione urbs Nysa Libero patri sacra

pella autem semper feminis dtcit, non femoris, olí monsque Merus Jovi sacer; onde et ipsum, inquit,

supra diximus (§. 244). Conferendus Plinius, qui fabula est e Jovis femore procreatum. «

ait: »I4ec non et Nysam urbem plerique Indiae ad- elephanti] Dionysius (in rteçir]y. 393):

ecribunt, montemque Dierum Libero patri sacrum: %r > m _ n » л* i >« . i

' . . »Mr¡xeQ<x TaTCQoßavr\v AÖiyyevecov zXttpavunde

origo Tabulae Joris femine editum.« Et So-

TCOV. «

linos: »Möns etiam Jovi sacer Meros nomine, in nl . «э aa a*\ .a и „,-s

' < Plura vide apudPhnium (6, 22, 34) et Solinum (53).

eujus specu nutritum Liberum patrem veteres Indi

_ . . . ... .i-..- margaritae] De iis Plinius etiam alüs locis (0.

affirmant: ex cujus vocabuh argumento lascivicnti * J 41

л» il г • » „ 33, 34; 32, 11, 33).

fatnac creditur JLiberum femme procreatum.« Gbot. 7 7 7 '

- — Vulgo semine; sed veram lectionem jam Grotius Lunam] Sic scripsi ex códice Reichenauensi ;

conjectura assecutus est, quam confirmant codices VU,S° Luna- Plieia8: «Septentriones Vergiliasque

Darmstattensis, Vossianus, et vetustissimi duo Lug- aPud nos velut novo coe,° mirabantur, nc Lunam

dunenses (Arntzen. misc. p. 172) elans Uteris exhi- 4aidem aPud 'P808 nís¡ аЬ VIII ad XVI supra terbentes

femine. Adde Strabonem (1.13, p. 687 Cas.), ram adsP*Ici ^ntcs; Canopum luccrc noctibus,

Melam (3, 7), Ciirtium (8, 10, 12), et qui nostrum sidu8 *n&en8 ct darum.« Cf. et Diodorum (2, 33).

. vicissim respexit, Mytbograpbum Vaticanum (p. 243 aviumque] Ita codex Monaccnses (A): pcrpe-

Bodc): »quia ut rcfert in Cosmograpbia Martianus, ram in editis avium anas vehunt.

Martiani Capellae Jib. VI. §.

mensuran), rutilis comis, caeruleis oculis, trucioris soni, nullo linguae commercio

genti alteri sociantur; cum nogotiatoribus aliis in ripa fluininis merces

apponuot, ac vix complacitas mutant. Aetas illi ultra humanam fragilitatem

prolixa, ut immature pereat, qui centenarius moritur; nulli per diem somnusj

annona eodem semper tenore; aedificia humilia parvaque. Vitem

ncsciunt; redundant pomis. Herculem colunt; regem cum, qui mitior gravior 698

ac sine prole fuerit, cligunt; et si in regno prolem susceperit, removent,

hereditarium formidantcs imperium; cum quo tarnen alii triginta Cognoscunt,

et si fuerit provocatum septuaginta judices fiunt. Rex Liberi patris cultu componitur,

et si peccaverit, interdicto omni usu et colloquio jugulatur. Culturas

et venatus amant, verum tigridum aut elcphautorum; piscationibus delectantur,

pracscrtim testudinum, quarum superficie domos familiarum capaces operiunt.

Dehinc habitant Ichihyophagi, quos Alexander vesci piscibus vetuit; née longe 699

insula Solis quae dicitur, et Nympharum cubile rubens, in qua omne animal

hominum mensuram] Reichenaucusis codex pro sins (ad Solin. p. 1118) evicit. Lucretius (3, 222):

hominum exhibet omnium, sólita confiisione. шдииг anni témpora morbos

trucioris] Plinius: »oris sono truc!, nullo com- AdportanÚ qua re mors immatura vagatur?*

mercio linguac.« Sic legendum, item apud Martia- De duplici vi vocabuH mature vide Gellium (10,

num: » caeruleis oculis, truci oris sono.« Salmas. 11). Cetcrum pro illi vel iliis vel illic

(ad Solin. p. 1118). — Invitis codicibus nihil muto, vidctur, nisi ad gentem referamus.

nec mutandi causam video, quum Dlartianus saepe in regno] E códice Rcichenauensi; Grotius ediauctorum

suorum verba aiiorsum flectat. dit »in regnum*. Solinus (S3) »dum régnât», cut

negotiatoribus] Id est cum Scribus, ut ex Pli- adde Plinium (6, 22 £), nude baec omnia petit*

ni о apparel, quorum consuetudiucm supra jam

§. 693) narraverat. De Taprobanensitim commercio tigridum] Solinus (c. lui): » Venationibus indulin

Universum vide Heerenii diss, de Ceylone insula gent, nec plebejas aguot praedas, quippe quum

per viginti fere sécula communi terrarum marium- tigres aut elephant! tantum requirantur. Maria que

que austral in in emporio (Göttingae 1831. 4). que expiscantur; marinas test inline s cape re gauimmature]

Codex quidem Mouaeensis (A) ma- dent.« Grotius »tigridum auf <

turae, alterque (С) et Darmstat tensis mature ex- tionibus« junxerat

faibent: sed vulgatam retinui, quia Solinus, (S3), e Ichthyophagi] Confer Arrianum (in Indic 31,

quo Martianus plcrumque sua habet, de immatura p. 612) et Strabonem (2, p. 96; 13, p. 720 Cae,),

morte Ulud tradit. Utrumque defendí posse Sahna- insula Solis] Pomponius post mentionem Tapro-

71*

Martiani Capellao lib. VI. §.

vi fer voris absumitur. Мох Нуpañis Car maniac fluvius, a quo primum adspici

Septentriones incipiunt. Deinde tres insulae, in quibus hydri marini viccnum

sunt cubitorum. In his Rubrum mare littoribus sinu gemino disparatur; verum

ortivus Persicus dicitur propter habitationem Persarum, qui sinus vicies et

700 sexaginta millia circuitu patet; ex adverso alter Arabicus voeatur. Carraaniae

quoque Persis adjungitur, quae ab insula Aphrodisia inchoat, quae translata

est in Parthicum nomen. Littore quo occasui objacet, millium est quingentorum

quinquaginta. Oppidum ibi nobile Susa, in quo templum Diauac.

Susa juxta Tarbile sive Babitace* in centum triginta millibus, in qua sunt

homines, qui aurum in profunda dcfodiunt, ne cui sit in usu. Parthici vero

regni nongenta quadraginta quatuor millia passuum. Verum omnis Media,

lanae statim insulam Solis commémorât. Martianus Aphrodisia\ Lege Aphrodisias ex Plinio. Grot.

quoque in ßari peccato deprebenditur. At deus — Solinns (04) Aphrodisia habet; sed minim quod

bone! quam longe tum Ichthyophagi, tum insula codices Reichcnaiiensis, Monaccnses (A. C), et Darin»

Solis ilia dissident a Taprobane! Salmas, (ad Solin. stattensis pari ter omnes Frondisiu pracbent pro

p. 1179). — IVon reete sent hint, qui bic mend urn Aphrodisia.

esse euspicantur, ac com Salmasio leguut: » cubile Ш1оге уио] Maie рго ^и0 ;„ ed¡t¡s \egtut

ÍVympbarum unius.. Multo minus credendum, Pli- Meliorem qnam dedimus lectionem codices

nium hie tarn ridicnlum fuisse interprétera, quale... praebucrunt Monacenses (A. C), Darmstaltcnsis, et

ipse fingit Nympharum Oceanitîd um cubilia sub Reichcnauensis

Sole oriente et in ipsis insnlis Solis. Quidni ejusdem

eint coloris .tque illa Aurorae? Hujus vero SuSa] Lcf et dîs'însue: ••'» <I«° templum Di-

. i . ... anae Susiae; iuxla« cet. Grot. — Solinus: »a Susis

cubile quis nescit modo croceum, modo roseum dici J

• poêtk? I4ec cubile tantán*, sed et vultus, vestís, СагЬУ,е s!ve ВагЬУС °РИиш-« Qu0 ™™ possis

tl.ronus, bracbia, omnia denique illic rubere *—- crcdcrC îta SoUmm SCT'lPsiss^ *» *¡bi Martiannm,

tur. Vos*, (ad Melam 3, 7; p. 281). 1ui " boc ,OC° Ua 1U04UC SCTÎP8Ît; -Susa juxta

. , , •.ici» тш\ i t » • • Carbilc sive Barbitacc in centum triginta millibos.«

vicies et sexacjinla\ solinus (o4) babet » vicies °

.... , с . Sic etiam omnia ejus exemplarîa scriptum exhibent,

e* fcxag.es centena millia passuum«, ad quae Sal- ' r r

«nasius (p. 1191): .Non ¡ta loquuntur auctores. et VÎdî antîîuÎ8sim»- BaQßmäxq Stephano rtôXvç

Aut igitur legend,. m .vicies et sexics centena mil- П^Лк^. Salmas, (ad Sol. p. 1194).— Ad baec et

Ka passunm., .ut, quemadmodum est apud Mar- 4™ 8e4nnntur «onferendi sunt Strabo (15, p. 727 }

. . . • . . ¥, .n j n >в, -p. 743 Cas.) et Plinius (6, 27, 31).

finura, .vicies et sexaginta. • Ita ille de sinu Per- r . 4 '

sice: «qui sinus vieles et sexaginta millia circuito centum triginta miflibtts] Addit Plinius

patci* Grot. — Ita et Solinus (с. S4 f.).

Martiani Capcllae lib. VI. §. 700. 565

Parthia, et Persida ab oriente Qu mine Indo., ab occidente Tigri, a septentrione

Tauro Caucasio, a meridie Rubro mari terminantur; quae oinnes per longitudinem

patent ter deeies viginti millia passuum, per latitudiuem octingenta triginta.

DE BABYLONIA.

Sed Chaldaeae gentis Babylonia caput est, denique Assyria et Mesopo- 701

tamia propter illius claritatem Babylonia vocatur* * Urbs ipsa sexaginta millia

passuum mûris amplectitur, qui ducentis pedibus alti, quinquagenis lati sunt,

nisi quid ampliusj nam terni digiti singulis mensurae nostrae pedibus applicantur.

Haec interluitur Euphrate; ibi Jovis Beli templum, qui inventor fuit

disciplinae sideralis. Haec nunc ad solitudincm rediit cxhaustac Seleuciae. Item

in hunc usum etiam Ctesiphontem tertio ab ea lapide condidere Parthi, ac

nunc caput regnorum est. Habitantur etiam abdita Acthiopiae et adusta 702

Troglodytarum et Ichthyophagorum gentibus; sed primi feras cursu praetereunt;

alteri nando marinas beluas vincuut. Sunt et Gorgades insulae, obversae

promontorio quod vocatur Hesperion ceras; has incoluisse Gorgonas ferunt,

in quae a continenti biduo navigatur. Ultra has Hesperidum insulae, quae

octingenta triginta] In latitudine hac dimetienda reatituendum esse vidit Gorgades, legiturque in

tnctior denario Plinius. Grot. omnibus Hbris scrip tie, Alonaccusibus (A. C), Rei-

• . . clienauensi, et Darmstattensi; ñeque aliter apnd

ducentis pedibiMl Sic et Plinius (6, 26, 30) * ■

' J . . ; _ . PJinium (6, 31, 31) ct Mclam (3, 9 f.), qui sicut

et Sohnus (56); inepta lectio in margine Grotiana * .... _

noster addunt, bas babitatas ohm fuisse a Gorgepassibus.

n¡bus Stp>b ^ p 22. ^ p 299 Casanb^

exhaustae Seleuciae] Lege: .exhausta a Selen- Hesperion ceras] Ita Ptolemaeus et Plinius:

da..GnoT.— Plinius: .exhausta vicinitatc Selen- ma,c M§ Ibsperonaeras. G«or. — Salmaaius (ad

ciae., qnod in textum recepissem, si alius codex §о1ш p 129(j) apu¿ p|¡níum et Mart¡aniuil leg¡

addixissct. TUjt ffeSper1tceras , édftèçov xèçaç, quemadmo-

Ctesiphontem] In editis Tesiphontem. Lege Cte- ¿am ¡n Hannonis periplo (p. 3 Boecl.), ad quem

siphontem. Ita omnes auctorcs, inter quos Strabo confer quod Unguis (in progr. de Hannon. peripl.

et Plinius. Grot. — Atque ita in libri etiam Norim- 1808 p. 30) observavitj sed quum eodem redeat

bergensis margine notatum, unde recepi. é6Jt£Qiov xtçaç, codicum auctoritatcm secutne

. . Gorgades] In editis Gorgones; sed jam Grotiue earn.-

566 Martiam Capellae lib. VI. §. 702.

in intimo admodum mari sunt. Fortunatas autem Ínsulas in laeva Mauritaniae

constitutas inter meridiem occasumque non dubium est; quarum primaOmbriona

dicitur, secunda Junonia, tcrtia Theode, quarta Capraria; alia Nivaria, quae

aere nebuloso et coucrcto est; mox Canaria, canibus immensae magnitudinis

plena. Omnes avibus plenae, nemorosae, palmiferae, nuce pinea, mcllis

copia, amnibus, ac siluris piscibus abundantes.

ITEM BREVIS* BEPETITIO.

705 Percursus bre viter terrarum situs, licet ignobilia quaeque praetervolans

immorari non potuerim, tarnen ut orbem terrae mariaque admcnsa cognoscar,

mensurara omnem brcviter intimabo.' A Gaditano freto per longitudinera diquae

in intimo] E codicibus Monacensibus (A. minorem«; Solinus (S6, 1й): »Tertia liuic proximat

C), Darmstattensi, et Reicbenaucnsi supplevi quod eodem nomine, nuda omnia«, unde ridicolam ac jocain

editis omissum est in. larcin nostri hallucinationcm fluxissc Salmasius (ad

Fortunatas] Confer Melain (5, 10), Plinium Solin. p. 1513) annotat, qui Teodem nomine legerit;

(6, 32, 37), Strabonem (1, p. 3; 5, p. ISO Ca- sed quid si Plinii -potins ас Solini codices corrupt!

satib.), et Apollodorum (5, 10, 1). eint, Martianus verum servant? Diias Ínsulas prope

Ombriona] Lege Embion ex Solino et Plinio, in se sitas eodem nomine appellatas esse vix credibile.

cujus tarnen codicibus qnibusdam Ombrios legitur. Capraria] Ptolemaeus KaÔfteiçia, lege Hu~

Eadenr bacc Latina interpretatione Pluvialia dicta. itQCtolax ita enim alü omnes. Grot.

Ptolemaeus in cuunicratione harum insularum rtXoV' Nivaria] Hace et àjtçÔÔiTOÇ dicta videtur ex

ITCcZcc, lege ftAovictXia. Grot. •—■ In Martiani Ii- Ptolemaeo, quasi per nives inaccessa. Grot.

bris, qui sumsit a Solino, legitur: »Membrion di« msnsuram otnnem] Ex Plinio (G, 38, 33),

citur.« Verum itaque Ombrion. Ptolemaeo jtXoM- sed cum niimcrorum differentiis, iu quibus nee ipsi

ßia).ia. S.U.MAS. (ad Solin. p. 1298) — In codici- Plinii codices sibi constant Nostri nibil variant;

bus qiiidcm Monacensibus (A. C), Darmstattensi, Grotius tarnen margin! adscripsit pro tricies et ter

et Reicbenaucnsi legitur 'Memoriona , quod jam viginli Septem millia quingenla alios legere tricies

Grotius margini adscripsit; sed malui vnlgatam Om- et qualer triginta Septem millia; deinde pro centies

briona retiñere, quae propios certe ad Pliuü (0, odies alios centies octuagies; pro nongenta bis

32, 57) Ombrion accedit. nonaginta; pro sexagies ter potius septuagies ter;

77»eoffe] Etiam haec Junonia dicta, nt ex PK- pro octies v ig int i quinqué denique seplies viginti

nio colligo. Grot. — Plinius: ■ Alteram insulam quinqué; quae partim magis cum Plinio convenient,

Junomam appcllari — ab ea in vicino eodem nomine sed quam ex boc correcta esse possint, reeiperenolui.

Martiani Capellae lib. VI. $. 703. Ш

recto cursu ad os Maeotis tricies et ter viginti septem millia quingenta passuura.

Universus autera circuitus ab eodem exordio per sinus dictos intra Maeotin

lacum centum quinquaginta septem, cum ipsa vero Maeotide centies octies

bis nongenta. Europae solius mensura octogics bis nongenta quatuor. Africae

longitudo tricies septies nongenta quatuor, latitudo in Cyrenaicam ejus partem

nongenta et decern; Asiae vero longitudo sex agies ter septingenta quinquaginta,

latitudo ab Aethiopico mari ad Alexandriam juxta Nil um sitam per Meroen et

"Syenem decies octies viginti quinqué millia. Exposita est terrae, quam ipsa

peragravi, aequorumque mensura; nunc ad artis praecepta, ut jussum est,

veniemus.

Dixerat, at Paphie paulo contractior ore 7tM

Mora intricantc laeditur,

Nixaquc mox famulis marcentia terga reclinat,

Magis quod lassa pulchrior.

Hie dud urn roscas inter resoluta puellas

Voluptas inquit anxia:

Undc hace tarn duris immitis rustica meinbris

Peregit orbis circulum,

Et tantos montes, fluvios, fréta, compita currens

Delere venit taedia?

Hanc ego crediderim sentis spinescere membris,

Ñeque hirta crura vellere;

•»

Paphie] S!c jam Grot! us scribendnm iutellcxit; ' Nisi forte telare malis legere, pro eodem, quemrulgo

Paphiae incpte. admodnm protelare dicimus, arto Tov Tr¡Z¿dtv vel

magis quod] Lege quo. Conferendus Lie locus xi]Xov. Vide Fcstum in voce Telum. Grot. — Sencuin

illo, qui infra est: »ipsaqne relabentcm lassitude sus Ыс esse vidctur, Geometriam taedii delendi

deeucrat.« G пот. — Non magis hac emendatione causa tot terras percurrisse.

opus est, quam lectione ad marginem ab eodem ad- vellere] Opprobrat Geometriae rusticitatem, ideoscripta

lapsa pro lassa. que dicit earn hirsuto esse corpore, ñeque illam

delere] Si Glossarum exposítiones sequamar, membrornm asperitatem deponere. Solebant enioi

legendum esset differre; exponunt enim prolongare, bomiuee delicatiores crura aliaqiie corporis loca pi

Martiani Capellae lib. VI. §. 704.

Namque ita pulvcrea est agrcsti et robore fortist

Jure ut putetur mascula. . .

705 Quo dicto Jocus ministris Veneris suscitatur i psique Cj'thereae, cui de pro

ximo, susurratim deccntcr arrisit; quam Arcas iiutu hilaro ct quo cam solitus

intueri propter divûm reprehensiones circumspectus inhibuit. Verum Prónuba

losa psilothro perungere pilosquc nascentes evellrre,

quo lacviore-i glabrioresque redderentur. Hínc Ju

venal is:

»JYec v el lend as jam praebuit alas.*

Homines ei operae destinât! praesertim in balneia

/ilipili, i i (] u¡ bus fîebat yilipüarii diciintiir; circa

alas enim píli maxime crescunt. Glossarium: »Alipilarius

í" осо.Тиулбт r g» ; Scncca: »Alipilura cogita

tenue m , et stridulam voce 111 quo sit 11 о labil i or siibinde

cxpriuicntcm, nee nnquain tacentem, nisi quum

«las vel.it, et aliiim pro se clamare cogit.« Dicitur

autem ÏQOortaxiÔxrjÇ a ÔQcôjtaÇ, quod est unguentum

quoddam picatum, quo ca in re utebanlur.

Martialis :

»Lac vis dropace tu quotidiano,

Hirsulis ego cruribus genisquc* ;

et alibi:

»l'silolhro faciemqitc lavas et dropace vulvam.*

Vidcndiis bac de re Suidas in voce х£хаЯЯсоЛ1б-

flévoç àvt)ç. Apiid Graecos id officium feininis

magis quam y iris datum, ideoqne jtaçaxiXxçiac

dictac. Sacpe invebitur in bas delicias cinaedorum

Clemens Alexandrinus, ut qiinm ait: ôià XOVXOVÇ

yàç JtXrjQSLÇ ai rtôÀeiç rtixxovvxcov etc. Item:

oi берад xaxaJiLxxov6i , xai xàç xçl%aç xoiç

uva6itú>6i rtàvxa xçctCov Jtagé^ovÓi. Et alibi:

xcvaiâovç èv&âds JtôXXovç èv абтес rtsrtixxo-

KOJtrjiûvovç. De cruribus vellendis, uti bie Ca

pelle, ita et Lu ci an us: 7/v yâg JÍLXXOVfieVa toi

бхкЯу] xai то б to ¡xa ó/.ov. Depilabant vero qui

dam etiam obscaenas partes. Martialis:

»Qumn depílalos Chreste coleos portes.*

Et baec quidem de depilationc dicta sufficient coç

èv Jfaçéçyeo, quibHS conjunge ea quae Wouvrerius

ad Pe tro ni и m. Grot. — Adde Juvenalem (8,

1в):

ш Te nerum attritus pumice lumbum*

et contrarium alio loco (9, 15):

» Fruticante pilo neglecta et squalida crura*

quaeqne praeterca interpretes ad Persinm (4, 36)

attulerunt.

putetur] Codices Rcicbenaucnsis, Darmstattensis,

ct Л опасен ses (A. C) credalur, sed repugnante

metro.

mascula] Masculns firnram fortem audentem dé

signât; Aiisonius:

»Mascula Pierits Sappho sóror addita Musis.*

Влптп. (advere, p. 159J). — Mihi tarnen hoc loco

Voluptas simpliciter ad sexum respexisse videtur,

non pro femina sed pro viro se Geometriam gerere

signiiicans.

Jocus] Hunc Veneri comitem jam Iloratius addidit

(od. 1, 2, 34):

»Quam Jocns circumvolat et Cupido*,

quod an alibi reperiatur, Mitscherlichius se nescire

ait.

hilaro] Ita noster saepe (§. 726. 804) cum ce

teris serions aevi scriptoribus (Oudend. ad Appnlej.

I, p. 194); quamvis hoc loco codices Monaceosos

(A. C) magis usitatnm hiiari exhibeant.

Martiani Capellae lib. VI. §. 705. 869

propter assidcns: nihil minim, inquit, si propere Venus cum deliciis famulitioque

tam comi appulsa est lascivire; nam et nuptialiter laeta est, et

blanda semper arridente Cyllenio. Et cum dicto Geometría praecipitur ad promissa

propcrare; sed ita, ut summa quacque perstringcns fastidium non suscitet

tarditate. Tum ilia: omnis mea quae in infinitum propagatur assertio, nu- 706

meris lineisque discernitur, quae nunc corpórea turn incorpórea comprobantur.

Nam unum est, quod animi sola contera platione conspicimus, aliud, quod

etiam oculis intuemur. Verum prior pars, quae numcrorum regulis rationibusque

concipitur, gcrmanae meae Arithraeticae deputatur; alia est linearis

atque apodictica hujus pul veris erudita cognitio, quae quidem ab incorporéis

procreata ас sensitn in multíplices formas cñigiata tenui ac vis intcllectuali

principio in coelum quoque subvehitur. Quod quidem incorporeum invisibi- 707

leque primordium commune mihi cum Arithmetica reperitur. Nam monas

ejusdem insecabilis procreatio numerorum est, mihique signum vocatur, quod

praecipitur] Vide supcriorem locum (§. 41).

Мох summa reposui ex libris scriptis et anterior!-

bus editionibiis pro Grotiano summae.

tum illa] Tum sci-ipsi с codicibus lUonacensibus

(Л. C) et Dannstattensi pro tunc in cditis.

propagalur] Lectioncm a G rot ¡o in margincm

rejectain с codicibus Slonaccusibus (А. C), Reicbenaucnsi,

et Darmstattcnsi restituí pro peragratur

in editis.

numeris lineisque] Quinctilianus (1, 10, 34

et 3S; p. 229 Spahl.), postquam »acut geometría

ingcnia« observarat, pergit: »Nam quum sit geome

tría divisa in numéros et formas, numcrorum gui

dera notitia non oratori modo, sed emeunque urimis

saltern Uteris erudito necessaria est.«

corpórea] Hace duo genera Plato qnoque distinguit

(republ. 7, p. 52S): coç Ótpóóoa avoí rtoi

áyet xr¡v \bv%f¡v xcù rtspi avxcöv xwv àpi&-

fiüv âvayxâÇet дшЛеуеб&ш, ovdajirj алоде-

XÓfisvov èâv xiç avzfj ÔQctrcà rj àitrà бсоцаха

{%ovraç àçi&fiovç Jtgoxeivô/xevoç âuxXéyrjxat

ж. т. X. Adde Tbeoncm Sinyrnaeum (de aritbmctica

з, p. 24).

apodictica] Alii libri optimae, quod est optica,

sed male ni fallor. Grot.

signum] Frontinus (in Goesü rci agrar. script

p. 51) boc ait esse »suae partis iiiitium, a quo om

nia incipient. « I4iinirum idem est quod alias pun

ctum, Gracce 6r¡iislOV, de quo Aristides Quincti

lianus (a p. Mc b. de re mus. app. p. 32): 6t]fi£lov

âe xaXelxat, âià то à(isQsq eîvai, xa&ó xai

oí yscofiéxçat xo jtaçà 6<pi6iv àfieQeç örjpulov

JtQOÇ7/yÔçev6av. Adde Diogeuem Laerlium (5,

107), Sextum Empiricum (bypot. Pyrrh. 3, 18 j

p. 105; adv. matbem. 7, 100; p. 390), Macrobiura

(ad somn. Scip. 2, 14), inque primis Euclidem,

cujus jam Grotius dcíinitionem attulit: 6r¡-

[Ulôv èôxtv ov (jUqoç ovôév. u

570 Martiani Capellae lib. VI. $. 707.

ùtpote incomprehensibile parte nulla discernitur, âpud illam dyas lineam facit,

mihi linea in longitudinem ducta latitudinis nil prorsus acquirit; superficies

item mihi tam longe lateque diffusa sine profunditate censetur. illi numerus,

qui cunctis accederé speciobus gregatim singulatimque potest, nisi reJims incidat

incorporeus invenitur. Ergo incorpórea utriusque principia.

' i . ' ■• ■ ■ i ... ■ : : :

DE PLAÑIS FIGCJRIS.

708 Verum primae apud me formandorum schematum partes duae sunt:

una quae dicitur planaris, quam èrtijteôov Graece soleo memorare, alia

solida, quam 6teçsov dicimus; et prioris principium 6t¡fielov, quod punctum

vcl signum Latialiter appellatur, conscquentis superficies, quae èitupaveia di

citur. Punctum vero est, cujus pars nihil est, quae si duo fuerínt, linea

interjaceute junguntur. Linea vero est, quam yQapiir¡v vocamus, sine latitu-

709 dine longítudo. Linearum aliae directae sunt, quas ev&eiaç dico, aliae in

gyrum reflexac, quas xvxXixág, nonnullas etiam éXixoeiâelg, alias хацлъХад

• ■ . . ■ • . ■ * ' ' -i . i . •

încùlat] lia pro accidat in editis orines librí no crass! ludo sit; lineament um longitud ¡n с in latiscripti,

Moiiaccnscs (А. С), Dannstatlcnsis, et tu dine carentem» cet.

Reicbcnaucnsîs. Addc Oudcndorpiiiiii (ad Appulcj. de plants figuris] Hanc solain iinscriptioiieiu

I, p. 501). Praeterca paulo ante singulatim scripsi servavi, rcliipias, ut (§. 709) de lineis, mox (§.

pro sigillalim (vide ad §.27). Special aiitcm dif- 710) de plano ángulo, deinde (§. 714) de genere

fcreiitiam xcöv aQi&fJicöv xai aQidfir^Xcov. schematis secundo, deniqtic (§. 71 S) de ergaslicis

incorpórea] Ridct hace Lucianiis (in Hcnnot. schematibus, sustuli, quia non sufliciebant et sin-

74; T. IV, p. 100 Bip.): xàxEÎvrj yàç XOvg èv gula potins quam universa spectabant.

¿QXfl àXXôxoxâ Xiva aixT¡6a6a aix7¡¡xaxa. ovôè partes duae] Plato (in Blenonc p. 70): ri de

6v6xf¡vai dvvàfieva, 6r¡(j,eíá riva ацедт} xai krtirteôov xaXsïg xi xai íxeqov av ôxeçeov.

yça[ifjuxç àrtXaxelg xxi rà xoiavxa, iiti 6a- oïov xavxa xà èv xaîç yew/isxçîaiç ; — xazà

dçolç xolç &£fieXLoiç xovxoiç oixoâofui xà xoi- yàç rtavxbg 6%?jfuxxoç xovxo Xèyto, eiç ó xà

avra X. X. X. Addc Ciccronem (academ. 2, 36): 6XSQEOV Xegaivei, xovr' ei'vai 6%r¡iuf otcs.ç

• ÍVám qíiacro ex his illa initia niatbcraaticorum, àv ÖvXXaßtov еУлащ, Ôxsqsov rtépag б%гща

quino* non concessis digituni progredi non possunt; sivai. Confier Porjihyrium (apud Slob, cel. pliys.

punctum quod inagnitudinein nullam babea t; exlre- p. 354 cd. Heeren.): бх^Н^К SÓXiv s Лира veía

mUatem et quasi libraraentum, in quo nulla omni- xai rtBQiyçatpr) xai Jtèçaç бы/шход. v."

Martiani Capellac lib. VI. §. 710. 571

pro obliquitate discrimino. Quae tarnen lineae punctis utrinquesecus includuntur,

sicuti ipsae quoque superficiem circumcîngunt. Superficies, est, quae

longitudinem et latitudinom tantum habet, profunditate deseritur, ut est color .'T

in corpore. Hanc eitupavelav Graeci disere, ,.et ut dixi ejus termini sunt

lineae sive planae sive sinuosae. Planus autem angulus fit in planitie duabus 711

lineis se iñvicem tangentibus et non ui;am^faci«>ötibuejad alterutrunj; inclinationem.

Quando autem aequo intra se tenent aagnltvm Jineac et directae fuerint,

directilincus dicitur angulus et Gracce ¿v&vyoaiinog. Quando autem directa

super directam jacentcm stans dextra lacvaquc ángulos aequalcs fecerit, directus

uterque est angulus, et illa fcuperstans perpendicularis dicitur, sed Graece

xá&srog. Angulus major directo obtusus dicitur, minor directo acutus.

Dcfinitio est res, quae alicujus est terminus. Forma est res, quae ex aliquo

vel aliquibus tcrminis Continctur. Circuí us est planaris figura, quae 712

una linea continctur; haec linça JtsoHpèosLa appellatur, ad quam çx una nota

intra circulum posita omncs directae ductae lineae aequales sunt. Punctum

autem circuli est circuli media nota. Diámetros est directa linea quaedam,

per punctum supradictum ducta, quae orbem aequalibus partibus dividit.

Hemicyclium est figura, quae diámetro et peripheria media, quam eadem,

diámetros distinguit, continctur. Lineae tres directae diversa positionc faciunt

trigonum, quatuor tetragonum, multae polygonum. Et hae planae figuraei _

dicuntur, quarum sunt genera tria. Quorum unum directis lincis clauditur,

1 ■ • . ' ■ ••'•..* f "•"«•* « .** "•" i *

color in corpora] Hoc quoque ex Platone ex- quando] Haec omnia consequentcr usque art

plicandum, cujus hace verba sunt (in Menonc p. 7î>): liemicyelii defínitioncin ex Eudide sunt tlesuniU.

ёбтео yàç dr¡ TOVTO ?'¡fxív 6%1цш, ó fwvov tcov Grot.

Óvtcov rvy%ávsí %Q<û[iaTt, àeï értó/uvov, Adde et Graece] Sic scrips! e códice Darmstattcnsi

Axistololem (inctapliys. 4, p. IIS, 8; 7, p. 174, pro nt Graece (jnod in editis erat. <•

22 ; Ii, p. 243, 26 Brand.). •* definitio] Gracce OQOÇ, ut forma 6%r¡^UX.

planus autem angulus] Kuclidcs: èltirikôoç di genera tria] Haec quoque jam apiid Platoncm

ytoviu ¿ótlv r¡ êv Ышёдоу âvo yoctfificov схято- (Parmcn. p. f 4S): xccï б%ц[штод dr¡ xivoç, (H

\ikvcov àbXrjXtùv -nal ßrj èi? ev&eiaç neintvcov c'oiks, toiovrov ov (iezé%oi cxv то ëv.rjtot svdf -

TtQQS иЛЛт}Лад tcov уоаццыу ?M6tç. Ghot.. oç , rj бтдоууъЛоъ , 7¡ tlvoç ¡xlxtov è§ àiupoiv.

72 *

572 Martiani Capcllae lib. VI. §. 711.

quod Graeci eè&vyçafifiov vocant; aliud quod inflexis, quod yM[xkvXóyQafi(iov

dicunt; tertium quod directis simul curvisque lineis aptatur, quod (uxrov dicunt.

712 Evdvyçocmwç igituT et TçirtXevçoç et retçârtMvQoç et JtoXvrtXevçoç dicitur. TçirtXtvQoç,

tres habet formas; nam trigonus est áut iôôxXevçoç, quod Latine aequilaterum

dicitur, quod tribus paribus lineis lateribusque concurrit; aut 1бо6яеЛт) ç , quod

ex tribus lineis duas aequ aies1 habet, quibus quasi cruribus insistit, denique

aequicrurium vocitatur; &ùb> ôxccZtjvoç, quod omnes tres lineas inter se inaequales

habet. Ev&vyça^fwç item rBtgàjtXevQoç quinqué species habet: primain,

quae quatuor aequalibus lineis et directis angulis sustentatur, quod schema

tetragonum dicitur; secunda species, quae directiangula est, non aequilatera,

et dicitur éteQoiiTjxr)ç; tertia aequilatera est, non tamen directiangula, et dicitur

QÓytfoq; item quae ex adverso sibi latere acqualia et contrarios ángulos invicem

sibi aequales habet, et ñeque omnia latera invicem sibi acqualia, ñeque

ángulos directos, et dicitur (>on.eoeidT¡g ,• item quae nec latera sibi invicem ac

qualia пес ángulos directos, sed acutos et obtusos, et dicitur ántp'uiXevQoq.

Extra has formas quidquid quadrilaterum est, rçaniZiov vocatur. Parallelae

sunt directae lineae, quae in eadem planitie constitutac atque productae in

infinitum nulla parte in se incidunt. Dictum de tctrapleuris, quorum similitudo

polypleura schemata potest docere; in his autem pentagona, hexagona,

713 et cetera cuthygrammi generis continentur. Scquitur secundum schematum

genus, quod curvis lineis informatur, quod xaiirtvXôyçafifwv appellatur, cujus

species duae sunt: una, quae integri circuli rationes tenet, nam integer circuius

est, quum ad ejus circumferentiam ab uno centro lineae protcntae un-

714 dique aequales sibi sunt; alia, quae obducti circuli diversitates ostendit. Terdeniquc

aequicrurium] Forte per transpositio- integer circitlus] Postremam voccm inserui e

лет indeque aequicrurium. («нот. — Sed liaec codicibus Mflnaccnsi (С) et Darmstattensi.

ipsa vis particulac denique apnd serions aevi scrî- centra] Sic codex Monacensis (A). Sine sensu

ptorcs est, ut consecutioncm al i qua ra sign! licet; edîti babent centrait.

quam recte explicavit Ilandius (in Tnrscllino T. П, obducti] Id est obliquait, ut in Cicerón!» versa

p. 275 ecqu.). , ÇS.D. 2, 45):

Martiam' Capellae lib. VI. $. 714. 573

liuin genus est planorum schematurn , quod partim curvis lineis partim directis

includitur, ut est semicirculus, cujus ut supra dixi gjrum curva linea facit,

et alia directa, quae linea sicut dixi бихцетдод dicitur, Latine distermina, quae

si in circulo pleno sit, per centrum ejus ad utramque circumferentiam pervenit.

In his generibus planorum alia schemata dicuntur ergastica, alia apodictica. Er- 715

gastica sunt, quae faciendae cujuslibet formae praecepta continent; apodictica,

quae probandi quod asseverant afferunt documenta. Verum Graecis nominibus

sic appellantur: primus бт>6татм6д} secundus t&iuparutoç, tertius àvâygatpoç,

quartus ïyygatpog, quintus rteçLyçatpog, sextus ладец.ЗоЛсход, septimus лоодюое-

xivàg. £v6rarirx>g est, qui docet quibus argumcntis lineas praecidamus ad

imperatum modum. '№(1гцатсход dicitur, quo docetur, quibus argumcntis

propositae lineae adjungi et scribi possint. 'Aváygcupog dicitur, quo docetur,

quomodo concludendum sit reliquum schema, quod imperatum est. "Eyyoa<poç

est, qui monstrat, quibus argumeutis dato circulo verbi gratia imperatum

trigouum vel quid aliud in medio possimus convenientcr adscriberc. Шо1уоа<род

tropus est, qui docet, quemadmodum datum circulum verbi gratia quadrato

concludamus schemate. Паде^оЛсход est, qui docet quemadmodum verty

•

bSub laeva Geminorum obductus parte ferutur* , rem Graccae vocis transpose tac supra in Rbetorica

obi male nonunlli conjecere obductus. ostendimus. Grot. — Monaccnsis codex ( С ) pro

(/пае 1Ыеа] Expunxi vocem est, quae perperam vÓTCcTixog praebet 6i6zarixog, undc rectam lecinserta

erat in editis, auctoritate codicum Monacen- tionem reposui $ reliqua quamvis теге a Grotio emensium

(A. C), Darmstattcnsis, et Rcicbenauensis. data esse videantur, invitis codicibus mutarc nolui.

distermina] Hoc vocabulo quis praeter Martia- è'yygatpoç] Vide Eucl. idem lib. I jtegi TOV

nam sic usus sit ignoro; quod cnim apud Silium ¿yygá(pt6&cu xal n'antyocupeCdciL. Grot.

legitur (.">, 599): dato circulo] Hoc queque baud scio an ex Pla-

• Audit Tarlessos latis distermina terris*, tonîs Mcnone (p. 87)«petittim sit, nbi haec ipsa

longe alius generis est quaestio proponitur, si oiöv TS èç Tovôs TOV

6v6zarixog] Lege et transpone: »]Zv6raTixóg xvxÀov ходе то %cogiov Tgíycovov svTaxHqvaiy

dicitur, quo docetur quibus argumentis propositae Ii- quo de loco praeter inultos alios cgit Wexius (de

neae adjungi et scribi (malim adscribí) possint. Tfiij- loco ma (lienta tico in Platouis Mciionc, Halae 182Ö,

¡xatLKOQ est, qui docet, quibus argumcntis lincas et in Jabnii Annal, pbilol. 1850, T. XII, p. 190

praecidamus ad imperatum modum. « Similem erro- eequ.).

:>74 Martiani Capellae lib. VI. §. 715.

gratia dato tetrágono immittamus datum trigonum, ut tetragoni spatia crescant,

non schema mutetur. nçoçevçeTixoç tropus est, qui docet, quemadmodum verbi

gratia inter datas impares lineas inveniamus inediani, quae tantuiu cedat

majori lineae quantum praeccdit minorem. Hi sunt tropi generales ergasticorum

716 schematum. Apodictici autem tropi ideo transeuntur, quum mihi cuín Dia

léctica, quam audistis, communes sint. Sed omnia schemata quinqué partibus

communibus intexuntur, quae a Graecis sic appellantur: prima rtçôdeÔLç, se

cunda dioçtôfwç, tertia vMxa6Y.Bvr¡, quarta ânrôôetgiç, quinta 6vfiJtèça6pui. Latine

etiaiïi sic possumus inlerpretari: prima schematis propositum, secunda determinatio

quaestionis, tertia dispositio argumentorum , quarta demonstratio comprobatioque

scnlentiae, postrema confinis conclusio. Hoc de gcneribus planorum

dictum sit; nunc ad theorcmatum membra redeamus. Nam utique

717 membra sunt linea et angulus. Angulorum natura triplex est; nam aut justus

est aut angustus aut latus. Justus est, qui directus et semper idem; angustus

autem acutus est et semper mobilis; latus vero obtusus mobilisque similiter;

nam quum latior fuerit directo sive multum sive exiguum, obtusus tarnen

jerit, et quum moveris in eadem forma permanebit, quae mobilitas in lineis

constat, quum majores minoresque formantur. Hujus autem collationis quatuor

sunt species: prima dicitur i6órr¡g, secunda ороХоуод, tertia àvàhy)>oç, quarta

«Àoyoç. Чбощд est, quum collata consentiunt; ôfiôÀoyoç, quum duae lineae

lincas] Codex Monaccnsîs (C) lineam, quod со- conßnis] Supplcvi с códice Monaccnsî (С), quod

dem redit (сопГ. LobecL ad Soph. Ajac. p. 261). vulgo abcrat, licet insólito significalu tieiirpatam.

Ceteriim liaec est quam Grace! dicunt [lédqç vcl nunc ad theorcmalum] Omissiun in cditis nunc

ÔVOtv fisdoiv áváXoyov 7.r¡\pw (Diog. L. 5, 73. înserui с codicibiis Monaccnsi (C) «t Darmsfallcnsï.

Plut, dacm. Socr. 7). • an aulas] Codex Darmslaltcnsis auguli , praeter

apodictici] Confer Qninctiliannm (I, 10, 38; necessitatcm.

pag. 250): »[jrohationiitn quae -sunt potcntissimae moveris] Ita anteriores cditiones codiccsque;

yoctfifuxal aJTodsLÇeiÇ vulgo ¿¡cantar. • G rotin s nescio undc moverit. Paulo post Monaquinque]

Pro quoque in cilîtîs exhibent codices censis (C) avia pro quae, et minoresve pro mí-

Monaccnsis (С), Darinstatfcnsis, et IU-iilicnaiiensis. noresque, sed nolui vulgatam deserere.

Cttteram confer partes oralioncs •(§. í>44). I6órr¡g] Vide Euclidcm lib. V et VI. Grot.

Martiani Capcllae lib. Vi. J. 717. 575

pares uni mediae duplo parilive conforuntur; àvàXoyoq, quutn linca ab alia

duplo victa alia m tantundem superat; аЯоуод vero est, quae neque aequalitate

vel media tertia ve parte neque duplo triplo ve altcri ullave parte consentit

Omnis autem linea aut èvTV dicitur aut аЯоуод} $r¡xr¡ autem illa est, quae prior 718

proponitur, aut quae propositae lineae communi mensura confertur; gr¡x6v autem

dicitur quidquid convenit. Proposita autem linea, quamvis collata non sit, tarnen

quia adhuc non est аЯоуод alii collata, et babet quiddam, quod ex se sola perficiat

rationabiliter, appcllatur дугу; аЯоуод autem jam collata linea efficitur, si

dissonare per omnia repcritur. Lineas autem quae sibi conscntiunt ^vfifiirgovg 719

dicimus, quae non consentiunt, à6v(i(ièxQovg; et non mensura sola, sed et

potcntia 6viA.(ièTçovç facit, et dicuntur óvváfxet бхццитооьу in mensura autem

pares iie6o6vn(jL6TQOí appcllatur. Ergo quum tatn mensura quam potentia coufcrantur,

omnes quae vel potentia vel mensura discrepant абгщцехдос sunt.

Ex his alogac tredecim íiunt, qua rum prima dicitur [i¿6r¡ аЯоуод} secunda 720

ix âvo iú6o>v аЯоуод, hujus species sunt sex, quarum prima dicitur яоыхг)

аЯоуод, secunda similiter âevxiça, item xqíxtj et ceterae deineeps; item tertium

genus dicitur è« âvo цебыг яоытт) аЯоуод, et similiter ut supra; quartum èx

dvo fièôcov âevxiça аЯоуод} quintum genus dicitur (uiÇcov аЯоуод; sextum ix âvo

fiéócov âvvafiivrj аЯоуод} septimus дш (xi6a âvvauivr, аЯоуод} octavum атсохощ

аЯоуод, hujus species sunt sex, prim£, secunda, tertia, et deinceps dicuntur

superal] Sic codices Moiinccnses (A. C) pro àrtOTOfiT} ЯдсоХТ], decîma (ii6r¡ ártOXO[Lr¡ âsvíiiperet

lu editis. . • xiça, undécima ihàxXbyv, duodécima ¡uxá qtjxov

6v(i(xixQ0Vç] Vide Eucl. lib. X. Grot. \ii6ov хо оЯоу rtoiovóa, décima tertia fuxà

aloijae tredecim ] Tutidcin euiiincrat Euclides ¡íÍ6ov ¡xi6ov xo O/iov rtoiVÓai uude uní volet

(10, ill; p. 10! cel. Basil.), sed ut nostrum ap- nostrum corrigat; nos codices scuuiuiur.

parent vel sua vel librariorum culpa insignitcr cor- (.islÇcov аЯоуод] Sic scripsi e codicihua Moriiptum

esse; prima cnini illi [liÓJj , secunda ix nacensibns (А. С), <jni fuÇov praebeiit; vnlgy

dvo ovofiaxcw, terlia ix ÖVO (liócúv rtQUiXr¡, (uxxr¡. Sequentibus Grotiiis in margine adscripttit:

quarta ix dvo (xéócúv âevxiça, quinta /leLÇcov, »al. addifur çr\xbv et oUoyov scribifur«, onde

sexta çrfxov xai fiióov âvvaflivT] , séptima dvo tamen nihil proficimus.

(X.t6a dway,ivT¡, octava ájtozo(iT¡, nona (ii6r¡ ôtÀ (ié6a\ Omíssa haec verba sunt in codi««

Ö76 Martiani Capellae lib. VI. $. 720.

Ut supra; nona [ííÓtj алохоцщ лоыхг] äXoyog; decima ártoto(ir¡ devrèça aXoyoç;

uudecim fiéócov аЛоуоы duodécima (nxà §r¡rox> (lèôwv то oXov jtowvóa àXoyoç;

decima tertia i*erà péôcov öXov лоююба àXoyoç. Hae omnes mixtae ceteris lineis

dum aut trahunt suas aut alienas vires accipiunt, diversis rationibus certos

spatiorum modos, quos Graeci xûçotç appellant, demonstrant.

DE SOLIDIS FIGÜRIS.

721 Haec de planis dixissc sufficiat, nunc de solidis, quae titeoeà dicimus,

videamus. Steqeov schema, quod longitudine, latitudine, altitudine constat,

cujus extremum superficies est, ut in planis linea. Subsistit autem solidum

schema planorum schematum superficie. Nam subjacenti trígono pyramis im-

722 ponitur, circulo conus aut cylindros, quadro cubus, et cetera similiter. Sphaera

sane intrinsecus capax omnium circulie subsistit, in quos resolvitur. Soliditas

vero efficit schemata generaba, quae dicuntur a Graecis pyrames; item prisma,

id est sectio, quae instar schemutis est; item cubus; item conus; item cylindrus;

item sphaera. His adduntur nobilia schemata ex his composite, опта-

tàgoç, item âa)âenaédQoç, item sixoâaidçoç, quae cuneta ut ordine suo mon-

550 Heer.) et nostrum (§. 734) de Soliditatía рег-

fectione.

quod longitudine] Recepí quod ex margine Grotiaua;

vulgo aberat

capax omnium] Plato (Timaco p. 53): ö^jjfia

то JisQisLÀTjipoç iv arreo jtàvxa 6rtó6a 6xVm

fiara, dio xai Ôtpaiooeiâèç, ix це6ох> Jtávxr¡

rtooç ràç xeXevràç ÏÔov ànè%ov.

nobilia schemata] Haec sunt corpora illa regu

laría a Piatoiie (in Tîinaco p. 54 — 57) tradita dîcam

an inventa? de quibus confer Bocckhïum (diss,

de Platónica corporis mnndani fábrica, Heïdelbergae

1810). . .

ut ordine] Anteriores editiones cum ordine, male.

Monacensî (С). Legcndum esse âvo [iétfct superiora

ostendunt.

%ûjçaç] Haec enim differentia est ínter б%7Ц1а

et %ù)QÎov sive %ù)Qav apud Graccos, quod îllud

formant sive figurant 'signifîcat lîncîs cîrcuniscrïptam,

hoc antem spatium sive aream, quae intra cas

lincas contincatur, cnjnsquc non tam f- jura qnam

magnitude sive qiiantitas in censum veniat; confer

Wiirmium (in Jalinii Annal. 1829, T. IX, p. 225

sequ.) et Fïngcrum (de prïinordiis gcomctrîae apud

Graecos, Hcidelbergac 1851, p. 41).

6T£Q£u] Vide Enclidem lib. X. GnoT. — Con*

fer Plutarchum (in plac. philos. 1, 12; p. 882. 2,

G; p. 887), Stobaenm (in eclog. 1, 15, 1; p. 540.

Martiani Capellae lib. VI. $. 722. 577

stremus in pulvere, haec primitus concedenda fas sit. Ab omni signo ad

omnc signum directam lineam »äucclre, -tet tdraninatam directam per continuum

in directam emittere; et omni centro et interstitio circulum scribere; et omnes

directos ángulos invicem aequales srbi esse; ¡ct omncm directam lineam terminatam

quantum videtur produccre; et si in duas directas lineas directa

linea incidet intus et eadem parte duos ángulos duobus rectis minores faciat,

ex illa parte qua sunt minores duobus rectis directas lineas convenire.

Communes animi conceptiones sunt tres: quae eidem acqualia sunt, 723

et invicem sibi aequalia sunt; si aequalibus aequalia addas, tota aequalia

esse; et si aequalibus aequalia adimas, aequalia sunt reliqua. Haec quum 724

permissa conspiceret,. lineam in abaco rectam ducens, sic ait: Quemadmodum

potest super datam directam terminatam lineam trigonum aequilaterum con

stituí? Quo dicto quum plures philosopbi, qui undiquesecus constipato agmine

consistebant, primum Euclidis theorcma formare earn velle cognoscerent, confestim

acclamare Euclidi plaudereque coeperunt. Cujus laudibus etiam ipsa

Geometria plurimum gratulata, se per sectantis gloriam subliman provehique

cognoscens ab eodein, libros ejus, quos casu apportari conspexerat, festina

corripuit, atque in ceterae adstruclionis doctrinaeque documentum Jovi ac

senatui coelitum ofFerens intimavit. Quo facto et doclissima cunctarum et

benignissima comprobatur. .

ab omni signo] Haec 1. I Euclidi асЩцмха in dala linca constituí triangula aequis lateribus

vocantur. Ghot. possint?«

communes conceptiones] HoLvaï ewoucL. Eucl. quo dicto quum] Sic codices Monacenscs (A.

lib. I. GnoT. — Suut ex disciplina Stoicofum, quae C), Reiclicnauensis ct Darmstattensis. In editis:

ab omnibus bominibus pariter verac babentur. »quo dato complures»; sed quo dicto jam Grotiiu

quemadmodum potest] Eucl. lib. I: »èrtï vrjç in margine notavit.

âad-ei6T]Ç ev&eiaç ЛеЛерабцёууе Tçiycovov undiquesecus] Sic Monacensis (C) ct ReichciôôjtXevQOV

бъбщбабдйи Grot. — Eadcin nanensis; male in editis secum (add. Oudend. ad

Quînctilianus (1, 10, 3j p. 210): «quemadmodum Appulej. T. 1, p. 02).

M A R T I A N I

. . .. MINEI FELICIS .. .

CAP E L L A E,

■ • * . »

AFRI CARTHAGINIENSIS,

,. . -г.. ••.

AR ITHMET ICA

LIBER VU.

PoStquam conUcoi, prudcns penncnsio L~.

Innuba, sollcrtes curam quae instigat in artes,

Sic abacum perstare jubet, sic tegmine glauco

Pandero pulvereum formarum ductibus aequor.

Altera tunc etiam gerularura accire jubetur

Germanam, doctae mundum quae admensa sororis.

Nec mora, digreditur. Tune rursus dia Voluptas

Ipsius aetlierca Cjlleni immurmurat aure:

Quum doctas superis admirandasque puellas

Innuba] Palladia cpitlieton (Lucan. 9, 6G5. altera] Pacdîa, nt inox (§. 728) apparct; de qu*

Val. Place. 1, 87. Ausonius epigr. 106, S), item sapra (§. 578).

innupta (Virg. Acn. 2, 51), Graccis (Eurip. Troad. doctae mundum quae] Codex Darmstattensis

55G) ctÇvyoç. Quod enim Grotius margini adscri- doctae mundumque , male. Signifieatur Arithmetic*,

psit incuba, quae quasi incumbat artibus, insolen- cujus ope Geometría mensuras computet.

tiiis atque frigidins dictum foret ñeque nostrls codi- aure] Statins (Tbeb. \ } 552):

eibus confirmatnr. »Imperat acciri tacitaque immurmurat mure.»

Martiani Capellae lib. VII. §. 725.

Approbat armipotens, tu optati lentus amoris

Ga udia longa trahis, captumque eludís honorem?

Seria marcentem stupidant commenta maritura.

Talia complacita spectat fastidia virgo,

Nec te cura tori, пес te puer ambit herilis,

Nec mea mella rapis; quaenam haec hymeneïa lex est?

In Veneris agro Pallas sibi vindicat usumj

Quam melius thalamo dulcís petulantia fervet!

Casta maritalem reprimit Tritonia mentem,

Et nuptae non aequa venit; poscenda Dione est,

Conveniensque tibi potius celebrare Priapum.

His Atlantiades auditis, licet risum inhibere vix posset, ne infacetus tarnen et 726

impar lepidulis haberetur, hilaro susurramine sic respondit:

Licet urgeas, Voluptas, . í

Thalamos inire suadens, r

Tarnen exseret peritas

armipotens] Sic Grotius addit confirmatqne со- ferveí] Codex Monacensis (C) servit; non opus,

des Darmstattcnsis cum utroqnc Monaccnsî; maie Priapum] Priapo in nnptiis sacrifica tum Fest us

anteriores omnipotens, quod mini m est îpsum G го- docet, idque togis praelextatis; qoem illnstrabo,

tium probasse, quasi de Jove sermo esset! Miner- eademqne opera Martian mu nostrum, quíbusdam

ram cniin intelligi satis patet, quam armipotentem Christianorum scriptomm Iocis. Arnobius Lib. IV:

dici supra (ad §. Öü") abunde probat uni est. »Mut un us, cujus ¡mmanibus pudendas horrendo -

optati,] Codex Darmstattcnsis opiata, contra que fascino vestras ineqnitare matronas et

metrum. cabilc ducitis« cet. Lactantíus: »Mutinus, in

eludís] Grotius in margine: > al. captum quem 6;nu pudendo nubentes praesident, nt illarum pulaudis

honorem* , sine sensu, quanquam et Reiche- dicitiam prior deus delibasse viderelur.« Augustinus:

naucnsis codex et Monacensis nterque laudis ex- »Sed quid hoc, quum ibi sit et Priapus nimis muhibeant.

cuius, super cujus immanissimum et turpissimum

stupidant] "Vide superiorem locum (§. S72 not.), fascinum sedere nova nupta jubetur more bonestisfastidia]

Margo Grotiana et codex Reichenauen- simo matronarnm?« Grot.

ais fastigia, inepte. iepidulis] Lcpidula т« абхпа, a6x¿C6\ioi.

herilis] Amor, filins Veneria, quae Voliiptatis GnoT.

Lera est. peritas] Margo Grotiana paratas. Ambitum iu-

73 *

580 Martiani Capellae lib. VII. $. 726.

Brevis ambitus paellas:

Demumque nec jugalis

Cessator intricatus

Tardabo fulcra lecti,

Et si quid ilia nostrae

Veneris feret voluptas

Nec vobis abnegabo;

Furtis modo allubescat,

Et clam roseta parvae

Liliaque det papillae.

Ne nunc sexus jugalis

Cura ferale morsum

Et vulsa pellis acre

Laceros trahat capillos.

Quo dicto renidens et plus sólito laetior Voluptas ad Venerem régressa

cuneta ejus auribus intimavit; quae deliciosa mollilie et interrumpente genas

rubore paene prodidit susurrata, tuncque marcidulis decenter paeta luminibus

« « *

tclligo dc mora, quasi ambages; possit tamcn etiam quae tarnen non minores tl ilïi cul ta te s continct. Hoc

ad orbem disciplinaran!, quae hic proponuntur, ro- tantum apparat, sermonem esse dc contumacia noferri.

>ac nuptac maritî amplcxibus renitentis pudiciliamfurtis]

Transtulit ad legilimi tori voloptates, que virginalcm defendentis, sive de eolluctatione

quod alîoquiu dc clandestin! s tantum usurpa tur. illa Venerea, quam Y,XlVOJtaXr¡v dixissc Domilia-

• et cbm] Acccpi с codi ei bu s Kcichcnaucnsi, num Suetonius (in vita 22) re fe it.

Darmstattensi, et Monaccnsi (С), qnod jam Gro- renidens] Codex Monaeensis (C) renitens; mtius

in margine ex alii s enotaverat; vulgo ut. epte.

не nunc] Cautissimum duxi locum obscurissi- pacta] Hoc Vcncri peculiarc. Priapcïa (36, 4):

mum integrum rclinqiicrc, licet codices Dannstat- »Minerva flavo lumine est, Venus pacto. «

tensis, Rcichenaucnsis, et Monaeensis uterque longe Ovidius (in arte amandi 2, 6i>9):

aliain lectionem cxbibcant: »Si paeta est, Veneri similis, si flava, Mi-

»Ле nunc sensus jugalis nervae«,

Feral!* cura morsum ubi vide Ileinsiuin (T. I, p. 464 Burm.) male cor-

Et vulsa fellis atro« rigeutem. Addc Osannuin (anal. crit. p. 194).

Martiani Capellae lib. VII. §. 727. 581

Majugenam conspicatur ct quodam adspcctu promittentis illexit; quam Satur

nia de propinquo velut deprehendentis castigabat obtutibus. Quae dura 728

geruntur, Paedia, quae egressa dudum, cum alia femina miri decoris ingreditur,

cui quaedam majestas Dobilissimae vetustatis et ipsius Tonantis

natalibus ortuque praecelsior vultus ipsius lumhie renidebat; quae ctiam miraculis

quibusdam capitis reverenda videbatur. Nam primo a fronte uno sed

vix intelligibili radio candicabat; ex quo item alter Grümpens quadam ex

primo linea defluebat; dehinc tertius et quartus, tumque ctiam nonus decuriatusque

primus, bonorum reverendumque verticem duplis triplisque varietatibus

circulabantj scd innumcrabili radios multitudine prorumpentes in unum

denuo tcnuutos miris quibusdam defcctibus contrahebat. Hujus autem multi- 729

plicem pluriformemque vestem quoddam velamen, quo totius naturae opera

tegebautur, abdiderat; digiti vero virginis recursantes et quadam incomprchensae

mobilitatis scaturiginc vermiculati. Quae mox ingressa septingentos

decern et septem números complicátis in cos djgitis Jovem salutabunda subrexit.

Tum Philosophie, ut Tritonidem propter adstabat, quid numero tali Arithmetica

intulisset, exquirit. Cui Pallas: proprio, inquit, Jovem nomine salu-

Paedia, quae] Sic scrips!, orthographia tantiim quas Cicero (orat. 18) (licit, id est metus celcrict

intcrpuuetione mutata, pro Paediaque, ut apo- tatcm minutissimis intcrvallis distinclam. Barthius

dosin sentcntia nancisccrctur, qua in vulgatis carebat (advers. p. 1591 f.): »Apud Liicilium distinctum

natalibus] Quia Jupiter monas (§.751), ut variis spiris velut sonat, at mobilitatcm flexuosoipsius

quasi natales in Arithmctica incssc vidcantur. rum anguium désignât apud Capellara.«

candicabat ] Utitur ct libro I hoc vocabulo: septingentos] Putavcrain quoudani pro CCCC-

• Ipsius autem canities pruinosis nivibus caudicabat.« CCCXVII legendum CCGCGCXII, ut sit Çsvç,

Grot. aut minori mutatîonc DCCXVI, ut sit %aÏQEï

pluriformem] Alios nlurimiformcm legere margini sed revera compcri niliil mutandum, sunt eniin hie

Grotius adscripsit. Ceterum ex Pythagorcorum hace indicatae bae voces II APXII, idquc ad fine in

placitis cxplicanda sunt, quibus nuincri pro ipsa Capellae MS. cxaratum vidi. Grot. — Confer pareruin

natura erant (Aristot. metaphys. 1, 5). lacographiam meam (П1, p. 281).

digiti] Confer supcriorcm notam (§. 102) no- subrexit] Editioncs ante Crotiuin surrexit,

strumquc infra (§. 745 f.) et Procopii anécdota (p. male. Subrigae idem est quod crigere , ut apud

216 Eichel.). Vei miculali dicuutur propter mgutias, Scnecam (Here. fur. 392): »sttbrigens caput.*

Martiani Capellae lib. VII. $. 729.

ta vit. Ac tunc illi radius, qui primus emcrserat, colliniatae lucis nitore porrccto

ipsius Jovis verticem luminavit. Quibus miraculis radiorum innúmera repente

multitudine prorumpente, nonnulli tellustres silvicolaeque divi Herculem conspicati,

opinantes cam hydrco germine pullulare. Ac tunc oborto terrigenis

mussantibus murmure puer flle piceus jussus admonere silentium. Verum

i'cminam Pythagoras, ut inter sapientes adstabat, usque abacum consecutus,

idcmquc jam artem prornere cupienti quandam lactei luminis facem officioso

consistens muñere praeferebat. Turn ilia, antequam juberetur quid apportet

expromere, sic cxorsa: ч

Non ignota coelo, ncc rebus mundanis ignorata, quas genui, adveni

super vestrum quidem nihil dedignata concilium, quamvis singulos vos univcrsosque

recenseam ex meis ramalibus germinare; tuque potissimum, quem

principalis ante cunetas proereavit emissio, tuae singularis primigeniacque

qui primus] Sic ex códice Grotiano, ipso Grotiano

suadente, scrips!; vulgo: radius prímus emerserat

qui etc.

tellustres] Codices Monacensis (С) et Darrastattensis

terrestres, quod tarnen quia corrcelioiicm

olet, nolui reeipere; ncc licet tellustris, quan

tum cquidcni sciam, alibi non legatur, analogiac

coutrariutn est. Basilius Faber unde babucrit, quod

in Tliesauro scripsit, alios legere terruristres , ig

noro ; Gi'otius margin! adscripsit ielluristres , quod

es diTToyQatpia ortum videtur.

piceus] Id est Harpocratcs, quippe Acgyptius

(§. 90). IVigros fuisse Acgyptios complurcs testantur,

ut Ammianns Mavcellinus (1. 22 extr. p. 377

GronoT.): »bomines autem Aegyptii plcriqnc subfusculi

sunt et atrati. « Hinc et Propertius (2,

24, 15):

»An tibi non salis est fnscis Aegyptus alumnis?»

et Partialis (10, 12, 12):

»IViliaco redeas tu licet ore niger.«

Quam Grotius margini adscripsit lectionem spiceus,

nibili est; ut et in sequentibns exstabat pro adsta

bat et consectatns pro consecuttis.

laelei luminis] Id est candid! , indcqnc splen

dent is. Supra (§. H) noster similiter »lactis instar

cand!daeqiie lucis« dixerat.

apportet] Sic codices Grotianiis, Rcicbcnancnsis,

Darinstattcnsis, Monacenses (A. C), alüqiic apud

Burmannum (ad Ov!d. III. p. 828) lauda ti; vulgo

perperam oportet.

ramalibus] Ovidius:

»Ramalia árida te<:to.«

Persius:

я Ut rainalc velus vegrandi subere coclitm.*

In Grammatica ipse Martianus: »densis obiimbrata

ramalibus« et lib. I: »ramale laureum.« Grot. —

Addc inferiorem locum (§. 917) et confer Saxonem

Gratnmatieum (p. 126 Stepli.). In scqucntibus pro

jjcrminari substituí meliorcin lectionem с codicibus

Monaccnsibus (A. C) et Darmstattcnsi.

Martiani Capellao lib. VII. $. 730. S83

naturae fontera Jupiter recognosce; nec despicabilem vestrûm omnium matrem

Mercuriale quod babeo me faxit officium, quum prosapiara arcanae sortis

originisque primordialem vobis studeam comprobare; quae quum in terris exerceor,

astroruin populus recognoscat honorandam suae multitudinis geuitricem.

DE MONADE.

Prae cunctis igitur aíFata sacra monas esto, quam ante cuneta vibrantem 731

sociati postmodum numeri principia docuerunt. Quae si species est accidens

cuilibet exstantium primo, priusque est quod numerat quam illud nunierandum,

rite earn ante ipsum, quern principem dixere, veneramur. Nec dissimulabo

ex eo, quod monas retractanlibus unum est solum, ipsam esse, ab

despicabilem] Glossa Isidor!: » dispicabilis, con- cuneta principia vibrare», id est, quam principem

tcmtibilis, dispeetns«, quo in loco bis I pro E omnium esse inde apparet, quia omnes inde nupositum.

GnoT. — Scnsus bic est: »nevc ideo me meri per coaeociationem orti sunt.

Testram omniuin matrem contemnite , quia* Merca- quae si] Probat monadem omnium primam, quia

rio servio « cet. . primo cuiqiic in quoque genere respondet, dciiide

sortis] Rctraxi lectionem, quam Grotius in eti.im, quia numerans numerate priiis. Grot. —

marginem rejecit, adslipnlantibus codicibns Darm- Distinctionem с Danustattenei códice correxi, et ex

»tattensi, Rcicbcnauensi, et Monacensi utroque codem duobusque Monacensibus (Л. C) reposui vc-

C); vulgo ttrtis. neramur pro venerantur.

de monade] Ad ca quae nunc de singulorum nil- \ species] Id est slâoç, sensu Platónico, forma,

incrorum vi cl potestate scquuntor, confercuda sunt qua, quidquîd ejus nonjen gerit, biijus ipsiiis noinprimis

Tbeuloguinena Aritbmeticae ab Astio edita minis vim ас potestatem nanciscitnr; ut nos tro loco

(Lips. J 8 17. 8), et quae ex simili Nicomacbi libro quidquîd unum vol primtim appellatur, id ipsum

Pbotius servavit (bibl. n. 187), praetercaque Ca- ut sit, a monade acccpit. Addc Tcunuliuin (ad Jaiumerarius

ad Jainblicbum (in IN'icoin. aritbm. p. 45 blieb, p. 95).

8cqu. Tennul.) ct Mcursius (in denario Pytbagorico nec dissimulabo] Lego: »IVcc dissimulabo ex

in Gronov. Tbes. T. IX). Dc ipsa monade specie- со (¡ta in DIS.) quod monas rctractantibus unum est,

tiin vide Pythagorcos apud Stobaciim (p. G scqu. solum ipsam (ila in MS.) esse, ab caque singula

Heer.) et Ilermctcm (ibid, i, 11, IS; p. 506), procrean. « Novum argumentum boc modo: illud

praetercaque Macrobiuni (in somn. Scip. 1 , в). quoquc, inquit, non est silentio praetereundnm ,

vibrantem] Grotius in margine librantem, male; quod vcl ex со salis liqucat monadem solam proradium

enim supra dixerat. Scnsus autcm bic est: prie esse, aliisquc esse essentiac causam, quod

»quam sociati postmodum numeri docuerunt ante utcunquc rcvolvatur semper unum manetj scmel

o84 Martiani Capellae lib. VII. $. 731.

caque singula procreari, omniumque numerorum solara seminarium esse, solamque

mensurara, et incremcntorum causam statumque detrimentorum; quae

tarnen ubique pars est, ubique totüin, dum per cuneta perpetua; peque

enim, quae est ante exstantia et quae post absumta non absconditur, potest

non esse perpetua. Hanc igitur patrem omnium Jovem rite esse memoratum;

quod quidem idealis illius intellectualisque speciei vis causativa testatur; ad

cujus exemplum unum deum, unum mundura, unutnque Solera, siugularemque

Lunam, elementa etiam in quo exstant singula raemorari. Licet Aristoteles,

unus e sectatoribus meis, ex eo quod unum solum ipsa sit, et se quaeri

semper velit, cupidinera asserat nominatam, quod se cupiat; siquidem ultra

nihil habeat, et expers totius elationis aut copulae in se proprios detorquet

cniin unum unum est. G нот. — Cum Itlscc conspi

rant ctîam Monaccuses (A. C) et Darmstattensis,

unde recepi. Vulgo enim ¡ta erat: »nec dissimulabo,

quod nionaa rctractaulibus unum solum ipsa esse

ab ca atfjtie cetera procrcari.«

seminarium] Janiblicbus (ad IVícom. p. Ii2 Tennul.):

ат? avrijç yciQ сод ало 6лко\штод xai

môiov QiÇrjç up éxccteqov ávTi7teítov&óx<úz

uvÇovtcu oí Xoyot, x. г. Я.

absconditur] Scnsiis videtur postulare absumitur.

Grot. — Idem margini adscripsît alios legere as

cendí tur, quod etiam in Monaccnsi utroqnc exstat;

scd niutandi causa non apparct, quoniam abscondi

commode explicar! potest perire, occidere , evanescere.

Sensua est, perpétuant esse oportcrc, ultra

q-.iam minuendo procederé non possimus. Con

fer Jlixleratu'm (ap. Stob. T. I, p. 18): î]Tig [iEiOVusvov

rov rtÁ7¡\}ovg хата rr¡v vxpaÍQEÓiv Лаг-

toç àçt&fiov 6teQt¡-&el6a (xovr¡v te xai 6rá~

6tv Xufifiávei.

mem m alum ] Codices Rcîcbcnaucnsis, Darm

stattensis, et Monacensis ntcrqiic nominatum; non

neceese.

idealis] Unus ille solasqiie ас su minus dens,

quem Appui ejus ultramundano m appel! a t. ex doctri

na Piatonis est ipsa unit as , a qua unum quod

exsislit'progrcditur , quae et опте dcoriiin genus

progencravit , tarn intclligibilc, quam íntcllcctuale,

quod siipramundanum est, et quod mundanum,

coclicolarum nempc dcorum. Vnitas ilia ante om

nia eutia. Ab imitate igitur ilia she ab uno soloquc

dco profluxerc dii primo vortroi ct voeqoi^,

VJteQKOÖfUOi et ÉyxóÓfUOL. Proclus cap. X übri

priini: t'iva OVV ÔWEÂÔvTEÇ EÏrtCùHEV, TO tv ov

TtQOEiöi pàv arto zrjç tvàdog rrjç лро tcov

ovtcov' itâv dï то -QeIov yèvoç àrto}<£wâ,

то te voTjTOV, xai то voeqov, xai то vjíeqovqàviov

, xai то fié^Qt tcov èyxoôftitûv лоое-

Ят]Лъ&0д.' Salmas, (epist. ad Mcnag. p. 21).

. unum deum] Unum quidcm dcuiu pliiiosoplii

credebant, scd \ariis cum no minibus varioque se vu

appcllabant juxta ¡II uni usnm Valerii Sorani.Gi.08SA

(cod. Monac. E).

ultra nihil] Nihil apiid Grotiura per errorem

omîssum ipso monente restituí. Cctcrum Aristoteles

ubi bacc dixerit ignoro.

Martiani Capcllae lib. VII. §. 751. 58o

ardores. Hanc quoque alii concordiam, hanc pietatem amicitiamquc dixere,

quod ita nectatur, ut non secetur in partes; tamen rectius Jupiter nuncupatur,

quod sit idem caput ac pater dcorura.

DE DYADE.

Denique quum unum facta in quodcunque defluxerit, licet ejus linea 732

insecabilis ac sine latitudinis significatione fundatur, dyadem tamen facit.

Quae dyas, quod sit prima procreado, a nonnullis genesis dicta; quod autcm

¿intcr earn ac monadem prima conjunctio est consortiumque consimile, Juno

perliibetur vel conjunx vel germana praecedentis. Est autem medietatis capax;

nam bona malaque participât: eadem discordia, ex qua adversa oriantur,

utpote quae prima potcrit ab adhaerente separari; in bonis vero eadem justitia,

quod duobus acquis gaudeat pariter ponderatis; eademque socictas, quod

vinculum, quo media connectantur, habeatur utrinquc commune. Ab bac

numerus auspicatur; et est opinabilis corporatio motusque primi probamentum ;

clementorum etiam mater, nam de dyade quartus elementorum numerus procreatur;

prim aquo forma paritatis est.

DE TRIADE.

Trias vero princeps imparium numerus, perfectusque censendus; nam 755

prior initium medium finemque sortitur, ct centrum medietatis ad initium

tamen rectius] Macrobius: »Ifacc monas prin- jti.slitia] Tlicologumcna Arîtbmetîcac (p. 12, 4):

ciplam finisqiie omnium, non ipsa principa aut finis àsto de tijç eiç ôvo TOfirjç А'ьщ oiovei ôl%r.

scicus, ad summum refertur de um.« Et Syncshis Justitia autem Pythagoreis erat то ccvTlJtertOvâoç

cpiscopiis Platonicus saepc ileum цогсед? c(QQr¡xr¡v (Arîstot. Hlagn. Mor. 1 , 54).

nominal. Ghot. clementorum] Ineptum est quod alios legere

defluxerit] Sic reetc anteriores; de monade Grolius margini adscripsit aliorum.

enitn, quae nmim facta est, senno est; Grotius perfectus] Tlicon (arithm. 52, p. 72 extr.): zú

ñeselo unde defluxerint. yetat, âe xaï о rçia zéûewç, ért£iár¡ яоеотоъ

quae prima] In códice DarinstaUcnsi qua est ào%T}v xcù fié6a tcaï JfiQCtç ë%£L. Addc eundem

pro quae; male. de música (40, p. lï>7), Plutarcliiiin (qu. sympos.

586 Martiani Capellae lib. VII. $. 735.

finemque interstitiorum aequalitate componit. Denique Fata, Gratiarumque germanitas,

et quaedam virgo, quam dicunt coeloque ereboque potentem, huic nu

mero colligatur. Ex eo etiam perfectus, quod perfectos gignit senarium novenariumque;

cujus auspicio preces tertio ас libamina repetuntur» Tres symphonies

continet harmonía, id est diapason, hemiolion, diatessaron. In tria se spatia

temporis cursus alternat, ideoque tribus divinatio memoratur. Idem mundana

perfectio est; nam monadem fabricatori deo, dyadem materiae procreanti,

9, 5; p. 738), Laurentiam Lydam (die Martis

j). 52 scqu. Rocth.), Stobaeum (eel. phys. i, 2),

Justitium Märtyrern (op. p. 24), Boëthium (de musica

3, 5), Ausonium (idyll, il), et quae оlim (in

palaeogr. crit Ш, §. 267 sequ.) larga manu dedi.

Nonnulla et ipse noster jam supra (§. 105) attulit

interstitiorum] Codices Monacenses (A et C)

et Darmstattcnsis inierstitionum ; male (vide §.581).

aequalitate] Codex Darmstattcnsis e qualitate ;

Monacenses (A C) aequalitatem , quod jam Gro*

tius margin! adscripait; male utrumque.

Fata] Parcae (vide ad §. 360).

coeloque] E Virgilio (Aen. 6, 567); Hecate

îgitur, scilicet triformis (Ног; od. 3, 22, 4) sive

tergemina (Virgil. Aen. 4, 511). Ausonius (in grypho

ternarii numeri v. 18):

»Tergemina est Hecate, tría virginis ora Dianae,

Tres Charités, tría Fata*

tertio] Confer palaeographiam* meam (Ш, §,

269). Spectat hue et proverbinm то tqítov reo

Öeorrjgt.

Iiemiolion] Id est diapente (§. 107. 934).

divinatio] Ita infra (§.895) »tripodem« scribit

»trini cursus praesagia polliceri, exstantis, instantis,

et rapti.« Sed jam Humerus (Iliad, a, 70)

Calcbantis vatis art em ita de s cri bit, ut tres tem

poris partes comprebendat:

"Oç i¡dr¡ xà t' èôvra rà 0' ¿66¿u.eva ir g ó r'

éóvrct.

idem] IScmpc numerus. Darmstattcnsis quidem

codex exbibet item; sed praefero y ni gata m.

mundana perfectio] Vulgo praefeetio, sed recepi

lectionem a Grotio in margine notatam. Au

sonius (idyll. 11, 48):

■ /n physicis tría prima, deus, mundus, data

forma."

Seneca (epist 65): »Haec omnia mundus qnoque,

ut ait Plato, habet. Facicns hie deus est; ex quo

fit haec materia est; forma bic est habitus et ordo

mundi quem y id em us, exemplar scilicet, ad quod

deus banc magnitudinem operis pulcberrimi fecit «

Confer Platoncm ipsum (in Philebo p. 23 — 27

Steph.).

fabricatori] ¿}r¡fUOVQycú , ut apnd Platoncm

est (Pbileb. p. 27; Tim. p. 68).

materiae] Theologumena (p. 7, 18): etc rr¡v

vXr¡v rf¡ dvàâù JtQoçaçfiôrrovÔiv ol Ilv&ayÔQttoi'

êrsQÔrrjroç yàg êxeivrj [úv èv <pv6et,

âvàç de èv хатадхщ ubi plora As tius

(p. 162).

Martiani Capellae lib. VU. $. 733. £87

triadem idealibus formis consequenter aptamus; animam vero rationis et iracundiae

cupiditatisque distribuere trigario.

DE TETRADE.

•

Quid tetradem dicam? in qua soliditatis certa perfectio; nam ex Ion- 734

gitudine ac profunditate componitur, decasque plena his quatuor nuraeris

gradatim plicatis integratur, id est uno, duobus, tribus, quatuor. Item hecatontas

a decade quatcrnario cumulatur, id est decern, viginti, triginta,

quadraginta, qui sunt centum; et item a centum quatuor numeri rcddunt

mille, id est centum, ducenti, trecenti, quadringenti. Sic decern millia

ceteraque excrementa complentur. Quid quod quatuor anni témpora, frontesque

coeli, elementorumque principia esse non dubium est? Hominum etiam

quatuor aetates, quatuor vitia, quatuorque virtutes. Hie numerus quadratus

ipsi Cyllenio deputatur, quod quadratus deus solus habeatun

DE PENTADE.

Sequitur pentas, qui numerus mundo est attributus. Nam si ex qua- 73;;

trigario] In editis erat tricario. Forte trigario, ut Леш. Plora dabit Astius (ad Platon. Protag. in oper

supra filicida pro fulgida. Libro músico: »demum tri- edit. T. IX, p. 151).

yaritmi supplicantis semper gernianitatie adveuiat«; plicatis] Male in editis plicitis. Noetrain lectio -

ubi de Xvtaiç sermo. GnoT. — Spectant ilia Mar- nem dedit codex Monacensis (A). De tetracty Pyi

ad Platonis doctrinam, qua anima dividititr tbagorica supra jam cgimus (ad §.107).

in AoyiÖXixov , -&vfioeidsç, et èJiL^VfirjXLKOV Cyllenio] Hoc quoque supra (§. 106) jam atti-

(de R. P. 4, p. 456; 9, p. 580; Tim. p. 69; gimus. Addc PlutarcLum (qu. symp. 9, 3; p. 738):

Phaedr. p. 246; de Legibus 9, p. 863} adde Dio- 'Eçfisl de [láAUÍXa zcov aQi&fiuiv r¡ rerpàç

genem 3, 90). ctváxetxat,' jtoXXoï de nal rexoádi firjvoç i6xasoliditatis]

Cave xà бхедеа '(§• 721) intelligas, (iévox> yevéÓ&at xbv &eov í6xoqov6i: et Macrout

latitude in sequentibiis excidisset; sed de qua- bium (Saturn. 1, 19): »Pleraque etiam simulacra

drato loquitur, quod et ipsum perfect! et omnibus Mercurii quadrato statu figurantur — quippe signumcris

absoluti vim gerit; confer inprimis Aristo- nificat hie numerus vel totidem plagas mundi ,

telem (rhetor. 3, 11): tov àyadov âvâça tpavai vel quatuor vices temporum, quibus annus iiiclweivcci

xexgaywov (iexa<poçà' ащрй> yào xè- ditor« cet.

74*

588 Martiani Capcllae lib. VII. §. 753.

tuor dementis ipse sub alia forma est quintus, pentade est rationabiliter insignitus;

qui quidem permixtione naturali copulatur. Nam constat ex utriusque

sexus numero; trias quippe virilis est, dyas femineus aestimatur. Etiam

apocatasticus dicitiîr, et si ve cum aliis imparibus sive cum suo genere sociatus

se semper ostendit. Nam quinqué per quinqué habes viginti quinqué, et

quinquies terni quindeeim, et quinquies septeni trigies quinquies, et quinquies

noveni quadragies quinquies. Item zonae terrae quinqué; in homine

sensus quinqué, totideinque habitatores mundi generibus, ut homines, qua

drupèdes, reptantes, n atantes, volantes. Hunc numerum quis neget esse

diametrum? Nam decadis perfectio circulusque hujus hemisphaerio dissecatur.

DE IIEXADE.

736 Senarium vero perfectum analogicumque esse quis dubitet, quum suis

partibns impleatur? Nam et sextain sui intra se continet, quod est unus;

quintus] Codices Cantabrigicnsis, Reicbenauensis,

Darmstattcnsis quinlum; sed mutandi causam

nou video, modo àd mundum referatur. Neque enim

de Aristotclls quinta essentia Martianus loquífur,

sed de dodecaedro Piatonis, quod universi form am

refert (Tim. р. H3r c); quanquam Iioc quoque mullí

pro aethere aeeeperint (vide BoccLhium in PLilolao

p. 162; Astium ad Plat. Epinom. p. 6(H). Addc

Straboncm (15, p. 713 Casaub.): jtQOÇ ÖS xolç

xtxraoöt, 6roi%EÎoiç jféfíJtTi] riç абгь <pv6tç,

i$ ó ovqccvoç xai xà cxÔTQa y,, x. Л.

utriusque sexns] Unde etiam àvÔQoywicx et

ycciioç appellabatHr a Pylbagoreis (Plut de Ei

apnd Delphos 8, p. 587).

apocatasticus] Nisi corrupta Icetîo est, per syncopen

dictum pro алохатссбтсспхф , qui semper

ad se rcciirrit, in se ipsum revertitur, ut ait IVicoiuacbus

(instit. arithm.2, 17; p. 151 Ast): o6atç

yeco âv ccv£r,6t6iv av£i¡6cú, £tç то amo 6vyL-

тСеоссбца X£?.£VXr¡6£L rtávxcog. Addo Jamblicbum

(p. 12 Tcnnul.) et Tbconem Smyrnaeum (aritbm.

24, p. 61).

zonae] Vide nostrum supra (§. 602).

quadnrjtedes] Sic codex Darmstatlcnsis; vulgo

quadrupèdes que. Cetcrum confer 1 latoncm (in Timaeo

p. 91. 92).

diametrum] Simili de causa r¡fiL-&£OV appellant

Thcologumena (p. 52), ort xov ôéxa -&£Íov öv-

TOÇ r]UÍ6£lÁ £ÓTLV.

vero] Sic codices Monaccnscs (A. С), Darmstattensis,

et Rciclicnaucusis pro aulem in editis.

perfectum] Isidoras Ilispalcnsis: «Senarius suis

partibus perfectus est.« Macrobius: » Senarius vero,

qui cum uno scpteiiariuui faeit, variac ac multipli.

eis religionis ac potcutiac est. Primutn, qued so

lum (maliin solus) ex omnibus numen», qui infra

decern sunt, de suis partions constat « cet. G nor.

— lu meo Macrobii cxcmplari (soinn. Scip. 1 , 6)

Martiani Capellae lib. VII. $. 73G- 589

et tertiaiu, quod duo; ct medietatem, quod tria. Item naturalia officia, sine

quibus esse nihil potest, sunt sex: magnitudo, color, figura, intervallum,

status, motus. Item motus totidem differentiae sunt; nam movemur prorsum

retrorsumve, dextra laevaque, sursum dcorsumque; nam ille acternus qui

dam inotus est circuli. Hie autem numerus Veneri est attributes, quod ex

utriusque sexus commixtione conficitur, id est ex triade, qui mas, quod

impar est numerus, habetur, et dyade, quae femiua paritate; nam bis terni

hexas fit. Solida etiam figura quadrati sex superficies habet. Totius harmoniae

toni sunt sex, id est quinqué toni et duo hemitonia. Idem per primum 757

motum, hoc est dyadem, collatus duodecim facit; inter quos duos numéros

duo medii inveniuntur, id est octo et novem. Quorum unus ex meo nomine

regulaque censetur, nam arithmeticus memoratur, id est novenarius; eodem

fnim numero superatur a duodecim, quot numeris superat senarium, id est

triftis. Alius autem numerus, id est octo, música ralione confertur. Ea enim

parte superatur a duodecim, qua ipse superat sextum, id est tertia; nam

sexti tertia duo sunt, duodecimi tertia quatuor. Quod geométrica ratione

solus legitur, non solum. Alio ctiam loco iilcm sis cujusqne die sacra fieri jussit, teste Jambliclio

Macrobius (Sat. 7, 15) ex Aegypto refcrt » senarium (de vita Pythag. 28, 152), nbi Kusterns (p. 128)

numcruiii ouinifariaui plenum, perfectum, atque di- lectores ad Tennulium (ad Jambl. in IVicom. aritlini.

vinum cssc.« Adde Vilruvium (5, 1), Lydiim (die p. 131) remisit Plura dabit Astius (ad Theolohexas

fil] Grotiu9 margin! adscripsit alios le

gere sexis faciunt , male.

Ven. 10, p. 08 Itocth.), Ccnsoriniim (de die nataii gum. p. 177)*

II, 4).

mains totidem] Sex motus genera praeter orbicularcm

etiam Plato enumcrat (Tim. p. 34 Stcpb.).

Adde Alacrobium (in eomn. Scip. 1, 6 f. Saturn. 7, id est novenarius] Sic scripsî e eodicibus Gro-

9). Sed alia sunt quae Aristoteles statuit, licet tiano et Rcichenauensi; vulgo idem novcnmnzis.

totidem numero (Categ. 11 5 confer Sext. Empir. Dc utraque ratione aritbmetica et música she baradv.

malbem. 10, 37; p. 640). inonica vide quae ad Platonis Timaeum (p. 36

Veneri] IVicomachus (apud Pbotinm p. 240 Slcpli.) observavii Bocchhins (in Daubii ct Crcu-

Hoeschel.): xcà kvq'iwç cevrt] /лаЯЯог I bpQOiHzT] zeri studiis T.III, р. i>6), Astiumquc ad TheoloÇvyLa

те xai уац^Я'ш xcti civftQOj'w'ut &60Я0- gúmena (6, p. 178), quae codem hoc nomine hexayeítai.

Hinc ctiam Pythagoras Ycncri sexto men- dem praedicant.

590 Martiani Capellae lib, VII. $. 737.

componitur. Ea enim possunt per collationem media, id est octo per novem,

quae extrema, id est sex per duodecim; nam utraque fa«iunt septuaginta duo.

Item in majoribus numeris media extremorum rationibus componuntur sub

praedicta senaria ratione. Nam sexies septuagesies dipondius facit quadringentos

trigies dipondius; similiter octies septuagesies dipondius quingentos se

ptuaginta sex; item novios septuaginta duo faciunt sexcentos quadraginta octo;

similiter duodecies faciunt octingenta sexaginta quatuor; quae media inter se

multiplícate reddunt numéros extremorum inter se convcnientiuni. Hie primus

numerus, id est senarius, harmonias ostenditur genuisse; quippe sex ad duo

decim est symphonia diapason; sex ad novem hemiolios; sex ad octo epitritos,

id est symphonia diatessaron; unde Venus Harmoniae mater perhibetur. Item

lie senarius quadrato et solido quaternario sociatus horas diei noctisque dimeiittir;

nam quater seni viessis quadrussis faciunt.

per eollatiimem] Grotins margin! adscripsit post; hemiolios] Grotiue hemiolos, quod e codicibus

male. Collado hie multiplicationem sive potentiam cortexi.

• igniiicat codem usu quo Festus (s. v. ocius) com- Harmoniae] Hyginus: »Ex Venere et Marte

paratioms gradtis collationum vocabulo^appcllaL Harmonía et Formido.« Harmonía autem, quanutraque]

Sic codices Monacenses (A. C) et quam Capelle suo modo alîter interprétatif, est

Darmstaltensis; Tulgo utraeque sine sensu. Hermione. GnoT. — IVescio quid contra communem

j. i n , . j.,.. fabulam (Apollodor. 5, 4, 2. Diodor. a, 48 f.)

atpondms\ urottus per errorem ut videtur edidit v r ' '

.... i . , . - , . , « Grotius sentiat. Pro mater alios legere major idem

dtspondms , quod corre xi; sed ipsi huic vocabulo _ < о j

locus hic nullus est, ut e nota tantum male Intel- m*rS'nl adscripsit; inepte.

... . j . • . .A. j. viessis auadrussis faciunt 1 Forte vicessis vel

lecta ortum esse videatur; quanquam invitis codi- ' 11

., .... . ^ . viqessis, nt sexis , septuaqessis et similia liuic aucibiis

nüiü rnuto. Leterum sensns hie est, pro- . "*

. ctori usurpa ta. Gnor. — Sexis supra (S. 303) et

por tioneiu geometricam, quam modo proposuit: r va /

infra (§. 767) legîtur. Codices Monacenses (A. C),

" Darmstat tensis, et Reiebenaucnsis h aben I vies

«jus extrema aeque ас medía secum collate faciunt partis, quod jam Grotíus margin! adscripsit, nt

72, eüam si omnia septuagesies bis augeas, ean- mpn tries pr0 trigies. praetereaque Reicbenaucndem

mauere: _ 8U praebet facit pro faciunt. Procul dubio

432 : У76 = G48 : 8G4. librariorum inscitia \el scribendi compendiorum igid

est senaritis] Hace pro jglossematc tollende norantia sunt corrupt!, legendiimque bie »viginti

censet Grotius; sed si demseris, iinus e majoribus quatuor», et supra »sexies septuaginta duo

potins numeris, qui antecedunt, intelligcndue fuerit. quadringenta triginta duo« cet.

Martiani Capellae lib. VII. J. 738.

591

DE HEPTADE.

Quid autem te heptas veneranda commemorem? quae quod naturae *758

opera sine feturarum contagione conformas, inter deos Tritoniae virginis

vocabulum possedisti. Nam quum omnos numeri intra decadem positi aut

gignant alios aliisque gignantur aut procreentur; hexas, octas generantur

tantummodo; tetras autem et créât et creator; at heptas, quod nihil gignit,

eo par vírgini perhibetur; sed quod a nullo nascitur, hinc Minerva est, et

quod ex numeris tarn masculinis quam fomininis constet, Pallas virago est

appellata. Nam ex tribus et quatuor Septem fiuntj qui numerus form am

Lunae complectitur ; nam primo est corniculata, quam iw)voeiór¡ Graeci vocant;

heptas] De praestantia numeri septenarii prae- "EAAijveç Órtavíav ¡xovÓav ciStQausvot.«

ter Theologumena confereodi sunt Gcllius (3, 10), Grot. — Adde Appulejum, qui (met. 14 ab init.)

Macrobiiis (in soma. Scip. 1, 6), Philo (up. T. I, »eum numerum«, inquit, »praecipue religionibus

p. 80). Quanquain fortuitam potius censet Ann to- aptissimum esse divinns Pythagoras prodidit«; et

teles (metaphys. 14, p. 305 Brand.): értxà fiïv quo» Astius laudat (ad Theologumena p. 184. 185)

<poJvr¡évxay értxà ôs %oçôai -ц àçflovuci, értxà et Creuzerus (ad Olympiodori comm. ad Platon. Alôs

ai rtXetàôsç, èv értxà ôè ßäXXu oôôvxccç ïvi- cibiadem p. 158).

à Vé, kvue ô'ov' értxà ôè oí èrtï Qtjßaq' ад1 conformas] Lege conformons. Grot. — IVeutîovv

oxi xoioçôi ó áoi&i¿og rtècpvxs, ôiÀ- xovxo quam.

■ij sxeivoi èyévovxo értxà ^ rj rtZeuxç értxà Tritoniae] Confer superiorctn locum (§. 568

àôxêçcûv èôxivi r¡ ob (ùv ôtà xàç rtvXaç rj not.)*.

aXXr¡v xwà aixíav, xr¡v ôè rjfielç ovxcoç par virgin!] In MS. pervirgo, hoc est ralde

àçiv^fJLOVlxev, XT¡v ôè açxxov ys ôcoôexa Х.Х.Л. virgo Gloss. Gnox. — Vulgata sana. Ilicrocles (in

veneranda] IVam (teste Macrobio) értxà:ç ârto Pythag. aur. carm. p. 226): j¡ ôè éPôofxàç toç

xov бьреб-Оаь dicta. Vcteres enîin беrtxàç dice- áfxijxcoQ xai rtaç&èvoç — ovxe yàg yevvâxat

bant, idque comprobatur ex ieto fragmento Jonis è£ àob&twv XIVOÇ xwv ivxoç ôsxàôoç — ovxe

apnd Euclidem in Harmonica, a pâtre meo elegan- ytvvâ Xiva xârv svxoç ôs*,ââoç, Plora dabit

tiesîme correcto et concinnato: Astius (ad Tbeologumena p, 181),

»Tàv öexaßäfiova xà^iv ïxsiç àsi iv xe- Lunae] Theologumena (p. 45): 'Ertxàeoooi ovv

XQa%¿Q06¿> , ai xi66açeç ÖsXrjvuxxal <pà6eiç vrtaQ%ox6at>

Tàç £vptpojvov6aç ùquovîuç xçtôôovç. 6vfirtZr¡Qov6iv evXôycoç xov xov à6xéçoç xov-

LJçLv (ùv Óertxáxovov -фаХХог Ôvaxé66aça xov [xijva, rjpeocov ôvra è'yyiôxa x& . 2v¿/lo~

rtàvxsç yiÔatï&ai, ôè ôel шЬ ràs értxà бхурахишд

392 Martiani Capellae lib. VII. §. 738.

tlciiidc mcdilunia, quam dicunt Siuroiiov. dehinc dimidiato major, quae dicitur

¿fupíxvQTog: mox plena, quae dicitur rtav6kXr¡voq-. item tres formas praedictas

•deficiens repetit. Hic numerus Lunac cursum significat; nam unum, duo,

tria, quatuor, quinqué, sex, Septem, viginti octo faciunt. Item septem sunt

circuli, et tot planotae, tot dies, totque transfusiones elemcntorum; nam ex

iiiformi matcrie primus ignis, ex igni aer, ex aere aqua, ex aqua terra;

item fit adsecnsio, et ex terra aqua est, ex aqua aer, ex aere ignis; ex

739 igni in niateriem incomprehensam jam non poterit perveniri. Quid? omnium

natura nonne huic probatur numero deserviré? In principio septimani partus

(XOQtpàç xitq 6e?vr¡vr¡g xexçàôi, fir¡voEidr¡ , dtr

X.ôto[iov, àu<pixvQTOv, jtavÓéZr¡vov, rtáXn?

àl.Xov àiupixvQXov , èx ■&arÍQOV fiéçovç <pco-

TL£o¡iév7]g avtijç, xaï rta/lir ôi%6xouov xaxà

xuvxà, xaï ciÀZrjv urtvo£idf/. Similia apud Macrobium

Icgiintur.

Aëraque humor obit, demto quoqne pondere

mirsus

In superes aër tenuissimus emicat ignes.

Inde retro redennt, idemque retexitur ordo;

Ignis enim densum spissatus in aëra transit,

Hic in aquas; tellus glomerata cogitnr vnda.«

¡ir¡vOEidr¡] Sic legendum pro fiovoSLÖrj in Addc Platoncm (Tim. p. 49), Clirysippum (apud

cditis. Grot. — Imnio ex ipso Martiano (§. 8G3 f.) Stobacuin 1, 12, 16$ p. 512 sequ.), Lucrctiuni

corrigendum erat. (1, 785 sequ.), Ciceronem (N. D. 5, 12), Hera-

Jtav6kXr\voç\ MS. 3t?.r¡Qo6ÉÁr¡vog. Grot. — clidcin Ponticum (allcg. Homer, p. 459 Gale), Ma-

E od ein redit. nilium {1, 149 sequ.), Diogèncm Laeilium (9, 9;

tot dies] Hinc satis liquet non tain novum esse p. 5S5 Meibom.). Paulo aliter Tlieoiogumena (p. SO):

liunc inorem, quo dies numerare solemos per septimanas

ct planctariim nomina, quam quidam vooxo

eis хёббада xà rtâvxa 6xoi%tla, xçslç di

ccvtcÖv al uera£vx7]Xeç, sßdofmq àv xcwxav&a

hint. GnoT. — Profccfo non erat, cur Martiaiiuin ¿JtíXQCiXOÍTj XCúv Ö?MV.

adbiberet ad buj«s morís auliqiiitatcm probandam,

quem multo antiqiiiorcm esse, ct pcrperam a plaomnium

natura] Tlâvxtov cpvÔLÇ. Eleganter

ct proprie a nascendo nuturam dixit pro (jeneratione ;

iictnriiin noniinibus nomina dierum repeti , alio loco nam ct apnd Gcllium Varro »ad boinines nasccn-

(palaeogr. crit. Ill, §. 514 sequ.) demonstravi. Addc dos vim numcri istius porrigi perthiercque« ait;

Senecam (ap. Augisftin. de civ. dci G, 11) ct quae ct Maerobins: »deniq'ue est mimeras, qui bominem

doctiis Angliis mi per atliilit (in Musco pbilologico conci[)i formari« etc. GnoT. — Videtur tamcn uni-

Cantabrigicusi T. I. p. i — 75). versam bominis naturam significare, eo sensu quo

transfusiones elementorttm] Ovidius (mctam. 15, Macrobius (in somii. Scip. 1, 6 f.) scptcnarium nu-

24Ö):

— — »resolutaque telfus

In liquidas rorescil aquas; tentialus in auras

memm »totius Fabricae dispensatovcm ac dominum«

appellavit; qui quidem omnino ad scqnentia conferendus

est.

Mártiani Capellao lib. VII. §. 739. 595

hominem absolutum perfectumque dimittunt. Dehinc ideo homo septem meatus

habet in capite sensibus praeparatos, duos oculos, auresque ct nares totidem,

et os unuffl. Dehinc mense séptimo parvulis dentes emergunt, ac séptimo anno

mutantur; item secunda hebdoinas pubertatem movet gignendique possibilitatem;

tertia florem genarum; quarta incrementa staturae finiuntur; quinta

juvenalis aetatis plena perfectio est. Septem etiam natura abstrusit membra

vitaiia, linguam, cor, pulmonem, lienem, jecur, et duos renes. Item septem

septimani partus] Explica cx verbis istis Varronis

apud Gcllium : »Ulam quoquc vim numeri btijus

obscrvatam referí, quod ante mensem scptimum

ncquc masen] и s ñeque femina salubriter ас see nu

dum naturam nasci potest. « Paulus quoquc juriscon

sulte, s ait: » Séptimo mense nasci pes fe с tum partum

jam reeeptum est propter auctoritatciii doctissimi viri

Hippocratis« (ff. de statu hominum, 1. Séptimo)..

Et id intclligcudum de mense séptimo incipiente

liquet ex 1. 5 in fine ff. de suis, ubi Ulpianus docet

similiter ex Hippocratis. auetoritate justo tempore

natum videri cum, qui centesimo octogésimo secundo

die natus est. Est autem Hippocratis locus lib. Epid.

3, sect. 270. Censorinus quoquc ait: » Séptimo

partus jam maturus est, со quod in omnibus numcris

scptenarius pltirimum possit. « Vide Plinium

libro séptimo cap. quinto, ct Plut., lib. V de phílosopborum

placitis cap. XVIII. Grot. — Diodorus

tarnen (I, 23) Çoûoyoveî6&ai ovx eùû&évai то

XOIOVTOV ait, ubi vkle Wcssclingium (T. I, p.27).

septem тел/its] Favonius p. 1С: » ministros eidem

sensus septem vcluti fencstris emitti manife

stum est.« Septem notarunt foramina vctercs, ex

qnibus sensus bumani opercntur. Alcimus Avitus

pnlcre :

»Dehinc arcem capitis sublimi in vértice signât

Septiforem vtiltum rationis sensibvs aptans.*

Dartii. (advers. p. 222. 223).

: . ,OS плит] Transposita in editis bacc crant verba;

sed codicum Rcicbcnaucnsis ct Darmstattcnsis lcctioncm

praetuli.

pubertatem] Alii ubcrtatem , teste Grotio in

margine; male.

gignendi possibilitatem] Utitur hoc vocabulo et

ipse alibi, scd ct Arnobius, Isidorus, aliique patres;

ipse quoquc Jnstinianus in confirmationc digestorum.

Et sane qucmadmoduni bi oinncs possibilitatem

pro potentia dixcrc, ita Fulgentium impossibilem

pro impotenti dixisse puto. Locum, quia sin

gulars ct eximius qnodammodo est, adscribo. Is

est (ivd-oXoyut. lib. II, de Caco ct Hercule: »Triplici

etiam modo nocet mal i lia, aut in evident!,

nt potentior, aut subtiliter, ut falsus amicus, aut

occulte, ut impossibilis la tro. « Quod autem bic ait

anno bis séptimo pubertatem incipere censeri, congruit

cum constitutione ista imperatoris Justinian!

ad Mcnnan practorio praefectum missa quae bodic

est 1. 5 C. Quoinodo tutores vcl curatorcs esse

desinant, cujus sententia repetita est bist. (?)

Quibus modis tutela finitiir in principio, quos locos

confer cum Macrobio. Grot. — Adde Lipsium (ad

Sen. de benef. 7, 1, p. 3G7).

septem eííam] E Darmetattensi códice pro sé

ptima in editis.

duos renes] MS. ¿Q^ai'xcüg *duo renes. « Grot.

— Ita ct Monaccnses (A. C).

594 Martiani Capellae lib. VII. §. 739.

corporis partes hominem perficiunt: caput tenus imo collo, pectus, venter,

duae manus, totidemque pedes. Totidemque stellae in vértice axis coelestis.

DE OCTADE.

740 At octonarius numerus primus cubus est et perfectus, Vulcano dicatus;

nam ex primo motu, id est djade, quae Juno est, constat. Nam dyas per

dyadcm facit tetradem; at bis ducta facit octadem. Perfectus item, quod a

senario tegitur; omnis eriim cubus sex superficies habet. Item ex imparibus

consecutis impletur. Nam primus imparium trias, secundus pentas; ambo

octadem faciunt. Item cubum, qui a triade venit, id est viginti septem,

sequentes impares reddunt, id est beptas, enneas, et hendecas, qui omnes

tenus imo eolio] Rcccpi lectionem a Grotlo in octadem] Lege ogdoadem. Grot. — Nentiquant :

margine no (a tam; vulgo tenus imum collum. promiscué enim nos tor bisce vocibus utitnr, et

venter, duue manus] Sic scrips! e códice Darin- »IIa quidam tain superior! loco (§. 738) quam instattensi

pro ventrem duas manus; sed quod pro fcriori (§. 74ÎÎ). fticoinachus ctiam apud Photiuni

sequentibus totidemaue pedes in Reiclienaucnsi ex- óxxááa apcllat.

stat pedesauc rceiperc nolui. Cctcruin confer Theo- a setmrio] Sic codices Monacensis (C), Reilogumcna

paucis mutatis cadem tradentia (p. 50): cbenauensis, Daruistattensîs, ct Grotianus; ncc re-

6jtXccy%va re yàç xà Леуо/лега цеЛг) értxà fraga tu г alter Monacensis (A) qui lia bet in tenorio;

y,az' avxr\v èfirtètpvxev fjfJiZv' уЛсохха, xaçôLa, vulgo enim septenario.

Tjrtaç, Jtvevficov, блЛг/V, vé<pç0L ÔVO' xai imparibtts consecutis] Confer JVicomachum

xà ха&оЛма [ièçTj хобаша, àrteç è6ri xs- (aritbm. 2, 20 f.): oi xvßoL xçL%ij дшбхахоХ

/раЛг) , &(ûQ(tt;, %eïç£ç âvo, rtôôsç ôvo , xai ovxeç xai xavxôxrjxoç SJtï лЛёоу ÔOKOVVXSÇ

aiôoïov' xaxà fièçoç de ôiavçrj6eiç tv fûv xco [iexs%eiv è'çyov si6i Jttçi66cov, аЛХ ovx àçitQo6(

úJtq> értxà, ¿(p&aKficúv ôvo, coxcov ôvo, xicov — èxxt&ivxoiv yàç xcov ало pLovâôoç елг'

faivcov ôvo, Ôxôfiarog iv y,, x. Л. àrttiçov 6vv£%côv rttçi66wv ¿Jti6xójttt ovxcoç '

Vulcano] Alii Neptune dicatum tradunt, nt о rtçcôxoç xov âvvàfiei xvßov jtouî, oí de

Plutarcbus (in vita Tbesei extr.): r¡ yàç ôyâoàç, ôvo цех' èxeivov 6vvxe&évxeç xov ôtvxsçov,

xvßog «л' àçxiov itçcoxoç ov6a xai xov rtçco- oi ôk èrti xovxoiç xçttç xov xçLxov, oi âk

xov xtxçaycôvov дьяЛиб'ш, xo (¿óvifiov nal 6vve%eîç xovxocç xé66açeç xovxèxaçxov x.x.X

ôvçxivrjxov oixelov e%8L xijç xov &eov ôvvà- secundus] Vulgo secundum; ego codices Darm-

(tecoç, ov 'A6<p^iov xai Tairftxov rtçoçovo- sfatteneem, Rcicbcnauensem, ct Лопасспзст utruin-

[taÇoiUV. * que secutus sum.

Martiani Capellae lib. VII. §. 740. mii

faciunt viginti septem. Item tertius cubus, qui a tctrade venit, id est sexaginta

quatuor; nam quater quaterni sunt sedecim, hoc quater sexaginta quatuor

fiunt, et hic ex nflparibus quatuor, qui superiores sequuntur, id est, tredccim,

quindecim, septéndécim, undeviginti, fiunt simul sexaginta quatuor;

et sic omnes cubi per imparium incrementa inveniuntur sui duntaxat numeri.

Sane hie octonarius cubus ita omnium cuborum primus est, ut monas om

nium numerorum. Cubus autem omnis etiam matri deûm tribuitur, nam

ideo Cybele nominatur.

■

DE ENNEADE.

Enneas quoque perfecta est, et perfectior dicitur, quoniam ex triade 741

perfecta forma ejus multiplicata perficitur; deinde quod primi versus finem

fiunt] E códice Mouaccnsl (A) ; prave in cdi- perfeclior dicitur] Lego perfectio. Dc enncadc.

tis fit. talia babes apud Pliurnutum, ubi dc Musis agît:

Cybele] Solidum, unde Cybele. Nihil enim terra èvvèa de el6Ï ôià то TETQaycovovç coç <pr¡6i Tiç

solidius. Glossa (cod. Mon. B). — Codex Reiche- (Simonidcm innuit ut puto) xai rtEQÎTTOVÇ (¡ta

naiiensis Cybebe sollemni varictatc. Reí ïpsius fons enim lego, non rtepÎTTov) rtQOçr'jxovraç avraiç

apud Platoncm (Tim. p. î>5) quaerendus eft, qui àrtOteXelv' Toiovtoç yâç èÔTtv ó Tcöv èwéa

terrae, quam matris dcorum nomine appellatam esse àçi&fjiôç 6wl6t(X[1£VOÇ хата TO sy? avTov

constat, cubicam formata assignavit; conferenda yewäöd-at, xaï то TOV JtQOûTOV ttjç teXelotarnen

acutissinii Boecbhii annotatio (in comm. de rtjToç хата Tivaç [UT¿%£t,v âoxovv agi&ßov,

Plat. corp. mund. fabr. p. 31): »Tiedemanuus quidem quae mire ad hujns auctoris expositionem faciunt. Gn.

(in Gracciae antiquissimis pbilosopbis p. 418 ex —Vide Galcuni (opuse, p. 157). Sed Grotii correctio

IVicoinacbo apud Phot. bibl. 187) Pytbagoricam bo- necessaria non est, ut ex nota sequenti apparebit.

rum commentorum origincm demonstrare inde cona- perfecta] Inscite vulgo legitiir »ex triade per-

" tur, quod cum mytbologica Pytbagorcorum doctrina fecta forma.« Diccre enim vult triplicatam triadein

de numeri s consentiant, veluti quum cubus octo bunc terminum primi versus faceré. Lego pro perángulos

babens terra est, numerus autem octona- fecta potius ter facta. Barth, (ad Statu Tbeb. 4,

rius Cybele appcllctur, .— verum quis obsecro spo- 4SI). — Vulgalam retinui codiciim omnium auetoriponderit,

mytbica bacc numerorum cognomenta apnd täte firmatam. IVibil aliud vult Martianus, nisi perantiquos

et primitivos Py tbagoricos jam obtinuissc feclioretn esse debere , quae ex triade jam perfecta

ñeque demum a I4icomacbo, ingenioso nimis nnga- per multiplicationem sive collationem (v. §. 737)

tore, inventa esse?« oriatnr. Hinc perfeclissimus dicitur LXXXI apud

7 li *

596 Martiani Capellae lib. VII. §. 741.

tenet; et ideo Mars appellata, a quo finis omnium rerum. Quadratus quoquc

finis est eorum, quae per collationem augentur. Nam et harmoniae ultima

pars est; ad enncadem enim ab octade collatio percussioYris sonus efficitur.

Non minus novem Musas dixere. In mundo etiam novem sunt zonae, id

est sphaerae, et deorum Septem, et terrae.

DE DECADE.

Decas vero ultra omnes habcnda, quae omnes numéros divcrsae virtutis

Senecain (cpíst. 58), »quem novem no vies multiplicata

componunt.a

primi versus] Favonios Eulogius (ар. Barth, in

Papin. Stat Т. II, p. 1090): »Iutcr coclum et ter

rain novem intervalle ipse consideres licet, sie:

quoniam primi versus absolutio novenario numero

continetur; ñeque ipsa dccimum circtilum natura

requircbat.« Addc hace Servii (ad georg. 4, 480):

■ quia qui altius dc mundi rationc quaesivcrnnt,

dicunt, intra novem bos mundi circuios inclusas

esse virtutes« cet

Mars] Forte Mors. Sed sane non facile alteram

lectionem quis rejiciat, qui consideret Martis epifbeta

PçoroÀOLyôç , (iuti<pôvoç , aLixoxpaQrjç et

simili». Grot. — Non dubitarc debebat dc .Marte tei

lende et Morte restituendo doctissimus Grotius,

Generalis enim Mors omnium , Mars aliquorum tantum

interfector. IVunicri autem ratio ad omnino

omnes pertinet. Barth, (ad Statii Thcb. 4, 451;

T. II, p. 1089. 1091).— Apud rVicomachum (in

Photii bibl. p. 240 Ilocsch.) inter plurima alia 'Evfa/

Âov quoquc cognomen ¿vveádc tribuitur, quare

niliil muto.

sonus efficitur] Macrobius (in somn. Scip. 2, 1) :

• Epogdous est numerus, qui intra se habet mi

norem et iusuper ejus octavaui partem, ut novem

ad octo — hic numerus sonum parit, quem tonon

musici voeaverunt.« Vide et supra (§. 108).

id est sphaerae] Lege id est sphaera. Sphaera

пах1 él;o%T¡v dicitur ccJtZavtcov u6tq(ùv. Grot.

— Ad sensuiu reetc; sed inconsideratius correxit,

quum sequantur alii genitivi deorum et terrae. TSec

melius pro deorum codices Reichenaucnsis et Monacensis

(A) prachent deorsum; planetas enim pro

dûs hábitos esse quis ignorât? Cctcrum zonas appcllat

noster, quae ctinctac alias sphaerae dîcuntur,

nt apud Macrobium (in somn. Se. 2, 4): »Ergo uni

vers i mundani corporis sphaerae ñovem sunt; pri

ma illa stcllifera, quae proprio nomine со el i: m di

citur et aplanes apud Graccos vocclur — subjectac

Septem qua s vagas dicimus — nona terra sine motu. «

Addc Appulcjuia (doctr. Plat. p. 203 Oudend.).

ultra omnes] Clemens Alexandrians (ström. С.

р. 650): »r¡ âsxàç ¿¡jLokoyslrat, rtavrèXsioç eívca.*

Sed dc hoc numero omnino conferendi Ovidii

(fast. 5, 121) hi versus: •

» Annus erat, decimum quum Luna repleverat

orbem.

Ilic numeras magno tunc in honore fuit;

Seu quia tot digit i , per quos numerare sole mus,

Seu quia bis quino femina mense parit,

Sen quod adusque decern numero crescente veniturj

Martiani Capellae lib. VII. §. 742. 597

ac perfectionis intra se habet; quae licet primi versus finis sit, secundae monadis

implet auxilium. Haec primi versus numerorum regulas, analogías,

genera, species, differentias, perfectiones et imperfecta concludit, daturque

Jano, quam vis earn plurimi apocatastasim memorarint.

Principium spaliis sumilur inde novis.«

PI tires ejus praestantiac causas cxponit Vitruvius

(3, 1) et Pbilolaus (in Stob. cel. 1, 2, 5; p. 8

Heer.), ad quem confer Bocckhium (p. 138. 146).

omnes numéros] Decadem cos intra se habere

dicit, vcl quia denarius pro omni ponitur (Bartb.

advers. p. 2287 f.), vel potius, quia decas omnes

sinipliccs ab I usque ad IX continet. Laurentius Lydus

(in excerpt. 15, p. 16 Koctb.) »decas«, scri-

Lit, »plcnus numerus est, undc et perfecta vocatur,

quippe quae omnes rcliquorum numerorum ct rationuin

atque proportionnai consonantiarnmquc ideas

complcctatuvi cet. Et porro (de mensib. 2, p. 82):

»Orbis omuls numeri et finis decas est: circum

îllum enini sese torquentes ct convertentes quasi

circum ilexum currant numeri.« Undc Porphyrins

(in vita Pylliag. p. 48 Kust.) âsxâda olov декада

dictam esse ait. Plura dabit Astius (ad Thcologumena

p. 199).

primi versus finis] Versus dîcunt arithmetic!

ordincs numerorum. Hoc ita capiendum, ut finis

versus semper sit X. Nam XX duo versus sunt et

ita deincepe; p. 13 Favonii Eulogii commentarioli

in somnium Seipionis. Влптн. (advers. p. 222). —

Addc Camerarium (ad IVicomaclii aritbm. p. 53).

secundae monadis] Hoc est, auxilio secundae

monadis est, ad construendum alias: nam secunda

monas non prima dicittir, sed undécima, itaque,

licet prima sit altcrîus versus, e pracccdcntis ta

rnen ultima babet anxilinm. Favonius p. Iii: »quia

ut monas in primo versu, sie in secundo decas

obtinet /undamentiun.« Barth, (advers. p. 222). —

Brevitcr, sed apertc Lydus (de mensib. 2, p. 82):

»A monade usque ad decadem solam si numcravimus

atque substitiuiiis, rursns ad ipsam monadem

revcrtimur. « Addc Pbiloponum (ap. Ten mil. p. 129

ad Jambl. arilbm.) qui scribit: »Perfcctns numerus est

denarius, quippe omncm in' sc numcrum coinprebendit.

Postquam enim ad denarium pervcucrunt,

ad eos numéros, qui scquuntur, rursus ad mona

dem recurrunt«

Jmio] Quippe clavigero (Ovid. fast. 1, 228),

ut ipsa xÀeiôov%oç appellabatur (Tbeologum. p. 60).

apocatastasim] Beete ôexàç dicitur àrtoxctTa-

бтабьд. Est enim аЛохатабтабсд nihil ferme

aliud quam in pristinam formant restitutio et restanratio

ejus qnod ante fuit, undc Gregoriiis de

Baptismo: xai такта ovnc ov6r¡g áevzégag ytvvr¡

6ecog, ovôe сшалХабшд , ovâs eiç то ào-

%uïov алохатабтабесод. Etç то ào%aïov àrtoxaTCi6xa6uv

vocat in integrum restitutionem. Eodem

modo Pliitarchus aliique complurcs circuitus

siderum, quae anno suo verteilte ad idem signum

redeunt, аЯохатабтабид dici produnt. Sic ctiam

monas primo numeri versu termiuato quasi redintegratur

in decade. Supra qnoque pentada àjfoxuTaÖTixijV

dictam docuit, an ártoxaTa6TaTixt¡v

volucrit diibitcm sane, qua ralioiic nescio, nisi

quod forte (ut ipse doect) dyas et trias numeri

tum paris turn imparts principia, in quinario rcstaurcntur

intercedente tétrade: semper enim ad

аЯохатабтабм intervallum requiritur. Grot. —

Vide nos supra (ad §. 736).

Martiaiii Capellae lib. VII. $. 743.

QUID SIT NUMERUS.

743 Dictum breviter, qui numerus primum versum facit, quos dcorum

contineat quasque virtutes; jam nunc quid ipse numerus sit, quasve inter

se analogías servet et formas, breviter intimabo. Numerus est congregatio

uionadum, vel a monade veniens multitudo, atque in monadcm desinens.

Sunt autem numcri simplicis regulae quatuor: prima est, quae appellatur a

paribus par, secunda a paribus impar, tertia ab imparibus par, quarta ab

744 imparibus impar, quas inferius memorabo. Sunt etiam qui primi nümeri

appellantur, qui a nullo numero dividí possunt, nisi a monade tantum non

dividi, sed componi vidcntur, ut puta septem, undecim, tredecim, septendccim

et cetera similia; nullns enim eos numerus dividere uno ordine potest,

quapropter primi appellantur, quoniam a nullo numero exoriuntur nec aequis

portionibus discernuntur. A semet igitur nati alios ex se créant numéros,

quoniam ab imparibus paria íiunt, a paribus impar fieri nullo modo potest;

745 ergo ct primi numeri necessario habendi pulchrique. Sed omncs numéros

qui numerus] Codices Reiche.iauensis et Mo- posse vidcatur: ut puta VII. XI. XIII. XML et

nacenscs (A. C) quis; non necesse (vide Beierum celera. Quapropter ejusmodi numeri appellantur

ad Cic. Lacl. p. 36; Krîtzïum ad Sallust. Catil. primi, quoniam a nullo numero uascantur, nec aep.

202; Waltlicrum ad Tac. ann. I, 48). Ф"» analogiis dislinguantur. Qui vero numeri ab

numerus est] Sollemnis liacc definitio est apud ejusmodi fluunt, et ab illis exoriuntur. Ab impa-

Pytbagorcos et qui eorum vestigia sequuntiir, ut "bus enim paria fiunt, nec a pari impar fieri potest..

rVicomaclium (aritlim. 1,7), Butlicrum (apud Stob. Haec ille: et facile pcrspicics cum nostriimqiie,

cel. pbys. I, p. 12 Heer.), Aristoxcnum (ibid. p. 16), modo vera apud Cassiodorum lectio, cadem via proinque

primis Moderatum (ibid. p. 18), cujus ipsa cederé. Sed differt Benedictina editio: in ea enim

verba nosier cxprcssissc vidclur: è6ti d\ àoi&fWÇ (p. 554 Garn.) idem locus sic legiturs »Primus et

(ôç TVrtco eirteîv 6v6rr¡[Mc /xovádúxv, rj rtoorto- simplex numerus est, qui monadicam mensuram

diGlioç TcXr¡&ovq ало fiovccdoç áp%ó[ievog xai solam recipere potest, ut verbi gratia Ш, V, VII,

àvartodtâfioç eiç fiovâdct y.axaXrtyiov. XI, XIII, XVII et bis similia.« •

primi numeri] Cassiodorus (Op. p. 570 edit eos numerus] Posteriorem voccni vulgo omissam

Gen. 1665): »Qui numerus secundum se couside- inserui с códice Rciclicnaticnsi} pariterque paulo post

ratur, putatur esse, qui с nullo numero dividido- ex anterioribiis editionibus restituí nun.ero, quod apnd

test, uisi a monade tantum, quum tarnen componi Grotic.m ncscio utrum consilio an casu exaiderat.

Martiani Capellae lib.. VII. $. 745. 599

primi versus sub his rcgulis retractemus: monas quidem numerus non est;

dyas par est; trias et ordine et virtute primus; tetras a paribus par; pentas

primus; hexas a paribus impar et ab imparibus par, unde et perfectos no

minator; heptas primus; octas a paribus par; enneas ab imparibus impar;

decas ab imparibus par. Sicut in primo versu ita et sequentibus hae regulae

colligunlur. Primus igitur versus est a monade usque ad enneadem; secundus

a decade usque ad nonaginta; tertius vero ab hecatontadc usque ad nongentos;

quartos, qui et'ultimus, a mille usque ad novem millia, licet nonnulli Graeci

et (ivQià adjecisse videantur. Mihi vero solus numerus approbatur, qui 746

digitis coërcetur; alias quaedam brachiorum contorta saltatio lit, ut numéros

gcrmanac praecedentis formis ac lineis concinnamus. Nam mihi in primo

versu monas, illi in signo principium, quod non habet partes; in secundo

versu a decern numeri velut linea distend untar; in tertio versu quadrati ex

centum reliquisque fiunt, quae velut latitude primae longitudini sociatur;

in quarto versu jam cubi sunt, ideo ex mille reliquisque soliditas. Finis

monas tptidem] Idem apud Jauiblicbnm logitnr brachiorum] Decern enim millia jam non digitis

(ad IVicoin. aritlini. p. IS Tenn.): xcci TO -davfia- soils índicarí possunt, sed alia quadain corporis

ólcótccTOV уахХ fiovââoç ïôtov xcà 6~C[ißißa6xL- parle opus esse ad hune et sequentes numéros ex-

KOv TOV ftljrtù) àç>L&HOV avxr/v eiveu x. X. Я. primendos Noviomagus (ad Bedac op. I, p. 133)

Quippc àqx'k ciQL&l¿OV liabcbatur (vide Aristoxe- docuit. Saltationem autem non pedum modo esse

mu m apud Stob. cd. p. IG). Addc Macrobium (in sed omnem quam nos dicimus gesticulationem sigsomn.

Scip. I, 6): »Uiiuin autein, quod fiovàç id nificare notum est (vide Boettigerum in Sabina I,

est imitas dicttur, et mas idem et femiua est, par p. 317).

idem atqne impar $ ipse non numerus, sed fons et numéros] In MS. fuit numeris: rccfe, si pro

origo numerorum. « coiicimiamus legas concinamus. Grot. — llfartíanus

digitis] ¡Von decern primi tan tum, ut aliquis ipse bic aliqnid turbassc videtur; quos enim ait

opinar! possit, sed oinnes potius numeri a monade numéros lineares, quadratos, et cúbicos, cum dcinde

uyuc ad novem millia digitis coercentur; quod nariis, centenariis et millcnariis nibil commune haquo

pacto fiat, с libris bac de rc scriptis et tabulis bent. Geteriim confer ipsiim supra (§. 707).

acre incisis, a me alibi (pal. crit. III, §. 230) lau- distenduntur] Ita in codicibus Monaecnsïbns (A.

datis, disci potest. Б qiiibus pracscrtim conféras С), Rcicbcnaucnsi, ас Darinstattciisi: male in cilitis

vclim Bcdam (de indigitat. in Oper. I, p. 132) ad- discinduntur , quod ad lineae propricfatem

dasquc supcriorcin uotam (ad 8. 102). bene conveniL

GOO Martiani Capellae lib. VII. §. 746.

ergo vel limites mihi sunt monas, decas, hecatontas, et mille; geometriae

vero nota, linca, figura, soliditas. Nam monas ita individua est, ut nota;

decas vero in numeris, ut linea longitudinis solius; hecatontas quadratus,

qui est superficies, et in latitudinem longitudinemve dividitur. Item decas per

747 decas fit centum quadratus; hoc per decern fit eubus mille. Omnis impar

progressus a monade per singulas positiones necessario quadratos efficit.

Prima ipsa monas; adde triadem, facit quatuor, primum quadratum; associas

quinqué, fecisti secundum quadratum novem; junge Septem, implesti quadra

tum sedeeim; adjicis item nonas ad sedeeim, et perficis quadratum viginti

quinqué. Eodem modo progreditur ratio usque in infinitum. Sed ad superius

divisa regrediar. Omnem numerum aut parem, aut imparem esse, aut utroque

finiri certum est; quidquid numero adjiciatur finito, finitum adjici; neque

ex finilis finitum fieri posse.

DE PARI ET IMPARI EX USQUE COMPOSITIS.

748 Omnis vero numerus aut par aut impar est. Par est, qui in duas

latitudinem] Adde ex MS. longitudinemve. Grot, dere factum, celcriusciilc dicemus«, et saepissimc

— Sic etiaui Reichcnaucnsis , undc reeepi, quan- apud oratorcs et pbilosophos Graccos (vide Schaequam

jam ante Grotium in editis erat et in longi- fenim ad Lamb. Bosium de cllips. p. 738, et ad

tudinem. Cassiodorus (Op. p. 5S5 Garn.): «Super- Dcinosth. Т. П, p. 351). Ccterum spectant hace

ficialis numerus est, qui non solum longitudiite, sed docli-inani Pythagoricam de gnoinonibus, de qua cru

et latitudine continetur, ut trigonus numerus, qua- dite, ut solct, BoecUbius (in Pliilolao p. 142 sequ.).

dratns numerus, quinqiicangulus numerus, circu- juuge] MS. adjungas. Forte adjungis, ut conlaris

numerus, et ceteri, qui semper in superficie veniat cum со quod sequitur adjicis. Çrot.

coutinentur.« nonas] Lege novem, ut supra decern pro decas.

decas per decas] MS. »id est deens per decns.« Grot.

Forte decussis per decussim vel decas per decern. ad sedeeim] Hace verba ncgligcnler in^cdilis

Grot.— Hie quoquc lihrarii numcrorum notas intel- omissa suppicvi с Darms tattensi códice,

lexisse non videntur; sed contra codices niliil muto. cerium est] Omissa baec in cditis supple vi с

' associas] MS. associatis. Grot. — Male! Di- codicibus Monacensibus (A. C).

ctum est pro ii associas, ut apud Auctorcm ad de pari et impari] Пасс omnia nota; qui pi ura

Ilercnnium (5, 14): »strenuc aliquid volumus ostcn- enpiat, adeat TbconcinSmyruacum (aritlim. 5, p. 29),

Martiani Oapellae lib. VII. §. 748. ■ 601

acquas partes dividitur, ut duo, quatuor, sex; impar, qui in duas aequas

partes dividi non potest, ut tria, quinqué, septera. Deinde ex imparibus

quidam ex imparibus tantum impares sunt, ut tria, quinqué, Septem; quidam

etiam multitudine constant, ut novem, quindecim, viginti unus, quos iíeqi6-

баулд jtsçLÔÔovg Gràeci appellant. At in his, qui pares sunt, plura discrimina

sunt; at pares sunt, et dividi possunt. Ceteri vel ex paribus pares, vel ex

paribus impares, vel ex imparibus pares; et illos Graeci адхш.улд agviovg,

vel rteçiôôâxiç àgriovç, vel адтшулд jtsQi66ovg nominant. Pares ex paribus 749

sunt quatuor, quia ex bis binis, octo, quia ex bis quatcrnis constant. Pares

ex imparibus sunt, qui pares im'pari multiplicaliono fiunt, ut bis terni sex,

aut quinquies quatcrni viginti, quod genus Gracci ледьббаулд agrlovg vocant;

et hi qui imparem numerorum multitudinem pari multiplicatione consummant,

ut quum bis ter in sex, et quatcr quinqué viginti fiunt, quod genus ссдтшулд

rteguíóóv Graeci vocant; qui numeri quam vis idem sunt, rationes tarnen in

crescendo diversas recipiunt. Atque ex his ipsis quidam in duas partes divisi

protinus' in pares numéros recidunt, quidam semel saepiusve per pares repli

cad citra singularitatem in impares resol vuntur; nam duodceim et viginti

semel per pares dividi possunt, at quadraginta octo nimirum bis vicenos

quaternos, inde bis duodenos, deinde bis senos omnes adhuc pares efficiunt,

novissime in ternos impares decidunt. Itaque nemo longius procederé simili

multiplicatione potest, quin ut duplicatione revoluta adscenditur, sic per replicationes

item in plures partes digeritur. Nam viginti et bis dena sunt,

et quinquies quaterna, et decies bina, et quater quina.

DE QUATUOR SPECIEBUS NUMERORUM.

Quatuor deinde species numéros excipiunt. Quidam enira sunt per 750

Nicomacbnm (aritlim. I, 7 — 10), Jamblichum (ad tensis, et Monacenses (A. C) ex impart, maie; ut

fVieom. p. 41 Tcnntil.), Cassiodonini (de arithm. ctiam in eeqiicutibiis rteçi66àxeiç pro ле çUSÔâxig.

in op. p. 554 Garn.) cet. * bis senos] Inserui bis ex Monaccnsibus moxque

ex imparibus] Codices Rcicbenauensis, Darmstat' quittâmes dedi pro tjuinque ex Darmstattcnsi.

602 Martiani Capellae Ш*,УИ. $. 750.

se incompositi, quidam per se compositi, quidam inter se incompositi, qui

dam inter se compositi; ex quibus duo priores primi numeri, duo sequentes

secundi nominantur. Sed ea res quo facilius addisci possit, planias iudicanda

est. Prima et minima omnis numeri mensura singularitas est, quia nullus

numerus non in singula dividi potest; deinde eum etiam aliae mensurae excipiunt,

ut duplicationes, quae duplo, triplicationes , quae triplo increscunt.

Quum hoc ita sit, quibusdam numeris in singularitate sola mensura est, qui

nisi in singula digerí non possunt, quales tres sunt tres; quidam tantum in

pares, quidam in impares, ut sunt quatuor et novem; nam bis bina quatuor,

ter terna novem sunt; ita illa duplicatione', haec triplicatione metimur. Ac

sacpe non una quidem talis mensura números habet, sed plures, siquidem

octo metiri et quadruplicatione et duplicatione facile est, quum et quater bina

et bis quaterna octo sint; itemque evidens est, quidquid aliqua multiplicatione

metimur, metiri nos etiam singularitate posse; sed non ubicunque singularitatis

mensura est, esse alicujus etiam mulliplicationis. Ita singularitas omnibus

mensura communis, quibusdam única est. Et quum hoc ita sit, pé*r se in

compositi numeri dicuntur, qui nullam mensurarn habent, nisi singularitatis;

per se vero compositi, quos metiri non tantum singularitate, sed alia quoque

multiplicatioue licet; et haec quidem singulorum numerorum aestimatio est.

quatuor deinde species] Theo Smyrnaeus (de »quaedam tantum impares, quaedam in impare G. «

arithmet. в, p. 31. 32): Tcöv dé ccQL&[¿cúV oí fisv Ex iisdein in scqiieiilibus queque inscrui non et

Лоытоь xaÄOVVTca àrt?>coç xai àôvv&etoi, oí sed, quum vulgo ita legeretur: »ac saepe una

de rtQOÇ á?*Xr¡?.ovq tCQOúTOI v,aï ov% àrtÀcôç ' quidem talis mensura números habet piltres-, шох-

oí ôè ÓVvdsTOi àrtXwq, oí ôs rtçoç ctèrovç <1IIC scrips! itemque pro inter quae, in utroqne

óvvderoi" TtQCôXOb \ûv ccjfÀcôç xccï àôvv&STOL adstipulantc etiam Darmstattensi et in superiore

oí vrtà (irjÔEVoç fitv ccoi&fxov, vrtô [ióv7¡g de Ueiclienaueiisi códice.

{lovâdoç [xe,TQOV/.iEVOL X. T. Я. Adde IVicomachum multiplicatione licet] Mntavi non modo inter-

(arilhm. 1 , H), Jamblicbuui (ad ¡\icom. p.56 Ten- punctionem, quam Grotiiis qnoqnc vulgo vitiosam

nul.) et Boëtbiuin (aritlim. 1, 14). esse intellcxit, qua licet cum sequentibus et haec

quidam tanlir.ii] Corre x¡ locum quem corru- quidem jungebatur; sed etiam lectioncm, quae

ptissime vulgo edi jam G rotins vidit, e codicibus ex ipsa illa distinctionc corruptioncm traxerat, ut

•llouacensibus (A. C)j vulgo cuim ita sonabat: sit legeretur pro est, quod códices Reichenau

Martiani Capellae lib. Vlï. $. 751. 603

Bini vero pluresve juncti inter se incompositi esse dicuntur, qui null-am communem

mensurara nisi singularitatis habent, ut tres et quatuor; ñeque enim

interest an quatuor dupli mensurara habeant, quum cadera illa in tribus non

sit; at inter se compositi sunt, quibus alia quoque quam singularitatis mensura

communis est, ut novem et duodecim, quorum utrumque licet triplicatione

metiri, quum ter terna novem, ter quaterna duodecim fiant. Quum 752

vero alii numeri in singula tantum, alii etiam in aliquos solidos numéros di-

»vidantur, ut re ipsa discreti sunt, sic etiam in vocabulis disccrnara, ne qua

indiligentibus confusio oriatur, et cujusque numeri membra nominabo solidos

numéros, in quos is deduci poterit, ut in duodecim fiunt; at singula, et si

qui etiam solidi numeri immixti singulis inserentur, partes appellabo, ut in

Septem, vel totidem singula, vel etiam bis terna singulo adjecto.

DE NUMERIS PERFECTIS ET IMPERFECTA ET PLÜSQUAMPERFECTIS.

Ex numeris quidam perfecti sunt, quidam ampliores perfectis, quidam 753

imperfeeti; reXeiovç et vjtsQveXeiovç et vrtoTeXeLovç Graeci appellant. Perfecti sunt

qui partibus suis* parcs sunt; ampliores perfectis, qui plus in partibus suis

quam in se ipsis* babent; imperfeeti, in quorum partibus minus quam in

ensis, Darmstattcnsis, et Monacenses (A- C) prae- deduct] Mal!m diduci, ut in lib. I pro dedilum

hiicriint. est diditum. Grot. -

ñeque enim interest an quatuor] Hace verba at singula] Codex IMonacensis (A) ad, sollemni

apiul Grotium per incuriani omissa restituí. confusione. Scnsus est, partes appeilari, unde per

in vocabulis] Praepositioncin in editis omissam addilionem numerus aliqiiis ortus sit, solidos, unde

supplcvi e Darmstattensi códice; et paulo post rc- per mulliplicationem.

posiii с Rciclicnauensi indilitjentibus pro inde le- de numeris peifectis] Пасс quoque doctrina

gentibus, cui jam Grotius in margine alteram la- communis est arilhmcticis antiquis, Euclidi(7, 22),

ctionem adscripscrat. Theoni Smyrnaco (52, p. 70), IN'icomacbo (1, 14),

solidos numéros] Alibi cubici ita. appellant irr, Jamblicbo (ad ISicom. p. 40), Cassiodoro, Boëthio,

ut apud Cassiodorum (p. SS'â Garn.); sed bic frac- reliquia. De senario vide nostrum supra (§. 736.

tis oppoiii videntur. 745).

76 *

604 Martiani Capellae lib. VII. $. 753.

ipsis est. Exempli causa sumamus sex. Hi et in singula dividi possunt et in

bina et in terna, quum et sexies singula, et ter bina, et bis terna fiant sex.

Ergo partes ejus sunt unum, duo, tria. Nunc in un um eae conferantur,

fïunt sex. Hoc est esse parem partibus suis, et hoc numeri genus in aliqua

virtute est; cetera in vitio, vel ex superante, vel ex deficiente. Ut puta

sumamus duodecim. Et duodecies singula, et sexies bina, et quater terna, et

ter quaterna, et bis sena duodecim sunt; itaque ejus partes sunt unum, duo,

tria, quatuor, sex, quae junctae in unum sedecim cfficiunt. Hie amplior,

perfecto numerus est. At sedecim fiunt junctis singulis sedecies, octonis bis,

binis octies, quater quaternis; neque pariter has si facias ulla ejus numeri

mensura est; collati autcm in unum unus, duo, quatuor, octo non ultra faciunt

quam quindecim, minus eo, ex quo orti sunt. Hie imperfectus numerus est.

•

DE PLAÑIS ET SOLIDIS NUMERIS.

Alii etiam plani numeri sunt, alii crassitudinem quoque in se habeut.

Planum numerum esse Graeci dicunt, qui a duobus numeris continetur. Id

ejusmodi est: in ratione mensurarum tantum de norma contineri, quantum

a toto quadrangulo, cujus pars in ea norma sit, existimajat. • Item ad nu

méros planos referuntur, qui in duo latera ordinantur, sic ufc rectum angulum

eae conferantur] Hace pro hae conferunlur,

et mox fiunt pro fiant in cditis, e codicibus Rcichenauensi,

Darmstattcnsi, ct Monaccusibus (A. C)

restituí.

ex superante] Sic codex Reicbenauensie ; in

cditis exuperante erat. Afonacenses (A. C) exube

rante, quam Icctionem jam Grotius in margine no

ta vit, confusionc simili qualem apud Pcrsium (3,

89) invcniuius.

et auater terna] Omissa baec in cditis supplcvi

e codicibus Monaccnsibus (A. C), Reicbcnauensi ,

et Darmstattcnsi.

pariter has] Lcgcndum esse praeter has luce

claráis est, sed ve! aperta menda invitis codicibus

corrigere non sustineo.

a duobus numeris] Tlico Smyrnacus (aritbmct.

7, p. 54): zíúv ôè 6vv&¿tü)v rovç \úv vjtó ôvo

áQi&H¿h> !tsQis%oiièvovç vmXovÓiv èrtutèôovç,

côç xarà ôvo дшбтабад ■bxecoQoviièvovç nal

o'iov vito цг/xovç xcù ftZârovç rteQie%ouèvovç'

rovç ôè vito tquúv ôteoeovç, coç xcù

T7]v rçirrjv Ôiâ6ta6iv jtçoçsiXrjtpôvaç' tîsqlo-

%rjv ôè xaÀovÔtv аоь&цыу xov ôt? ccXXi'jXtov

avxov rtoXv7i?M.6ia6¡ióv.

planos] Ita Reicbcnaucnsis, Darmstuttcnsis et

Monacensis (A). Perperam in cditis plant.

Martiani Capellae lib. VII. §. 754. 60S

faciant et norm ас similitudinem repraesentent. Igitur si in alterum latus qua

tuor, in alterum tria porriguntur, hi duo numeri lege eorum duodecim capiunt,

planumque cum numcrum nominant. At crassitudinem ajunt a tribus numeris.

Sint in alterum puta latus quatuor, in alterum tria, supra deinde quatuor

adjiciuntur. His numeris altitudinern quoque super inferiorem normam impleri

dicunt, iricludique viginti quatuor. In quibus obscuritatc ex supervacuo

quaesita evidenlissimum est planum esse numerurn sic singulis junctis, ne quid

super alterum sit, crassitudinem fieri numeris super numcrum impositis. Ipsa 755

autem planitics varias formas habet, numeris ad similitudinem aliquarum

figurarum ordinatis; quae incipiunt a linea, tum vel triangulae fiunt, atque

cae, quae quatuor ángulos habent, vel quadratae sunt, vel altera parte longiores,

quas éreQo¡xr¡y,eiQ Graeci appellant; praeterea plures quoque anguli

possunt iuterdum et inaequalia numeri latera esse; et quum deinde crassitu

dinem insurgat, figurasque plures efficiat, tessera perfectissima esse inter eas

videlur. Est autem triangulus in paucissimis tribus, quadratum in paucissimis

quatuor; id autem quod imparia latera habet, in paucissimis quinqué, altera

parte longius quadrangulum in paucissimis sex; crassitudo item, quae tessera,

in paucissimis octo. Nam duo simplicem ordinem faciunt; tres sic componi

possunt; ut totidem ángulos habeant; quatuor in quadrum positi in omnem

partem binos habent; quinqué sic colligantur, ut in altero latere duo, in altero

at crassitudinem] Varianten! le tionem in margine de triangularibiis vel quadratis ceterisque, quos sola

Grotius notavit: »ad crassitudinem junctam tres nu. pandit plana dimensio.« Adde Nicomacham (arithmcii

sint: in alterum etc., sed rulgata recte se habet, met. 2, С).

ex supervacuo] Pro et supervacuo in cditis re- itsgoßrjxeig] Ita codices Monaccnsis (A) et

posui c. códice Monacensi (C). Reichenanensis pro corrupto in editis éítapofti]- '

quae incipiunl] Male in cditis sic: »quas iuci- xetç. Rectius supra (§.712). De hoc niimcrorum

piunt. Aliac etiam rcl triangulae fiunt«; quae cor- genere vide Theonem (13, p. 39) ct Nicomachum

rexi с margine Grotiana, codicibus Monacensi (C) (2, 17) cum nota Astii (p. 295).

ct Darmstattensi a ¡1 stipula n films. Boctbius: »Nnnc deinde crassitudinem] Lege in crassitudinem.

autem nobis de his numeris scrmo fnturus est, Grot. — Ne corrigasî Afros vcrbuni insuryere cum

qui circa figuras geométricas et earum spatia di- quarto casu sine pracpositione usurpasse testis est

mensionesque versautur, id est de linearibus ct Appulejus (met. 1; p. 17 Oudend.).

606 Martiani Capellae lib. VII. §. 755.

tres sint; sex quadrangulum faciunt, quod ia duobus lateribus binos, in

duobus ternos habet; ас si quatuor poniintur, et crassitudo oritur, et paria

omnia latera in planitiein atque altitudinem sunt, biais in omnem partem

756 ordinatis. Simile autem plani numerw sunt, quorum latera eandem rationem

habent, ut sex et sexcenta, quum illis in altero latere duo et in altero tria,

his in altero ducenta, in altero latere trecenta sint; eodemque modo similes

ctiam in crassitudiae numeri sunt, quorum latera sub eadem ratione sunt,

ut viginti quatuor et nonaginta sex. Nam ut in illis alterum latus quatuor,

alterum tria habet, quo fit, ut planities duodecim, crassitudo viginti quatuor

capiat J sic in his alterum latus octo, alterum sex recipiat, quo fit , ut planities

quadraginta octo, crassitudo nonagiuta sex comprehendat. Quod est autem inter

duo et tria, hoc inter ducenta et trecenta; ratio quae est inter tria et quatuor,

hace est inter sex et octo. Manifestum erit simulatque rationes, quae inter

numéros sunt, subjeecro. Oninis enim numerus pars est alicui numero majori.

QUO MODO FIAT MAJOR #MINORI NUMERUS.

757 Major aut multiplicatione procedit', aut rationc membrorum aut partium,

aut simul et multiplicatione et ratione membrorum vel partium. Ratio mem

brorum in uno membro pluribusve, ratio partium in una parte pluribusvc

est; minor vero numerus aut replicatione minuitur, aut ratione membrorum

vel partium; iuterdum ctiam simul replicatione et ratione aut membrorum

colliaantur] Sic codices Darmstattcnsis et Rci- subjecero] Pro subjacere in «litis codices Mocheiiauensis

pro eoüiguntw in editis. naecnses (A. C), Reicbcnaucnsis, et Darmstattcnsis.

in aliero] Sic codices Darmstattcnsis et Mona- major minori] Vide ne legcndnm sit major micenses

(A. C). In editis erat aliero in lalere. Ce- norve. Sed horum titulorum auctoritas omiiino valdc

tcrnm iusignem Martian! errorcm, quo sexcenta ex ambigua est.

duccntis et treccntis per ni'.iltiplicationcin effiei pu- membrorum aut partium] Vide infra (§. 7S9).

tavit, pcrili qisi aniiuadvertenL Prius pertinet ad superparticulares , qui dicuntur,

sic in his] Ita codices Monaccnses (A. C), Gro- posterius ad superpartientes. »Majoris vero ínaequatianus,

et Darmstattcnsis, pro sed in editis. litatis«, inquit Boéfliiiis (1, 22), »qiiiuquc partes

quadraginta octo] Sic codices mei omnes reetc; sunt} est enim una, quae vocatur multiplex, alia

apud Grotium erat -47. superparticularis , tertia superpartiens , quarta mul

Martiani Capellae lib. VII. $. 757. 607

aut partium; ñeque ulla ratio numeri ad numerum, quae non intra haec

est. Graeci multiplicatos numéros лоЛЛалЛабюкд, replicatos vitortoXXartXaóLovg ,

inembro membrisve antecedentibus èrtiiisçiovç appellant, binis deinde uominibus

utuntUr in his, in quibus binae radones sunt. Quum hoc ita sit, numerus 7o8

comparem ralionem habet acqualitatis, quam I6órr¡ta Graeci vocant, ut duo

ad duos, tres, ad tres, quae ratio etiam perfecto numero ad suas partes est,

ideoque is numerus potior ceteris, habetur; quid enim aequo esse melius potest?

At ubi alter numerus major, alter minor est, protinus inter eos distantia est,

quod in omnibus fit, qui ratione mcmbrorum vel partium aut antecedunt aut

anteceduntur; ideoque hi numeri pejores sunt, inter quos partesque eorum

aliquid discrimen est. Sed ut distantia inter duos numéros majorem mirioremque

cadem est, sic ratio inter eosdem contraria est; tantundem enim distat

inter tria et quatuor, quantum inter quatuor et tria, at ratio inter hos ipsos

diversa est; caque quae sit, infra patebit.

DE MULTIPUCI VEL SUBMULTIPLICI NUMERO, ET DE RATIONE

NUMERORUM VEL PARTIUM.

Quum posucrim vero, primas in multiplicatione rationes esse, multi- 7o9

tiplex superparticularis , quinta multiplex superpar- èrtl(JUQeïÇ appellari satis, constat (cfr. Astium ad Nitiens.*

Adde Cassiodorum (opuse, p. S5S Garn.), comacli. p. 948 et Boeckhium in Grenzen stud. T. Ill,

Graecosque fontes Nicomachum (inst, arithm. I, 17) p. SO), minores autem membrornm partiuinve raet

Jamblichum (ad Nicoin. p. SO eeqn.). tione vrtErti/j,eQ8ÎÇ et vrtSJtliWQWl dicuntur. Sa-

VJÏOJtoÂÀajtÀaôlovç] Restituí quod jam Gro- tius igitur duxi vulgatam. quamvis mendosam intius

scribendtim intcllexcrat; Till go vrtOrtXaÔiovç. tactam rclinquere.

antecedentibus èrtOfiEQÎovç] Ex variant! scri- perfecto numero\ Perfectus enim numerus apptura

et juvantc ex parte MS. lego et supplco : »mein- pellatiir, qui suis ipse partibus aeqiialis est, nt sebro

mcutbrisve antecedentes trtlpLSQEOVq , membro narius (vide supra §.75tí. 7S3). Veternm testimonia

membrisve inferiores VJtOfXSQÎovç appellant. « Ghot. larga manu congessît Lindenbrogius (ad Censoiïn. .

— Locum corriiptiim esse apparel; Grotii tarnen de die natali с. 11).

emendatione nihil prefecto lucramur, quae ucc lin- pejores] Sic scrips! e codicibus Grotiano meisguae

Graecac neqne loquendi ustii convenit. Graccc que; vulgo absurde priores.

enim siiperparticnlares èrtifioçiovç, superpartientes ratione nnmeroriç j- Lcgendum esse membrornm

608 Martiani Capcllae lib. VII. $. 759.

plicationis ratio est scnioni ad ternioncni, octonario numero ad quaternarium;

contra replicationis ternioni ad senionem, quaternario numero ad octonarium.

Membrorum vero ratione vincit is numerus, qui solido membro meinbrisve

antecedit, qualis est novcnarius ad senarium; ternione enim vincit, 'quae

eadem bis in senario numero invenitur; contraque membrorum ratione vincitur.

senarius a novenario. At partium ratione vincit, qui in se et ipsum

minorem numerum habet et aliquam partem pjus partesve, ut si septem cum

quatuor conferantur; siquidem in septenario numero et quatuor sunt et horum

tres partes; contra ergo partium ratione vincuntur quatuor a septem. At

idem numerus et multiplicatione et membrorum ratione antecedit, ut puta si

octo junguntur et tria; nain octo et bis terna habent, et praeterea membrum

in duobus. Et multiplicatione vero et partium ratione vincunt quinqué, si

conferantur cum duobus; nam in quinqué bis bina sunt et praeterea duorum

pars una. Contra in his ipsis numeris minores a majoribus simul et repli-

760 catione vincuntur et aut membrorum ratione aut partium. Sed ut genera

rationum inter numéros haec sunt, sic species in singulis plures. Diam ut ad

mulliplicationem primum replicationemque veniamus, inter hos aut dupli ratio

est aut tripli aut quadrupli, ac procederé quoque ultra multiplicado potest,

per eosdemque rursus gradus idem numerus replicatur. Ergo rationem habent

duplo majorem duo* ad unum, quatuor ad duo, octo ad quatuor; duplo mi

norem unus ad duos, duo ad quatuor, quatuor ad octo. Item triplo ma

jorem tres ad unum, novem ad tres; triplo minorem unus ad tres, tres ad

novem; quadrupla majorem quatuor ad unum, sedecim ad quatuor; quaex

ipso contexto palet; sed ne in titulis quidem senario] Pro senarii in editis rcposui codician

codicum aucloi-itatem desercre volui. Darmstattcnsis et Monacensis (C) aiictoritate.

posuerim] Alios proposuerim legere Grctius tres parles] Lego: »et boriiin partes tres. « Grot.

margini adscripsit. — IVeccssaria quidcui Lace correctio non est.

bis] In editis erat vis e simili Htcramm В et tn his ipsis] Praepositioncm vulgo omissara cx

V prominciatione (§. 25. 582. G08). Melius codices eodieibus meis siipplevi.

Monaccnscs (A. С) et Darmstattensis, cjuos secu- quatuor ad octo] Sic priores editioncs; mircGrotus

sum. tius Septem, licet ocio scribendiun esse iatcllexcrit.

Martiani Capellae lib. VII. $. 760. 609

druplo minorem unum ad quatuor, quatuor ad sedecini; eaderaque in ulterioribus

multiplicationibus et incrementi et diminutionis ratio est.

DE SUPERPARTICULARI.

At ubi inter majores minoresque numéros ratio membrorum est, major 761

aut superdirnidio vincit, quern ^¡uóXlov, aut supertertio, quern értirgaov, aut

superquarto, quern erttxiraqrov Graeci vocant, et sic ad superquintum, supersextum,

ulterioresque ratio procedit. Superdimidius est, qui ipsum aliquem

numerum et dimidium ejus habet, supertertius, qui ipsum aliquem et tertiam

ejus, superquartus, qui ipsum aliquem ct quartam ejus; eademque in ulterioribus

ratio est; contra ex iisdem numeris minor majori aut subdimidius

est, quern vtprjfuóXiov, aut subtertius, quem vjíótqitov, aut subquartus

quern vrtoTèraçrîv Graeci appellant. Superdimidii rationem habent tria ad

duo, trecenta ad ducenta, quorum supra facta est mentio; contra subdimidii

duo ad tria, ducenta ad trecenta; at supertertii quatuor ad tria, octo

ad sex, qui ipsi quoque supra positi sunt; subtertii tria ad quatuor, sex ad

octo; superquarti quinqué ad quatuor, decern ad octo; subquarti quatuor

ad quinqué, octo ad decern.

DE #SUPERPARTIENTE.

Partium vero ratio próxima in quibusdam numero supertertio est, in 762

quibusdam superquarto, idque procederé ultra potest. Supertertio similis est,

ubi major numerus minorem ipsum et aliquas ejus tertias partes comprehendit;

superquarto, ubi et ilium ipsum et quartas ejus. Sumamus quinqué ad tria

et decern ad sex. Antecedit quinarius ternionem, quod et illam ipsam et ejus

duas tertias habet; item in decade sunt et sex et de sex duae tertiae. At

r¡tuóXwv\ Lcgcndum putem k<pr¡ixU>Xujv , id- subtertius] E codicibus Reiebenauensi, Darmstatque

verum esse ipsa vox superdimidii ostendit. Grot, tens!, et Mo nacen si (C) pro supertertius in editis.

— Puerilis Lace anuotatio, cujus ipsum Grotium item in decade] MS. ct alii deem. Forte in

certo postea puduit. decussis. Ita cnim saepe Capclla. Dccussis autcm

610 Martiani Capellae lib. VII. §. 762.

próxima superquarto ratio est inter septem et quatuor, inter quatuordecim

et octo. In septem et ipsa quatuor sunt et ejus tres quartae. Atque ut ea

rationc, quae supertertiae et superquartae próxima est, majores in his numeris

vincunt, sic ratione próxima subtertiae et subquartae minores cum majoribus

habent. Illo neminem decipi convenit, ut aliquam partium rationem superdimidiae

similem putet. Nam si numerus aliquis numerum aliquem et dimidium

ejus habet, superdimidius est; si numerum aliquem et ejus duo dimidia

habet, pars est. Nam ut duae quidem tertiae rationem supertertio proximam

habent, sic duae quartae rationem superquarto proximam recipiunt. Nam

si quis ipsum et ejus duas quartas habet, superdimidius ejus est; ut si sint

sex ad quatuor: in sex enim et quatuor sunt et ejus duae quartae; contra

vero, ut ea ratione, quae supertertiae et superquartae próxima est, majores

in his numeri vincunt, sic rationem proximam subtertiae et subquartae mi

nores cum majoribus habent; eademque ratio procedit, sicut superquintae

ulterioribusve similis est.

DE MULTIPLICI SUPERPARTICULARI ET SUPERPARTIENTI.

765 Hinc rursus plura discrimina oriuntur, siquidem unus numerus potest

duplo generari aut supcrdimidio aut supertertio aut superquarto ulterioribusve

et multiplicationum et membrorum rationibus.* Ponamus quatuor et decern.

Ex his decern duplo et superdimidio aucti sunt. Nam his quaterna octo sunt,

dcinde dimidium quatuor est in duobus. Apponamus quatuor et quatuordecim;

ex his quatuordecim triplo et superdimidio aucti sunt; nam ter quaterna

duodecim sunt; deinde dimidium quatuor est in duobus. Progrediamur ultra

usque quatuor et duodeviginti. Ex his duodeviginti quadruplo et superdimidio

increverunt; nam quater quaterni sedecim sunt, deinde dimidium quatuor

et siiuilia esse ârtxcùta ipse in grammatica docait. que Reichenauensis, Darmstattensis, et Monacenscs

Grot. — Praestat vulgata. (A. C) pro numerum in editis. Praestaret tamen nunumeris

vincunt] Ita margo Grotiana codices- mer i , quod infra in eadcm phrasi legi tur.

Martiani Capellae lib. VII. J. 763. 611

sunt in duobus. At si sint tria et septem, ex his septem duplo aucti sunt

et supertertio; nam bis terna sex sunt, deinde pars tertia triura est in uno.

Sint tria et decern; ex his decern triplo increverunt et supertertio; nam ter

terna novem sunt, et deinde pars tertia trium est in uno. Ponantur tria et

tredecim; ex his trcdecim quadruplo aucti sunt et supertertio; nam ter quaterna

duodecim sunt; deinde pars tertia trium est in uno. Accipiamus nunc

quatuor et novem; ex his novem et duplo plus habent et superquarto; nam

bis quaterna octo sunt; deinde quarta pars est in uno. Quatuor vero et

tredecim tripli et superquarti ratio est. Item quatuor et septeridecim quadrupli

et superquarti ratio est; idemque in ulterioribus numeris fit, perindeque

mimeri minores ex his et replicationes alicujus et subdimidii vel subtertii vel

subquarti vel alicujus ulterioris rationis cum majoribus habent. Ut apparere 761

autem ex his potuit, multiplicatio a minima ratione incepit et subinde ad

majores majoresque transit ratio; membrorum vel partium replicado a maxima

ratione incipit, et subinde ad minores minoresque transit. Major ratio dicitur

quae plus, minor quae minus adjicit; ergo major ratio tripli quam dupli,

major quadrupli quam tripli est; contra minor dupli quam tripli, minor

tripli quam quadrupli est. Incipit igitur multiplicatio a duplo; inde ad triplum, 76o

ad quadruplum, semperque ad majores rationes transit; at ratio membrorum

incipit a superdimidio, deinde supertertium , superquartum, semperque ad

minus et minus pervenit. • Quae omnes rationes inter duos [inter rationem

membrorum et partium, vel inter duos numéros] fines sunt ita: numeri sunt,

utputa dupli ratio est inter duo et unum, tripli inter tria et unum, quadrupli

inter quatuor et unum; et sub iisdem nominum rationibus fines minimi

perindeque] Pro per quae in editis e Grotiano quialtera (2 : 5) binario et ternario, snperterlia (3 : 4)

códice reposui. ternario et quaternario, et sic porro; quare illud

quae omnes rationes] Corruptus locus, cujus certe mihi indulsi, ut novem verba, quae et sensum

nienda omnia tollere non ausim; illud tamen patet, turbant, et a codicibus Monaccnsibus (A.C) et Darmsermonem

esse de binis oçoiç sive finibus, quibus stattensi prorsus absunt, uncis secluderem, iuterpunomnes

nnnicrorum rationes includuntnr, ut ratio ses- ctionemque, quae vulgo anfe ita erat, transponcrem.

77 *

612 Martiani Capellae lib. VII. $. 765.

suaque comparatione multo minores, vel sub duplo quam duo et unum,

vel sub triplo quam tria et unum, vel sub quadruplo quam quatuor et

unum possunt; super hos deinde quantumlibet iisdem rationibus solius fines

his numeris augentur. Ideoque eas fines, quae minime eunt, Pythagoricus

Thermacides nominat, quod ut vas super suum fund um sie numeri rationis

766 ejusdem super istos adjunguntur. Idemque etiam ratione membrorum; minimi

enim fines sunt superdimidii inter duos et tres, supertertii inter tres et quatuor,

superquarti inter quatuor et quinqué, tum deinde sub iisdem rationibus

numeri cömplentur. Ñeque alia conditio est, quae ipsa incipit a tertia parte,

sicut mcmbrorum ratio de media, deinde primum minim as fines comprehendit,

767 tum ad majores transit. Ex his autcm verisimile est primam multiplicationcm

esse inventam, deinde rationem membrorum, tum partium. Ñeque enim

difficultas ad duplum, deinde ad triplum et quadruplum apparuit; tum ex

duplo superdimidii facta conditio, ex triplo supertertii, ex quadruplo super

quarti est, idemque in ulterioribus incidit. Nam qui duplum videbat, hoc

ipso coepit intelligere dimidium; quia ut duplum quatuor duorum sunt, sic

dimidium quartae rationis duo; ut igitur duobus adjiciendo quatuor fecit, sic

rursus quaternioni duos adjiciendo fecit superdimidium, utque ex duobus

Thermacides] Hunc nequc Fabric! us in catalogo

Pvtbagoricoruin numeral neque aliunde notuin ba

be m us, undc corrupt elac suscipio, quae toti loco

inbacrct, etiam magis augctiir. In codicibus nibil

subsidii est, qnodquc alios legere margin! adscriptnm

est ideas pro ideoque eas, a tota scntcntia

prorsus abborrct. Cetcrum si conjectura uti licerct,

locum ita fere refingi posse arbitramur: »cos Gnes qui

minimi sunt, rtv&llèvaç nominante, quod ctiamsi

ipsa s crip to lis verba non restituât, ad sen sum ta

rnen proximo accedit. Illud enim luce ciarías est,

Martianum loqui de rationibus illis primaras, quae

Greece jtv&fiéveç, quasi fundamenta vel radices

appciiabantur (Theo Smyrn. de inns. p. Hiij, quo

rcliqnas omncs per rcplicationem redire constat;

ut vcrbi causa ratio binarii numeri ad tcmarium

radix est omnium numcromm, qui ratione sesqui

áltera conjnnguntur; quod qui recte intcllcxit, non

opinor dubitabit, quin vocabnlum itv-&fxr¡v aliquo

modo apnd nostrum restituendum sit. Eodcm utnntur

Plato (R. P. 8, p. S46), IVicomacbus (met

aritb. % 19), alii; cfr. et Boeckbiiim (instad, p. öl).

de media] MS. demiIin , ande fació dimid iu .

vel quod aptius hemiolia. Ghot. — Vulgo de hemiolio;

sed codiccm Monaccnscm (C) sequi nialui.

Rem ipse nostcr supra jam (§. 762 med.) cxplicavit.

ad triplum] Particulam insérai e códice Monacensi

(С).

Martiani Capellae lib. VII. §. 767. 613

triplo sexis implevit, sic senario numero duos adjiciendo supertertium invenit,

idemque in ulterioribus incidit. Deinde quum incurrerent numeri sine judicii

quidem rationibus positi, quaesitum est, quot quotaeve partes alterius numeri

in altero essent, ct his eo ventum est, ne cujus numeri non aliqua ratio ad

al i urn numcrum cxploratis ultima sit; post haec non difficillima animad versio

gemina rationc in numeris fluxit.

ITEM DE PARI ET IMPARI ET EX HIS COMPOSITIS.

Quoniam genera numerorum rationumque inter cos orientium exposui, 768

rursus ad ea singula reyertar, et quae in quoque animadversiones sint indicabo.

Incipiam de paribus et imparibus. Par omni multiplicalione sic procedit, ut

par maneat: duplo augentur duo, quatuor, octo, sedecim ; triplo duo, sex,

duodeviginti; quadruplo quatuor, sedecim, sexaginta quatuor, et ducenta

quinquaginta sex; idemque in ulterioribus fiet. Impar pari multiplicationc

protinus intcrit, et in numcrum parem recidit. Impar impari multiplicationc

increscere potest, ut impar maneat. Nam bis terna sex, item bis qualerna

octo fiunt, eodemque modo quatcr terna duodecim, quater quina viginti;

at ter terna novem, et ter novem viginti Septem; item quinquies terna quindecim,

quinquies quina viginti quinqué; idemque in omnibus multiplicationibus

evenit, quo fit, ut sive par sive impar parium numerorum multitudo est,

id quod consummatum est par sit; ut duo, quatuor, sex, octo, quae par nume

rorum multitudo est, fiunt viginti; duo, quatuor, sex, quae impar nume

rorum multitudo est, fiunt duodecim; ambo numeri pares. Item par imparium 7(59

quot (]%iolaeve\ Sic corrcxit с suo códice Gro- Darmstatlcnsis, ct Monacensis (A) pro impar in

tius verba quotquot cae in editis. Mox vide ne pro edit is. Observa, non numéros I, IV, VI, VIII a

exploratis ultima Icgcndiim sit exploratissima. nostro appellari pares, neque sequentes II, IV,

post Алее] Hoc comma, quod vulgo male in VI appellari impares; sed numerorum multitudinem,

sequentis sententiae initio positum erat, in locum quae in Ulis quatuor, in bis tres, nempe II unum,

convcnicntcm retraxi. IV duo, VI tree, tcrnarium, imparcm ergo eflfipar

numerorum] Ita codices Relcbcnaucnsis , ciunt numcrum.

614 Martiani Capellae lib. VII. §. 769.

numcrorum multitudo pares facit, ergo tres et quinqué fiunt octo, qui pares

suut; impar tantummodo impariuin multitudo impares servat. Nam tria et

quinqué et septem fiunt quindecira, illi quoque impares. Eadem de causa

quoties par numerus vel parem vcl imparem multiplicat, is qui efficitur

par est. Nam duplicatio sive multiplicatio, sive duo multiplicavit, fecit

quatuor, sive tria, fecit sex, ambos pares. At impar numerus, si parem

multiplicat, facit parem, si imparem, tum demum imparem reddit; nam

triplicatio si duos multiplicat, efficit sex, ipsos quoque pares, si tres, efficit

770 novem, qui impares sunt. Tum si pari par adjicitur, par manet, ut si

duobus quatuor adjiciantur, sunt sex; si impari impar adjicitur, fit par,

ut si tribus quinqué adjiciantur, sunt octo; uno autem modo impar numerus

procedít, si numero numerus non adjicitur ejusdem generis, sed par impari,

et impar pari. Nam sive quatuor quis adjectis tribus auxerit, sive tria adjectis

quatuor, fient septem, qui impares sunt. Deindc numero pari, quale demitur,

tale superest; numero impari contrarium est, ne quod demitur supersit.

Ergo si pari par demitur, id quod superest, par est, ut si ex octo duo aupar

imparium] Sic codices Monaccnses (A. C), impar pari] Vulgo par pari, quod ex códice

Darmstattensis, et Reichcnauensis pro pari impa- Darinstattensi corrcxi.

rium, quod in editis erat ergo si pari] Haec omnia iu MS. sic leguntur:

eadem de causa] Grotius haec тегЬа cum ante- »Ergo si pari par demitur, id quod superest par

ccdentibus continuavcrat addito pares, undo haec est, ut si ex octo duo aufcrantur supcrsunt sex.

sententia exierat: »Uli quoque impares eadem de Si numero pari impar demitur, id quod superest

causa parcs«; ipse tarnen in notis intcllexit pares impar est, ut si ex VI. III. aufcrantur, supcrsunt

tollciidnm esse, quod quuin ab antcrioribus quoque III. Si numero impari par demitur, id quod supcreditionibus

absit, cjicerc non dubitavi, mutataquc est impar est, ut si ex УП. II. aufcrantur, supcrintcrpiinctione

locum intricatum integritati suae red- suut V. Si numero imparl imparl demitur, id quod

didissc mihi videor. superest par est, ut si ex VIL tria aufcrantur,

nam duplicatio] Voces iliac »sire multiplicatio* supersunt IV. Par deindc « etc. Locus mcbercule

in MS. inductae, et rectc. Pro duplicatio vero le- optime et auctiis et restitutio. GnoT. — Haec ut

gentium censeo duo. Notarum error. Sicuti et sta- plurima alia testimonio esse possunt, textum nostrl

tiiii pro »nam triplicatio« legendum »nam tres* л librarüs passim inversuin atque interpolatum esse,

vcl »nam tria.* Gnor. — Ego vero vulgatam ser- vel etiam mutilatum; utrum enim singulis locia

vavi lectionem. factum sit, discerní rix poterit in scriptore, qui

Martiani Capellae lib. VII. $. 770. 645

ferantur, supersunt sex; si numero impari impar demitur, id quod superest

par est, ut si ex septem tria auferantur, supersunt quatuor; si numero

impari par deraitur, id quod superest impar est, ut si ex septem duo au

ferantur, supersunt quinqué. Par deinde ex paribus est numerus, quisquís 771

dimidium par habet, ut est in duodecim, quorum dimidium in senario çst

numero, ipso quoque pari. Item par ex paribus est, quisquís a duobus

duplo increvit, ut quatuor, octo, sedecim; aut quisquís ab aliis sic increvit,

ut recidere in parem possit; quod evenit etiam quadruplo vel óctuplo similibusque

auctis. At quisquís numerus dimidium impar habet, par ex imparibus

est, ut senio, cujus dimidium in tribus est. Si quis vero ñeque duobus per

duplicatíonem increvit, пес dimidium impar habet, par quidem ex paribus

est, oritur tarnen ab eô qui par ex imparibus est, ut duodecim. Hic enim

numerus ñeque per duplicatíonem a duobus ortus est, ñeque dimidium impar

habet, sed a senario numero per duplicatíonem increvit; ille autem par ex

imparibus, id est ternis, est.

DE INCOMPOSITIS NUMERIS.

Transeamus nunc ad numéros incompositos, quos etiam primos secun- 772

dosque nominare proposui. Incompositi per se nurneri nulli pares sunt, exceptis,

ut supra posui, duobus; ceteri quicunque per se »incompositi sunt,

omnes impares sunt, ut tria, quinqué, septem, novem, tredecim, septendecim,

undeviginti, similesque. Per se vero compositi numeri sunt omnes

pares, qui vel ex paribus vel ex imparibus sunt. Nam et quatuor atquc octo

duplicatione metimur, quorum alter numerus in binos, alter in quaternos

replicatur; et idem faceré in sex aut decern facile est, quum ille in temos,

hic in quinos resolvatur. Praeter hos multi impares per se compositi sunt,

reran m a gis quam verborÄm causa per medium supra posuí] Margo Grotiana exposui, fortasse

quod dicitur aevum tot exemplaribus divulgatus est; melius.

quare in vulgata lectione acquievi. novem] Sine dubio legendum umleeim, XIpro IX.

616 Martiani Capellae lib. VII. §. 772.

id est qui cum impari numero multiplicantur. Nam sive tcrnio sive quinarius

numerus, sive quis alius impar impares números multiplica vit, qui sic effec

tue, impar est et per se compositus. Multiplied ternio se ipsum, fiunt ter

terna novem; multiplicet quinarius numerus se ipsum, fiunt quinquies quina

viginti quinqué; at multiplicet vel ternio quinarium numerum vel quinarius

numerus ternionem, fiunt quindecim; omnesque hi numeri, novem, quindecim,

viginti quinqué, per se compositi sunt, et quicunque impares partis ejusdem

sunt. Intêr se vero incompositi nulli duo pares, sive ex paribus sive ex imparibus

sunt, quia nulli non aliam quam communem mensurara habent. Nam

ut sumamus duos pares numéros, alterum ex paribus, alterum ex imparibus,

id est quatuor et sex, tarnen inter se compositi sunt, quia communis bis

duplicado est, qua bis bina quatuor, bis terna sex sunt. At impares primum

omnes, qui per se incompositi sunt. Neque enim possunt aliquam communem

mensuram praeter singularitatem habere, qui ne propriam quidem ullam

habent. Ergo tres, quinqué, Septem, similesque omnes, ut per se, sic etiani

inter se incompositi sunt; et in eadem sorte is quoque numerus est, qui par

sub eodem jure est, id est duo; nam ne hic quidem cum tribus aut quinqué

aut cum similibus componitur. Tum quisquís ex his numeris, qui per sc

incompositi sunt, jungitur cum altero numero, quamvis per se composito,

eflicit ut hi duo numeri inter se incompositi sint, ut si tres et quatuor jungantur.

Quid eniirt interest, si in alterius mensura aliqua pars, et eadem

singularitate sit, si alteri non est? Ac licet etiam duo pluresve numeri пои

per se tantum, sed etiam inter se compositi sint, incompositus eflicit, ut

compositi sunt] Dele nulli ex Vciccntino alils- plura hie ab inscitis líbrarüs turbata esse vel indc

que codicibns. GnoT. — Edidit enim » compositi apparel, quod paulo superius pro incompositi alios

nulli sunt« 5 sed ¡nentum boc additamcutum jam compositi legere Grotius nmrgini adscripsit

ab antcrioribus editionibus abcrat. quia bis bina] Codex Rcichcnaucnsis qua, male.

quia nulli non] Sic scripsi с codicibus Alona- primum omnes] Seil, inter sc incompositi sunt,

censibus (A. C) et Rcicbcnauensi pro nonnulli in incompositi sint] Sic scripsi e codicibus Rcieditis;

tamen ne sic quidciu locus sanus, nisi etiam ebenauensi, Darmstattensi, ct Monacensi altero (A) j

aliquam scribatur pro aliam quam. Sed omnino vulgo sunt.

Martiani Capellae lib. VIL $. 774, 617

omnes inter se incompositi sint; quia quamvis aliqua mensura pluribus commu

nis, nulla tamen omnibus praeter singularitatem. Quod evenit, si quatuor, sex,

octo, et quotlibet similes ponautur, adjiciantur dcinde duo, sive tres; nam quam

vis tres priores numeri inter se componi possint, tamen quatuor hi inter se non

componuntur. Non tantum vero adjectio ejus numeri, qui per se incompositus 775

est, cfficit ut plures numeri inter se non componantur, sed potest etiam evenire,

ut qui per se compositi sunt, in unum dati inter se incompositi sint,

ubi quamvis aliquas mensuras, diversas tamen recipiunt; idque evenit et

inter impares duos numéros, et inter parem atque imparcm. Sumamus novem

et viginti quinqué; horum uterque per se compositus est; habet enim raensuram

novenarius numerus in ternione, habet viginti quinqué in quinario nu

mero; inter se tamen ii non componuntur, quia neque novem quinarii numeri

mensuram neque viginti quinqué terniones admittunt. Idem fit inter octo et

novem, parem atque imparcm numerum; nam neque duplicationc aut quadruplicatione

novem, neque ternione octo metiri possumus. Itaque per se

etiam inter se incompositi sunt; qui per se componuntur non protinus etiam

inter se componi possunt.

DE COMPOSITIS.

Compositi vero inter se sunt omnes pares, ut apparere supra quoque 776

potuit, quicunque vel ex paribus vel ex imparibus sunt; deinde quidam

impares, ut novem et quindecim, quum uterque numerus in tornos rccidunt;

quod evenit] Grotius quid, licet anteriores atque tres per sc incompositi sint, verbo tetigisse

rcrain lectionem praebnisscnt. siifficiat. Alia m Icctionein pracbet margo Grotiana:

quotlibet] Sic codices Darmstattcnsis et Mona- »tarnen bi duo inter sc componunturt sed quae

censis alter (A); Gratias quodlibet. sano sensu etiam magis carcat.

tamen quatuor hi] Martiani oscitantiam, qua viginti quinqué] Sic editioncs anteriores et cocandein

inter duos et qnatuor quam inter tree ct dcx Rcicberiaucnsis; Gratias incredibili oscitantia

quatuor rationcm esse crcdidit, quia duo paritcr quindecim.

618 Martiani Capellae lib. VII. §. 776.

tum quidam parcs et quidam impares, ut novem et duodecim, siquidem

his quoque triplicatio communis est, ter terna novem, ter quaterna duo

decim sunt. At illud animad versione dignum est, quod cum impari numero

nunquam is par componi potest, qui ex paribus, sed qui ex imparibus

ortus est; adeo mutata quoque sorte juris tarnen aliqua societas superest.

Ergo novem neque cum quatuor, neque cum octo, neque cum sedecim,

ncque cum ullo simili numero componi possunt; componuntur vero cum

777 duodecim et vigîHti quatuor, quae a tribus initium sumscrunt. Ac ne cum

omnibus quidem, qui pares ex imparibus sunt, componi potest omnis impar

numerus, qui per se compositus est; quia potest non in candem mensuram

recidere. Ergo novem et quinquaginta componi non possunt, quia quinquaginta

null am triplication em recipiunt, quae novenario numero sola praeter singularitatem

mensura est; evenit autem hoc, quia ne viginti quinqué quidem, quae

duplicata quinquaginta fecerunt, ternionem recipiebant. Ergo si quando impar

numerus, ex quo par factus est, eandem mensuram, quam alter impar tenet,

habuerit, tum demum cum illo impari par, qui ex hoc factus, componi

potest; ubi illud non antecessit, nc hoc quidem sequitur. Ideo novem et

quinquaginta inter se non componuntur, at novem et triginta inter se com

ponuntur; orta enim sunt triginta duplicatis quindecim, jam autem novem et

quindecim inter se componi poterant, quum communis mensura his in ternione

esset. Et ex his cetera oriuntur, quae ad hoc numerorum genus pertinent.

DE DUOBUS NUMERIS INTER SE INCOMPOSITIS ET PER

SE COMPOSITIS.

778 Ex duobus numeris inter se incompositis, sive uterque sive alter per

quidam impares] Restituí quidam a Grotîo ne- quae a tribus] Codices Monacensis (C) et Darmglcctuni

e códice ReicLcnauensi et editionibus ante stattensis quia, fortasse melius,

ilium. in ternione esset] Sic codex Rciclicnaucnsis

at illud] Sic ex códice Darmslallensij vulgo pro est in cditis. Praeterca Grotias per crrorem

at abest. terniones.

Martiani Capellae lib. VII. §: 778. 619

se compositus est, mensura allerius cum altero non componitur. Sint qua

tuor et novem; hi per se compositi sunt, inter se incompositi sunt; mensura

autem quatuor in duobus, novem in tribus est, neque duo vero cum novem,

ñeque tres cum quatuor componuntur. At si sint quinqué et quatuor, alter

per se incompositus, mensuram quaternio habet in duobus; duo autem et

quinqué non componuntur. Si duo numeri inter se incompositi sunt, et alter

ex his se ipsum multiplicaverit, is qui sic effectue est cum priore illo non

componitur. Sint tres et quatuor; hi inter se incompositi sunt; sive ternio

se multiplicarit, novem et quatuor, sive quaternio idem fecerit, sedecim et

tres inter se incompositi erunt. Si duo numcri inter sc incompositi se ipsos

multiplicarint, qui ex his fient inter se incompositi erunt; ut si eosdem

tres vel quatuor sumserimus, et uterque se multiplicarit, novem quoque et

sedecim inter se incompositi erunt. Si duo numeri inter sc incompositi sunt, 779

ct alter ex his se multiplicaba, effectusque sic numerus rursus ipse se multipli

caba, qui sic effectue est numerus cum altero illo non componitur. Sint duo

et tres; uterlibet numerus sc multiplied, fiunt bis bina quatuor, ter terna novem;

rursus hos numéros iidem multiplicent, fient bis quaterna octo, ter novem

viginti septem; sumantur nunc duo et viginti septem, vcl duo et novem, aeque

inter se incompositi sunt. Si duo numeri inter se incompositi sunt, et uterque

se multiplicaverit, deinde effectum ex se rursus multiplicaverit, hi quoque, qui

sic effecti sunt, ut in his ipsis qui supra positi sunt. Nam ex duobus octo, ex

tribus viginti septem sic facti inter se non componuntur. Si duo numeri inter

incomposilis] Hoc codices oinnes et anteriores teriorïbus editionibus sic jam lcgcbatur, cur malam

lialicnt editiones, pro quo Grotius primus substi- ipse Grotiiis substituit Icctioncm? Paulo post с

tuit compost t!s, contra sui etiam codicia fidem. Cau- Darmstattcnsi códice reposui multiplicaverit pro

sam, nisi summa negligentia fucrit, ignoramus. multiplienbit.

si duo] Duorum horunece primoruni aphoris- iidem] In editis erat idem, nempe I «implici

mornm, ut ita loqnar, principia MS. auctoritate ita pro duplici, ut sacpc (v. §. 95. 295. 725. 787).

sunt coustruendi, ut in principio pro compositi in- Moxquc с Reicbenauensi códice reposui fient pro fiunt.

compositi legatur; idquc sensus flagifat. Ghot. — positi sunt] Vide ne per bomocotclculon exci-

Rccte; accedit et Reicbenauensis codex. Sed in an- derit inter se incompositi sunt.

_ 78*

620 Martiani Capellae lib. VII. §. 779.

se incorapositi sunt, et in unum junguntur, hie numerus, qui sic effectue

est, componi cum alterutro ex prioribus non potest. Si tres et quinqué in

unum junguntur, fiunt oeto; hi neque cum quinqué ñeque cum tribus componi

780 possunt. Si numerus in duos inter se incompositos divisus est, componi cum

alterutro eorum non potest. Dividantur novem in quatuor et quinqué; ne

que cum quatuor neque cum quinqué componi novem possunt. Si duo

numeri cum tertio juncli sic fuerint, ut omnes inter se incompositi sint, deinde

ex duobus alter alterum multiplicet, qui sic effectua erit cum eodem illo

tertio componi non poterit. iynt duo numeri quatuor et octo; adjiciantur his

tres, inter se incompositi sunt; multipliccnt duo priores alter alterum, quatuor

octo aut octies quaterna fiunt triginta duo; hi et tres inter se incompositi erunt.

DE PER SE INCOMPOSITIS.

781 Omnis numerus, qui per se incompositus est, componi cum altero non

potest, nisi cujus ipse mensura est. Ergo componuntur tres ad novem, quinqué

ad quindeeim, quia ter terna novem, quinquies terna quindecim sunt; in

quo numero, quod ejus non habebunt, cum eo componi non poterunt. Si

duobus numeris positis minor e majore detrahitur, et is qui superest non

est mensura ejus, qui proximus ante cum demtus est, hi numeri inter se

incompositi sunt. Sint tres et octo; tollantur ex majore numero terni quoties

possunt, supersunt duo; in his trium mensura non est; ergo tres quoque

multiplicet] Sic pro multiplient codex Darmstat- componi cum altero] Dclcvi parliculam et, quae

tensis, cujus ctiam auetoritate inter erit et cum ante Lace vocabula coutra antcriorum cditioniuu

dclcvi Toccm uleraue. fidem apud Grotium legebatur.

quatuor octo] Lege qualer octo. Слот. — Om- non poterunt] ÍViniiium tres non poterunt coninino

sie rectius scrípsíssent librara. poni cum quinqué, quod in quindeeim continctiir,

incompositi erunt] Melius hoc quam sunt in sed -aliunde quam a tribus pctitiain .est.

editis praebuerunt códices DIonaccnscs (A. C) et detrahitur ] Sic melius codex Daruistattensis,

Darmstuttcnsis. quam detrahulur in editis : sequilur cniui est, non sit.

Martiani Capellae lib." VII. §. 781 624

et octo inter se incompositi sunt. Si tres juncti sunt ex omnibus, qui sub

eadcm ratione sunt, ex his duo quilibet in un um dati cum tertio non componuntur.

Sint tres numeri novem, duodccim, sedecim; horum inscquens

semper priori supertertius est, nec ulli tres minores duo juncti reperientur.

Confundantur in unura novem et duodecim, fiunt viginti unus; hi cum se

decim non cornponuntur. Si impar numerus cum aliquo componi non potest, 782

нес cum duplicato quidem eo componitur. Sint quinqué et octo; hi inter se

incompositi sunt; duplicentur octo, fiunt sedecim; nec cum his quidem quoque

componi possutit. Si duo et alteri duo numeri ponuntur sic, ut neuter ex

prioribus cum alterutro ex insequentibus componi possit, nec is quidem, qui

de duobus prioribus factus est, componi cum alterutro insequcntium potest.

Sint duo numeri quatuor et octo, item alii duo quinqué et Septem, neuter

ex prioribus componi cum alterutro insequentium potest; confundantur in

unum quatuor et octo, fiunt duodecim, ne hi quidem cum quinqué aut

scptem cornponuntur. Minimi numeri ex his, qui sub eadem ratione sunt, 785

inter se incompositi sunt; ut in dupli ratione minimi sunt duo et quatuor,

in triplici duo et sex, hique inter se non cornponuntur. At quamvis magni

numeri sumantur, qui inter se incompositi sunt, minimi sunt ex omnibus

qui sub eadem ratione sunt. Sint, ut in duo ad unum, ducenti et centum;

hi inter se non cornponuntur; est autem inter eos partium ratio, quod ducenti

et centum et uno dimidio et nonaginta novem partibus antecedunt. Neque

id esse inter u\\os minores numéros potest. Quum vero mcnsurae ratio efficiat, 784

ut quidam per se incompositi compositive, quidam inter se compositi incompo

siti ve sint, non alienum videtur documentis protinus subjicere. Omnis numerus

si tres] Seil, numeri, non numerus (ernarius. ел his] Grotius et his, contra anteriornm fidem.

Juncti autem ex omnibus, qui sub eadcm ratione quidem quoque] Immo quinqué, non quoque.

sunt, dicuntur ü, qui ex dnobus cujuslibet ratio* in triplici] Lcgcndum puto in tripli3 subaudita

nis termims et secum et inter sc muiliplicatis orti ¿x tov xoivov voce ratione. Gbot. — Vulgata ex

sunt, ut novem, duodecim, sedecim, ex ter ternis, Grae со Xôyoç тдслЛабюд defendí potest

ter quaternis, qiialer ternis, et quater quaternis. documentis] Codices Dlonacenses pro bac voce

622 Martiani Capellac lib. VII. $. 784.

aut per so incompositus est, aut si per se compositus est in aliquo per se

incomposito mensuram habet, ut tres, quique ab eo per triplicationera increscunt,

novem in tribus, item quindecim in quinqué. Sed eorum, qui pares

ex paribus sunt, minima mensura in duobus est; eorum autem, qui pares

ex imparibus aut ctiam impares sunt, potest minima mensura etiam in majoribus

numeris esse, omnibus tarnen imparibus. Unius autem compositi

mensura vel minima vel maxima facile reperitur; replicado enim numero

próxima mensura maxima, ultima minima est. Ut puta sint quinquaginta,

hi replicentur; dimidia pars eorum viginti quinqué, in his mensura maxima

est. llursus animad vertamus, quas inferiores mensuras habcat. Sunt autem

decies quina quinquaginta, item quinquies dena, item bis quina vicena, nec

ulla ex his minor est ea quae ex duobus est; haec igitur minima mensura

78o quinquagenarii est. At si duo numeri inter se compositi sunt, major et minor,

quomodo reperiatur communis his maxima minimaque mensura quaeri potest.

Oportet autem majori numero minorem detrahere, quolies potest; deinde quan

tum ex priore superest, tantundem demere ex minore, quoties potest; qui sic

intererit numerus, is eorum erit numerorum mensura maxima. Sint enim

duo numeri trecenti quinquaginta et centum; demantur ex trecentis quin

quaginta quoties possunt centeni, id est ter, reliqui sunt quinquaginta;

ex altero centenario numero detrahantur quinquaginta, supererunt ex eo quin

quaginta; hie numerus trecentis quinquaginta et centenis communis mensura

maxima est. Nam quinquagies bina centum, quinquagies septena trecenti

quinquaginta sunt. Ex hoc etiam illud apparet, quod quisquis numerus

minor maximum in supradictis numeris metitur, minimam quoque eorum

alter (A) tarnen is, alter (C) tarnen his praebent, minor est ea] Alios legere quam ea Grotiiis

Darmstattensis earn prorsns omittit; scd mutandi in margine nota vit; sed non ncccssc est nisi percausa

vix apparet, nisi documenta his legere pla- spicnitati considere qnis vclit.

cucrit. intererit] Haec Monacensis (C) lectio mclior

tres quinqué] Alios quatuor legere, alios omit- quidcrn, quam interierit in editis; sed intelligen

tere in margine traditiir; male utrique. dum supererit vel reliqvum erit.

Martiani Capellae lib. VII. §. 785. 623

mensuram metietur. Minima autem ^mensura eorundem numerorum sic invenitur:

ubi maxima reperta est, illius ipsias minima quaeritur; eadem etiam

prioribus numeris communis minima est. Ut hie quoque minima quinquagenarii

mensura in duobus est; igitur eadem etiam priorur.i numerorum

minima mensura est. At trium numerorum;,, qui inter se compositi sunt, 786

maxima minimaque mensura sic invenitur: duorum mensura maxima quaeritur;

si ex tertio quoque eorum mininio communis, repertum id quod desideratum

est; si non est, medii minimique maxima mensura eodem modo requiritur,

caque tribus omnibus communis est. Sint tres numeri trecenti quinquaginta,

centum, septuaginta quinqué; quae sit mensura maxima communis his,

qui trecenti quinquaginta, et his qui centum sunt, repertaque sit in quinquagenario

numero, consideremus an hie tertium ilium, qui septuaginta quinqué

habet, metiatur. Si metiretur, omnibus tribus communis esset; non metitur

autem, ergo jungamus centum et septuaginta quinqué, et horum maximam

mensuram requiramus. Demo ex centum septuaginta quinqué, supersunt viginti

quinqué, hos quoties possum demo ex eo numero, qui septuaginta quinqué

habet, id est bis, supersunt viginti quinqué; hic numerus maxima mensura

est communis his qui centum et his qui septuaginta quinqué sunt. In his

etiam omnium trium numerorum maxima mensura communis est; nam vicies

quinquies terna septuaginta quinqué sunt; vicies quinquies quaterna centum;

vicies quinquies quaterna dena, trecenti quinquaginta. Consideremus nunc

horum viginti quinqué quae minima mensura sit; ea pervenire neque ad

duos, neque ad tres, neque ad quatuor potest, sed est in quinario numero,

et haec eadem mensura minima communis omnibus tribus superioribus numeris

reperitur. Nam duo qui et trecentos quinquaginta et centum metiuntur, sep

tuaginta quinqué non metiuntur; tres, qui septuaginta quinqué metiuntur,

quinquagenarii] Sic Darms tatlcnsis codex. Ante- sí er tertio] Alios sic legere, alios et, martini

ñores editiones (piinquagenorum, quod etiam rectum: adscríptum est; sed luce ciarías est veram Iccliosod

omnino corruptora Grotü est ¡¡uinquagenuml nem esse si ea tertio.

624 Martiani'Capellae lib. VII. §. 786.

trócenlos quinquaginta et centum пой metiuntur; quatuor centum metiuntur,

qui rursus trecentos quinquaginta et septuaginta quinqué non metiuntur; quinqué

primum omnes illos metiri possunt, quia quinquies quina dena septuaginta

quinqué, quinquies vicena centum ,•"> quinquies septuaginta trecenti quin-

787 quaginta sunt. Duobus ver<)> mtttlèris datis, quern minimum illi metiantur,

sic invenitur. Sint dati numeri 'duo öt tres, hi inter se incompositi sunt. Ex

his alter alterum multiplieet;" Bis terna vel ter bina fiunt sex. Hie minimus

numerus est, quern illi duo metiuntur. Maximum quern metiri possint,

nemo dixerit; sed omnem iidein numeri metientur, quicunque senario numero

multiplicato fiet. Addantur duo numeri inter se compositi novem et duodecim;

simili multiplicatione eodem non pervenitur, quia potest etiam minor numerus,

quam qui sic efficitur, in his mensuram aliam habere; alia igitur via re-

788 periundum est. Videamus, qui minimi numeri sub eadem ratione qua hi

sint. Est autem in novenario numero minimus rationis ejusdem in tribus, in

duodenario in duobus. Nunc multiplicet ex minoribus numeris uterlibet non

suura numerum, sed alienum, id est vel tria duodecim, vel duo novem.

Ter duodena triginta sex, bis novena duodeviginti. Ex his considcrcmus,

an minor numerus, qui est duodeviginti, mensuram habeat et in novem

et in duodecim. Habet autem in novem, et in duodecim non habet; diniittatur

igitur et major apprehendatur, qui est triginta sex; hie minimus est, quern

metiri et novem et duodecim possint. Eadem ratione omnem niimerum, qui-

789 cunque triginta sex multiplicatis fiet, iidem illi duo numeri metiuntur. Tribus

autem numeris datis numerus, quem minimum illi metiantur, sic invenitur.

Sint dati tres numeri duo, tres, quatuor. Siunmus is numerus, qui minimus

et in duplicationc et in triplicatione mensuram habet, is est senarius numerus.

Consideremus an hie etiam tertium ex tribus, id est quaternionem, metiatur.

Si metiretur, repertum id esset quod requisitura est? nunc non metitur;

maximum quem metiri] Alios pracmittcrc duo tjua hi] Sic codices Monacenses (A. C), Rci-

Grotius in margine notât } non necessc. ' ч •>> ■ clicnaucusis, et Darmstattensis pro tpii hi in editis

Martiani Capcllae üb. VIL §. 789. 623

adspiciamus ergo, quera minimum quatuor et tres meliantur. Is est duodecim;

ergo is est minimus, quem omnes illi tres metiri possunt. Nam et bis sena,

et ter quaterna, et quater terna, duodecim fiunt; et hic quoque omnem

numerum, qui duodecim multiplicatis fiet, iidem illi numeri tres metiuntur.

Ubi duo numeri numerum aliquem metiuntur, qui minimus in illis duobus 790

mensuram habet, ejusdem illius numeri mensura est. Sint dati duodecim,

hos et duo et tres metiuntur; minimus autem numerus, quem illi duo me

tiuntur, senarius est; atquin iisdem etiam duodecim metitur, nam sexies bina

duodecim sunt. Idem fit in eo numero, quera tres aliqui metiuntur. Nam

hic quoque metitur, qui minimus in illis tribus mensuram habet. Ponantur

viginti quatuor: hos et duo et tres et quatuor metiuntur, minimus autem

numerus, qui est duodecim, in iisdem illis tribus mensurara habet; atquin

hic quoque eos qui viginti quatuor sunt metitur, nam duodecics bina viginti

quatuor sunt. Si binis nu'mcris majores minoresque ponuntur sic ut cadem 791

ratio inter majores minoresque sit, quoties major majorera, toties minor

minorem metitur. Sint numeri duo et tres, deinde octo et duodecim;

eadem inter majores minoresque numéros ratio est; nam et tres duobus

et duodecim his qui octo sunt superdimidii sunt. Metiuntur autem tres eos

qui duodecim sunt quater, nam ter quaterna duodecim sunt; atqui duo

quoque eos qui octo sunt quater metiuntur, nam quatuor bina octo sunt.

Quoties singularitas aliquem numerum metitur, toties alius numerus earn etiam 792

metietur. Eveniet ut, quoties singularitas ex secundis ulteriorem numerum

metietur, toties is, qui ante in singularitatis mensuram venerit, ulteriorem

numerum metiatur. Sint unum et quinqué et sex et triginta. Singularitas

quinarium numerum quinquies metitur; idem facit senio in triginta; rursus

ipsos sex singularitas sexies metitur; at quinarius quoque numerus sexies

tres metiuntur] Sic codices Monaccnsis (С) et major majorent] Sic necessario rcponcnilum

Darmatattcnsis , melius quam metilantur in editis. erat ex códice Darmstaltcnsi, vulgo major miatquin

lïsrfem] Codex Darmstattcnsis alque $ norem.

sed miliare uolui, qnum infra Herum atquin recurrat. earn etiam metietur] Locus corruptiis.

626 Martiani Capellae lib. VII. $. 793.

793 metitur eos qui triginta sunt. Si duo numeri alter alterum multiplicand

eum vero numerum qui sic effectus est aliquis qui per se incorapositus est

metitur, idem necesse est etiam utrumque ex prioribus metiatur. Multiplicet

dccas octonarium numerum, fiunt octoginta; hos duo metiuntur, nam bis quadragena

octoginta sunt; atquin iidem octo quoque et decern metiuntur, quum

794 bis quaterna octo, bis quina decern fiant. Quotiescunque numeri proportionis

ejusdem, quam âvaZoyiav Graeci vocant, in ordinem ponuntur, primus si

ultimum metitur, secundum quoque et deinceps omnes metietur; si secundum

metitur, ultimum quoque et medios metietur; si quemlibet denique unum metietur,

omnes metietur. Contra si ultimum non metitur, ne secundum quidem,

neque quemquam alium; si secundum non metitur, ne ultimum quidem aliumve;

si quern medium non metitur, ne alium quidem. Sint tres et novem et viginti

Septem et octoginta unus et ducenti quadraginta tres; inter hos omnes tripli ratio

est. Ternio autem metitur eos, qui ducenti quadraginta tres sunt; ter octógona

singula ducenti quadraginta tres sunt; idem ergo metitur novenarium numerum,

quum ter terna novem sunt, et quia hunc metitur, etiam ultimum, et quia

utrumlibet, etiam ceteros, et quia medium quem vis ex illis, et priores quoque

et ulteriores. At duo quia non metiuntur ducentos quadraginta tres, ne novem

quidem aut medios; quia novem non metiuntur, ne ducentos quadraginta tres

quidem aut medios; quia nullum ex mediis metiuntur, ne ulteriores quidem.

79o Si quotlibet ab uno numero conveniunt proportionis ejusdem, quot per se

incompositi numeri ultimum numerum, totidem ettiam cum qui ab uno

proximus est metientur. Sint numeri, qui duplo increscunt, unum, duo,

quatuor, octo, sedecim; ex his cos qui sedecim sunt duo, et iidem se ipsos mcproportionis]

Sic et hic et infra corrcxi vulgatam quia fame] Sic codex. Monacensis (C); vulgo

portionis e codicibus Monaccnsibus ct margine Gro- qui hunc.

tiana; со magis, quod ipse Martianus supra (§.289) quotlibet] Sic anteriores editioncs hie ct in sccevaXoyiav

Latine propartionem reddidcrat. qnentibus (§. 796. 797), ubi Grotius male semper

unum melieltir] Codex Monacensis (A) units, quodlibet.

male. •

Martiani Capellao lib. VII. §. 795. 627

tiuntur. At sint duodecies centum quadraginta quatuor in mille septingentis viginti

octo. Sunt per se incompositi numeri duo tres, quia bis octingenta sexaginta

quatuor in MDCLX sunt; itemque ter quingenta septuagena utile; atquin idem

duo et tres et duodecim quoque, qui ab uno proximi sunt, metiuntur, quum

bis sena, et ter quaterna duodecim sint. Si quotlibet ab uno numeri proportionis 796

ejusdem sunt, minor numerus majorem semper per aliquem aliorum, qui sub

eadem ratione sunt, metitur. Sint unum, duo, quatuor, octo, sedecim,

triginta duo, sexaginta quatuor. Ex his duo eos qui quatuor sunt, quatuor

cos qui octo sunt, octo cos qui sedecim sunt, sedecim eos qui triginta

duo sunt, triginta duo eos ojui sexaginta suut, duplicatione metiuntur. At

duo eos qui octo sunt quadruplicatione metiuntur; eadem eos qui sedecim

MDCLX\ Locum insignitcr corruptum reliqui,

qualem Grotius edidcrat, satisquc babeo variantes

codicum lecüones enotarc, quaruin plurimas jam

in Grotii margine invcni. Ac primum in Monacensi

per sc incompositi numeri II et III, qui ab bis

octingenta L bina MDCCIV* sunt. Itemque ter D

sexaginta VIII.« In altero au tern (A): »At sint L

XII. С LX. II a. a. CC. IIII sunt per se incom

positi numeri П, quia bis DCCC quinquagena bina

AI. DCC. IV sunt. Itemque ter quingenta Besa

gen* octogena.« Porro in ftcicbenauensi: »At sint

I. ХП. CXLII. a CCIV sunt per ее incompositi

numeri II. Ill, quia ab bis octingenta quinquagena

bina in MDCCIIII sunt. Itemque ter quingenta sep

tuagena utile.« Absurdum istud utile, quod ct

Grotius edidit, pro eo quod verisimilitcr scriptum

erat sex. In Darmstattensi deniquc idem locus sic

sc babet: »At sint I. ХП. C. XLII. M. scptingenti

IIII per se incompositi numeri II ct Ш, qui ab

bis octingenta quinquagena bina M. DCCIUI sunt;

itemque ter quingenta sexagena octona.« Wille in

boc códice semper scriptum est bac nota I, qua

interdum ct in significatur. Sacpe etiam ij (duo) ct

tí (litera I gemina) confunduntur. Seusus denique

bujus loci esse videtur: ..omnia membra scrici geometricae

dividi possunt per eundem numerum«;

id est ..omnia ilia membra iisdem utiintur factoribus,

quibus id quod proximum est a monade. «

Scripserit igitur fortassis noster: »Sint I, XII ^

CXLIV, MDCCXXVIH: ennt per se incomposiü

numeri П, Ш, quia bis DCCCLXIV in MDCCXXVIII

; itemque ter DLXXVI. Atqui iidem П

et III metiuntur quoque XII, qui ab I sunt pro

ximi. « IVempe omnia membra scrici 1, 12, 144,

1728 dividi possunt per 2 et 3, quia siraplicissimi

hi sunt factores duodenarii numeri, quippe

2' X3 = 12.

ex his duo] Grotius ita edidit: »Ex his duo

eos qui 4 sunt: 4 cos qui octo sunt ct cae du

plicatione metiuntur. At 2 eos qui octo sunt qua

druplicatione metiuntur. Eadem cos qui sedecim

sunt metiuntur 4. Itemque« cet.,- reliqua ego с cotlicibus

Monaccnsibus (A. C) restituí.

79 *

ß28 Martiani Capellae lib. VII. §. 796.

sunt metiuntur quater; itemque octuplicatione metiuntur duo eos qui

scdecim sunt, quatuor eos qui triginta duo sunt, octo cos qui sexaginta

quatuor sunt; neque invenitur numerus, qui non et majorem metiatur, et

797 nulla alia mensura id facit, quam quae in iisdem numeris est. Si quotlibet

ab uno numcri proportionis ejusdem sunt, et is qui ab uno proximus est

per se incompositus est; maximus ex his in mensuram non veniet, nisi qui

ejusdem proportionis erit. Sint unum, tres, novem , viginti septem; inter

hos tripla proportio est, et uni proximus numerus per se incompositus est;

igitur cos, qui viginti septem sunt, nullus numerus metiri potest, nisi aut

tres, aut novem, quia sub eadem proportione sunt, quod non ita cvenit,

si quando ab uno proximus numerus compositus est. Sint unum, quatuor,

scdecim, sexaginta quatuor, proximus ab uno numerus per se compositus

est; ergo ultimus, qui est sexaginta quatuor, alias quoque mensuras quam

quae in bac serie sunt admittit, et duo, et octo, et triginta duo, quum bis

tricena bina, octies octona, bis et tricics bina, sexaginta quatuor faciant. Quern

minimum numerum duo per sc incompositi metiuntur, cum nullus alius per

se incompositus metictur. Sumatur quinqué et septem; nullum minorem nu

merum triginta quinqué metiuntur, nam quinquies septena et septics quina

triginta quinqué sunt; atque nullus alius numerus per se incompositus hunc

metiri potest, non duo, non tres, non undecim, non tredeeim, non sep-

798 tendeeim; multo vero minus ulteriores numcri. Si quadratus numerus quadratum

metitur, in latere quoque ejus altcrius mensura est. Sint duo quadrati

numeri quatuor et scdecim; metitur cos qui scdecim sunt quaternio;

quater cnim quatuor scdecim; atqui in latere quatuor duo sunt, in latere

corum qui scdecim sunt quatuor sunt; duo metiuntur quaternionem , bis

enim bina quatuor sunt. Ex hoc ctiain illud apparct, ex duobus quadratis

numeris, si in allerius latere mensura est, in ipso quoque quadrato numero

799 alterius quadrati mensuram esse. Si quadratus numerus quadratum non me

titur, nc in latere quidem alterius mensura est. Sint quadrati numeri quatuor

Martiani Capellae lib. VII. §. 799. 629

et novem; quaternio novenarium numerum non metitur; ergo ne duo quidem,

qui in latere quaternarii sunt, tres, qui in latere novenarii numeri sunt,

metiuntur. Ex hoc etiam illud apparct, ex duobus quadratis numeris, si in

alterius latere alterius lateris mensura non est, ne in altero quidem quadrato

numeri alterius quadrati raensuram esse. Si tessera tesseram metilur, in latere 800

quoque alterius lateris mensura est. Sint duae tesserae octo et sexaginta

quatuor; eos qui sexaginta quatuor sunt octo metiuntur, siquidem octies

octo sexaginta quatuor sunt; atqui si in latere ejus tesserae, quae octo habet,

duo sint, in latere ejus, quae sexaginta quatuor habet, quatuor sunt, duo

quaternarii mensura sunt. Ex hoc etiam illud apparet: si ex duabus tcsseris

duo alterius latus, alterius mensura est lateris, ejus quoque tesserae alia

tessera mensura est; atqui si tesseram tessera non metietur, ne in latere

quidem apparens lateris alterius mensura est. Sint duae tesserae octo et viginti

septem; eos qui viginti Septem sunt octo non metiuntur; ergo quum in

latere ejus tesserae, quae octo habet, duo sint, in ejus, quae viginti septem

habet, tres sint; duo ternionem non metiuntur. Ex hoc etiam illud apparet,

quod si in latere tesserae non est mensura, ne ca quidem tessera cam tes

seram metitur. In omni vero numero, qui mensuram in aliquo numero habet, 801

ex eodem et mensurae noinen acquirit, qui mensuram facit. Sint novem,

hos tcrnio metitur, et est etiam novenarii numeri tertia pars in tribus; sint

sedecim, hos quaternio metitur, et est quarta eorum qui sedecim sunt

quaternio; idemque in ceteris omnibus numeris reperitur. Sequitur autem, ut

alterius men sura est] Voccni mensura a Grotio altero] Ita codex Darmstattensis; male Grotius

omissam ex anlcríoribus editioníbus restituí, Rci- alio, nec roclior ante cum lectio erat aliquo.

chciiaucitsi quoque códice adstipiilantc. ejus quae] Vcrbuin tesserae, quod inter illas

ergo ne duo] Omisit Grotius duo, quamquam voces insert um in editis erat, cxpunxi codicis

anteriores et Ileicbcnaucnsis id babcant. Paulo Darmstattcnsis auctoritatc.

post pro quadrati in cditis с codicibus Monacen- etiam illud apparet] A Grotio quidem ouiissuiu

sibus (A. C) et G го t ¡ano legendum erat quitter- illud; sed editiones anteriores et Reicbcnaucusífl

narii. codex id babent.

650 Martiaiii Capellae lib. VII. $. 801.

si numero membrum sit, in eo numero mensuram is habeat, cui cum eo

membro commune nomen sit; ut novenarii numeri membrum in ternione est,

eumquc tres metiuntur.

802 Hos sat erit cursim numéros memorasse modosque;

Cetera Cecropias aequum perhibere cathedras,

Si tarnen ullus inest nostris super halitus aris,

Aut rite in veterem cultum replicantur abollae.

Me spatium admonuit jam claudere fatibus orsa,

Ne superûm nostri capiant fastidia coetus,

Et vetus astrígero pellar Numeraria coelo.

Sic ait, ac reticens propiori adjuncla sorori est.

hos sat erit] Codices Grotianns et Darmstat- carmiuie argumentum hoc est: »Cetera philosophes

ten sis nos, sed opposita Tulgatam confirmant. ar tin nique magietros ipsos persecuturos esse spcro?

aró] Alios legere alis margíni Grotius adscripsit modo sacra nostra etiam nunc aliquo modo colanlnr

Numeraria] Numeraria aQi,&[ir)Tixr¡. Sic glossa et antiqua sapicntiae studia rite manean1 5 me tempus

Isidori: »Arithmeticus, numerarius.« Grot. — Dcam est reticcre, nc superorum coetus fastidio mei caolim

fletara fuisse Numeriam, quae numerare do- piatur omninmquc dcorum matrcm (§. 750) turpitcr

ceret, Augustinus (de civ. dei 4, H) docet Totius e coelo dejiciat.«

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

CAPEL.LAE,

AFRI CARTHAGINIEJNSIS,

ASTRONOMIA

LIBER vin.

C^uae dum geruntur, et deorum sacer senatus illos numerorum cou- 8Ô5

cincntium repugnantiumque admiratur anfractus, ipsamque feminain quadam

venerabilis exccllentiae celsitudine reverendam non cassum parentem superûm

creditum recognoscit; multitudo etiam quae jussa constiterat sapientum, praescrtimque

Pythagoras cum sectatoribus cunctis, Platoque Timaei sui caligosa

discriminans, arcanis earn laudibus venerantur; nupturamque virgincm saepius

conspicabunda Pallas quid super dotalis eruditione feminae comprobaret exquirit,

et ipsa nutum admirantis associans, Cyllenius autem nullius magis

alumnae splendore ac luculentia gloriatus hujus se feminae evehit granditatc:

Astronomía] Codex Rcichcnauensie de Astro- , creditum] Lege crcditam. Grot. — Miror codilogia,

nequc ncgari potest, duo bacc vocabula ces non addiccrc; quorum tarnen consensus quum

inter se commit tari} attamen jam Scxti (adv. mathem. vulgatac Icctionis anctoritatcm tuefttur, ¡ta con-

5, 1 5 p. 258) tcniporibus videmus illud discrimen struendnm erit: »recognoscit non cassum creditum

factum esse , ut Astronomía sidernm situs motus- (esse) feminam parentem superûm • seil. esse,

que contemplare tur, Astrologia autem themata ge- jussa] Lege justa, id est juxta. INon. Gkot. —

nctliliaca crigcret, de quibus quuin Martianus hoc Ingeniosa corrcctio, cui vellcm codices adstipulalibro

non loquatur, vulgatam servare aptius visum est rentar j nunc vulgatam. tucor.

652 Martiani Capellae lib. VIII. §. 805.

sic Phocbo diutule aliam dotalium intromittere remorante, ne prioris proferae

804 admiratio laberetur, sacrum paululum fuit reverendumque silentium. Silenus

interea, ut Evan consecutus pone vietus atque acclinis adstabat, seu marcore

confectus aetatis, sive anxia inter doctae vocis miracula intentione comprehensus,

an alias poculis turgens tunc etiam nuptialis gratiae nomine prolectatus

inundantis sc temeti infusione proluerat, jam dudum laxatus in soninos, forte

repente blandum stertens ranae sonitum desorbentis increpuit. Quo terrore et

sic Phoebo] Sic in apodos! vcl apnd Ciceroncm

legimus (ad divers. 15, 70): »quia non est obscura

tua iu me bcncvolcntia , sic fit ut multi per me

tibi velint comnicndari.«

proferae] Legcndum puto propere, cui respondet

diutule commorante , nisi forte profera a proferendi

sive jtQO(pèç£LV dicatur. Grot. — Mutandi causam

non л ideo, licet adeo única vox sit, ut in Forceltíni

léxico ne locum quîdcm invencrit. Scliellcrus

recepit, sed nescío quo argumento dcam aliquant

ignotam dixit, quam Aritbmcticam esse luce cia

rías est.

paululum] Sic codices Rcichcnauensis ct Darmstattensis

pro paulum in editis, quod hie auribus

minus est acceptum.

an alias] Forte an melius: »an ut alias a po

culis turgens. a Yirgilius eodem modo de eodem:

»Ilesterno inflatus venas ut semper Jacclio.v

G кот. — Ovidius (met. II, 90) Silcnum pari fer

atque nostcr appellat »titubantem annisque meroque

«5 aboque loco (inet. 4, 20) bisee cum de

scribí t versibus:

» Quique senex ferula titubantes ebrius artus

Sustinet et pando non forliler luteret asello.«

Groin corredura opus non esse sponte apparet.

De ¡lio particulae an usu post sive coufer simillimnm

locum Tacili (ann. 14, SO): »Plautum ca non

movere, sive nullam opem providebat inermis atque

cxsul, seu taedio ambiguac spei, mt amorc conjugis

et liberorum«; plura dabit Oudcndorpius (ad

Appulcji met. 5, p. 575).

prolueral] Virgilius (Aen. 1, 758):

»ille impiger hausit

Spumantem pateram et pleno se proliiit auro« ;

üoratius (Sat. 2, 4, 27):

»leni praecordia mulso

Probiens melius«;

Persitis (prolog. 1):

• Лес fonte labra prolui caballino» ;

Prudentius (in Symmacb. 1, 120):

»sitque aV idus vini multo sc proluit haustu.«

blandutn] In MS. ¡jlandum fuit, postea correctum

est clandum. Clarissimus autem juvenis Fr. T¡-

liobroga in MS., quo ille usus est in Germania,

qui plcrnmque cum meo consonat, testatur invenissc

clantjum. Saue in Glossario veteri lego: »clangu

ct clangor, r¡%OQ бссЯясууод.* An ibi clangum

legcndum sit nescio , hoc scio ita aeeipi possc,

qiicinadmodum tonitrum et tonitru dieimus, et sí

qua similia. Grot. — Codices ctiam Mouaccnsis (C)

ct Darmstattensis glandtim exhibent, quod tarnen

qiium sensu carcat, vulgatam retiñere satins duxi,

qua jocus Martiani ingenio lociqiic colore non ihdignus

continetur.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 801. 655

rapiduli sonitu raucitate concussi eodem se quamplures convertere divi, scnisque

proflantis somnum atque huraentis crapulae exundatione conspecta,

risus circumstantium eo maxime quo claudcbatur excussus. Tunc quoniam

crédita jocos nuptialis liceutia non vetare, famulitium Veneris vernaculaeque

Bromiales tantos cachinnos concussis adraodum tulcre singultibus, ut quamplures

alios connisos cohibere risum hoc maxiine in petulantis proruptionis

sonitum eíTusique cachinni libentiam provocarint. Deniquc, ut semper impatiens

atque inverecundus, procax ac protervus assultibus ad cum alaccr Cupido

atque hilarus accucurrit, atque ut depile rubellumque calvitium senex baculum

acelinatus affixerat, palmae verbere percrepantis apploso coque sonitu recla

mantis, risum vclut etiam permjssum paene omnibus suscita vit.

Tunc vix senex reclusis

Creperum videns ocelli's

inverectmdus] Codex Reicbcnauensis inverecundís,

male.

accucurrit] Sic codices Mojiaccnsis (C) et Rei

cbcnauensis, melius quam praesens in editis, quia

suscilavit scquitur.

calvitium] Hoc antiquitus in still titiae signumacceptura

esse monent interpretes ad Pcrsium (I, 56).

baculum] Primo adspectu magis arridet lectio

in margine posita báculo; vernmtamen vulgatam

retinui, quia accusativus paritcr atque post iutw

gere (§. 755) ab affigere penderé posse -videbatur.

Multo etiam minus afjlixerat legendum ex margine

pro affixerat.

reclamantis] IVimirum palmae Tcrberis vehementia

quasi resonantis. Construe: » apploso verbere

palmae percrepantis coque sonitu reclamantis.«

crepermm] Vide supra (§.2. 116). Ceternm

conferenda egregia crapulantis descriptio apud Rntilium

Lupum (2, 7; p. 101), ubi plura Rulur

keniue.

rapiduli] Heinsius (apud Drackcnborch. ad Silium

Ital. p. 568) pro more suo audacior ariduli

legi vult; quo jure, docti- videant. Nee Grotii con

jectura opus esse videtur, qua paulo ante strepore

legendum pro terrore suasit, licet et codex Monacensis

proflantis] Virgilius (Acn. 9, 526):

я tolo prof'abat pectore somnum.*

Cetcrum somno pro somnum rcquiri quivis videt.

exundatione] Alios exudatione legere margini

edecriptum est, quod exsudatione esse conjicio;

magis tarnen placet ob majorem vim vulgata.

in petulantis] Vulgo impetulantis , cujus in lo

cum quod jam G rol ins scribendum esse intellexerat

ex códice Rciclicnauensi rcstitui.

libentiam] Sic ct margo Grotiana ct codices

Lcidcnscs teste Oudendorpio (ad Appui. 1, p. 52).

Vulgo licentiam, quod etsi ferri possit, tamen ilia

lectio exquisitior videtur. Plautus (Stich. 2, 1, 5):

» ¡taque pectus onustnm porto lubentia lactitiaque.«

634 Martiani Capellae lib. VIII. $. 805.

Circumspicit ridentes,

Ictuque suscitante

Stupidum dolens tuetur,

Frictuquc palmulari -

Madida detergit ora.

Tunc motus increpante

Baculum rapit Lyaeo,

Ac dum movere gressum

Cupit avocante Lyde,

Tandem recepta luce

Superûm videt senatum.

Percellitur repente,

Silicerniumque nutans

Tentât celerare cursum;

Tunc motibus negatis

Magis involutus adstat,

*• Cessimque formid antes

Abeunt pedes tremore,

Titubansque moliensque

Lyde] Uxorcm Sileni ait glossa in códice Darm- celerare] Pro hoc, quia contra mctrum pcccat,

stations!, neque habeo quod melius afferam. Tamcn Oudcndorpius (ad Appulejum) rcponi voluit ciere,

avocante pro advocante scribere aiisus sum с mar- Hcinsius (ad Valer. Пасс. p. 652 Murin.) citare,

ginc Grotiana et códice Rcicbenaueusi, quia sensu s qui idem mox etiam labant pro abeunt, ct vergen»**

hic esse videtur, abirc molientem a Lyde revoca- pro turgens substituí jussit. In codicibus nihil suhtum

esse. sidil, nec quod anteriores ediliones habent atiere

silicernium] Âpud Tcrentium (adclph. 4, 2, pro celerare, metro medetur; facillimum tamen

48) ipse seuex silicernium appel! a in r.-, qnarc baud erit, servatis omnibus vocibus scriberc: » celerare

scio an optime silicernium nutare fntclligatur de tentât cursiim.« Reliquia coiijectiiris facile superhominc,

qui senil» more vacillet. Fiilgentius (de sedemus. Turgentis vocabulum corporis vaslitali

serm. anliqu. p. 271 Munch.): »Siliccrnios dici то- optime convenit, neque abeunt oiTcudit, inodo juu-

Inerunt senes jam incurvos, quasi jam sepulcroruni gas cessim abeunt, id est ¡alando, non relro, ut

suortim silices cementes.. docte ostendit Handius (in Turscllino II, p. 50).

Martiani Capellae lib. VIII. $. 80o. 63d

• . Haeret, redit, recurrit;

Tunc victa palpitansque

Turgens cadit senectus.

Fit major inde risus,

Nec seit raodum voluptas,

Donee jubente Baccho

Satyrus rapit jacenleni, , r

Scapulisque dat supinum ,

Uvidumque quadrimembrem .< • ,

Colloque complicatum

Utribus parem reportât.

Нас jocularis liccntiae alacritate fervente, Satura illa, quae mcos curae 800

habuit informare sensus: ne tu, ait, infelix vel Capella vel quisquís es, non

пес seit] Ita с margine Grotiana scrips! pro

nescit in editis.

quadrimembrem] Quídam codices Labent hiantimembrem

, alius quadrimembrem , quae lectio

inagis placet, ut intelligatur, brach ¡a ad crura com

plicata Labuissc, quod ipsiini ex sequentibus duobus

versibus explicatur:

» Colloque complicatum

l'tribus parem reportât « ,

et tametsi quaedam cxemplaria babent darem , ita

ut ad Darem illum Virgilianum posait videri alludere,

inulto tarnen magis probaverim banc lectionem

»ii tri bus parem« id est » si mil cm ntri compli

cate « atque ita bodic Hispani bomiuem ebrium vocant

utrem: hoc est una bola, ut ipsi Ioquuntur.

L'tribus cniin pro vasis utuntur ob commoditatem

vecturac. Ncqnc enim vasa majora montuosis in

locie et quibus navigari non potest jumentis vchi

possuiit. Vlxcaw. — Âbsurdissima lectio Jacehi

membrum: verior illa hiatUimetnbrem ; sed nec im

probo illain quadrimembrem, quemadmodum dicimus

»quadrupedem constringere. « Membra antera

■xen? é£o%r¡v pedes, uti et yvia Graecis, unde

àfiqjLyvrjeLÇ. Grot. — Darmstattensis codex et

hiati membrem babet, atque datent pro parem}

sed unice vera est lectio quam equidem dedi quamque

jam Vulcanius Grotiusque probarunt, licet earn

ad marginem rejecerint et ineptam Jacchi membrum

in textu servarint.

ne tu ait infelix] Lege cum MS.: »nc tu ait

Felix«; quanqiiam ncque male ad Felicis nomeu

per ctvxitpQaÖLV allusum videri possit. Grot.

— Recte posterius; lusum in nomine esse seqnentia

qnoquc produnt, ubi videlicet geni ti vi sensus et

nominis ad infelix referendi sunt, nt apud Siliinn

(12, 452):

»Infelix fldei, miscraeque secunda Sagnnlo«

vel •Mincius infelix ausi« apud eundem (9, 627).

Hinc pecudalis quoque ad Hominis retuli, nimirum

Capellae, licet ctiam ad joci trahi potuisset.

80*

636 Martiani Capellae lib. VIÏI. §.

minus sensijs quam nominis pecudalis, hujus incongrui risus adjectione desipere

vel dementire coepisti? An tandem non dispensas in Joviali cachinnos te

movisse concilio, verendumquo esse sub divùm Palladiaque censura assimu-

807 lare quemquam vel cerritulum garrientem? At quo etiam tempore Cupido

vel Satyrus petulantis ausus procacitate dissiliunt? Nempe quum virgo

sidérea pulchriorque dotalium in istam venerabilem curiam ac deorum ven

tura conspectus! Apagesis nec post haec mígales ausus lege hymenaea et

culpae vela mine liccntis obnubcris! Saltern Pricniac ausculta nihilum grávate

sentcntiae: Mr¡ ovoç Xvquç xaiçov yvcô&co. Tam tristibus asperisque Saturae alioquin

lepidulae verberibus demulctatis, cum excusamentis admissi velut procacis

dement ire 1 Recepi, quod Grotius in margine

posucrat, pro detnentai-e diibiac auctoritatis vocabulo.

Démentit est apud Lactantium (instit. 4, 27);

addc Stcphaniiim (ad Saxon, p. iöö).

an tandem] Lege nain tandem. « Susros (in Gurí,

an. 1'. 4, p. 10). — At vero in nidio códice ita

legitur, scnsnsque vulgatac satis íntelligitur. Melior

ejusdcm conjectura est, qua moi velut pro vel legendum

enasît; sed codices nihil mutant.

at ano] Forte legend um ас (pío. Susies (ibidem).

— Grotii lectio at quo eodcin redit; anteriores

editîoncs a quo habebant.

post haec] MS. post id haec, lege postidhac.

Postidhac diciinus qucmadinodum antidhac, quae

vox rcstituenda fragmento ¡II i, qnod citat Nonius

in voce firgindemia. Legcndum enim:

»Quid tristiorem video te esse etiam antidhac,

Lampadio ?«

Ilodie ante ad haec in plerisqac codicibus legitur.

Grot. — In meo Nonii exemple (1, p. 187. Par.

ICI 4 Merc.) antidhac legitur. Simili yarictate nostro

in loco Grotius post ad haec scripsit, in margine

post id haec nota vit, codex autem Reicbcnaucnsis

pus i haec exhibait, quod recepi.

mígales] Rcdtixi quod in marghiem Grotius rcjeccrat;

vulgo jiigales; at ex Saturae sentcntia

Blartiani ausus nc jngali qnidem sive nuptiali lege

defend! possunt, sed merae nugac sunt.

saltern] Lego totam banc periodon, et féliciter

(ni fallor) restitue: » Saltern Prieneiac ausculta nibilum

gravatus sentcntiae, et si fir¡ ovoç Àvqccç

si xcuQOV yvco&l«, vel cum MS. »et ni ovoç

Zvgaç* etc. Tribuit sententiam Bianti, qnani aliî

Pittaco, quemadmodum illam yvco&t ÓavXOV qui

dam Chiloni, quidam Soloni ascribunt, ut et illam

TSÀOÇ óoñv (ïiov. Vid. Aus. Lud. Sap. in Ludio.

GnoT. — Locum dubiuin et aliquatenus certc cor*

rnptum reliqui, qualcm in editis inveni. De ipsoproverbio

ovoç Xvgaç vide Erasmimt (in adag. 1,

4, 5У; p. US).

demulctatis] Lege dcmulcatus, quomodo cmendavit

similem Taciti sui locum Lipsitis, cui enco

mium non addo, nc plus laudibus dctrabam quam

addam. Gloss. Isidori: »commulcat, concilient, colludit

«; et alibi: » niulcat piignis vel calcibus eaedit.«

GnoT. — Alios demulgalis , alios divulgalis legere

idem margini adscripsit; quarum tarnen omnium

lectiouum optima est quam ipse proposuit, modo

Martiani Capellae lib. VIII. §. 807. 657

involutus, tandem quae pucllarum intromittenda paratur inquiro. Ac sic ilia

nondum stomacho senescente, quo in me invehebatur, exorsa:

Astrigerae jam sedis iter cursumque polorum, 808

Et sacra multivagos qua tollunt sidera flexus,

Dicere tempus adest; video splendescere pulsu

Icta corusciferi subito laquearía coeli: .

Illic bis septem solitus servare Triones

Pastor Hyperborea resplendet luce Bootes j

Hinc qua devexo tellus subducitur axe,

Ignoto Canopos sese infert fulgidus astro;

Phoebeos pariter currus rapidosque meatus,

Et toties variae flamm antia cornua Lunae,

Quin etiam medios quos nectunt culmina circos,

Oblique et rutilis quo se rapit órbita siguis,

Cerneré jam videor; tu fingere ludiera pracstas,

Viliaque astriloquae praefers commenta puellae!

Talia adhuc canente Satura, vetitus ille ac durissime castigatus denuo 809

me risus invasit. Euge, inquam, Satura me ante poetriam fecit colère! Coecodlces

addiccrcnt. Miro contra modo tcxtum car- Canopos] Vide nostrum snpra (§. o93. 608. 696)

rupit in seqnentibus per lectionem involvunhir, eu- et infra (§. 838).

jus in locum non dubitavi anteriornm editionnm currus] Grotîus edidit cursus, qtiod improbat

lectionem involutus restitnere. Involutus dicit eo- Bnrmannus (anthol. Lat. П, p. 697 f.) et certe

dem sensu quo Horatius (od. 5, 29, 54): к mea anteriores editiones liabcbant cwtus.

virtntc me involvo«, id est tneor , defendo, ut com- oblique] Alia lectio in margine est obliquely

mode ad deprecationem quoquc trahi possit. contra mctrum pariter ac sensnm. De acquatoris

senescente] IVondnm sedata ira. Vulcan, et ecliptices circulis loquitur Marlianus, quos mesubito]

Codex Darmstattcnsis ubi tunc, contra dios culmina nectunt, id est qui in punctis aequimctrum.

noctialibus cohaercnt, licet cclipticc cum zodiaco

pastor] Meliorem lectionem, quam Grotius ad obb'quum sitnm babcat.

raargincm rcjecit, practuli, adstipulantibus codici- praestas] Id est: »tu melior, aptïor es ad lubus

Monaccnsi (G), Darmstattcnsi, et Reichcnauensi. diera fingenda. «

Vulgo plaustro. ante poëtriam] Fortasse artern pohlkam.

(>38 Martiani Capellae lib. VIII. §. 809.

pistine Permessiaci gurgitis sitire fontes? Jamne fulgores praevides et vultus

deorum? Sed ubi illud repente discessit, quod irrisoria semper lepidaque

versutia inter insana semper deridebas vatum tumores, dicabulis cavillautibus

saleque contenta, nec minus- poëtarum rhetorumque cothurno inter lymphatica

derclicto; quod rábido fervebas cerebrosa motu, ас me Sileni somnum ridentem

censorio. clangore superciliosior increpabas? Ergone figmenta dimoveam

ct nihil leporis jocique permixti taedium auscultantium recreabit? Peligni de

cctcro juwmis versículo resipisce, et ni tragicum corrugaris, ride, si sapis,

810 o puella ride! His me Saturaque mea alterna diutule objurgatione rixatis*

aliam dotalium virginum Dclius intromissurus egreditur. Et ecce globus qui

dam lucis aethereae, et concava perspicui ignis aggestio, ut apparebat, intra

se quandam virginem claudens, miti vcrtigine sensim volutus illabitur. Quo

candore luminis propinquantis plures irradiati refulsere divi, fatalesque maxime,

quorum etiam habitus motusque et quidquid in his ignotum credebatur emicuit;

lune et ipsa cxtimi coeli contextio cjusdem lucis fulgoribus revibravit. Quo

miraculo stupefacti aerii, terrestres, marinique divi, et si quos clausa tel-

Permessiaci gurgitis] Id est Musarum. Servius ergone] Recepl lectioncm a Grotio in margine

(ad Virgil, cel. 10, 12): »Callimachus Aganippen notutam, quae unicc sensui convenit; vulgo ergo

fontciu esse ait Permessi fluminis«, unde et Clau- nec.

dianus (de laude Seren. 8): Pe/í<¡mí] Epigramuiatographus :

в Föns Aganippca Perraessidos edueat unda« » lüde, si sapis, o paella, ride

liocotiac fluvium fuisse Helicoui vicinum ex S Ira- Pelignus, puto, dixerat poêla. «

bonc (9, p. 407 Cas.) discimus. Alii Parmessum Grot. — Epigrammatographi nomine Dlartialem (2,

scribunt, quocirca Mützellius (de cmçnd.-ïbcog. 35) intclligit, qui Ovidii patriae herum (I, 62,6)

Ilesiod. p. 55) nihil dubitat, quin apud nostrum meminit verbis: »Nasonc Peligni sonant «

quoque ers. antiquissimorum librorum fide Parmes- aggestio] Sic libro II de sphacra Euuae: »trisiaci

legendum sit. formis etiam dîscolorque vertigo terribiii qiiadani

vatum tumores] Non dubito quin Persil (sat. majestatc rutilábate quae licet coniigcra ct áspera

У, 1) potUsimum locum Martianus respexcrit: vidcrctur aggestionibus« cet. Grot.

»Vatibus hic mos est, centum sibi poseeré miti vertigine] Leni volata. Vulcan. — Itnmo

voces» etc. rotatione. Claudianus (in Eutrop. 2, 559):

rábido] Sic Grotius; anteriores rápido, minus »Quis melius víbrala puer vertigine molli

cemmode. Membra rötet« cet.

Martiani Capellae lib. VIII. $. 810. 659

Iuris operiunt, Astraeamque Uranien certe Libyssam apparuissc rati, locum

consessionis honoratissirae praebuere. Et ecce subito prosilit quaedara gcmmata, 811

nec minus totis artubus decenter oculea. Huic sidereus vertex, vibrantesque

crines; verum alae cum pennis hyalinis et volitandi per in und urn remigia

crebrius aurata crispantur. Gestabat in manu cubitalem fulgentemque mensuram,

in alia librum, in quo praemetata divûm itinera et cursus rccursusque

siderei cum ipsis polorum cardinibus praenotati ex metallis diversicoloribus

apparebant. Quae ubi in medium quam pluribus sibi diis arridentibus venit,

ceteris pulchritudinem splendoremque ejus admirantibus, ita coepit: Multa e 812

admodum rationis nec ejusdem dcspicabilis tcmnendaequc contuitu me, si

qua sunt industriae nostrae opera, convenerat reticere. Haec enim verecundae

arbitror probitatis, motus cursusque proprios ipsis edisserere qui moventur,

docereque deos velle quod faciunt; tum ctiam, quod per immcnsa

spatia seculorum, nc profana loquacitate vulgarer, Aegyptiorum clausa

adytis occulebar. Quippe quadringenta ferine annorum millia illic revercnti

observatione delitui; atque utinam post diluvialis consternationis excursuni,

cnim contuitus cdidcrat; ablativo restitute nihil

difficultatie, opinor, mancbit.

qui moventur] Alios moverunt legere margin!

G rotins adscripsit; at bacc corrcctio est scioli, qui

ignorarct Martiano deos ipsos pro sidcrlbus sivc

astris esse (vide §. 95. 97. 125).

Aegyptiorum] De Aegyptüs astroiiomiac inventni'ibus

vide quae alio loco (in palacogr. crit. HI,

§. 154) disputavi 5 quibus addc Platoncm (cplnom.

p. 98G Stcph.).

quadringenta] Alii, teste Gjrolio in margine,

quadraginta.

diluvialis] Imitatas nostrum Saxo Grammaticns

(in pracf. p. 4 f. Stepb.) »post diluvialis inuiulationis

excursuni « scripsit. Cetcrum apparct Martia-

пит bic ad Platonis Timacum (p. 22. 25) rcspicerc,

ubi non modo de diluvüs antiquis, sed ctiain de

Astraeamque] Forte si vestigia Basilccnsis liceat

sequi: » Astraeamque, aut Uranien certe Libyssam

apparaisse rati. « Astraca cniin astris a quibusdam

praeessc putatur, ut Uranie (quam ob Atlanfem

Libyssam vocat) coelo: idque nomina decent. GnoT.

— Sed сиг male. edidit astreantemquel Anteriores

enim cditiones jam Astraeamque babebant, quod

non nisi cpitlicton Uraniae esse superior locus

(§. 28) docet, ubi Icgimns Uraniam prac ceteris

Musis sibi attribuissc »stellantis mundi spbacram

extimam. «

oculea] Vide supcriorcni notam (ad §.66), ubi

ctiam de byalino colore, quem scquentia mcmorant,

dictum est.

contuitu me] Forte ex litaría MS.: »Hultae ad

modum rationis nee ejusdem dcspicabilis tcmnen

daequc contuiiuiiic, si quac« cet. Grot. — Ipse

(И0 Martiani Capellac lib. VIII. $. 812.

Atlienarumque nrbcm longa intercapedine restitutam, nullae me in Graecia

terrestres illeeebrae, nee jactantes crinitorum scopas palliolos non tegendam

potius quam divulgandam cognovissent! Nunquam profecto itineris rationes

reditusque vestri in notitiam hominum ac mortalium curarum illuviem per-

815 venirent. Sed quoniam utcunque in Grajam notitiam errabunda perveni, sufficere

oportuit quidquid ab Eratosthene, Ptolemaeo, Hipparcho, ceterisque

vulgatum, ne me ultra loquendi nécessitas ingravaret. Tamen quia me

alumnantis erudientisque Cyllenii reticere non permittit officium, nostrique

studii secreta discludere sollertia quoque nubentis invitât; apud vos, superi

coelestesque, qui vestra recensobitis meacula, non tacebo.

DE MUNDO.

SM Mundus igitur, ex quatuor elementis iisdemque totis in sphacrae modum

Atbcnarum antiquitatc sermo est, qnae vcl ipsam exhibe i. Sensum partim jam perspexit Grotius, in

Acgyptum aequet omnemque diluvio! um memoria m со tantum lapsus, quod divulgandam potius quam

longe supere t; licet non cod cm quo postea loco tegendam dixit, quuiu Martianus tegendam potius

sed in Boeotia ad Copaidem lacum sitae fuisse di- quam divulgandam velit; quare si quid conjecturac

cantar, ubi quum Ogyge rege diluvio baustac es- dandum, contegendam legeriin pro non tegendam.

sent, post longiim temporis intervallum restitutas _ , . ,

Orajam notitiam J In editis additum erat homicssc

tradunt (conf. Strabo 9, p. 407 Cas. Pausan. . , _

пит, ad quod Grotius: »Delc hominum cum 3IS.

9, 24, 2. Müller Orcbom. p. 129 seq.). Quod _

. . . „ . . r-rror es со natus quod supra in notitiam hominum

igitur alios legere in margmi Grotius notant nut- .

dixcrit.« Umisi igitur illam vocera."

ternarum pro Athenamm, nihili esse patet.

crinitorum scopas] Forte: »nec jactantes crini- meacula] Rectc sie margo Grotiana et códices

torum scopac palliolis non tegendam« etc. Utinam, Rcichenauensis, Darmstattcnsis, et Monacensis (C).

inquit, nc post diluvium quidem nullae me pbiloso- Pcssime in editis erat metacula. Oudcndorpins (ad

pborum (qnos crinitos eleganter vocat) speculationcs Appulcj. I, p. 807) etiam rectam lectionem in vcscu

flieorcmata (бяолаХ) cognovissent divulgandam *»stissimis reperiri codieibus testatur.

potius quam palliolis (quibus nlcbantiir sapientes) iisdemque lotis] Hue pertinet in primis Piatonis

tegendam. Giwt. — Locum impeditissimum inte- locus (in Timaco p. 52): rcöv de ór¡ teTzàçcoi'

grum servare quam corrigendo etiam magis turbare ¿V ÓXov éicaÔTOV sï%t]%sv r¡ roi xóó/xov 6v>-

malui, praesertim quum in codieibus nibil pracsidii 6vcc6iç' ¿>í yàg JtVQOÇ itavróg vdaróg re nccï

sit, nisi quod Darmstattcnsis tegenda et divulganda àiQOç Xttï yfjç £vvé6tT¡6£V avtóv ó £vvi6tc<z.

Martiani Capellae -lib. VIII. $.814. 641

globatus, terrain in medio imoque defixam aeternis coeli raptibus circumcurrens

circulari quadain ratione discriminât. Quanquam auscultare pbysicis

in ipso adstruendi limine non dedigber, qui subtilium corporum teneritudinem

suis coactibus circumductam in quasdam sectas vias et circulorum intercapedines

non acstimant disparan, sed suis fluctibus adhaerentes naturas undiquesecus

globoso ambitu orbibusque diffundi. Quarum. circa medium, quod dixere

centron, aquae primum, aerisque sequens, tcrtium ignis cyma commémorant;

et tunc quinto quodam corporeae substantiae temperamento acibéreos circumvolare

fulgores, quo loco Solis Lunae ас siderum signiíerique orbis se obliquitas

circumduct, quod r<vxXo<pogi¡rixov хёца gymnasia retuleruntj cujus naturae

(àÀqoç ovdev ovâsvoç ovdè ôvva/uv s£co&ev cabnlorum vclint scio, nisi eonjunctis dnobue prio-

VltoXlrtOûV X. Т. Я. ribns, et Л in cl, qui facilîs lapsus fuit, comglobulus]

Restituí anterioriim editionum lectio- mulato, ¡ta legas: »cyclopliorcticum cyma«, Greece,

nom; Grotins nescio unde ¡jlobatis. xvx/Lo(pOQT¡Tixov XVflCt. Vulcan. — Vir clarissiin

medio imoijuej Tide superiores notas (§. 584. mus B. Yulcanius legit cydo foreticon cyma , qui-

599). cum consentit meus manuscriptus ; quod ut intcldiscriminat]

Gonjiccre quis possit discriminator ; ligatiir sciendum est pLysicos Graccos elementa

sed recogitandum est cosdem in terra quos in XertTO[X£QÍ), igiiem, acrem, aquamque, sed et

mundo circuios a pliysîcîs statui. ipsum aetbcra xvfiata vocasse. Sic supra ignis

fluctibus adhaerenlcs] In banc sententiam dis- cyma commémorant (ita enira ibi lego cum MS.

putat Aristoteles (de coeîo 2, 8 sequ.). Plura dabit non commémorât) qupd et elegantissime obserravit

Achilles Tali us (ad Aral, i in Petav. Uranol. p. 126). vir incomparabilis Ilcrmolaus Barbarus. Voce antem

Adde vitac Pythagorac scriptorem (p. 60 Rittcrsh.). xvx/lo<pOQi>)Tt)((ú utitur Athenagoras, et quisquís

undiauesecus J Codex Ettcnbeimmünsteriensis illc tandem est doctissimus libclli de ¡mundo auctor.

sectusi perperam (§. 599. 601. 622. 724. 863). GnoT. — Rcicbenaucnsis codex rectam pracbet leccommemorant]

Sic codex Grotianus; vulgo tioncm, tametsi Latinis scriptam Uteris, quam recommemorat.

cepî. Idem est xvxXotpoQtjTVxbv бсо/ш apud

tune f/uinto] Vulgo nunc, quod corrcxi ex Sextiim Empiriciim (hypotyp. Pyrrh. 3, 4, 31),

codicibus Ettenbeimmiinstcricnsi, Reicbcnaucnsi , nbi vide Fabricium (p. 136), quacquc nos ipsi plu-

Darmstattensi, ct DIonaccnsi altero (C)$ sed quod ribus locis de quinta essentia sive ae there ex mente

raox Ettcnbeimmünsteriensis praebuit quinto loco Aristotelis disscruimus.

quosdam, lihrarii mamim interpolatricem redolet gymnasia] Id est pliilosophorum scholae , ut

KVY.kotpOQ7¡rv¡íOv xvfxa] Cido foreticus cyma, apud Ciceroncm (de orat. 1, 13). Aristotelem cnim

locus corruptissimus. Nequc quid baec mom Ira vo- notum est in Lycco docuisse.

6i2 Martiani Capellae lib. VIII. §. 814.

tranquilinas ctiam ilium extimum tenet ambitioremque cursura, qui ex eo,

815 quod nullis sideribus occultatur, avaôrçoç perhibetur. Si igitur sui similis

omnis circumagentium naturarum ambitus*reperitur, nulli possunt aethereum

tractum circuli variare. Nos igitur circuios non ita dicemus, ut linquentis

naturae discrimina corpulenta fingamus, sed ut adscensus descensusque ad

nos errantium demónstrenme. Ñeque enim vel axem polosque, quos in sphaera

aenea, quae ыдкытг) dicitur, ad intelligence compendia affixere mortales, ego

robori mundanae rationis apponam, quum nihil solidius terra sit, quod earn

valeat sustinerc; dcinde quum poli velut perforatae exterioris sphaerae cavernis

occultalnr\ Fortean oculattir. Sic supra:' »nc"c Polest tarnen etiam vulgata íta explican, ut «Vminus

totis artubus decenter oculea.« Sivc quod culos discrimina corpulenta naturae linquere, id est

astra oculis comparantur, lit qiicmadmodum Plinius quasi naturam ipsam singularum sphacrarum discrilib.

XXXIV capite octavo »statuam crcctam ocula- mine dirimcre infclligamus.

tissimo hi Ioco« testatur. Grot. — Ingeniosa con- y.tçxcotrj] Manuscriptus tricote, lego cricole.

jeetura, pracscrtim quum aliis in lihris legi videatur Aulus Gellius lib. 5, c. 10 dc circnlis quibusdain

occulatur , nt ipse Grotius cdidit; attamen anti- loqiicus ait: »sed cos in spbacra, quae удшотг/

quioruui cditionum lcctionem rcstitnerc non dubita- dicitur, propter brevitatem non inessc.« Dicta a

viinus, quippe adco elcgantiorcm , quum per pro- xq'lxoç, quod circiilum signiiicat. Glossa: »Cirlepsin

occultari dicatur, quae nullis sidcribus Ulu- cuius, xvxXoç i¡ xçlxoç.« Grot. — Ediderat

strctiir. scilicet circite. Sed codex Monacensis (C) liabct

ava6xQOQ\ Ita ct Aristides Quinctilianus (de circote , cujus Jectioncm omnibus ill is meliorcm

música 1. 3, p. 15S Meibom.): »Septem eniin« in- recepi. Quod enim reliquia Graecis XQtxoç, id Doquit

»plauctis octavns est zodiacus; nona vero qnae riensibns yjçy.oç (v. Gregor. Corinth, de dialect,

stcllis carens (cîvaÔTQOç) spbaera appcllarur.« p. 560 Scbaef.), neque rcliquos Graecos eo abstinalnrarum

] Reposui ex antiquioribiis, quod nuisse ostendit Aescbyli locus (in Prom. v. 74):

apud Grotium per crrorcm , ut lidctnr, in natnram бу.кХг] дк y,ÎQHù36ov ßia. Pcrmulta esse verba,

corruptum erat. in quibus illarum litcrarum transpositio advertatur,

linqttcntcs] Salinasins (ad Solin. p. 823) cor- Maittairc (de dial. Gr. p. 4) ct IHattbiae (in gramm.

rigit liffuentis , explicatque » liquen tem naluram r,c- p. 40) ostenderunt, quorum exemplis addere licet

tbercam sivc coelcstem, in qua nulla corpulenta Corcodilus et Crocodilus. Cetcruni male codex Etac

solida discrimina, ut sunt circuli qui in spbaera tciibeimmünstcricnsis omisit vocem aenea; specaenca

quae XQixcovr/ dicitur, adfíngi soient» 5 sed tatur enim illa sphaera artificiosa ab Archimcde ininvitis

codicibus nihil muto, neque mu tari quidquam venta, dc qua supra (§. ñ85).

ncccssc crit, nisi linquentis id est vacuae naturae suslinere] Egrcgic Manilius (1, 168) de terra:

itcruin per prolcpsin dixis3c Martiantiiu conjiciamus. »Idcirco manet stabilis , quia totus ab illa

Martiani Capellae lib. VIII. §. 81S. 643

emineant, et hiatus quidam cardinesque fingantur, quod utique subtilibus

aethereisque accidere non potuisse compertum. Sicubi igitur intelligentiae 81G

edissertandique proposito vel axem vel polos vel circuios perhibebo, ideali

quadam prudentia, non diversitate coeli discreta, sed spatiorum rationibus

dispcnsetur; sicque habealur quura evexum deyexumque mundum dixero,

quum similis cunctis suis partibus sit, sublimeturque vel lateat pro conditione

horizontis positioneque terrarum.

DE QUINQUE PARALLELIS.

Hoc igitur praemonito illud insinuó, quod quidam Romanorum, non 817

per omnia ignarus mei, Stellas a stando, sidera a considendo, astra ab Astraeo

Tantundem refugit mundus: fecitrjiie cadendo

Undique ne caderet» — — —

et paulo post (194):

»Nec vero tibi natura admiranda videri

Pendentis terrae debet: tjuum pendeat ipse

Mundus et in nulla pönal vestigia fundo « .

Ita ct Ausonius (cel. 1, 29):

»Telluris, medio quae pendet in aere, libra est.«

Confer ct Platonem (in Pbaed. p. 109) et Clceronem

(de IV. D. 2, 45).

aetherisque] Adjcctnm est corporibus in códice

Ettcnlicimmünsteriensí , qnod tarnen quum glossematis

spccîcm referai, reeipere dubitavi. Consiüto

potius omisisse Martianus videtur, quum aetheream

naturaui a corpulenta sediilo distinguât. Ñeque in

scquciiltbus erat, cur ex codem ¡lio códice recipci'Cin

sic igitur ubi, quod et ipsum pravac librarii

scdulilati debcri videtur.

ideali] Similiter Manctho (apotclcsm. 2, 50):

»Tâ>ôé rs rtávTcov eítíi Jtavè£o%oi èvvèa

Лхко (ùv rtQoôcojiTot, iy<y' ôq>-&a,Xnoï6w

boaxoi '

OL aXXoi ¡ir¡ri fieoortcov rtoaitiöw te vo-

TjXol,

'Ev& àïôeïç fisv ïa6w W èv <pçe6l [wvvov

ÓQr¡toi« cet. •

Confer et Macrobium (in somn. Scip. 1, 15), Appulcjum

(de dogiu. Plat. p. 290 Oud.), ct Proclum

(de spliacra c. 2 extr.): [wvoç yàg êv xco

хббцсо xvxXoç èôxiv aió&rjxbg ó той yákaxroç,

oí ôe Àoutoi Лоуео fióvov ^ecoçovvxac.

dispensetur] Aliain lectionem depenselur Grotius

in margine apposuit, sed pravain.

parallelis] Paralleles vocat circuios árcticos,

tro]>icos et aeqninoctialem. GnoT. — Phira dabunt

Gcminiis (clem, astron. 4 in Petaviî Urauol. p. 14

sequ.), Acbillcs Tatius (ibidem p. 145. 147 sequ.),

Cleomcdcs (xvxZ. -üecoo. 2), Pro cl us (de spliacra

2), Macrobius (in somn. Scip. 1, 15), Hyginus

(astr. 1, C; p. 551 Munck.) cet.

quidam Romanorum] Varroncm fortasse sig

nifica t, licet in iis illius libris, qui ad nos pervencrunt,

una tantiim bartim ctymologiarum exstet

(de 1. Lat. 6, 14; p. 76), ubi sidera dici vult

quae insidant. Alteram сошшппст babet noster

81 *

644 Martiani Capellae lib. VIII. -J. 817.

dicta fuisse commémorât, fabulosisque commentis Graji complevere coelum.

Ego praecepta potius edisscram disciplinae, ac decern dici mundi circuios assevero;

quorum alii paralleli, quos acquidistantes Latine possumus memorare,

eosdem polos habent, quos ipse mundus. Poli enim sunt, qui a centro

circuli linea usque in circumferentias ducta medietatis sectae mensuram aequa

818 ratione discriminant. Verum ex parallelis primus is est, qui et semper appaYcns

et contingens confinia finitoris nunquam mersus assurgit; qui septcntnonalis

circulus perhibetur ex eo, quod cum ceteris, quae promcntur,

819 ctiam gemina sidera Septentrionis includit. Secundus autem ex parallelis

maximus solstitialis est, ad quem Sel aestivus accedens solstitii fine Yepulsus

820 abscedit. Tertius aequinoctialis medius maximusque cunctorum, per quern

Sol secundo, vel quum in aestivam flagrantiam surgit, vel quum in hiberna

descendit, quadam mundi medietatc pervectus mensuram noctis lucis aequa-

821 litate compensât. Huic propinquus brumalis, in quern hicmali fine perveniens

822 in aquilonem denuo repulsus assurgit. Quintus autem idemque ultimus aucum

Isidoro (etym. 3, 71, 4), qui et ipse Stellas Prodi verbis utar, »alii paralleli sive aequidistantes

dictas ait a stando, со quod fixae stent semper sunt, alii obliqui, alii per polos ducti. Aequidiin

coelo nee cadant,* sidera tamen idem a consi- stantes sunt, quibus iidem cum mundo poli sunt« cet.

demudo potiuä derivaL Tertium Astraeum invenies finitoris] Id est horizonlis, de quo jam supra

apud Aratum (pbacnom. 97) : (§, 605). Cctcruin Septentriones »i)v gâ rè <pa6w vel iufra borizontem mergi ipse naoesqtueartoirncmGeveormseus

trical/ àç%atov jtarsQ ёц/xevaf — tria monuit (§. 694. 696).

praecunte scilicet Hcsiodo (llicogon. 582). At longe Sol aestivus] Isidorus (etym. 5, 44, 2): »Sealiam

originen» proponit IVicomachus (in manuali cundus circulus ex со deçivoç TQOJtixoç dicitur,

harmonices 1, 5, Л; p. 6 Meibom.), ab абтатсод quia in eo circulo Sol aquilonis fiuibus aestatem

ношен astri ducens, otov бтабесод è6rsQt][iévoç facieus ultra cum circulum non transit, sed statim

naï àsi -décov, Лад"1 o nal deôç xcù ai^7¡Q revertitur, et inde tropicus appcllatur.« Sed hace

CúVOlUcTOJt€rtoLr¡Tat,. omnia ille pariter atque noster ex Graccis astropraecepta

pol ins] Inverso ordinc codex Ettcn- nomis transtulit, quorum ipsornm pacne in sinhelmmünsterien9Ís,

male; nt et in sc qnentibus com- gulis verbis conecntus est, quarc exscribendis illís

memorare pro memorare, et atque post linea per- non praeter necessitatem iininorabimur.

регат omissum. secundo | Vide ne bis scribcnduui sit, nuiiicri

quorum alit] »CIrctilorum ením spbaerac, ut nota a librariis male intellect a.

Martiani Capellae lib. VIII. $. 822. 645

stralis quique antarcticus perhibetur; hie mersus ac vix altiore circuli extremitate

horizontis defixa contingens tanti tarnen spatii quanti septentrionalis

circulus ratione monstratur, ei etiam invenitur oppositus.

DE COLURIS.

Consequens reor coluros demonstrare: quorum pars desupqr, quaedam 825

alia in imo versatur occulta, de quibus .non nescio scriptorum variare definita.

Nam alii a septentrionali cardine in meridianum duci circulum perhibent,

exindeque sub terras meantem denuo in arcticum apicem sublimarij alii

vero contra a cardine meridiano inchoamenta circuli perhibentes, eundem

per arcticum verticem unde ortus denuo retulerunt; qui quidem alium ab

horizontis defixa contingens] Africanum scripto- decogovvxaf Xtov de xoXovgcov xvxZcov ¡iégr¡

rem cognosces, cujus patria tarn prope jam ad ae- xtvá ÈÔXiv cc&ecógrjxa xà vrtb xov àvxagxXLquatorcm

accédât, ut spbaeram multo obliquiorcm xov vrto Xov oqIÇovto, ájtoXa¡x0avó{ieva. Гда-

quam nos conspicîat; utque supra septcntríonalcm <povzaí dk ovzoc oí dià Xtov liôÀcov dià xcov

circulum horizontis confinia attingere dixit, ita xgorcixcov xaí iôrjfiegcvcôv 6rj(ieicov xaï eiç

consentaneum est oppositum quoque ad ipsum prope xèxxaga (lègrj Ï6cc âiaigov6t Xov dià fièôcov

horizontein pertincre. Quanquam hand scio an non Xcov Çcoâicov xvxÀOV.AMe Manethonem (2, 45):

tarn suae ipsius observation*!, quam alii auctori baec »Tovç âè fiéôovç xépvovÓí dvco xvxÄoi â£oomuia

debeat, fortassc Aegyptio, nnde omnem sub- voç civxov

tiliorcm astronomiae notitiam ad veteres transiissc "Axgrjç ág%ó(¿evoí xogv<pf¡Q' cxvxoi ye fiev

constat. Prorsus similiter Proclns: 'AvTCtgxZlxoç ctftopco

dé 16xl xvxàoç — è<paitx6[ievoç xov ôoLÇovxoç *AXXr¡Xovg a%giç voxiov xéfivovôc JtôXoio

xad^ ev 6r¡ueíov xaï àXoqvrto yrjv аЛо?мц$а- x. x. X.

vôfievoç. et Macrobium (in somn. Scip. 1, IS): »Praeter hos

coluros] Gcminus (p. 19) et Proclus (с. 10) alii duo sunt coliiri, quibus uomen (ledit imperfecta

iisdein fere verbis: Аш XlOV JiÓXcov dé ei6í XV- conversio. Ambientes cnim scptcntrionalcm vertíxXoi

OÍ Vitó XIVCOV xoXovgoi JtQOçayoQEVO- cein, atqiie inde In diversa diffusi, ct se in summo

fievoi, oíg 6v{i0é/3r¡xev èfti xcöv ¿dicov rtege- intersecant, et quinqué paralleles in quatuor par-

<psQEicov xovç Xov xÓ6¡jlov nbXovq e%etv. Ko- tes aequaliter dividunt, zodîacum ¡ta intersecantes,

kovgoi de xaXovvzcci âià xo [xégrj xwà avxcov nt unus eorum per Arictcm ct Libram, alter per

a&Ecogrjxa ylyveÖd-ai. Oí (lèv yàg 7.oltCoÏ xv- Cancrum atquc Capricornum meando decurrat; sed

xloi xaxà xr¡v rtegi6xgocpr¡v xov xôôiiov bP.oc ad australcm verticcuj non pervenire creduntur.«

64tí Martiani Capellae lib. YIIÍ. $. 823.

ortu circulum decussantes in quatuor quadras inundi ambitum discreverunt.

824 Verum ego, quod Hipparchus meus scriptorum veritate complexus, hos dico

a signis zodiaci cycli venientes, et tarn inter se secundo conjunctos, quam

omnes parallelos angulis aequales persecantes in cardines pervenire. Nam

unus ab Arietis octava parte natus ámbito inundo per polorum vertices ad

eandem recurritj alius simili complexu mundum a Cancro exortus includit,

quod plauius postmodum faciemus.

DE OBLIQUIS.

82o Verum nunc obliqui sunt edicendi. Quorum signifer duodecim discriminibus

interstinctus, ex parallelis duos solstilialem brumalemque contingens,

aequinoctialem medium secat secundo, nec ad pares ángulos aut find it aut

82G finditur; qui Soli Lunaeque iter praebet cum quinqué sideribus. Galaxias

ambitum] Sic dedî ex codicibus Reichenauensi

et Darmetattensi pro amhitu, quod in edilis erat 5

non autem recepï decursanies, quod pro decus

santes in margine Grotius notavít (vide supra §. 37

not.), neque infra varielate pro vertíale ex cadem.

secundo] Grotius secundae, anteriores tamen

editiones ct codices longe pluriini secundo praebent,

quod restitui, licet bic ctiam temperare mihi

ncqucani, quin ut supra (§. 820) ct infra (§. 825.

872) per librarioriim errorem pro bis scriptum

esse putem.

octava parte] Martiamis partes intelligit, quos

nos gradas appellamus. Dclambre (1. c. p. 511)

cum reprebendit in со, quod 3Ianethonem bic sccutus

sit ncglecto Hipparcho, quem tarnen suum

appclbirit. Varias astronomorum sententias circa

puneta feolstitialia ct aequinoctialia in signis refert

AcbUles Tatiiis (p. 146 Pctav.).

a Cancro] Alii codices, quo9 inter Monaccnsis

lectionem. veriorcm esse, inferior locus (§. 835),

quem respicit noster, docct.

nec ad pares] Sic margo Grotiana, et codices

Darmstaltcnsis, Reicbcnauensis, et Monaccnsis (C)j

vulgo nunc sine sensu. Proclus (с. 11) ct Gemínus

(p. 20): Xo^bç de yJxZrjTai, ó Çcoôiaxoç

xvxÀoç ôux то Ло$еод réfiveiv rovç rtaça?.-

XrjXovç xvwlovç, id est ex Linacri interpret ationc

: »quod acquidistantes ad inaetjuales ángulos

intersecet.« Obliqtiitatcni aiitem zodiaci mature vcteribiis

innotuissc constat, cujus inventionis landem

alii ad Pythagoram, alii ad Anaximandrum (Plin.

bist. nat. 2, G), alii ad Oenopidcm С Iii uni (Plut,

plac. phil. 2, 12; Macrob. Saturn. 1, 17) refercbant,

ut taccam anonymum vitae Pythagorac serîptorcm

(p. 61 Rittersbus.), qui Aristotclcm demum

earn reperisse tradit.

Galaxias] Viani lacleaui inter máximos, circu

ios olim rclatam esse multi veterum loci ostendunt.

Macrobius (in somn. Scip. 1, 15): »Est autem

Martiarii Capellae lib. VIII. $. 826. 647

vero lacteus obliquorum multo majore ambitu porrectus etiam visibus approbatur.

Nam confinio septentrionalis circuli natus, in finitorcm antarcticae regionis

acclinans, paene totum videtur permcare coelum; quem quidem mihi

desipere videntur qui circulum negaverunt. Superest jam unus с eirculis,

quern quidem, quod locis momentisque omnibus variatur, dubito quid appellem.

Hie tarnen novissima supernaque discrimiuans, atque undique in superficiem

telluris lineae flexu ambientis incumbens, horizon vel linitor perhibetur.

DE SEPTENTRIONALI CIRCULO.

Sed quoniam expositi circuli bre viter clarucrunt, nunc eorum spatia, 827

lacteus unns с circis qui ambïunt coelum et sunt et bis ad cum pervenire vidcatur, scmcl in со

praeter cum numero decern — de boc lácteo multi loco ubi Aquila constituitur, iterum aulcm ad ejus

ínter se diversa senserunt, caiisasquc ejus alii fa- signi regioncm, quod Uqoxvoov vocatur. Duodecim

bulosas, naturales alii protulcrunt.« Pliilosopbo- signoriim partes sic dividuntnr: quinqué circuli,

rum dc со placita exstant apud Arislotclcm (meteor, dc quibiis di\¡!nu9 (parallel!) , ita ut iiiiusquisquc

i, 8), Plutarclinm (3, 1; p. 892), Stobacum eorum dividatur in partes duodecim, ct ita ex co-

(ecl. i, 28$ p. 573 Ilecr.); nos bic Proclum potis- rum punctis lineae perd iicantur, quae circuios sigsiinum

andiamus (dc sphacra 18): Xo$og âé iÓXi nificent factos, in quibns duodecim signa descrixvxXog

xal o rov yàXaxroç' ovroç [.dv ovv bantur.« IVonnulla ct ipse nosier supra (§. 97. 207)

fxeíCovt, rtXársi X.eXó£corca reo rçojtixcô xvx- et infra (§. 835).

Xtj>, 6vvé6rr¡xe âs èx ßga^Vfiegiag vs<peXo- y«»d appellent] Lege qui appellent. Grot. —

Siâovç, xaL èÔTW èv Tc5 xóóficp [iôvoç 1?£СУ- Grotii mentem profecto non iutelligo ; ainbigit Marçrjrôç'

ov% WQiÔtaL de avrov то rtXàxoç, tianus, quid cum circulum esse dicat, qui, ut ait

ÙXXà xarà (.liv ruva [лёрч] ïtX.arvrtQÔç èôri, Macrobius (1. с. 1, 15), »ccrtiim locinn baberc non

xarà dé riva 6revôrsQOÇ , dû rjv aîr'mv èv possit, sed pro diversitate circmnsplcientîa babitanralç

JtXsLÔTCciç 6cpaLçaiç ov хатиудшретси. tisvc varietur«, ñeque ultra quadringcnla stadia,

о rov yàXaxroç xvxXoç' èÔri de xai ovroç si Proclum scquiinur (de spbaera 13) idem mancat.

tcùv ¡isyíÓrcov xvxXcov, (¿éyiÓTOi yàp èv 6<pai- horizon vel finit or] Alios inlersercre vel criens

çaiç Xèyovrai xvxXoi ol rô aVTO yÀvTQOV inargini Grotius adscripsit, quod ct in anterioribus

e%0VTeç rr¡ Ôipaipq. Adde Aratum (4G8), Ma- editionibus ct in codiiibus Reicbcnaucnsi ct Ettennetbonem

(2, 53), Isidornm (ctym. 3, 4G; p. 152 beimmünstcricnsi legilur; sed rectius Grotius omi-

Arcv.), inque primis Ilyginum (poët. astr. 1, 6; sit, quum omni sensu carcat nec nisi ex male inp.

351 Munck.): «Qui lacteus vocatur, contrarius tellccta yoce ôoiÇùJV per ôlXTOypa<plav ortum

acquinoctiali, ubi oportet ut cum medium di\idcre esse vidcatur.

648 Martiani Capellae lib. VIII.* $. 827.

unde primo coeperam, perhibebo. Ac prius ad septentrionalis circuli rédeam

granditatem; in quo more geométrico duo primo signa composui ad circulum

perducendum, id est unum quod centron , aliud quod pcripherian demonstraret.

Itaque in ipso mundi cardine posui clarius sidus, atque ab eo ad

Draconis caput, quod jam notaveram usque ad finitoris circulum pervenire,

lineam duxi; quam postea manente centro mente circumagens circulum designavi,

atque ab omni parte spatium aequale complexa per haec sidera

peripheria circumducta pervenit: a capite Draconis et dextro pede ejus qui

appellatur Engonasis ad medium Cephei pectus, tunc ad pedes priores majoris

Ursac, indc rursus ad Draconis caput.

DE SOLSTITIALI.

Huic circulo confinis solstitialis, quern itidem lineari dimensione a cardine

mundi in octavam Cancri partem ducta, quo Sol accesserat solstitio, reperimus

cundem circulum ambitu potiorem per baec tarnen signa curvari: incipit ab

coeperam] Grotius in margine: »al. conceperunt.«

Non nccesse.

lineam duxi] Lege cum MS. lineam dixi. GnoT.

— Fcfellit Grotium prava distinctio, qua pervenire

cum verbo dixi jungendum arbitrare tur 5 qua cor

recta omnia jam plana vulgatanique unice sanam

esse apparebit.

peripheria] Sic codices Grotianus et Ettenbcimmunstcriensis

5 vulgo per sphaeram.

a capite Draconis] Hyginus (astr. poët. 4, 65

p. 4G8 Munck.): »Are tito ¡1 igitur orbcm sustinct

caput Draconis cum reliqua corporis parte ; Ccplicus

autcm pectorc suo circulum jungit. Eodcin

orbe nituntur et pedes majoris Ursae, praeterca

sedile Cassiepeiae cum pedibus ejus nititur ipsi cir

culo, siuisti'o pede genuque dextro et pedis prioribus

digitis ejus qui Engonasin vocatur; ct manus

sinistra Beotis exterior! parte circuli convenit conjuneta.

ambitu potiorem] Codices Monacensls (C) ct

Darmstattcnsis potiore, cui Ettcnlicimmünsteriensis

adjiingit porrectum, nt supra (§. 826); sed baud

scio an baec mera correctio sit a librario profecta.

per haec] Vide Aratum (480) et Ilyginum (4, 2 ;

p. 465)« »In aestivo circulo baec signa sive partes

corum conspiciuntur : capita Geminorum, Aurigae

genu utrumquc, Persei crus et buincrns sinister ;

Andromeda autein a pectore sed manu sinistra dividitur

— — Praeterca in codem circulo pedes

cqui Pcgasi positi videntur, et caput a rcliquo

corpore dividida- Oloris — Opbiucbiis bumcris ut

circulum sustincrc videturj Virgo propc contingens

a capite inter bunc ct acquinoctialcm circulum collocata

est — Leo a pectore ad lurabos dividitur, ut

Martiani Capcllae lib. VIII. §. 828. 619

octava parte Cancri, cujus omne corpus in longitutfinem secat, ad Leonis pectus

ac ventrem; inde ad Ophiuchi humeros, deinde ad caput Cygni, deinde ad

úngulas Equi, ac protinus ad dextram Andromedae manum, deinde ad sinistrum

Persei crus ejusdemque sinistrum humerum, inde ad utraquc Heniochi

genua, et proxime ad Geminorum capita, a quibus rursus ad octavam

Cancri ipsius partem.

■ »

DE AEQUINOCTIALI.

Aequinoctialis demum circulus bis admensus a poli termino circum- 82Э

actus, tarn in Arietem quam in Libram linea permeante, per haec signa

circulum cludit: ab octava parte Arietis per totum corpus ejusdem ad reductum

Tauri pedem, inde ad mediam Orionis alvum, deinde per cdictas

curvationes Hydri Crateraque ct Corvum ad octavam Librae partem inter

duas lucidas signi illius Stellas; inde ad utraque Ophiuchi genua, ac tum

per Aquilam ad Pegasi caput, a quo rursus ad octavam Arietis partem.

DE BRUMALI.

Brumalcm vero circulum similiter signo in octava Capricorni parte defixo 830

per haec meare comperimus: ab octava parte Capricorni per totum corpus

caput ejus ct corporis superior pars inter hune ct

arctictun circulum vidcatur — Cancer autcm sic dividitur

mcdius, ut inter duos oculos ejus circulus

trajectus existimetur.«

cltnUt] Sic codices Monaccnsis (C) ct Darmstattensis;

vulgo includit , codex Ettcnbeimmiinsteriensis

concludit , quod corrcctioncm olet.

Arietis] Hyginus (4, 5 ; p. 465): »Sccundu»

ab aestivo aequinoctialis est circulus, in quo baec

signa ct partes eorum pcrspici possunt: Aries totus

omnibus pedibus innixus Tidctur in codem

Tauri genua ut fixa pcrapiciuntur , ctsi nonntilli ita

finxcre, ut uno genu, boc est dextro nixus si

nistra prope contingcre vidcatur — in codem cir

culo zona Orionis, ut ipso circulo praccinctus existi

metnr; Hydra flexu a capite primo, ut ccrvicibus

erectis Cancrum attingcre videatur, et ex inferiore

corpora Hydrac Crater cum Corvo vclut fixus esse

circulo conspicitur. Item paucae stellae Chelarum

eodem adjungiintnr; Opbiucbi genua eodem cir

culo a reliquo corpora dividuntur; Aquila sinistcriore

penna pacne contingens figurata est, 'eodemque

circulo caput Pegasi cum cervicibus nititur.«

per lutec meare] Hyginus (4, 4; p. 467): »Mc-

650 Martiani Capellae lib. VIII. §. 850.

ejus ad pedes Aquarii; indo ad Ceti ultimam caudam, ac dehinc ad Lcporem

prioresque Caniculae pedes; inde per Argo tergusque Centauri ad Scorpionis

' aculeum, deinde per Sagittae ultimam partem ad octavam Capricorni partem

circulus revocatur.

DE ANTARCTICO.

851 Ultimus ex parallelis, qui vocatur antarcticus, tantundem spatii quantum

septentrioualis includit. Quem quidem meantem, quibus sideribus circuletur,

ego poteram memorare; ñeque enim mihi ulla coelestis globi portio habetur

incognita; sed quoniam per ignota superioris partis visibus hominum distenditur,

dicere praetermitto, ne incomperta falsitatem admiscere videatur assertio.

ITEM DE COLURIS.

852 Melius coluros demonstremus, licet ipsi quoquc aliquid curvationis abdentcs

non se totos visibus repraesentent, tarnen quia conjectura non errat,

poterunt demonstran. Atque ita eorum primus, qui ab aequinoctiali parte

sumit auspicium, ab octava Arietis parte contingens ultimum Deltotos angulum,

ac mox summum contingens Persei caput dextrumque ejus brachium, proximo

manum secans per septetitrionalem circulum ad cardincm mundi pervenitj a

dium Capricornum dîvidens et pedes Aqnarii per fingere et Ara vidctur prope affixa, Eridanique

caudam Pístrícis nt trajectus vidctur; dividit ctiam flnminis extrema signification

Lcporem fngicntcin a cruribus et quadam parte per ignota] Recepi lectionem a Grotio in marcorporis,

et Canis scquentis pedes, ct IVavis ipsius ginc notatam, adstipulantibus codicibns Reichepnppim,

Ccntaurique cervices ab rcliqiio corpore nauensi et Ettcnlicimmünstcriensi; vulgo per igdividit.

Scorpionis extrema eauda, quod acumen notas superiores partes visus , quod corrigendum

vocatur, eodem círculo conjungitur; Sagittarii areas vidit et Bondainiis (var. leet. p. 60).

eodem orbe deformatur.« • abdentes] Grotius neseio unde addenles , quod

auibus sideribus] Nonnnlla commémorât Hyginus faisuni esse apparct (§.823).

(4, 6; p. 469): »Ad antareticon autem circulum Deltotos] Lege Deltotou. Sic in Geometría

pervenit extrema navis Argo, pedesque Gcnfauri Isthmou legend um docuiuius et infra Diarhodott.

posteriores adjunguntnr; priores autem prope con- Grot. — Equidcm ut supra (§. 655) Isthmos scr

Martiani Capellae lib. VIII. §. 832. 6S1

quo per caudam Draconis ad sinistrum Arctophylacos proximeque ad Bootis

Stella m ductus dextrum Virginis pedem sinistrumque contingit, in quo octava

pars Librae est; unde ad dextrara manum Ccnlauri, qua pantheram tenet,

divisus baud procul ab eo loco, quo sinistram Centauri ungulSm tetigit, in

regionem inconspicuae nobis partis obruitur; unde emersus infra Cetum per

corpus ejus aversique cervieem ad caput atque inde ad octavam partem Arietis

redit. Alter autem colurus, qui etiam tropicus dicitur, ab octava parte Cancri 835

consurgit ad sinistrum ex prioribus Ursae pedem per ipsum pectus ejus ccrvicemque;

inde ad cardinem pervenit mundi, at inde per clunes minoris

Ursae et bis per Draconem ad sinistram alam Cygni cervicemque perductus

ultimum Sagittae spiculum et proximo rostrum Aquilac. contingit, a qua ad

octavam partem Capricorni descendit; inde haud procul mersus in regionem

inconspicuam infra Argo resurgit, cujus et gubernaculum et rectam puppini

secans ad octavam partem Cancri redit.

DE SIGNIFERO.

Duos jam supercsse circuios dubium non habetur, quos quidem obliquos 834

vari, ¡ta et Ыс codicum lectionem descrere nolui, Arcturus et Arctopbylax non magis diversi fucrint,

qui Martiani quoque error esse pot erat. quam Arctopbyla^ et Bootes. Conf. J. H. Vossium

contingent Persei] Codex Ettenbcimmünstericn- (ad Aralnm 91), noslrumque infra (§. 838).

sis omittit vocabulum contingent, fortasse quia inconspicuae] Veram lectionem anteriores jam

jam antea legcbatur; sed qaum in his description!- bbebant, unde Grotius suam correxit; sed cur perbus

astronomicis summa perspieuitate opus sit, peram edidit coiw/>í«iae ? Eadem res infra (§. 833).

ut appareat utrum circulus, de quo agitur, con- oí ínrfe per c/mte«] Codex Ettenbeimmünstcricntingat

tantum an secet aliquod sidus, Martianus sie ac> 4uod tamen ae1,ie ™cipere dubitavi, atque

consulto verbum itérasse videtur. infra ductus Vго parduetus, mox Aqmlae rostrum

pro rostrum Aquilae, et inde ad octavam pro a qua ;

finolis stellam] Arctopbylax hic a Bootis Stella .. ... • „ ..

J r J paritcrquc causam поп тип cur lectioncs a Grotio

discernitur, quod quo pacto fieri potucrít ignoro. . . , . . . i , i- .

' n ^ r * e m margine notatas et inde pro et bis, ct vertí-

Cicero (N. D. 2, 42): . . * P

4 ' cesque pro cervicemque vulgaus praelerrcm.

»Arctopbylax vulgo qui dicitw esse Bootes.« rectam puppim] Alii, teste Grotio in margine,

Portasse Booten dixit qui alias Arcturus appella- ereclam, baud male, nisi is potius seusus esse

tur, maximara Arctopliylacis stcllam, qunm proprie viderctur, coluruin puppim recto ángulo secare.

82 *

6o2 Martiani Capellac lib. VIII. §. 85i.

dici supcrius memoravi. Quorum unus signifor non ut ccteri, quos linealiter

feci, sed latissimus omnium comprobatur; .quem quum in duodecim spatia

disccrnerem, singulis triginta partes non nescia rationis adscripsi. Verum ejus

latitudinem circuli tetendi in duodecim portiones, ut tantundem spatii habcat

latitudo, quantum longitudini duodecim partes attribuunt; quod cur factum

sit, facile est loco eo, quo do Sole loqui coepcró, demonstrare, qui per

85o mcdiam circuli ejusdem lineam solus fertur. Cujus circuli ambitum per duo

decim signa admodum clara circumagi dubium non habetur. Nam galaxias

signifer] Proclus (de sphacra H): Ло£од dé

¿ÓTi xvxàoç ó xcov dcôôexa ÇcoôLcov, avxôç

ôè sx xçicov xvxXutv ЛссоаЯХтЯсоу 6vvè6xrtx€v,

cov oí [ûv то rtXâxoç ccqjooLCuv Xkyovxai xov

Çcoôiaxov xvxXov , ó ôè ôià (.lêÔcov xcjv Cwôicov

xaXeixccc' ovxoç ôè éipártxexab ôvo xvxXcov

löcov xaï jtagaXX^X.cov, xov ¡isv &eqivov

XQOJtixov xaxà xr¡v xov xagxivov jegeóxrjv

fiolçav , xov ôè %eilleqivov xgortixov xaxà

XT¡V XOV aiyOXÈQùiXOÇ JfQOJTTjV iioïçav xo ôè

jtXàxoç xov Ccoôutxov xvxXov èôzi [WÏQai

ôtoôsxa. Plnra de zodiaeo in Palaeogr. crit Vol.

III et ГУ exposui. ^

feci\ Ita anteriores editioncs: perperam Grotius

fecit.

latitudinem] Maiiilius (astron. I, 679):

»Et ter vicenas parles palet atque trecentas

In longtimj bis sex latescit fascia partes.«

Addc Hyginum (poét. astr. 4, У exlr.): »Priores

enini astronomici quilín omnes res ad duodecim

parles revocarent, ut menses et horas et latitudiitem

signorum, ¡taque et signa, per quae res om

nes significantur, duodecim volucrunt esse.«

gahtxias] Clarius ejus cuis um exposuii Manilins

(astron. 1, 682* sequ.):

»Alter in atlvci-sum positas succedil ad Arelos,

Et paulo a Boreae gyro sua fila icthtcit»

Ttansitque inversae per sidera Cassiepiae ;

lude per obliquum descendais lau gil Olorem,

Aestivosque secat fines Aqnilamque stipiiuim

Temporaque aeqnantem ggrum zonamque ferentem

Solis equos , inter caudam qua Scorpius ardet ,

Exlremamque Sagillarí laev<tm atque sagitlam;

Inde sitos sinuat fiexus per crura pedesque

Centauri alterius , rursusque adscendere coelum

Incipit Argivamque ratem per aplustria summa

Et medium mundi ggrum Geminosque per ima

Signa secans subit Ileniochum, teque unde

profectus ,

Cassiepia , petens super ipsttm Persea transit.»

Addc Ilyginum (4, 7): »Reliquum est nobis deliuire

quem supra lacteum orbein dcmonstraviiiius. Ipse

enim dividit Oloris cxtrcraam sinistram pennara,

quae extra acstivum pervcuit finem; deindc transit

manum dextram Persei, et ab buinero sinistro Aurigae

perveniens sub manum ejus dextram ct Geminorum

genua ct pedes ejus signi quod Procyon

vocalur; bic dividens acquinoctiaJcm ct acstivum

circulum tangit cxtrcmum fincm mali qui in Argo

nave defixus yidctur; deindc rursus revcrtens genua

Ccntauri dmriit a rcliquo corpore ct cxtrcmam

caudain terminât Scorpionis ct arcuni medium Sagittarii

et Aquilac ilimidiam partem, per cjns transiens

pennas.«

Martiani Capellae lib. VIII. §. 85$. 653

non magis ratione quam oculis approbaturj cujus ultra regulara et pleru

raque deficiens latitudo a Cassiopeae astro in Scorpionis aculcum longitudinc

compensatur.

DE HORIZONTE.

Superest circulus solus finitor, qui ex eo, quod semper surgentis deme- 83<>

antîsque mundi diversitatibus varietur, certum astrorum ordinem non poterit

retiñere.

QUID SIT SPATII INTER CIRCULOS.

Jam nunc inter circuios universos quid interstitii vel spatii intercapedo 837

naturalis immiscrit, aequum explicare. Nam inter septentrionale» circulum,

quem in spatia octo resecavi, et inter solstitialem interpatet tantundee, quantum

interest inter octo et sex. Nam idem interjectus spatiis similibus continetur,

in quo fit, ut major sit circulus ab eodem interjectu pari spatio et ejusdem

tcrtia portione. Alia intercapedo inter solstitialem aequinoctialeinque circuios

longiludine] Latitudine, quod legitur in cdttis, inter octo et sex] Pracpositionem a Grotio

apcrfum esse vidctur nicndiira ; veram lcctíoncm negjectam ex antcrioribus editionibus, adstipulancodex

Ettciihcinimunstci-icnsis praebnit, quam ut tibus ctiam codicibus omnibus, restituí. Cctcrum

iulclligas, tenendum est diinidiatani tantinu circnll diversa hace Martiani ratio est a rcliquis, qui quuiu

longittidincin apparere. Possit tamcn fortasse vul- mcridianum circuí um in scxagiuta partes dividan Ц

gala quoquc defendí Achrllis Tatii loco (isag. in senas partes interpoles et circuios polares, quinas

Aratuin с. 23, p. 144 Pe ta v.), ubi pariter zodiaci iuter polares et trópicos, quaternas inter trópicos

lalitudo {rtXàtoç) appellatur то àrto aiyoxèçco- et aequinoctialem constituunt; ut Maniliiis (1, 56»

XOÇ У-ЬХ0Ь xttQxLvov бьибхгцш, quibus verbis ecqu.), Achilles Tatius (isag. iu Arat. p. IöO

ipsa ejus dimidia pars siguificatur; cui adde Ge- Petav.), Proclus (dc spbaera 9), Hyginus (astr>

minuin (p. 28 Petav.). poet 1, 6; p. 549 scqu.), atque ctiam Pscudoimmiserit]

Sic pro immerserit, quod nibili est Hipparcbus ad Aratiim (p. 265 Pet.), qui treccntas

in editis, margo Grotiana codicesque Reichenau- sexaginta partes facitj ex Martiani ratione hemiensis,

Ettenbcimmiinstcrieusis, et Darmstattcnsis. spbaeriis singulis tricenac scnac, universo igitur

Praetcrca paulo post in Ettcnheimmünstericnsi le- meridiano scptuaginta duae partes tribmintur.

gitur aequum est pro aequum in editis, cujus tamcn interjectus] Dc hoc vocabulo vide Stcpbanium

mutandi causa non erat. (ad Saxon, p. 19).

654 Martiani Capel! ae lib. VIII. $. 837.

minor est a superiore interjectu, quantum quatuor numeri ad sex; ab aequinoctiali

ad brumalem similis; a brumali autem ad austrinum talis est,

qualis ilia, quae inter septentrionalem solstitialemque circuios interjecla; circulusque

ipse austrinus tantum habet ad cardinem suum, quantum septentrionalis

ostendit

DE FIXIS SIGNIS.

858 Peracta jam spatiorum circulorumque breviter ratione, cetera quae

appcllantur inerrantia percurramus. Dubium enim non est triginta quinqué

signis omne coelum splendescere, nisi forte velit quis eorum gestamina sociare,

licet animaliura vocabulis censeantur; ut capram, quae Heniocho superposita,

aut haedos "qui ejus humeris sustinentur, vel serpentem quern Ophiuchus

tenet, aut ^antheram quam Centaurus gestat, quae sidera velut partes hasimilis]

Codex Ettcnheimmünsteriensis addit

proportio, quo tamcm additamcnto facile supersedemus,

si intercapedincm ex anteccdentibue repctimus.

austrinum] Alios et hic et ubique australem

legere Grotius in margine notavit; sed utroque pa

ri tci- optimi auetorcs utnntur.

spatiorum circuíorumque] Codex Ettcnheimmün-

Sleiiensis inverso ordine : breviter spatiorum cir

culorumque; moxque totum coelum pro omne.

inerrantia] Ita jam Cicero appcllavit quae Graece

àrtXavelç dicuntur (N. D. 2, 21), ne amhiguitatem

formae Martian! culpae tribuas.

triginta quinqué] Hyginus paritcr atqne personatus

Eratostbcnes in Catastcrismis quadraginta

duo numerat, comprebensis nimirum zodiacalibus,

quae noster seorsim habet, nt triginta tant um practerca

reliriquantur. Согтиш videlicet et Crátera

cum Hydro jungit, Coeluliiin atitcm sive Coronam

australem prorsus omit tit 5 plurcs nec ipse noster

Labet, nec nnde triginta quinqué absulvam scio?

nisi Aquam addiderun et Canopum, quae extremo

posuit, sed ut ipse partes potius signorum quam

signa ipsa esse intelJigeret. De rcliqtiis, nisi quid

pcculiaritcr moneudum fuerit, lectores commode

ad illorum alteriitrum praetercaquc ad Aratum atque

JManilium ablcgabimus.

velit quis] Ita codices Ettenbeimmünsteriensis

et Grotianus pro velit quisque in cditis.

capram] Apud Grotium errore cxpressmn erat

capra, quod corrcxi. Ccterum confer Gcmiuum

(clem. astr. c. 2, p. 13 Petav.): о ôè èv Tío exxavófieo

¿ifitú rov Hvióxov xeifievoç Рмряоод

àôrrjç Aï£ rtQOÓayoQEverai' oi 'ôè èv àxQçc

rov avrov %eiçl xeL/uvoc àdrsQLÔxot âvo "Eqiipoi

xaXovvrai.

pantheram умят] Sic codex Ettenheimmûnstcricnsis;

vulgo quem, quod panthera antea scribi

postularct. Ccterum simpliciter -&r¡QÍov appellat

Aratus (phaenom. 441), unde bestiam Vitruvius

(0, 4 s. 7); Hyginus autem (2, 58- 5, 57) hostiam,

quam supra aram tenens immolare videatur. Adde

Martiani Capellae lib. VIII. $. 838.

bendae sunt potiorum. Haec igitur quinqué et triginta signa circuli interjacentis

ambitu discernuntur : nam alia sunt aquilonia, alia austrina; a regione

quippe zodiaci quae Septentriones versus depicta sunt aquilonia perhibentur,

interius autem numerantur austrina. Aquilonis igitur habent partem utraque

Septentrio, Draco qui inter utramque flexuosus illabitur, Arcturus quern

alii Booten appellant, Corona Ariadnes, JNisusque quem alii Engonasin dicunt,

Lyra, Cygnus, Cepheus, Cassiopea, Perseus, Deltoton, Heniochus, Andro

meda, Pegasus, Ophiuchus, Delphinus, Aquila, Sagitta. Austrina autem

haec sunt: Hydrus, Crater, Corvus, Procyon, Orion, Canícula, Lepus,

E ratos dienern (cataster. 40): e6tt ÔÏ то -&r¡QÍov

tv raîç %sç6l rtXr¡6iov rov dwrjoLov, о

âoxsl jtQoçtpèoeiv dvöcov rivèç âe ccóxóv

tpaúiv arreo eivat oïvov, è£ ov ÔJtévôsi rolç

■&BOÎÇ, quocum convcnit scliolîastae ad Gcrmanici

Tel Cacsaris Domîtiani Aratcorum fragmenta.

nam alia] Eandem distributioncm invenimus

apiid Gcininum (p. 12 Pctav.), Vitruvium (9, 3

et 4), Manilium (1, 518 sequ.), alios, ijuos cnuinorare

longum est.

interius] Legcndum videri posait inferius, nîsî

sphacram artifîciosam ante oculos Iiabuisse Martiannm

apparcret, cujus notiun est alteram partent

semper eminere, alteram recederc et quasi delitesecre.

Nisusqne] Lege Nixusaue cum MS. meo et

me m bra n is. IVixns est h èv yôvccôiv, à yvv$

Arato. Manilius «nixam genu speciem« appcllat

Apnd Vitruvium mal e Nessus Icgitur, emenda Nixus.

Gnixum a generibtts (hoc est genubus, sic Cicero;

»Quae genus ad laevam Nixi delapsa resedil»)

dici Fcstus testât tir: nos litera m unam elidióme,

¡deoque Arnobius, Appulejus alüqne »genu ni tum«

dixere, sire a nitendo, sive a Graeco yvv$. Cieero

etiam in loco citato Nixum simplicîter dixit

de eodem astro. Grot. — Monacensis (С) quoque

Nixus, Darmstattensís Nixos; vulgatam tamen ra li

tare nolní, quia utraque partîcipîi forma pariter in

usn est, adcoque nisus praefert Drackenborcbius

(ad Sil i mu 2, 125), alteram nixtes antiquam et

obsoletam habitara esse probaiis ex Servio (ad Acneid.

1, 144), cui tarnen obloquitur Orellius (ad

Cic. orat. pro Plaucio e. 27, p. 139).

Cyynus] Gorrexi quod apud Grotiuin scriptum

erat Sygntts , qnnm anteriores edit iones omncsqiic

script! libri легат praebeant lectíonem.

Hydrus] Aratus (445) 'Yâçrjv, Cicero (455)

et Hyginuj (2, 40 et 5, 59) Hydrant hoc sîgnuui

appellant; at Gcminus (2, p. 15), ut nostcr:

*YÔQOÇ, Hçarrjç, Ko^a^«, pariterque Ilipparchus

(ad Ara ti: m 2, 1; p. 238 Pctav.) et alii.

Crater] Alios crátera nbiqoc scrîbeie Groliiis

in margine notavit; qua de forma vide quae supra

monui (ad §.31) in voce bupaeda.

Procyon] Cicero (in Arateis 466):

»Antecunis , Grajo Procyon «pii nomine fcrlm:*

Accuratius tarnen Geminus signum distiugnit »

Stella splendida, quae in ipso cernatur eodcmque

nomine Procyon dicatur.

656 Martiani Capellae lib. VIII. $. 838.

Eridanus qui ab Ononis pede dcfluit, Cetus, Centaurus, navis Argo, Piscis

austrinus, Coelulum, Ara. Nam 'et aquam, quae ex cratère Aquarii fluit,

melius partem signi credimus, et stellam, quam quidam Canopum, quidam

Ptolemaeum appellant, quae superioribus inconspicua in confinio Alexandria*

830 incipit apparere, ut partem Eridani iluminis aestimabo. Haec discernit zodiacus,

qui quidem aequales duodecim siguorum intégrât portiones, setl un-

<lccim habet signa ; Scorpius enim tarn suum spatium corpore quam ebelis

Coelulum] In Gloesis est: »Caclidiira tburibu- Ptolemaeum tarnen qui praeter nostrum appcllatum

lum a caclando«, sed male, nam ara et tliiiribuliim référât, non novi; ñeque Eridano, sed Argo navi

idem sunt. Giiot. — A nonnullis antcriorum edi- annumcrat Gcminus: iv âxçco ты Jtr¡óaXíco zijç

tioniim abest, fortasse quia codem errorc cum Ara l/îgyovç xeifxsvoç Xafiitgôç абтцд Kävcoßoz

confunderen! ; sed reetc Munckcrus (ad Ilyginum огоца^гтаь.

p. 412) nionct Coelulum Latine dictum esse quem chelis] Id est brachüs sivc forcipihns suis,

Graccc a nonnullis ovgavíóxov , ab Hipparcbo quarc minúscula initiali exprimendum caray!; noautem

Caduceum appcllari Gcminus doccat, nimiruui minis enim vim postea demum habet , ubi Mar-

Coronam auslrinam, quam plcriquc aute pedes tianns, quam nos Libram dicamus, Grajos quos-

Sagitlarii ut ludeutis abjectam viderc sibi visi sunt; dain Chelas dixissc narrât; nunc illtid ta ni uni vult,

de qua conferri jubet Scaligcrum (ad ManUium Scorpium et suum spatium (in zodiaco) corpore,

p. 411) et Tbconeiu (in Aratum p. 51 cd. Lond.). ct Librae (spatium) cbeîis suis occupare, certe

Vide ctiam infra (ad §. 842). majorem ejus partem, nam superiors Librae partis

aquam] Gcminus banc quoque inter signa ан- nonnullas Steibis ab aliis ad Virginis pedes referri.

strina proprio loco numerat. ]>Totum enim est inultos Libram oranino non nuqnidam

Canopum] ISon quidem, nt in editis, merassc inter signa zodiac! , quorum nosier quocodices

pracbent Ettenbcimmunstcriensb^, Rcicbe- que partes sequitur, dum nndceim tantuin sigua

nauensis, Monacensis (C), ct Darmstallcnsis. ¡Ipsius statuit, pariter ut Hyginus (poët. astr. 4, ;>): »ctsi

slellae supra jam (§. I>93. 608. 69G.) saepins mentio nulla sunt signa duodecim sed undecim ideo quod

facta est; addc Vitmyiuni (9, 4 s. 7): »Hujus Scorpio magnitudinc sui corporis duoriim locum

autcm rci index est Stella Canopi, quae bis re- occupât siguorum , с quibus prior pars Chelae,

gionibiLS est ignota, rcnuneiantibns ncgotiatoribus, rcliqua autcm Scorpio vocatur.« Lude Manctbo

qui ad extremas Aegypti regiones pro \ ¡masque ul- (apotcl. 2, 136):

timis finibus terrae tcrminationcs fucrunt«; et Lu- XtjXal \Уад xcù dr¡ fiersqj?'¡fxi6av àvégs;

canum (8. 181): içoi

nitide Canopos liai Zvyov ixZr}ï6ôav èftei т ¿rávv66^

Excipit mi si ral i coeio contenta vagari , éxáreg&cv,

Stella limais Borean.s — Oial лед я/мбтеууед èrti Çvyov éXnofièvoio

Martiani Capellae lib. VIII. §. 839. 657

occupât Librae; cujus superiorem partem pedes Virginie occupant, majorem

vero Scorpius; denique Chelas, quam Libram dicimus, quidam dixerc Graji.

Horum ergo signorum duodecim nomina, quod vulgo nota sunt, praetermitto.

QUOD DIYERSIS CIRCÜLIS DISTRIBUAI TUR QUORUNDAM

PARTES SIGNORUM.

Intelligo ordinis hoc fuisse, ut quo circulo spatiove quae signa sint de- 840

monstrarcm; sed et magnam partem adstructionis exquirit contra propositum

brevitatis, et quod mediatenus tertiave parte quaedam signa defixa circulis

diversis sua membra discerpant, hanc obscuram caliginem derelinquo. Quippe,

ut cetera transeamus, manus interior Arcturi intra septentrionalem circulum

ponitur, rcliquumque corpus parti alteri deputatur; Cephei corpus mediatenus

septentrion ali, thorace partito ct diversis circulis attribute; Nisus vero sict

Macrobius (Saturnal. 1, 21 f.): »Scorpius to tu s, defixa] Pro ilefixis hoc Bondami (in var. Icct.

in quo L~ibra est.« Pliira dabunt interpretes ad p. CO) codex pracbuit, e quo ctlam correxi dis-

Virgilii locum (gcorg. 1, 53): crêpant in editis substituto discerpant.

»Qua locus Eriijonen inter Chelasque seauenteis« Cephei corpus] Vox septentrionali deest in MS.

iiipriinis Scrvius, cujus liaec nota est: »Aegyptii et mérito, est enim hic àjtQOÇÔiOVVÔT) et ex siiduodeeim

esse asscrunt signa ; Cbaldaci vero un- perioribus aut subsequentibus inepte repetita. GnoT.

deeim, nam Scorpium ct Libram unum Signum ac- — Interpunctionc mutata integrara serravi vulgaeipiunt;

chelae enim Scorpii Libram faciunt. Iidcm tarn lectionem, quam non modo Bondaniiis (var.

Cbaldaci volunt aequalcs esse partes in omnibus lect. p. GO. Cl ) conjecturis tentavit, seil librarii

signis; sed pro qualitatc sui aliud Signum viginti, quoque varie interpolariint; siquidem codices etiam

aliud quadraginta habere; quum Aegyptii tricenas Bondaini et Ettcnhcimmünstcriensis omiltunt sepcssc

partes in omnibus veliut. Modo ergo seeun- tentrionali, Monacensis (D) autem inter partito ct

dum Chaldaeos locutus est, diecns possc cum ba- diversis inscrit cetero toto. Jam vero intelligcs

here locum inter Scorpium et Virginem. Nam Eri- omnia re.cte procederé, modo suppléas: » Cephei

gone ipsa est Virgo. « corpus mediatenus septentrional! « seil, parti depnquod

diversis circulis] Нас de re accurate egit tatiir. Cetcriim confer Pseudo-IIipparchiim (p. 2i>8):

Pscudo-IIipparchus (ad Aratum p. 257 Pctav.): ¿ [isv ovv àçxtixoç xvxP.oç rèfivei Qcodust âvo,

XoLrtbv HExaßateov srtï tovç réfivovzaç XV- Bocozov ¡xsóov ayxcova xal Krjtpécoç бт-цдт],

xàovç xaï xà refivófieva vn' ctmcov Çcoôut etc. ovx eïgrjxe ôè rtegi tovtov 'lAçaroç.

6o8 Martiani Capellae lib. VIII. §. 810.

nistro pcdc septentrionalis Draconis verticem calcans, capitc aolstitialem circulum

adsceadit, unum brachium Lyrae, alteram dans Coronae; el alia

hujusmodi non minus insuavia quam morosa.

QÜIBUS SIGNIS SURGENTIBUS QUAE ORIANTUR QUAE OCCIDANT.

8ii Illud potius attendendum, quibus surgentibus signis quae ortum faciant

occidantque. Nam oriente Cancro occidunt Corona Ariadnes, et austriui Piscis

pars dimidia, Ophiuchus a pedibns usque humeros, serpensque quern detinet

praeter fauces caputque totum, Bootis etiam medietas; oriuntur vero Orion

totus Eridanique principium, et in lingua Caniculac lucida Stella. Quum

septentrionalis Draconis] Id est Draconis, qui

intra septentrionalem circulum est. Pcdem ciindcin

quem noster nominal etiam Hyginus (5, 5; p. 422):

»Hie pósitos inter duos circuios, arcticum et acstivum,

utrisque pedibns et dextro genu arcticum

circulum finit, ¡ta tarnen ut dextero pede prioribus

digítis circulum termiuct, sinistro a litem toto

caput Draconis opprimere conetur«; rectius quam

Aratus (70):

deí-iregov rtoôoç axqov %%£t ÓxoZwto dqà-

XOVTOÇ,

quem ideo reprelicndit Hipparclius (ad pbacnom. 1,

7; p. 181 Pctav.).

qttibus surgentibus signis] Caput boc optime

conrenit cum со quod apud Hygintim est libro

quarto. Grot. — Recle, sed melior auctor Aratus est

(568 sequ.) cum Hipparcho (ad pliaenomena lib. 2),

ncquc spernenda coinparatio cum Pscudo-Ilipparcbo

(ad cadcin p. 238 — 260 Petav.), qui etiam eundem

cum nostro ordincm sequilar, quam Hyginus

ab Ariete ordiatur.

oriente Cancro] Grave mendum inlacftim adbiicdum

rcmansit, jam tarnen eximendum. »Oriente

Cancro» inquit »occidunt« cet. Excerpt a nostra

occidit, quod in cam te fucile opinionem adducct,

Oiunino scripsissc nostrum »occidit Coronac Ariadnes

— pars diinidia.« Oriente cnim Cancro tola si occidat

Ariadnes Corona, quomodo oriente Leone

»Corona« reliquiae « si ve tili rectius MS. »Coronae

rcliqua« contegiinlur? Haec saue non cobacrent,

si vulgata lectio reete sc babcat. Et de veritate

emendationis ne dubites, cn tibi Hyginum, qui

claris rerbis (poët. asir. lib. 4, cap. 12): Cancer

exoriens« iuquit »obscurat dimidiam partem Coronae.«

Ail île Ciccronis bacc ex Arateis v. 398 cd. Grolii:

»Jam simul ut supero se toto lumine Cancel1

Extulit, cxlemplo cedit delapsa Corona,

Et loca с a nuisit cauda tenus infera Piscis,

Dimidiam retinens slcllis distincta Corona

Partent ctiaiu supera , atqtte alia de parle re

pulsa est.«

Во-чп. (rar. lect. p. 61. 62). — Arati ratinnem probat

etiam Hipparclius (2, 3j p. 214); tarnen non tanta

apud me est Bondami cxccrptoruiii auetoritas, ut inde

Mai-tianum corrigam, qtium videam pari incuria

etiam Psendo-Hipparcbuin toqui (p. 239) : âvv£l Ôk

6vé(pavoç' i%dvoç то r¡[ii6v ecoç èrti (>с(%п

X. т. Л.

Martiani Capellae lib. VIII. $. 8í i. 6o9

autcm Leo oritur, Coronae reliqua conteguntur, austrinusque Piscis, et

Opliiuchi, serpentis, Bootisque partes, itenique Aquila, Nisique pars dextra;

oriiintur vero Hydri caput, Lepus et Procjon, Caniculaequc . pars prima.

Oriente autem virgine occidunt Lyra, Delphinus, Sagitta, Cygnique pars potior,

Eridanique pars ultima, et caput cervixque Pegasi; oriiintur autem Hydri

pars prior usque ad Craterem, Caniculaque tota, et navis Argonis puppis.

Libra surgentc occidunt Pegasi et Cygni reliquae portiones, Androtnedaoque 842

caput, Cepheique humeri, Cetus, et flexus fluminis Eridani; oriuntur Co

ronae medietas, Nisi dexter pes, et Bootes, et Hydri reliquum praeter ultimum

caudam, Centaurique pars, quae in equi speciem figuratur. Scorpione autem

nascente occidunt Andromedae pars reliqua, item Cephei pars, quae extra

septentrionalem circulum posita, et Cassiopeae et Orionis pars; eodcm tempore

oriuntur Ariadnes Corona tota, et caput Opliiuchi, Nisique corpus omne

praeter sinistram manum, Hydri cauda ultima, et Centaurus totus praeter

priores pedes. Sagittario nascente mergitur Orion, et Canícula, et Henioclii

pedes; oriuntur vero totus Ophiuchus et Nisi sinistra manus, et Lyra, ct

Cephei caput numérique, et Centauri pedes priores. Capricorno oriente 843

occidunt Heniochus totus, et ejus capra haedique, Persei pars sinistra, et

Coronae reliqua] Sic anteriores editioncs; G ro

tins reliquiae.

Argonis] Lege cum MS. Argus Graeca decli

na tíoiic. Grot. — Sed pliiribus etiam viilgata lectio

codicibus nititur, i ta ut qiiartus quoqiie casus Arijonem

(§, 830. 855) in Monacensi (C), Darmstattensi

et Ettenlicimmünsteríeusi legatur. Plura aliorum

cxcmpla aflert Sclinciderus (lat Form. p. 146).

flexus] Codex Ettcnlieimmiinsteriensis confluxus;

sed pracfero Yulgatam. Aratus etiam xa(jutai Labet

Ariadnes Covoua\ Errat С apella, Ariadnes Coronam

appellans earn, quae cum Scorpione oritur.

Corona Ariadnac est 6xiq>avoç ßoQSiOQ, uti lo

quitur Tzetzcs ad Hesiod. p. 95 ed. Heins. ЭДилск.

(ad Hyg. astr. 4, 12 j p. 475). — üygínus enim earn

Coronam appcllat, quae ante Centauri pedes jaccre

existimetur, quae est austrina (vide ad §. 838); in

cademque eententia etiam Scaligcr erat (ad Hanilium

p. 572); sed Aratus (608) indistincte:

'H (úv (XQ eis èxiqr\v qjéçezai, rà dè veiô-

■&ev аЛЛа

Oèçavoç àvxupkQEi 6rstpàvoiô те devreça

ххжЛа,

qnem docte animadvertit Vossins (ad v. 400) Co

ronam austrinam nondum cognovissc.

caput Ophütchi] Restituí ex códice Ettcnbcimmünstcriensi

, quod Hygini et Psendo - Ilipparcbi

consensus postulabat ; vulgo EniochL

85*

660 Martiani Capellae lib. VIII. 845.

Argonis puppis, et Procyon; inviccm oriuntur Cygnus, et Aquila, et Sagitta,

et Altarium. Aquario oriente occidunt Centauri pars equina, Hydri caput;

oritur ct equus Pegasus. Piscibus ortis occidunt Hydrus totus, et Centauri

pars reliqua, et Crater; praeterca oriuntur Andromedae pars dcxtra, et Piscis

austrinus. Arietis signo surgcnte occidunt pedes Centauri, et Altarium ; oriuntur

vero Andromedae sinistra pars, et Persei caput usque ad alvum, et Deltoton.

Signo Tauri oriente occidunt Bootis pedes, Ophiuchus a pedibus ad genua

usque; oriuntur autem Ceti pars reliqua, et sinister Orionis pes. Geminis

orientibus occidit Scrpentarius usque ad gcnicula; oriuntur vero Fluvius,

Cetus, Orion.

QUIBUS TEMPORIBUS ORIANTUR AUT OCCIDANT.

844 Temporum quoque ipsorum, quibus oriuntur aut occidunt, habenda

distantia est. Nam quae transversa oriuntur et recta occidunt, celeriores ortus

hábent, quam occasus; contra aulem, quae recta oriuntur et transversa

conduntur, tardius oriuntur quam occidunt. Nam Cancri signum recte oritur

Altarium] Pro altari, cui similia et alia apnd tardius oriuntur quam occidunt] Idem docet

alios, ex nomiuativi forte plural !s similitudinc nata. Gcniiuns (elcm. aslr. p. 28 Petar.): xouxvxrjç ÔS

Grot. — Saxo Grammaticus: » Paren tern altario xf/g ¿yxXÚ6ecog VJtaç%ov6r/Ç XOV Çooôutxov

honorât um«; ad quae Stephanius (p. 247) non solum xvxXov ÖVußccLvst xai xà ôcùâsxaXTjfiôoca 16a

nostrum laudat, sed addit ctiam Salviani verba: bvxa xaxà то [isys&og àvi6oiç %obvoiç xàç

»Christum in altario dimittimus«, ad quae Ritters- àvaxoXàç xaï xàç ôvÔeiç JtOLEÎÔ&ccL' оба (ùv

liusius: » Vêtus glossarium judicat formam nominis yàg ôg&ov yiyvofiévov TOV Çcodiaxov xvxXov

cese diminutivam altare, srtiß(0[ug, et altarium rr¡v avuToXr¡v rtoultat, èxelva rà Çcôdux, sv

ßcO[u6x0{}iov. Sed promiscué tarnen repcrío usur- jtXáovi ZQÓvcú tt¡v ávaxoXr¡v xai xr¡v Ôv6cv

patum altarium pro altari. « Id quod excmplis pro- rtoislxat, OQ&à yap rtaçà xbv ógiCovra rtahatur

Pauli Diaconi, Angclomi, et Hildebcrti Ce- gartírtTEi, ¿>6xs xad? sv îxaÔxov Órjielov xov

nomancnsis; quibus addc Severum Sulpicium et Çcûôlov xr¡v ávaxoXr¡V ylyvf.ÖSai, âlà ÔS

IKeronymum a Schellcro laudatos. Tovxo JtoXvv %gbvov avaXí6xs6&at xf/ç ccvageniada]

Codices Monacensis (C) ct Ettcnhcim- xoXftç xai xijg ôv>6ecoç' оба ds JtXayiov

münstericnsis genucula, quod eodem rcilit. - yiyvofxsvob xov ÇcoÔLaxov xvxXov itgbç rov

recta occidunt] Vulgo recte , quod correxi ex bgiÇovxa Tr¡v avaxoXrjV Jtoistxat, èxelva

codicibus Monaeensi (C) ct EUenliciiuiuüjisteiiensi. ¿v èX-àxxovi, xgóvco èrtava<pégexai, rtXáyiu

Martiani Capellae lib. VIII. §. 844. 661

inclinatumque mersatur; licet hoc in Capricorno parva inflexione curvetur;

oritur autem duabus horis et duodécima parte horae, et hora occidit ас

deunce; minima in isto distantia est. Leo autem oritur duabus horis et tertia

parte horae, occidit vero hora semis et sexta parte horae. Virgo oritur horis

duabus et dimidia et sexta parte horae; similiter Libra; occiduntque hora et

tertia parte. At Scorpius diminuit ortum et auget occasum; oritur enim horis

duabus et tertia parte, occidit hora semis et sexta parte horae. At Sagittarius

oritur horis duabus et duodécima parte horae, occidit hora et deunce horae.

At invicem quae transversa oriuntur et recta occidunt, breviores ortus oc- 845

cupant quam occasus. Denique ex his est signura Capricorni, quod oritur

hora et deunce, occidit duabus horis et duodécima parte horae. Aquarii

vero proximum signum oritur hora et dimidia et sexta parte horae, occidit

horis duabus ct tertia parte horae. Sequens hos Piscium signum oritur hora

et tertia parte horae, occidit duabus horis et dimidia et sexta horae parte.

Eandem mensuram Aries utriusquc temporis scrvat. Taurus oritur hora ct

dimidia et sexta parte horae, occidit duabus horis et tertia parte horae. At

Gemini ojiuntur hora et deunce, occidunt duabus horis ct duodécima parte horae.

QUOD PRO DIVERSITATE SIGNORUM DIERUM NOCTIUMQUE

FIAT INAEQUALITAS.

Haec est inaequalitas, quae dierum spatia noctiumque discriminât. 846

Nam quura Solis lumen eorum signorum principium, quae tardius oriuntur,

yàg rtaçartirtxet xal xà Ccodia rtQoç xov Iv Ï6(0 %çôvco ccvaxèAAovÔi UaQ&tvoç koí

ôçLÇovxa, ыбхе кат1 аЛЯа ttoAAà ßigj) аца Zvy^, каь hiici oç&côxaxoç yLyvsxat ó xütv

xr¡v ccvaxoAi¡v itoulö&ai, ôià de xovxo xaï Çcûôicov xvxàoç ¿diévuov xaï HaçxLvao fxeôovxa%

eïav xr/V <xvaxoXr¡v 6vpßaLveL yiyveÓ&ai. çavovvxcov , iv лХв1бх<о xçôvco avaxéXAovÔL

similiter] Ita codices Monacensis (C), Darm- Haç-&èvoç xaï Zvyôç-- quem etiam de rcliqtiis

stattensis, Rciclienaucnsis, et Ettenheimmunstcricu- consulere licet.

sis 5 quorum consensum secutas sum, licet eodem dierum spalia] Нас de re accurate agunt Cleorcdirct

vulgata: »occiditqnc Lora et tertia parte 5 medes {xvxX. -&SCOQ. I, 6) et Geminas (clem,

similiter Libra. « Rem confirmât Geminus (p. 50): astr. c. 5, p. 22 sequ.), quos vide.

(362 Martiani Capellae lib. VIII. §. 846.

ingreditur, dum sequentia signa nascuntur, diei prolixitas procurator; ubi

vero baec intrarit, (juae cito orta tardius demersantur, diebus cxiguis noctcs

cffieit grandiores. Denique haec ratio ct illis respondet, qui velut mirara efficiunt

quaestionem, talia proponentes: Si spatiis aequalibus omnia signa pcrcensentur,

ac nccesse est diebus noctibusque cunctis sena signa supra terras

esse, onines dies noctesquc pares esse dcbucrunt. Sena autcm signa superstare

non dubium est, totidemque dclitescere, dies quoque noctesquc variari divcrsitatibus

spatioruni. Nam solstitialis dies habet acquinoctialis mensurae horas

quatuordecim et sextantem; brumalis vero horas novem et dirnidiara ас tertiam

portionein; vicissim brumales noctes solstitialis diei temporibus porriguntur, cujus

lucia témpora suscipit nox aestiva. In tanta varietate diversitatequc temporum

847 illud profecto colligitur, signa aequalia non habenda. Cujus conclusion! et

rcrum Veritas et nostra regula refragatur. Multiplici enim clcpsydrarum appositione

monstratum omnia signa paria spatia contraeré. Quum enim diversa

spatia in ortu habeant atque occasu; tarnen si omnium ortus occasusque com-

848 penses, videbis ad plenum collata mensuris aequalibus responderé. Verum

sena signa] Л rains (552) de Zodiaco: margine nota vil, videlicet ad alius situs vol climat! s

Toi <f o66ov хоШш xax3 'Sixeccvai öl- *»»«™™. «ïua dîc»'m noctiuraque spatia varïari jam

Vitrai eupra nos ter reetc inouuit (§. 393); sed Lie cerium

t , , , »?> » aliqueni auctorem eumque Aïexandrinum ante oculos

T0660V vjteg yuiT]ç <peoexcu, Лабг\ â еле 1

i habere videtur, quare ctiam inox nolui с codicibus

, , Darnistattensi, Ettcnheimmunsteriensi, ct Grotiauo

"Eè ahi dvvovói dvcoâexaôsç xvxZoto, ■• '. . . , . .

3 ' corrigere cm conclusiont pro cujus.

T¿66ai f àvrèÏÂOVÔr TÓ60V ffirti liijxoç proferto] Alii perfecle, teste Grotio în margine.

éxaÔTT) veritas\ Pro varietas in editis praebeat códices

Nv$ aiei xexávvÓxai, oÔOV xè Jtsç rjfUÔV Reicbenauensis, Darmstattensis, Monaccneis (C), et

xvxXov GTOtianus. Vide ctiam supra (§. 824).

'AQXOnèvTjç ссЛо vvxroç àe'iQEXat vnpô&L (/ttum eHÍm diversa] Codex Eltenbeimmünyatrjç.

stcriensis perspieuitatis gratia inscrit signa, quo

Addc Vitraviam (9, 1. s. 4). Quaestionem, quam tamcn additaincnto non magis indigemus, quam

bic noster tangit, expedit Geminas (p. 28 eeqn.> quod mox Bondamtis (in >ar. lect. p. 62) с códice

horas nouent] Alios legere octo G roí ins in suo supplcri voluit ad invicem ante respondéis.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 848. бво

hac quaestionc submota, alia subtilior de spatiis imparibus objectatur. Dicunt

enim: Si spatia signorum aequalia sint, aut Sol tardiore cursu quaedam signa

transcurrit, aut dierum ratio diversitate mentitur. Sed constat Solem Geminorura

signum triginta et duobus diebus excurrere, Sagittarii autem duodetriginta,

ccterisque signis aut adjici aut dctrahi aliquas portiones; quod profccto

non fieret, si aut Sol aequali cursu ferretur, aut signa spatiis paribus tenderentur;

Sol autem eadem ac perpetua celeritate festinat; relinquitur, ut signis

spatiorum acqualitas dencgetur. Sed hunc quoque errorem nemo sapientum 849

sod opinio inveterata composuit, quam omnes hactcnus credidere, quemadmodum

ipsi mundo sphaeraeque postremae centron esse terram, ita et solan's

circuli candem centron esse, quod omnino falsura esse non d ubi um est. Nam

ut diversa spatia sunt coelestis ambitus circulique medialis, ita et diversis

centrorum signis punctisque torquentur, quo fit, ut terra solaris circuli centrum

non sit, sod cccentros habeatur. Per vices enim propinquitates descensusque

ad terras solan's órbita cursusque summittit, itemque pro signorum conditionibus

sublimaturj et quum medietatem linearem in latitudinem zodiaci Sol

libratus excurrat, orbem tarnen Solis obliquitas meatus aut imprimit ant extollit.

Quis enim dubitet Cancrum Geminosque verbi gratia in mundi ardua subli

man, rursumque Sagittarium Caprieornumque pererratis deflexibus iufimari?

Quod quum ipse zodiacus signaque coelo cohaerentia tantundem a terris iinsubmota]

Sic codices RciclicnaucnsLs ct Etfcn- Gcminus (apud Petavium p. 5 sequ.), quem tofiíiu

lie¡inmünster¡ens¡e, nee Grotianns refragatur, orí exscribere nunc non poseamos, et Cleomcdes (хчэхЛ.

habet summota; vulgo consummata. decùQ. i, 6); vide ct infra (§. 8S3).

aut dierum] Vulgo aut in dierum, quod ex quod auum ipse] MS. quotquot cum, sed

códice Ettenlicimmünsteriensí correxi. optime optimae membranac quanquam euim; naiu

duodetriyinta] Alii XXIX, teste Grotio ín sequitur infra Solis lamen. GnoT. — Optimaruin

margine. membranarum lectionem pro correctione tantnin

nemo sapientum sed] Inserai liaec tria verba babeo librara, qui пес quum sciret baud raro pro

valgo omissa Grotio auctore, qui ita in membrana etsi usurpan, nec quod saepissime concludendi

legi testatur, multoque concinniorcm earn lectionem cansa particulis praemittij quare vulgatam S№

cese recte monet. Rem ipeam accurate exposuit vavi.

664 Martiani Capellae lib. VIII. §. 849.

'H* '

diquesecus interstitii detineant, solaris tarnen circulus, qui subtermeat, aut

cvchitur aut descendit. Hinc venit ut a Sole signa cum dierum transcurrí diversitatibus

vidcantur.

DE PLANETARUM ORBIBUS.

850 Transcursa ratio est signorura coelestium atque etiam circulorum; nunc

planelarum orbes cdisseram, quos quidem non ab erroribus suis — nain iisdem

Solis rationibus commeantes nihil licere patiuntur erroris — sed quia diversa

varietas mortalibus calígines intentionis offundit, non planetas sed planôntas,

cum dierum] Alios legere cum variis in mar

gine Grolius not;« vit, idque eliain in codieibus Monaecnsi

opt in; sed cam ipsam ob causam vulgatam sonare

malai.

transcursa] In nonnullis codieibus Bondamus

(var. lect. p. 47) inTcnisse se testatur transcursa

ratione signorum, quod et EttcnLeimmünstericnsis

nostcr habet placctquc Arntzenio (ad panegyr. II,

p. 7 i I ) ; at vnlgata nostri iisui aecommodatior videtnr.

cdisseram] Hanc lectionem, quam ex códice

Eltcnbcimmünstcricnsi reeepi, jam Oudcndorpius

(ad Appui. I, p. 481) duorum codienm auetoritate

commendaverat. Vide et supra (§. 817).

patiuntur erroris] Codices Ettcnhcimmünstcricnsis

et Grotianus erroribus:, sed vulgata uon minus

bona, modo genitivum jungas cum nihil.

calígines intenlionis] Sic Martianus multo clcgantius

quam librarius Ettenlicimmünsteriensis, qui

caliginosas intentiones scripsit.

sed planôntas] Id est qui non tarn ípsi errent

quam homines in errorem ducant; hoc enim est

rtXaväv, ut apud Sex tum (ndv. mathem. 10, 08):

6o<pLÇeTai, de èv tovroiç 6 Aibdwqoq xai staff

á¡i<pL$oXíav ßovXerau гщад rtXavâv. Planetas

cnim dictos esse constat àitb rrjç TCÀctvrjç, ut ait

Isidorus (orig. 3, 70, 20), id est ab errore, quia,

ut Macrobii (ad somn. Scip. 1 , 14) verbis utamur,

»et cursu suo fcrtintur et contra sphaerae maximac

id est ipsius cocli impetum contrario motu ad orien

tera ab occidente volvuntur«, unde factum est, ut

vnlgns hoininum nullis legibus adstrictos per cocli

spatia vagari exïstimaret. Sed cum errorem jam

Plato impugnat (de legg. 7, p. 821), acqualis sci

licet Eudoxi, quem primnm h orum siderum motus

ex Aegypto in Gracciam transtulissc testatur Se

neca (quacst nat. 7, 3), in coque postea omnes

consentiunt; unde Cicero (de divin. 1, 11):

»Quae verbo et falsis Grajorum vocibus errant,

Jte vera certo lapsu spatioque feruntur*

et alio loco (2, 71):, »Astrologi motus erran ttum

stcllamra notaverunt; inventus est ordo in iis stcllis,

qui non putabatur«; confer et hace (IV. D.

2, 20): »Maxime vero sunt admirahilcs motus earum

quinqué stcllariim, quae falso vocaiitur erran

tes; nihil enim errat, quod in omni acternitate

conservât progressus rcliquosqnc motus constantes

et ratos. «

Martiani Capellae lib. VIII. §. 850. G6o

sicut orator asserit, memorabo, licet cos propriis nominibus insignitos etiam

aliis nominibus appellarint. Nam Saturnum Phaenona vocant, Jovemque Pha- 8ol

ethoñta; Pyroenta Martern, Venerem Phosphoron, Mercurium Stilbonta nominarunt;

Soli vero Lunaeqae divcrsitas gentium innúmera vocabula sociavit.

Horum igitur septem illa со maxime cum fixis sidcribus habenda distantia,

quod illa coeli tantummodo cursibus commoventur propria statione ornata,

hi vero tarn mundanis raptibus auferuntur quam propriis cursibus commo

ventur. Nam quantum eos retulit diei noctisque rotatio, tantum nituntur 8o2

orator] MS. Strator, forte Straten} mcmînit cum fixis sideribns«, id est: »Iii scptcm со maxime

hiijus matbcmatici Strabo. Grot. — Servavi vul- a fixis diffcrunt.« Pracpositioncm cum in discrcgatam,

qua nicliorem non habebain; quam cnim pantia quoquc significanda adbiberi ostcndit y. c.

margini adscripsit Grotius lectioucm Aratus, cam Cicero (acad. 2, 47): »cum Cleanthc — Cbrysippus

licet etiam codex Eücubcimmünstcricnsis pracbeat, dissidel« et alio loco (Brut. 49): »doctis boininibus

rccipcrc nolui, quia non solum corrcctioncm olct, cum populo dissensio fuit.«

sed ipsîus Arati libris ne confirraatur qaidem , qui hi vero] Membrana haec vero, subintcllecta voce

de planetis oninino non agunt; nisi forte cjusdem sidéra; et tjiiantum ea, non eos. («пот. — Male,

canonem Martianus respexit, cujus id argumentum de planetis scrmo est; ncquc illud offensionem bafuissc

vidctur (confer Graucrtum in iN'iebubrii Mus. bet, quod hi ad remotiores spectat, quum Id po-

Rhenan. Т. I, p. 541). tins significct, dc quo potissimum disscratur, qua

aliis nominibus] Eadcm exstant apud Cicero- de re vide quos laudat Otto (ad Cic. de sencct

ncm (¡4. D. 2, 20), Plutarcbum (dc plac. pbil. 2, 19, p. 177). Dc rc ipsa conferatur Macrobiiis (ad

Iii; p. 889), Euscbiuni (praep. evang. Iii, 46} somn. Sc. 1, 18): »Solcm ас Lunain ас Stellas

p. 84G), Clcomcdem (ухжХ. &ECOQ. 1, 5), Appuie- quinqué, quibus ab errore nonien est, praeter quod

jum (de mundo p. 293 Oudend.), Anson! um (idyll, sccum trabit ab ortu in occasum diurna conversio,

18, 12), Acbillcm Tatium (isag. 17, p. 156 Petav.), ipsa suo motu in orientent ab occidente procederé,

Hyginum (poët. astr. 2, 42. 4, 15 sequ.), Isidorum non solum litcrarum profanis , sed multis quoquc

(5, 70, 20; p. 164 Л rev.), alios, saepissimeque doctrina initiatis abborrcre a fide ас monstro simile

Icguntur apud Manctboncm in apotclcsmatis; scd judical inn est; sed apud pressais intucntcs ita verum

quae a diis repctita sunt, jam apud Platonem ex- esse constabit, ut non solum mente concipi, scd

stant (Tim. p. 58; epinom. p. 987). oculis quoque ipsis possit probari«; et Seneca

Pyroenta] Codices Rcicbcuauensis et Ettcnbeim- (quacst. nat. 7, 21)P »Omnibus autcm stcllis in

miinstcriensis male Pyroin. «andern partem cursus est, id est contrarius mundo;

емт fixis] Sic scrip si ex margine pro confixis, hie enim ab ortu volvitur ad occasum, iliac ab ocquod

apud Grotium erat, quia sententiae nexus casu in ortum eunt, et ob hoc duplex his motus

hiebst: » illa distantia habenda est horum scptcm est, illc quo eunt et hie quo auferuntur.«

666 Martiani Capellae lib. VIII. §. 852.

diversis compensare temporibus, id est aut mense ut Luna, aut anno ut

Sol, aut triginta annis ut Saturnus, et ceteris temporibus pro spatiorum quae

853 circumeunt latitudine aut brevitate. Quae cuneta sidera licet in ortum pergere

videantur, non tarnen adversum mundum rigido motu, sed obliquo per zodiaci

defixa moliuntur; alíoquin ex contrario partium suaruin motu mundus

stare non posset. Denique etiam peripateticorum dogma contendit, non ad

versum mundum haec sidera promo veri, sed celeritate mundi, quam sequi

non potuerunt, praeteriri. Quod quidem, etiam ut verum sit, meis non

poterit rationibus obviare. Sive enim Saturnus nimia cum mundo celeritate

concertans vix exiguis cursibus superatur, ac Luna, quod tardius incedat,

intra tricesimum diem a mundi parte eadem praeteritur; sivc contra mundum

nitentibus ideo celerior quia breviore ambitu orbem circuit Luna, tardiusquc

Saturnus propter latitudinem orbis effusi; utrum velis, meis regulis non

854 obsistit, siquidem suus motus istorum rationibus dispensatur. Quibus tarnen

nUuntur diversis] Claudianus (dc cons. Mall.

Theod. 103):

» Sidera cur Septem retro nitautar in ortus

Obluctata polo* —

Ovidius (metam. 2, 72):

» Nitor in adversum, пес me qui cetera vincit

Impetus, et rápido contrarius evehor orbi«;

nnde ctîam apparet meliorem esse paulo ante vulgatam

lectionem rotatio quam ratio, quod apud

Grotíumin margine legitur ; sic enim ibidem Ovidius :

bAdde quod assidua rapitur vertigine coelum,

Sideraque alta trahit celerique volumine torquet«

Eadem varictas redit infra (§. 8.^5).

ceteris temporibus] De фгйз tcmporiim spatiis,

quibus singulî planetae cursus suos perficiant, amplius

conferendi sunt Cicero (N. D. 2, 20), Yitrnvius

(9, 1 s. 4), Plinius (liistor. nat. 2, 8), PIutarcbus

(dc plac. pbil. 2, 52; p. 892), Eusebius

(praep. cvang. Iii, p. 849), Achilles Tatius

(isag. 18, p.,457 Petav.), Geminus (ibid. p. 4), Clcomcdes

(1, 5), Stobaeus (eclog. pbys. p. 262 Heer.),

Macrobius (in somn. Scip. 1, 19).

latitudine] Grotiana margo: >al. longitudinc.*

in ortum] Diurnum nimirum sire mundi, qui

Soli Lunacque cum toto coclo communis est, qunm

proprii planctarum meatus menstrui vel annui con

trariai» viam tencant, qua de re omnibus nota

pluribus agunt Plato (in Timaeo p. 56), Vitruvius

(9, 1 s. 4), Seneca (de constautia 14), Geminus

(clem. 10, p. 42 Pctav. ) ct alii quos enumerare

longum est.

mundus stare non posset] Margo Grotiana mun

dum sustinere non possunt; male.

praeteriri] Accurate banc scntcntiam examinât

Geminus (loco citato p. 45 sequ.).

obviare] Sic codices Ettenheimmünstericnsis et

DariDstattcnsis. In cditis legitur ob v inri pro objici,

sed passivum in illo verbo aegre adniitlitur. *

Martiani Capellae lib. VIII. §. 854. 667

Septem sideribus unus est communis motus, quod omnes ortum petunt; alius

quod temporum omnes diversitatibus atque accidentibus variantur. Nam ex his

quinqué sidera stationes recursusque patiuntur, Sol vero Lunaque cursu

continuo rapiuntur; item haec lumina vicibus obscurantium occultantur,

quinqué vero sidera nesciunt obumbrari; tria item ex his cum Sole Lunaque

orbem terrae circumeunt, Venus vero ас Mercurius non ambiunt terrain.

QUOD TELLUS NON SIT CENTRUM OMNIBUS PLANETIS.

Licet generaliter sciendum, cunctis orbibus planetarum eccentron esse

tellurem, hoc est non tenere medium circulorum; quoniam mundi centron esse

non dubium; et illud generale septem omnibus advertendum, quod quum.

mundus ejusdem ductus rotatione unimoda torqueatur, planetae quotidie tarn

loca quam diversitates arripiant circulorum. Nam ex his nullum sidus ex eo

loco unde pridie ortum est elevatur. Quod si est, dubium non est, centum

octoginta tres circuios habere Solera, per quos aut ab solstitio in brum am

redit, aut ab eadem in solstitialem lineam subie vatur; per easdem quippe

mutatîones commeat circulorum. Sed quum Sol praedictum numerum habeat,

Mars duplos circuios facit, Jovis Stella duodecies exercet, octies vicies cumulatur

ex his quinqué] Codex Ettenheimmünstcriensis ab Hipparcho invcntum diligcntius cxcoluit; cfr.

ex eis; non nccessc. Bailly (liist. de l'astr. T. I, p. 87 et 470). JNihili

stationes recursusque] Cicero (14. D. 2, 20) • est qnod tradit Jamblichus (dc vita Pythag. 51)

»Quod eo est admirabilius in his stcllis, quas di- jam Pytliagoram zàç èxxevTQÔTijraç indagasse.

cimus, quia tum occultantur tum rursus aperiuntur, quoniam mundi] Rccepi lcctionem a Grotio in

tum adeunt tum rccedunt, tum antecedunt tnm sub- margine uotatam; yulgo quod mundi minus clare,

scquuntur, turn celerius moventur tum tardius, Vide nostrum superius (§. 584. 599) ct Cleomedem

tum oinnino nc moventur qiiidem, sed ad quod- (1. I. 1, 9).

dam tcnipus insistant.* non dubium] Codex Ettenbeimmünsteriensis ad-

Venus vero ас Mercurius] Quapropter bos jam dit est, quod tarnen eodem quo supra (§.857)

Cicero (in somn. Scip. 4) Solis cursum ut comités jure omitti posse censui; nequc magis neccssarium

conscqui dixcrat. Plura vide infra (ad §. 857). duxi paulo post ejusdem arripiunt pro arripiant.

ecceií/гои] Vide supra (§. 849) et plura apnd exercet] Rccepi codicis Ettenbeimmünsteriensis

Ptolemaeiiin (Almagest. 5, 4), qui hoc placilum lectiones et hie et in sequcntibus, nt mutata simul

84 *

668 Martiani Capellae lib. VIII. $. 856.

Saturnus, eos circuios qui paralleli dicuntur circumcurrens; qui motus om-

8o7 nium cum mundo proveniimt. et ierras ortibus occasibusque circumeunt. Nam

Venus Mcrcuriusque licet ortus occasusque quotidianos ostendant, tamen eorum

circuli terras omnino non ámbiunt, sed circa Solem laxiore ambitu circulantur;

denique circulorum suorum centron in Sole constituunt, ita ut supra ipsum

aliquando, infra plerumque propinquiores terris ferantur, a quo quidem signo

uno et parte dimidia Venus disparatar; sed quum supra Solem sunt, propinquior

est terris Mercurius, quum infra Solem, Venus, utpote quae orbe

interpunctione tolerabilis certe scnsus exsisteret;

vulgo cuim ita edebatur: » Jo vis Stella dnodecies

excrescere octies vicies cumulatifs. Saturnus cos

círculos, qui paralleli etiam dicti sunt, circumcur

rens. a Editi ante Grotium cumulates; Grotianae

lectioni favent codices Monacensis (C) et Darmstattensis.

Sed apparet respici varios singuloruin planctarum

annos, quibus cursum suum absolvant;

conscntancum enim erat tanto pliires eos habere

circuios diurnos, quanto dierum numero ipsorum

circuitus annum solarem excédèrent; quum igitiir

Sol, cujus annus trecentorum sexagínta quinqué

dierum esset, circuios babcret centum octoginta

tres, dimidium videlicet numcrum, quia adscendcutis

descendentisqne iidem meatus sunt (§.872)— eandem

rationcm ncccsse erat in Martis Stella obtinere, cujus

cursus quum fere duos annos solares aequarct,

circulorum etiam numcrum dupliccm esse sequcbatnr.

Unum illud offendit, quod quum ipse Martlanus

supra (§. 8o2) Saturno triginta annorum cur

sum tribuerit, hie viginti octo tantum narrât; sed

sive hie librariorum sive ipsius auctoris [error sit

(vide et inferius §. 864 f.) reliqua ccrtc egregie sibi

constant.

centron in Sofe] »II n'y a de vraiment remar

quable daus ce passage que ce qui concerne Mer

cure et Venus, dont les orbites ont le Soleil pour

centre commun et se trouvent dans la position que

nous leur assignons aujourd'hui. On dit que c'est

ce peu de lignes qui a etc pris par Copernic pour

le sujet de ses méditations, et qui l'a conduit a

son système du monde; en ce cas Martianus aurait

rendu a l'astronomie plus de services, que des

astronomes bien plus habiles, et nous devons lui

pardonner son verbiage, ses bévues et son galimathias.

Delambre (1. c. p. 512). — Plura dabit

Benzenberg (Versuche über die Umdrehung der

Erde p. 461).

infra plerunujue] Revocavi antcriorum editionnm

lectionem, quam Grotius ad marginem rejccerat

scripseratque intra, quod multo minus coiumodum

est. Confer Macrobium (in somn. Scip. 1,

19): »Circulns, per quem Sol disciirrit, a Mcrenrii

circulo ut inferior ambitur; illum quoque

superior circulus Veneris inclndit, atque ila fit ut

bac duae stcilac, quum per superiores circulorum

suorum vertices currunt, intelligantur supra Solem

locatac, quum vero per inferiora commeant circu

lorum, Sol eis superior acstimctiir. «

Venus disparatur] Grotiana margo pariterqnc

codices Monacensis (С) et Ettcnbeimmünsteriensis

SIercurius, ut baud iinprobabilis sit conjectura, utriusque

a Sole distantiam olim in hoc loco lcctam

esse. Plura vide infra (§. 881. 882).

Martiani Capellae lib. VIII. §. 857. G69

castiore diffusioreque curvetur. Nam Lima, quae propinquior terris est, per 858

quos feratur anfractus, interius memorabo; post cujus orbem alii Mercurium

Veneremque, alii ipsius circulum Solis esse concertant; deinde Martis, Jovis

ac Saturni, quos omnes ut suis amplitudinibus metiamur, quod non facile

astrologi voluere, ab uno geometriae conccsso assertio est inchoanda; quoi*

ct ipsa suggerit in praesenti, et ab Eratosthene Archimedcque persuasum, in

circuitu terrae esse quadringenta sex millia stadiorum et decern stadia; ita

ut ab hoc indubitatis rationibus approbetur, Lunae circulum centies terra

esse majorem, qui idem circulus ipsa Luna sexcentics potior invenitur.

Quae duo ex defectibus Solis assiduis, quantum umbrae Luna subjecta red- 839

diderit, et ipsius umbrae collatione cum ipso Lunae corpore vera dimensione

monstrantur; quae nisi morosa sint, quemadmodum dimensa sim, demonstrabo.

Crebro in climate Diameroes proveniens Solis defectus ejusdem

ex omni parte totum obumbravit orbem; sed propinquo climati, id est

Diarhodu, portio obscurationis apparuit, in climate vero Diaboryslhenis

castiore] Primo adspectu apparebit legentlum Icctioncm, adetípnlantibae codicibus Monacensi (C),

esse vastiore; quid enïm castitati cum Venere? Ettenhcimmüuslcriensi , ct Darmstattcnsi; quum

•scd invitis codicibns nihil muto. apud Grotium legere tur »ob hoc ergo indubitatis raalii

Mercttrium] Ubcrius bac de re disputaví tionibus approbetur «, praciuisso titulo: »quod cirin

Palacographia (§. 284, p.,558). Confer Plu- cuius Lunae major sit quam tellus«, quem contarcbum

(de placit. pbilos. 2, 15; p. 889) et Dia- tinuata cum anteccdentibus sententia retiñere non

crobiiim (in somn. Scip. 1 , 19 et 21). potui. Piostram lectioncm margo quoquc Grotiana

ab Eratosthene] Codex Ettenheimmünstcricnsis cxhibet, sed addito ergo, quod codices nostri non

Arislotele, quod tarnen facile apparebit falsum esse, confirmant.

quum ipse Martiauus lectores suos ad libri sexti qui idem] Sic codex Reicbenauensis ; vulgo qui

locum remittere vidcatur (§. í>96), ubi terrae cir- quidem.

cuitiim ex sententia Eratostbenis declaravit. Quan- quantum umbrae] Alii terrae, teste Grotio in

quam insignis .est numcroruin inter utrumque locum margine ; fortasse utrumqne conjungenduni.

divcrsitas, ut jure mirctur Bcrnhardyus (in Era- in climate] De his climatibus pluribus nostcr

tostbenicis p. 62), unde suam sapientiam Martianus agit infra (§. 87G).

clicuerit, quum reliqua testimonia omnia ducenta id est Diarhodu] Sic codex Reicbcnaucnsis;

quinquaginta millia tradant. vulgo apud Grotium Diarhodon, in antcrioribua

ita ut ab hoc] Restituí anteriorum editionum vero Diarhodu , ubi vcrae lectionis vestigia facile

670 Martiani Capellae lib. VIII. $. 859.

nulla obsistcnte parte Sol totus eluxit. Unde, quoniam clima Diarhodu quot

stadia contineat manifestum est, reperi duodevicesimam partem terrae umbram

quam Luna fecerat continere. Sed quoniam majus corpus ejus est, quo

umbra metaliter jacitur, quam ipsa umbra, ex climatibus, quibus pro parte

Sol obscurabatur dextra laevaque, compertum est triplo majorem esse ipsa ni

Lunam umbra sua; ergo collectum est Lunam sexies minorem orbe terrae

praedictis rationibus inveniri.

QUOD LUNA MINOR SIT ORBE SUO.

860 Luna autem minor est orbe suo sexcenties, quod clepsydris intelligi

apparent ; pcssirae codex Ettenbeimmiinstcriensis

Diarhodis.

portio obscurationis] Simile cxemplum invenics

apud Clcomedcm (ocvxX. &6CÛO. 2, 3), quem от-

nino Tide. In Universum Geminus (p. 40 Petav.):

AC rjv aitLav ovó' Ï6ai rtáZtv ai èxXeiifieiç

yiyvovvat, аЛЛа хата zàç x<âv кЛцшхыу дш-

<pogàç реуаЛас лаоаЛЛауаХ yiyvovtai rteqï

та fieyê&Tj toùv ЬхЛеЬфеоуи. Karà yoeç xov

avrbv xqovov oiç fièv oaoç ó г,Ли>$ кхЛеЫес,

olç de то гцхсбъ, olç ôè то ёЛаттог tov r¡[ú-

6eco g, olç ôè xi¡v áo%r¡v ovôsv fis go ç tov

т]Л'шх) ЫЛеЛоШод decopeíTcu. Adde Achlllem

Tatiuin (isag. 19, p. 159 ibid.).

duodevicesimam] Sic codices Reicbenaucnsis,

Darmstattcnsis, et Monaccneis (C) $ vulgo duodevigesimam.

metaliter] Plinius (hist. nat. 2, 8 s. 11):

«Defectos Lunae magnitudincm ejus baud dubia

rationc déclarât, sicut terrae parvitatem ipsa deficiens.

Namque quum sint tres nmbrarum figurae,

constetquc, si par lumini sit materia, quae jactat

umbram, columnae effigie jaci nee babcre fincm;

si vero major materia quam lumen, turbinis recti,

ut sit imum ejus angustissimum et simili modo

infinita longitud o; ei minor materia quam lux, meine

exist ere effigiem in cacuminis fincm desinentem,

talemque cerni umbram deficiente Luna palam sil ■

etc. Graecc est xcovoeiâcoç, vide Clcomcdem (2, в).

sexies minorem] Varias bac de re seiitentias

vide apud Plutarchum (de facie in orbe Lunae 19,

p. 932 sequ.).

Luna autem minor est] Hoc caput in MS. ita

legilur: »Luna autem minor est orbe suo sexcen

ties, qnod clepsydris fusile ¡niponas, atqnc emersa

omni subtrabas priinum, et aliud vas apponas do

nee noetc alia rcnascatiir, adjecto ad circuli spatia,

et quod excurrit partibus, et ipso item Lunae cor

pore, quoniam de circulo, hoc queque esse non

dubitim est: invenies sexcenties aquain excresccrc,

undc colligas circulum ejus totics esse majorem.

Si ergo ipsa Luna major sexies terra, sexcenties

circuios ejus major Luna, vides binarem circnlum

centies majorem esse tellure. « Utrumque conjiingit

Yeicetinus, Lugdiincnsis, et Basileensis codices.

Sane hace lectio quam adscripsi imperfecta est,

ni legas: »quod clepsydris intelligi potest* Virí

docti et bariince rerum gnariorcs, quid bac de

Martiani Capellae lib. VIII. $. 860. 671

potest. Duobus enim vasis aencis fusilibus positis, inferius vacuum, aliud

superius aqua plenum pone. Observa aulem Lunae ortum, et stellam fixam

simul cum ea orientemj et quum coeperit corpus Lunae ex superiore parte

supra terras apparere, cito superioris vasis aqua videlicet pleni centrum

apcri, ut simul cum incipiente Luna oriri aqua fluere in vas inferius incipiat,

et donee totum corpus appareat fluat. Quum autem tota supra terras apparuerit

Luna, statim primum vas in quod aqua fluxerit subtrahas, et aliud

apponas in quod aqua fluat, donee nocte alia renascatur illa stellá, quae in

priore nocte cum Luna oriebatur, et quum ilia orta fuerit, superius vas

unde aqua fluxcrat tollas. Deinde metire aquam, quae in spatio viginti quatuor

horarum fluxerat, ad mensuram illam primam, quae cum corpore Lunae

prius in primum vas fluxerat, et inveuies sexcenties aquam excrescere, quod

in Lunae circulo fieri non dubium est, id est sexcenties superare spatium

corpus Lunae; unde colligas circulum ejus totics esse majorem Luna. Vides

lunarem circulum centies majorem esse tellure.

re jndicandum sit videant: nobis satis erit breviter

discrimina libroram, quoe summa diligentia congcssimiis,

indicasse. Grot. — Atqnc alias cquidem

addam lectioncs; nam codex IHonaccnsis (C) post

verba orbe suo sexcenties sic pcrgit: »si clypsydris

fusile ponas atque cinerea omni subtrahas primum,

et aliud vas apponas, donee alia renascatur adjecto

ad circuit spacia, et qnot excurrit partibus, et

ipso item Lu пае corpore quoniam de circulo hoc

quoque esse non dubium est.« Darmstattcnsis au

tem post verba quod clepsydris liaec habet: » fusile

imponas, atque emersa omni subtrahas primum at

aliud vas apponas donee nocte alia renascatur.

Adjecto ad circuli spatia ct quot excurrit partibus

et ipso», cetera ut in Monacensi. Ettenhcimmiinsteriensis

denique verbis extremis apnd Grotiam

• vides lunarem circulum centies majorem esse

tellure a omissis reponiti »si ergo Luna est minor

scxties terra, triplo majorem esse umbra sua ipsam

Lunam. Ergo collcctum est Lunam sexies minorem

sexcenties circuli ejus est major ipsa Luna. Vides

lunarem circulum centies minorem esse tellure. «

."Vos ad sensum in viilgata lectione nihil desideramus,

apparet tarnen non tan lam biijiis esse auctoritatem,

ut genuinam Martiani nianum tencre nos conGdamus.

fusilibus] Id esse e.v aere fusis, superior locus

(§. 17) docct. Yitruvius (8, 5) de aquarnni expe

riments memorat »vas Corinthinm, si\e alteráis

generis quod erit e.v aere bono.» Sed siinilliinus

est locus Macrobii (in soinn. S tip. 1, 21), quem

totum contulisse opcrae prctinm fuerit De clepsy

dris vcterum exstant disscrtatioues Petermanni (Lips.

1671), et G. C.Drandii (1732).

spatium corpus] Codex IHonaccnsis (C) corporis,

inepte; sensus enim est, spatium circuli superare

corpus Lunae.

072 Martiani Gapellae lib. VIII. $. 801.

QUORUM PLAN ETARUM ORBES LUNAM SUPERCRESCANT.

801 Quo monstrato alios videamus. Sed quis dubitet solarem circulum

duodecies quam Lunae esse majorem, quum quod illa mease, ille duodecim

currat? Martis vero circulus vicies quater potior invenitur, Jovis ccnties ct

quadragies quater, Saturni trecenties tricies e[ sexies; unde si numerus interjectionibus

supputetur, et quot stadia Saturni circulus habeat, et quota

ejus portio omnis terra sit, invenitur XXII stadiorum quingenti quinquaginta

sex stad. et pass. XIIII. Nam si ccnties Lunae circulus major est terra,

Lunae autein circulo trecenties tricies sexics major Saturni; major est igitur

Saturni circulus omni terra tricesies ter millies et sex centies.

DE LUNAE MEATU.

802 Nunc jam Lunae meatum, quae terrae propinquiôr est, videamus;

quam quidem menstruum habere lumen •physicorum assertione persuasum

est, quum quod sit semper pleni orbis esse non dubium est. Nam si ab illa

parte qua se subjicit Soli, omni hemisphaerio collustratur, etiam quum

nobis tricésima nullum lumen ostendit superne, qua Solem spectat pleno

lumine relucescit; denique quum discedens a Sole a latere eum cocperit

intueri, pro parte etiam inferius lumen acquirit, donee e regione posita ah

805 hac parte quae nobis est visibilis collustretur. Circuit enim ejus globum uninterjectionibus]

Grotianac membranae attentio- constat (vide §. 8Б8) Mox in eoilem códice legitnr

nibus ; cditi intentionibus. Nostram lectioncm codem terties ter milesies et sex centies , crrorc apcrto.

Ettcnhcimmiinstericnsis praebuit. Interjectiones sunt qua se subjicit] Sic codices Grotiantis ct OarmÖVfJLrtXrjQWHara,

utapud Timaenm (p.96bSteph.). stattensis et excerpta Bondami (in var. Icct. p. 62);

XXII stadiorum] Omissa sunt in códice Etten- cditi quae se subjicit vel dcterius etiam quae sublieimmiinsteriensi

verba »XXII stadiorum quingenti jicit apud Grotium.

quinquaginta sex stad. et pass. XIIII я , ñeque in- spectat] Margo Grotiana exspectat, moxque lu

juria, quum corrnptissima esse apparcat; sed rec- cescit pro relucescit, male tttrumque.

tarn lectionem inveniri со difficilius est, qnia ipse quae nobis est] Codices Grotianus, Ettcnbeini-

3Iai'tianus sibi in terrae circuitu computando non münslcricnsb, ct Darmstuttensis qua, non male.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 863. 675

diquesecus Solis nitor, et ei parti, quam totam tunc adspicit, lumen indulget,

cujus luminis radii in terras quoque luculentiores perveniunt, ut si quis ex

speculo lumiuc repercusso effigiem lucis excipiat. Quae quidem Luna, quum

eum in orientis partibus comprehenderit, obscuratur, et quum in occasu deseruerit,

lucescit. Cujus primi luminis effigies quibusdam velut cornibus 86Í

circulata firjvoud^ dicitur; quum vero nonaginta partibus a Sole discedens

orbem ejus mediatenus idem radius luminarit, дшхоцоя perhibetur; sed praedictis

partibus quum alias quadraginta quinqué adjccerit, perhibetur, àfKpÎKvçtoç,

id est major dirnidia, minor plena; quum vero centum octoginta partibus

a Sole discesserit contrario posita totamquc partem qua terris opponitur illu

minât, jíavóéZrjvog perhibetur; ас dehinc deficiens servat cum praedictis partibus

nomina memórala. Quae quidem tredecim orbis sui partes die noctuque transcurrit,

quum pro latitudine circulorum, quos obeunt, eodem interstitio Sol

unam integram, Mars dimidiam, Jupiter duodecimam unius partis, Saturnus

vicesimam octavam unius portionis excurrat. Verum Luna circuit totum signife- 86o

rum diebus viginti Septem et bosse; sed Solem undetriginta diebus et media diei

luculentiores ] Alii, teste Grotio iu margine, tolamyue partem] In editis erat: »totain partem

lucubrandiores , monstrum v*ocabuli! quam terris oppouit«; at in códice Ettenlieimimin-

■ ex speculo] Eadcm comparatione utitur Plu- stcriensi: »totamque partem qua ceteris opponitur «$

tarclius (de facie in orbe Lunae 17, p. 926 sequ.), nndc quod melius esse videbatur, assumsi.

quern vide. Addc Clcomcdem (xvxÄ. -&€COQ. 2, 4) cum praedictis] Sic codex Ettcnbcimmunsterienct

Achillem Tatium (isag. 21, p. 142). sis. Edit! liabent turn, codex Darmstattcnsis tunc,

lirjvoeidijç] Septem Lunae <pâ6eiç jam supra male utrumqiic.

(§. 758) Martianus altigit, ubl vide .notam nostrain. orbis sui] Codex Ettcnlieímmünstericnsís sui

Easdein commémorant Cleomcdes (2, 5), Gcmihus circuli; sed vulgatam descrerc sine causa nolui.

(clem, astron. 7, p. 39 Petav.), Acbilles Ta lin s Sol unam integi-am] Supplcvi ex códice Ettcn-

(isag. 21, p. 141), Ammianus Marcellinus (20, 5 ; beimmiinstcriensi, licet etiam pro additamento lip.

257 Gronov.), Macrobius (in somn. Scip. 1, 6), brarii baberi possit.

Laurentius Lydus (dc#mensib. p. 108 Roetberi), vicesimam octavam] Vide quae superáis dixi

Isidorus (in orig. 5, S3; p. 155 Arev.), alii; res (ad §. 856).

cnim in vulgus nota cat¿ accuralius tarnen Aristides et besse] Grotius per errorenl bisse, quod ex

Quinctilianus (de música 5, p. 136 Meibom.) viginti anterioribus correxi; gravius vidcri possit, qnod

octo apparitioncs distinguit. alios legere idem in margine annotavit, octo horis,

^ 85

674 Martiani Capellae lib. VIII. §. 865.

noctisque parte consequitur, quod ideo tardius provenit, quia quum suum

peregerit circulum, ipse Sol ab eodem loco, quo ei lumen dederat, excurrerit,

et in signo proximo aut etiam altero reperitur. Nam si in Librae aut Scorpii

aut Sagittarii ultima parte lumen acceperit, non eum in sequenti signo, sed

in altero consequetur; haec enim tria signa aliquando transcurrit, quemadmodum

his contraria plerumque bis invenit. Nam quoniam ibi Sol triginta

diebus et in Geminis triginta duobus moratur, Luna, quae undetriginta diebus

866 et dimidia parte eum consequitur, ibi utique poterit invenire. Verum eadem

Luna aliquando quatuordecim diebus, aliquando quindecim, plerumque sedecim

plenum perficit lumen; ita tarnen, ut in eodem deponendo compenset. Nam

si décimo quarto die lumen irnpleverit, quindecim diebus amittit, ut dierum

ratio integra concludatur. Verum eadem Luna implet annum suum trecentis

nisi eadem bessis signiGcatio essct, nimirum octo

partes ex duodecimo nam nc sedecim Loras ex

viginti quatuor indican existimes, confer Pliniuin

(2, 6): »Proxima îgitiir cardini ideoque miniino

aniLitu, viccms diebus scptcnisquc et tertia diei

parte, peragit spatia eadem quae Saturn! sidus

altiseimnm triginta annis.« Parker Gcminus (I. c.

Í, p. 4): хатсотёдео de rtâvrcov (piçstcei r¡ бе-

Xr¡vri lv yfiigacg X teal Ç nal XQÍrto дшяодх)-

fievofiêvjj róv ÇcoôiMY.bv xvxZov. Plura dabit

Lindenbrogius (ad Censor, de die nat. 22).

sed Solent] Minus accurate Macrobius (in somit.

Scip. 1, 6), sed ut abunde illustret nostrum:

•Luna octo ct viginti prope diebus totius zodiaci

arobitum confiât} nam etsi per triginta dies ad

Solem ande profecta est remeat, solos tarnen fere

rigiuti octo in tota zodiaci cireuitione consumit,

reliquis Solem, qui de loco quo cum reliquit abscesserat,

comprehendit.«

ipse Sot\ Mdiorcm banc nostram lectionem Ettenbcimmüustcricnsis

praebuit. Grotius edidit >ex

quo Sol ipse ab codem loco quo ci lumen de

derat excurrerit» male; frustra enim sie apodosis

quacritur, quae illi quum respondeat.

altero] Margo Grotiana in tertio, forlassc melius.

consequetur] Sic codices Monacensis (C) et

Darmstattensis; vulgo consequitur, cui practuli fu

turum propter antecedens acceperit.

ibi Sol] Codex DáYmstattcnsis ubi , quod tarnen

non înagis recipiendum erat quam mox ex Ettcnheimmünstcriensi

et Rcicbenauensi Lunaque pro

Luna quae. De re ipsa vide siipcrius (§. 848) et

Censorinum (de die natali 22, 4), inprimis autem

Macrobium (in somn. Scip. 1, G): »lud с fere nunquam

in eodem signo bis nascitur nisi in Geminis,

ubi boc nonnunquam evenit, quia dies in со Sol

duos supra triginta altitudine sign! morante cou

sumit.«

implet annum] De anno lunar! accurate agit

Gcminus (clem. astr. 6, ¿>. 31 Peta v.), cui addc

Censorinum (1. I. 18 seqn.), Macrobium (Saturn.

1, 13), et Tbcodorum Gazam (de mensibus с. 9

et 10 in Petavü Urano!, p. 292 sequ.), ubi

de intcrcalatiouibus plura leguntur.

■

Martiani Capellae lib. VIII. §. 866. 673

quinquaginta quatuor diebus; nam dqodecim ejus coitus hoc numero peraguntur;

sicque fit, ut annus solaris diebus undecim major habeatur, quod

intercalationum diversitatibus compensatur.

■

DE DUODECIM PARTIBUS LATITUDINIS ZODIACI.

De latitudinis partibus, per quas Luna commeat, edicamus. Nam in 867

zodiaco duodecim esse latitudinis partes superius iutimavi, per quas diversis

modis sidera spatiantur. Nam alia per tres partes, alia per quatuor, alia

per quinqué, alia per octo, quaedam per omnes duodecim feruntur. Sol

cnim in nullam excedens partem in medio libramento fertur absque ipso

Librae confinio; nam ibi se in austrum aquilonemve deflectit ad dimidium

fere momentum ; Luna autem per omnes duodecim currens nunc in aquilonem

provehitur, nunc in austrum devenions infimatur, utrinque momentis cxcurrens,

sicut Hipparchus quoque consentit. Denique obliquitati ejus voca- 868

bulum constitutum, ut fere é/Uxosid^ç dicatur, ita tarnen ut descendons

adscendensque ipsam solarem lineam, quam mediam inter senas utriusque

latcris partes esse monstravi, aut acutis aut'spatiosis angulis secet; nec possit

tarnen ad idem, hoc est ita ut est posita, eodem mense eadem parte sic ad

Solem revertí eadem latitudinis portione, nisi mense ducentésimo tricésimo

latitudinis] Vide superius (§. 854).

alia per quinqué] E Monaccnsi (C) addidi Lace

verba oinissa in editis.

absque] Id est excepto (Hand. Tursel). I, p. 69).

ibi se] Grotiana margo ubi, perperam. Practcrea

delcvi quod in editis scqucbatur aut, quia

non iteratiir, _ ct reposui pro aquilonemque ex

Ettcnlieimmünstcriciisi, Darms tattcnsl, et Monacensi

(G) codicibus aquilonemve.

excurrens] Ea loca, ubi ultra zodiacum Lunac

meatus excurrunt, caput et cauda ab astronomie

appellant ur, \cl uno vocabulo nodi, de quibus agit

Ptolcmacus (AlmagcsL 4, 9).

constitutum] Ita margo Grotiana et codices Reicbenauensis,

Ettenhcimmiinstcricnsis, Monacensis

(C), ct Darmstattcnsis pro constructum in editis.

éXLKOEtdrjç] Anteriores editioncs TjûioeiÔTjÇ,

Grotius r¡Xiy.oevdr¡4, sed correxit in notis. Vide

superius (§. 709). Hinc xeQar¡v éZtxôâçoiwv Lunam

appellat Maximus pbilosoplius (rteoi жегадх-

61). Plura de ejus evolutione (èÇsXiyfiox)) dabit

Geminas (L I. IS, p. 61 sequ.).

83 *

676 Martiani Capellae lib. VIII. $. 868»

quinto, hoc est anno undevicesimo. Nam ut sub cadcm die atque iisdem

propinquitatibus siderum inerrantium ad idem redeat, faciunt anni quinquaginta

quinqué; ut vero etiam planetarum iisdem rationibus sub eadem specie contingat>

869 anni magni prolixitas spcctanda. Verum eadem Luna quum secans solarem

lincam in aquilonem scandit, vocatur vxpog v\pov¡xév7¡-, quum ab aquilone ad

undevicesimo] Ita neccssario scribendum erat

vcl propter antecedentem men si um n inner um, licet

apud Grotiutn 29 exstet; est cnim bacc notissima

ilia Metonis periodus EWEaxaiÔEXErrjQiç , de qua

conferendi sunt Gemino» (1. I. G, p. 58) et Ccusorînus

(dc die nat. 18); plura dabit Idelcr (Hand

buch der Chronologie t. I, p. 47. 208. 515).

quinquaginta quinqué] Yidc ne legendum sit

quinquaginta norem; tot cnim annorum periodus

ab antiquis vcl PJiiloIao vcl Oenopidi tribuitiir, de

qua conferendi sunt Boeckhius (in Pbilol. p. 154)

et Idelcr (Chronol. I, p. 502).

iisdem rationibus]MS.hisdem radialionibus. Non

male. Grot.

au и i magni] Macrobios (in somit. S*ip. 2, II):

»Blundani ergo anni finis est, quum stellae omnes

omuiaque sidera, quae aplanes habet, a certo loco

ad eundem locum ita remeaverint, ut ne una

qui dem со cl i Stella in alio loco sit, quam in quo

fuit, quum aliae omncs ex eo loco motae sunt,

ad quem revcrsac anno suo finem dedcrunt; ila

ut lumina quoque cum erraticis quinqué in iisdem

locis et partibus sint, in quibus incipiente mun

dano anno fuerantj boc autem, ut pbysici volunt,

post annorum quindecim millla pcracta contingit.«

Alii alios numéros tradunt, quos afferunt Davisius

(ad Cic.IV.D.2, 20), Lipsius (ad Sen. p. 750), et

J. H. Vossius (ad Virgil, eel. 4,| 5); adde Acbillem

Talium (isag. 18, p. 157) et Pbotium (bibL 249,

p. 440).

speclanda] Lege exspectanda. Gr.—Non necessc.

verum eadem] Legendum puto в vocatur vxpOÇ

vipcoßEvrj et deinde vxpoç rajtSCVOVfiévi] • et post

Tarteivôç Tajieivovfiévi] et infra ràitEivbç vxpco-

[lèvri •■ vel sane quod m a gis Graece diectur vxpoÓE

v\p(onÉvr¡, vxpoÖE xctJteivov[iévr¡, rartstveog rart£

iwv[¿év7¡ , rartsivcoç vxpcofiévr]. Similia sunt

illa in arithmetics : »àçriaxtç agria, àgriaxig

jt£QL06à, jtEQióóáxig JteQi66à, rtEQi66àxiç ag

ria.* Grot. — Martiani Capellae locus egregras

dc his Lunac motibus ita legendus est: »Venun

eadem Luna quum secans solarem lineam in aqui

lonem seandit, vocatur vxpoç VxpOVflÉvTj : quum ab

aquilone ad solarem lineam redit, dicitur vxpOQ

rarteivovftèvrji quum a solari linea in austrum de

scendit, raitEÍv(ú[ia rartELVOVfXEvrj : quum deindc

rediens ad Solem resurgit, rartsiva)[Jta vxpov-

(lévr¡. Pliiiius degredi ca dicit quae ab altitudine

dcscendunt, pro quo multis locis digredi perperam

editum est cap. XVII lib. II. Salmas, (ad Solin.

p. 754). — Equidem Sabnasii lectionem praefero,

quia cum codieibus Grotiano, Reichcnaiicnsi, Darmstattensi,

et Monaccnsi (C) congruit tarn in verbis

quum secans pro consecans quam in voce aquilo

nem pro aquilone. Quod ad vxpoç, omissum in

editis, id qnoquc Monacensis (C) pracbet, nisi

quod corruptura sequatur lvov- Dcniquc ubi Grotius

legi jubet ranElvbç, sive raJtELveaç, Salmasiî

lectio itcruin cum Monacensi códice convenit,

in quo ra.üivofia legitur. Vulgo inepte rartEivbç

vsiO(zévr¡v. Vox raJt£Ívcú[i£t etiam apud Plutarchuin

et Cleoinedcm occurrit

Martiani Capellae lib. VIII. §. 869, 677

solarem lineam redit, dicitur vtyog галеп/оъуЛгг}-, quum a solari in austrum

descendit, халвУщис Tarteivovtiévr¡ ; quum deinde rediens ad Solem resurgit,

rarteívcúiia vnpovfiévTj. Sed idem adscensus descensusque faciunt utriusque luminis

obscurationcm. Nam quum Luna scandens descendensque in solarem lineam

incident, si tricésima est, hoc est omni corpore subjecta Soli, obscurationem

Solis tern's facit; suo enim corpore subter so positis obscurat, aliis partibus

terrae Sole qua non tegitur relucente. Quam obscurationem eadem non

cunctis mensibus facit, quia non semper tricésima in eadem solari linea re- .

peritur, sed aut sursmn aut deorsum posita ne possit Obstare transmittit.

DE DEFECTU LUNAE. . .

Item Lunae defectus fit, quum in contrario Luna posita, hoc est 870

decima quinta, in eadem linea Solis umbra terrae metaliter infuscatur. Nam

Sol umbram terrae in su am lineam mi Hit, quam si Lunae corpus intrarit,

quoniam videre lumen Solis terra obstante non poterit, luminis solid ademtione

furvescit; alias quum in superiore aut inferiore latitudinis loco fuerit, pleni

luminis effigie relucescit. Denique ideo intra sextum mensem defectus non 871

descendensve] Sic codices Monaceusis (C) et non semper his diebns obdncitur, sed qnum Loua

Darinstattensis pro descendensque in e (litis. Мох e regione velnt librement о quodani ígneo orbi ct

rcposui ctiam с Rcicbenauensi tricésima pro tri- adspectui nostra opponitur media.«

gesima duobns locis. Lunae defectus] Vide PJutarchum (de plac. pbil.

aliis partibus] Vide supcrius (ad §. 839). 2, 29; p. 891), Plinium (2, 8 serpi.), Cleomedem

obscurationem eadem] Alios idem legere Gro- (xvxÄ. &6ù)Q. 2, 6), Gcminum (elem. astr. 9, p. 41

tius in margine annotat, sed rcctius ad Lunam re- Petav.), Piolcmaeum (Almagest. L VI), Hvginum

feretar. Plinins (2, 7): »Stati aulem atqnc men- (poët. astr. 4, 14; p. 492 Mnncb), alios; rem

strni non sunt u trique defectus, propter obi ¡quita- bodie vol pticris но I am esse constat,

tcm signifcri Lunaeqnc multivagos ut dictum est metaliter] Vide superius (§. 859).

flexus, non semper in scrnpulis partium congruente quam si Lunae] Codex Ettcnbcimmûnsteriensis

siderum motu.« Addc Ammianum (20, 5; p. 256 quae umbra si, profecto male, quum sequentibus

Gronov.): »Ac licet ntriusque sideris conversiones quoque verbis poterit ct fttrvescit non umbra sed

et motus in nnum enndemquc fincm lunari eursn corpus Lunae subjectum sit.

ïmplcto perenni distinctionc conveniant, tarnen Sol intra sextum] Pliuius (2, 10): » luira ducentos

■

078 Martiani СареПае lib. VIII. §. 871.

• ...

potuerunt iterari, quia aut décima quinta aut prima in eadem Solis linea

per duodccim partium latitudinem spatiatur, deinde non poterit inveniri. Unde

si ab aquilone rediens ad Solem in latere proximo posita non obsistit, rtaçaXXa$

apév7¡v dvvodov faceré perbibetur; quae si a latere septentrionis transcurrens

coit ncc obsistit, rtaçaXXaÇanèvr) ßogeico 6vvódc¡> memoratur; si ab austro veniens

пес obsistens lumen acceperit, rtaqàXXaÇiv èv Ôvvôdco votico fecisse dicitur; si

autem ad solarem circulum veniens ab austro obstiterit Soli, cwaßißa^ovxa

• 6vvde6{wv fecisse dicitur. Hae species diversitatesque Lunae superae mutabilitatis

varietate confunduntur,

DE CÜRSU SOLIS.

872 Nam Solem gemino diximus meare motu; quippe ab ortu aut cum

mundo corripitur, aut ipse suum circulum contra mundum per obliqua distendit.

annos Hïpparclti sagacitatc compcrtom est, et Ln- dîcnm meorum anctoritas, quorum Darmstattcnsis

пас defectum aliquando quinto mense a priore fieri, et Reicbenauensis avaßißa£cov 6vvde6¡iov prac-

Solis autem séptimo.* bent, et coustans loqueudi usus a pud astrónomos,

inveniri] Píimirnm ab umbra terrae; expressisse * quem ctiam sequitur Ammianus Marcclliiftis (20,

%idctur Graecum verbum VMXaXaiißccvsö^ai. 3; p. 287 Gronov.): »Ad suinmam turn Sol ocrtagaXXa$

a¡iévr¡v] Grotius hie et infra rtaçaX- cultatur splcndorc suppresso, qmim ipse et lunaris

Xt¡Xi£o¡J.£VT¡V- cquidem locum aperte corrupttim globus, astroriim omnium infimus, parili comital»

qmendavi maximam partem Salmas!! (ad Solin. obtînentes circuios proprios sal vaque rationc alfip.

754) auctoritatem secutus, ita tarnen ut ubi is tiidînis interjectae junctim local! , ut scienter et dcrtaçàXXa^

w èv Óvvódco scribendum censeret, core Ptolemaeus exponit, ad dimensiones vencrint,

lcniore mutatione codicum vestigia sequerer, quos quos avaßißä£ovrag et xaxaßißäCovxag èn-

7tUQCi(Jia£ávr¡v legere Grotius in margine notavit, J,etrtXixovç Övväsö/xovg, coagmenta videlicet depervúlgate

confusione literarum M et AA, quam fectiva, Graeco dictitant sermonea; ubi vîdeatur

alio loco (in palaeogr. crit. Ш, p. 211) mullis excm- Valesius. .

plis illustravi. Infra dcmiim ciindcm sccutus rta- hae species] Ita anteriores editioncs; Grotius

QaXXa£tv èv Óvvódeo voxlco scrips!, quum Gro- haec, quod apcrtum est erratum. Paulo post idem

t!ii9 inepte rtaçaXXrjXiÇo/xévrjv Ôvvôôco voxlco in margine notavit pro superae mutabilitatis alios

fecisse edidisset, pariterque antea coit пес obsistit legere sub mortalilatis , ineptc.

pro coit ct obsistit , et infra clvaßißccCovxa ÖVV- iliximus meare] Vide supcrius (§. 832) et Hydeößov,

ubi Grotius civäßctÖiv 6wôè6[iov nescio ginum (poet. astr. 4, 13).

nnde, in margine autem avaßtßa^cov. Accedit со- corripitur] Codex Ettenlicimmiinstcricnsîs vol

Martiani Capcllae lib. VIII. §. 872. 679

Verum ex ca parte, qua cum mundo volvitur, quotidie ortus sui lineam

mutât, et quoniam omnes ductus per quos volvitur circuios appellamus,

centum octoginta tres eosdem esse dubiurn non habetur. Nam sive a Cancro

descendat, per eosdem usque ad Wumalem circulum currit, sive a bruma

in solstitium veniat, per ipsos denuo revolvitur, qui quidem secantes secundo

zodiacum contrariis signis perpetuo lineantur. Nam primus Arictis circulus

primus est Librae, item tricesimus Arietis tricesimus est Librae; item Tauri

prior Scorpionis est primus. Sic igitur trecentis sexaginta sex partibus fiunt

centum octoginta tres circuli, quos omnes parallelos appellamus; et ex contrario,

ut dixi, signa iisdem partibus secant. Ergo hos circuios annuos trecentis

sexaginta quinqué diebus et quadrante diei peragit, sive ad solstitialem circulum

tcndat, sive cxinde rcvertatur. Illud etiam non tacendum, quod quum duo 875

sint hemisphaeria, unum ab aequinoctiali circulo in septentrionem , aliud in

austrum ab eodem aequinoctiali, tamen Sol diversa utrumque ratione discurrit,

quum ut dixi paria sint signa partis utriusque; verum id quod ad solstitialem

consurgit centum octoginta quinqué diebus et quadrante diei noctisque, id

autem quod ad brumalem deprimitur centum octoginta diebus pcragitur; quod

utique ilia res facit, quod eccentron Solis circulo dixi esse tellurem, et in

superiore hemisphaerio altius tolli, in inferiore ad terrae confinia appropinquare.

vitur id est eorripitur , quo tamen additamcnto non

cgcmus.

mutat] Alii teste Grotio in margine metat ,

inepte.

centum octoginta tres] Vide superius (§. 8S6).

lit solstitium] Codex Ettcnheiniraiinsteriensis

in solstitialem, quod tamen non magia necessarium

est quam quod pro veniat alios legere Grotius

in margine notavit eveniat.

secundo] Id est bis, ut supra (§. 820).

quadrante] Alii teste Grotio in margine tríente,

male 5 -vide Censorinum (de die natali 18) ct Ge

minan) (6, p. 51 Petav.), si omnino testimonié

opus est in re lippis et tonsoribus nota.

sint hemisphaeria] Codex Ettenheimniunsteriensis

intcrponit paria, quod tamen necessarium non

est, quum infer ins scqnatur, paria esse signa partis

utriusque ; neque m agis necessc erat reeipi quod

idem mox praebuit septenlrionalem pro septentrio

nem, errorc paene pucrili, quum liemispbacria

vcl ultra circuios árcticos ad polos usque pertineant.

diversa utrumque] Vide superius (§. 848).

appropinquare] Sic codex Ettenlieiinmiinsteriensis;

vulgo propinquare.

<580 Martiani Capellae lib. VIII. §. 873.

Dubiain antcm non est citius transcurrere breviorem sinum tardiusque diffusum.

874 Verum Sol, quum ad Cancrum ab aequinoctiali parte conscendit, 'aestatem

praestat hoininibus, quos inter solstitial^m septentrionalemque vivero dubium

non habetur; quum ab eodem Cancro in aequinoctialem Libram descendent,

auctumnum facit; quum vero ad brumalem lineam recedit, hiems habetur,

propterca quod calore dimoto torpor invadit. Rursum quum a Capricorno

hiemali in aequinoctialem Arietem surgit, vernum tempus arridet; ex hinc

denuo in Cancro aestas tórrida renovatur. Sed e contrario perferre omnia

non dubitatur antipodas; quorum acstatem Capricornus facit, hiemem Cancer,

Sol tenons aequinoctia utrique parti temperiem. •

DE ACCESSU DEFECTUQUE DIERUM AC NOCTIUM.

87ö Jam illud supcrfluum puto, noctium accessus defectusque memorare,

quum pares pro rata sint aestivis diebus hiemis noctes, et hiemalibus "diebas

noctes acstivae, unaque áequinoctialis nox, quae bis anno contingit, par sit

diei suo. Nam quum ab aequinoctio verno in Cancrum Sol meat, omnes

dies majores sunt noctibus suis; item ab auctumnali aequinoctio usque ad

brum am minores dies noctibus dilatatis.

DE CLIMATIBUS OCTO.

876 Minimus autem anni dies brumalis est, qui habet horas novem; maximns

autem solstitialis habet horas quindecim, licet hoc pro climatum ratioantipodas]

Vide librum sextum (§. G06 sequ.) 65 p. 283 Bip.): в Sol per sidcrum spatia vadens

ct Clcomcdcm (xvxX. xtecog. 1 , 2). dilatât contrahitque dies et Loras.« Plura dabit

pro rata] Lege pro rata seil, proportione, quod Clcomedcs (1. 1. I , S ct 6). •

mihi qiiidcm multo aptius vidctur quam pro rola horas novem] Restituí antcriorum cditionum

pro rationc Solis cum glossis exponcre, qnanquam lectionem cum códice Ettcnlicimniünsteriensi, quum

non nesciam etiam Graccis Solcm dí6nOV appellarí. Grotius horas 8 edidisset; pariterqiic cx eodem co-

GnoT. — Codex Ettenheimmünsteriensis pernotae, dice horas 16, quas Grotius solstitial! tribuit, mu

sed longe praestat Grotiana lectio. Vitruvius (9, tavi in quindecim, ut silii constaret ratio, quum

Martiani Capellae lib. VIII. $. 876. 681

nibus varietur. Nam climata octo sunt: sed proximum solstitiali Diameroes;

deinde alterum Diasyenes; tertium Dialexandrias, quod ducitur per Cyrenas

in Africam Carthagini ab austro adjacentem; quartum et medium ex omnibus

Diarhodu, quod per mediam Peloponnesum Siciliamque ductum ad ostium

Bactis pervenit; quintum est Diarhomes per Macedoniam pt alteram partem

per Gallias et Lusitaniam ad Tagum desccndeus; deinde sextum per Hellespontum

Thraciamque et confinem Germaniae Galliam; septimum Diaborysthenis

per Ponticum mare et ab altera parte Germaniam Britanniamque praecidens;

ultimum est ultra Maeotis paludes et infra Riphacos montes.

DE AEQUINOCTIALIBUS DIEBÜS SECUNDUM CLIMATA. ■

Ergo secundum climata dies dicuntur. Diameroes maximus dies habet 877

acquinoctiales horas tredecim, minimus dies undecim; Diasyenes maximus dies

horas habet quatuordecim, minimus decern; Dialexandrias maximus horas

quatuordecim et diinidiam cum tricésima, minimus novem et dimidiam demta

anteriores cditioncs horas XIIII habcrent, quod (C) pro Lusitaniam ad Tagum descendais habest

îta tantum excusan possit, ut minntíores partes Lusitaniam Otlingens , male. Scd in vulgata quoiieglectas

esse a Mart¡ano dicamus (vide supcrius qne lectionc displicct alteram partem, cui libens

§. 840). Grotianae lectioni anus favet Monacensis altera parte substítuísscni, si codices addixissent.

(C), scd facilis conjectura est, quum Martianus dies dicuniu?] Fortasse dicantur. Ceterum condiversissimis

in terris scbolarum in usum describe- ferendus ctiam Gciuinus (apud Petavium p. 22).

retur, eos números ubique pósitos esse, qui unius dies undecim] Darmstattcnsis codex máximo

cujusqiie regionis climati couvenirent. XII, mínimo X boras tribuit; similique crrore mux

climata octo\ De bis accurate egit Eratostbene Rcicbcnauensis in climate Diasyenes mínimo boras

duce Strabo (2, p. 151 sequ. Casaub.), quem om- Xlj numcri omnino varie fin batí,

níiio vide; plura dabit Cellarius (geogr. antiq. I, horas quatuordecim et dimidiam\ Vulgo: »map.

21 sequ.). . ximus borarum 14, minimus 9«; restitui locum

Diarhodu] Grotius Diarchodon, scd codex Rei- quomodo potui, ad Bondami (var. lect. p. 62. 63)

ebenauensis ct anteriores cditioncs ut supra (§. 859). inprimis codiccm , nisi quod is ct ipse vitiose ho-

Baelis] Sic recte margo Grotíana; vulgo inepte rarum exbibet pro horas et mínimo díci perperam

Delilis. decern tribuit pro novem} sed tales certe errores.

Lusitaniam] Grotíana margo codiccsqne Ettcn- Martianus commíttcre non potuit. Horas confirmât

beimmünstericnsis, Darmstattcnsis, ct Monacensis et codex Ettcnbcimmünsterícnsis.

682 Martiani Capellae lib. VIII. §. 877.

tricésima; Diarhodu maximus horas quatuordecim et besse, et minimus novem;

Diarhomes maximus quindecim, minimus novem; Diahellespontu maximus

horas quindecim, minimus octo et besse; Diaborysthenis maximus horas quin

decim et besse, minimus octo et trientem; Diariphaeon maximus horas

sedecim, minimus octo. Deinde quum prope cardinem accesseris, longior dies

semper breviorque nox fiet; denique colligitur sub ipso vero cardine semper

878 diem esse. Interea his climatibus quibus crescunt decrescuntque luces, sciendum

a bruma ita dies accrescere, ut primo mense duodécima ejusdcm temporis

quod additur aestate accrescat, secundo mense sexta, tertio quarta, et quarto

mense alia quarta, quinto sexta, sexto duodécima. Illud quoque manifestum,

quod zodiacus circa Cancrum Capricornumque flcxior aequinoctialem paenc

directum secat.

DE STELLA MERCURII.

879 Hactenus de Sole; nunc planetarum cursus convenit intueri, corumque

praecipue qui circa Solcm peragratione mundana volvuntur. Nam Stilbon

paene anni circulum ducens per octo latitudinis partes alterna incitus divcrsitate

et besse] Reliqui lectionem apertc corrnptam duodécima] Ettcnlieimmûnsterîcnsis séptima.

earn tantum ob causam , quia duae cmendandi viae directum] Malim direetim. Grot.

patebant, ut vel et bessern scríbcrcm vcl сит besse. circa Solent] Vide snperius (§. 854. 857) ct

Cctcrum codices Darmatattensis et Reicbenaueneis addc Vttruvium (9, 4; p. 263 Bip.): »Mercnrii

et bessern et trientem prorsus ubique ncgligunt. autem ct Veneris stellae circum Solis radlos, Solera

quindecim cum besse] Sic codex Ettenbcim- ipsum uti centrum itincribus coronantes, regressus

münsteriensis , vulgo sedecim contra rationem, nec retrorsum et retardatienes faciunt.«

melius Darmstattensis Septem pro octo. раем» anni] Ettenbeimmünstcriensis codex anuo,

accesseris] Ita omnino legendum cum anterior!- male. De rc vide superiiis (ad §. 852).

bus editionibns, Bondami (p. 63) códice alüsque; octo latitudinis partes] Plinins (bist nat. 2,

Grotius ncscio undc accesserit. 13 s. 16): »Ab bis Mercnrii Stella laxissime, ut

interea] MS. »Interea hie climatibus auAnsaue tarnen e duodenis partibus (tot enim sunt latitucrescunt

decrescuntque luces. Sciendum« cet. Grot, diiiis) non ampli us octo tías pererret, ñeque bas ae-

— Locus mntilus vidctiir esse, quapropter nibil qualiter, sed duas medio ejus, et supra quatuor,

miliare ausiis sum. infra

■

Marüani CapcUac lib. VIII. §. 879. 683

discurrit. Hujus Venerisque circuios epicyclos esse superius memora vi, id est

non intra ambitum proprium rot und i ta te m telluris includere, sed de latere

quodammodo circumduci; qui ut oriri subinde occidereque videantur, mundani

motus raptibus involvuntur. Sed idem Stilbon, licet Solem ex diversis circulis 880

comitetur, ab eo tarnen nunquam ultra viginti tres partes poterit aberrare, пес

duobus signis absistere; nunc praeteriens, nunc consistons, aut certe regrediens.

Qui quidem diversis schematibus variatur; nam licet exiguo parvique tcmporis

spalio faciat, tarnen et ortus f'acit et occasus. Quippe ubi radiis solaribus

conditione partium libcratus ante emcrgentis splendorem jubaris vibrabundus

apparet, ultra tcrrarum horizontem sublcvatus; nam acronycho ortu hic

superius mentoravi] Grotiana margo superior*-

bus; quo facile carcmua. Dc epicyclis confer Ptolemaeum

(Almagest 3, 3 ct 9, 5 seqa.), ande

videbis, quod nostcr superius se de bis egisse dicat,

locum de eccentrîcitate terrae intclligi (v. §. 853).

confer Plinium (2, 8): в modo ante Solis exortum,

modo post occas um splendens«, et Ciceronem (N,

D. 2, 20): »quae anno fere vertcnte signiferum

lustrat orbcm , neque a Sole longius unqnam

unius sign! intervalle discedit, tum antevcrtens

comitetur] Codices Darmstattensis, Reicbenau- tum subscqiiens.«

cusís, etEttenheimmünsteriensis pa ri ter atque margo

Grotiana habent contineat; sed nostram lectioncm

reetc tuetur Oudendorpius (ad Appui. I, p. 74).

De rc ipsa confer siiperiorem locum (S. 25).

viginti tres parles] Restitui ex Plinio (2, 8 et 14),

quod facili errore apud Grotium in 32 abicrat.

praeteriens] PI ¡ni us (2, 12): »Inferiores autem

spalio] Yocabulum a Grotio omissum ex codicibus

Darmstattcnsi et Ettenhciininûnsteriensi insérai;

sed quod alter ex bis шох affert eorum ante ortus,

mérito sprevissc niiiti vidcor.

liberatus] Reichenanensis codex a secunda manu

libratus, fortasse ob similitudincm superioris loci

(§. 25), sed longe diversa utriusque ratio est Illic

Juae a longissimis distantiae suae metis Solcm enim sensus est, Mcrcurium со quasi 1 ¡bramen to a

iiiscqiiiintnr, aileptacquc occasu matutino conduntur Solis cursu penderé, ut пес semper cum sequi пес

et praetereunt ; mox eodem intervalle vespere exoriuntur

— ab bis retrogradiuntur ad Solem et

occasu vespertino delitcscunt.«

tarnen longius diutiusvc unquam discedere ab illo

vclit; bic autem apparet planctam significar!, qui

radiis Solis non amplius tegatur, sed jam sni juris

consistens] Plinius (2, 14): »Mercurii rursus factus proprio fulgore resplendcscat. Nonnunquam

Stella — cousecuto Sole ad quindeeim partium in- enim perpetuum signis quatuor cum Sole esse vier

ter vallum consist it qua triduo prope immobilisa mox curium auctor est Hyginus (poet. astr. 4, 10). Sl

ab al lit inline descendit retroque gradîtur ab occasu militer de Venere Yilruvius (9, 4): »quiun est libevespertino

usque ad exortum matutinum.« rata ab impeditionc radiorum Solis.«

regrediens] Grotiana margo pergrediens , inepte } acronycho] Ла1с G ro tins a C/ironico, et ante-

86 *

684 Martiani Capellae lib. VIII. §. 880.

nunquam poterit elevari. Quippe nisi in diámetro Solis positis nou potest

evenire sideribus; diaraelrum in signo séptimo perhibetur; ita fit ut iste,

qui ultra signum et alteram exigu am portionem sequentis abesse non poterit,

non illi contingat ortu acronycho sublevan. Denique nec contrarium eidcm

novit occasum, sed ortum vespertinum facit, quum post occasum Solis luminis

sui libértate clarescit. Item occasus duos habet, unum quum ante Solem

parère solitus claritate radii super venientis occulitur, alium quum itidem retrogradatione

sua viciniae Solis admotus idem patitur in occasu. Ab eo quippe

Solis 1 limine intra viginti momenta abesse non poterit, licet majoribus partibus

aberrant, qui ultra secundum signum non poterit inveniri. Et has tarnen

ñores a Crónico; melius Darmstattensis acronico,

nude null o negot'io veram lectionera restituí. Pil

cander (tlieriac. 761):

HvcodaXa <pa¿aivr¡ èvaXiyxia , rrjv rtegï

Àv%vovç

'AxqÔvvxoç deuivrjÖTOQ ártr¡%a6e Ясшраб-

6ov6av ,

nbi scholiasts: àxQÔvv%oç ôe rjyovv éÔJtSQivôç.

Alii, ut Firmicns (matb. 2, 8), acronyctas dicunt

Stellas, quae tunc oriuntur quum Sol occidit. Plura

vide infra (§. 887).

quippe nisi] Rccepî lectioncm codicîs Grotiani,

qunm vulgo sine sensu legeretur: » quippe in diá

metro Solis posse positis evenire sideribus« ; sed

quod idem moi ex códice attiilit post perhibetur

inscrendiim: »aut in quadrate partibus XG aut in

triquetro partibus CXX aut in adverso partibus

CLXXX«, licet in Etlcnlicimmtinstcriensi quoque

invenerim, textui intrudcrc nolui, quum glosscmatis

speciem refcrre vidcatur.

illi] Sic codices Reichcnaucnsis, Monacensis

(C), Ettenheimmunsteriensis, et Darmstattensis pro

illic in edîtis; ne que in tanto librorum consensu

rccipcre dubita' i, licet anacolutbia cum antecedent!

iste inde exsisteret, quum reliquae construction!

apprime conveniat. Quod antem mox in uno Ettenbeimmünsteriensi

legebatur sublimari pro sublevaría

librario illi relinquendnm duxi.

s cd ortum] Secutns sum codices Darrastattensem

et Ettenheimmünstcriensem; vulgo enim minus

commode legebatur: » denique nec contrarium eitlem

novit occasum vel ortum: sed ortum itidem vespcrtinuin

« cet.

parère] Pro apparere, nt in rbetorica signare

pro assùjnare, firmare pro afprmare. Sic lib. Geom. :

aejectae fragmentomin reliquiae parent. « Virgil ius:

»Cut fibrae pecudum, coeli cut sidera parent «,

ad quern locum Servius: »id est, a quo fibrae ct

sidera cernnntur.« partialis:

»Ad portum quolies paruit Herrn; genes.«

Et jurisconsultorum frequens ilia iu condictlonibns

formula: » si paret dare oporterc.« Ad quem alludens

arbiter leporum :

¡•Jurisconsultos paret, non paret haheto ,

Alque esto quidquid Servius et Labeo.* Giiot.

retrogradalione sua] Sic codex Ilcichcnauensis;

vulgo sui. In fine paragrapbi malim ostendit pro

offendit.

Martiani Capellae lib. VIII. $. 881.

obscu radones ortusque perspicuos quarto quoque niense nec id tamcn semper

offendit. ' ■

■

■ • •■ DE STELLA VENERIS. ,

At "Venus, quae ab aliis Phosphoros nominatur, a Pythagora Samio 882

cum suis ostensa est terris rationibus pervestigata, et ipsa circa anni confinium

ambire circulum proprium perdocetur. Nam trecenlis diebus et aliquot, latitudinis

vero partibus duodecim Lunae similis pervagatur, quinquaginta momentis

a Solis orbe discedens, licet plus quadraginta sex partibus aberraré non valeat.

Et tamcn in suo posita circulo eum varia diversitate circumdat, quia aliquando

eum transcurrit, aliquando subsequitur nec comprebendit, aliquando superfertur,

nonnunquam subjacet, quippe quae non annis omnibus revocet cursara. Tunc 885

etiam quum retrograditur, ultra anni circulum tardior collustrat orbem , quum

Pythagora] Pythagorae meritum déclarât Dio- sigr.iferi orbis et longítndínem — ncqnc unquam ab

genes Laertius (8, 14): rtQCOTOV 'EÓJtegóv TS aaï Sole duorum signorum intervalle longius disccdif,

Фй)б<р0доу xov avvov sbtelv, ubi Mcnagius tum antecedens tum subsequens.«

laudat Stobacum (eel. phys. 1 , 23 ; p. 520 Heer.) quadraginta sex partibus] Delevi qnod in editis

et Pliiiium (2, 8): » Infra Solcm ambit ingeus si (bis, pracmissum erat a codicie Etlenlieiinmüiistericnsis

appcllatuui Veneris, altcruo mcatu vagum ipsisquc auctoritate. Rem ipsam confirmât Plinius (2, 8):

cognominibus aemulum Solis ac Lunae. Praevcniens »Signifcri atitem aiubitum pcragit treccntis et dm»

quippe et ante matutinum exoriens Luciferi nomcn dequinquagenis diebus, ab Sole nunquam absistens

accipit, ut Sol alter diem maturans; contra ab ос- partibus sex atque quadraginta longius, nt Timaco

casn refulgens nuncupatur Vesper, ut prorogans placet. «

lucem viceinqne Lunae reddens; quam naturam ejus quia aliquando] Codices Monacensls (C) et Reí-

Pythagoras Samius primus deprcbendit. « Codex cbenauensis intcrponunt XLIma, ncscio quo sensu.

Reicbenaucnsis post suis inserit discipulis, quod non annis omnibus] Hyginus (4, lö): »Sed

tarnen nt glossema ncglexi со magis, quia suis ad totns Hesperus incertos efficit cursus, non eodem

rationibus referendum videbatur. tempore ad practeritum transiens signum.«

ambire] Sic codex Ettenbeimmünstcriensis et quum retrograditur] Particulant vulgo omissam

Bondami (таг. lect. p. 63), nec refragatur Mona- supplevi ex códice Ettenbeimmünsteriensi; Tellern

censis (C), qui exliibct ambiri; Tulgo minus com- etiam enim pro etiam substituere lieuisset.

mode habere. De re confer Ciccronem (14. D. 2, 20): ultra anni] HIS. contra anni circulum. Forte

»Ea cursum anno conGcit, et latitudinem lus trans cum intra. Grot. — Ex nostra lectione sana omnia.

G80 Martiani Capellac lib. VIII. §.

autcm directo cursu meat, etiam undécimo mense circulum complet. Nunc

faciens ante Solis ortum in Luciferum, nunc post occasum Solis effulgens

Vesper vel Vesperugo nominatur. Sola de quinqué sidcribus umbrain reddit

ut Luna, solaque fulgori Solis eniergentis diu conspecta non cedit. Quae

quidem in ortu matutino plerumque quatuor mensibus immoratur, in vespertino

vero nunquam plus viginti diebus. Verum tain visus ejus quam occultationes

undeviginti mensibus restaurantur.

DE STELLA MARTIS.

884 Nam Pyrois sive Martium sidus ultra Solem means proprium etiam

ipse circulum telluris eccentron meat annis prope duobus; in latitudinein

quinqué vel quatuor partes excurrit. Cui licet cum duobus superpositis ortus,

occasus, stationesque ac reditus videantur esse communes, tarnen et altitudincm

propriam, et stationem primam, et absidem suam exceptam ceteris novil.

ante Solis ortum] Recepi lectionem Bontlami gine Grotiana exstant: »circum telluris centron*

(таг. lect. p. 65 f.) et codicum Ettcnlicimmiin- pro eccentron. De eccentricitatc et cpicyclis Marli»

stericneis, Darmstattcnsis, et Monacensis (C),. vide Ptolcniaeuin (Almagest. 10, 7 scqu.).

q и и m apiid Grotium legerctur »nunc faciens ortum in latitudinem] In editis erat: »in latitudine

tit in Luciferum 05 licet probe sciam pcrsanatnm quinqué partes excurrit", cum nota marginal!: «al,

locum ne nunc quidem videri. Scnsns tamen per- quatuor» i nostra petiimus ex codicibus Darnistat-

8 pic mis, qnocum etiam conferri potest Vitruvii locus tens!, Ettenheimmünstericnsi , et Monacensi (С),

supra laudatus: aid autem ita esse maxime cog- Plinuis (2, 15 s. 16): »Marlis Stella quatuor menoscitiir

ex Veneris Stella, quod ca quum Solem dias, Joris mediam ct super earn duas, Saturn!

scquatur, post occasum ejus apparens in coelo cla- dtiabus ut Sol. «

rissimcquc lucens Vesperugo vocitatur, aliis autcm sùperpositisj Nempe in coelo, non in boc libro,

teinporibiis cum antccurrens et oriens ante lucem Jove nimirum et Saturno, sicut infra (§. 886) in.

Lucifer appellatur.o feriares Saturno sunt Jupiter et Mars.

circulum] Grotius cdidit circum, bac nota addita: absidem] Idipiâaç nemo ignorât planetarum

• Quanquam pudeat haec talia annotarc, tarnen im- orbes appcllari. Meminit Plinius lib. II, cap. XVI.

peritiorum causa addo circum hic noincn esse, non Appulcjus de deo Socratis, ubi de planctis eermo :

âxXlTOV»: attamen praetuli codicis Ettenbeimmün- »Varia quippe enrriculi specie, sed una semper

sieriensu lectionem, quum circum mihi remansissc et aequabili pernicitatc, turn progressus turn auvideatur

ex prava lectione, cujus vestigia in mar- tern régressas mírabili vicissitudinc assimulant, pro

Martiani Capellae lib. VIII. §. 884. 687

;

Nam ejus altitudo, id est ubi se ejus circulus a terra altius tollit, sub signi

Leonis regione consurgit; statio vero specialis ejus prima; nam utpote Soli

conjunctus de proximo etiam in quadratura ejus positus radios sentit, quippe in

nonagésima parte ex utroque ejus latere remoratur. Absidem etiam habet rccessumque

sublimem in Capricorni confiuio, hoc est sub ejus vicésima nona parte.

DE STELLA JOVIS.

Stella vero Jovis salutaris ad omnia utpote superior duodecim annis 885

longitudinem propriae circumactionis excurrit, per latitudincm vero quinqué

partium spatiatur. Altitudo ejus circuli in Virgine reperitur, absis vero in

Cancri decima quinta portione; qui adscensus descensusque eccentron esse

terram ipsum quoque circulum contestantur.

situ et flexi«, et abslituto circulorum«; legendi! m ábsidas altissîmas habent in alus signis: Satnrntis

puto »et absidibus circulornm.« G пот. — Ipsius in Librae parte vicésima, Jupiter Cancri quinta

Plinii verba apposai, quia ea liic et in sequentibus décima, Mars Capricorni vicésima octava « cet., linde

nostro ante oculos fuisse verisimîllimum est: »Plu- qui volet numéros apud nostrum corrigat.

ribos de causis haec omnia accidunt. Prima cir- salutaris] Cicero (somn. Scip. A sive ap. Macrob.

culorum, quos Gracci àxpiâaç in stcllis voçant — 1, 17): »Deindc est boininura generi prosperas et

sunt autem bi sui cuique earum alüquc quam mundo ; salutaris ille fulgor, qui dicitur Jovis.« Codex Reiquoniam

terra a verticibus duobus, quos appelle- ebenauensis post vocem salutaris addit rector, quod

rant polos, centrum codi est — ergo ab alio cuique tarnen displicet, quia planetariim rector Sol est ,

centro absides suae exsurgunt, ideoque diversos non Jovis Stella. Sed de Jove ссуа&олощ Ма-

babent orbes motusque dissimilcs, quoniain interio- netbo multis locis, in primis hoc (4, 496):

res ábsidas necesse est breviores esse. Igitur a Zevç ô' óítOT* av <paè\}cûv еодобхоЛОУ Öfifia

terrae centro absides altissimae sunt Saturno in XLXaivrf,

Scorpione, Jovi in Virgine, Marti in Leone, Jovi Ev[xôç<povç re ridrjÖL xaï evTV%éaç xcù

in Geminis, Ycneri in Sagittario, Mercurio in Capri- ertoXßo'og ,

corno, mediis omnium partibus.« "Ev т' à()%aîç rtXeiÓtrfót ftàrçrjç rà ßsßaia

in quadratura] Plinius (2, 12 s. IS): »Martis tpçovovivraç.

Stella ut propior etiam ел: quadrato sentit radios ab Addc interpretes Persii (sat. S, 50).

nonaginta partibus — cadem stationalis senis men- eccentron esse terram] Lege: » eccentron esse

sibus commoratur in signis, alioqui biraestris.« terrae.« Grot. — Rectc, si superiora comparamus

recessumque sublimem] Plinius (2, 15 s. 16): (§. 884): »circulum telluris eccentron«; sed quam

•Altera sublimitatum causa, qnoniam a suo centro nihilominus variae emendandi viae pateant, codienm

088 Martiani Capellae lib. VIII. j. 886.

DE STELLA SATURNI.

886 Phacnonis autem, hoc est Saturai praealtias omnibus sidus módico

minus annis triginta circulum suum per longitudinem circumcurrit, in latitudine

vero tribus tantum aut etiam duabus partibus pervagatur. Altitudo quidem

ejus circuli in Scorpionis signo grandescit, verum absis ipsius in Librae vi

césima portione. Ortus tarn ei quam duabus infcrioribus sunt similes, quum

ultra partes duodecim eas matutini radius non . praecesserit Solis; tunc quippe

matutinum ortum faceré perhibentur; occasum autem [quum Sole dim erso

887 remotae tot partibus poterunt apparere. Est et alius ortus, qui àxQÔvv%oç

perhibetur, quum Sole intra horizontem demergcnte de orientis facie darum

planetae nascentis sidus emergit. Occultationes vero eorum fiunt, quum radio

Solis conséquente proprii luminis vibratum amittunt. Denique a partibus centum

viginti matutinas stationes efficiunt, moxque in contrario in centum octoginta

partibus cxortus faciunt vespertinos; itemque in alio latere in centum viginti

partibus vicinantes stationes faciunt vespertinas, quas etiam secundas dicunt,

qui superiores primas esse dixerunt, consecutus autem radius intra duodecim

partes eas opprimit et occultât. Sed cursus diversitates altitudinisque causas

consistcndi rctrogradiçndique atque incedendi omnibus supradictis importât radius

Solis affulgens, qui eas percutiens aut in sublime tollit aut in profundum

dcprimit aut in latitudinem declinare aut retrogradare facit.

auctorilatc destitutes nihil mntare ausus sum. De radiorum ejus contacta tcguutur, et in tri que tro

re vide Ptolemacnin (11, 1 sequ.). a partibus centum viginti stationes matutinas fatjuvm

uUraj Sic scripsi pro eum ultra ex códice ciunt, quae et primae vocantur; mox in adverso

Darinstattensi, ncque aliter locum nostrum citât a partibus centum octoginta exortus vespertinos-

Hard и iu us (ad Plin. bist. n. 2, 12), unde ctiam itcrujnque in centum viginti ab alio latere appro -

paulo inferius reccpi eas pro inepta lectione Eois, pinquantcs stationes vespertinas, quas secundas voqnac

apud Grotium exstabat. cant, donee assccutus in partibus duodeuis occulmalutimtm

oWttm] Plinius: »Errantium autem tet illas, qui vespcrtini occasus perhibentur.«

tres, quas supra Solem diximus sitas, occultantnr àxQÔvv%oç] Sic corrigendum erat с superior!

meantes cuín со. Exoriiintur vero matutino ; dis ce- loco (§. 880); vulgo inepte %çôviy.oç, ubi jam

dentée partibus nunquam ampiáis undenis; postea acccnlus perperam positus vítium prodidit.

M AR T I А N I

MINEI FELICIS

С A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

MUSICA

* ■

LIBER EL

JF am facibus lassos spectans mareen tibus ignés 888

Instaurare jubet tune hymenaea Venus.

Quis modus, inquit, crit? quonam sollertia fine

Impcdient thalamos ludere gymnasia?

Diriguit comis blandisque assueta Voluptas,

Et noster pallens contrahit ora puer;

Ipsa ctiam fulcris redimicula nectere sueta

Flora decens trina anxia cum Charité est.

Nec melicum recinens înodulatur tibia carmen,

Redimicula] Commentator quidam vêtus redi- crit p. 83) vitandi hiatus causa sic verba dísponi

micula refert ad sequeutem vocem trina, et inter- jussit: » trina Flora decens«, sed longe praestat

pretatur trina redimicula tria fila varii coloris, vulgata secundum structuram pariter et rhythmicam

rubri, purpurei, liyacinthíni. Sed fallîtur, ut aliis rationem, qnum hiatus in caesura usitatissimus sit.

innumeris in locis; qnum referendum sit trina ad melicum] Gl. В »mellitum et dulce. « Lepidior

Charite pro tribus Charitibus; non ut idem com- quam verier glossa. Melicum carmen dixit hymeraentator,

qui Charitcm unam dcam facit. Vujlcajj. nacum, quod ¡He non simpliciter recítarctur, sed

trina] Vide superius (§. J). Vonckius (»n spec, caneretur ad tibiam, ut et supra ex Hesychio vià

690 r Martiani Capellae lib. IX. §. 888.

Nec dulcis tentât psallere Melpomene;

Omnia quae ten ero morís ferveseere ludo

In cumulum doetae vocis honore taccnt,

Nec Suada illecebris sponsalia pectora mulcet,

Nec Stimula incensó allicit acúleo;

Quin etiam interulos gaudens dissolvere nexus

dímus. Porro reticens babebat MS. A pro recinens, in cumulum] Restituí antcrlorum editiooom lecsed

inepte. Meibom. ( in mus. script, ant. p. 340). tionem, quam Grotius in marginem rcjecerat scripsc-

— Non adeo inepta est lectio reticens, quam

Grotius quoque ex aliis in margine notavit, quum

id ipsum queratur Venus, quod tibia reticuerit nec

carmen module lur; tarnen mutandae vulgatac causa

nulla erat.

dulcis] In man и s crip to libro est: »nec dulce

tentât. « Quod non indignum puto Capella. Ca

tullus:

» Dulce rideat ad patrem*

estque quod alü dicant dulciler. Horatius: •

»Dulce ridentem Lalagen amnio

Dulce loquenlem. «

Sed dulce quiescere dicit Appulejus. Barth, (in ad

vers, p. 1841). — At metrum non patitur, et dulces

Camoenas dixit etiam Hora tins (epist. 1 , 19, 5).

tentât] Temptat semper uterque codex. Et in

aliis, quos babeo, antiquis MSS. ita hoc verbuin

cxaratuin imenitur. Meibom. — Monacensis (C) quo

que codex temptat pracbet, sed confer Murium Victorinnin

(p. 2466 Putsch.).

morís ] Grotiaiia margo codicesque Reichenanensis,

Darmstattensis, et Monacensis (C) praebent

antoría, errore facili et hoc inprimis in loco

excusando, sed qui nihiIominu9 nec metro convenial

nec scnteutiae; constructio enini haec est:

■ omnia, quae morís (seil, est) ferveseere tcnero

ludo, tacent.« Locutionis exempta quaere apod Optimum for tasse fucrit incensos, si libri addiccrcnt.

Boetticberum (in léxico Xacitco p. 211). gaudens] Hymen intelligo. Vlxc. — Sed femiratque

in cumulo, sensu nullo; in cumulum est

insuper , praeterea, simulqnc ne quid desit, ut res

omnibus partibus absolvatur, irónica plcrumque significationc,

ut apud Ciccronem (de lege agr. 2, 23).

Sensus igitur hie est: » omnia praeterea eollemnia

nuptialia tacent prae reverentia artium, quae lmcusque

locutae crant.«

Suada] Juno, quae ct prónuba. Vtxc. — Immo

Veneris comes, ut apud Horatium (cpist. 1,6,

38). Eadem infra (§. 905) Graeco nomine Pitho

appellator, quam Plutarchns (in quaest. Rom. 2,

p. 246) inter ipsos Romanorum deos nuptiales

namerat.

sponsalia] Grotius sponsalis, altera lectionc in

marginem rejecta; sed huic codices etiam fa vent

Reichcnauensis, Darmstattensis, Monacensis, et

Meibomianus utcrqne.

Stimula] Dea (Ovid. fast. 6, 503. Scholiast,

ad Juvenal. 2, 3), ut Augustini (de civ. dei 4, 11

et 16) verbis utar, »quae ad agendum ultra modum

stimulât. «

incensó] Codex nterque incensa, pro qno ta

rnen melius videtur incensó; nisi abstrusior hie lateat

expositio. Meibom.— Darmstattensis eti

incensa, sed metro hoc magis etiam répugnât i

incensó. Alii, teste Grotio in margine,

Martiani Capellae lib. IX. §. 888. 691

Bland i fi caque libcns stringcre corda face

Nictantes oculos reprimit stu peí acta pavore,

Nec perferre valet Gorgonos ora trucis.

Si erudita placent certe sponsalia divis,

Sallcm docta ferat carmina Calliope;

Nam simul oblectans vocis modulamine mentes

Taedia dulcisonis auferet illa tonis;

Quippe scruposis, fateor, lassata salebris

Insuetis laedor moestifícata modis.

nam requiri mox slupefacta ostendit, ijuarc Pronnbam

vel Cinxíam intclligo, quae gaudent interulos

nexus, id est vincula interularum sive in

terioran) tornearan) solvere.

pavore] Reccpi lectioncm seqiientibus aptissimam

ex margine Grotiana et códice Darmstattensi;

vulgo legebatur vapore, ad quod Meibomius (p. 340):

»Sic cod. В addita glossa: «fervore artium«, ni

mia acute! Codex A vapores, at litera s deleta;

in margine erat pavore.» Codex Monacensis (С)

вороге, qnod multuin Labet quo se coinmendet;

attamen niclari bomincs etiam prae pavore dici,

insignia probat Pliuü locus (11, 54) de oculis:

•Plcrisque vero naturale, ut niclari non cessent,

quos pavidiores aeeepimus.«

Gorgonos] Gorgonis boc est Palladia Gorgoneum

caput iu pectore gestantis. Vulcan. — Non

Gorgonis sed Gorgonos libri omnes babent. Conferre

superiorem licet locum (§. 572). Tmcem autem

appellat, ut Martialis (10, 19, 14) telricam.

divis] Sic codex Darmstattensis ; vulgo divi ,

quod glossa apud Meibomiuin ad Mercurium refert ;

sed praestat nostra lectio, qua se Venus ad totiim

deorum senatum converterc videtur.

tonis] Id est cantibus, qui in diversis tonis

scu modis sunt facti. Meibom.

quippe scruposis] E codieibus Reicbenaucnsi

et Mcibomiano utroque correxi bunc versum, quem

¡ta Grotiiis ediderat:

» Quippe est scruposis fateor lassata puellis « ,

addita tarnen nota marginal!, qua vocem est in

veteri códice non baberi testaretur, ncque babetnr

in Slonaccnsi (C) et Darmstattensi. Ad vocem scruposis

glossac codicie В apud Mcibomium adecribunt

salebrosis et di/ficilibus , Papias autem explieat spinosa

et áspera; vide etiam viros doctos ad Valerium

Flaccum (2, 518; p. 214 Burm.). Pro puellis

Oudendorpius (ad Appulejum T. I, p. 484) mera

e conjectura rcscripsit duellis, oui c«rte praestabit,

quod nos e codieibus reposuimus. Salebrae sunt

ipsae iliac exiles et intricatae qnaestioncs gramraaticae

et gcomctricac cum invenusto et borrido verboruin

strepitu coujunetae, ut apud Martial em (11,

90, 2):

» Carmina nulla probas, molli quae limite currunt,

Sed quae per salcbras attaque saxa cadunt*¡

unde et »salebrosus Santra» apud eundem (H, 2,

7), et "Salebrosa oratio« apud Quinctilianum (11, 2).

modis] Grotiana margo codiccsquc tain Mei

bomian! quam nici babeat morís, recte tarnen egit

Meibomius vulgatam tuens, quae scnsni unicc

convenít Licet enim initio carminis de mora Venus

87 *

, Martiani CapeUae lib. IX. g. 888.

Prónuba sic volupe est haec seria carpere Juno,

Nec cura astrigeri te stimulât thalami;

Ast ego succubui, lepidisque assueta choréis

Non valeo tristes cerneré Cecropidas.

Et cum dicto resupina paululum reclinisque pone consistentis sese permisit

amplexibus Voluptatis. Cujus verbis assertionique ruricolae omnes cunctique

fluetigenae, quam plures etiam astriluci assensere divi; praesertimque Lemnius

Mulciber fabrilium tantum operum sollers maritus promtiore attestatione collaudat;

tunc denique, quod decenter innixa, atque ipsa relabentem lassitudo

decuerat, Mars eminus conspicatus tenero cum admirationis obtutu languidiorc

fractior voce laud a vit, prdfundaque visus est traxissc suspiria, nec Bromius in

favoris gratiam dispar fuit; quin etiam ipsum Atlantiadem tam flammatae cu-

<Iucsta fucrit, nunc tarnen horrido potlus verboriim

strepitu insuctisque dicendi modle lassari se

laedique signifient, quum dulcía tantum carmina

modosque lepidos et molles audire consuerit Laedor

antem Icgcodum esse cum Grotio, 'non laetor

cum anterioribus , vix verbo moncrî oportebat.

sic volupe est] Locum turbatum esse apparct;

vide ne legendum ait si volupe est, quanquam ne

sic quidem commode procedet construetîo , nisi infinitivnm

carpere Graeco more vel pro imperativo

nsurpari vel qnod maliin per attractioncm positum

esse statuas, ut apud Platonem (in Tbcagc p. ISO):

el de ßovXtö&E rov Tifiâçxov ctôeX<pov èçs6-

■&ai. Scnsnm autem hune esse non dubinm est:

»Tu prónuba Juno carpe baec seria, si volupe est

nec cura thalami te stimulât} at ego defatigata sum

lepidisque assueta choréis scriariim illarum disciplinaruin

adspectum perferre anipliiis non possum. «

Carpere eniin idem est quod fmi, ut dulcía (Pen.

5, 181), gaudia (Ovid, arte am. 5, 661), oscula

(heroid. 11, 117) cet.

astrigeri] Rcichenauensis quidem codex cum

cd it is astriferi habet, Darmstattcnsis vero astrigeri,

quod ideo practuli, quia nostcr hac voce, non illa,

saepe usus est: astrígera sedes (§. 808), astrigeri

dii (§. 01), astrigerum coelum (§. 105 f. 802) cet.

consisten fis] Vulgo consistons, sed praetuli auctorítatcm

codicie Darmstattcnsis et Lcidcnsinm qua

tuor autiquissimoruin (Oudend. ad Appui. I, p. 86.

112. 476).

fabrilium] Id est sordidarum , illibcralium, qnas

Graeci ßavavÖixag appellant ingenuieque ct libcralibns,

quae hie proponuutur, opponunt. Confer

Wowcrum (de polymath. 3, p. 25).

lassihtdo decuerat] Pariter supra (§. 704) dixcrat

: »Lassa Venus pulchrior.*

tenero] Hoc с códice Monacensi (С) reeepi pro

tenerae in cditis, ut ad obtutum spectaret; nam

adjectivum languidior ad vocem pertinct.

Atlantiadem] Corruptum in editis Athlantidem

corrcxi с codicibus Monacensi (C), Darrastattcnsi

et Reichenanensi. Cfr. superiores locos (§.58. 720).

Martiani Capellae lib. IX. $. 889. 693

piditatis cura concussit, ut omittero vellet quae circa sponsalem coetum ornatiora

disposuit. Tanti quippe visum nunquam Veueri displicere. Verum 890

superûm pater, licet insinuatione germanae ut properaret admonitus, tamea

ne quid nuptialibus derogaret ornatibus, aut tantae eruditionis examen deliciosa

festinatione cönvelleret, qui probandarum numerus superesset, nihil aíFerens

festinationis exquirit. Cui Delius Medicinam suggerit Architectonicamque in 8CI

praeparalis assistere; sed quoniam his mortalium rerum cura terrenorumque

sollertia est, nec cum aethere quidquam habent superisque confine, non

incongrue, quasi fastidio respuantur, in senatu coelico reticebunt, ab ipsa

deinceps virgine explorandae discussius; una vero, quae potissima coeli

sidcrumque dilectio est, examinis hujus tarn favore quam voluptate disquiritur,

tuisque conspectibus non poterit sine scelere viduari. Sed illud prae cunctis 892

intimatum vclim , quod dotis offerendae cumulandaeque reciproco alias advexit

virginis mater puellas, quas opulentis collocatas *muneribus examine isto ex

plorare constituit. Hae igitur nec dispares numero nec disgregae venustate,

eruditionis ctiam dignitate paucis adstantium conferendae, in penetralibus

quoque virginis secretisque. sanctioribus alumnatae, quove odio quibusque

coetum] Codex Monaccnsîs (С) curant; sed trimonii, qua ratîone Martianus CapcIIa non male

coetum sponsalem ¡ntellígo tiirbam disciplioarum dotis offerendae cumulandaeque reciprocum dixit,

dotalium, quas sponsae destinaverat. et alio loco: utram repensatrix data.« Locus alter

Architectonicamaue] Glossa B: »prineipatum quem innnít incomparabilis jurísconsultus aliquanto

aedificiorum.« Ecce Graccam glossatoris cruditio- infra est. Grot.

uem! Meibom. coüoca{as] Alii teste Grofio in

muasi fastidio] Redux! teetionem a Grotio in catura, sed mutandi causa nulla est

marginen) rejectam, adstipulantc códice Monacenai nec dispares] Sic codex Monacensis (C), neque

(G); vulgo ас si, sed Meibomii quoque uterque refragatur Darmstattensis, qui exbibet non ; sed

codex ас omittit. vulgo prorsus inepte modo.

dilectio] Vulgo dileclior, sed recepi quod jam disgregae] Dissirailes. Vulcan.

Grotiua ex códice suo recipiendum suaserat, ne sanctioribus] £ códice Rcicbenaucnsi boc recepi,

adjective potissima substantivum suum deesset. quum vulgo sanctionibus legerctur minus commode.

reciproco] Stagnas Шс Cujacias in paratitlis ad De vocabiilo quod sequitur alumnatae vide Outit.

de jure dotium; »Dos est pensatio oncrum ma* dendorpium (ad Appui. C, p. <42{> et 9, p. CG2).

694 Martiani Capel] ae lib. IX. §. 892.

dcliciis ас prorsus enervi mollitudine sideralis curiae transeantur, Jovialis

895 vigoris majestate percensae? Hic Tritonida: alquiD, ait, virgincs quas Phronesis

educavit superûm incessabiliter pcctorum arcana tenuerunt, nec quisquam fuit

vestrûni, qui non illis voluntatis abditae interpretamenta commiserit; denique

ex his quam plures antistitiura professac divûm, ac ni per illas nefas in terris

Sanctis libare numiuibus, certe litare penitus abnegatum. Verum transactae

virgines eruditionis castae pracstitere miracula, hao familiaritatis vestrae

praeferunt documenta; nam inter divina humanaque dissidia solae semper

894 interjunxere colloquia; has igitur ingressas agnoscetis probabitisque divi. Quae

dum Delius Pallasque dissererent, earum disquisita vocabula; tunc Phoebus:

Genethliace, inquit, prior adstabit, quae rationis aethereae conscia pensa Lachesis

adoperte atque instantium seculorum gerenda denunciat; deinde Sym-

Tritonida] Sic alibi sacpe pro Tritonis, et

rcro MS. Tritoniu pleruraque Trilonida, ea nimirum

forma, qua lampas lampada, hebdotnas heb

dómada, Itonis Ilonida apud Fest um, Ptolemais

Ptolemaida, Pei-sis Persida, Chaléis Chalcida ipsi

Capellae, absis ábsida Isidoro et Augustino ad

May. ubi vulgo absidiae legitur: Iwrois heroida

Fulgcutio dicitur. GnoT. — Vide superiua (ad §.31).

antistilium] Vulgo antistitiam, qnod ex ipso

nostro corrcxi (§. 134).

ac ni per illas] Acide ex MS. nefas; aJludit

autcui bic in differentia vocum litare et libare. Est

ciúm libare gencraliter sacrificare, vel specialiter

veniam sacrificüs petere, litare vota impetrare, qno

pertinet similis ilie Plant! Insus:

»5» hercle isthuc unquam factum est, tum me

Jupiter

Faciat ut semper sacrißcem ñeque unquam litem.«

Grot. — Inserui vocem nefas, quam codices etiam

Mouacensis (G), Darmstattcnsis, et Rcicbcnancnsis

babent. Scnsus est, per illas tantum fas esse libare,

■ certe litari nisi per cas oinnino non posse. Litare

est qnod Graccc xaXXugelv, vide Taylorum (ad

Lysiam p. 62 Reisk.).

colloquia] Hue pertinet qnod Plato ait (in po

litico p. 290 Stepli.): sl6ï de oí iteoï ¡lavxiv/riv

ï%ovriç rivoç Ьльбхгцщд ôiaxôvov ¡xootov,

£Q[ir¡vev>Tai yäo Jtov voiiLÇoitccî rtaçà -&ecov

ccv&QcôrtoiÇ'' et alio loco (in convivio p. 188): уш,

èÔTÏv av> 7] [iavxiy,r¡ <piXiaç -д-ecöv xaí ccv&Qoórtoyv

drjßLOVQyog tc. т. Я.

Genethliace prior] In editie erat pronior, sed

ad marginem positum prior astabat, unde reccpi

quod cod ici bu s I» с i clic nauen si, Darmstatfensi, et

Monacensi (G) firmabatur. De Genclbliace vide enperîorcm

notain (ad §. 228) et palaeograpbiam

meam criticam (T. IV, §. 303).

adopei-te] Portasse aâoperta. Ce terum confer

Ciccronein (de divin. 1, 1): »dinturna observations

siderum scientiam pu tan tur ciFecissc, nt praedicî

posset, quid cuiqne eventurum, et quo quisque fato

natus esset«; et Vitrnvium(9, 4): я qnod propria est

com m gcnetliliologiae ratio, nti possint antefacta et

futura ex ratiocinalionibus astrorum explicare.*

Martiani Capellae lib. IX. §. 894. 695

bolice, quae varietatibus ominatis ventura cotnponens auspiciorum proventos

pensât viribus futurorum. Oeonistice terlia est, per quam tripus illa ventura

denuncia!, atque omnia eminuit nostra cortina; denique in argumentum praescicntiae

mihi corvus alludit, cygnus etiam sociatur, ut diei noctisque proventu

nos avibus praesentire concolor temporum pluma tostctur; ipsaque tripus trim

cursus praesagia pollicetur, hoc est exstantis, instantis, et rapti. Demum 80o

trigarium supplicantis semper germanitatis adveniat, quod nostra vulgo suffragia

pollicendo inccrtos mortalium sensus primum in spem opis superae proritavit,

Symbolice] Hace est quae èx 6v{iß6X(OV fulnra usurpatur, licet propric pars tantnm ipsius sit, qnae

auguratur, quam jam Xenopbon inter quatuor anti- Graecis 7¡x¿iov nuncupabatiir; vide Miillcrum (de

quissima ßavrtxijg genera refert (mem. Socr. 1, trípode Del pbico p. 16 sequ.). Sed ita saepe vetcrcs

1, 3): ó Ö'ovdev xaivóregov siçé<p€Q6 zcöv per synecdoclien, ut Virgilius (Acn. 3, 92):

äXXoJV, обоь [íavTlxr/V VOfiLÇovTsç oicovolç Te »Liminaque laurusque dei totusque moveri

XQOûVTat, xai <prj[uciç xai ÖVfjßoXoig xai &v- Möns circum et mugiré mlylis cortina reclusis.*

ÔUUÇi adde Aeschylum (în Prometh. v. 48S sequ.): Inepte Varro -(L. L. 6, 3; p. 91) a corde dictam

Kàxçtva Jtçwxoç è£ oveiçocrcov à XQ*I Tult, quod inde sortes primae existimatae!

"YtCuq ytvk6&ai} xZrjdôvaç те âvçxçÎTOVÇ corvus] Quem Apollini sacrum supra jam vi-

'EyvcoQit? avTOÏç, èvoôiovç те 6v[iß0Xovg, dimus (§. 435); adde Aclianum (Iiist. anim. 1, 48),

Tcc[ïip(ûvvx(iiV те itxr¡6iv oitovwv x. T. X. Plutarchum (de bid. et Osir. p. 379), et Porphyqnanquam

eadem etiam communi oQvidcov sítc rium (de abstin. 3, î>; p. 226).

oltùvcov nomine compreliensa esse testatur Aristo- cygnus] Cygnos augúrales alites itiJem supra

pbancs (in avibus 719): cognoyimus (§. 2G). Plura dabit J. H. Vossius

Фтцм} y'v/xïv ôçviç ебт'ь, rtTaç(Jûôv T^OQvtôa (mythol. Briefe T. II, p. 108 sequ.).

xaXeîTS, concolor tetnpomm] Cygnus dici, corvus noctie.

EvfißoXov ^oqviv , <pcúvr¡v oçvw X. T. Я. Vrac. — Simili lusii Appulejus (in florid, p. 110

Erant autem quae Latini ostenta, pórtenla, mon* Ondcnd.): »utrumque colorcm Apollo suis alitibus

stra, podigia dicebant (Cicero de divin. 1, 42), condonavit, candidum olori, nigrum corvo* , et

quae qui curabant, TeçaTOÔxÔitOl appellabantur. Eustathius (ad IHad. ô. 101; p. 449): ó xvxvoç

Oeonistice] Haec est quae ex alitum volata ieçovTat 'ArtôXXwvt, eôç tjXlco âià tt)v Xevxôpraesagia

capit, quam velut oiovoïÔTtx^v dictam rrjTa, xaï o xôgag âuc Tîjv wxTSQÍvrjv [te-

Plato vult (in Pliaedr. p. 244 Stepb.). Plura dabit Xavlav. quo utitur Cuperus (Harpocr. p. 71).

Spanbemius (ad Callim. lavacr. Pall. 121 sequ.) et trim cursus] Vide superius (ad §. 735).

Escbcnbacbius (de augurüs veterana Li diss. acad. trigarium] Quam Septem numero disciplinas

p. 556 sequ.). sacerdotales Martianus in medium producat (§. 892^

cortina] Eodcm nunc quo tripue sígnificatii totidemque Cicero (de divin. 1, 52) enumere t diC96

Martiani Capcllae lib. IX. §. 895. .

praesidiiquc indigam in cultum fecit procederé nationem. Hanc igitur sive

trigeminam feminarn sive tres in unius nominis vocabulum conspirantes quis

in coelum venientes inexaminatas attentet explodere, quura per cas in terras

896 nos certum sit demeare ? Post has vero adstabit decens ilia sidereis fulguransque

luminibus, quae epistolaris tua et dicta est et probata. Huic semper pater

tuas assereris credidisse manubias ac trisulcae lucis commisisse fulgorem, quae

vias, vestigia, adventum, exitusque ignivagae denunciations agnoscit. Huic

igitur feminae colloquium denegamus, per quam edictorum tuoruni adinonitus

mortalibus innotescunt? Cur igitur pater optime remoraris et intromittere eas

897 alacer et probare? Postquam haec Latoi'us dixit, Jupiter Harmonien venire,

quam suggestum est Mercurialium solam superesse, praecepit, tuncque alias

in ordinem continúan. Hie L-una jam gemina emensi <Jiei portione commonita:

ingressuram, inquit, mox feminam possum explorare vobiscum; ceterum

propinquante vespera confiniisque noctis consequentibus témpora impartiré

non possum; quippc Plaustrum mihi Taurusque ас mundanae discursionis

itiner subeundum, nec ceterarum me auscultare commentis stelligeri raptus

vinationis genera : »in extis, in avibus, in fulguribns, idquc ctiam Martiani verbis conscntancum erit, qui

in ostentis, in stellis, in eomniantium visis, in furcn- tres in unius nominis, ncmpc LeQOÔxortiaç тоса-

tiuin voeibne«, fácil is conjectura esset, quam Gene- buluin conspirare ait.

tliliacc ad Stellas, Syuibolicc ad ostenta, Oconisticc in еи/íum] Sic codices Rcicbenauensis, Darmad

aves spectet, fulgurum autem interpretatio mox stattensis, et Monacensis (C); Grotius incuUam ,

scqtiatur, rcliqua tria hoc trigario comprehend! ; sed qua in lectionc desideratur significatio ejus, quo

qnum ipso Cicerone anetore (1, 6) ea divinatio, natio processcrit. Ceterum jam Vulcanius nostrain

quae per soninia et vaticinia fiat, non artis sit sed lectionem babuit, quam explieat: » videlicet dcorum.«

naturae, unius bariispicinac genera tria intclligcnda manubias ] Seneca (quaest. nat. 2, -il): »Folcriint,

quae jam Acscbylus (1. 1. 495sequ.) distinxit: mina di cunt a Jore mitti ct tres illi manubias dant.«

ZjtZay%vcov te Лиотута xai xçoiàv riva "Vide Müllerum (Etrusc. II, p. 163).

'E#0Vt' av 6vr¡ дасиобс jîqoç 7¡dovr)v, continuari] Salmasiiis (ad Solin. p. 249) libros

XoXijç Aoßov те rtooxi%r¡v £VfiOQ(pLav continari exbibere ait; sed vide Ondcndorpíum

HvL66r¡ те хыХа ÓvyxaZvJtTa xai fiaxQccv (ad Cic. de invent, p. GCO Gracv.).

X)6<pvv JtVQCOÔaç ôvôztzuaçTov EÎç T£%vr)V itiner] Laberius: »rimatur iiiner transitus.«

'S2ôco6a &V7]Tov)ç' xai (рлоусоЛа бтщата GnoT. — Vide Scioppium (in gramm. philos, p. Go

'E^cofif.uaco6a Jïçôç&sv (hn? èrtâçyefta: Herz.) et Ruddimannum (inst. gr. Lat. T. I, p. 65).

Martiani Capellae lib. IX. §. 8Э7. 697

meta permittit. Et fateor, vellcm, si quam examinationcm virginum prorogaret

auctoritas, ipsa quoque tam praecluis eruditionis asserta cognoscere; praescrtimque

quum perendinatio rationabiliter exspectatur, ne lassata cognoscentis

curae fatigatione fastidia omnem doctae intimationis oxcursum gravatae laboribus

intentionis excludant, et illa expetendae cognitionis approbandaeque subtilitatis

in odium noscendorum obtusa multiplici prolixitate vcrtatur. Aequius igitur

duco ampliandam discussionem tantum in ardentem sitim aurium vividarum.

Quae quum Luna dissereret, omnes certatim assenscrc divi; dchincque utrum 898

repensatrix data diesque conferendae dotis prorogari jure publico possit inquiritur.

Quo dicto arcanus ille prisci juris assertor magna nepotum obsecratione

consulitur, responditque regulariter etiam matrimonio copulato dotem

dicere feminam viro nullis legibus prohiberi. At tunc Jupiter periti patris

cruditione commotus: habeo, iuquit, mea pignora, gratulandum , quod fas

asserit quidquid vos vclle cognovi. Neque cnim fastuosa rigidus elatione

defugiam aut vestrum crebrius accelerare consilium , aut doctarum virginum

examinare sollertiam desidis ignaviae dissimulatione piguerit, praesertim quum

eeterarum] Alii teste Grotio in margine extevarum,

male.

si quam examinationem] Grotiana margo examinatione

virginem, incptc ; sed nee volgata arridet,

nisi scribatur st qua.

perendinatio] MS. comperendinatio. Comperendinare,

lit nulli non notum, par est ci quod infra

dixit ampliare. GnoT. — ¡\cutiquam lubct iinius

libri scripti gratia locum eonigere, qui minime est

obscuras, praesertim quum non Martianus solus

ilia voce utatur.

subtilitatis] Nisi subtilitas scriptum fuerit, scntcntia

subjecto carcbit.

in ardentem] Hoc est: »ut voluptuosae aures

semper cupiditatc audiendi tencantur. « Vulcan. —

Rccte, ncquc neccssc est, quod alios legere Grotius

in margine notavit, invidarum pro vividarum, nisi

invitarum in ca lectione latere existimas.

assertor] Satnmns. Vulcan.

• responditque] Rcsponsum boc veris Justiniani

rcsponsis confirinatur, cod. dc donationibus ante

nuptias 1. penúltima et ultima bis verbis: »si con

silium constante matrimonio aiigcndac dotis inicrit

uxor«, et: »quare ciiim dotem quidem ctiam con

stante matrimonio miilicri marito dare conceditur«

etc. Notanda autcm boc loco pbrasis dotem dici,

quae et jurisconsultes usitata. Grot.— Inepta lectio

aliortim est dotem ducere, quam rectc Grotius in

margine rcliquit.

commotus] Alii teste Grotio in margine commonitus,

non prefecto male.

accelerare] Rccepi lectionem a Grotio in margine

G98 Martiani Capellae lib. IX. §. 899.

899 terris indecenter expulsas solis oporleat adhaercre sideribus. Nunc igitur

praecellentissimam feminarum Harmoniam, quae Mercurialiura sola supercst,

audiamus. Hace quippe est quae superûm curas prae cunctis poterit permulcerc,

aetbera cantibus numcrisque laetificans, et nostra tantummodo cupit

celebrare palatia, exosa terrigenae stoliditatis ignaviam, quam melicorum

indocilis auget sine fine mortalitas; denique jam pridem homines dirutaque

gymnasia abscedens orbe terrisque damnavit, ac vix Cyllenidae indagantis

excursibus nunc comprehensa post longae occultationis oblivia de fuga revocatur

900 reduciturque latibulis. Hanc igitur reporta m post sécula numerosa et tandem

in usum melicum carmenque revocatam tarn volupe est quam condecet audire;

ceterac vero eruditionis doetissimae sacraeque germanae, quum renovata lux

901 fuerit, intromissae intentions curae examine probabuntur. His orsis Jovialibus

Phoebus admonitus virginem sibi prorsus accommodam admissurus egreditur.

Verum Paphia ^meantis iiliae gratulatione concussa annuit puero praccineret

nuptiale carmen. Itaquc Hymenaous alaçri tandem vigore luminatus, nec

ipsa jam renuente Tritonidc, sic coepit:

902 Aurea flammigerum quum Luna subegerit orbem,

Rosis jugabo lilia;

Virgo deusque sacro sociabunt foedera lecto,

Fulcris parate cinnama.

no (at л m, quam Tulgata accelebrare îdonco sensn filiae] ITarmoniac; vide snpcrius (§. 737).

carcret. praecineret] Sic codex Leidcnsis, teste Oiihaec

quippe] Verba sequenlia est quae abstint dendorpio (ad Appulcj. met. 9, p. 642), interque

a códice Reicbenauensi et anteriorîbns cditioníbiis. mcos Monacensis (C) et Darmstat tensis, ctsï praemelicorum]

Id est lyricorum, ut apud Cicero- fixo ul; vnlgo praecinere.

non (de orat. gen. orator. 1) et Pliotium (bibliotb. fulcris] Glossa Isidor!: «Fulera, cubilia, Iccti

cod. 239), nam bi tantum musicac ope indigent, ornamenta, quae et rcclinatoria dicuntur.« Sic alibi:

quum rcliqui quam vis poctac assa voce canant. »tardabo fulcra lecli.« G нот. — Vide supcrîus

condecet] Reccpi lectio ucm a Grotio in mar- (§. 726).

gin с relict am, quum vulgata conducit dcorum ma- cinnama] О vidi us (inet. 15, 399):

jestate minus digna esse viderctur. »Quassaque cum fulva substravil сталтш tnyrrha. »

Martiani Capcllae lib. IX. §. 902. 699

Hesperus intactam servet licet usque puellam,

Nuptam videbis Phosphore;

Nec matris lacrymae pressi nec viribus ungues

Nexus valebunt rumpere.

Ne thalamos metuas, eris hoc quod Juno Tonanti est,

Quae nunc sorore dulcior;

Si placuit docti sollertia sacra mariti,

Magis placebunt oscula.

Aurora cxoriens roséis spectabit ocellis

Floris resecti praemia;

Ipse ego pallentem speculabor luce puellam

Sese occulentcm visibus.

Conscia jam Veneris nova serta parate Napaeae,

Crocumque lecto spargite,

Inque thorum violas certatim fundite conchis,

Pulvinar almum comité.

Crinalem spicum pharetris deprome Cupido,

•

Hesperus] Similiter Catullus in carmine nnptiali conchis] Conchac Veneri sacrae crant, unde

(G2, 35) ex fclicissima Schraden emendatione: Plautus (rud. 5, 5, 43):

» Node latent fures , qnos idem saepe revertens, »Te ex concha nalam esse autumant, cave tu

Ilespcre, mulato comprendis nomine Eous.« herum conchas spernas.*

vfrihus ungues] Iicinsius (ad Ovid. met. 5, crinalem spicum] Forsan crinalemque spicum?

195; p. 330 Burm.) pro viribus legi jussit crini- Vulcan. —<• Lege crinule spiclum. Vocalcm brevem

bus; multo melius Roevcrus (in Burm. anthol. lat. prodiicit ob scqucutcs consonas; sic Prudentius ante

I, p. 747 f.) virginis ; possit tarnen etiam vulgata candem vocem:

explican » ungues omni vi impress!. « » Vibrato capite spicula dentium.*

pallentem] Sic codices Grotiauns, Dannstatten- Est autem crínale spiculum hasta coclibaris, de qua

sis, et Monacensis (C); vulgo psallentem, quo vide Fcstuui Poiupcjuin. Nisi tarnen spicum hie

nihil incptius. rcctc Icgatur, quod me monuit magnus Scaliger.

conscia] Codex Darmstattcnsis consciae , quod Spicum cnim antiquis spica; sic Cicero:

qmnino pracferrem, nisi mctrum rcpugnarct. De nSpicum illustre tenens splendenti corpore virgo.*

¡Va pacts nyinphis siqcrius dixi (ad §. 425). Hing ad simîlitudîncm tel um spicum dictum, ut

88 *

700 Martiani Capellae lib. IX. §. 903.

Libens capillum solvere;

Flammea, virgineum quae obnubere sucta pudorem,

Regina déme prónuba.

Te blandura teneri quae conscia sola doloris

Venus dccens solabitur ;

Quae nunc dura novo nescis committerc araori,

Parabit ilia pectora.

Tu modo quae mando oculos dejecta decoros

Rcconde mentis intimo:

Doctiloquum caris juvenem complexa lacertis

Fecunda rcdde pignora.

proiude VJtoxOQlÓTlxov spiculum. G нот. — Quod

«■tiam masculino genere usurpatuni docet Fcstus

Pompcjus: »Spictim« iuqiiit »mascnlinc antiqui «li

ce bant. « Spicum vero per translationem a spicarum

acic dictum pro ferro in enspidem desinente, qualcs

snnt radii sire dentcs pectinis alicujus. Ilinc diminntivnm

spiculum, missile ncmpc teliim, acutum

liabcns mncroncm, quod el pro sagitta, intcrdum

pro ipsa cúspide sagittac sumitur. Stemi. (ad Saxon,

p. GO). — Lectio librorum consensu satis tuta est;

nec significado dubia esse potest, qnum constct,

ut Arnobii (adv. gentes 2, p. 91) verbis u!ar, nubentinm

crincin coelibari hasta miilccri solitum esse,

dc qua jam Grotius Festum grammaticuin lamia-, it.

Eundcm inorem tangit Ovidius (fast. 2, 560):

• Лес tibi quae eupidae matura videbere malri,

Climat virgíneas hasta recurva comas*,

et Plutarchus (in vita Romuli 14 et qiiacst. Rom.

87), qui âoçariov ai%(Jïr}v appcllat, nnde facile

ajinare t, qnomodo JMartianus sagittac spiculnm in

ejus locum eubstitucre potucrit.

flammea] Dc bis snperius diximus (ad §. 114).

' blandum] Pro blande, et referendum ad solabitur.

YvLCxy. — Sic noster snperius (§. 804): 'Ыап-

dum stertens«, et Petronius (127): «delecta ta illa

risit tara blandum« cet

parabit] Sic anteriores editiones habent ipseque

Grotius in notis restiluendum vidit; ediderat enim

paravit.

quae mando] Scilicet ego Hgmcnaeus. \vfjCAK.

— Recle; inepta est lectio aliorum mundo, quam

mérito Grotius in margine rel i quit; nostram et

codices confirmant ¡Monaecnsis (С) et Darmstattensis.

dejecta] Sic lcgendum vidit Drakenborchins

(ad Silium 8, 75; p. 507) legique in codicibus

Cauebiano et Lcidcnsi testatus est Riinuannus (ad

antbol. Lut. I, p. 181); vulgo delecta; sed to tum,

bemisticbion est Virgil« (Acn. 1 1 , 479).

caris] MSS. fidt pro charts babent chelis, enm

iuterpretationc curvis. IVuinquid igitur ' dixit cltelis

lacertis pro ita implicitis, ut forficum sunt bracbia,

seu quae dixit Ovidius (met. 10, 127) concava

brachia cancril Placuit ccrte buic actali chelae

pro bracbiis. Saxo Grammaticus:

»Adde oculum propius, nostras etprospice ebehe.«

Martiani Capellae lib. IX. §. 904. 701

His Hymenaeo diutius velut Fescennina quadam licentia personante 90i

geminanteque crebrius placuisse ratus, maxima circumstantium inultitudo

Tritonidem Dionenque comitata digreditur, et ad nos reductae tandem virginis

studio properanter concurritur. Verum tarn puellarum, quae deas domiuae

consecutac pone forte constitcrant, quam heroum populas, qui jussus advenerat,

propcrabat; illae ut psallendi inateriem dfscercnt, hi ut sacri vultus

memoriam recensèrent. Nec mora, ct ecce quacdam suavitas intcntata auli- 90£»

caeque dulcedinis cantus insonuit, ac melodiae ultra cuneta rerum oblectamina

recinentes auditum mirantium complcvere divûm. Non cuiui simplex quidam

et unius materiae tinnitibus modulatus, sed omnium organicarum vocum

consociata permixtio quandam plenitudinem cuncticinae voluptatis admisit.

Quo canore diutius circumstantium pectora decrumque muleente, illae egressorum

paulo ante turbae adventum virginis praceuntes ac tanti comitatus praeambulare

-visuntur. Sed non cassae dulcedinis nec sine aliquo sonori modulaminis

argumento aut opere revertuntur; nam Eratine Cypridis filia, et Himeros

Cupidinis assecutor, itemque Terpsis e famulitio Dionae concinentcs gratissimc

Abbo dc bcllis Parisiaeac urbis lib. I: »nndis qno- intentata] Id est nnnqnam antea eognita; inepto

nîam c/ie/i5 inimiens.« Itaquc possis et suspicarh alii, teste in margine Grotio, interjectata.

— »chelis juvenem complexa Iacerti«; aulicaeque] 'Arfó ráv avXcov, non ab aula,

. , . , ., . ..ut alias. Sic infra »aulica suavitatc.« Grot. — Coaut

plane coclts , xoi/.oiç, ut hoc sibi sunipsent,

. г, . , ж . . dices Monacensis (C) ct Darinsfalfeiisis aulidae.

qnia ct bynam coclen nonnunqnam batuu appel- 4 ' *

...с,., r> sc¿ practuli vulgatam.

labant. Sed vix bacc tanti, at us linmorcmur. Crno- 1

/ , _ a, nan\ n j- argumento] Alii teste Grotio in margine atrq-

Nov. (obscrv. 3, 21 5 p. G2G). — Codices etiam j j o j

Monacensis (C) ct Darmstattcnsis babent chelis, mento> non ma e*

i - , , ... i i . • rcvertuntttr] MS. reverterttnt, cioya't'y.cöc. Gnor.

sed ргаеГсго vulgatam, mu tata tarnen obsoleta sen- 3J ч .

... , . T.. Eratine] 'EpaX£lV7i , ctsi nusmiam banc pro

bcndi rationc, qua charts ohm editum erat. ' ... .

persona legere me memini. Leidcnsis codex uterqne

Fescennina] Iloratius (enist. 2. 1, 145): n j . . . . ...

-1 41 7 ' broUme , quod tarnen nobis nota niagis placel qnam

• Fescennina per Imnc inventa licentia morст.* Hemsterbusio (ad Lucían. T. II, p. 313 Bip.).

Vide omnino Barthiiim (ad Claudian. epitbalam. Himeros] Mcminit bujus dei Lnciauus. Ghot.

Hon. et Mar. p. 765). — Luciano (dcor. diaL 20, 14) Veneris filius est,

deas dominae] Forte deas dominas. VctCAi*.— Cupidmis frater; Cornnto autem (25, p. 201 Gal.)

Oinuino j sed codicuin assensum desidero. ídem cum Ciipidinc vcl polius unus ex muftis Cu7í>

2 Martiani Capellae lib. IX. §. 906.

906 intravcrc primum; sed puer monauliter sonabat. Post hos psallentes Pitho,

Voluptas, ct Gratiae, admixtis lyrac vocibus, atque ipsae harmonicis dissultantcs

motibus ad venere j dextra laevaque interea praecedcbat numerus heroum

crinitorumquc sapientum, qui omnes modulatione quidem leni parvaquc voce

qualibet dulcedine murmurantes; sed alii laudes deorum hymnosque quam

plurhni, alii músicos tonos quos modo compcrerant retexebant; verum per

medium quidam agrestes canorique semidei, quorum hircipedem pandura,

Sylvanum arundinis enodis fistula sibilatrix, rurestris Faunum tibia decucrunt.

pidinihus, quos ibidem Veneris assecutores (prtaôovç)

facit. Dc ipso vocabnlo >idc rPlatonis inter

pretes (nd Pliacdi'iim p. 251 ct 2i>5 Stcnh.).

itemque Terpsis] Edit! liabcut item, sed nostram

lectionem pracbucrunt Rcichenaiicneis et Darmstattonsis

codex. Hie quidem et Terpsicae habet, sed

nihil! ¡ata vox est, quaproptcr Grotianam rctinui

lectlonem, pracsertim quum per prosopopoelam Tepx[)

iç, Oblectalio vcl Volnplas, omnino in comitatu

Dionac esse possit. Sed Diane inend um est in

editis, quod с confusionc E simplicis cum diphfhongo

ЛЕ vcl Gracco AI ortum traxit (§. 2 not).

monauliter] Lege cum MS. »monauliter. я Quid

¡wvav?,elv , cx Hellade lingua liquet Grot. —

Olim legebatur monaliler, quod Vulcauiue ínter,

pretabatur »singularitcr, per sc«; forsan ad monadem

respiciens. Sed Rciclicnanensis ctiam codex

lectins monauliter praebet. Puer est /limeros.

Pitho\ Heid со, boc est Suada, de qua supra

(§. 88S). Veneris in consortio cam et npud Pausaniam

invenimus (1, 22, 5)$ adde eundem alio loco

(1, 43, G): Merà âè xov Aiovv6ov> xo UqÔv

èÔTLv lA<pQoóLxr¡g vaèç — Ilei&co âè xaï éxtça

■&£Oç, 7¡v TIaQr¡yoQov ovofiâÇovôiv, k'oya TlçaÇixè/.

ovç, Sxôrta ôè 'Eqcoç v.cà "fyeçoç xcù

nô\)oç. Alios cam in Gratiarum numero liabiiissc

cx codem (9, 50, 1) patet.

crinitorumque] Id est Pytbagoreorum ct Platonicornm,

qui promissis erinibus augusliorcm speciem

captahant, quum Stoiei potius ad cutem tonsi incederent

Sic Apollonius Tyancnsis, de quo Philo

stratus (I, в): àvrjxé re xr¡v y.o[ir¡v xai èv

upco eÇrj. Quanquam ctiam Stoicuni demissis capillis

cognoscimus apud Plinium (epist 1, 10, 6),

ct ncqiiam hominem, qui philosophiac пошел men

tiré tur, crinitum apud Gellium (9, 2).

pandura] Instrumcntum musicum rusticuin, quod

ab inventorc i ta vocatum esse Isidorus ait, cx illo

Virgilii loco «Fan primus calamos instituit«, et

bodic Hispan! instrumcntum musicum, quo agrestes

utuntur, vocant pandero. Vulcan. — INicomachus

(in manual, barm. 1 , p. 8 Mcib.) : »monoeborda,

quae phanduras (qoavôovçovç) vocant mullí. « Pol

lux tarnen (4, GO) »triebordum esse« ait «quod

Assyrii panduram vocent, quodque cormn ctiam

inventara sit.« Infra (§. 924) Acgyptiïs adscribitiir.

Alhcnacus (4, 82 , p. 185 f.) Troglodytis tribuit:

Uv&ayoQccQ de оуеуда<рсод rteQÏ xr¡g ¿QV&gág

\>а).аббщд rovç Тдау)>?.одшад (pr¡6i y.araóxevc'cÇeîv

xtjv rtavdovQvcv èx xijç èv tj] -da?.á66r\

(pvofxévrjg ôàtpvTjÇ. Pandiirístarnra idem nicminit

superius (4, 80j p. 132). Addc Casaubonum

ad AcliiiDi Lampridiiim (in Hcliogabalo p. 54G

sequ.), qui et ipse veteris ínterprctis Iloratü locum

Martiani Capellae lib. IX. §. 906. 705

Verum sequens heroum praeclui cnituit admiratione conventus; nam Orpheus,

Amphion, Arionquc doctissimi aurata omncs tcstudine consonantes flexanimum

pariter edidcre conccntura.

Nam Thrax quo duri rumpero régna erebi 907

Quoque suam meruit immemor Eurydicen,

Quo cantu stupidae tigridis ira ruit,

Quo fertur rábidas perdomuisse feras,

Quo vidit rigidas glandibus ire comas

Ismaros et silvas currere monte suas,

Carmine quo Strymon continuit latices

Et Tañáis vcrsis sacpe reflatus aquis,

Quo impune accubuit rictibus agna lupi,

Et lepus immiti contulit ora cani,

Hoc nunc permulsit insonuitque melo,

Accumulansque magis carmina sacra Jovi.

Amphion rigido in corpore mentis iter 908

»Juxtaauc impavidutn pecus

Sedit Marmaricus leo ,

Nec damna trepidant hipos ,

Et serpens latebras fugit,

Tunc oblila veneni.*

rigido in corpore] Id est: »suscilavtt morluos

suavitale et vi carminis.« Vulcan. — Valdc absurda

Lace est interpréta ti o. Rigidmn corpus cniin Lie

saxi vcl rupis est, cui aiiimam cantn iiulidissc

Ampliion fingitur. Ápollodorus (3, 3, í>): »¿jfaxoZov\

lr¡6ávT(úv rr¡ AfKpiovoç XvQa rcov Ái-

<&Cúv.« Horatius (od. 3, il, 2):

»Movit Amphion lapides caneado.*

Scucca (Oedip. G 12):

»Qui saxa dulci traxit Amphion sonó.*

Addc Enripidcm (Pbocniss. 1 1С сиш scholiast*),

aflert, ubi Pañi ct fhtulac et rtavdrtQÍov (sie) in»

л cutio tt'ibiiitiir.

пят Thrax] Orpheus, de quo plura Virgilius

(georg. 4, 4G7 sequ.), Ovidius (met. 10 init. ),

Scncca (Ilcrcul. Гиг. 569 sequ.), Hyginus (fab. 1G4),

alii, nam fabula in vulgiis nota est.

stupidae] Stupefactac, per prolepsin. De vi

carminis Orpbici in feras resque inanimas vide Quinctilianum

(1, 10): »Quod rudes quoque et agrestes

ánimos admiratione mulcerct Orpbcus, non feras

modo sed saxa ctiam silvasque duxissc, posteritatis

memoriae traditum est«, quosqiie laudant Mitscberlichius

(ad Horat. carm. 1, 12, 7) ct Marklandns

(ad Max. Tyr. 37, G; T. II, p. 210 Rcisb.).

impune accubuit] Simili lusu Scucca (Here ni.

Oct. 1056) de Orphco;

704 Martiani Capellae lib. IX. §. 908.

Quoquc dédit montes sumere posse animas,

Quo sensus duris cautibus inseruit,

Et docuit rupes carmina velle sequi;

Nam muros Thebis dulcisonis fidibus

Pracsidiumque dedit carminis arbitrio.

Sed nee Arioniam marmora surda chelyn

Temsere, extremam quum flagitaret opem,

Et licet indomiti dira procclla Noti

Spumea Scyllaei vcrreret ima maris,

Delphinas totis sollicitavit aquis,

Et mélicos cantus bcllua grata tulit.

O vere attestans numina magna deûm,

Quae istorura laudes protulit Harmonía,

Quae domitare erebum, marmora, saxa, feras,

Et potuit rupes sensificare tonis. *

Post lios honoratior fontigenarum virginum chorus Pegaseae vocis nectare

Pausaniam (9, 5, 4 ct 17, 5), Philostratum (icon, antccellens, dcorum majcstati contraria et abboc loco

1, p. 745 seqn. Morell.), dementem Alcxandrinum aliena esse viderctur; multo melius atteslari dcorum

(ström. 1, p. 323), Clandiannm (land. Stil. 2, 170), numina dicctur Harmonía, quae corum laudes

qui cum cum Orpbco junxit, pariter ut Propcrtius protulerit.

(3, 1, 43): domitare] Sic codices Grotianus ct Darmstat-

»Orphea àetinuisse feras et concita dicunt tenéis; vulgo domîlat, quod metro minus aptum est.

Flumina Threïcia sustinuisse Igra; et potuit] Vulgo haec, sed codices secutus

Saxa Cilhaeronis Thebas agitata per «Wem sum Darmstattcnscin, Reichenaucuscra, ct Mona-

Spontc sua in muri membra coisse ferunt* , censem (C).

ubi plura Burmannus (p. 490). fontigenarum] Alibi:

Arioniam] De Arione omnia nota ex Herodoto » О sacra doctarum pr и dentin fontigenarum.*

(1,24); plures laudat Plclinius (in Lcsbiacis p. 166). GnoT. — Male Vulcanius JS'ympharum interprctalur.

verreret] De liujiis verb! usu vide quae Stc- Vel quae eis tribuitur Pegasea vox viruni doctum

pbanius (ad Saxon, p. 47) obscrvarit doccrc potcrat Musas esse intelligendas; vide supra

attestans] Reccpi lectionem a Grotio in margine (ad §. 574).

relic tam, quum vulgata antistans' id est superans, nectare] De tali vocis nectar abnsu vide ijuac

Martiani Capcllac lib. IX. §. 998. 70o

diffluebat, qui Phrygii cujusdam bupaedae cicutis geminatis intcrstinctus omncs

praecedentium suavitatum dulcedines anteibat. Tandem inter Phoebum Pal- 909

laderaque media Harmonía sublimis ingrcditur; cujus sonorum caput auri

coruscantis bracteis comebatur, caeso etiam tcnuatoque métallo rigens vestis,

ct omnibus ad motum gressumque rata congruentia temperatum blandis leniter

crepitaculis tinniebat. Cujus incessum mater Paphia, ut earn contigue sequcbatur,

licet pulchris rosea numeris ac libratis passibus moveretur, vix tarnen

poterat imitari. Dextra autem quoddam gyris multiplicibus circulatum ct

iniris ductibus intertextum velut clypeum gestitabat, quod quidem suis invicem

complexiouibus modulatum ex illis fidibus circulatis omnium modorum

concinentiam persouabat; laeva autem virginis quam plures ex auro assimilatac

parvaeque effigies theatralium voluptatum religataequc pendebant. Verum ille 910

Barlhius (in advers. p. 1204) ad Pcrsii locum (pro- Cicuta pro cálamo apud Lucrctium, Virgilium, alies;

log. 14): sed ut syringes hide compactac vidcantur, sicut

» Cantare credos Pegaseïum nectar» etiam apud Galpurnium (10, 15):

tuendum attulit, quem ipsum nostcr ante oculos »Jpse canam, nulli fas est inflare cicutas,

habuisse TÎdetur. Adde Antipatrum Sidonium (T. Quas ego Maenaliis cera conjungo sub antris«

II, p. 26 Brunck) de Anacreontc loqucntcm: possitqiic aliqiiis Loe quoquc loco gemínalas cicutas

EvÔEl «ai Efiégôiç, то rtô&eov ectQ, со 6v de cannis in fistulam junctis intclligcrc; pracstat

fisXiÓdcúV, tarnen de tibiis accipcrc, quas Linas plerumqiie

Bap/JiT' àvSKQOVOV vkvxaQ èvaçfWVLOV. simul inflates esse constat. Appiilcjus (in florid.

bupaedae] In editis erat pubidae, cujus in locum p. 541) : »Primus Hyagnis — duas tibias uno spipubedae

substituí Grotius volebat; sed pracstat ritu inflavit, primus laevis ac dextris foraminibus

omnino quod nos restituimos, snperioris loci (§. 51) acuto tinnitn gravi bombo concentura musicam

analogiam secuti, ubi vide notam noslram. JViry- miseuit. «

gium autem bupaedam boc est adolcsccntulum proeul numeris] Id est passibus. Vulcan. — Passibus

dubio dicit Olympum, quem Marsyac tibiarum in- proxime sequitnr; rationes potins harmonicae in

ventorie diseipuhun et amasium veteres ferebant. telligendae sunt, ut apud Lucrctium (2, 651):

Unde Pausanias (10, 50, S): vrtiQ XOV>XOX> I6x\v *Ludunt in numcrumqne exsuüant sanguine

èftl Jtérçaç xa&eÇôpsvoç MaçÔvaç, «ai "OAvfi- laeti. «

rtoç rtuQ1 avtôv è6tc rtaiôoç coçaiov xai av- complexionibus] Codices Monaccnsis (C) ct

Xelv ôidaôxofiévo'o 6%rj[jta £%cov. Adde Plu- Darmstattcnsis complexibus.

tarebum (de música 7, p. 1155). effig'es theatralium] Viscontius (in Mus. Piociculis

geminalis] Fistulis geminis. VtbCAif. — Clem. II, p. 192 Medio!) Enterpes hic imagincin

706 Martiani Capellao lib. IX. $. 910.

orbis non chelys nec barbiton nec tetrachordon apparebat, sed ignota 'rotunditas

omnium melodias transsccnderat organorum. Denique mox ingressa atque

ejusdcm orbis sonuere conccntus, cuneta illa quae dissona suavitas commendarat

velut mutescentia tacucrunt; ipscque tunc Jupiter coelestesque divi, superioris

melodiae agnita granditate, quae in honorem cujusdam ignis arcani ac flammae

insopibilis fundebatur, reveriti intimum patrimumque carmen paululum in

911 venerationem extramundanae omnes iutelligenliae surrexcrunt. Tunc egersimon

ineffabile virgo concludens ad Jovem reversa aliis modulis numerisque, voce

ctiam associata, sic coepit:

Te nunc astrisonum carmine, Jupiter,

Quo gem ni ata poli volvere sidera

Suevit lege rata sacra recursio,

Praefandum veneror, quippe potissimus

Nectis sccptrifero sub diademate,

Omnigenûm genitor régna niovens deûm,

exhiben censet, vereor ne temeré, qiium Harmo- loqucndi nsum Martianus Hlud appellera videtur,

niam sc pingcrc claris verbis Martianus profitcatur. quod ad deorum patriam atque origincm spectarct.

rotunditas] Rotundilatem vocat ipsum orbem, Rcspicit autcm arcana ilia quae in libri sccundi

ut alibi animalamque rotunditatem. Videtur autcm fine Neo - Platonicorum placita sccutus tctigcrat

lúe sistrum innucrc. Ghot. — At sistrum nullum (§. 203 — 206).

rotund um ^ cur non Martiani verbis insistons igno- egersimon] Excitativum. Vixcají. — Vide nos

tum instrumcntiim dixit? Cctcrum rcctc antcriorum superius (ad §. 2).

cditionum lectionem recónditas respnit, quae a tota astrisonum] Forsan astrisono. Grot. — Astriconstructionc

aliena est. Si quid video, orbis iilc sonum male legitur. 1Iei>s. (ad Ovid. T. Ill, p. 177

sphaerarum coclestium concentum significat, dc quo Barm.) — Sed legitur in omnibus tarn scriptis quam

pi ura superius (§. 12. 27. 169), sivc fusum ilium edilis libris. Jupiter sane с planetis fuerat, qui

liarmonicum, quo Plato (republ. 10, p. 516) ipsius coelcstcm sive astrisonam edidere harmouiam; jure

iUius conccntus imaginem cxprcssisse videtur. igitur ipse astrisonus appcllari potcrat

atque ejusdem] Mira construction sed videtur gemmala] Radiantia et praclustria cxplicat Bar-

яммг atque dixissc ut sinml atque, ut scustis bic tbius (advers. p. 1Ö55).

sit: »simnl atque ingressa (ilia) ejusdcm orbis con- potissimus] Alii teste Grotio in margine po

is sonuere « cet tissimo, sed vulgatara rctinui, uti mox rotat pro

»] Patrimum carmen contra vulgarem regit, et sufficis pro subjacit vel subjicis.

Martiani Capellae lib. IX. §. 911. 707

Mundum perpetuo dum rotat ambitu

Mens, quam sidéreo sufficis Ímpetu.

Te nam flarnmigeri semina fomitis

Spargentem refcrunt astra micantia j

Te foveant sacro muñere lumina,

Terris purpureum dum rénovant jubar,

Testata ambrosium splendiiicant diem;

Sic tua noctis honos lampade menstrua

Auratis crevit praemia cornibus,

Sub te plaustrilucis luminat ignibus

Anguis Parrhasias disjiciens feras.

Sic solidi tenerum corporis ambitum

Ímpetu] Sic codices Monacensis (C) et Darmstattensis;

Grotius impele. Totus locus ex Aristotelis

stoicorumque doctrina explicandus est, qui vim actheream,

qua aidera mundusqiie perpetuo ambîtn

rotentur, simul pro mente babuerunt, ut siiperius

annotavi (ad §. 567).

te foveant] Hcinsius (in Barm. antb. Lat I,

p. 137) sie legi jubet:

» Te Phocbea sacro muñere lumina ,

Terris purpureum dum rénovant jubar,

Testata ambrosium splendificant diem;

Cyutbia noctis honos, lampade menstrua

Auratis rubuit preedita cornubust ;

quae licet in nonnullis justo audacius grassentnr,

sensum tarnen loci corrupti egregio declarant. In

codieibus nisil subsidii inveni; pro lumina margo

Grotiaua inepte flumiaa.

auratis] MS. »auratis deeuit praemia cornibus.«

Sane sie saepe loquitur Capeila, personalitcr nempe,

ut ajunt grammatici. Ceterum praemia bic vox

niliili. Forte praevia ; de Luna enim sermo, quae

Solis qnodammodo jtgóóQOfiog. GnoT.

plaustrilucis] Error cx accentu ; nisi malis planstriducis.

Grot. — Scnsus hiç, esse videtur: »Draconem

cum duabus Ursis, quibus mediae interpositus

est, lu с erс ignibus qui plaustri speciem ré

férant «; licet constet non Draconem sed majorem

cx duabus Ursis sive Septentriones plaustri nomengessiese;

confer J. H. Vossium (ad Virg. georg. 5,

381). Sed mutandi causa nulla est, neque egemus

lectionc in margine posita plaustrilncus.

Parrhasias] Id est Arcadicas. Undc Ovidius

(heroid. 18, 152):

nQuaeaue micat gélido Parrbasis Ursa polo»,

et (trist. 1, 5, 48):

»Versatjue ab axe sho Parrhasis Arelos erat«,

et Martial is (4, 11, 3):

» Impía Parrbasia movisti bella sub Ursa.«

disjiciens] Aratus (pbaen. 45):

Tag dk di1 afiiporégaçocT) rtorafwZo àrtOQpeoÇ

EiXeítat fièya -&aviia dçâxcùv jíeqí x^áfiupí

гЧаушд.

ambitum] Alii teste Grotio in margine habitum,

inepte. Sensus "hic esse videtur: »tellnrcm axibtis

89*

708 Martiani Capellae lib. IX. §. 912.

Tell us non prohibens axibus inditur,

Altcrnisque regit et regitur polis j

Sic Nerea freti noscere limitem,

Sicque igncni supcrùm lamberé pabula,

Ut nulli scateant dissona litibus,

Atque ita perpes ament dissita vinculum,

Ut semper metuant foedifragum chaos.

Tu rector superûm, tu pater optimus,

Complexuque pio sidcra colligans,

Natos perpetuo corpore vividos,

Salve, nostra cui perficitur chelys,

Bis plenum omnísona cui recinunt mela.

У15 Jam vos verenda quaeso coeli germina,

muudi inditam, hoc est in centro mundi posit am,

non prohibere, quominns mundus ípsíns corpus am-

Liât.» Tenerum interpreter lenem sive mollem, qui

sensibus vix comprehend! possit.

Лгегео] Mediant prod u.vit Jonice, Nr¡Qrja. Sie

Virgilius: » Ido menea docena* '[dofxevija. Grot. —

Ad noscere supple ex antecedentibus non prohibens.

pabula] Hoc est » humores et marinos et terre

nos longo intervalle extenúalos ><, quibus ali sitiera

ex stoicorum placitis Cicero (N. D. 2, 16) tradit

Idem aliis locis (2, Iii): »quum Sol ígneus sit

océanique alatur bumoribus, quia nul lu s ignis sine

pastu possit permancre«, et (2, 46): »sunt autem

stcllac natura flammcae , quoeirca terrae maris aquarum

vaporibus alnntur«, ubi plu ra Creuzerns (p.

20 y). Adde Fischer um (ad Ana creo ut. od. 19, 4;

p. 80).

пиШ scateant ] Vide ne corrigendum sit nnllis.

diss ita] Hoc est diversis m parlibus sita, ut

apud Appulejum (florid, init.): » Homines сшш neque

longule dissita ncqne proximo assita possinnns

cerneré. « Tu tins igitur carminis haec sentcntia est:

» Jovis rcginiine fieri, ut onmia in mundo rite ct ordine

procédant, et quamvis inter sc diversissima ta

rnen perpetuo vinculo rctincaulur, ncquc in chaos

rclabi possint.

vividos] Vividarc dixit sno more. Alindere au

tem yideter ad èzvfioZoyiav Zf^voç аяо rov

Çijv. Grot. — Ediderat scilicet vividas, vcrbuni

inatulitum, neqne structurae loci nos tri accommoduin,

quae saltern vividans postulare!, nisi mox solus

pro salve ex margine Grotiana recipiatur; sed longe

praestat quod e Darmstattens! códice reposui. Nati

Jovis perpetuo corpore vividi ipsa sunt sidera, quae

antecedente versa commcmoravit, quacquc Martiano

pro diis esse saepc jam nionui (§. 95. 97. 12i>.

811. 813).

bis plenum] Aiq Slà rtaÓáv. Grot. — Reete;

vide Bullialdum (ad Thcon. Smyrn. p. 2S4) et Erasmum

(adag. ehil. 1, 2, 65).

Martiani Capellae lib. IX. §. 913. 709

Quae multiforme seit eiere barbiton,

Afflata nostris ferte corda cantibus,

Miscilla sacrae dum feruntur curiae,

Mulcere vestrum quae velim consortium.

Jam vos vicissim proquc lege numitmm

Post has sonabit disgregato plásmate,

Suisque cunctos allubescentes tonis

Deducit, urget, atque debebit locis,

Stimulosque rursum lene permulcet melos.

Nunc igitur alma quae senatum lamina

Deûm verendo culminatís vértice,

Bis sena quamvis vos Etrusci numina

Ritus fréquentent atque opiment victimis,

Tamen gemellis quae refulget cursibus

914

multiforme] Oh varietatem sonorum. Stephan.

(ad Saxon, p. 87) — Mox restituí lectioncm codiciim

Lcidcusitim (vide Ondcndorp. ad Appui, met.

8, p. 524 et Burmann. ad antliol. Lat. I, p. 496)

et Kcichenauensis seit ciere pro vu] gata seit is cire,

quae non metro minus quam sensui repugnaba!.

iVcquc enim hoc sibi volt Harmonía, divo» ipsos bar

biton ciere scire, sed corda corum barbito cieri she

moveri, ut quae pro accusative, barbiton pro no

minativo habendum sit.

afllata] Sic codex Grotianus; vulgo affat a, lan

guide. Pcrsius (i, 125);

— »audaci quicunque afílate Cratino."

miscilla] Mixta carmina ex vero et falso. VeiCAN.

—- Miscilla sive tniscella generating dieitur de om

nibus mixtis, et non tantum ad verum falsumve re

ferendum, sed ad omne diversum vel varium. Unde

iutclligo tarn ca, quae in sacra curia cantantur,

quam quae suie música promtneiantur. Sic inferius

(§. 996) amiscillum flamen* carmina dénotât immixta

sohitae oratíoní (v. Burm. syll. epístol.T. IV, p. -128.

432. 454>

velim] Codices Darmstat tensis et Monacensi

sed hoc metro répugnât ñeque sensu postulatur ;

facile cnim quae pro accusative accípíes.

disgrégalo] Unumquemquc particulatim canam.

Vulcan. — Reete 5 vicissim est iv reo fispec, sue

quem que loco et online, nt jam a summo Jove ail

duodecim dcos oratio transcat.

plásmate] Hoc est fictione, ut inferius (§.997):

«disciplinas cyclicas

Garriré agresti crStla fmxit plásmate «,

et apnd Ausoniam (periocb. Homer, pracf.) : »plcrique

Helenam juxta Homericum plasma ad Trojan»

deportatam fuisse existimaran t. «

bis *ena] Vide nos superîns (ad §. 42) et 3IüIlcrnm

(Etrusc H, p. 81).

7iO Martiani Capellae lib. IX. $. 914.

Natura honoro protulit fastigio

Phocbea vero pracferens vocabula: . ■

Pallas corusca ас decens Latoïa

Lunare quippe hac venit consortium,

Pbaethontos ardens scandet axcm Delius.

Nunc vos pudici nostra fratres culmina

Precabor ipsa, ne verendos contrahant

Vultus jugandis quae ferenda carmina,

Hymenque nostrûm invehat fastidium;

Psallente plectro concinentur nuptiae,

Fidib usque luxa Fescennina prodient.

Jam nunc blanda melos carpe Dione,

Durus quippe rigor cedit amori.

Novit nam tenerum probare carmen

Ipsum spumigenue salum Cythercs,

Nerinaque chely movet Camoenam,

Dum conchis Galatea personante

vero] Margo Grotiana utero, band scîo an melius.

Pallas] llanc pro Luna olím acccptam esse eupcr'nis

docnimus ad verba »tertia Liina> (§. 568).

q мае ferenda] MS. quae ferenda crimina; forte:

■ quae ferenda carminan aut: »jiigandis quae feram

dis carmina* .« Grot. — Olim enim edebatur:

»Kultus jugandis fercndos cannina*,

ineptc, qtiaproptcr libenter Grotio obtcmpcravi.

invehat] Alii teste Grotio in margine inveniat.

luxa] »Luxa copiosa « gfoss. G пот. — Alias

dignifica t luxata т. с. membra, ut apud Festiim

est 5 nunc vero apparet pro luxuriosis dici, ut ipsum

suhstantivuiu luxus a luxatiirae signifleatione in potestatem

vitac voluptuariac et delicatae transiit. De

Fcsccnniuis vide superius (ad §. 904).

prodient] Sic codex Grotianus, melius ob ante

cedens concinentur quam vcl prodeunt vel prodeant,

quoil in margine Grotius notavit.

rigor] Ita Seneca (in Hippo]. 685):

—i — »hoc mens meruit rigor.«

Dura igitur austcritas amori opponitar.

personante] Forte:

»Dum conchis Galaica personantes ■■■

Nantes fluetigenas chorumque Phorci

Flagrans cura trahit*

Flagrans cura ut: ■mens ardor Amynta.« Grot. —

Egregia bacc emendatio cat; ñeque enim Galatea

pro ablativo accipi nictrum pcrmittit, ñeque conclus

Galaica personal, sed Tritones, qnos Martiantts

fingit Galatcac amorc trahi; sed codices nihil variant.

Martiani Capellae lib. IX. §. 915. 711

Nantes fluctigenas chorumque Phorci

Flagrans cura trahit, nivalibusque

Inrestinctus aquis triumphat ardor. c

Jam nunc blanda nielos carpe Dione, 016

Durus quippe rigor cedit araori.

Carmen Maenaliae tulere pinus,

Percussaque modis sonat Lycaeis

Soliers Arcadia nemus cicuta;

Pernix semiferi puella Panos

Nam versa in calamos sonat loquaces;

Quam dum forte deus premit labellis,

Suspirat velut osculis cauorem.

Jam nunc blanda melos carpe Dione, 917

Durus quippe rigor cedit amori.

Puer ipse versiformis

Facibus studet Cupido,

Arcusque dulcinerves

Roseo ligans ramali

Feriato liquit arcu,

chorumqtte Phora] Yirgilius (Aen. 5, 240) t ne ita constrneadem sit: »et Arcadia modis Lycacis

»Nereidum Phorcique cliortts« percussà sollers nemus cicuta sonat«; cicuta cnim

nbi vide Ilcynium. (§. 906) per appositionem nemns dicitur.

inrestinctus] Ita codex Reicbcnauensis pro in- puella Panos] Syritíx, Panos amica, de qua

terst inclus in editis. Male Darmstattcnsis inrestrinc- ride alviyfxcc illud Simmii, quod incipit:

t-us, pejus Monacensis (C) inrestrictus. XvQiyè ovvop $%iiÇ, aâei Ô£ 6s [¿érga бо-

pinus] Hoc est: » carmin i s ama toril argumentum <pi-?]Çex

pinu etiam Arcadica repeti polest«; si quidem Grot. — Confercndus omnino Ovidios (metam. 1,

liacc ct ipsa virgo Pañis amica fuisse tradebatur, 691), praetereaque Aebilles Tatius (8, 6; p. 175

linde Propertius (1, 18, 20): Jacobs) et Nicctas Eugenianus (narr, amat 3, 500).

»Fagus et Arcaiico pinus amata deo«, liquil] Sie pro Unquit in editis melius códices

ubi »Iura dabit Broukbusius. Reicbcnauensis, Darmstattensis, et Monacensis (С),

Arcadia] Grotius legi vult Arcadiae; sed vide quod et oJim legissc alios in margine Grotiiis notavit.

712 Martiaiii Capellae lib. IX. §. 917.

Calamos parante Musa;

lu carminis leporcm

Curam negat sagittis,

Tenerumque arundinetum

Nostrum in melos reliquit.

Nunc ergo corda mulcent

Vapor et cauor jugati;

Placet ас decet, vicissim

Cantcmus atque amemus.

Jam nunc blanda melos carpe Dione,

Durus quippe rigor cedit amori.

Prudens puella pulchrae

Mater fuit Lacaenae,

Electa sed сапоге

Nescit dolum cavere;

Nam Candidus nivosis

Olor involutus alis,

Argenteis minorem

Plumis videns decorem,

Nec posse purpuratis

Nimium placeré ocellis,

Teneros cjere cantus

Phaethontiasque Musas

Coepit repente ficta

Fraudem parans senecta;

Sic admovetur ori,

mater Lacaenae] Helenae mater Leila, partialis Confer Apollodoruni (5, 10, 7).

(0, 104, 2): parans senecta] Cygni cniui moribund! durcis -

»Quae capta est alio nuda Lacaena cygno«? sime cantare dienntur. VuiCAjf.

Martiani Capellae lib. IX. §. 918. 713

Roseumque circumactae

Rapit osculum puellae,

Gremioque complicatus

Pretium tulit pudoris.

Jam nunc blanda melos carpe Dione,

Durus quippe rigor cedit amori.

Carmen Ladmiadeum

Lucís diva secundae

Sacris praetulit astris;

Antrum quippe secuta

Linquens culmina coeli

Pastoralibus ardens

Palm am dedit cicutis,

Pulso et luminis auro

Pandit septa balantum,

Sordentique adoperta

Pratis gaudet amictu;

Ac tunc conscia noctu

Pascit monte capellas

Spectans sidera mundi,

Mage percrepat flagello,

Nec curare deorum

919

circumaelae] Circumventae, scductae. Vclcaw.

— Immo quae se avcrteret osculumqne renueret,

ut apnd Plinium (11, 55): » non connivere diximus,

quae non obliquis ocuhs, sed cireumacto capite

cernèrent. «

Latmiadeum] Látmíadem vocat Endymionem.

Grot. — Reliqoi poctae omnes, Ovidius, Martia-

Its, Valerias Flaccus, Propcrtine rcctins appellant

Latmium, a Latmo nimirum- Cariae monte. Fabula

ipsa nota Tel ex Apollodoro (1, 7, 5), quam varüs

rationibus veteres explicarunt; confer Davisium (ad

Cîc. Tuscnl. 1, 38) et Harduinum (ad Plia. b. n.

2, 9).

■ lucis diva secundae] Diana quippe Lunae dea.

pulso et luminis auro] Expulso radio Solis.

УьхсАЛ. — Rcctc; perperam alii teste Grotio in

margine legerunt eulminis pro luminis.

née curare] Scilicet probat, vcl curare pro eu-

714 Martiani Capellae lib. IX. $. 919.

Pensa aut ferre susurros

Illex carminis ampli

Aegram cura coëgit.

Temnit noctis honorem,

Praefert antra subulci,

Rupe et dura quiescit,

Et post regna tonantis

Stramen dulcius herba est.

920 Talibus Harmoniae carminibus oblectati omncs permulsique divi, nec minor

quippe ex fidibus suavitas quam vocis modulaminc resultabat; denique qua

industria comparatum quibusve asscquendum ediscendumque opibus vigili cura

repromittat, ut in tarn dulcem eblanditamque mollitiein intitna mentium liquescat

affcctio, Jove admirante disquiriCur. Ac tunc virgo, quum artis praccepta

a se expeti examinandae eruditionis intentione conspiccret, paulum melicis

temperans, exhortante quoquc Delio Palladeque, sic coepit:

921 Jam pridem quidem exosa terrigenas et fastidiosa mortalium coeli orbes

stellantes incutio, in quibus artis praecepta edissertare prohibitum, quam

rabat. Vulcan. — Imuio referendum esse ad coëgit »Dura et гире quiescit.*

vix est quod moneam. Gnor.— »Latmia saxa« diciint Ovidiae (hcroid. 18,

aegram] Sic codices Darmstattcnsis , Reiche

nauensis, et Monacensis (C); Grotius cnim aegrum

G3) et Catullus (06, 3).

ЛегЬя] Hoc с códice Rcichcnaucnsi et ante Groedidcrat

Aeqer amore legitur apud Livium (30, 1 1 ). ,. .... . „ . , ,

* . t,um e",tls repoeoi pro Grotiano herbae. Dianae

honorem] Haoteniis horrorem cditum. Emendavi , , * , . ■ , ,

1 cnun herba dulcius stramen est, quam quod habet

honorem, ob тогеиш et ob scntentiani. Лат supra ,. • T .

' ш regno Jovis.

de Luna dixit:

с. . ... obïectati] Codex Monacensis (С) addit sunt ,

»Sic tua noctis honos.n J \ / •

GnoT.— Eadem Vulcanius jam monuerat, quem et Darm9taUcnsÎ!» omittit quod in editis sequitur

sücutio praeterirc nondebebat. Monacensis (C) ctiam omnes> sed m"*andi causam non vidi.

codex habet honorem. vigili cura] Alii, Grotio teste in ma

гире et dura] Forte per тосит jxezä&SÖlV ju- sed praestat Uarmouiam pro subjecto aeeipere.

Tandas versus: edissertare] Grotiana margo: »al. disseiiare.«

Martiani Capellae lib. IX. §. 921. 713

raclodiam omnisonis convenientem pulsibus modulorum macbiuae obeuntis

ipsa rapiditas et concinat et agnoscat; scd quoniam emcrsa terris virgo nuptara

vanescentia intercapedinatae prolixitatis oblivia jam supero debet vigore dis

cutiere, jussa percurram, si prius ingratae mortalitatis com moda repediata

recenseam. Dum me quippe germanam gemellamque coelo ilia incogitabilis 922

effigientiae genuisset immcnsitas, sidereae revolutionis excursus atque ipsa

totius molis volumina comitata supcros incitosque fulgores modis associans

números non reliqui; sed quilín illa monas intellectualisque lucis prima

formalio animas fontibus emanantes in terrarum habitacula rigaret, moderatrix

earum jussa sum demeare, denique numéros cogitabilium motionum totiusque

voluntatis impulsus ipsa rcrum dispensans congruentiam temperabam. Quam 925

rem deberé mortalibus universis Theophrastus laboravit; Pythagorei etiam

docuerunt, ferociam animi tibiis aut fidibus mollientes, cum corporibus admelodiam

omnisonis] Nimirum spliacrarum con- tionibus conflata fuerit (р. 55. 56), codem tempecentum,

de quo snperine (§. 905). ramento etiam síngalas Iioinínum animas distributee

repediata] Forte repudíala, ni malls repedata esse leglinus. De monade vide snpcrlus (§. 751).

antiqua voce. Repedare enim est pedem retrahere, moderatrix'] De vi muslccs ad excolcndum bo

ut grammatici doccnt. Grot. — In margine facilior mlncin ex sentcntla Platonis egregia exstat dlspuicctlo

exstat repetila, sed bon jam in sequent! tatio Anne- den -Tcxii (Trajccti ad Rhen. 1816),

recenseam contlnctur; quarc mallui repudiata, ut quam vide.

supra ctlam (§.899) »terrlgcnac stollditatls Ignavlam« Theophrastus] Tbcopbrasti libros de música

et »melicornm ¡ndocllcm mortalitatem« cam orbe laudat Diogenes Laertliis (5, 47); insigne fragterrlsquc

abegissc dixit. mcntiim exstat apud Porpbyrlum (In Harmonicain

coelo] Quo melius scqncntia intclllgas, adi pa- Ptolemaci p. 241), vide Fabricium (In bibl. Gr. 5,

lacograpbiain meam crlticam (III, §.470) et Pia- 9; p. 251), qui 3Iartianum quoque idem opus rctonem

(de re publ. 7, p. 551 Stcpb.). ! '. • spiecre censet.

eftigienliae] Alil teste Grotio in margine effi- ferociam animi] Atbcnacus (14, 18 5 p. 625 Г.) :

cientiae, qnod eodem redit, slquidem boc loco de d^rjÖaVQog i6xi xai ßkßaioq r\ [WVÖwfj artäöi

Ico rcrum omnium creatorc ex Piatonis- zùîg [xa&ov6t rtaidev&elöL те ' xai yàg ta rjxhj

loquitur; sed earn ipsam ob causam yuI- jtaidevec xai Tovg ■âvfioeLâsïç xai Tag yveó-

Icctíonem qiiamvis insolentiorcm practuli. ßag ôuxtpôoovç xaxartQavvei' ÜXeiviag yovv ó

animas] Piatonis Tima с um respieit (p. 41. 42), ïlv&ayôçuoç xai та> ßleo xai rolç i}dÈ6i

ubi postquam ipsîns mundl anima harmonie!» га- дшерооогч , eï ЛОТЕ 6vvsßauve ^aP.SJtaívsLf

90 *

716 Martiani Capellae lib. IX. §. 923.

haererc nexura foedus animarura. Membris quoque latentes interserere nuttieros

924 non contemsi. Hoc etiara Aristoxenus Pythagorasque testantur. Dcnique benignitate

largissima sensim ipâam notionem meae objectationis apcrui. Nam

fides apud Delphos per Dcliacam Citharam demonstra vi; tibiae per Tritonidam

avTov dCogyfjv, ävaXafißävav xr¡v Xvgav ixi-

■&âgi£e, лдод ôè xovç ertiÇ,T]Xovvxaq xr¡v aixiav

ïXtyt' rtgavvo[iat. Addc Jainblichum de

Pythagora ipso (in vita Pythag. 15, 64; p. 50

Kust.): tîJv ôià ßovöixijg rtaidevów rtgcórr¡v

xaxe6xr¡6axo diá xe цеЛеоу xivcov xai $v&-

licov, ¿i^ am xgójtcov xe xai rta&cov áv&gcojtivùw

iâôeiç èyévoixo dt côv fraôicûç

eiç xà èvavria jtegtèxçerte xai Jteçt^ye xà xijç

ipv%r}g rtád-r¡ àXôycoç 6x>vt6xà[ieva xai vrto-

<pvô(ieva èrtavoç&ovfievoç rtobç àçexrjv

Tovxcov exaöxov ôià xcov JtQoçrjxôvxcov цеЛшг

eoç âtà xtvcov 6coxr¡QÍcov <pao[iaxcov ■• ct de

Pythagorcis ia Universum cundein alio loco (52,

224; p. 181): *Hv âé xtva fièXr] rtag avxolç

лдод xà xijç tyv%r¡g rtádrj jïejtoir/fiéva, rtgóg

xe à&vfxiaç xai drjypLOvg — xai rcàXtv av

txeoa ядод xe xàç ogyàç xai rtgoç xovç &vftovç,

dû a>v irttxeivavxeç avxà xai àviévxeç

&XQb T0^> P&rçLov 6vfi[¿exga Jtgoç avâgeiav

ccJtEtçyâÇovXO. Confer et Aristide m Quinctilianiiin

(2, p. 63. 76. 126) et quae inferáis (§. 926) narrantur.

Aristoxenus] Lactantius (inst. divin. 7, 15):

»Quid Aristoxenus, qui negavit omnino ullam esse

animant, ctiam dum vivit in corpore; sed sicut in

Gdibns ex intentione nervorum effici concordem so

lium atque cantam, quem music! harmouiam vocant,

ita in corporibus ex compage viscerum ct vigore

mernbrorum vim sentieudi exsisterc; quo nihil diet

delirius potest« ; ct alio loco (dc opif. dci 16):

»Volant igitiir animnm simili rationc constare in

bominc, qua corporis partium firma coiijunctio membrorumaue

omnium in unum conscntiens vigor motum

ilium sensibilcm faciat aniiniimqiic coiicinnct,

sicut nervi bene intent! conspirantcm solium. « Plu ra

dabunt Davisiiis (ad Cic; Tusciil. 1, 10) ct Mahnius

(in diatribe de Aristoxcno jam supcrius §.212 landata),

qui siuiul ct ipsi monnei'iint, jam ante Aristoxenum

idem placitum ab aliis impie primis Py

thagorcis propositum esse, quorum scntentias jam

Plato (in Phacdone p. 85 sequ.) et Aristoteles (de

anima 1,4) reprehendcrint. Siquidem Pythagoras,

Pliitarcho teste (dcplac. phil. 4, 2), animam dixit

esse agL\}¡iov éavxot' xtvovvxaj discipulus autem

ejus Philolaus (apud Claudium Mamert. 2, 7) can

den» docuit tindi corpori per numerum ct imiuortalcm

et incorporalem convenientitem*; vide Bocckhium

(in Philolao p. 229) et Ritterum (Gesch.

d. pythag. Philos, p. 215).

objectationis] Forte oblectationisl Grot. — Mi

nus placet corrcclio, quam quod in libris scriptum

est. Objectationis mcae notionem apervi idem est,

ac si dixisset: »monstravi quid utilitatis meo interventu

provcniat.n Objectatio et afflictatio pro oiijeclio

ct afllictio saepc scrim" advertit Mcibomius

(p. 543 v. 25>. .

Deliacam Citharam] ¡Vcscio quam puellam citharae

inventriccm fingit, quam plcriqnc ab Apolline

vel Mercurio, rel qui humanos auctorc

ab Orphco, Amuhionc, Lino inventant

(Pausan. 5, 14, 65 Plia. hist. nat. 7, 57).

emendavi pravani sci-ibcndi rationcm Cylharam ct

hie ct in scqucntibus.

Martiani Capellae lib. IX. §. 924. 717

nostri comitcm Marsyamquc Ljdium sonucrunt; calamos Mariandyni et Aoncs

in laudes infla verc coelestium; panduram Aegyptios altentare permisi, ipsisque

me pastoralibus fistulis vel cantus avium vel arborura crepitus vel susurros

íluminum imitantibus non negavi. Psaltas, chordacistas, sambucos , hydraulas

Tritonidam] Mincrvam tibias invcnisse, inventas

abjccisse, abjcctas Marsyam sibi vindicassc, nota

fabula est. Undc Ovidius (met. 6, 584) de Marsya:

»Quem Tri to niaca Latous arundine victum

siflecit poena"

Vide Aristotelcm (polit. 8, в, 8), Ovidium (fast,

в, 696 sequ.), Plutarcbum (in vita Alcibiad. 2),

qnosquc jiractcrea laudant Spanbemius (ad Galliui.

h. in Dianani 244) ct Bocttigcrus (über die Erfin

dung der Flöte in Wiclandi Mus. Alt. T. I, p. 285

sequ.).

Lydium] Iinmo Pbrygium (Plutarcli. de mus.

p. 1135. Allien. 14, p. 616 f.), sed vicinac regio

nes facile conftinduntur.

Mariandyni] Dc Mariandynis Heraclcac Ponticae

accolis et tribiitariis vide Platoncm (de legibus

6, p. 776 Stcph.), Straboncm (12, p. 542 Cas.),

ct Athenaeum (6, p. 263); sed inprimis hue pcrtinct

Eustatbii locus (ad Dionys, pcricg. 791), qui

nomcn eoruin dérivât a Mariandyno Tityi filio, qui

Marsum (Marsyam?) Aulclis (i. c. tibicinie) patrem

tibiis canere docuerit; cujus fabulac vim acute pcrspcxit

Welckcrus (in epbem. schobst. 1830, n.

2; p. 11. 12. 15).

Clones] Hoc est Boeoti (Strab. 7, p. 521; 9,

p. 401 Casaub. Pausan. 9, 5, 1. Virgil, cel. 6, 65.

Stepb. Byzant. p. 90), quos omnium maxime tibiis

opcram dédisse constat. Confer Maximum Tyrium

(diss. 25, 2; T. I, p. 440 Rcisk): 0rj/3aíot, avXr¡-

XDCTjv érttxrjdevovót, xal i6xw r¡ dû avXaiv

fiovöa èrti%cùQioç xolç Boicotoïç: ct inscriptioncm

apud Dioncm Cbrysostoiuum (7, p. 125 Morell.):

'EXAàç [ilv 0r¡i3ag vixäv rtQOvxQivev avkoîç.

Tbcbauos ct Ucraclcotas canjungit Atbcnacus

(4, 84; p. 184).

attentare] Malim cum pâtre attemperare, quanquam

supra dixerit:

» tentât psallerc Melpomene.*

- Grot. — Non capio, quid pater filiusquc in Martiano

hic reprehendan!. Siipcrius cnini Martianns

jam hoc verbo usus est (§. 888 ct 895) ac vidimus

ab eo Claudiauuin attente esse lee tum; atqui is

(in rapt. Pros. 5, 217) similiter:

— »digitisque attentat mollibus arcum.*

Ccterum codices Monacensis (C) ct Darmstattcnsis

hie quocjuc attemptare scribunt. De pandura dixi

supcrius (ad §. 906).

susurros fluminum] Sic Ovidius (fast. 2, 516)

gaiTuIum appcllat rivum, Horatius (od. 5, 15, 15)

loquaces lymphas.

psaltas] Edituin fuit hactcniis spaltas, male, quod

et Yule milis vidit; nam scquiiiitur chordacistae ,

hydraulac et sambiiei. Gloss. Isidor!: »sambueus

saltator.« GnoT. —i Pari crrorc In marmorc apud.

Grutcrum (942, 14) Terspichore pro Terpsichore,

ñeque raro in ipsius nostri codicibus Monacensibns

inveni Spyche pro Psyche. Hie tarnen in ipso Monacensi

chordacistas] XoçâaxtÔtàç in Graeco sermone

non novimus, sed xoçdaxiÔràç, qui ходдажс

saltarcnt, de quo vide Athenaeum (14, 27; p. 629)

et Lucianum (dc saltat. 22); verumtamcn cjuum

hic dc instrument is musicis agatur, Martian! potius

718 Martiani Capel] ae lib. IX. §. 924.

i)2ö per totuin orbem ad comniodum humanae utilitatis inveoi. Per гас quippe

vestrum homines illexere succursum, irasque inferas per naenias sedavere.

Quid quod bella victoriaeque undique in eis cantibus conquisilae? Nam Crêtes

ad citharam dimicabant, Lacedacmonii ad tibias, nee aggrediebantur fata proeliorum,

priusquam illis contigerat litare Musis. Quid Amazones nonne ad

calamos arma tractabant? quarum una, quae concipiendi studio venerat, quum

Alexandrum salutaret, donata tibicine, ut magno muñere, gratulata disecssit.

quam librariorum errorem esse arbitrer, qui a chorda

тосет demandant síbí pcrsiinscrit.

sambucos] Apud Athenaeum (14, p. 655 Casanb.)

legimus »sambucam esse quatuor fidibns tensnm

¡nstriiincntum, usitatum Partbis et Troglodytis«

(addc eiindem 4, p. 182). S trabo queque (10,

p. 421 Casaub.) barbarnm esse nomen affirmât.

Phoeniciain ei origincm tribuit Spanbeinius (de usu

et pracslant. num. T. I, p. 709). Festtis »sambucam

oiga ni genus esse« scribit »a quo sambucislriae

dicantur«; quo nomine et Livius (59, G, 8) utitur,

casque per Asiaticam luxuriam in Latium intro

ductas esse ait. Addc Scipionis Aciniliani orationem

apud Macrobium (Saturn. 2, 10): »docentur praestigias

inbonestas: cum cinacdulis et sambuca psaltcrioque

eunt in lud uni Iiistiioniuiu« cet.

hydraulas] Ihjdraulam et choraulam jungit Sue

tonius (in ГЧсгопс Hi), De bydraulo exstat coinmentatio

Meister! (in comm. Gott. nov.'T. II, p. li>2).

illexere succursum J Macrobiiis (in sonin. Scip.

2, 5): »soiios músicos sacriGciis adbibucrunt, qui

apud alios lyra vcl citbara, apud nonnullos tibiis

aliis^e musicis inslruiucntis fieri solcbant.« Plura

debit Saubertus (de sacrif. vct. 27, p. G24 sequ.).

naenias ] Sic codices nostri Reiebcnaucnsis ,

Darms ta ttensis, Monaceusis (C), parilerque Leidensis,

quem Burmannus (ad Ovidiuin I, p. 60ö)

citat. Vulgo in« eliain, quo nibil languidiits. Macrobius

(s от п. Sc. 2, 5; p. 45o Zeun.): »mortnos

qiioijuc ad sepulturam prosequi oportcre cum canta

plurimarum gentium vel regionum instituta sanxerunt.

« Adde Boclbiuin (de música in op. p. 1575).

Cretes] Atbenacns (14, 24 5 p. C27): ôiôrteQ

nal oí âvdoeiôxaxoi Aaxeâaifiôvioc цех1 av-

Xcov Ôxçaxevovxai, Koïjxeç âè ¡xexá àvqccç,

цеха de ÔvçLyycûv xcci avZcôv Avôol, cûç 'HqôÔOXOÇ

íóxOQíl. Adde Clemente m Alcxandriuum

(paedag. 2, 4; p. 164): %Qcövxctc yovv Jtaçà

xovç rto7.k[wvq avxcâv TvQgrjvoi fitv xr\ бал-

rtiyyi, ÔVQiyyi âs Aoxâôeç, HlxsPmí de rtr¡xxlólv,

ум\ liorjxeç XvQa, xai Aaxeôaïuôvtot

ccvÂtô , y.ai vÀquxl Oganeç, xcà Aiyvrtxioc

хтцлагы, xai "Agaßeq xVfißtxAco.

Lacedaemonii] Vide A'gcllium. Grot. — Sed

cur Gcllium (1, 11) latidat, non quem is ipse

aiietorcm babuit Tbucjdidem (S, 70)? Plurcs vide

apud Mcursium (misc. Lacon. p. 102 ct 150). Addc

Maximum Planudcm (scbol. ad Ilcnnog. T. V,

p. 4Ö8 Wal/.).

contigerat] Ita Meihoinianorum alter (p. 54i»

v. 1), Rcicbcnaueusis, et Monaccnsis (C) pro contingerct

in edit is.

litare Musis \ Plutarcbus (in Lacon. p. 258)

docct oLaccdacmoniorum regem ante pugnam Musis

sacra fecissc.«

donata tibicine] liane bistoriam apud nullum

. Martiani Capellae lib. IX. $. 925. 719

Lacedaemonios in Graecia, in Italia Sybaritas tibicines ad proelia praeire quis

nesciat? Tubas non solum sonipedcs atque bella, sed agonas acuere certauicnque

membrorum, nunc quoque compcrtum. Quid pacis mania Donne 92(>

nostris cantibus celébrala? Graecarum qnippo urbium multao ad lyram leges

decretaquc publica rccitabant. Perturbationibus animorum corporeisque niorbis

mcdieabile crebrius carmen insonui. Nam pbrencticos symphonia resatiavi;

alium ¡(a rcpcrîri puto. Forsan illorum anclornm

aliquis, qui a Plu tardío in Alexandri vita mcmurantiir,

lioc perscripserat, unde Martianus ¡d dcsumscrit.

Meibom. — Historia ipsa exstat apud

Diodonun Sieulum (17, 77), Straboncm (11,

p. SOS Casaub.), Curtium (C, o), Justínum (2, 4,

53; 12, 3, í>; 42, 3, 7); Tlialestrin sive Minitliyam

appcllatara ferunt. Confer Petitum de Ainazonibus

(p. 3G4 sequ.).

Sybaritas] Haud scio an Martianus negligentia

lapsus sít, animo ejus obversante historia illa de

Sybaritani exercitus equiiatu ad sympboniae cantnm

saltationc quadain moveri sólito (Plin. 8, 64), quem

tauten ca ipsa re bello minus idnncum fuisse iiitclligimns

ex Atlienaeo (12, 19; p. 520).

tubas ] Bocthius ( de miisica 1 , I ; in oper.

p. 1373): »Nonne illud ctiain manifestum est, in

bellum pugnantium ánimos tubarum carmine accendi?

ayottas] Vide bunc morcm apud Pliniam bist. n.

lib. 7 ; Tertiill. de spect. cap. 1 1 ; Sidon. Apoll*

in pan. urb. Narb. ; Ilcliod. lib. ult. Grot. — De

tuba signo comraissionis, uti verae pugnae Ha va

riorum certaminum , Tide locos veterum apud Just.

Lips. Saturn. II, 19, p. 108; Fabr. Agonist. III,

IG. Acneid. S, 113:

*At tuba commisses medio canit ayqert

Stat. silv. III, I, 139, conf. 131 1

•Jam placidae dant signa tubae.»

Addo Sopliocl. El. 711; Poll. 4, 86 — 89. Non

deest tubicen in tabula picta ex amphitheatre, in

qua apparatus ccrtaiuiuis cerní tur, in Gull. Gcllii

Pompejanis tab. 7S. Welcher (in Syllogc epigr.

p. 66).

ail lyram] Hue refer illud Aristotelis proiil.

cap. 19: dià ri vößoi xaÀovvtai ovç qdovôtv,

r¡ órt, jïq'lv ÈJti6ra6&ai ygáfificcTa r¡dov tovç

VO[iOVÇ et cet. Grot. — Adde dementem Alcxandrînum

(strom. 1 , p. 308): fièXoç те av rtocotoc;

rtsçiè&Tjxe Tolç Jtoir¡iia6i} wxï tovç Aaxeduifiovicov

vôfwvç éfieZortoítjÓe Tèortavôooç b

'AvTLÔÔaîoç. Aclianum quoque (var. h. 2, 39) ¡11 par

tes vocarc licet; sed simul etiam conferenda sunt,

quae Nitzschius (nielo t. de hist. Homer! I, p. 38

seqn.) de omni hoc argumento sollcrtcr et accurate

monuit.

perturbalionibus] Similis locus apud Boëthium

de música lib. 1, cap. 1. Grot. — Adde Aristotclem

(polit. 8, S), Plutarchiim (de \irtiitc moralí

p. 441), et Athenaeum (14 p. 623 f. Cas.).

corporeisque morbis] Macrobius (in somn. Scip.

2, 3): »Ita dcniqiie omnis habitue animae cant'ibus

gubernatur, ut et ad bellum progrcssui et item receptui

canatur — i ram siiggcrit, clementiam siiadct,

corporum quoque morbis medetur ; nam bine

est quod acgris remedia praestantes praecinere

dicuntiir.« 'Ertaotâàç significa t, quibus jam Аея-

eulapíum usnm anctor est Pindarns (Pylh. 3, Hi)-

720 • Martiani Capellae üb. IX. $. 926.

quod Asclepiades quoque mcdicus imitatus, quum consulentibus urbium

patribus plebis inconditae vulgus infremerct, seditioncs accensas crebriore

cantu inhibuit. Ebrios juvenes pcrindeque improbius petulantes Damon unus

e sectatoribus meis modulorum gravitate perdomuitj quippe tibicinem spondeum

canere jubens temulentae perturbatiorns dementiam infregil. Quid afflictationibus

corporeis nonne assidua medicatione succurri? Febrem curabant vulncraquc

vetcrcs cantione; Asclepiades item tuba surdissimis medebatur. Ad

aff'ectiones animi tibias Tbeophrastus adhibebat. Ischiadas quis nesciat expelli

Addc Platonctn (in Charintdc p. 155 Stcpli.). Inpriinis

autem Pythagoram morbos curasse ntiisïcac

ope ferunt (Jamblich. vit. Pythagor. 23 et 54;

p. 93 et 196 Küster. Porphyr, vit. Pytliag. p. 57).

Asclepiades] Recepit bacc ad verbum Cassiodorus

(de música in op. 2, p. 557 Gar.). Asclcpiadarum

liistoriain învenics apud YValchiura j(\n antiqu. me

diéis , Jenae 1772, p. 119 sequ.), cui adde Antonii

Coccbiî dispntationem (discorso primo supra

Asclcpiade, ed. Raim. Cocchi, FJor. 1 758) et Falmciuui

(in bibl. Gr. 6,9; T. ХШ, p. 87 sequ.).

seditiones] Confer Tcrpandrmn, xov T7¡V yerouivr¡

v лоте лада Aaxeâacnovioiç 6rá6iv

VMTaXv>6avTa , apnd Plutarchiini (de mus. p. 11*56)

et Cbristodoruin (în antliol. Pal. T. I, p. 42):

Qç лоте ôcvrjévToç ел' EvgcÓTao çoàcov

Ъ/1х>бТ1,лб1со фбдщууь хатеЛд'/jvvev âeiâcov

'Ay%e[iá%ú>v хахотутад 'A[ívx?mLcov vae-

TTjÇCOV.

crebriore eantu] Sic codex Monacensis (С);

vulgo crebrior canins.

ebrios] Idem Pythagorac tribuunt Quinctllianne

(1, 40, 52) alüque, quos ibi laudat Spaldingius

(p. 227); cum nostro consentit Gnlcnus (de dogm

llippocr. ct Plat. 9, 5), vide Fabriciuin (ad Scxtum

Emp. 6, 8; p. 557) ct Kustcrum (ad Jambl. Pytbag.

112). In Universum confer Athenaeum (14,

p. 627) et Meiboniium (ad Aristid. p. 501).

Damon] Commémorant h une Plato (Lach,

p. 180; Alcib. p. 118; Axiocb. p. 564 Slcph.),

Plutarchus (in vita Pcricl. p. 155; Aristid. p. 519),

Diogenes Lacrtius (2, 19), Suidas, alii; confer

Ilcmstcrhiisium (ad Aristoph. Plut. p. 532), Jacobsium

(in add. animad v. in Alh. p. 556), et Suvernîum

(de Aristoph. nub. p. 60).

tnedicatione] Sic Icgcndum esse jam Grotias

vidit, quum vulgo meditatione cdcrctiir, confirmatnrquc

ejus conjectura a códice Sleibomiaiio utroquc

(p. 543 , v. 18) ct nostro Reichcnaiicnsi a prima

mann.

vulneraque] Appulcjns (de magia p. 491 Oud.):

»Vetcres quidcin mcdici etiam carmina remedia

vulnerum norant, ut omnis vctustatis ccrtissimus

anctor Iloincrus dorct, qni facit Ulixi de vulnere

sanguiiicm proflucntcm sisti cantamine. IVihil cnim,

quod salutis fcrendac gratia fit, criminosum est.«

ischiades ] Confer Gellium (4, 15): »Crcditum

hoc a plcrisquc est ct memoriae mandatnm, iscluaci

quum maxime dolcant, turn si modulis levibus tibiccn

incinat, minui dolores. Ego unperrimc in

Tbeophrasti libro scriptum invent, vipcrarum morsibus

tibicinium ecitc modulatcquc adhibitum mcdcri.

Rcfert etiam idem Dcmocriti liber, qui i

Martiani Capcllae lib. IX. $. 926. 721

áulica suavitate? Xenocrates organicis moduli's lymph áticos liberabat. Thalctem

Crctensem citharae suavitate compertum est morbos ас pcstilentiam fugavisse.

Hcrophilus aegrorum venas rhythmorum collatione pensabat. Animalium vero 927

sensus meis cantibus incunctanter adduci saltern Thracius citharista pcrdocuit;

in quo non fabula sed Veritas gloriam procreavit. Unde enim cervi fistulis

capiuntur, pisccs in stagno Alexandriae crepitu detinentur, cygnos Hypcrboreos

citharae cantus adducit? elcphantes Indicos orgánica permulsos detineri voce

scrîbitur jîeqI Zoificôv, in quo docet pluriuús Lo- incunctanter] Grotiana margo si cunctantur,

mi ниш morbis mcdicînain fuisse incentioncs tibiarum.« qno nihil languidius.

Thaletem] Plutarcbus (d.inus.p.H46):ov tpa6í ctrv{ fistulis] Macrobius (in somn. Scip. 2, 3):

Harán rtV&¿XQi¡6xov Aaxeâaifwviovç Лада- »Quid mirum ei inter homines musicae tanta doytvbiuvov

ôià iwvöixijg шбаб&Ш, <хЛаЯЛа£си mmatfo est, quum aves quoque, ut lusciniae, cygni,

те той naraôxôvroç Яоцюх> rr¡v 2rtáQTr¡v. aliaeque id genus, cantum Tcluti quadam disciplina

Pluradceo vide apud Strabonem (10, p. 481. 482) apt¡s excrccant> nonnullae vero vel aves vcl terct

confer omnino Mülleram (Dor. II, p. 170) et nna£ gea аф1айсв bc]i„ae ¡nY¡unte canta in relia

Iloeckium (Cret. Ill, p. 342. 364). Cave autem eponte decuiTant, ct pastorate fistula ad pastum

cum philosophe Milesio confundas, qui nominativo qu¡ctem tmperet gregibus?« Cervos ipsos

casu Thaies erat, non Thaletes. Solinus (19, 11) » sibiles fistularum miran « testa-

Herophilus] Praefixi aspirationis literam, quam Ш) praeeunte Plinio (hist nat. 8, SO), ubi plura

Grotius ad marginem rejecit Vide enim dc hoc me- jat nal ju¡nus.

dico Plutarchum (in plac. phü. 4, 22; p. 905. pau]o ^ ^ Varronem (de R. R.

S, 2; p. 904), Sextum Empiricum (adv. mathem. m „ л 40G Gesn.) legimas, ad tibiae cantum

p. 493), Plinium (H, 37, 8 f. 26, 2, 6), Ter- ^ ven¡88e

tullianum (de anima 10), et Celsum (in pracf.). Adde ... .

_ . _ crepitu ] Id est «crepitaculi somtu.« Meibom.

Fabricii bibliothecam Graecam (13, p. 18S f.).

venas] Eadem Plinius (29, 1, S) retulit. Adde (p- 3 9 T* >'

Aristidem Quinctilianum (1, p. 31 Meib.), Tib- elephautes] Strabo (IS, p. 70S): nn*OQXüv

vium (1, 1; p. 17 Bip.), et Gellium (3, 10), &*00XOt>6l, rotç ¡úv âtà Zôyov, tovç âi

«bi legimns ex medicorum musicorum sententia ^бцф r¡ XViirtavUSfu} rivl xrjXobvTsç.

» venas vel potius arterias numero m overi septe- fistulis aves] Martialis (14, 2 18) s

nario, quod ipsi appellent rt)V дш zeÓóÚQCúv »Non tantum calamis, sed cantu fallitnr ales ш

ÓVfHpovucv, quae fit in collatione quaternarii nu- et Cato, eeu quisquís distichorum auctor sit (L

meri.« Vide et nostrum inferios (§.968). Pro coU d. 12):

latione alii olim, teste Grotio in margine, colloca- tFíííiíto dulce canit, volucrem dum decipU

tione, incptc. auceps.*

722 Martiani Capellae lib. IX. §. 927.

compertum, fistulis aves allici comprobatum, infantibus crepitacula vagitus

928 abrumpcre, fides delphinis amicitiam hominum persuasere; quid? cantibus

allici disrumpique serpentes, glandem messesque transiré, manes cieri Lunamque

laborare, nonne ipsius vetustatis persuasione compertum? in Lydia

Nympharum ínsulas dici, quas etiam recentior asserentiura Varro se vidisse

testatur, quae in medium stagnum a continenti procedentes can tu tibiarum

929 primo in circulum motae dehinc ad litora revertuntur. In Actiaco litore mare

citharam sonat. Megaris saxum ad ictum pulsus cujnscunque fidicinat. Possem

innúmera mortalibus a me collata percurrere, ut non me terras fugiendi studio

crepitacula] TIXatayàç, de qníbos Aristoteles etíam contís qno líbeat impnlsae, mulloriim civiui»

(polit. 8, С, i). Mithridatico bello salas. Sunt et in Nymphaeo раг-

delphinis] Plinius (Iiis t. nat. 9, 8): »Dclphinus тае Sulfilares dictae insulae, quoniam in symplionon

liomiui tantnm amîcum animal, verum et musicae niac canta ad ictus modulantium pedum movcn.lur. «

arti, muleetur sympboniae cantu et praeeipue by- Seneca ctiam (nat. qiiacst. 3, p. 754 Lips.):

drauli sonó", ubi plura Harduinus. Sed nota in- »Sunt multi pnmicosi et leres, ex quibus quae

primis Arionis historia, de qua supra (§.908). constant insulae in Lydia iialant Tbcopbrastiis est

serpentes] Manillas (1 , 92): auetor. Ipse ad Cotylias naf antera insnlam vidi« cet.

» Consultare fibras, et rumpere voeibus angucs.« Adde Strabonem (13, p. 614 Cas.), ubi vulgo per-

Calpurnius (ecl. 11, 70): peram xaZovfièvTjV vrj6ov pro xaAct[iivT¡v. Ce-

»Cantavit, quod Luna timet, quo rnmpitur ternm pro vulgato hjmpharum scripsi Nympharum

anguis.« e códice Rcichcnaucnsi et ntroque Mcibomiano

glandem] Dele fount cum MS. et conjunge (p. 346, v. 2), qnibuscum plurimi alii concinunt

cum praccedentibus. Grot. — Vulgo cnim » glandem a Scaligero ad Varronem et Salmasio (ad Solin.

f'erunt messesque«, quod tarnen non rcctius esse pol j Ii. p. 12ö) laudati.

videtnr, quam quod alios pracmittere Grotius in yicliaco] Sic margo Grotiana codicesquc ct

margine notavit »in Thracia Orpbeo canente«, nam Meibomian! (p. 346, v. 6) et noslri Rcichcnaucnsis,

hoc loco de incantationibus et praestigiis agi mani- Darmstattensis, etMonaccnsis; vulgo Allico. Acliuiu

festum est; quare facile Grotio obtemperavi, sed Promontorium Apollini sacrum fuisse no (um cet

Ha ut cum sequentibus potius » vetustatis persuasione (Strabo 10, p. 511. Plin. 4, 2. Sucton. Oct. 18).

compertum« mutata interpunctione conjungerem. Megaris] Pausanias (1, 42, 1): èôri ÀiSoç

Lunamque] Confcratur palacographia mea (T. ov VMTa-delvcu XéyovÓlV 'АлоЛЛсога rr¡v

Ш, §. 74), nbi omnino latios de incantationibus cgi; xi&àçav >— r¡v tvxjj ßctXcöv Ttç iprjqiiôc, xarà

in Lydia] Plinius (hist nat 2, 93): »In Lydia, ravvà ovréç te r¡xr¡6e nal xi&âça xqovquac

Yocantur Calaminae, non ventis solum, sed Ó&eíóa.

Martiani Capellae lib. IX. §. 929. 723

reliquisse sed ingratae huraanitalis ignaviara viderer jure damnasse; sed jam

ad artis praecepta desiliam, ut nupturae virgini promissum munus impendam.

QUID SIT OFFICIUM MUSICAE.

Et quoniara officium meum est bene modulandi sollertia, quae rhyth- 930

micis et melicis adstructionibus continetur, prius de melicis dissertabo. Dico

quidquid rite sonuerit, aut tonum esse aut hemitonium aut quartam partem

toni quae diesis appcllatur. Verum tonus est spatium cum legitima quantitate,

bene modulandi] Inititim Lie facit tractandi de

ipsa arte música, cujus interior finis est bene mo

dular!. Hue omnia institutio tendit. Ita intelligendi

omncs, qui musicam bene modulandi scicntiam definiunt,

ut Augustinus quoque libro 1 de Música

Meibom.

rhythmicis] Id est Harmonica et Bhytbmica.

Mélica ipsi sunt та àçfiovixa. Nemo alius ita

in his (p. 665): trj de rijç xivr¡6eo}Q rá£ei

цод ovofia slr¡, rrj d'etv rrjç <po)vr¡g, tov те

o^soç cifia ка\ ßageog övyxegawvßivcov, àç'

fiovux 6vo¡xa jiçoçayoçevocto : plura dabit Stallbauuiiiis

(ad Pbilcb. p. 56).

quartam partem] MS. quartam tantum. Ego

cum pâtre partem tantum malim et alia rite sonant.

Gbot. — Recte codex (B)$ cditiis rite. Est bacc

locutus. Cetcrum duas tantum illas partes ad bene locutio insolcntior. Hoc autem vult (Martianus):

modulandi artem faceré dicit exclusa Metrica: quae

tarnen ad perfectum cantum, in quo etiam verba

considerantur, vcl maxime est necessaria; v. Aristidem

p. 28. Meibom. — Pfescio quid offensionis

invencrit Meibomius in vocabulo melicus pro har

mónico usurpato, quum fieXog et aofiOvLa pro

miscúe codeni sensu adhiberi soleant. Sic verbt

causa Plato, licet (in rcpubl. 3, p. 398 Slcpb.)

pariter atque Aristoteles (in poët. 1 , 4) tres carminis

partes appellet Xóyov , àopovlav, gv&fióv,

tarnen alio loco (in Gorg. p. 502): eï Tig rteçtr

éXoixo, inquit, Trig rtoit'jóecog rtá6r¡g то Ts

tuè?,og nal xov QV&nbv nal to цётдоу, âXXoTl Euclidem (de barm. p. 10), et quos laudat Crcu-

»Quodciinquc intervallum modulamur (incompositum,

et intra quod aliud cadcrc nequeat) dico aut

tonum esse, aut quartam partem toni.« — Quod

hic Grotius notât, id ex musiccs ignorantia est

natum; uti ct quod sequenti nota dicit: »bemiolicc

proportio appellatur barmonica, ut sesquitertia arith

metical! plane est erroneum. Meibom. — Vulgata utiqne

sana est Aristides Quinctilianus (p. 45 Mcib.) :

TETaQTTjfwQiov , inquit, tov tovov r) ô'uôig еб-

TW} pariter ut noster inferius (§. 955). Adde Vitruvium

(5, 4 5 p. 137 Bip.), Plutarchuui (de musica

p. 1140), Sextum Empiricum (adv. mus. 6, 47),

rj Xbyoi yiyvovtat то Xeirtófievov; itemque

(de legibus 2, p. 669) inter se opponit fièXoç et

quum paulo antea (p. 655) jtepl çv&(wv

aal aQfiOvíav ov6r¡g Trj g fiov6ixrjç dixisset.

Cetcrum utriusque partis vim egregic déclarât idem

zerus (in mclctcm. T. Ill, p. 19). Ali is tarnen ge-'

neralius est то èXà%i6xov fiÉTQOv xwv èvaçfÂOvicov

0шбтг][1атьп>, ut Suidac verbis utar; confer

Aristotclem (metapb. 15, p. 291 Brand.), Dionysium

Ilalicarnasscnsem ( de compos. T. Y, p. 76

91 *

724 Martianí Capellae lib. IX. §. 950.

qui ex duobus sonis diversis inter se invicem continetur; hemitonium dicitur,

quod toni medium tenet ; diesis vero distan ti ae sunt tres. Nam prima brevior,

quae tetartemoria nominatur, ex eo quod quartam partem toni recipiat;

enarmonios quoque dicitur propterea quod enarmonion modulandi genus per

hanc maxime dimetimur. Secunda ab illa major est1, nam tritemoria nomi

natur, quoniam habet partem tertiam toni; itemque chromatice appellatur,

quod chromaticum modulandi genus per ipsam finditur. Tertia vero habet

toni tertiam partem ac dimidiam tertiae, et vocatur hemiolia et harmoniac

divisio, quoniam hemiolii modum complet.

Rcisk.), Aristidcm (p. 14), Baechium (p. 2 Meib.) bendît Boëthius (de mus. p. 1477): »Bividit cniiii

etc.; iindc factum est ut ctiara pro bemitonio usur- tonum in duas partes, atquc id semitonium vocat;

pare tur, nt in fragmento Philolai apud Stobaenm dividit in tres partes, cujus tertiam diesin vocat

(p. 466 Heeren.), nbi ¡inmérito bacsit doctissimus chromai is mollis ; dividit in quatuor, cujtisjquartam

editor; addc Thconcm (de mus. p. 77), Censorinum com propria medictate, id est cum octava totius

(dc die nat 10, 7), et Macrobium (in somn. Scip. toni, appcllat diesin chromai is hemiolii; rurstim

2, 1). Quid quod posterius omnino disparuissc solam quartam ejus vocat diesin enharmoniam.*

vcl cvanuissc videbatur minima ilia pars toni, cuto- Confer ipsuui Aristoxenum (in clem. barm. p. 46)

).(úXtv Ы tijç Tjfiezèçaç aiô^tjôecoç, nt ait Pho- et Claudium Ptolemacnm (in harmon. 1, 12).

tius (in bibl. n. 242, p. У60 Hoescbcl.), vide et chromatice] Scribe cltromatica: subauditnr cnim

Macrobium (in somn. Scip. 2, 4). diesis. Meibom. — At cur Gracca forma uti .

tonus est] Euclid! (p. 2 Meib.) est rôrtoç ttç num probibeamus?

zrjg <p(ùvijÇ âexrixoç бъбттщатод алЛатг/Ç. tertia vero] Hoc plane falsum, qnamvis scripti

Uberius Aristides QuinctUianus (p. 22): » Tonum codices acquc ac editi banc lectionem ingérant,

in música triplicitcr appcllamus: aut cnim est idem Restitue vctcrcm ac gcrmanam, neqne enim tam

quod t с nsio, aut certa, aliqua vocis magnitude, crassam ignorantiam Capellae impntabo : »tertia vero

uti qua a diapente snperatur diatcssaron, aut modus habet toni quartern partem ac dimidiam quartac.«

systcmaticus, nt Lydius aut Phrygius.« Nunc sc- Hemiolia quippc diesis babct qnatuorscmis dodecacunda

siguiGcatio valet, tcinoria, sea duodécimas toni partes, id est quarleijitima

quantitate] Per legitimam qnantitatcm tam partem toni ct qnartae dimidiam, idcoqne ct

rationcm cpogdoi intelligc. Gloss. GnoT. — Hace est sic idem enunciare potuisset: »tertia vero habet

ratio siipcroctava. Glossae: »ratio cpogdoi«, acriben- tctartcmoriam diesin cjusquc dimidiam.« Meibom.

dum epogdoa. Meibom. — Vide nos superáis (§. 108) harmoniae] Pater conjicit »ev barmouiae divîet

Bocckbium (in Crcnzcri stud. T. HI, p. 58). sionc.« Forte tarnen »et harmonice divisio« legendiesis

vero] In his Aristoxenum ante oculos dum sit, nam bemiolice proportio appellatur Larhabuissc

videtur, cujus doctrinara bisee compre- monica, ut sesquiterlia aritkinctica apud Romanos.

Martiani Capellae lib. IX. $. 951. 725

DE SONIS.

Tonus igitur idem plerumquc appcllatur et sonus. Verum soni sunt 931

per singulos quosque ac per omnes tropos numero duodeviginti. Quorum

Si conjecturis paulo andacioribns, ut in alíís, ita

in hoc auctorc locus, legendas et transponendas

voces hoc modo censnerim: »jtQogXafißavöfievog,

apud Romanos vero idem dicitur actptisitus: se

condas Vííázrj vrtàrcov , hoc est principalis princîpalium,

ana cadem voce uti summns Jupiter statuit.

« Jupiter enim vrtâtoç VJtàxcùV appellatur,

idcoque ifupctTixcoç Capelle summum addidit eique

hypate ipsa sacra teste Bocthîo lib. I, cap. XX.

Simili de ratione Jupiter ctiam àycc[iÉ[XVùJV vocatus

est, q uod nempe Agamemnon apud Homcruin

•ОЯаТО ç xqelÔvtcôv dïcatur. Grot. — Hace bar

bara sunt, adeoqne expungenda. Etcnim ratio, cur

diesis ilia hemiolia vocetur, cx Aristoxeno aliisquc

est clarissima, quod videlicet haec diesis sit hemi

olia dicscos enarmoniac; ut numerus qnatiiorscmis

est hemiolius numcri ternarii. Si retinenda sint,

banc explicationcm adfercmus: vocabulum modus

hie idem significa! quod modulatio , ut ct p. 180

v. 21 (p. 516 Gr.) p. 183 v. 23 (p. 319 Gr.); deindc

pro harmoniae divisio legendum ab harmoniae

divisione, ct hemiolium pro inepto hemiolis (quemadmodum

eliam glossac intcrdum supcroctavam

rationcm impcrite vocant rationcm epogdoi pro

epogdoam), ut hie sensus bonus ac vcrus. cx ineptis

verbis colligatur: »et vocatur (sc. ilia diesis)

hemiolia, ab harmoniae divisionc; quoniam bemioliam

modulationem complcctitur.« Quod si vocabu

lum modus pro diaslematc accipiamus, ut idem

ueurpator p. 186 v. 20, ultima codem seusu legemus:

»bemiolium diastema complcctitur.« Meibom.

Sat credo supcrquc uuuc babes conjecturarum, ccrti

nihil, nequc quidquam variant codices, ut Mar

tiani polius quam librariorum errores esse putcm.

de sonis\ Hanc inscriptionem Meibom i o praceunte

rccepi, quoniam ipse sensus jubebat; vulgatam

de tropis suo loco et online infra (§. 95Ö)

posui; licet cniui Aristidcs Quinctilianus (3, p. 156

Mcib.) tropos cosdem tonos vocari doccat, inde tamcn

non sequitur, tonos etiain tropos appcllari posse.

tonus igitur ùlem] Hoc ccrtum est ex Aristide

nostro p. 22 v. 28, Eu elide p. 19 v. 6. Inde i.txâxovoç

Xvqcc diccbatur, quae scptcm diversos

sonos habebat. Inepte autem p. 180 v. 26 (p. 516

Gr.) inquit: »nam sonum id est tonum productionem

voeavi« ; ñeque enim tonus ibi appcllari potest

productio qnatenus sonus est, sed quatenus spatium

cum legitima quantitatc, quod dnobus sonis continetur,

ut supra. Meibom. — Rcctins tarnen sonus

(p&ôyyoç) et tonus (rôvoç) distinguiintur, id quod

Nicoiiiachiis (p. 1 ct 2 Meibom.) docuit.

duodeviginti] Accurate hace omnia explicamt

Boeckhius (in Crctizeri stud. Т. Ш, p. 62 seqn.

et dc metr. Find. p. 208 seqn.), quaproptcr antiquieres

anctorcs enumerare siiperscdco. Qiianquam

de numero discrepantia est, quum paulatim tantum

soni ad tan (am amplitudinem accreverint, ut alii

plures alii paueiorcs numcrent, qua dc re vide Cuperum

(in apoth. Homer, p. 52). Sunt adco qui

duodctriginta statuant, ut anctor tabulae quam spcciminis

causa cx códice Monaccnsi (C. fol. 220) cum

omnibus crroribus orthographicis hie subjeci ; sed Iii

tri um geuernm chordas in unum conjungunt, qua

dc rc dixi infra (§. 940).

726 Martiani Capellae lib. IX. §. 931.

primus dicitur apud Graeccs jtQogZa(ißavö(xevog, apud Romanos vero, quia

non eadem nos voce uti summus Jupiter statuit, idem dicitur acquisitusj

secundus vrtàxr) vrtaxóv, hoc est principalis principalium ; tertius rtaQv>jtátr¡

Prolambanomenos I adquisitns

ЩИ! Ypodorius subprincipales. Ipatc ipaton principalis principalium.

ШИШ VpolVigius. Pari ipatc ¡patón Г subpriuc. principal.

II Ypoeolius. Ipaton Г penult, priuo. in crinunico genere distat a nctc du ob. tonis.

HI ЛИ Ypoiastins. Penúltima principal, in cromatico gen. tria cmitonia distat a nctc.

II III III Ypolidius. Penúltima principalium in diatónico gen. distat tono a nctc.

ШИШ Uorins •!• princip.

Liednos ¡patón 'I' ultima princip. ct princip. nicdiarum.

ШИН! F-Si',s. Paripatciuesoii I- subprincipa. incdiaruin.

Ill НИ в*** Meson dialonos 'I' nicdiarum cxtcnta in ermonico gen.

IUI! il Jas,î"s- Extcnta nicdiarum in cromatico genere.

H H ЦП Lidius. M ч ifii 1 ;i incdiariim in diatónico genere.

Ullllll Уfei itH (ааФ«*рсг priuc. Mesen *I' inedia ct est principalis conjiinctariim.

II Hl Hl Yperfrigius. Tiifesin cugincnT' lertia conjiinctariim a fine.

ШИШ Ypercolius. Sincugmcïï. ditonos •!• conjiinclar. cxlcnta in ermonico gen.

II i Hl II Yperiastins. Exlenta conjuiictarum in cromatico genere.

Ullllll Yperlidius. Extcnta conjiinctariim in diatónico genere.

ÍXcte sincugmeñ I- ultima conjiinctariim.

Paramcsos prope medium.

Tritedia zengineTM- tertia divisaniin a fine.

Diazeiiguicn. día to mía -I- divisar, cxtcnta in ermonico.

Extcnta divisar, in cromatico genere.

Exten ta divisar, in diatónico genere.

íSVíe diazeiigmeñ-I- ultima divisar, et principalis excellent.

Trite Ypcrboleon'I* tcrtia exccllcntiiim a liue.

Jpcrbnk-on diatouos cxccllcntiuni extcnta ¡n ermonico gen.

Extcnta cxccllcnlium in cromatico genere.

■

Exlenta cxccllcntiuni in diatónico genere.

Nctc Ipcrholeoii -I- ultima cxccllciitiitm.

TT:

мои eadem nos] Sic códices Darmstattens'is , vrtarúv] Impcrife in edito ubique vjtártou

Reiclicnauciisis, et Monacensís (C); vulgo »quia ea- pro vjtarcov, qnamvis grammaticorum cañones podein

voce.« Rcspicit autem stipcriorcui locum (§.553). Sterins minus probent. Meibom.

Martiani Capcllae lib. IX. §. 931. 727

vrtatw, id est subprincipalis principalium ; quartus vjtaxáv duxxovoç, id est

principalium extenta; quintus vjtáv7¡ цёбыу, id est principalis mediarum; sextus

autem rtagv^áxtj fiéóiov, quod est subprincipalis mediarum; septimus ¡leócov duxtovoç

, id est mediarum extenta; octavus ¡ié6r¡, hoc est media; nonus TQÍrr¡

6wr¡iifxéveov, id est tertia conjunctarum ; decimus 6vvr,(i[i6vcov ôiâxovoç, hoc est

conjunctaruin extenta; undecimus vt¡tt¡ 6vvr¡f¿n¿vcov, id est ultima conjunctarum;

duodecimus яадацебу , id est prope media; terlius decimus xqíxt¡ ôteÇsvyfiêvcov,

id est tertia divisarum; quartus decimus âuÇevyfUvan/ diárovog, quod est divisarum

extenta; quintus decimus vr¡rr¡ âteÇevyiiévcùv , id est ultima divisarum 5

ôuxrovoç] Duabns priinîs duxxàvoiç vox ¿l%á- ecríptus, nisi quod pro П omnibus fribus locis male

VOX) adjungenda, duabus postcrioribus TCaoavr¡rr¡;q. est E. Editas ubique ÔvÇevyfiévcûVi in margine

Minim tarnen est, si hoc ¡la sit, uti snne esse et res tamen appositum »a). 6vvTjfi[iiveav.» Miror docipsa

ct aliornin musicorum coilatio faeilliinc demon- tissimos viros boc emendare non potiiisse, quum nc

strat, quod in Latina înterpretationc nihil aliud quam quidem Graecum sit. Scribendum cnim fuerat 6vvextenta

addattir, quod ôlâtovov désignât, nt ipse eÇsvy/iévaiV. Meibom.

Martianus infra docet. Sed perpetuus ferme hic conjunctarum extenta] Hanc roccm apml Grotiiim

error tum ¡11 Capclla him in ipso etiam Vitruvio, omissani rcstitui e codicibus Meibomianis (p. 347

quod ÔMXXOVOÇ síinplicitcr ubique et sine ulla adjec- v. 8), Reichenauensi, Monaccnsi (C), Darms tattione

pouatur, quum tarnen constet diâxovov non tensi, acccdentibus etiam ante Grotium editis.

tropum cert и m significare, sed, ut ipse Martianus prope media] Codex В male prope mediant,

infra de sonïs ait, indicium generum modnlandi, Meibom. — Non prorsus improbem.

nti et enharmonion et chroma ticon. GnoT. — Inepta v>JteQßoZaicov] Ita et Euclidcs, sive vcrius CIcoct

errónea est tota bacc Grotii annotatio. Meibom, nides, nequc cnim ilia Euclidis sunt, quae título

— Omnium fac'dlimum fuisset pro duxTOVOÇ utro- Harmonices sub ejus nomine cirenmferuntur, i:t

que loco reponcre quod alios legere Grotius in sagacissime pater mens ex aeqnalitate semitoniomm

margine aun ota vit Ài^avoç, quo vocabiilo constat aliisque similibus argumentis odoratus est. Titrnbos

sonos plcrumque appcllari (v'ulc ad §. 94G); vins tarnen vneoßo/.tcov. Et ita MS. et Vcicctised

vnlgatam rctinui jam propter interpretationcm nns, Lugdnnensis, et Basfleensis. Grot. — Vallae

Latinam extenta, quae diáxovov tantum significa!, codex Euclidis harmonicae etiam Cleonidae praetul/f,

quum Xl%avoç index nunenpandns foret; acccdit quem etiam Grotii pater Alius introductionis in harautem

Nicomachi (p-21 Meib.) testimonium, qui monicam (in notis ad supcriorcm Martiani locum)

discrtia verbis nihil interesse ait, utro nomine in auctorcm existimavit, sed futílí argumento. Meibom.

bis chord is utamur. (in Music, auct T. I praeE ad Eue), in i t.). Confer

Ówr¡(Jinév(Ov] HwT¡nnév(úV optime uterqne jXicomachnm (1 , p. 20) et Boëtbiam (p. 6 f. Meib.).

728 Martiani Capellae lib. IX. §. 931.

scxtus decimus xgixrj vjteQßoAaicov , id est tertia excellentium ; Septimus decimus

vjrsgßoXa'uov âtàrovoç , hoc est excellentium extenta; octavus decimus vtjxt¡

vjteQßoXalow , id est ultima excellentium. Hi sunt igitur soni, qui modulationem

952 apte et cum ratione componunt. Constat autem omnis modulatio ex gravitate

soni vel acuraine. Gravitas dicitur, quae modi quadam emissione mollescit;

acumen vero, quod in aciem tcnuatam gracilis et erectae modulationis extenditur.

DE SYMPHONIIS.

935 Ex supradictis itaque sonis, qui et singulis et omnibus tropis rite conveniunt,

symphoniae tres sunt, quarum est prima дш хеббадыг, quae Latine

appellatur ex quatuor, et recipit sonos quatuor, spatia tria, productioncs

septimus decimus] Sic, et panlo post octavus de symphoniis ] Censorino (de die nat. 10, S)

decimus, utcrqee Mcibomianus pro decimus septimus »sympbonia est duarum vocum disparium inter se

e.t decimus octavus in editís. junetarum dulcís concentus«; Cassiodoro (de mus.

cum ratione] 'PijXcoç. Vide notas ad Aristidcm Op. II, p. 565 Gar.) »temperamentum sonitiis gravis

p. 15 v. 29. Meibom. ad acutum, vel acut! ad gravem, modulamcn cfliemissione]

Pater remissione, avitfft.GnoT. — ciens«; pariterque Baccbins (p. 2 f. Mcib.) cam dc-

Veo emissione lego remissione, quod et Grotium finit tcçà6uv âvo tpdoyytav ctvofioicûv o£vtt¡xi

notasse deinde vidi. Vocabuluni modi utriusque nul ßa.QX>xr\Xb /lafxßavofievcüv.

codicia giossae explicant soni$ minus commode. symphoniae tres] Totidem et superioribus locis

Malim modulationis , quae explicatio generalior est, nnmerat (§. 105. 755) pariterque Censorinas (10,

ct alüs quoque bujus auctoris locis applicari potest, 6)3 alii plurcs, sed ut bas tantu m ipsas inter se conecd

ct sequentc versa confirmatur. Ccterum quid jungant, ut Macrobius (in somn. Se. 2, 1) quinqué:

gravitas sit, quid acumen, clarius babeiuus p. 182 ôlà xe66aQcov, âià rcèvxe, ôià JtaÖeöv, дш fict

if, uenult. (p. 518 Gr.). Versa autem ilia sunt ex 6cov xai dià Jtèvxs, âiç дш îta6côv: Vitruvius

Aristide p. 8 v. ulL Meibom. — Nibjl muto. IVam- autem (5, 4; p. 158 Bip.) sex, addita diapason

que Ai-istidcs, qui laudatnr, ipse inqniti ¿x ¿h) cum diatessaron , ас sic etiam Baccbius (p. 5 Meizovxcov

xà yivôfuva xb füv ßagvvrjxa, xo bom.) ct noster inferios (§. 950). Vide omnino Bocèè

¿£¡vxr¡xa JtçoçayoQ£vo{iev ' yivsxcct ôs r¡ ckhium (in Crcuzcri stud. T. Ill, p. 51. 58). Adlùiv

ßctQVXTjg тиххшд-tv àvcupegoiûvcw xov didi antcui sunt vulgo omissnm ex códice Dariujtvsvparoç,

r¡ ô'ÔÇvXtjç èftutoÀijç rtgoïeiièvov. etattensi.

Идоибдси autem est emitti. productiones] Hoc barbare vertit ct inepte.

erectae modulationis] Alii teste Grotio in max* Latine potuisset, ut p. 185 v. ult. (p. 522 Gr. т. i),

gîne rectae. Meibom.

Martiani Capellae lib. IX. §. 933. 729

dxias et dimidiam; nam sonum, id est tonum, productionem vocavi; est

autem hemitoniorum quinqué, quae ad productiones plenas et integras inediaienus

valent; dûôecov decern, diesis vero interpretado est, sicut supra dixi,

quarta pars toni. Sed haec symphonia est in epitriti ratione; epitritus autem

dicitur, qui et numerum ternarium habet et triura tertiana, quod est unus,

ut sunt quatuor ad tres. Alia symphonia quinaria est, et dicitur âià nèvrs, 934

atque constat sonis quinqué, qui inter se quatuor spatiis dividuntur. Pro

ductiones habet tres mediamque praecidit, hoc est tonos tres ас medium,

hemitonia Septem, diesisque quatuordecim , atque hemiolii possidet rationcm,

quae forma et eundcm numerum circa collata detinet ct ejus medium, ut

sunt tres ad duos. Tertia дш лабшу, quae ex omnibus dicitur, octo souos

recipit, spatia septem, productiones sex, hemitonia duodecim, diesis viginti

quatuor, atque constat ex ratione diplasia, hoc est duplici.

(DE TRO PIS.)

Tropi vero sunt quindecim, sed principales quinqué, quibus bini 95,4

quae ad— valent] Hace barbara sunt et superio- Aristides qnoquc (p. 55 т. 4). Meibom.. — Multa

ruin sceulorum ínficetias redolent : ideoque male in- profecto dclcnda cssent, si talia díspliccrent.

fercta dclenda censco. Meibom. diesisqne] Uterque hic diesisqne. Atque in hoc

epitritus] Vide superius (§. 107. 761) et in- Tocábalo fere semper quart us casus plurativus is

fcrius (§.951. 957. 978). Gcllius (18, 14): »epi- finit Meibom.

tritûs est qui habet to tu m aliqiicm niiincrum et duplici] Sic bene codex B; reliqui регрегаш

ejusdem partem tertiam, ut quatuor ad tres, duo- dupli. Meibom. — Obtcmpcravi quia praecedit dideeim

ad novem, qnadraginta ad trigiula.« Confer plasia, etsi vulgatam lcetionem minime falsam diomnino

Aristotclem (цгоЫ. 19, 25), Nicomachum xcriin; vide superius (§. 785).

(2, p. 50 Mcib.), Aristidcin (1 , p. 49; 5, p. 115), tropi vero] Hos Gracci rôvovç appellant. GnoT.

Censoriuum (10, 8), Sextum Empiricum (hypot. Unde Cassiodoro (de música in op. II, p. 556) toni

Pyrrh. 5, 18, 155; p. 165 Fabr.), Macrobium sunt qui nostro tropi. Bacchius vero (p. 15 ct 18 f.

(in soinn. Scip. 2, 1; p. 127 Zeun.), Fulgunlium Mcib.) définit tropum jtXoxijç ènfieAovç Ö^ij/ia,

(mythol. 5, 9; p. 128 Munch.) etc. rcccnsctque tres: Lydium nimirum, Phrygium ct

quod est unus] Hace dclcrcm. Scribenda fuis- Doriiim; ab aliis autem addit statui septem: Misent:

nquae (tertia pars) est unitas, vcl unus« ut xolydium, Lydium, Phrygium, Dorium, Hypoly.

730 Martiani Capellae lib. IX. $. 935.

cohaerent, id est Lydius, cui adhacreut vrteçAvâioç et vrfoZvdwç; secundus

Iastius, cui sociatur vjîouxÔtloç et vrteçuiôtioç; item Aeolius cum vrtoawZiq et

vrteçaioXico ,• quartus Phrygius cum duobus vrto<povy'uo et vrteo<povytcü ; quintus

Dorius cum vjtod<oQLco et vií£Qd<úQÍcú. Verum inter hos tropos est quaedam arnica

di um, Ilypophrygiura , et Ilypodorium. Scilicet parïter

ut de sonis monitnm est paulatim tantum ad

illuin numerum creverunt, adjectis utrinsecus compositis,

de quibus vide Euclîdcm (p. 19. 20), Aristidcin

(p. 25 sequ.), Atbenacmn (14, p. C24) cum

nota Casauboni (p. 898), inpriinis autem Alypium,

et doctissimas Boeckbîi commeutationes (in Creuzeri

stud. T. Ш, p. 74 sequ. et de metris Pind. p. 253

sequ.), qui etiam de singulorum troporuin -vi et

indole copiosissime dîsseruit. S nam enim cuique rirtutem

pcculiai'cm fuisse jam apud Platonein legimus

(de rcpubl. 3, p.398. 399), ubi multos alios aiictores

vclercs laudat Stallbaumîiis (T. I, p. 20o.

20G) 5 adde Lucianum (in Harmon, cl): xr¡ ç Фрч>

yiov то ëv&eov, Trjç ¿Jcúqixov то Ôeyuvov, TÍ¡g

Avôiov то ßccx%ixov, Trjç 'lcovtxîjç то уЯа-

ipvQOV, et Appulcjum (in flor. p. 16. 17 Oud.):

»Tibiccn quidam fuit Antigenidas, omnis voculac

mellcus modulator, et idem omnibus modis pcritiis

modifica tor j seu tu velles Aeolium simplex, seu

ïasium variutn , seu Lydium querulum, sen Phryyium

reliyiosum , scu Dorium bellicosum.»

id est Lydius] Conjicit Meursius noster: /

Lydius pro pritnus Lydius; putat enim ex abbreviatione

natum errorem, quod si verum, infra pro

item Aeolius libens legcrim: III Aeolius, hoc est

tertius Aeolius. Grot. — Nonne boc abuti est paticntia

nostra? Ncscio qua accrbitate Grotius miserum

illud id est pcrscquitur!

VJtsoÀvôtoç] Verte ordincm: vrtoXvôwç et

VrteQÛVÔlOÇ, ut apud Alypium et in sequentibne.

. — Cetcrum x)rtEQ?.vdtoç ab aliis Óvi'tovoXvÔLÔtL

appcllatur, ut a Platone (de rcpubl.

3 , p. 398 f.). Confer Boeckhium (de metr. Pind.

p. 228).

secundus Iastius] Hoc plane falsnm. Auctornm

null us, vcl G га с со rum vel Latinorum , primum tonum

dixit Lydium et secundum Iastium. Itaquc

ordini suo sic rcstituendus, ut primus sit Lydius,

secundus Aeolius, tertius Pbrygius, quartus Iastius,

quintus Dorius. Boëtbii vitiosum diagramma sccuti

a gravioribus ordinem arccssunt. Meibom.

VJteoôcûQUù] Ita Aristoxenus; plcrisquc appel-

1 aba tur [ii£oJ,v0togi confer Boeckbium (de mctr.

Pind. p. 216).

vemm inter] Quacnain bacc sit doctrina satis est

obscurum. Si Icgcretur: »ut inter Dorium ct Hypodorium

«, et » inter Pbrygium ctHypopbrygium«,et sic

de ceteris, omnia statim patercnt. Succurrit tandem,

illud Telle Slartianum, alternos modos Ilypodorium

ct Hypopbrygium со inter sc convenire , quod binas

diatcssaron consonantias deinccps positas in diapason

communes babcaut, quae ctiam iisdem noils signnntur.

Quippc Ilypodorü diatessaron ab bypate bypaton

ad bypalen meson idem est quod diatcssaron Hypoplirygii

ab ejus proslambanomcno ct bypaton diatono

comprcbensum. Sic diatessaron Ilypodorü ab

bypate meson ct mese comprcbensum idem est

iisdemque nolis Signatur, quibus diatcssaron Hypopbrygii,

bypaton ac meson diatonis cjusdem ton!

contcntum. Similiter Hypoiastium ct Hypolydium

diatessaron ct diapente consonantias non quidem

deinccps positas, sed tarnen intra diapason com

munes habere, ex nolis est manifestum. Пасс ex

Martiani Capcllae lib. IX. §. 935. 751

concordia, qua sibi iuvicem gcrmani sunt, ut inter vrtoôcôçwv et v^o<pçvy>cov,

et item inter vrcoiàôxiov et vitocuóAiov , item conveniens aptaque responsio inter

vftotpgvycov et èrtoàvôwv , qui tantum duplices copulantur. Mediae vero graviorum

troporum his qui acutiores sunt jtgogXa(ißavö(ievaL fiunt. Verum tropi

singuli quoque tetrachorda faciunt quina. Tetrachordum autem est afFectio

quaedam sonorum quatuor per ordinem compositorum, quorum extremi sibi

debeant convenire. Sed haec posterius. Nunc ad inchoamentorum ratum

ordinem redeamus. Praedicta enim ideo primo dicta sunt, ut altius

tenerentur.

plicatio vcrissima est adco, nt v. 18 pro Hypophryyium

ct Hypoaeolium legendum censeam vel

Hypophryyium et Hypolydium , vel Jlypoiastium ct

Hypoaeolium. Atqne bacc troporum concordia ex

ipsis nolis diagrammatis XV modorum facile colligitur.

Scd nova Lie difficultas oritur ex illis verbis:

•qui tantnm dupliees copulantur«, quae, si vcrsu

antcriori Icgcrctiir Hypoaeolium ct Hyperlydium,

sic optime explicarcntur; nempc Uypoacolium et

Acolium, item Hypolydium ctLydium, duplices tantum

copnlari secundum Aristoxcnum, qui XIII duntaxat

modos facit, non autem tríplices, ut reliqni;

quod, ut dixi, Hypcraeolins et Hyperlydius ex Aristoxeni

sententia non numerentur, sed junioriim

quorundam, de quibus Arislides p. 25, v. 18. Hace

tamen explicatio non adco placet; ncc praeecdentibns

convenire vide tur: ut simpliciter dicendum

putem , supcriorcm illam modorum concordia» inter

bino s tantum consideran, quum ctiam inter ternos

possit ct quaternos ac plurcs. Exempli gratia con

cordia quaedam arnica est inter Hypodorium , "Hypoplirygium,

Dorium, Phrygium: quia Id quatuor

toni unam diatessaron consonantiam , m Si signatam

, communcm liabcant. Meibom. — Adde Вое-

ckbium (de metr. Pind. p. 2ö3. 2öd), qui recte

monct errare si qui de harmonía innotuisse veteribus

quidqnam negent; ctsi obscuram esse banc doctrinam

bic ipse nosier locus ostendat. Ceterum reposut

VJtoaióXurv ex códice Monacensi pro vjtoXvdwv ,

ut mox vttoÀvôwv pro vrtocuókiov.

qui tantum] Paler »qui tanquam duplices* Ic

gendum conjicit. Grot.

mediae vero] Haec binas explicationes admittere

possunt, prout vocabulum mediae vel de intcgri

systcmatis bis diapason media chorda accipitur,

vel de unius diapason systcmatis media,

quae est hypate meson. Priori tarnen modo usitatins.

Sic Hypodorii media est proslambanomenos

Hypcrphrygii; et in bin ¡s euperioríbus eodem modo.

Ceterum v. 21 omucs codices legunt rtçoçXapir

ßavofievai, non quidem male, usitatius tamen

esset jtQOÖZapßavöfievoi. IVec buic scripturae

adversatur vocabulum mediae, quod pracccdit.

Quippe inter chordas ab omnibus [lèÔTj numeratur

feminino genere et JiQOQ/.außavotuvoQ masculino.

Solus Bryennius musicorum scriptoram nltimus

frequenter feminino genere scribit itQoqXaixßuvo-

¡livr¡. Мегпом.

posterius] Tide infra (§. 9öö).

primo dicta] Alii teste in margine Grotio prima,

alii primum; sed hoc in usa ne vetercs quidem

sibi constiterunt

92 *

732 Martiani Capellae lib. IX. $. 936.

DE TRIBUS GENERIBUS MUSICAE.

956 Primo quippe quum Lasus exorsus harmoniacam vim mortalibus divulgaret,

tria tantum mei genera putabantur: siôixbv, àrtsçyaôvixov', igayyeXrtxov,

quod etiam éçiirjvEVTtxov dicitur. Et eîâixôv est, quod ex perseverantibus et similibus

consonabat, id est sono, numeris, atque verbis ; sed quae ex his

ad mclos pertinent, harmonica dicuntur; quae ad numéros, rhythmica; quae

ad verba, métrica. 'ЛлЕоуабтшоу est quidam materiae tractus efficiens exercitium

primo quippe] MS. «Primo quippe Lasius ex

nrse ermon ea vir mortalibus. « Ex quibus conjicio:

» Primo quippe quum Lasus exorsus barmoniac vim

mortalibus divnlgarct. « Illustrissimus Scaliger legit:

»Lasus ex urbe Erniionea.« Suidas: släöog XccQßivov

EQfiLOvsvç rtôXecoç zr¡g 'A%aiaç, ysyovùg

хата xr¡v vr¡ oXvfJLrtiáda , ote AaoEÏog о

'Y6tcï6rtov>' twig ôs tovtov Övvccql&hovöl

rolç 'èrtxa 6o<poîç ccvtl Hsqiccvôqov jfQcôvoç

ôè ovtqjç tîsqÏ (wvÓLxrjg еуои-фе ¿óyov , xai

ötdvQafißov elg âycova ei6r¡yays, xai rovg

ioiörixovg El6r¡yr¡6axo ¿óyov g. Mcminit ejusilcm

Lasi Aristoxcnus. In vita Arati invenio: о/гсо-

w¡iog a¿¿og Аабео ты àçfxiovEÏ. In Clem.

Strom. 1 : ÖL&ögafißov èrtevôrjÔEV Лаббод (1.

Лабод) éofiurvevg. Grot. — Vulgo cnim Нура-

sius, sed vera lectio Lasus est, ut et Mo-ibomius (ad

Aristoxcnum p. 78) apud nostrum legit, et Darinstattensie

codex babet, litera S tantum dupli

cata, quae nulla discrepantia est. De Laso adde

Albcuacnm (14, p. 624 Cas.), et quos practerca

excitant Duckcrns (de Simonide Cco p. 52) Bode

(de Orpb. poëta p. 95) et Bocckbius (de metr. Pind.

p. 2). Sed quod in vulgatis erat harmoniacam vim

matare nolui, etsi codex Monaccnsis (C) harmoniae

earn pracbuit.

met genera] Sic Meibomian us codex utcrquc

et meus Darmstattcnsis ; vulgo inepte ei. Música

cnim loquitur.

eWlxov] MS. iôixvv, vrtEQEQyaözixov, è£ayte

¿tlxov- sed pro vJtEQEQyaÖTov siiprascriptiiin

est rtoaxTixov: pro £¡-avT£¿Tixov vero luberis

legerem £¿-ayy£¿TixÓv , quod idem valet cum ¿oi.

ir¡v£VTt,xcó. Grot. — Codex В iâixov, JtçaxTCxov,

£$ayy£¿Ti,xov- alter vôixov , ¿íJtaoyaÓTtxov

, £¿-avy£¿Tixov. Optima lectio illa codicis В.

Per iâixov autem ecu eIölxov íntelligo niusiccs

partem contcmplativam, nisi pro со &E(úQT)Tlxov

legendum statuamns. ¡Va in ct bacc ab Aristide dcsumta

esse arguunt binae rcliqnac partes ct in

primis p. 182 v. 3 tres xov é£ayy£¿Tixov partes

ex Aristidis p. 8 v. 17. Meibom. — Vulgo enîm

edebatur EÏÔLXOV, EQyaÖTIXOV, VJtEQEQyCCÔTLXOV,

quod neque rei ipsi ncqnc sequetilibus respondebat;

quapropter Mcibomii codieem altcrum secutus

sum, ortbograpbia tantum, ut par erat, correcta.

id est sono] De tribus bis partibus vide quae

supcriiis (ad §. 050) annotavimus.

ccjtEQyaÖTixov est] Hic quoque secutus snm

codieem Mcibomianum altcrum (A), nisi quod is

perperam scriptum ciJtaoya6Tixöv exbibclj vulgo

male vrtEQEQyuÓTixóv:

materiae tractus] Pro tractalus. Música ia tractationc

matériau musicac, quae sunt »onus, rbyth

Martiani Capellae lib. IX. §. 936. 733

ejus; cujus itidem tres partes, id est цвХолойа, Лё£сд, пХощ. 'EgayyeXrixov

autem ad expositionem pertinere videtur, et habet partes tres, ooyavttcàv,

eoâixov, vjíoxqixlxov, quae inferius rerum ordo disponet. Nunc de prima voce

vclut de sonitus totius parente diccmus.

DE VOCE.

Omnis vox in duo genera dividitur: continuum atque divisum. Con- 937

mus et verba, versatur, ut ¡n cantu decore ас suaviter

componendo exercîtati evadamus. Meibom. —

Paritcr supra (§. 481) tractus perperam scriptum

erat pro tractalus; sed nostro loco codicum auctorítatcm

dcsidero.

tres partes] Quin liaec corrupta sínt nullum

dubiuui. Legcnduiu censco fisZojtotta , (iv-d-fiortoúa,

íioir¡6t,Q. Melopociae autein partes sunt

tree: Àfjipiç (pro quo bîc inepte Яё$1д), (iiÇiç

xaï %Qr\6iç. Quarnm partium subdivisiones rursus

adfcrendo perveniremus tandem ad rtkoxrjv. Quod

enim mclopoeïam tres illas partes habere censuerît,

hoc clarîssiiiie patet ex p. 197 v. 25 (p. 535 Gr.).

Vide Aristidcm p. 6 v. 15, p. 29 v. I.Meibom. —

Codices nihil variant.

è£ayyeAtcxov] Editus perperam èx&TjTixbv.

Optimc tres iliac partes in omnibus codicibus lcgunlur.

Vide Aristidcm (p. 8, v. 17). Meibom. —

Solus Grotius corruptum illud habet; ante cum

editi è£ccvT£ÀTixov pro èguyysXxixov, majusculac

culm T et Г facile confunduntur. Sed omnino conferendus

ille Aristidis locus: TOV de T£%vixov

fi£Qt] XQÏa, àoiiovixbv , Çv&nixov, ¡istqlxov '

то âk jtçaxTixôv eïç te то %Q7}6tixov tcov

nooeLQr)(ièvcûv тецуетси, xaï tovtcov е$аууеЯ-

xixbv xaï tov (ùv %qt]6tixox) ¡xeqh] цеХо-

rtoua, QV&iwrtoua, rtoirfivq, tov ôè è£ayye?.-

TIXOV ooyavixov, tûdixbv. VTtOXQlTtxÓv.

inferius] MS. interius. Utraque sane lectio

fem potest. GnoT.

omnis vox] Melius profecto ¡Ilustrar! hace ncqucunt,

quam iis quae Vitruvius (5, 4j p. 15-Í

Bip.) ex Arisloxcni doctrina admodum dilucide sic

cxposuit: nYox mutationibus quum fleet ¡tur, alias

fit acuta, alias gravis; diiobusquc modis niovctur,

с quibiis unus habet effectue continuâtes, alter

distantes. Continua vox ñeque in finitionibus consistit

ncqnc in loco ullo, efficitquc terminationes

non apparentes, intcrvalla autem media patcntia,

uti sermone quum dicimus, sol, lux, flos, nox

Nunc cnim nec unde incipit nec ubi dcsinit intclligitur,

sed ñeque ex acuta facta est gravis, neque

ex gravi acuta apparet auribus. Per distantiam

autem с contrario. Namque quum flectitur in mu

ta lione vox, statuit sc in alicujus sonitus finitioncm ,

deinde in al tenus, et id nitro ci troque crebro fa

ciendo inconstans apparet sensibus, uti in canlioniLus

quum flectentes voces varictatem facimus modulationis.

Itaquc intervalles ca quum versatur, et

unde milium fecit et ubi desiit, apparet in sonorum

patcutibus finitionibus. Mediana autem carentia

interrallis obscurantur.« Scd confer ípsum Aristoxenum

(clem. harmon. 1, p. 10 sequ.) et Aristidcm

Quincülianum (p. 7).

continuum] Salmasius (ad Solinum p. 249) iu

suo Maitiaui códice bis sciibi continum testatur.

754 Martiani Capellae lib. IX. §. 957.

tiuuum est velut juge colloquium, divisum, quod in modulatione servamus.

Est ct medium, quod inter utrumque permixtum ac neque alterius continuum

modum servat nec alterius frequenti divisione praeciditur, ut pronunciandi modo

carmina cuneta recitantur. Horum illa, quam in divisas partes certasque dedueimus,

diastematica nominatur, et ei parti quae harmonica vocatur aptanda est.

DE SEPTEM PARTIBUS HARMONIAE.

1)38 Quae quidem harmonica habet partes disputationis Septem, primam de

sonis, secundam de spatiis, tertiam de systematís, quartam de genere, quintam

de tonis, sextam de commutationibus, septimam de modulatione, quam niclopocïam

vocamus. Ac prius de sonis, ubi artis est elemcntum.

Sed mera orthograpliiac Ьасс discrepantîa eat (т. ct dífficilis « , quamquam ibi quoque harmonicam re-

§. 897 not). stitui Meibomius jubcL

inier utrumque} Rectlus lioc e Darmstatteusi . т n i • л ..,

7 J septem\ De septena Iiiscc partibus iu scqiicntibm

códice reposui pro Í» utroque, quod in editis erat (§ ^ 94g 9M ^ 960 ^ ^ agü

ut pronunciandi] Sic perperain omnes. Pro mí n , . , . .. . . ,

r irr Presse pede ш Iiac distributionc scquitur Arishdcni

lege quo. Aristidcs p. 7 v. 2o: % xàç xoev ЛОЩ- Qu¡nct¡lianum (I, p. 9 Meibom.).

¡xccccov àvayvcôôEiç JtoLOV[ie&a. ВЬшом. — Mu- t _ t

,. ., . tertiam de st/stematis] Sic reetc sermd. Male

tandi causam non video ; nam mí parîter atque t J *

^ r , л , editus in textu diastematis , in margmem reiecta

Graecum r¡ est quomodo. f¿uod auteni ait pronun~

j. ', . .. • vera lectionc, quae est systematis. Meibom. — Facile

cwjirft modo carmina recitan, histriones potissi-

... . , . obteniperavî , nam de diastematis, quae spatia hic

muni spectat. fest emm pronuncuttio , ut auctoris . * *

ad Hcrcnnium (1, 2) verbis utar, »vocis, vultos, ЧЧ"5^**» *n secun a parte agit (§.948).

gestus modcratio cum venustatc.« Âddc QuinctUia- quam melopoetam] Si vel nullo alio loco innuni(

2, 10, 13): »quod faciunt actores comiel, qui scltiae vcl negligentiae convine! Martíanus possct,

non ita prorsus, ut nos vulgo loquimur, pronun- ex boc certe non video quomodo non possit Verba

ciant, quod eseet sine arte, nec procul tamcn a clariora sunt, quam ut interpólala ca ccnseamus.

natura recedunt, quo vitlo perlret iinitatio.« Latino modulatio respondet Graecum цеЯеод'ис .

harmonica} Sic Optime uterque scriptus. Insulse non autcm цеЛояоии. Meibom. — Acciiratlus in -

editus Harmonio. Meibom. — A Grotlo boc factum; fra (§. 90S) »modulationis eftectae liabitum« appellat;

anteriores reete hannonica exhibucrant. Idem tarnen verunitameu non >idco, cur negligentiae arguatiir

vcl usus vel error est apud Vitruvium (o, 4), ubi: Martianus, qui Latin! sermonis tisum certe melius

»llanmnia«, inquit, «est música literatura obscura Meiboiuio caliere debebat!

Martiani Capellae lib. IX. §. 939. 755

DE SONIS.

Sonus quippe tanti apud nos loci est, quanti in geometricis signum, 930

in aritbmeticis singulum. Phthongos sonos dicimus. Verum phthongus dicitur

vocis modulatae partícula una intentione producta. Est autem intentio, quam

dicimus tasim, in qua vox persistit ac persévérât. Sonus phthongus rel

speciatim vel generatim appellatur; sed generale vocabulum habent et specíalia,

quae Шотцги Graja voce perhibentur. Ut si quemadmodum nobis scribendum

phthongos] Ncgligcnter Grotius qnatcr in Lac nulli id tribuí soleat), qui (son!) ôvvàfietç Graja

paragrapbo plhongos cdidit, quod corrigendum erat, voce perhibentur. Sic Icgcndum ceusco, sic explican-

Cctcruin confer Censorinum (dc die nat. 10, 8): dum; vocabulum iâtOTfJÇ hie prorsus est ineptum.

• singulac tamcn voces simplices et utciinquc missae Videri tamcn possit ex Aristidis conforraatnin ver-

<p-dÓyyOL vocantur; discrimen vero, quo alter bis, qui p. 9 v. 3: r] de, inquit, rrjç fieZq>docijç

tp&ôyyoç aculior est, alter gravior, vocatur díá- tpdbyyoç iâi(ûÇ xaXsltac Meibom. — IXimis acute

бхтцш. « Mcibomius, praesertim quod idtót7]Ta in ôvvàfieiç

partícula] Addít Aristidcs (p. 9) mínima (еЛа- mutari vult, quum nibil aliud dicerc videatur Mar-

%l6xoç). Aristoxcnus (elem. harmon. i, p. 15): tianus, nisi specialia codem cum generali nomine

<pcovi}g rtX(o6iç èlti [iLav xâ6w 6 <p-&ô)yoç' indicar!; sonos igitur et universos pariter et sinxôxe

yùç (paivEzai tp&ôyyoq eivai xoiovxoç, gulos dici. Qnamquam libenter Wiôx^xeç cum

o'ioç siç iièXoç xáxxeÓxfai r/Qfioó^iévov , óxav Grotio scripsissem pro iôlôxrjxa, facili confiislonc,

?} (pcovTj <pavr¡ ÉóxcivaL èrti (uâç xâ6ecoç. Plura si codices addiccrent; nunc nulla varictas enotatur,

dabit Fabricius (ad Sextutu Empir. p. 5Ci>), qui nisi quod in margine Grotiana aeque ac códice

ctiam nostrum locum laudar. Monaccnsi (C) corrupto legitur idiotetra.

persistit] Alii teste Grotio in margine qua vox ul si] Is punetns deest in MS. et aliis; is

persistit, omissa in, alii consistit, sicut etiam Fa- punclus valet, quomodo sequitnr scribendum. GnoT.

bricius, sed neutro egeinus. — »Ut ei quemadmodum « ita utcrquc scriptus;

vel speciatim] Hace quum obscura siut et cor- editus pcrpcram »ut si is punetus.« Corrupt us bic

rnpta brcviter cxplicabimus. Pblbongos sonos vel bens est et difficillimus, quem cxplicabo: »ut si

speciatim (rij dwáfxst potestale, quomodo octo- (au dito vel lecto vocabulo) quemadmodum nobis

dcciui in singulis sunt gencribus) vel ¡jeneraliter scribendum sit (quas litcrarum potcstates, rcov

(rr¡ zá6et, intentione, quomodo infiniti soni exsi- 6xoL%eLo>v dwa/xeig, quos ductus adbibere destunt)

appcllamus. Sed generale vocabulum (sonus, bcamns in illo exarando) cogitemus.« Plane cnim voquod

inGnitis acque compctit, ut et ip.se Martianus cabulum âwàfUiÇ , quod praeccsserat, explicare

doeet) speciales (Uli octodcciin in quoquc genere voluit, nt eliam cx bis adjunctis est evidens: ita

solum) habent (adeo ut es reliqnis ínuumerabüibus haec virtus phthongi docet (exempli gratia mese,

756 Martiani Capellae lib. IX. §. 940.

sit cogitemus; ita haec virtus phthongi docet, quid vel acuminis cxseramus

940 vel lenius remittamus. Verum ex istis alia faciunt, alia patiuntur. Faciunt

intentio vel remissio; patiuntur acumen et gravitas. Productio autem est,

hoc est hnixaôiç, vocis commotio a loro graviore in acutum locum; civsôtç

vero contra, nam ab acuminis culmine in grave quiddam seriumque descendit.

Fit autem soni gravitas, quum ex intimo quidam Spiritus trahitur; acumen

vero ex superficie oris emittitur. Sunt igitur innumerabiles soni, sed spccialitcr

per singulos tropos diiodevigintiSantum poterunt convenire, quorum

941 nomina superius memoravi. Quorum prior est acquisitus, qui ideo tali nomine

netc diczeugmcnon , proslambauoincnos) quid acu- èrtiva6l>ç] Aristidcs (p. 8): тс'сбсд ôé èÔTL

minis exserere debeamus, vel quid lenius remitiere. [iovr¡ xaï dtâÔLÇ Trjç (pcovijç, tcîvttjç Ôs eiôrj

Meibom, (not p. 552). — Verba is punctus, quae dvo , avsÔtç Ts wxï èrtixaôiç' civeÔLÇ flkv ovr

apud Grolium post ut si lcguntiir, in anterioribus è6xïv , rjvixa av àrto o^vrèçov rôrtov èrti

editionîbus omîssa sunt, qiiarc et ipse rectius, ar- ¡¡agvrsgov r¡ qjcovrj %(OQr¡, èrtLvuôtç de, oxav

bitror, expunxi. èx ßaQVTSQOv (ieraßuivr\ rtçoç Ó£vt€Qov. Sed

acuminis] Forte acntius vel acuminatius, ni baec quoque fere Hsdem verbis apud Aristoxcnum

pro lenius legas leniminis. GnoT. — Non necesse. leguntur, ut diibiuni sit ut rum noster potissimum

e.v islis] Sic códices Mcibomîanus, Rcicbcnau- secutus sit.

ensis, et Darmstattcnsis pro his in editis. seriumque] To кат' îj^oç. Gbot. — Vide infaciunt]

Haec male cum praccedentibus cobae- fcrius (§. 947).

rent, ut locum hunc mutilum censeam. IVcquc ctîam guidant] Lege: >quum ex intimo quidem spitranspositionc

javarí potest. Porro quum hoc Ari- ritus trahitur, acumen vero« et cet. Grot. — Non

slides non babcat, quem tarnen ctiam hoc loco opus esse corrcctionc censco.

vertiese deprehenditur, sed Aristoxenus, illuin p. 8 duodeviginti] In editis erat XXVIII, et quam-

V. 28 mutilum censeo. Ita autem Aristoxenus p. 11 vis Aristidcs (p. 9) et Nicomacbus (1, p. 9 et 2,

v. 2;>: »atque ex bis«, inquit, »quae diximus, pla- p. 33 Mcib.) scribant sonorum et chordarum nanuin

est, et remissionem esse diversum quid a merum esse viginti octo; apud nostrum lamen oragravitate,

ut faciens ab со quod fit; intcntionem nino legendum dnodevigintfy id quod ct quae sequoqiic

ab acuminc codem modo.« Meibom. — Veri- qunntnr ct superior locus (§. 951) decent. Confusio

similius dixerim vel ipsum Aristoxenuin, vel alium autem índe nata est, quod in unoquoquc irium

qui ex illo hausisset, a Martiano adliibitum esse, gencrum sonorum nnmcrus quidem est XVIII (Euqui

etsi omnia ex alüs congcsscrit, tamcn in uno did. in introd. barm. p. 5 ct 4 Mcib.); quum vero

fonte ncutiquam acquicvit, cumque et superius ct roisccntur ex illis gencribus, XXVIII (id. p. S).

infcrius baud raro cum Arietoxeno consentiré vi- Sunt cnim in iis plures cominuncs et vagantes, di;

demiis. qnibiis vide inférais (ad §. 94 S).

Martiani Capellae lib. IX. §. 940. 737

nuncupatur, quoniam eorum quae tetrachorda nominantur nulli omnino con

sentit, sed extrinsecus velut acquisitum accedit propter consortium mediae,

cui conciuere consuevit; qui acquisitus uno tono a principali principalium

separatur; quae principalis principalium, quia prima in tetrachordo collocatur,

quasi cujusdam rectoris nomen accepit; subprincipalis denique dicitur, quae

principali subjecta conjungitur. Principalium vero èvaçfwnog et хдыцапкод, 942

quam nos vix forsan recte colorabilem memoramus; et ideo hoc nomen

accepit, quia inter principales colores album tetrumque quidquid interjacens

invenitur colorabile Graja significatione perhibetur. Ergo enarmonius, chromaticus,

itemque diatonus, quam extentam dicimus, indicia sunt generum

modulandi. Multiplex quippe tetrachprdorum ratio sic firmatur. Principalis

autem mediarum, quia prima est medii tctrachordi, ideo id nomen accepit;

cui subnexa subprincipalis mediarum esse dicitur; denique reliquae 1res sei

simiiibus obediunt. Dictum vero hoc tctrachordum mediarum, quia in

extrinsecus] Sic codices Meibomian! nostríqne

Rcicbcnauensis, Darmstattensis, et Monaccnsis (C)j

vulgo extrínseco. Ceterum confer Boecbhium (de

metr. Pind. p. 206): «Accedente deinceps versus acu

tum tetracliordo vJtEQßoXaicov totum systema fac

tum disdiapason deficiente tono, cui siipplcndo

versus grave adjeclus tonus, cujus gravior sonus

qui dicitur rtçoçZa[i/3avÔ[UVOÇ totius systematis

disdiapasou gravissimns est.«

èvccQfjtôvioç] Adde ex MS. »et reí veritate

dlâtovoç.o Grot. — Quod Grotii MS. addit дш-

TOVOÇ nescio ubi poneré debeam. Longe melius

a reliquis id abest, quia eliam sequi tur. Meiboui.

album tetrumr/ue] Sextus Empíricos (adv. mus.

6, 41 j p. 364 Fabr.): ojçtîeq tpcctáv riva xai

fiéZaLvav tuù Zevxrjv (pcovrjv àrto xcov Jtçoç

xr¡v bçaÔLV ai6&r¡6EWV шуЛтухацеу. Scilicet

alteram acutis alteram gravibus sonis comparabaut.

Plura vide inferius (§. 956).

generum modulandi] Vitruvins (5, 4j p. 156

Bip.): »Genera vero modulationum sunt tria: primum

quod Gracci nommant àç[JX>vLav, secundum

%QCû[ia, tertium ÔLatovov. Est autem barmoniae

modulatio ab arte concepta et ca re cantío ejus

maxime -gravcm et egregiam liabct auctoritatem;

ebroma subtili sollcrtia et crebritate modulorum

suaviorem habet delectationcm; diatoni vero, quod

naturalis est, facilior est intervallorum distantia.«

Macrobius (in somn. Scip. 2, 4): »Quum sint melodiac

musicae tria genera, cnarmoniuin, diatonum,

et ebromaticum, primnm quidem propter nimiam

suam dilficultatem ab usu recessit, tertium vero est

infame niollitie; unde medium, id est diatonum,

mundanac musicae doctrina Piatonis adscribitur.«

Plura dabit Boeckbius (in Crcnzeri stud. Т. Ш,

p. 64). Tide et nos inferius (§. 955).

obediunt] E Darmstattenst códice pro obedient

in cditis.

758 Martiani Capellae lib. IX. §. 942.

medio locatura est inter principalium tetrachordum et tetrachordum conjunc-

945 tarum. Post supradictas autora quae sequitur media nominatur: quae ideo

media dicitur, quia tarn gravis modi finis est, quam in tropis omnibus futuri

acuminis caput, atque ipsius quodammodo vinculo tarn gravis modulatio quam

acuta connectitur, ut in Lydio modo, ubi rectum iota mesen notât. Verum

post mediara extendentem hemitonium conjunctarum erit tertia, quae inr

eodem modo, id est Lydio, labda supinum pro nota habebit. Post banc illae

quae a nobis superius expressae sunt tres sequentur, èvaçfwvtoç, хдыцап.хЬд ,

et ôukovoç, quae et paranete dicitur, quam Latine pcnultimam perhibemus;

post quam ultima sociatur, quae ideo dicta est conjunctarum ultima, quia

in hoc tetracliordo finem tenet. Omne autem tetrachordum conjunctarum ideo

infer principalium tetrachordum] Res lit ni ex potuit quod medium est coram, quae inter aliqua

ant priori bu s editionibus; Grotius с ni m bis tetrachor- claiiduntur extrema. «

darum ediderat. Alii teste codem in margine voccin iota mesen] Confer Aristidcm Qiiinctilianum

prorsus omiserant, quod tarnen non probarim. (1, p. 28 Meibom.), Alypium (p. 5. 23. 44), et

tarn gravis modi] Mod um vocat quem et supra Boctbiuin; quamquam Aristidcs jacentem potius

XQOrtOV, more tarnen Graccis non admodum usi- literam significare videatur, ñeque Alypii verba satis

tato. Per gravem mod um intclligo Hypodorium cum clara sint: '[cota xai Xäfißda jtÄäytov.

patre, quem et Gcnsorinus alieubi gravissimum ap- Lydio labda] MS. labda supinum, quae lectio

pellat. Grot. — Vocabulum modus bic pro modu- ei non omnino arridet, lege eodem sensu sequens

Jallo usurpar! certum est ex verbis scqiicntibus, vulgatae lectionis vestigia: »L sive A inversum.«

ubi idem dicitur gravis modulatio. INcc scijucntia Grot. — Non video cur non arrideat, quiim supipermit

t uni , ut per gravem modum intclligatur Ну- пит id ipsum signified quod Alypii jtZáyiOV (vid.

podoriiis. Errat ¡taque bic cum patre suo Grot ins. not. ant.), niiuirum ita collocatuhi: < . Quapropter

Cetcrunt mese ultima est rcspectu proslambanomcni, sine bacsitationc reccpi, quum vulgata lectio literam

nt nclc rcspectu meses. Est itaque post mesen manifesto corrupta esset.

Lie ordo: ultima, penúltima, tertia ab ultima, su- conjunctarum ultima] Nicoinacbus (p. 2." Meib.) •-

prema, quae mese. Vide notas ad Aristidcm p. 212. »Tctracborda in Universum exsistunt quinqué —

ЗМктом. — Special! m Aristoteles (probl. 19, 45): in quibus duae sunt dis j uncí iones , conjunct iones

»Quuiu extrema con'ccntus netc et bypatc sint, bis- vero tres. Et quidem conjunctionum illa, quae inter

que interjacent rcliqui son!, quorum medius nomi- Lypaton et meson, ct ista, quae eorundem mcsoa

na tus solus principio m al (crins tetracbordi est, jure est ct synemmcnon, et ultima, quae diczeugmcnon

medii nomcn babucrat: principium cnim idem esse et bypcrbolacon.«

Martiani Capellae lib. IX. §. 943. 759

dictum, quia mediae ipsi, quae perfectam symphoniam prima complevit,

adjungitur, ac producente media sequentem tomjm ille qui sequitur sonus

яадйребод nominatur, quod hunc satis proximum sonus adjunctae modulations

offendat. Dehinc divisarum tertia, quae plenum systema diapason finit; unde 944

divisarum tertia perhibetur; post hanc soni cetbri consequuntur. Sonus vero

divisarum ideo hoc nomen accepit, quia uno et dimidio tono a mediae fine

divellitur. Post hoc tetrachordum excellentium collocatur, quod ideo excellons

nomen accepit, quia in singulis tropis in omne acumen erigitur, in singulis

modulationibus fastigiatur. Horum igitur sonorum, id est phthongón, sunt 945

alii quos consistere et perseverare necesse est, alii vero sunt vagi; deniquc

alii ßaQvxvwoL nominantur, alii (leööftvxvoi, alii ógvrtvxvot perhibentur. Spissum

mediae ipsi] Codex Monacensis (C) mediae et tono divclli ait nostcr, de Lcptachordo loquitur,

ipsi} sed mutandi causa nulla. ubi demta TQÍvr¡ majus intervallum factum erat.

prima complevit] MS. »cum prima complevit« Confer Boccbhium (de metr. Pind. p. 20S) ct Arivere

et probe. Grot. — Ego то cum melius a re- stotclcm (problem. 19, 47).

liquis abesse censco. Meibom. a mediae] Sic rccte utcrquc scriptus. Editns

adjungitur ] Alii teste Grotio in margine pro- pcrpcram medii. Meibom. — Morcm gessi Mcibomio,

ducitur, inepte. licet ctiam vulgata ¡ta defend! possit, ut tetrachordi

proximum sonus] Sic probe utcrquc scriptus. medii sive mcdiarum finem intclligaraus , qui in

Editus sonum. Meibom. ipsa media seil, cborda ccrnitur. ,

wide divisarum] Sic codex A, quia ctiam prac- alii auos consistere] Vitruvius (5, 4): »Sonitns,

cedit divisarum tertia. Pcrpcram editus conjune- qui Graccc ¡pdóyyoL dicuntur, in unoquoquc gctarum.

Meibom. — A solo nempc Grotio editus. nere sunt decern et octoj e quibus octo snnt in

Namque ante cum editi rccte babebant divisarum. tribus gencribus perpetui et stantes , rcliqni decern,

Alii, teste eodem in margine, cunclarum, crrore quum communitcr modulantur, sunt vagantes.* Plura

fortasse ex antecedentibus verbis дш rtaÖcöv nato, dabit Euclidcs (intr. barm. p. 9) et Theo Smyrnacus

Quanquam ipse Martianus ibi in crrore versatur, (de música 56, p. 142). '•

quum non tertia scd ultima divisarum plenum sy- vagi] Hi ab Euclide ct Gaudcntio (p. 18) ap-

Stema finiat. Vide et Mcibomium inferius (ad §. 962). pcllanlnr xivovfievot, a Baccbio (p. 9 Mcib.) <peideo

hoc nomen] Satis incpte. Meibom. — In- QOfXEVOl.

cptias non video. dlttÇev&Ç enim, ut Euclidis alii ôÇvrtVXVOÏ] Omissiim in editis supplcvi e

(intr. barm. p. 17) verbis titar, est ÔVO TeTQCt%ÓQ- códice Grotiano.

ôcov é£rjç neXcúóovfiévcov b¡xoíoov vxttà 6xfiß<* spissum] Hoc est Jtvnvov, dc quo vidcndusBoctôvoç

àvà [iè6ov. Quod autem uno et dimidio ckbius (dc metr. Pind. p. 208) ctnoster infra (§.950).

93 * *

740 Martiani Capellae lib. IX. $. 945.

vero dicitur trium sonorum compositiva quaedam qualitas; ßaQvrtvxvot autem

sunt, qui veliit regiones pi¿mas spissi retentant; peóórtvxvob vero, qui media

possident; ogvjtvxvoi, qui ultima tenent; ajtvxvoi, qui in positione sonorum

946 trium, qui sunt spissi, nullo genere aut lege junguntur. Stantes autem perseverantesque

dicuntur vcl ärtvxvoi vel ßagvutvKvoi , qui veluti quandam spcciem

et formam sibi principalium vindicabunt; ideo autem a quibusdam statarii

nominantur, quia diversas extentiones recipere non possunt. Alii autem vagi

et errantes habentur, quia interdum largiora, interdum minora spatia recepcrunt;

sed hi alii tiagv^aroecdslg , alii Xi%avoeiôeîç vocantur. Verum primi

ideo sic dicuntur, quod stalim prioribus subnectuntur; Zixavoeiôelç dicuntur

a digito, qui minister artis et cantus singulos movet; est autem primus a

•947 pollice. Hi vero alii sibi invicem congruunt, alii discrepant et resultant.

Sed illi ó¡j.ó<peovot, quia sibi invicem conjunguntur; áiá<pcovoL autem, id est

dissentientes sunt, qui quum percussi fuerint invicem discrepant; ô(iô<pcûvoc,

qui vocis quidem aliam significationem gerunt, eundem tarnen impetum

servant. Sunt autem et aliac sonorum diversitates; et prima quidem per

intentionem, ut aut acumine aut gravitate dissentiat; secunda per spatiorum

in positione] Sic codex Grotianus et Mcibo- со magia scrvavi, quod hi Graccisraus est, quo

miañas alter (B); vulgo imposiiionem. clarius Laec omnia e Graeco sumsisse Martianum

largiora] Grotiana margo longiora; non neccsse. pateat.

XiX<xvoEldü<z\ Al%ccvoç nomen erat chordae, sed ífíí o¡x6(pcovol ] Lege Óvfitpeavoi , de Ьо-

quam supra (§. 951) ôuctovov appcllavit, quia mopbonis postea sermo. Grot. — Confer omníno

digito indice pulsabatur. Confer Nicoinachum (p. SI. Boecbhium (in Daub, et Crcuz. stud. Ш, p. öl).

22), qui Zt,%avov scribit xaÀovpevov àrtô той Ver intentionem] Hoc quoque secundum Arirbv

tijç àoiÔTEQâç %£iQOç ôàxrvAov rbv Jiaçà stoxenumj vide Bocthium (de música p. 1472):

ZOV ctVTÍ%eioa атотсЗ àeï èjtizi&e6&ai. »Quoniam vero sonum omnes consenti mit esse aërîs

verum primi] Id est JtaovrtaTOELÔSÎÇ'. priori- percussionem, gravitalis atque acuminis difieren tiam

bus, id est vjtàraiç. Meibom, diversa ratione ponebant, Aristoxenum secuti et

et cantus] Alii teste Grotio in margine cantor, Pythagoricos ; Aristoxenus qnippe sonorum difieren,

male. v tías secundum gravitatem et acumen arbitrabattir

hi vero] Codices quidem Grotianus et Мег- in qualitate consistera, Pytliagorici vero in quanbomianus

В horum vero pracbent, sed vnlgatam titatc ponebant.« Intentio autem qualitatis est.

Martiani Capellao lib. IX. §. 947. 741

perceptionem , quum uni aut pluribus conjungitur spatiis; tertia per conjuuctionem

systematis, quod aut unum aut plura recipit; et quod secundum

morem dicitur, иаг' t¡&oq'. alium quippe morem acuta significant, alium

graviora. Nunc jam de diastematis disserendum.

QUID SIT DIASTEMA.

Diastema est vocis spatium , quo acuta et gravior includitur. Sed in 948

diastematis breviora ilia, quae sunt in diesi enarmouia; majora vero sunt,

quae per singulos tropos bis ex omnibus faciunt, quo nihil majus in tropis

possumus invenire. Atque in spatiis alia sunt composita, alia disjuncta atque 949

asyntheta. Et composita sunt, quae per ordinem currunt; incomposita autem,

quae ex diversis sibi invicem copulantur. Item alia lógica, alia aloga racmorantur.

Ac rationabilia ilia sunt, quorum consensus possumus praestare

rationem; irrationabilia , quibus non subest ratio. Item alia cohibentia , alia

Confer omnino Aristoxenum ipsum (clem, harmon. acutloris ad graviorcm sonum, et gravions ad acu-

1, p. IG). tiorcm dicatur diastema: ilJud autem tonus est. Et

eonjunetionem] Legcndum communionem. Mei- tonus quidem tum diastematis magnitude est, turn

BOM. (p. 554 v. 6). systcmatum differentia. Si diastematis magnitude,

secundum morem] Boeckbius (dc metr. Pind. in hemitonia secatur ct in diesis. « Congruunt bacc

p. 251): »Praeterca duo afferuntur melopoeiae discri- cum iis, quae Censoriuus (d. d. nat. 10, 5 scqn.) docet.

mina, al terum maris (rj-&ovç)i al terum systemat is. in diastematis] MS. diastematis: eleganter pro

More différant diastaltica, syslaltica, ct hesychastica.* diastemalibus , ut lib. 2 supra aromalis pro aromadiastema]

Secunda hic pars harmonicae iucipít tibus. Grot. — Vulgo enim diastémale, sed Grotü

Aristoxcno (1, p. 15 Meib.) est »quod duobus sonis lectionem amplexi suraus, quia sciisus Lie est: »intet

non eandem tensionein (rá6iv) babentibus ííiii tur. « diastemata brcvissinuiin esse diesin enarmoniam,

Addit autem : » Sed tensionuin differentia est magis quae est quart a pars toni (§. 950), maximum disdiaaut

minus esse tensum.« Euclid! (p. 1 Meib.) »dia- pason, quod Latine vertit bis ex omnibus (§. 950).

sterna est qnod continetur duobus sonis acuminc Nam comparativis pro superlatives uti Martiano usiet

gravitate differentibus. « Atque hoc est, quod tatissimum est (§. 6). Ceterum in códice Reichcnaunoster

spatium appcllat, alii tonum. Gaudcntii ensi additur alia, quo tarnen melius caremus.

(p. 4) dc eo verba haec sunt: »Diastema est quod rationem] Alii teste Grotio in margine proporduobus

sonis continetur. At planum est quod sonos tionem, quod glossema esse vide tur. De rations*

tensione inter se differre oportcat. Differentia igitur bilibus vide Arithmeticam (§. 776).

742 Martiani Capellae lib. IX. f 949.

discrepantia ; tuncquc alia enarmonia, alia chromatica, alia diatónica; item

alia artia, alia perissa; sed prima aequalia, secunda excurrentia memorabo.

Verum aequalia sunt, quae in aequas partes poterunt separari, ut tonus in

9o0 duo hemitonia; perissa autem, quae in tria hemitonia discernuntur. Deinde

alia diastemata spissa, alia rariora. Spissa sunt, quae per diesis colliguntur;

rariora, quae tonis; et in his alia sibi congruunt, alia discrepant. Sed discrcpantium

nimia multitudo. Convenientia vero per singulos tropos sex sunt,

id est diatessaron, quod de quatuor dicimus, diapente, quod de quinqué,

dchinc diapason, quod ex omnibus concinit; illud ctiam, quod ex omnibus

et ex quatuor constat, vel ex omnibus et quinqué, vel bis ex omnibus, quod

951 bis diapason dicitur. Sed illud quod diatessaron, hoc est ex quatuor dicitur,

recipit sonos quatuor, spatia tres, tonos duo et semis, hemitonia quinqué, diesis

vero decern, et est in epitriti ratione, ut sunt quatuor ad tres. Diapente,

quod ex quinqué est, sonos recipit quinqué, spatia quatuor, tonos tres et

semis, hemitonia septem, diesis bis Septem, et est in hemiolia ratione, quod

sunt tres ad duo. Diapason autem sonos habet octo, spatia Septem, tonos sex;

hemitonia duplicut, diesis quadruplicat, atque in diplasia ratione versatur,

alia cohibentia] Alii conibentia, sed legendum unde sequitur, ut ín diatónico genere spissnm nuleonvenientia

; infra convenientia vero. Nisi \ox lum sit, sed in chroma lico et enarinonio.

latcat antiquior. Gloss. Isidori: »Conivoli, concordes. sex sunq yidc nos Sllpcrhis (ad §.933).

Coliíbiili, concordes, coniuncti. ColiiLcntia, con- . .-. „ . , ., ~

conciHifJ llecepi hoc e codicibus Uarmstattensi,

clusio.« Grot. — Approbat Dlcibomius (p. 3,*>-i v. ». • /n\ . м • л ....

11 41 JHonaccnsi (d), et JUeibomiano A; m cditis erat

18), ñeque aliter mox (§. 9;>0) legitur; sed codicum

consensum desidero.

arlia\ Grotius inepte ediderat aña, qnod ipso

sensu jubentc correxi; rt£Qi66olç enim opponuntur

» j .. i . » ... .. . sed in bis, quae notis plerumque non verbis пег-

CiQTia, de qui bu s pliira m An Ihme tita. 71 ri Г

i TT < j . . scripta tradiintur, тс1 optimorum codicum exiguum

врша] llvxvtx, de quibus jam siipcnus egcrat r ' » e—»

momentum est.

continetnr.

duo et semis] Mcibomius utriusquc codicie soi

anctoritate et bic et inferius et tollcndum censet;

(§.943). Aristoxeno (clem. barm. 1, p. 2-4) est

то èx ôvo ôux6xr]fj.âxcov Övveöxrjxog, ä 6v>vxs&

evxct ïXaxxov дшбтгща rtsçûÇei xov Яес-

ïtoiièvov ôiaôxijfucxoç ¿y тф âià теббйоооу, sis (С) siippcdîtarunt.

ix ôuc6xr]fiàxcov 6vve6x7]xôç, a 6vv- tjuod sunt] Omissum in editis verbum sunt co-

T£i?£vr« IXaxxov дшбхгща Лес- dices Rcicbenauensis, Darmstattcnsis , et Monaccn

Martiani Capellae lib. IX. §. 9o2. 745

quae est unus ad duo. Quod vero ex omnibus et' ex quatuor dicitur, sonorum

est undecim, et spatiorurn decern, tonos habet octo et semis, hemitonia

duplicat, diesisque praedicta ratione mulliplicat, et est in diplasi et diametri

regula, ut sunt octo ad tres. Quod vero ex omnibus et ex quinqué constat,

recipit sonos duodecim, spatia undecim, tonos novem et semis, hemitonia

geminantur, diesis tetraplantur, et est in triplasia ratione, ut quatuor ad

duodecim. Quod disdiapason dicitur, habet sonos quindecim, spatia bis 953

septena, tonos decern ас duo, hemitonia duplicata, diesis quadraginta octo;

atque est in tetraplasi ratione, ut sunt duodecim ad tres. Est autem tonus

in epogdoi ratione. Ubique diesim in enarmonio debemus accipere, quae est

in quar^a particulationc. Nunc quid sit systema perhibendum.

QUID SIT SYSTEMA.

Systema est magnitudo vocis ex multis modis constans, quae licet multa 954

divisionúm genera recipiat, tarnen quia eadem in diastematis memora vi, praetereo.

Sunt autem absoluta et perfecta system ata numero octo. Et primum

est, quod ab acquisito, quem Graece rtQog¿a{i/3avópevov dieimus, ad mediam,

in diplasi] Lectio hace, si ulla, deprávate est in enarmonico] Deleta vocabula in, quae est

et insulsa. Rescribo: »in diplasiepidilrita ratione.« praccedentium duarum literarum repetitio, lego:

Posses qnoque: »in diplasiepidimoira ratione«; sed »diesin enarmonion.» De bac distinetione vide snminus

usitate. Meibom. — Scnsus certus est, nam perius (§. 950).

qnnm diapason babeat intervallum tri um ad sex, dia- ex multis modis constans] MS. »est magnitudo

fessaron autem sex ad octo, utrumque conjunetnm vocis constans« dcletis tribus voculis. Grot. — Sy-

Iiabct rationem trium ad octo, quae est duplicis nu- stema Euclidi (introd. harm. p. i), Aristidî Quinctimeri

et duarum paitium; camque duarum parlium liano (p. 13), et Gaudcntio (p. 5) est quod éx

notionem in corrupta lectionc diametri inesse appa- Jtksiôvcov tj évoç dta6tr][xâtiùv constet, Bacchio

pet, sed quomodo corrigendum sit, codicum melio- atitcm (p. 2), quod plures duobus babcat sonos;

rum indagatio docerc potest. ' quorum utrum amplectarc, Grotiani codicia lectioncm

tetraplantur] Grotiiis tetraplatur, sed diesis nibili esse videbis.

pltirali numero dictum est (§. 955). умяе licet] Meibomius ex códice suo (B) retetraplasi]

Sic omncs. Id formatum putarunt ponendum duxit quod, sed ncccssîtatcm mutandi

barban homines, ut diplasi ct epogdoi. Meibom. uon video.

744 Martiani Capellae lib. IX. §. 954.

quam mesen diximus, omne conficitur; secundum, quod a principali principalium

in parameson usque distenditur; tertium quod a subprincipali principalium

in divisarum tertium jungitur; quartum, quod ab extenta principalium

usque in divisarum diatonum profertur; quintum, quod a principali

mcdiarum in neten divisarum usque progreditur; sextum, quod a subprin

cipali mediarum in tertiam excellentium trahiturj septimum, quod a mcdiarum

extenta in excellentium diatonon exsurgit; octavum quod a media excellentium

in ultimam ducitur.

DE GENERIBUS TETRACHORDORUM.

95î> Quibus excursis genera tetrachordorum modulandique discurram. Tetracliordos

est chordarum cum certa qualitate divisio. Genera autem modulandi sunt

omne conficitur] Ita omnes íncpte. Lego: »ex tuor cliordarum (vcl si mavis tetrachordt) cam certa

omnibus (ôià rtccóáv) conficitur.« Meibom. — Ad - qualitate divisio.« Quippc nullum dubium quin

sensum recte, sed quacrítur aonon idem vulgata Aristidis locum vcrtcrit Martianus. Tctracbordi dcficontinere

possit. Codices ccrte nihil variant. niüonem satis accuratam jam ante tradidcrat (§. i)3ö)

tertium] Lego cum paire »in divisarum tertiana.« et deinde (§. 960). Bene vocem Jtoibç seu Jtouh

GnoT. — Omnes perperam tertium. Mirum in scri- rrjç interpretatus est certa (¡ualitas. Idem (in Aristid.

ptura adeo manifesta errari potuissc. Meibom. — p. 230, v. 15). — Aristidis verba (p. 18) bacc sunt:

IVon ebordam, sed fortasse sonum in mente habuit, yévoç dè гбть Jioià TSTQa%¿Q00V âtaîpeÔiç,

ut supra »ab acquisito, quem« cet. pariterque Gaudcntius (p. 5); sed non video cor

in neten] Sic recte codex A, alter male tn non et tetrachordorum genera ipsa tctracbordi notertiam.

Edit us in nete. Meibom. — A Grotio scilicet, mine appellarc licucrit.

Anteriores recte tn netem babebant. genera autem] Particulam autem vulgo omissam

a media excellentium in ultimam] Distinguo: e códice Monaccnsi (C) supplcvi.

»quod a medía, excellcutiam in ultimam ducitur« vcl sunt tria] Inprimis bic comparandus est Ariordinc

vulgar! »quod a media in excellentium ulti- stides Quínctilíanus (p. 18 Meibom.), quem ipsum

mam> transposita vocula. Grot. — Sic quoque recte ante oculos babuissc Martianus videtur; eclerum

distinct iis erat codex Ii 5 at male editus. Meibom. in vulgus nota est baec dístinctio, neqne a musios

tetrachordos] Omnes perperam telrachordos. Gro- tantum ut Euclide (p. 3), Gaudcntio (p. 5), IVicotius

legit: »tetraebordos est quatuor chordarum.« macho (p. 24), ecd ab alüs quoque saepe comme-

Non vídit ineptum esse illorum vcrborum sensum. moratur. Confer modo Yitruvium (5, 4; p. 13в),

Meibom, (p. 5SS v. 2). — Ccrte hie locus, si quis- Plutarcbum (quaeet. sympos. 9, 14; p. 744), Jamquam

alius, est vitiosus. Rescribo: » genus est qua- blicbum (de vita Pytb. iö, G4; p. öO Kust.), Alci

Martiani Capcllàe lib. IX. §. 956. 745

tria, èvaçfwviov, хдыра, âuxtovov. Enarmonion quidem dicitur, quod pluri- 956

bus spatiis et angustioribus separatur, diatonon vero, quod tonis copiosumj

chroma, quod hemitoniis componiturj sicut enim quod inter album nigrumque

est, color dicitur, ita hoc chroma, quia inter utrumque est, nominatur. Eu- 957

armonion quidem, quum immutabilibus sonis cingitur, modulatioui obcdîet

in acumen per diesin et diesin et ditonon incompositum ; in gravera vero

sonum e contrario modulatio tota submiltitur. Chroma autem hoc modo meloe

accipit: per hemitonium et hcmitonium et tria hemitonia, quae incomposita

provenient; in gravcm vero ex diverso recurret. At vero diatonuin ipsis .contentum

sonis in acumen quidem ita accipiet modula tionem, ut per hemitonium

et tonum et tonum modum integrum compleat; at vero graviorem per contrarium

ordinem persequetur. Sed nunc maxime diatono utimur. Sed horum 958

pbronem (cpisL 1, 18; p. 69 BergL), Macrobiura xai àu6iv Mal ôieôiv, èrtl âè то o£v èvav-

(în somn. Scip. 2, 4), et omniuo Bocckhium (de TÎeoç, хата ôieôtv xaï du6iv xaï dlrovov.*

ractr. Pînd. p. 207).

pluribus spatiis] Phiribus valet majoiibus. Grot,

submiltitur] Vulgo sumitur; sed rectiorcm leetionem

praebent codices et Grotianus et Mcibo-

— Pcrpcrain G rotins. Rcspcxit Martianus ad voeem mianus uterque et nostri Rcichcnauensis, Darmstatffcxvóv.

Meibom. — Vide superius (§. 950). Harmonia

enim, ut Vitruvii verbis utar, tetrachordorum

et tonos et dieses babet binas, quum ebromati

tensis, Monacensis (C). Est autem idem quod paulo

inferius (§. 958) deficit.

in gravem] Legenilum censeo »in gravita tem«

duo hemitonia in ordinc composite, tertium triam vel »in grave.« Meibom.— Quousque tandem! Répète

ltcmitoniorum sit intervallum , diatoni autem duo sonum, ut paulo superius. Ceterum pro ex diverso

eint continuât! ton!, tertium hemitonium fiuiat tctrachordi

magnitudincm.

margo Grotiana per diversum, praeter nccessilatcm.

ipsis] Lege cum patre is ipsis. Gnor. — Pium

color dicitur] Vide superius (§. 942). Omnino iis ipsis voluit? Sed nulla mutationc cgemus; senquidquid

ornatum ct variatum esset in música, eus est, sonis non variatis vcl fractis sed naturali-

%дыца appellahatur, ut Philochoro apnd Athe- bus uti diatonon, ut ctiam Vitruvius: »diatoni vero«

nacum(14, p. 658): xQcofiara re ev%oou Лды- inquit »quod naturalis est, facilior est intervallorum

TOÇ èxi^âçLÔe- quamquam hunc loquendi usum re- distantia.a

prcbendit Plato (de legibus 2, p. 655). modum] Modulationem integram; ut indubita

do* diesin] Adde et diesin et ditonon. Editus tum sit vocabulum modus a Martiano usurpar! pro

mutile et deprávate: »per diesin et diatonon.« Meibom, modulatio, quod notent qnoquc lexicographi. Male

— Corrigenda hace erant ex hisce Aristidis: »17 hie explicaremus modum integrum qaov TgójtOV

âs ccQjwvia ¿til ¡ilv то ßccgv хата dírovov T¡ rovóv. Мадом.

746 Martiani Capellae lib. IX. $. 958.

alia modulamur per agogen, alia per plocen. Per agogen est, quuin per

ordinem sonus sequitur; ploce autem dicitur, quum diversa sociaraus. Exhinc

in modulando alia euthia dicitur, quod est recta; alia anacaraptos, quod est

revertens; alia peripheres, hoc est circumstans: euthia est, quae a gravi in

acumen erigitur; anacamptos, quae e contrario deficit; peripheres, quae ad

utramquc aut commodatur aut servit. Sed quum tetrachordorum , quos quadrifidos

appellamus, divisiones innumerabilcs sint, sex sunt notae: cnarmoniae una;

Chromatis tres, quarum prima quae mollis ac soluta, secunda quae hemiolia

est, tertia quae est tonia; diatonicae duae, una mollis, altera robusta. Et

modos quidem accipit enarmonia a tetartemoria diesi, id est toni parte quarta ;

per agogen] Ubcrius Aristidcs Qui net!]! anus varie tas. Reí illustrant! ас inservient, quae olim a

(p. 29 Meibom.) cxplicat quae sequuntur bisce тег- Bocckliio cum Heindorfio (ad Plat, sophist, p. 568)

bis: »'Aycoyijg [úv ovv si'dtj xq'lW ev&sïa, communicata íntegra bic apponcre liccat: »Etenim

ávaxá¡utxov6a , rtEQitp£Qr¡g. Ev&eía fisv ovv ex sex íllís coloribus unus in cnbarmoníco, duo in

Í6xiv , 7] ôtà Xtov é$i¡g tpdoyyeov xr¡v srtíxa- diatónica, tres in chroma tico genere sunt. In chro-

6lv jtOLOVfiévrj. Avaxá[irtxov6a dé, r¡ dià xcov mate est color гцш)Хюд , color xovuclog, ct /ш~

értO[ièv(i3v àrtoxeXov6a xr¡v Paovxr¡xa. Ueoi- Xaxàçi síve rjfxiôXiOv хрыца, xovucïov sive

tp£Qr¡g dh, r¡ хатà Ôvvrjfjfiévcov [ikv èrttxei- 6vvxovov %дсо[ш, et %осЗ[ш [laXaxóv. In diavov6a,

xaxà dteCevypivcov ô'àvielda, r¡ èvav- tono duo colores sunt dtàxovov Övvxovov ct duíxícog.

» tovov [laXaxóv. Illa óvvxova sunt intentiora,

erigitur] MS. * oritur.* ¡Non male, nam sequitur цаЛаха molliora. Euclid, introd. barnion. p. 10. 11.

contrarium »deficit.» Grot. — Melius erigitur, quia Aristo*, barm. elcm. I, p. 24 scqu. Gaudent barsequitur

in acumen. mon. introd. p. 17.« Plura dabit idem loco supcrius

quadrifidos] A quatuor et fides minus scite com- citato (de mctr. Pind. p. 207).

positum vocabulum. Meibom. — Usurpator quidem foiti«] Toniaea cmciidavi utriusque script! lecvox

ilia ab optiinis scriptoribus, Virgilio, Valerio tioncm tonia, quae etiam in margine editi habetur.

Flacco, Columella, Claudíano, aliis, sed ut non I'essime in textu i¡mÍM/ín.Mnuon.— Anteriores quoa

fidibus sed a findendo derivanda sit et quadrifa- que editiones tonia babent, quam lectioncm retiriam

fissum signified; nostro loco ab eo quod est nui, donee codices usitatiorem form am praebucrint.

fides, %oo0t¡, format am esse dubitari non potest. modos] Sic uterque scrip tus. Editus pcrpcratn

enarmoniae] Codex Meibomianus alter (D) en- morfi«. Икшпл. — Editus ncmpc a Grotio; namarmonii;

sed divisionis supplendum esse ipse Mci- que ante eum editi rcctc habebaut modos.

bomius inferios intcllcxit. Sic mox diatonicae, ct enarmonia] Scriuti enarmonion; editus enaria

fine paragraph! itcrum enarmoniae, ubi eadem monia, quod fcrri potest subaudito divisio.M^wou.

Martiani Capellae lib. IX. §. 959. 747

illud vero, quod mollius diximus, per tritemoriam diesin copujatur; ipsum

vero chroma hemiolion fit ab hemiolia diesi ejus quae sit enarmoniae. Sed

nunc de tonis.

DE TONIS.

Tonus est spatii magnitudo, qui ideo tonus dictus est, quia per hoc 960

spatiura ante omnes prima vox quae fuerit extenditur, hoc est de nota qualibet

in notam; ut a media in paramcsen, ut est in Lydio, si a iota directo in

sigma jacens signa eoncurrant. Verum quia hemitonia diesisque quid vel

quantae qualesve sint docui, troporum ctiam nomina numerumque monstravi;

nunc de tetrachordis cloquainur. Nam singuli quique tropi tctrachorda quina

{{lud vero] Locus ita vulgo cdcbaiur: »in illud

vero — per tritemoriam diesis copulatur«, quod ex

utroque Wcibomiane corrcxi ; diesiti ctiam Darmoiattensis

nosier pracbuit. De tribus diescon generibus

vide superiorem lo£um (§. 950).

tonus est] Dubiurn de que tono Iiaec verba sint

accipienda, quippe de utroque intelligi possunt,

lam tono saperoctavo quam eo qui et Tçôrtoç

appellator; potins tarnen de priore, si sequentia

verba considerentnr. Sin tractationis ordinem inepiciamus,

bic agendum esset de tonis scu modis.

Tanta bic confusio, cujus ipsum Martianuin mérito

postiilamus. IVam si vel maxime dicatur, brevitcr

cum loni notioncin explicando, et dupliccm ejus

significationem ostendendo, ad praecedentia Icctorem

remittcre voluissc; quid attinebat agere de tetraebordis

et pentaebordis , quae utraque, quum syeteiuata

sint, in tractatu de systemate pertractari

debuissent? Meibom. — De varus significationibus

vocis tonvs vide superiorem notam (ad §. 931).

Praeposterc Martianum egissc negari ncquit, qui

quum multa jam autea praemisisset, scilicet ut altius

tenerentur (§. 93S f.), jam suo loco et ordine quid

novi proferret non liabcbat

de nota qualibet] Hace verba ferme cjicerein.

IVisi enim largissime tout vocabulum accipias, crrorcm

pariunt, quippe ab bypatc mesou ad parypaten

in diatono non toni sed hemitonii intercedit

intervallum; nempe, ut recentiores loquuntur, a

nu ad fa. Meibom.

in sigma] Lege m sigma jacens. Literis enim,

ut ex superioribus liquet, omnia modulationum ge*

пега dîstinxcrat. GnoT. — Sed et baec errónea. Si

bacc verba a Iota directo retiñere velinius, scribendum:

»sî a Iota dircto in Zeta signa concurrent» :

•in verb'um jacens, hoc modo: «si a Iota directo

et Lambda jacente in Zeta et Pi jacens signa concurrant.

« Meibom. — Vulgo inepte edebatur summa

jacens, quod e códice Darnistattensi corrcxi; praeterea

si quis buic loco error inest, Martiano potius

quam librariis tribiiatur. Cetcrum confer superiorem

notam (ad §. 943).

quique] Rcposui hoc e Grotiano códice et Mcibomiano

В pro quinqué in editis.

94*

748 Martiani Capellae lib. IX. §. 960.

custodiunt, sicut superius quoque notavi. Verum horum extremos sibi

aptandos esse non dubium est. Tetrachordum quippe est quatuor sonorum

961 in ordine positorum congruens fidaque concordia. Sunt autem tetrachorda

principalium, mediarum, conjunctarum, separatarum, excellentium. Et primum

tetrachordum, quod est gravius, incipit a principali principalium et desinit in

principalem mediarum. Verum priucipalium et mediarum connexum, quod

conjunctarum vocatur, crit tetrachordum a media in neten conjunctarum usque.

Atque ab his divisum longeque discretum, quod est quartum, divisarum a

submedia in neten separatarum usque conjungitur. Quod autem ex divcrsis

conjunctum est, in acutiorem sonum et quiutum excellentium profertur. Sed

de tetrachordis satis dictum. Nunc de pentachordis videamus.

nofaut] Alii, Grotio teste in margine , non tacui, tenditnr. Verum principalium et mediarum (sc. teaflectatc.

Ccterum vide supcriorem locum (§. 95S)- trachordis) connexum.« Иеюом.

sib! aptandos esse] Hoc est consonantes sivc in neten] Sic probe uterquc scriptus: editns in

6vu<pcôvovç inter se esse oportere; nisi ¡ta intel- nefe. Meibom. — Ante Grotiuni cditi jam in netem

ligcre pracstat, quinqué tetracliorda ita sc excipere Labcbant. Eadcm res paulo post, ubi Grotius in

nt altciius primum altcrius sit cxtrcmum, quod ex nete separatarum, anteriores in netem, codices ct

Meibomian! ct nostri Monacensis (C) et Darmstattensis

rectc in neten.

usque] Hoc e códice Monaccnsi (C) addidi, quia

clariorem scntentiam reddit. Facile autem a sequcnti

atque bauriri potcrat.

submedia] Nota qnod vocabulum Ладацебо*

vertat submedia. Meibom. — Male Grotius divisis

verbis sub media edidit.

quintum excellentium] Parens meus relict :»Quod

autem ex divcrsis conjunctum est ct quintum, in

acutiorem sonum excellentium prorertur.« Quintum

enim ait non ad sonos sed ad tetracliorda referen

dum. Et sane excellentium modi non plures qua

tuor, ut ct aliorum tctracbordorum. GnoT. — Re

scribo: »et quintum est, ct a netc separatarum in

neten excellentium profertur.« Parum hie л id it

parens Grotii. Meibom.

parte tantum verum est. ,

tetrachordum] De tetracbordis conferatur Boeebbius

(in Crenzeri stud. Т. Ш, p. 61).

principalium] De quinqué, quae bic nominat,

generibus Vitrurius (5, 4$ p. 158 Bip.) sic dis

sent: » Tetracliorda autem sunt quinqué, primum

graoissimum, quod Graece d'icitur VJtaTOV. secun

dum medianum, quod appcllatur цёбоу. tertium

conjunctum, quod 6vv7j [iflEVOV ,dicitur: quartum

disjunclum, quod dteÇevyilèvov nominator; quin

tum, quod est acutissimum, Graece vrteQßoXaiov

dteitur.«

connexum] Hic integrum tctracbordum excidit,

quod neutro codicum restitui miror. Grotius sen

potins ipsius adjntorcs, viri summi, Scaligcr, Vulcaníus,

nec tantillum emendare potucrunt. Rescribo:

• Secundum a mediarum principali ad mcdiam cxMartiani

Capellae lib. IX. §. 962. 749

DE PENTACHORDIS.

Ac similiter haec quoque quinqué esse non dubium est. Primum igitur, 962

quod et gravius principalium esse dicimus, quod incipit ab acquisito et in

principalcm mediarum terminatur. Sequens in acumen ejusrnodi est, et constat

a principalium extenta in mediarum illam, quae in Lydio iota rectum habet.

Tertium autem conjunctarum est, quod a mediarum extenta in ultimara,

conjunctarum ducitur. Quartum vero, quod per divisionem est, a media in

tertiam divisarum connecti solet. Quintum in acumen erigitur, atque in neten

excellentium terminatur. Haec quae dixi artis nostrae doctissimis approbantur. 963

Nam non sum ncscia asserere quosdam, tetra chorda ab hcmitoniis initia posse

sortiri, quod est in modulatione diatónica situm, de qua superius multa dixi*

haec quoque] Copulativam et, qnae in editis codices tam scrip tos, quam cditos, qui mendosc

sequilar, cxpunxi codicum Monacensis (C), Darm- legunt in tertiam divisarum. Neque boc videre postattensis,

ct utriusque Mcibomiani auctoritatc. tuit Grotius. Meibom.— Invitis codicibus niliil nuito;

quod et gravius] Sic codex Mcibomianus В ; ipsiusqiic Martiani crrorcm arbitrer (v. ad §. 944).

vulgo »quod est gravius «5 Monacensis (C) dubiam . in neten] Forte in neten, et sane ita legendam

voculam prorsus oinisit. docct MS. Grot. — Voculam in addidi ex utroque

in mediarum illam] Hoc incptum vidcrl possit, códice. Ita autem bic legendum: » atque a divisarum

ut siinplicitcr sit sci'ibcndum in mediam. Attaincn extenta in neteu excellentium. « Meibom. — Vulgo

commodam bic explicationem adferre possumus. cnim »atque ncte excellentium terminatur «, quod

Quatuor cnim sunt mediae chordae 3 nimirum su- quatcuus codicum auctoritas jubebat, facile corrcxi,

prcma mediarum, pencsuprema mediarum, mediarum licet vulgata quoque defendí possit.

extenta , ultima mediarum , quae uno nomine et asserere quosdam] Asserere quaedam probe nteríccít'

è£o%rtv media appcllatur. Dicit itaquc in que scriptus. Pro tetrachorda plane legendum penmediarum

illam quae in Lydio (exempli gratia) Iota tachorda. Meibom. — Iutcrpunctionc rcctc posita oinrectum

habet, id est in ipsam mediam, extendi nia sana apparebunt; quorum sensus cx Martiani

îllud tetrachordum; non autem in mediarum exten- loquendi ratione non alius est quam bic: tetrachorda

tam etc. Meibom. non ab integris sonis sed vel ab hcmitoniis, ut in

autem conjunctarum] Grotiana margo cunctarum diatónico genere, vel ab aliis sonorumpartibus initia

inepte. "Ex>V7]iX(ièvov enim significan apparct. caperc, quapropter ab acquisito ordirî non posse,

per divisionem] Karà ôlâÇsvÇlv, melius per qui * principali principalium integro tono distatj

disjunetionem. Meibom. pentacborda, quae secundo démuni loco bemitonion

in tertiam] Lege in ultitnam. Ita correxi orniics habere solcant, роэзе.

750 Martiani Capellae lib. IX. $. 963.

Sane notum atque intimatum vclim, acquisitum in omnibus quidem aliis

collocari, in his autem, quae non per sonos Hunt, in tetrachordis fieri non

posse; in his enim semper ab hemitoniis principia ducuntur; in aliis autem?

quae pentachorda nominantur, nec tarnen modulation! subjiciuntur, ut per

sonos constare videantur, apponitur. Secundum enim in his hemitonium possumus

poneré. Nunc de transitu niodulantium,

DE TRANSITU VOCIS,

964 Transitus est alienatio vocis in figuram alteram soni. Fit autem transitus

modis quatuor: per genus, lit ab enarmonio genere aut in chroma aut

in diatonon; vel per systema, ut a principal! principalium si forte in subacauisitum]

Haec et quae seqnuntnr re vera

sunt obscura, quibus an lucem aliquam ad ferre

]>ossim videbo. Dubítatío proposita baec est: Tetra -

cborda ab bcmítoníis íiicípiunt, cur non aeque pentaeborda?

Mcdiocritcr in musicis exercitatns responderet,

quia ¡lio modo pentaebordum quidem erit,

seu quinqué ebordarum systema, sed LUud non conficict

diapente; nti tetraebordum diatessaron. Si

enim pentaebordum ineipiat ab bemitonio, in acumen

progrediendo, bina in illo hemitonia ponentur. Hoc

doecre Tult Martianus. Yerba illius ita explicarem:

Acquisitum in omnibus quidem aliis consonis intcrvallis,

nempe in pentaebordo, oetaebordo, hendecaebordo,

dodecachordo, pcntccacdccacbordo, col

locari; at in tetraebordis collocari non posse, quod

son! biijusmodi consequentcr sumti tetracborda (ut

ex enarmonio genere et ebromafico est evidens) non

conficiant, quae diatessaron consonent. Meibom,

ah hemitoniis] Л'стрс in genere diatono et cbromatico

toniaeo, quae limitatio est addenda. Meibom.

dncuntur] Ita codices Darmstaltensis ct Meibomiaiius

B, pro dicuntur in editis, et sic etiam

corrcctum in Reicbcuaucnsi.

nec tarnen] Tarnen pro torn in cditis rcposui

auctoritate codicum Monacensis (G) et Darmstaltensis.

apponitur] Gl. A adquisilus , non male. Meibom.

transitus] Aristides Quinctilianus (p. 9 Mcib. )

sextain banc barmonicae partem rtegi {nsTCcßoXcov

iuscrípsit. De Uedem scripsisse videtur Aristoxcnus

secundum Plutarcbum (non posse su&viter títí

secundum Epicuriim p. 109S).

per genus] Sic optiinc codex В; reliqui perpcraia

in enarmonio aut in Chromate aut in i/io/omo. Meibom.

vel per systema ut] Elegantissimc pater mens:

• Tel per systema, ,nt с principali principalium« etc.

INS. tarnen: »Per genns ab enarmonio, aut in ebroma,

aut in diatonon, vel per ne ten, aut a principali« etc,

Grot.-^- Vel per systema ut, sie probe codex B;

reliqui male aut. Quae sequuntur: »a principal! prin

cipalium si forte in subprinclpalem aut in aliad

forte systematum aut« tanquam inepta expuneta

maHem. Harmonicorum nullus ita loquitur. Euclidcs

fit Brycnnius simpliciter: »Transitus per systema

est quuin ex conjunclione in disjunetionem aut vice

versa fit mutatio.« Meibom.-— Ut pro aut etiam Mo

nacensis (G) codex babet.

Martiani Capellae lib. IX. §. 964. 751

principalem aut in aliud forte systematum, aut quum de conjunctis ad divisas

transitum facimus; vel per tonum, quum a Lydio vel in Phrygium vel in

alium tropum cantilena transducitur ; vel per modulationem , quum ex alia

specie modulandi in aliam desilimus, vel quum a virili cantilena transitus in

femíneos modos fit. De genere modulandi consequcnter edisseram.

DE MODULATIONE.

Mclopoei'a est habitus modulations effectae. Melos autem est actus acuti 96o

aut gravions soni. Modulado est soni multiplicis melo expressio. Melopoeïae

species sunt tres: hypatoïdes, mesoïdes, netoïdes. Hypatoïdes est, quae ap

pellator trágica, quae per graviores sonos constat; mesoïdes, quae dithyrambica

nominator, quae tonos acquales mcdiosque custodit; netoïdes, quae et vo/uxoç

tropum] Sic quoque recte . utcrque scriptus.

Grotins pcrpcram MS. lcctioncm laudat »in alium

locum.* Quamvis cnim tonus TOcis locus definiatur,

illud tamen vocabiilnm liic plane est alienum. Meibom.

modulationem] Sic insigni errore omncs codices,

quem tamen non male ipsi Martiano tribuimus, qui

Graccum [иЛоЛоиа illo Latino vcrtit, ut supra.

Lcgendum per melopoeiam, quod ex sequentibus

est certum. Vide Euclidcm p. 21 v. IG. Bryennium

lib. I, cap. ultimo. Meibom. — Vide superius (ad

§. 938).

de modulatione] Partium harmonices, quas p. i 82

(§. 958) proposuit, ordo requirit, ut agat dc melopoeia,

quod vocabuluni ctiam recte scquitur. Scd

modulandi genus hie vocat quod Graeci ytvoç ЦЕ-

/ioJioltaç. Sic Aristides p. 29 v. ult. Modos mclopociae

genere Tacit tres: nomicum, dithyrambicum,

tragicum; vel ctiam illas melopoeïae species ita

vocat, quas Aristides tradit p. 28 v. 52, ct ipse

hie. Meibom.

melopoeïa] Euclidi (p. 2 Meib.) est »usus eorum

quae karmonicac tractation! sunt subjecta , ita ut

cuilibct argumento character suus tribuatur.« Aristidi

(p. 28 Meib.) est «facultas conficiendi cantona. «

Ac séptima et ultima haec est e partibus harnionicae

(§. 958). Confer Burettum (Mem. de l'acad.

X, p. 304).

melos] Differ t, ut Aristidis (p. 29 f. Meib.)

verbis utar, к melopoeïa a melodía: quod haec sit

cantus indicium (¿jtayysXLa ¡xéÁovg), illa habitus

effectivus (?£tç Лощтищ).*

melo] IIa i» с vocera in editis omissam auetoritate

Monaccnsis (C) inscrui. Melos ctiam secunda dcclinatione

Latina flexum esse probat Nonius (p. 215

Merc.).

hypatoïdes] Quia princîpalium înprimis tetrachordo

utebatur, quo nomica abstinuissc videttir,

quia htijtis erat antiquam indolcm servare (Plut,

de mus. p. 1155), princîpalium autem tetrachordum

posterius demum adjectum est; quapropter

etiam Doricam harmoniam eo abstinuissc Plutarchus

(ibid. p. 115G) testatur. •

vofuxoç] Alii momicos, ex quo conjicio cómicos.

Tría cnim praccipua modulationum genera tragoedia,

7o2 Martiani Capellae lib. IX. $. 965.

consuevit vocari, quae plurcs sonos ex ultimis recipit. Sunt ctiam aliae di

stan tiae, quae et tropica mela dicuntur, aliae ороюХоума-. sed haec aptius

pro rebus subrogantur, nec suas magis poterunt divisiones afierre. Hae autem

ÍM36 species etiam tropi dicuntur. Dissentiunt autem melopoe'iae ipsae modis pluribus

inter se et genere, ut alia sit enarmonios, alia chromatice, alia diatonos; specie

quoque, quia alia est hypatoi'dcs, alia mesoi'des, alia netoi'des; tropis, ut Dorio,

Lydio, vel ceteris. Omnis tarnen, qui melos inchoat, prae cunctis systemà debet

advertere, dehinc sonos iniscere atque componere. Haec de septem partibus

artis nostrae dixisse sufficiat. Nunc rhythmos, hoc est numéros perstringamus,

quoniam ipsam quoque nostri portionem esse non dubium est.

QUID SIT RHYTHMUS.

íK>7 Rhythmus igitur est compositio quaedam ex sensibilibus collata tcniporibus

ad aliquem habitum ordinemque connexa. Rursum sic definitur :

numerus est diversorum modorum ordinata connexio, tempori pro rationc

modulalionis inserviens, per id quod aut effcrenda vox fuerit aut prcmenda,

et qui nos a licentia modulations ad artem disciplinamque constriugat. Interest

Я68 lamen inter rhythmum et rhythmizomenon. Quippc rhythmizomenon est

materia numerorum, numerus autem velut quidam artifex aut species mocomocdia,

et ditbyrambus. GnoT. — Melius profccto Grotius ad margincm rejccit. Plurcs variantes vide

glossa in Darmstatlcnsi códice legalis; si quidem apud Dfcibomium (p. 559 v. 17).

ca ipsa de causa vô/wvç appcllatos esse vctcrcs rhythmus iyitur es/] Varias rhythmi deßnitiones

modos músicos constat, quia ccrtis legibus ad- cx vetcrum scriptis collcgit doctissimus Boecldiios

stricta essent, quas non liccret pro arbitrio mi- (de nictr. Pind. p. G scqu.), quas rcpetcrc nolnmus,

grare; confer Platonem (de legibus 5, p. 700) et quia uullam corum Martianus expressissc vide tur.

Pliotiiim (in bibl. 259, p. 525 Hoescb.), ubi ctiam Iluic, ni fallimur, Aristoxcnus ante ocidos erat,

differentia eorum a dithyrambis exponitnr. Plura cujus rbytlimicorum clcmentorum sccundus tantam

debit Spanbemius (ad Callini. bymn. in Del. 50-4), liber exstat a Morcillo cditus (pone Aristidis et

linde nrorsus absurdam esse Grotii conjecturam Libanii orationes Venetiis 1785), primus, quo baa

intelliges. ipsas definitiones contincri conscntancum erat, adó/

wto¿oyixá] Alteram Icclioncm comologicam buc latct.

Martiani Capellae lib. IX. §. 068. 7o3

dulationis apponitur. Omnis igitur numerus triplici ratione disccrnitur, visu

audituque vel tactu. Visu, sicut sunt ea quae motu corporis colliguntur;

auditu, quum ad judicium modulationis intendimus; tactu vero, ut ex digitis

vcnarum exploramus indieia. Verum nobis attribuitur maxime in auditu

visuque. Sed rhythmice est ars omnis in numeris, quae numéros quosdam 969

propriae conversionis accipiat, flexusque legitimos sortiatur. Est quoque distantia

inter rhythmum metrumque non parva, sicut posterius memorabo.

Sed quia visus auditusque numero died sunt accederé, hi quoque in tria

itidem genera dividentur: in corporis motum, in sonorum modulandique rationem,

atque in verba, quae apta modis ratio colligarit; quae cuneta sociata

perfectam faciunt cantilenam. Dividitur sane numerus in oratione per syllabas,

in modulatione per arsin et thesin, in gestu figuris determinaos schematisque

completur.

DE SEPTEM GENERIBUS NUMERORUM.

Verum numeri genera sunt Septem: primum de temporibus; secundum 970

de enumeratione verborum, quae in numerum cadere non possunt, quae

rhythmoides, id est similia numeris judicantur, quaeque tribus vocabulis

aut species modulalionis] Sic probe script!; 4, 46; p. 555 Spald.): »Nam rhjthmi, id est

cditus ad. Species hie idem quod forma, quae numeri, spatio tcmporum constant: metra etiam

formam dat cantui, quum modi sint materia. Vide ordlne: idcoquc alterum esse quantitatis videtur,

Aristidcm p. 45 v. 12. Meibom. — RcicbcnaucnsU alterum qualitativ « Confer et grammaticos Maxiquoque

aut pracbet mum Victorinnm (p. 1955 Putscb.), Bcdam (p. 2580)

triplici] Confer Aristidem Quinctilianum (1, Mariuin Victorinum (p. 2484), Atilium Fortuuatum

p. 51 f. Aleib.): qv&[IOÇ xoiwv xaXsltat tçir (p. 2G89), inprimis autem Longini fragmcntum ex

%¿>Q' kèyexai yàç ènï xcov àxivqzeav 6co[iá- prolegomenis ad Hepbacstionem de nie tris (p. 1G0

Tcov, сод (рацеи evçv&jwv àvÔQiàvra, xàrtï eequ. Weisk.), ubi plnra Tonpius. Adde Boe-

Jtcsvxayv Toov xlvovixsvcûv, ovzcoç yâç <pa[iev ckliium (de metr. Pind. p. 18 sequ.).

ev>QV&[j.b)ç TLvà. ßadi^eiv, ум1 ¿áícog èrtï arsin et tliesin] Sic codices DIonacensis (C) et

uHOvijç. Darmstattensis, maie in editis arsim et thesim.

venarum] Vide snperius (§. 92G f.). Explicationcm vide inferior! loco (§.974).

inter rhythmum] Quinctilianus (inst. orat. 9, tribus vocabulis] Id est nom inibus. Arislidcs

754 Martiani Capellae lib. IX. §. 970.

discernuntur, hoc est enrhythmon, arrhythmon, rhythmoïdes; tertium dc

pedibus; quartum de eorum genere; quintum est quod agogcn rhythmicam

nominamus, id est quo genere numerus modique diicantur; sextum de conversionibus;

ultimum rhythmopoeïa, id est quemadinodum procreatio numeri

possit effingi.

QUID SIT TEMPUS RHYTHMICUM.

971 Primum igitur tempus est, quod in morem atomi nec partes nec mo

menta recisionis admittit, ut est in geometricis punctum, in arithineticis monas,

id est singularis quaedam ac se ipsa natura contenta. Sed numerus in verbis

per syllabam, in modulatione per sonum aut spatium quod fuerit singulare,

in gestu per incipientem corporis motum, quod schema diximus, invcnitur.

Atque hoc erit brevissimum tempus, quod insecabile memoravi; compositum

vero, quod potest dividí, et quod a primo aut duplum est aut triplum aut

quadruplum. Eatenus enim tempus omne numeri profertur atque ei finis est,

qui plenae rationis est terminus; atque in hoc numerus toni similis invcnitur;

(1, p. 33 Meib.): »Horum temporum alia rhythnium metr. Piad. p. 46). Alia tarnen harmonica, de qna

habentia {%qÓvol l'qqv$¡wl) dlcunlur, alia rliytlimo snpra (§. 938); vide Meibomium (ad Aristidem

carentia (aQgV&ßOi), alia rhytlimi speciem Ii abonda Quine t. p. 42).

(çv&fiostâeZç). Et quidem rhytbmum habentia, de COnversionibus] Tleçl fietaßoXüv. Sunt

quae in aliqua ratione mutuum inter se ordinem enîm p]nreS) nt v¡dere est apud Aristidem p. 42

servant ; uti in dupla, sescupla, id genus aliis. v |9< Мешом. _ Hie qnoque distinguendac sunt

Ratio enim est duarum magnitudinum dissimüium rbytbm¡cae ^ iiaPmonicis (§. 938. 964).

ínter ее habitudo. Rhylhmo carentia, quae penitus . . , „ , . .... _

* primum igttur] llacc et ipsa ab Aristide (L с.

sunt inordinata et absque ratione conucxa. Rhythmi „0. . , nI ... ,, ,л.

1 ... p. o2) habet. Plura dabit Boccfchius (de metr. p. 19).

Speciem habentia, quae inter hace intcrjiciuntur;

. . j j. . , „ i , ,. . punctum] Ilinc et Qiiinctüianus (9, 4, 52;

atque interdum ordinis rhylhmnm liabcntium, ш- J v ' ' »

, г • • i .i . «• P- ^»60 Spald.) hoc tempus appellat Óriuüov.

tenium confusionis rhylhmo carcntium sunt parti- r r ' r rr

eipantia.« Plura vide infra (§. 972). monas] Vide supcrius (§. 707. 746) et Jam--

agogen rhythmicam] MS. mitricem. Forte àyo>- blichnm (in IVicom. arithm. p. 81 TemnL).

yr¡v [liZQlxrjV, agogen metricam. Grot. — Inepta. per incipientem] Pro incipiente in cditis hoc prac -

QukI síf éy(oyr¡ rhythmica, explicct BocciJiius (dc baerunt codices Monaccnsis (C) ct Mclbomianus B.

Martiani Capcllac lib. IX- §. 971. 733

ut enim ille per quatuor species, hoc est diesis, dividitur, ita hie etiam quaternaria

temporum modulatione concluditur.

DE TRIBUS TEMPORIBUS NUMERORUM.

Sed eorura temporum, quae ad numéros copulantur, alia sunt quae 972

enrhythma témpora nominantur, alia quae arrhythma, tertia quae rhythmoides

perhibentur. Et enrhythma quidem sunt, quae ratione certa ordinem servant,

ut in duplici, vel hemiolio, vel in aliis, quae alia ratione junguntur. Ar

rhythma sunt, quae sibi nulla omnino lege consentiunt, ac sine certa ratione

conjuncta sunt- Rhythmoi'des vero in aliis numerum servant, in aliisque

despiciunt. Quorum temporum alia бтдоууъАа, hoc est rotunda perhibentur, 975

alia jtEQLJtUco. Et rotunda sunt, quae proclivius et facilius, quam gradus quídam

atque ordo legitimus expetit, praecipitantur; яеоысМш vero, quae amplius

quam decet moras compositae modulations innpetunt, seque ipsa tardiore

pronunciatione suspendunL

quaternaria] Aristides Quinctilianus (p. 4Í. evQV&fiov rcctc nonet Dionysias Halicarnassensis

45): TOVTCOV ovv ovzcoç £%Óvto)v ôkôtiYXai (de compos, voc. T. V, p. 226 Reisk.).

Tec (leyé&Tj Tcov 6toi%£Ícüv Tolç дьабтгцихбиу despiciunt] Sic recte Grotius; anteriores dibôâçi&

ixa тохз róvov ' то (úv y-àg iXàx^xov spiciunt.

avTcov той fieyL6tov тетаотгцхооюг iÔTtv } jtegirtXèoo] Hanc Icctionem restîtni «x p. 54

<UÇ r¡ Ôie6iç Той tovov. Itaqne non solum longas т. 2 Aristidis. Uterque scrîptiis verae proximam

et breves, verum etiam brevium dimidias statuit, habet legendo ПЕР1П/1ЕС. Pcsskne editur et

quarum no tit La ex nostra métrica prorsus' disparuit. Lie et paulo post jtegutXeofievu, at in margine

enrhythma — arrhythma] Sic rcctc codices aliquante melius habetur rtSQUtXsa. Memo«. — Ari-

Mciboimani (p. 559 v. 17), qnum apud Grotium elidís verba hace sunt: oí ôè JïegutXêù), oi nXkov

oorrupte legatur enrylhmica et arylhmala. Pariter щ^Щ T7)V ßgccdvTTjTa âtà 6w&£TCOV ip&ôyyoûv

et Aristides in loco superius (ad §. 970) citato et f£owv¡i£VOi. Pertinent autem hace ad Oratorium

Quinctilianus (9, 4, 56; p. 5G4 Spalding.). Con- numerum, de quo omnino conferendi sunt Al is to -

fer Boccbliiiim (de metr. p. 37). Alias inter se op- teles (rhetor. 5, 8), Cicero (oraf. 65 sequ.), Dioponuntur

evgvßfiOV ot âfâv&lWVf ut apud Pia- nys'uis Halicarnassensis, Quinctilianus, alii; inter

tonem (republ. 5, p. 400) et Aristotclem (rhetor, recentiores autem înprimis Battcusius (in mem. de

5, 8), sed aliquid interesse inter ïvgv&iwv et l'acad. T. XXXV, p. 415 sequ.).

95*

756 Martiani Capellae lib. IX. $. 974.

QUID SIT PES IN NUMERIS.

974 Sed temporum alia Simplicia sunt, quae podica etiam perhibentur. Pes

vero est numeri prima progressio per legítimos et necessarios sonos juncta,

cujus partes duae sunt, arsis et thesis. Arsis est ele vatio; thesis depositio

975 vocis ac remissio. Sed pedum differentiae sunt septein: per magnitudinem,

quum alios simplices, alios multipliées pedes ponimus; et simplices quidem,

ut est pjrrhichius; compositi vero, ut sunt pacones, vel eorum pares. Et

simplices quidem dicuntur, qui tcmporibus dividuntur, compositi autem, qui

in pedes etiam resol vuntur. Alios vero alogos, hoc est irrationabilcs nominamus,

quorumque ratio nulla praestatur, sed incondita quacdam compositio

976 profertur. Alia deinde differentia est, quae per divisionem quaeritur, qualis

exsistit, hoc est rtoia, quum varie et multipliciter ea, quae connexa fuerint,

dividuntur; atque ilia, qua simplices pedes esse multipliées nominamus. Alia

est, quae per divisionem fieri consuevit; séptima, quae per Oppositionen!

fit, id est quum duobus pedibus acceptis unus habet prolixius tempus, quod

praecedit ex ordine, illud autem tempus, quod insequitur, angustius, vel

quum per contrarium ordinem témpora praedicta vertuntur.

podica] Hoc qnoqne ex Aristide (p. 34). Adde

Isidoram (orig. 1, 17, 1; p. 23 Arcv.). Инга dabit

Boeckhîns (de mctr. Pind. p. 13 sequ.).

elevatio] Sic male bic omnes. Scribcndum elatio,

qnod recte ubique sequilar. Quamvis Latinius sit

sublatio, quod aliis auctoribus pro isto usurpatum.

Murno.v. — Sublationem appellant Quinctilianus (9,

4, 48j p. 556); sed Isidoras (1, 17, 21) elevationem,

ut nee reprehcudendi nec iuutandi causam

in nostra videam.

eorum pares] Codices Monaccnsis (C) ct Meibomianus

uterque addunt epitriti, quod tamcn fcrri

nequit, nisi practcrqa et insertum fucrit Paeonum

enim non epitriti sed crctici pares sunt (§. 990).

Quanquam incompositos etiam pacones esse noster

ipse agnoscit (§. 989).

alogos] Aristidcs Quinctilianus (p. 55 Meib.) :

Î6ti ds :uxl аЛЛа yèvrj arteg аЛоуа хаЛе1тас,

ov%i reo [iTjâèva Лбуоу ïxELV> àkXà ты [irjdevï

tcüv rtçoeLQt][ièvcov ЛЬуыу oixeicoç i%£w, хата

ctQL&novç âk цаЛЛоу r¡ ката sÏôtj pv&fiixà

6u)Çew ràç сп>аЛоу1ад. Plura dabit Boeckhius

(de mctr. Pind. p. 39). Addc Godofrcdum Hermannam

(elem. doctr. metr. p. 20).

per Oppositionen] Sic codices ct DIeibomiani et

nostri Rcicbcnaucnsis, Darms tattensis, ct Mona

ccnsis (C); vulgo oppositum, qnod jam ex inferior!

loco (§. 980) corrigendum erat.

Martiani Capellae lib. IX. §. 977.

DE TRIBUS RHYTHMICIS GENERIBUS.

Rhytlimica vero genera sunt tria, quae alias dactylica, iambica, paeonica 977

nominantur, alias aequalia, [alias] hemiolia, duplicia. Denique etiam epitritus

sociatur. Etenim unus semper, quum sibi fuerit aptatus, ut aequalis convenit;

tria vero ad duo numerus hemiolius est; duplex vero qui fuerit ad singularem,

geminam rationem tarn syllabarum quam temporum servat; quatuor vero

ad tria epitriti modum faciunt. Sed quae aequalia diximus, eadem dactylica

esse dicimus; denique in dactylico genere signa aequali sibi jure nectuntur;

verum ad alterum vel ad numerum geminum duo velut forte aequalitas nu

merosa decurrct. Sequitur iambic.um genus, quod diplasium superius expressi;

in quo pedum signa duplicem rationem ad invicem servant, sive unus ad duo,

sive ad quatuor gemini, vel quidquid ad duplum currit. Hemiolium sane,

quod paeonicum memoratur, tunc est, quum pedum signa bemiolii rationem

sunt tria] Totîdem jam Plato nnmcrat (de re- faciunt] Lectioncm facit, quam utcrque scriptus

publ. 3, p. 400): ott, (llv yap TqV axxa s6zlv habet, genuinam ccnseo. Graecam cuim loquendi

CÏÔT} i£ cov ai ßaÖeiQ rtPJxovrat, coçrtSQ èv Tolç rationem ô de — Jtçoç xbv — expressif. Editua

<p&Ôyyoiç тёттаоа i£ cov ai rtäöat, âçfwviac, modum faciunt; го modum glossae В explicant

T£^ea[iêvoç av eÏJtoifJiL- ubi vide interpretes; adde per mensuram. Meibom. — At vero supcrins (§. 931)

et Ciccronem (orat. 36). legimus: »ut sunt qoataor ad trcs.« Cctcriim nostro

alias dactylica] Ita Lie et seqnentibns binis locis qnoqne loco alii, téste in margine Grotio, tres lepro

alia scrîbcndum esse vîdcram. Comprobarunt gebant pro tria, quod tamen mutare nolui, quia

eam scripturam deindc uterque scriptns. Codex A nec ipsum Martiauuin vel librarlos ejus, qui notis uuvoeula

auctius legit alias duplicia. Meidom. — Mo- merorum verba substituerunt, ca in re sibi conglitissc

nacensis (C) quoque ter itérât alias ; sed mihi e Aritbmcticac liber satis osteudit

contrario secundum jam tollendum videbatur, quare aequali] Sic scrips! pro aequalia in editis ex

uncinis inclus!. Minus placet quod Rcuvcnsiiis (in utroque códice Meibomiano.

coll. litt. p. 117) legendum proposuit »alia aequalia, verum ad alterum] Scnsus esse videtur, non

alia hemiolia, alia duplicia.« singulorum semper verum ctiam binorum vel plurîetiam

epitritus] Confer Bocckhium (de metris um temporum duas ejus numeri partes esse posse;

Piud. p. 24) et Godofredum Hcrmaunum (in opuse, verba ipsa tarnen praestare nolim.

Т.Ш, p. Ol sequ.), unde videbis multos lianc ra- unus ad duo] Pro unius in editis, с códice

tionem с generibus rhytLuiícU cxclusissc. Meibomiano В.

7o8 Martiani Capellae lib. IX. §. 977.

jusque sectantur, ut ad duo tria sunt. Accidit autem ctiam in epitriti rationc

saepe numerus, quum pes in eo accipitur, qui sit ad tria quatuor. Sed jam

ad ordinem recurramus.

DE AEQUALI, DUPLO, HEMIOLIO, ET EPITfUTO GENERE.

978 Aequale est igitur numeri genus, quod a disemo usque in sedecim

pedes procedit; disemus autem appellatur pes, qui per arsin et thesin primus

constare dicitur, ut est leo. Duplum vero incipit a trisemo; decern et octo

autem syllabas in finem usque deducet. Hemiolium sane ab pentascmo duck

exordium j impletur autem in quindeeim numeris. Epitritas ab heptasemo

principium facit, quatuordecim similibus idem ponens, cujus difficilis est usus.

Atque hos quidem omnes numerorum ordines ideo memoravimus, ut eingulorum

979 leges per universa serventur. Sed numerorum alii sunt compositi, alii incompositi,

alii permixti. Et compositi e duobus generibus vel pluribus cohaeserunt;

incompositi, qui uno pedum genere consistunt, ut sunt tetrasemi; mixti vero,

qui aliquando in pedes, aliquando in numéros resolvuntur, ut in hexasemo

numero accipere debemus. At vero eorum, qui compositi esse dicuntur, alii

per copulas, alii vero per periodum colligantur. Etcnim ôvÇvyia, id est copula,

in epitriti ratione] Sic recte codices Darmslattensie

et Monaccnsis (C), et bini Meibomiaui pro

rationem in editis.

(¡ni sit ad] Hie vocula addita legerem «qui sit

ul ad.« Meibom. — Non ncccssarîum arbitrer.

tit sedecim pedes] Infra (§. 983) Septem tan tum

nnnierat.

decern et octo] Vide inferius (§. 987). Syllabae

nunc у id с il tur esse quasi comprehensiones , quo vocabulo

generali et simplices pedes et syzygiarum

vel periodorum compositiones signifient.

memoravimus] Ita codices Rcichenaucnsis et

uterquc Mciboniianus pro numcravimus in editis.

tètrasemi] Sîmpliccm cuim pedem secundum

suam naturam non posse pluribus quatuor morís

constare jam Aristoxenus docuerat; confer Bocckbium

(de mctr. Find. p. 22 sequ.).

numéros — hexasemo] Quinqué hace verba, iu

editis omis sa, codices Monaceusis (C) et Darms tat -

tensis et uterque Meiboroiaeus suppeditarunt.

al vero] In MS. fuisse vidciur : Atquiu eorum

etc. Phrasis СарсШапа. Ghot.

6vÇvyia] Isidorue (etym. I, 17, 20; p. 26

Arc v.): »synzugiae autem sunt pen la syllabi et hexasyllabi

pedes, ct die tac apud Graecos synzugiae

quasi quacdam conjugationcs; sed bi пол sunt pedes,

sed appel lan tur pe uta syllabi et he xa syllabi, qui

ultra quinqué et sex syllabas non procédant.* Di

Martiani Capellae lib. IX. §. 979. 759

duorum pedum in tmum est adscripta connexio, qui in dissímiles sibi positi

esse videntur. Periodus sane est pedum compositio plurimorum, quiquc

dissimiles sibi impares sociantur. Dissimilitudinum sane differentiae tres erunt, 980

per magnitudinem, per genus, per oppositionem. Per magnitudinem, quum

ex disemo vel tctrasemo componitur numerus; per genus, quum diplasium

aut hemiolium' simul jungimus, vel quod ex pluribus aequaliter copulatur;

per oppositionem, id est antithesin, quum aut primos disemos ponimus [aut]

insequentibus longe potioribus, aut tetrasemos disemis insequentibus applicamus.

Verum notum esse conveniet, unum etiam pedem posse sufficere ad complendam

periodon, si solus ceteris inaequalis inseritur.

DE DACTYLICO GENERE.

Sed eorum, quae in pedem recidunt, dactylicum genus primum est, 981

in quo genere pedes incompositi vocabuntur, qui numero sunt quinqué, id est

proceleusraaticus, dactylus, anapaestus, spondeus simplex, et spondeus major.

Ac proceleusmaticus quidem est, qui et positionem brevem et elationem brevem

retinet. Utetur autem hic idem tetrascrao frequcntius. Namque et disemus,

stingunnt nimirum metric! inter dipodias ct syzy- cinis inclus! praetcreaqnc pro prioribus ex codi

fias íta, ut illas ex duobas disyllabis, has de duobus cibus Darmstattensi et Sleibomiano В potioribus

trisyllabis vel disyllabo et trisyllabo fieri dicant scrips!.

(llerm. elcm. metr. p. 19), qnanqnam Atilins For- numero sunt quinqué] If a anctoritatc codicnm

tunatianus (p. 2688 Putsch.) aliter: »Quam nmis Reichenanensis, Darnistattcnsis, Monacensis (C),

pes simplex bis pósitos compositum pedem fecerit, et Grotiani legcndora, non numeri, ut in editis.

Graece 6vÇvyLa, Latine conjugado dicitnr; haec proceleusmaticus] Seqoens vocabulom dactylus,

autem quum duos pedes similes jungit, tautopodia, vulgo omissum, ex Grotiano códice sopplevî, ut

qnnm diversos, dipodia appellatur.« IVostcr sequitur numerus constaretj licet hunc pedem infra anapae-

Aristidem (p. 36 Meib.). slum a majore appellet. Vide et Boeckhium (de

sibi impares] Alii, teste margine Grotiana, pares, metr. Find. p. 24).

Multa hie in singulis turbata esse negari nequit disemus id est] Disemus hujtts; male codex A

aut insequentibus] Lego insequentibus longe /une. Meibom. — Sensura omnino corrompit vox tam

prioribus, deleta disjunctive. Ita etiam paulo post huic , quam hujus. Expunxi igitur earn et quidem

disemis insequentibus. GnoT. — Disjnnctïvnm un- Darmstattcnsis codicis auctoritate.

7tíO Martiani Capel] ae lib. IX. $. 981.

id est qui duobus temporíbus impletur, proceleusmaticus quidem sed brevior

nominator; ille vero major est, qui ex quatuor brevibus efficitur. At

vero brevior, id est disemus, syneches vocatur , quia ipsa assiduitas et.

frequentia çomprehendentis se invicem syllabae nee magnitudinem aliquam

пес modum divisae potestatis extendit, ideoque eo raro uti decet, ne assi

duitas brevis syllabae carmen ipsum, quod cum dignitate ~ aliqua proferri

oportet, incidat. In permixtione vero aliorum pedum, qui longiores ponuntur,

decenter aptatur, ut illorum prolixam morara interveniente sua celeritate

compenset. Quare proceleusmaticus, qui ad numéros aptatur, a quadrisemo

982 exordium debet accipere. Anapaestus, qui vocatur, accipiet elationem pedis

unius temporis, positionem vero duorum temporum faciet. Monochronon

quippe dicitur tempus ctiam quum longa ponítur, quae longa duo témpora

recipcre consuevit; vel quum tría témpora simul brevia collocantur, vel quum

sunt quatuor numero; quae omnia ad comparationem longae syllabae computantur,

Igitur major anapaestus elationem quidem suscipiet, quae monocbronos

esse dicatur; positionem dichronon habere monstratur. Quare utriusquc

temporis, quod in positione fuerit, acquali sibí pósito, oportet elationis gcininum

tempus accipere; ita tarnen, ut utroque insequenti tempore par

priori esse videatur. Quare anapaestus àrtb fuiÇovoç dactylicus a nobis esse

dicitur; at vero anapaestus, qui ало ¿Xáóóovos nominatur, ex duabus brevibus,

985 quae in elatione sint, ct ex una, quae in positione sit, copulatur. Simplex

vero spondeus erit, qui ex producta tarn arsi quam thesi jungitur. Major

brevior] Greece àrtXovç, ut major âutXoiç- a qnadrisemo] Omissam in cditis pracpositionem

Meibom. — Vulgo pgrrhichius appcllatur. a e Darmstattensi supplevi.

brevibus efjßcitur] Grotiana margo eßngilur. anapaestus oui vocatur] Sic Darmstaltcnsis et

eo raro] Codex Darmstattensis eo rarius, quo Meibomianus alter (A); vulgo addebatnr minor, sed

tarnen non magie ориз est, quam quod mox Gro* buíc répugnât quod inferius iisdem verbis sequitur

tius in margine posuit oportet pro decet. Sed pro de majore anapacsto.

Grotiano nee assiduitas rescrîpsi ne ex Rcicbcnan- compntantut ] Darmstattensis codex componuntur.

ensi ct SIcibomiano utroque, praescrtim quum jam copulantur] Codex В componalur. Meibom.

anteriores cditioncs illud baberent. major vero] Sic probe scripti: edilus infercto

Martiani Capellac lib. IX. $. 983. 761

vero dicitur, qui quaternariam non solum elationem sed positionera etiam videtup

admittere. Per copulam vero duplices accedunt numeri, quoniam alter ex majore

erit iónico, alter ex minore; atque ille, qui ex majore procedit, constabit ex

spondeo simplici vèl proceleusmatico, quern disemum esse non dubium est;

qui vero ex minore est, contrarium facit. Atque hi quidem in dactylico ge

nere ponentur „rhythrai incompositi ac compositi, qui septem numero omnes

erunt. Dactylus igitur est diclus, quia ordinem syllabarum consimilem digito 984

hominis informât; anapaestus vero, quia per ordinem redeat sursum; pyrrhichius

vero, id est proceleusmaticus, quia hie assiduus vel in certamine vel

in ludo quodam puerili; spondeus, quia plerumque ôrtovôaîç inservit; ionicus

sane propter numerorum inaequalem sonum; habet enim duas longas duasquo

correptas, quo pedum carmine multi saepe reprehensi sunt.

DE IAMBICIS METRIS.

Haec de dactylis satis: nunc iambica memoremus; in quo genere numcri 983

incompositi erant quatuor, compositi per copulam duo, at vero per periodum

sunt duodecim. Qui igitur incompositi erant, isti sunt: iambus ex diraidia

verbo »major vero dicitur.« Meibom. — Ego vulgatam capite ante oculos liabuit nostcr, vocem, quam voluit

retinni. Ceterum confer Godofr. Hermannum (elem. Grotius, inserui. MIror Mciboniium mendum prormetr.

p. 18). sas non vîdissc. Ceterum Grotius perperam ubique

tónico] Immo îonîvus. Pariter infra legendum Spondaeus edîdit, licet Graeca vox sit drtovôeioç.

• spondeo simplici et proceleusmatico «; inepte vulgo Amicus] Aristides (p. 37) tjcovixbç âià tà

vel.

9 dactylus] De biijus nominis et sequentium éxci)[iCúdr¡&T]6ctv.*

etymo vide Aristidcra Quinctilianum (p. 57 et 48 incompositi erant] Codices Monaccnsis (C) et

Meib.) etlsidorum (in ctym. 1, 17, 2 ; p. 24 sequ. Darmstattensis hic et inferius inepte errant; tarnen

Arev.). nec vulgata placet, atque baud scio an melius foret

plerumque ÔJtovdaïç] Omissa a negligentio- erunt, ut supra (§.981) vocabuntnr.

ribas librariis vox Graeca, ut saepc. Itaque lego: elatîone et posilione] Apparct nostrum lia ce vo-

»6ftOvôuîç plerunque inservit. Grot. — Aristides cabula nunc contraria potestate accipere, ut quam

(p. 37): »Ertovdslog dià то èv talç Ôrtovôaiç nos thesin, elationem, quam nos ursin, posUionem

avtov aôeÔ&ai.* Ex eo igitur, quem toto boc dicatj qua de re ita Godofr. Hermannns (elcm. doclr.

762 Martiani Capellae üb. IX. $. 985.

elatione, et positione quae gemina est; trochacus ex duplici positione, et

elatione quae brevis est; orthius, qui ex tetrasemi elatione, id est arsi, ct

octasemi positione constabit, ita at duodecim témpora hic pes récépissé videatur,

atquc habet propinquitalem quandam cum iambico pede, quatuor

enim primis temporibus ad iambum consonat, rcliquis octo temporibus adjunctis;

dobinc trocbacus, qui semanticus dicitur, id est qui e contrario

octo primis positionibus constet, reliquis in elationem quatuor brevibus artetur.

986 Compositi sane sunt, qui per copulas colliguntur. Sunt autem hi: baccbius,

qui ex trochaeo deducit auspicium, fine autem iambici terminatur. Qui

vero baccbius est, ab iambo principia sortitur, atque a contrario his quos

diximus pedibus aptabitur. Per pcriodum vero est, quod velut per so

certam viam provenit. In hoc genere quura sint duodecim numero, quatuor

metí', p. 11): »Illud tcmpus, in quo ictus est, R. baccbius a spondaeo incipit et trocbaco terminatur;

Bcntlcjus arsin, témpora autem ca, quae carcnt an ¡taque faciendum amphimacrusl is enim trocbaco

ictu, thesin vocavit, ducibus Prisciano p. 1289 et incipit et iambo terminatur. Sane bacchius hoc loco

Martiano Capella p. 191 éd. Meibom., qui ab ele- ferri non potest, quiim statim de baccliio subjiciat.

Tatione et remissione vocis bacc nomina ducta di- Grot. — IVoster qnum semper fere Aristidcin secuiit;

ceteri niusici et mclrici vetere», a depositione qualur, bunc conferre debebat Grotius: statuit cnim

atque elevalione pedis vel manus ca nomina deri- ¡He (p. 57) «duo bacchios, quorum aller primum ba

vantes, tempus ictu notatnin thesin, destilutum beat iambum ct secundum trocbaciim, aller contra«}

ictu arsin vocari voluerimt, quam ralioncm ¡He ipse nt apparcat non quos vulgo bacchium ct antibacchium

Marlianus Capella sequitur, qui, ut dictum est, sivc palimbacchinm nominent (conf. Quinctil. 9, 4,

deünitione ilia sua contrarius dicit.« SO sequ.; p. 588 scqu. Spald.) sed choriambum ct

orthius] Tam ex Darmstattensi códice , qua# ex antispastum intclligendos esse (Docekb. de metris

auctorc ipso (§. 988) correxi corrupt um orr/itV^ia Pind. p. 25). Cctcruin ne sic quidem locus sands

editis. Eum ct Plutarcbus (d. mus. p. 1 140) memorat. est, ct si nihil aliud eerie infra duabus vocibns

Addc doetnm bujns interpreten) (iu lllcm.de l'aead. X. itcratis scribenduin: «qui vero baccbius est ab iambo,

p. 252. 285. 504) ct IIermanuum(clcm. p. 660 sq.). ab iambo principia sortitur.«

octasemi] Darmstaltensis otjdosemis, male! Est per se certam] Hare manifesto corrupta sunt;

enim Graeca тох охтабгщод. qaibus lamen sanandis imparcrn me confíteor, licet

propinquilatem quandam] Alii ut codices Mo- facile intclligam Martianum vocis tteçioâov с tymo

nacensis (С), Rciclienauensis, Darinstallcnsis, ct logiam Latino sermone exprimera vellc.

Meiboinianus В aliquam, fortasse melius. duodecim numero] Horum tabulam Bocckhius

sunt autem hi] Alii anlibacchius ; sed sane anti- (I. c. p. 20) banc proposuit:

Martiani CapcUac lib. IX. §. 986. 763

quidem per singulas periodos accipere docctur unum iarabum ac tres tro

chaeos; ac de iisdcm quatuor prirnum quidem quod iambuin habere raonstratur,

trochaeus ab iambo denominator; qui vero rhythinus secuudum iam

buin recipiet, a bacchio trochaeus vocabitur; qui vero iainbum tertium recipitf

bacchius a trochaeo potcrit nominari; ille vero, qui quartum admittit iambum,

appellatur epitritus iambus. Eorum vero qui ex uno trochaeo fit etiam iambus

a trochaeo appellatur; secundus iambus a bacchio dicitur, aut certe bacchius

medius poterit nominan; qui vero tertium recipit, bacchius ab iambo no

minator; qui vero quartum recipit trochaeum, epitritus trochaeus appellatur.

Octo vero et quatuor de his, quos duodecim dixiimis . per periodum, illi

esse dicuntur, qui binos trochaeos atque ianibos per pyrrhichium servant;

atque ille qui primo trochaeos recipit, duplex bacchius a trochaeo esse dicitur;

qui vero secundos iambos habebit, duplex bacchius ab iambo nominatur ;

batur et facile ex prima sequentis verbî syllaba

oriri potltit.

a bacchio trochaeus] Vulgo inepte trochaeo t

quod jam Grotiiis corrigendum esse vidit.

eorum vero] Hic aliquid excidisse certum est.

Ita fere Martianus scripserat: »corum vero qui ex

uno trochaeo fiunt et iaïubis tribus, qui prinium

trocbaeum habet, iaïubus a trocbàco appellatur.«

Çertc etiam in vulgaris ineptiim est.

bacchius medius] Darmstattensis quidem melius (

sed vulgatam retinui, etiam Monaccnsi (G) adstîpúlante

5 ñeque aliter Aristides: (liÔOÇ ßax%tLOQ.

ab iambo nominatur] Verbum omissum hoc a

Grotio tarn anteriores editioncs, quam codices Rcicbenaiicnsis

et Darmstattensis habent.

octo vero] Lectio manifesto corrupta; exspectamus:

»reliqui vero quatuor» cet. >

alaue Ule qui] Secutas sum codicem Darmstattensem;

>ulgo inepte: в atque ille septimus qui

trochaeos primos recipit a

duplex bacchius ab tambo] AIS. a trochaeo, et

quatuor ex tribus trochacis et uno iambo:

w — — w — ^- — trochaeus ab iambo,

— w ^- w — w trochaeus a bacchio,

_» w. w w w bacchius a trochaeo,

w w w w iambus epitritus ;

quatuor ex tribus îambis et uno trochaeo:

_ww — w w iambus a trochaeo,

w ww — iambus a bacchio,

w w ww bacchius ab iambo,

w w_ w w trochaeus epitritus;

quatuor ex binis îambis binisque trochacis:

w — w w w simpl. bacchius ab iambo,

w w w w — simpl. bacchius a trochaeo,

w w — w w médius iambus,

w — — w ww-— medius trochaeus.

trochaeus ab iambo] Sic reposui Arietidem secutus

(p. 57), ubi est tqo%ccïoç ârto iäfißovvulgo

enhn praepositio deest. Codex Grotianus qui

dem habet iambodes , sed hoc etiam ineptius vide-

9G*

764 Martiani Capellae lib. IX. §. 987.

quum autem trochaei medii collocantur, trochaeus mcdius jure dicetur; quum

autcm in medio iambi, medius iambus vocatur. Omnes vel qui incompositi

per periodon, vel qui per copulam colligantur, rhythmi decern et octo nu-

988 mcrati sunt. Sed iambus dictus est ab eo, quod iapHLfciv Graeci detrahere

dixerunt, et hoc carmine quibusque veteres detrahebant. Item hoc nomcn

est ab eo, quod venenum maledicti aut li voris infunda t. Trochaeus vero ab

eo dictus, quod celerem reversionem faciat, veluti rota. Orthius propter

honcstatem positionis est nominatus. Semanticus sane, quia, quum sit tardior

tempore, significationem ipsam productae et remanentis cessationis cffingit.

Bacchii vero sunt dicti, quod Bacchicis maxime sonis congruunt, isque Bacchi

ludus est, qui illis carminibus aptatur.

DE PAEONICO GENERE.

989 In eo vero genere, quod paeonicum nominatur, incompositi duo rhythmi

snbnectit: »qui secnndus iambus (L secundos iambos) rtaçà rov iov £Ígr¡/xévog. Unde Iambus illc Ardnplex

(addc bacchius) a diarabo esse dicitur.« An ebilochiua malcdicus (Gasaub. ad S trab. 9, p. 422

itaqne supra Icgendum duplex bacchius a ditrochaeo? et de poesi ¿atir. p. i С Crcn.). Sed vide отшпо Ari-

Sane arbitrer. GnoT. — Vulgatam relinui, nisi quod stotelcm (in poët. 5, 8) et IUgcnium (de scolioram

pro esse dicilur rcposui ex antcrioribus editionibus et poësi p. СЖУШ).

codicibus Rcichenaucnsi et Darmstattensi nominatur. trochaeus] Isidoras (ctymol. 1, 17, 3; p. 25

Cctcrum locum corruptum esse quivis vidcbit, licet Arcv.): »ab со dictus est, quod eclerem conversion

sensus ccrtus sit; fortasse pro secundes legcnduni пет faciat cantilenac, et quasi rota velociter curduos.

Quos autcm noster, praecunte Aristide, rat in metria; TQO%oç enim Graece rota dicitur.«

baccbios dicat,, supcrius (ad §. 986) jam in tel- Aristides (p. 37. 58) cadem quae noster do cet

lcximus. orthius] Ita Latine noster reddidit Aristidts

rhythmi decern] Codices Darmstattcnsis et Mo- (p. 58) verba: >¿ de og&iog dtà то ÔSfivov rr¡g

naccusis (С) inepte inscrunt dicunlnr et; videtnr VJtoxQÍ6e<og nal ßäöscog.« Inepte alios forte artios

tarnen tota periodus tiirbata esse, quam ¡ta pro- legere margin! adscripsit G ro lins,

babiliter rcstitiiimus: »omnes Tel qui incompositi semanticus] Gracce Aristides (p. 58): »¿£r¡-

dicuntur vel qui per periodon vel qui per copulam fiavToç ôe on ßoudvg wv xolg xgóvoig éítecolligantur

rhythmi decern et octo numerati sunt.« TE%vr]Tccïç %çijrac 6rt¡ia6'uxig } rtaoaxo/l.ov{hr¡-

ittfißiCew] Aristides (p. 58): laßßog ¡úv ovv бшд tvsxa ôirtZa6uxÇcùv Tag дебесд.* Adde

íxXrjdl} OUïb rov ia(ißi£uv, O èôn ÀOtôopeiv, Plutarchum (Se música p. 1140).

Martiani Capellae lib. IX. $. 989. 765

esse dicuntur: quorum unus paeon dutXáótog appellator ex longa poshione et

longa elationej ас alter paeon epibatis, id est in thesi duplici positionc pro

ducta et arsi longiore ducitur. Hi sunt paeonici generis numeri, quos incompositos

esse praediximus. Ñeque vero per conjunctionem, hoc est 6v£vyUtv,

noque per periodum in isto genere rhythmus accedet. Inde dirtkàôioç quidem

dictus est, id est quasi duplicia membra discernât ; epibatis autem, quia

membris vcluti utens quatuor et duabus diversitatibus copulatur.

DE PERMIXTIS GENERIBUS.

Verum haec genera quum permixta fuerint speciebus numerorum, primae 990

species erunt istae, quae dochiminac nominantur. Ex quibus prius quod

Fuerit, hac lege componitur, ut sit ex iambo ct paeone, qui бшхбцд vöcatur;

quorum unus] Б Darmstattcusi hoc códice rcccpi,

quia cum sequcoti alter melius convenit, quam

alius in cdit'is.

epibatis] Aristidi (p. 98 Mcib.) ó irtißaToc.

»Movctur magia* inqiiit «dupla quidem position?

animum conturbaos, clalioois тего magnitiidiuc ad

summa rocnlcm excitaos.* Constare autem paeoncm

epíbatum (p. 58) dicit »cx longa pos'tionc et longa

clatione et duabns longis positionibus ac longa elationc

— quoniam autem quatuor utatiir partions,

fieri cum duabus elationibus ct duabus diversis

positionibus.« Ejnsdcm meminit Plutarcbus (de mus.

p. 1141).

duabus] Editi male tria: nostrum autem Icctionem

non solum codices Monacensis (С), Darmstattensis,

Rcicbcnaucnsis, et Grotiaous tenent; sed

Aristidcs etiam (p. 39), с quo sua noster bausit,

confirmât. Quanquam baud scio an altius meodum

latcat ct per bomocotclcuton Forta see excidcrint,

quae ad epitritum pertinent, quem rationc trium

ad quatuor niti constat.

dochiminac] Sic editi et script! omncs ct an

tiquum mendum esse etiam glossa quamvis inepta

in códice Darmstattcnsi docct, quae approbativas

explicat, quasi a Gracco áÓxif¿og descendat Yeram

ct scribeodi ct derivaodi ralioocm ostcodit

Aristidcs (p. 59 Mcib.): âô%fuoi de ёхаЛотто ,

âià то rtoixíXov xai avó/xotov, xai firt хат*

6VÔV decúQSíÓüai rijç $v&[iOrtouaç: sed quam-

\¡s ipse superáis (§. i» 19) dochmium pro dochimo

restituerim, bic tamco quidquam m и tare nolui. Ccterum

de docboiiacis versibus peculiaris liber cxstat

Seidlcri (Lips. 1811).

qui diCCTOTjç vocalur] MS. »quî diatér¡i*i

forte: шдштоцод — bunc XvxElov posteriores

Gracci oooiioaruot.« Gr.OT. — Ediditcoim ¡ta: >qu¡

diXToï vocanlur: buoc ácávo(XOv posteriores Graecî

cognomioaruot«; ctsi jam aolccedcotes editiones

ô taren] ç praeberent, qnod quamvis corru [it и m retinui,

ne quid temeré mutasse viderer, qnum nec

quod Aristidcs habet ôiuyvoç omnioo placcreL Scd

sine ltaesitatione recepi ex Rcichcnaucnm eodic«

766 Martiani Capellae lib. IX. §. 990.

hunc posteriores Graeci creticum cognominarunt; secunda est species, quae

991 ex iambo dactylico et paeone constare monstratnr. Qui autem deducti numcri

nominantur, propter assiduum et compositum sonum appellari videntur. Fiunt

autem numeri, qui et prosodiaci vocautur. Quorum alii per ternos pedes

fiunt, pyrrhichio iambo et trochaeo; alü vero quatuor, ut his tribus pedibus

iambus primus aptetur; alü vero ex duabus syzygiis, id est copulis, bacchio

992 et iónico ало ueLÇovoç constare consueverunt. Sunt sane, qui etiam irrationabiles

esse dicitur, quos alogos vocitamus, quos etiam chonos appellare consuevimus.

Sunt autem numero duo, quorum alter diiambi figuram respicit,

et constat ex elatione, quae longa est, et duabus positionibus, et numero

qui est ad daetylum similis, partibus vero ad numerum ionicum jungitur et

iambicum; alius vero est numerus, qni trochaeides nominatur, id est qui

figuram quandam speciemqne trochaei habere videtur, ex elationibus geminis

et longa ppsitione cousistens, per contrarium prioris effectus.

DE QUINQUE SPECIEBUS MIXTI GENERIS.

9ÍK5 Sunt autein mixti generis quinqué, id est daetylicus per iambum,

vocatur pro vocantur, nt ad proximo antecedentem

paeonem solum pertincret, undc ctiam explicating

qnod mox ex Darinstattcnsl reeepi crelicum; Los

enim ejusdem cum paeonibiis mensurac fuisse satis

constat. Vide Aristidcm (I , p. 53 Mcib.).

prosodiaci] Horum mentio praeter Aristidcm

Quincfilianum (p. 59), quem noster scquitur, exslat

apud Dionysium Halîcarnassensem (de compos,

toc. p. 29 Reislî.), Plutarclium (de música p. 1141),

HepLacstionem (de incfris p. 48), et scboliastem

Aristonbanis (ad nubes 652). Cave autem a pro

sodia derives, Graece enim rtooßodiaxoi scribuntur.

ex duabus syzygiis] Sic codices Monaccnsis (C)

et Darms ta tfensis, vulgo solocce dttobiis.

iónico ¿uto lidÇovoç] Grot, ionio, quod correxî.

alogos] Vulgo análogos ínepte; correxi e codicibus

Rcicbcnaucnsi, Darnistattcnsí, etMonacensi

(C). Vide superius (§. 975).

choráis] Arístides (p. 59): el6l de xal äXoyoi

%ooeíoi dvo' iafißoeidyg, oç 6vvt6rr¡x£v

ex fiaxgâç адбешд xcà dvo -&è6ecov, xaï rov

¡úv Qvd[wv eoixe daxxvXto, tà dè rrjç Xé$ecoç

¡x¿QT) xarà rov aQidßov iäfißco ' ó dè tqo%oeiörjg

ex dvo aç6ecov xaï fiaxçâç dèôetoç, тихг

àvzLÔTQOipTjV rov rtçoréçov ■ quem illustrât Boeckliius

(de metr. Pind. p. 41).

numéro qui est] BoecHihis nescio undc quidem

est, baud prefecto male.

iambicum] Sic codex Grotianns; vulgo iambicinum.

Martiani Capellae lib. IX. $. 993. 767

dactylicus in bacchio incidens qui vcniat ex trochaeo, dactylicus per bacchium

qui ex iambo manavcrit, dactylicus per trochacura qui ex iambi similitudine

exordium nmtuetur, dactylicus per chorium, qui ex similitudine trochaei

videatur expressus. Et creticus quidem consonans ex trochaei positione ct

initio iambi *

*numeri componendi, ct omnium figurarum plena perceptio. Dividitur 094

haec in eas quas ct melopoeia partes, quae sunt istae: ёл1Хт}-фсд, id est per

ceptio, per quam scimus, quo quantum numero utendum sit; %qt)6iç, id

est usus, per quern positiones aut elationes decenter aptamus; fiL&g, id est

pcrmixtio, per quam quod opportunum fuerit ex arte inisccmus. Tropi vero,

ut in melopoeia, ct in rhythmopocïa tres sunt, quos systalticos dicimus, et

in harmonicis cos superius memoravi. Numerum autcm marem esse, mclos 99o

feminam noverimus. Etcnim melos niaterics est, quae sine propria figura

dactylicus] MS. ubique dactylus. Скот. systalticos] Alii, Gro tío tcslc ¡u margine, syin

bacchio] Codex Darmslallensls anlibacchium, siúticos, sud rctiuiii viilgatam, ctsi nnus tantuin

male. Vide superius (§. 986). systalticorum tropus sit (vide ad §. 947), ut reliqul

exordium] Codes Darmstattcnsis ordinem, for- omissi esse videautur. Cctcuim quod superius in

tasse melius. Scd etiam cerlius esse vidctur, pro barmonicis cos comnieniorassc ait, nihil iuvcniinus,

trochaeum legendum esse chorium, quae cm facilior nisi in loco de melopoeia (§. 96э) exciderint. Sed

erat confusío, quia ipsum trochaeum interdtiui Loe in bis qnoque Aristidum (p. 45) caccc exscripsiese

Tocabnlo appellatum esse constat (Quinctilian. 9, arguitur.

4 , 80). tiiAs malcríes] Matcriam feminac assimilât. Sic

ex trochaei positione] Sccntus sum codicem Aristoteles lib. I. ccxQOCCßäzcov tpvöixcöv- r¡ (úv

Darmstatlcnscm et anteriores editiones, nisi quod y¿¡n v>rtO¡xévov6a Óvvaizia xf¡ ftOÇ<pf/ Xcüv yibac

in seqncntibns indicio babent pro initio iambi; vo/iévcov iÓziv ыбЛео (ii¡zt¡q etc. quae ibi se-

Grotius antcm ita ediderat: »ex trochaeo positione qunntnr. Gisot. — Vide ¡n;>r¡inis Aristidcm (p. 43

ct indicio numeri componendi« etc. Ceteruin non et 90 Meib.), cüjus baec verba sunt: ztvsç âè

jtersanatum locum esse facile apparct, quarc lacu- xicv rtaXaabv rbv [úv óvdfíOv äb$ev àrtenac

signum posui. xâXovv, rb âè /xéXoç -d^Xv то fièv yàç fiiP.OÇ

èrtiXr^iç] Ita et MS. Alii èrtiâiÇwç, qund àvevtçyrjzbv z¿ ¿6zt xcù áG^T¡núzt6zov} vXijç

vult èrtideÇtç codem sensit. GnoT. — Reichenau- èJtè%ov Xbyov ôià zf¡v JtQoç zovvavziov irtiensis

epilempsis pracbet, DarmsMtcnsis et Mona- Tl}àtibzrtza , С âs ôv&fWÇ JtXcCTTEl Te avzb

censis (C) epilemsis. Aristide* (p. 43) simpliciter y,aï HLVSÏ reTayfJtêvbiÇ , noiOVWXOÇ Xbyov SJtè-

Xijtpiç-- vide snpcrius (ad §.930). %cov ядод то rtoiovutvov.

768 Martiani Capellae lib. IX. §. 995.

censctur, rhythmus autem opere quodam virilis actus tam fbrmam son is,

quam varios praestat eíFectus.

096 , Quae quum Harmonía intentis tam divis quam heroum populis augusta

quadam suavitate percurreret, ad cantus carminumque dulcedines decenter

régressa conticuit. Tuncque Jove assurgente divisque praeambulis xoí(ir¡6tv

modulata in thalamum quoque virginis magna cunctorum voluptate pervenit.

<)97 Habes senilem, Martiane, fabulam,

Miscillo lusit quam lucernis flamino

populis] Tcmere Bartliius (in advers. p. 1S07)

e libro Sim pracfert pupulis. Quod non fecísset,

si totum legisset Blartianum. Qui cnim intcnti he

roum populi hic dicuntur auscultât! esse, cosdem

supra (§. 904) cum Harmonía adveníase noster

retulit

xoífirj6iv] Edit! praebebant Cinesim; ad quod

Grotius: в Lege cum clariss. Yulcanio XOÍfU]6lV} de

qua voce supra, ubi de èyeç6Lfioiç.» Monaccnsis

codex (С) dat cymesim, melius etiain Darmstattensis

cymesin* Pravain nempc in «lilis Icctîonem e cor

rupta ortam esse pronuncîationc, satis superque alibi

(in palacogr. crit. T. 4. §. 8L»4) demonstravisse mihi

videor.

habes] Rcposui hoc pro tandem in editis, tam

e variante lectione a Grotio ad margincm rejecta,

quam e codicibus Darmstattensi, Slonaccnsi (G), et

utroque IMcibomiano. Probavit ctiam Burmannus

(ad Sucton. T. I, p. 83). AHoquitur nimirum Martianus

filium cognomincm, quod ex initio etiam operis

apparct, ncque tarnen intellcxisse videtur Scaliger,

qui Grotio teste legi voluit: » tandem senilis Mar

tiane fabulam.«

senilem] Sic Fulgcntius nostri simios (mytliol.

1, p. 5 Munck. ): ■parumper ergo ausculta dum

tibi rugosam sulcis anilibus refero fabulam«; ncque

tarnen necesse est cura. Jlcinsio (ad Pbacdr. 3, prol.

10) rescribí aulle m; vide ipsum alio loco (ad Ovid.

T. I, p. 91 Burm.).

miscillo] Sic supra:

» 31i.se !lla s nerne dum feruntur curiae.*

Illiistrissimus Scaliger miscilla legit. Grot. — Eqnidem

sublata interpunctione sententiam sic explanandam

esse censco: »fabulam, quam miscillo fla

mme ad luceriiam lusit.« Vox nota, quam tarnen

alii, Varro, Cato, Plinius, Suetonius cet. miscellum

scribunt. Gellius (ab init.): »misceütim cc quasi

confusaneum.« Appulcjus (metam. 2, p. 100 Oud.)

■ fabulis miscellis cxplere pectus « scripscrat, modo

editionem prineipem et óptimos consulucris codices.

Scnsum nullam babero diibitationcm verbum t'inmiseuit

paulo post (§. 998) adbibitum doeet (con£

not. ad §.913). Metrum quidem flagitat miscilla;

sed sane carmen hoc pluribus loéis metro laborat,

quibus omnibus ccrtc nemo medicinam affcrre po

tent, ita ut Martianus negligcnter scripsissc pot i us

censendus sit.

lus il] Ludere significat carmina componere , ut

apud Virgilium (cel. 1, 10):

* Ludcrc nunc vcllem cálamo permis ¡t agresti.*

lacerais] Idem quod ad lucernas, si ve lucernis

ardenlibus, hiccm praebentibus. Ita et Cicero (Attic.

8, 2 f.): «cade m lucerna epistolam scrips!. « Vide

supe ri и s (ad §. 2). Quaproptcr me non movent.

Martiaui Capellac lib. IX. §. 997. 7G9

Satura, Pelasgos dum docere nititur

Artes creagris vix arnicas Atticis,

Sic in novena decidit volumina.

Haec quippe loquax docta indoctis aggerans

Fandis tacenda farcinat, immiscuit

Musas deasque, disciplinas cyclicas

quae Hcinsius, omnia corrigera tentans (ad Ovid.

T. I, p. 90 Burra.) ad hone locum adnotat, legendum

videri lucernae adflamine. Flaminis figura

с re navali petita est, in qua omnia a prospero

et secundo ventorum flaiiiinc pendent.

Satura] Hanc Martianiis умтсс rtçoçcortortouav

loquentam induxit. Grot. — Nondum hoc quidem

loco; sed paulo informs.

creagris] Artes, quae aegre ingeniosis Altleis

intclliguntur. Vixca*. — Conjicit Metirsius diacriis;

ita cnim Attici appcllati jam ante Tliesei témpora.

Si glossas sequamur, criagris legendum sit ca for

ma, qua onagros dicimus. Magis tamcn crcdidcrim

inniicrc Capellam artes has suo tempore non tarn

familiares fuisse, quam culinariam, quam innuit

per nomen instrument!, quod Graecis xgeáyoa,

Latiiiis ab eximendis carnibus exemplum dicebatur.

Gloss. Isidori: »Crcagrae, fuscinac, ad carnes de

caldariis proferendas. « Similis est illa Ciceronis

sententia: «quorum auditores discum audirc malunt,

quam philosophum.« Sane de artibus etiam apud

Athenienses evilescentibus conquer! videtur Arithmetica,

quae supra ait:

»Cetera Cecropias aeqtium perhibere cathedras,

Si tarnen tillus inest nostris super halitus arts."

Hace quum ita de desperate .quodammodo loco cogitarem,

succurrit cog ctrtb fir¡%cwr]g Julium sidus,

ex quo didici Capcllam цехспродмыд , ut solct,

ipsa ingenia eo quod scientias appréhendant tcçsâyçaç

vocasse. Grot. — Reprehcndit Hcinsius (in

Burin, syll. epist. Ill, p. 461 et ad Ovid. T. I,

p. 90 Burm.) Alcursium, rcponitquc theatris , pro

arbitrio scilicet, qua m quam libenter concedo repre

hendí facilius aliorum hariolationes posse, quam

ipsum aliquid probabile afierre. Vidcndnm tamcn

an sublilitatcs potissimum dialécticas signified, quibus

unicc Attici gauderent ita, ut rcliquas omnes

artes prac illis spernerent. Creagras enim non car

nibus modo verum omnibus rebus reconditis atque

repositis promendis usitatas fuisse Aristopbauis locus

docet (in eccles. 1047), ubi creagrac appellantnr

unci quibus urnae ex puteis tollantur. Ñeque hamus

Ule negligendns est, quem oceultum tcnere Dialecticam

snpra (§. 328) noster finxerat; nee quod Plato

(in sophist, p. 210) han alilem piscatum sopbistas

exercera dixerat. Sed ut ut haec shit, doctior est vulgata,

quam quae corrupta haber! posait.

qui¡tpe loquax] Hcinsius (ibidem) legi jussit

linguax, quia versns vitio laboret; sed melius fuerit

ipsi Martiano lapsum tribucre, qualcs hoc ipso in

carmine etiam pluies commisit.

Musas deasque] Amplexus sum distinetionem a

Grotio in nota propositam. Pro deasque alios legere

de if/ ue idem in margine notavit, nescio quo sensu.

cyclicas] Пае sunt ipsae illae Septem artes, quae

quia orbem quendam, ut Quinctiliani (1, 10, 1;

p. 209 Spahl.) verbo utar, libcralis doctrinac eflicere

viderentur, èyxvxÀiot a Graecis vocatac sunt.

Quippe, ut bit Vitruvius (1, 1; p. 16 Bip.), »encyclios

disciplina ut! corpus unuin cx membris est

770

Martiani Capellán lib. IX. $. 998.

999

Garriré agresti cruda finxit plásmate.

Нас ipsa nauci rupta conscientia,

Turgensque feile ас bile, multa chlamydc

Prodire doctis approbanda cultibus

Possemque comis utque e Martis curia;

Felicis, inquit, sed Capellac flamine,

composite. « Und с Tzctzes (cliil. il, 525):

»0 avxXoç fccù 6v[irfsQa6tuu rtávzoov zcöv

(ia^7¡fj,árcov

Гдащшыщд, pr¡Z0Qix7~¡g, avzijg tpiXoÖotplag

Kai xwv хеббадшу re Te%vcov rcov г>л? ctv-

TT¡v xeipevcov,

Tijg áQt,$[W¿6r¡q, ¡xov6iKf¡q xai zr¡g уш-

furçiaç

Kai zf¡g ovgavoßäiwvog avzijç àôzqovo-

[iLaç**

Àddc Strabonem (1, p. 15 Casaub.), Scnccam (cp.

88, p. 568 Lips.), Plinitim (bist. nat. init.), Scxtum

Empiricum (adv. matb. 1, p. 210 Fabr.), Ma

ximum Tyrium (T. П, p. 196 Rcisk.), Sozomcnum

(bist. ceci. 5, 1 8 ; p. 625 f.), quosque practerea budan

t Salmasius (ad Solin. p. 848), Wowcrus (de

polyui. 24), et Rcimannus (idea ant. lit. p. 526 sequ.).

agresti ] К ru dito opponit Appulejus (Flor. 1 ,

5; p. 12 Oud.) et alio in loco (Apol. p. 407) cum

bárbaro со nj un git.

cruda] Disputar iint de bac voce viri docti (ad

Appui, apol. p. 515 Oud.). Sed apud nostrum cruda

esse videntur quae non satis polit л coque inepta sunt.

plásmale] Fictionc, quo de sensu jam superius

(§. 915) cgi m и s, neque erat, quod Ileinsius (ad

Ovid. T. I, p. 90) contra omnium codicum fidem

nos reponerc phasmate juberet.

hac ipsa nauci] Sensus bic esse vide tur : » Sa

tura ipsa nagas sc egisse sibi conscia eaqnc re irata :

poescm, inquit, poético cultii et elegantia alquc

urbanitate Attica ornata prodire, sed probibeor Ca

pellac fortuna , qui causis orandis opliniam vitae

partent impendit jamque senili aciali propior curbs

atquc egestate oblorpuit.«

chlamyde] Magno ornamento verborum. Gloss, ар.

Vulcan. — Cblamys apud postcriorum temporum Ro

manos etíam clegantiorum hominum vestimentum fu

isse videtur, ut apud Scnccam (de vita beata 25), si

lectio certa: »malo quid inibi animi sit oslendcrc practextatus

et chlamydattts quam midis scapnlis aut scmitectis

«; sed sulfieit nunc dc Gracco cultu intelligcrc.

comis] Sic codices Mouaccnsis (C) ct Reicbcnauensis

unice rccte ; vulgo inepte comes. Oppoiiitur

agresti et crudo, ut apud Iloratium (serm. 1,4, 90) :

»Hie tibi comis eí vrbanus liberquc videtur «

et alio loco (serm. 1, 10, 41):

» comis garriré libellos

Unus vivorum.« —

Мох pro utqve margo Grotiana atquc, male.

e Martis curia\ Arcopago, in quo olim judicia,

postea disputaciones sopbisticae babitac 5 nisi aliant

(juampiam Martis curiam Garthagini imagincmur.

GnoT. — Sopbisticas disputationcs in Arcopago non

novi j cctcriim bunc ipsum significan a nostro certum

est, licet nihil aliud diccrc vclle vidcatnr, nisi ex

ipsis pcnctralibus Atbcnarum Atticaruin profectum.

Felicis] Felix Capclla ctiam apud Fulgcntium

audit (expos, ant. serm. p. 181 Munch.).

flamine] Grotius с suo códice mavult famine;

dubito ниш justa de causa. Flamen pro impulsu di

Martiani Capellae lib. IX. §. 999. 771

Indocta rabidum quem videre sécula

Jurgis caninos blateratus penderé,

Proconsulari vero dantem culmini,

Ipsoque dudura bombinatore flosculo

Decerptum falce jam canescenti rota,

citur, similitndinc a vcntis rcpctita, at superins

(§. 997). Cctcrum in constructionc anacolutfaia est,

íjiium /lamine nUiil habcat quo refcratur, sed infra

dcmum in verbis »ob boc crcatum« oratio a Martiani

fortuna ad rem ipsain rcdcat.

rabidum] Quemadmoduni rábulas dicimus, et

linguae rabiem Appulejus. Ghot. — Vide quae superius

(ad §. 122) annotavimus.

jurats] Sic scribendum rectc Grotius intellcxit.

Hcinsius (ad Ovid. Ibin 14j T. IV, p. 21 Burm.)

incredibili tcmcritatc foris substituit, qnasi non ipsa

junjia causidicum satis dcclararcnt. Paritcr Seneca

si mctrum pq£cretiir, proponcrem peroraniem; nunc

doctiores viderint.

bombinatore] Bombinatore flosculo i. e. claniatore

superflue. Vixcan. — MS.:

»Ipso dudum bombinatorem flosculum.«

Comparât se api, sic Fl accus:

«ego apis 3fatinae

More modoque

Grata carpenlis thyma per laboran

l'lurimum circa nemas uvidique

Tiburis ripas operosa parvus

Carmina fingo.«

(Ilcrcnl. fur. i 72) »rabiosa fori jurgia« dixit. »Cu-> Bombinatorem dixit quia bombus apum sonus proprie;

ram districtiorem forensem rabiilationis parlibus illigatam

« jam superius (§. S77) Satura Martiano cxprobraverat.

caninos] Oridius:

»Lairat et in toto verba canina foro.«

GnoT. — Non absimilc Veri est, totum ülum Ovidii

locum (Ib. 254) nostro obversatum esse. Ccterum

cadem mctapbora Sallustius (apud Lactant. G, 18,

16) caninam facundiam dixerat (cfr. Cort. ad fragm.

(p. 1004 ct Cujacium obs. lib. IV, cap. ult.), propiusquc

ad nostrum Pctronius Cerberum forensem

causidicum appcllat.

proconsulari] Magnus Scaligcr:

»Proconsulari jura dantem culmini.«

GnoT. — Inepta emendatio: quinam potest enim

jura dare proconsuli? Quanquam corruptam esse

leclioncra baud ncgo; sensus tarnen patct, Martiaaum

apud Proconaolcm Africac causas cgissc. Quod

bine illae Graccis dicuntur ßofißeveiv. Tbcocritus:

£Ï&£ yevoifiav

'A ßofißevöa (¿é¿i66a xai ¿g reov civtQov

¿xoífiav.

Mali m antcm bic bombilatorcm legi, nam ct auctor

Pbilomelae canit:

»Bombilat ore legens muñera mellis apes.«

Et Festus bombilationem apum strcpitum esse te

stator. Grot. — Ego vero non video quomodo torqnerc

sc potuerint viri docti in explicando vocabulo,

quod ct metro ct construction! prorsns repugnct,

atquc omnino nullum esse videatur. Milii

nihil certius est quam Marlianum scripsissc:

tlpsoque dum bombinat ore flosculo « ;

sed codicnm auctoritatcm desidero.

decerptum falce] Alii, teste Grotio in margine,

decertam falcem, sine sensu. Falcem dicit temporis,

qua jam decerptus , boc est imminutus, debilitatus

97 *

772 Martiani Capellae lib. IX. $. 999.

1000

Beata alumnum urbs Ellsae quem videt,

Jugariorum murcidam viciniam

Parvo obsidentem vixque respersum lucro,

Nictanti cura somnolentum lucibus —

Ob hoc crcatum Pegaseum gurgitem

Decente quando possem haurire póculo?

Testern ergo 'nostrum quae veternum prodidit

Secute nugis nate ignosce lectitans.

sit, quippe »incrementis lustralibus decuriatus«

(§. 2). Falcem Saturai supcríus (§. 425) jam cognoviinus.

canescenti rota] Scucsccntc actate. Vulcan. —

Portasse lege nil и m:

»Deccrptam falce jam canes cent e rosam.«

Grot. — Mihi quoquc verisimillimum est, temporia

rotam respiciendam esse cum Vulcanic Si quis rem

altius repctere velit, caprarum illarum nonien hue

traLcrc possit, quas Latine rotas appellari apud Varroncm

(de re rust 2, 1, S; p. 257 Gesn.) Icgimus,

ut in suo ipsius nomine docte Inscrit Capeila r, sed

illo ipso loco platycerolas legendum esse verisimi-

J i us est.

urbs Elisae] Carthago; nam Dido alio nomine

Elissa vcl apud Virgilium. Confer Salmasium (ad

Solio. 27) et Medium (ad Justin. 18, 6; p. 441

Gronov.). Quod sequitur vocabulum quem, in antcrioribus

editionibus omissum, jam apud Grotium

reetc legitur, adstipulante etiam códice Monaccnsi

(С); ut non neccssaria sit J. G. Vossii (dc hist Laf. I.

5 in oper. T. IV, p. 221) conjectura, qui post urbs,

uc biet versus, excidissc enspicatur Jutee vcl nunc.

obsidentem] Ita codex Dannstattcnsis pro obsidem

in cdilis, quod ct metmm poscit

nictanti] MS. nictantem: Scaliger ob versum

nictanic. G нот. — Usitatissima hypallage nihil oflcnsionis

habet. Dc verbo nielare vide nos supcríus

(ad §. 2).

somnolentum lucibus] Intcrdíii dormientem, noctu

vigilantein, qui Afroruin mos est, ob nimiiim illius

regionis aestum, quod ct ipse Martianus 1. 6 dc

A fris loquens ita dc monte Atlante ait: »Per diem

silet, noetc et ignibus micat, tibiis, fistula, cymbalis,

tympanisque percrepat, Satyris Acgipanisqnc

bacchantihus«, quem morcm bodic Hispana nobilitas

imitatur. Nam et somnum in multam lucem protrabunt,

ct bonam pomeridiani partem quieti tribuunt

ct ut Uli loquuntur passait la siesta, noctem alca et

lusibus transigunt. Vulcan. — Vide tarnen ne luces

pariter ut alias lumina nihil nisi oculos signifîcent,

ut apud Rutilium (itin. 1, 1G6):

»Non possum sicca dîcere lace vale.»

teslem ergo] Construe: »ignosce ergo nugis

lectitans, nate scenic festem, quae veternum no

strum prodidit«, hoc est Saturain. Pro prodidit Barthius

(in advers. p. 1579) in suo códice legi testa tur

condidit, quod mavult, nescio quo sensu. Vetarme

est marcor senilis, ut Cclsi (de medic. 5, 20) vocabulo

utar, quem Gracci Xr¡&tXQyov vocant; nunc

in significationem imbccillitatis dccrcpitac usurpatur,

ut apud Catullum(17, 24), Iloratium (cp. 1, 8, 10),

Virgilium (georg. 1, 124), alios 5 cf. Arntzcnium (ad

Pacat. paneg. p. 52) ct Barthium (in adv. p. 2078).

oqejeduio^ •шшвш§вс1

pa lw9 |>a rfdoH

§ 695 — 0Д5 *»d Ï5I ЧП AI § *G£ — 9GE

ÏA6 — 6A5

Q 551

ACE — 8GS

SA6 — 9A6 £51 8G£ — 00*

AA5 — 8A5 *5I 10* — 50*

6A5 9*1 50* — *0*

6A5 — 085 {»51 *0* — 90*

085 — 585 A5I AO* — 80*

585 — £85 851 CO* — II*

*85 — S85 (¡51 II* — 51*

885—985 OEI 51* — £1*

686 — 166 »EI £1* — SI*

165 — 565 5EI 91* - 05*

£65 — *G5 £EI 05* — 55*

*C5 — SG5 *2I 55* — £5*

9G5 — A65 SEI £5* — *5*

8C5 921

§ £5* — 95*

8G5 — OOS AEI 95* — 65*

002 — 502 8£l 05* — SE*

502 — *02 est S2* — A'.-*

*0£ — SOS 0*1 89* — I**

S02 — A02 1*1 I** — £**

A02 — 602 5*1 S** — s**

СОЕ — 112 E*I 9** — 8**

ÏI2 — £12 *я 8** — os*

212 — *I2 <:я os* — is*

*I2 — Я12 9*1 г-?л — *s*

SIS — AI2 A*I *s* - as*

AI2 — 812 8*1 8S* — 09*

812 — 052 0*1 09* — 59*

152 — 552 091 £9* — 99*

552 — *52 ISI 99* — Д9*

S52 691 ¿9* — GO*

S52 — 952 ESI COS- — 1Л*

"5 A52 — 852 *S» 5a* — *a*

852 — I££ SSI *a* — 9a*

522 — 922 991 AA* — 18*

9£2 — 5*2 ¿SI 18* — 98*

5*2 — **£ 891 Я8* — 88'/

**2 — 9*2 esi 88* — 5tt*

9*2 — G*2 091 66* — SG*

0*2 — IS2 191 90* — OOS

5S2 — £S£ 591 IOS — EOS

*S2 — 9S£ £1)1 *08 — SOS

ASS — 092 *9I SOS — ¿os

092 — 592 901 80S — OIS

£9£ — *9E 991 OIS — SIS

*9£ — 99E A!>l 519 — SIS

99S — 89£ 9IS — 8IS

G92 — OAS 091 8IS — RS

OAS — 5A£ Oil IKS — WS

£A2 — SA£ HI WS — WS

9AS — 8AE «I WS — Д5Я

8AS — GAS £¿1 AS9 — »29

CAE — £8£ *A» ICÍÍ — SER

*8£ — 88£ 9il EES — SES

98£ Ml JMS — 8SS

98E — 88S AA» 8ЕЯ — GES

88S — C8£ 8AI OK — £*S

G8S — ICS Ш SU» — 8*9

ICS — *C£ 081 9*9 — OSS

siiidTuorayd 'SIXrVIddOH

09 996 — 696 051

69 505 — S98 611

8S CS5 — 196 811

A9 IS5 — 8S5 AH

99 9*5 — 095 911

SS 6*6 — S*5 Sil

*S 8£6 — 1*6 *If

29 *£6 — АЕБ £11

68 625 — ££5 51»

18 655 — 126 »I»

OS S66 — 655 01»

6* 555 — *55 60»

8* 1!1 III 5 »55 — 656 80»

» 915 — 055 АО»

9* C06 — SI6 901

9* 005 — 805 SO»

** £6» — 005 *0í

S* £8» — ЕС» £01

с* 6А» — 581 50»

IV АО» — 5А» 10»

О* GS» — 99» 00»

62 5SI — 8S» G6

82 6'/» — 59» 86

ÄS £*» — C*ï А6

92 GE» — 5*» 90

iX SE» — 62» !4Î

*2 0£» — *£» *6 <in U

ES 951 — 0£» £6

5£ 95» — 95» 56

IE £51 — *5Ï 16

OS 061 — 551 06

66 811 — 611 68

86 *I» — £H 88

A6 60» — *H A8

95 001 — 80» 98

95 00» — 90» S8

*5 Щ H § A6 — 66 *8

25 56 — 96 £8

** 68 — 56 58

15 »8 — 68 »8

06 SA — »8 08

6» 69 — SA 6A

8» A9 — 89 8A

Al 09 — 99 AA

91 9* — 6S 9A

91 O* — ** SA

*l AS — O* *A

SI *£ — Í& £A

61 02 — SE 5A

II 96 — 65 »A

О» £5 — 95 OA

в »6 — 26 69

8 A» — 05 89

í *» — 9» A9

9 H — ti 99

9 -6 H 59

V A — 8 *9

S S - A S9

_ * 5 — * 59

'Яв«1 » Ч!Т I 1-1.1 *»Л 19 ЧЛ III

РЯ V»0 pa -ddoji 'РЯ Ч<"Э

sixîoixiaa aviJVixo«» шо

01ХУЧУ<Ш0Э

774 Comparatio paginarum

Ed. Grot. Ed. Корр. Ed. Grot. Ed. Корр. Ed. Grot. Ed. Корр.

ag.181 Lib. V. §. 830 —• 885 Pag. 255 Lib. VI. §. 720 — 74« Pag. 283 Lib. МП. §. 844 — 846

182 885 — 886 254 722 — 724 280 840 — 849

185 830 — 887 233 Lib. MI.

§. 723 — 726 287 849 — 882

184 887 — 560 25« 720 — 729 288 832 — 883

183 360 — 863 257 729 — 731 28!) 836 — 888

186 863 — 863 238 751 — 732 290 839 — 860

187 863 — SC6 239 755 — 733 991 861 — 863

188 Llib. VI. §. 867 — 875 240 758 — 737 292 864 — 866

181) 574 — 878 241 757 — 758 295 867 — 869

I'M 878 — 882 242 758 — 740 294 870 — 872

191 883 — 887 2*5 740 — 743 293 872 — 874

192 887 — 892 244 745 — 746 296 873 — 877

195 892 — 394 243 746 — 749 297 878 — 880

104 894 — 898 240 749 — 780 298 881 — 883

193 899 — 601 247 730 — 785 29!) 884 — 886

liHi 602 — 606 248 733 — 783 300 880 — 887

197 606 — 609 249 733 — 737 501 Lib. IX. «. 888

198 600 — 612 230 787 — 739 302 889 — 892

199 612 — 616 231 789 — 761 303 893 — 890

200 616 — 621 232 761 — 762 504 896 - 898

201 621 — 628 235 762 — 765 303 899 — 902

202 623 — 629 234 764 — 767 300 905 — 903

20Г, 629 — 634 233 767 — 769 507 903 — 908

204 653 — 639 230 769 — 771 308 908 — 911

208 639 — 641 237 771 — 773 509 911 — 914

200 642 — 644 288 774 — 776 310 914 — 917

207 644 — 646 239 776 — 778 311 917 — 919

20X 646 — 649 980 778 — 780 312 919 — 923

200 630 — 631 201 780 — 782 315 925 — 926

2!0 681 — 634 202 782 — 784 514 920 — 930

211 634 — 636 203 783 — 786 313 950 — 951

212 636 — 639 204 786 — 788 51« 5)«>i — 95£>

215 639 — 662 203 789 — 791 517 933 - 937

214 662 — 668 266 792 — 794 518 937 — 940

318 063 — 667 207 798 — 797 519 941 _ 943

210 608 - 670 208 797 — 800 520 943 — 947

217 670 — 673 269 801 —802 521 947 — 930

218 074 — 676 270 Lib. МП. §.803 — 804 322 931 — <)34

219 076 — 679 271 804 — 808 523 934 — 938

220 680 — 684 272 803 — 808 324 989 — 961

221 683 — 689 275 808 — 811 523 902 — 964

222 689 — 691 274 811 — 814 320 963 — 0C8

22Г. 692 — 694 278 814 — 817 327 im — orí

221 694 — 696 27« 817 — 822 328 971 — 973

228 698 — 701 277 822 — 826 329 973 _ 077

220 701 — 705 278 826 — 828 330 У7Н — 980

227 703 — 706 279 829 — 831 551 981 — 083

228 706 — 709 280 852 — 834 532 983 — 980

229 710 — 712 28 1 854 — 858 533 986 - 988

250 712 — 714 282 858—840 554 989 — 992

23 J 713 — 716 285 840 — 842 533 992 — 99«

232 716 — 720 284 842 - 844 33« 997 - 10OO

INDEX

VERBORUM RERUMQUE NOTABILIUM, QUAE VEL AB IPSO MAR

TIANO VEL IN COMMENTARIIS AD EUM TANGUNTÜR.

-A. litcrac pronanciatio §. 261

usus in fine Yocabulorum 279 sequ. 290.

transitas in alias vocales 255.

conjunctio cum aliis vocalibus 254.

abacus pulvere snperfusus :ô~li. 586. 72o.

pingcndis formis opportnnus 579. 582.

PytLagoricus 729.

Abacncria insula 644.

Abdera urbs 657.

Abdcrilae senis alimma 110.

abdicatio filii 470.

abdîcativum proloquium 529. 596. 401.

Abnoba mons 662.

abollae 802.

absis 884 sequ.

absoluta qualitas 454.

species 515 sequ.

absque pro praeter 255. 280. 867.

ab lisio 512.

Abydos urbs 658.

Abyla mons §. 624.

Acarnania 651.

accentue quasi accantus 268 scqu.

- figurae 275.

accidens in dialéctica 559. 547.

in rbetorica 480.

Accius in Pelopidis 272.

acclamatio 94 not.

in rbetorica 546.

acclinatus 804.

accominodus 901.

accusative quan titas 280 sequ.

constrnctio Graeca 70 not.

accrra 115. 142. 168. 215.

acervus in syllogismis 527.

Acbaja 652.

Ac lie ion a mills 651.

Acberustus specus 688.

Acbillis insula 665.

Aconc portus 688.

770 Index verborum rerumque.

aconituui §. 688.

acquisitus tonus 931. 941. 954. 965.

Acroceraunium proniontorium 615. C.'»0. 651.

acronyclius ortus sidcrum 880. 887.

acta dcoruin a Partis excepta 65.

Acte nunc Attica 655.

Actîacuui llttus 928.

actio an adinittcnda 455.

pronunciatio dicitur 540.

Ac tin ni colonia 651.

activum grammaticac officium 250.

verb! genus 509.

acumen soni 952. 940. 947.

acutus acccntus 268 scqu.

angulus 711.

adamas 75.

adamantinos 7. 110.

addictus 446.

addubitatio figura rbetorica 525.

Adiabcne oliin Assyria 678. 691.

adjaculatus fulgor 169.

adjectio connubialis 3.

in rbctorica 562.

Adiris nions 667.

admissuni 451. 452.

admonitio 562.

Adon Byblius 192.

Adrastiac urna 64.

Adria urbs 657.

Adriaticum mare 640. 657.

Adruinettis urbs 670.

adstructio oratoris 461. -Í67. 475.

adverbiorum quantitas 284. 525.

adultcrium 452.

acet ai in dativo 266.

Aegacum mare 658.

Acgcuin 658.

Aegialos 652.

Acgilios insula §. 644.

Acgipancs 667. 674.

Aegusa insula 648.

Aegyptii fusci 729 not.

Aegyptiorum litcrae 157.

rupee 550.

adyta 812.

instrumenta música 924.

Aegyptus 672. 675.

ibi Astronomía per sécula occulta 812.

ibidem Dialéctica cducata 550.

aeizoon Lerba 141.

Aemonia 654.

Aeneas inter dcos relatus 95.

indiges 657.

acneis tabulis incisa SCta 97 not.

aenigma redimiculi Philologiac 141.

Acoliae insulae 648.

Acolis 685.

Aeolius tropus in música 955.

Aeolus 648.

aequalc numcri genus 978.

acqiialitas 758.

acquicrurium triangulum 712.

acquidistantes 817.

aequilaterum triangulum 712.

aequinoctialis circuí us 820. 829.

nox 875.

acfjiiivocum 329. 339. 555.

aër 149. 165.

vocis quantitas 279.

tcrram fulcit 590.

Juno 67 not. 74.

acria Juno 149.

Acscliines orator 452.

Acsculapii uxor 4.

Acsopus 558.

aestas 874.

Index verborum rerumque. 777

ac s tima tor or a tío ms §. 447. 461.

aestnaríum 667.

aetates hominum quatuor 734.

Aetcrnítas Jovis filia 7.

aether Jupiter 67 not. ISO.

Mincrvae attributus 39. 66. 568.

acthereus fomes 567.

fulgor 814.

actberea Juno 168.

Actbiopcs 673. 675.

Aethiopia 621. 702.

Aetbiopicum mare 616. 703.

aetlira 425.

actlirae circulus 567.

Aetbusa insula 648.

Aetna nions G47.

Ac tolla 651.

АГег Herculis filias 667.

afilictim 327.

afllictio rerum 567.

Africa 622 sequ. 667 sequ.

ejus dhnensio 672. 703.

propria 669.

Africum mare 645.

agalmata 567.

Aganippe fons 653.

Agatbyrsi 663.

aggarrire 2.

aggercrc 250.

aggestio 170. 810.

agoge música 958.

rbytbmica 970.

rbctorica 470 not.

agones 925.

Agrippa 632. 654.

Agrypnia Pbilologiac ancilla 112. 145.

Agylla urbs 642.

ai pro ac 266.

Ajax §. 472.

ajentia 342. 384. 387. 591.

al in fine 279.

alae remigia 113 not.

Alani 663.

albicare 2. 511.

Alexander Magnus 594. 621. 655. 691. 694.

699. 925.

Alexandria urbs Aegypti 595. 595. 616. 672.

676. 703. 838. 927.

Sogdianorum 692.

aliena verba rebus imposita 340. 559. 360.

alimma 110.

alípedes 29. 189.

alites augúrales 26.

allegatio 457.

allegoria 512. ч

allubescere 25. 31. 181. 726. 915.

aloga apatía in música 949.

alogac lineae 717 sequ.

alogi pedes 975.

numcri 992.

Alpes 615.. 634 sequ.

Alpianus ct Fontejus cónsules 594.

Altarium 845.

alternare 6. 117.

alternatae literae 203.

alti todo numerorum 754 sequ.

stellarmn 884 sequ.

altus 452 not

alucinan 509.

alumna 87 175.

al unmans 813.

alumnare 892.

am in fine 285.

Amaxobii 663.

Amazones 665. 925.

Amazónica pclta 659.

778 In< verborum rerumque.

ambages §. 9. 462.

ambifaríum nital 181.

ambiguitas 462.

ambitior cursus 814.

Ambraclus sinus Gol.

ambro si us pudor 116.

dies 912.

amentatae bastae 441.

amfractus 425.

amictus 580.

amital 181 not.

Л mm on 187. 192.

Ammonis oraculum 672.

Aiuncs dü minores 425.

coelitus deflnentes 14.

Amor deorum antiquissimus 1.

geminus 144. •

Ampbiaraus 159.

amphibolia 462.

amphimacer pes 519.

Ampbion 908.

Ampsaga fluvius 668 sequ.

an in fine 279.

an pro she 804.

anacamptos 958.

anacepbalacosis 564.

anadiplosis 535.

analogía 289 sequ. 794.

analogicus 756.

ananaes tus 519 sequ. 981. sequ.

Anaxagoras 592.

Andromedae signnm 828. 838. 842.

filius Erythras 677.

Andres 660 not

angelic! populi 211.

ángelus 153.

Angcrona 4 not.

anguii 711 sequ.

anbelare §.441.

anhelns 29.

Anima Entelecbíae filia 7.

anímae partes tres 755.

simulacrum verberatum 142.

animac puriores ubi maneant 155.

beatorum veterum 211.

fontibus emanantes 922.

animalia musica adducuntur 907.

animantium divisiones 546. 755.

effigie literae 157. 158.

Anio 292.

anni témpora quatuor 16. 106. 754.

annus Iunaris 866.

Solaris 872.

magnus 868.

anómala 56. 289. 525.

Antaeus 666. 667.

Antandros 658. 660.

antarcticus circulus 822. 851.

antarcticae terrae 595.

autecedentia in dialéctica 474. 490.

Autcnor 642.

antezeugmenon clocutionís figura 557.

Anthropophagi 665. 695.

anthypophora 565.

antiac draconibus circumflexae 181.

Antianum mare 644.

antibaecbius 986 not.

Antilibanus mons 680.

Antiochia 678. 680.

Antiocbus 619. 691.

Antípatcr Caelius 621.

antipodes 605 sequ. 874.

Antipolis urbs 645.

antisagoge 524.

antisigma 245.

antistaus 908.

Index vcrborum rerumque. 770

autistes nictans §. 2.

antis ti (¡u m 134. 893.

antistrophe elocutionis figura 534.

antithesis 980.

antitheton 551.

Antonias orator 433 not.

Aoncs 924.

Aonidnm vertex 119.

Apamca urbs 685.

Apelles 579.

apex 327.

rationis 567.

Aplirodisia insula 700.

Apis 672.

aplanes spbacra 28. 814.

apoeatastasis 742.

apocatastaticus 755.

apodictica fides 473.

cognitio in geometría 706.

schemata 715.

Apollo cum Mercurio junctus 8.

cum В a cell о 11.

pestis auctor 18.

lauream gestitat 7.

Jovis consíliorum conscins 25.

auricomus 12.

Musagetes 34.

Clarius 686.

Didymaeus 692.

ejus cognomina 13.

vaticinia 9*

aves 894.

certamen cum Магзуа 685.

portas 651.

Promontorium 669.

ei corvus sacratas 455. 894.

ei copulata Manticc 6.

Apollonia urbs Cyrenaicae 67 2.

Apollonia Palacstinae §. 679.

apologus Aesopi 558.

apostrophe 525.

apotheosis 140. 206.

appetitus mortis 656.

Appius Claudius 261.

appui s u s mélicas 11.

aprugnus 197.

Apulia 639.

aqua rertim prineipium 215.

in lustratione 142.

ex Aquarii cratère flaens 838.

Aquarius in zodiaco 830. 838. 843.

Aquila Signum 829. 835. 858. 841. 845.

Aquili dii 164.

aquilonia signa 858.

Aquitania 666. «

ar in fine 279.

Ara signum coclcste 858.

Arabia 593. 621. 678.

Arabici h ala tus 215.

Arabicus sinus 620. 699.

Arасу nth u s 651.

arae Herculis, Liberi patrie, et Alexandria!. 692.694.

forma cubica 102 not

a ra tri curvi puer 192.

Aratus 850 not.

■arbitrarius fictor Jupiter 68.

arbor na vi s 183.

Arcadia 916.

Arcad ¡ca ratio 437.

Arcadicam sapere 577.

arcanas prisci juris assertor 898.

Arcas Mercurius 7. 24. 705.

Arс с sil as 213.

Archimedes 212. 587. 858.

ejus sphaera 585.

Arclii tectónica 891.

98 *

780 Index verborum rerumque.

archivum supcrúm §. 65.

arcibus templa Mincrvae 575.

arc tiens circulas 818. 827.

arctoa conversïo 593.

lumina 605.

Arctopbylax 852.

Arcturns 595. 840.

arcus Dictynnac 170.

Ardcac со ml i tor C42.

Areopagus 999 not.

a re rc, a re и s 10.

Aretliusa fous 653.

Argacus шопа 690.

Argiletum quo accentu 275.

Argiona Jani uxor 4.

Argo signum coeleste 850. 853. 838. 845.

'argumentado 506. 544. 557.

argumentum 174. 474. 550. 557.

Argus 66 not.

Argyrca insula 695.

Ariadnes corona 98 not. 858.

Aries in zodiaco 829. 832. 845. 845.

Arimaspi 665.

Arinis uxor 469.

Arion 908.

AripLaci 665.

Aristoteles 515. 527. 555. 751.

Aristoxenus 212. 924*

arithmetica proportio 757.

arma eloqucntiac 426 J

arma ta Minerva 567.

Armcniac 665. 685. 690.

portae 685.

annipotens Mars 725*

aroma 115. 142. 149. 215. ,

Arporum conditor 642.

arradcre 579.

arrbytbmos 970. 972.

arrigcre aurcs §. 518.

Arsia fluraen 650.

Arsinoe urbs Aegypti 676. 677.

Cyreuaicae 672.

arsis 969. 974. 985 not

Artabrum pro m on tori um 611.

Artemidorus gcographus С 11. '613. 616. 676.

Artes 138.

a Mercurio inventae 56.

Minervac curae 570. '

e Graecia Romam migrarunt 574.

septem liberales 998 not.

artia 949.

articuli 258. 249. 250. 256.

verborum 585.

quaestionum 556.

artificialia argumenta 557.

arundinetum Amoris 917.

as in fine 279. 500.

Asdepiadcs medicus 926.

Asia 622. 626.

propria 684.

ejus caput Aegyptus 675.

ejus dinienslo 705.

Asiática jurisdictio 682.

Asiaticum mare 684.

asinus ad lyram 807 not

asomatos profatus 225.

aspcrac voces vitandae 515.

aspiratio 252.

assecutor 905.

asscrtio 121. 185. 229. 550. 592.

asscrtum 454. 565. 599. 601.

assimile 474. 583.

associus 327.

assultus 804.

assnmtio 414 sequ.

assumtiva qualitas 451.

Index vcrborum rerumque.

Assyria §. C78.

astra dii'97 not. 125 not. 872.

adscendcre 429.

As traca 174. 810.

Astraeus 817.

astrificare i»8o.

aslrificus pépias 584.

astriger thalamus 888.

astrígera sedes 808.

astrîgeri di¡ 91.

astriger и m coclnm 195. 802.

astriloqna puella 808.

astriluci divi 889.

astrisonus 811.

astritîs gemma 7 j'.

astrologi 15.

astrologie 803 not.

astronomi officium 250»

Astu rum conrentus 652.

Astypalaea ínsula 612.

asymmctrae lincac 718.

asyndeton 556.

asyntheta 949.

Atarantes 675 not.

Athanasia 154 sequ.

Athcnae Atticae 655.

longa ¡ntercapedíne restítutae 812.

artibus insignes 223. 555. 127.

Athos nions 6ö5.

Atlantes 675.

Atlantíadcs Mercurius 58. 726. 889.

Atlantícns oceanus 625. 627. 629. 672.

Atlas mons 667.

atomus 149. 215. 971.

a tipie pro statiin 21.

atramentum 224 not 225.

Atropos 65.

Attacoms sinos 695.

attemptare, attentare §.888.893. 924.

at ten tus re dd en dus auditor 545.

Attica 225. 655.

Atticae creagrae 997.

atticissare 587.

At lis 192.

au pro o 255 not.

Auchetae 665.

auctorítas 500.

auctumnescere 605.

auctumnus 75. 874.

audaciter 525.

auditores 540. 544. 545.

eorum genera 447.

Augilae 674.

augúrales alites 26.

augurata omina 151.

Augustus 618. 681.

áulica dulcedo 905.

suavitas 926.

Aulis oppidum 659.

Aulocrene 685.

aura mentís 1.

aurata vox 429.

arena 628.

auratus Sol 14.

auri flamma 585.

auricomus Apollo 12.

Aurora 116. 219.

Leucothca 113 not.

Ausoniae scholac 555.

Ausoníum mare 649.

auspicia 95. 247. 595. 852.

australís circuí us 822. 851.

austrina signa 858.

Autoclus 642 not.

aves augúrales 7. 26.

axioma" scholícnm 527.

782 Index verborum rerumque.

axis coeli vel mnndi §. 201. 664. 739. 815.

Azoni dii 61.

В literae pronnnciatio §. 2G1.

Babltacc urbs 700.

Babylonia G78. 701.

baccliius 986 seiju. 995.

Bacchus 82.

cbori pater 1.

cum Apolline juncias 11.

puer а Mercurio in coclum portatiis 126 not

ridct Dialecticam 351. 424.

Bactra oppidum et fluviiis 692.

Bactica C07. 650.

Baetis fluvius 876.

Bagrada fluvius 6G9.

Baiarides insulae 645.

Baleares insulae 645.

baltcatus 426.

barbaries copiosa 615.

barbarism! 326.

barbiton 36. 910.

multiforme 915.

bardi 656.

Bargilus шопе 680.

beatitas 265.

beatorum animae 211.

Bebrycia 687.

bello praeest Minerva 568.

Bclus astronomiae inventor 701.

bene corripit ultimam 525.

Bcnevcntnm 642.

Berenice urbs 672.

Berenices coma 595.

besse 865. 877.

Bessi 656.

Bias Prieneus 807 not.

bibliotbecalis copia 139.

bilans libra §. 180.

binarius numerus 732.

bipedale 346. 565. 372.

birrus 556.

bis ex omnibus 948. 950.

bis plcnunf 912.

Bitbynia 687.

bivium mortalitatis 102.

blandum solari 905.

stertere 804.

Blasci 643.

blaterare 414.

blateratus canini 999.

Blemmyae 674.

boatus 98. 121. 213.

Boeoti tibicines 924 not.

Boeotia 651. 655. 659.

bombinator 999.

bombus 67. 197. 427.

Bootes 98. 595. 808. 852. 841. 843.

Borysthcnes fluvius, laens et oppidum 663.

Bospborus 661. 688.

Bostaris ncx 469.

Bracarum conventus 652.

Braccata provincia 634.

bractcae auri 909.

bracteatus 75.

Bragada fluvius 669 not.

brevis sj liaba 274.

Britannia 595. 666.

Bromiales vernaculae 804.

Bromitis 524. 889.

facctior dcorum 551.

brumalis circulus 601. 821. 850.

dies 846.

Brundusinm 615.

Bruttium 638.

Bnlla regia oppidum 669.

Index verborum rerumque. 783

bupaeda §.51. 908.

Buthrotum 651.

Byblina Adoa 192.

bvssus 114.

Byzaeinm 670.

Byzantium 657.

С litera duplex 276.

in fine vocabuli 279. 283. 284.

ejus pronunciado 261.

cabal] us Gorgonus 119.

caccmpbaton 518.

cacumina i. q. accentue 273.

Cadmus 7. 95.

caduceus 9. 126. 838 not.

Cacculus 642.

Cacliue Antipatcr 621.

Caesar Catonem accusans 468.

Angustí filius 681.

Cacsaraugustanus conventus 632.

Caesarea Africae 668.

Cappadociae 690.

caesura in oratione 527 sequ.

calami musici 916. 924. 925.

Calamina insula 927 not.

Calaris nrbs 612 not.

calecí Jovis 66.

Junonis 67.

Solis 77.

ex papyro 115.

Caledonia silva 666.

С al с on portus 651.

caligosus 67 not. 803.

calleo cum ablativo 228.

Calliope 1. 119. 138. 888.

Cyllenium orbem complexa 2ft.

Callirboe fons 653. 679.

Callodes insula 645.

Calpe mons §. 624.

calumnia 67.

ealvitium 804.

Calydon nrbs 651.

Camarina urbs 648.

camera 582.

Camoena 1. 915.

Campania 594. 638. 641.

Campbasantes 674 not.

Canaria insula 702.

Cancer in zodiaco 824. 828. 853. 841. 844. 849.

candicare 728.

Candidum promontorium 669 not.

candores fulgentes 196.

Canícula signum 98. 850. 838. 841.

çanini blateratus 999.

cannulae 224.

Canopicnm IVili ostium 672. 675. 676.

Canopos nrbs 672.

sidus clarissimum 593. 608. 696. 808.

838.

canor et vapor 917.

Capeila Martiani cognomen 806. 999.

caperatus 509.

Capbarcns promontorium 659.

capillitium 181.

implexum 351.

capillum solvere 905.

Capitoliiim 225 not.

Capotes mons 681.

Cappadocia 690.

capra 177.

Heniocbi 858.

ejus similis insula 658.

Capraria insula 645. 644. 702.

Caprcae 644.

Capricornns in zodiaco 830. 855. 845. 849.

caprigenum tergus 224.

874 Index verborum rerumque.

capsac §. 522.

captcnluii îiull 423.

Capua 536. 659.

caput cum dativo 125 not.

Cara! is Urbs 612.

Caralitanum Promontorium 645.

Carainbis Promontorium 615. 689.

carbasiua Volumina 156.

Carcomía urbs 6G8.

Caria G86.

carian s tripus 10.

Carmauia 699.

С arm с ntls 159.

Carneades 527.

caro 292.

Carpatbinm шаге 612. 684.

Carpi 669.

Carthago 627. 652. 669. 672. 999 not.

пота 655. 645.

Carystas 659.

Casius nions 680.

Caspiac portae 685. 691.

Caspium mare 619. 665. 691. 695.

Cassiodorus 505 not.

Cassiopca 855. 858. 842.

cassus (a, nm) 7. 10. 91. 100. 109. 576. 592.

803. 905.

Casi alius 651.

Castor 298.

Castores 50. 85. 210.

castra Ilannibalis 640. 649.

castratus 512.

Castillo oppidum 651. 655.

Catabatbmos 672.

catachresis 512.

Catauiihis 544.

catcgoriae decern 559 sequ. 565 sequ.

С at ill us 612.

Catina urbs §. 647.

Cato Uticcnsis 669.

deliberans 448.

a Caesare accusalus 468.

Catullus poeta 229.

Caucasus 685. 691. 700.

causarum genera 447 sequ. 466.

natura 469.

ductus 470. 472.

causalio 458. 466.

causativa vis 731.

causativum litis 472.

cavilla 425.

Caycus fluvius 686.

cccaumenus 17.

Cecropiae cathedrae 802.

Cecropidae 424.

tristes 888.

cedro pcrlita papyrus 156.

Celaene urbs 685.

Celcrltas 7 not.

filia Solis 50.

censio 91.

Ccntaurus signum cocleste 850. 832. 858. 843.

centesimac finges 81.

Cephen 296.

Ccphcus signum coeleste 827. 858. 840.

cera 538. .

fago ¡Hita 225.

Ceras chryseon 657.

ccraunîa gemma 67. 75.

Ccraunîus mons 685.

ccrebrosusj 809.

Ceres 49. 86.

ejus templum 464.

cernentia 383 sequ.

cerneré ferro 85 not

cerritulus 806.

Index verborum rerumque. 783

i §.809.

gallorum 177.

cerra Lunae sacra 170.

cem fistulis capiuntar 927.

ccrviccm jactare 545.

eery ecu s 531.

cessator 726.

ccssim 28. 803.

Ccthcgus 269.

Cctus signum 830. 832. 838. 845.

Cfaalcis 659.

Chaldaca miracnla 142.

Chaldaei 681. 701.

Chaleon portas 651 not.

Chaoncs 651.

chaos foedifragum 912.

Charis trina 888.

Charités 152. 907.

Charon 142.

Charybdis 641.

lnxuriosa 312.

Chelae in zodiaco 859.

î. q. brachia 905 not.

chelys 56. 910. 912.

Arionia 908.

Jovis enneaphthongos 66.

Latoia 220.

Pindarea 119.

Cherronesus 658. 660.

Chimaera nions C84.

chirographnm 499.

Chius insula 616. 658.

chlainys 5. 999.

Chones 642 not

cbordacistae 924.

chorii 992. ^

chorus Parcarum 52.

Alusarum 117.

chroma modulandi genns §. 955. 956. 959.

chromatice diesis 950.

cfaromaticus 942. 949. 955. 966.

chronicus planetarum ortus 887 not.

Chrysea insula 695.

Chrysippns 327.

Chrysoceras promontorium 637.

Cicero 456.

consul 451.

trabeatus 429.

apostrophe frequenter utitur 525.

Catonem laudans 468.

artem dissimulans 516.

versus non évitât 517.

reprehend it и г 519. 522.

ejus exempta usurpât Rhetorica 459.

in rhetoricis 599. 459. 445. 487. 508.

551.

in academicis 517.

in Hortensie 441.

in Quinctiana 556.

in Rosciana 441. 444. 469. 490. 502.

522.

in divînationc in Caccilium 505. 522.

in Vcrrinis 449. 469. 485. 487. 491. 495.

495. 504. 507. 509. 510. 515. 517. 529.

554. 556.

in Verrinarnm séptima 504.

pro Tullio 509. 556.

in Corneliana 492. 506. 523.

pro Fontejo 554.

in Caeciniana 527.

pro Cluentio 507. 518. 525.

de lege agraria contra Rtilliim 554. 556.

in Catilinariis 496. 498. 505. 529.

in Mureniana 525.

in Scauriana 4*41. 469.

pro domo sua 455. 512. 528.

786 Index verborum rerumque.

Cicero de rege Ptolcmaeo §. 524.

pro Caelio 469. 505.

in Pisonem 498. 512. 543.

pro Milone 441. 451. 452. 461. 469.

505. 506. 516. 520. 524. 526. 528. 536.

pro Ligario 520. 523.

pro rege Dejotaro 492. 502.

in Philippine 472. 486. 488. 494. 511.

in oratore 519.

Cicones 656. 694.

cicuta 916.

gemínata 908.

cierc pectus 24. 91.

' SOU Ulli 117.

barbiton 915.

candis 918.

cilia 132.

Cilicia 678. 682. 690.

Cinibricum promonloriuin 618.

Cimmerii 665.

Cimmcrius lacus 662. 685.

cingulum 115.

poneré 149.

cinnania 902.

Cinxia 149.

Circcja liabitatio 641.

ci i ci organici 119.

circo te 815 not.

circulare 728. 831.

circulares flexus 579.

circulata ordinatio 660.

circulatrix 331. 425.

circuli 815. 817. 827 leqo.

planctarum 117. 856.

connu spatia vel intercapedincs 199. 814.

837.

circulus 71 1 scijii.

aetbrac 138.

cirenmactus §. 429. 918.

circumactio 885.

circumflexus 268. 273.

circumscrîptio 527.

circumstantiac eeptem 557. 559.

circumvolitabilis 584.

cire 91.

cirrati 326.

Cirrha 119. 651.

Cirrbaei recessas 11.

Ciita colonia 660.

Cithara Deliaca 924.

citbarae usus et effectue 925. 926.

clangor 566. 809.

Clarius Apollo 50. 34. 326. 686.

clauderc sécula 125.

fatibus orsa 802.

Claudius Imperator 275.

(Appius) 261.

clausula 517. 519. 521.

Cleonacî rictus 84.

clepsydra 847. 860.

eliens 548.

climata 859.

octo 876.

coeli quatuor 106.

climax 536.

Clio 122.

amplectitur Lunam 28.

Clodius 443. 453. 454. 469. 512.

Clotbo 65.

Clunicnsis conventos 652.

Ch oca oppidum 669.

clypeum 909.

Solis 77.

Mincrvae 569.

coactus 135. 458. 814.

coagmentatus 515.

Index vcrborum rerumque.

coaptarc §. в. 94. 141.

coccinum I4O.

coccus 7.

coclcstis Juno 58.

harmonía 12. 27.

coelí partes sedccim 45.

coelicolae 3. 41. 21 5. 423.

coclicus sena tus 891.

coelifer 637.

Coelulum signum coclcste 838.

сое] um 150 not

Coene insula 648.

coercido 645.

cogítationum arcana 153.

cohíbentia 949.

Colcbica fi (lucia 110.

collacteus ct coUactaneus 6. 111.

collât erare 249.

collatío 469. 717. 737. 741.

collidere 464.

collíniatus 729.

collnctari 336.

colon 520. 527. 529.

Colophon urbs 686.

color 709. 956.

orationis 471.

colorahilis 942.

colorare vocem 541.

Coluhraria insula 615.

columbinum collum 215.

columen sectatornm 436.

coluri 823. 832.

coinarum fucus 696.

comis 82. 999.

comma 520.

Commagcnc 678.

comminucrc caput 88.

commotio animorom 475. 504. 544.

commune verb! genus §. 509.

communis syllaba 278.

comoedia 558.

comparado 454. 457. 496. 758.

comparativa qualitas 451.

comparativas pro superlativo 6 ct passim.

compendia intelligence 815.

compensare 560.

compensatio 457.

competenter 614.

complexio 404. 531.

completiva conjunctio 272.

complicare 610.

composite spatia 949.

compositi numcri 750. 776. 778. 784.

in rhythmica 979.

compositio 514.

compositivus 945.

conceptio 537.

communis 733.

conceptúe 428.

conccssio 454. 458. 555. 562.

concliae 903. 915.

conciliatio animorum 473. 502.

conclusio 408 scqu. 506.

concolorus 80. 659.

concordare 576. 947.

Concordia 147. 751.

concubiae 37.

concussus 26. 552. 901.

condiccre 97.

conditionalis Syllogismus 345. 414.

conditores urbium 642.

condylus 88.

conferre arbitrium 91.

confiais 407. 716.

confirmado 544. 557.

conflictus 450. 464. 467.

99 *

788 Index verborum rerumque.

confundere numéros §. 782.

conglobare 537.

conjectura 444 sequ. 4SI sequ.

conjectural» virga 7-

conjugata 474. 484. 559.

conjugationcs 31 i sequ.

conjugia sacra 3.

conjuncta 489. 559.

conjunctarum tetrachorda 942 sequ. 961.

extenta 931.

eonjunctioncs 280. 310.

connexe 387.

eonncxîo 03-i.

conniverc 25. 27. 112. 184.

connubialitcr 576.

conqnestio 565.

consanguîneus 1.

conseille 31. 919.

Veneris 903.

Consentes dli 41. 45.

consequentia 415. 421. 474. 491.

eonsistorium Jen is 64. 89.

consonantes líterae 233. 239.

constipare 599. 724.

constitutíones causarum 445.

consul 483.

consulares Romulci 578.

Consns 54.

con tánica 10.

contentio 543.

confinare 897 not.

continua quantïtas 371.

vox 937.

continus 937 not

contradictor 459.

contraria 384 sequ.

contrariae leges 464.

eoutrarium 372. 577. 488.

contribntae urbes §. 652.

contumiae 424.

conus 721. 722.

convenientía 950.

conventos juridici 650. 652.

conversio in dialéctica 578. 597.

in rbetorica 523. 554.

in música 970.

copula 979. 989. 991.

sacra 1.

Copulare 1 not.

copulatio 509. 552.

Cora oppidum 642.

Corax 433.

Coraxicus mons 685.

Corcyra 658.

Cordubensis conventos 650.

Corintbus 652.

Cornelius IVepos 621.

corniculata Luna 758.

cornua in syllogisme 327.

corollae 119.

corona 1.

Solía 75.

Jovis 66.

Palladle 40.

Ariadnes 98. 838. 841.

austrina 838 not. 842 not.

eorporatio 732.

corpulentus 154. 815.

corpus simulacrum animae 142 not.

ejus partes 739.

corrogare 7. 49. 52. 151. 215.

corrugare 809.

Corsica 659. 644.

cortina 894.

coruscifer 808.

«orme Apollinis ales 435. 895.

Index verborum rerumque. 7

Corvus signnm coeleste §. 829. 838.

Cossura insola 648.

cothurnati cantus 121.

cotliurnus 809.

crassítudo 7S4.

Crassus orator 432 not.

Crateeis 641.

Grater signum coeleste 829. 838. 843.

crcagrae Atticae 997.

crcperum 2. 116. 80S.

crepidae 10. S81.

crepitacula 7. 909. 927,

crepitare 11.

Creta 6S9.

Cretes 925.

Oetiens 990. 993.

cri cote sphaera 8 IS.

crinalis spicus 903.

criuiti sapientes 812. 906.

crispa iuflexio Sil.

cris tac com apragnis dcntibui 197.

tergeminae S68.

critic! 230.

crocodilus in navi solari 183.

crocus 7. 686. 903.

erotalornm tinnitus 133.

Crotón nrbs 6S0.

crudus 998.

cruenta rythmica 120.

crustari 608.

crystallus 7S.

es litera a Claudio inventa 245.

Ctesiphon urbs 701.

cubital is mensura 811.

cubus 102. 721. 740. 746.

cnleus 46S.

culmen pignorís 180.

Cumaca Sibylla 1S9.

Ciimanura antrum §. 10.

cumulus 888.

cunábala S86.

cuncticina voluntas 90S.

Cuniculariac insulac 64S.

cuniculi fundi 470.

Cupido 148. 804.

Tcrsiformis 917.

monas 761.

et Himeros 90S.

cupitor Jupiter S89.

cupressus Silvani 42S.

Curetnm rex Crêtes 6S9.

curiales Jovis 9S.

euriarum facta 429.

Curítis Juno 149.

cursare 262.

cursim S66.

cursor Mercurios 2S.

eursu yelocissími Troglodytae 702.

cursus astrorum 97. 118. 186. 811.

Curubis oppidum 669.

Cybele 4. 740.

Cybeleïa tympana 170.

Cyclades insulac 660.

eyelicae disciplina с 998.

cygni 927.

Apollini sacri 894.

alites augúrales 26.

Cygnus signum coeleste 828. 833. 838. 84Г».

cylindrus 721. 722.

gemmans S88.

Cyllcnius Mcrcurius S et passât,,

суша 814.

cymbala 367.

Cynos sema 6S8.

Cypris 1. S. 34. 90S.

Cyprus insula 612. 682;

790 Index verborum rerumquc.

Cyrcnaica §. 672. 703.

Cyruos insula 644.

Cytorus mous 689.

D litcrac pronunciatio 261.

Daci 665.

dactylicus У 19. 977. 981. 993.

dactylus 984.

Daedalus 379.

ejus Alius Japyx (¡42.

«laeiiio и с s lb'l not. I .'¡i.

Damascene 678.

Damon inusicus 926.

Danac 642.

Danubius lluvias 662.

Dardani 635.

Dardanus 642.

dare pro doccre 118.

Darius 661.

decani 200.

Dccapolis 679.

decas 734. 742. 746.

"decens 1. 888. 903.

deccre 345.

decernere 83.

dccîpula 823.

declarativa pars scntentiae 341

declinatio 227. 290. 310.

decolorare 380.

decreta publica ad Iyram recitata 926.

decuriatus 2. 728.

decussare 208. 825.

decussalim 83.

deenssatus 37.

dedicativa pars sententîae 596 sequ.

deductus 158.

numerus 991.

defectiva 512.

defectos Solis et Luuae §. 838 sequ. 869

definîtio 359. 349. 554. 361. 365. 378. 414. 475.

in geometría 711.

definitiva controversia 451.

deflexus 849.

deflorare 326.

defluere 207. 732.

deformado 524.

deformiter 545.

dejeratio Pythagorae 107.

dclere taedia 704.

Deliacum fatum 24.

deliberativum genas dicendi 447. 467.

deliberator 447.

dclïquia Solis 594.

Dclîus Apollo 7. 12. 34. 210. 263. 326. 328.

810. 891. 894. 914. 920.

Délos insula 10. 660.

dclpbini 927.

Dclpliinus sîgnum coelcstc 858. 841.

Delpbos urbs 651.

Delta in Aegypto 675. 676.

Deltoton 852. 838. 845.

demcare 150.

dementire 806.

Dcmocritus 110 not 215. 657.

395 409. 422. Dcmodamas 692.

démonstratif um genus dicendi 447. 468.

demorator 87.

Dcmostbencs 429 sequ,

demulctare 807.

dendrites 75.

denominative 581.

Densclatac 656.

dentatns 586.

líenles quando cmcrgant 759.

dcorum concilium scu scnatus 53. 40. 69. 97. 99.

805. 914.

Index verborum rerumque.

dcorum plebes sen migas §. 43. 423.

damns seu mansiones 43 sequ.

nomina mnlta 149 not.

r¡sus 332 not.

mater Arithmctica 75Л

itinera 811.

stemmafa 137.

depile calvitium 804.

deponens 309.

depositio vocis 974.

deprecatio 438.

deprecativa qnalitas 437.

dcpnlsio 443. .

deriratio 311.

desndatio 377.

«le tracti о 337.

dcus units 731.

devius promissi 222.

diadema 7. 114.

Junonis 67.

IVeptuni 80.

diámetros 712. 714. 733.

diametrí regula in música 932.

Diana 83. 919.

ejus templum 700.

Dianium insula 644.

diapason 107. 934. 944. 930. 931.

in coclo 199.

diapente 107. 954. 930.

diaporesis 323.

diastema 948.

diastematica 937.

diasyrmos 323.

diatcssaron 107. 934. 930.

diatónica modulatio 939. 965.

diatyposis 324.

dicabula 809.

Dicaearcbus 390.

dicbronon in rbytbmo §. 982.

Dictynnaeus arcus 170.

mons 639.

didcre 3.

Dido 279. 483. 999 not.

Didymaeus Apollo 692.

Didyme insula 642.

die noctuque quot partes planetac currant 864.

dici Iongitudo 395.

dierum noctiumquc inaeqnalitas 846.

acccssus 875.

dies septem 738.

semestres 664.

diesis 11. 950. 948. 950. 953. 971.

diezeugmenon in rbctorica 536.

in música 951.

differentia 339. 346. 478. 487.

differre animo 109.

diflidens sui 425.

difiinitio 539 not.

Digitii 642 not.

digitis comptitandi ratio 102 not. 729.

cocrcetur numerus 746.

digressio 552. 565.

dii 150.

aërii etc. 810.

L q. astra 93 not. 97 not. 123. 812.

azoni 61.

duodecim 42. 914.

fatales 810.

hospitales 53 not.

minores 167. 425. 729. 810. 906.

noyensilcs 46.

public! 59.

ruricolae etc. 889.

septem residui 43.

tellustrcs 729.

tres 204.

792 Index verborum rerumque;

dit mini fato regantío* ? §. 32.

dilophos ales 177.

dilucrc 545.

diluvial! s cons terna tio 812.

diluvium OSS.

diminutio 502.

Diomedei cqui 657.

Diomcdcs 642.

Dione 72o.

Dionysius i. q. Bacchus i 08.

Dioscuri 85.

dipbtliongi 277.

diplasia ratio 107. 05 i. 951.

dipondius 757.

directac lincac 709.

directiangiilus 712.

directiliiicus ángulos 711.

di recti in 411 not.

directus angulas 711.

dirigesecre 888.

Diris 667 not.

diritas 224.

Dis 166. 191.

discerncre verum 529.

disciplinac 158.

sobriac 220.

in famulicio Mercurü 56.

eyelicae 998.

discoloriis 67. 528.

Discordia 47. 752.

discreta quantitas 571.

discretio 11. 52.

discussius explorare 891.

disdiapason 9Ö0. 955.

disemus 978. 981.

disgregue 892.

disjuncta spatia 949.

disjunctio 417.

disparare §. 10. 24. 625. 714.

dispendium 452.

dispensare 806.

dispositio 567. 442. 506. 616.

dissilire 806.

dissimilitudo 487.

dissona sacra 191. 205.

dissuasor 467.

dissultare 5. 155. 906.

distermina 714.

districta cura 577.

disyllaba 269. S21.

ditbyrambica modulatio 965.

dithyrambus 519.

ditrochaeus 519.

diversicolor 14. 15. 67. 811.

dividendi modus 559. 552. 554.

divinatio 159. 167. 192. 753.

ejus genera 9. 894.

divisarum soni ct tetrachordum 931. 944. 954. 9G1.

divisores 492.

Dmolus aso.

docbiminac 990.

docbmius 519.

doctíficos ardor 567.

doctiloquus 905.

doctus in bypallage 56.

Dodonaei Jovis fanum 651.

dolia Apollinis 17.

domiduca Juno 149.

domus Dcorum per zodiacnm 44.

Dórica natio 555.

Dorio meló tioniens orbis 197.

Doris 651. 685.

Doriiis sonus 197. 955. 966.

Dorylaum 686.

dotalia mancipia 115.

dotis reciprocum 892. 898.

Index verborum rerumque. 795

draeo vigil §. 667.

aeternitatis symbolam 70.

signum coeleste 827. 832. 833. 858. 840.

Drinius fluvius 650.

Dryopcs 651.

ductas causae 470. 472.

duellum 368.

dul einer vis 917.

dolcisonus 888. 908.

dnmales setae 329.

duodecim radii Soils 188.

con vers iones Lnnae 170.

borae 76.

numina 41. 914.

duplicado 750.

dnplices litcrae 276.

dyas 707. 732.

Dyrrhachium 657.

dyspropboron 514.

E Iiterae pronunciado 261.

usus in fine vocabuli 235. 279. 283. 291.

transitus in alias vocales 233.

ebeneus 80.

eblanditus 920.

ebrios música sanat 926.

Ebusus insula 643.

eccentros terra 849. 855. 873. 879.

eccentros telluris circulus 884. 885.

ectblipsis 267 not.

edcntultis 386.

edisserere 817. 850. 921.

Edonii 655.

effamen 327. 336.

effects 494^

effigiare 579.

effigientia 922.

egersimón 2. 911. ,

ei pro i §. 277.

el in fine vocabuli 279.

elatio 982. 985.

Electrides insulac 666.

electro purior 14.

praenitere 66.

elegiacas pentameter 521.

elementa narrationis 552.

elemcntorum numerus 754 seqo.

praesules 62. 211.

concordia 1. 814.

transfusio 758.

fluctus 814.

•lepbantes 927.

in Africa 668.

in Taprobana 696.

elepbantus pro cbore 225.

Ele usina lampas 170.

elcvatio 525. 974.

Elisae urbs 999.

Elissos colonia 667.

ellipsis 557.

elocutio 442. 508.

ejus genera 475.

ejus figurae 526 Mqu.

eloquentia 475. 508.

eloqui 541. 588.

eloquium 391.

Ematbia 688.

emissio 932.

empyrium 202.

en in fine vocabuli 279.

cnarmonia diesis 950. 948. 959.

modulado 942. 949. 935. 959. 966.

encliticae 272.

Endymion Latmiades 919 not.

Eogonasis 827. 858 (v. IVuaa).

eaphtbongos cbelye 66.

100

794 Index verborum rerumque.

enneas §. 741.

EnnLnum distichon 42.

cnodis aruado 906.

enrhythmos 970. 972.

entclechia 7. 213.

cnumcratio in oratione 565.

Enusis insola Cío.

со 521.

Eons occaniis 693.

cpanalcpsis 535. •

cpanapLora 554.

Ephialta 425.

cpibatis pacon 989.

Epicrene 655.

Epicurns 213.

cpicyclus 879.

epilogue 475. 506. 544. 565.

Epimclia 145.

cpiiucrismos 564.

Epirus 639. 651. 655.

epistolaris Jovis 896.

epitlicma 225.

epitrita ratio 907. 933. 951.

epitritus 977. 978.

iambus 986.

cpogdoi ratio 108. 953.

cquarum fctura 629.

equi Solis 29.

Diomedis 657.

Eqnus signum coelestc 828 (т. Pcgasne). i

er in fine vocabuli 297. ,

Eratine Cypridis filia 905.

Erato 28. 123.

Eratoslbcncs 596. 598. 813. 858.

crgastíca schemata 715.

ergo 271.

Ericiisa insula 648.

Eridanus fluvius 640.

Eridanus signum coelestc §.838. 841.

Erigone 174.

ero tema 524.

Erythraea Sibylla 159.

Erytbraeum mare 677.

Erytbras rex 677. .!

es in fine vocabuli 301.

Esseni 679.

etcsiae 694.

efbica fides 473. •

Etrusca disciplina 142. 172. 914.

Etruria 142. 637.

etymologia 483.

Euboca 659.

Euclides 587. 724. 734.

Endoxus 621.

Eumcnidcs 142.

Euonymos insula 648.

Eupatoria urbe 689.

Euphrates fluvius 613. 678. 681. 690. 701.

Europa 622 scqu. 626.

ejus dimensio 662. 665. 703.

Euterpe 28. 125. 279.

eutbia 958.

Evan 804.

eventus 558.

exacta species 513 eeqa.

exaequatum 53 1 .

examinatio 461.

exantlatus 17.

exardescere 512.

excellcntium tctrachordum et uni 931- 944. 954.

961.

ex consulc etc. 294.

excrementa 734.

excubiae 112.

excurrentia 949.

cxcusanicntum 807.

Index verborum rerumque.

cxcmplum §. 558.

excrcitatio diutnrna 508.

с \¡ ti um Saturai 17.

exordium 544. 545. 549.

expietivae conjunctiones 272.

exsecutio 556.

exsistens ex non existentibus 20G.

exsulis interfector 465.

exta fissiculare 151.

ex tenta eborda 931. 942. 954.

extenuare 545.

extimi ambitus munis 202.

coeli contextio 810.

extra causam 505.

extramundanus 38. 910.

deus 202.

exuviae Jovis 65.

PLilologiac 114.

F literae pronunciatio 261.

usas pro Graeca Ф 511.

semivoealis 240.

fabricator dens 733.

fabriles operac 889.

fabula 550.

face 320.

faceré et pati 240. 363. 380.

facetior dcorum Bacchus 531.

faciliter 525.

Facundia 172. 175.

faix Baccbi 82.

Saturai 425. 566.

temporis 999.

Fama 11. 98.

praeconans 65.

famulitium 704. 804.

Fantuae et Fanae 167.

farcinarc 998.

fascia §. 602. 607.

fastigare syllabam 262.

landibus allouent 468.

fastigiare 944.

fastigium 264. 268. 275. 408.

Fata tria 57. 65. 89. 560. 755.

proeliorum 925.

fatale temperamentum 108.

fatales divi 810.

Fatui Fatuaeque 167.

fatum 52. 494. 567.

publicum 69.

fatus 24. 124.

Fauni 167. 425.

Faiinus 906.

favillae turicremae 124.

Favonius 629.

Favor 48. 50. 55.

Favores 45.

fax quibua diis tribuatur 77 not.

febris cantione curata 926.

Februa sive Februalis Juno 149.

Fcbruus 52 not.

felis Lunae sacra 170.

in navi solari 185.

femur feminis 244.

fenestras dissecare lumine 219.

ferula 224.

Fescennina licentia 904. 914.

fetura 627.

Ficaria insula 645.

fictio verborum 510.

fictor arbitrarias Jupiter 68.

. Fides 147.

quot modis fiat 475.

fidicinare 928.

figurae in geometría 708.

clocutionum 550 "sequ.

100 *

796 Index verborum rerumque.

figurae scntentiarum §. 523 aequ. 561.

figurât из ductus 470.

finia 444. 445. 452.

finitiva qtiaestio 466.

fini tor 818. 827. 836.

firmal! о 474.

Firmiannm mare 644.

fissicularc ex la 151.

fissiculatus 9.

fissura 675.

fistula 927.

pastoral» 924.

sibilatrix 906.

fixa signa in coclo 838.

flabra nemornm susurrant! a il.

flamen miscîlium 997.

flamraata cnpiditas 889.

flammatrix 428.

flamm eu ni 114 not. 558. 905.

Flora decens 888.

florea rura 511.

flos genarum 759.

ignis 206.

resectus 902.

flncticolor 67.

fluctigenae divi 889.

fluctuantes segotes 359. 360.

Ductus 814.

Fluonia Juno 149.

Fluvius signum coelestc 843 (т. Eridanns).

foedus de conjngio 1. 25. 51. 91.

maoris 573.

foenns 505.

foetidus ructus 224.

fomes flammiger 912.

sensificus 185.

Fones 167.

Fous 46.

font Gorgone! caballi §. 119.

lucis aethereae 184.

animaram 922.

Fontana virgo 205.

fontigenae virgines Musae 574. 908.

for 311. 325.

forma 339. 344 sequ. 354. 486.

conclusionum 408 sequ.

conjugationum 312.

in geometría 711.

Formiae oppidum 641.

formulae hamatae 328. 535.

fortis viri praemium 459.

Fortitudo 150.

Fortuna 55. 88.

Fortunarum populus 11. 14.

Fortunatae insulac 702.

Fossae insula 645.

fragor 625.

fragosns 14.

fragrarc 85.

framea Martis 425.

Fratres scptcm montes 668.

Frau э 51.

fren! 514. 518.

frictus 805.

frontes cocí! quatuor 754.

Fronto 452.

frumenti inventio 158.

frutecta 67 not.

fuat 262.

fulera lecti 726. 888. 902.

fulgurum jactus 7.

fulmina 151. 897.

et fulgura 125 not.

Jiinoui qnoque tribnantur 67.

eloquentiae 427.

ñim!da caligatio 11.

Index verborum rerumque.

fumída aura §. 124.

fundus 76i>.

funcrationes 696.

fungor с. acc. 524.

Fura et Purina 164.

furor 501.

furta 726.

furva nox 585.

fiirvcsccrc 80.

fuscî Aegyptii 729.

fuscina 66.

fusilis 17. 860.

fustls ппш sit tclum 465 not

fustuarium 488.

G Iíterae pronunciado 261.

Gadcs 611. 612. 614. 618. 620. 621. 631. 638.

Gaditanum fret uni 622. 627. 703.

littus 620.

ostium 625. 638. GGS.

Gaditanos conventus 630.

Calata inania 645.

Galatea 915.

Galatia 682. 686. 689.

galaxeus 208.

galaxias 97. 207. 826. 835.

Galilaea 679.

gallarían gummeosqne commixtio 225.

Galli 687.

Gallia 613. 618. 634. 638. 665. 666.

Gallicnm mare 629.

gal lina cei pngnaces 177.

Gallus fluvius 687.

Gamphasantes 674.

Ganges fluvius 612. 694.

Garamantes 671. 674.

Gargapliie fons 653.

Gaoloe insula 648.

gazae §. 578.

Gebenna mons 634.

Gcloni 665.

geminatae noctis obsequium 157.

Gemini in zodiaco 30. 76. 828. 843. 914.

gemmae 67. 426.

duodecim in corona Solls 75.

in Hispania 627.

gemmarc vites dicuntur 358. 512.

gemmatus 116. 811. 911.

genera dicendi 428 not.

modnlandi 942. 955.

musicac tria 936.

numeri 970.

rbythmi 977.

verborum 509.

generalis omnium praesul 152.

genesis 732.

Genetbliace 228. 894.

genicula 843.

genitalia Osiridis reperta 126.

genitri^ Venus 85 not.

Genius 49. 50. 92. 152.

et Lar 54 not

Junonis 53.

genns 539. 344. 476. 485.

géomètres 250.

geometría 588.

Gcrastus 659.

Germania 619. 621. 665. 665.

germanitas 735. 895.

gerulae 579.

gestamina eignerem coelcstinm 838.

gestns 428. 540. 543. 969.

Getae 663.

Gigantum proelia 655.

git 507.

glabellus 132.

798 Index verborum rerumque.

glaciar! §. HG.

glandes canta translatée 928.

gtandifer 511 not

glauca voliicris £>71.

glaiicnm logmen 70. 725.

Clauens 141 not.

globosa anima taque rotund ¡tas 140.

globus 66. 593. 594.

gluten et glutinum 296.

gnomon 581. 595. 597. 746 not.

gnomonica supputatío 596.

Coi'ditanum Promontorium 645.

Gorgades insiilac 702.

Gorgo Tri ton ¡a 551.

Gorgones 702.

Gorgoucus caball us 119.

Graccbi 432.

Gracchus (Tiberius) 456. 500.

gracílcntns 37. Í40.

gracilis modiilatio 952.

gracilitas 109.

Gradivus Mars 4. 82. 210. 425.

gradina faceré 565.

Graeca nomina 272.

Graccia 650 seqn.

Magna 649.

Graccus res 654.

Graja levitas 553.

grammaticum animal 549.

grandifer 511.

grandilotjnus 457. 511.

Gratia trina 1. 888.

Gratiac 152. 906.

carum germanitas 733.

gratular! 81. 107. 695. 898.

gravis acccntiis 268. 275.

gravitas son! 932. 940. 947.

gremium 590.

gubernator Genius 8. 152.

gummis 225. 291.

giirgulio 509.

gymnasia 814. 888.

Gyinnasiae insulae 645.

gyrus 709.

H aspirationis nota 252. 258.

pronunciatio 2G1.

syllabas reddit communes 278.

faabitationes deorum 44.

habitus 540. 565. 567. 384. 386.

et amissio 558.

baedi ¡n humero Ileaioclii 838.

Haemus mons 651. 655. 656.

Iialatus 7. 14. 85. 215.

halitus 802.

ballucinar! 509 not.

liamiis Dialecticac 322.

Hannibaiis castra 640. 649.

scpulcrum 687.

Hanno 621.

ejus periplus 667 not.

Harmonía 737. 897. 899. 909. 938 net.

coelestis 12. 27. 66 not.

harmonica 956. 958.

propoi'tio 757.

harpae bombinue 197.

Harpocratcs 90. 729 not

baruspicina 895 not

baruspiciiim 151.

hasta Gradivi 425.

Minervae 569.

Portuni trífida 569.

coelibaris 903 not.

liebdomadis dies 183 not

Hebrus fluvius 656.

Hecate 110 not. 733.

Index verborum rerumque.

hecatontas §. 734. 746.

Hector in genitivo nom producá tur? 289

Ilccubae sepulcrum 658.

bederae arentes 10.

Hélice 593.

Helicon nions 651.

heliotropios gemma 75.

Helias 652. «

hcHebori remedium 327.

Hellen 654.

Hellespont^ 651. 657. 661.

liemic> cl ¡a 603. 638. 712.

hemiolia ratio 107. 934. 951. 959. 977.

diesis 930. 959.

hemisphaeria 602. 873.

liemitbei 156. 160.

hemitonia 930. 963.

Hcnetosa civitas 689.

Heniochns signum cocleste 828. 838.

heptas 108. 568. 738.

beptasemus 978.

Hera terra 160.

Heraclea nrbs 688.

Heracleopolis 676.

Heraclitus 87. 213.

Heras Intra 645.

Hcrculanium 642.

Hercules 84. 157. 642. 698.

IKcrcurio ad Ii acre ns 210.

ejus arae 692.

eolumnae 620. 624.

comités 674.

filia 695.

filius Afer 667. '

Sardus 645.

insulae 645.

luctamen cum Antaco 667.

her i et here, 284 not.

Hermagoras §. 444. 453.

Hermapbroditus 34.

Hermes quadratus 106.

Hermione 655. 737 not.

Hermus fluvius 686.

bcroes 160. 904.

beroicus versus 517. 522.

Heropbila Sibylla 159.

Herophilus 926.

Hesperides insulae 702.

Hesperidis filia 659.

Hesperidum borti 667. 672.

978. Hespcrion ceras Promontorium 702.

Hesperns 883. 902.

Hetrusci 172. 914.

Hetruria 142. 637.

bcxas 723. 756 scqu.

bicms 75. 874.

Hiera insula 645 not. 648 not

bieroglyphica signa 137. 175.

Hieronesos 648.

Hierosolyma 679.

hilaras 705.

Himantopodes 674.

Himcros 905.

Hipparchus 813. 824. 867.

Hippo diarrhytos 669.

rcgius 669.

Hippocrcnc 653.

Hippotensis filia Sibylla 159.

hircipes 906.

Hirtius 494.

hirtus 329. 704.

Hiep/nia 618. 621. 627. 632. 666.

Hispalense os Rbodaní 635.

HistéV fluvius 662.

historia 526. 550.

histriones 543.

800 Index verborum rerumque.

hiiilcae voces §. 314. 516.

Homcrus 212. G86.

caccutîcns 3.

ejus sepulcrain 660.

Lomo animal risibile 348.

definitur 549.

absolutas 739. *

homoeopropboron 5 14.

Iiomoeoptoton 332.

homoeotcleuton 332.

borac duudccím 77 not.

díeí noctisque 737.

carum ductus 597,

Hora tins 311.

borizon 604. 827. 836 (v. fiuitor).

Iiorologia 393. 600.

bortativus modns 310.

Hortensias 441. 343,

bospita Juno 35.

deornm nutrixque 81.

hospitales dii 33 not.

linmanae hostiae 633.

hnmens crápula 804.

húmida Lunac natura 14.

humilis materia 347.

byacintbos gcmnia 67. 73.

hyalinus 66. 67. 373. 811.

bydatis gemina 73.

bydraulac 117. 924.

hydrctiin germen 729,

bydri marini 699.

Hydras signum cocleste 829. 838. 843.

Ilydriintum 630.

Hylas lacus 687.

Hymenaeus 1. 888. 901. 904.

Hypaca 643.

Hypanis flavina 663. 694. 699.

Hypasius 936 not.

bypatc §.931.

hypatoidcs 963. 966.

byperaeolius etc. trop! 933.

Ilyperborea lux 808,

Hyperborci 664. 693.

cygni 927,

bypophora 3í 5.

Hyrcania 666.

Hyrcanius mons 683.

I literae pronnneiatio 261,

in fine vocabulí 279 sequ. 291,

transitas in alias vocales 233. 295.

usus pro duplici 276. 293.

geminata 256.

jacula ra di omni 15,

fulniinum 151.

iambicus numerus 521. 977. 983. 990.

nnde dictus 988.

Janicnlum 642.

jani tores terrestres 60.

Janus 4. 45. 65. 642. 742.

lapyx 642.

larsonis littus 633.

jaspie gemma 75.

Iastius tropus 935.

latrice 228.

Jaxarles 692.

Ibérica manus 646.

Iberas flnvius 627.

Ibis 173. 178.

Icbnusa insula 645.

Icbtbyopbagi 699. 702.

Icosintn oppidum 668.

Idaeus mons 659.

idea mnndi 68.

¡deftUs 706. 707. 731.

forma 733.

Index verborum rerumque. 801

idcalis prudcntla §. 81C.

Idumaca 678.

jecur concupisccntiae sedes 7.

Igilgili oppidum GC8.

Ig! Hum insula 644.

ígnea animalia 546.

iguis iu lustrationc 142.

arcanus 910.

demon l и m 215. 758.

triangulus 568. ■

ejus flos 206. 571.

ignîti lapides 75.

ignivaga dcniinciatio 896.

ignotus dcus 185. 202.

il in fine vocabuli 679.

ilicet 421.

Ilium 686.

illatio 345. 405. 408. 412.

illex 353. 919.

illuvies mortalium 812.

iiluminatio 636.

Illyricum 659. 650. 655.

imago 558. 558.

Imarminc 64 not.

imbrificarc 584.

iinitns 159 notimmature

mori 698.

immortal ¡la tis poculum 54. 134. 141.

imparcs numcri 747 sequ. 768.

impatientia anions 6.

impera In us verbi modus 510. 513.

imperfect! numeri 755.

Impersonalia 309. 512. 590.

impcrsonalis modus 510.

impcrtinens 45.

impossibilis 145. 555.

impotens 427 not 545 not

imprcssto 525.

imum §. 599. 600.

Inarime insula 644.

inartificialia argumenta 474. 498 not 557. 560.

incantationcs 926. 928.

inccssabilis 59.

inccssabilitcr 895.

incboativa species 515 sequ.

verba 512.

incidentes narrationcs 551.

status 445. 450. 459. 465.

propositiones 554.

incogitabilis 922.

incomposita rbytbmica 979.

incompositi numeri 750. 772. 781. 784.

incorpórea 706 sequ. 805 sequ.

Incubus 425 not.

¡ndefioitum 542. 596. 599.

India 612. 694 seqn.

Indica prtidcntia 114.

secreta 11.

indicativus modus 510.

indigctes dii 62 not 95.

indignatio in rbetorica 565.

indiscretum 6.

Individuum 544. 550 sequ.

inductio 555.

indumenta pcrcipcre 66.

Indns fluvius 694. 700.

indnsiari 65. 114.

incrrantia signa 858. 868.

infamis in feminam 471.

infantium crcpitacula 7. 927.

infclix Gapclla 806.

infimarc 595. 867.

infinibilis pater 205.

inOnita quacstio 441.

infirmatio 461. 474.

infumt 220.

101

802 Index verborum rerumque.

înflexus accentns §. 269 seqn.

infractas 130.

îngcnium mundi 567.

ingérera 179. 452. 459.

inhiare -7.

iujnnctum 537.

innitcns 219.

bínuba Pallas 725.

inrestinctas 9 IS.

însccabile 971.

insínaatío 546. 548.

insolentia verba vitanda 510.

ínsopibilis 7. 910.

ïnstructa propositîo 562.

instrumenta música 906.

insulae dicuntur quasi in salo 643.

majores 666.

natantes 928.

fortunatac 702.

insurgera с. acc. 755.

integrare 734.

int egii menta 470.

intellectuals 202. 731. 925.

intelligcntia extramundana 910.

intemeratior 6.

intemperiae 164.

intentio soni 930. 940. 951.

in rlictorica 445. 451. 460. 474.

intercalatio 866.

intercapcdînatiis 921.

intercapedo 837.

interjectiones 288. 861.

înterjcclns 837.

ïntcrlitum 10.

interpretes angeli 154.

interriva tîo 661.

înterrivatus 584. 627.

interrogationcs captiosae 328.

interrogationcs in rbetorica §. 524.

intersecare 626.

interstitinm 581. 600. 753. 837. 864.

intcrula 7.

interuli nexus 888.

intervalle corporum coelestium 169 sequ.

in música 948 sequ.

intervibrare 586.

intimare 39. 274. 326. 343. 519. 587. 610. 724.

727. 743. 867. 892. 963.

intimado 897.

intonso crine bispidi 578.

¡niñeare 38. 704.

inumbratio 79.

inven) ¡o rhetorica 428. 442. 4SI.

inversio 562.

investigatrix comprebensio 442.

¡nvidia 504.

in vo! nl¡ dii 41 not.

involiitus 807.

io finita verba 317.

Jocus minister Veneris 705. 804.

Ionia 685.

Ionicum mctriim 985. 991.

Ionium marc 651. 652.

Jordanes annus 679.

los insula 660 not.

iota nota música 945. 960. 962.

îotacismiis 514.

Joviale deerctum 40.

Jovialis majestas 582.

ei renins 196.

Viilcanns 42.

domus 208.

Iris 67.

ironia figura 523. 530.

irrationabilis 949. 975. 992.

îe in fine vocabuli 279. 302. 305.

Index verborum rerumque. 805

ischiades §. 926.

Iscus 192.

Isidorus Characenns 611. 616.

Isis 4. 158.

Ismaros mons 907.

isocolon 551.

Isocratcs 452.

Issa 659.

Issicus sinus 612.

Isthmus 652. 655.

Istria 659.

Italia 654. 656 sequ.

ejus dimunsio 649.

it oratio 555.

Iterduca Juno 149.

Ithacesiac insulae 645.

itiner 897.

Juba rex 676.

j ubar purpureum 912.

jubcre с. dativo 125.

Judaea 678. 679.

judex 447.

jndicatio 442. 461 sequ.

poëtarum et carniinum 338.

judicatum 558.

judiciale causarum genus 447. 461.

jugalis 22. 31.

jugarius 999.

juge colloquium 937.

junctura syllabarum 265.

Juno 4. 7. 50. 55. 42. 97.

acr 58. 67. 74. 149.

dyas 752. 740.

ejus mansio 46.

ejus cognomina 149.

aetherca 168.

Argiona 4.

eoclcstis 58.

Juno jugalis §. 22. •

prónuba 31. 705. 888.

regina 41.

el dilectus Mcrcuriiis 54.

Junonia insula 702.

Junonis ubera 17. 54. 126.

Jnnonins 87.

Jupiter 911.

alias Jovis 42.

nominis dcclinatio 325.

a jurando dictus 149.

cum Junone ct Minerva junctus 39.

aether 67 not.

arbitrator 68 not.

Belus 701.

Dodonaeus 651.

fatum 52.

monas 751.

opulcntiac 47.

rex 41.

salutaris 885.

secundanus 47.

tempera tus 17. 32. 156.

uxorios 5. 4.

ejus nutrix Vesta 72.

filia Aeternilas 7.

Genius 92.

risus 17.

palatium in galaxia 97.

prudentia Minerva 567.

nomen proprium 729.

manubiae 896.

milites 65.

indumenta 66.

Jupiter planeta 14. 28. 196. 885.

Pbactbon appellatur 850.

Jura mons 654.

juridicialis qualitas 454.

101 *

804 Index verborum rerumque.

jusjurandum §. 560. •

Pythagorlcum 107.

Justifia 128. 752.

juvcnalis 56.

К nunc nota nunc litera 255.

superflue 258.

pronuncîatio 2G1.

L literac pronuncïatîu 261.

tripliciter sonat 241.

in Une vocabuli 294.

labda supinum nota música 945.

labdacismtis 514.

Labor Pbilologiac alumnus 143-

labórala pervigilia 57.

Labyrintbcus Daedalus 579.

lac 279. 507.

Lacacna pulcbra 918.

Laccdaemonii ad tibias dîmicant 925.

lacertosus 5.

Lacbcsis 65. 894.

Lacinium promontorium 659. 650.

Lacónica 651.

lact 256. 507.

láctea Luna 585.

subscllia 209.

lacteum lumen 729.

lacteus fliivius 14. 207.

circulus 826.

Laestrygones 641.

lactae segetes 558.

lampas E lo usina 170.

Lcucotbcae 113.

me us In: a 912.

Solis 29. 77.

lana berbaruin felicium 114.

instar scrici 667.

lanitium vestimentum §. 157.

lanugo quae sericum créât 695.

Lapidarii campî 642.

lapis in metapbora 360.

Lapitbac 654.

laquearla cocli 808.

laqucatus 199. 582.

Lar coclestis 48.

ennetalis 54.

militaris 48.

Lares 45. 155.

et Genii 54 not.

domorum. nrbinmqne 162.

Larvae 162.

lassa Venus pulcbrior 704. 889-

Lasns 956.

latera deducerc 545.

latex 907.

Latialis 225.

facultas 553.

Latin! sermonis egestas 334.

Latium 657. 642.

Latmiadeum carinen 919.

Latoia cbelys 220.

Diana 914.

Latoides sen Latoius Apollo 17. 225. 897.

laudativum genus oratiouïs 448. 449.

laurea Ciccronis 451.

Laurens assertio 556.

laureum ramala 7.

lauripotens Apollo 24.

laurns Apollini sacra 7. 10. 29.

lectica 155.

Leda 918.

legalis judicatio 462.

quacstio 460.

leges ad lyram recitatac 926.

contrariae 464.

Index verborum rerumque. 805

Lcmannus Iacns §. 655.

Lcmnius Yulcanus 7. 889.

Lémures 162.

lentus anions 725.

Leo in na vi solari 185.

in zodiaco 828. 841. Sí i.

Leptis G70. 671.

Lepus Signum coelestc 850. 858.

Lesius et lUHcsius 462.

Letliaea littora 116.

Letlion flnvius 672.

Leucaethiopes 675.

Lencas 615.

Leucasia insula 645.

Leucopetra 659.

Leucosyri 615.

Leucothca anrora 115.

insula 644.

libamina 755.

Libanus nions 680.

Libcntia 804.

Liber pater 51. 210. 628. 655. 694. 695.

ejus arae 692.

Libe Ha is fons 119 not, 654.

Libra in zodiaco 829. 852. 859. 842.

libraría superíim 65.

libratus 25. 468. 849. 909.

libroriim genera 156.

Liburnía 659.

Libya 622. 624. 667>.

ejus arenae 551.

Libypboenices 670.

Libyssa 810.

oppidum 687.

licet cum indicativo 11. 424.

Licinius 266 not.

Ligerls Amins 502.

Liguria 642.

Ligures §. 657.

Ligiisticum mare 644.

Lilybaeum 612. 646.

lima Grammaticae 22ß.

linibi nivales 208.

limina sponsi sertis orna ta f.

limis cerneré 84.

limma 11. 57.

linca 706 seqn.

insecabilis 752.

jacens et jugata 120.

lincaliter 854.

lincamenta 556.

lineare 229. 557.

lineares ductus 579.

lini usum monstravit Isis 158.

dispendia 576.

Linus 212,

Lipara insula 648.

litare 149. 895 not.

literae animantium effigies 157.

jiigatae 205.

duplices 276.

earuin natura 252.

form a ti o 261.

usus in música 945 nof.

lîtcratio ct literatura 229.

literator ct literatus 229.

liturgi 200.

Livius 550.

loci argumentorum 474. 557.

communes 505.

memoriae 558.

locus 540. 565. 582.

Locris 651.

logia personare 9.

lógica spatia 949.

longa syllaba 269. 275.

806 Index m rerumque.

longacroi-iiiii cliori §. 167.

natio 698.

Lopadiisa insula 648.

Lucania 602.

Liicanum litlus 658.

Lucaiius 502.

Luccnsis conventos 652.

lucerna 2. 124. 219. 997.

luces i. q. oculi 999.

Lucelia Juno 149.

Lucianus 19 not.

Lucifer 885.

Lucilina 266.

lucis Tons in sole 184.

diva sccundac 919.

Lucretius 266. 295. 505.

lucrortnn potens Mcrcurius 180.

luculcntas 6.

Incus a non luccndo dictus 360.

saccr 672.

ludcrc 997.

lumina orationis 426. 509.

laminare 27. 66. 75. 729. 901.

Luna 14. 75. 77. 161. 169. 738. 831. 852.

854. 897. 919.

láctea 585.

éXtxoeiôijç 868.

laborat cantil 927.

tertia 567.

quam cito Solcm consequalur 865.

ejus circuios vcl orbis 15 i. 156. 858. 860.

defcetus 870.

meatus 862 sequ.

pbases 864.

Innata Italia 658.

Lusitania 628.

lustralia incrementa 2.

lnstrationum genera 142 not.

lux aetberea §. 184.

libertada 512.

luxurialis 554.

luxuriantur segotes 512.

luxua 914.

Lyaeus 191 not. 805.

Lycaei modi 916.

Lycaonia 651. 682. 684. 686. 690.

lycbnis gemma 75.

lyclinus pro lucerna 509.

Lycia 10. 683. 684. 686.

Lyde 805.

Lydia 927.

Lydins tropus 955. 942. 960. 962.

Lympbae 46.

lympbaseum 569.

lympbaticus 809. 926.

Lynsa silvestris 48.

lyra 36. 926.

eignnm coclestc 858. 810.

Lysias 432.

91 literae pronunciatio 261.

in fine vocabuli 279. 284. 295.

Macaronesos 659.

Macedonia 651. 655.

Macomadcs 670.

mador 82. 123.

Maeandcr flavina 685.

Maecenas 299.

Macdia 651.

Maciialia pinna 916.

Maeonia 686.

Maconius Ilomerns 3.

Macotica palus 616. 619. 626. 662. 675. 703. 876.

Macsia 151.

magia 38. 928.

magis ct minua 365. 370. 377. 380. 582.

Index verborum rerumque.

Magna Graeeia §. G49.

Magnesia i 10. 651. 654.

Maja 5. 180.

inajestatem mintiere -Mí.

majus et minus 372. 573.

Malaca urbe 668.

male corripít ultimar» 535.

Maleus mous 595. 694.

Malcventum 642 not.

Mamma 514.

Mana atque Man nana 164.

mando, as ct is 525.

Manes 55. 160. 162.

cicre 927.

Mania mater 164.

Maniac 162.

Ma и fice 6. 55. '

.Mai; tu anus vates 212.

Manuana 164.

nianiiatns 578.

manubiac Jovis 896.

mantis oratoris fitsac 545.

márcenles faces 888.

marcentia terga 704.

marcescerc 2.

marcidulns 727.

marcor 804.

mare concretnm 6G6.

Erytliraeum 677.

interius 625.

Marcotis 672. 676.

Marctonium 672.

margaritac 696.

Margianc 691.

Mariandyni 688. 924.

mari lare 1.

Marmarides 672.

Marmcusi filia Sibylla 159.

rnarmor i. q. mare §. 92. 582. 908.

marraorei fltictns 659.

Maronea oppidum 657.

Mars 50. 82. 194. 741. 889.

Gratin us 4.

militarîs 46.

Mars planeta 14. 15. 28. 861.

Pyrois appellatus 851. 884.

Marsica natio 551. 424.

Marsyas 681. 685.

Lydius 924.

Martianus 577.

filins 2. 997.

Martis curia 999.

Masada castellnin 679.

masculiis 704.

Massalioticum os Rbodani 655.

mater i. q. nutrix 54.

Mania 164.

materia et materics 440 not.

ejus formae 547.

in formis 755. 758.

matricida 465.

Mattiana 691 not.

Mauritania 621. 666. 669. 702.

Maxula urbs 669.

Mazaca nrbium mater 690.

meacula 815.

meatus sidcrum 7. 759.

Media 651. 691. 700.

mcdialis 114. 849.

mediatenus 685. 840.

medica penulata 228.

medicatio 926.

Medicina carere dii posstmt 891.

medietas 752.

inctlii duo 757.

mcdiliinia 758.

808 Index verborum rerumquc.

Mcdioximi §. 151.

medium ídem et imum lid'J.

Medusa saxiíica 572.

Mcdusaci crines 325.

Megaris 644. 655. 928.

Meies flu vins 686.

mélica 930.

mclicorum ¡udocilis morlalitas 899.

mclicum carmen 888. 908.

mclicns appulsus 11.

Melila insula 648.

urbs 690.

melodía 905. 965 not.

melopoeïa 936. 958. 963. 966. 994.

mclos 966. 986. 995.

Melpomene 121. 888.

Solem amplcctitur 28.

membra numen 752. 757. 759.

orationis 528.

vitalia 759.

Mcmbriona 702 not.

Mcmnonis scpulcrum 686.

memor virga 126.

memoria 7. 225. 442. 558.

Meinpliidc oriunda Grammatica 225.

MempLita insula 676.

Memp'.iiticus i. q. Acgyptius 4 not. 178.

mendarc 425.

Menelai'tcs nomus 676.

menses 189.

mensores 598.

ménsula 575. 582.

mensura communis 750. 774.

minima ct maxima 784 scqn.

mente sola dcum adire 202.

mentis fons 185.

vox 203.

mcntium cultores 62.

Mcrcurialis circulus §. 171.

virga 9. 26. 126. 176.

Mercurii officia et laudes 92. 126.

cognomina 5.

argumenta 179.

nomen Aegyptium 102.

Promontorium 669.

Mcrcurius artium inventor 36.

Junonis uberibus educattis 34. 126.

veris deus 27.

grammaticam reperit 223.

(juadratus 106. 754.

cum Apolline junctus 8.

Mcrcurius planeta 14. 23. 50. 92.

idem Stilbon dictus 851. 879.

terram non ambit sed Solem 854. 857.

mcridianus Occanus 620.

Mermcssia Sibylla 159 not.

Mcroc 595. 595. 598. 616. 703.

Mcrus mons 695.

mese 951. 942. 954.

roesoïdes 965. 966.

Mesopotamia 678. 681. 701.

Messala 245.

Messcnia 651.

messes cantu transeunt 927.

Mcssua 669,

meta 551.

mctacismus 514.

mctac borarum 600.

mctalitcr 859. 870.

metapbora 512.

Mctapinum Ilbodani ostium 655.

metaplasmi 526.

Mctapontum 642.

metastasis 525.

Mctaiirus fluvius 648.

Mctina insula 645.

Index verborum rerumque. 809

meto mcssui §.319.

nie tony m ia 512.

métrica 956.

metrnm 969.

inclus quo modo excitctar 505.

inicare 1. o8.'J.

micatus linguae 331.

№dinum saperc o77.

migrans Apollo 11.

Milcsiac deliciae 100.

Alilcsius et Lesius 462.

Miletus urbs 686.

milites Jovis 44.

Minerva 66. 867. 723.

aether 39.

beptas 40. 738.

ejus mausio 47.

Minitbya 923 not.

minium 627.

miracula 137.

miscere 427.

miscilla 913. 997.

miseratio 304. 363.

Mithras 191.

Mithridatcs 689.

mobilis angulus 717.

modi verborum 310.

conclusionum 411 seqn.

mollificare 340.

modiilandi genera 933.

modiilatio 952. 938. 965.

moliri 805.

Molossis 651.

molossus pes 522.

momenta 881. 971.

monas 707. 751. 746. 922.

numerus non est 745.

monaulitcr 906.

monoebronon tempus §. 982.

monoptota 242. 291. 305.

monosylJaba 269. 294. 520.

montes Septem fratres dicti 668.

Mopsus 159.

morbos pellit música 926.

moris sc. est 888.

mortalitas 102. 108. 625. 899.

morticinum 115.

mortis appetitus 656.

motus differentiae 756.

Mulcibcr 576.

Lcranius 889.

Mulcifer 17. 48.

multicolor 66.

multifidi numeri 227.

multinodus 425.

multiplicado 757. 759 sequ. 763. 767.

multividus 109.

mundana peiTccüo 755.

mundus 814.

unus 751.

întcllcctualis et sensibilis 202 sequ.

ei pentas tribuitur 755.

mnrciilus 10. 999.

murex caligans 580. ч

murmur 559. 542.

Musae 27 sequ. 117 sequ.

Jnnonis filiac 34.

fontigenae 574.

iis litant Lacedaemenü 925.

mens omnibus una 574.

música cum grammatica juneta 326.

ratio 737.

ejus vis 923 sequ.

ejus seminarium accentus 268.

mnssare 729.

muta cum liquida 270. 271.

102

810 Index verborum rerumque.

mutac literac §. 247.

imitare с. асе. 292 not.

miitescerc 910.

mutuatum 509.

Mygdonia 65a. 686. 687.

Myriandrus urbs 612.

Myrtoum marc 655. 660.

Mysia 686.

N litcrae pro nunc! alio 261.

usus iu fine TOcabuH 284. 296.

пае et ne 2 not. 32.

naeniac 925.

Napaeae 425. 905.

Narboncnsis provincia 634.

narratio 437. 506. 526. 544. 550.

Nasaraones 672.

natalítía dona 7.

nationum fortuna 1 1 .

natura dcoruni 512.

reriim 123.

naturalis orationis ordo 506.

nauci conscientia 999.

naiifragalis 643.

naurragiuni 621.

Naulocbi filia lo 642.

navis totius naturae cursum modcrans 185.

ejus formant imitan» scopulus 658.

ne ct пае 2 not. 32.

Ncapolis Italiae urbs 642.

Mauritania 669.

nécessitas 52. 458. 501.

nectar vocis Pegaseac 908.

ncgantia 542. 587.

ncgotialis asscrtio 550.

qualitas 454. 467.

negotium 484.

Nemesis 88.

nemns Apoll i nis §. 11.

пера minitans 177.

Ncpos (Cornelius) 621.

Neptunus 54. 78 sequ.

Jupiter secundas 47.

Portunus 4.

ejus uxor 81.

ejus filins Sícnlus 646.

Nereus 22. 912.

Nerina cbelys 915.

Nerio Nerina Marlis uxor 4.

nescio quid 2 not.

ncscius sensu passivo 115.

Nestus amnis 656.

nete 951. 954.

netoides 965. 966.

netus byssi 114.

Ncurac 665.

neutrum verbi genus 509.

IVcvcrita 54.

nexiles crines 328.

nexio 51. 92. 226.

Nicomedia 687.

Nicopolitana c¡ ritas 651.

nielare 2. 999.

pavorc 888.

nigellus pulvis 224.

Niger fluvius 673.

ni g rc do 67. 157.

Nigritae 673.

Nilis lacus 676.

Niloticae fruticis collcma 225.

Nilus 626. 675. 676.

ei dcorum generation es assignai) tur 95.

nimictas 602.

ningenfes pruinac 602.

Nipbates nions 683.

Nisus s. Nixns 858. 840. 841 (v. Engonasis).

Index verborum rerumque. 811

nîtal ambifarium §. 181.

IVivaria insula 702.

noctivida ales 571.

Nocturnus dcus -IS. 60.

Nomades 669.

nomen 541. 588.

nominum quantitas 279.

nomi Acgypti 676.

nominativus 279 scqn.

Nomius 55 not.

norma 7.'¡4.

normalis 527.

IVortîa 88.

noscibilis 576.

nota 474. 485. 712. 746.

notio 576.

notnlae 66.

novatío verboriim 510.

nurcllus 448. 566.

novcnaria regula 105.

novenarius numeras 105. 753. 741. 776.

Novcnsiles dü 46.

IVox 45. 98.

mígalos ineptiae 2.

Niima 62.

Numeraria 802.

numerorum virtutes 105.

numerus 706. 732. 745. 743. 968.

mas 995.

Numidia 669.

nunquís 242.

nuplíalis liecntia 804.

numerus 108 not.

Nursia 88 not.

nus 126. 567.

nu tare 21.

mitrix dcoriim 81. 215.

Joris 72.

nutus §.31. 52.

IVymphae 167.

IVympbaram cubile 699.

insulac 977.

Nysa 11. 695.

IVysiaci flores 98.

О literae pronunciatio 261.

transîtus in alias vocales 253.

usus in fine vocabuli 279 seqa. 283 seqa. 292.

Oaxis amnis 692.

obductus circulus 713.

objectatio 924.

objectus 452.

obliquare 67.

obliquac vaticiniorum ambages 9.

obliqui casus 508.

circuli 825. 854.

ductus 470.

obscoena vitanda 518.

obscurationes 869.

obsoleta verba vitanda 509.

obtusus augulus 711.

obumbrarc 854.

obviare 855.

occasivac regiones 594.

occasus duplex 881.

occiduus Occanus 629.

occulcre 814 not. 902.

Oceanus 600. 617. 625. 667.

octas 740.

octasemus 985.

octo partes orationis 226 not.

octonarius numerus 740»

oculatus 66.

oc nie и s 811.

ocnli noctis 585.

in pectore 674.

102 *

812 Index verborum rerumque.

oculornm motus §. 543.

oculus mundanus 185.

odor legura 512.

Odrysîac nives 656.

Ocagrius citliarista 5.

Ocanthe oppidum 651.

Oeensis civîtas 671.

Ocnotridcs insulac 645.

Oeonisticc 894.

Octa mons 654.

officia natiiralïa 756. <

Oglasa insula 644.

Oinone 256.

oisus i. q. usus 256.

olax acerra 215.

tcmetuni 82.

Olium caput 225.

olivac mimera 570.

olivum 576. 870.

olor 918.

Olympias Alexandri mater 655.

Olympus mons 149. 654.

Phrygius 908 not.

Ombriona 702.

omina 124.

augurata 151.

ominatus 894.

onine pro toto 550.

omni so nus 912. 921.

on in fine Tocabuli 279.

operan 124.

Opertanci dû 45. 810.

Ophiuchus signum codes te 828. 858. 841. 843.

Opigcna 149.

opimi oris facultas 337.

opinabilis corporatio 752.

opposita et contraria 340. 585.

Ops 4. 71 not.

optativus verbi modus §. 510.

optimitas 369.

opulcntiac Jupiter an opulcntia Jovis? 47.

or în fine vocabuli 279. 285.

oracula 191. 500.

Ammonis 672.

Apollinis Clarii 686.

evanuerunt 9 sequ.

orae Joviales 424.

oratio 251. 450. 529.

ejus partes 544.

orator 850.

orbatio 586.

Orcbadcs insulac 666.

Orestis 655.

orgánica vox 905. 927.

suavitas 127.

Orion signum coelestc 98. 829. 858. 841. 845.

oris cultue 540.

ornamen 587 not.

ornate loqnî 559. 509.

Orontes amnis 680.

Orpbeus 212. 656. 907.

Ocagri filîus 3 not,

orthius 985. 988.

ortbograpbus 65.

ortivus 608.

ortus et occasus 841 sequ.

acronycbus 880. 887.

Solis 872.

OS in fine vocabuli 279.

os decl. 505.

oscinum mitior 177.

Osiris 4. 126. 158. 191. 225.

Ossa mons 654.

ostentaría no vi tas 151.

Ostracine 679.

Otbrys mons 654.

Index verborum rerumque. 813

otium §. 441.

Ovidius Pelignus poeta 809 not.

ovilla tcrgora 136.

ovum 140 not.

Oxns fluvius 692 not.

Ozolei Gol.

P Hterac pronnnciatio 261.

pah nia superùm 912.

Pacliynam proiuontorium 646.

Pactolus amnis 686.

Padus amnis 640.

Pacdia 578. 728.

paeones 519. 977. 989.

Paeonia Gi>5.

Pacstana rosaría 641.

Pacstanum proiuontorium Cío.

paeta Venus 727.

pagina épica et Urica 3.

Palaestina 678.

palaestrae in Mercurli tutela 100 not. 370.

palaestricus 369.

Pales 30. 423.

secundanns 51.

Palibotra 694.

palillogia 533.

palla herbida 71.

oculata 66.

Palladium 114.

Pallas 567 (v. Minerva).

pro Luna 914.

pallcns puclla 902.

palliatortim populas 213. 333. 424. 430.

pallium 328. 578.

pallor lucubrationuin 37. 327.

Palmaria ínsula 644.

palmifcr 702.

palmularis fríctus 805.

Palmyra §.681.

palpitare 219. 805.

palus Macotica 616. 620. 661. 703.

Pamphylia 682. 683.

Pan 916.

Panda oppidum 692.

pandare 524.

Pandataría ínsula 644.

Pandea gens 695.

pandura instrumentum musicum 906. 924.

Pancas fons 679.

panegyric! 448 not.

Panes 167.

Pangacus nions 656.

pantlicra 852. 858.

Papbia Venus 704. 901. 909.

Paphlagonia 655. 689.

Papia Poppacaque lex 217.

papillae roseta et lilia 726.

papyrus 225 not.

textilis 115.

cedro perlita 156.

par numerus 748 sequ. 768.

et impar 575.

Paradisus fluvius 682.

Paraetonium 672.

paragoga 511.

paralcpsis 523.

parallclae lineae 712.

parallel! circuit 817. 856. 872.

paramese 951. 945. 954.

paraucte 945.

parasiti 492.

Parcae 5. 32.

per contrarius» dîctae 360.

etiam Fata appellantur 360.

Jovis scribae 41.

libraríac superùm custodes 65.

814 Index verborum rerumque.

parère pro apparerc §.881.

Paricdri montes 690.

parison 551.

Parmenidca 550.

Pamassia rupes il.

Parnassus nions 651.

paronomasia 552.

ParrLasiae ferac 912.

parricida poena 465 not.

pars 559. 551. 554. 481.

partes niimcri 752. 757. 759.

orationis 544.

terrae 622.

zodiac! 610. 854. 859. 867.

Partlicnope 642.

Parthi 681. 700.

Partliicnc 612.

partieipiorum qnantîtas 285.

particulac 585 not.

particulars, 542. 596.

particulatio 955.

partiendi modus 559. 555. 554.

part'dis 552.

partitio 506. 556.

partus septiinanus 108. 758.

passibilcs qualitatcs 568.

passiones 568.

passivum verb! genus 509.

Pastor 55.

Patara urbs 612.

Patavitanus portus 595.

Pataviuin ab Antenorc conditum 642.

pater îgnotus deus maximus 185. 202.

pathetica facultas 505.

fides 475.

pati et faceré 540. 565. 580.

patrîmuin carmen 910.

Patrocles 919 not.

pavomim peunîs oculatus §. 66.

pccudalc пошей Capcllac 806.

pedeire 68.

Pediculi 659.

pedes clausulariiin 519.

pedibus nudi 578.

pcdiseqnus 26. 59. 111. 146.

Pegasea vox 908.

Pegascus gurges 1000.

Pegasus signum coclcstc 829. 858. 843.

Pclagonia 655 not.

Pelasgi 642. 997.

Peligni 659.

Pclignns juvenis 809.

Pclion nions 654.

pcllax 551. 425.

pcllcre coelibatum 5.

Peloponnesus 615. 651. 652.

Pclorum promontorium 646.

pclta Amazónica 659.

Peliisiacnm ostium IVilî 677.

Peliisium oppidum 678.

Penates 45.

Jovis 41.

penctrabilis 569.

penita 9. у

pennata Solis vestigia 77.

Mercurü rapiditas 101.

pcnnatiis 578. 579.

pentacborda 962.

pentagouon 715.

Pcntapolitana regio 672.

pentas 755. 745.

pentasemns 978.

pcnnlatus 225.

penúltima syliaba 269. 517.

chorda 945.

pcplum 426.

Index verborum rerumque. 815

péplum adherís §. 580. 584.

Aurorac Ив.

Pallaos 40.

per se composite vel incompositi nnmeri 750. 772.

peragratrix 588.

pcrccllcrc 456.

perceptio 994.

percitus 425.

percunctativus modus 510.

pe mission ¡s soniis 741.

perdia pernoxque 124.

peregrinus mumm adscenderc vetîtos 449. 465.

perfecti nnmeri 105. 755. 756. 740. 755. 758.

perflagrare 576.

perflatio 26.

Pcrgamum 686.

pcrliiberc 1. •

Pericrgia Philologiac pcdîsequa 111. 146.

pcriodiis in oratîonc 527. 529. .

rhylhmica 979. 986.

Pcripatctici 855.

peripheres 958.

perissa spatia 949.

péris trophe 565.

peritac lucernae 124.

perlucre 576. 656.

permensio terrae 725.

Pcrmessiacus gurges 809.

peroratio 544. 565.

perpendicularîs 71 1.

pcrpendiculatus 595.

perpense 447.

perpes 575. 912.

perpetuus verbi modus 510.

perscrutator 2.

Pcrsci lilius Erythras 677.

Perseus signum coelcste 828. 852. 858. 845.

Pcrsicus sinus 699.

Persis §. 700.

personac tres 588.

persuasor 467.

pertendere 690.

pertingerc 677.

pervigilia 57.

pes in rhyllimica 974.

pcslilentiae auctor Apollo 18.

petasus Mere и ri i 26. 176.

Pliacnon planeta Satnrnus 851. 886.

Pliaëthon planeta Jupiter 851. 914.

Pbaëtliontiae Musae 918.

Plialaecii versus petnlantia 517.

Pbalarium Promontorium 658.

phalcrae in dictionc 222.

pbarmacopola 551.

Pbarusi 674.

Phaselis 682.

Pbasi senis ritue 142.

Pberccydes 142 not.

Pbilologiae laudis 22. 57. 95.

mater Pbronesis 114.

apotheosis 117. 141 sequ.

Philosophie 96. 151. 576. 729.

philosophorum apotheoses 62 not.

discrepant!* 215.

habitus externus 578.

philyrac cortex 156.

Phlcgethon 166 not.

Phlcgra 425. 655.

Phlcgraei campi 641.

Phocis 651.

Phoebus 12 et passim.

Phoenicia 678.

Phoenicusa insula 648.

Phorci chorus 915.

Phosphorus planeta Venns 851. 882.

ejus sonipes 115.

sie Index verborum rerumque.

Pbrc nomen Solía Acgyptiacnm §. 195 not.

phrenetici sympbonia saiiati 926.

Plironesis mater Piiilologiac 114. 217. 895.

Phrygia 615. 684 sequ.

Phrygia Sibylla 156.

Phrygia в biipacda 908.

Phrygius pbtliongus 196. 953.

Phthiotis 651.

phthongns 959.

physici 814. 862.

Pícenles 658.

plceus hiatus IS.

puer 729.

Pieria 655.

Picrius mona 654.

pictatis symbol um monas 751.

pignora i. q. liben 25. 51. 91. 180. 554. 905.

pignns flamraarum 642.

Piluinniis 158.

pinas ex ebeno 174.

Pindarea clielys 119.

Pindus mons 651. 654.

Pintón insula 645.

pinas Maenaliac 916.

pieces crepitu detinentnr 927.

Pisces in zodiaco 845. 845.

Piscis austrinus 858. 841. 845.

Pisidia 686.

Pitbecnsa insula 644.

Pîtho 906 (v. Suada).

Pityusae insulae 645.

planaris 70S.

Planasia insula 644.

planctarum nomina et orbes 850. 861.

' germanitas 185 not.

moins in ortum 855.

harmonía 27.

singulorum singnlae Musac 28.

plani nnmeri §. 754. 756.

planôntcs 850.

plasma 915. 998.

Plato 125. 212. 550. 555. 458. 805.

ejus mysteria 205.

planstriluci ignes 912.

Plaustrum signum coclestc 608. 897.

plcbs dcornm 45. 426.

Pleiades 5. 180.

plciiitudo obtusior 227.

numerorum 108.

pleonasmos 557.

Plinius orator 452.

ploce clocutionis figura 552.

in harmonica 956. 958.

pluit 589.

plumbum Saturno tribuitiir 16.

plurali numero carentia 297.

pluriformis 729.

plurivocum 559. 557.

plusquamperfccti numeri 755.

Pluto 47. 80. 161. 166.

poculum ioimortalitatis 54. 154. 141.

podicus 974.

poemata 114.

poctae in coelum reeepti 212.

poetarían licentia 297.

judicatio 558.

poli 201. 608. 815. 817.

i. q. coelum 52.

polosc 57.

Polycletiis 579.

Polydori sepulcrum 657.

polygonum 711.

Polvmnia 120.

Saturation amplectitur 28.

polyptoton 555.

polysigma 514.

Index verborum rerumque. 817

Pompeji §. 642.

Pompejopolis 689.

Pomponiana insula 643.

pondera in terrain desnper cadunt 600.

pone 271.

Pontiac insnlae 644.

Pontus 656. 662. 68S. 691.

populi Genius 152.

Populona Juno 149.

populorum fata 11. 15.

populus angelicus 211.

deorum 45.

ministrorum 172.

potcstatum 62.

Portac (Ciliciae) 685.

Caspiac 691.

port i tores 169.

Portunus i. q. Nepfiinus 4. 425.

positio disci diffusions 590.

i. q. -&é(ia in gramma tica 292 not, et passim.

eyllabam longam facit 269. 275. 286.

in rhythino 981.

pos sibil i tas 159. 555. 625. 739.

post membra corpórea 95.

membrorum nexum 155.

postes ungere 149.

postica 66. 145.

postidbac 807 not.

pot en ti a 719.

potestatum populus 62. 205.

• diyersitates 150.

Potnia 256.

praealtius 886.

praecincre 901.

praccipi 41.

praecluis 3. 24. 357. 429. 566. 897. 906.

praeconari 63.

praecursio menstrua 8.

praediatus §. 46.

praedicationes decern 585.

praedicativus Syllogismus 345. 408.

praejudicia 560.

praclibare 2.

praclocare 522.

pracmetatus 811.

Praeneste 642.

praepes 10.

praepositiopes 287.

accentum deponunt 272.

omissac ante relativa 522

praescriptio 446 not. 455.

legis 507.

Pracstes Genius 152.

pracstigium 36.

pracstites Manium 164.

praestrictus 262.

praesnl 160.

practeritio 525. 555. 562.

praetor et praedo 552.

Praetoria Augusta oppidum 659.

praevertere 22. 24.

praevia sortis 125.

preces tertio repetuntor 733.

tacitae 202 not

prctinm est seil, operae 122.

Priapus 725.

Priencia sentcntia 807.

primi numeri 744. 750. 772.

primores lauri 10.

principales quacstiones 445. 554.

eoni 931. 941. 942. 954.

principium 475. 506. 546.

prisma 722.

privatio 468.

probamentum 752.

proceleusmaticus 981. 984.. '.^ >ш; ;**мм

not.

103

818 Index verborum rerumque.

proceres §. 509.

Prochyta ínsula 644.'

pro consule 294.

proconsularc culmen 999.

procus S 76.

Procyon signum coelcste 838. 845..

prodigia 151.

productio 935. 940.

jirofa l a 24.

profcra 805.

proflare somnum 804.

profiliere 2.

prolectatus 804.

prolixitas 2. H. 597.

prolixus 167. 698.

proloquium 342. 390. 396 scqu..

prolucre 804.

prominentia 638.

prominulus 261.

promissivus verborum modus 510.

promittcrc 250 not.

Pronoca 6.

pronominum accentus duplex 270.

quantitas 282.

prónuba Juno 51. 54. 147. 705. 888. 903.

pronunciado 442. 540. 937.

proocmium 544.

Propontis 626. 657. 661.

proportio 289. 290. 794.

numerorum 743. 758. 794.

aritbmctica et harmonica 757.

propositio 414. 506. 544. 553.

propria verba 509..

rerum nomina 558.

proprium 339. 348. 479.

propter i. q. prope 214. 353. 665. 705. 729.

proritarc 895.

pcoruptio undarum 624.

prosapodosis §. 555.

Proserpina 81.

Luna 161.

prosiciac 9.

prosodia 268. 275.

prosodiaci numeri 991.

Protagoras 550 not. 433 not.

protbeoremata 138.

providens femina 213.

Prndentia 127.

pruritui subscalpcrc 7.

Prusias 687.

ps 245.

p s al I ere 1. 888.

psaltae 924.

Psycbe Eutelecbiae ct Soli's filia 71

Psylli 671.

Ptolemaens gcograpbus 609. 813.

rex 598.

ejus nomine Stella appellata 858.

Ptolcmaida urbs Cyrcnaicae 672.

Ptolcmais urbs Phoeniciac 680.

pubeda 51 not. 908 not.

pubens 5.

public! dii 59.

publicitus 457.

Pudicitia 147.

Veneris 85.

pndor pro colore rubro 116.

puer aratri 192..

piceus 729. •

pulsus 11. 27.

pulvercus 585. 725.

pulvinac comeré 905.

pubis 557. 575. 722.

punctum 707 sequ. 97 J.

Púnica nomina 294.

ришееиз fulgor 73.

Index verborum rerumque. 819

Puppup oppidum §. 670.

purgatio 458.

purpura ti ocelli 918.

purpnrcus ИЗ. 219. 912.

Pygmaei 695.

Pylii conditorcs Mctapouti 642.

pyramis 721. 722.

Pyrenaeas mous 635. 634.

Pyripblegethon 166. 195. .

Pyrocis planeta Mars 194. 851. 884.

pyropus gemma 77.

pyrrbicbius 521. 975. 984.

pysma 524.

Pythagoras 125. 213. 609, 729. 803. 882. 924.

Sam'ius 102.

ejus dcjcratío 107.

Pythâgorei 923.

Pytbcas 595.

Pytbhis Apollo 10. 20. 68.

Q litera 255. 258. 311.

ejus pronunciado 261.

quadra 823.

quadrangulum 754.

quadratura 884.

quadratus deus 734.

Mercurius 106.

numerus 746 scqn. 798.

qnadrifida 959.

quadriga elementorum 189.

quadrimembris 805. .upo* '

quadrisemns 981.

quadruplicate 750.

quadrnssis 737. .«• *;

quaesitum 524. - •

quaestio 441. 443. : it

quaestiones 561. ;^ ( i!l4

qualitas 540. 565. 367 scqn. ,j

i i )

■■ ■■t'i ■ ■

qualitas in causis §. 444 scqn. 451 sequ.

translatum nomen 510. .1

qnando in dialéctica 582.

quantitas in grammatica 274.

in dialéctica 540. 565. 371 ecqu.

quatcrnarius numerus 106. 754. '<> -

qnatcrnio 767. 778. 798. 801. ■

quatuor alípedes 189.

que 272.

qui pro quis 118 not.

quid pro aliquid 5 not.

quinaria sympbobia 93 Í.

quinarias numerus 755. 745.

nupliis congruit 109 not

quinta substantia 814.

Quirinus 46. 50.

R litera scmivocalis 244. 271.

in fine Tocabulorum 284. 297. >

ejus pronuncia tío 261.

rabidus 122. 809. 909. . •

rabulatio 577.

radii Sol is dnodceim 75 net 188.

ex Aritbmetica excuntes 728.

radius ac pulvis 557. 580.

ramalc 7. 265. 730. 917. ; '. , ...

ranae sonitus 804. . ' -.j

rapidae arac 124. . . ',

rapid ul us 804. .54' * лС'. uí. ' » «•

rariora spatía 950. ,«._ -i

ratíocmatio АШ№ .ОТ So Л2 Л1 .«

ejus form ас 420.

rationabilia 546. 949. ,0h 1ШШ(>1' > tr.f »•■V>1

rationales status 461. 544.

radones 758. 760.

ratus 11. 20. 41. 117. 909.

raucitas 804.

raucos 11. 28. 425.

*>!05 *

.i.<:: r'-u

.8«? ¿hu

Mi-,

•

•1JT1

,|31

«ОС ЭП fgi £»î

820 Index verborum rerumque.

Reatinns ager §. 640.

reboare i SI.

rcboatus 213.

recîsionîs momenta 971.

rcclinis 889.

recordativa species verb! 515.

recursio sacra 911.

re curs и s 8 04. 884.

reenrvus 659.

redarguere 560.

reddltio oratiouis 555.

rcdimicula 888.

redimiculi aenigma 141.

redimitus puer 90.

reflatos 907.

reformare 68 not.

reges de rege et regina 41.

regina Isis 4.

regiones J с o ru m 604.

reglutinare 586.

regularîtcr 898.

Regulas 402.

relatio eriminis 454 eequ. 554.

relativa qnalitas 451.

ratio 474.

relativum 540. 563. 574 acqs,

remigia pro alis 113. 811.

remissio 940.

remotio eriminis 454. 456.

remugîre 425.

re nid ere 5. 17. 27. 67. 76. 208. 581.

renovar! 425. Si'

renudarc coronam 40.

repediatus 921.

repensatrix 898.

repercussus 865.

repetido 555.

repigrare 35.

repigrior §. 36.

replicare 213.

replicatio 553. 757. 759.

reprehensio 557. 560. 562.

repromittere 41. 920.

repugnantia 416. 421. 474. 492.

rcsidui dii septem 45.

resolutio 562.

restricta lamina 334.

resultare 2.

retexcre 564.

retrogradado 881.

revelare 229.

revibrare 169. 810.

revibratus 110.

revolutio 922.

revolvere 425.

Rbcghim 639. 641.

Rhenus 654.

Rhesus amnis 688.

Rhodanus 635.

Rliodope mons 651. 655.

Rhodus 612. 616.

Rhocbus equi nomen 378.

rhombos 712.

rbopalicus versus 574 not.

rhythmica 950. 936. 969.

rhytbmizomenum 968.

rhythmoides 970. 972.

rbytbmopocïa 970. 994.

727. rhjthmus 967 sequ.

ricinium 7.

rictus Iconis 197.

jocans 222.

rigentes undac 618.

rigor 914.

rimatim 112.

Ripbaci montes 665. 666. 685. 876.

Index verborum rerumque. 821

ríeos Jovis §. 1 7.

quantum deos dccc.it 552.

homini propriuä 348, 554. 398. 479.

Roma 637.

Romanorum restitua 42G.

Romuleae vires 355.

Romulus inter dcos relatus 62 not 95.

pro Romano 229. 233.

rosae violis mi&tae 213.

rosarla Paestana 641.

rosarum spieula 132.

rosis jugare lilia 902.

rota canescens 999.

rotunditas terrae 618.

ignota 140. 910.

rubcllus 566. 804.

rubeus et ruber 14.

Rubrnm mare 677. 699.

rumores 560.

rupcs Parnassia 11.

Aegyptia 530.

rnricolae divi 889,

Rusarus oppidum 668.

Rusconiae et Ruscurins oppida GC8-

Ruspae oppidum 670.

rutilatus auro 76.

rutilescere 123.

S an litera 245.

ejus pronuncia tio 261.

syllabam eommnnem rcddit 278.

in fine Yocabuli 283 sequ. 299 aeqp.

Sabacorum vapor 124.

Sabrata oppidum 670.

sacramenta nuptialia 117.

saeril cgi um 452.

Sacrum promontorium 611.

Segarla fluvius 687. 688.

Sagitta signom cocí este §. 830. 833. 858. 845.

Sagittarius Apollo 15.

in zodiaco 842.

salamandra 346 not

Saldae oppidum 668.

salcbrac scruposae 888.

Sallentinns populus 639.

Sallustius 296. 520.

salor et sal um 16 not 580 not

saltado bracbiomm 746.

Salus 45.

s al vat о г 510.

Samaria 679.

eambuci 924.

Samos ínsula 616.

Samotbrace 660.

Sancus 56.

Sandaliotes insula 645.

sanna 566.

eapicntia rcrum 567.

Sardinia 659. 645.

Sarmatae 614. 656. 663.

Sarpedon mons 685,

Sátira sivc Satura 2. 576. 806. 997.

Saturuus deorum senior moestissiraus 4.

creator deorum rigidissimus 197.

gressu tardus 70.

Latii conditor 642.

ejus mansio 58.

uxor 71.

fak 425. 566.

Satnrnns planeta 14.

Phacnon appellatus 85f.

frigidus c* nocens 17. 197.

ejus circuios 855. 861.

cursos 850. 886.

Satyri 167. 667. 674. ¡9

saxum fidicinans 928.

822 Index verborum rerumque.

scabri denies §. 226.

scalpere 7.

scalpram 224.

scapbia 597.

scaturigo 2. 729.

Scauriana oratio 441. 469.

scepti'ifer 91 1.

schemata in grainmatica 227. 526,

în rlietorica 426. 513.

in geometría 768.

in îhythmica .969. 371.

acholares mónitas 436.

scholaria inchoamenta 326,.

scihilis 575.

Scipiones 627.

Scironia saxa 653.

scolîcuni axioma 327.

scopac 812.

Scorpio in zodiaco 830. 835. 839. 842.

acriba Joris 41.

scrípti qnalitas 450.

scriptíonalis quaes lio 463.

ecriptura 449. 461. 498.

scrobis 302.

scruposac salcbrae 888.

Scyllacum oppidum 641^

Scytl.ae 656. 693.

Scytbica plaga 618.

Scythicus nions 683.

occanus 665. 696.

sinus 662.

Bcythis gemma 67. 73.

sectator 229.

secundac beatitatis nomina 151.

secundanus Jupiter 47.

Pales 81.

eccundi numeri 750. 772.

secundo pro bis 820. 824. 825.

eedecim coeli partes §. 45.

Seditio 47.

eeditiones música sedantur 926.

segotes laetae 359.

luxuriare dicuntur 512.

sejunctio 562.

JSeleucia 678. 681. 691. 701.

Seleucus rex 619.

semantícus 985. 988.

semestris dies 664.

semiannuus 595.

scmicirculus 714.

semidei 156. 906.

semina rcrum 4. e

seminarium 751.

Scmiramis 690.

semitonium 11.

semivocales 239.

semivulsus 10.

Scmones 156.

Senaria insula 644.

senarius numerus 109 not 736.

scnatiisconsultuui deorum 40. 96. 576.

senio 792.

sensificare 908.

sensus quinqué 755.

sententia scripturac 465.

senticosae copiac densitas 263.

sentís spinescere membris 704.

separatarum tetrachordum ct soni 961.

sepia 224.

septenarius numerus 108. 738.

Minervae tributiis 40. 568.

septentríonalis circulus 827.

Septentriones 606. 615. 694. 696. 699. 858.

septimani partus 759.

séptimo radiati dü 204*

Scfapis 191. .

Index vcrboruin rerumquc. 823

serenum §. 17. 74.

Serenas poeta 518.

Seres 693.: • '

sermocinatio 545.

aermonís > ilîa 526.

serpens ¡a maníbns Dialccticae 328.

caudam devorans 70»

canta rnmpitnr 927.

Serpentarius 845 (v. Ophinchas).

serpen tibus babitantnr deserta Syrtis 671.

ítem Caspíae portae 691.

vescuntur Troglodytae 674,

Scrrium 657 not.,

serta Tcrnifera 1.

aertatum caput 4261

sertum dominandi 79.

Servais IVobilis 894.

sesquialteri etc. succentus II.

Sestos urbs 658,

Selláis pro Zetbo 257.

aetis dumalibas birtus 329.

sexis 305. 707.

SibyUae 10. 159.

sic in apodos! 803.

Sicania 646.

Sicca oppidum 669.

Sicilia 659. 646.

Siculi freti insulae 648.

Siculas Neptun! filius 646.

aidera sempí terni ignes 156.

a considendo dicta 817.

dii 67 not. 125 not.

corum cursus 151.

ortus 591.

sidérea cupiditas 94.

siderei cursus 118. 811.

Siga oppidum 668.

Si ge um Promontorium 616.

sigillaäm §• 27 not

sigma jaecns 960.

signifer 825. 834 (v. zodiaens),

signifex 36.

aignum 707. 708. 746. 939.

eil 24 1, »

silentio deprecar! 202»

Silenus 804.

silicernium 805,

siluri 702.

silva Apollinis rata modulation e congruous 12.

Silvaiii 107. -

Silvaiuis 425. 566. 906.

simile 487. 558.

et diss i mi le 573.

Simonides 538.

simulacrum animae verberare 1-12.

einapis 291,

singularitas 750. 774. 792.

singula Ii m 27.

singultus coneussi 804.

singulus 525.

Sinonia insula 644,

sinuosus 709.

sinus Europae 638.

Sipylus mons 686.

Siren 243. 642. 645.

Sircnarum scopnli 641.

Sirius 98.

sistra IViliaca 170.

Sitbonia gens 656.

sititor sanguinis 82.

situ mnreidus 10.

situa 340. 563. 381.

partium 371.

smaragdineus 66.

smaragdus 75.

Sminthcus 242.

824 Index verbomm rerumque.

Smyrna §. 686.

Boccus 121.

sociale vinculum 7.

Socrates 530.

Sogdiani 692.

Sol 75 sequ. 185 sequ. 851. scqa.

tempérât 14. 17.

in centro 8Ö7. ,

quoi diebus síngala signa perateet 848.

ci imprccantiir Atlantes 673.

ejus cursus 872.

defectus 859. 869.

filia Anima 7.

Ccleritas 50.

radii 15.

nomen ande? 187.

solcac Junonis 67.

solicanus 127.

solida 708. 721.

solidi numen 752. 754.

solidífas 754.

Solis insula 699.

soin aga virginitas 40.

Soloe urbs 226.

soloecismus 526.

solstitialis circuí us 819. 828.

dies 846.

eomnia 151.

somnolcntus marcor 35.

eo mu и s 501.

Bonus 741. 931. 933. 939.

Soplicne 678.

Sophia 6. 25.

sopbisinala 425.

stoica 327.

Sopores 45.

eorbillare 159.

sordescere 518.

л %

sórdida verba §. 509.

eorita 122. 425.

S,ore 88. • •

eortibus excedtt Apollo 9.

Soeantii 452.

Sospita Juno 53 not.

eoter 510.

Sotigena 149 not.

вр pro ps 924 not

Spauia 624 not.

Spartium promontorium 656.

epatia signorum 948.

epatiorum perccptio 947.

spatium vocis 948.

specialia 939. *

s necial iter 578.

species 345. 477. 485. 486.

numerorum quatuor 750.

spectativa 250.

specna 295.

speculi instar Luna 169.

epeculum Sophiae 7.

spbacra 583. 721 sequ.

acuca 815. «

aplanes 741.

Archimcdis 585. 212.

caelata imago mundi 68.

coclcstis 198. 201.

solida 580.

spbaerarum concentus 12. 27. 169. 910.

Spbenis promontorium 611.

spicae Erigonac 174.

spicula rosarum 132.

spicus crinalis 903.

epinosus 328.

spirantia simulacra 36.

spissum 945. 950.

splendificare 912.

Index verborum rerumque. 825

spondcus §. 521 sequ. 983 sequ.

Sporades insulae 660 not

epnmea proelia 569.

spumigenus 915. .

stadium 6J0. .« • • *

etatarii sont 946. _ ■-

statio 25. 8S4. 884. 887.

status 443 sequ. 525.

incidentes 459. 465.

stelae deorum s lemmata continentes 137.

stellae a s tan do dictae 817.

igne aluntur 912 not.

carina trajectio 207 not.

stelligcr 897.

stemmata deorum 137.

stercoratus et stcrceratus 305.

etercus Senatus 512. - .'*

Stilbon Mercurios planeta 25. 851. 879.

stilus 597.

ad scribendum 65.

Stimula 888. •

stimulare 55 not.

Stipa insula 644.

Stoechades insulae 643«

Stoici 124. 327.

strangulare 328.

Straten 850 not.

stringere 1.

Strongyle insula 648.

Strophades insulae 660.

strophium 7. ■ » ' s

Strymon flavins 655. 656. 907.

stupidare 572. 725.

Suada 888.

Juno 3. 31.

rabanaalls 426.

subdimidius 761. ., -. ■

subjective pare proloqnii 341. 593. 409.

subjcctîva partícula §. 597.

subjectivus verbi modus §. 510.

subjectum 361.

sublatio 974 not.

subliman 849.

Submanes 164.

subprincipalis sonus 951. 941. 942.

silbrigere 729.

snbscalpere pruritui 7.

substantia 340. 344. 361.

prima et secunda 564 sequ,

nu m relative? 378.

subterme are 849.

subtcrtius numerus 761.

subtilis ductus 470.

succcndcre 98. . .

euccentus 12. ...

saleare 621.

Sulcense promo ntoriiun 645.

Summa nus 161.

sumtum 345. 464.

super pro insuper 40.

supercilia 543.

supcrdimidius 761 sequ.

snperferri 882.

superficies 707 seqn. 746.

superflue 510.

superpart icnlaris numerus 761.

supcrpartiens numerus 762.

supers! are 846. ô - *

supputa tio 227. , .; .(

surdis tuba medetur 926!. L

Surreulum 644.

S usa 700.

susurramen 726.

susurrât im 705.

Sybaritae 925.

Syene 598. 611. 703. •t.'

104

826 Index verborum rerumque. . \

syllabac §. 253.

syllabarum jnnctura 2G í.

quantitas 274.

Syllogismus 345. 406. 465.

Symbolice 894.

S vin machia Sibylla 139.

sy nine rasma 345. 407. 716.

sympboniac 955.

tres 105. 107. 733. 737.

Symplegades 691.

symploce elocutionis figura 534.

synalocplic 267.

s у и с che s pruce I cusma tiens 987.

synonymia elocutionis figura 535.

sypnum 157. 254.

Syria 678 sequ.

Syrinx 916 not.

syrma rhctoricum 122.

Syrtis 670. 671.

S vus quidam 142. 172.

sy s ta tiens 715. 994.

systema 947. 955.

syzygia 511. 559. 979. 989. 991. ■

T literae pronunciado 261.

usus in fine vocabulorum 279. 283. 290. 570.

Tabraca oppidum 669.

tabulae 498. 499.

ccratae 225 not.

nuptiales 217.

Tacape oppidum 670.

Tacnarum promontorium 612.

Tages 157. 657.

Tagiis fluvius 628.

talaría Mercurii 9. 26.

talentorum conscius 578.

tan» abest ut 38.

Tanais fluvius C16. 626. 692. 907.

* ~*

Tanaquil §.241. 279. 294.

Taprobane 696.

Tapsus oppidum 670.

Tarbilc oppidum 700.

Tarraconcnsis urbs 627. 655.,

Tartari claustra 22.

Taurica regio 664. . ■ .*

Taurominiura oppidum 647.

Taurus legatus ambiguë 462.

nions 678. 685. 690. 700..

in zodiaco 829. 845. 897.

tautología elocutionis figura 555.

Tcleutca insula 644.

Tell unis 49.

Tcllus 49 not. 71 not.

tell us tres di vi 729.

Telmessus oppidum 684.

telom 466. *

tcmctiim 804.

Tempcranlia 129.

temperatio 52. * •

temperatissimus Jupiter 196.

temperiem dat Sol 186.

témpora anni quatuor 75.

ortiis et occasus 844.

tempos 540. 565. 582. 971.

tribus vieibus variatur 10o. 735.

Tenedos insula 616. 658.

tencritudo 814.

tenor 470.

tenuata acies 952.

tcniiatum metallum 909.

Terentius 525. 488. 495. 497. 518. 553.

tergeminae cristac 568.

terminatus 722. > ...

terminus 711.

ternarius numerus 105. 735.

Terpsichore 124.

Index vcrborum rerumque.

Terpsichore Venerem amplcctitur §, 28.

Terpsis 90S.

Terra Vulcan! filia 49. *. *

olim Hera 160.

terra cccentros 849. 855. 875. 879.

immobilis 599. •

in medio 384. 399. 814. 815.

ejus positio 599.

circuitos 596. ■

circuitus G09. 858. ' • '

dimcnsio 703.

forma 590.

latitude 014 scqu.

longitude Oil.

partes 622. ' •

rot mulitas 617.

Tcrracina 641.

terrea vis 140.

terrene ortus 95.

tessera 755. 800. ' . .'*

tcstamentum transactionis 499.

testimonium 474. 500. 500. •

testndines 698.

testudo pro lyra 177.

tetartemoria diesis 950. 959. •

tctracborda 187. 955. 941. 955. 959. 960. 965.

eorum genera 955.

tetragonum 712.

tetraplasi ratio 955.

tetras 754. 758. 745.

tetrasemos 987. *

Tcntrania 686.

tcxtnm mnndi 57. >

thalamus 1.

Thaïes 215.

Thalcstris 925 not. » ' к:-.' •..

Thaletcs Cretensis 926. • «'

Tlialia Musa 28. 126. .n.v\ -«

Thanmantias Iris §. 67.

theatralis 654.

Toluptas 909.

theatrum 427.

undarum 658.

Thebani in deorum numcrnm rclati 95 not.

Thebarum moenia 908.

Themis 174.

Themista insula 645.

Tbenac oppidum .670.

Theode insula 702.

Theodoras Byzantins rhetor 552.

Tbeophrastus 925. 926.

theoremata 250. 716.

Therasia insula 648. .*

Thcrmacidcs 765. .'.

tlicsis 474.

* in rhythmica 974. 985 not.

Thessalia 651. 654. 659.

Thoyth 102. 176 not 178 not. 225 not

Thracia 651. 655. 656. 687.

Tbracius citharista 907. 927.

Threïcium carmen 119.

Thncydidcs 646.

Thyle 595. 616. 666.

Tiberina ostia 657. . ; ..' л . .

tibia rarestris 906.

ejus inventio 924.

TÍ3 in ánimos 92ft.

tihicincs in proeliis 925.

Tihur 642.

Tigris fluvius 681. 700.

Timaeus Platonis 803. '

timoris duns 54 not

tineae cariesquc 10.

Tingi oppidum 666.

Tingitana provincia 668.

Tisias orator 454.

• 4

я •

si;'

104 *

828 Index verborum rerumque.

Titan §. 585.

titillare 7.

Tmolu9 mons 686.

togati Romani 536. 432.

Toli caput 223 not

tonare orator dicitur 427. 437.

torn 108. 736. 930. 931. 933. 955. 960.

in codo 1C9 aequ.

i. q. accentus 273.

tonia 959.

tori lacertos! 5.

tormenta 501. 560.

torquere ora 545.

torridatus 602.

tortuosi crines 528. с

totum et partes 559. 350k

trabeatus 429. ; ' *

tractatns 481.

negotii 467.

traetns i. q. tractatns 956*

trágica modulatio 965.

transactio 499.

transaustriuus 608.

transferre 510.

traasfusio elemcntorum 758.

transitas voeis 964.

translatio 446. 455. 572.

translatum 509.

transmotio 525.

transversi ortus 844. о •', . t.;

trepidas 21. .'. .' ,' -,

fresáis 505.

triangulates amfractus 57U..rC .

numeri 755.

tríangulas ignis 568.

trias 755.

tribunos appellare nun) зогто liée at? 446.

trífida hasta 425.

triformis discolorque vertigo §. 170.

trigarium 755. 895. ■

tri go n um 712.

trigonus accentus 120.

Trinacria insula 585. 646. ■

Trinitas 204 not .

Triones gemini 595. 808.

tripedale 572.

triplasia ratio 952.

triplicate 105. 750.

trip te s di vor um 164.

Triptolemus 158.

triptota 297.

tripudia hymcncïa 152.

tripus 894. i,

trisemus 978.

trisulcae lucis fulgor 896.

trisyllabe 269.

in clausula 522. .»

tritemoria diesis 950. 959.

Triton 924.

Tritonia Pallas 7. 723. 758. . . ' . .•

Tritonida 895. 924.

tri um fo 511.

triviatira 5.

Troas 686.

troebaeides numerus 992.

troebaeus 520 sequ. 985 sequ.

undc dictus? 988.

Troglodytae 665. 674. 702, -w

Trojaua Sibylla 159.

Trojanutn secretum 114, .

tropi 526. 560.

in música 951. 935. 940. 965. 966.

tropica niela 965.

tropicus coluros 855.

tuba 425. 925. 926.

oratorum 566.

Index verborum rerumque.

Tubusuptu oppidum §.

tuguriom 253 not.

TuIIiana caetra 56G.

turbidare G7. 165. «■ «

Turbo 292.

turgor 135. 566.

turpis materia in oratione 547.

tutclator Genius' 152. •

Tyche 8». • ; * * . .•

tympanum Cybeleïum 170. •<

in manu Jnnonis 67.

ejus bombus 133.

Typbon 191.

typhus 566.

tyranni intcrfeclio 445. 465.

Tyrida oppidum 657.

Tyrrbeni maris insulac 643 scqa«

. . P ■

V Ii terас pronunciado 261.

tránsitos in alias vocales 233. , .* *

usus in fine 279 scqu. 284.

in fine neutrorum 293. -,

* *

• vacuum Cl. i . ' .

vagi soni 946.' .

Valerius Soranus 731 not.

Valitud*55.

vapor et canor 917.

variata notulis pictura 66.

Varro 335. 578. 639. 662. 817 not. 927.

Varus amnis 634.

vasa boroscopa 595.

rasura an vas? 295.

vaticinia 151.

vatum tumores 809.

obéra Junonis 17.

nbi? 382. 440.

ve 272.

Vedius 142. 166.

Vejo vis §. 59. 166.

vclamina deorum 66 not.

Velia 645.

velle i. q. voluntas 21. 32. 91.

vellere crura 704.

Velonensis civitas 666.

venarum indicia 968.

venas pensare 926.

Veueria insula 644.

Vcneti 689.

venialis species 457. 458.

Venus 85. 181.

paeta 727.

Harmoniae mater 737.

ejus famulitium 804.

oppidum 682.

ci señarais numerus attribute! 766.

Venus planeta 14. 854. 857. 879. 882 seq

»er 75. 874.

ejus deus Mercarías 27.

ejus fructiis 52.

verba sua et aliena 367. 358.

nova faceré 379.

verborum exoletorura usus 509.

genera 309.

modi 310.

no vatio 510.

quantitas 283.

verbum 341. 588. 0

Vergiliae 696. .

veritae ex non exsis (entibos 206.

vermieulare 729.

vernaus aetbra 581»

vernicomus 570.

vernifer 1.

vernum tempus 874.

verrere ima maris 908»

rersiformis 589. 917.

830 Index vcrborum rcrumque.

vcrsilis profuntlitas §. 425.

versipelle Studium 350.

versus nunicrorum 742. 745.

în oralionc 517. >

vertex 15.

cura petaso 176.

vertigo 170. 810.

Vesper sive Vespcrugo 885.

Vesta 72. 168.

deorum nutrix 215.

Vesulus G40.

veternus 1000. •

vetusta verba 509.

Yibo urbs 645.

Viboncnsis ager 640.

vibrare 52. 92. 196. 201. 880.

^ibratus GG. 887.

vie s si s qiiadriissis 757. *

vietus 804.

vîucla 1.

ynolcntia 501.

violac 119. 215. 905.

viperous 424.

vir fortis 459.

virago Minerva 575.

virecta 67.

vîrga memor 12G.

praenitens tricolor 176.

Vir^ilius 212. 2GG. 27G. 278. 280. 283. 507.

522. 525. 495. 494. 495. 509. 511. 592.

virgo 567.

fontana 205.

Virgo in zodiaco 852. 859. 841.

virgula 275.

viror 75.

virosa assertio 552.

Virlus 7 sequ.

virlutcs cardinales 127 not

virus virl §. 505.

viteni qui invenerint 158:

vltia quatuor 754.

vitiligines linguarum 226.

vitreae aurae 584.

vittae 10. 29. •

vividare 912. •

Ulissipo 629.

ulnae 582. ■. * . ■

• «к

ultima syllaba cum accentti 271.

chorda conjunctarum etc. 943.

tiltraniuiidanus pater 185.

Ulysses 658.

ejus specula 645.

nepos Praencstee G42.

umbilicus 56G.

Italiac G40.

umbra Lunac 859.

tclluris 580.

. Veneris 885.

Umhracius mon s 114.

. Umbri 657.

unctionis usus in nuptüs 149 not. *

undantes 158. /.

undiijucseciis 599. 601. 622. 754. 814. 865.

undiquevcrsmn 601.

ungues pressi 902.

universale 542.

proloquium 396.

univocum 359. 556.

unus abtindans 5.

Unxia Juno 149.

uo finita verba 518.

vocales 255. « •

vocativus 280 sequ.

in i an ie? 504.

voló imperativo caret 525.

Volsci 658.

Index verborum rerumque. 831

Voluptas §. 704. 725. 727. 888. 906.

vomîtio Philologue 136.

vox 540. 541.

m música 957.

or îu fine Yocabnli 298.

Urania 7. 28. 118. 810.

Urcitanus 627.

Urgo insula 644.

urna Ádrastiac 64.

iirnulae Pliochi 16.

Ursa major 827. 855.

ns in fine vocabuli 504.

ut pro licet 22.

Utica 669.

utilitatis publicae cultores G2.

Vulcaniae insulac 648.

Vulcanus 87. 740. 889.

Jovialis 42.

Leinnius 7.

Terrae pater 49.

vulgus deorum 425.

vulnera musicae ope curata 926.

vulnificus Apollo 15«

vultuosus 127.

vultus 540. 543.

uxorius 4.

X litera duplex §. 244. 246. 259.

in fine vocabuli 508.

ejus pronunciatio 261.

Xenocratcs 926.

Xerxes 655. 661.

Y litera a nonnullis rejecta 255.

in vocalium numerum congrégala 258.

ejus pronunciatio 261.

bivium Pythagoricum 102 not.

. Z litera a Graccis venit 257.

duplex 246.

dentés mortui imitatur 261.

syllabas communes reddit 278.

Zeno 213.

Zetbiis 257 not.

Zeugitana regio 669.

Zeugma oppidum 678.

Zmyrna 257.

zodiacus 5. 44. 75. 610. 825. 859. 849. 867.

zonae quinqué 602.

novem 741.

Zone 657 not.

INDEX

VERBORUM CRAECORU3L

Луыуг! §• 9S8-

àsiÇcoov 141.

airio7.oyía 561.

ахедбеюцуд 19.

àxçàvv%oç 880 seqn.

àXoyoç 717. 720. 940. 975. 902.

ащрфоХ'ш 402.

à[MpLxvQzoç 738. 864.

ànqjiit&evQoç 712.

avaßißäCtov 6vvde6(wç 871.

«i>ayj<«i« quaestio 561.

ih/crypayoç 715.

avadcijyr}6ig 562.

àvaô'utXcoÔiç 553.

àvaxafurzoç 958.

«vaxeyaAaícytfiff 564.

KvaXoyia 289 seqn. 794«

«vâÀoyoç 717.

«vrUutfi.ff 562. ф

avaôxçoç §.814.

<xvt6iç 940.

àv&ojto<poQÛ 563.

mrí£>uy/tí¿v0v 537.

âvrftçaytay^ 524.

àvzLdeÔiç 080.

¿vrt^fTÓv 531.

cnrciyM.xr¡yoQÍa 469.

«vrírfotes 605. 874.

àvTÎ6ra6iç 457 not

ávri6tQO<pr¡ 534.

cnTÎ<pça6iç 360.

cnrtix&oveç 605.

avroMíot 605.

ала&уд 150.

a/ra£ xaí dtff ¿tfwwtva 20».

artsçyaÔTixôv 936.

«jrOavjfc 28. 814.

ànodéiKTMÔç 473. 706. 715.

105

854 Index verborum graecorum.

алоди&д §. 716.

¿rtodécoóig 140. 206.

ccrtoxaxâôxaôtç 742.

Grto6tQO(pr¡ 323.

àrtoxofxij ссЯоуод 720.

ctJtreoTov 235. 299.

attvxvoç 94 S.

aç()v&(ioç 970. 972.

«ртш 949.

àçxiàxtç âqxva et jteoi66á 748 seqii.

àôvfipETQoç 719.

«tfuViîfrov 536.

à6vv&ETov 949.

ci6cô[iaroç 222.

àtpoQLÔuôç 562.

BctQvrtvxvoç 943.

rXavxcorttç 571.

yçafifiaxixjj 229.

yqumiaxiÓxiMT] 229.

yçaftfjuj 708.

Aa'moveg 154.

âeivôzTjç 427 not.

ôeLvcùÔlç 565.

&« tfafJa/v 934. 944. 950 scqu.

tffVTf 934. 950. 951.

XEÔôâçav 933. 950. 951.

ôiavolaç figurac 561.

ôiaxôrjç 990.

ätäxoßog 738. 864.

tfíórovoff 931. 942. 949. 955. 966.

diáípcovoL 947.

âuysQXtxà 2.

diE&vyuiva 931.

ÔLÔQc6(iôç7ie.

âwâflEl 6v>H(lEXQOÇ §. 719.

ôvvapévr] aXoyog 720.

dcodsxàsâçoç 722.

wEyypay?0Ç 715. ,

eyigdifiov 2. 911.

eiâixov 936.

eîxoôàsâçoç 722.

EifiaçfiévT} 64.

. EÍQO[iév7]*Xs¿;ig 526.

éÀixoetâw* 709. 868.

Efirtvça 124 not.

¿vaQfjLÓviog 942. 949. 953. 939. 966.

èvôsZéxEia 7.

í£ayyf¿rwíóv 936.

èftccoiâecL 926 not.

hrtlXrppig 994.

irtifiSQioi 757.

èrtifwvoç Zé£iç 526 not

irtirtEÖov 708.

èitixaôiç 940.

èrttxèxccQXoç 761.

ÈJtLxÇLXOÇ 761.

èfïupâvsia 708. 709.

f'íiráff 567.

ípa 160 not.

éQfl7]VEVXlxÓv 936.

èxEQOfirjxTjç 712. 755.

èxvfioÀoyLa 474. 483.

evâaifiovia 149.

«?#£m¿ 709.

evôvyçaiifioç 7H. 712,

TH&oç în música 947.

гцй&еоь 156.

fjfuôXioç 761. •

. : - •

Orjçlov 838 no^jt . >'

Index verborum graecorum. 835

'IafißiCeiv §. 988.

iSióxr¡g 939.

UQOI, yafiOL 3.

í&fiefucTtxóg 715.

lÓÓrtXsvQog 712.

ЫобхеЛцд 712.

íÓÓTTjg 717.

Ká&erog 7H.

xatoov yvíúi?íy 807.

wt[irtvXôyQa[inoç 712. 715.

xccfinvXog 709.

naraôïr]yT]6iç 552.

xar«<?x£«jy 716.

tcegárivog 327 not.

niQxtorrj 815.

ко'цщбьд 996.

xófifia 527.

xÔQÔa$ 924 not.

яримиг?/ 815 not.

KQLvófievov 461.

xvx>íi«óff 709.

хгхЯоуюр^тгхог/ «v^a 814.

»<y>îov 527.

yi£|tç 936.

ZiXavoeLÔrjÇ 946.

Xl%avoç 931 not. 946 not.

Xôyvov 9.

МеЛояошх, 936. 938. 965, 994.

p¿¿3 931. 942. 954.

#*¿<?»7 et ¿X <Уио [iéócov аЯоуод 720.

lieóónvxvog 945.

ребобтзццетдод 719.

listâôraÔLg 446 not.

firjvoadr¡g 738. 864.

^£tç §. 994.

HVQÍa 745.

iV^'rî? 931. 954.

vo/uxog 965.

vovff 126. 567.

Oïxtsiçfm 565.

oxTctftfpoç 722.

ÔfiaXcôv plenitude 108.

ófioioAoyixá 965.

ófióXoyog 717.

é/ió<pcüvoc 947.

óficóvvfwv 355 not.

ovoç ¿úpaff 807.

ófwuwos 945.

Ô0)'«mxÔç 936.

¿p¿£íyvr605.

¿>po¿ 765 not.

ovgavlÓKog 838 not.

Tlaideía 578. 728.

Jtav6iXr¡vog 738. 864.

rtagaygatpri 446 not.

naçaâcijyT]6ig 552.

ЯадаЛЛа&д 871.

rtaQa(ié6r¡ 931. 943. 954.

JtaQixßaÖLg 552.

rtccQSfißoXixog 715.

tfapvtfárj? 931.

JtaQVTCaroevdr¡g 946.

jteçlyQa<pog 715.

rtsQLEQyia 146 not

rteçioôog 527. 529. 979. 986.

JteçutXèb) 973.

rteçi66âxcg cîqxlol et rteçi66oi 748. 749.

JteçitptQsia 712.

я-Лох^ 956. 938.

836 Index verborum graecorum.

rtoXXartXâôiog §. 757. T£ttf¿£ §. 939.

rtoXvJtXevQog 712. xkXuoi 753.

rtQodir¡yr¡6iq 552. Tfrpajírvff 107.

ñQOTjyovfievog 561. TSTçâjtXevçoç 712.

jtQÔ&e6(.ç 716. X[ir¡(jLaXMÓq 715 not.

jiQogsvçerixôg 715. TçartèÇiov 712.

jrgogZafißavonevT] 935. rçijtXsvçoç 712.

xçoçXafi/Savôfuvoç 951. rp/rjy 931.

jtQOÔcûôia 268. 275.

rtv&fir/v 765 not. 'K/ivo^oyftv 2.

#i?xvéç 945. 950. vrtávT] vitar töv etc. 931.

Vrt£Q0oAaícov tetrachordum 931.

'P^rôç 718. ёл^Яи^ос etc. 935.

(>oixßoei,ör)g 712. vrtegriXetog 753.

0ô/z/?oç 712.

■¿rtoói-r¡yr¡6ig 552.

vrtó&sóig 441.

Trjiislov 708. vftoxgtrcxóg 936.

<jxaXr¡vóg 712. wtoAvtfwç etc. 935.

tfr££>£Óv 708. 721. юЯояоХХаяХабюд 757.

6tot,%eïov et yçâfipa 252 not. vjtoréXeiog 753.

tfrpoyyü/l« 973'. «brórp¿ro£ 761.

tfü£t>y¿«¿ 311. 559. 979. 989. 991. v<p7¡[uóXiog 761.

6v¡i¡uvQog 719. v\f:ov¡M¿vr¡ Luna 869.

tívfuíéQaÓfia 716.

6vv7](ifi¿va 931. XçijÔig 994.

6üv<wvü/ua 356 not. ;^>íy/¿a 955. 956. 959.

tfvtfrarixóff 715. 99|. ;^(>&>)EmT¿xóff 950. 942. 949. 955. 9(ÍC.

6%oXr¡ 441 not. ^-wpa 720.

6wQur¡Q 327 not

4Jv%i] 7.

Tarteivcona rarteivo^[i.ivt¡ et v¡povtu¿vr¡ Luna

869. 'Shâixàv 956.

bibliothèque

DES FONTAINES

CHANTILLY