HANDBOUND
AT THE
UNIVERSITY OF
TORONTO PRESS
M A R T I A N I
MINEI JELICIS
€/ A
AFRI CARTIAGINIENSIS,
LIBW IVOVEM.
y^s /
PARS PRIOR.
ApJid Francisciiiu Varrentrapp , librarlum loeno - Francofurtensem , hi quoque U. F. Koppii
libri renales prostant:
Palaeogra
Bilder iind
aphia critica, Vol. I — FV in 4»j
ind Schriften dcr Vorzeit, B. I — 11.
pret. 20 duc. aui*.
^'^^^^ MARTIANI
MINEI FELIGIS
CAPELiIiAE,
AFRI CARTHAGINIENSIS,
DE
NUPTIIS PHILOLOGIAE et MERCURII
ET DE SEPTEM
ARTIIIUS LIBERALIBUS
LIBRI NOVEM.
' AD CODICUM MANUSCRIPTORUM FIDEM
CUM NOTIS
BOIV. VULCANU, IIUG. GROTII, CASP. BARTIIII, CL. SALMASH, H. J. ARNTZEIVU,
CORIV. VOINCWI, P. B0>DAS1I, L. WALTilARDI, JO. AD. GOEZII, IIErSR. SUSII,
3LARC. MEID03in ALI0RU3IQUE
PAI\TIM INTEGUIS PARTIM SELECTIS
ET COMMENTARIO PERPETUO
EOIBIT
^^^ <J&^iJj^^<tit ^Jiif \LJ ^^ ^ \A<»i»iAif' ^Miii}-M<^Ji* <bJ ■■&J *3^ ^«iia^W^ >^ ^
HASSUS CASSKLLAmiS.
-.««aBa^«;s-^.jg«^a.a5ftaBB> -^^
^■^mmm^i^ib-mmsm^:)^
FRANCOFURTI AD MOENUM MDCCCXXXYI
P R O S T A T A P U D F R A N C 1 S C U M V A R R E IV T R A P P.
vmo
ILLUSTRISSIMO, SPLENDIDISSIMO,
AMPLISSIMO,
ai
HXGISI DUCIS BiVDARUSI COSILIARIO I.NTIMO, PnOVINCLVE RnENA.NAE EVTERIORI PILVEFECTO,
S. F. D.
CAROLVS FIUDERICUS nERMANNy
PROFESSOR M.4RBURGENSIS.
Jiir
in redit ad Te heredem soceri Tui, viri iminortalis, extremum opus,
quod illum absolverc dira necessitas non est passa, Tu taraen pro insigni
Tua pietate et munificcntia affectum jacere noluisti, ne quid monumenti in-
teriret, quod iile vel debere se posteritati cxistimasset, vel gratam olim
posteritatem sibi acceptum ref^rrc voluisset. Quamvis enim dudum praeclaris-
simis libris editis non niodo aequalibus nomen snum insigniter commcndavorat,
verum ctiam famae actcrnitati abundc consulucrat, ipsc tamen sibi ncutiquain
satisfecisse videbatur, nisi Martianum Capcllam quasi postliminio in philolo-
gorum mauus reduxissct, cujus multipHcem reconditamque doctrinam quum in
I
II
claborandis postcrioribus Palacographiac Criticae partibus cognovisset aclamas-
sctque *), utilissimum scriptorem a Grotii indc aetate fere neglcctum jacere
identidem querebatur, neque melius se validissimam senectutem otiumque
omnium rerum aflluentissimum collocarc possc censebat, quam si vastissimae
erudilionis copias, quae sibi etiam post tot libros doctissimos editos integrae
restarcnt, ad horreum illud disciph*narum illustrandum contuhsset. Nosti, Vir
Illusfrissime, mentis animiqne vigorcm, quem rara cum fehcitate ad extremos
usque aetatis tcrminos Koppius retinuerat, nosti constantiam, ne dicam perti-
naciam, qua qnidquid apud animuni constituisset exsequi solebat, ncque in
hac editionc paranda sibi dofuit: quam situuK^tquc destinasset, huic cogitationi
onmes suas vires impendebat, hanc die noctuquc sccum vohitabat, quidquid
agcret, ad Martianum suum referebat, schedas suas vel pcregrc proficisccns
sccum portabat; quid muha? adco significabat nihil sibi magis cordi ctise,
ut profecto piaculum commisisse videremur, si vel Tu sumtus, quos ille
liberahssime erogaverat, negasses, vel ego operam meam, quam vivo polhcitus
eram, mortuo continuare detrectasscm. Quamquam longe diversa utriusque
nostrum causa est: siquidem Tu omni pietatis officio cumulate satisfecisti ,
ego haud scio an nc ilhul quidom satis pracstitcrim, quod vivo Koppio rece-
peram, neduni dcfuncti in locum dignus tanto noniiiie vicarius succcsserimj
verumtamen quia et Tu volebas, et ipsac operis inccpti rationes sic ferebant,
nec me recusantc videbam qui tantuin laborem imponi sibi pateretur, feci
quod potui, satisquc habeo illud mc effecisse, ut qualem Koppius voluerit
totus et intcger Martianus post plus quani duccntorum annorum intcrcapedinem
cum apparatu critioo et exegetico quali nunquam antea in luccm prodcat;
libri ipsius causas tantum exponcre mcum erat, patrocinium aliis rclinquo,
licet rationis roddendac oflicium nec Koppii nec meam vicem recusarc possim.
Nam quoniam dc me quoque dicendum esse video, debeo hoc non modo
Tibi, cujus singiilaris fiducia post ilhus obitum omncm hanc curam meae
*) Ipsias jiidiciiim cxstat in palacogr. T. 111, p. 273.
III
unius fidei alque iudustriae (Tedidcrit, veruni etiain ipsius \iri imniortalis
menioriae, qucni quum ab eo inde tempore, quo Vos me amicitia Vestra
dignum existimastis, quasi altcrum patrem summa cum pietate atque obser-
vantia prosecutus siin, minime deceat co in negotio dcstituere, cujus ille mc
rationum consilioruinque omnium fcre participem feccrit ita, ut nihil prope-
modum majoris moinenti in tota hac opera praestitum sit, cujus non causas
et argumcnta ex ipsius ore perceperim, neque universam tantum instituti
forinam identidem mihi exposuerit, sed de plerisque ctiam gravioribus quae-
stionibus consiha mecum contulerit, ipsasque adeo schcdiis, quas commentandi
causa fcstinante calamo conscripsissct, perlustrandas mihi commiscrit judi-
ciuinque meum dc iis candidissime cfllagitarit. Quod tainen ne jaclandi causa
me dicere cxistimcs, ut aliquam scihcet operis meritique parteni a Koppio in
meuin noinen transferam, nec Te fugit, Vir Ilhistrissime, multo ilhim faci-
liorem fuisse in audiendis quam in sequendis ahorum consihis, utquc omnina
non consentancum erat hominem propositi tenacissiiimm ahena auctoritate ab
institutis suis deterrcri, ita hoc in negotio haud scio an eadem prorsus res,
quaproptcr ille et operain meam et judicium qualccunque expeteret, simul
in causa fucrit ut monitis mcis minus quam equidem vellem uteretur. Eteniin,
ut statim in praefationis limine ingenue profitear, quod etiam non dicente me
quivis harum htcrarum gnarus ex ipso operc cognoscet, non erat Koppius,
qualcm nunc philologum esse volumus, vel a linguarum, inprimis Graecae,
interiore notitia, vel a subtilioribus artis criticac atque exegeticae lcgibus omnino
instructus, neque id mirum esse poterit in sene, qui quum robustissimam
aetatem ncgotiis publicis gerendis impendissct, magnamque vitae partem in
summo honoris fastigio constitutus intcr gravissima munera principumque con-
silia transegisset, prope quinquagenarius demum turbarum civilium perpe-
tuaeque rcrum omnium conversionis pertaesus ad harum se lilerarum studia
conlulerit, ac ne tum quidem in una earum parte constiterit, sed totum
eruditionis orbem mente sua comprehenderit, dumque et orientalibus hteris
I *
IV
et medli aevi inonuracntis illnstranclis incumbei'et, usu niagis et quadam bcni-
gnissimi ingenii iacultate quani ratione et ordine singularum notitiam sibi com-
parare potucrit. Multa lcctitaverat, multa in adversaria retulerat non minus
dispositione quam vastitate insignia, tantumque aberat ut doctrinac mole ob-
rucrclur, ut omnes suas copias in numerato haberet acerrimoque cum judicio
dispensaret; cam dcnique assidua lcctionc Latine scribcndi exerciiationcm con-
traxerat, ut etiamsi non ornato et exquisito dicendi gcnere, taraen perspicuitate
et flumine orationis ne pbilologis quidem doctissirais cederet; at vero rationes,
quas vel in cxplicandis emcndandisque priscis scriptoribus vel in rebus historicis
aut mythologicis dijudicandis hujus quidcni aetatis philologi sequuntur, nec
satis cognitas habebat, ncc si habuissct probaturus nedum adsciturus esse
vidcbatur. Quippe cum ipsis studiorum suorum argumcnlis conjunctum erat,
ut vetustiores potius auctores, inprimis Batavos, quam rccentiores lectitaret;
quorum eum exemplum hac ipsa in edilione adornanda exprimendum sibi
proposuisse, vel extema operis forma monstrat, quod quasi extremum ad
iliarum editionum seriem accedit, quae ante hos centum et quod excurrit
annos Drakenborchiorum , Burmannorum, Oudendorpiorum studiis Lugduni
Batavorum cum variorum notis prodicrunt. Quaecunque enim ad Martianum
illustrandum cmendandumve scripta csscnt, sivc rccte sive sccus dicta csse
viderentur, ipsorum auctorum verbis quantum ficri posset intcgris servatis
nominibusque adjectis complecti vokiit; ucque in editoribus tantum substitit,
quorum sane cxigua opera ante ipsum in enarrando scriplore omnium diffi-
ciUirao cerncbatur, vcrum etiam aKorum commcntarios, Barthii advcrsaria,
Salraasii exercitalioncs PHnianas, Arntzcnii misccllanea, Vonckii spccimen
criticum, Bondami varias lcctioncs, et quoscunque practcrca ahquld iu trans-
cursu de Martiano annolassc nosset, In usum suum convertit, Ipsos denlquc
illas quas Imitabatur edltlones dlligenter excusslt excerpsltque; recentiores
Martianum parum respexlsse notum cst, quorum si qucm adhibltum vldcbis,
ogo plcrumque, sl quid fortc occurreret, Kopplo contuh. Hlnc autcm sequebatur,
ut interna quoque commcntarii indoles eorum potissiniuni ingcnium referret,
iindc matcriam opcri pctiissel; quos ctsi minime contemnendos auctorcs dixerira,
hodie tamcn satis constat et in docta farragine coaccrvanda haud raro moduni
excessissc, et rcm criticam non tanta cum cura et diligenlia quanta nunc tieri
soleat faclitasse, et in reprehendendis aliorum scntcntis justo intcrdum accrbiores
fuissc, ncquc efficerc potui, ut Koppii annotatio liis naevis omnino careret;
nonnihil quidcm rcsecui vcl contraxi, ubi praeter ncccssitatem sibi indulsissc
viderctur, scd omnia nequibam, quin color ingcnuus viriquc ingenium periret.
Una tantum in rc et ipsos illos Batavos acerrime rcprchendebat ab eorumque
aucloritatibus ct cxcmpHs longissime discessit, sed ut simul etiam omncs phi-
lologiac rationcs susque deque habcrcl, in lcctionc inquam conformanda atquc
dijudicanda, quo in ncgotio ita plerumque vcrsatus est, ut diplomaticum potius
quam crilicum cognoscas. Et prinium quidem conjccturis uti pertinacissimc
renuebat: quas hcct ipse ex bcalissimi ingcnii fontc inlcrdum praeclarissimas
funderet, tamen Barthiorum ct Hcinsiorum vcstigiis dctcrritus cane pcjus et
angue mctucbat, ac ne manifestissima quidem lectionis menda sinc extcrna
auctoritale corrigcrc audebat; quod ut in pkirimis ahis scriptoribus, quorum
mehor fortuna fuit, omnino probandum foret, ita in Martiano, quem innu-
merabih'um hbrariorum mscitia corruptissimum ad nos pcrvenisse constat, sic
certe temperandum erat, ut etsi conjecturas, quae opinione tantum niterentur,
rcspueret, correctiones tamen, quae ipso sententiae tenore interua cum neccssitate
confirmarentur, recipere ne dubitaret. Nani si qua lcctio ex orthographiac
tantum pronunciandive diversitate .orta vidcretur vel ah"unde extrinsecus sivc
ex ipso scriptore sive ex ahquo fonto, quem ille ante oculos habuissot, corrigi
posset, ipse Koppius sine nha haesitatione emendabat, qua ipsa in rc haud
scio an interdum audacius grassatus fuerit correxeritque quae non librariorum
sed ipsius Martiani peccata essent; ahas contra mutatioues, licet scnsus cvidcn-
tissime flagitaret, acriter recusabat, nisi in uno ahquo codice cxstare vidisset,
saepe philologos increpans, qui veteres scriptores pro arbitrio refiugcrent ncc
VI
fincm audaciac iisquam invenirent. Sed hac in causa nec ego valdc ei repu-
gnabani, satius ipse ratus parum quam nimis audaciae ad vetcres iibros
emendandos attulisse, et si quid posteris corrigendum relinquamus, librariorum
errores cjse quam nostros; scd multo aegrius ferebam, quod nec librorum
scriptorum copia, quam habebat, ita eum uti videbam, ut philologorum,
quales niinc sunt, desideriis judiciisque omnino satisfaclurus esset. Quae
res monet, ut quantum equidem indagare potuerim codicum indicem, quos
vcl a Koppio ipso vel ante cum usurpatos invenerim, ocuHs Tuis subjiciam.
Priraum igitur quos a viris doctis ante Koppium commemoratos novi hi sunt:
1} Vulcanii codices, quorum etsi semel tantum in notis ad §. 80o men-
tionem invenics, accuratiorem tamen notitiam infra cx ipsius Vulcanii vcrbis
accipics. Praeterca Grotius ad §. 644 Vulcanii se codicem scqui narrat, qui
nura scriptus fuerit an editus, decernere non audeo.
2) Grotii codex, singuhs fere paginis commemoratus; quas praeter hunc
appellct mcnibranas (ij. 858) optimas ($.849), quia praefatione ipsius careo,
ignoro; codices autem quos ahquoties nominat Basileensem ($. 810. 860. 951),
Lugdunensem ($.644. 860. 951), Vcicetinum {§. 64i. 772. 860. 951), haud
scio an nihil nisi editioncs sint antiquissimae ^ icculina (1499), Basilccnsis
(1S52), et Lugduncnsis (lo59), quod num recte conjecerim, ii quibus harum
ipsarum copia est cxistiment.
5) Codex Lindenbrogii sive ut Grotius eum appcllarc maluit Tihobrogae,
quo is in Gcrmania usus esse dicitur {§. 468. 804).
4) Bongarsii codcx, cujus lectiones ad duos priores libros es bibhothcca
Bcrnensi pubhcavil AValthardus (§. 5!. 56, ncquc ahus esse videtur quem
Walthardum in mcdium protuhsse ad §. 19 annutatum est).
5) Barthii codices in Adversariorum hbris ct commonlariis ad Statium
identidcm adhibiti. Si non phircs, duos ccrte fuisse colhgas cx iis quae ad
§. 21. 152. 570 lcguntur; unum tamcn prae ceteris extohit membranaccum
VII
{§. 22) bonac antiquiorisquc notae quam omncs ($. 20), queni et cascum librum
ibidein ct thcsauri instar sibi carum diclt.
6) Vossianus codex quantivis pretii , ut Arntzenii vcrbis utar {§. II),
cujus cx Miscellaneis cjus lcctiones passim Koppius repctiit.
7) Bondami exccrpta, quibus illc in Variis Lcctionibus usus cst.
8) Codiccs quos Salmasius in excrcitationibus ad Solinum idcntidom
adbibuit; scnicl phitcarios bbros appelJat {§. 644), ut Mediceos innuerc vidcatur,
alibi {§. 700) tantummodo antiquissima cxcmplaria sc vidisse tcstatur.
9) Codices antiquissimi Leidenscs, quorum passim mentio cxstat in
notis Oudcndorpii ad Appulejum, Munckeri ad Mythographos, Burmanni et
ahorum, ut Ilemstcrhusii quoquc (ad §. 905), ucquc aHos essc arbitror, quos
fidos appcHat Gronovius in loco ad §. 905 alLito. Quinque commemorantur
in nota ad §. 29, quo tamen numcro haud scio an ctiam unus altervc sc-
quentium contincatur.
10) Libri manuscripti qui in Wesschngii Itinerariis commemorantur
{§. 615. 608. 669).
11) Cauchianus codex a Burmanno commemoratus {§. 903).
12) Codcx a Zinzerhngio laudatus in loco ad §. 2 allato.
15) Scriveriani duo a Meibomio ad librum de Musica usurp.ati, quoruni
tamen altcrum etiam in primo libro {§. 57) ab Oudendorpio excitatum invenies.
14) Wassii codices tres ad §. 6oi et 659 commemorati, quorum unus
vetustissimus Collcgii Corporis Christi Cantabrigiensis appellatur.
Sedulo collcgi, quae ex commentariis Koppianis peti possenl; quac si
in nonnullis minus accurate enotasse vidcar, vcniam dabis plerorumque
illorum librorum usu destituto; plurima tamen culpa ipsorum virorum do-
ctorum erit, quos constat illa aetate codicum notas neutiquam tanta cum
diligentia distinxissc, quantam hodic philologi adhibere solent. JNcque Kopjjius,
ut plerumquc illos imitabatur, vel de iis codicibus, quorum primus ipse
lcctiones edidisset, quidquam scriptum reliquit, unde propius eos quam ex
vm
anuotatiouibus pcr commentarium dispersis cognoscere liceal; quodsi de non-
nuUis salteni accuratiora affcrre potui, debeo hoc Fcdero, Yiro illustrissimo
atque eruditissimo, Magni Ducis Hassiae consiliario aulico ct bibliothecae
Darmstattensis praofccto, quem quum olim Koppii in usum ahquos codices
inprimis Anghcanos contuhsse nossem (vide §. 27 et J9o), statim postquara a
Te certior factus cram, nihil quod ad pracfatiouem ahquam vcl prolegomena
perlinerct in schcdis defuncti rcpcriri, precibus adii, ut quae ipse de codi-
cibus a Koppio usurpatis haberet mecum communicaret, ncque insignis viri
humanitas spem meam fefelht. Quorum igitur codicum, qui apud Koppium
primum commemorantur, a xedcro notitiam accepi, hi sunt, omncs, ut ille
affirmat, membranacei:
1) Bodlejanus primus Oxoniensis, formae majoris, charactcribus mi-
nuscuhs scriptus sec. XI, in catalogo hbrorum MSS. Britanuiae ct Hiberuiae
numero lo97 insignitus.
2) Bodlejanus sccundus formae quadratae minoris sec. XHI vel XIV
num. 3115 art. o, duos tautum priores hbros complectens.
5) Mertonianus formae maximae eleganter scriptus sec. XIII vel XIV,
in eodem catal. I. 2. (collcg. et aul. cod. p. 25) numero 7o8 notatus. Hujus
raro tantum. mentionem facit Koppius {§. 7. lo).
4) Britannicus musei rcgii {§. 92 extr. lol) sec. X vel XI num. 2683
art. 4 in c^talogo codd. Harlejanorum in musco Britannico (IV voll. foL
1808 — 12, cujus tamcn collalio sub hbri tertii principium substitit.
o) Cantabrigicnsis, cujus lectiones a Beutlejo editioni Grotianae adscriptas
invenit Fcdcrus hac nota addita: „MS. bibl. publ. Cautab. oOO aunoiuim";
uude colHgit cum esse, qui in catal. MSS. Brit. ct Hibern. I. 5 num. 2454
sive publ. 2ol insignitus sit, non qui ibidcm p. 158 num. 14o8 sive colL
S. Bened. 181 cxstct antiquissimus, quem equidem ^'Sassii potius codiccm supra
commcmoratum essc existimo.
6) Denique Darmstattcnsis, olim Coloniensis, formac quadratae mem-
n
branaceus, ciijus haec descriptio lcgitur in Cat. codd. MSS. bibl. ccc]. metrop.
Colon. p. 138: „Cod. 105 alt. 10; lat. 8 Martiani Minci Fclicis Capellae libri
duo de nuptiis philologiac et Mercurii, ejusdem libri VII de artibus liberalibus,
glossae etc. liber scc. IX dignus." Monet taracn Federus hunc titulum
in codice non inveniri, sed in principio quidem haec lcgi: „Iste Martianus
genere Cartaginensis fuit, studuit autem primo" etc. , in fine autem: „Martiani
Minei Felicis Capellae Afri Cartaginensis de armonia liber nonus explicit
feliciter" addita insuper tabula inscripta: „hi sunt tropi XV hoc est formae
canonum qui peraguntur in cithara XXVIII cordarum", simili ut videtur illi
quam Koppius p. 726 ex codice Monaccnsi exhibuit; praeterea non noni sed
dccimi potius scculi manum videri contendit; recentiorem tamen essc non
posse ipsnm Koppium colligere memini ex nota Tironiana in glossa ad §. 1S2
conspicua. Hunc quippe codicem Federi benevolentia sibi commodatum ipse
Mannhemii contuleratj rcliqui, quorum pariter ipsc lectiones collegisse vi-
detur, hi sunt:
7) Dresdensis, et ipse, si recte comperi, membranaceus, cujus tamen
ultra secundum hbrum mcntionem non inveni.
8) Hugianus celeberrimi professoris Friburgensis, pariter ut videtur in
fine secundi libri desinens.
9) Basileensis, cujus in duobus prioribus libris passim mentio exstat,
10) Reichenauensis, nunc Carlsruhensis, qui secundum Darmstattensem
plurimuip utilitatis per totum opus praebuit.
11) Ettenheimmiinsteriensis, qui pariter nunc Carlsruham translatus est,
octavum tantum librum continens.
12) Monacenses, qui septera numero commemorantur, sed ut unus
tantum eorum (C) totum opus complecti videatur; alius (F) in quarto tantum
libro coramemoratur, alius (G) intra priores duos consistit; verum et reli-
quorum collationem non ultra secundi libri finem accurate persecutus esse
videtur, siquidem rara tantum in posterioribus eorum mentio exstat (§. 731.
n
740. 840); primus modo (A), cujus iii principio rarissimus usus erat, ad
sextum et septimum librum saepius adliibetur.
13) GueHerbytanus, cujus leclioncs a Cortio enotatas in margine libri
Lipsiensis {§. 7) Koppius invenerat, unde et Cortii variantes interdum appcllavit
{§. 8. 43): sed hae quoque in line secundi libri deiiciunt (§. 220).
14) Postremo accedunt lectiones in Norimbergensis libri margine ab
ignota manu nescio unde enotatae, quarum quum frequentissima in duobus
prioribus libris, tum etiam in sexto hic ilhc mentio exstat; probae pierumque,
sed ut ob eam- ipsam causam correctionum interdum potius quam vctustae
auctoritalis speciem prae se ferant, hcet Koppius eas pari semper cum libris
scriptis loco habuerit.
Vides, Vir Ilhistrissime, haud profecto exiguo apparatu instructum
Koppium ad Martianum cmendandum accessisse, quem etsi facile arbitror
luultis praeterea augeri potuisse, quia Martianus scholarum in usum, quibus
per ahquot sccula unicus fere veteris disciphnae fons erat, multis exemplaribus
divulgatus esse videtur, tamen si antiquae et bonae uotae codices fuerunt,
non exiguum cmaculandae lectionis adrainiculum crat. Sed hac ipsa de quae-
stione, quae in re critica factitanda primaria cst, impcrfectum tantum ct
niutilum nobis judicium rehquit, utque nonnulla, quae dc codicura suorum
aetate ct indole fortasse traditurus erat, morte ipsius intercepta sint, facile
tamen quivis commentarium ejus lectitans intelhget, pari plerunique auctoritate
omnes apud cum fuisse, nec ponderanda modo verum interdum ne numeranda
quidcm eoruhi suffragia visa esse. Nam quum duo tantum lcctionum genera
distingueret, vulgatum et quod scriptis hbris contineretur , ihud quidcm, si
nuUus codex contradiceret, acerrime retinebat, idem tamen, si ita videretur,
haud raro ex unius/ manuscripti auctoril;ate lectionem rehquorum omnium
silentio confirmatam corrigebat; quod ut recte interdum fieri nemo negat,
temerarium tamen essc omnes concedcnt, nisi singulorum virtutcs accuralissimo
cxaminc perpqnderis famihasque et classes eorum distinxeris, praesertim quum
aliud periculum sit, quod ipsum Koppius non satis evitasse videlur, ut si
quos ipsi codices contulcrimus, his quasi paterno quodam amore faveamus
corumque auctoritatem cupidius saepe quam tutiiis sequanmr. Quamquam
ne liorum quidem, quos sua ipse manu tractasset, lectiones onmes enotavit,
sed eas tantum, quas vel in usum suum aliquo modo convcrtore vellet,
vel quarum cnotandarum aliquam causam haberetj nec quamvis identidem
admoneute me adigi poterat, ut plenam et integram lectionis varietatem ex-
hiberet, quam inter inancs philologorum paleas referebat; quid quod carum
quoquo, quae in Grotianae editionis margine memoratu haud raro dignissimac
logimlur, pkis (juam dimidiam partem prorsus omiserat, quas si in posterioribus
libris paulo diligenlius exscriptas invenies, ego hoc mihi sumsi, ne quid mea
culpa in amicissimi viri hbro desiderari posset. Verum omnino typis expres-
sorum Hbrorum non qualem debebat rationem habuit; quorum qui Grotianam
editioncm antccedunt, uno tantum antcriorum vocabulo comprehcndit, ut ncc
quos potissimum inspcserit appareat, et falsa specics oriatur, quasi una ea-
dcmque illorum omnium Jectio sit, quam Grotius demum quocunque modo
immutaverit; quod longe secus esse vel ox duarum praefationum comparalione
apparebit, quarum altera principi altera Vulcanianae editioni praolixa est.
Principi enim, quae impressa est Vicentiae 'a. 1499 per Henricum dc Sancto
Urso, praemittitur epistola Francisci Vitalis Bodiani ad reverendum in Christo
patrem et dominum D. Joannem Chaoregatum divina providentia episcopum
Catharensem, ubi inter aha haec loguntur: ,^Verum inter cogitandum me
„non vulgaris tenuit admiratio: quum rei impressoriae dcxteritate omnes fere
„boni codices in lucem prodieVint, cur tamdiu dehtuerit Martianus, quem
„improssorum qui cupiditate lucri latebras omnes indagando solent esse dih-
„gentissiini, ut quippiam novi, quo magnopcre detinent mortales, aucupa-
„rentur, nemo ad hunc usque diem attentaverit imprimere; at sumpto Minei
„Capellae codicc in manibus illico destiti admirari; quandoquidem eum sic
„mendosum comperi, ut nec aguoscere auctorem suum posset nec agnosci.
n ♦
XII
„Itaque ego qnoque rei dlfficultatc tcrritus pcne retraxi pcdcni . . . nisi mc
„potissimum gcnerosa prudenlia et spectata ernditione adolcscens Dominicus
„Portensis cum quibusdam familiarissiniis cohortati fuissenf, quibus quum
„multa pcrvcrsa et falsa corrigi et in veratn lcclioncm redigi possc dicerem, .
„nunquam dcstiterunt, donec me ut hoc gravissinium et formidandum onus
„suscipercm perpulere, instantes ut quoad posseni cxcussis priscorum mo-
„numentis, unde Martianum fuisse mutuatum arbitrarer, novem ejus vo-
„lumina pro viribus emcndarcm. Supra duo milia a nobis loca rcposita
„sunt, quae ita esse multa et diligcnti lectione apud gravissimos auclores
„compcrimus; reliqua si qua sunt iis reliquim.us cognosccnda, quibus major
„in Encyclopaedia eruditio majusque snpcrerit ocium" etc. Vulcanius autcm
Brugensis, qui Martianum cum Isidoro Ilispalcnsi conjunxit in cditione Basi-
leensi iS77, in praefatione ad Gerardum a Groesbeck, episcopum Leodiensem,
ita de ratione operis sui disputat: „Arreptis in manus tam excusis quam
„manuscriptis Isidori codicibus, quos a multo tempore ex Hispania et Belgico
jconquisieram, dedi operam ut eum ab innumeris iisque foedissimis mcndis
repurgarem prislinoque suo nitori quoad ejus licri posset restituerem; hac ^
autem in parte eam rationem tenui, ut ne tcmere quicquam immutarcm
nisi consentientibus inter se vcteribus avnygd^ocg et errore cx ignorantia
scribarum vel operarum typographicarum orto manifesto se prodente. Neque
enim eos mihi imitandos censui, qui religiosa quadam diligentia sese jactitantes
,(quam tamen potius inancm 'superstitionem aut ineptam ostentationem appel-
lavcrim) ubi plurium codicum manuscriptorum consensu locus aliquis, qucm
sensus ipse corruptum esse indicat, emendari 'potest, priorem tamen eumque
vitiosum textum retinere malunt, et variis lectionibus margines librorum
,pariter et lectores onerant. Ego vero hasce varias lectiones nonnisi quum
„utraque lectio tolerari possit apposui. In Martiano Capella eundem
„ordiaem sum secutus; quem, quum non minus quam Jsidorus corruptus
„esset, ad vetustissimorum codicum fidem, quos mihi partim typis excusos
XIII
„partini niaiiu exaratos clarissimus vir et jiivandae rei literariae studiosissimus
„Basilius Aucibachius J. C. suppeditavit, emcndavi, et scholiis partiin ve-
„teribus partim mcis illustravi, ne verborum scabrijies atque obscuritas, cui
„duobus praecipue primis hbris ct rehquoruni initiis et clausuhs studuisse
„videtur, multos ut hactenus ab ejus lcctione deterreret." Et haec quidem
in itinere auctumnah, quum unum diem Erlangae versarer, ex ilhus biblio-
thecae copiis festinanter exscripsi, uUerius comparando progredi nec tunc
poteram nec nunc hcct, quum praetcr ipsas Grotianae cditionis plagulas
resectas, quales typographo Koppins tradidcrat, nihil ad manum sit, unde
de antiquorimi cxemplariam vel siniihtudine vel discrepantia judicium laciam.
lUud tantum conjectura assequi mihi videor, Grotianam maximam partem ex
Vulcaniana expressam esse, ut si typograplii peccata excipias, quibus Gro-
tianus textus scatct, muUae lcctiones, quas Grotio Koppius tribuit, Vulcaniiim
potius auctorem habeant, in primis autem pleraeque variantium, quas idem
Grotium in margine posuissc credidit, non ahae sint ab iis, quas Vulcanius
sc, quia ambigua optio esset, in margine adscripsisse ait; quae enim cx suo
ipsius codice Grotius vel commemoranda vel recipienda censet, plcrumque
in notis demum affert nec raro ipse lectionem a se vulgatam damnat corrigitque,
ut facile appareat novam illum recensionem nec voluisse nec dare potuisse.
Verum haec hactenus; quae ideo tantum praemouenda videbantur, ne quis
hanc editionem ad nostrae aetatis rationes criticas severe exigat falsave specie
deceptus lector plus exspectet, quam vel ego praestare potuerim, cui furtim
tantum inter typothetae specimina corrigenda unam alteramve lcclionem ad
paucorum codicum fidem tcmere mutatam reslituere hcuerit, vel septuagenarius
senex, in quem vel eam ob causam philologis nihil juris sit, quia quaecunque
haberet sibi non philologorum schohs debuerit. At enim vero si quis ex bono
et aequo ilUim existimaverit, facile inteUiget, haud profecto contemnendam
operam Martiano suo praestitisse : muUa ex codicibus suis correxisse, quao-
frustra veleres exercuissent, multa meuda aperuisse, quae nemo ad hanc
XIV
usque aetatem odoratus esset, nmltis vel solo interpretandi acumine sensum
reddidissc, quibus viri docti violentissima remedia adhibuissent, postremo si
uihil aliud certe anteccssorcs suos longissime superasse. Quorum Walthardus
(Bernac 1765. 8.) et Goezius (Norimb. 1794. 8.) duos tantum priores libros
sine certis rationibus ncquc idoncis adjumentis instructi leviter modo et in-
concinne emendatos ediderant, inquc pluriniis non minus a Grotio pependerant,
quam vel Capperonerius, qui hbrum quintum repetitioni rhetorum Pithoea-
norum a se institutae (Argent. 1756) adjunxerat, vel ipse Meibomius, qui
librum nonum subjccerat antiquae musicae auctoribus septem a se editis
(Amst. 1652. 4.); ipse autem Grotius, qui in integro opere edendo Koppium
proxime quamquam plus quam duccntorum annorum intervallo antccessit
(Lugd. Bat. 1599.8.), quatuordccim annorum puer, quamvis praecocis ingenii et
adjuvantibus Meursio, Lindenbrogio, ipsoque summo J. J. Scahgero, tantae
molis operi neutiquam par fuerat, praetereaque instantibus scilicet nundinis
Francofurtensibus typographi opcrani tam negligenter rexerat, ut et ahis
mendis foedissimis et in primis co inlcrpunctionis genere TNIartiani oratio inqui-
naretur, quod obscurissimo scriptori etiam spissiores tenebras ofFunderet; quo
tamen ipso argumento luculcntissime apparet, Grotium assequendae IMartiani
menti parum idoneum fuisse. Si quidcm in media intcrdum periodo orationem
abrupit novamque sententiam litcra adoo majuscula posita exorsus est, ubi
sensus sine ulla intercapedine continuabatur; ahbi vero intcgra vocabula vel
commata excidere passus est, coque dcfectu tam paruni oirendcbatur, ut ne
in notis quidem lectores de eo corrigondo admonuerit. Ilac autem in re ne
Koppii cditio laboraret, quoniam mihi editoris fiducia co:rcctoris munus tradi-
derat, cjuanta potui diligentia curavi, ncc nisi paucis in locis, quorum mcn-
tioncm in margine subjeci *), ita pcccatum esse conlido, ut scnsus turbaretur.
*) V. 2o4, lin. lo lcg. setjuenlinn pro setjuentem. — P. 581, lin. 2 lcg. ^e* profecto, decipula
sl ndsiruxeris. — P. G09, lin. i2 !<•;;. vnoriTaQXOV. — P- 624, Vni. ult. log. 5i ineiireltir , repertum
id es-set, qnod requisitum est ; nunc non metitur. — P. 710, lii:. 15 leg. spunn({enae.
XV
Unum tanlum dolco mc non ut par crat efficere potuisse, orthographiae con-
stantiam, quam ut omnino Koppium parum curasse supra monui, ita ncc in
constituenda lectiono clih'gentcr servavcrat, ut liaud raro dubius hacrcrem,
utrum ratione an neghgcntia aliquid vcl commissum vel practermissum ab eo
existimarem; sero lantum ihud mihi sumsi, ut quiim cditorem revcra vacillasse
hoc in gcnere intellcxisscm , unam ccrte rationem ct nieum qualecunque ar-
bitrium scquerer, quamquam eodem tcmpore alia graviora ingruebant, quae
ab his nnnutiis curam meam intcrdum avocasse facile profiteor. Nam quum
hactenus dc iis maxime vcrba fcccrim, quae ad Koppii opcram reclc cxisti-
mandam pertinereut, jam eo ventuni esse intelligo, ut de me quoque aliquanto
accuratius loquendum sit; non ut nliquam meam opcram jactcm, quae ne
tanli quidcm esse mihi visa est, ut nomen meum vel in titulo operis vcl in
commentario rcliquo virorum doctorum gregi intcrponerem, sed ut et Tibi et
lectoribus rationcm rcddam eorum, quae me vel Tua voluutas vel meus erga
socerum Tuum amor vel ipsius opcris caritas aliqua pcr consuctudinem con-
tracta in commentario maxime adornando quamvis imparatum multisque ahis
ncgotiis districtum suscipere coegit. Licet cnini initio illud tanlum socero Tuo
rccepissem, ut specimina typographica pcrlustrarem atquc corrigcrcm, inox
tamen intcr ipsam operam intelhgebam, uon ita comparatas esse Koppii schcdas,
ut integrae typothetae manibus committi possentj quas etsi vivus ipse iuihi
tanquam absolutas preloque paratas tradidisset, tamcn ingrucntc torpore scnili
et praesertim memoria labante non amplius valuerat cam in formam rcdigere,
iit omnia inter se aequabili quodam tenore rcsponderent nec quidquam aut
abundaret aut deesset; immo collectaneorum farragiucm haud raro alicnis
locis intruserat, quaccuuque extremis temporibus cx aliqua lecrione annotasset
quoquo modo ad Martianum rctulcrat, nonnulla bis terve posuerat, iu uni-
versum autcm, ut senes solent, tam profuso orationis gcncre usus erat, ut
si omnia qualia quanta scripsisset typis mandarentur, in duplicem fere molcm
liber excrevisset nec tamen plus sed fortasse etiam niinus ad illustrandum
scriptorem contulisset. Nec ipse renuebat, quo minus liic illic aliquid reciderem
vel praetcnnissum supplerom, meminique, quum novissime ad nos viseret,
insigticm ejusmodi mutationem, quam in specimine typothetico fecissem,
valde ipsi probari; quod tamen quum donec ipse viveret inter corrigendas
tantum plagulas a typograplio madentes fieri posset, in duobus prioribus libris
parcius factum est, neque adeo opus erat in his, quos jam ante ahquot annos
integro etiam mentis vigore elaborasset, quorumque in argumento mythologico
et astrologico ex multo inde tcmpore accuralius versatus esset; multo magis
nccessarium erat in rehquis septcm, quos quum ipse ideo tantum prioribus
adjunxisset, iit integrum Martianum ederet, non quod eorum argumentis
multum delectaretur vel hberahum artium historiam apud antiquos data opera
cognovisset, vel eam ob causam multo minore cura tractaverat. Non hoc
dico, nihil industriae Koppium ad hos quoque hbros illustrandos contuhsse;
nemo me magis, qui ipsius schedas identidem tractavi, incredibilem viri
laborem admirari potest, qui in tanto aetatis cuhnine jejunissimos et frigi-
dissimos auctores, quosque antea vix fando nosset, graramaticos, rhetores,
musicos, arilhmeticos lectitaverit, excerpserit, et cum scriptore suo ita conr
tulerit, ut spinosissimarum disciphnarum rationes recte eum percepisse appareat;
verum haec omnia enotata potius quam digesta erant hmamque extremam
desiderabant, qua sola in tanta argumentorum ariditate elegantioribus hominibus
commendari poteraut; qua de re etsi saepius Koppium monuissem, tamen
postremo taedio rei captus schedas suas quales erant prelo conmiittere con-
stituerat. Quapropter dici non potest, quanta nie voluptate affeceris, Vir
Illustrissime, quod socero Tuo fuuestissimo casu nobis crepto, quum ad Tuum
arbilrium omnis hujus negotii sors rediisset, non modo ad fincm ilkid perduci
permisisti, sed etiam mihi eam veniam dedisti, ut immortalis viri monumentum
in eam formam redigerem, quae tanti nominis memoria non prorsus indigna
esset; quo facto etsi multum mihi laboris accessurum esse videbam, ipsa
tamen pietas, qua dcfuncti manes prosequebar, tale oflicium detrectare non
XVII
paticbatur. Nam si ab integro res institucnda fuisset, multos alios viros cloclos
huic ncgotio administrando longc niagis idoncos fore inlclligeba?Ti; Koppii vcro
rationes neminem mclius quam mc notas Labcrc pcrsuasum crat, quas ctsi
ncutiquam omncs probarcm, tamcn rcligiosissimc scrvandas arbitrabar, nc,
quod illius uomen prac sc ferrct, alicno ingenio conscriptum vidcrctur, operisve
concinnitas cx propositorum divcrsitatc laborarct. Quamvis igitur extcrnam
schedarum formam passim rcfinxcrim, alias in brevius contraxcrim, aharum,
ordiuem mutaverim, nonnullas etiam proi'sus resecuerim, vestigia tamen
ipsarum nonnisi ibi dcserui, ubi aut apertc crrasse aut ne sibi ipsum quidcm
constitissc Koppium animadvertercm; dc mco pauca tantum ex vctcribus ple-
rumquc scriptoribus adjcci, quae quum ad illustrandum Martianum opportuna
cssent, illum tamcn uon adliibuisse vidcrcm, vcl quia Gracca siue intcrpre-
tatione Latina aegre legcbat, vcl quia nondum ad ipsius notitiam pervenerant.
Quo ex gencrc hic inprimis nominandus est Mjthographorum, quos primus
nuper ex codd. Vaticanis Angelus Majus cdidit, tertius, qucm nunc proba-
biliter Magistrum Albcricum appellamus *); cujus etsi raram menlionem in
commcntario iuvcnies, quum plurimus ejus usus in duobus prioribus hbris
esse dcbucrit, ob id ipsum hic eum data opera commcmorandum duxi; fucrat
adeo quum omnes illius locos, qui Martianum spcctarent, ad calcem operis
subjungcre constitueram; sed hoc quidem consihum abjcci ob nimium corum
numerum ambitumque, pracscrlim quum Bodii merito nunc etiam facilior
nostris hominibus aditus ad cos pateat; mentioue tamen bominis eo minus
superscdere volui, quia praeter ipsum Martianum etiam vctcrem ejus inter-
pretem Remigium Antissiodorenscm identidem adhibuit, cujus quum com-
mcntarii ipsi etiam nunc in bibliothecis lateant **), speciniina saltcm, quae
illic exstant, lcctoribus editoribusve nostri futuris haud opinor ingrata erunt.
*) Coof. Fiid. Jacobs in Zimmermaani ann. discipl. antiqii. 1831. n. 132,
*♦) Conf. Montfaucon bibl. T. I, p. 92 b; Fabr. bibl. med. aevi T. VI, p. 187j Riiickerl blst
philos. T. m, p. G40..
m
XVUI
Ceterum non dubito quin me quoque in hoc genere multa praeterierint, qui
quum omnino satis imparatus ad hoc negotium accesserim, tum ne postea
quidem tantum ei temporis impendere potuerim, quantum rci difficultas postu-
laret. Nosti, Vir Illustrissime, quibus et ipse domesticis calamitatibus conflictatus
sim fere eodem tempore, quo Tu recens ereptum socerum lugcbas, floren-
tissima uxore intempestiva morte amissa; cujus casus pertiirbatio si quid
vesti"ii in hac quoque opcra reliqucrit, Tu certe pro humanitate Tua cou-
donabis; praeterea autem tot crant ofiicii academici negotia, tanta variorum
generum inipedimenta cum munere professorio conjuncta, ut, hcet multa quae
jani proposfta et promissa essent huic pictatis officio postposucrim, plerumque
tamen nonnisi feriatos dics ei impendendos habucrim; quod quantam festi-
uationem urgente semper typotheta excitaverit, quum simul et specimina
typo^raphica corrigenda et schedae impressioni praoparandac essent, nemo
nisi expcrtus satis cxislimabit. Omnino ex ea opcris forina, qualis nunc
prodit, difficultatcm laboris, quantam ego exantlavi, nemo satis intelligere
potest; quod non ideo dico, ut operam meam ambitiose vcnditem, sed quo
consilio oinnia quae hucusque praefatus sum, ut in tanta rerum omnium
adversitatc lectorum aequanimitalem implorem, ue aut ab cditore ipso, senc
emerito, exspcctcnt, quod vel intcgris viribus arduum fucrit, aut vicarium
correctorem ut sui juris editorem taxent, qui si iilud praestitit, ut propo-
situm opcris consiHum exscqueretur, susceptae fidei satisfccit. Quanquam
sic quoqne non minora quam in lectione cmaculanda Koppium etiam in com-
mentario effecisse, nemo profecto infitiabitur ; qui quum praetcr Vulcanii
notulas, quas ipse rectius glossas appellavit, et paucas Grotii, quarum adeo
partira vere pueriles essent, partim in omnia aha evagarentur, nihil fere, quod
ahcujus usus csset, ab antecessoribus traditum invcnissct, sua ex penu integram
ac perpetuam annotationem rehquit, qua etsi non omnia omnium desideria
aequaverit, tamen primus omnium obscurissimum scriptorem iu clariore Juce
posuissc aditumquc ad eum vel mediocriter doctis liominibus aperuisso con-
XI.V
sendus est. Nam quocl ipse acerrime seniper qiium in omnibus ut arbitrabatur
pbilologis tum inpriniis in antecessoribus suis reprebcndcrat, quod baud raro
cxpeditissimos locos magna cruditionis nube obscui-arcnt potius quam ilkistrarcnt,
diilicilcs autcm siccis pedibus atque silentio transircnt, multis ccrtc in locis, prae-
sertim carminibus, quorum intcrdum per afTectatam scriptoris doclrinam tunio-
remquc diccndi vix sensus apparct, ita evitavit, ut nibil ipsius cnarrationibus
clarius jucundiusvc lcgi possit; nequc cxiguus eorum numerus est, quibus unus
omnium ex profunda sua cruditionc vero locutionis vcl scntentiac Ibnte aperto
lucem atque perspicuitatem afTudit. Scrij)tores Afros, quibus IMartiani oralio vcl
ipsa gcntibtate maximc aiTmis est, Appulejum, Arnobium, abos, idcnlidom iii
auxilium vocavit, neque imitatorcs cjus, ut Fulgentium Saxoncniquc Gram-
maticum , compararc neglcxit; quo in gcnere iicct, si pbilologus fuisset,
aliquanto accuratius vcrsari potucrit, studia tamcn viri ne in boc quidem
argumcnto, quod propius nostrum cst, contcmni possunt; ipsum autcm libe-
ralium disciplinarum orbcm quantum ipse Martianus aninio con^plexus tanto
cum doctrinac apparalu ilkistravit atque auxit, ut, qucm iu Jincm oHm bi
libri ab auctorc scripli sunt, nunc dcmum rursum usurpari Icgique posso
videantur. Et boc quidcm loco cxspectare poteras, ut et de ipsis artibus
cjclicis, ct de Martiani gcnere, consilio, et auctoritate pkiribus agcrem; scd hac
cgo disputatione editionem opcris tamdiu exspcctatam ctiam amplius rcniorari
nokii, praescrtim quum vidcam bac in causa de nonnulbs alitcr mihi judi-
candum fore, quam soccro Tuo placucrit; qui quum scriptorum suum, ut
fcre lit, cupidiore animo amplecteretur, prctium cjus binc inde ccrte nimis
extulit majorcmque ejus quam rcvera fuisse videtur erudilionem existimavit;
quippe si quid apud ipsum cum antiqui scriptoris dicto aliquam simiHtudinem
haberc animadvcrtissct, illico hunc ei ante oculos fuisse conjecit, mukarumquc
rerum, quas cx aliorum libris strictim exscripscrit, accuratiorcm notitiam
haud scio an perpcram ei tribuit; qui quanta intcrdum oscitantia vcl optimis
auctoribus usus sit, in scxto maxiinc bbro apparet, ubi primarium <^jus fonlem
XX
Plinium cliam mmc liabcmus. Totum igitur huuc locum, qui est dc fontibus
et ingcnio Martiani, in aliud tempus dilFeramJ unum hoc data occasione
moncl)o, quia neque a Koppio neque ab aHo quoquam satis animadversum
essc video, multa ex Varrone Martianum pctiisse vidcri, quod non modo
ex iis locis apparet, ubi tantum non auctorem illum prae se fert, ut in
Dialectica {§. 555), in Gcomctria (§.578), ct *) in Astronomia {§. 817), verum
ctiam cx iis ubi ab ipso discedit; nain quod in extremi hbri limine (§,. 891)
Mcdicinam ct Architcctonicam a deorum conspectu removct, apcrtc contra
Varroncm dictum est, qui quuin non de septcm scd de novem disciphnis
hbrum cdidissct, quorum unum de Architectura fuisse Vitruvius (in praef.
libri VII, p. 191 Bip.) tcstatur, ihas quoque duas rehquis soptcm adjccissc
v^idetur; quae si rccte observavi, fieri poterit ut ex Martiano si nihil ahud
tamcn ahquas principis cruditionis Romanae rchquias hicrcmur. Facile tamcn
patlar ahos viros doctos, qui magis in hoc htcrarum gencrc versati sint, hanc
milii disputationem praeripere; iteruni enini rcpcto rehquorum studiorum
mcorum rationes niniis ab iho argumento remotas et fuisse et nunc quoquc
csse, ut nec quando rcdire ad Martianum possim sciam, ncc majori fiducia
ohm aliquid me in co iUustrando pracstaturum pohiceri audcam, quam nunc
praestitisse mihi arrogem. Quod forte fortuna ad me delatum facrat negotium,
slrenue et soUcrter exsecutus csse videor; dc operis ipsius laudibus mcrilisque
Koppio quidquam subtrahere rehgioni duxi; quae si interire nolui quantaque
potui externac formac commendatione iUustrare studui, satis habcbo, si ct a Te ct
quicuuque praeterea immortale iUius nomcn justa cxistimatione prosoquuntur,
pictatis mc oflicio satisfccisse neque extremum tanti ingenii monumentum indigne
dehoncstasse judicatum fuerit. Vale, Vir lUustrissime, mihiquo favere perge.
Scripsi Marburgi ipso die Koppii mortis anniversario vn. Kalcnd. Apr.
fflDCCCXXXV.
*) Oiiam cniiQ il)i etyiuologsam proponif stellanim a statalo, cf ipsrtin Varronis cssc Popina
(j). 205 ed. Cip.) cx Cassiodoro anuola^it.
M A R T I A N I
MINEI FELICIS
CAPELLAE,
AFRI CARTHAGINIENSIS,
DE NUPTIIS
PHILOLOGIAE ET MERCURII
LIBER I.
T
u quem psallcntem thalamis, qnem matrc Camocna §. 1
Progenitum pcrhibent, copula sacra, deum:
Tu quem] Satura, Martlaiti ainlca, hos versus Goez. — Corrcxi lios -^ersus non accuratc cx-
canlt in laudcm Hynienaci , qui cst dcus nuptiaruni, scriptos. Alii Urania (GatuU. 61, 2; IVonii. Dio-
id cst, naturaliiim conccptionum. Glossa ( iu nys. 53. pag. 823 Falk. 5 Claudian. epitlialam. Pal-
cod. Monaccnsi B, aliisque) — Istam quldcm inter- ladii ct Scrcnac 31), alii Tcrpslchore (Piocl. ap.
prctationcin Vulcanlus, Grotius, Goezius, onincs Phot. p. i>24 Ilocscli.), aliiCalliope, alli ipsa Ve-
rcccperunt , quamvls facilc pcrspicere potiiissent, ncrc natum Ilymcnaeum fcrunt. Sunt adco , qul a
non Saturam hosce versus pronuntlasse ; scd ipsum mortallLus genus eum duxisse pcrhiLeant (Serv. ad
Martlanum, patrem nimlrum qiilnquagenarium, poc- Aen. 1, Gol. Lutat. ad Stat. alil). Patrem taincn
tico splritu afflatum, qulppc qui a filio dclndc Bacchum exprcssls nostcr vcrhls nomlnat. Rcctc
(8. 2) In IIs rcprchcndatur. quldcm: Ilymenacus cnim a Sencca (Mcd. 110)
psaUentem] I{L-&C(QiCovta- psallere vix alils appcllatur
nisi poetls scqulorls aol, et Inprlmls Chrlstlanls uCandida TJii/i-sigeri proles generosa L)/aei.«
freqHcntatum. Goez. — Cavc crcdas ! Utuntur Camoetia] Idcm cst ac si dixlsset Musa. Vidc
hoc verho Sallustius, lloratlus, Qulnctlllaniis, Gcl- inter allos Iloratli (In carm. see. 62) hacc:
llus, Macrobius, alU, et itcruni nostcr Infra (§. 924). — — — » acceptusrfue novcm Camoenis. «
matre^ Claudlanus XXX, 31. Hymcnaeum 3Iusa copula sacra^ Ita u copiilam sacrain Jeum« dixit,
progenltum ctlam faclt: ut Valerlus Soranus, slvc allus quispiam vctustis-
nllunc Musa <jenitum letjit Cijtherea ducemque slmiis pocta «Saturnla sancta dearum. Qnod est
Praefecit thalamis; ntillum junxisse cubile Graccaulcum Illiid pliirimoriini poctarum ^icc T9^£«a)y.
Hoc sine, nec primas fas est atlollere taedas.o Sacra dcum copula, dils ipsis vcnerabilis. Hincque
2 Martiani Capellae lib. I. §. i.
Semina qui arcanis stringens puguantia vinclis ,
Complcxuque sacro dissona nexa foves:
Nanique elemcnta ligas vicibus, mundumque maritas:
in ICtoriim libi-is copula , cum sacra res sit, quae sivc initla, rcrum adliuc mixta esse vidcautur (conf.
nimirum inviolahili foedcre conjiigioquc liomiues jnn- Claudian. de rapt. Pros. 1, 248 sc(ju.)
gat , pro ipso concubitu , consummantc conjugia, puijnantia] Semina pugnantia sunt diversa ct
ponitur. Justinianus imperator cap. 26 de nuptiis : contraria sibi clemcnta, quae discordem concordiam
• Si cnim ex affcctu omnes introducimtur nuptiae, Ovldii coneiunant, quam plurimi poetac ab co mu-
ct nlliil impium , nec Icgibus coutrarium in tali tuo sumtam celebrarunt. Barth. (adv. p. 961) —
copulc cxspeetamus , quare praedictas nuptias in- Pcrmulta dc dlssonis Lic cx arithmctica et musica
liibcndas cxistimemus ?« Ilinc copulare cst con- afferrl possent; scdpraestat, iuferiori loco (§. 209)
jungere niiptias , rafoquc focdcrc par bominum col- bac dc rc uberius agcre. Ovidil versus, quos innult
ligarc. Impcrator Gordianus c. 8 cjusdeisi lituli: Burlbius, bl sunt (met. I, 8):
»In copulandis nuptiis spcctanda cst cjus voliintas, »Nec quidquam nisi pondus iners , conqestaque
de cujus conjunctionc tractatur. « Et copulari , ma- eodem
trlmonio conjungi e. 23 cjusdcm. Et ab cadem mcnte Non beiie junctarum diseordia seinina rcrum.»
• dextras co/>MZare« dixit in Aululai-Ia Plautus, qiiia At magis etiam Iiuc faclunt Iloratil (cp. 1, 12, 19)
maniiin tradcrc cuipiam apud ^ctcrcs sancta erat bl versus:
firmaqiie amicitiae sponsio. Bahth. (ad^crs, p. S^-l.) " Quid velit et possit rerum concordla discors :
Ilaec ille: sed slbi non constat vir doctissimus. Empedocles an Stertinium deliret acumen?
Oblitiis cuiin biijiis interprctationis eundcm Martiani vinclis] Yliicula suiit niiptiae ^cl conjuginm.
locum paulo infcrlus (p. 961) sic explicare studct: Juvencus libro 4 :
• Copiilam dcuin dlclt, cujus auspiciis conncctltur »JIujus ijermano rursus sociahile vincliim
corjws tcrrcstris molis coclcsli animo, quae duo Deberi , (jeneiis pcreat ne portio lapsi.o
dcuni coiistltuere sapientes vctcrum pbysici tradi- Barth. (p. 961).
dcre: vide Occlluiu et PHiiium Iibro2.« — Equidcm dissona] Dlscrcpantla; ut infra (§.92): «Quae-
baud sane pcrsplcio ciir uiystcria quaerat Bartbius <l«c elcuicnta ligct dlssona ncxio.n Atquc bac de
iii verbis, quae iiibil bubeiit dubitatlonis. Sed Iii rc conferas vclim Lucretium (ij, ^441), ct Senccam
crrorcm indiictus essc vidctur prava In Ilbris cdilis (natural. quacst. 7, 27, p. 808 LIps.), ct Ovldium
scriptionc vocis dcihn cuin circnmflcxo. Noii eiiim ('" fast. 1, 105).
pluralls, scd singnlaris est, acciisaudl casu. »ieA-a] Conjiigium aut rcm adco Indicat potlus
semina] Elcmenta. Scinina sunt Lucrctlo cor- concubinarlam. Apulcjus libro 2 : nct a ncxii qui-
puscula, iu quac corpora quacvis rcsolvantur. Clau- dcin venerco bospitis tcmpera.» BAnxii. (p. 1242).
diauus (48, 1): uQuIsquIs solliclta miinduiu ratlonc — Itcrum altius petit >ir doctus, quod cx antcec-
seciitus Semiiia riniatiir rerum.u Goez. — Distln- dentibus manifcstum cst tnecti ab bymenaco pug-
giiit iioster iufra (§. i 7) iiiter semiua rcrum et cle- nantia. ■>
mcnla, ita ut elcmcuta jam scparata, scmina autcin, eletnetUa] Fingilur Ilymcm.-js connubio cle-
Martiani Capellae lib. I. §. 1.
Atque auram mentis corporibus socias:
Foedere complacito sub quo natura jugatur.
nicnta jnnxisse, quantumvis contrarla corum vis essct
Ita Sencca (natur. <juacsL 7, 27. p. 808 Lips.):
• Nonnc vidcs quam contraria inter se elemcuta slnt ?
graTia ct levia sunt , frigida ct calida , Lumida ct
sicca. Tota liujus mundl concordia ex discordibiis
constat.a IJ pcrspcxit ctiam Lactantius (2, 12).
E poctis pracscrtlm ^lanlllus (1, 141) rcm tanglt,
ct slcut Ovldius (nict. 1, 18) cliaos cx llcslodi
thcogonia (IIC) dcscribens canit:
nObstabatqtte aliis aliud: auia corpore in 7ino
Frigida pii(jnabant calidis , liumentia siccis ^»
ita Glaudiauus (Mall. consuJ. 75) corum rcconcUia-
tioncm :
— — » — — nrursumque receptis
IS'ectit amicitiis (juidnuid discordia soluit.»
Unde ct Hymcnacus (ap. Statium silv. 1, 2, 18o):
— — — — II ipsum iti contiubia terrae
^iethera , cum pluviis rarescutit nubila , solvo."
ct auctor PcrvIgUil Vcncrls v. [JO :
tCras erit quo primus aether copulavit nuptias.»
E Graccorum ctlam pliUosophls Empcdoclcs (ap.
Diog. Lacrt. 8, 7. p. 558 Mclb.) statucrat, quatuor
elcmcntls acccdcre TO vslxog ct Tr)v (fLXlav. At
is c dissidio potlus clcmentorum coutcnderat orlri
mundum, pcr anilcltlam autcm In prlstlnam condi-
tioncm xbv 6u)aTQOv (conf. Marc. Antonln. 12, 5.
p. 116. Gat) redlrc. Multo magis ad nostri scn-
tentiam faclt, quod illlco post Chaos Amorcm ortum
eumquc dcorum omnlum antlqulsslmum esse vetercs
ar&rmant, Ilcslodns, AcusUaus, Parmcnldes, Plato-
quc (sympos. p. 178, Tim. p. 47 Stcph.); iVrlsto-
telcs (dc mundo o. ct mctaph. 1, 4) Scxtusquc Em-
plrlcus (9. adv. Phys. 7 p. S49 Fabr.). Dc physica
ratlonc discrcjiantia ncctcndl confer practcrca Ery-
xlmachum mcdlcum apudPIatancm (sympos. p> 186.
187) addeque Stobacum (in ccl. 1, 42, 2. p. 687
Ilccr. et noslrum (§. 912). Ex codcm Platonc Ap-
pulcjns (dc dogm. Plat. 1, 17o. p. 194 Oud.) de
clementis:»quac quum Inordlnata pcrmlxtaquc essent,
ah IIlo aedlficatorc mundl , deo , ad ordinem numeris
ct mcnsuris iu ambltum deducla sunt.<< Idcmque
(de mundo p. 554 Oud.) : conlrarioritm pcr sc na-
tura flcctifur , ct cx dissonis fit unus Idcinipic con-
centus. — — SIc fotius mundi suorum instantia
initlorum inter sc Imparcs convcntus pari ncc dis-
cordantc concenttt natura vcluti muslcam tcmperavlt.
rVamijuc humidls arlda — confiindit, ununique ex
umnilins ct cx uno omnia juxta Ilcraclltum consti-
tult " ccL
wieifcMs] Mutua vicc. Valcrianus scrmonc prlino,
alli. Bautu. (p. 961.) — Ellipsls cst vocls altemis.
itinritas\ Maritare dicuiiUir qui fueciinduin ali-
qiild faclunt. Vlctor MassIUcnsIs 1. 1 Gcuescos :
uI'ons scalet et diti prolem virtute marltat. '
Alcimus Avitus 1. 1 :
«Liftttfa inaritavlt sitietitis viscera terrae.*
Iloratlus epodo 2 :
II adulta vilium propagine
.Ulas maritat populas. »
Baktu. (p. 961).
auratn metitisX Sic Flaccus dc eadem ratione
dixit : iidlvlnac pai'ticulam aurac. « GnoT. — Addc
hnlc Iloratii (sat 2, 2, 79) loco Vlrgllli (Acn. 6,
746) dc purgationc anlinae versus:
nConcretam exemit labem, purumqtie reliqtiit
Aetheriutn sensum atqtie aurai siitiplicis ijnem.'
foedere complacito^ Claijdlanus (51, oo) »Tuo
primac libantur foedcre noctcs» Goez. — Focdus
pro coujuglo a nostro acclpi plurcs doccbunt inferl-
ores loci (§. 25. 51. 91).
1 *
4
Martlani Capellae lib. I. §. 1.
Sexus concilians, et sub aniore ridcm:
O Hjmenaee decens, Cypridis qui maxima cura es:
SC.VM5] Qui i^jlstotelem (dc miiudo S) legerit,
liOn dubitabit liune antc oculos fuissc nostro : adeo
congruit cum co, vel iu boc ipso cligendo cxemplo.
conciliajts] Grotius quidcm concilias 5 sed Ulud,
quod rccepi, praeter Bartbii (adv. p. 961) ct Vossil
(Arntz. misc. p. 197) codices, Cantabriglcnsls quo-
quc, BrltannlcHS, BasUcensis, et qui ad IVorlm-
bcrgcnsis librl marglncm notatl sunt , babent.
oiHOj'e] Dc Aniorc , deo ma\Imo (conf. Oppian.
dc vcnat. 2, 411, et Iluglum in libro vcrnaculo scr-
monc scrlpto »dc mytbo" p. 190. 191), quem
omnia exstlterlt. Ita enim et Ovidlus(ber. i, 161):
«IVobilltas siib atnore jacet» (conf. palaeogr. crit. III
§. 130). Verumtamen totum loeum iterum conferentl
mlbl videtur, a nostro Amorem socium dari Ilymc-
naeo in concillandls elementis secum pugnantlbus.
Ita cnlm QulnctUianus (in dcclam. 14. p. 159. cd.
Oxon.) Amorem depinxit, »quasi pcr cum rcrum
naturac sacra prlmordla totlusquc mundl clcmenta
crcvcrlnt, qui tencat nune figafquc rixantia et dc
contrarlls pugnantlbusque semlnibus molem pci"pc-
tuac soclctatis anlmarit. « Quod Quiuctiliano »90-
tfwarwrarov et /f£)ii<?rav poetae appcUant Gracci cietas perpctua«, boc nostro »fidcs« est.
(Atbenaeus 12, p. 599. 600 Casaub.) nosterque
(§. 72o) »puerum herilem», cquidem allo loco (pa-
laeogT. crlt. III §. 150) disscrui. Cui quum Cbaos
olim adjungcrctur (v. supcriorem not.), verislmile
cst, ab antlqulsslmo jain temporc adserlptam fulssc
potcstatem elcmenta ligandi, ct yancov ■&e6u.ovQ,
sicut cx Ilcslodo (tbcog. 12o) addit Oppianus (In
balicut. 4 , 23). Memoratu dignum est , similla Or-
pliouin doculssc , adeo iit iiostcr cuni ante oculos
liabuisse ^idcatur. Namquc ab inlllo Argonaiitlco-
rum (12) ilJc babct:
decens^ A'enerls atque Gratiarum cpitbeton Ily-
mciiaeo Gratiarum consanguinco attiJbuitiir, qiiod
illani gratlam pulcrltudincm non nunquam comitan-
tcin elquc adbaercntcm, quae faclllus scnsibus at-
qiic animo percipitur, quam verbls cxprimi possit,
dcsignat. Horat. (L. 1. od. 18, 6 et I, 4, 9): «te-
qiic dccens Veniis« — nGratiae deceiites.« Goez.
— Scd nostcr infra non Vencrem tantum (§. 905)
sed et Florain (§.888), ct «sclcntlac fontcmu, quin
Claudiaiiiis ctiam (cons. 6 Iloiior. 557) uacrcm»
deccntem appcllat, ita nt rcstrlngi vix possit Loc
'AqxccIov [liv JfQcoza XAOJ^S aixayaQXOv epltbeton ad unum alterumvc.
avayy.rf^' Cijpridis qui maxima cura cs] Nani tcste Clau-
Tiul XPO NON, og k?,6xcv6ev drteiQeCioL- dlano (51, 51); »IIunc musa gcnitum lcglt Cjtbe-
6iv vxp oZxoig
Al&eQU, y,ul dupvij ^eQicoJtia xvdQov^EPii-
TA, cct.
Adde eundcm cadem rcpetentem paiiloInferIus(419).
^r/em] Ainbigiia cst scntcnfla. Intelligi cnlm
potcst nilyincnacum pcr nupfias fidem adderc conju-
galemu: sub cnim saepc pro m usurpatur. Alli
locum forsan maluerint cxpllcarc ulnfcrioris condl-
tionls fidein essc quain ainorcmu, quippc qiii antc
rea ducemque Praeposiiii fbalainls« Gnox. — Ilorat.
L. i. od. 14: »curaque non levls. « Et Catullus (iii
niipt. Jul. et Maiilli 01 seq.):
i\7/ poiest sine te fenus,
pama riuod bona comprobet ,
Commodi capere j at potest
Te volente : quis htiic deo
Compararier ausit ? —
GoEZ. — Scd vcrba composult noster ad illud Vir-
Martiani Capcllae lib. I. §. 1.
Hinc tibi nam flagrans ore cupido niicat:
Seu tibi quocl Bacchus patcr cst, placuissc choreas,
Cantarc ad thalamos scu gcnitricis habes,
Comcre veruifcris florcntia hmina sertis
^
gilii (Acii. 10, 137): Vcncris jiistissuua cura« ;
qnociiiii eoiifcr Iloratii (od. 2, 8, 8) iijiivenunKpic
piiblica ciira. « IVoininis Kyprogcnciac ctynion, qiiia
Lii Cypro gcnlta fiicrit, alTcrt Ilcsiodus (tlieog. 199);
addc Ilyninum in Ycucrcm (2), qui Ilomcro adscri-
bitur, ct Pindarum pluribus locis.
micatj Orc micarc Cupidlncni Ilymenaco di\it,
phrasi totics ab jii-Isfacncto ct allls sQcoTLy.OLQ cx-
prcssa. A'ide qiiac plurliiiis iu scciinda cditlone
Alusaci notainus. Barth. (p. 961) — Miulnic (]ii-
pidincm intclligo dcuin, sed cupidltatc flagrare Ily-
mcnaciiin. Certc nostcr quum miilta, tum et liaee
a Claudiano luutuatus est, apud qiiem (In cpitbal.
Pall. ct Cclcr. 41) Ilymcnaci ctlaui ndiilcc micant
ocidi. u Appiilejus (mct. 6. p. 401 Ond.) «rosas
micareu dicit, et uostei' iufra (§. o8o) nflammam
micare. «
seu titi] Scnsus cst: nScii placuissc cborcas
babcs Baccbi (is enim saltatioiubus praecst, uudc
(pilsquls illc cst Orpblcoriuii auctor, qui propcdicm
fortc a nobls noYum spcrct dlcm, canlt: og
T£ £;^€ig x^iovvde ;^OQ£VTa-.y. pr. in bjnm. v. 9)
— scu cantare ad tbalauios babcs mati'is Calliopcs,
vcl (ut alii voliint) Uraniac. Guot. — Baccluim Pro-
pertius qHoqiic (2, 23, 94) >iclioii patrcm« appel-
lat, et nmcdliim iu eo essc« (2, 23, 94) Hnglt (v.
Burmanu. ad b. I.). rVoti practcrea simt TibuUi (2,
, i>o) versiis :
nAgricola et minio suffusiis , Bacche , iitbenti
Primus inexperta duxit ab arte choros.n
Atque apiid ciindcra (1, 7, 58) idcm dcus
'Movit et ad cerlos nescia membra modos.*
choreas^ Scribcndiim «placuissc cborcls. •■ Bac-
cbiim cborcarum clioragum vcl unus jVnacrcon do-
ccre abiinde posslt, ad ((ucm vises. Bartii. (p. 9G1).
— De Baccbo cborago nemo est qui dubitct (conf.
Tibiill. 1, 7, 58 et 2, 1, 56. Casaubon. de sat.
pocs. Insert. in Crcn. musaco p. 28). Cur autcm
3Iartianus scriberc non dcbucrlt »tibi placuissc cho-
reas«, causam ncquc dociiit Barllilus, nc(]uc doccrc
potult. Vulgataiu Igltur ser»a>i Icctionem, (jiiain et
a Bacbcto (siir lcs cpifrcs d'0>idc I. p. 156) appro-
batam cssc vidco.
comere^ Claiidianus (de nupL Ilonor. 202) :
» Tu festcis, lli/menaee, fuces, tu, Gratia, flores
Elitje ^ tu (jeminas , Coiicordia , necte coronas.*
Apud Ovldlum (fast. o, 219) (]uoque
» Prolinus arriiiiunt Charites nectuntque coronas.»
Itaque nostcr in&a (§. 888):
ilpsa etiam fulcris redimicula nectere sueta
Flora deceus trina an.via cum Charite est.<<
Attamcn et Baccbo scrta placuissc Ovidius (fas!. o,
54o) canit:
« Bacchus anutt flores : Baccho placuisse coroiiam
E.v Ai-iadnaeo sidere nosse potes.«
Idcmquc alils locis (trlst. 1, 6, 2):
nDeme meis hederas , Baccliica scrfa, cotnis.i
ct (o, 5, 5) dc poctls Baccbuiu eclcbraiifibus:
«Festaque odoratls innectunt iempora scrtls. «
Vcncri itcm cum comitibus tribuU Cypriurum auctor
(aj). Atbcn. lo, p. 672 f. Casaub.) :
H Se 6vv an<piii6?.OL6L q)L?.ouasidrj ? 'A<pQo6irt]
nXe^afiiri] Gzsfpdvov? svcodiaq, dv&sayah,^
"Av y.£(pa/.al6Lv £^£vto ■&£aL XiitaQoyQi]d£fivoi.
6 Martiani Capellae lib. I. $. 1.
Seii consanguineo Gratia trina dedit:
Connubium divuni coniponcns Calliopea
verniferis] In 3Isto libro offendi wem/^m. Quod guincus omnmo erat Sufficit cnim sangiiine con-
sanc •\crum cst. IVam vcrna faccre ostia vidcntur ncxos cssc, ut iUo nominc insignii-i possint (I. 1
additac. Is mos midtis a nobis ct aliis alibi traditus §. pcnult de suis et legit hcred.). Baccbo placcrc
est Dauth (p. 961). — IVonBongarsii tantum, sed clioreas Euripidcs caiiit apud Strabonem (10. p. 470
Vossii ctiam .codex (Arntzcn. misc. p. 497), Darm- Casaub.).
statteusis et tres c Monaccnsibus (C. D. E.) vernificis Gi-atia <rina] Hoc cst » tria concessit, Tultum,"
(juldcm liabent , scd in aliis vuJgata lectio cxstat, voeem et gestum.« Gloss. ap. Vixc.ix. — Gratiam
quam rctinui , siijuidem Graccum iaQOTQ€(pi]g ea trinam dixit ut infraL.IX: »Suada dccens trlna anxia
expriinitur, ct noslcr alio loco (§. J>70) simili figura cum Cbarite est. « Quid non nugamiui glossatoresl
«Acruicomac oli\ac« utitur. Vcrnifera adjcctivum Grot. — Ncutiquam sic lcgitiu- infra (§. 888), ubi
rst, pariler atquc scrta , ct substantivmu corona Grotius versus confudit, siquidem i>Flora dccens*
pcr cUipsin omissum. primum legitur, ct deindc »j\ec Suadau cct Per-
liminn\ Limina sponsi, qnibus nova ingrcdc- peram quoquc critici (ap. Fidgcntiimi p. 13 Munck)
rttur niqila, scrtis oruari solita fuissc , testcs sunt ternas viragines in ter ternas mutaturi crant, quod
CatuUus \iiA cpitb. Pclci ct Tbct. 284) dc floribus profecto non fccissent, si fontem cognovissent , e
canens: '^ quo Fulgcntius bauscrat j)lavtiaumu enim imita-
tjlos itidistinctis ple.vos tulit ipse corollis turus crat , id quod nullo ncgotio perspicicnt, qui
Qtieis pennnlsa domus jticundo risit odore.' utrumqne locum comparaverint. Sed nostcr ipsc ante
j.Squc Ilicroclcs, qui ( ap. Stobaeum seriu. G5. oculos babuisse vidctur Claudiaiii illud ( in laud.
p. 414 Gcsn.) «x)vQatg xaT£6T£i.ii.uvuig« scribit Scr. 88):
tT^VQUi-^-OV chtI yvi'atx6g ijtstgayovdiv." Dc i>Ternaquc te nudis innectens Gratia membris.*
ungcndis postibus vidc nostrum infra (§. 149). Similitcr Sidouius (carm. 11, 115. p. o67 Simi.) :
consangtuiuio^ Consanguinei sunt OfiOJfaTQLOt, *Hic triplcx uno comitatur dratia nexw:
ut Cbaritcs et Ilymcnacus^ utriusquc enim pater pro quo nodtim posuit Uoratius (od. 3, 21, 22).
Bacclius. Alii tamcn Gratiis patrcm adscribmit Jo- connubium^ Ubiquc in Mss. per !\ simplcx csf-
■\cm. Dc matrc etiam discordia, aliis Auiouocn, aliis primitur. Goez. — Cave credas. Malum igitur fa-
Enrymcdusam vocantibus. Grot. — Consanguineus ctum, quod Goezius falsam iu quibusdam codicibus
fratrcm notat cx altcro parentum solo. Yidc Ania- scrLbendi rationcm in contcxtum rccepit, idqlie con-
num, Alarici consiliarium, ad sententias Paidi, Cu- tra communcm , quam scquimur, lectionem.
jacium obscrv. libro 11. cap. 26. Baiith. (advcrs. Calliopea\ Musarum baec princcps cst, qnam
p. 961). — Aiio ctiam modo IIvincnacHS Gratia- Ilesiodus (tlicog. 79) jtQO(peQt6TaTr^v aJtaGkov,
rum consanguiucus dici potcrat Is cuim quum Bac- PJato (Pbaedr. p. 2o9 Stepb.) JtQed/SvTaTTjV, alius
clii Iilius cssct, Baccliusquc paritcr atque Gratiae Mov6cov :tQO[xaTayeTtv (Mcm. dc Tacad. des in-
patrem babcrent Jovcm (Cornut IV. D. 15. p. 161. scr. V. p. 185) appcUat, oliusquc (antbol. Gr. 1,
Gal. Thcognid. scntent 15), barum lUc consan- 67, 29) ipsi Uraniac antepouitj cuique Moscbus
Martiani Capellae lib. I. $. 2. 7
Carminis auspicio te probat annuere.
Duin crebrius istos Hymenaei versiculos , nescio quid inopinum intactum- 2
que moliens, cano, capillis respersum albicantibus verticem incremenllsque lu-
(iJ. 5 , 73) , Hcsioduin iinitatus , ro y^vxsQOV Dum] Profccto mirnm , ab oDinihus intcrpretl-
6t6[JUC tribnit; quam c Latinis etiam Lucrctins (G, bns, ct Grotio ct novissimo Goezio, vcrsus illos
95) nrequicm bominuni , divunKjue voluplatcni", Saturae adscribi, quum quinquagcnarius .llartianns
Ovidius (fast. 3, 80) «primam sui cbori" dixit, Virgi- ipse nistos cano« dicat FefcUcrunt ucnipc cos
lius (Acn. 0, 525) pro Musis omnibus ponit vcrsu: vcrba, quac paulo post sequuntur, Dsatura commi-
» fos, o Calliope , precor , aspirate canentiv ; niscens. <c
Iloratins (od. 5, -i, 2) «reginam", ac Plutarclius nescio qiiid inopiniini\ Sacpc Ciccro vcrbis nno-
(ui orat vit. p. 801 ct sympos. 9, 13 p. 743) rcgum scio quidn usus est; pro Arcliia 7: r,nescio nnid
comitcm appcllat. Apollinaris Sidonius autem cpi- praeclnnim: idcmqnc ( orat. partit. 21) inopinata
tbalamium caneos (carm. 14, 6) Calliopen ctiam in- csse dixit admirabilia -^ parltcrquc Iloratius (od. 5,
vocat, codcmquc verbo, quo noster, probare ntitnr. 1, 2) carmina laudaturus » 7toR prius ca audita*
annuere^ Vcrborum in biscc vcrslbus construotio praedicat. Nescio quid igitur neutiquam cum con-
eorum(juc iutcrpretatio sic faclcnda esse niibi vidctur: tcmtu dictuni, sod de grandi conaminc, quod ct
• O! tu , copida sacra, Ilymenaee, qucm pcrbibcnt verbum wo/iVi innuit. Ilacc (;uidcm Martianus pat<'r 5
dcum tbalamis psallcntem, niatre Canioena gcnltum, scd prorsns contrarium sonflt infcrAonions fJIus.
qui semlna mundi pugnantia vinculis ai-canis strin- Iluic enim adscribcnda sunt quac scquuntur, et
gcns, complcxuquc sacro fovcs dissona nexa. Vici- sic quidcm vcrba construenda: ii^Iarflanns (Gllus),
bns (mutua vlcc) enun clemonta llgas, mundumquc non pcrferens vcrticem (patris) capUIIs albicantibus
marltas, at(|uc auram mentls corporibus socias, foc- rcsporsum Incrcmentisque histraIII>us decurlafum
dcre complaclto, sub quo natura jugafur, sexus iueptlas aggarrlrc, intcrvcnit dicens : quid istud mi
concilians, ct sid» amorc fidcm. O! Iljmenaee patcr« ccL
deccns, qul Cypridis maxima cura es : binc enim tibl capiUis\ Ordlnem tantum > orborum, cx Ilugiano
cupido flagrans orc micat, scu placuissc tibl cboreas, codice ct in libro Norimbcrgonsi ad margincm uo-
quod (qui;i) Bacebus patcr (fuus) cst, scu canfare tata lcctione, mufavL Forsau iu PrlapcUs (77,2)
ad fbalamos gcnilricls (a Vcncro) babcs, scu li- nosfor logoraf:
niina florontla scrtls ■\ornIfcris comere, consangiii- nmeumque caius
nco (fibi) Grafia trina dedlt (frcs Gratiae dcdc- Cum barba caput albicet capitlis.x
nint) ; Calliopca conniibium diviim componcns pro- Pariter Saxo Grammaticus (G. p. 11 G) qul Mai-tianum
bat, tc anniiere auspicio carminis. « (Si^e cboroae imltandum sacpius, ut Sfcpbanius docuit, slbi pro-
tibi placcaiit, qula Baccbus pafcr tuus cst ; sive positoraf, «iVlbicct" scripslt ii(juani|uam scuio ca-
cautarc ad tbalamos a Vcnerc matre, slvc llinlna pillus. «
scrfls coronarc a Graflis consangiuneis tuls baboas: inavmentisqtie lustralibu-s decuriatumj IIoc cst
Calliope omnlno approbabit, ([uod annuis ausplclo quinquagonarlum, qui jam dccom lusfra porcgorlm.
caraiinis). i Vulc. — Lustralla certiim cst a mulfifudine lustro-
8 Martiani Capellae lib. I. §. 2.
slralibus clccuriatum, niigales ineptias aggarrire non perferens, Martianus inter-
rum Jici, incrcincnla vcro dccuriata dccuriani lustro- Capella vocaLiJum nec possum ab eo non profectum
rum non possunt signifieare, aUoqui quinquaginta credcre. Agellius ideni usiu-pat I IVoct. 2: i>Sed
tantuni annos natus sit scncx , qui alterum tantum tLeoreniatibus tautum nngalibus diJatrantes, objur-
aevi penc vult confccisse videri (?). Eruditus, sed gationc justa incessivit. « Idem : »ct alia quacdam 7m-
durl eloquii, scriptor rfect«ria<Miii curiac jam immu- galia proferebant. « Zcvzerl. (critlc. juvcn. promuls.
ncni, vacantcm cx ofiiciis municipalihus ct urbanis 19, Jj9 in Scliminck. synt crit. p. 227.) — Vos-
in sua sibi patria dicit, cuicritum volcns cruditionis slanus codcx nngulas ineptas : sed cum ctiam alil
quadam incxspectatac ostentationc diccre. Scio Ter- 1« ineptias conspircnt, parum abcst, quin cum
tulliano cjusdem gcntis scriptori decurialem numcrum Bartbio lcgcndum censcam nugales ineptias. Arntz.
dcnarium cssc c. 37 de anima^ unde multiplicata (misc. p. 197) — Jneptias Bongarsius 5 Bodianus
per cundcm lustra liic capcrc possls, scd tuui im- vcro ct Vulcanius minus commode ineptas habcnt.
inauis numcrus cxcat (?). Et non vidco quoniodo Goez. — Ilugiamis codcx pcrperam inertias babet
illud, quod modo <Iiximus, non sit mclius : ita nulla pro itieptias. Mihi quidcm , quamvis ratio a Barthio
alia opus crit exactione. Bartii. (p. 409). — Prac- prolata rcjicicnda sit (quando(]uidcm proli.tum opus
stat profccto Viilcanil cxplicatio 5 siquidein rfeei«*irt- Martianus illius nonduni audicrat, sed paucos tan-
tus dici iicquit curiae immunis, <|iiciu excuriatum tum vcrsiculos) , Zinzcrlingii codex sufGcIt, ut cum
potiiis dixcrc Romani (.\on. Marccll. p. 5G cd. Par. co faciani. Acccdit, quod Darmstattcnsis ctiaiu a
IGli). ^ crbiim autcm decuriare quum signlficct priina inanii candcni lcctioncin habuit. Vox nugalis
in decurias conscribere (Cic. pro douio s. f. ibiqiie practcrca noii seinei a GcUio usnrpatiir. Et quamvi^
Maiiiit. p. 74. Gracv.), Iioc loco ciini aulcccdenti- maxlmi ctiani poctac Martialls (9, 1 , J>) , Calullus
biis incrementis lustralibus conjungcndum csse vl- (1, 4) , ct fortassis Horatiiis qnoque (sat. 1, 9, 2)
dctiir, ut sit »in dccuriam incremcntorum lustralium vcrsus siios modcstiac causa mxjas appcllcnt; boc
conscriptuS", Livio miles invalidus dictus. Ovidius tamen loco additum vocabulum ineptias illam cxclu-
( trist. 4, 8, 33) vcrbls: « dcccm luslris pcractis" dit Intcrprctationciu. Profccto eniiu patrein in vcr-
qiiinquagenaiium se tum fuissc signlficat. Seneca slbiis Ulis rcprchcndit filiiis , quippc qiii nllul scn-
(dc brcv. vlt. 4) : » Aiidics plerosque dicentes — — tlat magni in eis , sed nugas ineptas potlus , quac
sexagcsiinus anniis ab ofliciis ine dimittet"; ct PII- non dcccant scncscentem patrcm. 31inlmc igitur
nins Sccimdus (in cplst. 4, 25, 4) »leges majorem voccs »nugalcs incptlae« bic bono sensH accipl pos-
annis LX otio rcddunt. « simt, Id quod vidit jam Fulgentius, qul nostrum
ineplias^ In aliis libris lcgitur ineptias , in aliis Imitaturiis (inyth. 1. p. 3 Miinck. ) illoriim loco
nugulas. Ego vix dubito >cram Icctioncm cssc »tu- vcrborum scribit: »dum tibi rugosam sulcls anilibtis
(jules ineptias. Diininutiviim cuim illud tam prolixo ordlar fabulam. « Sed iitro nunc modo legerc ma-
opcrl minitnc congruum. Bartii. (advers. p. 409. lucris, sivc cuin Zinzerlingio , sivc cuni Grotlo,
974) — Quidain liiiri habcnt nugtilas ineplias, quod cujus lcctionem Basilcensis ctiaiu codex pracbct j
quis defcndcre possit. Scd aliain mcntcin mihi praclt scnsus mancbit idcm.
MS. in (jiio rcpcri ntujales inepiias. Digniuu boc ajjarrire^ An praeter nostrum allus qulsquam
Martiani Capcllae lib. I. §. 2. 9
vcnit dicens: Quid istud mi pater, quod nondum vulgata matcrie canlarc
depropcras, ct ritu nictantis antistitis, priusquam forcs aditumque rcseraris,
coinposito lioc vcrbo iisiis fiierit diiLitaTcrani. Qiium infraiititur: "quicsccrc cupicntcm coniiivcrc non per-
vcro scrioris acvi scriptoriLiis propriiuu fucrit, prac- fcrat. « GnoT. — JNictans antistcs c.;t matutinis lioris
positionlLiis augcre verLa (§. 45 not.)^ ipsiim illud ad aperienda populo fana oculis scinisonuuLus etiam
reppcrl in glossario Latino - Gallico (ap. Adcluiig in prodiens. B.irth. (advcrs. p. 974). — Populnni ad
glossar. nian. I. p. 152) cxpUcatum njalnglcr", quod, saera oLciinda invitantis. Sacerdotes cnlm homlncs
nisi a Latiuo garrire luccm acciperct , ncmo , puto, ad cacrcmonias celelirandas cnrmiiiiliiis ct quovis
Intelligcrct. modo allieere soleLant. ]\onius 3Iarcclliis : »!\ictarc
inlei-vetiit] Intervcnire Martlaniim non corporc, oeiilorum signifieanliam essc dcnotanint vctcres.
scd scrmone aiitumat. Estquc iiitcrvcnii-e mcdiuiu Plautus Asinarla: IVcque Ula uUI Lomini nutct, ni-
se dare rcLus dlssonls aut alloqiii uondum compo- ctet, adnuat. « Goez. — (Jiuodsl fonteni animad-
sitis. TertuUianus ULro dc patientia cap. 11 : «qiiia vcrtisscnt viii docti, c quo noster Lauslt (v. not ad
qua ex partc aut ciToriLus nosb-Is, aut 3IaII insidiis, voccm a(/i7nni) , melius eiiin Intellexissent. Certc
aut admonltioniLus domiui iniervcniimis , cjus officil qui nivlaiitem 3!artianum sopitum cxplicaturl sunt,
magna merccs, felicitas scilieet" SymmacLus lILro longius a vero aLcrrant. IVamque qui spiritu poctico
7. cpist JjG: »Ut quldquld eiilpae aiit crrorls incur- aOlatus vcrsus deelamat, sopitus dicl neqult Evol-
rit, contra Ililus mcrltum mco digncris interventui vcndus potlus Fcstus erat, qui »nietarc'< ait «oeu-
relaxarc." B.irtb. (advers. p. 974). loruin alioriimquc mcmLrorum nisu saepe aliipiid
(fuid islud] Parlter Appulejus (mct 1. p. 29 conai-i." Atque Itoe eliam loco varlefr.tcm non sohim
Oud.) : I. Quidlstud nil Socratcs?" gcstuum scd mutationcni quoqiie vultus dcnotat, si-
pater] Martianus filius cnini, ut supra oLscrva- quidein aL antlstitc oculos modo dcmitti, modo spar-
vimus, Martianum patrcm intcrpellat, cui delnde gi, Martianus dicere volult; Id quod ad ea, quac
pater respondct, filiumque pracmissa faLula dc nu- scquuntiir, doceo. Quod reliquum est, ex llugiano
ptlis Pliilologiae et Jlercurli Loiiis Instltuit artlLns. codlce varlans lectlo «Instantls" notanda quldcm est;
Slmlliter Ciccro ULrum dc officlis, quamvis ommlins scd vulgaris scrvanda.
utLlem, filio soli se tiadidisse finxerat Accedlt quod antisiitis] Sanc aedituorum est, non antistltum,
Mai-tianus in cxtrcmo totius opcris (§. 1000) filium aditus rescrare templorum. Et qiiis affirmabit, non
iterum alloqnltiir Loc versii: scripsisse aedituentis Lominem, qul quidvis admit-
cSecutc miijis nate ignosee lectitans.« tat, modo ne commanl sensu verLorum plane luci-
Vlde Igltur, quam absurda ad fincm secundi liLrl In dcque loquatur? Lncretius IIL. 6:
Darmstattensl codice haec slt glossa addita: «Satlra nCuncta cadaveribn^ coelestum tetnpla manebant
narra^it cuidain patil hanc fidjcliam, qnam idem Hospitibiis loca (juae compleraiU aedituenieis.'
patcr 3Iartiano reuarravlto B.uitu. (adv. p. 409).— Barthlus maviilt acrfiVweji-
nictantis] Evlgilantis. Gloss. — >'ictantis, ut tis me Invito. Ai«tze.>. (misc. p. 197) — Profecto
ncmo Ignorat, non cirto ZOV vvxTog, ut glossae vo- atro carLone notanda est cansa eliam propter qnam
lunt, scd a nivendo, unde couulvcre: qno vcrLo Barthius lociun cmendandum essc ccnsiut
2
10 Martiani Capellae lib. I. §. 2.
ilivoXoyElql Qnin potius edoce quid apportes, et quorsum praedicta sonuerint,
adilumque] Mallt fortassc quls adtjtumqtie : et yanio^oytCfi?- ^^am cnm in tcmplis niiptiarum sacra
sane dc antistite scrmo. Grot. — IVon placet, cum conficrent, ct liic de Hymenaeo cantitctj utrique
.rorcs aditumqueu milil Maitiauus junxissc videatur loco vcrbum couvcnirc dchel, quod utriusque rc-
tamquam synonyma, quod linjus acvl scrlptorlljus speclu dleltur. Bautu. (adv. p. 409) — T6 yvi-iVO-
familiare est et consuctum. An.>TZE>. (misc. p. 197 f.) XoylCei-V quld saplat iutelligo. Quonlam taniea va-
— Adytmn, quod Msta habent ct Grotius probat. rla lectionc niarglnl appicta codlcum divcrsa volnntas
In&a bls «adytorum fastiglis." Goez. — In nullo, subnotatur, cgo quoquc, quam ex nostro lcctioncni
quotquot vldi, codlce hoc loco legitur adytumnue, eonimcntus sum, non absurdiorem foile, in mcdium
sed in omnIl>us constans lectio cst, quam rccepi. dabo. Praefcrt casca scriptui-a |UOi_;}^0/?oy/C£i?= 1""^
Locum profeclo facilc lutelllgcnt, qnl Yli-gilium con- ut porlcntosuu» pulo, Ita veruui mllil persuadeo iiv-
tulcrint. Illc cuim Sibyllac Cumauac tcmplum dc- ^okoyl^iiQ Capcllae exaralum. Saue mcull au-
scrlbens (Aen. 6, 41 scqu.) fulsse ci canit «udilus c(oi'Is vlx quicquam aptius in lucem postln proditu-
centnm, ostia cciitiiiu«, pcrgilqiie : rumputo, glossls (idcjubciitlbus: ^iu^og' O iO^wTfOO?
afentum eral ad limen, cumVirijo: poscere fata TOJtog. Bartii (p. 974) — jTuiWVO/^.oyif fi? retinct
Tcmpus , ait. Deus , ecce Deusl Cui talia fanti Vossi.-mus codex. Arktz. (misc. p. 197). Fluctuat
yinle fores, subito non voltus , non color unus. hie plaiie leclio. Alil, et Inprluiis Bitptlsta PIus,
IVon comlae mansere cotnae, sed pcctus anhelum, Iiabcul Iltcris Latlnis (fumnolo<jisseis cl kuknologeis.
JHt rabie fera corda ttiment — — Scd yaixoP.oyl^ELg, ut sibl scnsiis conslarct, Bon-
' — Cessas in vota precesnue , • garslus aniplcctebatur. ]\il euim nisl mcras nuptias
Tros, uit, Aenea? Cessas? neque enim antc de- bae nugnlac incpliac rcsultant. Gokz. — IVempc
hiscent non legerat vii* doctus quac ab illis iiilerpretlbus jam
Attonitae magna ora domus.« — — — allata eraiit. Sed magls reprcliendeudiim , quod in
Omnia igitur apud nostrum lioc loco bene sc habent, textuiu receptuiu ab co istud yuiioXoylQELV , vcr-
inodo probc cuin intelllgas. Verbuin etiain niclare, bnm luaiKlitiim! Bartliiiim >ides ciim Icctloiic Mt-
..de quo siipra, cx illls Virgilii vcrbis iiiion voltiis, ctuanle Ilnctuare ct ipsum, quem quas in tcstimo-
nou eolor unus" cxpllearl potest. Parltcr »n?//aHffm nlum advocat glossas cave credas in cudicibus le-
munduni" idem poeta (bucol. 4, 50) diclt, ob advcn- gissc. Exscripslt eniin cas c Vuleanli Ibcsanro (p.
tnm nimiruui numlnls. Addc Lucanuiu (j, 212, 2J4). o/ili) , qucin ne laiidaret, eonsulto cavlt. IVon inagis
Scnecam (Agaiiicmn. 704) Luclanum (lov. Irag. 50. iglliir glossac Ulae adjuvant, qsjani qiiodlibet allud
tL p. 259 BIp.) cct. Icvlcon Graeeum. Quapropler lectlonem oinuium
reserai-is^ In cdltls 7-eserares , quod correxlt c simplicissimam ct scnsul maxiinc acconiiuodalam tjju-
rodice suo Grotuis. Conclniint Basilecnsls et Darm- vo/LoyeiQ Jn texlum rccepi. In allo cnlm Ilbro (pa-
stattcnsls^ ac sle cinendatum ctlaiii vidl ad margiucm laeogr. crlt. III §. 37G seq.) ubcrius dc variante dis-
hbri iNoriinbcrgensis. seriii ortliographla, ct iie iusucta se inorarl sinant In-
vnvoXoyEio] Grotliis cdldit yviivoAoylQeK;. teipretcs admomu, praescrtim autcm (IV. §. 326)
— In Gracca hac vocc non incpte aKI Ilbri niulant literam Gamma saepe pro sjurltii adbibitam esse
Martiani Capellae lib. 1. §. 2. 11
revelato. Ne tu, inquani, desipis, admoduuique pcrspicui operis iysogtuov nosccns
(p.[>2G5 add.ncyii. ad Apollodor. p. 266) dociii, id PYMJON, in alio (E) ErPYMl^ON, in alio
«£uod iu illo ipso veibo piobe advcrtit Sclmcidcr (in (G) EPOPYMYON , in Basilccnsi ETEPl-
lex.Gr.). Jaui vcro in codicibus .llonacensibus (B.D.) MJON , in Darnutatleusi HrHPLl/LQA'. Atque
scriptnni Icgitur TYMNOAOFIC: licebat igitur interprctes si auilieris vctercs, vix doctioi- abibis.
"OHVoAoyelg substituere, quoniaui, ut sacpc dixi, Corrupta cium haec trndunt : uEgeriuiion, i. c.
1 ariani scribeudi rationcm miuimc ciu"o , atqne I et resurrcelioncm vcl asccusionem vcl mutatioucm.
EI iuviccm poni (Quiuctil. 1, 7, lii p. 181 Spald.) Egcrimio Graeeuui verbum, i. c. surgo. Est enim
non nisi orthograpkiae prorsus rudes ignorant (v. Egc;-iuuon lijjcr apnd Graccos dc apotbcosi " ^
palaeogr. mca §. 277 not. EI). (piod sic evplanat alius (E): »est libcr, in quo
nej Lcge cum Ms. iiae, et dele intcrrogatiouis refertur, qualitcr bomines divi facti siut. » Quam
uotas. GnoT. — Rcctc ! lu aliis bil)liotbccae Lci- quidem cxplicationeui facilc apparct ab apotbeosi
densis membranis exlat non tu, tcste 31uucl;cro Pbilologiac dcsumtam cssc ab bomiuibus Grao-
ad Fulgeutii \irg. eout. p. 7i2 ed. Stavcrcu. Id si cac liuguac adco iguaris, ut ne ivaioco quidem
placcat, Non accipicudum cst pro nonne , dc quo > crbum rcctc scribere potucrint. Coutra bonae linigis
usu dlvi pluribus iu specim. observ. c. 5. Aiuntz. plcuissima Grotii uota baec est: «'Eyet.^Ollvrj(xelov
(misc. p. 198). — Budiaiius et Viilcanius babcut vox iiotba. 3Is. iyeQVtxtOV. L. iyeQ6iftov, vox nota
we: inalc! Goi:z. — Cur malc? Profccto pcrindc ^c! cx libro I\, iibi ait: Tunc iyiQ(jiitOV incffa-
esl iitro uiodo lcgas, siqiiidcm ab oplimis scriptorl- bile virgo concliidens. ScboliastesTbeocriti: z'fJ)'£.T'/.-
bus Ciceronc et Sallustio pro Gracco i'al ponitur ■Oa?.au'tcovTaulv(idexut,i6jfiQicQ.radl6ox}Qui
ne , quod alii scribiint nae , prout Graecam dipli- a xac .v^Qo^ayoQtvezcct, SieyeQTixa. Et ea quidcm
ibongiim alii literis AE , alli simplici E (§. OOo. • qiftic scboliastes xiCTCcy.oiUTjTLXCX , a Capclla xoi-
not.) reddcic maluerunt (Palaeogr. crit IX. p. 528). flTj6ig appcllantur, ut Meursius nostcr docult,
Infra apud uostrum (§. 52) iterum >ie repcries codcui quae vcro illc diey e OT cxa , a CApcUu iyiQ6iUOV
xanc scusu. Quld? quod Malaspitaa (v. comment. dici ego animad>erti: uisi qiiis malit dici Egersi-
ud Cic. ejp. ad Att. G. 1. T. I. p. 175 Grae^.) ncgat mon, utVarro in fragmcnto: »>ocis suscitabuluui caii-
antc Laurcutii Vallae tcmpora apud Lntinos dipb- tautiuiuque gallus galliuaceus.« Ilucusquc Grotius,
lltongo striptum nae invcuiri (coiif. ct Garatou. ad cujns coujecturam a Goezio in coiitextum receptam
Cic.'pro Mil. p. 2G0 Orcll. lii-itz ad S;iIIust. Catil. csse ut olim improbaveram, ita nimc probo, post-
p. 276 scq!!.). Sic iu iVfranii fragmentis (poct. scen. quam in illo, qiiem Grotius laudat, loco (§. 911),
n. p. 167. ISSBotbii) cditor temcre nae posuit pro ctsi omucs editl, practcr Grotiauam editiouem, in
ne, quod rcilc legitur apudiXoniuni (ji. 246 Mcrc). qua ecjersimon legitur, corruplum illud etjeiimion
iyio6tuov] lu Grotiana cdllioiic pariter atquc exliibcaut, in 3Ionacensi tnmen codicc (C) scriptum
in antcrioribus Icgitur iyeiQopivri(xiiov. Llbri au- ipsc vidi etjefsijmon , levi vocalium mutalionc^ in
tcm scripti vcrbiim mirificc variatum cxbibeiiL Gro- Darmstatteiisi vero rcctius ejersimon. Quiim igitur
tius In suo lcgit SyeQvpLlOV, Bongarsius egirueniioti. ex inferiori Iioc loco apparcat, corrHiiipi voccm illam
Equidcm in Monacensibus (B. C. D.) inveni EJE- »n etjetimion potuissc, emcudandi autcm locum
2 *
12 Martiani Capcllae lib. I. §. 2.
crcperum sapis? nec liquot Hynienaeo praelibante disposita nuptias resultare?
Si vcro concepta cujus scaturiginis vcua profluxerint, propcrns pcrscrutator
aliqiiciu ex alio ejiisdem scriptoris loco ratio certe soniiin uiullitiicliius rcfcrtur. Yid. Gcsncr. ad Claud.
optinia sitj Grotianam illain opinioncm pluris quam p. SH :
merapi conjecturani facicndain essc ccnsui. — — — — edissere caiissas
a-epeitiiit] Idenlidcm ( §. H6. 80o) Lac vocc laetiliae : cui pompa toro tatn clara resultct?»
noster usus est. Significalio quidcin nota (Sym- »Domus tota lauris oJjsita, tacdis lucida, consti-e-
macli. cpist. 1, 13) i sed inprimis J\omus (p. 13 pe''»* IIymenaeum.« Goez. — Claudiani locus est
Merc.) dc vario vocis iisu coufcrcndus. Totius loci in cpithalamio (oO), quod antc ociilos ]ia])uisse Mar-
sensus liic csse vidcUir: Mai-tianus paler filium corri- tianum milii quoquc verisimiic fit. Scd rcstiictimi
gcns: iiprofecto insipis, inquit, qui excilantes versiis, illius vocis usum ueutiquam pro])0, quandoquidcm
qiios proocniii loco dcciamavi, audisti, ct niJii]omi- vel iinus Appulcjus contrarium docerc potest, vcrbum
nus fingis tc ignorare praeclaruin opiis, qiiod mo- iieinpe resiillare saepius iisurparl iiLi sonus ne co-
liiir. II gilari quidem possit. Scribit enim (apol. p. 424
praelibanle^ In manu cxarato codlcc ]cgittir /je/-- Oud.) : «radii in spcculum incidcntcs j-esttltatit'}
libante. Ego advcrhium praelibatiler ansain crrorl (mctam. p. 215): npaidatim tcrra rcsiiltat» maga
dcdidlsse opinor, qiiod finxit more suo pccudalis, ut uimiriim cvolare tentans; (p. So2):iiPcgasus in altum
fatetnr ipsemct per risum cloquii , scncx. Kymc- adusque coeliim resiiltat.« Translatum sensim ad
naeo disposita siuit in gratiam Cjus scribenda, prae- alium scnsiim lioc vcibum essc ex Fianco - Gallico
libaiifer vero, quod cjus impcrium toto opcrc ccle- resuller patet. Glossae yindocincQses (ap. Cang.)
Lrans langit ipsomct in exordio. B.vnTii. (adv. p. iOO). restiltare cxplicant » similituJincm referre.u Apud
— Praelibatitc Vossianus ctiain codcx, pro «fho • noslrum infra (§. 11) tamen verLo >e5/f/irt)'e omniiia
Barlhiusnulla uccessitate/)»ae/jtrt/i/e/'. iiji.>TZ. (misc. resonare dcnolatm-, verum nou ut liic cnm accii-
198). — 3Iusaco vocatur yaixodzoAog ayyeZuo- saudi casu junctum, ciijus constructionis excmpla
Tvg. GoEZ. praebcnt itcruiii Appulcjus (met. '6. p. 332 Oud.)
restiltare^ Rcsonarc , SHCcinerc. Iiifra: «Idqr.c vcrbis nsaxa cautcsquc pariicm sonimi resiillarenti:)
dcditimi mundo loquax triviatim dissultarct Iiittuiuii- ct Calpiirnlus (Ecl. 4, o. iu Burm. poi't. uiLn. I. p.
tasii ; lioc cst rumoribus atque cauticis diflcrrct. 020) •\crsu:
Sic caplcndum lioc verLum Initio Cyclopacdiae, sl u Carmitiajam dudutiij non nnae nemorale rcsalteni.*
dlls placct, Alani ali Insidis: Atquc slc etiam apud nostrum ad disposila vox car-
» Ut sibi juncta marjis naturae dona resultent tiiina supp]erl dcLct.
Et propriiitn donet donis mi.vtura favoretn scaturiyinis vetia^ Fulgcntius (p. 15), scillcct
Ciulit opus , pcr miod operi concluditiir otntii.« nc in Marliano cxscribendo mauifeste deprcbcndcre-
Qui scriptor iugciul non absurdi ciim aliis acqiia. tur, npocticam prurigiucin " substituit.
ll]>us vel temporc, vcl studio, planc eloqiicntiam pro/luxcrintl^ Ita codd. Drcsdcnsis, Darmstat-
suam ad 3Iartianiiin conformavit. BAnTii. (advcrs. tcnsis, Reiclienaucnsis et Britannicus : Vulgata per-
p. 409). — licsiiltarc pacne unice ad stiepltum ct flu.verint. >'crLorum ordo Lic est : Si vcro propenis
Martiani Capollac !ib. I. §. 2. 15
inquiris, fabellam tibi, quani olini Satara comminiscens hicmali pervi"ilio mar-
. cescentcs mocum luccrnas edocuit, ni prolixitas perculerit, cxplicabo. Quum 3
pcrscriitatorinqiilrls, (e) ciijus scatiiriglnis veiia pro- moniiit Goezliis, »noctiirna« IiKjnit npraesule lu-
Cuxcrlnt conccpta (bacc) cet. Peiscrttlalor itro GrotH ccrua fiiLulain coumientus suiu." Oniniuni fcre, qnae
scnitator ^arlaiis lcctio est ad liliri iVorlmbcrgcnsIs noctu ficbant, consciain vctcres vcncraLantiir lucer-
margiiieiii annotata, quam In textuin rccepi. nam (^iristopli. Concion. ab inlt., Luclan. Catapl. T.
saliira comminisceiis] Maitlanl genus scrlbendl 3. p. 209 BIp.) , unde Graecorum provcrblum »2j]-
satjrlcou est, nou iuvcctivum, sod opus mlscclliim; xvSov slvc ^>v;i(i'OV oCsiv. Libaniiis (in vlta De-
idcociuc Satyram libruiu siium, ct in principio, et mostli. p. A.x. 15 Rclsl:): .Ov(Se Tag vvy.tccq ix«-
In Geomctila, ct m Astronomla xaxa JtQo6co7to- ■&svd£v , cd/.a durtovelro rtQog <pcoQ rteQc Xo-
rtouav loquentem iiiducit. Grot.— 31artlanus Sa- yovQ. "O&ev xalllv^eag dxcortTcov eiprj, rovg
turam (sic eulm in 31stls cxprimltur, v. Cortlus ad ?.6yovg xov ^rjfiod&ivovg /.vxvuyv arto^eiv'
Salliist. p. S40 etBiincmaiin ad Laclantlimi p. 150.) ov b Ar]ix.o6(yevr^g cidxeicog a{.uc y.ccl rtixQcog-
quasl deam slbi famillaiem Illud llyiucnaeum car- Olda, e<pr, , bxL Xvrtco 6£ Xvxvov jcalcov." Et
minc cclebrantcm iuduclt. Iude»Satiua comiiuniscoiis Cuiua (ap. Isidor. ctym. G, 12, p. 2o0 Arev.).
niccum cdocuit." Goez. — Quod ad vocls ortlio- «Ilaec tibi xiiateis mtdtwn invi(jHata Iticertiis
graplilam ct scripta satjrlca atlluet, couferaiitur Vos- Carmina —
slus (In etym.), Ccllarius (inortliogr. 1768. 8.p. 540.), Causam vcro cur tantoperc amarlnt banc allegorlam
Casaubojuis (In Crenll musaco p. 1 sequ.), Peli-ouli scriptorcs, Epicbarmus (ap. Cornut. 14. p. 161 Gal.)
intcrprctes (Bunu. p. 1 scqii.), Fiilgcntius Martiani prodit biscc vcrbls: nel xe XL Cr^xelg Gocpov, xijg
simia (mytb. I. p. 22 31uucb.) , Turnebus (in advcrs. vvv.Tdg ivd-vixr^xeov." Omiiia cnim praeclara,
26, 54), Ileiudoif (ad Horat. sat. 1, 4. p. 86) et Cornutiis addlt, mellus noctu, quam dic, cogitando
Barclalus (in sat. praef.). Scd (piamvls rectc Grotliis rcperiiintur. Quapropter Propci-tlns »eslrcmasu me-
adverterlt, Sattu-am loqiicntcm a Martlano non scmcl morat »lucernas<if et Juvcnalis (1, ol) Vemislnae
inducl, id boc etlain loco factum cssc milii quidein luccrnac noiuiue Horatianas luculjratloncs insignivit.
nciitiquani cst persuasum. Poi-tlca potius licentla Utrumque jiinxlt Ausoulus epigrammatc (4) quod
inest in vcrbis «Satura comminisccns fabulam mar- fasfis pracmlsit, Tcrslbus:
eesccutes mecum lucernas edocuit." Nec magls Sa- "Sit tiins hic fructiis , vigilatas accipe noctcs,
tura Martianum cdocult, quam lucernas. Ceicrum ObseauituvstudioHostraliicematuo.il
jurc Grotius contendlt Mai-tianl Satnram opus nil- Unde et Gellius librum suum Noctes inscripsit At-
sccUnm essc. Eo enim scnsn et Paulus apud Fcstum ticas. Ai-noblus denlque (4. p. 144) lucemarum
nSaturai' in(]ult »et clbi genus dicltur cx varlls re- moderatricem Minervam appellat ipsam.
bus coiidltum, et lex multls allls confcrta Icglbus, et prolixitas] Sensus idcm est, qui in Amobii (1.
genus carmlnls, ubi dc iiiultls rcbus disputatur. « 1- p. 158 S;dmas.) vcrbis: nne forte prolixitas fasti-
lucernas] Plurlbus boc symbolum locis Slai'- dlum audlcntiac paiiat.» Multo elegautlus eadcmVii--
tianu8usurpavlt(§. 124. 210. 006); quod a>idc ai-- gllius (georg. 1, 177) cxprimit versu :
riplens Fidgentlus (myth. i. p. JJ07 Sfav.), ut jam »i>7 refujis, tenuesciue piyet coijnoscere curas.»
14 Martiani Capellae lib. I. §. 3.
intcr deos fierent sacra conjugia procreationesque undique numerosae, liberique
praeclues ac ncpotum dulcium aetherea multitudo inter se quodam coelico-
larum complexu ac foedere potirentur , praesertimque potissimos connubialis
bearct adjectio, idque dcbitum mundo loquax triviatim dissultaret huinauitas,
sacra cfjnjuijia] Apud Gracios cjaoqne Uooi — Saepissime (§. 24. 357. 429. S66. 897. 906)
yccixoc deoruin eraiit coiijiigia, in [ii-iini- Jovis cl Iioc vocaljiilo utifiir nosler. ^efjuc rjiiasi ex Graeca
Jnnonis, fjuatenu» mystice ct BTTuboiice expiicarc Latinafjuc iingua compositum fortc (lamnandum; si-
iUud solcLant rconf. Casauh. ad Atlicn. 6. 10. p.42(> ipiidcni Plaufus fotics jam vcrho cluere iititur. At-
!'. Valcten. ad Tlicocr. Adon. p. odi , ihiijiie Jaudat. tauicnLafiuum ejusdcrn sfirjiLs csse, cujus Graecinn
^Vcrrisdorf. cxcurs. 11 ad pcrvig. Vcn. T. 3. p. o38. yj.vetv, ncgare nolim.
Lobeck Aglaopliain. Hunigsb. 1829. 8. L p. 608). adjectio] Mss. adlectio. TcrfulJ.: ladlcctio ex-
r)iiaproj»tcr sa<Ta Junonis tcste Lactantio (1, 17) j^lorafa.c Goez. — A'ellcm dixisset in fjuibus libris
nupliarurij riiii ccicljral>antar, «jiiae ct ipsa upoi scriptie adleclto lcgafiir, quain pravain c^ lcctionem
yujWi ajjpclJafa suiit: undc cfiam oi yUjJLOVVTtg in niillo rpjicri. 3iulto igilur rninus iu te\(um reci-
JtotovOi ro) Au '/Mi, xi\ TJou iioovg yafioxg jiicnda craf. Scnsus est: i.AuiplcviJjus (juidcm gau-
(Lcxic. rlictor. jjOHt fliot. Porsoni p. 670. 29^. Pla- dcjjant dii, sed keafissimi fiebant accedenfe conna-
toni taincn fdc R. 1'. .'». ji. ^.'iS f. dc legg. 8. |». 841 Ijio. « ,\iljcctio connubialis eiiini liyjiallage est, ijiuim
Stcjili.j bac iiiijifiac nil iiisi sanctae, id csf rifc in- figiirain iiosfcr sacpe usiirjiat.
stitatae cl invioJabilcs esse vidcnfur. IJe Ccrcri» dehilurn] Edidcrat Grofius, sicut erat in ante
Diirifiis V. Scrv. ad Virg. ecorg. I. 344. ciirn cdifis. dedilum, liac taincn addita injfa: "Sic in
prorreiitionesfiue] (jrofius cdidcrat ijuidcrn jiro- llbctorica : i/Dcdifarjuc ficnt (juae vetusfas jiracterit.»
ereatiimis ; addila famcn nota: »Lcgciidiim et di- Scd sanc maliin diditiim ct didifa. liidcre enim est
slingucudiiiii : (>iiin iiifcr dcow ficrcnt sacra conju- disjiergcre. Glossa: I>ide duidog, /liQi^S. Virgi-
gia, procrcafiones undiijue niiincrosac.i' — Afijiic lius: "liia tcrris didifa fauia", ct alilji: /. Iliditur
ila codcx ctiain Drcsdcnsis babcf. Scd e variis Ic- bic subito Trojana jicr aginiua rumor.» Glossa Isi-
«'lioniliiis . (jiias Itoiidani rji. ;i2j atfiilif. mcliorcin in dori : "Didituin, jicrcrci»r:itiini , divulgafiim.u GnuT.
tcxfuiu rcccjji, «jiia non soluin ^«■or/ca/irjnc.vyiM; Jc- — R(;jjcfiit (joczius, ct ijuod magis rcjirelicndcn-
gitur, scd ctiau jjaulo post in verbis et inler i\elelu dum, in tcxtum rcccjiif vcrbuin , quod nuUo in
copula est, ijuac cliain a cudicibiisMonaeciisi (E) ct codicc Icgiliir. Eijiiidcm Drcsdcnsis cf llugiani co-
Ilugiauo abcsl. (ioczius ijuidcm snbstituit indfniue, dicuiu auctoiifafc sulisfitui debitum. Scnsus e8t:i>ne
addilfjuc ' ail inaniiscrijitoriiui lidcuix^ sed falsus cst. carcrcf iniindiis diis varii ct inuilijiiicis gcneris , rjiii
Iii niillo cniui rndeffne Icgitiir. ciirn iiiijdcrcnf. " Totiiin cnini iiiitiidiiiii jilcniiui cssc
pr<iei:lueii\ \'ox cst iJliiiJi acvi. Glossac noslrac : dcoruin cl scniidcoruin nvcjita cral ojiiniu (conf.
npraevlueii, jiracnoI»ilc»«, ct aiibi : npraeeliultitg , §. loO seij.). I*ro mi/nr/o (>laudianus, (jucm nostcr
]ioncHfi«.« Ef glossa Isidori: ut7u>,y nubilis, c-luif/r soejic iiititatus (;st , jiosiicrat Ma/iirrim hisce (raj»l.
iioliiJior, praeclHi» valde clarus cl iiiclitus.» Giiot. Proscrp. 2, 370) vcrsibus:
Martiani Capollae lih. I. §. 5. i^
poetaeque praccipue Ocagrium citharistam sccuti, caecutientisquc Maeonii sua-
viloquam senoctutcm, cpica vulgo lyricaque pagina consonarcnt: nec aliquid
ujam felix oiilur proles : jam laela fiitiiros 0«rt(/JiMm] Ubiqiic Eiiagriiiin lcgifiir. — De Or-
Exsjfeelal iiatura deos. iYov« numliia rebus plico scrino, qiii Ocagri lilius. Ilyginus de Argo-
Additc et ojitatos Cereri proferte iiepotcs. « nautis loqucns: »GcIeusina dixit Oi-plicus Ocagri
Undc iiifra (8. .IS) Jovl coiisuluit Apollo ut coiice- filius.u Grot. — Euagriuui iioinen focdissiinc cor-
dcrct nuptias Mcrcurio , quihus proferret iiepoliiin ruptuin inuta In Oeagriuin. Goez. — Eqiiidcin non
nuuicruin ad ciilinen poloruni. Id quod prolians de- iniror Eiiagriiiin scriptuin essc, ct Ocagriiini illo no-
Indc Ju[>iter jussit (§. 5>o) :»junganlur pariljiis aiispi- niine iiilelleetuni. Graecuin iionien cuim Oucyoog
ciis, ct nostris cumulcnt astra iiepotiJ)us.(i Cui^cro cst: oi aufem et SV pronunlialione confuiideljanfnr,
nostra lcctio non placcbit, is sanc vulgataiu eoiitra i,„Jc EvayQLOg Iflcm cst qu! Oiaygiog. Qiiid?
Grotium tucii potcrit e Donati quidem verbis: »Dare quod xarfr^^j/S^agscripscrcpro xuTO i ;(rj6ag {Odc-
csl qiiod rcpctas, dedere cst ad perpetuiini. " Sed rici diss. p. 27). Qiioiiiam igiliir variantem orliiogra-
debilum recfins esse niilii qiiidcin c Marfialis (-4, 1, pliiam interpres ego Iiaiid eiiro, ininimc duI)ita\iOe«
fl) verbis ndcbita terrif » pcrsuasiim csf. agriiim iii contcxtura recipcrc, ne Euagrius iiiipcrifis
<riui«<i'iiij In tri\iis cnini popiili confubulabautur. fiicum faccrcf. Coiifcr praeterea dc co Dioduriim
Mnsacus: T?.o}66a yaQ avdQcojtcov <piZoyjQTO- (4, 25), et Apollodorum (1, fl, IC).
liog, iv ds 6iCOJrfi"EQyov, OJteQ TsZieiTig, ivl caecutietitis] Solemnc scriptorlbus scquioris ae-
TQiodol6iv ay.OVEi. CatuIIus: "Omnlbus in triviis tatls fuissc videtur, Ilomerum a caeeltafe denoini-
Milgetur fabiila passliini: adeoquc Inibi efiam car- nare. Terfnlliaiius; nquod elausls vel in totiim IIo-
mina canl solita. Maro : » — Tuiie In trhiis Indopfe mcricls oeulis liquct. « — Goez. — Repctit lilud
solebas stridenti nilscrnm stipnla disperdcrc carinen«: Ilomcrl epllbeton noster Infra (§. 19).
quo alludit Capella. Gnox. — Adde Ilorafium (ad consonarenl\ Etsi viilgata leetio non Incptum
Plson. 2iy), Appulcjum (in mefam. 1. p. 28 Oud.), scnsum fundat, tamcn vcsligiis vcteris sciipfurae,
ct confer oinuino doctisslmum Luclani (dc blstorlac Bongarsio probatac, »EiiagTlus (I. Ocagrius) eltba-
conseiibendac ratlone c. 16 c\fr. p. iiS) luterprctcm rlsta", a qna jdanc cdlfi aberrarunt, «t inslsfamus,
C. F. Ilcrinaiinuni. Scnsus Infra (§. 96 f ) Idem cst tain ncxus, quam etiam genius, ut ita dicain, Martiani
\erborum »per conipita. " siiadcrc Aidentur. Praecipui poctae, lidcnKjue gran-
dissultaret\ Glossa:»dissuIfaret, dlvulgarct." SIc dacvi pontlficcs, Ocagrlus et Homcrus, Id In lyricis
1 nupfias resultare" el «sonltu rcsultabanf « dlxit. Gn. *ct cplcls carmlnlbns sequcbanfur, quod bumanltas
— luter utrumque vcrbuni distlnguendum potlus ciit. de dlis deabusque trlvlatlm dlssulfaverat, i. e. dlvul-
De vcrbo resultare conferas ^ellin quac niodo (ad gavcrat. Orpbeus et Iloinerus vefcrcs illos de diis
§. 2) observavi ct quac infra (§. li) observo. Dis- dcabusque ct eorum conniibiis mytbos, quasl dni-
siillare \cvo, quoVirgillus (Aen. 8, 240 et 12,925) nlfus sibl fraditos, carniinlbus suls Intcxnerunf, et
iitlfur, verbum cst Intransitlvuni, unde apnd nostrum bls grandaevls, cana vctustafc vencrandls pontifi-
(§.3) post vcrba «debltum niundo« supplendum vidc- clbus In testlmonium Tocatls promtlor fidcs accessit.
fur «es9c.« Scboliastcs Eurlpldls In AJcesf. 9G7: TlQCOTog Oq-
16 Martiani Capellae lib. I. §. 5.
duJcius Jovi inter acthereas voluptates iina conjuge loquerentur: liisque ac-
cederet pronitior lides, quae suadente aruspicio grandaevos pontitices in testi-
monium convocat, quum quid Jupiter liominum votis trepida curarum ambage
suspensis multa implacabilis hostia denegaret, exorata ejus matrona provenire,
et' quicquid ille ex promta sententia Parcarum pugillo asservante dictaverit,
^svg ixv6vrjQia ■&£cov TtaQadedcoy.ev, b^SV yMi nec aU(jmd dulcius] Spectarc vidctur ad faino-
■QQrj6x,£la xb [Iv6t7jQI,ov xaZelrai,, ajto tov snm ilium Jovis cnm Junoue congressum (II. 14,
GQanos OQcpicog, ymI aXXcoq %al rtOirjrrjQ ^m) 292 scqu.), in quo figmcuto Ilomerum non temerc
[xavTiQ Tjv 6 'OQ(p£Vg. Et FiJgentius (fab. 14), rcprclicndit PJato (dc R. P. 3, p. 590 Stcpli.).
qul fabiilas suas niaximam partcnne Graccls Latinis- una cotijuge\ Alli utia cttm eonjticfe , scd malo.
que sclioliastis compilassc videtiu-: nOrpbcus, Oe- Intrusit scilicet allquis illud cum , qui sensum non
agrl ct Calliopes Musae filius, Tbrax urbe Flcvia, cepcrat, ncquc viderat, conjungeudum csse cum
quae cst in Olympo moutc, ad ilumcu Enlpcum, » j)oetaeque« vcrbum nloquerenttir." Sensus cst:
innutis cltbarista.n Goez. — Ad Ista omnia non n INLl Jovi dulcius Mna conjugcn, sivc: » Jovl una con-
possum non anlmadvcrtcrc, mixta essc a docto intcr- jux dulclssima. « Ila Ciccro (Brut. 6): «rcm unam
prcte antecedcntia, ct subsequcntla, ct, ut Ulc csse omnium difficillimam « , ct (in Vcrr. 1 ab Inlt.)
cxlrct scnsus, totum oratlouls ordmcm mutatnm. »quod uuum ad invidlam vcstrl ordinis minucndam
Praetcrca uon crat, quod Bongarslum, qul solus maxiuie perliucbat. «
«Euagrius citliarlsta» primo casu lcgit , sequeretur, yuuHi yjijd] Lege » cum quod. « Sensum persplce
quum rcllqul onmcs quartuui casum babeant, vcrior- ct ]audabis. Gnox. Ego vcro ncutiquam laudarc pos-
que sculentla slt, »praecipuos poctas sccuton essc sum, quandoquidem Afer nostcr niagis latiae lo-
exemplum Orphcl ct Homcri.» Sed quam Goczlus cutus csf, quam corrccturus eum Grotius. Quid
\ult dictlo: «poctac sequuntur quod buinaultas dis- cuiui posltum bic cst pro alintiid, iit apud Scnecain
sultat», a ncminc intcHigeretur. ' Majorem vcro video (de ira 2, 9): uiium quis irascituni cct. atquc apud
dllficultatcm, quam nc verbo quidcm attigeruut doctj ipsum Ciceronem lcgerls «quo quis vcrsutIor« cet.
illi vhi. Tot cnlm a Martlauo pracmissa nulla sequi (offic. 2, 9) ct (ibld. 3, 19) »Dixerit quisu; qua-
videtur concluslo. luciplt nempe a »Quum«, cui proptcr falsi siiut gramuiatlcl, qul contcuduut non
addidlt subjunctlvos modos «ficrent — potli-cntur — nlsi antcccdciitlbus partlculls ne vel si poni possc
dissiiltaret — consonarent — loqucreiitur . — accc- quis pro aliqtiis. Mellora jam statult Ramsborn
dcrct" — atque ex biscc omniJius ulbil assiuuit, scd (§. IGO). Noster ccrtc liujus rel non ignarus fiiit.
abrupta csse vldetiir oratio. Quapropter vix alio Scrlliit enun (§. i>39) »Sat erit CHi<i pro alicui.
uiodo defcndi polcst vcrborum structura, quam si, pi-ouen/j-e] lufinltum modum bunc, paiilcr atque
niutata iiiterpunctionc , uti corrcctam cam supra vi- illum, qui sequitiu', removere , pcndcrc arbitror
dcs, statueris Incipcre apodosin a verbls (§. t>): »liac ab anteccdcnte voce »testImoiiIum.<i
jgltur fama«, quibus resumseiit orationcm, multls PartarMm ;>M/jfi7/o] Servius (adVirg.Acn. 1, 22):
inscrtis intcrrnptam. i>una loquitur, Inquit, allcra scribit, alia filia
Martiani Capcllae lib. I. §. A. 17
delinitum svadae conjugis amplexibus jussuque removere. Nec solum superum 4
regem attcslabatur uxorium, idque etiam Diti propositum , idqtto Portuno,
dcducitn Scribonlis Parcac cdigiem oliui (in palacogr. Sic iiitclligcnilns videtnr Apulcjns : »Et Porlunus
luea erit DI. §. 527) lectorum oeulis subjcei. eaerulis barbis bispidus et gra^is piscoso siun S.ilacia,
removei-ej Adeo uxorius cst Jupitcr, ut ^ota, auriga pimulus Dcipliini Palacuion.u I\am<iuc apcr-
quac jam, (juamvis pijigui bouoratus lioslia, prae- tissimc sejungit Portunum a Palaemonc, ct Salaciae
fractc dcncgaverat, et ut solcmni modo irrita csse juiigit. Alibi aliter iutclligo : nNcptunus cum Salacia,
dcclararct, Parcis abolcnda commiscrat, dcliiiilus ct Porlunus cum omiii cboro IVcreidnm.ii Pro nobis
conjugis suae osculis ct ainplcx.Lbus revocct ct rala cst Tiillius, qui dc uatura dconim dissercns ait:
ossc jubeat. Goez. — IVon crat quod addcret vir »Datiim igitiir cst IVeptuno aitcrum» (malim alteri,
doetiis vcrba «iiTlta, abolcuda, ct rovocai-c.« Par- lu cjna opinioiic postca et Lambiuum cssc comperi)
cac ciiim Jo>is crant scribac, notabaulijuc omuia, »ut>oluiit, fratri in.-irilimnm oiunc rcgnum, uomcii-
quae fierl illc jubebat (§. 89). qiie productum ut Portuuus a portu, IVcptnnus a
vxovittm] Uxoriiis cst niiniiim dedilus conjngi. naiido paulum primis litcris iinmutatis.« Et quls
Glossariiim Pbiloxcni : «Usorius, ycrur/.Ofxavrjg, ncgct dc Ncptuno sensissc Viigilium, cnra canlt:
yvvatycoyiQarov^avog--, iixoriosus, 6 Ttjv idlav «imis sub /luctibus audiit omnis
yvvalxa <plXcov.« Virgilius : npulcramque u.vo>'ius ISereidum Phorcique chorus Panopaeaque virgo
urbcm cxstruis.« Et qiii quid in gratiam cariim Et pater ipse manu magna Portunus euntem
faccrcnt, alioqui quod minus facerent Ila Martianus. Impulit» — -—
Et IIoralius:»siuistra labitur ripa Jovc noii probanlc Et ut iii bis quidcm locis IVcptuno Palacmoiiis no-
M.t:orj«.s amnis.« AJioquin coiitra Jovciu miniuic mcn attiibuitur, ita ■«icissim vidcatur IVcptunl no-
facturus. Qnarc adbuc in ca sum scntcnlla, scribcn- mcn Palacmoni ab Ausonio assignatum, qui:
dum InPbiloxcuo: 6 TTjV yvvalxa Xlav <pi,Xcov. «Jsthmia Neptuno data sunt , et Pythia Phoebo.*
Sccus qul osculans liic accipit Ensta. S^artlus no- Vcrum, ut dico, videtur , nam locus bie etiamnum
ster, cum quo tamcn non pugnavero. In alio glos- vercor nc In mcndo ciibct, ct pro IVepluno, Portuuo
sarlo ywa<u«V^?pariter m.ioWma- cxponitur. IJ,aiTH. rcstitiiendum slt GnoT. — Grotium quamvis Hevn.
(adv. p. 277). — Poctarum locl laudatl sunt Ho- ad Acn. 5, 241 In Ulis Vlrgilll vcrslbus expllcatls
ratli In odls (1,2, 19) et Virgilil in Aencide (4, rcprcbcndat; apud nostrum Portunus omnlno cst
26C). Apud nostium Igitur Jupitcr uxoiius est, ]>fcptunus.
undc infia (§. 30) Apollo dicit, notum sibl essc, Gradivum] Unde boc nomen Gorallus ad Al-
quod In Junonis arbitiio posita mariti sit voluntas. biuovanum (cleg. 1, 23. p. 7 not) cxplicarc studet
Alio scnsu L. ^ifranius apud Nonium (p. 28) virum ],Isce vcrbls: «Existimariin gradi iu cascorum Lati-
mullcrosum, ct feminam (p. 21) virosam appcllat noruin sermone signltlcassc intcrdum Idcm ac fre-
Por/ii»io] Porluuus , dcus portuum, Ipsc cst i\e- queutalivum grassari, lioc cst, latroclnium exer-
ptunus. Gloss. D. — Cognomcn boc non solum cerc.« Qiiac quldcm obscrvatlo satis placct: qucm-
Palaemoni, sed ct Ncptuno trlbutuin, ut liic ct libro admodum ciiiin Mlnerva praerfa/>i'.r cognominatHr,
quinto: nPortunl trlfidam susplrans flagitat bastam.« ita et Mars praedator dlci potest
3
Jg Martiani Capellae lib. I. §. 4.
certumque esse Gradivuui Nerienis Nerinae conjugis amorc torreri; Aesculapio
quoque non dispar afFectio, similique persuasione transduci Ope conjuga
Cybeleque permulsa moestissimum seniorem deorum: Janusque Argionam
Nerienis] Deae liujus Mavortlae mcmineruntEu- practcrcam, in Basilccnsi eodicc legltur Nerienis
nius, Plautus, Imbrex, Agellius grammatlcus, ct Neriae, addita glossa: «fillalVcriac." Temcrc etiam
Cn. Gellius liistorlcus antiquus, qucm tamen (ut Burmaunns (lu antkolog. Lat. I. p. S7 not.) corrcetu-
ct Loc obitcr dicam) Agellii nomine citare yldetur rus erat Steplianum et vetcrem cdltlonem Romanam,
Nonius in voce Bubo. Dicta cetcrum baec dea a quae in eplgrammatc copulam et intcr nominaNcrlc-
voce Sablna, quae fortitndlnem dcnotat, a qua el nes ac Sllnervae omisit.
IVeronos. Glossa: IVero avdQSioq. Grot. — Con- Ope conjuffoj Legc et distingue: «Aesculaplo
cinit eum blscc Goezlus. Sed Jii doculsscnt vellcm, quoquc non dlspar affcctio, siniiHqiic persuasionc
cur Nerienis Nerinae noster scrlpscrit? Ncrio cniin, transduci. Ope conjuga Cybelequc permulsum moc-
aAveNeria, vel Neaera, erat Mavortlae conjugls no- stissimum scniorcm deorum.n Acsculapli uxor Lam-
men (Llcin. Iiiibrcx ap. Gclllum 13, 22. p. 180 pctic, ut Ilermippus testatur, quem auctorem eitat
Conr. Gcllii In annal. lociini a Grotlo laudatuni re- nonuunquam Ai-noblus. Scrlpsit TQlnsdvQa. Voccm
pcrlcs in appcnd. ad Cortii Sallust. p. 35) 5 rfcrinus Ulain «conjtiffav apud Madaurensem lavcnias. Cybe-
autom est a IVereus, ut a mare marinus. Undc leii et Opcm eandcm esse quls Ignorat? Ccterum
Blartlanus iiifra (§. 9IS) Nerinam cbelyn dixlt pro animadvertas ct blc et allbi sacpius sensura non
marinam. Scd ^ix credo nostrum Ullus originein satis cobacrcrc. Scd nec illud rcticcndnm, ct Mcur-
duccrc voluisse a Nereo. Porpbyrloncm potlns in sio meo, et mlbi in mcntem venissc, commodius
mcnte liabuisse vidctnr, ciijus ad Iloratii cnrmina hic forsan legi posse »Opc cousIva« vel nCoiisivia.t
anuotationcm banc Gyraldus (op. I. p. 320)affcrt: \idc si lubet Varroncm, Fcstum, 3Iacrobinm: fc-
•A Minerva Mars victus est, et obtcnta virginl- stornm Opeconslvorum racntlo lu calcndarlo vetcri.
tatc Mincrva IVcrine est appellata (vcl potlns IXcrl- Grot. — Ego nUiil praeter intcrpnngeudi ralloncm
cnc).« Utrnmquc igltur nomcn conjunxissc nosler mutarc ausiiu. Ccteruni diaAoAov^OV Hyglno,
vldctur. Pracsldiuin ccrtc baec conjcclnra babct In Fulgcnllo, ct nostro etlam Marliano faiiiUIarc ncrol-
iis, quac sequuntur, ubi ct Satiirni coiijugi duo ncm morabitnr, Goez. — Oinniuo servanda Marti-
paritcr tribuuntur noniina. Nerlna igitur, sive IVc- anl verba erant: quamvis cniin Ops Consivia appel-
ricnc Mlucrva est, non Galatea, iit Scaligcr (ad laretur vcluti Janus Consivlus 5 inde ncutiquam se-
Orpb. p. 285. n. 8 Gesn.) sibi persuascrat, qui ct qultur Blartianum bocce cognomen scripsisse. IVcqoe
Ncrienls cognomiue Slartem appcllari aftirmat. Scd intcrpunctio mutanda erat, ut mox >idcbltur. nOpem
niillam affert auctorem, suspicorque bane meram appcUamnsci sunt vcrba Macrobii (in Saturn. I, 12)
esse viri doctl conjecturam e GelUo etMartiauo pcr- «quod ipsius auxilio vita constet.» Quac qui legcrit
pcram iiilellcctls captam. Mincrvam igitur amore satls mirari ncquiblt Plucbctium qul (in blst. coeli
prosccutus Mars crat, scd cam ipsam conjugcm non 1, 2, 58) dcae boc nomcn ab Ilebraco vocabulo,
babuit, quae BcUona potlus erat (Angustin. de civ. quod putrescere signlGcct, derivare potucrlt!
dei 6, 10). Scd, ut uibll iu obscurlssimo boc loco permulsa] Ita in omnlbus librls, tam cdilis,
Martiani Capellqe lib. I. §. 4. 19
quam scrlptis. Quapropter snpra contcndi, non posse tiCccs in saccUo Voliipiae sacrum faciunt, quam Ver-
hoccomma intcrpungi, qucmadmodumGocziusetGro- rius Flacciis Aiigcroncam dicl ait, quod angores
tius jusscrant Nulli cnim usui antecedcntiiim cmcn- acanimorum soIliciUidiucmpropitiata dcpcllat.« Goez.
datio est, sl ea adinissa obscuriora rcdduntiir, quac — Cf. monumenta Montf. ant. expl. 1 p. 539. Causci
•equuntur. Vcrba quidcm melius coliaerercnt, si mus. 11. 5». Cayl. rcceuil II. 79. III. 44. IV 72.
Satiirnum ab uxore permulsnm esse Martinnus scri- Grac^ii tlics. IV. I78S. Scd neutii|uain y/n(/c/-o»)'am
psisset; at rero non scripsit: quare interprctis of- iu textum recipcre debebat Goczius, ct sic aeuigma
ficium est, vcrba scripta, quoad fierl potest, iiitcr- In aenigmatis locum substltuerc. INen^o cnim vetcriim
pretari. Intclllgo igitur «moestlssimum deorum scul- unquam Janl aut uxorcm aut amlcam dixit Ange-
oremv permiilcendo uxorcm mtnus ficrl mocstum. roniam, pracscrtlm quum Opcm, Saturnl conjugcm
Quumque Iioc (antum modo obscura illa cxplicarl niodo uominavcrit nostcr. Ilcinsii etiam tcmcritas
possiut, omnino comma a veibis nsimillqiic pcrsua- LIc cliiect corriimpciitls scmpcr fcrc e sola conjec-
alone transducl» repclcudum esL Mocstlssimum dc- tura scriptores. IVIIiil cnim mntaiiduni erat, siqui-
nlque Illum scniorem dcorum cssc Saturnum c Scr- dem iirgiona cst Juuo, quae lude ab Ilomerl ac-
>Ii (6, 525) patet vcrbis: »Ops lcrra cst, uxor tatc (II. 4, 8) cognomcn nacta crat t^c 'AQyelrjQ
Satiu-iii, quam Graccl Rbeam vocant.. (Ilcrodot. 1, 51. G, 81. Strabo 5. p. 21S. 9. p.415.
moeslissimum^ IIuJus Saturui dci cfliglcm prac-
bent mnmimcuta (ap. Montf. L p. 19. Passer. In lu-
Casaubon. J.inil»lieli. Vit. Pytliag. 14 f. p. 49). Argi-
vam appcllant Ciccro (N. D. 1 , 29 f.) ct Virgillus
(Aen. 5, 547). Gentllc autem .«^r^iona pro vulgarl
ccrn. I. 9 scqu. Stoscb. dact. tab. 14. 15. Raspc . . ■ j . m. . ^ ^,
^ Ar()ia , sivc Argwa, Martianus e Graeco Agyst.-
tab. 14. Spon. rechercb. 69. Cuper. apoth. Ilom. ' / * •• i 0.1« .r.^
* ^ ' COVTI (v. Autimach. ap. Stcph. llyzant. p. 102) mu-
44. Graev. thes. XH p. i04S. tab. 8. et Museum . / ^ , / . . .'
tuatus cst. At plurcs lorsan ignoravcrint , nuid Jano
Plo-Clcm. Xl. 59). _ / . % w.. ' . .
eum Junone tucrit commune / Istis haec igitur re-
Argionatn\ An Angeronam, cujus memlnit A'arro vocamus In mcmorlam: Junoni certe cujusvis mensis
elFcstns? an potius .(^(/eroniam, cujus Augustinus? Inltiiim sacrum erat (Laurcntius Lyd. 5, 7. p. 98
Glossa vetus: i>Angeroma ^ ^sdg jSovP.rjg y.al Roeth.) secundum Ulud Ovidil (fast. 1, 55):
yMigiov», I. Ageronla. Sane Arnoblus Juturnam
Jp -. ^ k „„i* • ifindicat Ausonias Junonis cura Caiendas.*
aui uxorem lacit, non Angeronam vel Ageroniam.
Grot. — Locus haud duble est mcndosus , nec pla- Quln Junoncm etiam quasi Janonem dlctam essc
oet Angeronam rcponl cum vu-o magno. Heins. (ad lcglmus (Isidor. etym. 8, 11, G9 Arcv.). Janus vero
Ovid. met. 14, 554. p. 962 Burm.). — Nomcn allas Junonll cognomlne gaudebat, qula teste Macroblo
mlhl non est Icctuin, ncc diibito mendosum esse. Ca- (Saturn. 1 , 9 et 15) non soluin Januaiil, sed oin-
stlgavl certe plurlma ex ingenio (!!), et sl vacarct nluin raenslum Ingressus tenebat. Facilc Igitur pcr-
siugida examinarc, nuUa esset plagella , In qua non spicltur, quo pacto nostcr diccrc potiicrlt Jani Jnno-
eriorcs possem cxliibcre commissos. IIei.>s. (In ncm cssc amlcam. At vcro ne sic quidcm dlxit:
Burm. syll. eplst. Hl. p.460). — Bond. ct Vulcanlus scd njanum mlratiim essc ufraquc facie Argionam«,
Argionam , Bongarsius Argonam. i)FcrIac sunt quod idcm est atqne In unoqnoque anno. Confer
(Macrob. saturn. 1, 10) dlvac Angeroniae, cui pon- Aurcruim Victorem (de orig. gcnt. p. 6 Bip.).
3*
20 Martiani Capellae lib. I. §. 4.
utraque miratur efligic. Nam reginam lacrimas tantum dicunt marito dependisse
Mempliiticam, ut obsita luctu perpetuo nunquam eum contenta sit invcnire.
utraaue] Passlve dixerat Ovlduis (fast 1, 9o):
— nancipiti mirandtis iinagine Janusa
Blartialis autem (10, 28, G):
nEt fora tot numeras , Jane, «juot ora geris.«
Roinac eniin posltus erat Inter duo fora. Addc LI-
Curmale? Iuidio mellus ceuseo. Iufinltl enim modi
jam cessaverant, quum praecedat nJanus miratur.'
Unde rectius ndicunt depcndlsse«, cjuam si uulluni
additum esset vcrbum finitum. Sed nc sic quidcm
vox rfepcjidere intclllgitur, nisi adjeccns nlacrymaso,
vium (1, 19, 8), Florum(l, 2, et 4, 12), Eutroplum Id quod e codicihus adjectura vidi a docto quodam
(9, 2), Aellum Lamprldlum (in Commodo Anto- vli-o In lihrl IVorlnibcrgensIs margine et In textum
nlno 16), Juliura Capltolinum (in Gordiano tcrtio reccpi.
26), et Ilcrodiauum (1, 16). Ccterum pcrmultae marito^ Alii tamen de filio narrant, ut Lactan-
. liujus dci In monumcntls adliuc supersunt cffigics tlus: «Isldls Aegvptia saera sunt , quatenus fillum
(v. Moulfauc. I. p. 2J>. Passcr. Iii luccrn. I, 6. Clioul. parvulum vel pcrdlderit, vcl Invcnerit. IVam prlmo
de rclig. Roman. p. 11 et 15. Cuper in Ilarpocr. saccrdotes ejus deglaLrato corpore sua pectora tun-
. p. 204). dunt, lamcutantur, sicut ipsa, ciim filiuiu pcrdidit,
Jiam] Lege : Jam re(jinam.\. Gronnvium (ad feccrat. Dciudc pucr producltur quasi Invcntus ct
Macrol). In somu. Scip. L. 2. c. 16). Vo>ck. — Non In laedtiam liictus IJli; luutatur, ideo Lucanus: » —
taiiti hacc animad^ersio est, iit vulgaris niutanda nunquam satis quaesitus Osiris.« Quo In loco diio
sit lcedo. veiiiunt auimadverteuda : primo quod carmcii Ovl-
reginani\ In pluribus lapidum titulls (ap. Grut. diamim Lucano attrihuit; dcindc qiiod, cum alii dc
, 83, 12 ct 15) Isis appellatur regina, et ah AppuJcjo marito Osiride narrent, IJle dc puero edisserat. Utram-
(inelam. 11 p. 755 Oud.) »regina coeli«, siquidem
sol coell erat rcx. Sunt ctiam in pcrmultis monii-
mentis Isidis effigies (ap. Caus. thcsaur. I, 2. Casal.
da rit. 67. 72. 74 ct 8S. StoscJi. dactyl. L 3. 8,
11. n. S2. 60. 62. 64. 66. 70. 101. Spanh. num.
I. 302. 689. Ciiper. Harp. 55. 46. 47. 51. 70.
109, Choul. relig. Rom. 272. Schlaeg. uiim. Iladr.
15. 62. 88. 137. 187. Montf. L ad p.311. II. 271.
Suppl. II. 55. scqu. Bcger HI. 300 Raspe tab. V.
que , nisi fallor, seutcntiam coujungit Aruobius :
iiActhlopicIs solihus Isls furva macrcns pcrditnm
filium, et mcmbralim conjugcm lancinatum.u Vi-
dciidus et Plutarchus in lihro de Isidc. Grot. —
Adde Scrvium (adAcn. 6, 154). Ex reccntlorlbus
uotandus Casalius (de Aeg. ritih. p, 81 f.), qul La-
ctautium lucaute exscripsit crrorc non aiiimadverso.
Memphiticanij Pro j4egyptiacam. Paritcr iioster
infra (§.225)3icniphiii ponit proAegypto, ct (§. 178)
n, 521. 525. tab. ^TI. 277. 280. 524. 527. Mcusa Memphiticum menscm pro Aegyptiaco.
Isiaca 34 ct tab. L u. 4. 8. 9. Gorl. II. 466. 468.
470, 675. Wadc gcmm. tab. 5. Chifflct. 112. Au-
gustiu. gcmm. L 1. 68. II. 4. Cayl. L 4. 5. III. 9.
rV. 4. 6. 10. 25. 125. \T 25. VH. 9. Spon. rc-
ehcrch. 465. Marm. Oxon. L tab. 42. n. 71).
tantum^ Alu ntautum dicunt.u Malc! Go£Z. - —
nunquameuni\ Legc: » uuuquam cum non ^enfa
sit lu^cnirc^ Nam seusus exigit. — Vo.nck. (spcc.
ciit. p. 78. Ejusd. lect. Lat. p. 54). — Vonclul sci-
licct sensus, «pil non Idem cst Martiani. Lucanus
(8, 855) Isidem allocutus cecluit;
lEt quem tu plangens hominem testaris Osirin."
Martiani Capellac lib. I. §. o. 21
Hac igltur fama, hisque deorura alternis amoribus commotus concitatusque S
Cyllenius, simulque quod cunctorum afFectioncs et tlialamos, dum parct
pluribus, conspicatur, uxorera ducere instituit. In quam sentcntiam mater illum
anxia, quum annua peragratiorie Zodiaca in Plciadum numcro salularel, impu-
Prndentlus (c. Sj-mm. l, 650) meniiult 92. 2H. 217. 228. 422 f.), Thojtli (§. 102), ct
oTsidis amissum semper plangentis Osirim.v sacplsshuc Cyllcnll (§. 34. 59. 100. 111. 210. 2I-i.
Sed Laud duLIc uostcr ad Ulud lespexlt Ovidil (met. 218. 225. 2o8. 550. liGo. HS7. 705. 72o. 754.
0, 692): nnuncjuain satis quacsltus Osiris.u Utcr- 815), quod (|uidcm cognomcn vcl ah Arcadiac monte
que autcm, ct Ovidius, ct Martianus, procul du- Cyllcuc dednrcndum (Slraho 8. p. 588 Casaidion.
bio sacra illa Acgjptlorum notisslma, Oslrldls c((pa- Mcla 2, 5. VlrgU. Aen. 8, 159), vcl utciquc ct
Vi6ix6v ci 6VQe6lv, in menfc Iiabncrc. QuodsiVon- deus, ct mous a Cyllene, Elati filio (Pausan. 8,
ckius festa illa quotannls rcpctlla non ignorassct, 17, 1), nomcn acceplt. Alia apud Fcstum (j). HO
Ctlcglssct, tam luctum ob deperdilum Oiivin, quam Daccr.) et Scr>ium (ad Acn. 8. 138) dc co rcpcrlcs.
gaudium oh inventum, singulls annis rcnovata essc affectiones et ihalamos} Tam furtivos amorcs,
(Orphel Argon. 52. Plutarch. de Iside p. 506. Serv. quam conjugalcs. Goez.
ad Aen. 4, 600), profccto comgcndi pi-urltum sup- dum paret plurilius^ rVuptJac cnim slnc muluo
prcssisset. Suo igitur critico doctior nostcr, ct jam vcrhorum commercio ficri ncqueunt Vi:lca>-. —
ante eum MLnucius Fellx, qui (21, 7) dc Aegyptlis: IVngac ! Scnsus potius cst:. diim plurlum dcorum,
•nec dcsinuntii scriblt nannls omnibus vcl pcrucrc non solius Jovis, dicto audicns cst, qui iudc ab
quod inveniunt, vel Invcnlrc quod perdnnt.n Tcr- Arlstofclc (rhct. 2, 24) y.oivoQ ipijirjQ appcllator,
tullianus ctiam (adv. 3Iarcion. 1 , 15): »Sic ct Osl- ct oomminie ^rofundis ct superis nwHieH crat (Clau-
ris quod sempcr sepelitur, et in vivido quaeritur, dlan. Proserp. 1, 88; add. uostr. §. 126 ct Macrob.
et cum gaudio tnvenitur, reclprocanim frugum, et Saturnal. 1, 19), oecasioncm sacpe nactus cst de-
vlvidorum clcmentorum , ct recidlvi anni fidem ar- orum advcrtendi amores. Erat cnim Mcrcurius , ut
gumcntantur. » vcrhis Iloratil (od. 1, 10, 18) utar,
commotus^ Ediderat Grotius »motns concitns- nsuperis deorum Gratus et imis.«
■qucii; pro quihus e rodieihus Vossiano (v. Voss. ynalei-^ I\Iuurmn Maja, quod nomcn Acgrptla-
ad Melam p. 47. Arntzen. mlsc. p. 198), Iliiglauo cum csse Haih (quantitas) Hugius (in myth. p.276)
ct ad ILbrum NorLmbergenscm notalis substltui su- confendit. Absurda dc hoc noniinc Pluchct (hist.
pcriorcm lectionem. coeli 1,2, 39) profcrt.
CyUenius^ Qiianfopcrc in dictionc varlafioncm Z(uliaca\ Pro Zodlactca leg. vel Zodiacca, vcl
nostcr amet, maxline e mutatioue propriorum no- si hoc mavis, cum patrc meo hoc pacto: »eum an-
Diinum vlderc licct. Eundcm cnim Mcrcurlum pcr- nua peregi'Inationc Zodiacl cam« cct. Grot. Qua an-
multls nominihus appcllat, ut Arcadls (§. 7. 54. notatlone deccptus Goczlus edidlt Zodiucea addidit-
70t>), Allantiadis (§.58. 726. 889) nempc ncpofls que alios habere Zodiacten, alios Zodiaci. At Zo-
Atlantis (Horat. od. 1, 10, 1), Miyugcuac (§-59. diaci ucmo habct, ct Zodiacea aeque vitiosum ae
22 Martiani Capellae lib. I. §. 5.
lerat, pracscrtimquc quod palacstra crebrisque discursibus exercitum corpus
lacertosis in juvenalis roboris excellentiam toris virili quadam amplitudine re-
nidebat. Ac jam pubentes gcnae seminudum eum incedere, chlamydequc
Zodiaclea. Zodiacus ciiim jam cst adjcctlvum (fw-
Siaxbg, 7/, 6v. Maneth. apotcl. 4, 168) quapro-
pter ab eo allud adjcctlvum forniari ncquit. Mar-
tlanus veram scrlbcndi ralloucm haud ignorans allis
locls scmpcr rcctc »zodiacum tractum (§. Ai] , zo-
diacum cyclum (§. 824), zodiaca hospitia (§. 8)"
scrlbit : quumquc crilica ars jubcat e scrlptorc ipso
ejus vcl lihrarioruiu errata corrigcrc, huud dubitaAl
Zodiaca rcponcrc, quanivis si senipcr zodlactcus
scrlptum cssct , hoc cum Flori (2 , 9] , Frontonls
(II. p. 540 Maji), Sulini, Isldorl, aliorum serioris
acvi scriptorum Sijrialiciis comparare lieerct. Paulo
post pro salutarat mellorcni lectioncm sahilaret rc-
ccpi e Darnistattensl , Vosslanoque ( Arntz. misc.
p. 198) ct illis codicibus, c quibus variantcs suas
ad libri IVorindjcrgcnsis margiucm annotavlt anony-
mus quldam.
PIe'iadum\ HXrjlccdeg Graeco n(Anine appcUan-
tar. Isidorus (elymol. 3, 71, 13. p. 1G2 Arev.) :
»a pluralltatc dlctac, quia pluralltatcui Gracci rtXsLO-
XrjTU anpclIanL Sunt autem stcHae septcm ante
genua Tauri, ex quibus scx vidcntur: nam lalet
una. Ilas Latini Vergilias dicunt, a tcmporls sig-
nlficatione , quod cst ver, quando cxorluntur. Nam
occasu suo lilcmem, ortu at^statem prhnaequc na-
vigatlonis tcmpus ostcndunt. « Transicrnnt hacc
e Romanls In Germanlca ealcndarla ca quae Rii-
nerikaJender appcllant, quorumque antlquitatcm im-
pcritl nimls cxtoUunt, slquidem ne dlscorncrc qul-
dem possunt Ilfcras Gothlcas a Runis, Id quod ct
Shcrlnghamo (p. 217. 231. 257. 238. 243. 244.
28;i — 287. 543. 3S8) vltlo vcrllmus. In loco
autcm Pleiadlbus assignaudo variant auctorcs (Gel-
lius 13, 9). Gemlnus (In apparcnt. c. 2. p. 45)
Pleiadcs csse docet sex steUas in dorso Tauri, ncmpc
in gibbo ( v. imag. in Hygin. asti-. 5 , 20 p. 459
Munck.), in frontc autcm quinque nominarl Ilyadca.
Adde ApoUodoruni (5, 4, 5). Quod rcliquuai
est, dc Maja, Mercurii matre, noster infra (§. 33.
180) Itcrum aglt.
lacci-tosis^ Lacerti cmincntia musculorum. Co-
lum. » Fcminlbus laccrtosls. « Glossac toros /iu»ie/-o«
expouunt. Grot. — VirglUus de cquo »quod torls
anlmosum pectus. « GIoss. B. — Scn. Uerc. fur.
G24: «agnosco toros humerosqucu et Val. Flacc.
» consplcuusque toris Hcrcnlcs. « Goez. — Ilunc
Martiaul locum Ita imitatus cst Lactantius dc opi-
ficlo dei cap. 10 : «Vallda et substricta ncrvis ad
fortltudinem brachia , toris inslgnlbus cxtcntum la-
ccrtorum Ingens robur. « PmcAEUs (ad Appul. apoJ.
V. III. p. 467. Oud.) — Imnio vcrsa vlcc Lactan-
tium Martianus Imitatur. Ccrtc hunc multo juniorem
LUc Imlturl nuu potultl Scd in Priapcis etiam le-
gerc llcet (36, 2):
i^Phoebus comosus , Ilercules lacerlosus.»
Conf. praetcrca inferiorcm locum (§. 84 et not).
juvettalis^ Grotius : juvetiilis : sed nostram le-
ctloncm hoc loco ct iufra (§. 56) e librls scriptis
Lcidcuslbus suppedltat Oudcndorp (ad Appidcj. I.
p. 725) , ct conciuit Darmstatteusis codex,
renidcbal^ Legcndum renilebat. Pnic. (ad Appul.
ni. p. 467 Oud.) — Cavc corrigas verbum, quo
noster quam sacpissime utltur (§. 17. 67. 76. 208.
J)81. 727. 728). quodquc apud optlmos codem
ecnsu legltur scriplores, atque multotlcs rcpetltur
a CaliJlo (59 per tot.). Ncg pcrgplcio cur Prlcaens
Martiani Capellae lib. I. §. 5. 23
indatuin parva invelatumquc cetera humerorum cacumen obnubere sine
magno Cypridis risu non sinebant. Rationabili igitur proposito constituit })cllere
renilebat pracferat : scnsus cuim ideni erlt, ntruni ticus, ut totum corrumpat 31artlani opus. ALsit certe
legcris (v. Viv doctos ad App. I. i08 Oud. ) Re- ut sic distinguamus ! Risum cnim Veneris uiovebat,
lUdens cnim placet ob bilai'itatem , renitetis ob ni- quod »parva cldamys bumcrorum tantum cacumina
torcm. Prius Ciccro (de fin. 1 , 8) cxprcssit vcrbis obuubcrct", cetcra autcm (pudcnda praescrtim) nuda
alcnitcr arridens. « csscnt. Et sane in pcrmultis Mercurii imaginlbus
pubentesj Ita Vossianus codex pro Grotiano pn- bumcros tantiun tectos fuissc cldamyde (Montfauc.
bescentes. Pubentes vero malim, ut npubentes Iicr- anL cxpl. I. tab. C8. 74. 75. 76. Agostin. dial.
bae<i apud Virgillum Acn. 4, S14. Adde Juniiun p. 172. Bcger splcil. p. 139. Velscri op. p. 507.
de coma c. 4. p. 40o. Aiwtz. (misc. 198) — Ita Fabrettl inscr. p. 452. Boissard. IV. 79. 80. 128.
ct codices Hngianns, Reicbenaucnsis, Basilccnsis, Cayl. III. 45. Cboul rclig. Rom. p. 140. 141. Spon
ct Darmstattcnsis, varlansquc lcctio in IVorimber- rccbercb. p. 409. Graev. thesanr. V. p. 740. VI.
gensl Ilbro ad marglnem annotata. 841. Mus. Florent. I, 70 sc(ju.) vldcrc lioct. Qua-
chlamijile indutum^ Sic Appulejus de codcm rum imaginum iinam a Causco (mus. Rom. I. 47)
Slcrcurio: »adcst lucidcntus pucr, uudus nlsl quod vulgatam, ut ad monus slt, uon gravaniur jnfra
epbcbica cblamydc sinistrum tcgcbat biiiuerum.« subjlcere.
Hic cnim mos epbcbis, unde ktpa^Liia Sipuxza
Tbeocrito (ut docte collegit Aleursius meus) ct
kltCOlildeg. Lueilium binc intelligc: nlndc parcc-
tato cldamidcs. « IIiijus rei exempla aliijuot in an-
tiqiiisslmis mauuscriptis Germanici figiiris , quas
brevl edcmns. Grot. — De cblamyde epheblca cf.
Locella ad Xcuopb. Ephcs. p. 157. Jacobs ad An-
tbolog. gr. I. 1. p. 24; Anecdota Ilemsterbusiana
p. 219 ed. Gccl. Addc ad Appulcjum (Op. I.
p. 757) notas , et O'» Idiiim (met. 2, 755). Clilamys
practcrea vestlraentum crat pcrcgrinanlium (Plaiiti
Pseud. 4, 2, 8. Mercat. 5, 2, 71), quod dcorum
nnntio oiimlno convculcbat. Zocga apiid Iliigliim
(mytb. 269 not. ) Ilermctls nomcn Aegypilaciim
esse docel EP-ME quod vertit »Vcritas«, unde
tradcnte Plutarcbo (de Isidc 28) acclamatlo illa Quod rcliqnum est, verborum in Ilnglano codic»;
iu festo die: yP.vxv rj aXr]&EUi. ordlncm »magno Cypridis risu» praetuli. Altiorcm
invelatumque^ Disllngue «invclatumque cetcra praeterca in bac fictionc scnsum capere sibi visus
bumerorum, cacumen obnuberc» cct. Vo>ck. (spec. est Jobannes Sarisberiensis (mctalog. 4, 29. p . 909),
crit. p. 78) — Profccto id agerc vidctiu" iste crl- quem vidc.
m
24 Martiani Capellae lib. I. §. 6.
G coelibatiim. Itaqiie pro industria et dignitatc quam convcniret accipere, cuncta
merito longac deliberationis alternat. Nani Sophiam ipsam miro quidem cu-
piebat ardorc, quod prudens sanctaque sit intemeratiorque cunctis pulchrior-
que virginibus; sed quod sororis cjus collactea et indiscreto amica foedere
videtur, perindeque ad innubas ipsa quoquc transisse, eam iu Palladis in-
juriam non placuit coaptari. Non dispar illum formae dcsidcrabilis grataque
pellere coellbatmnj i. e. cxuerc. Paritcr O^urms sororts ejiis] Mcreiirii nimiriini, 3Iinci'vac.
(mctam. 2. 838); collacteaj Vossiauiis codcx collactanea: scd ideni
"Pclle moram , soliloaue celer ilelaherc cursu.« cst; qiiamvls Cornelius Fronto, tcstc Ausonio Pop-
a»tf/tM<ri'rt] Grotius liabcLat »industriae dignitatc«: ma (p. IIC), niiiiis subtiliter statuerit » collactaneum
ad quac Vonehius (ji. 79): »legc: pi-o inlusti-i ea iisdem uiaiuniis, collacteum auteiii uno eodemque
dignitale. Dignitas notal corporis staturam et for- laete cdueatum esse.ii Certc promiscuc usiirpantui'
mae pulcLritudincui (IVcpos iu Eumcne c. XI). «— collaetancus et collactcus, non solum in liliris (Ju-
Hacc illc : sed cessat conjectura, siquidcm c codice venal. 6, 507, si lcctio vcra 5 Brisson. dc verb. sign.
Dresdcnsi veram rcstituimus lcctionem. b. v. Hygin. fab. 224. et Munck. p. 292) 5 sed ia
ciincta mcrUo\ EJegantcr conjicio cunctamento, lapidum etiam Inscriptionibns (Reincs. p. 5S5, n.
Grot. — Pcrquain clcganter Groliiis cunctamento 16 et aliae p. 556 laudatae). Noster etiam infra
conjicicbat. Goez. — Scd finxit Grotius islam vo- (§. Hl) cadem utiliu- vocc, quarc nibil mutandnm.
oem, quae Latinis aiiribus inaiidita est. Quare sa- innubas] Hinc cst, quod Minervam, cni intniptae
tiiis duco Martlani vcrba retincic, quac sic intcl- coguomcn erat (Virg. Aen. 2, ol, Atbcnacus 5, 20),
ligo: «Mereurius cuncla, quae sint loiigac dcliljcra- eam protcgcrc dicat.
tionis, merlto ponderat eKaininatque.a coaplari] Usitatius forte et mclius cooptari. Slc
ahernat^ Glossa Isidori: «altcrnantl, dlu cogl- ct libro sccundo lubcns Icgerim: »quac adbuc mor-
tanti. « Grot. — AJtcrnarc cum quarto casu slgiii- talls adversus vlin supcram In praesidlum cooptarat«
ficat facerc nt altcrnatlui rcs coinparcaL Ita Ovi- ct Infra in finc librl prinii »In dcorum numcruin co-
diiiiS: n allernare fidcni«, et nalternare vices« dlsit. aptcntur» In MS. fult cooptentur. Grot. — Cooptari
Slinlllter Jiistinus (56, A, i. p. 627 Gron.): »Rc- Labcnt Grotlus et Bongarsius: Bodlanus vcro co-
gm mutatlo Intcr novos rcgcs altcrnabatiir.u Et aptari. Goez. — IVequc Grotlus cooptari Labet,
ccrtc Mcrcurlus modo de bae, modo dc illa du- sed conjcclt tantum, nequc Bongarslus, ncquc ullus
ccnda cogitabat dellberabatque. ex omnibus codlcIJms id exliibet, ct quamyis itt
nam\ Deleatur nam. AValthard. — Perpcram Drcsdeiisl pro coaptarl Icgatur coaplare sibi , idem
alli nam addunt. Goez. — Praeter Grotlannm tamen verbum non mutatur. Eo niinus ctlam uni-
oinnes ctiain codices Monacenses , Dresdcnsls, alii, forinls lecllo a Goczio corrigcnda crat, quo certius
cxliiJjeut nam, nec siuc causa conjunctlo baec ad- noster codcm verbo iiifra (§. l il) utitur, ct quo
dita est; nam verbum aUernal , slvc altcruatio facilius intclligl potcrat. SignlGeat enlin apte con-
nunc exiillcatur. junnere, quo sensu Augustinus, Illcronymus, Pni-
»■
Martiani Capcllac lib. I. §. 6. 2o
luculentas in Manticen quoque succendcrat. Nam ct nobilitas generis illam, quippe
Pronoees niajorera filiarum, et providum perspicacioris prudcntiae commcnda-
dciitiiis (psyclioin. Ku?) ct Sarisbcriciisis (dc nugis filiariim.* ZcvzEitL. (promuls. 19. in Scbminck. syut
curial. 5, 10) aliitjnc eodcm Tcrbo utuntur. IVamque crit. p. 227). — Certc crravit Grotius jubcus Pro-
eompositum id ad analogiam cst TOV eoaeqiiiire, noea lcgcre:undc miror Goeziuin vcl in tcxtum rc-
quod optimis scriptoribus Ciceroiii ct Salluslio jain ccpissc malam illam lectioncm. IVon cnim IIqovoux
usitatuin fuit: ncquc absurda sentcntia: 3Icrcurius filia crat TTJg AfavTLxrjg , scd contra bacc illius
C rationibus pracmlssis uoluit, ut Sopbia sibi co- filia. Et non solum in cditis autc Grotium Pronoes
aptaretur, qucmadmodum marito uxor coaptanda cst. legcbatur , scd in mclioribus etiam libris scriptis
gratntjne liictilentas^ Loge "uon dispar illum lcgitur vcl Pronoeae (Muncl;. ad Hygin. p. C2. Ou-
formae dcsidcrabilis gratiacquc luculentas", aut dcnd. ad Appnlcj. I. p. 97), vel Pronoees (Bon-
• forma dcsidcrabilis grataqiic jtivenlas. Vo.>ck. dain iu var. Icct p. 52. Arntzcn. misc. p. 198-
(p. 79) — AJavTixij divinatio cst, qnam licct pcr 199), et rccte quidcm ad excmpliim Gracci IlgO'
prosopopociam mulicrcm finxcris, juvculutcni tamcn voLr^g' modo ne viilgari scnsu Graccam voscm
ci vix alius qiiisquam tiibucriL I\c(nie apud Mar- pro l»rovidcntia (v. §. 32 not.) acccperis , scd spe-
tianum legitiir, scd »fornuie dcsidcrabilis grafaquc ciali potius, quo cauta sivc provida circumspcctlo
luculentas», quod nomcn substantivum, quamvis cst Id quod cx co patet, quod UQOVOia matcr
non nisi apud nostrum Icgatur, non magis tamcn dicitur MavTLnrjQ sive divinationis, cujus providum
quam lueulentitas , quo cjusdcm acvi scriptorcs perspicacis prudentiae ingenium tautopcrc placuit
utuntiir, barbarum est. SI quis omnia , quae Mar- 3Icrcurio.
tiano propria sunt, cxpungere vcllcf, profecto non majorem fdiaitini\ Edidit Grotilis: »quippc Pro-
Lunc, scd semot ipsum ille Icgcrct Atquc scri- noc major cst fdlarum.x — Lcge cx MS. «quippe
ptorcm Yclcrcm intactum servaic, omnino crllicis Pronoes majorem Iiliarum.a A nobilitate gencris
piima Icx csto. commeiidat, majorem natu csse Providcntiac fiHa-
Mantieen] MavTLXTjV antca MavLKriV dictam rum, scilicct cx trlbus, quae sunt : cognitio practeri-
csse docct Plato (Pbacdr. p. 244 Stcpb.) qui qui- torum, pracsentinm, ct futurorum. Major idco, qiiia
dcm divinationcm non malc a furore ducit Eadcm majoris prudcntiae futura praescirc, quara nosse
Manticc infra (§. 25) rcdit, nominc etiam llvfi- practcrita.. Zinzerl. (I. c. p. 227 Scbminck.) —
doXLy.rjq (§. 894). Dc ca confcrcndus Ciccro (de Auctorc cod. MS. mccum legcndiuu csse non du-
lc2K. 2 13)- bitabis: «Pronoces majorem filJarum« Bodam. (lar.
Pronoees] Lcgc cum Ms. Pronoea. Pronoca lect p. S2). — Yossianus codcx Pronoes, quod
cnim dea. Tiilliiis de diis agcns ; «ncquc anum fa- unice vcrum cst, nisi mallcs i<Pronoes majorem
tidicam Sfoicorum .rtQOVOUiv. Mcminit ct glossa- filiariim.» Pronoae ex alio codicc Lcidensi malcbat
rium ab Ilcnrico Stcpbano cditum titulo de dcabus: Mimcker. ad Hygin. fab. 24, qiii practerca ostca-
.Providentia, TtQOVOM.^ Lmuit Iianc CapcIIa lib. dit, mfljor bic poni pro supcrlativo, de quo usn
secundo: nZeno duccbat fcminam providcntcm.» vide et vir. doct ad Liv. 5, 20. An>Tz. (imsc.
GnoT. — Lcge cx 3IS. ..quippc Pronocs majorem p. 198. 199). — Adde nostrum infra (§.121. 180.
4
26 Martiani Capellae lib. I. §. 7.
bat inf^onium. Secl ipsis cliebus forte inimensi amoris impatientia, ultro juveuem
7 secuta, Apollini fuerat copulata. Voluit saltem Entelechiae ac Solis filiam po-
891. 919 f) et cf. Davislum (adClc. dc div. 1, 31 n. scrlbl debcat, miiltls jam dlspiitatiim est. Ego sanc
6. p. 71). Enallagc vcl Gracclsmus cst (Wurm. Iq to Eudelcclila auiplcctor. SIc Ipsum animmu ivde-
Dinai"cL. p. 142), quo nostcr non solumlnfia (§. 121) Aej^^scav appcllat novo nomluc, quasi quandam
vcrbis «dcccutlorquc coclitumn utltur; sed sacpc contluuatam motlonem et pcrcnnem. Cic. Davis. in
Jlaitianus posltlvum etiam cum sccundo easu juu- ejusd. QuacsL Tuscul. p. 2o, 4. Goez. — Vlx
ctum pro supcrlativo ponIt(§. 54. 88. 639), qucm crcdo boc Ciceronis (Tusc. 1, 10) loco Ullus vocis
grammatlcl »supcrlatlvum comparatlonlst vocant. Co- ortbograpblam probari possc. IVon cnim certa Icctio
dicihus s;ipra laudatls addc Drcsdcnscm, In quo cst; siquidem Erncstl (In clav. CIc. Gracc.) potlus
»P;ojioeeAmrtyorci»^/£rt;Mm"lcgimuS. Quodrcliquum 'Ei'TsZsj;(£ta lcgit ipsumque Davlslum Intcrpretem
est, Zluzcrlluglus nmajorem filiarum« non pro natu rcprclieudit. Sed utro modo vocem scripseris, rectc
maxlma, sed potius pro pracstantissima acccpit. feccrls. Quamvls cnlm Lucianus (jud. vocal. 10)
providum perspicacioris] nPraevIdum pcrspica- contcndat, scribeudum esse £V(^£/i£;^£iav , Corln-
tinrls» Ita ms. Lcid. Goez. — Slaud seio cur pro tbius tamcn docuit attlce ivTE/is;(SUCV usurpari
bona malam substltucrc voluerlt lectloncm. l'/rte- (Mulft. dial. ab inlt. lit. T). Addc iusupcr qnac
vidum enlm vox inaudlta est, providum ucmlni non Aaebc (ad Fragui. Cbocrill p. 17o) ad divcrsum vocls
nota, et apta sanc buic loco (CIc. div. 2, 57. Liv. seusum rcspicicus disputat. Quo autem modo Ax\-
25, 36). Sed />CT-«/»ica<;ioi-iA- e Bongarsio co magis stotclem Maithmus intellexent, ex Inferlorl loco
rccepl, quod In Ilugiano codlcc corrupta vox pro- (§• 75o) patct, ubi tradlt «quatuor elcmcutls qiiiu-
spicaris illlus etiam vestigia prodit. tum esse addendum, vidclicet mundum.x Quam
impnlientia\ Eodcm scnsu Appulcjus (metam. 2, quldem scntcntiam popidails cjus Arnobius (2. p.48)
p. lOG): «Laclnia remota impalientiam Feneris Fo- Aristofeli cxprcssls vcrbls atUibucrat. 3Iale etlam
tidi mcae monstrans» cet. Goczius ad bunc locum aflert Ciccroncm; qui ex
est secuta] Ccrtc melius Loc quam Grotlanum Ai-Istotcle Eutclccbiam qulntum interpretatur cle-
consecuta cBasileensI codicc rccepi^ sed paulo post mentum, animam igitur mundi Ipsam^ quum potius
copulatl^um et e variantlbus in libro IVorlmbergciisI nosler bumlnis auimam filiam csse (\. Pj Ibag. ap.
insercudum non duxl. Cic. In N. D. 1, 11. ct Platon. In Pbil. p. 50
Entklcchiae] Atllnglt bic Psycbcs fabidam, dc Stcpli.) Entelccbiae, slve anlmac mimdl, doeeat.
qua Apulejum leglmus ct Fulgcniiimi. Scripse- E sua enim sentcutia Sol patcr cst, mafcr nniina
rant de ca ct Saturautlus ct ^Vrisfoplianfcs. Al- mundi, cui confiuuatus ac pereunis adscrlj>itur
ludit autcm bic ad dcfinltloncm Aristotellcam x/jv;^?^ motus. Paritcr borum filiac, rijg ^'v^ijg, motio-
i^TiV ivTcPJ;^Sta 77 jtQCorr] dcoixaTog <pv6ixov nem clrcularcm esse IVco-PIatonici doccbant (Plu-
^CO^v sxovTOg dvvafiSL. SIc lufra: «Arlsfofclcs tarcli. de anim. procrcat. p. 1015. Jaml)llcb. myster.
pcr cocll quoqiic (1. obitcr quaeque cx codlcc Vcl- Acg. 7, 2. Ilcrmes ap. Stobaeum ecl. 1, o2, S.
cetlno) culmina Enlclccbiam scrupuloslus requirc- p. 807 Ilcer.), qnod ipsiuu Alcmacon, Pyfbagorae
Lat.u GuoT. — Utnim EndclccLia , an EntclccLia auditor (Diog. Lacrt 8, 83. p. i>i2 Jlelbom.) jam
Martiani Capcllae lib. I. §. 7. 27
stularc, qiiocl speciosa quani raaxime, raagnaque deorum sit educata cura.
Nam ipsi Wvzfj natali dic dii ad conviviura corrogati niulta contulerant. Jupiter
quippe diadcma, quod Aeternitati filiae lionoratiori detraxerat, capiti ejus
coiTogali] Vcra hacc lcclio est Sic cnini ct in-
fra : »sc«l <lc fcrlia regionc nnnm placuit coiTOgari.ii
statucrat (add. Aiist. ap. Stob. 1, 52, 28, p. 871
Uecr.), aniniainquc csse iiiiinerum scsc niovenlcin
Xenocratcs, Platonis discipulus, docucrat (]>Iacrob.
somn. Scip. 1, 14. QuinctiL 5, 14, 10. p. 397
Spald.) Undc et Cicero (Tusc. 1, 66): »mcns cst
praedita mota scmpitcrno« scribit £t ollo loco :
Kiiunquam aniinus agltationc ct mota vacuus cssc
potcsta (dc divin. 2, 128) ct (Tusc. 1, 25) t »Sen-
tit aniinus sc nioveri, qnod quum sentit, una seiitit,
sc vi 5Mrt, non alicna, movcri.n Addc Appulcjuin
((lc dogin. Platon. p. 199 Oiul.) Atquc Solis ctlam
filiara Celcritatcm cssc nositcr infra (§. 30) fingit.
Animam mundi autcin olim (in pal. crit. §. 487)
repracsciita\i tam e gcinma , quam cx Acgyptiorum
inonumcatls, quoruiu quidcm iconcs hic subjcci:
Itcm: ncorroganlur cx proxima transcursis domlbus
coiijugum regiim Cercs« cct. Gnox. — Confer in-
fcriora (§. 49. liSi. 131. 223).
conliileranl] De donls natalitiis slvc OTtzrjQloC^
apud anliqiios cgrcgic cgit Stanlcjus ad Acschyl.
Euincn. V. 7. Oiiiniiim vcro inaximc autc oculos
fiiit nostro Ilcsiodi lociis dc Pandora (Opp. v.
72 seqq.):
Zcods ds xal y,66a7]6e S^sa yZavxdijtig
'Ax^TjVT] ,
'Aii<pl dk ol XaQiTEQ Ts ■&eal xal ftoTvia
nti^co
"OQuovg ;(Qv6eiovg E-&e6av ZQ^^' c^lJ-f'' ^£
rrjv ye
S2Qai y.aZAixofioi 6Te<pov avx}e6iv eutQivoL-
6iv ,
'Ev d^aQa oi 6Trjx^e66c diaxTOQog ^Aqyeiipov-
rr]g
^evdsa d^aiyivUovg re Zoyovg xal InlnXo-
jtov Tjdog
Tev^e X. T. X.
Practcrea Hermctis locum comparassc juvabit (Sfob.
•cl. 1. 32. 40, p. 947 Hcer.) dc bcneficiis a sLn-
gulis dils in anlmain hnmanam coilalls.
niiod\ Codex Vosslonus: tjuatn, slnc dubio ex
ipsa Capcllae manu. Simllia enlm Graccorum neu-
tra fucrunt ctiam primae declinatlonis apud Latinos
fcniinina. Vld. Voss. arf. gramm. IV. 20. Ahntz.
(mlsc. p. 199). — Iland sufficlens haec eausa mlhi
visa est, nt vulgatam mufarcm lcctionem.
Aetetnltati] De cjus symboUca et pof-tlca do-
scrlptlone aJio loco (In palaeogr. crlt. IV §. 701)
4*
28 Martiani Capellae lib. I. §. 7.
apposuit. Juno quoquc ex purgatioris auri splendente vena addiderat crinibus
sociale vinculuni. Tritonia etiam interula, resoluto ricinio, strophioque flam-
egi. Prosopopoeia autem Lic adhibctur, qua docca-
tur nactcrnitatem donum dei cssc.« Neque sua
tautum auctoritate noster pcrsonam Aeternitatis In-
duxit, quandoquidem ct in marmorc (Grut. 52, 9)
legitur: >Acternitati sacrum.a
honoratiori] MS. refcrt otieratiori, Grot. — Ac-
ternitati miimisculis deorum quasi onustae. IVulIus
duLilavi uiauuscripto Bongarsii (?) adjutus hanc lc-
ctioncm prac vulgata honoratiori , et, quam non-
«ulli hahciit, ornatiori, in tcxtuni rccipere. Goez.
— Scd male id factum. Primuni cnim oneraiior
non dilTcrt aL honoratior nisi scribcndi rationc. Qui
enim plures lcgcrint liLros scriptos, non ignoraLunt
inlerula\ Eadem Lac voce inter alios utitur
TertuIIianus. Huic opponitur superaria, ijtsvdv-
riff, glossae. Utitur Martianus Lac voce adjective,
sic liLro nono: »Quin etiam Interulos gaudens dls-
solvcrc nexus.fi Grot. — SuL tunica LaLcLatur et
afiidcog corporl lusidcLat, atque i;fi yvfivov,
ut vocant Graeci. Lintcae autcm crant Interulae et
nostris camlslis rcspondcLant. Conf. Salmaslnm ad
TertuU. pall, p. 4G9. Goez. — Confcrantur prae-
tcrca quae ad Appulcjum (Florld. II. p. 35. Oud.)
oLscrvarunt virl docti, inprlmis autem Buttiger in
SaLina T. H, p. 113.
ricinio^ Splnula, qua feminarum crlncs rcsol-
litcram II aL aliis addi, aL aliis omltll solcrc, quum vnntur. Vixc. — Festus : orlcinlum palllum mulic-
vcrum clcmcntum csse multi ncgarent (palacogr.
crit. I. §. 511 , p. 2G8). rndc lu lapidum titulis
(Rcines. p. 183. n. 1G3) «astiferorumii Icgifur pro
•Lastlferorumn, et apud Ovidlum (art. am. 5, -ill)
et Yirgllium uLIque i>edcrae<>; et contra apud eun-
dem ahenum, quod alil scriLunt aenum. Scd
opcrac prctlum cst hac dc rc disputantcs Icgcrc
Gcllium (2, 3) ct Qulncfilianum (1, 5, 19. p. 101
Spald.) ridcntcmque ctlam Catullum (cpigr. 84).
Delnde confundit Goczius Aetcruitatem cum PsycLc.
Non Ulam donis onustam esse noster scripslt, sed
hanc. Et ccrtc diadema , quo ornata Aeternitas
erat, ad cpilLcton honoratior commodc rcfcrrl po-
test Ilonoratior autcm Jovis filia fuit , quia rcll-
quarum nulla cani actatc pracccdcrc potcrat. Quod
rellquum cst, omncs pcrsplcicnt de animac actcrnl-
tatc doctrlnam signlficari, pracsertlm qui divlna-
vcrint, cur Martianus Psychcn Entelechiae dixcrlt
fillam. Plato cnim , animac immortalitatcm docturus
(Phacdr. p. 24S Stcph.) argumcntum aL eo sum-
scrat, quod scraper sc ipsam anima movcret.
brc quadratum.« Goez. — IXon sunt Lacc Festl
vcrLa (v. recinium ct rica) , ac si omnla legcrls
a duodcclm taLularum temporiLus Indc (Clcero de
lcg. 2, 23) usque ad novisslma tcmpora a divcrsis
scriptorlLus (Fest. v. recin. et rica. Varro L. L.
IIL. 4. p. m. 37. Non. Marc. c. 14. n. IG et n. 23.
p. 789. 790. GotLofr. Serv. ad Acn. 1 , 282. Isid.
ctym. 19, 25. 4. Salmas. ad Vopisc. Aisrcl. 4i>.
Pitisc. L. T. et aLundans scr. copia aL eo lauda-
torum ; Ilerald. ad ArnoL. W. 209 p. 2oG ; Graev.
tLcsaur.IV. 1480. VI. 10G3. Wlnckclm. List. art.
G, 1 , 52. Marlni fratr. Arv. p. 278. Alscontl ad
mus. Plo-CIcm. cd. Mil. T. V. p. 21 not.) scripta;
Inccrtus tamcn aLihis. Ex glossario AraLIco-Latlno
Vulcanlus (p. 709) Laec affert: »RIcInus verticum
vocatus est, quod rcjcctum de toga in verticeni';
sed absurdc nos illa (In not. p. 106) corrigcrc et
legerc juLct »Ilic!nis vcrmis ita vocatus cst«l Dc
viimis riciniatis cf Osanni AnaL crlt. p. 77.
flammarum itistar] Transposita sic ^crLa codd.
Basilceasis ct Darmstattensis pracLucrunt.
Martiani Capellae llb. I. $. 7. 29
marum instar e cocco atque ipso sacri pectoris ac prudentis amiculo virginem
virgo contexit. Delius quoque, ut ramale laureum gestitabat, divinatrice eadem
conjecturalique virga volucres illi ac fulgurum jactus, atquc ipsius meatus
coeli siderumque monstrabat. Uranie autem praenitens speculum, quod inter
e cocco] E piirpura iutcnsioris ct vcgctiorls lu-
minis. GoEZ. — Lcgo: strophloquc Instar flam-
marum coccco. Susius (in Gurlitt. animadvcrs. 4.
p. 8) — In Guelfcrbytanis Cortius, ct in Vossiano
Amtzenlus (lulsc. p. 210) lcgcrant »c croco«, quod
modo rubruni, modo pimiccum cognoiniuat Ovidius
(fast. i, 317. 542). Cerle rutilum fu]gi>ntciui|ua
colorcm a nostro hic desiguai-i cv infcriori loco
(§. 140) patet. Susii autcm conjcctura nuUius ful-
cltnr codicis lectionc. Qiiodsi qiiis verbum omissum
essc mccum posuerit, facilc supplcre poterit tinclum
But siuillc allquid, nequc opus erit vulgatam lectio-
nem contra maniiscriptorum fidcm mutare, id qiiod
Arntzcuius quoquc sensisse videtur. ?«'obilius crocum
in Goryco monte nascebatur, undc nomcn fortasse
ductum cssc Salniasius (ad Solin. 58) conjicit.
rttmale\ In monuinentis etlam anti(|uis Id manu
fenct Apollo (Ciipcr apoth. Ilom p. 2o0), quo dlvi-
nandl potestatem transfcrre in Psychcii hlc Gngltur.
Transpositonim cnlm verborum sensus cst: De-
lias quoque ApoIIo, quippe qul ramale laure-
nm gestltabat, per hanc dlvlnatiicem conjcctura-
lcmque virgam illi (Psychae) volucrcs (auguralcs)
ae fulguriim jactus, ac meatus Ipslus coell sldcrum-
que monstrabat.
gestitahatj Ita pro Grotiano gestitat c codicibus
Drcsdcnsl et Cantabrigicnsl reposui. Ilugiaiius qul-
dcm dat gerebat^ scd parum iutercst utrum cligas.
volucres illi] Lcge »AoIucrl9 lingiias, fulgurum
jactus." "Vo>CK. — Absurda corrcctlo : » ApoIIo
monstrabat volucris linguas « I Coutra sl imde va-
lucres lcgeris, de carum volatu etlam cogltare po-
tcris, slquldem dc augurali arte bic sermo est.
Accuratius infra (§. 10) ovolucrum dlversl meatus
et osciniim linguaeu dlcuntur. Secuudum augiiralcm
enim disciplinam aves vatldicac , quas Graeci XQV'
CxrjQiOVQ OQi'i^ug appellabant, vel oscines erant,
quae orc, vcl praepetes, quac Tolatu futura signl-
ficabant (Scrv. ad Aen. 5, 501).
fulguriim jactxis\ IIos eleganter Lucaiius (7, 197)
i><e/a Jovis praesaga* vocat. Similiter Pllnlus (2,
20 {.): »ig7tes praescita secum afferentes»: qui et
doctrinam deinde ipsam (2, Hi) exponit. Confc-
rendi praeterca Ciccro (de div. 2, 18 scipi.), Seneca
(nat. qu. 1, 1. p.685. 2, 52. p. 711 Lips.), et noster
infra (§. 551). Paulo post e Darmstattensi codice
reposul alqtte pro ac.
meatus] Ita et Virgillus (Aen. 6, 8S0), Plinius,
Manillus, ct Appulcjus (I. 807 Oud.) nsidcrum
meatus» dlcunt. Infra (§. 815) noster meacuiu
scrlpsit.
Urawie] In MS. erat >monstrabatur Aniac*
Lege cum patre «monstrabat: Uraniei) nominandi
casu. IVam ct in libro secundo in MS. cst nUraniae
Calliopcquca pro «Uranlc.a Grot. — Ita et Ovl-
dius (fast. S , S5.) Uranie scripsit^ ncque tamcn
mirum, qiium litera Eta modo Latina litcra E, modo
dlphthongo AE redderctur, librarios posteriorem
intcrdum orthographiam usurpasse. Praetereo Goe-
zlum, qui nc Grotiiim quidcm InteUexit. Cortius
certe »Uraniaen in Guelfcrbytano codlcc se Icgisse
ad margincm libri Lipsicnsis adnotavit. Ceteiiim
erunt fortasse, qiii e speculi dono colligere velint,
hancce Uraniam esse Venerem coelestem, quum veri
gff Martiani Capellae lib. I. §. 7.
donarla ejus adjtis Sopliia defixerat, quo se reeognoscens etiam originem
vcllet exquirere, clementi benignitate largita est. Lemnius quoque faber illi
insopibiles perennitatis igniculos, ne caligantibus tcnebris nocteque coeca
opprimeretur, incendit. Omnes vero illecebras circa sensus cunctos apposuit
Aphrodite. Nam et unguentis oblitam, floribusque redimitam, halatu pasci
foverique docuerat, et melle permulserat, et auro atque monilibus inhiare,
njcmbraque vinciri honorationis celsae affectatione pcrsuaserat. Tunc crepi-
uon sit simlle, dils inunixtam esse Musam: mlkl
tamcn haec alitcp intelligenda esse •\identur. Specii-
lum cnim in adytis Uraniac a Sopliia dcfisum fuisse
dlcitm-, quo ad phUosopliIam revocamur. IVotum
e Platoue (Phacdr. p. 259 Stcpli.) Uranlam Musam
a philosoplils maxlme celebratam fulsse , cujus rci
causa facUe perspicitur, modo pcrpcndamns, ipsam
hanc 3Iusain astronomiae praccssc, Psychen autcm
slre animam secuudum Platonis doctrinam Tisihill
harmonia in coclo conspccta admoncrl, ut in usum
meutis suae convertat quac ui coclo perspexcrlt
(Tim. p. 47 Stcph. Cf. Plutarch. de an. procp. f.
p. 1050. Dsog. Ladrt. 2, 33 Ihlque a Melhomlo
laudatos Scnecam , Phacdrum, Appulcjum). Qua-
propter ctlam In Juvcnalis (11, 27) vcrhls :
— — i>e coclo dcscetidlt ri'co&i ^ECiVXOV^
plus iuessc arhitror, quam docll cjus intcrjirctcs
Tiderunt. Certe speculiun, quod Sophla In adytis
Uraniae defixerat, illud cst, quo scmet ipsam
cognoscero Psyche jnbetur. lufra (§. 346) etiam
nostcr oinfcp omnia anlmalia» alt nnaturam solls
hominibus ad se cognosecndum rationari permislssc.a
Scripscrat cnim Cicero (de fin. S, 16): «Intrandum
est igitnr In rerum naturam, cl penltus, quld ea
pnstuiet, pcrvldcndam. AJItcr cnlm nosmet ipsos
nosse non possumus. Qnod pracceptum, qnia nia-
jus crat, quam ut ab homlnc vidcrciur, idcirco
assignatum est Deo. Jubct igltup nos Pytlilus
Apollo noscere nosmct ipsos.u Speculi autcm slmlll-
tudlne haud raro utuntur vetercs in descrlbenda cog-
nitlone sul ; ef. ^Vyttenbach ad Plut. Morr. p. 1 52.
oyif/inein\ Anlmas eniin cx astrls in corpora
humaua dcsccndcrc vctcrum erat opinio [\. nolas
ad §. 165 ct 169, ct Pal. crlt. IV. §. 739). Ilinc
Psyclicn nostcr finglt ex Uraniae speculo potuissc
disccrc origlnem suam.
Lemmus fabet-] Vulcanl cognomen ab «lonicpi
fabula origincm trahens (Ilcraclid. in Galci opusc.
p. 445. Cic. IV. D. 3, 22. Tusc. 2, 10. Virgil.
OTld, cct.). Scd quamvis ignobili isto nominc ufa-
tur nostcp, e reliquis tamen patet, cum ad Pla-
tonem pespexissc, qnl (Crat. p. 407 Sfcph.) Vul-
canum ThpaiCzav quasi luminis pracsidcm cssc
%-ocatum docet.
illi insopibilcs^ Ita BasUcensIs et Darmstattensiji
codlccs multo mcllus, quam iiisopibilis illi apud
Grotlura.
halalu^ Suavlbus dclcctari odorihus : namque
codcm sensn hac voce noster infra ntitur (§. 215):
>i^\Tabicis laetabantur haiaflbus.ti Martianum Vencri
in prlmls trlbiussc hunc appcfltum c,x eo pafct,
quod Vencris adco stcUac (§. 14) vlrtutcm adscri-
psit Bodorc et lialatn illlclcndi.<i Infra (§. 85) d^
Vcncris ipslus nfragrantlssimls splritus halatlbus»
agit.
a'cpitac}tl(i\ Eadem qtiac crcpundla. Arnoblus :
Martiani Capcllae lib. I. §. 7. 5|
taculat innitusqiie, quis infanti somnuni induccrct, adhibcbat quicsccnti. Practer
ca nc ulluni tcmpus sinc illeccbris oblcctameutisquc dccurrcret, pruritui sub-
»Et ut ad silcutititn paviiU nutiicla raotibus crc- riuni, a 3Ilncrva prudcutiam, ab Apolllne vii-tntcm
pitaculisquc adduccrentur auditlso, ct noster ipse conjccturalcm, ab Urania sui ipsiiis cognilioncm,
libro musico: ulufantibus crepitacula vagitus abruni- a Vulcano potcstatcm iu tcncbris luccm pcrspitiendi;
pere.ii Gnor. — (y. §. 927). Gavc putcs solls scqultur nunc dctcrlor, (jnac a Vcnerc acccpisse
AJris scrlptoribus Lanc voccm nsitatam cssc: bonac dicitiu* variac luvurlae cultum dcliciarumquc om-
cnlm nofac cst, caque utuntur 3Iartialis , Lucrcttus, nium cupiditatem, voluptatcm et socordlam; parifcr
Golumella, Quinctilianus. atiine Aslrologl (cf. Macrob. ad somn. Scip. I. 12)
qntsj Utitur saepissime Loc vocabulo Martianus »dcslderii niotum, quod irti-&V[J.rjXLy,6v vocatur,
pro qiilbus , qnod, qnauqnam novuni non sit, sac- in Vcncris orbc produci» doccbant. Iluic autcm
pcuumcro tamen non advertcntl scnsum turbat. animac pai'ti in imo corpore sedcm assignabant vc-
GnoT. — Confcr. Cortium (ad SallusL in Jug. 80, tcres, quo nominc sacpc mcdius intcr pcctus et
J». p. 7G8), Appulcjiuu (in mct. 4. p. 290), Vir- crura vcnfer significatur. Sic Appulcjus (dc dogm.
gilium, allos. Plaf. p. 207 Oiid.) ait «cupldincm atque appctitus,
somnum induceret^ Grotins, Goczius, et ve- postrcmam mcutis porlioncm, Infernas abdominis
tercs cdltloucs oiuncs babcbaut: sonmium duceret t sedes tenerc, ut popinas quasdam et latiluaruni la-
scd meliorcm nostram lecfionem Monaceuses sup- tebras, diversorla nequitiae atque luxuriaenj Clau-
pcditaruiit codiccs (B. C. D. E.), Vossianus practerea dianus aufcm (IV. Cons. Uon. v. 248):
(jlrntzcn. p. 199), Rcicbenaucnsis , Bodleiauus pri- "^it sibi cuncta ■petcns , nil coUaiura cupido
mus, et Britanuicus. Darmstattcnsis somnum dn- In jecur et tractus imos compulsu recessit.»
ceret. In jecinore sitam cssc concnpiscenfiam jam Plato
pruritui — voluptatemj Cod. Mon.J^voInnlatem, ducuerat in Timaco, citjus locum Cicero (Tusc. 1.
male. Sllrum tamen nc vcrbum quldcui ad illustran- 10) ita latine convcrtlt, ut nciiplditatem subter prae-
dnm lociim a doctls intcrprctibus allafum esse, qui cordia locatam csseu dicerct (cf. ct Tbeocrlt 11 _
facile obscoenltatis crimen incurrcrc posslt. Certe lCj Ilorat. od. 1. 23. 13, cpisL 1. 18. 12; Pers.
Bartbius (in advcrs. p. lool) Indc aflirmabat »scal- 3. 120, pluraque apud Fabric. ad Sext Emp. p. 432,
pcre prurltuia libldinosum verbum esse. Id quod Valckcuacr. ad Eurip. Ilippol. 1070, ct Jacobs. ad
ncgo. De anlina cnim scrmo est, quae Psyclies Acliill. Tat. p. 870). Ilanc igitur clrca partcnt
pcrsonam induit; cujus quum duae partcs sint, Venus animae npruritul subscalpentcm apposuerat
altera rafione praedlta, altera rationis expcrs (cf. volupfatem.ii Subscalpere pro simplici scalpere di-
PlaL Pliaedr. p. 240 Sfepb.5 Tim. Locr. de auima ctum est ex scriptorum illius actatis more verba
mundip. IOO5 Aa-Istid. QuiuctJI. de Musica 2. p. 1 03 supcrvacancis praepositionibus augendl (cf. noL ad
Meib.; Euscb. pracp. ev. lo. 60. p. 831 j 3Iax. §. 2 et 43). Scalpere autem pwiiitm dici Pllnius
Tyr. n, p. 289 Reisk.), bactcnus melior pai-s or- tcstls cst (blsL naL 9. 43. 68). Eodcm rcdit apiid
nata cst: primum enim a Jovc actcrnitatem acce- Senccam (EpisL 92, p. 383 Lips.) »tilillatio cor-
pit, dcludc a Junone mutuae socictatis dcsidc- porisn; cf. et Ciccr. de Flnlb. 1. H: »si ea sola
32 Martlani Capcllae lib. I. §. 7.
scalpcntem circa ima corporis apposuerat voluptatem. Sed vehiculum ei atque
volatiles rotas, quis mira posset celeritate discurrere, tradiderat ipse Cyllenius,
licet etiam auri compedibus illigatam memoria praegravarit. His igitur Wvx^fjv
opimam superis ditemque muneribus, atque multa coelestium collatione deco-
ratam, in connubium Arcas superiorum cassus optabat. Sed eam virtus, ut
vnhtplas cssct, qnac qnasi titillaret scnsus, ut Ita
dlcaniu, ct Ausonii (cpigr. 108. 15) vcrba:
i»Tilillata brevi quum jam siib fitie voluptas
Ferveti ;
oinnium vcro maYimc liuc pcrtuact alius Plinii locus
(II. 57. 77): »in cadcm mcuibrana (diapliragmatc)
]>i'accipua liilaritatis scdcs, quod titillalu intclligitur
alarum, ad quas subit; non alibi tcnuiorc cutc
l.umana , idco scahejidi diilccdinc ibi proxima. «
celeritate^ Grotius cum rcliquis edidcrat velo-
citate : scd Icctioncm practuli codicum Bongarsii,
Hugiaui, Basilccnsis, Dannstattcnsis, Monaccnsium
plurimorum (B. C. D. E. G.) ct ad libri IVorimbcr-
gcnsis marginem nofati, quamvis parum rcfcrat
utrum Icgcris. ^\j-gutior tamcn grammaticus Agractius
(apud Gotbofr. 1349) «velocitatem pcdum ac cor-
porumii cssc coutcndit; i celeritatetn animorum atquc
faetorumii; quod e Ciccronc (Tusc. 4, 15) sum-
sissc videtiir. Ccrtc boc quidcm loco de Psycbcs
facultatibus scrmoncm cssc patcL
efiam] Ante omnia boc crat rcstitucndum pro
Grotiano eam, quod typograpborum mcudo adscribo
comparatis libris prius cditis.
ai/ri] Corruptam lcctioncm aui, pro auri, jam
Grotius rcpudiavit »Aucb wcnn er (?) mit gold-
ncn Kcltcn gcfesselt wiirdc 5 so fccinnte cr doch
nur durch die Sclmelligkeit dcr Gcdanfccn cLngchoIt
werdcn." Goez. — Ingcnuc fatcor me non intcl-
ligcredoctiim iulcrprctcm, benc vcro Martianum.
Qiiamvis ciilm AJianius apud Gcllium (13, 8) Ille-
luoriam Sopbiae matrem dixcrit boc vcrsu:
i> Vstts me tfenuit , mater peperit Memoria ^
Sophiam vocant me Graji, vos Sapienlianm,
Martianus tamcn hoc loco sic iiitciligcndus est:
»quaravls cogitationum cclcritas ct imaginandi via
a Mcrcurio animac bumanac dono csscnt datae^
quibus longe latcquc vagarctiir, pcr iiicmoriam tamen
praegravata ct impcdita fuit.« Cctcrum Grotlanam
Icctioncm atiri compedibtis confirmaiit codd. Mona-
ccnscs (B. C. E.), Bodlcjani, Cautabrigicnsis , Mer-
tonianus , Ilugianus , Vossianus ( Ariitzen. misc.
p. 199), Rcicbcnauensis , Basilccnsis, ct Darmstat-
tcnsis. '
ca55M«] Casus supcrionim cst Manticcs ct Sopliiae.
Casus vcro cassus. Sic in MS. libro nono ncasuc
dulccdinis" et lib. ^T »dispcndiaquc liiii casuin de-
vorantc Blulcibcro. « Casus Itaquc (nisi quis a caree
dcducat) practcriti tcmporis participium cst a cado,
ut uSol occasus. Cadcrc vero cst «.;tOTt;)';^«T£tV,
ut cadcrc spe, cadcre causa. Est crgo casus, vel
gcminatc casstts artOXV%cov , supcriorum casns,
xalv jfQOTEQaLv ajioxvx^v- Grot. — Hugianus
codcx casstis exbibct. Dc qua vocc confcr notata
ad Appulcjiim (I. p. 3Gi. H. p. 79. in. ind.) ct
Appulcjum ipsiim (mct. G. p. 455 Oud.), Gcllium
(10, Ib) ct ad eum Baudclotium (util. d. vojag. L
p. 594). Qiiac , quamvis plcrumquc cum scxto
casu construatur , intcrdum tamcn cum secundo
etiam couslructa Icgitur (Cic. Araf. 369). Expla-
natiir paulo post (§. 8) a nostro vcrbo frustrantttr.
Atqnc adco vcra hacc mihi visa sunt, ut nc Bar-
tlilaui quidcm codicis, qui causa pro cassus habet,
Martiani Capcllae lib. I. §. 7. 33;
adhaerebat forte Cjllenio, paene lacrimans niinciavit in potcntiam pharetrati
volitautisque superi de sua societate correptam captivamque adamantinis nexibus
a Cupidine dctineri. Super his igitur virginum thalamis, dum eum de libertate 8
cliam victricPin, iiinlc ct nomcn indomita vis Graeca
inlorprctatioiic.K INiuiiriiui affo Tov d y.ui dw
lJ.c'(Co}. Vli-gilio (Aen. G, 552) vocatur «Tai-tari
porta ingcns solidoquc adiimantc columnaeu cct.
6^i/)iV{if(('J De auima liumaua insatiabiii cupi-
(liiic constricla vetcrcs permidta artis oj)cra cdi-
derunt , (juikiis captiva Psyclic repraesentatur, vel-
uti in liac gcinuia, (juam (c\ Agosliui gcuiin.^loO,
.Haffco ctMoutf. I. tal>. 122) liic subjcci:
auctoritatc permovcrcr ut a vulgata lectioiie rccc-
dcrem. Quainvis cnim illc (advers. p. 125G) ad-
dat Tcrlssiinam sui codicis lcctionem csse , (jiiae
claram ct jicrsjiicuam faciat sentcntiam; miilluiu
tamen akest iit jiracdicata illa claritas milti arrideat
firtus] Romauis cnim dca crat f\'arro de L.
L. 4, 4G. Cic. IV. D. 2, 23 et 31 ; dc legib. 2,
H. LIv.27, 23; 29, 11 f. Aaler. M&x. 1, 1. P.
Victor reg. mb. 1. Juvcn. 1, lli>. Sil. Ital. 15, 22.
40 et G9. Plant. AmpL. prolog. Claudiaii. In Ruf.
1, o2. Lactaut. 1, 20. Augustiii. in civ. dei 4,
20. 22. 24 ct S, 12. et 7. 3. Arnob. 4, p. 127)
in lapidum ctiam titulis (ap. Grut. 100, 4. o. 102,
4. lOG, 6. 436, 3).
sua socictate\ Quij>pc anima liumana a vlrtutis
studio cujiidilatibiis saepc dctralutur.
adamantinis^ Manilius (1, 921) «adamanteas
catenaB» dlxit, ct Ilygiuus (fab. 22. p. 68 Slav.)
nadamanteum jugum": sed Ula adjcclivl forma ab
optiuils usurpatiir scriptoribiis. Adamantc fuws'
sima quacque denotantur: Hude Ovidlus (met. 15,
813):
»Jnvenies illic inchisa adamantc pcrcnni
Fata tui generis»
(Addc cimd. trist. 4,6, 14, et Horat. od. 3, 24,
5). Parilcr apud Claudianum cliam ( bell. Gild.
202) nJovis voces adamante notavlt Atropos.» de libertate sortis] Nunfpiain placcbat Grotiana
Adde Piopcitlum (3, 9, 9. 4, 11, 4), Pindanim lecllo "delibcratae.' Vix enun IntcUigitur quid sit
(Pytb. 4, 125), Platonem (dc R. P. 10. p. G16. sortem deliberare. Opportiuic igilnr Ilugianus co-
Stejdi.), Sopboclem (ap. Stob. in ccl. 1, 6, 11. dcx nostram nobis praebuit lectionem. Sovs enim
p. 173 Hecr.), ApoIIodorum (1, 1, 3. 2, 4, 2), ppo electiotie slvc optione accipicnda, quam siljl
Pausanlam (8, 18, 2), ct confer Barlbium (in ad- nuUam esse dcmum vidcrat Mcrcurius. Eriint for-
vcrs. p. 331). Unde et Plinius (37, 4, 5 ) nada- tasse qui Grotii lectionem dcfensurl putent dclibc-
uautcm durltla cnarrabUem esse docct, Igniumquc ratam sortem essc cam, quac cx dclibcrationc pro-
S
54 Martiani Capellae lib. I. $. 8.
sortis blandimenta frustrantur , nec facile quaepiam praeterea, quae congrua
parilitate Tonantis nurus deligeretur, occurrit, amplius deliberandum suggerit
Virtus; neque eum sine Apollinis consilio quidquani debere decernere, aut fas
ab ejus congressibus aberrare, quum zodiaca eum hospitia permeantem nun-
quam abesse menstriia praecursione permitteret. Igitur constitutum, ubicun-
que locorum fralcr esset, adiretur. Ac tunc volatilem virgam , uti secum
dit, qiiemadmodum m genetliliaca aut vitac gcneiis (§. 5) nostcr dixlt, quod liic pernieaie. Ncquc 3Icr-
clcctionc a Platonc animis imposita: scd ncque in curius reliquorum planctarum in Zodiaco domicilia
deum Mcrcurium Laec quadrarc possunt, ncquc praemetan dicl potcst, quippc quac fixa sint, et
cum vcrbis, quac scquuntur Bamplius dcliberandum" cuique propria. Aliud est infra (§. 811) ubi Aslro-
eonvcniuut. noniia itinera sua pracmctata cssc dicltur. Dc Mcr-
prae/ejTrt] Pro edito praeter eam reposui illud curli autcm isto officio nlLU apud Actercs legitur.
non solum Mouacenslum codicum (C. D. E.) aucto- Satius itaquc duxl vu]gatam rctlncrc Jcctionem.
ritatc, sed Grotiaui etlam, lluglani, Basilccnsls, praecursione] PUnius (2, 8, f.) : '; Jlcrcurli sidn»
Darmstattensis, Cantabrigiensis ct Brltannlcl. modo antc Solis exortum, modo post occasum splen-
sine Apollinis consilio^ Arnobius (5. p. 12o) dens, nunquani ab co Aiglntl tribus partlbus rcmo-
dc dlis : udc matrinionio illc consuUtur , liic mcdc- tlor (rcmotlus? aut supplcudus Mcrcurlns). " Pto-
las incommoditatibus praestat", cet. leniaeus (tetrabibl. 1, 18)McreurIum nunquam plus,
ah p/h*] Apollo et Mcrcurlus adeo junctl mc- quam per uiiius slgnl spatium, a Solc abcssc con-
morantur, ut eis commnnem Olyrapiac fuissc aram teudlt. Eadcm tradlt Ilyginus (astr. 4, 16. p. 485.
Pausanlas (5, 14, 6) referat. Conf. et Scboliast. Munck.) additquc: »modo uoctc prlina, modo autem
Pindar. (Olymp. 5. 8.) Pai-iter Mcgalopoli, xVrcadlac ad Solis cxortus eum inciperc apparcrc , ' nonniin-
urbc, tcmpll Blcrciuio cum Apollinc 3Iusisque com- quam etlam perpetuum signis quatuor essc cuni
munls riiinas Pausanias (8. 32. 1) vidit. Aperfe Sole : rcdeunlein autem cum Sole non ampllus esse,
etlam Claudianus (laud. Stllicb. 2, 440) Cyllcnium qtiam tcrtiam paiteiu signi." Cicero (S. D. 2, 20)
Plioebl comitem appellat. Qiiac quldem omnia asti-o- «nunquam eum a SoIc<i dlcit »discedcre longiiis
nomiac origiuem debcrc videntur (Plato Eplnom. unius signi inter»'allo , tum antevertentem , tnin
p. 987 Stepb.). * subseauenteni.« Scd confcras vclim infra (§. 2d et
pemieantem] Sed Munelicr e suo Leidensi co- 880) uostriiui ct quac Ibi a nobis sunt observata.
dice restlluit lectionem Martiani ingenio , ut mllil ac] E Darmstattcnsl, Cantabrlgiensi, Britan-
videtiir, accommodatanx p»wme<rtji<em. Zodlaca ho- nico , Ilugiano codice, atque e Coi-tii variantibus
spitla, quae (sie!) Mercurius iucunxbit ct In qiilbus boc rccepi pro Grotiano at , quod mlrabar, quuni
praenictatur. Goez. — Llcct fntstra locum apud antcriorcs jam cditiones multo mellus ac liabe-
Munckerum quaesiverim , sunt tamsn codiccs, qui rcnt.
a. vnlgata abcrrcut. At vero eiir niclior vox slt urae- volatilcm] Caducciun, yyjnvxeioi^. LLbro se-
irietoetcm, equidcm noD pcrspiclo. Peraffrare supra cundo : iCiijiis vigcntis >ii'ga Dirum stiipet vc.nc-
Martiaiii Capellae lib. I. §. 9. .3o
nnindi penita permearc aethercosque recessus irrunipcrc parili celeritate posset,
Virtuti (le niorc permittit; ipsc pcdibus talaria nectit aiirea, et nunc in^^i
fanis, quibus aut vaticinia obliquis fundebantur ambagibus, aut dcnudata
pccudum cacde lissiculatis cxtorum prosiciis viscera loquebantur, quibusquc
niiin. n GnoT. — A virga vero caducenm distiiigiirre
^idetur Apiil. inct. 1. X: «adcst luculcnlus jiuor —
qiiein caduccuiu ct virg.i Mcrcuriuiii indicabant. «
(lOEZ. — Plura oliin (in palacogr. crit. FV. t. ind.)
dc kac virga attuli. Confcr nostrum infra (§. 12G).
pettilaj Substantivo Loc utitur nostcr ct infra
(§. GOO). IViliili lectJo in codicc Dresdcnsi est pe-
renita. Iii glossis, quac nominc Isidori vcniiint
(ap. Vulcan. G92) »Pcnitau cxplicantur «aula rcgia.«
Dlartiano pcnita sunt inundi intinia.
ceJeritale\ Ita Monaccnscs (B. C. D. E.), Ilugia-
nus, Rcicbenaucnsis , Dariiistatlensis, Basileensis,
Britannicus, Cantabriglcusis, ct ad luargiueiu libri
IVoriinbergcnsis notata Icctio, quaiu et siipra (§-7)
vidiinus. Continuata cuim cst allcgoria.
de more pemiittit] Fallor an cgregic conjccl
Ktletnere pcrinittit. « Grot. — Rcprclicndcndiini in
liac conjcctura, quod demere sivc auferre Loc loco
vcrba miuns sunt apta, quo capcre, sumerc , prc-
Lendcrc, potiiis dcsideraremus. Quuiuque in onuii-
Lus codicibus lcgatur de more , iiialim quam nir-
rigcrc quae vcrc scripta sunt relincrc, et advcrbio
7irbane sivc comiter cxpllcarc, ut opposiliuu sitYir-
giliano (Aen. 8, 63o) »sinc iiiorc.« Sed non rc-
pugnabo , si quls intclligcrc malucrit, scmpcr mo-
rem cssc 3Icrciirio virtutem duccrc , paritcr atquc
apud Lucianum (in bis accus. 7. p. o6 Bip.) ilic
Justitiam duxcrit.
pedibiis] Utltur scdicct ipsis Virgilli (Acn. 4,
239) vcrbls : II pcdibus talaria nectit Aurca«: Iiicqnc
Ilomcrum (odyss. J>, 44) imltaturus crat. An'atlin
dc lils cgit I. H. Vosslus Mytbol. Bricfc p. 119 seqq.
'ii!-ilitnij<
(li:
obliauis] Exempla suppcdilant Clcero (dc dlv.
2, oG) ct Amniianus (25. p. 2G3 Lind.). Ad Vii'-
gilii luciiin (Acn. 6, 99) de Cuiuaca Sibylla cancii-
tls nborrcndas ambages« nostcr respcxlsse vidctur.
Graecc ^o^ct, unde Ao^iag ApoIIo.
dentidata] Ita pro <fei)i{H<i'a/a Iluglanus codc\:
quemadinoduiii Yonclaus (spec. crit. p. 144) Icgcre
jain malcbat, licct vnlgarcm ctlam lectloncm dcfcndl
possc Arntzcnius (inisc. p. 200) rccte monuerit,
modo voccm denunliata quarto pluralis casu acce-
pcrls.
fissicttlalis\ Ita mclius legitiir quam phi/sicn-
latis. De fisslculationc videsls lcctor quac aciitc col-
legcrc viri iJI. I. Scaligcr ct P. Colvlr.s ad Apulc-
jum , cui cadem Laec voi usurpata. Dlcta cst lissi-
culatio a fisso in extis, cujus mcinliiit Cicero dc
observatione Lariispiciim: naut quomodo cst collata
Intcr ipsos qiiae pars iirimici, quac pars fainillaris
essct, quod fisstim pcrlculum , quod commodtim
aliquod (I. aliquld) ostcndcrclu ct alibi. Vcl (ul
maxiinc Europac Semoni Scaligcro placet) phijsicii-
lare vftOxopi^Tixcog pro physicare, <pv6iXSVeLV.
Quod verlus ^ldetur: slc nescio quls dixit mtisicare
pro [xov6iy.EV£lv- id Ipsiim glossa Isldori compro-
balur, In qua lcgltur: «Physicttlo, propltlo dlvos.
rhysicttlator , augiir naturam lu cxtis anlmantiiiui
quacrcns.x Grot. — Physiculatis male. Fult autein
fissum , a quo fissicularc, llnca imaglnai-Ia exta bi-
partito dlvldcns, ut alfera pars ad Lostcs, altcra
ad sacrlficantcm cjnsquc amlcos pcrtlncrcL Conf.
Erncst. clav. Cic. fissinn et Sfdnias. ad Sol. p. 9L
Goez. — Multa dc Loc vcrbo dabunt Stcpbanin»
36 Martiani Capellae lib. I. §. 10.
solitus sortitus excedere, vel logia personare, sagaci eum investigatione disquirunt.
10 Sed his adytorum fastigiis specubusque viduatis, absque lauri arentis paucis
(ad Sax. p. 42), Arntzenius (In misc. p. 1 99) ct viri
docti ad anthologiam Latinam (Burm. II. p. Ii0&) ct
ad Appulcjum (n. p. 134. III. p. 669 Oiid.). Lo-
cus, qucm c glossis Isidori affcrt Grotius, ncquc
apud Vulcanium, ncque in editis ab Arcvallo rc-
pcritiir. Scd scriptuin ctiam a quibusdam fuissc
phijsiculave satis probatum cst, slquldcm non Mar-
tiani soluin llbri pluriiui sic scriptum vcrbum cx-
blbcut, scd Appulcji ctlaiit ct Saxouls gramniutlci
llbri. Quum vcro codcs Monaccnsis (G), Bodlcja-
nus primus ct sccundus , Iluglanus , Basilccnsls,
Darinstaltcnsis, Cantabriglensls, Brltannlcusquc fisi-
eulatis babcant, et infra quoque (§. 151) pro physi-
culant in Guelfcrbytanis cssc fessiculant Cortlus ad
libri Lipslcnsis marglnem annotavcrit^ ad Appiilc-
jum dcniquc (11. p. 134) vLri docti obscrvarint , iu
vetustissimis Martiaul Mstis esse fissiculare j lioc
ego ut magis notum in textum reccpi.
prosiciis\ Prosicioriun apud Fcstum Arnobliim-
que mcntlo. Glossa: nProsclc ay.QO-&lvia« 1. Pro-
siciae. Prosccta dicuntiir Macro in OQVL-&oyovla:
uVuIgari tosta vaporc Cum virgls prosccta feruut. <i
Flacco Argonautlcls : — iiproscctaquc piirtliu Pcc-
tora. « Lucano : «Lavi calldo prosccta ccrcbro. «
Statio: — iiubi advcrso dedcrant prosccta To-
naiitl. « Ovldio Fastis: — uprosccta sub actlicre
ponit. « Qui ct alibi: nlmposuit prosccta calcntibus
aris. « Proslclcs Varroni : » Prosiclem extoriim in
nicnsam porrlccrc", et Luclllo: nCaenam inqult .
nuUam nequc dlvis proslclcm ullam,« In SoILno
cmcndatiorcs codiccs prosicias biibcnt : nonnulli vcro
porricias a porriclcndo , qiiod vocabiiluin multi
usuqiaut, Varro, Arnoblus, VlrgUIus, alii. Gnox^
— Qiubiis bacc non suIHcIuut, adcant Ovidluiu
(In mctamorpb. ItJ, 136), Macroblum (Iq Satur-
nal. 5 , 2) , et Taubmannum ad Plautum (I^IostcU.
3, 3, 3. p. 562. Pocn. 2, 8. p. 877), Dacc-
rium ad Festum (p. 387) , Elmcnhorstium ad Ar-
noblum (ji. 187), Saubertum de sacrificiis (c. 20.
p. 486) , Brissonium de formuUs (p. 22. al. 24).
De omni hoc divinandi gcncre pulcbros lege ver-
sus Tibidli (1, 8, 3):
iiiVec jiuVii sunt sortes , nec conscia fibra deorum^
Praecinit eventus nec mihi cantus avis.«
solitus^ Id antc sortitus rcctc supplent codiecs
Monaccnscs (B. D. E.) ; siquidcm lioc vcrbum eiim
infiniti^Is excedere ct personare conjungcndum est.
excedere^ Bulcngcrus (de sort. 1, 7. in Graev.
thes. V. 396) legcrc nos jubet exedere. Quid hic vo-
lucrit boc vcrbo, non perspiclo j et vcrcor ne ille
parltcr ac Grotius glossa inducti, quae sortitus
interprctatur divinaliones , hanc vocem pro nomlne
substautivo, ncmpe pro sortitlone acccpcrlnt, quum
particlpium potlus boc loco sit a sortior. In omni-
biis cnlm loels 3Icrciiril frater (Apollo) quacsltus
crat, qiilJjus solltus excedere (cxlre) sortltiis. Sor-
titum Pythiiun intclligc eum, qiii cx illis locis cx-
ccdcns rcsponsa dat ct evciitura dcnunclat. Ita et
a Virglllo (Acn. 3, 376) rcx dcoriim iisortiri fata«
dicitiir, cujus poetae versus Martianum in seqnen-
tibus quoque (§. 10) antc ociilos habiilsse patcbit.
logia\ yloyia oracula sunt pcdcstri scrmone
cdita, ut ^Qrjdlxol carminc. Vidctur autem tox
lilc allqua dcesse, ut sit »logia pcrsonarc soIcbant«,
nlsi npcrsonareii ct ante «cxccsscrc" lcgas, aUt si
quld aptlus. Grot. — Ccssat boc, postquam c co-
dicUjHS Monacensibus snpra inscrui » solitus. « Unde
autcm prlora habcat juvcnls doctus haud scio. Ccrtc
contrarlum dlscimus ab Ai-Istopbanc, qiii (cqiiit. 120.
121) Aoytov ct ;^Qrj6(i6g promiscuc usurpat.
Martiani Capcllae lib. I. §. 10. 37
admodiim foliis vittisque semivulsis, quas in Cumano antro post Sihyllani
tinearum morsus caricsque carpcbant, nihil ejus potiiit inveniri. Per aorcos
etiam tractus, quibus formare solitus et volucrum cliv^crsos mcatus, et oscinum
linguas, et praepetis omina pcnnac, frustra in cassumque disquiritur. Jam pridem
quippc ofFcusus contamine moncndoruni dedignabalur Augur Pythius nun-
Itiiiri] In laiirl foliis solila crat Sibylla siia rc- 702), alios. Scmiviilsum iit apud Ovidiuni (luet. 7,
sponsa scribcre. Vlxcan. — Ad Virgiliuiii nciiipc 344) stmilacer , ct Claudianuiu (Lu consul. Probi
rcspcxit doctus intcrprcs (Acn. 3, 445). Martiaiuis 109) semiriilae.
autcui non biinc , scd alium cjusdcin poetac lociiin Ctimano antro\ In tcuiplo ApoIIinis , quod crat
(3, 360) antc oculos babiiit, iibi CUirii laiiri propc Cuuias, Cainpaniac civitateui, in qua Sibylla
nicmoraiitur. Dc ApoUInc cniiu invcstigando agitur, quftndam valicinabatur. Vulc.
non dc SibjIIa. Potcrat nostcr ctiain Claudiaui (de tineariim morsiis cariesijiie] Uliuniquc nosfcr
rapt. Proserp. 1, 109) vcrba uvcnturi praescia viderat coiijinigi ab Ausoiiio (cpigr. ,">4) boc vcrsu :
laurusx in mentc baberc. tSi tineas cariemaue pati ie cluirta necesse est.«
aren<i«] Arcns idcm quod aridus. Ciccro (ap. oscinum\ Cum Ciceronc (div. 1, 53) subtilius
Macrob. in somn. Scip. 1,4): i>laui'els arcsccntibusa dlstingult nostcr alites intcr ct oscliies (conf. Fest.
dJcIt dc ils quac arcre incipiunt. Quumqiic laurus p. 31o Dac). Dc utroquc avlum fatidicarum gc-
vaticlnandi virtulem repracscntct, facilc iutclligitur, nere cousulc Bulcngerium (dc augur. c. 4. in Gracv.
lam"0 arcntc significarl oracida cvauescentia. Undc llicsaiir. V. p. 413). Omnc aiifcm hoc dMnationls
Propcrtlus (2, 21, 5G): gcnns coiiiplectitur Klanlllus (4, 913) verLIs:
»Et tacet e.vtincto laurus adusta foco.* tiPecudiim mortes aviumijne altendere cantus.»
el Statlus (Tbcb. .8, 202): praepetis] Vlrgil. Acn. 5, 5G0: »Et volucrum lin-
nipsaefiuc volent arescere Iaurus.« guas et praepetis omina pennae.« Vo^ck. — Janiqiie
Vocc autem ipsa utitur alio versu (2, 12, 51) Pro- manifcstum est Martianum bunc Virgilll locum anfc
pcrtlus : ocidos babuissc. De voce praepes Icxica vulgaiia
t, Ac veltiti folia arcntcs li(/uere coroUas.i rcspondent; sed consiilcrc opcrac pretium crit
vittisijtie semivuUis\ Alii vHibiisqtie. Goez. — Spanlicmium ad Callimacbum (p. 628), vii-osque
Prlor lecfio, quara codlces ctiam Monaccnses (C. doctos ad Appulcjum (I. 140. III. 86. Oiid.) et
ct D.), Basllcensls, Darmstatf ensls , HHgianusque Pomponium Lactuiu dc saccrdotiis Roman. c. 5 (.ip.
babcnt, omnino pracfcrciida crat, quum oraculorum Clausing. in jiir. publ. I. p. 99).
reliqulae boc loco rcccnseantur, Yittacqiic dcsigncut contamine monendortnn] Spurcitia sacrificiorum.
interpretem. Ita Vlrgillus (Aen. 5, 570), loco Illo, Monenda cnim dicuntiir sacrKicia, pcr quac dii luo-
qiiem totiim autc oculos liabulssc Martianum dlxi, ncntur, ut succuiTant morfalibus. VtLC.v>f. — l?Iiror
de vate: Grotlum ct Goezium, qul absurda bacc a Vulcanio
r,Exorat pacem divom vittasqtte resolvit.v e glossa bansta rcpcticrint. Dli cniia nionenf, non
AddcLucauum (5, 145 ct 170), Scnccam (inAgam. moncntiir. Moncrc boc loco cst »pracdicerc rcs
58 Martiani Capellae lib. J. §. 10.
cupari. Iteiii eum in Helicona, Dclon, Lyciuniquc seclantur. Sed alibi
lauros primores arentesquc hederas, alibi cariantem tripodem crepidasquc
fiituras. (Cic. de harusp. 2S. Virg. Aen. 8 , 336. linem sex mcnsibus apud Lycios , cl sc\ apud
gcorg. i, 353. Tibull. 1, G, 50). Vocc contamen Dclon responsa dcdissc."
practcr Martianum ncmo, quod sciam, nisi popu- Xi/ciMmyne] Lcge Lyciamquc, ut jam visum
laris cjus, Tcrtullianus (in carm. c. Marcion. 1, 1. f„jt iU, ylro IVic. Heinsio, qul ad calccm libri sui
A, i. ct o, 1) utitur. Ilugianus quidcm codcx liabet gic cmcndandum monuerat. Firmat , qucm tamen
ciinciamine ; scd conlamen e vcrbo contaminare fa- Heinsius non adscripsit, Maro (Acn. A, 143):
cllc intclligitur, de quo docte mipcr disputavlt, „Qualis nhi hjhcrnam Lxjciam Xanthiq,ie fluenta
Mcc nostro ncglccto, Grauertus in Analectis p. H8
sqq. Dixlt igitur noster udcscrta oninia fuissc loca,
quibus Apollo solitus cssct oracula cdcre, quia
offensus fucrlt turpibus et inhoncstis quacstionibus,
ad quas ut respondcrct ct cventura pracdiceret po-
sliJarc ausl esscnt Improbi. Nonnc Plutarchi dc
oraculorum dcfcctu Ilbrum 3!artlanus Icgisse tibl
vidcbitur, sl quae Planetlades ibl (p. 41.")) dlsse-
rlt, In mcmoriam rcrocaverls? »IIoc cnlm, Inqult,
dlsputandum vobls propono, cur non jam dudum
ab edendis oraculis auimum ApoIIo avcrtcrlt , aut
ci Hcrcules vcl dcorum allus trlpodcm sustulcrlt,
oppletum obsccnls et impils quacstlonibus , quas
dco proponunt , alll cum tauqiiam sopliistam lcn-
tantcs, alll dc tlicsauris , hercditailbus , Inccstisve
niiptiis sclscitaiites." Adde Ciccroncm (dc dlvln.
2, 57) et Juvcnalcm (C, 555), in prlmls autcm
Lucan. 5. 111:
— — "iNoit ullo secnla dono
^oslra carent majore deiim, aiiam Dclphica sedes
Quod siluit , poslquam reijes timnerc fntura
Et superos veluere loqui' cct.
Deserit ac Delum maternam invisit Apollo.
Ubi Id cx Apollonio transsumsisse notant Intcrprctes.
VoscK. (spec. cr. p. 144) — Conjcclura profecto
haud contcuincnda forct , nlsi ei oinuiiim Ilbrorum
Icctlo rcpugiiarct. Et ccrtc antc quam corrigas
lcgas vclliu hoscc Papinll Statli (Theb. 1 , 690)
ACrsus :
nPhocbe parens , seu ie Lyciae Patarea nlvosis
Excrcent diimcla JHgis« — —
atquc alio in loco (sylv. 1, 2, 222), qiio Latoo
vatum patri (Apolliui) assignat
1'Lycios montes.x
Supplcrl Igitur co magls post Lycium Ilccblt montem
apud nostrum , quo cerlius mons ctlam supplcndus
apud Vlrgiliiim (gcorg. 3, 314) est in vcrbls
iisumma Lyccl.« Ipslus ApoUInls cognomen Ly-
cluni fulsse iicmo ignorat (Macrob. Saturnal. 1, 17).
primoresj Velcrcs ct pervetustas. Vulca.\.
arentcsque hedcras\ 3IS. erantes, puto crrantcs,
ertl-derov consuctum. Grot. — Quamvis vox er-
rantes in nullo codicc lcgatur, iii tcxtiwi tamcn
Ollm Chrlsto nascentc eoiitlculssc oracula jacta- cam roccpit Goczius, Vii-gillum, puto, sccutus (ccl.
bant, sed cf. Dalacum dc orac. H. p. 425 seqq. 4. 19). Ego vcro a corrigendo scriptorc abhorrco, ma-
dedi(jnnbalur] Uiius Brilanuicus mellorcm hanc ximc, quiiin aliquo modo Icctio dcfcndi potcst. Potest
lcctionem pro dcdiijnntur snppedita^it testc Fcdcro autem ut siipra, ubl ct nlaurl arciitis« mcmlncrat.
nostro. IVamquc hcdcras Apolllnis vestlgla prodcrc, nciuo
Deh>n\ Scrvliis (ad Aen, 6, 38) docct »Apol- ignorat, qr.uiM poctae iis coronarcntur (llor. caira.
Martiani Capellae lib. I. §. 11. 59
situ murcidas, praesagiorumque iuterlitam memoriam rcperorunt. Taiulem 11
Fama nunciante cognoscunt, quod Phoebo gaudet Parnasia rupes; licet inde
quoque ad Indici montis secretum obumbratumquc scopulum nube perpetua
i, l, 29; cpist. 1, 3, 2S. Ovid. inct. 5, 558; Fama] Piosojiofiocia , iit apiid yiigillum (Acii.
fast. 5, 79. Virg. ccl. 8, 15) iioliiiuquc illiul: 9, 475), Ovidium (mct. 12, 45), Valeriiiui Iliic-
«Nunc ederae siiie honore jacent.« cum (2, 117) ct Claiiilianiim (cons. Piol). et 01.
(Ovid. ait. am. 5, 411). Scd qiiid imilta? dciis 54; laiid. SlU. 2, 408).
ipsc ab Acscliylo 6 M66svg AftoXXcov appcllaliir. Phoebo ijandcl\ Ilic Viigilii (ccl. G, 29) itcruin
uti Macrobius (Sat. 1, 18) jam obscrva^it. ad vcrbuni cxscripsit vcrsuin:
crepidasffue] Poterit quidcm tripodis basis in- '>j\ec tautuin Phoeho (faudct Parnusia rupes."
telligi co magis, quod cx Ilcrodoto (9, 81) Jam rupes] i>'on Virgilius tantum, scd Liieanus (o,
constat, c spoliis, quac Pcrsis dcvicJis Gracci eol- 77 ct 164) ctiain rupis noininc moutciu illiim in-
legcrant, Apolliiii aurcum tripodcm dcdicatum fiilssc signivit, qiii a Slraboiic (9, p. 410 Casaiib.) ffe-
insistcntem triplici serpcnti aenco, ita ut ad Grac- TQiodi)^ cssc dieitur, cujusquc poetac (0>id. mct.
cam voccm y.Qtj.Tflg liic respicicndum sit: malim 1, 31i). 2, 221. Pcrs. prol. 2. Lucan. 5, 72) ge-
tanifu pcr crcpidas cali^eamciila Aulgari scnsu in- luiiinm verliecin cclebrarunt.
tciligeic. Vidciitur ciiim deum cousulturl non nlsi ohumhratuiiKjuc scnpxhnn] IVysam inlelligit, In-
ccrto (juodaiu babitu ornatuquc admissi, iisquc cal- dlae monlein, ubi fcruntur Llberi crepundia cssc.
ccoriim ctiain gcnera pracscripta fuisse. Cujus rci Vixc. — iVysa nomcn quldcin iirbls cst , uious
ocularcm babcinus tcstcm Pausaniam, qul Troplionli autein propc IVysam Mcrus appellatur (Curtius 8,
oraculum sc adilssc narrans, iiitcr vcslimcnta, qiii- 10, 12. Arrlaii. cxp. Alcx. ij , 1. p. 540 Rapb.).
bus iuduti csse dcbcrcnt adituri (9, 59, 4 f.), re- Explauandiiiu Igitur Vulcauio crat, qiiid Apolllnl
c^asct okjtLXCOQUcg y,QriTCLdag.^i Quidni Igltiir cal- ctnn lioe inoiile, qiii Io\I saeratus erat, \c\ ciim
ccamentis ctiam oraculorum vestigia siguificarc vo- lu-bc illa, qiia Baccbi contlncbantur incunabula, com-
luissc Martlanum dlcamus? miiue fucrit. Non cniin dc lilsce dlis, scd de Aiiol-
sitii] ItaVIrgllius (Acn. 7, 440) ct Statlus (Tlicb. linc 3!artianus agit. Parnassum qiildcin Apollini
7, 74o) nsitu victau dixcrant; et Florus (2, 5): cuni Bacebo communcm fulssc (Sopbocl. Aulig. v.
»ne rubiglncm ac situm arma scntircnt. « Ovldiiis 1110. Eurlp. Jou. >. o6o ; Pbocnlss. v. 227. Pau-
(e Pont. 1, y, 8) nsitu iuers« scripsit. Idcmquc san. 10, 52, i>. Lucan. 5, 75. Calull. 64, 591.
(in fast. 4, 928) «iuqulnet arma situs« optal. 3Iacrob. Sat. 1, 18) IVysamquc Baccbo sacratam
murcidas] 3lurcidas pro marcidas vetercs. Gloss. (§. 69d) uou ignoramus; scd dc ladlae montc ncmo,
— Addc Augustlnimi (civ. dei 4, 16), qui Poiu- quod sclam, idcin docuit, ncque docerc poliiit.
ponlum cxcilans scribit : iimurcidus cst nimis dcsi- Acccdit ct alla difucultas. Doeebaut cnlm (Scrv.
diosus ct iuaetuosus.il Solus Ilugli codcx mrt;r/(/as ad Aen. 4, 155) »iVpollincm bieuialibus scx nicn-
cxbibet. Lifra (§. 999) iteriim murcidum scrii)ilur_ sibus continuis a Dclo abcssc. « Quo igllur pacto
Vcrum Valerius Maxiuuis (6, 9. cxt. 5) marciduni Martlanus Gngere potiiit, Vlrfiitcin ct Mercurlum,
babct. licet compcrtum babcrcnf , 'ad Indlei montis secrcfa
40 Martiani Capellac lib. I. §. 11.
posterius migrasse perliibcbant, tamen Cirrhaeos tunc recessus, et sacrati
specus loquacia antra convcniunt. Illic autem circumstabat in ordinem quid-
quid imminet scculorum, fortunae urbium nationumque omnium regum ac
rinm migrasse", nlliilomlmis Dcliim petiissc? IVerao secunda manu insei-tnm antc Cinhaeos cst ad;
sanc explanare iil potcrit, uisi ad lllud placitum qua tamcn cmendatiouc non opus erat, quia verbum
confngerit, quo afTirmabatur, Solcin LibcrumqHC Pa- convenlre cum quarto casu construi potcst.
f reiu cuudem fuissc (v. Palaeogr. crit. III. §. 46o, ubi in orilinem] Desunt baec in nonnullis editlo-
tolle mcndum in nomine). Quo quidem posito buic uibus. Li 3IonacensLbus autcm mcmbranis pluribus
Martiaul loco c Macroblo (Sat. I, 18) lux affcrrl (B. C. D. E.) lcgltur m ordine , in uno (G) m
posse mllii vidctur, quippe qui »ui sacrls" iuquit ordinem, quod, quum melius sit, rctinuL Pendet
»bacc rcligiosi arcani obscrvatio tenetur, nt Sol, cnim ab imminet. «Quod imminct in ordincm sc-
quum in supero , id cst diurno hemisphaerio cst, culoruiu" intcUigo nquae cventura sipt labentlbus
Apollo vocitctur; quiim in itifero, Id est twctunw, tot seculis sese excipicutibus. u
Dlonysus, id cst Liber Paler babeatur.u fortunae urbinm] Ilaud dubic Martlanus Ovi-
migrasse] Solem quum bomiucs animadvcrtcrent dii (inet. 15, 2G0) verba in mcntc babult bacc :
scniper lociim mutarc , baud mirum cst poctas (Sli. «sie ad fenvm venistis ab auro
li, 20-i) Apolllncm Gnxissc mifjrantem, Dclpliicum Secula: sic toties versa es fortuna locontm.n
pracsertim (^iitcmld. oncIiocrlL 2, 3o. p. 126 Ri- Interpunctione ctiam separanda llla eraut ab ils,
galt.). Lepide liac de re Luclanus (In bis accusat. 7. quac pracccdunL
p. 48 Bip.) aglL nalionumque ] Slallm » urbiiim regionumauc
per/ji6fZ»a/i7] Inrimac latlnitatis scriptorlbus ma- onmiuiu, rcgum, actotiiis popiili vidcbantur.«
xlmc frcqucntata loqucndl ratio. Fulgcntius : »Licet Forte ct pro rei/um reponendiim fucrit rerum. Siia-
Pctronlana subit AJbutIa.« Slacrob. (SaL I, 11): deut quae babet p. 7: »IIi igitur cursus discoloris
ilicet cx lll)crtate In ser>itufcm vcnum ierat.* amnes pracdictas rerum natlonumque fortiiuas im-
SparL Adriau. (c. 16): »omnes professores et bono- mcusls pi-iiuo slnlbus andiiebanL» Scd ct ibi prac-
ravit et dlvitcs feclt, licet cos quacstloulbus scm- feram » rcjxm nallonumquc « : dixlt autcra »nationam
per a(fitavit.« Goez. — Et Appulejum addere po- fortimas", quod bic «totius populL« Vt cx iis
tuisset, ct Aminiaiium Marcclliuum, et Solinum adco nibU nostrae cmcndationls mcrito derogctur.
(37), ct Macrobil allum loeiiiu (somn. Scip. 1, 19 Vo.xck. — Ex. umnlbus Iil>rls scriplls iinus Yosslanus
p. 101 Zcun.), ct iiiprliuls corpus jiiris RomanL codcx (.•Vrntz. p. 200) babet regionum^ scd in cjus
Cirrhaeos] Clrrlicos , alil Cliirrbcos. Goez. — gratiam reliquorura lcetionera eo ininus mutari vclim,
Ilaud dubia oriliograpbia esL A Clrrba cuim Cir- qno ccrtius infcrlorl loco (§. 15), a Vonckio lau-
rbacus. Atquc biscc reccssll)us Delpbi signiricantur. dato, vox Mfl/io»i?/m repctltur. Iiiepta'praefcrca cracn-
Coiifcr infra (§. 119. 651) «oppidnm Clrrlia", cui datlo essct illa rerum pro reijnm, siquidcm populi
Dclplii adjaccnt. Aj)oIlIncm ctlam ipsum cognoraine ct rejum, miniinc renim , sibi opponuntur. Hic
CiiTliacI appcllatum csse Gyraldus quidem atrirmaf, culm dc varia fortuna agltur urbluin et iiationum,
scd nullo lauJato aiictorc. In BasUecnsi codlcc a tam regibus, quam populis immiucutc. Atqiic legissc
Martiani Capcllac lib. I. '§. H.
41
totiiis populi. Vidcbantur aliae transacti cursus cmenso spatio fugientcs; con-
sistebant aliae sub conspcctu; adveniebantque quam plures: atque ita nonnullis
cminus vanescebat disparata prolixitas, ut velut fumidac caligationis incre-
dibilis haberetur aura. Inter mira haec spectacula fortunarumque cursus,
niJlu videhir Alartianus, qiium illa fingcret, Sal-
lustiuni plillosophum (de diis et miindo 9. p. 202
Gal.) similiter ita disputautcm : » Quemadmoduiu
providcntia ct fatum sunt nationutn ct uvbium, ita
ct siugidoriim liominiim; ita et forbina, de qua
nunc agcre oratiouis scrics postiilat. Diversa igitiir
ac practer exspcctationcm accidcntia in bonam par-
tcm dirigcns vls dcornm fortuna es.istiniatur j idco-
que urbes pracscrtim Lanc dcam lionoribns afficerc
addccct" Longa serie Sencca (consolat 6 seqq.
p. 7G. 77. Lips.) iUa populorum loconunque fata
reccnsct, concluditque : «Ita fato placuit, uullius
rci eodcm loco starc fvrlunam.«
aliae] In cditis Icgitur: »Aliac transacti cursus
cnicnso fugieutcs conslstebant Allac siib eonspectii
advcnicbantquc quam plures.u Locus omnlno mon-
dosus cst: in quibusdam legltur »emenso spatio<<
scntcntia faciliori. Helnsius: naliac acvi transacto
spatio.o Voncklus: nallac transacto cursiis cmenso
fugientes. Conslstcbant aliac sub couspectu.« Ar-
bitror hic faetiim esse, quod in priuciplo capltis
monui, ut a maglstro vcl discipulis quacdam fuc-
rint addita, dum in scliolis praelcgcbantiir, quac
tamcn ncquaqiiam siint ipslus Martlani. Vcram
niartlani manum ai-bltror pracferre quantnis prctli
Vosslanum codlccm; nAliae conslstebant sub con-
spectu, adventabant quam plurcs«5 ut de dno-
bns loquatur Capella, ct qul jam consisterent ct
qiii advenirent. Ar.^tz. (misc. p. 200). — At
sl teste Ai'ntzenlu sunt , qui post emenso babe-
ant spatio, quae quldem vox iu 3Ionaccnsibus
(B. D.) etlam addita est, omnia facLIc intelljgimtur,
niodo solam intcrpunctlonem mutaveris, ut feci.
Trla enlm teinpora trlbus Ulls commatilius dcno-
taiifur: Vidcbantur fugicutes — conslstebant aliao
— advcnicbantque quam plures»; praeteritum vi-
deliccf, praesetis ct inslans. Id quod piilcbrius
vcrlusquc oninluo qiiam si cum Arntzcnio diias
tantiim tcmporls parfcs statucre volucris. »Oiune
cnlm tcmpus« Alartlauo ipso doccntc (§. lOo. 733.
SOo) "tribus variutur >IcIIjus.«
disparata] Lcgcbatur anle disperata, qnod Vul-
canius explicabat nc(jata , Grotius autem essc pu-
tabat desperata , qucmaduiodiim codlces etlam Mo-
naccnses (B. C. D.), Darmstattcnsis ct Britannicus
praebent Quum vero iii BasUccnsi legissem dis-
parata , quod Voncklus (p. 14-4) olim volebat, boc
practiili, ut vcrba »iionnnIIIs eminiis vanescebat
disparala proIixitas« cxplicanda csscnt nnonnullis
prociJ i-emota crat omnls stabilltas. « Sacpius no-
stcr etiam ^erbo disparare utltur (§. 24. 25. 525,
714), pai-itcr atque Saxo Grammatlcus, qui nostrum
ubiquc ferc imitafur (Stcpban. ad Sax. p. 21). nDi-
sparalum aiitem«, Ciccro (Invcnt. 1, 28) inqiiit, «est
id qiiod al) aliqua re per oppositionem ncgationis
scparatur. «
fumidae] Tanglt corum fortunas, qui mox natl
nuUo sibi concesso Aivcndi spatio sinc uUo vitac of-
ficio ti-anscunt Vclc.
motusaue] Ulud que, quod Grotlus ad margl-
nem rejeelt, omnino legcndum e codicibus etiam
Basileensi et 3Ionaceusi (C). In alils 3IonacensIbus
(B. D.) prlora verba »Intcr nilra« transposlta sant,
qucmadmodum supra ca posui.
6
42 Martiani Capellac lib. I. §. 11.
motusque nemorum etiam susurrantibus flabris, canora modulatio melico
quodam crepitabat appulsu. Nam eminentiora prolixarum arborum culmina
perindcque distenta acuto sonitu resultabant. Quidquid vero terrae conline ac
propinquum ramis adclinibus fuerat, gravitas rauca quatiebat, At media ratis
per annexa succentibus duplis ac sesquialteris, nec non etiam eesquitertiis, sesqui-
v\o(htlatio\ Lcge modulatlone. Vo^CK. (spec. cr.
p. 144) — Elcgantem Vonckil conjccturam firmat
(•odcx Vossii, ct scnsus postulat Ultinia syllalja,
iit saepe fit, absorpta est ab iuitio scqucntis.
AnxTZ. (misc. p. 200) — Miror utrumque , maxime
-Vi-ntzcnium , qul elegantcm appellare potucrit disei-
pnli sul emendationem. Naniquc criticorum error
indc provenit, quod vocem mottts cum sequenlihus
conjunxcrunt , licet ad praecedeutia pertiueat, id
quod annexa particula qtie satis docet (t. not. prac-
ced.). Quaproptcr Jiaud Tidco, cur longc plimmo-
rum codicum lectiouem corrigere debeamus, prac-
sertini qnum clarum et aptissimum iUa liunc prae-
bcat scnsum: «Inter enlm Lacc spcctacula fortuna-
rumquc cursus (dc quibus modo dixcrat) motusque
etiam ncmorum, (Inter haec iuquam) susurrantilms
flabris cauora modiilatio mellco quodani appulsu cre-
pitabat. Ita non soluni » sistrum crcpitans « Properlius
(3, 9, 45) dixit; sed Virgillus, quem nostcr Iilc
imitatur, (Aen. 6, 209) pariter de aiborc aurea
ceclnlt :
»Sic leni crepItaLant hractea vento.»
Pro vento noster reposuit /lah-is.
melico ai}ptilsti\ Musica coUIsione. Vulc. — Lcge
(tpplausu. VoACK. (sp. crit. p. 143). — Cave cor-
rigas! est cnuu vox muslca alquc lulra Icges (§.27)
«pulstis modulationls » , et (§. 28) «graves pulsus<:,
apud Ovidium ctlam (fast. S, 667) »lyrae pttkum.i'
Vetercs dc muslca scriptores dlstlnguebant Lntcr
vocem Lumauani, ct rijv kqov6lv, quae manilnis
ficbat (v. not. ad §. 120). Ilanc igitur musicam
iu ucmorc illo noster ramoritm aj>pitlsn ficri reefc
dielt, neque corrumpeuda hacc dictio critica, sl diis
plaect, arte erat.
perindeqiie] Valde, ninltum. Vi xc. — Cavc
credasl Certe lufra (§. 54) Vulcaulus perindeqtte
expllcare «valdc, multumn nou potuissef. IVequc
paribtis intervallis iuterpretarl id adverbrnm el licct,
qui Illa imparia esse debere non Ignorat. Eqitidem
intclllgi posse Ita arbitror, ut respiciat culmen,
nimlrum nlu cidmen distcnta<i quibus acufum nrrL
sonum pluribus persuasuni erat (§. 28 Hot.).
ratica] Hypallage pro gravis raucltas. Vulc. —
De tali souo CatuUus (64, 2G4):
nMtiltis railcisonos efflahant cornua bomhos.*
Hiac lulra (§. 28) Lunam, quac proxlme terram
est , alt II graves pulsus modls raucioribus pcrso-
nare. « Ratiouem alibi (palaeogr. crlf. III. §. 2o6.
p. 50o) cxposul. Sed adde j\IcomacIium in Iiarmon.
man. I, 2, 5. p. 6 3Ieib.) qul «a Lunari» Iitquit
iimotUj qul omnlum infimus esf, et terrae proxi-
mus, acntissimus dlctus est nete (yeavij). Etculm
vicctov idem est qnod itifitnum.»
ratisj Ratis liic adjectivHm est, nc fe faUant
glossac substautivum putanfes. Gnox. — Suecentus
nimirum pro rata et apta portione pcr auncxa bai'-
monlam efficluut.
sesquialteris] Sesquialtera proportlo in aritbme-
tiea , dlapentc Toeatur in musica : limma Graece
scmitoniura, cnjus media pars dicsis dicitur. OcJa-
vis vel sesquioctavis slve vKoydoovg, i. e. supcr-
octavls. Gloss. (cod. Monac. C). Omnino seuiitonii
Martiani Capcllac lib. I. §. 11. 43
octavis etiam sinc discretione jimctiiris, licct intervcnircnt limmata, concinebant.
(]iin!(Iia pars cst dicsis (Sext. Emp. C, 47. p. 5GG fai-ilc corrigcrc potuisset, si rontCBi cognoAissot, c
Fahr.). Vltnivlus (i>, 4. p. 13G Bip.):i)Dicsis autcm quo noster Iiausit.
cst toni pars quarta: ila in licniitouio duo diescs sine discretlone junciuris] Sinc intcrvallo «•oii-
suut collocatac. « Pliira dabunt scriptorcs rci niu- sonantiis. Vulc.
sicae a Mcibouiio cditi, ct Bocckliius (in Dauhii limmala] Rccta cst scriptiira. Liquct cx Plu-
et Crcuzcri studiis ID. p. 6S). Scd lioc loco ad- tarclio: Xeiniia Tcov r[irj(iax(ov avl6(OV bvTiov
cundus potiiis BoetLius , qui (in arithm. 1, 23j op. rb aXatrov OTi xov rj(iL6ao)q aj(o?.el}teL. Glossa:
p. 1312) rcm dilucide sic cxponit: iiSiipcrparficu- .,Liinnia(a licinitonia.u Grot. — INOinus accuratc!
laris est numerus ad altenim comparatus, quoticns A Plafonc cjusmodi intenallum jam hoinitoniuiii
hahct in sc totiim mlnorcm et partem ejus aliquam. appcllaluiu fuisse ohservat quidcin Macrobius (iu
Qui si mlnoris habeat medictatcm, vocatur sesqui- somn. Scip. 2, 1. f.), scd moncntc Ccnsorino (10,
alter: si vero tcrtiam parfcm, sesmtilertius: sl vero 7) ahusive, quum duo hcmifonia touum complere
quartam, rocntur sesouiauartus , ct si quintam, vo- non possint: quapropter Macrohius etiam seinito-
cattir sesqiMjuintus. Atquc his omuibus in in(iiii- niiim dcfluit nsonum fono iiiinorcm«, cui adstipu-
tiim quoque snperparticularitim forma progrcditur." latur BocclJaus (in Daubii ct Creuz. stud. III. p. 60
Theo Smyrnacus (ap. Tennul. p. 141 ad Jambl. in §. 11). Neque cnim ita accipiendum cssc addit Ma-
INicom. arlthm.): ertLfJLOQLog de e6rL Xoyog, orav crobius, ut diinidiatus tonus putctur, quia nce se-
o /jI£lCcov ogog arta^ ^XV "^^^ iXarrova xal mivocalis in lifcrls pro medicfafe vocalis accipieiida.
llboLOV 'iv rc rov eXarrovog. Ad qnae Tcmui- Addc igitnr alium Plularehi locum (de animae procr.
iius: iiNofandum fxoQLOV ab arithincticis dicl de p. 1017. f.). Pluriml Martlanl codiees pcrperam
supcrpartlcularl, IxiQTj de superparticnte. « Coufcr limata scriptum cxhihent; melius duo Monacenscs
nostrum infra (§. 7Jj7. 7S9). Ilaud dubie Marlia- (C. G.) hjtnmata: Y cnim saepe pro EI poni alibi
nus illa c Clcerone dcsumslt, qui ipse sua a Pla- (in palacogr. crit. IV. p. 543) docui. Alia sunt
tone (de an. uiundl p. 36 Steph.) habet. Cicerouis lemmata qiiasi indicaturae (Scalig. poiit. 1. 50).
cnim vcrha (de iinlv. 8) haec siuit: oSesquialtevis Li codice Monacensl E glossa haec lcgitur:
autem inlcrvallis , et sesauitertiis , ct sesauioctavis »Quintpic musicas consonantlas exsequifur.
sumptis ex Lis coHigationil)us in primis intcrvallis, Diiplis succentibus, i. c. duplis organis. Dlapasou
sesquioctavo intervallo sesquitertia omuia explchaf, Aidclicct syniphonia. Quod cnim in arithmetlca dii-
quum pai'ticulam singulorum rcllnqiierctii cet. Ma- plum, In musica >ocatur diapason. Est diipla pro-
crobius (s. Sc. I. 1) graccis vocahiilis nfilur» opifri- portlo, ut minoribus utanim- numeris, duo ad ununi.
tus, hcmlolius, epogdous.u De originc vocis 5e5iy"i Diapason vero cst symphonia, quando vox voculani
cgit Jul. Cacsar Scaliger In poet. 2. 26. dupla sui quantltafe superat, sive in extensionc
sesnuioctavis] Ita non soliim varlans lectlo iu acnminis, sive in rcmissione gravitatis.« — Et ad
librl Norlmbcrgcnsis marginc nofala. sed codiccs vocc. : ac 5e5^i«a?<em etc.: nSexqiialfcra proportio in
etiani Vossianus (Arntz. misc; p. 200) et Iliigiauus arlthmclica diapentc vocatiir In miisica. Sexqiialler
habent pro octavis apud Grotlum , quem errorem autem numcrus est, quando iriajor numerus minorcin
6*
44 Martiani Capellae lib. I. §. 12.
Ita fiebat, ut nemus illud harmoniam totam supcrumque carmen modulatione
12 congraa personaret. Quod quidem exponente Cyllenio Virtus edidicit, etiam
in coelo orbes parili ratione aut concentus ederc aut succentibus convenire.
Nec mirum, quod Apollinis silva ita rata modificatione congrueret, quum coeli
quoque orbes idem Delius moduletur in Sole: hincque esse quod illic Phocbus,
13 et hic vocitetur Auricomus. Nam Sohs augustum caput radiis perfusum circura-
habct iu sc totum numcrum, insupcr et ejus mc- pJosJus de ca alJbJ (pal. cr. III. §. 256. 259) egJ.
dJctatem; ut sunt tres ad duo. Dlapcnte vcro sym- Plato (R. P. 10. p. 617 Stcpli.) Sircuum ope cara
plionJa cst, quando vox voculam totam siiJ praeccdit pcrfici finxerat, vocibus, ut vidctur, ^siQrjV ct
quantilatc et insuper supcratac vocis mcdictatac (!) decQa ludcns, ut nexum inter orbes coelestes simul
sive in acumlne , sivc in gravitate. — SexqiiitertJa exprimeret. Pjlbagoram eam audlvissc fabulantiir
propositio est In aritbmetica, quae in muslca dlcl- Pytbagorlci (Jambl. iu vit. ejus 15. p. 53 Kiist.).
tur diatcssaron sympbonla. Est autem scsquitcrtla Ccteriim codlcum Darmstattensls , Rclclicnauensls,
j^roportlo, quando major numerus babet in sc mJ- BasJlecusIs et BongarsII lectio eilidicit omnlno me-
norem et ejus tertlam partcm, ut sunt FV ad III. Uor cst, quam qnod cdltiim crat etlicit.
Diatessarou sympbonla cst, quando vox voccm tota succentibus] AIIIs succentor crat, qul cantori
superat sui quantitate et cjus Insiiper partem in rcspondcbat (Burmann syll. epist. III. p. 461), con-
acumlnc, ut dlctum cst, vel gravltatc. — Epogdous centor, qui consonabat (Cang. voce Succentus):
in aritbmetlca , tonus dlcltur in muslca. Est autem slc cborus ei qui praecluebat (Arlstot. de miindo
epogdous, qnando niajor numerus babct in se ml- C). Nostro etlam succentus sunt, qui consonant,
norcm et cjus octavam partem, ut IX ad YIII. — Id quod ex addlto vcrbo convenire patet.
Semltonia /ima (lege Zeimma vel Zimma) graecc. Se- ita rata modipcatione] Lcge nactbereae modlfi-
mitonlum cur media pars diesls dicitur. Ilaec omnla catlonJ." Vonck. Absit ista correctio! Bene sc ba-
noctica in ncmorc Apollinls finguntur fulssc, qula bet rata modipcalione: vide supra «ratis succentihiis.
ipse est moderator muslcae cocl«stis.ii esse] Grotius cdlderat est, quod non cobaerebat
nemus illud] Dixerat ctlam Arnobius (L. 3. cum rcliquls. Ncquc probandum crat esse dicitur,
p. 112): »Sunt in sidereis motlbus (al. montibus) quod Aintzeuius (misc. p. 200) substltucraL Su-
eilvae, sunt lustra, sunt nemora« cet. pcrlorem igltur Icctioncm, solamque veram, c co-
modulatione congrua\ E codicibus MonaccnsiI)us dicibus Dlonacensibns (C. D. E. G.), Darmstattensi,
B. D. E.) et Drcsdcnsi hanc lectJouem rcccpi pro Basilceusi, Relcbenauensi et Huglauo substltiii.
00 quod Icgebatur »modiiIatIonuiu congrucntla." »W'c] E codicibus Itlonacenslbus (B. C. D. E.)
etiam in coelo] Conf. Ileraclid. alleg. Ilom. cd. hoc rccepi. Grotius babebat ille.
Gal. p. 425. Cic. somn. Sclp. ct Macrob. Goez. — Auricomus] Ita enim Valeruis Flaccns (4, 92)
Permulti de spbaerarum barmoula laudari possimt Latinc ; Gracce 3IacrobIus sed Latinis litcrjs (Sat.
scriptores (Cic. dlvin. 1, 3. N. D. 3, 11. Max. Ty. 1, 17) Cbrysocomes {%Qv6ox6in]g).
rius n. p. 206. 207. Rcisk. conf. nostr. §. 27). Co- • nam Solis] Vidc ad hacc Macrobium. Grot. —
Martiani Capcllae lib. I. §. 15. 45
actunique flanimantibus velut auratam caesariem rutili verticis imitatur. Hinc
quoquc Sagittarius, hinc quoque Vulnificus, quod possit radiorum jaculis icta
penctrare. Dcmoustrabat praeterca Virtuti Cyllenius amnes quosdam coclitus de- 14
flucntes, quos transeundos esse perhibebat, ut ad ciim ipsum, qucm reperire
curae est, pcrvenirent. Vcruni cosdcm amncs diversicolor fluentorum discrcpan-
lium unda raptabat. Quippc primus difl^usioris ac prolixi ambitus gurges liventis
aquae volumine nebuloso, atquc algidis admodum pigrisque cursibus hacsi-
tabat. Interius ahus lactis instar caudidaeque lucis milis pcr omnia quietusque
Saturnalla iliclt (1, 17). Hi radii fucrc duodcni,
Solis ad excuipluui, sieut Virgilius (Acn. 12, 165)
vult, dc rege Latino eanens:
" ctii tempova circiim
Aiivali his sex vadiis fuhjenlia ciiiijunt
Solis avi specimen.« — —
Sagittaviiisj Naevius (ap. Macrob. Sat. C, U):
"iDcIudc pollcns sagittis inclytus arquitcncns san-
ctus(|uc Dclphis prognatus Pytlilus ApoIlo.« Maxi-
nius Tyrius (10, 8. T. I. p. 182 Rclsk.): >>avvi-
TjjJLL xal rov AjtoXZcovog, ro^OTrjg 6 ^sog xccl
fiov6ix6g' xal <pi?..co (liv avrov rijv ciQnovlav,
<po/jOVuat de ttjV TO$£iav.« (Add. Uurui. ad
Propcrt. p. 81-5. ct Auimiauum 19, p. 149 Lind.).
fivtnti Cylleniiisl^ Ita transposlta suiit vcrba in
codicibus Darmstattcnsl , Monacensl (D) , Huguiuo,
ct In llbri IVorimLcrgcnsIs variantibus.
amnes quosdam^ Scptem Intelligit [ilanctas. Ifa
dlcuntur, quia In modum amnium lubrlco quodam
flexu pcrlodlco volvuntur. Diversicolorcs sunt , Id
quod Plinlus dlclt. Gloss. (cod. Monac. E) — Isid.
orig. (1. 14, 27): i)AninIs fluvlus est ncmorc ac
frondibus rcdimitus , ct ex Ipsa amocnitatc amnis
vocatur." IVon Ineptc igltur a Martlano planctac sub
aninlum Imaglne descrlbuntur. Radll cnlm c stclils
cuilcantcs non incommode cum flumlnc conipararl
possuat. GoEZ. — Ncque commodc, ut milii quidcm
■^ldctur. IVon cnim planctae ipsi, scd cornm cup-
sus fluvlis sunt simllcs ct Mercurio transeuudl craut
eomitantc cum Vlrtute. Hoc pacto expUcari ctlam
potcst "priml diflusior ac prolixus ;ambltus", quod
non nisl ad circuluui, quem mcando efiiclt, spcctarj
potcst. Ac nc quid dubltcs, adi fontcm c qiio no-
ster bauslt (Plat. Tlm. p. 56 f. Stcph. ct dc R. P.
10. p. 616. 617). Ubl coutra gurglfls nomlne utltur
3Iar(Iauus, ibl planctam ipsum intelliglt.
coelitusl IVc quld omittaui, codd. Darmstattensis
ct llugianus ijuodam cetu habent; et paulo post
pro ad eum cxhlbcnt ad deum , pro curae deinde
cuva 5 pro fluentovum dcnique Hugianus fluentium.
divevsicolor^ Latinum non cst. Sed dc scrl-
pturac slnccrltatc dubi'o. Blrm. (ad Ovid. mct. 11,
611. p. 794) — Cur dubitat? Qula Martiainim
cursim, non totum Icgit. (Vldc lufra §. 67. 811)
pvimus^ Saturnus innuitur. Goez. — Planctac
potius cursus: non enim Saturnus ipsc ambltu est
dKTusior; sed cursus, ut dlxi, longior, unde ipse
tardior esse vldctur (§. 70. 855.VItruv. 9. p. 264.
266 BIp. Luclan. Aslrol. 21. p. 223. Bip. Palaeogr.
mea crit. HI. §. 252).
interiiis aliiis^ Jupltcr. uDeiudc est homiuum
generi prosperus et salutaris lllc fidgor, qui dlcitur
Jo^isii (Cic. somn. Sc.) Goez. — Propcrfius (4, 1,
lOo) Lunc planetam feliccm appcliat. Scd lege Mar-
46 Martiani Capellae lib. I. §. 14.
niotu unclas volvebat argenteas. Tertius vero niniio rubroque igne rutilantes
lcstinaque rapiditate praecipites fragososque cursus anbela sulphureus celeritate
torquebat. Qui hunc sequebatur, auratus ac fulgidus et flammis coruscan-
tibus rutilans, sed diversitate fluminum utrinque conjunctus, quibusdam rivulis
intermixtisj quantum pensabat moderatio, temperabatur. Verum interior ille
tianiiiu ipsum, cnjus vcrbis optima cjus fit intcr-
prctatio. Infra cnim (§. 196) » tempcramcnti esse
salubrcnid, ct infcrius »stcllam Jovis salutarcm essc
ad omnia» scrlbit. (Addc palaeogr. crit. III. §.211.
297). Gum lacte autcm comparationem rcpctilam
mox (§. ia) dcprclicndes, ubi biijus planctae ciir-
siiin lacteum fluvium appellat, et infra (§. 209) Jovl
ipsl lacteiim subscllium tribuit. Clarum eniin co-
lorem planeta babct. Confcr practcrca Scnccam (in
Ocd. 495), virosque doctos adAppulcjum (I. p. G2.
Oiidend.) ct iufia (§. 17) nostrum.
alius lactis iustat-j Ita mclius transposita verba
sunt in Hugiano ct Darmstatfcnsi codicc.
ieriitis] nTum rutiliis, borribilisque terrls, qiicm
Martem dicilis.« Cic. somn. Scip. Goez. — Pla-
nctam bunc Claudianus (tcrt. cons. llouor. IGG)
»fiamntam nocetitem G?'«rf(V/« appcUat. Scd plnribus
docui (pal. cr. 1. c.) no\iuia cum babitiim rubrum-
que el colorem tributum essc, undc et infra (§. 82)
Marti ipsi nostcr Sjjecicm nrubri juvcnis« ti-ibuit:
uudc ct Cbaldaeis cjus stclla D^NO aiulit ab D1N
ruhrum esse. Simlliter Plato dc co (Epin. p. 987
Stepb.) nJtCiVTCOV ds TOVTCOV OVTOQ tOV-&Q6Ta-
Tov e%£i XQf^yi-fx-"
nimio\ Rcjcctam banc ad mavgincm a Grotlo
Icctionem praetuli cdito minio. qiiia ruler color
proximc sequitnr.
rnhroqtte] Ifa pro Grotiano ruheoqtie habent
codices Monaccnscs (C. E. G), Basilccnsis, Dann-
stattcnsis, Brilannlcus, ct Canlabiigicnsls; Vos-
sianus ctiam, tcstc ArTjatzCnio (mlsc, p. 201), qul
licct Martiani acvo uon indignam csse vocem rubeus
observet, cgo tauicn practiiJi illorum codicum lc-
ctloncm ; qiiia ipsc Martianus pliiribus locis (§. 82.
077. G99. 700) voee iiiher util.ir.
festina rapiditas^ E variantibus librl Norlmbcr-
gciisis lcclionlbus mclitis visum cst, qiiam vulgaris
lectio festinata.
frarjososcjue^ Grotius fragrososque , varlans In
libro Norimbcrgensl adscripta lecfio propius ad ve-
Tum fragusosque , codiccs Bodlcjaniis prinius, Brl-
tannicus, Caiitabriglensis, BasUeciisis, Darnistaftcn-
sis et Mouaccnscs (D. G.) optime fratjososcjue. Sic
Valcr. n. Argon. 2. 198:
— — nnimbisque et liice fragosa
Prosequitiir polus et ionitru paler aiigei honores.
auratus ac fiilf/idus^ Faclle boc epillicto Solis
cursus agnoscltur. Infra ctiam (§. 73) Sol ipsc eog-
nomiiiatur »auratus« et Infcrius (8. i8o) «fulgor
dlcitur splciidcntis Olympl", ciijus caput (§. 188)
BaMrealuminafcrat.il Catullus (03, 39) »oris «m-ei
Solemii appcllat. Vidiuuis ct supra (§. 12 f.) cog-
nomcii nuricomi (xQV(jOXOf.wv) cl tribui. E colo-
rlbiis dcniquc aurum bulc plaiietac sacriun fuisse
alibl (Pal. crit. m. §. 282. 292. 311) dccul.
moderatio^ Lege »qnantum pensabat modcratio
tcmperataii, aut «quanfum pepsafa modcratio tcin-
pcrabat.ii Vo>ck. — IVeutram vcram csse lectioiiem
jam e codiclbiis paJct in libri Noriinbergensis mar-
ginc laudatis, In qiilbus lcgitur iitcmpcrabatur.n
Docuisset potius vcllcm criticus illc, quomodo tofa
intclligcmla sit pciiodusj siqiiidcm vcrba sic acci-
Martiani Capellae lib. I. §. 14. 47
electro purior rosplcndebat amnis, quem praeter ceteros fortunarum ille con-
sistcns popiilus appetebat: quarum alias ejus oclor et halatus illexerat, alias
lenis undae canori permulsere modulatus. Gustum autem haustumque quam
plurcs ex eodem dulcissimo gurgite sitiebant. Nec dcerant, qui eadeni fovcri
abku'que Ijmpha ac so in illam jaccre cupicbant. Praetcrea duo restrictiorcs
sinu ambituque parvo raptabantur intcrius : quorum utcrque pro ahoriim vicinia
l)ifjula siint: »Qui sequcbatur, auratus ac fulijidns c planctaniin conciirsu ct signorum constcllatiotie,
crat ct flnmiuis coruscaiitibus rutilaliat: seJ divcrsi- ut voeant, varias ct Loniinum ct natiunuiu (§. II)
falc fluiiiiuuiu, quibus utrinquc coiijunctus erat, fata praediceudi. Scd forfunaruin uoiniuc melius
(juibusdain rivulis intcrmixtis, ((juantum ncccssc nostcr nlitur quam fatoruin. Manilius ccrte sorlein
ei-at), tcuiperabafiir.d Posferiora facilia ; Solis ciiiiu /(>r<//jMie semper diciL ConfirmaLitur dcni(]ue uostra
vis iu tempcrantla ccrnifur (§. 18); unde et iufia intcrprclatio iufra (§. ii>).
(§. 186) nostcr eiini allo([uitur: »dans solns anii- deeranl^ Sic 3ionacenscs (B. C D. E.), Darni-
cam Tcinpcricm supcrisu; et (§. o4) Plioebum /j?<iti- statfensis, Basilecnsis , RcicIienaHcnsis, Dresdcn-
ditalem alTerrc solitumu dicit (conC Aiison. ccl. 5G9. sis, Brilannicus, Bodlcjanus primus, Canfabrigieii-
p. 404 Delpli.). Scd iu prioribus quid voluerit sis, ct tcsfc Arntzenio (p. 201) Vossianus. Paritcr
nrlvulis lllls intermixtls « , nemo Intcrprefum expla- paiilo infcrlus vcfercs jain cdifioncs praefercbant
ua^It. Equldcm primum conjieiebain niibes sub ils ciipiebanl. Ufrumipie ct iji marginc Grotianae ^lde-
latere. IVubila cuim miuiiunt aestiiin cf Interdum mus adscrlpfum.
Soli opponuntur. Ita Ovidius (trist. li, 8, 31): restricliores sinu ainhiliKjiue^ Ita Vossianns co-
Si' tutineres anno soles et nitbila loto«, dc\ (iij'ntzcn. p. 201) et iXorlmbcrgcnsis libcr.
et trltum Illud npost nubila Phoebus.« At vero sc- Mcrciiril culm et Lunae ciu"sns brcvlores , et idco
cundls ciu-Is adhibifls et toflus locl contextu pci-- eirciili, quos faciunf, minores sunt quam eonim,
penso uunc Zodlacl slgna, luaxlmc ad sorfem for- quos bacteuus rcccnsiilf; uude et interiores dieun-
tnnac facientia, intelligo (3Ianil. 3, 87 seqq.). Vcr- tur. Illud ac, quod apud Grotlum ante sintt inser-
bls denupie » divei"sitate fluminuin utrinquc conjun- tum, In Darmstaffcnsl codicc a priina manu quidcm
ctus" Illl cui-sus, qul Soll suut vlciui, milii vl- scriptum sed poslca dclefiim cst.
dcntur dcnotarl. pro alioruiii\ Dc Luua, quae liicem a Solc ac-
iMferior] Vcnei-Is planef a. Gloss. — Confirniaut cipit, vcrba facile infelligunfur, dlJUcUius de 3ier-
quac dc ejus odore et de Lalatu sc(piunfur, quibus- ciirio: sed vlde uotain, quae scquitur, ef conside
cum confcrcnda, qnac snpra (§. 7) observavimus. Plinlum, qiii (2, 18): iicoloresu in(|ult «rallo al^
elecfro purioi-j Imitatur Vlrgllium qui et ipsc tituduium temperaf, sl(|uldcui carum slmilitudincia
(georg. 3, i)22) : electro purior amnis. traluint, In quai-um aera venere suljcundo, fiugit(|uc
forttina}'uin\ Omnia, quae scquunfur, milil pcr- appropinquantes utralibet alicnl mcatus circulus. «
suadenf, ad astrologiam verba illa referenda et ciiia Afcjuc circjijt iidcin Pliuio siiut, (jui nostro, ut
Propertio (4, I, 104 seqq.) artem dcscriptam csse supra (§. 14) affirmavl, amnes.
48 Martiani Capellae lib. I. §. 14.
ct confinio coloratus, exiguum proprii saporis haustum multa mutabilis ad-
inixtione traxere. Nani alter nimia celeritate festinus, ac plerumque con-
sistens relabensque ferebatur; alius vero quandam undarum origincm gestans,
flexuosisque anfractibus errabundus spumabat cunctis seminibus fluentorum.
15 Hic igitur cursus discoloris amues praedictas rerum liominumque fortunas im-
mensis primo sinibus ambiebant. Tum diversa undarum violensque rapiditas
7n«<al)i7is afZmiA-fiOHe] Dc Liina, quac luce alicna scrlbit «luimorem, qiiem Solis radii absuinaut, au-
lucet, iterum aperta ratio est. De Mcrcurio autem gendl.« Quocum coufcrrc licet Porphyrium (de
consulcndus Ptolcmaeus (tetrab. i, 4), comparandi- antro nympL. II, p. 12) aliosquc rcccntiores. Pto-
quc Jlanilii (1, 870. secuud. cod. Gemlac.) lu \crsns: lcmaeus cnim (tctrabibl. I, 4): nmajorn, inquit,
— nsictit Cyllenitis orhis iiLunac \js est humcctandi: cst cnim terrac propior,
El J^etius , acceiiso cimi ducit Vespere noctem, a qua ^apor bumidus al» imo usque ad cam adscen-
Saepe niteni fallttntqtie octilos , rursumque re- dit«5 ct paulo superius (c. 2) »Solem>i ait «cale-
vistint.n
traxere\ Pro traxerat e Basilcensi codicc.
n«ni] Lcgo :ynm: de qua confusionc \idendus cl.
Drakcnborcb ad Sil. Ital. 9, 242. Vo>ck. (spcc. cr.
faccre, Lunara bHmectare. Pariter Macrobius (somn.
Sc. 1, 19) scribit: nLuna acris ct aquae faex ha-
bctur; omnium cnim physicorum asscrtloue eon-
stat, calorcm humorc nntrirlu, ct Alcman lyricus
p. 143). — IVon est, quod Dracfcenborchium con- apud cundem (Saturn. 7, 16) Rorem Acrls ct Ln-
sulamns. Demus enim sexccnties particulas illas nae filium appellat. Indc etiam in lapidum tituUs
ronfusas fuissc , neutiquam inde cogitur, istud hoc (Grut. inscr. 39, 8) Diana tindnrttm appellatur
«tiam loco csse factum. Immo scrvandum nnam« retjina. A poctis antem Luna cognomlnatur ro^ciffa
est, slquidcm ntrlusquc amnls mufabilitas, modo (yjrg. georg. 3, 337. Sil. 1, S76. Claudian. '5
praedicafa, nunc cxpllcatar.
consistens\ Lcgo concidens. Vo>ck.
consul. SlII. 288. Burm. anthol. Lat. 5, 3, T. 2.
Immo p. 301) et rori/ltia (catalcct. 2, 14. ap. Burm. 5,
eonsistens. Vidc quam perverso modo critlci, verum 4G, 14. p. 327); noster dcnique, sicuti lioc loco
scnsum ignoranfcs, falsam lectori lectionem obtru-
dant. NuUum tibi remaneblt dubinm lectls duobus
infcrioribiis locis (§. 2o. 280), ubi Idem Mercu-
ilus nremorata statlone consistens» appcllatur.
alius vero\ Luna. »In Infimo orbe Luna radlis
Solis accensa convcrtitur« (Cic.) Goez.
Mndar?/»i] AIj antiquisslmls temporibus persua-
sum hominibus erat, Solis igne ct Lnnac humorc
orania ali. Ilinc Pllnius (2. 0) non solum «Lnnae
"cunctls cam scminibus ilucntorum spumai-c» vult,
ita infra (§. I6o) nsub Luna circa ipsiim tcrrac cir-
culum acrcin cx halafu madorequc iiifcro turLidatum
essen addit (couf. §. 169).
homintimque^ Ifa Huglanus codcx pro Grotiano
nationtitntftte ; ct certe hoc loco mellus rebus op-
ponnntur homines , quain nationcs, quac supra
(§. 11) cnin rcgibus sunt eonjuncfae.
sin!htis\ Drcsdcnsis et in libro Norunbergcnsi
maculas non allud csseu docef, »quam tcrrae ra- vai-ians Iccllo adscripta, Monaccnses quoque (B et E)
ptas cum hnmorc sordes», sed yjm etlam ei ad- male cum anleriorlbus editlouibus d&al finibus.
Martiani CapcUae lib. I. §. 15. 49
singulas qiiasque pervacleus improvisa vi per declivis aluei praecipites lapsus
rapidis turbinibus pertrahebat, ita ut alius easdem plerumque alteri transfun-
dfti-et fluvio, et quam ille exercitam longa coUisione vexaverat, alter aut ripae
rcddcret, aut amne mersaret. Non tamcn fortunas omncs illi sanguineus aut
cacruleus involutas gurgites rapiebant. Plerumque illius lactei praenitens unda
rcpcnte correptas eminentis tractus verticc subvchebat. Aliquando etiam su-
bUmatas atque fluctu clatiore suspensas in illum crucntao similitudinis rcjicicbat
acstum, aut in torrentcm lividum vorandas hiatu picco dcspucbat. AUcrna
tiim] Rcposul Loc pro tunc , Hugiani ct Rcl- praeniteiis] Codlces Jlonaccnses (B.C.D.E.G.)i
chcnaucnsis codiels auctorltatc. llugianus, Relclicnaucnsls, Bodlejanus primus, Bvi-
uut amne mersaret] Plutarclius (de facle Lun. tannlcus, Cantabriglcnsis , Vosslanus, aliique (Ou-
p. 943), animarum c corporlLus egredlcntlum for- dendorp. ad Appulej. I. p. G2) pro Grotlano reni-
tunam descrlbcns, «niultas», iui|uit, extrudit, ac- tcns babent praenitens, quod iiractuli, tum ob
sluandoque projicit, jamjam Lunam subirc affe- antcccdcntem lactls colorem, tum ob subscqucns
ctantcs : nonnullac etlam, quae jam eo pcrvcncrunt, vcrbum suhvehehat.
subvcrsac conspiciuntur tanquam in profuudum dc- verlice] Vertex vcl voitex, turbo, dLVOQ.GMT.
volutae." VlrgUIus (Aen. 1, 117):
gm-fjites rapiehatit] Ita lege ex MS. pro gurfiile "^t rapidtis vorat aequore vorfex..
rapiehat. Movit (jwfjite corrigcntcs (pQadog illa Quinctilianus: nVertcx cst contorta in sc aqua, vel
K gurgites sanguineus aut caetnileus 1 quam rhctorcs, quidquid aliud slmiliter verlitur« (8, 2, 7. p. 199
ni fajlor, xar^ IrCavodov appeUant, Grot. — Vos- Spald.). Undc ct Appulejus (de mundo p. 517
slanus codcx parlter atque IUe Grotii: «IVon tamen Oud.): nTurho autem dicitur, qui repcntlnis llabris
fortunas omnes illi 5rt»j(jr«/neii5 rt«< c«erM/e»M m«oZM/as prosilit atque imivcrsa perlurhat. Verte.x Ule est
onroiVes ra/jietnnf." Ar>tz. (misc. p. 201). — Pfonne vcl, uti dicltur. Dine.v
igitur mlremur Walthardum et Goezlum cdidissc : suhliniatas] Ita Grotlus jam conjeccrat; Walt-
»non tamen fortunas omnes illi sanguitieos aut cae- hai-dus ex mannscrlptls attullt. Concinunt Bodleja-
ruleos involutas gm-gltes rapiebant« — scntcntla nus codex secundus, Mcrloulanus, Uugiauus, Ba-
quam ncmo unqnam Intelliget? SeHIcet non adver- sllcensls ct Darmstattcnsls.
temnt, sola typograpborum Incurla apud Grotium cruentae] Idem quod supra (§. 14) verbls nm-
osatiguineos aut caeruleos lcgl, id quod hujus tam mio rubroque igne rutllans« slgnilicaverat. Sensus
nota addita, quam prlores omncs editiones, Hugla- est: »c Jovis beuignl planefae radlls in malignorum
nus praeterca codex et Darmstattensis nianifesto do- Martls ct Saturni noxium conspcctum relabuntur..
cent. Sed clarus nunc scnsus est, mndo observcs vorandas] Licet permulli codices Monacenses
voccm »iMuo7?(/rtSn, Martlani morc transposltam, ad (B.C.D.E.G.), Dresdensis, Darmsfatfcnsis , Rci-
aforiutias omnes« pcitlnerc. chcnaucn?Is, Bodlejanus prlmus, Biltannicus ct
7
50 Martiani Capellae lib. I. §. 16.
igitur peniiixtione fluvioruni illc fortunarum populus agebatur. Neque enim
ulla prorsus erat, quac ab omni immunis incnrsu cunctoque esset gurgite
16 feriata. Denique Virtus secuta Cyllenium, dum sola cunctos interrite trans-
mearet, licet eam magno fragore colliserint, tamen opprimere nequiverunt.
Tandem trans fliivios, qui ad quoddam Phoebi spectaculum fcrebantur, cuni
Virtute Mercurius constiterunt. Ac tunc Latoium conspicati edito considcntem
arduoquc suggestu, atque in conspectu quatuor urnulas adopertas vicissim
Cantabi'igiensls, Ilngianus, ncc non Arntzcnio tcstc niilitudlnis) aiit Saturul cHrsum (rividum) rejicianfur.
(p. 201) Vosslanus, dcnt vorandunii Grotii taiucn IIoc igltur inodo sortes forliiiiac ciirsibus planc-
lectio pracfcrcnda cst , siijuidcm non ad torrcntcm tarum aliis alios transeuntibus tujitaii. Videbis apud
(lioc adjcctiviun, scd ad fortunas spcctat. Orpliiciim (bymn. G, 5) istain jam lcgl supersti-
agebatm-^ IVcmo profecto bacc probc intclllgct, tionem.
iiisl alirjuam saltcm astrologiearum artium noliliam irenuiveritni\ Ita practcr anteriorcs editiones
sibl comparftvcrlt. Ante omnia enlm notandum <|uod Cautaln-Igiensis ct Ilugianus codcx pro Grotiano
MaiiUIus (5, 8G) hisce vcrsibus tradlt: mnon qutverunt." Dainiiat ]iic 31artlaniis astrologi-
nOrdo thicem senuitur tlonec venit orhis in orhem cas artes, qiiibus Vlrtus , Mcrcurll comes, terreri
Ilas atttem facies rerutn per sif/na locatas , non potucrlt. Vldc ct Scnccam (cp. 88. p. 56G.
In quibus omnis erit forlunac condita suminaj S67 LIps.).
Ut quumjam stcllae septem laeduntve juvantve ; Latoium co7ispicantur] Grotius conspicati. IRon-
Cardinibitsque inovet divina potenlia nnindum: gars. Latonium cotispicantur. Gotlz. — Vcrbi tcnipiis
iSjc felix aut triste venit per sint/uhi fatum, quidcm racllus In Darmstatfcnsl paritcr ct Ilugiano
Talis et illius sors est speranda netjotl.v codlce; sed nomen Latoius Ovldlo usifatum rcti-
Dcinde fencndum, quamvls septcm illoriim planc- nerl potest. Slmilltcr culm »Latoia Dlana (§. 914),
tanim alU bcncfici, alll malcfici sliif (Pid. cr. IU. Lafoia prolcs, Latoia stlrps , Latois, Lafoldac,
8. 241), eorum naturam tamca vlclnltate allorum Latoides« lcgerls. Qulu nostcr ctlam Infra (§. 897)
mutari, (pialltatemquc naturaicm pcr cos, qui con- Idcm iUud Apolllnis coguomen repetlt.
traril Ipsls obsfant, Infirmarl (Pfolem. tcfrab. 2, 8). iirnulas^ Urnulae bac Pboebl slnc dublo dccan-
Qulbus praemlssls nunc Intelligifiir "discolorcs pla- tafls Ilomerlels dolils originem debcnt, et ex corum
nctarum amncsn planufarum csse cursus , a quibus imlfatlonc cffictac sunt (II. i2. o27 — 5i) Goez. —
pcndcat fortunac sors , prouf banc allquls pcrfra- Immo coiif. Orpbicum bymnum In Apolllncm v. 20:
jccrit, Tcl In allus cursnm duxcrlt, qui cain vcl Jlavxa TioXov y.Qn^ag xQivecg (iio^&Qi^inova
servarc, vcl pcrdcre posslt. Non cnlm Martem planc- tpvXa,
tam (gurgltcm sangulncum), aut Satiirnum (cacni- 'AQfiOvlr} y.£Qa6ag rtayyo6[iLOV uvdQaCt (Wl-
lcum gurgitcm) fortiinas omncs Involutas rapcrc, scd P'*^^j
plcininiquc Jovls (lactcl) cursnm eas tucii, qnamvis Miiag ;;^£lfl(OVOg ■&£geog t'' l6ov c(fiq)0TS()0l6l.
sic levatac aliquando tamca iu Martis (crucntac si- l\am bic qiioquc anni tcmpora innuit nostcr. Fcrrca
Martiani Capellae lib. I. §. 16. 51
atque altcrnis inspcctionibus enudare, quae divcrsa specie metallisque fonnatac
crant. Nam una ex ferro, quantum conjici potuit, duriorc: alia cx argeuti ful-
geotiore materic : tertia liventis plumbi fusili robore videbatur : at vero propior
dco perlucentis vatri salo rcnidebat. Singulae autcm rcrum quacdam semina
clemcntaque gestabant. Nam flamma flagrantior, et ab ipsis cecaumcnis cxan- 17
nrna, cui iiomcn Vulcani vertex , cx qna flanima oamiis iitroWijnc cx syllabac gcmiiiatlonc crrafuui.
flagrautlor auLelat, acstatcm contiuct. Argcutea, (iiioT. — Quodsl altius iuqiiisiveris , ciir hanc ur-
quae dicitur risrts Jovis , cocli temperic reiiidens, nain ita desiguaveilt , vldebis salore ct snlo inarc,
anctumuum comprcbenilit. Pluiubea, Satumi exitii qiiod viride est, intclligi (§. 581 not.); iiiide ipsc
noniinc iiisigiiita , ct plcna nndosac biemls atqnc Itlartlanus (§. 645) dictas cssc narrat iiisulus quasi
algidl frlgoris, ipsam continct blcmem. Vitrea in salo^ cum nnfeiii colorem iiruac, qua ver con-
dcnlquc ct salo resplendcntl siniills, qnae totlus tlneretur, opliuio jiirc trlbult. Lcgcrat qnldcm Bar-
aiirls scinlnlbus referta , qiiUius Junouis ubcribus tJiius (ad Stat. III. p. 100) boc loco snlore pro snlo ;
uomcn ludltum, vcr conipleclitur. scd iicqiic Iii cdilis, ncquc In codlclbus , banc lc-
ej'a«/] Omlssiuu boc apud Grotium e Drcsdcnsl ctlonem deprpbcndl , neque vulgarl mcllor est.
codlce supplcvi. elementaaue] Cavc quatuor Illa intclligas igncm,
phanbi] E mctaUis boc Saturno planctae nno acrcm, aquam, ct terram, slquideni bace nunquain
ore omnes trlbnimt (Pal. cr. in. §. 282. 292). cuin diis illls , solo exccpto Vulcano , conciliabls.
robore] Iii Vosslano codice prinia inaiius dcdlt Scd acrls clcincnta sccunduin dhcrsas tcnipcstatcs
fulvi robore } qnid illud robore sIIjI vclit iion pcr- Iii lucnte babuissc ^idctur. Flaiunia ilaqiie llagran-
spiclo, ncquc pcrspcxlt Ilelnslus , qul ad Grono- tiorcni tenipcstatcm Vulcano, quia ignls ipse est,
vlum eplst. 372 Syll. Burm. T. HI. p. 4G0 cmcn- tiiiiuitj screnum coeluin Jovl, qnia pro actbcrc
dabat rodere vcl rodo. Id si plaecat, fulvo posset sumlturj perfrlgldam tcuipestatcm Saturno, qiiasi
legl. AiuvTZ. (uilsc. p. 201) — Ilaud placet. De friglilisslmo planetae^ fructlfcrum bumorem Junoiii,
urna cnim sermo cst, quac ullventis plumbl fusili qnia bacc dca air cst inferlor.
robo)i« slmills vldebatiir. Plumbo Satiunus planeta cecnumeuis] MS. «ipsis cecaumenis." Ceeau-
et Iilcins denotantur. Atffuc fusillum vasoriuu ac- menl fonles (?) ambnstl, xsxavfiivoi. Quemad-
ncorum nostcr Infra (§. 860) mcniinlL Robur ad- niodum Kygiuus zouain torridain Siay.exav/isvr^v
didit memor Iloratil verborum »ro?/Mr ct fles trlplexx appcllarl testatur. Grot. — Solinus (e. 32): Ae-
pro yirobur aeriso; quac sane praefcrenda cst in- gypliuin liiuitem, qna ad Dlacccaiunciien tendit.«
tcrprctatlo illl, qua robur pro arbore clrca pcctus — Graccorum cst .ducxsxavfih'7^. Strabo lib.
accipere volunt. X>TI: tcov 3s .^oog ttj ducxsxavfisvr] rivsQ
salo renidebat] Infra »urnam sall rcsplendentis« x«i a-&SOL vofMiCovtaL, ct alibl passlm. — Mar-
dlxit. MS. tamen bic babet salore nidcbat , ct In tlanns CapcIIa Cccaumcncn vocat duobus (?) locls.
llbro itCTm. vernantis aethrae salore renidebat, pro Servlns: iGarainantes popull Intcr Llbyam ct Afrl-
colore , ut slt nsalor» splcndorj scd satlus cst di- cain juxta Cecaumencn.« SIc vocatur ct Acroui ve-
7 *
52 Martiani Capellae lib. I. §. 17.
tlata fomitibus ex ferri praedicta anhelabat urna: quae tamen Vertex Mulciferi
dicebatur. Alia etiam, quae fuerat ex argenti materie, praeferebat serena ful-
gentia et vernantis coeli temperie renidebat: hanc dicebant Risum Jovis, Illa
vero metalli gravioris plena undosae hiemis atque algidi frigoris, ncc non etiani
terl interprcti Horatii. Tlieopliylactus dc IVilo: 3ca
yccQ rjjg Ksxavfievrjg ^iovta^ ^iccv (pa6l xaS^i-
i}:e6-&au Diodonis, a qiio acccpit, dul yaQ TtjQ
Jiaray^syMVaevrjQ. Sic et Catacccaumenc rcgio
in Maeouia ah adustione vocata. S.iLiLVs. (ad Sol.
p. 473. pr. cdit.).
Mulcifert^ Quasi mulcens fcrrum. Gloss. —
Ignis aerius, quasl niiilccns inibrcni. Cura cuim
nubcs altiora pctierint, rcsolvuntur in pluvias. Vilc.
— Ccrte melior sclioliastes illc interpres fuit,
quippc (Tiii cum Fcsto concinat : Vulcanius nimii'um
ad illum potius dcum respicerc debcbat , qui , iit
Ciceronis (IV. D. 3, 22) vcrbls utar, Lcmni fabri-
cae praefult. Martianus forsan, quum allis locls
(§. 48. o7G. 889) Mulcihev scribat, bic consulto,
Fcstl etymologlaiu ainplexus , Mulcifer scrlpserit,
«nio proplus ad ferream vrnam noincii accederct,
qtiamquam ct lioc scnsu Mulclbcri noiuinc utuulur
(Macrob. Saturnal. 6, 5).
ful(jentici\ Lcge: iiserena fulgcran, vel praefer:
• serena fiilgcntiquc vcrnantis coeli tcmpciie.« Vonck.
(spcc. crif. p. 79) — Profccto Vonckius non is esf,
cujus ad arbltrlum substltuaunis lectlonem, qnac
In iiullo vcl edlto vcl scrlpto cxstct libro. Itanc iuau-
ditum istl crat adjectlvi serenus neutrum pro siib-
stantivo posltum? IVonne lcgerat VirgUII (gcorg. 1,
393) »apcrta serenae? noiinc Sllii (o. 88): iicaligo
nitido resoluta sereno"! Utinam crilici, quibus
tantus secandi priuitus cst, scriptori, in qucin inci-
dunt, totl prius nosccndo operam darentl Mar-
tianus cnlm ipsc infra (§. 74) eadcm locutionc uti-
tur verbis: »candentibus sercnis ciiltuit.d Serena
igltur fulgentia, sivc screnum, quod fulget, Jovi
planetac noster trUnilt , quod idera astrum infra
(§. 197) dlcit «fulfjentihus blandlsquc vlbratum can-
ilorihus.u Undc nc codices qiildem 3Ionacenscs
(B. D. E.) secutus sum, qul fuhjida pro fulgentia
cxbibent, sed vulgarcm ct Martlani dlctioni magis
conformcin lectloncm retluui.
temperie^ Ilacc Ipsa qualitas jam Jovcm desig-
nat planctam (v. infra §. 196).
Risum Jovis^ Fiiislt boc urnac nouicn cx illo
Vlrgilll (Aeu. 1, 2oi):
nOlli subrldcns hominum sator aique decrrum
Vultu quo coelum tempestatcscjue scrciiat.u
De sercno boc Jovc lufra (§. 67) plura loges.
hiemis atque^ Ifa Claudianus (tcrt. consul. Ho-
nor. 168):i>AIgenli qua zona ri(jet Saturiiia tractu."
Lucauus (10, 20o) : xFritjida Saturnl glaclcs, cl
zona nlvalls ccsslL« Vu-gilliis (gcorg. 1, 336) «fri-
gidam Saturnl stcllam» dlclt , rcpctitqne Loc Pli-
nius (18, 23, i)7) aflirmatquc alio loco (2, 6, 8)
i>SaluriiI sldus gelldae ae rijentis cssc nafurac.«
Paiiter Vltruvlus (9, 1) candcm stcUam »veliemen-
tcr frlgldam csse« docet Ptolcmacus denlquc (tctra-
bibl. 1, 4 et 18) cam nnatura frijidam ct calori con-
traiiama dlcit. Scd noster ipsc infi-a (§. 197) eiin-
dem plauctain ndcoriim rlgldisslmitm creatorem in
algldo baerentem prulnisqiic nlvallbiis« appcllat,
alloquc loco (§. 70) iilpslus canltlcin pruinosis ni-
vlbus candlcantem" mcmorat Qiild miriun cx qua-
tuop annl tcinpestalibus lucmcm ci blc tribul?
//7joj7a] lloc pro Grotiauo riijoris codlces ha-
bcnt Monaccnscs (B. C. E.) , Huglanus , Darmstat-
Martiani Capellae lib. I. §. 18. 53
pruinarum: liaec Saturni vocabatur Exitium. At vero sali resplcndcntis, atque
ad ipsius dei dexteram sita, aeris totius scminibus crat refcrta: hanc Junonis
Ubera memorabant. Ex his igitur urnis dcus altcrnatim, quantum dispositis 18
sat erat, hauriebat. Nam quotics orbi complacito vitahs spiritus salubrcs mi-
nislrabat auras, ex illa argenti clementia aeris hausti permiscens semina tcm-
pcrabat. Quum vero pcstcm diram commcritis mortahbus minabatur, aeri
tcnsis , Bodlfjaniis prlmiis, Brltanniciis ct Canta- (2, 30):nSolIs natura», inquit, «teinjievaiulo intol-
briglensis, quod pracfcrcndum csse vidcbatur, quia ligitur awito." Similitcr Ovidius (inet. 1, 770) So-
paulo post Apollo ex liac nrna «torpcntis frigoris lem laudat, «qtu temperet orbcin.' Et Ciceroni
Tcncna misccrc" (§.18) dicltur. l\cc tamcn aitcra (ap. Macrob. In somn. Sc. 2, 3) »dux cst, ct prln-
lectio, quam Basilcensis ctlam praebet, contcin- ceps, et moderator luniiniim reliquoriun." In Ac-
iicnda crit, pracscrtiin si plures illos, quos in nota gyptlacl quoquc obcliscl inscriptlonis explicationc,
praeccdcnti laiidavl, scriptorcs cum nostro confcrrc quaiu Ammianus (17, 4. p. 177 Gron.) nobis ser-
placcbit. va>It, Sol tcr appcllatur de6st6rr,Q ovQavov et
e,rj<iMm] Lcgc Saturni exsiliuin. Vo>CK. (spcc. crlt. ;^^()OV'WV. Sed constat sibi noster tam luferioriljas
p. 79) — Ncutiquam! IVomcn tam absurduin 3Iar- (§• 5i. 186), quam supcrioribus locis (§. 14).
tlanus qiiidcm ui-nae Illi non dedit. Crltlcus autem pestein] Res est nota cx Homerl IUadls juiuio.
de Saturno nllill compcrtum habult, quam rcguo Quod vcro Apolllnem pestilcntiae auciorcm faclt,
cum piilsum fiiissc, nlliil dc exitiali bujus planetac cx Aegyptlorum dlscipUna id LaJjct, qul testc Cle-
vl (v. palacogr. mcam III. §. 241) unquam audivlt! mcnte Alcxandrlno ^oiuiy.ccg x'o6ovQ '(l^lco ava-
Pfcqiie Porplip"lum (ap. Euseb. in praep. er. p. 237) Tc&ia^n'. Conferatur Munckerus ad Ilyginum
legit, qui KCCXTjV ataQJtbv eltrlbult^ nequc poctas, p. 21o. Ileraclidcs suo more super Lac rc pLUo-
e qulbus OrpLcus (^Vrgon. 424) Hqovov aivoXi- sopLatur. Goez. — Hcraclidis vcrba melius lcguntur
TTV appellat, Lucanus (1, 6o2) nSaturuI stcllam iii Galcl opusculls (p. 418). Clcmentis Aleianilrlnl
noceiilem'1, Appulcjus (florid. 2, 10. p. 41 Oud.) iocus cst stromat. V. (p. 567). Apud 3IiincLerum
BpcrnicIosam« , Vlrgillus (georg. 1,536) «frlgldamu autem nllul rcperles, et vcreor ne vocc pestis, qua
cct IVcque lapldum titulos novit, in quibus (Donat. loco laudato mlnlme 6 AOCf^og siguificalur, sed for-
suppl. I. p. 53) «Saturnus deus malus» dlclturj nc- mido , tcrror, Goezius deceptus fuerlt (^L-tenim
que, quod omnliim pcsslmum est, censor istc Mar- qiiuiu ApoIIincm non tantum immltlere, scd ellam
tianum Ipsiim, qiicm corrlgendiim slLI siimsit, per- sedarc pcstilcutiam veterlbus persuasum fucrit (Paii-
lcglt. Quod sl fccisset ct majorl diligcntia, quam san. 1, 5, 5 el 10, 11, 4. Ilorat carm. 1, 21 f.)
secandl prurilu, pracditus fulssct, sane infcrlori ctlam noster utrumquc iunuere vidctur, Solis tam
ioco (§. 197) cundem nostium oLservassct »dc exi- bcncficia, quam damna; atque in iis describcndis
tialis Salurnl hon-orca agenteml IIoc igltur loco omnino antc ocnios habuit Macrobium (Sat 1, 17
r>Satmni planctae exititim» idcm illud est ct 20). Confcr et snpcrlorcm locum (§. 15).
temperabat] Pliniiis cnim dc tempcstatU>as agcns ai-n] Ita e codlclLus Baiilecusi, llcicLcnaueubi
54 Martiani Capellae lib. I. §. 19.
siinilitcr anlielos ignes aut torpentis frigoris venena miscebat, et in affligen-
19 dum meare cogebat orbem. Tali dei temperamento Virtus admonita, ma-
gisque quum eum salutares auras miscere conspiceret, Graeci poetae Grajum
versuni Mercurio comprobante commemorat:
^ot/3og aKeQ6ey,6ixrjQ Xoi[iov veipeXrjv djfegvasc.
Ex quo pestem fugari posse Mercurius, si voces primae vestigiis ejus accederent,
admonebat. Subdendae tamcn Clario fidibus personanti, atquc inter serta
20 laurigera infularum lubrico implexoque crine redimito. Talia conscrentes ut
procul Pjthius adventare conspexit, causamque adventus primis adspectibus
ct Britaniiico rcposai pro Grotiano aiiris. Id cnim protiillt, Latluis qiildcm scripta lltcris lcguntur
sl lcgcris, scnsus contrarius c\.il»it, supiidcm fla- » akcrsckoines « ct «aparukciu pro qulbus Grotlus
grans aestas cl torpcns frlgor ml\ta salutarcm dant cdldlt ^Qv6ox6[J.t]g et ajt^ eQVy^ev. Qiium vcro
tciiipcricm, ncutlqiiam iioxlum inortalilius venenum. lcctlo illa , quam rcccpi, eadeiu slt, quae apiid
co(jehal\ BaMllcciisIs abletjabat , iion malc. Luclanum (In ^tJcx. 56. T^ li. p. 97 Bip.) lcgltur,
saluiares^ E codlclkus MonacciisIIuis (B. C. D. Ilomcrus auleni Iiuiic vcrsum iion habcatj vcrisi-
E.), quamvls salutaris uuras quiliLct ctlam intcl- mile cst, Marilauuni ex Illo liauslssc.
Icxissct, c Jitcrai-uni I ct E confusionc. «J»'*] lutcllige peslis. Qulppc tov Xoifiov aXe^f
Graeci poiitae] Pro Giaeci Grotlus cdldcrat ^«();U«;^OV Iiabehatur, ut alt Luclanus, Ule vcrsus,
caeci, cxpllcaus liaoc vcrba dc Ilumei-o, addcnsque: q"0 jauuis luscripto arceri pestem domlbus arbl-
» slc supra caecuticntein Maconldem dlxlt , ct Ter- trabanlur.
tidllanus Ilomcricos oculos pro caecls llbro dc pal- stibdendae] In codicc Brltannico niale subdendo.
llo." — Ilaec llle: sed olim (in palacogr. crlt. III. Iiitclligeiidae enlm voces sunt, quac »m7w ApoHIuis
§. CI) jam obscrvavl apud Ilomerum frustra illum imagiiil subscrlbautur.
Tcrsum quaeri, llcet Waltbardus (p. 85) eum IIo« fidibus persnnatiti] IIoc cst placido , condltis
mcrl cssc coiitendcrlt. 3Ie quidciu l)aud fugil, plu- sagltlls. De Apollinc Scr^ius (ad Acn. 3, 138);
res laudarl cjus vcrsus, qul nou In omnl cdlllone »HIc contra, sl cilliarani tcucat, mitis cst. Und«
reperiantiir (Qulnctl]. 5, 11, 40. p. 35.'» Spald.); Horatlus : Condilo mills placidusque telo, Suppll-
Mcquc Ignoro cundcm poctam caiiere pcstem, quam ees aiidi pueros Apollo.« Confer ct Maxlmum Ty-
Pbocbus Imralscrlt, scdatam (II. a. 472): verum rium loco supra (§. 15 not.) Inserto.
illo ncutiquam Htitiir versu. 0[)portunc igltur IIu- co»i,«/>e.vi<] Manuscriptus codcx bonac antuploris-
gianus codex lectioncm praebult nGraecI poclac«, quc notac , quam omnes, ul puto, Iiactcnus col-
CjUam e causls iu uota scqucnti cxposllls liibcns latl , babct praespexit. Quod ordiiicin rcl vldctur
rcccpi. argutlus concipcre. Praespexit eiilin nondum allls
axeQ(/sy.0(n]g] Ita codcx Britannicus ct Canla- vldcndum coctum:i quid vcllet idcm priniis ox ad-
Irlglcnsls. In eo, qucm Waltbardus iii luedium spcctibns ^clut antea notum rccogno^It. Mlro modo
Martiani Capellae lib. I. §.20. 55
recognovit, tlirono quo insidcbat exsiirgens Musas jussit occurrerc. Quae
licet in Majugenae officium properare vidcrentur, ratis tamen inccssibus mo-
vebautur. Ac tunc germano in participatum opcris consessumque suscepto,
prior orsus est Pboebus:
ouiuisclcntiam Ajiollmis Ingcrlt. Bartu. (advcrs. lu hac perlodo sliit opposila. Coiiferas Acliiii anno-
p. 934). — Equidcm unius codicis ^ariautis auc- tatioiicm, quae scquitur. Praeterca qnein sciisum
toiitatcm iiou tantl faclo, ut vulgarein iniitari le- Goozius tribucrit vcrbis uin umciiiiii fari" iienio,
etioucin ^cliui^ pracscrtim quum luclior eliain bacc puto, quisquain pcrspieiet. Codex Brilanuicus male
mllu vldeatur. I\on cnlm opus crat addere vcrba etiam «propc facere» , et illud «prope farin, quod iii
opriinls adspcctilius", sl ante adspectus jam prae- Rcicbcnauensi erat, a prlma maiiu jam corrcetum
spexerat Apollo advcntus causam. vldl.
properare^ Veram Icctlonem, ncmlnl adbuc vl- ratis\ Grotlus cdidcrat satis liac addita uota:
sani, e codice mibi instar tbcsaurl cliaro, crul: Distiugiio: «quac licct In 3Iajugcuac oflicium pro-
Bquac Ucct In Majugcnac officium properari vldc- perarc vldcrentur salis-, tamcii incessibus mo^c-
bantiir, snls tamcn luccsslbus movebantur. « Ilacc bantiir.« Inccssus sunt gravcs grandcsqiie passus.
totldem lltcrls scriptura cst cascl libri. Suos qiil- — Bartlilus, ut modo vldlmus, lcgit suis ^ quae
dcm Inccssns Musarum, dlclt, ad niuucrum ct bar- quidcm lectio mcllor crat Grotiana, qua advcrbio
moniam composltos nee allis nominibus tali modulo 5«'''* incommodus adsignatur locns : scd pracfcro
aut rcgula usilandos. Legebam ante cx conjectura ratis, quod Cortlus in Giiclfcibytano codlce Invenit,
astatis Iiicesslbus n , quod statutis velut et ordinariis rcctc iutcrpretaute glossa: «defiititis.» Concinnis
notat, unde pcccarc ne unus quldem velit. Scd cniin el aptis, vel minus Latluc proportionutis in-
manuscrlptl lectio tollit dublum omne. Ex Illo vcro, ccssibiis movcrl Musas dixit nostcr, ut initigarct
quod priorl loco disjunctas voccs offendo , scrlbcn- vcrbiim, quo antca usus crat, propeiare. Perperam,
dum piito »quae liect lu 3Iajugenac officlum prope nt mibi quidcin vldetur, raliim apud Ciccronem
rapi vidcbantur." Tantus amor, tanta vcneratlo (>'. D. 2, 37 ct 38) luterpretaiitu!- certum et im-
Mcrcurll , ut propc rapi aliena vi vidcautur Musae mulahile. Ratum a reor qiildem est , sed co sensii
ad ejus officlum. IVibll utraquc Icctiouc boc loco quo ralionem ineo , computo , significat. Gennani
di"^nius. Bahth. (In adv. p. 934). — Lccllonem dicunt berechnet , Id quod glossa babet: defmitum.
«nropc faii", quam Grotlus jam in margine nota- Vltruvlus (3, 1): «Proportlo est talae parlis mem-
vcrat, c libro suo Munckerus rcposuit. Vulgatae brorum in onini opere, totiusque commodiiiatlo.n
cditiones satis taedlosa tautologia properare leguut. I\e vero dubitcs Marlianum boc loco ralis scripsisso-
IMliil magis nostro frcqucntatum, quam /trn, /n/H5^ inferiorcs confcr locos, ubl nostcr : ratis modis
profata cct. Goez. — Equidcni, quainvls Bodlc- (§.41), ratum silcntlum (§. 117), ro/rt congrucnlia
janus prlnuis et Cantabrigiensis prope fari baLcant, (§. 909), ct supra: rati succcntus (§. H), rata mo-
vulgatam tamen retimil lcctior.em, arbltratus nequc dilicatlo (§. 12) Idcntldcm usurpat, et ubl vocabulo
Bartbium, ncqiic Goczium intcUcxIssc , quac sILi ratio computatiouem luteHigit (§. 104 — 107).
£»6 Mardani Capellae lib. I. §. 21.
oj . Anxia quum trepidis nutat sententia rebus,
Fluctuat incertis aut sors ignota futuris,
Consultat mortale genus, quodque indiga veri
Cura facit dubium, vel spes incerta fatigat.
fj-epirfjs] Confcr pulcLcrrinios Iloratii (od. 3, 29, rit, cpiod probuin est? Con5K?<e< Arntzcmns quo-
29) vcrsus: que (niisc. p. 201. 202) lcgi vult^ scd codem rcdlt
i>rrndens fitturi temporis e.vitum indicativus , qui nalias mortalibus, alias divis COH'
Caligiiiosa nocte pretnit deits , sultandi Apollinis causas esse« significat: lllis, quia
Hidctqne si mortalis ultra futiira ignorcnt, Lis, siquando ipsa voluntas non
jFrts Ircpidat. « constct. Ncc quodmtc mutandum, licct cod. Gnelf.
Uude ct noster supra: (§.5) »Lominum votis ire- Cortio tcste hnhcnt atqite, Hugianus proque; modo
pida curaiuim ambage snspcnsis. « nc pro quia acciplas, sed ita ponstruas: ngcnu»
nutat senfentia'^ SimUitcr Scdidius (1, 225): morlalc ct quod «Mira rcddit dnliiuni. n
i>quociinq>!e traliit scntcntia nutu.« indi(ja\ Sic legcndum opinor cx Vossiano CO-
Et Minucius Felix (12, 2): y>nutat sententia, ut dlce et aliis. Jndaga , qnod cdilum, Icsjca tucntnr
sit nobis ambigendutn.» Scd ipse Ciccro (dc fin. boc CapcIIae loco. Sed cum codices aliam vocem
2, 2) ntiutare Epicurum» di\it. Scncca (in Agam. praefcrant, eamque magis usitatam, nihll inde an-
704): nlncerta nulant luminn.« toritatis depromi polcst, ut Latiua civitatc Loc vo-
rebus^ Res argumcnta concludendi notnnt, quasl cabulnm doncmus, praecipue Loc loco, cum et
tu ratioucs argumentaudi dicas. Juliauus J. C. (1. syllabae quantitas repngnat. ^Cura veri ind!ga«
yi ad 1. Aquil.): uninlta antcm jure clvili conlra cst, quae veritate carct alqne verum pcrsplcerc
ratioucm dispulandi pro utilitatc communi rccepta ncquit. An>rzE>-. (misc. 201. 202). — Legerat in-
csse innumcrabilibus rebus probari potcst.a Clau- diija ctiam Barthlus (advers. p. 1241), candemqiie
dinnus (L 2. Sliiic.): lectioncm, qnam Grolius tantunj in marginc notavit,
— — «quainquam tiuUis milii cognita rebus pracbcnt codiccs 3Ionaccnses (C.D. E. G.), Bodle-
Fabula, vix tanlo risit de crimine ritmor.i janus , Britaimicus, Cantabrigicnsis, Dugianus, Ba-
Barth. (advcrs. p. 1241) — At vero ista vlri docti sUeensis, Darmstattensis et RcicLcnauensis. Sen-
observatio niliili hoc loco esse mihi videtm-. tentia cadcm in Scnecae (Hcrcul. fiu-. 183) vcrsibus:
cotistiltat] Scntcntia est, dcos per divlnitatcm ^yit (jens hominum fertiir rnpidis
suam opus uon haberc, ut auxium nnimum habcant Obvia fatis , incerla siii;» *
rcnun administi-andarum evcntibus; hominibus con- et apud Virgilium (Acn, 10, 501):
ditione mortalitatis id expctcrc. Sci-ibcndum itaque » Nescia mens hominmn fati sortisqiie futt*rae. •
>'ConsuItet« cct. In MS. uno lacuna cst, unde sus- cura facit dithiuni.^ Hypallagc : ncque enim cura
picamur to quoihjue mcndosum etiam csse. Vel facil diibietatcm, ut ita dicam, scd dubictas curam.
snnc ytfof? quia cxponetur, nt fatijet rcponendum Vixc. — Hoc quidem loco non opus est statucrc
putes. I\os Ininpn niliil amplins soUicilamus. BAnxH. hypallagcn. Apcrte cnim motlale tjetms dixeraf,
(advcrs. p. 1241) — Scd cm- uihilo secius soUicita- quod dubium rcdditur cura.
Martiani Capcllae lib. I. §. 21. 57
At praescire cleis vacuum est, cunctatio nulla est;
praescire^ Ita ctiain Arnobiiis , Martlan! popu- quod liLrarii frcqucntcr Iianc voccni cun» vnnus
larls, (o. p. 112) »dcos non csse« dcuionstrat, coufuudaut, ut ibi ostcndl, cadcmrpic significatlo
»qnl vcntura pracdlccrc insrltia ncsciant.« Addc cst in Gracco x«'0?. Acllau. var. 2, i^: sig xevov,
quac hujus disputat dlscipulns (Lactant. 1, 11)^ quo- dia xevTJg (Bos ad cpist. 1. ad Tlicssal. 3, 5);
runi ntcrque scUicct sua e Ciceronis dc divinationc X£V£av;;(£€g apud Honicr. II. x^. 230 Scliolia cx-
llbro habct. ponuat pcr x£va aa) fiaTaia xav;(c6fiEV0L Addc
deis] GrotU llbcr: xAtnohis pracsclrc vacunin,» Prlc. ad cpist. 1. ad Tunoth. G, 20. Eodcm scusn
— In co, quo nos usi snmus: «Atpracsclre deis dtaiCEvijg Hcsychlo rcstltult Munchcrus ad Anton.
/aci7e cst.« Quod ut a glossa cssc non dubito, Libcr. c. G. p. 49. Scntcntla ila Martianl hacc cst:
ita puto varictatem lcctionls scrlptac hoc faccrc, iiConsultet morlalc gcuus In rcbus dublls, ct spc
ut Capella alltcr qnam In ntroquc nunc slt scrip- inccrta, nobls tamcn temcrarjum est ca pracscirc,
sisse credenrfM* sit Lcge: »At praescire «fe/* /rtc<i»»re qnac his in rcbus iucertis futura sunt.« Egrcgie
est.« Acutc ita, nec dubltcm quin vcrc; non tur- consplrat Dlinucius Fcllx Octav. p. 39: »Ut ncquc
bant sequcntia quoquc, cum cxcipiut dens istc sc quac supra nos coelo snspcnsa sidilata sunt, ncquc
non de perfccta praesclentla jam loqiii. Confirmat quac Iiifra tcrram profunda demcrsa sunt, aut scirc
bellc quod scqultiu- : — »eunctatio nuUa cst.« sit datuin, aut scrutari permlssum, aut stuprari
Bautii. (advers. p. 847) — Viro docto cquldem as- [lcgc : sciscltari] rcligiosum — coelum ipsum cl ipsa
scntiri ncqiico (v. notas, qiiae sequuntiir): sed le- sidcra aiidaci ciipldltafc fransccndlmus.u Aii>tze>.
ctloncm deis probo. Llcct cnim non Grotll fantuin (lulsc. p. 203). — Ilaiid equldcm nego , ita iiitcl-
codex, scd Vossii ctlam (Arntzcn. mlsc. p. 202), ligi vocem vacij»m possc, immo debcre alils in locis;
Bongarsii, Hugli, Drcsdcnsis, Basilccnsis, Darm- scd lioc Martlanl loco iu scnsum mentcmquc doctl
stattcnsis ct Monaccnscs (B. D.E.G.) habcant nobis ; sane Arnfzenil inlrarc ncqnco, quln potlus glossac
inctrum tamcn poscit deis. vctcri siibscrlbo. Concessuin nlmlrum cuUIbet est
vacumn est] Dc dlls ita Ovldius: — BQiiicquId rcm occuparc posscssore vacuam (Justin. 19, 5, 0.
superl vohicre, peraclHm cst.« An lcges mclius 51, 3, 2. Cic.^c orat. 3, 31), cuinque hoc loco
in Capclla ad juncturas vcteruin lltcranim: — »prae- vcriim verbi vacuum sensnm cssc, cx illls quac infra
sclrc dels actum cst.« Bauth. — Vacmnn est glos- leguutur usupcrls pracscire datum» omnlno coHigo.
sas intcrprelorl concessum est scrlbit Grotius, idcm- Pari sensu Fulgcnllus (myth. p. 2 Munck.) voccm
quc testatiir Munckerus ad Fulgcntli mythol. I. usurpavit: » Frtcaf potentibus op;>riWre, — miserls
p. 596 ad. Stavcr., ubi pliira de hoc signlficata. flere." IVcque scrloris tantum aevi scriptoribus Illaui
— Vcrsus constat, si vacnum fit blsyllabum, ct locutlonem usitatam ftilsse testis cst Sallusfiiis
ita postcrlor syllaba eHditiir. Vttcuum expono pcr (fragm. hlst. 1. p. 935 Cort.) scribcns: «simultates
imitile, temerarium, et vanum: vid. Barth. ad Clau- cxcrccre vacuum fiiit.« Qiicm Imltatur Taclt. annal.
dlan. in Rufin. 1 , 15. quem locum notasse ctlam li, 98: »ante vacuum Id solutumque pocna fueratn^
AJdco Wopkenslum In observ. misc. 7, 2. p. 205 5 ct lilst. 2. 58 : »aemulls urbibus cxcisls scciu-as opes
addc euudcm ad Scdul. 4, 117. Quae et ratio cst, concuplsccrc vacuum fult.a
8
58 Martiani Capellae lib. I. §. 21.
Quod superi voluere, licet; de pectore fixis
Pracoptare caretj si quid placet, atque uecesse est.
Sed tibi quod nondum venit mansura voluntas,
peetoi-e] Ita Cantabiigicnsis codicis auctorltate de lis quae pcctore fixa sunt. Si quid cnim placct
reposui pio Grotiano pectora. De mtcrpretationc (supcris), statiin (ut fiat) ncccsse est.« SingiJorum
liujus pcriodi tot seusus rcperics, quot caplta. Vul- rationes suis locis rcddidi.
cauius quuui, ut apud Grotium est, pectora legeret, praeoplare caret] luGnilivus praeoptare Graeco
verLa sic colligcbat et explicabat: nLicct carcat morc est pro substantivo. Similia exempla pete cx
(iaanc atque inutilc sit) pracoptarc (boniinum) pc- notis ad Livium (37,35, S et 40, 47, 0)5 copiosc
ctora dc fixis (dc iis quae Immutaljili modo dispo- Vccbncrus (ilcllcuol. L. 1. P. 2. c. 10). Armz.
sita sunt), tameu quod (diis) placct ncccssc est ut (misc. p. 203 f.) — Addas velim Iloralium (od. 1,
fiat." Contra Bartbius (in advcrs. p. 847), pro 2, 8. 1, 25, 9), Ciccroucm (Tuscu]. 1, 26), Vir-
licet substituens VKiuet , scusum buuc cssc voluit: giliuni (Aen. 1, 527), QuinctUianum (9, 5, 9. p. 4o5)
"Liquet quod voluerc dii, pectora de placitis sibi ct Scioppium (in gi-amm. pliilosopb. p. 13 Ilerz.).
pracoptarc, dubio quasi voto, non indigcnt.n Von- ciuid] Ita rcposui pro Grotiano quod. Non so-
claus autcm (sp. cr. p. 80) lcgl jussit: lum enim Ilugianus et Monaccnses codiccs (C. G.)
nQiiod superi volnere licet: de pectore fixis mcliorem illam lcctioncm pracbcnt; sed in alils
Praeoplare caret si anod placet atrnie iiecesse est.» ctlam librls scriptis sic lcgi, ad marguicm Noriro-
Arnizcuius dcnique (luisc. p. 205) totum locum ita bcrgensls libri annotatuui vidi.
distiuguendum arblti-abatiu- : atifue] IIoc est statim , excmplis a Nonio in
— — «vel spes incerta fatiijat ; mcdinm datls. nSimnl ut quid placet id Ceri etiam
At 7iobis praescire vacuum est. Cunclatio nuUa ncccsse cst.« Scntcntla similis apud Ciccroncm 3
est, dc nat. dcorum: nlMliil est quod deus cfficcrc non
Quod superi voluere, licet de pectore fixis. possit ct quideiu siue laborc idlo.<i Ovldius (inctuin.
Praeoptare caret, si nuod placet , aliiue necesse 8, 622): iiqiilcquld supcri volucrc, pcractiim csL«
est.v Capella vero suls exprcssit de Veuerc Acrba Ap-
Seutcutia, inqult, cst: «iXulla est cunctatio eorum, puleji Jlbr. 4: «Ecce jam profundi maris udo rese-
qnac siiperis placucrc , llcct slnt ex iis , quac qiils dit vortlcc ct ipsum quod iuclpit vclle statim, quasi
pcctore suo fixlt, alquc proposuit. iXon opus aliquis pridcm pracccperit, non moratur mariuuiu obse-
habct pracoplarc, si statlm ncecssc slt, ut id llat quium. « Dc atnue exempla liabcs apiid GcLlium
quod placnit. Cur euiin id optarct, qtiod cx rci libr. 10. c. 29, Palmciiuiu Spicilegiis , L. Cario-
neccssitatc ficri dcberct?ii Ilace ille; uiiiil vero ncm Emcndat. L. 2. c. 12 5 quae indlcarc juvaf,
in universum veiborum seusus liic cssc videtur: non recoqiierc. BAnxH. (advcrs. p. 848. 1241.) —
«iFuturoruin Ignaros bomiues anxia quum cura fatlgat, De partlcida atijue phirn dabit Burmannus ad Pbaedr.
ii quidem consultant; nos antciu pracsciuius. Quod 1, 16. Vo>ck. (spcc. critic. p. 80). — Plura ct
siipeii voluere, licctj ncquc cis opus cst pracoptaic Paicus in lcxico crit. p. 125, ct Drafc. adLiv. 27,21.
Martiani Capcllae lib. I. §. 21. oi)
CoLisilium vis ferre meum: sic sempcr ab omni
Velle capis socium, faciunt atque acldita mcntcm.
Est igitur prisci generis doctissima virgo 22
Conscia Parnaso, cui fulgent sidcra coetu:
Cui uec tartarcos claustra occultare recessus,
Nec Jovis arbitrium rutilantia fulmina possunt;
<-o»tsj7/i«»i] CIccro(Jcopat.l,4S) sciiLlt:»Pytluu9 rcnun gnara, ct, ut cum Iloratio loquar, arcanis
Apollo apud Enniiini se cum essc dicit unde stbi si Jovis adniissa. Goez. — Dc Pliilologiac laudc confer
uon populi ct reges , at omncs sui cives consilium totum aurcuin Wowcri de polymatliia liliriim.
exspectant coe/it| Scriplum Iioc pro »coetus.« Vvi.rAx. —
«Suanttn renim incerti: nuos ego mca ope ex Lcge «cui tu.'< li.LRTn. (advers, p. 035. 97i). ISiS).
Incertis cerlos compotesque consili — Lcgc "Coeli.i Vo.^cii. (spec. erit. p. l-iii). —
JJimitto , vt ne res temerc Iravtent turhidas.« Ego -^cro: Icgc quod scriptum vides! Conslans
velle] Ita et infra (§.52): »Tiiuiu(|ue veZfe est cnim omnium libroruin lcctio pracbct coetu ; (juae
antc pracscientias. « ^'otissimuui illud Persil (S, J>3): si alitjuo saltiin modo defendi potcst, iuutaadi
»Velle suum cuique est.« causa nulla crit. Potest autem. IVamque »cui fiilgcnt
addil<i\ Grotius ahditc. — ^fonnullae vctcrcs sidera coetu« idem est ac si dixeris «cui fulgct si-
edltioncs n(/(/i7a offerunt. Scd pracstat reccpta scrl- derum coctus.u Accedit quod infl-a (§.90) nostcr
ptiira. GoEji. — Nempc uhdita. Cur praestet ncn ncoctum sidereum« simiii fere modo dlxit. Scnsus
di.xit. Ego vero ingenue fateor, reposlta voce ah- autcm cst nquac callet astrouomiam. '<
dila me locum prorsus non intclllgcrc. Vox addita claustrd\ Ilabct meiubranaccus codcx flaustra;
contra ad ca, quae praeccdunt: »ab omni velie undc co vcni, iil CapcIIam putaverlm /Z?/5/m a niari
capls socium« spcctat. Vocabulum ynens Iiic majus ad Erebi trauqiiillitalcm dctorsissc, B.iuth. (ad^ers.
aliquid quam velle sive voluntatem significat, et p. 953). — Ut banc suam >ir doctus conjccturaui
«fticcre mcntem« idcm est ac »dare mentcm. « ./id- dcfcndat, ad Fcstum provocat ct TertuLlianum (de
r/i7a igitur slc intcHigo, ut spcctct ad superiora: pallio) , quac oimiia apud ipsum legas licet. Ego
• nondum iirmam cssc voluntatcm^ nunc, si quid enim constautem omnium librorum lcclioncm tucor. |
ci a consulto addereltn-, cam fiiniari.» Qiiod deest, Quidni «claudi tartareos rcccssns" dicerc potucrit,
siipplcri Iloratii (cplst. 2, !2, 6) vcrsu potcst: e (julbus ncmini concessus crat rcditus? Pbilologiac
• ferbis nuae timido quonue possetit addere wien- igitur iic tarlarei (piidem recessus claiislris occiil-
icm. « tari possunt Vide quantum spatlum licsiodus (in
llugianus etiam codex adita, Basilecnsis autem ct tlieog. 724 seqq.) a coelo ad tcrram atquc a tcrra
Darmstattensis abdita pracbcnt. ad tartarum usque finxit!
est iijitur] A principio vcrsuum ad bunc nsquc ;>055i/h7] Scribcndum iifiilmina possit." Invifis
pracfatus cst Apollo: nunc laudcs Pliilologiae ag- enim diis supcrna cognosci a mortalibiis non raro
grcditur. Vixc. — Quod prisci gcneris sit, omnium ajunt etbnici. B.iKTU. (advers. p. 1241). — Ilanc
8 *
60
Martiani Capellae lib. I. §. 22.
Fluctigena spec-tans qualis sub gurgite Ncreus,
Quaeque tuos norit fratrum pcr regna recursus;
Pervigil immodico penetrans arcana labore,
Quae possit docta totum praevertere cura,
Quod superis praescire datum; quin crebrius in nos
Jus habet illa deos, urgens in jussa coactos,
Et quod nulla queat superum tentarc potestas,
; coiijccturani omniiim llbrorum auctoritatl rcpiignaii-
1 tem vlx proposulssct vlr doctus , sl rectam \ct-
Loruiii construendorimi vlam iugrcssus esset. «Ful-
mlna rutilantla non possunt occultare Jovls arbl-
trlum" vcl slmpllcltcr: nfulmlna dctciTcre non pos-
sunt a noscendo Jovcx, vel paulo obscurlus slg-
nlficat: »nec fulmlniini portenta possc latere PLUo-
logiam, qulu ca cxpllcet. «
aualis suU\ Rcscribendum: (fiiod alit sub. Bene,
puto. Nam ct intiina niarls penetrarc liumanam cn-
rioslfatcm autumat. Quod et ipsum contra deorum
voluntatcm ficri autumabant autlqul. Pedo Albluo-
novauus :
nDi revocnut, rerumijue vetant cognoscere finem
Mortales oculos ; aliena <juid aequora remis
Et sacras turhamus aquas , divumque quietas
Turbamus sedes?« — ■
B-iRTn. (advcrs. p. 953. 12i2). — Corrcctlonc
certe iion opus est, licet duae sint lcctioncs, al-
tera quali (praetcr Grot. et Darmstattcusis codex),
altcra quatis (in Drcsdensi cod.). IUud sl legcris,
de loco expllcabis, quo maris dens degat, quem
ct ipsiim noscere Pliilologla fingltiir. Ilacc conti'a
si vera Icctio est, ad ipsum marc spcctatj Nc-
rcum enlm mare slve aeqiior slgnlficarc testes fcrc
omncs sunt poetae. KQualis igltur slt siib giirgitc
?iereusii PhUoIoglam sclrc quum afiirmatur, Iioc
ita expllcandum crlt: i>et altlssimorum in mari giir-
gitum naturam al) ca essc cxploratam.»
fratrum\ Fratrcs simt Planctae astraque rell-
qua; aut, quod potius reor, trcs fratres, Juppi-
tcr, Ncptuuus, DIs, pcr quorum regna Instar vcrc-
dai'II quotldie sursum et deorsum currlt Mercurius.
B.iiiTn. (advers. p. 955). — Vox tuos non ad fratres
pertluct, sed ad recursus , Mcrcm-ii nimirum, malc
igltiir Pltinelam Mcrcurlum Intelllgit Bartbiiis, quiiiii
de bujus dci nuutli^ rccm-rcntls ollicio scrmo sit
(§. J> not.).:
tmmodico^ Iii Ilbro cst indomito, qiiod cgo mag-
nopere reduccudum censeo^ infaligato quippe ca
vox in mcliorem parfem beue sacpe ab aiietorlbus
accipitur. B.uith. (ad^ers. p. 955 f). — ^'ulgareni
cquldem relliiul scrqjfuram.
labore^ Ita iufra (§. 59) PbUoIogiae ulnccssabUis
Iabor« mcmoratur. Confer etiam quac ad verba per-
vit/ilia laborata (§. 57) obsertamus.
])raevertere\ IIoc cst anticipare, priusque scicn-
tla adscqul, quam is, dc quo loquimur. Sic car-
mine scquenti :
— tinam solitus ciere pectus,
Et pracversa viijil motiere sensa.»
.t\JioquIn praevertere, praeponcrc. TcrfuIIIanus (dc
palllo) : >iAn allter mutavit Anacbarsis cum regno
Scytbiae pbUosopbiam praevertit.« B.>u\TU. (advcrs.
p. 954).
coactos^ Omnino opcrac pretlum erlt inferlorcni
locum (§.57 f.) cum boc confcrrc, ubi Illa PkUo-
logiae iu dcos potcstas ubcrius cxplanatur.
Martiani Capellac lib. I. §. 25. 61
Invito scit possc Jovc. Ut stcnt ardiia magno,
Altcrutrum cuniulat parilcm meruisse jugalcm.
His Apolliuis dictis lactabunda Virtus, quod tani cxcellcntis Virginis 25
suasum vidct csse conjugium, ut nihil amissum ex supradictarum duceret dig-
nitate, nomen tamen ejus inquirit. Quod ubi cognovit Pliilologiam cssc, de
qua focdus instabat, tanta gratulatione alacritatequc concutitur, ut aliquanto
scit posse] Ita Infra »sciat cssc« (livlt. Gnox. — pracnussis qnJiIcm iiihU, quod ad inagiam snectct,
Eqiiidem intclligo: "PliUoIogia se posse scit, quod legiftir; scd ad infcriorcm locum fortasse vir doctus
invito Jove nulla supcnim potestas tentare posslt.n rcspcxlt, idil vldc (§. 57 f.) quae notamus.
Similitcr solus Apollo Jovis novcrat consilia, qnac ciitnulat^ Augct. Scnsus cst: altcr altcrlus con-
practcr cum nullus scuc potcrat (Ilouicri Iiyma. sortio bcatus, atquc cxtollitur Mcrcurlus Philolo-
iu Mcrcur. o34). giac, et Pliilologia Mcrcurii. Vixc. — Scd edoccri
ut stent] Ego vitluin iu di.sllnclluncula puto, polliis al» Iiilcrprctc nialiilssem, quo pacto infiiiltns
ct seasuni cssc: »Ut ardua uiagao constent, pcr- niodus meniisse cum rellquis verbis jungl possif:
stent, cousentiant, altcrutruiu cx liis mcrcri con- quod nillii quldcm ficri non posse vidctur, nisi cumu-
jugium Mcrcnrlalc in laudatlsslma virgluc.« Bahth. lat interprcfcmnr »utriijuc honor i est mcruissci cct.
(advcrs. p. 954). — In distlnctlonc mutanda Bar- jugaleut] Conjugcm. Allis locls (§. 31. 39) Ju-
thium sccutus puuctum, quod sustull post magno, nouciu appcllat j(f (/«/ejH, scd x«t' i^oyini', qulppe
reposiu post Jove. Etcnlui ut concessive dlctum cst dcam pronubam. — Cetcrum verborum ordo iu Ids
pro licet, ut Cic.de dlv. 1, 6; Tusc. 1, 39 cet. vcrslbus lilc csse vldefur: »Est igitur vlrgo prisci
altertttfiim] Allerutrutn, pcnitius iutucnti, m- gcncris doctlssima conscla Parnaso, cui fulgent sidera
trumqtte CapcUac Martlanismo quodam dc .iyrlca coctu, ciu nce possunt claustra occultarc i-cccssus
notat. Ambos eumulat, boc cst concludit, parilcm tartarcos, nec fulmlna rutila arbitrlum Jovls; spe-
conjugcm mcruissc. Quodsl pcnitlssimc vidcas, vi- ctaus fluctigcna qualis (slt) sub gurglte IVercus}
dcbis altertttrtttn i>inutuo« sonare. Ardua magnis cu- quaeque novit tuos (Mcrcurl) recursus per rcgna
mulaut sesc. Eo excmplo sermonis TcrtuIIIanus (apol. (trlum) fratrum (Jovls, IVcptuni et Plutonis); qiiae
c. 39): nVidc, inquit, ut invlccm se diligant, ipsi pcrvigll immodlco labore pcnctraus arcaua potest
cnim luviccm odcruut^ ct ut pro aZtouiro mori slnt docta cura totum, quod supcris pracsclrc datum,
parati, ipsi cnini ad occldcndum allerittrntn parallorcs pracvcrterc 5 quln crebrius ctiam in nos (deos) jus
crunt.n Qui Ipsc ct ctimtilaiuli vcrbo ita usiis, babct illa, urgcns deos iu jussa coactos (§. 57. f.),
scd loco nobls incmorla jain clapso. B.uith. (advcrs. ct sclt (se) possc quod nidla potcstas supcrum in-
p, 934). Parilis jugalis cst Mcrcurius, quo non vito Jovc tentare qucat Llcct igltiir ardua magno
indignam Pbilologlam sponsaiu vcl ob allcrutruin (pretlo) stcnt, utrique tamen bonorificum erlt, si
mcritum magiac ct astronomlae, utraquc cnlm Iii (altcrum slbi) pai-Ilcm conjiigcui nieruerit.«
ca commendavlt modo, rctur, quod junctls aiuba- fociltis] SIc iufra (§. 31) «pignorls (filil) pro
bus n«nc illa cumulat. B.\rtu. (p. 1242). — In focdcre.» Focdus simpllcitcr pro conjngio. Grot.
^ Martlani Capellae lib. I. §. 23.
clc ingcnito i'igorc descendens etiam corpore moveretur. Quippc propinquam
esse commemorat, et laudatae illius Mantices patronam, in ipsani quoque
Sophiam supellectilis mult^e remuneratioue largissimam. Nam '^i^vxvv incultam
ac ferino raore versantem apud hanc asserit expolitam: ita ut, si quid pulchri-
tudinis ornatusque gcstaret, ex Philologiae sibi cultibus arrogarit: quae ei
tantuin affectionis impenderit, ut eam semper immortalem facere laboraril.
Nihil igitur immorandum, quum impigrum gerendoriun sciat cssc Cyllenium.
Sed acceptis Apollinis fatibus respondit ipse Majugena:
"^ Ccrtum est, Lauripotcns decusque divum,
connitltuA Hacc qiildein alacritate concussa , pigcr gcrcndonmi sciat esse Cyllcnins, scd acccptis
alla apud Petronliuu (c. 18) ngemilibus largls con- — rcsponditn cct. IVuI]iiin vltinui lilc suLoluIsse
ctissa.« Grotlo equidcin niiror. Si cuini totlus loci nexum
alifnutnlo] Pcrpcran» codcx Britannicus a 'manu advertas ct antcccdcntla , dc veritatc lectiouis, quam
prlori hahchjit aliaitniiilo. suggcrit codex , non dubltabis. Legcndain utlquc
descendcns^ (irollus c MS. rcposuit discedens, cum IWS. »quippc cuni impiijrum gercndorum sciat
cum in vidgatis (ieseei«ie«s lcgerelur. Ciccro: »EnnIo (A'Irtus neinpc) cssc CtjUenium.« I>o>nAM (var. lect.
delector, ait qulspiam, quod non discedit a com- p. 53). — At vcro ita lcgens apodosin forsaii
muni more Tcrboruiu. « Goez. — Vulgatum descen- cxspcctcs, quac nuUa scquitur. l'nde Drcsdonsl»
tlens , quod in pluriiuis ctiam codicibus legi , retl- ctiam codicis auctoritate istud (luijtpe expunxi. Dc-
nui. Descendere eutm Virtus de ingcnito rlgorc fendi quldcm boc sicut totam loctioncm Grofianam
(sevciilatc) omnino dlcl potcst; llcct Ciccro co possc non Ignoro ; cur vcro non icponamus quod
loco, quem Goczlus a£fert, scrlbere non potuerlt claiiiis est, quum codlcum auctoritatc miuimc sl-
i>descenderc a more uerborum.« Dc alia omuiuo mus dcstltutl?
rc alia usurpantur >crba. certum est] Sensus bujus carminis Lic est:
etiam corpore] Agroetlus (ap. Widemaun. dc pr. Mercurius ApoUinem scqnc Ipsum ail iisdcm patrlbus
scrin. p. 110 ct Putscb. p. 2271): «Gaudium animi oriunduin, cademquc a stlrpe venlrc , probari lucu-
lactitla cst, exsuUatio mcmhrorum atquc factorum. « lcnter posse cx pcrpetuo voluntafum utrlusque con-
patronam\ ^'uliiccm. Goez. — IVonne dUucida scnsu. IVumquam vcro magls, qnam quum in prac-
vox patrona cst? Ctu- Igitur ad alium scnsum eam gcnti ncgotio tam aptc intcr se de duccnda in uxo-
dctorqucamus? rcm PbUologia ambo convcniant. Quocirca sc alt
ferino more] Confer Clceroncm (dc Inv. 1, 2), lubcntem cquidcm parlfurum monitls, ct conjugcm
i»)imo)/a?em] A Pbllologis animac immortalita- domum ductiirum, iiiodo ApoUo, qucin in manu
lcin dciuonstratam essc contcntilt. llos Igltur Pbl- sun habeat, cocptis favere Jovcm, parcntem com-
losopbia Imbutos fulsse scquitur. muncm, faciat. « B-uitu. (advcrs. p. 93o). — Dc
impiyrtim] Edltum a Grotio: >iqulppc com un* mctro glossa in codlcibus Monaccnsibus (B. £.):
\
Martiani Capellae iib. I. §. 24. 65
Nostrum ex contigiiis venire pectus,
Et quidquid socium ciere numen
Junctus corapererim probare reruni :
Sed nimquam magc velle disparamus,
«Metrum Pliaicatiiim (1. PLalaccium) Pcutamclniui, »•« cxpHcarc conor: ..Et quidi]uld rcnim (oninc
quod coustat cx Spondeo ct Dactylo ct triLus Tro- quod) juuctus (cgo Mcrcunus) socium numcu (Apol
cLacis. II lincm) cicre compcrcrlni, (mc) proLarc (ccrtum cst). «
et (/uidf/uid] Moram facit To qiiidquid , quod Mauifcstum enim iuQnitos illos modos omncs pcn-
intcrprctaLcris omne, nuidvis. Dcindc minus oLviuia dcre a «certum est« quod iu caruiiuis iuitio lcgitur.
cst, properantiljus ccrlc, quid ro ciere siLi vclit, Ciere autem signiCcat anrt?<jt</rt/e, vcl cliam 57<rt<!eic.
ct distluctio vulgo rcccpta. Tu cicre cieris capc, sed iiuntjiiaiii] Quintus Lic vcrsus omncm scn-
ct expouc: »Et quidqiiid rcrum tii cicris, ego uuuieii tciitiam inlcrcludit^ coutra cuiui pronuntiat ac dc-
CDmpcrcrim proLarc junclus.ii Vcl adeo junctus jmii- Leat. Seutcutia enim est, nunquam iu re aliqua
cturas consensusf/ne sonAt'^ ita sentcntia sit : » Quid- tain conscnsissc pectora lionim fratrum, quain ia
quid socium numen cicris, junctus rerum compcrc- istoc inatrimoniali judicio. Error autem omnis iu
rim proLare." Hoe cst Larmoniam et cousonautiam, verLo disparamus latef, quod ad scnsum et sti-
si ita dicerc licet. Utcunquc liaec sint, niilu tanicii luin Martiani disjungendum, Inquc plaiie conlra-
lcgeudum ctiam contra IILros cum Iiac distinctiouc rium duceudum. Lege: »Sed nuiiquam magc vcllc
istud comma sie vldetur: sic paramus.» Quam veram puto Capcllae scriptti-
oEt quidijuid socium cierc numen: rain; dequc ea prolixc veiLa facere cxtra propo-
IVunc jus compererim prohare vcrum.u situm sit. Parare, quod pariarc alioqul, In usu
Ut prior versus optimo scusu adliaercat prlinls du- vetcrum fuisse notat composltum disparare. Si enim
oLus carmluis Istius. SIc fjuidquid valct quiflvis: iu quaquam, In vocuni ccusionc LaLct auctoritalcui
alter ca lectioue Interprete nou egct. Praeivit vero, logicorum scntentia, privationcm SHpponcre, ut tccli-
nc quid lu armnm alieui tollamus , MS. liLcr, ia "»ce loquamiu-, LaLItiim. A manuseripto miror iiic
quo dlsertc veruia lcgilur. Bartu. (advers. p. do'6). uiliU inutarl. BAnxu. (advcrs. p. J)3d) — Ilacc ilJe
— ScrlLcndum: loco laudato: audl nune eundem iufcriorl loco siLi
nEst quidnuid socium ciere 7iumen ipsum repugnantem: — IViLil in liis vcrsiLas mu-
Junctos compererim probare vei-um.» tauduin, licct intricatius suo more f/an7iial. iXun-
Graccismus est: »qnidquid est cicrc iiumcn«, quid- quam, alt, amplius dlsscntimus, quam iit allcr
<[uid conli7igit. Compcrcrlui propter versum cou- alterum Interroget ; statim vcro ut interrogalio
junctlvus grammaticoiHin modus pro Indleativo cst* facta est, eonsentiinus ^ tuuc enim perlt prior vo-
Barth. (I. e. p. 12^2). — Vide qiiam Inccrtae cou- Iiintas alterius, et amliigere de adsensu nefas ar-
jccturac sint, scllicct ali uno eodemque auctorc Litramur. Bartii. (adversar. pag. 1243) — Milil
diversac ad iinum eundcmqiic locum propositac! quidem BartLius, quod pace ejus M;inium dictum
Ego \cro verLa ad manuscriptorum fidcm rctcnta sit, f/a/mire ipsc vidclur. Versuiim enim oLscurilas
Gi
Martiani Capellae lib. I. §. 24.
Et fit collibitum manere jussis,
Quam quum Deliaco meare fatu
Cura atque arbitrio monemur isto.
Hunc quippe ambiguum nefas putamus;
Et quaecunque fuit, perit voluntas,
Quocirca officio decentiore
Paret praecluibus libens profatis
Arcas in thalamos venire jussus,
Sed tu Delie, quo Tonantis exstet
Compar propositum volensque nutus,
] Instes, nam solitus ciere pectus.
ex ainbigua tautum verlu disparamus relatione orltur,
et interprctis est sulijcctnm tjuacrcrc, de quo Loc
iljcatur. Quod si ad Mercurium ct Apolliueui jun-
ctos refcrre volucris, totius oratiouis prorsus con-
trarius scnsus evadet. Sed dc Mercurio tantum,
qui nunc loquitur, iUud disparamiis eo magis in-
telligere licet, quo certlus id quod sequitur »mone-
»«?<»• « etiam de Mercurio solo dici potuit. Contcxtus
jgitup oratlonis lianc postulat intcrprctatloncm: »Sed
nullo unquam tcmpore niagls dlsparo (amoveo) vellc
lucum, et minquam magls lubct parcre jussls,
quam quum Dcliaco obedhe oraculo cura ct arbitrlo
A.poUInIs moncor. n
/jKiic] Id cst ApoUInem. VtLC. — IVon placct,
qula proxime pracccdlt fatus , liaud Apollo. Guel-
ferbytanus quldcm codcx pro hunc babct niinc , ct
sic legere Bartblus (p. 1242) ctlam jussit. Scd vul-
gatam retlmii lectloncm, qula persplcua cst. Falvs
cnini quartac dcclinatlonls oracuhim cst (v. 8. 124
ct not. pracced.), nnde Prudcntius (apoth. U94):
«Pronilte sccretos fatus'<; ct Apolllnarls Sldonlus
(eplst. 9, 13. p. 27G Sirm.) »ficta fatnx pro »falsls
oraculis" scrlpsit. Quin apud Ciccronem ctlam (dc
dlvinat. 1, 51) iifari fatus« pi'0 «oracula funderen
Cassandra dlcit. Loci apud nostrum sensns est;
nquippc nefas putanius bunc ({atum) amblgnum
(ercdere).* Amblgua cnim oracula vulgo babita essc
notum cst.
perit^ In mcmbranls; »Et qMaccnnquc fiicrit pcrit
voluutasii; ut susplcio nos subeat «ipracitK CapcUac
relictum. Quaecuiiquc fuit antca, praclt ista vo-
luntas. Bartu. (advers. p. 93G) — Vide quam
malc noslrum, quem intcrpretari aggi"cdluntur , ha-
beaut critici. 3Iartianus omuiuo rccte siblqnc eon-
stans scrlpsei*at; sed ccnsor cogcrc cura conatiir,
ut absurda profcrat
Quocirca^ Trcs lUos versns slc constrne; »Ar-
cas (Jlerciirlus) in tlialamos venire (ab Apollinc)
jussus officlo dcccntlore pracclulbus (§. 3) profatis
(nobili oraculo) llbeus parel.« Drcsdensls quideni
codcx pracfatis cxbibct ; scd mcllor vulgaris lcctio
ad Apollluls dninuudi potcstatcm rcferenda.
ciere] Ciere pcctus, nt supra unumenu, cem'
movere ct ducere sonat. Sic in qiiuito carminc
bujus IUm: iNc vulgata ciant corda doloribus.»
B4ATB. (adv. p. 93G).
Martiani Capellae lib. I. §. 24. Go
Et praeversa vigil monerc sensa:
Illum contribuas favere jussis,
Et coeptis sacra fulserit voluntas.
Hacc dicente Mcrcurio, quin potius, inquit Virtus, utcrquc veslrum Joveni 2o
voce concilict. Nani ct hic ejus consiliorum conscius, cl tu praeccptionis ar-
canus. Illc mcntcm novit, tu vcrba componis. Phoebo suevit instanti conccclcrc,
sed tibi sohtus apcrire. Addo quod vos non convcnit disparari, et Hcct hic
praeversa monerc sensa'^ Lcgc : movere. In al- iii 3Iere. i>3i>) vel Virgilil liiscc Tcrsibus (Acii. 5-
tcro viri docti eotlice crat pei-versa ,• scd praeversa 2i>0) :
meliiis. Vo.>cK. (sp. crit. p. 14i»). — Qiiodsi in «Accipite ergo, animis atque haectnea ft(jite dicta,
nllo codicc ntovere Icgeretnr, cquideni perversa Quac Pliocbo pafcr onmipotcns, mihi riioebui
practuleriiu. In nuUo vero legiliir, quapropter ;>rrte- ApoUo ,
versa rctinco. IVani «pracvcrsa nioucre sciisa" Mar- Praedivit» cef.
tiano est »de pracpropcris (v. Acn. 1, 721) sive ijislauti] E Dresdcnsi codice pro Grotiano in-
praccipilibiis sensibiis inoncrc», idcm quod prae- stante, quod varianti Lilcrac E pronuiitiatioai ori-
propcrc arbitrantcm corrigcre. giiicni dcbuit.
favere^ MS. favere. Sed cgo vulgatam scri- aperire\ Ita Ilugianus codcx. Supple c supc-,
pturam manere sc tiieri allusionc ad vcrsiim scxtmii riori versii wicH^em. Ita ctiam iufra (§. 92) Jo>i
arbitror. B.uiTH. (adv. p. 937). — Illic dc Mcreurio, Mercurius ninterpres mcae mcntisu audit. Quoniam
Lic autem dc Jovc sermo cst, unde practuli fuvcre, aulcm viilgaris lectio babct »tibi sectus«, bacc vo\
quod practcr Bongarsianum Hugii ctiam codex cx- variis doctorum virorum conjcctBris , quac nunc
hibct ct Dai-mstattcnsis. scqtiuiitur, ansam pracbuit: r,Sectus, ductus et cio-
el coeplis] Jubet quidem Bartbius (ad Stat. quia. Vcrba enim quasi qiiacdam semitae sunt animi.
Tlieb. 6. p. 492) rcponcre ut pro et ; sed corre- Ilinc et sectas dicimus pbilosopborum. u Vixc. —
ctlouc non opus cst, siquidem facile intelligitur . <Seclus id est eloquia.« Goez. — «Sectus lege
3Iercurium Apollini dixisse : »facias — illa — et sensus.» Vonck. (sp. cr. p. 80) — Quodsi etiam
(tanc) sacrafulserit voluntas" j nimirum si illa feceris. Vonckius hlc bariolando locum esse statucrat, non
sacra] ConGrmata et saerata vdut. Jovcm enim tamcn talcm conjecturam proferre debcbat, t]ua c
praeesse sanciendi foederibus cujuscunque gcncris, scx literis duae essent mutandae, immo ne unani
ad caquc pcculiari quodam fulmlnc uti, constans quidem mutare opus fuisset, si cognitum babuissct,
doctrina scriptorum. Barth. (advers. p. 937). — I* formam aliquando qiiam simillimam fuissc lifcrae
Kisl sacrum cpltbeton tantiim sit, qtiod principibus S. Excmplo slnt figiirac in Palacogr. crit. I. p. 10(j t.
et eorum actis adscribi solifum erat, ciijus rei vcl alia In noro op. dipl. tab. 29. Facile iglfur Hcri
miilta in Corporc juris prostant excmpla. potuissc consentancum est, ut ab incautls librariis
consiViorum comsciu*] Ilacc ex Ilomero (bymn. scctvs pro peclus legerctur. Sed ista non nlsi eo
66 Martiani Capellae lib. I. §. 25.
ciirsor Apollinei plerumque axis celeritate vincatur, ac reniorata statione con-
sistens captctur, demumque festinat praevertere; tamen dum consequitur,
ita libratus antevenit, ut cessim plerumque recursitans gaudeat occupari. Una
igitur vestrum Jovem pia pignora convenite. Certum quippe est, quod et
consllio protuli, nt ostenderein , quam penersus vocem licet tam cum indicativo quam cum subjnn-
iste inlcipretandl pcr coujecturas modus sit, qua- ctivo jungi (§. 11) 5 attanicn lioc loco , quo sub-
i-um aliae aliis seniper uicliores , certac nullae siut; junctivus vincadtr proxime praecedit, vix credi
qnariuu si quani in textum receperis, eaui deJeas potcst cum co indicativum captat, quem Grotius
nccesse erit, sicubi codcx forte rcpertus fucrlt, ciijus cdidit, junctum fuisse. Praetuli igitm- antei'ionim
lcctio defendl possit. cdilionum lcctionem captetur , et demumque pro
non cotivenit^ Relcbcnaucnsis, Basilecusis et Grotiano demum , praesertlm postquam vocem fe-
Darmstattensls nunnuam pro non Labent. stinat pro festinata ctiam rcstltueram codicum
cxirsor\ Confcr Liicaui (1, 6G2): Dresdensis et Uarmstattensis auctoritate.
umotuque cclcr Cijllenius haeret.i libratiis] 3Iale Moiiaceasls (E) liberatus. Vide
ct in Prlapeis (76, 10) versum, quo sacrata csse infra (§. 880 not.).
dicltur «Cyllene ccleii deo nivosa.« Yocem cut-sor Cessim] Retro. SIc infra llb. "^TII.
Comelius ?fepos etiam boc sensu (in 3Iiltiadc 4) Cessimque formidantes
usurpavlt. Idem Graecis dQOfiivg erat. Plura de Abeunt pedes tr-emore.
cursorlbus Pignorlus (de scrv. p. 147 cd. 1015) Apulcjus: Et lagena juxta orificlo cesslm dcbis-
Jjjjjt, ccnte patescit. Justinus in Epitome Pompcjl: Aut
7-emorafa statiotie] Remoratur intcrdum Mercu- sl boc parum cst, Ite cesslm, inbibete rcmos cl
rius plancta post Solcm, id quod iufra (§. 880) a bcUo discedite. Glossa: Cesslni, gradatlm. Utltur
clarlus docetur. Adde Lueanl bos versus (10, 201): Iiac voce ^ypbcnus J. C. bls in lege «Si ex p]agis«
nSol tempora dividit anni, scxta a fine ff. ad 1. Aquiliam. Grot; — Adde
Mutat nocte diem, radiisque potentibus astra omnino Stepbanium (ad Saxonem p. 165) ct doctos,
Ire vetat, cursusque vayos statione nioraturii; qui ex eo bausci-uut, viros ad Appulejum (Op. P.
quos verlslmiie est nostrum in mente Labuisse. I. p. 126 Oud.).
consistens] Ad bune locum glossa codicis 3Io- occupari] Praeccdl a Sole. ViLC. — lutclligo
naccnsls (E) observat: »radiis cnim Solis confixus «Jungl cum Sole quippe eum assecuto.o Ciceio qui-
stare videtur Immoljllls et tunc stationarius dicitur.o dcm (de univ. 9) scriblt: ..eaque converslone, quam
Cf. pal. cr. m. §. 285, ubl etiam de Mcrcuril no- inter se babent Luelfer, Mercurius, Sol , alii alios
mlne Movlixov dlsserui. Conferatiir practcrca no- vincunt , vicissim(jue vincuntur«} sed boe loco
8ter duobus aliis locis (§. 8 et 880). omnis oratio Mercuril eum Apolline conjunctionem
captelur] Bongarsius legcbat capletur, quod postidarc vldetnr, unde etlam lectionem occupare,
etiam Grotlus In margine annotavit. Scd nlLIl inu- quaui Cortius affert, ucgligcudam, et viilgari ia-
tandum. Gocz. — Raud quidcm ignoro, a nostro baerendum duxi.
Martiani Capellae lib. I. $. 2o. 67
Phocbco connivcns splcndori succumbat, ct cum Stilbonte inceclens, con-
nubiorum copulis allubcscat. His dictis, Virtus praeccdcntis ofHcio ac Mer- 2(>
curialis virgae perflatione concussa, in coclum itura sustollitur. Augurales
vcro alites ante currum Dclio constitcrunt, uti quls vellet vectus asccnderet.
Nam futura plerumque conformans, bis pracsagire consucverat. Pctaso autem
ac talaribus concitatus coepit praeire Mcrcurius. Sed scandcnte Phocbo, Mu-
connivensj Malc Corliiis conhibens ct codiccs Aitgurales^ Cygiii. Catalcct. Pilh. :
Cantabrigicnsis atquc Britaiiuiciis cohibcns: mcliiis «Jam dimitte tuos , Paean o Delphice , cygnos:
BoiUcjauus cojjtfteHA'. B eniin pro Vscriptum eos non Biynior haee nox est, fjuae tua templa colal.«
mora])itur, qui palacograpliiam nicani (III. §. 378, Goez. — Scd Virlus quiiui comes sit, magis placcl
597, 410, -ilG — 418) legcrint. Elcgantcr ambi- Ciccroncm advocarc, qui (Tusc. i, 50) dc Socratc
giia illa voce iititur ad iitrumque sensuiii, tuin scriLit: »Itaquc coiiimemorat, iit cyijni, qui iioii
Jovis oculorum prac splcndorc Soiis nutantiiim, sinc causa Apollini dicali sunt, scd qiiod ab co
tum conscnticndi^ qnod isti capcre iicquiverunt qul dl\inationem liabcre videantur, qua providenfcs,
oHm cohibens rcposueruiiL quid m mortc boni sit , cum cantii ct volnptatc
iS/i7/^o?(?e]Mcreurio. Eratostlicnes: jr£/U.;r'ro? TOU morianlur, sic omnibiis bonis et doctis cssc faclcn-
'Eqijlov 6rl2,8cov, XapLJtQog aal ijlmqoq. Cic. de dmn. « Adde Ifugium (in mytb. p. 281).
nat. dcor. (1. II. S5) : »Inrra lianc (stcllam Martis) De//o] lu libri Norimbergensis marginc adnotata
stclla Merciirii cst. ^a dxlXjSiOV appcllatur a Grac- Iccfio erat DcUinn, quam ct Vossianum codiccm
cis; qiiac anno fcre vcrtentc signifcrum lustrat or- liabcrc Ai-ntzenius (misc. p. 20o) allirmat, iit rcfcr-
bcm, ncquc a Solc lonf/ius iinquam unius si</ni in- retur ad ciirrumtquae lectio primo quidcm adspcctn
tervallo disccdit, tum antevertcns, tum subsequcns.« placcbat^ scd quiim cx iis, quae scquuntur, Pbocbi
Conf. Fulgcnt. mytb. 1. 1, 25. Goez. — Magis cuin sivc Dclii ipsius nomcn pracmissum fuissc utique
Ciceronc facit Ilyginus (astron. 4 , 16. p. 48I>). apparcat, vulgarem lectioncm rctinui. Quanlumvis
«//«fcesea/] Favcat. Gloss. — Quamvis boc vcibo eniui dura locutio vidcatiir »ad currum consistunt
jam Plautus iitatur, haud tauien scio an nemo antc cqui alicuio pro nad nutum vcl usnm aliciijus»^
Appulcjum co sensu, quo Blartiamis (§.51. 181. dcfcndi tamcn potest ex dativi, quem vocant com-
726. 915), id usurpaverit. Appulejus (met 9. p. 398 modi, natura, quo facto facile intcUigitur ita pcrio-
Oiid.) »aquam allubescereu pro desidcrare lii^lt, dus: «Augurales alitcs constiterunt Delio (ad nutum
Mercurialis virtfae^ Vidc de ca Homcrum (liymn. ct arbitrium cjus parati) uli quis (iit sl iis) vcctus
in Mcrciir. I>26. scqq.) Goez. — Coiif. supcriorcm essc vellct ascendcret.« Basilcensis itf pro ?«/i^quod,
locum (§. 9) et infcriorcs (§. 126. 176). licet parum inlcrsit, tamcn clarius cst,
concussa^ Sensus cst: «Postquain bacc dlxerat, coiicilaius^ Niliil In Lis quod qnis jurc dcsi-
ATrtus praeccdcntis (Mercurii) in oSIicio cocliim as- dcrarc posslt: vidc tamcn, niiin placcat codicis
ccnsura Mercurlalls virgae (§. 9) peiflatu concussa nostri Icctio: «Pctaso aiitem ac talaribus concilalus
loUitur. cocpit pracirc Solem Mcrcurius." Ila »Ver pracirc
9*
68 Martiani Capellae lib. I. §. 27.
sarum pediscquus adhaerensquc coniitatus candenti canoraque alite veliebatur.
27 Tunc vcro conspicercs totius mundi gaudia convenire. Nam et tellus floribus
luminata, quippe veris dcum conspexerat subvolare Mercurium, et Apolline
couspicato aeria tcmpcries sudis tractibus renidebat. Superi autem globi or-
besque septeniplices suavis cujusdam melodiae harmonicis tinnitibus concine-
bant, ac sono ultra solitum diilciore, quippe Musas adventare praesenserant,
quae quidcm singulatim circulis quibusque metatis, ubi suae pulsum modu-
acstatcmn dicltiir auctori dc Aetna p. 18; «ciirsu scrvat »quod pracsit satlonibns.n Fortasse ab co
fcras praelre» dixit Adamus Bremensls c. 251. Vcris dci nomen invenit, (|iiod mcnsc Majo, quo
Bo.NDAM. (var. lcct. p. ij 3. o-S). — '^'iilgo cnim coji- ver Inciplt, lilercurlo sacra fiebant (Plutarcb. Iii
Ci7n//5. Parum quldcm interest; quonlam autcm IIu- IVuma p. 72. Quacst. Rom. p. 28o; add. Macrob.
glanus quoque codcx Solem et concihis pro con- Saturn. 1, 12. Censorin. dc die nat. 22, 12. Laiir.
ciialus evliibct, Boudainiim sccutus suiu. Lyd. mcuse Majo 53. p. 24-4 Roctb.); llcet prae-
pediscfiuns] Basileeasis uno S, quae mellor siderc buic mensi ApolIIncm non ignorem (Pal.
scrlbendi ratio est, qiiam Grotiana gcminalo. IVolat crlt. TV. §.324). Certc noster utriusquc dci vlrcs
banc voecm QninctUianus (I, '6, G8. p. 15o Spahl.) discernit, 3Ierciuii in terram, Apolllnis in aerem.
iitpotc ex ambabus coiriiptis condatam. Confer dc Apud 0\idium (mct. 2, 27) Vcr novum dcac per-
pcdiscquls Pignorlum (de servis p. 212) nostriiraquc sonam sustinct, cademque dea ab Appnlejo (met.
infciloribus locis (§. 59. 111. 146). 10. p. 744. 74o Oiid.) celcbratur. Martianus Infra
lumiuala] Alils lumina; fortc luminahat vocc (§. 52 f.) f^eris fructus nomine dcum iudiiclt.
Capellae iislfata. Gloss. lumlnata, dccorata. Gr.oT. temperies^ Ita a Ciceronc (iu somn. Seip. s. de
Atquc ex glossa jam patct, ollm htminaia lectuin R. P. L. 6. §. 4 p. 128 Zcll.) Sol »mens mundi
fiiissc; scd aeecdlt plurlmorum codicum fides : lumi- et temperaiiou dlcitur. Ita siipcriorl loco (§. 18)
nata cxstat in BasUccnsi, Cantabfigicusl et Bod- noster Pbocbuni «aeris scinlna temperareu, Ita lufra
lcjauo altero, quod Federo acceptum rcfcro, in (§.54) neiim /j/aciVWM/emafferrcsolItumcssen scrlbit.
Vossiano, quod Arntzcnius (inisc. p. 205) docct, septempJices orbes^ Planetae, quornm nunc tan-
in Monaccnsl (G), quod ipsc lcgi. Adde, sl tanti glt barmonlam. Ubcrius cam cxplicat Arlstides
est, viiorum doctorum annotationes in Vellejimi Quinctlllanus (de muslca 5. p. 145 Meibomii). ]\I-
Patercuhim (P. Burmanni ed. 2. Lugd. Bat. 1744. comachus praeterca (in barm. manuali 2. p. 37.
p. 278). McIJ).) «Quotquotn inqult «abusl sunt scptem sono-
veris deuni\ Ad bacc Rcmiglus monacbns An- rum consonantla ut naturali, non hoc sumscre ab
tcsldorensis : »quod et ipsc fertur praecssc seminibus orblbus, scd ab ipsls unlverso Inditis sonldbus mo-
maris et tcrrac, ef ipsc cst dlctus Favonius.n Quem diilate constltutis, quos ctiam solos ex elcmcntis
locnm vidc apud Alcxandrum (iu tab. Ilcliaca p.85), vocalcs et sonabllcs appcllamus.* In gcmma antiqua
qui multis dcfcndere studet banc Martiani opinio- (ap. Wild. n. 165) quinquc Planctac cffiugiintur.
ncm. Vulcnnlus ctiam Mcrciirlum ita appcllari ob- siuifulatim] Grotius babct boc loco siugillalim.
Martiani Capellac lib. I. §. 28. 69
lationis agnoverant, constiterunt. Nam Urania stcllantis mundi sphacram pcr
extimam concinit, quac acuto raptabatur tinnitu. Polymnia Saturniiim cir- 28
et infra (§. 707) sifiUlalim. Codiccs Monaccnsca 4), Graccum nominis ctymon sccutus. Ausonius
(A. B. C. D. E. G.), Basilccnsis, ct Darmstaltcnsis (Eid. 20):
siHgillatimj Ilugianus codcx siijillalim. AIIos autcm nUritnie coeli moltis et astra scrutatiir,"
esse libros scriptos , qul situjulatim praebcant, a Undc ct astrum capltl cjus appoaltur In uumis
virls doctls (ad Appulcj. mct. 7. p. i>Oi Oud. add. (Bcgcr tlicsaur. Brandcnh. II. p. o76. not. A).
T. U. p. 57) acccplmus: quumquc Tcra liacc scri- e.v<»m«m] E soninlo Sclplonis (Macrob. 1, 17)
ptio sit ct nostcr ca infra (§. 32o) ctlam utatur, cxplicandus Lic locus, ubi Ciceronls liacc sunt
hane reposul. Ncc movcmur ils, qui Clccronl (de vcrLa: »I\'ovcm tlLi orLILus vcl potlus gloLIs cou-
inv. 1, 30) sigiUalim oLtruscrunt; Lcldcnsls enlm ncxa sunt omnla, quorum unns est coclcslls cx-
eodcx omnlno rcctlus singidatim LaLet, piirltcr timns , qui rcllquos omncs complcctitur, summus
atquc Cocllus Antlpatcr apud IVouium (v. Cortii ipsc dcus arccus ct contlnens cctcros , iii quo sunt
app. ad Sallust. p. 30). iiifixi Illi qul volvuntur stcllarum cursus senipi-
5«oe modiilatiotiisj Statult cnini cssc suain cul- tcrnl.« Undc patct spliacram cxtlmam eam cssr,
que Musae allinltatcin in modulalionc (cantu) cuin quac aitlaiies vocala stcllas fixas complcctltur. Unde
coelestis harmonlac gcncrc allquo ; MaeroLii uiml- planctas Manlllus (I, 804) sidcra appcllat,
ruin (lu sonin. Sc. 2, 3) de Musis in orLILus coe- uQtiae coelum terratnque intervolitantia petidcnt.o
lcstiLus scntcntlam amplIRcans. Addc hunc Martiani Appulcjus quoque (in dogm. Plat. p. 205 Oud.)
locum IIs, qiiae Iluglus (In mytli. p. 233) dlsscruit. aJtAavi^c primum ordlucm esse ait.
Atque antc Martlaniim popidarls ejus ArnoLIus (3. coticitiit^ Lcge concipit. Erudlti viri unus codex
p. 112) jam scrlpscrat: «lu coclo cantatur ct psal- liabcLat concinnat , altcr concinat, utrumquc malc.
litur, ut intervalla et numcros vocuin novem coii- ^'o^ck. (sp. crif. 14o) — IVuIIus autcm concipil
serant scitulac ac modulcntur sorores.» Siinllitcr LuLct, quod In critici tantum ccrebro conceptum.
in opusculo dc muslca coclcstl, quod Isidoro ollm Scd vide quam pcrlculosa omnls corrcctlo slt, quac a
tiibueLatur (Op. VII. p. 2o Arev.) legltur: «Phl- codlcum auctoritatc dcstifuatur. Seilicet coj«ci»i7 Illud
losoplii Musas novcin finxcruut, qui a tcrra usque bcuc sc LaLct, postqnam aL Arntzcnio (mlsc. p. 20;»)
ad coclum novcm consonantlas deprcheudcrunt, cl cx liLro Norimbcrgcnsi didlcimus, csse codlccs,
quas homini uaturaliter iusltas invcncrunt.« Ex- iu quibus iiniiindi sphacram per extimam« Icgalur.
plleat intervalla illa a terra nsquc ad siiinmum actito] Ilominum cnim opinio fcrcbat, sphaeras,
coelum Censorinus (de dle nat. 13). Cui adde quo uiagls rcmotae a terra esscnt, eo acutiorcm
Boccl:hInm (In Daubii ct Crcuz. stud. III. p. 90- sonum edere (Pal. crit. III. §. 256). Ccterum, qiiod
91). Plato autem (de R. P. 10. p. 617 Steph.) inscrtimi apud Grotlum cst sonora delcvi: abc^t
cuillbet orbi SecQ^iva tribuit, voccm (y3<yv?)v) enim rectius ab Uuglano codice.
unam edentem. Pohjmnia] Ita Graeci v. c. Heslodus et DIo-
TJranid\ El in primis sphacram cxtlinam tii- dorus (4, 7); Latinl poetae plcrninquc Po/t//i»/»i.'7ji'a
biiit, quac propric coclum appcUatur (Macrob. 2, scribunt, Horatius, Virglllus, Ovidius, Martialls,
70 Martiani Capellae lib. I. §. 28.
iniluin tenuit; Eutcrpc Jovialem. Erato ingressa Martium moclulatur; Mcl-
ponicne medium ubi Sol flammanti mundum lumine convenustat. Terpsichorc
Venerco sociatur astro. Calliope orbem complexa Cyllenium ; Clio citimum
circulum; hoc est, in luna collocavit hospitium, quae quidem graves pulsus
modis raucioribus personabat. Sola vero, quod vcctor ejus cygnus impatiens
oncris atque ctiam subvolandi akimna stagna pctierat, Thalia dcrchcta ia
29 ipso florentis campi ubere residebat. Intcrea tractus aercos jam Phoebus exierat,
quum subito cjus- vitta crinahs immutatur in radios, laurusque, quam
dcxtera rctinebat, in lampadcm mundani splendoris accenditurj fmntque vo-
Ausoniiis, cct. Attamcn In Antliol. lat. 1, p. t»!
Burui. legimus:
» Fleclitur in varios facilesaue Polymnia mofiis. «
Saturniutii\ Planctas recensens Loc quidcm loco
a supremo inciplt : infra (§. i 69) ab inCmo. Co-
piosc (le eornm ordinc olini (iii pal. crit. IU. §. 282,
284) disscrui, quem vcrsiLus complcctitiir Maniliiis
(I, 80o) sidcivi nouiinans
nSaturni, Jovis , et Martis , Solisque ; sub ilUs
Mercurius Venerem inter agit Lunamque locatus.*
mcdiun{\ Ausonius (Eid. 20 f.):
»Jm mcdio residens complectitur omniaPhoebus.«
astro] Alii auro. Aurum et allLi pro sldcre
dlxltj Iile vero assignatc aiirttm f^enereum; 'A-
(pgodlrr] cnim ^(QvGij, ct Lucifcr stclla Vcnerls:
sed ct infra naiirato PLospLoron auro.« An et LIc
aslro mavis? Grot. — Malo. Priinuin cnim Veuus
Planeta ct Lucifer Loc quidcm loco confundl non
deLcnt: doindc aur^um a noslro trLLuitnr Soli (§. 14.
66. 75. 488), Intcrdum quidem Venerl deae , Fla-
netae nimquam (Palacogr. crlt III. §. 202) ; dcnique
astro lcgitiur in codicc quoJam in ILLri NorimLer-
gcnsis marglnc laudato , acque ae In Vosslano
(Ari.tzen. misc. p. 20J).
Sclp. §. 5) Lunam diclt i>ultiiuam a coclo, ciliniam
tcrris. «
7-aucioribits\ Vlde quac supra (§. H) oLservavi.
T/i«//(i] In attrlLuendis Lulc Musac »florentILus
campis" allusit Martianus ad vocciu ■SaZZstv, cam-
que solain in tcrra relictam essc parl rationc finxlt,
qua in niimis (Ueger tLcs. liraiideuL. II. p. 576.
n. 6) aratrum ei, astrum vero (iLid. n. 4) Uranlae
trlLuitur. Sic apud PlutarcLum (symp. 9, 14. p. 744.
74S) Dlonysius Mclitensls «INosii Inqnlt oagricolae
Thaliam noLis vindlcamus, plantarum et scmlnum
geriuinantluin (Loc cst i&a/i2£tv) curam ei adscrl-
Lentcso, et paulo post (p. 746): »Mov6ai. de £i-
6w 6%rco 6(pa'iQaiQ , fiLa dk rbv jteqI yijv et-
^rj^E rojtov." Confer ct VirgUium (ccL 6, 2).
vitta] Qul liactenns Apollo fuit Dellus, ad coc-
lum appropiuquans nunc In Solem convertltur ,
quaproptcr omiiia cjus mutaiitur Insignia. Male
apud Grotlum legitur immuiari ^ lectionem Igitiir
praetull codlciim Dresdensis , GucIferLytanl, Damv-
stattcnsls, Monacensium (B. C. D. E. G.), Bon-
garsU, Iluglanl, Vossiani, et qulnquc codicura
Lcidenslum, iii qiilLus lcgitiir: e» vitta crinalis
immutnlur. (Conf. Arntzcn. In misc. p. 20S). Basi-
lcensls pracLct ejus pro ei, scd parum refert iitro
ciiimum circuluni] Proximum. Clccro (in sonm. Qiodo lc|;as.
Martianl Capcllac lib. I. §. 29. 71
lucres, qui curru^lDelium subvehebant , anheli flammis lucis alipcdcs. Atque
idcin pallio rutilante ac reserato stellantis poU limine Sol repente clarus eniicuit;
Cjllcnius quoque in sidus vibrabilc astrumque convertitur. Atque ita meta- 30
morphosi supera pulchriores pcr Geminos proprietate quadani signi familiaris
invecti augusto rcfulscre coelo, ac mox Tonanlis palatium pclivcrunt. Qui
postquam introgressi et coram data copia fandi, ut vidit Clarius consortio
patrem Janonis haercntem, quam noverat sufFragari phirimum ac favere
connubiis, laetus primo omine ipsamquc concihans, in cujus arbitrio positam
mariti noverat vohintatem, ita mitis affatur:
Possem minore ambigcns fiducia 51
Solum Tonantcm pignoris pro foedere
anheli] Sic yirgnius (gcorg, 1 ,
2o0):
nlVosaue ubi primus cquis orietis aii/luvit auhelis*
ct O^idlus (nict. lo. 418):
T:Dcserel unte dies et in alio Phochus aiihelos
Aequore titujet erjuos" cet.
flammis\ hcge flammanlis lucis , ut p. 17 flam-
mantcm coronam, ct p. 58 substantlac flammantls,
ut lcgcndum monui. Vo>-ck. (sp. crlt. p. 14o) —
At vero cx co , quod vos aliqua plurles apud
scriptorem qucndam lcgitur, mlnlmc sequitur, ean-
dcm ubique apud eum legl deberc. Confra, quo-
nlam flammantis in nidlo , quod sciam , Martlani
libro Loc loco lcgltur, retlnenduni ccnsco , quod
in omnUjus cst, flammis , pracsertlm quum nosler
Ovldll (mct. 2, lo2) vcrsus:
tilnterea volucres Pyroeis, Eoiis, et Aethon,
Solis enui, quartust/ue Phlecfon, hinnilibus auras
Flammlfei-is impleiit» —
ante oculos Iiabulsse ^idcatur^ ct pro flammifetis
posuissc flammis hicis (flammls igjieis). Construo :
«qul hucusque volucres craut , fiunt nmic alipcdes
flanimls Ignels anhell.« Eosdcm allpedes infia
(§. 190) SuU itcrum trlbuit.
clarus emicMjV] Confercndus hoc loco Ilomeri
bjmnus in Apolllnem (440 seqq.) Goez.
Geminos^ Castorcs. Gloss. (cod. Monac. E) —
SIvc Dloscuri, Jovls filii. Scltc nostcr ApolUncm
et Mcrcurlum transcuntcs hoc Zodiaci signum fin-
glt, proptcr fratcrni amorls siuiilltudinem , in quo
proprietalem illlus spectarl mox slgniiicat. Scd
subest praeterea causa ab astrologls petlta, slqui-
deni Mercurli planetac primum domicIUum Gcmlui
suut (Palacogr. crlt. IV. §. 282). Isldorus (etym.
5, 71, 2S. p. 16o. Arev.) scrlbit: »Castorem et
Pollucem post mortem intcr notlsslma sldera con-
stltucrunt, quod signum Gcmini dlcunt. « Jambll-
chus (In vita Pythag. 28 p. 131 Kiist.) docct «Ca-
storibus rerum omnlum harmonlam celcbrarl. «
postquam introgressi] Totum Vlrgilii (Aen. 1,
520) inseruit versum:
«Postquam introgressi et coram data copia
fandi.*
posseni] Hulc carmlnl adscriptfim in glossa Mo-
uacensis codlcis (E) Icgitur: «Metrum Jambus se-
uaiium. >
74
MarLiani Capellae lib. I. §. 51.
Bupaeda vixdum vel paterna contremcns
Praeccpta adire, ni jugata coelitum
Omen pararent prosperum consortia
Tabensque divum nunc moneret nexio.
Junone thalamos quis rogare conscia
Bupaeda] Puheda. Sic lil)ro nono «PLryguim
puLedam« dixlt, uti nos cmcndamns. Glossae Isi-
doriii: Pubeda, vel Puljcta, adolesccns." Glossa
nostra: nPubcda, juvenis sinc pube.u Et alibi:»Pu-
beda, adultus.a Gnox. — Sanc buheda inveni in ve-
teribus niembrauis Capcllac. Festus (lu bulhnajti):
»Hinc cst, quodgrandcs pueros bupaedas appcllant.«
MtNCK. (ad Fulgcut. p. lOij). — In codlcibus Mo-
naccnsibus quibusdam (C. ct G. ) lcgitur pubeda ,
in Basllecnsi huheda. Apud Walthardum variat
lectio, siquidcm Bougarsium legissc hupaeda obscr-
vat. Tanta scriptionis diversitas indc orta cssc vi-
tlctur, quod alii voccm, Latiuam putantcs, a pu-
lie derivarcnt; alii, Grqcci PovrtULg non ignari,
hinc faccrent hupaeda , sicut monente Munckcro a
perdix feccrunt perdica, ab Arcas Arcada, ab
Atlas Atlauta, a Iripus tripoda, omnla noniinandi
casu, quod improbat Quiuctiliauiis (i, 5, 02. p. 129
Spald.). Sed noster (§. 530. 895. 024) efiam Tri-
ionida (pro Trilonis) easu rccto scripsit. Restat ut
quacramus, cur ApoUo ipsc sibi boc uomen im-
posucrit? Si quid \idco lusit Marlianus in vcrbis
Thoehus ct ephehus , quum nonnullos ctiam ab boc
illnd nomcn duxissc cx Isidoro (ctym. 8, H, S4
p. 386 Arcv.) patcat, et ccrtc imbcrbis illc csset.
monerei\ Grotius moveret; Waltliardus ex Bon-
garsii lcctlonc ct Curtius cx alla moneret , sicnt ct
codiccs habcnt Darmstattensis , Rclchcnaucnsis ct
Basilcensis. Cantabrigiensis quidcm praebct mu-
■neret; sed baud dubius practuli moneretj dc omine
cuim sermo est (conf. §. 10).
ne.vjo] Martiani popularis (Arnobius S. p. 156)
Lac vocc ulitur. Priores hujus carminis vcrsiis sic
construcudi cssc vidcntur atquc cxplicaudi: nPossem
adirc (adirem) vixdum bupacda vel patcrna contre-
mcns praecepta (vixdum pubcs ct patris adhuc me-
tuens mouita) minori ambigcns ilducia solum To-
nantem (uiinori quidem iiducia Jovcm solum) pro
foedcrc piguoris (de conccdendis ipsius filio nuptiis),
ni coclilum jugata consortia (nisl Jupitcr Junoqne
juncti) omcn pararcnt prospcrum , tabcnsquc di-
vum ncxio (eorumquc blaudlor complcxus) nnnc
moncret (de prospcro succcssu).»
Junonc^ Yidc an c tribus LIscc versibus ver-
borum ordo sic possit rcstitui ; »Quis dcorum nolet
rogare thalamos Junone conscia, quum cadem fu-
tura pronuba, quacquc (ct ca sit quae) profccto
suflfragabitur.M Vidc ctiam paulo post (§. 34): »nu-
ptiis Juno uon solita refragari.» Satis cnim nota
Juno Prouuba est vel c poctis (Virg. Aen. 4, 106.
Ovid. Iier. 2,4. 4, 136. 6, 45. Claudian. epist.
2, Hi), c nostro (§. 703. 905) ct c PlutaicLo (qu.
Rom. p. 2G4).
conscin] Conseutanea ct favcntc. Vixc. — Ilau-
sisse Mai't. hoc vidclur vcl cx Ovidii (Ler. 12, 87):
tConscia sil Juno, sacris praefecta maritisi;
vcl c Maronis (Aen. 4, 116):
i>et consciiis aelher connubiis.v
jngalis] Alio quidcm loco (§. 22) nostcr Lac
vocc simplicitcr conjugem iutellcsit, Loc vero el
infc.-ins (§. 39) eam eminentiori scusu usurpavit.
Serviiqua vcrborura mcmor fult, qni ad Acn. 4.
Martiani Capellae lib. I, §. 31.
Nolet deoruin? quum futura pronuba
Eadem profecto quacque sufFragabitur.
Jugalis ergo blanda nutus praestrue
Nostrisque suada quo allubescat nisibus.
Te niinc parentem principemqiie maximum
Fatumque nostruni, quippe Parcarum chorus
73
32
16) Obscrvavcrat : "iindc ctiam Juno jiigalis tlicitnr.u
Latinc eniin pronnha ct jnga, Graece ^vyirj (IVonn.
15. p. 803 Falk.) sivc fr>yia/ «.To rov C^vyvvvat,
TO ^ijXv Tco aggevL (Dion. Hal. T€;^vi], Opp. 11.
p. 5d SylL.) appcUabalur , (piani vocem Appulcjiis
(met. 6. p. 589 Oud.) Latiuis cliam Iltcris scriptam
cxhibet.
ab init. p. SG-i); nndc dlxcrit fortassc aliquis , Jii-
pitcr ct Juno quum jam nominatl sint, Suadnui a
nostro nnnc addi. Ego vero cam boc loco non pro
dca acripicndam cssc cxistimo , scd inniil itcrum
(per appositioncm) Junonis pcrsuadcndi vim, a Mar-
tiano ci supra (§. 5) jam tributam. ollsi-dco'<y in-
quit Ciccro (in Brut. 1 £>) , » quam vocat Graeci —
tiuYjm] Voluntas, arliitiiiim, satls notum, et paulo banc Suadani appclla^ it Ennius : ejus autcm Cetbc-
post iiciijusquc nutu« nlniirnm Jovis (v. Hom. II. I,
52 i); scd Junoui Martinuus diim tribiiit nutus, Vir-
gllii (Acn. 7, 592) verba »mitu Jiaioiiis eunt resa
respcxisse inibi vidctiir.
SJtadaj Emacida: stiade. Ut nostris votls faveat
pcrsuadc Jovi, nt tu jungas slinul tnam quoquc
Tolnntatcm. Suadcrc cfvzi pcrSiiadcrc siipcrioriLus
librls notatum. Barth. (adv. p. 1242) — Vcllom
suade. Grot. — E manuscriptis plurimis rcponcn-
dum fsuadn quo allubcseat ulslbus. « Ocdend. (ad
Appulej. L p. 114) — Lcge stiade , vcl suadeas
dissyllabuni : ct ita aliqiioties alils (?). SIc apud Co-
rippum cmcudabat Bartblus 1. 21 adv. c. 2: «Hoc
mibi da dc foiitc bibam, tu pabula pracbcas.» Lcgitur
gum mcdiillam fuissc vult, ut, quam dcam In Pe-
riclis labrls scripsit Eupolis sessltavlsse , biijus blc
medullam nostrum oratorcni fuisse dixcritn Stiada
igitur, ncglecta prosopopoeia, cadcm est, qiiae
suadela; et orationis nexus postulat, nt banc per-
suadcndi virtutcm Junonis csse intcrprctcmur, sicut
inferiori loco (§. 888) Vcncris. Quod rcliquiim est,
perpcram ab Oudendorpio postsHrtrfa interpiinctionis
signnm positum esse, quicunque sensum ccperit,
vidcbit. Alltihescat dcniqne pro Grotiano htbescat
praefer Lcidenscs codices ctlam Drcsdcnsis ct Rci-
cbenaneflsis pracbcnt
te nutic] Verbum ad banc aJtotJTgotprjV per-
tlnens si qnaeslvcris, multa csse inscrta videbis.
vulgo: »tu pabula pracbens« qiiod et retlncre nil ct infra dcmum deposco buc pcrtinere. Anteceden-
problbct. Vo>CK. (sp. cr. p. 145. 146) — IVcc quid- tcm autcm periodum sic consh-ue: «Jugalis (Juno
qiiam probibet rctinerc suada, quod ct Vossianus CvytJ/) ergo blanda (blandiens, permulccns) nutu3
codcx (ap. Arntzcn. in misc. p. 203 f.) cxbibet. (scntentiain de hac re) praestrue (praefare): et quo
Iinino omnibus iis cst praefcrcudum , quae titubans (et ut) siiada (suada quae es, slve persuasio tua)
crltlcus nec Martiamim Intclligcns docere voliilt. nislbus nostrls allubcscat (conducat)j tc niiuc — —
Qiiinque qiiidcm nuptiaruin fucrunt dli: Jupiter, Jovcin — dcposcc" cct.
Juno, Vcnus, Jla&co, ct Diana (Plutarcb. qu. Rom. faliim(jite] Seneca (nat. qn. 2, 56): i)Quid cnlin
10
.74
Martiani Capellae lib. I. §. 52.
Huinana peusat, tuque sortem coelitum;
iiitclligis fatiim? Existiiuo iiecessitatcm rcriim om-
niiim actionumquc, quam uulla vis rnnipat.» De
Clccronis vcrborum «practcr natnram practcrque
fattmni sensu conferatur Gcllius (13, 1).
Pa)xanim choritsj Male ! Lege potius colns.
llMiys. (ad Ovid. Ileroid. 12, 3. p. 15G Burm.) —
An trium recte dicatur cliorus dubito. Vokck. (sp.
(prit. 146). — Scilicet vulgari tantum opinioni in-
jiaesit vir doctus, ignorans fortasse a midtis scripto-
ribus Parcarum numerum omniuo majorem statui.
(Mcm. dc Tacad. des inscr. V. p. 26). Sed ut tres
tantum cxstiteriut, nonne absurde reprchcnditur
pocta, pracsertim qui quinto seculo cxcunte scri-
psit, in co quod trcs cbornm possc cfficcre sibi
pcrsuaslt? Dcnius ct Ileinslum ct Voncfcium me-
lius voce colum usuros fulsse, non illos tamen,
8cd 3Iartianum jam lcgcre lubct, cujus llbri omncs
tam serlpti, quam cdlti, chorum bubent. Ignora-
baut praeterea critlci isti chorum etiam de trlbus
dlcl, id quod non solum ab Appulcju dlsccrc II-
ccbat, qui (met. 2. p. 108 Oud.) in Yeucris comi-
tatu »' Gratiarum chorumn rcccnset , scd a Scneca
ctiara, qui (dc bcncf. 1, 3. p. 263 Lips.) Itcm «Gra-
tiarum chornmn dixit, postquam tcrnarli carum nu-
mcri paulo antc expressls verbis mcmlucrat ; ct
profecto b! Ilomcrl jam (Odyss. 18, 193) auctori-
tate nitcbantur.
/iMinann] Distinguit Martlanus bomiuuni fata ac
dcorumj bacc in Jovis, Ula in Parcarura potcsfafc
csse statuit. Parcas jam Orpliicus (liymn. 58. 18)
JtavrodoreLQag, dcpaiQeridag, ■&vrjrol6Lv dvdy-
M7]V alloquitur, parltcrque Ilomerus (II. 6. 488) :
Motgav, inqiiit , ovrivd tpr^nt Jtstpvynivov £(i-
(levai dvdgcov. Undc Scueca tragicus (Ocd. 580):
oFatis ajimur; cedite fatis j
Non soUivilae possunl cmae
Mtttare rati stamiTia fttsi.
Quidquid patimur mortale (fcnus ,
Qniilntiid facimus , venit ex alto
Servatque sua decreta colus
Lachesis —
Non illa deo vertisse licet ,
Qtiae nexa suis currunt causis. «
IVc superos quldem »ferrea vetcruin decreta soM-
ruinii rumpere posse Ovldliis cccinit (met. IS, 780),
Ilomerum scllicct sccntus, qul ipsum Jovem ne
filii quidem sui mortein averterc potuisse tradiderat
(II. 16. 441); parlterqne Lucretius (5,310) »ncc
sanctum nuinen fati pi'otoIlcre fines possci affir-
mat, SIIIus vcro (13, 857) «uulli diviim mnfa-
bUe fatura« praedlcat. Adde Gracei poctae vcrsam
(apud Clccr. de dlvin. 2. 10) :
nQuod fore paratum est , id summnm exsuperal
tfovem «
ct Anton. Liber. (10, p. 225 Vcrb.) Quanquam
Pausanias (1. 40. 3) »Fata parerc Jovi« ait, quem
inde n Sloeraijetac « nomen invcnisse allo loco (8. 37.
1) testalur; ipsique Stoici, Ucct, ut Taclti vcrbis utar
(aunal. 6. 22), nfatuin quidcm rebns congrucrc pu-
tarent — apud principia ct nexus uaturallum cau-
sarumii, illud ipsmu tamcn dl^initus constltutum
csse docncrunt. Seneca ccrte (de prov. 5. p. 141
Lips.): nille ipse, inquit, omulum condltor ct rector
scripsit quldem fata, scd sequltur», id qnod allo
ctlam loco (qu. natur. 2. 45, p. 716) confirmatj
Boctblus autem (consol. 4, 6; Opp. p. 1084):
»Dcus provldentla quldcm singularlter stabilllcrquc
facicnda disponit, fato vcro baec ipsa quae dis-
ponit^ multipllciter ac tcmporalitcr administraL «
Addc Statli vcrsus (Thcb. 1, 212):
«Ineipit ex altoj grave et ttnmutahile sanctis
Pondti^ adest verlis et vocem fata scquuntur«;
Martiani Capcllae lib. I. §. 32. 7o
Timmque vclle est ante praescicntias;
Ac mente gestas, qiiiclquid instabit dcis:
Cujusquc nutu gignitur necessitas,
ct Claudiaiii lociim (dc Ijcllo Gildon. 201), uhi, contraria tamcn parte stat non Jambliclius modo,
postquam Jupllcr diccrc cocpit, qui (de myst. Acgypt 8. 7, p. 1C2): ovd^ avToTg
»voces adamante nolabat ■&eolq, inquit, rrjv Ei[iaQiiEvriv dvijxpafuv, ovg
j4troj>os, et Larhesis jtingebat statnina tliclis« (6g XvxrjQag Ttjg sltiaQjXEvrjg sv XB UQOlg ''iai
quemmiruin cst inlerprctes (p. 218 lluim.) cxplicarc ^ocivoiq ^SQaftevotiev (oonf. et Porpli^T. ap. Sto-
iion potuissc. Distinguit enim pocta inter duas Par- bacuin in ecl. 1. o2, 49; p. 1028 Ilceren.) 5 vcruni
cas , quariiin priori oflicium tribuit Jovis dicta exci-
picndi (v. §. 60) , altcri stamuia dictis conFormia jun-
gcndi 5 Jovis igitur dicto audientcs erant. Digna
practerea est quae conferatur philosopliiea distinctlo
de Fall diiplici natura apiid Aristideiu Quinctilia-
num (dc musica 3, p. 160 — 1C2 Meib.). Ipsiim
adeo Jovcm Fatum esse ct omne quod dc Fato di-
catnr, quum pridem contendit Augustinl interprcs
Vivcs (de civit. dci, 7, 11; p. 6-41), tum nuperrimc
Eduardus Reinholdus Langc (Einl. in das Stud. d.
gricch. Mythol. Bcrl. 182o, p. 100 sqq.)
coelitumj Hoc quoquc multis quaesitum est an-
tiqultus, utrum a fatis dil regcrcntur annon. Et
dc mundi regiminc fatis obnoxto jam supcriori iu
nota eglmus; sed ue deo quidcm ipsl rrjv rte-
itQMixivt^v (xoiQav aXeelveLV licere Ilerodoti est
scntcntla (1, 91), qnod idcm dc Jove jactat Proiiic-
theus Aeschylcus (v. I>17) ct Ipse confltetur apud
Ovldium (mct. 9. 433):
nVos etiam, qitoque hoc animo meliore feratis,
Sfe quoque fata reijunt*
et Sidoniuni ApolIInarem (7. 123, p. 554 Slrm.)
nFatum, quo cuncta retjuntur.,
Qnoque ego, non liciiit frangi.x
Adde Luclaniun (Jov. confut. 7, p. 207 Bip.), Ar-
noblum (5, p. 112), hujusqne discipnlura Lactan-
tium (1, H), qui nfata esse, qulbiis dii omnes,
etiani, quem ccrtc noster Icgcrat, Ciaiidianus, qui
Jovcm iudusit dcus lioc versu ailoqucntem (gigant.
51):
«Coeli projenies , millisque obnoxia fatis.*
quidquid iiistahil^ Orphicus (hymn. 08, 15):
— £:tel y 66a yiyveTac rjulv
MoIqu t£ ymI ^Log oide voog duxnavxbg
ajtavra.
et Paenvlus (ap. Gcll. 1, 14 p. 211 Conr.):
fiNam si, quae eventiira sunl, provideant ^
Aequiparent Jovi. «
nutu\ Ex Ilomcrl verslbus (H. a, o27)
— — y>ov yaQ £[^i6v jtaXivayQerov, ovS'
aJtarrjZov,
Ovd' areP.evTtjTov, b n xev xeqiaP.fj xara-
vevdco. «
Confcr Iloratinm (od. 3 , 1 , 8) de impcrio Jovis
ncuncta superciilo uioventIs<i, ncque poenitebit con-
tulisse Uugium (in myth. p. 241). Quanqiiam For-
tunae quoque talis nutus trlbuitur apud Appulejum
(inet. 7, p. 146): Baffulslt Forfunae nutus hllarlor»,'
et (10. p. 227): iihaec feralcm Fortunae tnitu^it
latcre non potucrunt«
necessitas^ Trismeglstus apnd Appulejum (de iiat.
deor. T. 2. p. 325 Bip.): »0 Asdepi, ea est «e-
cessitas omnlum, quae geruntiir, semper sibi ca-
ienatis nexlbns vincta. Haec itaque est aut cfifectrlx
et ipsc Juplter pareat« ex vidgi oplnlone tradit. A reruni, aut siunmus dcus, aut ab ipso, deo qui se-
10 *
76 Martiani Capellae lib. I. §. 32.
Futura cujus alligat decretio:
Instatque quidquid velle vel serum potes —
Te ne igitur illo quo benignus numine es
Deposco, coeli blanda temperalio
Piumque culmen, jure qui diviim pater,
ciindiis cffcctns cst dciis, aiit onmium coelestium ne vacat: <e dcposco.VmLC. — Lcge te fc. Vonck. (sp.
tcrrenarumque rerum iirmata dlvinls legibus disci- crit. p. 146) — IVihil profecto facillus, quam lege
pllna. Haec itaque elpiaQfiivr] cst nccessitas, — scmper scribcrc, ubi scripti scnsum non capimus.
necessitas vero cogit ad cffectiun (ea) quae cx illius INos vero communcm lcctioucm ncutiquam mutamus,
primordiis pendent.» sed syllabas tantum separamus, ut ne sit, quod
allUjal] Substitui banc lcctioncm, quam editi alii nae scribunt (v. §. 2)^ quemadmodum apud
llbri ad marginem babent, quibnscum e scriptls Plautum (in Triniuumo 3,12, 8): ntu ne<i et (itt
ctlara Hugianus, Drcsdensis, testcquc Arntzcnlo Curcul. i . 2. 49) : «tibi ne« cet.
(misc. p. 206) Vosslanus concinit, pro illitjat. Ar- qun] Darmstattcnsls codcx quidem causale quod
biti-ium cuim Jovis non involvit, scd alJigat, slve pracbctj sed pracfero vulgistaui leetioncm. Jovem
immutabilla reddlt, futura. enim, ut ccteros deos, luodo tristcm et sevcruni,
decrelio] Dresdeusis quidcm codex babet dis- modo blandum ct benlgnuin fingebant. Hoc igitur
cretio, ut pro electionc sit, quac a libcro pendct loco invocatur quo numiuc beuignus cssc crc-
arbitrlo: sed vulgatam rctinui lectionem. Construc: debatur.
ucujus decretlo alligat futura. « temperatio] Ibi glossa: Alludit ad Jovis pla-
instalque quidquid] Lcge : iiistare quidquid. netae naturaiu, qui est tcmpcratlssimus. « Grot. —
VoKCK. (sp. cr. p. 80) — lloccinc cst vcrsum in- De Jovc plaucta quldem supciior (§. 17) ct infcrior
tcrpretari obscuruin? Certe non magis intelllgerctur locus (§. 196) coufcrendl sunt; sed boc loco non
liac admissa cmcndationc, quac prorsus Igltur est de planeta, vernm dc Jovc ipso scrmo cst , unde
inutlUs. Equldein, quld volucrlt nostcr, non nlsi Martianum pollus susplcor respcxisse ad Uoratil
Jioc pacto cxpllcare ausim : »Omnc quod velle sivc (carm. 1, 12, 14) bos vcrsus:
iiibcre potcs, ctiainsi sero dcmum cventurum vi- «qui res hominum ac deorum
deatur, tamcn protlnus jam instat.« Ita iitrumquc Qui niare ac terras , variisque mundum
Bibi opposuerat Claudianus (In Eutrop. 2, 53) scri- Temperat horis.t
kens: »serumquc quod instat credilur.« Ita et Sc- pium] Blandum glossac. Libro sexto; «Moxque
neca (de bcncf. 4, 32. p. 325 LIps.) dc diis: »I\ota imlfata pium lactea luna diem.« Grot. — DifTidcrc
cst eniin lllis rcrum pcr manus siias itiirarum sci- glossac Giotius dcbcbat: nunqiiam cnim /kim ct Wrtu-
cntia, in apcrto semper est: nobis ex abdito subit, dtts aequivoca fucrunt. Loco ctiam, qucm laudat
ct quac repentina putamus, illls provisa vcnlunt ac (§• 585), dics pro Sole, Lunae fratrc, positns cst,
familiaria.u Adde Clceroncm (dc divln. 1, 56). qul plus sit crga sororem; bic antcm Juplter pius
Te ne] Legc ted aut lc te. GnoT. — Particiila erga prolcm appeJlatur.
Martiani Capellae lib. I. §. 52. 77
Coucede proli quo nepotuin provehat
Numcruin, supernis astra quem vibrant polisj
Majae tuuraque flagitat pignus sacrum,
Thalamis jugetur virginis doctissimae,
Sed te parentis cura si stringit pia: 53
Par est deorum convoces coetum potens,
Connubium ipsa sanciens cum conjuge:
Quo proHs exstent lege supera nuptiae,
Perpesquc vinchim coehtum signct decor.
Hic postquam Dehus conquievit, convcrsus ad conjugem Jupitcr, quid 51
ejus vohmtas habcret, inqairit. Verum iha muUa ratione permulsa — primo
concede proll] Ita distingno ex patrls scnfcntia.
Grot. — ]\cque intclligo lianc Martiauus igitur boc loco
dircctiouem dcscripslt, qua circuli illi scse pcrse-
ccnt (conf. ct not. ad §. 8o). Atque pro cnoruii
sua cruditionc forsan ad Platoucm ctiain rcspcsit,
qui (in Tlni. p. 56 Stcpli.) orblum coclestluin cur-
sus in spcclcm Graccae litcrac X scse pcrsccare
docult. Dc voce polose pro alle ^ cl pi-ope polos couf.
Canglum.
liinmala\ Limma Macrobius quldcm (somn. Scip.
2, 1, f.) cxplicat scmitonlum: scd nostro spatium
cst intcr orbcs coclcstes , siquldcm ct tonos et be-
mitonlos pro spatlis usurpat (§. 169. 171. 181.
182. lOi. 196 — 198). Scd conf. supcriorcm no-
tam (ad §. 11).
Thilolo(jia\ SIc, non TUilologiae lcgcndum cssc
patct c codicibus Monaccnsibus (C.D.E. G.), Bii-
taunico, Uodlcjano prlmo, lliiglano, ct testc Arut-
zcnio (misc. p. 206) ctlam Vosslano.
gracilenta affeclio7ie\ SIc scripsi e cod. Dresd.
pro Grotlano adfixioiie. lutcUigc tantaiu Phllologiae
affectioncm, ut gracilis indc facta csset. Paulo
oti.im supcrlus dc ejus viyiliis ct luctibraliciium
perennium pallore scrmo crat. Talcs figiirac nostro
faiulliarcs sunt. Sic iufra (§. 140), postquaiu lutcr
divos rcccpta Pbilologia, n (jracilenta cjus pcrlt nui-
cies« (conf §. 109 et Vcllejum Patcrculum 1, 17,
2. p. 114 ibiquc Uiiriu.)
conctione\ Undc supra (§. 22) dc Pbllologla :
«Jus habet ista deos urgens iu jussa coactos.»
instanliatjue] Grotliw constantia } Cortius In
Guelfcrbytano codice Icgit hiantia, quod glossa
addlta cxplicat desiderio. Secutus cquidcm sum
codiccs Drcsdensem, Cantabi'igicnscm, Basilcensem,
atquc Bongarsli, qui omncs inslantiaque babcnt:
itaque corrcctuiu etlam iu Brltanulco ac Mona-
censi (G).
concid)iae\ Quod jam Grotio subolncrat substi-
tucudum esse cl, qiiod in editis erat, connubiae,
optiinl conGriuarunt codlccs BasUccnsis , Darmstat-
teusls, Bongarsianus , vetustlsslmus Scriverli (ap.
Oadciid. ad Appulcj. I. p. ISl), et Vosslanus (ap.
Arutzcn. iii luisc. p. 206). Dc voce confcrcndus
]\oiiIus MarccUus (p. 91). Dicl cnlm divisio docenlc
Macrobio (Saturn. 1,3) bacc crat: nPrlmum tem-
pus diccbatur mediae noctis inclinatio, dclndc gaU
Ucinium, inde conticuum quum ct galli conticescnnt,
dclude diluculum, inde maue, dclnde dc manc ad
meridiem , lioc cst ad medium diei , iiide jam voca-
tur tempus occiduum, et mox suprema tempesias,
deinde vesperu, deindc concubia, ct indc intem-
pesta. Ilacc , inqult , cst diel civilis a Romanis ob-
scrvata divisio.« Addlt delndc ad majorcm slbi dc
vocc concubia conciliandani fulcm quosdam Enuii
vcrsus, Eadcm fcrc apnd Appidcjum (mctam. 2.
p. 151 Oud.) rcpcrics.
Martiani Capellae lib. I. §. 58. 85
quadam obsccratione conipclleret? Tam vero abcst, ut sub hac possit pi- 58
gresccrc intricarique Cyllcnius, ut commolis ab cadcm suscitatisquc pcnnis
extramundanas pctcrc latitudines urgeatur. Cur igitur, rex optime, differantur
nuptiac, quum pro sola Atlantladae solcrtia duos pervigiles repromittam?
Haec quum Juno aflixa, ut adhacrcbat claliori phn-imum Jovi, acclinatis cjus 59
auribus iutimaret, de quodam purgatioris vibratiorisque himinis loco allapsa
obsecrationej Bartbiiis (advers. p. 12 i2) tlc ina- (0, p. 2i» Gal.), slvc ut Jambliclius (8, 8, p. 163)
gia intcUii^it, scd diversis modis interpretarl Loc TtEniy.o6(iiovg.
verbuui possiunus. Poctas forsan nostcr inuuit, qui (lifferuntur nupliae\ Ila codcx Drcsdcnsis. Apud
deos Musasquc sacpe advocant, ut sibi adcssc ve- Grotiuui vox nupliae ncgligciiter oiiiissa, quuni
lint. At solutac etiain oratiDriis 'Jrtjctorcs dcos iu taincn iu antcrioribus cditionibus cxstaret
anxiliuui vocassc tcstis nobis Varro est (de R. R. Atlanliadue^ Grotius cdidit Athlantiilae , quod
1, 1,4 ct 7. p. I-i4 Gcsn.). Praelcrea qui mytlios tra- coiTigcudum erat e Martiauo ipso (§. 720).
ctant philologi scuipcr deos iu scenuin producuut. perviijiles\ Ita rcposui Monacciisium codicum
tam\ Uuus tautum codex 3Ionaccnsis (D) tamen (B. D. E.) aucforitatc pro Grotiaiio viijiles. Pbilo-
pracbct, Hugianus jam, uuUus autciu tantum. logia ctiam supra (§. 22) »peruigil immodico pcne-
Kibil tamcn mutare ausus sum. traus arcaiia laborcu diccbatur.
tnlricari\ Retai"dari. Tricae cnim dicuntur im- elation\ Malc in Vossiauo codicc (^Vrntzcn.
podiincnta grcssuiim. Vilcaiv. — Vlde J\ouIum. A mlsc. p. 206) et In llbro IVorluibcrgensi legilur
Ciccrone (ap. GcU. 0, 2 f.) nlntiicarl Cbrysiipasu alacrioi-i. Juiionc cniiu elatior Jupitcr, id quod
dlcltur, Id cst, laqucis scse ImpHcarc. paulo post rcpctlt. Ovldlus (mct. 1, 178) dc Jovc ;
pennis] Rcspcxissc videtiir Graecum jtteQOVV nCcisIor ipse loco , sceptroijue inni.vus eburno."
ct avaJtTSPOVV, quod, utBccklus ait (ad Arlstopb. Augustiiujs (dc civ. del 4, 10) »Jovcm cssc actlic-
Avcs 1444), proprle est alas addere , scd tropicc rcni, Junonem aercm, junctos quidcni, scd alteruni
cxcltavc aliqucm ad agondiim, ad suscipicnduiu all- superius , alferr.m iiiferlus.ii (Conf. §. 66 nof.).
quid. Respcxlt etlam forsltan Platoncm (Pbaedr. intimaret] Vox est postcrlornm seculoruni. Grot.
p. 2oI Stcpb.). — IVon nostcr fantum sacpisslme ea Hfltur (§. S19.
e.xtramundanas] Uno vcrbo. SIc ct alibi, ct S87. 724. 727. 743 (. 867. 963) scd Ammianus
MftrainMndajiM5.UsItatabaccAfiis.GR0T. — Confcr ctiain, Sollnus, Piudcnlius, Arnobliis, TerfuUIa-
iufcrlora (§. 18S. 910) et Appulcjum (I. p. 20i nns , aill (couf. Elmcnliorst. ad Arnob. p. 172. et
Oud.). E Nco-PIatonicoruin docfiina baec expll- doct. intcrpr. Sparflani ad Pcsc. IMgi'. 7, ct ad
canda sunt, sicut et Inrva (§. 202) dciis lUe »em- Capifol. Ver. 1).
pyrico luundo gaudens. Latiue eaim rcddlt Grae- purjatiori] E Diodoro liacc bausisse Tidctnr.
cum vft£Qy.66niOV , quo Jambilclius ct Sallustlus lUc eulm (I, 12) acrem (mcllus actbcrcm) Atbe-
pliiiosopbus utnntur duo dcorinn gcncra distlngncn- nam nppcUatam Jovlsque fiUam et virginem pnta-
tcs: vJtEQy.oCidovq Qt syxo6f(lovg, iit Sallastius tam cssc tradit, idco quod .ler siiapte natura cor-
84 Martiani Capellae lib. I. §.39.
sensiin Pallas corusca descendit, atque ita ut videbatur vertici Joviali iubaerere,
supervolans tandem constitit sublimiore quodani annixa suggestu. Quani quum
Jupitcr, ut jugali elatior adhaerebat, de proximo contiguoque suspexit, sic
cxorsus est : O virgo nostri pars melior, opportune votis intermixta ^SIajugenae,
rnptioni non obnoxius sU et summum untversi mundi
locum occupet 5 unde etiam fabulam originem tra-
xissc, c Jovis vcrticc illam natam csse (Strab. 14.
p. 6o3. 667; 16. p. 744). Claiius etiam Augustl-
nns (4, 10) Slincrvam aetberis partcin snperiorcm
tencre, idcoquc a poetis originem ejus dc Jovis
capite cssc ficlani (add. cund. 7, 16). IVostro eadcm
• Celsior una Jovc flammantis circulus acthraex
(§. 568) appellatur. Seneca (de ira 3, 6. p. 44
Lips.): uPars supcrior mundi et ordinatior ac pro-
plnqua sideribus nec in nubcm cogitur, ncc in
nubcm cogitur, nec in tempcstatem iuipellitur, nec
vcrsatur in turbiuem: omni tumultu cai-ct, infcriora
fuIminanL «
allapsa\ Legerat illud Ovidii (mct. 5, 101) t
ttsuperas dclapsa per aiiras *
Pallas adest.K
Scd et allabi Virtutcm ct Voluptatcm ad Sciplonem
fiaxcrat Silius (lo, 21).
Pallas] Ut trias compleretur, Mincrva addenda
erat. Veteres cuim solcbant Jovcm, Junonem ct
Minervam jungere (Pansan. 10, o, 1. Cic. In Vcrr.
o, 14. Liv. 6, 10. Dio Cass. p, 600 Rcim. Dion.
Hal. 3. p. 201 Sylb. Ovid. fast. J>, 231. Macrob.
Sat. 5, 4. et inscript. ap. Fucbs. in bist Mogunt. L
20). ePrudcntcs Etruscae disciplinac ajunt«, inqiilt
Scrvius (ad. Acn. 1. 422), >apud condltorcs Etrus-
caram urbium non pntatas justas urbes fuissc in
qulbns non trcs portae csscnt dedicatac ct votlvac,
ct tot tcmpla, Jovls, Junonls, 3Iincrvac. « Sic
Romae etiam in Capltolio (cf. eund. ad Aen. 2, 22o),
nhl ad Jovis epulum Ipse in lcctum, Juno autcm
et Sllnerva iu sellas In^Itabantu- (^'^alcr. Max. 2,
dc matrlm. 1, 2. p. 119 Torr.) ct P. Victor (rc-
glone 8) retullt: uln teniplo Jovis optlmi maximl
crant trla dclubra, medium Jovis, dextrum Sliner-
vae, laevuiu Janonls.u »3fcc dcfucrunt, Arnoblus
(5. p. 125) inqult, i-qul scrlbcrent, Jovem, Juno-
ncm , i^IIncrva^que penatcs exlstcre , sinc qulbus
vlverc ac sapcrc ncqueamus, et qui pcnitus nos
regant calore ac splrltii« (conf. §. 41). Coploslus
eadcm Macroblus (1. laud. ) explanat. Tertullianns
(ad natlon. 2, 12) c Varronc rcpetlt, antiquissimos
hos esse deorum. Adde Valerium Maxlmum (o, 10.
p. ol7 Torr.).
vertici Joviali^ Arnobius (5. p. 118, add. 4.
p. 137) n^IIuervam acthcriiim vcrtlcem essc« scribil
»ct summitatis ipsius summam. « Macrobius (Satum.
3, 4) iisdcin fere verbis »3Iincrvam summnm aethc-
rls esse cacumcn« tradlt, alloque loco (1, 17 f.):
«Porphyrius tcstaturn, iuquit, «Mincrvam esse ■\ir-
tutem Solis, quac humanls mcntlbus prudentlam
submiiiistrct I\am idco hacc dea Jovis capitc pro-
guata mcmoratur, id cst, de summa aethcris parte
edlta, unde origo Solis est.« Lnde 0>idius (fast.
6, 427) ri aetheream deam« eam appellat. Adde
Cornutum (20. p. 18o. Gal.). Eodem spectat in
proxime scqueutlbus »subIIraior suggcstus«; acthcr
enlm summum omnium, qncm deus, ut Ovldius
ait (met 1. 67):
tsuperimposuit liquidum et gravitate ca-
rentcm
Aethera, nec tjuidtjuam terrenae faecis habentem.'
esl] Supplol hoc e Darmstattcnsi codice.
i Martiani Capellae lib. I. §. 59. 85
quae sive Deliacis vocibils permulsa descendis, sive absque te Jovis non
crat formarc consilium, seu consensus noster ne mutilus viderctur appropcras:
noveris tamen Philologiae Cyllenium nuptias postulare. Nonduni mca prompta
scntentia est; exspecto quid suadeas. Novi quippc quam ejusdem virginis
incessabilis labor tibi scmper acceptus, et ut e tuis numeretur illa pcdisequis.
Par est igitur ipsa praesertim decernas, quidquid de ejus connubio provisura
dispensas. Tunc Pallas aliquanto subuiissior, ac virginalis pudoris rubore 40
suffusa, oculosque peplo quod rutilum circum caput gcstabat obnubens, im-
pars nie/ior] Quippe Jovis e capitc prognata. consiliitm] 9Iiner\a cntui Ipsa apnd Ilonicnini
Sic Platoni (Crat. p. 407 Stepli.) nonicn ^A&rjVT], (Od. J>, 298) «tyco tf' ev ita^L ■&£oI()L, inqiiif,
qaMn^ ^eovoiq, ^aia vOT^dtg crat. Obscrvat Fabcr Mrjrc T£ xAiofiai.» — Atlieiiis aiitcni Antiplion
(ad Apollodor. p. 164): »qiiod de nativitalc Palladia (orat. pro Cliorcuta c. 4») tradit: «iv avtco rco
ad orain fluvii Trltonis scribunt nugac sunt TQLTca 0ov^£VTT/giu) -Jcog ISovXaiov xal 'A&7]vag /3ov-
Yox cst Acolica, quae capitt slgnificabat.« ScLo- Xuiag i£Qov iOTC y.ac £i6c6vT£g oc [iovk£VTC(],
llastcs Aristopbanls (Nubb. 983) id firinablt. Et 7tQog£VXOVTac.« 3Icinoratu digiia practcrca siint,
qnanivis Horatius (carm. I, 12, 19) sccuudum post quae ex Orpblcl rcccntiorls cujusdam doctijna Sui-
Jovem ci ti-Ibuat lociim, noster tamcu infra (§. SG7. das (b. v. p. 740) tradlt, ncnipc »summum actbcrcm
5G8) eam «uigenlum mundl, prudcntlam sacram omnlum antlquissimuin cssc, quo rupto luinen tciTani
TonantisK appcllat, quac slt ncclslor una Jove.o lUustrasse, quod nomiuarl /7otJ/l77V, tpcog , ^coiiv.*
Ovldlus etymon nominls captae (capitac) Ita (In mtttiltis] Vosslanus codcx inutilis j quod non
fast. 3, 857) Invcstlgat: spcrncndum est. Abatz. (niisc. p.206) — Mibl tamcu
»Nominis in dubio catisa est: capitale vocamus pracferenda csse vulgaris lcctio videtur. Modo cnlm
Ingenium soHers : ingeniosa dea est. dixcrat, Palladcm partem Jovls esse melioremi
An quia de capitis fertttr sitie matre palertu liac igltur paite dcficientc totum muttlum csse se-
Vertice cttm clypeo prosiltiisse suo. quebatur.
Unde alU etlam (Cornutus 20 p. 184 Gal. ct Ful- iticessahilis] I. c. contlnuns. Fulgcntius: «pnbli-
gcnt mytb. 2, 2) Mlnervam ideo dc Jovis vcrticc cac incessabiliter vexantur actloncs." Et Capella
natam essc dicunt, qula ingcniuni positiim sit in libro nono: «Supcrum ince«5alu7i7er pcctorum arcana
ecrcbro. Valerins Flaccus (4, 542) cam Jovls ap- tcnuerunt.« Goez.
pellat oplimam prolem. Praeterca ad dlctionem quod peplo] Dc Palladis pcplo passim anctorcs , et
attinct, in mcmorlam nobls revocantur Ula Viigilli Scrvius ad illud Aeneidos (1, 480):
(gcorg. 2, 40) "famac pars ma.\uma nostrac«, vel »Crtnibus Iliades passis peplumnue ferebant."
senls illlus apud Gallum (1, S): »perlit pars maxima De pcplo Minervae apud Atbcuicnscs conf. Meurs.
nostri", vcl Rutilil (itin. 495): «nostrac parsmaAjma lcctt Att II. 12 ct Bocckbius de frag. gr. princ.
atcu.tls.« Addc Juvcnalcm (15, 155). p. 192. Jam apud Ilomenim (H. 6, 275) pcplum
86 Martiani Capellae lib. I. §. 40.
probabat aliquantum, quocl super nuptiis virgo consiilitur, praesertimque ejus,
quam propter consociationis officia manere cupcret semper intactam. Dedi-
gnabatur praeterea hujusmodi adhibere consensum, quum ita expers totius
copulae censeatur, ut neque de ulla conjmixtione progenita, neque ipsa pro-
creare quidquam Arithmetica teste monstretur, Ac tunc septem radiorum
Miiicrvae offcrtur. At iJ)! veslis cst, ut plcrumque
aimil autiquos 5 noster pro velo accipcrc vidctur, ut
liaud scio an ctiam Claudiauns (dc nupt Ilon. 123):
nEt c)-ines fesilna liijat , pephnnfjue flueutem
Allevat et blando spirantem numine ceston
Cincjittirn cet.
Arithmetica] Arithmetica tcste ejfrag Palladi
comparalur, quod ex nullo numero duplicato con.
flata slt, ucquc cx ca duplicata nascatur numcrus,
qui sit intra dccadem, qucmadinodum Pallas omnls
copulae virilis ipsa expcrs cst, et sinc copnla pro-
creuta. SIc iufra ad Palladem:
II EjtTccg in numeris»
et In Ajlthm. ad IJcptada: nQuae quod naturae opera
sinc focturarum contagione conformarls , inter deos
Tritonlae vlrginls vocabulum possedistI.« Macrohlus
de Hcptada: iiHuic autem numcro, hoc cst seple-
nario (Glossem.'») , adco opinio virginltafis inolevit,
ut Pallas quoque vocitetnr" cet. Grot. — Quac
dc scptenario numero dicenda erant, ea in palac-
ographla crltica jam congessl (P. IM. §. 24-4 — 2o7).
Confcrendus practcrea Arnobius (L. 7. p. 227).
Quod autcm neque gignere, neque glgni septeaarlus
numcrus dicltur, de priiao numcroruin ordiite In-
telligcndtmi cst, qucm primum vcvsum nostcr (§.243
seqq.) appellat, In quo nullus est numerus , cujus
multlplicafionc scptcnarius glgnatup quemve multi-
plicando ex se gignat.
ipsa procreare^ Edlti: nipsa procrer.riv -^ Dres-
dcnsis codcx ^upsam procrearc«: pliirlml autem co-
dircs, Lcldcssis (Munoh. ad IIyg'n- p. 19), Mona-
censes (B. C. D. E.G.), BasUeensIs, Darmstattensis,
Britannicus, Caiitabrigicnsis, et illc ctlam, quo
Cortlus usus est, nipsa procreare.« Pcndet nimi-
rum primus casus ipsa a verbo monstretur.
ac tiinc] Pro Grotlano at tunc, Basilecnsls,
Guelferbytamis, Darmstatfcnsls, Rcichcnaucnsls , ct
qul ad IVorlnibcrgensis libri margiaem laudatnr.
septem radiorunij Hac corona perfccta scientia
septem ai'tiuia dcslguatur. Pallas autem summae
sapientiae (igiiram tcnct: Philologia typus est ra-
tionis: Mcrcurhis symboluin scrmonls. Plcrumque
crgo dina phllosophi postliahita ratloiic cultui scr-
monis iiisistunt ct minus inquire:idae vcrltatis stu-
dium gcrunt, Pallas, quac typum teiiet saplcntlae,
qiiacquc soict rationls curam, uon vcrborum gcrcrc,
fugci'c vldetur. Qua fuglente corona septem radlo-
rum aperitiir, qnla, qniim sapicnlia vcrborum orna-
tum ncgligit, septcm Uberalium artluin scientla de-
monsti-atiu'. IXon ergo dctrectat Pallas nuptias Mer-
curii et Philologiac 5 sed interesse recusat , quia
sapicutcs debciit quidem facundiac et eloqucntiao
studcre, phis tanten inquirendae Teritati opcram
darc. ViLC. — Vcriun vidisse virum docfum aflir-
mare nollin : quainquam Laurcntlus Lydus (mciisc
Apr. 46 p. 222 Roefh.): 6 Jf Czstpcnog reXato-
rrjTOQ deiyiici idTl. Hoc solum cevtum, numcruia
septcnarium a nostro tam Mincrvac quaoi vli'ginitati
(8. 738), pudorl igltur virglnali, trlbui. Practerea non
reticendani, in Ylrglnis, signl coclcstis, veste itldcm
septem cssc stellas (Ilygin. astr. 3, 24. p. 44i>.
Muuci-:.)ct in concilio dcorimi aLiiciano(lo.p. 102)
Martiani Capellac lib. I. §. 40. 87
coronam solivaga virginitas rcnudavit, nc lutararum causis ct copulis in-
tcrcsset. Quia tamen cjus optaverat Jupiter excgcratque consilium, suadct
dcos maritos dcarumque grandacvas in haec deccrnenda condiici. Quippc
convcnirc Cyllenio, ut pro ofliciorum praemiis potissimorum favor coclitLnrf
ejus vincla sanciret. Augustius quoque fieri .Toviale decretum, quum coetu
deorum attcstante depromitur, ipsamquc nupturam dco convenire non posse,
nisi super senatus consulto mortalis cssc dcsinerct. Id gcnus plurima suadcntc 4 1
Tritonia, regum conjugum uterque conscnlit. Ac mox Jovis scriba prae-
ctiam fingl scptcm qiiacsitorcs (ijttyv(6[lOVag) e vls infra (§. 96. 67G) legautiir, Iioc taaicn loeo
majorlbus dcls cligcudos. onines lil)ri, tam cditi, quaui scrlpti, siiper haheut.
renndavitj Parlter Glaudiauus Blinci-vam i>Gor- Quo mugis Goezlum in co reprcLendliuHS , quod
gonos ora revelare« (dc raptu Pros. 2, 20i>) ct in texliiju iulruslt siiperi, praescrtlui quum altera
"praeteutas aperire crlstasu (22S) finxit. Attamen et constaus Icctiu nullo negotio dcrcndi possll, modo
vide nc potlus praegnanter dictum sit pro »detraxit, illud sui><-r pvo advcrlMo aceiplamus. Prisuum cniiu
deposuil coronam", adco ut nudnm ejiis caput appa- agilur dc eo quod fieri Joviali dccreto delieat, de-
reret nequc corona vli'ginalis delLberatlonibus de «nde vero addllur, qiiid insuper seuatr.s consiilto
matrlmonio interesset. confiriuari neecsse sit. Siiper cnim pro insuper vel
fulurariini^ Sc. luiptiarnm. Vulc. — Lego fu- ab optiiuis scriptorlbus poni tcstis est Ovidlus (mct.
turorum aut fnturarum rerum. Gbot. — Scd re- 12, 206):
ccpta vcterum cdltiouuui lcctio non sollieitauda cst: — » Dederatque snper, ne saticius ullis
subiutclligcndum enlm nuptiarum. Goez. f-^vlneribus fieri fcrrove occumbere possct.«
maritos^ In MS. deos viaris, optiinc. Gnox. — 7-eguml^ Hic rex (uterque) poni pro rcge et rc-
Ilaud approbandiim. Licct eniui Grotlo faeUe con- ginn rccte monet Muncker. ad Ilygiii. fab. 159; adde
cedamus, e neglccta pronuntlatlone llterae E serlbi notas ad Llvium I. 29. IVotandum vcro, quod in
potulsse maj-is pro mares, ncxus tamen orationls, Vossiano illud conjujtnn , ut saepe, scribitur com,-
quandoquideiu de matrlmonlo agitur, voccui maritos juffium. Ar.-stz. (misc. p. 206) — Jupiter niminiiii
poseere Tldefiir, quam reliqui omnes llbri babcnt. /?«(;tyi£^?(Pausan. 9, 39, 3. 4. Airian. 5, 5. p. 187.
Tcmcre igitur Goezius deos maris lu contextuin Rapb.) slve rex (^'irg. Clr. 520. Acn. 2 , 648 , 10.
leccpit 112. Ovid. fast. 5, 334. SU. 3, 217) appellabatur,
eoeiu deonim] Suaseral id (§. 35) jam ApoUo. parlter atque Juno rcgina (Aen. 1 , 46. 7, 575.
super] IIoc cst de consulto scnatus. PLroucsIs G20. Ovld. 6, 57. SIl. 7, 78. Plaut. Cist. 2, 1, 37.
enlin, niatcr Pbilologiae , niortalls fingitur fulsse, Cic. in Vcrr. 5, 72. Liv. 5, 21. 27, 57. Arnob. 4.
ideoque et PLIlologla mortalls. Vui.c. — Legendiim p. 144. Vlctor urb. region. 15) id quod iu lapiduui
nsuperl S. C.« lufra enlm sic loqultur, ct in Gco- ctiam titulls obscrvatur (Grut. 4, 7. ;8, 12. 5, 3 — 6.
inetria Dcoclestls S. C.« di\it. Gxox. — Ista quam- 7, 1 s?qq. 24, 6. 7. 25, 8. 1063, 4. 1065, 4,
88 Martiani Capellae lib. I. §. 41.
cipitur pro suo ordine ac ratis modis coelicolas advocare, praecipueque sena-
tores deorum, qui penates ferebantur Tonantis ipsius, quorumque nomina
quoniam publicari secretum coeleste non pertulit, cx eo quod omnia pariter
42 repromittunt, nomen eis consensione perfecit. Vulcanum vero Jovialem ipse
Jupiter poscit, licet nunquam ille de sede corusca descenderet. Tunc ctiam
5. 7. Fiichs Mog. I. p. C. H. 20. 22. 2S. 26. 50.
II. p. 1. 232. 2GG. 408; couf. lufra §. G8).
scrib(i\ Constat Parcas esse exceptrlces et ar»
carlas Jovis. Vulcan. — E scqiieutlbus Loc quidem
patet; sed serlba LIc singularl nnmero profertur;
nisi Ita accipere volumus, ut supra (ad §. 5 in
nota) leglmus de Parcis: »una scribU.ii Ceterum
Grotius , llcct obscrvassct Icctioncm la vocc scriba
varlare, cdidit tamen scribae, ct sic cum alils Arn-
tzenlus quoque (misc. p. 207 f.) lcgit; Oudendor-
plus contra (ad Appulcj. I. p. 202) c codicc prae-
bct scriha aequc ac lliigianus codex, quod co ma-
gls practuli , qiio certius infra (§. 70S) simllitcr
legltur nGcometria praccipitiir. « Eadcm vcrboriim
constructio cst in jubetur et jussitur apiid Catouem
(dc R. R. 24, t. p. 32 Gcsn.).
penates ipsius Tonanlis] Cavc vulgavJ ecnsu
noinen illud accipias , quo rcs divlna pcuatibHS ab
Lomuiibus fiebat. IIoc loco penatcs Jovis consiliarll
suiit intimi. Iiiterprctallo pctcnda ex Liscc Arnobli
(L. 3. p. 125) vcrbls cst: «rVigidlus — cxpoult,
diseiplinas Etruscas scquens, gciicra essc Penatlum
quatuor, et esse Jovis e.t his alios , alios JXcptunl,
Inferlorum tertios, mortalium Lominum qiiartos;
iHCxplicabilc ncscio qnid diccns.i" Scd vldc Cam-
dcnl praelect. acad. p. 094 seqii. et Miillcrl Etrusc.
II, p. 87. Eornndem infia (§. 46) scdcs indlcantnr
in prima eocli regionc.
secretum\ Haec quoquc cx Arnobio cxplicanda,
ciijus verba (L. 3. p. 123) bacc siint: «Varro, qii
siiiit iulTorsus atque iu intimis penc{ralibu$ cocU,
deos esse cerset quos loquimur , nec eo)-um nume-
rum, nec nomina sciri. IIos Cousentes ct Compli-
ecs Elrusci ajiint et nomuiaiit.o lidcm cssc vldcn-
tur qnos Seneca (nat. qu. 2, 41 f. p. 71S Lips.)
itdcos superiores et involutosu vocat.
eifl Ita omncs fcrc, Basilccnsls, Darmstat-
tensls, Monaccnses (B. C. D. E.), Bodlcjanus pri-
mus, Britannicus, Cautabrigicnsls, ct in marglne a
Grotlo laudati codiccs. Male vulgo ejus.
cotisensione^ Memlnit Arnobiiis dcorum Con-
scntium ct alli. IIuc fortc pertiiict autiqua inscrlptlo
Spolcfana: iiConscutlo dcorum Mariana Sozomcnc
Imperio fecit. « Grot. — Ipsis »DIIs ConscntIbus«
diias dicatas iuvenics apud Griitcrum (p. 3). Quos
Martiauus a consensione appcllatos censet, aiii a
consulendo (Yoss. Etymol. I. Jat. p. 154), alii quasi
dvvovTEQ a citm ct esse, iit praesentes a prae ct
esse; cf. 3Iullci-I Etrusc. T. II, p. 81, qul Arnobii
quoqiic loco (III. cxtr.) utitur. Practcrea obscnan-
duin, Martlanura Consentes distlngiierc a uLIs scnis
collcgis Jovjsu, quos plcrique ipso Ulo nominc in-
signiunt.
yulcanum Jovialeni\ Uaud scio an practer
Martlanum iicmo quisquam cjus mcmliicrlt. Scd
facllc Iiitclligitur distingitl Lunc dciim ab Illo sinc
patre nato, dc quo infra (§. 87). Jovlalls [ciilm
Vulcanus patre Jove (Ilomcrl II. 1, S78. ApoUodor.
1, 3, 6. Coinut. p. 181 Gal.) sive Actbcrc (CIc.
N. D. 3, 21), qul Idcm cst, procreatus crat. Cog-
nomcn praelcrca Ulud alils etiam dils tribuitur;
ila Joviam Vcnciem (Grut.inscr.o9, 8), Jovialeiu
Martiaui Capcllae lib. I. §. 42. 89
iit inter alios potissiini rogarentur ipsius collegac Jovis, qui bisseni cum eodcm
Touante numerantur , quosque distichon complcctitur Ennianum:
JunOj Vesta, Minerva, Ceres, Diana, Vcnus, Mars,
Mercurius, Jovi', Neptunus, Vulcanus, Apollo.
Gcnlum (Arnob. 3. p. 123. 12o) ct Jovluui Hercu- Cefes] In Vosslano lcgitur Ceresqtte: scJ nialc
lem (Grut. 18, 4) iuscrlptloncs prodiint. ilhid que Intrusum cst a ILbrarlo ncsclcntc prliuam
rogarentuf\ Invltarentur, adT0cai'cntur, proprlc in Diana recte producl, ut docnlt llcinslus (ad
ad cocnam. Apulcj. mct. Llb. 1: Rogat te inquit. 0>ldli nict. 8, 3o3) ubl cadcm ratlone pcccatiim
GnoT. cst. Aji>tz. (iiilsc. p. 208) — E nomlnls ncinpc
bisseni cum eoden{\ Prorsus ut Plautus (Cpldlc. origiuc priina syllaba producenda; ({uam quidcin
S. 1. 4): origliicm qul ignorarunt, cam corripuerunt , ut Iii
fSi undecim deos praetcr sesc secum adducat miiltis aliis , practer yossiannm, codiclbus, Bou-
Jiipitcru garsil, Brltannlco, Cantabrigicnsi, Guclferbytano,
ct Ovidius (mct. G, 72): Basllccnsi et Dresdcnsi fccerunt.
nBis sex coelestes meiUo Jove sedibus altis JovC] Alil Jupiter. Quo factum cst, ut scbo-
Auijusta gravitate sedent» llastac ad bosce versus baesltando delibcrarent quo
Plato quoque (In Pbacdro p. 2-46 Stcpb.) Jove prl- modo lcgendum cssct ut versuum numerus con-
uio nominato addlt •T65 dejtSTai 6TQaTU< ■decov staret. Ita glossa Mouaccnsls (E) lcgl vult JSeylu-
xe xal datnovcov xaTc) svdExa ixegt} y.S'A06jJ.T}- nus , addltque «allter scandi non potcst.« Vulca-
fiivT}." Infra noster Itcrum (§. 914) «hisstmi nu- nius autcm bacc adnolat: »ScIolus aliquls reposult
mlna> laudat caquc Hetniscorum esse observat, Jupiter , omnemquc vcrsus ratlonem sustullt. Le-
qul qiildcm locus eorum tlieologiam Illustrans probc gcndum itaquc cst Jovis , sed nominandl casu, ul
notandus. Acgyptlorum duodecim deorum jam me- vctcrcs Id nomcn nsiirpabant In scanslone aiitcni
minit Hcrodotus (2, 4), in qiiibus tamcn Ucrculem eliditur ultlma litcra S, more Euniano, et constaf
(Aegyptiaciun) ftilsse (2, 43) dlclt Graecorum duo- vcrsus.x Laudare ctlam poterat LucUIum (v. Gorall.
declm deos mcmot.int Plato (dc Icgib. 5. p. 745 ad Albiiiovan. clcg. 1', 23. p. 7). Edldlt quldem
Stcpb.), Apollodorus (2, 7, 2 et 3, 14, 2), Pin- Grotlus Jupiter; sed codlcem, quo usus est, ba-
davns (Olymp. 11, ol), Strabo (13. p. 60o. 622 buisse Jovis cx addita colllgo nota, qua scripslt;
Casaub.), ct Pausanlas (1, 3, 2. 1, 40, 2. et 8, «Jovis, Cltautur bi vcrsus ct ab Apulcjo, iVomi-
2o, 3). Quibuscum confcrre licct Plinlum (3o, 10, natlvum Joui5 inter rcccntiorcs et Hyglnns nsurpat. «
36). Sed mcmoratn omnlno digna siint , qulbns Undc patet illiid Jupitev vltio vel amanucusls vc!
Sallustlus pbilosopbus duodccim IUos dlstinguit. typograpbl trlbucndum csse : quod tamen non ad-
Sic enim docet (c. 6. p. 2o4 Gal.): »mundnm e^- verflt Wallbardus in repetlta Marfianl cditlon!.
cmnt Jnpitcr, IVcptunus, Vulcanus ; animant Ce ' Ounpbrlus Paiivinhis (de hid. CIi'ccns. 2, 2. in Graev
Juno, Diana; adaptant XpoMo, Vcnus, ^lercu \'; t!:c,-;anr. X. p. 3oo) ct Vossius (v. Biirmannl antboL
custodiunt Vesta, Pallas, Mars.ti Lat, I. p. 1) apud nostrum lcgendum JovP essi'
12
90 Martiani Capellae lib. I. §. 45.
45 Item ct septem residui, qui inter duodecim non vocantur; post Iios quam-
plures alii pro suis gradibus coelites, ac deorum omnis populus absquc
probc obscrvanint. IVam ita etJam AppiJcjus (dc 12. p. 337 Rcisk.) OQatOVS ct aujavsiQ (listinv.it,
dco Socr. p. 121 Oud.) Iiahct, qucni a Martiano quorum priores Appidejus (de deo Socr. p. ilf).
sacpe cxscriptum essc q«ilil)ct vidcbit, qui ntrum- 121 Oud.), c Platonis doctrlna, Solcm, Lunani ct
que lcgcrlt. Scd multo etiam magls scirc rcfert, qulnque vagas dlclt, postcriores autcm deos con-
quo pacto Ennlus ipse vcrsum illum scrlpscrit. senles, quos conslderare non datum slt. Ita ct Ovi-
IIuuc Jovi' scrlpslssc Ludovlcus Vh cs (ad Augu- dlus (trist. 4, 4, 20) dc dlls :
stin. dc civ. dei4, 25) testatur, cujus auetorltas »Quorum hic aspicilur, credilur ille dens.»
co major esse debct, quo cortlus constat (vid. ad Praeter duodcclm igltur rcsldui nostro sunt septcm
Aug. 2, 21. et Fabric. bll)l. Lat. 4, 1. p. 29 Ern.) Piauctae, siquldcm boc loco alios vult babcrl So-
Euuii cum editionem molitum cssc. Omnibus igltur lem , Lunam, Saturuum, Jovem, Martcm , Venc-
illls perpcnsls co adductus sum, ut Jovi' in tcvtum rcm, et Mcrcurltiin, ;)/rtHef«* conspicuos ; allos Apol-
reclpcrcm. (Conf. Cup. in Ilarpocr. p. G9. Relncs. liuem, Dlanam, Saturnum, Jovem, Martcm, Ve-
inscr. p. 4. GjTald. op. I. p. 18. Voss. Idolol. 1, 14. nercm, ct Mcrcurium, deos votjTOvg. Snperiori
Monlf. autlqu. cxpl. praef. p. 94 ct T. I. p. 5J>. edam loco (§. 29) ad eoelum adsecndcntes Apol-
Casal. de rillb. p. 100). lincm ctMcrcm-Ium, illum in solcm, bunc in pla-
sentem residtii^ Ilabcbat Grotlus «Item ex liis nctam Iransmutari finxerat: et infcrlori (§. 741 f.)
septcm rcsiditl.n Unde animadvertebat: nquoniodo septem dlls apcrte plaactas dcslgnat. Distlnguciidi
septcm, quum duodecim nominarlt? At quinqiic Igitur bi a rerls diis. Atquc boe pacto locum sanc
pracscntes jam crant, Jnpiter, Juno, Mercurius , Miillero ctiam (Etrusc. U. p. 84) obsciirum cquldcm
Apollo, Pallas. Scptcm jgitiir alii ad^ocati, ct interpretor. Ipse Clcero (dc N. D. 3, 20) ..Solem «
magna turba , quac Isto numero non crat compre- Inqult ..deum csse Lunamquc, quorum altcrum Apol-
Lcnsa.K Ingciilosa oninino bacc est explanatlo, qnam l">cm Graccl, alteram Dlanam putant.« Addc Ap-
tanicn glossac dcbebat Grotlus, Grotloque Goc- pulejum (dc dogm. Plat. p. 205, ct de dco Socrat.
zius. >'IliilomInus supcriorem pracfcro lectloiicm, !'• 1^7 Oud.).
quam Corlius cx Ilbrls scriptls Gucirerbj-tanls pro- omnis] iMclIorcm banc lcctioncm c lil)ro No-
dldlt, ct qnacuin Monacenscs (C et E) , Brltanni- rlmbergcnsi, Iluglano codicc, Vosslano (.irntzcn.
cus, Cantabrlgicnsis, ctBodlcjanus prlmus con- misc. p. 208), el cxcerptls Bondami (lcct. var. p. 54)
clmmt, nlsi quod bi partlculam et omlttunt, quo rcccpi. Grotlus liabebat omnitim. Ilosce deos Lu-
panimpcr, aut nlbil, a supcriorl dlfferunt. Obstat cianus (Jup. tiag. p. 231 Bip.) lepidc, ut assolct,
ccrtc Grolianae cxplleationl illud item, qiio innui- vcovvuovQ appellat, ct ca'ajr/.i]OOVVTaQ yiOvov
tur, praeter duodeclm jam nomiuatos, scptcm cllam tijV STCyJ.rjClav. Ovldius (mct. 1, 175. S93; fast.
residuos quosdam csse convocatos. Ncque Grotlus, " .1.20) aliique (Senec. cpist. 110. Blartial. 8, SO,
iieque Goczlus, foiilcm dctexerunt, e quo Marlia- 5-*^ rudent. e. Symm. 1, 27) plehem sive de plebe
nus sua baaserat. Dcos enim Maximus TjtIus (17 deos nuncupant. Statio (TLcb. 1, 20o) sunt
Martiani Capellae lib. I. §. 44. 91
impcrtiiientibus convocandi. Nec mora: niilitcs Joyis pcr clivcrsas cocli rcgioncs 44
approperant: quippc discrclis pluriniuni locis deorum singuli mansitabant, ct
licet per Zodiacum tractum nonnulli singulas vcl binas donios animalibus titu-
larint, in aliis tamen liabitaculis commanebant. Nam in scxdccim disccrni di- 4o
nturba vagorum incntioiicm fecjt, atque cgo alio loco (pal. crit. III.
Semideum, el snmmis cognati nubibus amues , §. 480. IV §. 695) lioc niilitaui gcnus coinpara^i
JEl comi>ressa melu servantcs murmurn venli.« cuin illo astroruui ollicio apud Graccos (3Iax. Tyr.
Claudiauo (rapt. Proscrp. o. lli) li), G f. p. 33 Rclsl;.) et riN3V apud Ilcbracos.
«plebejo stat cetera more juventus apjiroj)crant^ Apud Claudiauuia (rapt. Pros. 3,
Mille anmes. Liijuidis incunihunl patribus udae 5) Iridis lioc ncgotluin csl, dcos ad coucilium >o-
Najades et taciti mirantur sidera Fauni.« carc, namque ,
nQuondam deorum«, Arnobius (3. p. 301) inquit, »Jlla colornto Zephjros praelapsa volatu
»populiiiii plcbcjac miiltiludinis faciunt. « Qui qni- ISuminn conchtmat pclagi, Ni/mphasffuc moranlcs
dcni popiilus Graccis daiiioicov drjuog est (Spaii- Invrepat, et jluvios humentibus evocat antris.
liem. ad Callim. p. (>0). Ancipites trepidif/ue ruunt« cct.
nbsffue impcrtincnlibus^ Exccrpta nostra manu- animalibus] Zodiaci signa innult, in quibus dc-
scriptorum : iiabsque rfi5COj'rfrtn<j6MS iuipcrlincntibus.il oruiii planctarum uiansioncs sunt, quas alio loco
Pcr impertinentes cos liiteiligo, quilius ccrtas quas- (in palacogr. crit. III. §. 282 et 303) uberius ex-
dain ab causas dcoruin concilio adcsse, Jovisque plica>i, ct quliiam planetae bina babcant doniicilia
in conspcctum advcnlrc, denegatiim fuerat, qualcs dcmonslravi (conf. Scrv. ad Virg. gcorg. I, 53).
SHut praetcr alios Mancs, quos ideo pag. scqu. rc- sc.Yrfecim] Ex Etrusca disciplina. Cicero (div.
fiitatos dicit »quod hi in conspcctum Jovis non 2, 18): «coclum In X\l partes diviscrunt Etrusci.>.
potcraiit advenirc." Bondam (misc. p. 54) — Quam- Grot. — Cf. Serv. ad Acn. 8, 427. Clarius Pliniiis
vis vir doctus voccin <I/ATOJ-<^aM<es dcfendcre studeat, (2, M): »In scdecim partcs coeluni — diviscrc
ct copulatlvani post eam iiiscrcrc jiibcat, cgo tamcn Tbusci. Piinia cst a scptentrionibus ad acquiiioclia-
nil nisi glosscnia cssc illud discorda^itibus ccnsco, lcm cxortum , sccunda ad merldicm , tertia ad ac-
pracsertim quiim a rellquis omnibus libris id cssulet. quinoctialcm occasum, quarta obtinct quod reliquuni
Praestat igitur lcgere, ul in vulgata cst, idquc cst ab occasu ad scptcntriones. Has iterum in qua-
explicarc «practeritis iis, qui eo non pcrtincrcnt.K lcrjias dlviscrc partcs, cx quibus octo ab cxortu
Apud soluni Martianum hoc duabus pracposllioiii- sinistras, totidem c contrario appcllavere «Ze.Wra*. «
bus auctum vcrbniii lcgi, scd quainquaui lalis prac- Locns liic prac ccteris notaiidus. Addo c rcccntio-
positionum ciimulatio scriori maxime aevo invaluit, ribus .Mulleruni (iii Etrusc. II. 127 sequ.) eo llben-
legimus tamen apud optimos cliam scriptorcs iiirrc- lius, quo faciliiis iii scquentibus iatci-prctatio cjus
vocabilis, impcrviiiSK, ct similia, quin apud Virgl- cum mea, sl forte crraverim, conferri possit.
lium ctiam imperterritus (vide Quinctilian. 1, 3, Ga. discerni dicitur^ Ita cx ISugiano, Cantabrigiensi,
p. 152, ibiquc Spaldingium). Britannico, Darmslattensi et Moiiaccnsi (C) rcposui
mililes Jovis^ Iterum noster infra (§. 65) horum pro discernitur.
12 *
<)2 Martianl Capellae lib. I. §. 4S.
citur coeluni omne regioncs. lu quarum prima sedcs habere memorantur post
ipsum Jovem dii Consentes, Penates, Salus ac Lares, Janus, Opertanei,
16 Nocturnusque. In secunda itidem mansitabant praeter domum Jovis, quae
ibi quoque subliniis est, ut est in omnibus praediatus, Quirinus, Mars mili-
Sn/j»«] Eadcm haec dea Ronianis quac Graccls
Hygea (Martial. H, 61, 6) sive Hysla (Plln. 54,
8, 19. 3S, 11, 40). In Salutis Iiacc tcmplls rc-
ligiose colebatur (Livius 9, 43. 10, 1. 40, 37.
Taeitl annal. 15, 53 et 74. 12, 23. Cic. de Icg.
2, 11. N. D. 2, 23. 3, 36. Val. Max. 8, 14, 6.
Maerob. Satuni. 1 , 16 et 20. Fest. v. Salutar.
Ovid. fast. 5, 822. Kalend. die V Kal. Apr. Tercnt.
Ilec. 3, 2, 5)^ et saepe etiam in lapidum tituUs
(Gnit. G8, 12. 109, 1. 2. 118) ct in uumis com-
paret (Rascli. lcx. num. 4, 1. p. 1564. 1609 scqu.)-
De ejus symbolls alibi cgl (in palaeogr. crlt. FV
§. 816 f.). Conferatur practcrea Cossii comuientatlo
de dca Salutis (in Woltereck. clcct. nuniar.).
Laresj DIos lioc loco Intclligo , quibus Romae
tcmplum crat publleum (Ovld. fast. 6, 791), quique
iu marmoribus (Grut. Inscr. 106, 4. Donat. 46, 5)
Lares publici appellantur. Addc Appulcjuui (dogm.
Plat. p. 206 Oud.) et inferlorcm notam (ad §. S4).
Jantts] Legcbantur apud Grotlum iuter hunc et
Opcrtaneos »Favores« , quos omlttendos csse censui,
qnla infra tcr (§. 48. 50. 55) Favor legilur, et
quia a codielbus Monacensibus (B. D. E.) rectius,
ut pulo, vox Favores prorsus obest. Volebat qui-
dem Vonckius (sp. crlt. p. 80) Sopores pro Favores
reponerc , audacl sane conjcctura : scd quamvls
«Sopor , consangulueus Lctl« (Vlrg. Aen. 6, 278.
Sen. Herc. fur. 690. Stat. Tbcb. 12, 308. Claud.
Rufin. 2, 325. Prop. 1, 3, 45) nobls baud Ignotus
slt, Martianus tamcn male finxisset phires, quum
iinus tantum Sopor essc posset.
Opertatiei] Id cst nobscurl ct a sclcntia bnmana
remoti.K Vixc. — Hi dll qul slnt ex octavo llquet,
id)I ait: »quo mlraculo stupefactl aciii, tcrrcstres,
marinique divi, et si quos clausa telluris operiunt.o
Meminit Plinius sacrorum opertancorum. Grot. —
Plin. 10, 56. Valer. Flacc. 2, 440:
— nsacrisfjne melnm servemus operlis.v
GoEz. — Saera baee bnc non pertlnere recte ccnsct
Miillerus (Etrusc. H. p. 131).
I^focturnusque] Memineruut Plautus, Paplnlus,
alii. GnoT. • — BIs quideni inducitur a nostro Idem
del nomen^ sed quum In omuibus tam edltis quam
scriptis Ubris lcgatur , rcpctitum cxpungere nou
audco, scd dlstlngucndum potius Inter utrumque
arbltror. Hcspcrum, quem PJautus (Anipli. 1, 1,
116) ct Statlus (Tbcb. 6, 240) a Grotio laudati
Innuunt, lioe loco InteUigi vlx possc arbltror. Vi-
detur eulm Mai'tianus ]\octurnum vel INocturninHni,
deum uoctis, volulsse, de quo consulcndus Taub-
maunus (ad Plautum p. 28 Ibiquc Varro). Suadent
certe liauc iiiterprctatiouem paido aule memoratl
opertanei dll. IVox eerte dea fuit auliquisslma (Ile-
slod. tbeog. 123. Orpli. bymn. 2. Pansau. 5, 18,
1. 10, 38. 3), quam et Latiui poi-tae cclcbrant
(Virg. Aen. 6, 390. 7, 138. 331. 12, 846. 860.
Ovld. mct. 8, 82. 11, 607; fast. 1, 455. Stat.
Theb. 1, 498. Senec. Ilerc. fur. 705. Manil. 5, 60.
Glaudlan. bcll. Gild. 213), quibus adde Ciceronem
(N. D. 3, 17) ct Ilygiuum (pr. p. I). Alius cjusdem
nomlnis deus Infra (§. 60) memoratur.
praediatus] Utitur hac voce Madaurcnsis phllo-
soplins Floridorum TV. Glossa: Praediatns, dives.
Grot. — Scnsus est: Jupiter scdcm c! domicUIum
Martiani Capellae lib. I. $. 46 93
taris. Juno ibi quoque domicilium possidcbat: Fons ctiam, Lympliae, Diique
Novcnsilcs. Sed de tertia regione unum placuit corrogari. Nam Jovis Secun- 47
uLiqiic liabct. Sed paniin abfiiit , quin correcturi Pacifcro vcl Pacatorc In niinils (v. Rasclie lex. nuni.
praediatiis ciitici (ad Appiil. 11. p. 102 Oud.) ;>r«e- 3, 1. p. 302). Addc Serviiim (ad Aen. I, 282) qui:
diliis rcponereiit. Quod in Vossiano codice seipii- ..Mars« inqiiit ..quuni saevit, Gradiviis dicitur,
tur hereditariiis nieruni glossenia csse ^idetur. Scd quum tranqiiillus cst, Quiriniis.n
corrigcnda crat apud Grotiuni P majuscula ct dc- Fons] Tonlis dci nicniinit Varro: itcm Ciccio
lcnda antc cam distinctio. Miillcrus taracn (I. c. III. dc natura dconiin: ..itaquc ct Fontis arain Maso
p. 129)pccHliarcm deum arbitratur, cHJus nomen for- ex Corsica dcdicavit.(( Et dc legibus 11: i.Eodcm-
tassc Prfleftjrt<Mm scribcndum essc conjccit^ tcmcrc. que ritu in co scpiilcbro, quod ad Fontis aras rc-
Quiriniis] In excusis exemplarlbus cst: «Qiilri- gcni nostruiii iVumam coiiditum acccplmus^^; in qiio
nus 3Iars Laris mllitaris. « Vctus codex liabet: "Qui- loco lcgeuduni meo qiiideiu judiclo ..in eo sepul-
rlnus Mars, Mars milltaris.(( Ita duo Martes siiit: cbro, quod prociil ad Fonlls aias rcgcm(( cet.
Unus pacilicus dictus Quirinus, qul in urbc tcniplum Fcstorum funlinallum uti apiid auctores, Ita et In
Labebat; alter, qul bcllls praeerat ct cxlra urbem calcndarlo vcterl incntio. Ghot. — Loeis laiidatis
tcmphim babebat. VuLC. — Fortc ..Qiiiilnus, Lar addc Ovidlam (fast. 3, 300. 4, 7o9) , Arnobliim
tutelarls.(( Vo\ck. (sp. crlt. p. 146. Arntz. misc. p. (3. p. 117), et Iiisci-Iptioncs apud Gruteruiii (37, 3.
208) — rVonnc autcm omacs L.ircs sunt liitclarcs? 94,4.6. 121. 1072, 7). E Guclferbjtanis Cortlus
A codlee Dresdensi omnino cxsiilant vcrba ..Larls qwidcm i^ois lcgit pro /'oMi,- scd Iioc pracfercudiun,
militarls. (( Iii aliis nianii scrlptls, ad niarglneiii librl quuni Lyuipbac sequautur.
Norlmbcrgeusis laudatis , lcgltur » Lar mllltaris. « Li/i»phaeJ Lyinpha Idem quod njnnpba aut aqua.
Quac quiim Ita sint, cquidcm codlcls, quoVulcanlus lufra^^. 928) »ij/myj/i WMm iiisiilac(( scrlbit proiAum-
usHS est, lectlonein praetull, tum quod infra (§. 50) pharum. Autlquam banc orthograpbiam esse Festus
legltiir: ..nam Mars Qulrlnus et Gcniiis supcrlus cl Scr^Iiis (ad Aen. 7, 377) doccnt. Inter rusti-
(hoc vldclicet loco) sunt postiiIatI((; tuin quod ..Lar coriim deos Lympha quoquc invocatur rVarro de
mllitaris(( liic legl neqult, quu:n Infra (§. 48) adcl- R. II. 1, 1. p. 14i. Gesn.). Rcposuit quidcm Gy-
tctiir, qHamvIs Grotius vlm el infenc ct mililaris ruldus (Op. p. 13) apud nostrum »rVynipliac((; sed
in familiaris ti-ansmutarc tcntef, non perper.dens sinc causa, ulsl ex libri allciijus auetorilate id fc-
tali potius in slngiilis domlbus, quam In coclo lo- ccrlt. IVamquc in lapidls quodam tilulo ctiam legllur
cum csse. Rectc igitur Gocziiis Vulcanianam le- Lijmpheis (SIuraL I. p. 298, 1), in aVio Ltjmphae
ctioncm in tcxtuin reccpit, slquldcm QiiiVeui nominc ct Nymphae (Griiter. Inser. 93, 1). IVcc solum Ovi-
signifieatur deus Romanis pcculiarls (Laetant, 1, lo) dlus quam sacpissimc Lympha pro Nympiia seripslf^
sivc Romulus (Fest. v. Curls. Ovld. fast. 2, 47o. sed Phaedrus ctiam (1, 4, 3) ..Lympbarum iit
Plutarcb. In Roinulo p. 36. Arnob. 1. p. 24); 311- spcculo« pro »In aqua(( posuit^ parlfer atque Ho-
Iltarls autcm Mars non solum In lapiduni tltulls ratliis (od. 5, 15, 16) et Propcrllus (3, 14, 4)
(Grut. o8, 4) Icgltiir, scd probc ctlam dlstinguitur voce nympha pro aqua utunfiir.
a MilicLio Martc (ap. Nonn, iu Dlonys. 5, 94) vcl Aovensiles] Vidcudus Arnobius sub fincm libri
94 Martiani Capcllac lib. I. §. 47.
dani, et Jovis Opulcntiac, Minervacquc domus illic sunt constitutac. Scd
omncs circa ipsum Jovem fuerant in pracsenti. Discordiam vero ac Seditioncm
tertli ailversus Paganos. Grot. — In codice Dres- nis causani uondum pcrspicio , nlsi cum diiplicl
densl leglUir nJovemilesn cum glossa absurda si oiriclo, in marl nlinlrum et laeubus fnnctnm esse
qua alia: » Jovcnsales, ]ioe cst saltatores Jovls!» ponamus, qnlppe qul ea de causa a Catullo (51, 5)
Yarro (dc L. L. 4. p. ra. 23) a Sabinis rcpclit No- etlam IVcptunus nterque appcllatns slt. Miillerus
vcnslles. Ai^nd Livium (8^ 9) invocat pontlfcx divos (p. 129. 159) ncqne Secundaniim Jovem neque
2Vove«si7e5. Qnare tenicrc Scaligcrus (ad Orph. Secimdannm Palcm c\pllcult, quod doicmus.
bymn. 7o, 2. p. 28o. n. 15 Gcsu.), ul arcbalsmum Jouis 0/>u/ejiY/nc] Qucmadmodum Gcnliis JoaI-
affcctarct, pro Jliisis I^'o\cnsilcs posnit. Scd de aiis CapcUac et Arnoblo dicltur, itcmque Junonis
natura Lornm dcorniu cliam sl oinnes legcris di- Gcnliis^ sle forte Jovis Opulcntiac dlcl vidcfur.
verse disputanfcs (Scrv ad Acu. 7, G78. .tSa'nob. 5. Aii ■>erum cst, quod clfafnr a Gyi-aldo «Jovis
p. 122 seqn. Canlcr. ad cund. p. 14. Elmenltorst. opuIcntli(, tnm qiiod Sccundanl praeccsslt, tum
ad ciiin p. 125. Salmas. ad Spartianl Adriaii. c. quod Gracci j]ia ftAovfjLOV ct Jt/.ii6lOl' divcrlnt?
li. Yoss. efyin. v. Novcni. GyraJd. Op. p. 20. GisoT. — J^ege Jiiuonis OpiiIeiiliae.\oyc.K. (sp. crii.
Miiller Etr. II. p. 84), inccrtiis nihilominus abibis. p- 80) — Apago! Bone Martianus Latine, quem
IIoc solum e Yarronc ct Llvio clucct , deos iilos Pansauias (2, 19, 7) Uia jt/.ov6iOV qucm enn-
indlgcflbus oppoul, undc a nmus potius, qnam a dcm esse ccnsco, qul Hcrmcti Trlsmeglsfo (cf. As-
ttovem vox, modo Laflnam pufcmus, dcrlvari pos- clcp. ap. Gyrald. p. 19o) est Jupiter I'liilonitis.
slf. Dc uovcnaiio nuincro diibltarc Miillerus quoquc E Pausania ccrfc nosfcr satis dcfendifur. Miillcrns
vldetur. igitiir (ji. 120) iiou dcbebat Jovem Opulenliae con-
Sccundani JbviV] A sccundis et f^Iieibns sue- vcrfcre In Opulenfiam Jovis.
ocssibus. YiLC. — Diibifo niim verum vldcrit. 32ihl Discovdiinii\ Frcqncns bujus dcae fit mentio
3Iai-tianus consulto usus essc vldcfur vocc SeciiH- (v. Ilomcii II. 4, 440. 18, S3o. Heslod. Ihcogon.
dani, nc ambigua SfCHJu/t pro ;)ro5/)er/ accipercfur. 226. sciif. Ilcrc. 148. lo6. Pausan. S, 19, 1.
Ita Infra (§. Sl) cftain Secundanus Pales lcglfur. Phocjlld. pocin. 71. Eunil annal. apud Serv. ad
Ccrte e Ulbus fratill)iis Jo^I proxiimis Noplunus Acn. 7. 622. Yii-gil. Aen. 6, 280 ct 8, 702. Scncc.
erat, terflHS Pluto. QuunKjuo Pluto Jupltcr Sty. Hcre. fur. 95. Yal. Flace. 2, 204. Sfat. Tbcb.
giusaudiat (Vlrgll. Acn. 4,658. Ovld.fast. S, 418), f>, 74. Pcfron. c. 124. p. 595. Burm. Ciaudlan.
qnld mirum IVcpfuno nomen Inditum essc Jovis in Riif. 1 , 30. Ilygin. fab. pr. p. 1 cf fab. 92 p. 147
secundanl? Scd lege boscc Stafll (Ach. 1, 48) Munck. Fulgcnt. myth. 5, 7. p. 119. Arnob. 11^.5,
■»crsus: p^ lfi>.). Heslodo auctore IVoclis erat filla: cur
«dcxtratwjuc secundi aufcm ad mipfias non corroganda fuciit, facile per-
Quod superest complexa Jo-.isn spicicnt, qiii mcminerint, quanfas haec dca turbas
qul sane rVeptunus craf. Obstat famcn, fateor, dcdeiit in nuptlis Pclci ct Thctidls^ quam quidem
quod inferioii loco (§. 54) IVeptunus vulgaii hoc fabcllain cxplicarc studuit Sallusfius pbilosopbus
nourinc adcitatur. Ciijus quidem reltcrafae adcitatlo- (4. p, 249 Gal.).
Martiani Capcllae lib. I. §. 47. 9o
quis ad sacras nuplias corrogarit, praescrtim quuni ipsao Philologiae scmper
fucrint inimicac? De cadcni igitur rcgionc solus Pluton, quod patruus sponsi
cst, convocatur. Tunc Lynsa silvcstris, Mulcifcr, Lar coolcstis, nec non etiani 18
inilitaris, Favorque ex quarta rcgionc vencrunt. Corrogantur ex proxima 19
Sedilionein] Nec Martianiis lianc pcr prosopo- cium post appcllat Viilcaniim (8. 49) allo profccto
pociam primiis fiiixit. Ccrte Ovidliis (iiict. 12, 01) scnsii. Hoc coiUra loco ilhim notaic viilctur, qui
ausam liclioni pracbuit. Pro coirotjarct rcposui infra (§. 889) "Lcuiuius fabrilium tautuni opcrum
Drcsdeusis codicis aucloritatc corrogarit. sollcrsn coguoiuiiiatur.
praesertinij Lcctioncm npraesertini quum ipsac Lar coelestis] Frustra liunc alibl quacsivi. Quo-
(Discordia ct Scditio) Pbilologiac" e Monaccnsibus niam autcm pcrmuld crant Larcs (8. 84 not.), po-
(B. C. D. E.) iii te\tum rcccpi. Grotiiis praesertim- tcrat nostcr loco nobis jam ignoto Coelestem Larem
quc: Basilcciisis ct Vossianus (.ii-utz. mlsc. p. 208) deprcbcuderc, vcl poelica licentia fingcrc. Quumque
fiierunt: Rcicbcuaucnsis ipsi. Larcs et Geuil sacpc confundantur (infia 8. 54
palruus sponsi] Mcrcurii videlicet, qiii Jovis, nol.), Coeleslis illc Lar forsan idem esl, qui in
Plulouis fratris, erat liJius. lapidiim titulis (ap. Grut 109, 8. 602, 4) Coeli
Xi/Hsa] An nouLympba? cujus meuiiiiit Varro Gcnius audit.
Lib. 1. c. 1. dc rc rustica. IVcqiic tc movcat, militaris] Forsan »ncc non ct familiaris<' GnoT.
quod supra dixerit »Lympbac«j miilta ciiiiii liic — Cuui Grotio legeudum fatniliaris. \oyCK. (sp.
dcoriim vocabiila aliquotiens repctita. GnoT. — L'uus critic. pag. 14G) — Familians , quod mibi sese
quidem Cantabriglensis codcx Grotii coiijccturam probarct, si auctoritatc librorum firmarctur. Goez.
lirmare vidctiirj scd in tcxtum bauc Icctlonciu re- — Scd obiitus vir doctus crat, supra (§. 4G) a se
cipcrc cquidcm iiou aiisus sum, quum epitlicton ipso pro Lar mililaris rcpositum fuissc 9Iars 7nili-
silvestris sit additum ct in codicibus Mouaccnsibus iaris, boc igitur loco Lareni tHilitarem rctineri posse.
(C. D. E. G.), qui cum Basilccnsl iiHsa cxbibcut, naiid eiilm video , cur Lar militaris lingi ncqui-
glossa sane antiqua bane «hesliarum deam« iulei- vcrit, quum vcl Jovnn militarem (ap. Appulejum
pretctur, quo adducor ut credaiu , scboliastaiu a dc mundo p. 371 Oiid.) fictiim fuissc lcgamus, ct
Gracco P^vy^ noiucn rcpctiisse. CouCrmatur baec Lar ctiani hostilis (Alcxand. gcn. dlcr. 5. p. 142)
coiijectura Vossiauo codlcc, lu quo L>jn.\a (Arutz. ct permarinus (Liv. 40, 32), quorum utcrque non
misc. p. 208) et Ilugiano , in quo Lin.xia legitur. nisi militaris esse potiiit, reperiantur. Meram Grolii
Multos ccrte uostcr » silvlcolas « dlvos statult, no- coiijectui'am Mullcrus (p. 130) reclpere non dcbcLat.
miuibus taincn coruni practcrilis. Ccrte Iloiucrus Favorqtic] Favorcs qiildcm tam fortunac quam
(bymn. 17, 24) Paul, qui silvester sanc dcus cral, fati cclcbrantur a poetls (Lucan. o, C06. 7, 705,
lyncis pellcm tribuit. Jure igltur, donec ccrtiora 8, 21); sed dcum lioc nomine laudatum nondum
rcpcriantur, viilgata scrvanda lectlo est. obsex"vavij quiii ipsam etiam voccm favor novam
Mulcifer] Ex Festi etymo a mulcendo ferro pc- esse credcbat Clccro (Quluctll. 8, 5, 54. p. 259
tlto, quod Martiauus approbassc vldctur. Paulo Spald.). At si quis cx ingcnio aliud rcponcre nomen
96 Martiani Capellae lib. I. §. 49.
transcursis doniibus conjugum regum, Ceres, Tellurus, Terraeque pater Vul-
50 canus, et Genius. Vos quoque Jovis filii, Pales et Favor, cum Celcritatc, Solis
>oluerIt, nll tamen proficlet, slquidcm, ut locum num (7, 13) detim aeternalem, in aliis inscriptio-
taceam supcriorem (§.4S), ubl abesse poterat Favor, nibus (Rcincs. p. 24J». n. 293) Gentitm aeternalem
non hic solum , sed bis practcrca (§. HO. S3) redit. appellatum lcgimus. Scd silentio haud praetcreunda
TeUitrus] Vulgaris haec lectio , quam unlus in codice Huglano lectio uniits pro Geniiis , quae
Dresdcnsis codicis auctorltatc iu Telliis mutare co quldem aliter delcndi ncquit, nisi ab et unitis cora-
iniuus ausus sum, quo plurcs dii aitcipllis gcncris ma lioc inclpiamus, voccmquc ad Jovis refcramus,
sunt, maximc anlem Torra, dc qua Varro apud quod tamcn minus placcblt. Cetcrum dc Genlls iu
Auguslinum (civ. dcl 7, 23): «una cadcniquc Terra piimls dlsscrucruut Baitliius (ad RutU. 328 Alm.
hahet gemlnam vim, ct masctilinatn , quod semiua slve in advers. p. 2448 scqu.), Maiinius (fratr.
producat, ct femininam, quod reciplat atque nutriat: Arval. 11. 3G9), Dalheus (dc Geniis vet. In Martini
unde a vi feminae dictam esse Telltirem, a vl mas- thesauro diss. II. p. CO), Baudelotlus (util. des
cull re//?<monem..( Tclhimo igitur idem essc vldetur, voyag. p. 218), Graevlus (In thcsaur. YI. p. 328
qui a nostro Tellurus dicltur. Servlus (ad Aen. 1, sequ.), Moutfauconius (in ant. cxpl. I. p. 31G), Lin-
169) intcr Tcnurem et Terrain hanc essc dlffcren- dcnbrogius (ad Ccnsor. dc dic nat. c. 3).
tlam statuit, ut TeiTa ipsuin sit clcmcutum, Tellus Fales\ Illa sivc dca, sive deus (Serv. ad georg.
Tcro dea; cujus effiglcs in monumentis exstat anti- 3, i. Sliillcr Etrusc. II. p. 88), In cujus honorcm
Muls (ap. Miirat. I, 52. Graev. X. G23. Choul. 118. antiquisslma festa Palilia cclcbrata, ct a quo ccrfe
M. A. V. 1\. 33. BIc 37, lo. et In Museo Flo- distlngucudus allus videtur, qui paulo post (§.51)
rent. IV. 43. 44.) Cf. practcrca egreglas ejus lau- coguominc Sccuudani appellatiu-. Quo autcm pacto
dcs apud Statium (Theb. 8. 503). Jovls filius dieatur, juxta cuiu ignailssimis Ignoro
Vtilcantis] IVon faber illc, qucm modo nomlnc (v. tameu Arnohlum 3, p. 113. 125, 12.^, ct Miil-
Mulclferl, et supra (§. 7) Lcmuii induxit; sed iguls lerum p. 89).
(Acclus ap. Jlacrob. Saturii. 6, 5), unde Terrac Favor] Vide supra (§.47). In Cantabrigiensl
patrem eum nominat. Ovldlum (iiiet. lo, 239 scqu.) codlce pro Favor scmpcr Fabor lcgitur cx solita
et Stoieos (ap. Clc. >'. D. 2, 24) secutus prlmum ilKirum llterarum pcrmutatione. Quodsi Lahor Indc
elementum (§. 758) ignera diclt, e quo aer, aqua, lcgcremus (conf. §. 143), ejusdem vocabuli iteratio-
tcrra. Parltcr Varro (L. L. 4. p. m. 20) teiTae pa- ncm vitarcnuis.
trem Igncm, matrem aquain uiineupat, et paido post Celeritate] Gyraldus (p. 13) vult Celebritate^ quo
(p. 23) »ah iguls jam majore vi Volcanus dlctus.« 3"™, equldcm iguoro. Ut Veritas ah aliquo veterum
Pluribus hac de re alio dlsserui loco (in pahxeogT. poi^tarum (Gell. 12, 11) Temporls filia dlcta esl
rV. §. GG9). (cf. ct Phit.qu.Rom. 12, p.2GG), Ita Celerltas Solis,
GeMiM*] Prlnclpalis forsan , qui inter Dcos sc- cujus «coiiversionis, ut ait Clcero (Tusc. qu. 1,
lectos rcfcrtur (Augustln. de clv. del 7, 2) et pars 28) celeritas tanta , quanta cogitari non possit.o
unlvcrsi dlcltnr, qucm in Lipldis quodam tltulo (Uel- Unde Argc venalrlx, quum cervum scqueretur, cervo
nes. p. 183, n. 165), pariter afq-.u; apiid Argusfi- dlxlsse rcrtiir : »Tu licet Solis cursum scquaris.
Martiani Capellae lib. I. §. 50. 97
filia, ex scxta poscimini. Nam Mars, Quirinus et Gcnius supcrius sunt
postulati. Scd etiam Libcr ac Sccundanus Palcs vocantur ex scplima. 1'raudem ol
quoque ex cadem post longam dcliberationcm placuit adhibcri, quod crcbro
ipsi Cyllenio fucrit obsecuta. Octava vero transcurritur, quoniam cx eadem 52
cuncti supcrius corrogati, solusquc ex illa Veris fructus adhibctur. Junonis 53
famcn te conscquarK (Ilygln. fab. 205); nostcr au-
tem mfra (§. 76) pennata ipsl vcstigia tribult. In
Zoroastri ctlam oraciills (162) ra^v.g rjEXiOQ
dlcltur.
Secuuilanus Pales\ Ut supra Secnndanum Jovcm
dixlt. Palls masculi mcralnit Arnoblus: Gcnium Jo-
vlalem, ait, ct Palcm, scd non IUam fcmlnam,
quam vulgaritas acciplt, scd mascullnl ncsclo qucm
generis mlnlstrum Jovis ac >illlcum. Et Scrvlus:
Pales autcm, ut dlximns, dca cst pabuli, quam
alil Vestam, alil matrem dciim volucrunt. Ilanc
autem fcmlnino gcncre appcllat Vlrglllus, alil, inter
quos Yurro, mascullno. Gnox. — Loci a Grotlo
negllgentcr lauduti sunt apud Arnobium IiI)ro tcrlio
(p. 123 5 conC H3, 12o) ct apud Scrvlum ad gc-
orgica (3, 1). Plcriquc certc Romanorura scrlplores
Palcm feminini gencris ajunt (Virg. georg. 5, 1 ; ccl.
S, 5a. Ovld. fast 4, 722. 729. 776. TlbuII. 1, 1,
14. 2, JJ, 28. Columclla 10, 4. riorus 1, 20 f.),
sed Servil vcrba nullam admittunt dubitatloncm. Co-
pulam et ante Palcs Gyraldus lial)ct, caquc ad libri
IVorlrabergensis marglncm, c Vossiano fortasse co-
dice (xVrntzen. misc. p. 208) adtllta cst; in Dres-
dcnsi ctiam Palesqtie, quod idem, legitur: ego vero
viilgarem sccutus sum Icctioncm, siquidcm nomen
Secundanus solum \ix quisquam interprctarl poterlt.
Iste contra Palcs eo magis superlori (§. fJO) oppo-
situs esse vidctur, quod infra (§. 425) Palcs inter
deos minores rcfertur, qui itaque idcm Secunda-
nu3 csse potest.
Fraudem^ Graccls hacc 'AjfaTT], filia crat IVo-
clis (Iles. tbeog. 225), cadcmquc a Romanis ctlam
Frandis nomiue mcmoratur (Cic. IV. D. 3, 17) vel
Laverna dicla cst (Ilorat. cplst. 1, 16, 60) quac
fraudlbus praeessct (xirnob. 4. p. 143j add. Camdcu
praclect. acad. p. 673. 677. 678).
tjiiotjitej Vulgo quippe. Illud, quod jam Von-
cliius coujeccrat (sp. erlt. p. 80), consentiente codlce
Bodlcjano prlmo reccpi.
• CijUenioj Ita Ainobius (IV. p. 143) quoquc »La-
vernam cum Mcrcurlo slmul (raudibus pracsldere
furtivisd ti-adidcrat. Conf.Horallum (od. 1, 10, 7).
Veris frtictiis] Adco obsciirns istc deus cst, ut
praetcr Dlartlannm nemo cjus meminerlt. Alius F^e-
fis deus est, qucm Mercurium esse nostcr supra
(§. 27) docucrat. fer ab Ovidio (mct. 2, 27) cl
Appulcjo (wct. p. 744. 745) ctiam per prosopo-
pociam quasl numen inducitur. Cujus fi-uctus qunni
florcs slnt, Flora intclUgl possit, qulppe quae »sc
Fere sempcrfrui« apud O.^Idium (fast. S, 207) prae-
dicct. Scd masculinum gcnus intcrprctatloncm Itanc
rcspuit. Vldc Igltur an ex Etrnscorum antiquitali-
bns ille forsan explicarl possit? Ccrte apnd Lau-
rentlum Lydum (Mcnse Pcbr. 20 p. 170 Roeth.)
Anyslus docet » ^efiQovov Tov xaTccj^i&ovcov
ELvai TTj Qov6y.CL>v (pcovrj, %cd ■&EQccitevs6^ai,
jtgog Tcov AovjteQxcov vjteQ eJtLdo^ecog tcov
'ACCQJtcov. " Subtcrraucmn dicit , codem jurc, quo
Proserplna dca infcra cst, et tamcn, ut Martlam
verbls (§. 81) utar, »frugcm exposcenfibus trlbuit.»
Ita et Fcbruus ille, quia sub fcrra omnla praeparat,
ut fructus crcscerc possint, id quod praescrlim in
13
98 Martiani Capellae lib. I. §. M.
54 vero hospitae Genius accitiis ex noua. Neptune autem, Lar omnium cun-
UlJs rcgiouibus jam Fcbruario mensc Ccil constat,
f^erts fructus a Martiano appcllarl ccrte potuit.
Scd mellorcm fortasse cxplicationem legercmiis, si
cam noblscum communicarc placuissct Miillcro (iu
Etrusc. n. p. 130).
hospitae] Lcge sospitae. Ejus fi-equcns apud
anctorcs mcntlo. Cultam iunult Clccro cum pclle
caprina, hasta, scutulo, ac rcpandis calceoHs. 3Ic-
mlnit aedis Junonls Sospltac Livius, (piani alt Ro-
manis et Lanuvinls fulsse comnnmcm. Monifus sum
ab amico , assentlrl P. Colvlum. IVotandum auteia
bic, quod deorum Genll mcmorantnr, ut In Illa
tabula antltpia: »GcnIo numinis fontls. Scr. raon.
Cliryseros Cacsarls nostrl llb. Gangala.» Et Iii alia:
uFonfis Agluccs Genio B. P. Occllui P. S. T-
Alcxis Aqucegus. V. S. L. M.« Grot. — Adco
placuit bacc GrotH conjccfura Goczlo, ut non so-
lunj fuissc Junoncm Sospltam locis c Ciccrone (N.
D. 1, 50) ct Livlo (8, 14) demonstraret j sed in
contcxtum etlam reclpi Sospitae pro Hospitae inter
corrlgcuda ad calccm cditlonis suac juberct. IVullus
codcx Sospitae bal)et, unus tantum (Arntz. misc.
p. 208) hospitio, quam tamcn spcrncndam essc le-
ctionem patct. Scrvavl equldcm communcm, quam
glossls antlqulorem esse Hquet, quod bac IUustra-
tlonis causa addunt:»quac dat jura bospltalltatls.n
Quodsl pcrpcndisscnt vlrl doctl illud hospita , slve
hospilalis, slve hospitus commune fere dcorum fuisse
cpltbcton (Pollux 1, 25. p. lo) atquc bospitalium
dcorum a Romanis scrlptoribus saepc mcntioncm ficrl
ct tam Vcnerem (CIc. pro Cocl. 21) qnam Minervam
(Pausan. 3, li f.) et Jovcm (Id. I. c. llom. Odyss.
9, 271. Ovld. met. 10, 224. Cic. dc fm. 5, 20;
pro Dejotaro G5 ad Quint.fr. 2, 12. Appulcj. dc
mundo p. 5375 met. 5. p. 224. 7. p. 477 Oud.
conf. Vlrg. Acn. 1. 751) hospitales dlci, Martiano
ccrte Ycniam dedlsscnt Junoncm slmlll cognomlnc
dccorandlj praescrtlm sl apiul cundem nostrimi
(§. 81) leglssent, Ncptiml ctlam conjugem hospitam
appcUari.
Genius] Diis quoquc suos Gcnlos adscrU)! e
monumcnfls patet (Reincs. p. 122. n. 80. Marinl
fratr. Arv. 11. p. 508 5 add. notam ad Infer. §. 92).
Lar omJUHi»] Quasl generalls compugnanlia re-
runi, qula ignis aquae rcpugnat , et terrae gravlfas
lcvltatl aeris. Gloss. — Vldctur Larem cnnetalcm,
dccifXOVa Jtayxotvov, famillarl opponcre. SIc allbi
uct gencralis omuium pracsul, ct spccialis singnlls
mortallbus Genlus admovctur. « Vlde quae ad Ono-
macrltum. Gnox. — Locus nosfrl laudafus a Gro-
tlo llbro sccundo (§. 152) Icgitiu-: vcrumquc est
Gcnios ac Larcs sacpenumcro pro iisdcm accipl
(Mlnuclus Fclix 5. Censorln. 5, 2. Lactant. 2, 14.
Appulej. de deo Socr. p. 132 Oud.) ; cf. Lud. VIvcs
(ad Augustln. 7, 15), Fabrcftus (inscr. p. 72), Mont-
fauconlus (ant. cxpl. L p. 51G. 520). Et licet re-
pugnarc videantur quidam lapiduni tlfull (ap. Gru-
tcr. lOG, o. 107, 7. Boissard. IV. 157) dedicafi
nGenio Larum Angustorum«; In iis taracn Larcs
pro domibus accipiendi sunt, imde iidcm ctlam
Genii focorum ab Arnobio (4. p. 150) dicti sunt.
Alia contra inscripfio (ap. Blancb. in raarm. Crcni.
p. 51. a) : »FeIicitatI, Larl viali , et Gcnlo Ioci«
illam Gcnlorum ct Larum confuslonem probare vi-
4etur. Qul culm in bac atqne apud Plautnm (mer-
cat. S, 2, 24) cst »inr vlalis«, idcm in allls in-
scriptionibus (Rciucs. p. 247. n. 299) »Genius vi-
arum» audit. Quodsi igifur confusos a Ycfcribus
cssc Larcs ct Genlos statuerls, mlnimc Marfianum
induccntcm Larera universalem mlrabcris. Etenlw
non solura varlos ct multipllccs fulsse Lares cx a»-
tiquifafc cognovinius, utpofe Agresfcm, qiii ctlam
Martiani Capellae lib. I. §. o4. 99
ctalis , ac Neverita, tuque Conse ex dccima convcnistis. Vcnit cx altcra oli
Rnralis, Compltalcs, Domcsticos, qiil ct Famillarcs, lectifiiicm ]\everita firmarc vidcliir. Goez. — Sed no-
Grundulcs, Ilostilcs, Militarcs, Pcrniarlnos, Prac- mcn inaudltunr nc(]uc idcm, quod reuerew/i«l Au-
Stitcs, Publicos , Salutarcs, Vlalcs; scd ctiam in- daelores quam cgo, pro i>eueri7a fortasse /{eueriVam
Mumcros Geiiios fictos fuissc notum est, adco nt suLstituIsscnt^ et tale quid jam Vulcanius In mentc
Prudcntius (c. Symui. 2, AAi) scrihcrct : liabuissc vidctur. I\cc dcum tantuni Timoris fuisso
>icur Geniiim llomae mihi fltujitis nmnn, Virgilius (Acn. 9, 710), Ciaudianus (in Ruf. 1,
Qtium portis , domibtts , thermis , slabulis, soleatis 54) et Augustinus (cpist. ii) tcstantur, qucm Lace-
Adsitjnare suos Genios : per^tie omjiia metnbra daemonlos coluissc Plutarchus (In Clcom. p. 808)
Vrbis, perque locos, Getiiorum millia multu docef; scd femlnlni ctiam generis deam Paventiani
Fintjere, iie propria, vacet antjulus ullus ab apud Augustinum (civ. del 4, 11) invcnlc-, Quum-
uittbra ?v quc Plularclius monucrit , nbl mclum , ibi ctiam
Sic Scrvius (ad Acn. t>, 8o et 9i>): «IVuUus cnim reveretdiam cssc, ct Servius (ad Acn. 7, 527) tra-
locus sine Gcnio cst« ct Fcstus: bAJII, inquit, Gc- didcrit » ^'eHeratjoui* Plutoncui patrcm cssc«; pro-
unuu esse putaverunt unlus cujusquc loci dcunua bavcrls deam ab Ovldio (fast. S, 25) Ileverentiatn
Quibnscum conspirant etiam monunicnla, iu quibus dictam candcm a nostro quoquc appcllari. Attamen
multifaria obvia sunt gencra Gcuiorum, ntpote vulgalam nou ausim nuitare lcctioncm.
Actcrnalis, Boui, Caclii montis, Ccntiu-Iac , Ci- Co/we] Consnm a Neptuno distlngult; non vcro
vitalis, Coborlis, Coloniae, Excrcitus, Foutis, Ausonius, qui canit: iTum Jovls et Consi gernia-
Gubcrnaloris, ILstoriae, Horrcoriim, Jovialis, Jo- nus Tartarcus Dis.« Itcm: «Cacnida convcrtit pro-
vls, Jovis Stygii, Junouis , Laruiu Augusloium, les Saturuia Consus.u Memlncre Dionysius, Varro,
Locl, Magni, Muuieipii, Pacifcii, Plutouis, Populi, Augustinus, Servius: sed et Livlus ct Plutarcbus
Priapl, Principis, Publiei , Roiuani populi, Sancti, Consualia uominant fcsta, quae celcbrala, ul fallorj
Scuatus , Soumi, Tbcatri, Tbcsanrorum , Viarum. vigcsimo priuio Angusli, itcruinqiie dceimo quinto
Vidc igitur, an Cuiictalis Lar forsan ille sit Ge-' Dcccmbris. Pro Capclla glossa vcstus : BConsorcj
nius anliquissimus a Varrone (ap. Augustin. 7, S) viico TrjS "J.6LdoQ« Grot. — Conse liabcnt priorcs
iiitcp dcos sclcctos rclatus, qiii in lapidis ctiam cdilioncs et multi c libris scriptls, codlccs ctiaui
titulo (ap. Rcincs. p. 185. 163) nomine Genii dei Monaccnscs quatuor (B. C. D. E.). Alii exbibcnt
dccoratur, ct qucin pracposltum csse statucbant ac Cosse , quod faeilc iutelllgcs, modo brcviatac scri-
vim haljcre omniuin rertim tjiijnendurnm (Anguslin. ptlonis vocum qualis consitl cct. mcmincris. Fortassis
7, 15). Cunctalis enim a cunctus dcrivanduin, uoii ad euudem dcum etiain rcfercnda inscriptlo est
a cunctari. «Cososo deo« dcdicata, liect Rcincsius (p: 121
ac iVeiieriio] Dca tlmorls vel rcverentiac. Vctlc. n. 84) locale numcn intclligat. Quoniam autcm
— Alil pleiique librl Ncrita. Forsan Nerina pro scriptorcs vetcrcs omnes Cansum appcllaut, boc no-
Nerio, ut Gcllius 1. 15. c. 21, vcl Ncrine pro mcn omnino crat praefcrendum. Consiliorum dcnm
Nereides, nt opportune IVcptimo jungautur. Glossa fuissc pcrhlbcnt (^^arro L. L. li. p. m. Sf. Icstus
tamcn »iyeyeri7rt, revcreatiae dea.n Grot. — Glossa vocc Consualia. Dionys. Ilalic. 2. p. 100 Sylb.
13 *
100 Martiani Capellae lib. I. §. 55.
Fortuna et Valitudo, Favorque, Pastor, Manibus refutatisj qiiippe lii in con-
cl al> co sua Labens Plutarcli. in Ronmlo p. 2o. Pastor) ct Maulljus i-cfutatis.d Probc: nisi forte
Auo-ustin. 4, II. Arnob. 5. p. 115. Adil. Ovid. fast. Pallore scripserit 3Iartianus, quod propius abcst
5, i99.Tcrtull. ad nat. 2, II'-, dc spcctacul. i>). a vetcri scu invctcrata scriptura. Et Pallorcm. ct
Inpriiuis uotatu digna inscriptio cst, (juam in circo Pavorem, dcos fuissc, ncnio cst qui ncsciat. Gnox.
effossam Tcrtullianus prodit, bujus quidcm tcnorls: — Quo cx codice Gyraldus lcctioncm illam ba-
• Consus consilio , 3Iars ducllo, Larcs comitio (vcl buerit, incertuui cst: equidcm in nullo cam rcperi.
ut Salmasius ad Solin. vult ucolioi' al. «Coiiou Scd ct Grotius ipsc yulgarcm lccfionem invctcra-
MfiU. Eti\ II. 94. n. 51.) potcntcs.« Plurimi qui- tam essc fatetur; quaproptcr nibil ausus sum mu-
dcm IVcptununi cquestrem cundcm qucm Consum tarc; pracscrtim quum ;jos.'oj' illc i>'o»mM« csse pos-
csse afUrmant (Liv. 1, 9. Scrv. ad Acn. 8, 656. sit, uon quidem lcgislator (Cic. I\. D. 5, 25), scd
Auson. Eid. 12. monosyll. Dis. Epigr. 69, 9. Ascon. aitb Trjg vo/x-^g, ut Scrvius ad bosce Virgilil (in
in Cie. Vcrr. 1, 10. Ilicron. in vita Hilar. c. 16); Georg. 3, 1) versus, ad quos rcspcxisse Martianus
Diouvsius autem Ilalirarnassensis tradit, alia opi- vidctur, coguonien illud iiitcrpretatur :
iiiouc statui «ludos quidcm cqucstrcs IVeptuno fieri: • Je (jnotjtiej, magna Pales, et te , memorande,
aram vero sulitcrraucam positam Gcnio cuidam, canemus,
cujus nomcn profcrrc ncfas sit, daljXOVL aQQi^Xco, Pastor ah yfmphyso.*
occultoruui consUiorHm duci ct custodi.» Attamcn non rcpugnabo sl quis Pana malncrit in-
Forluna^ Difficile dictu cst quacnam bic intcl- tclligerc , quippc qucm Homerus etiam votjt.COV
ligl dcbcat , scd verlsimlliter antiquisslma , quippe ■d-sov appcllarit (add. Pausan. 8, 58, 8). Quin
cui jara Scrvius Tullius fauum prope Tiberim extra etiam fatcor Ulud rjuc voci Favor adjuuctum Gyral-
urbcin dedicavcrit (>'arro dc L. L. 5. p. S3 f), diauae lectioni faverc. Culquc mc audaciorl liccblt
ct cujus in bonorem quotanuis festum celebratum In textum rccipcrc »Pavorc ct Manibus rcfutatls.*
fucrit (Ovid. fast. 6, 775), vel ca. ipiac dlcta cst Ego vcro judiiium meum suspeudo.
puhlica Fortuna (Ovid. fast. 4, 576. P. Victor In Manihus refutatis^ Id cst; diis infcris repulsis.
iirb. rcgione 6.) sive popu/t Fortuna potcntis, cnjus Vixc. — Jlale, si quid vldeo. Dcos enim inferos,
fcslum IX Kal. Jun. in Kaleudarlo (Curm. ad Ovid. Plutoncm, Vejovcm, ucutlquam repulsos sed potlns
fast. p. 262) notatur. adcitalos fuisse ex Ipso Martlano Uquet (§. 47. o9).
Falitudo] Quamvis bonam intclligendam csse, Manibus autem, Appulcjo tcste (de dco Socrat.
quac saepe Ilygicac vcl Salutis deac nominc In- p. li>5 Oudcnd.), non nisl i)bonorIs gratia dei vo-
venitur, conjcceris, supra tamcn (§. 4o) Salus dca cabulum additum est«, quum Inccrtum sit, »quae
jain adcitata crat. Restat igitur ut ad dupliccin vcrbi cuique eorum sortitio cvcncrit, utrum Lar slt an
valeo sensum resplciens Martianus faliludinem de- Larva« quippc, inquit, »tantum eos dcos appcllaut,
am, qnasi validam, finxcrit pro illa, «piac numinc qul ex codem uumcro jusic ac prudcntcr vitae
Falentiae apud scriptores (Solin, ab init. c. 1) cnrriculo gubcruato, pro uuiuinc postca ab bomini-
parlter alquc in marmoribus (Grut. 2, 12) legilur. bus proditi, fanis et caerimoniis vulgo adveituutur. •
Pastor] Gyraldus citat: «Favonpc, Pa>orc (pro iVnccps igitur Maniuiu appellatio csf, quia luccrtum
Marliani Capellae lib. I. §. 5G. 101
spectum Jovis non potcraut advcnirc. Ex diiodccima Sancns tantummodo 56
evocatur. Fata vcro cx altera postulantur. Ceteri quippc illic dii ]Mauium o7
demorati. Ex bis scptcna Saturnus ejusquc coelestis Juno conscqucuter acciti. 08
Vejovis, ac dii publici tcr quiuo cx limito convocantur. Ex ultima rcgionc oO Gi)
est, Lonl an mall 1111 slnt fnturi. Undc idcm Ap-
pulejus (llorid. p. o7 Oud.) Pythagoram ait a Bracli-
uianis in India didicisse «quot partcs animl, qnot
vices vltac, quae diis Manibus pro nterilo stio cni-
qiie tormenta vcl pracmia.» Dc nominc ipso conf.
Miillcr (EU-Hsc. II, p. 9i>).
non poierant^ Cur mancs a Jovls conspcclu
removcanlur, Lacc cst causa, quia Jnpitcr actlicr
(§. G7. 149. 150) vel ccrtc supcrior acr cst,
Mancs autcm iu infcriori tautum acrc vcrsantur
(§. 1G2).
iSrtHci/s] Dcus , qul sanclt ct confirmat res.
VrLC. e glossis. — llcrculcs Sabinornm. Sic Ar-
nobius: »At Ilcrculcs Sanctus dcus.« Sanctus
cnim, Sangus, ct Sancus Idcm sunt. Grot. —
Malc -ij-nobli locum (L. 4. pag. I4i>) huc rcfert
Grotlus; mcllus Goczius Ovldlum (fast. 6, 213)
et Tertulllanum (ad nation. 2, 9 f.) laudaf; sed
nbcrlorcs adlrc potcrat fontcs (Liv. 8, 20. 52, I.
Fcst V. Pracdia. Dion. Ilallcarn. 1. II. p. 113 j IV.
p. 2S7 Sylb. Sil. ItaL 8, 422. Propcrt. 4, 10,
74. Lactant. 1, 15. Augustln. dc clv. dcl 18, 19
iblque Viv. Varro L. L. 4, 40. Plin. 8, 48, 74.
Grut. Inscr. 9G, 5 — '8, et prae omnibus A\A. Ma-
nnt. In Grut. lampadc FV p. 173). Evocatur pro
devocatur c Dresdcnsl codlcc reposui.
Fata] Dc Fatls, slve Parcls (GelL 3, 16),
docte dlsscrcndo utlum noLIs fcclt Spanhcmius (nu-
mlsm. II. p. 639 scqu.). Itcrum Itcrnmquc eorum
mentloncm facit noster (§. 89. 3G0. 753.).
ceteri] Scasus cst, ci altera , n'mirnui quac
duodcciiiiam sequcretur, (crlla dcciuia rcgione non
nisl Fata postulata cssc, quuni rcliqui Iii ca 'Dil
Mauium csscnt, quos Jovis In conspcctuin vcnirc
non posse (§. iio) iiostcr dlxcrat. lunuincrae le-
giintur inscriptioncs nDis Mauibusn dicatac, Id quoil
probc advcrtlt Priiclcnluis (c. Syiniu. 1,402; add.
supcrior ad §. o not.). Graccl Vjro^Soviovg eos
vocant (Apollodor. 5, 10, 2 f.) sivc %arcc;(do-
vlovg (Sliab. o, p. 244; 7, p. 277). ProLe 3Ianc3
a Supcrls dlstlugult Vii-gilius (Acn. 10, 54; 12,
G4G. 647).
CA'] Ouiiscrat Lauc partlculam Grotius , quain
e codicibus Monaccnslbus (B.D.E.) supplcvl.
ejnsqiie coelestis Jiino] Qula Saturiil crat Clla:
undc iiotissuuum cjus nomcn Safurnia (Ovid. mct.
4, 447. 463. 5, 530; fast. 5, 235. 6, 507. Vlrg.
Aen. 1, 25 cct. Silius 2, 527, 3, 711. 9, 296.
14, 4G), quod apud nostrum (§. 727 f.) ctlam et
in Lqiidum titulis (Grut. 89, 3) lcgitur. Coelestis
autcm cognoininatur, ut ah Inferna (^irg. Acn. 6,
158), ^iverna (Ovid. mct. 14, 114. SIl. 13, GOl),
sivc Stijijia (Stat. Tlicb. 4. 526, Appidej. met. ij.
p. 763 Oud.) distlnguatur,
P^ejovis] Mcniinerunt cjus Clccro (IS. D. 5, 2i),
P.Victor (urb.Rom. rcg. 8), et Plliiius (IL N. IG, 40,
79). Quantopcre autcm In dcscribcndo co dis^^en-
tlant vetcrcs, cx eo patct, quod alil (GcU. 5, 12)
cum noccntcm ct sagittis ai-matum , alll (Fesf, v.
Vcscull p. 589 Dac. Ovld. fasf. 3, 430. 437.
440) juvcnem et incrmem dicunt, mirorque doctos
Ovidil interpretcs, qul Iflmc contradictloncm nc
vcrbo quldcm attigerlut ; unde omnino Gronovlus
ad GelUum (p. 402 Cour.) confcrendus. Scd aperte
102 Martiani Capellae lib. I. §. GO.
61 Nocturnus, Janitoresque terrestres similiter advocati. Ex cunctis igitur coeli
regionibus advocatis diis, ceteri, quos Azonos vocant, ipso commoncnte Cyl-
Martianus infra (§. 1G7) nVejovcm, Vcdlum, Di- mentlnum ct Llmam cnstodlam liminimi gercrc et
tcm ct Plutonem unum cundemqne essc« docct, Janilorum olfieia sustlncre.» Sed accuratlus An-
praesitliumquc liabct non solum in monumcntis a gustinus (de civ. dci 4, 8) inqult: «Unusqnlsque
Gronovlo allatls, sed in devovendi etiani fornuila domui suae pouit ostiarium, ct qula liomo cst,
a Macrobio (Sat. 5, 9) prodita, cujus prima vcrba omnlno non sulBcit. Trcs igltur dcos posucrunt,
sunt; iiDIs. Patcr. Vcjovis. Manes.n Forculum foribus , Cardeam cardini , Liuientinum
publici] »Deos publicos» Varro (ap. Angnstin. limini.« Confcr Ovldium (fast. 6, 127). Uos igltur
7, 17) csse alt cos, nquibns Romanl acdes dcdl- nostcr uno tetTestiium Janilofum nomlne compre-
cavcre, qnosquc plurlljus signis ornatos notavcre.o beudisse vldctur,
Eosdcm inscriptioncs ctiam produnt adbuc cxstantcs .^zotios] Qui intra zonas, sivc scdecim has
(Grut. inscr. lOC, 2, 5). regiones non babitant. Vixc. — Azonorum mcminit
iyot'.'«rHiM] Dudum Nocturni mcmlncrat. Ilic Scnius ad illud Virgilii:
itaquc loco non suo qnanlocius crit dcjicicudus. ujn medio focos et dis commiinibus aras.i
Lcgc: »Ex nltima reglonc Forcnlus , aut Foricu- »Dii, inqult, communcs sunt, nt aliqiu dicunt,
lus. " Vide Augustlnum dc clv. dci L. 4. e. 8 ct Mars, Bellona, Victoria, quod lii in bello ntri-
L. G. c. 7; nisi malaeris i)Vortumnnsf aut )>Por- quc parti possunt favcrc^ wt autcm altioris scicn-
tuinnus.fl Vldc Fcstiim bac voce. Vonck. (sp. crit, tlae Iiomlnlbus placct, dil coinmnncs snnt, qui
p. 80), — Ccrte illud viri docti i^nisi vialueris" a^covou dlcuntur, id cst, qui coeli certas non
ccnties repcti potcst. Equldem malo pro non scri- babcut zonas.n In catalectis liabcs. GnoT. — Me-
plis babcre cjusmodi conjccturas nullis argunieufls lius Scrvium intclliges, si vcrba (ad Aen. 12, 118)
fiiltas. DivcrsHS quidcm Nocturnus bic a supcriori ctiam ea, quae Grotius omisit, addidcris. Scrl-
(§. 4^) cssc vldetur: qniuam autem sit non liquct, pscrat euim: »qul coell certas nou Iiabent partcis,
Vidcant alil -num forsan loco Uli (Ovidii dc art, scd gcncr.illtcr a cimctis coluutur: ubiquc cnun
ain. 1, I>G7): cos cssc nianifestum cst^ ut Blater dcuin, cujus
"IVyctcIiHinquc /Jrt/rem nocturnJiquc sacraprecarc potcstas in omnibus zouis cst. o Curiosius PscUus
Inccm debere possit? in brevi cxposltlone dogmatum Cbaldalcorum (in
Janitoresque\ Janitorem anlae coclestis quidem Gallaci Sibyllin. orae. appcnd. p. 111) inquit:
JanHni (Ovid. fast. 1, 1, 139) Orciqnc janitorcm oaCwvot sunt dli, qul zouam uon Jiabcnt, ut Sa-
Ccrheriun (^irg. Acn. 8, 296) novimus 5 terrestres rapis, Dionysus, sive Baccbus ; Osiridis item Celga
autcm alibi iicquidquam quacsivimus. Si quid vldeo, quasi ad gcniorum serics catcnae more conncxa,
Martianus popularium suorum scripta ante ocidos ct Apollinis , appcllantur nzoni dii, qnod ex*
lia!)uit. vcl Tcrlulliani, qui (de idolol. 15): uCar- pcJite potcstate sua in zonis utuntur ct suppa
dc.iin« docct i>a Crti-ffmitiw appcllat.nm , Forculiim dcos conspicuos collocati sunto (add. Stanlcyiun
a foribus, Liincntinum a //mincn; vel Arnobii, in Clerici op. pbilos. 1, 2, 7 5 ct Cleric. in Indicc).
qui (1. 4, p. 132) Rom.inorum ridet opiuioncm nLi- commonenie] Grolius commovente cdidit, no-
Martiani Capellae lib. I. §. 62. 103
lenio convocantur. Tunc elemcntorum praesules, atque utilitatis publicae 62
TOentiuuique cultores, omnisque populus potestatum, quis Nuniac multus
successor indicatur; qui confestim omnes imperio Jovis convocati, in aulam
strainqiie lectioncui, quaiu ct Basilcensls Labct, ad dcluLris propiignandum putareu (conf. iufra §. 04).
niargiueui rejecit; lualc ! Ccleruni tnensiumrrKe pro mcntiunuiue in codlcc
e/emeH<ortjm/>r«eA-M/c5] Eosdcin,qiios inf.(§. 2 II) Cantabrigicnsi cxstarc ca tantuni dc causa oLservo,
» clcnientorum praesides « appeUatos cuiu aiigcHs ut attcntos crlticos faciaui ad corruptam tantoperc
aulmisquc Leatorum soclatos Mcrcurll coinltes fingit. cx sola pronuiitiatlonc scriliendi rationcin, dc qiia
Dlodorus quldem (I, 12) clcincnta aL Acgjptiis dlligcnter (iu palacogr. V. III) Intcrprctes, scd sur-
pro diis Labita csse docctj ct Mlnucius Fcllx (19, dls Intcrdimi aurlLus pracditos, admonui.
12) Zcnoncin intcrprctarl ait » Junoncm aera, Jovcm itidicalm-j Ita in plcrisque cxcmplarlLus, ctlam
coclnm , Neptunum marc , igncm Vulcanum , et ce- manuscripf is. Unus vcro LaLct indicat cum intcrro-
tcros sluiilitcr vulgi deos elettienta cssc monstrarc» gatioiic, ut slt sensus: uNcc Numa, qui cum Egcria
Quod ctiam Eiupcdoclcm slatuissc, divcrsls tamcn nympLa congrcdicLatur, ncc quisquam ejus snc-
dcoruiu nomiiiiLus cuiquc elemcnto adscriptis, Di- ccssor potcst iudicarc nomlna omnlum Illorum coc-
Ogcnes Lacrlius (8, 7G. p. 538 MciL.) tradit. Conf. lcstiimi potestatum." Vlxc. — Locus cst nodosus:
StoLacum (in ccl. 1. 5. p. 67 Hcer. I, II, II fortc an slc enodandus: «cum quls Nuina, miil-
p. 289. 1, 52, 40. p. 975 f.). Attamen mirum vl- tusque successor. Indc alqnc confestim»; tcI si
dcrl potcst, Loscc dcos, qiil jam aderant, a nostro mavis i)TulIusquc successom non pngnabo : successit
iterum In scenam dud, nisl cos diiplicem pcrsonam enim IVumae Tullus Hostilius, sed Loc longins aLs-
sustinuisse et co fcrc modo eleinentorum prncsidcs ccdit. Grot. — Neque Vulcanius, nequc Grotius
appcllafos csse dicamus, quo Clccro (in Vcrr. 5, locura intcllexlt. Potestates quas dlcit ipsi rcgcs ct
72) Mcrcurlum »juvcututls ptaesidetti» dixit, quan- Iniperatores sunt Romanoruin in deoruiu numemm
tumvls majus etiam Luic dco incuniLcret ofiicium. rcceptlj quorum tamen prlnius Romulus Qulriui
Dc elementls confer et notam inferiorcm (ad §. 758). nominc supra (§. 46. 50) jam'Indicatus Loc loco
mentiumtfue cultoresl Similiter Pcrsius (5. 05) : praetcl-iii a aiartlano potult. Quiuam rcliqul sint,
fCuUor enim es juvenutti* ; dcfinire noster non audet, idcoquc ttiiiltos tantum
pLilosopLos cnim intclligo, quos infra (§. 211. 215) Nutnae sncccssores nomlnat. «Dcum", Cicero (de
«liam Inter «Leatorum Teterum animas, quae cocli N. D. 3, 15) Inquit, »LaLcnt Romulum nostri
tcmpla meruerintu rcfcrt, quosque Vlrglllus (Aen. aliosque cotnplures , quos quasi novos et adscripti-
6, 665) in elysio coUocat : tios cives in coelutti receptos putaut»; et alio loco
njitventas aut qui vitam excoluere per artes.o (de legiL. 2, 8. p, 100 Davis.): nDivos et cos, qui
Confcr ct Cleeroncm, qnl (pro RaLir. 10) parlter coclestcs scmpcr liaLIti, colnuto et oUos, quos cndo
dixerat «worum sapientissimorum mentes siLi vi- coelo mcrita locavernnt, ITcrcuIem, Libcrum, Ac-
dcri ex Lomlnum vita ad deorum rcligionem ct san- sciilapium, Castorem, Polluceui, Qiiiriirum.« lli
ctlmouiam demigrassc, scquc pro Uioiuin fama, glo- cnim omncs Initlo morfalcs crant. Claudlanas Igifsu'
ria, mcmorla, non secus ac pro patrils fanis afqne (beU. GUd. 131) in univcrsiun:
104 Martiani Capellae lib. I. §. 63.
03 coelitum convibrantibus venere sideribus. Tunc Janus in limine, militesque
Jovis ante fores regias constiterunt, ingressuros etiam cunctos nominatim vo-
6i cabat Fama praeconans. At intra consistorium regis quaedam femina, quae
a Stoerent indigetes , et si quos Roma reeepit
Aiit dedit ipsa deos«
(Adde Minuc. Fcliccm G, 2). Quod autcm ad IVu-
mam attinet, notisslma rcs est, dcorum cultus fnn-
damcnta ab co jacta fuisse (Florus 1 , 2. QuinctU,
r>, 7, 18. p. 5i>j Spald.), uudc Prudcutlus (jicrlst.
2, 443):
'Fiat fidelis lioinidus
Et ipse jani credat IVumati
quasi maximum Glinstiauac rcligionis triumphum
canlt. Avnoljius ctiam (2. p. 50) uNumae rcgis
supcrstitionum" mcminil; nctjue cst cur Loc Mar-
tiaiil loco corruptum Numac nomca csse cum Fa-
brlclo (lu Libl. Lat. 111, p. 222 £rn.) censcamus.
coelittimj E BasUccnsI codice sic reposui pro
coelitem In edltls, quamvls Loc, quod paulo post
scquitur (§. 64), ctlam lcgi posse alii censuerint.
convibi-antihus^ Ita pro cum vibrantibus non
solum in Grotianac cditlonis margine notatum;
scd Guclfcrbytanus ctiam codcx tcstc Cortio, prac-
tcrcaque Ilugianus*, Basilccnsis, Britannlcus, Can-
tabriglcnsis, et Bodlcjanus primus Labcnt. Scnsus
cst: iiSIdcra rccipcrc cum applausu aniraus corum
qui coclum mcrucrintn (§. 94, 211). lu astrls enim
dii (§. 93, f. 97.). Undc locutio JJIartiano famUiarls
Bproposltum In sidcra fcndcrc" (§. 93) sive npro-
positum sldcrcae cupiditalis" (§. 94). Mortalcs culm
cocli asccnsionc dignl intcr stcllas reciplcbantiir
(Ilygin. fab. 224. p. 291 Munck.).
limituf\ IIoc suum ollicium profitctur ipsc Ja-
nus vcrbis ucoclestis jauitor aulae (Ovid. fast. 1,
139) qui limina servo" (1, 175). Ita et VirgUIus
(Aen. 7, 610):
Dnec cuslos ahsislit llmine Janns.o
JFwma] Prorsus contraria Yalcrlus Flaccus de
Fania baec canit (2, 217):
li Qiiam pater omnipotens digna ataue indigna
canentem
Spargentemnue melus placidis i-egionibus mxet
Aellieriis.t — —
Atquc alll ctiam poi-tae (^lrgilius 4, 173. Ovid.
met. 12, 43) In malam partem eam acclpiimt. Clan-
dianus quidcm (StUicL. 248) idcm Famae officlum,,
quod nostcr canlt; cjus tamcn vcrsus non ut Bur-
niannus, scd Loc modo lcgas velim atquc distinguas:
uJIaec dum Roma refcrt, jam fama lotjuacibus
alcs
Pervolat oeeanum linguis , el mille citatos
Festinure juhet proceres« —
malc enim vlr doctisslmus nalis loquacibus" cdldit,
licct ales Mercurlus, ales Amor, cet. minimc la-
auditi slnt; at alas dicere loauaces Claudlauo pro-
fccto Indigna iigura erat.
p-aeeonafw] Glossa: ttPraecono xrjQv6dci}.« Uti-
tup et Cyprianus lib. 1 adv. Dcuiet. uti milil intll-
cium fccit Mcurslus meus. Gloss. Isidorl : » Prae-
cono , pracfor, loquor. « Grot. — Finxlsse Laec
vidclur Martianus ad nomencnlatornm oilicu slxul-
tudincm, quos praeconum ctiam nominc appcllatos
cssc lapidum titull docent (Grut. 626, 1, 5. 4.
1116, 6). Confcrre pracfcrca opcrae pretlum crit
Iloratium (cpist. 1, 6.30) ct Juvcnalem (s«L 1,97):
nllle tamen faciem prius inspicit, et trepidat, ne
Suppositus venias , ac falso nomine poscas.
Aijnilus accipies: jubct a pracconc vocari» cei
Plura dabit Pignor. (dc serv. p. 144 scqu. ed. 1623).
Martiani Capellae lib. I. §. 64. J03
Adrastia dicebatur, urnam coelitem superamque sortem irrevocabilis raptus
celeritate torquebat, excipiebatque ex volubili orbe decidcntes sphaeras peplo
inflexi pectoris ElticcQfievrj. Clotho vero, Lachesis, Atroposque, quoniam sen- 65
Adrastia^ C£ praeclarum locum Ammlani Mar-
cclllnl (14, H, p. GiJ Gronov.): »ultrlx faciuornm
unpiorum, bonorumquc ppaemlatrlx Adrastea, quam
vocabulo tluplicl ctiam Nemesin appcllamus j jus
quoddam sublime numiuls cfficacls, Luuiaaarum mcn-
tlum oplnlone lunarl circulo supcrpositum, vcl, ut
definiunt alii , substantlalls tutcla gcnerall potcntla
partllibus praesldcns fatlsj quam tbeulogi vcteres
fingentes Justltiac fiilam ex abdlta quadam actcr-
nitate tradunt despcctare tcrrena. Ilacc, inqult, ut
reglna causarum ct arbltra rcrum ac disccptatrix
wrnam surtlum tempcrat, accldentlum vlees altcrnans,
voluntatumque nostrarum cxorsa intcrdum alio quam
quo contcnderant cxltu tcrmlnans multipllces actus
pcrmutando convolvlt; cademque necessitatls inso-
lublli retlnaculo mortalltatls vlnciens fastus tumen-
tes incassum, et lucremcntorum detrimentorumque
momenta vcrsans nuuc ercctas ntcntlum ccrvices
opprimlt et encrvat« , cet. Plura de Adrastca
dabit Spaubeim. ad Callim. b. Apoll. v. 107; Wjt-
tcnbacb. ad Plut. de sera num. vind. p. 107 et ad
Plat. Pbaed. p. 2S1 , ct Dlomficld. ad Acscbyl.
Prometb. v. 972. Eaudcm esse cum Fato et TSc-
ccssltate Arlstotclcs confirmat (de muudo c. 7 et
in Stobael eclogls 1. 6. 22, p. 190 Hecrcn.), quare
parum abest, quln ex ipso Platone liausissc no-
striuu arbitrer, qul (Rcpubl. 10, p. 616 Stcpb.)
fusum (aTgaxTOv), quo totius mundi forma cxprl-
mitar, iv ^Avayxrjg ycn/adi, 6TQ£(p£6-&aL ait; sicut
ctiam Apollonlus Rbodlus (Argon. 5. 135) simlle
artlficium, quo orblum coelestlum cursus slgnlfi-
cantnr, ab Adrastea dono datum Jovi cault. Vriia
vero est unde sortes excunt ; qualcm i^Iiuoi quo-
quc tribuit "^li-gilins (Acn. 6. 432).
torftuebat^ Vcrba: ntorqucbat cxcipiebatque ex
^'olubili<i in Huglano codlce culpa, ut vldctur, li-
brarii desiderantur, corumquc loco absurdum boc
glossema inscrtum cst: nSortes cnlm proptcr bu-
manam impotcntlam rcpcrtae sunt, quia pcr se ne-
sclcbant bomincs quld esset , vcl quld vitandum
foret.K
sphaeras] Id cst gyros , quos rota facicbat.
ViLC. — \ix arbitror. Cf. dcscrlptioncm Fati, quod
Gracci Tl£TtQa)i.dvrjv sive EtLiaQuivrjv vocant, cx
Cbrsslppi Stoici seutentia apud GcIIium (6. 2):
HFatum cst, inqult, scmpltcrna quacdam et m-
dcclinabilis serlcs rcrum et catcna, volvens scmet-
ipsa sesc et Impllcans pcr -aeternos conseatientiae
ordines , cx quibus apta connexaqne cst. « Adde
Cic. dc dlv. 1, Si>, 125 5 et Euscb. Pracp. cvang.
15, 15, p. 818.
peplo inflexi jiectoris\ Hypallage pro Inflexo
pcplo pcctori.o Vixc. — Etcuim ut orbcs peplo
cxcipl posscnt, boc Inflexum csse debcbat.
EiiiciQ[iEvr[\ Li cdltis llbris Imarmine legitur,
in mana scrlptls Brllannlco, Cantabriglcnsi, Bod-
lcjsno prlmo , Monaccuslbus (B. C. E.) Imarmene,
Iji Huglano pcrpcram iji marniore. Glossa Mona-
ccnsls (E) addit: uYmarmcne quasi proprium fe-
nilnac, quae boc facicbat. Intcrprctatur (slc) autem
cx Gracco Ymarmene chronu seneches, temporis
coutlnuatlo.» In Bodlejano ctlam codicc glossa ad-
dit: iiLunaris dca , qula mene Luna dlcltur»; ct
in Britauuico : 11 firma mcmoi'Ia.i< Quas absurdas in-
tcrpretatlones cum in fincm commcmoro, ut palam
fiat, nilul fere ab istis scbollastls discl posse (§. 2.
not). EiixaQnevTjV autem Latlnis lltcrls scrlptam
Imarmir^H ncmo mlrabitur; pariter certc Ovitlius
14
106 Martiani Capellae lib. I. §. 65.
tentias Jovis orthographae stiidio veritatis excipiunt, iitpote librariae superum
archivique custodes, quuin senatum curiamque contrahi, et ipsum Tonantem
exuviis indusiari pubhce cernerent, magistratus in acta coelestiumque consulfeum
6G stilos acuunt cerasque componunt. Tunc Jupiter, publica et quae senatum
contracturus assumit indumenta percipiens, apponit primum vertici regaKs
(inet. 14, 80) et Lucanus (S. 101) luarimen scrl- ccnses, Guclferbytani testc Cortlo, Bodlejanus prl-
bunt pro ElvagLfirf (conP. Palaeogr. crit. FV, p. HM). nius, Basilceusis, Rclcbcnauensls, Darmstattcnsis,
Aspirationcm autem modo demi luodo addi supra cl Dresdcnsis, libriquc cditl antiquiorcs: vcramquc
jam monui (§. 7). Iianc lectioncm essc glossa testatur, qua expllcan-
^ilfopostjue] Lege de bac Parca Claudlanl (de Un- »rectae scriptrices... Orthograpbae igitur ad trla
bcllo Gild. 201) versus:
«Iret adhuc in verba dolor , iiisi Jiipiter alto
Coepisscl solio. Voces admnante notabat
Atropos, et Lachesis juntjebat slamina dictis."
Seribcntis eijuldcm (in palaeogr. crit. 111. §. 527)
bauc olim exhibui effigiem :
Im Parcarum nouilua rerercndum. Cassiodorus etlam
(dc Inst. dlv. praef.In f.) adjectivo orlhof/raphus ntltiir.
librariaej Defenditur Martianus marmorc antI<]uo
(in mus. Pio-CIem. od. .^lcdiol. T, V. tab. 54), in
fpio Parcarum una, Clotlio , rincilur ulraque iiiaitu
volumen gcslans. Coiifcr iuferiurein locum (§. 89).
arc1iivi(nie\ Alil »arcbiuin.« Capella i)archivum«
scrlpserit. Consonus cst buic loco illc Ovldil:
nintres licet ipsn sororutn
Tecta triuniy cernes illic molimine vaslo
Ex aere et solido rerum labularin fcrro.*
Tabularia Nasoni, quae J)lartiaiio arcliiva. Grot. —
IVeque est quod archium rcponamus. Voce archi-
vum jain ante Martlanum non solum popularis ejus
TertuIIianus (apol. 19), scd alil ctiam (v. Duker.
de latinltate ICtor. p. 444) usl sunt.
e.vMin7,s] Ita Octavlus (Sueton. Aug. c. 94) In
somno vidit »liliura mortali spccie ampliorem cum
fiilmine et sccptro exuviisaue Jovls Opt. Dlax. ae
radiata corona.n
indusiari] Utlttir sensu eodem Capclla libro
lecundo, et Apulejus: «Pulcbre indusiatus adiile^-
ocns.M Gkot.
verticij Descriptione mundl per verticem Jovis
erlhographae] Ita practer LciJensem codiccm altlssima parsmundl, Id est spbaera coelestls, in-
(Munck. ad Fulgcut. p. 40) codices etlam Mona- tclllgitiir; per coronam Zodiacus; per rutUans vela-
Martiabi Capcllae lib. I. §. 6G. 107
serti flammantem coronam, contegitque ex posticis caput quodam velamine
rutilante, quod ei praesul operis Pallas ipsa texuerat. Dehinc vesti admodum
candidae obducit amictus hyalinos, quos stellantibus oculis interstinctos crebri
vibratus ignium luminabant. Tuuc duos globosos orbes, quorum unus auro,
electro alius praenitebat, dextra porroctiore corripuit: laeva cnneaphthongon
men splcudor actlicris. Vestls candiila superlorem
aSrcm, hyalinl, id est Titrei, amictus pcrspleultatem
aiiris deslgnant; pcr Tlbratus Ignlum intclllguutur
stcUae. Viac.
contegitque\ Vclanicn lioc Jovls contcmplaturl
^Vinckelniannum (monum. n. 1 1) et Vlscontlum (in
musco Plo-Clemcnt. V. tab. 2 cdlt. Medlol.) adeant.
An rlclniatus Juplter, de quo Arnoblus (6. p. 209),
idem slt, nondum liquct. At non Jovl tantum, scd
Saturno etiam (§. 70) et Junonl caput tcetum (§. C7)
noster trlbult, quln ct rcliquis diis, mortalibus-
qiie in deorum nuinerum rcceptis , boc commune
fuisse, Ita ut di^Inltatis csset nota, nberlus de-
monstravlt Cupcrus (apotb. Ilomcrl p. 202 sequ.).
Quid? quod oumes umbras slve animas velatas a
vctcribus plcfas esse nmlta testanlur nionurneuta
(Gracv. tbesaur. ant. Rom. XD. Tab. 10. Musciim
Plo-Clcm. IV. tab. 55. V. tab. 18).
ex posticis\ Libro II. dc lcctlca loqucns : " Po-
stica (ita lego cx MS.) EpimcIIs ct Agrypnla di-
lccta sustiJcrc manclpla.u Guot. — lutclligc pnr-
tibus; illud cnim adjcctl-^imi est, et malc Grollus
(§. 14S) corrcxlt c MS. suo postica, slquldcm po-
sticam , sclllect partem, noster volult.
te.xuerat^ Arnoblns (3.p. 112): nVestis Indigent
(dii) tegmlne , ut vlrgo Trltonla cnriose iis stamen
ncat, et pro qualitatc tcmporis, aut trlUccs fiini-
«as , ant de serico ct slne onere Imponat." Adde
Oppianum (dc plscat. 2, 23.) Scd niagls ad Apol-
llnarls Sldonii bosce vcrsus (carm. 15, 126, p. 578
Slrm.) noster respexissc vidctur:
fAt parte ex alia te.xtrino prima Minervae
Palla Jovis rutllat«
IVam altior verbls sensus incst, quam sl ea de tcx-
toria taufum artc cxplicarc volucrls. Pallas cnim
summiis actlicr (§. 59. 568), qul rtitilante bic ve-
lamine signifiealur.
deUinc\ Sivc deiih, ut In Guelfcrb. Cortius lcglt.
liijalinos\ Junoni ctlam (§. G7) »byallnam vcs-
temii tribulf , quoniam acilier parltcr atquc aer lu-
cem transmiftit. Romanorum poctae Latiua quoqne
voce vitreum usl sunt, ut aquosum denotarent
(Sllius 4, 547. 7, 415), parllerque Martlalis (12.
3. 15) aquam ob pcrspicultatem vilream appcllavit.
Colorcm si Intclligcrc malueris, ille erit, nt Ovldii
verbls (met 5, 48^ arL am. 3, 175) utar, «acris
quum slnc nubibiis cst. «
duos tjlobosos] ?\nu duo , ut Grotlns, sed duos
cditloncs antcrlores, Iluglanus et Cantabrlgiensls
codices babcnt, llcct parum Intcrslt. Duobus globis,
nl fallor, Solcm et Lunam dcnotarc voluit, auro
Illum (§. 73. 188), electro banc. Electrnm boc
quoquc loco, ut Ilcynius ad Virgll. georg. 5,
522, mcfallum, non succlnuni infelligendum puto,
quia Illud splendore nobllius, quanquam adiilta-alo;
aurum enlm, cul qulnta argcntl portlo Inessef,
electrum appeUatum esse Plinius fcstatiir (55. 4),
quod ZeVAOV ;^QVdcv Herodofus dlxlt (1. 50).
Conf doctam Buttraanni dissertatloncm (In Myflio-
logo T. II, p. 537 sequ.).
enneaphthonfjon chehjn] Ut ivvsaxOQda apnd
Athenaeum (14 p. G56). Hac lyra regimcn harmo-
14*
108 Martiani Capellae lib. I. §. 66.
chclyn innitenti similis imprimcbat. Calceos autem smaragclineae fluctu vi-
riditatis hcrbosos vestigiis ejus Telkis annexuerat. Insidebat autem ex pavonum
pennis intertextae oculataeque ■pallae, ex qua multicoloribus notuhs variata
iiiac coelcstis designatur; novem autem ei chordas intertextae et oculatae , ex qua pictiira notiilis
triLuit, (juia supra (§. 28) Larnioniam illain ex multicoloi-ibus variata vcrnabat." Palla cnim am-
septem planetis cum spbaera aplanc ct terra con- plioris vcstimenti genus est, quod noslcr, sicut in-
starc dixerat. Conf. Euclid. in introd. barm. p. 19. fra (§. 71) Tcrrae herbidam pallam trlbuit, Jovis
Mcib. ct Strab. 13. p. 618 Casaub. ISugiumquc vcstibus supra descriptis addit, ciquc cum insiderc
in libro de mytb. p. 183. 184, inprimis aiitem fingit. Vestes cnim ita ctiani usurpatas esse Pollux
Boccbbium in Crcuzeri Stiid. T. III, p. 89 scqu. (7, 51 ; p. 722) docuit.
calceosj Ex bac calceornm dcscriptionc quilibet ocuJataeque pallae^ Coeluni significat, stellis
terram agno>issct, ctiamsi Martianus non addidissct dislinctum, cadoin figiira qua infra (§. SH) ^4stro-
a Tcllurc eos anncxos csse. Sapit poctica bacc iiomiam nquaiulain ijemmatam ncc ininiis folis ar-
descriplio opinioncm antiquissimam, dei scdein a tiibus dcccnter oeideam» lluxit, Argi nimirum fa-
coclo inde usquc ad terram pcrtinere, quam ideo bidaiu rcspicicns, dc quo 3Iaci'obius (Saturn. 1.
dixcrunt nsuppedancuni pcduiu ejusn, Scrapisqne, 19): «Argum, quciii ferunt pcr auibituiu capitis
dcoriim maxiinus, iii epigrammatc Graeco, a 3Ia- uuillorum oculoruin himinibus oruutum — scd sub
crobio (Sat. 1, 20) nobis servato, ipse de se prae- biijusccmodi fabula Argus est coelum stellariua
dicat: nTala di fiot Jto^sg ei6l.'< luce distinctum, quibus incsse quacdam species
smarugdineae^ Duo smara<jdinae. Vo>ck. (sp. coclestium vidcatur oculorum. « Plura dabit C. Fr.
crit. p, 147) — Sed illam adjeclivi formam, qua Ilermannus ad Lucian. dc bist. scr. p. 7o. Pavonis
noster utitur, Vcnantius ctiam Forlunatus (8, 6, autcin c pctinis tcxtain eam pallam ait candcra ob
18) Labct. 3Iartianus «calceos fluctu smaragdincae causam, quia Argi occisi oculos, O^idio teste
viriditatis bcrbososn dixit , quia sniaragdis color (mct. 1. 722), Juno excepit volucrisquc snac pen-
li'ibuitur viridis (piactcr Plinium vide Lactantium nis collocavit, ct gemmis caudam stelhuifibtis im-
iii carni. de Pboenice 13o). plcvit^ quapropter et Martialis (14, 8o. 2):
viriditatis^ Grotius viriditati: uostram lcctio- »Nunc Junonis avis, sed prius Argus erat* ,
ncm codices praebent Drcsdensis, Basileensis, Darm- ct Gallus poi-la (dc duab. soror. fragm. IS):
stattcnsis, Bodlejanus, Britaunicus, Cautabrigicnsis, „ Qutim qualit et caudam Jiinonius explicat ak$,
Ilugianus, ct lcsle Cortlo Guclfcrbj tanus. Mille oculos, gemmas mille decenter habet.»
anne.xuerat] Grotius anne.rnif. Scd illud, quod Pro notulis Vonckii conjecturam (spcc. crit. p. 147)
reliquis vcrbis conformius esl, e codicibus 3Iona- fJoribus aut flosculis retulisse tacdet.
ceusibus (B.D.E. G.) recepi. variata] MS. varie grata; lege variegata.
itisidebat] Lege : infgebat autem el pavonum Grot. — 3IS. varicafa, variegrata , forsaii varie-
pennas cct. Voack. (spec. crit. p. 1 57) — Minimc! gatal OruE>D. (ad Appul. T. I. p. 785. II. p. 296)
Sciisum scilicct crlticus caperc nequibat, qui bic — Postrcmum in textum quidem reccpit Gocziusj
cst: uinsidebat Jupitcr pallac ex pavouum pcunis cgo vcro prius rctiniu, siquidcm iu uco tautum Rei-
Martiani Capellae lib. I. $.67. 109
pictura vcrnabat. Sub calccis vcro fuscinam deprimebat. Hujus suggeslui t>7
subditus Junonis consessus , haud indecenter ornatus. Ipsa vero tecto capite
lactco quodam calumn)ate pracnitcbat, cui gcuimis insitum diadoma pretiosis:
nam nequc Scytliidis virccta, nec Cerauniorum vibrans fulguransquc lumen,
Glicnaiicnsi codlcc vnrieyatn lcgitur, ct cx corriipta mis cliain prctiosis oruatam Junonis coronam pln-
quoiimdain scrlptnra coiistantpin iii rcrujuis lcctio- ribiis descripsit vcrsiLus.
nciu corrigcrc iiefas cst 5 praescrtlm lioc loco, quo Scijlliidis] Id cst Sniaragdl. Goez. — ■ Ita cllam
noster codcm jurc utitur, quo Appulejus popularis Salinasius (ad Solin. p. iOi> ed. 1629). Sed lcgcrc
ejus, apud qucm lcgiinus (dc niundo p. 290): »co- dcbcbant virl docti nostrum paulo iurcrlus (§. 7o),
loribus variatur", vel Catiillus, qui (64, oO) «vc- ubi: »gcmmarum, inquit, Smmatfdus una, Scythts
stls prlscis Iiouiluum wa>-/rt<rt figuris» pcr Iiypailagcn altcra, Jaspis tcrlia vocabaturu; quo patet a Mar-
scripscrat. tiauo mlniuic Smaragdiiui et Scytlildem pro una
fuscinam^ Bongarsins fttscinam , luale ! Sulnii- cadeinquc gcinma acccptas esse.
fclligeudum sluc dubio mare. InHiiia Latluitas fus- virecta^ Ita Labcut Tciercs uicuiLrauae blblio-
ciuum pro fusco, ut anrlnum pro aurco, ct luar- tbccac Leidensls; non t»/*Wrt, ut cdidcrunt. Fcstus:
morlnum pro uiarmorco dixit. Goez. — Profccto uon nDiimecta antiqul quasl dtnnicela appellabant, quae
erat, qiiod corruptum 3Iartiano fuscinuni obtrudc- nos diimeta.« Idcm : »VestIccs fnitecta deiisa dicta
ret vlr doctns. I^^uscinnm uoii Bougarsli tantum co- a sliiiilltiidlnc vcslis.n Lactant. Argunicut. Mct.im.
dex, scd Dresdcnsis ctiani, Basilceusis, Iluglauus, 1, cap. 3: nFititecia sylvarum.u Marccllln. 1. 14:
Brltaiiiiicns, Guclferbytanus, ct 3Ionaccnses (C etE) nFrutecta preusaudo vel duinos.n Virg. Aen, 6:
Iiabcnt, atque antiqnam liauc Icctionem esse glossa »^\juocna virecta.^ Mi>ck. (ad Fulg. p. 12). — Ad-
(E) tcstatur, qiia nfuscina, slve trldente , mare dcre poterat ScdaHuiii (37), qui Virgilinm imitatus
slguKicarl" probc aiinotatur, quae praetcrea notis- cst. Codiccs ellaiu Dresdeusls, Britauuicus, Can-
sima rcs est (cf. CIc. nat. dcor. 1. 36). tabrigiensis, Iluglanus, Basilecnsls, Rcicbenauensis,
suhditus tfttnonis^ Ita rectiiis transposita vcrba Darmstattcusis, ct Monaccuscs (B. D. E. G.) virecta
In Iliigiano codice, Britaimlco, Cantabriglciisi, Ba- babciit.
sileensl et Darmstattcnsl. Ceraunionini] Claudianus:
calummate^ Galummate. Lcgc vcl cahjmmate, nPijrenaeisqtie sub antris
G pro C posiliiin; vox cst Gracca TtuAVfXixa. Grot. Iijnea ftilmineac hgere Ceraunia vyniphae.*
— Quoniam autem Lcidensis codcx (v. Appul. II. Ita ct hoc loco Cerauuii color e pyropo : qiiare
p. 360 uot. Oud.) rectc Labct Latluls quidcm liteiis manlfesto Ccraunlum Intcr ardcntcs et ignitas geni-
scriptum caltimmate , kanc lectionera in tcxtiim rc- mas retulcrc conlra vetcrum scntentiam, qaibns
cepi. Sed libcriiin ut slt arbitrium ils, qul maluerint Plinius ntitiir auctoribus. S.u-mas. (p. 278) — Ce-
chlatnijde legcrc, lilc addo Icclloncm clamide , raunium rcccntlores scriptorcs carbunculum voca-
quam Cortius e Guclferbytano codlce adnotavit. runt.TertuU.: »CcrauniIs gemmls noii ideo snbstanil.t
(jfemm/5] Nonnus (In Dionys. 1. 32; p. 82) gcm- ignita est, quod corusccnt rntilato nibore.« Goez.
HO Martiani Capellae lib. I. §. 67.
nec flucticolor iijacinthi credebatur abesse profunditas. Sed totum illud sertum
capitis fulgurantis Thaumantias obtulisse reginae coelitum ferebatur, Ipsius
vero divae vultus assidua perlucens gratia, fratri consiniilis, nisi quod ille
iuimutabili laotitia rcnidebat, haec commutationum assiduarum nubilo crebrius
turbidabatur. Nam vestis ejus hyahna, sed pepkim fiierat caliginosum, quod
fliictlcoloi-] Iilein est color, qiicm nicluis de- nem aeriam appcllat. Atqul acr interdum turljidus,
scripsit Martialis (4, 61, 7) vcrsu : actlier coiilra purior cst ct sercnus. nPars enim«,
oDiiasqiie similes fuctihus maris gemmas.'» ut Senecae (de Ira 3, 6. p. 44 Lips.) verbis autar,
Sed amat nosler coiiiposita hujus generis adjcctiva, nsuperior mundi et ordinatior et propinquior side-
ut: multicolores (§. C6 f.), niultigcnnm, multiau- ribiis, nec in nubem cogitur, ncc in tempestatem
giilum (§. 138), niultilidum (§. 117. 227), miilti- impellitur, nec versatur in turbinem.« Hinc Iloratio
viduin (§. HOO), nHiltinodum (§.423), divcrsicolor (carm. 5, 10, 8) Jupitcr npvro numinc" est;
(§. M. lli. 67. 811). Alioriim scriptorum similia Claudiano (tert. cons. Honor. 167) placidus , ct
CollesilBiirmannus (ad Ovid.mct. 11, 611; p. 794). Marliali (5, 6, 9 et 9, 2o, 3) saenus audit.
T/taj/maii/ifis] Iris Tliaumantis filia, Junonis Luccina etiam fictilis (ap. Passcr. 1. tab. 53) tot-
ancilla (Ilesiod. tlieog. 26o. 266 ^ Plat. Tiieaet. que lapidum titiili dicati Jovi sei-eno (Grut. 23, 1.
p. 153 Stopli.). Faniiliavi hoc Romanls etiain pootis 77, 6. 1009, t>. Gud. inscr. 4, 4. ct 8, 3), pariter
(yWg. Aen. 9, 5. Ovid. mct. 4, 479. 11, 674. atqiie Jovi Serettatori (Gud. 3, 8 et 9; 4, 1. 2.
44, 84o. Val. riacc. 8, 116. Clandian. rapt. Pros. 3. 5 et 6), quod quidem ejus cognoincn haud
5, l; add. Cic. N. D. 3, 20) nominc satls docetur latnit Appulcjnin, qui (de mundo p. 571 Oud.)
jHnonls cKadcmafe inodo descrlpto arcum dcnotari cuin Serenatorcm ct ^micrt/em noininavit: quo spe-
coelestcm. Jris ci:im (Virg. Acn. 4, 701) ctaiit et Graeca cjus cognomina air&QLOV (Aristot.
r<MiUe traheiis varios ailuerso Solc cplores.' de mund. 7. Sfrabo 1 inil. p. 3 f. Casaubon.) et
Add. Ovid. Mctam. 6, CS. 11. J>89. Claiid. rapt. /^aXt;^iOU (Orph. liynin. 72, 2. Thucyd. 1, 126.
Pros. 2, 98. Scn. nat. qii. 1, 3, et Appulej. de Pausaii. 1, 57, 5. 2, 9, C. 2, 20, 1. Corniit. 11.
ninndo p. 323 Oiidcnd. p. lo4 Gal. Gmt. inscr. p. 210). Inde apud IIo-
laetitia^ Diffcrcntiae causa, quac intcr Jovis ct mcrum illa : Zsvg ccl&eQi vaicov (JR, 2, 412) ct
Jiinouis natuiain stafuifur, liacc est : illum pro ai-&£Qa xul jJiog avyag. Atqiie nosfcr ctiam
acthcrc, Iianc pro acre veteres habucrunt (CIc. N. siipra (§. 17) nJo^is risutn« cclcbiarat. Siiiilli modo
D. 1, lo. 2, 2o et 265 acad. quacst. 4, 41. Ma- Aegyptii Seneca teste (natiir. quacst. 5, 14. p. 727
crob. Saturual. 3, 4. Porpliyr. ap. Euscb. in pracp. Lips.) «acrcm marem judlcant, qiia ventus cst, t<^-
ev. 5,4, 11 5 p. 108 Vig. Serv. ad Vlrg. Genrg. luluam , qua ncbulosus ct incrs.« Qiiod sequitur
2, 52S5 Aen. 1, 47. 4, 122. 12, 140 Albric. verbum jeji/del^flf, modo .Tp/eHdere (§. 15. 17. 27.
philos. 11. p. 514 Munck. Saliust. philos. 6. p. 2o.^. 208. 581. 728.), modo, ut hoc loco ct apud Ma-
Conmt. 3. p. lA^. Vlta Ilomcri p. 525 Gal. Av- crobluin (Ln Saturn. 1, 11), suhridere signlficat.
nob. 3. p. 118), unde iiostcr infia (§. 149) Juno- UirbidabatHr] IIoc vcrbum noster cum Saxone,
Marliani Capellac lib, I. $. 67. lli
tameii, si appulsu cujusque luminis tangeretur, inter obumbrantcs nebulas
sudac pcrspicuitatis gratia pracniteret. Haec fulincn dextra, laeva sonoruni
bombis terrentibus tynipanum sustincns, sub quibus pkirimum sudans ima sub-
jecta roscidis vidcbatur inundare lluoribus. Hujus vero calcei admodiun furvi:
quorum maxime solea atrac noctisuigredinc coloratur. Nam ejusdem genua zona
Solino , ct Apollinarl Sidonio cornmiinc lial)et. Uude ct Argolicarum matrum ad cam prcccs (Stat.
Hale in Itritunnico et Cantabrigicnsi pracscns legl- Tliob. 10, 69), ut vclit in Tbcbas excittere ful-
tur turbidatvr, <|num rcnidebdt praoccdat. uifii. Elligies ojiis dextra riiJnien teuentis cxstat
calijinosiiin] Donsuin aorcm et iu niibes con- puud Siiieliiiui (in antiiiiiifat. Acoinaii;. p. 28).
versiiin dcsiguat, qiil uatura ipsa ol)S(^rus , nisi sonoruin bombis] Touitrua intclligc, i{iiae Ju-
Solis radiis illustrctur. Vilc. — Oiiniino roolius noni pariter atquc Jovl ' adscribitutiir. Ipsa cuiiu
caliijinosuin, ijiiam calii/osinn, qnoA boc loco Ba- Jmio apud Virglliuin (Aen. 4, 122): "Ct tonitru
sUecnsIs, Darmstattcnsis, Brltanniciis ct Cantabri- cocliim oinnc ciebocc inqult; uudc ct Scneca (Mc-
^eusis babent. Scd lianc ctiaui adjcotivl rorinam dca iJJ)) Jovcm ct Junonem »sccjitrifcros ionantest
a scrloris acvl scrij)foribiis iisiir|)alaiu fiiisse non ajipcllat; atquc nostcr tynij)auuin oi tribiiit, ciijus
soluin Cangius docct, scd apud iiostriini cliam sono tcrrcrl Pliilologiam finxit (conf. ^. 197), iml-
(§. 805) tam in edltis, quam in libris scrij)tls tatus Ovldlum, qul (fast. 4, 189) de Cvbclcio etiam
lcgltur. tymjiano: »Scd mc sonus acrls acuti Terret.»
Cfuod tainen] Ita Guclferbyfanns, Brifannlcus, lijmpanum suslinens] Ita trausposifa haec verba
Cantabrigicnsis, aiiiquc, et velcrcs praetcrca edilio- In codicibiis Britaunico , Cantabrigicnsi, et Darm-
ucs: undc aj)j)arct illud »quo tamcu" apud Grotlum staltcnsi.
non nlsi typograpborum ciTorl adscribcnduni, quem »««] Inius certc aor, tcrrac proxlmus, quando-
errorem uon aniniadvcrtentcs Waltbardus et Goe- quc rosoldiis. Forsan ct terram ipsam siguificaic
zins secufl suum feccrunt. voluit, sccundum Illud Lucrctii (I, 231) :
cujiM^iie] Ita llugianus codex, Basilconsls, r,roslremo pereunt imbres, ubi eos pnter Aether
Darinstattcusis , Drcsdcnsis, 3Ionaccnscs (C. G.), In gremium malris Tcrrai j)raecipltavit.n
alilque (Oudcnd. ad Appulcj. I. p. 5»6) pro cujiis- Id quod postcriores poetae Vlrgiiius alilqne fcre
dam in cditis. totidcm iraltati sunt vcrbls.
fulmen] Bongarslus ct Vulcanius : flxtmen. Goez. m<i.ri»ie] Iland siipervacancam banc voeulam
— Rectc vulgarem rctiuuit lcctloucm: absurda inserul codlcum Dresdcnsis, Darmslattensis, Can-
enim est altcra, quam Basilecusis et Cautabrlglensis tabrlgiensis , Britannici, allorumqae (Bondam T«r.
exlilbent. Nc fiugi quidem potcst allquls flumen lcct. p. So) auctorltate.
dextra tenens. Fulmen contra bene tribuitur Ju- solea\ Prudeiitlus (apotb, 456): «soleas Junoiu»
uonl, quae ipsa apud Flaccum (1, 116) Loc ja- lamLerc." IVoster qunm infeiiora aorls cnm Juno-
elendi potostatcm sibi attiibult vcrbis; nis calceis comj)arassct , infima necesse crat solcae
»Jam jatn 600 et inviti torsisscm conjugis ignerr.v j asslmllarc, quam cnm Koctis nigredinc comparat.
112 Martiani Capellae lib. I. §.67.
quidem diversicolor ambiebat, quae nunc perfulgido resplendebat orbe, nunc
vanescentis graliae tenuata varietas ita penitus obliquabat, tanquam nibil ba-
68 buisset ante discolorum. His igitur indumentis uterque regum decenter ornati
ante consessuni in suggestu sidereo positam quandam sphaeram caelatam va-
rietate multiplici conspicantur, quae ita ex omnibus compacta fuerat elementis,
iit nihil abesset, quidquid ab omni creditur natura contineri. Illic coelum
omne, aer, freta, diversitasque telluris, claustraque fuerant tartarea. Urbes
etiam, compita, cunctorumque species animantium, tam in specie, quam
in gencre nuinerandae. Quae quidem spbaera imago quacdam videbatur
ideaqiie mundi. In hac, quid cuncti, quid singuli nationum omnium populi
quotidianis motibus agitarent pede ire, formante speculo rekicebat. Ibi quem
iVam qiio infcrior aor, co obscurior. Voce nigredo 71) pariter at«jiie anteriores editioncs habcnt ctin.-
iufra ilcrum utltur (§. 157) licet barbara sit (Sciopp. ctarumtjuc ; scd praestat Grotiana lcctio, siquidem
pr. pliil. p. SO Hcrz.). non de besliis solis noster loqui videtnr.
zona\ Inconstnntcm nicdii aeris natnram zona ideaque] IVuUus dubito, quin ad Platonis idcas
dcscribere videtur, qua modo pcrlucidus, modo nostcr respexcrit, quales in Pbacdro potissimuui
unbilus est. (p. 246 Stepb.) dcscripsit ille non intcUigendi so-
obUf/tiabatj Bongarsins quidcm cum Basilcensl lum , sed ctiam diccndi gravissimiis auctor et ma-
dat ablet/abat, Darmstattensis abliejabat, Ilugianus gistcr (Cic. orator. 3); colorcm tamcn duxisse vl-
ale(jabat, Guelfcrbytanus teste Cortio ct Bodlejanus detur e chjpeo Uio , quem Ilomcrus iinsjt a Vul-
primus obUjabat j scd vnlgatam retinui lcctioiicm, cano fabricatum (Iliad. XATII, 478 sequ.).
siquidcm > crbum obUejuare sensum babet variandi, pede i»-e] Locus monstrosns : faveat Hcrcules
qui omnino aptus bnic loco cst monstrorum Avcrruncus. Lege npcdac reformantis
discolorum] Non semel bac adjectivi forma uti- speculo.o iVam re ctiam in MS. vocl fottnantis
tnr noster (§. 7i. 328) ct practer cnm Appulejus adliaeret. Scnsus bic: «Reluccbant, inquit, in spe-
etiam et Prudentlus. culo quasi vcstiglonim (Id enlm jeda tcste Fcsto)
ulcrepie renumj Omissa apud Grotium baec ver- veram formam refcrentium. « Fortc bacc cadcm \ox
ba e codiclbns Drcsdcusi ct Uugiano supplevi. Petrouio rcstituenda, ubi vulgo lcgitur:
coelum ojmie] Sic transposita sunt verba In Ba- — wmanifesta prius vestiijia lusit , ■ '
sUeensi, Rclcbcnaucnsi , Brltajinico , Cantabrigiensi, Decepiique pedes«
«l Ilugiano codice. /f. inquam pedas). GnoT. — Ilac conjectnra fre-
cunctorinnfjue] Codlces Canlabriglensis , Brl- tus Goezlus Martiani tcxtnm focdisslmc corrupit.
tannicus, Qugianus, Leidcnsis (Oudcnd. adAppulej. Quanivls cnim locns obscurus sit, tamcn si ad con-
T. I. p. 152. Burmann. ad Claudian. p. 1048, v. jccinras confugicadum est, non solam Grotianam,
Martiani Capcllae lib. I. §. G8. 113
augeri, qucm dcprimi, qucm nasci, quem occidere Jupiter vellet, manu
propria ipse forinabat. Quam terrarum partem disperdere, quam beare: quam
vastam quamque celcbrem cupcret, fictor arbitrarius variabat. Hoc igitur G9
fatum publicum conspicans componcnsque deorum senatum jussit admitti.
Quamvis inlus, quos innominabiles sacra \is testatur, intrarent, tamen etiam
primadbus diviim, praescrtimquc parcnlibus utcrque consurgunt. Verum 70
sator corum gressibus tardus ac remorator incedit: glaucoque araictu tectus
9cd innumcras admittit conjccturas, Atque lenlor arhitrurius] Ita Jiipitcr cognominatur (Ensch.
ccrte lucdcla fucrit, uhi pcdie i. c. paediac, Jtai- pracp. cv. 1, 7, 10. p. 57 f. Macrob. somn. Sc.
delag, lcgcris, (|uo noniinc noster idcntidem gcomc- 2, 2). In quodam etiam lapldis titulo (Gud. 7, J»)
triam appellat (§.378. 728); geomctricis cnim ra- Icgitiir: »Jovi optiuno niaxumo Arliitratori.u Quin
tionibus dcscriptam essc sphaeram, qualem Jupilcr tcmpluni etiam Jovis ^rhilrnlons iu decima url)i»
inanu lcncat, clarum est. Sed hoc spcciminis tan- regionc fuissc 1*. Yictor tcstatur (in Gracy. thcsauro
tum causa attuli, ut appareat nihil facilius csse IV p. loi-j).
quam mutatis litcris ex ingcnio conjecturas fundere, ntcrfju€\ Jupiter et Juno> Ita cnim supra (§-4I)
qiialcs Sardos venales aliquando Ruhnkcnius ap- Tcrbis »regum coujiigum utcrque« paulo clarius
pellavit aliiim alio neqitiurcm (v. ^Vyttenbach vit. designantur.
Rulinh. p. 221); viilgataiu intcgram scrvavi, licet snlor eorimi\ Ad Saturnum allndit uomcn, qui
rctlccrc non possiiii, codiccm Rcichcnauensem ex- infra (§. 197) »dcorum rigidissimus creator» andit.
Iiihere pi<'ei reformanlis, unde orthographia tantuin Sed satoris noniine omnem ctiam gcntis alicujus
mutata .^Jpollinls nomen Pythei indagari possit. auctorcm significari ille apnd Silium (9, 294) »sator
Minimc lioc sperncudinn , quo posito hic scnsus Quirinus» docct. Pro eorum Ilolmius (iii Crcnii
exit satis congruus: »In hac sphacra quid singuli, analcct. p. 598) ct liartluus (ad Stat. Thcb. 5.
quid popull agitarent, speculo Pjihci rcfonnantis p. 226) Icgi jubcnt deoriim; frnsfra.
rcluccbat.x Vcrbiim cniiu compositum reformare ijressibusj Jam Platoni (Epiuom. p. 978 Steph.)
more istorum scriptorum (v. not. ad §. 75. 84. 102. Saturni stella celeris tardior. IVicomachus (ui hanii.
160. S765 add. Frcinsh. ad Justiu. in ind. Gronov.) man. 1, 2, 3. p. 6 Mcib.) »a inotu Saturnix scrl-
usurpatur, qucmadmodum apud Appulcjiun (mct. 2. bit, »qHi longissimc a nobis abest, gravissimns in
p. 150 Oud.) Fotis »in speclem Veneris reformala» 8ui Tta6cov consonantia sonus hypatc cst appcl-
legitur. latus: vrtaxov yccQ x6 avcorarov-^ (conf. nosfr.
fictm\ Figulus, nXaCrriq. Cic. «Rcliquos deos §. 197. 965). Unde et Ausonius (in ccl. de slgn.
ea facle novimus , qua pictores , lictorcsque volue- coel. cxtr.) :
runt." Et alii saepe Ita usi. Grot. — Ncmpe vo- «Celsior his Saturnvs , tardior omnihus nslris.*
ccm tantum cxplicaturus Grotius crat, neutiquam Claudianus quoque (in laud. Stilich. 2, 459) «pigrsni
Martiani locum. Saturni scmitam« pcr Iiypallagen dixil (coaf. §.853).
D
114 Martiani Capellae lib. I. §. 70.
caput. Praetendebat dextra flaramivomum quendam draconem caudae suae
ultima devorantem, quem credebant anni numerum nomiue perdocere. Ipsius
autem canicies pruinosis nivibus candicabat, licet ille etiam puer posse fieri
71 crederetur. Ejus conjux grandaeva corpulentaque mater, quamvis foccunda
circumfusaque partubus, tamen floridam discoloramque vestem herbida palla
contexuerat, in qua totus gemmarum metallorumque census, atque omnium
72 proventus frugesque satiouum larga admodum ubertate ferebautur. Huic Vesta
tectus captit] Graecismus, ut apiid Lniuni (27, prtMiosis iiivibus^ Paritcr infra (§. 197) Phllo-
37) iivirgincs longam indutac rcstcm", Martialcm logia Saturni planctac circulum transiens conspi-
(J), 14, 6) ncaput tectus", Ovidium (met. o, Sl) catur udeorum rigidisslnium creatorcm in algido
ttindutus chlamydcm Tyrianni, (14, 262) npallam haerentcm pruinisnuc uivalibus.it
induta uitcntcmo, noratium (ep. 1, 17, 28) »quid- puer] Pcrquam docte , ut assolct, Cupcrus (in
libct indutus", Vlrgilium (Acn. 2, 273) »exuvias Harpocratc p. 103) de hoc loco disputat, cni ta-
indutusu (11, 480) «oculos dcjecta dccoros", (Cir. meu asscntiri ncqueo. Promta cnim interprctatio
206) "dulcl dc«nctus luinlna sonino", ct Priscianum cst, uiodo memincris Saturnum pro tempore accipi,
(1. 8. p. m. 291) niudutus terga Iconis.n Appellat quod ct scuis et pucrl forma dcscrihl potest, prout
Rufianus (p. 248 Ruhnk.) nfiguram per accusatl- antiquum vel receus intelligltur. Cctcrum ille etiam
vum.o Atque apud nostrum Itcrura iufra (§. 114) scrlpsi pro etiam ille e codlcihus Brltannlco et
nobtectaque vidtum virgo« legitur. Saturnum autcm Darmsfattcnsi.
velato pinxcrunt caplte ; quaproptcr Scrvius (ad graiidaeva^ ]}lutuatus est hoc cpltheton a Sillo
Aen. 3, 407) obscrvat: «Scicndum sacrlficantcs (10, 12 4):
dils ouinibus caput Yelarc consuctos, cxcepto Sa-
turno, nc numlnis Imitatlo essc ^lderelurci; atquc
cadcm Iradit Macrobius (Safurnal. 1, 10).
f/raconciii] Plurlbus dc hoc symbolo actcrnitatls
alio loco (palaeogr. crlt. 111. v. ludic. p. 495) dis-
«At ijrandaeva deiim praenosccns omina mater,»
(Conf. ct not. ad §. 4).
tamen floridani\ j\JIoquiu enim non matronae
sed mcrctrices plctas floridasque vesfcs, av-9-iva,
gcstabant, quod docte probat Welckcrus (In proleg.
serul. IIIuc annus Graccis ivLavxoq dictus, qula, ad Thcogn. p. LXXXMII). Tellurem vcro is or-
postcaquam Sol duodcclm Zodlacl sigua pcrngra-
vit, in se ipsum quasi redit, vd ut Virgilius (georg.
2, 402) ait,
nln se sur. per vestigia voJvitur annus.v
natus dcccbat, qucm c Virgillo (Cul. 69) forsltan
hausit nostcr:
nFlorlda auum tellus gemmantis picta per herbas
fere notat dulci distincta coloribus arva.
Acnlgmatis, quod sequitur, dc nHiij jijjnjcro solu- In sequentibus pro co7ite.vuerat complurcs codices
tloncm ibldem (pal. crit. III, §.252) proposui. Antc habcnt conte.verat , quod tamcn amhiguum videri
nominc codex Dresdensis addit sui , glossa In Ba- posslt.
silccusl suo ;, scd abest a rcliquis tam cdltis quam larga ubertatel^ Fcstus: i)0pls«, Inquit, dlcta
£crlpfis. est conjux Saturul, pcr quam volucrunt tcrram
Martiani Capellae lib. I. §. 72. 115
quae etiam coaeva ejus fuerat, adhaerebat. Quae quod nutrix Jovis ipsius,
suoque eum sustentasse gremio ferebatur, caput regis ausa est osculari. Post 75
hos candida cum sorore Sol auratus expetitur: qui mox ut coepit ingressui
slgniiicarc^ qnia onines opes liamano gcncrl tcrra
tribuit. » OrpLico (hymn. 15, 11) haec dea jam crat
Eigijvrjv xardyovda 6vv evoXiioig nzsa-
re66i.
Item Macrobius (Saturn. 1, 10) tradit »codcm mense
Saturnalla et Opalia celebrari, quod Saturnus ejns-
qjic uxor tam frugum , quam fructuum rcpcrtorcs
esse credantur^ itaquc omni jam foelu agrorum co-
acto ab Lominibus hos deos coli — Saturnumqne
a satu dictum, tcrram Opcm, cujus ope Lumanae
vitac alimcuta quacrantur. u
ferebantur^ Miror Grotinm edidisse ferebant^
quum veteres editlones omnlno rcctins ferebantur
praebeant, atquc ita ctlam in Reichcnaucnsl, Darm-
stattcnsl, Huglanoquc codicc csstet, atque Casa-
lius (de prof. rit. 5. p. IH) parlfer olim legcrit.
Sed itcrum iteruraque observavl pcrmulta apud
Grotium menda irrcpslsse typographoriim quldcm
colpa , quac Ipse (p. 544) fatctur se non omnia ob
instantcs nnndlnas Francofurtenses correxlssc.
adhaerebat^ 3Iulti enim Vcslam eandem quam
Tcrram putabant (CornuL 28. p. 206 Gal.). Undc
OTidius (fast. 6, 460):
«Et Tellus Vestaqne numen idem est»
porroqne (6, 267):
•Vesta eadem est quae Terra: suhest vigil ijnis
utrique ,•
Significant sedem Ten-a Focusque suam.«
Eadem docuerat Euripidcs (in fragm. 178 e Ma-
crob. SaL 1, 25) vcrsibus :
•Kat yala fiijreo ' i6riav 6e &ol 6o(pol
Bqovcov iia?,ov6LV, rjnevrjv ev ai^egi.*
Sed confcr omnino Astium ad Plat. Pbaedrum
(p. 247 Stcph.) et enndem in Cratylo (p. 401 f.
Steph.).
nutrix Jovis] Ennlus (ap. Lactant. 1, 14) «Jo-
Tem«, scrlbit, »clam abscondunt dantquc cnm Vestae
educandum.« Eadem Albrlcus rcfcrt philosophus
(17. p. 519 Munck.). Cicero (de univ. 10): »Jam
vero (deus) tcrram, altriccni uostram — custodem
antiqnissimam dcorum volalt essc corum, qul intra
coclum glgnercntaro (conf. not. ad §. 95).
osculari] Atisculari Manuscriptus. Yide Fcstnm:
auscnlari diccbant antiqui pro osculari. Grot. —
Scioppius (in gr. philos. p. 206 Herz.): »Transit
AU in O produetara more antiquo, ut lotus pro
lauttis , plostrum pro plaustrum, cotes pro cautes:
slcut etlam contra pro O — AU, nt auslrum pro
ostrum, attscttlum pro oscttlum, frcqucndsslmeqne
hoc facicbant ant!qui.«
candida] Quac ab Ovidio (hcr. 18, 61) dea
candida appellatur, eadem Virgillo (Aen. 7, 8)
»cand!da Ltina» cst.
sorore] Martlalls (9, 5S, S), ct saepe Ovldiua
(mcL S, 550; fast 5, 109. 117; her. 11, 4.=>)
Lunam sororem Plioebi appcllat. Pluribna vecbia
alii, nt Seneca (Oed. 254): - .,.i;
«Sororque fratri semper occurrens tuo,«
Vlrgilius (gcorg. 1, 396)i i [««ntiia
yifralris radiis obnoxia Litma.»
Silius (8, 17S):
rtLunaqtte fratemo lustrabit lumine terras'
et porro (16, 3S):
nut Phoebe stellas, ut fratris lumina Phoeben."
Adde Propertium (2, 2S, S2), Parmenldem (ap.
Plntarch. in qn. Rom. 7S. p. 282), Cornellum Se-
IS *
116 Martiani Gapellae lib. I. §. 75.
propinquare, purpurae rutilantis puniceus quidam fulgor antevenit, et rosulcnti
splendoris gratia totam aulae ipsius curiam obstupefactis ccteris ornatibus lu-
minavit. Ast ubi primos lionorati capitis radios ingressurus immisit, ipse
etiani Jupiter paululum retrogressus sub immensi uitoris lumine caligavit;
sphaerae vero orbcsque, quos dextera sustinebat, veluti speculo cognati ki-
74 luinis refulsere. Juno autcm diversicoloris illustris ornatibus, ac varia velut
7o speculo cognato gemmarum luce resplendcns, candentibus sercnis enituit. Erat
enim illi in circulum ducta fulgens corona, quae duodecim flammis ignitorum
Tcrum (in Aetna 236), et Inferiorem locum (§. 77. exccptas repctitis pracscrtim vocihiis. Lcgo: »SpLac-
not.). rac vero orbes(|ue, quos dcxlra sustincbat, rcFHl-
puniceiis ftdgot'] Auroram designat, quae infra sere; Luna autem diversicoloris illustrls ornatibus
(§. 116. 219) uberlus descrlbitur. i\ondiim euim ac varia vclut speeulo coguati luminis gemmarum
ingressus erat Sol, scd uingressui propinquabat. « lucc respleudensu ccl. Sic infra »quem jiixla Lu-
Similibus fere verbis Rutilius (itiu. 1, 27 7j: nam (ita lego) lenl quodam tcneroqiic vultu cx
tRoscitla punlceo ftslsere crepuscula coelo« fratcrna fu]gorem lampada resumebat.« Gkot. —
eandcmque Appulejus (met. 3. init.) «punicanlibus IVec Grotius locum intellexit, ncc Goezius, qui
phaleris^i induclt. llosulentum practer uostrum sumina cum levitate conjccturam ejus in ordinem
Prudcntius quoque dixit. rcceplt. De Jiinonc enim scrmo est, minimc de
ohstupefaclis^ Forte ohscurefactis. "Vonck. (sp Luna. Hauc cniiu afijcerc Solis ingressus uou
crit. p. 147) — Mellus slc scripsisset Martianiis, non polerat, quia siuiul cuiu eo advenerat. Jove autem
tameu scripsit, Id quod libroi'iim exempla docent, sive actlicrc tacto Solis spleudorc Juuoucm slvc
ncqnc audaeior est figura quam illa, qua Arnobius aercm parlter afficl nccesse eraf. Practerea e dc-
(1. p. 26) utltur: .Bcalcabat pontl terga undis ipsis scriptione quoque Jiino agnoscitur; quuin ut Iilc
stupeutibus.« diycr^t co^ons ornatibus Ulustrem ait, supra(§. 67)
luniinavit] E Darmstalfensl ct Basileeusl codl- zona diversicolore ornavcrat. Tautologia autcm mi-
cibus pro iUnminavit. iVon Appnlejo modo illud, nws jaiu ofTcndet, postquam Iferafum luminis antc
scd Martiano ctiain (§. 27. 729. 901) usitatum cst. (jemmaruni cxpuuxi auctorlfate codicum Siouacen-
lumine\ In codicibus a Grotio in margine lau- sium (C et G), Dresdensis, Britanulel, Cautalm-
datis parlter atque in quatiiop Mouacensibus (C. D. giensis, Bodlejani primi, Darmstattensis, Ilngiani,
E. G.), Basilcensi, Dai-mstatteusi, Bodlejano prinjo, aliorumque a WaltLaido laudatorum.
et Cantabrigicnsi legitiir numine, quo i'ecepta >er- candentibus serenisj Substanllvcj sic supra:
Lonim lumiuare ct lumen rcpcfilio evitaretur; sed «serena fulgentia. « Juveualis :
vlx apta Luie loco vox numen csse polcst, qua- nvelut hoc dilata sereno.u
propter vulgatam servavl. Gnor. — (Conf. §. 17. 106 not.).
sphaerac] Hic locus pessuue ab cxsciiptorilms corona^ AlLricus dc Sole : «coronam >cro ca-
Martiani Capcllac lib, I. §. 7o. 117
lapiduni fulgiirabat. Quippc trcs erant a fronte gcminac: Lychnis, Astrites,
ct Ccraunos, quac cjus cffigicm rcvcrcndam a cognilionc conspicicntium vi-
brantibus radiorum fulgoribus occulcbant. Quaruni alia Cancri cercbro, Lconis
oculis altcra, Gcminorum frontc assumta tertia diccbatur. Aliac scx cx utroque
latcrc rutilabant, quarum Smaragdus una, Scytliis altera, Jaspis tcrtia voca-
pitc gcst<il)at Apollo ilsioJcciin lapiJiiin prctioso- fucrnnt rcposui c Basilccnsi codicc. In fronle au-
riiiu. <( GnoT. — IVumcri ralioneiu nostcr ipsc infra tcni ponit gcmmas acstatciu repracscntantcs, cjnia
(§. 188) cxponit, Solcin Liscc Acrsibiis alloqucns: tuin vircs Solis ma\iniac^ siuiiiltiuc, iit yidclur,
»Bis senis perhibcnt caput aurea lumina feiTC, quia noii Acgyplioruin niodo (Porpliyr. antr. uympli.
Quod totidem meitses, totidem quod conpcis 25, pag. 22 Gocns.) veruui Athcniensluiu ctiaiii
horas.» Olynipicusquc annus a solstitio acsti\o Initiutn
Gcuimaruni cnim uuracrus a Solls radiis translatus ducebat.
est, qui plcrunique duodecim iu carmiiiibus nicnio- Lychnis\ Martiaiius Solis coronam duodccim
rantur (A^Ii"g. Aen. 12, 163). Inlciduin etlain duo- gcmniaruin quadripertilo ordlac dcscribcus candcni
dccliii radil In monuuientis aiitiquis (Palaeogr. crlt- euin TcrtuUiano (de spctlac. 9 f.), Isldoro (ctyin.
III. §. 29G. Caylus V. tab. 2. n. 4. Passcr. luccrn. 18. 41, 1. p. 402 Arcv.\ ct Corippo (dc laudiL.
I. lab. 89) pinguntur. Justinl 1. 1 ) colorum ralioncm secutus cst. Dat
ignitorum] Ad stellas ciA/.rjyOQl^Ei. Anaxa- siquidem acstati Lychnitcm, Astritcm, Ccraunon,
goras cnira sldcra igultos lapldcs vocabat : sic lib. Ignel colorls geminas , quaeqtic idclrco a luccrna,
II: iteadenKjue sa.va steUas appellansn , ut iii 5IS. ab astro, a fulmiue nomcn sumserc.Ai.EAND. (tab.
meo legitur: qnaniquaiu non rcprobcm, Imo prac- Ilcllac. p. G9).
feram iiiam lcctioneiii quae In vulgatls, slelas , iJ vibrantibusj Quamvis Groliana lcctio vibrantes
cst columnas. Et Iii Geometria: nlutcrstiuctum cy- (nimlrum gcmmac) dcfcndl possit^ practull tameu
lindris gemmaiilibus pavlmcntura.« Guot. — Pro Illam, quam codices babcnt Darmstattensls , Hu-
iijnitoruni alli quldem itjnoloi-um habent; seJ inalc. glanus, ct teste Cortlo Gaelfcrbytanus.
Imilalur enira nostcr Claudlani (dc laud. StU. 2, 92) Cancril^ Zodlacl slgna Intclligcnda csse apparef,
hunc vcrsum: ct q,uldcm ea, quae acsti^is mcnsibus, Junlo, Jullo,
uEt vario lapidum dislinctas ignc coronns. Augusto, praesldere ex tabula mea (palacogr. crlt.
Undc simiil patct iynitum hoc qMldem loco nihil lil. §. 520) disces. Cantro 3Iacrabiiis ciiam (Salurn.
allud signilicarc quaiu spIcnJorcm. Dc ^^jladnes 1. 17) acstatem dcnotarl docct (conf. llygin. astron.
corona sl scrmo csset, omaluo astra iutelligerc Ij 7, p. 3S2 et 4, o, p. 467 Muncl:.)
Ilceret. c.r ttlroaue^ Respondcnt Smaragdus Majo, Scy-
fuhjurabat^ Slc Dresdensls, Reichcnancnsls ct Ihis Aprlll, Jaspis IKartlo, et ab alfero latcrc lly-
Canlabrigiensis pro Grotlano fuhjorabat. aclnthus iVovembri, Dcndrltes Oclobrl, HcIIotro-
tres\ Qiiatcr tcrnas receuset gemmas, nt aaul plus Septembrl. Smaragdis Ovidlus quoquc (mcf.
Iciupcstatcs sliuul ct menses Indlccntur. Erant pro 2. 24) Pboebi sollum lucere fiaxit.
118 Martiani Capellae lib. I. §. 7S.
batur. luter quarum virorem foeta mari per lumina coruscatus fronti quaedam
interioris suavitas resplendebat. Hyacinthos, Dendrites, etiam Heliotropios
iitrinque compacti. Qui lapides coloribus suis terras ratis temporum vicibus
herbidabant: quos ei ad obsequium numinis recurrentis Ver dicebatur et Au-
ctumnus munere contulisse. Posterior autem pars coronae Hydatide, Adamante,
inter quarutiij Totum hunc locum partim ex
conjcctura, partlm cx varlantibus lectlonibus et MS.
sic restituo: ulnter qiiarum virorem et focta mari
lumlna coruscans fronti quacdam lutcrlori suayitas
resplendcbat llyaclutlios, Dcndritls ctlam« cct. Ilya-
cintkorum mentlonem babes apud ^larcellum in re-
sponsls, cujus fraguientum cltatur dc auro arg. 1,
Scja ab bercde §. i. Sed et apud Pllnlum ct In
Apocalypsl. Dcndritldos gcmniac mcuiiult Pllnlus.
Fortc tanicn Iilc foela passlvc dlxcrlt pro nata.
GaoT. — Quamvls obscurus locus slt, boc tamcn
certum est, sequeutcs auctumui geramas buc rc-
ferri non deberc, quod Grotius opinatus esse vidc-
tur; concidunt Igltur jam eam ob causam ejus con-
jecturae, quibus omnlno abstlnendum erat in loco
tam corrupto, ut quaui plurlmac parlter patcant cor-
rlgendi viac. Sed ne codlces quldem multum sub-
sldll pracbcnt. Neque enim per abesse potcst,
llcct In solo Rclchciiaueusl id Invcncrlm^ ncque
fonti pro fronti ex Darnistattensl, Rclchcnauensi,
ct Guclfcrbyfano rcponerc auslm. Unum Illud fecl,
ut pro Grotlano cortiscat e Bongarsli et Darinstat-
tcnsi eodice rcciperem coruscatus , quod slvc pro
uominatlv» p.irticipli absoluto, slve pro genitlvo
substantivl verballs acccperis, allquatenus ccrte
cum reliquls colbit.
viroreirt] Vlrides geminas vcrno tcmporl «d-
scribit : Smaragdum scilicet, Scytliidem ct Jaspidcm.
Smaragdl color vlrulis notus omnibus ; dc Scylhldc
patet cx eodcm Martiano, qui alibl «Scytlildls vi-
recta" nomlnatj — dllutlori colore sunt Jaspldcs.
AiEANB. (tab. Hcliac. p. 68). — » Virides Smaragdo
loricas» dixlt Claudlanns (laud. Stil. 2. 89), ut
Lucretlus (2, 804):
nJntcr caenileum virldeis miscere Smaragdos.u
Viror Appulcjo et serioribus idem cst quod wiri-
ditas , eodcmque pertlnet mari foeta ; mai'e enlm
vLrlde, undc Infra (§. 78) IVeptunus »marltima sem-
per inundationc vlrldloru dicitur.
^iiidunmiis^ Auctumni gcmmac In SoIIs corona
dlcuntur a Martiano Uyaclntlius , Dendi'Itcs , He-
liotropios. Ilyacinthum coerulei colorls cssc tcsta-
tur Isidorus , vlolacei Pllnius , dilutioris tamen,
quam sit in Amethysto. At SoIInus c. 33 id quan-
doque evcnlre asserit, quia ea genima vltiis non
parce obnoxla^ plugi enim nltore cocruleo, quum
inculpabllls est. Flucticolor ab codcm Martiauo
allbl dlcltur. Hcllotroplus vcro testc Pllnio porra-
ccum prac se fcrt colorem sangulucis venls distin-
ctisiu : vulgo dlcitur Diaspro. Quis slt Dendrltldi
color, baud facilc invenlo. Scio quandam bujusce
gcinmae speciem ab codcm Pllnlo appellari albam, *^
ac, ni judlcii fallor, varlctatcm, quae Auctumno as-
signatur, indicare volnit varlis Jiisce gcmmls Mar-
tlanus. Potlorem tainen lociiin cocruleo dcdit co-
lori, qiii purpureo ailinis; ac Auctumnus Ipse appcl-
latur ab lloratlo npurpureo varlus colore. « Ad
Ilvorcm ulcrquc verglt, Axea>d. (tab. IIcI. p. 69). —
Ilyaclulhl trla gcncra descrlpsit Marbodacujs (i7.
p. 12 Gorl.).
coronae^ Pcrpcram corona apud Grotium. Me-
liorcm lcctlonem codlces babent Rclchcnaucnsis,
Martiani Capcllac lib. I. §. 7^. 119
et Crystallo lapidibus aHigabatur. Hos cniin Hiems undosa gcnuerat. Ipsius
vero divi auro tinctani caesaricni comasque crcderes bracteatas. Facie auteni 76
Darnislallensis, Drcsdensis, Bongarsii ct Ilugii. auro ciirant inihractcarin; ct lihro 17: »facis imi-
Coronae cuim pars lapidibus alligabatur, tamcntuni in figura acrcum, ilidcm auro imbraclea-
ILjdatide] Ilydatis, seu IIj dratis (ut alii legnnt) *"™' ''^■^»* abundanti flamma candcutis.,, Ita Si-
ab aqua nomen liabct. Eslne ea, quac Pliuio ct •^«'"'"S '''""^ ^- ^P'**- *0 «bractcatum lacunar" ei
Isidoro Enbydros dicitur? lUc candidam csse per-
Libct; bic ita loquitur libro 16 orig. c. 13: »En-
Lydros ab aqua vocata, exundat enini aquam, Ita
ut clausam iu ea putcs fontanam scaturigincmu,
quac Tcrba cx Soliuo desumpsit cxtremo cap. 40.
Alea>d. (1. 1. p. 68).
hos enin{\ Vonckius (in spec. crit. p. 80) hos ei
legcre jussit, sed non neccssarium. Genuissc cas
gcmmas biems dicitur, quia ex aqua yidentur cssc
congelatae, quam specicm prac sc fcruut crystalli.
Uml6 Propertius (4, 3, S2) «CrystaHum aqiiosam»
appcllatj Claudianus autcm multis epigrammatibus
lusit in crystallum , quorum unum subjcci :
»Sollers lusit liicms imperfectoaiie riqore
Nobilior vivis gemma tutnescit aquis«^
quo pocta Gracca cpigrammata (antbol. 4, 18, 2
et 3) imitatus esse vidctur. Plura dabunt Pliulus
(37. 2. 9) et Seneca (uat. qu. 5. 25 f. p. 75d
Lips.). Probc igitur noster causali particula enim
usus est, quo magis paleret, cur posterior coronac
pars illis iusignita esset gemmis. Sicut enim prlo-
rcm aestati tribuerat, ita postcrlorem bicmi ad-
signavit.
bracteatas] Sic infra: «cujus sonorum (malim
honorum^ quamquam de muslca seu barmonia scrmo)
caput aurl coruscantls bracteis comebatur. « Grot.
— Bractea tenulssima lamina cujuscunque mctalll.
Bracteatus, bractca obduetus. Apud Senccam epist.
I. 8. cp. 8 «gcstatorias bractcatas.» Martianus Ca-
pcUa ucomas bractcatas." Steph. (ad Saxon. p. 174)
— Addcre potcrat »malum bracteis inauratum«
apud Appulcjum (met. 10. p. 737 Oud.), »auri
bracteas apud Plluium (33, 3, 19), et »auri co-
ruscantls bractcas» apud nostrum (§. 909). In la«
pidum quoquc inscriplionibus (Grut. 1074, 12)
collegil bracteariorum et iiuniratorum mcntio fit.
Eosdcm memorat Firmicus (astron. 8 , IG). Per
mctapboram Scneca (epist. lii>. p. 632 Lips.) bra-
cteatam felicitatem appcUat cam, quae videatur tan-
tum felicltas esse.
/rtcie] Albr. de Sole : »Iste piugebatur spccic
impubcrls juvcnies, nunc facie pucrllls, nuuc ju-
vcnili, semper imberbis, nunc autcm in cana di-
vcrsltate apparcntis.u Macrobius: ultem Llberl pa-
fris simulacra partim puerill actate, partim juvc-
uili fiugunt, praetcrca barbata spccie, senill quo-
que, uti Graecl cjus qucm Bct66ccQea) item qucni
BQidia appcllant, et ut In Campanla IVcopoIihiHi
celcbrant Tlpcova cognorainantes. « GnoT. — Tres
anni tcmpcstatcs Martianum signlilcarc ceusct Gcs-
ncrus (ad Orph. p. 220); nec pluribus olim annum
constitissc alio loco (palaeogr. crit. §. 608. 771)
docul. Attamen magis propensus sum ad recipion-
dam eam Interpretalioncni, quam Ciiperus (in liar-
pocr. p. 76) dedit, -^ideri nempc 3Iartianum fcm-
pus matutinum, mcrldicm, et vcspcram dcsignaro,
quilms Solls vis ac potcstas valde .imniutetur. Quac
41 »Ieo bractcatus"! dicltur ornatus bractea. llaud conjectura ctlam lis confimiatur, quae dc Solc
secus atquc AmmianusMarccIlimis llbr. 14: «slatuas orlcntc ad scquentia observo.
120 Martiani Capellac lib. I. §. 76.
mox iit ingressns cst, imcri rcnitentis, inccssu medio iiivenis anhcli, in fine
senis apparebat occidui: licet duodccim noimullis formas convertere crederetur.
Corpus autem ejus flammeum totum, pcnnata vcstigia, pallium coccineum, sed
77 auro plurimo rutilatum. Sinistra autcni manu clypcuni coruscantem, dextcra
iM mcessu] I(a Basilcensls codcx, Darinstattensls, 6ia6r]lialvcov.'* Addc quae Orplicns apud Macro-
Ct Bongarsii. Oiiiissuni in cdtlis cst m. bium (Sat. 1, 18) dc hac Solis comniutatione canit.
thiodecim\ Siugulis lioris illi fortc volcbant, EHudcm singulis Iioris mntari Solis facicm credi-
qui in formas duodccira convcrti ciim censucrnnt; dissc cx iis pa1ct, quac (ibid. 1. 21) dc tauro Soll
nlsi potius duodccini Zodiaci signa sint inlciiiu;cnda, sacro narrut »insigul mlraculis convcnientibus na-
qiiia aclates, ijiias <jualiior facit Macrobius (I, 18), turac Solisci qui npcr siiujuhs lioras mutarc colorcs»
ad anni lcinpora idcm rcfcrt. Nam postqnam do- alTirmelur (conf. Palacogr. crit. III, §. I>06, nbi
cucrat Lilierl patris siinulacruui parliin pucrili ae- add. Xenopli. mcm. Socr. 4. 3. 4).
tatc, partim juvcnill, praetcrca barbata specle se- petmaln vcslijia] Corruinpcre ct bunc Martlani
nllupie orc ciiictuni fiiissc, addit: «Slac autcm ac- locuin tentabat Yoncbius substitucns (in spcc. crlt.
tatuin divcrsi(!ttes ad Soleni rcreruntur, ut parvulus p. 147) »pcr raln (aut stata) Tcstlgia.» Licet eniin
Tidcalur Iiyeinall solsfitio, qualcni Acgyptii pro- alii alas Soll a tcrgo aflixcrint (Palacogr. crit. FV.
fcrunt ex adyto dic ccrla, quod tunc brevissimo §. 770. Cuper. Ilarpocr. p. 54); in quadam tamcD
dlc vclutl parvus ct infans vldcatur: cxiude auteni patcra (In Causel uiuseo Rom. 5, 19, li. Graevli
proccdentibus augmcntis acquinoctio vcrnali siinlli(er tbcsaur. V. 520) Apollo slvc Sol ciusniodi pcn-
atquc adolesccutis adipiscltur vlrcs, figuraquc jn- natis pedibus plctus cst. Addc nostruni infra (§.
veuis oniatur; postca statuitur cjus actas plenls- 578. 579). J'^estiijia autcm dici pro pedibus con-
slma cfligic barbae solstitio acstivo , qiio tcmpore (ii-mat Barthius (ad Stat. 2. 11, p. 254).
summum sui conscquitur augmentum. Exindc pcr rulildlum] Intcxtiim crat aurura. Ilacc Idco an-
dlininutloncs dicriiiu vclut senesccntl qiiarta forma notamus, nc quis divcrsltate colorum ad corrlgcn-
dcus figuratur.il Cuper. (Ilarpocr. p. 7G. 77). — dnm aliquld movcatnr, ut vldemus nibil non sibl
<^iiac qnainvis doctc disputaverit vir cgrcgius, ad- Iridiilgerc homines otiosos , lauream ex auovis mU'
dcnda taiucu haec csse vidcntur: Porphyrius (in staceo (r.iacrenles. Bahtii. (advcrs. p. 561).
cpist. ad Anciion. ap. Jambl. atque etiam ap. Euscb. c/i/pei/m] IIiiuc Soli Ovidius quoquc tribiilt
prapp. cv. 5, 6. p. 198) dc Acgjptiis quaerit: »quae (met. 15. 192):
taiiilcm ralio cxcogitari potcsl, quod cundcm Solcm r,Ipse dci clypciis, tcrrn quutn tollilur ittia,
commcmorant vcl cx liino cnicrgentem, vcl loto in- Mane ruhet»
sidcrc, vcl na^Igio provchl, vel singnlis /lor/s formani ncc qui Abraxan in gcmniis mecuin pro Sole ac-
coiniuulare, acxinrios pcr singula Z<)f//«ri signa vultus cipinnt (pal. crit. III. §. 124, 4(>0, 566; I\'. 697),
induccre?" Ad quae r^^spondet Jainblichus (niyst. hoc atlributura mirabuntur. Etiam in uumo Chal-
7, 5. p. 152 Cal.): fiSoIeni sccundutii Zodiactm cidis Syiiae (\'aillant. nuin. (ir. Coininod. p. 86)
ligiirari ct formas luntarc tca^'' copav zolq orifiaGo Sol consplcitur Blnlstra chjpettm et hastam tencns;
Martiani Capellae lib. I. §. 77. 121
ardentem facem praeferebat; calcei vero similcs ex Pyropo. Quem juxta Luna
leni quodam teneroque vultu ex fraterna fulgorem lampade resumebat. Post 78
hos admissi fratres Jovis, quorum alter maritima semper inundalione viridior,
alius lucifuga inumbratione pallescens. In capite uterque doniinandi sertum 70
pro regni conditione gestabat. Nam unus albidi salis instar candidum atque 80
spumarum caniciei concolorum, altcr ebcneum ac tartareae noctis obscuritate
furvescens, qui quidcm multo ditior fratre, et semper eorum, quae gignuntur
ex terra, conquisitionibus opulentus: alius vero propter molcm clationemquc
cjusdemqnc Cariarlas (imaginl Jel dei, VencL 1S80,
p. 62) una cum lyra ct saglltls mcminlt cx Ser\-Ii
loco (ad ccl. J>, 66), ubl tamcn in ■^^iJgatls cxcm-
plarlbus gryphen tcI gryphetiaeum lcglmus.
/"rtcem] Ccrcrl quidem, Dianac lucifcrae, Bac-
cho, Cnpidini, Hymenaco, Ilccatac ct Furlis faces
tribui notlssima res est: rarac autem Solis imagl-
nc3 sunt, in quibus, ut in Probl numo (Rasche
lcx. rV. 2. p. 1551 ), faccm gcrit Alias coUcgit
I. Fr. Mcycr In commcntatione de dlis ac deabus
dndoii^^OLg (Francof. ad M. 1790) p. 18 scqn.
Lun(i\ Ita codices Britannlcus, Canlabriglcnsls,
Darmstattensls, ct Huglanus rectc habcnt, non £u-
■nam. De allcno cjus luuiinc confcr Pluturclium (de
placitis philosoph. 2, 28. p. 801; dc facic Lunac
p. 929), Macrobium (in somn. Scip. 1, 19. p. 101
Zeun.) ct supcrloreni notam (ad §. 75).
lampade^ Ita codices Monacenscs (B. C. D.
E. G.), Brltannicus , Cantabrigicnsls, Darmstat-
tensls, Basllccnsis, Iluglanus, ct tcstc Cortlo Guel-
ferbvtanus pro lampada, quamquam lampada pro
Jampas etiam 'ui usu fuissc constat. Lampadcm
Solis jam supra (§. 2S) nostcr disit, ut Phoebeam
lampadem Ylrgilius (Aen. 3. 657).
cwMieiei] Sic Darmstattensls omniuo rcctlus
qnam Crotlus, qul eaniciem cdidit. Concolonim
pro eoncolor disit ct Infra (§. 659 f.).
ebeneum^ Grotlus Labct hebenum, codcx Drcs-
dcnsis hebeneum, Darmstattcnsls, Brltannlcus ct
Cantabrigicnsls ebenum, sed praetuli lectioncm,
quam Monaccnses (B. D. E.) suppcdltarunt. Quamvls
enim hanc vocem alibi frustra quacsivcrls, vix tamcn
rectlns ab ebeno adjcctivum formarc potcris. Magis
certc placet, quam ebeninus (iu vlta S. Dunstanl
ap. Canglum). Conf. notae inferlores (156. 225).
furvesce7ts\ Aliam Icctioncm fervescetis e Guel-
fcrbytano Cortius afTcrt; sed cbcnum ct nox cum
hac lectlone vis conclllari potcrunt. Betinni igitur
furvescens nt candldo Ncptuni oppositum. In Darra-
stattensi a prlma quldem manu scrlptum erat /er-
vescens , scd corrcctum fiirvescens.
ex ierra^ Haud supcrvacanea mllii visa hacc
verba sunt, quac cx Iluglano codlcc iuscruL Dc
Pliitone enlm sermo csf, de quo Clccro (y. D. 2,
26): «Diti patri — qui Dives ut apud Graecos
IIAovTCtiv, qula et recldant omnia in terras, et
oriantur c terris.*
opulentus] Phumutus : II/.OVTCOV ds ii(^i]^rj}
6U( TO ftaVTCOV OVTCOV (pd^UQTCOV, HTjdkv SLVCa
o ^7} Ts/ievTatov eis avTov yMTayexai yMi
aVTOV XTTJfJ^c ylvsrat. Grot. — Locum CornuU
rcperles In Galel opusculis (p. 14o). Scd opcrae
prctium crit Romanum confcrrc poi-tam (CIand'«n.
dc raptu Proscrp. 1, 20) cancntem:
16
122 Martiani Capellae lib. I. $. 81.
81 corporis reuudatus, ac despuens divilias oppressione quaesitas. Verum utrique
diversa conjux: nam hic nudus oinnium nutricem deorumque hospitam secum
ducit; ille puellam acccssibus gratulantem, quae ita plerunique frugem ex-
poscentibus tribuit, ut magni numinis vota sint eidem redhibere centesimam.
82 Dehinc admissi Tonantis ipsius filii. Inter quos primus quidem ruber iuvenis,
ac vorax omnium sititorque etiam sanguinis gradiebatur. Alter suavis et comis,
tDi, qiiibtis innumerum vacui famulantur Averni
fulfjHS iners , oplbus quorum donatiir avaris
^iiidnuid in orbe periti
Confer Platonem (in Crat. p. 403 Stepli.), Dio-
(loruui (o, 49 ct 77), scholiastcn ad Aristoplianem
(Plut. 757), Ovidiuni (met. 1, 140), et Pliaedrum
(4, H, 1). Posidonius quoque apud Strabouem
(5. p. 147) ait, »non tantuni tcrram cssc divitem,
sed infra terram ctiani opes esse condilas , quippe
non Uadcm , scd Plutoncm ibi babitarc. «
despuens^ Britanuicus quidcm codex, Canta-
brigicnsis, Basilecnsis, et Slonaccnsium uuus (C),
Guelferbyfanus eliam testc Cortio dispuens babcntj
sed nostra lcctio, quam ctiam codices Darmstattcnsis
ct Hugianus pracbcnt, omnino melior est, quando-
quidem niare naufragorum bona despuit ad litus.
verum^ Codex Hugianus fuerat ; malc. Oppo-
nuntnr enim haec antecedentibus , ubi IVeptimum
paritcr ac Plutonem diadema gestarc dlxerat, quam-
vis diversumf conjuges aatcm omnino di^crsas
iitrimique habcrc ait.
hospitam^ IVcptuni conjux aliis Ampliitrite, aliis
Venllla, aliis Salacia appellatur; quaruin ecquam
Martianus intcllcxcrit, non dccemaui; illud taincn
perspicuum est nostram paritcr atquc illas maris
Tcl atjuae pcrsonam gerere, quam nutricetn on-
nium alt codem sensu quo Thalcs antcquc eum
Homerns
i2xeav6i- Ts ^EoJvyeve6iv xal fiTjtiga Trj^vv
(Plat. Thcacl. p. 1S2; Cratyl. p. 402 Steph.)^
Tethys cnim Platoni (Tlm. p. 40) quae Ciceroni (dc
univ. 11) Salacia. Hospitam antem deorum appellat,
quia sidera dcos esse ccnsct (§. 811), quae mare
in occasu reciperc hospitiuinquc iis pracberc ■^idetur.
gratulantem^ Vcrbo tjratulari noster pro lae-
tari sive gaudere (§. 107 f. 693 f.) utitur: sed hoc
loco laetificanfem signlficare vidctur.
centesimam^ Fidgcntius: vProserpinam vero quasi
segetcm volucriint, id cst tcrrain (lege tcrrac) ra-
dicibus proserpenlem, ipiae ct sxccTT] Graece di-
citur^ ixazov cnim Gracce centum sunt, ct idco
hoc illi nomen imponiint qula centuplicatum Ceres
(mcHiis esset scgcs) proferat fructum.u O^idlus:
nObriie versata Cerealia semina terra,
Quae tibi atm inagno foenore reddat atjer."
Capclla alibl: nciijus satio ccntesimo mcssls Incrc-
mcnto focncratur. « Grot. — Isldor. orig. 14, S:
nGlcbls Ita pracplnguls, ut jacto ibl semlne Incre-
mcnto paene centesimo frugcs nascantur.« Goez. —
Centesimam teste Cortlo Guclferbytanus codcx, et
testc Federo Britannlcus, Bodlcjanus primns, ct
Cantabrigicnsis, Monacenses praeterca (B. C. E. G.),
Hugianus et Basileensls habent, scil. partem; vulgo
centesima, qnod pro accusativo plurall ncutrlus ge-
nerls habulssc vldcnfur; sed minus conimode.
ruber^ Cantabrlgicnsis rjuvenis nthens.* De
Martc, Jovls fiUo, scrnio cst, cujus Planctae etiani
trlbul Illuin colorcm supra (§. 14) vidimus.
sititot-j SIc antlquiores edltlones omnes, pariccir
atque codd.BasIlccnsis ct Darmstattcnsis ; apud Gro-
Martiani Capellae lib. I. §. 82. 123
falcem' dextra, laevaque gestans cratera somnificum, ac pronus in petulantiam
ferebatur. Hujus gressus incerti, atque olacis temeti madoribus implicati. Pbst 85
hos duorum una quidem germanaque facies; sed alius lucis sidere, opacae
noctis alius refulgebat. Dehinc quidam roboris inauditi et expaveudis semper 84
tium cst sitior, tvpograpliorum iucuria, ut Tidetur;
quam tamcu solita cum ucgligcntia AVallliardus ct
Guczius secuti sunt. Accuratiures ccrte fuerunt
Appuleji (met. 1. p. IG Oud.) intcrprctcs, nisi quod
malc >sauguinis sititorem» Plutoncm iuterpretati
sunt, qui ucutiquam Jovis crat iilius! Facilc ctiam
cs addito verbo gradiebatur Martcm Gradivum ag-
noscere potuisscut. cSauguincm sitire« non modo
Dlartiani popularis Arnobius (1, p, 13), scd ctiam
Ciccro (Phil. 5, 7) dixit, notaquc cx Justiuo (1,
8 f.) vox cst Tomyridis ad caput C>t1 abscissuni:
• Satia te sanguine^ qucm sitisti. « Marlem autcm
siiuili cognomine invocat Orpliicus (liymn. 64, T. 4):
aifxaTi, avdQO<p6\'co ;(aiQcov\
comis] Corrcctum quidcm in codicibus Bodlc-
jano primo et musei Brilannici comes-, scd ab iin-
prudcntis ciijusdam manu. Comis eniiu oppositus
est eanguinis sltitori, et infra (§. 451) Baccbus
• facctiora dicitur deoriim, qiiemadmodum apud \\r-
gilium (Aen. 1, 754) "laetitiae dator», et in cpi-
grammatc Gracco (2, 47, 2d. p. 51 S dc Boscb.)
iysQdLyiXcog.
falcem rfe.r/ra] lu MS. «facicmu: vidc an ifa-
ccm«, dc Baccbo cnim serino, cujus iu fcstis faccs
usitatac, nndc ^LOwdog ZafiJtTTiQ itcmque ^av-
6xrjQLOQ dictus. Falcem tamcn fcrri potcst pro co
qno viucae putantur. Si vcro Albriciim sequiiuiir,
cni scmpcr quam conforniissimns Martiauus, quod
cx diligcnti collatione facilc patet, vidcatur nrace-
mum<i legendum. Gaox. — Faccm (Baccbo) tribuit
Martianus Capclla: naltcr suavis ct comis facem
(aliac tamcn cditloncs falcem, qnac non malc Bac-
clio convcnit, cxbibcnt) dcxtra — gestans.t Citer»
(in Harp. p. 93) — Facem Grotins ct Cuperus
legi jubcnt. Goez. — Quantopere falsus Goczius
sit, ipsa illorum vcrba doceut; nequc in tcxliiiu
rccipcre dcbcbat facem. Omnem dubitafionem remo-
vcnt TibuIIi (1. 4. 7) versus:
tSic ego: tum Sacchi respondet rustica proles,
Armalus curva *ic iniVii falce deus« ;
Osiridi qiioquc idcm (1. 7. 54) falccm tribult, vine-
aticam nlnuruin sivc viititoriam, cujus sacpc iiieu-
tio fit apud rci rusticac scriplores (Cato r. r. 11.
4; Varro 1. 22. S5 Colum. 4, 2i)). Vinisalorem
Diouysum appcllat Accius (apud Macrob. Sat. C. 'o).
olacis^ Vcrbum cst insolens, nunc evod(iOV
(nt libro sccundo vacciTam olaccmo), nunc dvgod-
fiov (ut bic) significans. Glossa Isidori: nOIax,
olidus. « Grot. — Similes in AX desiuentes voccs,
vigilax, mcntax, crcpax, loquax, Bartbius (advcrs.
p. 1648) collcglt. 3Iartiani pofiularis (Arnob. 5.
p. Ii9|) euudciu Bacchum simililcr Bfaeculcntac
liilaritalis dalorcm» appellavcrat.
madoribusl^ Codcx quidcm Cantabrigiensis »odo-
ribus«3 scd practuli vulgatam Icctlonem. Madoribus
implicatum ait, ut tnadidum siiuul ct itiprmis sive
impeditis grcssibus iiicedcntcm sigulficaret.
opacae noctis^ Primara voccm e Ilugiano codicc
supplcvi. IVota cst fabula dc altcrna Castorum niorlc
(Hom. Odyss. 11, 302. Viig. Acn. 6, 121. 0>id.
fast. S, 717. Sil. 9, 29S. Lactant. 1, 10).
e.vpavendis^ Sic tcsle Cortlo in Guelferbytano.
Eilit. e.vstirpandis , sed » advcrsitatcs exstirpare «
qiiis dixcrit? Cavc tamen ita acciplas, qnasi cx-
16 *
124 Martiani Capellae lib. I. $. 84.
adversitatibus praeparatus. Secl ejus miros lacertos rictusque Cleonaeos limis
80 Juno cernebat. Quin inter eos decerncntes feminae: quarum una virgo fere-
jtaYcrit Hercules adversltates; sed ipsas dlsit expa- ctiam aceipi possit, ut apnd Aniniianum cst (20. 9)
\eudas, utpotc maxinias, saevissimas, ad quas ta- »limibus oculIs.« Multi quidem codlces a vulgari
men illc bene praeparatus acccsscrll. Pro praepa- Lac lcctionc rcccdunt et sublimis substltuunt, ut
ratus Drcsdensls codcx liahet' paralus, sed prae- Leldensis (Muncl;. ad Hyg. p. 71 s. 85 Stav,),
tuli compositum, quo nostcr sacpc pro simplici Basilecnsls, Darmstattcnsls, Bodlcjanus, Dresdcn-
ulltur. sls, Iluglanns, et intcr Monaccnses duo (C cl G)j
lacertos] Laccrtosnm ct torosnm Herculem a uude ct Goezlus sublimis cdidlt; scd ncmo ignorat
poctls nppcllari , Burniannus (ad Ovid. V. H, p. quanto Hcrculcm odlo prosecuta sit Juno et quan-
i02o) pluribiis docuit cxemplis. topcrc ci invldcrlt (lleslod. thcog. 513. Ovid. licr.
ricttisfjue Cleonaeos] Infra qiildem i-ictus leonis 9, 8, 11; mct. 9, 2S6. 2C0), Ita ut novcrcac no-
dlxit; scd allo, ni fallor, modo, quam lilc rictus mcn meruerit (SU. 2, 478. 5, 91); qiiac quiim ml-
Cleonacos, a leone Cleonaeo, qul ct ]>'cmacHS, raiu Ilcrculis spcclcm videret, pofecto mcllus U-
cujus exuvlis ovabat Hcrculcs. An crgo amictus? mis cernere dlci a Martlauo potuit, quam sublimis,
an rictu^ est Lr(L6'AVViov , ut est in glossario? quod nihlli boc loco ct admodum fr%Idum cogno-
'^JtL^y^VVLOV vero gcncraliori significata pclHs su- mcn fuisset.
perpcndens, quasl ijn6y,vXLOV, ut volunt ctymolo- 7"«'" inter] SI quis llterarum transposltloni ct
gici. GnoT. — Clconaeos rlctus qui a glorla dcri- audaclori conjccturae locus, legerem: vSequuntur
Tant, nae illi suac in boc gcnerc llttcrarum incu- cos dccentes fcmmac.« Se<juuntur cx cleuicntorum
piosi sunt. Est cnim lco ille dlctus a loco Cleo- {.lera&i^eL. Decentes vero eo modo, quo sacpc
naeus, lu quo ab Hcrculc dcvlctus cst. Valcrius Ji» MS. descendentes pro decentes , conscemIent€S
Flaccus lib. I : pro concedentes invcnlmus, quod ct cgo saepe in
— tCleonaeo jam tempora clausus hiatu Martlani collatlonc expcrtus sum. Grot. — In ILbrls
Alcides« — scriptls nlliil rcperi, quod Intcrprcti adjumcnto essc
Vcstltus enim pcllls lconlna erat Hcrculi, Lucanus possit, nlsi quod Darmstattcnsis codcx tjuin pro
lib, 4: auis, quod in cditls legltur, multo mcllus babet,
• J7/e Cleonaei projecit terga leenis , Quamvis enim inter codlccs Monaccnscs trcs (B,
Antaeus Libyci.» D. E.) aute quis copulatlvam et addant; nou minus
Ausonlus Eidyll. 19: tamen obscurus manct locus, qui llcet corruptus,
i>Prima Cleonaei tolerata aerumna leotiis.i varlo ccrte modo cmcndari potest. Quapropter nl-
Idcm Ilb. l) cpigr. 75 : bil praeterea in contcxtu niutandum duxi, donec
aRura Cleonaeo nunquam temeruta leone.-» codlccs forfc rcpcrlantur mcllora nos edocentes.
Ejnsdem mcmiucrunt Claudianus 1 in RuGu. et Cctcrum decernentes pro certantibtis acclpio. DLina
Papinins. BAHxn. (adv. p. 1256 ct 1508). cnlm ct Venus prorsus slbl sunt contrarlae. Ita
limis] Sc. ocuHs, ut apud Tcrentium (Eunncb. ai-mis decernere diclt VcIIejus Patcrculus (2, 118.
3. H. 55): »cgo limis spccto«j licet pro nomlnativo p. SCO Bnrm.) paritcr ut Virgilius (Acn. 12, 709)
Martiani Capellae lib. I. §. 80. 12o
batur: alia generationum omnium mater: illi arcus cum pliaretra, huic rosis
decussatim vinctis sertata contextio. Quam ct conspicere nitentcm, ct fantcm
audire dulces illecebras, et attrahere fragrantissimi spiritus halatibus redolcn-
tem, et oscuhs lambcre, et coutingere corpore, ejusque vehes cupidinc su-
spirare. Quae quidem hcet amorum vohiptatumque matcr omnium crederctur:
tamen eidem dcfcrebant pudicitiae priucipatum. Cum his grata Ceres, admodum 86
gravis femiua, ahimnaque terrarum ac nutrix mortahum, videbatur. Quidam 87
Kcei-nefe fcrro« scrlpslt, ct Laci'ctiiis (S, 393) ubcl-
lum magnis dc rcbiis intcr sc ceniere certant. «
generationiim omniuinj Vcnercm iutclligc cani,
quam Gcuitriocm a Romanis appcUatam cssc, taro
scriptorcs Yclcrcs tcstantur (Dio Cass. 49. p. 599.
Reiu). Appianus II, p. 470 Stcph. 3Iacrob. Saturn.
1, l2.Plin. 7, J>, 59. 8, 41, G4. 3i», 4, 9. 3S, 12,
4o. Sucton. iu Cacs. c. 61. 78 ct 84), quam
lapidum tltidi (Grut. 22i», 3. 1012, 5. Murator.
o8, 4 ct y, Gud. 39, 3) ct nuuii (v. RascLc II,
1. p. 1358. V, 2. p. 897), Egregic describitur
prac ccfcris ab Ovidio (fast. 4, 95) aliisquc poetis
tam Latinis (Lucrct. ab init. Stat. silv. 1, 2, 182.
Sencc. Ilippol. 469), qnam Graccis (Stobacus in
ccl. I, 10. p. 268 scqu. Ilecr.).
ro5»s] Rosam, scrlbit Pausanlas, Vcncrl csse
cum myrto consccratam et Amoruin in eam domluii
mcmlnlt Anacrcon. Bajrtu. (advcrs. p. 1236).
vinctis^ Grotlus vinctdatis: codex DresdcnsU
junctis: Guelfcrbytanus, Brltannicus, Cantabriglcn-
si», Monaccnscs (C. G.) Basilceusls, Darmstattcn-
sls ct Bongarsianus mcUus vinciis, qnod rcccpl.
decussatiiii^ Codices.Monacenscs duo (C ct E),
Rcichcnauensls, Darmstattcnsls, et Brltannicus uno
S sci"Ibunt, fortassc qula a decus derlvarcnt, ut
csset deccnler slvc ornate (Cang. h. v. ct voce dc-
cussarc); Martiauo tamen slgnKicarc nexioncin cru-
cis iustar factam ad imitatlonem slgui X e\ supe-
riorl loco apparct (§. 37, ubl tfonf. notam uoslram
ct Baldum ad Vilruv, p. 53).
fra(jranlissiiiiis\ Ita tcstc Cortlo in Guclfcrby-
tanis, quod, quia redolenlem scqiiitur, pracfcro
lcctloui, quam Ilugianus, Darmstattc-nsis, ct Mona-
censcs (C. D. E.G.) pracbcnt, flagrantissimis. Scr-
vius cuim (ad Aen. 1, 436) subtlb'!cr dlstlngucns:
»quotIcns inccndlumi, Inquit, »significatur, quod
flalu alltur, a flamma pcr L dicimus /larjral; qno-
tlcns odor, qul fracta speclc inajor cst, per R
diclmus fra(jrat« (add. Claudian. in primo cons.
Stil. 470 ibique Burm.).
pvdicitiae^ Conf. Propcrtli (2, 23. 89) vcrsns :
"Jpsa Venus, qnamvis corrupta libidine Martis,
IVum minns in coelo semper honesta fuit ? «
Duas Vencrcs colulssc vcfcrcs, altcram coclesfcm,
slve Uraniam, a\tcramYu]g\\agams. IJdvdrjfiov, no-
tum est (Plat. Conv. p. 180. 185 Stcpli.), quarum
prlorem blc slgiiificari apparct. Romani quoqne
practer vulgarcm Cnxcrant Vcrflcordiam (Pausan.
9, 16, 2. Jiil. Obsequ. de prodlg. 97), quo facllius,
ut Valerli Maxlml (8, 15, 12) Tcrbls utar, nvir-
glnum mulicrumquc mentes ad pudicltlam couver-
fcrcnturu (conf, Ovld. in fast. 4, 160 ct uosfrun
Itifra §. 144).
gi-ata Ceres] Cortlus in Guelferbytanls leglt:
iiGratiac et Ccrcsnj sed mlnus placci. Grala cnlm
Ceres dicitiir ob bcneficla in Inimanum collata genus.
126 Martiani Capellae lib. I. §. 87.
etiam claudus faber venit: qui licet crederetur esse Junonius , totius mundi
88 ab Heraclito dictus est demorator. Tunc etiam omnium garrula puellarum, et
contrario semper fluibunda luxu, levitate pernix desultoria gestiebat. Quam
alumnacjue^ Orpliicns (Lyran. 50, 2, 3) «Ssfivr} asscnfior eo magis glossac et Vulcanio, qu» ccr-
ZirjiirjxeQ — jtXovrodozeLQa — jtavrod6xELQa,o
Et apud Diodorum (1, 12) dicitur: \»Tr] (irjtSQ
Jtcivraw ^riixrjrsQ jtXovTodoreiQa." Alumiui
cnini non solum quae alitur, sed ctiam quac alit,
est. Ila Italiam ntcrrarum alumnamn dicit Plinius
(3, 5. ConP. ct Tirds docL ad Appulej. 11. p. 446.
III. p. 423. Oud.).
Junonlus\ Guelferbytanus quidem codcx tcste
Cortio «Junotuso Labet. Scd melius dixit Martianus
Junonium, Tidcllcet Jnnone matrc natum. Undc
Oyidio (mct. 4, 173) quoquc Vulcanus audit »Ju-
nouiusn (conf. Ilesiod. tbeog. 927. Lucian. dc sa-
crlf. p. 72 Bip. Hygin. fab. pr. p. 9 Munck.).
d€mo7'atoj-j Id cst retentor et ligator, siTc for-
mator totius mundi. Gloss. (cod. Monacens. B.). —
^'Ihil enim in rerum uatura sinc ignc constat. Unde
et Hcraclitus cx igne constare omnia asscrebat.
Vixc. — Lege devorator. Rerum enim ortum ct in-
teritnm ad ignem rcferebat Ilcraclitus, nnde eum
iufi*a ardcrc fingit. Intcritus mcminit diTinus Ari-
stoteles, uLts. acroaiuatnm lib. H: oig.TfO Hody.P.£L-
To; <pri6LV aJtavra yivE6-&al nors ^VQ. Dc
Wtu innuit Varro, ubi ignem ab ingcncndo dcriTaL
Ufrumquc refert Cicero lib. IH. de nat. dcor. GnoT.
— Democratoi- , ita lcgo pro demorator tcI devo-
rator, quod malcbat Grotius tum admodum adoles-
cens. >'am Cleanthcs apud Ciceronem IV. 41 acad.
quacst. Solem di\it domlnarl et rcrnm potiri.FABRic.
(bibl. Gr. I. p. 802) — Goezius Grotio adstipu-
]atus, in textum, quod pejus erat, rcccpit devorator.
Putcrant quidcm aliuin Martiani locum (§. l>76) ubi
ndevorante Mulcibero» Icgitur, in iisum sunm cou-
Tcrtei'e coque conjecturam illam iirmarc; cgo tamen
tius conipertum Labco, nullum ex omnibns codl-
cibus a Tulgari Icctione recedcrc. Quid? quod se-
riori acTO demorare dicebant pro regere , id quod
Terba doccnt chronici NoTalicensis (ap. Cang.): nJDe-
tnoravit abbatiam suam decem annos cum omni
moderatione aequa.« Grotius quidem Ciceronem
laudat; sed eo potius loco cum (N. D. 2, 15) in-
spiccre debeLat, quo CleantLIs Tcrba referuntur,
qulppc qul distinxisse dicltur ulnter Ignem, qni
adLibcatur ad usum atque ad Tlctum, et eiun qul
corporihus animantium contincatur.» Dlum >con-
sumtorcm omniumn essc contcndit; hunc contra
nTltalcm et salutarem omuia conserrarc, alere, au-
gerc, ct sustincrca^ uude Martlanus quoque Jo-
vialem Vulcanium , ut Tldetur, opposult Illi Lemnio
et fahrili (§. 42).
desulloria^ Ausonius enim (cpigr. 137):
"Forlutia nunquani sistit in eodem statu ,'
Semper movetur, variat , et mutat vices.*
)iEt Ita dlflcrtii ut iii Tlta Pythagorac (ap. Photium
cod. 249. p. 1318 SchotL) Icgltur, na Fortuna
Fatum, qiiod hoc scric quadam ct ordinate, fir-
moque progrcssu fit, in Fortuna antem incst ar-
bitraril allquld (to avTOfuxTov xal ro cog £TV-
%iv).<' Adde Porphyrlum (in Tifa PylL. p. 61
KusL) ct Maximum TjTium (I. p. 200 Rcisfc.)^
inprimis autem Appulcjum (de dogm. Platon. p. 206
Oud.): uPlato ncc sane omnia rcfercnda cssc ad
Tlm Fatl putat, scd aliquid in nobis, ct In Fortuna
esse non nlhll: et Fortnnae quidcm improTldos ca-
sus ignorarl a nobls falctur. Instabilc enim quiddam
ct incurrens Interccdere solere, quae consllio fuerint
ct mcdltatlone suscepta, quod non patiatur, mcdl-
Martiani Capellae lib. I. §. 88. 127
alii Sortem asserunt, Nemesiniquc nonnulli, Tychenque quam plures, aut
Nortiam. Haec autem quoniam gremio largiore totius orbis ornamenta por-
tabat, et aliis impertiens repentiiiis motibus conferebat, rapiens his comas
tata ad finem pcrvcnirc.« Optimi itcm vcrissinil- Alia ab Iiis IVursia, Yolsincusiiim dca , ciijus LL-
quc sunt Pcdonia AlLlnovani (cleg. 1. 570) vcrsus: ^iiis. Utriusque Tcrtullianus. De IVortia Juvcnalis:
«Forluna arbitrits tetnpus dispensat mjyHii,- »si Nortia Thusco favissetu GnoT. — Addc lapidcs
IJla rapit juvenes , sustinet illa senes ^ Iiuic dcac inscriptos (ap. Rcines. p. 1G7 n. 151.
Quaque ruit, furibunda ruit, totumque per orbeni rabrctf. p. 742. n. 507. Don. p. 52. n. ISO). Sed
Fulminat et caecis caeca triumphat equis.« falsuni csse Grotiiim in co , quod divcrsam a ]\or-
gestiebat] Rcposnit Goczius gestibat, quia in tia deain esse Volsiiiensium IVursiam coutendit, ex
uno codice Lcidensi sic legi .Munckcrus (ad Ful- biscc inscriptionis (ap. Fabrett. p. 742) patet ver-
gent. p. 16) adnotavcrat, Sed quum rcliqui ct oiiincs bis: «IVortia te veiieror larc cretus Vulsinicnsi.n
cditi meliorcm ortbograpliiam babcant, et Martia- (Add. Drahenb. ad Liv. 7, 57) Cetcrum ct IVur-
nus, quainvis Afer, rectius etiam scriblsre potuerif, siain pro Nurtiain scribi poluisse quis ncget? (Vide
Iiaud scio cur pravum rccto substituamus ? Burmannum in autbol. Lat. L p. 57 et add. MiiUer
Sorlem] Fortunam , ob casuin sortis inccrtum, in Etrusc. D. p. 54).
sic appellari vel ex reliquis nominibus aerpiivocis a/ii5 im^er<ie>i5] Grotius impartiens, qnod quuua
patct. In Planctis sunt sortium loci, IVemcscos In iniiius usitatum sif, illam formam e codieibus Mo-
Saturno, Tvx^Q >" Luna (Manil. asfron. 5, 96. naccnsibus (1). C.D. E. G.), Uciebcnaucnsi, Basi-
Palaeogr. crif. IIT. §. 282). Sed Graeeum nosfcr lccnsi, Darmsf attcnsi , Cantabrigiensi et Brifannico
forsan in mcnte babiiit Aa;i(e6tv, quippc nomcn rcposui. Simillima iis, quae Marfianus scribit, in
Jtapa rb XayxavSLV (Diogenian. ap. Euscb. iu Ccbctls tabula (p. 170 ed. 1646) Iiacc sunt: uVa-
pracp. cv. p. 263 ^ ig.) dictum, sivc aTCO TOV gafur Forfuna et aliis, quod babent, rapit, aliisque
TJj YMTa y,XrjQOvg P.rj^et Ta artodido^eva ixci- largltur; iisdemque rursus statim cripit, qnae de-
6Ta> jtgogsoLXEvat (Cornut. 13. p. 156 Gid.). A dit, eaque aliis donat temcre et inconslantc«'.«
Pindaro cliain Pausanias (7, 26, 5) babcbaf, unam Unde Ovidius (trist. 5, 8, 15):
e Paicis Fortutiam csse, eamquc sororibus pote- «Passibtis ambi(juis Fortuna volubilis errat."
statc antcccllere. Cetcrum in lapidls cujusdam ti- Et porro (3, 7, 41):
tulo (Grut. 73, 8) Fortuna cum Rbamnnsla conjun- «Nempe dat id cuicunque libet Fortuna rapitaue,
gitur, 1. e. Nemesi, ut in alio qnoque claris ver- Irus et est subito qtii modo Croesus erat.a
bis legimus (Grut. 80. 1): «Dcae Nemcsi sive For- Pariter ab Horatio diclfur (Od. 3. 29. 50);
tunae«, quem ccrte non crat cur Boxbornius (ad tLudum insolentem ludere pertinax ,
Plut. qu. Rom. 15 in Graev. tbes. V. 942) a qtiasi Nunc mihi, nunc alii benitjnau^
duhitante scriptum dlecret Quid solum mibi luter et alibi (1. 55. 2) :
utramqne interesse videretur, allo loco (Palaeogr. «Praesens vel imo tollere de f/radu ■*
crit. ni, §. 527) cxposui. Mortale corpus vel superbos
Nortiam] Fortuua Xbuscis. Memblt Livius. Fertere funeribus triiimphos.*
y
128 Martiani Capellae lib. I. §. 89.
puellariter, capiit illis virga comminuens , eisdemque quibus fuerat eblandita
89 ictibus crebris verticem complicatisque in condylos digitis vulnerabat. Haec
mox ut Fata conspexit omnia quae gerebantur in Jovis consistorio subnotarc, ad
eorum libros et pugillarcm paginam cucurrit, et licentiore quadam fiducia,
quae facta conspexerat, iuopinata descriptione corripuit, ut quaedam repente
prorumpeutia velut rerum seriem perturbarent; alia vero, quae causarum
ratio prospecta vulgaverat, quoniam facere improvisa non poterat, suis tamen
90 operibus arrogabat. Post hanc rulgo ceteri devenere. Jupiter nunc solio resedit
praecepitque cunctos pro meriti ordine residere. Tuncque subsellia flamma-
capiit comminuens] Vix hoc intelliges, nisl ad (Toll. aJ Longln. p. 252. Ilcmstcrli. ad Lucian. I.
eapitis demlnutionem respexeris, eo «juldcm scnsu, p. 463 Bip. Dcniosdi. adv. Mid. p. 537 Reisk.
quo in jurc Romano status in pcjus mulatus dlcItHr. ibifjuc Taylor. TLomas Magist. v. ijtl y.OQorjQ).
Sluuli modo Fortunac facta Vellcjus Patcrculus Fata\ Ita pro Grotiano facta codiccs ReicLc-
(2, 118, 4. p. S68 Biu-m.) dcscrlblt: nQuippe ita naucnsis, Dresdensis, Lcidensis (Munck. ad Fulg.
se res Iiabet, ut plerumque, qui fortunam muta- p. 40. Gronov. ad Gcll. 5, 16), Ilugianus, ct Mo-
turus est deus, consUIa corrumpat cfficlatquc, quod naccuses (B. D. E. G.), habent, moxque pro suh-
mlserrlmum est, ut quod accidlt, etlam nierito ac- notari Britannicus, Cantabriglcnsis, Monaccnses
Ctdissc vldeatur et casus In culpam transcat.. Ipsa (C. D. E. G.) Ilugianus, Basilccnsls, Darmstatfcn-
autcm locutlo Plautlna (McnaecLm. U. 2. 104. Rud, sls , ct Guclferbytanus sxihnotare. Vldetur noster
4. 4. 74). Pacatum (in panegyr. 18, 4. p. 59 Anitz.) imita-
complicatisque in condylos^ Ita Saxo gramma- tus csse, ubl legitur ; «Dco fcruntm' adsisterc Faia
iicus: i>complIcatis in condylos digitis. « Domitius cum tahuUs.» (Confcr §. 6i).).
ad Mai'tialcm V. epigr. 80: nCondylus« Inqult »in nuae facta^ Ita clarius Lcidcnsis (Arntzcn. ad
luuslcls dlcitur digitorum cm-vatura usque ad duui- paucg. I. p. 42 f.) ct Dresdensls omissam apud
dium orbem.« CatLolIcon Fr. JoL. dc Janua In Grotium vocem facta cxhibent.
vocc Condylus: »A Cotido" alt ndicltur coudylus, corripuit^ Deseriptione aliquid corripere cst
id est nodus, ct praccipue qui apparet In artlcu- iifcstlnauter dcscribentem aliquid pcrstringcrc. «
lis dlgitorum puguo clauso, quo solcmus quando- devenere^ Pro Groliano devenere IIugiaDUS
qae capita puerorum percutcrc.« Addc Jul. Pollu- quldem codex exhibet dii venere-.scA vulgatam ccte- ,
cem VIII. cap. 7. Ilcsychius: KovSv/iiCst, y.O/ia- rlsque comuuinem lectlonem non ausus sum mutare.
<piCEt,. Kovdv/iog, eTeQov n rov y.oXa(pov. nunc'^ Ita codlccs Darmstattcnsls, Cantabri-
Stephaiv. (ad Saxon. p. 23). — Viovdv/ioQ diffcrt gieusis, et tcste Cortio Guclfcrbjlanus omnlno
a colapho eo quod hic expansa manus palma, in- mellus quam Grotlus, qui tunc cdidit.
tcrlorl manus partc, ille cxteriorl ct articulls digi- pro meriti ordine^ Ita supra (§. 41) etiam coc.
torum iiilllgltiu:, idcoque probrosior csl habitus. Ucolas advocatos esse lcgimus «pro stio ordine ac
Martiani Capellae lib. I. §. 90. ' 129
bunda coetum suscepere sidereum. Verum quidam rediraitus puer ad os
compresso digito salutari silentium commonebat.
Conticuere omnes, intentiquc ora tenebant.
Tunc Jupiter coepit: 91
7alis modls.o Claiidianus (dc rapl. Proscrp. 3, 9),
postijtiaDi dcos mcmoravcrat ui cunsilio considcrc
a Jovc jiissos essc, addit:
»Nec confusus honos. Coelestibtts ordine sedes
Prima dalvr. Tractum proceres tenuere seeun-
dum.
i^'ef non et senibus fluviis concessa sedendi
Glwia. Plebejo slat cetera more juvetttus' cct.
Paiitcr Ovidius (nict. 1, 171):
oDcxtra laevaaue deorum
^tria nobilium valvis celebrantur apertig.
Plebs habitant diversa locis. A fronte potentes
Coelieolae , clarique suos posuere penutes.*
Quos quidcm cxcinplo sibi sumsissc Sidonium illico
advcrtcs, sl earmen cjus (7, 38. p. 331 Sirm.)
legcris.
residere] Eodem Statlus modo (TLcb. 1 , 205)
fiiigit Jovcm stcllanti locatnm solio additquc:
B i>7»ec protinus ausi
Coclicolae , veniam donec pater ipse sedendi
Tranquilla jubet esse manu."
ad os compresso digito] Gcstus est Harpocratis,
dc quo pluiibus disserui iii palacograpliia critica
(1*. III ct rV). Ridicula cst glossac iuterprctatio
de Cupidine pucro. Ipsum redimiti cpitbcton Ae-
gyptium significare vidctur, conf. Lucian. IVavig. 3
(p. 1J57 T. Vm. Bip.). Graccum ei nomen a 6Lyav
pctitnm Ausonius tiibuit, taciturnitatcm liiscc ver-
sibus dcscribcns (eptsL 21). 27):
»Tuvelut Oebaliis habites tacitumus AmycHs,
Aut tua Sigallon Aegi/ptius oscula siffuet,
Obnixum Pauline taccs,«
Qiii bic Aegyptius, idcm iufra (§. 729) nostro
picetts cst puer (ab Aogyptiorum nempc colorc)
jussus admonere silentium. Catullus duobus locis
(74, 3 ct 102, 4) ad taciturnum Inmc alludit
pucrum. Eundcm Ovidius (ract. 9, C9G) iunuit
versu :
r.Quique premit vocem dijitoque sihnlia suadet.*
Augustinus dcnique (ilc civ. dei 18, o) >iin omnl-
btis tciiipiis", scribit, «ubi celcbrantiir Isis ct
Scrapis , crat etiam simidacrum, quod digito labiis
impresso admoncre vldcretur, ut sUciitlum fierct.«
Salularis autcm digltiis mcdliis cst, qul alioqtilii
iiifamis ; coiif. intcrpr. ad Pcrsii sat. 2. 33.
conticuere] Notisslmus versus est VirgUii (Aen.
2, 1). Scd in rc ipsa Ovldlum potlus imitatus est,
qui dc Jovc (inet. 1. 205) ita:
— , — uqui postquam voce manuque
Murmura compressit , tenuere sitentia cunctio;
ct Statlum (Tbcb. 1. 211):
nPostquam jussa quies siluifque exterritus oibis,
Incipit ex alton ccL
coepit] Huglanus codex ait. In Monaccnsibus
(B. D. £.) antc Ycrsus, qui scqnuntiir, baec lcgun-
tur annotata: ulUctrum dacL tctramct. catalccticum. «
In glossa autcm: i>Metr. dactillcuin (sle) tctrame-
trum catalceticum constat cx spondeo ct daet. ea-
talccto ct duobus dactUls.» Est vero potlus Cbori-
amblcum Asclcpiadeum mlnus^ quale apud Iloi-atlum
in oda pElma^ ita tamcn, ut Jlartlauns mnjorc,
ctsi non Inaudlta liccntia (conf. Hcrinaun. clem.
doctr. mctr. H. 36. 14. p. 434) dactylo quoqiia
in basi usns sit versunm 31, 57, 38, qiiod in
17
130 Martiani Capellae lib. I. §. 91.
Ni nostra, astrigeri, nota benignitas
Conferre arbitrium cogeret intimum,
Et quidquid tacito velle fuit satis
Id ferre in medium collibitum foret:
Possem certa meis promere ductibus,
Nec quisquam illicilia toUere nisibus
Concertans cuperet jussa deiim patris.
crrorejn glossatores induxissc Tidetiir. Cetcriim ia Goczius : nam si nnquam , sanc tunc dormltabat
fota liac oi-atione Ovidil (met. 9, 2i5) imilationem, Grotius, quum ista scriheret. Ubi, ({uacso, in Ulis
quod supra jam monul, agnosces. versibus quidquam lcgitur de viudicta, de femina
as<j-i(^eri] Simill ratlonc Mai-tianus infra (§. 880) quadam, de scrimis Jovls? Quam quidcm feml-
dcos a$<fj7MC05 appellat, tcrrcstribus oppositos. Quod nam si forte Pbilologlam InteJlexcrit, qiiae Jovis
Bartliius (ad Stat. Tbeb. T. III. p. 8G0) ex uno scrinia cxpUasset, Jovcm buic favorc potlus, quam
codlce substltucrc jubct (istriretfis , ncc cum Latl- Inrcsfum essc, omnia doccnt. Vide ne nou slt nc-
nltate, ncc cum nicfro convcnire videtur, eoqne cessc corrigcre comminicni omnium librorum lcctio-
niagis ista displicet correctlo , quo saeplns noster neml Immo bcne se habet illiid nnec quisiiitmn.»
(S. 193 f. 802. 808) vocc astri(jer usus cst, in- Similis de Jove locus apud Ovldlum (mef. 9, 2oo)
timaraquc cum astrls dlvorum statult conjunctioncm est, ubl Illc, postquam Hcrculls apofbcosin dccre-
(§. 93 f. 97. 312). verat, idquc reliquls diis amiuntiaverat, laetabile
cmtferre arbilrium^ »ConsiHa conferre« Teren- cls fore boc facfuni quidem confidit, sed addlt :
tlus (bcautont. 3, 1, 04), » sollicitudlnes « Ciccro »si fpiis tamen Hercule , st nuis
(ad familiar. 6, 21), Bsermoues aut cousilia« Idcui Forte deo doliturus erit , data pracmta nolet'-
(Pliijipp. 2, iS), ct prorsus ut hoe loco, Coclius Sed meruisse dari sciet; invlfusquc probabitj«
(ad Cic. eplst. 8, 15) «omnla inlima confcrrc" vl- Juuoucm scilicet dcnotans (v. §. 8i f.).
dclicet comtnunicare. Arbitrlum autem pra decreta deiim patris] Qui apud Plator.em (Tlm. p. Al
nosult nosfer. Stcpb.) deorum patris ad dcos vcrba Icgerit, vldc-
promere} IVon est eloqui, ut allls In locls, scd bit nota baec fulssc Mai-liano. Sensus locl blc cst:
quasl e penn In luccm profcrre. IVam jto?J.cov xa- »IMsl bcnigulfas mea, omnibus nola, me impcllcrcl
uiaff ZiU? tv OP.Vl-tftco (Eur. Mcd. 1415). ad communlcandam vobiscum anlml mei scntcntiam,
nec nuisquam^ MS. ne quicquam. Forte ne quis- ct nlsi libltum csset mlbl dc lis, quae etsl sllenflo
qucun. Scnsus Iiic: «Posscm equidem talem de bac prcmcrcm, rata tamcn per Ipsam mcam volunta-
femlna vlndictam sumcrc, ut ncmck postbac tcn- tcm forcnf, ad vos refcrre; posscm profccto mcis
tarc auderct deorum patrls (Id cst: mca) scrinlat unlus auspiciis mcoque impcrio fixa attjue iminutabi-
sed eeniotis tristibus nos ad lactlora convcrtamus. lia clBcerc : nec quisquam auderet ncfario conatii pa-
GaoT. — Prorcclo nou crat, quod hacc sua faccrct tris dcoruui jussa susccpto ccrtamlnc irrita rcddere.«
Martiani Capellae lib. I. §. 91.
Sed tristis melius censio clauditur,
Atque infanda premit sensa silentium,
Ne vulgata ciant corda doloribus;
At quum laeta patrem promere gaudia
Et certo deceat foedere pignora
Palam perpetuis jungere nutibus:
Cassum est nolle loqui sensa decentia.
Vobiscum ergo dii, grata propinquitas,
Conferre studium est vota propaginis.
Aequum quippe puto foedere coelitum
Quae sectanda forent orsa probarier.
Noslis Majugenam pignoris incljti
151
92
censio] Pro co, qiiod quls ccusct, Id csl scn-
lentia^ qiicmadnioduiu Syiuuiaclius vocc cetisio utl-
tur (eplsl. I , 3). Atque Ita jam Plautus (rud. S,
1, 9), quamvls cura quadam ambigultatc, ricen-
sionem facercu dlxlt pro censere,
vnhjata cianf\ Drcsdensls codcx pro ciant liabcl
sciant , qnod non coliaeret cum \oce doloribns.
Forma cire pro ciere rarlor, attamcu usurpata a
CoIumcUa (6, 5, 1) csL Basilecnsls eieant Labct.
Qdod autcm dlclt: nuc vulgata claut cordn dolori-
bus,« hjpaUagc est pro : cordibiis dolores. Clarlus
Lucretlus (5 , 292) » qua ciet liorrorcm nicml)ris. n
cfl5SMm] Quac cx Guclfcrbytauls euotaylt Cor-
tlu8 fassum, ct paulo autc quin fanda , dclndc ne
vulgo taceam moustra sunt Icctlonis: ncquc, qiiod
lu iilnrLbus Dlouaceuslbus (B. C. D. G.), ct in allo
(E) cx correctura cxstat, cieant, metrum patltur.
Totlus locl scnsus blc cst: nTrlstem quldcin scu-
teutlam sllcutlo premcre pracstat, quacque clam
essc dcbeut coutluerc, uc, ubl In vulgus cxicrlnt,
anlmos dolorc atquc auxlctatc pcrturbent : sed qunm
patrem deccat gaudla sua In mctUum profcrrc et
corain omnibus voluntatc in pcrpctuum duratura
llberos lcgitimis niiptUs juugcrc, vanum forct rcti-
ccre consIJia deccutia. Voblscum igltur, dli, qui
grata milil cstls propluquitale juuctl, commnuicare
studco fiUi vota. Aequum cnim arbitror cousensu
deorum In Ipso initio approbari vlam, quae nobis
cst perscqucnda. » Ccternm mctrum postiilat scribi
dii, iit cst In Monacensi (G). Vulgati ante Grotimn
Labcbant di. In Darmstattcusi correctum divi.
pignoris inclyti^ A prluciplo Lujns versus olim
legcbatur »Nostri« in cujus locum cx codicis Dres-
dcnsls auctorltate reposui niyostls", id quod lcgen-
dum essc suspieabatur jam Bartlilus (adv. p. 1245)
ct postea Voncklus (la spec critic. p. 81). Scd
quod Lic pro pignoris inclyti rcpouere quoquc ju-
bcbat pignus id inclytum , Loc in tcxtum reclperc
nou ausus sum , slquldem altera , quom dcdl , con-
stans omuluin Ubroriim lectlo cst, ipsius ctiam
codicls Drcsdcnsls. Vldctur Martianns apposltloucm
vltasse Acl versus causa vcl genltlvum, queiE^j.tiua-
Utatls vocant, In raente Labulsse, ct quemadmo-
dum dlclmus «vlrum magni ingeulio, dixisse i>Ma-
17*
132
Martiani Capellae lib. I. §. 92.
In nostris merito degere sensibus:
Quae nec frustra mihi est insita caritas,
Ut suevit patria stringere pectora.
Nam nostra ille fides, sermo, benignitas,
Ac verus Genius, fida recursio:
Interpresque meae raentis honos sacer.
Hic solus numerum promere coelitum,
Hic vibrata potest noscere sidera ;
Quae mensura polis, quanta profunditas.
jugcuam pignoris inclytl«j llcet scniper obscuram
cssc clocutioncm nou ucgcm. Addit BartLius:
«Pigno7-is inclyli Graecismus cst, vice plgnoris,
•\irtutc id nierentis, vivere in nostrls sensibus.«
deijere se.nsibus\ Dcgcrc in sensibus iulimum
amorcm notat, ut in oculis, iu coi-de , in iutimis
scusibns alli dicunt. Animo insitum Paulinus lu car-
miuc ad ISicetam Yaledlctorio , quod nonilue Sexti
rfatalis Fclicls citat Bcda. Bartu. (advcrs. p. 1245).
sermo\ Scrmonem cum dicit, Xoyov cx sacris poslti suut.
llterls notat; undc conjectari llcct Chrlstiaultate fida recvrsio] Mcniorlam nofat, quara sibl esse
imbutum fuisse Martianum. Bartu. (adv. p. 1245). Mercurium ait Juplter. Barth. (advers. p. 1245) —
Mlramur doctlsslmi sane virl absurdiun banc IVuatii polius fidclitatcm ultro cltroquc disourrcntis
lutcrprctationem; sennone profccto uihll uisi uuutii signlficarl arbitror, qai quocunquc a Jovc ablcgatus
sive iuterprctls officlum blc dcslgnatur, sit, scniper tamen ad eundem redeat.
Genius] Vctcres cuiquc fere deo suum tribne- hic solus\ Obscrves velim, Mereurli laudcm
tam Mercurlus, quam Gcnlus Tagetls pafer, Jove
crat procreatus (Fcst. in fragm. j). 90 Dac). Sed
rc accuratlus examiuata potius ad illam Gcnli slg-
uificatloncm respexlssc nostrum arbltror, qua dai-
ucov cfiam interpres seu dyyEXog e Platonls (sjTup.
p. 202 Stcpb.) est sentcntla (conf. §. 153. 154
Ibiquc uof.). Quac quidcm uofio apprlmc cum
Mercurio, Jovis nnntio, convenlt. Ccfcrum lu Darm-
statfeusi codice vcrsus hic, duoque sequeufcs trans-
ruut Geulum. Ita supcriori loco (§. 55) Junonls
hospitae Genium mcmoravlt. Ifa non solum Mi-
nucius Fclix (29, 7) Jovls Gcnii meminif; scd ia
Tctustlssima ctlam inscriptlone (Miirat. 587, 1 f.)
cjusdcm fit mcntio. E pcnafibus Jovis fulsse Jo-
vialeai Gcnium Cacsius (ap. Ai'nob. 3. p. 125) af-
iii-mat, atquc consplcitur (ap. Montf. in ant. cxpl.
I. 'tab. 15) cjus cffigies cum cornu copiac adstantis
subjccfa inscrlptiouc: Genio. Quacrltur iglfur num
forsan Mcrcurius idcm Jovis Gcnius fucrit. Ccrte
similllmam essc illi, qua iufra (§. 118) Philologia
cclebratur.
hic vihrata\ Manilius (1 , 30 Bip. 56 Scalig.) :
nTu princeps auctorque sacri , Cyllenie , tanti:
Per te jam coelum intei-ius, jam sitlera nota* cct.
Ovidii quoque versus huc perfincnt (fast. 1. 297):
nFelices animos, quibtis haec cognoscere primis
Inque domos superas scandere cura fuit.o
Cefcrum vibrari astra dicit, quac supra (§ 52) ipsa
vibrare scripserat, poeficc.
Martiani Capellac lib. I. §. 92. 155
Qualis sit numcrus marmoris haustibus,
Et quantos rapiat marginc cardines,
Quacquc elemcnta ligct dissona nexio,
Perque hunc ipsc pater focdera sancio —
Sed forsan piotas sola reccnseat,
Quae parens probitas munera pcnsitct;
Qui Phoebi antevolans saepe jugalibus
In sortem famuli nonne relabitur?
Hic quoque sic patruis servit honoribus,
Ut dubium proprium quis mage vindicet.
Ulum connubio rite jugaricr
Suadent emeritis secla laboribus,
Et robur thalamo flagitat additum.
tnaitnofis] Ita noster sacpc (§. o8-4. 6d9. 908) pareiis probitas^ Probltas, cjuae parof, pocticc
pro mare vocc marntor ulitnr parlter atquc alil pro probo, qul dlcto audlcus est, ut scinper crat
poctac (couf. Scdul. 1, 12i Ibiquc a Tiris doctis Mcrciu-Iiis.
notata). fainuli^ Intclligc: qui quamvis Solcm aliquando
Jiatistibus^ Fingit enim mare Laurirc aquam. anteccdat, scmper tamcn in sortem famull rcdlt
Sensus esse vldctur: »quibus lcgibus vel qua ra- (§. 2o). Atquc slmUI ratlonc Jovis bonorlbus scrvit,
tlone fiant fluxns et rcfluxus. • quae fida ejus recursio est, de qua supra.
et quantos^ Profccto intcllectu difTiCLllimus est patruis^ Sic rectc Grotiiis pro patrius, quod
liic versns, quaproptcr omncs ctl.im Lic silcnt in- in antcrioribus erat. Adjcctlvum est, ut apnd Ila-
terpretes. Equldcm intelUgo: nquantos sinus faciat ratium (od. 3. 12) npatruae verbera linguac«; re-
mare.« In praeccdentibus enlm disscruerat dc aquae fercnduin autcm ad Plutonem, cul paritcr atquc
quantitatc, quam caplat mare: in boc vcrsu ejus ipsl Jovl Mercurius scrvit.
pcrscquitur irruptioncs in terram. Cardines euim suadent etneintis^ Ita pro Grotlano usnadcntcm
saepe pro ostils ponl nemo Ignorat^ et ad voccm mcritls» rcctius codiccs Monaccnscs (B. D.) ct Drcs-
tnargiiiem. supplcnda v©x est tetraruin, secundum dcnsls. Corruit Igltur et Vonclal (in spec. crit.
illud Ovidii (met. 1, 15) p. 81) correctio, qua sudantem legcre jubct. Scn-
»nec brachia longo sus est: i>Suadent secula (tempora), postquam eme-
Marginc tcrrarum porrexerat Atnphitrite.<' riti snnt laborcs (Mercurii)» cet.
perque hunc] Intclllgo: »et per qucm." Mer- thalamo] Tlialamos praebent tam qulnque librl
eurlus enlm pracco, vel potius fctlalis, y.ijgv^, est, scriptl Leidenscs (Oudcnd. ad Appulcj. I. p. 384)^
per quem Jupltcr focdcra sancit mortalium. quam Dresdcnsis, Monacensis (C), Cantabrigicusis,
15i
95
Martiani Capellae lib. I. $. 95.
At virgo placuit docta quidem nimis
Et compar studio, sed cui terreus
Ortus, propositum iu sidera tendere:
Plerumque et rapidis praevolat axibus,
Ac mundi exsuperat saepe means globum,
Cunae ergo officiant quo nihil editae,
Censendum, superi quique crepundia
Terris recolitis vestra tenerier,
Quae occultant adytis sacra latentibus.
Jungantur paribus, nam decet, auspicis,
musci Brifaiiiilcl et Boogarsii; sed -^ailgata lectlo
pracfcrciida csse vulctur. Sensus enlm est: nMcr-
curil robur, quo jam pracdltus cst, flagltat, ut
detur tLalamo.u Ailditum sc. esse pro adili ad
modum Graecl aorlsti dictum cst.
cunae^ Yerba Intrlcata, scnsus planus : non
ob Id Mcrcurlo Phllologlam dcnegandam, quod terrls
nata slt, cum idcm et diis accldcrlt. Lcgendum
forf»:
>'Ciinne ertjo ofjiciant mioi nihil? edite
ceiisendiim stiperi: quinnea cet.
Grot. — Editae gignendi casus est, quod scbollastcs
piiscus uon potuk intclligerc qu.imyls in omnla
se vcrtens. Ut natlvitas ilU ulhll obslt, quac cum
deo jungcnda est, consUium In mcdium dandum
ccnect. Dcos non natos esse saplcutiorcs ccnscbant.
Lucanus Ilb. 8:
«si numina nasci
Credimtis, aut quemquum fas est coepisse deo-
rum. «
BiRTU. (advers. p, 12-i3) — IVon gcnltlvus scd da-
tivus easus est editae , ncquc quldqiiam Infrlcatum,
nlsi vcrborum ordo, quem tamen recte jam Bar-
tblus cnuclca^ilt. fjuo pro u( acclplcns; cinias tan-
tum melius ad condltioncm naseendi mortalem quam
ad ipsam natlvitatcm retulcrls ; natum cnun vel
Jovcm Ipsum vetercs crcdebant, ejusquc cuims ce-
lebrat Ovidlus (fast. 5. 212). Quod restat, pro edi-
tae Cortlus In Guclfcrbjiauls invenlt deditae, scd
vulgata sana.
quimie crepundia'^ Sensas cst: »Qui recolitis
tcncri (baberl) in terrls vestra crepundla i. c. nu-
trlmcnta piicrilia vcl munuscula s. blandiuienta,
quae a uutricibus infantulis vaglcntibus cxblbentur,
quae se. tTcpmidla, occulfant sacra,
templa
adytls lutciillbus b. e. in sccrcfiori eorum partc,
VixcAiv. — Clcero (Tusc. 1, 15) iimysteTlis ini-
tlatos non latcrcn alt »ipsos majonim gcntlum deos
c terra iu coclum profcctos esse. « IVon tamcn solam
mysteriorum doctrliiam, sed tcstlmonia quoqii* et
monumcuta uativitatis ct pucritiae eorum signlGcare
Marfianus vldctur, qiialia reliquiarum instar in adytis
templorum scnabantiir, ut v. c. ovum Ledae apud
Spartanos (Paus. 3. IG. 1). Cf. Lobcck. Aglaopbam.
p. «2.
niispicis^ Ita pro aHspiciis scribc vcrsus caiisa.
SIc in libri fine jurgis pro jurgiis. Grot. — Ih»
ctlam Bclcbcuaucnsls codcx. Imltatur nostcr Appu-
Martiani Capellac lib. I. $. 94. loo
Et nostris cumulent astra nepotibus.
Scd postquam Jupiter finem loquendi fecit, omnis deorum senaLas in 91
suffragium concitatur, acclamantquc cuncti ficri protinus oportcre, adjiciunt([uc
sententiac Joviali, ut deinceps mortales, quos vitae inslgnis clatio ct maximum
culmen meritorum ingeniumque in appotitum coelitem propositumquc sidereae
cupiditatis extulerit, in deorum numerum cooptcntur; ac mox inter alios, quns 9o
Ipjiim apud qiicin (nict. G. p. 420 Oiul.) Jupitcr Cato adscdit scnati decrctum fit, sicuti illc
Vcueroiu allucutiis: »ncc tu«, in.-juit, «filia quidijuain ccnsucrat.u
contrlstare^ nec prosapiac tautae tiiae staliii(jiie de acclamaiitfiiir^ Inipcratoruin dcniiiin actatc, nt
matrlnionio inortali inctuas. Jani Hixo niiplias non vldetur, pcr acclaiiiationciii sciiatiis cousulta fucla
iniparcs» cet. De dcorum coujuglo iuipari plura sunt (Plin. epist. 4, 9. Gapitoliii. in 3Iax. et Balli.
vidc apud IVounuiu (10. p. 270 Fabr.). Verba aiitciu 2. Brlsson. de formul. 2, 00. p. 175).
noster suuislt e Virgllio (Aen. 4, 105) ubi Junu adjlciunlqne] Ciccro (IMiillpp. 13, 21) ita:
Vencri dlclt: «paribus rcgaiiuis auspiciis", alio Jicet uScrvIlIo asscntior et hoc amplius censco.»
seusu. ^iuspicia cnlm hoc loco iitiiia slvc oriijinem covlilem] lu 3Ionacensibu3 (B. D. E.) ct Basi-
slgHHieare arbltror, llcct ctlam ad dignildlem ct lcciisi lcgltur coelilunK UtruniqHC rectnin qiildcin;
polestatem rcferri posslnt, qnac in maglstratibus scd pracstat vulgala Icclio, quandoquidem dilllcilior
Uomanorum ausplclorum jure ccrncbatur. sive audacior potlus ct Martlani ingcnlo aptior,
astra] Iii aslris cnim dcos babitarc, quiii Ipsa praesertim quum statlm cadcm figura «sldcrcaiii
Ctiara dcos esse cum Pytbagora (Diog. Laert. 8, cupiditatcin« subjungat pro »siderum cupiditatC",
27. p. o09 Mclb.) finxlt Martianus (§. 91. 97 Ibiquc niore antiquo fere, slcut Accius (ap. Cic. IV. D.
not.). EYlrcinoruiu scx vcrsuum igllur scnsus bie 3, 20) "fauilllare parricidlumu dlxit pro xfamillarls
cssc videtur; nQuo iiibil (quo mlnus) ergo cunac allcujus paiueldlo." Sidera autcm vitam coclestcm
(ortus, natales) cditac (gcnitac, nenipe Pbilologlae) slguiricant, ut Pcdo Alblnovanus (eleg. 3. 27):
ofliciant, censeudum (vobis) superi, quiqne (ct qiii) nVive diu ^ mi care senex , pcfe sidcra sero.»
recolitls (rccordamini) crcpundla vcstra (natalltlo- m deorjim\ Ita in laplde qiiodam scpiJcrall (iii
rum mystcrla) sacra {isQa) adjiis lafcntibus oecul- Velscri op. p. 418) legiiuus: iianiuinla in deormi*
tarc. Jungautiir (Igltiir utcrque), nam dccct, pari- numerum recepta.u A]\a cxempla invcnics apiid
Lus ausplciis, ct cumulcnt asfra nostrls (Jovls) Diodorum (3, i)6. 4, 24), Qulnctilianiuii (3, 7, li
ncpotibus (conf. §. 93. 97. 123. 153. not. 811. ct 9. p. o49 Spald.) cet.
815 f. et Platou. de leg. 10. p. 899 Stcpb. CIc. cooptentw-\ Adeo ut vere Pcrsacus, Zcuonls
dc divin. 1, 10. Davls. ad Max. Tjt. 17, 5. p. 317 audllor, apud Clceroncm lib. 1 de natura dcorum
ct 17, 12. pag. 377). Macroblus (Sat. 1, 25): dicat «eos esse babitos dcos, a quibus magna ntl-
"v^eovg dlcnnt sidcra et stcllas djto ZOV ■&i£tv, litas ad vltac cultum cssct invcnta, ipsasqne res
id est TQE^eiv, quod sempcr iu cursii siut.x utilcs ct salutarcs deorum cssc vocabiilis nuncu-
se<i /»oi/f/Mrtm] Sallustius (Catil. o5): »Poslquam patasu, ct I^liiiuclus FclTx: aliciijus muncris vel artis.
156 Martiani Capellae lib. I. §. 95.
aut Nilus dabat, aut Thebae, Aeneas et Romulus, aliique, quos postea astris
doctrinae nomcn inseruit, dcsignati coelites nominentur, ut post membra
96 corporca deorum fierent curiales. His quoque annuente Jove, jubetur quaedam
gravis insignisque femina, quae Philosophia dicebatur, hoc superi senatus
repcrtorcm vcncratam fuissc unamquamquc natlo-
ncm ut civcm Lonac memoriac. CiTKn. (apoth. Ho-
mcri p. 3) — Yidc pulcliros Uoratii (od. 3. 2, 21)
Tcrsus :
»Virtus rechulens tmmeritis mori
Coelum, nejala tentat iter via.«
Auimas dcus alloqucns (ap. Stob. ccl. 1, ^2, 40.
p. 8i)7 Ilccr.) cdicit: «Si pauca fucrint Tcstra cri-
uilua, caruis rclicta compagc coclum rursus ample-
ctcmini.ci Confer et nostrum inferioribus locis (§.
135. 145). L» cditis a Grotio coaptentur quidam
lcgitur^ scd in notis (ad §. G) obscrvavit librum
scriptum boc loco baberc cooptenlur, ct Iiabct ctiam
Rcicbcnaucnsis. In Basilccnsi ct Darmstattcnsi ta-
mcn vidi scriptum cssc coaptentur.
Ailus flahat~^ Similitcr Claudianus (v. §. 62
not.): »&» qiios Ronia rcccpit aut deilit ipsa dcos.«
Nilu dcorum gcncrationcs assignatas esse tcstatur
Enscbius (praep. cvang. 3, 3. p. 89^ add. Arnob.
L. 4, p. 13a), nominatimqnc ex co orti fcrcban-
tur Vulcauus (Cic. IV. D. 3. 22. Diogcn. Lacrtius
proocm. 1, p. 2 Meib.), Dionysus (Cic. i\. D. 5,
23 5 Laur. Lydus mcnsc 3Iart. 38, p. 199 Roctlier.),
Mcrcurius (of. cund. mcnsc Apr. 44, p. 21J>), Ilcr-
eulcs (ibiiL 46, p. 225), alii. Haud tamen scio
an^ nostro loco ^ilos omniuo pro Acgypto positus
sit, ita ut Aegyptiaci dli, Osiris, Isis, Anubis,
Apls, iutclligantur, qul scro tantum a Graccis Ro-
inajiisquc dcorum in ordincm rcccpti suut.
Thebae^ Ilerculem lutcHigo , qucm Thebarum
alumnum Pacatns (in panegjr. 4, p. 18 Arntz.)
appcllat, ct BaccLum, Cadmi ucpetcm, quem Ho*
ratius quoqne (Od. 3. 3. 13) ilHs addit, qul quum
mortalcs nati csscnt, constantia ct vlrtute enisl
arccs igucas attigcrlnt ^ forsitan ctiam ipsum Cad-
mum, qucm non bcrois tantum (Paus. 3. 15. 6),
scd divino etiam honore cnltum fuisse quidam vo-
lunt (v. I^Iiillcrum in Orchomeno p. 216 et 466),
ncgct licct Lobcckius (in Aglaopham. U. p. 1253).
yieneas^ Dc Aenca deo iudigctc (§. 62) con-
snlc Livium (1, 2 f.) et Virgilium (xicn. 12, 794)
Ovidiiimque (met. 14, 585 —608) ac TibiiUum
(2,5, 44). Dc Romulo Iloratius (cp. 2. 1. 5):
nliomulus et Liher patcr et cum Castore Pollux
Post ingentia facta deorum in templa receptia^
adde Varron. dc L. L. 4. 31. Cic. N. D. 2. 24;
3. 15; Tusc. 1. 12.JUinuc. Fclic. 23, 2. Tcrtullian.
ad nat. 2. 9 cet
post membra\ Pcr eHipsin, pro »post mcmbra
corporca exuta.« Ita infra (§. 162) »post 'titam*
neinpe nperactamn ct (§. 153) npost nicmbrorum
ncxumo nempc ndissolutum.i
curiales\ Glossa Isidori: »Arcopagitac, cnria-
lcs. • Curialium vocabulum Plauto iisiUtum, sed
ct jiiris consultis. Gnox. — Curiales Roiuanis iidcm
crant qiu Graccis tpQaxcQSg , inlcnLim ctwm qul
dijlxoruL (v. CIc onic. 2, 18 f.). Nasnquc in
tpQaXQLav, vel In STJflOV aliqucm qui recipicban-
tur, apud Atlicnienses aliosquc participcs civitatis
juris optiiui iicbant (Platner Bcylr. zur Kcnntn. d.
Att. R. p. 143— 152. 188- 201):nnde dcorum
curialcs ficri cruditc dicit 3Iartianus cos, qiii in dco-
rum numcrum cum pari et aequabili jurc rccipcrentur^
Philosophia^ Ita mcliorcs librl scrlpti, Mona-
Martiani Capcllac lib. I §. 97. 137
consulLiim aeneis incisum tabulis, jier orbcs ct compita publicare. Tunc Juno 97
condicit propter pracdictorum thaJamum iuvenum ct nuptialia pcragenda, uti
postridic omnis illc deorum scnatus in palatia, quae in Galaxia Jovis habita-
censcs (B. C. D. E.), Dresdensis, Bodlejanus pri- tiir (Siielon. Caes. 28) sive dcfercbantur (Tacit. o,
mus, IMcrtonianus , Britannicus , Cautubi'ig'icnsis , lil). Ita Maerobius quoquc (Sal. 1, 15) lcgis mC'
Basilccnsis, Daruistattcnsis, RcicLcnaucnsis, ct Bon- minit in coluuma acrca incisac. Quod autcm in
garsii. Quibus tamcn ctsi dcstituti csscmus, niliilo- spccic ad SCta attinct, fumosum illud dc Baccba-
niinus Tiilgatam lectionem corrcxissemus e Martiano nalUms coorcendis Vicnnac cxstat, cujus litcrarum
quidcm ipso, qui infra (§. I>7G) pcr Pliilosopbiam ductus publicarunt Alattb. Acgjptius ct post cuw
ait Jovem coelcstis consultiim seuatus tubulamquc Drakcnborcbius (in suppl. ad Liv.), ut Hcraclceuscs
vulgassc (add. §. 131). (a Mazoch. expl.) tabulas, aliasque taceam.
*e>in/M5 cojwu/^ttm] Prorsus contrariam (ap. Sci-.cc. compifa^ Per compita idcm cst, quod supra
in apocol. p. 826 Lips.) sententiam dicit Janus: (S. 5) dixcrat »trivial!m.«
»nc quis post bunc dicm dcus fiat cx bis, qiii coiidicit] iiCondiccrcu praeter vulgarcs signifi-
aQ0VQ7jg auQjtov sdov6bv.« cationcs cst n dcnuntiarc. o Livius: «Quarum rcrum,
ncjieis] Morem incidcndi aencis tnbnlis lcges litium , causnrnm, condixit Pater Patratus P. R.
antiquissimum fuisse e Platouc (iu Miiioc p. 520. Qniritium Patri Pafrafo Priscorum Latinorum.«
Sfcph. add. Apollinar. Sidon. cpist. o, 5 f. p. 131 Tribonianns in instit. Tit. de actionibus: nCondicere
Sinn.) patet. Apud Romauos acucarum tabularum cniin (inquil) est antiqua lingua dcnuntiarc." GIos-
usuui Anco Martlo fulsse rccentiorcm colligi c Dio- sariiim: «Condico 6wTc<66oiiai [XSToi Jtctpccy'
nysio Ilalicarnasscnsi (1. 5. p. 178 SylJ).) posset, ysP.ucg. Glossac: »Condicit, impcrat , praecipit.«
quippe qiii in quernis tabulis lcgcs fuisse Inscri- GIoss. Isidori: nCondico, statuo, dcceruo." Grot.
ptas rcferat. Sed ipsas diiodccim tabulas aeri in- — Conf. quae contra Scioppium monuerunt ^iri
cisas fiiisse Livius (3, S7 f.) tradit, quamvls alii docti (in Burm. antbolog. Lat. I. p. S02) et Gronov.
voliicrint, cburneas cas fulsse (1. 2. §.4. dc orig. ad Plaut. (Sticb. 5. 1.28).
jiir.). Foedus eliam Cartbagiiilcnsc aeri incisumfulsse habitationem] MS. arbitrationem, non malc.
Polybius (5, 26) refcrt. Atquc in acs inclsaruiu Innitit itaquc de rcbus maximis ibl positum con-
tabularum saepe mentio fit (1. 8 ad 1. Jul. pecul. siliuin. Videndus Ovldius. Geot. — Atque pessi-
Dion. Ilallcarn. 10. p. 681. CIc. Pbilipp. 5, 12; mam banc lectionem Goczius non diibitavlt, ex-
"m Catil. 5, 8. Tacit. annal. 11, 14 f. Plln. 34, pnncta mcliori, in tcxtnm reclpcre ! Qaamvls enim
9. Plln. Sccund. epist. 8,6, 1-4 p. 417 Ccllar' Britanniei codiccs omnes, Monaccnsium unus (C),
Siicton. Vcsp. 8. Scrv. ad Aen. 6, 622. Ovid. mct. Ilugianus et Dai-mstatteusls pcr^crsam illam babent
i , 92). Unde leges qnoque comivales Saturni lectionem , quam in Basileensl tamcn a secunda
jussu in acs ineisas lcpide finxlt Lucianus (Cro- manu correctam vidi; ncmo ccrtc «palatia facere
nosol. f. T. 9. p. 22 Bip.), Ab aere igitur acrarli arbilrationem» Latinc dici posse putabit. Marlianl
uumen locus invenit publicus quo legcs condeban- contra plana est sententia, quam iufra (§. 208)
18
138 Martiani Capellae lib. I. §. 97.
tionem potissimam faciunt, diluculo convcnirent. His igitur actis solio rex
ipse surrexit, omnisque ille deorum numerus sedes proprias cursusqiie repetivit.
rqjctit dc Galaxia sci'itens: ncrat autein ibi Jo-
vlalis doiniis.i De eo Ovidium ctiam conferre operac
prctlum crit in versiLus (mct, 1, 168 sequ.):
«Est via suhliniis coelo matiifcsta sereno:
Lactea nomen habet, candore notahilis ipso.
Hac iter est superis ad magni tecta Tonantis 5
ct paulo infcriiis (!7o):
Hic locus est, riiem. si verhis audacia detiir,
Haud timeam iji«(/hi' dixisse palatia coeli.«
De Galaxia ipso ef. Cic. somn. Scip. apud Macrob.
I. 4. i.; Aristot. mctcor. 1. 85 PlutarcL. dc plac.
phiL 5. 1 , p. 892.
esse, quorum cursus et noster (§. 118. 811) et
alii sacpe memorant. Ita Claudianus (Prob. ct OL 9)
ad Solem:
1) Saepe soles dtictorihus illis
Instaurare vias et cursibtis addere nomen.«
Ad cundem uoster (§. 186):
11 iVam medium tti curris iter coercens
Sidera sacra deiim, qttum legem cursibus addis.»
ilmc tam PLocbum, quam Mcrcui-ii;m in coehiin
adscendentes in Solcm illum, Liiuc iu Planclam
convcrti (§. 29) linxit, ct infra (§. 897) Lunam in
ipso deorum coetu transcursionis officii mcuiorcni.
curstisqtie^ Lege ctirasqtte. Vo^ck. (spec. crlt Astronomiam autem (§. 813) deorum meacula non
p_ Sl) — Abstiuuisset Lac conjectura criticus te- tacerc, licet iiupudentis sit diis suos eursus edissc-
inerarius, si mcmliiiosct rfeos apud Martianum 5iV7era rerc docercquc velle deos, quod faciant (§. 812).
M A R T I A N I
MINEI FELICIS
C A P E L L A
AFRI CARTHAGINIEJNSIS,
DE NUPTIIS
PHILOLOGIAE ET MERCURII ^
LIBER II.
J^ed purum astrificls coelum scandebat habenis
Nox revocans merso lulgentia sidera Phoebo.
Ardua tunc senior succendit plaustra Bootes,
Et spiris torvo nituerunt astra Draconi;
E,
98
Nox] Multorum poetarum, VlrgUii, Statii, Silil
Ituiici, aliorum Labemns noctis descrlptioncs; scd
profccto non ultimum Laec nostrl occupat locum.
Fulgentius quidem (p, 25 3Iunck.) imitarl eum vo-
luil, Ycrum male Lulc opcra successlt.
merso] »3!crso PLoebox de Solls occasu noster,
qucmadmodum Statius (TLcb. 1 , 344) de ortu et
Aisrora »rcpcrcusso Plioebo» canit.
succenditj Corrigcndum succedit. Incpte vulgo
editnr siiccendit. Sacpius allbi nsucccdo, succido,
succendo, accedo, accendo « sunt pcrmutata. Oudeivd.
(ad Caesar. p. 95). — IVum forsan et Lucanus (2,
415) corrigendus, qui scripsit:
»Succendit Phaethon flagrantibus aelhera lo^^is"?
Adeo futiles saepe sunt critlcorum cmendationcs,
' praesertlm corum , qui non totum ante oculos La-
bcnt auctorcm , vcrum curslm tantam slve salicndo
menda vel crrorcs vcnantur. Infra (§. 808) noster:
iiJ7/«c bis septem solitus servare triones
Plaustro Hyperhorea rcsplendet luce liootes."
Bootcn cum plaustris Ovidius quoquc junglt (met.
10. 447). Idcm alias ArctopLylax (CIc. IV. D. 2.
42 f.), quia plaustra sive trlones ursarum quoque
figiu-a fingebantur (i\jat. PLaenom. v. 26).
iotvo] Imltatus est Ciceroms (IV. D. 2, 42):
Tcrba :
«Torvu^ Draco serpit subter«
Quaproptcr spcrnendam arbltror emendationcm tor-
to, a viris doctls (Burmann. antbol. Lat. I. p. 185)
proposltam; praesertim quum Laec notio jam in
spiris contlncatur. Pro Draconi nonnulli codices
Dracone habcnt, scd parum intercst.
18*
§40 Martiaiii Capellae lib. 11. §. 98.
Auratis etiam flagrans splendebat in armis
Qui traliit aestifero ftilgentem Sirion ortu;
Hoc quoqne Nysiads quod sparsum floribus ardet
Multiplici ambitum redimitur lumine sertnm.
Virginis interea trepidas periafaiixir aures
Fama Jovis magno dum complet lecta boatu.
99 Denique ipsa compertis superum decretis, adultaque jam nocte Phflo-
logia pervigilans , multa secum ingenti cura anxia retractabaL IngredieiidiiiaL
prioio seaatum deum, JoTisque subeundos inpraemeditata visione OMispecfnSy
oesf^ferwj
attraliii Bbmc Ocioaem es^e c.x 3e9crtj>tibDe
iffaret. Gcaeo em Crvyvov ajiliioL % 47, 18.
p. SIO Kasdi.) wffeRmA:, Tirp&as (Ats^ 5, S17)
>.aimatiiiB auro Ononaii Ovi£BS mb^ (arL am.
S, 56; ensigerwm . Bodft ccn LacaM fl , CC
etunferum &ist 4, 3^8;, caak^ ''met. io, 294,
I mImIm^im Orioiiis enaen.« ladflTBS ''etym. 3,
71 , 11. p. i€iS Arev.; scnLot: ■.nmc Lktiu J»-
t, <fB*^ ^ mnmtiut, et ffladio ei
. lace terr£baEs. « F.titialf sirDimi esse jam
/n. 22. 29; eeant
» Viiblii» (georg. 2, 353>.
Cancfias Se^erms fAetn. S99.)
(etpn. 5, 7i, 14 et 15. p. 165 Arer.):
steHa, ^■■e et Suu Scitar, ae«tiT<ii;
iB medlo centro coe£ est : et dimi Sol
ascendeiit , conjaaota cbb Sole
vaeatar
sit, vt pn
de ^m tJas laos- (ia pilarny . HLet
W §. 640; disi^ adde Aral. 336 cb si^ rndkt
cmlcte»] ISe te fai • ■ ta^t^ iB-odsieta aMEa
cvllaba, lefe r-B^jram doetoniHi notas »d iHmb Ovi-
dii ''met, l. 57; ves-SBa-.
y-Jusat et amkitae
«ertHm] De Ar>iilTr
i.»c 0XUI ■pars jirnbro vacel
MuriAui pueDae serta Giutsoitcae geriL*
Gorz. — Pflteeeat JbrtiaBBS diaM Ovi^ (1
34o j TersM le^peere:
Hx .Ariaijneo sidere «Msae pctes.*
AJde Het 4. 13: &st. 3. 459.
treptdosj Jane ic^aa^ ■■il
qwd lyad Grai6mii p-anxnssinr
AffaA. L p. C9I> OmissTiir.
ten^ simeEBe vcferA
caneiUD est, qma
«lalwtfir per aiire5.n
iutatBj Famaan p
S. f. 17€.
jn-oecemli httu-
(Eid.aS.2.),
(mbL S. p. 177. ia p. 691 Ood.
tiono seripBeeii. Wnmf hmttm
MBta- f^ 121; ti&rat, I
caei» 7-ebi>atum mSexmA ^ 213 £)
Martiani CapcUac lib. II. §. 100. 141
cxsilicndumquc sibi in siipcram coelitum sortcm. Dcindc ipsi sociandam cssc 100
Cjllcnio, qucm licct miro scmpcr opiarit ardorc, tamcn vix cum post un-
ctioncm palacstricam rccurrcntcm, dum florcs ipsa dcccrpcrct, praclcctis qui-
busdam licrbusculis conspicata cst. Quid? quod utrum sibi hacc nuptialis con-
duccret ampliludo, anxia dubitabat? Nam ccrtc mytbos, pocticac etiam divcr-
sitatis dclicias Milcsias, historiasque mortalium, postquam supcra consccndcrit,
sc pcuitus amissuram non cassa opinationc formidabat. Itaque primo condu- 101
catnc connubium, atquc acthcrci vcrticis pcnnata rapiditas apto sibi focdcrc
optarit\ Eincnilavl Grotianum nplincl c lil)ro Coiifer. Erasniiis lu provcrbio: Doml MilcSia. Goez.
IVoriuiljcrgeiisi, Itoillcjaiio priiiio, Iliii^iaiio et Darni- — £i|uiileiii iion ainalorias tanlum, sicut Ovi.liiis
stattensi codiciiiiis. Scd auteriorcs cditiuac!> iiiclio- (irisl. 2, 415), scd oiiincs falmlas rcinovcre \o-
rcm lianc lcctii>nom jaiu pracbuerant. liiissc nostruin arbilror, qiiasi inuij^iias dcoruiii
eum\ rVcutiquaiu , ut in cdilis, ctim , scd eum iiiajcstatc. Mytiio.s ciiim cuin illi.s coujungit, addcns
oiiincs ferc codices tara Grotii, qiiam 3Ioiiaccnscs verba »morlaliumnue bistorias." Ceterum delicias,
(C. D. E. G.), Dannstatleusis , Dasilccnsis, Drcs- non delitias iu codiclbus 3Iouacciisibus (B. C. D.
dcnsis, Ilugimius, Brltannicus, Bodlcjanus primus, E. G.) Icgitur.
Cautabrigiensls, aliiijiic ad niargincm librl IVorun- non cassa\ Servlus ad illud Virgilii (Acu. 12,
bergcnsls, ct In nolis a Appulejiini (I. p. 219 Oud.) 780);
laudati. IVoniic Igltur mu-cmur iiovissliuos cditorcs iDixit opemgue dei non cassa m vota vocuuil-t
Waltliardiim ct Goczlum dcdissc cmmi, qiiin ctlam expllcat >>non ad inaiiia vota poscit auxiliiun.«
ntmm! formidaha(\ Pcrmulti codlccs, Rclchcnaucnsis,
palaestricau{\ Unctus ct nudus placult scUIcct Darmslatlcnsls, Ilugianus, Britaiuilcns, Cantabrl-
Pbllologlac. Ovldiiis (bcrold. 10, 149): gicnsis, Bodlcjanus prlmns, ct Monacenscs (B. D. E.)
«yiore tuae nenlis nltlda diim nuda palaestra Labcnt prucscns formidat.
Ltidis et es niidis femitia mixta viris." condiicaine connubiutn\ De sponsallbns contra-
Pracfuit cnlm palacstrae una cum Ilcrculc Mcrcu- bondis ausplccs ctlam augurla captasse plurilius
rlus (cf. Ilorat. od. 1 , 10, 4 ct ad eum Jiltscher- exponlt Burmannus Scciindus (ad Claudlau. p. 5G
llch, cul addc Pausan. 4, 32, 1. Dlodor. S, 7i>. not. 85).
Stat Thcb. 4, 228. .i\j-nob. 5. p. 114. PrnJent. aetherei vertieis\ Id est McrcHrli. Goez. —
iu Symmach. 2, i>19. Con£ ctlam nostr. superlori Quo autcm pacto Mcrcurlns audire potcst acthcrius
loco §. JJ et notas ad inferlores §. 177. 210). vcrtcx? Intcllige potlus nln acthcieo vcrtlcc pen-
Milesias\ Apulcjus: At cgo tlbl scrmone isto natam rapldltatcm" j hac cnim Mcrcurius denofatnr.
Mllcslo varlas fabulas confcram. Respcxlt ad hunc — Pro pennata Bodlcjanus codcx quidem pinnata
CapcUac locnm, (pilsquis ille vcterum glossarum dat, quod melius videri potcstj sed illnd, qnod
auctor, cum alt: i>31ileslac, amatoriac.« Gaox. — BasUeeusis ct Darmstattensls etlam habent, rctlnul.
142 Martiani Capellae lib. II. §. 102.
102 copuletiir, ex nuptiali congruentia numero conquirit. Moxque nomen suum,
Cyllcniique vocabulum (sed non quod ei dissonans discrepantia nationum, nec
diversi gentium ritus pro locorum causis cultibusque finxere; verum illud
quod nasceuti ab ipso Jove siderea nuncupatione compactum, ac pcr sola
Aegyptiorum commenta vulgatum, fallax mortalium curiositas asseverat) in
digitos calculumque distribuit. Ex quo finalem utrinque literam sumit, quae
iiumeri primum perfectumque terminum claudit. Dehinc illud quod in fanis
onmibus soliditatc cubi ac dominus adoratur. Literam quoque, quam bivium
quia et snpra (§. 7G) nostcr pennata scripscrat, et Nec tantum numcros, sed et!am llteras digitis sig-
infra (§. 579) liujus scriptionis ratioucm affert. nificatas essc, Isidorus (ctym. 1, 26 f. p. 42 Arev.)
nnmerci] Pro mtmerts, pcr numeros. De lioc dcmonstravit.
cabalac genere phiribus olim (in palaeograpli. III. teiiniinim] Litera Tbcta, (jwa novenarius nu-
§. 142 sequ. 227) egi. Adde cxemplum cx Artc- mcrus cxprimifur. Primus enim numerorum terml-
niidoro (onelrocrit. 2, 7a. p. lliS; 3, 34. p. 178 nus enneas est, quia In boc numcio monades de-
Rigalt.). sinunt et ab eo dccades Incipiunt. Infra (§. 74S)
nomew suMm] ^iXoXoyla, ciijus nomlnis nu- nprimusn, inquit, iivcrsus est a monadc usquc ad
mcrus est sccuudum litcras Graccanlcas DCCXXIV. enncadcm.n Terminum autem numeri scripsit pro
Grot. numerontm , ut saepe singulari scriptorcs utuntur
CtjUeniique vocahuluml VocabulHm boc admo- pro plurali (Palacogr. crlt. III. §. 232. Spartian.
dum torsit incptos glossatores. Nos Ocovd- csse Adrian. c. 7.).
inveninius^ quod Mcrcurll apud Acgv^ptios nomcn dehincj 52 cst DCCC. Ogdoas autem primns
Mcmo ncsclt. Hujus nuincrl juxta Graecos cbarac- cnbus. GnoT. — Scd ogdoas non est Onicga: de-
tcres MCCXVIII. GuoT. — Tcucndum autcm Ocov^ bcbat Grotius ad scqucntcin regnhtm noveiiariam
tani 3Iercurii quam primi mensis nomcn apud Ae- respicere, sccundum quam numcrus Ulc 800 ad
gvptlos fuissc (Cic. rV. D. 3. 22. Cf. Pal. crlt. W monadcs rcduccndus erat, ut primus exirct cubus
§! 604). (§. 740).
diijitos\ Satis nota hacc computandl ratio cst soUdilale] Ci:I)i natura bac vocc cxpriuiitur,
(IVowcri polym. c. 7. p. J>8 sequ. FabricU bibl. «slquidcin", ut Macrobii (in souin. Scip. 1, 6) ver-
I.at. T. III. p. 58o Ern. Dcrglcr ad Alcijjbr. p. 108 bis utar, »a parlbus bis bini, qul sunt qisatiior,
ct Inferior ad §. 74S not.) Maximc ctlam celebrata snpcrfieicm faciunt: bis bina bis, quae sunt octo,
erat stafua virl dlgitis computantis cxsculpta ab corpus solidiim fingisut.n
Eubolide (Plln. 34, 8, 29) paritcr afque Janl cvbi] Vulgo cijhicn dominus. Grotii codcx ha-
statua (v. Pal. crit. III. §. 230. 236. 4i>4). Atquc bct cubi ac dominus , legi autcm illc jubct ac do-
iiifra (§. 729) Arlthmctica eodcm computandl modo mibus, quia »fanis</ praecesscrit: Goczius ilomihus
utitar. Addc Appv.lejum (dc mag. p. 579 Oud.) in tcxtum recipcrc ausus est. Ego vcro niliil mu-
Martiani Capellac lib. II. §. 102. 143
niortaHtalis asserere prudens Samius acstiniavit, in locum proximum sumit, ac
sic mille cluccnti dccem et octo numeri effulsenmt. Qnos per novenariam 105
tanduiu cssc ceusui (In palaeogi". crlt. IH. §. 227), IVauique tocc IJla liumanuui genus uotari c.\ alio
slquidcm acccpta particula ac pro tanquam scnsus loco (§. 108) patct, quo scriljit: ointra latcbras
planus cst: «cubl solidilas (ara) quae in fanis tau- uterl scptlmo mcnse absoluta uiortalitas« (add. 8.
quaui douiinus (>pse) adoratur. « Vitruvlus cniin G25. 899). Aperte ctlam Arnobius (1. p. G) \ct-
(3, 1) «aras ad normam debcrc csse quadralas" bls »miscrauda mortalitasn nil uisl niiscrum bomi-
monet. Fortasse etiam dc cippis Ilcrmae quadratis num genus dcnotarc voluit. Atquc Gclllus (15, 28)
Martiauus cogitavit. Lectioncm nostram praetcrea jam ucfeuderal liunc vocis usum. Adde Clceroaem
firmat Kelchcnaucusls codex, in quo ncybi ac« (i\. D. 5, 5C), Llviam (1, 2), Senccam (de cle-
legilur. mcnt. 1, 5), aliosqne permultos, Virgilium, Ovi-
6(Vium] Editl vititj ad quod Grotius : «MS. dium, Lucanum, Curtium, Pliniuui, Quinctiiianum
vi'i{um. Literam Y Innuit, de qua liabes in ca- aeslimnuit\ Ita allos codi('cs habcre Grotjus ct
talcctis : ^^ aiiliardua jam notavcrant. In Monaccnsibus ipse
oLitera Pythagorae discriiimie secta bicorni vidi, tum estimavit (iu iJ et D), quod Darnistat-
lluinanae vitae speciem praeferre videtur.n tcasis etiam exhibct, tum aestimauit (iu C. cl E )
Exstat hoc distichon In Antliologia Burmannl La- quod practcr hosce Munacenses etiuni llusilccusis ,
tina (II. p. 4tG). Scd adde Ausonll (Idyll. dc mo- Ileichcnaucnsis, Britannicus, Cantabrigicnsls, ac
nosyllab. 9) hunc versum: Bodlejanus primus liabent. Verumlaracu, quod in
nPythajorae bivium ramis pnteo ambiguis Y« editis est, existimavit ctlam dcfendl potestj ucijuc
qul magis nostro rcspondet. Confer praetcrca Pcr- ignotum est a scriptoribus saepe composita usnr-
slum (3, 56), Scrvium (ad Aen. G. 15G), atque ex parl pro slmpllclbus (§. 68. 73. idCt).
eo Isldorum' (ctym. 1, 17. p. 3 Ai"ev.), graplil- (juos per^ Quod diclt tale cst : soient Magi,
camque descriptiouein apud Atlienacum (SO, 20. ubl quid ex nomiuibus scrutantur, collectam cx
p. 434. Cas.) et Strabonem (13. p. S97 Cas.). nominum numero summulam per enucada dlvldcrc,
fivium in Rcicbcnaucnsi quoque codice exstat, subtrahcudo eam quotics licet, (um numerum qul
quaproptcr bivium scriberc, orthograpbla tantum erit superlluus noniiuis ipsius niimcrum arbifran-
mutata, non dubltavif nam B et V saepius con- tur. Vidc ctlam sl lubct Agrippani de occulta
fundl notum est (v. §. 23. 102. 382. 608). Sensum Pbilosopliia, diligcntem profcclo Marti;iui lectorem.
illustrant Laetantil (6, 3) verba haec: «Dicunt eaim Gkot. — Bcne, modo recte intelligas Grotium
Iiumanae vltae cursum Y literae essc simiicm, qiiod Minime cuim numcrum Innult Illuin, qui Invcnitur
uuusquisque hominum, quum primac adolescenliae priorl numero per novem dlviso ; Is enlm e Mcr-
liracn attigerit, et In eum locum vcncrlt, partcs curli nuuicro esset 13S|- et e Pliilologiae 80^:
ubi se via iindit In ambas, haereat uutabundus scd eum yult, qul perfecta divislone novcnarlo
ac nesclat, in quam se partem potlus inclmet« cet' minor per novem ampllus dividl neqult, quemquc
mortalitutis^ AHI librl scripti, a Cortio In libro niinc numcrl fractl indlccm appellamus, nt supra
Lipslensi uotatl, babcnt immorialilatis j sed uialc. numerum 5 in Mercuril, el 4 lu PLi!o?ogiae no-
144 Martiani Capellae lib. II. §. 103.
regulam distribuens minuensque per monades decadibus subrogatas, in ter-
104 tium numerum perita restrinxit. Suum quoque vocabulum per septingentos
vigintil quatuor numeros cxplicatum, in quaternarium duxit, qui uterquc
lOo numerus congruenti ambobus ratione signatur. Nam et ille, quod ratio prin-
cipium, medium, finemque dispensat, profecto perfectus est; quippe lineam
facit solus, et solidorum frontcs incunctanter absolvit. Nam longitudine pro-
luiac. Scd lianc viani, quam Grotlus iniit, Mai--
tlaiius non indleayerat, ut siatlm apparebit.
HoueMrtr/n»» lef/ulani] IIujus rcgulac, quod sclani,
practer nostrum n?mo nisi Varro (dc L. L. 8, lo.
p. 15 1 ed. Lugd. Io65) mentloncm facit. Reccntio-
ct Macroblus cs una eodemque fonte bauslsse vi-
dentur: liic enim (somn. Scip. 1, 6), postquam
de septenarli numeri partlbus et pracstantia cgerat,
addit: ounde Vcrgllius, nullius disciplinae cxpers,
plcne et pcr omnia beatos exprimcre volens ait:
rcs cam appellant, Galli «la preiive de neuf.., Gcr- OI terque quatcrque beati...
mani ndie I\cnner-Probe..i Sed borum slnipllcior tjuod rntio] Qnmn nostro rafio saepc compu-
▼ia est, qua ad cuudcm, quem Martlanus, finem talio sit (§. lOo not.), illud >>quod ratio«. pro
»aula ralio (sive computatio) accipiendum est.
IVostra ccrte melior lectio est quam nquem ralio»
in Drcsdcnsi codicc.
profecfoj Ita Basllcensis ct Bongarsil codcx.
Editi babebant pro certo. Teruaril numcrl banc lau-
dem repetilt infra (§. 753); adde Aristldem Qiiin-
peivcnnint. Excniplo slt Phllologlae nomiuis nu-
inerus 724, \n quo probatio boc modo instituitur:
7 et 2 ct 4 = 15; '^ autcm
\ 4
IVumcrl
fracti igltur indcx 4 cst. Multo moroslorem viam
vetercs ingressi sunt
Martlanus cnim numcros
jubet »pcr uovenariam regulam distrlbucre, minue-
rcquc per monades decadlbus subrogandas (substi- ctillanum (de musica 5, p. 120 Mclb.) ct Jamhli-
tuendas) ct 5ic in nionadcni pcrile restringere.« Id cbum (de vita Pytbag. 28, p. 128 Kiist.). Pytha-
quod alia, quam hac rationc, ficrl vix potest:
724 = 700 et 20 ct 4.
Resolvcndi 700 in 7
20—2
4 —4
gorieum dograa csse jam Aristoteles tradit (de coelo
i. 1): y.a&djteo yciQ (paCt, y,al oi TJv&ayo-
gsioi, xb TCom xal ra rtuvra rolQ rQtClv cogL-
6rai' reZEvrrj yuQ y,a\ [ie6ov yMi uqxv ^^^
UQL-&u.6v SX^L rov TCavrOQ. Pliu-a de ternarlo
uumero alio loco congessi (In Palacogr. crit. III.).
loiKjitudine^ Grotiana haec lectio est. 3Iona-
censes vcro (B. D. E.) et GuelferLytanus, qucm
Cortius laudat, praetcr iongitudincm pi"ofundIta.
temque etlam latitudinem adduut; male me quldem
Coploslus haec lu palaeographla crltica (IH. §. 228) judlce. IVon cnim de solidis sermoncm cssc e vocc
cxposui. 1'frontes.i patet, qua significanlur ligui-arum in plano
: nterqne mimcinisl Tcrnarlus nlmirum ct qua- cxtreml Cnes. Saperficlcs autcm quum profundifate
ternarius. Onuua, quae proxime scquuntur, nostcr careat, profnndltas quidcm a nostro omittcnda crat
Fiunt 15
Resolvendl iterum, quia
13 = 10 ct 5, 10 In 1
5 — 3
Fit 4
Martiani Capellae lib. II. $. 103, 14S
funditateque censentur. Deliinc quod numeri triplicatio prima ex imparibus
nvliov giguit. Tres autem symphonias quis ignorat in niusicis? Numerusque
impar maribus attributus est. Omne vcro tempus tribus vicibus variatur.
Atque idem numerus seminarium est perfcctorum, sexti videlicet atque noni,
alterna diversitate juncturae. Recte igitur deo attribuitur rationis. Philologia lOO
autem, quod etiam ipsa doctissima est, hcet femineis numcris aestimetur,
absoluta tamen ratione pcrlicitur. Nam quaternarius suis partibus complet
ct addenda potius latitiido (§. 707. 709). Non ab- (2, 47. 48, 4 f.): .Marcs« intniit icxistiinantiir
siintlcm confiisioncm vidcbis npiid Stobacuiu (in ccL inipari numcro.< Clariiis 3Iacrohins (in somn. Sc.
1, 52. p. 8(»o Hccr.). 1, C): ninipar nnmcrns mas, et par fcinina TOca-
triplicatioj Primo adspcclu error liic lalcre Ti- tur: itein aridiinetici imparcra patris, et parem
delur. IVumcri eniin ternarii triplicatio prima cx matris appcllationc vencrantnr.« Exenipla dabit
imparibus cst 3 X 5 = 9, qu! novcnarius qua- Pliitarcbus (dc Isid. p. 3G5) in triangularibus ct
dratus quidcni cst, sed cnbns dici -nequit. Patilcr quadratis (igiiris. Addc cundcm in quacstionibns
Ausonii (Idjll. H, 2. 3) vcisns: Romanis (j>. 270. 280) ct Butbcrum (iu Stobaei
— »vel ter tria miiltiplicanti cclogis 1. 2. 5, p. 12 Ilcercn.).
tilmpai-ihus novies ternis contexere ciibttm» tribus] Confcr infcriorcs locos (§. 589. 733.
Scaligcro (cpist. 2, 199. p. 404) fraudi fuit, qui 89o). Scncea (epist 124. p. 675 Lips.): ..Tcm-
Ausonium pntasse snspicatnr »tcr tria esse cnbuniu, pus tiibus partibiis constat, praetcrito, praescnti,
postcrioris scilicct versns vcrbis ..novics tcrnisn ct futuro.u Adde Ilomcruin (in Iliad. 1, 70) et
neglectis. Clarius primum ex imparibus cubuin Plufarcbnm (de Et p. 581).
Gcllius (1, 20) descripsit hisce vcrbis : »Iu nu- semjiiarjiim] Stobaeus (in cclog. pbys. T. I.
meris ctiam similitcr y.v.Bog dicitur, quum omuc p. 22 Hcer.): TI?,r'jQr] ds xal TEAetov ajticprjvg
latus cjusdcm numcri acquabilitcr ia sese solvitur, zov JtSQitXOV, OTL fil/yvV[X£v6g Ts JfQog Tov
sicuti fit qnum ter tcrna dicuntur: atqne idcm ipse aQTtov asl JtOlSiTai, stSQi-KQaTslv Tov si a[i'
nnmerus triplicatur.u T; i';>/unfio igitiir apud nostrum ipolv JtSQiTTOV, aVTco ds rtakiv 6vvTi^Slxsr'0Q
sic intelligenda esl ut numcrus ter sccum ipsc ysvva TOV aQTiOV. (Con£ §. 756. 741).
niultiplicctur, qno facto sanc cubus cxibit. Adde rationis] Cave ne forsan orationis snbstitucre
Aristldcm QulnctUianum (dc musica 5, pag. 154 vclis. liatio Iioc Joco, ct in mnltis aliis (§. 105
Meibom.) f. 106 scqn. et t. not ad §. 102) Martiano cst
sipnphonias] Diapason, bcmiolion, diatessaron. computatio. Et rccte idem, qui mercatorura dcus.
GnoT. — Vide Martianura ipsum inira (§. 753, computatiouis ctiam dens appcllari potnit. Fcfclle-
933 seqii.). rust viros doctos glossac. Ceterum Bodlojanus
attribuius] Darmstattcnsis , Britannicus, Can- codcx pro rite mclius babct recte, qiiod rccepi.
tabriglcnsis addunt est. Notum illud Virgilii (ecl. femineis] Paribns. V. snpra.
8, 75): nNumcro deus imparc gandct.n Et Plinius perficitur] Computatione (v. not. ad §, 102 ct
19
146 Martiani Capellae lib. II. §. 106.
decadis ipsius potestatem, ideoque perfectus est, et habetur quadratus, ut
ipse Cyllenius, cui auni tempora, coeli climata, mundique elementa conveniunt.
107 An aliud illa senis dejeratio, qui fia rrjv raxQada nou tacuit, confitetur, nisi
103) cnlin perficltur niimeras in nomine PhUoIo-
giac, et inTenitur qutternarias , qul onuuno est
pcrfectus (§. 734).
nani quaternaritis^ Optime huc facit auctor
Thcolog^menorum qui ait: triv dexada VJt' av-
rrjg (teTQadog) aput roig VTCojtQoGd^EV dvy-
JtogVtpovdS^ai. Ita cnim ihi legcndum ut in Epi-
grauunatls Graccis: %OQV(povilEVOg elg €V aQi-&-
fwg. Sed ct llieroclcs: Tjy? de deYMdog dvva[.ug
7] rer Qag, srQO yaQ rrjg xara du^odov re-
MccrcTjrogrijg rij deKadirivcoixevrjg ri.g reXeio-
rrjg iv rrj rerQadv ■&ecoQelraL, %ara yaQ 6vv-
^e^Lv rrjg arto (lovadog icog rerQadog dezag
rb Jtav u-&Q0L6iia ylverai' a yaQ xal xai.
y yjxX <? rrjv dexada cct. Avva^iiv potestatem
dixlt Capella, Axnobius Graccum nomcn serva^^it,
ut emendavit amicus mcus J. Slcurslus , commuui
(rerc dicam) auctorum omnium Lono natus. Huo
faelt locus ille cx Arlthmctlca: nDccasque plcna
Iils quatuor numerla gradatim pllcltls Integratur,
id cst uno, duohus, tribus, quatiior. « Grot. —
Ojiuilno coufercnda hic Mcursli commentatio de de-
narlo PylLagoreo (in Gronov. thcsauro T. IX).
CyZ/entMs] Rcpctit Laec infra (§. 734) vcrbis:
>IIIc numerus quadratus ipsi Cyllcuio deputatiu*,
qnod quadratus deus solua Labcatur.» Artcmido-
rus (2, 42. p. 13». Rig) tradlt >quadratum Mer-
carium In somnlo visum, si barbatus fnerit, solla
ptillologls conduccrc.» Sed inprunis conferendi PIu-
tarcLus (symp. 9, 3. p. 738) et Macroblus (Satum.
1, 19), qui quadrafum ad Ilcrmas, del statuas,
icferunt; parlterquc Laurentlus Lydus (die Merc.
p. GO RoelL.).
oiMifuor] V-occia ■qiiatuor e Guelfcvbytanis Cor-
tlus nobis suppcdltavit. Conclnunt Monaccnsls (C)
ct RasUeensIs, couGrmantquc Lanc Icctloncm ea-
dem vcrba Infra (§. 754) repetita.
coeli climccta^ Hoc cst mundi partes, seu cocli
fronfes, ut dlcltur in Arlthmetlca. Nam alias dl-
mata Mathematicls sunt octo, ut Infra habet in
Astronomia. Saepe sanc anctor nostcr technicls
vocabulis abutltur, ut In Astronomia ct Mnsica 11-
qucblt. GnoT.
[J.a TJ7v] Mathen tetradem vel Mathen tctrada
scripsisseputabam Martlanum vel pro Matheseos qua-
driga cx Arltlunetlca, Geometrla, Astrologla, Muslca,
quanim ArltLmetica unitati, Musica blnarlo, Geo-
metrla trinarlo , SpLaerlca sen Astrologia quater-
narlo comparatur, ut Icglmns iv ■&eo?.oyovnevot,g
rrjg UQi&lxrjrtxrjgi vel sane pro doctrlna de qua-
ternarlo, quam doctc expllcavlt Dcmocrltus, qucm
LIc senis dii (Ita enlm lego, non del) appellationc
indigltat, ut Infra Abdcrltae senis: fxa&TjV autcm
dlx^issc pro na&r]6tv. HesycLIus : [la&ag, [Ui&T]-
6ecog. Sed jam luscc conjccturis rcllctls eo pcdi-
bus in illustrlssiml Scaligeri scntcntlam et pcr se-
nem diutn Pytliagoram Intelllgo , et lego fia rrjv
rer QaSa • slc In aurcls carminlbus Labemus :
l^al (la rbv otfisriQa ypvxa rtaQadovta rt-
rQaxnov,
Tlayav devaov tpv^ecog
ad qucm locum vide Hlcroclem. Grot. — Cnl vo-
lupc cst varias easque inter se maxlme dlversas
dc Lac PytLagorlca tctracty scutcntias cognoscere,
cum ablcgamus ad Rruckerl Llstor. pLilos. T. I.
p. 1053 ct ad prolcgom. Jablonskii ad pantL. Ae-
gypt. p. 119 sequ. Goez. — Mclius versum, quem
Grotius adjccit, edldlt Boecklitus (lu Daub. et Creuz.
Martiani Capellae lib. 11. §. 107. 147
perfectae rationis numerum? Quippe intra unum, secuiidum, triademque
ipsumque bis binum tenet, quls coUationibus symphoniae peraguntur. Nam
tres ad quatuor epitritus vocitatur arithmetica ratione, ac diatessaron perhibetur
in musicis. Itcm intra eum jacent tres ad duos, quae hemiolios forma est,
symphoniamque secundam, quae diapente dicitur, reddunt. Tertia symphonia
diapason in mohcis perhibetur, diplasioque conficitur, hoc est, uno duobus
collato. Igitur quaternarius numerus omnes symphonias suis partibus perfectus
absolvit, onmiaque mela harmonicorura distributione conquirit. Hanc igitur
discutiens uumeri congruentiam perita virgo gratulatur. Dcinde utrumque 108
Stod. m. p. !>4) qiii oiunino Iiic conrcrcndiis. Lau-
dati ctiam scriptores prorsus omiscrunt Macrobinm,
qaaproptcr non gravabor locum (e somn. Scip. 1,
6) Lic inscrere. uQuatcrnarium», alt, »PYthagorci,
vidisscm , ambabus manlbus amplcxus sum. Seitein
autcm Pjlliagoram appellat, ut Ovidius (trist. 5.
5. C2) iiSamium scuem.a
intra ] Lege cx Lcidensi codicc cum editis a
qucm TSTQaxrvv vocant, adeo quasi ad pcrfcctio- me coUato nintra sc monadcm, dyadem, triadem,
nem ammi pertiiientem inter arcaua vcncrantur,
ut ex eo et jurisjurandi rcligioncm sibi fecerint:
»0v /ia rbv aiiexiga ifivx^ ftctgadovra re-
TQuy,rv>v.
Juro tibi pcr enm, qui dat anlmae nostrac quatcr-
narium numcrnm.o Ilactcnns Dlacrobius, qui vcr-
ipsum bis binum tcnct. Munck. (ad Fulgent. p. 128)
— Cuin MS. legas : « Quippe intra se imum , se-
cundum, triadcmquc, ipsumquc bis biuum tcnet*,
uisi Munckcrianam lectioncm pracrercndam judica-
veris. Bodam. (var. lcct, p. S6). Vnlgo ipsum,
eollationibus^ Hoc in nno codicc pro colloca-
sum illum a Plutarcbo (plac. pbilos. 1, 3. p. 877) tionibus , et rcctius , i. e. proportionibus. Vi3i.cA?i.
Labuisse videtur. Adde Jauibliclium (in vita Py-
tbag. 28. p. 127), Porpbyrium (in cad. p. 29),
Sextum Euipiricum (7. adv. logic. 94), et Sto-
baeum (in ecl, 1, H, 12. p. 302 Hect.). Jam
vero ad nostrum ut redcamus ct Tcram Icctionem
— Codices etiam Rcicbcnauensis , Darmstattensis,
Basileensis, Hugianus , Britanuicus, Cautabrigien-
sis, ct Bodlejanus primus collationibus exbihcnt,
ac probatnr insuper Lacc lectio inferiorLbus vcrbis
iiuno duobus coUaloo (con£ et §. 934). Dc sym-
«t eruamus, pro TSTQaxrvv in Darmstatlensi co- pLonlis cont superiorem notam (ad §. H).
dicc quum legatur tetraden, ct rcctius in Canta-
perhibetur in mitszm] Ita transposita suut vcrba
brigicnsi tetrada, non dubitavi rer gada rccipere, lii codicibus Cantabriglensi, Britannico, Bodlcjano
Ad reliqua verba quod attinct, taui libri cditi, primo, ct Darmstattcnsi. lo antiquis est in musicis
quam manu scripti omncs, excepto uno Reicbcnan-
eosi, senis dei ratio exLibebantf sed jam Mcursius
(in dcnar. Pytb. 6. in Gronov. tbesauro) ct ano-
nymns ad marginem libri Norimbergensis conje-
ccrant dejeratio, quod qnnm illo codice confirmari
per-Jiibetur,
tfratulatur] Lactatur, gaudct. Ita ct supra
(§.81) ct infra [(§. G93 f.) nojjtw Loc vcrbo uti-
tur. Donatus (ap. Wldcm. de proprietate sermonis
p. 112): nGratulamur in rcbus lactis^ gratias agi-
19 *
148 Martiani Capellae lib. II. §. i08.
cousociat, et, trias qiiaternario sociata heptadem facit. Qui numerus rationis
superae. perfectio est, sicut etiam oimXcov illa docet plenitudo. Au aliud fatalis
temperamenti cursus, siderumque circuli motusque testantur, intraque latebras
mus bcneficiis acceptlsj gratificainur, rem gratam (in Danb. et Creuz. stnd. m. p. 54). lUos antem
(acientes.< numeros Jlartianus oiiaXovQ appellat, quoniam
heptadem] De generall circa hunc numerum ^ utraque parte similis progresslo anlmadvcrtitur,
snpcrsUtionc plura vcrba feci in palaeogiapbla (ffl. "traque etiam in primum cubum dcsiniti illa cx
§. 237. rV'. p. 494). Cetcrum In boc commatc pafH^us, bacc ex imparibus. Construendum: «sicut
non semel Grotium corresi, reponens nempe trias «^t'am ^1» ^i-iaXdtv plcnitudo docet...
pleniUidoj 3Iacrobius cnim (somn. Sc. I, 6):
nPlenltudo nuuterorum « , inquit, ncst corum, qui
aut corptis cfBciant, aiit vim ohtineant vinciilorunw
Pcrgit dcinde: nSuperest, ut scptcnarium quoquc
uunicrum plemtm jurc- vocltandum ratio in medlo
constituta pcrsuadcat.v Et pluribns nunc cxponlt
arguracnta, e qulbus quaedam modo attulimus.
fatalis temperamenti curstts] ConstcUationis.
Vixc. — Itcrum nobis adcuudus Macrobius est,
qul (1, 5), nt somnium explicaret Scipionls, c
Ciceronc baec illius verba attulit: »IVam quum aefas
tua septenos octies solls amfractns rcdltusque con-
Tertcrlt, duoquc bl numcri, quorum uterquc plenus
altcr altcra dc causa babctur, clrcuitu naturall
sttmmam tlbi fatalcm confecerint.« — Quam 5M»t-
nuim fatalem Lic Cicero dlxcrat, 3Iartianus fataJe
appcliat temperamentiim, annum nimiruui SG, sum-
mam numerorum 7X8. Explicat cnim idcm Ma-
crobius (c. 6 f.) : » Quum actas tua qttin^uagesimum
et sextiim annum compleverit, qnae summa tlbl
falalis erlt", cet. IIoc nnum ad illustrandum Ci-
ceroncm , quod a doctls intcrpretibus omissum,
addendum cssc videtur, IUum ipsum aetatis gra-
dum ab Ilippocrate, testc Ccnsorlno (14. 3), scx-
et ex Lis numcris facta contcxtio gencratlonem tum c climacteriis ^itac annum dictum cesc (conf.
anunae imperio crcatoris cffccit.u Ilactcuus jUacro» Gell. 5, 10).
Lius Plutarcbum (de anim. procrcat. pag. 1017) sc- siderumqtie cirailij Infra (§. 758): Item septera
cutusj cui adde doctam Bocckbii commcntationem sunt clrculi et tot planctae. •
pro tria, sociata pro consociala, ct faeit pro fecit.
Trias omncs codices habcnt^ sociata Britannicus,
Basilcensis et Monaccnses (B. C. D. E. G.) j facit
praetcr anterlorcs cditioncs etiam Hugianus, Bri-
tannicus et Monacensium plurimi. Cuncta autcm
simul Darmstattensis ct Beicbcnaucnsis pracbcnt.
OlxaZdJv] Planarum figurarum. Vulc E glos-
sis obscuram banc intcrpretationcm mutuatus cst
vir doctus. Qui si fontcm adiisset Ipsum, e quo
Martlanus bausit, meliorcm, opiuor, attullssct. Ma-
crobium cnlm antc oculos nostcr babult, e Pla-
tonls doctrlna locum In soninlo Scipiouis explican-
tem de «septenis octics solls amfractlbns. « De
septenaril igitur numerl praestantia di^putans bacc
addit: »Nam prinio omnium boc numcro anima
mundana generata est, sicut Timacus Platonis edo-
oult. Monade euim ia vcrticc locata, tcrnl numerl
ab eadem cx utraquc parte lluxcrunt, ab bac pares,
ab illa Imparcs: id cs(:
n:
Martiaui Capellac lib. II. §. 108. 119
uteri septimo mense absoluta mortalitas? Dohinc qiiod trias triplicala novcni
numcros facit, quaternarius autem per dirt/lc(6iov gcniinatus octo rcddit. Noveni
vero ad octo cpogdoi numcri cfiiciunt junctioncm, tantumque pcnsat in nu-
meris, quantum symphonia diapason in mehcis, quac tonon facit, qui est con-
sonae unitatis continua modulatio. Ex quo nihil est quod discrepet aut resultet
in mcdio, consentancaque congruit jugitatc. Ergo pracdictorum nominum 109
numerus concinebat. Sic igitur rata intcr cos sociatio copulam nuptialem vcra
ratione constrinxit, ex quo commodissimum sibi connubium laetabunda aho
mentis fluctu multivida concitavlt. Nam nihil difTcrens animo, dccori, formac
uleri\ Macrobiiis nmcnsc scptinio maturari par- sociatio copidani^ Variat quidcm Icctio: Guel-
tumo scripscrat. Addc Ccnsorlnum (7, 2), Gcllium fcrhjtanus codcx, tesfc Cortio , Iial)ct «socialos
(3, 10), alios, et nostrum infra (§. 738). copiamuj Rciclicnaucnsis, Diirnistatlcnsis, Itritan-
dtff Za^LOvliltifra (^.9oi): ncx. rsitionc diplasia, niciis ct Cuntabrigicnsis sociatio coniam; Lcidcn-
hoc cst dupli.« Macrobius (soiiin. Sc. 2, 1) latinc siuin unus coplam (Oud. ad Appulcj. I. p. 118):
itduplarem nuincrumu dicit. Cantabrigicnsis dva- sed vulgatam practuli lectionem.
JtXadiov, Britannicus et Darnislattcnsls ^ca JtXa- cotmtibium] E scptcnario Jgitur numcro. Alla
6lOV, sine scnsu. allorum fuit scntcntia. PlutarcLus ((juaest. Roin.
epogdoi] Macrobius (somn. Scip. 2, 1) e aex p. 264) «iutcr imparc3« inquit «numcros omuinm
nunieris, e qiiibus soni nascantur, bnnc csse do- maxiuie congmit nupliis quinarlus: iiam tcruarius
cet, qui intra se habeat mlnorem ct insuper cjus primus de paribus^ cx bis tanquam mare ct fcinina
octavam partcm, ut novcm et octo, quia in novcin miscetur quinarlus.a Contra Pytliagorci, docente
et octo sint ct insupcr octava pars cornm sivc eodcm (de animac procr. c Tlm. p. 1018), Cic-
unum.o Infra (§. 9S3) nostcr ellaiu Latinc xepog- mcntc AJcxandrlno (strom. o. p. o93 ct 6. p. 683),
doi rationemo scribit. Atquc boc loco In Bodlcjano, et Arlsflde QuinctUiano (3. p. lo2 Mcib.) sena-
Britannico, Cantabrigiensl ct Darmsfatfcnsi quoquc rium vocabant tum conjugium, tum Vcncrcm (Sfo-
epoijdoi Latinls litcris exaratum cst. bacl ccl. pbys. 1, p. 20 Ilcer.), qula sex ex Impari
melicis] Drcsdensls quldem codex miwicis: sed fernarlo, qui masculus, ct cx parl binarlo , qul
praestat rnlgata Icctlo. 3IeIos cnlm numcris oppo- fcmineus, gigneretur: bls enlm trla ficrl sex. In
Bitar, qnuiu musica cx utroque composita slt. co tamcn omnes cum nostro eonclnunt, ex Ini-
tonon] Macroblus (2, 1) ncpogdous", Inqult, pari namero et parl consfarc connubium dcbcre.
• sonum parit , qucm tonon musicl Tocavcrunt.d luipareiu cnim numenim fccundum csse doccbant
Confcrcndi locl snnt infcriores (§. 756. 930. 931. (cf Plutarcb. dc El p. 388. Vlta IIoui. p. 359 Gal.).
938. 960. 971. 993). Tonum in Uugiano quidcm mullivida] Scliellems in Lexlco, cul Inainlita
et Darmstaltcnsl; scd tonon in Erltannlco, Bod- bacc vox csset, cxjillcafiims eam conjccit «valde
lcjano, BasUccasI, et Rcichcnaucnsi lcgitur. vlvidam» possc significarc. At vcro non mlnus ob-
loO Martiani Capellae lib. II. §. 109.
ac substantiae coepit formidare corporeae. Quippe perferendos flammarum
cocleslium globos et ignes ardentium siderum mortalibus adhuc artubus et
110 macilenta gracilitate siccatis non cassum tremebunda formidabat. Sed adversum
illa quoddam Abderitae senis alimma, cui multa lapillis surculisque permixtis
herbarum etiam nemorumque congesserat, praeparavit. Colchica etiam in
ceutum voces continuata fiducia adamantini cacuminis impressione signatur;
scura lioc loco ista intcrpretatlo videtiir. Adl potius
Cangiuui, apud quciu rcperics »inultivldum« signi-
fcarc Docul&tuni )iomincm< vel nvirum pcrspicacis
ingenii.u Et Papias: iMuItividaa, scribit, nmulta
vldens est.d Scd Slartlanum ctiam ipsum si cou-
sulucrts (§. »>71), ^idcbls cum similitcr compo-
suissc noctuae cpitheton >uoctividam«, ut dc uostra
interpretatioiic porro dubitarl ncqacat
nihil differens attimo] Legcndum piito: «INiLil
difp.dens animi dccori." Grot. — Tlanc lcctioncm
Goczius In tcxtnm rcccpit; scd rcpugnantibus omni-
bus, quotquot exstant, Ilbris scriptis. Quaproptcr,
quum miLi legcm pracscripscrlm , ut vcrba seripta
scrvcm qaantumvis sint obseura, inlcrpunctioncm
tantum post vocabalum ammo inscrul. Qiio facto
■ niliil differcns anlmoa expllcarc licct »nciitiqiiniu
cadcns animoo; nt odifferre anitnoa idcm slt atque
• scccdere anlmou slvc »dcscrc»e animum.o Kldiora
tauien ab aliis codicLbus esfipectamus.
viacilenta jraeilitate^ lufra (§. 140) transposl-
tis vcrbis >\ tfracileuia pcnt maeiesa scrlblL Clccro
(IJrut. 91) n (jracilitaf^m ct iuflriuitatcm corporisa
conjungit, ct apud Ovldlum (Lcr. 21, 15) Cydippc
advcrsa valitudine gracilis dicitur (coufcr. §. 37.
140 f.).
non cassutn formidabat] Ila ppo Grotiano »non
incassum formidat« rcposui. Priora duo vcrba an-
ctoritatc codicum Drcsdensis, Guclfcrbytanl, IIu-
glanl, Britannlcl, Cantabrigiensis, ct Monaccnsls (C)
corrcxl, posterius c duobus Monacensibus (E. G.)
ct Cantabrlglcnsi. In codicibus Basilecnsi ct Darm-
stattensl a prima manu rccte scriptum erat >non
cassumt; scd ab Incpto critico pcrperam rcposltnm
»non incassum.* In Cyrllli glossario (p. 534 Vul-
can.) leglmus: nficctaiOQj Inanis, casstis.a Apud
Scnccam (In Ilcrc. 352): nquid cassum times?i
(conf. §§. 7, 91, 100, 576, 805, 905 ct Doe-
dcrl. Lat. Synon. III. p. 101).
alitimia] Ungucntum. Vulcan. — Ut nAIiptcsa
unctor, et nepaluumaii genus ungucnti vilioris est
Fcsto. Grot. — Dcscendit igitur a gracco aXel'
<peiv. Incpta Glossa lu codicc Basilccnsi: nAlymna
iticorrtiptutn sonat: Abdcrltcs scnex Saturnus, qui
Abdcritcs vocatur a lapidc quem pro Jovc dcvo-
ravlt, qui Graece Abaddir dleitur.o Vidc nc istorum
tcmporum glossac obscuriores ctlam ipso 9Iartiano
sint! Abdcrita procid dublo Dcmocrltus cst' pbl-
losoplms, qucm senem appcUat ut supra (§. 107)
PytLagoramf rcliqua sanc ctiam nunc Ocdipum
suum cxspectant.
nemoruttiaue] Focdc dcpravatus locus crat apnd
Grotium vcrbis memhronimtfue coticesserat. Rcctina
Guclferbj-tanus tcstc Cortio babct nemomtnqtie^
ct cotirjesserat ipse vidl lu Monacensi (D). IVon
igitur neccssaria cmendatio a Vouckio (sp. cr. p. 81)
proposita.
centum voces] IViuncrus finitus pro inCnito.Vui.C.
Equldcm lusisse Martlanum conjiclo numcri
nomliic Gracco. Fidgcntlus cnim (myth. 9. p. 42
Muucl;.) Proserpinam, quae et Hecatc, Loc nomcn
. Martiaui Capellae lib, 11. §. ilO. lol
quod adversum ignes superos et dcoruni coufinia praeparata decoris incuriam
venustatis etiam luraine subraovcbat- Dcniquc rcvibratu corpori monsis ap-
posito irrorati liquoris allinebat ungucntum. Sed quum talia virgo componit, 111
pediscqua cjus Periergia, utrum a matre virginis missa an sua sponte, utpote
ejus collactca, trcpidadone sollicita quid agcrct conspicatur. Quam quuiu 112
disponentcm pracdicta rimatim ab ostio spcculabunda cognosccret, aliam ejus
accepissc rult aL ixazov, centum. CoIcLidcm autcm culo solcm.» Eodem vocaLnlo Lofra quoque utilur
Medcam Ilccatcs (iliam fuisse sunt qni tradant. §. IG^ f.) de Luna, eodem sensu quo Ovidius
adumaniiiii caeuminis] Annulum intelligo, quem (Lcr. 18. 77) repercutere stripsif. Deoiq-ue quod
amulcti ctiam Joco adLiLitum fuisse non ignoramas ad Icctioncm attinet , ncque alliniehaC, ncque illi-
(Pal. crit in. §. o9. CO. Y\. §. S4i2). nievat , nt Grotius edidit, legendamj sed cnm
quod adversttm^ Grotius edidit quidi undc GucLferLytano, Basileensi, Darmstattcnsi ct Mona-
A onckius (sp, crit. p. 81) conjccit (juU, Scd ia censiLus (B. D. E.) aUinebat , qnod reposnL
nullo id codice legitur. ConLra Jlonacenses (ii. D. sua spoiile\ Ouuiino Laee DTesdensis ct Hn-
£.), GuelfcrL^-tonus, et Drcsdeusis cxLiLcnt tntod. g;iaiii codlcum lectio melior est, qnam illa in edi-
OLscurum ig;ifur Lunc locum ita intcrprctor: «quod tis, a qua vox sponte aLcst. Excld;! ctiajn anud
(adamantinum cacumen) adversum ignes supcros Grotiam particula a: antcriorcs enim editiones cla-
(Solis et ardcntium stellarum igncs) et praeparata rius a tnalre LaLcLanf. Atquc eouciait cujn liis
dcorum conGnia (spem cnim nacta crat di^iuitatis) vetus 3Iartiani Lnterpre^ Tentonicas, cujas tamfa
lumine vennstatis (pcr vcnustatis suae lumen) In- nou nlsi fragmentum novi a C. I.acLinanno in spec.
cnriam dccoris suLmovcLat.» Quamvis enim pul- liuguae Francic. lS!2o. 8. editom, S. 111 usque ad
cLritudiucm non curaLat (§. 112), puklira tamen 122 complectens. Ita enlm illo totujii lueom vertit
erat atquc explanare sILi visus est: • t'«i si tlaz dl
denique revxbrattt] Scnsns Lic est : •Denique uuorhta (quum talia omoia facicLat) s6 cesdh iVo
alllncLat composito, L. e. apto ct applicato corpori dionest uuib (pedisequa) pcriergia. lidz tir chit
suo ungacntum Irroratl Ilquoris ex rcvILratu men- (sigulficatl studlosa operatrix. fure sia sorgendiu.
sU.« Apposito corporl, Lypallagc i. e. appositum uudnda si iro gidllera (coaera) uuds. uudx. si teia.
angncntom. Irroratl, i. e. ex rore coufectl, qul si ddnches tdra chdme (dancLes tira est >IngTatiis<
ros crat ex rcvILrafu mcnsis, L. e. ex fulgorc Lu- sponte sua) alde (aut; ddra (eo) geseiidet uuarc
nae. ReviLratum autcm mensis vocat Limae coi- fone dero mt^loter.t Facile nuuc ctiam perspicitur
tum: quando Luna itcrum Incremcuta accipit ct cur glossa (§. 6) vocem coUactea interpretata sit
a Solc Ulnmlnatur. A\xca:i. — Corporl mensis, Lu- coaetanea. Samslt eflim espLcatloaem ex Lac versio-
nae. Grot. — Couf. MacroL. somn. Sc. 2. 11 ; Ca- ne, non perpendens iUi, qui translaturus erat vocem
sauL. ad Spart. CaracalL 7, p. 413. »ReviLrafu coUactea, in mentem non aliud vcuissa vocaLulum
Lnnac corpori unguentum apponcreti non audacir.s Tcntomcnm qrtam ^iallera, qro Illam espriincret.
dlctom est qaam apud Persluo) (4. 55) «figerc ia ostio] Ita pro hostio rcposui e RcIcLcnaucnsi
132 Martiani Capellae lib. II. §. 112.
ancillam, cui Agrvpnia vocabulum est, atque intra cubiculum praebebat excubias,
adorta est increpare, quocl paululum connivere servandi decoris gratia virginem
non sivisset, quum ipsa haec cuncta. si Philologia injungeret, valeret implerc.
lio Nam jam multa asserit circuisse, mancipiaque dotalia, quid sollertiae, quid
coilicc et cs rationibus snpra (ad §-7) allalis. Tlialanil ctiain rcguni cxcubiis muniebantur Tigilum.
Qiiain incertus fuerit literae H usus, e Guclferby- Vlrgilius Ceiri:
tano codicc pafct, in quo, monente Cortio, lcgitur «JauKjite adeo dulci devinchiS lumina somno
ospicio. Scd praeferenda oninino supcrior lcclio, Nisus eral , viijihimque procul custodia primis
ipnm rimatim (pcr riniam) praeccdat, ct Tcutoul- Exculias fofibus sttidio jactabat i}iani.<t
Ciis Interprcs bahcat: ndiiich tia niiot tcro turon." B.inxn. (advcrs. p. 10S2). — Scd exciibias non
Agnjpnia'^ DUcctuin a Pliilologia mancipiism noctu csse factas Serviiis (ad Acn. 9, lo9) docet,
(§. 14.>) a vigilils appcllaliim. Male Ilugianus co- vcrum viijilias. Dc illis iioster. Conferre licct PI-
dcx ct Basilecnsis Ajrimnia , quod ctiam apud gnorlum dc servis (j>. 221 sccju.). Vertit Tcutonlcus
Teutonicum intcrprefein legltur, sed apud biiuc interprcs: «tinde intro chemenalun (cubiculum) dei-o
profccto ILbraril crrore : recte cnim expllcat «dat uudhto (excubias) flaj (nostris pfle^te, pro ncxer-
c/iif iiigilla. Joanncs Sarcsbcriensis (metalog. 4, 17. cebat.u).
p. 898) Iiunc locum csplicalurus: »cst autcma, ojn/m ipsa] Dainnat cnim Blartianns futilem Ulum
inquit, itPcriergia, qnae laborcm circuit operis, laborem, quo Pbllulogia ad calculos revocavcrat
aygVJtvia vijilans diligentia, quae excrcitium tcm- Ulorum nomlnum lltcras, siquldcm pcdiscqua ejus
perat ne quid niiiiis.» Quarum dcGnitionum prior curlosa Idcm facere potuisset, beraquc coiiquiescere.
Tcrbalis cst, ccgrcquc intclligitur. Perierjia est Ita cnim connivere recte Intcrprctatus cst Vulca-
Incpta assiduitas slvc curiositas malo quidcm scnsu nlus (conf. QuInctU. 10, 5, 16. p. 150 Spald.
(§. 111), Id quod luferiorl loco (§. 146) conllr- Gell. 2, 1) bencque Goczius supcrlorem locum
inatiir. (§. 57) bic Iii mcmorlam revocavlL Tcutonicus In-
rt/flf/e] An non «c quael Gnox. — Miuime; terprcs: «etcuuaz slafcn.»
•olcmnis bic usus el Graccis ct Bomanis, omittcrc mancipiaque dotalia'^ Ilaec sinc dublo sunt
post copulam relativa, cliam sl allo casu pracecsse- scptcm artes. Goez. — Dublum sanc movcrl posslt.
rant. Sic v. c. Pliuias (epist. 1. S. 11): «ct ciil Scptcm cnim artcs a Mcrciirio In donum nuptiale
cst cum Ciccrone acmulatio, ct contcntus uon cst oblatae sive pcr donatloncm proptcr nuptlas In rc-
eloqucntia saeculi nostri.n Vetus ctiam interprcs rounerationcm dotis factain: dos autcm a Plulologia
Germanice »j/?j<l!e«scripsit, qnod sane atmte sonat. vcl cjus inatre constituenda crat Scd Martianum
excubias^ Excubiac cnim ad portas pro siimma omnlno dotalium mancipiorum uomine Illas dlsclpll-
«ustodia crant. Flaccus lib. 5: nas, quamvls parum acciiratc, dcnotasse, cx in-
njamtjue adeo nec porla ducem nec pone mo- feriori loco (§. 805) patct, nbl non Aritbmeticam
ranlur tanlum, scd rcliquas etiam artcs datalcs appcllat
E.vcubias SQilitn tnunusi fcminas. Ita cllam IntcIIexit Intcrpres Tcutoniciis
Martiani Capellac lib. If. §. 115. 153
ornatus, quid clcniquc indnnientoruni sumerent compcrissc. Non sibi quoquc
nescium, quicl sponsus ipse peragcret, quicl Jovis in palatio gcrercturj an
Leucothca succcndcret faccni lumenquc purpureum, et an Solis rcmigia vigi-
larcnt sonipcsquc Pliospliori comcrctur. Id gcnus innumcra, quae curiosis
perscrutationibus aspexerat, astrucbat. Vcrnm secretum cubiculi repente 114
Phronesis mater irrupit. Quam quum virgo conspiceret, ad cam accurrcns
qiii iiinancipla dotallau vertcrat nmmlemditiueu ad- uotavit Lciicotlioain, «[iiae priiis Jno, ilcindc Lcn-
dldcratqnc: »ih tneino scptcin llbcrales artcs.n cotlica Graccis, Ruinauis aulciii DLituta inatcr vcl
sollertiae^ Dotalia eniiii inancipia, slciit oinncs Alljunca, maris dcn crat: scd Martianus voluissc
servl (v. Luciau. in vltar. auct. 5 scqii. op. UL vidctur, ut Graeca illa vox Latiiic ■\crtcrclur, qua
p. 82 Bip.), siia acstlinabantur liabilitatc ct scientia. qiildcin lueente dea dcslgnarl Auroram c totius
Uiide apud Tercutiuin (euuuck. 5, 2, 23) servum locl tenoic colllgitur. Ccrtc marls deae ncquc fax,
vendlturus slc laudct: ncquc purpureum iiiincn airingl potult, Auroram
"Fdc perieitlum m literis, vcro purpurare iiifra (§. 219) nostcr dlcit. Ilanc
Fac in palaestra, in musicis; quae liberum cllain vetus Ille inlerprcs Inlellexlt, ciijus vcrsio
Scire aequum est adolescentem sollerlem dubo. hacc cst: oube der tdgerod sina facchclun. nndc
Aliu9 apud Iloratiiim (cpist. 2, 2, 6) lilsce vcrbis shi scona lieht inziindet hdbe.«
commcndatur:
aFerna ministeriis ad niitus aptus herilist
Literulis Graecis imhutus, idoneus arti
Cnilibet» cct.
Pcrlcrgia igitur sc nosse dlclt, ut vcrbis utar vc-
terls Inf crpretis , nuudz quuntten (quid posscnt,
i. c. sclrcnt niancipia illa) ioh cleinlistes (sollcrtiae)
ioh uuib zierdo (inullcbrls ornatus) loh diiasloufo
(Induinenta quoquc).
7iescium] Ita MS, Voccm (vocc) culm Illam
(illa) passlve usl vctercs teste Gelllo. Grot. — Add.
Krltz ad Sallust. Catil. p. 55.
Jouis in palalio^ Rcspexit nostcr nd Ulud Plauti
(in Trlnum. 1, 2, 170):
»Scitint id, rniod in aurem rex reginae dixeritt
Scitmt quod Juno fabnlala est cum Jove.t
Pcrlcrglac cnlin lioc sanc quam couvcnlt.
Leucolhea^ Vcilcm explicasscnt doctl Intcrpre-
es hoc nomen. IVeutlquam «nlm nostcr illiun dc-
retniijia^ Id est eqni. Goez. — ])IIuiinc vero!
alas potlus intclligc. Saeplssimc poctae, Vlrglllus,
Ovldlus, Propcrlius, Slllus, Lucretlus, Appidejus
bac alJcgoria utuntur, eamquc noster Infra (§. 811)
ctlam rcpctit. Qncmadmodum eiiiiii Graccorum alli
naves dixcrunt alatas (Plndar. Olymp. 9, 3C) ct
rcmos appcllarHiit alas (llom. od. /. 124. ip. 272.
Lycopbr. 25)5 Ita aHI alas dlxcrunt reinos (Ac-
scbyl. Agam. iJO). Vlrgiluis ufrumque coujnngit,
(Acn. C, 19) nrcnilgium alarum« scribcus. Alas
autem Soll trlbutas fuisse supra (ad §, 76 f.)
ostendl. Vetus Ille Tcutonlcus Intcrpres locum
vcrtlt: libe dero stintmn reila inmidijo uudre» (si
Solis auriga In motu slt).
sonipesqiie Phosphori coitterettn-\ Inlcrpres Tcu-
tonlcus: iiundc dcs tagoslcrnen ros baro uuarc«^
ubi vox karo mibi essc vldctiir paratus.
Phronesis^ Clccro (dc ofllc. 1. 43): «Pru-
20
154 Martiani Capellae lib. II. §, 114.
houoranclamque pectus exosculans praeparatorum poematum consciam fecit.
Verum illa exuvias filiae ornatusque detulerat, quis induta deorum sociari
coetibus non paveret. Itaque vestem peplumque lactis instar fulgidum dedit,
quod vel ex illa herbarum felicium lana, qua' indusiari perhibent' Indicao
dentia, quam Graeei (pQavrj6tv dicunt.« At Plau- utique Martianus non ignorabat ornatac sponsa<.'
lus (Truculcnt. 1. 1. GO): pepluni fuissc luteuni. »LuteI coloris» Plinius (21,
«Sttum nomen omne ex pectore exmovU meo 8, 22) iuquit, nvidco honorciu antiquissiuiuni in
Phrotiesittm. iYain Plironesis est sapicntia. « jtw/><i'«/il!>i/s //rtmmew totum fcuiinis conccssum. « Unde
Quauquam indistiucfc Iiacc %ocabula baud raro vcstimcntuni sponsac sivc peplum flammeiim dicc-
tisurpantur, ut apud Platonem quoqne 6o(pla ct batur (Fcstus v. flani. ]). 149 Dac. 3Iartial. H,
tpQovri^LQ, quac Aristotclcs dcmuui (eth. 6. o ct 78, 3. 12, 42, 5. Calull. 61, 8. Pctron. 2G.
C) accuratius distiuxit. Conf. et Mas. Tyr. diss. Juvcn, 10, 554 ct iufra §. 558 f. 905). Quod
12 (T. 1. p. 210. 220 Rcish.) et Mcincrsium iu lutcum fuissc Lucanl docere polcraut vcrsus (2.
Conim. Gott. (T. XV. p, 154 — lol), rnulentiam 5G0):
tamen maluissc Marlianum docent scquentia (§. llo). oNon timiihim ntiptae leviter tevliira pnihrein
Teutouicus interpres nomen illud prorsus omislt Lutea tlemissos velartmt flammca viiltus."
scribcns: "To gicng in alles hahcs (ad vcrbum: Quumque fulgcat rubcr color, Oviilius utrumqtic
Bomni praecipitatiouc") iro muotcr.i. Quod restat, conjunxit dc sponsa canens (herold. 21, 162):
pro Grotiano irrtimpil c Rcichcuaucnsl, Darmstat- »El traUittir mtilto splcndida palla croco.n
tcnsi, Hugiano , ct monentc Cortio c Guelfcrby tanis Atque hacc omnia ignorabat crlticus, qui quuni
codicibus rcposui irrnpit. lactis colorcm essc albidum conipcrtum babcret, har
poemattim] Nun solum codiccs Monaccnscs solummodo dc causa Martianum corrtcturus crat.
(B. C. D, E. G), Rcicheuaucnsis, Basileensls, et llu- IVonue autem lloratius (od. 4, 10) olores ipsos
gianus, sed alii ctiam testibus Yulcanlo, Grollo ct piirptireos dixit? niinirum quia fulgct color pur-
'Waltharto vocem illam boematum efTcrunt scriptam^ pureus; ct Albiuovanus (in obit, Macc. 2, 62)-.
ct de auxilio vocem olim Intcllectam fiiissc, vctus »Brachia ptirpvrea candiiliora nive« canit. Vcra
intcrprcs Teutonicus testatur vcrbis: »sagcta si iro. igltur haec expllcatio est, licet verslo hujus loci
uuaz si uuarnungo gcinachot babeta.« Poihnata Tcutouica hacc slt: «Si gdb iro miiit zeliche (dedit
Insuper, i. c. carmina, omniuo ab hoc loco allena ci vestciu siujul) ddz ist titi inimevliija ratio (qiio
Sunt; quac iiisi alia ino.lo ad ca quac modo facta signlficatur intcrna ralio) unde uberslunfe (ct pe-
erant, refcrrc potucrls, vidcndum crit nc olim pluin) skinhdftez. (lucens, fiJgldum) ebentiu1z.cz
0O7j&i]H(xr(OV scriptum fncrit, milche (aeqiic albiduin atque lac) ddz ist tiu sciUii
falijidum] Lcge: nluctis itistar albidtim»; nt iro honcstatis lindc iro sapicntiac (hoc cst pulchrl-
p. 36: npcrlucida inanitatc albidoijue humorc. <■ tudo cjus honcstalis ct cjus saniciifiae). «
Vo>CK. (sp. crif. p. 147), — Cave candidnm tibi Jndicae] Indi liiitcorum piacstantia cclcbiali.
vestcra a uialc scdulo critico fingi sluas! Doctior Plin, L. 12. c. 11. Guot. — Pl!uii:s <lc aiboiibus
Marliani Capellac lib. II. §. 114. 1S5
priiclentiac vates accolasquc montis Umbracii, ct qiiantinn iisus ejus telluris
apportat cx candentis byssi nctibus videbatur. Dchinc apponit vertici diadema
virginalc, quod niaximc medialis gcmmae luminc pracnitcbat_, ex qua galeata
Indiac laiiiforis L. 8. c. 10 liacc liabct: nFeriint osus , quod vetcrcs pro iisus dixissc teiiierc sanc
cotonci mali aniplitudinc cucurLilas, quac niaturi- Vulcaniiis coutcndit. Jain Grotius vcl iisus lcgi
tatc ruptac ostciidunt laniiginis pilas, cx qnilius jusscrat, vcl oisus, quod Martiano tcste (§. 25G)
vcstes prctioso linteo faciunt. Gonz. « — Reli(|ui, pro illo nsurpabatiir ; priiis tanicn ijula in Codlcc
qiios vir doetus affert, loci, ad Acgyptum spcetant, luanuscripto exstal, |)ractuli. Vetus iiiterprcs vertlt:
ininimc ad Indiam. Sed autiquior Ilcrodotus silcn- »s6 ii tur in lundc sito ist (iiti id in terra mos est)
tio nou ti-anseuudus erat, qui (5, lOG) »in India tar der /Idhs uudlisel (ubi linuin erescit) Ur bissua
alt arbores agrestcs pro fructu lamim edcrc pul- heizet (qul byssus appellaliir).
cbrltudiiio et iTli(|ua virlule oviiiain siipcrantem, canilentis] Nnptiales qii0(pic iicroHm vcstcs al-
et vestimenlis Indos cx liis arboribus uti.» Plura bac cranf. A'onnus lib. 5i>:
Infra (§. GG7. G95) ct apud Strabonem (li>. p. 715. Vuhx^eo Obv ■&coor]>ia OidrjQEOV-, ovrt %OQaVEt
719 Casaub.) reperies. Adde Arrian. Iiid. p. 179; 'Egyiii.iOV c'(,8QOj;(tZ0}V , OTE KvTfQLdi i^iidyE-
Pbilostr. vil. Apollon. 2. 9, p. 79; Polluc. Ono- Tcu , "jQrjQ
mast. 7. 7S, inque primis egregiam I. R. Forslerl E'i)iari %iOVECO rtanvnaOlxivog
de Bysso commeiitatloneni (Loiid. i77G. 8). A*idc etiam Ileliodorum lib. 5 In pompis. Dvhtii.
vatcs\ Itraelimanes, (juos Strabo (I. c.) rcfert (advcrs. p. lOol). — Dc Iicroibus apud nostruui
siudone indusl<u'l5 Arriaiius (in lud. IG. p. I>82) nullus est sermo , et vcrbis candere, candescere
llntca vcstc, lino ex arboribus facto. Addc Ap- ctiam splcudorem signiricarl ncmo iguorat. Melius
pulejum (in flor. p. 21 et i>7 Oud.) et Ciirtiuin certc cx eodcm Noiiko vcrsum paulo infcriorcm
(8, 9, 51). TcutouicHS luterpres pro vatcs usnrpat („xal Xivico" cet. p. 87G Fall:.) adduxissct.
hiscofa. netihus\ Sic eodices oinncs praetcr Britanni-
lJmhracii'\ Lcge mnhrali. Sic supra: nlndlcl cum, qul pcrperam hissine tibi, et Cantabrigicn-
muutis sccretum obHmbratumquc scopulum. « IVysani sem, qul nectihus babcf. Jobannes de Janua (in
inniilt. GuoT. — Lmhracii jam vetus Intcrprcs Tcu- glossarlo Lat. Gall. Sangerm.) neius reddit filement
tonicus Icgit: »Daz sie uuijlton iiuizcn gcuuorlitez (v. Cang. b. v.). Teutoii. interpres vertit: »iiude nuds
iiuescn (tcxta) iizcr dciro iiuollo (e laiia) dero ti- iz uzer bissincmo garnc (ct crat Id e byssino filo).
urron cbriutcro ( prctlosaruin Iierbarum) mit tciro mcdialis\ Vox a Solino usurpata ct inf. (§. 849)
sib fcarcHuent (quacum parant) tie fruoten hiscofa etiam obvia, ad quam Teutonieus iiitcrpres »der6
in india (sapicntcs vatcs in ludia) undc dle dna- itattun ghmno (gemmA'}) ih meino diu ijafjen (rcrsus)
sidelinja umbratil (ct accolae VmhralH)-, quarc mittemo cnde sti'iont« (inquam, dico, quac vcrsus
codicum omniiim lcetionem mutarc nou ausus sum; mediura inerat).
pracscrtim qnum Plinius (G. 20 f.) intcr ludiae ifaleatii\ Vcrslo Tcutonica; «ein gehclmot tterna
gentes Umhrittas quoque commemorct. (galcala virgo) geftire htiUotiii (proecdeus velata)
Vsus\ Sic scrlpsl cx codlce Monaccnsl (C) pro sdmo s6 ddz pilde getdn uuds (veluti cfligies facta
20*
156 Martiani Capellae lib. II. §. llo.
quaedam obtectaque vultum virgo instar secreti Trojani penitus incisa re-
ilo splencUiit. At cingulum , quo pectus annecterct, sibi prudens raater exsolvit
ct, ne Philologia ipsius Phronesis careret ornatibus, ejus pectori, quo verius
comeretur, apposuit. Calceos praeterea ex papyro textih subhgavit, ne quid
ejus mcmbra pollueret morticinum. Acerra autem, multo aromate gravidata,
cademquc candenti, manus virginis onerantur.
crat) tero trojdniscun toiigeni (Trojani niysterii)» (ap. Augiistin. 4, H), et Clandianus (C cousul.
(conf. §. 567). Virgo secreti Trojani instar Pullas Ilon. S2o) euui 3Iartiano cinrjulum. Unde infra
cst, virginitatis syiubolum, neque quidquain prae- (§. 149) Junonis pronubae cognomen Cin.xiae. In-
tcr doctrinae ostcntationem stylique variationcm In tcrprcs Tcutoiiicus nfasciam pcctoralcm« scripsit
mcutc Iiabuisse vidctur Martianus, quum Palladii liac cxplicationc addita: nmit tero sih frunuim iu
Trojanl potisslmum mcutioncm facerct^ nisi fortc zierton. tin caritatem bczcicLcnct.» Uudc Iianc cin-
Loc voluit, autiquissiiua illa rigldaijuc spccic Mi- guli signllicationcm liauscrit Ignoro. nQuo pcctus»
nervac imaglucm Insciilptam fiilssc, qua Palladlum jjcr Lypallagcn dictum est pro » nuod pcctori. «
in gcmmls antljjuis conspiciiuus (cf. Lcvezow iibcr Darmstattensls addlt ejiis.
dcn Raub dcs Palladiuins auf dcn gcsclinitlcncn ipsius] Rccte Grotlus e MS. addidit honestis,
Stcincn dcs Altordiuins, Braunsclnveig 1801. 4). quod cx viilgalis edltionlbus cxsulat. Goez. —
lueplc \cvQ Vulcanius cx glossa: nsolebant ciiun Drcsdcnsis quoque codex adjectlvum ho7ieslis cxlii-
Trojani rcgcs in suo diadcmatc Jaspidcm gcmmam bet. Nomeu PLroncsis aiitcui secundo casu acci-
gcstarc, cui insculptum crat Palladium I. c. siiuu- picndum, quae omnino lcgilima forma esse videtur
lacnim Pailadls» ; licct Imjus expHcatlonls vcsligia (conf. IIcinrlcL. ad Cic. pro Flacco p. 9o).
jam apud Tcutoniciim inferprctciu exstent: nDes morticinum] Impuri enim ficbaiit niorticinum
kelihnisse truorjen die troidnisken chiininifdu cct. taugcntcs (Dlog. Laert. in Pytliag. 8. p. 588. TLc-
De Palladio conf diversas opiniones apud Mczirlac oplir. cbar. c. IG allis 17. JaiiibllcL. myst. 6, i.
(sur lcs cpitrcs d"Ovidc I, p. CO scqu.). Pro vul- p. 1-44 Gal.). Uiulc mortuum nunquaiii attiugcre
ium lcgituv quidcm lu Darmsfattcnsl, Bodlejano, licebat Flauiiul dlali (Gell. 10, 15); ncquc vi-
Britaniilco, ct Cantabrlgionsl vultu, scd practuli dere quidcm ccnsori condcutl lusti-iiiu (DIo Cassius
viilgatam. V. supra (§. 70 not.). 54, 28. p. 759 Rciiu.). Quidquodde DiadocLo fa-
cinnulum^ Hoc ctlain Intcr nubcnlis virginis Lulatiir Marbodacus (dc gcmm. 58 p. 24 Gorl.):
ornatus rcctc nuuicratiir. Ovldlus (ntcf. 12. 215): n5e<i si defuncto ijuis forsitan upplicet illum,
uEcce cunuul ILjmenaeon, et iijnibus nlria fu- Frolimis asserilur solitas amittere vires:
mant Namijue sacer lapis est , el ijitae mors slernit
Cinctaqne adesl virgo malrum nurumaue caterva.* ahhorret.»
Ad Ilonicri (Od. II, 244) cxciuplum CafuIIus (2, Voccm ipsam cxpllcat Varro (de L. L. G, 48) vcv-
15. ct C7, 28) zonam ct cum Ovldio (Leroid. 2, bis; i>diciuius scortca ea^ quac cx corio et pcllibus
IIG) zonuhtm >ocat: Fcstus autcm (j). 78), Varro sunt facfa. Indc in aliquot sacris ac sacellis scri-
Martiani Capcllac lib. II. §. 116. 157
Et jain tunc rosco subtcxcre sidera peplo 116
Coeperat ambrosium promens Aurora pudorcm:
pdim Iialicniiis : nc qiiid scortciim adliilioatiir, idco Fulgcntiiis Capcllaiu imltari viilcliir:
ue morlivhnnn quid adslt.n Ovidiiis (iii fasiis 1, — miox stellato viKiidum clrcumliia peplo
629) cadcin canit AcrsiLiis: Caenda roriijeris piijresccre jiisscrnt nlis."
nScortea non illi fas est infen-e sacello, Goez. — Vidc Biirinanniim (iu authol. Lat. II.
i\'e violetU puros exanimata focos.» p. 552), nosqiic siipra (ad S. 40).
Sed ad calccos quod altinct c corio factos, Fcstus ambrosiuHi\ Haiic voccm Bongarsius c sno, cl
(p. 246) ct Paulus rcrcriinl: «Mortuac pccudis Corljus c GncIfcrbytaKO codicc suLstituIt Icctioni
corio calccos ficri Flaniinicis ncfiis IiaLcLatur, quo- Grolianac Amhronum, qnac in Darinslaltcnsi qno-
niara sua mortc cxtincfa ouinia ftiiicsla acslimaLaii- quc codicc cxslat. Quam, ctsi pcr^crsam, anli-
tiir.K Et Scrvlus (ad Acn. 4, J)18): «Sanc Fla- quam tamcn cssc, ridicula, ut sacpe, glossa tcsta-
niiiiicac non liccLat ncquc calccos iicque solcas tiir liacc: i)AniLroncs gens cst in oricntc Iiomincs
morticinas IiaLcrc. Morticina .lutcui dicuntui', qnac dcvorans.u Quaciim quia concinit antiquissiuia vcB-
dc pccndiLns sua sponle mortuis ficLaut. « Acccdit sio Tcntonica, non piget eam Iiic transscriLcrc,
qiiod Pliilologia inlcr dcos rccipicnda crat, qiiiLns qiio inagis patcat, mcdio, qiiod vocant, acvo jam
mortuos adspiccre non liceLat. Tcutoiiica Iiujiis locl non intcllcctum fnissc Martiaiium. Vctus cniiu ille
vcrsio liacc cst: '>nio iro lide (ne cjus memLra) interprcs: «Irhdronda (promcns) dta linera (piido-
ic7i< stirhiffes (aliqnid morticini) nebeuutille (pollu- rcm) dero iHiiii ezon (antliropopliagoruiu). « Ita ui-
crct). Der binet (papyrus) pezeichenet Inimortali- mlrniu vcrtit i)AniLronum«, illustrationis causa ad-
tatem. uudnda er io grtione ist.« dcns: ))CiLus heizet graccc Lrosis (JiQco6ig). ddii'
acerra] Iloratio (od. 3, 8, 2) ))accrra turls nan sint ainLroues heudmot. Die hcizeut 6uh an-
plcna» est. Ovidins (fast. 4. 954) ucnm mcri patcra tropofagi. daz chU (Loc slguificat) commcssorcs
turis accrramu jungil; allo loco (mct. 15, 705) Iiominum. inscitliia (sejuugcndac voccs) gesezzene.
• custodcui turis<i vocat^ et cx Pouto (4, 8, 39): Ste ezent ndhtes. tes ste sih td(jes scdmen muijctt
nNec quae de parva dis pauper libat acerra (quod intcrdiu faccrc cos forsau pudct).! cct. Coloris
Ttira minus ijrandi quam data lance valent.« ambrosli Appnlejus ctlam (raet. 10. p. 758 Oud. )
Scd doctissiiunm adi Ciipcrum, qui (apotL. Hom. mcminit, sive purpurenm vcl pulcLciriraum signi-
p. 74) rcm copiosius tractat, allata ctiam imagiuc, ficarc volucrit, sive diviuum. Quaproptcr missum
qualcs complures Aidcrc licet apud alios (Gracv. facio Bartliium (advcrs. p. liio), qucm siLi nc
tlicsaur. V. 516 ad taL. 8. CLonl. rclig. Roman. constarc quidem (p. 006) vidcLis.
p. 111. 196. 266). Aromate sacpius utitup apud pudorem^ Lacvius vctus pocta (ap. GcII. 19,
uostrnm Pliilologia (§. 142. 149. 213). 7) Auroram ptidoricolorem cognoinlua^crat (canf.
et jViiu] Di\idcndum sic Grotianum ciiam Icctlo §. 2!9). Columella (10, 102) vcrLis: nrosa pleiia
docct in BasUeensi ct Dresdcnsi codicc. p» Jori*« cnudcm dcsignat colorcm. Ilaqiic jam Plau-
peplo] Id est velamine. Infra ctiam L. M: tns (Captiy. 5. 2. 9): «At ego faciam ut pudcat;
"Aetheris astrifico htmina miilla peplo." nam in riiborem te totum daLo.«
i:iS Martiani Capellae lib. II. §. 116.
Qiium creperum lux alma micat gemmata decore,
Quum nitet aurato fit et quum Phosphorus astro:
Tunc candens tenero glaciatur rore pruina et
Matutina greges quatiunt in pascua caulas:
Languida mordaces quum pulsant pectora curae,
Et fugit expulsus Lethaea ad littora somnus.
tl7 Ecce ante fores quidam dulcis sonus muhilidis suavitatibus cietur, quem
qimni crepernni^ Conjicio c Tcstigils ct liturls » herbae gcniinantcs luce recent{«
nianiiscripti : ct allo loco (3 462):
»Ciim aepennn h>x alma mtcat, gemmata Dione lAurea quum pi-imum gcmmantcls rorc per
Oiim iiifct aurato, et cum ftdtfit riiospJiorus auro." herhas
Cr.oT. — Arbllror rcponi conimoJiini possc: Matutina ruhent radiiili lumina solis.*
»Cum crepertim lii.v alma micat gemmata decorem glaciatur^ Verslo teutonica: i>S6 der grauuo
Cum nitet aiiralo vilet cum Phosphorus aslro.n iifo (quum caiia prulna) uiiirl dn demo eccheroden
Prinio versul corruiupcndo fuissc vldctur micandi touuc (lit In tcncro rore). Glacinri lioc loco idcm
vcrbuin activc positum, qualia poctis non sunt est ac coire. Coit certc ros temporc inatutlno
insolcntia. j\ilere vcro ct vilere siiiiul Pliosplioruin (conf. §. 75. not.).
quam clcgantissiuic dlxlt, ciijus a majorl lucc splcn- mntttiina^ Gravls lilc, ut sacpe, Capcllae in
dor paulatlm csstingultur, ita ut non nunquam Iii- quantitatlbus syllabarum crror, nisl copidativam et
fprsplcndcat, ct nltcat ctlam tum cum vilerc Incl- ad prlorem vcrsum rctrabas. Gnox. — Vcrslo Tcu-
pit: facllis lapsus fit et vilet In pcrmutalis cjus- tonica: nLHde ditt scdf (ct oves) its dndia uueida
dein polcstatis lltcrls. Ilacc pro verls non vendila- drintjende (In pascua crumpcntes) die stigd erttue-
mus, sed otiiim conjcctatlonlbus vcrlslmillbus so- gent (ovilia concutlunt).» In toto lioc Martianl non
lamuv. K.iRTii. — Eiuendat Rcincsins (cplst. ad Iiipleganli carmine antc oculos fulsse ei vidcntur
Dauiii. 33) iiauralo fulgescens Pbospliorus ostro.a "\irgilii (cul. 42) Illa:
An.>TZEN. (ad pancg. vct. II. p. 7oS) — Librornra nLjneus aethereas jam Sol penetrarat in arcis,
lcctioiicm pro more mco rctinui. Creperum tnicare Cnndidaqtte aurato quatiebat Iitmina cumt;
clegantlsslnie dictum cst dc luce orlente quasi Crinibus cl 7-oseis tenebras Aurora fugarat j
tieniula, quac inccrto adbuc debirupe fulgore non- Propulit e stabulls ad pabula lacta capcllas
dum omnia salis illustrare posslt, scd LIc IIIIc Pastor cet.
tantum caligines noctls perrumpat ac solvat. Con- Ceterum particulam et , quac In vcrsus inltlo anfe
slrnctlo eadein, quae apud Iloratlum (Od. 1, 22. matulina poslta fuerat, flagltants metro ad fincm
25) "dulcc rlderc.a Gemmatam vcro appcllat vel antcccdcntls remlsl.
proptcr scintillas hicls passlm dlspersas, vcl pro- Lethaea] Sic dc uinbris Propcrtlus (4. 7.91):
ptcr rorcm ct pruinam, ut opnd Lucrctinm cst »Luce jubent leges Lcthaea ad stagtia reverti.'
(2. 319): cietttr^ Ita pro suscitatur non solum ad niar-
Martiani Capellae lib. II. $. 117. 159
Musarum convenientium chorus impendens nuptialibus sacramentis modulationis
doctac tinnitibus concinebat. Nam nec tibiarum mcla, nec ex lidibus sonitus,
nec hydraularum harmouica deerat plcnitudo: sed in blandum collata cantum
ac modiiicato iiiie compactum voci virginum complcmenti spatio ratum feccre
silenlium. Ac tunc omnis ille chorus canoris vocibus dulcique modulatu prac-
vertit onmes organicas suavitates, et cum sacrac numcris cantilenae haec dicta
profunduntur:
Scande coeli tcmpla virgo
gincin a Grotio notafa varlans )iabct lccfio, sed nicntis. Eodcm etiani scnsii locum intellexit vefus
codices cliam BodJeJanus, Cantidn-igicnsis , Darni- iulcrprcs, niodo bcuc ccpcrim Lacc cjus vcrha:
stattcnsls, Ilugiauus, nliique pcrniulli (Oudcnd. ad nzenwzhafii^jcmo iizlaze (luodcrato spallo) tietulen
Appulcj. I. p. o2a. Boudam Icct. var. p. 57) cx- sie samcnt slilli iiero mdtjedo sdnge (fcccruut coii-
hlbcnt. »Sonum euim cieie« dictuni a veteribus junctim sileutiuni infcr ^irgliiiun cautuni) linz sie
essc Boudaiu e Vellejo Patcrculo (i, 4) docuit. onh taz erfulloton (doiiec etiam id explchaiit). Zc-
Infra (§. 918) «cantus ciere« nsurpat noster. erst stint/en diu musica Instrumeuta. tldra ndh siin-
MHsarum] Fahulam noster imitatur, qua Mu- fjen selben die musac» (prluio caiiehaut muslca lu-
sas Ilarinonlae nuptias cclehrassc (Pausan. 9, 12^ strumcuta, deinde cauebant Alusac ipsac). Itatuin
o. Thcogu. 13, IG) fiiixcruut. Ifa et Appidcjus silentium cst aptum, concinnumy sive, ut harbara
(mct. C. p. 427 Oud.) In Ciipldinis et Psyches vocc utar, proportiottatum. V. supra (§. 11) «rafi
uuptiis Musas Induxlt «cauora vocc personantes." succcntus", (§. 12) nrata luodilicatio", (§. 41) «ra-
sacramenlis] Focdcrlhus^ co nlmlrum sensn, tis modis« cet.
«juo Petroulus ct Appiilejus voccm usurpanf. Tcii- organicas sttavitates^ Drcsdcnsis quldcm codcx
tonice reddlfum: «zeeron dien mdhen btiitlouften» haitnonicas habet: sed vulgarem praefull lectlouem.
(iu houorcm sacrorum sponsallum). Viva cnim vox parltcr harmonica dicl potest, scd
pleniludo\ Ad banc vocem Tcufouicus iuterprcs: illl opponitur organica. Ita eflaiu vctus iuferpres:
f>Ddr netjemdntjta (In els nec dccrat) suetjelsdnges «ilnde do ubernuant iro gesemine (cliorus) dlla dia
(calamorum cantus) noh seitsdnges (ncc chordarum orgalicbun suozi (siiavitatcm). beidin (ufroquc) iok
cantus) noh tero foUeijlichi (ucc plcna sluiilltudo) indero hitreisti dero slimmon (tum purltafe earuin
dero orgenliitun (hydraullcorum sonoruiu).« Dc hg- vocum) ioh indero lustsami dero uuisun (tum sua-
draulis exsfat docta commcufaflo Melsfcri (in nov. vltatc carum modulafluuiim). lu antecedentihus oinnis
comm. soc. Gott. T. II, p. 1J>2). ille scrlpsl pro ille omnis e codlcc Basileensi.
complementi spalio^ Hoc est donec voces vlr- scande\ Teutonlcus iutcrprcs, quafenus per
giiiuin complcrentur. Vixc. — Inserta nimlrum iiiu- suuiu idloma Ileuit, ita baec vcrtlt: »U7ide tncier-
slca inler vcrba permutatls vlclbusj slve succcdcn- Ucho (ad mefrum accommodata) siingen sitt disiit
tlhus in locum vocaliuu vcrborum musicls iustrii- tiuort: i>Nii fdr iif (seande) tierna (vlrgo) m /»'-
100 Martiani Capellae lib. II. §. 117.
Digna tanto foedere.
Te socer subire celsa
Poscit astra Jiipiter.
118 Tunc Urania, ceteris panlulum rcticentibus, coepit:
Sidcrcos coetus et culmina sacra polorum
Nil jam conjiciens numine fisa vide.
meliske seldd (in coclcstia IiaLifacula). (jerislig pist psicliorc, Erato , Calliopc, Urania, Polyinnia.n
iii (apta cs) solchemo (jehileiche (ad tale gcnus). Luciani autcm scholiastcs (ad imag. 16. T. YI.
Diii siiei- ni^pilcv heizet tih fiinden Quhct tc pcterc) p. 20 15'p-) lioc cas rccenset ordinc : «Clio, Tlia-
nher dlc hohen sternen.u Confer Cnorrii de con- lia, Eutcrpe , Melpoinenc, Tcrpsichorc, Erato,
secralionc disscrtationem (recus. in Martlni tlicsaiiro Polymnia, Urania, Calliopc. « Fulgentius dcniqiic
T. II. p. 147 scfpi.). In codlcibus Monaccnsibus (inytli. 1, H. p. 47 — 49 Muncl:.) sic: «Clio, Eu-
(B ct C) et Basileensl glossa addita cst liacc: tcrpc, Mclpomcnc, TLalia, Polymnia, Erato, T^r-
uMctrnm TrocLaicum tctramctrum altcrnis ciirrcns psicLorc, Urauia, Calliopc." l'nus rcstat Apollo-
vcrsiLus^ rccipit TrocLaeum ct Spondcum^ unus ver- dorns (1, 5, 1), cnl plurimuin fidci triLuo, primum
sus rccipit qnatuor pcdes, altcr trcs ct catalcclon.« qnia nictro non impeditus crat, dciudc qtiia Callio-
tunc] Blusaruni, quac nun.c. scquuntiir, ordo pcn omniLus jure (§. 1. n.) antcponit. Ordo autcin
alius ac supra (§. 28) dcscribitur et prorsus arLi- Lic cst: iiCalliope, Clio, Melpomenc , Eiiterpe,
trarius csse videtur. IVcquc cst quod niircmiir, sl- Erato, TerpsicLorc, Urania, TLalia, Polyinnia.»
quidcm illc apnd Yctercs non magis certns craf. ceteris] Iniitatur Ilomcrum, qui saepius (IL «.
Novcm cnlni Musaruni prlml nicmlncrunt poclac, C03: Odyss. co. CO5 Lymn. In Apoli. 180) dc
rpiiLus nictrl scrvandi potior causa crat. Ita Ilcsio- 3Iusis: (cn£i.^6fj.evac OrtL yM/ii]. Addc Hugium
ilus (iLcog. 77. ct ap. Diod. 4, 7) ct OrpLcus (in mytli. p. 222).
(Lymn. 7S) Lnnc carum ordinem statucrunt : » Clio, sidereos] In aflingenda Luic Musac astronomiae
Eulcrpc, TLalia, Mclpomcnc, TcrpsicLore, Erato, scicntia omncs ferc conscntiunt, qiiippe cul sen-
Polvmnia, Urania, Calliopc«; qncin scqiuinlur cpi- tciitiac vcl noniinis ctymon ansam pracLcat. OLscr-
gi-animatis Latini (Buim. 1, 75) anctor ct Coriiu- vcs cliam vclim similcm In Loc cariuinc laudcm
tus (14. p. li>8. lo9 Gal.). Alium ordincin scrvat PLiloIogiac triLui, quam snpcriorl loco Mcrcurlo.
Graccum cpigramma (1, C7, 23 dc BoscL.) Lunc: Alquc dc illa ctiain noslcr (§. 22) dlxcrat: «cuJ
«TcrpsicLorc , Eralo, Euterpe, TLalia, Calliopc, fiilgcnt sidera coctu.«
Clio, Urania, Mclpomeiic, (Polymnia). « Allum re- cojyVt/en*] ProLc coiijcctiiiis in posternni locnm
pcrics In utriusqnc linguac cpigrammafiLus (AnfL. Gr. cssc ncgat, qnandoquidcm PLilologia, diva facta,
1, C7, 22. Lat. 1, 74), nimirum: «Calliopc, Clio, jain ipsnm vcrnm visura sit. Fisn Idem qnod /ic/a,
Eulcrpc , Mclpoincnc, TcrpsicLorc, Erafo, Polyin- Igitur certa , sectna. Monaccnscs (B. D. E.) malc
nla, Uranla, TLaiia«; alitim apnd Ausoninm (Id. fida. — Tcufonicus In(crprcs Ila Laec rcddit: Mti({c
20): «Clio, Mclponscnc, TLalia, Eutcrpc , Tcr- sih lia himelishin maiiiiji (coclcstcm muUItiidiucm)
Martiani Capcllac lib. II. $. 118. l(il
Olim disquircns ncxos quid torqucat orbcs:
Nunc pracsul causas raplibus ipsa dabis.
Quae circos textura liget, quac ncxio claudat,
Anibiat et quantos orbita curva globos:
Sidereos cursus quid cogat quidve retardet:
Quis Lunani flammet vel minuat radius;
Quis coelum stellet fomes ct quanta revolvat,
linde die hohina dero himeJ^ibelo (et altitiidincin sie limbe hdbee (qiiae ansula cos circnindct) uuan-
cocle:>(ium fastlgiorum) nnzuineligiu (nil dubitaus) da ulttma spera. ddi chit cuelestis spera. limbe
unde bdldiu (et audax) fone dero goteheile (duce hahet tie dndere (sitjuidcm ultiuia spliaera, hoc est
nuininc) Dca utterdendo (dca futura) ittiirdest iii coelcstls spLacra, amLIt rcllquas), tinde utiio md-
des dlles Ah/v (fics liujus omuis certa). ti-s tti fore niije dero cnijeron der uuilero ring timbehdbe (ct
uudre tlnguis (cujus antc cras incerta)." quot miuorum major circus ambiat). Uudi tero pla-
dabis] Duorum horum versum antiqna vcrslo nclariim fcrle idgoe (quid planctarum itiucra acce-
Laec cst : » Tit utnire er frdi/ende (cras olim pcr- lerct) uudz sie 6uh lezze (quid cos ctlam rctardcl)
qulrcns) uudi. tie zesdmine hdflenten rinija dero ddx. iiiot tiii chrdft tero stitmun (hoc cfficlt vis So-
planetarura timbe tiudrbti (quid ncxos clrcos cir- lis). Si ijibet in einttueder spiiot dUle <M«/a (dat cls
cumTcrtat). nil miirdet idz iii selba scdffiinga aut cclcrltatcm, aut moram) tinde uttes shimo den
ttiost iro ferten (nunc fiet, ut ipsa dlrlgas eorum miineji r/eiiie MHfi/iieit i<nf?e iMfjiew (et ciijiis splcndor
itlncra).!! Sed dlspllcet hacc Interpretatio , quuni Luiiam faclat crescerc ct tabesccre). « Quae quo cla-
dare causas pro docere acclplam, co magls quod rius cxplicarct luterpres hacc addidlt: nSo er ferrost
In postcrlorlbus ctiam librls dcos ipsos arte gram- kdt fvtte di-ro stinniin (quando louglus ablt a Sole)
matica, dlalcctlca, ccterlsque dlscipllnis instllul le- so mdg sl in tinder sliinen (potest Sol Lnnam in-
gimns. Praetcrca Itcruiu noster verbo dare utltur ferlus Illustrare) hediii ist er ddnne fid (quare cst
pro docere Infcrlorl loco (§. 12o), ubi efpciendi scn- tum plcna) s6 er dber bi iro gdi (si aiiteiu cam
sum frustra el obtruderc conaberls. Nullum denlquc oomltatur) uiidnda st in ddnne obendn dtiaskinet
mlhi rcmanslt dublum, postquam Scnecac (cons. ad ((pionlam Sol Lunam tunc supcrlus illustrat) pediii
Marc. 2o. p. 128 Lips.) hacc vcrba lcgcram: iiParcns ist er ddtine tiudner unseren ougon (ideo videtur
tuiis Marcia illic nepotem suuni, quamquam illlc oui- Luna tunc dcblllor nostris oculls). «
nibus omne cognatum cst, appllcat silii nova lucc (iuis\ Grotlus cdidcrat ^Mt, nec sinc codlcom
gaudcntcm, et vlclnorum slderum mcatus docet.« aucforltatc, quod quamvls fcrri posslt ct saepe ista
quae circos^ Rccte Teutonicus Intcrpres vcrba vocabula promiscuc usurpentur (Ilerald. ad -iinob.
construxlt a voce aspicies incipleus: «Tu gesihest p. IGl.Ruhnk. ad Rufinlan. p. 201 uot.); hoc tamcn
tir seJhu (asplcis ipsa) s6 dti ddra chiimest (quum loco R„Drcsdensi codice rcposui ^mj^, quo melius
illuc advenls) mmio getun gefluhte die riitga binde rcspondcat antecedcnti ycrsul.
(quae facta testura circos llgat) uuelich ntista ^Hrttita] Lcge: ^i/flnrfo. Vonck. (sp. crh. p. Sl).
21
162 Martiani Capellae lib. II. §. 118.
Quae sit cura deis vcl modus, aspicies.
Scande coeli templa virgo
Digna tanto focdere.
Te socer subire cclsa
Poscit astra Jupiter.
119 Tunc Calliope:
Semper complacitis amica Musis,
— Minlme! Objecto carerc non possiimus. Quanta tlo llbri (§. 1) jam monulrans. Ex artlbus nostcr
(Ilctuni cst pro qtiot , ut apud Claudlanum (rapt. el tribult poeflcam (v. scbol. ad Luclani imag. IC
Pros. 2. 508): p. 20 BIp.) cl muslcam, Ausonlus (20, 7) Iieroica
tiConvenlunt animne, qn&ni^s iruculentior Auster inprlmis carmlna^* quociim concinlt Graccnm apud
Dcculil arboribus frondes« cet. Cupcrum (apoth. Ilom. p. 2G) cpigrarama. In Iler.
Slc etiam Teutonicus interpres accepit: «Uuelih ciilaneusibus monumentis ((ab. 9.) cjus imagini ad-
fiur den Iiimmel erliebte (quis fomes elvc ignls scriptum legimus HAAyllOUH UOJHMA. Cor-
coelum illuminct) uuelez une dero sunnttn? (ad- luitiis (14. p. IGO Gal.) praccssc eam dlcit rheto-
ditura hoc ilJustrationis causa vidctur) oiinde tiino ricac exornatae. Fulgcntius (inyth. 1, li. p. 49
vidnige sternen si uuidere getribe.« Illuslratlonls Munck.) ad solnm nomen respiclens, optimam ci vo-
causa addit interpres: «Ddz ttiot si die planetas s6 si ccm attribuit. Metrum glossa Monacensis (E) appcl-
aie retrogrados »in>/io<«,- fincmqne reddlt his verbis: lat «Phalaecium.» Accuratlus in Basilceusi glossa
»Tar siliest tu (ibi pcrsplcis) utiio geldn dero goto additur: constat spondeo, dactylo ct tribus trochacls.
^t/j^st (qualiadeorumjussa sint) M»jrfe uuelih scdf iro semper complacitis] Prlorcs hujus carininls ver-
n7ifeniic.'! s?(etqualis effcctus eorumordinationiss!i).u sus ita e.xpllcat Teutonicus intcrpres: ,'Die briin'
aspicies] Totura igltur hujus Musae carmen sic nen magncsiae luibent tih ketrcnchet (fontcs Mag-
intcUigo: «O Philologla supcrsede tandem conje- ncsiac praebucriint tibi potum) /jt /(oWa rfierna «ifen
cturis : insplce jam sidereos coctus ipsos ct sacra dir tjelicheten musis (tu amlca virgo liis tlbi com-
culmlna polorum. Olim dlsquircbas, quld torqucret placitis Musis). Magnesia ist in thcsalla (Magnesia
orbes nexos : nunc pracsul ipsa causas docebis sidc- cst In Thessalia). Ddr ist libctros fons (ibi est
rcorum cursuum. Adspicies quae textura circulos li- Libethros fons) innbe den mdnige poetae sitzettt
get, et qnae nexio eos clandat, quantosque globos or- (ad qucm multi poetae sedent) sdnto so die note
bita curva anibiat; qiiid sit, quod sidercos cnrsus co- sin poetac (slmllitcr consortes siint poiitae) rfie m
gat vcl retardct; quis radius Lunam flammet vel ml- trinchen (qui ex eo blbunt). Vudnda ouh tti phi-
nuat; qiils fonies coelum stellct ct quanta (sc. sldcra) lologla musicam chdttst (quoniam etiam tu Philo-
revolvatf quac dcnliiue In his omuibus cura ^cl mo- logia musicam callcs) pediti shinet (idco vldctur) tdx
dus a dlis adhlbeatur.K Slmilia apud Properlium /it llbetron (/e/jMHc/ieM /(«tesf (tc c Llbethro bdjlsse)
(3,3, 47) lcgcre potcrls. Mctrum cst cleglacnm. tinde der brtitmo des rosses pegasi ddz tizer dcmo
Calliope] Musanon prlncipciu hanc dlci, ab ini- bluote uudrd gorgonae hdbct tih lcelrenchet s. sa-
Marliani Capcllac lib. II. §. 119. 463
Cui Magnesia poculum flucnta
Et fons Gorgonci tulit caballi;
Vertex Aonidujti virens corollis
Cui frondct violas parante Cirrha:
Tu vatuui mela dulcibus Camoenis
ment tieti poctis (ct fons cqui Pegasi, (jui c san- omnino roprobcm; cst enim vox nsitata isti socnlo.
gutuc fickat Gorgonis, potum til)i pracbuit una Grot. — Scd nibil mulantlum. Goez. — Grotil
cum bis poetis) Pegasus chit fama (Peg.isus signi- conjecturam connrmant codices Rcicbcnaucnsis, Bri-
(icat faniam?) ui(an<ia poi-tac $in{ «mno .si (([uoniam taniiicus, ct Cantabrigicusis, quos secutus suni^
poctac sunt cnni ea. Qiiacrilur utrum rcctc lcgcrit «n Giieircrliytanis ctiain Cortius Jcgit carollis. Atquc
cditor «amo «i, an potius scriptnm sit famosi?) be- hic oninino corollis , sivc coronis (v. Bcroald. ad
diu chit man (ideo dicitur) ste getrtinchen hdben Appulcj. T. II. p. 79 Oud.) aptior locus est, quain
des prnnnen (cos bibissc cx fontc) den pegasus choraiilis. Tculonicus interpres vocem substituit
lUer dero erdo sluog mit sinemo fiioze (quciu Pc- "poetisn sic scribens: » Tir stdt obenan (jcluiiler
gasus e tcrra crucrat suo pcde).« (t'bi stat in suiunio virens) aon. (Aonidum) </cster-
Maijnesia] Lege Permcssia cx vesligiis (!) nia- ter mit poctis (ornatus poctis).
nuscripti. Grot. — Sane Permessus Musis sacer erat: frondel] Britanuicus quidcm codex fondit babet,
8cd Magiicsia non minus. Ipsc noster infra (§. 634): i. e. fundili quod etsi luinime absonum sit (cf. Cic.
tMagnesia, cujus fons Libetlnis poetici hausttts Tuscnl. li. 13), tamcn recipcre noliii, quia violas
nominc cclcbratus.u Libetbra urbs quidem in Boe- cum j>a;rtMfc jungcre pracstat. Siiiiilitcr uostcr iiifra
otia (Pausan. 9, 30, S) ibique Libctbrius fons cum (§. 917): «calamos paranlc Musa."
Musarum cultu situs erat, Ileliconi coutiguus et viohis] Ovidiiis dc aiitiquorum tcmporum sim-
in colcndis Musis acmiilus (Otfr. 3IuIIcri Orcboraen. plicitatc (fast. 1, 543):
p. 381)5 non tamcn soluiu fiiisse testis est Soli- »Si quis erat , factis prati de florc eoronis
nus, c quo totam fere geogi-apbiam nostcr exscripsit Qui posset violas addcre , dives erat.'i
(c. 8. f.): nSed ne transcamus praesidium pocta- Quaniquam bas ctiam iuter florcs coronarios in
ri/m, fons Libctbrius et ipsc Magnesiae est." Adde pretio fuissc c Tbeopbrasto apud Atbcnaeum (13.
et Plinium (4, 9, 16) ct Spanhcmium ad Callima- p. 680 Casaub.) patct; ipsisque Musis caras videmn»
chum (bymn. in Ccr. 23. p. 682). apud Theognidem (elcg. 230):
cahalli] Imitatus cst illos Persli (ab init.) versus: 'AyZaci fZOv6acov ScoQa iodT£(pavcov.
tNcc fonte labra probii caballino: Cir>7ia] Tcutonicus interpres: «ApoIIinis perije
Nec in bicipiti somyiiasse Parnasso dir gdge^ie bluomen hdbentemo (Apollinis monti ob-
Memini, ut repenle sic poeta prodirem.* vios flores babenti tibi).« At non monfem, scd
Confcr ct Prop. (3, 2, 1. 2) et Strab. (9. p. 410). oppidum fnisse Cirrbam propc Dclphos vulgo no-
corollis] Scriptum in editis crat ckoraulis. — tnra est (Strab. 9. p. 288).
Puto coraulis pro corollis, quamqnam ncc altcrum Camoem*] Vctus intcrprcs vertit : >Trf bechennest
21 *
iU
Martiani Capcllae lib. 11. §. H9.
Et scis Piiidaream chclyn refcrrc;
Te dictante fides sacrmnque plcctrum
Movit Threicium sonare carmen.
O lux nostra , sacros probare cantus
Suescc, atque organicis beare circis.
tero poctarum carmuia mit siiozen metris (agnoscis
poctarum carmina cum suavibns meti'is),«
c/ieZi/i»] Tcutouicus: »Dti chdnst keanteron cl-
tharani pindari mnsici (potcs imitarl (?) cttharam
Plndari muslci).«
movil^ Mallin novit. GnoT. — Offcndcbatur Gro-
tius , nl fallor, insolcntl diccndl gcncrc : nmovit
plectrum Thrciclum sonare carmcn.« Scd liacc in-
solcutla ei In Martlano uon Imponcrc dcbcbat, quum
commodc cxpllcarl possit nmovlt plectrum, ut Thrci-
clum sonarct carracn. « Ilorat. 1. od. 24. Pliaedr. 5.
fab. IG. GoEZ. — Recte! Gracclsmns cniui est,
codte cum lufinlto modo, nostro satis famillarls;
ita iiifra (§. 123) «rotet clrculus anni claudere sccla»
pro nut claudat scculau; Ita IVcpos (In Phoc. 1,
5) »hortatur acciperc", Horatlus (Od. I. 2. 8):
KCglt vlsere montesn cct. (Adde Rufinlan. p. 2^8
Ruliuk.). Ilaud tcmen inflclor, me maluisse codlccin
repcrlre, in quo Grotianum Illud novit Icgcretur.
Vcrtlt vetus lutcrpres: iiDir irdenchentero chdn
der seito ^ndc ddz ziterfin singen intracishun (tUii
excogitanti possunt fidcs ct plcctrum cancre Thrc-
icium) ddx. chit also orphcus sdng fone tracia (Id
est quemadmodum Orphcus eanebat c Thracla).«
Martlanl sentcntlam Uhistraljlt Plutarchns (de mu-
slca p. 1152 f.): nOrphcus autcm ncnilncm vidctur
imltatus : ucmo cnlm tunc natus practer poctas ,
qui facerent ca, quae ad libias canercntur: Iiorum
autem cum opcrc Orphicum nihil habct siinilc»
Hlnc nostcr nPliiloIogiamn alt ndictasse Orphlcum
oarmcn quod piimum ad lidcs sunavcrlt.n
7m.v] Tcutonlcus: nimser ouga hdbe in (jeuuo-
neheite ihiser heilitj sang ze lobenne (nostcr oculc
suescc nostrum sacrum cantum laudarc).»
C!'j'cw] Proprlc circi sunt symphonlae, qiiae ad
caudcin ratiuucm melodiae rccurrunt. Vixc. — Sum-
sit liacc vir doctus e vctcribus glossls. Teutonicus
Intcrprcs, postquam Tcrba uatquc organlcis bcare
clrcisK verterat »iinde uuirt Jeesdlifjot fone organis-
kcn« , uberiorem hanc explanatioucm adjccit: »ddz
chtt sdnglichen ringen (hoc est canlibus In orbem).
yilso ddnne ring dn demo sdnge uiiirt (quandoqui-
dcm orbis In cantu efficltur) so is io uuidere eruuin-
det zedero selbun stete dar iz dna fieng (quum is
rursus rcdlt ad cundem locum quo Incipicbat). Heue
unde sing o saplcntla (Habe et canta: O! sapicntlA)
s6 findest iii dia sclbun littun dn demo a. diu ze-
erest utins an demo o (reperis cosdcin sonos [eiuidem
souum] in A, qui prlmum crat In O) dcr s6 ge-
tdno pcrhlodus. ddz chit clrcultus. heizet colon (Ita
composlta pcriodus, Loc est cii'cultus, appcllatur
colon). nbe daz uuort tdr uz kdt s6 ih tir nii zei-
gola (sl dictlo ibi finlt, ut tibi demonstrabam) libe
neist s6 heizet er comma (si pacnc; tunc appellatur
comnia).« — Sed ut ad circos illos redeat oratio,
Cicero (Brut. 10) carminum memlnlt, uqnaeln cpu-
IIs a slngulis convivis cantltabantur.a Totum nunc
hujus Musae carmen slc construendum cssc puto:
iiTu PhUoIogia Musls complacltis sempcr amica,
cui Magncsla flucnta ct fons Gorgoncl caballi po-
culum tullt, cui vcrtex Aonldum vlrens fi-ondet co-
rollls, vlolas parantc Clrrbaj tu scls Camocnls
Martiani Capellae lib. 11. §. 119.
Scande cocli templa virgo
Digna tanto focdcrc.
Te soccr subirc cclsa
Poscit astra Jupitcr.
Ac sic Polymnia:
Tandcm laboris fructus acthram fulgidam
Divumque sedes ac Jovis consortia
Provecta carpis inditoque numinc,
16o
dulcibus lucla vatuni ct Pindarcam clicljn rcferre;
te dictantc carnien Threiclum movlt fides sacrumqnc
plectrum sonarc. O! lus noslra, suescc probarc
sacros cantus atque bcare (est imperati^ns) circls
orgaulcls. «
Polymnia\ Inter tot varlas dc liujus Musae artc
dlsputatloncs plurlmi tamen ei triLuunt vel mimos
(Auson. Id. 20, 9. sive antli. Lat. i, 74. Antli.
Gr. 1, G7, 22 de Bosch. Casslod. var. 4, 51.
p. 72 Gar.), quam 6Qxr,6LV alli appcllaut (schol.
ad Luclan. de imag. 16. \l. p. 20 BIp.)j vcl mcmo-
randi facultatem sive memoriam (Plutarch. sympos.
9, 14. p. 746. Fulgent. myth. 1, 14. p, 48 Muncfe.).
Utrique respondet ejus effigles (Antlqu. Hercul. II.
tab. 7) quae ori adhiblto dlglto silentium profitctur,
ut intclllgatur eam gcstlLus verba SHppIere. Unde
«horclstarum loquacissimas manus« memorat Cas-
siodorus (I. c), quarum inventioncm Polymnlae tri-
bnit, 1. e. op^Tj&tcov, saltatorttm , quorum artcm
non in pcdlbus modo, verum etiam iii manibus
totoque corpore conclnnc movcndls spcctatam cssc
constat (Cf. Bottlgcr. Sabina I. p. 517). Unde in
Latino epigrammate (1 , 75 Burm.) de ea :
«Flectitur in faciles variosque Polymnia motus»
dlcltur; Graecus autem poeta (antb. 1, 67, 25
dc Boscb), llcet rellqaarnm Musarum singula no-
mlna referrct, hujus tamcn rctlcult, pro co autcm
extrcmum hoc posult dislichon:
^iyco (pd^Eyyofxivrjq ^ra^dntjg ■d-sk^upoova
TtccX^iov
Nsv/JUxTi, tp(Aivr\6a6av artayykXXovxa 6i(ii-
JtrjV. "
lu nostri tamcn carmlne de omniLus illis nlhQ rc-
pcrltur. De rhythmo eiiliu agltur, atqnc dc iis quae
mentcm pararc posslnt ad alta culmlna. Carminis
mctrum In codice Monacensi (E) glossa dcfinit:
«Jambicum senarium yponacticum constat trunetro
ac cataIecto«, mclius tamen Jambicum seuarium
simpllcltcr dixeris.
tandem^ Non ad verbum intcrpres verfit: lAn
stete (statlm Ulico) infdhest tii zelune. dinero ar-
beite. den sconen himmel (accipis iu pracmium tui
laboris pulchrum coelum) linde dero guto gesdze
(et dcorum sedes) unde dia sippa iouis (et cogna-
tloncm Jovis) tdi tu sin snora miirdest (ut £as
cjus nurus).«
inditoque numirie] Dicit Polymniam carperc
diviim sedcs et consortla Jovis; itaquc vix duLi-
tcm, quin Martianus 5cripserit inditoque, qiiod ex-
hlbct Vossianus codex. Aicvtz. (misc. p. 208 f.). —
Lapsus est vir doctus in adscriLcndo 3Iusae, quod
dc Phllologla dlcltur. Scd lectlo Land duLia est,
siquidem non Cortius tautaiu in Guelfcrbytano pro
120
im Martiani Capellae lib. II. §. 120.
Cruenta dudiim quac jugare rhythmica'
Ac dispari mixta sueta rcgula,
Mox quid jacente, quid jugata hnea
inclytoquc lcgit indttoqxie; verum sic ctiam scrlptum rcli(jul omnes, tum versio antiqua: »/0/4 hemisgtiu
in Basilcciisi cl Darmstatfcnsi Ipse vldl. Concinlt (etlam mlxta) mit misselichero unde tinebenmazero
practcrea Tcufonlca verslo Llsce verbls: nhina iif rcgula (ad varlam ct dlsparis metri regulam).u Cui
kefiiortin (Illuc supra vccta) unde qotheit infuhen- illustratlonis causa addit Interprcs: nUuto mdnig-
titi (ct divlnltatcm acclplcns).« Confcr praeterca In falte dir si din misselichi dero nitimon (quam niul-
dupcrlori loco (§. 118) verba «7iiimine fisn." tiplex tlbi sit varlctas cantlcorum) uucr mdg tdz.
cruenta\ IVoia ct hnpcrfccta carmina, ut cruen- hezellen (quis poterit lioc cnunicrarc)?« Vcrum an
<nm pro novo dicatur, tracta mctaphora a foctlbus vlderlt vetus intcrprcs adbuc ambigl potest^ Ari-
anlmallum , qni crucnti nascuntur. Vixc. — Q"'d stldes tanicn Qulnctlli.-tnns (ap. Meiboni. rci music*
hic cruenta rhythmica sibl vclint, baud facile quls- scr. p. 55) distinguit intL-r trla gcncra 1) rbythmum
quam expcdlverlt, nisi attcndat ad Graecum ver- Labentia, 2) rliytluno carcnlia, et 5) rhythmi spe-
Lum xoovco, ct quod formatur indc. Ipscmet an- clem habcutla, quac tum rhythmum babcant, tum
fcquain hoc inclderct, dudum tcntaveram oincljto- co careant. Pari niodo slbi opponere ^idetur Mar*
qiic niiniine favente«; at prorsus infellcltcr, ut tianiis regulam rhythmlcam et dlsparem, qiiaruiq
postca comperi. Ceterum anliqulores ctlam usos utraquc crucnta jugare Philologlam solcre ait^ pror-
quandoquc Graccis vocabulls, quae tamen Latinls sus ut Cicero (de orat. 3. 44 et 4S) vcrsus certn
notabant literls, jam ollm observavit Muretus 1. lege alligatos disparibtis nuincris opponiti atque
var. lect. c. 3. Lucretlo dtirateus equus dlcitur nostcr infra (§. 97a f.) de pcdibus dissercns: «aliosf
pro ligneo , e mcdia Graccla. V. Ang. Politlan. inqult «alogos boc est jirratlonabUes nomlnamus,
obscrv. et emend. cap. f). Vo>ck. (sp. crlt. p. 82). quorumquc ratlo nulla praestatur, sed Incondlta
— Cortlus in Guelfcrbytanls legit creante^ sed quacdam compositlo profcrtur.» Mixta, ut nune
nihil Loc pacto efllcltur. Acquc Vonckii placct ex- producta ultlma In versu posltum est, ad regulam
plicallo, quae non mlbl tantum obscura est, scd rcferenduin erlt; vlde tamcn ne mclius pro acca»
Jpsi ctiam auctorl erat, qnippc qui ne vertcrc satlvo casu babeatur, quod facLIIimc pcr transposi-
quldcm potucrlt vocem crttetita a xQOVstv dcductara. tionem cffici possit,
Fortassis cmenta poctlcc a pugna pctltum hoc loco *nox quid] Vetus Intcrprcs hacc de geometria
significat LosliJia, infcnsa, dissona. Certe rhythmo Intclllglt, qiia in Intcrprctatione vix acqulesccre Iicct
proprlum est, quac dlssona sunt suavitcr jungcre. Vcrtlt cnlm: nUnde uudz triscosi mdcho (ct quid
Vium Vulcanlo tamcn conclnlt vcrslo: nDii dir iti lcr-conjcLtum faclat). mit strdcchentemo reize dn
er geiiuon uttdre nititiiti carmlna zemaV/toiijie (quum dicti siton (per rcctam Ilncam in latcrlbns) tinde.
tu ollm sucta cras nova carmina condcrc)" ct cru- gefdogtemo dn dien orten (ct pcr jugatam in cuspi-
enlum et crtidum cognata inler se csso vidcntiir. dinibus, id est in angulis). Ac nc dubites de ho-
mi.Wa] Cortlus abcsse a Guclfcrbytano codicc rum verborum scnsu addit: nDdz ist dlso si chdde
Lanu Toccm observat. Sed rctluendam suadcnt tum (lioc cst ac bi dlcerct) Du chiire m geometri« (tu
Martiani Capcllae lib. II. §. 120. IG7
Trigonus recurvct circulusque torqueat;
jNlelos probare, ac tonos et crusinata,
Artesque cunctas solita, quaeque coclitum
Possunt parare mentem ad alta culmina.
«piacrc in geoinctrJa) uttto dri reix,a tjri-hle (qno- turi siiit. Restat irigoitus jiigata Hiiea recurvafus,
niodo trcs lincac rcctae) dti dieti ortcn (in apicibiis) «jiicin taincn ct ipsiira facUi negotio intelligcsi ac-
51/4 chtissente (se coiijungcntcs) triaiigulum machonl ceutuni essc circttmflexttm , ciijiis Lacc forma: yl
((rianguhira faciant). Vnde tttidz ter rinif titnbe bic- jaui aiiti(]uitus salis usitata fuil.
ge (ct qiiid circulus incurvet). tldz chit. tiiiio til crtisinata^ Martialis G, 71:
timbc fjcboijener reiz ten ring mdchoe (lioc cst nEdere lascivos ad Bactica crusmata gestus ,
qnoinodo omnis incurvata linea circulura faciat). « Et Gaditanis Ittdere tloeta modis.»
Scd valde dubito quiii liypallagen in Martiani ver- Gorz. — Tcutonico intcrprcti ci-usinata sunt chor-
bis »quid trigonus rccurvet circulusquc torqucat" thirtttn pulstis. Ita cnlm octavum biijus canninis
intcllcxcrlt. Atquc miruin profccto vlderi posset,- vcrsum vcrtit: i>Qtt6niti. zcschicsennc (sucfa cligcrc)
sl Martianus, quo loco dc pocsi tantum ct musica dtc uttdrbd des siinjes (ambitura cantus) liiide dici
loquitur, gcometriam eis immlscuissctl Practcrca uttisd (ct melos) tiiide die ruora deio sciton (ct
jacentem lincam minus accurate rectam interprcs pulsus cbordarum). «
Tcrtit, quum omnls linea, quae non obliqua sit, mcntem^ Ita c Drcsdensl codlce rcposui pro
recta dlcatur, jaccns contra erectac opponatur. Sinc metttc, quam tamen antiquam esse lcctlonem Teu-
ulla autcm dlfllcultate de quantitatls et acccntus tonica verslo docct baec: »Unde dlle liste xeschfe-
flgnis intclligcs qiiac ad rcm metrlcam rhytbnilcam- sennc (ct omnes artcs cligcrc) tiitde <il ddz himel
que quara proximc pertinenl. Cf. modo Priscianum sd~cn mdchon mtigen (et omnc quod cocli incolae
(dc accentlbus p. 853): iiQuId cst longa llnea? nota cfficerc possint) mit iro hohcn sinne (cum eoriuH
a sinistra in dextram partcm ducta, ita: — ; quid alta inentc). «
est brevls linea? uota jacens similiter, sed panJa, alta] Dixerlt foiaan allquis, voccm coclitum
slcut pars infcriop circuli, ita: w «5 ct Isldoriim minlmc hisce verbis jungendam cssc^ sed ad mcn-
(elyin. 1. 17. 29 5 III. p. 29 Arev.): nnota brcvls tem pertinere. At vcreor ne erratiirus slt. Plutar-
inferior scmiciixulus w, nota longa I jacens est «.« clmm potius nostcr legisse vldctur, qui (svmp. 9,
Idem alio loco (1, 4 f. pag. 12): »Apex cstu, 14. p. 74G) Polymniam etipiditali disceitdi {ipiXo-
Inquit, nlineajacens siiper lltcram aequalitcr ducta.« [la&ei), quac animo Inest, praoesse docet. Atquc
Eandem notam, quam alli gTammaticI ctiam accen- slc mens humana praepararl dieitiir ad adscendcnda
tum longtun appellavcnint (Diomcd. p. 429. Donat. alla coelitura cuhnina. Totius carminis conslrncllo
p. 1742. Max. Vlctor. p. 19i3) nostro ojaccntcm et scntcntia baec cst: «Tandein provcota iuditoipu
lincamu esse quivis \Idcbit5 ncc dtibito quln ciicti- numine carpis laborls fructus, actbiam fulg'dain,
liim quoquc torttiin (nam ita hacc per bvpallagcn divumquc scdcs ac Jovls cousortia. Quae dudiim
acciplcnda) omues mccum pro nota brcvilatis Labi- suela cs cruenta jugarc ad regulam rhyShmicaai cf
16S Martiani Capellae lib. II. §. 120.
Scande coeli templa virgo
Digna tanto foedere.
Te socer subire celsa
Poscit astra Jupitcr.
12! Timc Mclpomcne:
Sueta cotlmrnatos scenis depromere cantus,
Soccumquc ferre comicum,
Et rcboare tua tulimus quae carmina cura
luixta ad dlsparcm (vel, si mavis, nad regulam scuohton tragicornm tnit cotumis.« Et postquam
rliytlimicam et mixtam disparcmi() tum solita cs, cxplicavcrat , (pii slnt collturui ct quac sit sccna,
quld vcl jaccnte vcl jugata liuea trigouus recurvet pcrglt : » Vtide dna hdhcn ddz kesciihe dcro comi-
circulusquc torqucat, mclosque probarc ac tonos corum (ct indutaoi csse calccorum gencrc coniico-
cl crusmata artesquc cuuctas ct ea, quae mcutem rum). « Familiarc poctis crat, calccorum gcncribus
pararc possuut ad alta coelitum culmlua.« divcrsa carminum geucra dcnotarc. Ita ApoIIiuarls
Slclpomoie] Huic Musae utrumquc spectacuH Sldouius (cpist. 8, H. p. 255 Sirm.):
gcnus, tam tragocdiam, quam comoediam noster iSoccos ferre cave , nec ut solehat
adscribit (conf. 888) similitcr atquc Cicero (orat. Laxo pes nalet alttts tn cothtirno.
51) dc quiliusdam artificibus scenlcis scripscrat, Sed tales crepidas Uijnre ciira
in utroquc gcnere eos placuisse. Scd rectius ii, Qiiales ILir]ialice.«
qui Melpomcnac tragocdiam tantum tribuunt (!Ior. Virgilium (Aen, 1, 517) vcl Propcrtinm (2, 2S,
od. 1, 24, 2 et 5. Ovid. art. am. 5, 1, 11. Auson. 41) nostcr ante oculos habulsse vldetur; intelligit
Eid. 20, 2. Epigr. Lat. 1, 75. p. 51 Burm. Scbo- igltur calccos leves, quales Tbaliac convcniunt,
llast. ad Lucian. Iinag. 16. T. VI. p. 20 Bip.). In uiulc a nona Lac sororum se rcprcbcnsum csse
moniimcnlls ctiam Ilercidancnsibus cjus Imaginl Marlialis (8, 5, 9) iinxit : Quinctlliauus autem (10,
subscriptum leglmus : MEAIIOMENH TPAT^- 2, 22. p. 150 Spald.): «Nam comoedia non cothurnis
^IAN. Quod MltscLerllcLius (ad Hor. od. 4. 5. 1) assurglt, ncc contra tragocdla socculo Ingreditur.«
omnino lyricam cl poi-sln tribuit, ctymologiae potius rehoarc\ Ita Pctronlus Afranius (in Burm. an-
{}»■ lJis?.Ti:e6d^ia) quam usul vctcrum convcnlt. 3Ioua- tbol. Lat. T. I. p. 51):
Gcnsis glossa (E) mclrum dcfiuit: »dimctrum Jam- >'3Ielpomene rcboans trajicis fcrvcscit lamhis.
bicnm Examctrum (slc) Dactilicum junctum.u Ba- Ita Ausonius (Idyll. 20, 2):
sUccnsIs autcm »metrum lleroicum, cul subjuuctum nSIelpomenc traijico prochimat mocsta boatu. «
cst diincbuin Jambicum.n Metrici dicunt Pytbiam- Adde quae copiose de boc verbo disseruit Macro-
blcum pilmuin (Ilor. cpod. 14 ct Iti). bius (in Saturnal. 6, 4). Casslodorus autcm (var.
SMe?«] Teutonlcus intcrprcs: Tii hist ijuun (tu 4, 51. p. 72 Garn.) discriincn iiilcr tragoediam ct
es sueta) In scenis zesini/enne diii, sdng tero tje- comocdiam demonstraturus Ita distlngult: «Tragocdia
Martiani Capcllac lib. II. §. !21. IGl)
Mclo favcntc rhjtlimico :
Kunc tibi virgo cano, spcs atqiic asscrlio nostri,
Tcnore versa carminis.
Nani tlialaraum redimirc jiivat, tu scrta probato
Tuis placcre ritibus.
Digna maritali sempcr vidcaris Oljmpo,
Deccntiorque coelitum.
Scande cocli tcmpla virgo
Digna tanto focderc.
cx vocis vastitate noniiiintiir : qnac concavis reper- Solcm quoipc nostcr (§. 18o) » asscrtioncu) diviiu)»
eussiouikus roborata talciu sonuiu vidcliir clficcrc, appcUal.
ut paeue ab hoiuinc (uoii) crcdafur exirc. Erigitur versa\ Per bypallagcn dictiim pro verso i. e.
autcni in hircinos pcdcs, qiiia sl qiiis iiiter pasto- mutalo carminis tonore. Oinnis locus ita consfni-
rcs tall voce placulsset, capri niuncrc doiial^atur. « cudus: »Ego, quac hucusquc cousuevcram frai^oc-
Saepe tamcn iii tocc boare Graecl tantuin verbl dias comocdlasque deproinere sccnis^ ct melo rhvtli-
/Soao) sensus respicicudus esf. Undc Apollinaris mico favcnte reboare carmina, quac tua cura tu-
Sidonius (cpist. 8, II. p. 254 Siriu.): »Et nunc limus (i. c. acccpirans), nunc carminls argumcnto
inflat epos tragoediarum. « Teutoiiicus intcrprcs illos miitato ad liymenaeum tibi canendiim me convcrto.«
Nclpomcnac vertit vcrsus: »Vnde singen diu sdng. Tcutouicus iutcrprcs sic: »i>'ii sinqo ih tir mdqed
tiu uuir fone dir truo(jen (et cantare carmina, quac (nunc cano ego tlbi v irgo !) mit temo dunse des
nos a te accepimiis) : dine trutttn (tuac auiicac) 5u- sanges (cum extenta serlc carminis) tiudndn dil qii-
ozemo sdnge tinsih hicchenlemo (suavl cantu, nos al- iin uuorten bist (quippe diva facta cs) unser trust
licientc) unde scundentcmo (ctincitanic) dai miir siu (nostrum solalium) undc unser ziinga (ac nosti'a
triiogin unde gchiellen (ut ea ferremus ct scrvarc- facundia)«; qui voccm versa omuiuo nc«-Icsissc
mus)« Postcrlora vcrba Illustratlonis causa ab in- vldetur.
terprcte addita cssc Ipsc vldcrls. marilali Olympo] Loco nlmiriim. qucm marltus
assertio nostri] Eacundia nostra. Vixc. — E inliabltat. Ilypallagcn probc iutcUe.vit iiitcrpres
glossa, quac consona cst cum vcrslone Teutonlca, vcrfens: «Titten brHte stHol lusiet mih xezierene
malam hanc cxplicationcm sumsit vir doctus. Mc- mit sdnge (tuum thalamum libct mihi ornarc cuni
llus potuit cdoccrl cx luferlorlbus locis, quibus cantu). die zierda Id dH lichen din^n siten (orna-
Muslca (§. 92i) Minorvani »nostrI comltcmu, Gram- tum da placcre tuis niorlbus). Utierd mitozist tA
matica (§. 229 f) cum, qui liauc arfem callcat, 5i/t dinemo himelishen chdrle mcrcnrio (digna sis
»assertorcm nostrl» appcllat (conf. Gcll. 20, 6. tuo coelcsfl niarlto Mcrcurlo).»
rVon. Marc. p. 496 Merc. Serv, ad Acn. 2, o9o). decentiorque] ComparatlTum pro superlatlvo a
.//ssciiio autcni cst, quam quls slbl viiullcat, ut nostro poni, supra (§. G) obscrvavl. Agnosclt ctiaiii
22
170 Martiani Capellae lib. II. §. 122.
Te socer subire celsa
Poscit astra Jupiter.
122 Ac si Clio:
Tu quae Rlietorico clangerc syrmate,
Atque reum rabido absolvere pectore,
Quae nunc sensa ligans horrida nexibus,
Soritas cumuli accessibus aggerans,
Nunc quid grammatica stringere rcgula,
Quid fandi ambiguis conterat ordinem,
Sollers docticanis luderc sensibus:
vetus intcrpres vertcns: i>unde dllero himmel fro-
uuoii zimiijosta (et omiuuiii coclestiuiu feiuiuarum
cleccntlssima). II
Clio\ Si verum quaeslveris vidcbis lianc Musam
pracfuissc Listoriac. Ita Herculancnsia (2, tab. 2);
ita scliollou ad Luclani imagincs (16. p. 20 I>Ip.)j
ita ct Ausonius (Idyll. 20, 1) alllquc (antliol. Gr.
dc Bosch 1, G7, 25 j antLol. Burm. Lat. 1, 73.
p. 51). Alli Listorlam Polymniac, nostrac lauila'
tiones tribuunt, etymon secutl (Pltitarclius in sym-
pos. 9, l/i. p. 746 5 cf. ct Cornut. 14. p. io8
Gal.). ?fostcr dlsputantcm tantuin inducit contra
inanes Philologlac laborcs , qiubus ad illud iisquc
tcmpus rbctoricam, dlalectlcam, ct grammatlcam tra-
ctavcrit, altlora mox ct verlora in coelo >Isura.
Mclrura kiijus carmlnls cxplicaut glossac in Mo-
naceusUjus (B. C. E.) et in BasIIceusi codlcc:
uDactyllcum pcntamctrum catalcctlcumn : cst vcro
Asclcpiadcum prlmum (Ilor. od. 1, 1. 5, 30).
syrnuile^ Auibaglbus, clrcuitlone, sivc clrcum-
scripta elocutlonc. Sijrmata tragoedorum erant ve-
stliucnta, undc boo vocabulum Inflatum dlccndi
genus, ampullas ct scscpilpedalla vcrba (Uorat. ad
Pisou. 07) dcslgual. Sic Martialis (4. 49. 8):
«^/ nostris procul est omnis vcslca libcUiSf
Slusa nec insano sjTmatc nostra iiimet«,
et alio loco (12. 9o. 4):
«^ptasti longum <j* tjuoffue syrma tibi.a
rabido^ Pcjus in Guclfcrbytanls rapido icgcrat
Corlius. De forcnsi cnira orationls gencrc scrmo
cst. Quo autem melius locum inteUIgas, conferas
vellm in totlus libri finc (§. 998) rersus:
nliidocta rabldum queni videre secula
Jurjis caninos blateratus pendere."
Festus (p. 419 Dac.): «Rabidus a rahie, ([ul morbus
caninus est.a Sed ct Seucca (licrcul. fur. 172)
urabiosa forl jurgian scripsit. Scnsus Igltur cst:
rlietor rcum rabldo (forensi) pcctore ila dcfeudlt,
iit absolvatur. Eodcin pertinct zo OtfodQOV et
y,ciQxaQov (v. C. Fr. Ilcrmann. ad Liiclan. dc blst.
scr, p. 261). Practcrca conferre Ilcct Graecum epl-
gramma (2, 46, 14 p. SOl Boscli.) ct Propcrtiuiu,
qui (3, 6, 11) nrabidam llnguara" scripserat.
cumuli\ Ciceronciu noster vidctur ante oculos
Labuisse, qui (dlvin. 2, 4) usoritem" scrlblt nsi ne-
ccsse slt, Lallno vcrbo acerualcm Ilccat appcllarc
(conf. acad. qu. 2, 16 ct 29. Ilorat. cpist. 2. 1.
47. Pcrs. sat. 6. cxti'. Sc\t. Einplr. adv, log. 7,
Martiani Capellae lib. II. §. 122. 171
Nunc stellata poli conspice limina,
Et candorc sacro aetheris utere:
Quem vero pretium est noscere lumine.
Scande coeli templa virgo
Digna tanto foedere.
Te socer subire cclsa
Poscit astra Jupiter.
Mox Erato : 123
Caput artibus inclyta virgo
Cui panditur aula Tonantis:
41G5 adv. pliys. 9, 182 ct iufra noslruiu (§. 327). »Niinc Erato: nam tu nomen amofis hahes*
Z/rnmn] Guclferbylanus qiudem codcs, leste Cor- (conf. cund. 2, 42o et Apollonium Rhod. 5 ab
tio, ctDrcsdensis lumina cxhibcnt^ quouiuin autcm init.), qnem quidcni amorcm Cornutns (14. p. lo9
canentibus Musis Philolugia non nisi In limine apo- Gal.) in philosophiani dctorquct. Monumcnta Ilor-
thcoscos erat, vulgatam Icctioncm co luasis rctiuui, culanonsia (2. tab. C) hanc Musam appcllaiit p.uil-
quo propins Tox lumine scqiiitur. Limen coeli nostcr triam, quibnscum epigrammata Graeca (1, G7, 25.
etiam snpra (§. G3) dixcrat. p. 257 Bosch) ct Latina (1, 75. p. 51 Burm.)
prelium esl] Scilicct »tiioruin labornm.u Vulc. parlter ac Plutarchus (in symp. 9, 15. p. 745) et
— Equldem pro «opcrae prctlum est« iutclligo. Ausonius (Id. 20, 6) conciniint. At vero apnd
Ipse Tacitus (ann. 1, li7): uGcrmanico prelium nostrum cadcm Musa de mundi ct rcrum natura-
fuit convertcre agmen.« lliim cognitione disscrit, quo Itcrum patct, Mar-
lumine] yerborum In hoc carminc ordo satis tlanum ad Id, qiiod culque Musae pcculiai-c est,
intricatns ita struendus niihi quidcm vldetur: dTu miuimc spcctasse. De mctro glossae Monaccnses
(Philologia!), quac soUers es rhetorlco syrmatc clan- (B. E.) et BasUeenscs: ..Mctruin anapestlcum ca-
gere reumquc rabldo pcctore absolvere, quae nuuc talccticum constat trlbus anapestis et syllaba.» Est
lioriida sensa nexibus ligans et soritas accesslbus Igltur Paroemiaciim sive Anapacsllcum dimctnun ca-
cumuli aggcrans , nunc (sc. soUers es) quid rcgida talecticiiin.
grammatica stringcre, qnld fandi ordincm ambiguls ariibus] Caput cum dandl casu Tcrentiana dl-
conterat, senslbus docticanls ludercf consplce nunc ctlo (^\ndr. 2, G, 27, Adclph. 4, 2, 29: add.
llmina stcllata poll ct ntcre candorc sacro acthcrls, Propcrt. 2, 18, 8G). Quld caput hoc modo signi-
quem prclluin est vcro lumlne noscere.« Vcrba ficct, docet Quluclllianus (5^ 11, 27. p.G27 Spald.).
y<hanine verc^ c Lucano (9, 11) sumsit. Posslt tanicn etiam pro eompcUatlone acclpi, ui
Erato] E Gracci nominis slgnlficatione hulc jam apnd ilomcrura (II. ^. 281) Tsvxns ^pl/irj aStpu/lri.
Plato (Phacdr. p. 349 Bip.), amaforia tribiicrat; Tonantis] Egregie hic JupJfer epithefo KSQav-
sccutiis Ovidius (art. am. 2, IG): vlov (Orpb. hynm. 18) sive Touantis (Sil. 15, 20.
22 *
172 Martiani Capellae lib. II. §. 125.
Merito tibi subditur orbis
Rationibus ante repcrtus :
Sacra fuhnina cur rutilescant:
Fragor intonet unde resultaus:
Quid agat per aperta madores
Modo nubibus imbrificatis:
Quid euntibus agmine nimbis
Revocet nitidissima verna,
Rotet omnia circulus anni
16. 23 i. CviJ. fast. 6, 546) ornatur, qnia illico iniLribus rcplctls alqac tiirgpntihiis. « Aiieiia codcm
dc ftdminum natora disipiiritur, scnsu Yirgilius dixit (georg. I. 395):
repertiisj Ilugianus ct Cantabrigicnsis codices n]\'ee mlHus ex imbri soles et ajicrta screna
repei-tis habcnt, quod primo aspectu placctj scd Prospicere et certis poteris cojuoscere si^nis."
pracstat yulgata lcetio, qua pristini Pliilologiac rotet^ Cum reliquis Lacc non bcne coliacrcrc,
laborcs pracmlis futuris opponunturj quae ratioui- ncmo non vidct; nam quum pro^rium sibi subje-
bus duccndis coujcctiu-isquc faciendls bactcnus aegre ctum babeat vcrbiim rotet, illud (jitid in antccc-
paullatimquc rcpcrire studucrit, jam sponte ipsi dcntibus refcrrl buc non posse vidctur; tanien quum
patcre, meritoque ei Subdl orbeni, qucm dudum omncs libri in lectionc concinant, qua constructio
sibi ratlocinando quasl vindicavcrit. nianlfesto ab antcceJentibus pcndct, nilill restat,
sacra fulmiiia] Vel Propcrllum (3, 3, 47 seqii.) nisi ut ^idd accipiamus pro ^itid sit quod, paiitcr
imitatus est, vel OvIJIuni, qui (met. lo, 69) de «t Ylrgilius co usus est, quem m toto hujus 3Iu-
Pvthagora canit inTCStigante: sac cariuinc nostcr antc oculos Jiabuissc vidctur
tQuitl deus, unde nivcs, qitae folminis esset orijo; (gcorg. 2, 47o):
Jupiter an venti discnssa nuhe tonarent ?« "Jfe vero primvm diilces ante omnia Musae,
Fitlmina pro Grotiauo fulijura rcscripsi c Guclfer- Quariim sacra fero ingenti percitssus amore,
bvtanis moncnte Cortio; idquc co magls, quod de Accipiant, coeliqiie vias et sidera monstretU:
naturali fiibniiium cansa bic, slcut apud Ovidium, Defectus Solis vurios, Lunaeqite hihores ;
sermo est , ncutiquam dc fuhjurum jactu , c qui- Vnde tremor lerris ? qua vi maria aUa tumescaiit
bas conjccturalcm dlvinatioucm ficrl supra (§. 7) Ohjicibus ruptis , rursusque in se ipsa residant?
dlxerat. AdJc Senecam (nat. qu. 1 , 1 f. p. 684 QuiJ tantiim Oceano properent se tinguere Soles
Lips.) et Iloratium (in cplst. 1, 12, 16). Jfiberni, vcl qtiae tardis mora noclihus ohstet?»
madores\ Ita scripsi e Monaccnsibus libris (B. Ad sententiam carminis Clandiani quoquc locus
D. E.) pro madorem. Totius loci scnsus bic est: (Cons. Mall. 100 seqii.) propc acccdit. Totiim iiui-
»quid agat niadorcs i. c. pluvias pcr apcrta i. c. per tandum sibi proposuissc vldctur Boctbius (de con-
spalla coelestia, uubibus modo i. c. paullo antc sol. pbilos. I, p. 913 op. Basil.).
Martiani Capellae lib. II. §. 125. 175
Properantia claudere secla.
Quid lia])ent rationis operta
Canimus tibi cognita soli.
Scande coeli templa virgo
Digna tanto foederc.
Te socer subire celsa
Poscit astra Jupitcr.
Ac tunc Terpsichore: 124
Laetor, bonoris meritis conspicis astra virgo;
Hoc tibi sollers pcperit ingcniQm labosque,
Ista peritis tribuit cura vigil lucernis.
Perdia pernoxque sacris namque ouerata cbartis
claudere secla] Slmllitcr Liicanus (1, 75): vcl polius duobus ckorlauibis cuni ordine logaoe-
»Secula tot mundi svprema coegerit hora.« dlco, quaJe apud Ausonlum quofiuc JiaLcnius iu
Infinltus modus positus pro »ut claHdat» paritcr ut Bissula (Idyll. 7); quod in glossis cst codicnni
supra (§. 119): «Tlireicium souarc earmen.« Monaccnsis (E) ct Basilccusis: » Churiauibicum ca-
Terpsicho7-e] Gratulans haec Musa Philologiac talocticum constat cx duobus chorlambis ct trlbns
Simul de sacrls, dlTlnatlone, et augurlis disscrlt. trochacis ct syllaba«, uuicc ex prava prlnii versus
Plato (Pbaedr. p. 2o9 Steph.) "In chorls cani cc- scriptura profectum cst.
Icbrarl» dixcrat, quarc antlqua monunicnta Iler- peritis /(icemi'*] Ilypallagc. Vlxc. — Ita ab Inl-
culancnsia (T. 2. tab. S) et Latinum cpigfamnia tlo (§. 2) nSatura mecuin luccrnas cdocuit« dixc-
(i, 73. p. 51 Burm.) lyram ci trlbuunt, Ausonius rat^ et alibi (§. 36) «doctls fidibus.<i Parilcr Mar-
(Id. 20, 3) citharam, quac codcm rcdlt; Graecum tlalis nindocta falec« (G, 73, 1).
Tcro epigramma (1, G7, 22 de Bosch) tlblas. ciijrt vif/il] Dresdcnsis quidem codex « vlgll
laetor] Ita lcge cuin MS. IVIhllominus peccat curau; sed hano mctrum rcspult lectioucm.
bic vcrsus, ni ita transposltls voclbus Icgas: perdia] Ita et Ajipulejus (inct. i>. p. 529 Oud.)
iLaetor: honoris meritis conspicis aslra virgo.* npcrdla ct pernox.« Gellius (2, I) et Symmachus
Grot. — Praeter Basileenscm ctlam Darmstattcu- (cpist. 1, 55): «pcrdiiis atquc pcrnox." Onomasll-
sis, Bodlcjanus, Cantabriglcnsls et Britannicus co- con Graeco-Latluum (ap. Vulcan. p. 108): »per-
^ diccs laetor habent, non laeta, ut in cditis Icgltur. dius :tav>]fx.£Qog.'> Adde Adcluiiglum (in gloss.
Practcrca verba «astra vlrgo consplcisii ctlam in man. h. v.).
Cantabrigiensi transposlta sunt, sed non ut volucrat onerata] Fortc operata. Vox cnim liacc solem-
Grotius, quem tamcn secutus sum. Metruin enim nis de rcbus sacris, ut ct facere, ct Graceis (js-
carmiois constat choriambis tribus et amphlljjaciiy, C^'^- Juvcnalis:
174 Martiani Capellae lib. II. §. 124.
Quidquid agentes stoaci praescia dant futuris
Seniper anlielis docilis fomitibus tulisti.
nEt malutinis operaliir festa luceniis.t tamen nobiscum eglt, quod iUam, quam codex
Propci'tiiis : praebct, lectionem prodidlt, slquldcm unicc vcra
tCyntUia jani noctes esl operata decem.a cst. Ac profccto si cam infellcxlssct, ncutiquam
Et Liviusiiopcrallsupcrstitionibusi dixltj et Iloratius: cmendatione sua locum per sc obscurum intcllectu
» Vnico qaudens mulier marito ctlam difficiliorcm rcddidlsset. Debebat tantummodo
Prodcat justis operata divis.» Latinis Graccas substituerc literas, quo facto
Virgilius quoque: Ctcoaxi, 1. e. stoico, leglsset, ConsuJto enim Mar-
uSacra refer Cereri laetis operatus in arvis.» tiamis formam banc insuetam 6Tc6a$ , Orcoanoi
IIoc autcm co arbitror qula addit nsacris«, ut ct (Atbcnaeus 15. p. 5G5 Casanb. Junil adag. 1, 7i>)
in loco citato Flaccl MS. nonnulli sacris pro di- more suo elcglt, quo magls excrceret discipulos
vis rcferunt. Sed aptisslme ad bunc locum Ovidius : suos, quos tamen non solos, sed dcinde ctiam intcr-
»Nunc liederae sine honore jacent , operala(jue prctcs vexavit. Nemo enim adbuc locum csplanavlt.
doctis tulisti] Snpra (§.21 ct 121) jam monui, fene
Cura vi<jil Musis nomen inertis hahct.n uostro sacpe esse «acclpere» slve «disccrc.o To-
EtValcrlus: «lutegcrriml vlrl sanctltalcm uslbus et tam ctlam periodum, verborum ordinc restltuto,
sacris opcratani.« Guot. — Quodsi unus saltem ex slc jam intelligcrc milii videor: «Sempcr anliells
ouinibus codiclbus o/jei'rt<a babcret, Grotio forsan ac- fomitibus (ad aras) docilis tulisti (didicisti) quid-
cedcrcm. Scd ad unum omncs dant onerata, quae quld agcntes (bostiam mactaulcs) dant (palcfa-
igltur lcctio ccrta incertac conjecturae utlquc prac- clunt) Stoico praescla fuluris (quae noscuntm-,
fcrcuda, pracscrtlni quum bonus cxcat ex ca scnsus, antcqunm fiant).» Ridcbat paritcr Ciccro Stolcos
tit librls onusta ct quasl scpulta Phllologla cogltclur. (dlvln. 2, 9): »Ita quoquo sc verlerlut Stoici, jaceat
anentes] Afjcre spcclatim vcrbum solcmnc erat neccsse cst omnls corum sollcrtia. SI cnim id,
dc ils, qui boslias mactabant (v. Brisson. de for- quod cvcnturum cst, vel lioc modo vel illo potest
nml. 1. 18, p. 11), qua dc re notus Ovldli ver- cvcnlre, fortuna valet plurlmum — Sin autcm
sus est (fast. 1, 522): certum cst, quid quaque dc rc qnoqne tempore
nSemper Agone rogas , nec nisi jussus atfis.' futurum sit: quid est quod me adjuvcnt banispi-
Atque Iioc scnsu agentes bic intelligcndos arbltror. ccs» cet. Porro idcm alio loco (1, S2): nlVon
INam postquam eijerant , cxta denuntiabant , sive placct Stoicis singulis jeconnn fissis — iiitercssc
cx iis futura pracdlcebant. deum; nequc cniin deorum cst, neqiie diis dig-
sloaci] lu cditls quidcm rcperitur stoasi; scd num — — • scd ita a principio incboatum csse
in Grotiano codlce fuisse stoaci bacc cjus nota mundum, ut ccrtls rcbus ccrta signa praccurrc-
docct: nStoaci Icgc Stoici. Fuerunt cnlm 11 rf]? rent, alia in eslis, alia in a^ibusn cct. ]\on igitur
IxavTLy.ijg propugnatorcs accrrimi. Vlde Tullium perspcxit Tcrlulliaiins veram Stoicoruin scntentiam,
libro 1 de divinatlouc.o Ilaec Grotlus , qui quam- quiim crcdidissc cos (in carm. contra Marcioii. 1,
■»Is perperani suum corrccturus crat codiccm, bcnc 1, 12) scrlbat, deum
Martiaui Capellae lib. II. §. 124.
Nam Sabaeorum rapidis quid vapor edat aris,
Fumida quid turicrcmis aura parct favillis,
Omina vel ccrta ferant vocibus auguratis,
Intrepidis nec dubitans fatibus antcvortis.
Scandc coeli tcmpla virgo
Digna tanto foedere.
17:;
Dcbinc Euterpe:
Te soccr subire cclsa
Poscit astra Jupiter.
Virgo pcritc
mi
»posse videri Celeriiin Ipse Scncca nonnis! imUatns cst Soplioclcm
Extorum itisineiis resnue exspeclare fuluras.n (^Vntig. iOOo), ul)i loeus classicus est de saciis
Sahaeorum] PHuius (12, 40 ab init.) «rcgio »'!** £[/ftVQOig (addc et Sfat. Tliel), 10. 599 ct
turifera Sabaeoruni.« Virgilius (georg. 1, S7):
»Jndia mittit ebur , molles sua tura Sal>aei.«
rapidis aris] Pro rapido sivc flaniiuantc igne
m aris , per hypallageii. Porro edat liic pro sig-
ni/icet, De pracsagiis cuiui scraio cst.
fumida] Netpie Loe diviuationis genus nostcr
silenlio practcrirc voluit. IVainquc e fumi et flam-
mae direelionc omina captabant vcteres (Dio Cass.
41, 4o. p. 291 Rcini.). Inprimis Senccaiu (Oedip.
301 sequ. ) Slartianiis legisse videtar, eo qiiidcra
loco, quo Tircsiae filia, lucis inopi, rcfcrt:
»Jam tura sacris coelitiim ingessi focis«;
et ad quacstioncm:
» Vtrumne elarus itjnis et nilidus stetit
Et summam in auras fusus explicuit comam,
An latera circa serpit incerlus viae
Et fluctuante lurbidns fumo labat?'
rcspondct:
'Discors favilla , genitor , horresco intuens ,
Ambitque densus rejiutn futntis caput."
E quibas coccus illc aUonilus »diVa essec coIli;jIt.
Valchen. ad Eurip. Phoen. 12G1).
omina] 3Ialc in Grotiana edilione ct anfcriorl-
Lns Icgitur omtiia, qiiod corrc.vi e Vossiano (Arntz.
misc. p. 209), Hugiano, Darmstatfensi, Guclfor-
byfano ct Bodlcjano codicibus. Iii Basilcensl scri-
ptuiu vidi oiilrt, quo Golllgi potest, undc natus
fucrit crror.,
fatibus] «Fatus intrcpidi« opponuntur augnriuu
et Laruspicum trcpidationi et Laesitafioui, quanini
ciTafa Phllologia scientia sua antevertere dititur.
Antevorlere est praevetiire i ita Tacilus (annal. 15,
50): II damuationem veneno antevertcre,«
Euterpe] Ilulc Dlusae, quae apud nostrum de
phllosopblac mysterlls apertls dlspufat, Iloratiiis
(od. 1, 1, 55) barblton slvc lyrlca carmina, Grac-
cum epigramiua (1 , 67, 25 dc Bosch) parlter at-
que Latinuin (1, 75. p. oO Buriu.) tibias, Itcm
Ausonlus (Id. 20, 4) «dulciloquos caJamosi> trl-
buit, conformis schollo ad Luclanuin (dc iinag. 16.
p. 20 Bip.). Glossa Monaccnsls (B): «Mctnim da>
clylicnm bimctrum«; addlt BasUccnsIs: nAdouium
acatalcctlciim.9 Omuino Adoulacum C8t.
17«
Martiani Capellae lib. II. §. 12o.
Praevia sortis,
Quae potuisti
Scanderc coclum ,
Sacraque castis
Dogmata ferre,
Noscere semet
Quis valuere,
Qulsque videntcs
Lumine claro
Numina fati
Et gcniorum
Cernere vultusj
Quaeque Platonis
Pjtliagoraeque
Esse dedisti
pracviaj E Dfesdcnsi codicc rcstitui advcrkium
perile pro adjcclivo, quod Grotius cdidcrat, pe-
ritae. Quo facto priorcs vcrsus sic nunc intelligo:
• Tirgo quae peritc pracvia sortis scandere potuisti
eocluni.x Prnevia sortis est, quac praevcrtit sortcm
sunm, coclumquc, quo nunc ipsi asccndcndum cstj
sacpe jam antca mente studiisquc pL!losophicis ap-
pctiil indcque pracclara dogmata morlalikus retulit.
quis(jue\ Sic in MS. non quitpie. Repetcndum
ciJto icocvov vaiuere. Gnox.
lumine claro] Ita Scneca (cp. 79. p. S34 Lips.)
dc statu animi post niortcm: »Tunc aniaius noster
hulicLit, quod gratulctur sibi, qunm cmissus hls tc-
neliris , in quibas volutatur , non tcnui visu clara
prospcilt, scd totum diem admiscrlt, et rcddltus
coclo suo fucrit, quum rcccperlt locum, quem occu-
pavcrlt sortc nascendi. Sursam rocant illum Initla
sua.« Ita ctlam ad Marclam (2o p. 128) hujus fi-
lium mortuum nunc nova luve gaydcre scripslt.
nwnina fali\ Cortlus quldem in Guclfcrbytano
iunnine legcrat ; vcrum omnino mcllor vulgata Icctio
est, f^idcre nutnina fati est nosse fahim instansi
mea quidem scntcntla. Numen cnim a poctls etiam
pro oraculo ponltur (Virg. Acn. 2, 125. 3, 339.
5G0).
cernere vuJtus\ Culquc homiui suum cssc Gc-
nium nota vctcrum opinlo. Qui quum a mortallum
adspcctu rcuiotl csscnt, a philosophis tamcn PJiIIo-
logla didlclt eorum vultus ccrucrc. Rcspcxit nimi-
rum nostcr ad Socratcm.
dedisti\ Doculsti, ut supra (§. 118). Consti-uc:
BQuacquc dedlstl (doculstl) Platonis Pythagoracquc
racutcs esse sldcranj Id cst, fulgcrc nunc in coclo
(confcr notam quac scquitHr). Eo magls autcm
hanc iulerprctatluncm oinni pracfero aJii, quod
Martiani Capellae lib. II. §. 12Ji.
Sidera menles,
Tuque caducis
Mortalibusque
!Nube remota
Cernere justi
Nuraina cocli;
Jure senatum
Scande Tonantis,
Quam decet unam
INTcrcuriali
177
pauUo antc sunilitcr noster de Philologia discrat:
>quae potuisti dojinata ferrc. <■
sidera^ iiSteilas dtviiiis animatas meyitibits cssc»
Ciccro jani dlxcrat (Macrob. sonin. Scip. 1, 1-i)-
Atque supra (§. 94) nostcr «dcos adjccisse scntcn-
tiae Jovis, ut dciuccps mortales, quos vitae inslgnis
clatio ct muKimum culmcn mcriturnm ingcniumquc in
appctilum coelitum proposltumquc sidereae cupldi-
tatis cxtulissct, in dcorum numcrum cooptarenturu
(conf. Sil. 5, M. 10, «78. 13, 558). Aristotelcs
(ad Alcxandr. de mundo 2) cxprcssls vcrbls dhina
corpora inquit astra appellari. £t Pythagoras (ia
aur. carm. 70):
Qov eZ^g,
"E66£aL a-d^avaroq S^eog, afiPgozog, ovx 'eti
T&vriTog.
Manllius (astron, 4, 887. 888):
»Ah dubium est hahitare deutn. sub pectore no»
slro ,
In coelummte redire animas coeloQite venire?*
tuque] Pro quaeque. Elocutlo similis illi CSt
apud Terentium (Adclp]t. 3, 2, 8):
»Qncm nequt fldes neque jusjurandum neque
illum misericordia
Hepressit.*
Propius ctiam acccdit lUud Persli (saL 1. 74):
» Qucm irepida ante boves dictatorem induit
u.vorf
Et tua aratra domum lictor iulit.*
niibe rcmotal^ Marius Victor (in Bartli. advcrs.
p. iy07):
r^Atque ideo augustos homini fas carpere fruclus
Noluit esse deiis, ne mentis nube rcmota
Immittant in coelum ocuIos.« —
justi^ Cavc Lanc voccm cum sccjucntc coeli
conjungas^ verbum potlus, quod desidcralnr, in
voce jtisti inest, id quod Grotius jam inteUexit.
Slmlliter Martialls (5, IG, 13 ct 5, 79, 1) ^dixti*
et nsun-extiu pro dixisti et surrexisti usurpavit
pcr syncopcn, qua Tcrentius non scmel (Adclph.
5, 9, 1. Eun. S, 1, IH) utitur. IVeque tc movcat
cum dandi casu verbuni jubere coustrui, pracser-
tim apud istius acvi scriptores (conf. Hygin. fab. Uo.
Barth. advcrs. p. 1639), quum aegrc se torseriut
>ii-i doctl, ut a Ciccrone (Att. 9, 13. p. 723 CraeT.)
hanc constructioncm rcuiovercnt.
23
178 Martiani Capellae lib. II. §. 125.
Foedere jungi.
Scande coeli tenipla virgo
Digna tanto foedere:
Te soccr subire celsa
Poscit astra Jupiter.
12G Deinde Thalia:
Beata virgo tantis
Quae sideruui choreis
Thalamum capis jugalem,
Ac sic favente mundo
Nurus adderis Tonanti:
Ac cujus esse divi
jMM^t] Vcrbornm itaqne ordo]Jn hoc Euterpcs pliia (Orph, hymn. 59, 3. ct 75, 8. Plndar. Ol.
cai'minc slc rcstitucndns essc vldetur: «Virgo! quac 14, 21. PlutareL. dc philos. disput. p. 778. Pau-
potuisti prac^ia sortis pcritc scandcrc cocluin ct sanias 9, 3o, 1). Quin ab Ilomcro ctiam IVcrci-
ferre dogmata sacra castls, quibus seinct nos- duni nna Tlialiac nomine appelJatur, quod rcpc-
ccre, quibusque vldcntcs lumlnc claro cernere va- timt Virgiilus, Ovidius, Macrobius ct Hyglnus.
luere numina fatl ct vultus Gcniorum: quaeque Thaliam Musam conioediac praesidcm dcclarant mo-
mentes Platonls Pythagoracque sldsra cssc dedistl numenta Hcrculanensia (2 tab. 3), scholiastcs Lu-
(docuistl): quacque jussisti caducos mortalesque ciani, epigrammataquc tam Gracca (I, 67, 73 de
nnbc rcmola ccrncre lumina coelij jnre senatum Bosch) quam Latlua (1 , 73. p. 51 Bui^m.)^ Auso-
Tonantls scandc, quam unam dccct jungl foedcre nius (Idyll. 20, 3) Musam non solum comicam,
Rlcrcurlall (hoc est: Mcrcurio nubcre).« sed lasclvam quoquc appellat. Quaproptcr dc pc-
T7i«//a] Metriun in hoc carmlne glossac Mona- cullari ejus artc nostcr nihil hoc loco affcrt, scd
censcs (B. E.) ct Basllccnsls obscrvant cssc Jani- cam tantum Inducit laudibus cxtoUentcm Mcrcurlum
bicum Anacrcontlcum et constare dlmctro catale- et Philologiam. Martialis hanc Musam suam dicit
ctico ct rccipcrc allquando iu principlo Anapacstum. (eplgr. 10, 19, 3), pariter atquc Ovidius (amor.
Est omnlno Anacrcontlcum slvc Jamblcum diiiic- 3, 1, 6) Elegiac nominc cam appcllans.
tpum catalcctum cum anacrusi interdum anapacstica, ntn-us adderis] Ilabct Jianc dictioncm • Statii
Dc pracstanlla hujus Musac Seiicea (dc benef. 1, (Acliill. 1, 655) vcrsu:
3. p. 265 Lips.) scrlbit: »Eccc Thalla apud Hcsi- «Quid defles magno nurus hddita ponto?»
odum Charls cst, apud Homerum Musa,» Apud ad qucm Barthium confer (T. lU. p. 1704).
illum Musa quidem OaZsia (Theog. 77), Charlg ac cujus] ^c pro at, quod In cditls est, snpe-
autcm QaXilJ (908) scribltnrj scd varlat orthogra- dltarunt codiccs Dresdensls, Darmstattcnsis, Gncl-
Martiani Capellac lib. II. $. 126.
Tibi contigit maritam?
Ejus, meante pinna
Qui solus astra mundi
Praetervolans perrexit
Rapidis vigil procellis;
Qui quum supcrna tranat
Freta, Tartarum recurrit;
Qui solus ante currum
El candidos jugales
Almi potens parcntis
Mcmorem ciere virgam:
Qui fata succidcntis
179
ferbytanus ct Cantabriglcnsls, corrcxltqne c suo
eodlcc ctiam Grotlos.
^i solus astra^ IVItimtur haec anctorltatc Ma-
nUii, apiid qucm (1, 30. Scalig. 1, 36) legcrls:
»Th princeps auctornue sacri, Cyllcnle, tanti;
Per te jam coclum intcritts , jam sldera nota.v
Constructlo Lacc: »EJu9, qul solus mcantc plnna
vigll rapldla procellls praetcrvolans astra mundl
pcrrcxlt.a Pinna pro penna e Brltannlco rcposuL
perrexit^ Rcposul perexit. Grot. — At vcro
inaudlta baeccc rox, lectlo contra, quam correctu-
ahni potensl Ita r.on Bongarsli solum codcx,
«cd JUonacenses etlam (B. D. E.) dant pro altipo-
tens, ac dlvlsa vocc lcgcndum esse almi potens
jam Grotlus vlderat. Coustruenda autem hoc modo
verba sunt: »QuI solus, ante currum ct candido9
jugalcs abni parentis, potcns (cst) ^irgam memo-
rcm clerc.» Slmlllter fero O^idlus (fast. 5, 063)
Mcrcuilum alloqultnr:
»Pacis et armorum superis imiscjm deorum
Arhiter, alato qui pede carpis iter.*
memorem virgam] Caduccum, quem idco mc-
rns erat Grotlus, bona est. Construe: »Q«I solus morcm vocat, qula pcr eum mcmorlam faclt (nam
astra mundl practcrvolans vigU rapldls proccllls sermo ad memorlam reduclt), vel memorem pro nie-
perrcxlt.* Pfotlsslmus vcrbl pergere blc usus es? morabilem.YvLC. — Horatlus (od. 1, 13, 12) »me-
(§. 141). Perrexit non tantum cdltl Martlanl llbri morem notam.f Ovldius (ex Ponto (2, 7, 55):
Labent, scd scrlptl ctlam, quaproptcr rcpcehendcndi n/nemorem versum.i
»unt Waltbardus et Goczius, quod tcmcrc Gro-
tium sccuti perexit cdidcruut
freta'] Ejus cnlm oillclum ad luferos parltcr at-
q»ic ad supcros spcctat (conf. quae dlxl In palacogr.
aui fata] Sensns cst: »qui (Mcrcurlns) scparat,
L e. dlsccrnlt, gravari fata, i. c. tempora, succi-
dentis, i. e. amputantls Oslrls rcpcrtls genltalibns
sationlbus. iVam Osiris vlnearnm cultum rcpcrlf.
crlt. IV. §. 740). Horatlo (od. 1, 10 f.) cst »st*- Vulc, — MS. facta. Et cxponunt glossae: inventa
peiis deorum gratus et imis.» Ckiiridos. Ea autem sunt vites. GnoT. — Vix credo
35*
180
Martiani Capellae lib. II. §. 126.
Scparat libens Osiris,
Sationibus gravari
Genitalibus repertis
Quem scit pater deorum;
in hiscc acqulcsccndum essc. Demonslrarc ante omuia
docti intcrpretcs dcbcbant , quid Mercurio cnm Osl-
ride conimunc fuerit. Equidcm quum viderlm Mar-
tianum (§. 9o. 102. 157. 192. 193. 274. 330.
812. 924) rernm Aegj-ptiacarum non ignarum fuissc,
liascc antiquitates Loc loco neutiquam praetcrmit-
tendas esse censeo. Es ils Igltur rcpcto, Anubldem
Aegyptlorum fulssc Mcrcurlum (Pal. crjt. FV §. 7G4)
ct Isldls Osirldisqne comltem (Diodor. 1 , 87).
Delndc Osiridis mcmbrn, quae a Typhoue fucrint
dlspcrsa, Anubldls auxilio ab Islde repcrta fuIssQ
(cont §. 4) soUs exceptls genitnlibus (Diod. 1, 21,
22, 2S. PlutarcLus de Is. p. 3»8). Denique Ae-
gyptiorum Oslrldcm Graecorum ctlani fuissc Bac-
cbum (v. iufra not. ad §. lo8). Qulbus si Grae-
cam addidcris ilctioncm, qua Baccbum pucrum a
Mcrcm-io in coclum fuisse deportatum tradidcrunt
(Paus. 3, 18,7etS, 17, 1. Apollodor. 3, 4, 5)
cujus rci imago In gcmuus saepe obvia Lacc cst:
allquam certe Intcr C09 aniniadvcrtC3 rclatloncm (cf.
Palacogr. crlt. III. §. 218). Jam vcro qnlnquc Lo-
rum vcrsuum verba ita construo: »Qui (Slcrcurlus)
libcns sepai'at fata succidentls Oslris, quem pater
dcorum sclt satlonibns gravarl gcnitalibus rcpcrtis.»
Fata Oslris slve Osiridis modo mcmoravi. Sticei-
deiis diclfur, ut mea fert oplnlo, non a caedere,
ut rcllqul volunt Intcrprctcs, scd a eadere. Cccldlt
cnim slve succuliult Oslris in bcllo contra TypLo-
ncm. Ilace autem fata separare dicitur Mercurlus,
id est, Qt mea fert opinio, cnm ncmlnc conimuni-
carc, rctlccrc, donec genitallLus quoquc tandcm
allquando repcrtls In Integnim restitutus illc satlo-
nibus rursus adjuvante Mcrcurlo pracessc posslt.
Minime cuim mlLi Ignorassc vldctur Slartlanus, cssc
qui uLibcrum patrcm iu mcmbra discerptum et &u-
stis scpultls rursus mruiii et inteffrtnn cmcrslssc*
docercnt (Macrob. somn. Sclp. 1. 12).
sationihtts'^ Sationcs uon vltlum tanium verum
etlam frugnm intelligl possuntj cf. Tiliull. 1, 7, 29:
y>Priimts arafra manu sollerti fecit Oslris
Et teneram ferro sollicitavit hitmuni.t
Adde Diodorum (1, 14 et 18 f.).
(iravarl] l\on ca sententia Iilc acclplcndum csf,
qua dcponcntls locum fcrc obtluct cumqne accusa-
tlvo casu junctum signlficat recusare , detrectare }
sed passlve pro otterari aliqua rc, ut apud Luca-
num (6. 517):
tTtrribilis Sfygio facies pallorc gravatur«j
igltur hoc loco translatc dc muncrc vel provlncla
Mcrcnrlo cum Oslrldc injuncta.
Marliani Capellae lib. II. §. 126. 18i
Cui lacteam papillam
Gaudcns dcdit noverca;
Cujus vigcntc virga
Dirum stupct vcnenum,
Cui virus oninc fanti
Orbem facit gemcllum.
Est doctus illc diviim,
Sed doctior puc^lla:
Nunc nunc Lcantur artes,
Quas sic sacratis ambo ,
Ut dent mcare coelo,
Rescrcnt caducis astra,
Ac lucidam usquc ad acthram
cui lacleam] Sic snpra: »Dchinc niiptiJs Juno pove alium alium ailpctcrc, ut qui dimicare infer
non solita refragari, tum ctiain Cyllcnlum diligcbat, sc vidcrentur, virgulaui intcr utrumtjue suLjecil^
quod ejus uheribus poculum immortalitatls Lauscrat,» itaquc disccsscruutu: uostcr tanicn locus satls cx-
Vide Ilvglnum. Guot. plieatur, uLi rccogitamus vcucuo scrjicntcs facilc
venomm] Jurgia ct contcntloncs. VixcA\. — slguiUcarl. Notissimum praeferea cst, a Mcrcurio
Laudarc vir doctus potcrat Isidori hacc (e(ym. 8, XQV^OQoartidL Circen a vcneficiis proliILItam esse
11, 47. m. p. 384 Arev.) verLa: ..Mcreurlus (Ilom. Odyss. jt. 877. Ovid. met. 14, 291). Addc
vlrgam tenet, qua serpentcs divldit, id cst, ve- quac Bartliius (In adr. p. 123o) obscrvat.
nena.« Qui tamen, quuni Servli scrlnla expilassc orhem facit gemellum^ Q"<> loquente omuis
sacpenumoro dcprcLendatur, depravato exemplo contentlo dividitnr. IVam per gennnos orLes indicat
parlter atque nosfcr usus cssc vidctur. Apud Ser- duos scrpcnlcs, qui sunt in caduceo. Vixc. —
viuui cnlm (ad Acn. 4 , 242) ad vcrLum leguntur Pro fanti in GuelferLytanis teste Corlio legltur fati,
quac Isldorus cxscripslt, practer voccm Vfnenum, quod Idem in Rcielicnauensl qHidcm scrlptum, scd
pro qua icgltur: nbellantes dlvidltiij quod miror corrcctom est fanti, ct praeslat omniuo %ulgats.
ab Arcvallo ad Illum Isldori locum non essc an- Mcrcurio cnlm adscrlLItur, cnjus fandi vii'tuti ui-
notatum. Confirmatur ctlam lectlo «hellanles« iis, hll posslt obslsterc. Dc dialectica hic scrmouem essc
quae Ilyglnus (astr. 2, 7, p, 572 Muncl;. slvc palam fiet Inferlorcm legcntl locum (§. 550).
p. 439 Stav.) de caduceo scrlLIt: »qucm manu tc- nunc\ Altcrum nunc , quod sequltur in cditis,
ncns Mcrcurlus, quum proficlsceretur in Arcadlam, aLessc a mauuscrlpto Guelferbylano Corlius tcsla-
et vldisset duos dracoucs intcr 6C conjuncto cor- tur (ad Sallust. p. 140 not.).
182 Martiani Capcllae lib. 11, §, 126.
Pia subvolare vota.
Per vos vigil decensque
Nus menlis ima complct:
Per vos probata lingua
Fert gloria per aevura :
Vos disciplinas omnes
Et nos sacrate Musas.
127 Dnm baec Jgitur Musae, nunc solicanae, nunc concinentes, intexserunt,
vicissimque mela dulcia geminantur, ecce quaedani matronac sobrio decore
laudabiles, nec conquisitis figmenlis circa facieni vultuosae, verum simplici
quadam comitate praenitentes, in penates virginis thalaraumque convcniunt.
Quarum una intenta circumspectione cautissiraa, et omnia rerum vigili distin-
128 ctioue discriminaus, dicebatur Prudentia vocitari. IIujus germana sua cunctis
nus\ JVbu^, qnod Latinis litcrls ctiain Martianl gravi, scvero: attamcn lioc sanc loco totus vcrbo-
popularis (Tcitull. adv. Valent. 7 et 9) sciipsltj nim contcxtus docet 50&r»o ct simpllct Ulud opponl,
Graccis Servlus (ad Aen. 6, 749), quciu vlde. ct affeclaliim potlus signlficarc. Hinc Bartliius (in
Appulcjus (dc dogmat. Platon. p. 220 Oud.) i.prlma advers.p. 194): »Capcllae« Inquit nallaratlonc vul-
bona esse» scrlbit »deuin summum, mentcmque tnosus est, qui Tultum fuco tinxlt.u Recte quldcm:
lUam, quam vovv Plato vocet.t Iniima pro ima scd malc In glossarlo Latlno - barbaro (In Ludcw.
Labct codex Dresdcnsis. reliqu. MS. III, p. 117) Idem Bartlilus ad eundcm
gloria] Grotlus et Monacenscs codices plurlnu Martianl locum adnotat: «Vultuosus pulcrum cum
(B. C. D. E. G.) (jlortas Labcnt; scd vulgarcm gravltate dccorum denotat», quod omuino falsum
■."ctlnul lectloncm, sextum casum iutclllgcns, ut qula ncgatloncm omlslt. Apud nostrum enlm Icgltnr
mt »cum glorla.» 7iec vultuosae, quo slgnlficari nec affectatae Ciccro
et] Ifa pro Grotiano ac Huglanus et Monacen- (orat. 18) nos docet.
ec9 (B. D. E.); qpod rccepl, ne idcnlldcm ab ca- omniaj Ita pro Grotlano omnitnn rcposiil ancfo-
dem vocc versus Inclperent. rltatc non solum prlorum editioium, sed ctiam codi-
solicanae] Vox a solus ct cano ficta, iuvlta Ucct cum Darmstattensls, Dresdeusls, Ilugiaui ct Can-
Mlnerva. Ncquc cam intelligcrem, nisl opposltum tabrlglcnsls.
eeset concitienies. Pi-udentia] In numls quldcm lemma •Priulcn-
vultuosae] Malc profccto bano Toccm c.xplicant ti» Augustorumo Icgltur (Rascbc lcxlc. num. TV. l.
Loc quldcm loco virl docti (ad Appulej. In ind. p, p. 52d); scd dcae nomlne illa ncqiic lu laplduto
72i>) contcndcntes vuUuosum idem essc quod triste. titulls nequc apud scrlptores mllii unquam occmrit.
Haud qoldcm nego id alias usurpari pro serio, Qua de re acerbe Juvenalis (14, 51S):
MarUani Capellae .lib. II. $. 128. i83
attribucns, nullumque eo, quo non merebatur, afficieus Justitiae fercbalur
sortita vocabulum. Vcrum tertia contcmtis muueribus atque abstinentia prae- 129
dicanda, ex morum tcmperantia nomcn acceperat. Quae supcrerat, fortissima 150
ac tolerandis omnibus adversis sempcr infracta, subcuudis ctiam laboribus
»NuUum nutnen luibes si sit Prudentia; nos te
Nos facimus Foftunn deam. « —
In quibus pracivlt ci 3Ienaniler (ap. Stobaeum in
cd. 1, 7, i. p. 194 Ilccr.) caucns:
oTvxiJ xvPsQva Jtdvra, ravrrjv xal (pgivag
^el xal itQovoiav rr,i ■&£dv y,a?.Etv {i6v7;v. «
Acccdlt quod Prudcutiac partcs Mincrva scmpcr
sustlnct. Scd ncquc id Martianus ogil, ut uovas
dcas liugcrct^ vcrum pcr prosopopoeiani tantumqua-
tuor illas mati-ouas iuduxit, quibus principales vir-
tutcs signiGcarct, quas philosophi statucraut nun-
quam ncgligcndas (Plato in Phacd. p. 69 ; dc R. P.
4. p. 427 et 435 Steph. Appulcjus de dogm. Plat.
p. 220 Oud. Aristotcl. rhctor. 1, 5 et 9. Diog.
Lacrf. 3, 80 p. 214. 7, 92. p. 421 3Ieib. Pohis
in Gal. opusc. p. 702. Macrob. in somn. Seip. 1, 8^
conf. et Cebctis tab. p. 207. cd. 1646 ; Ammiauns
2S, p. 313 Lind.^ cf. pracsertim Observ. Hallcns.
T. 9. Obs. 6. p. 161 scqu.). Virtutcs illac , quas
cardinalcs ai)pcllant, Ciccroni (de finib. 1, 16. 5,
15 et 23^ de orat. 2, 84 5 iuTent. 2, 53. 54) sunt
prudcntia, justitia, tempcrantia, et fortitudo, ut
cx disputationc etiam de del virtntibns (S, D. 3,
IS. Tusc. quaest. 5, 8 et 17) colllgi potest. Quin-
ctUianus (12, 2, 17. p. 524 Spald.) eas boc re-
ccnset ordine: iijnstitia, fortitudo, abstinentia, tem-
perantia«5 Scncca (cp. 90 f. p. 581 Lips.): iijusti«
tia, prudcntla, tcmperantia, fortltudo.u Arlstldcs
Tcro Quinctillanus (dc musica Int. Meibom. sci*.
mus. p. 155) eas c mcnte, ut videtar, Pytbagorae
cum numeris comparans, prudcntiac unitatcm ad-
scrlbit, fortitudioi binarium, tempcrantiac terua-
ilnm, ct jusdtlac quatcrnarnim. Qua cum dislrlbu-
tlonc allos tamcn non couseutlrc ollm (In palacogv.
crlt. III. §. 752) jam obscrvavi (conf. et uosti-um
§.;732). Sed Arlstldes ilie (I. c. p. 139. 140) mu-
siccs ctlam syslemata cum quatuor virtutlbus con-
ferre non dubltavit. Cclerum prudentlam Appulojus
(dc dogm. Platon. p. 228 Oud.), nostro prorsus
simills illam virfutcm dixlt «quae ratlone sit nixa,
spectatrlccm el dijudicatricem omnium rcrum.«
511« cunctis attribuens^ Ulpianum nostcr habuit
auctorem, qui (in I. 10 pr. de jusllt. et jnrc) nJu-
stltia», Inqult, »cst coustaus et perpclua voluntas
jus suum ctiif/ue tribuendi.x Similltcr Clcero (de
invent. 2, 53 j IV. D. 3, 15) et Gellius (14, 4,
p. 124 Cour.). Confcr ct nostrum infra (§. 732).
Justitiae^ Ab antiqulssimis temporlbus hacc ia
dcorum numcrum rclata cst (Orph. hymn. 61. Plnd.
01. 13, 7. 7, 32. Pytb. 8, 1. Dlodor. 1, 96 f.
Anthol. Gr. de Bosch. 1, 75, 3. 2, 40, 14. 3, G„
8. 4, 23, 10 et 11. 7, 86. Ovid. fast. 1, 249.
Virg. georg. 2, 474. Sil. 2, 486, Claudian. in
Ruf. 1, 56. 556); undc et Jovi assideus licta CAr-
rlan. cxp. Alcx. 4, 9, 9; p. 281 Raph.) cjusque
cfligies tam a scrlptoriljus dcscripta (Damasc. ap.
Pbot. 242 p. 1055), quam ab ailificlbus in numis
exscnlpta cst (Rascbe lcx. nuhi. 2, 2. p. 1241 sequ.
7, 2. p. 287).
infracta^ Quac frangl non potcst. Mluimc igi-
tur Gorallus (ad Albinovan. cleg. 1, 554 not. p. 77)
contendcrc dcbebat, infraclum ncccssarlo slgnifi-
care fractum, siquidcm ambiguus hujus Tocabuli sen-
sus cst. i}Iox quod post verbiuu subcundijs legltur
181 , Martiani Capellae lib. II. §. 150.
roborc quoque corporis praeparata, Yiriuin vocabulum possidebat. Hae iu
amplexum ejus osculumque deferuntur, atque cam quum intra cubiculum
conspicerent, per omnia trepidantem et velut lucifugam baesitationibus tor-
pentem, pectus ejus faciemque tractautes in conspectum omnium et publicam
151 ^-Xinire faciem compulcrunt. Post has ingrcssa quaedam gravis crinitaque
lemina, et ex co, quod per ipsam Jupiter ascensum cunctis in supera tribuerit,
admodum gloriosa. Quam quum virgo conspiceret, ad eam omni studio
affectuquc cucurrit: quippe quadam liducia compertorum ipsa cidem scan-
dendum coeluni facrat augurata, et nunc ad eam in nuptias corrogaudam ab
152 ipso transraissa Majugena. \ Praeterea ti-es pucllae vultu decoreque parili ac
cliam, plcDnasmi speciem refert; neque tamcn onnt- femina] PliilosopLiam hanc essc patebif, sl cnm
tcrc ausus sum, licct codices esse, a quikus cxsu- aliis apuJ nostnim locls (§.96. o76) hiinc contnleris.
let, BouJani (var. lcct. p. o7) doccat. ascenstim^ Ab Aegyptiis jam rcccpta senten-
f iriumj firtiiti vel Fortitxtdiui , quara illo tia crat, ficri posse, ut mortalcs etiam liomlnea
nominc noster significat, dI«nos ti-ibutos csse ho- in coclnm ascenderent (Dlodor. SIc. 1, 15). Idem
norcs, tam scripfores tcstantnr (Varro L. L. 4, 46. et Graccl doccbant (Pausan. i, 54, 2. 8, 2, 2)
Plaut. Aniphitr. prol. 42. LIv. 27, 2o. 29, 11 f. et Intcr Romanos pracscrtlm Cicero (>'. D. 2, 24.
Cic. IV. D. 2, 25. 51. 5, 56. dc Icg. 2, 11. Ya- 5, 19; dc legib. 2, 8), qucm plurlbus locls sc-
lerius x^JaxImus 1, 1. Sil. S, 126. lo , 22. 40. cutus cst noster (§. 94 scqu. ct 14o).
C9. Claudian. In Ruf. l,o2. Victor. urb. region. 1. Ju- cucurrit^ Mclius boc, quam cunctdv-it la cditls,
Tenal. 1, H». Arnob. 4. p. 127. Lactant. 1, 20. rccej)! c Basilcensl ct Ilugiano codlcc.
Augustln. 4, 20. 22. 24. 5, 12. 7, 5. Anthol. autjvrala] Pliilologl enun philosophlae ope Im-
Gr. Je Bosch 5, 14, 6 et 7), quam lapiduui tl- mortaritatcm anlmac slbi visl sunt Invenlre.
tuli (Grut. luscr. 100, 4. 5. 102, 4. 106, 6. 456, ac] Optime duae membranae a€(jua venustatc.
3), in quibus ct Virium nomcn, ncque solum »V1 BinTn. (ad Stat. Theb. 2, 286; T. 2. p. 459). —
dlvinacu legitur inscriptum (Grut. 94, 5), sed etiam Delet Vossianus codcx illud «c, atque hinc arbi-
• Vlribns sacrum» (89, 9. 1011, 1). tror conGrmarl scripturam, quam cx membranls
hae] E codlce Ilugiano banc vocem Inserul, proJuxit Barthlus, quamque omnino veram puto,
qnae ncxus causa vlx abessc potcrat. Cantabrigl- nlsl quis mallct nvultu decoro, aenua venustalei ,
cnsls pro ea habet ilaque. nt IlIuJ paiili ex glossa irrcpscrit, qua qnis in
compulemnt] E coJicibus Brltannlco , Canta- marginc ae^ua pcr parili cxposucrit, dc qua sig-
Lriglensi, Hugiano, Darmstattcnsl et Bongarslano niCcalionc dixl aJ ScJulium 1. 1 7. Ar.mz. (iu misc.
Loc reposul. IVamquc »vcnlrc compuhre» auribu!) p. 209). — Cautior ego Icctioncm scrvavi vulga-
niinus cst acceptum. tani. Aequa glosscma est aocIs parili.
Marliani Capellae lib. II. §. 152. 18o
vcnustate luculcntac, serlis religatae invicem manus rosarumque spiculis rcdi-
mitae, ad virginem convencre. Quarum una deosculata Philologiae frontera,
illic ubi pubem ciiiorum discriminat glabella medietas, alia os ejus, tertia
pcctus apprchendit; vidclicet prima, ut
— laetos ocuhs a£Barct honores;
sccunda gratiam linguac inspirabat; animo tcrtia comitatcm. Quippe illae Cha-
rites diccbantur, et quidquid apprchendcrant vcnustabant. Quac quidcm viu-
gincm postquam lumine rcplevcrc, Musis adraixtae etiam gcsticulationcs consonas
mrtnuf] Graeca liacc constructlo cst: »scrtl8 re-
llgatae ninnusu, pro »inaniLus rcllgatls.« Ccterum
Gratlas Intcr sc auiplccti non poetac tantum do-
ccnt, scd in gcmrals ctlam scmper dvCvyiat, Xcc-
QtXEQ, ut eum Euriplde (In Ilipp. H47) scrlbam,
comparcnt: cujus rci causas varlas afferunt vctercs
(Sencc. dc bcnef. 1, 5. p. 2G5 LIps.).
rosarnmaue spiculisl^ In cditls crat speculls.
— Florlbus. ViLC. — Forte rosarumauc stephanis.
STi<pa\'og Graccls corona, sertum. An ad specu-
Us lilc quldquam fcccrlt 67tEY,X6bi , qnod notat
implico, vlderlt alliis. Saeplus certc Graeca voca-
Lula Latluorum ad usum formare et oratloni suae
inscrcre noster adamat. SIc supra crnenta. Vo>ck.
(spccim. crlt. p. 81). — Scd utroquc in loco iste
falsus cst Intcrprcs (conf. §. 120). IVeque Vulca-
nius satlsfaclt. Equldcm, quum litcrac I ct £ sacpe
Tcra ncglccta pronuntlalionc confundantur, rcposul
spiculis. SIc enlm In prlmo cplgrammate a Sal-
maslo ad Illstoriac Augustae scrlptorcs cxliibito
legitur:
tVenerunt alinuando rosac: proh veris amoem
Imjeniximl una dies ostendtt splciila flortim.*
(v. Bandisli amor. p. 4-i6. cd. 1G58).
dcosculatal^ Mos oculos dcosculandi facilc in-
nolcsclt, Ycl cx unlco GatuIIi loco:
'Jiicitndum os oculosque lasiubor.*
CapcIIa vero locnm allqucm slngnlarem clrca ocalos
dcsignat, ubl ncmpc pclllcula ab ipsa frontc in
oculorum Interstltlo supra nasi suprcmam partcm
unpcndcL Gnox.
eiliormn\ In rdltls omulbus ita legitnr: ct licct
in codlce ad marglncui lilm Norimbcrgcnsls laudato
cxstare dlcatur superciliornm , vldctiir tamcn Lacc
corrcctlo esse insulsi Lomlnls , ciii Illa vox Ignota
csset. Ccrtc Isldorus (etyni. 11, 1, 42. p. 7 ArcT,):
»cilia sunt tcgraina, qulbus cooperluntur ocull, ct
dicta cilia , quod celcnt oculos — supercilia dicta,
qula supcrposita sunt cIIIIs.o
<//ai)e//a] Non (jlabeUae , ut c MS. Grotlus jam
notavcrat, ct confirmant Darmstattciisls codcx vlrl»
que doctl ad Appulcjum (I. p. 131 Oud.).
laetos] E Virglllo (Aen. 1, 591). Adde Homcri
(Od. 6, 18):
Xagircov ajto y.alXoc, £xov6ai.
lingtiae] DcIe^I ejns, quod pcrpcram in cdltis
intrusum lcgltur et exsulat a codlcibus Monaccnsi-
bus (B. D. E), Darmstattcnsl et Dresdensi.
/j«»u'rte] Lege numine. Vo.mck. (sp. crit. p. 82)
— At vero nolo ! namque in nullo lcgltur codlcc.
Profccto non Gratlarum crat numine Implcrc vlr-
glncm in coelum asccnsuram, sed Apotlieoseos,
quae sequltur. Quldni Gratiac, qiias Inculentas
nostcr modo dixerat, lumcn ci iinpcrtue potcrant?
24
486 Martiani Capeliae lib. II. §. 135.
133 atque hymeneia dedere tripudia. Sed ecce magno tympani crepitu crotalorumque
tinnitu universa dissultant, eousque ut Musarum cantus aliquanto bombis tjmpani
obtusior redderetur; et cum sonitu introfertur lectica interstincta sideribus, cui ritu
mystico crepitus praecinebant, qua mos fuerat nubentes Deas in coelestis thalami
134 pervenire consortia. Ante hanc quaedam augustioris vultus femina, ac sacro lumiue
aethereoque resplendens venerabili antistitio praeminebat; quam quum omnes,
qui afTuere, conspicerent, reveriti sunt inclytam majcstatem, ut deorum omnium
mundique custodem. Huic Athanasiae nomen fuit. Et heus, inquit, virgo,
praecepit dcorum pater hac regali lectica in cocli palatia subveharis: quam
quidem nulli fas attrectare terrigenae, sed nec tibi quidem ante pocuhmi uo-
135 strum hcet. Et cum dicto leniter dextra cordis ejus pulsum pectusque per-
tractat, ac nescio qua intima plenitudine distentum magno cum turgore re-
spiciens: nisi, iuquit, haec, quibus plenum pectus geris, coactissima egestione
IVonnomlnc tantum, vcrum verLo ctiam slmlli modo et Jieus] Glossa in codlcc Basllccnsl ad Laec:
infra (§. 90i) ulltur scrlLcns: »IIymcnacus alacri «JoLanncs Scotus: heiis ubi es? rcsolvcLat.» Quod
tandcm vigore luminalus» cct. quamvls non neccsse slt, tamen Lanc glossac par-
hymetieia] Male In antcriorlLus cdltum cst liyme- tem inserul, quo magls pateat quanto in prctlo
nacrt. Gracce enlm viiev^Ca scriLItur (conf. §. 725)- nouo jam seculo Martlanus fucrlt, doctlssimosquc
triyudia] Iloratius (od. 1, 4, 6) dc lisdcm: vlros oecnparit.
tjunciaeijue Nymphis Graliae decenlea lectica] PLlIoIoglam lcctica In coclum subveLI
Alterno ierram quatiunt pede« cet. ideo fortassc finxit, quod praccipuus earum usu»
aniistHio] Scrloris aevl vox cst (v. Cangium), In cvcLcndls mortuls crat (Gcll. 10, 5. p. 6 Conr.),
quani nosler ctiam Infra (§. 893) usurpat. qna dc rc doctc disscrlt Lipsiufl (clcct. 1, 19).
reveriii] Supplcvl sunt , quod testc Arntzcnio unie poculum noslrum] Sic transposita vcrLa
(mlsc. p. 209) in Vosslano codicc Icgitur. sunt lu codice Drcsdcnsl ct Darmstattcnsl. Vulgo
tnundiquc cnsiodem] Tangit Lic pLUosopLorum nostitim poculum. Elllpsin vldcLIs slmilcm Illis ipost
doclrinam, mundura cssc scmpitcrnum, quippc cul vitam» (§. 162) ct »post memLra corporcau (§. ^.'J).
AtLar.a.sia custos slt. Coufcr Platoncm (In Tlm. cum dicio] Ipso , quo Lacc dlxcrat, tempore,
p. 37 scqu.). statlm, Illico. Ita nostcr sacpe (§. 580. 705. 889)
^thanasiue] Pcrsonam Immortalitatls ab alio paritcr atquc cjus popularls (Appid. mct. 2, p. 95.
quoquam, praetcr nostrum, Inductam fuissc cqiil- 149 j 3. p. 197 Oud.).
dem non memlul. Marlianus infra (§. 140) AlLa- coaciissima] E RelcLcnaucnsi, Darmstattcnsl ,
nasiam finxlt ApotLcoscos csse filiam. Basilccnsi ct Iltigiano practull Lanc Jectloncm pro
Martiani Capellae lib. II. §. ISo. 187
vomuerls forasqiie diffuderis, immortalitatis sedem nullateniis obtinebis. Al
illa omni nisu magnaque vi quidquid intra pectus semper senserat evomebat.
Tunc vero illa nausea ac vomitio laborata in omnigenum copias convertitur
litcrarum. Cerucre erat, qui libri quantaque volumina, quot linguarum opera
ex ore virginis defluebant. Alia ex papyro quae cedro perlita fuerat videbanturj
alii carbasinis volumiuibus complicati librij cx ovillis multi quoque tcrgoribus,
(fMptissima in cditis. Vulcanius Illam jam proba-
vcrat, ct testiLus Cortio et Arntzcnio (misc. p. 209)
ita etiam in Guelfcrbjiano ct Vossiano Jcgltup.
Egnsmodi autcm supcrlatirorum cxcinpla permulta
Barthius (in advcrs. p. 16-48) dabit. Mclius ctiam
ab Initio Drcsdcnsis codex nnisi inquit ]iaec« quam
Grotius »nisi baec inquit" babct
vomueris] Vel Cbrysippi et Camcadis bellcbo-
ruiD (§. 527) in mcotc babuit nostcr, -«cl Ccbc-
tJs tabulani, ubl (pag. iOl) tum dcmum sanari
crrantes doccmur »quum repudiata falsi nominis
cruditlonc verara ingrcssi viam, pnrgatricem vlm
biberint, ct mala omnia, qulbus urgeantur, ejecerint."
semper senserat] Ita Monacenses (B. D. E),
Rcicbcnauensls, Darmstattensls, Britaunieus, et teste
Cortlo Guclfcrbytanus , quod utiquc pracfcro in-
audlto IIII Grotiano npcrscnserat. «
papyro\ De ca praetcr rel diplomaticac scripto»
res operae pretlum erit conferre Scbeybium (de
tab. Peutlng. p. 60), Munckcrum (ad Fulgent.
mytb. p. 10)5 Oudendorplum (ad Appulcj. I. p. 6),
^'ovum opus diplomatlcum , allos^ et dc libris lin-
tcis inprimis Livium (i, 13 et 20) et e reccntiorl-
bus Camdenium (in praelcctionibus acadcm. p. 654),
Sardumque Ferrarlum(dc moribus ac rltlbus gentlum
in Clausing. jur. publ. Boiu. T. II. p. 660).
cedro] Omnlno sciibcudum cx codice Vosslano
nquae cetlfia perlita fucrant.» Cedria glossac In-
terprctantiu- resina cedri; atquc liacc scriptura jam
placnlt Muuckcro ad Hyglul fab. 158 ct iu cplst.
136
ad Ileinsium tom. V. syll. Burm. p. 578. Alla
ad bunc locum habct Bartbius advcrs. 55, 19.
Arwtze?». p. 209. — Oplio igitur intcr duas data
est lectioncs, quum duo Ilbri (modo dlversl slnt
Vossianus ct Lcldensis a Munckcro laudati) babcant
cedria , rcliqui omncs cum editis cedro. Plurimo-
rum equidcm scripturam veram agnosco, agnovis-
sentque, oplnor, virl illl doctl, sl memorcs fuisscnt
UIIus Iloratiani (ad Pison. 552): »Iiuenda cedrc
Constat autcni non nisi exlmils scriptis cednun
adlilliitam fuisse: blnc Persii (1, 42) ucedro digna
loqui»^ lilnc tristitiae Bignum erat, quod Ovldli ele-
giarum liber »ncc ccdro notatusu (1, 1, 7) inee
cedro fla^^TiS" (5^ 1, 15) erat.
juerat] Sic Basilccnsis, Darmstattcnsis et Bei-
cbcnaucnsis. In editis fuerant; male, quia ad pa-
pjTum rcfercndum.
carbasinis] Llntea lutcllige volumiua. Antlqiils-
sima enim baec fuisse tot ex AcgAptiorum sepul-
crls eruta doecut monumenta. Quarc cave cum re-
ccutlorlbus quLbusdaiu confundas linum cum materia
iiiulto reccnllorl artliiclo e carbaso trito pracparata,
qua nuiic utlmur. Cujus tamcii usus antlqulor esse
vidctur, quam vulgo crcditur, quum Irene Ducena,
Alexil Comneni conjux, bombyclnae slve cottu-
neae cbartae cx detritis panuis coufectae memlncrit
in Typico suo antograpbo, ut crcditnr, quod as-
scrvatur in bibliotlicca rcgia Parisiensl (Montf. pa-
lacogr. Gr. p. 18). De Indoriim cbartis paritcc ac
vcstibue iintcis con£ Curtium (8, 9, 15).
24*
188 Martiani Capellae lib. II. §. 137.
157 rari vero in philyrae cortice subnotati. Erantque quiclam sacra nigredine
colorati, quorum literae animantium credebantur effigies, quasque librorum
notas Athanasia couspiciens quibusdam eminentibus saxis jussit ascribi, atquc
intra specum per Aegyptiorum adyta collocari, eademque saxa stelas appellans
158 deorum stemmata praecepit continere. Sed dum talia virgo undanter evomeret,
compllcnti^ Vulgarem Lanc lectioncm practull
altcii impliciti in VossJaiio codice (ArHtzcn. mlsc.
p. 209)^ siye implieati, qnod idcm est, in Hugiano,
Reiclicnauensi, Basilcensl, Darmstaltensi, Britan-
nlco, Cantabriglensl , plurlmisquc Monaccnsibus.
rfon cnim sermo Lic dc lILrorum tcgumcnto cst,
sed dc plicatis llbrls, qui voluminibus opponuntnr.
mulli^ Malc Guclferbytanus mullis , ut ad ter-
goribtis rcfcratur. Multos llbros Llc oppositos esse
raris facUe persplcltur.
rar{\ Ad artlficlum forte rcfercndum 5 noii cnim
ad nOTitatcm. BAnTu. (advcrs, p. 1G23). — Recle
Martlanus raros dixit libros e pLilyra coiifectos,
qula Injuria tcmporis facUe consumuntur, quum
testc Piinio (16, 14, 2») pLilyrAe fuerlnt ienuis'
simae, id quod palaeograpLIac studiosl Laud semel
obscrvabunt. Absurda ajmd Grotium cral ratio scri-
bcndi phyllira.
animantiunt\ Britannlcus et Cantabriglcnsis ani-
manlum, quod quam^is ad Idcm rcdcat, Clccro
tamcn (dc oi-at. 5, 45) animantium scripslt. IVostrum
LIcroglvpLIcas llteras innulssc facile pcrspicltur; In
prlmls autcm el in mcnte fulssc Tacitl Laec (ann.
11, 14) TerLa vidcntur: BPrlml pcr figuras animalium
j4e<j\jptii sensus mcntls cHlngebant: et antlquisslina
monumenta memorlae Lunianae iniprcssa saxis cer-
nuntur.x De quibus Illcrls Appiilcjus (niet. ll-
p. 801 Oud.): «Sacerdos de operlis adytl profcrt
^uosdam llbros, litei-Is ignorabillbus pracnotatos,
partim figuris cujusccmodl animalium conccptl ser-
monls oompcndlosa vcrba suggcrentcs, partim no-
dosls et In modum rotae tortuosls caprcolatim-
que condcnsls aplclbus a curlosltate profanorom
lectlone munita.» Itcm Animianus Marccllinus (17
p. 99 j 22. p. 230 Lindenbr.) Acgyptios ait in
syiingibus «Tolucrum ferarnmquc gcnera miilta scul-
psissc ct animalitim spccles iiinumcras mtJtas, quas
JiicroglypLIcas lltei"as appellassc, Latlnls IguoraLI-
lcs. (I Quibus sl addlderls Macrobiiim (Sat. 1, 21)
et c Graccls Plilloncm Judaeuui (de vlt. Mos. p.
606 oper.) et Max.imum Tyrlum (I. p. 251 Rclsk.),
Tldcbis prlmuDi fontcm cx quo Lauserint fulssc Dio-
dorum (5, 4), qul prae omuibus est consulcndus.
adifta^ Boiigarsius: abdila, malc! Lcgc Arno-
blum (1. p. 2o) rcceuseiitcm iiAcgyptioriim cx adi/tis
rcmotas discipllnas»^ ct Appulejuiii, qui (mct.im.
11. p. 801 Oudcndorp.) «operta adijti iu Aegjpto»
memorat.
deorum stemmata^ Lcgerat noster apud Ilcro-
dotum (2, 4) iiduodcclm deoi-um nomina ab Ac'
fjijptiis prlmum Instltula ct figuras lapidibus insciil-
ptas cssc." Contra Isis apud Hcruiclcm (lu Stob.
cclog. 1, S2, 40 5 p. 977) Horo, dc dei dcfluxu
qiiaercnti, rcspondct: nLunc ortum nollm enarrarc,
quaudoquidcin fas non cst, Horc magnlflcc, sc-
inluis tul inltium rcferre, ne deorum (jeneratioties
piistea homitiibus innotescant.n Ad Loc rcsponsum
nostcr resplclcns Tcrbo ctiam defluerc Infra (§. 752)
utltiir.
praecepit^ Vulgarl scnsu pro jussit Loc Tcr-
bum acclpi Lic non posse cx addlto continere patct.
lutcllige: docuit, quo scnsu ct Clccro (Tusc. 5,
Martiani Capellae lib. II. §. 158. 189
puellao quam plures, quarum Artes aliae, aliae dictac sunt Disciplinac, sub-
indc, qiiae virgo ex orc elFudcrat, colligc])ant, in suum unaquacquc illaruni
ucccssarium usum facultalcm([uc corripicns. Ipsae cliani Musac, pracscrtim
Urania Calliopcquc, innumera grcmio congcsserc volumina. In aliis quippo
distinctae ad tonum ac dcductae paginae, in aliis circuli lincacquc, licmis-
phaeriaque cum trigonis et quadratis, multiangulaeque Ibrmac prollicorcmaLum
vcl elementorum diversitate formatae. Doliinc pictura animalium mcmbra
multigcnum in unam spcciem complicabat. Erant etiani libri, qui sonorum
incla signaque numcrorum et cantandi quacdam opera pracfcrcbant. Postquam 150
igitur illam bibliotbecalcm copiam nixa imitatus virgo diffudit, cxhausto pallore
14) »rcs Iiumanas praeceplas Iiabcrcu et (orat, par- nlam Lacc spcctai"c vidcutur, qucmailDiodum illae
tit. 19) «praecipiendi gciius« dixit. »ad tonum distiuctac ct dcductac pagiuac« ad poii-
puellae^ Ita Galaton Ilomerum pinxcrat vomcn- sia Calliopcnquc.
tcm, reliquos autcm poetas ea, quae illc cvomuis- protheoremalHm] Unus Slarflanus quod sciam
sct, liauricntes (Ael. var. 13, 22). Cctcrum teste Graccam Iianc voccm lalinitatc donavit. Usus au-
Arntzenio (misc. p. 209 f.) in Vossiano codicc non tem ca cst ita, ut indlcarct, figuias illas quidcni
ut Grotius edidit, aliae — uUerae, sed bis aliae gcomctrlcas cssc, scd astronomos eas praecognitas
lcgitur, sicut rcscripsi. liabcrc in suuui usum dcbcre.
deductae] Tcnucs, ut crassis sint oppositac, imilatus] Pontauus noster imilus lcgit, acutc
id quod apprimc convcnlt papyro illl Aogyptiacac. mcbcrculc et clegantcr. Scd MS. nostcr uninalur
Macrobius (Saturn. 6, 4) ad illud Virgllii (ecl. 6, U): vel similc quid pracfert, ex quo cgo undanlcr Ic-
nFascere oportet oves, deduclum dicere caiinen* gendum cssc colllgcrem. Sic supra: uscJ duin talia
obscrvat: rideductum pro tenui ct subtlll clcgantcr virgo uudautcr cvomeret. « Gnox. — Imilus cst ex
positum est: sic autem et Afranius in Virgine: imo. Ilanc Icctionem, quac unice vcra cst (?), rccte
Vcibls pauculls rcspondlt, tristis voce deducia. Grotius cx conjectura Pontaui rcposuit. Gcll. L-
Item apud Cornlficiuin: Deducla mllil tocc garricnti. II, oO: uundasquc — vi Imitus couiinolas.n Goez. —
Scd Iiacc ab illo fluxcrunt, quod Pomponius — Scd vlde quam falsus vir doctus slt, qui in tcxtum
ait:voccm dedueas oporlct, ul mulieris videaniur rcciperct imitus, quod ne Grotius quldcm ausus
rerba. Jubc modo afferatur munus^ cgo voccm crat. Atque undc compcrtum babcbat, uulcc vcram
rcddain <em(em et tinmdam.» Plura dc btijus vocis banc essc Icctloncm? GcIIium laudat: num autem
tam gencraliori quam spcciallori scnsu vide apud cogltur, Martianum codcm vcrbo usum esse, quo
IVonium Marcellum (p. 289 Merc), cui addc 0\i- Gellium? Scd ne Gcllio quidcm illud imitus un-
dlum (trist. 1, 1, 59 ct cx Ponlo 1, U, 13). quam In mentem vcnissc mlbi quidcm fit vcrisluillc-
c»Vc«/i] Ad aslronomlam cjusquc pracsidcm Ura- Duobus quidcm locis Id crlticl ci obtruscrunt, prl-
190 Martiani Capellao lib. II. $. 159.
ronfccta Atlianasiae opem, quae tanti laboris conscia fuerat, postulavit. Tiini
illa: ut rcfcclior coelura sublimisquc conscendas, hoc tibi accipe sorbillandum.
140 Ac tunc matri Apotbeosi, quae cura illa forte convenerat, etiam pridcm
libros, qui cx Pbilologiac ore defluxerant, raanu contingcns ac dinumcrans
consecrabat, aufcrcns quandara globosara aniraatamquc rotunditatera surait
ac virgini porrigit hauriendam. Vcrum ipsa species ovi intcrioris coccino
laum loco a Goczio laudato: vcrum ibl In optlma
Gellii cditionc (p. 232 Conr.) minimc Imltus, scd
intus lcgitur ncc nisJ unus codcx imitus cxliibct. Al-
tero loco (17, 10. T. II. p. 387) olim Iiaec Icgcbantur-
• Atque ille Graccus quidcm fontcs itnitatus Ignls
eructare, ct flucrc amnis fuml, et flammarum fulva ct
tortuosa volumina in plagas marls fcrrc, quasl quos-
('am Igncos angues, luculeulc dlxlt«, nbl luTltis omni-
bus quotquot sunt codicibus critlcl, quuni locum iii*
telligerc fruslra tentasscnt, audacl profccto manu re-
posuerunt imitus ! Illlc autcm vcrbum imitatus adco
nccessarium e.st, ut boc sublato totus locus egrcgia
illa, sl dis placet, emcndatlonc nunc corruptus
compareat^ siquldcm Gellius dlserat poctam pcr
mctapboram transtulissc efiectus fontlum ad ignes ct
fuml amnes. Scd ut ad nostrum redcamus Martia-
num, postquam vlderis quam malc fundatus Goe-
zlus in Gcllio fuerlt, nuue observes vclim, tres
jam essc allatas conjccturas, prlmam a Pontano,
sccundam a Grotio^ tcrtiam a Suslo, qul In Gur-
lltll anlmadvcrslonum partlcula quarta (p. 9) legi
vnlt Danimitus." Qulbus quum dcinceps niultac
aliae ab ils addl possint, qui alla quam scrlpfa
verba fingcrc voluerlnt, unum Illud ccrtum manet,
Hullam carum In tcxtum rcciplendam csse , scd hoe
solum fatendum, locum vcl corrnptum vldcrl, vel
si vcra scrlptura slt, a Hobis non intclllgl.
exhausto^ Ita Martianus, qui maxime bypalla-
gen amat, pro »cxhansta ct pallida.i
designatur, qua Ipsa etiam vocc noster mox «titur:
sed vldc num In rotundo altior forsan sensus lateat,
siquldem clrculus omnlum perfcctlssima cst figura
(Quinctil. 1, 10, 41. p. 232 Spald.) et spbacrlca
certc timi dlvina, tum aeterna signlficabant, quod
conditoris cam quoque figuram csse Plato dlxerat
(Dlogenes Liirt. 5, 72. p. 29 Melb. add. Palaeogr.
crit. III. §. 23S. rV. §. 702). Rotunditate igltur
illa cxbausta aetheream vcnit slne mortls Icglbns
aevum. ?(on enim aelernunuiue , quod Grotlus edl-
dit, scd aelhereumffue in codicibus Monacenslbua
(B. G. D. E. G.), Brilannico, Ilugiano ct Leidcn-
ejbus (Oudend. ad Appulcj. II. p. 141) cxstat.
ovi] Dc ovo, morborum rcmcdlo, alio loco
(Palaiogr. cr. IV. §. 816) verba fccL De mystcrlo
autcut in eo Macroblus (Saturnal. 7, 16) docct:
vln sacris Libcrl Patrls bac veneratlonc ovum co-
litur, ut cx forma tcrctl ac pcne Sjibacrali atquc
uudiqueversum clausa et Includente intra sc AitalH
mundi slmulacrum vocetur.«
coccino^ Pro coccino ex Vossiano ct aHia rcTO-
caudum arbltror crocino, quac vox, minus librarlo
nota, fraudl fult. Glossae rectc Intcrprctantur pcr
croceo. Unguentum crocinum e Pluilo jam produxit
Livlnelus ad Propcrt. III. clcg. 10, 22 , quam in
rcm plura contulit Spanbcmius ad Callimacb. in
ApolIIn. V. 38, atque huc quoquc pertlnent, qiuac
idem notat de varils rcbus croco tlnctls ad v. 83,
qucm quoquc locum adblbult Burmann. ad Petroo.
roluniUtatcm'^ Tota quidcm descrlptione ovwm Satjr. 68. Sacpius autem voccs crocua ei coccus
Martiani Capellae lib. II. §. 140. 19i
circumlita cxtcrius rutilabat ac dchiiic perlucitla iuanitatc albidoque liumorc,
intcriorc tamcn mcclio solidior apparcbat, Quani quum Philologia suscipcrct,
quoniam post tauti laboris aftlictationcs acstusquc mcntis plurimum sitiobat,
rcseratis cjus rotunditatis arcanis , postquam rcm dulcissimam compcrit, totani
incunctantcr cxhausit:
Continuoque novo sohdantur mcmbra vigore:
Et gracilenta pcrit marics, vis tcrrca ccdit,
Acthcrcumquc rcnit sine mortis legibus acvum.
Verum diva quum immortalitatis eam poculum ccrncrct ebibissc, quo e 14 8
tcrris illam in coclum pcrgcrc immortalenique factam vclut acnigmate rc-
dimiculi pcrdoccrct, ex herba quadam rurestri, cui aeiCcoov vocabulum cst,
Icgiintur confwsac. AniyTz. (misc. p. 210). — Cum vls Valerlus Maxlmus (2, C, 10) lianc optnioncm
Vosslana lcctionc concinunt praetcr Bongarsii co- dcrideat vcrbis : » pcrsuasum liabuerunt, animas
dlccm Auglici ctiam et Darmstaltcusis. Scd parum homiuum immorlalcs cssc. Diccrem stultos, nis»
uitercst utrum lcgeris: quarc retinui vulgatam, iJem braccati, quod palliatus Pjtliagoras credit.»
gfacilenta] Vidc superiorem notam (ad §. 57). pergere] Desldcraliir Loc vcrbiim apud GroUuiii;
Basilecnsis quidem «ut grac'ilenta« Labct, sed prae- sed legit Arntzeuius (misc. p. 210) xn Vossiano ct
tull vulgatam. Cortlus in Guelfcrbytano : exLIbcnt etlam Britannicus
tetTeaJ Antc cnlm apotbeosln omnc mortalc ct Basilecnsis. Quod quum In antcrloribus jaiu
aufcrendum erat (Ovld. 13, 930. 14, G03). »Ad cdltlonlbus legatur, ejus omlssloncm tA^pograpboruin
dcosci Macrobius (Saturn. 5, 7) Inquit, »non po- ncgligcntiac adscribimus. In Darmstattcnsi codit»
test anlma nisi Hbcra ab onere corporis pcrvciilrc.i' locus ita legitiir: •eam cocliim pcrgere.»
Hlno purificatlonum remedia, dc qiilbus uostcr aenigmale redimiculi^ Synibolo. Redimlculiim
paulo posl (§. 1-42. 135) aglt, ne terrcna origo Lic non vuJgari scnsu pro co//«;j,$,- sed ut c seqiicn-
(^. 93) iinpcdimcuto csset quomlnus in coelum «d- tlbns verbls )>virgincm coronavlt" pafct, pro coronu
sceoderct. acclplendum cst,
immortalilaiis] Manlfestum cst in apotLeoseos aeiCcoov] Ilcrba cst, qua Glaucns dcus essc
dcscrlptlonc nostrum ducttun fulsse csemplo popula- factus credltur, unde provcibuun: rP.ccoxog ipci-
rls sul Appulcjl (mct. 6 p. 426 Oud.), apud quem ycov ftoav oixet iv -d^cxXddOr^. Ea de rc s!e
Juplter porrccto ambroslae poculo, i)sume«, inqult, IVonnus llb. 3o:
•PsycLc ct unmortrt/i5 e5fo.« Addc Ovld. (met. 14, T?.avy,e rtoXv^TCeQLCOV Itecov 6tqO(pdhyye
C06, 607). A Jove culm rcmedla impctrari posse, icvZivdcoVy
qiiibus Lomlnes immortalcs fierent, communis oplnio Sl ■&intQ, CitQVyixOLO XlJtCOV KeV^ndoVCi da-
fult (Apollod. 1, G, I5 2, 3, II ct 5, C, 8), quam- Xd66r}g
192 Martiaui Capellae lib. II. §. 141.
virgincm coronavit, praccipiens ut omnia, qnac adhuc mortalis advcrsus viai
siipcrnm in pracsidium cooptarat, cxpcllcrct; quippe caducae mortalisquc sub-
stantiac istacc esse minima mcmorabat. Quac quidcm omnia eidcm matcr
Ji2 al)slraxit, postquam cam mundana transccndisse studia rccognovit. Tunc
Pliilologia ex aromate pracparato accrraque propria Athanasiae primitus sup-
plicavit, matriquo ejus gratiam multa litatione pcrsolvit, quod ncc Vcdium
cum uxore conspexcrit, sicut suadebat Etruria, ncc Eumcnidas ct Chaldaca
^el^ov ifiol PotavrjV CtoaQnsa, 6ei$ov iy.el' vcnl Friderlco TilloLrogac debctnr. Exscqultur IiIg
V77V anlmarum apud Iiifcros dcgcntium pocnas: snnt
Hg Jtove (JotQ 6t0liaxe66iv iyev6ao tcai, autcm tripllccs: aiircae, aqucac, igncac, ut notat
/3iov iZxeig Scrvlus ad VI. Acneid. et Arnobius: Quld? Plato
1d[i0QOTOV aevaoco XQOVOV ttvy^Xovfievog Idcm vcstcr, in co volumine, quod de anlmac Im-
oXzco. mortalitate composult, non Achcroutcm, non Sty-
Gbot. — Pllnius (2i>, 13, 102) Latlnc Aizontn gem et Pyrpblegetontcm nomlnat, in quibus ani-
uominat. Paulo post partlculam ut, quam Grotlus mas asscverat volvl, mcrgl, cxurl? Locus autcni,
cmlsit, c Drcsdensl codlce post vocem praecipiens ad qncm respexlt Arnobius, cst clrca finem Phac-
insprui. donls, qui ct fisQL 'ipv^7jg inscrlbltur. Grot. —
SiipeiHm^ Pro superam in cdltls Dresdensla StoIIdus profccto Arnoliius invcctus In PJatonem,
codcx. qul Ipsc (in Pliacd. p. 114 Stcph.) fabulas has cssc,
minima^ In MS. minimanima, ea forma, qua ncciiic unquam vlrum sanae mcntls cas pro verls
macjnanima pusillanimaijHe diclmus. Apte et satls acccpturum esse clarls verbls edlxit, sequc non nlsi
convcnicnter scnsul. Grot. — In solo Grotil codlce similitadiuis causa cas narrassc tcstatur. Quod rc-
»lc legitur; in rcllquls umnibus vcl minima, vel ru|uum cst, crravlt cHani Grotius, Marlianum ita
minimac, sensusque idcm. Ilaud didiic cnim MaP- intcrprctatus , quasl pocnas Philologia cxtinuiissct.
tianl sentcnlia hacc crat, a diva nunc facta Phi« Etcnim dc lustratlonum gcncrlbus tantum scrmo
lologia contcmncnda csse Illa rcmcdla quac adhnc cst, a quibus Ipsis PJiiloIogia, qucmadinoduin omnca
mortalls comparassct (§. ll^i), quippe quae cadueac pcr pliilosopliiam jam purgati, e PJaloiiis (J. c.) scn-
snlistantlac iniuimaeque essent clHcacIac. tentla libcra erat. Dcniquc ne inlrani noinluis Vedii
^thanasiae^ Quasl dcac. SaJIustlus cnim (in ctvmologlam siJcntio practercam, Jacchcl (de dlls
fragm, p. 2.'7 IJip.): ntum venlcntl (Mctcllo) turCf domcsticis Romanorum p. 43) uomcn Gcrmanicum
uuasl dco, siipplifabalnr.* ffeheifott csse asscvcrat!
f^^eftium^ Vedius est Vcjovls, nt Dius '\1dlu3 Etriiria^ IIoc est Etrusca disclplina. Fabiuc.
Jovls fillus ct sub dlo sub Jove. Est autcm Va- (blbl. Lat. 3. p. 221 Ern.) — Scd quaenam quae-
jovls Dlspater, GIoss. Papiac: Vedlus Pluto Tcl rltiir: neinpe dc asccnsione In coclum sermo est,
Oreus, id est malus divus. Qul locus Ilbcrall ju- Inter plura hac de rc Amoblus (2. p. 8G) rcfcrt:
Martiani Capcllae lib. 11. §. 142. 195
miracula formidarit, ncc igne usscrit eam, iiec Ijmplia subluerit, nec animae
»a scSoHs noiiniillls ct plurlninin sILl arrogantibus tatcins (Jc facic in Luna p. 945) de animaTins:
dicltiir, dco cssc sc gnatos, ^ucc fatl obnoxlos •implac poenat ilagltlorum luunt, plae lustratlonis
Icglbus; si vitam rcstricllus cgcrint, aulani sibi cjus causa in aerls piirlsslma parte ilcgiint, delndc nua-
patcre, ac post liumlnls funclioncm, prohlbcnfe se sl cxsilio rcdcuntes gaiidium dcgiisfant.» Macroblua
uullo, tanijuam In sedem rcfcrrl patrlam. Et Magl ctlam (somn. Sclp. 1, 12 f.): »aiiiina«, inoult^ nnuum
spondcnt, comnicndaficlas habere se prcccs, qulbiis rursus c corpore, iibl mcriicrlt confngloiie Titlorum
cmoiiitac ncsclo quac potestates vlas facilcs prac- pcnitus climata pnrgarl, ad percniiis vltac luccm
bcaut ad coclum contcudcntibus subvolare. Atquc restituta In intcgrnm rcvcrfitur.u Sapcre haec Pla-
Elrtirla librls In Acbcronlicis polllcctur, ccrtorum tonis placita quillbet aniiiKuIvcrtct, qiil hunc pbi-
anlmalium sangiiine nuiniuil>ns ccrtis dato, tUvinas losophuiu (in Phacdone p. liO) lcgcrit Ilaud tamcn
animas fieri el ah letjibtis morlalitalis educi. « llacc silciitlo practercunda lcctio in Cantabrlgicnsi codlcc,
ille, nce forc qucniquam ccusco, qiil ucget Mar- qul pro Grotlano ad cxhibet et, caqne varlatlonc
tlano hunc popidarls sui locum ante oculos fiiisi>c. Eumenldcs a Chaldacls mlraculis scjunglL Qnac
Vide quac docte dlspufavit MuUcrus (Eti'usc. II' si vcrlor lcctio cst, ut videtur, quia mox mira'
p. 27 ct 92, n. 42). cula cuin illa cx oraciills pctita Intcrpretalionc non
Eumenidas^ Lucianum (in nccyom. H. p. 14 couvcuit^ cquldcm, pracsertliu quuni hlc de sub-
Bip.) hic conferre opcrac prctium crit, et Porphy- vehenda in coelum Pliilologia agatiir, dc illo Chal-
rlum (in Sfob. ccl. I, o2, 4G. p. 1031 Hcer.). dalco miraculo cogitavi, quod Jullanus impcrator
Ilecentlor quldcm scriptor, scd illls placltis om- (orat. i>. p. 178 oper.) innult: uJnm vcro si arcnna
nlno imbutus, Pscllus (ap. Gallacum In Sibyll. orac illa et mijstictt pcrsequi vclim, quae clrca scptem
appcud. p. 105): «Subvcctorcs angeliii, »inquit, ani- radils insigucm deum Clialdaeus cclcbravlt, nt per
mas a priina sul orlgiue attractas ad sc cvchuut: illum animas in subliyne provehat , obscura quae-
contra poenae ultrices uimirum naturarum nobls dam eloquar, ct in Tulgus maximc ignofa, taractsi
concessarum, ct iormenta humanarum animarum beatls Illis honiinibus, qul theurgicls sacrls operan-
matcrlalibus illas affectibus irrctiimt ct qnasi stian- tur, probe slnt cognita.a
gulanf.« formidarit^ Pro formidavit Iluglanus codex, ct
Chaldaea miracula'^ Docebant enlm Cbaldaei, iufra consecrarit pro consecravil Cantabrlglcnsis ;
Eumcnldcs slvc Furlas Inrernalcs occurrcrc aiiima- omnino rcctlus.
bus casquc crucinrc. Ylxc. — Unde hacc habeat, Msser//] Subintcllig! videtur Vedlus cum uxore
yir doctus non prodidlt: susplcor tamen vel e Pscllo quod modo dlxerat. Grot. — Procul absif ista
modo allato, \cl e Pletlionc, qiii ad Zoroastri interprctatlo. Apotlicosls poflus, quam Allianaslae
oracula (iu app. ap. Gallacum p. 119) addlt: «Poe- matrcm csse (§.140) selmus, infelligcnda est, ciii
nae sive furiae , hoc est daemones cruciatihus ir- gratlas Pbilologla agit, quod ejus auxllio ipsa nc-
ro^andts pracfectl, ciyxTSCQat, mortallum cognoml- que — conspcxcrit, nequc — formidarit; ncqiie sc
narl posslnt: qiiippe quos a vltiia dctcrrlfos ad llla nsscrlt, ncc sublucrit. Vcrbum illud urere adco
konesti rcctiquc ciipidincm acccndant.« Pailtcr PIu- fi"a\uVi crat docto jiivcni, ut ad orcnm tantiun re-
2S
194
Martiani Capcllac lib. II. §. 142.
splccret. Scd quum igncm aqua sequafur, facile
lustrationuin et evpiationum genera agnosccrc po-
tuissct. Virgilii locus (Acn. 6, 736) ci fortassis in
mente erat, ubi pocta de mortuorum aniniis sic
canit :
tNon tamen onine tnalum miseriS) nec ftindilus
omties
Coiyoreae excedunt pestes penltusque necesse est
Sfulta diti concreta modis inolescere miris.
Ergo exercentur poenis, veterum(/tie malorum
Supplicia expendtmt. Aliae panduntur inania
Suspensae ad ventos: aliis sub gtirtjite vasto
Infectum eltiitur scelut , aut exuritur igai.(i
Scd multum abcsse, ut omnes animac pocnis afli-
ciantur, jam c Platonc (dc R. P. iO. p. GIo Steph.)
liquct. AJiae enini lustrari tantnm crcdcbanhir, cu>
pientes quidcm ipsae (Juvenal. 2, 136. Alacrob.
somn. Scip. 2, 17 f.): aliae pracmiis ctiam ornari.
Dcinde, quod inprimis Grotius obscrvarc dcbcbat,
non mortuorum tantum apud infcros animas, sed
in superls ctiani auris vivcntcs lustratos essc poe-
tac (inserunl. De solo igne TibuUiis (1, 2, 61):
nEl me lustravit taediso ■
de omnl gencrc Ovidius (met. 7, 261):
tTerqtie setietn flamma, ier aqua, ter sulfttre
Ittstrat. <i
Similiter Propcrtius (4, 8, 86):
» Terqtie metim tctifjit sttlfuris ignc captit. o
Ouoniam autem Martianus ea cxposlturus erat,
quae aptam atque babilciu Pbilologiam reddcrent
ad impetrandam apotlieosin , vcrbum Mj-e/'e rite ad-
bibuit. Ita Tiiptolcmi Ccres (Ovid. fast. 4, i>t>3):
ncorpus vivcntc favilla
Obrtiit, Itiimatium purjet ttt ignig onns.'
Dc Triptolemo idem ApoIIodorus (1, 5, 2), idcm-
nuc Acbilli ab biijus matrc factum ApoUunius (Ar-
gon. 4, 869) ct ApoIIodorus (3, 13, li scqu.) r«-
tulcrunt. Neque Ilcrculcs dlvus Ccri potuit ante*
quam omnia buraana, quae a matrc babebat, flam-
marum vi consumla crant (Liv. 36, 50. Ovid. met
9, 231. Senec. Hcrc. Oct. 19GC), ncquc semi-
dcorumalius quisquam (Dlon. Ilalic. 7. p.478 Sylb.).
Indus quoque Calanus (ap. ClcCr. dc div. 1 , 23) :
uO pracclarum disccssum c vlta», cxclainat, nquum
ut Ilerculi contigit, mortali corpore cretnato, in
Inccm anlmns cxcesserlt!» Pborcura dcnique fillam
6uam suscitassc, postquam ejus corpus tacdis com-
bussissct, Lycopbron (48) iingit. Scd ut lincra fa-
ciamus bulc de lustrationibus disputationi, juvabit
pracstantium ctiam pliilosopborum sentcntiam ad-
dere, maxlmc Senecac, qui (consol. ad Marc. 2o.
p. 128 LIps.): iiProInde non cst", inqult, nquod
ad scpidcrum lilii curras : pcssima ejus et ipsi mo>
lestisslma istie jaccnt, ossa cineresqucj non magis
illlus partcs, quam vestes allaque tegumcnta cor-
porum. Iiitcger illc nibilquc in tcrrls rcHnquens
fugit et totus excessit, paullumquc supra nos com-
moratus, diim expurgatur ct inhaerentia vitia si-
tumque omnem mortalis aevi excutit; dcinde ad
excelsa xublatus inter feliccs cnrrit anlinas.» Qui-
buscum permulta alia veteruiu eonferri possint tc-
stimonia, ut Plutarchi (de facie in Luna p. 943),
Aristopbanis (in Pace v. 696 Ibiqtie Christianus),
Pselli (ad Cbald. orac. ap. Gallacum in app. p. 105),
Silli (10, 378) cct.
ertm] Omissam apud Grotium banc vocem cx
antcrlorlbus rcstitui cdltionlbus.
hjmpUa\ Dc luslratione ct cxplationc pcr aquain
confcr practer locus modo laudatos Ylrgilinm (Acn.
6, 229), Senccam (Ilerc. fur. 1526), ct Ovidium
(mct. 13, 930. 14, 601 ; fast. 4, 790), qiii eliam
(fasf. 3, 681):
»AbIue praeterili perjuria temporis, inquit,
»AbIiic praeterila perfida verba die.i
utiimae sitnulacrtim^^ Anlmain ipsam qnum mcnte
complecti, doccntc Ciccronc (Tusc. 1, 16), bomlncs
Martiani Capellae lib. II. $. 142. 19J>
simulacrum Syri cujusdam dogmate verberarit, nec Phasi senis ritu Charontis
DCqnircnt, varia cxcogitarunt, ut slmiHtudinc qua- per apotheosln dii facti sunt.« Ut apnd nostrum
dam vel signo aliquo loeum saltcm descrlbercnt , igitur PJiLIologia. Videtur autem sua Servius e
ubi scdcui lixcrit, quo mclius arctam cjus cum Ghaldaeorum placitis, quae ct Zoroastro adscribun-
corporc conjunclionem c\plicarcnt.« Hinc quidam tur, Iiausissc j in quibus eldcoXov IMctlio (apud
corpus animae cssc indnmcntum (Maxim. Tyriiis 1, Gallacum in appcudicc pag. 87) cxplicat ocam
5, 4 et ^ p. 239. 240 Rcisk.), sive vestcm (Lucrct. auiiuac partem, qnac quum bruta sil ct rationis
2, CI5), sivc vclamcntum (Scncc. in cpist. 92. cxpcrs, cum parte ralionali conjuncta ab ipsius
p. I>83 Lips.) dixcruut. Pluto (in Crat. p. 400 Steph.) vchiculn depcndat — ncquc iinquam deponcre ani-
in corpore quasi in claustro illam inclnsam, ct alio mam suum sibi adjunctuiii >cliiciilum.« Ad Rouia-
loco (fliacd. p. 82) corpus cjus carccrcm esse dixit; nos poctas deiiidc trausiisse illud auiinac nomcn
id quod Ciccro (ap. Macrob. in somo. Sc. 1, 10) Ovidius docct, qui (met. 10, 14) Orphcum dcscen-
ct Ilcrmcs (in Stob. ccl. 1, 52, 4S p. 1003 Ilccr.) disse canit
rcpctuiit. Clialdaca oracula (295), Antoninus impc- •Perque leues populos simulacraquc funcla se-
rator (II, 58 f.) ct Ciccro (in Tusc. 1, 22 f.) ani- pulcris.*
mac corpiis appcllant vas'^ Scncca animi pondus Pracscrtim cx Epicurca scliola Liicrctii bos vei-sus
ct pocnam (epist. 6S p. 494 Lips.) ct vinculuin 1, 121) subjungcre juvat:
(consol. 11. p. 82 Lips.) cuin Ciccronc (dlvin. 1, tiEt si praeterea iamen esse Acherusia tcmpla
49"); ncc domum csse boc corpns, scd bospitium Ennius aeternis exponit versibus edens:
(Senec. cpist. 120. p. 664). Ccterum non tam cor- Quo netfue permanent animae , neqtie corpora
pu9 b. J. animae simulacrum appcUari arbitror, nostra ;
sed quod Ilomerus appellavit eldcoAov, , quod crc- Sed quacdam simulacra modis pallentia mi'ns«, ccf.
mafo corporc ad iuferos dcsccndat (Odyss. Z. 20S Porpbyrius (in Stob. elog. 1, i>2, 46. p. 1015.
ct 4755 Uiad. 1/.'. 72 ct 104)^ id quod inore suo 1055. 1041. Heer.) Homcrum scci.tus ca appclla-
ridct Lucianus (in dial. mort. 16. p. 191 Rip.) vit »siuiulacra vita carcntia.o liomcro caiin sunt
Herculcs simulacrum induccus. Optimus bujus pla- nipvxcd et^coP.a xaiXOVTCOt'.»
citi intcrprcs Scrvius erit, qiil Martiani lemporibu3 Siiii cujnsdam^ Plierccydem innuit, qul anlmac
in oinuiuiii uiaiiibus crat (ad Acn. 4, 6ij4) : »Ti'i- immorlalitatem dociicrat. GnoT. — Ac ccrtc Pbcrc-
Lus constamus: anima , quac superna est, ct orl'- cydcs ille crat, cujus incmiucrunt ApoIIodorus ct
ginciu suaiu pclitj corpore, quod iu tcrram dcfecllj Strabo (10. p. 487 Cas.) itcm Cicero (Tusc. 1, 16 f.)
7imbra, quam Lucrctius sic defiuit: »supra spolia- ct Appulejus (flor. 2, 15. p. l>7 Oiid.), qui eiun ex
tus luuiiiie acr.n Ergo uinbra si cx corpore crca- insida Syro oriundum fuisse scripsit. Vcrumcnimvcro
tur, sine dubio perit cum eo, ncc cst quidquam rc- Martianus dogma de animac iiumortalitate hic in
liquum cx bomine, quod in.Htros pctat. Scd dcprc- mente babcre non potuit, quandoquidcm de lia
licndcrunt cssc quoddam simulacrtim, quod ad no- tanluin quae paticnda sint auiiuabus disscrit. Gro-
slii corporis cflSgicm fictum infcros pctat. — Et tius practcrca pcrpauca de Phcrccydc cognita ba-
sclcndum simulacra cssc bacc ctiam corum, qul biilssc vulctiu-, id quod nculiquam miramurp qiuiiu
2J> *
196 Martiani Capellae lib. II. §. 142.
rari fontcs slnt, e qnibns ca possint liaiirlri iiquc qnaproptcr nou crat, quod Bruckero (II. p. 257)
ne doctissimis quidem yiris uoti. Ita Salmasiiun, Ula rcgionum nouiiua scrupulum injicercnt. Satur-
qui iu monstro cruditioui^ (ad Soliu. p. 840 ed. ninus dcniquc liaud dubic AnliocLcusis fuit. Quod
pr.) multa de Pberccyde vcrba fecit, fiigerat tamen quidem philosopLoruni placilum quum ad antiquis-
Insignis apud Maximum Tyrium (10, i. T. I. p. 174 simuiu expiationum ct lustrationum usuin proxime
Rcisk.) locus: ita BrucLcrus (liist. pliilos. I. p. 986 acccderct, plura eorum gcnera Lic inseruit Martia-
scqii.) qul Lunc quidem noverat, Celsnm tamen (ap, nus , quo pulcLriorcm llctioui suac colorcm In-
Orig. 6. p. 503. 504 Spenc.) illius inlcrprctcm, duceret.
qni ipsl otnnino adcundus crat, pVorsus iguoravlt. P/jaij] Qul doccbat immortalltatcm adiri non
Ab Loc autcm solo discimus, PLcrccydem tUxisse posse nisl post mortcm. Vulcan. — Patct Lanc in-
»infra terram portioncm csse tartaream, eamque tcrpretationem nou nisl ex ipsls Martlanl verbis sum-
custodlri a B-jreac prole, Ilarpyils et TLycIIa, quo tam esse: scnem illum, cnjus id placltum fuerit,
Jnplter ablcgct cos qul peccavcrlnt.« SI quis Igitur ccrtc Vidcanius aequc ae nos Ignoravlt^ ncc vidco^
verba Banimac slmulacrum sccundum dogma Syrl quo pacto vcrba Phasi et senis jnngerc potiicrit,
ciiJHsdamu dc Pbcrccyde intelligere voluerit, habeblt nisl fortasse per conttactionem Pltasi pro Phasii
in no>issimis illls Celsi vcrbis , quo sc tueatiir. dictnm essc acceperit. Manct tamcn aduiodum ob-
Quoniam autcm scniper dubia ac Inccrta ista manet seurus Lic Martlani locus, cul fiustra ctlam in co-
infcrpietallo, aliam liccLIt coiijechjiam profcrre. Ne- dlcibus auxiilum quacslvl, qulppe qul cum cditis
que eulm nccesse est, ut omulum antiquisslmum convcniant, nisl quod Hugianue codcx post voceui
pLLIosoplium Syrium a Martiauo intellectum essc senis addat cujusdam, ct Guelfcrbytanus, tcste
ejcdamus. Eraut e rVeo-PlatonlcIs plures, nlmirum Corlio, pro Charontis cxLIbeat Acherontis. Senex
ct PorpLyrius, ct Jamblieiius, cx Lacrcllcis Sa- aiitcin llle quum nomluc non appclletur, divinatlonc
turnlnus (EpIpL. 1, 2, 25. p. 62 sequ. Pctavii. iudagaudus cst. Phasis Igitur quuiu Medeam Col-
Moshclm List. Cliristlana antc Cunstant. Sec. 2. cLIcaiu nobis in mcmorlam rcvocct, vidc ne Pcllas
§. 45), qui, quum putarcnt aiiirjain tcrrenls cor- lulcUigendus slt, quciu a filiabus Mcdeae artlbus
poris sordlbus impedii-i, quo minus altiiis evcLcrc- dcceptis pcr spem revivlsccndl Intcrfcctum et dls-
tur (CIc. dnin. 1, 52. 49. oO. S7. Stob. cclog. 1, cerptum csse coustat, quo facto illae patrls Immor-
3, 58. p. 98 Ilcer. Jul. Flrm. matL. 1 , 2. p. m. talitatem CLarontis mauibus involutam mortls au-
S. Pbilostr. Leroic. p. C5S Morell.) scllicet c Pla- spicio consceraruut. Quuinquc luimortalitas, quac
tonis (Pliacd. p. 6» ct 67 StepL.) locis malc intcl- CLarontls manibus adbuc luvoluta cst, nonduiu pcr-
lcctls, statuebant, criiciandtim csse corpiis, et ab fccta sit, ct a mortis auspicio dcmum inclplat;
omnibus, quac matcrlcin alere posscnt, abstiiien- gaudet PLlIologia, se ecrlloii et brcviori vla cam
dum, qno tenulor ct aglllor anlma redderetur ad- adcptam csse. Vcrum cnlm vcro omnia Laec neu-
quc adsccnsuin In cochim aptior. JambllcLus sauc tiquam co cousilio protuli, ut In eis acqulescerc
c Coclc-Syria orliiiulus eiatj et Porpliyrius, slvc dcbcant viri docli, scd ut meliorem potlus, si qua
cum Bataucotein Jadaeum slve Tyrium Plioenicem, cst, obscnrlssiinl locl Interprctatloncm suppcditcnt-
quod vcro simHius cst, dixeris, pariter Sjths ap- ChurontisJ llidet Laec Juvenalis (2, loO) ver-
pcllari poluit (Palacogr. crltlc. III. §. 111, 470) j sibus:
Martlani Capellae lib. II. §. 143. 197
manibus involutam imraortalitatem mortis auspicio consecrarit. Intcrea con- 115
scendero jussa lccticam, quac in suggcstu maximo quoniam vidcbatur, diflicile
admodiim sibi, ne dicam impossibile, deputabat. In quara rem consequenter
implendam alunmum suum dilectum prac ccteris convocavit, quo innixa
omncm difficultatem supcrae conscssionis cvicit; vcrum idem, qui Labor ab
cadcm vocabatur, non solum in Icclicac culraen cara sustulit, vcrura coclum ■
cum domina impiger permeavit. Quippc consociato sibi quodam pucro rcni- 144
dcnti, qui ncc voluptuariae Veneris filius crat, ct tamcn Amor a sapientibus
ferebatur, a fronlc lecticara subvelicre moliuntur. Nam posticam Epimelia 14o
ct Agrjpnia dilccta virginis sustulerc mancipia. Sic enim Atbanasia praeccperat,
*Et pontum, et Sfygio ranas m gurgile nigrns ^nior] Non Ille quidcm lasclvns, de quo mox
Altjue una iransire vadum tot niillia cymba (§. 148) Ciipidiuis noiuinc agit. Gcminum cnini
iNeo pueri credunt, nisi 4jui nondtim aere la- iiLUosoplil (PJat. synip. p, 180 Stcph.) linxci-unt
vanttir.n Amorcm (eouf. Luciau. cncoin. DcuiustL. 1.3. p. 145.
(Conf. Orpliel Argon. 1138). Bip. Widcmann de propr, scrni. p. 62. Ccsuei-. ad
consessioMi'*] In suggcstu nimlrum maximo. Pfeu- Oipli. p. 7. Cupcr. observ, lo2), trcsquc adco dl-
tlquam cuim aliorum einendatioucm tconscensionis" stiiigiiit Appulejus (de dogin. Plat. 2. 510 p. 250
caro. Quae sequuntur satis dcmonstraut nconscs- Oud.), quoriim uunus sit dlvinus eura uicorjrup{:t •
sionis laborem.ii meutc, altcr dcgcnerls anlnii et corruptissiinac to-
Labor] Dc Pbilologlae laborlbus mulfus quldeia luptatls, tertlus ex utroque mlxtus mcdiocris iiigcBil
cst nostcr (§. 22. 37. 59. 124) ac probc eos lau- ct cupldlnls raodicae.ii Hoc loco dc eo scrmo est,
dat (conf. Lucian. In bis accus. 20. p. 73 Bip.): quo vla ad sapleiitiam Invenitiir (Plat, p, 204 scqn.
scd hoe loco pcr prosopopoeiam eum Iiiducit quem 209). De formosis autcm calouibus lcctlcam fcreuti-
Ueslodus (tbeog. 226) Eridis, Clccro (IV. D. 5, 17) bus vlde Senceam (ep. 110) Iblqiic Lipsium (p. 641).
IVoctis ct Erebl filium ct dcum disit, qucmque postica] Pro posticam Ib cdllls e Grotii manu-
Vlrgillus (Aen. C, 277) quasl malum dacmonem scripto correxi. Fugit liaec lectio et WalUiardum,
finxlt. Clccro etiam (Tusc. qu. 2, li>) et Plautus ct Goczlum, quia uou ad hunc, sed ad alium locnm
(Curc. 2, 1, 4 et Pscud. 2, 5, 20) laborem con- (§. 66) Grollus eam prodiderat, Coucinlt cum Gro-
fcrunt cum dolore ex amblguo Graecae vocis scnsu. tiano Darmstattcnsis codex.
voluptuariae] Ilaud dubie Platoncm in mente EpimeHa] Fictum manclpil nomcn e Gracco
habcbat Martianus (§. 83 not.). Appiilejus (apol. sftifJ,£/i£ia , diligculla. De ailcro, qiiod Agrypuia
p. 412 Oud.) volnptariam Illam jtcn^dr^fiov Latine dicltur, supcrlorcm (§. 112) confer locuui.
vulgariam vcrtit, ct uostcr olasclvire cam» (Infra virglnis] Virgini apud Grotium correxl c codl-
§. 703) dlclt. clbus JIonaccnsILus (B. E. G), Vossiano (Amfz.
198 Martiaui Capellae lib. II. §. 145.
iit uterque sexus cum Philologia coelum posset astenclere. Praecedlt illico
couscendentem Musarum concincntium pompa, et praedictaruin comitum ve-
146 ncrabilis multitudo. Periergia vero aliis comitata pcdisequis dotalibusquc
mancipiis curiose universa perscrutans atque intcrrogans sequebatur. Verum
447 ad culmina arcis aeriae comitatus ille cum virgine propinquabat, Et ecce
advcnire subito deorum Pronuba nunciatur, ante quam Concordia, Fidcs,
148 Pudicitiaque praecurrunt. Nam Cupido corporeae voluptatis illcx, licet eam
inisc. p. 210), Guclfcrbytano ct Hugiauo,- qnamvis
(landi casus ctlam defcndl pusslt, sl cuiq dilecta
Gonjungatur.
mancipia] Lcctlcarll servi appcllabantur, qui
lcclicam portabant, quo8 quataor numcro nostcr
fingit^ sed modo majorcm, modo minorcm fuisse
viri docti obscrvarunt (Lips. in clcct L c. Piguor,
de scrv. p. 140. cd. 1615).
cnriose] UeQLSQyla QuInctUiano (8, 5 ; p. 466
Obr.) BSiipervacna illa operositas cst, quae vitiosa;
qucmadmodum a diligcntl curiosus, ct a rcligione
snpcrstitio distat.« Donatus (ap. "Wldem, de propr.
8ci'mon. p. 65) i^curiosi, inquit, parltcr qnidcm ac
shidiosi cognosccndi cupidi suntj verum lill ca quo-
que, quac nilill ad sc attinent, sclre cupiunt.u Addc
Gcllium (11, 16). Exempla Wowcrus ([)olymath.
10. p. 89) affert, scriptorcsque Senccam, Sueto-
nlum, alios laudat, qui frlvolas doctoruui lioiuinum
quacstiones jam riscrant. Quarum oniuiuin inaxiine
rldicularuin a nostris tlicologis prolatarum cxcuipla
alio iu libro (vcrnacula lingua Inscripto : Jiilder
V. Schrifl. II. §. 105. p. 167) attuli. Scd corouidis
|-^"0 juvabit dc tali curioso pliUologo Juycnalis
liosce lcgcre vcrsus (7, 251):
fVl lcijat hislorias, anciorcs nove7-it omnes
Tiiuatutm utigues diijitasque suos: iit forte rogalus
Dnm pptil avt thermaSf uut Phoehi halnea, dicat
J\uli-icetn Anchisae, nomcn palriatnaue novercae
Archemort! dicat quot Acestes vixertt annoSj
Quot Siculi Phrygibus vitii donaverit urtias.*
Concordia] Quae Graccis OfXOvoia (Pausan.
Sf 14, 6) dca, liacc Romanis Concordia dieta di-
vlnis colcbatur honoribus (A'arro dc L. L, 4, 47.
74. 77. Cic. IV. D. 2, 25. 5, 18. Plin. 2, 7, S.
Ovid. fasL 1, 659. 5, 881. 6, 91. 657, Stat sUv,
1, 2, 2i0. Dlct. Crct. 1, 15 f. p. 16 Dclph, P,
Victor nrb. reg. 8. Calcndar, mense Jan. Claudian.
nupt llonor. 205. in Ruf. 1, 52. Angustin. dc clv.
del 5, 2J>. Arnob. 4. p. 127). Sacpe ctiam in la-
piduin titulis (Grut, 100, 6—10. 119. 519, 5, C.
1017, 5), sacpissimc in numis rcpcritur (v. Rasclic
in lcs. I, 2. p. 757. suppl. L p, 1895 sequ.). At-
que iiifra (§. 751 f.) nostcr c niimcris monadcm
Concordiae a quibusdam tributam essc rcfert,
Fides] Dea Romanoriim notisslina (Varro L. L.
4, 20. Liv. 1, 21. Plutarcb. Nuina p. 70. Cic.
Pf. D. 2, 25. 51, 5, 18. 56. dc lcg. 2, 11. Vii-g.
Acn. 1, 2;>2. Catiill. 50, li. J.ivcn. I, Ii;>, Victor
urb. r-g. 10. Augustin, 4, 20, Sil. 2, 480. 52o.
542. 6, 468. Claudian. in Rufin. 1, 55; cons.
Mall. 171), quam Clcinentiae sororcm Claudianus
(laud. Stil. 2, 50) appcllat Saepc in lapidiim ll-
tulis (Gnit 99, 7. 8. 10) ct in numis (Rasclie lcx.
nnni. 2. 1. p. 1042) laudatur,
Cirpido] Qua rationc hunc ab Amorc pudlco
distinxorlt, modo (ad §. 144) vidliuHS. Dlscrliucu
Martiani Capellac lib. II. §. 149. 199
semper antcvolet, Philologiae occursibus non ausus est interesse. At ubi 140
in conspectum nubcntis diva pcrvenit, atquc, ut raos virginis crat, litavit
aromatis, dcani talibus deprccabatur: Juno pulchra, licct aliud nomen tibi
consorliuni coclcstc tribucrit, et nos a juvando Junonem, unde et Joveni
dicimus, nomincmus; sivc te Lucinam, quod lucem nasccntibus tribuas, ac
Lucetiam convenit nuncupari; nam Fluoniam, Fcbrualcmquc ac Februam
intcp utrumquc perscquitur Maximua Tjrius (27. 4. Gentis Achaemeniae ritu, scu praestat Osirin
T. 2, p. 39 Reisl;.). Frugiferum, seu« cct.'
litnvil^ Donatus (ap. Widem. <lc proprief. scrm. Quibuscum oranino coniparnndus Martlani popnlaris
p. 210): "Sacrifieare est \eniam pctcie, Ulare vero (M'!'"'- ""<=*• ^» P- 388 Oud.) in Psyclics ad Ju-
propitiarc et votum inipctiarc.d Undc Plautus (in nonem ct (11. p. 753. 7G2) iu Lucii ad Isidcm pre-
Poen. 2, 1, 42): »Si llercle isfu6 unqiiam factum clbus. Scrvius quoque (ad Acn, 1, 8): .Juno, inqulf,
cst, tum mc Jupitcr faciat, ut sempcr sacruiiccm, luulta liabcl nomina«, ct (ad Acn. IV): i)Jupitcr
ncc nuquam lilem.o
aromalis\ \n cdllls crat aromatibus , quod cor-
rcxl e Rclclicnnucnsi ac Darmstattcnsl codlclbus ct
cx ipso ctlam auctore, qui (§. 21o) scxtum casuni
cum popularibus suls (Oudcnd. ad Appul. I. p. 340)
ut supra foruia>it.
ajuvaiulo] Clccro (S. D. 2, 2G). Varro (dc
L. L. 4. p. ui. 22): uQuac Idco vldctur a Latinis
Juno Lucina dlcta, qiiod tcrram, ut pliysicl dlcunt,
juvat et lucet." Addc Fulgcntium (mytli. 2, 5. p. G9
Muncl;.).
et Joveni\ Practcr Ciccronem (1. c. 2o) Varro
(L. L. 4, 38) nquia omnes jutiat«, ct Gellius (o,
12): «Jovcm Latinl vetcrcs ajuvando appellavcre.ii
Addc Servium (ad Acn. 1, 47) ct Isidorum (ctym.
8, 11, 54. p. 382 Arcv.).
sive fe] Ita lloratlus (in carm. secul. 15):
*iSive tu Lucina probas vocari* cet.
c< alio loco (In sat. 2, G, 20):
aMatutine pater, seu Jane libentius audis.t
Ita Statius (Theb. 1, 717):
nseu te roseum Titana vocari
omnipotcns, seu quo alio nominc appellarl volucrlsi,
quo dc morc unum cundcmquc dcum multls nomi-
nibus Invocandi confcrrc llcct nostrum inferlorl loco
(§. 192), Spanbcmium (ad Callim. Iiymn. in Dian.
7. p. 129), Stanlcjum (ad Aescb. Agam. 1G8; Pro-
metb. 5, 210), Arlstopb. in Plut. p. 111 3 ct quac
ipsc olim attiili (In palaeogr. cr. III. §. 114).
Jjueinam] ^^otum hoc deae cog^omcn apnd
omncs (v. nof. scqu.) lcgiturquc tam in lapldum ti-
tulls (Grut. 24, 16. 690, 5. 1009, 12. 1010, 1),
quam in numis (Rascbe lcx. 2, 2. p. 1154), quo
quldcm coguominc Juno cum Diana fcre confunditur.
Latlno rcspondet Graccum Aop^la (Artenildor. onel-
rocrlt. 2, 35. p. 125 Rigalt.).
quod htcem] Idem ctjTuon a plcrlsqne appro-
batur (l'aus. 7, 23, 5. Cic. >'. D. 2, 27. Fcsl. y.
6iipcrcil. Tcrtull. de aniina 37), licel alil a htcn
nomcn deducant (Plin. 16, Ai, 80) vel dubii sint
in crucnda ejus orlglnc (Ovid. fast. 2, 449. AliO.
6, 59. Catull. 54, 12. IG). Tcmplum bujus deae
In qiiiiita crat nrbis rcgione (v. P. Victor).
Lucetiam] Sicut Jiipiter Lucetlus, sic Juno
jLncctia dicltur j nt et Lucina, quod tamcn uounulli
wo
Martiani Capcllae lib. II. §. 149.
iiiilii poscerc nou necesse cst, qimm nihil contagionis corporeae scxu inle-
incrata pertulerim; Iterducam ct Domiducam, Unxiam, Cinxiam mortales
Dlanae triljiiunt. GnoT. — Utraqtic lioc cognominc Februam] Fcbruani forte Februatam. GnoT. —
gaudet, siqnulem doccnte Ciccronc (N. D. 2, 27) Quast non notissimum essct adjcctivum febnmsl
•Lunaa ZMcenrlo eadcm est Lueiua; ilaquc, ut apud Sicut cnim luslrationum potcns deus Fcbnius ap-
Graccos Dianam , caraiiuc Luciferam, sic apud pcUabatur (Macrob. Saturn. 1, 15) ct Flufo codcm
nostios Junonem Lucinnm in paricndo Inyocanf.a nominc audicbat (Isidor. elym. \i, j.j, 4. p. 225.
Sed a neniiae praeter nosfrum, quod sciani, XHce/ifl Arcv.)^ Ita noster Junoncm potcrat dicerc Jcam
dicta cstj sicut Lucetii nouicn Virgilius (Acn. 9, Febntam.
I>70) mouentc Scrvlo semcl tantum usurpa>it, quam- tnlemerata sexu] Voccm construxJt cum sexto
nuam Loc Salii jam cancbant (addc Fcstum p. 207 casu ad analogiam vocabull integcr. Infemerata
Dac. ct GcU. y, 12). Lic ad vlrginltatcm spcctat, qucmadmodum Virgi-
nuncupari] Alil quidcni codiccs, Britannlcus, lius (Aen. 11, 584) nDIanao cecincraf Bvlrginltatis
Canfabrlgicnsis, Guclferbyf;.iius ct Vosslanus (ap. amorcm Litemerala colIt.«
Acnfz. p. 210) nuticupare } scd eodem redlt sensus. Jterducam] Dc bis nomiuibus multa Augustl-
Fluotiiam] Sic lcge cum MS. Arnoblaul codi- nus de civitate dei, Fcstus et alii. Grot. — Jtef
ccs vulgo quoque malc Fluvioniam rcfcrunt, quod ducam etiam ex Vossiano malim. Vlde Brisson.
Mcurslum vidlsse , ut vidl, non invidl. Fcstus: de forni. p. 49 (50). Tuterducam tamcn pracfert
itFluoniam Junoncm mHlIcrcs eolebant, qnod cara
sanguinis fluorcm in couccptu rcfincrc putabant.a
GnoT. — Pro Flnvoniam codex Vossianus Icgit
Fliiinam; auctorltate Fcstl apud Groruiii» uiallm
Flnoniam, eamquc in rcm faciuut quac Iiabct Au-
gustinus de clv. del VII. 4. Arjctz. (misc. p. 210)
— KlliU ibl reperlcs. Cctcrum non Festl, scd co-
lUcIs auctorltate Grotius boc nomcn rcposult, pro
quo Tertulliauus tanicn (ad nation. 2, H) F/u-
vjoiiam Labct. Glossa in Darmstatlcnsl codicc In-
serfa cam liiferprefatur adcam fluoris. <i
Fcbrualcm] Fcstus dc Junonc Februata loqucns
ail: iraara alii Februalem, Ronianl Februlim vo«
cant. Mcmlnlt ct Arnoblus. Grot. — Ariiobius no«
«liiic Februalis non iififur, sed (3. p. 118) I^^ebm-
fiSf pro quo alil Febnilis reposuerunt (Oerald. ad
Ap«. p. 147). fJie/^QOvdrav tamcn ical <I>£0QOV'
ix?.£U Laurcntius Lydus (p. 172 Roctb.) mcnsls Fe-
kruni-il pracsldcm appcllat.
Bartb. ad Stat. IV. Tbcb. 524. p. 1138. Arntz,
(misc. p. 210) — Grotius quauiquam Interducam
cdldit, ad margiuem tamen altcram Iccfioncm adje-
cit, quaiii c codicibus cflam Monacensibus (C. G),
Brifannico, Rciclicnaucnsi, et Darinstaffensl baiid
elnc causa recepl^ quum prosiine scquaturt >ut
coruin ct ilinera profcgas.a
jDomiVZiicaji»] Addit »ut In oplafas domos ducas.*
Nomcn, praetcr Augustluum (7, 3), TerfuHIaiiiM
ctlam (ad nafion. 2, 11) profert. Quid? quod dcuni
ctlani Domiducum Augusfinus (C, 9) memorat.
Unxiam] Ab unjere , iit mox patcbif. Idcm
dcae nomcn Arnobius bls profcrt (5. p. 115 et 7.
p. 227).
Cinxiam] Valdc dlscrcpant in Iiiijns nomLnls
lcctlonc codiccs, qiiorum alii, iit Darmstattcnsie,
Cinctiam, quod Grotius cdidif, alli Cineam, Ciniam,
Cinlhiam, Cynthiam babent. Unus Brifannicus f in-
xiam suppcditavit, quod rcccpi, qula ciim Festo
Martiani Capcllac lib. II. §. 149. 201
puellae debeut in nuptias convocare, ut earum ct itinera protcgas, et in
optalas domos ducas, et quUiH postes ungant, faustum omen aifigas et cingulum
ponentcs in thalamis non rclinquas; Opigenam te, quas vel in partus dis-
crimine, vel in bello protcxcris, precabuntur; Populonam plcbcs, Curitim
debent memorare bellantcs; hjc ego te Acriam potius ab aeris rcgno nun-
(p. 79 Dac.) et Arnobio (5. p. IIS. ilO) concinit.
Scd neutiqiiam contemnenda lectio Cyntliia, quam
in codicibus Monacensibus (B. D) obserravi, si-
quidem Cynthia Diana crat, quac saepc cum Ju-
none confunditur, ct Av6tCc6vj] candem ob cau»
sam appellabutur (Orph. Iiymn. 5S, S. Hc^ycliius
pag. l>12 ibiquc nota). Cinxia autem defendiliir
e Dlartiano ipso, qui (§. 115) sponsam cingulo or-
narl tradidit
ungant\ Apud Grotium, cosquc qui hanc se-
cutl sunt, AYaltbardum ct Goezinm, legitnr u>t-
(jent f quod fntarum hoc loco nibili essc quilibet
pcrspiccrc potest. Equidem conjuuctivi praescns e
codicc Gantabrigiensi rccepi, quia Iioc modo causa
cxpriiui vidctiir boni ominis. De liiijus unctionis
usu confcrre licet Lucrctium (4, 1172), Plinium
(28, 9, 57), Arnobium (5. p. lli>), et Isidorum
(etym. 9, 7, 12. p. 455 Arcv.), qui sua, ut saepc,
» Scrvio (ad Acn. 4, 4o8) habet (addc si tanti cst,
palacogr. meam crit. III. §. 57). Dc liminc scrtis
oinando noster supra (§. 1) egit.
Opi(jenani~\ Grotius Sotigenam, sed hac nota
addita: uLcgc Ojnijenam. Fcstus: nOpigcnam Ju-
nonem matronac colcbant, quod eam opem in partu
laborantibus fcrrc crcdcbant,» Nomcn recte ponit,
8cd non verat vcriloqiiium; dicta eniin Opigena a
matre Ope. In Arnobio quoquc pro Ossipagina
Opigena Icgendum; quanquaiu Mcursius nostcr Ops,
Opigcna lcgat, quod vix probo.« Videtur Vossianus
codcx, qui hanc lectioncm, teste Arntzcnio (misc.
p. 210), habet, a Grotio jam inspectus fuisse:
quod ad nomen autcm attinet, Ovidius (fast 6, 283)
etyraon suppeditavit vcrsu:
"Ex Opc Junoncm memm-ant Cereremque creatas
Semine Sattirni: tertia Vesia fitit.*
in bello { Britannicus quidem codcx inhecillo
cvhibet; sed imhecilli profccto ista lcctio cst. Opi-
genam prccnntur, (piia bello opcs quacruntur.
Populonam ] Ila libri omncs practer Reiche-
naucnsera, qui Poplonam exhibet Populoniam alli
scribunt (Macrob. Saturnal. 3, 11. Augnstin. de
civ. dci 6, 10. Arnob, 3. p. 118), scd eodem rc-
dlt, quia scinper a populo crit quasi popularis, quod
Martianuni quoque voluissc addita vox p/e&e* ostcndit.
Curitim] <^uamvis dc hiijus cognominis originc
in prorsus divcrsas abcant scntcntias scriptorcs
(Cuperl obscrv. 2, 2. p. 1S5), ex additis tamcn a
Martiano Tcrbis i>nicmorarc dcbcnt bellantesu patet,
ad illud ctv mon cuni rcspcxissc , quo a curi, hasta,
Curilis dediicitur (Festus p. 109 Dac. Plutarch.
qn. Rom. 8G p. 283. Cvld. fasf. 2, 477. Macrob.
Sat 1 , 9. Miillcr lu Etrusc. II. p. 4S). Dionyslo
ctiaiu Ilalicarnasscnsi (2. p. 114 Sylb.) ea Hvpiria
audit; In lapidis dcniquc titulo (Grut. 508, 1) hoc
cognomcn Qiiiritis scribitur.
u4eriam\ MS. Aeram, forte Heram. "Hgav cnim
ajto rov atQog derlvant plulosoplil. Grot. — MS.
Aeram ofTcrunt, ut fortasse Hcram legcndum sit.
Phurnutns: rj ijoa, rj Tig e6xlv arjQ. Goez. —
Cave corrigas. Primiim cnim paucl tantum codices,
ncmpe Grotianus ille et Vossianus (^ijrntz. raisc.
p. 210) Aeram habent; reliqul rectius Aerlam.
26
202 Martiani Capellae lib. 11. §. 149.
cupatam voco; da nosse poscenti, quid haec acria latitudo, atque atorais
perlucentes concurrentibus caiiipi animantium gcrant, quidve hic dicatur nu-
minum subvolare. Non enini de humihtate aeris ilHus quaero, qui volucri-
bus permeatur, quem Olympi montis cacumen excedit, qui vix decem sta-
diorum altitudine sublimatur; sed elata disquiro, et jam fas puto qiiidquid
loO ftegl ev3ai(jLovLas lectitans intellexeram couspicari. Hic Juno conscendentis pre-
cibus non repugnans, eani secum in arces ducit aerias, atque exhinc miiltarum
Demde iie Aera qiiidcm legi potest Hcra. Porro Salliist. philos. 6. p. 2o5 Gal. Macrob. Soinii. Sc.
pliircs deae cognomcii ^e/ine geriint, nt Iris (Vii- 1, 17; Satiirn. 5, 4. Alber. philos. H. p. 514
gil. Aeii. n, 805), quia in aerc cst 5 Miiicna, Muiick.); dciudc aetlier acrc supcrior Jovi assig-
quae propric acr supcrior (Diodop. 1, 12). »Acr natnr (Cie. 1, 15 ct 2, 20. Virg. georg. 2, 52S.
autcmci, Gicero (N. D. 2, 26) iiiquit, »inter niare 3Iacrol). I. c. Auguslin. dc civ. dcl 4, 10)^ sumiuus
et coclum Junonis uominc consccratur.n Scd vldc vero Minervae (v. not. ad §. 59).
quac supcrius (§. G7. 74) a nie sunt observata. vohiciibus] Augustinus (dc gcnesi contra Ma-
Sequcutla quoque vcrba «ab aeris regno mincupa- n;,.j, q^, j ^, ^(.7). „01ympus mons excessit al-
tom. et paulo post «acrla latltudo.. nullam admlt- titudlnc sua totum istum acicm bumidum In quo
tunt dubilatloncm, quin Aeriam legcndum slt, mi- aves volant «
ulme Aeram aut Ueram. Dcnluuc oi>timus biiius , , ,. i », . • « j m
^ i •• ileceni stadiorum] Ita ct cpigramma apud Pln-
ioci interpres consulcndus Tcrliilllanus, nui ("adv. , , /. « ■ 1 -i c»i.-\
^ ' i V tarciium (in Paulo Acuul. p. auo) :
Marclon. 1, 15) »Junoncm« ait »explicatam esse -rri ' < <^ ' o ^ &> > > ^
* ^ il/.7]Qrj fMEV dsy,aoa ovaoLCOv fxiav, avraQ
acream , secuudum soiiuiu Graccl vocabiilld, uinii- , , ■< ~
... f-^ avxri
ruin ' Hpa. Oulbus omiiibus pcrpensls satius duxi „, , „ - cv 1 ' > «
^ . . ■^ ^ TlAs-aQovrsTQajreofo AsL.rtOLt.evov fxsys&ec.
vulgatam rctlncre lcctlonein.
., , T •» /-T ir 1 . . ^ . ^ .. , e/ miiil Mclius sic Basilceiisls codex, nuam
qmd liaecj In GucUcrbytanis tcstc Liortio le- ^ ' . . ^
, at ittm apiid Grolium allosqiie.
gitur gencrant pro gerant , sed pracslat vnlgata,
qula mox ellam conjunctlvus sequitiir. ^£?i svduiu.ovlaQ] Lege: jtsQL Satfiovcov.
acris illius] Puguare Inler sc vldcntur vctcrcs Grot. — Id Goczius in textum reccpit, llcct nullo
ia detcrmluandls acllicrls ct ai-rls finibus, quin po- '" codice lcgatur, nec quidquam mutari ojmis sit.
eiac ctiam mlnus accuratc actbcrem appellant, qul PbUoIogia cnlin In cocU regloncs ascendens ct cir-
non nisl ai-r cst (Viigil. gcoig. 1, 406. 40?»), ct cumsplclcns rcminiscltur corum, quac sacpc ftSQl
Ennius (ap. Varr. de L. L. 4, 57) Jovem dtQa, qui svdaifxovlag, dc fclicllale vcl Lcatiliidinc iHls rcgio-
actlicr proprie est. Scd vcruni facllc persplcicnt, qui nibus propria lcgerat.
diipllcem utrlusque condltloncm specla>erint. Prl- arces aerias] Ilas Junoul Ovldius ( met. 15,
mum cnim proximum tcrrac acrcm scparat nostcr a 859) fribult. Macrobius (Salurnal. 1 , 15) Jiinoncm
supcriore, qui Junoui trlbultur (CIc. IV. D. 2, 26. aeris arbilram cssc docet.
Martiani Capellao lib. II. §. 150. 2(>5
diversitatcs edocet potcslatum. Illi, inquit, quos ignitae substantiae flamman-
tisque suspicimus, ab ipso acthere sphaeraeque superioris ambitu usquc so-
larcm circulum dcmeantcs, ipsi dicuntur dii, et coclites alias perbibcntur,
causarumque latentium arcana componunt. Sunt enim puriores, ncc admodum
i7/i mquit] IIoc loco ct ad ea quae scqiiuntiir, «leinde circa Lunam aeremquc dacmonibns, illum
omnino PJutnrclius (de orac. def. p. HH) comparan- deuique, qui circa tcrram ct sublerraneus est,
dus, qui haec observat: «E Graccis Ilomerus vi- auimnbus (conf. Slob. in ccl. 1, 25, 1. p. 487.
detur promiscue deorum ac geniorum nominibus uti, 1, i>2, 41. p. 983. 1 , J>2 , Gl. p. 1077. 1085).
ut diis aliquando ct daemonum uomen imposucrit. E Romanis primus Varro apud Augustinum (civit.
Hesiodus pure cl distincte primus quatuor genera dei 7, 6) docuit nmundum dividi in duas partcs,
pracditorum ratione cxposuit: prininm deos, deinde coclum ct terram: et coelum bifariam in aethcra
genios, post hcroes, denique homiues; atquc hinc di- et aera^ tcrram vcro in aquam et humum. E qui-
stluctionisdoctrinamiuslituitintcrsemideos cthcrocs.d bus summum esse aethcra, secundum aera, tcr-
flammaniisfnie] FJanimatisque (in editis) parvus tiam aquani, iuJimam tcrram. Quas omnes partcs
error, sed qui forte non advertenti scnsum turbat quatuor animarum cssc pJcnas, in acthcre ct acrc
Lego cttm nmnuscripto »flammantisque.<i Grot. — immortalium, in aqua ct terra mortalium: a sunuuo
IVon igitur c conjcctura Grotins hoc notavcrat, sicut autcm circuitu cocli usqnc ad cii'culum Lunae ae-
Arnizeuius (misc. p. 210) tcmcre scribit^ ncque thcreas animas cssc aslra ac stcllas, casque coc-
erat quod Voncfcius (sp. crit. p. 82) conjiceret, lestes dcos non modo intclligi esse, scd etiam vi-
reponcndum cssc id quod ante cum ita in codicc deri. Inler Lunac vero gvrum ct nimborum ac vcn.
scriptum jam monstratum crat! Sed qnis linis esset torum cacumiua aereas cssc animas, sed eas aniino,
laboris, si omnem criticorum socordiam notarc vcl- non oculis videri, ct vocari hcroas et lares et g€-
Icmus! Cclerum codices tam Monaccnses (B. C. D. nios.« llaec Augustinus: qncm si cum nostro com-
E. G) ff(tmmantis(jne cxUibcnt, quani Uasilecnsis, parjivcris, Tidebis hunc subtilius etiam tam aeris,
Darmstaltcnsis, et testibus Cortio ct Arxitzenio quam acthcris partes distinguerc, ct ad Aristotc-
Guclferbytanus et Vossianus. Jis propius accedcrc sentcntiam. Quatuor enim sta-
aetliere] Darmstattensis naetheris" non male, tuit partes. Primam aotlierem usque ad SoJcm
ita ut cum uambitun conjungendum sit, ct respi- (§. 1 iiO) : secundam a Sole usqiie ad Lunam (§. ISl):
ciat ad ncxtimi ainbitus luurum", de quo infra tertiam a Luna in tcrrain portionem superiorcm
(§. 202); recte tam vuJgatam rctiuebimns, quum (§. 1S6): quartam denique a Luna iu terram por-
acther non tam formam ct ambitum, quam matc- tloncin infcriorciii (§. 160).
riam ct cJementum siiprcini circiiJi constituat (conf demeantes] Praeter 3Iartianiiin cjus etiam pO-
Aristot. de cocJo lib. 1 et 2). pularis (ineL 6, p. 412. 10. p. 759 Oud.) hoc vcxbo
usijne solarem eireuhtm] Eusebius (pracp. cvang. "S"* •^**-
ty 3, S. p. 114) Graecornm theologiam cxponens, "^f ndmodum] Dc Iiac re quid disputatum sit
dlia assignat coelum cum actherc ad Lunam, locum supra (§.32) cxposiiimns.
26*
204 Martiani Capellae lib. II. §. 150.
eos mortalium curarum vota sollicitant, ajtad^elQque perhibcntur. Illic Jovem
itJl regnare certissimum est. At intra Solis meatum usque lunarem globuni
secundae beatitatis numina supparisque potentiae, per quae tamcn vaticinia
somniaque ac prodigia componuntur. Haec haruspicio exta fissiculant admo-
djtad^stg] Scusus esl: deos ejusmodi curls, ccnscs (C et G) Bongarsii, Iliigli, Musel Britan-
qiiibus homines crucientur, liberos esse. Aita^rjQ nicl, Cantabriglcnsis et Guelferbytanus babcnt.
enlm expcrs est cupldltatum ct ab omni anlmi pcr- heatitalis\ Beatiludinis Iluglanus, Drcsdcnsis et
turbatioue liber. Plato (Pblleb. p. 33. Stcpb.) jam Monaccnscs (B. C. E. G): sed utroquc Clcero utltur.
docucrat, absurdum cssc si ijuls dcos vcl gauderc sitppuris\ Id cst inrcrlorls Tcl mlnorls. ViiLCA>.
vel contrlstarl crcdat. Quocum apprlme convenlt — Explicaudum potlus nprope paris. « IIoc cnim
sagacisslmus Ulc Eplcureus (Lucret. I, S7) vcrslbus: sensu non Appulejus tantum (met. 6. p. 427 Oud.)
»Omnis enitn per se divxiin natura necesse 'st sed Cicero ctlam (Brut. 7) liac vocc usus csL
Immortali aevo summa cum pace fruaturf polentiae] Darmstattensls codex substantiae.
Semola ab nostris rebus , sejunetaque longe ; vaticinia] Post Platonem, qul (In symp. p. 202^
Nam privata dolore omni, privata pericUs , Eplnoin. p. 983 Stcpb.) gencralltcr agit de daemo-
Ipsa suis pollens opibus, niliil indiga nostri num Intcrpretandi muncre, Diogcnes Laertius (8,
Nec bene promeritis capitur, ncc tamjitur ira.« 52. p. 314 Mclb.) e Pytliagorcls docet ototum ac-
(add. 2, 1092. J>, 83. 173. 6, S7). Ita et So- rem plcnum esse anlinarum, casque et dacmoiies
cratcs (ap. Xcnopb. In memorab. 1, G, 10) i>nulla et berocs existlmarl ; ab bls bomlnlbus immitti so-
re indlgcre divinum esse« dixcrat. Simlliter Ciccro wiMia signaque tam morbi quam bonac valitudlnls.
ad Trebatlum (cpist. 7, 12), qucm Eplciircum fa- — Ad eos etiam referri lustratlones \c\ explatlo-
ctum mlratur, scrlblt: nQuomodo auteni tibi pla- iies, divinationem omnls gcnerls, vaticinia ct ce-
cebit, Jovein lapidem jurare, quum sclas, Jovem tcra biijus gencrls." De provlnclls sliigulorum dac-
iratuiu esse ncmlnl posse?« Eplciirum enlin dlxlssc, moiiiim In els produecudis vidc Appulcjum (de dco
alio loco (In Plson. 2o) alt, »dcos ncque propltlos Socratls p. 134 Oiid.).
cultniam csse nequc Iralosu, sed ubeatos potius, nec huec aruspirio] Yide qiiae supra de iisslciilationo
haberc negotil qiildquam, nee exblbcre altcrl" (dc 1\. dixl, ct confcr bunc locuin cuin eo qui est in
D. 1, 17). Addc Dlog. Laert. (10, 77. p. 634 et llbro Apulcjl de deo Socratls, ubi pleraquc eadem
10, 139 p. GOl Slclb.), Lactantlum (de ira dei 4), repcrlas; Grot. — Goezius nonnulla cx AppuJcji
Senecam (dc bcncf. 4, 4), Horatlum (sat. 1, H. 101), loco (Op. II. p. 132 scqu. Oud.) luscrult, de quo
Appulcjum (de deo Socr. p. 124. 130. 132. Oud.)- pluiibus ollui (in palacogr. mea III. §.92 scqu.) dis-
intra Solis mealum\ Quae dc dils mcmorat, ex- putavi. Sed potius ad fontcin, undc sua Appule-
posult Lipsius Pbysiol. Stolc. llb. I. Diss. 18, cx jus bausit, acccdcre interprctcs dcbebaut. IVobills-
qulbus apparebit, codiccin Vossianum male apud slinus cnim Platonis (conviv. p. 202 Stcpb.) locus
Capclhim exlilberc ninfra Solis meatuin. u iilHNTz. est, ubi docet »oiniiem dacmonum naturam cssc
(mlsc. p. 211). — Infra pro intra codiccs Moua- mediatn inter mortales deosquc. In mcdio consti-
Martiani Capellae lib. II. §. lol. 20o
nentia quacilani voccsquc transniiltunt, auguratisquc loquuntur oniinibus.
Plerumquc cnini quaerentes adnionent, vel sideris cursu, vel fuhninis jaculo,
vcl ostentaria novitate. Sed quoniani unicuique superiorum deorum singuli lo2
quique dcserviunt, ex illoruni arbitrio istorumque comitatu et gcncralis
omuium praesul, ct specialis singulis mortalibus Gcnius admovetur, quem
tuta Lac totiim complerl connectlquc. Pcr lianc va- ignorantia id re nova niirationcm facil.x Cornclius
ticinitim omnc procedorc, saccrdotuuique tliligcn- Fronto (II. p. 468 Maj.): «In ostento rarilas ad-
tiam circa sacrilicia expiationcsquc ct Incantationcs niiralioncin facit.ti Appulejus (de deo Socraf. p.
ct divinatiouem oinncni atqiie magicam.u Iluic loco 129 Oud.): «Rarltas couciliat ipsa rcbus admi-
adde alium (in Epinom. p. 984 Stcpli.) quo «dac- rationem.n
moncs" ait «In mcdia regione acrls, Intcrprctationls r^enera/»*] Quum vario scnsu vox Geuius ac-
gratla, esse coUocatosci et paulo post (p. 9So): cipi possit (Vives ad Augustin. de cir. dei 7, lo);
xDii summl ct daciiioucs, iiiquit^ sibi inviccm Inler- baud cquidciu determiiiare ausim, quis gcncralis
prctcs suntj nicdii cniiu, qui aniuiatl sunt, tnin illc sit. Pofcrit taincn crcdi is, qncm Au5;wstiiius
ad tcrrani, tum ad cocluiu lcvi motu fcrunlur«5 (7, 16) parfeui uni>crsi dixit (conf. supra g. 49).
ut omittam qiiac Loc ctiam loco dc soniniis et va- Potcrit et Fortuna intelJigi , qiiara qui caecain ct
ticiniis rcpetiit. Plura Infra (ad §. lHi). arbitrariam esse negaruut, dal(i.ova, Geniuin, ap-
fHlminis] Scd Jovem Ipsum Loc pacto oinina pcllarunt. JamblicLus (ap. Stob. in eclog. p. 402):
misissc iingunt non soliun poctae, ut Ovidlus (fast. «Forlnna, quam roox Dcum vocamns, mox Dac-
3, 369): inonein. Si enim alfior reruin ordo causa evcntnum,
»Ter tonuit stne ntibe deus, trla fulgura »«»«<«,• Dcus a iiobis vocatnr (qucinadmodnm Martir-.nus
scd pLilosopLi etiam (Sen. nat. qnaest. 2, 52. p. 711 §. loO "causarum latcntium arcana)^ sl natur;tles
scqu. Lips.) fuliniua futura portcudcrc statucrunt, causae, Daemon.«
quos jurc ridet Scneca (2, 41. p. 714 scqu.). singHlis mortalibusj Ejusmodi Genll ab Ilcsiodo
astentaria] Rcctcj non «osteniatoria« , ut qui- (op. 2o0) nuincranlur ter decies inille:
dam correxcrunt: de ostcntis enim scrmo. Adjc- TQLg )'«o fjiVQioi ii6iv iftl ^■Oovl TCOvXv^O-
clivum lilud usui-pat et Maerobius (Sat. 2, 16 ; 5, '^^'i-QXI
7) pro nostcnti vlm Labcute, veldocente." Ad to- ^A&avarot ZrjVog (pvP.aaeg ^VTjzdjv av^geo-
tuiu locum confercnda Laec Cicerouis (iV. D. 2, 3) :n^a)v.
vcrba sunt: nPracdictiones vcro ct praesensioucs Qnlbiiscum confer ejusdcm poctac superiorcs vcr-
rerum futiirarum qiiid aliud declarant, nisi Lomi- sus (121), Platoneiuque (in Tiin. p. 40 Stepli. in
niLus ca quae sint, ostendi , monstrari , portendi, TLeag. p. 128. dc R. P. li. p. 468), Menandinm
pracdicl? cx quo illa oslenta, monstra, porteiita, (in Stob. cclog. 1, 6, 4. p. IGS Ilecr.) ct Scxtnui
prodigia.» Empiricum (9, 86. p. ^71 Fabr.). E Roiuanis Vairo
novitale] Ansam Itcriim Ciccro praebnit, qiil (ap. Augustln. 7, 15) Geniuui dicit csse «nnins
(div. 2, 22) de iisdem ostentls: ncausarum cnim cnjtisaue animum latiQiialciu» quibus ad Socrafi*
"20G Martiani Capellae lib. II. §. 152.
eliam Praestitpm, quod praesit gerundls omnibus, vocaverunt. Nam et populi
Genio, quum generalis poscitur, supplicatur, et unusquisque gubernatori proprio
dcpenclit obsequium. Ideoque Genius dicitur, quoniam quum quis hominum
cenitus fucrit, mox eidem copulatur. Hic tutelator fidissimusque germanus
■Ji>3 auimos omnium mentesque custodit. Et quoniam cogitatiouuni arcana superae
Gcnlum lespcxissc vldctur. UUerliis clclnilc pliilo- latur (Ammian. Marc. 20, 5. p. 267. 22, H.
sopliando pioj!;ressiis est Seneca (dc quo v. not. p. 353. 25, 1. p. 581. 26, 2. p. 4oI Gron.
ad 8. lo5). Locum intcr Lunaiu tcrramque intcr- Camdcn In praclcct. acadcinieis p. 180).
iectum Pliitaiclius ctiam (de orac. defect. p. 416) suppUcatur] Ita pro supplicant in cditis Rci-
Gcniis assiguat: quos plures csse quam hoinines clienaucnsis, Basileensis, Darmstattcnsis, Canta-
Plinius (2, 7) rcfcrt. brigiensis, Britanuicus, Bongarsiiquc codcx.
PraeiUlem] Pracslcs, jCQo6zo.r7jq, rtQopiaxoq. guhematon] Affert 3Ioutfauconius (antiqu. I.
Sic Saxo Lib. 8 Plutoneiii Orci praestitein nonii- p. 518) inscriptioncs Genio gubetnatori , ct Gcnio
naf id cst praesidciu. Ita Larcs pracstilcs dicti, patrono dicatas. Rcgimcn niodo flagro, modo gu-
qiiod aedilms praeslareut. Stephan. (ad Saxon. p. bernaculo significari alio inonstravi loco (palaeogr.
54 f.) — Inde Jiipitcr prac oiiiiiibus Praestitis crit. I. §. 693 — 697).
coguomen invcnit (Capitolui. in Max. et Balb. 5), genitus] In hoc vocls ctymo > giguendo ductae
et in lapidum ctiam titulis (Grut. 22, 1. 106o, 2) plcrique convcnliint (Fest. v. Genlum p. 161 Dac.
iJlo nominc honoratur (v. et iufra §. 164 Manium Censoiin. de die nat. 5. Appulcjiis dc deo Socrat.
pracstitcs). P* *^^ Oud. Isidor. ctym. 8, 11, 88. p. 591 Arev.
gerundis omnibus] E Fcsto, qui (p. 161 Dac.): Conf. MiiJlcr. Etrnsc. IL p. 89 n. 24).
• Gcnlum appellabaiit deum, qui vim obtincret re- omnium] Legendum forfassis hnmimim pro
rum omnium gerendarutn.« Licet dubium videri otnniutn. IVam de Geniis sciino cst. Susii-9 (in
posslt, Qum vcra Festi verha nunc Icgantiir. Quid Giirlitl. anlm. 4. p. 9). — Profccto non opus cor-
cnim illa ciim Genio commune Iiabcut? Verlor vl- rcctione crat, siquideni Susius fncile siipplcre po-
dclur sciiplio Yarronls (ap. Augustiu. dc civ. dei terat /lomiiumi. Scd melius etlam Martlanns scrlpsit
7, 15): Geiilus dcus, »qui praepositus cst ac viin omnium, qula non hominibus tantum, scd dlis
Iialict omnium rcruin gicfnendHrutn." At(juc ita cliain sui eiaut Gcnii (§. 55. 92), quln ct rcbus
Isidorus (8, 11, 88. p. 391 Arcv.) cllam Icgit. (l»oiphyr. dc ahstln. 2, 58. p. 172 Rliocr.).
populi Genio] Romanl populi hic Gcnius cclc- cogitationum] Seneca (cpist. 41. Op. p. 455 Lips.)
bratur nou inodo iu iiumis (Montf. ant. cxpl. L q"»"» nostri tlicologi cottscirnliam dlcuiit, IntcIIigit
p.5i8. Spanh.niim. Lp.l47. RnschcIL l.p.l564) serihcns: »Sacer intra uos splritus sedet malorum
ct i.iscripliouibus (Grut. 8, 5. lOOG, 5); sed ctiam bonorumque nostrorum obscrvator et custos.. Plau-
fenipli, ubi colcbatur, mciitioncm faciunt scriptores t»^ (Rud. prolcg.) Arcturum finxit hominum facta,
(DIo Cass. 47, 2. p. 492. 50, 8. p. 609 Relm.). mores , pictatcm, ct fidem pariter ao pcriuria
idem cssc ^idctur, qul alias Getiitts pnblictts appcl- Jovi denuntlantem. L.iclauub (Nceyom. 11. T. III.
Martiani Capcllac .lib. 11. §. IM. 207
annuntiat polcstati, etiam Angelus potcrit nuncupari. Hos onincs Gracci <^ai- 15-4
ftovag ilicuiit, «.To rov daTJfxovag scvai: Latini Medioximos vocitarunt. Qui quideni
omncs niinus lucidac splcndcntisque naturac quam illi coclcstcs, sicut conspicis,
approbantur. Nec tameu ita sunt corpulenti, ut honiinum capiantur obtutu.
Hic crgo Lares, hic post membroruni nexum degunt aniniac puriorcs, quac lo^i
p. 15 Bi{).) ipsas corporiiin umbras apiul infcros los sacrae lifcrae vocaiit (o ds iepbg Xoyog avyi-
accusarc lioiiiincs rcfcrt, qiiippe qiiae, utpote co- ?.ovg elcO\}e TcaXelv) uoniiuc aptissirao: snnt ciiiiu
rum scinpcr couiitcs, omni fiile diguae sint. Pinda- intcrnuntiac, patris uiandata pcrrcrcntes ad filios
rum ncinpc (Ol. 2, 107) tcI Platonem (Pliacd. ct ad illum vicissim preccs filioruni.x Confcr IIo.
p. 107. PLacdr. p. 2i9 Slcph.) antc oculos Iiabuit, nicri Iiyinnum in Mcrcuriuiii (i>G9), ct Orpliicum
cujiis ^crLa pluriLus ita circuniscripsit Appulcjus (27, 1), 3Iax. Tyriuin (1-4, 8, T. I. p. 2GC Reisl;.)
(dc dco Socr. p. 166 Oud.): ..Plato autuniat siii- Origcncin (c. Ccls.), Plinium Sccundum (paiicg. 32,
giilis hominiiius in vita agenda tcstcs et cnstodcs 3. p. Gj7 Cellar.), ac sl luLct quac aliLi (in pa-
singulos addltos, qui ucinini conspicul scmper ad- lacogr. crit. IU. §. 92. 93) dc illis nuntils cx-
sint arLItri omuliim non modo actoriim, sed cliam posui.
eogitatorum. At uLI vlta cdila rcincauduiu sit, cun- afTO Tov] Vulgaiis liacc ctymologia cst (Plato
dcni illum, qui noLis pracditus fucrit, raptarc Illico In Cratyl. p. 398 Stcpli. Isldor. ctvin. 8, II, 15.
ct trahcrc ad judiceiu atquc llllc in causa dicunda p. 578 Arcv.) a qua dlffcrt illa LcnncpU (iu efvm.).
assisterc: sl qua commentlatur rcdarguere; si qua 3Iedioximos] Quasl mcdios proxlmos iuter dcos
vcra dlcat, asscvcrarc: jirorsus Illius tcstiinonlo fcrrl cf Iiomines dlscurrenfcs. Wlcan. — Appulcjus
sentcntlam." (dogm. Plat p. 204 Oud.) «cssc medioxumos'
yin(jehts] Cavc crcdas hoc nomlne, quo nuiitius ait, «qul sui ratlonc ct loco ct potcstate dlls sum-
slgulficatur, non nlsi Chrlsfianos scrlptores nsos mls sint mlnorcs, hominum natura majores.i
csse. Usus est c Romanis jam Labeo, c Graccis conspicis] Pro conspicitis iu cditls non Grotia-
Aristldcs (or. elg 'A-&rjVccv) et, sl fabula vcra, nus tantum codex, scd Rcichcnaucnsls, cliam Basl-
Apollo ipse in rcsponso (ap. Lactant 1, 7). Por- leensls, el Darmstattensls hahcnt.
pbyrlus quoquc (de abstln. 2, 58. p. 173 Rhoer. obtulu] Plato (Epinoni. p. 98-4 f. Steph.) dac-
Isagog. ad Aristotclem 3) huc refcrrl potcst, dt.ay- moncs ait, quamvls prope nos sint, conspici ta-
yiXP.OVTag Inter dcos cf homines mcmorans. Sed men non posse.
cadem, quae Martianus, antc eiim jam Plutarclius Lares] Manes Intelliglt illos, quos Iiifra (§. 162),
(de orac. dcf. p. 417) scrlpserat. Pariter Philo Ju- sl vitae priorls adjuti fuerint honcstafc, dlcit ia
daciis (de somnlls Op. p. 586): •Siint quaedaiu Lares domorum iirbiiiin(|uc vcrfi.
purissimac optlmaeque, quae altlus dlvlnlusquc sa- pos< mem6»w7/m ;te.rMin] Intcllige: sohifiini, slve:
piunt, aspernatae tcrrcstrla, mlnistrac omnipotcn- npost anlmas a mciubrorum nexu solufas.» IVoii
tis, tanquam magni rcgis aiircs ct ocull vldentes pocnlfeblt contidlsse bacc Gracca 31axlnil Tyril
audlcntesque omuia. Has Geuios pbilosopbi, Anfje- (13, 6. T. I. p. 278 Relsk.): oeneidav de arto-
208 Martiani Capellae lib. II. §. i55.
plerumquc, si mcritorum cxcellentia subvchantur, etiam circulum Solis ac
156 flammantia septa transsiliunt. Dehinc a lunari circulo usque in terram , quid-
y.afir] xcl vevga xavrl, xal xb ftvsvixa, xal quac el cnm Platonlconiin T17 eig xd 6cofiaxa
xd dXXa xd oj6j(sg y,aX(xs8ux, i$ cov xbcoq KU-&6dM ct dvodco communla crant. E poi'lis con-
JtQo6coQ^L6TO xfi '^vxfl x6 ^djfxa, x6 fiev fciendus inprluris Virgilius (georg. 1, 226).
i<p&dQij xai vxtxd (iv&ov (OX^XO , avxii de fjuae plcnnu(jue\ Successive cnim diguitatis gra-
icp' iavxvQ ixvTi^aixivv 6vvi^£i X£ avxinv aai, dlbus animas ascenderc docebant vetcres. Sexlu»
idQVXaL.^i Emplrlcus (9, 1 adv. pbys. 71 sequ. p. SdS Fabrlc.)
de(jnnt\ Operae prctlum erlt liic e Dionyslo nanimas, inquit, ne suspicari quidcm licct quod
llallcarnasscnsl (8. p. 522 Sylb.) matrls ad Marclum deorsum ferantur. I\am quum sint subtlles, ct non
filium baec insererc vcrba: >>Si qui» locus est, minus Jgneae, quam acrcac, sua lcvltate magls
«Tul Lumanas animas a corpore solutas rccipiat, feruutur la loca supcriora. — (^uum itaquc extra
incam non subtcrrancus caliglnosusque capict — So]is tabomaciilum positae fuci-iut, ]iabltunt locum
ncc canipi, qnos Lctliaeos uominant^ sed sublimls qul cst sub Luna, ct liinc proplcr puritatcin aeris
ct purus aetbcr, in quo ajunt diis gcnitos fortuna- acciplunt majus tempus ad pcriiiancndum: et utun-
t«m et bcatani vitam degere.» (Confer ap. Diog. tur alimento convenienti, nempc cxhalationc cx
Lacrt. 5, 4-4 p. 189 Alcib. cpigr. in Platoncm ct tcrra ut cetcra astra; iicc ]iabciit in iis locis qiiod
nostrum infra §. 211). Sed ipsi Arlstotell vlsum eas sit disso]utiiriim. Si crgo pcrmaiicnt aniniac,
csse (ap. Gic. divin. 1, 2S) Icgimus, anlmum, quum ilunt ejusdem natiirac ciim daciiionibus. « Haud ali-
e corpore egrediatur, domum retcrtcre. Ac Cicero ter Julius Firmicus (matlics. I, 3 p. 7 ed. 1555)
(div. 1, 30) etiam «vigere et vivcre animum post scribit: nQuis dubiiat quod pcr stcUas tcrrenls
mortcm, quum corpore e-scesscrit« docet; et(Tusc. 1, corporibus divinus Ule animus necessitatc ciijusdam
11) npossc animos, qiium c corporibus excesserint, lcgis infunditur, cul tlescensus per orbcm Solls
Jn coclum quasl in domicI]iiim suum pcrvcnlre." trlbuitur; per orbciu cnini Lunac />i-ae/)ara/i(r ascen-
Allum Clceronls (de consolatione) locum Lactan- s„s.,, Parltcr Manes et Manichael anlmas prlinuiu
tius (3, 19) affcrt, ubi i]Ie .eastos animos» alt in Luna pcr aquam, deindc in Sole per Ignem
.levi quodam ct faclli lapsu ad deos, id est, ad purgarl docebant (Mosb. Llst. Clir. ante Const. scc.
uaturam sibl slmilcm, pcrvolarc. " Coufcrcndus prae- 3. ^. 49 nof . 3. p. 862. Ibique Augustin. baer.
tcrca nobilissimus Ciccronis (de aniic. 4) locus, cul c. 46).
adde Senecam, qui (cp. 79. p. S3J) Lips.) anlnio a luntiri circulo] Plutarclius (dc fac. in Luna
gratulatnr, nquum cmissus liis tencbris ct reddltus p. 943): «Oinnis aniina, iibi primuin c corpore
coelo suo fucrit, qumn recepcrit locum qucm occu- exiif, fati lcge ad teinpus vagatur ca in rcglone quae
pavlt sorte nasccndi. Sursuni vocant Illum Initla terram ct Lunam intcrjacct.« Macrobius (soinn. Sclp.
sua.o Uudc ctiam (cp. 86. p. 5S5) Scipionis Afii- 1, 11): "Immutabilem quidcm partcm a sphacra,
eani »aniinum In cocliim, cx quo erat, redlisscn quac aplancs dicitiir, usque ad globi lunaris cxor-
pcrsuasum habcbat, et pluribus locis (ep. 92 ct diumj mutabllem vcro a Liina ad tcrras usqne
120i consoL ad Ilclr. c. C.) praccepta eadcm repctit, dlxcnint: et vlvcrc animas duin in inunutablll partc
Martiani Capcllae lib. II. §. JKO. 209
qiiicl interpatet, interstitii proprii partitione discernitur, et ab orbe lunari
interfusa medietas disparatur. Sed superior portio ejus sicut conspicis claudit
quos 7]iuS^sovQ dicunt, quosque Latiae Semones aut Scmidcos convenit me-
morare. Hi animas coelestes gerunt sacrasque mentcs, atque sub liumana
effigie in totius mundi commoda procreantur. (His animus datus ex scmpiternis
ignibus, quae sidera stellasque vocamus). Qui quideni plerumquc sui miraculo 157
consistaut; mori autcm quum ad partcm ceciderint Semldei Manes hahitant, tjuos ujnea virtus
perniutationi^ capacem: atqiie ideo inter Lunam Jnnocuos vita palientes aetheris imi
terrasque locum niortis et inferorum vocari, ipsani- Fecit et aetemos aniinam coUegit in orbes.»
que Lunam vitae cssc mortisqne confiniuni ct ani- De Scmonibus locus classicus cst apud Fulgentiiim
inas indc in tciTaiii Jlucntcs mori , indc ad siipera (in scrni. ant. p. 172 Muncl;.).
mcantes in vitam reverti, non ininicrito cxistiiua- mtuidi commodn^ Apud Aegyplios Strabo (1.
tum est. A Luna cniiii deorsiim iiatura incipit ca- p. 24 Casaub.) tradil divinis lionoribiis cnltos csse
(lucoruin.n (Conf. palacogr. crit, IV. §. 759 ct Ocel- cos, qui aliqnid utilc cxcogifassent, ct (17. p. 822)
lum Liicaniim dc iiniv. natura p. yiG. o29 Gal.). ab Acthiopibiis dcum liaberi ciim qiii bencfeccrit.
Paulo aliter lllud circa Lunam spatium c Clialdac- E Graecis Pcrsacus, Zcnonis audifor, eos essc
oriim placitis dispertit Pscllus (ad Ciliald. orac. ap. dixit Jiabitos deos, a quibus maijna utilitas ad
Gallucuin in app. p. 91): «animain curriculo vilac vitac cultuin cssct in->cnta (Cic. IV. D. 1, li> ct 42).
iiuinaiiac rniito ad rcgionciii, quac supra Luiiam Ex Lominibus cnim dcos factos, unde Dionysins
est, rcdirc, ciquc sortc assigiiari locum uudiquc Halicarnassensis (7. p. 478 Sylb.) et Plutarclius (in
liiuiinosum. IVam qui suLtcr Lunam locus, eum plac. pLilos. 1, C p. 880) Kscmideoriim" ajuat
undiane tenebricosum cssc: lunarem vcro alternatim nanimas, rellctis corporibus, in coelos asccndisse
htcidum ct obscurum. — Graecorum contra doctrl- — Ilcrculis, Acsciilapii , Castorum, Hclcnae,
naiu auimain facerc interltus nesciaiii camque us- Paiios ct aliorum Innumcroruin.« Quibus inos plu-
que ad clcmcnta sub Luna sita cxtollere.* rcs addit uoster (§. 1S7 scqii.). Vide supra (§.62)
Semideos^ Vide de iis Ovidium (mct. 1, 192. ct (§. 94) Jovis quoque bac de re decrctuin.
14, 873^ Lcr. 4, 49j in Ib. 80), Statium (Tbeb. /115 animusj Quae uncis inclusa snnt, Ciccroni
o. :J18. 5, 573. G, 111. 9, 576. Acb. 1, 71. (ap. Macrob. in soran. Scip. 1, 14) dcbcntur, ne-
2, 563), Rutiliuin (1, 56S), Faliscum (cyueg. que reperiunfur in codicibus BasUecnsi, Darnistat-
65), Scrvium (ad Acn. 1, 196), Ausonium (Id. tensi, et DresdensL lutrusa ea csse c glossa ali-
11, 21). Pro rjHl-&EOVQ infra (§. 160) Latinis qua eo magis videntur, quo certlns male se Labc-
lltcris Iicmitbcos scripsit regioncmquc aliam indicavlt, »ent commata sese excipicutia nlii animas« et uLis
in qua vcrscntur. Confcr Hesioduin (op. Ia9), Dio- animus.« Ccterum nota cst dKrercntia intcr animnm
dorum (4, 8S) ct Lycophronem (»11). Inprlmis ct animam. Ille est quo sapimus, Laec qua vlvimus,
antcin lii Lucani (9, 6) versus mcmorandl: ut alt IVonius (de diflcr. vcrb. p. 426 Mcrccr.).
• Quodtjue patet terras inter Lunaetjue meatws miraculo] Exeniplis, quac in mcdium profert. ad-
27
210 Martianl Capellac lib. II. §. 157.
fidem fecere coclestiura, ut in ortu Herculis geminatae noctis obsequium
serpentesque idem parvus oblidens vim numinis approbavit; Tages sulcis
dere poterat illnd Roniiili (Dion. Halicarn. 2. p. H9 Tarqiiiniensi, quum tcna agraretur, el snlcus altius
Sylb.). Alios ctiam, qui cum prodigiis nati, recen- esset imprcssus, cxslitisse repente ct eum affatiis esse
snerat Apollinaris Sidonius (carm. 2, 105 sequ. qui arabat. Is autcm Tages, wt in libris cst Etrus-
p. 292 Sirm.). corum, pucriJi spccic dicitur visus, sed senili
fidem fecti-e] Et statim subjungit Ilerculis cxem- fuisse prudcntia. Ejus aspectu quum obstupuis-
plum, ita u» verba illa habuisse vldeatiir a Clau- sct bubulcus, clamorenique majorcm cum admira-
diano (seu quis alius sit pocta) qui laudes Her- tione edidissct, concursum csse factum, totam-
culis canens hunc sic alloqiiitnr (IS. p. 396 Bip.): qne brcvi tempore Etruriam convenisse: tum illimi
uFecisti de patrc lidem.« plura locutum miiltis audientibiis, qui omnia ejus
geminatae noctis] Seneca; «Roscidae noctis ge- verba exccpcrint literisquc mandavcrint. Omncm
minavit horas» de cadem Herculis gciiitura. Grot. aiitem orationcm fuisse cain, qua Ilaruspicinac dis-
■ — Graeci quidcm scriptores tripllcatam fuisse no- cipliiici conlinerctur. « O^idius:
ctcm scribunt (Diodor. 4, 9. ApoIIodor. 2, 4, 8. »llaud aliler stiipuit , (juam quum Tyrrhenus
Lncian. dial. deor. p. 32 Bip. Euseb. praep. cv. 2, arator
% 2. p. 54. Orph. Argon. 118), uiide XQU^meQOV Fatalem (jlebam motis aspexit in arvis
JliovTOg nomine insignitur a Lycophrone (33) et Sponte sua pritnum nulloque agilante moveri,
«/If^ixaxog' rpttf^iijyvo? appellatur a Pallada (antb. Siimere mo.v hominis terraeque amittere f<tr-
Gr. 1, 58, 9, 3. p. 1G8 Bosch.): sed Romanorum mam,
pleriquc gemiuatae meminerunt noctis (Propcrt. 2, Oraque venturis aperire recentia fatis.
18, 25). Et quamquam vcrbum geminare etiam Indigenae dixere Tayem: qui prinms Etruscam
multiplicare significarc potcrit, id quod e vocc ter- Edocuit gentem casus aperire futuros.
tjeminus sivc trigeminus patct, sintque praclerca Citat Planciades libros cjus llaruspitinac noniine
qninumerum non dcfiniant (Plaut. Amph. prol. 113. inscriptos. Scd ct Servius. Quoniain autcm vocem
116; adde tamen 158. Scnec. Agam. 816. Ovid. sypnum blc mendosam esse," et ex grammatica huc
Heroid. 9, 9); aliis tamen locls, ut illo a Grotlo ti-anshitaoi, idque maulfcstis 3IS. libri indlciis liquct.
laudato (Sen. Agam. 805) numcriim cxpresscrunt, ex locls hic laudatls lubeus Icgerim: ct riluni sla-
ut Oridius (amor. 1, 13. 45): tlm genll, haruspicinamqne moiistravlt, vel sl ma-
tlpse deum jenitor , ne te tam saepe videret, vis haruspiciumqne. Et sane alterutriim fiicrll,
Commisit noctes in sua vota duas« quod vel ex Iiitervallo, quod In fllS. est, rcrum
(conf. Senec. dc brcv. vit. 16. p. 228 Lips. Ille- esse colligo. Gnox. — Lacunaiu in MS. suo tesfa-
ronym. allos). Servius contra (ad Aen. 8, 103) tiir fuissc Grotius. iVos priscum codiccm possidc-
cum Graecis facit: atque Arnoblus (4. p. 145) et mus qul ab hac scriptura ncc uugucm lalum rcce-
Ciemens (protrcpt. p. 20) tribus non contentl vel dit. Quid vero illud sypnum sit doccri ciipimus.
novctn fiugunt. Lcgcndum arbitror «ct rituin statini gcnl! inspi-
Tajes] Cicero: i>Tage9 quidam dicitnr in agro ciumque monstravIt.« Inspiciiim solemnis la sacrl-
Martiani Capcllae lib. II. §. l^. 211
cmicuit et ritum statim gent's sypnumque monstravit; Ammon apparuil cum
cornibus arietinis et vcstimcnto lanitio, ac sitientibus undam fontis exhibuil.
ficlls vox. Tcrtiillianus lib. I. in .llarcioncm: >'Di- ]cctioncm, ncqnc culpandum Marliauum de ea in
vum posse viderl Exlorum inspiciis, resque cx- antiqiiissimis rltibus rccensendls adhlblta, scd nos-
spcctare futuras.« Barth. (in advers. p. 1255) — met ipsos in illius vocis Ignorationc rcprchenden-
Vid, de Tagcte Ciccro dc dlvln. 2, 25 et Ovld. dos csse. Docucrat ciiim jam Gcllius (15, 9.
inctaniorph. 1. XV. SSo (1. t>o5). Scrvlus ad Acn. p. 148 Conr.) nRouiauos pio Gracco V7(V05 pri-
VIII, 598 ct Scboliastcs Statii ad IIU. Tbeb. luiiin dl.vlssc sypnus, c quo senslm enatum 5on»-
516 (?) Tagctcm loter scrlptores artls aruspicinac ints.« Llqiict Igltur vatlclnia pcr somula, de qui*
niimcrant, cum qulbus etiam planc coiiscntiiint Fiil- bus noster paulo ante (§. lol) cgcrat, lutclllgenda
gentius ct Isldorus. Goez. — Addcre potcrat Fcslum esse, addltiiuKpie vcrbum monstravit emlnentiori
(p. So7 Dac), Aminianum (21 pr. p, 195 Lind.), scusu explicuudum, ut siguincct demoiistravit. Miil-
Ccnsoriiiiim (dc dic natal. 4 f.), Statliiin (sllv. 5, leruin quoque (Etrusc. II. p. 2i> n. 10) persuasum ha-
2, 1), Liicanuin (1, C57), Coluniellam (10, 5i5), bco, si altenim iJlartianl locum ct Gcllium inspexis-
allosqiie. Scd magls soHIcIti sumus dc vocis ■sxjp- sct, non haruspicium substiliiturum fuissc.
num Intcrprctatlone. Glossa quidem csse dicit »op- Ammon\ Duas blc fabulas dc Jovc tangit, qna-
pidum Ilispaniac, quod infra dlcatur Sippuiie', riim una ab Herodoto llb. II. refertur, quae narrat
sed facilc persplcitur scholiastcni prorsus niliil bic Jovem Ilcrculi apparulssc in pclle arlctina: altcra
Intcllcxisse multuniqnc sudasse , ut Istam sallcin iiolior, qua rcfcrtur Hammoiicm slticnlem Libe-
duret intcrprclatloncra. Varianlcs igitur in codicibus rum, quuni cicrcitum pcr Afrlcam duccret, ad
Icctioues perlustravi. Scd in Slouacenslbus uibil re- fontem dcduxlssc. Grot. — Vidc Herodotum (4,
perl, nlsi quod In nonnullis I, in pliiribus Y ia tocc 181), Pausaulani (8, 52, 1), Macrobliini (Sat.
illa erat. JXcque ex Anglicls aliquld acccpi memo- 1, 21), ct Stavcrenuin (ad mythograph. pag. 935.
ratu dignum. In Dresdcnsl quldem substltuitur sup- 9S7. 9G0). Frcquens cjus cognomcn »corniaer
plicium^ sed e judicum numero Tagetcm fulssc Ammon» (Lucanus 5, 292. Silius 5, 10. 14
ncmo audicrit. Quod autcm in Guclfcrbytauo Cor- ^72. Claudian. 4 Cons. Ilonor. 145. Ovid. iiiet. S,
tius pro eypnunufue legit e.vitumque , initio quidem 17. 15, 509) cjusquc cum coruiLus picta iuiago
milii arrlslt, comparatls nlmiruui biscc Ccnsorini (Pal. crit. FV. §. COO).
(17, 6) verbls: nQuarc in Tuscis bistorils, quae vestimento lanitio^ Llnitlum scribendum arbltra.
octavo cornm seculo scripta sunt, ut Varro tcsta- mur. Amiuouls euim inysterla non lanam, scd G-
tur, ct quot numcro sccula ci gcnti data sint cf uum vcstltui qiiacrebaut. SIIIus Italicus libru III.
transactoruin slugula qiianta fucrint, quibusvc ostcn- Punlcorum (t. 24):
tis eoruiii exilus dcsiguatl sint, contlnctur.u Vcrum- — — — 'velantur corpora lino.*
tamcn nequc In liac acqulcvi explicatlonc. Post- Barth. (ad^crs. p. 1253). — Sed crrat vir doctus:
quam cnlm vldcram candem voccni sypnum, ils- primum cnim non de Aiumonls saccrdotibus lUie
dcmque litcrls seriptam infra (§. 2o4) a nostro re- sermo cst, sed de licrculis Gadltaui, quod Dra-
petl, statim mibi persnasl, banc unlce vcram eesc kenborcl» (ad SU. Itulic. p. 12o) jaui auimadvcrtlt :
27 *
212 Martiani Capellae lib. II. §. 158.
lo8 Quid loqiiar eos, qiii primi mortalibus usum rerum majoraque commoda
praestiterunt? ut vitem Dionysius apud Thebas, Osiris apud Aegyptios hau-
stum vini usumque compericns; frumentum Isis in Acgypto, Triptolemus
deinde, ctiam sl (ex Ilerodoti 2, 81 loco) dcmus non exqnirtint, illico claniant et errorcm se rcpe-
non nlsi lincis vestlnieutis in mystcrlis Ammonis risse gaudeut. IVomcn equldem Dlonysum, ut magis
locum fuissc, satis tamcn notus est latlor vocis usltatum, serlboj sed eos ctiara dcfendo, qui Dio-
lanae usus, adeo iit scrica etlam lanitla dlL-antur nyslum pracferunt.
(Plin. 6, 17, 20), omnlsque nendi texcndlijue ars OiiVis] Eundem euim hunc fuisse qiiem Gracci
hoc vocabido coatineatur^ poslremo nou de vestltu Romaniijuc Dionysum et Bacchum nj)peliarii»t ,
in mysterils, scd de pe//e arietina nostcr loquittir, mtdtls jam demonstrari (iii P;d. crit. III. §. AGo.
qoa tectus Amnion appavucrit. Profecto igltur iioii FV. §. 641. 645. 646. Add. Aiison. epigr. 29 ct
erat, qr.od inusltatum verbuiu litiitiuin criticus i!!c 50). Scd ijisl etlam Osiridi lieJcrac invcutionem
Marliano obtruderct. Qiiod rcliquuiu est, Cortius qui- trlbucrunt scrij)tores tam Graeci (Dlodor. 1, 17)
dem In Guelfeibytano leglt vesiimenium pro vesli- quam Latlni (TlbuII. 1,7, 55). Ileyiie (ad Apol-
menlo et slc cliaui in Darmstattciisi legltur; sed lodor. 5, S. p. S71) de Dlonyso: »j)rimam notlo-
vulgaris pracfercuda lectio cst. uem«, inquit, »ei fuisse symbolicam et ex oricnte
(jui prinii^ Lactantius (1 , 18): »Artes quoquc pr;>fcctam nemo dubitet; satis quoque constat na-
suis invenloribus inmiortaJItatcm jicperlsse dicuiitiir, tiiram ejus vim (/enerandi aL iuitio fuissc declara-
ut Aesculanlo mediciiia, Yulcano fabrica. « Adde tain nofloue In jiersonani scii deum conversa. «
Oppiauum (In plscat. 2, IS sequ. ) ct Lucrelium fnimentnm Isis\ Isls Aegyptlos terram colcrc
(S, 13): docult (Dlodor. 1. 14. Isidor. ctym. 8, 11, 84),
tConfer cnim di«na alionim antiqna rcperta, uiide cum Cercre eoufusa in Aegypto est (ApoIIo-
Piamque Ceres ferliir fru<jcs, Liherfiue liqttoris dorus 2, 1, 3).
f^itigeni lalicem mortalibus instilnisse.« Triptolemus^ SI plura de eo cupis, confcr Dio-
Dionjisiiis] Pro Dionysiis, solcinnl crrorcl dornin (1 , 18), Pausaniam (1 , 14, 1 — 3. 1,58,
5Ii'>r.iv. (ad Fulgeiit p. 90 a). — IViLil muto. Ar- 6. 7, 18, 2. 8, 4, 1), Apollodorum (1, d, 2), An-
nobius (5. p. 176) Bacchum ajipellat nNysium et thologiam Graecam (2, 47, 24 de Bosch), Stra-
Scmeleium Llberum.ci Ipse Cicero (pro Flacco 2o), boncm (16. p. 7oO Casaub.), Ovidium (fost. 4,
sl plurlinorum codlcura leetionem spectaverls, no- SoO; met. 5, 646. 6d3; trist, 3, 8, 1; c Ponfo
mlna «Evlum, Nt/sium., Bacchuui, LIberum« jiinglt. 4, 2, 10), Arnoblum (1. p. 21. 5. p. 105. o.
Et i^rofecto qui vulgatum illud nonilnls etjTuon p. 174), Hyginum (asfron. 2, 14. p. 580; fab. 147.
jirobant, ut sit a Jove ct iV^srt eompositum (DIo- p. 216. f. 277. p.556. Muncl;.), Fulgcntiuui (myth. 1.
dor. 4, 2; alii), non possunt Dionijsum scribere. p. 10 3IuncL.), Servium (ad gcorg. 1, 19. 165; Aen.
A Nijsa enim genlile cst Nysius , jsosscssivum Ny- 1 , 525). Pietus etlam in gemiuis comjiarct (Win-
seins sive Nysaeus (Stcjih. Byz. p. iiOO), nunqiiam ckclman. catal. p. 70. not. 239 sequ. Rasji. 1888
Nysus. Sed qul sola cousuetudluc ducti rationcs scqu.).
Martiani Capcllae lib. II. §. lo8. 215
apud Atticos clocucre. Eadcmquc Isis lini usuni semcntemquc monslravit.
Comminucndac frugis farrisquc fragmcnta Pilumno assignat Italia. Ascribit
Asclepio Graccia mcdicinam. Alii quoquc liujus gcncris liomines in divinandi 1^«^
usum ct pracscicntiam procreati, ut Carmentis in Arcadia ab cffuso per va-
ticinia carmine memorata; Sil)ylla vel Erythrca, quacquc Cumaea est, vel
lini Hsnm\ Ilinc Isis liuigcra ct Isiaci liuigeri.
Juvenalis:
*Qiii grege linitjevo circumilatur et ijrege calvo,
GnoT. — Acgyptii vcro etiam lancac vcstls invcn-
tioncm Isiili tribucnuif, utpotc quae Mercurio <lo-
cenfc prima lanam ncrc, et vesteni ex ca tc.vcrc
iuvencrit. Goez. — «^Vili rcgis filiam ct fcxfriuac
arfis niagisframa Julius Firmicus (clc crror. prof.
relig.) Isidcui appcliat^ quod praeferea Goezius do-
cct, nic lafiiissc ingcnuc falcor^ quac cniin dc ea
compcrta liabcbam omuia pridem (in palacogr. crit.
rV. §. yOo) cxposul.
Pilumno^ Vide dc boc deo Varroncm (ap. Non.
Marcell. 12. n, 3G. p. 528 Merc.), Virgiliuui (Acn.
10, 76. 619), Minucium rdiccm (25, 8), Scrvium
(ad Acn. 9, 4 ct 10, 76), Augustinum (dc clv. dei
6, 9) et Gruferum (in inscr. 96, 4).
assi(jnnt\ Ifa pro Grotiauo sitjnat liabcnt mcm-
branae Leideuscs (Muncl;. ad Fiilgent. p. 44) cl
codcx Vossianus (Arnfz. inisc'. p. 211), quamvls
non sinc cxcmplo Ille vcrbl signare usus sit.
Cai-mentis^ Evandrl matcr Nicostrata, allo no-
niinc Carmcnta voeabafur, aJiis tamen Carmentis.
Ovldius :
»Jamaue ratem doclae monitu Carmentis in am-
nem
Eiferal* —
Idem:
nCarmentis porlae dextro est via proxima Jano.o
Et forfc rccfius, sl etymologicis crcdimus, qui inde
dietam ajunt, quod carcrct iiienfc: crat cnim fafl-
diea. GnoT. — IVominis clyuion prodidit Ovidiiis
(fasl. 1, 467):
ilpsa mone, ijuae nomen habcs a carininc rf«-
ctum. «
Quod et Graccorum nonnulll (Dionys. Ifalic. 1. p. 24
Sylb. Plutarcli. in Romul. p. 51; quaest. Roni. HS.
p. 278) comprobant. Sfrabo (."». p. 250 f. Casaub.)
siniplicifcr HaQfiSVTiv eani appcllat. Aedcm ba-
bult in rcglone octava (cf. Vicfor. urb. rcg. 8).
SihjUa^ Dc nominis efymo ^arro (apud Lae-
taut. 1. 6) ifa sfatuit, n^tovQ deos, non deorx;,
cf consilium non 0ovXrjV scd PvXrjV a|ipellari
Aeolico gcncrc scpmonis; ifaque Sibyllam dicUun
csse quasi T^fo/JoV/?)/!'." Alia atfulcrunt Salmasius
(ad Solin. p. 80 cd. a. 1629), Fabricius (in bibl.
Gr. I, p. 171 — 174; cdlt. Ilarl. I, p. 229 scqu.),
ct Pcrlzonlus (ad Aelian. var. bist. 12. 5o. 3), qni
ctiam monuit, tandcm fcminas fafidicas ouincs itoc
uoinine appcllatas csse, sicut ct Stavcrcn (in my-
tbograpb. p. 9o2) pluribus demonstravit. Pvimam
taincn omniunique anfiquisslmam ah ./ifris nomcii
acceplssc refert Pausanias (10. 12), uudc fortasse
lidcs acccdit Hydio, qul (de rclig. Persar. c. 52,
p. 591 sequ. ed. 1700) rellquis omnibus origina-
tionibus sprefls, c vocc Pboenicla ilSlStf', spica,
cxplicat adquc firginis In Zodiaco signuni rcfcrt.
Ciimaea^ Pro Cumea Muuckcrus ad livginum
fab. 228 c codicc Lcideiisl profert Cgmea, idquc
cflam cxbibet Vossianus, ncque illud nialc. \'i([e
notain ad Llviiim 58, 59, et quem Dracliciibor-
cbius cxcitat Hcinsium ad Val. Fiarc. 1 , o. Ad-
214 Martiani Capellae lib. II. §. lo9.
Phrygia: qnas non decera, ut asserunt, sed duas fuisse non nescis, id est, He-
rophilam Trojanam Marmensi filiam, et Symmachiam Hippotensis filiam, quae
Erjthra progenita etiam Cumis est vaticiuata. Ex hac divinandi possibilitate
datur Ccllarius ortLogr. Lat. p. 6. Ar>tze>-. (misc. dixit »In agro Trojano natam vico Martnesso cJrca
p. 211) — • At vcro A'irgilius (Acn. 6, 98): oppidum Gergithiumc, a P//>'i/</i<i distinxlt; quod jis-
nTalibus ex adyto diclis Cumaca Sibylla» cct. dcm ferc vcrbis Suidas rcpetit.
Fabiilam ipsam uberius cxponit Ovidius (mct. 14, Mai-mensi filiam] Quod cam Marmcssi vcl 3Iar-
121). IVomcn babct a Cumis, Campaniac oppido, mcnsl (saepe cnim vetercs pro ss duplicata ns po-
quod Graccis Cyme (eonf. Cluvcr. Ital. ant. 4. 2. ncbant, et sic Dantecessoro Graecis avrLniv6u)Q
8; Pcrcgrin. de Campania fclicc in Graev. ct Burm. dictus) filiam ait, quum in vico ita nominato natam
TTics. antiqu. Ital. T. IX, P. 2; diss. II. c. 15), alii tradant, similc est ci quod Meletcm quidam
sicut Erijthraea a1> o[)pido Joniae (Strab. 14, p. 645 Ilomcri patrem dicant, alii ad Mclctis fluiiiinis ri-
Casaub.), qiias tanien pleriquc inter se distinguunl pas natum. Gnox. . — Mermessi Salmasius ad Solin.
(vid. Soliii. c. 2i Pausan. 10. 12. 4, ct not. quac p. 92 pro vulgato Marmensi reponi jubet. Goez.
.•iequitur). — Variat nomen, quod alii Mermessum, alii (Pau-
decem] Sic vcrbl causa Scboliasta Plalonis (p. 8an. 10. 12) Marpessum scribunt, ut satius sit
W) Rubnbcn.) ct Lactantius (1. 6), qui Varroncm nostram Iccfionem tucri, quaiii omnes libri rctinent
sccutus primam cnumcrat fuisse dc Persis, sccun- Grotiusque abundc dcfcudisse videtur. Accedit quod
dam Lilnjeam, tcrtiam Delphida , quartam Cimme- hominis nostro vocubulum est, non oppidi, nt plc-
riam in Italia, quintam Erylhraeam, scxtain Sa- risque, nisi Mannensi filiam dictum volueris pro
miani, scptimam Cumaeam nomiuc yimaltheam, Marmenso oriundam, Cetcrum Tibullus (2. 5. 67)
qaae ab aliis Demophile vcl H»rophilc noininetur; distinxit Mermessiam ab Ilcropbile:
octavam Hellespontieam , nonain Phi-yyiam , dcci- Quidauid jimalthea , nuidnuid Mermcssia dixit,
ronm Tiburtem. Pauiu aliter Aclinuus (var. bist. 12. Hcroplule Phoebo yrulamie quod monuit ;
^S): St,3v/JM(, retraQEq, 77 'EQV-&Qaia, Tj Sa- Stepbanus autem Byzanlius (s, v.) Mcrmessum Ery-
fila, rj AlyVJiria, tj ^aQdLavi)' oi ds <padc xal tbracae Sil>yllae patriam fecit (cf, ct Clcm. AIct.
stsQai, e^, cog eivaL rag Jta6aq dexa, uiv si- strom. 1, p, 523).
VUL y.al rijV I{vi.iaLav xal rrjv^Iovdaiav. Symmachia] Venus quidem boc nomine nota
Herophihtmj Ilanc nostcr Trojanam appellat, (Pausan. 8, 9, 5), dc Sibylla autcm Symmachla non
Lactantius Cumaeam^ Plutarclius (Pytb. orac. p. babco quod dicam. Erythra pro Grotiano Erythrea
401), Soliniis (c. 2) aliiquc (Suiilas II, p. 77) lcgcrunt Cortiiis In Gucircrbylano, Ariitzenius in
Ei-yihraeam; cum nostro conspirare vldetur Pau- Vossiano (v, niisc. p. 211), ct ipsc lcgi In Darm-
sania» (10. 12), Ita tamen ut et ipsc Erythraeos stattcnsi ct Basileciisi. Patris quoque nomen In
qiioquc sibl illam viiidicare dicat (ccfJ.(pi607]rov(}L Darnistattcnsi non Hyppoicnsis sed Hipotensis SCPI-
yaQ rrj^ 'HQ0tpi^7]g JtQO-d^Vfxorara E^Atjvcov). bltur, unde Hippotensis rcstltui,
Trojanam\ Eandcm quam modo Phryyiam possibilttatej Pro polesiatc. Voce illa minn!!
dlxcrat, etsl Lactanlius eam, quam Hellespontiam Latina saepc Htilur nostcr (§. 555. C25. 759).
Martiani Capellae lib. II. §. 160. 2i5
Ampliiaraus Mopsusquc cclebrati. A mcdictate vero aeris usquc in montium 160
tcrracquc confiaia Hemitlici Hcrocsquc vcrsantur, qui cx eo quod Heram
tcrrani vetercs dixcrunt, Herocs nuncupati. Ibiquo Manes, id est, corpori
j^mphiaraus^ Conferrl possiiot de Loc valc
ApoUodoriis (3, 6, 2), Paiisanias(i, 54), Ciccro
(N. D. 2. o; de dir. 1, 40; de lc-. 2, 15), Pro-
pcrtius (2, 2o, 59), Statius (TJicb. 1 , 599 iLiquc
Barlh.), Hysinus (fab. 128 p. 19o 3Iunek.), Ap-
pulcjus (dc dco Socr. p. 154 Oud.) , ct dc cjus
oraculo qiioudaui adinoduiu cclcbrl Strabo (9. p.
599. 404. 16. p. 7G2 Casaub.) ct Valcrlus illa-
xluiiis (8, lo. ext. 5). Mopstis plcruuiquc cuiii eo
conjuiigitur (Stat. Tbcb. 5. 521), licct longc alla
lu regione ejus oraculuiu cerneretur (Strab. 14,
p. GG8 Casaub. Plut. dc def. oraciil. p. 454).
Heroesque] Fcre codem niodo Augustlnus (7. 6)
kintcr Luuac gyrnmx alt »et niniborum et ycnto-
rum cacuniina aerias esse animas, scd eas aninio iion
oculis videri ct vocarl Heroas et Lares et Geitios.u
Parl confusione ctlam Varro apud Arnobiuin (5,
p. 124) liacslfans uniinc aerios dcos, iinnc Ileroas,
nunc antlquoruni scutcntlam sequcns Larcs appcl-
lat, quasl quosdam Geuios ct sanctorum animas
mortuorum.ii Qiio sensu ctlani Illc apud Dionyslum
Ilalicaniassensem (4, p. 207 Sylb.) >««r' oiy.iav
TlQCOg intcUigcndus csse videtur. Noster tamcn Gc-
nios ct llcroes in assignandis scdibus dlstinxit,
Graccos secntus, qui Euscbio tcste (praep. cvang.
4, 5, Sj p. 141) dacnionibus locum tcrtium, quar-
tuiu Hcrolbus assiguabant, ct coelcstcs deos In
prluiis, deinde dacmones bonos, tcrtlo loco Hcrouiu
aniinas colcbant (conf. cund. 5, 4, 5 3 p. 182, ct
IS, 45; p. 84S. Pliil. dc plac. pbilos. 1, 8;
p. 882. Macrob. Saturn. I. 25). Primarlus locus
de Hcrolbus est apud Ilesiodum (f. x. r,. IGl);
'AvdgcHv riQcobiv ^uov yivog, di y.aP.£ovTai,
'H^l&eoL TfQoriQrj yeveri tmx' axelQova
yaiav.
Undc CatuIJus (cpitJ.al. Pel. et Tbet. v. 25):
O niinis optato seclorum tempore nati
Ileroes , salvete , Deiim gentis / «
(conf et V. doct. ad Valer, Flacc. p. 4). Quamquain
ct mall Ilcroes (ingebantur, nocturnis occursionibus
pcriiieiosi (Arlstopb. Av. 1490), qualis erat Lybas
IIlc ab Eutbymo demum Tcmcsa cxpulsus (Pausan.
G, G, 5 ct 4)3 quaproptcr lu numo Iladrlanl (Spanli.
n, p. 55G) consulto additur: 'Avvivooc iJQCOg
aya-Goq.
Ileram'^ Ah Ilcltralca ctymoIog!a , ad quam
ctlam Gcrmanlca tcrrac appcllatio prope accedlt.
VuLCAN. — Bcnc MS. Eram. Vetercs autcm In-
tellige Graecos. Illis enim eqcc tcrra csf. Vefus
faiucn Isidorl glossarium: Ilcra, terra. Giiot. —
Grotius praefert Eram, idque firmat Vossianua
codex. Arntz. (misc. p. 211) — Codices quldcm
Rcicbcnauensis, Borglanus et tcsfc Corflo Gucl-
fcrbytanus Eram Labent; vcrum iion ab Ilebralco
Y^N, ut Viilcanius vult, sed a Syriaco yiN Grae-
c;im y.Qa dcduccnduin. Suldas cllani (p. 849) : *"EQCe
71 ^i^«: Ilcsycblus autem (p. 1G48) n'HQa« serlbit,
ubl mufato spLritu Juno IntcIIigi poterit, quippe
quae pro terra interdum accipiatur (Eurip. fragm.
c Scxto Emplrlco advcrs. matlicm. 10, 315. Virg.
georg. 2, 52o. 526. Macrob. Saturn. 5, 4). In-
signis pracferca locus apud Isidorum (cfym. 8, 11,
98. p. 595 Arev.) Lujus cst argumcnfl: illcroas
dicunt a Jiinonc traxlsse nomcu; Graece cnim Juuo
■rJQT} (slc) appcllatur, et Idco ncsclo quls filius cjus
accundum Graccorum fabulara iJQCOg fuit nuncu-
216 Martiani Capellae lib. II. §. 101.
161 liumano pracsules attrilouti, qui parentum seminibus manaverunt. Denique
haec onniis aeris a Luna difFusio sub Plutonis potestate consistit, qui etiam
Summanus dicitur, quasi suramus Manium. Hic Luna, quae huic aiiri prae-
uatus, hoc vidclicet velut mysticum significante fa- vita Pytli. p. 60 Kiist.) Plutarcliumqne, qui (de
bula, quod acr Junoni dcputetur, u])i volunt Ile- plac. philos. ;2, 4; p. 886) cx Aiistotcle rcfer*
roas habitarc. Qtio nominc appellant alicujus me- «partem muudi infra Lunam affeeliouiLu'* «sse
riti animas dcfuncloruni, quasi urjQCOUQ , id cst obnoxiam, in qua partc ctiam tcrrestria suas p«-
vlros aerios, ct coelo dignos propter sapicntiam et tiantnr mutationcs.a
fortitudineni." Plato tamen (in Crat. pag. 598 Phiionis^ Ncmo ncscil a mythologicia acri»
Sleph. ) Ilcroum gcnerationem artO TOV eQCOtoq partcm crassioremPlutoni altribui. Phurnutus, quum
derivat. dc Jovc, Jnnone|, IVeptunoque dixisscl, suhjungit:
dixenint^ Vossianus edixevunt, quod etiam c adsXcpbQ ds avxdiv %al 6 adrjQ Eivai Aiyexai.
nicmbranis Lcidensibus protulit 3Iunckcr. ad Ful- y,al e6xiv, 6 rta%vneQe6vaTOQ xal .nQo6y6i6xa-
gcnt. mylh. i. p. 621, ubi cx Graccis cl Latinis zog avQ. Ghot.- — Repelit liacc Geezius. Scd qui-
plura cumulantm- cxcmpla, in quibus conipositum nam in hac aiiris rcgionc commorcutur, hoc crat
pro simplici ponitur, Eodem fere sensu vcrbum cxplicandum. Practcr eos cnim, quos in scqucn-
hoc pro indicare et proloaui adliibcri notavit Gro- tlbus noster memorat, Plularchus (dc facic Lunae
novius ad Liv. 59, 4. Aii>tz. (misc. p. 211. 212). p. 945): nAniraac" iuquit »in regionc terram intcr
DarmslaUcnsis e</i.vci-e liabet. ct Lunam vagantur. Verum non idem cst omnihns
ibinue^ Isidorus (clym. 8, 11, 100. p. 595. tenipus pracscriptum. Inipiac cnim ct inlempcran-
594) »Mancsu uiquit «dicuntur dli mortuorum, tcs poenas flagitiorum luunt; piac eerlum tcmpiis,
nuorum pofcstatcm inter Lunmn et terram asserunt.u quantum ad luslrandum ct corporis ufpote malne
Dc Mauibus pliira supra (ad §. 5o) mouuimus. causac pollutioncs abolcndum siiiBcit, in acris pu-
?foiiicn eorum nostcr a inanare dcrivandum ccnsct, rissima partc dcgunt, quam prata Plutonis (Ael-
quam originationcni quamyis absurdam tamcn an- luovaq adov) appcllant.x Pselius taincn in hrcii
tiijiiam csse non Plutarcfius modo tcstatur, qui dogmatum Chaldacorum cxpositionc (ap. Gallaciiui
(quacst. l\om. 32, p. 277) Genetae Manae voca- in app. p. 111. 112) »Plutoncm sivc infcrnum'
Ijuluin ait qv6lv TiVa xai yive6iV , T] Qeov6av Inquit niu vaiias partcs dividunt, cumquc modo
■vive6tv signiflcarc , verum etiam Festus (p. 222 dcum appcllant ordinis illius , qui circa tcrraiu
Dac. ) licct alia relatiune: nquod pcr omnia ac- sortcm suam obtinuit, modo ref/iunem subinnarejn^
l4icrca terrcuaque manare crcdcrcntur. o modo mcdias intcr actherium ct matcrialcm mun-
aeris fl Luna diffusio] Gcneratim Cicero (ap. dum partcs obcuntcm.a
Macrob. somn. Scip. 1, 17): .>infra autcm Lunam 5«'nmanHs] Augustinus (4, 25): »Roinani ve-
nihil cst nisi mortalc ct caducum, praetcr animos tcres ncscio quem Summanum, cui nocturna fuh-
iiiiincrc deorum hominum gcncri datos. Siipra Lu- mina tribucrunt, colucrunt — ct vix invcnitiir qui
Ham sunt actcrna omnia.t Adde Porphyrium (In Summani nomcn, qiiod auiUrl jam non potcst, s«
Martiani Capellae lib. II. $. 162. 217
est, Proserpiua memoratur. Verum illi Manes, quoniam corporibus illo tcm- 162
pore tribuuntur, quo fit prima conceptio, etiam post vitam iisdem corporibus
delectantur, atquc cum his manentes appcliantur Lemures, Qui si vitae
prioris adjuti fuerint honestate, in Lares domorum urbiumque vertuntur.
Si autem depravantur, ex corpore Larvae perhibentur ac Maniac. Manes 163
ealfem legissc ineniLacr!t.« Legcrat nempe illura
Ovidii (fast. 6, 731) vcrsum:
nlteddita, (juisquis is est, Summano templa fe-
runtur. «
Varro (L. L. 4, 48) nomcn Sabinum essc ait.
Scd nialc Augustinus nc legi quidcm illud scriLit.
Lcgilur sanc non solum in lapidum titulis (Grutcr.
121, 1. 156, 1) ct in calendariis (mens. Jun.)^
scd apud multos ctiam scriptorcs (Liv. 52, 29.
CIc. div. 1, 10. Plln. 2, S2, 55. 29, 4. 14. Fcst.
V. Dlum p. 125. Plaut. Baccli. 4, 8, Hi; Curcul.
5, 1, 45—48. Arnob. 5. p. 123. U. p. 183. G.
p. 191.). Adde Summau.nlia liba (apud Fcst. p. 545).
praeest^ Omnino rectius, quam aliorum propior
est. IVon cnim solum codicum auctoritatc illa Icctio
uitilur, ut Grotiani, Basilecnsis, Darinstattcnsis,
Ilugiani, Monaceusium (C. D. E. G), Guclfcrbjtani,
Dresdcnsis, Cantabrigicnsls, Rcicbenauensis; sed
fons etlam apertus cst, e quo nostcr bausit, si-
quldcm Varro (ap. Aug. de clv. dcl 4, 10) »ter-
ram Plutonl b-ibult, infcriorcm autem tcrrae partcm
Proserpinac.il Causam cur'quidam propior est scvi-
pscrlnt, in rldiculo etymo quacrcndam csse arbilror,
quasl mius dcae nomcu a proserpere ducendiiiu
csset. Sed hanc opinlonem jam Clcero (IV. D. 2,
27) refutavit, neque dc ctymo apud j^fartiauum
hoc quidcra loco quacstlo erat. Dc Lunae cum
Proscrplna autlqulsslma coUatlonc vlde OrpbI<;um
(hymn. 70).
corpnribus delectayitnr^ Commnnls fere omnibus
pbllosophls haec de anlmae humanae aifcctione
sive propcnslone sentcntla fult. Philo Judacus (de
somn. Op. p. 586): nAnimarum aliac dcsccndunt
IUigandac corporlbus mortalibus quotquot vlclniorcs
sunt tcrrac animantloresquc corporum. Aliae rursua
rcdeunt scparatac dcnuo post praefiultos a natura
tcrminos : ct cx his allac antc actae vilae dcsldcrlo
rursum ad cam rccurrnnt. « Adde Platoncm (in
Phacd. p. 108 Sfeph.), ct Macrobium (in somn.
Scip. 2, 16 ct 17). Rcccntior ctiam scriptor Clau-
dianus Mamcrtus (ap. Bocckh. In Philolao p. 177
f.) liacc habct: uDIIigitur corpus ab anima^ quia sinc
co non potcst uti sensihus : a quo postquam morfc
dcducta est, agit in mundo incorporalcm vitam.«
Cctcrum pro hisdetn, quod Giotlus cdldit, co-
diccs Cantahrigiensls, Rcichcnauensis, et Darmstat-
tensls melius praebent iisdem, quod recepl.
Lemures] Hos Manluni genus esse rectc disit,
idquc ex Ovidio (fast. 5, 456) etiam pafct. Quac
cnim de Mauibus hlc fabarum opc cjiciendis ca-
nlt, cadcm Varro (ap. IVon. 2, 513) dc Lcmurlbus.
Prae lellquis (Horat. epist. 2, 2, 209. Pers. S,
185. Augustin. 9, 11) qui Lemurcs mcmorant,
boc loco confercndus Appulejus est (de deo Socrat
p. 152 Oud.).
Larvae^ Profecto vel Platoncm ipsnm (in Phaed.
p. 81 Stcph.) antc oculos habult noster, vcl po-
piilarcm suum Appulejum (dco Socrat. p. 155 Oud.)
dc Lcmuribus scribcntcm: »qul Lar vero ob ad»
vcrsa vltac nicrlta nullis bouls scdlbus Incerta va-
gatione ccu quodam exsllio punltur, Inane tcrrlcu-
lamcntum bonis homlnibus, cctcrum noxium malis;
28
218 Marliani Capellae lib. II. §. 163.
igitur hic tam boni quam truces sunt constituti, quos aya^ovg xal aaxovs
464 dal/j.ovag memorat Graia discretio. In his etiam locis Submanes eorumquc
praestites Mana atque Manuana; dii etiam quos Aquilos dicunt; item Fura
Id genus pleriqne Larvas perliibcnto (add. Isidor. quidem hic Juno Pliilologiam pracscntem adkuc
ctym. 8, H, 101. p. 594 Arev.). Larva Strabonl docct, posteriori autcni loco haec jam profccla crat
(1. p. 19 f. Casauh.) est niq ixogfXoZvxr]" , rcccn- et a Junone prorsus sejuncta.
tioribus «SaifiOvtov EldcoXov.« Scd noster vocem praestites\ Meminit Plutarchns problematis et
Larva a Lar dcduxisse videtur. Ovidius:
3Ltiii(te\ Fcstus ([>. 225 Dac.): »Manias, inquit, «Praestitibiis Majae Larihus videre Calendae
quas nutriccs minitantur pueris parvulis, csse di- Aram constitui parvaque sitjna deum.»
cuut Larvas, id est Manes, (pios dcos dcascpie Guot. — Versus hl In fastia suut (5, 129)5 scd
putabant, quosque ab Inferis ad superos emaiiare nicmoratu dignior erat alius (154), ubl pocla el
credehant» (add. Strab. 1. c). Graecis Maniae erant nomcn pruestitum explicat:
Furiac (Pausan. 8, 54, 1). Dc Mania, Larium «Quod pracstant octtUs omnia iuta suis.«
matre, confcr inferiorem locum (§. 164). Plutarchus (qu. Rom. 50, p. 276) dc Laribus quac-
Sttbmanes] Vulgo ^MntrtMe*,- famen jam Gro- rit, Idlcog JfQatdrirag (proprie praestiles) quos
tius haec annotavit: ..Lcge: sttnt Manes: nisi forte appcllat. Dc Gcnio praestite vide quae supra (§.
Submanes, ut lis opponantur praesiites, quos sub- 152) monuimus.
jungit, quorum ctiam supra racminit Capella«5 Vos- Manuana] Nomen ignoro, nlsi quod cognatlo
sius antem, tesle Arntzenio (misc. p. 212), marginl cum 3Ianium vocahulo In promtu est. Varlat ctiam
hacc adlc-.crat: ..Lcgeudura Sttbmanes , txjto T^? scriptura, siquidcm e Monacensibus nnus (C) 3fa-
(X,txVTjg, id cst Luna, quum cos In InGnia acris re- nuona habct; a!ii (B. D. E) Montuonaj Drcsdcn-
glonc Martianus commemoret, ct fj.dvrjV vocilet sis, Reichcnauensis, Darmstattensis, Britannicus,
eornm praestitem. IVam jam fcre ad Lunam per- Cantabrigicnsisquc Mantuanaj Gyraldus (op. pag.
ventum crat, ut liquet ex pag. sequ. ubl cst: »Lu- 214) Mantuona; Vossianus codex (Arnfzcn. misc.
nari ingrcssa circulum vlrgo.n Eandem Vossii no- p. 212) Manuinaj Basilccnsis dcniquc Montuani.
tara Cortius libro etiara Llpsicnsl adscripsif: et Atjiiilos] IVigros. GIoss, Atjuilum fxeXav (Og
quamvis duo tantum, quod sciani, codiccs Darm- ZovxlZAiog. Gloss. Isidori: Aquilitm fuscum, nl-
stattcnsis et Bodlcjanus ^MtfnaHe* exhibcant, Brilan- grum. Dc diis aquilis Arnohius lib. 5: »Siquidcni
nlcus et Cantabrigiensis autera Summancs haheant ^ quum facitis atquc Informatis dcos, hos crinitos cf-
illud tamen rccepi, Grotii niralrum, mininie Vossil liiigltis, allos laeves, allos senes, juvencs, pueros,
ratiouibus motus. Ilunc enim nialus abstulit error. aquilos, cacslos", cet. Malc est in vetcri glossario
IVamque Luna nequc praestitttm plurali nomine Papiae : Aquili specics dacmonum , qui In slmUi-
appcllarl poterat, ncque In scqucutibus (§. 169) fudine aquarum (?) appai-ent. Grot. — » Ai/ttilanim
Lunantm lcgitur, sed nLttnarcm circulumoj nec apparent« in hoc glossario legit Vulcanius multo
denlqsic locus ille cum supcriori jungl potest, si- rectius. Sed non practcreundus est Festus (p. 54
Martiani Capcllae lib. II. §. 164. 219
Furinaqnc ct mater Mania, Intemperiaeque, et alii triptes divorum dcgunt.
Circa ipsum vero tcrrae circulum aer ex calore supero atque cxlialatu 16^
ibique a Dacerio laudatus Plautus (Rnd. 2, 4). Cul P. Vlctor in quarta dccima rcgioue urbis Romac.
adde alium Plautl locum (Poen. 5, 2, IS2), Sue- De Maniis vide supra (§, 162 f.): de Mauia autem
tonium (Aiigust. 79), Saxonemque Grammaticum confer AluIIerum (Elrusc. II. p. 101).
duobus locis ct ad eum Stephanium (p. CC n. 40);
inprimis autcm Plinlum (2, 7, S. p. 72), qucm ad
Terbum cxscripsit Amoblus (5 p. 108) a Grotio
laudatus, nisi quod, ubl ille ah-t colons dixlt, Iilc
atjiuilos substituit.
Fura Fnrinaque^ Furinae fcsta Fui-inalia, ut
alt Varro ct Fcstus : sacerdos Furinalis. Dcac me-
minit Cicero. Pro Fura vero Furia Icgendura puto;
utltur nuiuero siiigulari saepc Tullius. Gnox. — Dc
liico Furlnac conf. Ciceronem (de N. D. 3. 18) et
Aurelium Victorcm (de viris illustr. 65). Forinam
quoque dictam essc vult Urslnus (ap. Crcuz. ad
Cicer. I. I.); tamcn dubito num Luc rcferam Fori-
narwn Genium in lapidc (ap. Gruter. 9. 5). Furin-
naque cuin gcmino IV cxhlbent codices Brltaiinlcus,
Cantabrlglensis, BasIIcensis , et Rclchcnauensls.
Mania\ A'arro ct Macrobius nLarlum matrem«
volunt, alli navlain.« Constat ccrtc allquam cx
furlali gencre dcam fulsse. GIoss. nMania, ixavla.*
Gloss. Isldorl: nForuiidinum imagincs.» GnoT. —
Vcrbls baud dublls Macrobius (Saturnal. 1, 7) et
Jntemperiaeque\ Duac sunt ^lm babentes per
intcmpcrantiam noccndl, quas Cato jubet sacrlfi-
cio propelli. Illnc phrasls »intempcrlis agl», usitata
Plauto et aliis. Grot. — Vocis intemperiae quum
latior et angustior notio sit, ut noslrum intclliga-
mus, omnlno Plauti locus (Aul. 4, 4, lo) adscrl-
bcndus esse vldetur: nLarvae bunc atquc inlcmpc-
riae insaniaequc agitant senem. « Larvis Igitur ad-
numcrat intcmpcrlas, ct quamvls speclaliori etiam
sensu vox acclpl posslt, boc taincn loco unlvcrse
posltam censco pro lis, quos Ucslodus (tbeog. 217)
i'T]AiOStoivovg appellat.
triptes\ Legc thripes. Oplip est id quod minl-
mum cst in quaque re, nnde et in avium gcnerc
■&PL\p mlniuia est, et iu verinlum spccie: sed et
homlnes vilissiinl boc nomlnc appellantur. Vide
Hesychlum. 'AeZOVS ■&QLrtTOVQ OQCOV, proverblum
est, quo utlmur quum demonstrare volumus In ejus
potestatcm allquem venlsse, qui el occlnat Illud
Ilesiodicuiu :
"Ex^i' '^v 6e !to/.X6v aQtixov.
Varro (L. L. 8, 11) Arnoblusque (3. p. 124) Ma- Pater lamen crijptas lualebat, artb Tov y.QVJtTElV,
niain csse «matrem Larlum» affirrnaiit, undc et pro iis, quos supra opertaneos dixit. Grot. — In
noster cam malrem appellat. Ac si Fcstus (v. Ma- codice Vossiano glossac exponunt per illusores a
niae p. 225 Dac.) eaiidcm nManlarum aviam ma- vcrbo TQiftTCO, Illudo. Ar>tz. (misc. p. 212). —
trcmve» esse tradit, Id tantiim inde colllgo, quo- Equidem hanc pracfcro cxpllcationem: dlxerat no-
rundam e sententla a Manla fiiissc Lares, a Larl- ster «Intemperlae aliique trlptcs dlvorum", undc
bns Manias, illlus Maniae neptes. Atque Larlum colligltur triptes genus essc Intcmperlarura, quales
liaec mater Sablna voce (Varro L. L. 4, 47 et 48) illae sunt, qulbus omnls agiicolariun spes eludi-
L.ira slve Larunda, Latiiia ctlara Mnta cst appcl- tur, unde solemncs horum de avcrtendis vel prolu-
lata (Ovid. fast. 2, S99. Lactant. 1, 20. Aiison. bendis Intempcrlis prcccs (ap. Caton. dc R. R. 141,
idyll. monosyll. de diis 9). Manlae sacelli memlnit p. 105 Gesn.) Icgimusj vcrbi causa Roblgo, qiiac
28 *
220 Martiani Capellae lib. II. §. 1G5.
madoreque infero turbidatus cgrcdicntes e corporibus animas quodara flucnti
166 aestu collidens non facile patitur evolare. Hincque tractum Pyriphlege-
tlionta sollcrtia poeticae adumbrationis allusit, atque iu eo perenni strepitu
volutata colliditur animarum, quas Vcdius adjudicarit, impietas. Idem Pluton:
Ovldio qiiidcm (fast. 4, 911) dea est. Praeterca majus tcmpiis ad permanendum et utuntur alimento
tcstc Psello (Stanley philos. orient. in Clcrici op. eonvcuienti, nempe exhalatione ex terra, ut cetera
pliilos. 1, 2, IG) Chaldaci statuerant daemoncs, astra, uec habcut iu iis locis, quod eas sit dissolu-
aci"ios ct terrcstres, qui aniiuis liominum illuderent. turum. n Atque e^cm apud Jamblichum (in Sto-
— Obscrva denique a Basileensl codicc voccm trt- baei cclog. 1, Jj2, 3t». p. 907 Heer.), Porphy-
ples prorsus abessc. rium (antr. nymph. 12. p. 12 Gocns.), alios (Stob.
m«rfo;r«He] Variantcm quidem lectionem c Gucl- 1. c. 1 , 52, 42 p. 1001) Icgcre Hcct. Vctustissi-
ferbytano affert Cortius iiodorcque infcrto«5 sed no- morum Aegjptiorum hanc opinioncm jam fuisse
stra multo melior est. Laurentius Lydus (iii es- Jablousky (in panthco p. 50) nos docult.
cerpt. 12. p. 10 Roctli.) dc cireulo Luuari »pcr- Pijriphlegethonta^ Confcr cum Arnobll loco
venire ad cum", ait, nomnis matcriac cxcreincn- supra citato de pocnls anlmarum. GnoT. — Et adde
tum.d Sencca (nat. qu. 4, 10. p. 754 Lips.): »acr Ciceronem (dc IV. D. 3, 17). Quoniara autcm «po-
quo propior est terris, hoc crassior, quo edltior eticac adumbrationis« noslcr mcminit, ncque ad
et iongius a tcrrarum colluvic reccssit, hoc since- Arnobiuin ncque ad Ciceronem eum rcspcxisse ve-
rior puriorque est. « Conferas hic quae Plato (in risimlle est, sed polius ad Homcrum (Odyss. x.
Phacd. p. 110 Stcph.) de terra dixit. Hiuc ct CI- 515). Latinl poetae vcrsus causa uon poteraut
ccro (Tusc. 1, 19) de auimo, nqui si permanct (oto uominc nti, quapropter Phlegelhon tantum
incorruptus suique simllis, ueccssc cst ut peiic- usurpant (SiSIus 15, 504. Statius Tlicb. 4, 525.
trct ct divldat omne coclum hoc, in quo nubes^ Virgil. Aeu. C, 265. 551. Scneca Ocdip. 162.
imbrcs ventlquc coguntur: quod ct huniidum ct ca- Thyest. 1019. Agam. 748).
liginosum cst propter exhalationes tcrrae. Quam jm/>jei«,s].An uou impietatis? Grot. — Mlnlme ;
rcgionein quum superavlt animus naturamque sul ucque assequor, quid Grotio in nientcm fuerlt,
slmilciu coutigit et agnovit, juuctus ex anima te- quuin vocabula antcccdeutia «volutata colliditur
nul ct cx ardorc Solis temperato ignlbus Insislit anlmarum « sine nominativo substantivi intelligl
et fiuem altlus se effcrendi facit.« Paritcr Sextus omnino uon possiut! Multo tamen pejus Vonckius
Empirlcus (9. p. 568 Fabric.) »aniuias«, luquit, (spcc. crit. p. 82), qul quum pcrspiccret Grotlanam
II ne snspicarl quldcm Ilcct, quod deorsum ferantur. cosijecturam per sc starc non posse , alteram ad-
IVam qiium slnt subtilcs, et non miuus Igucae, didit, atque »anima corumn pro co qiiod In omni-
qnain acreac, sua levltatc magls feruntur in loca bus librls exstat »aniinaruin« Icgl jussitl Pcssima
superlora. — Quum igitur cxtra Solis taberuacu- utique Interpretandl ratlo cst, scriptorls locum, quem
lum positac fucrint, habitaut locum, qul est sub «on capiamus, funditus cvertcrcl IVilill igitiir mu-
Luna, et binc propter purltatcm aijris acciplunt tans eqiildcm vcrborum ordiiiem sic restltuo: •Hinc-
Martiani Capcllae lib. II. §. 167. 22i
quem ctiam Ditem Vejovcmque dixere. Ipsam quoque terram, qua honii- 167
nibus invia est, referciunt longacvorum chori, qui habitant silvas, nemora,
lucos, lacus, fontesj ac fluvios, appcllanturque Panes, Fauni, Foncs, Satyri,
que soUeitia poeticac adumbrationis (sollcrtlum poe- Satyris plcrnmque (Ovid. fast. I, 397 j hcr. 4, 17lj
tarum adumbratio) allusit tractum Pyrlplilogetlionta, niet. 14, 658) juncti.
atque animarum, qnas Vcdins adjudicarit (ipsi ni- Faunij Ad liunc Ennli vcrsum, quem Clccro
mirum PlilcgctLonfl), impictas (id cst aniinac iiu- (dlv. 1, 50) laudat,
piac) percnnl strcpitu In co volutata coIIidifur.« aVersibii qiios oUm Fauni, vatesaue canebanta
idem Pluton] Ita code\ Hngianus ct Monacen- Varro (L. L. 6, 22) obscrvat: «Fannl del Latl-
sis (B). Alius (E) nPluton Idcmn babct. Utrumquc norum, Ita ut Faunus et Fauna slntj Los vcrslbus,
mclius quaui Grotianum : «Id est Pluton.n INec quos vocant Saturnios, in silvcstrlbus locls tra-
sic ueccsse crit, cum Grotio glossema statucrc. dltum cst solltos fari: a quo /rtu<io Faunos dlcfos.ii
tervam] NuIIus dublto ils , quac nunc scquun- (Add. Aur. Vlct. or. gcnt. 4. Lactant. 1, li» ct
tur, ansam pracbuisse Ovidil versus, vhi Jovls baec Pomp. Laet. dc saccrdot. 1. In Clausiug. jnr. publ.
rcfert (met. 1, 192) vcrba: L p. 87). Qucmadmodum VaiTo obscurum eis lu
»Sunt mihi Semiilei, sttnt rustica numina, Nipn- silvestrlbus locis domicillum adsignat, ila Plinins
phae (50, 10, 24) Infcr nocturnos dcos Faunos refert.
Faunique Satyrique et monticolae Sijlvani: Clcero denique (N. D. 5, G f.) uFaunum quid sit
Quos qiioniam coeli nondum dli/tuimur honore , omnlno se ncsclre fatetur.u (Conf. Gerhard del
Quas dedimus certe tcrras habitare siuamus.« dio Fauno c dcl suoi scguacl. Rom. 1825).
Qulbuscum plures ctiam ejusmodi dcos idem poeta Fones] Lege »Fontes.« Cltat tamen Gyraldus
(Ibls 81) alloqultur: nFines», quod non Improbo, sl pro tcrminis accl-
ofbs quoqne plebs superiim Fauni Satyriqiie plas. Per nFines juratuma refert Llvius hac for-
Laresque mula: »Audi Jupiter, audite Fines, audlat Fas.«
Flmninaqne et Nymphac Semideiimque yenus.« Glossa tamen Isidorl: »Fones, dil sUvcstrcs. « Grot.
(Adde Insuper metam. 6, 592). Varians lcctlo est Foni: scd Salmaslus (ad Solin.
qua hominibus] Vulgatae «quae hominIhus« p. 414) scrlptum rcfcrt Hovog pro Tlavoq, addlt-
practull Uiam Icctioncm quam plurlml praebcnt co- que: »Inde Latlnum Fonus , ct Tcteri niore scri-
dlces, Monacenslum quatuor (B. C. D. E), Vossla- bendl Faunus.« Equldem non rcpugnarem si quis
nus (Arntz. mlse. p. 212), Darmstattensls, Bri- vailantcm Icetloncm Foni, quam Grotlus ad mar-
tannicus , Cantabriglensl^ ct Bongarslanns. Rem ginem rcjcclt, praetulerit. Certe melius id csse
ipsam tetigerat jam Acclus apud Macrobium (Sat. 6, censemus, quam Grotii uti conjcctura, quac nul-
5) vcrsu: ]Jus codlcls auctorltatc firmata cst.
nEt nunc silvicolae Ignota invisentes loca.« Satyri] De iis omnla collegit Casaiibonus (In
Fanes] Discernendl nimirum a Pane, qul inter notiss. comm. de Satyrica pocsi 1, 2; y. Crenll mu-
maxlmos rcfcrtur deos, Iii uuuores ct Semidei sunt, scum p. 27 sequ.). IVocturaos Scmldeos pariter
222 Martiani Capellae lib. II. 5. 167.
Silvani, Nymphae, Fatui, Fatuaeque, vel Fantuae, vel etiam Fanae, a
quilnis fana dicta, quod solcant divinare. Hi onines post prolixum aevum
atque Fauuos fuisse ex inferiorl loco (§. 667 ibl- Ad quae Barthius (in advers. p. H87): »Fantuam
quc not.) colligi potest. Itidem dc locls, ubi ccbo Fatuam gratia carminls dictam autumo. Sed el an-
audltur, Lucretlns (4, b84): tiquiores ita dicebant. Glossae vetcres: Fataus
»Haec loca capripedes Satyros Niftnphastjue tenere quasi Fantuus a fando, quia Faunis oracula edcbat.«
Fitiitimt fiiijtint, et Fatinos esse loijtmntur.* (Conf. Aur. Vict. de orig. gcnt. 4. Ibique Ennium).
Fattii^ Memiuit bujus nomlnls in feminino intcr vel etiam^ Sic vulgo et apud Grotium, sed for-
allos Arnoblus, mascullnl Scrvius, qul Inuum Fa- tasse c Cantabrigiensi reponendum sive. Ccrte cnim
tuum Fatuellum dictum ait: utriiisquc Donatus ad noster cjusdcm nominls non nisi diversam pronun-
illud Terentii nFatuus est, insulsus, tardusa: fa. tiationem notaturus erat, ut etymon yocis fanum
tuus, inqult, incpta loqucns, a fando Patuus dici- adderct, quod a divinando, slve fandis cventiu-is
tur. lude Fauni Fatui et IVympbae Faluac. Grot. dcdiixit, secutus Varronem (de L. L. 5, 14 sequ.),
— Vulgl supcrstlllouem testatur Pllnlus, dani (27, Servlum (ad Aen. 7, 47) et Frontoncm (ap. Daccr.
12, 85) Iierbae meminit, qua Fatui a mullerlbus ad Fest. v. Fauum p. 145).
abigerentur. prolixum aevtim] Ergo hi dil non imniortales,
Fatiiaeifue] Gabinlas Bassus apud Lactantium sed longaevi, ut et ipse CapcUa nomlnat. Et bac
(1, 22) «Fauul in Latlo sororcm ct conjugem Fa- ratlonc fortc Virgillus dixlt:
tiiam nomiuatam esse, quod mulicribus fata canere »Sylvius Albaniim ttia posthtima proles ,
consuevissct, ut Faunus virlsn (add. Cic. de dlvln^ Qiiem tihi lonyaevo serum Lavinia conjiix '
1 , 4o. SO). Bonam dcam autem Macroblus (Sat, Editcet silvis."
1, 12) Fatuam a fando dlctam scrlbit. Loufjaevo est indigeti jam facto (?). Idcm fcrmc
Fanttiae] Fantua : ut Mana Mantua, slc Fauna tcstatiu' auctor cpigrammatis dc actatc animaliuin
vel Fana Fautua: In Arnoblo lib. I. MS. pro Fana de r^yrapbls, quum prlus dc Pbocnlce dixlsset
refcrt Fenta, forte slt Fautua vcl Fcntua. Grot. — nQiiam vos perpeitio decies praevertitis aevo
Nomen ipsum rcpcrics apud Saxoncm Grammnticum JVymp/iae llamadnjades quarttm longissima vita
2, p. 22 Stcpb.). Scd juvablt totum locum, quia est.»
fcrc cadem, quae noster, babet, adscrlbere : Ubl perpettio iinproprie dlcitur. Grot. — E Graecis
»Trux Lemurtim chorus advehilur, praccepsgue Pausanlas (10, 31 f.) «IVympbas» alt »annos qui-
per atiras
Ctirsitat, et vastos edit ad asfra sonos.
Accedimt Fatini Satyris Panumnue caterva
Manibits admixta militat ore fero.
Sylvanis coiiunt Aijuili Larvaeqtie nocentes
Cum Lattiiis callem participare slitdent.
Sullu libranttir Fttriae, glomerantur eisdem
Larvae , qtias Simiis Fantua juncta premit.i'
dem vlvcre inuumerabiles, non tamcn cssc mortls
immuncs.u Platonis (In Epin. p. 982 Stcpb.) doctri-
nam de animalibus longacvam vitam dcgentlbiis baec
snpiunt. Atquc confcrre praetcrca operae prctium
cilt Plutarcbum (dc oracul. defectu p. 413) addo-
ccntcm Ileslodi versus, qul alibl frustra quaeruntiir.
Eiiigrnmma, qiiod Grotlus cltat, in autbologia La-
tlna Bnrmannl (II. p. 422) reperlea.
Martiani Capellae lib. II. $. 167. 225
moriuntur ut liomiues, sed tauieu ct praesciendi cl iucursaudi et noccndi
habent praesentissimam potestatcui. luter priores igitur Gcnios tua adhuc 1(>8
mortahs Virgiuis diva consistit. Nam eccaui tibi Juno aethcrea seu Vesta est*
ut jam immortah divaeque praccipit dicens: jam scde in conCiho Jovis dilccta ;
dcmumque dc accrra virgiuis partcm sumit. Tuuc portitores divae corrcpla 169
lectica maguo eam mohmiue subvcxere. Scd postquam ccntum viginti scx njillia
stadiorum aeria subvecti levitate cousccudcraut, ac tonum primum ex phthou-
tua adlmc] Tuus, mquit, o PLilologJa, Gcnlus 173. ed. ])IcdioI. Cliiaram. p. C8. Dc Vita annal.
▼cl [lotius (si ita diccrc licct) tua Geuia, 7'j 60V Bcuev. I. p. 101. not. 3Iontrauc. antiqu. I. p. 517.
ScciiKOV (fcminae cnim IVympliae mulicrilius attri- Turncb. advcrsar. lU, 19). Appulejus tamcn (dc dco
Lutac, ut niasculis Gcnii) inter priores Gcnios lo- Socrat. p. lo2 Oud.) mulicbrcin Gcnium nialuit Ge-
cnm habcLit. Tc vero ego jubeo in ipso dcorum nitam diccrc.
concilio locum Iiabere. Confuadit autcm Jiinoncm aetherea] Benc distinxit Jiinoncm aethereatn al>
cum Vesta, quod et alii faciunt. Grot. — ^lulta ca, quae iiactcuus PLilologiam edocucrat, quamquc
Lic sunt moncnda. Primuui, quod ad lcctioncm supra (§. 149) aeriam appcllavcraf. Ilanc aelhe-
atliuct, perperam in cdhia consistet Icgitiir, quod J-eam autcm Vestam dicit, quia actLcr iguis ac(?ue
e Cantabrigicnsi codice, qui omnino mcliiis con- ac A^esta Labcbatur. Itlacrobius (in Salurual. 5, 4)
sistit cxbibet, correxi. Deinde corrupit Grotlus ad Virgilil vcrsum:
lcctioncm, edcns eccum: fciuininum cnim »Juuo "Junonis magnae primum prece numen adorai
aclhereao proxlme sequitur, nnde anteriorcs etiam observat: »Eodcm nominc appcllavit ct Vesiara,
cditiones , paritcr atque codlccs , eccam Labcnt. quam dc numcro Pcnatliim aut ccrte comitem eoriiiu
Exliibciit illac etlam iimconciliou, ubi particula in csse manifestum est. «
a Grotio negllgcnter est omissa. Quod vcro ad in- dilecta^ la cditis Icgitur directa^ sed recepi
tcrpretationcm, errat Grotius dcariiin confusiouem melius illud e codice Hugiano. Totum nunc locum
arguens. Juno enlm ncutiquam dicit, se Vcstam ct sic iutcHigcudum csse cquidem pcrsuasum Labeo,
PLUologiac Junonem (Genlum) csse; scd rfe Vcsta ut Juno acria PLiioIogiac dicat: »Iutcr Genlos (de
loquitur, qucm Gciiium muUebrem Junoncm dicl quLbus modo vcrba fcci) priorcs (|)rimorcs) diva tua
ncque ipse Grotlus ignoravit, miilti!(ue practerca adbiic mortalls virginis (dum adliuc mortalls cras)
tcstantur tam scriptores (Diony». Halicarn. 3. p. 1 59 consistit. Nam eccaiu tibl (nam ccce eani)! Judo
Sylb. Tibiill. 5, 6, 48. Propert. 2, 4, 7. Plln. actbcrca seu Vesta (Ipsa) est, tibiquc utpote jani
2, 7, 5. Sencc. epist. 110. p. 640 Lips.) quam Immortali dlvacquc praccipit dicens: dilccta jam in
lapidum tiluli (Grut. 24, 1 — 5. 2i>, 11. 410, S. concillo Jovis sede.«
lOUS, G. 1159, 2. Fabrctt. p. 73. 74. Donat. tonum primum^ Coelornm dlstautiam per fouos
suppl. ad Murat. 12, 1. 7. 11. 13. 1». 5. 7. 8. metluntiir astronomi, dc quibus Ilyginns lib. 4:
10. 14, 2. 3. 4. add. Mus. Plo-Clement. I. p. 172. »A Limae clrculo abcst clrculus tonon dimidium,
224 Martiani Capellae lib. II. §. 169.
gis complevere coclestibus, TLunarem ingressa circulum virgo, divae congruis
nidoribus supplicando, de proximo conspicatur globosum quoddam tenerumque
corpus ex superni roris levitate compactum instar speculi praenitentis adja-
170 culati fulgoris radios revibrare. In eo sistra Niliaca, Eleusinaque lampas,
quo locoMcrcnrii sldus veliitur* cet. qiiae ibi quaerc: (C)'non nisi nCXXIII millia<i Iiabet. Stadlum autcin
iiani adinodum ad borumlocoruin explicationcm cou- nostro (§. 610) 12J> passuum cst. Quibus igitur
ducunt. Glossac Capellae ad vocem Limmata: »Cir- nunicris multiplieatis tonus vel 15,750000, ycI
cuH caelestes musica ratlonc vel tono vel semito- 1S,575000 passuuin erit. Sed Hugiamis codex
nlo comprebenduntiir.o Vidc Macrob. ad somn. Scip. multo mlnorein numerum pracbct, quippe qul cen-
GnoT. — Quodsi ita Hyginus, profccto malc scri- titm oniittat.
psisset. Scripsit potius (poct. astr. 4. p. 485 Blunck.): tenei-unujue corpus^ Lnnam cnliii Kactheream
»Ab hoc (Liinac) clrculo abest circulus semitonio, /eji^amn pbysici vocaverunt, doccnte Slacroblo (somn.
quo Merciirii sidus vebitur.« Ac sic deinum men- Scip. 1, 11 et 19). Ac sic etiam Aegjptii (Procl.
sura cum illa Martlanl convenlt, qul »tono com- in Timaeum l.p. 45). Rorem aerls et Lunac iilium
plcto a tcrra Iii Luuarcm circulum progrcssam« dlctum ipsanique Lunam roscldam cognomlnatam
PJiilologiam fingit, blnc ad Mercurlum (§. 171) he- csse supr.i (ad §. 14) dixinuis.
mitonmm pciuieantera. Sed memiiii accuratlus me specuU\ Dcbet banc comparatlonem populari
lianc rcm ollm tractarc (In pbllolog. crit. HI. §. 285), suo (Appulcj. mct. 11. p. 7S7 Oud.), qui ct ipse
et demonstrare tonos non solum sonos, sed eliam nplanam rotundilaecm in modum speculi Lunae or-
intcrvalla significare, niultumque interesse inter gumentum« appellaverat.
ineticndl rationcm. Licet cnlm non negcm distan- «fT/acJt/nf/JDcIcndaerat, quac apudGrotliim prae-
tiani Intcr corpora coclcstla primum musica ratione cedebat, partieula et auctoritatc cudiciim Bi-itannici,
arstlmatam fuissc, postea tamcn matbcmaticorum Cautabriglensis, Darmstattcnsis, ot Ilugiani. Yidet
interve.itu factura esse arbitror, ut geometrlca ratio eniiu Pbllologia globosum corpus instar spcculi prae-
cum illa confundcretur, immo praevaleret; Plinium nitentls radios adjaculatl fulgorls revlbrare (conf.
tamcn ciim magno Bocckbio (in Daub. et Creuz. 8. 110). Verbum a(/jat'K/a/'e praeler nostrum, quod
stud. HI. p. 89) ignorantiae in musica arte accusare sciam, nemo usurpavit. Slguificatur co, Lunam
noHni. Magis enim ille sobrius gcometras, qucm- splendorem suum extrinsccus accipere.
admodum opus suum poscebat, sccutus, lutervalla in eo\ Omnla mystcria in Luna esse reposita
corre\It, licct fictionls ex barmonia non ignarus docet. Vere ctiam Plinius (2, 9, 6): nOmninm ad-
videri vcllet. Sed practcr Plinium (2, 21 et 22) mirationem vincit novissiinuiii sidus tcrrisque fami-
de distanlils planctaruiii confer Macrobiiim (ad somn. riarissimnm ct iii tencbrarum rcmedlum a natura
(Scip. 2. 3 cxtr.) ct Hyglnum de Iliuilib. p. 171 repcrtuin, Lunae. 3IuItiforini Jiaec ambagc torsit
Gocs.), cujus tabulain In Monacenbl etlain couice ingcnia eontemphtntium.o Dicto fideiu faclunt in
D fol. 45 b antc Martlanum deplctaui vldi. autiquissimis teuiporlbus pronuntiata ab Jobo (51,
viyinli sexj Unus c codicibiis Monaccnsibus !2C) verba, Latmiiquc Lerois fabclla. Dc LUiicu
Martiani Capellac lib. II. $. 170. 225
arcusquc Dictynnac, tynipanaque Cybeleia videbantur. Triforinis ctiam dis-
colorque vertigo terribili quadam majcstate rutilabat. Quae licet cornigera
et aspera vidcretur aggestionibus, opportuna tamen et fclem et cervam, et con-
ctiain pastore Plutarclius (seu quisquis libri dc flu- ct Iloratii (od. 3, 22, 4):
minibus auctor fuerit) scribit, supcrstitiosuoi Lunc ndiva triformis"
solam Lununi Tcueratum esse profundaquc nocte Graecis: BQtflco TQly,OQ(poQ (Lycopbr. 1176).
ejus mysteria cclebrasse. verti(jo\ Corpus spliaericum, nt ct alibi, a ver-
sistra\ Plufarcbus (dc Is. p. 376): «Sistri su- tcndo, TO xvxXo(pOQOV}iavov. Grot.
periori partc rotiindi conspectus admonct dc qua- aspera\ In MS. videtur fuisse »et sphaerica
tuor corpofibiis qiiae concutiuntur. ^'am quac pars credcrctur. « Grot. — Male. Aspera cnini a(j(jestio-
luundi ortui ct obitui est obnoxia, ca conlinctiir nihus vidcbatur Luna. Sic cniiii, non ejestionibus,
globo Lunae , iiiqiic ea omnia movcntur ac niu- Icgcndum esse mc docuerunt codices Mouacenses
tantur ratione qualiior clcmentorum, ignis puta, (B. C D. E) et Darmstattcnsis. Undc etiam lectio-
terrae, aquae, et acris.o (Conferrc licet Appul. nem »parum aspera> in Ilugiano codicc sprevi. Lu-
mct. p. 7S9 Oiid. et Baccbini dc sistris disserta- nae enim superficics oninino aspera nobis quoque
tioncm, Traj. ad Rb. 1C96. 4 praetcrcaque Fa- videfur (conf. Plutarcb. dc facic in Luna).
bretti Inscr. p. 467. 488). felem^ Felis Luuae (quae Lic cum Diana, Ce-
Eleusinacjue lampas\ Sic Eletmnam Cercrem rcre Cybelcque confunditur) sacra eo, quod narra-
dixit Arnobius pro Eleusiniam. GnoT. — Non Ar- fnr se ad Lunae convcrsiones inutare, mirabiii
nobius tantiun, scd mclior etiam scriptor, Miuncius ^vUTCad^ela, qualem aclurus, seu fclis mas, cum
iVlix (21, 1), Ccrcrem solo Eleiisinae cognoniiue Sole habet. Sed ct felis apud Acgyptios Isldi sa-
dcnofavit. crata. Isis autem Luna est. Grot. — Felis Lunae
Cjhelcta^ De Cvbcleiiis ccrimouiis sivc mysteriis testc Plutarcbo dicatur dLCC Xo JtOCxiAov xal w-
vide Apollodoruui (5, S, 1). xTovQyov xal yovcfj,dv tov ■&7jqIov , ct co quod
triformis] Arnobius (3. p. 119): . IVon indocti narrctnr se ad Lunac oonversioncs mirabili 6vfXfta-
viri, ncquc qnod induxcrit libido garrientes, Dia- ■&eIc( mutare. Goez. — Minimc Martianus Lnnam
nam, Cercrcin, Lunaiii, caput essc unius del tri- cum Diana, Cercre, Cybelcque confudit, nt Gro-
viali germanitate pronuntiant: nequc ut sunt trinae tio visum est; sed mysferia tantum barum dearum
disbimilifudines nominuin, personarum diffcrcnflas omiila In Luna reposita esse finxit. Quod ad PIu-
trcs cssc: F^unam liis oiiinibus vocari, atque in ejus tarclii locum (de Iside p. 376) attinct, ex co prae-
vocamen rtliquorum sciiem coacervatam esse cog- cedentia vcrba non practcreunda erant, quac Lacc
nominum<. (v. Prudenf. in Symmach. I, 365). Adde sunt: «Curvamini sistri in vertice infigunt /i;fcm
illud Ovidii (licr. 12, 79): bumana facie. " Humanain ci esse facicm noster
.Pec triplicis vultus arcana(fue sacra Dianae* quidcm iion dixlt, ncque dicere potuit. si sistra,
rl (mef. 7. 49): quae felcm in superiori partc repraesentant (v. Bac-
«per sacra tiiformidi — «liin. de sistr. p. 16. .Moiilfaiic. anf. expl. II. tali.
29
226 Martiani Capellae lib. II. §. i71.
171 versiones bis binas vultibus praeferebat. Ex hinc medio quam ad Lunam
conscenderat, ad Cyllenii circulum venit. Quo hemitonio permeato, multiplex
172 ei, utpotc nubenti dominae, ministrorum populus lactabundus occurrit. Inter
quos splendentis formae habitusque fcmina ac promptae ubertatis ornatibus
opulenta, virgine salutata, usque in ejus osculum confisa pervenit. Sed mi-
rabatur illa obsequentium multitudo, quae sicut Sjrus quidam astruit in
numero duorum miliium fuerat constituta, quod femina, quam Hetrusci di-
cebant ipsi deo nuptam fuisse Xyllenio , nulla prorsus invidia titillata, vir-
175 ginem complexa constrinxerat. Hacc auteni Facundia, nam illi hoc erat vo-
cabulum, in Philologiae penatibus se ortam educatamque memorabat, nec
indignum esse, quod sibi alutnna praelata est, quae et sibi semper ornatum
117. Gassal. dc profanis ritibus Aegyptioriini 24,
p. 77. Caussei mus. Rom. 3. tab. 15 sequ. Beger
thcsaur. III, p. 599. Sallengre tbesaur. II. p. 1589)
ante oculos Labuit. Quod rcliquum est, Ovidius
quoque dcos fingens Typlioncm fugientes et iu
animalia scsc transmutantes (mct. S, 550) ulatuit*
inquit,
«Fele soror Plioebi, nivea Satutmia vacca.u
Adde ApoUodorum (1, 6, 5), et Ilugii librum ver-
nacula lingua scriptum (MytLos p. 75 ct 171), cui
tamcn conccdere nequeo, nonicu ISestis niLili esse
ct apud vetcres omnes corrigenduui, quia in tota
lingua Aegvptiaca frustra quaeratur. Omnino cnim
(ScLoItz lexic. p. 61) nischti significat ma(fna.
cervam^ Haec Dianac sacra, quae cum Luiia
cadcm^ Mmc sXa<prj[i6XoQ, iXatpTjliokla, i2a<pia,
iXa<piala dicta, scd et iXXo<p6vog , iXXoL cnim
antiquis i.Aa<pOL. Grot.
his binas\ Cortius quidem e Guelferbytano af-
fert his senas. Vcruui non dc mensibus sermo cst^
sed de Lunae conversionibus, quare vulgaris lectio
praeferenda. Confer Aratum (780).
mcdio^ lutcUige spatio , vcl tono (§. 169).
Dlico enim Lob explicat vocc hemitonio. Adde Lunc
locum Hugio (in raytL. p. 208).
populus^ Ila (§. 45) populum deorum, (§. 62)
populum poteslalum , (§. 211) populum angeUcum,
(§. 750) populum astrorum dixit. Paritcr Saxo
GrainmaticHS (12. p. 225 StepL.) divilum populum
scripsit, et Plinius (2, 7, .^) popuhtm coelitum.
Syrus yjiji/nm] Codex quidem Monaccnsis (C)
Icctionem Cirus frachct ; scd Loc etiam nomine suL-
stituto non magis intelligimiis ea, quac Martiunus
refert. Mox pro in numero Britannicus Labut in
medio, quod certc cum vcrbo constituta mclius
coLaeret^ sed in tantis tenebris niLil mirtarc praestat.
Facnndia\ Hanc a Pliilologia cducatam ciir di-
cat facile intclligltur. ULi autem aL Etruscis dictum
fucrit Cyllcnio cam dcnuptara fuisse, oinnino mc la-
tet. Deum Iloratius (od. 1, 10, 1) alloqiiitnr «Mer-
curi, /at-MJK^e nepos Allantis", OrpLieus (liyinn. 27,
4) 'Xoyov ■&vr]Zol6L rtQOtpijxa." Atque notis-
sima res cst, Mercurium, ut MacroLii (Sat. 1, 12)
verbis utar, «vocis ct scrnionis potcntem» fuissc.
ahimna\ Simili modo Varro (apud J\ouiiim pag.
245 Mcrc.) »canam vcritntcm Atticac pLilosopliiac
Martiani Capellae lib. II. §. 174. 227
et pabulum multis praebuerit discipliuis. Venit etiam quaedam decens ac i74
pudicissima puellarum, quae praesul domus custosque Cylleniae, verum
Themis aut Astraea aut Erigone dicebatur: spicas manu, caclatumque ex
hebeno pinacem argumentis tahbus afferebat. Erat in medio avis Aegyptia, 175
quae Ibis memoratur ab incohs. Sed cum petaso vertcx atque os pulcherrimum 176
ahimiMm» dixit. Qiianquani ibi diibium esso po-
tcst, iitruni sit ca qiiac alat, an ca quae alatur;
nostro loco certc activc accipicnduiu est de ea quae
alnerit^ nt apud Siliuin (9, J>52):
1'litnien aluninae
Hannibalcm Libtjac pelli florentihits annis,»
praebxierit\ Ita pi'o Grotiano praebtieral melius
Monacenscs (C. D. E), Britannicus, Cantabrigien-
81S, Darmstattcnsis, et teste Cortio Guelferbjtanus :
causa enim praelationis et approbatiouis exprimitur.
T7temi5] Quac Latinis Justitia. Themidem,
Astraeam et Erigonem unam eandciuquc diversls
tantum nominibus cssc appellatara, rectc dixit
sceutus veteres (^'^irgil. ecl. 4, 65 georg. 2, 474.
Ovid. inct. 1, loO. 7, 767; fast. 1, 249. Catull.
68, ISo. Juvenal. 6, 19. Ara(^ 132. 153. Manil.
4, 83. 194. HU. Ilygin. fab. 150; astron. 2, 2S.
p. 401 illuncfc. Minuc. Fel. 21, 16).
spicas] Attributas nimirum \irgiiil coelesti slve
Erigonac (Cic. N. D. 2, 42 f. Hygiu. astron. 3,
24. p. 4i4 Munck. Macrob. Sat. 1, 21).
«irtrtcem] Quum antcriores cditioncs omnesque
libri scripti voccm Latiiiis illis litcris cxaratara
pracbcant; a Grotio tantum Graecas literas substi-
tutas fuissc susplcor.
argtimetiiis] Argumenta sunt artificla Ingenlosa
et argiita, undc Quinctilianus: »In plcturls qiioque
argumetitosa opera vocamus ingcniosa.» Ovidlus;
— nLongo caelaverat argumento"
CnoT. — Allum debebat apud Qulnctlllanum locum
(o, 10, 9. p. 254 Spald.) evolvere, ubi dc varlo
liiijus vocis sensu disserit. Paulo inferiiis Martia-
nus (§. 177) verbis: «sponsi cognosccret argiimen-
tum« Ipse declarat, Mcrcurii symboliim csscintel-
ligcndum. Alio etlam loco (§. 43S) corvum diclt
Apollinis esse argumentum. Pariter Appulcjus (met.
11. p. 7I>7 Oud.) dlxerat planain rotunditatem ar-
gumentum csse Luuac. Ilaud nialc Forcclllniis (in
lcxlco) idcm interdum essc ait, quod Galli vocent
armcs parlantes , Pllnli excmplo iisus, qnl (liist.
nat. 36, 5, 4) dc Sauro et Batracbo arcbltcctls
loquens nctiamnum in columnarum splnis insciilpta
nomlnum eorum argumenta« ait, lacertam nimirum
alque ranam. Cctcrum hieroghfphica signa csse, qnac
scquuntur, quivis videblt, ignoscetque, sl non to-
tam eoruni vim indagare bucusque licuit.
Ibis^ Hacc enim avis Mercurio sacra apud Ae-
gyptios. Plato in Phaed. 'Hxovda Xolvcv , HeqX
T^avy.oaTLv rrjg AlyvftTov yevid^ac tcov ixet
jtaXauov XLva &£cov, ov xal rb oovsov To
iEQov 6 drj y.aXovdiv l'/3cv avvcp de ovoixa Xm
dalnovL ELvaL Oevd^. Gnox. — Lege Ocov^S; quem-
admodum Clemcns Alexandrlnus (strom. 1. p. 303)
apiid Platoncni jam legerat. Quam quldem leclionem
innlto isicllorcm essc ipsa testantur quae adliuc
snpcrsunt nionuinenta (Palaeogr. ciit. IV. §. 003),
id quod contra tennes et valde infirmas Osauni ob-
jcctiones evici (v. Allgein. Schulzclt. 1828. II. 82.
p. 66S). Scd ut ad Ibidcm cjusque cum Mercurio
conjunctioncm oratlo rcdcat, practcr ca, quae Ae-
llanus (in bist. animal. 10, 29) vix lectu digna rr-
29*
228 Martiani CapcUae llb. 11. $. 176.
videbatur, quod quidem scrpentis gemini lambebat implcxio. Subter quaedam
praenitcns virga, cujus caput auratum, media glauca, piceus finis cxstabat.
177 Sub dextra testudo minitansque nepa, a laeva capra. Sed dilofon alitem,
tulit, plnra dablt StraLo (17, p. 823 Casaiib.), in- facultates siias per liixnm piotligit. Per testudlnem
qiic primis Ovidii (met. S, 551) bic versus notan- autein, ncpam^ et capvoam id significatur: qucm-
dus erit: admodum tcstudo uiidicjuc durissimo tergorc muni-
II Pisce f^enus lalttit , Cyllenius Tbidis alis» tur, ita sermonem rbetoris dcbcrc onini es parte
(add. ApoUodor. 1, 6, 5. Aiiton. Liberal. 28. p. 187 circnmspcctum esse atque Instar scorpil adversarluiu
Verb. Hygln. asti-onom. 2, 28. p. 404 Munck. Ilor- coleiiter ferire. Per capream velocltas scrmonis
apoll. 1, 10 f.). signilicatiir. VuLC. — Quot quaiitaeque nugac ! IVec
pelaso] De Mercurli pennis, galero, vlrga, gallo Pignorius (ad fab. Isiac. p. 82) liunc locum Intel-
vide Fulgciit. mytliologlcon Lib. I. et Albricum de
Mercurio. GnoT.
auratum] Auream vlrgain Mercurli jam cog-
nomen ejus ^^QvCoQpamg lcstatur (conf. Homer.
b. in 3Icrc. S27. Apollodor. 3, 10, 2. Orpb. Ar-
gon. 15S. Horat. Od. 1, 10, 19. Cornut. IC, in
Gal. opusc. p. IGo). MartlaJIs quoque (7, 74, 2)
euiii alloquitur :
iiAurea cui totto virga dracone viret.«
Sed nostro loco caput tantum auratum, rcliqua
dlversls coloribus notata, qulbus dlversa mundl
lexlt
, ncpam pro scorpio accipiens.
Amblguam
omuino vocem esse Fcstiis (p. 27o) testatiir vcrbis :
nncpa Afrorum Ilngua sidus, quod Cancer appcl-
latur, vel, ut quldam volunt, Scorpius.» Clarus
tamcn apud Plautum vocls scnsus ex boc vcrsu
exit (Cas. 2, 8, 7):
II Recessim cedam ad parietcin, imitabor nepam.'
Quiim autcm Caiicri tutelaris deus Mcrciirlus ha-
bltus esset, qiild mirum minitantem nepam inter alia
ejus syinbola a nostro relatam essc? Quldmlruin,
qiium in geminls ctiain cancer, caduccus cl ai'ies
regna, cocll, marls, ct Orci, signlficarl vldcntur; jiincti (ap. Passer. in gcmin. astrif. I. tab. lo-i)
bls enim omnibus paritcr scrvlre Mcrcurius supra comparcant?
dicebatur (§. 126). capra] Sic Monacenses (B. D. E) pro vulg. ca'
testudo] Ilaec ctlam inter Mcrcurli symbola prea , estque alterum Merciirll symliolum. Arictem
rcferenda. E testudine enim lyra a Mercurio pri-
mum cst coiifecta (Horat. Epod. 15, 7. Od. 5, 11,
3) unde bic ncurvae lyrac parens« (Id. 1, 10, i>)
appellatur. Deinde lyra iila In coeluni est translula
(Hvgln. poet. astr. 2, 7. IVicomacb. barin. 2. p. 29
Mci!). Arat. 266 — 274), quare Clceronl (In Arat.
381 ct 465) iifidcs Cyllcnia« est, quae Arato
(o96) AVQT] KvP.XrjvaiT].
nepa] Genus est scorpii, qul fertur fillos suos
dcvovarc: iino In sctis dorso ejus iuliaercutc atquc
enim fidclem Mercurii comitem fuisse allo loco
(palacogr. crlt. HI. §. 280) uberlus demonstravi.
dilofon] Dilopbon alltem, ibin, quasl dsiZo-
ipi-Vf quod formidinem scrpentlbiis incutlat. Vixc.
— De gallo, quem diAO<pov nominat Capella, bi-
cristatum, vide Fiilgentil mytbologicon Llb. 1. et
Albricum de Mercurio. Grot. — Omuiiio niclior
bacc Grotii cxplicatlo est, quam Vulcanli. Alitem,
non aliten , Itritaunicus etiam et Cantabrigicnsls
pracbcnt. De Mcrcurii gallo pcrmulta ollui (in pal.
ita niorlem e\adentc. Hiiic ct ncpos dlcitur, qui crit. IV. §• 874) c veteruiu scriptis monumcntls-
Marliani Capellac lib. II. §. 178. 229
qiiae sit oscitmm niitior, in ccrtaminis tentamcnta piilsabat. Ipsa vcro Ibis !7S
praenotatiim gcrit nomen meusis cujusdam Memphitici. Haiic tabcllam qiiiim 170
ingestam sibi conspiccrct virgo venerata, licet sponsi cognosccret argunjcntiim,
tamen non ausa cst sinc supplicationc transire. Tunc ctiam candiclior Atlantidum ISO
qnc attull, ibu[nc duas eliam gcmnias intcrjirc-
tatus sum, quas lcctoruni oculis Lic subjeci.
certaminis] Pngnaces gallos gallinaccos essc jam
antiquitas novit adeoipic piildica illurum ocrtamina
instituit, quod Aeliano tesle (var. liist. 2, 28) Tiie-
mlstocles primns AtLcnis fecisse fcrfnr. Adilc Pli-
ninni (liist. uat. 10, 21, 24), Lucianiim (de gym-
nas. 37. "^II. p. 199 Itip.), PlntareLuni (Lycurg.
p. i)2; dc stoic. repugn. p. 1049), Pausauiam (G,
26, 2. 9, 22, 4), gcmmasqne (Mus. Flor. 2, 91,
H. Liect. gemm. p. 25o. Rossi gcmm. aut. II. 22C
scqu. ]>Iontf. ant. V, tab. 47). Sed vocabula nmitior
0scinum« apud nostrum quid sibi vcliut, jnre quae-
ras mircrisque interprctcs, qni quum singula vcrba
passiiu exj-.liccnt, iu obscuris scntcntiis provinciam
suam turpiler destituant. Ego, quutcnus possum,
explieo: upulsabat (incitabat, mauu vcl pcde) ia
certaminis tentamcuta, qnae inter oselues niitior
sit (id est, ut certamine cxperiretur, utia certan-
tium oseiuum ignavior atquc dobilior cssel).
mejjsis] lucertos in Loc uicnsis uomine expli-
eaudo jam vidimus ^iros doctos et iuter se png-
nautes (Jablousk. iu pautb. H, 5; p. 102. Gcorg.
in praef. ad fragni. evang. Joli. p, 140), ncque
mirum; Jablouskius enim locum, quo nititiir, Plu-
tarcLi (symp. 9, 3; p. 738) nondum satis explica-
verat, et Georgins de lilcris Aegypliutis prorsus
inccrta profcrt. Vide potius Iliigium uostrnm (mvtli.
p. 185 not.). Vcrisimillima Grotii cst seuteutia,
qui ad primum Aegyptiorum nicnsem, qui ab corum
Mercurio Ocov^ noracu actepit, Alartianum alln-
dere arbilratur (§. 102 not.). Quanquam iu tantis
lencbris ecrtam opiuioucm coneipcre ucc licet uee
libct.
iiiijestam] Quamvis codices Monaccuscs (C D,
E. G), Darmstattensis, Cantabriglensis, Britannicus,
BodlejauHS, ilugiauus, ct Vossianus pro conspicerct
SrJO Martiani Capellae lib. II. §. 180.
Jovis congressu pignorisque culmine provecta supervenit, quae quidem nec
in nurus officio sine bilance libra apparcrc dignata est. Quam virgo venerata,
quoniam satis sociara iilio recognovit, duabus cum lucrorum potente dicatis
Labeaut cognosceret , praetnll tamen vulgatam lc-
Ctionem co magis, quod Iioc rcrbum proxime sc-
quitur. Inijestam pro adsptcieiidam vel contemplan-
dam sibi dalam dixlt.
candidioi-\ Majam dicit Atlantis filiam, Mercurii
matrem, quam Virgilius quoqne candidam appcllat
(Acn. 8, 158). Comparativo nostcr pro superlativo
nsus est (§. 6. 121), codem sensu quo Ovidlus
(fast. 5, 85) caiiit:
>i()Majt<ii> Maja suas forma superasse sorores
Traditur. «
pignorisque^ Pro pignorisque , quod Grotius
edidit, Vossianus pignerisque, idqnc etiani cx cod.
Leid. profcrt Muncfcer. ad Fulgent. mythol. I. 27,
idqiie eo probat, quia Afri saepius arcbaismos ad-
fectare soleant. Grammatici quidcm volucrunt piij-
nera rernm esse , pignora vero filiorum ct adfcctio-
num ; sed doctos hanc distinctioncm spcriiere recte
notat Drackenb. ad Liv. III. 58 5 adde Burniann. ad
anthol. vet. cpigr. II. 26 et quae ad tit. ff. de
pigu. action. passim notare solcnt. Ar!\tz. (misc.
p. 212). — Brilannicus: "pinnigerisqueo 5 scd boc
cum rcliquis verbis ncque jungi potcst, neque cx-
plicari.
cubnina'^ Picjnora pro liberis dici notum est
(§. 2o. 52. 91. 92). Pitjnus igitur boc loco esl
Mercmius, Majae filius, cujus illa culmine pro-
vecla dicitur, quum dignitas cjus non minus filii
aMctDrllatc et splcndorc quam Jovis toro insigniter
aucta esset. Culmen cnim translato scnsu accipien-
dum. ut apud Claudianum (6 cons. Houor. G4):
flncUnat populo rcgale modeslia culmen.«
Vide tamcn, ne aliquid ctiam astrologicae ambi-
guitatis his verbis subsit. Atlantides enim intcr
stellas quoquc numerabantur (Virgil. georg. 1, 221),
communi nomine Pleiadcs sive Vcrgiliae appellatae.
bilance\ Veram hanc lectionem nemo est qui
ignorct: alii tamcn codlccs hlance referunt, ct ex-
pouunt Gloss. nostrae blanda , quibus suffragator
Gloss. II. St. Blanx svrjSrjQ. Grot. — Suis glos-
sls suffragari glossam Stepbani annotat Grotlus, sed
falsus in eo estj legciidum: »BIax EVT.-&rjQ«, boc
cst stiiltus. Mi'i\CK. (ad Fulgcnt. p. lCo). — Quam-
vis In Vosslano codicc (Arntz. misc. p. 212), et
iu duobus Monacensibus (D. E) ctiain legatur blance,
atque In alio Monacensl (C) parlter ac in Darmstat-
tensi, Cantabriglorsi, Britannico, ct Bodlcjano i»/an-
cae , oinnino tamcn vulgala lcctio praestat corruptls
illis, quae origiucin traxerunt cx eo, quod inter-
prctcs causam iguorarunt, cur librae hlc mcntlonem
faciat nostcr. Qiia in re admodum obscura qunm
solls conjcctnris locus sit, baud pudct mcas expo-
n"re. Dlscimus e Macrobio (Sat. 1, 12) nniense
Mnjo niercatorcs omncs Majae paritcr Mercurioque
6acrificassc.il Mcrcuril igitur mater, cadcmque mer-
catorum dea, non dignata cst (nolult) sine libra
apparere 3 Iii luirus nempe officlo. Ccterum pro
Grotiano ne c Bodlcjano et Monacensl (C) rcposui
nec, quod oianino praefcrcndum, quln etiam sub-
stitui adco ncccssc cst, ut quo pacto antccessore»
mci, nc Icgenfcs, locum inlclligere potucriut, pror-
siis non pcrspiciam.
potente^ In MS. fuit lua-orrtm pote. GnoT. • —
Pracstat omnino vulgata. Dc Mercuiio cnim sermo
cst, qni parlter lucrorutn potens dicilur, atque a
poctls iijnipotens Vulcauus, ensepotens Mars, belli-
I
Martiani Capcllae lib. II. $. i81. 231
coepit honorare pecadibus. Hinc festinatur ascensus, ct usque in Veneris 181
circulum hemitonio transvolatur, ipsaque Venere, quae nuptiis allubescebat,
quantum clecebat honorata, hoc in ea perhibctur iutuita, quod adniodum
pulchra tamen antias draconibus circumflexa crcbroque capillitio yulsa,
ambifariumque nital secum congressa mitificat. Mox studium in solarem ela- 182
potentcs Mars et Pallas, nemorum et silvartim po- liuc Laerco; in quibiisdam codiciLus Nisam legitur,
tens JiiaiUA, frugum potens Ceres , Manium polens unde conjeci JUisam, quem Isidis Clium nominat
Trivia, Umbrarum potetis Pluton, lyrae potens Onoraacritus in initiis Orpliicis ct aiuLifarium facit,
Musa, maris potens IVeptunus, nimbrorum tempe- ait cnim: "Agdsva tcal ^rj/ivv 8i<pvi}.
statumtjne potens Aeolus, lauri potens Apollo, Postea vero in Listoriis Indicis inveui coli apud
uleri potens Lucina, et a Macrobio (Saturn. 1, 12) Indos deom nomine Amida, cujus eiHgicm, el qul-
Mercurius ipsc sermonis potens appcUatur. Accedit dem monstrosam, vidl ipse ex India allatam: La-
quod Graece etiam idem nsQdcooq (v. Lucian. in Lebat ille non Linas manus more nosiro, sed qua-
Timoue 41. HesycL. I. p. 1204) audlt. tornas, undc non imiuerito possit atnbifarius Amida
honorata\ Editi orata. Cortius in Guelferbyta- vcl Amital (consona enim Laec sunt) appcilari.
nls leglt ornala. Mcliorem lectionem e CantaLri- Sanc constat, magica plcraque ex ludico fonte essc
gicusl et Basileensl suLstitui. «Quantnin dcccLatu dcducta.» — Sed niera Laec somnia esse Grotii
ideo adjcctum videtur, nc PLiloIogia Veneri ni- manifestum est. Potuit qiildem nosfcr aule oculos
mium dedita ccnscrctur. LaLere Lunc Martialis (o, 37, 8) versum:
antias^ Cinclnnos depcndentes prope auriculas. nQiiae crine vicit Baetici (jreijis vellus,
Isidor. VuLCAiv. — Vide de Lac voce Fesfum ct Rheniijue nodos aureamque nltelani« ;
Isidorum. Utitur et Appiilejus. GIoss. H. St. xo- sed Lunc non magis quam Martiani locuiu Inteliexissc
(lut, dia tcov %gova<pcov xgsiJLaixevaL yvvai- videntiir interprctes, qui de nmicis pulvcris auri rc-
xsicov, GIoss. Isidori: «Antiae, capilll cmissi, acI pcvtis in arcna et ramentis aurcis, qiillius consper-
capilli quos mulicres proxiinos iu capife componunt.u sam comam illumiiiassentu cogitanint, quum de
Grot. — Appulejl • locus in Floridis (1, 3. p. 14 ilavicomis potius Germanis pocia egerit, nemoqiic
Oud.) Icgltur. Longe quidem aliter accepit J. Sco- ignoret, flavum crincm parlier atque flavum anr.um
tus, qiii a. 87o oLiit, ut ex Lac glossa codicis dici. Nital denique noster pro nitela usurpavit,
Basileensis videmus: i>Locus iste corriiptus est scri- quod Appulejl ct Solini interpretes pro spletidido
ptorum vitio ct ideo a nonnullis prave expositusj accipiunt, me autcm judice aj^ud ulrumquc cliam
J. Scotus Ita sentit: ipsa Venus admodum puIcLra pro flavo colore acclpi potcst. Doccrc aiitem noster
erat, tamen antias i. e. contraria videLatur Plii- voluit umlnimc fidendum csse pulcLritudini Vencris
lologlae«; qnasi a Graeco avzLog dcsccndat! amLiguae, cujus coma serpentiLus circumflexa sit.o
ni(«{] Varians in marglne lectio pvacLct amilal, mo.x studium^ Rectius forte exccrpta nostra:
ad quod verLum Grotius Laec annotat: »MuItum de »Mox studium in solarcm claLorare circum, qulppe
Loc laboravi, ac necdiim vcrum compcri, scd ad- sescuplo fatigaLatur adscensu.« Allis id cxtulit p. 44:
2.Ti Martlani Capellac lib. II. §. 182.
borare circuluin, quippc scscuplo fatigabatur ascensu, qui tonus ac dimidius
i85 habebatur. Ibi quandarn navim, totius naturae cursum diversa cupiditato
moderantem, cunctarum flammarum congestione plenissimam, beatis circum-
actam mercibus conspicatur. Cui nautae septem germani suique juris con-
.maxiniis conatibus sescuplo itincrc cvehi." Bo>d. et Sol tnundi iotlus tcmonem regll.o Conferenilus
var. lect. p..S8) — Melior certc liaec lectio est, qnam Loc loco omniuo Apollonius Tyancus est (apud
apud Grotiiini liiborare ct deinde faligrihat ascen-
sum : sed pro circtim c Moiiaccnsl (G) ct Canta-
brigieusi circulum ctiam reposui.
tonus ac dimidiits] Lcgendum puto: Tonus dl-
midius. Ilyginus: »Sol abest ab Ilespero medictate
toni.n GuoT. — Bormitavit Grotius, ncque erat
quod Goezius lioc somnio textum corruiiiperet.
Philosfr. 5, 11. p. 143 f. Mor.) et inferior (ad
§. 186) nota.
septem geitnani] Septem fratres in prora navls
sedentcs sigiiificant Iicbdomadac dies. Leo acstatcm;
Crocodilus hiemem. Vri.c. — Scptcm Iicbdomadac
dies Indicat mystice iit solet. IVautas autem vocat
qiiia etlam Suil ct Liinac navlgia utl eurrus trl-
S., , i>i. • . r- • .„ „ ,„„.,.,. buuntur. Vide Plutarcli. dc plac. itlill. Lib. 2, c. 10
cquitur nosfer 1 linitim et Censorinum, quorum " • i f . ' • .
ille (Iiist. nat. 2, 20. s. 22) nPythagoras« Inqult
kcs muslca ratlonc appcllat tonum, quantum abslt
a tcrra Luna; ab ca ad Mercurlum spatll cjus di-
niidium ct ab eo ad feneretn fcre tantundem; a
qua ad Solem sesnuiplum « ,• alter autem (de dle nat.
i:. 13) )ihlnc ad fpio^tpOQOV , quae est Vetieris
stclla, fcre tautundcm, Id est, allud 7] flCTOVlOV :
inde porro ad Solem ter tantuni , quasl tonum et
dimidium ; Itaquc Solls astruiii abcsse a tcrra tonos
Ircs ac diinldlum, qiiod >ocatur dia jfivTe-" Alia
tameu ratlo est Plutarchl (dc anlmac procr. p. 1028),
alla alloruiu (v. palaeogr. III, §. 285).
iti quandtim^ Lcctionein, quam e Guclferby-
GnoT. — In Iioc PlHtarchl loco illud non rcperles,
sed In eommcntatione de Isidc (p. 3G-4). Dc dlls
Aegyptiorum In naviglls constlfufls plnribus oHm
egl (in palacogr. crit. III. §. 238. IV. §. 69o) per-
multisque imaginlbus e gemmis selectls (III. §. 507-
IV. §. 609. 649. 770. 779) rcm Illustravl. Errat
autcm cHin Vulcanio Grotius, hcbdomadls scptcm
dics InteUigens. Istos cnlm Martlanus cerfe non
di\is.set totiiis naturae navem regcre; sed intelli-
gcntli potlus Sol et Luiia cum rellquls quinque
planctls. Quac scqnuntur apud Grotium verba
ngennani tamen suique consnniIes« emendavi. E
Vosslano cnini codlcc (Arntz. niisc. p. 213) voccm
addidl juris , sed vocabulum tamcn , quod a Can.
tano codice prodidlt Corllus, recepl. Grollus cnim -i-- • x, , •c---.i „»»„ «^^
' ' 1 tabrigionsj abcsf, cxpunsi. oj/j ptris planetas csse
edldcrat cursibus , cunclanue , atquc et an(e beatis, • • r •. •»-
' / ^ T cx suo ciuqiic iiroprio cursu tlixit. > oce germam
nuae copula a Brltaunlco, Cantabrliiiensl, Rclcbe- , . ,,, ,_ /r. . « or> c,_ i. \ i
i r ' ° ' anlcin, qua et 1'lato (Lpin. p. i>8b atcph.) piaiic-
nauensi, et DarmstaUcnsi abest. , • -c « '* 1 „ '„ „„ „ ii •! •! i- i
' ^ tas signihcat, aoSAipOVQ cos appcilans, nihil auud
inoderanteni\ Jambllcbus (dc myst. 7. 2. p. 151): qiiam Illam cornm simlHtiidincm Innuere voluif,
»lJbI In symbolis deus tanquam navis rector cst, qua scptem Iiac stellac scmpcr contrarlani rcliqiiis
Id ostcndit potestatem mundi guhcrnatricem. Slcut oinnilnis cursum peragercnt. Addc Kugium (in mj Ih.
euim giibcrnator navis adstat cla^o, «odcm modo p. 254. 255. -256).
Martiani CapcUac lib. 11. §. !8i. 255
similcs praesidebant. In prora felis forma dcpicta, leonis in arbore, crocodili
in cxtimo videbatur. In eadcra vcro ratc fons quidam lucis aetbercae, arca- 18i
nisque fluoribus manans, in totius niundi lumina fundebatur. Quo viso Philo-
logia ronsurgens, totaque vencratione supplicans, ac paululum connivens
oculis, deum talibus deprecatur:
Ignoti vis celsa patris, vcl prima propago , i^
fells] Miror Grotiiiui, Waltliardnm et Goc- Sat. Grot. — IIoc quidem non ncgo; vcriim qno-
zium, qiil /t7j.v edcre potuerint. Ncquc cuim soluin niam lconciu, Solis syinbolum, in navi depictuoi
in anteriorilnis Marliaiii editionibus (v. Lugdun. a. csse jam dictum, oiunino pukbrior i^Iartiaui fictlo
lo59) iii luargiue varians lectio /e//* , quam rcccpi, crit, si niccum conjeccris, cum Iiausissc e CIc»
adnotata crat^ scd felis ctiani lcgcrant Pignorius nicntc Alcxandrino, qul (str. J>. p. i>6G) e quorun-
(meiis. Is. p. -10), Galc (ad Jambl. p. 280), Cuperus dam senteulia docet, »crocodilo sigiiiricari lem-
(in Ilarp. p. IS), Montrancon (in ant. snppl. 2. pus a Solc gcuitura.u Undc 365 dentcs, anni
p. 18o). Certe igitur mclior cligl debebat lcctlo. ncinpc dlcrum numcruin, Jiulc aniiuall adriuxcrunt
Fclls autcm liic Lunac symboliim est, qnemadnio- (AcLill. Tat. Erotlc. 4 f. p. 272 Salm.).
dum supra (§. 170) a uostro jam traditum crat. fons luds] Ilcraclitus Solcm «fontem coclcstts
Transposita ctiain intcrpunctione , quae falsa apud lucis« nomlnat (3Iacrob. souin. Sc. 1, 20), PJato
Grollum et reecntlorcs cditorcs cst, rccte 3Iarlia- (dc R. P. 6. p. iJ08 Stcpli.) «lucis auctorem« (v.
nus fclcm sive Lunam in prora collocavit; lco- §. 18o), Orphlcus (liymn. 7) ovQccviov <pcog. la
nem sivc Solem (Pal. crlt. III. §. 298. 503. IV. sacra denique prccatione cum allocuti suut 7]/il£
§. 70S. 716) in summa navis arborc. Allas dll xoOixov tpcog (Macrob, Saturn. 1, 25).
tutclares in navis prora collocabantur (v. Lips. ad connivens oeiilis] AIII connibens , ct hlnc alli
Sen. cp. 76 p. £i2o). oculos contra MSS. vetustissimos cxhlbncre. Oc-
leonis] Leonem Soli saeratum paucissimi Igno- de>d. (ad Appul. I. p. 44). — i\on hoc solum correxi,
rant, quod oculorum fcrvore et radiis ci posslt non scd paulo post ctiam c Cantabrigicnsl, Darmstat-
Immcrlto conipararl. AiTcrt et alias rationes Slacro- tcnsl, Reichenaueusl, et Ilugiano reposui depre-
blus Lib. 1. c. 21 Sat. Grot. — Plura qui cuplt catur pro dcprecabalur.
evolvat palaeograpliiam nicam (TV. §. 70o. 716), ignoti] Liicrctlus (o, 149);
Ilugiumque iiostrum (In inytli, p. 172), ubi de le- »Tenuis enim natura dettm longeaue remota
onis ct aquae ^ocabulls dlsserit; qulbus addc Moy- Sensibus a nostris animi vix mente videtur.'
sis nomen a Salmaslo (in eplstol. p. 132) Aegyptla- IVco-PJatonlcI, quod oJim jam observavi (palaeogr.
cae Ilugiiac vindicatum. crit. III. §. 126), slbi persuaserant, lionilnlhus In-
C7'ocodili] Crocodllus Scrapldl saCer, id est Soli. notesccrc tantum hujus mundi creatorem, cx factls
Serapls cnlin idcm cum Solc, ut cx oraculo ci nimlruin ipsius; co autem longc antlqulorcm esse
attributo comprobatur. Vidc Alacrob. c. 20. lib. 1. {rdv jtQCOVOV vovv) deum supremum, qucm ipsjs
30
234 Martiaui Capellae lib. II. §. 185.
Fomes sensificus, lucntis fons, lucis origo,
Regnum uaturae, deus atque assertio divum,
Mundanusque oculus, fulgor splendentis Olympi,
Ultramundanum fas est cui ceruere patrem,
Et magnum spectare deum; cui circulus Aethrae
Paret, et immensis moderaris raptibus orbes.
186 Nam medium tu curris itcr, dans solus amicam
Tempericm superis, compollcns atque coerceus
Sidcra sacra dciim, quum lcgeni cursibus addis.
187 Hinc est quod quarto jus est decurrere circo,
Ut tibi perfecta numerus ratione probetur;
semper obscurum ct ignolum manere nccesse slt Omnta (jui video , per quem videt omnia tellus,
(Euseb. pracp. cv. H, 10, 18. p. J>39), sive, ut Mundi oeiilus"
Ciccronis \erbis utar (S, D. 1, 14, f.), deum illum, ullramundanuml^ Graecus pliilosoplius (Sallusf.
quem mente noscamus ini^rpiam apparenlem. Prac- 6. in Gal. opusc. p. 2o3 f, ) eum VJt£Qxo6uiOV
tcrea conferrc . licct cum Loc carmiiic cpigTamma dixerat, qiiain voecm primus Appulcjus (dogin. PJat.
Latinum in Solis laudem (in Burm. antliol. Laf. li, p. 204 Oud.) Latinc vcrtit, ultramundanum patrcui
1. T. 2 p. 29o). scmniumquc dcum appcllans.
vel\ fel ego arbilror niinis ignavum, ncquc temperiem^ De ApoIIiue acrem tempcraufc vide
diibito Sol rcstituendum, ci:m recta eum PLiloIogia snpra (§. 18). Hic Solcm ]audat stcUarum ducem
alloquatnr. Barth. (adv. p. S17) — Ego vero con- (Orpli. liynin. 7 ct 33), qui Ciccroui (dc re piibl.
tra senfio. Non infellcxit censor verum illius par- 4. p. 128 Zell.) cst «dux et princcps ct moderator
ticulac scnsnm. Non vim solum, scd, quod majus luminum reIii|uorum, mens uiundi ct temperatio« ,
cst, primam propaginem patris Solcm csse docte O^idio (mct. 1, 770) »qui temperat orbem.o Ante
icripsit Martianus, Platonem secutus, qui (Rcp. 6, ocnlos autcm noster babuissc videtur Macrobium
p. o09) Solem summi Boni progcnicm dixcrat. (iu somn. Sc. 1 , 20) ad illuin Cicerouis locum (conl'.
oculus\ Invocatur ab Orpliico (hymn. 7) Sol: §. 14. 18. 54. 183).
alcor'lOV Ofifia, et ad quacstioncm «quid sit Sol?<( sidera sacra] Qnasi diis solis sacrata, mortali*
Epictetns pbilosopbus respondct »Mundi ociilus« bus negata. Bvrtu. (adv. p. 1242). — Vcrcor ne
(Fabric. bibl. Gr. 13. p. 5o7), ct Atheniensis so- plus tribucrit ^ir doctus verbis, quam in iis latet.
phista (p. i>G6) <>OvQavt.og 6(pd^aX(x6q«, paritcrque Astra enim quum noster seiupcr ferc cum diis con-
Ovidius (inetam. 4, 255) dc Solc: jungat (§. 97 ), sidcra sacra deiim uil aliud est
»Ille cQo sum, dixit, qui lont/um metior annum, ^am sacri dii.
Martiani Capellae lib. II. §. 187. 255
Nonne ac principio gcminmn tu das tetrachordon ?
Soletn te Latium vocitat, quod soliis honore |g^
Post patreni sis lucis apex; radiisque sacratum
Bis senis perhibent caput aurea lumina ferre,
Quod totidem menscs, totidem quod conlicis horas.
Quatuor ahpedcs dicunt tc flectere habcnis, 189
Quod solus domites quam dant elementa quadrigam.
Nam tenebras prohibens retegis quod caerula lucet, 190
Hinc Phocbum porhibcnt prodentcm occulta futuri,
Vel quia dissolvis nocturna admissa; Iseum i91
ac pr!ncipto\ Ita auteriorcs cditioncs, iiiquc se- — »Sol awicomts (lege tnus) ingentibtts (/. cin-
queutibns tlas, quoriim utrumqiic rcstitui. Grotius genlibtis) horis
hac ct tlans substituit adiiotans: oLcgc a priucipio. Miiltifidtim jtibar, et bisseno sidere textam
Comparat Solein mcsc in musicis. Gcmina autcm Loricam intluitttr«
tetraeliorda sunt tres plauctac utrinquc et ipsc utrin- Bisseno autcm dicit, quia duodccim signis vla Solis,
que quarti supplcus viccm, in piiino tctracliordo qncm zodiaeum appcllamus, distribuitur. Goez. —
ultimus, in ultimo primus.« Scd qHamvis rectc gc- De radiis Solis corumquc uumcro causisque con-
minum tctracliordon cxplicavcrit (conf. taraen ct fcr etiam supcriorem loeum (§. 75) ibiqiic ob-
BocckLium iu Crcuz. stud. III, p. 88), cmcudatio scrvata.
tamcn non adeo ccrta est, ut in tcxtum recipi pos- lucet] Pro Iticet omnino scrlbendum hice. »Cac-
sit, quum plcriquc codiccs in vulgata conseutiant. rula lucc retcgcre<i est tcnebras luce depcUcre.
Unus cx omnibus Jlonacensis (G) hic pro hac lia- 3Ii.\ck. (ad Fulg. p. 43) — j\c unus quideiu codex
bet j quam qui rcccperit Icctionem profccto non con- viro docto adstipiilatur, coque rainus aliquid mii-
tcmnendam, ccrte non omui extcrna auctoritate de- tare audeo, quod varians lcctiu In uiarginc veteruui
stltutus crlt. Das ctlam iu Darmstatteiisi, Canta- cditlonum adscripta cst licet. Quautiim igitur pos-
briglcnsi, ct tcstc Cortio in Guclferbytano legltur. sum, cxplico: »Nam tcnebras proLibeus retegis quod
5o/h*J Latiui noiuiiiis etymou, quod nuilli slc caerulain luccm prodlt», ut caertila lucere dictua»
exposucrant (Varro dc L. L. 4, 40. Ciccro JN. D. slt ut supra (§. 110)« crcperum uiicarc.a
2, 27. Fulgcnt. mytb. 1, II. p. 45 Muuck. Ma- /«eiim] Lcge iyae/tm. Ostcndit Idem, quod Ma-
crob. Sonin. Sc. 1, 20; Satumal. I, 17). croblus lib. I, omnes deos ad Solem refcrri, Apol-
palrem\ Illum uiiiiirum ignolnm, de quo snpra llncm, Serapim, Osirlui, Mitbram Persarum, Ditcm
(§. 185). Nibll vldlt In boc loco Bartbius, qui (adv. patrcm, Typhonem, Atyu, Adoniu, Ammonem,
p. 517. 2084) Cbrlstl patrem Intclligit! Trlptolcnuiiu, et liic Libcruiu pafrem. Obitcr allu-
his senis\ Val. Flacc. 1. III. (Icgc 4) 92 : dit ad nomen Avcdov ciJto rov /iv£W, idque eo
50 *
256 Martiaui Capcllae lib. II. §. 191.
Te Serapim Nikis, INIempIiis veneramr Osirim,
Dissona sacra Milhram, Ditemque ferumqiie Typlionem;
192 Attis pulcher item, curvi et puer ahnus aratri,
refcrt, quod Sol oceulta dissolvat tenebrasqiic dis- «IVil potuit Scrapls» cet. Et omniuo opcrac pretium
sipet. Scd dc dcorum liac confusionc plura coUc- crlt audirc Hieronynium de Bosclt, qui (In anlhol.
gimus ad Ononiacrltuni. Gnox. — Ipsc Vossius in Gr. T. 4. p.297. 298. 418) observat, in nominlbus
inargine conjcccrat Lyaeum. Ar>tz. (misc. p. 213) proprlis a veteribus candcm syllabam modo corripi,
— Ccrtc ct Grotius non Lijvaetnn, utl Goczliis Iii- modo produci, quarc nugas agcre, qul In Balavia
cautc reposult, scd Li/aeiiiH voluit. ]\cc taui<'n an sccunda corripicuda, an produccnda sit, tanto-
probo. Iseus cnim Isidis filius appellarl codcm jurc pcrc laborcnt. Atque cadciu Priscianus jam docu- j^
potult, quo (§. 87) Vulcauus tluiionlus dictus crat; erat (de acceut. p. 814) scrlbcns: «In pcrcgrlnls ]
quod autem ex conjunelioiic cum antcccdeutibus vcrbis, ct barbaris nominibus, vcl Intcrjcctionlbus, i
GrotiHS argumentum repetllt, In tanta constructlo- nulli sunt certl acccntus. Idcoque In potestatc
nis ambigiutate niliil contra codicum auetorltatcm nnluscnjusque conslstunt, ut quo neccssarlum vidcat
cflicepc pOtcst. Posslt adco ipsmn vocabull ctynion slc lu mctro ponat. «
ad nocturna aihnissa rcferri, sl Marlianum cum dissoiui\ Barbara, SIc siipra »dissonans dls-
Plutarcbo (dc Islde p. 3ol) Isidls nomen ab I6r^ni crepantia natlonum», et alibi nsecundum dlssouas
dcrivasse statuamns; multo tamcn mclius dissol- naliones.« Grot. — Haec cnlm primitiva vocabuli
vendi Illud ofilcium ad rhoebi nomcn rcfcrcmus, ficcQ/iagog significatlo cst, undc jam apud Ilome-
quum (DOllia^co ctiam purt/are vel verrere signl- rum KaQSQ (iaQ.SaQOipcovoi, (H. /3. 8G7), quo
ficct. Cctcrum Iseum pro Isiieum c Basilccnsi co- Idcm declaratur quod allbi (Odyss. a. 182; y.
dlcc rcposuimus, qula Graece i6tloQ est. Glossa 502; o. 4i>2) loculione cuXo&QOOi dv&QCOJtOC.
Jttonaccnsis (D) explicat justiim, aeqtmm, ut de Milhram\ Solcm 3Iithram appellarl liquet cx
i6co co^itasse vldeatur! bac Inscriptionc Latlna: kSoU Milhrae" ct Illa
Serapim] Dc magulfico Iinjus del in Acgv-pto Graeca: «HAIi2 MI0PA A]SUiHTS2«, alUsque
templo vlde Ammianum (22, 12). Imitatus est no- centiim similibus. Grot. — Bcs cst notlsslma vcl
ster varlando unius cjusdcmque dcl noniina pcrmiil- c IVonno, Strabonc, Justino martvTC, Porphyrlo,
tos alios scriptorcs (Stat. Thcb. 1, 717. Appulcj. Statio, Ciirtio, Claudiano, allis. (Conf. PalacogT.
met. 11. p. 753 Oud. Auson. epigr. 29 ct 30. crit. UI. §. lOG. 309. 481. Ilydc dc rellg. Pcrs-
^ionn. Dlonys. 40). Qulbus divcrsis Solis nomlnlbus Eichhorn dc deo invicto 3Iilhra, ct Camdeniim
Lujus Ipslus oracida ansaiu dedcrunt (Macrob. Sa- in praclcctionibus acadcmicis p. 177). Lltcras In
turn. 1, 18. Euscb. pracp. cv. 3, 4, 15. p. 12». noinlnc Msc^Qag numcrum 3Go , nlmirum auui
Laur. Lyd. p. 42 Boclh.). Accusat quldcm Goe- dicrura eoutinerc, ollm (loco citato §. 454) jam
zlus (Grotiuui secutus) Martiauum dc corrcpta me- monuL
dla in nomluc Serapis; scd corripult eam jam Jlttis] SIc pro Atys c Vosslano scrlbc, quod
aatlqulor Prudcntius illo vcrsa (c. Symm. 2, 531): etlam placult Muuchcro ad Fulgent. mythol. 5, 5,
Martiani Capellac lib. II. §. 192. 257
Ainnion ct arentis Libycs, ac Byblius Adon.
Sic vario ciinctus te nouiine convocat orbis.
Sahe vcra deiim facics vultusque patcrnc, 105
el rectc quidcui, qnum ita prlorl loiiga scuipcr poe- qne Jpsc VJrgilius (in cnl. 2o. 3C), ncqnc Cicera
Us (licatur, jiidicc Sclirailero Olts. 1, i>, nbi ct (Pliil. 4, 1) ^cl (^acsaroui Augustiini api.cilarc
hanc cincii(laiiuiicni a ^lunclicro inslitntain proliat. dnbitarunt. Errarct igitiir similitcr (lul piteri aralri
AttKTZ. (misc. p. 213). Sahnasius quoqnc (ad So- noiuiuc indnctus Tagclcm lutclligcrc vcllct. IVcmo
lln. p. 51) -'iltjn nonicn Lyduiu, Cybclcs autcm cnim nnqiiam hunc pro Solc acclpl Icgcrit. CxtV'
amasiiim ^lttitlem scribcndiim ccnsct, Itaquc cor- vtim aiatrum simililcr dixit Lucrclius (ij, 051.
rlgit Arnublnm (I. V), nbi dc Altldc pro Solc ba- 6, liiol).
bcndo ifidcin scrmo cst. Confcr tanicn et Docrin- .^imiioM] Pcccat Capolla In Icgcm pedarJain, ut
giuin (iul CatuU. 65) ct intcrpp. ad Pcrsium (I, 95). ct supra Scrapim nicdia corropla dixif. Cnr aiifcm
pucr] Quicunquc yiiglliuin (gcorg. 1, 19) Ic- Sul Ammon dicatur, cx >'onIo doccbimus In uotis
gcrit, sauc vidcbit cnm a nostro cxscrlptum fuissc. Oiioinacriticis. Grot. — Macrobius (Satnrn. 1, 21).
Scd diflicilior (piacstio est, (juiuam fucrit »almus ulIummoncm« iiKjiiIt »SoIcm occidciitcm Libycs
illc pncr aratri?" Etenim ipse Virgilius obscnrus e\lstlmant«: et ego de Ammonc coplosius pluribns-
est adco, nt >cl Hcynic cum non intcl!c\crit, puc- ipic locis (in palacogr. crlt. T. III. ^. 125. 281. 481.
rnm intcrpretatus Triploleiuum, qul a Martiano lioc T. IV. §. COO. C69. C70) cgi. llc niclro C(|uidcm
loco dcsignarJ non potnit, quum niinquam ille Solis nostrnm in nota ad noincn Scrapiin niodo dcfcndi..
noinlnc venJat. Viam potius nobls apcrit Scrvius, Ac profccto anliquissiinornm cliam poi-tarum nc-
sd Vlrgilii locum obscrvans: »AIii Trlptolcmum, gilgculiam non miuus accusandam essc AtLcnaeus/
alii Osiriii voInnt.« At(|ne postcrins rcctius csse (H- 1'- C52 Casaub.) multls ostcndit excmplls.
c poctis colllgitiir. TibuIIus (1, 7, 29): .ii/oH] Paritcr Tbeocritus (Syracus. 145) Solcm
tPriiuus aratra innmt sollerti fvcit Osiris intcllc\it bis vcrsiljus:
Et teneram ferro soUicitavit humian.t "l?M-&L vvv, ^La '!AdcovL, xal ig vicox'' £V-
Idcm Rntllius (Itln. 1, 75): ^Vfi7](jai;.
tiviiiique repertor Jial vvv rjv&sg 'Adcovi, y.al oxy^ atpiy.r)
Et qui primus humo pressit aratra pncr.« tpU.OQ yj^elg.
Baccbum enim ct Osirln eiindem dcuin fuisse non In prinils antcm Macrobiiis (Sat. 1 , 21) tolus ia
niagis Ignoramus, quain Oslrin pro Sole accipJ co crat iit dcmonstraret Adonin Solem csse.
(Palaeogr. nit. TV. §. C45. G61). Hinc mlhi qnJ- salve vera] Sumsissc vidctur ex LcmistJchiu Iioo
dcm pcrsuasnm Virgilinm a nostro mellus inlcllc- Airgilii (Acn. 8, 501):
ctum esse, qnam ab Hcynlo, cnjus Interprctatio ct nSalue vera Jovis proles.'
co laborat, quod Iinpcrtincntem VirgUio adrinxit Mox mlror Walthardnm et Goczium cdidissc /la-
conjunctioncin deorum cnm Triptolcmo semideo. teniae, ipod omni scnsn caret. Scilicct non anun-
Scd Jn vocc pucr Lacslssc vidctiir, qua tamcn nc- advcrtcrunt, iu crratis a Grotio Jstud uicndnm cov-
258 Martlani Capellae Hb. II. §. 193.
Octo et sexcentis numeris, cui litera trina
Conforraat sacrum mentis cognomen et omen.
Da pater aethereos mentes conscendere coetus,
Astrigerumque sacro sub nomine noscere coelum.
19i His auditis deorum sedes jussa est permeare. Veruni hemitonio sublevatam
195 Pyrois circuius immoratur, in quo Jovis fuerat maximus filiorum, Ex quo
196 circulo visus Pyriphlogothon aranis ad iufera demeare. Quo transgresso (ncque
rectum fuissc. Ycrumtaincn iutelligcre dcbcbant, clamium patet, qnos Aegyptiacum Solis nomcn ^PH
quod scril)ercnt! ouinino iatuerat (v. Palacogr. nieani cril. III. §. 229.
sacrtim] VuJg. sacriim nomen , cognomen et IV. §. 588). Quod autcm liic menlis cotjnomen dl-
omen, scd hacc annotant docti intcrprctcs: MS. cit, hoc cx supcriori loco (§. 18o) illusU-audum,
Bsacrum meiifjs cognomen.« Est autem hoc nomen, ubi Solcm meulis rontem appeliat.
quod diligcntl indagationc invcni, HYX, quod mentes] Grotius mentis. — Vel legendum C9t
nientls affectum placidum denotat, cstque TQiyQaii- „pater mentis«, id est miindi, \cl «da pater mcn-
liaTOV ct nunierornm G08. IVisi qnis YH^ mnMi. ^cs.» Vtxc. — Ccssat, quia Bodlcjaiius codex ex-
Id ciilm noincii Baccho tauquain humidac naturae i,y,ct ^nenles , atque ipsum menlis pro accusativo
domino tribiiit Phitarchus. Ego tamen alterius ma- pi„ralls numcrl accipi potcst. Seusus est: ..Da pater
liia, quo sit metids cognomen. Et sane ab codem j^;i,j anlmura, ut concr asccndcrc coelum." IVam
fontc ApolHncm rjiov dici quis est qul ignorct? gj^ lutclligenda dictlo est »daic mcntcm... ConfeP
GnoT. — Vcrsicnlum ipso suo sono horridum rc- jy,,,,, Horatii (in ep. 2, 2, 36) versum:
Ctlus fortc codex MS. hunc in modum rcfcrt: ,^ i . . .i
nferbis, (itiae ttmido quonue possent addcre
oConformut meniis sacrtim cognomen et omen.it
mentem. «
£t Ita ctlam codcx a Grotio adhibitus, quem vi-
,,. , ... . , • nomniel Lcse ntimine. Vo>ck. — Enuidem ver-
rum summum cgrcgic (!) haec illustrantem vioe m -■ ° *
...,., ..... 1 1 I bum, qiiod iii omnibus tam cditls (iiiam scripti»
notis. Aliam longc viam in illustrando hoc loco * ■* *
.¥».,• /11-» m .. i-s • libris cxstat, corrisrcrc non ausus sum, pracscrlim
ingrcssus est Uarthius (adv. Al. c. 3. p. ol7) qui ' o 7 r
/-. ,1 /->. • ,. ,. ,,. .. , quum vox coanomen nracccdat.
Ciapellam Liliristianum csse hinc colligit, rcclcnc * j i
an secus ipse vidcrlt. Bo.m). (var. Icct. p. 58) — atuUtis] Gvolhis atidita, quod eorrcxi c variantl
Scribcndum omnino ..mcntis cognomcn«, qiiod iu 'cctlone apud ^Valthardiim et c Basilecnsi codlce.
suis codicibus invcncrimt Grotius ct Bondainiiis ct I" sequcnlibus Guelfcrbytanus quldem siiblevata,
In Vosslano exstat. Ail\tz. (misc. p. 213) xVd- <=' Cantabriglensis c«Vcm/o praebent, sed qmim Pj-
dcrc Ilcct e Monaccnsibus phircs, Ilngianum, Ba- >'°'^ primus sit casus, malc.
«ilccnsem, Darnistattcnscm, Brilannicuin ct Can- tttfera] Ita pro Grotiano infra habcnt 3Iona>
lalirigicnscm. Cctcruni ut non ncgo nugas cgisse ccnses ((]. D. E), Bcichcnauensis, Basilensis, Darin-
Barthinm, ita et egregie errasse Grotium et Bon- stuttcnsls, Guelfcrbytanus teste Cortio, Britanui.
Martiani Capellae lib. II. §. 196. 231)
enim labor fucrat, hemitonii interjecta transciirrcre) in Jovialis sidcris pcrvcnerc
fulgores, cujus circulus Phrygio phthongo personabat. Illic sidus erat tem-
peramcnti vivifici ac salubris, fulgentibus blandisque vibratum candoribus.
Cujus quidem lucis natura, ex cahdis humidisque commixtionibus candens,
quadam prosperitatis tranquilhtate rutilabat. Vcrum ibi sidus Jovis; nam
ipse totius muudi mcmbra colhistrans ad deorum diccbatur impcrium ct se-
natum coehtcm commcasse. Hunc etiam praetergrcssa circum, ac parih in- 197
terjcctionc subhmis, deorum rigidissimuin creatorem in algido inhacrcnlcm
pruinisque nivahbus conspicata: vcrum idem quem circumire nitcbatur
orbis melo Dorio tinnicbat. Scd ipsi praesuh nunc draconis facics, nunc
rictus leonis, nunc cristae cum aprugtiis dcntibus videbantur, totoque cxitiahs
cus ct Cautabrigieiisis tcstc Fcdcro, qiiaprojitcr p. 2(i7. Bip.) nlemperatissimosii ei effec.itis triljuit.
liaud diibius incliorcm lectioncni in textuiii rcccpi. Addc palacogr. crit. III. §. 282.
neqtie enim labor] E Virgilii (Acu. 11, G84): fulgentibus] In locum vulgaris lectionis effiil'
• ncque cniui labor. « gentia vibrata nieliorem rcccpi, quam Basileeiisis
phlhotijo] Quodsi Plinii (2, 22, 20) vcrba: »Sa- codex ct teslc Corlio Guelferbytanac iiicniliraiiafl
turnum Dorlo nio>cri pblbongo, Jo^cm l*lirygIo« babcnt, yyfulijetitibus blandisqtie vibratum cando-
contulcris, vidcbis omissum essc Phiygio. IMilIion- ribus.«
gus enlm sonus cst (§. 959) qui variatur, iiiide coelitem] Cautabrigicnsls coelilum, undc scn-
paulo post (§. 197) Saturno Dorium inclos adscribit. sus cxit Idcm.
Quiimquc li(j!!cat Martianuin sua c Pliulo bausissc, alijldo] Virgilius (georg. 1, 53G):
ex co ctiam supplcrc quod omissum nou dubitavi, vFiiijidu Salurni sese (juo slella receptet.*
pracscrtlm quum >iderem boc ipso loco in Darm- inhaerentem] Ilaerentem Grotius; inhaerentem
stattcnsl codicc vcrbum quoddam erasum cssc. NI- c varils Icctionibus Boudam (p. i>8), quamvls parum
comacbus (in barmon. manual. 1, 2, 5. p. 7. Mcib.) lutcrslt. Scd paulo post pro circumvenire e Darm-
Jovi sonum adscrlpsit parJnjpales. slattcnsi, Rcicbcnaucnsi, BasUccnsi, ct Guelfcr-
temperamenti] Pccullarcin lianc Iiiijus planetae bytano omnino rcctius circutniie rcccpl.
notam fulssc, supra (§. 17 ct 52) vidlmus, ct Infra Dorio] Gravlssimo sono. Vixc. — Confcr Mi-
(§. 885) legemus. Conlirmaiit cam tam pbilosopbi, llcbium ^ad Pliiili llbrum secund. p. 1G7) et Ilar-
quam poetac. Etciilm cx Saturno et Martc fempe- dulniim (ad Plin. 2, 22, 20. iiot. 11).
rari lllum iutcrjcctum ct Clcero (N. D. 2, 4G f.) apriignis] Edidcrat Grotius aprinis. In MS.
ct Plluius (2, 8) et Aristidcs Quinctilianus (dc Inqult Grotlus, vidctur apitujnis. Ita clare Vossia-
musica p. 1-48 Mciboin. ) docciit, rcpclilquc Idcm nus, atquc cerfe vox ea Capellac cst restitucnda,
Ptolcmacus ftcEiab. 1, 4)3 Vitruvius autcm (9, 1. quum iu magis notam a Ubrarlo slt mutata. Ilauslt
210 Martiani Capellac lib. II. §. 197.
sacvicbat horrore; cui tamcn potestas pro circi granditatc major ac praclata
cetcris habebatur. Denique harpis bombisque perterrita, tam intoleranda
108 congrcssione virgo difFugit. Inde maximis conatibus sescuplo itinere evehuntur.
Nam tono ac dimidio ad ipsius coclestis sphaerae globum ac laqucatum stcllis
190 ambitum pervenitur. Sicque sex tonorum conscensionibus ct stadiorum dc-
fecta lassitudinc fatigati, quum diapason symphoniam, quidquid emcnsi erant,
I«l ccrllssnnc c Solino, qnJ cap. 52 «apnignls dcn- cniin aQrtrj dgsJtdvT]. Falccs antcin Satnrno atlil-
tibuSK dixit, ut in quibiisdaiu cditionlbns ]cgltur, buit antiquitas, ut omnis auctoruiu tani Graccorum,
quod tanicn In Ycncliana ann. 1498, quae pcnca quani Latinoruiu, turba tcstatur. 3Iavult taiucn
me cst, mutatum qiioquc in api-inis codcin crrore. illustrlss. Scaligcr pro musico Instrumcnto accl-
Salmaslus cdidit {iprut/iiicis ; sane Latinis dlci «/)rit- perc, pracscrliin quiiin bomhis scqualur, motiis
gineiis, aprutjimis ct aprugnus idcm notavlt cxcr- Iiilcr alia Isto Fortiinatl loco:
citat Pllu. p. 074. An>TZ. (misc. p. 213). — Cor- '>Romanisffue lyra tibi plaudo barharus harpa.i
rexlmus, quia In codicc IIlo «/)rM3'iiw lcgltur; quam- IVomcn boc ctiamnuin Gallis ct Belgis nsltatum.i
vis aprinus liaud dctcrlor vox slt a Varrone et Giiox. — Equidcni Grotio potius, quain Scaligcro
■Plinlo usurpata. Profccto slcut a caper cst capri- adstipulor: haiid cniin vldco, quo pacto Pbilologia
ntts, Ita ab aper dicl potest aprintis. musico lustrumcnlo perlerrila dici potucrlt. A Tlira-
exilialis] Pro Grotiano exiliali c Vosslano Ic- clbns ciQJtrjv, Incurvnm gladlum, Invcntam fuissc
gcndum exitialis. Litera S absorpla est a sequcntl Clcmcns Alcxandrlnus (stroin. 1. p. 307) docct.
voce, licct non novum fucrlt Latinls etiam clcgan- Pcrscl etlam falccm cidanuvxlvrjv apftrjv poctac
tloribus, qul diio adjccli^a iinl substantlvo adpo- appcllant (Apollodor. 2, -4, 2. ApolIInar. Sldon.
nant. Ciccro pro 31ilonc : «proptcr inulta pracclara carm. 7 p. 307 Sirm.). Ab barpis ctiam mllitcs
mcrila.d Dracbcnbordi ad Liv. 1, 14, ct cx poctis quidain barpigerl olim dictl (v. Cang.). Cctcrum
cxcmplorum scgetem congesslt clcgantisslmus Brouk- aspiratloncm addcrc uon dublta'^! e ratlonlbus siipra
Lus. ad Tibull. 5, 3, .22. Ncquc Id Graccorum (8. 7 not.) cxposltls.
poctls Ignotum, undc de^HojQ clAvToTg dygloig bombisfiue] Sono gravlorl (^'arro R. R. 5, 16,
rcctc dcfendl possc apud Acscbyl. Prometb. viiict. 52), vclull l^mpanl (§. G7). CatuUus (64, 264):
V. loi vidit II. Steplianus. Aiotz. (misc. p. 214) nMultis raiicisonos efflahanC cornua bombos.o
— De Saturuo cxltlall confcr supcrlora (§. 17). sescuplo\ nTcmpora b-ia ad duo scscuplum ia-
Exitiali pro exitialis non nlsl typograpborum crrorl clunt" (Qnliiclil. 9, 4, 47. p. iJ{>6).
adscrlbcndum esse vidctiir, quuin antcrlorcs oiuncs coelestisj Ileiclicnauensis ct Grotlauus codcx
cditioncs mcllorcm profcrant lcctloncm, quam Gro- pracbcnt eoelilis, quod non mlnus probum cst
tlum mutarc voliilsse non arbitrainur. (v. 8. 02 not.).
harpis] Edidcrat Grotlus arpis , quaproptcr co- defecta^ Ita pro Grotiano defessa codlces Mo-
actus crat bancce adderc notam: »Lcgo harpis ct naccnses (B. C. D. E. G), Rciclicnaucnsis, BasIIccn-
cxpllco falcibus, ita enlm sonat vox Graeca: cst sls, Dsrmstattensls, Bodlejamis, Brltannlciis, Can-
Martiani Capellae lib. II. §. 199. 241
adverterenl consonare, perfectione absolutae modulationis post labores ma-
ximos recrcati, paululum conquierunt. Ipsa quoque Philologia lectica dcsiliens, 200
quum immensos luminis campos aethereaeqiie tranquilhtatis verna conspicerel,
ac nunc tot diversitatcs cerneret formasque decanoram, tunc octogiuta quatuor
liturgos coelo miraretur astare: videretque praeterea fulgentes crebrorum si-
derum globos ct circulorum altcrna ilhgatione texturas; ipsam vero, quae ^l
ambitum coercct, ultimam sphaeram miris raptibus incitatam, polosque et
axem ex coeh summitate vibratum profuudam transmeare terram, atque ab
ipso totam cocli moleni machinamquc torqucri; tanti operis tAntaeque rationis 202
patrem deumque noscens ab ipsa etiam deorum nolitia scccssisse, quoniam
extramundanas latitudines eum transsccndissc cognoverat, empyrio quodam
tabrigicnsis, Bongarsi!, igitur pliirimi. TamcD ctiam ipsam t>ero] Dcscribit post coclos plnnctarnm
defessa dcfendi per Lypallagcu potest. ct aJt/,avscov astroriim primum mobile cum primo
«lcstVieJw] IIoc c codicihus Groliano, Basilecusi, motorc. GiiOT. — Stipplc cx antcccdentibus »^uum
Darmstattensi , Britannico, Bodlcjano, ct Guclfcr- viderctu et refcr vibi-atnm ad axem, ad cumque
Lytano substifui pro dissiliens, quod malc se ha- ctiam, (jiiod scquitur, ab ipso.
bet in editis. jiosceiis] Grotins pro co, quod in llbris lege-
immensos^ PLiloIogiam astrorum multitiidinem Lalur, non scietis rcponi voliilt non nescienS) quae
admirantem codcni fcrc modo nostcr dcpinxit, quo tanicn cmcndatio nccessaria non cst, postquam Cor-
|<ucanus de Pompejo divo facto (9, 11) cecincrat: tius in Guclfcrbytano legit Jiosceiis.
tJllic postnuam se linnine vero sccessissc^ Vosslanus: i>se cessisse», non male.
Implevity slcllasaue vagas tnit-atus ct astra Vulgatum tamcn secessisse tucri posset frcqucus
Fixa polis vidif , quanta sub nocte jaceret pronomiiiis se cllipsis, cujus cxcmpla dedi ad Sc-
Nostra dies." diil. 4, 80. Aii«tz. (misc. p. 214). — Cur dcside-
decanortim^ Vidc quac dc iis coruiiiqiie nonil- rct vir doctus pronomcn *e, prorsns ignoro. Cerle
nibus Aegyptiacis in palaeographia crltica (T. III. Martianus nihil aliud quam IVco-PIatonlcam doctn-
§. 520, o28. 550. 552) dlspntavl; quibus addc nam cxponcre volult, qua paler ille ignottts sum-
nermctem (ap. Stob. In cclog. 1, 22,, 9. p. 4G9 mus deus est (palaeogr. crit. III. §. 126), quem
Ileer.). adeo Ignotum esse dicit, ut ab ipsa dcorum no-
ZiVf/r/yos] AsLrovoyovq. Mlnisb-I sunt pnblici titia secesserit; adco ut dii Ipsl cum non nosccrent.
Graeco Toeahulo. Grot. — Plura dabit Salmaslus Conferrc Ucct Jamblidium (dc myst. 8, 2. p. lo8
(de ann. cllmact. p. S22. 796). Absurda sl qiia Gal.).
alia ad hunc Martiani locum la codicc Monacensi (E) latilitdines^ Grotius quidem beatittidines ^ sed
Legitiir glossa: rquasi Ictargi, resolutores laborls!' Ilugianl codlcis Icctloncm eo libentms recepi, qno
31
242 Martiani Capellae lib. 11. §. 202.
intellectualique mundo gaudentem, juxta ipsum extimi ambitus murum annixa
205 genibus ac tota mentis acie coartata diu silentio dcprecatur^ veterumque
ritu vocabula quaedam voce mentis inclamans, secundura dissonas nationcs
eertlas et snpra (§. 38) eadem legebantnr. Hoc Seneca etiani (nat. qu. 7, 51. p. 810 Lips.) de deo
antem codicc olim nondaia inspecto, prins fin inquit: »effugit oculos, cogitatione ■\isenJas est.«
PalaeogT. mea IIL §. 131) acgre hnnc Martiani Inde quosdam a voce ad inarticulatos sonos trans-
locum intelligebam. iisse testatnr ?ficomachns (mannal. mnsic. 2. p. 37
extimi ambitus] tCoelum ipsnmt inqnit Ciccro Meib.) scribens : flnde est, quod Tberini (mavuU
(div. 2, 45) >qaod extremam atqae ultimam mundi Meibomius Tyrrbenij sibilis inarticulatisqae strepiti-
esL» Ulterius progredi Pbllologiac non licebat, sed bus numen invocant.« Ovidius qnoque de Pythagor»!
sola mente deum supremum atque ignotum, quippc 'f^lr fuit hic oriu SafjijU5«
qul extra mundum cssct. persequebatur. Plato (metam. lo, GOj canit,
hunc locnm (in Pbaedr. p. 247 Steph.) VJteoov- •isf/ue licet coeli reijioiie remotos
pavtOV TOftOV appellat Mcnte deos adiit et quae 7iatura nejjahat
murum\ Ant 3Iaximi Tyrii (17, 12. T. I. p. 357. fisibus humani^^!, octilis ea pectoris hausit.*
Reisk.) ^diov XeIxoQ" ante oculos hahnit. ant Quibns adde Janiblicbnm (de vit Pyth. p. 4S Kust.)
Lucretium, qui pariter plnrlbns locis (1, 1\\ o, Expressis autem verbis Seneca Me benef. 2, 1.
372. \'6'6) I moenla mundli statuit. p. 275j: >adeo, inipit, deos, quibus bonestissime
silentio deprecatur^ Aegyptios jam Porphyrius supplicamns, facite malnmus et ititra nosmet ip^os
(de antro nymph. 27. p. 2o) refert 6sfjOU.irov^ precari.» Ccrtc e PJatonis (Tim. de anima mundi
VJtO 6tco:tfj ■&edv ag^^^v TCOV O/.COV £%ovra- et p. 96 Steph.) doctrina: i-dcnm sola menie videri»?
Jambrichns de mysteriis Aegyptiorum (8, 3. p. lo9 Pieo-Platonici dogmata sua ndc patre ignoto solft
Gal.): o dij yxil dia 6tyr: nm'i^ ■&soci.teveTai. mcnlc invocando'i (\. Palaeogr. crit. III. §. 131)
Pulcberrlma etiam Plinli Sccundi (in panegyr. 5 f. liausisse videntur. Pulchcrrima haec Ansonii ( ia
p. 61o Cellar.) haec est sententia: BAnimadverto epliemer.) est oratio:
cnim ctiam deos ipsos non tam accuratis adoran- >.Omnipotens solo mentis milii cognite cuUuj
tiam prccibus, quam innocentia et sanctltafe Jae- Icjnorate malis et nulli iejnote piorum:
tari: gratioremque existimari, qai delubris eorum frincipio extremoque carens, anti(ptior aevo,
puram castamrjue meniem, quam qui meditatum Quod fuit aut veniet , cujtts formamque tna-
carmen intulerit. - (Conf. et not. quae sequitur). dumque
voce wientis] Quod andiri nequit, sed sola pcr- iNec mens complecti poterit , nec Un^ua profari*
eipitur mente. Ifa et Manilius de felici alicujus ge- cet
nltara, ut vocant, Losce composult versus (4, 198): Adde Ilermefis Trismegisfi dialogum, qul falso ad-
1 causas tiiresyue rfoiit peryinVere rerum scribifur Appulcjo (ia edit. Bip. T. II. p. 299 S
Atque oculos mentis, quae possit cemcre cuncta sequ.).
Quatnvis occuUis naturae condita causis.* dissortas naliones'] Vario scnsu dissontitn nosler
Martiani Capcllae lib. II. $. 203. 243
numcris varia, sono ignota, jugatis altcrnatisque literis inspirata, veneraturque
verbis intcllectualis inundi praesulcs dcos eorumque ministros, sensibilis sphaerae
potestatibus venerandos, univcrsumque totum infinibilis patris profunditate
coercitum: poscitque quosdam tres dcos, aliosque diei noctisque septimo ra- 204
dicit, ut dissona elemetila (§. 1. 92. 912), dissona
sacra (§. 192), dissonas cantilenas (§. 209), dis-
sonam suavitalem (§. 912) cct. IIoc autcni loco
tta usurpat, ut Livius (1, 18) subjectos IVumae
Poiu|)ilio jiopulos scribit cssc ngcntcs scrinoiic ct
moribus dissonas*:, vcl Silius (IG, 19): »tot dis-
sona liiigua agminau ct (5, 221) »dissona linguis
castranj vcl Claudlanus (laud. Stilicb. 1, 152): nncc
tantis disso7ia linguls turba.n Addc Solinuni (ol).
{(fnotal^ Ita apud Ovidiuni (nict. 14, 50C) Clrcc
tjgnotosqitc deos ijnoto cavmine adovnt."
alternatisque^ Locum ollm (in palacogr. crlt. m.
§. 254) cxpllcavi, Iltcrasquc csse docui septcm
Tocales Graccas, quas altcrnatas dixit, qnum qno-
libct versu rcpctltarum ordo nmtatus slt:
AE H I Y Si
E H I Y S2 A
H I Y Si AE
1 Y Si. AE H
Y Sl AE H 1
Y S2 A E H T
Si A E H I Y
Addc qnac allo ctlam loco (III. §. 2G0) annotuvi,
cum observatlonibus doctissLmi nostri Ilugli (in
mjtb. p. 218 ct 220).
vcrbis] Vidc qucinadmodum distinguat intcllc-
etualis mundi deos a patrc illo ignoto, cxtramun-
dano dco. lilos verbis, Iiunc solis lileris scnsu
carcntibus adorafi (conf. Stanlcjum 1, 2, 11 ct 12
iii Clcrlcl op. pbilos. T. 2) dicit.
trcs deos\ Tres temporum varietatcs, pracsens,
praetcntum ac futurum. Gloss. (cod. Alonac. E). —
Vidctur bic ad sacrosanctae Trlnitatls absconditutn
profaiils mystcriura aliudcrc, an Iudcrc?GBOT. —
IVcquc boc nequc illud Martianum voluisse mibi
quldcm pcrsuasum cst. 31agls cnim, quam isti in-
tcrprctcs, illc IVco-PIatoiiica phllosopbia imbutus
crat, cjusque dogmata baud ignorabat. Quos inter
IVumcnius (jteQt dya&ov iu Euscb. pracp. cr. 11,
10, 18. p. S57 Vig.) baec ti-adit: nPrimtis ille dcus,
ut cst in scmet ipso, slinplex est, sll>lqiic unde-
quaque cobacrens ct indlviduus. Dcus ctlam securi-
dus ac terlius unus estu cct. Qui plura cuplat adcat
Euscbium ipsum, ct Plotinum, qui (cnn. li, 1, 1)
• sunt tres* inquit, «bypostascs: nuus scu bonum,
mcns scu intcllcctus, et anima mundi^ nec dc hU
nisl iinplorato dci aiixilio ct scdata mcntc loquca-
dum< cct. Paritcr Cyrlllus (c. JuIIan. 1. p. 54) e
mcnte Porpbyrli, opinlonem Platonis exponentla,
docct dci substautiam ad Ires proccdcrc, cssc vcrum
supremum deum optinmm , post ipsum ct alte-
rvm creatorem seu oplficem , tertium porro mundi
animam.
seplimo']^ Au ad sabatba Judaeorum, ad qua«
Juvcnalis :
— »Cui septitna quaeque fuit lu.x itjnava*
an ad diem KVQiaxrjV Cbrlstianorum? Gr.oT. —
Lcge Ausonii eclogam dc nominibus scptcm die>-
rum (572. K. p. 415 Delpbin.), ubi «radiatns SoU
omnino dlcm babct prlinum ct supremum, qui beb-
domadls esf septimuii. »Dici autcm noctisque deos«
dlcit, qula Sol intcrdiu, reliqui planetae, qui dls-
bus noroina sua dcdernnt, noctu conspicltintnr. Pla-
nelae ab Appulejo ctl.ini (dc deo Socr. p. 121
31 *
244 ' Martiani Capellae lib. 11. §. 205.
20o diatos. Quandam etiam fontanam Virginem deprecatur; secundum Platonis
260 quoque mysteria afta^ xai dlg i:tiy.oc.va potestates. His diutissime florem ignis
Oud.) radiantes dit appellantiir, Qiioil rcllqnum sentiae limifcs coercitiiin mancrc, virejiiiis Inta-
cst, confcr inrcriorcm locuiu (§. 7o8). ctae" instar Incorruptiim, caniqiie, qnain liabet,
fontamim] Id cst fontcm ct origincm vifac, quod firmitatcin ct immobiritatem ab implacabilium poten-
niliil cst aliiu! quam deus.VuLCA>-. — Profecto hacc tiaruin facultate adeptiim essc ct virgiiiali zona ac-
omnia caccis sunt circurafusa tencbris. Forte tamcu cliictuni.» Fons antcm ille animarum liaud dubic
(sl quis in loco tam intricato coiijccturae locus) c Platonis cratere (in Tim. p. 41 Stepb.) est sum-
legcndum videatiir foutanam uriijinem, ut Solem tns. Ilacc igit.ir 3Iariiani illa fontana virgo cst.
intelligamiis, qucm fontem actheici Ignis nominat Oiunino alio, quam cgo, modo nostrum interprc-
Martianiis, ct profccto talc quid rcquirilur, et forfe talur Joanues Sr.risbcrlcnsis (in ineialog. 4, 3G;
Loc Ipsum, si nriginem pro Iguc accipiaa, nani p- «^"1)' (["cm \idc.
subjungit /lorem ifjnis. Qnod si lioc non probas, ajta^ yMC dlg] Ridicula cst glossa in codice
▼Ide an originem malis. Sed sanc qula hic magis Basileensl: «pater fiiius snpcr omnia«; sed faciliiis
dc priino motore. quam de Sole scrnio, vlde an ^st dicfu quid non signifiecnt, meritoquc mii-amiir
hanc fonlanam virjinem dc Entelecbia velis inicl- Grotium, qui nihil ad eoium illusfrationem anno-
llgere. Grot, — Bleam dc hoc Io<;o seufcnfiam jam tavit. Quum tamcn Platonis illa arcana appcllct,
dudum (In palacograph. crit. lA'^. §. 77G) apcrui. verl simlllimum est placltum Illud respici, quod non
Scd praesfabit vcrba Ipsa hic subjungcre : »I>afa qnidem in libris, sed In secretiorl disclpidorum
cnim opcra Marfianus omnem rccondifam pliiloso- coetu, Pjfhagorcos sccnfus Plato proposuerat, de
pborum doctrinam fabcllae suae inscrnit: quaic vc- monade ct IiiGnlta dyade rerum omniuiu principiis,
reor ut unquam nosfrum sint Intellccturl, nlsl qul qnibus Infer se mixfis quuni reliqua omnia, fum
illls placitls probc iinbutl fucrint. Sane hl Chal- maxiine ternarlus omnia compleclens oriatur. Conf.
daicorum oraculorum vcrsus (278, 279) consulcudl Aristidem Quinctilianum (iii Meibom. scr. r, mus.
aunt: p. 121): «'Ag;(rjv rrjg rcov b/.cov 6vii<p(OvldQ
Aairjg iv ylayodtv EKATHS aQCTijg .^eXs y.ul jCOLTjrixTjV aizlav iXoyiCovro oi JtaXaioi,
HHrH, UavTa yaQ yivs6-&ut dia VTJg eig 'dv aQno-
"Evdov oXt] iu[xvov6a, ro IIAP0ENON ov viag 6vvsxofJ.evu. Tr)v 6e dvada xara rr^v
7tQOLel6a. vXj]v erarrov, ivavriorTjrog ov6av ^pwrjjv
IVec praetermittcndum PscIII ad hos versus scho- ifi<pavrL/ii]V. TQiada de To 6v(i7tav iy.dXovv,
llon (p. 89 Gallaei), qui »ChaIdaei><, inquit, nHe- iravTLOTTjri xal {.{e^orrjTL .^ijt2T]QCO(jevov,« in-
caten dcae loco habcnt, quac medium ordinem que priiuis Simplitium (ad Arisfot. Physic, f, 104,
ducat, ct qnasi ccnfrum sit omniuin potentiariim. B), qucm cgregic cxplicavit BrauJis (dc pcrd. Arl-
Jn dextris cjus parfibiis collocant fontem aniinarum, sfot, libiis p, 55 sequ.).
n sinistris fontem bonorum slre vlrtnfnm: ajunfque florem ii/nis] Flos Jgnls idcm Ignls pnrlssimus,
animarum quidcm fontem ad propagationem esse unde dlTlnitat! proximus pufabatur, ut anlma, quae
prodlvem, vlrtutum vcro fontem intra proprlac es- divinac origiuis cst, Yide quae de fontana vlrgine
Martiani Capellae lib. II. §. 206. 248
atque illam cxsistentcm cx non cxsistentibus veritatcm toto pcctorc dcprccata,
tum visa sc ccrncrc ajtoOicodcv sacraquc mcriiissc. Quippc quidam canclorcs 207
lactei fluniinis tractu slclbs cfflamuiantibus dcfluebant, Lactabunda ij^itur gra- 208
tesque tcstata itcr in Galaxeum flectit, ubi scnatum dcum a Jovc novcrat
congregatum. Erat autcm ibi Jovialis domus, quac cliam granditatc niita
mundanum ambilum possidcrct, ct dccore conspicuo fulgorcm sidcrum vin-
ccrct, ct novitatc situs signiferum circuhnn decussaret; practcrea tanto spleu-
dorc rcnidcbat, ut argcnti crcdcrclur fabricala matcria. Ibi scpta candcntia,
culmenquc septatum limbis nivalibus albicabant. Ibi Jupitcr cum Junone 200
modo aJstriixiraus. Sacpc stVQOQ av&OQ iu Chal- llcet aclcrna siiit, ab liominihiis tainon scio (iin-
daicis mcnioratiir oiacnlis (v. 21. 85. ilio. 122. tum inlelliguntnr, ncc nisi mulio laborc ex tciTcstti-
.1}). Gallacum ilc Siklil. orac. iu app.). Iufra(§. 571) biis ct cadiicis, quae non cxsislentia, fxt) tivTa,
Pailadem quoque cx Jovis capilc prognatam ct pu- Pialoiiico scnsu appeliarc polcrat, per abstractlo-
rissima virginitate pracdltain florcm ignis appcllat. ncm ct inductioncm inveniuntur.
Uinc ctiain cxplicandum cst, quod ignein Turatus se cernerc^ Male Grotius secerncre , quod qui-
Promcllieus (ap, Claudiau.4 cons. Ilou. 230) dJcitur libct vidcbit, qui vcrba construxerit : nvi^a cst Plii-
tSinceram palrio menfem fiiratus Olijmpo.o lologia cernerc , se aJtOx}8Co6LV niernisse.-i
non CAsistentibus] Valdc difilcilis quaestio cst, dcfluehani] Stcllarum trajcctioncm dcscribit. Lu-
quam vcritatem exsistentem e.x non c.vsistentibns cretius (2, 209):
Martianus signiGcare voluerit. Plcrisque veterum nNon cailere in tcrram stellas et sidera cemts?»
vldcbatur, ut apud Pcrsium est (3, 84), Kf/iynt Vctcrum bac dc re opinioncs collegit Stobaeus
JDe nihilo nihil , iv. niltilum nil posse revertiitj (in cclog. 1, 28, I, p. 580 Heer.) et Arauiiauus
vel ut Lucretius ait (1, 151): (25. p. 309 Lind.) 5 pracscrtim ctiam Scneca (na-
tjyullam rem e niliilo (}i'jni divinitns unqiiam« tur. quacst. 1, 1. p. G8-4 Lips. ), ubi : nSttsltls-
idqnc »comnjunc physicorum oiunium placitum« (ro simum cst« inquit, «esistiniarc, aut stellas dccidere
y.Oivbv rtavrcov Tcov <pv6L>ccov doyfia) Aristo- aut transsilire, aut aliquid illis auferri et abradi:
tclcs (Pbysic. 1,4; de gcner, ct corrtjpt. 1, 3. nam si boc fuisset, jam dcfuisseut.a
p, 499. a) appcllat. (Addc Ocel'. p. 511 Gal. An- Gala.veuni^ Niuiirum circulum; de cujus nalura
toiiln. iinp. 4, 4 et 5, 13; I>cmocrituin, Diogcneiu disputaruut pliilosopLi (v. Aristot. mctcorol. 1, 8.
Apolioniatcm, Epicurum ap. Lacrt. p. 575. 578. Stob. cclog. 1, 28, 1. p. 572 Ilcer,). Saepe ao-
619 j aiictorcm de inuud. iiicoiT. in PliiJon. op. sler ejus meininit (§. 27. 209. 82G. 835).
p. 939). Scd non pliysico, sed metapbysico scnsu scptatiin{\ MS. sectatum. Sic in Grauim. resec-
Jlartlauus bic loquitur; quaproptcr vcrl simlllimum talioncm pro reseclione posult. Vldetur autein bic
csl Tcritatem cxslstcntcm ab co dici divinam natu- Capella coclimi crystalllnum (ut vocaut patrcs Cbri-
ram vel quod Flato alt xa ovtcog bvXa , quac stiani) dcscribcre, quciuadmodum siipra cupyrcuni
21« Martiani Capellae lib. 11. §. 209.
oinnil)Tisquc divis in suggestii maximo ac sul)selliis lactels residens sponsalea
praestolatur adventus; qui simul ut Musarum voces ac dissonis mela dulcia
210 cantilcnis virgine advenicnte percepit, priore loco praecepit venire Cyllenium,
cum quo Liber et Delius fidi amantissimique germani, Hercules etiam, utcrquc
Castorum, Gradivusque, et quidquid deorum de Jove progenitum est, Cjllenii
211 adhacrebat officio. Eleincntorum quoquc praesides, angelicique populi pulchcr-
rima multitudo, aniniacque praeterca beatorum veterum, quac jam coeli tcmpla
212 meruerant, gressus Majugenae sequebantur. Linum, Homerum, Mantuanumque
dcscripsit : ait cniin: nlioikis nivalibns albicabant.o praef.), qul Scnccam ad vcrbum fcre cxscripsll.
GnoT. — Cum Grotiano codice tam Ifugianus, Ipse dcnique nostcr iufra (§. 910) dc Mnsica clj'
quam Bodlcjanus, Darmstatlcnsis, ct Rciclicnau- peum gestante scribit: >J)eHiijuc mox ingressa at-
cnsis eonveuiunt: Basilccnsis autcm scptatum prac- quc (statiui) cjusdcin orbis sonucrc conccntus,
het. Atquc parum interest utro modo lcgas. Haud cuncta illa, quae dissona suavitas commcndarat,
dnbie cnim illc scctatus vcl septatus locus Jovis vclut mutcsccntia tacucrunt.ci
domus (§. 97) ih lacteo circulo crat, Hercules] Rectc liunc deum adliacsissc Cyllenii
»/<] Omissam lianc particulam c Basilccnsl co- ofliclo diclt. Adeo cniin junctos eos cogitavit antl-
dicc supplcvl. quitas, ut una cadcuique basi Tfermcraclcs liodic-
dissonis] Cot7centus enlm, Scncca teste (eplst. V"^ conspioiatur, addita liac inscriplionc: EPMA-
81, p. SoO Lips.), fit e.v dissotiis; undc Ovldius HP^f^EOC (D'OrviII. Sicula p. 575. Torremuzza
(inet. 10, 14») de Orplico: Cl. 7. n. 17). Ncc Mercurio soli (Iloraf. Od. 1,
WT. .• • w . . ... . . 10, 3) sed ntrinuc deo palacstrac cura credita
«IJt satts tmpulsas tentavil pollice chordas , ^ / i i
w7, ■. ■ • 1- . fuit (Palaeo^r. cr. IV. S. 801 ). Eodcm dcnique
J^t seiisit varios, ^uamvts divcrsa sonarcnt, \ o o y i
r- 1 I . canniiic uternue cclcbrabatur (Antbolos:. Gr. 1, 38,
Lioncoruarc modos" cct. ' \ a j ^
4. p. IGS dc Boscb.).
Pytbagorei jain dcfinivcrant miisicnm contrariortim
, „„ 1 m. . w hcalorum^ Similitcr Ncincsianus (ap. Bartb. ia
composiltonem aptain (lcnniil. e llieon. pr. ad Jam- ' *• *
1 !• 1 • Tw •.! .....\ j. . •!• advcrs. p. lSi>7):
«iicli. in rdicom. aritiim. p. 17i>), dissimiliinnnuc '^ '
concordiam, ut ait Quinctilianus (1, 10, 12; p. usublimcs animae coelestia templa
210), aQ/ioviav vocabant; quos sccutus Aristolc- Sidereasque cohint sedes , mundoque feruntttr.*
lcs (dc mundo 5), diiin dc concordia pcr contraria Ilarum animarum sedis nostcr supra (§. 1S5) jaia
dlascrlt: umusicav, inquil, »acutis ct gravibiis so- mcntionem fcccrat.
nls, lougisqnc ct brevibus una permixtis in divcr- JAniim] De Lino et Orpbco musicis paritcP ac
818 vocibus, nnuui ot illis conccntnm absolvit sapicnlibus vidc Quincliiiantiin (1, 10, 9} p. 215).
(arteti.Xe6cv aQHOvlav).» Adde Maxiiiium Tvrium Liinim «divino carminc pastorcmu appcllat Virgi-
(I, p. 271 Rcisk.) ct Macrobinm (Saturn. I. in riiit (Ktl. C, 07), ubl Ilcyuiiis Laec aiiDota>it:
Martiani Capellae lib. II. $. 212. 247
vatem redimitos canentesque conspicercs; Orpheum atque Aristoxenum fidibus
personantes; Platoncm Archimedcmque sphacras aureas devolvcntes. Ardebat 215
Hcraclitus; udus Thalcs, circumiusus atomis Democritus vidcbatur. Sainius Py-
«Liuiim, sii[ira (4, liG) ciiin Orplico jiinctiim, mc-
tnorat, noincn intcr vctiistissimac mcmoriac vatcs
claruin, scrvatum illud partim fania ac niytliis, jiar-
tim carminibus, quac cjus cssc fcrebaiitur.n IMu-
ribus dc co cgerunt Iturcttc (3Iem. dc l'Acad. d.
loscr. X, p. 195), Bodc (dc Orpli. poi-ta p. 77 — 79),
Ambroscliius (diss. de Lino, Bcrolini 18SS9), et
WclclicrHS (.illgem. Scbulzcit. 1830, n. 2 — K).
Stntuaiu cjus propc Dlusarum lucum iii monte IIc-
licouc Pausauias vidit ibiquc quotaiuiis ci parcnta-
tum essc rcfcrt (9, 29, 3).
Or/j/iewm] Dc co omnia congossit Bode (de Or-
pbeo poctai-uin Graccorum antlquissimo, Gottiugac
182'i). iiDcorum iii numcruin consceratuni« unus
ALbrieus pbilosopbus (18, p. 320 Munck.) tradidit.
^•istoxemnii] Pcripatcticum, quem tamcn non
soluni pbilosopbum, scd ct musicuni (§. 923) in-
slgncm fuisse, phircs tcstantur scriptorcs (Aristopb.
acboi. ad ran. 1337. Suldas p. 327. Cic. dc finib.
o, 19. Gell. 4, 11). Conferenda omnino cst 3Ialinil
dinlribc (Amslclod. 1793 ct iu Scbuferi tbesauro
oritico uovo, T. I).
sphueras] i\ota siint, quae Plalo de natura
spbaerac et de orbibus coelestibus pluribus locis
exposuit^ dc Arcbimedls autem spbacra artlliciosa
uostcr infra (§. HSo) agit.
ardebat] Ignem eniin rcrum priiiclplum essc
Ileraclltus doccbat (Diog. Laert. 9, 7 iblque Mcib.
IMularcb. de plae. pbilos. 1 , 5. p. 877. Cic. IV. D.
5, 14. Vitruv. 2, 2 ct 8 pracf. Aruob. 2. p. 48).
Qnem secutl Stolcl (Plutareb. de stoic. p. 1077)
igncm ipsum dcum cssc docebaut (Euscb. in pracp.
«V. la, IC. p. 810). Hersiclltum Tcro acri scd
justo judlclo perstrinxit Luerctins (1, C59 se(|H.
C93. 783). Conf ct infra (§. 738).
udus Thales^ Qiii aquam cssc reruiii initium
statiilt (.Vristot. mctnpb. 1, 3. Diogencs Lacrt. 1,
27. Cic. .>'. D. 1, 10; acad. qii. 2, 37. Lactant.
1, J>. Anson. sap. p. 240 Dac. Vitruv. 2, 2 ct 8
pracf ^linuc. Fclix 19, li. Pliifarcb. plac, pbilos.
1, 3. p. 87S. Apollinar. Sidon. carm. li>, 82 ct
89. p. 37C. Arnob. 2. p. 48 ct Ipse Scnccn iiaf.
qu. 13. p. 727 Lips.). Scd confcr omnluo obscr-
Tationes IluIIeiiscs (2. p. 417 scqu.).
atomis^ Doccntc Lactantlo (inst. 3, 17; dc ira
del 10) ct Diogcne Laertio (9, 30) prlmus Leu-
cippus illani dc atoiuis docrinam Dcmocrito tradidit.
Excepcruiit eam dcindc Epiciirus ct qiii bunc sectJtti
suiit (Lucrct. 1 , 54. liG. Cic. dc liiiib. 1 , G. Pln-
tarcb. placit. pliilos. p. 877 f. 878. Scnce. nat. qu.
5, 2. p. 759 Lips. Minuc. Fcl. 19, 9. Macrob.
somn. Scip. 1, 14. Lucian. vitar. auct. 13. p. 95.
Bip.). Dc Arccsilao etiam ApoIIinaris Sidonlui
(carm. 15, 94. p. 377 Siim.):
i>Po$t hos Ai'cesilas divina tncntc paratam
Conjicit }tanc molem , confectmn parlibus illis,
Quas atomos vocat ipse leves."
Posldonius autcm (ap. Straboncm IC. p. 757 Ca-
saub.) contendit antiquum dc atomis dogina 3fo-
scbl esse, viri Sidonii, qiii antc res Trojana*
ilorucrit.
Pylhagoras] Quo pacto arifbmcticas barmonlae
proporlioncs invencrlt, multi tradidcrc scriptores,
quos laudavil Briicfccrus ia praeclaro suo opcre
(bist. pliilos. l. p. 1057).
248 Martiani Capellae lib. II. §. 213.
tliagoras coclestes quosdam numeros replicabat; Aristoteles pcr coeli quoque cul-
mina Entclcchiam scrupulosius requirebat; Epicurus vero mixtas violis rosas et
totas apportabat illecebras voluptatum. Zeno ducebat feminam providentcm ;
Arcesilas collum intucns columbinum; multusque praetcrea palliatorum po-
replicabat^ Ubl de niimeris scrmo cst, noster itTempora siitllibus clnijuntur tota coronis ,
plcriimquc (§. 749. 737. 7i>9. 760. 764) verbo El latet injecta splendida mensa rosani
rcpUcare iitiliir pro nanaloqiam inter numcros ex- Ilorathis (od. I. 56. 10):
tjuirerc^ Pliilarchiis (plac. pbilos. p. 876) <?U/<- nNen desint epulis rosae,
fieVQlaq dicit, ct noslcr infra (§. 764), multiplica- Neu vivax apium, neu breve lilittmo;
tlunem a replicalionc distingucns, »replicatio«, In- phira dabit Fiilvlus Ursiniis (in appcnd. ad Ciac-
qoit, a niaxima rationc iucipit et sublndc ad nil- conium dc Iriclinio p. 265 scqu.). Undc apparct
norcs niinoresque transit. « Porpbyrius [jtsgl ccrto- vitam voluptiiariaiu cl delicatam signlficarl, quam
XTJQ ilJ.xpV^COV p. 50) Pytliagorac nicutcni bis Epicurus inpriiiiis commendasse dicitur, licct 1/n-
qnidcm verbis exponlt: «oL yovv TIv-&ayOQSiOl,, nicrito , quum ca, quam illc fincm bonorum con-
Jte(>i rovg aQidixovg vmI xaq yQaixfx.ag dftov- stltult, rjdor^f^, ueutiquam tain pravo et abjccto
itaCovXEg, ijtl zo JtPJov rolg ■&SOlg aJfrjQ- sensu acciplcnda slt, quain vcrbl causa a Clceronc
XOVTO." Undc Arilbmetlca infra (§. 750) Jovem Jn libro de finibus sccundo facluni est; Id quod
CHm nioiiade comparans, «fnae.-, inquit, «prlmlgc- non Lucrctius modo, vcrum cliam Scneca (de vita
niac natiirac fonlciu Jiipilcr rccognoscc.» Hoc bcat. 15, p. 259) lectc intcllexil. Martianum com-
toiucn loco vcrbum replicare etiam slmplicitcr pro niuncm oplnioncm sccutum cssc doccnl seqiicntla;
rrpetere sivc resolvcre accipi pofcrit. Ita enlm Sym- vidc tameu nc florcs Illl slmul ct Iiortos slgniGccnt,
maclius (cpist. 6, 51) »nola replicare« pro »rcpc- quos in dcllciis Eplcurum babuisse constat (Cic.
tcrc quae nota sunl« scripsit. IV. 1). 1. 55; dc leg. 1. 21. Propert. 5, 20, 20-
^risloleles] «Pcrlpatcticorum princcps Arlsto- Juvcn. 15, 122. 14, 519. Stat. sUv. 1, 5, 94).
tclcs fuit, quem, cxccpto Platouc, baiid scio an providentem] Signlficat jfQorotav slve Provl-
rcctc dixcrlm principcm pbilosophorum" (CIc. de dentlam, qua niundum rcgl Stoicl doccbant (conf.
finlb. 5, 5). CIc. N. D. 2, 50 scqu. Dlogen. Laert. 7, 158,
Entelerhinm] Confcr Plutarcbum (plac. phllos. et supcriores notas ad §. 6 et 52).
1, 5. p. 87S), Macrobium (somn. Sclp. 1, 14), Ju- y/rcesilas] Idcm pbllosopbus, qui cl Arccsilan»
hlinum Martyrem (ad Graccos p. 7 f. Op. Colon. ab allls, inter quos Lacrtius in cjus vlta. In Mi-
1686), TcrluUianuin (dc anim. 52), inque prlmls nutlo , ubl tcxtiis habet Arccsilas, MS. Arcesllau»
STipcrlorcm locum (§. 7) ibi(pie notata. refcrt, in Arnobio pro Arccsilao MS. Arccsila, nt
violis rosas] De violarum usu in coronis supra ex cxccrptis Scaligerl monct Mcursius mcus, IIIc
(§. 119) dlsputavimus ; rosas autcm cniulum ina- illc qucm Ignurantiae magistrum vocat Lactantlus,
x.inie adhibcrl ad convlvia solltas csse quain plu- ct queni Clccro oinnein funditus philosophiac ra-
rjjrii Tctcrum locl doceiit. Ovidlus (fast. U, 555): tloucra ail sustulisse. Docebat cnim dxazaATjipiav,
Martiani Capellac lib. II. §. 215. 249
pulus studiis discrepantibus dissonabat; qui quidem omnes inter Musarum
carinina concinentium audiri, licet perstrcpercnt, nullo potucre reboatu. Ve- 214
nicntc igitur introgressoque Cyllenio oninis illc deorum senatus veneratus
vcrticem ingredientis exsurgit. Ipse Japitcr euni propter suum consessum,
Pallade a dextra sociata, medium collocavit. Nec longo intcrjcclu ipsa quoque 2llo
ntliilquc ccrto scirl posse asscrcbat (nicuiinit liujus
opinionls Aristotclcs in mctaphysicis) nteb.tturquc
argunicnto rcnii infracti, ct colll columbini (ut tc-
stis cst Ciccru in acad.), In quo aliud quid vldctur,
(]uau) rcvcra cst. Huc alludit Capclla. Grot. —
Ciccronis locus in acadcmicis quacstlonibus cst
(4, 23). Sed antc bunc jam Lucretius (2, 800)
Iiac dc rc:
»Pltima columbantm quo pacto in sole vidclur,
Quae sita cervices circum coUumque coronat:
Namque alias fil , uti rubro sit clara Pijropo ,
Interdum quodam sensu fit , uti videatur
Inler coerulenm virideis miscere smaragdos.i
Addc Luic Scnecam (nat. qu. l, 5. p. 687 Lips. ct
eplst. 71 p. J)12), ct Apollluarem Sldonlum (carm.
1d, 89. p. 377 Sirm.). Certc Cicero (dc dlv. 2, 119)
edixcrat: nlVIhil tam absm-dc dici potcst quod non
dlcatur ab aliquo pIiIIosophorum.« Quod rellquum
est, non recordatus cst Grotlus, qnod ipse Socrates
sucverat diccrc: nsclrc sc nihll practer Loc Ipsum,
quod nlhll scirct« (Diog. Lacrt. 2, 32. Cic. acad.
1, IG).
palliatorum] Id cst phllosophoram Graeconim,
ut ex infcrlorlbus locls (223. 328. 333. 424. 429.
430) apparet. Pallium quidem omnino ad Graccac
gcntls habltum pcrtinebat^ Romauorum autcm tem-
pore II potlssimum eo utcbantur, qnl Graecarum
lltcrarum notltlam aficctabant, ut v. c. Scncca rhetor
(controv. 4, 29, p. 255 Elzev.) oratorcs comniemo-
rat, nqul quum Latine dcclamavcrant, toga posita,
sumpto pallio quasi persona mutata rcdibant et
Graece dcelamabant«; Inrjuc primis philosophi eo
inslgnes crant, qui dlutlus quam alil vctcrcm cul-
tus slaipHcItatcm servarcnt (conf. Valur. Dlaxim. 2,
G, 10 iblque Vorst. n. G5 p. 178 Torr.^ Apolllnar.
Sldon. eplst. 9. 9, p. 2G5 Slrm., ct iu univcrsum
Sulmasium ad Terlull. dc palllo).
dissonabat] Infra (§. 912) noster:
» t/f nulli scateant dissona Utibus.«
Ridet discrcpanlcs dc rcrum prlnciplis opinioncs,
qucm phllosophorum dlssensnm alil inulti parltcr
reprehendcrunt (3Iax. Tyr. 32, 2. T. 2. p. 119
Relsk. Vitruv. 2, 2. ct 8 praef Tcrtull. de anim.
52 ct adv. Marc. 1, 13. Arnob. 2. p, 48. Macrob.
somn. Sc. 1, 14. Sidon. carm. 2, 153 sequ. p. 294.
Slrm. Mlnuc. Fel. 19. Plutarch. de plac. philos. I.
p. 874 sequ. Euscb. praep. ev. 1, 5. p. 22 sequ.
Justln. 3Iart. ad Gr. Opcr. p. 6. Theodor. c. Gr.
de niatcr. 4. Claudlan. consul. 3IaIIII 84 sequ.}.
reboatu] Ita codiccs Cantabrlglensis et Hugla-
nus saue melius pro Grotlano rribulatu. Saperiori
loco (§. 98) nomen simplcx boatum leglmns. De
prorsus dissIiuUIbus phllosophorum sentcutlis lege
et Ciceronem (dc dlvlnat. 2, 57 et 58).
propter] Codex Cantabrlgicnsls quldcni prope^
sed unum Idemquc cst, illudque noster sacplus
aeque atque Appulcjus (v. Oudend. ad cum I.
p. 243), et quod majus cst, Clccro (N. D. 3, 22:
dc invcut 2, 31) adhibuit. Paulo Infcrius, ull
Grotlus interjecta habet, rcctlus Ilugianus, Daroi-
stattcnsls et Cantabrlglcnsis cxhlbent interjectu.
52
2o0 Martiani Capellae lib. II. §. 215.
Philologia ambita Musis ac matre praeambula corrogatur. Qua ingrediente,
ac Vesta deiim uutrice ejusdemque pedisequa acerram illam olacem aromatis
rcfundente, omnis ille ordo coelicolum portiones sibi competentes attribuens
1216 Arabicis lactabatur halatibus. Verum virgo, ut est per omnia verecunda,
hcet a Jove cjus assidere confinio juberetur, tamen ibi potius voluit, ubi
217 Musas conspexerat, admota Palladis consortione residere. Tunc exsurgens
virginis mater poscit de Jove superisque cunctis, uti sub conspectu omnium,
quidquid sponsalium nomine pracparaverat Majugcna, tradcretur, ac demum
dos a virgine non deessetj tuncque tabulas ac Papiam Poppaeamque legem
yesta] MS. "Vesta dcum nutrlce« babnlt, nnde
liquet et pedisseqtui rescribcndum. Attribuit autcm
Vestae munus tLurls distiibucndi, quod ea focis
ai-isque sit praefecta. GnoT. — Vesta eadem quae
Tcilus, atque Iiaec dcorum matcr (Serv. ad Aen. 7,
136). Pediseijua autem Cortius etiam e Guclfer-
bytano nola^it, quare pro Vestae nutrici et pedis-
(mcL 4 p. 293 Oiid.) ibique notata, et adde qnae
Quinctilianus (o, 11. p. 304) c Cicerone de non
usn tabularum in probando matrimonio affcrt.
Poppaeamque] Popaea lex ab Augusto, Co^ss.
extraordinarii^ fll. Papio Mutilo ct Q. Popaeo Sc-
cundo. Vide Dionem. Eadcm et Julia dicta, quod
Auaiistus se in ea fcrcnda a divi Julii conimcn-
sequae, ut Grotius edidcrat, reposui Vesta nutrice tariis cdoctum profitcrctur. Agit haec lcx praetcr
et pedisequa , et e Basilccnsi codice ejusdem pro
eidetnque. In Darmstattcnsi a prima nianu recte
alia multa de dotc non alienanda, quod caput Icgis
huc pertinct Grot. — In Vossiano codice cst Po-
scriptum erat 7iutrice et pedisequa, sed dcinde per- peamqtie; sine ulla haesifatione substituenduni Pop-
pcram corrcctum. Dc Vcsta Jovls nntricc plura paeamque. Id jani vidit Grotius, quem secutus est
dabunt Lactantins (1, 14) ct Albricus philosopbus (?) Burmannus ad Suctonium Claud. 23 ct Wle-
(17. p. 319 3Iunck.), qui tamen rcconditum fabulae lingius lect. juris civil. 2, 32. p. 262. AUqnando
sensum capere non potucrunt. Saue purlficatur
igne aer, eoque fit ut acthcr (Juplter) nutrlatur.
Arabicis^ Confer ad hunc locum Spanhcmium
(dc praest numism. I. p. 334) et laudatos ab co
auctorcs, quibus addc Ma.vimum Tyrium (4, 4. T. I.
p. S3 Rclsh.), Tibnllura (2, 2, 3. 4, 2, 18), Pro-
pcrtium (2, 22, 17. 3, 11, 8), Lactantiuni (de
Phoen. 79, 18), ct Sirmondnm (ad ApoUin. Si-
don. p. 148). Tertullianus (apoloj. 30) tura jirahi-
tae arborls lacrjmas appcllat.
tahulas^ Nuptialcs ninilrum. Confcr Brlssonium
(de form. 6, 124. p. Sio S18), et Appulejum
autcm haec nomiua a librariis csse confusa ostendi
superius. Akntz. (misc. p. 214). — Vulgo enim per-
peram Pompeamque. Codiccs quidem Monacenses
(B. C. D. £. G), Reichenancnsis, Darmstatfensis, ct
Bongarsii Popeamque exliibent, cum quibus Grotlns
ctiam orthographiam corrupit, quod Arntzenlus non
vidit, ipsc tamcn meliorem scriptionem attuUt e fon-
tlbns Ipsis, quibns adde Tacitum (hlst. 3, 2o et 28 el
annal. 3, 2d) et confer Angnstinum (de lcgibus
in Graevii thcsauro II. p. 1241), Dioncmquc (S4.
p. 531).
legem] Jam supra (§. 96) finxerat senatus con-
Martiani Capellae lib. II. §. 218. 2oi
sinerent recitari. Cujus petitioni justissimae deorum senatus attribuit, ut in eon- 218
sessu coelitum ofFerenda probarentur. Hinc Phoebus exsurgit fratris officium
non detrectans, ac singulas ex famulitio delectuquc Cyllenio incipit admovere,
quae tam pulchrae cunctis quam ornatissimae refulsere.
Transcursa, lector, parte magua fabula, 219
Quae tam morosis implicata ductibus
Tenui lucernam palpitare lumine
Coegit instans inniteus crepusculum;
Ac ni rosetis purpuraret culmina
Aurora primo et convenustans habitu
Surgens fenestras dissecarct lumine,
Adhuc jugata compararct pagina
Quocunque ducta largiorem circulum.
Nunc ergo mythos terminatusj infiunt 220
snltnm more Romanornm aereis tabuHs inclsum^
imitatur nunc Senecam, apud quem (apocol. Claud.
p. 834 Lips.) lcge Cornclia de slcariis in ipso quac-
ritur orco. Ita Appulcjns ctlam deos non solum
legibus Iiumanis (met G. p. 391. 397 Oud.) sub-
jicit, scd Jupitcr quoque apud cundcm jubel «Mcr-
cnrium dcos omncs ad conclonem provocare, ac si
qui coctu coelestium dcfulssct, in poenam decem
millium mimilm conyeutum iri. « Dcinde Psyclics
ct Cupidlnls nuptias «leifilimas facit ct jure civili
congruas. «
delectuciiie\ Grotius dilecto. Scd cx Vossiano
restitnendum dilectuaue tcI delectuque, quod in
aliis cst Arntzen. (mlsc. p. 214). — Dilectuque
exbibcnt Monaccnses (B. C D. £), Basilecnsis,
Bodlcjanus, Cantabriglcnsis, Britaunicusque. Z>e-
lectuque pracbcnt Bcicbenaucnsis, Bongarsii etHu-
gii codex. Utrumquc bonum.
innitens] lo codice Lugdimo - Bat. est: net tn«
nitens«, unde emcndo net nite7is.« Arntz. (ad pa-
ncg. vct. II. p. 7od). — Sed crepusculuin vix nltet.
Nnm fortc pro imminens istud innitens scripscrit?
Gcminata cnim adjcctiva non curo (§. 197 not.).
aepusculnm] Crcpusculum, qnod jam instat,
facit ut luccrna a claritate deficlat et tcnni Iiimine
palpltet, narratlonique tam multls ambagibus im-
pedltae fineni iniponlt. Goez. — Confcr supra cre-
perum (§. 116).
ptirpuraret] Confer superlorem (§. 116) Auio-
rae dcscriptionem. Egrcgie Rutillus (Itlncr. 277);
«Roscida punlcco fnlsere crepuscula coelo.«
primo et] Ita rectc Basilccnsls. Male in reliquis
et cditis et omissum cst
largiorem] Circuli epitbcton, quod omnino me-
IIus, quam Grotianiim longiorem. Exhibent illud
Basilcensls, Darmstattcnsis, Guelfcrbytanus, Hugia-
nus, Brltannicus, Cantabrlglensls, ctBongarsii codcx.
nunc ei-fjo] Absunt scptcm postrcmi bi versus
52 *
2o2 Martiani Capellae lib. II. $. 220.
Artes libelli qui sequentes asserent.
Nam frugc vera omne lictum dimovent,
Et disciplinas annotabunt sobrias
Pro parte multa, nec vetabunt ludicra.'
Habes quid instet, si potestas coelitum
Faveantque Musae et chelys Latoia.
a codice Guclferbytano, nec niiruni, qnum eo co- manuscriptls , ipsoquc Grotlano; quapropter male
dicc uou nisl uuptiac contineautur, minime septem recepit Grotius ienninaiis. Equldcin terminnitis re-
librl posteriorcs. Adduntur autem hacc: «Mart. posui codicum Eeichcnaueusls , Monaccnsis (C),
Min.Fel.Carth.de nuptlls Philol. finls.a Practerea Cantabrlglensls , Brltannicl, Bodlcjanl, et Hugiani
quae duobus in alils codiclbus contlnentur nuptlae, auctoritate. Alli quldcm teiininatur pracbeutj sed
has ille uno tantum complectltur. In Iluglano CO- illud mellus, quia jam factum cst.
dice spurius insuper hic versus additur: infiunt\ Infit saepc; infiunt , quod sclam, non
uGloria fulgenti Christo sit cunctipotenti.n nisi apud nostrum legltur, quamvls Varroncm di-
ierttiinatus] MS. terminatis. Ergo lege et dis- xisse infio tcstatur Priscianus (8 exti'.).
tingue: nNunc ergo mythis terminatis infmnt fruge vera\ Id est vero et slmplici Intellectu.
Artes libelli qui sequentes asserent.» VuLC.iJV. — Utilitatetn veratn dlccre praestabat,
Sensns clarus: alt imposlto fabnlis fine incipere qua scquentes dlsclpllnarnm llbros nuptlarura coni-
libros de septcm artil)us ad quos transeamus. Grot. menta supcrarc Martlanus ait. Sohrias Macroblus
Sed myihos in omnlbus lcgltur tam cditis quam quoquc (Saturn. 1. 5) fabulas suas appellat
\
«»
M A R T I A
I
MINEI FELICIS
CAPELLAE,
AFRI CARTHAGINIENSIS,
DE ARTE
G R A M M A T I C A
LIEER III.
R
ursum Caraoena parvo
221
Grammattca\ Perlecto tcrtio Loc libro qiiilibet
videbit, mininie totam Iiic pvopositam esse grani-
maticam, sed fragmenta potius quaedam ejus dis-
ciplinae. Gnjus rei causam perspicerc mibi videor.
Primum enim absurdum ipsi Dlartiano videbatur,
Jovi in ouininm deoruni scnatu Iianc exponcre
velle artem, quae nonnisi pucris traditur (§. 263),
undc etiam Mincrvae, Grammaticam iDterrumpentis,
Laec inserit (§. 326) verba: nquae (oinnia) si ab
schoIariLus inchoamentis in senatum coelitum ducis,
dccursac peritiae gratlam deformabis. « Deinde suam
nostcr encyclopacdiam iu eorum tantum gratiam
scribere poterat, qul primis ejusmodi elemcntls
jam imbutl esscnt. Alii cnlm, liacc prorsus igno-
rantes, Slartlanum ne hueusquc quldem intcllexerlnt-
Omnlno autem practcrlrc hanc prlmam e septem
artibus quum nequlret, ca elcglssc vidctur, in
quibas vcl dlsscntiret a superlorlhus gramlnaticis;
vci claiiua sc docere posse putaret.
rursum^ Sensus hujus carniinis luc est: «Ilur-
sus accingit se Alusa ad slmlles fahulas, qualihus
in duobus prlorlbus Uhris mythologicas et pluloso-
phicas doctrinas vclaverat atque ornaverat, ut de-
lectatlone quoquc allqaa diificultas et frigus dls-
cendi compensetur (v. i — iO). Cui Martianus oh-
loqultur, artes, quas sohrlas modo appellavlt, scrio
traetandas esse (v. 11 — 16) 5 sed cavlllahunda illa
reponit, omni tamen oratiouis ornatu carere ipsmii
non posse^ quaeritque, quo ordlne artes tradlturus
sit (v. 17 — 2S). Respondet rjartlanus, se ipsas
loquentcs producfurnm esse (v. iiij — 29), quo facto
Musa hoc Ipsum (Igmentum esse arguit (v. 30 — 34)
Hartianusque vlctus manns dat (t. 32 et 36). Si-
mills est Virgilli sententia (in culice 4):
mOmnis ut historiae per ludum consonet ordo
Notitiae, ducam voces : licet invidus adsit ,
Quisquis erit, culpare jocos Musamque paratttSi
Pondere vel cuUcis levior famaque feretur.v
2M Martiani Capellae lib. III. §. 221.
Phaleras parat libello,
Et vult amica fictis
Commenta ferre primum,
Memorans frigente vero
Nil posse comere usum,
Vitioque dat poetae,
Infracta ferre certa,
Lasciva dans lepori,
Et paginam venustans
Multo illitam colore.
222 Atquin prioris ille
Titulus monet libelli,
Mythos ab ore pulsos
Artesque vera fantes
Voluminum sequentem
Praecepta comparare.
Ad haec jocante rictu:
Nil mentiamur, inquit,
phaleras] Priinaiu equornm , deinde etiam ho- nius , sensum ita capies: vel vcritatem, quac klio"
mlnum omamcnta (BartL. adrers. p. 1176), unde quin nuda fingitur, vcstimento aliqao carere non
factum cst, ut metapLorice quoque dc iis usurpe- posse, quin frigeatj frigentem autem solo usu niliil
tur, quibus fucum fncere aliis spcciemquc asciti- amplius ornamentl acciperc.
tiam ral alicui adderc concmur; ut v. c. phalerata pulsos] Grotias puhatis , Britannlcas et Reichc-
verba apud Tcrentium (Phorm. 3. 2. 15). nauensis ptilsas , Cantabriglensis piiJsus, hi omnes
amica fictis] Manuscriptus habet amicta, quod sinc sensu. Recepta igitur Monacensis codicis (C)
et rectius. Grot. — Utvumquc bonum sensum prae- lectionc construo: »titulus libclli monct mythos ab
bel^ rcctius ncutrum dixcrun^ quare majorcm co- orc pulsos, sivc omissos csse. «
dicum uumcrnm sequor. vera fantes] Pariter Cornellus Severos In Aetna
frigente vero] Id cst: exstlncta ct cessante vc- (2o7) »ve;-Mm professas artes» nuncnpat.
ritate. Vllc. — Produxit primam syllabam sccundi jocante i-ictu] Horatlus (saL 1, 10, 7): »RIsn
pedis Anacreontici , ut alibi. Sic llbro Vn: Ma- didncere riVfMm. « Ovidius (arte am. 5,285): nSint
dida detcrgit ora. Gbot. — Mclius, quam Vulca> mo dici Wcfu5. sint parvae utringue lacun«e.«
Martiani Capellae lib. III. §. 222. 25S
Et vestiantur artes.
An tu gregem sororum
Nudum dabis jugandis,
Et sic petent notandis
In coelitum senatum?
Aut si tacere cultum
Placet, ordo quis probatur?
Certe loquentur illae
Quidquid ferant docendum,
Habitusque consequentur
Asomato in profatu.
Haec nempe ficta vox est
Et devius promissi es j
Cur ergo non fateris
Ni figminis figura
Nil posse comparari?
His me Camoena vicit:
Fugis jugabo ludum.
Admoverat igitur Latoides unam priori loco Mercurialium ministrarum 225
jugandis] Id est Dlercurlo et Philologiae, qui ma- ferant: quod quum grammaticae simnl ct metro re-
trimonii vinculo jungcndi sunt; his indecorum fore spondcat, recepi pro erat in editis.
alt, sl nudae artcs dotalitiae tradantur. — Scquentia asomato] Spcctare haec Tidentur ad Stoicornm
mauifesto corruptaj nihil tamen varlctatls cxstat, doctrlnam, qul quum omnia alla corporea dicerent,
nlsl quod Grotlus In marglne pro in apposmt et. ZszTov et tria alla statuebant d^cofiaza (Sext.
oi-do] Quis ordo? id est, quac convcnientia. Emp. adv. phys. X. 218. p. 670 Falirlc).
VuLC. — Vcl potlus, quac ratlo, qnae institutlo promissi] Sic devitis aequi apud Sillum (1, S7),
opcris? unde proflciscendum , quomodo progredlcn- et devia pectora recti (8, 316).
dum tibi vldctur ? /'*//'*] ^^^n intclligo , nlsi pro datlvo casn sub-
^Mu{yui({ ^eraiit] Mellns forte : > Quac quid ferat stantivi fuga acciplam, ut sensus sit: »victna a
doceudumu: quod ex vestigils colligo. Gnox. — Camoena fugae (id cst cladl) meae statim sub-
Ileichenancnsls a prima manu ferat (omissa scUicct juugam fictionem poeticam, quam illa me continuare
lineola N slgnlficatura)^ Mouaccnsls (G) corrcctom coegit.«
2o6 Martiani Capellac lib. III. §. 225.
aetate quidem longaevam, sed comitate blandissimam, quae se in Mcmpbid^
ortam rege adhuc Osire memorabat, diuque obtectam latibulis ab ipso re-
pertam educatamque Cyllcnio. Quae femina, licet in Attica, ubi majore aevi
parte floruerat, sc assercret incedere palliatam, tamen ritu Romulco propter
Latiale numen et Olium caput proplcrque Martiam gentem Venerisque
propagincm scnatum deum ingrcssa cst penulata. Gestabat haec autem tcrcs
Memphide^ Grammaticain in Acgypto invcntam
prlmus testatur Plato (in Pliileb. p. 18), quem sc-
qunntur Cicero (I\. D. 5, 21), Tacltus (ann. H,
14), Plutarclais (quaest. sympos. 9, 5, p. 738 d),
Servius (ad Aen. 4, .'JTT).
Cyllenio^ Plato invcntorcm nuncupat Tlieuth,
scd rcstituendum cssc Tlioyth, id cst Acgj'ptiorum
Slercnrium, alibl jam monui (§. 173 not.).
^ttica^ Ibi prlma grammaticac fundamenta po-
slta sunt a phllosopliis, inprimis Platone (Diog.
Lacrt. 3, 2o, p. 180 Mcib. Dionys. Hal. de com-
pos. p. 14 Sylb.) ct Stoicis (vide omnlno Clas-
scninm de prlm. gramm. gr, p. 5 sequ.); Romae
autem, teste Suctouio (de ill. gramm. iult.), diu ne
in usu quidem, ncdum in honore ullo crat gram-
matica.
Latiale^ Saepe noster vocibus utitur Lalialis,
Latiale. Codices Darmstattcnsls et Monaccnsis (C)
scmper altcrum L cnm R permutant: scd parum
Intcrcst (3Iacrob. Saturn. 1 , 6 et 16. Stcph. ad
Saxon. p. 7)^ quandoquidcm Jupiter mudo Latialis,
modo Latlarls audit (conf. palaeograph. cilt. III.
§. 579).
Olium caput] MS. Olium caput, crcdo capit^-
limn. Grot. — ■ Lcgc » Toli caput.« IVota est nar-
ratio de capite Toli Vulccntani cvoluto ex funda-
mentorum sedibus iu colle Tarpcjo. Et mihi quidcra
aliquando placult, ctiam Varrouis locum (dc L. L.
lib. 4) boc Toli nominc insignlrc ad ipsius autorls men-
tcni : » Capltolium dlctum, quod hlc quum fundamenta
foderentur aedis Jovis, caput Toli homlnis inven-
tuin dicitur." PiG>on. (de scrv. p. 137 cd. 1613.
p. 2G6. 1674). — Quousquc tandcm corrigendi
prurltus crlticos abripict! iVonne multo mclius
Varro, Florus (1, 7), Auiclius Victor (de vir. il-
lustr. 9) ct Dlonysius Elalicarnasscusis (4. p. 7S7
Sylb.) Ignoti prorsus hominis, cujus caput Inven-
tuin, nomcn rcticucrunt? Qnis cst etiam veterum,
qiii Id prodat , vcl prodcrc potucrlt ? Primus om-
nium Arnoblus, quartl seculi scriptor, de eo fabu-
latur. Ac uc apud hunc quidciu uominis lectio certa
est. Quamvls cnlm Stewechlus Toli legat, Haral-
dus tamen atqne editlo, quae Lugduni Batavorum
16SI prodiit (j). 194), O/ipracbct. Et ccrte mellns
vox Capitoliiim e «capiit Glinmn prodit. Cave igltur
Martianum corrigas, qui apud popularem suum Oli
lcgens, ut illi nomlni proplus acccderet, Olium
scripsit. Acccdit quod Servius (ad Acn. 8, 54S)
rcfcrt: ncaput humanum, quod Oli dicerctur, In-
vcntum esse.ii IVcque Grotianus solus, sed Can-
tabrigicnsls etiam codex Olium praebet, quare fi-
denter hoc rcposul pro o/im in editls, quod sensu
carcbat.
penulata] Parltcr Augustinus (confess, 1, 16;
Op. I, p. S2 BasiL) grammatlcos magistros appellat
penulatos. Initio In itincribus tantum penulae ge-
stabantur, ut v. c. Milo, quum Lanuvium petcns
cum uxore in rheda vchcrctur, petmlatus fuisse
Martiani Capellae lib. III. §. 223. 257
quoddam ex compactis annexionibus ferculum, quod levi exterius elephanlo
praenitebat. Undc vclut medcndi sollers magistra curaudorum vulnerum in- 224
signia proferebat. Nam cx codem scalprum primo vibranti dcmonstrabat
acuminc, quo diccbat circumcidi infantibus vitia posse linguarum, dchincque
nigello quydam pulverc, qui cx favilla confectus vcl sopia putaretur , illato
dicitur (CIc. pro Mil. c. 10); mox autcm in urLc
(juoquc, initlo, ut vlilctur, a dcllcatiorlbus homlni-
Lu9 facto , (jualcm Martlalis (2, S7) «iVlplia petnt-
latorumn appcllat; sed pauiatlm adco invaluerunt,
nt togarum fcre in locum succedcreut; unde factum
est, ut noster penulatam opponcrct palliatae, ut
antiquiorcs togatam. Qua dc rc jam qucritur, (juls-
quis dlalogum dc oratoriJ)us scripslt (c. 39): »(]uau-
tum Lumilitatls putamus clotjuciitlac attullssc pe-
nulas Ulas, quILus adstrlcti ct vclut inclusi cum
judlcibus faLulamur?» ct licct «contra consuettidi-
nem« Lamprldius dlcat Commodum «penulatos jus-
sisse spcctatorcs, non togalos, ad muuus conve-
nlrcii (in vita Comni. c. iG), eo tamcn ipsa con-
suctudo processit, ut Gratlanus et Thcodosiiis im-
pcratores Senatores jubercnt » clilamydis tcrrore dc-
posito auieta coIoLorum ac penularum inducre ve-
6tlmcnta« (cod. Thcodos. I. 14, tit, 10, c. 1 5 T.
V, p. 232 Rittcr. cum not. GotLofredl). Dlligenter
in Lanc rem inquisivit Fcrrarlus (de re vcstiaria
T. II, p. 68 sequ.), (]uem vide.
(jeslahat^ Ex iis quae nunc scquuntur apparet,
Grammaticam a nostro mcdici LaLitu inducl. Paritcr
Lucianus (cpigr. 22. T. X. p. 4J> Bip.):
^lXa-&i yQafifiaTizri <pv6lCos , tXad^L iwv6a^
^agfiaxov evQOiievr]'
elephanto^ Totum pro partc: cLurnum intelllglt
(conf C. Fr. Ilcrmanu. ad Luclan. dc Listor. scr.
p. 304). A Vlrglllo (georg. 5, 20) solidus elephan-
lus dlcltur. Ferculum autcm lioc slve gcstamen
ipsum thccam calamariam vcl graphiavlaui slgnifi-
care videtur, quam nuncupat Suctouius (in vita
Ciaudii c. 3I>).
proferebat] Ad omnia Ula, quLLus Grammatlca
usa csse fingitur, JoLanncs SarisLerlcnsIs (mclal.
1, 21. p. 778) Lacc oLscrvat: «Martlaniis Gram-
maticam inducit cum scalpro ct fcrula ct ungucntaria
pyxldc mcdicorum. Scalpro slcjuldcm orls vitla
purgat, ct iiifanlliiiu linguas, qui ad artcm pLilo-
sopLIac, ea praclactante, cILante, ct duccnte, ituri
sunt, radlt, dum crudlt: ct nc Larbarismo aut so-
locclsmo LalLutiaut, in scrmone pcrformat: pccean-
tcs autciu castigat fernla^ ct wujttento lioncstatis
et utllitatls, (juac ex ea provenlt, patlcntiam mi-
tigat poenam. Slanum quotjue ad rectc scriLcudum
rcddlt iduneam^ acult ct visiiin, ut ei partcs litcrac
denslores aut yelum multlpllcltcr elaboratum oL-
stare non possit. Aperit aures, quas tam ^aviljus,
quam acutis, imuio ct cunctls vocILus reddlt accoin-
modatas.n De slngulis praetcrca confcratur monstrum
erudltionis, Jacobi MartorcJil Ilbcr dc regla thcca
calamaria (IVeapoIi 17oG. 4).
nitjello^ IIoc esl »mcro incausto« (cncausto)
VuLCAN. — Ineaustum Vulcanius dlccrc vldetur
atramentrtm, quod ctiam nunc Itaiis cst inchiostro.
sepia\ xV.d atramcnti alludlt materlam. Grot. —
Pcrslus (5, 13):
»I\igra mtod infusa vanescat sepia lympha.*
Coufcr Pllnidin (9, 26, 4o. 11, 5, 2. 32, 10,
52. 3S, 6, 2'6); Arlstotclem (Llst. anlmal. 1, 4),
ct Ausonium (epist. 4, 74):
nMelonis albam filiam.
53
2o8 Martiani Capellae lib. III. §. 224.
per cannulas eadem resanari. Tiinc etiara quoddara medicaraen acerrimuray
Vi quod ex ferulac flore caprigenique tergoris resectione confecerat, rubri admodura
ooloris expromsit, quod moncbat faucibus adhibenduni, quum indocta ruslicitate
vexatae foelidos ructus vitiosi oris exhalant. Dcmonstrabat etiam quendam
gratissimum gustum vcspere multo oHvoque laboratum , quo depulsa vocis
22o insuavissimae diritate canoros etiam ficri posse memorabat. Arterias etiam
pectusquo cujusdara medicaminis adhibitione purgabat, in quo ct cera fago
ilHta, et gallarura guraraeosque comraixtio, et Niloticae fruticis collemata no-
••
«Notasfjue fiirvae sepiae foetidos rttcfm] Saxo graminaticus (6. p. 107):
Cnidiosmie nodos prodidit.f^ »Im1igcstaut ventris sanieiu foctido oris anhelitu ni-
cannulas\ Calanios significat, quornm usnm ctabatur.« Atijuc ipsc Ciccro (iii Pis. 6): »quum isto
Quinctilianus (10, 3, 31; p. 163 Spald.) descri- orc foctido tctciTimam nobis popinam iulialasscs.»
psit Iils Yerbl.s: »quoad t/i<<njM/i(ur calami, morantur vespere^ Vigilias siguiGent, ut olivo luceruas
manuni.v (couf. supra §. 2 ct iufra §.570 uot.).
ferulae^ Ad fcrulas sccptra pacdagogorum al- diritale^ Darmstattensis qnidem codex ariditate,
ludit, uude id quod in proverbialem formam abiit: quod Heinsius (ad SU. 11, 416 Biirm.) ctiam prnc-
»Et nos ergo manum fcrulae subduximiis«; et illud fcrcbat; scd vulgatam reliuquei'e non opus est,
Columellac : «Fcrulasque minaccs.x Dc ferulis di- quum dinitn omuino canoro oppositum sif. Dirae
Tcrsiuu quid a reliquis subiudicat Apulejus. Alii alitcs ncmiui ignotac. »Teterrimum omni diriiate«
'eaim de manibus puerorum ferula cacdcndis indi- Ciccro (iu Vatin. 5 f.) scripsif.
cant: ille vero ait lUjro 10 mct. »quam alfissiiuc puryabat\ lu cditis additum crat garijarizundo.
sublato puero fcrula natcs ejus obvcrberausn. Grot. ]\otavit tamcn Grotius: »in MS. uieo liacc >ox pro
— Addc apud Suctouium (dc ill. granim. 9) Do- glossciuatc est, et rectc: si enim Iiaec ad gargari-
mitii Marsi versum: zaudum cssent, utiquc cpithemata non esscnt.u —
»5i quos Orhilius ferula scuticaque ceciditf> Abest ista >ox a codicibus ctiam Reichenauensi,
et Martialis (10, 62, 9) Laee: Dariustattcnsi, Monaceusi (C), Cantabrigiensi ct
»Qua vapulavit 9Iarsijas Celenaexts , Britauuico. l'osterior codex practcrea pro purtjahat
Ferulaequc tristes , sceptra paedagogoi-umi exLibct curahat.
alioquc loco (14, 80) cera fatjo illiUi] ]\otissiinac sunt tabulae ccratac
nlnvisac uimitini pueris, grataeatie magisttis.» (Guillaud. dc papyro 3, 41 sequ. Nov. op. dipl.
Conferatur etiain Juvcnalis (1, 1J>). alii). Earum pi-ae nicuibrauis pracstautiam docct
adltihendtim] Variantcm Lanc leclioncm pro ad- Quiuctilianus (lO^ 3, 31. p. 102).
movendiim praetull, quum ct Rciclicnauensis, Bri- et tjallarui)i\ Obscrvcs vciim Iiodiernara lilc atra-
taunicus et Cantabrigicnsis cum ca conciuanf. menti prapparationcin, cujus autiqiiius tcstimonium
capiigeniquej Alludit ad scuticas, Gnux. cquidcm uuii nuTi,
Mai tiani Capellae lib. III. $. 225: 259
tabantur. Quae vis cpitlicmatis licet memoriara intcntionemque procuraret,
tamcn natura sui cliam vigilias inferebat. Protulit quoque limara quandam 22(>
arlificialitcr expolitam, quac octo partibus auratis velut diversis nexionibus
gtimmeostfue] Gummis, ut Capella lioc libro talcm Gramjnaticac limam tradit. Dartii. (advcrs.
testatiir, fcmiiiino gcnere dicitiir. In gcnitivo giim- 1355). — Adde Ausonii (sapicnt 299, 13. p. 228
incos Graccanioc, ct gummis Latinc. IVonius Mar- Dac.):
ccllus: uGiiiumi gcncris ncutrius, ut cst usu inono- oEt correcta niagis ■, qvam condetnnata vocaho,
ptoton. Taincn fcmiuini Cinna : Alpinaquc guinmi; Apponet docti nxtae milii Jiina vin'.»
ut sit gcuitivus cjijs Liijus guininis, ut piijipis, fe- octo partibus] Quo mclius haec iutclligas, oonfcr
Liis, pclvis.ii GnoT. — Confer iufra (§. 291). infra (§. 289) YCrsus:
Ailoticae] A Pliiiio haec habct, ijul (3, 12, 23) "Bis miarta fandi mits paratur portio
dc papyri sclrpis: »tcxuatiu-« iuquit «luadcnlc tahula fel vnlnevatiir ductus oris inteijcr.«
AiViaqua. Turbidus liqiior /^/iii/mA- pracbct vicoinu cct. Uiide (§.326) Minerva: nnl fallor", inquit, y^octo
eollemata^ KoP^ZrjfiaTa sunt eonglutinamcnta. partes orationis vclut incunabula repctitura iiiti-
Grot. mare disponis. « Octo partcs jam Aristarchus st»-
memoriam] In omnl scripturac laudc Id maxime tuit Quinctilianique aetatc (1, 4, 20; p. 78 Spald.)
extollitur, quod rcrum memoria cjns ope servatur. Palacraon, quod fugcrat Isidorum, qui (ctym. 1, C,
(Stob. serm. 79. Ciccr. partit. 26). 1. p. 13 Arev.) a Donato dcimim orationcm in
epithemalis^ Quod Cclso emplastnnn, id Mar- partcs octo partitam essc scribit.
CcUo Empii-ico (20 p. 131 Frobcu.) epithema est. nexionibus^ Qiiac suut diversac nexiones illac?
/imam] Lima cst cultiira opcris jaui scripti, Mihl vidctur ab abbroiationc, solcmni librarioruin
qua politur illud, ct in honestam formam rcdigitur, terriculamcnto , crro» natus, ct non paulo Capella
vitiosis omnibus dcrasis vclut. Iloratius »arlc poe- dignior vox reponcnda pectitiationibus , quod voca-
tica«, libcllo jam Sidonii acvo singiilari, ne quls bulum rcl ipsi mirum In modum conveniens curioso
cpistolam cssc acrlus contcndat: taliuin asscrcndum scriptori ncino, puto, ncgabit,
'IVec virlute foret clarisve potentiits amiia qul scriptl codicis pcues nos cxstantis lcelioncm
Quam lingua Lalium , si non offenderet unum pensionibtis audicrlt, quae quidem fundamentum liii-
Quemnue poetarum limae labor et mora.f — jus corrcctionis nobis botiuin cst. Barth. (advcrs.
Cul cldcm limatus pro subacto pocta ct quamlibet p. 1353). — Peccat BaHliiHS hlc in pluribus. i\ani
cultlssimo llb. 1. sa|L 10. Martialis llb. 10, cp. 2: prlmum Talsa, scd cniu multis crltlcis cl coniiuunis,
nNota leges (jwitedain, sed llina rasarecenti." argumcntatlo C9t: quum alli libraril In Icgcndis Ycr-
Idem limitiidi verbo in caiu rem usus Ilb. 6, ep. 64. bis brcviatls crrarint , hunc ctiaiii errassc ! EiTor
Ovldius lib. 1 dc Poiito, clcgia 6: scllicct siiigiilornm ncnti<]iiam oinniiiui csl, ct u
uScUicet incipiam lima tnor-dacius uti singulls argumcnfarl ad unl^^crsinu profccto omnis
Vt sttb judicium singvln verba vocem ?« vetat logica. Porro c coiTuplo in codicc suo vcrbo,
Elcgantcr nriri ingenii scriptor Martiniius Capclla quod vitiosnm esse ipse agnosclt, corrigcrc audcl
;*
OO'
260 Martiani Capellae lib. III. §. 226.
interstincta vibrabat, ex qua scabros dentes vitiliginesque linguarum et sordes,
quas in Soloe quadani civitate contraxerant, levi sensim altritione purgabat.
227 Haec abstrusa nosse carmina numerosque multifidos crebrae supputationis operc
putabatur. Denique quoties curandos acceperat, mos ejus erat de nomine
primo tractare. Casus etiam non tacebat, quanti vel vitia creare posscnt,
vel prudcntissime declinari. Tunc genera rerum, verba etiam curandorum
cum ratioue captabat, ne, ut fieri ab aegrotantibus moris est, nomen pro
nomine commutarent. Tum raorborum modos, tempora, figurasque et sche-
mata requirebat, jubebatque alios, quis plenitudo obtusior atque immobilis
torpor insederat, gradus percurrere scandereque quam plurimum operum,
vocem claris litcris scriptam. Denique In Ulud scquitur, non debebat a Grotio singularl numcro
ctiam critlcorum Yltinm, quod persacpe in Loc ipso addi, quum antcriores cditioncs jam contraxeraiit
liJbro arguimus, iucidlt, ut auctorem ipsum qnibus- habcrcnt, ct ita ctlam, quos vidi, librl scriptl. InTra
dam tautum locis legerit, ncutlquam perlcgcrlt. noster (§. 526) Itcrum soloeclsnios tangit.
Undc factum est, ut voccm damnaret nostro pcr- ^i/a«<i] MS. tfua. Grot. — Profeeto melior
familiarem, ut supra (§. 51) »tabens diviim rte.rio", vulgaris lectio. Qiianti enlm e Graeco oGoL pro
et (§. 92) nquaeque elemcnta ligct dissona tiexio.» quotqtiot explicarl potest.
Neque solus noster Lac vocis forma usus est; sed declinarij Facete metapLoram persccutus cst,
popularis ctiam ejus (Arnob. 5. p. 1S6) verbls: usus verbis ambiguis, ut bic declinari vitia, quod
Bvlnculorum Illae injccta sunt nexiones»: Ita ut de adversis In vita casibus paritcr ac de nominum
Afrls In prlmis usitata fuisse vldeatur. iXequc sen- in grammatica casibus obliquis intelligl potcst.
sus ullam mutationcni flagifat, quum partes nexae morborum nxodos^ E luanuscripto Grotlus Lanc
Lnter se facUe diversae nexiones appcllarl potiicrint. lectloncm In notis attullt, quam pro vulgata ver-
Soloe^ XoZoc Straboni et Ptolemaeo. AUudit borum reccpi, magis nlmlrum convcnlcntem ad me-
ad soloeclsmum, qul ea cx urbe originem traxisse taplioram persequendam. la codlce etiam Relcbc-
mcmoratur. Grot. — Addc Siildam , et Iiiprlmis naucnsi slc lcgitur.
Diogenem Laertinm (I, Sl Ibiqu. Intcrpr.), simliitcr plenitudo obtusior] Id cst: magna Ingenll tar-
Straboncm (14. p. 665 Casaiib.) et Isidorum (etjm. ditas. Vui:.c. — IlypaUage pro «plcua bebctudo.«
1, 35, 2. Op. in. p. 52 Arev.), cujus vcrba bacc quam plurimum^ IVescio quid liaec slbl vellnt,
snnt: » Dictus autem «oZoecwmMS a Cillclbus: qul ex nl legas : »scandereque quain plurimum, opcrum
urbe Soloe, quae nunc Pompcjopolis appellatur, praepositionibus , aut conjunctionibus partlcipatisa
profccti, quum apud alios commorantcs suam et U- («ta cst in mauuscripto) »Insistere.« AJludit, ut
lorum linguam vltiose Inconsequenterquc confiinde- solet, ad partcs, quas vocant, octo orationis.
rent, so/oec(5mo nomen dedcront.n $ed Terbum, quod Gbot. — IVoa ^ldit Grotius Dquam plurlmuui opc-
; Martiani Capcllac lib. III. §. 227. 2G1
praepositionibus aut conjanctionibus aut participatis insisterc, totaque cu-
randos arte fatigari. Hanc igitur feminam tali multoruni curatione callcntem 228
quum deorum nonnulli Jatricen, alii Gencthliacen diversis rcrum operibus
aestimarent, addereturque fidei medcndi sollcrtia, quod eam opitulari posse
oris vitiis ncc Pallas denegaret uec ipse Majugena; inconscntancum tamcii
videbatur inccdcre medicara penulatam. Idcirco ab ea et nomcn et ofTicium
suum ac totius expositio artis exquirilur. Tunc illa, ut familiare habebat expo- 229
nere percunctata ac docere faciie, quae ab eadem quaerebantur, pcnula a dextra
cum modestia vcrccundiaque revelata, sic cocpit: rQafifu^vixr} dicor in Graecia,
quod yQafiijirj linea, ct yQdfifiata litcrae nuncupentur. mihique sit attributuni
literarum formas propriis ductibus lineare. Hincque mihi Romulus Literaturae
ruuiK idcm cssc ac sl ilixisset »quain plurlma opc-
ra.a Volult sanc nostcr »discipuIos cogcrc, nt gra-
dns (quibus ad fastigia §. 2G8 pcrvcuitur) pcr-
currcrcnt, scanderentque quam pliirlma opera (poc-
tica), ct iiisistcrcut praeposilionibus (§. 287) aut
conjuncliouiLus (§. 28G) aut pai^licipatis (partici-
piis §. 285 f. 28o).«
curatione^ Vcrbi calleo cum sexto casu con-
structi plura cxcmpla congessit StcpLanius (ad Sax.
p. 87) e Petronio, Septimio Scrcno, Sulpitio, Ap-
pulejo, Auimiano, allis.
Genetldiacen^ Hanc a Phroncsl cducatam ct a
Pallade ApoIIineque laudatam noster Inferioribus
locis (§. 892 — 894) fingit. Confcr Rclmcrum apud
JLtschcrllcb. (ad Ilorat. carm. T. 11. p. G9G) et Ho-
rat. cp. 2, 2, 187.
inconsenlaneuni^ Quia scr>I plcrumque ct II-
bertlni vel Gracci bomlues nicdicinam factltabant
Romac. Conf. Scblaegcri historlam litis de mcdico-
rum conditione (Ilclmstadt. 1740).
revelata^ Lcctio quidem ad margincm iiotata
relevata habct; sed vulgatam servavi, quoniam vox
satis apta ct a Alarliaui populari (Appulcj. mct. 3,
p. 188 ct passiin) quoquc usnrpatiir. Graccnni
ciTtOMxXvn^XEtV idem revelare est. Voluit igltur
nostcr uveste composita ad diccndum agendumquc«
signlGcare (conf. Quinctil. 11, 3, 144 sequ. p. 448
— 4o0 Spald.).
propriis^ lutelligc «suis culqiic litcrac peculia-
ribus» ut alia ab alia discernl posslt. Augustinus
(dc ordlnc 2, 12 op. I, p. 342 Bas.) rcperlas csse
ait literas xnotatls omnibus oris ac Iinguac souis
atque discretis.t Infra (§.252) ad artificlosam litc-
rarum formationcm illos ductus rcfert.
Itomultts^ Ufitiir hoc nomlne pro Romanis, ut
Perslus (1, 85): »an Romttle ce^^es?!! Qiiinctillanus
(2, 1, 4. p. 2S5. 2, 14, 3. p. 340 Spald.) «gram-
maticcn», inquit, in Lalintim transfercntcs litera-
turam vocavcrnnt. «
Literaturae] Ipsam Grnmmaticam cssc Lifcra-
turain dicit seusu omnino latiori, quam in hiijiis
vocis expllcatione , a Cicerone (partit. 2G. p. 282
Proust.) data, latct. Seneca (cpist. 88. p. a67
Lips.) : aLiteraturav inquit »per qiiani pueris elc-
menta traduutur, wo» docct liberalcs artes, scd
mox praecipicndls locum parat.« Literatorem dliTcrrc
Sfi^i Martlani Capellae lib. III. §. 229.
nonicn adscripsit, quamvis infantem inc literationem voluerit nuncupare, sicul
apud Graecos ygaixiiari&T^yS] primitus vocitabar; tunc et antistitem dedit et
sectatores impuberes aggregavit. Itaque assertor nostri nunc litcratus dicitur,
literator antea vocabatur. Hoc ctiam Catullus, quidam non insuavis poeta,
commeniorat dicens :
Munus dat tibi Sjlla literator.
Idom apud Graecos y()aufiaTodidadyM/l.os vocitatur.
;i gratnniafico c seriorls acvl scrlptoribus patet (v. pcllntlo grammatlcornm Gracca consuctiidine inva-
•Iiil. GapituHni Autoniii. Philosopli. ll.p. 57 Obr. liiit: scd initio /i7er«/i vocabantnr. Gornclius quo-
Aclium Lamjjnd. in Goramcdo .i\jitoiiiuo 10. p. 118; quc IVcpos in llbcllo, quo dlslinguit lilei-alum ab
in AJexandro Scvcro 5. p. oOi. Jul. Gapitoliu. in crudito, Uteralos quidcni vulgo appcllari ait cos:,
Maxiniino jun. 1. p. 592). qul aliquld diligenter ct acute scientcrquc possint
infanlem me] Manifesto Iioc a Varronc Iiabet, aut dicere ant scrlbcrc." Apud nostrum Infcrlorl
qnl (apud Augnstlii. dc ordiuc 2, 12. in op. I. loco (§. 251) Grammatica: uSum, Inqult, literatura
pag. 542 Bas. ) ngrammaticae infantiam lileralio- ipsa quae doceo; /iVeraiMS quem docuero.u Addlt
nemv vocat. Siictonius: «Sunt qul llleratum a literatore dlstln-
yQafxnaTi6TLX7]] Godiccs qiildcm Darmstat- guant, ut Graccl graynmuticum a grammatista; et
tcnsls, Monacensis (G), Gantabrigiensls, ct Brltan- UJum quidcm absolutc, Iiunc mcdiocrlter doctum
iiicus grammatice liabcnt; scd vulgatain rctlnul existiment. Orbllium apud luajorcs, alt, qiium fa-
lcctloucm, quacnin concinit ct Ilcicbcnaucnsis. milia alicujus venalis produccretur, uon temere
Gracca illa vocc utitur Scxtus Empiricus (1, 2. qiicni /(7errt/Hm in tltulo, scd ///crn/orem inscrlbl so-
j). 22o Fabric). Plato quoquc (in Protag. p. 512 litum cssc, quasi non perfectum literis, sed Im-
Stepb.) yQan[iaTi6T7}v appcllat grainuiaticac artis butum." Gcllius (IG, G) «qucnipiani linguac La-
ludiniaglstrum, (im aVias yQccijifiaTodcdc'c6za/log &p- tinac Hteratorcm« memorat. Unde infra (§. 251)
pellabatur. Coufer omnino ^V^^verium (poI>-math. adverblum ctiam literate cxplicatur » qnod perile
c. 4, p. 27 scqu.), Ilcralduni (Obscrvat. 7, 2o; tiaclav crlt, qni a Gramuiallca cdocfus fucrlt.n Ilanc
j). GOS), Solanum (ad Luclan. de nicrc. cond. T. III, Ilteratorls notioncm graeca voce fucLIius, quam La-
p. 525 Bip.) et Glasscnium (de priiu. graniin. gr.). tlua , Ai-Istotelcs (cafcg. de qiial. p. 58) yQauitfa-
sectatores] Distlugult cos Suetonius a discipu- Tiy.coTEQOQ cxpriiucre potuit. Appiilcjus (In flor.
lis, scribcns: nMarcus Valcrius Probus non tam p. 97 Oud.) de 3Iusarum crateris: uPrliua cratera
dlsclpulas, qnam seclnlores aliquot Iiabult. IVun- /iVern/orw ruditatcm cximlt, sccunda graiumalicli< cCt.
quam enim Ita docuit, ut magistrl pcrsonam susfl- Catullus <juidam] 5Jalc sc habct apud Grotlum
iicrctii (illustr. gramni. cxtr,); hoc tameo locolidcin miidem, iinde Icctloncm praefiili, quam ^lonaccnsis
ci!in discipulis cssc vidcntur. (G), Britannicus, cf Darmsfatlensis pracbebaiit. Vcr-
litcratu-s] Suelouius (dc III. gn^wm. 4): "Ap, siiiii rcperios In carni. li, 9.
Martiani Capcllae lib. III. §. 230. i>(>3
QUID SIT OFFICIUM GRAMMATICAE.
Ofiicium vero incuin tunc fucrat, doctc scribcre lcgcrequc. Nunc ctiam 230
illud acccssit, iit nicuni sit eruditc intelligcrc probarcquc. Quac duo mihi
vcl cum pliilosophis criticisquc vidcntur esse communia. Ergo istorum quatuor
duo activa diccnda sunt, duo spectativa. Siquidcni impcndimus actionem, quum
quid conscribimus legimusvc, scqucntium vcro spcctaculo detincmur, quuni
scripta intcUigimus aut probamus; licct intcr sc quadam cognationc conjuncta
ajmd Craecos] Ita a Strabonc (14. p. 638 [iliilulugia.n Coiifercncla oninino Iile pnlcIieiTtnia
Casau!).) EjiicurJ pater Ncocles yQU(i[iaTodlda6- Classenii conimcntatio (dc prlinordiis Granntiaf. Gr.
yM^og appcllattir. Confcr Diogcncai Lacrtium (10, Bonu. 1829) et Hcrzogiiis (;ul Sciopp. graiu;:iaf.
2. p. 604 Mclk), Ilesycliiiiin (p. SSS v. yQUfi- pliilos. p. 1).
fiarcffrrj g) ■■, add. Stallb. (ad Plat. Phil. p. 116) ct ciitlcisf/ite] Uiidc Quincti!i.;niis (1, 4, 5. p. K5
Oioncm Cassitiin (28. p. 15. 75, 5. p. 1259 Reiui.). Spald.) de grajiimaticorum olllclo: »?iam ct scrliiendi
tftiid sit] Inscriptio liacc ct ipiac scc|uuntur ratio cuiijuncta cum loqucndo cst, ct enarratloucm
omucs absunt a codicibus Angllcis, Darmstattensi praecedit eiucndata lectlo, et mi\tum bis omnibua
plurtlius(|iie aliis. judicium est: quo quidcm ita severe sunt usi vctcres
Tiiinc etiam illudj Sextus Eiiipincus (adv. gram- gramniatici, ut non vcrsus modo ccnsoria riiiadaia
mat. 1, 2, 49. p. 226 Fabr.) »diip!icem csse« ait vlrgiila notare et libros, <|ui falso vidcrcntur In-
»grain:na!!cani, allam quae doccat clementa, artcm scriptl, tanquam subilititios summovcrc familia pcr-
nliiilrum lcgendl et scribcndij allam, quac facultas miscriut sibi; sed auctorcs alios In ordinem rcde-
profuridior versetur in cxaniinanda ctiam litcrarum gerint, alios omnlno excgcrint numcro.« Gramma-
cogiiitlonc ct uatiira, ct iu oraliuuis partibus, cjuac licos poslmodo appcUatos essc, fjui antca crilici
iis constcnt.u Augustiuiis (de ord. 2, 12. Op. I. audlcriitt, fcstatur Dio Cbpysosfo:juis (or. 55, p.
p. 542 Bas.), postquam prlus gpainnialicac odicium 555 iJIorcU.). Eraut taincn, qtii dliTcrrc crlticuiu
in ti'adendls clemenlls llfcrarum, docfplita verborum a gi-aiuiaatico confendcrcnt (Sext. Emp. adv. graiiiru.
ct syliabarum acceutlbus relulerat, .■^cldlt: «poterat 1, 5, 79. pag. 255 Fabric; add. Aqiiil. pag. 111
jam perfecta essc gramiuatlca; scd qtiia ipso no- Ruliul;.). Illnc nostcr etiain Infra (§. 138) judicinni
niine profitcrl se lltcras clauiat, uiide etiam Latiiie de canuiaibus ct pocuiatlbus Dialectlcae vlndica'.
llfcratura dicitur, factiiin est, ut cjiadqiild dignum activaj Aristotclcs (mcfapli. 5, 1) baec cilaiu
mcmoria lifcrls uiaudarctur, ad eain neccssario pep- dlslliigult, jfQcoctlTca ulmirura et ■&EC0Q7jTiy,ci. Addu
tincrct. Ita(|uc iinum quidcm noincn, scd rcs in- Stobacum (serin. 59 cd. Gesneri), Qnincflllaniiiu
liiritu, mtiltiplcx, curarum plenior, quam jucundl- (2, 18, 1. p. 594. 595. 5, 7, I. p. 545) ct ISIa-
tatis aut vcritatis.a Scnceae etiam vcrba (cplst. 108. ximuui Tyriuni (I. p. 595 seqn. flclsl;.).
p. 65G Lips.) suut nquac pbUosopLia fuit, facta cst licet\ Giotius cdidcrat »ef licel«-, ande You-
261 Martiani Capellae lib. III. §. 230.
sint, sicut ct in ceteris artibus comprobatur. Nam et actor coguoscit primo
quae vaieat actitare, et astronomus quaedam facit, ut per ea cognoscat, quac
debeat comprobare. Promiltit ctiam utrumque Geometres, quippe formas
tlieorematum cum rationibus certis efficit et cognoscit.
QCJOT SINT TARTES EJUS.
231 Partcs autem meae sunt quatuor: litcrae, literaturac, litcratus, litcrate.
Literac sunt quas doceo, literatura ipsa quae doceo, literatus quem docuero,
literate, quod peritc tractaverit, quem informo. Profiteor autcm de orationis
natura usuque tractare. Natura est ex qua formatur oratio. Usus, quum
cadem utimur, appcllatur. His etiam materies admovctur, ut de qua re di-
cendum sit aestimemus. Oratio yero ipsa tribus gradibus eruditur, literis,
sjllabis, et vcrbis.
ciiliis (sp. crlt. p. 82) legeiv jiibet videlicet ct pro ctanl.a Petroniiis (10. p. 41 Biirni.): «tu litcras seis
siiit indicallvum siint. Sed quuin copula et absit et cgo aliquid aliud pyomitlam.t Sic scribcbaut
a codice Cantabi-igiensi, ista rcsectione et correctione (Sen. contr. 4, 29 Rufi Vibil p. 276 Elzcv.) npro-
non opiis est. Paulo post cx codcni codice post mitlere oratorcmc, ila ut illtid promittere Gracco
sieut inscrui et in. VJti6;(V£l6\)aL prorsus responderet (conf. C. Fr.
actor] IVon gencraliori scnsu Iianc voccm acci- Hcrmann ad Lucian. de bist. scr. p. 220).
plo, scd pro bistrionc, qui disccre antc debcat oratio] Quiiictilianus (2, 1 , 6. p. 2o6 Spald.):
qnam agat. nRbctorice, luquit, a grauimatica jam paene posscs-
astronomns] Prorsus contrarium Quinctlliamis sione depiilsa cst.« Addit tamcn: ii]\ec inficiabor,
(2, i8, 1 5 p. 395): » Asti-ologia nuliuiu cxigens cx lis aliquem, qul gramniatlcen profitentur, cous-t
actum, scd Ipso rci, cnjus studium Iiabct, lutcllcctu qne scicntia progredi posse, ut ad Laec qnoqne
coutenla: quare &acoQrjrLii7] vocatur.n tradcnda suiliciat: sed quum id ogct, rbetoris ofliclo
promiltit] Praebont quidem codices Brltannl- fungclur, non suo.« Corrcxi apud nostrum verba
cus et Cantabriglcnsis parlter ac Grotianus misil ; quae pracccdcbant: in cditis cnim Icgcbatur »ex
Daj'mstatlcusi3 miscet , qucmadinodum Grotlus lc- qulbus formeturn; Cautabrlgicnsls rcctlus: «ex aua
gcrc malcLat. Veruintamen viilgata lectlo, qnam formatiir oratio."
rctinui, non prava Iia!)Gri dcbct, ncc dcsunt cxcin- literis] Grotlus cdidcrat: nid est ex literls, syl-
pla, quibiis vcrbum promittere pro proftcri iisur- labis, ct ex verbis. « Ilhid id est delcvl codlciim
patiim sit. Seneca (epist. 88. p. JJSo Lips.): »ne Reiflienanensis ct Brifannici auctoritatc, ct illa bina
pvomittunl qiiidcm, ncc bujus rcl scienliam afie- ex mclius Cantabrigieusis oiuisit, sicut ct ego fccl.
I
1
Martiani Capellae lib. III. $. 23ii. 205
DE NATURA LITERARUM.
Verum in literis gemina quaestio diversatur. Namque aut naturalcs 25>i
sunt, aut effectae. Natura enim insinuante earum nomina in loquendi sub-
stantiam procreata sunt, artificiosa vero formatio earum lineas quas scribimus
designavit ad hoc, ut praesentes una uti, absentes alia potuissent; atque
ita ex hac parte, qua scribitur, mutae, cx illa, qua legitur, voces sunt
appellatae, siquidem haec auribus tantum, illa solis ocuhs valcat comprehendi.
Literae igitur aliae sunt, quae per se efficere totum valeant, aliae quae 253
Sfauilius (in astron. 2, 7aS): sunt] Omissuin Loc auxlllare vcrbum e Canta-
— irttdibus pueris monslratur litera primum brigicnsi supplevi.
Per faciem nomenque suum componitur usus: absentes^ Opcrae prctium erit Lic confcrre, quae
Tunc conjuncta suis formalur syllaba nodis. ?)^onuus (in Dionys. 4. p. 127 Falfc.) de Cadmo rcfert:
Hinc verbi structura venit per membrn letjendi. oavtao O Jtdffrj
Tunc rei-um vires atque artis traditur usus, 'EXZadc ^(OVi^ivTa Wtl £H<pQOva dco^a HO-
Perque pedes proprios nascentia cannina surgunt, ulCcov
Singulaijue in summa prodest didicisse priora, rXtaddr^S OQyava Xsv^ev byiod^Qoa, 6V[i^V'
Quae nisi constilerint propriis fundala elementis, iog Ss
Perdunt, quae propere dederint praecepta ma- 'AQfWVLTjg, 6tOt-X'>^Sbv eQ ciCvya 6vCvya
gistri, flliag
Et fluet in vanum rerum praeposterus ordo.» rQajtrbv a6l-yi]TolO TVftOV T0QV(o6aT0 6l-
aut natiirales^ Diflcrcntiam Lanc inter natuva- VV^'
les litcras ct effectas sic cxponit Sarisberiensis (in qua scribitur^ Britannicus, ReicLenauensis et
mctalog. 1, 12 p. 7o9): «Litcrarum nomine tam Alonacensis (C) Llc ct paulo post quae pro qtia
simplicium vocum firfurae , quam clcmenta, id cst cxLibent^ sed omnino melius in Darmstattcnsi, ct
voees fiijurarum intellignntur. — Literac, id cst fi- in editis qua leges. 'l
gurae, primo vocum indiccs sunt, dcinde rerum, voces^ Haud dublus snbstitul pro Grotiano
quas animae pcr oculorum fcncstras opponunt, et vocaJes Illam codlcum Darmstattensis , Monacensis
frequcntcr absentlum dicta sine voce loquuntur. (C), Cautabrigicusis, et Britannici lectlonem^ qua«
Tradit ergo prlma elementa scrmonis ars ista , ut confirmatur praetcrea loco e Sarisbericnsl allato.
non facilius queat aliquis practer eam pbilosopLarl, per se\ Claiius Isidorus (etym. 1, 4, 3. Op. HI.
quam inter pLilosophos cminere, qni semper caecus P- 8 Arcv.): »dictae vocales, quod per se vocem
aut surdus fuit.n Est Laec dificrcntia intcr 6X01,- 'mplcant et per se syllabam faciant nulla adhaerentc
X^lov et yoaufia, quam Ammonius grammaticus consonantc. Consonantes vocatae, quia per se non
docct (in Vulcanil thesauro lingu. utriusquc p. 772). sonaut, sed junctis vocalibus consonant.*
34
2GG Martiani Capellae lib. III. §. 233.
nihil. Nam vocales, quas Graeci septcm, Romulus sex, usus posterior
quinque commemorat, Y velut Graeca rejecta. Hae tamen in Latio nunc
produci, nunc contrahi, nunc acui, nunc gravari, vel etiam circumflecti,
nunc aggregari, nunc distrahi sine jactura sui nominis possunt. Modo solao
syllabas formant, nunc consonantes utrinque suscipiunt. Vocalesque non-
nullac modo se invicem mutant, nuper sibi cum decore succedunt. Quippe
A plcrumque in E transvertitur , nam capio cepi facit; nunc in I, ut saho,
insiho; nunc in O, ut plaustro, plostro; vel in V, ut arca, arcula. Iteni
E htera in primum A reformatur, ut sero, satum; vel in I, ut moneo,
monitus; vel in O, ut a tegcndo toga; vel in V, ut a tecto tugurium.
Simihter I vocahs in A convertitur, ut siquis, siqua ; iu E, ut fortis,
forte; in O, ut qui, quo; in V, ut ibi, ubi. Non ahter O htera in A
nam vocales] Hanc lltcrarum clistributioucm apud /1 plerumque in E\ Coufcr hoc loco ct In sc-
PlatoDcm (in Crat. p. 424 Stcph.) ct Arlstotclcm qucntlbus Schncldcrum (In elcui. gramm. lat. I. p. 9.
(poet. 20) jam lcglmus. scqu.).
sex] Addlt nlnilrum qulnquc prlorlbus Y a Grae- iii 0] Ita et Avddsig dlcunt Aegyptlorum Oa-
cls acceptum. Infra (§. 2o8): »Placct cnlm mllil Y ses (Steph, Byz. p. 138. Strabo 2. p. 150. 17.
in vocalium numcrum congrcgari — slc Igltur erlt, p. 813, ubi niale edltum Ava^LQ et AvadeLQ- V.
ut senae fiant vocales.« Casaub. p. 56). Adde Maciubinm (In Saturnal. 1,
Y velui\ Non admlssam esse In Latlno alpha- 4), ct Schncidcrum (clcm. 1. 1. p. 59).
bcto lianc lltcram e QuiuctlHano llquct, qul (1, 4, « tecto tn(jurmm\ Poraponius: Ofillus alt tii-
9. p. 63 Spald.) i)X nostrarum uhlmam» appcllat. ^tiriiim a teeto tanqnam teijularium esse dictum,
Prlsclanas autcm (1. p. 8 Basil.) »Y Graccorum "t '"^«5 quod ea tcgamur. Cltaturtlt.de vcrbor.
nomlnum causa a Romanls ascitum esseu afHrmat. signlf. 1. 180. Fortc lcgcndum: tugurium a tego
Et Ita Qulnctlllanum quoquc intelllgcndum essc tanquam tejurium. Et sane non dubltarcm, nisi
ex eo patct, quod infcrlorl loco (12, 10, 27 p. ct Festus a tecto dcrivaret; scd an et ille in pari
628) fatctur «Romanos mutuari solltos cssc a Grac- mcndo slt ambigo. Grot. — Prlsclanus (1. p. 19)
cis llteram Z, quoties eorum nomlna scribcnda es- scrlpslt: »In V (Iranslt) E, tego, tugurlum«: scd
sent.a Vide infra (§. 261) Y. Reichcnaucnsls codcx verba »« tecto« Martlano ma-
mtitaut^ Plura hujus transmutatlonis excmpla nlfesto tribult, quae Idco rcccpl, pro »a tego».
habcs apud Prisclanum (1. p. 18 scqu.). Confcr practcrca Sciopplum (In gr. philos. p. 194
nuper] Pro nunc. IVum ab aliis illud Ita usor- Ilerz.).
patum slt, haud sclo. Scd a nostro hoc factum «» 0] SIc olo , oloe , pro »7/o, illi. Conf. Syl-
csse vidctur taedlo repctltarum vocum modo et nunc. burg (ap. Sciopp. p. 256).
Martiani Capellae lib. III. §. 253. 267
transit, ut creo, creavi; vel in E, ut tutor, tutela; vel in I, ut virgo,
virginis; vel in V, ut volo, volui. Item V simili ratione convertitur in A,
ut magnus, magna; in E, ut sidus, sideris; in I, ut telum, tcli; in O, ut
lepus, leporis. Sic igitur transformatae nunc utrinque poterunt copulari,
nunc ex altero, nunc ex neutro, nunc aliquas partes orationis terminant,
nuncque nullas.
QUOD VOCALES UTRINQUE ALIQUANDO COPULANTUR.
Nam A primum utrinquc sibi associat V et I literas, nam et aurum 254
et varus dicimus, et Janus et Ajax. Ex uno autem latere suscipit E, ut
Aeneas. Ex neutro vero latere O. Finit feminiua nomina, ut dea, raasculina
ut lugurtha; neutra in singulari numero tantum Graeca, ut toreuraa, peripe-
tasma, in plurali autem Latina, ut monilia. In vcrbis imperandi modum,
ut canta, salta. E autem vocalis duarum Graeoarum literarum virh possidet. 25o
Nam quum corripitur, e Graecum est, ut ab hoc hoste;. qiiumj^produc.itur,
^ra est, ut ab hac die. Ac maxime tunc circumflexum accentum tenet»)
t
lepus leporis] Pliira cxcmpla Quinetirianns (1, dicum BrJtamiici, Cantabriglcnsis, ct ReicLenanensis.^
4, 16 p. 74 ct 1, 7, 26 p. 186 Spald.) affert. Vulgo cnim dicimus et vatiis.
Addatur Staveren (in niytLogr, p. 956) , et Sylbur- ex neirtrai] Haud dubic corrupta lectio et desi-'
gius (ap. Scloppium p. 234), qui ctiam rursus O dcratur aliquid. Tentabam: «Ex altero vcro O, ut
pro U poni animadvcrtlt, ut totela, porporea, oso- Aonius.« Vo«rcK. (spec. erit. p. 148) — E Cautabrl-
capitor, soper, {jiiomque, patronos, servos, vitiom, giensi supplevi latere ; in reliquis consonant omucs
manom, conseront , moritor, piacolom, fortom , fo- Scripslt igitur Martianus nvocalcm A ncqiie antc.
ratos, leherom, aedebos, compedebos, noctebos, tibi- ncque post se admitterc O", scU. in eadcm svllaba.
cinebos , soperstitebos. Adde, quod promiscue po-. modum^ Ita Darmstattensis, ppo modi ia edirts.
nitur, adulescens et adolesceiis. Supple, qnod antecedit, finit.
poterunt copulari^ Confer Platonem (In sopLista ■^raest] Ausonius (Id. 12. 5i7; p. 564 Dclph.):
p. 2S5 StepL.): 6x£S6v olov Tct yQafifxara Jte- r,'HTCt tjuod Aeolidum, quodque s valet, hoc
jfovx^oT' av elTj ' xal yag ixeivcov rd fiev Latiale E
c(vaQ(io6Tei rtov Jtgdg aXXTjXct, xd de 6vvaQ- Praesto, (ptod E Latium sei:sper breve, Dorica
(XOTTet. ' vo.v E.o
dicinius] Transposul Loc verbnm auctorltatc CO- Scxtns Empirlcus (1, 5, IIS. p. 241 Fabr.) cor-
54*
268 Martiani Capellac lib. III. §. 255.
Haec duas vocales, id est I et V ex latere utroque complectitur, ut in Euro, Ve-
jcntano, et iu eja, jecore. Finit vero neutra nomina, ut monile; feminina ctiam,
sed Graeca, ut Calliope; pronomina, ut ille, iste; numcrum etiam totius gcneris,
ut quinque, licet ajtxcorov sit. Item verba imperativi modi, ut sede, curre; modi
236 infiniti, scribere, scripsisse. I vero litera cunctis utrinque vocalibus sociatur. Nam
A complectitur, quum dicimus janua et Ajax; E autem ut teneat, docucrunt
exempla superius demonstrata; O autem literae copulatur in nomine Jovis et Oi-
uone; oisus etiam dicitur — sic enim veteres usum dixere; V autcm in juvando
et yita. Haec aliquaudo vocalis geminam sjllabam facit; finitque omuium
rcptum Eta ait ficri Epsilon, productum contra bus non mlnus I cum E, qunm E cum I utrinsc-.
Epsilon fieri Eta. cus juncta sunt.
circumflexum\ Corrigi jubet Vonckius (sp. crlf. Oinone\ Codex Darmstattensis cxliibct Jonone,
p. 148): »qnum — acccntum.u Ego vcro puto diccre «pasi pro Junone dictum; sed quum jam cxstct
voluisse Hlartianum: »E quando productum Graeco exeniplum literac I ante O positae, unice vera cst
.,.«,. Hxct) assimuletur, tunc maxlme circumflcxum ac- vulgata lcctio, ubl I ppst O subjicltur. Dllra sane
ceutum habere." est rallo scribendi Graeca, quum Romanl plcrum-
utroque^ Aliter atque sagaclus olim IMgldlus quc Oenonen dlcant (Ovld. beroid. i>, 5), sed alfe-
(apud Gcll. 19, 14): »1 et V sempcr subdltae- ram quoque scrlptuiam certc antlquam essc pro-
£ et snbit et praeit. Si quls putat praclrc V in babuut exempla a Scbncidero congcsta (clcm. I.
Lis vcrbis, Valerius, f^ennonius, Volusius , aut I p. 80).
in liis, iam, jecur, jocunt, jucundum, errabit, quod gemimini^ Ul ^erbi causa in vocabulo Graji.
hae literae, quum praccunt, ne vocalcs quidcm Fuerunt adco, qui soli I, ubi cousoiiantls partcs
^uiit.u agcret, vin» gcmlnatam trlbuercnt^ cf. Isldor. (ctym
ciJfTCOTOv] Confundi intcrdum aptota cum mo* 1, 4, 7. op. III. p. 9 Arev.): »propterca interdum
noptotis Prlsclanus (iJ. p. liJl) aitj signlficari autem duplex dlcltur, qula quotlescunquc lutcr duas vo-
propric aptotis ea vcrba, »quae nominalivum solum calcs invenltur, pro duabus consonautlbus Labetiir,
babcant: monoptotls vero ca, qoae pro omni casu vt Troja. Geminatur cnim Ibi sonus cjus.k Undc
una eademque iertninatione fiuigantur.n Sic ct no- patet, qnld vohicrit Qiilncllliauus (1, 4, 11. p. G7
stcr infra (§.299) fas ct nefas intcr aptota refcrt, Spald.): nsclat ciiiiu (graniniaticus), Clceronl pla-
netruam autem (§. 242) monoploton nuncupat. cuisse aiio J)wij7a»/iqnc gcmiuatn I scribcrc: quod si
teneai\ Grolius margini adscripslt: i>al. taeniae", est, juugctur ctiam ut consonaus.a Isidorus tameuLoc
quasi Loc cxemplum csset literae I cum E copu- reprcLcndlt (etym. 1, 27. II. Op. DI. p. 44 Arcv.)
latae, cx antlqua nimirum scriptura tenie; scd ipsc verbls: »1 Iltcram intcr diias vocalcs coiistltutam
Alartianus intcllcxit csemplis anipllus opus non esse, bis scribl qiiidam exlstlniabant, ut Troiia , Maiia^
qiium supra jam eja ctjecore allata csscut, in qui- scd Loc ratio uon pcrmittlc. iVunquara cnini frcs
Martiani Capcllae lib. III. §. 236. 269
generum nomcn, ut frugi; numerum itidcm omnium gencrum, ut viginli;
item verba jnodi indicativi, ut novi , mcniini; imperativi, sali, veni; in-
finitivi, jaculari, luctari. O vero lilcra quibus vocalibus quave cx parte 257
cobaereat, superius memoratum. I'init autem nomina masculina, ut Cato;
fcminina, ut Juno; numerum omnium gencrum, ut octo; item verba activa,
ut canto, laudo; modi impcrativi tantum modo invenitur, ut cedo; ad-
verbium, ut subito; praepositionem , ut pro. V autem litera vocalibus om- 238
nibus utrinque coit, praeter O antelatum. Sola cliam V sui genoris literam
non geminat, sed conjungit, ut vulgus, Vulcanus. Finit articulos, ut tu;
nomina ncutra, ut cornu, genu; nullum autem verbum claudit.
DE SEIMIYOCALIBUS.
Hactenus de vocalibus, Non cnim vocales astruere, scd omnes literas 239
sum jussa monstrare. Verum reliquas, quae scquuntur, consonantes essc non
dubium cst, Quae item discernuntur in scmivocalcs et mutas, quarum exse-
vocales in una syllaba scribtnitiir. Sed I lifcra intcr possunt apud nos, incipiamus. Artlculiis scciindara
diias vocales constituta pro diipla habctiir.< (Gonr. notiliam supcrpositorum dcuionstrat. DePicit auteni
Sclincldcr. clcm. gramm. l. p. 277. 231), pracpositlvis arllculis Ilngua Latlua, Nam pronomen
nt canto^ In cditis omissum ul Darmstattcnsis hic, ijuod grammatici in dcclinationc nomlnum loco
suppcditavit. pracpositivi ponnnt artlculi, uunquaui in orationc
imperalivx\ Vin' scnsnm, legc: nniodi Impcra- scnsum articuli kabct.« Vidctur tamcn noster ciim
tivl tantummodo unum finlt, ut ccdo.» Vonck. alils grammatlcis pronominlbus pro artlculls abnll,
(spcc. crlt. p. 82) — Multo lcnlor medela fucrlt sc- Infra cnlm articulos appeltat hic , haec, hoc (§.
paratis vocabulis tantum modo. Codcx Darmstat- 2i9), porro ille, isle (§. 2o0), quin ctiain tjuot ,
tcnsis, omisso modi, lcgit imperativo, scd nlLll eo tot (§. 2S6). Isidorus (etym. 1, 8, 4. Op. ID. p. 18
proficimus. Arev.): iiluter articulum ct pronomcn lioc infcrcst,
articulos , vt <u] Rectlus Slacroblus (p. 53C quod artlculus tunc est, quum nomlul jungltur, ut
Pont sive 702 Zeun.) articulls Latinam llnguam hic sapiensi quum vero non conjungltiir, dcmon-
carerc docct. Quinctilianus Item (1, 4. p. 78 Spald.): stralivum pronomcn cst, ut hic, et haec, ct hoc.
iinostcr sermou, inquit, »artIcuIos non desldcrat, semivocales] Scxtus quoque Empirlcus (advcrs,
ideoqiie In alias partcs orationls sparguntur... Quae gramm, 1, 5, 102; p. 238 Fabr,) scmlvocalcs dis-
quldem postcriora vcrba liisce illustrantur Prisclaiu tlnguit a mutls, »quippe quac per sc sonum effi-
(17. p. 568): »AJ» cis, qnae loco articulorum sumi ccre ncqucant, qmiw scmlvocalcs coatra sonuia
270 Martiani Capellae lib. III. §. 239.
240 quar rationem. Quippe F litera, quac est semivocalium prima, duas tan-
tummodo consonantes praelata complectitur, L et R, ut dicimus flavus ct
frugi. Vocales vero complectitur ita, nt I et V vocales sibi praeferri prohibeal;
241 nullum autem claudit finitiva sermonem. L vero litera tripliciter sonat. Nam
exilem sonum reddit quum geminatur, ut sollers, Sallustius; medium autem
quum terminat nomina, ut sol, sal; item leniter sonat, quum vocales antevcnit,
ut lapis, lepus, liber, locus, lucerna; plenum vero sonum habet, quum ei prae-
feruntur literae P, G, C, F, ut in Plauto, glebis, Claudio, flavo; L autem
mmquam ulli semivocali vel mutae praeponitur, quae pro D in praepositione
accipitur, quum et A praefertur, ut alligat. Haec etiam praelata praepositione
servatur, ut illepidus, illotus. Utrinquc autem vocales amplcctitur, et no-
mina nonnulla dcterminat: in masculino Sol, in fcminino Tanaquil, in
neutro A, E, I praecedentibus, ut bidental, mel, sil. Adverbia etiam claudit,
2^2 ut semcl. M vero btera tam in sermonis initio quam in medio esse et in
ultimis potest, ut mores, umbra, triticum. Ex consonanlibus solam praecedit
dent, ut R gol^ov , S 6iy{ibv« cet. AdJc Scr- loco posita, ut ille , Metellus j plenutn, quando
vium (ap. Piisc. 1, 3), qiii: »siuit" inquit »scptem finit nomina vcl syllabas, et quandu Labet ante se
scmivocales, quae ita profcruntnr, ut incbocnt ab in cadcm syllaba aliquam consonantem, ut Sol,
E litera et dcsinant in naturalcm sonum, ut F, L, sylva, flavus , clarus ; medium in alils, nt lectus,
M, N, R, S, X. Scd X ab I inclioat.a lecta , lecttttii.« (Conf. Scbncidcr clem. gianim. I,
F] Alltcr sentlt Prlsclanus (I. 1): uQuum F p. 297). Isidorus etiam (ctym. 1, 52, 8. p. S2
loco mutac ponatiu-, id cst P et H sive tp, miror Arc».): «Labdacismus est" inqiiit "quotics unum L
lianc intcr scmivocales posuisse nrtium scrlptores. exillus, duo larglus profcrimus. QuoA contia cst:
IXihll ciiim allud Labct liacc litcra scmivocalis, nisi nam unum largius, duo cxjlius proferrc debcmus. «
uominis prolatloncin , quae a vocall Inclplt; »cd et A praefeftui-\ Ex anteccdcntibus: uquum ei
Loc potcstatcm mutarc lltcrae non dcbuit. SI culm pracfcnintur lltcrac" supplendum et bic ei. Et autcm
csset scmivocaHs, ncccssario tcrmlualis non-.Inum cst pro etiam, Ita ut sensus slt: «quum non solum
invcnlrctiir, quod minimc rcperlesj ncc ante L vel D, sed ctiain A pracfertum, igltur ad.
R in eadem syllaba poui posset, qui Jocus muta- Juiec etin»i] Litera Bcmpe L. Deindc perpcram
ruia cst duntaxat» cct. cdldcrat Grotius inlepidus, inlotits, quod ex ante-
tripliciter sonat^ Confcr omnlno Prisciani (1. rioribus correxi cdltloiilbus.
p. 22) vcrba: nL tripllcem, ut Pllnlo vldctur, so- soIam\ SIc scripsi pro "sola M", quod crat !n
num liabct: exilcm, quando gcmlnatur secundo editis; ra eulm obscrvatip ad IV potius quam ad M
Martiani Capellae lib. III. §. 242. 271
N, utMemnon; subscquitur solam S, ut Smintheus; mutaturque in N non-
nunquam, ut quum dicinius nunquis. Tenninatquc ncutra, ut aurum et ar-
gentum; ileui monoptota, ut ncquam; in gcnepe masculino accusativum
simplicem, et cluplicem gcnitivum; item participia, et verba, ct advcrbia, ut
tractum, lcgam, cursim; numerum cliam omnium generum, ut novem, deccm.
N autem litcra plcnior apparct in primis ct ultimis, ut Nestor, tibicen ; in 215
mediis cxilior, ut manc, damnum. Ex consonantibus sequitur M litcraui, ut
Memnon; S autcm praeccdit, ut fons, mons. Convertitur etiam in T\I, qnum
eam sequuntur B, P, M, ut dicimus, imbuit, impulit, imminct. Eadcm
nomina tcrminantur, masculinum, ut tibicen, femininum Graccum, ut Siren,
neutrum, ut culmen. R vcro vocales utrinque complectitur. De consoium- 241
tibus S soli pracponitur, ut sors, fors, ct X duplici nonnunquam, ut arx.
Convertitur in L, N et S, ut nigcr, nigcllus; femur, feminis; gero, gessi.
Finit nomina masculiua post omnes vocalcs, ut par, pater, vir, nitor, fur;
feminina post E et O , ut mulicr, soror; neutra post omnes practer I, ut
calcar, piger, marmor, sulphur. Finit verba et adverbia, ut venor, vador.
S nonnulli literam non putaverunt. Nam Messala quendam sibilum dixit. 245
Ilterain pertlncret Turbavlt fortasse llbrarlos, quod scrat lcgi femur, femtnis , addens: «Ita enlm eo
allas quoqiie litcras praeccdere M vldetur, ut in acvo Illos scnslsse, ut quum nequc rectus fenien,
amho , amjmlla cet.5 sed quod Martlanus vult, syl- ncquc obllquus femoris csset usltatus.u
labas tantum slngulas spcctat, neque In una ca- vador\ Verbuiu niinlrum: advcrblorum autcni
dcmquc syllaba alli Ilterae praetcr N pracponl pcssc exempla dccrant, quae Grotlus e manuscripto suo
M ccrtum cst. supplcvlt. Gantabrigiensis alia addit: nagUIter, vlrl-
Smintheus^ ApoIIo (Honicr. H. a. 59. Macrob. Ilter, jugiter.« Quibus e vaiiis exemplis patet, nou
Saturnal. 1, 17. Pausan. 10, 12, 5. Strabo, Stc- nullls In locls iuterpolatum nobls Lradltum esse Mar-
phan. Byz, alli). Malc Grotius Smynthius. Pfostram tlaniim (add. §.11 not.).
Icctlonem tucntur codlces Reicbcnaucusls et Mo- moji /»t/rttieiMn/] Qula, ut altCledonlus (p. 1882
nacensls (C). f> Putscb. ) »supcrflua invcnitur, interdum et ipsa
nunquis^ Confcrcndus luc Scbnclderus (clem. liquesclt In mctroj qula sibilus magls est quam
gramm. I. p. 510). consonans»; addc Prlscianiim (L. 1, p. 2o), qui noa
femur^ Et Brltannicus et Cantabrlglcnsls hanc solum In mctro apud vctustissimos vlm suam frc-
lectlonem praebcnt, quam Grotlus conjectura as- qucnter amlttcrc, sed ctlam tantam ciim aspiialione
secutus crat, qul cdidcrat quldcm fenven, sed jus- hanc litcrani cogaatloncm babcrc docct, ut in iis
272 Martiani Capellae lib. III. §. 2i5.
Quae tamen iitrinque P literae copiilatur, ut spado, psittacus; et C, Q, T se-
queates amplcctitur, ut Scaurus, squama, stella. In plures ctiam transituni
facit, ut in L, dicimus enim modus, modulus; in N, sanguis, nis; in R,
flos, floris; in D, custos, custodis; in T, nepos, nepotis. Terminat ctiam
masculina et feminina post omnes vocalcs ; ncutra post A, O, V, ut vas,
os, nemus. Huic literae Divus Claudiiis P adjccit aut C propter a/j et ^
246 Graecas literas, ut P, psalterium, ut C, sacsa. X autem nemo literam putat,
quoniara duplex est. Coustat enim ex G et S, ut rex, regis; aut ex C et
dictloiubus, <pias a Graccis Latinl sumserint, saeps »P« et post psalterium »ut C«j denique cx pris-
pro ea ponatiir, ut sex , sal cet. cis editionibus restltui scripturam »sacsa«, qiiae
3Iessala\ M. Val. Corvinus Messala, Ciceronis Martiani sententiae unice convenit, neqiie a vetcruin
Ct Augusti aecjualis, ct oratoria arte ct gramniatica usu prorsus abliorrct. Sic in monuuientis saepis-
darus, de ciijus vifa et studiis doctrinac eruditam sime Icgimus VICSIT (palaeogr. crit. FV, §. 587),
dissertatioucm scrlpsit Ludovicus ^Viesc (Bcrolini inquc lapidls ciijiisdam titiilo (ap. Gruter. 544, 4)
1829. 8). Slngularcm llbrum ediderat de Jltcra S, LVCSERVINT, undc Isldorus etlani (etym. 1, 4,
qnem commcmorat Qulnctillanus (I, 7, 25 ct Sa), 14^ p. 11 Arev.) «pro X, inqult, scrlbcbant C et
nbi ct illud posltum fuissc vldetur, quod nostcr ei S, slquidcm diiplex vocaturn, ipseque Qulnctillanus
tribuit, et quod Quluctfllauus allo loco (9, 4, 57) (1, 4, 9, p. (j5 Spald.) de JI(cra X scrlblt: «qua
narrat, Mcssalam S literam, quotles ultima essct tamcn carcre potulmus, si non quacslsscmus.*
allaquc cunsonantc suscipcretur, subtralicndam cca- Confer. omnlno Sclineidcrus (clcm. I, p. 572) et
8ai»sc. nota quae sequitur,
Claudms] De Claudii novatlonlbns clrca Utera- duplex] Sciopplus (grammat. pliilos. p. 25G):
rum formas tcstcs sunt Tacltus (ann. 11, 14), •Aniiaeus Cornutus de orthogr, : Varro X litcram
Suetonlus (Claud. 41), alil^ confer oiunlno Scbucl- cssc negat, in quo quld vldcrit iiondum dcprcbendi
dcriun (elem. I, p. 6 sequ.). Scd egrcgle lapsus (nempc singulam non cssc). Vlctorinus art. gramm.
est Martianus, quum Claudlum arbltraretur slngulis lib. 1: Latlni toccs, quac iu X literam incldunt,
literis Graecis blnas Rouianas substltiilssc, ut pro si iu declinatlone earuin apparcbat G, scribcbaiit
^P esset PS, pro H vcro C S, undc tautum ille G et S, nt conjugs, legs. Algldius in llbris suls
aLfuit, iit, quum Romani pro E unam X babcrent, X litera non cst usus, autlqiiltatom sequeiis. Prls-
pro *P itidcm slniplex slgnum Antislgma bac figu- cianus Ilb. 1 : X dupllcciu loco C ct S, vcl G ct S,
ra: )( Introducere studcrct, quod lisdem vcrbls postca a Graecls inventam, assumsimus, ut dux,
testatur Prisclanus (1, p. 2i> BasII.). ihicis , rex, regis. Cliarlslus Ilb. 1 : JWer.v ,• Sallu-
llteras] Apud Grotium erat: «propter \j} et § stius merces diclt. SIc faces antiqui pro fa.v, tcstc
Graecas, Psalferiuni, saxan^ cqiildcm c cod. Monac.(C) Fcsto. — Scrvius in Acn. 1: Adnlxus antiquum
iaseriil «lilcras utn, deiude e Darmstaltcnsi post iif est, ut connixus, qiubus bodic nou utiinur. Dici-
Martiani Capellae lib. IH. §. 246. 273
S, ut nux, nucis. In V aliquando transfertur, ut nix, nivis; et C, ut pix,
picis; in T, ut nox, noctis. Haec in Latinis nunquam ponitur priina, «pud
Graecos autem ponitur, ut Xanthus. Et masculino et feminino omnibus vo-
calibus sociatur, ut Ajax, frutcx, calix, velox, Pollux, et feminino, fax,
lex, lodix, velox, lux. Neutrum nullum claudit,
DE MUTIS.
Transactis semivocalibus mutae sunt perquirendae; qua* ideo hoc 247
nomine nuncupantur, quoniam nisi illis vocalcs associatae succurrerint, inlra
oris sonitum ante auspicia moriuntur. B prima omnibus vocalibus utrinque 248
connectitur; praefcrtur consonantibus L ct R, ut blaesus et brevis. Transit
in C, ut succurrit; in I', ut sufiTicit; in T, ut summittit; in P, ut supponit;
in S, ut sustulitl I"init nihil, nisi tres pracpositioncs, ab, ob, sub. C vocales 240
utrinquc collaterat, consonantes quasdam praecedit L, T, R, M, N, ut clarus,
mus enlm adnisus et connisus. Et Acn. 8. Galli Grotius, neque quidquam mutarc audeo, licet all-
Senones dicti sunt, quod Llberum palrcm hospilio quatenus favcat illi Priscianus (1, p. 26): i>X du-
rccepisscnt, quan Xenoties: quum Graecum ^ivog plex modo pro CS, modo pro GS accipitur, nt
signiiicet hospitcm. Fcslns : Senonas Gallos Verrius apex , apicis, 'jrex , gregis; transit tamcn etiam iu
alt cxistiuiarl appellatos,. quia novi vcncrint ex V consonantem, ut nix, ttivis; nec non in CT,
Transa]pii«a regione , ac primum appcUatos Xenos, ut tiox, noctis.«
postca Senonas. Ciccro in Oratorc : Verba saepc velox] Lego: ferox ; scd et postremum istud
contraliuntur non usus causa, scd aurium: quo- net feminino» glossema sapit^ cxstirpandum itaquc.
modo euira vestcr AxiJIa Ahala factus cst nisi fuga Vonck. (specim. crit. p. 82 f.) — Procul dubio
literac vastioris? — Ita et sedecim pro se.vdecim, legendum celox, quia substantivum rcquliitur^ sed
sedigilus pro sexdi(/ilus.« invitls codiclbus nihil mnto.
in T] IVemo Jiunc locum corrnptum essc non tnoriuntur] Isidorus (ctym. 1, 4, 4. op. III, p. 8
judicet. Conjlcio: ct In CT, ut nox, nociis. IVequc Arev.): »si cnim eis extrcmum vocalis detraxeris
enim suRicIt dlcere in T, sed CT. At fungl baec sonuni, inchisum literac miirmiir sonablt." Adde
coujunctlni dicta dlsjunctlm cepere, Itaquc exem- Clcdonlum (p. 1881 Putscb): nMutac vcro non so-
plum deesse arbitrati pro lubltu adjcccrunt, aut nant, nisi a vocali s/jjr/tHm acccperint « j quod enlm
potius transjecerunt, quum forte antea legeretur: spirltu carct, moritur.
.aut cx CS, ut nux, nucis, pix, picis», quae bina ut sufficit] Omissum apud Grotlum iit supplevi
et alibi coujuncta rcperies. Grot. — Ilariolatur e codicibus Darmstattensi et Monaccnsi (C).
55
274 Martiani Capellae lib. III. §. 249.
tectum, crus, Acmou, Cnidus. Finit articulos, quos pronomina vocant, hic,
hacc, hoc; ct adverbia, ut sic, huc, hic. Sola niutarum anteccdentcm vo-
2f>0 calem producit, ct pro duplici habetur, ut hic, hoc, haec. D utrinque vocaics
tenet. Praepouitur R Hterae in Druso; M hterae nunquani praefertur in
Latinis; in Graecis autenii aliquando, ut Dmokis. Sic et N, ut Ariadne.
Transit in C, ut accidit; in G, ut aggerat; in L, ut aUigat; in P, ut ap-
ponit; in Pi, ut arripit; in S, ut assidet; in T, ut attinet. Finit articulos
251 neutralis generis , ut illud, istud; et praepositioneni , ut apud. G omnibus
vocahbus praefertur; sequitur A hteram, ut in aggere, quae, quoties gemi-
natur, adjungitur. Praefertur R hterae, ut grave; L, utgladius; N, ut ignis. In
252 C quoque convertitur, ut rego, rector. Nihil quoque concludit. H aspirationis
notam esse certissimum est; quae quando vocalibus accedit, ut hospes, liercs;
transit in X, ut traho, traxi. Hanc Graeci diviserunt. Nam pars ejus dex-
2o5 terior aspirationis nota est, sinistra contrariae significationis. K vero nunc
nuos pronomlna] Confer qiiae supra (ad §. 238) «slc II lilcra cst, iioii notn« (conf. ct infra §. 258)
annotaviiuus. Paiiter Prisciauus (I, 8, 475 p- 44 KreLl.): »11
haec] Vulgatae hoc addituin cst in Darinstat- literam non csse ostendimus, sed not.-im aspiratio-
tensl codice. nis, (|iiam Graecorum aiiti(]uisslmi slinililcr ut La-
Dmolus^ An pro Tmolo montc, an ducoog lc- tinl iii vcrsu scribchant,- iiunc cam diviscrunt ct
geiidum? Grot. dexteram cjus partcm supra litcram ponciitcs psilcs
ag(]erat\ Ila in cditls; sed Grotlus e MS. suo re- notam liabent, siuistram auteiii coutrariae asplrallo-
posult agger, addita nota: ^'affgerat quiim al) aijtjere nls« (vlde iiotani quae sequitur). Addc Gclliiim (2,
derlvetur, non luulat D in G. Sed aijrier iiiutat, 3; p. IGl Conr.), Isldorum (I, 4, 11; p. 10
quum ex ad JtQodL6ei et gero compoiiatur. Itaquc Arev.), et Appuleji libruin de nota aspirationis (ab
aut ita legcndum utl doculiuus, aut aijtjerit , aut Osanno cdltum a 1826). »Estautem«, inquit Spal-
atfgregat.u — INonnc autcm a verbo ntjgerere slvc dingliis (ad Qiiiiiclil. 1, 4, 9; p. 6J), ndeHmagua
adgerere conjunctlvus est aggerat? Adde Oulnctl- iiitcr gi-iiuniatlcos Putscbianos lis, aliis litcram cam
lIaDum(l, II, I>; p. 237 Spald.). vocautibus, aliis, et pluriiuis quidem iis neganti-
^MOties (/eminn<in-j Intcllige : quae (lltcra A) ad- bns, cum quibus faccre QiiiiictHiauum apparct.«
jungltur, quotles G gcmlnatur. Wusquam cnim G Mox c codlcibus Monaccnsl (C) ct Darmstattensi
geuilnatum Invenlcs, quln A praccedat. rcposul accedit ct Jwres pro accidit ct ha«res in
aspiralionis notam] IVoii igitur rilerain, sicut et Grotiana cdiliouc.
Qwiuclirianus disllngult (I, J>, IQ; p. 101 Spald.): de.vterior] Pars dextcrior cst t, sinislra ?, bacr
Martiani Capellac lib. III. §. 2o5. t^7o
iiota piitatiir csse, nnnc litera; nam cjus cfFcctus C integrarc non tlubium est
absque his, kapite, kaleuclae, kaluraniae. P autem convenit utrinque vo- 2^>4
calibus; R litcrae praeponitur, ut prandcrc; L, ut placere; S, psittacus;
T, Ptolemaeus; N, ut in Sypnum. Tcrminat vcro nihil. Q quidam hteram 2o5
non putabant, et vincerent, nisi in equo et equitatu appareret expresse. Haec
levigationis, illa aspirationis nota. Gkot. — Isido- "ITaec tribits in Lntio lanlum adtlita iiomhiibus K*
rns(ctyin. 1, 18, 9; p. 31 Arcv.): «^cc6hu^ qnod atqiic cadeni prorsus, quac Martianus, Diomcdes
intcrprclatur rt.«/>i/rt//o,- nbi cnini H poni deljct, tali (p. 419 Putscli.) affert seribens: »Ii consonans muta
figura aiiuutatur: I; xpLXrj, «|uod intcrpretatiir sic- sii[)cr^acua , (|ua utiniur (|u,iu<lo A corrcpta sc(|ui-
citas , sivc ptiitim , id cst ubi litcra H csse non tur, ut lutlentlae , kapiil , knlumniii." Isidorus au-
debet, tali nota ostcnditur: i.x Confer palacogr. tem (clym. 1, 2G, 13^ p. 44 Arcv.): .>K litcram«
meani (I. §. 114; p. 91) et in priniis Villoisonum in(]uit «antiqui pracponcbant quotiens A sequebatiir,
(anccdd. Gr. II, p. 288) ct Fiscberiun (ad Wellcri nt kapiit, hanna, Jcalamvs; nunc auteni Ikalenilae
grainm. Gr. I, p. 239). ct Karlhaijo pcr eandem tantum seribuntiir, omnia
MWHC nota\ Ilanc quo(|iic snpervacnam essc con- aiitem Gracca nomina quacunquc sequentc vocali
tciidit Priscianus (loco citalo): ixpiac ([uainvisn in- pcr li scrlbciula.n Notandum praeterea, pro kapits
quit Dscribatur, niillam aliam vim babet quam C«; apud nostrum margini Grotianae appictum cssc «al.
quae cadcm nostrl sententia essc videtur, quum Kapua.«
iiteram C nomnes cjus cffeetus iiitegrare« hoc cst, kalumniaej Calumnia olim per k scribebant, iit
oranibus, quae K cflicere possit, infcgris cxprinicn- liipict cx co, quod lcx Rbemnia statuit ealiimnia-
dis sufficcre dicat. Coufcr ct Isidorum (1,4, 12; tioribus inurcudam litcram K ad infainiam. Grot.
p. 10), qui: nidco, iiiquit, siipcrvacua dlcilur, quia De lege Remiuia vide doctos ad Cic. pro R. Anier. 20.
exceplis /»<i/cnj/ia supcrvacua judicatur; pcr C cnim ut prantleve] nVt« c.xliibent editiones, ipiod
uuiversa cxprimiuiiis.u Quinctilianus quoque (I, 4, Grotii inciiria omissnm crat.
9; p. 62 Spaldiug.) «rcdundare eamu ait ncc nisi Sypnum] Ita codex Monaecnsis (C). Quartuni
• quorundam noiuinum notam csse«, ct alio loco casum Marlianus posuit, ut ad superiorcm locuiu
(1, 7, 10; p. 177) in nullis verbis utendum ea (§. 157), quem rcspice, scsc rcferrcf. Nibill igltur
putat nisi qiiac sijniflcct , cliain nt sola ponatur; nota est Grotii edcntis Sypnis et conjicicnlls inUl-
»lioc, iiiqult, eo noa omisi, quod (piidam eam, Hgendam urbem esse Acbajac, quac Ptolcmaeo ct
quotics A scquatur, ncccssariam crcdunt, quum Slraboni Siipvog.
slt C litcra quae ad oinncs vocales vim siiam per- literam non putabant] Isidorus quoqiic dc Q
ferat.« Plura dabit Scbncidcrus (clem. I, p. 290 litera (ctjm. 1, 4, 15): »baec" inquit «prius non
sequ.). yidc et palacogr. incaiu (I, §. 117). crat, uudc ct iHa supcrvacua vocafa, quia per C
ahsijiie his\ Id cst praeler liaec , ut infra (§. cuncta vctcres scrlpscrunt.* Plura dabit Scioppius
280 f.). Tria Ausonius quoque excipit (Id. de li- (gramni. philos. p. 230 Ilcrz.) ct ScbncidcrUs (eleui-
tcr. 20): I, p. 321).
3« *
276 Martiani Capellae lib. III. §. 2S5.
niinquam sine duabus vocalibus ponitur, quarum prior erit V, et sic ceterae
consequenter, ut quartus, questus, Quirites, quotus, equus. Constat autem
cx C et V, ideoque duplex ct composita dicitur, nec geminatur, Nullam
2o6 siugularem literam comprehendit, finit nihil. T vocalcs ex utroquc concludit,
in conjunctionibus et praepositionibus. Praecedit L, in Tlcpolemo; M, in Tmolo;
N, in Potnia; R, in Troja. Finit ncutra, caput, sinciput, lact. Articulos
terminat, ut quot, tot. Verba, ut legunt. Adverbium et interjectionem , ut
257 at. Z a Graecis venit, licet etiam ipsi primo C Graeca utebantur; nam Sethum
etjuo] QuLactilianus (12, 10,50; p. 652 Spal-
ding.): nDurasa inquit «et illa syllabas facit, quac
ad conjungendas deinum subjcctas slbi vocales est
utilis, allas supervacua, ut eqtios ac equum scri-
bimus, quum etiam ipsac bac vocalcs duac cfliciant
sonum, quaiis apud Graccos nullus cst, idcoquc
scribi illorum litcris non potcst.»
ex C et V] Undc ipsa quoquc cjus figura de-
rivari posset, ut V litcra altcrl C inscrta cssct;
mclius tamcn Quinctilianus (1, 4, 9) cnm Gracca
Koppa cam comparat, qnac apud illos in numero
tantura mansit; ncujusii inquit nsimilis cffeclu spe-
cicquc, nisi quod paulum a nostris obliquatur.«
(Conf. Rose inscr. Gr. antiqu. p. XXX jcqu.).
prafposilionibus] Valdc laborat Jiic libcr dc gram-
nintica c distinctiouibus, quarum nos nonnullas cmcn-
davlmus: quod ct bic usu vcnit, Icgendura cnim:
»T vocales cx utroquc concludit ut in conjunctio-
nibus ct pracpositionibus : pracccdit L in" ctc. Grot.
- — Quas praeposilioncs innuat, diflicilc dictu cst,
nisi ad ct apud in T tcrrainavit (conf. Quinctilian.
1 , 7, 5). Scd vide supra (§. 2o0).
Tlepolemo] Tleplolemo quidcm codices Darm-
stattcnsis et Monacensis (C) exbibcnt, scd vulgaris
scriplio vcra cst.
lael] Alii lac, alii lacte dicunt; scd profecto
boc uvu/ioycozarov. Ausonius:
II f^ox solita et cunctis notissima, si memores lae,
Ctir condemnetur , ratio magis ut faciat lact?"
Capclla infra: «quidam quum lac dicunt adjiciunt T
propter quod facit (I. propterca quod faciat) lactis. «
Grot.
fl/] Hic neque adverbii neque interjcctionis excm-
plum. L. atat. IVeque negarim etiara advei'bii exem-
plnui dcsidcrari, ut forsit. Gr.oT. — Favet conjcctu-
rac, quod in codicibus Monaccnsi (C) ct Darmstat-
tcnsi est titut^ sed in rc dnbia niliU mutarc praestat.
JZ a Qraecis] Quare banc litcram paulo post
(§. 260) a Lntim*s esclndit. Isidorus (1, 4, IS; IIL
p. 11 Arcv.): )iA Graccisu inquit nmutavit Latinitas
Y ct Z propter nomiua scilicct Gracca. Et liae
apud Romauos nsquc ad Angusti tempus non scri-
bebantur.ci Addit idem iuferiori loco (1, 26, 28.
p. 46): »nam qiinra justilia Z litcrae sonum ex-
primat, taracn, quia Latinum cst, per T swibcn-
dum est.«
C Graeca] Qiiam absurda haec sunt, ni lcgas:
C Graeca, lioc cst siyma. Ea cnim hiijiis literac
aiitiqua forma, quod cx quibiis^is inscriptionibus
liquct, itcinqnc cx Macrobio, iii quo Bassarea scri-
bltur BACCAPEA. Dlcit Graccos (quamquain Z
litcra sit Graecls deducta c fontibus) non scinpcr
Zcta litcra usos, sed pro ca sigma usurpasse idco-
quc CHOON pro ZH60N scripsisse. Coraponi
Martiani Capellae lib. III. §. 2o7. 277
dicebant, quem nunc Zethum dicunt; tamen haec geminata ab ipsis eliam
habetur. Nam a T et C componitur, quam ut advertas duplicem, nunquam
poterit geminari. Haec praeponitur M htcrae, ut Zmyrna. Ex his igitur 2^)8
universis dccem et octo hterae neccssitatem cunctae conscriptiouis absolvunt.
Placet enim mihi Y in vocahum nunierum congregari. Neque sine hoc Hya-
cinthus aut Cyllenius poterit annotari. Sic igitur crit ut scnae fiant vocales;
semivocalcs et mutac duodecim. H enim aspirationi dabitur, supervacuacque 2o9
erunt Q ct K; X autem ut duplex sinc elemcnti cardinc non probatur; Z
vcro a Latinis exckiditur; decem ct octo numero sicut dictum cst supcrsidunt.
Quae tamcn cum supcrvacuis rejectisque cunctis ex unius vocis sonitu con- 260
formatac, divcrsas uaturahs harmoniae causas sub oris coucinentia repererunt.
DE FORMATIONE LITERARUM.
Namque A sub hiatu oris congruo solo spiritu memoramus. 261
autciu dicit Z cx T et C vcl S. Grot. — Recte sine eletnetiti carditiel X liic literis non aunu-
Martianuu) iutellexit Grolius, sed pliiia verba fecit, mcrat, faclt cnim tantum XVIII, lias videlicet: A
quam necesse crat, haud scio an sui ipsius typo- BCDEFGILMNOPRSTVY.
thctac fraudc iuductus, qul bis G posuit pro C, Itaque legendum: »X autcm ut dnplcs in clementi
ut nos cx antlquioribus editionibus rcstituimus. Prac- cardine non probafur.n Error cx repetitis lifcris.
terca e codlclbus Monacensi (C), Reicbcnaucusi, Grot. — Vero simllls quidem est baec coujecturai
et Darmstattcnsi Latlnls Ilterls serlpsl Selhttm pro sed lectio in omnlbiis Ubrls est cadem, in codice
Grofiano ceiuin, ut apud Priscianum qiioque (I, ctiam Rclcbenauens! ct Darmstattcusi. Ac fierl po-
8, 49) cst: «Setbus pro Zf^-d-og dicentes«, quo test ut locus sic cxpllcefur: X litcram non esse,
notus illc Ampbionis fraler (Apollod. 3, 10, 1) slg- quia ut duplex, e duabus nimu-um composlta, slne
nificarl vidctur. Conf. et Scbneid. (elem. p. 379 n.). clemcntl cardine slt. lutelllgo carditiem quo se vcr-
Ztnijriia\ Prlsclanus quldcm (I. p. 53): nSmyr- tit omuls elcuientl natura et couditlo, quippe quod
na: nam Titlum faclunt, qul Z ante M scrlbunt. « suuplcs csse debcat.
Sed non solum monnmentis nostcr dcfendltnr (Rube ctim supervacuisj Cttm a Grotlo neglectum ex
plulolog. num. 1. p. 5o); verum Luciaui (in jud. antcrloribus cditlonlbus codlclbusquc Reicbcnaucnsi
vocal. I. p. 67. BIp.) etiam testlmonlo. Coufer et et Darmstattensl restifui.
3ext. Emplrlcum (adv. matb. 1, 169 j p. 2o5 Fabr.), de fortnalione literarutti] Eandem rem tractit
Majum (ad Cic. de R. P. I, 8), et Odofredum Slarius Vlctorlnus (de arfc gramm. 1. I. p. Q-ioi
MuUerum (Goctt. Anz. 1831. St. S6. p. 5o3). Putscb.), unde ca quac Martlano vcl Ulustraudo
2TS Martlani Capellae lib. IIT. §. 261.
B labris per spiritus impetnm reclusis cdicimns,
C molaribus super linguae extrema appulsis exprimitur.
D appulsu linguac circa superiores dentes innascitur.
E spiritus facit lingua paululum pressiorc.
vel comparando Inseiviuut, transscripsimns: iiA litcra utra eiinim prior sil C seu Q sive K, qnarnm
rictu patiilo suspcnsa ncquc iinprcssa dcntibus lin- utrauiquc cxprinii faucilius, altcram distcnto, alte-
gua euuuciatur. E reprclicnso modicc rictn oris rc- ram prodncto rictu, manifestum est. H quoque inter
ductisque introrsum labiis cffertiir. I semiclsso ore litcras otiosain grammatici tradiderunt eamquc aspi-
inipressaqiic seiisiiu ling!'a dcntlbus voccm dabit. rationis notaiii conjunctis vocalibus pracfiel — qiiae
O ut E gcininum vocis sonuin pro eonditione tcm- profiindo spiritu, anlielis fancibns, cxploso orc fiin-
porls proinit, undc Intcr nostras TOcalcs 7] et co tletur. Snpcrest ut septem reliquas scniisonas, spi-
Graecomm ut stipcrvacuae praetermissae snutj Igi- rltu quoquc instrepcntcs, ordine quodam pcrsequa-
tur O qui corrcptiiin enunciat, ncc uiagiio biatu mnr; e qiicis F literain iniiim lablum suprcinis ira-
labra rcscrabit ct rctrorsum actam linguam tenebit; prlmentes dcii(i]>us, rcflcxa ad pabiti fastigium lin-
longum aulcin prodiictis labiis, rictu tcrcti, lingua gua, Icni spiramiuc profcrcmus. Scqiietur L, quac
arcii oris pcndnla sonuin tragicuiu dablt, ciijus ob- validum nescio quid per partcm palatl, qua pri-
servationis et in E lifcra siniilis pacne ratio cst. niordium dcnlibus superis est, lingua trudcntc di-
V literam quotiens euunciainus, prodiictis et coc- duclo ore personabit. At M iinprcssis inviceni la-
unlibus labrls cBereinus. — B et P litcrac disparl biis mugitum qucndaui iiitra oris spccum atlractis
inter se oris ollicio cxprimuntiir ; nam prlma exploso naribus dabit; IV vero sub convcxo palati lingua
e incdiis labiis sono, seqiiens conipresso orc velut inbacrentc gcinlno naris et oris spiritu expllcabitur.
introrsuiu attracto vocis ictii cxplicatur. C ctiam ct Scquetur R, quae vibratiouc vocis iu palato lin-
G oris moliminc nisnquc dissentiunt; naiii C rc- guae fastigio fragorein tremulis ictibus reddit, Dc-
ducta iutrorsum liugua binc atquc blnc inter mo- binc duac suprcmae S et X jurc juiigcntur; nam
larcs surgcns baercutcm Intra os sonuin vocis vieino Inter se sono attracto sibilant rictu, Ita
cxcludit^ G vim prioris pari liiiguac lapsu palato taincn, sl prioris ictus pone dcntes cxcitatl ad nic-
snggcrens Icnius rcddit. D taiiicn ct T, qnibus, dlum lcnis agltctur, sequcutis autem crasso spiritu
ut ifa di\erlni, vocis '«icinitas qiiacdaiu cst, lin- bispidum soiiet, qul pcr coiijunctioncm C ct S vim
guac sublatioiie el positionc distingniintur; nam exprimit.« Addc Tcrcnt. Mauruin (p. 2387 sequ.).
qiMim summos at(|ue Imos conjunctiiu dcntes su- edicimtis] Forte elicinms. SrsrLS (in Guil. anim.
preina sui partc pulsavcrit, D expriniit, quotiens 4, p. 9). — Non nccessarla est baec conjcctura, J
autem sublimala partem qua supcrius dentibus cst adcoque clcgantior, qiiani Marlianl stiluin dcceat. f
origo contingct, T soiiore vocis cxplicabit. K et Q C molaribus\ ISt egrcgic fallor, jam ca Iiacc
supcrvaciio numero lilcrarum inscri doctorum p!c- pronunclandl ratio cst, (jiinc apud bodicrnos Italos
rique conlcndunt, scilicet quod C lilera bariim obtinet, qnasi Gcrmaiiicc dicas tsch ; jurc illa re-
olUciiim possit iinplerc — non nil.il tamen cst, prelicnsa a Scioppio (gramui. pliilos. p. 2I(«). qiii
JHartiani Capellae lib. III. §. 261.
F dentes labrum inferius deprimentes.
G spiritLis cum palato.
H coutractis paulum faucibus veutus cxhalat.
I spiritus propc dentibus pressis.
K faucibus palatoque formatur.
L lingua palatoque dulcescit.
M labris imprimitur.
N lingua dcntibus appulsa collidit.
O rotundi oris spiritu comparatur.
P labris spiritu erumpit.
Q appulsu palati ore restricto.
R spiritum lingua ci'ispante corraditur.
S sibiluui facit dentibus verberatis.
T appulsu linguae deutibusque impulsis extruditur.
V ore constricto labrisque prominulis exhibetur.
279
rcctc docct autiqiiltiis C cliam antc E ct I sonum
K Labuissc.
F dentes] Qiiiiictilianus (t2, lOj 29; p. 650
Spald.): iiNaui et illa, quae est scxta nostrarum,
pacnc non Luniana vocc, vel omnino non vocc
potius, intcr discrimina dentiuin efllanda est. « Dis-
crimen intcr F et Graccam $ idcm tangit alio loco
(1, 4, 44), atqiie ipse Priscianus, qui alioquin F
ct $ conrundit (cf. §. 240 not.), »Loc tamcn« in-
qiiit xscire dcbemiis, quod non fixis lahris cst pro-
uuncianda F, quomodo P ct H, atqiic Loc solum
intcrcst.ii Confer ct Scioppiuin (gramm. pLilosopL.
p. 219).
dulcescit] Lege suca-escit. Vonck. — Malc!
Itcrum itcrumque patet a critico Dlartianum neque
lectum, ncqne intcllcctum csse. Infra cnim (§.271)
nostcr natiiram literanim L ct R mollem esse doect,
nisi ei praeferatiir una c quatuor literis P. G. C
vel F.
spiritiun] Lcgc spiritu et in spiritu /mijrurt. Vo>CK.
(sp. crit, 148) — Correctione non opns erat, roodo
crilicus TcrLIs rccte construendis par fuissct: scill-
cet iiR corradllur, lingua crispantc spiritum. « Pla-
tonem (in Crat. p. 426 f. Stcpli.) foisan respcxif,
qui dixcrat »Iingua!u in pronunclauda Lac litcra nou
iminorari, quin potitis concitari.t
extruditur] Variat Lic lectio: in editis male le-
gitur exctiditur-, sed ad marginem notatum e.vtru-
ditur, quod rcccpi. In 3Ionacensi deniqiie (C) et
Darmstattcnsi codicibus cxLLbctiir extudittir , qiiod
siiLstituisscm, si lincola superimposita potius red-
ditum fuisset c.vtunditur.
prominulis] Ita in codiciLus antlquissimis (Oi!-
cl supra (§.241) litcram L hniter sonare scripscrat, dcnd. ad Appiii. I. p. 142), ia Darmstatteusl cti.im
280 Martiani Capellae lib. III, §, 201.
X qiiidquid C et S formavit exsibilat.
Y appressis labris spiritiique procedit."
Z vero idcirco Appius Claudius detestatur, quod dentes mortui, dum ex-
primitur, imitatur.
2G2 Praestricta est cursim rationis regula prima,
Quae multis tcndi sucta voluminibus;
In qua, juncturis quid ncctat litera utrisquCj,
Quo adinittat sociam vel faciat latcrc,
Quae quo transsibat conversis legibus usu,
Et transformatum nomen habere velit;
Quas oris sonitus, vel quas modulatio linguae
Gignant, et pulsu rupta labella suo.
Nunc iam compactis cursanda est syllaba formis,
Ut fastigetur longa brcvisque fuat.
Haec duo percurram, juncluras litcra quippe
Praevcniens docuit sub ratione pari.
et Monaccusi (C) lcgitur pro voee promiilis, quam proniintialiim imitatur dentcs mortui compressos.
liabcnt editi. FABMC.(l)il)l. Lat. III. p.219 Ern.) — Adde Sclinci-
forniavit\ Codcx Slonaccnsis (C) fonnatur, qnod dcriim (clem. I, p. 580) ct Sciopp'um(p. 237Hcrz.).
jam Grotins tanquam vai'iantcin lectionem margini praestricta^ Lego perstricta. Sic iiifra pro per-
alleverat^ pracstat tamcn vulgata, qua C el S nomi- ctinam in MS. est praecun-am. Error ex abbrevi-
nativus est. atlone. Grot. — Saepissime haec confundi testatnr
Y appressis hl)ris\ Dionys. Ilallcarnasscnsis (de et Drackcnborchius (ad Silium 1, 558) 5 nihil ta-
compos. vocabb. 18; p. 12 Sjlb.): i>'Y t(eqI avta mcn mntarc ansus sum, quia haud scio an ab ipsis
Ta X^''^'V ()V>6To2r]Q yevo(J.iVT]g d^t,o/.0)'OVi scrioris actatis anctoribus non minus quam a li-
JtvlyETaL, VML dTsvog exJtijtTSC 6 rjxOQ' ed- brariis confusa sint.
y^aTOV de TCavTCOV t6 I, ftSQL Tovg SdovTug ctirsanda est] Lcgc «vcrsanda esti< vel osignnn-
TS yaQ ri 'aqottjClq tov rtvsvixaTOQ ylvsTaL.» da.u Vonck. (spcc. crit p. 148) — Vulgatam tiietur
dentes morttii] Vir summiis Josephus Scaligcr Tacitus (Agrie. 2): «enrsatnrus tam saeva temporat ,
(p. 113 ad Eusehium) hunc Martlaui locum negat uhi vide doclum intcrprefcm Walehium.
sc nnquam assequi polnisse. Scd Z, juxta Verrium fiiat] Pro sit per archaismnm, qucm tamen non
aliosquc grammatlcos, componltur cx D ct S, in- intcllcxit, qui in Darmstattcnsi codicc corrigcndo
cipltquc a litcra D, uti X a litcra C. DS itaquc substltult ^a/. Paido antc nut fustigctura de acccn-
Martiaui Capcllae lib. III. §. 2G2. , 281
Hoc igitur subdcns ncctendum concipit ordo,
Si vestrum, superi, comprobat arbitrium.
Haoc quum Graniniaticc diceret, eamque progredi Jupiter Deliusque prae- 263
ciperciit, hic Pallas: dc junctura sjllabarum, inquit, dum haec Litcratura de-
properat, partcm bistoricam praetermisit. Quo virginis objcctu pcrterrita:
scio, inquit, mihi plurima transcunda, ne minutiora nectcndo fastidium supcrae
beatitatis incurram; proposito igitur per compcndiosos callcs fcslina pcrfungar,
nc dcnsis obumbrata ramahbus velut scnticosac copiac dcnsitate silvcscam.
DE JUNCTURA SYLLABARUM.
Syllaba igltur dicta est, quod junctis Iltcris sonitam slinul accipicntibus 264
informetur. Cajus, ut dixi, trcs partes cssc non dubium est, de junctura,
dc fastigio, aut de longitudinibus. Juncturae sunt gencra qaatuor, duo natu- 26<>
ralia, duo historica, Naturalia sunt quum quaeritur, unaquacquc syllaba utrum
cx una, an geniina, an neutra parte jungatur, ct utrum literae, quae inter se
copulari non possunt, adjecta alia litera socicntur; ut M et N, dum non
coeaut, vocali accedentc sociantur, ut in amni ct somno, quae juncturarum
genera ex hoc, quod in literis memorata sunt, transcant, Historica vero illa 266
conjunctio est, quura ex literis, quac inter se poterunt copulari, diversitas fandi
non easdcm ncc pares in numero sociarit. Scribimus nos cnim Musarum primam
sjllabam duabus literis, Gracci tribus. Lucilius in dativo casu A ct E con-
fibiis sivc apicibus Intclligendum csse docebunt se- pariter louinen, loucem, courato , joussit, joudicare
qucntia (§. 2G8 sctju.). scripscrunt (Sciopp. gi-. pliilos. p. 210).
fce«h7a«i5] Quinctilianus (8, 5, 32.p. 23G Spald.): Xmci7««] Male Giotius iMctV/iHS. Correxi codi-
napud Cic. beatilas et beaiiludo, cjuae dura quideui cum Alonacensis (C) ct Dresdensis auctoritatc. Sa-
scntit esse, Tcrumtamcn usu putat possc molliri.« tirarum auctorcni intclligenduni esse apparct c Quin-
ramalibusl^ Ramis (v. Erasm. et Casaub. ad ctiliano (1, 7, 18 ct IJ); p. 183 Spald.): "Ac syl-
Pcrs. 1, 97. Stcphan. ad Saxon. p. 47). labam, cujus sccundam nnnc E litcram ponimns,
in numero] Ita Darmstattensis luulto mclius varie pcr A et I cffcrcbanti quidam sempcr ut
quam quod in editis legitur »numero9.« Graeci, quidam singulariter fanlum, quum in da-
Craeci tribus] IVempc (lOV. Scd vctcrcs Latlni tivum ^el gCHitivum casum ineidisscnt, unde pictai .
5C
282 Martianl Capellae lib. III. §. 266.
jungit, dicens: huic Terentiae, Orbiliae; Lucinius A et I, et Lucretius crebro,
267 et uoster Maro, aulai, pictai'. Item duae juncturae sunt, quum sociamus
svllabas propter pedem vel versuni, ut duae ia una repente depereant, ut in
synaloeplic, vel quum literae excluduntur e verbo, ut in eclipsi.
DE FASTIGIO.
268 Hactenus dc juncturis, nunc dc lastigio videamus, qui locus apud
Graecos nsQl jtQogcoduov appcllatur. Hic in tria disccrnitur: unaquacque enini
vestis et nM/at Virgilius aiuaiitissimus vctustatls car- prosa cidcm locum clabant (Quinctilian. 9, 4, 5Gj
miaiLus inscruit. Est in liac quoque partc Lncilii p. i>4.G). Huic autcin ubiquc adjungitar ecthlipsis,
praeceptuin, quod quia pluribus cxplicatur vcrsibus, quum, ut ait Valerlus Probiis (p. 1440 Putsch. )
si quis parum credat, apud ipsum !n nono rcqui- )>inter sc aspcrc concurreutium sjllabaruni, intercc-
rat«; ubi quod Spaldingius aunotavit idcm fcre boc dcnlc sola M lifcra cousonantc, ct vocalem et con-
pracceptum fulssc videri ac INigidil Figuli apnd Gel- sonantem, quam diximiis, elldl ncccssc est"; undc
lium (13, 2o), Martiant loco conrirniatur 5 i\igidlus apparct, apud nostrum quoque scribendum forc niox
ccrtc ct ipse gcuitivum pcr A I, dalivum pcr AE in ecthlipsi, si ccrlum cssct librariorum, nou ip-
scrib! jussit. Quanqnaiu dativum quoquc pcr AI slus Marliani errorem cssc. Varians lectlo nulla
scriptum csse et lapidum tituli et librorum vcsligia est, nisi quod in Rcichcnauensl ct Darmslallcnsi
tcstautur. Coufer Scbncidcrum (Form. p. 23). perpcram echjpsi legltur.
-..T» r- • ■ t n c* 1 JTfpl n:noc(odicov\ Oulncllllanus (1, o, 22;
Lucmins\ An Licinius ! Urot. — »1 vcra liaec t^ t. ' 1 1 v v 7 7 ?
_. . . » , - .,11. .. p. 103 Spald.): uDiiricilis obscr^alio est pcr /enores
lectio, aut Liciniuin Iiubriccin intelligcrcm, poctain 1 a / r
„ . T • • • -«^' • 1 ((luos quidcm ab antiiiuis diclos totioies compcri,
comicum, aut Porcuim Liciniiim, qucm >> ciclier- . . . ,
, ,. ,-.^x . • ... •• iit vidclicct dcclinalo a Graecis vcrbo, nu! TOVOVQ
tus (poct. lat. rcliqu. p. loS) juniorcm lerculii ac- _ ? 1 =
' . . . , i -..•.? • dlcuut), vel accentus , quas Graeci jrpoccoduiC
qualcm luissc suspicalur; seil in laulis lcncbris ' _ _ i^ => < =
., ., .. . 1,, vocaut, quiim acuta et eravis alia pro alia ponltur,
nibil mulare pracstat; pracscrtim quum ipse Mar- _ ^ . . r '
, , , . ut !n boc Camillns , si acullur prlma; aut arra^is
tianus hoc loco adco caeculiat, ut qnuin dc da- ^ . * _
, ...... , «. P''o flcxa, ut Cethcqus , ct lilc priina acula: nam
tiTO easu loqualur, gcnilni m AI cxcmpia alleral; *_ _ * _
, . 1 r • 1 -.-. . sic niedla mutatiir: aiit flexa pro STaAi, ut aplcc
dativum ncque apuil Liucrctium ncquc apud Virgi- i o / i
... . . clrcumducla scquenlcii cct. Parlter Isidorus (etyiii.
hum sic tcrminari constat. * .
1, 18, 1. p. 29 Arev.): "Acccntus, qui Gracce
in una] Ita codiccs 3Ionacensis (C) ct Darm- j. !• -, ^ •. .^t
■■ _ ^ ■* prosoata aicitur, cx liracco uoincn accepit. l>am
stattensis pro m unain in cdilis. ., - » .. , ^ „ ^ ^ , .
' Graccc n^Qog Laliue ad, cooij Gracce Latiue can-
SJjnaloeplie^ Sijnaloephen vetercs grammalici di- tus cst. — Latlui habcnt et alia nomina. i\ain ac-
cebant quain nostri elisioncm (Sclmeider. eleraent. centus , ct tonos , et tenores dicunt, quia ibi souus
p. 132), ncque in vcrsibus tantum veruiii eliam in crcsclt, et deslnit.» Alqiie hisce antiquior Gcllius
Martiani Capcllae lib. III. §. 1268. 285
syllaba aiit gravis est, aiit acuta, aut circumflcxa, cl ut nulla vox sine vocali cst,
ita sinc acccntu nulla. Et est accentus, ut quidam putaverunt, anima vocis, ct se-
minarium Musiccs, quod omnis modulatio ex fastigiis vocum gravitateque cora-
ponitur, ideoque accentus quasi accantus dictus est. Oinnis igitur vox Latina, sim- 269
plex sivc composita, liabct unum sonum, aut acutum, aut circumflexum; duos
autem acutos aut inflexos liaberc nunquam potest, gravis vero sacpe. Acutumha-
bct in prima syllaba, si dicas Caelius; in sccunda Sallustius; in tertia Curiatius;
inflcxum itcm iu prima, si dicas coelum; syllaba autem penukima nunquam
acuitur natura ipsa, scd praccedcns ejus, id est ab ultima tertia, sive brevis sive
longa sit, ut Ciccro, Caclius. Floxus autem sonus in ea tantummodo syllaba
consistit quae praecedit ultimam, ncc aliler quam ut ipsa natura longa sit, ct
ultinia tamcn brcvis, ut Galcnus. At si ultima longa, aut penultima natura
vcl positionc longa, licct ultima brevis, acutus tamen sonus fiet, Galcni,
(15^ C): "Qiias Graccl", luqnU, njtQOQCodlag cli- Jiil adscrlpsisfic, qucm tamen ab eo non intcllectum
cunt, cas vctercs docti tuni notas vocuui, tuui mo- fuissc c prorsus falsa interpunctlone palct, qua junxit:
derauicuta, tuni accentiunculas , tum voculationes «gravis vcro saepe ncutum liabetu 1 Quam si mn-
appcllaliant.K Et paiilo luferius (15, 2o): »P. IVi- taveris, ut supra fecimus, et vocem </j-ai»iA' pro quarto
gidius summum touum itQOQCodiai' aculam dicit, phu-alis acccpcris, quac scriptio Martiano admodum
et, quem acccntum nos dicinius, voculalionem ap- familiaris cst, sensum deninm caples.
pcllatii (v. infra §.273). De accentibus in nniver- autem penuUima\ Grotius cAidXt antepemdtimn:
sum practer rcliquos grammaticos eonferendns est quo facto coactus crat lianc addere notam: iiLege
Prisciani llbcr singularis de lioc argumcnto; cque svllaba autem peiuiUitna^ quod vel ex co liquet
reccutioribus Franciscus Ritterus (elem. gramm. Lat. vcrum csse quia snbjungit: «sed praecedens cjus
1. II, Bcrol. 1831), Hcct ejus rationcs probarc in id est ab ultima tertia.t Et ita babuit 3IS. qui et
omnibus Iiaudquaquam possimus. sempCr pro penuUima pene uUima refert.« Sed
accant'is] Isidorus (elym. 1, 18, 2; p.2G Arev.): ipsius tautum Grotii error crat, siquidem jam ante-
«•Aecculus dlctus, quod juxta cantum sit, sicut riores editioncs veram exbibncrant lectionem, quam
adveihium, quia juxta veibum est.« Beda (de arlc Darmstattensis qnoqnc codcx confirmat.
nictr. Op. I, 29): »quod ad cautilenam vocis nos fa- at si uUima^ Lege juvante es parte manuscripto
ciat agnosccrc syllabas. « Ciccro (orat. 17 f.): «Mira i>at sl nltima louga natura aut positione longa, II-
e««t quaedam natura voeis: cujiis quidem e tribus cct nllima brcvls, acutus sonus fiet, ut Galeni,
oiuuino sonis, inflexo, aeiito, gravi, tanta sit ct Camillus.^ Grot. — In edifis cnim legcbatur aut.
tam sua^is -jarietas perfccta in cantibus.» cui vcrus sensus non respondebat, undc in Re»-
duos aulen*] Mlror Grutium ad bunc locum ni- clienauensi ctiam codice quod a prima manu scn-
36*
284 '^ ""* Martlani Capellae lib. III. §. 269.
Camilli. Inflexi proprium cst hoc, iit nisi longis natm^ae syllabis non adhae-
rcat; acutus autem ot in longls et in brevibus invenitur. Omnis autom vox
aut acutuni aut circumflexum sonum habeat necesse est, etiam si monosynaba
sit. Monosyllaba onlm gravi carcnt. Omnis vox monosynaba, quuni ahquid
siffnificat, sivc brevls sive positione longa, acuitur, ut dicimus ftir, ars; si autem
natura longa fucrit, flectetur, ut lux, mos. Disyllabae voro priorem acuunt, vel
quum brovis est utraque, ut cltus, vel quum positione longa cst utraque, ut
sollors, vel alterutra positione longa, ut coliors. Si vero prior syllaba natura longa
cst et sequens brevis, flectetur prlor, ut luna; si posterior longa erit posltloue vel
natura, prior acuetur, ut codcx, docto. Nufla enim longa invenlotur gravls in di-
syllaba prlor. In trlsyllabis sl medla brevis fuerlt, quam penultlmam dicimus,
non dubie gravi accentu pronunciatur, ac statlm prlma ejus, hoc est tortia a?j
uUima, acuetur, ut in Catulo; si vcro eadem longa est, iutorcst quomadmo-
dum sit longa. Si enim natura longa est, brevlsquc ultlma, media flectitur,
ut Cethegus, Mancinus; si vero medla longa erit uatura, ct cxtrema longa,
medla acuetur, ut Catoni, Ciceronl; vel si positlone longa erlt, luedia acuta
durabit, quahscuaque novissima fuerit, ut Catiiflus, Catiillo, Metellus, Mc-
270 teflo. Pronomina autem quae duphci modo declinantur, id est aut corripiuntur
ntum crat aid deleta lltera mcdia correctum vidJ. Aocte'^ An noi» doclae? Gnox. — Corrccrionc
Cum nostra autcm Icctionc oninino concinit Darm- non opus est: nam iu ilocte ctiam cxtrcma longa.
staltensis, nisi quod verba «nalura vel» oniissa snt. Cetlie(jus] Eadcin ad idcm nomcn Priscianus
omnis autem] Quinctilianus (1, i>, 31 p. 112): (de accent. p. 83G) profert, addito ct alio cxer.iplo
«Ea (verba), qnae suut syllabae iinius", erunt acuta vocis peroso. Quinctilianus (1, 5, 23 5 p. 103
aut Ucxa, ne sit aliqua vox sine acuta.» Spald.) Iiaec: "Si Celhegus inima acuta pronuucias,
ars] Adde ex MS. ars: boc cnim cxcmplum, media mutatur. Ultiiua nunquam acuitur, in di-
ubi monosyllaba dictio posilione longa acuitur, de- syllabis prior.n
slderatur. Gnox. — At boc quoque jam in cditis duplici modo] Ita non Grotianus tantum codexj
lcgcbatur, paritcrquc in Rcicbeuaucnsi ct Darmstat- scd fllonaccnsis ctiam (C), Rcicbeuauensis, ct Darm-
tcusi exstat. statteusis. Vulgo modo oinissum. Quod ad sensum,
fiieril] Omissum boc c Darmsfattcnsi siipplevi. pariter Priseiauus (pag. 857) prouominum istius ,
allertUra] Ita pro altcna Grotius e suo codiee ipsius , illius penultimas indiffereiiter poni af-
repoui jusslt. CQncinlt Rclcbenauensls. Cruiat.
Martianl Capcllac lib. III. §. 270. o^n
aut producuntur, mcdiani syllabam iu gcnitivo casu acuunt, ipsius, illius.
Horum si sccundac brevcs fiant, primac acutae erunt, ut ipsius, illius. Si
vcro longac erunt nicdiac, primac gravcs, sccundac inflcxae crunt, ut occidit
sol, ct occidit homincm; crgo priniac acutac sunt, quum mediao breves.
Quum vcro mediae longac, vcl acutac vcl inflcxac; acutae ouum lon^ao
ultimac, ut tcncbrac, latebrac, manipli. Hacc a supcrioribus quae sunt alia, 271
ut Catiillus, Salliistius, hoc diflcrunt, quod illa consonanlcs discrctas habcnt
hacc quamvis ct ipsam penultiaiam positionc habent longam, nullam tamen
in sccunda syllaba cx consonanlibus sibi rctinent, sed in tertia sunt duae.
Ideoque lactum est, ut media hacc nomina, tenebras ct lutcbras, acuto accntu
primam sjllabam profcrrent, at maniplos et fenestras penultima sjllaba acuta
dicerctur: quod quidam illud genus syllabae penultimac oranino brcve puta-
vcrunt, quia non tcrminarclur consonantcj quidam quia, licct non tcrnn'na-
occidit] Clarlus Beda (dc artc nietr. Op. I. ribns expiilsls enicndavif. Vonck. (spec. crit. p. 148).
p. 29): »Coiicitlo, dccido, occido , si ad c<isum — At vero nondiim «niaxinnisi erat Grotiiis diita
pcrtiitcut, corrcptaia Labcnt c»,- sl ad concisionem, ista scriberet; sed piier tantiiin quindcciiu aunorum.
producfam.a Dciude nonue Lujus censor Voncklus ipsc plura
(juwnveio\ Lcgcndmu pufo: «Cum vcro mcdiac tcmerc cxpclleic roluit, quia ncque L:c ucqiic ille
loiigae vcl acutue vcl iiiflcxac: Et acufae fum cum Martianum intcllcxcrat? Videamiis igifur num ^criia
longac uitimac, ut tciicbrae, ut lalcLrac iuanipli.« scripfa retiucri posslnt et intelligi. Possunt vcro.
Dubito taiuen aliquanfulum: mcudosum vero esse IVam rccte Martiauus distinguit nouiLua quae con-
locum Kon duLito. GnoT. — Antc acutae euim iu sonantcs LaLcut discrcfas, ut Catul- lus , Saliiis-
antcrioribus cditiouibus lcgebatur ai(2: apudGrotium tius, ab lis quoruin cousouanfes scparari ncqueunt,
vel; deiiide in auterioribus qunm ante longae, apud ut »tene- brae, late- brae, niani- pli, et ia ufro-
Grotiuni tum. Quac rcposui, pracbucruut codices quc gcncre acccnfuum Iniponcndorum raflQucia di-
Monaccnsis (C) ct Dariiisfaticnsis. Tcrsam essc confeudif. Paulo alifcr, affamcn simi-
/t«ec rt superioi-ibus] Nescio quo pacfo Lic vo- liLus usus excmplis rcm fetigit Priscianus (do ae-
ces Lae ipiniperint nCatulIus, Sallusfius», ct illa ceuf. init.) Lisce verLis: »81 pcnultima positione
»Loc diffcruntn: non addublto cx glosscinate aiinata. loiiga fucrlt, acuetur; anfepcnultima vcro gr.ivabl-
Lcge ergo, LIs cxpulsis: ulfaec a supcrioj'iLas suut tiir, ut catellus, Slcfellus. Si vero ex mufa ct 1»-
alia quod illae consouanfesi< cet. Grot. — Lcgerim; qiiida longa in versii consfaf, in oratione mutat ac-
«Ilacc a supcrloribus, qnae sunt allafa, boc dif- centum, nt Idtebrae , tenebrae.»
fcrunt." Id ccrte magis placct, qiiain violenfuin terminaretur] I.Iale Grotius ierminaHiiir^ et
prorsua maxiuii Ilugouls Grotli remediuin, qui plu- paulo post, ubi Iternui terminwetur ^ rcposuit ter-
28G Martiani Capcllac lib. III. §. 271.
rclur consonante, proxinia syllaba incipcrct a cluobns consonanlibns, ct qnnd
natura litcrarum L ct R, quod mollis cst, nunc longani , nunc brcvcni svl-
labam cfficiat. Nulla autcm vox Romana duarum vcl plurium syllabarum
aauto sono terminatur ; inflexum autem non alias postrcmum habct, nisi
cujus postcrior pars in syllabam natura longam cxcurrit, ut crgo ct ponc.
272 Contextus orationis plerumque adimit aut mutat proprios sonos singulis vocibus.
Adimit his quae rcfeiuntur ad ahquid scqucns, ut pracpositionil)us, ante urbcm;
nam hic ante pcrdidit acutum sonuni prioris s^dlabae: item post muros.
Mutant acccntus adjunctis vocibus quc, ve, nc, cc; quum tamcn complexiva
minare7itur ! Equulcm priorcs editlones, qiijis illc lioc est qiiod ilixiiniis poiie, er<jo. Pone iilco dl\i-
conferrc neglexit, scculns sum, cl Rcicliciiauensem nuis nc pulctiir esse veibiim iiiijicrativi n-.odi poiie.
codicem. Ergo autein diKiiniis, iic piilctiir cssc eoiijunctio-
nuidnni^ Lcge: oQuidam medittm« cet. Dc rc nem ralionalcin, qiiac cst e/w/o. « (Addc eund. 1. 8.
ipsa V. Justi Zinzciliiigii disscrtationcm additamPro- p. ni. 278). Siinilitcr Augiislinus (Dial. in opcr. I,
muhidi cjus cnVjfnc. Vo>ck. (spee. crit. p. 1¥,)). — p. lf>i>) dc amljiguis tribns dc eausis: .acHniine«^
Interpungondo cflccissc arliitror, nc qnid difllcul- inquit. »aniljiguuin cst qtuiin scribitur /jojjc, utnim
latis rcnianerct. »1* *^o, quod cst pono, an ut dietum: ponc seaneiis }
iiuUa autem\ Quinctilianus (I, S, 31. p. 110 namijue hanc dederat Proserpina legem, inccrtum
Spald.): «Est aiitcin in oinul vocc utiquc acuta, cst pcr placentcmacjmiiVus loeum.« ^ccejj/MJH igitur
sed nunquain phis nna; ncc iiltiina unquam; ideo- in cxtrcnia syllaba perspicnitatis causa contra rcgii-
quc in disvllabis prior." lani posilum coniuuincm liabebant ponc et ercfoj
;>'jjie] Errat bic profecto Martianus, nisi mire scd vircumflexum solum cjv/o . quaui diserte Ser-
depravati sint codiccs. Dc eri/o facilc conccsscrim, vius (ad Virg. Aen. 6, C70) testatur nsolam csse
sed pone gravi notandum ct ultimaiu Jiabcrc brc- parliculam, qiiac liabeat in iine circumflexiiin.« Addc
vetn, Ideoque circunincetl non posse iii postrcma, Dioincdein (p. 428) ct Franeiscum Ritterum (clein.
quis pucr est qui ignorat? In MS. tauicn fuil po- gr. Lat. p. l>()), qui Priscianum rccfc cmendat.
MflC. Grot. — Errsvit utique Martiaiiiis . nuuin cir- cel Inserui hoc c Darmstattcnsi codicc. Sic ct
cumflexo notandum />0Jie diccret, ciijus ultima brc- Scr^ius (ad Acn. 10, G08): »Minorcs particulac,
vis cst; Scnto aiiteni. non gravi, ut Grotio placct- >"t y"*"- "C , j/e, ce , quotiens jiingiintur aliis par-
notatuin essc cx Priseiano apparet, ; qiicm qui lc- tibus, antc se accentum faciunt, qualislibct sit
gcrit, ciToris foiitcm apud nostrum facile intcliigct: s\IIaba quac praccedat, sivc brevis sIac longa.«
«Distinguendi ralio legciu acccntiiuin sacpc conliir- (juuin ^njiieji] Ilabcbant editi ncuin tanicn com-
bat, dum si quis pronuncians dicat poiie. erqo \c\ plexiva conjunelionc quc, vc cum cxplctiva» cct.
auia, quod apud Laliuo-; in iiltiina syllaba, 7iisi I.cclionein, qiiarn rccpi . codiccs Darmstatlcnsis ct
dincrelionis causa, poni non poiest acccntus, et Monaccusis (C) mihi pracbncrunt.
Martiani Capellae lib. Ilf. §. 272. 287
conjunctio cst qiic, ve quum cxpletiva, ut _„Latiuniquc augcsccre vultis'*,
ct „stimuluvc nieuui cor'' apud Acciuni in Pelopidis. Nunquani niigraLit
acutus sonus dc priniis syllabis in postrcmas, practcr particulas conjunctas,
quarum hoc proprium cst, acucrc partes extrcmas vocum quibus adjunguntur.
Graeca nomina quum in Latinum vcrtuntur, nostra rcgula pronunciantur , nisi
mancant Graeca. Olympus igitur ct Caucasus sicut Latina proFcruntur, quam
acucrc vcl flectere debeant secundum rationcm suprascriptam apparet. Sed
si maiicnt Gracca, ct buic rcgulac in pcrcgrinis vocibus accedimus, nccesse
cst tanicn in obliquis casibus acutos sonos in mediis s^dlabis servent, quoniam
apud Craccos quoquo non alio acccntu baec enunciari audinnis. Acutus ac- 275
ccntus notatnr virgula a sinistra partc in dextram ascendentef, gravis auteni
a sinistra ad dextram descendentcV, inflexi signum est sigma super ipsas literas
dcvex.um ^ . Accentus partim fastigia vocamus, quod litcrarum capitibus ap-
ponantur, partim cacumma, tonos, vcl sonos; Graece jtQogcodlag. Scicndum
ctiam uni vocabulo acccdcrc omnes Ircs acccntus possc, ut est Argiletum.
fom/)Ze.n*i>ft] Conjunclio (juac |ilura verlia com- t>Audive est operac pretitti», proccdere reete ,
plectUur , vcl putlus counectit. Aprnl Gcllluui (10, Qui rein Homnnain Latiuinaue augescere vultis.'
29) inscriptio quidcui capilis legitur: nQuoiI partl- Accii Iragmcntuni non ullra notum cst.
cula atnue non coinplexiva tantuui situ cet. Deindc sii/maj Ilaec est figur.'» ca qua nnuc in Craccis
autcni: i>^//rtHe partlcula a gramniaticis quiilcm con- libris utimnr quaque jan» Epiplianius (de pond. ct
jiinclio cssc dicitur connexiua , ct pIcruuKjuc sanc mcnsisr. Op. II, p. lo8) usus craf; scd alfcra fjuo-
conjuntjil ct counectil verLan cet. Alli ut Isidorus fjuc vctcruni tcstluionlis comprobafiir, nt Prlsciani,
(etym. 1, 12, 2. p. 21 ^lj-ev.) copulativas Illas ap- qui (de atcenllbus p. 835) circuiuflcxum alt essc
pellant coujunctloncs. nnolam dc acuto ct gravi factam« (ergo ^*), a(-
. - . ... / "luc Isldori cujus bacc sunt verba (etym. 1 , 18,
expletiva\ Isidorus de conjiiiicfionibus (ctym.
^ .... , 2; p. 29 Arev.): nCIrcumflcxus, quia de acuto ct
1, 12, o): »expletivne« inquit ndicfac, quia ex- '
, . '. . cra^I constat: incipicns eiiini ab acnto in gravcni
plent propositam rcm, utpufa: si Loc non vis, sal- _ _ _ . .
.,, , . o 11 I • • !• tw dcsinit, afiiue Ita, duia asccndlt ct dcsccndit, cir-
tcm lUud iac.i ayllabam igitur adjunctam ve .uar-
..,,.. cumflexus cfflcitur." Iii monumentls quoque accen-
tianus intclligit. ^ '
lus apparent quum Graecis (BiancLi marm. Crem.
Ltttiwnque auqescere^ Ennlanum est. GnoT. — tab. X; Ursati moniim. Patav. p. 270. Biagi monum.
1 nfcgrum fragmentum ex annalium prlino scn anint Gr. p. 22o) tum Latinls (Lupi Scv. marf. 60. Mus,
Acron et rorpliyiiou (ad Ilor. sat. I, 2, 51); Vcron. 170, 5)j quorum de antiqultale confer ct
288 Martiani Capcllae lib. III. §. 274.
DE NATURA SYLLABARUM.
271 Memoratum arbitror competenter, quae sint et quemadmodum vertanlur
fastigia SAllabarum ; nunc earum longitudines inlimabo. Unaquaeque cnim
syllaba aut brevis est, aut longa, aut communis. Brevis est, quum vocalis
corripitur ac nullis consequcntibus adjuvatur; aut quum correpta forma vel
27o litera terminatur. Longa autem duobus modis cflicitur, natura et positione.
Natura, quum vocalis producitur, aut quum syllaba circumflexum accentum
tenet vel acutum in penultima, aut quum monosyllaba unaquaeque vocalis est,
aut quuin diphtbonga reperitur, vel quum prima syllaba sub alia forma cujuS-
cunque verbi composita nec vocalcm ncc acumen mutat. Positione, quum
brevem vocalem aut duae consonantcs scquuntur, sive in eadem syllaba, sivc
^76 in sequenti, sive per ambas divisae, aut in altera tria: duplex una. Duplices
autem sunt X et Z: aliquando I et C lieri possunt duplices, ut si I inter
vocalcs sit, ut ajo, Troja; item C, ut „lioc erat alma parens." Hae autem
consonantium, vcl duplicium, quae breves adjuvant, formae tunc possunt,
si in eodem sermone claudantur ; ceterum proximi sermonis consonantes
nihil adjuvant praecedentcm , licet Virgilins refragetur dicens: „arma virumque
277 cano, Trojae" — et item: „fontesque fluviosque voco." Dipbthongi autem
sunt AE, OE, EU, ALT, EI; absque his syllabis nulla diphthongus memoratur.
Villoisonum (anccil. gr. II, p. 130 seqii.) pt IVori- (p. 4 Pufscli.) Mariusque Victoriniis (p. 2474). To-
sium (ad Ccnotapli. Pisau. diss. 4, p. 488 sequ.). tam quaestioncin cruditc tractavit Schncidcrus (clcm.
tJiphthonjn^ MS. plcruinqnc diphthonga, ut stil»- II, p. GCG — G7i>).
audiatur noca/i'. GiH'T. — Equidcm suhaudlo sijllaba, fontes"[ Virgilii (Aen. 12, 181). Alia excmpla
at nominalivus sit. Vulgo diphthongo. Isidorus congessit Solmcidcrus (clcm. 2, p. GOl).
(etym. 1, IG, 2. p. 25Ajcv.): nDipIithongac sji- diphthnnifi^ Omissum in cditis vocabulnm «r/tem
labac Gracco noniiue dictae quod in cis Linae vo- snpplc\i c codicibus Rcichenaucnsi et DarmstattcnBi.
calcs jungantur.ir £/J Priscianus (I. p. 50): »1 quoquc apud an-
koc eral^ Eodem cxemplo (c Virg. Acn. 2, C64) tiquos post E pouebatur et EI diplitlionguin facie-
iofurius (§. 278) ilcrum utitur; pnrltcrquc Gliarisius b.-tt, quam pro omni I longa scribcbaut morc uii-
JNIartiani Capcllac lib. Ili. §. 278. 28i)
DE COMMUNIBUS SYLLABIS.
Communium autcm syllabarum modi sunt octo. Nam primus est quum 278
corrcptam vocalem sequitur subjccta consonantibus liquidaj est enim longa,
ut „vasto Cyclopis in antro"; brcvis, ut „vastosque ab rupe Cjclopas."
Secundus modus, quum corrcpta vocalis in unam desinit consonantcm scquente
H; est enim longa, ut „terga fatigamus hasta"; brevis: „quisquis honos
tumuli." Tertius, quum correptam vocalem duac consonantes scquuntur,
quarum prinia S htera sit; est enim longa: „unde spissa coma"; brevis:
„ponitc spes sibi quisque." Quartus locus, quum brcvis sjllaba partem
terminat orationis; est enim longa in commate, ut cst „nam tibi Tymbre
caput Evandrius"; brevis: „hoc caput o civcs." Itcm altcr locus, cx di-
phthongo fit communis; longa, ut „Musae x^onidcs"; brevis: „insulae lonio
in niagno." Quum vocalis cnim sequitur, potcst diphthongus ficri brevis, ut
„sudibusve praeustis," Alius locus, quum longam vocalcm alia vocahs sequitur;
cst enim longa: „o ego infohx qucm fugis"; brevis: „sub Ilio alto." Alius
tiqao Graccorum.ii Atqiic ctiam Isidonis quinque rcs feccrunt cx leiber, priorc vocali supprcssa, qiiod
illas diplithongos (ctym. I, 16,3; p. 23 Arev.) sta- contra vcteres dixcraut leber.« Adde Veliuni Lon-
tuit Quinetilianus (1, 7, I05 p. 180 Spald.): gum (de orlhogr. p. 2220 Putsch.).
nDiutius duravit, ut E et I jungcudis eadcm rationc oclaij Quinquc numcrat Gharisius (p. 3 Putscli.),
qua Gracci £t uterentur, scd ca casihus numcris- novem Bcda (p. 23o2) iisdcm fcrc excniplis usi.
quc discreta cst.u Scioppius (gramm. philos. p. 200 Addc ViJerium ProLum Q». l-i32) ct Mariiiiu Vi-
sequ.): «Eitttr: quod est tcrtiac pcrsonac verbum ctorinum (p. 2474). Excmpla plcraque e Virgilio
ab eor. Hic I longa est ac duorum temporum; pctita siint (Aen. 3, 617 et 647. 9, 610. 10,
sed E propemodum ahsorbetur. — Plauti comoe- 493. 11, 309. 10, 394. 12, B72. 3, 211. 7,
dia exstat Capleivei inscripta. — EJegantiorcs iml- 524. 5, 261. 2, 664. 4, 22. 11, 7. 3, 270).
tabantur Graecos ct binei seu bini eodcra prorsus ponite^ Malc Beda: «ponite spcs sihi quisqnc
modo quo illi suum fiiveL cffercbant, quod cpi- siias." Male ctiam libri ante Grotium cdlti illum
stola ad Pactum Ciccro testatur. — Varro (U. R_ sccuti. Sed pejus Grotius: »ponite spes quisque
1, 2) auctor est, villam quae cs. vehillam et veil- suas.u Nullus eonim fontem (ap. Virg. Acn. 11,
lam facta vox cst, a rustieis vellam cffcrri solitani, 309) adilt. Optimc codices Rciclienaucnsis, Darm-
ergo dubium non est quin et antiquissimi Romano- stattcnsis, et Mouaccnsls (C) ipsa Virgilii verba,
rum pronunclare fucrint soliti. IVaui liber postcrio- quac edidi, cxliibent.
57
290 Martiani Capellae lib. III. §. 278.
locus, quum pronomen C litera terminatur vocali sequente; est enim longa:
„lioc erat alma parens"; Jjrcvis: „solus liic inflexit sensus." Alius locus, quuni
correptam vocalem scquitur Z; cst enim longa, ut „Mezenti ducis exuvias";
brevis: „nemorosa Zacynthos." Dicta natura in tribus generibus syllabarum.
superest ut finales dicantur, in quibus artis auctoritas et canonica forraa con-
sistit; ac prius dc nomine retractandum.
DE NOMINE.
279 Nominativus casus singularis A litera terminatus brevis est, ut Catilina,
Julia. E litcra finitus in Graecis longus est, ut Euterpe. I autem terminatus longus
est, ut frugi. O finitus in Latinis brevis, ut Cato; in Graecis longus est, ut Dido.
V terminatus longus, ut cornu. Al finitus brevis, ut tribunal; el brevis, ut mel;
il brevis, ut vigil, excepto uno Hetrusco, Tanaquil. 01 longa est, lU Sol; ul
brcvis, ut cousul. M terminatus brevis, ut tectum; licet hujtis raro occurrat cx-
emplum, quia inter vocales M depi'chcnsum veliU metacisnii aspiritate subtrahitur.
An finitus producitur, ut Titan; cn in neutris brevis cst, ut carmen, in aliis ge-
neribus longus est, lien, Sircn. On torniinatus longus est, ut Menuion. Ar termi-
natus in monosyllabis tantuni longus cst, ut Nar, far. Er finitus in Latinis brcvis
cst, ut puer, exccpto monosyllabo ver; in Graecis producitur, ut acr. Ir
lcrminatus corripitur, ut vir. Or terminatus brevis est, ut auctor. Yr tcr-
minatus corripitur, ut murmur, cxcepto uno monosyllabo fur. As finitus
auteni\ Lcge item. Vo^ck. (spoc. crif. p. 83). — ct Rciclienauensis pro longus habent ht-evis, ineptc;
Vidc ne exciderint aliqiia in anicceflciitibus, ijiii- quamquam duo priores in eodem errore persevcranl
biis oportuit certe addi: >>in Latinis brevis", ul et infra (§.280) ubi pro pWMCiVMJ- legunt coiW/xVMr
sedile, tnonile, singtilare, verhale , quibus exemplis occurrai\ Sic codex Darmstaltensis. Malc edlti
Piiscianus utitur (p. 817). currat.
o finitus] Exempla Macroblus (p, JJOl Pont. aiir] Cicero (de N. D. 2, 50): bchI iiomcn cst
732 Zeun.) affert c Virgilio. Sed vide Quinctilia- acr, Graecum illnd qiiidem, sed perceptuni jain
nnm (7, 9, 13j p. 101 Spald.) ct adde nostrum tanien usu a nostris: tritiim cst cnim pro Latino,'
(§. 280). Pliiiius (2, y, 4): »Proxinium spiritus, quem G*wci
coniu\ Codiccs Monacensis (C), Darmstattensis, iiostrique eodcm vocahulo acra nppcllnnt.»
Marliani Capcllae Ilb. Ilf. o. '270. %){
in Latinis nominibns procUicitur, ut facnltas, paupertas; in Graccis tunc tantum
brevis cst, quum genitivus dos fuerit termiiiatus, ut Arcas, Arcados. Es tcrmina-
tus in Graecis nominibus brevis est, ut Anchises; in Latinis, si quintae declinationis
fuerit, producitur, ut dies; si tertiae, tunc longus est, quum genitivus singularis
non crescit syllaba, ut labes, vel crescens E productam ante ultimam sjllabani re-
tinet, ut quies quietis; nam si eam in I mutaverit, ut miles militis, aut corripuerit,
ut seges segetis, corripitur, exceptls his, Ceres, pes, atque his simihbus. Is fmitus
brevis est, ut agilis. Os terminatus tunc est in Latinis brevis, quum ^enitivus
ante ultimam syllabam non haftet naturaHter longam, ut os ossis; in Graecis
tunc corripitur, quum genilivus diphthongo tcrminatur, ut drj/.og, rov drjXov.
Vs fmitus brevis est, ut doctus; sed longus lit, si genitivus syllaba creverit
et ante uhimam I aut V productam liabuerit, ut virtus, ct in uuo inflexibili,
ut pus. T terminatus corripitur, ut caput. C fmitus duo tantuni nomina
facit, ut halec, quod producitur, et lac, de cujus dechnatione dubitatur.
Genitivus singularis tunc producitur, quum aut nominativo simihs est, ut sc- 280
natus; aut diphthongum habet, ut Juhae ; aut I terminatur, ut docti; ia
ceteris corripitur. Dativus singularis producitur, ut Pompejo; in Graecis
corripitur, si I htera finiatur, ut Palladi. Accusativus singularis in Graccis
tunc tantum corripitur, quum A vel on terminatur, ut Thesea, Delon; iu
Latinis vero brevis est, ut doctum. Vocativus singularis A htera terminatus
sm/jrM?rtris] Addldi hoc e Rclclicnaiicnsl et Darm- syllaLIs venerlt, et mcdla syllaba genltivi producta
stattensl. natiira permanslt, tunc longa crit, nt nepos , tie-
nam si] Bcda (de arlc mctr. Op. 1. p. 30) paulo potis; si Tero correpta, abbreviator, nt cowpos ,
elarlus: nBrevIatur vero es, si aut E In I mutaverlt compotis.»
In genltivo crescente, ut miles, militis: aut brevem • i u • v • i
° 7 j 3 ossis\ lleichcnaucnsis raale oris.
liabnerlt, ut set/es , segetis.«
exceptis] Codcx Monaccnsls (G^ pro pes Labet dijP.OQ Tov dt-/.Ov] Ita non sohim codcx Mo-
spes • malc. naccnsis (C), scd antlqulorcs eliain cdifioncs habcnt
os tenninatits] Clarlus itcrum Bcda (p. ."50) : V^^ *=" T'*"* ncgligentcr admislt Grotius Delus, ef
>0s monosyllaba, si ora significat, prodHcItur: sl >» no'»* dcmum coriexlt.
ossa, broiatur. Quae tamcn os syllal a (jnum in di- dubilatur] Vide infta (§. 307).
37
*■
292 Martiani Capellae lib. III. §. 280.
in Latinis omnibus, vel in Graecis feniininis, corripilur, iit iu tabula, Musa;
in masculinis longus cst, ut Acnea. E terminatus in Latinis brevis est, ut
docte; in Graecis producitur, ut Tydide; cxceptis bis, quac nominativus
Graecus os terminat, ut Plioebos, Phoebe. I terminatus in Latinis longus
est, ut Mercuri; in Graecis corripitur, ut Nai. O terminatus in Latinis
brevis est, ut Cato, licet Virgilius contra sentiat; in Graecis producitur, ut
Dido. V terminatus producitur, ut cornu. In consonantes vero desinens
norainativi sequitur regulam, exceptis Graecis nominibus, quae sacpe mutan-
tur varictate linguarum, ut Diomedcs. Ablativtfe singularis semper producitur,
absque quum E tcrminatur, in his duntaxat nominibus, quac tcrtiae fuerint
281 declinationis, ut a pariete. Nominativus et vocativus plurales in masculino
et feminino genere producuntur, ut fluctus, terrae; in neutris brevcs sunt,
utfata: in Graecis vero, quum A vel S terminati fuerint, ut rlietores, poemata*,
in aliis vero longi sunt, ut Musae, Genitivus pluralis brevis est, ut doctorum;
in Graecis longus, sed Graeca declinatione, ut Philcmon. Dativus pluralis
ct ablativus, si is fuerint terminati, producuntur, ut doctis; si bus, corri-
piuntur, ut hominibus: at si Graeca sit declinatio, in terminatus dativus
corripitur, ut Arcasin; alias longus est. Accusativus pluralis in omnibus mas-
culinis vel femininis producitur, ut doctos, Julias; in ncutris corripitur, ut
mocnia; in Graecis vero si as fuerit terminatus, et vcniat a genitivo os linito,
corripitur, ut Arcadas ; alias producitur, ut Musas.
terminat] Ita Darmstattensis et Rciclienaiicnsls. pato vocabulo indigemiis, neque certiun esf, utruiu
Grotius aLsque scnsu ntenninalnr.it Antea pro librarii an Martiani ipsius crror siL
Tydide pcrpcram scriptum erat Tilide, quod correxi. at «il Lego: aut si, ct dclco vocem corripilur
Dionicdein intclligc cx Virgilii (Acn. 1, 97) vcrsu: cx glossa natam. Grot. — yit particula transltum
oO Danaiim fortissime gentis Tydide." tautum faccre a Latlnis ad Gracca >idcturj quare
P/ii7emou] Sic libri omncs practer Grotium, niJiil mutavi.
qui lcgit Vhilenon, undc conjcctura clieuit (pi/iol- venial^ Sic recllus codices Reichcnaucusis,
V(OV: sed vulgatam rctluui, licct manlfcsto falsam, Darmstalleusls, ct Monacensls (Cj pro Grotiano
quia uon merc Graeco sed a Latinis quoque usur- vcnit.
Martiani Capellac lib. III. §. 282. 293
DE PRONOMINE.
In oninibus pronominibus singularis nominativus correptus invenitur, 282
exceptis cluobus monosyllabis, tu et qui. Gcnitivus singularis I vel E prolatus
longus cst, ut mei, raeac; alias brevis cst, ut illius. Dativus singularis sempcr
productus cst, ut nostro; exceptis mihi, tibi, sibi, quae indiirercntcr accipiuntur.
Accusativus singularis corripitur, ut illum, exceptis me, te, se. Vocativus
singularis a nominalivo suo non dissentit. Ablativus singularis longus est, ut ab
illo. Nominalivus et accusativus plurales tunc tantum corripiuntur, quum A
fucrint tcrminati, ut nostra. Genitivus pluralis nunquam producitur, ut
illorura. Dativus ct ablativus plurales is terminati producunturj bus finiti
corripiuntur.
DE VERBO.
In omnibus verbis, modis, temporibus, numeris, personis, conjuga- 283
tionibus liacc uniforrais est ratio. Quaecuuquc pcrsona A fuerit terrainata,
producitur, ut canta. E finita brcvis cst, ut lege, nisi a sccunda conjugatione
veniat, ut doce; tunc enim longa cst. I terminata persona semper producitur,
ut nutri. O quae finitur, correpta est, ut audio; licet auctoritas et in his dis-
crepct. Nam primae conjugationis primani personam Virgllius longara facit,
ut „canto quae solitus", ct „terra tibi raando." Tamen monosyllaba etiani
producenda sunt, ut do, sto, flo. V tcrrainata persona producitur. Ani
quae finitur, brevis est, ut legcbam. Or finita corripitur, ut legor. S litcra
terminata verba producuntur, si penultima litera A vel E fuerit, ut anias,
doces; exccpto monosyllabo es, et iis quae ex eo fiunt, ut ades. Si vero I
ante S habuerit, corripitur, ut legis, Icgitis; excepta secunda persona incli-
cativi modi temporis praesentis numeri singularis a tertia conjugatione pro-
primae conjugalionis^ Oinissa apiid Grotium Virgillo (ecl. 2, 25), iinde (8, 03) et alteruiu cx-
supplcvi c Darinstatfcnsi et Rciclieuauensi codici- cmplum repctiit.
bus. In pvimo cxcmplo legcndum canto cx ipso a tciiia] Lese «« terlia conjugatlonc producta.*
2*M Martlani Capellac lib. III. §. 2K>.
ducta, ul nutris, audis, et a verLo volo, vis. Si vero V ante S habuerit,
corrcpta erit, ut nutrimus. T litera torniinata corrcpta sunt, ut legit. C iinita
producuntur, ut produc. Participia licet pcr casus flectantur, a nominibus
tamen omni ratione disscntiunt.
DE ADYERBIO.
SSi Adverbia monosyllaba, ut liuc, vcl quae ex his fiunt, lU illuc, omnia
producentur, exceptis bis et ter. Quae vcro A fmiuntur, longa sunt, ut una.
Quae in E desinunt, producuntur, ut docte, pulchre; exccptis quae aut non
comparantur, ut rite, ant in comparatiojic deficiunt, ut bene, impune. Quae
I finiuntur, longa sunt, ut heri, praetcr ibi ct ubi, et quac componuntur ex
ipsis, nt sicubi; itcni quasi corripitur. Quae O finiuntur, a se venientia
brevia sunt; ab aliis ducta producuntur, ut falso, hcet auctoritas variet.
Quae V fiuiuntur, longa sunt, ut noctu. Quae L terminantur, corripi debent,
ut scmel. Quac M, N, 11 finiunlur, brevia sunt, ut cursim, forsitan, fortiter.
Quae S tcrminantur, tunc tantum producta sunt, quum ante eam A habuerint.
Quae C finiuntur, producta suut, ut illuc.
DE PARTICIPIO.
28o Omnium participiorum temporis futuri nominativus singularis brevis
est, ut lccturusj genitivus et dativus singularis producuntur, ut lecturi, lecturo,
Tcrlia producta conjugatio illo acvo qnac nobis correptae iiltiinac attulit Prlscianus (IS, 2, 10;
quarta. Juvat nic inanuscriptl auctoritas. Gnox. — p. 019 Krclil.), qul oninlno hunc locum dc advcr-
Acccdunt Rciclicnaucnsis et Darnistattensls. Utique Lioruni qiiantitatc doctius tractavlt.
luala In cdllls lcctio crat »qitarta«i, atque cx ipso heri] Piiscianus: «In I quoquc desinentla jnve-
auctorc (§. o21) corrigcnda. nluntur advcibia, scd pauca priniitlva, nt heti, ubi,
impitne] Qaod lioc Aocaliulum deficcre in com- ibi; dlcltur tamcn et here.« Confer Qulnctlllanum
parationc arbltratur, valdc crravlt Martianns; iin- (1, 7, 22).
linniHS enlm dlxlt Clccro (dlvln. 2, 27), imjmnis- variet] Priscianns: «multa aiitcm ex snpradictls
sime Plautus (Pocnul. 1 , 3, 2). Meliorem rationem nominibus ipsa tcrminatlone datlvi pro advcrbiis ac-
Martiani Capellac lib. III. §. 28o. OJVI
excepto praesentis tcmporis participio, qiiod gcnitivuni corripit, ut amanlis.
Accusativum ct vocativum breves esse constat, ut lecturum, lecture; ablativus
singularis tantum corripitur, ut amante, lcgente. Nominativus et accuscttivus
pluralcs in masculini ct fcminini gcneris participiis proclucuntur, ut Jccturi,
lccturos; in ncutris corripiuntur, ut lectura. Genitivus pluralis brevis est, ut
lectorum. Dativus ct ablalivus pluralis is tcrminati producti suntj bus rmili
brcviantur.
DE CONJUNCTIONE.
Copulativae et disjunctivac ct cxpletivae conjunctiones brevcs sunt, msi 28(>
positio fcccrit longas. De causalibus vero et rationalibus, quae A terminantur,
cxceptis ita ct quia, productae sunt, ut propterea et interca; quae I termi-
nantur, exccpta una nisi, producuntur, ut si; quae in N dcsinuut, si ante
cam I babucrint, producuntur, ut sin; alias breves sunt. Ceteras vero omnes
corrcptas cssc constat.
DE PRAEPOSITIONE.
Pracpositiones, quae in A exeunt, solae productione laetantur, ut contra o§7
et extra, et una monosyllaba a. Ablativac pracpositioues omnes corripiuntur,
cxceptis monosyllabis, quae vel cx vocalibus constant vcl vocalibus terminan-
tur, ut e et de. Utriusque casus pracpositiones correptas esse non dubium est.
cipiiintiir, ut falso cet. — Et saepc corriplunt O tcstas conjunctionciu in quinquc specics dividltur.
terminalcui, quaudo iu adverbia transeuut, ut cito, Copulativae liae sunt: el, que, ac, atque , at. Dis*
sero , modo.« junctivae sunt: avt , vel, ve, ne, an, neqtie. Ex-
aUativus] Tcrtiam tautum dcclinationcm respl- pletivae sunt: jrMirfem, equidem, saltem, videlicet,
cit, qula in secuuda Idcm cst cum dativo. quamquam, quamvis , quoque , enim, autem, poi-io,
licet , tamen. Causales: si, tametsi, etsi, .... alio-
iK njrt5CM7m«] Ita codcx Monaccnsis rC) ct Darm- . « .• i ., ..
^ ' quin, praelerea, llationalcs: ita, itaque, mimvero,
stattcnsis niclius quam ex mascuUni lu editls. . , ... r i .• i» • •
quta, .. . . propterea, xdetrco." Jijxpietivas Fnscia-
conjuncliones\ Donatus (j). 17C3 PutscL.): »iI'o- nus (IG, 2, 13) nnncupat compkiivas.
2yG Martiani Capellae lib. III. §. 288.
DE INTERJECTIONE.
288 Interjcctiones longae siint, si monosjllabae fuerint, ut lieus; si vero
disyllabae erunt vel trisyllabae, quoniam speciem retinent partium orationis,
exemplo earum, quarum similes erunt, judicandae sunt, ut papae, Hacc
ita, ut dixi, per omnes partes orationis in ultimis syllabis observanda sunt,
cxceptis positione longis et diphthongis.
289 Expleta cursim syllabarum pagina est,
Juganda demum vcrba, nam probabilis
Hic ordo rebus, quique disgrcgabitur
In bina demum: prima nam proportio
Dicenda, Graji analogiam quam vocant,
Ac mox repulsa quae novantur regula
Vulgoque docti quae anomala nominant,
Bis quarta fandi quis paratur porlio,
Vel vulneratur ductus oris integer;
Quantumque solo inditum libcllulo
Potest probare serium fastidium.
vel trisijUahae] Omtsit liaec Grotius, qiiae tamen traiii lcctioncm Reiclienaucnsis ctiam ct Darmstat-
tam in editis, quam in manuscriptis exstant. tensis pracbenL
fiuique^ Grotii codex quisfjxte , malej scnsus 615 mtnrta\ Id cst dimidia. Scnsus totius loci
est: • hic ordo est probabilis ct qui disgrcga- hic esse videtur: nrefcram primum analogiam, dc-
bitur. << iude anomala , qiiibus dimidia pars scrmonis con-
dicenda\ Expnnxi est, qnod in cditis sequitur, stat, vcl potiiis iutegra scrmonls spccics dctnrpatur;
codicis Darmstattcnsis auctoritate, qnia mctro ad- quatenus ct uiiius libri augustiac deornmque aequa-
versatur. nimitas patiuiitur, quos scria hodie fastldirc con-
vul(jo(iue\ Edili babent vultjo et nuaeque; scd sentancum est;<i sicut ct infra (§. 326) siibita Mi-
jam Grotius: nmclius, inquit, alii codices vulijoque ncrvac intcrpcllationc pvobatur. Extrcnia sic coii-
docii, quae anomala. Vidcs aliqiioticns CapcIIam struo: nquaiiliiinquc faslidium scrlorum probare po-
longas Tocales diphthongosquc non clidcrc.« Nos- tcst.»
Martiani Capcllac lib. III. §. 200. 207
DE ANALOGIA.
Analogia est igitur, qiiae Latinc proportio dicitnr, observatio similium 290
intcr se loquelarum. Nam primum omuia nomina Latina duodccim literis termi-
nantur: vocalibus quinque, et semivocalibus sex, atque una muta T, ut caput.
A igitur vocalium prima terminat masculina, ut Catilina, Jugurtha; feminina,
iit advena; feminina etiam Graeca, ut Helena, Andromachap pronomina
nnalogia] ]AvaXoyia cst proportlo, quae apiid qucbaiitiir, ct notatuin in scnnone, quid quoquc
granimaticos dicitur avawooai i. c. pclatio, tcste niodo caderet. Itaque non ratione nltitur, sed ex-
Ammonlo. VixcAN. — Gcllius (2, 2S): nln Latino emplo^ ncc lcx est loqucndi, scd observatlo, ut
sermonc sicut et iu Gracco alll dvaZoyiav sequen- ipsam analoijiam nuUa res alla fcccrit, quam con-
dam puta^crunt, alil avcotxaPduv. 'AvaAoy i a est snctudo.u Idcni paulo antc (1, 6, 12): nSed me-
slmllium similis dcclinatio, quam quidam Latine mlucrimus non per omuia ducl aiialogiae possc ra-
propoytiotiem vocant^ avcoixaPda est i»acquali(as tloncm, quum sibi ipsa plurimls in locis repngnet."
dcclinationum consuctudincm sccpicns. Duo autem Laliiic proportio] Eadem modo in versibus di-
Graccl grammatici illustrcs Aristarcliiis ct Cratcs, xcrat. Quinctilianus (i, G, 5^ p. 159 Spald.):
sumuia ope ille avaZoyiav, Jilc avcojxaP.iav de- nAnalogiam proxime cx Gracco transfcrcntes in
fensltavlt.u Qua de re Varro (de L. L. libr. 8 ab Latinum proportionem vocaverunt.« Paritcr Vitru-
inlt.): nCrates nobllis grammaticns, qui fretus Clu-y- vlus (3, I) ct Cicero (dc univ. 4), qui prlmum se
sippo homine acutlssimo, qui rcltquit sex libros ausum dicit Graecam voccm Ita vcrtere, quamquam
TCeQl TTJg avcOfUcPdag, bls librls contra anulogiam Varro (de L. L. 9 init.) ilHus Vcrsionis auctor erat.
atquc Aristarcbum est nlxus; scd ifa, ut scripta Deindc Scneca (cp. 120 p. G65 Lips.): «boc ver-
indlcant cjus, ut ncutrlus vldcatur pcrdidisse vo- bum (analogia)», inquit, i.quum Latini grammatici
luntatem. — HI qul in loqnendo partim sequi ju- clvitate donaverlnt, ego damnandum non puto, nee
lient nos consuctudlncm, partlm ratloncm, iion tam in snam civitatcm redigendum. « Gellius (lt>, 9)
dlscrcpant, quod consuetudo et analogla conjunctio- rationem proportionis diclt, quae analo(jia appelic-
res suiit infcp se, quam bi crcdiint: quod cst nata tur. Isldorus (etyni. 1, 28, 1. Op. III. p. 47 Arev.)
cx quadani consuetudinc amilof/ia. Ncquc anomalia nanalogiam Latine proportionem dlci" pcfert quldem
ncquc anahijia cst rcpudianda« cet. Confer et Scx- sed addit, sicutnostcr: Bctslmillum comparatlonem.»
tum Emplricum (adv. giamm. 1, 10, 179 sequ.), advena] Atqui advcna communls cst gcneris:
qui et ipse usuin loqucndi maximc pcsplelenduin, ntrum crgo avena Icgciidum? an sit liic duarum
analotjiac nullam vim in grammatica cssc contendlt. vocularuui defcctus boc ferme pacto: i>A igitiir vo-
Vcrissiuuim, sl quid allnd, Quinctliianus (1, G, IG calium prima termluat masculina, nt CatUina, Jii.
p. 147 Spald.) docct: i.>'on cnim, qnuni priuium gurtba; fcniinina, ut Musa; coiniunnia, iit advcna.?
fingerentur bomines, analo(jia dcmlssa coelo for- Grot. — Iii omuibns, tam cdltis, qnam scrjptis
mam loqucndl dedit;sed iuvcnta est, postqnam lo- librls, eadcia est Icctlo, quare mbil correxj.
58
298 Martiani Capellae lib. III. §. 290.
quoque, ut altera, sola, illa. Quibus si detrahas A et ius addas, geuitivuni singu-
larera feceris, ut dicimus alterius, solius, illius; si vero I, dativum, ut alteri, soli.
IUa vero quae sunt Graeca neutra, ut poema, toreuma, tres casus in utroque nu-
mero similes habent; in genitivo singulari tis assumunt, in dativo S amittunt, et in
E correptam ablativum finiunt, atque in pkiraH dativo et ablativo genitivi singularis
291 formani servant, Kcet et bus possint assumere. E correpta nomina terminata, quae
Latina sunt, neutra sunt, ut monile, scdile. Haec praeter casus, quos similes ha-
beut, dalivum et ablativum confundunt, ut huic et ab hoc nionili, sedili; quoniani
ablativus, si in E exierit, quatuor casus similes faciet, quod ncutrorum nominum
declinatio uon admittit. Nam quae E producta in nominativo finiuntur, Graeca
sunt generis feminini, ut Agave, Autonoe, Graecorum more sunt dcclinanda,
ut nominativus, dativus, vocativus et ablativus pares sint, genitivus S, ac-
cusativus N finiantur. Quac noniina autem E in yV convertunt, ut Andromaclie
Andromacha, sic decHnantar, ut Latina in A exeuntia. I Htera terminata
Latina nomina totius generis sunt ac monoptota, ut frngi, nihili. Gumnii
autem et sinapi peregrina sunt neutri gencris, et tantuni numeri singularis,
sed per casus eodem modo decurrunt, excepto genitivo, qui S recipit, ut
292 sinapis, gummis; quamvis recte dicatur, haec gummis. O litera nuHum
nomen in neutro finitj nam aut masculina sunt, ut Cicero; aut feminina, ut
Juno, hirundo; aut utrique genori communia, ut homo. Quornm decHna-
tiones in duas species exeunt: nam aut O Hteram in obHquis casibus retinent,
ut unio unionis; aut I mutaut, ut cupido cupidinis, crepido crcpidinisj
singulari^ Omissum Loc c Rciclicuancn^i et nontiiiaj Siipplevl lioc e codicibiis Reicbcnaiicnsl
Darmstattcnsi siipplevi, ct paiilo post ex iisdem ct Darnistaltcnsi, a qiiibiis cliam paiilo post copiila
reposui possint pro possunt iu cditis. et aute vocem neulri melius abcst.
GraecofMJUiiiorejQuinclilianus (1, S, o9; p. 127 J tnutant] Exspcctasscs in /,• setl Latini quo-
Spald.): i>Si repcrias grainmalicnm vetcrum aiiialorem, qne usurpant lianc prolcpsin Graccis admodnm fa-
neget quidquam es Latina ratione mutandiint, quia niiliarcm, ul mulare construant quasi mulando as-
quum sit apnd nos casus «t/<i<jui/s, qucm illi nou Iia- sumere^ sic Statius (Tbcb. 10, 259): «per-
bent, pariim convcniat, uno casn nostro, quinqnc mulat Agjllcus nriiirt tnicis Nomii", ct Scneca
Graecis ufi." Omnino cf. Sclmcidcrum (form.I, p. o !). (tranq. aninii 2): »muiare nondum fcssiini latus.'
Martiani Capcllac lib. III. $. 'liyi. 299
utraquc autem syllaba crescunt in obliquis casibus, practer vocativum sin-
gularem. Caro autem practer hanc analogiam ut dediuetur, consuctudo
obtinuit; item Anio, et quae iu sua declinatioue unica sunt, et sine exemplis
similium declinantur. Faciunt cuim hujus carnis, Anienis. Duo et ambo
quura sint semper pluralia, non sunt annumeranda his, quae supra dixi;
sua etenim consuetudine declinantur. Graeca nomina, quae O htera fmiuntur,
ca quae a prima positioue iu nostram formam transierunt, ut leo, draco,
sic declinantur ut Ciccro, Miloj ea vero quae primam sui positionem integram
servant, ut lo, Ino, Graeco more declinantur, ut faciant in genitivo lus,
Inus, accusativo lon, Inon, et cctcris casibus similiter, qnanquam consuetudo
hanc lo dicat. Turbo, si nomcn cst propriuni, ut Ciccro declinatur; si
autcm vim vcnli significat aut puerilis ludi instrumcntum, ut cupido declinatur.
V litera tantum neutra finiuntur, ut cornu, veru, quod in plurali facit verua. 293
Apud veteres etiam specua dicebantur. Horum nominum plurales declina-
tiones carent dubitatioue. Kam trcs casus, ut in omnibus neutris, similes
sunt; item dativus et ablativus in bus syllabam exeunt; dativus et ablativus
singulares iu genitivo plurali um syllabam jungunt. Quaeritur autem do
genitivo singulari, quem alii in us, alii in V Hteram egerunt; nec non dativo,
quem alii in I agunt, ut geuui, cornui; quidam, veteres secuti, ablativo
et (fuae\ Et errorl libram dcbcvl vidctur; scd Lic Turbo, nomeu proprium gladiatoris, Turbonl?,
iQvitis libris niliU muto. SIc Horatius In sccnndo scrmonum (2, 5, 510):
posiltonem^ Quod Graeci -deiuc dieunt, Latlnl *Corpore majorem ridts Turbonls in armis
positionem. Qulnctilianus (1, o, GO): etjnla Loc Spiritum* eet.
omnibns uostris noniinibus accidit, quorum prima specua^ Sic et pecua Appulejo et antlquiorlLns,
positio in casdeni quas Castor lltcras c\it.« Grot. — Confer Virgillum (Aen. 7, SC8) et SUium
lon] Sclinciderus (form. I, p. 500) legl vnlt (15, 423).
lun, Lnin, quae utii]ue Graeca forma cst (couf. in genitivo] Antcrlores secutus edltiones jta
Fisch. ad Well. gr. Gr. I, p. 411). reposul; neque liquet cur Grotius dnobus illis vev-
Turbo] Priscianus (6, 5, 16; p. 228 KreLI): bis omissls edidcrit »V syllabaui jangit«I Pro sin-
rTurbo lurbinis, quando de vl veiitorum loqni- (jnlares codices Darmstattensls ct Mouacensis (C)
mur; nam sl sit proprlum, servat O in genltlvOj exLiLcnt singularis , male.
58 *
500 Martiani Capellae lib. III. §. 295.
similem faciunt, hiiic ^cnu, cornu; quoniam pluraliter genibus ct cornibus,
amissaque ultima syllaba relinquitur dativus singularis, sicut fit in civibus
et suavibus, et quoniara genibus et cornibus dicimus, I litcra in locum V
transit, sicut et optimum et maximum item dicimus, quum optumus ct maxu-
mus diceretur. Sunt aliqui, qui genitivo casu genuis et cornuis dicant, scd
non debet genitivus plures habere sjllabas, quam dativus et ablativus. Quamvis
ergo dissimilia sint senatus et exercitus, tamen sic genus et cornus in genitivo
dicendum est, quemadmodum senatus et exercitus. Praeterea quaccunque no-
mina vel participia genitivo singulari in is exeunt, dativo plurali sjllaba
crcscunt, ut Catonis, Catonibus; secundum quam ratlonem si esset genuis,
294 gcnuibus fecisset, ut syllaba cresceret. L litera finita nomina duplicem for-
mam habent. Prima est, in qua mascuhna sunt, ut Hannibal, Hasdrubal, neque
aha fere propria quani Punica, excepto Sohs nomine; item feminina, ut
Tanaquil, uomcn Hetruscum; et communia, ut vigil, pugil; quae omnia
easdem dechnationes habent. AUera specics neutrorum, ut mel, fel, quae
hoc differunt a superiori dechnatione, quod monosyllaba sunt, et L hteram
per obhquos casus geminant. Nam de proconsule in nominativo, qui E htera
finiunt, naturam pro praepositionis intuentur; pro quippe ablativo tantum
praefertur. Nam respiciunt, quum proconsul dicitur, nou duabus vocibus, sed
composito nomine dici, ut procurator, propugnator; nec quidquam obessc
genuis et cortmis^ Sic codiccs ReicIiCDauensis, rfttod rccepi, et ex eodcni, Darmstattcnsiquc et
Darmstattcnsis, et Monacensis (Cj, qiiciuadniodum RcicLcnaiicnsi stmt pro shit.
Grotiiis jani suspicaliis crat, pro (jenutis ct eorntius procotisule^ Rcstitui ex codlce DarmstattcnsJ
in cditis. Dc re ipsa vidc ScLneidcnim (fonn. I, pro proeonstilo , quod jam Grotius intellexerat fcrrj
p. 350). Ciccro ipse (in Aratcis) ijenus in sccundo non posse, Lac nola addita: i)Lcge: tamen si procon-
casu a genu dlxif. sule. Dc proconsttle et proconsitl vide ortLograpLiani
„,,„•«• 1 . »> • Manutii. Glossa: Proconsulc, uvOvJtaroQ, Pro-
ut syllaba\ isic Rcichcnanensis, Darmstattensis, , ,
. „ . ,^~. „ , . ... , , praetorc, avTidTpazriyog. Sic exconsiil et ex-
et Monacensis (C). Maie in editis legcbatur et. * .
conside.u Pluia dabit Augustus Soldan (quaestt.
nuoil monosijllaba\ Vro qutim — siitf apud Gro- de aliquot partibus proconsulum et propractormn,
tiiim, meliorcm codicis Monacensis (C) Icctioncm Ilanoviac 1831, p. 18 scqu.).
Martiani Capellae lib. III. §. 294. 501
exemplo, quod haec nomina possunt verba ex se facerc, ut procuro, pro-
pugno ; nain pracpositio perit, proconsulo autem non facit, licct consulo
faciat. Tamen si proconsule clicatur, in casu nominalivo monoptoton erit;
sed proptcr consuctudincm proconsul dicatur, ut dcclinari possit, qucmad-
modum illa, quae litcra L terminantur, ut vigil, pugil, mugil; quoniam in
plurali gcnitivo mugilam dicimus, et pugilum; nam si mugilis- cssct nomina-
tivus, ut agilis, mugilium faccrct, ut agilium. M litcra etiam ncutra liniuntur, ut 295
telum, scamnum. Scd hoc animadvertamus, quoniam quae nomina I antc ulti-
mam syllabam habent, ut lilium, foHum, genitivo singulari, item dativo et ablativo
plurabbus, candem gcminare dcbcnt, ut Hlii et hliis; quoniam genitivus aut
pares syllabas nominativo habet, ut scamnum scamni, aut pkircs, ut caput capitis,
pauciorcs nunquam ; praeterea dativus O htera finitus, in I eam convcrtit, ut sca-
mno scamnis; sed consuetudo et auctoritas veterum ingcni, consib', impcri pcr trcs
syllabas maluit dicerc. Vasum an vas dici dcbcat, quaeritur, quoniam quaccun-
que neutra non M Utera nomiuativo finiuntur, si pluralcm recipiant, dativo ct ab-
lativo in bus cadunt, itaque monile monibbus, genu genibus, pecus pecoribus, no-
mcn nomiuibus, marmor marmoribus; sccundum quac vas vasibus facere debuit,
et in genitivo horum vasum, quoniam quaecunque ncutra singularia ablativo
E htera finiuntur, genitivum phiralem totidcm syllabarum habent, quot ab-
lativum singularem, ut a nemore nemorum, capite capitum; scd lioc nomoii
nam respiciwnt] Ita Grotius iu margine pro 710M. p. 42 scqii.), ct ali altcra partc Svcrdsjoci VinJi-
ut Ulhim] Sic codcx Monaccasis (C), undc et ciae pracccptl Bcntlejuui (Rigac ISo'^. 8).
infra lilii et liliis scripsi. Grotius cxcmpla liic pror- scamno, scamnis\ Lcge scamno, scamni. Dc
sus oniisit, infra autcni in noniinativo casu posuit genitivo singularl scrmo. Grot. — Codices nilu^
Impugnat aiitcm Martianus cos, qui Iios gcnitivos variant.
antiqiio morc per simplcx I profcrcbant lili, folij secundum quae] Lege: » secundumquc haec
(pia de quacstione intcr rcccntiorcs quoque niagnae vas vasibus faccrc debuit, et in gcnitivu Iioniiii
lites cxstiterunt, postquam Bcntlcjus (ad Ter. Andr. vasum.^t Grot. — Ilaud persplcio, cur quac Iiona ,
2, 1, 20) contenderat, sub Augusti scnesccutis erant correxerlt. Vasum tamen rcscripsi, quia se-
actate dcmum mutationem illam factain esse, ut I qucntia postulabant itaque in codicc Darmstattensl
geminarent. Conf. in prlmls Forblgcr (de Lucrctil a prlina manu scripfuin vidcrani, Dc rc ipsa conf.
carniluc p. 74 scqu.), Iluschke (de Aimlo Cliubro Ruddiiuanuiiui (iust. gr, Lat. I, p. IH Stali!).).
5012 Martiani Capellae lib. III. §. 20o.
per anonialiam declinatur, et erit singulari nominativo vas, genitivo vasis,
dativo vasi, ablativo a vasi; plurali autem sic declinabitur, ut scamna. liU-
2(K5 cj'etius tamen genitivo vasi, ut: — „rarique facit lateramina vasi." N litera
terminantur masculina, ut flamen, pecten; communia duobus generibus, ut
tibicen, lidicen, quod frequentissimi auctores non probant, nam etiam tibicinam
et fidicinam dicunt; itcm neutra, ut nomen, flumen, quae omnia mauifesta
dcclinatione uno modo declinantur. Altera species est generis masculini, quae
E Hteram ante extreniam N servant, ut lien, ren, quae tamen ipsa quoque
in cetcris ut superiora declinantur. Glutcn quoque his simile est, licct Sal-
lustius glutinum dixerit; item feminina quasi similia A^identur; nam ren sin-
gularis nominativus nec ullus alius ablativo exccpto iu usu est. Graeca,
quae N finiuntur, praecedentes habent htcras A E I O, ut Alcman, Ccphen,
delphin, Phaethon; ex quibus quae an, en, in terminantur, exemplo su-
periorum dech"nantur, ut fuhuen, numcn, fidicen; quae vero on finiuntur,
si producta on Graeca dcchnantur, ut Lcon, eandem hteram et apud nos pro-
ducunt, ut Cicero, Scipio: ea autcm, quae ex productione nominativi casus
corripiuntur in rehquis figurationibus, ut Ampliion, Creon, Agamemnon,
admittunt apud nos N hteram in nominativo, et comparabuntur his Latinis,
quae conversis casibus correpta efieruntui', ut virgo, turbo; quac apud Graecos
recipiunt T hteram, apud nos quoque eandem habebunt, ut Phaelhon
^297 Phacthontis. Pl htera praeccdente A terminatorum , ut Caesar, lar, far, par,
genitlvo\ Ncnipc singularis. Locnm tamcn apnil iit (jitibusdara placet; nam usus eovum feuilnliia in
Lucrctium (6, 232) muic sic lcguul rcccntiorcs: A tcrniinat, ttblcitia, fidicina.*
j. ., , , . . Salltistiiisl In libris dcpcrditis. Plcnius frag-
— iirarcquc factt lateramtna vasis» -■ _ _ _ '
incntum serva\it Cliarisius (p- 67 Pufsch.): »quasi
(cd. Paris. 17M., Lips. 177G); quamquam vasi iu jrlutino adolosccbant.»
codicibus lcctum cssc ex eo coUigitur, quod Wa- „/,-,„-] i„tc)lige casits singnlaris nnmcri. Ablati-
Kcliclu vasi euidit. ^^^ cscipit, co enim usus Ausonius (ep. 13. 2) crat.
tibiccnl^ Priscianus (S, 2, 4): ucommunia in AEIO^ Ila codiccs 3Iouaccnsis (C), Rcic)icnau-
casdcin litcras dcsinuiit, in quas ct masculina, ut cnsis ct Darmslaflcnsis. Grotius addidcrat cfiam V:
hic ct haec advena, homo, vigil, tibicen , fidicen, sed inalc, quia bac lilcra Graeci carcnt, et quam-
Martiani Capcllac lib. III. $. 297. 505
impar, una forma est, nisi quod neutrum in rcliquis casibus R litcram gc-
minat, ut far, farris. Poetarum vero licentia hacc nomina pluraliter dixit,
quum omnia nomina, quae pondere aut mensura acstimamus, pluralem nu-
merum non adinittant, ut aurum, plumbum, triticum, oleum. Errant ergo
qui parium dicunt, quoniam haec in plurali triptota sunt, ut hi Caesares, hos
Caesares, o Caesarcs; nec potest accusativus I habere antc S, si genitivus
ante V R habeat. Vidcntur tamcn qui parium dicunt nominativum phiralem
generis ncutri intueri, et quoniam paria dicuntur, ut suavia, facere parium
ut suavium. R litera praeccdente E terminatorum species sunt sex. Prinia 298
quae gcnitivo casu nullum incrementum admittit, ct in I htcram nmtatur,
ut aper, niger, macer: apri, nigri, macri. Secunda haec, tencr, lacer, pucr:
tencri, laccri, pucri. Tcrtia, ut imbcr, utcr, quae a superioribus hoc diilbrt,
quod Iiacc in gcnitivo S literam accipit, et dativo I fmitur, et non crcscit ut
sccunda specics, et in gcnitivo plurali ium litcris finitur. Quarta, ut palcr,
matcr, fratcr, quac dativis pluralibus non ut prima species apris, scd
fratribus facit, nec sccunda sjdlaba crcscit et in genitivo plurali um syllabani
habet. Dicimus cnim fratrum, patrum, non ut in tcrtia utrium, imbrium.
Praeterea tres casus similes habct, hi patrcs, hos patrcs, o patres, quum
vis in margiuc lcganms Creun , lioc tanicn nlliili non C5 scd is in accusativo Iiabcrc ccnsct (v. §. 288).
est, qiiura Creon scribatur, ut paulo post a 3Iar- Scd de par dubium cstj confcr Selinciderum (fonti.
tiano ipso. I, p. 2d8), qui tamen nostri loci prorsus immcmor
farris\ Addidi vocem c Darmsfattensi codicc. fuit.
;)OMf?e/e] Fere iisdem verbis Cliarislus (p. 72 apri\ Quinctlllanns, qui saepe eos ridct, qul
Putsch.): «alla plnralltatc carent, ut ijarum , oleum, usu loqucndi non conientl in rallonls scribcndl can-
vinum, ferrum, panls, frnmentum, ct ectera, qitac sas curloslus inqnlrunt, bacc (i, G, 13; p. l ii
ad pondus, numcrum, mensuramque exiguntur.a Spald.) obscrvat: nlili autem ildcm, qunm iiitcr-
Itcm Priscianns (a, iO, K^i; p. 202 Krcbl.): i.ScI- rogantur, cnr aper apri ct pater patris facliit?
cudum tamen quod mctallorum vel scminum vcl bu- illud nomcn simpliclfer posltum, boc ad aliijuid csse
midorum ad mensuram vcl ad pensum pertincntliira contcndunt. Pracfarca, qnonlam ntrumque a Graeco
plcraquc sempcr siiigiilaiia Invcniuntur.n diictiiiu slf, ad eara rationcm rcciirrunt, nt .T«-
triplola\ ISimirum qnae ium in gcnitivo habcant, ZQOQ palris, xccJtQOV apri faciat. «
50i Martiani Capellac llb. III. §. 208.
inibcr ct iitcr hos imbris et iitris faciat. Quinta spccics cst, ut passcr, anscr,
later, mulicr, quac a sccunda spccie hoc clifFcrunt, quod illa cum incremcnto
syllabac I litcra liniuntur, ut gcncr gencri; haec in S exeunt, ut passcr
passcris, ct in cctcris discrcpant. Pipcr namquc ct cicer neutra in quinta
specic liabcntur; nam ut passer ita declinantur in numcro singulari, qucm
nunquam cgrcdiuntur. Sexta specics, ut ncutcr, uter; ncutrius enim et utrius
facit, et dcclinantur ut cctera pronomina, quac in ius litcras gcnitivos, et iu
1 dalivos agunt. Practerea cos genitivos et dativos communcs habent cura
rcHquis gcncribus, id est fcminino ncutroque. R htera praeccdente I una
tantum spccics est, vir. R htera praeccdentc O terminatorum species sunt
duac: ahu quae pcr obhquos casus producuntur, ut sopor soporis, color coloris;
aha corripiuntur, ut arbor arboris; scd uno modo dechnantur. Castoris ct
Hcctoris gcnitivos vcteres produxcrunt, scd nos corripimus, quoniam Gracci
horum nominum gcnitivos coi'ripiunt. R litera praecedente V tcrminatorum
specics sunt duac: prima, ut satur, quae genitivo I finitur , ut saturi; se-
cunda, quorum genitivus iu is htcras vcnit, ut sulphur sulphuris, Augur
Auguris. Ncutra autcm, quae ur hteris finiuntur, aha rctinent V htcram,
290 ul sulphur sulphuris, aha in O mutant, ut ebur eboris. S htcra finitorum
nominum formac sunt octo. Nam aut A htcra pracponitur, ut Macccuas,
hos imbris] Causam iaforiiis (§. 300. 508) aflTcrt. m; stilfvr autcm ct guttur V litcram iii gcnitlvo
Reliquos graiimiaticus congcssit Schncidcrus (forin. scrvcut : ideoijue ctiam jecur et /emi/r confroverslaui
I, p. 309 scqu.). fcccrunt, quod non minus cst liccntiosum, quam
si srilfuri ct gutturi subjiccrcnt in gcnitivo litcrain
Crt5toml Oainctilianus fi, K, GO) dc cramma- ^ ,. . »i.>i-*.4
J *^ V j ' y o Q nicdiain, quia essct eboris et roborts: sicut An-
ticisvetcrum amatoriltus : nindc Castorem mcdia svl- ..^., ., •, .i ,
tonius (iniplio, qui robur qnidem el ebur , atquc
laba iiroducta pronnnciarunt, qula lioc omiiLbiis no- , _ p • i. ■ •
, , , ctiain vinnnur Tatctur esse: vcrum lieri vult c\ lii»
stris nominibus accidcbatn cct. Cf. Rittcrum (clcm. , , , /-w j • • i . .
^ robura , ebura, mannural yuodsi aniiuad^crtcrcnl
1. Lat. p. 47). ,. rr : . • » • k 1 -.
* hlerarinn affinilatem, scircnt, sic ab co, quod est
vt sulphur\ Confcr omnino Quiuctlliaui (l, 6, robur , roboris ficrl, quomodo ab co, qnod cst
22; p. ISl Spald.) Iiaec vcrba: fchur ct ro&iw Ita miles, lintcs , militis, limilis; jude.v , vinde.v, judi-
dicta ac scripta sumiuis auctorib>>> in O litcram sc- cis , vindicis.<i Addc Scioppluin (grauiui. pIiUos.
cundnc syiljtbac transfcru!it . quia sil roboris cl ebo- u. Oo uot.).
Martiani Capcllac lil'. IIl. §. 209. oOCi
civitas; aut E^ ut verrcs, moles; aut I, ut panis; aut O, ut custos, nepos;
alias \', ut Ligus, vetus; alias Pi, ut iners; alias N, ut serpcns; alias P, ut
pracceps. S autctn litcra praecedeute A specics sunt tluae. Priina, ut Mae-
cenas, Laenas; secunda, ut nostras, Privernas; quac a supcrioribus hoc
difierunt, quod communia sunt onnu!)us grncrilnis, ct assuincrc debcnt I
literam in gcnitivo plurali, quac ncutralibus in plurali nominativo, accusativo,
vocativo familiaris cst. Igitur nostratium, Privernatiuni dicemus, quia sunt
hacc nostratia, Privernatia; sed et praegnatium ct optimatiuin dicimus, quia
accusativus pluralis I litcram liabet, ut hos ct has optimatis ct has pracgnatis,
quamvis veteres praegnatum ct optimatum dixerunt. Pracgnas autem fcminini
ct neutri generis est. As ct mas quum siut mouosvllaba, analogia non tcncutur,
scd propria quaodam declinatione assis ct maris faciunt, ct \a plarali a-sium,
niarium. Fas ct nefas aptota sunt. Graeca nomina, quae apud nos in as 50!»
exeunt, trcs spccies habcnt. Prinia cst, ut Olympias, Pytliias; nam Olvni-
piadis et Pythiadis facit. Sccunda, ut Pallas, Thoas, Atlas; nam Pallantis,
Thoantis, Atlautis facit. Tertia, ut Acncas, Pythagoras, Lycas; nam facit
Aeneae, Pythagorae, Ljcae; quando nostra ratione nomina, quae genitivo
in E exeuut, nominativo A finiuntur, ut Catiliuae, Caiilina. Scd Graeca
sunt, ideo in nominalivo S litcram rctincnt. Quaedam tamcn pcrduat S litcram
in nomiuativo, ut Nicia, Mela. Ergo in his noraiuativis consuctudo scrvanda
est. S litcra praccedcute E tcrminatorum species sunt c[aiaqae. Prima; quoruin oOi
Laenas] In edltis Lcnas ^ iinde Giotius obscr- tcnsis pro coirupti*. ijiine Grotiiis cdiilit. phai et
yat: «Dubitu de Loc loco.« Sed non erat, cjuod iiephus.
dubi^arct, quandoquldein sexcenties AE cum £ per- setl 6'rrteca] Ita Darmstattensis. Pcrperam in
mutatur; Lacnas autem gcnfis Popllllae cognomen edltls: «sed AaeL" Graeca.i rVon enlm ad Latina e.\-
satls cst notum. empla rcspJcit, scd ad iUa qnae Graeca in AS ter-
difjcnmt] >"on erat Igltur cur ScIiQcIdcras (form. uilnantiir.
I, p. 2i>;i) 3lnecenatiitm qtioque diccndimi exHli- JIc!a\ In editis crat Jleduea, «nde Grutiu:! jam
maret, nt ia gentilibns; utrumanc cnlm geuus elarc e vestlgils codlcis snl conjecerat Jtlela. quod ipsuDi
noster dlstinguit iu Monaceasl (C; legitiir paritcr atquo in DaiTu-
fas cl 7iefas] Ila ReicUenauensIs et Darmstat- statteu^ii ct RcicLcnancnsi; ci quo ct autcrioribii^
39
3C6 Martiani Capellae lib. III. §. 501.
noniinativus ct accusalivus ct vocativus plurales siniiles sunt, secl genitivus
pluralis in um exit, ut Hercules, proles, Ilerculum, prolum. Secunda
species est, quae a superiore hoc differt, quod gonitivum pluralem in ium
compellit, accusativum in es, ut nubes, rupcs, cautcs. In qua forma mas-
culina non habentur. Tertia, quae etiam si aliquam inter se habent diffe-
rentiam in declinatione, tamen quoniam incremenlo syllabarum pares sunt in
obhquis casibus, in unam speciem rediguntur, ut Ceres, bipes, merccs;
mascuhna autem cxempla non sunt nisi Graeca, ut Chremcs, Lachcs. Quarta
species hoc diffcrt a praecedente, quod obhquos casus E in I compclht, quum
supcrior E hterani servat: videhcct quoniam in nominativo non ut superiora
E producunt, scd contrahunt, ut hospes, antistes, ales, comcs. Quinta spccics
a superiore hoc differt, quod genitivus aucta syllaba I htcra finitur, qui
* etiam dativus habebitur, accusativo in em exit, ablativo in E productam ,
cui adjecta rum syhaba genitivum phiralem facit; cujus numcri nominativiim
cum prima positionc ct vocativo singulari confuudit, dativum ct ablativum bus
syllaba finit, ut facies, dies, spes, acies. Sed consuetudo rei et spei corripuit,
302 fortasse quod monosyllaba sunt. S htera praecunte I terminatorum aha cres-
cunt per obhquos casus, ah*a intra modum positionis continentur, duntaxat
in numcro singulari. Eorum igitur, quae non crescunt, species sunt duae.
Prima generis mascuhni, ut scrobis, mensis, hcet Lucanus exiguam scrobem
C(1it!on!bus ctiam Nicia rcposti! pro Nicaea apud syllaba (neinpc dies , die!) I litcra finitur, qu! ge-
Grotium. nilivus ctiam dativus (diclj Iiabetur: accusativo in
scd genilivns] Male Grolins omisit sed, quam- EM cxit (diemj, ablativo in E productam ('rfiej , cui
vis ia anterloribus lcgatur. Idem mo\ mlre habent adjecta RUM syllaba genitivimi pluralcm (diertnn)
pro habentiir. facit; cujus numcri (pliiralis) nomlnatlvum cum pri-
quarta\ Pcrpcram cdit! »non diffcrtii quo scn- ma positione (id cst nomiuatlvo dies) ct vocatlvo
8U3 prorsus contrarlus falsusque cxlt. Quod rcposui singularl (dicsj confuiidit.
»boc differtn, codlces Monacensis (C) et Darmstut- Lncanus] In Pharsalia 8, 756: »e.vj(/»trt posuit
tensis pracbueruut. trcpidus scrobcf ubi Gortlus monct Scrvlura (ad
iptinl<t\ Qno melius pcrsplcias quac sequuntnr, georg. 2, 50 et 288) reprcbcndlssc scrobcm femi-
adde c^icinplum et inlellige: pquod gcnitlvus aucta nino gciicro a Liicauo prolatuu]. •McUusu inqiiit
Martiani Capellac lib. III. §. 502. 507
dixerit; feminini et communis, ut canis, juvenis, quorum dcclinatio liquet.
Secunda species hoc a superiore differt, quod aLlativura in I litera finit, ac-
cusativum in im, ut duo sola masculina, Ligeris, Tibcris; fcminina, clavis,
pelvis, turris, classis, cassis. Ilanc rationem declinandi manifeslam diminutio
facit, quae I producta in omnibus istis pronunciatur. Itaque quotics dubi-
tamus de nominum cnuuciatione, diminutionem ejus consulemus. Eorum, quae
syllaba crescunt, specics sunt duae, quarum altera corripit I literam, ia qua
forma sunt masculina, sanguis, pulvis, lapis; feminina, cuspis, cassis; in
quibus nihil interest, quod alia in dcclinatione I conservant, alia in E trans-
eunt, item quod alia dis- aha trisyllaba in gcnitivo finiuntur. Altcra spccies
I literam producil in nominativo, glis, lis, quam ct in obliquis similitcr con-
servant; in genitivo plurali I ante um syllabam dicimus, glirium, litium,
non ut superiora, lapidum, caspidam, cassidum. S htcra praeccdcnte O 595
terrainatorum quura sit parvum discrimen, una spccies potest esse; nam quum
omnia in obhquis syllaba crescant, hoc differunt, quod quaedam in genitivo
S litcram in T, quaedam iu D, quaedam in R convcrtunt, ut ncpos nepotis,
custos custodis; monosyllaba masculina, ut flos floris, ros roris; item
ncutrum, os oris. In ossibus autcm nominativum consuetudo facit os, contra
ralionem, quoniam iu genitivo R non habct, Sed nec ossum potest dici,
• Prisclanns (7, p. 251) ntrumq^e genus admUtit, dimtnutionem] Quinctillanus (1, 6, 65 p. 140
et 3Iai'tianus Gapella obiter tantum notat Lucanum. Spald.): »Deminntio gcnus modo detcgit, et ae ab
Scd cum Lucano Ovidius (met. 7, 245) et Pruden- codem es^cmplo reccdam, funem masculinum bssc
tius {jteQi6Te<p. 10, 1011): »nempe sub tcrram funieuhis ostendiL Eadem in vcrbis quoque ratio
scrohe acla.n comparatiouis.* Sed hoc buc non pcrtinet, quia non
Liijeris, Ttieyw] Sic c codice Darmstattensl scrl- de gcnere, sed de flexionc vocabulorum serrao cst.
psi pro jLi^iim, Ti/ii«i5 apud Grotium. Fluvii sunt >'eque producunt ;I sed corripiunt Lorum diminn-
notissimi, licct alter in Gallla plcrumque Xijer ap- tiva, ut navicula, classicula , Unricula cct. Vidc
pcUetur. — Mox Grotius in niargine: »al. sitis, tus- igitnr ne de ablativo casu Martianus loqnatur, qui
sis', melius fortasse quam vulgo c/a5Si5, cassis, I prodncla tcrminctur; fucrunt enira grammafici, qni
quarum altcra certe per crrorem tantum Imc irrc- cadem vocabula accusativum In DI babere censerenl,
pcrc potult. quaeablativuminli c£Scbneidcrum(form.I, p.206).
39 *
308 Martiani Capellae lib. III. §. 503.
quoniam neutra, quae nominativo M terminantur, bus syllabam non admittunt
304 numero plurali; ergo in monosyllajjis analogia non tenetur. S litera prae-
cedente V terminatorum species sunt sex. In prima genitivus I simplice, vo-
cativus E tcrminatur, ut Marcus, Sextus; genitivus, ut Marci, Sexti; vocativus,
ut Marce, Sexte. Secunda species-a superiore hoc distat, quod genitivo I ge-
ininat, ct in vocativo I terminatur, ut Antonius, Julius, liujus Antonii, Julii
facit, et o Antoni, Juli; in ceteris cum superiore consentiunt. Tertia specics
nominativum cum vocativo miscet, et genitivo easdcm litcras productc con-
servat, dativo V et I, ablativo V, accusativo um terminatur, ut senatus, fluctus,
exercitus, quae pluraliter nominativum cum accusativo et vocativo in us
productum agunt, genitivum in um, dativum ct ablativum in bus syllabam.
Quarta species incrementum syllabae per obliquos casus accipit; ita tamen ut
aliquam varietatem inter se habeant. Quaedam enim V hteram retinent, alias
correptam, alias productam, ut Ligus Liguris, palus paludis, virtus virtutis;
quaedam V litcram in E vel in O mutant, ut vetus veteris, Venus Veneris,
nemus nemoris; quaedam tamen uno modo declinantur. Laus et fraus, quum
in prima\ In omnino inserendum erat codicls Priscianum condiscipuluin Labebunt. Etsl Lic sna
Darmstattensis auctorltate. sponte resipuit, «t cx libro cjus XVIII apparcf,
secunda\ Dc Laruni specierum differcntla acrlter ubi de possesslvorum vocallvis praecipieiis reete diei
pugnatum csse Inter grauiiuaticos Gelllus (1-4, 5) fatetur: »0 genltor nostcr Sa/Mritie niaxiwe divum» ;
rcfcrt, qucm conferre opcrae prctium crit. Sciop- et uEvanihie fili" et »Telamonie Ajax. « Sinri)]
plus (gramm. pLIlosopb. p. 04): »(nomen) propriuin certc ratioue Delie Yocativus est a Dclius apud Sta-
per lUS (in vocativo) dabit I. Fallitur Prisciauus, tiuni. Juliiis ct Pompcjus inlerdum sunt adjectiva,
qiii lib. 7 vetcrcs contra Lanc regulam putat Laiir- ut Jiillus cusls, Pompcja domus, et tunc vocativus
tie dlxisse, pro Laerli. iMcc ciiiiii propriiim nomcn fit ensis Julie:, sed qiium sint nomina proprla, vo-
est Laertins, sed appcllalivuiu, ut sit Lacrtius fi- cativus cxit in I, ut Juli.«
lius, Lacrtia prolcs, LaiTtium praedium, pro Lacr, prodtictc] Editiones quldeni producente ^ scd
tac. AcciuB, opiuor, in vcrsu, quem a Cicerone codices RcicLenaucusis et Darmstattensis et ipsius
usurpatum FaLius mcmorat: «nlsl quo Ulysses rate Grotii margo producte; quibus addo productae pro
evasit Laerlius." Rectc igitur Jul. Caesar Stclla in producte in Monacensi (C). Quod paulo ctiam post
versu ad Franciscum a Caslro Castrie dixlt. Nam Icgltur productnm , cx iisdem codicILus rcccpi pro
Franclscus comes Caslrius csl idem quod Castri co, quod raauiresto falsum crat apud Grotlum pro-
comcs. Qui Slellam eo tiomlne rcprcLenduut — duciam.
Martiani Capellae lib. III. $. 304. 509
sint monosyllaba et duas vocales habeant junctas, in eadem specie habentur,
quia simihter syllaba crescunt. Quinta species pronominum, quae us ter-
minantur, ut unus, totus, solus, quae hoc modo doclinantur: unus unius
uni unum ime ab uno; uni unorum unis unos uni ab unis. Sexta in cus
ut hinuleus, equulcus, a vocativo E litera geminata cfferuntur, ut cquulce,
hinulee; sed quidam malunt in eu, ut Tydeu, vocativo Graece dicere. S 30o
litera I praecedente finita ncutra monoptota sunt, ut trcssis, sexis. S litera
praecedcnte V duae spccies sunt. Prima, quae in I genitivum agit, ct pluralem
non liabct, ut vulgus, pelagus; virus Lucretius viri dicit, quamquam rectius
iuflexum maneat. In sccunda spccie sunt, quae per obliquos casus crescunt
et gcnitivo singulari in ris literas exeunt,' ut genus, nemus; ex quibus
quacdam V in E mutant, ut olus oleris, ulcus ulceris, quaedam in O, nemus
nemoris, pecus pecoiis. In dubitationem veniunt stercus et foenus, in E an
in O mutent, quoniam quae in us syllabam finiunt, V iu E mutant, ut vulnus,
genus, funus et funeratus dicimus; foenus enim exemplo non debet noccre,
quum intcr dubia gencra ponatur; item veteres sterceratos agros dicebant, non
stercoratos. S litera finita uomiua praecedeutibus N vel R omnia sunt unius 506
•
fressis, se.vjs] Et ita sempcr utitur Martianus, novissima Casslodori, sivc, ut illi scrlbunt, Cas-
ut in aritLinctlca «sexls faciunt" ct similia. Grot, siodorit cditione id pcrspexissc.
— Varro (dc lingiia Lat. 4, p. 47): »ab tribiis as- iuflexHm^ IVimirum 71011 flexum, ita ut ctiam
sibus tressis ct sic propoitione usque ad iiomissis.« gcnitivus vocis viriis enuncictur. Lucretil (2, 473)
At »In denario numcro«, inquit, ntnulata id cst autem vcrba sunt: «tetri primordia wii'i.«
declinatiir, ut decussis , cenlussis. duhitationem^ Ita c Cassiodoro (ed. 1729,
tttvul(ius] Quae sequnntur (usque §.513) apud p, 330) et codicc Darmstattensi rcposui pro dttbi-
Cassiodorum (de arte grammatlca) fere Ilsdcm vcr- taiione , quod in cdltis crat. Paulo etiam post c
bis legunlur; ut vcrlslmile sit e Marllanl Capcllae Rciclieuauensi restitni quoniam pro quomodo.
codice aliquo cxscrlpta essc. Cassiodorum eniiii nii- tis] E Casslodoro (p. 322 ed, a, 1663) bano
uime ca scrlpsissc quum inde patet, quod ille sc lcctiouem rcposui pro absurda in editls mtts.
Donatum secuturum csse ab inltio proCtctur, tum sf ercernf os] In codicibusMonacensi (C) et Darm-
quod, ubl Martiani vcrba iucipiunt, niillus cum stattensi paritcrque apud Cassiodorum (p. 330) in-
antcccdentibus ncxus animad'^ crtltur. Mlrum profccto verso Iiaec ordluu lcguntur, quasi slercoratos anti-
nc Bcncdictinos quidcm, alias diligcntissimos , in quior forma sit; scd nibll muto.
510 Martiani Capellae lib. III. $. 306.
^eneiis; nisi quae ante S R habent, interdam D recipiunt, ut socors socordis,
interduni T, ut sollers, iners. In plurali quoque excepto genitivo et accu-
sativo omnibus casibus siniiliter declinantur. Nam quaedara in um genitivo,
accusativo in es exeuut, ut Mars, Aruns; quaedam in iuni, ut sapiens,
patiens, et ob hoc accusativi eorum in is exeunt. Pleraque autem cx his
nomina tribus generibus communia sunt, et I literam, quam habent neutra
in nominativo plurali, dant etiam genitivis rehquorum generum cum quibus
507 communia sunt. T litera neutra tantum nomina quaedam pauca finiuntur,
ut git, quod non declinatur, et caput, sinciput. Quidam quum lac dicunt,
adjiciunt T, propter quod facit lactis; sed Virgilius: „Lac mihi non aestate
novum, non frigorc defit"; quippe quum nulla apud nos noniina in duas
5Qg mutas exeant, et idco veteres lacte in nominallvo dixerunt. X litera ternii-
natorum quaedara in genitivo plurali, in quibus omnia communia, in iuni
exeunt, et ob hoc accusativo in I et S; plurima vero gcnitivo in V ct M
non praeeunte I, el ob hoc in E et S accusativo excunt. Nam in rcliquis
consentiuHt, utpote quum singulariter omnia in nominativo habcant X, geni-
livum in I et S agunt, dativum in I literam, ablativura in E vel I definiant,
adiectaque M accusativum definiunt implentque; pluralitcr vero dativum ab-
lativumque bus sjllaba finiunt. Nam de ceteris, quibus dissident veteres,
quidam atrocum et ferocum, qua ratione omnium X litera finitorum una
species videbitur. Huic X hterae omues vocales praeferuntur, ut capax,
frutex, pernix, atrox, redux. Ex his nominibus quaedam in nominativo
ium] Grotlus in raarginc: •alil tum.» Codex 523 Kr.): »lac lactis, qnod qulbnsdam placct in
Munaccnsi:j utrumquc praebet, scd Loc etsi yerum noniinativo i^cr apocopam te profeni ; hoc lacic
sit, Martiani tamcn scntcntiac minime aptum est. enim diccbant antiqui. »
exeant] Pro Grotiano Indlcatlvo exeunt codcx in E] Supplcvl e codlcibus Jlonacensi (C) ct
Darmstattcnsls et Monaccnsis (C), Casslodorusquc Darmstattcnsl voculam u»y quam Grotius omiserat;
(p. S30) rectius Labcnt conjunctivum. VirgilU locus ct ex librls ante eiim edilis post lltcram E rcstitul
est in cclogis (2, 22). Dc rc ipsa confcr sujierlo- »vcl I«5 licet non slnc causa baec Grotlus omlscrlt,
rem notam (§. 2i>C), ct Prlsclaauui (7, 0, 48; p. qnia ad ca quae mox de accusativl formatloae cx
Martiani Capcllae lib. III. §. 308. * 51 1
prodiicuntur, quaedam corripiuntur; quaedam consentiunt in nominativo,
in obliquis autcni dissentiunt. Pax cnim et rapax, item rex ct pumcx, itcm
nux et lux, primam positioncm variant; at nix ct nutrix, itcm nox et atrox
sic in priiua posilionc conscntiunt, ut discrepent per obliquos. Et ilhid ani-
madvertendum est, quaedam ex his X literam in G ct quaedam in C per
dcclinationes compcllerc. Lcx enim lcgis, grex gregis facit, et pix picis, nux
nucis; nam in his, quae non sunt moncsyllaba , nonnun€[uam X htera geni-
tivo in C convertitur, ut frutex fruticis, ferox ferocis facit. Supcllcx autcm
et scncx et nix privilegio quodam contra rationcm declinanlur, quoniam su-
pcllex duabus syllabis crescit, quod vctat ratio; et senex, ut ia nominativo,
itera in genitivo disyllabum manet, quum omnia X htera terminata crescant;
et nix ncc in C convcrtitur ut pix, ncc in G ut rcx, sed in V consonans,
quum in vocalem transirc non possit. In plurali autem gcnitivo ablalivus
siugulavis formas vcrtit; nam in A aut O tcrminatus iu rum exit; E cor-
repta in um, producta in rum; I tcrminatus iu ium, V terminatus in uum.
Dativus ct ablativus plurales item aut in is exeunt, aut in bus, quae pracccpta
in scholis sunt tritiora; sed quoties in is exeunt, longa syllaba terminantur,
quoties in bus, brevi.
ablatlvo noster snljiingif, mminie quadrant, Mar-
tlanusque ut atrocum, sic etiam atroce dicerc pro-
ptcr analogiam maluisse Tidetur.
lux\ Darmstatfensis dux. Mox enim post «c
omisi cjusdem et Monacensis (C) auctoritate.
6bUquos\ Conversos Cie. (N. D. 2, 2a) appellaf.
Nominandi casum solum ab obliquis scparat ooster
rcctius quam Donatus (ap. Bedam Op. 1. p. 17),
qui praeter nominatiyum etiam vocativum recium
dieit, sejungens utrumque ab obli(juts.
in plurali enttem^ Lege: »in plnrali autem gc-
nitivos et ablativos singularis forma vcrtif." Sub-
necfit bic rcgiilas generaliorcs, quai'um prinia cst
oablafivos gcnlflvosquc pluralcs pro varleJafc posi-
tionis variari.ii Guot. — Formas, non forma , tam
priores editlones, quam codiees Reicbenauensis et
Darmstattensis, ct Cassiodorus multo mclius exbi-
bcnt. Errat etiam Grotlus, quod vldebls, si Prl-
sciannm cum noslro confulerls. Illc enlm cadcm,
quae blc, sed clarlus (7. p. 251 ed. Ras.) docet
verbis: »et genlflvus quldem pluralis fit iii oiani
genere ab ablativo singularl assumenfe ram, nf ab
boc viro borum vlrort/m, ab bac plafano barum
plafanort/m, ab boc feinplo borum templorum.n
hits\ IVon solum Monacensis (C) et Darmstatf«a-
sls, sed Casslodorus ctlam (p. 550) hanc syH.nbam
babcnt. Mole Grotlus ibus edidit
51^ Martiani Capellae lib. III. §. "609.
DE GENERIBUS VERBORUM.
309 Decursis nominuin regulis aequum est consequentia diccre canoncsquc
verborum. Gencra vcrborum sunt quinque, activura, passivum, neutrum,
comniunc, et deponens. Activum cst, quod in O cxit et agcndi significationem
habet, ul iego, scribo, canto, et cetera hujusmodi. Passivum in R, et patientis
slgnificalioncm monstrat, ut legor, scribor. Neutrum in O, et neque agentis
iicque patientis plenam signiiicationem habct, ut sudo, dormio; nescias enim
agat quis an patiatur. Communc et dcponens in R cxit, sed hoc intcrest,
quod in communi duae sunt significationes, agentis et paticntis; quum cnim
dicimus osculor, nescis utrum potius osculor te an osculor a tc; in dcponenti
autcm aut agentis effcctus est, ut luctor, aut paticntis, ut morior. Est ctiam
impcrsonale, ut sudatur, curritur; quod ideo sic vocatur, quod quum omnes
pcrsonas conlineat, nullam habet certam.
DE MODIS VERBORUM.
olO Verborum auicm modi sunt quinquc; scd ahi sex, alii septcm , alii
octo, alii novem, pauci decem esse dixerunt. Qui vcro quinque dicunt,
jiejc/rts] Ita Rcichcnaucnsls codex pro nescio ia rcm vel cum percunclalivo dccem uumcrat Opliinc
cdiJis. autcm cum nostro comparabis Diomcdem (p. 328),
communi^ Confer Augustinum (Op. 1. p. 179) qul postquam cadcm quae nostcr vcrbi gencra ex-
et Bcdam (Op. I. p.20)5 scd prae omuihus Gcllium plicavit, modos quoquc subjuugif, nquos« inquit
(13, 13) >tdc verhis iuopinatis, quae utroqucvcrsum «quinque csse omncs fcrc grammatici conscufiunt.
dicuntur, et a grammaticis commimia vocantur.» i^^am qui sex volucrunt, vario judicio alii promisni-
morfi] Priscianus quoque quinquc modos facit vttm, quidaui inipersorialem coujunguut j qui scptcm,
cosdcm quos noster; Cledonius (p. ISOPutscb.) scx, utrumque prioribus adjiciunt; qui anqilius, percitn-
non tamen promissivo, qucm niodum csse negat, c(«;ii'Hm assumunt; qm novem, coyijunctivum a sub-
6cd impersonali adjectoj Charisius (p. 142) septcnij jiw.ctivo scparantj qui decem, ctiam adhorlativum
Scrvius (ad Donatum p, 1787) octo, sed ul (jc- ascribunt.n Unde simul patct, nostro quoque infra
rnndivum adjiciat, non percunclativuni; Dlaxinms restitucndum fore subjunctivutn pro subjeclivum , s>i
deniquc Victorinus (p. 19-18) hortativo addtto no- libri scripti addicercnt.
Martiani Capellac lib. III. §. 510. 313
hos ajunt: indicativum, imperativum , optativum, conjunctivum, infinitivum,
quem et perpetuum dicimus. Qui sex memorant, addunt promissivum; qui
septem, impersoualcm; qui octo, percunctativum; qui novem, subjectivum,
ct a conjunctivo eum separant; qui deccni, hortativum adscribunt; sed hos
superflue adjectos ratio non admittit.
DE CONJUGATIONIBUS.
Conjugationes autem, quas Graeci 6vCvyiug appellant, tres esse non 311
dubium est, quae in verbis activis neutralibusve in secunda persona tempore
praesenti monstrantur. Nam quotics finalis sjllaba in as exit, prima cst;
in cs, secunda; in is, tertia: ut cantas, vides, audis, si producta sit haec
tertia; nam si correpta sit, curris. Harum omnium conjugationum verba in
prima positionc ante ultimam literam tres tantum vocales recipiunt E, I, V,
ut sedco, lanioj irruo; consonantes autem omnes, exceptis F, K et Q, ut libo,
vaco, cado, lego, traho, impello, amo, cano, scalpo, curro, lasso, peto,
vexo. His accedunt I et V loco consonantium positae, ut ajo, adjuvo; sed
iiec F excludunt, quum dicamus triumfo, quanquam a Graecis veniat et per
P etH potius scribatur. Praetcrea ab eo quod dicimus faris et fatur primam vcrbi
pcrsonam volunt for. De Q litera dubitatur; nam dicimus eliquo et aequo, ct in
hujusmodi verbis V litera nec vocalis h)cum, ut est irruo, nec consonantis, ut
est adjuvo, valcat obtincre.
DE FORMIS.
Harum omnium conjugationum in declinando formae sunt triginta scx, 312
perpettiuin] Sic verbi causa Charisius. ntramqiie tcrtiam distinguendi notam cx imperati^i
corrcptct^ Tertlam protluctam conjugationem can- fornia jam attulcrat Augustinus (gr. Op. I. p. 179
dcm cssc, quam nos r]uartam appellamus, snpra Eas.) liiscc verbis: )>Tertia correpta est, quac im-
(§. 285) vidinins. Vctercs enim ouiuem conjugatio- pcrativura modum in E correptam mittit, ut scribe,
ncni, cujus sccunda pcrsona pracsentis singularis tolle, Tertia producta cx codcm impcrativo modo
lilcris IS termiualur, ut curris, aiidls , tcrtiam di- colligitur. Quum enim imperativns modus cxit in I
xcrunt, quac si corripitur, ctiam nobis tertia audit, literam, tcrtia conjugatio producta cst, ut audi,
sl vcro producitiir, nobis quarta cst. Faciliorcm iiutri^ (conf. §. 521).
40
514 Marliaiii Capellae lib. III. §. 512.
exceptis defeclivis ct impersonalibiis et inchoativis. Priiiiae conjiigationis vcrba,
quae vel O litera nulla alia praecedente vocali tcrminantur, vel praeeunte
vocali qualibct, formas habent quatuor. Secundac conjugationis verba formas
habent sex. Tertiae conjugationis corrcptae verba formas habent viginti. Sic
quaecunque vcrba indicativo modo tempore praesenti persona prima io hteris
terminantur, formas habent sex; quae uo, formas habent duasj quae nulla prae-
cedente vocah O h'tera terminantur, formas habcnt duodecim. Tertiae conjuga-
tionis productae verba, quae indicativo modo tempore praesenti prima pcrsoua
io htcris terminantur, formas habent quinque. Quaecunque autem verba cujus-
cunque conjugationis indicativi modi tempore praesenti persona prima, vel nuUa
praecedente vocaji vel quahbct aha praeccdente, O htera terminantur, eorum
dechnatio hoc numcro formarum continetur, de quibus singuhs dicam.
DE PRBIA CONJUGATIONE.
515 Primae conjugationis verba indicativo modo temporc pracsenti persona
prima aut O htera nulla aha pracccdeute vocah terminantur, ut amo, canto;
aut eo, ut commeo, calceo; aut io, ut hanio, salio; aut uo, ut aestuo,
continuo. Primae conjugationis verba imperativo modo tempore praesenti ad
sccundam personam A htera producta terminantur, ut anio ama, canto canta.
Infmitivo modo ad impcrativum modum re syllaba manente productione ter-
minantur, ut ama amarc, canta cantarc. Itcm prima conjugatione, quae ia-
dicativo modo tempore praeterito specie absohita, adjccta ad imperativum
modum vi syhaba mancntc productione terminantur, ut commeo commca
commeavi, lanio lania laniavi, satio salia satiavi, eodem modo eodem tempore
specie inchoativa adjecta ad imperativum modum bam syUaba terminantur,
ut commca commeabam, lania laniabam, acstua acstuabam. Item prima
coircjttae^ In cditis crat correptn, q-.iod eor- ditinius, id vctcriljiis inchoatiutim dictuui^ pcrfe-
rigenduni cssc rccte \idlt Grofius, correxiquc cgo cfum autcni absoliitum^ et [ilusquaniperfcctum e.v-
codieis Rciciicnaucnsis auctoritate. actinn, vel specicni rccordativam. Guot.
iticlioaliva] IVotal)is id ffuod Lodic impcrfcctnm item prima] Locus nou omuino sanus,- nilii]
Martiani Capellae lib. JII, $. 515. 51o
conjugatio eoclem modo eodem temporc specie recordaliva adjectis ad impcrati-
vum modum vc et ram syllabis M terminat partes, ut commea commcavcram,
lania laniaveram, acstua acstuavcram. Prima conjugatio codem modo tempore
luturo adjecta ad imperativum modum bo syllaba terminatur, ut commca com-
meabo, lania laniabo, aestua aestuabo. Quae vcro indicativo modo tcmpore 511
praesenti ad primam personam O htera nulla praeccdente vocali tcrminantur,
ea indicativo modo tempore praetcrito spccie absoluta et exacta quatuor modis
profcruntur. Et est primus modus, qui similem his regulam habet, quae
indicativo modo tempore praescnti prima persona penultimam vocalem habent,
ut amo ama amavi amabam amaveram amabo amare. Secundus est, qui O
in I convertit, ct penultimam in practerito pcrfccto, ct tertiam ab ultima iu
plusquampcrfecto producit, ut adjuvo adjuvi adjuveram. Tertius, qui
similem quidcm rcgulam tenct primi modi, sed detracta A litera disjungit,
iit scco secui secabam secabo secare. Facit enim spccie absoluta sccui ct
cxacta sccueram. Quarta cst, quae per gcminationem syllabae profertur, ut
sto sta steti stabam stctcram stabo starc. Huic similc do da dcdi dabam de-
deram dabo darc correpta htera A coutra rcgulam in eo quod cst dabam
dabo dare profcrtur.
DE SECUNDA COJNJUGATIONE.
Secundae conjugationis vcrba indicativo modo temporc praesenti pcrsona 515
prima eo hteris terminautur, ut video vides, monco moncs. Secundae con-
jugationis verba imperativo modo tempore pracsenti ad sccundam pcrso-
tamcii v.nriclatls inTeni, nlsi quod a codicibiis Rci- tinin secaveram. Ceteruiu ut Martianum iiitclligas,
chcnaucnsl ct Darnistattcnsi abest item, in Mona- reputanilum est, litcrani V et consouantis et vocalis
ccnsl (C) autcm jiro conju(jalio lcgitur conjitija- vlm Iialierc, ut cx avi ejecta A remancat im.
tione. daham] Supploi Iioc e codlclbus Darinstatten-
tenet^ Ita Monaccnsis codex dedit pro Grotiana si ct Monaccnsl (C), ut conformc cxcniplum essct
Icctione habet, cujus tam crebrpc repetitlonis tac- antecedentl.
dcbat. iit i'/deo] Supplevi ut apud Grotlum omlssnni
seiabam^ Ita anteriorcs pro corrupto apud Gro- tam cx auterioribus cditionibus, (juam e codi-
40*
316 Martiani Capellae lib. III. §. olo.
nam E litera in-oducta ternnnantur, ut video vide, moneo mone. Se-
cundae conjugationis vcrba iufinitivo modo adjccta ad imperativum modum
rc syllaba manente productione terminantur, ut vide videre, moue monere.
Secundae conjugationis verba indicativo modo tempore praeterito specie absoluta
et exacta septem modis declinantur. Et est primus, qui formam regulae cu-
stodit. Nam forma haec est, quum secundae conjugationis verbum indicativo
modo tempore praeterito quidem perfecto adjecta ad imperativum modum vi
syllaba maneute productione terminatur, ut deleo delevi; plusquamperfecto au-
tem adjectis ad imperativura modum ve et ram syllabis terminantur, ut dele
deleveram. Secundus est, quum indicativi modi primae personae, E et O literis
terminatae, trauseunt in I, ut sedeo sedi, et ia exacta, ut sederam. Tertius
est, quum E et O in V et I mutantur, ut caleo calui, moneo monui, ca-
lueram, mouueram. Quartus est, quum E et O in I mutant, et consonantem
quae praecedit in S, ut mulgeo mulsi mulseram. Quintus cst, quum E ct
O in I mutant, praecedens vero consonans in X mutatur, ut luceo et lugeo
luxi luxeram. Sextus est, qui per duplicatioueni syllabae profertur, ut spondeo
spopondi spopouderam. Septimus est, qui resolvitur iu formam passivorum, ut
audeo ausus sum , es, est; ausus eram, eras, erat. Secundae conjugationis
verba indicativo modo specie inchoativa adjecta ad imperativum }nodum bam
syllaba mauente productione terminantur, ut vide videbam, mone monebam.
Secundae conjugationis verba iudicativo modo tempore futuro adjecta ad im-
perativum modum bo syllaba manente productione terminautur, ut vide videbo,
monc monebo.
DE TERTIA CONJUGATIONE CORREPTA.
316 Tertiae coujugationis correptae verba indicativo modo tempore praesenti
persona prima aut O litera nulla alia vocaH praecedente terminantur, ut lego
dicihns Rcichcnaucnsi ct Darmstattensi et Cas- luceo et] Siipplevi liaec verba c Darmstattcnsi
siodoro. codicc.
Martiani Capellac lib. III. §. 316. 517
legis, peto petis; aut I, rapio rapis, facio facis; aut V, ut indiio, irruo. Tertiac
conjugationis corrcptae vcrba, quac indicativo modo tenipore pracsenti persona
prima O litera, nulla alia praeccdente vocali, tcrminantur, eadem impcralivo
modo tcmpore praesenti pcrsona secunda E correpta, praecedente consonante pri-
mae positionis terminantur, ut Icgo lege, peto pete; quae V et O, ca impcralivo
modo V et E rctincbunt, ut induo indue, irruo irrue. Tertiac conjugationis cor-
reptae vcrba infinitivi modi adjccta ad impcrativum moduni re sjllaba mancnte
correptione terminantur, ut legc lcgere, petc petere. Terliae conjugationis verba, 517
quae indicativo modo tcmpore praesenti persona prima io litcris tcrminantur, ca
praetcritum perfectum ct plasquampcrfectum sex modis enunciant. Primus cst,
qui tcrtiae conjugationis productae intcgram regulam sequitur; hic est qui
imperativi modi regulam iu productionem vertit, et in absoluta specic assumit
vi syllabam ct in exacta veram, ut cupio cupivi cupiveram. Hacc eadeni
tamen interdum sublata V litera in absoluta specie et geminata I, in exacta
vcro corrcpte eadcm pronunciatur, ut cupii cupicram. Secundus raodus cst,
qui primac positionis vcrbo O literam dcponit, et praceuntem syllabam, seu
mutata vocali seu perseverante, producit, ut facio fcci, fugio fugi; in exacta
vero specic I deposita et in E mutata ram syllaba assumit, ut feccram, fu-
gcram. Tertius modus est, quum I et O in V et I convertuntur, ut clicio
elicui elicueram. Quartus depositis io literis et praecunte consonante pcr S
gcminum enunciatur, ut percutio percussi percusseram. Quintus, qui per X, ut
aspicio aspexi aspexcram. Sextus, qui per geminationem syllabae enunciatur, ut
pario pcperi pcpereram. Tertiae conjugationis correptac vcrba, quac indicativo 318
modo tempore praesenti porsona prima V et O literis terminantur, ea prac-
terito et absoluto ct exacto duobus modis enunciantur. Et est primus, quum
primae positionis verba O in I coramutant, ut induo indui indueram ; secundus,
mit 1] E Darmstattcnsi codlcc literam I sup- prorsiis omittimtur, cstque probabile e literis h. e.
plcvi, neoxquc scrlpsi V pro uo in editis; ct paulo (boc esl) malc intcllectis orta esse.
post addidi alia post nuHa. V et O literis] Ita codes Grotii rectius , c\n&m
hic est] Uacc vcrba in codlcc Monacensi (C) »0 litera« in cditis aliis<jue mauuscnptis.
5io Martiani Capellae lib. III. §.518.
519 {{iii pcr X pronunciatur, ut instruo instruxi instruxerani. Tertiac correptae
verba, quae indicativo modo tempore pracsenti persona prima O litera nulla
alia vocali praecedente terminantur, ea indicativo modo tempore praeterito
specic absoluta et exacta duodecim modis declinantur. Et est primus, c|ui
tertiae conjagationis productae integram formam sequitur, ut supra ostendimus
m liis verbis, quae tertiae conjugationis correptae indicativo modo tempore
praesenti perfona prima io literis terminantur; ut enim est cupio cupivi cu-
piveram, s.ic peto petivi petiveram. Haec quoque V litcram interdum subtra-
i unt, et I geminant, ut petii petieram. Secundus est, quum O in I conver-
titur, qui primae positionis verbi O Hteram in I commutat, et praeeuntem
syllabam seu mutata vocali seu perseveraate producit; deposita etiam conso-
nante, si fuerit niedia, in quani prima vocalis desinat; ut ago egi egeram,
lego legi legeram; eorum autem, quae in consonantem exeunt, exempla sunt
hacc: frango fregi fregeram, fundo fudi fuderam. Quartus est qui mediam
consonantem deponit et praeeuntem vocalem corripit, ut findo lidi fideram,
scindo scidi scideram. Quintus, O litera deposita, V et I assumit, ut molo
molui molueram, colo colui colueram. Sextus, qui deposita O, S et I assumit,
ut carpo carpsi carpscram; scribo scripsi scripscram. Seplimus, qui O depo-
sita et praeeunte consonante per S geminum pronunciatur, ut mcto messui
messueram. Octavus, qui simili correplione per unum S praeeunte vocali
producta dcclinatur, ut trudo trusi truseram. Nonus, qui pcr X pronunciatur,
ut cxpungo expunxi expunxeram, ungo unxi unxeram. Decimus, c|ui per
geminationem primae syllabae profertur, ut pungo pupugi pupugeram, curro
cucurri cucurreram. Undecimus, qui verborum compositorum ultimam syl-
labam geminat, ut Irado tradidi tradideram, rcddo reddidi rcddideram. Duo-
decimus, qiii in formam passivorum rcsolvitur, ut lido fisus sum, es, est;
excunt] Grotius in iiiargiuc: al. destnunl. scd usus vetnslissimonim messui comproi»l.«
Jue.MMi] Priscianiis (8. il, UO; p. 402 Kr.): pri- X prominclalur] Mirc Monaccnsis (C) cl
nJlelo ctiam quidam mcssivi , quidam mcsscm feci, Darmslatlensis annnncialw.
Martiani Capellae lib. III. §. 319. 510
fisns cram, cras, erat. Hacc oiiinia tertiae conjugationis correptae verba 320
indicativo modo toniporc praeterito specic iucboativa adjecta ad inipcrativuui
moduni bam sj^Ual^a, praecedcnte consonante primae positionis, vocali E ad-
jecta productione teruiiuantur, iit lcge lcgebam, petc petebam; cxceptis his,
quae I ante O habueriut in priuia positionc; ea cnim adjecta I htera ad im-
perativum moduui, ct adjccta bam syllaba, producta E tcrminantur, iil rapio
rape rapiebam. Tcrtiae coujugationis correptae verba indicalivo modo temporc
luturo sublata E Htera et adjecta am syllaba terminantur, ut lcgc lcgam,
pctc pctam, induc induam; cxccptis his, quae I ante O habuerint in prima
positione; ca cnim E in I convertunt, et assumpta am syllaba faciuut futurum,
ut rapio rapc rapiam, facio facc faciam.
DE PRODUCTA TERTIA.
Tertiae conjugationis productae verba indicativo modo tempore prae- 321
scnti persona prima aut eo hteris terminantur, ut adeo adis, prodeo prodis;
aut io, audio audis, nutrio nutris. Tcrtiae conjugationis productae vcrba
impcrativomodo tcmpore praescnti in sccunda pcrsona I producta terminantur,
ut adeo adi, prodeo prodi, audio audi, nutrio nutri. Haec infinitivo modo
adjecta ad imperativum modum re syllaba mancute productione terminaiitur,
ut adi adire, prodi prodire. Tcrtiac conjugationis verba, quac iudicativo
modo tempore praescuti persona prima co hteris tcrminantur, ca modo in-
dicativo tcmpore praeterito specie absoluta adjecta ad impcrativum modum
vi syllaba termiuantur, ut adeo adivi; exacta autcm vcrba veram, ut adivcram;
face] QiiInctilianHS (1, 6, 21 5 p. loO. lol 2): nouinia enirn vcrLa lu eo dcsinentia scciindae
Spald.) quidem .>insolenJiae esse« censet i.abolita sunt conjugationis, cxccptis paucis piunac — ct
atque abrogata ut face ct dice ct similia rctinc:c«; quartae qiieo f/tiis et eo is, et quae ex Lis com-
sed ex optiiuis scriptoribus Ovidius (e Poulo 2, ponuutur.u Cliurislus quoquc (p. ioO Putscli.) eo
2, G-ij fast. S, 690) arcbaismum illum rctinucrat, ct quac cx eo composita sunt, ad verba quarti or-
quare ncutiquam culpandus Martianus cst. diuis rcfcrt, licct alio loco (p. 231) inter cornipta
eo lileiis] Piiscianus (super XU versus Acn. pouat, paritcr ut Dioincdcs (p. 000).
320 Martiani Capellae lib. III. §. o2i.
sed consiietudo saepe brevitatem appetens V literam subtrahit, et absoluta
ingeminat I, ut adii, prodii, adieram, prodicram. Inchoativa quoque spccic
adjecta ad impcrativum modum bam syllaba terminantur, ut adibam, prodibam.
522 Quae vero indicativo modo tempore praesenti persona prima io literis ter-
minantur, ea temporc praeterito absoluta specic et exacta forma quinque
modis enunciantur. Et est primus modus similis superiori , ut nutrio nutrivi
nutriveram, nutrii nutrieram, et audii audieram, ut apud Virgilium: „audieras
et fama fuit." Specie tantum inchoativa distant. Omnia cnim tertiae conju-
gationis productae verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona
prima io hteris terminantur, ca codem modo tempore praeterito specie in-
choativa E producta manente novissimae syllabae adjiciunt bam, ut audiebam,
veniebam, opcriebam ; quanquam haec veteres sine E htcra pronunciabant,
ut Virgihus: „Nutribat Tyrrhusque patcr, cui regia parent armenta." Se-
cundus modus est, quum O amissa praecedens syhaba producitur, ut venio
veni veneram. Tertius, quum I et O in V et I miltunt, ut operio operui
operueram. Quartus, qui depositis I et O praecedentem consonantem in S
convertit, ut sarcio sarsi sarseram. Quintus, qui pcr X enunciatur, ut vincio
325 vinxi vinxeram. Tertiae conjugationis productae vcrba, quac indicativo
niodo tempore praesenti eo literis terminantur, ea temporc futuro eodcm
jiiodo bo syllaba adjecta ad impcrativum modum terminantur, ut adco
adi adibo, prodeo prodi prodibo; quae vero io, adjecta ad imperativum
modum am syHaba terminantur, ut audio audi audiam, nutrio nutri nutriam;
quamvis Terentius protulerit pcr bo; inde apparet geminam esse pronuncia-
audii] Pro midi in cditis, codiccs Relcl)cuaii- iit sarclo] Apiul Grofliini ncglccto ut lcglhir
ensis, Daruistattensis, ct 3Iouaccusis (C). VirgUii sartio. Emendationcm liausi e Daruistattcusl ct Rci-
locus est iu cclogis (9, li). clicnauensi codice,
TijitIlus] Ita Airgilius (Aeu. 7, 48o); Grotius Terentiiis] In Adclpliis (5, 3, 7).»IVescio cur
male Tijnis. Grotliis trausposuit vcrba jam scibo; nam qul antc
mittunt] Apparet 7mitant legcndum esse: sed enm Martianuiu edidcrant, verani lcctioncin sor-
in^Itis codicil)iis nlLil muto. vavcrant.
Martiaui Capellac lib. III. §. 525. 521
tioncin. Dixit enim: „Scibo jani ubi sict." Indicativo niodo tcmporc prac- 524
senti eorum, quac co lilcris tcrminantur, sunt vcrba quac a diverso prac-
senti practcritum similc habent, ut luceo et lugco; luxi enim facit. Itcm
ccrnit et crescit crevi facit. Sunt alia, quae una verbi positionc duas con-
jugationes teneant, ut pando, niando; faciunt cnim pandas et pandis, mandas
et luandis. Verba casibus junguntur interdum singulis ita: genitivo, ut misereor
tui; dativo, ut suadeo tibi; accusativo, ut moneo te; ablativo, ut utor illo:
interdum duobus, ut ablativo et accusativo, ut fungor hanc rcm ct illa re.
Haec satis ad cxcmpla analogiae dixisse sufiiciat. Quae enim his formis con-
spccta fucrint non tencri, pro certo anomala judicanda, quae strictim exigucquc
inemorabo, ut contra rationcm etiam usum qucndam usurpasse delcgamus,
aut etiam contra rcgulam dcfccisse.
DE ANOMALIS.
Quum nominativo singulari rcus et deus similia sint, quare pkirah hi 525
rci dicuntur, et usus dicit hi di contra regulam , ^quum dici tantum dei de-
bcrct, praesertim quum genitivus nominativo suo duabus sjllabis non debcat
longior inveniri, quod hic eveniet, si dicamus deorum? Cur Thoas et Acas
quum simiha sint, Thoantis ct Aeantis faciant; Acncas non facit Aencantis,
scd Acncac? Cur quum hic biceps et triceps dicamus, genitivus duabus contra
regulam syllabis crcscat, et bicipitis et tricipitis dicamus, non bicipis aut tricipis?
7m.vi] Idcm cum louge plurlbus ntiuisquc gc- syUabis cfescat] Dioiucdcs (p. 278 Putscli.):
ucris, quae liic lucmorantur, invcnics apud Dio- »Genilivus casus singularis aut totidcm syllabis
mcdem (p. 3G9 Pntscli.), omisso tamcn pandare, constarc dcbet, quot noininativus cjns — aut una
quod utique rarissiniuni cst, ncc nisi intcr tccbni- syllaba c\ccdere — aliquando ctiam duabus sylJa-
cos, ut apud Vitruvium ct Pliuium, usurpatiiin l)is accrcscit, ut supellex supelleclilis , iler ilineris,
cssc vidctur. anceps aucipilis , praeceps praecipitis.o Rcctc tanieit
funcfor hanc rem] Qucmadmodum a Plauto Scioppius (in gramm. pbilos. p. 6i>): i>Miilta in gc-
(Anipb. 2, 2, 197) scriptum lcgitur. Plura cjus- nitivo crcsccnte Tidentur irrcgularia, quae non sunt,
modi cxenipla Priscianns (17, p. G3G) affert, cui si antiquam rccti seu nominativi positioucm eon-
addas Ruddimannum (inst. gr. Lat. II, p. 192). sidcrcs. Non qula rcctus varius esse potcst, debct
41
522 Martiani Capellae lib. III. §. 52b.
Unde venit, ut aliger, frugifcr, accipitcr habeant omnes casus, Jupiter duos
habeat? Quuni sanctus, pius, bouus similia sint, cur dicimus sauctior, et
pior non dicimus? deiude sanctior sauctissimus, bonior bouissimus nou dica-
mus? Quum dicat Virgilius: fandi atque nefandi; quum a ncfando dicatur
nefarius, a faudo farius non dicitur? Quare sejunctus amissa praepositione
dicitur junctus, securus et sedulus eadem perdita non valeaut mcmorari?
Quum dicamus singuli viri, singulae muliercs, singula scriuia; quare non
dicimus singuhis vir, singula muHer, singulum scriuium? Quum venor,
piscor, aucupor simiha siut, cur vcnator et piscator dicitur, et aucupator non
dicitur, sed auceps? Cur volo non liabct imperativum? Cur fare primam
verbi pcrsonam non habet? Quare soleo praeteritum perfectum non habet?
Quum canta et lava simiha sint, cur cantavi faciat, et lavavi non faciat?
Item corusco et tono; coruscavi facit, tonavi non facit? Quid quod ego unum
casum recipit? Quum calceatus, armatus, togatus, penuhitus paria vidcantur,
quare calceo et armo dicimus, togo ct penulo non admittitur? Komiuativus
singularis in us exiens l^,- omnibus positivis E productam habet in adverbiis,
ut doctus docte, avarus avare, parcus parce; bonus et malus cur corripit
declinatlo mutarl, alt Scrvuis. CLarlsIus IIL. I: Om- similia sintj Ita rectlus la codlclbus Reiclic-
iila, Inqult, in dccllnallone vocabula non phis una nancnsi, Darmstattensl, et ^louaccnsl (C), (juam
syllaba erescuut. Rursus ibldcm: Aucipes dlxerunt sunt apud Grotlum.
veteres cum ratloiie, ne geultlvo ancipiiis duabus f';rijiiius\ Acn. 1 , oiot
videretur svllabls crescere. Plaut. Rud. : Post altrlu- /• j- * r j-
»At spei-ate deos viemores fandi atnue nefandi.o
secus est securlcula anripes."
,.,^ . . ...T', sinqularisl Atfamen Gellius »siu?uIo numC" ct
Jupil€r\ Duos, inquit, casns Labct Jupifer, no- . ...
•sliigiilo uumcro", Plautus »singulum vestigium«
dlxcrunt. Conf. E. I. A. Sevfertimi (latein. Spracli-
lebrc §. lo 70. 2449).
miuatlvum et vocatlvum: suut tamen et qnl Jupiiris
Jupitn Jupitrem dlcunt. Grot. — Placulsse boe
Cacsellio >'lndlcl Prlsciauus (G. p. 1 80 Basil.) tradlt,
QuInctilIanusautem(I,6,2a;p.Io3SpaId.):»quae- f"'e] Vide siipra (§. 511). Fare sccunda per-
dam" inqult «nomlna caslbus caient, quaedam a sona iudlcatM cssc pofest^ potcst vcro ctlam Ihi-
prlmls statiin positionibus tota mufaiitur, ut Jj//)i7er... perativl, ut apud Virgilium (Aen. 5, 562): »faie
Isldnni.s Itoin (ctym. I, 7 f. p. 17 .irev.) boc nu- agc", idque verlslmilisis cst, qtiia indc contraria
mea inter diplola rcferf. prorsus rafio ctua aufcccdcntc volo ci!icifur.
Martianj Ci\pcllac lib. III. §. 52o. o25
in advcrbio E, benc et male? Quum liabilis habiliter dicamus, cur facilis
faciliter non dicimus? Itcni qiium difficultcr dicamus, cur facultcr dici non
polerit? Quum audax audactcr dicatur, cur vcrax veracter non dicimus, sed
vcracitcr? Cur singulatim dicimus, binatim lernalinjque non dicimus? ct
alia hujusmodi, quae posscm innumera memorare, ni ad cetcra properarem.
Haec quum Grammatice vclut rcrum exordium instauratura dixissct, pro- 52G
pter superi senatus Jovisque fastidium Minerva talibus intervenit: Ni fallor, oclo
partcs oratlonis vclut incunabula rcpetitura intima^p disponis, atljicicns soloe-
cismorum causas barbarasque formas, tum alia loqucndi vitia, quae apud
vatcs inclytos plurimum celebrata, quae nunc tropos, nunc metaplasmos, nunc
schcmata, liguras, ex codemquc cuncta vitia velut decoris fonte manantia.
bene et male^ Caiisam Ita jain dociierat Augu- soloccismus in conjunctis. Vldc Auclorcm ail Ilercn-
stinus (granini. Op. I. p. 183 Bas.): nAdverbia qua- nium (4, 12) ct Sarlsbcrienscm (inetalog. 1, 18.
litatls in E litcrain cxcuutia producl dchcut. llacc p. 771). Quinctllianus (1, 5, 35; p. 114 scqu. 1,
tamcn dissculiunl, quac aut in comparatlvo aut In 6, 'iH; p. 171) »iu soloccismls vitia sermonis essc,
supcrlativo gradu Yacillaiit, ut henc, male, aut quac non simjulorum vevhoriim« contcndit; ncquc Plu-
al) appcUalionc non Irauscunt, ut impnne, saepe." tarclnis (quacsl. synipos. 8, 9, 2) lianc distlnclio-
Vidc ipsHin nostram supra (§. 284). ncm neglexlL
faviliter^ Augustinus (gramm. Op. I. p. 185 metaplasmos^ Isidorus (ctym. 1, 3o, 1; p. KS
Bas.): iiQuac nomiua qualitatls aut quantltatis casu Arcv.): KMetaplasmus Graeca lingua, Latinc trans-
dativo slngularl — lu I litcram lcrminantur, In ier formatio dicitur, qui fit In uno vcrbo proptcr mctri
syllabam mittunt, ut a(jili , nohili, audaci, di/Jicili; nccessltatem ct licentiani poctarum.n QuiuctUianus
ajiliter , nohiliter, audaciter, flifjicillter. Scd ex (1, 8, 14; p. 202 Spald.): "Poctls, quia jdcrum-
Iiis quacdain pcr syncopcn ciiplionlac caiisa dlclmus. quc mctro scrvirc cogunliir, adco ignoscitur, ut
ut audacter , difficnlter, sapienter, constanter.« Cc- vitla Ipsa aliis In carminc appellaiionibtts nominpii-
tcruiu Vitru^Ius (2, 1. p. ili f. Bip.) faciliter scri- ti;r: ynetaplasmos cnlm cl schetnalismos ct schemnla
pslt, Iinprobat lamcn Qiilnctiliaiiiis (1, 0, 17; p. 148 vocamus.u
Spald.) : uQui aMf/rtCj7e>' potius quam audacter scrl- schemata^ Qulnctillanns (1, S, S2; p. 125
bunt diligentiac pervcrsitatc, Iils permlttamus cl Spald.): «Sclicniala frcquentlora ijuldem apud poc-
faciliter diccrc.« Faculter etlam dlctuui cssc pro tas, scd oratoribus quoquc permlssa: — scd boc
advcrblo facile Fcslus tcstatur (p. 141 Dac), ut quoque, qiiod sclicma vocatur, sl ab aliquo pcr im-
facul pro adjcctivo. prudpuliaui faclum crit, soloeclsmi vitio non care-
, soloecismorum^ Barbarismus In siiigulis vcrbis, bif.n Paritcr Isldorus (elym. 1 , 31,3; p. Oo Arcv.),
V' 41 * ,
324 Martiani Capellae lib. III. §. 326.
quae attestentur aut nescientis errorem, aut afFectatam doctioribus venustatem.
Quae si ab scholaribus inchoamentis in senatum coelitum ducis, decursac
peritiae gratiam dcflorabis. Nam si rhythmicum quid metricumque, sicut
inter cirratos audes, assumseris, profccto Musices impctu, cujus praevertis
ofiicium, discerpcris. Formam igitur praedictae praeceptionis absolveris, si
praecipuis memoratis jam te ab inchoamentorum vulgarium vihtatibus vindi-
caris. His germanae verbis cum sponso Delius annucbant, et Grammaticen
ad virginis transire obseqfiia compulerunt. At tunc aham feminaruni pari
sponsalium munero conferendam Clarius intromisit.
uSoloecisinuS", inquit, »apud poctas sclicma dl- doctioribus pro doctoribus c variantc lectlone apud
cltur, fiuoties necessitatc nietri factus invcnitur; Grotiuni ad marginem rejecta.
quum autem non invcnltur ncccssitas", permanet so- de/lorabis] Ita codices Iflonacensls (C), Rci-
loccisml culpa.u chcnauensls, Darmstattensis, et margo Grotlana;
vitia] Obloquitur Cassiodorus, qui: «scliematau, vnlgo deformabis.
inqult, na quodam artlgraplio, nomlne Sacerdote, cirratos\ Cirrati gTammatlel. Perslus:
collecta sunt numero nonaglnta et octo; ita tanien, » Teu' cirratorum centunt dictata fnisse
ut qnae a Donato ittler vitia poslta sunt, iu ipso I^ro nihilo peiidas? Grot.
numcro coUecta claudantnr: quod et mllii quoque Inimo pucri noblles gramniaticonim dlscipuli, »ma-
durum Yldetiu- vitia dicere , quae auctorum cxera- tutinl citimta caterva magistri«, utMartl.ilis (9, 30)
plls, et maxlme legis divitiae auctorltatc (!nnantur.« alt; neque aliter In Pcrsli loco (1, 29) ubl confcr
Mclius tamen Seneca (cplst. IM; p. 048 Lips.): Casaubonum. Correxi etiam e codleibus meis pra-
nHoc magis mlrari potes, quod non tantuni vltlosa, vam serlbendi rationcm Cirrhatos in edltis.
sed et vltla laudantur. l\ani illud scmpcr factum Musices] » Cllra muslcam grammatlcam pcrfcctam
cst: nullum sine venla placuit Ingcnlum. Da mlbi esse non posse« Quiucllllanus (1, 4, 4 ; p. 57 Spald.)
qucmcunque vls magui uomlnls virum; dlcara quld ait, nquum ci de nietris rbytbuilsquc dlccndnm situ;
ilii actas sua ignoverlt, quld in illo sclcns dlssi- quarum dc uexu coufer cundcm allo loco (1, 10,
inulaverlt. Multos dabo, quibus vitia nou nocnerlut; 17 j p. 219) ct Plutarcbum (de musica p. 1131).
quosdam, quibus profuerlnt. Dabo, inquam, maxi- discerperis\ Sic Grotius ex 3IS. suo emen-
uiac famac, et Intcr miraudos propositos, quos si daAit vulgafam lectionem discerpseris , quac cum
quls coiTlgit, dclet.n intpetu oinnlno non convcult; facllis error crat 11-
attestetitur^ Pro atlestantur rcccpi c Monaccnsi brarioruni, qni discerperis futiirum passivi cssc non
(C) et Darmstaltensi codicibus; paulo post eJlani viderent.
M A R T I A N I
WINEI FELICIS
CAPELLAE,
AFIII CARTHAGINIE^SIS,
DE
DIALECTICA
LIBER IV.
JHacc quoqiie contortls stringcus efFamina nodis, 327
Qua sinc nil sequitur, nilque repugnat item,
In coetum superum venicus primordia fandi
Advehit et scolicum pracstruit axioma:
Qua sine\ Hoc est: nsine qua, Yldellcet dlale- (4, 1) legitur. Sed nlLili cst excolicum , ciii In
ctica, luilla fit consequentia, nullaque In argumen- codice 3Ionacensis (F) mira hacc addita glcssa est:
tis controvcrsia.n Pcr haec enlm duo argnmenta a "Excolici dicuntur quasl exlta colenlcs, id est extva
seqitentibus et o repugnantibus totam dlalecticam mundum.* Miseros profccto discipulos, quihus Ita
>iilt InLelligi. Vixc. a magistrls 3Iartianiis in scholis explicarcturl
advehit] In editis lcgchatur advenit slne sensu, axioma\ Accentum secutus i2 corripnlt, quod
qnod correxl e codlclhus Monacensibiis (C et F). et supra in tritjorms fecit, ut et Ausonlus: «Trigo-
sco/uMm nj.io>nn] Alii e.vco/jCHm: ncutrum placet. noruin Ilnea currit»; el Prudentius In idolum et
Legendum puto (jy.o/.iov cl^icofia, h. e. obrtfjtiam simllihus aliis. Grot. — Ciccro (Tusc. 1, 7) ci^icjfict
sive contrariam propositioncm. Vixc. — Scolion, Latinc vertlt pronuncialum j scd allis In locis tnm
ohliqnum, vel scholicum, scholare, scholasticum. effatum , tiim enunciationetn , id quod Mcnagius (ad
Grot. — Integram servavi codicum plerorumque Diog. Laert. p. 292) jam ohservavit. Uherius Ap-
lcctioncm, praesertim quum ntraque Grotll expll- pulcjus (dogm. Plat. p. 2Ci Oudend.): «propositio,
catlo haheat quo se commcndet; praefero taincn ut ait iu Theaeteto Plato, duahiis paucissiuiis ora-
scholicum , quod vocabulum apud Gcllium quoquc tlonis partibus consfans, nomlnc ct \crho: iit ">•//*-
52G Martiani Capellae lib. IV. §. 527.
Ambiguis memorans voccm consistere verbis,
Nil normale putans, ni fuat associum.
Sed licct ipsc niodos demum bis quinque profatus
Pallens alllictim verset Aristotclcs;
Stoica circueant ludantquc sopliismata sensus,
Perdita non unquam cornua fronte ferant;
jtiilejus disseiil«, quod aut vcruni aul falsuni cst: cirCHerant; nostram lcctloncin pracbuit codcx Dann-
et idco proposltlo cst.n Scncca (cp. 117 5 j). 6o6 stattcnsis.
Lips.): «alii effattun vocant, a\n eniinciatum, alii sophismata^ Scncca (cpist. IH," p. G-iS Lips.):
edictum." Scd confcr cl Gclliuni (16, 8). »Quid voccntur Latinc sopjiismata quacsisti a ine.
wej-6/s] Grotins quidcm cdidcrat vers»/5 5 ad luar- Mulli tcntavcrunt illis nomcn iniponere, nnlluni
giuem autcm iiotavcrat, alios exliiberc verbis; in liacsit: vidclicet quia rcs ipsa non rcciplcbatur a
iKitis denlque: «lege, inquit, versis cum inauuscri- nobls ncc iii usu crat, nomlnl quoquc rcpugna-
plo. « Quum tamen uullus praetcrea codcx versis tuni cst. Aptisslmum tanicn vidctur luihl, quo Ci-
Labeat, vix dubito quin per typotbcfae lapsum bacc ccro usus est: cavillationes vocat, quibus quisque
lcctio nata slt, eque ipsius, ut arbitror, Grotli «e tradldlt, quacstliiuculas quldcm vafras ncctit.»
inenle dcdi verhls. " De sopliisniatls stoicorum locus prlmarlus cst apud
associum] Practcr nostrum Casslodorus ctiam Lueiauuin (vit. iuict.21 — 2o; T. III. p. 103 scqu.),
(^arlar. 5, A7) Lac vocc usus cst: »Salainandra ubi coiirer Solanuui , ct quos praelcrea laiulat Wyt-
subtilc ac parvum aninial, lubricis lumbricis «5- tcnbaeliius (ad Plut. dc san. tucnda p. 835).
socium.it IXostrl scnsiis cssc vldctur, quod alt Arl- perdita] JVec tiniinam error cst nictrlcus. AI-
stotcles (dc lntcrpr. 4), nullam vocem pcr sc nc- ludit CapcIIa ad sopblsma illud cornutuin: i><^uod
quc airirmare, ncqiic negarc, nisi orationc aliqiia nuuquam pcrdidlsti liabcs; cornua nuiiquam pcrdl-
jung:itur. dlsti; babcs crgo cornua.K Meinlnit A. Gellius.
bis quin(jue\ Tag y:c(TijyOQlag innnit. GnoT. — Ghot. — Non nno tantuui, sed Irlbus Gcllius locis
Coufer locos Infcriorcs (§. 340. ^oo. 561. 582). (16, 2. 18, 2. 18, 13) inspiciendus cst; prac-
pallens] De pallorc pbllosopboruin vide doclos tereaque Diogencs Lacrtius (7, 44 ; p. 392 Mclb.),
ad Aristopbanem (jSuh. 4lo) ct Pcrsluin (3, 8i>). qui modo xsQavlda; inodo 5C£parM'0X' appellat, el
Adde superiorem loeum (§.37). ^'ifjlictim noslro Lueianus (dial. niort. 1; T. II, p. 130 I5ip. ct Ilcr-
pcciiliarls vox cssc videtur, ut modo effamina., Gcs- niot. 81 i T. IV, p. 109). Undc Seneca (cpisf. 4o):
iicrus (in tbes. s. v.) cxplleat vehemenler. nMuItuin illls tciiiporls vcrborum cavillalio cripuit
CjVcKeflM/j Clrcumvciilaat. Vllc. — IViuiirmu do- ct eaptiosac dispntationcs, quae acuiucn irritum
iosc, ut infra (§,423): «xerceut. IVectimus nodos , et amblguam signlfica-
«(jtiis falsu captos circuit decepllu.'> lloncm verbis illlgauiiis, deindc dissohimus. —
Antcrlorcs cditioues babcb.-<ut circumeant; Grotius Cetcrum qul intcrrogatur, an cortiua habeat , non
Martiani Capcllae lib. IV. §. 527. 527
Chrysippus cumulet propriuin consumat acervum,
Carneadesque parem vim gcrat helleboro;
cst tam stultus, ut fronlein suam teiitct; iiec rur- yoijTELav iiialuut. Cicero: »CaptIosIssInuiin gcnu.s
sus tam Incplus aut licl)cs, ut non liabcrc sc nc- inteirogalionis, qiiod niiiiiinc iii jiliilosujiliia prohari
sciat, qnod tii illi snbtiHssiina collcctionc pcrsna- solct, quiini ali(|iii(I iiiinufatiin ct gradatiiii additur
scris.o Consulcndiis qiiO(jne Angclus Polilianus aut deinitur. Sorilas lias %ocaiit, niii acervum clli-
(misc. 1, o4 in Grut. lauip. T. I. p. 87). Cctcrum ciunt uno addito grano: vitiosum sane et captiosnm
pro nec scripsi non c codice Monacensi (F). genns.« Qiiin ct alibi Ciccro, ut et patres Cbrisli-
Chiijs!ppHs\ Tcste Diogcne Lacrtlo (7, 18tj anl, Soritcii cuin Pseudomcno conjungit. Gnor. —
p. 478 Mcib.) pbilosopbiis iii dialectica insigius, ut Confcr (piae supra (§. 122) obscrva^i. Pcrsii locuiii
plcriipic diccrcnt, si apnd dcos usiis cssct dialccii- (sat. G f.) optiine intcrprctatns cst Bcroaldns (iii
cac, uou futuram aliam fpiain Cbrysippeain. Adde Grnterl lamp. I. p.517) ct cx eo Casanbonns. Plura
Valerinm Maxinuim (8, 7 ext. 10 ct II). Sencca Scrltarnm cxempla dabunt Plnfarcbus (iii Antoii.
ctiain (cpist. lOij p. C27 Lips.) ..Vlve, impiit, p. 028), Ciccro (in acadeni. 2, 20 Davis.), Sc-
ciim Cltrijsippo, cnm Posidonio. III tlln tradcnt nica (cp. 4d. p. 458; 48. p. 4G4 LIps.), GcUiiis
dlvlnorum buinanornuKjiic notitiain: bi jubcbuut In (18, 15), alil. Ulpianiis (I. 177 de V. S.) ct Jii-
opcre csse, nec tantum svite loqui ct In ob!ecta- liaiuis (1. Go de R,. I.), quos Grotius niiniis accu-
tioncm audicntiuin veiba jaetarc; scd aniiiuim in- rale ritat, iisdcm prorsus utuntur vcrbis. Cctcrum
durarcii tct. Plura dablt Mcnagius (adLacrt.7, 170; pro cumulet vldc nc tcnuissima mutatloDC reponcn-
p. 558), et ([ul de vita ct doctrina Cbrysippi eru- duin sit cumulo et.
ditam disscrtationem scripsit, Baguct (in aniial. Cat neadesaue\ Erat bic acadeniicus (Cic. Tnse.
acad. Lovan. 1821), qiiibus adde Pctcrscnnm (plil- 4, 5. Gcll. 17, li) ct novae (piidcm Acadciniac
losopbiaeCbiysippcaefuudamcnta, Altonae 1827. 8). (CIc. de orat. 5, 18. Luciaii. Macrob. 20. p. 12tt
«ferwuin] Accrvum vocat Soritera. Persius; '^'pO conditor. Acadcmicornm optimus ccnsebatiir
«Inventus Clirysippe tui finitor acervl.« (Strabo 17. p. 858 Casanb. CIc. de orat. 2, 58 f.)
Et supra libro Ilt valde laboriosus (Val. Max. 8, 7, o ; p. 75 i. Diog
«Soritas ctimuU accessibus aggerans.n Laert. 4, 62; p. 2G5 Meib.), ad dispufandum Iii
Snmitur autcm plcrnuupic sorites in partcm pcjo- ufran-.que partcm sciuper paratas (Cic. de oiat. 5,
rcm pro sopblsmate: sic infra: 21. Qulnctil. 12, 1, 5o. p. S04 S^;ald.), ciijus fa-
»Pellax soritas cumnue sensint cont/eris^» cundia violenfa ct raplda (Cic. de orat. 5, 28. Ma-
Bcnc crgo GIoss. vcfns: (}C0q'lT7]Q, cavillatio: nec crob. Saturn. 1, J>) tanta erat, ut vldcrcfur sena-
male pracstantlsslmi jurls iiostrl saccrdofcs Llpia- torcs Romanos noii fain pcllcxissc quam corgissc
nus ct Julianus dixcre uca>iIIatIonis, quam Graccl In snam scntcntlam (Acllan. var. 5, 17). Pliira da-
Soritcm vocaiit, eam esse nafuram, ut ad oidea- blt Roulcz (in annal. acad. Gaudav. 1824).
ter falsa pcr brcvlsslmas mufationes disputatio pcr- hellehoro\ Carncadem ct Cbryslppum bclIeLoro
diicatur.'! Qucm locum uollcui solllcifasscnt vlrl se pnrgasse, quo acutiores cf snbfillorcs uicnfes
doctissimi, qui vcl 66ipv6^(,a rcl 60(pi(jTiy.>]v acI eorum rcdderenfur, rclerunt Gelliiis, Pcfronius alii-
328 Martiani Capellae lib. IV. §. 527.
Nullus apex tot prole viriun par accidit unquam,
Nec tibi tam felix sortis honos cecidit;
Inter templa deiim fas est, Dialectica, fari,
Et Jove conspecto jura docentis agis.
528 Quae igitur introgressa cst Delio convocante, pallidior paululuin feniina,
sed acri admodum visu et vibrantibus continua mobilitate luminibus , cui
crines tortuosi decentique inflexione crispati et nexiles videbantur, qui tamen
deducti per quosdam consequentes gradus ita formani totius capitis circula-
hant, ut niliil deesse cerncres, nihil superfluum dctineres. Cui quidem pallium
Athenarumque vestitus, sed gestamen in manibus fuerat inopinum ac prorsus
gymnasiis omnibus inexpertum. In laeva quippe serpens gyris immanibus
involutus, iu dextera formulae quacdam florentibus discolora vcnustate ceris
' sollerter efligiatae latentis hami nexu interius tenebantur; sed quoniam ejus
laeva sub paflio occulebat insidias viperinas, cunctis dextera praebebatnr.
Denique ex iflis formuHs siquis ahquam percepisset, mox apprehcnsus hamo
ad latentis anguis virosos circulos trahebatur, qui tamen mox emergens primo
spinosorum dcntium acumine venenato assiduis homincm morsibus afthgebat,
dchinc ambitu muUiphci circuraactum ad conditioncs propositas coartabat;
si autem quamhbet formulam nullus vcllet assumere, quibusdam obviis in-
iiuc (|iiam pluriini. GnoT. — GcHIi (17, IS) haec tur nostri vcrba: Carueadcni Jicllcbori opc Cliry-
vcrba sunt: nCarucadcs acadcinicus scripturus ad- sippo parein fuisse.
vcvsus stoici Zt^nonis libros superiora corporis hel- n/<e.v] lloc cst fastiijium, iiidcquc honor vcl
leboro candido purgavit, nc quid cx corruplis iu diijnatlo:, niinirum ut in scnalu di>ino fari ci licc-
stomaelio buinoribus ad domicilia usquc aniiui re- rcl. Pro forlis c Reicbcnaiicnsi ct Darmstattcnsi
duiidarct ct instantiam vigoremquc inentis labefacla- lcgo sortis, quod inirum in luargiuem a Grotio rc-
rel." Adde Plinium (2J>, 3, 21) ct Valerium Ma- legatxim hiisse; itcmquc jxna pro jure c Ileicbc-
ximuin (8, 7, M; p. 75S Torr.), quein Marliano naucnsi ct Grotiano.
antc oculos fuisse pulo, qiiia iion cuta Zeiionc, involutus^^ Ut nostcr "gjrJs invoiutum«, ita
scd cum ipso Clirysippo dispulaturura illud fecisse Saxo Grammaticus (2. p. 20 Stepb.) «gyris impli-
Carncadcm refcrt^ liunc culm sensum babere viden- citum« serpentcni dixif, paritcrque (p. 65) nostruui
Marliani Capcllae lib. IV. §. 528. 529
terrogatiunculis occupabat, aut latentcr in eos anguem serpere stimulabat, donec
nexilis complexio circumventos ad interrogantis arbitrium strangularct. Ipsa 520
autem femina contractioris videbatur corpoiis habitusque furvi; verum du-
malibus hirta setis nescio quid vulgo inexplanabile loquebatur. Nam univer-
salem dedicativam particulari abdicalivae obliquam, licet ambas posse vertier
assercbat, univocis aequivoca connectendo, at solam se discernere verum
sccutus dc scrpcntis n spinosorum dcntlum acumiac» setis] Ita Ovidius (mct. 15, 850):
lo(]uitur. iiLirtaeque decent in coiyore sctae.«
ittterroqat'mnciiUs~\ Paritcr Onioctilianus (7, 3, _ „ ^„ _„ ,,
t, s , . ... Infia nostcr (§. 704):
145 p. 94 Spald.) iivalcrc in scrmonc« ait »dlalecti-
, , • , • 1- • • T,JIanc etio crediderim scntls spinescere memhris
cam, ut coostnctum vmculis suis cum, qm rcspon- J " < •
surus sit, vcl taccrc, vcl ctiam invitum id quod iNe^MC Lirta ci-ura vellere.o
sit contra fatcrl cogat.n Itcm Scncca (cpist. 48. Undc Ilcluslus (ad Ovid. T. 2. p. 946 Burm.) Loc
p. 4G8 Lips.): nQuid cuiuKi inquit nallud agitis, ctiam loco lcgi vult sentis.
quum cuiu, quem interrogatis , scicntcs in fraudcm dedicativam] Appulejus (dogm. Platon. p. 266
inducitis, quam ut forinula cccidissc vidcatur«, ct Oud.): «Dedlcatlvae (propositiones) sunt, quod de-
alio loco (ep. 82): «totum genus istiid exturban- tJlcant aliquid de quopiam; ut: virtus bonum est.«
dum judico, quo circumscribl sc, qul interro(jatur, Abdicalivac contrarium, vidc infra (§. 396. 401).
existimat, et ad confcssioncm pcrductus aliud rc- Aristoteli (interpr. 6. ct analjt. post. 1, 2) dcdica-
spondet, aHud putat.a Ciccro quoquc (acad. 4, 16) tlva dlcltur y,ura<pa6LQ et abdlcatlva aJt6<pa6Lq.
et Gcllius (16, 2) »captiosIssImum id gcnus inter- i «-i , i , ..
, ohliquam] Id cst adversantetn , vel obiKfuam,
roqationistt appcllant. Lndc factum csf, ut spco- ... . ,
1 ... . . id est cx transverso opposifam, ut Iiqnet cx tabula
Tav ct 6vv£pC0Tav de omni argumentationis ct ra- , . . ^
.' . . . ' / p ^ r. »» convcrslonnm mfra posita. GnoT.
'.locinationis gcnere usurparcntur (cont. C. Ir. Ucr-
mannum ad Lucian. dc List. scr. p. 120). ^'^^^] P"-» «« complmcs codiccs habent sed;
stratijularct] Itcrum Lanc figuram Saxo (v. »»'^1»« Monaccnses (C ct F), Rcicl.cnaucnsls, et
StcpL. p. 107 ad Sax. p. 68) a nostro mutuatus Darmstattensis ac pro at. De uuivocls ct acqui-
scripsit: ..cavlllatlonum ne.vihus implicatos fallacia- "«'ocls vide infra (§. 3oo sequ.>
rum laqueis stranf/ulahat.a discernere] Stoici cnlm, ut Ciccronis verbls
hahitusque furvi] Id est nigri, nl oLscurltas (acad. 2, 28) utar, dlalecticam diccbant invcntam
artls signiricetur.VLLC. cssc vcri et falsi quasl dlsceptatrlccm et judicemj
dumalihus] Id cst veprinis spinis. Vui.C. — SIc cx Posidonii nlmlrnm definitione, qui statucbat
Clccro (acad. 4, 35) ndumeta stolcorumci diclt, ct dia^exviy.rjv eCvai iJti6ri'](ir}V aXrj&dJv naL
Augustinus (contra .icadcm. 22 f.) simili figura usUs: ipevScov Tcal OVdsTSQCOV (Diog. Lacrt. 7, 42 cl
linter opluionum fuUacIum dumeta froudescit,» 62. Scit. Emp. adr. EtL. 11, 187; p. 724 Fabr.).
42
550 Martiaai Capellae lib. IV. §. 550.
330 quid falsumve sit, vclut quadam divinantis fiducia loquebatur. Haec se
educatam diccbat Aegyptiorum rupe, atque in Parmenidis exinde gymnasium
atque Atticam demeasse, illicque versipellis studii calumniaute proposito
551 etiam Socratis sibi Platonisque amplitudinem mancipasse. Hanc igitur frau-
dulenta semper argumentatione versutam ac dc circumventis pluribus glo-
riantcm quum Cyllcnius ceryceo geminus anguis assurgens allambere feminam
crebris linguarum micatibus attentaret, tuncque etiam Tritonia Gorgo co-
gnosccntis quoniam gaudio sibilaret, nimirum, inquit Bromius, qui facctior
Ae(jtjptwruni\ Omnes enim artes rcllfjuis Loml-
nlbiis ah Acgyptiis traditas csse, veteres slbl per-
suaserant (Hcrod. 2, 109. Diodor, 1, 69. PLiloii.
Mos. 1. p. 606). Scd quam rupem dlcat uescloj
quas in Aegypto admodnm raras esse constat,
Pamxeni(Us\ Eleatae (Diogen. Laert. 9, 21; p.
5C0 Meib.), qul dlalecticae pi-imus auctor fult (Scxt.
Emp. advcrs. logie. 7, 65 p. 571 Fabr.), cujusque
uomine dialogus a Platone Insignitiis cst.
versipellis\ Sopliistarum cavUlatloncm signlficat
inque prlmls Protagorae, qni, nt Scnecae (cpist.
88) Tcrbis ntar, nalt dc omnl re in utramaue par-
tcm dlsputarl posse ex aequo , et de hac ipsa, an
omnis res In utramque partem disputabilis sita,
idemque Gellio testc (o, 3) itpollicebatiir se Id do-
cerc quanam vcrborum industria cansa infirinior fi-
crctfortlor.u Adde Dlogencin Laertlnm (9, 51 seqn.)
ct L. F. Herbstlum (iii Pctcrsenii stud. pLIIoI. liist.
Ifanib. 1852, p, 129 scqu.),
Socratis\ De Socratis dialectica locus primarlus
cst apud XcnopLontem (mem. Socr, 4, S, 12, 4,
(S, 1)5 de Platonica tcstimonia congesslt C Fr.
Herniannus (ad Lucian. dc List. scr. p. 208),
Cyllcnius^ Lcgcndum Cyllcnll ccrycco, L. e.
caduceo. IXam arjQvy.ELOV Mcrcuril caduccus est.
VirLC, — Eniciidatione non opus crat, sl Vulcanius
Cijllenium scU. aujuem adjectlve acccplsset. Cctc-
rum parltcr JambllcLus apud Stobaeum (scrm, 79.
p. 469 Gesn.) «3Iercurium alt dialcclicac symbolum
manibus gcstare, nempc dracones se intcr sc ad-
spicientes.K ilk
micatibus\ Id est morsibiis. Vclc. — Immo mi-
cans lingua cst quae se crebro ultro cltroque movet.
De verbo ipso vide supra (§. 1 uot.). Martiano au-
tem cxemplo fuisse vldeutur SUii (6, 222) bl
versus :
ulrifido vibrata per auras
Lincjua micat motu atque assuUans aetltera
lambit. «
Nostrumque rursus imitatus est Saxo Grammatlciig
(2. p. 20 Stcph.) scribcns dc scrpcnte cxsplrante:
tiCrcbris Ilnguam 7nicatibvs duccas vitam paritcr
ac vlrns cfilavit.n
Trito7iia\ Rcposui Loe adjcctlvum (§. 7. 72S.
758) pro Tritonida apud Grotlum.
co(j7ioscenlis\ Lege cognoscens. Gorgo est Gor-
gon, SIc Valeiius:
nJVon tristis ab aethere Gorgo."
Grot. — Qwid slbi volnerit Grotius, non intelligo.
Nam Gracce quoque -j^ FoQyco sciibltur (Paus, S,
12, 2); ncque eognoscens, quod in nullo legltur
codicc, ncccssarium est. Locum slc capio: i>quo-
niam Gorgo Trltonia gaudio cognoscentls slbllaret<,
ut Gorgo slve acgis Dliucrvae, quam Siiius quoqne
Martiaui Capellae lib. IV. $. 35i. 331
est deoruin earaque penitus nesciebat, haec aut ex arenis Libyac anlielantis
adducitur, quod et capillitium iniplexum docet et amicitia venenorum, aut
fidendum pharmacopolam essc Marsicae nationis. Ita namque agnitione viperea
et blanda anguium adulatione dih*gitur; quod ni est, cx ilHus harai fraude
colligitur, quod circulatrix pellacissima et metarum Marsicarum iucola com-
(9, 443) oslbila horrificis torqucrc serpcntiLusn ait,
quasi cognatum sibi draconcm iu Dialccticac manu
libcntcr cognoveritj nnde nec prae gaudio e codice
Olonaccnsi (F) rccipicndum duxi, ncquc cum Ucin-
eio (ad Ovld. art. amandi 2 5 T. II, p. GOi> Burm.)
quodam pro nuoniam invitis codicibus rcponerc vo-
lui, licet baec conjectura multum Labeat, quo se
commendet.
niminim^ Locum Lunc sic sano: ituimirum (in-
qult Bromius, qui facctlor cst deorum, eamque pc-
Qitus ncsciebat) haec aut« cet. ISfescichat est non
coqnoscehat. Gkot. — Ileinsius reponendum suasit
perspicichat , absarde: profceto cnlm ignota Bac-
cho Dlalcctlca erat.
haec aut^ Ita Monacensis (C) et Reichenauensis,
pro i)hacc autem« in edltis.
Lihyae\ An eo alludlt, quod Libya serpentlbus
vcnenisque scateat, unde provcrbhini: aei <pSQSl
ZL AiffvT] aaTiOvl An Psyllos attinglt, qui ut et
Olarsi pracsentaneum erant serpentlnls raorslbus re-
tncdlum? Gloss. Isldori: «Marsus incantator scr-
pcntum.a Arnoblus: nAdversus ictus noxlos, et
vencnatos colubrarum morsus remcdia saepe con-
quirlmus, et proteglmns lamluis, Psyllis, Marsis
vendcntlbus. Emcndat Auratus: nlablls Psyills,
Olarslsvc dentlbusu, quod non improbo. Memlnlt
bis ter Plinlns, sed et Gellius lib. 16, cap. 11:
*Gens in Italla Marsorum orta esse fcrtur a Circes
fdlo Marso, propterea Marsis hominibus, quorum
duntaxat famlliae cum cxtcrnls cognationibus (m.
oatiouibus) noadum ctiam permlstac corruptacqua
sunt, vi quadam genltall datum ut scrpentum viro-
Icntorum domltores sint, ct incantationlbus hcrba-
rumquc succls faciant mcdclarum miracula. Hac
eadcm vi praedifos esse vidcmus, qui PsyHI vocan-
tur.o Memlnlt utrlusque gentis Solinus. Marsorum
Auctor de medlcauiinc faciel:
nlSec mediae Blarsis findunlitr cantibus anjites.*
Psyllorum Clnna:
aSomiiiculosam %tt Poenus aspidem Psyllus.i
Grot. — Confer palaeographlam mcam crlticam (III,
§. 1S7), nbl in loco AruoLIi (2. p. Go. GO), u
Grotlo laudato, crlticoriim corrcctioncm refutavi.
phai-macopolam^ Ita Icgcudum cssc pro forma
copulam in edltls olim jam conjcccrat Salmasiiu
(ad Sollu. 52. p. lOoO ed. 1629) slinllesque alio-
rum scriptonim locos attulerat. Qucm secuti alii
auctorcm tamcn hujus conjecturae reticuerunt. Vul-
gatam quidem leetionem antii}uissiniam essc glossa
(cod. Monac. F) tcstatur verba illa espllcans »per
fomiam cognata», nempe Marslcae nationl; sed
mihi suffecit Relchcnaucnsls codicis lectio «farma-
copulamv , ut hanc vocem la textum rccipercm.
pellacissima] Ut signlficet seductriccm subtUis-
simam. Vulc. — Sic apellacis Ulixl lavidiamo dlxit
Vlrgillus (Acn. 2, 90).
metarum^ Ilcinsius (I. 1.) audacter, ut assolet,
substituit petrarum; ego metam pro limite acclplo,
nt nmetae Marslcae« pro finibus 3Iarsorum dlctae
sintj nlsi ipsos montes ejus reglonls metas dlci
proptcr figuram posse ccnsueris.
comprobatur] Legc comprobatur, Sic iafra: nmcra
42*
352 Martiani Capellae lib. IV. §. 552.
552 probatur. Quo dicto quum complures deorum, quantum decuerat, arriderent,
Pallas aliquanto concussior jocum emergentis inhibuit, memorans hanc admo-
dum sobriam, quod quibusdam divis penitus denegatum, etiam inter germanas,
quae probandae sunt acriores, a nullo posse, quum asserta protulerit, derideri;
illa autem, quae in argumentum virosae assertionis acrimoniaequc dctulerat,
553 tradere eam jubet, ac se ad insinuandae sollertiae habitum comparare. Tunc
lubrici anguis circulatos orbes et hiatus quum Grammatice, quae insinuatione
peracta prope adstabat, accipere formidaret, ipsi divae, quae etiam Medusaeos
crines edomuit, cum figuris illicibus et hamatis illis formulis committuntur.
Ita crinali decore mera Cecropis atque Attica comprobatur, maximeque quod
eam palliatorum populus et Grajae juventutis electio sequcbatur, prudentiam
feminae ingeniumque mirata. Jupiter autem judicandis implendisquc virtutibus
posteram Romuleis viribus Grajam aestimans levitatcm, quidquid nossct illa,
Cecropis afqnc Auica comprobatur.« GnoT. — Edi- ipsa. Quoil reliqmiin, est post detiegatum apud
derat eniiu comprobat, quod codlcum Monaccn- Grotlum dclcvi, secundum codlces Monaccnses (C.
sium (C. F) auctorltate correxi. * F), Relclicnauensem, et Darmstattcnsem.
quantum decuerat^ IMmius enim risus gravita- acriores\ Lege acriorem. Grot. — Causam non
tcm ingenuorum hominum, nedum deorum, decere persplcio, ncc quldquam muto, llcet Dlonacensis (C)
non vidcbatur; qua in re Plato (rcpubl. 5,p. 588 babcat geminas pro ijermanas-^ omnes enim arfes
Stepb.) acrltcp reprebendlt Ilomerum, qui (II. 1, sororio vincido inter se contlncutur (§. 581. 706.
S99) dixerat: 725).
»'A6lie(jroQ d^ccg' evcoQto yaXcoq (laaaQS^db virosae'] Ita in codlce Monacensi (C). Quo sensu
■&SOl6c.* acccpcrlnt Grotius ceferlque interpretes, quod in
Addc eundem (dc lcgibus 5, p. 752) ct Arlstote- editis legitur, verosae, baud asscquor. flrosus aii-
Icm (ctbic. rVIcom. 4, 8, 10). tem a virus est (Virg. georg. 1, 58. Sidon. epist.
concussior] Fcrocior. Vutc. — Commolior po- 5, 7. f. p. 157 Sirm. Nemcsian. cyneg. 225).
tlus, quemadmoduin Virgilius illo verbo (Aen. 5, propc] Allbl (§.214. 605. 705. 729) nostcr
700 et 869. 11, 451) de animo commoto ntitur. proptcr , qiicmadmodum et Durmslaltcnsis codex ct
Sobriam\ Id cst „honestam esse.« Vulc Mar- margo Grotiaiia boc loco babet. Scd scrvavl lcclio-
tlani scnsuui minimc cepit vir doctus; si vcrba nem vulgatam.
quae sequuntur lcgissct, sobrium primitivo seiisu ipsi diuae] Palladcm slgnlficat, ciijus auxilio
accipiendum cssc intcllcxlsset j parilcr cuim bic Pal- Pcrseus saxlficam Mcdusam iuterfcclt. Vulc,
las uunglt Baccbuin atquc iufra (§. 424) Dialectlca postcram] Iiifuriorcm. Vulc. — Qucmadmodiira
Martiani Capellae lib. IV. §. 554. 533
Latiali promere praecepit facultate. Ac mox Dialectica, quanquam parum 534
digne Latinc loqui posse crederetur, tamen promptiorc fiducia, rcstrictisque
quadam obtutus vibratione lumiuibus ctiam ante verba formidabilis, sic exorsa:
JNi Varronis mei inter Latiales glorias celebrati mihi erudilio industriaque sup- 535
peteret, possem femiua Doricae nationis apud Romuleae vocis examina aut
alibi supcnim pro snperiorl rcpcrias. Scnsus est:
Jupitcr cxistliuans Graccanicam lcvltatcm Romana
gravitatc longc infcriorcm non modo implendis, scd
et judicaudis virtutlbus scientilsqiie, jussit qiild*
qnid nossct Latiiia liugiia expromcrc. Grot.
viribusj E codiclbus iterum Monaccnsibus (C. F)
Loc recepi, indigne a Grotlo in marginem rejcctuiu,
pro virtutibus, qnod vixdiim auteccsseraL
Latiali^ Quantoperc sudavcrlt ipsc Ciccro, ut
Graccorum de philosopbia vcrba Latine rcddcrct,
apud eum (divln. 2, 2) Icgcre licet. Seneca (eplsl.
S8; p. 481 Lips.) «quanta* , scrlbit, svcrborum
Dobls paupcrtas, imo cgcstas sit, nunquam magls,
quam bodicrno die, Intellcxi. u Paritcr Pllnlus Se-
cundus (cpisL 4, 18, 1) »inopIam, vcl potius, ut
Lucretlus ait, cgestatcm patrii scrmonis<i accusat,
et (ep. 6, 29, 4) »nec me practerltu, inquit, nusum
et cssc et babcri optlmum dicendl magistrum.a
Lucrctii locus (1, 137) bic est:
tJVec me animi fallit, Grajorum obscura reperta
Difpcile illuslrare Latinis versibus esse y
Mtdla novis verbis praesertim quum sit agendum,
Propter egestatem linguae et rerum novilutem.a
31anlllus quoquc miuus Latlnc a se scrlpta blsce
versibus (5, 40) excusat:
a-Et si tjua externa referentur nomina lingua
Hoc operis, non vatis, erit: non omnia flecti
Possunt , et propria melius sub voce jiotantur.a
Hlnc ctiam est, quod nostcr infra (§. 359 f.)
Dialccticam dils diccre CngU: odcbetis quippe ui-
eolcnflam perfcrre scrinonis , qiii Grajam disscrtarc
Lalialiter compullstis.a
praecepit^ Sic codiccs Monacenscs (C. F) et
Daruistatteusis rccte pro cepit In edltis.
reslrictisfiue^ Varians ad margincm lectlo apud
Grotiuin rcstinctisque , solcmni coiifuslone, de qua
vidc quos landat Gicsc (ad Cic. dc dir. 1, 29 j
p. 107).
VatTonis^ Ncscio quid in mentem vencrit bacc
scribcntl Martiano. An oblitus tum erat Ciceronls,
Appulcjl, Augustiui, ct sexccntorum aliorum dia-
lcctlcorum? Barth. (advcrs. p. 1608). — Sed Ci-
cero ipse (acad. 1, 3 ct o) confitctur, Varroncm
primum fuissc, cul dclicamus, ut Gracca Latine Icgi
possint. Idemque Augustlnus (clv. dci 6, 2) rcpetlt,
nee minus Appulcjus (apol. p. 49G Oud.) Varro-
nem laudat. Rcctc igltur nostcr bunc quasi Latlne
loqucndl auctorem laudibns cvtoUit. Parlter Casslo-
dorus (de artib. 5 5 p. 556 Gar.), post Aristotelem
c Graecis, Varroncm ait c Latinis dlalectlcam et
rbct«rlcam In novem disciplinarum librls tradldisse.
Doricae nationis\ Pro Graecae per syuecdoeliam,
ut iiDorlca castra» apud Virgilium (Acn. 2, 27) j
nemo culm eorum, qul dlalccticam ollm tracta-
rerant, vcrc Doricae stlrpls erat.
examina^ Vulcaniiis arjmina significare vult,
incptcf scnsus enim clarus: nsi mca Romane lo-
quendi ratio examinctur.u Scife nimlrum Macrobins
(Saturn. 1 pr.): »sub alio orfos coclo liuguae La-
tinac venam non adjiivaree coDCfctur.
334 Martiani Capellae lib. IV. §. 333.
adinodum riidis aut satis barbara reperiri. Quippe post Platonis aureum
flumen atque Aristotelicam facultatem Marci Terentii prima me in Latinam
vocem pellexit industria, ac fandi possibilitatem per scholas Ausonias compa-
336 ravit. His igitur praeceptis parere colluctans nec Grajos deseram ordine dis-
serendi, nec Laurentis assertionis effamina reraorabor. Ac prius illud com-
pertum volo, niihi Romanos togatamque gentem vocabulum nondum novarc
potuisse, ac Dialecticen, sicut Athenis sum sohta, nuncupari, meique prorsus
337 juris esse, quidquid artes ceterae proloquuntur. Nam neque ipsam, quam
Platonis^ nQuis duLltet Platonem esse prac- suit ndisjiutatricem», cjusmodi erat, ut iaTalesceiM:
cipuum, sive acumiuc dissercndi, sive eloqucndl usu possct.
facnltate dlvina quadam et liomerica?^ Quiuctilia- ceterae artes] SIc jam Plato (rcpubl. 7, p. Soi
nus (10, 1, 8i. p. CG). StepL.) dlalcctlcam veluti cultnen sive fastigium
Marci] Ita pro sigla 31. quae in editis cst, per- (^Qcyxov) appellat, quippe quae rcliquas doctrlnas
scrlptum hoc uomcn legitur in codlcILus Monaccn- superet absolvatquej Ciccro autcm (Tusc. 5, 2o)
slbus (C. F) ct Darrastattensl. Ipslus laudes legc eandem alt i>per orancs partcs saplcntlae manare
apud Yalcrium Ma\imum (8, 7, 5). ct fundi^ quae rem definlat, genera dlspertlat, se-
prima] Ita et Lucretius (S, 336) se prlmum quentla adjungat, pcrfecta coucludat, vcra et falsa
fuissc gloriatur, qui >'nntura rei'um ratloque quum dijudiect. « Idem alio loco (Fin. 2, C) nunam dia-
reperta fucrit, posset In pati'Ias vertere voces.a lectlcamu ait «contlnere omnem et persplclendl, quid
his] Grotius ad margincm posnit /ituc, quod in quaqise rc slt, scisntlam, ct judicaadl, qualc
etlam codex Darmstattcnsis praebctj Monacensis (C) quidque sit, et ratiouc et via disputandl», adeoquc
latjtts , ut ad Tarronem referatnr, sed ncutro opus. (Brut. 41, 153) eam appcliat aitcm nquae doccat
»iec Laurentis] Nec Latine loqni recusabo. Pa- rem nniversam trlbucre in partes, latentei& expll-
rster Slllus (i, 110. 16, 678. 17, 62) voce Lau- care definiendo, obscuram cxplanarc interpretando j
re7is pro Romanits utltur. Qnod autem Dialcctica ambigua primum videre delude distlnguere; artcm
tuni Graccis, tum Romauis verbis sc nsuram ait, dcniquc omniirn mrtximamf quasi lucem ad ca,
Clceroncm Labebat auctorem, qul (divin. 2, 4) qiiae confuse ab aliis aut respondeantur aut agantur. t
•quannls sorltes Latiiie aceruali dici possit, tanicn« Adde JamblicLI Lacc (ap. StoL. scrm. 79 p. 469 f.
;tit »niLIl opus cssc, quum, ut ipsa pLIlosopLia Gcsn.): 'OVX edXLV ovdev fXOQioV <pLXo6otp'Laq
ct multa verba Graecoram, sic sorites salis Latino civEV Tov Kata dLa/lEXTLX^v Xoyov rtccQayLyvO'
scrmonc tritus sit." [lEVOV" et Angustinum (dc ord. 2, 15. Op. I. p. 342),
nondttm novare] Cicero ipsc plnrlbns tantum qul dialectlcam vocat »dljciplinam discipLInarum,
vcrbis diccrc poterat »artcm hcnc disserendi ct vera quac doceat doccre et discere, in qua se Ipsa ratlo
ac falsa dijudicandi" (orat. 2, 38); ucqnc quoJ dcnionstret atque aperiat, quae sit, quid vellt, quid
Quiuctiliaaua (12, 2, 15 j p. o20 Spald.) propo- valcat.« tVcque RLetorica apud oostrum (§. 475)
Martiani Capellae lib. IV. §. 557. 355
aures vestrao probavere, Grammaticam , neque alteram opimi oris praecluem
facultate, vel illam formarum diversa radio ac pulvere liniantem, sine meis
possc rationibus explicari quis dubitet? Quippe in ditione mea jureque con- 558
sistunt sex normae, quis constant ccterae disciplinae. Nam prima cst de
loquendo; secunda de eloquendo; tertia de proloquendo; quarta de prolo-
quiorum summa; quinta de judicando, quae pertinet ad judlcationem poctarum
et carminum; sexta quae dicenda rhetoribus commodata cst. In prima autem 559
partc quaeritur, quid sit genus, quid fornia, quid differcntia, quid accidens,
ncgat Dlalccticam slbl sabsldlo cssc; atqne Gconic-
trla qiiacdam sibi cum ca commuaia cssc fatctur
(§. 716).
praeclueni\ Lcgcnopiml orls pracclucm facultate«
cum Qlcurslo mco. Rhctoricam Innuit. Grot. — Om-
nlno ita corrigcndum crat, quod cditi babcbant
BOpimloris irac clucm», cuiquc Vulcanius ridiculam
lianc explicatloncm adscripserat: «Rbetorlcam iulcl-
liglt, ufpote quac sempcr in contentione causarura
versatur, Ideoque el basta applngitur, quod in dis-
ccptatlone vcrborum pcrpetuo credltur trascl. « Llcct
cnim Grotius non dixerit an in codice aliquo baec
Icctio evstarct, niibi tamcn ut eam probarem suf-
fccit, quod iu Bloitacensibus (C. F) Icgi praecluem,
quae vox nostro praetcrea admodum famUiaris est
(§, 3. 24. 429. SGG f. 807. 90G)5 tunc cniin opi-
mio)-{s divldcndum tantum crat, ut apud GcIIIum
(17, 10) »opima facundia" legltur.
j-adio ac pulvere\ Geometrlam signiGcarl patcf;
Tcrba praclvit Ciccro, qui (Tusc. S, 23): nbuuiilcin
boiuuncuIum«j inquit, i>a puluere et radio excitabo"^
Arcbimedcm nimlrum, qucm apud Livlum quoquc
(2o, 31) Icgimus «formas ia pulverc descrlpsisse.u
Unde infra (§. 72S) nostcr:
tPostauam conticuit priidens permcnsio ierrae,
Innuha soUertes curam quae instigat in artes
Sic abacum perslare jcihct, sic tegmine glauco
Pandere pulvcrcum formare dttctibus aequora-,
codeiii scnsu, qiio Appulejus (In apol. p. 42G Ou-
deiid.) Aemilianum rusticuni appcUat, nqula ahaco
ct pulvisculo sese non dedlsset.« Adde Persii (I,
13!) nahaco numeros ct sccto ia pulvere mctas.i
Radium astronomis trlbuit Vii-gilius (Acn. 6, 850)
vcrsibus :
coeliqite mcalus
Dcscrihent radio et surrjentia sidera dicent*}
sed ct gcomctris alio loco (ccl. 3, 41):
«Descripsit radio totum qui genlihtis orhem.»
Formarum diversa Idem esse qiiod formas diversas
monerc vix opus erit. Pro liniantem mclius litie-
antem scripslssem, scd invitis codicibus niliil muto.
quis diibitet^ Absunt a Darmstattcnsl codiccj
male.
sex normae^ Seneca (epist. 89 5 p. S72 Lips.)
in duas partes dialcctlcam dividit: nin verba et sig-
nlGcationcs, id cst iii rcs, quae dicuntur, et vo-
cahtila, quibus dicunturo, quac ipsa stoicorum do-
ctrina est apr.d Diogencm Laertluni (7, 42; p. 500
scqu. Mcib.): nTtjV dLaXs%tt%7jV dtatQstd^ccL sls
T£ Tov Jtegi Tcov (jt^fiatvouivcov aal .T-fjg <pco-
vijg TOftov.» Nostcr Arlstolclicam potius sequitur
ratioucm.
prima\ Continet quae vulgo praedicahilia ct
pracdicanienla appclIantHr, quacque vcl apud Por-
556 Martiani Capcllae lib. IV. $. 559.
quid vero proprium, quid definitio, quid totum, quid pars, qui in dividendo
modus, qui in partiendo, quid sit aequivocum, quid univocuni, quid, ut
ita dicam, plurivocum. Debetis quippe insolentiam perferrc sermonis, qui
540 Grajam dissertare Latialiter compulistis. Quae ergo rebus verba sua sint, quac
aliena, et quot modis aliena sint, quid sit substantia, quid qualitas, quid
quantitas, quid relativum, quid loci, quid temporis, quid situs, quid habitus,
quid facere, quid pati, quae sibi opposita, et quot raodis sibi opponantur,
541 haec in prima nostri parte censentur. In secunda vero, quam de eloqucndo
diximus, quaeritur, quid sit nomen, quid verbum, quid ex his junctum,
quae ex his subjectiva pars sententiae sit, quae declarativa, qui subjectivac
modus sit, qui declarativae, quatenus nomen accipiatur, quatenus verbum,
512 quatenus sit perfecta sententia, ut possit esse proloquium. Excipit hanc pars
tertia de proloquendo. In ea quaeritur, quantum ad propositum hodiernac
sufficiat brevitatis, quae sint differentiae proloquiorum in quantitate, quae in
qualitate, quid universale sit, quid particulare, quid indcfmitum, quae
sint ajentia, quae negantia, quam vim habeant singula, et quemadmodum
pliyrlum in Isagoge de nuinqne vociLus, vcl apnd nacensl (C), Darmstatfcnsl, ct Grotiauo mcllorcni
Arlstotclem in CategoiIIs leguutur. substltui lectionem, quae infra (§. 583) confir-
definitio^ Semper fcre in Grotlana editlone matiir.
(§. 549. 530. 354. 5So. 5S6. 5GI. 563. 578. eJor/uendo] Hacc apnd Arlstotclcm in lILro
414. 4Go. 473. 710) scrlbltur diffinilio; hoc au- ^.^^^ ig^i^vscag traduntup, quem vulgo pcrpcram
tcm loco ct panlo iufcrius (§. 543) lcgitur definitio. nu^cupant de interpretatione.
Eodem redirc putat Dausqulus (j). 106): i>definilio«,
.. ,. . 1 T/r- ■.■ n • » proloautorum] Proloquia sunt qul Arlstofeli (dc
inquit, nantiquius: ncc male difftnitio finium aut f / J / i \
rcrnm finitancm disseparatio. Inconsulfc rcpudlatnr ^*'='"P'"- ^) ^^o<pavVlxoi XoyOL, scrlorlbus dlalc-
« 3IanutIo... Scd alii dlstlnguunt, ut Varro (ap. '^*''^'^ a^icouara, quae 31. Yaironcm allas prof.Ua
Widem. de propr. scrm. p. 68): .Definiiio a dijfi- f^'^f 7»«^"7";« appellassc tcstatur Gcllius (16, 8).
!•«. . • 1 n • , . ,. , 'Aclcoua cnlm codem tcsfe cst /.exTov avToreP.ec
nitione dillcrt, quia defimre est quasi (liicm darcj „ - . .
j./r . , t i -ii p • 1 »• 1 c(j(0(pavrdv o6ov £<p' iavtco, quod Latlne sic
di/finire vcro lioc cst ab iUo finicudo ac particudo " r , > ^
,. ,. A I, 1 •»- II • « . » rcddidit Varro: «Prolonulum est sententla, in niia
distingucrc» Adde quae ad i cllcjum Patcrculum ^ ' *
(1, 10, 2. p. 74 Gron.) observarnnt vlii docti. *"
qiiid pati] In edltls lcgcbatur: nquid pafi, quld et tjuemadmodum] Omlssam particnlaiD et sup-
proloqula ct quot modls.a Qulbua c codicibus UIo- plov» c codice Monaccnsi (F).
Marliani Capellac lib. IV. §. 543. 557
inter se afFecta sint. Hinc progrcditur ad quartam parteni, quam esse diximus 545
de proloquiorum sumnia. In ea quaeritur, quid sit sumptum, quid illatio,
quid sjllogismus, qnid symperasma; quid pracdicativus syllogismus, quid con-
ditionalis, et quid intersitj quot formae sint praedicativi gencris, ct quae sint;
utrum ccrtum ordinem tcneant, ct si tenent, quae sit ejusdem ordinis ratio;
quot ^iodos habcant singulae ct utrum hi modi certum ordinem teneant, et
si ita cst, quae sit ejusdcm ordinis ratio; dcinde conditionahs syllogismi quot
primi modi ac nccessarii sint, qui etiam istorum ordo sit, quid inter se dif-
ferant. Hacc sunt quae pracscnti arbitror cognitioni asserendisque sufficere.
Quid ergo gcnus sit, cxordia repctens, quo universa discurram, primitus
intimabo.
DE GENERE.
Genus est multarum formarum per unum nomen complexio, ut animal: 544
formae cjus, ut homo, seu cquus, et cetera. Sed nonnunquam ahquae formac
ita generi subjiciuutur, ut ctiam ipsae ahis sub se positis genus esse possint,
de pioloffHloriim sumnia^ Quac pro Liscc vcr- causa oinislt, quum pracsertlm in Rhctorica atijuc
LIs lu cdltis lcgcbantur »proloquiorunt summamx Muslca melius tractcntur.
ea corrcxi tani c codicibus Monaccnsibus (C F), gemis est\ Tripliccm esse vocls genus sensum
Grotlano, Rcicbcnaucnsl ct Darmstattcnsi, quam c Porphyrlus (isag. c. 2) docct^ pbllosopblcum vero
Martlano ipso (§. 538). Est autcm Joctrina dc syl- cundem qucm noster cxposuit. Idcm fere apud
loglsmls, quam Arlstotelcs ia Analytlcorum librls Gassiodorum (in dial. p. ii37 Gar.) lcgltur. Clcero-
tradidit. nls (orat. 42) liacc defiulllo cst: »gcnus est Id,
utrunt\ Lcgo: »utrum certum ordiucm teneant, quod sul slmiles communionc quadam, spcclc au-
ct sl tcnent, quae slt cjusdcin ordlnis ratlo»; ne- tem dHTercntcs duas aut plurcs complectitur partcs.n
que rcpugnat MS. Irruperunt autcm bac voces formae ejus^ Sic scripsl c codicibus Rclcbcnau-
nhujusmodi« cx co quod Infra diclt «ct utriim bi cnsi et Darmstattcnsl , pro forma, quia plures no-
modi ccrtumK ob siniilltudlnem voeum vlclnarum. minantur. Sunt autcm quac Graccls flSTj vcl idiac,
Grot. — Ilabebaut ciiliu cdlti utruni hujusmodt mox- quas Latlne plcrumque species appellarl ait Cicero
que ntiid sit ejusdem, qiiod correxi e codlclbus (toplc. 7), ipse tamcn formas dicere mavult, ne in
Rcicbcnaucnsl, Darmstattensi, et Monacensl (F), mutandls casUius specierum cl speciehtts dlci ne-
nnde ct paulo post modos rcposui pro modis. cesse slt. Utrlusque vocabuli eandem vlm esse
suflicere] Quintam scxtamquc partcm brevltatis Qulnctllianus quoque (3, 10, 62} p. 265 Spald.)
43
558 Martiani Capellae lib. IV. §. 544.
ut hommum genus, quod animali forma est, Barbaris et Romanis genus; et
usque co gcnus esse potest, donec cjus formas dividcns ad individuum aliquod
venias. Ut si homines dividas in masculos et feminas, item masculos in pueros,
adolescentes, et senes, item pueros in infantes et loquentes ; itcm puerum si vehs
dividere in Catamitum aut aliiim quempiam certae personae puerum, non est
genus, quod jam ad individuum pervenit. Uti autcni eo gencre dcbemus, quod
est praesenti negotio proximum, ut si de homine quacratur, ejus genus animal
debemus assumcre, quod ei proximum est. Nam si subslantiam dixcrimus,
quantum ad rationcm pertinet, verum est, quantum ad necessitatem, superfluum.
DE FORiMIS.
54o Formas easdem dicimus, quas et specics. Formae crgo sunt. quae
subditae generi tenent definitioneni ejus et nomen, ut homo, equus, lco
quoniam formae sunt animahs, potest et homo et equus et lco animal dici,
et corpus anima participans [nomcn], quae definitio gencris esse dignoscitur.
testatiir, ct Aiigustiuus (p. 199) species a quibus- nDic tnihi nnnqnam vidisti tabulam piclam in
dam formas dici alt^ quapropfei' et nostcr iitroquc pariete
promlscue utltur et forma (§. 339. 34o. 547. 5o2. Vhi atjuila Gatainitum raperet, aut uhi Fenus
554. 5G1. 474. 477. 486) et specie (§. 54i>. 598. A<loneum7^i
477. 486). Postinodo tamcn Invalult, ut pucri mcrllorH, qiii
Barharis^ Ita Plato (polltlc. p. 262 ct Plillcb. coiporc qnaestuin faccrent, Loc nomlne appellareu-
p. 16 Stcpli.) in Barbaros et Graccos Lumanum turj confcr Scrvium (ad Virg. ecl. 8, 50).
gcnus plcruinque dividi ail. pnrticipans nomen^ Ait spccles conimunlcarc,
donec^ Unde PorpLyrius (c. 2) Indlvidua no- ct dc noniine gencrls, et de esscntla scu dcfinltionc:
nilnc tcov eidiXCOTazcov dcsignavit. Cefcrum pro deinilc siihjungit excnipliim In Lomine, equo, leone.
Grotiano formulas ex anterlorlbus cdltionlbus, co- Prout Ilaque vcrba pracccdcntia Inuuunt, lcgenduiu
dlclbusque Darmstattensi et ReicLcnauensi rcposui Lic: «potest ct Lorao, ct equus , ct leo, aulinal
formas, dicl, quod nomcn, ct corpns anima (nlsl animae
Catamitum] Intclligc Gamjmedem, ut in Fcsto nialis, dcofxa ipv^ciig nsrsxov) parlicipans, quac
est, non autcm pucruiu inerltoriuiu, nam indivi- dcGnitlo gencris esse cognoscItur.K Grot. — Com-
duum, ut vocantj dcslgnat. Gr.ox. — Ganymcdciu muncm oninium lectloucm uon mutavi , nisl quod
esse vel soll Li Plauti (iu Men. 1,2, 55) vcrsus e codlce Monacensl (C) scrlpsi dignoscitur pro co-
comprobaut: gnoscitur, ct voccm nomen uncls inclusi, qiio facto
Martiani Capcllae lib. IV. §. 346, 559
DE DIFFERENTIA.
Differentia est sufRciens ad id, quod susceperis, discretio, ut si quae- 516
ratur, quid inter honiincm intersit et equuni, sufficit ut dicamus, quod homo
bipes est, equus quadrupes. Animadvertere autera debemus, quod quia
multae sunt in rebus singuhs difFerentiae, unamquamque rem dissimihter nos
posse dividere, quotiens in ea poterimus ahas atque ahas difFerentias invenire.
Nam si animal voluerimus dividere, possumus in sexus, quod aha sunt
mascuhna, aha feminina; possumus in aetates, quod aha sunt ortiva, aha
juventutis, aha seniha; possumus in quantitates, quod aha sunt parva, aha
magna, aha media; possumus in varietatem motus, quod aha sunt gradientia,
aha serpentia, aha natantia, aha volantia; possumus in habitaculorum diversita-
tes, quod aha sunt aquatiha, aha terrena, aha aeria, aha, ut nonnuhi dicunt,
ignea; possumus in hnguae souum, quod aha sunt loquentia, aha gemenlia,
aha latrantia, aha ukilantia. Sciamus tamcn et singulas perfectas esse divisioues,
et omnes in singuhs inveniri. Nam mascuhna aniniaha possunt et ab ortu re-
centia, et parva, et gradientia, ct tcrrcstria, ct bipcdaha, et loquentia esse. Ergo
onmia recte procedent. Plura si ciipies, apud Por- bis nunde quaestlo cst« pro oab co de auo quac-
pliyniim in Isagoge (c. 2) oiunia dilucide cxposita stlo est.«
invenics, unde Isidorus quoque (etyiii. 2, 2o) Lau- tnascultna\ Delevi codieis Monacensis (F) au-
sit. Unum addo Senecam (epist. ill): »singula ctoritatc quod apiid Grotium sequitur et anle alia.
animalia singulas dcbcnt liabcre substautlas; ista juvenltilisj An )ijuvcnilia«? Grot. — Ciir?
omnla unum aniinum Iiabcnt. Itaquc siugula csse ignea} Sicut salamandra, quam fcruut inno-
possunt, multa csse non possuut. Ego et animal cuam In ignlbus vitcrc. Est gcuus serpcntis. Gloss.
sum ct Iiomo, non taincn duos esse dices« cct. (cod. Mon. F) — Confcr Ilermetem (in Stob. ecl.
— ^uod tjuia^ Anacolutlion est, qula sequifur In- I, S2, 41 5 p. 997 Hccr.). De salauiandia allo
finitivus posse pro verbo finito, ut vcrlslinilc sit loco (palacogr. ciit. III. §, S2o) addita cjus effi-
Laec IMarlianum e Gracco scriptorc cxprcssissc, glc cgi. Cetcrum longc alia animalla ad igncum elc-
apud quos Laec constructio non rara est (coiifer mentum rcfert Plato (Epinom. p. 981 scqu.).
FoertscLii obscrv. crlt. In Lysiae orationes p. 78). bipedalia] 3IS. bipedia. Ex Loc vocabulo vide-
Parltcr ctlam paulo Infra (§. 548) oflcndimus Grac- tur nilLi aliquid dccssc post voccm »ignea«, utpotc
cam constructionem, attractlonem vidcllcet, in vcr- talc quid: Possumus in pcdnm multitudincm, quod
43 *
540 Martiani Capellae lib. IV. §. 346.
quamvis uti licct omnibns, ea tamen debcs, quae est apta suscepto negotio.
Nani si tibi sit de hominum laude dicendum, in ratiouabilia et stolida dividere
oportebit; ut eo facile possit intelligi, inter omnia animalia rerum naturk
quanti homines habuerit, quibus sohs ad se cognoscendum ratiocinari permisit.
DE ACCIDENTE.
547 Accidens est, quod non nisi eidem formae, sed non semper evenit, ut
rhetorica non nisi homini accidit, sed ei potest et non accidere, ut quamvis
sit aliquis homo, non sit tamen orator.
DE PROPRIO.
348 Proprium est, quod et eidem formae, et ita semper accidit, ut unam-
quamque rem ab omnium communione discriminet, ut in homine risus. Nam
nec ridere quisquam nisi homo potcst, nec homo, quum voluerit, quantum
in ejus natura est, ridere non potcst. Et differentia proprio eo distat, quod
difFcrentia unamquamque rem ab eo tantum distinguit, unde quaestio est:
alia snnt sine peditus, alia bipedia, alia quadru- (isag. 1 , 4 ct G) «honiinl proprium esse yeZadtL-
pedia, alia scpedia, alia (ut de Empusa quidau» XOV dixit; quauiquam Lucianus (>it. auct. 2G)
fahulantur) unipcdia. GnoT. — INiLil muto, siquidem iutcr peripatcticorum argutias rcfcrt, COQ uvx^QCO-
omnla intclllguutur. Nc blpedia quidem repono. jtog fxiv yEXa6XL%6v, bvoq 6s ov ysAadrixdv,
Jlartianus cnim sempcr bipedale aliis etlam locis ovds TSyxaLVOHevov, ovde JtXcoCCoiievov. Boc-
(§. 363. 372) scripslt. tLius (dial. 1. ad Porpli. In op. Bas. p. 7. 9. 16.
potest et Jion] Inserul et e codicibus Monacensl- 5o) Lallnc rcddldit risihile , quem In eo rcprclicn-
bus (C et F), Relclicnaucnsi, ct Darmstattciisi. sum a critlcls Scaliger (de caus. L. L. p. 2al) dc-
in homine risvs^ Quinctilianus (J>, 10, 58): feudlt, nequc Casslodorus (dialcct. p. 541 Gar.)
»proprium« Inqult »est quod aut soll accldlt, ut ca vocc utl mctult; quid qnod jam Appulcjus (dogm.
homini sem\o, risits^ aut quod utiquc accldit, sed Plat. 5. p. 272) cachinnabile anlmal homlnem nun-
non solI.« Risum bominl pcciJIarem esse omniuo cupavit? Neque allud verbis illls dialecticl volucrc,
contendunt ct Graccl et Latini. Jullus Pollux (6, quam aptum Lomincm ad ridendum esse, slve risus
200) ad vocem yeXadtLy^og obscrvat: «OVTCO cnpacem, ut ct BoclLIus alio loco (p. 3) pro risi-
yag OQiCovTaL xov av^Qcortov , otl fioiog e§ bili dlxlt, Imitatus nempc Augustinum (in calcg. c.7,
ccfciVTCov xcov Cwwv ye^a « -. PorpLjrlus quoque op. I. p. 200).
Martiani Capellac lib. IV. $.348. 541
proprium vero ab omnibus. Nam quum homincm a leone per violentiam
volentes discernerc dixcrimus, quod leo ferus est, homo autcm milis, id sokim
videmur discerncrc, quod ad susceptum negotium pertinct. Dicendo cnini: lco
ferus est, homo mitis, nec hominum ab aUis mitibus animalibus, nec leoncm
a ceteris bcstiis sejunximus; dum vero hominem risibilc auimal dixeriums,
eo a cetcrorum animantium generahtatc discrcvcrimus.
DE DEFINITIONE.
Dcfinitio est, quum involuta uniuscujusque rei notitia aperte ac breviter 340
explicatur. In hac tria vitanda sunt: ne quid falsum, nc quid pkis, nc quid
minus significctur. Falsum est hoc modo: homo est animal immortale aut irra-
tionale. Quamvis enitn homo essc auimal verum sit, falsum tamcn est, ini-
mortalem aut irrationalcm esse. Pkis est hoc modo: homo cst animal mortalc, Et
hoc enim, quamvis breviter dictum sit, plus tamen est, quod ad omnia animaka
pertinct. Minus significatur hoc modo: homo est animal grammaticum. Quam-
vis cnini non sit nisi homo animal grammaticum, non tamcn omnis homo gram-
maticus. Dcfinitio plcna cst hoc modo: homo cst animal rationale mortale. Ad-
dendo enim mortalc separavimus a diisj addendo rationalc separavimus a feris.
violentiam] Ita cum cditis Grotius: scd ad mar- et hoc] Sic Monacensis (F). In cditis malc ex hoe,
gincm adscripta lcctio praebct differentiam , quam grammalicum\ Ilacc fiuitio idco fidsa cst, (juia
ct codices Reichcnaueusis, Darmstattensis, ct Mo- genere ct proprielate constat, nou genere et tlif-
naccnsis (F) Iiabcnt. Quoniam auicm supplcndum ferentia-^ «juod postulat Porpbjrius (Isagog. 3, 7) :
videtnr leonis , lcclioucm, quae in cditis crat, oZ XE OQOC artodldovzai ix yivovg ovTsg xah
praetuli. Tcov TOLOVTCOV dt,U(poQcov. Gramniatica cnim fa-
definitio] Auctor ad Hcrcnnium (4, 2S): nDe- cullas licct propria sit bomini, tamcn non cst sl-
finitio est quae rei alicujus proprias amplcclltur po- doTiOLOg dLatpoQa, ut apud cundem est, cosjieq
testatcs breviter et absolute.» Ciccro (de orat. I, uv-&Qcon:oQ irtJtOV eldortOLCo dtatpOQa dLEVij-
42): »Est enim dcnnttlo carum rcrum, qnae sunt voj^e Tfj TOV XoyLHOV rtOLOTTjTL.
cjus rci propriae, quam definlrc volumus, hrevis morlale\ Mortale ait addcudum, ut a dlis sc-
ct cjrcMmscri/jtrt quacdam cxplicatio.ii Idem alio loco parctur. IVam dll aulmalia Platonicis. Eodem modo v
(2, 20) nverboruuKi inqult »dcfinItIoncs, in qnlbus Porpbyrius jteQ), i(aT7]yOQrj[Xc'iTcov: 7} de TOV
ncque ahesse quidquam decet ncquc redwu\are.<i -dvrjTOV xal Cfx^avaTOV dLC«pooc( xal tj tov
542 ' Martiani Capellae lib. IV. §. 3o0.
DE TOTO.
550 Totum est, qnod duabus pluribusve in se partibus positis non semper
nomen, definitionem niinquam accommodat. Et hoc non nisi in individuis
invenitur, ut si homincm designemus et cjus partcs singula membra faciamus,
inteHigimus id ipsum totum esse, quia certum hominem constituimus, et de-
finitionem et nomen ipsius totius non posse in partes cadere. Non enim aut
brachium solum, aut caput, hominem dicere poterimus, aut ipsius defini-
tioucm singula membra recipiunt. Sed animadvertendum est, quod aliquando
omne pro toto dicere possumus, sed alio quodam intellectu. Nam totum
etiam in singuHs, et omne in multis agnoscitur. Nam quum dicimus homo
Cicero, quia unus est in eo, totus intelligitur; homo autem, quia imperitus
et artifex, et vir et mulicr esse potest, omne melius accipimus.
DE PARTE.
551 Partes sunt, quae in toto esse intelliguntur, et ex quibus totum constat.
QUI IN DIVIDENDO MODUS.
5o2 Dividere usque eo debemus, donec ad individuum veniatur; et hoc
fit, quum per difFerentias ad paucitatem genera redigimus, et eis ita formas
subjicimus, ut et ipsae singulae ahis sub se positis etiam gcnera csse possint.
^oyiKOV XE xai akoyovi diaiQ£TiyMl.^i^osi:a/.?J' cornm definltioncm fiiissc, quam aflcrt et Sextiis
ai iikv xov) XoyiyMV xai ^vrjxov duxtpoQal 6v- Empiriciis (adv. Log. 7, 269).
(Jxaxixal ylvovxai xov av&Qcortov. Grot. — mmquam] Tamen, qiiod in editis pracccdit,
Pliira daliit Spaldingi.is (ad Qi.inct. 2, IG, 12; p. j^,^,.; a„ctoritatc codicis Mouaccnsis (F).
569 sc(].i.). Ipsc Q.iinctilianus (5, 10, 56): »IIomo
.... ....«■ OMmel Subtilius Ai-istotelcs (metaph. 4, 26):
esl aiiimal», iiiquit, »non est satis; id cnnu geniis ■' ^ _
,,.... . ,.. , odiov ukv ari jtoiu ?; ■&£6ig diaujOQov, Jtav
cst; morlale, cl.ams. est specics, cum aliis tamcn ,, „ r ^ '
. „ ... .. I ., •■ .. j j Xeyexai' bdcov dk Jtoiel, o?,ov.
communis unit.o^ rattonale, nili.l supcrcrit ad dc- '
monstrandum id quod Tclis." Adde eundcm alio loco partes] T)e toto et partibus confer Aristotclcm
(7, 5, li>), undc apparct solcnincm Lanc dialectl- (inctapb. 6, 10).
Martiani Capellae lib. IV. §. 552. 543
Ut animal si breviter primo dividere voluerimus, per difFerentias possumus,
quod alia sunt gradientia, alia serpentia, alia natantia, alia volantia; hinc
item, hoc est, dc singulis Ibrmis possumus genera faccre, ut si dicamus,
animalia gradicnlia genus esse, et ci formas subjiciamus, quod alia sunt
humana, aha fcrina; et ex his possunt esse ahae formae, per quas, si ne-
cesse fucrit, ad individuum poterit pervcniri. Scd hoc non in omni asscrtione
faccre oportet, scd in subtih quadam disputatione. Tunc autem in oratione
hoc modo possumus dividcre, quum id exigit obscuritas causae; quod si causa
non sit obscura, divisionis quidem ralio incsse et tractari dcbet, sed multum
apparere non debet.
QUI IN PARTIENDO MODUS.
Partiendi difFerentiae non frequenter occurrunt, atquc ita sine his infmita 555
potest esse partitio, si usque ad individuum voluerimus pervenire. Nam si
ccrtum hominem pro toto dicamus, et ejus partes brcvitcr colhgere voluerimus,
differentiac non suppetunt partium, et certarum partium nominibus uti co-
gcmur, iit dicamus caput et pedes et rehqua, quac si complecti breviter
volucrimus, quoniara difFcrentiac desunt, non possumus singula coHigcrc,
quia multa sunt, et aut impossibile erit, aut longum.
Iioc est] SIc rescripsl pro id est c eodiclbus dam esse, quod ipsuui fieri ctlam In cetcrls stati-
MonaccusILus (C ct F), Relchcnaucnsi, ct Darm- bus scirc dcbcamus, quum accusatop Id quod nc-
stattensi, sicut et paulo post subjiciamus pro sul- gemus quacrat a quo slt admissum, quod a Grae-
jicimus lu edltis. Grotlus rcrba »Id est de siugulls cis appellatum ^vcixpcdig."
formis» glosscma cssc ccnsuerat ct quldcm Ineptum^ quae sij Ita codlccs Mouaccnscs (C. F), Darm-
scd ipse potlus Martlanus pcrspicuitatls gratia ad- statfcnsls, ct Reiclicnauensls. Male Grutlus cum
didisse vldetur; incptl uilill vidco. allis librls cdltls: «quae sic.« Paulo ante codlces
non in omni] Non scmpcr dnlsionem adbibcn- babent celevarum pro ceriarum, quod tanicu re-
dam esac Curlus Fortuuatianus (p. S7 ritb.) monct, ponere nolui, qula caput el pedes Martlanus sig-
nnam ut non omne nomen omnlbus literis scrlbatur, nlficarc vldctur. Quanquam posslt fcnl, si ad le-
ita non omulbus loeis omacm matcriam dlviJcn- liquorum nicntlonem rcfcratur.
544 Martiani Capellae lib. IV. §. 5o4.
QUID INTERSIT INTER DIVISIONEM ET PARTITIONEM.
504 Interest autem inter divisionem et partitionem, quocl in divisione per
formas currimus, in partitione per partes. Formae autem sunt, quae generi
subjiciuntur, et ejus dclinitionem tenere possunt et nomen; partes sunt quae
in toto sunt, et dcfinitionem nunquara, nomen interdum totius recipere possunt.
Possumus tamen unam eaudemque rem et pro genere et pro toto accipere,
sed alia quadam vi; ut est homo, quem si in adolescentcm, scnem, et
puerum dividere voluerimus, genus cst, et formae ejus; quem si in caput
et pedes et manus partiri voluerimus, totum est et partes ejus; quia adolescens,
senex, et puer, quas formas esse diximus, et nomen hominis recipiunt ct
definitionem, ut ct senex dicatur homo animal rationalc mortalc, ct puer,
et adolescens; caput vero et pedes, quas partes esse diximus, neque defini-
tionem hominis, neque nomen accipere possunt, quia nec caput potest dici
homo aniraal risibile, nec pcdes, ncc raanus.
QUID SIT AEQUIVOCUM.
505 Aequivocum est, quando multarum rcrum unum est nomen, sed non
cadem definitio, ut leo. Nam quantum ad nomen pertinet, verus et pictus et
coclestis leo dicitur; quantum ad defmitionem, ahter vcrus dcfinitur, ahter
pictus, et ahter coelestis.
interest^ Ilanc differentiam post Ciccroncm (top. 6[lc6vV(lOV. Eundcm sequnntur Angustinns (op.
7) docucrat QuinctUlanus (S, 10, 63; pag. 264 I. p. 19G), Fronto (II. p. 474 Maj.), Bocthius (op.
Spald.). p. JJ. 6. 115), Quinctilianus (8, 2, 15; p. 203
et pro (jrcnere] Vcrba transposiu secundum eo- Spald.), Cassiodorns (op. p. o38 Gar.), Isidorus
diccs Bionaccnscs (C. F) ct Darmstattcnsem. In edi- (et^ra. 2, 26, 2; p. 104 Arev.) cet. Romauorum
tis totiim priori loco positum crat. oratorcs Aristotclis catcgorias, quae nunc sequun-
csse {li.xitmis] Sic codiccs Monacenses (C. F), tur, probc novisse , atque in usum suum vertissc
Darmstattcnsis et Rciclicnaucnsis pro dicimus apud tcstis cst Cicero (dc orat. 2, 36 et orat. 32).
Grotium. coehstis /eo] Signum in Zodiaco, in quo Sol
ac(juivoctim] Ex Arlstotclc (categ. 1) ubi Gracce mcnsc Augusto moratur. Glossa (cod. Alonac. F).
Martiani Capellae lib. IV. §. 5o6. 545
QUID SIT UNIVOCUM.
Univocum cst, quando duarum aut plurium rcrum unum nomen est 5o6
et defmitio, ut vestis. Nam ct birrus et tunica nomen vestis habent et de-
finitioncm possunt accipere. Ergo hoc univocum in generis serie intelhgitur,
quod et nomen et definitioncm dat formis suis.
QUID PLURIVOCUM.
Plurivocum est, quando muhis nominibus una res dicitur, ut gladiusj 5o7
nam et ensis et mucro idem significant.
QUAE REBUS VERBA SUA SINT.
Rebus verba sua sunt, quae naturaha atque ctiam propria dicimus, 5o8
ut lapis, hgnum, et cetera.
QUAE ALIENA.
Ahena sunt, quae ratione ahqua mutuantur, vel propter necessitatem, 5o0
vestis\ Idem exemplum apud I^idorum (ctym. 2, liac voce Yopiscus qul ait: »Donati sunt ab Atrc-
26, 5 5 p, 104 Arev.) lcgitur. Cassiodorus autem baticis Linl petili.n Grot. — Inpi-imis vidc Pithoenm
(p. 558 Gar. ) Aristotclcm secntus lioc substituit: (advcrs, I, 16 in Grut. lamp. T, II, p. 763), qui
nanimal, quippc quod tam bomo, quam bos." Boe- nuilta dc voce illa congcssit.
tliio (p. 5 f. ct llo) nunivoca sunt, quae sub co- plurivociinil Hacc sunt quac nos plernmquc sy-
dcm nomine ct sub eadem substantia coutincntur. « nonyma appellamus; Boethius (p. IIS) mullivoca
Gracce dvveovvfia appcllantur, nimirum bitTus et dicit. Cctcrum subtilius uostro Quinctilianus in iis-
iunica, quac parl gcneris nomine vestes dici pos- dem cxemplis (10, 1, 11; p. 10 Spalding.): «sunt
sunt, non gencra ipsa, quod Marliauus putassc autem alia hujus naturac, ut idcm pluribus vocibus
vldetur, qui vestetn univocum appellavit, dcclarent, ita ut nihil significationis, quo potius
biifus^ Isidorus idcm ponit cxcmplum. Alulta utaris, intersit, ut eiisis et ijladius} alia, quae
de Llrro studiose collcgit Meursius noster in cri- ctiamsi propria rcrum aliquarum sint nomina, TQO-
tico Arnobiano, cui addi possit Zonarae locus, qui rtLy,(og quasl tamcn ad eundcm intcUcctum fcrun-
ait (irjQOV vcstcm cssc scrlcam, undc ct oXo^rjoccl tur, ut ferrum ct inucro.«
vcstes in codice. In Glossis quae Isidoro attrilju- tnutuantur^ Sic scripsi c codicc Grotit, adstl-
untur lcgitur Danipblbalum, birrnm villosum." Utitur pulantc sccnnda manu in Darmstattensi, pro wm-
44
546 Martiani Capellae lib. IV. §. 5o9.
vel propter decorem. Propter necessitatem, ut dicimus vites gemmare, et laetas
segetes. Hic enim quoniam proprium deficit, alieno usi sumus. Neque enim
aut vites aliud quam gemmare, aut segetes aliud quam laetas possumus dicere.
Propter decorem autem dicimus fluctuare segetes. Possumus enim aliud, ut
moveri, dicerej sed quoniam ornatum non est, alieno utimur.
QUOT MODIS SUNT ALIENA.
560 Aliena verba tribus modis fiunt, aut per similitudinem, aut per con-
trarium, aut per difFerentiam. Per simib'tudinem, ut sunt, quae in gram-
malicae tropis numerantur, ut boc ipsum quod dixi fluctuare segetes. Ex
boc genere sunt etiam illa, quae ex toto partem, aut ex parte totum signi-
ficant, in hunc modum, ut decenter verborum babeant propinquitatem.
Haec cnim simiUtudinis genere placuit includi. Per contrarium verba di-
cuntur, quando contra quam dicimus accipiuntur; ut Parcas dicimus Fata,
tantur in editls, licet Luic quoque lectionl aliqaid instltutas esse verljuin ti'anslationes inoplae causa,
snbesse concedam. Quac eniiu aliena Martlanus frcqucntatas delectatlonls. Nam geminare viles, lu-
••ippellat, nlLU allud sunt quam rqojtoi in RLeto- .vM//e/ii esse in herhis , laetas segetes etlam rusti-
rica, qul Ciceronc teste (Brut. 17) veiLorum mn- cos dlcere." Ajldc QuInctUIanum (8, 6, 6), qul
tationes dlcl Latlne poterant; sed pracstat altcra, trlbus de causis nomlna transfcrrl alt: »aut qiiia
qnac proplus ad alieni slgnlficatlonem accedlt. Pa- necesse slt, aut quia significantius, aut quia deceti-
rltcr Qulnctllianus (8, 6, J>): ucopiam qnoque scr- tius», scd gemmam In vltlLus et sitii-e segeles ct ipsc
jRonis anget permlttendo mM^j/nri quae non LaLet", riisticos necessitate dlccre confirmat, unde apparct
atque ipse Clcero (orat. 24): «simples probatur male fecisse Grotium qul verLa nproptcr ncccsslta-
in propriis usltatlsqne verLIs, qnod aiit optliue so- temn anfe "ut dlclnius« itcrarc neglcserit; niellora
nat aiit rem maxlme explanat; in alienis aut traiss- nos docuerunt codices Jlonaecnsls (F), Darnistat-
lalum ct sumtuin allunde ut mutuo, aut factum aL tensls, ct RcicLcnauensIs. Darinstattcnsls ctlaiu in-
ipso et novum«5 modo tencas nostro loco muluan- fra pracLnlt » proptcr rfecorcm", uLI Grotius, sccus
tnr non depoucns scd passivum csse, ut activo ac supra, decorum scrlpscrat.
nvutuasset Valcrius 3Iaximus dtitiir (3, 4, 2). ut moveri^ E Grotiano codlcc Inscrui ut, quod
proptcr necessitatem^ Fcrc lisdciu cxcmplis nsus aberat ab edltis.
Cicero (de orat. 5, 58) »nccessitatcin ait mcta- confra nuamj In cditls: contra nuod . scd mc-
pLoras genulsse, Inopla coactam ct nngustiis; post llorcm e codlcilius 3IonaccnsILus (C. F) ct Darm-
at^icni delcctationcm jucundltatcmquc cclcbrasscj stattensi suLstitui lcctloncin.
Martiani Capellae lib. IV. §. 560. ^ 317
quuiu non parcant, et lucum, quum non luceat. Hoc grammatici xaz'
avvlipQa^Lv vocant. Per differentiam aliena verba sunt, quum sine ulla ratione
ex ahis assumuntur, ut si hominem neque corpore durum neque ingenio
stoliduni lapidem dicamus; sed his uti non convenit. Stultum est enim aut
nihil significantia verba aut nimis ahena proferre. Propriis autem et simihbus
et contrariis uti fas est.
QUID SIT SUBSTANTIA.
Antequam de hac dicam, quaedam docenda sunt. Omne quidquid 561
dicimus, aut subjectum est, aut de subjecto, aut in subjecto est. Subjectum
est prima substantia, quod ipsuni nulh accidit ahi inseparabihtcr, ei tamen
aha accidunt, ut Cicero est, non nomen, sed quod eo nomine siguificatur.
De subjecto est, quod de ipso subjecto dicitur, ct dat ei et definitionem
suam et nomen, ut homo. Nam et homo Cicero est, et animal rationale
mortale. Ita et nomen et definitio, quac est de subjecto, eidem subjecto
accessit; ideoquc hoc, quod de subjccto dicitur, in generibus vel in formis
Parcns\ Nota ctjmologia cx Scrvio (ad Aencld. ZwcMm] Hanc etymologiam, qiiae in provcrbiiim
1, 22): nct dictac sunt Pa/cae '/.ar ciVTicpgafjiv, aLiit, jam Quinctilianus novit (I, 6, 34): .Kjuia
quod nulli parcant , sicut Itictts a non lucendo, umbra opacus parum luccat.n
belltim a nulla re &e//«.« Eandcm sapcrc vidctur substantia] Jam ad catcgorias transit, dc qul-
inscriptio vetus (misc. Lips. nov. 5, p. 57): »cru- bus practcr ipsum summum auctorcm Arlstotclcm
dclcs Parcae, quae ncminl parcttnt« cet. Adde confcr Latlnc loqucntes Quiuctiliauum (3, 6, 23 5
Isidorum (I, 36, 24; p. G3 Arev.), Illeronymum p. 490 sequ. Spaldlng.), Isidorum (2, 26; p. 104
(epist. ad Onas.) Inquc primis vetercs mytliograplios sequ. Arev.), Casslodorum, Boetbium cct.
(p. 3S. 78. 187 Bodc): >.Tria etiain Fata, quac de hac] Illnc apparet inscrlptlones in codlclbus
pcr antiplirasiu, quod nulli /jmran/, Parcas appcl- Anglicis pcrpcram omissas (vlde ad §.230) revera
lamus, cidcm Plutonl dcstlnamus.n De Fatorttm ab ipsius Martlanl manu profcctas esse, quia vcrba
nomiuc, quo Parcae Intcrdum apud Romanos sl- In ipso contcxtu ad Illas rcfcruntur.
gnificantur, confcr Spanbcmlum (de usu et praest. aiit sitbjeclum] ArlstotcII (catcg. 2) bacc tria
num. II, p. 639), Oudcndorpiuin (ad Lucan. 7, 676)^ sunt vjtoxei(Xevov, %ad^ VJtOXei.lMEVOV, iv VrtO-
ct Burmannum (ad Anlbol. Lat. II, p. 30 ct 261). xeiiuvcp.
44 *
548 Martiani Capellae lib. IV. $. 561.
invenitur. In subjecto cst, qiiod neque nomen neque definitionem dat
subjecto, sed in ipso subjecto ita esse intelligitur, ut sine eo esse non possit,
ut rhetorica. Nam nec nomen ejus potest subjectum recipere, nec definitionem.
Neque enim aut rhetorica Cicero, aut bene dicendi scientia Cicero; sed in
362 eo esse intelliguntur, quum id ipse vocari non possit. Aliud est dc subjecto,
aliud in subjecto. Et in subjecto est, ut disciplina. Nam eadeni rhetoricae
de subjecto est, Ciceroni in subjecto. Prima ergo substantia subjectum est,
secunda, quae de ipsa prima dicitur, ut sit Cicero prima substantia, homo
et animal secunda; jam iu subjecto omnes consequentes praedicationes esse
363 intelliguntur, itaque de singulis videamus. Quid quahtas? quahtas est, se-
cundum quani dicimus quale est, ut candor. Et ex hoc iutenigi hcet, et
quahtatem in subjecto esse, quum candor necessario in ahquo sit, sine quo
esse non possit; utique ipsum ahquid, in quo cst, subjectum est. Quid quan-
titas? quantitas est, secundum quani dicimus quantum est, ut bipedale.
Etiam ista in subjecto intelhgi necesse est. Quid relativnm? relativum est,
quod ad aliquid vocant, ut patcr, frater. ^A haec utique ita in subjecto
sunt; nam necesse est, ut haec omnia ad abquid sint, et si nonnuUa sunt,
de quibus dicantur, iha quae dicuntur, in anima videbuntur. Quid loci?
id est quod dicimus Romae; Roma substantia est, ipsi Romae hoc accidit.
Quid temporis? ut heri, nuper, vesperi. Quorum motu tempus intelligitur,
substantiae sunt, ut Sol, cujus cursu tempus intehigimus, et quae ahquam
neaue nometi] Accnratlus Aiistotelcs (catcg. 5, substantla est, rellquae novetn qttalitaleS) id est,
4): Tuv de iv VJtoxeifiivcp ovrcov i.ii jxev rcov quac substantiae acciduut.«
Tt?,el6zcov ovts rovvofia ovrs 6 Aoyoq y,arr]- si ttoimulla] In cdilis omissum erat si, quod
yOQelrac rov VJtoy^eiixivov, ist^ ivlcov aalrov- c codice Mouacensi (F) restitui, vocemque itianima
VOfia fiev ovdev y,coXvet yMTrjyoQeldd-ai Jtore divisi: intclligo enim «in njcntc" id cst abstracta
XOV VJtOxeLfievov , rov de Xoyov advvarov. videbuntur^ conaeta emm, sive priuiae substantiac,
onmes consefjuentes] Marius Victorinus (p. 160 relativa cssc non possunt^ ahslracta possc ipse
rLct. Plth.): iiSccundum Aristotclem dcccm catcgo- Aristotclcs (catcg. o, 21) concedit^ quae sl in
rlae sunt, Id est dcccm rcs, lii quibus ouinla, quac suhjecto sunt, relutiva crunt, si de suhjecto, se-
in muudo suut, contlacutur. Ilarum rcrum uua cundae substautiac.
Martiani Capellae lib. IV. §. 365. 519
intelligentiam niorae in nobis faciunt. Quid situs? utputa jacet, sedet. Quid
habitus? ut calceatus, armatus; substantia est homo, et haec iJli accidunt.
Quid facerc? ut secare, urere. Quid pati? ut secari, uri.
QUID SUBSTANTIA PRIMA.
Substantia est, quae nec in subjecto est inseparabiliter, ncque de ullo 561
subjecto praedicatur. Inseparabiliter autcm ob hoc dcfinitioni adjectum est,
quod omuis prima substantia, quamvis in loco aliquo sit, tamen ab co scpa-
rari et migrare potest, ut Cicero ita in curia esse intelligitur, ut inde possit
aliquo discedere; et pars primae substantiae, quamvis in toto sit, non tamen
inseparabiliter; nam sive re ipsa sive cogitatione separari a corpore nostro
brachium potest. At vcro rhetorica ita est in animo Ciceronis, ut etiam si
aliquo casu esse destiterit, non tamen intelligatur migrare; quoniam nec
quum esse cocpcrit, intelligitur advenisse.
QUID SECUNDA SUBSTANTIA.
Secunda substantia est, quae de prima, ut dictum est, praedicatur, 56o
ut homo dc Cicerone, et animal de homine et Cicerone. Et quidquid genus
morae] Ita codices Monacenses (C. F) ct Rel- 06 hoc] Sic scripsl e codlcibus JttonaccusiLus
clicnaucnsis. Edili mmnilae , quo diniinutivo non (C. F) pro ad hoc in edltis.
uisl Aiigiistinus scriorcsque scriptorcs utuutur. pars primae substantiae] Aristotelcs (catcg. 3,
stibstantia est] IMmirum prima, Id quod ex In- 14): {irj raQcaXBTCO dh ijfuig Ta jXSQr] rcov ov-
scrlptlone repctcndum. Et hacc quidem uostcr cx 6ccov tog iv VJtoxeii.iivocg ovTCi Tolg b/.ocg,
Aristotelis scntcntia, cui individuae substantiae prl- ^?^ JtOTS avayxaS^COfiSV ovx OvClag uvra
mae sunt, genera et formae sccuudac^ alitcr om- <pa6xsiv slvai' CO yaQ OVTCO Ta iv VJtOXEL-
nino Appulejus (dogm. Plat. p. 193 Oud.): ..Et pri- nivco i/Hyero cog T« hsqt] VJfaQxovra ev rivt.
mae quidem snbstantiac vel esscntiae primum deum animal de homine] IVam animal genus est, Lomo
esse, et mentem, formasque rcrum, et anlmam^ sc- forma sive species^ i.quemadmodum autcm, Arlsfo-
cundae substautiae omnia, quae inde formantur, teles (catcg. 5, 7) Inqnit, primae substantiae ad
quacque gignuntur, ct quac ab substauttae supe- rellqua omnia se babcnt, Ita quoquc spccies gencri
rioris cxemplo origiucm ducunt.« snbjiclturj gcnera culm dc spcciebus pracdicaului-.«
51)0 Martiani Capellae lib. IV. §. 56o.
est priinae substantiae, secunda substautia esse intelligitur. Ita ergo substantiis
oninibus commune est non esse in subjecto; prinio vero nec de subjecto est
substantia, nec intendi nec remitti potest, id cst, recipere magis et minus.
Siquidem nemo homine alio magis liomo est, et ncc ipse unus homo magis cras
erit honio, quam hodie fuit, et in diversis, non magis equus equus est, quam
homo homo. Hoc autcm observandum est in substantiis inter consortes suas,
id est, ut priniam primae compares, secundam secundae. Nam si secundam
primae comparcs, magis substantia est prima quani secunda. Prima enim
rem magis declarat; secunda vero habet quandam communionum ambiguitatem.
Nam quum dico Cicero, jam quiddam individuum certumque signiiico; quum
dico homo, quoniam cuncti sumus huic appellationi subditi, incertum est
quem signilicem. Ita ergo fit, ut magis sit substantia prima quam secunda,
366 quia rem certius ostendit. Magis ergo et miuus substautia non recipit inter
consortes suas. Itera substantia contrarium nihil habet. Nam uihil homini
aut equo contrarium; sed si quis dixerit, Clodium Ciceroni fuisse contrarium,
intelhgit non ipsas substantias fuisse sibi conlrarias, sed quahtates, quae in
ipsis erant, ut mahtiam bonitati, aut vitiuni virtuti, aut iujustitiam justitiae.
Videtur autem substantiae proprium, quod una eademque capax est contra-
riorum quadam sui permutatione , ut lapis, quura idem sit, potest nunc albus
esse nunc niger, idem tamen lapis esse non desinit; et Cicero primo stultus,
postea sapicns, idem tamen Cicero esse non desinit.
magis et minits] IIoc quoqiic cx Aristotele, sibi C07ttranas] Inscrul sibi e codlce Slonaccusi
qui (categ. 5, 8): to sidog rov yivovg iiaX/iov (F). Dc rc ipsa vidc Arlstofelem (3, 18).
ov6la, iiujuit, avrcov ds Tcov eidcov ovdhv auadnm sui\ Fortc i.sinc quadam sui jjcrmuta-
[laZXov eTSQOV iTSQOV Ov6la i6Tl- et paulo In- tlonc", ut lioc dicat quod auctor libri jtSQC xaTTj-
fra (3, 20): doxsl ^e 7] ov6ia htj EJtLdixE^d^ai yoQicov- (icUi6Ta 6£ Idiov TrjQ ov6iag doxei
To i.iaXXov yxtl rb TjTTov ' Ziyco de ovy ^'^^ sivui To Tavxov yAxi sv ccQtS^nco ov tcov ivav-
ov6iccg ovx s6tl fxccZZov xui rjrrov ov6ia — ricov SLvac dsxriy.6r. SI ravro, lioc cst idem,
Tovto fisv yccQ siQr-rccL otl s6rLV — cJ.X^ OTi crgo siiic quadam sul pcrmutatlonc. Grot. — Can-
ixa6Trj ov6icc tov&^ otCSQ i6TLV ov /IsySTat sam corrcctionls non video; satis enim servavlt
HccPJ.ov xai ijTTOV X. T, P.. Arlstotclis scntcntlam in vcrbls »una cadcmquc«j
Martiani Capellac lib. IV. §. 567. 3ol
DE QUALITATE.
Qualitatem esse diximus, secuncluin quam dicimur quales. Qualitatum 367
forma una est, in qua disposilio quaedam et habitus mentis essc intelligitur
Qt in omnibus perccptis artibus, sapientia, grammatica, rhetorica, ceterisque
quae ila haerent animo ut diificile amitti possint. Sed in his aliqua perfecta
sunt, aliqua imperfecta; ut si quis grammaticae arti operam dcderit, in plerisque
tamen fallatur, nondum potest dici habitus, sed tantum dicitur dispositio.
Ita non omnis dispositio habitus, omnis autcm habitus dispositio essc intel-
hgitur. Sccunda spccies est earum qualitatum, quas recte passibilcs dixcrimus, 568
ut dulce atque aniarum, calidum vel frigidum; non quod ex his eaedcm
substantiae ahquid patiantur, scd quod scnsus nostros ahquid pati cogant.
Cogit enim ahquid pati, ut tangentem calor, et dulccdo gustantem. Itcm
quae nobis ex aliqua passione naturae inolcverint, secundum quas palhdus
quisque vel ruber dicitur, non tamen ita, ut quis ahqua rcpcntina causa vcl
pallct vel rubet. Nam ipsae passiones rectius non quahtates appellantur; si-,
quidem secuudum has non dicimur qualcs. Noa enim sequitur, ut qui pallet
sit pahidus, aut qui amat sit amator, aut qui est ebrius ebriosus. Illae igitur
passioncs sunt, et non quahtates. Tertia species est earum quah'tatum, quac 369
ncque oninls niutationis experteni snbstantiani essc dispositio^ Haec quoqne ad verbum ex Aristo-
ipse Arlstotcles testatur verbis (3, 22): ra ixiv tele (categ. 6, 5 sequ.) liauslt, qul et alio loco
yciQ Estl rcov ovdicov avrcc ixsraliakXovra rcov (mctapli. 4, 19. 20) distinguit dui&e6w ct 'i^uv,
ivavrlcov dsxnxci idn, et: co6r£ rco ys rgo- quarum illa dispositio, liacc habitus Latlne dicitiir;
Jfco Idiov civ slrj rijg 0v6laq ro zaroc rrjv ccv- ''diflVrt autcm, Inqiilt, habitus a dispositlone co,
xiig iisraPoXrjv dsxvtyJjv rcov ivavricov aivca. quod diutnrnior est ct finniord; quaproiiter ctiam
diciniur\ MS. ndiciniur annles.« Et ita vulgus in scquentibus e codice Mouaccnsl (F) scripsl tan-
dialcctlcoruin. Grot. — Scd anterlorcs ctiani cdltio- tum pro tanien, quod In editis crat.
nes hanc babcbant lcctioncni; cur igitur cdldit »(//- passibiles^ Serlores acvi vox, qua Prudentius
CIW1M5 quale est"! Cassiodorus (p. 538 Gar.)eliam: (apotb. 6) ct Inpriinis Afrl, ut TcrtuJlianus (adv.
oQualitas est, secundum qnam (aliqui) quales di- Prax. 29) et Arnobius (7. p. 214) ntiintnr. Gracce
ciniMr, ut bonus, malus.n Lbi aliqui glosscnia csse sunt rta-d-TjnyMl, quas Aristotelcs lcrtio loeo po-
vidctnr. suit (catcg. 6, 8 — 13).
5o2 Martiani Capellae lib. IV. §. o69.
non ex eo quod jam quisque est, sed ex eo, quod essc potest, intelligun-
tur, ut dicimus fragile lignum, non quod jam fractum sit, sed quod frangi
possit. Nara et palaestricum corpus duobus modis dicimus, et id quod
palaestra compositum est, et id quod natura ita formatum ut huic arti ac-
commodatum sit, quamvis ea non sit imbutum. Illud tamen a palaestra
recte dicitur palaestricum , quod ipsius artis habet effectum; non autem
invenitur ipsius qualitatis nomen unde sit denominatum et derivatum pa-
laestricum illud, quod nondum est, sed esse potest. Quare cognoscendum
est, dici quasdam substantias ex qualitatibus, quarum nomina non inveniuntur.
Nam ut bonum dicimus a bonitate, non ita optimum ab optimitate. Ita ergo
palaestricum, quod intelhgimus ex eo, quod percipere possit palaestram, non
habet certum quahtatis nomen, ex quo dictum videtur, constat tamen a qua-
570 htate esse dictum. Quarta species earum quahtatum, secundum quas formas
figurasque intenigimus, ut quadrum , rotundum, pulchrum , deforme, et si-
miha. Recipit quahtas magis et minus, nec tamen omnis. Nihil enim quadrum
magis altero quadro quadrum est. Magis autem ahquid candido candidum
dici potest. Et quaestio est in plerisque, utrumne magis justus ahero dici
possit. Plerique autem subtihter videntur attendisse, qui quahtates ipsas non
dicunt recipere magis et minus, sed ea, quae ab his denominantur, ut justitia
sit ipsa uua quaedam perfccta notio, ut non dici possit magis haec justitia,
quam iha est; dici tamen potest, magis hic justus quam ihe est: item dici
i non potest, magis haec sanitas quam illa est, dici tamen potest, magis sanus
hic quam ihe est. Ex quo fit, ut substantia non recipiat magis et minus,
esse polest] Non sine fructu contulerls Marium rcpentino niotu frcqucntcr incidimus et affectio dl-
Vlctorinum (p. 234 rlict. Pitli.): nEigo natura acci- citum cet. Rem ipsain, sicut ct scfjuentla omnla,
(lens res cst, fjnac apliorcm liomlncm ad nnum- ex Aristotcle fcrc ad vcrbum exprcssam esse scmcl
«]uod(|ue faclt. Itaqne non orntor natura cst, sed moiiuissc siillicial.
oj-alorius, Id cst (jul orator csse possit. Vcrum Iias perfecta iiolio^ Et Iiac ratlonc jurisconsultl dc-
qualltatcs ycl diligcnlia comparat facltquc perfectas, finlunt justltlam pcrpctiiam et constaQtcm volunta-
ct habiliis uomluantur^ aiit iu lias casu quodam ac tcm jus suiini cuiquc trlbucudl. Grot.
Martiani Capellae lib. IV. §. 570. 5o5
qualitates quiclem per ipsas substantias possint recipero. Itcm contrarium qua-
litas habet, ncc tamen omuis. Nam sanitati quum sit imbecillitas contraria, nihil
est quadro rotundove contrarium. Vidcndum est autcm, quoniam quidquid
contrarium quahtati est, qualitas sit necessc est. Dulcedo autcm quahtas,
quahtas igitur amaritudo, et simiha.
DE QUANTITATE.
Quantitas bipartita est, quod aha discreta est, aha continua. Discreta, 571
ut numeri et orationcs; continua, ut hncae ac tempus. Itcm aha quantitatis
divisio est, quod aha situm qucndam partium habet, aha non habet. Nam
hnea situ quodam intehigitur, siquidem dici potest quac pars ejus quo loco sit,
dextramquc ac sinistram videtur habcre; at vero numcrus aut oratio aut
tempus nihil horum habent, quamvis ordincm haberc possint, ut sit in his
ahquid primum ct secunduni et ultimum et medium, nihil tamcn, quod
in loco intchigatur, habcnt. Quantitas omnis caret contrario; quid enini 572
bipedah tripedahvc contrarium? Et si quis dixcrit contraria esse majus et
minus, quae videntur esse verba quanlitatis, sciat non essc definitam quan-
titatem. Itaquc si dicat ahquid majus esse, videtur esse ci contrarium quod
minus cst; si ccrtum quaesivero, quo majus est? et responderit quod tripc-
dah, apparet nihil esse contrarium. Ipsa autem, quae sibi dicuntur majora ct
minora, relative dici manifestum est, Quodhbet enini minori comparatum
majus est, idemque majori comparatum minus est. Si igitur majus et minus /
contraria sunt, cogimur confitcri, quod valde absurdum est, possc ahcui rci
uno tempore simul evcnire contraria. Rursus ahud absurdum cogimur inlcl-
ligere, unam eandemque rem sibimet esse contrariam. Siquidem res una
tnajus et tnimis^ Lfgc majus; ct contra iufra apud qiiem est fiiya xal fiLXQOv (categ. 4, H
lcgo: nQuautitas non reciplt mncjls ct minuS", non scqu.) morcm gcssi Grotio, praescrtim quum sta-
majus , fiaXXov xau riTTOV. Grot. — Editi enim tim ideulidem majus scquatur, pro quo ct ipso
librique manuscripti magis Iiabcnt^ scd quum ma- alios corruptc ma^fis exhibcre idera in marginc no-
nircstum sit Alartianum hic Aristotelem esprcssisse, tavit.
4»
5^4 Marliani Capellae lib. IV. §. 372.
diversis quaDtitatibas comparata potest eodem tempore major et minor esse.
373 Quantitas non recipit majus et minus. Non enim quinque magis quinque
sunt, quam duo duo, aut item duo magis aliis duobus duo sunt, aut magis
cras duo erunt, quam hodie sunt. Est autem proprium quantitatis, quod
secundum hanc dicimus par et impar, ut qualitatis proprium est, quod
secundum hanc dicimus simile atque dissimile, quamvis in diversis rebu*
utrumque hceat abusive usurpari.
QLID KELATIVUM.
574 Piclativ^um est, quod hoc ipsum, quod dicitur, alicujus est, vel ad
ahquid quohbet modo referri potest, ut filius non sine patro vel matre, et
37JJ servus non siue doraino potest intelligi, neque sine his illi vicissim. Dicuutur
autem relativa tribus modis: aut ahcujus, ut fihus; aut ahcui, ut vicinus;
aut ad ahquid, ut duplum, quoniam duplum ad ahquid simplum est. Omnia
relativa his, ad quae referuntur, vice mutua respondent. Nam quemadmoduin
filius patris hlius est, sic pater fjhi ahcujus pater est. Et respoudent ila, ul
ahqua iisdem casibus respondeant, aliqua casus mulent. Nam quod de fiho
dixi, idem dc servo dicere possumus, quoniam servus domini servus est, et
dominus servi dominus. Hacc ita sibi respondent, ut eosdem casus in con-
versione custodiant. Ita quoque duplum ad ahquod simphjm dupham, et sim-
plum ad aliquod duplum simplum est; ila raajor niinore aliquo major est,
cl minor majore ahquo minor est. Manifestum cst ergo ista casus in con-
versionc servare. At vero scientia quum sit rdativa (ahcujus enim rei scifjilis
scientia cst) in conversione ad id quod referlur casum mulat. ISam quod dicimus:
scientia scibihs rei est, non possumus dicere: scibihs res scientiac est, sed scifjilis
in dtverniii r>:fmis\ Siijiplcw in oiijii»«uin in »,'dj- leJIexJt ('Parixn.-u. p. ioo\ 8juip0'5. p. l&O^ repuLI.
lis e coditibus Jttoiu«eeubil>ui» (C. Fj et DajTn- 4, \>- ioH).
BtallenitL duplum\ Auxi liacc c codice 3Ionaeen»i (F);
alicujut c»<] Ifaec «juoqiie ex Arirtotcle (categ. nam in editi» tantnin erat: «ila «juo<]ue dopluio ad
ii)f »cd prior jaiu Plato rclatioui« yiiu accuralc iu- «impluia e»t.«
INIartiani Capellae lib. IV. §. o7o. 5oo
res scientia scibilis est; item sensus alicujus rei sensibilis scnsus est, contra sen-
sibilis res sensu sensibilis est. Haec ergo non ut quac supradicta sunt servatis eis-
dem casibus, sed niutatis convertuntur. Quaedam rolativa his, ad quae referun- 376
tur, et in tempore coucordant, eaque simul esse iucipiuat, simul dcsinunt ; ut
scrvus esse noa potest, nisi quum esse coeperit dominus, et quum dominus esse
desierit, servus esse desiuit; ct itcm domiuus , quum sorvum non habuerit,
domiuus dici non potest. At vcro noscibilis rcs prior est natura quam notio;
nam si noscibilia tollas, notio non critj at vcro si notionem tollas, potest
aliquid esse noscibile, quamvis dcsit ille qui novit. Relativa possunt habere 377
contraria, sed non onuiia. Namque iuscientiae scicntia contraria, inimicitiae
amicilia; at vero duplo nihil contrarium, neque majori vel miuori, quia
quisquis ista contraria putaverit, cogitur conliteri unam eandemque rem uno
atque eodem tempore posse sibi esse contrariam ; siquidem major minori com-
paratus major est, idemque majori comparatus minor est uno atque eodem
tempore, quod contrariis evcnire nullo modo potest. Nam quo tcmpore homo
stultus, uou codem temporc sapiens esse potest, neque quo tempore albus
cst, codem tcuipore nigcr esso potcst; quod quia evcnire uon posse in majorc
et minore ostendimus, lateamur necesse cst majus ct miuus non esse con-
trarium. Ita duplum simplo non osse contrarium, quoniam hoc idem duplum
polcst esse ad aliquid simplum. jXou igitur omnia rclativa possuut habere
contrariuui. Itcm majus et minus quacdaui rocipiuut, quacdam non. Nani
magis hic amicus illo cst, hoc magis duplum illo duplo csse non potest pro-
pterca, quia si duplum cst, ita duplum est, ut plus alii[uid minusve si fucrit
non sit duplum. Quaeritur, utrum aliqua substantia dici possit rclative. Sod 378
identtpie majot-i^ Sic scripsi e codiolbus Rei- tidetur. Ceterum de iis qu»e nki^is et mintiS reci-
cbenaueusl et Daruistatteusi pro Grotiauo itetitijue. piuut, Plato jaui egit {\n PliUebo p. 24), cui atlde
De re ipsa vide superiorem locum (§. 372). Plutarchum ^^de procr. auim. p. 1014), Sestum Em-
majus et miitus] Uoc quotjue loco ut supra piricum (adv. matliem. 10,271), Porpliyrium (^isag.
(§.575) e\spectasses maifis , sed religio fiiit quid- 5, 11), et vitam Pythagorac i^apud Photium in bi-
quam mutarc. qula Martiauus ipse sibi coustarc bliotli. n. 2-19, p. 712).
4o*
3S6 Martiani Capellae lib. IV. §. 578.
de prima substantia, dici non posse relative, nuUa quaeslio est. Non enim
Cicero alicujus dici potest, aut ad aliquid referri; item equus, nam quis
equus, ut Rlioebus, non alicujus est hoc ipso, quod Rhoebus est, sed quod
jumentum est, alicujus jumentum est. Non ergo prima substantia relative
dici potest, neque pars ejus quaelibet, quae sine dubio ipsa prima substantia
est; nam quemadmodum Cicero prima substantia est, ita manus ejus. Manus
vcro non ejus, sed specialiter manus, ita ut secunda substantia sit, relative
dici non potest. Non enim sua conversione respondent, ut si dicamus, manus
Ciceronis, non Cicero manu Cicero est, neque ipsa manus ob hoc manus,
quia Ciceronis est, sed quia ita afFecta est, manus dicitur, non quod ahcujus
sit. Non ergo, ut diximus, prima substantia ncque partes ejus relative dici
possunt; quaeritur ergo de partibus secundae substantiae. Nam de ipsa sub-
stantia nulla quaestio cst. Non enim homo ahcujus homo, sed manus specia-
liter ahcujus hominis manus est; et ut mutua convcrsione respondeat, ahcujus
manuati manus cst, ut possimus ita convertere, quia et manuatum ahquid
manu manuatum est. Item ungula non primae substantiae ungula, sed ahcujus
nam quts^ Sic scripsi c codicc Monaccnsi (F) specialite)-] Id cst sldtxcog, quod nos dicimus
pro jam qtiis, quod ferri uon poterat, nisi signo iti ahstracto , ut opponatur individtiae. lu sequcn-
intcrrogationis post eqtms posito, qnod et Grotius libus Grotius, puncto post manus posito, edidit:
voltiissc videtur; sed luce clarius esf, miis inde- «secundae etiam substautiac rclativc dici uon pos-
fiuilc accipicndum essc, ut apud Arlstotclein (catcg. sunt"^ nec tamcn ipsc sibi satisfccit, quippe qui
5, 21): o ycxQ TLQ av&QCOJtOQ ov Xiyeval ruvoq banc notam addidcrit: Bllac voces transferendae et
TLQ av^QCOJtog. llhoebus autem, ut rectc mouuit praeponendae iufi-a illis voclbus: miaevifur ergo.
Grotius, Mczcntil cquus est apud Virgillum (Aen. Aliter tamcn MS. « Nos e codicibus Monacenslbus
10, 861). (C. F), quLbus ctlam Rcicbcnauensis a secuuda manu
juinentuyti\ Opcrac crit contulissc Aristofclcni: adstipiilatur, omnes diillcultatcs removisse nobls
ov8a 6 (iovg nvdg /3ovg, ovdh ro ^vXov rivbg vldemur.
^vXov, aXXa rtvog y.rrjfia Aeysrat.
manus vero] Exponunt glossac: «Maniis non
vitttuaj Sic jain ipsc Grotius In notis scribcn.
dum monuit pro mutata, addixeruntqiic codices Rei-
est sccundum rclatloncm ad Ciccronem , sed quod
,. . , ... ,.,„ cLcnaucnsIs, Darmstaftcnsls, ct Monaccnsls nterquc.
tabs sit, ut a pcde alusque dillcrat. « Et boc cst
quod infia dicit : »scd (manns), qiiia ila atfecta cst, manuati^ Alio scusu Labcrium »manuafiis cst»
maaus dicitur, uon quod alicujus sil.« Guot. dixisse pro «furatus est« Gelllus (IG, 7) rcfcrt.
Martiani Capellae lib. IV. §. 378. 5o7
ungulatl ungula, quia et ungulatum aliquid ungula ungulatum, ut mutuam possit
habere couversioncm, quocl relativis esse dixinuis proprium. Si ergo mancat illa
rclativorum dcfinitio, ut relativum sit quidquid alicujus dici potest, difficilc re-
sistimus dici partes secundarum substantiarum relative; si vero illa defiuitio est
mutata, ita ut relativa sint ea, quae ad aliquid referuntur, excepto eo quod iu
aliquo sunt, nulla incidit in hanc definitionem substantia: quemadmodum servi-
tus, excepto eo quod in eodem servo est, id est in ab'quo homine, refertur ad
dominum; at vero pcnna ita pennati ahcujus penna cst, ut exccpto eo, quod '
in abquo pennato est, ad nihil refcrri possit. Sane admonendi sumus, nc 379
nos pudeat vcrba nova faccre pro necessitate conversionis. Nam si mutua
conversio non respondeat, non relative enunciamus; hoc modo: quum dico
pennam, volens eam ostendere relativam, non lue pudeat pennatum abquid
propter conversionem dicere; est enim pennatum ita usitatum, ut aurcs noa
oflfendat. Si de pede agatur, non pudcat simiU derivatione fiugere notum
conversioni verbum. Itcm scire oportet eum, qui relativum ahquod ad
quid referatur ignorat, nec omnino utrum ad aliquid referri possit id quod
dicit scire posse; hoc modo: quum dicis hoc duplum esse, aut nosti simplum
ejus, id est, ad quod duplum sitj aut si illud iguoras, nec omuino utruni
duplum sit scire potes.
QUID FACERE ET PATI.
Facere et pati possunt habere contrarium, ut calefacere, refrigerare; 580
si ergai] In liis Martianus ipso ArJstotele accn- voba nova] Hoc qnoqne ex Aristofcle (0, 10):
ratior est, apud qneni haec tantum legimns (categ. ivioTe dk xai ovofmzo.i^ouiv Ideog avayicaiov,
S, 22): sl fikv ovv Ixavcog 6 rcov j(q6q tl 6- iav fiT/ y,sliisvov ij ovof^ia, fCQog o oixeicog clv
Qi.6i.i6g anodedoTai, 7] rcov Jtavv %a?.e:tiOv rj cctodo&eir] %. x. X. Confer et superiorem notam
rcov advvcctcov edri r6 del^ai , otl ovdeuia (ad §. 539).
ov6ia rcov rtQOg n Xsysrai. • ei 8e fiij iyMVCog, esse aut\ Haec ex Mouaccnsi (F) desnmsi pro
aXX' i6TL T« rtQog n olg r6 eivac ravTOV edri, simplici est in editlsj pariterque paulo snpra «ff-
tco JtQog n Ttcog ex^'-'^ > l6cog av Qi^x^eirj ru quod pvo aliquid.
nQ6g ravTa. facere et paii] Confcr Aristotclcm (cat. 7).
3S8 Martiani Capellae lib. IV. $. 380.
et calefieri, refrigerari. Habent etiam magis et miuus, ut magis et minus
lu^erej raagis et minus uri.
QUID SITUS.
381 Situs omnis denominative dicitur, ut sedere a sessione, stare ab statione*
Et quamvis nonnunquam nomina deficiant, ex quibus situs denominatur,
lalio tameu non deficit,
DE TRIBUS, QUAE RESTANT, ID EST, QUANDO, UBI,
ET HABERE.
382 De illis tribus, quae restant, supradicta cxcmpla suJBiciunt. Quando
enim dicimus, ut heri, cras; ubi, ut Romae, Athenis; habitum, ut calceatum,
armatum. Quid horum recipiat magis et minus, quum iu sermone inciderit,
facile apparet.
385 Istae sunt decem praedicationes, ex quibus ahquid necessario singulatim
enunciamus. Nani quidquid omnino dixcrimus quod ahquid significet, nondum
tamen intelligi possit, an verum, an falsum sit, unum est de his decem,
exceptis duntaxat illis verborum quodammodo articulis; sunt enim pleraque
a grammaticis in orationis partibus enunciata, quae omnino per se nihil valent
aut ahquid significant plenum, nisi quum fuerint verbis adjuncta, ut con-
junctiones, et praepositiones, et quidquid tale ilU docent.
DE OPPOSITIS.
5§4 R-cstat ut de oppositis dicamus. Sunt autcm opposita, quae sibi veluti
articulis] In prointu foret conjcctura paiticulis, et pronomina et participia ct conjunctioncs et id
sed addlta vox auodummodo significat figuratc Mar- gcnus alia, quae graniniatici nnnieraut, non magis
tianum loqui, ncque incpta cst nietapliora, quum partes orationis cssc, quam naylum aplustrla et
particidarum ope slngula orationis nicmbra Intcr se hominum pilos, ant ccrte in universa compagc
commitlantur ct coliacrcant. Cctcrum' confer Appu- orationis vlcc clavorum et picis et glutinis depU'
lcjum (dc dogra. Plat. I. 5 init.): «Adverbla autem tanda,»
Martiani Capcllae lib. IV. $. 384. 5o9
ex adverso vidcntur obsistere, ut contraria; nec tamen omnia, qnae opponuntur
sibi, contraria sunt, scd omnia contraria opposita sunt. Opponuntur autem
sibi ita, ut aut rclativc opponantur, ut magnum parvo, et dimidium duplo;
aut ut contraria, ut stultitia sapientiae; aut ut habitus orbationi, ut cernentia
caecitati; aut ut ajcntia negationi, ut Ciccro disputat, Ciccro non disputat.
Haec autem inter sc nonnihil diffcrunt. Nam relativum relativo ita opponitur,
ut hoc ipsum, quod opponitur, cjus sit, cui opponitur, aut ad id quocnnque
modo refcratur; nam dimidium opponitur duplo, ct ejusdem dupH dimidiilm
est, ita ergo illi opponitur, ut ejus sit, cui opponitnr; et parvum opponitur
magno, ut ejus sit, ita ut ipsum parvum ad hoc magnum, cui opponitur,
parvum sit. Contraria vero ita sibi opponuntur, ut non corum sint quibus op- 58J>
ponuntur, sed ad ea quocunque modo refcrantur; siquidcm stultitiae sapicntia
ita contraria est, ut non ejusdem sapientiae stultitia sit, sod ut ad illam sit stul-
titia. Sciendum est tamen quaedam contraria medium liabere, quacdam non ha-
bere. Namque sunt aha, quae ita ut in ca rc, in qua csse possnnt, alterutra vice
necessario insint, et medio careant, ut sanitas et imbecillitas. Haec duo con-
traria natura insunt corporibus aninialium, atque ita vice alterutra necessario
insunt, ut diximus, ut in ciuo animahs corpore sanitas non est, necessario
imbecilhtas sit; et in quo imbeciUitas non est, neccssario sanitas sit. At vero
candidum et nigrum quum sint contraria et naturahter in corporibus inve-
niantur, propterea medio non carcnt, c[uia non est necesse corpus ahquod
candidum csse aut nigrum; potest enim ita decsse candidum, ut non insit
nigrum, atque hoc modo ex aha parte, ergo color ahquis medius inveniri
potest, ut kiteus, vel viridis. Habitus et orbatio ita sibi opponuntur, ut in 586
atU ut contraf!a\ Ita ciim Grotio codcx Darm- ajential^ Eodcm vocabulo pro nominalivo slii-
stattcusls, qiiiim iii aiitcrioribiis cditionibiis ut de- giilari iilitiir inPra (§. 501). Ciccro, qui duo fan-
sidcrctur. De re ipsa vidc Aristotclcm iu Posfprae- tum oppositoriim gcncra novit (de invent. 1 , 27),
dicamcnfis (catcg. 8), quikus tota illa oppositoruin id quod ab aliqua re pcr opposifioucin ncgafionls
et confrarlorum dlstribiiflo nltltur, cuudcinquc allo scparctur, ut sapere — non sapere , iino vocabiilo
loco (metapbys. i^ 9 ct 10). disparatum appcllat; sed accuratlus ad eum Yicto-
360 Martiani Capcllae lib. IV. §. 586.
ea re, cni evenire possunt, alterum eorum necessario insit; cx illo cluntaxat
tempore, quo ea natura esse permittit. Ut dentatuni eum dicimus, qui
dentes liabet; edentulum vero non illum dicimus, qui dentes non habet, sed
cui natura inest, ut habeat, ex illo tempore, quo natura permittit, ut habeat.
Nam neque lapidem recte dicimus edentukim, qui nunquam dentes habet;
neque infantem, qui quamvis ahquando habere possit, nonduni tamen illo
tempore, ut habeat, natura permittit. Hoc ergo tertium genus oppositorum dif-
fert a primo relativorum eo, quod ccrnentia ita opponitur caecitati, ut ejusdem
caecitatis non sit, aut ad eam quodainmodo refcratur. A secundo genere, id
est contrariorum , ilkid differt ab his duntaxat contrariis, quae habent medium,
quod cernentia et caecitas intelHguntur erga oculos, ut aUerum eorum ncces-
sario insit. Ergo hoc differuut ab his contrariis quae habent medium, quia
illorum akerum non necessario inest substantiae, horum autem [medium] ne-
cessario. Ab his vero contrariis, quae mcdio carent, haec ipsa opposita differunt,
quod illa rei, cui natura iusunt, omni tempore akerutra vice accidant necesse
est, ut corpori animahs sanitas ct imbecilhtas; nam akerum eorum semper
est in corpore animahs: haec autem possunt ahquo tempore ei rei, cui
natura inesse possunt, utraqvie deesse ahquando, ut infans, dum nondum
tempus est, quo dentes habere possit, neque dentatus neque cdentulus dicitur;
rinus (p. loG Pitli.) nionet ab jli-istotele diias sub ro nrj sxov odovraQ , xai rV(p?,ov ov ro fxij
disparuto spccies poni, privantia et ne(jantia, qiiae EX^v Oiptv, (X/.Aa ro llij £XOV '6rs Jt£(pvxsv
noster ijiioqiie illuni seeutus recte distinxit. I';^£iv x. r. 2.
cui opponitm] Haec yerba a Grotio per Incn- cernentia] Hoc cjusdem generis cst ac supra
riam omissa ex anterioribus editionibus supplevl. flyen/w atque apud Sailsberiensera (metalog. 4, 34;
De rclativis vide snpra (§.574). p, 926) careutia. Sed jam Cicero (top. 14) con-
ut habeat] Lcge cum MS.: »ut babcal et ex «„; audacla dixerat .conjunctionum ne(fantiam.«
lIlo.K Confer cum lib. categoriarum. Grot. — Par-
.... , .... meditini tiecessario] Priorem vocem, quam alicno
ticulac inserendae causnm non video. Aristoteles . . . ...
!• •. /o «»\ .-. -^n ^> ' , , loco irrepsisse manifestum est, uncinis circuinclusl:
snnphcitcr (8, 9): £6rEor,6x>uL de rors A£yo[i£v ...
"-.__- - '■ ,.. . - ,. , tollerc invltis codicibus non ausus sum.
£xa6rov rcov r7]g a^icog Ssxziy.cov, orav iv
(o J(i(pv}itv VT(aQX£LV rj ors j(£(pvx£v £;^£tv, Hrtin alterum] JSam e codicc Dlonaccnsi (C) In-
(ij^&aficog vftciQx^^l' vcodov rs ycio /.iyofiev ov serul.
Martiani Capellae lib. IV. §. 586. 561
et oculi alicujus animantis nondum adveniente tenipore, quo videre possent,
neque caeci neque videntes dicuntur, ct tamen aliquid niedium non habent.
Igitur oppositorum, quae medio carent, duae species sunt, id est eorum quae
alterutra vice accidunt rei, in qua esse possunt, nullo niedio intercedente, ut
sanitas ct imbecillitas; et eorum, quae simul deesse possunt substantiae, in qua
non simul esse possunt, et tamen, quum simul desunt, nihil medium intercedit,
ut cernentia et caecitas, vel habitus et orbitas. Quartura genus oppositorum 587
est ajentia et negantia, ut Cicero disputat, Cicero non disputat. Haec a su-
perioribus differunt, quod illa singulatim dici possunt, haec non nisi connexe
dicuntur. A relativis hoc difTerunt, quod illa etiam relative dicuntur; haec
autem non relative; non enim disputans ad non disputantcm refertur. A
contrariis hoc dilFerunt, quod illa, si connexe dicantur, tamdiu aut vera aut
falsa sunt, quamdiu est illud, in quo inesse possunt; quum autem hoc esse
destiterit, neque vera neque falsa suni; ui aut atultus est ille aut sapiens est;
ille quamdiu vivit, horum alterura verura est; quum ipse esse destiterit,
utraque falsa sunt, quia, qui non est, neque stultus neque sapiens esse
potest. At vero Cicero disputat et Cicero non disputat ita sibi opponuntur,
ut et dum vivit Cicero alterum eorum necessario sit, et ipso mortuo falsum
est quidem quod disputat, verum tamen est quod non disputat. Hoc modo
discernuntur haec bene ab habitu atque orbatione; nara qui non est. neque
caecus est neque videns. Nec sane moveare, quod videmur jam de pro-
loquiis aliquid dixisse, de quibus postea dicendum est; hoc namque factum
est occasione oppositorum,
oppositoruni\ SIc Grotius nesclo iinde pro con- alternm eorutn'^ Lege nalterum veriim.d GnoT.
trariorum, quod in antccedcntibus editionibus eratj — In editis nimirum post alterum legitur vero ^
recte procul dubio, quum carum spccicrum altera quod tamcn quum a codicibus Alonaceosibus (C F)
tantum ad contraria pcitincat. et Darmstattensi absit, prorsus omisi; pariter ut mox
aut 5<m/<u5] E codicibus Monacensi (C) ct Darm- ante »non disputat» vocem Cicero e% auctorjtate
stattcnsi rcposui aut — atit, quum vulgo per sim- Darmstattensis delevi, quam nimto persplcultatis stu-
pliccm copulam et sentcntiac jungcrcntur. dio librarii addidissc vldcnfnr.
362 Martiani Capellae lib. IV. §. 588.
DE ELOQUENDO.
388 Nomcn cst quocl aliquam rem significat, ct per casus flecti potestj
verbum est quod aliquid significat, et per tempora flecti potest; ut Cicero
nomen, disputat verbuni. Haec ab invicem separata, non nihil quideni sig-
nificant, vcrum tamen vel falsum dici non possunt; quum autem fuerint con-
juncta, jam possunt et affirmari et negari, ut Cicero disputat, jam dici potest,
Cicero nou disputat. Esse autem debet nominativus casus nominis, ct tertia
verbi persona. Prima persona significat afiquid, quod jam negari vel aflirmari
possit, et in hominem tantum cadit. In ea autem intelligilur nomen,, etiam
si nou dicatur; ut disputo totum plcnum cst, etiam si non dicas cgo. Item
sccunda persona ct ipsa jam veritati aut falsitati obnoxia est; sed ctiam
ipsa in homincm cadit, et ci nec rccte dicimus disputas, qui ncc audire
nec intelligcre quod dicitur potcst; ergo ct hoc quum dicatur sinc nominc,
tamen ibi nomen inlelhgitur. Ahter figurate iitimur sive prima sive sccunda
pcrsona, ut aut loqucntem eum inducas, qui loqui non potest, aut ad eum
389 convcrtamus orationem, qui ncque audire neque intelh'gerc potcst. Tertia
vero persona non hominis tantum est, sed aharum etiam rerum, et simul ac
dicta fuerit non continuo intefligitur, nisi forte dc deo dicatur ah"quid, quod
dc co solo possit intefligi; ut quum dicimus pluit, jam potest esse verum
de elonuendn] Jaiii ad ArlstotcIIs libium jTfpl neola siipcriiidiicla oblitcraretiirj seil In codiciljiis.
iQll7jVSiaQ sc convcrtlt. Qiias practerca liuic parll nlLil suhsidil cst.
tltiilos Grotliis praemlsit, quia ab anterloribus cdl- de deo\ Sic scrlpsl secundum codlccs Lcidcnscs
tiouibus .nbsiint, rcscldi. ab Oudciidorpio (ad Apptilcj. mct. p. 31 1) laiidatos;
nomen est] Ilanc dennitionls formam bausl c vulgo de eo et iiifra r/uod pliint, ubl quod cs iis-
Monaccnsl (F), cul ct Dai-mstattcnsls adslipulatur, dem dcdl r/ui, Dannslatteusis (juoquc ct Mouaccn-
uisl quod pro uVujuam malc fjunm lcgit. Yulga sis (F) confirmant, nisi qiiod liic malc ejus c\Vi-
fpiamlibet scribcbattir, piaelcicaquc ad fincm misc- bet pro est. Jo\is vcl omuiuo dcl noiucn supplcil
rum glosscma adtlcbaturi »vcl cst (|uod tam corpus ad verba pluendi, tonandi, ct similia, nota rcs cst
«niaHi rcni sigulficat.c (confcr Scbacfcrum ad Lamb. Bosiuin dc ellips.
inditcfis] Jlcllus crat inducamus, facilllmequc p. 107). Praetcrca possit scripsi pro polcst c Mo-
ficrl potcr;it, ut ^era bacc Icctio piaelerusa ii- nacensi (C).
Martiani Capellac lib. IV. §. 589. 563
aut falsum, quum non acldamus nomen, quia notum cst, qui pluat. Quuni
vero dicimus disputat, quum aliquid jam signiricct, non tamcn vcrum aut
falsum dici potest, si nomen non addatur; ct quamvis dc homine hoc tanlum
possit intelligi, quia non dc uno dici potest, nccessario suhdcndum cst nomen.
Et rcsislit quum dicimus, lcrtia vcrbi pcrsona cst; cxigit cnim iiomen non
hominis lantum, scd cujuslibct, quod rcsistere potcst. Prima igitur ct secunda
persona et de homine tantum possunt intelhgi, et solae dictae possunt aut verac
aut falsac dici, quia cum his cliam uomina intelHguntur; lcrlia vero et non
omnis sola dici potest, et non dc solo homiue intclhgitur. Quod crgo fucrit
ex nomiuativo casu nominis ct tertia verbi pcrsona conjunctum, proloquium 590
dicitur, ita ut jam nccessario aut vcrum sit aut falsuni aut dubium. Namque:
homo animal cst, omnes judicamus vcruni csse, ct: omnc animal honio cst,
omnes judicamus falsum. Ille disputat, quamvis necessario aut disputet
aut non disputct, nobis tamen dubium est alterum; nihil horum intclhgimus
neccssarium csse, scd quid horum sit ncsciraus. Ubi vcro illa verba
sunt, quac impcrsonalia dicuntur, non cx nominativo casu impletur sen-
tentia, scd ahoscasus recipit, ut disputatur quum dicitur, plcna scntentia
esl, si ablativum adjungas, hoc est a Ciccrone; et poenitct quum dicitur,
plcna scnlcntia est, si accusativum adjungas, id cst Ciccronem; ct sunt
mulla aha. Illud tamen constat, pcrsonaha verba non implere sententiam, 591
nisi cum nominativo casu et tertia verbi persona. Sunt ctiani sentcntiae,
verac aitt fahae] Darmstattcnsis vere aiit false } axioma; cgo vcrbiini c vcrLo tiini protcnsioiiem ^
non male, nec tamen «t rccipi necessc slt. tuni roijamenttim ; familiarius tamcn tlicetiir propo-
jam necessario^ Sic codices Siciclicnaucnsis ct sitio." Unde Cassiodonis (dc dialect. p. 340 Gar.):
Darnistattcnsis ; cdili eliam. Cctcrum prolo(/uium «Propositio cst oratio vcrum falsnmve significans.
cst quod Graece ci$icotxa, de quo vide uos supra llaec enuncialio ct prohquium niinciipalur» 5 ct
(§.327) el Appulcjum loco citalo: »Una inter has Arnoblus (o. p. 157) dc quodam Jovis cnr.nelato:
ad propositum pofissinia, quae pronunciahilis ap- Mniperfccta adbuc vox cst, neqi;e pleua proloijun
pcUatnr, sola cx oninibus vcritatl aut falsltall ob- circumscrlptavc scntentla.» GcUius autcm (o, 12)
noxia, qnam vocat Scrglus effatum , Yai-ro proJo- nproloqnitim dlsjuactivum« appcllat, dc quo nostcr
mtiitm, Cicero ennncialum, Graecl prolasin, tum Infra (§. 414).
4G *
364 Martiani Capellae lib. IV. §. 591.
quae quamvis constent ex nomine et verbo, affirmari tamen aut negari nor.
possunt; quae non proloquia, sed eloquia dici nonnullis placuit, ut est modus
imperativus. Quum dicimus: Ajax curre, jam plena sententia cst; nam ncc
solum intelligi sed etiam fieri potest quod dicis; negari tamcn non potest:
non enim hoc negat, qui dixerit: noli currere. Hoc enim non est adversum
ei, quod dictum est, curre, ut hoc sit verum, illud falsum, ut possit nasci
quaestio. Nam de ajentia et negatione quaestio sine dubio nascitur, ut: ille
currit, ille non currit, quaestio est, utrum currat an non curre; autem et
non curre non facit quaestionem utrum currat. Nulla quidem quaestio hic
potest intelligi, utrum currere debeat an non. Hoc enim ex ajcntia et ne-
gatione natum est, ut currere debet, et currere non debet. Hoc facit et opta-
tivus modus; quum enim plena sit sententia, quum dicimus: utinam scribam,
et utinam non scribam, non potest hinc nasci quaestio, utrum scribam an
392 nonj sed pleraque talia sunt, haec ad excmplum sufficiant. Quod ergo fuerit
junctum ex nomine et verbo, si plenum nomen et plenum verbum sit, ne-
cessario facit sententiam, sed non necessario facit proloquium. Si cnim est,
quod jam est, affirmari et negari potest; et supra diximus, multa dici plena
sententia, quae tamen affirmari et negari non possint. Plenum igitur pro-
loquium est: omnis homo animal est; et quamvis natura illud exigat, ut
primo noraen et postea verbum dicatur, ut dictum est, non dcsinit verum
esse proloquium etiam si dicas : animal est omnis homo. Quidquid accesserit
huic sententiae, cui parti accedat, diligenter videndum est.
QUID SIT DECLARATIVE ET QUID SUBJECTIVE.
395 Nam sunt proloquii partes duae: quae in noraine una, subjectiva dicitur;
quae ia verbo altera, declarativa; subjicitur euim quid sit, et declaratur quid
negari tatneit\ SIc codices Darmstattensls, Rcl- affinnari] Qnae vulgo scqiicbantur non possint,
cLcnauensIs, ct Monaccnsis allcr (F)j vulgo ordo codlcls 3Ionaccnsis (F) auctoritatc dclcvi.
iuvcrsus. suhjectiva\ Vocabula Laec usurpat et Appulcjus
Martiani Capellae lib. FV. $. 393. 56o
de illo possit intelligi. Quuin ergo dicimus: Cicero disputat, si accedat huic
sententiae in Tusculano, declarative accessitj si accedat Roinanus, subjective;
item si accedat prudenter et copiose, declarative; item si dicitur cum Catone,
declarative accessit. Quidquid igitur nominativo casui accedit, subjective ac-
cedit; quidquid declarative acccdit, variis casibus et modis accedit. Nam
subjective non possunt alii casus accedere; declarative non nisi varii exccpto
nominativo. Illud tamen sciendum est, posse ficri ut verbum sit in sub- 394
jectiva, noraen in declarativa: sed ita verbum in subjectiva, ut aliquod pro-
nomen secum vice nominis teneat; ita etiam nomen est in declarativa, ut
teneat secum aliquod verbum, ex quo ejus vicem impleat. Velut si dicamus:
qui disputat Cicero est, qui dispatat, subjectiva est, Cicero est, declarativa;
sed illam subjectivam pronomen facit, hanc declarativam verbum. In hac 39o
igitur parte dicimus, quemadiuodum juncta sunt, nec tamen possunt plenam
facere sententiam; et si faciunt, quemadmodum veritati et falsitati non sint
obnoxiae sententiae, quamvis sint plenae; et quemadmodum ad id perveniatur,
ut jam non solum plena sententia sit, sed etiam necessario vera aut falsa.
QUID SIT PROLOQUIUM.
Tertia pars sequitur, in qua dicendum jam est de ipsis proloquiis, ad 39G
quorum inteliectum in superiori parte pervenimus. Proloquia igitur differentias
habent binas, in quautitate ct qualitatc, Quantitatis diffcrentia est, quod alia
sunt universalia, alia particularia, alia indefinita. Universale est, ut omnis
homo animal est. Particulare, ut quidam homo ambulat. Indefinitum, ut
homo ambulat. Quod igitur indefinite diciraus, necessario particulariter ac-
cipimus, non necessario universaliter; et quoniam id potissimum enumerandum,
Jtsgl EQlirjVelaQ. Gnox. — IVimiriim iu libro lau- Aristotclcs: sed ct Appulejus ait, de indefiuito lo-
dato, qul est de Platouis liaLitudlne ct doctriua qncns: » sed tamcn pro particulari semper valet,
tcrtius, et fcre totus ad Arlstotelicas potlus ratio- qula tutlus est Id ex incerto accipere quod miuus»
ncs composltus est quam ad Platonicas, quarc ad Grot. — Alio praetcrca loco Appulejns (II. p. 280
eclccticismum rcferendus Yidctur. Oud.) pariter proposltionem ait indcfinitam pro par»
necessario partiatlariter] Idem tradlt dnlniis ticulari accipi.
366 Martlani Capellae lib. IV. §. o?.Q.
quod securnm habct intcllectum , indefinitum pro particulari accipltur. Erunt
crgo duae differentiae in quantitate, quod aliud est universale proloquium,
aliud particularc. In qualitate item duae, quarum altera dedicaliva, altera
abdicativa. Dedicativum cst, ut omnis voluptas bonum; abdicativum, omnis
voluptas non bonum.
QUOMODO CONVERTANTUR.
5^)7 Universale igitur dedicativum non necessario sequitur conversio. Non
enim, si omnis homo animal est, omne animal homo cst. Universale autem
abdicativum neccssario sequitur conversio. Si cnim omnis voluptas bonum
non est, omne bonum non est voluptasj ct si omnis homo non cst animal
mutum, omne animal mutum non est homo. Particularc autem dcdicativum
habct uecessario conversionem. Nam si quidam homo animal est, quoddam
animal homo cst. Particulare vero abdicativum non habct neccssariam con-
versionem. Non enim, si quoddam animal non est rationalc, quoddam rationale
non cst animal. Universalis ergo dedicativa ct particularis abdicativa non
necessario rccurrunt; universahs autem abdicativa et particularis dedicativa
necessario convertunlur, ita tamen ut facta conversione in declarativa par-
ticula negatio mancat; nam utique couversio ita fit, ut qnae particula fuit de-
clarativa, eadem subjectiva sit. Ergo quum dico; omnis voluptas bonum non
est, omnis vokiptas subjectiva, bonum non est declarativa; si convertam:
onme bonum voluptas non est, facta cst c{uidom subjectiva quae fuit decla-
rativa, negatio tamen hanc particulam tcnet, quae facta est declarativa, Et
imlefinUum pro\ AnDolatlo Lacc testa cjiclenda. ajtb tivo;. Sic et Appiilcjiis ct Cassiodortis. Isl-
GiiOT. — Leuiorcm nicdelani Invenl lu codirc Mo- dorus (ut ct nostri) affiniiaiionem iiet/alioiiemque
naccnsl (F), iindc et ante ijuoniam inscrui. diclt. Alil confesslvam ct ahnuliuam. Grot.
dcdicativum^ Scdicalivam Laiini piiilosoplil ;^«- conveisio] MS. iihiijuc conversalio. Grot. —
TcupaGiv, quae spcnndum Ai'istotclcm cst arto- Mcliorcs codices ntiquc conversio.
ipav6lQ TLVOQ y.ara Tivog, noininaruiit, et ahdi- decJarativa] Pcrpcram cditum crat dedicattva,
rativam aTtO(pa6u' , <]uac cst a.HOipavGlg TlvOQ qnciii ciTorein co nmgis uilror non aniniadvcrsum
Martiani Capellae lib. IV. §. 597. 367
si veliiu sic dicere: niilla voluptas boniim est, convertenclum est sic: nulluni
bonuni voluptas cst. Sccl propter duo proloc^uia, quae dixiinus non ncccs- 398
sario convcrli, dcbcmus intclligcre oinnia quac proloquiis altribuuntur, per
quac rccte aut noii rectc proponi possunt, ut vcrum ant falsuni possint
ostcndcrc. Hacc autcm quinquc sunt jam supcrius dcmonstrata, gcnus, spccics,
diircrcntia, accidcns, proprium. Ex liis duo faciunt illa proloc[uia rccurrcrc,
alia tria nullo modo. Namquc, ut omnis liomo aniinal cst ratioualc mortale,
ita onine auimal rationalc inortale hoino cst; ct C[Ucmadmodum onuiis
homo risibilis cst, ita oinne risibilc bomo cst. llursum in particulari abdi-
cativa videndum cst, quid sit proprium non cssc: ut cnim proprium cst ho-
minis, csse risibilc, ita proprium cst, risibile non cssc praetcr hominein.
Ergo si particularc abdicativum proponamus sic: c]uiddam risibile non cst
practer homincm, rccurrit sinc dubio, quiddam practer hoinincm noii cssc
risibilc; item : c[uiddam inanimum, irrationalc, immortalc^ non est homo;
quidam homo non cst inaniinum, irraliouale, immortalc. Itcm sunt aliae con- 39C'
versioncs,. quae faciunt casdem proloquiorum particulas indelinitas, ctiain ne-
gationc scilicct de loco migrantc. Nam particulae indcfinitac fiunt hoc inoclo :
homo, noii hoino; animal, non animal; ct idco indclinitum cst, c[uia ncgas
tantum hoc cssc, non clicis c[uid sit. Quum ergo dico: omnis homo animal
est, si veliin rccte convcrtcre, adhibeo negationcs, ut fiant particulac.inde-
finitae. Si cnim verum cst, omnis homo cst animal, ct vcrum est, omne
non animal non homo. Hac conversionc usus cst in rhctoricis Ciccro: „dciade
cssc a Grotio, qiiod ex iis, qiiac secpiimfiir, ma- ncgatione cle loco lurgraiite." IVaia qnuni iii alils
uifestus iil. Lcctioncin noslrani nriuaiit codiccs Mo- couvcrsionibus terminl locum: niutcnt, ncgatio noni
uaccuses (C F) cf Dai-mstattcnsis. mutct, Lic ct tcrmini couvertuntup, et ipsa ncgatio
duofaciinitj Malc in editis »duo sutit miae fa- migraf. Guot. — Parilcr in Monaccnsi (F)y Relclic-
cinnt", fjiiod neiuo noii pcrsplclef. Lecllo nostra naucnsi, et Darinslatlcnsl rccte Icgifur eliam pro
codicis cst Darmsfattcnsis. Duo aiitcm illa sunt (///- esse , fjuod crat iu cditls. De re ipsa accuratins
(erentia ct proprinm, (|uuin (jemis, species, ct ac- cglt Arlstotclcs (analyt. prior. I, 40).
cidens convcrsioneni non susciplanf. Cicero\ Corriipit Grotlns Ciceroius; (de luvcnf.
tndefinitas] Legc ciiiu .1iS. niiidcfinitas. cdam I, 10) locuiu omissa voce «coHStituliouis' , qaaiu
568 Martiani Capellae lib. IV, §. 599.
si constitutio et ipsa et pars constitutionis ejus quaelibet intcntionis depulsio
est, quae intentionis depulsio non est, ea nec constitutio est nec pars con-
400 stitutionis." Item particularis abdicativa potest hoc modo converti; si enim
quoddam animal homo non est, quoddam non homo animal est; et in hac
conversione observandum est, quod ubi non est negatio quum directo pro-
ponimus, ibi fit dum convertimus. Hanc vicissim conversionem recipiunt duo
proloquia, quae illara primam non uecessario recipiebant. Solum universale
abdicativum non illam aham recipit. Vocetur ergo docendi causa illa prima
conversio, haec secunda. Haec autem proloquia quemadmodum inter se aiFecta
iOl sint, hoc modo manifestius apparebit. Quatuor hneis quadrata formula ex-
primatur. In primo angulo superioris hncae scribatur universahs dedicativa,
et in aho ejusdem angulo universahs abdicativaj item infra ad primum an-
gulum inferioris hneae particularis dedicativa, ad angulum rehquum parti-
anterlores tamen cditlones rccte e fonte ipso Scnsim potius cx lis quae seqnuntur aucta esse
dabaut. vldetur a magistrls Martiauum cxponentibus; unde
quod uh{ non] Abcrat ab edltis quoA, et In- 2*' "' "«1"« ''"P"'! Boetlnum (Oper. p. 345) omnla
serul e codiclbus Darmstattensl ct Monaccnsl (C). P»"**^'^ Icgamus. Ceterum hand abs re fucrlt Appu-
Ex eodcm Monacensl ctlam paulo Infra rcposul ver- H^ ^«'J»» contullsse: »sunt Igltur In supcrlorc II-
La .non necessario. pro cdlto .no«., sicut In °«* unlversalls dedlcatlva ct abdlcativa, dicanturquc
„ • "„/-■,•„ j •„„. bae inter sc inconaruaei Item in Inferlori linca sub
marginc jam Grotius adscripserat. •' '
utraque partlcularcs subnotcntur, dlcanturquc hae
intcr se suppares. Delnde ducantur obliquac llncac
angiilarcs, altcra pcrtlnens ab uulvcrsali dcdicatlva ad
docendi\ Mellorcm antcrlorum edltionum lcctio- ... i r .• i. .• i • j j-
^ particularcm abuicativam, altcra a particulari acuica-
nem rcstilui pro Grotiana dicendi , licct ita ctiam ,• j • i i j^ .• • . „ »
•^ ' tiva ad universalcm abdicativam, quac mler se et
codiccs Monaccnscs (C. F) et Darmstattensls habcant. .-. . . r. . . • >. ,
^ ' quantitate et qualitate contrariac alterutrae nomiuen-
quatuor lineis] Slmllls tabnla cxstat apud Ap- tur, quod jam neccsse est altcrutram vcram esse;
pulejum (dogm. Platon. III. p. 269 Oud.), scd sim- quae dicitur pcrfccta pugna ct Intcgra. At Inter sup-
pliclor; atque haud scio an ne Martlanus quldcm pares ct incongruas pugna dlvidua cst; quod m-
adeo plenam pcrscrlpscrlt, qualcm In cditionlbus congruae nunquam quidcm fiant slmul vcrae, Inter-
ejus vldcmus. Ccrte quae uncls inclusl, absuut a dum tamcn simul mcntiunfur; suppares autcm mu-
codlcibus Monaccnslbus (C. F) ct Rclchcnaucnsl, tata vicc nunquam quldcm slmul mentluntur, Inter-
immo a Darmstaltcnsl tota tabula prorsus abest. dum tamcn fiunt simul verae.a
illam aliam] Jllam inscrul e codlcibus Mona-
ccnsibus (C. F), Darmstattcnsl, et Rcichenauensl.
Martiani Capellac lib. IV. §. 401. ."t>B
cularis abdicativa; deinde ducanlur angulares lineae ab universali dedicativa
ad particularem abdicativam , et ab universali abdicativa ad particularem de-
dicati
vam:
(Siinul nirirtnan non [lossnnt.) (Simul ncgai-i possunt.)
rnivcrsalis dcilio.iliva. ruivirsalis abdicativa.
(Oranis volupfas bonum cst.) (Omnis voliiptas bonum non cs(.)
CA o
li.
I s
o B
= c
a 5
\^.
/^
//T
*-X
\
/-'"*
/^^
,<•
/
N?%
/4
/
\
C ?!
1. i
«C 2:
5 3
3 ^
(Simul negar! non pos.^unt.) (Simul coufirmari possnnt.)
Paiticularis dcdicativa. Particiilaris alidicaliva.
(Quaedam voluptasbonum est.) (Quacdam voluptai bonuni non ett.)
Duae igitur superiores simul confirmari non possunt, simul negari possunt. 402
Nam non potest simul verum csse, omnis voluptas bonum est, et omnis
voluptas non est bonum. Possunt autem simul esse, non omnis voluptas
bonum est, non omnis voluptas non est bonura. Duae vero inferiores vi-
cissim simul ncgari non possunt, simul confirmari possunt. Nam non utique
potest non quaedam voluptas bonum esse, et iion quaedam voluptas non
7ion xitique ]potesi\ Expnnxl verLa, quae in cdl- cnsls ct Darmstattensls auctorltatc. Scnsus cnlm
tls sequnntur, »sunul negari« cotlicum Reichcnau- cst illa tluo siniul non esse non posse.
47
570 Martiani Capellae lib. IV. §. 402.
bouum esse. At vero potest et quaedam voluptas bouum esse, et quaedam
voluptas bonura non esse. Angulares autem neque simul affirmari neque simul
negari possunt. Nam si verum est, oranis voluptas bonum est, falsum est, quae-
dara voluptas non est bonum. Item si falsum est, omnis voluptas non est
bonum, verum est, quaedara voluptas est bonum. Hoc item contingit, si par-
ticularem vicissim nomines. Nam si verum est, quaedara voluptas non est bo-
iium, falsum est, omnis voluptas bonura est. Itera si verum est, quaedam volu-
105 ptas bonum est, falsura est, omnis voluptas non est bonum. Item univeraalis de-
dicativa confirmata particularera suara necessario confirmat, negata non ne-
cessario eam negat. Nam si verura est, omnis voluptas bonura est, necessario
verura est, quaedara voluptas bonum est. At vero si supcriorem negemus,
hoc modo: non omnis voluptas est bonura, potest fieri, ut quaedara voluptas
bonum sit. Particularis item dedicativa confirmata non necessario universalem
suara confirmat, negata necessario illam negat. Nam si verum est, quaedam
voluptas bonum est, non sequitur, ut omnis etiam voluptas bonum sit. Si
vero quaedam voluptas bonum non est, falsum est, omnis voluptas bonum est.
In duabus reliquis hoc observabis.
«
QUID SIT SUMTUM, ET QUID ILLATIO.
404 Plenam sententiam quura proposueriraus, aliquid ea volentes efficere, et
quum concessa fuerit, sumtura dicitur. Huic etiani uni sententiae alia certa
ratione debet innecti, et utique propter id, quod inferre vokimus, concedenda;
405 et haec quum concessa fuerit, sumtum dicitur. Ex duobus sumtis ratione
sibimet nexis conficitur illatio. Quae illatio sumtura propterea dici non
negemus] E Darmstattensl et Relchcnauensi co- (de dlvln. 2, S3) sumtionem, Appulejus (dogni.
dlclbus pro negetn In edltls. Plat. 5, p. 271 Oiid.) acceptionem ; accuratlus ta-
duabus reli^uis] IIIc allquld omlssuin esse ap-
nien dlstlngultur Inter propositionem I. e. termlnuDi
majorem, et assumtiojiem I. e. minorem, ut apud
paret^ nisi plura, certe etiam vel idemj sed m co „, ,, . , . „„^ » .,
,. ., ., ., . , Ciceronem (dc invent. 1, o7) et Isidorum (ctvm. 2,
dicibus nihJ video. . \ j '
9, 2)5 ipsumque adeo nostrum Infra (§. 422).
sumtwn] Quod Graecl X-^i^L(ia dlcunt, Clccro illatio] Ila et Appulejus, Casslodorus (p. 33o
Martiani Capcllae lib. IV. §. iOli. ^Tl
potest, quia non exspcctas, ut hoc etiam tibi advcrsarius conccdat, sed eo
invito scquitur, si modo ratione servata fucrit iMatum. Et ut hoc planum
fiat cxcmplo, putemus quaestioncm esse: utrum voluptas utilis sit. Si pro-
ponamus ita: omnis voluptas bouum est, plena quidcm sententia est, et
sumtum efficitur, si hoc adversarius concedat; quo conccsso, adjungenda est
alia sententia: omne autem bonum utile est; si etiam hoc concesserit, efficitur
sumtum, ex quibus duobus sumtis etiam invito co sequitur, omnis igitur
voluptas utilis est.
QUID SIT SYLLOGISMUS.
Hoc totnm, quod constat cx duobus sumtis et illatione, ratiocinatio a 400
nobis, a Graecis 6vUoyt.6nbq appellatur. Est ergo ratiocinatio ex duobus pluribusve
concessis ad id quod non conccditur necessaria perventio. Possunt ergo plura
esse sumta, sed minus a duobus esse non possunt. Etenim est intcgra ratio-
cinatio, si ad illud, quod volumus ostendere, utilem esse voluptatem, tribus
ctiam sumtis pervenire velimus, ut: omnis voluptas sccundum naturam est;
omnc quod secundum naturam cst, bonum est; omne bonum utile est; omnis
igitur voliiptas utilis cst. Ex Iioc apparet plura etiam licere addere, si opor-
tucrit. Nonnunquam ctiam concludimus inferentcs non quidem id quod con- 407
ficitur, sed quod ex ipso, quod inferre dcbcmus, neccssario conficitur, hoc
modo: omnis virtus bonum est, omne bonum utile est, omnis igitur virtus non
nocet. Inferendum erat, omnis igitur virtus utilis est, et ex eo necessario scquitur
non noccre; quod enim utile est, nunquam nocet. Hoc a Graecis 6vn:fiQa6ixa
Gar.), alil; Ciceroni (top. 13) nobisquc est conclusio, tio cst oratio ex ipsa re probai>i]e aliiiuid elicicns,
vel etiam (de inv. 1 , 37) complexio. quod expositum et pcr sc cognitum sua se vi et
ratiocinatio^ Ciccro, qni voce st/Uogismtts non ratlone confirmct.n
utitur, ratiocinalionis duas profcrt definitloncs. minns a dtiobus^ Lcge mintis duobits. GnoT. —
nEsse cniui« ait (dc invent. 2, S) »di]igcntcm ct Omnino sle intclligcndumj mutare autcm contra
considcratam facicndl aliquld aut non faciendi codlcum aiictoritatcm nilnimc auslm.
excogitationemu j sed pracstat (1, 34): nratiocina- (JvjW/fepa^J/ua] Rccentlor liaec vocabuli vis, qua
47*
372 Martiani Capellae lib. IV. §. 407.
dicitur, a nobis dici potest coufinis conclusio. Ratiociuatio igitur sive propriam
et suam sive coufincm liabens conclusionem, dividitur in duo genera, in
praedicativum et conditionalem syllogismum.
QUID SIT PRAEDICATIVUS SYLLOGISINUJS.
408 Praedicativus est, in quo sumta ita sibi ncxa sunt, ut aliquo extriu-
secus addito supplcantur, ut hoc, quod supra dictum est, omnis voluptas
bonum est, omne bonum utile est. Videmus itaque non totum, quod supra
positum est, dictum, sed unam inde partem sumtam declarativam, quae se-
cundo proloquio facta est subjectiva; quod proloquium secundum, ut impleret
sententiam, aliquid petivit extrinsecus, id est, utilc cst, Hujus illatio conficitur e\
co quod accessit cxtrinsecus et ex co quod non est rcpetitum, id est, omnis igitur
voluptas utilis est. Hujus generis tres formae sunt. Prima est, in qua declara-
tiva particula superioris sumti scquentis efficitur subjcctiva aut subjectiva supe-
rioris declarativa scquentis. ' Declarativa superioris fit subjcctiva sequentis, ut
in superiori proposito exemplo. Subjectiva superioris fit declarativa sequentis,
si hoc modo vehs convertere: oninc bonum utile est, omnis voluptas bonum
est, omnis igitur voluptas utihs cst. Secunda forma est, in qua declarativa
a Si/Uotjismo distlnguitur; apud Aristoteleui eulin p. 271 Oud.): »Trcs igltur fonmilao fiunf, qnaruin
nonnisi ipsain coticlusiouem sivc iUationem signirieat. primn dicatur, (j[uuni illa coinuuinis particiila in al-
. T o- 1. ^w tfi''* subjccta, in allcra dcclarans cst; qui ordo
et conditionalem s>iUoijismiim\ oic codiccs Jlo- _ _
,,,„,.',..,. ... uon tantuiu cuuuicratione sed concluslonuin di&rni-
iiaccnscs (Li. t): m editis Jegitur taiituiu conditto- _ ^
, . 1 ,. . , . . , tate contentus est. Qulnpe ultima est formula ter-
nate , ut gcniis suppieuauiu loret, cui lectioni cla- _ ......
„ .,, //a, quia niliil in ca nisi particulare concluditur;
riorcm praclero illam. • ^ _ '
liac supcrlor cst secunda, quae liafaot conclusioncs
sihi ne.vrtl Ita codiccs Monaccnsis (O ct Rei- , j ? »• ,. , . , •!
■* ^ ' iinivcrsalcs , sca abdtcalivas tantum; ct ideo sic
clicnaucusis; non innexa , ut in cditis. ■ n , • • •!! .•
' prima polJct, quia m omiie gcniis lilaiionum con-
viWemjw] ?fonne mircmur Giotium, qui cdidcrit cluditur.« Itldem Isidorus (ctym. 2, 28, 2): .>For-
.vidcmus uiifiuc non totum quod supra positum ,„„]ae categoricorum, id cst praedicativorum syl-
cst non dictuin.., quum anteriores cdltloncs vciaui, loglsinorum sunt tresj primac foriuulac modi sunt
quam nos rcvocavimus, jam I.alicrcnt lcctloncm? novem- ct sic porro prorsus ut apud nostruin. Alii
trcs forniiic^ Parllcr Appuicjus (dogm. Plat. quippe quatuor formas fcccrunt.
Martiani Capellae lib. IV. §. 408. 573
superioris siimti caclem est etiam declarativa sequeutis, ut: omnis virtus
bonum cst, ct onmis voluptas non cst bonum, omnis igitur voluptas non cst
virtus. Tertia forma cst, in qua subjectiva superioris sumti cadem cst
etiam subjectiva sequentis, ut: quoddam bonum voluptas cst, omnc bouum
utile cst, quoddam igitur utilc cst voluptas. In prima forma ct univcrsaliter 400
ct particularitcr, ct dedicative et abdicative concludi potcst; ia socunda forma
univcrsaliter nisi per contrarium concludi non potcst; in tertia forma particu-
laritcr tautum concluditur, Quaproptcr non frustra bic ordo cst scrvatus.
Nam merito prima dicitur, in qua omni modo conckidi potest; sccunda aulcm
rcctc, in qua potcst concludi univcrsaliter, quamvis per contrariura; tcrtia
itcm rcctc, quia in quantitatc minor cst, in qua nisi particulariter concludi
non potcst. Nunc diccndum cst, singulac formac quot modos recipiant. Nam ilO
recipiunt intra se ccrtum nuracrum ; cxtra quos modos quidquid conclusum
fucrit, non cst tcmcrc concedcndum. Piccipit autcm prima novcm modos,
secunda quatuor, tertia scx.
PRIMUS MODUS.
Primae formac primus modus cst, inquo conficitur cx duobus uni- 411
versabbus dedicativis universale dcdicativum directum , ut est: omne justum
bonestum, omne boncstum bonum, orane igitur justura bonuni. Si rcflexim
inferas: omne igitur bonum justum, non sequitur, sed particulariter potcst
pev conirarium] Abdicatlve. Grot. — Mox post ct dtiae quae scqiiuntur apud Giotium, angustiores
tertia pro atitem scripsi ilem c codicibus Rciche- siinl quani quae iis continentur; scd quuni autiquae
naucusl ct Darmstattensi. csse videantur, mutare nolui.
primae fonnae] In lilsce figurls modlsquc syllo- direcium] Vereor ne lcgendum sit directim, ut
gismorum corundcnique cxempHs ralrum quam con- cst apud Appulcjum (5, p. 272): «directim autcni
vcniant Capclla, Appulejus et Casslodorus, ctiam dlco inferri, quuui eadcm parllcula suLjccta cst
slcubl aL Aristotcle dcviant: nam in prlma Cgura taui iu conjugatlauc quam in ipsa illatioue, ifcmquc
oumcs ex majore (ut vocant) minorcm faclunt, et declarans cadcm qnum cst utroLIquc; rcflexim vcro,
contra, quem modum rcccntiorcs iiGalcuI quartan» quum Loc fit vlcc vcrsau, scd codiccs niliU larlarc
figuramn uominaut. Cuox. — luscriptlo Lujus capitis vldcatur.
574 Martiani Capellae lib. IV. §. 4H.
infcrri: quoddam igitur bonum justum, et efficitur quintus modus. Secundus mo-
dus est, in quo conficitur ex universali dedicativo et universali abdicativo univer-
sale abdicativum directum, ut est: omne justum honestum, nullum honestum
turpc, nullum igitur justum turpe. Si reflectas: nulhim igitur turpe justum, effi-
citur sextus modus. Diximus enim supra, universale abdicativum possc converti.
Tertius modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universah dedi-
cativo particulare dedicalivum directum, ut est: quoddam justum honestum, omne
honestum utile, quoddam igitur justum utile. At si reflectas, efficitur septimus
modas: quoddam igitur utile justum; quoniam supra dictum est, particulare
dedicativum posse converti. Quartus modus est, in quo conficitur ex particulari
dcdicativo et universali abdicativo particulare abdicativum directum, ut est:
quoddam justum honestum, nullum honestum turpe, quoddam igitur justum
non est turpe; reflecti non potest, diximus enim supra, particulare abdica-
tivum non possc converti. Octavus modus est, in quo conficitur ex universali
abdicativo, et universali dedicativo particulare abdicativum reflexim, ut est:
nullum turpe honestum, omnc honestum justum, quoddam igitur justum non
cst turpe. Nonus modus est, ia quo conficitur ex universali abdicativo et
particulari dedicativo particulare abdicativum reflexim, ut est: nullum turpc
honcstum, quoddam honestum justum, quoddam igitur justum non est turpe.
DE SECUNDAE FORMAE PRIMO MODO.
412 Secundae formae primus modus est, in quo conficitur ex univcrsali
dedicativo et universali abdicativo universale abdicativum directum, ut est:
omne justum honestum, nullum turpe honestum, nuUum igilur justum turpc.
liic rcfiexione si utaris, alius modus non efficitur, quoniam de utrisque sub-
jcctivis fit illatio. Secuudus modus cst, in quo conficitur ex universali abdi-
cativo et universali dcdicativo universale abdicativum directum, ut est: nnlluni
octavus] Qui liic abcsse videntur modi quintus, secunduni et terllum. Atqne ita etlam apud Appu-
sc\tus et scptimus, modo exposlti sunt ad primum, lejum (p. 274. 275).
Martiani Capellae lib. IV. §. 412. 37S
turpe honestum, omne justum lionestum, nullum igitur turpe justum. Tertius
modus csl, in quo coniicitur ex particulaii cledicativo ct universali abdicalivo
particularc abdicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, nullum
turpe honestum, quoddam igitur justum non est turpe. Quartus modus est,
in quo conficitur ex particulari abdicativo et universah dedicativo particulare
abdicativum directum, ut est: quoddam justum non est turpe, orane malum
turpe, quoddam igitur justum non est malum.
DE PRIMO MODO TERTIAE FORMAE.
Tertiae formae primus modus est, in quo conficitur ex duobus universa- 413
Jibus dedicativis particulare dcdicativum directum, ut est: omne justum hone-
stum, omne justum bonum, quoddam igitur honestum bonum. Secundus raodus
est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universah dedicativo particulare
dedicativura directum, ut est: quoddam justum honestum, omne justum bonum,
quoddam igitur honestum bonum. Tertius modus est, in quo conficitur ex uni-
versah dedicativo et particulari dedicativo particulare dedicativum item directum,
ut est: omne honestum justum, quoddam honestum bonum, quoddam igitur
justum bonum. Quartus modus est, in quo conficitur ex universali dedicalivo
et universah abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: omne justum
honestura, nullum justum malum, quoddam igitur honestum non est makim.
Quintus modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali
abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: quoddam justum ho-
nestura, nullum justura malum, quoddam igitur honestura non est malum.
Sextus modus est, in quo conficitur ex universali dedicativo et particulari
abdicativo particulare abdicativura directum, ut est: omne justura honestum,
quoddara justum non est malum, quoddara igitur honestum non est malum.
Oranes igitur modi certum ordinem tenent, ejusdemque ordinis ratio est, quae
in ipsis formis demonstrata est.
Uem directum^ Oinissuia apud Grotluni item restitui ex aute cum editls.
576 Marliani Capellae lib. IV. §. 414.
QUID SIT CONDITIONALIS SYLLOGISxMUS.
414 Conditionalis svllogismiis est, ciijus propositio et plenum argumentum
et plenuni icl cle quo quaestio est continet, ita ut assumto argumento jam
certum inferri possit cle quo quaestio erat, acl hunc ujodum: Ponamus
quaestionem esse, utrum sit utilis rhetorica, et volentes utilem probare, ar-
gumentum ab hujus dcfinitione capiamus, quod est bene dicendi scientia. Ex
liujus argumento et illa quaestione conditionalis sjllogismus ponitur sic: si
rhetorica est bene dicendi scientia, utih's est. Assumimus argumentum ita: est
autcm rhetorica bene chcendi scientia. Haec duo qui concesserit, etiam invitus
concedat nccesse est, utilem esse rhetoricam; quod erat dubium antcquam
propositio ct assumtio concederctur. Nihil tamen in assumtione accessit ex-
trinsecus, quod est proprium praedicativi sjllogismi. Hic primus modus a
dialecticis appellatur, qui est ab antecedentibus, propterea quoniam argu-
mentum quemadmodum positum est, ita et assumtum; lioc tantummodo
differens, quod cum conditione positum cst, et sine conditione assumtum.
41o Secundus modus est, qui appellatur a consequentibus, in quo ipsum argu-
mentum quaestionem sequitur, non quaestio argumentum, hoc modo: si est
rhetorica utilis, est bene dicendi scientia. Assuraitur argumentum a contrario,
id est per negationem sic: non est autem bene dicendi scientia; non est utilis
41G igitur. Tertius modus est, qui appellatur a repugnantibus, in quo demon-
stratur, non posse simul lioc esse et illud non esse, in quo quum fucrit
assumtum unum, aliud nccessario tollitur; ut c[uum fuerit assumtum esse,
non esse tollatur, hoc modo: non cst bene dicendi scientia rheLorica et non
csl utilis; est autem bene dicendi scientia, utilis cst igitur; confectum est
utilcm esse, sublato eo quod non esse utile positum erat. Hi tres modi ex
ab antecedenlibtis] Dc triljiis argnmcnfandi nio- ad §. 5a7 ct Spalding. ad QuInctiJianum o, 8, 5j
dis, qui in syllogisino conditionall liic sesc cxcl- p. 2lo).
piunt, ab antcccdcntUjus, conlrarlis, repugnantl- ut tpium fuei-it] Edlti i«I est, quod corrcxl e
bus, in rbetorica (§. 490 scqu.) agltiu' (couf. not. codiclbus Monacensibus (C. F).
Martiani Capellae lib. IV. §. 416. 577
uno argumcnto possimt confici, et imam rem omnes probare possunt. Nec
interest in propositione, quam partem primo ponas, utrum argumenti, utruni
quaestionis, dummodo conditionis ratio conservetur. Quum dixeris: si rlieto-
rica est bcne dicendi scientia, utiUs cst; potest et sic poni: utilis est rhctorica,
si bcne dicendi scicntia est. Hoc etiani in duobus aliis experiri licct. Quartus 417
modus cst, qui pcr disjunctionem efficitur, ita ut uno assumto aliud neces-
sario ncgatum sit, hoc modo: aut sauus est aut imbecilhs, sanus est autem,
non est igitur imbecillis. Quintus modus est, qui etiam per disjunctionem 418
efficitur, ita ut uno negato aliud necessario sit, hoc modo: aut sanus est aut
imbecilhs, non est autem sanus, igitur imbecillis est. Additi sunt ahi duo 419
modi, qui per argumcntum istorum duorum fieri possunt, non tamen per
disjunctionem, sed per nogationem. Est crgo sextus modus, in quo demon-
stratur non posse simid et hoc esse et ilhid. Assumitur per unius confirma-
tionem, conchiditur pcr aUerius infirmationem, hoc modo: non est sanus et
imbecilbs, sanus est autem, non igitur imbecilhs. Septimus modus proponitur
sic, et in eo assumitur ut in quinto, atquc ita conchiditur. Ad rem facihus in- 420
tchigendam his quaedam formae junguntur, ita ut rebus ipsis non dictis ratioci-
nandi vis intehigatur. Est primi modi forma haec: si primum, secundum ; pri-
mum autem, secundura igitur. Secundi haec: si non priraum, nec secundum; se-
cuudum autem, et primura igitur. Tertii haec: non et primum et non sccundum;
primum autem, igitur et secundum. Quarti haec: aut primum aut secundum;
priraum autem, non igitur secundum. Quinti haec: aut primum aut secundura;
per disjunctionem] Alli sylloglsmos Lypotlictlcos cditis. Ceteriiin Aristoteles llteris utltur in LIs for-
ct disjunctivos inter se distinguunt, 'ut Marlus Vic- mis, ut apud Appulcjum (dogm. Plat. 5, p. 279
torinus ad Ciceronls rlietoricam (ap. Pitli. p. 17i>), Oud.) legimus: noinne C B; omnc B A; omne
qui docct, quuni In proposilionc slt nsi cstn, ap- igitur C A«; stoicos autcm idem testatur pro li-
pcllarl argumcntiim y.ara 6wrj(iixEVOV-, quum vero teris numeros usurpare, quod idcm Clccronem (top.
ia illa sitnaut cst», appcllarl ^{«rci dieCsvyflEvov. 4) fecisse videmus: »si primnni, secnndunm cet.
junrfunhtr] Melior Laec cst Rciciicnaiicnsis ct jiec seL-jmrfum] Ita melius RcicLenaucnsis codcx,
Mouaccnsium (C F) lectio, quam conjuncjuntiir In quam non secundum in editis.
48
378 Martiani Capellae lib. IV. §. 420.
non aiUeni primum , igitur secundum. Sexti haec: non et primum et secun-
dum; primum autem, non igitur secundum. Septimi haec: non et primum
421 et secundum; non primum autem, igitur secuudum. Sciendum tamen est,
ex uno argumento posse fieri tres superiores modos et ex uno argumento
alios quatuor. Hujus autem ordinis ratio est, ut primus modus sit, qui
appellatur ab antecedentibus, quia utique quod antecedit prius estj secun-
dus a consequentibus eadem rationc, ut ipso nomine suo primum se de-
bere sequi etiam in ordinc videatur ostendere. Restat qui sit tertius in
eodcm argumento a repugnantibus; non euim possumus ad disjunctionem
transsilire, quae jam non potest ex eodeni argumento fieri. Erit ergo quartus
modus quasi ad aliud argumentum primus. Et ibi utiquc antecedere debet,
in quo per confirraationem assumitur; prior enim est confirmatio negatione.
Quintus debet esse idem per disjunctionem , sed post eum propterea, quia
in eo per confirmationem, in hoc autem per negationem assumitur. Hoc in
422 duobus reliquis Hcet intelligi. Miscentur autem sibi multis modis syllogismi,
ut in una ratiocinatione et praedicativi gencris et conditionaHs formas agnoscas;
hoc modo: Si quaestio sit, utrum utilis sit ipsa dialectica, proponendum est:
si bene disputare utile est, utilis est bene disputandi scientia; at bene dispu-
tarc utile est, utilis est igitur dialectica. Sane videndum est in praedicativo
sjllogismo, quod dc propositione sibi assumtionem vindicet; nam extrinsecus
aliquid jam accipere manifestum cst. In co autem, quod sibi, ut diximus,
de propositione vindicat, attendcndum est utrum recte vindicet proptcr servatas
memoratasque formas. Efficitur cnim, ut quod in propositione ad declara-
tivam partem pertinere vidcbatur, in assumtione osteudatur ad subjectivam
pertinere; et item si aliter assumas, hoc ipsum pertinebit ad declarativam ; hoc
modo: Notura est in prima forma ita assumi, ut aut dcclarativa propositionis
subjectiva sit assumtionis, aut subjectiva propositionis cadem et declarativa
yiii sit tertiiis^ Rcstitiil qiiod incuria Grotiiis iieni« intrnsnm, ciijiis ncc eausa ulla apparcbat ne-
omlscrat sit, pariferqiie mox possumus scrlpsl pro quc origo vcl in cdilioniLus vcl lu codicibus inda-
possemus, Infrnqiic cxpunxl sed ante »per disjunctio- garl poterr.t.
Martiani Capcllac lib. IV. §. 422. 579
sit assumtionis, ut si proposucris sic: omnis ars frequenti exercitatione meditanda
est, dictio aiitcm exercitatio cst rhetoricae, rhetorica igitur frcquenti dictione me-
ditanda cst; in propositione cxercitatio ad declarativam partem pertincre vi-
debatur, in assumtione ipsa excrcitatio ita ad declarativam pertinet. Quomodo
ergo forma servata est? scilicct quia relictum est aliquid in declarativa pro-
positionis, quod non venerit in declarativam assumtionis, unde possit fieri
conclusio, hoc est, meditanda cst. Nam si vellem sic assumere: rhetorica
autcm ars cst, totum servaretur ad conclusioncm : rhctorica igitur frequenti
cxcrcitatione mcditanda est. Ex hoc apparet multa esse communia, quae pos-
sint vcl subjective vel dcclarative adjungi, prout se habuerit assumtio.
Talibus insistentc Dialcctica, et ad quaedam non minus inextricabilia 425
quam caliginosa propcrantc, Pallas nutu Majugenae fcstinantis intervenit:
Perita fandi, jam progressum comprime,
Ne implexa tortos stringat intimatio
Et multinodos perpeti amfractus diu
Hjmen recuset; editum est compendio
Quidquid deccnter docta disputatio
dictio^l Marlus Vlctoriniis (rLetor. Plth. p. 171) substantivuin amfractus. Constriicndiim igitiir \idc-
iiin dialogis» ait «settnoiiem cssc, non dictionem: tur: uProgressum comprimc, ue iniplexa intiiuatio
dictioneni aiitem esse oratoris in civilibus causis.« stringat amfractus tortos, ct Ilymen recusct per-
in declarativam^ Sic corrigendum e Darmstat- pctl ainfractus multinodos; i. e. iie ad contortiora
tensl erat quod cditl kabcnt «In declarativa.« Ce- proccdas, quac impatientiani Ilymenis moveant.a
terum liic quoquc nonnulla excidisse yiderl potcrant^ perj>eti] Lcgc perpeti. GiiOT. — In cditis enim
nlsi Iiiterrogatlonis signum interposuissem. crat perpettd. Grotll sentcntiam conQrmavit Oudeu-
servaretw] Ita omnino legendum e codicc Mo* dorplus auctoritate vetustisslmi codicls Leldensis ,
naccnsl (C) pro servabitur iu edltisj paritcrquc de quo modo dlxi.
mox cx altero Monacensi (F) possint pro possnnt. deeenter] Bartliius (advers. p. iS79) c suo co-
iniplexa] Hoc pro Grotiano inflexa in codice dice docenter jubet reponere: sed advcrbium hoc
optimae notae legl obscrvat Oudcndorplus (ad Cae- inauditum ex uno tautiim codice contra vulgarcm
sarcm p. 107). rcliquorum lectioncm Martiauo obtrudcrc eo magis
tortos] Legc tortus.Gi\or. — Quid volucrit jii- nefas putamus, quod paulo post etiam Dialectlcac
venls doctua non caplo. Equidem refero tortos ad frons decens appellatur.
48 *
580 Martiani Capellae lib. IV. §. 423.
Multo aclstruendum contulit volumiue.
Sat est profundae frons decens scicnliac,
Quae abstrusa promit, nil niorosum disserens
Praetervolando, nilque ignotura dcserens.
Nam quae supersunt fraude multa consita,
Quis falsa captos circuit deceptio,
Dum ambage ficta praestruis sopliismata,
Captentulisve ludis illigantibus,
Pellax soritas quumque sensim congeris,
Formasve mendas, comprobat quas veritas;
Nefas tonantis garriat sub auribus
Facinusque dirum; quippe summi coelites
Odere turpis omne falsum feminae.
Nam si revolvas, quid cavilla saevius?
frotis^ Grotlus iii margiiic apposuit varianteni pro Grotiano pellex. Totuni locum sic esplico:
lectioucni fons, quac et in codiec Rclchenauensi »dum pracstruis ambagc ficta sopliismata fraudc
cxstat multumque Iiabct quo sc commcndct; prae- niulta consita, quibus falsa dcceptio circuit captos
tuli tamcn vulgataui, cujus hic scnsus cssc videtur: — quumquc pcllax cougcris sensim soiitas vcl
suflicerc frontem, id est anterlorem partcm scien- mcndas formas, qiias verltas comprobat.« Mendare
tlae, elemcnta cjus, quae statlm in liminc tradan- novo cxcmplo dictum est ppo corrtimpcre , ab co
tur; peiiitus intrare totamquc ab omni partc cog- quod cst mendum; Martiani cuim scntcntla liaec
noscerc deos nollc. cst, Dialcctlcam, dum sophistarum morc cavilletur,
eas formas, quae verltati conscntaucac sliit, adul-
terarc ct dctorqucre.
gari-iat^^ Malim garrtant. Et toUcnda est dlstin-
ctio cx versu pracccdcutl. Grot. — Brevltatc ob-
scurus ipse lutcrpres cst: quld enim voluerlt ucmo
divlnabit. Siibjcctum verbl garrial cst nefas faci-
iiusque dirttm.
nOualis exif ires scanlensula sttbter odores.o -i/ i c i • i* ■\t ,„ ii . j
V ' ' cavtlla\ Sophistica. Vuic, — Idcm cst quod ea-
Grot. — lu vocabulo raro ac prope unlco codicum viUntio. Accepit nostcr a Plauto (Aulul. 4, 4, H).
sola auctorltas esse potcst. Revolvas scil. animo cst idem quod consideres sive
pella.v] Hoc rcstllul cx anteriorilius cditionlbus recorderis.
captentiilisvc^ Elcnchos soplilslicos Innult. GIoss.
Isldor.: jiicaptcntula, capllon; ct alibl: »muscipula,
captcntula.n At ainico mco Joannl Mcurslo vidc-
batur Icgendum captensulisve ^ Item captensula, nt
cnlm a dxamtoi scaptensula tcstc Fcslo, ita a caplo
captensula. Lucrctlus:
Martiani Capellac lib. IV. §. 423. . 381
Diidum locuta circulatrix indecens
Fies profecto decipula, si adstruxeris.
Facessat ergo vcrsilis profunditas,
Rcliquuraque tempus liqueris sororibus.
His auditis Dialcctica cunctabunda paululum, tamen divac praeceptis paritura 42i
respondit :
Venerandos mihi fatus reverendosque secuta
Referam jussa pedem, atque ilicet exorsa silebunt.
Licet unam decuit jussae permittere culpam,
Ut honoris pretio cederct inferre rclatus,
Populum Cecropidarum bene quo palhatarum .
Bromius conciperet contuinias uosse dolere,
pes profecto^ Dlstiuguo: » circiilatrlx indcccns cct. Slngnla tanicn vcrba praestarc mluimc vcllm.
fics profecto dccipula sl astruxcris." Exorabula ju- Cecropidarum] Cecropldarnm dlxit femluinc aut
dicantlum, et dccipula adversantium, et artllicia di- couimunltcr. Juvcn.: uFortissima Tyudarldarum. «
cenllum. Grot. — Voce decipula praetcr nostruni Vidc Infra In notis ad ]>luslcara, hLI de Tritonida
ntuntur et Appulejus (In llor. p. 87 f. Oud.) ct dicam. Ccterum magnus crror in Loc versu: nam
Apollluaris Sidonlus (ep. 8, IO5 p. 232 Slrm.). tcrtiam syllabam in paUintariim corripuit. Ccterum
versilis^ Ita ctiam Saxo Grammatlcus nversiU ubenc palllatasti artcs dlxit Graeca pbrasi evy.VT)-
quadam nuilatloue transponlu scripslt; ct: fitdeg «;^«ioi.. Grot. — Bene ad iiosse potlus rc-
. «utinc laxo poplite tendor ferendum erit. De palllo, Graecae doctrinae inslgnl,
Versills, innne nouos converli cerea vuUtts.« vide superlorem uotam (ad §. 213).
SxErnA.ir. (ad Sax. p. 3i>). contumias] Contumellas et derislones. Vixc. —
respondil^ Obscurlssimum carmen ipsoquc metro Conlumias xatd dvyxoJtTJv pro eotitumelias. IVisi
ionico a minore contortum atque impeditum slc sit certumlas xSQTOfiiag, ut latumla Xarofila.
intelligo: «Sccuta fatus reverendos mlbl et vcnc- Vulgafam lectloncm tuctur GIoss. Isidori, in qua
randos referam jussa pedem , quaequc exorsa cram invcnio: «catumia (1. contumla) contumelia», et alibi:
dlcerc mittam. Quanquam unam venlam dare dccuit «contumia, dcrlslo.u Grot.
jussac, ut Pallas bonoris gratia pcrmltteret rcgererc nosse dolerel^ Lege »nosse dolere.i Sensus to-
ca quae Baccbus supra (§. 351) contumeliose ia tus blc est: Hoc tamen unum velim mlbi Miuervam
me conjeclt, quo intelllgeret populum Cecroplda- permittere, ut concedat^ me pro bonore meo aliqua
rum bene nosse dolere contumcllas, raaglsque quam refcrre, quo Baccbus (qui videlicct Dlalectlcam ir-
credlderat vipercam nosccre posset, et quam du- rlscrit) dlscat nos artes etiam laugl ct angi istls
dum iucrtcm babucrit, Slarslca praestiglati-ix ficrctu contumcliis, ct scntiat magls vlpcrlnam, quam
582 Martiani Capellae lib. IV. §. 42i.
Mage quani crediderat vipeream noscere posset,
Et iners Marsica dudum fieret praestigiatrix,
Neque me conspiceret somnificam vel temulentam
Loca passini blaterantem Jovialibus sub oris.
Tamen uni famulandum est tibi, virgo; reticemus.
Haec dicens velut repressa conticuit, compluresque eam divorum, qui inter
initia deriscrant, horruerunt.
discrat. Grot. — Dolere pro dolore, qiiod in edltis manuscriptoriim lcctlo loca tuctiir, quod si revera
crat, cx Darmstattcnsl codicc rcposui. a Martiano profectum cst, nietri nccessitatc dictuni
lociij Haliui joca. Eundcm crrorcm in Florido- cst pro locos, IVeque enirn loca sed loci appellantur
runi libro 5 animadvertit Stewechius. Grot. — Vide pliilosophorum et oratorum arguiucnta.
Appiilejum (op. II. p. 65 Oud. ibique not.). Atta- sub oris\ Ita Grotii codcx umnino mclius, quaiu
men communis omnium libroruui tam editorum quani editum "Suborsis.i'
M A R T I A N I
MINEI FELICIS
C A P
L L A E,
AFill CARTHAGINIEJNSIS,
DE
RHETORICA
LIBER V.
Jlntcrea sonucre tubae, raucusquc per aethram
Cantus, et ignoto coclum clangore remugit;
Turbati expavere dei, vulgusque minorum
Coelicolum trcpidat, causarum et nescia corda
Haerent, et veteris rcnovantur crimina Phlegrae.
425
I VnlgHS{jue\ De istis dlis minoribus vide quae
! siipra (§. 45. 167. 237). Inrcrioribus quoquc locis
I (§.810. 906) conim fit meutio.
haerent ei\ Dii minorcs tubarnm audicntes so-
nitum raucosquc cantus, rcs qnid sibi velit, nes-
clentcs, vano timore afGciuntur. Oninia plana prac-
tcr liunc vcrsum. Minime cnim rcnovata sunt cri-
mina Pblegrac, sed vanum fuisse mctum mox vi-
debant coelitcs. Si illud renovantuv cxponi possct:
in mcmoriam dcorum redeunt crimina PJilcgracj
nibil mutandum csset. Quod quum negandum slt;
niccum scribe:
»Horrent, ne veteris rcnoventur crimina PA/e»
(jvae,'*
Auxiliantur in epilogo bnjus libri V verba: »pigc-
blt arma borruisse caeIitcs.«Susnjs (in Gurlittl anira.
parlic. 4, p. 9). — Spcciosa conjcctura, at ncuti-
quam vera. Renovari enim mcmoriae slgnlficatlo-
nem babere posse abundc probant loci Ciceronis
(orat. 2, 48): nanimos cquitum ad Cacpionis odiuui
renovabam atque revocahatnu, ct Auctoris ad lle-
rennium (2, 50): »enumeratio cst, qua coJIigiinus
— quibus dc rcbus verba feccrimus, ut renovelur
oratio.d Practcrea haerent ad nescia corda (ain
cgrcgie quadrat, ut mutandi causa nulla apparcat.
Phlegrae~\ Gigantes significat, quos fama erat
e Pblcgracis campis coclum adortos csse; unde
Lucauus (9, 6o6):
584 Martlani Capellae lib. V. $. 42o.
Tunc Amnes Faunique, Pales, Ephialta, Napaeae
Respectant proceres, nulloque assurgere motu
Ceruunt attoniti, vicibusque alterna profantes
Mirantur placidam per pectora sacra quietem.
Tunc primum posita Sylvanus fortc cupresso
Percitus ac trepidus dextram tendebat inermem;
Deliacos poscens arcus, atque Herculis arma,
Portuni trifidam suspirans flagitat haslam, *.
Gradivi frameam non ausus poscere, falcem
— — II coelomie timenle ptircitus^ Perterriitis. De liiijus vocls usu plura
Olim Plilegracos stantes serpente Glsantes", congessit Oudendorplus (ad Appulcj. I. p. 31)2).
n6steriptc infia (§. 633) Plilcgram »GIgantnin proe- Belli inertcs ?(acvius quoquc (apud Macrobium 6,
Horumque Iinnianium temeritato fainosara« appcllat. 3) sil^icolas Iiomiucs appcUavit.
Plura dabit Hcynius ad ApoUodorum (1, 6, 1; Dcliacos poscens^ Ita in libri IVorimbergensis
p. 69 sequ.). niargine inulto incllus, quam quod in cdltls legitur
Ephiulla^ Cave cum Gigante cognominc con- •bpilaque composccns." Deliacl eniiu arcus sunt
fundas, qucm inter alios nunciipat ApoIIiuarls SI- Apolluiis ct Dlanae. Eandcm lectionem jam Oudcn-
donius (carm. 6, 23 5 p. 329 Slrm.); nostcr cuiiu dorpius (ad Appul. I, p. 332) cominendaveraf ,
cst qui alio noinlnc Latluc Iiicubits, Graecls e(pi- cjusquc ^esligia cfiam Darmstattcnsis codcx cxblbct
C(P.Tr,g, quem Strabo (I, p. 19 Casauli.) cum Gor- In corrupto iiDeUaqiie composccns.n
gonc, Lamia, Larvls, . alilsquc cjusmodl monstris Vorliini^ Pro !\cptuno scu clcincnto aquac.
pestlfcrls coniponit, Servlus auteui (ad Acn. 1, 776) B.vrth. (adv. p. 1666). — Tridentis incutio ncnii-
cum Pane, qui ct Inuus, Faunus, Fatuus dlcatur, iiem dubitare patitur. Similiter Valerius Flaccus
cundcm csse rcfcrt, (Argon. 1, 6-41):
Napaeae^ iNympbarum genns, qnod nonien du- »quum suhito trlfida jycptunus zn basfa
xlt a vajtedc, saliihus, saepinsquc apud poetas Caeruleutn fundo caput e.vltilit.n
Latuios commemoratur. Calpurnius (ecl. 9, 20): Plura >iJe supra (ad §.4).
tiQuae colilis silvas Dryades , quueque antra Gradivi^ Hos versus nos ita distinxlmus. An
Napaeae, tea lcgebatur
Et qttae marmoreo pede Najades uda secan- uGradivi frameam non atistis poscere falcem,
tes« cct. Saturni helloi cct. Juvenalls:
Redcunt ct Infra (§.903). «Et Martis framcam et Cirrhaei spictda vatis.*
ci//)/-csso] yirglHuin (georg. 1, 20) rcspexit: Grot.
ȣ< teneram ab radiec fcrens, Siluane, cvpres- falcetn] Conferendus cum Loc Tcrsu alius in-
sitm.ii fcrlorl loco (§. 366):
Martiani Capellae lib. V. §. 42a. 385
Saturni bello suetus disquirit agresti,
Diffidcnsquc sui rcspcctat tcla tonantis. .
Sed dum talibus perturbatur multa terrestrium plcbs deorum, ecce quae- 426
dam sublimissimi corporis ac fiduciae grandioris, vultus etiam dccore luculenta
femina insignis ingreditur, cui galeatus vertex ac regali caput majcstate
sertatum, arma in manibus, quibus se vel communirc solita vcl adversarios
vulnerare, fulminea quadam coruscatione renitebant. Subarmalis autem vestis
illi peplo quodam circa humeros involuto Latialitcr tegebatur, quod omnium
«Siilvane falcem fiiium pclis Salurniam.» niiiii, vcl ccvlc non disdiiuilcm , .ilibl descri])siinU3.
Satiiini gcstanien falccin agiiosciint Fcstus (p. 484 Barth. (ad Stat. Tlicb. 4, 19; p. 880). — Iloina-
Dac.) ct Arnobiiis (6, p. 209), inidc falcifcrum Iiic norum vcstitum in aninio babuit, qui togam sex
(5. p. 118) appcllat. Ralioncin illius Macrobiiis (Sat. uliinruin longitiidinc cxscrto dcxtro bracbio supra
1, 7 ct 8) ct Fulgcutius (uiytb. l, 2; p. 5o) vcl laevum bumcruiu rcjiccre cousucvcrant. — Porro
in mcsse ponunt, vel in co, ijuod tcmpus omnia ut alius crat cinctus Gabinus, ita bunc babitum
mctat, cxsccet, incidat. Latiarem licct cum Gapella nominare. Graccos quo-
siihlimissimi] Sic cx antiqnioribus cditionibus rc- quc nolandum est palliis seu peplis ita sub bumc-
srripsi pro siihlilissimi , quod cdidit Grolius, licet ris redcuntibus usos. Moscbus in divina ccloga,
ita ctiaiii Rcicbcnaucnsis codcx babcat; subtililas quac Fiiropa inscribitur:
cniin Dialccticac, Rbctoricac sublimitas atquc cx- «KoZjtCO^rj d^coijLOL6i ftSJtZog Pa-d^vg B.VOOi-
cclsitas magis convenire vidcfur. JtSCljg."
armn in manihns] Haud raro cum artnis coin- Bartu. (advers. p. lo51).
paratur vis oratoria, ut a Petronio (ij, p.23 Burm.): figurarum lumine] Ludit In verbis, quae quum
net ingenlis nvalial Demoslhenis arma«j cctcrarum rcrum lum ctiam orationis ornaincnta si-
et a Propertio (5, 20, 27; p. C82 Buiin.): gniiicant. De fiijuris ct vcrboriim ct sententiarura,
nPersequar aul studium linijuae , Demosthcnis quae Graccis C^^^j^^ara siint, pluribus infra (§. 523
arma.u scqu. S31 scqu.) agctur, quae vox apud postcriorcs
suharmalis] YjtCOfUQ, cul contraria iftcoiug, soleninis facta cst, licet Cieero (Brnt. 17; dc opt.
de qua supra. Grot. — Subarmalc vestimcutum gcn. or. S; orat. 54) formns dicare malucrit. Lu-
subtcr bracbiuin reductum ct bumcrum tegens.BARTU. 7uina vero casdcm sacpissime nuncupat, ut ipso
(ad Stat. Tbcb. 4, 19; p. 880). — «Subannalcm illo qucm modo laudavimus loco (orat. 54): »ca
subuculamu dixit ct Saxo Grainmatlcns (7, p. 159 quac dicuntur orationis quasi formae ct lumina,
Stcpb.). quae ut dlxi Graeci vocant 6jn;7]fiaTa«. eodemque
Latialiler tetjehatw-] Latialiter cst laciniis sab in libello (orat. 2o): »illam autcm concinnitatem,
arino seii bracliio circa bumcrum convolula et sub- qiiae vcrborum collocationem illnminat lus lumini-
dueta vcste antiquo Latino ritu, qualcm ct Gabi- cus , qnac Graeci quasl aliquos gcstus oratiouis
49
386 Martiani Capellae lib. V. §. 426.
figurarum lumine variatum, cunctorura schemata praeferebat; pectus autem
427 cxquisitissirais gemmarura coloribus balteatum. Haec quum in progressu arraa
concusserat, vel ut fulgureae nubis fragore colliso bonibis dissultantibus fracta
diceres crepitare tonitrua; denique creditum quod instar Jovis eadem possct
etiam fulmina jaculari. Nara velut potens rerum omniura regina et impcllere
d^i]fiaTa appellant", nmltisque alils in locis (orat. tens, jteQi6dn'rjQ, ut et Douatus docet. Sic Li-
39. G85 Brut. 57. 79j dc orat. 2, 27; partit. 6 "<Ius «impoleulem deccm virorum pofcstatcniK di.vit:
cct.). Stellis quoque comparat (orat. 27) »translata et Capclla inlVa niu iu^idiam, si cos impolenies
verba atquc immutata», quae orationem illustrent; csse monstremus.n Quinctil. dccl. 13 : «Crcdo cqui-
qucm cundcm scnsum getnmarum illarum esse ccn- dem judiccs plcrosque niirari, quod Iiomo tenuis,
sco, quibus noster Rlictoricae baltcum distinxit; ctium autequam quod perdidi habcbam paupcr, ausus
stellae quippe et gemmac Iiaud raro cadcm vi me- sum judicio lacesserc divitcm, ntique vicinum, eum-
tapliorica usurpantur. Martialis (3, 11, 3): que notae impotentiae« ctc. GIoss. Isidori: «impo-
yJUultas in digitis , plures in carmine gemmas tens, intcrdum potcns, pro potcntia ciarus, vel
Invenies» plus quam potcns.« Petronius :
Colores etiam orationis pro ornamentis dixit Gcllins »j!\e curet allo recjiam truceni vnltti
(14, 4): "vultum cjns scveris atque vencrandis ver- Cliensque coenas ne inpotcntiara eapteta
horum coloribus dcpinxitn: qui taiucn probe distin- I. CUensve , aut:
guendl sunt a colore, de quo iufra (§. 471). »Cliensve coenas Impotentium captet.»
haUealum^ Grotius edidcrat baleatum, nota ta- IVam in V. C. est:
mcn addita: »lcge baltheatum, aut ut alii codiccs nCliensque coenas impotcntium ne captet";
stibbaliheatum. Glossa Isidorl: baltbcat, eingit.u repngnante vcrsu. Iloratius »aquiloncm impotcniem»
— Equidem meliorem Rcicbenaucnsis et Monaccnsis dixit. Simill modo Ulpiamis 1. 1 dc ollicio procon-
(C) codicum lectioncm sccutus halieatum slac aspi- suiis: «si qnis ita impotcnter se gcrit, ut omncs
rationc rcposui. metuant advcrsus cum advocationem susciperc.«
fulmiua] Pcriclcm ante oculos nostro fuisse Citatur digcstis de ofi'. proc. et lcg. 1. 9 nequidquain
manircstum cst, qul Ohjmpius ab oratlonis vcbe- §. 5 advocatos. GnoT. — Tota bacc annotatio quan-
mcntia appellabatiir. Confcr Plutarcliiim (In vlfa tumvis docta supcrflua cst, postquam e codicibus
cjus p. ISG) ct Quinctilianuin (2, 16, 19): »ut non Darmstattensi et Alonaccnsi (C) potens rescripsi,
loqui ct orarc, sed quod Pencli contigit fulgurare Scd quod mlrcre, Groflus ipse Iioc cdidcrat, ni-
ct tonare vidcarisc. , ubi plura Sp.ildingliis (p. 373). hilo tamen sccius in notu seraper impotens ante
Sed Demostlicnls quoque Ciccro (orat. 70) «vibrarc oculos babuit! Profecto indc a tcrflo libro negligcn-
/'u/mina» dlxlt, ipsiquc Ciceroni » verbonim /"M/mmau tior deprclicnditur infcrprcs, id quod nou semel
trlbncrat Pactus, quod illc iu jocum vcrtlt (ad di- aniraadverfi. Bartbius quoquc vasfa erudltione ipsa
vcrs. 9, 21). confusus modo potens (adv. p. 504), modo impo-
potens^ Ftnpotens cssc videtur ad inTldiani po- (eiis nostro in loco lcgit. lu codlce Rclchenaucusi
Martiani Capollae lib. V. $. 427. 537
quo vellet et unde vellet dcclQccre , et in lacrymas flectere, et in rabiem
concitare, et in alios etiam vultus sensusque convertere tam urbes quam ex-
ercitus proeliantes et quaecunque poterat agmina populorum. Haec etiam
Senatum, rostra, judicia domuisse in gente Ilomulca, Athenis vero curiam,
gymnasia, theatraque pro arbitrio rcflexissc, ac totam funditus Gracciam
miscuisse fercbatur. Hac vero loquentc, qui vultus vocisque sonus, quantaque 428
scripttiin qnidcm crat in ;)o/eit«j scd a scciiiiila nianu ruitf adeo ut corpora gcntis illiiis separata sint !n
m cxpiinctiini. alias civitatcs , ingcnia vcro salis Athcniciisium
rer/iiut^ Pi-acivit Enripitlcs, «jni (in Hcculia 816) muris clausa cxistimcs.n Ciccro ipsc (Brut. 13) de
*JtEi'&co ds TT^v TVQUvvov ciVx^QcoJtOLg fio- clotiiicntiac arle: «lioc aiiiciii studiiim noii crat com-
VVV" niunc Graeciac, seil proprium Atlienariiin« ^ et allo
dixit, f|ucmi|uc rcspcxit ct Qiiinctilianus (I, 12, ]oco (dc orat. 14): nAtLcnis», inqiiit, nsurama di-
18 j p. 2-19): i.qul vero iinagiiicm ipsaiii eloi[ucntiac ccndi vis ct Inveiita cst ct perfccta.«
dlvina qiiadain mente concciicrlt, iiiiii|iic illain, nt n >■ • • • i- i i •
^ 1^11 thealranue\ Ibi ciiim conciones populi liabcn
ait non iarnoljllls trae;icus, re//iHom rej-um oralionciii , , , . ,__ _ ,-> i a i. i
" o 5 ./ solcbant. Justinus (22, 2, 10) dc Agatlioclc: «po-
ponct antc och1os« cct. Scd ct Clccro (orat. 2, 44) , . , ■ • • • i »
' ^ ' ' puliiin in theatruin ad concionein vocari jubet«i
eiindem ut vldctur secutus DOinnium rcrum re</in«m _ .. /, • . « an.\ * .• i • • si , ^
•^ Tacitus (liist. 2, 80): »Antiocliicnsium theafrutn,
oratloncmc appcllat. . . , . a .i • • •.• -j ™
•^' _ nl)i illis consultarc mos csf.« Atlicnis iiiitio quidcm
niio iicllet\ Id ipsuin erat, quod iii suis aciiua- . , i ,. i .• .
' J ' ' ^ ' ^ P»J^ comiliis Iialicndis dcstinata crat, ncc nisi pcr
libus Ciccro dcsidcravit (Brut. 95 f.): »ncmo qul . .... • i . /r»
^ _ _ _ ccrtas occasioncs iii tlicatrum convcnicliaut i^lfc-
ad iraciindlam luagnopcre jndiccm, ncmo qui ad i .• • i •, . •i •
° ' •' ^ mosth. adv. Mid. 5), sed paulatim invaluit, ut ibi
flctum iiosset adduccrc: ncmo qui anlnium ejus, . , . r „ „
• ' ' ^ quoquc pr<ictcr magislratuum elccliones rcliqua om-
nuod tinuin est oratoris maxiine iiroprium, quocun- . • ,, ^ . . . m u a j-on
' / r ' 1 nia in tlicatro tractarcntur (PoII. onoiu. 8, laiJ).
qiic res postularet, impelleret« (conf. ct dc orat. 3,
14). Est vero haec vls oratorla, qi.am dECVOtrjta viiscuisse] Hoc cx ipso Illo de Perlcle dlcto
Graccl nuncupant, quamquc pracclpuam In Dc- ap"<l Arlstophancm sumlum csse videtur (Acharn.
inoslheue fulsse omnes consentiunt. Vlde Voeinellum o<jW) =
(ad Uemoslh. dc pace p. 238), Hcrmannum (ad Lu- «liOTQajtt, i/^QOVta , ^vvexvxa TtjV 'E^-
cian. dc hlst. conscr. p. 263), et A. G. Bechcrum P.aSa«,
(in intcrpretationc Hbelll Dionysil Ilallcarnassensis qnod ct Ciccro respexil (orat. 9): ..qui si tcnul gc-
JtSQl trjg /.£y.ti,xrjg Jr/ixo6^evovg decvoVTjtog "cre uteretur, nunquam ab Aristophane poeta ful-
Guclfcrb. 1829). S*^''*^5 tpnare, permiscere Graeciain dlctus csseta ct
^lhenis] Athenas Justinus (5, 9, 9j p. 172 Plinius Sccundus (cpist. 1, 20, 19)= »non cnlm
Gronov.) ..cloqucntlac patriam« diclt. Vcllcjrs Pa- amputata oratlo ct absclssa, sed lata ct magniru-a
tercultis (1, 18): ..Una urbs Attlca plurlbus annls et excclsa tonat, fulgurat, omnla dcnique pcrturbat
cloijucnllac, quam iinlversa Graecla operibus flo- ac nij«ce<.«
49 *
388 Martiani Capellae lib. V. §. 428. .
excellentia celsitudoque sermonis, audire operae pretium etiam superis fuit:
tantae inventionis ingenium, tam facundae ubertatis eloquium, tam capacis
mcmoriae recordationisquc thesaurura, qualis disponendi ordo, quam pro-
nunciandi congruens modulatio, qui gestus in motu, quae profunditas in con-
ceptu; denique exilis in modicis, in mediocribus facilis, in elalione flammatrix;
rcddcbatqxie cunctos in ambiguis dociles, in persuasione cedentes, in collisione
discordesj in laudibus arrogantes; at vero quum quid commotum publici
nominis attestationc clamaverat, fluctuare, permisceri, ardere omuia videbantur. ^
^29 Hanc igitur feminam auratae vocis, ct quasdam diadematum gemmas regno-
rumque fundentem, ingens illustrium virorum sequebatur agmen; inter quos
proximi eidem duo diverso habitu nationequc pracnitentes, quorum unus erat
palHo circumactus, alterque trabeatus. Diversus utrisque oris sonus, licet ahus
etiam Athenis se diceret Graja didicisse, ac promtus gymnasiorum studiis et
reluctantibus semper Academiae altercationibus haberetur; ambo tamen novi
inuentionis] Jam scqauntui- singulac artis ora- prius eliaui Dio Piusacnsis orator, cujus adbuc ex-
toriae partes oratorisquc virtutes postniodo latius stant oraliones.
exponeudac, nunc brcvl sub conspcctu aduuibratae. dtio diversoj DeraosfLcncm signiOcat ct Ciccro-
ncm, qnos nitn Plutarcbus modo in vitis parallelis,
m modicis^ Leee «cxilis in immodicis. «\oycK. ,. ^^ . .... ,,„ , ,rk-.\ w
-• ° verura ctiam (^luinctilianus (10, 1, 10i>), LiOngi-
(spec. cr. p. 83). — Iiieplissima profecto correctio! ,, ,, ,r,\ i- w • .
^ ^ '^ ■" • ^- Hus (ae suliJ. izi) aliique multi iiiter sc compara-
Trla dicendi gcnera respicit Martianus, niiac Grac- . . w • , . /« i. i .
' ^ ' vcrunt, nostraquc actate Jcniscliius (Parallcle dcr
cis i^yvov, (xidov, ciSobv , Latinis leave, me- ... . n i j ai. .i o i loni^
, , , , , Leidcn grosstcn Itcdncr des Altcrtliums, Bcrl. 1801).
dium, sttbtime , lippis llla atiiuc tonsoribus iiota , . i « • . o • /
circtimacltis j Fari modo Saxo grammaticus (p.
de quibus sulliciet laudassc Auctorein ad llcrcn- , t^ \ •>
34 Stcpli.): Dvariis fcraruni pcllibus circumactiis «
nium(4, 8), Ciccronciii (orat. (>), Gcllium (7, 14).
pro circiiiitdatfs.
Uniim addo Ciccronis locum, (iiii iiostro api)riinc . i ir.
. /^t n \ • • trabealtis\ Lxpcefasscs toqaltis, quod plcrum-
convcmt (Brut. 29): »is erit igitur cloqucns, qui „. . , . , \ c. r^r.-\ .
^ ^ quc palliato opponitur (miIc ad §. ^^o), sed cxqiii-
polcrlt purva sunisnlssc , modica tcmncratc, maiina .. •,. . ^ , .
. . "" sitius trabeatum dicif Ciccroncm, vcl quia eqtiestri
graviter diccrc«j nisi quod noslcr mo<i/ta dixit quae . ,„ ..,.»,..,. r. r.
^. j. . .„ ^ loco iiafus erat (Pers. sat. 5, i:9. ^al. Max. 2, 2,
Ciccro parva, mcdtocria quae illc tiiodica.
9) vcl quia auijur fneraf; nain lioruin quoquc tra-
auratac vocis^ Simill inodo Joanncs episcopus beam fuisse tcstatur Scrvius (ad Aeii. 7, 188 el 612).
Constantinopolilanns ob cximiam eloquentiac lau- novi\ Dc Ciccronc Salluslius (Catil. 25 f.):
dcm Clirysostonsi nomcn inlcr acqualcs niernif, ct nEa rcs iiiprimis sludia Iioininum acccndit ad cou-
Martiani Capellae lib. V. §. 429. 589
protectique paupertatis sinu, et quura alterum Quirinalis eques, alium fabrilis
procrearct industria, ita praeclues linguae cxcellenlia florucrunt, ut post cu-
riarum facta immcritasque mortcs virtute astra consccndercnt, immortalitate
gloriae secula superarent. De uno tamen, quem Athcnarura populus ac palliata 450
siilatiiin niaiidandiim M. Tullio Ciccroni. iVamnue trectator Acsclilncs ncgarc audct (adv. Ctcsipli. 54)
uiitca plcraqiic nobilitas Invidia aestuabat, ct quasi tantasijuc divitias liabuit, iit fiiio rcm ramiliarem
poUui consulatum crcdebant, si eum quaravis egre- qiiatuordccim toFcnforum rcliiiqiicrct (Dcmostb. adv.
gius homo novus adeptus foret"; et ipse orator Apbob. p. 814 Rcisl;.), quae postea dcmiim tulorum
(de legc agr. II, 1): »inc pcrlongo intcrvallo prope cjus fraude aliquantuni imminuta cst.
mcinoriuc tciiiporumque noslrorum primum homiiwin proleclifiiie] Dc Ciceronc scrino ct Dcmostlienc.
Mouwm consulcm fecistls.n Confcr Mlddlctouium (llic Quomodo autcm: »proleeli paiipcrtatis sinu« dici
life of Ciccro I, p. 3). Scd dc Dcmostbenc idem possunt? IIoc nibili, scribc oprofecti e panpcrtatis
fiaudi fuit uostro, quod Juvcnaii (10, 129), ciijus sinu.« Kespexit ad eonim origlncm obseurain, quod
iocum jam Grotius cum nostro comparavlt: et sequentia snadcnt. SisKS (in Giirlitti aniin. j)art.
oDts ille adversis genittts faloque sinistro, 4. p. 9). — Reeordatus non essc vidctiir vir doctus
Quem pater (irdeniis massae fitli<jine h'ppus illius nprocul a Jove, procul a fulmiuc«, ncquc
yi carbone et forcipibits tjladiosoue paraiile cgrcgll bac de re Iforatii carinlnis^ quibiis omnino
Jnctide et hiteo yuleano ad rhetora misit» vulgarcm lcctloneiu tucinur, doncc codcx reperiatnr,
et Apollluari Sidonio, qui (carm. 2, 186) de Dc- qui cuiu Susio conelnat.
mostbene: ^^orHei-MM<] Grotius cdlderat /7t>»7femMf ,• in notis
nsine fine loctitus aufem obscrvat: oFlorueril , lcgc cum ]>IS. fiorn-
Fabro prnijenHiis , spreto cui palre polita erunt.* Ignorabat scillcet qiiod edideraf. Sed flo-
Eloniiiis phis hnijiia fuit« ruerunl ctiam la codicibus Reicbeuaucusi et Daiui-
parltcrquc Valcrio Maxiino, qui (3, 4, cxt. 2): nquam stattensi legitur.
matrcm Euripldcs, incjuit, aut quem patrcra De- euriartimfacla] Legc »duriora fata.\oycK. (sii.
mostbciies babucrit, ipsornm scculo Ignotum fuit; crit. j). 149) — Llcet apud Grollum varians lcelio
altcrius anfem matrcm olcra, altcrius patrem cul- fata margiul adserlpfa slt, in Moiiaccusi autcm (C)
tcllos Tcuditasse, omnlum pacnc docforum llfcrae pro citriaruin lcgafur CHi-rtiKJ», utrumquc denlquc
loquunturn ; nimirum quod patrcm cjus lcgisscnt curaritm fata in Darmsfatfensi exstct, vulgataiu fa-
(laxaLQOrtOibv fulsse (Plufareb. In vifa p. 847. nien lcctionein scrvavi, slquidcm curiuriim facta
Lucian. rbetop. praec. 10, T. YII, p. 229 Bipont.), bypallage est pro facla in curiis. Ita supra Rbeto-
quod vero ita pofius infclligendum erat, crgastiilum rica pro aibltrlo rcflcxam curiam csse dixerat.
illiim babuissc, ubi scrvi fabri gladios jjrocudcrcnt. astra] De Cicerone Manillus (1, 792):
Ipsc cnim bonestissimo loco natus craf, Tccv xa- "^^ censti Tulhus oris
XcHv r.al aya-dcoi', «t cx Tbcopompo Plufarcbus Emeritus coclum.a
tradlt, neqiie accrrimus oratoils adversarlus ct ob- Blaguorum vlrorum aiiimas post mortcm infcr astra
590 Martiani Capellae lib. V. $. 430.
agmina seqiiebantur, baec fama convenerat, quod acerrimus idem et procellis
indignantis Oceani freniituque violentior; denique de illo versus hujusmodi
451 fercbatur: deLvog civi]o t«;^« y,ev ■auI avalriov aixLocoto. Alter vero, quem con-
sularis purpura et conjurationis extinctae laurea redimebat, mox ingressus
curiam superum et in Jovis gratulalus est sc venissc conspectum; laetior clamare
igitur coepit: o nos bcatos, o rcmpublicam fortunatam, o praeclaram laudcm
452 consulatus mci. Post hos tamen in diversis agminibus oratores emeriti, ac
«lcosqiic iinmorfalcs rccipi consfans nostri scntcntia «Sic eiiam magno jam tunc Cicerone vigente
est (§. 9i>. 12o). Laiirca facundis cesserunt arma togatis.a
acerriinus] Idem ct Plutarclins sentlt (in vita clamare] AilJe ex MS. /ae/ior. Grot. - — Idein
ejus p. 8o0): oi ulv ovv yEygafifiii^oi xcov Xoycov in Monacensi (C) et Darmstattensi lcgitur, neque re-
OXL x6 avCxTiQOV Jto/.v y.CL JtL/.QOV £X0v6l, ponere equidcm dubitavi; scd quod in iisdcm omis-
xl av XsyOL Xlq:, et Homerico versu utitur et ipse sum est itjitur tollere nolui, donec etiam est a
(Iliad. 20, 467): codicc aliquo abcsse comperiam.
»0u ydo XL yXvy.vS^VliOQ avr;Q TjV ovd^ aya- o nos] Manircstum est ridcriCiccronis jactantiani
vocpQCOV, suique ostentationcm, quae jam antiquitus niultis
aP.X' evrovoq Kul ^laLog fteQLTag dixvvag.' offensioni fuit, ut Dioni Cassio (38, 12) et Senc-
dsLVog] nic vcrsus a codice 3Ionacensi (C) cae (de brevit. vit. S, p. 492). Quid quod ipse la
omiiino abcst. In alio codicc Grotius in margine Jovc sc iii dcoruin concilium advocatiim« jaclavcrat,
banc lcctioncni cxsfare testatur tesfe Qiiiiicflliano (11, 1, 24), qui simul ct vcr.
«^ELvog dvrjQ xd y.ay.d %CiL ivavxia £VXL06' snm Ciccronis affert ex carminc hcrolco de consu-
Xrjdev.» latti suo, quem noster quoque iu sequcntibus re-
Vcrum lcge"apud Homcrura (II. 11, 654). spexit:
laurea] Ante oculos babuissc videtur Plinii »0 fortunatam natam me consiile ilowiam»
Tcrba (bist. na(. 7, 50) quibus Ciccroncm alloquitur: saepius illum ct a Quinctiliano (9, 4, 41) ct ab
• salve priinus omnium parcns pafriac appellate, allis Tcteruin (Juvenal. 13, 122. Antbolog. Bunn.
primiis in toga triumphum linguacquc lauream me- T. I , p. 348) usurpatum.
rifci, nisl cuiulem cum Plinio respciit Ciceronis oralores] De Graccis oratoribus, quos bic no-
ipsius vcrsum (de offic. 1, 22; addc Pbilipp. 2, 8f ster coinmemorat, Aescbine, Isocrate, Lysia, lougi
in Pison. 29): cssc nolumus, quum omncs ct scriptis ipsoruni,
«Cedant attna togac, concedat laiirea linquaeu; quae ad nostram aefatem pcr\cnerunt, ct vcteruni
de quo cfiain Plufarcbus (>it. Cic. p. 887) et Qiiin- judiciis, ut Ciccroiiis, Dionysii Halicarnassciisis.
cliliaiius (11, 1, 24), ncqne iuvcnuste Salejus Quinctilianl, Plutarcbi, Pbotii, safis sint cogniti;
Bassus seu quisquis alius auclor est Pancg>rici in laudassc sufficiat doctum Wcstcrmanni librum (Gc-
Pisoiiem, qni sub Lucani nomiuc rcnit (35): scbiclife der griccbiscbcn Bcrcdsamkcit, Lips. 1833-
Martiani Capellae lib. V. $. 432. 301
prae se ferentes insignium culmen meritaque linguarun: Aescliinem, Isocrateni,
Lysiamquc conspiceres; tum in togatis agminibus Sosantios, Gracclios, Regulum,
Plinium, Frontoncmque. Verum ante cunctos atque ipsam ducem omnium 435
feminam senex quidam signum ac praeviam virgam gestaus lictoris Romulei
praecedebat usu, atquc in ejusdem virgae culmine corax oris aurati venicntis
p. 75 seqii. ct 113). Sed inter Romanos quod prJ- floridum, in quo Plinius Secundus qiiondum, ct uunc
inuui lcgitur Sosanliorum nomcn, prorsus inaudi- nullo vclerum minor nostcr Symmaclius luxuriatiur.*
tuiu cst ct manifcsto corruptum, cujus in locuni lu-onlonem Grotius suspicari tantum potcrat csse
vide nc sulislitucudum sit nCiassos, ^titonios»; "Antoninl praeccpforcm, cui ob cxccllcntcm elo-
li! certc antc Ciccrouis tcmpora cloqucntiae Latiiiac qiiculiain statua crccta" fucrit (Jiil. Capitul. Anto-
lougc principcs fuerc, satis supcrquc iioti ^cl ex iiin. pliilos. 2)^ nuiic uotior nobis factus cst, post-
Ciccronis libri de oratorc, ubi colloquentium partes quaui cpistolas cjus orationiimquc fragmcnla rcecns
priiiiarias sustiucnt, quibus addc quac cruditc El- rcpcrla identidem Angclus j^lajus cvulgaAit; uudc
lendtius congcssit (in succincta cloquentiac Romauuc licct noslratium lioiuiuum judiciis miuus comuicn-
usquc ad Cacsares historia, pracinissa cditioni Bruli, datus sit (vidc Itotliii librum: iibcr 31. Corii. rrunlo
Rcgimont. 182o, p. 62 — 77). Ibidcm (p. 57 — 4«) uiid das Zcituller der Antoniuc, Miiucbcn 1817, ct
tcstimonia vclcrum dc Gracchis , TLbcrio niuiiruni IVicbulirii opuscula p. 526), illud taiuen intclligitur,
ct Cajo fratribus invenics, quorum inpriiiiis juuior apqualibus suis maxime cum probatum fuisse; si
summi^ cloqucntiae laudibus ab omnibus celcbratiir quidcm M. Aurclius Caesar (cpist. 2, 6) ita ad
(Cic. Brut. 53; de orat. 5, 56^ Vell. Paterc. 2, euin scribit: uvale dcciis cloquciitiae Romanac, anil-
9; p. 1G4 Burni. Plin. Epist. 1, 20, 4. Gell. 10, corum gloriu, ixsya jtQayna, lioino jucundissimc,
3 cct.)5 frugiiicnta tollcgit Ilenricus Meyerus (ora- consul aiuplissime, magislcr dulcissimc«^ ncquc
toruniRom. fragmenta, Tiirlcl 1852, p. 116 — 128). discrcpat Ausonil judlclum de co (grat. act. 55j
Qul sequitur, Retjulum cave cum vclcrc illo con- p. JJ56 Delpli.).
fundas, qui bello Cartbaginicnsl nobilitatus estj insignium] Pari modo Saxo Grammaticus, qui
cst Doinitlanl Augusti aequalis, lioino iniprobus^ nostruiu sempcr fcrc ad vcrbum imitatur (p. 10 cd.
Ciijus tamcn facundiain et Marlialls {H, 28, 6. 6, Stcph.): »Iusignium culmcu mcrilaquc vlrtutum»
64, 1 1) pracdicat ncquc Pllnlus Iiiliulcus cjus (eplst. dlxlt.
1, J>. 2, 20. 4, 2) ncgarc audct (6, 2). Plinii miuoris corax] Alludlt ad prlinos rhetores Tislam ejus-
eloqucntlac studium ipsa quac cxstant scripta cjus que dlscipulum Coracem, de quo idcm narratur,
tcstantur, neque antlquitas vHipendit. Confcr Mar- quod de Euatblo ct Protagora, ajimtquc iUi accla-
lialciu (10, 10), Apollinareiu Sidoniuni (cpisl. 1, 1), matum:
uiquc primis Macrobiuiu (Saturn. 5, 1): «quuluor «Kaxov xogaxog xaxov coov.t
sunl, inqult Euscblus, gcnera diccndl: copiosiiin, in Meminlt Clcero, Fabius aliiquc. Grot. — Graeco
quo Ciccro domlnatur; brcve, In quo S<tllnslius re- vocabulo pro Latlno corvus usiis cst constiito, ut
gnat; siccum, quod Fronloni adscrlbltur; plugue ct siuul siguilicarct homincin ciim, qul priraus om-
592 Martiani Capellae lib. V. §. 434.
43i reminae auspicio praevolabat. Ille autem qui gestabat virgulam, Tisias dictus,
cunctisque vetustior atque elatior videbatur; nam et suos minores ceteros, illam
ipsam ducem respcctans snperpositura corvum commune pignus iiliamquc
43i> memorabat. Quo argumcnto comnioti quamplures deorum eam quidem
nobilissimam feminam, sed. aut ApoUinis crcdidere cognatam, si Graja est,
aut, si Homulca dc gcnte, Corvini. Cui aenigmati illud adjcctum, quod
intrepida ct fiduciae promtioris tam Palladis quam ipsius Cyllcnii deosculata
pectus cujusdam propinquae familiaritatis indicia patcfecit. Denique nonnulli
superum quum in trcpidatione buccinae praecinentis ct admiratione amicitiac
superorum incerti diutius diviuatorem Phoebum cuperent sciscitari, nondum
niiim in Sicilia cloqncntiae artem et praeccpta con-
didisse fLTlur, Coracem Syraciisannm Tisiac ma-
gistrum; qui quum plcrunique simul commcmorcu-
tur, confer omuiDO Ciceronem (Brut. 12 5 de orat.
i, 20), Quinclilianum (2, 17, 7; p. 577. 3, 1,
8^ p. 421), Sextum Empiricum (adv. matliera. 2,
96 j p. 50G Fabr.), ct inter recentiorcs Spcngelium
(art. script. p. 25 scqu.) et ^Vestermannum (loco
citato p. 5c» — 58).
iUam ipsnnij In cditis crat ipsam illa, pro quo
jam Grotiiis illam scribendum e MS. vidit; quod
cquidcm transpositls verbis scripsi, codicibus Mo-
nacensi (C) ct Darmslattensi uititur. VcUcm antem
et illam codices cxhibuissent, ut structura orationis
niclius constaret; sensus cnim clarus est, non so-
lum jnniores illos oratores, vcrum cfiain ipsam il-
lorum diiccin Illictoricam commune Coracis et Ti-
siae pipins, Jd est filiam dici; siquidem piijtiora
jam sacpiiis pro liberis dici animadvcrtimus (§, 25.
52. 91. 180).
feminam] MS. Toccm ptimam non habet; scd
pro ca sed. Legc: ncam quidein nobilissimam fenii-
nam priiuum, sed autn ctc. GnoT. — Obscura liaec
anuotatio cst. ^uam noii iiitcllcxi nisi inspcclis
antcrioribns editionibus, in quibus Grotianum sed
post vocabiilum primam neutiqiiam legitur, collato-
qne codice Darmstattensi, a quo vox primam itein
abest. Hac igitur dcleta verba nunc iutclliguntur:
ncredidere lianc feminain nobilissiiuam aut Apollinis
cognatam — aut Corvini gentilem" nimirum nonMes-
salae illiiis, de quo supra (§. 2io), sed vctcris
Valcrii, qui a corvo victoriae adjiitore Corvi cog-
nomen invenerat (Liv. 7, 26. Val. Max. 8, IS, a.
Gell. 9, 11. Aiir. Victor de vir. illustr. 29). Apol-
lini autcin corvum sacrum, quidquid obloqiiatur Cor-
nutus (52, p. 221 Gal.), testatur Ovidius (met. l>,
529), qui vel mutatum in eorvi figuram deiim au-
ctor cst; unde ct «Dclpliicns alesn appellatur a
Petronio (de bello civili 177), quippe qui anguriis
capiendis niaxime idonens babcretnr (Cic. div. 1,
59. Horat. od. 5, 27, 11).
Ct/lletui] 3Iercurii cum cloqncntia cognationcm
nnus Iloratii vcrsus (od. 1, 10, 1) satis apcrit:
»3fercuri facunde nepos ..lllantis.o
diiitius] Lege «t- ji».*. Vo>ck. (spcc. crit. p. 83) —
IViltil mutandum: ctenim ob causas pracdictas diu
inccrti crant dii minores. Scd pro »ui trepidalio-
ncm ct admiralionem« apud Grotium ex autcrioribiis
Martiaiii Capellao lib. V. ^ 430. 393
Jovc maximo disquirente, tumultuaric quae essot inquii^unt. Ac tunc illa io
rcspoctans supcros universos, aliquanto commotior sic coepit: Patrem maxi-
mum Jovem ceterosque coelites, quos in causis pluribus saepc sum deprecata,
atque ipsum conventum superac conscssionis attestor, nihil magis mihi incon-
sentaneum atque indecens aestimari, quam ut quae semper in foro judiciisque
quampluribus accusavcrim multos, aliosque defendorim, et viribus gloriam
deluctationis annixa mihi cle discriminum fatis promeriti eventus praeconia com-
paraverim, nunc apud vos, superi, quis placere immortalitatis inslar ac pretium
videbatur, invita compellor scholarium juvenilium nionitus ct exilia decantatae
artis pracccpta momorare. ^ Neque enim hoc nobis adscribit inopia, quum
redundantes turmae suppetant consequentium; nam absque his, qui pertur-
bantes pectora sensusquc cunctorum cognoscentum quoque perfregere subsellia,
etiam alios habeam qui minutias pracceplorum et artis intimae commcnta
perscripserint; inter utrumque vero columen sectatorum pracniteat Tullius
meus, qui non solum in foro, senatu, rostrisque grandiloquae facultatis ma-
jestate tonuerit, verum etiam ipsius artis praecepta commcntus libros quam-
plures seculorum usibus consecrarit. Quod quum ita sit, emeritae granditatis 43
pudor et celebrati quantum puto nomiuis gloria haec inchoamentorum pri-
mordia detrectaret excurrerc, ni et hoc ad immortalitatis praemium proficeret,
quod jubctis, ac fiducia pcrcnnitatis accendat exsequi vel primora, tamen Jove
cditionihus rcscripsi nin trepidatione et admiratio- fatis\ Darmstattcnsis codcx factis, qiio tamen
ne«, utl in Darmstattcnsi quoquc cst codice. non magis indigemus quani altera Icctione a Grotio
ac <wnc] Ita anteriorcs editioncs codicesque iu uiarginc notata jtromeritis jjro promeriti,
Darmstattcnsis et Rcichcnaucnsis^ nialc Grotius at. columeiij Sic scripsl e codicibus Darmstaltcnsi,
deprecala^ Famosissimum illud Demosllicuis cv- Rciclicnaucnsi, aliisqiic apud Oudcndorpiura (ad
ordium in oratioue pro corona spectarc vidctur: Appul. II, p. 74) pro culmen , quod in Grotii alio-
JtQooxov [isv roLQ ^eolg Ev;^Oixai Jta6l, xal Jta- rumquc cditionibus exstabat.
6aLg 7C. T. 2. accendai\ Ilanc lectionem praebuerunt codiccs
consessionis\ Ita codices Monacensls (C), Rcl- Darmstattcnsis, Rcichcnanensis, ct Monaccnsis (C)
chcuaucnsis, ct Darmstattcusis ; cditi confessionis , pro Grotiana accedat. Praetcrea distinctionem mu-
quod tcmcrc Grotius iu nota rcpeliit. lavi, puncto posl impcranlc posito, ne opus cssct
50
594 Martiani Capellae lib. V. §. 457.
cam superis iniperante. ^ Accingar igitur liaec aridiora percurrere, minus qui-
dem, quani publicitus soleo, placitura; quaniquam si Pallados aures atque
Arcadicam rationem benevolae majcstatis participarit assensio, ne nunc quidcm
458 apud vos, masimi coelitcs, displicebo. Quippe sum ipsa Rhetorica, quam alii
arteni, virtutem alii dixere, alii disciplinam. Artem vero idcirco, quia do-
ceor; licet Plato huic vocabulo refragetur. Virtutcm autem dicunt, qui niihi
bene dicendi scientiara inesse compererunt. Qui edisci vero dicendi intimam
rationem et percipi posse uoa nesciunt, fidenter mc asserunt disciphnam.
VouckU conjectura jugiter pro igitur (spec. crit. ^alxco vofico avtl Trjg TEXvrjQ, dX?.COQ 6s tcov
p. 85). Primora autem servavi ut elegantius, neglccta Htcoixcov iv 66(pco jji6r'co (pvofiivr^V. Ceterum
lcctionc /MiHioirfm, quam Grotius in margiuc posuit, anfe xdisciplinama e codice Munacensi (C) pro
<wseii,s/o] Rcfinxi locimi ad codicis Darmstat- Grotiaiio alteri scripsl alii.
tensis auctoritatem, cujiis tanicn Icctioncm jam Plalo] IVimirum in Gorgia (p. 463 Stepb.), ubi
Grotius conjcctura assecutus erat, licct in ipso haec legimus: "zi^ijtrrjV^s ccvTTjV ov <prjfiL sivai
textu vel antecedcntium editionum scripturam ne- aXX inJtSLQiav, oTt, ovx S%£t A6yov ovdiva —
gligentia dcpr^avcrit; cdiderat cniin Arcadinm ra- syco ds Tiy(vr^v ov YmP.co , O «1' jj dXoyov
tione et asseiisionem , quum autcriores ccrtc ralio- .Ti)c<yixcc<< , qucm dcinde locum ccrtatim expressc-
wem et assensione liabcrcut. Arcctdicctm autem ra- riint Quiiiclilianus (2, lo, 25), AppuJcjus (dogin.
tionem Jlercurium essc, qui ipsc /.6y og cIEq fiij Q **'»*• P- 251 Oudcnd.), alii; confcr ct Astiiim (ad
Xoyiog appcllabatur, moncrc yix opus est. Plat. Pbacdr. p. 5o0).
(juam alii] Utrum ars sit an non rlictorica a virtuiem] Sic Crassus apud Clceroncm (de orat.
multis quacsltum cssc ct e Ciceronc (dc orat. 1, 3, 14): »est euim cluquentia una quaedam de sum-
19. 2, 7) et c Quinctiliauo (2, lo) consfat, qui •»'* virtutlbus; quamquam sunt oinucs vlrtutcs ac-
(p. 5i2Spald.): ..quldam, inquit, rbcforicen DiJd fan- qnales ct parcs , scd tamen cst specics alia magis
tum, quidaiu scientiam, scd non virtutem, quidam al»a formosa ct Illustris; sicut bacc vis, quae scien-
usiim, quidam artem quidcm, scd a scientia et tiam complcxa rcrum sensa nientis et consilia sic
virtute dijunctam, qiiidam ctiam nravitatem quan- verbis esplicat, nt eos qul audiunt quocunquc in-
dam artis, id est y,uy,0TSXvlav nominavcrHutx^ cubncilt posslt Impellerc.u
subtHIus sane quam nostcr, apud quciu uon satis hene dicendi] Viilgata bacc est per vctcrum
apparet, quid iuter urtem et discli^linam Intcrslf, scliolas dcnnilio, quae apud Qulnclilianum complu-
nisl banc ijtL6Trjfj.rjV Graeconim, Id cst scientiam, rlbus locis exslat (2, lo, 54. i>, 10, S4. 7, 5,
illam TSXVrjV esse volult. Ilaec cnim postcrlori *-)• Ilcrmagorae dcbcrl vldctur Spaldiiigio (T. I,
actate Iiitcr sc distincta esse, apparct c Sexto Em- P- «^^O' ^^^ <^* Xcnocratis fulsse et Stoicorum
pirlco (adv. Matlicm. 2, 6): cUP.cog filv 'Esvoy.oci- ™0"p' ibidcin (conf. Scxt. Emp. adv. Itlath. 2, 65
Tovg Tr:v i.-fi6Trnrv P.aufc.rorTog y.ra c<n- P- 28U l'abr.}.
Martiaui Capellae lib. V. §. 459. 395
DE OFFICIO ET FINE RHETORICAE.
OiTicium vero meum cst dicere apposite ad persuadendum ; finis per- 45v
suadere id quod est propositum dictione. Quae quidem verba mei Ciceronis
attestor, cujus etiam exemplis mc pcr omnes insinuo praeceptionis ductus
consequcnter usuram.
UBI ET UNDE.
Materies autcm duplex est mihi: ubi et undc fiat oratio. Ubi, quum
ipsius mexnbra aggrcdior quacstionis; undc, quum rcs inventae vcrbaque 44(
sociantur.
QUAESTIO RHETORICAE AUT FINITA AUT INFINITA.
Quaestio autem ipsa aut finita est, aut infinita. Finita est, quum na- 44
scitur de certo facto demonstratque personam, ut in Rosciana quaeritur Ci-
officium\ Ciccro (de iuvent. 1, ^): nofpcium au- vcrba (dc invcnt. 1, 5): nmateriam artis eani dlci-
teui ej;i,s facultatis videtur essc, dicere apposite ad mus, in qua ouinis ars, et ca facultas, ([iiac con-
persuadcndum ; finis , persuadcre dictione. Intcr llcitur ex artc, versatur.«
o/ficium autem et finem Iioc iaterest, quod in ofli- ubi et unde\ Marius Victorinus (ad CIc. dc in-
cio, quid ficrij in fine , quld officio convcniat, con- vcnt. p. 99 Pitli.): iwcrum quod ait eam ihcimns
sidcratur«; atque iisdcui ferc vcrbls alio loco (de ostcndit artis omneui materlain iu duobus csse, id
orat. 1, 51) Boratoi-Is oflicium cssc" ait ..dlcere ad cst in eo tihi faclt aliquld et In eo unde facit. Lt-
persuadendum accommodate« (adde Qulnctil. 2, IS, puta fabri matcria cst in co ubi Ftxcit, id est ferrum
2; p. 545 Spalding.). Eodem redit Arlstotclis de- quoJ tundlt; cst itcm fabii matcrla In co unde
finitio (rlietor. 1, 2): »£(?tI d' ■^'prjtOQixi} dvva- facit, id cst malleus quo tiindit — slc et matcria
litg JteQL sxadTOV rov d^EC0Qri6ai ro ivdexo- rbetoricae artls potest In eo csse ubi facit, id est
llEVOV rtid-avov.« iu dellbcratlone, dcmonstratlonc, judlclali; potcst
persuadere] SIc jani Grotlus c MS. legl jusslt ct In co csse unde Aiclt, id est in argumcntis ,
ppo persuadendi In editls, addicuntque codlces Mo- quaestlonibus, ct in rcllquis materiae nccessariis.»
uaccnsis (C) ct Darmstattcnsls. Ccferum in sequcntlbus ante (/unm ipsius sustuh
nialeries] Fronto (II, p. 48IMaji): «materies«, ut, quod in cdltls crat, codicis Monaeensis (C)
inquit, nanlmi est, materia arborls; et materies auctorltate.
qualitas ingenii, materia fabris apta»; scd Iianc (juaestio] Inserul autcm e codicibus Monacensi
dlflercntlam minimc servari ipsius Clccroiris doccnt (C) el Darmstattensi. Distinctio ipsa ab Hermagora
SO*
396 Martiani Capcllae lib. V. $. 441.
ceronis, utrum interfecerit patrem Roscius; infinita est, quae generaliter
qnaerit utrum sit aliquid appetendum, ut an philosophandum sit in Hor-
tensio disputatur. In superiore autem crebro assidueque colluctor, atque
eam Graecis placuit vjtod-sdtv nominari. Infinita vero universitatis adstruendae
sibi fiduciam vindicante, tunc potius versor, quum otium ac dispntationes ag-
grcdior: licet pleriimque etiam pars ipsa, quae thesis dicitur, in causis mihi
repctcnda est, qncm Ciccro (de Iiivcnt. i, 6) te- m Hortensio] Clccro (de divin. 2, 1): «colior-
statur Doratoris niatcriam iu causam et quaestionem tatl suniiis, quara niaximc potuimus, ad pliiloso-
divisissc, et causam (juidcm diccre rcm quae lia- pLiae studinm co libro qul cst inscriptus Hortcii-
l)cat in sc controversiain in diccndo positam cum sius.« Fragmcntorum uunicrum liaud cxiguuni in-
pcrsonarum cerlarum iiiterpositionc — (ntaestionem vcuics apud Orclliuui (T. V, P. II, p. 479 scqu.).
autcm eam appellarc, quae certarum pcrsonarum olinm\ '^XoXifV. Est autem 6xo/.rj disputatio,
interpositionc carcat«j sed ipse postmodo diccre quae pcr otium cxcrectiir. Cicero paradoxis : »quod
maluit (de orat. 2, 10) «duo prima genera auaestio- vix in gymnasiis et in otio stoici probant." Grot.
num csse, in qiiibus cloqucntia vcrsarctur, uniun — Paulo ante rcstitui e codicibus Monacensi (C),
infinitum, alterum certttm; et infinilnm quidem, Rcicbenaucnsi, ct Darmstattcnsi »tunc« pro Gro-
In quo aliquid (jenerutim quacrcrctur, boc niodo: tiano «tum*^ mallcni autcm invcnisscm codiccin,
expctcndane esset cloqucutia? cxpctcndi bonorcs? qul practerea in infinila pracbcrct, certc ablativus
certtim auteni, in quo quid in personis, ct in con- absolutus infinita — viniiicante actc versor dici non
s<i'<u<a rc et fle^iu7a quacrercturu 5 eadcmquc Quinc- potest quantiim mc male Labcat.
tillani est ratio (3, S^ 5; p. 465), qui: nconvcnit, thesis^ Connrinat Loc tcstimonio suo Cicero
inqiiit, auaestiones csse aut infinitas aut fmitas. (orat. 14): »orator, iion ille vulgaris, sed Lic exccl-
Infiuitac sunt quae remolis persouis ct teiiiporibus lcns, a propriis pcrsonis ct tcinporibiis scmper,
et locis cetcrisque siiuilibus in utraiiique parteiu si polest, avocat coutrovcrsiam; lutius cuiin de ■
tractautur, quod Gracci ■&s6tv dicunt, Cicero pro- gcnere qiiam de partc disceptarc licet, ut quod iii
positiimj fiuitae autcin suut cx complexu rcrum, univcrso sit probatum, id in parte sit probari ne-
personarum, tcmporum, cctcrorumqiic; hac vjtO&£- cesse«j Lacc ipsa cnim qiiacstio »a propriis pcr-
deig a Graccis dicHntur, causac a nostris." Adde sonis ct temporibus ad universi gcneris orationcm
Augustiuum (priuc. rlict. p. 291 Pllb.): »Duo sunt traducta« codem feslc appcllatur ^sdtg- Adde
priini et quasi gencrales civilium quacstiomim modi, cuudem alio loco (ibid. 5i>): »sunt maximc luiuiiio-
quorum altcr tlicsis alter hypolhcsis vocatur a Grac- sac ct quasi actuosae parfcs duac, quarum altcram
Cis; nos priori nomcu si Graccum (Icge JLatinuni) in univcrsi gcneris quaestioiic pono, quam ut supra
dare non possumus, ne postcriori quidem, quam- dixi Gracci appellaut ■&i6iv«, et Quinctilianiim
qiiaiu vidcamur dcdissc^ quij)pc controversiam di- (2, 4, 24): «Theses auteni, quae sumuntur ex re-
ciiuus, quod nomcn tain in tbcsiu quam ia Jiypo< rum comparatioiie, inire suut ad excrcitatioucm di-
tbesin potcst ca-Jcre» cct. cendi sueciosae atquc ubcrcs, quac rvl ad suadendi
Mardani Capellae lib. V. §. 441. 397
elatius anlielanti amentatas hastas crebro et pila plurimum valentia ministrarit.
An aliud in Scauriana succurrit, quum interposita disputatione tractatur, ex
quibus causis mors eveniat repentina? ac pro Milone similiter, an mundus
prudentia gubernetur? Denique e meis sectatoribus quidam acri adtnodum ac
subtilissima rationc commoti nullam esse attestantur hypothcsim, quaestionem
cuncta quae in defensione pro reis contraque eos in accusalionibus retractantur,
quia ad generales quaestiones poterunt applicari.
QUAE SUNT PARTES OrFICII RHETORICAE.
Jam vero partes officii mei quinque esse non dubium est; nam est in- 442
ventio, dispositio, elocutio, memoria, pronunciatio. Judicatio enim, quac a
ofFicium vcl ctiam ad jiidieionim disccptatioiicm ju- signis de providentia lociis est. Ea autcm vocc pro
Tant plurimumu, uLi vidc Spaldingium (p. 280). priidenlia et Lac pro illa Ciccro ipse quam saepls-
n/i/ie/nu/ij Pronuuciandi coutentioncm siguilicat, sime utilur (acad. 1, 85 dc lcg. 1, 23; IV. D. 2,
ut apud Pcrsiuin (1, 14): 28 et 72).
"Graiide alicjuid (juod pnhno animae praclartfiis cuinla fiuae] Legc ncunctaque quae«: error ex
anhelct.v rcpctita voce, ut sacpe. Grot. — 31clius milii locum
antentatasj Ciccroneiu Lic quoquc imltatur, qul sanassc vldeor, particula f/iiia e codice Monaccasl
duobus locis (dc orat. I, 57 ct Brut. 78) oratori (C) rcslltula, ludeqne intcrpunclionc etiam mulata.
ctlam amenlalos haslas trlbucrat. auinque\ Tot etiam Cicero (invcnt. 1, 7; de
Scauriana\ Monaccnsis (C) Scaurina, ncquc orat. 1, 51) parlcs rLctorlcae statuit, quas a Grae-
alller jam Patricius (ad Cic. orat, fragm. III, 2 5 cis sQya rov qijxoqoq vocarl Curius Fortunatla-
p. 1003 Graev.) apud nostrum legisse vidctur, sed nus (PilLocI rLctor. p. 38) tradlt. Siilpiclus Victor
practuli vulgatam, quam paritcr et Ponipcjus Gram- (ap. PltL. p. 242) trla tautum ofllcia oratoris enu-
maticus tuctiir (comm. art. Douati p. 108) et alia- mcrat uintcllcctioiicm, Invcntionem, dlsposltloncm.i
rum forinaruin analogia, quas sollcrtcr cougesslt "Plura daLIt Quiiicliiiauus (3, 3).
Spaldingius (dc orationc Marcelllana In Wolfii mus. judicalii)\ Quluctillanus (3, 3, S): nllls adje-
antlqu. stud. I, p. 4 sequ.). Ceterum nunc dcmum ccruut quidam scxtam partem, Ita ut invcalioni ju>
i-cpcrta magna lUiiis orationis parte apparct, quo- dicium suLucctercnt, quia primuiu esset invenire ,
modo ILI Lacc disputalio tractarl potucrlt, nliuirum dcinde jndicare. Ego porro ne invcnisse quidem
ubl dc Arinis Sardi uxore agcbatur, quam Seaiiri credo cum qul non judicavit. Et Clccro quldem In
libidinc ad mortcm compulsam esse arguebant (II, rLetoricIs judicium subjecit invenlioni, niilii autem
2j p. 2G0 OrcII.). adco trlLus prlmis partibus vidctur csse pcrmi\tum
pnidentia] In illa enim oratloae (30 sequ.) in- (nam neqne disposHio slne eo ueque cloculio fnerif),
598 Martiaui Capeilac lib. V. §. 442.
uonuullis dicitur pars, partibus cunctis adscribitur idcircoque ipsa pars non
poterit rite ceuseri; licet quid dicendum quidve silendum sit dispensatio ju-
dicationis exatninct. Inventio est quaestiouum argumentorunique sagax inve-
stigatrixque compreliensio; dispositio cst, quae ordinem rebus attribuit; elo-
cutio, quae arripit vcrba vel propria vel translata, quaeque nova facit vetera-
que componit; memoria firma rerum verborumque custodia est; pronunciatio
vocis, motLis, gestusque pro rerum verborumquc dignitate moderatio. Scd ex
liis inventionem certum est esse potissimam, cujus opus est causae quaestiones
excutcre ct argumenta probatu idonea rcperire.
DE QUAESTIOiSIBUS PRINCIPALIBUS ET INCIDENTIBUS.
4i3 Quacstionum vero duplex specics est. Aliae sunt enim principales, aliae
incidentcs. Principales sunt status, ex quibus nascitur causa, quas Tullius
constitutiones appellat; incidentes vero, quae dum tractatur causa nascuntur,
ut pvonuncialiotiem quoqiie yel plurimum cx co Sp.ild.) cousulueris, vidcbis liaec a uostro ppcssc
inutuai'i putcm«; qno de loco coiifer quac dispii- cxscripta esse.
tavit Schiitzius (iu opiiscul. p. 2oi scqu.). esse polissitnam^ Paritcr Ciceroni (de inv. 1,
invenlio] Cicero (iiiv. 1, 7) inventionem appcl- 39): niiiventio prima ct maxinia est pars rhctoricae.n
lat ncxcogitalioncni rcruni verarum aut verisiinilium, fitiaestiotiuni] Curius Fortiuiatianns (p. C6 Pith.)
qnae caiisain probaliilein reJdant«; queni pleriquc octo quacstionum spccics j)Oiiit: »gencralem, spe-
sequuntiir. ]\ostrani dcfiuitioncm Pithocus (rlietor. cialcm; principalcni , iucidenteni; voluntariam, ne-
p. 5o6) Isidoro quoqnc tribult, scd in ipso illius ecssariani; accidentem, erraticani.« Vocabulo prin-
opcrc nulla cjus vcsligia cxstant. Unde noster bau- cipalis in simili causa utitur Cicero (de fato i):
scrit, prorsus ignoro, pracscrlim propter inusitai Dcausarum aliae snnt pcrfectae ct principales, aliae
tum vocabuliini investiffalrix , qiiod Graccam ori- adjnvanles et proximae.o Panlo alilcr Quinctilia-
ginem sapcic ^idctur, iit apnd Ciccroncin (invcnt. nus (5, 6, 7): «aliae (qnacstioncs) sunt propriae
1, 1. 2. 4) dominairix, imitatrix , nwderatrix, cansaruin, dc quibus fercnda scnteutia est, aliae
apud Qniuctiiianum (2, 18, 21) invenlrix, jndi- adduelae cxtrinsccus, aliqnid taincu ad suramam
calrix , enunciatrix. causae confcrciites, vclnt aiixilia quacdam. «
verborumfjtie] Ila melius iu codice 3Ionaccnsi eotistilutiones] Cicero (de invcnt. 1, 8): neam
(C) qiiain in cdilis et verhorum. Quodsi Ciccroncm (juacsliunem , c\ qua causa nascitur, couslitutionem
(dc orat. 1, li; orat. 17), Auctorcin ad Hcrcnuiiiin appcllainus.« Qiiinclilianus (5, 6. 2): Bqnod iios
(3, ii ct lo), et Quincliliauisin (11,3; pag. 52» stalum, id qiiidani constitulionem vocant, alii yiiae-
Martiani Capcllae lib. V. §. 445. 599
dum argumenta vel scripta refutando in plures causa deducltur quacstiones;
ut sit principalis, utruni Clodium jure occiderit Milo; incidcns, iitcr utri
insidias compararit.
iV:
DE STATIBUS, et UNDE NASCANTUR.
Principales igitur status sunt numcro trcs: an sit, quid sit, qualo sit, 4-'i4
An sit, conjectura est, ut: an patrcm Roscius occidcrit. Quid sit, finis, ut:
an majestatem miauerit Cornelius. Qualc sit, qualilas, ut: an Saturninus jure
biiT .'•"j tfon •>!!."■> '
slionem, alii id qiiod e.v quaestione apparcat; TIic- vini liabcrc atqiic id cssc quod advcrsarius criinl-
odoriis generale capnt, id cst xscpdAaiOV yevc- nctiir; aiit si ncqiic dc facto ncqiie de facti appcl-
xcorarov, ad fjiiod referantnr oninia.» latioiic ambigi potcst, id ([iiod aigiiarc negcs tale
mitnero tres\ Prorsiis ciim nostro conscnfit Jn- cssc qiiale illc dicat, et rcctiim csse quod fcceris
liiis Scveriamis (p. 307 Pitli.), modo vcrba ejus conccdendiinivc defendas. Ita primns illc stalus ct
cuin Cappcroncrio (ant. rbet. lat. p. 539) sic Icgas: quasi conflicfio ciim advcrsario conjectura qnadain,
«status trcs sunt: iibi quod a tc faetnm objieiliir seeundus aiitein defnitione atqiic deserlptione aiit
ncgas, conjectura est; nbi quid a te factuin fateris iii/'o)ni«f/o»ie veihi, tertius ae{jui et veri ct recti et
ct negas eani vim nominis baberc quam ad^ersarins huinani ad ignoscendiim dispHtafione traefandus est«
criniinatur, finis cst; at si neque dc facto ncqiie cef. Alii nt Cassiodorus (p. 337), Sulpicins Victor
dc nomine ambigitur, sed si jiire factum confendis, (p. 2o0) , Isidorus (2, 3, 2) priinum distingiinnt sta-
nualitas nominatur.« Praeivit Ciccro in iis qnac tus causarum duos, rationaleni cX. leijalem, in ratio-
provectiorc actate scripsit, ut de oratore (1, 51): nali vero gencre canjecturam, finem, qualilatem,
Dqiiidqiiid in controversiam veniat, in eo quaeri translationem; at Iii cnm ipso Cicerone juvcnc (de
solcrc aut factumne sit , ant si est facfiim quale invcnt. I, 8 seqn.) Hermagorain scquunfur, undc
sit, aut ctiaiii nuo nomine vocefur, aut, quod ciir Martianus discesscrif, sfafim cxponctur. Dc rc-
nonnulli addunt, reclene factum videatiira ; ct alio liqiiis rcliquoruin sententiis, quaruin vix nuinerus
loco (orat. 14): «qnidquid est quod in controversia iuiri potcst, crnditissime disputat Quinctilianns (5,
aut in contcntione versctur, in co aut sitne anf G, 29 sequ.), qnem , qul plura dc statibus scire
nuid sit aut quale sit quaerifur^ sitne, signis; cupierit, omnino adeat.
quid slt, dcfinitionibus; quale sit, rccfi pravique Roscius^ Triuin gcncrum trla exempla a Cicc.
partibus"; et onininm explicatissime (partit. ora- ronis orationibus repcfunfnr; quaruin cxsfant duac
tor. 29): i>in omnibns igitur causis tres sunt pro S. Roseio Amerino et pro C. Rabirlo pcrdiiel.
gradus, es qnibus unus aliquis capicndus est, lionis rco, fertia pro C. Cornelio intercidit nec
si plures nou qucas, ad resistcndum; nain aiit nisl fragmenta ejus cum Asconii Pcdiani argumen-
Ita constitucndum est, ut id quod objieifur fuctuin tis selioliisquc supcrsunt.
ncges, aut illud quod factum fatcarc neges caui majestatem^ Aiictor ad Ilcrcniiiuni (2, 12):
400 Marliani Capellae lib. V. §. 4M.
necatus sit. Sed nc forsan raoveat, quod praetereo quartum statunl, quem
Hcrniagoras iuvenit, subtilior ratio est eum non statum, scd partem diccre
445 qualitatis, quod in ejus cxpositione monstrabo. Nunc dicendum est quomodo
status inveniantur in causa. Inveniuntur igitur per intentionem et depulsionem.
Intcntio est objcctio ejus facti quod in judicium venit; dcpulsio cst quaedam
resistens intentioni negalio; ut si dicatur, occidisti patrem — non occidi. Ex
liis duabus inter sc concurrcntibus vocibus nascitur quaestio, quae dicitur
status, quod ibi quasi ad pugnandum actionum acics ordinata consistat. Sed
facile est vidcre, quid objecto crimini rcspondcatur; illud facile non est, quid
debeat intcndi, utrum factum, ut: hominem occidisti; an nomen facti, ut:
i>3Ia)cstateiu is luinuit qui auiplitiidincin civitatis »ex intentione ct infitialione judicatio constituitur
detriincuto aflicit.« Adde Ciccroncni (de invcnt. 2, lioc luodo: /Hieufio.- occidisti Ajaceiu; ittfitiatio : non
17; dc orat. 2, 2o. 49; partit. 50), Qiiinctili- occidi; judicatio: occidcritne.» Alleram yxiXcnpa-
anum (7, 5, 5G), et Tacitnm (anual. 1, 72). Clv-, altcram ajt6ipa6iv Gracce dici monct Augu-
Saturnimis\ Eodciu excuiplo utitur Quiuctilia- stinus (p. 294) quem confcr. Cctcrum rectc Quic-
nus (o, 11, C). Eum cnlm occidisse arguebalur tiliauus (5, 9, 1) intentionem et flejmlsionem ad
C. Ilabirius (Sucton, Caes. 12. Dio Cass. 57, 26). judicialis gcneris officia restrinxit.
auartum statum\ IVimirum /rniw/o<io>tis (§.455), depuhio cst^ VcrLuin a Grotio omissum e CO-
quem vel Cicero (dc invent. 1, 11) tribus reliquis dice Monacensl (C) addidi.
subjunxit, Qniuctilianus autcm (5, 4, 15) ct ipse ad pugnandum] Ciccro (topic. 2i>): «refutatio
ad quaUtatcm transfcrrc videtiir (confcr eundcm ct antcm accusationis, in qua dcpulsio criminis, quae
5, G, G8). Giaccc <Jra(5^tf dicitur, Latiuc appelletur s/a/i«5 ,• ia
Hermai/oras^ Iflcuiiucrunt cjus ct Strabo (15, quo primum insistil quasi ad repugnandum cou-
p. 621 Casaub.): «'EQiiayoQaQ 6 rdg pTjTogtxag gressa dcfcnsio." Isidorus (orig. 2, S; 1): "Status
TEXvag 6vyyQcapag«, ctQuinctilianus passim; sed apud rlictorcs ea rcs dicitur iu qua causa consislit,
ut duo cJHsdcm noiuiuis lioinines distingucndi siut, id est constitutio. Graeci autcin statum a eonten-
qiiorum altcr (5, 1, 16) autiquior Ciccronc, altcr tione 6rci6LV dicunt; Latini autcm noii solum a
(5, 1, 18) non uiulto ante Quinctilianum. Iler- pugna per quain cxpugnarcnt propositioucm adver-
magorac disciplinaiu iiiprimis cxponit Aurclius Au- sarii, scd quod in eo pars utraquc consistit.« jlTa-
gustinus (p. 295 sciju. Pitb.). 6ig enim Graece vel stationem siguificare potcst vd
;>er in<eu<io»te»>i] Ciccro (dc invent. 1,8): »con- discordiam; uudc et Quiuctilianus (5, 6, 4) dubJ-
slltutio cst priina conniclio causarum cx dcpulsione tautcr: oquae appellallo dieitur ducta vel ex eo
inteiilionis profccla hoc modo : fecisli — non fcci, quod ibl sit prinius causae congressus, vc/ quod
aiit: jiirc feci.i Auctor ad Ilcrenniuin (1, 17): iu hoc causa consistttl.o
Martiani Capcllae lib. V. §. 415. 401
homicidium fecistij et licet videatur idem esse, tamcn in superiori objectione
si negabitur, conjectura erit, quum dixerit: non occidi; iu hoc ubi rei nomen
iutenditur, potest et finis videri, ut si dicat: non fcci homicidium, an quum
quicunquc Iiomo, an quum innocens occiditur. Quod si non factum objicias
sed criminis nomen, negatione diversae partis non erit manifestum qui status
cxsistat. Ncscias enim quid negat, qui ita neget: non feci homicidium; utrum
quia nullum hominem jugularit, an quia tyranni interfectio homicidiura non
vocetur. Est igitur intendendum illud quod factum est, ut, si id nega-
verit advcrsarius, habeas conjecturam; si eo conccsso nomen criminis ex-
cluserit, intelligas finem. Quod si conccssc facto factique vocabulo hcuisse 446
sibi vel oportuisse facere dixorit, qualitas in causa vcrsaturj quae aut de re,
aut de actione congreditur. De re, ut: Miloni faccre hcuisset? de actione: au
servo vel addicto tribimos liceat appellare? an habere ignominioso liccat con-
cotijectura erit] Sic codlccs RciclicnaucnsJs ct non oportuisset. Est cnlm allquld, quod non opor-
Daruistattcusls pro Grotiana lectionc conjecturae. teat , etiam si licet: quiilquld vero non Ucet, certe
Supra quoquc quod Grotius cxcudl vcl jusscrat vcl non oportet.o
passus crat liceat pro licet, ex anterloribus cdl- nihlicio] Quinctlllaniis In declamatlonc III: «In
tlonibus corrcxl^ mox tamen quod sequitur apud addicto, ac paene servo et vix libero.« Grot. Con-
Grotlura 7iescias corrigcre nolui, llcet in antcrlo- fer Gellium (20, 1 cxtr.): »nlsi dlssolvcrcnt, ad
ribus nescies cxstitcrit. practorcm vocabantur et ab eo, qulbus erant judl-
tyranni inlerfectio] Celebcrrimnm boc in rbe- catl, addicebantur , nervo quoque aut compedlbus
torum scbolls argumentum, quod cx Lucianl tyran- vlnclebantur.u Excmpla etlam apud Clceronem (de
mclda et ex Latinorum declamationibus, quae cx- orat. 2, 63; pro Flacco 20). Differentiam addicti
stant, apparet. Adde vcl Clceroncm (de invent. 2, et servi perspicue exposuit QalnctUIanus (7, 3, 27)
49). Plura dabunt Mcurslus (Tbcm. Attic. 2, IS) undc boc quoque vidcmus, sacpius declamandi ar-
et Petitus (Icg. Att. p. 513 — 316). gnmcntum ab hujus condltlonls ambiguitate desum-
licuisse] Clccro (pro Cornelio Balbo 3): «si tum esse (confer et dccl. 311); matcrlam vetustis-
dcnlqne aliquld, quod non conti-a ac liceret factum sima Romanorum blstorla praeberc poterat.
dicerctnr, sed contra atquc oporteret, tamen csset an hahere] Hoc quoque scbolastlcum argumentum
omnis cjusmodl rcprebensio a vobis, judiccs, repu- fulsse videtui-, ansa fortasse ab Aesclilnis oratione
dlanda. Nunc vero quld dicitur? quid alt accusator? in iTIniarcbum rcpetita. Apud Marium Vlctorinum
fccisse Pompejum quod ci facere non licueritl quod (p. 228 Pitb.) inter allas Icges, quibus ejusniodi
gravlus est, quam si id factum ab eo diccret, quod controversiae nitebantur, etbaecest: >.impudicus ne
51
402 Martiani Capellae lib. V. $. MG.
cionem. Quae species qualitatis translatio nominatur. Item cavere debemus,
ne intendamus auditoris officium, ut sola status qualitas fiat. Nam qui causam
cognoscit, propositum habet efficere aliquid, id est aut daumare aliquem
aut absolvere.
DE GENERIBUS AUDITORUM ET CAUSARUM.
447 Auditoris autem sunt tria genera: unum ejus qui secundum aequitatem
aliquid statuit, et is est perpense judex; aliud ejus, qui honestatc vel utilitatc
inccrta dubius alienae sententiae persuasionem inexplicabiHs deliberator expectat;
conelonefur.ii Slinilis exstat apiid M. Senecam (con- verslanin Qulnctlllanns quoqne appellat (S, 13, 8
trov. V. 3o): iifur concione proliIbeatur.« Igtiomi- coll. 7, 5, 1). Graeco vocabulo est iJ,£td^7]ipLi
niosus antem Lic est qui Graecis aTt[J.og. slve iJ,sTd6Ta6cg, qnam certatlm illustrant Cuiius
quae species] MS. »quae status qualltatls trans- Fortunatlauus (p. Sl Pltb.), Sulplcius Victor (p.
latio nominatur.x Forte uqui stafns quallfatls trans- 262), Augustinus (p. 294); eadcm vero in jnre
latlo nominafur.n Grot. — Omnino non Infcllcxlt Affico jr«pa)'^«^>;, quae Latinis alias pae5cij7^//o,-
Martianum, qui modo (§. Mi) iranslalionem sta- unde Quiuctlllanus (3, G, 72): » annon praescriptio-
tum esse negaverat et inter qualitatls species re- nes, ellam in quibus maxlme videfur manlfesfa
tulerat! IVostrum prorsus confirmat Aquila Roma- translatio, easdcm onines species babent« cct. ubi
nus (p. ISS Rulinkcn.). vld. Spaldlnglus (p. 527). Adde Marlnm Ylctorinum
translatio\ Clcero (de Invent. 1 , 8): nomnls rcs (p. 207 Plfb.): n Translationem non infelllgamus
... aut facii aut nomlnls aut generls aut actionis forraam cssc status lcgalls; praescriplionem vero
«onfinct quaestloncm .... at quuni causa ex eo candcm appcllari possc et eandcm exceptionetn, scd
pendct, quod non aut Is ai/ere vldetur qucm opor- ab oraforIbus<i, ubi oratores rbctorlbus sivc tech-
lct, aut non cum co quicum oporfct, aut non apud uicis opponunfur. Dc praescriptione sivc jtaga-
quos. quo tcmporc, qua Icge, qua poena oportct, yna^prj vide eundem Plafncrum (Process und Kla-
translativa dlcifur constltutio; qula translationis ct gen bci den Attlbcrn I, p. 138 — 160).
coiumufationls acflo Indlgcrc vldefui-. « Eandcra plu- itt solii] IIoc restltui ex auferioribus editioulbus
ribus cxposiilt allo loco (invent. 2, 19), quem nupcr pro Groflano et sola. Parltcr infra rcsfifui efficerc
cgregle iit assolet illustravlt Platncrus (progr. de alitjtiid pro aliud, codlcibus quoque Darfflstatfcnsi
partlb. ILbror. Cic. rbetor. qnae ad jus spect. Marb. et RcIcLenaucnsi addiccntlbus. Sic Clcero (partlt.
1829. cap. 2), vir, qul jurls scientlain cum inslgnl 5), quem locum seqncnfibus quoqne adblbcre pos-
ufriusqHc Iiuguac pcrlfla ifa cnmulaf, ut Crasso sis: «aut ausculfafor csf modo qul audlt aut dis-
iUi apud Ciccroncm non tanfum compararl, scd ccpfator, Id cst rci senlcntlacque modcratorj ita
ctlam af-qiiiper.iri mcrifo posslt. oAclIoiiis confro- ut ant delecteliir aul stafuaf aliquid. Statult aufcin
Martiani Capcllae lib. V. $. 447. 405
tertium gonus ejus est qui facti lionestatem vel turpitudinem libera aesti-
matione perpendit; liunc aestimatorem convenit nominari. Haec igitur sunt
tria causarum genera, quae hypothesi contiucntur, id ost judiciale, deUbe-
rativum, ct demonstrativum. Sed quum omnes pracdictarum rerum auditores 418
dubitatio sui doducat officii, quaerendum discrimen est et proprietas singulorum.
Nam ct judox, cujus officium est damnare reum vel absolvcre, posscssionom
dare vel auferre, priusquam cognoverit causam, dul)itat quo modo utatur
officio; et qui deliberat, ambigua mcntis opinionc diffortur; ct laudationis
arbitcr, an rite quis laudotur, aestimanti contemplationc dispcnsat. Scd quum
in divcrsum haec distrahantur officia, tum illud maxime discrimen attonditur,
quemadmodum tomporibus variantur. Nam doliboratio futuri tantum temporis
continet quaestionom, ut si dehborct Cato, an se dobcat, ue victorem adspiciat
Caesarem, trucidare. At vcro judiciale gcnus tam praeteriti quam futuri non-
nunquam temporis invonitur; sed in praeterito tantum de facto conjectura,
ex futuro quahtas frequenter innascitur, ut suo loco promtius asseretur. Lau-
<lc praclcrilis, ut jiidex, aut de fnturls, ut scnatus. cio suo, non ut ab eo disccdant, sed ut ncseiant,
Sic tria sunt gcnera, judicii, dclibcrationls, exor- rjuouiodo cxsequantur.
natlonls, quac qula in laudationes maxiuic conFcrtur, tum illud^ In cditls lcgebatur tunc — attendi-
propriuin liabct jaui ex eo nomcn.u tnus — varientur , quae Monacensls codicis (C) au-
iria causanim f/enera^ Primus bornm auctor, ctorltale corrcxl.
ut vidctur, Arislotclcs fuit (rliclor. 1, 5 ct 4), deliberatio] Eadcm noster infra (§.466), unde
seculi sunt Cicero et pluriini alii; qiiac qui dcfcn- slmul yidcmus deliherativum genus antiquis rbeto-
dunt, inqult Quinctilianus (5,4, 6), «tria faclunt ribus (Cur. Fortnn. p. 41. Mar. Victorin. in Cic.
genera auditorum: uuum quod ad delectationem p. 147. Alciiin. p. 370 Pllb.) ctlam consilii nomine
conveulat, alterum quod con5i7/z(m acclpiat, tcrtlum appcllatum csse. SIc Juvcnalis (i, 15):
quod dc causis judlcct." Cetcrum non video cur »ef nos
Grotius fcminino gcncre scripscrit judicialis , deli- ConsIIIum dedimus Sullae , privatus ut altum
beraliva, demonslraliva; equldem cx anterioribus Doitniret«
neutrum reposul, ut est apud Clceronem (de In- inprlmls autcm buc pertiaent «grandia morlturl Ca-
vent. 1, S). tonls verbau apud Persium (5, 4S), quae recte
ofjicii] Legc cum MS. officio. GnoT. — Eandem Koenlglus cxpllcat norationem Catonis vcrbls subli-
lcctionom pracbet quldcm Darmstattensls codcx: mibus claboratam, In qiia delibcrabat Cato, utrum
sed vulgala uiiicc pracstatj dubitant cnlm de offi- niortcm sibl conscisceret an servitutem pateretur.«
ai *
404 Martiani Capcllae lib. V. $. 448.
dativum etiam genus in praeteritis factis omne consistit, sed a judiciali genere
fine discernitur. Nam aliud est absolvere innocentem aequitatis imperio, aliud
laudibus prosequi gloriosum insignium contemplatione meritorum. Accedit
quod in judiciali genere ambigit cognitor in rebus alienis; in dcliberativo vero
quisque tam de suis quam etiara de rebus externis; in laudativo aestimator
auscultat vera congruaque quae memorentur, licet novella etiam id contulerint
449 blandimenta, ut suae praedicationis fiat arbiter qui laudatur. Ergo oportct
attentius intueri, ne ea quae auditoris officiura habuerit intendamus, ut si
Verri quod daranandus sit edicatur; ille quippe se damnandum non esse re-
spondet, et utrum damnandus sit, sola qualitas apparebit. Igitur a facti ob-
jectione nascitur intentio, ut si eidem dicas: Siciliam spoliasti, responsuro:
non feci, conjectura componitur. Stultum quippe est id, quod in arbitrio
inanet judicis, aut certe facti nomen, non ipsum crimen intendere. Cavendum
aeque, ne, quum lex uUa vel scriptura in causa tractatur, intentio sumatur
ex lege, ut si dicas: lex te niurum vetabat ascendere peregrinum; sed illud
potius dicendum: murum ascendisti, ut, si negaverit, non sit pugna de lege,
sed de facto, cui accedit lex; si confcssus ex facto, tunc contra legem fecisse
videatur. Ceterum si negato facto fuerit lex vel quaevis scriptura recitata,
superflua videbitur contentio, quando non juris sed veritatis altercatio con-
450 tineat quaestionem; hoc vitio plerique falsi sunt. Sed et praeter illos treis,
quos status asserui, alios quatuor vel quinque de scripti qualitate manantes esse
dixerunt, qui licct suas in divisione causae partes obtineant, tamen nunquam
principali loco nascuntur; quia nisi fuerit quod probetur, nemo ad probandum
novella hlandimenla\ Panegyrlcos intelligas, qnl non potest, qula lioc ad jadieis officium pertlnet.
imperatoribus non modo absentibus vernin ctlam lex te miirum^ Exempliun lioc noster c Cicerone
praesentibus dicebantur. (de orat. 2, 24) et Quinctiliano (7, 6, 6j p. 142
certe facti\ Grotius in margine certi; sed altins Spald.) repetiit.
mendum insldere vidctur; vidc ne legendnm sit: onun de scrtptt\ HI sunt quos allos legales appellare
ipsnm crimcn aut certe facti nomcn intendere.« snpra (ad §. 444) monui, quorum quinque specics
Spoliassc Siciliam Yerrcm accusator intenderc po> faciunt casdem quas noster infra (§. 462), ubi plura
test, quia in facto positnm estj damnandum csse de iis moncbnutar.
Martiani Capellae lib. V. §. 450. 40^
recitat legem vel aliquam scripti formam. Id autem, quod probatur, staliis
est, qiii cx primo confliota semper exsistit; ceterae quaestiones controversiae
vel incidentcs sunt perhibendae.
QUOMODO STATUS FACILE INVENIATUR.
Sic igitur invcniendi status facilis erit ratio, quum neque nomen admissi 4ol
neque auditoris officium neque legcm aut scriptum aliquod intentionis loco
poterit objici. Itaque talis est intentio: hominem occidisti; dcpulsio: non occidi;
quaestio ex his oritur: an occiderit? in quo statu erit conjectura. Sed quum
intentioni jus facti opposuerit reus, fit qualitas, ut a Milone non factum ne-
gatur, sed de facti jure contentio est; occidisse enim se fatebatur Clodium ,
sed jure fecisse. Huic depulsioni subjicitur ratio, quae non una simplexve
sit. Nam potest unum atque idem factum proptcr varias causas vidcri pro-
babile, ut hoc idem, quod insidiatorcm occiderit Milo, una ratio fuit; alia,
quod hostem reipubhcae et tyrannidis afrectatione succensum se iuteremisse
memorabat. In quibus assertis fit quidem qualitas, scd diversae species ejus
erumpunt; nam prima relativa, altera comparativa qualitas fulget. Quod si
confiichi] Clceronls Iiaec verha snnt ^nvent. 1, jiingere: »Conjecturae status ex negatlone, per
8), quae tanien Qulnctilianus (3, 6, 4) repreLendit. quem factnmne sit quacriturj conjeetura appcllata,
arfmissi] INImlrum factl, pro eommissi. Non qula conjiclendo et argumentando ad verltatem ne-
Justlnus solum (IS, 2; p. 394 Gron.) »admittere cesse est pervenlre. Hoc ejus est proprluni, quod
faclnusii scrlpslt; sed Glceroulanum (de fin. 1,1) quae ponuntur in cansa non ipsa sunt crimlna, sed
etiam est: »quod semel admissum cocrcerl.n crlmlnum slgna. Ut si rens slt dlves adolcscens,
non occiderit] Optime Augustlnus (p. 294. 29S affectatae tyrannidls, quod arcem praeterlens fleat.
Pitb.): i)E duobus, dicto et rcsponso, vel intentione IVon enim quod illam transeat, vel quod fleat,
et negatione medla nascltur quaestlo Loc modo: crlmen est; sed haec slgna sunt, quare fyrannl-
intentio est occidisti^ negatio non occidij quaestio dem affectare vidcatur. Dlvldltur conjcctura per-
an occiderit?» fecta locis hls: prohatlonum expetitlone, facultate,
conjectttra] SI de verltate factl quaerltur, con- voluntate, a summo ad Imum, allquando jure ah^
jecturis ntltur orator (Gic. de invent. 1, 8). Ube- solnto, derlvatlone, verl simlll probatioue. «
rius Lac de re Sulpiclus Vlctor (lu Pith. rbetor. occiderit Milo] Ita Monacensis (C), non occi-
p. 2S0), cnjus vcrba opcrac pretinm crit hic sub- derat, ut in editis.
406 Martiani Capellac lib. V. §. 451.
intentioni non jus facti, sed negatio nominis opponatur, quamvis negatio de-
pulsionis vice dicatur, tamen non faciet conjecturam, quia non factum, sed
nomen facti destruitur; ut in hoc: adulterii actio sit; quum repudiata uxore
stupratorcm qui repudiaverat maritus invenit^ accusat adulterii; reus contra-
dicit, nec factum negat, sed adulterii nomen cxcludit, et quaeritur quid sit
152 adullerium , quod cst dcfinitivae controversiae. Igitur conjectura ipsius facti
negatio est; finis non aduiissi sed nominis, idcircoque etiam depulsio ingesti
ciuminis, quia quum facto aliud nomen imponitur, immincns objecto crimini
periculum denegatur; ut in hoc objectu: pocula templi e sacerdotis domo
furatus es, sacrilegium fecisti; repellit; pocula quidcm abstuli, sed quia de
domo, non de templo, furtum, non sacrilegium nuncupandum. In quo
ctiam facti alta quaedam videtur esse negatio, non enim hoc ad deorum
injuriam spectat admissum, sed ad dispendium sacerdotis, quum de domo
pocula subtrahantur. Hic utraque factum definitione tractandum, id est, et
notmnis] Seqnitiir apud Grofiuin: »ut adulte- 6, 38 el 40. 4, 2, 8 et 68. 7, 3, 9 et 21).
iliiin non feei«5 ad quac observat: »Hae quatuor alta] Hanc lcctioncm jain Grotius ad niargincm
voces in «ico codice desunt, ctiam in Lugdu- posuit, legiturque in Rciclicnaucnsi, Darnistatlcnsi,
nensi et Basilecnsi, et sane verisimile est non et aliis libris scriptis ab Oudendorpio (ad Appul.
esse liic genuina.u Ncque in anteriorlbus edltioni- I. p. 245) iaudatis, pro alia in editis. Intellige i-e-
hus lcguntur, quarc oniisi. condilam, ut apud Virgiliuni (Acn. 1, 209):
defnitivae controversiae] Cicero (de inv. 2, 17): ► npremere altum corde dolotem«j
iiQuuin est noiuinis controvcrsia, quia tIs vocabiili et naltissitiia cruditioK apud Pllnium Secundum
dclinieuda verbis cst, coustitutio depnitiva dicltur.n (cpist. 4, 30, 1).
(Add. Quinctil. 7, 5, H 5 p. 92 Spald.). ntra(jne] Utraijne dixit advcrbiali forma: nt
ohjeclo crimitii] Codcx quidem Blonacensls (C) enim nlritintie , quum Iiiiic et illinc rcspondit, ct
iiobjeclio criminisu; sed perperam, quia pericn- ntrohiqnc, quum Lic el illic^ sic ulraque quuiii liac
liim scqiiiliir, qiiod in omni crlminatione summum et illac. Gnor. — Equldcm lioc «djcctivum ad no-
cst. Excmpluiu, quod additur, de sacrllegio adlii- mcn defhiilione rcfeio. De facto cnim ntraqne de-
buit et Cicero (de invcnt. l, 9): «sl quis sacrum fitiitione, «quid sit sacillcgiuiu, et quid furtum»
cv privato surripuerlt, utrum fur an sacrilegus sit tractandum csse dicit. Cicero ad idem excmplum
jiid!caiidiis.« Paulo aliter Quinctilianus (S, 10, «bscrvat: Bnecesse erit definire ntrmnqtie , quld sit
39): nprivalam pecuniam suslulisti^ scd quia de fur, qiiid sacillegusu , itaque nec illa Iccllone opus
tcaiplo, non fiirtum scd sacrilcgium est« (addc 3, erll, quain in marginc posiilt Grotius: »m utroque.»
Martiani Capellae lib. V. $. 4oo./! i07
quid sit sacrilegium, et quid furtum. Nunc de qualitate diccndum, cujus 4o3
multiplex natura divisionem partium primo desiderat, ut ea decursa singu-
laruui proprictas explicetur. Qualitas igitur aut de rc, aut de actione est.
Dc re, quum ejus facti, quod ia judicium vcnit, ratio causave tractatur, vel
quum quid fieri oporteat disccptatur, ut an jure Clodium Milo jugulaverit,
vel an domus Tullio restituenda fuerit. De actione autem, quum quaeritur,
an admittenda sit actio et judicium fiicicndum ; quae pars quoniam juris ae-
quitate perpenditur, recte eam in species qualitatis sublilius aggrcgamus, aliam
autem, quam Hcrmagoras quasi constitutionem novam a qualilate distingucre
et translationem vcl praescriptioucm vocare maluerat. Sed haec posterius.
Quab'tas ut futuri temporis aestimata, ita et praeteriti: praeteriti juridicialis, 4o4
futuri negotiabs. QuaKtas in utroque juris assertio est; in juridiciali naturae,
in negotiali legis aut consuetudinis asserta versantur. Juridicialis autem divi-
ditur in absolutam ct assumtivam. Absoluta est, quae factum ipsum sui
natura et jure defendit; assumtiva, quae quum in facto ipso nihil probabile
reperiat, confugit ad ipsam causam, eamque justam, ut facere deberet, al-
legat: ut quum Milo non potest dicere hominem licuisse jugulari, causam
niine de qualltate] Vulgo praemitfcbatur inscrl- qnoniam nuUa transhtio id est praesaiptio sine
plio: «QiialUas cst quuoi qualis sit quaeritur», Gro- lege potcst esse.«
tio tamen rectc nofante: «Titulus Lic ex Dialectica « tjualitale] Correxi locnm in edltis corrupfum
liuc translatus, sed perperam»; quapropter quum e codice Monaccnsl (C), tam a qualitate pro aut
a codlce quoque Darmstattensi eam abesse Yidis- qualitatem , quam praescriptionem pro perscriptio-
scm, omittcndani ccnsui. itetn scribendo. De praescriptione supra jam egl
Hermagoras] De co supra jam actnm est (ad (ad §. 446).
§. 444). Translationis eum inventorcm et Cicero juridicialis] Restifui voccm praeteriti, qnam
appeilat (de invent. 1, II) et Quinctilianus (3, 6, Grotius Itcrare neglexerat, e codicibus Monacensi
GO), quanquam semina cjus qnaedam citra nomcn (C) et Darmstattcnsi. Praeterea monendum, paulo
ipsum apud Aristotclcm reperiantur (confer Spald. ante pro posterius Grotium margini adscripsisse po-
p. o20). Adde et Curium Fortunatianum (p. 4S sterior , quod tameu non placet.
Pitli.): iirationales stafus secundum Hermaijoram diuiditur] Haec distributio apnd Anctorcm ad
quafuor, conjecfura, fmis, qnalifas. ef franslafio^ Hcrennium(l, 15) et Ciccronem (dc invcnt. 1. H.
scd translalioncrrt tautunUcm accipimus lcgalcai, 2, 25 et 24) fere iisdem vertis exstatj quae quum
408 Mardani Capellae lib. V. §. 454.
occidendi adstriixit insidias Clodianas. Illic assuintivae nomen accepit: quia quum
absolute factum tueri non possit, confugit ad causas. Haec igitur assumtiva
partes habet quatuor: rclationem, remotionem, comparationem, concessionem.
455 Relatio est, quum de facto confesso culpam in cum qui pertulit refert, ut
in Clodium Milo, Orestes in matrem, Horatius in sororem, qui idcirco a se
456 perhibuit jugulatam, quia ejus provocatus injuria in facinus sit coactus. Re-
motio est, quum objectum crimen in alterum vel in aliud ab co qui per-
celhtur removetur, In alium, ut Tiberius Gracchus in Mancinum, qui auctor
faciendi foederis fuit, quod tam senatus quam populus improbarat. Item in
alia causa: legatus nisi intra triginta dies profectus fuerit, capite plectatur.
Quaestor sun tum legato non dedit, tempus emensum est. Accusatus coutra-
dicit et crimen objectum removet in quaestorem. In ahud autem removet,
si' morbo tardalus in infortunium suum causara removeat tarditatis. Remo-
in omnium mambiis vcrsentnr, exscribcre ipsa ne- ^ui percuUt, modo ibi de accusalore scrmo cssctj
ccssai-Ium non fuit. sed quum vcl Glodius tcI Clytaemncstra tcI Hora-
assumtivae^ Grotius cdidit assumptive sicnt an- tia percellere intcrfcctores suos amplius non potu-
tcriores, correxit tamcn in notis, adstipulante nnnc crint, cautius duxl servare pertulit, qnla perferre
codicc Reiclienaucnsi. Scd practerca vide ne illinc ctlam de patiendo dicl potest.
pro iUic Icgcndum sit. foederis] IVumantini, de quo ct Cicero (Brnt.
relatio] Auctoil ad Bcicnniiim (1, IS) est 27). Plura dabit Plutarclius (in vita Tib. Gracchi),
translatioj nostcr cum Cicerone facit, quocum et Vellejus (2, 1, 3), Appianus (Hispan. 85), alii.
Orestis (de invcnt. 1, 15) et Horatii (ibidcm 2, 26) Cclebratum rbetoribus argumcutum fuisse probat
excmplum commune babet. Utroque et Quinctilia- Quinctilianus (5, 8, 5. 7, 4, 12).
nus saepissime ntitur (3,6, 76. 3, 11, 4. 4, «/<e»-iiw vif/o] Delevi auctoritate codicnm Darm-
2, 7. 5, 11, 12 et 18) pariter ac Milonis, prac- stattensis et 3Ionacensis (C) Ulud tjuid, quod se-
sertim quum ipse Cicero (pro Mil. 5) Iiujus cau- quitur apud Grotium, siquidcm factum praccedit.
sam cum illa Horatii (apud Livium 1, 26) com- lcf/atus] Huic quoque excmplo ansam dedit
paraverit. Ciccro (de invent. 2, 29): ncausae remotionis boc
qui perceUilur] Rcus, 6 dicoxofisvog. GnOT. nobis exemplo sit: Rbodii quosdam legarunt Atbe-
— PerceUere Idcm est quod in capitis discrimen nas. Legatis quaestores sumtum, quem oportcbat
adducere, ut sacpe apud Tacitum (ann. 4, 51. 14, dari, non dedcrunt, Legati profceti non sunt. Ac-
E>7; bist. 2, 54. 3, 5G). Eandem ob causain et cnsantur.« Sed propius ad nostrum accedit Gurius
paiilo supra (§. 455) scribendum essc vidcri possit Furtunatianns (p. 47 Pitb.). Ceternm lectionem vul-
Martiani Capellae lib. V. §. 4oG. 4(>0
vctur vero aiit ipsum factum, si ad alterius pertinuissc dicitur potcstatem; aut
causa, si alterius vitio quid accidisse dicatur. Comparatio est, quam compcn- 457
salioncm novi a posterioribus perbiberi, non quum crimini bcneficium alterius
temporis subrogatur, sed quum factura jure dofenditur, ut ex co abquid
commodi scqueretur. Nam si meritum alterius tcmporis velut in compensa-
tionis gratiam memoratur, ad deprecativani potius admovcndum est quaUtatem,
quae veniali specie continetur; haec vero ritc so fccisse contendit, ut Verris
illa rcsponsio: magno, inquit, dccumas vcndidi; quod factum compensat
utibtate ])cneficii. In bac quippe parte facti confcssio est, sed immanitatcm
objectionis excludit aliegatio promerondi; at in illa criminis factique una con-
fessio cst, scd aut ab animo separatur, aut purgatione ccssante ad humani-
tatis miscranda rcspirat. Verum hac quabtas veniabs in bina asscrta disccr- 458
nitur, in purgationem et deprecationem. Nam purgatio cst, quum confcsso
facinore animum voluntatemque purgamus; cujus modos trcs esse non dubium
est, imprudcntiam, casum, necessitatem. Imprudentia est, quum a voto
scientiaquc nostra aliquid dimovcmus, ut: cjuidam in venando jaculum intorsit
gatam iiiutavi c codlce Dlouaccnsl (C) scribeudo cum Ciccrone (de invcut. 2, 31) dixit concessio-
fuerit ct plectatur pro erit ct pnniatur in pditis. nem, cujusque partcs mox (§. 4o8) latius enarrat
compensationetn] Sic ULirius Victorinus (p. 117 xVeuialem statuniu disit ct Scrviiis (ad Aen. 4,
Pitli.): >iPrjmo del»et diccrc feci sed profui, et pro- 523). De re Ipsa vide Platnerum (in libello laudato
bare plus se profiiissc quara obfiiisse; quae est p, 29 scqu.),
qualilas compenstitiva , quam idco Ciccro compara- Vei-ris] Repetiit ex Cicerone (act, Vcrriu. II,
tioneni vocat , quod comparctur id quod in crimcn 5, 16).
vocatiir ad id quod se rciis profuisse dicat." Adde ah nraimol Auimns bic voluntatem siguificat,
cundcui (p. 212) ct Sulpiciiim Victoiem (p. 267. ut apiid Quinctilianum (7, 4, li>): »non uunquam
268). IVostcr Ciccroueni (de invcnt. 1, 11. 2, 24) inale fecissc nos scd bono animo dicimus. «
sequltiir, qui: ucompuralio est, iiiquit, quuin ali- tres esse] Ita practer Ciccroncm vctus ctiam
quod factuiu, quod pcr se ipsum non sit probaii- scboliastes ad orationcm pro Ligario (edit. Graev.
dum, cx eo cujiis id causa factum cst dcrendilur. « III. 2f p. 161): »status veuialis pcr casum, per
Graece avrl6Ta6iv dici auctor est Qiiiuctiliiinus imprudentiain, ct per necessitatcm: omni igitiir parte
(7, 4, 12). consistit» Cctcrum codicis Mouaccnsis (C) auctori-
veniali specie^^ I(a fuit in MS. Grot. — Lcgc- tate delcvi id, quod post dubiitm crat apud GrotiuRj.
batur eniin iu cditis vc7iialis. Est autcm quam supra "' ^'-'"/«»1] Rcslitui ut ex codiciJius Mouaccu-
S2
410 Martiani Capellae lib. V. §. 458.
in bclnam, et hominem clelitescentem retibus interemit; qiiae pars error di-
citur, atque ei subduntur ignoratio, vinolentia, obiivio, fatuitas, dementia,
ceteraque, quae errorem admittentis excusant. Casus vero culpain eventus
exonerat, ut: qui cum victimis ad diem sacrum non occurrerit fluminis in-
crementis. Scelus autem uecessitale commisit, qui praccepto ducis insontem
hominem jugulavit. Inter quos modos hoc intercst, quod imprudentia fallit,
casus prohibet, necessitas cogit. Dcprocatio autem nihil causalionis associat,
io9 sed iu exorandi humilitatem precesque suspirat. Cetcras quaesliones, quas
status dicunt incidentes, advertant, qui tahum didicerunt, sic ut interius de-
monstrationem formet primae vocis ingestio. Plerumque enim secunda vim
intentionis incutiet, ut in iioc: Viro forti praemium, quod volct; qui fortiter
fecit, petit praemium nuptias uxoris ahenae. In quo qui petit praemium,
quia nullum putat e diverso, nihil intendit, sed maritus contradictor intendit,
hcet secundo loco videatur assurgere; cui per depulsionem vir fortis obstabit
siLus et Darinstattcnsi, qiiod Grotiiis oniiscrat, li- aui ciim] E Laccdacnionlonini legc lioc excm-
cct in antcccdentibus cditionibus cxstf.ret, pluni in nicdiuin protulcrat Gicero (inv. 2, 31 ct 42).
subduntur] Gcnfcr oninino Giccronem (toplc. deprecatio] Ea Giccronl (inveut. 2, 54) est «in
16): »Ea quae fiunt partiiu sunt jgnorata partini qua non dcfensio facti, scd ignoscendi postulatlo
voluntaria; igiiurata quae fortuna effccta sunt, vo- continctur«j Quinctiliano (5, 15, S; p. 5a6 Spald.)
luntarla quac consilio. Nani jacere teliini voluntatls nquae est sine «lla specie defensloiils." Gonfer
cst, fcrlre qucm nolueiis fortunae. Gadunt etiani ciindem Infcriori loco (7, 4, 17 ct 18 p. 118) et
in ignoratlonem atque in Imprndcntlani perturba- Gasslodorum (Op. p. 554 Gar.),
tiones anluii, quae quanquam sunt voluntarlae, ta- taliuin] Pcroljscurum Loc est nisi elllpsin Lic
men Labcnt tantos motus, nt ea quae voluntaria statHerls vocls rationetn, aut slmllis. Dc inciden-
sunt aut necessarla Interdum aut certe Ignorata vl- tibus vidc supra (§. 445); sed totus locns tantls
dcantur.ii Ejusmodl purgatloiicm coutlucnt illa Te- tenebrls involutus est, ut iic de lccfione quldeiu
rcutii (adclpL. 5, 4, 23): statuere audcam, siquldcni pro inijestio Darrasfat-
nPersuHsil nox , amor , vinum, adolescentia.« tensis codes Labct iJwer/i'o,- Id tantum apparef 3Iar-
Adde DemostLenem (adv. Mid. 11): Toelg £iye tianum sILi vclle, in quacstlonlbus iucidcntibus
7tQO(pci6eig , ned-rjV, egcOTa, ciyvotav, did t6 sacpc partes mutari ita, ut qui prlmus intcndcrlt,
WKTog YmX (SxoTOVg yeyovivca: et Senccam (exc. mox depcllcndl ncgotlum nanclscatur, iutendat au-
controv. 7, 8): »uox, vluiim, crror, quld irasceris tcm is, ciijus proprie sccunda vox fiiissct,
piiclla? jain non iicgat.o viro forli] Vldc Scnccac, Qtiinctiliani, Calpiir-
Martiani Capcllac lib. V. §. -io9. ili
tanqiiam petitionem praemii qiiod poposcerat accusanti, praemiiim justura esse
contendcns, tanquam si factum aliquocl jure tueretur. Item quaestiones legales, 460
quas tanquam status causis inciderc memoravi, principalium quaestionum
intentione vcl dcpulsionc non eadem rcgula pcrcensentur, quippc quae in
secunda conflictationc prorumpunt. Nam prima qualitati tribuitur; igitur illa
intentionis ac depulsionis rcgula in qualitalis praedicta parte turbatur.
DE EXAMINATIONE, ID EST, JUDICIALl GENERE.
Nunc t6 y.QLv6nBvov, quod Graeci dicunt, conscqucnter assumam. Nam 461
quum intentio et depulsio statum constitulioncmquc signaret, si coujectura
fucrit, judicationi pracbebit pariter rationem, ncque cnira est quod possit
ponderari judicio nisi ipsa ncgatio; in qualitate vero vel fme alio loco quam
status apparet, necesse est confessa depulsio facti habeat rationem, quam
item accusator infirmet, ct vclut secundaria quaestio procreatur per rationem
impugnationemque rationis. Hic illud judicabile posse versari, idque esse quod
niiqiic conlroversias, in qiiibus sacpc lianc legcm Pitli.). Ciirins Fortunatianiis (p. 59 Pitli.) »id dc
invenics: crat cniiu in declamatiouibus scLolusticis quo jndicaiuluiu cst.«
iisitatissinia. Alicubi nou dc iino, scd duobus prac- jfuJicioj Codcx I^Iouacensis jMr{ica/io. Scd judi-
niiis fit nicntio. Grot. catio Bon pondcratur, negatio ponderatur judicio,
acc\tsanti\ Sic Monaccnsis (C). Grotius accu' in statu niniirum conjecturall^ In reliijuls enim ra-
sati edidit, veriorcni iectioncm in niargiuem con- tio acccdit.
jecit. Construendum: »cul (luarito) taii({uum accu- procreahn-\ Anteriores editioncs habebant »per
saiiti pctltioncin pracinii vir fortis obstabit pcr dc- cotifirmallonem inipugnationeniquc rationls» melius
pulsioncm (accusationis) eontendcns praemium ju- certe quam Grotius cdidit /«??• inprmationem; sed
stnin essc.u yeram lectioncm cx Dariustattcnsl codice rcstituissc
r6 xQLVOtxevov] Latine judicationem vertunl milil vidcor rationemj inde enim quacstio prtcrca-
Auctor ad Hercnnitim (1*, 16) et Quinctilianus (3, tur, quod ab altcra partc ratlo proponitur, ab al-
H, 4. i>, 14, 28. G, S, i ct S.)^ Trebatius au- tera Inipugnatiir. Ccterum Impeditissimum locum
tcm jurisconsultus (Quinctil. 5, 11, 18) ct Ciccro csse non nego, quera Ita Intelligendum censeo:
(topic. 25) appellant »qua de re agitur«; alioque »ncgatIo In qualltate, tcI fine, alto quani status
loco Ciccro (orat. 3G) »In quo quasl certamcn cst loco apparet: ncccsse est (nt) confessa depiilsio facti
controvcrsiae.u Similitcr Hermagoras xpLVOflSWV (vcl potius depulsio facti confcssi, quod reus ipse
appellaverat Id dc quo contenditur (Augustin. p. 293 non negct, sed alio convertere conetur) habcat ra-
52 *
412 Martiani Capellae lib. V. §. 461.
aestimator justi ratione perpendat, posse in quavis causa et omnes status
exsistere, et multae rationes, infirmationesque numerosae, perindeque judi-
catiouum semina copiosa; quum unum videlicet factum multiplici ratione de-
fenditur, ut Tullius pro Milone, quod insidiatorem et quod hostem publicae
quietis occiderit. In his igitur ille status potius apparebit, quem orator pro
utilitate defcnsionis sumserit. 111 a etiam ratio ex oratoris plerumque adstru-
ctione colligitur, tuncque velut rationales alii status emergcnt, ac sic ad pro-
462 bationes scriptura profertur. Hinc judicatio legalis orietur, cujus spccies sunt
quinque. Uua est, quum scripto aliquid plurave ambigua continenLur, quae
a Graecis anipi,8o/.la menioratur, ut ex communione nominis res plerumque
confunditur, ut cst istud: Quidam taurum legavit, quo nomine servum ha-
buerat admodum pretiosum. Verum illi heres taurum, hoc est boveni dedit,
quia fecit nomen amphibolum quaestionem. Item ex nominum distinctione
per syllabam, ut qui habuerit propinquos duos, uimm Lesium nomine,
aliumque Milesium, heredemque constituens sic locutus est: heres csto mi
lesi; qua distinctionis ambage certamen exortum, dum heres esto mi dis-
tinguit qui Lesius dicebatur, alius vero continua nominis jugitate Milesium
tJoncm, quam Item (viclssiiu) accnsator infirmct, et PoXo?.oyla- ego vero codices secutiis snm Reiclie-
(Inde) velnt secnndaria qiiacstio procrcaturii cet. nanenscm ct Monacenscm (C), qui ciiin Ciccrone
veltit rationales^ Sic coiliccs Darmstattcnsis, (ad dlv. 7, 32), Auctorc ad Hcrenniuui (2, H),
Reiclicnanensis , et Monacensis (C); Grotius male Quinctiliano (7, 10, o; p. 164 Spald.), et Isidoru
DVelut ratio7tcs«, ut paulo ante autem pro etiam, (etym. 1, 34, 13; p. J>4 Arev.) faciunt.
quod restltui ex anteriorlbus editionlbus codlcibus- distinguit^ Inde apparet tum, qunm testamen-
que dietis. tnm Illud scriptuin fuerit, omnia continua seric uo-
(juinqxie^ Hae sunt quas de scripto confrover- tata, ucque verba uiter se divisa, neqne nomina
slas Ciccro appellat, quarum prima est e.v ambi- proprla Initialibus litcrls distincta fuisse. £xempla
jfMO (dc Invent. 2, 40 ct 41), altcra ex scripto et similia mnlta exsfant in jurc Romano (ut in titiilo
sententia (42 — 48), tertia e contrariis leijibus de rcbus dubiis, et in 1. 30 dc tcsfain. tufcla); scd
(49), quarta e.v ratiocinalione (iiO), quinta ex de- quod noster de Lesio aut Miiesio lierede attulit,
finitione (51). a Curlo Fortunatiano (p. 32 Pitli.) mutuatus esse
an<pi,6oP.ia] Grotius quidcm a(i<pi0oXoyla, videfnr. AJia ^idc apud Qnlnctillauum (7, 9, 3j
«piOil pcr sjncopen cxplicandum foret pro aiitpL- p. 15o scqu.).
Martiani Capellac lib. V. $. 463. 4 '3
dicit heredeni. Sunt item modi, quos dialectica comprehendit adstructio. Itcm 4^
species scriptionalis est quaestionis, quae ex verbis et sententia scriptionis
emcrgit, ut in hoc: Peregrinus murum ne adscendat. Quidam obsessa civi-
tatc conscendit, hostcmque dcjccit. Arguitur. Hic rcus legis sententia, verbis
nititur accusator. Tcrtium quaestionis est genus, quum contrariae leges 40
utrinquesecus coiliduntur, ut in illo: Mas templuni Cereris ne ingrcdiatur.
Itcm, qui parentibus opcm non tulcrit, puniatur. In tcmplo Cereris vapu-
lanti matri ingrcssus opem fihus tulit. Accusatur. I'acit hic couflictum di-
versitas legum, quarum interpretatio colliditur, ut cui potius auscultandum
fuisset apparcat. Quarta de scripto quaestio est, quae dicitur syllogismus, 46
quum cx eo quod scriptum est aliud quoque quod non scriptum cst argu-
mcntatione colligimus; ut in hoc: Exsulcm intra fines deprehensum liccat oc-
cidere. Quidam inventum exsulem vcrberavit. Accusatur. A defcnsore colr
ligitur, quod minus permisso sit fieri dcbuisse. Huic insunt modi quatuor,
a simili, a consequenti, a majore ad minus, a contrario. A simili ita, ut
quia patris interfector culleo insuitur, haec poena manere debeat matricidam.
peref/riHus^ Idcm argiimcntain exstat apud inimieos suos imprudcntis cacdls rjuinqncnnii cxsilio
Quinctilianuiu (4, 4, 4; p. 152 et 7, 6, G; p. daninatos intra fines dcprelicusos diinieare inter se
142 Spald.), Curium rortunatiauum (p. 42 et 52), datis gladiis coegit. Commortui sunt. Accusatur in-
et Snlpicinm Vietorem (p. 233 Pitb.). justi sapplici!.«
mas] Dc Cereris tcmpli introitu marikns intcr- fieri debiiisse] Legc: «ficri liciiisse. Nam de-
dicto 'vide Livinm (51, 4), Ciceronem (in Verr. 4, cuisse scriptiim fuisse vix est ut credam. Gr.ox. —
4o et H, 72), Lactantium (2, 4), ac ^lacrobiiim Corrigcre ex iugenio uou ausim, (jiinm hie sensus
(in Saturnal. 1 , 24). Scd exemplum noster mutua. esse possit, euni qui quod minus pcrmisso sit fe-
tus est a Curio Fortunatiano (p. 45 Pitb.) vel Sul- ccrit, officium non violasse.
picio Victorc (p, 274). Aliud de Icgum conllictu culleo] Dc liac lege vide Auctorem ad Ilercn-
vide apud Ciccroncm (dc inv. 2, 49). nium (1, 13), Qniuctiliauum (7, 8, 65 p. 153
liceat occidere] Non cuivis jnre Romano; sed Spald.), Ciccroncm (de invcnt. 2, 15 et 50), et
praesidi provinciac (1. 26 C. dc poen.), apud Atbe- Suctonium (in Aug. 33). Verba Modestini (in I. 9
nicnses autcm arcbontibus (Pollux 8, 8G). Exein- D. dc lege Pompou. de parric.) bacc sunt: «Pocna
plum, quod nostcr affcrt, itcnim a Curio Fortu- parricidii more mnjorum bacc instilufa csf, ut parri-
natiano (p. 53 Pifb.) pctitiim cst. SimUc cst apud cida virgis sangiiincis verberatns, deinde cullco in-
QuinctiliauuDi (declain. 305): »duos paupcrcs divcs suatur cum cane, gallo gallinaceo, ^ipcra, et si-
414 Martiani Capellae lib. V. §. 46o.
A consequenti sic: Tyrannicidae praemiiiin. Qui suasit tyranno deponcrc do-
minatum, pracmium pctit. Colligit par cssc meritum, quia rcddidit libcrtatcm.
A majorc ad minus; supra dixi enim, si exsulcm pcrmittitur jugularc, licct
ctiam verbcrare. A contrario: si vir fortis meretur pracmium, dcscrtor
iGG dignus est pocna. Fiuitiva supercst quacstio dc scripti ambiguitatc demanans,
quum aliquod verbum in lcgc vel tcstamento dubium est et dcfinitionc clarescit,
ut: Nocte cum tclo dcprcbcnsum Hceat occiderc; qucndam cum fustc nocte
deprchcnsum magistratus occidit; reus cst cacdis. Lcge se quidcm tuctur, sed
telum quid sit inquiritur. Quod quacstionis gcnus hoc a principahbus differt
statibus, quia non de facto, undc orta causatio est, sed de scripti tantum
dcfinitionc disquiritur. Discutitur igitur, ab his lcgahbus status principales esse
discrctos, ct hos incidentes dici; illos autcm, a quibus causa nascitur, vel con-
slitutioncs vel status certius appcllari.
DE GENERE DELIBERATIVO.
i67 Jam nunc decursis constitutionibus controversias dehberativi et demon-
strativi generis vidcamus. Nam et causarum tria gcnera cssc dubium non
est, ct in omni causa statum dcberc versari, licct in dchberativo quidam
iniaj dcindc in mare profundnm culletis jactctiir« et sic Paulus respondit ff. ad 1. Juliain de yi pub-
cct. Coiifcr rcccntiorem quoquc legcm (cod. de bls lica 1. Hi qni aedcs §. Tclorum. Gr.ox. — IVcquc
qiii parcntcs cct.) et Valcriuni Maxiraum (1, 13). in instiliitionibus (§. 5 de public. judic), iiequc
magistrattis] An pracfcctus vigilum? Gkot. — in altcra, quam laudat, legc (ad 1. Jul. dc vi publ.
Certe si de nrbc Roma sub imperatoribus cogite- 11 §.1 cum qua conf. I. 9) fiistis intcr tcla re-
mus; si dc liberac rcipublicac tcmporibus, unus c fcrtur. Lcgcin polius c digcstis (oi §. 2 de ftirlis)
triiimTiris nocturnis (Plaut. Ampliitr. 1, 1, 3); scd in nicdiuin proferrc dcbcbat, qua uteli appellationc
quuni hacc dcclanialionum argumcnfa plcraquc in ct fiislis vcnit.n
Graeeia invcnta esse vidcantur, pracstat dc thcsmo- deliberalivo] Confcr Ciceroncm (invent. 2, lii
thcta Athcniensiuin accipere, quos curam noctur- scqu.), Auctorcm ad llcrcnnimn (3, 2), ct Quinc-
nac sccuritatis habiiisse c Dcmostbcne (adv. Mid. lianuni (3, 4, 7 et 1I>; p. A'6i ct AGl. 3, 8, i^
11) notuin cst. p. ^61 Spald.).
telitm] Jurc nostro ctiam fustis tclum cst. Inst. ijiiidam] Sic c Grolii codicc legcndum pro fftian-
dc publ. jndiciis §. Item lcx Cornclia dc sicariis-, dam in cditis.
Martiani Capcllae lib. V. $. 467. 1 13
qualitatem negotialem consistere, quod de iiituro deliberat, cxisliinarint; tanien
ita qualitas plerunique censenda est, ut alii quoque status huic generi posso
accidcre non ncgcntur. Nunc status in talibus ita rcperiri posse lirniamus,
ut non cx intcntionis depulsiono, quemadmodum in conflictibus monstratum
cst, rcgUlam tcncamus. Quid cnim, aut quis inlcndct, vcl ordine suliito
persuasor dissuasorvc confligcnt, quum altcrum dcligorc in adstructionibus non
vctemur? Scd tamen accusaloris partcs dissuasor vidotur arripcrc; qui cnim
inboncstum vcl inutilc illud quod dissuadct ostcndit, pro certo ipsum vidctur
accusarc ncgotium; persuasor vero partos aiTipit dofcnsoris, ct ncgotii tractatum
quabbct oJjjcclione contrarictatis absolvit. Ex quo ct dissuasor intcndcre, ct
pcrsuasor dcpcllcre mcmorandi. Ac sic conflictione partium facta status potcrit
apparcre, ut in aba causa: Crebro ad muros exorcitu fugientc dcliberat impe-
rator utrum diruat muros. Muros exsoindi quum dicit^ nonne videtur si feccrit
accusarc? Dcinde graviter et scditiosc id exercitum perpessurum; in quo
conjcctura fiet de commotionis eventu. Ac mox si dicat victoriam non vo-
candam, si pracsidium civitatis exscinditur; finis accessit. Dofinicndum quippc
quab's status moenium victoriam faciat celcbrari. Tunc si dissuasor addat,
sinc consiHo senatus id ficri non debere, praescriptio ctiam vidctur accodcre.
Certum est igitur ct intcntionem dissuasori jure signari, et in dclibcrativis
cunctos status promtius apparere. Sciendum tamen, ne dissuasor velut sen-
sohitoj Legc solito. Grot. — Quulni.5o/Mfo? 474) rationcm, depulsiouem autem infirmationem
IVamque tam antcccdcntia , quam subscqucntia vul- rationis appeUat. Conferie etiam licct Marium Vic-
garcm dcfcndunt lcctionem. Profecto »si quis alle- torinum (p. 212 Pith.).
riim ordincm dcligcre non vetetur», quac sunt vcrba crehroj Curio Fortunatiano (ap. Pitb. p. 47)
Martiani, ordo soltitits cst, ucutiqunm solitiisl Ilinc boc quoquc cxcmpliun deberi ^idetur, licet ibi
correxi ctiam paulo post c codicibus Monacensi (C) non ad deliberativum scd ad judiciale genus rela-
ct Darmstattensi vcrba: ncs quo persiiasor iutcn- tum sit: »milcs cx acic ad muros confugicbat; im-
dcrc et disstiasor depcllere memorandi. « Rectlus perator muros diruit, victoriam reportavit^ reus est
cnim nunc lcgcs, soliito niniirum ordine, persiia- laesac reipubl!cac.«
sorem tlcpellere (ri-cusnre) ct disstiasorem inleiidere in deliberativis] Sic codex Darmstatteiisis nic-
(accusatorcm agcrc). lulcutioncm cnim nosfcr (§. litis ccrfc quam dcUberatiui iii cililis.
416 Martiani Capcllae lib. V. §. 467.:
tciitiam dicens prohibeat tanquam judex, quum ejus oificium hoc sit, nc faciat
persuadere, inlioncstae rci vel inutilis ratione monstrata.
DE GENERE DEMONSTRATIVO.
Jam nunc in demonstrativo qucmadmodum status cmcrgat, non cst
facilc memoratu idcirco, quia non statim laudem vituperatio consectatur, ut,
quisquis laudabilis non est, vituperabilis habeatur, vcl contra, qui vitupera-
tione caruerit, laudibus fastigetur, ut si laudandus ex co quis dicatur, quia
homicidium non commisit. Est crgo mcdiani nomen, quod privatiouem pla-
cuit memorari, proptcrea quia, qui laude privatur, non confestim vituperationi
permittitur, vel contra. Hic tamen status dcmonstrativi generis apparet, quum
laudatorem vituperatoremque constituens et vituperatori accusatoris intenlionem,
laudatori defensoris partcs adjunxeris; aut ilkid subtilius conformatur, ut au-
ditor intcr laudem ct vituperationem hbratus vekit adversanti loco ponatur.
ne faciat persuadere'^ AJt dissuasoris ofliciuin «n Illo Procull fiagmeuto, quoJ citatur D. de offi-
csse persuadere, ne alter Iioc faciat, probans rem cio pracsidis, quod ita sonat: »sed licet is, qui pro-
cssc inltoncstam, ac si inutilem ostendcret. JVeque vinciae praeest, omninm Romac magistratuum vice
vero uolim vel inutilis lcgi, cum videam iu MS. ita ct oflicio fungi dcbcat, non tamen spectandum cst,
exaratum fulsse. Grot. — Adstipidatur codex Mo- quid Romae factum cst, quam quid ficri dcbcat" I.
nacensis (C), undc vel inutilis reposui pro velut non tamen tam. Sed nec ilJae negligendae cen-
inutilis , quod In cditis crat. surae co in loco clcgantcr zcci?' vxpev dici liomae
fastiaelu}-] Sillus- magistraluum pro maijistraluum Romanorum, T(OV
,. , iv Pcoari apyovrcov r) rtQvravsvSvroJV. Et
nmedtamntie per alvum • . . i ^
c> . „ . • j-A hoc Huldcm obltcr. Gkot. — In cditis cnlm nui
ISensun lastigans compressa cacumina nectit.* _ ^ ...
omissum erat. De privationc vide supra (§. 386).
Sic supra: , . i i t • . i
' _ liic tameiij In cnilis »sic tamcnn; aa quae
oVt fastigctur lonqa brevisque fuat.« ^ , , ,,„ ,. « . n .1
' Grolius: nlu mco 3IS. aliter fuil, rclert autein doc-
AHl auctoi-es fasti<jiare dlcunt. GnoT.— Mok recte tiss;,,,,,^ ju^cis p. Tillobrosa in MS. quo illc nsus
Gro[Iuspro/a(t</n6t7/5, quodiuantcrioribus erat, cdi- ^^^^ ^uj ublquc paene cum nico concordat, fuissc
dlt laudandus, concinuntquc nuuc codices Monacen- /„Y'." Gkot. — In Darnistattcnsi quoque legltur liie,
sis (L) et Darmstattcnsis. quod rcccpl. Mox pro constituens ncccssario Icgen-
«juia «Mi] Lcgc »quia qui.« Error cst ex re- duui constilueris , nisi el toUcrc malucris; scd neu-
pelilionc litcraruiu licet iutcrjecta Iltera: slmills error trum in codice vidi.
Martiani Capellac lib. V. $. -168. 417
Non enim antcquani laiidanduni qucndam, laudabilem dcmonstraris ; nam illi
talis intcntio est, ut laudabilcm nondum crcdat; advcrsum quam intcntioncm
laudatori certanicn cst vcl vitupcratori, licet in supcriori adstructionc quidam
conflictus evidcns approbetur; ut quum alius qucmpiam laudat et alter ac-
cusat, ut Catoncm Tullius laudans ct duobus voluminibus Cacsar accusans.
Ex quo colligitur omniuni causarum gcncra statibus perccnscnda.
Hoc repcrto, naturam causac discutics, quac aut siniplici autduplici quae- 469
stionc aut multiphci continctur. Simplcx est, quum unum quid in tota actione
disquiritur, ut: Clodium Milonc jurc nccavcrit? 111 ud vero quod per judicatio-
nem postcriore loco disquiritur,*uter utri insidias compararit, non est singularc,
scd junctum ex duplici conjcctura, quam Graeci avTtxarr/yoQlav nominant; scd.
incidcns quacstio gcnus causae faccre non potcst. Duplex tum cx rebus fit,
ut pro Caelio do auro ct veneno; tum collationc, ut pro lloscio, filiusne
patrcm an ininiici jugulavcriut? Multiplcx vcro ex pluribus quaestionibus
causa consistit, ut rcpctundarum omncs Vcrrinae; et pro Scauro de Bostaris
necc, dc Arinis uxorc, et dccimis tribus exquiritur. Dcliinc ductus causae 470
nam iW] Ita Grotii codcx pro non ilU In cditis. uoslrl jurisjicrill icconvenllonvin , Graccl dvTi-yQa'
Qiiac antcccdiiut, sic accipias: nlVou cuim laitdabi- (prjV noiniuaut. Gitor. — Plurcs apud Quiuctilia-
Jem qucmtjiiain dcinonstraris, antcquam laudandum uura suut locl cuufcrcndl (5, 10, 4; p. C12, ct
eundcm scil. osteiidcris.a 3, 11, 6; p. C15. 7, 2, 9 ct 18— 2Gj p. G2 —
Catonen{\ Vlde Ciccroncm (ad Alt. 12. 40. 41 G8 Spald.), ubi hacc Inter alla docet: nlntcrdum
ct 15, 44; top. 2S) ct Gcllium (15, 19). substituitur niutua accusatio, quain Graecl ciVTC-
hoc reperto^ Cicero (dc Inveiit. 1, 12): «con- xaTfjyoQcav vocaiit, nostroriim (juldam concerta'
stltutlonc causac rcperta placct conslderare, iitrum tioam.« Ccleruiu et antc rfuam dclcvl codlcum Mo-
causa sit sIuiplcK aii coujuncla« cct. naccnsls (C) ct Darinstattciisis auctorltatc.
riler ulii] Lcge ut uter utri. Ex rcpctitis Iltcrls de auro] Vide Clccrouls orationcm pro CacIIo
crratuui. GnoT. — Ego vcro nullum blc essc crra- (21 scfju.). Mox coUalionem dlcit, quam Clcero (de
tum ccnsco, ct ouiuino supcrlliiam correctioucin. Invcnt. 1, 12) comparationem: »ia qua per con-
Quodsl lioc loco corrigcrc volcbal Grotius, cur uon tcntioncm, utrum potius aut qiiid potissimuni slt,
supra (§. 445 f.) etiam, iibl dlartiauus: iiincldcus quacrltur» cet. Dc oratiouc pro Scauro vide supra
(quacstio) uter uiri insidias comj)ararIt«? (§.4-41) ct nostro de loco inj)rimis Nicbubriuiu
avTixaTrjyoQlav] Mcmluit Fabius. Iluic non (ad 1'ragm. oratlon. j)ro Fontcjo ct C. Rabirlo p. 55).
absimllc id, quod dvTayx^rjna vocant, idqnc quod duclus] Est quam Graccl dycoytjv mincupant,
55
418 Martiani Capellae lib. V. §. 470.
adspiciendus est. Ductus autem est agendi per totam causam tenor sub aliqua
figura scrvatus. Suut autem ductus quinque: simplex, subtilis, figuratus,
obliquus, mixtus. Simplex, quum non aliud cst in agentis consilio, aliud
in verbis, ut si bene meritum laudes ac noxium accuses. Subtilis, quum aliud
vult animus, aliud agit oratio, ut: Quidam abdicat filium, quod amicos non
habeat; hic non vere abdicat, sed ut amicos habeat, tcrret. Figuratus est,
quum aperte quid dicere prohibet verecundia propter obscoena, et significa-
tionc aha atque integumentis vestita monstratur. Obliquus cst, quum metus
impedit ahquid dicere hbere, ct per quosdam fundi cuniculos objicicnda mon-
stramus; ut in hoc: Tyrannus, qui sub abohtione tyrannidem posuerat, fortiter
fecit; petit praemii nomine armorum arcisque custodiam; niagistratus contra-
dicunt. Mixtus autem ex utroque componitur, quum et pudor et metus im-
pedit hbertatem, ut: Tyrannus qui duos fihos habuit, quorum uni uxor in qua
infamis fuit, cujus maritus se suspendit, cogit alterum fihum eandem ducere;
id cst constans qnaedam dicendi atque scribondi oblivionis. Siniilc argumentum ct Seueca tractat (exc.
ratio, quac pcr omncm materiam unum idemque controv. 5, 8): Tyrannus sub abolitionc douiinatio-
cousilium atque proposltum servet. Cetcrum nequc ncm dcposuit, ut si quis objecissct tyrannideni,
apud Ciceronem ncquc'apud Quinctilianum liac sig- capile punirctur. Petlt magistratuui; compclitor con-
nificatlouc lcgitur; priiuarius locus est Curii For- tradicita; ct Quinctilianus (declam. 2G7): »Qui ty-
tunatiani ([). 'II Pitb.): »quum cognovcrinius niate- rannidcni deposuerat sub pacto abolitionis, jnxta
ricm consis!cre, qnid primo quacramus? ductum. arccm flcns deprebcnsus cst^ affectatae tyranuldis
Quld cst ductiis? quomodo tota causa agenda sltn rcus cst.n
ct sic porro, iisdcm quibus apud nostrum geueri- infamis] Lege »uxor in qua inramls fult.« Ita
Itus propositls. Mox adspicicndits dedi c codlcc culm Lntlni loqiiuntur pro »cum qua rcm babuissc
Darmstaltcnsi pro i^ispiciendns , quod in cdlfis erat. dicebatur, eoque noinluc malc aiidlcbat.n Sic ct
fundi cunicttlos] Lcgc /Vi?irfi. Grot. — In edltls Fortunafianiis: niufamis quldain fuit in nuruni.«
lcgcbafur faciendi; codlccs vero Grotianus, Rclcbc- GnoT. — Omnluo Latina illa dictlo est. Sic ct
uaucnsis, Darinstaftousls, ct Monaccnsls (C) fvndi Qulnctillanus (9, 2, 79; p. 429 Spald.): npaler
Labcnt, quod rccepi, quia conjecturac Grotianac pro- infamcm in matrcm filium occldit.u Codiccs cfiam
pius est, quam unicc vcram liabeo, licet codicuin Darnistattcnsls ct Reicbenaucnsis babcut in qitci,
aucloritatc dcstltutus in ordlncm rccipcre non au- unde quod In cdifis crat iuiffiia corrcxi. Piorsus
dcain. autcm siinile tbcina cxstat apud Senecam (cxc. coii-
abolitio7ie] Id cst sub conditione impunltalis ct trov. 8, 3): »Duoruin juvcnum patcr altcil uxorcm
Martiani Capcllae lib. V. §. Mi. 411)
contradicit. Hic non est incestum libere, nec tyrannidem potest objicere. Hi 471
sunt diictus artificiose tractandi et per totam orationem subtiliter difFundeudi;
qui a coJore boc separantur, quod color in una tantum parte, ductus in tota
causa servatur. Ductus repcritur ex causalivo btis, hoc est ex re quac con- 472
troversiam facit, quae aut praeteriti temporis est, ut an Ajacem Ulysses oc-
cidcrit, quae ductum slmpliccm tenet; aut si pracscntis vel futuri tcmporis
fucrit, omnes ductus adinittit. Ergo ductus de consilio nascitur; consilium
cx causativo litis exoritur; causativum litis est, quod faciat dubitationcm, ut
in illo tjranni causativum btis est, quod tyrannus custodiam et arcis postulat
et armorum. Hunc ductum servatum testatur prima Pbilippica, qua mira
subtilitate dominatum Antonii latenter insimulat, ut omnia diccns nil asperc
dixisse videatur.
DE ARGUMENTIS.
His omnibus conquisitis argumenta videnda sunt, quibus ad quaestionis 4/t>
ambiguum fides valeat adbiberi. Fides autem tribus fit modis: conciliando,
dcditj quo peregre profccto infamari coepit soccr Consllium undc invenimus? cx temporc. Ipsum
in nurmn. Maritns rcvcrsus se suspendit. Impcrat tcmpus quomodo invenimus? ex causalivo litis.u
altcri filio pater ut candcm ducat; nolcntcm abdi- ^jacem^ Eodem excmplo post Clceroncm (m-
cat"5 nisi <|uod noster tyrannidem adjunxit. vent. 1, 8, coll. Auct. ad Ilcrcnn. 2, 19) Quinc-
, , ,.. n A » * * 1 » » tilianns (4, 2, 13; p. G6, ct o, 10, 41; p. 2S1
potest objicere\ Aut potest glosscnia cst, aut v ' > "5 i 5 ' ' ' i
lcgcndum: hic non ei incestum; scd prius malo, ^P"'*''') "^us erat.
ut sit phrasis Graecaulca -cst objiocrc» Grot. — fi'^''] Clccro (partif. 9. 12. 13): ..Quae ad fa-
Codlccs niI.U mulant. cicndtxm fidcm pcrtlnent— in oonBrmationem et re-
prebensioncni divlduntur. ]\am in confirmando nostra
colore] ConCrmat boc QuinctUianus (12, lO," ^^^j,^,.^ volunuis:Jn reprebcndcndo redargucre con-
71 5 p. 673 Spald.): ..non unus color proocmii, ^^^^.j^ ,^ ^^ ^,;^ loco (top. 2) «,v/«H.en/Mm deHnit
narralionis, argumcntorum, egresslonis, peroraHo- ..rationcm, quae rei dubiae faciat ficlem.« Adde
nls serval.ilur.« Cetcrum de ipso colore vldcatur Q„;„ctilJa„um (5, 10; p. 226 Spald.), qui post-
Ciccro (dc orat. 3, 23 et d2). ^„3^ j„ „„;versum de argumentis dixit, quo no-
e.v cansalivo\ Snbtilius Curlus Fortunatlanus minc, in(|nit, ncomplectiiiiur oninia, quae Gracci
(p. 41): «Ductiim unde invcnimus? cx consillo. iv&vijnjfiaTa, ijfiZ^iQVl-t^^^i^, cl.v^odsl^ecg >o-
t'~ 'M.
420 Martiani Capellae lib. V. §. 473.
cIocen(3o, perinovendo; illa prior ethica, sequens apodictica, terlia patlietica
nominatnr. Concilialione licet in tota causa uti conveniat, tamen in principiis
uberius insistendum; et in commovcndo maxime vigere debet epilogus; docere
autcm prae cetcris debet ipsa narratio, qnamvis diluendis quacstionibus obji-
ciendisque criminibus non dissimilis operetur adstructio. Nunc de argumentis
474 incipiam. Argumentum est ratio, quae rei dubiae fidem facit. Res dubia est
intcntio et depulsio, vel ratio et infirmatio rationis. Quum enim objeceris:
occidisti, ut doceas argumentationera et firmationcm, vis, maxime quum ne-
gatur ctiam ipsum non occidi, exigit argumentum; licet ad faciendam fidem
etiam illa, quae inarlificialia nominantur, debeant adhiberi, ut tabulae, testi-
monia, quaestiones, quae post discutienda servabo. Nunc argumenta trac-
tentur, quae aut in negotio, de quo agitur, posita sunt, aut illud attingunt.
cantu ita pergit (p. 233): »IIacc oinnla generaliter (G, 2; p. 484 scqii.), qucm vlde, sed et nostrum
yti^tetg appellant: quod etsi propria interprctatione infra (§. 304. HGo).
Aicere fidein possumus, apertlus iaimen probationem auum enuii\ Lege: »qu«m enlm oLjcccrls occi-
interpretablmur.ee disti ut doceas argumcntatlone, ct firmatlonc ma-
iribiis flt modis^ IIoc ex Arlstotcle (rhetor. 1, xlmc cum ncgatur etlam ipsum: ut non occidi cx-
2) rcpetitum est: twt ds dca xov Xoyov JtOQL- igitur argumentum. Grot. — Locum non iutellexlt
Consvcov Jtidrscov ZQia eldr] idziv ai (ilv Grotlus, qula Ilbrum edens intruserat verba )>^/-
yaQ ei6LV ev Tm rjd^ei rov Xeyovrog, ai de iv malione vis.« latellcxisset mellus, sl anteriores in-
Tco rov ay.Qoari]v dia^eh'ai Jtcog, ai de iv spevisset cdltloncs. Scd optlmam lectionem e Darm-
ccvrco rco Xoyco dttx cov ^ecxvvvat, rj cpaive- stattensl codlce bausl.
C^at devKVVvaL- uudc et Clcero (orat. 2, 27): post discutienda] Vlde infra (§. 560).
Rratio omnls diccndl trlbus ad persuadendum rcbus aut in necjotio] Clcero (de orat. 2, 39): "Quld
est nlxa: ut probemus vcra csse ea quac dcfcndl- cnlm est in quo baereat, qui vlderit omnc, quod
mus, ut concitiemus nobls cos qul audiunt, ut atii- sumatur lu oratlouc aut ad probanduni aut ad rc-
mos eorum ad quemcunque causa postulablt motum fcllcudum, aut e.v sua sumi vi et natura, aut as-
voccmus.u swni foris? Ex sua vl, quum aut rcs quac slt tola
in principiis] Clcero (dc invent. 1, 13): nPrin- quaerltur, aut pars cjus, aut vocabitlum quod lia.
cipinm est oratlo persplcuc ct protlnus eniclcns au- bcat, aut quippiam, rcm illam qnod attingat^ cx-
ditorcm bcnevobim aut docilcm aut attentum. <■ trlnsecus auteui, quum illa quac sunt forls ncquc
Plura vldc infra (§. 302. 34(J). inbacrcnt In rcl natura colliguntur. u Adde Toplca
epilogus] Multus est bac dc rc QuinctUianus quum ejusdcm (cap. 2) tum Arlstotelis, unde om-
Martiani Capellae lib. V. §. 474. 421
In ipso tum totum, tum pars ejus, tura nota, quam Graeci irviJioZoyiav
dicunt. Attingunt vero negotium, quae ad id relativorum ratione dicuntur;
et sunt nuniero tredecim: a conjugato, a genere, a forma vel specie, a simili,
a difrerenti, a contrario, a conjunctis, ab antecedentibus, a consequcntibus,
a repugnantibus, a causis, ab elFectis, a comparatione, cujus sunt partes
tres, majora, minora, paria. Apparct in omnibus relativam inesse rationem;
nam conjugatum alterum alteri nominatur, et genus et species ad se relata
fiunt; ipsum etiam simile alicujus assiniile cst, et omnes loci argumcntorum
nou ex se sed ex alio nomen accipiunt.
t
DE DEFINITIONE.
Igitur totum, quod dubium discutitur, definiri primitus oportebit, el 47o
sic argumenta tractare hoc modo: Sit res dubia, utrum utilis eloqucntia vi-
deatur. Eloquentia totum est. In toto igitur definiendum cst sic: eloquentia
est bene dicendi scientia, bene dicere autcm utile est, utilis igitur eloquentia.
nis liaec disclpllna fundanicntiim acccplt^ Ucct In riim de quihus agitnr causae ant causarum eventns,
slngulis discrepct. ut distributioucs, ut genera partinm generumve par-
7io<rt] Cicero (top. 8): nMulta ctlam ex nota- tes, ut priniordia reruni et quasi praecurrentia, In
tione suuiuiitur. Ea cst autein quum ex tI noniinis qulbus Incst aliquld argunicuti, ut rerum contcn-
argumentum elicltur; quam Graeci ETVlloP.oylav tloues, quid niajus, quid par^ quid minus sit, in
vocant, Id cst vcrbum ex verho veriloaiiiitm; ncs quibus aut naturae rerum aut facultates compa-
autem novltatem verbl non satls aptl fugientcs ge- rantur. a
nus Iioc notationem anpcllamus, nuia sunt verba 7.1^. / n\ r\
, loci\ Liicero (top. aj: uf^num pervestigare arga-
rerum notae. Itatnie Loc idcm Aristotctes 6vu8o- i- 1 1 ,
' mentum aliquod volumus, locos nosse dcbcinus;
?.OV appcllat, quod Latinc cst nota« (adde de fin. . . ,, 1 i • 1
, . sic enim appcllatae ab Aristotcle sunt bae quasi
S, 2o). Eadcm fere Itcrat Ouinctilianus (l, 6, 28) i •! ,
_ _ J^ \ ' ' / sedes , e quibus argumenta proponunturu; ct alio
additque «csse qui vim potlus iutuiti oriqinationem . , . p-.^s ^ j... ^ ., ,
^ ^ ^ ■J Joco (orat. oa): Dtraditi siint c quibus ea (argii-
menta) ducantur duplices locij uni e rebus ipsis,
trcdecim^. Totidem numcrat Clcero (top. 3); ,
-" _ _ \ 1 /' alten assumti. «
sed alio loco (partit. 2) aliquanto confusius: »quae
iufixa sunt rebus ipsisci Inquit «ut dcfinitio, ut coii- qiiod duhiuni^ Lcge quo diibium. Grot. — Cau-
trarium, ut ea quae siiut quasl conjuncta aiit ea sam nou video; scnsus cst: »qiiod, qula dubinin
quac suut qiiasl piignautia iutcr sc, ut earum rc- est, vel taaquau diiblum discutltur.ii
422 Martiani Capellae iib. V. §. 47o.
Ciii loco tractando subsidio est Dialectica, quain nuper audistis, pcr quani
cognitum puto, quid sit gcnus, quid species, vel differentia, propriuni, ac-
cidens, ceteraque, quae ejus praecepta tenuerunt; tainen ut potero, haec
hreviter strictimque pcrcurram.
DE GENERE.
476 Gcnus cst igitur ad multas species difFerentiasquc notio pertinens, ut
animal, quod refcrtur ad bominem, pecudem, avem , piscem, ceteraquc, quae
non tantum numero sed etiam specie disparantur; quod alia aerea, aba
^quatilia terrenaque, alia rationabiba, alia rationis expertia, quae sub uno
nomine collecta quum fuerint, nomine generis appellantur.
DE SPECIE.
i77 Species est, quac a genere pendens alia continet numero tantummodo
discreta, ut bomo continet et Demostbcnem et Ciceronem, quibus urta species
cst, sed numero distant.
DE DIFFERENTIA.
478 DifTerentia vero est sufficiens quacstioni discretio; ut si quaeratur, inter
hominem leonemque quid intersit, respondeatur quod homo mitis, leo ferus
sit; quod quidem nec hominem a mitibus ceteris, ncc leonem a feris abis
dislinguit animahbus.
DE PROPRIO.
479 Proprium est, quod rem aliquam ab omnium communione discernit,
ut risus. Hoc enim non cst homini communc cum cctcris.
f/nid sit genu.i] Dc liis qiiitlcm siiprn aifatim coiifusionc , cujus in locuiu siibstitui^ quoJ Grotius
dictnin est (§. 54-4) j scd quia liic dc rlictonco usu jam scribcndum intcllexcrat, c codicihus Reiclic-
dicifur, confcr ct Quinctilianum (d, 10, S4 scqu.). naucnsi et Darmstattciisi. De rc vidc supra(§. 348)
ab omniinn] lacptc vulgo ab hominum, solcmni et confor Qiiiiictiiiahum (7, 3, 27 scqu.).
Martiani Capellae lib. V. $. 480. 123
DE ACCIDENTE.
Accidens cst, quod in aliqiio positum nec pars ejus cst nec separari ab "^^t)
eodem potest, ut pcr se possit exsistere, ut color in corporc, in aninio
disciplina.
ARGUMENTUM A PARTE.
A parte vcro argumentum non ad totum probandum ducitur, scd ad 481
aliam partcm quae continet quaestionem. Non enini probata pars toium
probat, utpote si oculus videt, non idco totum corpus vidct, quum rcfutctur
totum vidcre corpus; scd dialeclicus iste tractatus est. Nunc qucmadmodum
argumcntum a parte ad partem sumatur, ostendam: si pcdes, si bracliia tueri
debemus, ulique oculos diligentius asservare. Cujus argumcnti loco incurrere
aliquando et alius potcst, qui a minorc ad majus ducitur; nec tamcn ideo
principalis argumenli ratio perturbatur, quia geminari aliquantum argumcnta
natura permittit. Hoc saepe contingcre et in figuris solet, de quibus postea
nobis erit dicendum. Fit nonnunquam et in boc modo a partibus argumentum, 482
quum inducta partitione ct proposilis partibus pluribus, cetcris refutatis, ali-
quam concludimus partem, in qua sit quaestio constituta, ut si dicas: cquum
bunc, quem habcs, aut emisti aut dono accepisti aut natus cst domi aut fu-
ratus cs; non autem emisti, nec dono tibi datus est ncque natus cst domi;
furatus cs igitur.
traciaius] Scripsl c Rclchcnaiicns! et Darmstat- qiii a mnjore ad miiius ducitur«, scd in notis ob-
tensi, quod Grotio jam visiiin erat, pro traclus in scrvavit: i>Lcgc: et alius potcst, qui a minore cct.«
editis. Paritcr Marius Victorinus (p. 172 Pitli.): Vidcrint alii.
»nunc dc ratiocinatione iraclalus csl.« ali(juantum artjwnenta\ Sic editiones ante Gro-
alius] Sccutus sum codiccs RcicLenaucnscm, tium, qui unde arcjumcnti ediderif nescio, hoc scio
Darmstaltcnscm, ct Monaccnscm (C), licet facilc tcmerc factum cssc, quod vcl MS. lcctio probat,
coneedam locum diibium atque corruptum esse. Anti- quain ipse affcrt, aliauanta.
quae cditiones Labcnt: »et nliud polest, quia a cquum] Excmplum a Cicerone (invcnt. 1, 49)
minorc ad Hinjis djciVn/' " ,• Grotius : »et «/i?uZ potcst, proposltiun sed rcprchcnsum. Melius cst quod dc
424 Martiani Capellae lib. V. §. 485.
A NOTA YEL ETYMOLOGIA.
i
483 A nota vel etymologia, ut Graeci dicunt, suniimus argumentum sic: si
consul cst, qui consulit rei publicac, quid aliud Tallius fecit, quum affecit
supplicio conjuratos? Quo in loco originem vocabuli tantuni oportet altcndere,
DE NEGOTIO.
484 Ab his vero, quae negotium vidcntur attingere, argumenta ducuntur
hoc modo. Primum a conjugatis, quo uno nomine proposito principali per
ejus derivationem casu aut tempore commutato aliquid approbamus, ut: si
pietas virtus est, quod pie factum cst, laudari oportet. Constat enim lauda-
bilem esse virtutem. Qui locus a superiore hoc differt, quia aliud est unde
nomen impositum fuerit perscrutari, aliud per cognationem vcrbi ab alio dc-
flexi argumenti vim sumere.
A GENERE AD SPECIEM.
48J> A generc autem, quuni quod in toto valet ad speciem quoque dcdu-
scrvo lialiet Quinctillanus (S, 10, 67). Cetcrum «omnc itaquc factnni, de qno quacstio est, 7ietjo-
liane solam argumentandi rationem e paitibus Ci- tium appellatur. Utpote occidit ncgotinm cst; iu
cero statuissc vidctiir (top. 2). ipslus autem ncgotii gestionc Laec siint, illo tem-
consiil] Lcvi niiitatlouc fictum ex co quod c porc occldit, in illo loco occidit, fnit occasio ut
Carbonc aflcrt ipsc Ciccro (de orat. 2, o9): »si occidciet, ct rcliqua.ci
consul est, qiii consulit patriae, quld aliud feclt « coiijuffalis] Probe distinguendus cst liic lo-
Opimnis?" Eaiidem originatlonem propomint Varro cus ab co qui est a coujuiictisj qulppc oinnium
(de L. L. 4, 14), QuIiiclIlIanHs (1,6, 52), Flo- maxline riultimus notatloui, qiiod rectc Ciccro (top.
rus (1, 9), Fcstus, alii. Ceterum rectc Qulnctllia- 9) monult; slqnidem, ut cjusdcm ^crbis utar (top.
Bus (7, 5, 2j) rarum etymologiae usiim in argii- 5), vconjinjtiln A'\c\\iiU\r, quac sunt cx vcrbis gciicris
meutando cssc inonct. cjusdem; ejusdcm autein generls verba sunt, quae
veijotium] I\otan<Iuin cst, quo scnsu acccperlnt orta ab uuo varic commutautur, ut sapiens sapicn-
rliclorcs hanc vocciii. IXempe occisio ipsls ctiam ne- ter sapicntia.^ Gracce dvCvyLuv dici idcra aitj
gotlum est (CIc. de invcnt. 1, 26). Undc Marius Aristotelcs tamcn (top. 2, 10. 4, 4) 6v6rotXC(
Victorinus in Clccronis rbcloricam (p. 148 Pitb.): nuuciipare nialnit.
Martiani Capellae lib. V. §. 485. 425
citur, ut: si varium et mutabile quiddam est femina, Dido etiam varia mu-
tabilisque vidcatur, possitque ex amore in odium commutari. Hac ratione
illud Ciccronis adstruitur: „Nam quum omnium provinciarum sociorumque
rationcm diligenter habere debeatis, tum praecipuc Siciliae o judices." Hunc
locum ille a toto videtur imitarij sed interest illud, quod in illo a definitione,
hic ab ipsa rationc, qua genus est, argumenta ducunlur; et quod in gcncre
totum est, quod totum divisione perit, genus manet ctiam partibus distributum.
in; A SPECIE VEL A FORMA.
A specie vel a forma ducilur argumentum, ut fidem generali faciat 486
quaestioni, ut Cicero in Phihppicis: Est quacdam actio lex. Actum enim gcnus
est, quod a spccie, id est lege lata a Caesare comprobatum est. Quod item
confirmat a similibus: „Quacre acta Gracchi, leges Semproniae profcrcnturj
quaere Syllae, Corneliae."
A SIMILI.
;k9«oidj A simili per sc: „Ut Helena Trojanis, sic civibus belli semen tu fuisti." 487
varium^ Virgilil lociim rcspicit (Acn. 4, S69), genus est\ Ita codiccs Darmstattensis et Mona-
nt dcinccps Ciccronis (Verr. 2, i). ccnsis (C), nou »gcmis est legis«, queniadmoduin
uua gemis\ MS. f/Hfie. GnoT. — Pcrpcram; sen- in cditis. Paulo ante ctiam vox Philippicis In iis-
sus cniut bic cst, in loco (|ui sit a toto argumcnta dem codicibus pcrscripta cst^ Lreviata In cditls,
ducl ab ea notionc quac In gcncris nomlnc contl- Locus est Pliilipp. 1 , 7.
ncatur; in eo vcro qui sit rt genere, Id Ipsum ut Helemt\ Correxl locum e codlcibus Rciebe-
spectarl quod gcnus sit, ut quae de gcncrc diean- naucnsi, Daruistattensi, et Monacensl (C); vulgo
tur, ad spccics quoque pcrtincant; totum cniui par- enim editum crat eiuilibus hellis. Cctcrum ne hacc
ticndo pcrlre, gcneris vlni ctlam per formas manare. qnidcm Ipsa Ciceronls vcrba sunt; Ille cnim (Plii-
a specie\ MS. scmper ah specle: sic ct infra lipp. 2, 22 f.): «ut Helcna Trojanis, sic iste huie
ah scripto. Sic In prlncipio Arnobii pro a lltibus rcipublicac causa belll, causa pestls atque exilii
MS. ah litibus babct, ut refcrt Mcursius noster ex fuit.« Breviavlt locum ct Marius Victorinus (p. lo6
cxccrptis cxcmplarls rcgii a magno Scaligcro da- Pitb.): "ut Helena Trojanis, sic tu, Antonl, biijus
tis. GnoT. ' - belli seraen fuistl. « .^iv^ii.^i «i onj
34
426 Martiani Capellae lib. V. §. 487.
Item:,,Ut saepe honiines aogri morbo gravi, quum aestu febrique jactantur"
ctc. Huic dissimilitudo contraria est, quae a Cicerone. differeutia nominatur,
niiae res intcr se diversas, non adversas, ostendit; cujus Cicero ponit exem-
plum in Verrem: „Sed tu idem fecisse eris existimandus, si eodem consilio
fecisti." Hoc ct in persouis ostenditur, et in rebus, et in temporibus, et in
locis, et in aliis, quae nunc meraorare longissimum est.
A CONTRARIO.
488 A contrario, ut vita et mors, ex quibus Terentius sic: „Nam si illum
objurges, vitae qui auxilium tulit, quid facies illi, qui dedcrit damnum aut
malum?" Cicero tertio Philippicarum contra Antonium e contrario argumen-
tatur dicens: „Si ille consul fustuarium meruerit, legiones quid, quae con-
sulem rehquerunt?"
A CONJ[JNCTIS.
489 A conjunctis autcm fides petitur, quum, quae singula infirma sunt, ea
jactantur] Sequnntnr apud Ciceroncm (lu Catll. singulari nuincro dicta csscnt, ut apud Ciccroncm
1, 13) »si aqiiam gelidam blhciint, piimo rclevari (de invcnt. 1, 44).
videntur, dcinde multo giavius vcliemcnliiisquc af- nam si illtnn] 3IS. liunc locuin Tcrcntii slc cltat :
flictantur: sic l.ic moihiis, qui cst in rcpublica, re- "iV«"« "t '//'"» objurges« cet.
Jevatus istius poena ychemcntius vlvis rcliquls in- ^on absurde. Gnox. — Sed apud Tcrentlum (Andr.
sravcscet» *> ^» ^*^) ?•"<"'*"* eadcm Icguntur, quae hic Mar-
a acero7ie] IMmirum In topicis (c. 11) ct de tianus scripsit. Vitae ct mortis excmplo Cicero
Inventionc (1, 44). qiioquc utitur (dc invcnt. 1, 28).
diversas] Sic non Grotianus tantiim, scd Mo- fustuariiim] ^vAOZOJflav. Grot.— Miror Gro-
nacensis etiam codex (C) ct Reichenaucnsis ha- tlum non vidisse haec Marlianl cum Ciccroiiis vcr-
bcnt pro divisas in editis; unde paulo infcrius ctiam bls (in Phil. 5, 6) non congruere. Statuendum igl-
existimandus pro aestimandus rcposui, ut apud tur, vcrba Ula ab co In suum usum convcrsa, aut
ipsum Clceroncm (ia Verr. 3, 92) lcgiturj rcliqua prorsus omissa fuisse. Suut cuim codiccs, a qui-
ex solo Ciceronc corrigerc nolui. bus prorsus absunt.
iii <eni/>ori7»iM] Scripsi c codice fllonaccnsl (C) conjunctis] Ciccroni (toplc. 4 et H) adjtmcta
pro in temporej alla res csset, si reliqua quoque dlcunlur.
Martiani Capellae lib. V. §. 489. 427
conjiincta vim veritatis assuraunt, ut: „Quid si acccdat, ut tenuis antea fueris?
quid si, ut avarus? quid si, ut audax? quid si, ut cjus qui occisus est
inimicus?" singula haec, quia non sufficiunt, idcirco congregata ponuntur,
ut ex multis junctis res aliqua confirmetur.
AB ANTECEDENTIBUS.
Ab antecedentibus, sicut Cicero: „Quum ille non dubitaverit aperire 490
quid cogitaverit, vos potcstis dubitare quid fecerit?*' Pracccssit enim praedictio,
ubi cst argumentumj secutum est faclum, unde est quacstio.
A CONSEQUENTIBUS.
A consequentibus vero conversim, ut quaestio in antecedentibus sit, 491
argumentum in sequcntibus, hoc modo, ut, si hoc secutum est, illud prae-
cesserit, ut: si pepcrit, cum viro concubuit. Excniplum de Verrinis: „Si
fincm edicto praetoris afferunt Kalendae Januariae, cur non initium quoque
nascitur a Kalendis Januariis?"
A REPUGNANTIBUS.
A repugnantibus argumentum sumitur, quum ostenditur duo sibi co- 492
haerere non posse, verbi causa, ut et parasitus quis sit et ridiculus non sit,
quae per negationem simul esse non posse praedicanlur hoc modo : non et
parasitus est Gnatlio et ridiculus non est. Ejus loci exemphim est in re magis
ut (jnid si] Lcgo cum MS. i>ut qiiid sJ accedat, si peperit] Hoc quoqiic ex Cic. (dc iqv. i, 29).
ut tcnuis antea fiicris? quld si ut avarus?i<GROT. — - si fitiem] Eodcm exemplo (in Verr. 1, 42) jam
"Vulgo enim si nuid, sed acccdunt codiccs Darm- usus erat Quiactilianus (o, 10, 76; p. 273 Spald.).
stattcnsis et Reiclicnaucnsis, suntquc verba Cicero- sumitur] Scripsi e codice Monacensi (C) pro
nis (pro Uoscio Amcrino 31). est, quod in cditis erat.
co(jitauerit] Rcichenaucnsis codex cogitaret. ridiculus] Hoc enini parasitorum officium erat,
Equidem mc iegere apud Ciccronem Laec verba non ut ct risum excitarcnt et sc ipsos ridendos praebe-
mrmini. rciit; unde Plautus (capt. 3, Ij 10);
34 *
428 Martiani Capellae lib. V. §. 492.
ipsa quani in forma verboruni, ut Cicero dicit: „Is igitur non modo a te
periculo liberatus, sed etiam honore amplissimo ornatus, arguitur domi suac
te in.terficere voluisse." Et in Cornelia prima repugnare dicit, ut „divisores,
quos honoris sui ministros osse voluerat, lege ambitus vellet affligere."
'^ A CAUSIS.
493 Causarum locus lato patet et multa disputatione tractatur; sed nuuc
formam ejus satis fuerit demonstrare sub hoc exemplo: „Sed quum ob tua
decrcta, ob judicia, ob imperia dabantur; non est ita quaerendum cujus manu
numerarentur, sed cujus injuria cogerentur." Sed et Virgilius: „Mene fugis?"
AB EFFECTIS.
494 Ab efFectis fit argumentum, quum m causa dubitatio est, ut: Fatum
probetur ex eo, quod homines etiani inviti servabantur in vita. Fatum
»IUcet parasilicac arli maxitnam in malam a'u- bcrgac 1831), unde Grotii quoque crrorcm cog-
cem, nosccs. Lociun ipsiini iuter Cornclianac fragmenla
Ita juventus jam riJiciilos inopesque a se se- rctnlit Orellius (T. IV, P. 2, p. 4ol).
gvegat.n salis fueril\ lleliqua Ciccro docebit (toplc. IS^
Adde eundcm in SticLo (1, 5, 17) et de Gna- partit. 26) ct Quinctilianus (o, 10, 80 seqn).
tlione Terentium (Ennucli. 2, 1). setl quwii\ Locus cst Ciccronis (in Verr. 2,
iM fomna^ Addidi in e codiee Alonacensi, pa- 10): »sed quuni ob tua dccrcta, ob cdicta, ob
riter atque rcrba nut Cicero dicit», qiiae ab editis imperia, ob jiidicia pccuniae dabantur, uon erat
aberant^ sed quod idem in scqucntibus cxbibuit quaerendum, cujus mauu nnmcrarcntur, scd ciijus
domo sua eo minus rccipere volui, quia vulgata injuria cogerentiirn, nnde Blartiano quoque coge-
cum ipso Gicerone (pro regc Dcjotaro S) egrcgic rentur restiliii, quod jam in anterioribus editioni-
COnvenit. bus erat et codice Darmstattensi confirmabatur, pro
«liuwores] lidem qui ct curiarum magistri, qul congcreretur , ut Grotiiis cdidcrat.
candidatorum nominc pecunias viritiin inler trilius yirgilius\ Didonis verba sunt (Aeneid. i, 3Ii):
dividebant. IVotat Pedianus in II. Vcrrinam. GnoT. nMene fugis? Per ego has lacrimas dextramque
— Confcr omnino egregiam Frid, Ilcnr. Wcis- tuam te,
manni dissertationcm (de divisoribus et sequestrl- fer connuhia noslra, per inceptos Bymenaeos*
bus ambltus apud Romanos iustruiacntls, Ileidcl- cet.
Martiani Capellae lib. V. §. 494. i20
enim est caiisa vel vitae vel niortis; illa vero effeeta siint fali, vivere posse
vel nioi^i. Ciccro hinc probat: „Auli Hirtii vita populo cara est, quod ei
populus plaudit." Hoc et Virgilius: „Degeneres aniinos tiinor arguit.** Nani
timor est causa, ut degener sit animus, quod timoris effectus est.
A COMPARATIONE MAJORUM.
A comparatione majorum: „Quis dubitct a Siculis petisse pecuniam 49^i
Verrem, quum a Marco Octavio Ligure postularit?" Virgilius: „Tu potcs
iinanimes armarc in proelia fratrcs." Ex hoc utiquc probat et ah"enos posse,
quod minus est. Terentius: ,,Nain qui mentiri aut fallere instituorit patrem
aut matrcm, tanto magis audcbit et cetcros."
A MINORUM COMPARATIONE.
A minoruni comparatione, ut est: „Publius Scipio pontifex maximus 4{X>
Tiberium Gracchum mediocriter labefactantem statum rcipublicae privatus in-
terfecit"; deindc juugit quaestioncm, ubi modus est quidam : „Catilinani orbem
^uU Hiitii] In cditis erat: »Auli Hircil \itam, gciicres animi timorcm, non hjc illos arguere \I-
qnae popiilo cara cst. « Grotius corrnptius ctiam dcatur.
cdidlt: uAuii Ilircii vitani. Aull HircII vlta populo . „„, ?, .,1 c* „ „ !• -i n r . t*
i i poslulavit\ Sic e eodicibus Urotiano ct Darm-
cara est, quod ci populusn cet. CoiTcxIt dcindc „.„».„„„: „„„:„,: „„„ „ „» 7 * 1 •
' J 1 1 ^ stattensi scnpsi pro postularet , quum apud ipsnnr
in notis aliquatcnus, nt Inquit, e MS. suo. Equl- ciceroncm (Verr. 1, 48) legatur »poscere pecu-
dem prcsso pcde codlces mcos Monacenscm (C) ct ^^^^ „„„ dubltarit.«
Darmstattcnseiu sccutus sum. Ccterum nostcr non
ipsa Clceronis (PJiil. I, extr.) verba exscrlpsltj
sed lILcrc lioc cxemplo usus est.
effectits] Legc effectum. Grot. — Haud inalc, Terentitis] Apnd Ipsum poetam (AdcIpL. I, I,
qunm et effecla pracccdant, et qnoil ncutrum po- 30) cst iiisueril pro inslituerit, aLestque et antc
stularc vldcatur; sed tanta cura apud Martianum celeros ; rccte utrumque, sed apud nostrnm invitl»
quaercnda non cst, qul ne Ipso quidcin cxemplo cooicibus corrigere noliii.
suo utl potuerlt (Aeneld. 4, 13), uLI quuin manl- Publius] Excmplum repetifum est e Cicerone
fcsto degcneratlo anlml causa sit, quae timore tan- (Catil. I, 7); illud quod seqiiitur TerentiaiMim ex
quam cffcctu prodatur, lem ita conYerlit, ut dc- Audria (1, 1, 83).
Virtjilius] Scrvius quoque ad illum locuin (Acn,
7, 33i>) obscrvavlt argumcntari a majore ad miaus.
4o0 Martiani Capellae lib. V. §. 497.
terrae caede atque incendiis vastare ciipientem nos consules perferemus?" Ex
hoc Tercntii loco illud: „Hic parvae consuetudinis causa hujus niortem tam
fert familiariter."
A PARIUM COMPARATIONE.
498 A parium comparatione Cicero: „Et si non minus jucundi atque ilki-
strcs sunt ii dies quibus conservamur, quani illi quibus nascimur", et in
Pisonem: „]Nihil interest utrum ipse consul improbis concionibus, perniciosis
legibus, rempublicam vexet, au ahos vexarc patiatur,"
His igitur breviter demonstratis, illa quae non excogitantur ab oratore,
sed a causa aut a reis suggeruntur, in tribus, ut diximus, rebus posita sunt:
in scriptura, ut tabularumj in auctoritate, ut testiumj in neccssitate, ut
tormcntorum.
A SCRIPTO.
499 A scripto argumentum petitur, quum ad dubiae rei probationem vel
chirographum vel testamentnm transactionis aut tabulae recitantur, ceteraque
hujusmodi, quae ita nota sunt, ut exempla de oratione non quaerant.
AB AUCTORITATE ET TESTIMONIO.
oOO Ab auctoritate vero, ut: Africanum dixisse jure caesuni esse Tiberium
Gracchum; aut quum testimonium, quo veritas nudetur, affertur, ut Cnacum
el si] Locus cst e Gatiliuariis (3, 1); uuilc ct Arislotclc (rlietor. i, lli) et Cicerone (topie. 4),
\crba "conspryaniur quani illi quibusn, quae pro- qul Gracco noniiuc aTSy^va nuncupant.
pter lioniocotclcuton cxcidcrant, liortantc jani Gro-
.. •»« ,. ,., . transactionis] Fallor an cxciderunt Iiic alinua?
tio, Jrlartiano rcstitui. J '
, . • ; T m • 1 . Ccrte si rcliqua omnia sana siiit, tratisnctiones lc-
improbis concionibus\ 1 rajccta tantummodo hace ^
. , „. . /. w>- us ccndum forct; niiiiis durum cnim essct srcultivum
verba, cctcrum Ciceronis (in Pis. S) sunt. "
; , 1 T r /ff fniM x i vefcrrc ad tabulas.
non excoffilantur] Inlra (§. i)6I)[nostcr Lacc
»rgumcnfa appcllat inarlifiviaUa , ducibus nlmirnm jifricanum] E Cicerone (de orat. 2, 2I>).
Martiani Capellae lib. V. $. 500. 431
Pompejum de misso frumento celeriter testem nobis orator inducit. Auctoritas
igitur aut judicantis aut tcstis est. Huic parti adjunguutur oracula ceteraque
id genus.
A NECESSITATE.
Necessitas vero dat fidcm ex tormentis aut sonmo aut furore aut vi- 501
nolentia, quae vocem alicujus rei cxtorquct invitis, Quae omnia quum ad
conjecturam causa, persona, facto adduntur, ipso testimonio vcl confessione
vel scripto capiunt lidem vel amittunt. Nam ct causa dicentis attenditur et
persona tractatur, et ipsius scripturae secum aut cum causa qualitas comparatur.
DE CONCILIATIONE ANIMORLM.
Sequitur, ut ad ca, quae conciliant aut perniovcnt auditores, intentioneni 50^
suam flectat asscrtor, quoniam ad fidem faciendam hacc quoque pertinerc
praediximus. Conciliantur igitur animi tum personae tum rei dignitate. Per-
JHilieantis^ Ita antcriures cditiones codinesque addtinlHr^ In cditls lcgohatur »addncuntur id
Darnistattcnsis ct RclcLcnaueusls. Grotius undc in- cst«j sed praetuli Darmstatlensis codicis lcctiuncm
dicantis liauscrit, ignoro. i)>5i'mj(] Sic scripsi c codicibus Grotiano, Darni
oracithxj Confcr Quinctilianum (S, 7, 3S et 36) stattcnsi, et Monacensi (C) pro ijisi^ iutclligc fjua
ct Ciceronem (in partit. 2 5 topic. 20). litas, Sed gravius mcndum siipra cx codcm 3Io
>iecessi<a»'] Cicero (topic. 20): «Facit eliam ne- naccnsi corrcxi et causa scribendo pro nec iu cditis
ccssltas fidcm, quae quum a corporibus tum ab conciliantur^ Paulo aliter Ciccro (de luYcnt. 1,
animis uascitur. ]\am ct vcrberibus, tormcntis, igni IC): nBcnerolcntia quatuor c locis comparatur, ab
fatigati quae diciint, ea videtur Tcritas ipsa dicere, nostra, ab adversariorum, ab judicum pcrsona, al)
cl quae a pcrturbationibus animi sunt, dolore, cu- ipsa causa«, Aristotelem, ut videtur, secutus (rbclor.
piditatc, iracuiidia, nictu, quia necessitatis vini ba- 3, 14, 7): Aiyezac. dk Tavza sx Ts zov ?.£yov-
bcnt, afferunt auctoritatem ct fidcm. Cujus gencris Toq xal TOV axgoaTOV xal Tov Jtgayuazog
ct illa sunt, cx quibus nonnunqnam ycrum inveni- x«t TOV ivavTiov. Propius ad nostrum accedit
tur, pueritia, somnus, imprudcntla, vinolentia, in- Quinclilianus (4, 1, 6^ p. 14 Spalding.): "Bckc-
saniaa cet. De tormcutorum auctoritatc apud anti- volentiam aut a personis ducimns aut a causis ac-
quos vidc HudtvvalclvCrum (de arbitiis Athcnien- cipimus. Sed pcrsonarum nou cst, ut plerique cre-
sium.p. l>i). didcrunt; triplcx tantum ratio, cx lititjaiore ct ad-
452 Martiani Capellae lib. V. §. 502.
sonac aiit auditoris aut rei vel ipsius oraloris aut adversarii. Auditoris
sic: „Qualem te jam antea populo Romano praebuisti, quum huic eidem
quacstioni judex praeesscs, talem te et nobis et populo Romano hoc tempore
impertias." Rci vero, ut pro Dejotaro: „Quem ornare antea cuncto cum
505 senatu solcbam pro perpctuis ejus in nostram rempublicam meritis." Oratoris
vero, quum de se non supcrbe, sed modcrate loquitur; quale est istud:
„Quum quaestor in Sicilia fuissem, o judiccs, itaque ex ea provincia dcces-
sisscm, ut Sicuhs oninibus jucundam diuturnamque mcmoriam quaesturae
nominisque mei rchnqucrcm, factum cst, uti quum summum in vctcribus pa-
tronis mukis, tum nonnuhum etiam in me praesidium suis fortunis constitutum
esse arbitrarentur." Sed hacc plenius in exordiorum praeceptis edisseram.
Ab advcrsarii vero persona concihatio ht, dum iUius iniquitate aut arrogantia
demonstrata nostra modestia commendatur. Scd haec posterius, ct in prin-
cipiis; quanquam nunc non orationis partcs, sed dicendi formas et^ faciendae
fidei spccics numeramus; quo loco patheticae quoque dictionis attcndimus
facukatem, cujus vis vel in comniunibus locis vcl in epilogis maxime conti-
versafio ct judice; nam exordium diici iionnun- u. pa. niiil. t. n. nu. ct. i. pr. s. f. o. a. r.u e
qnam etiam ab aclore causae solct.u Scllicet illo quibus nullo negotio ipsa Ciccronis (div. in Cae-
temporc plcrumquc alius pro litigatore causam agc- cil. 1) vcrba rcstitui, fjuac Marliano oninino rcd-
bat, ctsi pro una persona babcri posscnt, undc denda crant. Quis crit cnim qui sibi pcrsuadcat,
cautc nostcr «rei vel ipsius oratoris» dixit. cxcmplum a nostro allatum fuissc, quod ncmo in-
populo Roinano\ lu editis: npublicac rei.« Error telligeret? pracscrtim quum ncc locum laudaverit
cx notis P. R. Gkot. — Recte in eodicibus Rel- ct nc auctoreui quidcm, a quo illud mutuatus csset.
cbcnaucnsi et Darmstattcnsi si^lac maiorlbus Iltcris i »i • i j
quananam^ Magis ad scnsiim accommodatum
P. R. scriplac rencriuntur. Codex Monaccnsis fC), ,. • , i -f > . ■ • i
' ' \ /' luissct (juandoquulem , quod Jiaud scio an c urc-
c quo totuiu locum corrcxi, conformls cst Ciccro- . . , . . <. •»
* viata vocc iorte corruptuin Juerit.
iiis (pro Rosclo 4 f.) ipslus vcrbis. Vulgo cnlin
praetcrca jam omissum erat ct el antc nohis, ct valUeticae] Adi Ciceroncm (in orat. 57) et
impurtias scrlptiim crat pro impcrtias. QHinclilianum (6, 2, 8 ctlO; p. 490 scqu. Spald.);
ommbits] Post banc voccm in cdltls sequltur "^ «onfcr superiorcm locum (§. 475).
cte., in codlclbus Monaccnsl vcro, Rciclicnaucnsi, ot vel /n communibus locis] Omissa bacc apud Gro-
Darmstattcnsi bac rcpcrluntur brcviatac voccs siglis tium e prlorlbus Inscrui cdltlonlbus, qiilbus adstl-
scrlptae: niu. di. g. ui. nomm. in. r. f. u. t. c. s. i. piilaiitur codlccs Rclcbcuaucusis ct Dariustattcnsis.
Martiani Capellae lib. V. §. 503. 433
netur. Nec mea primordia quidcin apud veteres hac animorum permotione
caruere, quod tuuc demonstrabitur, quum ordicndi praecepta tractabimus.
Interim generatim, quibus mentes afFcctibus incitentur, nulla partium defi-
nitione signabo.
DE COMMOTIONE ANIMORUM.
Commoventur igitur auditores aut miseratione aut odio aut invidia aut 504
mctu aut spe aut ira ceterisque similibus. Miseratione, quum calamitates
alicujus magno dolore tractamus; quum iniquitatcm temporis vcl periculi
magnitudinem memoramus, ut in septima Verrinarum: „Patres hi quos videtis
jacebant in liniine, matrcsque miserae pernoctabant ad ostium carceris ab
extremo complexu Hberum exclusae; quac nihil ahad orabant nisi ut fihorum
extremum spiritum ore excipcre sibi hceret." Ab odio, quum adversarii factum
vel viris bonis vel judicibus ostenditur exsecrandum, ut quum judicum cor-
ruptio docetur a Verre jactari; item: „Quum in avaritia, scelere, perjurio vos
ner; mea prtmordia\ Nec supplevi e eodice Mo- librum qiuntiiin, qiii a nostro oratio appcllatur sc-
nacensi (C). Ordicndi praecepta, quoriim mcminit, ptimn.
infra (§. 545) dabuntur. videtls^ IIuuc ctlani locum in intcgrum restitui,
caruere] Sic codices Rciclicnaucnsls, Darnistat- siquidcm in cdilis vidi Icgitur pro videtis addito
tensis, Monaceusis (C) et anterioies editioncs. Gro- «'<"• »'» "' °f'""' cxemplum hoc intelligere posslt,
tius absque sensu cavere edidit. quod c Vcrrliiis (5, 45) sumtuin esse Martianus
ipsc prodidit. Siglas qiiaiuvis pluribus locis corru-
commoventttr] Hlc prae ccteris confcrcndus est • /^\ .• i •• .
_ -■ _ _ ptas c Jlonaccnsi (C) liic subjicere non gravabor,
Aristotclcs, qiii integro secuudo libro rhetoricorum • !• i •■ -i i -mw ■
quac si aliua niliil boc saltcm prohaut, Martia-
de coinmotionibus animorum agit. , . . ,•,•,,.
num excmpiiim totum, sicut ipsum cdidi, dedisse.
Septima f^ertinartnn] Illam orationcm denotat, Sunt vcro siglac hae: »a. i. 1. p. ni. a. q. m. p. a.
qnae in nostris editioiiibus libri qtiinii noniinc in- u. o. s. c. a. r. a. b. cons. 1. 1. ex. q. niliil a. o.
scriljitur: quo patct, Martiani tcinporibus Verrina- nibil u. f. s. post s. p. ex 1.« Paulum mutatas codiccs
rum noniine priinam appcllatam fuissc, quac nobis Darmstattcnsis ac Rciclicnauensis exbibent.
in Caecilium sive di^inatio dicitur^ scciiudam, qmtm in avariliu] Excnipluin liocct duo qiiac
quae actio prinia in Vorrcm; tcrtiain. quae priinus scqiiiintur e libris in Vcrrcm (1, 14. f el 3, 4)
actionis sccuudae libcr, ct sic dcinccps usqiic ad rcpctita suut.
55
43i Martiani Capellae lib. V. §. 504.
sui similcs csse arbitratur." Invidia est, quae quodam livore inficit auditores;
ut cst: ,,Quod ad tuam ipsius amicitiam ceterorumque hominum maguorum
atque nobilium faciliorcm aditum istius habet ncquitia et audacia, quam cu-
jusquam nostrum virtus et integritas." Item: „Istum rcbus omnibus undique
ereptis impune cludentem circumfluere et abundare." Potest quidem ct illa
res auditorum mcntcs incendere, ut si alicujus exaggcrcs tyrannicum spiritum,
50o aut potentiam non fcrcndam. Metum vero excitari vcl propriis vel conimu-
nibus periculis. Propriis, ut: „Hoc est judicium, in quo vos de reo, popukis
Romanus de vobis judicabit"; communibus autcm, ut cst: „Videor mihi
videre hanc urbem, lucem orbis terrarum, arcem omnium gcutium, subito
uno incendio concidentcm." Spe quoque animi perturbantur, quum bcncficia
aut obsequia promittuntur, ut quum fidem Milonis Pompejo polhcctur, et:
„Caehi in onmi vita servitium obstrictum vobis ac hberis vestris habebitis."
Ira etiam vchementer animos turbat, ut quum exaggcrat ct exclamat Tulhus
in curia scdere socios Catihnae: „0 dii immortales, ubinam gentium sumus?
quae respubhca hic habetur? in qua urbe vivimus? hic, hic sunt nostro
in numero, patres conscripti." Similes ahi permiscentur affectus, qui quum
ad persuadendum plurimum valcant, extra causani tamen sunt, nec apparerc
ia oratore manifcstius debent, ne insidiis judicem capere, non ratione dc-
ducere videatur.
potentiam] Insignc Iiujiis artificu exempliiin prae- Caclio f.) verba. Vocem tamcn vnlgo omissam ve-
bct Deiuostliciiis oratio in Midiam, quac tota fere 5<m codicesRcichenaucnsis ct Darmstattcnsisliabcut.
iu Iioc loco tractando vcrsatur. O diij E notissima in Catilinam oratione (Jj^).
Iioc csl^ Ex actioiic priuia in Vcrrcin (IC). De Additac sunt in Darmstattciisi ct Rciclicnaucnsi sig-
metu confcr Qiiinctiliauuiu (^, I, 20; p. 23. 6, lae: »s. n. i. num. n. c.«, unde viilgo omissa sup-
1, 13; p. 421. G, 2, 21 5 p. 505 Spald.). plevi.
concidentem] Addit codcx Monaccusis (C) »si exlrn causamj Siint quae Graece i^aycovia
iste liberatus fucrit.u Scd bacc apud Ciccronem (iu vel i^Cii Tov JtQaynaroq ovza (confcr C. Fr.
Cat. 4, 6) non Icguntiir. Ilcrniannuni ad Lucian. dc bist. scribeud. p. 543),
^to/m pdem] Ex oralione pro Milonc (26) boc qiiibus Arcopagiim notum est oratores prorsus ab-
exempluta sunisif. stiucrc jussissc; nam, ut ait Scneca (dc ira 1, 16):
obslrictnm] Paululuin innuiita\it Ciccronls (pro oratlo nilul nisi id ipsura dc ipo agitiir specfaf.
Martianj Capeliae lib. V. §. 506. 455
DE DISPOSITIONE.
His igitur ad fidem faciendain prudenter inventis ordo rerum cst so- 506
ciandus, quac pars dispositio vocitatur, qua quid dicendum quove loco,
quid penitus omittendum, quomodo etiam ct quando ct ubi, prudenter in-
spicimus. Duplcx igitur hujus partis est ratio: aut cnim naturalis est ordo,
aut oratoris artificio comparatur; naturalis, quuni post principium narratio,
partitio, propositio, argumentatio, conclusio, epilogusquc conscquitur; artificio
oratoris, quum per membra orationis quae dicenda sunt digcritnus, et hoc ex
causae utilitate, non ex temporis serie coaptamus; ut pro Milone factum, quura
quaestiones quasdam ante narralionem, ut praejudicia rcfutarct, induxit, quod
non ex ordine naturae, scd ex causae utilitate mutavit; et pro Cornelio primo
ira vanis et e.vlva caiisam obvcrsanlibiis comnio- ratlonc, dlvisionc, conCnnationc, confutationc, con-
vetur.K Quanqunin intcrdinn cxtra caiisain s<!*\agarl cIusionc<<; dciiule vcro : ncst aiitcni« inqiilt «ct alia
ipsc Clcero coiilitctur (pro Miloiic 5-4; pro £ac- dispositio, (juac, quum ab ordine artificioso rccc-
eiiia 52). dcnduin cst, oraloris judicio ad tempiis accomino-
diiplex\ Vldcantur Auctor ad Ilcrcnnluni (3, 9), datumj quanqiiam in cxlrcmo capitc : »bis comniii-
Ciccro (de orat. 2, 7G), Quinctillanus (2, 13, 1; iationibus et translatlonlbus partlum saepc uli nc-
p. 529 Spald.) et Sulpicius Victor (p. 2i6 Pitb.). cesse est, qiium ipsa rcs arlifciosam disposilionem
post principiintij Dc quatuor prloribus partibus artipciose commutare cogIt.«
infra (§. 5i>6. Hiio. SS7) aglt, postcriorcs duas au- non e.v temporis^ Qulnctillanus (7, 1, 2): nScd
tcm (8. 56t>) junctas proponlt, quuiu orationis con- mcniinerlmus ipsam disposltloncm plcruinqiie utlli-
cluslo, cpilogus, et peroratlo unum idcmquc slt fatc mutarl, nec candein scmper prliuam quaestio-
(v. QuInctHIanum G, 1, 1; p. 4i3 Spald.). nein cx utraque parte tractandam» cet. •
artificio^ Curlus Fortunatlanus (p. 69 Pitb.): pro MiioiieJ Clcero (cap. 5): »Sed anteqnam ad
«naturalein ordlncm sequlmur, si nllill nobls oberlt eam orationem venio, qiiae est proprla nostrac
In causa; si aHqnId occurrerlt, ncccssltate ulHitatls quacstionis, vldentur ea cssc rcfiitanda, quae ct
ordlncni immutablaius naturalcra, sequeinur aniii- Jn scnatu ab Inlmicls sacpe jactata sunt, et In con-
clalciu.u Moncndum tamcn, Auctorcm ad Ilcrcn- clone ab Iniprobis, et paulo ante ab accusatori-
nium (5, 9) artiftciosum ordlncm appcllarc, quem bns; ut onini terrore sublato rciii planc quac vcnlt
noster nalitralem^ slquldem ngcncra disposltloniim in judicinm vidcre positls.o
duo esse« alt, nunnm ab Institutioue artis profcctum, praejudicia] Advcrsaril enim Milonls et a senatH
altcrnm ad casuni <eni;jo?i5 accommodatiim», ct prius judicatiim cssc jactabant, cacdcin In qua P. Clo-
quldcm in eo spcctarl »ut ntamiir prlnciplo, nar- dius occisus cssct, contra rcmpubllcam csse factam
456 Martlani Capellae lib. V. §. o06.
refutata sunt crimina, quae secuta sunt tribunatum, post ad ipsum tribunatum
507 rccursus est factus; quae dispositio artificialis, ut dixiraus, nominatur. In
Verrem autem naturalem temporum ordinem tenuit, ut primum quaesturam,
tum legationem, deinde duas ei praeturas objiceret, servata temporum ratione;
quam, nisi causae repugnet utilitas, necessario prosequemur. At ubi majora
quaeque potissimum et invidiosiora purganda sunt, ab his sumitur refutationis
exordium; ut pro Cluentio conjecturae parlibus expeditis ad pracscriptionem
logis accessit, ordine videlicet commutato, ne si Clucntium legis assertionc
defenderet, fugere causam diffidentia videretur.
DE ELOCUTIONE.
508 Duabus his officii partibus absolutis, elocutionis cura est intimanda;
quae quum constet in singulorum animadversione verborum, hoc ab eloquentiae
nomine separatur, quod illa totius operis oratorii virtus est, haec pars habetur
officii. Cujus Cicero duo quasi fundamenta, duo dicit csse fastigia. Fundamenta
(cap. S), ct Cn. Poinpcjuin rogatlone sua ct de rc spIcJat, ignoro; proxime tanicn acccdlt Ille (de orat.
et de causa judicassc (c. 6). 3, 57 f.): »quasi Loc solum quoddam atquc fun-
ut pro Cluentio] Ut inscrul c codice Darmstat- damentum est, verborum nsus ct copia bonorunij
tcnsl, praetcrcaque Rcicltenaucnsis auctoritatc delcvi sed quid ipse aedi/ieet orator ct in qno adjungat
non, quod vulgo ante defenderet lcgcbatur; quod artcm, id essc a nobis quacrcndum ct explicandum
recte me fecissc intelligct qni ipsani Ciccronis ora- vldetiir.n Adde Gcrardum Joannis Vossium (insti-
tloncm (cSp. S2 scqu.) Inspcxerit, ubi consulto se tut. orator. 4, I, 2): »qucmadmodum autcm acdi-
ait Clucntii causani non lege sed facto ejus de- ficia, ita clocutio unlversa duobus constat, ftmda-
fcndisse, ut nou saluti niodo ejus verum etiam meiilo et exaedificatione sivc struclura, sub qua,
cxistimationi prospiceret, factoquc dcmum purgato ut inrcrius diccnius, compositionem ct diijnitatetn
ad lcgis nienlionem transit, ctsi vlderetur, si niliil couiprebendimus.< Fundamentum cnlm appcllat ele-
aliud voluisset, uisi ut causam obtincrct, lcgc re- qantiam , quae sccnndum Auctorem ad Ilcrennium
citata pcrorarc potuissc. (4, 12) distribuitur in Lalinilatem atque explana-
eloqnentiae^ Cornclius Fronto (II, pag. 478 tionem. Paulo alitcr Cicero (dc orat. 1, 52): «au-
Maji): ueloquenlia pcrfccta vis oralionis, eloquium dlcram ctiam quac dc orationis ipsius ornamcntis
pars supposita commodc cIo([ucudi.<i tradercntur; in qua praecipitur primum ut pure et
Ciccro] Qucm potlssiiciim locnm Slartlanus rc- Latine loquamur, dcindc ut plane et dilucide, tam
Martiani Capellae lib. V. $. S08. 437
sunt Latine loqui planeque dicerc; quorum unum Grammatice loquente didicistis,
quum ejus vobis insinuata est subtilitas. Fastigia vero sunt copiose ornateque
dicerc, quod non ingcnii sed laboris cst maximi, exercitatione etiam diuturna,
qua non sokim uberior sed illustrior quoque facullas acquiritur. IIujus rei o09
duplex ratio est: una, qua in singulis verbis lumen appareat; altera, ut dig-
nitas eloquendi copulationis ipsius decore servetur. In singuHs vero aut pro-
priuni aut translatuni mutuatumquc conquiritur. Propria sunt vctusta prae-
cipuc; nam tum, quum proccres vcl ncscirent haec dicendi ornamcnta vel ap-
petere non auderent, propriis utebantur; sed quia verborum vcterum jam
cxolevit usus, uon sunt audacius usurpanda illa, quae cum aetatc mutata sunt.
ut ornate , fum ad rcrum dignifatem apte ct quasi marglncm conjcctani, pro vulgata mutntumnue , ut
decore», quac cadcm Quinctiliani est doctiina (8, slbi constarct Maifianus, cui supra quoquc (§. 5o9)
i , 1). mutuantur rcddidi pro mutanlur in siniili argo
exercilationel^ Lcge nescrcitatlonis ctlam dlu- nicnto, pracsertini quum Clceronem ipsura (orat. 27)
turnae.ii Grot. — Possis tamcn vulgatani quoque mtitala verba a translatis distinguere potius vicic-
tueri, si pro ablatlvis absolutis aceipias. Ccterum rem: ntranslala ca dico, quae pcr siniilitudincm ab
in anterloribus cditionlbus est nuia pro <jua, ct alia re aut suavltalis aut iuopiac causa transforun-
acnuirilur pro exquiritur , quorum posterius Rci- turj mutatn , In quibus pro verbo proprio suLjici-
cbenaucnsl quoquc codlcc adstipulantc rcstitui. tnr aliud, quod idem significct, sumtum ex re ali-
duplex 7-atio^ Qulnctillanus (8, 1, 1): nlgltur, qua conscqncnfl»; licet ex eodcm loco appai'cat
qnam Graeci (pod^LV vocant, Latine diclmus elo- mulata aeque ac ti'anslafa propriis oppoui.
cutionem. Eam spccfamus vcrbis aut sini/ulis aut
„ , . . j 1 ^. vetnsta] Ciccro (Brut. 7i): nSoIuni nuidcm ct
Conjtinctis.« acd propius ctiam ad nostrum Cicero -■ _ ' ^
,, . - ww\ i-k • • •• A- e •• qnasi fundainentum oratoris vides locutionem emen-
(de orat. o, 57) : nUninis igitur oratio eouticifur ex ^
,. . 1 •.••!••, • datam et Latlnam: cuius pcncs nuos laus adhnc
verbis; quorum primnm nobis rafio simpltciler vi- ' j i i
, , . , ■ , • 1 IV . •! fuit, non fult ratioiils aut sclenfiae, sed consnctu-
dcnda cst, dcmde conjuncte. I>ain est quidam or-
... . ... , • 1. dinls. — Actatis illius Ista fuit laus, tanquam in-
natus orationis, qui es stnijults verbis est; alius, ^ ^
_, noccntlae, sic Latlne loqueudi" cct.
qui ex contiHuatts conjiinctisque constat. Lrgo ntc- ^
mur vcrbis aut ils, quae propria siint et cerfa quasi exolevit^ Vidc Ciceronem (de orat. 3, 10 f. et
vocabula reruin paene una nafa cnm rcbus ipsis, 13), Scnecara (epist. S85 p. 481. ep. 114; p. 649
aut ils quae transfertt7itur ct quasi alleno in loco Lips.), Quinctlllanum (1, 6, 41; p. 168. 2, S,
collocantur, aut ils quae novamus et facimus ipsln 21; p. 297 Spald.), Macroblum (in Safurnal. 1, 5);
cct. Gelllum (11, 7), et quos praetcrca laudavlt C. Fr.
mutuatttmque^ Rccepl Icctioncm a Groflo In llermannus (ad Luc. de hist. conscr. p. 209).
438 Marllani Capellae lib. V. §. I>09.
Ilaquc alucinari ct ccrrituin et caperatiini siniiliaque praetereiintes uteniur his,
qnao consuetudo recipiet; nec tamcn sordidis, nisi quum rei sententiaeque
vis exigit, ut quum Cicero volens crudelitatis invidiam facere ait: _„gurgulio-
nibus exsectis reliquerunl", et: „virgis plebem Romanam concidere"; nec in-
^>1^ decore Virgilius vitandae huniilitatis aucupio Ijchnos pro lucernis ait. Quod
si res verba propria non habeat, novanda sunt aut ahenis utendum. Novantur
autem duobus modis vcrba, aut quadam fictione, aut decHnatione praesumta,
ahielnat!] Rectius sic In codiclbus Darinslat- « Ingiiinibus quare detonsus gurgulio exslat^i
tcnsl ct Rcicbcnaucnsi, quam hallucinari in edltis ncquc diibito quin ita Martianus quoquc acccpcrlt,
(Gell. 16, 12), quamvis a reterlbus ct Ciccionc Jnprlmis si revcra e.v5ec<w illc scrlpscrlt, quod pro-
ipso aliijuando sic scriptuin csse iion sit ignolum. p,u,ni vocabulum cst dc castrationc (Qnlnctil. 7,
cerrituvi\ Pluutinum vocabulum est, quo taincu 4^ 8)5 Ciceronem tamcn dc gutture Intellcxissc
et CIccio (ad Att. 8, 7) ct Horatius (sat. 2, 3, manircstum cst.
277) aliquando nsl cssc videntur, ncc Ipse noslcr virijis] Ex oratlonc In Verrem (2, 1, 47).
infra (§.800) uti rccusavit pro insano. yir^jiUns] In Acnclde (1, 726):
caperatum] E Pacuvii Dulorcsle attulit Varro — «dt-pendent lycbnl laqnearibus aureis.a
(L. L. 6, 6) «cnperata fronte a caprae fronlC"j verba propria] Secutus sum codiccin Monacen-
mox obsolctum Appulcjiis postliminlo rcdnxit. scm (C)^ vulgo enim crat: »quod sl sua rcs pro-
(jumn Cicero] IXupcr demum Aiigcll 31ajl mc- prla vcrba non liabcat.u
rlto (in M. T. Clccronis ses orationuni partibus novantur] EgTcgie de bls praecipit Curlus For-
antc nostram actateni iucdltis, Mediolan. 1817) re- tunatianus (p. 70 Pltb.): «Tertlus uiodus cst, ut
pcrta est oratlo iu qiia lioc fragiuentum exstat (pro novcmus vcrba, quac taiucn parcius debemus at-
Tullio 10, s. 21): »tantiimquc odil crudelitatisquc tlugcrc; nam ct acgrc novum vcrbnm facere possis
Iiabucriiiit, iit cos oiniics tjnrijulionibus insectis re- lene ac dccorum, et fere asperuautur bomlnes quac
liufjuerenl , iic si qncm scralvivum ac spirantcm non rccognoscunt. Vlr pcrfcctissImHS dixlt: Ycrbis
rellqiilssciit, minor bis lionor babcrctiir.u Ncquc utcndiim cst ut nuniis publica moneta signatis.
tamcn lcctioiiciu inscctis Martiano obtrudcrc volui, Vcrba qiilbus modis novantur? prlmo Graeca trans-
licet nec viilgatain ejcclis, nec quam in niaigiiic ferimus, iit nova ex bis Laliua confingamus; dc-
Grotlus posult exaclis probarcin; scd qnod jara binc pcr congeminalionem, ut Ciccro iifcras 50/1-
Grotlus coiijcctnra asscculus erat pracbctcjuc codcx vaijas" dlclt; ct pcr derivationcm novare possumus,
Rcicbcnaucnsis, exsectis rcposul. Practcrea ante ut ab aulumno Cato ait aulumnitalem , ct n per-
Cicero inscrul (juum c codiclbus Rclclicnaucnsl, neliendo Cicero perpessio7iem.«
Darmstattcnsi, ct Monaccnsi (C). ^c<ioi»e] Codices sccutus Darmslattcnscm, Rci-
ffurgulionibus] Obscocno scnsu dlxit Persiue cbcnaiiciiscin, ct 3Ionaccnscm (C) omisi, quod in
(4. rSS): . edllls scquitiir, verborvm.
Martiani Capellae lib. V. §. 510. 439
aut duoriim quae usitata sunt conjunctione composita. Fiiiguntur maxime
quum transtcrimus, ut qui .toioxrixa qualitatem esse dixcrunt, quod nomon
nunquam fuerat in Latinis; quo ct auribus temperandum, et iusolentia fugienda,
quam vitans Cicero Soterem salvatorem noluit nominarc, ct ait: „qui salutcm
dedit"; illud enim nimis insolcns vidcbatur. Dcrivatione quotjue fiunt vcrba, 511
quae grammatici paragoga nominarunt, ut dicimus florca rura, ct : „campique
ingcntes ossibus albent", quod satis crispa inflcxionc Horatius albiccnt dixit.
His plcrumque Grammatice utitur, licct Tullius grandiferas posscssioncs dicat
et grandiloquos oratorcs. Huic diligcntiac subjungitur translatorum cura ver- 512
tftialitatem^ Cicero (acad. 1,7): «Daltitis cnim KQnalis ajyes aeslale itova per florea riira
profccto, ut in rcbiis iuiisifali^^i, qiiod Gracci ipsl Exercet suh sole labor.«
faciiint, a quibns haec jain diii traetantur, utaniiir campiaHeJ Versus ct ipsc Virgilii cst (Aen.
verbis intcrdiim inanditis. — Qiialitates igitur ap- £2, 5G):
pcllavi, qiias jfoioxTjXag Graeci vocant, quod ip- 'Saniiuine adhuc canipiquc ingcntes ossibus a!-
sum apud Graccos non cst vulgi vcrbum, scd pbi- bcnt. «
losopboruin, atque id in multis.» Addu ciindcin In cditis quidcm Mnrtiani cxcniplaribus crat vi-
alio loco (de nat. dcor. 2, o7). Ccterum codices rentes pro iuffentes, scd codiccs Grotianus, Darm-
Blonacensis, Rcicbcnaucnsis, Darmstattcnsis Iiabent stattcnsis, ct Iflonaccnsis (C) goniiinam Icctioncm
aualitates , quod tamcn quia Graeco non respon- pracbucrunt. Siinilis est a!ius Virgilii versus (Aen.
det, recipcrc uolui. o, 86S):
iSo/erem] Ciccro enim (iu Verr. 2, 2, 63), sDifficiles quoniJam mull Gnnnnue oss'ihus aIbos.«
postqnam Vcrrcm >inon solum palronum islius in- crispa^ i\on vitupcrat bac voce, sed laiidat^
sulac, sed ctiam Srtera inscriptum sc vidisse Sy- qucmadmodum Gellius (I, 4) el Plinius (io, 9,
racHsis" dixcrat, «boc, pcrglt, qnantuni cst? Ila 18). Horatii locns in carminibus est (1, 4, 4).
magnum, ut Latino uno vcrbo cxprimi non possit. grandiferas^ Ubi rccentiores apud Ciceronein
Is est nimirum Soler , qnisalulem dedit.« Confer (Pbil. 2, 39 f.) (/irtnrfi /beiiore edidcrunt, Maitianns
omnino ForccIIinum (in lexieo), qui Cliristianos de- certc grandiferas leglt. Stint cniin Ciccronis codl-
mum scriptores Satvalorem dixissc nionct. ces, in qnibiis Ita scriptum sit (Graev. 5, 2; p. 012).
parajoifa] Diomcdes (p. 309 f. Piitscli.): «Siint Monaccnsis (C) perperam granilistrns j Reiclicnan-
quaedam principalia , quae Graecis fincoxoxv.tcc ensis et Darmstattensis reete grandiferas , qiiod re-
dlcuntur, nt iiioms, fons, villa, schola, hortiis ; ccpi ; Grotius enim cdidcvat ijlandiferas , qiiod ta-
cx Iils uascuntur derivativa , quae apud Graecos men ctiam defcndi potest, quia IIIo Ciccronis loco
^CKQCcycoycc dicuntur, ut fontanus, montanus, vil- a qnibusdam ila Icgitur et nostcr infra (§. 702) si-
laticus , seholasticus , horticiis.v mlll voce pahniferas ntitur.
fiorea rura\ E Virgilio (Aeu. 1, 430): grandiloqnos] i\on Clcero solus (Tusc. i>, 51 f)
440 Martiani Capellae Uh. V. §. S12.
borum, quum res aut sua non invenit verba, aut quum volumus splendidius
aliquid explicari. Ergo ant iuopiae aut decoris causa transferuntur: inopiae,
quum dicimus gemniare vitem et luxuriare segetes laetasque perhibemus; de-
sunt enim propria, et commodantur adscita; decoris vero, ut: bellum subito
exarsit, quum potuerit dici exstitit. Et item possumus ab omnibus sensibus
mutuari, ut ab oculis lux libertatis, et odor legum, et: „silent leges inter
arma*', et a gustu: „o nomen dalcis libertatis." Verum non debet haec trans-
latorum alienorumque verborum afiectatio sine moderatione captari, nec longe
petita debent esse translata, ut si dicas luxuriosam Charjbdim. Vitandum
quoque nc turpls sit similitudinis usurpatio , ut si dicas „castratam Africani
morte rempublicam" aut „Clodium stercus senatus." In hoc genere trans-
ferendi etiam allegoriam poetae praecipue nexuerunt, et Cicero, quum dicit:
„Senatum a gubernaculis dejecisses, populum Jlomaaum e navi exturbasses,
sed Quinctirinnus etiam (10, 1, 66; p. i>4 SpalJ.) tertium ci oratione pro Blilpne (4), et quartum
■hac voce utltnr. Videtiir autem priori niiniis pla- iterura c Vcrrlna (o, 63) desumta sunt.
Cuissc, qui (orat. S) ea usus addidit uut ita dicam.u caslratmn] Reslitiii locum e codicibus Darm-
. 1 w. 1 ,. ,Q ^-n\ »•. stattensl et Monacensi (C); vulsro eniin ridicule Ic-
inopme\ Iisdem exemplis supra (§. o70) utitur, \ /-> o
1 . ., . ecbatur ncastrafain Africam mortuam rcinpublicara.t
ubi vide notam. " *
Eodcm Cicero (de orat. 3, 41) exemplo usus crat,
sensibus] E Cicerone, qui (de orat. 5, 40): et post eiim Quinctilianus (8, 6, IS; p.509 Spald.).
.translatio.. inji.it «ad seusiis ipsos admovetur, ma- stercus] Paulo aliter Ciccro (dc orat. 3, 41):
xirae oculorum, qui est sensns acerrimus. IVam ct ,^„10 stercus curiae dici Glauciam.. Atque hoc
odor urbanilatis, ct viollUudo humanitatis, et m«,- ^^^^^ ^j^^ „„„ Clodium , apud nostrum quoquc
mnr maris, ct dulcedo orationis sunt ducta a cctcris scriptiim fuisse, cx co colligo, quod in Monacensi
scnsibus.« pj.^ ^^ Icgitur nClaudJumij tamen nihil mntare
odor] Crcdo hic voccs aliquot deesse, et le- ausus sum.
gendiiin : uut ab oculis, lux libcrtatis; ab olfactu, allegoriam] Ilacc enim tota trauslationibus con-
odor Icgum; a loquela, silent lcges intcr arina.n stat (Cic. ovat. 27). Rcctc igitur Quinctilianus (8,
flnoT. — Marlianus fortassc haud neccssariam lianc 6, 4; p. 303. 9, 2, 46; p. 409): «continuata u£-
additionem putavit, arbitratus Icgentes ipsos fiicile ratpoQci facit a^.XriyoQUiV'-' ; quibns immodice
perspecturos essc, cuinam sensui quodiiuc excni- usurpatis totum ait (8, 3, 26; p. 228 Spald.)
plum csset adscrilicndum. Ccternm exemplorum pri- prope mutarl scrmoncm.
ora duo ex uno Ciceronis loco (ia Verrcm 3, 61), cwm ^retje] Reccpi lectlonem a Grotio in mar-
Martiani Capellae lib. V. §. 512. 441
ipse arcbipirata cum grege praedonum impurissimorum plenissimis velis na-
vigarcs", ct in Pisonem: ,,ut qui in maximis tempestalibus ac fluctibus reipu-
blicae navim gubernassem salvamque in portu collocassem, frontis tuae nubecu-
lam et collegae tui contaminatum spiritum pertimescorem?" Usurpatis ergo his
similiter pluribus verbis elocutus est, quae suis fortasse angustius aut humilius
diceret. Item translata quodammodo sunt, quae aut ex parte totum, aut ex
toto partem, aut ex uno plures monstrant, aut ex pluribus singula. Ex parte
totum, Lit: „in puppim fcrit unda", aut: „me iisdem parietibus tuto esse tecum"
pro eadem domo. Hunc tropum metonymiam grammatici memorant, cata-
chresin etiam Gracci, quam nos abusionem dicimus, ut quum perhibemus
naturam deorum pro substantia. In conjunctis vero verbis orationisque con- 513
tcxtu servauda sunt haec, ut constructio coagmentata ct conclusio perfecta
glnc posifam, qiium vulgo cwn deesset. Locus est pro niemo)-aue>*un< in editis. Ilaiisit vero e Clccrone,
ia orationc pro doAo (cap. 10). qiii (orat. 27) nhypaUa(jen« , inquit, «rhctorcs, »ne-
ttt <jui\ Coiijiinxl qiiae Grotius Intcrpiinctione tonymiam graniinatici vocaiit, qiiod noniina transfe-
separaverat »ut: quid, Ciccronem sccutus (in Pi- riintur; Aristotclcs autem translationl Iiaec ipsa snb-
son. 9). junglt et abtisionem , quam xaTa^Qr]6cv vocant.«
/u's] Grotlus edidit haec; quoniam 'autem vox Dc cadem confer Qulnctilianum (8, 2, S; p. 199.
uswyatis praccesslt, anteriorum edltlonum lectio- 8, G, 54 5 p. 323. 9, 1, H-, p. 5G3 Spald.).
nem omnino praetiili. coagmentata] Miror Grotlum edldisse coaiiymen'
m ptippim] Vlrgilius (xi.cn. 1 , Ho): tata, quod nlLIIi estj nostram autcm lectionem,
ttlpsius ante oeulos ingens a vertice pontus quam etlain Honaccnsls codcx (C), Relcbcnauensis,
In puppim ferlt« et Darmstattensis pracbcnt, ad marglncm rejeclssc.
quem liaud sclo an ipse noster respcxerit. Confcr niodu Clccroucm (dc orat. 3, 43): «Sequi-
parietibtis^ Cicero (dc orat. 3, 42): «Videtis pro- tur contintiatio vciborum, quae duas res maximc,
fccto genus boc totum, quum inflcxo commutato- coWocaiiOMem prlmum, dcinde morfMm quendam /br-
que verbo res eadeui cnunclatur ornatlus; cui sunt mamque dcsidcrat. Collocationis est componere et
finitlma illa mlnus ornata, sed tamcn non Ignoranda, strucrc verba slc ut neve asper eorum concursus
quiim intclllgi volumus aliquid aut e.v parte totum, neve hitilcus sit, sed quodammodo coaymentatus et
ut pro aetlificiis quum parietes aut tecla dicimus, levls.i Ubi quem modtun formamque appcllat, nii-
aut ex toto partem» cct. Exemplum et ipsum e Clce- mcrum orationls spcctat, qucm noster conclusionis
rone (Catil. 1, 8) petitum cst, vocabulo signlficat, ipsuin Ciccronem (de orat. 2,.
memorant\ Ita niellus codex Monacensis (C) 9j orat. Sl) sccutus, iufraquc (§. 519 sequ.) pluri-
56
442 Martiani Capellae lib. V. $. 514.
314 proveniat, et quodam schemate dictio venustetur. Jam compositionis praecepta
pcrcurram, cujus vitium maximum est, hiulcas et asperas voces, frenos etiam,
iotacismos, metacismos, labdacismos, homoeoprophoron, dysprophoron, et poly-
sigma non vitare, vel cujushbet hterae assiduitatcm in odium repetitam, ut:
„sale saxa sonabant"j et: „casus Cassandra canebat." Metacismus est, quum
bus tiaclat; coUocatio autem Idem cst cum con- orationis cursus, ut cquorum frcnis, «nhlbeatur at-
structione sive compositione , de qua mox (§. S14). que retardetur.
schemate] Ilaec apud Quinctillanum quoque (8, in odium^ Pro in odinm in periliam in editls
1, i^ p. 193) tertia pars est, qnl »in conjunctis lege ex vestigiis 3IS. in odium repetitam, Loc est
verbis illud intuendum esseu docct, >nit emendata ad nauseam usque itcratam. Gnox. — Ita ct iu co-
slnt, ut collocata, ut fi(jurata.<i Plura de figuris dicibus meis Rclclicnauensi, Darmstattcnsl, ct ijlo-
iufra (S. 523) docebuutur. nacensi (C) scrlptum cst, unde rcpouere non dubi-
compositio7iis] De bac vide Cleeronem (orat. 44 tavi. Exempla, quae scquuntur, Yirgilii sunt (Aen.
sequ.), cui nullam partcm bujus operis magis ela- 3, 183):
boratam esse Qulnctllianus affirmat^ practcrcaque >>Sola mihi tales casus Cassandra canebat«
Auctorcm ad Ilerennlum (4, 12), Dlonysium Ila- ct (i>, 8G0):
llcarnasseusem, qul slngularem Hbcllum bac de dis- «Tum raiica assiduo louge sale saxa sonabant",
clplina scripsit, Quinctilianum (9, 4), Curiumque undc apparet male salo pro sale lcgi in codice
Fortunatlanum (p. 73. 74 Pltb.) cujus ipsa vcrba Monacensi (C), licet baud indoctc llbrarius errarit.
comparaudi causa subjcci: nin structura obscrvanda Ceterum anlmadvcrtcndum, haec ipsa , quae nunc
sunt, ut frequentlor slt rotunda, ne hlulca sit Martlanus reprcLcndit, ab antlqulorlbus poctls La-
vocalium ct maxlme longarum crcbra concurslone; tlnls quam maxime celcbrata stndloscque quaesita
nc aspcra duarum consonantlum coullictu; ne mo- esse, ut doctc dcmonsfravlt IVacLius (dc allltcratlone
nosyllaba una plura jungantur; ne brevia multa serraonis Latinl, in IXIcbubrii Musco Ilhenano T.
contiuucnlur, nc longa multa; ne ultima syllaba III, p. 524 — 418)j uude ct Scrvius (ad Aen. 5,
nrloris Tci'bi cadcm slt quae prima postcrioris; ne 183): «baec composltio jam vitlosa est, quae ma-
prlma et ulllma cfficlant obscoenltatcm; ne multis jorlbus placuit.«
cxillbus vcrbls aut syllabls vastls dcformctur oratio; 7netacismus] Isidoro motacismos depravate. Grot.
uc plures genllivi pluralls jungautum cet. — Sed Diomcdl hoc vitiuni est pronunclatlouls,
frenos] Tam frenos quam frena dicl notum est cum M profertur, ubi dcbet absorbcrl: ut si vocem
(Voss. Arlstarch. 1, 42; Op. II, p. 187; de vitiis claudat et scquens dlctio inciplat a vocali. Utcrque
serra. 1, IS; p. 21), sed mirus boc nostro loco autcm grammatlcus (Martlanus et Dlomcdcs) corrl-
vocls usus; quam tamen quum infra (§.518) re- gendl, quum apud eos vulgo weiftMsmiw legatur pro
pctat, colllgltur fretios Inlclllgi impcdlmenta ex as- mytacismus , qula est a [.iv- Mcmlult ct Isldorus
pcrrlraaruui Ilfcrarum colllsionc oriunda; qulbus lib. 1 orlg. c. 31 (1, 32, 5)^ ubi itldcm in MSS.
Martiani Capellae lib. V. §. ol4. 4i5
verborum conjunctio M literae assiduitate colliditur, ut si dicas: „Mamniam
ipsam amo quasi meam animam." Labdacismus cst, ubi L plurimum dissonat,
ut si dicas: „Sol et Luna luce lucent alba leni lactea." lotacismus est ut si
dicas: „Junio Juno Jovis jare irascitur." Polysigma, ubi S litera crebrius ge-
minatur: „Sosia in solario soleas sarciebat suas." Homoeoprophoron ost, quuni
dicitur: „0 Tite tule Tati tibi tanta tyranne tulisti." Dysprophoron, ut si
quis dicat„persuasitrices, praestrigiatriccs, atque inductrices tigres. Asperae inter ol5
penultimam ultimamque verborum niaximc vitandae, cujus exemplum est,
nostris cst melacismus, In excnsls motacismus legas. tium Loc csse (poet. 2, 32; p. 172), ac sanc tam
Qiiod non iiiipvobo. Imo possis similitcr rcscribcre ficqiicnter apud antiquos inrenitur, ut putidus sit,
apud Capcllam ct Diomedcra. Nam litcram Lanc qui nbique damnarc vclit. Confer quae a viris doctis
veteres non /ty tantum, scd fico quoqiie dixerc. ad Euripidem (3Icd. 47G) annotata sunt, et quac
Voss. (inst. orat. 4, 2. Op. III. p. 155). — Equl- laudat Otto (ad Ciccronem de scncct. p. 102).
dem Lic ut supra (§. 279) vulgatam scrikcndi ratio- homocoprophoron] Editi Labent homoeoprophe-
ncm servavi, licet in codicibus RcicLcnauensI et i-on: reclior nostra e codicc Monaccnsi (C) lcctio
Darmstattcnsi moelacismus lcgatur. cst. Excmplum, quod Ennii cst ct a multis gram-
Mammayii] Aut Mammiam legendum pro mu- maticis rcpctitum, nostcr ab Auctorc ad Ilcrcn-
lieris nominc, aut 3/nmmam sumcndum pro nutricc, nium (4, 12) mutiiatus csse vidctur. Pliira vide
iit in ista inscriptione antiqua: apud Spengclium (art. script. p. IX).
D. M. persuasitrices] Ifa nos restituinuis, cum antca
CAECILIAE. LITE. perperam disjunctis vocibus legcretur persuasi trices.
OFILLIA. AUESCUSA. Grot. — Apud Plautum (Baccbid. S, 2, 47) est
3LODIAE. SUAE. nprobri perlcccbrae et persuastrices« , quod magis
B. M. FEC. ctiam 3v6jtg6(pogov sonat; sed codiccs dcscrcre
/eni] Sic scripsi e codicibus Grotiano, Reiclie- ncque bic voliii neqiie mox in /^rae5<ri(/ia<rices, quod
naucnsi, Darinstattensi, et Monaccnsl pro levi in etsl sermonis ratio rcspcat, plerosque tamcn manu-
editis, quod jam Grotlus intcllexcrat metro tro- scrlptos cxbibcre tcstatur Oudendorpius (ad Appul.
cliaico officerc, practcrcaque rcstitui priorum cdi- de mundo T. II, p. 321), quaproptcr ex uno Rei-
tlonum leclloncm lucent pro lucebant, quod ncscio cLcnaucnsI praesfigiatrices scribere eo minus volui,
tinde Grotius peticrit. quia Martianum ipsum jam banc stridosiorcm vo-
iotacismus] Confcr Qulnctillanum (1, S, 32) cabull formam in mente babuisse verisimile est.
cum nota Spaldingii (p. 112). phaleras] E Cicerone (in Verr. 4, 12 f.): »ita
poli/sigma] Ab aliis vocarl Loc vltium dLy[.ia- ab se Invito aLlatas pbalcras gratis.« Ccternm co-
rKjjWOV Vosslus (Inst. or. 4, 2, 3. Op. III, p. lo4) dlces Monacensem (C) ct Reicbcnaucnsem sccutus
obscrvat j negat tamen Julius Caesar Scallgcr vl- dclcvl ut antc si dicas apud Grotium.
444 Martiani Capellae lib. V. §. M^.
si dicas: „phaleras ablatas gratis", aut si juret auriga „per lora, per flagella,
iiiG per frena." Hiulcae sunt, quum in ea parte quain diximus similes vocales
ac similiter longae collisam hiantemque structuram faciant, ut si quis dicat
suscepisse se hberos secundo omine, et ut TulHus pro Milone ait: „aucto-
ritate pubhca armare"; quod quidem artem dissimulans plerumque appetit
517 voluntate. Vitandura simihter, ne in eodem loco tres aut quatuor longas
brevesque continue ponamus, neve in notissimos versus et maxime heroicos
structura fundatur iambicosque versus; quamvis cos Ciccro non cvitet quum
dicit: „senatus haec intclhgit, consul videt"; et heroici versus finein vel
initium non dechnet, quum dicit: „o miserum cui peccare hcebat"; et in
Academicis: „latcnt ista omnia Varro magnis obscurata et circumfusa tcuebris";
et in Verrinis plenum versum una quidem syllaba mutilum fudit, quum
dicit: „quum loquerer tanti fletus gemitusque fiebant"; nec finem vitavit ele-
giaci, quum ait: „oderat ille bonos"; incurrit etiam in hendccasjllabi Phalaecii
volunlate] Ita ipse Clccro de oratore Attico nostcr (lellbavlt cxciupla et e Cicerone et allis erni
(orat. 25): «vcrLa etiain verbis quasi coagmcntarc possunt; qua de re peculiaris exstat dissertatio
negllgat^ habet enlm Ule tanquam hiattts concursu Loefllerl (praeslde I. I. MoIIcro, de versn Inoplnato
Tocallum molle quiddam ct quod Indicet non ingra- In prosa, Lips. 1G88). Adde Funccium (de vlr. aet,
tam negligentlam de re magis Lominis quam de ver- L. L. II, p. 330), Fabriclum (in bibl. Lat. II. p. 389
Lis laborantls.a Locus In Miloniana est statim ab Ern.), Gracvlum (ad Cic. epist. ad Att. i, l; p.7),
inltlo: «temcritatem concitatac mnltitudinls aucto- Scbacferum (ad Dcmosth. I. p. 189. V. p. S28),
ritate publlca armarc.« Vocmclium (ad Dem. Pliil. p. 39), Krltzium (ad
versus] «Multum cnim Interesta, Cicero alt Sal. Cat. p. 9S), et Spengclium (art. script. p. iU^).
(de orat. 5, 44 f.), »utrum numcrosa slt, Id cst in ^cademicis] Longe bacc aliter nunc lcguntur
slniilis aumerorum, an plane c numcrls constct o- (Acad. 2, 39): nlatcnt ista omnia, Luculle, cras<
ratlo^ alterum sl fit, lutolcrabile vitium est, altcrum sis occultata et circumfusa tcncbrlsu^ nolui tamen
nlsl fit, dissipata ct inculta et flucns cst oratio.« quidqnam mutare apnd nostrum, quum constet CI-
Adde alios ejusdcm locos (orat. 20. 51. 68) ct ccronem Academica sccundis curis retractata Var-
Qulnctilianum (9, 4, 27^ p. 539 scqn.). Quan- roni insci'ipsisse, cujus opcris qunui primus tantum
qnam Ipse (orat. 5G): "Saepen inquit nvcrsus in ora- libcr cxstet, rcliqui Injuria tcmporum pericrint, fa-
tlone pcr imprudcntiam dicinius, quod vebemcnter cile bacc In uno scqucntiuin Icgi potcrant.
cst vltlosnni, sed non attcndinnis ncquc exaudimus quum ait] Scripsi e Mouacensl (C) pro sictit
nosmct Ipsos", cjusqucncgligcutiae ctiauiplnra quam ait, quod ia cditis crat.
Martiani Capellae lib. V. §. 517. /lio
petulantiam, dum dicit: „successit tibi Lucius Metellus." Hic tamen vir ct
longo opcre et ipsa sui raajestate defeuditur. Ceterum in clausulis vitiosissi-
mum repcritur. Animadvertendum autem, ne quum similitudinem versus
effugimus, bonam clausulam transcamus, ut si timeas dicere „strepitumque
plagarum", quum pla longa sit et bonam clausulam fecerit. Vitandum ctiam 518
in eodem loco cacemphaton vel interpositione vel commutatioue verborum.
Inhonesta enim exempla sunt ut „arrige aures Pamphile", atque „ereptae
virginis ira"; in his enim sordescit oratio, Vitandi etiam freni, qui fiunt cx
asperrimis litcris in unura concurrentibus, ut est illud Terentii in Hocyra:
„perpoI quam paucos repperias mcrctricibus fideles evenire amatores Syra?"
et ab iisdem literis incipientia, ut est: „uon fuit istud judicium judicii simile
Phalaecit] Restitui gcniiinam scribcndi ralionem, cetiphaton habent, pro Tulgata cacophaton, licet
quum anteriores editioues Phaleutu, Grotius Fha- Loc etiam iu usu fuisse testctur Vossius (inst. orat.
leucii exLiberent. Petulantiam autcm ilicit, quia 4, 2, 4). De re ipsa vide Ciceronem (ad dlvers.
hcndecasyllabi plerumqne epigrammatis lascivis atque 9, 22), Quinctilianum (8, 3, Ai; p. 243 Spald.),
frivolis compouendis inscr^iebant^ unde Quinctili- Scrvium (ad Acn. 2, 27), unde intclligcs illud
anus (I, 8, 6) amoveudos eos a pueris ccnset. cacemphaton dictum esse, sl vel ipsa verba vcl
Adde Plinium Secuudum (cpist. 4, 14, 4): „cx soui eorum In obscoenum scnsum detorquerl pos-
quibus tamen sl nonnulla tlbl paulo petulantiora scntj ut iu eo quod e Terentlo attullt (Andr. S,
vidcbuntur, erit eruditionls tuae cogltare, summos 4, 31) arrigere ad aures relatum, quod alias de
illos ct gravissinios viros, qui talia scripseruut, non membro virili dicitur, et iu altcro exemplo ereptae
modo lasclvia rerum, sed ne verbis quidem nudis vir(jinis, quod ereptae virginitutis admonere pote-
abstlnulsse.<i Scd nostro loco de metro tautum ser- rat, licet apud Ylrgilium (Aen. 2, 413) allo sensu
monem esse monere vlx opus est dictum slt:
placjarum^ IXimlrum plaga pro discrlmlhe sig- »Tum Danai gemitu atque ereptae Tirginls Ira
nlficatlonis penultimam tum produclt tum corripit; Undique coUecli invaduttt.»
sed eo loco quem Martianus Inuult, louga pcuul- Sic cnim et apud poctam et In prloribus uostri
tlma pro Graeco jtXi^yrj usurpatur (Verr. 5, 62)5 editioulbus legitur; Grotlus quomodo edidcrit erepta
ubi nunc quidcui legitur: «nulla vox alia Ulius nescio. Darmstattensls quoque codex habet erepiae;
miseri inter dolorcm crepitumque placjarum audic- Rcicbenauensls paulo allter »ut est atquc erepte
batur«, Martianum tamen corrigere ex nostris edl- Tlrginis" cet.
tlonlbus dubitavl. repperias] Sic e eodice Reicbenanensl Ipsoquc
cacemphaton] Sic scripsl e codice Grotiano et Terentio (Hcc. 1, 1, 2) restituij Tulgo reperias,
Tcstigils Reicbcnaucnsis ct Darmstattensis, qui ca- codex Monacensis male 7-eperies.
446 Martiani Capellae lib. V. §. S18.
judices", et in eaclem desinentia, ut: „fortissimorum, proximorum, fidelissimo-
rumque sociorum", in eodem vitio habentur. Item penitus fugiendum breves
svllabas continuarc quamplurcs, ut est illud Screni: „Perit abit avipedis ani-
^ mula leporis."
DE PEDIBUS.
ol9 His breviter intimatis pedes suut assercndi, quibus clausulae decenter
aptentur; quos quidem Cicero quadam permixta confusione perturbat, dum
dicit modo ditrochaeo concludendum, modo paeonem primum probat inci-
pientibus, modo finientibus, modo dochmium , qui constat ex brevi, duabus
longis, brevi, et longa, cujus exemplum posuit : aniicos tenes; item amphi-
macrum pedem et rursus dactjhcum numerum laudat; modo anapaesticum,
modo dithyrambum laudat, nec tamea certa scientia est. Ego tamen com-
pendiosiora percurram, ut in hac silva quibusdam videar praeire tramitibus.
non fiiU^ Ciceronis (pro Clucutio 5) cxcniplo ditrochaeo] lu editls seqncbatnr vox ionicum,
\a eadem cansa utitnr et Quinctilianiis (8, 3, £>!)• quain ncqiic Grotianns neque Monaccnsis codex(C),
Sefetii} In pocmatio de lcporis mortc , unde ncque Reiclienauensis, ncqne Darinstattcusis agnos-
citatur ct illud: clt; jure igitur eain expnnxissc niilii vidcor. De
*Anhmda miserula propei-iter ohit.u ditrochneo, vel ut ipsc appellat dichoreo , vide Ci-
Grot. — Confcr Diomcdein graminaticnm (5, p. [)15, ceronem (orat. 63).
6 Putsch.) et Santcniiim (ad Tercntianum 3Iaurnm modo fitiientibus] Aut ipsius error est Martlani,
p. 100). Ccternni in Icctione constltncnda sccutns aut librariorum. Ciccro enlm Ai'IstotcIcm secutus
sum I, C. Scaligcrum (poi't. 2, 59; p. 179) ve- (de orat. 3, 47) omnino distlngnens scriblt: «ordiri
tcresqne editioncs, in qulbus est «pcrit avipcdis placct a siiperiore pacone, postcriorc fitiire.« Sed
aniiunla leporls"; Grotius contra cdldit: "pcrltavltii Martianiis fortassc aliiim locnm (orat. 57) iu nientc
cet. Vide et Wernsdorfinm (in poct. lat. min. I, 2, habcbat, ubi in univcrsnm paeones oraforlbns com-
p. 218). meudat.
permi.vta coufusiotie] Ciccro (orat. S7): «Ego dochttiium] Vulgo dochittium, qiiac varietas
antcm«, inqult, »scntio, omiies in oratlonc csse ctiam iti Ciccronis, Qninctiliani, miiltorumqnc alio-
quasi /)«'mi.v/os ct coh/jwos pedes; nec cnim cffiigcre rum codicibus Invcnltur; sed quum orthograpbiae
possemus anlmadversionem, si seinper lisdein iitcre- potlus quam lcctionls discrepantla sit, rectam for-
ninr, qula ncqne pumcrosa esse, ut pocnia, ncque main rcslltuere non dubitavi. Confer Spaldlngium
cxtra numernm , nt scrmo vnlgl est, debet oratio.« (ad Qulnctllian. 9, 4, 79, p. S88) ct de re ipsa
Martiani Capellae lib. V. §. 520. 447
DE MONOSYLLABIS.
In monosyllabis inspicieudum cst, utriim finalis longa brevisne sit. Si 520
enim longa est, praeire debet trochaeus, ut est illud Ciceronis: „non scripta,
sed nata lex", aut: „debet esse legum in republica prima vox"; quae lamen
pendente sensu apta conclusio. At vcro si brevis fucrit monosyllaba, iambus
aut anapaestus antecedat, ut ait Sallustius: „tota autem insula modica et
cultibus variis est." Brevem vero brevis aut longam longa non sinc vitnpe-
ratione sectatur, ut si dicas: ista res mea cst, aut contra, quod Cicsro
pro Ligario: „non tu cum patria privare, qua caret, sed vita vis"; quod
voluntate orator, non errore composuit. Verum hoc de monosyllabo superius
praeceptum in colo melius collocamus aut commate, non m fmc sententiae.
DE DISYLLABIS.
.1
Disyllaba vero iambico numero non jure clauduntur, sed si penultimus S2J
spondeus, mox iambus aptetur, ut si dicas: tenui servos meos, aut pyrrhi-
chius pro iambo, ut: consul videt. At bona clausula est ex iambo et spondeo
vel ultiino trochaeo, ut si quis dicat: patria continet bonos cives, vel: asserit
caput legis. Cavendum est autcm, ne aut duo iambi aut iambus et pyrrhichius
Clceronem (orat. 64), (juem ipsum nostei' ante ocu- cibus Honaccnsi (C) et Darmsfattcnsi scripsi sensu
los Labuit. pro seiisui, quod in editis erat.
ditliyrambum] Grotius deutheriambum , altera cuUibus variis] Sic scriiisi c codicibus quuni
lectionc ad margincm rcjecta^ quod pcrpcram fac- Grotiano tum mcisj vulgo enim legebatur cullihus
tum ipse facilc intelligere potuissct, si Ciceroncm inanis, apud Cortium autcm (in fragm. p. 1005)
(de orat. 3, 48; orat. 64) inspexisset. Ceterum a ncscio unde cuUoribus inanis.
codice IMonaccnsi (C) tota pbrasis »modo anapacsti- non errore] Quod Ciceroncm defensurus nostcr
cum modo dithyrambum laudat» abcst. ad illam orationcm (pro Ligario 4) bic adnotat,
scientia] Grotius in niargine sententia , quod idem jam Asconius Pcdianus (ad div. in Caecil. 7)
et codex Rcicbcnaucnsis babctj sed mutaudi causa observavcrat, nimirum clausulam illani «vita vis«
non apparet. ad exprimcndam sentcntiam dc iudustria duriorcm
Ciceronis\ In I^Iiloniana (cap. 4). Mox c codi- positaui esse. £t vix vitium inessc buic oratioui
448 Martiani Capellae lib. V. §. 321.
in fiue ponantur, ut si quis dicat: pugnare juvenes pro parentibus suis. Ca-
reudum ctiam ne pyrrhicbius post pyrrbichium veniat et quatuor breves fiant,
ut si quis dicat: perdidi bona mea; aut post pyrrbichium trochaeus sponde-
usve, ut si dicas : conqueritur sua fata, aut: imputat sibi demens. Sed et
troC'iaeus et iambus, vel pro iambo post trocbaeum pyrrhichius, malam
clausulam faciuut. Hunc enim finem elegiaci pentametri turpiter reddit.
Quid enim interest, utrum dicas: omnia nempe vides, an vero dicas: aspice
facta mea? Bcne autem ponuntur vel duo trochaei vel trochaeus et spondeus
in fine clausulae, ut si quis dicat: haec est bonorum civium magua cura,
aut: haec suut, quae maximi priucipes sola curant.
DE TRISYLLABIS.
o22 Trisyllabis clausulam terminantibus lex est, si modo eam vehs molUtcr
fluere, ut trochaeo praeccdente penuUimo molossus subsequatur, sive longam
habeat novissimam syllabam sive brevem jure metrico, ut illud est Tullii:
„mare fluctuantibus, littus ejectis." Fit autem pessima clausula, si pro tro-
chaeo peuultimo spondeum praclocaveris, ut si dicas: mare fluctuantibus rupes
ejectis; item pessima, si pro trochaeo pyrrhichiura praemiseris, ut si dicas:
mare fluctuanlibus apis ejectis. Item vitiosa est conclusio, si novissimi molossi
prima syllaba brevis fiat, quamvis trochaeo rite praemisso; tuuc euim lie-
roicum comma nascitur, ut si quis dicat: httus amicis. Item bona clausula
fit, si pro novissimo molosso ionicus minor pouatur post trochaeum, ut si
dixcris quae Ciceronis piilcherrima dicitur iu jure Tullii] Pro Roscio Amcrino (cap. 26).
Romano (I. 2. §. 46 de O. J). apis] IViliili vox ad sensuin, unde factum cst nt
fiant] Sic pro Grotiano faciat rcposui c codice et vetus ille fons, unde in margine Grotius faausit,
Monaccnsi (C). et codiccs Darmstattcnsis, Rcicheuaucnsis, et Mo-
thio] Oniissam a Grotio hanc vocem supplcvi naccnsis (C) apex lcgaut; scd scntentia pjTrhicLinm
e Darmstatteusi codice et antcrioribus editiouibus. flagitat, neqnc quidquam praeterea voluisse i^Iartia-
ptaecedente penuUimo] In cditis crat pemilti- nus vidctur, nisi ut qualccunque vocabulum du-
mamj sed illud Dlonacensis codex (C) praebuit, et arum brcvium syllabai-um in penultimum locnm sub-
scnsus cfflagitavit. stitucret.
Mardani Capcllae lib. V. §. o22. 449
dicas: marc fluctuantibus littus agitanti. Scd in hac clausula cavendum, ne
pro trocliaco pcnultinio spondeus ponatur; nam tunc si solvcris tertiam molossi,
in vitium cadis, quale incidit Cicero, quum dicit: „si te serael ad meas ca-
psas admisero.*' Si autem penultimo trochaco mcdiam molossi solvcris, pul-
chram clausulam feceris, iit si dicas: littus Acmiliac; itcm trochaeo penultimo
pulchre etiam tertia molossi resolvitur, ut si dicas: littus aequabile, Item si
trochaei penultimi longam solveris, ct primam molossi ultimi, Iit clegans
clausula, ut est: curas regere animorum.
DE FIGURIS.
Sentcntiarum autem ligurae hae sunt: Ironia est simulatio, in qua 525
aliud verbis significamus, aliud re ipsa sentimus, ut est principium pro Li-
gario: „Novum crimen Cai Caesar." Paralepsis cst praetcritio, quum quasi
OMa/e] Ita pluriml codices (Oudcnd. ad Appul. num (p. 145 Rulinl;.), ct quos laudat C. Fr. Her-
I. p. 714), iu qu!bns et Rciclicnaucnsis est; non niannus (ad Liic. dc liist. scr. p. 275). Accuratius
»m qnalcii ut Grotiiis cdidit. Omissae antc relatira ctiam distingiiit Curius Fortunatianus (p. 75 Pitli.)
pracpositionis ncc apud Graccos nec apud Roraa- Xi^ECOQ^ Aoyov, diavoiag; quas diffcrrc docct
nos excrapla dcsuntj confer modo Ciccroneni iA »quod Xi^ecOQ in singulis vcrbis fiunt, ut nmla
Atticum (5, 10, 2): »mc tuae literae nunquam in genu, quas uno noraine i^aZZayag possnmus dl-
lantara spcm adduxcrunt, qnantam alioruimi, et ccrc: y^(7^'OV vero in clocutionis composltione, quac
ad Q. fratrcm (1, 4, 4): »quoniam In tantum luctum pluribus modis fiiint, ut ftoZvTtZCOTCp , sftava-
et laborcm dctrusus es, quantnm ncmo unquamo; <poQC(, avTidZQOcpri, jtc(QOVoiJUi(.6la- diavoiaQ
Llvium (10, 31): bsocIos belll In eadem fortuna autem in scnsibus, rtQOx}eQCi7tEv6cQ, -^d^ortoua,
vldebant, qua Ipsl crant« cet. arto6ZQOtprj: quibus etiam, slve clocutioncm mu-
Cicero\ In divinationc In Caecillum (IS). taveris aut vcrborum ordincm Invertcrls, cacdem
de fitjuris] Hanc inscriptioncm e codicc RcicLc- tamen figurae pcrmancnt, vcrum utraque Xe^ecoQ
nauensl dcsumsi, quum viilgo verba seqiicntia »sen- ct Xoyov non Ita.«
tentiarum autcm figurac bac suntu pro titulo posita ironia^ Confcr bunc similcsquc locos, sl libet,
esscnt; quac a Rcicbcnauensl prorsus absunt. cumAquila, ex quo bacc pacne omnia desumta. Grot.
sententiarum\ Distinguuntur ab elocutionis fi- Cai Caesar'\ Sic c codlcibus mcis scrlpsl, quum
garls, de quibus iufra (§. 526), parller ut apud vulgo brcviatum cssct: C. Caesar.
Graccos dxrjpiaza Xe^ecog xal dLavoiag. Confcr paralepsis] Codiccs Mouaccnsis (C) ct Relcbe-
Qiiinclilianum (9, 1, 14 sequ.), Aquilam Roraa- naucnsis ;>arafcni/w5 Iiabent, atqiie ita ctiam quac-
S7
4oO Martiaui Capcllae lib. V. §. o23.
praelcnnittentes quaedam niliiloniinus clicinius. Apostrophe est in aliquem di-
.stricta conversio, frequens apud Ciceronem ac nobilis figura. Haec est, quum
iii aliquem sic convertimus actionem, ut ex ea judices doceamus. Diaporesis
est addubitatio, qua figura utimur, quum veluti dubitantes ab ipsis judicibus
inchoamcnli consihum postulamus, ut pro Cluentio: .,equidem quo me vertam,
judices, nescio"; et pro Corneho: „pugnem contra nobihssimorum hominum
o!M studia, consiha, rationesque eorum aperiara" etc. Erotema est interrogatio,
(|ua figura utimur, quum interrogando ahquid coacervamus et exaggeramus
cjus invidiam. Pysma est quaesitum, quae figura a superiore eo dilFert, quod
interroganti una voce tantum rcsponderi potcst, quacsito autem nisi pluribus
respouderi uon potcst, ut quum dicimus: „Qua igitur ratione behum gcremus?
dam Aquilac eilitlones. Darmstattcnsls codex para- addubitalioj Sic et Cicero (orat. 40) et Aqnila
lemsiSf quod proxime acccdit ad yeram scribendi (p. 151); duhilationem Auctor ad Ilerennium (4,
rationem paraleipsis j JtaQaXsLipLQ cnim Graecis 29) ct Quinctillauus (9, 2, 19; p. 592), qui et
est quac Ronianis praelerilio. Auctori ad Ilcrcn- eodem Clccronis escmplo (pro Cluentio I) eoque
nium (4, 27) oceupalio dicitur, nisl cnm Spaldln- pleniori quam nostcr utitur.
eio (ad Ouinctil. 9, 5, 98: p. 529) legere praestat /-> ?• i ¥¥ i i •
"^^ j':"! /or pf.0 Conielto\ lloc quoque exemplum plcuius
occuUalio. Ceterum ex Anuila (p. 149) Inserui quasi . ^ ja.i /i^iNn .
* ^*^ ' ' exstat apud Aquilam (p. lal): «Pugnem apertc con-
Tulffo omissum, scd nuod vix abesse potcrat. , i .■. . , . i , . <i . j-
° '^ ' tra nobiJissnuorum iiominnm ToJuutates r studia, con-
conversio^ Auctori ad Ilcrennium (4, lo) sub ..... . o
^ _ . . silia, cogitalioncsque eorum apenam ;«
e.xclamaiionis nominc comprchcndltur, Aquila (p.
liiO) avevsionem nuncupat, ut ct Quiuctillanus interrogatio] Aquila (p. 151) interrogatum ,
(4, 1, 63. 9, 2, 58) «scrmonem a persona judl- q"od emendavit noster, Auctorcni ad Herennium
cls aversum<i; sed nuitandi apud nostrum cansa (*» *^) secutus. Verum non simplicem intcrroga-
nnlla, quum si orationcm ab uno avertimus, ad *'«"«="* intclligendam esse recte monct, sed eam,
alterum eara converti necessc sit. ..quac", ut verbls utar Clceronls (orat. 40), »ur-
actionem] Rul.ufccnius Martianum corrigi yult geat", vci ut Qulnctllianus (9, 2, 7; p.586 Spald.)
ex Aqulla, qni: »sic plcrumque coiivcrtimus ora- ^cribit, »instet.«
lionein in rcum ab judice, qunm illa taraen, qui- qitaesito] Sic lcgendum esse pro vulgato ywae-
bus adversarium alloquimiir, jnditi allcgentur», scri- stio jam Grotius intellcxit, correxique cx Aqnila
Inquc jubcl orationem, scd pcrpcrain; conFcr modo (p. 153), quem noster ad verbum fcre exprcssit;
Rutlllum (p. 75), ubl dc tnelahasi: nallud gcnus quod tamen praeterea cx codcm reponl jussit Rulin-
cst, qtium ad aliara rem ct actionem ct orationcm kciiins interrogato pro intetroganti, ncccssariiiin
nnstr.-im revocamus." non dusl.
Martiani Capcllac lib. V. §. o21. 451
Quae auxilia nobis parata erunt? Quis crit, qui subvcnire velit, quum tani
acerbe socios tractavcriinus?" Diatyposis est descriptio vel deformalio, quum
rebus personisque subjcctis ct formas ipsas ct haliilus cxprimiinus, ut Tullius
pro Milone: „si bacc non gesta audirctis, facta vidcretis, et Milonem in rhcda
sedentem pcnulatum cuni uxore; itcm Clodium cum cquo ct dolcctis villa
egredientem etc. Antisagogc contraria inductio. Haec figura est, quum aliquid
difficile est, et contrariuin confcrimus, ut Cicero de rcge Ptolemaco: „Diffi-
cilis ralio bclli gcrendi, at plena fidci, plena pietatis." Diasyrmos est elevatio o2o
vcl impressio. In hac figura laudantes quae dicuntur ab adversariis dissol-
vimus; qualis est in Mureniana totus ille in Sulpicium locus de jure civili.
Metastasis cst transmotio quaedam, hoc est quuin rem a nobis alio trans-
movemus, sed non ita ut ibi totam causam constituamus, alioquin status
incipit esse, non figura.
si haec iion] Lege cx Ciccrone et Atjiiila: nsi dtasyrmos] Riilinkpniiis (ad Aqiiilam p. lSS)ini-
hacc non gcsla amlirelis sed picta videictis; cl dc- ratur Grotiuin, qul non cx Aquila corrcxcrit: »e!c-
format Milonem" cct. Grot. — Si Ciccrouis locum vatio vel irtisio ca figura cst, qua bidentes quae
(c. 20) contiilcris, miilta ccrte turbassc Martianum dicunliir ab advcrsariis dissolviinus", sed suuni cui-
videbis; co tainen audaciac procedcre nolui, ut que servare nialui, indicato tantum foute, unde
omniiim codicum lcctioncm ad Aquilac auctoritatcm saniora pctcre liceat. Unum illud fccJ, nt vocem
immutarem, qucm licct ante oculos nostcr habucrit, figitra inscrcrcm post in hac , quac quum in ante-
tamen noii ita prcssc scnipcr sequi voliiisse vidc- rioribus editionibus cxstct, a Grotio per incuriam
tur. Id tantum Aquilac tribui, ne e codice Mona- oujlssa essc vidctur. Ceterum qucni locum e Mu-
censi (C) recipcrem electis pro delectis^ apud CI- reniana laudat vel Aquila vel nosler, inde a capito
ceroncm enim nihil praesidii, cujus utcrque con- undccimo Icgitur.
traxit verba: nnemincm nlsl ut vlrum a viro lectum metastasis] Aquila (p. ISS): »Metastasin, trans-
esse dicercs.M tnoftonem, qiiidam inter iiguras noniinavit, quum
atitisatjoge] Obscurior factus cst Mai'tlanus, dum rem a nobls alio transinovemiis, non Ita ut ibl cau-
Aquilae verba contraxit, quac hacc siint: i>Antisa- sam coustituamus; alioquin jani figura non crit, sed
goge compcnsatio. Est autciu hiijusmodi, ubi all- specles quaedam ejus status, qucm qualitatis aut
quid dif&cile et contrarium confitcndum est, sed cx accidcutl appcllant sccundum IIermagorain.« Dc
contra inducitur non minus firmum.« hoc statu vide supra (ad §. 446). Ceteriim appa-
Ptoleinaeo] IIoc cxemplum inter ea fragmcnta rct recte nos c Rcielienaucnsi codicc restituisse me-
quae cx oratione de rcge Alexandrino publicavlt tastasis pro eo quod In editis erat melathesis; scr-
Majus (Mediol. 1817) non cxstat. \andam autem fulssc lectionem transmotio, pro quu
a7 *
4o2 • Martiani Capellae lib. V. §. o26.
QUOT MODIS riAT ELOCUTIO.
526 ' Hactenus de scntentiarum figuris, nunc ad elocutionum figuras transe-
amus. Sed volo breviter niemorare, quot genera sint clocutionis, quotquc
modis ea utendum sit. Est igitur familiaris omnis narrationis generi, quam
Graeci elgofisvj^v U^lv appellant; quae ita counectitur, ut superiorem elocutio-
nem semper proxima sequatur, et historiae convenit et narrationi, et non
convcrsum neque circumscriptum eloquendi genus desidcrat, sed difFusum
atque continuum, ut illa sunt in Miloniaua: „occidi, occidi, non Spurium
o27 Maelium, quod annona levanda jactuiisque" et cetera. Est alia quam Graeci
^tEQLodov appellant, quae sententiam quadam circumscriptione definit atquc
determinat; quale est in Caeciniana: „Si quantum in agris, locisque desertis
audacia potest, tantum in foro judiciisque impudentia valeret, non minus
alios transmutatio scrlJjcre Grotlas la marglne no- tuiisqnc« cct. Grot. — Ita enim apud Clccronem
tayJt^ (pro Mil. 27) Aquilamquc (p. lo9) lcgimus^ scd
£lQ0[iev7]V Xi^tv] Vltiosc Mart. Capella i.ri- Martianum quoque slc legisse quls pracstct?
tlOVOV /li^LV, quod tanicn ita placult H. Grotlo, circinnscriptioue] Ciccro (orat 61): »toto Ulo
ut In Aquila restltul vcUct Scd ^ir niaximus Ula clrcuitu, quem Gracci JteQiodov, nos tam atnbitum,
aetatula, qua Laec scribebat, nonduni lcgerat Aii- tum circuitum, tum comprehensionem , aut cotiii-
stotelem Rhctor. III, 9; p. 150 j qul quae slt el- nuationem, aut circttmscriptionem dlcimus.u Quinc-
QOpiivrj /le^Lg, plurlbus docct Rih>k. (ad Aqu. tilianus quoque (9, 4, 22^ p. o36 Spald.) In ca
p. lo8). — Dlonysil efiam Halicarnassensls In ju- Interpretanda laborat, dum »vel atnhilum, vel cir-
dlclo dc Tbucydidc (11, p. 140 SyJb.) verba Iiaec ctnttductum , vcl cotitinuationem , vel conclusiotietti"
conferenda sunt: » ;:(Q7j ds T^V idtOQLX^v jtQuy- appcUat Rufino (dc compos. p. 517 PltL.) cottipre-
l^aveiav elooixivrjv yMi aJteQi6jia6xov ehac.« hetisio est; AquUa, quem noster ante oculos Labuit
Ccterum non apud Martianum vlliosus Lie locus est, (p.lo9): nalla autem» inqult »quae ex atnbitu con-
sed apud eos qul noslrum cdidcrunt Darmstattcnsls stat, quem atnbitinn Graeci Jtegiodov appellant;
cnim codex EPIMO>'E.>' LEXLN, undc corruptlo- cst autcm ea quae scutcntiam« et sic porro ut Mar-
bIs causa apparct, vldelicet librarlos Graecas Ute- tlanus, qul et excmplo codcm (pro Caecb. 1) utltnr.
ras pro Latlnls legisse; nequc rcponere dubltavi, »« agris] Sic et QuinctUianus (9, 5, 80; p.
qnod unlce rectum cssc quivls conccdct SOS Spald.) et Aqnila; apud Glceronem nnnc qul-
auoi annonae] Lege: »qui annona Icvaada jac- dem legltur in agro.
Martiani Capellae lib. V. §. 527. 455
nunc Aiilus Caccina cederet Sexti Ebuci impudentiae, quam tum in vi faciunda
ccssit audaciac." Quae niullis constat ex membris, quae xcoAa Graeci dicunt,
et ex cacsis, quae y.6a^iata appellant. Membrum est pars orationis ex pluribus 528
verbis absolute aliquid significans, hoc modo:„Etsi vercor, judices, ne turpc
sit pro fortissimo viro dicere incipientem timere.*' Cacsum aulem cst ])ars
oralionis ex duobus aut pluribus verbis nondum aliquid absolute signilicans;
quanquam caesam orationem dicamus, quum singula verba quodvis signifi-
cantia proferuntur, ut cst: „Quis est iste Lollius, qui sine ferro ne nunc qui-
dem tccum cst? Quis est iste Lollius, armiger Catilinae, stipator tui cor-
poris, concitator tabernariorum, percussor, lapidator curiae?" Et in Ver-
rinis: „Comites illi delecti manus erant tuae: accensi, medici, aruspices,
scribae, tuae erant manus." Verum superior periodus constat ex duobus 520
membris et ex tribus et ex quatuor, interdum et sexj quamvis ex uno menibro
quam tum^ Quod pro Iiisce verbis apnd nos- nem Qiro domo 5) lcgitiir^ malc Grotius: »qnis cst
trum ]cgcbatur»ni<au<(im« in notis jam corrcxit Gro- Lolli.u
llus. Et quamvis apud Aquilam Icgatur nquam tum lap{dator\ Decst UcHator fori.Gv.OT. — Grotii
quum iu faciunda ccssit audacia", rcctc tamcn noster crrorem cx inepta R. Slcphani cmeudationc ortuui
c Quinctiliano et Ciccronc ipso dcfcnditui-^ Aqui- jam notavit Rulinkcuius ad Aquilam (p. 160),
iac igitur locum corruptum esse patct. nbi idem cxemplum exstat, scd in extrcmls vcrbis
e.v memhris^ Cicero (orat. 62): nquac Graccl paululum immutatum: npercussor, latrator fori, de-
Y.o^ixaxa ct xco?m nominant, ncscio cur nos non populator curiac." Utrumque tamen turbasse ipslus
rccte incisa ct membra dlcamus.n Addc Auctorcm loci Ciccroniaui comparatio doccbit: nQuIs cst isle
ad Ilcrcnnium (4, 19), Quinctilianum (9, 4, 22; Lollius? qni sine ferro ne nnnc qnidcm tccum est,
p. S3o Spald.), Aquilam (p. lt>9. 160), et Isido- qui tc tribuno plcbis, nibil dc rae dicam, sed qui
rum (etym. 1, 20, 2 scqu.). Cn. Pompejuni intcrficlcndum dcpoposclt. Quis est
elsi vereor] Oratlo pro Mllone ab lultlo. isle Serglus? armiger Catillnac, stipator tni cor-
pars orationis] In cdltls corrupfe bacc Icgcban- porls, slgnifcr scditionls, concltator tabernarlorum,
tur: npars oratlonls cx duobns aut plnribus vcrbis damnatus Injuriarum, percussor, lapldator, fori de-
dum quicquam absolutc slgnificauuis« ; scd codcx populator, obsessor cnrlac.x
Monaccnsls (C) jam pro posteriorlbus verbls prae- comites] Cicero (In Verr. 2, 10): »Comites illi
bet nallquld absolutc significans"; undc comparato tul dclccti manns crant tuae. Praefectl, scribae,
Aquila (p. 160) vcram lectloncm rcstltul. mcdlcl, accensi, arnsplces, praeconcs crant manus
istc Lollitts] Rcstltul e codicibus Monaccnsl (C) tuac.« Brevior etlam nostro Aquila (p. lOORubnk.).
ct Darrastattensl, quod apud Ipsum quoquc Clccro- Vides non omnia ab islis cssc cxscripta, sed cii
4S4 Martiani Capellae lib. V. §. 529.
piitent nonnuUi posse conipleri, quem uovoxcoZov jteQiodov appellant, quuin sit
colon potius. Optima igitur oratio fiet, si nunc ex ambitu periodieo, nunc
ex illa continuatione perpetuae elocutionis aptetur, nonnullisque caesis interrupta
530 quum fuerit, aliquando colon consocietur. Differt autera figura elocutionis a
figura seutentiae hoc, quod sententiae figura immutato verborum ordine manere
potest, at vero figura elocutionis ipso verborum mutato ordine manere non
poterit, quamvis plerumque fieri possit, ut sentcntiae figura conjungatur cum
elocutionis figura, ut in ironia, quae figura est sententiae, epanaphora per-
miscetur, quae cst elocutionis.
DE FIGURIS ELOC[JTIONIS.
o51 Sunt igitur figurae elocutionis ahae ad ornandam tantum et quasi pin-
gendam orationem accommodatae, aliae vero ad significationis vim intimandam,
quibus nunc utimiir. Antitheton, id est oppositum ex contrariis, quum verba
tantum, quac ad cxempla profercnda sufficerc pu- censis (C) incliorcm nostram suppeditarunt lectio-
tabadt. neni. Ita ctlam quod auteccdit verbum possit e Mo-
colon consocietur\ Sic scripsi c codice Mona- nacensi reposuiiiius pro Grotlano polesf.
censi (C), quum vulgo legcretur co/o coiisocie/, quam- ad oritandayiij Correxi Grotianas lccliones nad
que ad marginem Grotius lcctionem notavit con- onia7tditm« et «ad pingcndain orationem commoda-
sentiet nihili esset. Scd quod practcrca cx Aquila tao tam e Monacensi (C) quam cx antcrioribus
restitui voluit Rulinkcnius(p. 1C2) non»iMny7«flmcrte- cditionibus, quo facto nostcr cum Aquila (p. 165)
sis internipta fuerit, ncccssarium omnino non dnxi. concinit. Cicero (Brut. 57 f.); Gxrjfiaxa, inquit,
differt] Rcponcndiim crat elociitionis cx antc- «non tam in verbis pingendis liabent pondus, quam
rioribus editionibus pro Grotiano lociitioiiis. Ciccro in illiiminnndis senlentiis.« Adde quae ad Ciccro-
(Brut. 17 f.): nOrnari oratiojiciu Graeci putaut, si ncin (de invcut. 2, 15) Marlus Victoriniis (p. 201
verhorum immutationibus utantur, quos appcllant Pitb.) obscrvat.
rpOJfOug, et «ert/en<iarMm orationisque forinis, quae opposilumj Emenda Mart. Capcllam, ubi est:
vocant 6;(TjfiaTa.« (Adde cuudcm c. 57 f. et no- ttcompositum cx contrarlis" et «vcrba re/>i/(/uan/i«.«
strum §. li2o). Scd non onincs pariter distinxisse Pufjnaniia etiam codices Lcidenscs. Rithivk. (ad Aqii.
docet Qulnctilianus (9, 1, 7y; p. 5G2 Spald.). p. 1G7)— Neqne Martianus repugnaiilia scripsit;
ut scntenliae] Grotius cum rcliquis editis malc: scd Grolius banc voccm intrusit pro purjnantia,
-figurac conjungantur.u Scd Aquila (p. 1G4) codi- quod tam in cditis quam in Darmstattensi codlcc
cesqr.e Leidcnscs, a Rubnlicnio laudati, ct .Mona- exstat. Oppositum autcm omnino rcponendum erat
Martiani Capellae lib. V. $. 531. 455
pugnantia inter se paribus voclbus colliduntur, vel paria paribus opponuntur,
ut est Ciceronis: „domus tibi decrat, at babebas; pecunia superabat, at ege-
bas", aut si dicas: „in pace ad vexandos cives acerrimus, iu bello ad ex-
pugnandos bostes inertissimus." Isocolon exaequatum membris, quod fit non
in pugnantibus inter se verbis, sed paribus exaequatis, ut si dicas: „classem
speciosissimam et robustissimam instruxit, exercitum pulcherrimum et fortis-
siraum legit, sociorum maximam et fidelissimam manum comparavit." Pa-
rison prope aequatum. Hacc figura ditrert a superiore, quod ibi omniuni
membrorum genera paria sunt numero, hic uno vel altero addito in quovis
loco cetera excurrunt. Homoeoptoton simile casibus; nam cx eo nomen accepit, 552
quod cola omnia in eosdem casus cadunt, ut est: „huic socios vestros crimi-
nanti, et ad bellura vos cohortanti, et oranibus modis ut in tumultu essetis
volenti". Homoeoteleuton, simiH modo determinatum, difFcrt a superiorc,
quod illud et casu et sono simili postrema verba determinat, hoc vero soni
tantum simihtudine sub quacunque verbi enunciatione componitur. Parono-
masia levis immutatio verbi ac nominis, id est quum sjllaba aut litera
non soliim ex Aquila (p. 166); sed ex Cicerouis scnseu (in judic. dc Isocr. passini), et Qulnctilianuui
(orat. SO) etiam liisce verbis: nsemper hacc, quae (9, 5, 80 5 p. 50S).
Gracci avxld-exa nomiuant, quum contrariis op- prope\ Pro proprie in cditis non fantum codi-
ponuntur contraria, numerum cfficiunt.« Subtilius ccs Darmstattensis, Rcichcnauensis, et Grotianus
e Rutilio (p. 12o) Quinctilianus (9, 5, 81; p. S06, habent; scd Aquila ctiam (p. 168 Ruhnk.).
et 9, 3, 92; p. 5IS Spald.) antithcta distinguit. oniniinit\ Corrigendiis ex Aquila Mart. CapcIIa,
Exemplum quo utitur noster, non solum apud Gi- nbi ita legitur: oquod ibi onmia niembrorum geiiera
ccronem ipsnm (orat. 67), scd apud Aquilam ctiara paria« cct. MSS. Leidenscs «omtiium mcmbrorum.>i
ct Quinctilianum (9, 4, 122; p. 624) Icgitur. Rccte. Rvhnk. (ad Aqu. p. 168) — Praeterca verba
aut si dicas\ Ex hoc apparct, non Ciccronis hahct pro (jenera Aquila; sed Invitis codicibus mu-
exemplum csse, sed ab Aquila ilctum. Ruhnk. (ad tare nolui.
Aqu. p. 167). volenti\ Aquila (p. 169) molienti, quod apnd
exaequaUnn\ Male Grotius: nest aequatum.» nostrum quoque rcponi vult Rnhnkenius; teraerc.
Pfon anteriorcs tantum editioncs vcram Icctionem homoeoteleuton^ Praetcr Aquilam (p. 169) con-
pracbcbant, scd Aquila ctiara (p. 167); quo niagis fcr Rutiliuni Lupum (p. 125), et Quinctilianum (9,
culpandus Grotius cst. Dc ipsa figura confer Ari- 3, 80; p. 50S Spald.).
Stotclcin (ilict. ad AIcx. 20), Dlonysium llallcaruas- immutatio] Ita et Clcero dc oratore. In Aqoila
456 Martiani Capcllae lib. V. §. o32.
mutata diversa significat, ut si dicas: praetor cst vcl potius praedo. Ploce
est copulatio, in qua ideui verhum aut nonien continuo positum diversa sig-
55o uificat, ut est: „sed taujcn ad illani diem Memmius erat Memmius." Palillogia
- iteratio. Haec figura repetito verbo aut nomine non diversa vult intelligi, scd
vehementius repetita significat, ut cst: „nos, nos, dico aperte, nos consules
desumus." Epanalepsis est repetitio. Haec figura a superiore distat, quod illa
eadem parte orationis repetita conjungitur, aut uno alterove vcrbo interposito,
at haec non una parte interposita orationis, scd prout Hbucrit sociatis verbis,
ut est: „non potest, jam non potest haec hbera civitas esse." Anadiplosis est
rephcatio optima, quum ea, quae in priore membro postrema ponuntur, in
posteriore prima repetuntur, ut est ihud Terentii : „negat hanc sibi cognatam
Demipho; hanc Demipho negat esse cognatam." Prosapodosis redditio ora-
paulo sequlus hmtatio. Grot. — Correxit Riihnke- Capcllam, in quo vulgo legitHr: »sed tamcn ad
nius e Martiano. Excmpla apuil Rutiiium (p. 12 illam dicm J^emmius, Meramius ad illiid tempus.
Rulin]:.), Ciccroueni (de oiat. 2, 63), et Qiiinclilia- Mcmmius in alio.« Additameutum, quod in vulga-
num. Ciceronis liuc pcrtinet (ad Att. 1, io)-. vfacie tis Capellac cditionibus est, fluxit a librario mo-
magis qiiam facetiis ridiculusu; et Terentii (Andr. nentc »in aliou scilicct codice JegJ i>Mcnimius ad
1, 5, 13): iiincoepllo cst amenliiim, haud aman- illiid tcmpus Memmius. « Rin^iK. (ad Aqu. p. 171).
tium,« — A'cram ctiam lectionem codcx Moiiacensis (C)
praeiorl AquIIa: »praetor iste.« 3Iale in Ca- praebult, undc noii hoc solum cxcmpliini correxi,
pella scrlbltiir "praetor est«^ ubi II. Grutius lau- sed ab inltio etiam verba nid est«, ubi "id« rectlus
dat Juvcnal. XI. 193: oniittitur.
"praedo cahallomm practor sedet« — nos no«] IVotissImus locus Ciceronls (Catil. 1, 1).
Quanquam illuni locuni alil alltcr lcgunt ct inter- epanalepsis] ^Ejtava?.r]\piQ (Qulnctilian. 8, 5,
pretJintur. Diomedcs II, p. ^'il idem paronoma- 51; p. 2o0 Spald.). Alli hanc ejtiCav$LV a^\te\\aini
siac exemplum hls verbls pouit: «sl non praelo- (v. Kriigcr. ad Dem. Philipp. 1, p. 22 iu Schacf.
reta te, scd praedonem diclmus.<i Rvuink. (ad Aqu. appar. Toiu. V. p. 7G9). Exempla jara apiid Ho-
p. 170). — Scd ca ipsa dc caiisa nihil apud Mar- nierum (11. v. 371. ^. 127) exstantj plura dabunt
tianuin mutaudum. IVam et Ciccro (In Verr. 1, .^0) Auctor ad Ilcrennlum (4, 13), Rutilius Lupns
hac figuia alils quldcm utltur vcrbis, scribens: »pu- (p. 39), Aquila (p. 1 74), et Ruiluiaiius (p. 218. 230
pillos et pupllias ccrtissiinaui praedam essc praeto- Rulinl;.).
ribus.t Scd prae omnibus hlc conferas velim Aueto- a^iadiplosis] Confcr Aqullam (p. 174). Excm-
rcin ad Ilcrennluni (4, 21). plum additum apud Tcrentium (in Phorm. 2, 5, 5)
sed tamen] Ex Aquila Grotius rcstituit Mart. lcgitur.
Martiani Capellae lib. V. §. 535. >5o7
tionis, icl est, qiium nomen in postrcma partc membri aut cadeni quaecun-
que pars orationis rcdditiir, cx qua ideni jnembrum coepit, ut si dicas: pu-
blicas tibi calamitatcs imputare debet respublica. Epanaphora cst relatio, quo- 534
tiens per singula membra cadem pars orationis rcpetitur, hoc modo: „Vcrres
caluniniatorcs apponcbat: Vcrres dc causa cognoscebat: Verres pronunciabat."
Antistrophc est conversio. Haec figura hoc differt a superiore, quod illa ab
cadeni parte orationis saepius incipit, haec in cadem tcrminatur, ut cst pro
Fontejo: „Frumenti maximus numcrus e Gallia, peditatus amphssimae copiac
publicas tihi] Citat Aqiiila: i>TibI sccleratis- (9, 5, 94) ct Riitilio Liipo (p. 1) prorsus alia fi-
siint; oiniiitiiii iinpiitai-c ouincs calaiiiitatcs suas rcs- giira codcin hoc noininc appcllatur.
puLlica tibi.ii Plcnius el perfcctius, si tantum cx est relatio] E codicc Monaccnsi (C) inserul est
Alarliano addas debet. Grot. — Corrupta cst lcctio viilgo omissuiu; equc eodem et Dariustattcnsi ac
Slart. Capcllac: Publicas tibi calaii itates iintmttare Rcichcnaueusi mox apponebat pro opponebat, et
debes respublica, nbl non intclligo quod Grotius Aquilani (p. 177) ct ipsuin Ciceronem (Vcrr. 2, 10)
diclt, verbiim dehet c Capclla Aqiiilac essc rcdden- secutus. Quaiiquam ipse Ciccronis locus aliquantum
diiin. Nain onincs editiones (AquIIac) ilhid vcrbum a nostro discedit: nVerrcs caliimnlatorcs appouebat,
liabcnt. Ri H>K. (p. 17G) — Ipslus 3Iartiani Icctio- Vcrrcs adcssc jubebat, Verrcs cognoscebat, Verres
nein Grotius corrupit^ quum antcccdcntes cditioncs judicabat", iinde rein magis quam vcrba Aquilam
rectc imputare babcrcnt et debet , quod reposul^ spcctasse apparet. Figiirani jam ab Ilomero (II, (i,
longlns taincn corrigcndo procederc nolui, quum 382. e, 74) usurpatam Auctor ad Hcrcnnium (4,
excinpluin ab Aqnila propositnm non cx antiquo ali- 15) repetilionem appellat, Aquila relatum; nomen
qiio scriptore deproiulnm scd ab ipso fictum esse ap- i-elationis Icgitur quidcm apud Ciccroncm (de orat.
pareat, quod igitur refingcrc Alartiano licnit. Rc- 5, 54), scd ut Quinctilianus (9, 5, 97) neget slbi
fictum autcm ab co, non modo contractum esse liqucrc, quld accipi vclit.
co magis statulmus, quia quainvis mutatum et Ipsum est convcrsio^ Ilic qiioque est e codice Mona-
tanicn justuni fignrac cxemplnm in rcpctita voce censi (C) snpplevl. Dc ipsa figura Auctor ad He-
puhlica cvlilbeat. Illud tantnm nobis Indulsimus, rennium (4, 15): neonversio cstu Inquit »per quam
ut pro proapodosis ex Aquila rcstitucrcmus prosa- non nt antc pvimuin rcjieliuiHS verbuui, sed ad post-
podosis. Cetcrum veiba, qiilbus fignra explicatnr, remuin contincnter revertimur.ii Exciuplnm cx ora-
apyd Ipsum Aquilam Ita conupta sunt, ut nlbll tlonc Ciccronis pro Foutejo allatum Intcr eas Ililus
inde lucls ad uostrum redundet: »quod idcm nomcn parlcs, quac Integrac ad nos pervcncrunt, non ex-
in postrcnia parte mcinbrl, aut cadein, quaecunque stat; nostrum ct Ipsum ex AquUa tantuin descripslssc
pars oratlonis redditur, cst conncxa, undc Id mem- ccrtum est, unde restitnl quod vulgo omissum
brum aut Is ambitns coepitii^ Interpnngcndo quan- erat frumenti, intcrpunetioue quoquc, ut jam Gro-
tuin potui opls affcrrc studui. Cetcrum Quinctiliano tius suascrat, correcla.
58
458 Martiani Capellae lib. V. §. 554.
e Gallia, equites numero plurimi e Gallia." Symploce connexio: uam et
incipit saepius ab una parte orationis, et totiens in unani alque eanclem desinit»
ut est: „Quis legem tulit? Rullus. Quis decemviros quos voluit creavit?
55o Idem Rullus." Polyptoton ex pluribus casibus, quum saepius initium ab
eadem parte orationis fiat, illa ipsa pars declinationibus aut numeris immu-
tatur per casus, ut est: „Senatus jussit, senatui placuit, scnatum certum est
praecepisse, a senatu delectus est." Synonymia est communio nominis, quo-
tiens uno verbo non satis dignitatem rei aut magnitudineni dcmonstramus,
ideoque ad eandem significationem plura conferimus. Tautologia cst eadeni
pluribus verbis significatio. Hoc difFcrt a superiore, quod ibi singulis verbis
^Q eadem res, in hac plurimis significatur. Climax est asccnsus, ut est Ciccronis
pro Milone: „Nec[ue vero se populo solum, sed etiam senatui comniisit;
neque senatui modo, sed etiam publicis sociis et armis; neque his tantum, *
verum etiam ejus potestati, cui senatus totam rempubhcam commiscrat." Asyn-
deton est solutum, ut atlemtis conjunctionibus, quibus verba aut nomiua
connectuntur, singulatim unumquodque cnunciamus, ut est: „Exspecto vim
eonnexio] Auctoii ad Ilcrcnnium (4, li) co)n- ascensus] Ita ct Aquila (p. 181); mclius ab
plexio cst. Exemplum aliatum apud Ciccroncm (dc Anctorc ad Ilcrcnnium (4, 2S) et Quincliliano (0,
lcgc agrar. 2, 9) plcnius esstat. 3, J>4; p. 484 Spald.) gradalio dicitur. In excm-
poli/ptoton] Confcr Auctorcm ad Ilcrcnnium (4, plo quod sequitur e Miloniana (23) apud Aquilain
22), Quinctiiianum (9, 3, 36; p. 472 Spald.), cl ut apud Ciccroncm lcgitur pracsitllis pro sociis ,
Aquilam (p. 179), qui tamcn aliis exemplis utitur, utiquc niclius; corrigcrc tanicu nostri manum nolui.
nt Loc quod sequitur uostruu) ipsnm iinxisse opiner. asi/nileton] Ita rccte codcx RcicLcnaucnsis:
tautoloi/ia] Aquila (p. 180): »Eadcm pluriLus pcrpcram in cditis asynlheton. Nam non solum
verbis significat Loc scLcma. Diffcrt autcm pcrcxi- Quinctilianus (9, 3, Sl et 9, 4, 23; p. 483 ct S3G
guo proxima a snpcriori Iigura. ILi cnim singulac Spald.), scd Aquila ctiam (p. 184) ct Rufinianus
parfcs cx ordinc idcm significantcs ponuntur, Lic (p. 240 RulinL.) ddvvSsTOV scriLiint. Auctor ad
unius nominis aut vcrLi prius positi vis dcinccps Ilcrcnnium (4, 30) {lissoliitiotiem dicit.
pluriLus verLis cxpllcatur. « Et alias quidcin, ut ait singulalim] Codiccs Darmstattcnsis, RcicLcnau-
Quinctilianns (8, 5, 51; p. 2^0 Spaid.), ulntcrim cnsis, ct Monacensis (C) sinijillalim , scd vide nos *
vitiiim vidcri potcst, quanquam non magnopcrc sum- supra (ad §. 27).
mis auctoriLus vitata; sed Loc quoquc quum a enunciamus] Mirum est in indicativo enuncia-
prudcnliLus fit, scLema dici soIct.« „,„5 non solum vctcrcs cdilioncs scd ctiani Mart.
Martiani Capellae lib. V, $. o36. 4o9
edicti, severitatem practoris, faveo oratori, cupio supplicio octuplo damnari
Aphronium." Diezeugmenon disjunctum appellamus, quum divcrsis reddi-
tionibus verborum cola disjuugimus sive duo sive plura, hoc modo: „Capuam
colonis dcductis occupabunt, Atellam praesidio communient, Nuceriam cum
hac multitudine suorum oblinebunt, cetera oppida pracsidiis devincient." Ante- S3'
zeugmenon injunctum. Hacc figura a supcriore hoc diffcrt, quod ibi singulis
mcmbris singula divcrsa rcdduntur, hic plura in uno conjungimus, ut est:
„quorum ordo ab humili, fortuna sordida, natura turpi ratione abhorret". Hoc
cnim postremum abhorret praedicta conjunxit. Pleonasuios est plus necessarium,
Cijiellani, in quo pcrpcrani Icgltiir nunciamus , antezciigmenon^ Lcge epezeugmenon. Et slc
consentiic. Riii>k. (ad AipiiJ. p. 18i>) — Rcsti- Aqiiila, qiianquain et Iiaec lectlo tolcrari possit.
tiiliinis c coilice Darinstattcusi enimciamiis ^ coii- Guot. — Sed Aquilae ipsl ex Aldiua ct nostro
juncllvuiu autcin rcponcre cuin Hulinkenlo rell- antezeiujmcnon rcddidit Rulinkenius (p. 188). Ipsa
glo fuit, quiini, sl quidcm mutanduin sit, mcndum figura coujiiiictio mclius dicitiir Auctorl ad Ilcrcn-
111 lit potins latcrc ^ideatur, pro quo libcutcr vbi nium (4, 27).
rcstilucriin. Fari aiidacia in scqiicntibus etiaiu gras- in uno] Codcx Monacensls (C) in unum, scd
satiis cst Rubnkciiius, ubi ex ipso Cicerouc (Acrr. vulgatac favct Aqiiila.
3, II) Aqiiilac rcstitnit aratori, quuiii codices quoruin oydo\ Mclius Ita Icgitur apud Aquilam:
oinncs iit ct Marlianus oratori praebcrcnt^ equidcm »quorum ordo liunilli, fortuna sordida, najura tiirpi
niliil muto, neque in scqucntibus repono »cupIo oratione abborrct», unde natiira fidenter, siiadente
octupll dainnarl x\proniuin«, iit apud Ciceroncm Rubukcnio, nosfro qiioqiie reddidl^ oratione ^n ra-
cst, qula si Laec ouinia tenicre rcfingcrc ad nostra tioiie scribcndum sit, dcccrnl in tam brcTi frag-
cxcmplaria volumus, totus usus pcribit, qiiciu ali- mcnto vlx possc Idem recfe inonuit.
qiiando Ciccronis crltici ex nostro capcrc potucrint. plus necessarinni\ Legc »plus quam necessa-
disjunctuin\ Sic Aquila quoque (p. 187). Auc- rlum." Grot. — Minus bcne emendat: nam quam
torl ad Ilercnniuui (4, 27) disjunctio est. snblufelliglfur. Yidc Pcrizoniura ad Sanct. Minerv.
Capitam] Ilacc mcmoriter cltantur ex Clceronis IV. 2; p. S29, ct intcrprefcs adVcllej.Paterc.il,
Agrar. II, 31, iibl Ita : »Calcnum municipium com- 1, 4.Ruh>k. (ad Aqu. 189. 190). — SIc Tcrentlus
plebunt: Tbeaniim opprimcnt: Atcllani, Ciinias, (Adclpb. 2, 1, 4G): nplus quingentos colapbos
Ncapolini, Pompejos, IVuccriam suls praesidlls de- Infreglt milil.« Paritcr mmHS cum quarto casu usur-
vlnclcnt." RiHMi. (ad Aqu. p. 187). pat ipse Cicero (in Verr. i, 47), ut taceam Livlum,
cuin /irtc] Lege Nuceriam , Cumas. Gnor. — Plaiitum, alios. IVon crat Igltur, quod HelnsII
Ita et Ciccro et Aquila ; sed quum scnsum prac- auctorltate a prlori scnfentia dctcrritus ipsc Rulin-
bcat vulgata, qucm ipsc 3Iartianus vcllc potuerlt, kenlus (in addcndis p. 276 ad p. 190) plus neces-
mutarc cam sinc codicibus nolui. sario scribi suadcrct.
S8*
460 Martiani Capellae lib. V. §. o57.
quum verba quaedam dicimus non enunciandae rci necessaria, sed magnitudini
cumulandae, ut, si dicas jjiVntonius ille", quum suffecerit nomen dixisse, ad
amplitudinem adjicimus illc. Ellipsis est detractio, contraria superiori figura,
quum verbo aliquo minus dicto rem scntiendam potius praeterimus, ipsa
celeritate gratissimi. Hae sunt elocutionis figurae, quas quidem non oportet
velut studiose copulatas in unius conceptionis sententiam conglobari.
DE MEMORIA.
Nunc ordo praecepta memoriae subministrat, quam quidem constat
esse naturalem, sed ct arte adjuvari posse non dubium est. Haec autem ars
brevibus praeceptis, sed magna exercitatione formatur; cujus artis boc munus
est, ut non tantum firma, verum etiam celeri comprehensione res verbaquc
percipiantur. Tencnda vcro sunt non ea tantum quae a nobis iuventa sunt,
scd etiam quae ab adversario in agendo tractata sunt. Simonidcs hujus rei
praecepta invenisse perhibetur, poeta idemque philosophus. Quum cnim con-
tnamiiludini] E codice suo restifuit Lo< Gr )tiiis dci s 's quoqiie teste RuLnkenlo (p. 191) omncs vc-
pro edito magnihKiinis. Fusiiis Aqnla: »non fana ram lccfionem praebcant.
cnunciaudac rel nccessaria, quam ut cx Lis magnl- tnemoria] Mcmoiiae artificialis praeccpta tradunt
tudo vel dignltas vel moralls allqua comincndatlo Auctor ad Ilcrcnnlum (5, 16 sequ.), Cicero (dc
vcl deniquc specics inotura judicem eircumponafur.ii orat. 1, 34 ct 2, 88), Qiiinctilianus (II, 2, 22;
Antonius] Grotlus marginl adscripsit; »al. Caiou, p. 508 seqn. Spald.), Curius deniquc Fortunatlanus
Idquc apnd Aquilam quoque exstat (p. 190), no- (p. 74. 7o), quicum nostcr in plurimis mirnm in
stroquc reslitul Ruhnkcnius jubet; scd qnod codl- modum conseutit.
ces Ille Leldenses appellat, in quibus si t ^nto i7/e, exei-citalio7ie] Quinctillanus (H , 2, 40; pag.
longc magis ostcudlt, quomodo ab Aiitonio ad Ca- 525): »SI quls tamen unam maximamquc a nic
ionem aberrarc libraril pofiierinf, nequc ca locl CI- artem ineinoriac quacrat, exercitatio cst ct labor^
ecronlanl (pro Planc. 8) simiHtudo est, uf cum vcl multa ediscere, multa cogitare, et, sl fierl potcst,
nostro vcl AijuUac antc oculos fuissc contendi quotidie, polcntissiinum cst« cct. Addc eundem
possJt. (I? Ij 5G; p. 54 Spald.) ct Clceroncm (dc orat. 1,
detractio] Haud sclo, quld In mcntem vcnerlt 54; de scnecf. II). 3Iox pro arlis aXias partis La-
Groflo, nt detrectatio reponcret, quum non tan- bere ad margineni Grotius nofavlt.
tum autcrlores editiones, scd AquIIa etlaiu, ef prae- Simonides] Fiisc rem cxponunt Cieero (de orat.
ter codnres Darmstattcuscm ct Rcicbeuaucnscm, Lel- 2, 86) ct Qulnctllianus (11, 2, il), qiios vide.
Martiani Capellae lih. V. §. S38. 4(>i
vivii locus subito corruisset, nec possent propinqui obtritos internoscere, dis-
cumbcnlium ordinem nominaquc niemoria recordantc suggessit; quo admonitus
intcllexit oidinem esse, qui memoriae praecepta conferret. Is vero in locis
illustribus meditandus est, in quibus species rcrum scutentiarumque in)agines
coUocandae suut, veluti nuptiarum velatam flammco nubentem, aut homi-
cidae gladium vel arma detineas; quas species locus tanquam depositas me-
raoriac reddat. Nam sicut id quod conscribitur ccra continctur et hteris, sic
quod memoriae commendatur in locis tanquam in cera paginaque signatur,
imaginibus vero quasi hteris rerum recordatio continctur. Sed ut diximus, ^59
magnara excrcitationem res laboremque conquirit. In qua illud observari
compertum cst solere, ut scribamus ipsi, quae facile volumus retiucrc; deiude
ut si longiora fueriut quae sunt cdisccnda, divisa pcr partes facihus iuhacrcs-
cunt; tum apponere notas rebus singuhs oporlebit his, quas volumus maxime
retinere; nec voce magna lcgcnda sunt, sed murmure potius meditauda; et
nocte magis quam interdiu maturius excitari memoriam manifestum est, quum
et latc silcntiura juvat, nec foras a sensibus vocatur intentio. Est quidem
mcmoria rerum atque verborura, sed non semper edisccnda sunt verba;
nisi spatium meditandi tempus indulserit, sat erit cui res ipsas animo tenuisse,
praesertira si nihil ejus munere naturali provenerit.
loch^ De liis jam iVi-islotcIes (top. 8, 12, 8), figies notaret, atqne nt locis pro cera, simulactis
miiltumqiie iis tribnissc veferes cs Cieerone atqiie pro literis utereimir.u Probe igitur dislinguendum
Qiiinctiliano apparct; at verins utiquc Juliiis Victor est iiiter locos ct imagi^ies sive simielacra , ut ct
(in arte rlietor. 23, p. 2o9 Orell.): »ad lianc obti- Spaldiugius monuit (ad Quinct. H, 2, 21 5 p. 507).
nendam tradnnt plci-iijuc locorum et simulacrorum eeUscentlaJ Lege: »Iongiora fuerint, sint elispes-
quasdam obscrvatioucs, qnae niibi noii vidcntur cenela.« \oycii. ( spec. crit. p. 85) — Causa emcn-
Labcre eQectum; exerceneia est memoriau cet. dandi disparuit, pustquam ex anterioribus editionl-
ceraj Hoc es Ciccrone depromtum (de orat. bus codicibnsqne mcls rcstltul quae , quod Grotli
2, 86), qul hace praecipi ait iiils qui banc partem lucurla excidcrat.
ingenil cxerccant: locos csse capiendos ct ea, quae cui res i)>sas] Cui \A est a/icMi. Grot. — Recte;
memorla tcnere vcllcut, el&ngcnda animo atque In itcmque rccte res ipsas legl jusslt pro ipsa, quod
LIs locis collocandaj sie fore ut oidlnem rcrum ef- e Darmstattensl codlce jani corre.xl.
46^i Marliani Capellae lib. V. §. 540.
DE PRONUNCIATIONE.
540 Actioncin apud veteres appellabam, quam nunc pronunciationem vulgo
dici non nescio. Ea pracstat oratio, ut concilietur auditor, ut ad fideni per-
suasione ducatur, ut animorum motibus incalescat. Ejus partes sunt tres,
vox, vultus, gcstus. His, ut plerique putant, cultus vcl habitus oris accedit. Vox
et natura constat et quadam scientia modificata servatur; in natura qualitas
vocis et quantitas dispensatur, scicntia vero quomodo ea utaris assequitur,
541 et quid oportcat observare. Bonitas vocis constat claritate, firmitate, suavitate;
quae omnia nutriuntur cibi, potus, coitus observantia, praecipueque ut corpus
deambulaudo moveatur, intra breve spatium reditu maturato, qui motus
cjuum digestionem facilem praestat, sine dubio purgat, et vocem nimia excursio
vel longa deambulalio extenuat ac fatigat. Post hanc deambulationem statini
nos ad studia conferamus , priusque quam sit dicendum vccem lectionc
542 coloremus. Nec ab initio clamandum, scd tcnui murmurc inchoandum, quo
appellabamj MaVun appellabaiit.Gr.or. — Codlccs pavles sunt tres] Sic Curiiis Fortunatianus; duas
uil uiutant, ncc si quid conjccturac (iaiiduin sit, tantuni nunierant ct Ciccro (de orat. 1, 59) ct
tain appellabant quaiu appellatani vcliui. Ceterum Quinctilianus (11, 5, 14), vocem ctgestum^ sed
quos wc/eres hoster dicat ignoro; siquidcinjam Auc- iit ad jestum mox VHllum qnoquc rcferant (Quiuc-
tor ad Ilercnuium (3, II) pronunciattonis vocabulo tilian. 3,11, 68 coll. Auct. ad Hcrcnn. 3, IS).
ntltnr, qiianquam Ciccroncni (de orat. 5, 59; orat. vo.v et natnra] Qulnctilianiis: nPrlus est de
17) actionem practulissc ccrfuin cst; vldctur igitur voce dlccre, cul ctiam (jestus accomniodatur. In ca
lilc qiioquc Dlartianns soluni Fortunatianiim (p. 73 prlma obscrvatlo cst, qualcm Iiabeas, sccunda, quo-
Pilli.) antc oculos bahuissc, quodquc is rccfe de modo utaris. Natura vocis spectatur (juantitate et
Clccronc diclt, ad vctcrcs oinnes perpcram exten- aualilaten cet.
dlsse. Optlmc ccrte Qulnctlllanus (11, 3, 1): «Pro- claritate] Paido sccus Aiictor ad Hcrcunlnm
mmciatio a plcrisque actio dlcltur; scd prius nonien (3, 1 I): »Figura vocis est, qnae suum qucndam
a voce , scqucns a Qcstu vidctur aceiperc. Nainque possldct liabitum rationc ct Industria coinparafum;
ttctioncm Clccro alias quasl scrinoncin, allas qnasi ca dlvldlliir in tres partes, niagultudincm, firiul-
cloquentiain quandam corporis dicit; idcni tauicn tudinem, inuiritudinein«, scd ut vcrbls magls quam
dnas ejus partcs faclt, quae sunt caedein pronuii- rc a noslro vel potlus Fortunatlano dlscrcpet.
clatlonls, voccm atquc motuin; quapropter utraqne eoloremus] Lcgc colemus, ct boc indicat MS.
appullatione indUlcrcntcr iitl licet. a Ghot. — Scd quod antccedlt conferamus alterum
Martiani Capellae lib. V. $. M2. 405
in similem vocem possis efferre. Ad curandam autem vocem plerique pcr-
tincrc dixcrunt, ut sedentes paucissimos vcrsus lcnta et gravi proferant voce,
deinde per gradus paulatim crigant sonum, pcr eosdcmquc gradus recolligatiir
oratio, ,quo sinc danmo ad murmur usque perveniat. Vultus vero pro sen- 545
tcntiae dignitate mutandi sunt, scd nou ita, ut histrionibus mos cst, qui
ora torquendo ridiculos motus spectantibus pracstant. Significanda enim , non
spcctanda sunt ista, quae actio vultusque commcndat; sed oculorum in hac
parte magna modcratio est, qui tum hilaritatc, tum intcntlonc, tum minaci
movcntur adspcctu. Nec nimium gravioribus supercihis prcmcudi, aut petcn-
sib! conjuuctiviim posfulat, ncc minns coniuiude cditionibus, ctiani codicibus mcis addicentibus: Gro-
colorari orationcm diccrc possumus quam candidam lius cuim ncscio uudc miae cdiJcrat.
cssc vcl fiiscam (Ouiuclil. 5, 11, lo). Innfiniis > . . •! i /-•• /i ,r ../w ^
_ _ _ ' Instrtontbusj Ciccro (de orat. 3, ov): uUmiies
autcm Ciccronis locum in nicntc babuissc nostrum , , . , • i i . . • ■
antcm lios motiis suliscqui dcJjct gcstus, non bic
dixerim (de orat. 2, 14"): »ut, nuiim in sole anibii- , . ...
^ ^/71 verba expriuicns scemciis, sed univcrsam rciii ct
Icm, ctiamsi aliam ob causam ambulcm, ficri natnra ... , . . , . .„ .
scutentiani non dcmonstratione sed signilicatione
tamcn ut colorer, sic qunm istos libros studiosius , , , • « • , /. • ■ •■•
dcclarans, latcrum inllcxione iiac lorti et virili, non
ab scena ct hisirionibtis a cet.
lcgci'im, scutio orationcm mcam illorum lactii quasi
colorari.ii Curiiis Fortunatianus (p. 7G) prorsiis ali-
ter: »et priiisquam scribere incipiamus, ut animus ora torquendo^ Non omnino igitiir personis bi-
lcgcndo calescat , Icgcmus aliquid tacitc vcl cum sfriones ntcbanfur, quod ct Ciccro (loco cita(o)
tcuui murmure» cct^ signiGcare Tidctur, dum niii ore omnia csse, in co
mnrmure inc1ioandun{\ Simile praecepfum Auc- autcm ipso dominatum esse oculorum" ait idcoqiie
toris ad IIcrcnniHra (5, 12): »ulilc est ad firini- rccfe fccisse »scucs, qui personafum ne floscium
tudiiicm scdata vox in principio"; inque primis quidcm magno opcre laudarint", undc apparct Ros-
Ciccronis (dc orat. 3, 61): «Gradafim ascendcre cium modo pcrsonafiim modo nudo ore cgisse.
Toccm utile et suave cst^ nam a principio clainare Et primi quidem pcrsouati egisse dicuntur comoe-
agreste quiddam cst, et idcm illud ad (irmandam diam Cincius ct Faliscus, fragocdiam Minucius et
cst Tocem salufare.u Adde Scnccam (cpist. 15); Protbymus (Evaiitb. dc trag. et com. p.51 Z.) Adcl-
i.Quid crgo? a claniorc protiiius et a summa con- pbosquc Tcrentii aiictor cst Donafns »L. Ambivium
tcufionc vox tua incipicf? usquc adeo nafura cst et L. Turpioucm efiam fum personatos egissc cura
paulatim incifari, ut litiganfcs qnoque a serinone suis gregibus«, sed alius Terentii locus (Pliorm.
Incipiant, ad vocircrationcm transcant. JXcmo sta- 1,4, 32) clarissime probaf nonnulla ctiam ipso
tim Quiritinm fidem iinp]orat« cct. ore vulfuqne significafa ab liisfrionibus fuissc. Vide
«juo sine rf.imjjo] Rcstitiii tpio ex antcriovibiis omnino WnllBium (de canticis, Halae 182d, p. 23).
46i • Martiani Capellae lib. V. §. M3.
tibus fionteiu nudandi sunt oculi, quod in Pisone Tullius amare vituperat;
ncc mollius agitandi sunt gestus, aut muliebritcr latera dcducenda sunt, nec
jactanda deformiter cervix, ne in illas Hortensii deducatur illecebras, quibus
etsi venuste, tamen non videbatur uti viriliter. Ad summam non is gestus
oratori tenendus est, quo scenae placere videntur actores, manus in conten-
lionibus fusa porrectius, in sermocinatione vel narratione contracta, praecipue-
que iii bac parte praestandum est, ut deceant cuncta, quod prudentia magis
quam ulla praeceptionis hujus artc servatur.
DE PARTIBUS ORATIONIS.
514 Jam nunc ordo admonet promissorura, ut partes orationis excurram :
quas quidam subtilius duas, alii quinque, nonnulli plures esse dixerunt. Qui
in Piso7ie\ Plurlkus locis hoc miuiicl sul vitium Quiuctilianuui (1, 11, 8; p. 259. 1, 12, 14;
salse notat, non modo in oratione adrcrsus ipsum p. 248. 11, 3, 89; p. 400), ct Gellium (1, 5).
(cap. 7): nrespondes altcro ad frontem sublato, al- Scd dilucldc Appulcjus (mct. 2; p. 142 Oud.) ora-
tcro ad mentum dcprcsso superciliou ^ Tcrum ctiam toris geslum dcscribit ita: nporrigit dextcram, et
pro Scxtlo (cap. 8): »tanta crat gravitas in oculo, ad instar oratorum conrormat articulum, duobusque
tanta contraclio fronlis, ut illo supercilio rcspu- infimis conclusis digitis cctcros cminentcs porrigit,
blica tanquam Atlaute coclum ulti vidcreturu, et et infcsto pollice clcmenter subrigcns iniit« cet.
de provinciis consularibus (cap. 4). De supercilil ut deceant^ Clccro (de orat. 1, 29): «Ego enlm
motu iu unlversum vide Quinctdianum (11, 5, 78 nemlnem uec motu corporls nec Ipso habltu atque
scqu.) et Gurluni Fortuuatianum (p. 77. 78 Pith.). forma aptlorem, nec voce plcniorem aut suavlorem
Hortensii] In uicutc babuissc vldctur Ciccronis mUiI vldeor audlssc; quae quibus a uatura mlnora
(In Brut. 88) judicium: »motus et gestus ctlam data sunt, tamen Illud assequl possunt, ut iis qnae
plus artis habcbant, quam erat oratorl satls.« Adde habcnt niodlce et seienter utuntur, ct ut ne de-
Quinetiliauuin (II, o, 8; p. 554 Spald.). decent. Id enim cst maxime vitandum, et dc hoc
venuste] Id ipsum tanquam histrlonium vltio uno minluic est faclle praecipcre, non mlhl modo
vcrtit Auctor ad Ilcrenuium (5, li>): «convcnlt Igl- scd etiam ipsl illi Roscio, qiiein saepc audio dicerc,
lur iu vultu pudorcm et acriinouiam essc; In gestu caput esse lutis decere, quod tainen uniim id csse,
iicc venuslatem conspicicndam nec turpltudinem, quod tradi artc non posslt.n Confcr ct Quinctilia-
nc aut histriones aut opcrarli vldcamnr cssc.« num (11, 5, 69 scqu.).
manus] Praeter Glceronis (de orat. 5, S9) liac partes orationis] Giecro (de Invent. 1, 14 f.)
dc re praeccpta confer Aeschinem (in Tlmarch. 12), scx numero cas statuit, quem ad locum Marius
Martiani Capellae lib. V. $. 544. 46o
aiitem duas asserunt, iinam qua tlocemus judiccs, allam qua movemus ad-
vcrtunt, ct in doccndo tam narrationem quam conlirmationcm partes adscribunt,
in movcndo autcm prooemium et cpilogum nexucrunt, quia et initio prae-
parandus cst et commovendus scnlcntiam prolaturus auditor; qui vcro quin-
que dixere partcs, rationalem ordiucm persequuntur. Nam cst exordium,
narratio, propositio, argumcntatio, peroratio.
DE EXORDIO.
Exordium est oratio nosccndae causae praeparans auditorcm; ejus o4»)
virtutes sunt tres, ut attcntuuij ut docilcm, iit bencvolum faciat auditorem.
Attcntum facitnus, si magnam rcm gcri, si novam, si publicam, aut pluri-
mam dicimus; docilem, si de causa aliquid strictim quo instruamus judiccni
proferatur; bcnevolum aut a re aut a pcrsona facimus. A pcrsona auteni
aut a nostra aut judicum aut adversariorum. A nostra, si quod favorabile
gcssimus commcmoramus, aut si quid obest causae diluimus vel exte-
Victorinus (p. 121 Pith.): nMiiltl cniiii qiiatiior pprsiiadcudo taiucn et coiuiuovcudo pcrficiiiiit plii-
esse dixerunt, id cst csordiuui, narrationcin, quae- rimiiiii, luaxiiuc proprius cst locus et in cxoricndo
stionciu, cpiloguiu^ Ciccro aiitcm sex csse dicit, et in peroraiido.«
id cst cxordiuui, narratioiiciii , partitiouem, con- rationalein^ Forte » orationalem ordlnem sc-
iiriuationein, rcprcliensionein, conclusionein. « Qua- quiiutur. « Grot. — Causaiu non video.
tnor ct Quinctiliaiius poiiere vidctur (4, pr. 6j exordtum^ Ciceronciu iiipriinis (dc Invent. 1,
p. 11), ponuntquc Curius Fortunatiaiiiis (p. o9 lo sequ.) scquitiir, ciil tamcii ipsi quam proxime
Pltli.), Sulplcius Victor (p. S^G), Isidorus (p. 5o8), acccdunt Auctor ad Ilcrcnniuiu (1, 7), Quinctiiia-
alii; scd longe plures apud Graecos inpriiuls dls- nus (4, 1), Fortunatiauus ctc.
tingul solitas ct Theodorl Byzuutil probat excm- phivimam] Res, qiiac plurlmum aecidit ct in
plum apud Platoncm (Pliacdr. p. 2(j6 f.) ct Curil omnium orc vcrsatur, polius pariini attciituni feccrit
Fortunalianl tcstimonluiu, qul rtQoir.dsSLV, JIQO- auditorem: lcgc «aut /»</«am.« Vonck. (spec. crltlc.
JtaQa6y.avriv, dU^odov, aliaquc nuilta addl ab aliis p. 85). — Nlhil profccto mutauduin cst. Pliirima
commciuorat; quaproptcr sperncnda cst lcctio co- cniin hle res est, quac ad plurimos attinet. Prac-
dicls Darmstatteusls lu sequcntibus 7iulli pro non- ivlt Cicero (dc iiiv. 1, 16) scrlhcns: »Attentos au-
ntilli exhlhentls. tem faeieuuis, si demonstrahiuius, ea, quae dlcturl
movendo] Cicero (de orat. 2, 77): »his partl- crliuus — «rf onmes pcrllncrc", aiit (partit. 8) «con-
liiis orationls, quac ctsi uihil docent argnmcntando, juucta cssc cum ipsis, apud quos rcs agetur.n
lid
466 Martiani Capellae lib. V. §. 545.
nuamus; a judicum , si eos nobis vel ex causac ipsius blandimentis vel ex-
trinsecus conciliamus; ab adversariorum autem persona tribus modis, si eos
in odium, in invidiam, in contemtum adducimus. In odium, si scelestos
crudelesve doceamus, in invidiam, si eos impotentes esse monstremus, in
546 contemtum vero, si bumiles. Ceterum exordiorum genera sunt duo, prin-
cipium et insinuatio. Principium est, quo statim simpbciter palanique con-
ciliamus nobis auditores; insinuatio, quum insidioso esordio judicem circum-
scribinuis, in quo modi sunt quatuor. Primus, quum rcs ipsa mala est;
alter, quum adversum nos judex aliquid contraria opinatione praesumsit, aut
^47 faligatus est, aut acclamatio vel irrisio ulla intervenit. Ante cuncta discutien-
dum, quae sit forma materiae. Nam sunt quinque, honesta, turpis, dubia,
humilis, obscura. Si honesta est, aut principio non uteudum, aut amplifi-
cationc exordium concludendum; si turpis, insinuatione utendum; si dubia,
548 benevolus faciendus auditor; si humilis, altcntus; si obscura, docilis. Insi-
nuatio vero quatuor modis exphcatur, quum aut personam rei subjectionc
mutamus, aut rcm persona, aut rem rc, aut personam pei'sona. Nam si in
causa meretricis agendum est, rem potius judicibus spectandam esse dicamus;
commemoratnus^ Grotius margini adscripsit: nata sit, quod gcnns sfrcpitn, acclamatione , ant
»al. commendamus", sed co non cgcmus. jain parata, qnae vel apologuni vcl fuLnlam vel ali-
impotentes] IVe polentes exspcctcs, vide supra quam contincat iitisionein.«
(ad §.427). oiimyi/e] Ciccro (de iuv. 1, 15) paulo aliter:
insiiitialio] Ciceroni (de inv. 1, IS) est noratio uGenera cansarum sunt quinque, Iionestum, adnii-
quadam dissimulatione et circnitione subicns audi- rabile, huniilc, anccps, obscurum<i; quae Graecc
toris animnin«: Curio Fortunatiano (p. CO Pitb.) sic appcUat Curius Fortiinatianus (p. 60 Pith.):
xsnbdolura principium, quo occultius irrcpimus in »Evdo$OV honestum, ccjX(pldo$ov anccps, jtaga-
animum judicis.» do^ov adniirabile, ado^ov humile, dvdJtagaxo-
acclamatio] Lcgc occlamatio. Vo:nck. (spec. cr. Xov^rjTOV obscurum.«
p. 83). — lutcnipestivain cssc conjecturain ipsa 7-em potins] Auctor ad Ilerennium (1, 6): «Si
Clccronis verba dcmonstrant (de invcnt. 1, 17), causa turpitu.Iinem habebit, cxordiri poterimus his
qnac tamcn nc Martianus quidcm satis intcllcxissc rationibus: rem, non hominem spectari oporterc.«
videlur: »sin rcs dabit, non innlilc cst, ab aliqua Addc Ciccronem ipsuni (dc inv. 1, 17). Ceteriiin
re uova aut rldicula incipcrc, aut cx tcinporc quac dicamus scripsi pro dicimus e codicc ^louaccnsi (C).
Martiani Capellae lib. V. §. 548. 4G7
aut si libertus alicujus aut cliens agat persouam patroni, non hujus conside-
randam personam csse admoneamus, atque ita cetcra. Vitia vero exordiorum 549
ista sunt: vulgare, quodim' omncs causas cadere potest; commune, quo etiam
adversarius uti potcst; contrarium, quo melius adversarius utcretur; affecta-
tum, quod aut verbis inusitatis aut rebus externis prolertur; supervacuum,
quod neque attentum nequc docilem neque benevolum facit auditorem. Fu-
giendum praeterea ne satis longum et obscurum sit.
DE NARRATIONE.
Narratlonum genera sunt quatuor, historia, fabula, argumentum, ne- J>oO
gotialis vel judicialis asscrtio. Historia est, ut Livii; fabula neque vcra est
neque verisimilis, ut Daphncn in arborem vcrsam; argumentum est, quod
non facta sed quae fieri potucrunt continct, ut in comoediis patrcm timcri
ct amari meretricem; judicialis autcm narralio est rerum gcstarum aut vcri-
similium expositio. Nai'rationis autein laudcs trcs sunt, ut lucida sit, ut 5ol
quo etiam] 3IS. nnod. IVon male. GnoT. — Male lilslorla est gcsfa res ab aetatls uostrac niemorla
omnino. Confer modo Aiictorcm ad Ilcrcnnlum rcniola — argiinicr.tuui cst ficta res, (juac tamen
(I, 7): »Item vitiosum cst, auo niliilo niinus ad- fieri polult" cet. Proplus ad nostrum Quluctllianus
versarius potcst uli , quod commune appellatur." (2, 4, 2): iiuaiTatlonHui, excepta qua in causis
nattalionum] Auctor ad Hcrcnnlum (1, 8) et ntlmur, tres acecpimus species: /n6M/«m^ quae ver-
Clcero (de invent. I, 19) allquanto accuratius ita salur in tragoediis atque carmlnlbus, non a verl-
liaec esponunt: oNarrationuin gcncra sunt tria; tate niodo etlam a fornia verifatis rcmotam; argu-
uuum in quo ipsa caiisa et omnls ratio controver- mentum, quod vcro similc sed falsiim comoediac fin-
siae continctiir; alterum in quo dcgresslo allqna gnnt; historiam, in qua est gcstae rci expositio."
cxtra eausam — intcrponltur; tertiuin genus cst ar(jumeniun{\ Qninctillanus (S, 10, 9; p. 255
remotum a civilibus causls, quod dcclarationls causa Spald.): n Arijumentum plura slgnificat. IXam et fa-
non inulilt cum exercltatlonc dicitur et scribltur. bnlae ad actnm scenarum conipositae artfumenta.
Ejns partes sunt duae, quarum altera in uegotlis, dicuntiir, et oratlonum Clccronis velut tbcma ipsc
altera in personis maxlme versatur. Ea, quae in ne- cxponens Pcdlanus: arrjumenlum, inquit, tale est,
gottorum expositione poslta cst, tres babct partcs, ct ipsc Clccro ad Brutum scribit: — ctsi arju-
fubulam, historiam, arfjumentum. Fabula est, in menlum slmilc non crat. Quo apparct onmcm ad
qua nec verae nec verisimilcs res coutlnentur — scribendum dcstinatam inateriam ita appellari."
59 *
468 Martiani Capellae lib. V. §. o51.
verisimilis, ut brevis, et his contraria vitia vocantur. Lucida est narratio,
si non confusa, si vera, si usitalis signiiicationibus, si non longo circuitu
rejn monstrcmus; verisiniilis, si nihil affectate et qiia'si ex natura exponere
videamur; brevis, si non uUra quam rcs exigit et prohxe fundatur assertio.
Narrationum aliae sunt ipsius causae et negotii, ahae incidentcs. Ipsius causae
sunt, sine quibus res quae agitur intelligi non potest; incidentes, quae aut
probationis gratia aut exempH aut augendi aut invidiae aut voluptatis extrinsecus
5o2 afferuntur. NonnulH quinque species narrationis csse dixcrunt, ut Theodorus
Byzanlius Graece discernit JtQodLr]yr]6Lv , VJtodLriyr,6LV, JtaQadLrjy7]6LV, civa6Lrjyrj6LV,
yMtadLriyr)6Lv. Narrationis etiam elementa sunt sex, persona, causa, locus, tempus,
materia, res. Item narrationum ahae continuae, ahae partiles vocantur; continuae,
quae perpetuo contextu sine uila interruptione dicuntur; partiles, quibus vel
ar"umentum vel digi-essio aUqua interponitur. Narramus autem modis sex:
aut augentes ahquid, aut tenuantes, praetereuntes, aut moventes, docentes,
oratiam vcl invidiam comparantes. Post narrationem quideni digrcssionem.
videumuA Coircxl qiiod in cditis lcgltur vi- numcrus expleretur, jam Grotius ava8Lrjyr]6LV addi
tlealnr, codicum Monaccnsis (C) et Damistattcnsis jusscrat, quain nunc e codlce Darmstattcnsi resti-
auctoritate *"'> Reiclicnaucnsi quoque adst!piilantc, qui ava-
et proUxe^ Logc: »Jiec proIise.« Vo>ck. (spcc. drjvr^^LV exliibct corrupte. Curius Fortunatiauus
crit. p. 83). — Fcrri tamcu connnunis omniuni co- (p- 62) octo numerat, dLr'jyr]6Lv, ciVTidiriyr]6LV,
dlcum Icctio potest, modo illud non quod prae- nsQixrjv di7']yT]6LV, n^aQadc^^yrj^Lv, VJtodLi]yr]6LV,
ccdit Iiuc ctiam tralias, qno facto el non proll.ve xaTadir]yr]6LV, iJtLdLr^yr]6LV, dLa6xsV7]v, quarum
idem erit atque nec prolixe. Si quid mutandum, />jjiii« sit principalis, secunda , quum advcrsarii
Tcl commodius el ejiciemus, quod cx praeccdentis afferamus narrationein couverso genere, tertia ,
vocabuli svllaba extrema oriri potnit. qiiuin pai-tcs singulas narrationis indiicamus, qttarta,
aut au(jendi\ Sic scripsi e codice Grolli; vulgo quum aliqiias res gestas extra causain ■nducamus,
aqendi, licct aut, quod a Grotii cditione abcst, (juinta, qnando quaestioncm narrativo inodo appro-
jam in antcrloribus claic exstct. bcmus, sexla, quum sola narratione materia con-
Jlieodorus^ Vide Suidam. Ilic ille qiii ?.oyo- tineatur, septima, quum latius cxscquamur res
SaldaP.O? diccbatur a Platone. Grot. — Platonis gestas quas in narrationc hrcvitcr attigerimus, oc-
locus est in Phacdro (p.2G6 f.). Plura dabit Spen- tava, quac res gcstas uon tam doceat quem cx-
gelius (art. script. p. 100). Cctcruiu ut quinarius aggerct.
Martiani Capellae lib. V. §. 5o2. 46»
quam Graeci n:agE)c,8a6t.v vocant, oportel adjungere, quo vel incitamus judices
vel delininms; sed quoniam pars orationis non est ct non semper arripionda
cst, cani placuit praeterire.
DE PROPOSITIONE.
Propositio aut nostra est aut adversariorum aut communis. Nostra, 5o5
ut: cacdcm objicio; adversariorum: cacdcin me fccisse dicit; communis: uler
nostrum caedcm admiscrit quaeritur. Proposiliones autcm principalium quae- 5^4
stionum sunt aut incidentium, aut siujpliccs aut conjunctae. Simplex, ut:
luxurialis cs, meretricem amas; conjunctae autem pcr partitionem maxime
proponuntur, quae dupliciter fiunt; aut enim simpliciter quid dicturi sumus
ostendimus, aut antc quid nobis cum advcrsario convcniat, quid in dubium
vocetur, edicimus. Propositiones aut nudae sunt aut rationi subjectae. Nudae, Soo
ut: affcctasti tyrannidem; rationi subjectae: afFcctasti tjrannidem, arma cnim
domi babes. Omnes autcm sumuntur aut simpliciter aut per inductioncm.
Simpliciter, ut si dicam: doccbo proditorcm; pcr iuductioncm, ut si superioris
meminimus et sequcntem introducimus, ut si dicas: quoniam docui injustam
legem, docebo inutilem. ProjDonimus autem per concessionem aut per prae-
J(agEy.,3a6l.v] Sic Giotio suadcntc inqiic codi- ut et Quinctilianiis (9, 2, 10.^) 5 sed liic inter
cibus lcgi tcstaute reposui pro jtaQEV&E^jiv^ quod partes ctiam orationis eaui tractat (4, 4), undc
in cdltis erat, acccdcute et codice Reiclienauensi, niulta profici ad nostri esplicationem possuut. Nc-
iibi a prima manu est parebasin, quain\is in ejus que longe disccdit Ciirlus Fortuiiafianus (p. Gi)
locum ineptus corrcctor parlilem substituerit. Eau- nisi quod brcvius cam ad finem partitioitis attin^it
dem SiE^odov appellat Gurius Fortunatiauus (p. et id quidcm uiulto rcctius quam noster, qui quum
63 Pith.), Latine excessnm , Quinctilianus autcm supra quinque tantum orationispartes fccisset(§.i>44).
(4, 5, 12 5 p. 144) et Julius Victor (art. rlictor. uunc separata a partitione proposltione ad sex de-
17) egressionem sive egressumj quos vide. lapsus est!
propositio] Ilanc significat Glcero (orat. 2, 81), simplex est] MS. Dslmplex est: luxurlalls (lege
i:bl alt: «sequltur ut caiisa ponatiir, in quo vldcu- nluxiirlarisd); composlta est: mcretrlccm auias.«
dum est quld iu controverslam venlatuj propositio- Scd dublto. Grot, — IVIl mutavi; conjunctionem
nis tamen vocabulo in figmis tautmn utitur (5, 53), cnlm scntcntiarum dicit, non verborum.
470 Martiani Capellac lib. V. §. 555.
teritioncra. Per concessionem, quum gratiam facientes ejus quod diximus
priiis aliquid introducimus, ut si dicas: concedo interim occisum, sed ab hoc
interemtum nego; per praeteritioncm , quum ita transimus ad alteram pro-
positionem, ne superiorem interim concedamus, ut si dicas: nunc quoniam
docui ignominioso actiouem dia privatis rebus tantum negari, docebo de pro-
ditionis crimine non negari. ,^.,
DE PARTITIONE.
Partitio est, quae ordinem totius divisionis breviter compreliendit, ut est
^>S6 pro Quinctio: negamus te bona Publii Quinctii possedisse ex edicto praetoris.
Et primo sic incipit, nullam causam fuisse postulandae proscriptionis; huic
subjicit, nec ex edicto possideri potuisse; ad cxtremum, ncc possessa esse;
liaec, inquit, tria quum docuero, perorabo. Animadvertis corpus totius ora-
lionis per haec tria hniamenta digestum esse. Tahs autem debet esse partitio,
ut singulae partes ejus plurimas quaestiones in se contineant. Nam si fuerit
pcr incidentes quacstiunculas derivata, onerabitur ipsa partitio, et ex hoc ju-
dices rerum copiam fugicnt. Ideo et TulHus in eadem Quinctiana sic partitus
est, ut singula capita plurcs quaestionum articulos continerent. Etenim primum
illud, non fuisse causam postulandae proscriptionis, vide quanta contineat:
quod pecunia debita Sexto Naevio non fuerit, et ahter agi oportuerit, quod
Quinctius vadimonium non deserucrit; secundum, quod ex edicto possidcrc
non potuerit, quod et procuratoreui habuerit, ct absens defcnsus sit, et non
latitaverit, et ccteri creditores quieti sint, et quod ante missum sit, ut fundo
communi expelleretur, quam proscriptio ejus imperarctur, et quia vi dejectus
ejus quod\ Melins MS,: coHtra q?iod. Grot. — Pitli.) ctc. Excnipliiin, qiiod cx orationc pro Qiiin-
IVuni melior Iiaec lcctio sit, valdc dnbito. ctio affcrt, capitc 10 scqn. cxstat.
partitio] «Ilhistrcni ct pcrspicuain totani oratio- ex hoc] Correxi vulgatam, quae liabet»ex hoc
neu» clKccrcii alt Ciccro (dc in\cnt. 1, 22), quem rebimlu r iiiAiccs vcrum copiam fugiendam." I\ostra
vidc. Adde Auctorcm ad llcrcnniuin (1, 10), Quinc- Darnislaltcnsis codicis lectio cst.
tilianum (4, S), Curium Fortunatianum (p. 63 (juicli] Sic Rciclicuaucusls ct Monaccnsis (C)
Martiani Capellae lib. V. $. 556. 471
sit contra quam praetor jusscrit. His igitur nianifestum est, intra partitioncm
quaeslioncs esse ponendas, quae in exsecutionc sint dcvulgandac, ut judcx ct
nobis attentus fiat et proniissorum copia non gravetur. IUud ctiam inspicicn-
dum, quac nobis cum diversa parte convcniant, quae in controversiam de-
vocentur; et ea quae conveniunt tunc enumeranda si iiobis prosunt, ut Ciccro
pro Marco Tullio ait: „damnum passum esse Marcuni Tullium convenit mihi
cum adversario; vi hominibus armatis rem gestam esse non infitiantur; a
famiha Pubhi Fabii commissam negare non audent; an dolo malo factum
sit, ambigitur." Vides ergo hoc in partitione a concessis duxisse, quod sibi
proderat.
DE ARGUMENTATIONE.
Argumcntatio est elocutio, qua argumenta ipsa verbis exsequimur; ar- 55T
gumenta vcro, quibus causa probatur. Argunicntatio dividitur in duas partcs,
in confirmationcm et reprehensioncm. Argumentorum gcnera duo sunt, arti-
codiccs. In cdltis ct codice Darnistattcnsi crat argumentalio\ Ab hoc inile capitc Curiinn For-
.Quinlii, qiiod prorsus coutrarium scnsiiin lurcrebat. tunatianuin fere ad vcrbuiii scquitur, ut aut ipsum
M. T?(//to] Ita lcgcndum cssc jam c Hlarlo illum ante oculos Labuissc, aut cx eodcm cuin illo
Yictorino (p. 156 Pitb.) apparcbat, qui codcin fontc nobls ignoto bausisse cum oportcat. Quam-
excinplo in loco dc partitione iitltur, ({uiiin apud vis enim ct Gicero (de Invcnt. 1, 24 seqii.) ct
nostrum vulgo 31. llullo sciibcrclur^ janiquc accc- Quinctllianus (llbro S) accuratc bunc locum tracta-
dunt codiccs Dlouaccnsls (C), Reicbenauensis, ct vcrint ejusque doctrinae fundamcnta jecerint, ta-
Darinstattensis, undc fidentcr vnlgatam corrcxl. meu scbcniatisiiii coruni ab eo qiicm noster pro-
Praeterca ex Darmstattensl scripsi vi hominibus pro posuit satls disccdunt, neqnc quac ipse nostcr supra
ut hominibtis, qnod jam Grotius corrigendum In- (§. 473 sequ.) Topica Inprimis secutus de arguinen-
tellcxcrat, cque codcm ct Rclcbcnancnsl paulo antc tis exposult, ad cundcm ordlnem easdeinque dis-
enumeranda pro numeranda; lougius autcm pro- tlnctlones redcunt, ut appareat multorum fontium
cedcre corrigcndo nolui, quum nec Victorlnus ncc rlvulos In unum conjuuctos esse^ In singulls taincn
nostcr Ipsa Ciceronis vcrba Cdelltcr transscripslssc non sine friictu superiora Illa contulcris.
vldcantur, quac nunc quoque post cgreglain Maji (jenera (luo\ Vetus bacc distributio, quae jam
et Peyroni opcram Inter dcperditas oratiouis partes nb Aristotcle (rbetor. 1 , 2) facta est. Graece di-
latcrc dolcndum est. cuntur ]tl6rei.q &vrEp(voi et axexvoi.
472 Martiani Capellae lib. V. §. 5o7.
ficiale et iuartificiale. Sed artificiale locos habet quatuor: ante rem, in re,
circa rem, post rem. Ante rem vero dividitur in locos septem: a persona,
are, a causa, a tcmpore, a loco, a modo, a materia. In re autem loci
sunt duodecim: a toto, a parte, a genere, a specie, a difFerentia per septem
circumstantias, qui locus recipit in se etiam a majore ad minus et a minore
ad majus, a proprio, a definitione, a nomine, a multiplici appellatione, ab
.^08 initio, a progressione vel profcctu, a perfectione vel consummatione. Circa
rcm loci sunt deccm: a simili, cujus species sunt quatuor: exemplum, simi-
locos] Uua eniinieratione indistincte coniprelien- septem circumstantias] Quid voliierit, luferius
dit Quinclilianus (o, 10, 94): «ergo ut breviter (§. S^O) dcclarat, ubi »per onmcsu iuquit iicircnm-
coutraliani suniniani, ducuntur argumenta a pcr- stantias, id cst, (luuni partimur pcr personas, tcni-
sonis, causis, locis, tenipore (cujus trcs partes pora, et cet.n Statiis enim Graccis <jrc'c6cg cst,
diximns, praecedens, conjunctura, inscqnens), fa- rtSQl^Za^LQ, quae circa statinn obscrvantur, id est
cultatibus (quibus instrumeutum subjecimus), niodo circumstantiae. Quinctilianus (5, 10, 104; p.294
(ii! cst iit quidque sit lactum), finilionc, genere, Spald.): nlioc genus argiuncntorum sane dicamus
specic, differcntibus, propriis, rcmotione, divisione, ex circumstantia , quia rtSQl6Ta6iV diccre aliter
iuilio, incremcntis, summa, similibus, dissimilibus, uon possumus.u ]>Iemiucrat enira argumcntorum
pugnantibus, conscquentibus, cflicientibus, cffcctis, na personis, a rebus, ab antcccdentibus, a junctis,
cventis, jugatis, comparatlonc, qiiac in plures di- ct iuscqueiitiliusK, atque borura quideni cxempli
ducitur specics." tantuin gratia. Alii jtEQLO%ag appellarunt illas cir-
qnatuor\ Cicero (de invent. 2, 15 et topic. 12) cuinstantias, quas septcm coinplcctitur bic vcrsus:
secutus auctoiein rlictoiicorum ad Alcxandrum (c. nQuis , quid, ubi, f/nibns anxiliis , cur , quo-
43) tria tantum cnumerat: ante rem , cum rc , modo, nnando? «
postrem. Adde QuiiictiHanum {0, 8, 4; p. 215): f^^^f 3iar;„m Victorinum (p. 149 Pitli.), Aiircl.
»neqne esse arguincntornm loci possunt nisi in iis A.ugustinum (p. 295) ct Cur. Fortunatianum (p.55).
quae rebns aut nersonis aecidunf; eariue aut wer se . t w 1 • ■ • 1
^ , , . . cottsummattone^ Lege: nad initium vcl consum-
iuspici solcnt aut ad aliud rererri; nec nlla con- . • . i • • •
niationcin.i Grot. — \ulgo cnim Jcgebatur: Dab initio
firmalio nisi aut e.v consequentibns , aut e.v remiq- . , ^ ,• • i
' ■ ad progressionera vel prolcctum, a profecttone, ao
nantibus , ct haec necesse est aut ex praeterito . j • 1 •
inilio vcl consuraraatione«; scd veriorcra lectionciu,
tempore aut ex conjnncto aut ex sequenti pclere« . / r, \
' nuae apud Curium Fortunatianiim (p. Cb) quoqiie
/conf. et 5, 10, 102). ^ ,• ,^ • •
V . T , .... cxstat, e codiec Darmstattensi recepi.
duodecimj In Darmstattensi codice lcgitur tre-
decim, viilgatani tamen praefero, quac conciuit circa rein] Hi fcre iidem suut quos Cicero (dc
etiam cum Fortunatiano , e quo, ut modo dixi, fere iiivcnt. 1, 28) duci ait ex iis quae neijotio adjnncta
omuia i!la noslcr cxscripsit. sint, vcl (top. 5) quac //uorfawmorfo ajfccla sint ad
Martiani Capcllao lib. V. $. iwS. 475
litudo, falnila, iinago, ileni verisiniile, quocl dc comoedia sumitur; addunt
quidatn ct apologos, ut sunt Aesopi. Ergo circa rein locos exscquar: qui
sunt a dissimili, a pari, a contrario pcr proposilionem et ncgationem, ad
aliquid, quod liguratur casibus quatuor: genitivo, dativo, accusativo, ablativo;
ab inter sc collidenlibus per habitum et amissionem, a majore ad minus, a
id dc qiio qiiaciitur, attamca de Lis poliiis supra verisimileii lcgitur^ sed idetn pro item e falsa lan-
(§. 487 sequ.). tum pronunciatione ortum cssc patet, quam mc
exempliini\ Confer Arlstotclcm (rlietor. 1, 2), non curarc Identidcm professus sum. Acccdit For-
Ciccroaem (de invcnt. 1, 50), ct Auctorcm ad Ile- tiinatiaui auctoritas, qui fjuiiK/ue similis spccics
rcnnluin (i, 49). Scd subtilius deinde Aristotelcs cnumerat, addito exemplo vcrisiinili, quod dc co-
(2, 20) intcr vcrum ct fictiim cxemplum distinguit, moedia sumatur (vidc supra §. 3i»0).
quoruin postcrius uoster mox apologorum uomine apoloffos\ Quinciilianus (S, 11, 19.20; p. 518
addit, Ai'istoIeics autcin alterum fictl genus cssc scqu. Spalding.)-. »IIIae quoqne fabellae, inqiiit, quac,
ait paraholae , alfcrum /?oyou , ut Acsopici ct Li- ctiamsi origincm non al) Acsopo acceperunt (nam
byci. Marius Yictorinus (p. 15G Pitli.) nscriptores vidcfur carum primus auctor Ilcsiodus) nouiine
artiumii , iuquit, «gcnus hoc sub siiuiliu tria ponunt, tamcu Aesopl maxinic celcbranfur, ducerc anl-
iixco, id cst imnfjinem , jtaQa[io/.rjV, id cst coUa- mos solcnt. — Aivov Graeci -vocant el ai6(0-
linnem, Jtaoddeiyixa, id est excmplum.v Adde .rteloVQ, ut dixl, XoyovQ et Xi0vxovg, nostrornm
Macrobiuiu (Saturnal. 4, 5) ct Qiiinctilianum (5, quidam, non sanc rcccpfo in usum nomine, apo-
11; p. 507. 508 Spald.), qui: i>jtaQc:deiyna«, in- io(jalionem.« JuIIus Caesar Scallger (poet. 1, S7f
qult, unosfrl fcre siinililKdijiem Yocarc maliierunt, p. 122): i>Rccte quidam nominarunt oZfc^ortfrs: allud
qnod ab iHis ftaQa,8o2rj dicitur; hoc altcrum e.vem- cnim aperte dicuut, aliud cx eo innuunt ac pro-
plnm: qiiamquam ct lioc siinile esf, et lllud e.vem- fiienfur. Ergo ctiam npo/ojfos appellare nounnlli ausi
phim.n Oratorem ab;indare dcbere cxcniplorum co- sunt: quasl afto 2oyov ?.oyoQ. Anflquisslmus om-
pia idem docct (12, 4, 1; p. o47). Dc eJfieacIa nlum Hesiodus aivov vocavlt, Aesopus fiv&OV'
exemplorum Seneca (cp. 6): nlongum itcrestu, In- Ilabcs apud Horatium et Llvlum et Diodorum bo-
qult, i>pcr pracccpta; brcvc et efficax per csempla.» rum duac (as) spccics: unara simplicem sumfam a
imajo] Est formae cum forma cum quadam rcbus naturallbus — Infroducunf cuim pcriude at-
simlllfudine collaflo, quae sumitur auf laudis aut que in scenain non animalia solum, sed miita quo-
vltupcratioiils causa (Auct. ad Ilcr. 4, 4 ct 49. qne, Yclufl gladios cct. loqucntes; aHera specles
Cic. de mYcnt. 1 , 50). Docet autem Qulnctilianus opcrosior — partlm cnim in Yoclbus nudls versatur
(S, 11, 24; p. 525) »rarlus esse In orafionc illud — alia materia cst in rebus<i cct.
genus, quod ely,6va Graeci Yocant, quo exprlma- rt dissimili] \i\ anterloribus quldcm cdltlonlbus
tiu: rcrum aut pcrsonarum Iraago.« legebafnr a siinili^ scd male. IIoc enlm supcrius
item] Reposul hoc pro id esi In cdltls, qnod jam rclulcrat,etFortunatianusetiam a rfissi'mi7i babet.
sensu caret, In DarwaUttcnsI cnlm codicc tidem habitumjhege habitalionem,'€ ^iv.Grot. — liaud
60
474 Martiani Capcllae lib. V. §. bod.
minore ad majus, a praecedenti, ab eo quod simile est vel a coniunctis, a
od9 consequenlibus. Post rem loci sunt duo: ab eventu, et a judicato. Sunt
alii loci ajtd rijg dvCvyiag, id est a conjugatione sive a conjugatis, quod quasi
junctum est persouae qualitati, ut eum qui hostilia sentiat hosleni esse di-
camus, item a quahtate, ut si iracunde fecit, sine ratione -fecerit; a quan-
titate, ut si servus est, eodeni modo factum sit; a conjunctis, id est djto xcov
jcvcodsojv xal (^vv&hcov, ut fasces et toga , sella curuHs, magistratuum orna-
menta sunt; item a partitione, id est «^o rijs diaLQiOscog, per onines circum-
stautias, id est quum partimur per pcrsonas, tempora, et cetera, quae varietas
o60 grata discriminat. Inartificialia dividuntur in pracjudicia, in rumores, in
facilc iutcIligUur, ciir repndiarit alionim lcctioncm et scicntia vcrsatl sunt. Est judicatum et rcligio-
habittim , eanique ad margincm rclcgavcrit, immo sum, quod ad deos pertinct.« Unde patet ncnti-
corrcxcrit, quuni tanicn Graeeam voccra apposuerit, quam solam scntcnliam a judicc latam esse intcl-
quae omnino hahilum sonet. Fortunatianus quidcra ligcndam.
hahilaliatiem ct amissioncm dixit t^ivyMi (jTSQJjdLV, dvCvyiag] E Cicerone (in toplc. 5 et 9). Con-
scd Martianus profecto c Martiano explicandus cst. fgr nostruni supra (§. 474. 484) et Curlum Forfu-
Idcm nempe supra (§. 583) dixerat: «opponuntur natiannm (p. GS) qnem esscripsit.
sibl contraria ut hahitus orbationln, Idque dcinde „/ eum yi/i] MS. «ut qul eum qui.« Forfe ..ut
dcindc (§. 386 f.) repetierat. Ipse adeo Clcero (de si eum qul" cet. Grot. — Sic etiam Fortunafianus,
Invent. 1, 2i}): «hahitum appcllanius, Inquit, anl- sed Invitis codicibus nibil muto, pracscrtim qnum
ml aut corporis constantcm ct absolutam aliqua in in scijucntibus (juoque Icgamus conjnnctivos fecerit
re pcrfectioncm.» et factiim sit pro indicativis, qul apud Forfunatla-
quod simili est] Procul dubio Icgendum e For- num sunt, unde vcnsimile fit Martianum ipsuni
tunatlano: nquod 5imMZ est", sed codices nlbil variant ut pro conjuncfione accepisEC.
ab eventu] Marlus Victorlnus (p. 1S7 Pitb.): eodem modo] Id cst serviliter. Grot. — Sed
uEventum Ulum accipiamus, qul unicuique rel ua- quld boc ad quantitatcm? Procul dubio pro servus
turallter vldefur adjunctus, qui rem suam, post- legcndum serius , ut apiid Fortunatiannm cst.
quam rcs ipsa contigcrit, nccessc est conscquatur; per personas] Per a Grotio oiuissum c codicibus
et tunc vere de evcntu faccre possumus argumen- Monaccnsi (C) et Darmstattensl omnlno supplen-
tum, sl Ipse evcutus certus sit» cct. dum eraf.
a judicato] Nimirum ut ait Curius Fortuuatia- inartificiaUa] Cicero (In topic. 4 et 9): nqnac
nus (p. 65 Pitb.) »quum aut omnittm bominum ju- extrinsecus assumuntur, ea maxime ex ancforitatc
dlcio nitlmur, aut phirium, aut optimorinn, aut cmi- ducnntur. Itaquc Graccl talcs argumcntalioncs o.ZSj;^-
nentium ex bis, aut eorum qui In isiiaquaquc artc vovg vocant, Id est arlis expcrtcs.u Adde eundcm
Martiani Capellae lib. V. §. oGO. 47o
toriiicnla, in tabulas, in jusjurancluni, in testes; qiiac simih*tcr quemadmo-
dum ol artificialia tractat orator. In argumentis auteni cavendum cst, ne in
ab'qua parte nobis noccant, nc intcr se discrepent, ne vulgaria sint, ne cum
adversario communia, ne alte rcpelila, aul supra dignitatem causae, aut infra
dignitatcm, De confunnatione breviter memoravi, nunc rcprehcnsionis prae-
cepta videamus. Repreheuditur enim actio adversarii aut reclarguendo, quum
aut totum argumentum aut partcs ejus contra facerc monstrabimus; aut rc-
pugnando, quum docemus falsa esse pro veris assumta vcl cx his non cfiici;
aut compensando, si contra argumcntum, quod adversum nos cst, ahud
opponamus.
DE QUAESTIONIBUS.
Quaestionum duo sunt genera: dicitur cnim ftQOTjyovnevog, quae a nobis ^l
inducitur, iit confirmctur; ab adversariis autcm quac infertur et repcllcnda
alio loco (partit. 2) : «Teslimonioriim quac sunt ge- iiitcUexit, Aescliinisquc cxemplum probat, qui eos-
nera? Divinum et Iiumannm; dirinum, ut oracula, tleni duobns locis (adv. Timarcli. 52 ct de falsa
lit auspicia, ut vaticinationes, ut rcsponsa saccr- legat. 41) divcrsa rationc tractat. Coufer et Cicc-
dotum, Iiaruspicnm, coiijectoruin; Lumanum, quod roncin (pro Plancio 23) quaeque ad cum observal
spcctatur ex aiictoiitatc ct ex voluutatc et cx ora- Platnerus (dc Ciccrou. ibetor. quae ad jus spec-
tione aut libcra aut expressa, in quo insunt scripta, tant p. 20).
pacta, promissa, jurata, quacsitai'; ct Marinni Vic- reprehensionis] Vide de ca Clceroncm (de inv.
toriuum (p. 199 Pith.): nAcccdunt aliac probationes i, 42", partit, 9 ct 12) et Quinctilianum (4, 4, G;
soli conjecturae scnipcr adjiinclac: iormenta , testi- p. 155. 5, pr. 2j p. 177. S, 15, 1; p. 555 Spald.).
monia , rumores. lloc probalionis gcnns Gracci Con^erre ctlain juvabit Priscianum (p. 525 Pilb.)
7f'i6TeiQ aZE;^OVg vocant, quod quuni bls orator ct superiorcs locos (§. 456. 474). Gracci reprc-
utitur, lidcin quidciu judici facit, scd non orationc.u liensionem m'cc()xsvrjv , confirmationem xc(T(X-
JHultus de iis est Quinctilianus (5, 1 — 7) qnem f?xfV?;v appcllarunt (Sulpicius Victor p. 2-41 Pilb.).
vide. Arisfotclcs (rlietor. 1, 15) quinque tantum redarfjuendo] Recte Grotius variantein lcctio-
numerat, ler/es , testes , pacta , tormenta, jusjti- nem rem arguendo ad marginem rcjccit; neqnc
randitnij scd praejudicia ct rumores Quinctilianus enim niodo Cieero (partit. 9) nredarguere contra-
quoqne addit. Dc praejudiciis vidc supra (§.506 ria« dicit, scd ct Cuiiiis Fortnnatianus (p.66 Pitb.)
not.); dc jumoribus utranique iu partcin disputari Jta babct, ciijus nosfcr fcrc singiila vcrba expressif.
posse jam Aiictor ad llcrcnniuin (2, 8) cgicgie duo sunt (/enera] Curius Fortunatianus (p.66 1^
60 *
476 Martiani Capellae lib. V. $. oGl.
cst igitiir, dicitur avaynaia. Verum supcrior, quae a nobis quaestio infertur, niodis
fit duobus, ut aut singulatim separatae inducantur, aut plures conjunctim. Du-
cimus autem eas varie , aut per simplicem propositionem, aut per partitioncm,
aut per figuras, quas dtdvoiag dicunt, qui locus multiformis cst; nam paene tot
sunt occasiones inducendae quaestionis in hoc genere, quot sunt figurae sen-
r>G2 tentiarum. Fit enim et per resolutionem , id est xara dvdXv6i,v, aut per adjec-
tionem, aut per praeteritioncm, aut per concessionem, aut per reprehensionem,
aut per sejunctionem, id est d(poqi6aov , aut pcr admonitioneni;, aut per dissi-
mulatam propositionem , aut per repetitam, aut per instructam, aut per
partitam , aut per simihtudinem superioris quacstionis aut responsionis, aut
pcr inversionem, id est quum primam illam quaestionem tractamus, quae
»OmnJs quacstio qualis cst? aut f(oor]yoviJ.£Vog, cio: sejnnctioncm id est d^poQiGnov, adjcctionem
quac a nobis indiicitur ut conflrmctur, aut uvay- cet. « Sed primnm qnidcpi Grotius malc edidit ad-
%ala, quae ab advcrsariis, ut refellaturuj quocum jMnc^jone.*}», quum jam antccedcntcs a<Jje(.'<i'oHem rcctc
comparctur alius locus (p. 59): »scd et ipsam ar- lcgercnt; deindc vero Curium Fortunatianum (p. GG) •
gumcntationcm nostrorum argumentorum, quae xCQO- inspiccre neglcxit, nnde iutelliginuis primo potius
Tjyovusva dicuntnr, ct reprebensloncm eorum, loco adjectionem ponendam csse. Quem qunm Mar-
quac ab adversario proponuntur, quae Gracci vo- tiauus procul dubio cxscripscrit, rcfingerc locum ad
cant dvaviicua.» Undc apparet apud nostrum quo- ejus exempluni non dubitavi, ita tameu ut repre-
quc primum legcndnm confrmelur, non confirmef, Iteiisionem, licct apnd illum desit, baudqisaquam eji-
iit cditiones antc Grotium Iinbeiif, deinde vcro ccrem, quac co mclius locum suum tuchitur, quod
apud ipsum Grotium pro ivavzia rcducendum esse ut adjectio practeritioni , ita concessioui opposita
dvayxaia, quod iJle dcscrta antcccdentium edillo- essevidctur. Quod autcm margini adscripsit Grotins
num auctoritate in marginem rejccit. Darmstattenais dtaPvVdiv pro araP.vC/iV, id commemorassc satis
quoque codcx Latiuis litcris scriptum babet anancea. fucrit.
{(fititr^ Li MS. abest dicititr. Ego icjilirr dclcri qmnn priman{\ Legc nqiium primuni illam quac-
niallm. Grot. — Lege juifiter. VoiycK. (lect. Lat. stioncm tractamus, quae prima cst, dcLinc quac
p. o9 f.). — Intcrpunctione mutata omuia sana rc- secunila.« Quae Icctio partim eo confirmatur, qiiod
pcricntur. quidam codiccs ilenimie pracfcrant. GnoT. — Quam
per adjectionem^ Apud Grotiuin baec satls con- longissimc. a vcro Lujus loci scnsu abcrrat Grotius.
fuse ita edifa crant: »aut pcr practcritlonem, aut Quilibct cnim pcrspicict, non cssc inversionem,
pcr concessioneni, aut pcr reprcbensioacm, aut pcr si prlmnm primo loco, sccundum secnndo tracta-
scjunctlonein, awf per nrf/Mwc//onem, id cst ai^O(>i6'- musj sed ex Invcrso potlus ordlnc Invcrslonem
^ov" Lac (anfam nota addita: iiLcgcudiim meo judl- oi'irI. In co enim maxiinc oratoris ars versatur »ii(
Martiani Capellae lib. V. §. 565. i77
secunda cst, deliiuc priniam. Et eani quaestionem, quara adversarii intulcrunt, ^63
iisdem modis rcfutare possumus, et adjicere solemus, quum aliquid aut obscure
advcrsarius posuerit, aut augendi potius causa dixcrit quam probandi, aut
quum per hypopborazn gradum facimus nostrae proposilionis, aut quum ad-
versarii propositionem in nostram partem convertimus, quam peristrophcn vo-
camus, aut quum sccunda proposita quaostione primam tractanius; ct hoc
faciendum, vcl quum clegantiam varictatis affectamus, vcl quum prinia quacstio
adversus nos valde facit et non est in primo loco ponenda. In hypophora
cavcndum est, ne plene et copiose ponatur, quanquam ahquando irridcndi
adversarii causa, de quo nulla quaeslio est, exaggcranda a nobis est, ut
quid discrcpct ostendamus. Hypophorae tribus modis imminuuntur, adjectiono
vcrborum, immutatione, detractione. Hypophora autem est iutentio adversae
partis; anthypophora est responsio ejus. Anacephalacosis cst veluti a capite causao o64
brevis repetitio quacstionum. Anaccphalaeosi non scmper utcndum est, scd
quod priiniiin cogltauJiini non iitiqnc priniatu di- nobls, iit Rufiniani vcrLis (p. 270 Iluhnl:.) utar,
eeudum« intelligat (Quiuctiiiau. 5, 6, 12^ p. 485 » advcrsariornm scntcutias ct dicta proponiuius ct
Spald.). substituinitts, in Iioc tantuni, ut illis rcspoudcamus.x
posneril] Ita corrcxl, quod in editls crat po- vel ^tiiim jiritna] Quiuctilianus (7, 1,2; p. 9):
siterat , cailicuui Bannstallcnsis ct Rciclicuaucnsis Scd mcmlnenmus ipsam disposilioucm plcrumquc
aiJctoritafc. utilitatc nuitari, nec candcm seuipcr priuiam quae-
ant augendi] lu edilis crat agendi, pro quo jam stionem cx ulraque parfe tractaudam; cujus rel,
Grotins legere jusserat uwjendi, lcgiturque ita in ut cetcra cxeropla praeteream, Demostliencs quoquo
codicibus Darmstattensl et Monaceusi (C). Qnamvis atquc Aescliines possunt essc documento, In judi-
igltur Curlus Forlunatlanus (p. GG Pitb.), quem clo CtesIpLontls divcrsum secuti ordinem; quuui
nostcr ad vcrbum fere scquitur, agendi babebat, acciisator a jure, quo Tidebatur potcntior, cocperit,
liunc tamcn e ])Iavtiaui potius codlclbus corrlgendum patroous omnla vcl paene omnia ante jus posuerit,
cssc arbltror. quibus Judlcem quaestioui Icgura pracpararet. «
gradum facimus] Id est «viam stcrnimus.u Ita anthypophora^Dlatingait anthi/popliofam tanqiiABi
Ciccro (In Vcrr. 2, i): »gradus inipcrli factus cst<( responsloncm ab hypophora tanquam inteutione vel
pro »v;a ad impcrlnm strata est.<i Male autem apud positlone; Rufinlauo (p. 270) idcm est quod nostro
alios dcsnnt, notante Grotlo in margine, voccs hijpophora. Prorsus aliter Quinctllianus (0, 5, 87;
per hjpophoram. Iljpopliora enim id ipsum antici- p. S09) qui bauc figuram av&X>JtO(pOQav vocarj
pationis sive occupaflonis gcnus dHitur, quum ipsi alf: »IiicrcdibUc cst quod dlco sed verum.«
478 Marliani Capdlae lib. V. §. 56i.
(juando aut partitioncm fccimus aut quando in multas quaesliones causa pro-
cessit, ita tamen ut summam cujnsque rei, non partes partium retesamus;
qua quidem utemur etiam in alia parte orationis, quum judicis memoria for-
tasse succumberet, quae res tunc epimerismos vocatur. Anacephalaeosis tamen
iiQo nulla pars orationis cst, scd cpilogi quacdam portio. Epilogus cnim tres habet
})artes, enumcrationem pracdictam, indignationcm, quam delvojGiv dicimus,
miserationcm, quani olxTstgtxa vel sP.eov memoramus. Scd dinosis cst ex locis
argumentorumj uam his non tantujn res probamus, verum etiam augcmus.
a cnpile^ Rcspicit Graecam vocabuli origincni auam deivcodivl^ Male Grotius quod, quum
y.EcpaXi), quac taiucn ita potius explicanda erat, jam antcriorcs editioncs Iialierent auam, quod et
ut ra y,E(paXala, id est summam orationis, iu ana- in codice Darinstatteusi Jcgilur. Praclcrca niarginl
ccphalaeosi repeti doceret. adscripsit: »al. ictosini, liac nola addita: "in MS.
processit] Grotius ncscio undc processerit, quum iclosin, ex quo quis non absurde oly.XQCO^LV eliciat,
illam Icctioncm et anlcriorcs cditiones, et codices quod ^iro inconiparabili Jos. Scaligcro placuito;
Ituiclienauensis et Darmstattcnsis, ct vcro ctiain sed nisl Lacc a sequentibus vcrbis huc aherrarunt,
Curius Fortunatianus (p. 08 Pilh.) Iiabeat, undc a nostro certe loco omnino aliena sunt. Prohe enim
nustra ad vcrbum fcre exscripta sunt. distingucndum infer dslvcodiv et olxTQCo6tv, nt v.
cnjusr/ue rei] Darmstattcnsis omiltit i-ei, cujiis c. fecit ct Macrobius (saturn. 4, 2): «oratio pathc-
tamcu tolleudi causa non apparet. Apiid Fortunalia- tica aut ad indignalionem aut ad misericordiam dl-
num est nsumma quaequc." Cetcrum confercndus rigitur, quae a Graecls oixTog xai, delvcodig ap-
et Cicero (partit. 17 f.): «id effiigiet, qui non oin- pcllantur.ii Est autcm dsivcodlQ, ut Quinctiliani
nia minima rcpclet, scd brevl singula attingens pon- verbis utar (6, 2, 24; p. SOo Spald.), nrebus in-
dera rerum ipsa couiprchcndet.u dignis, asperis, invidiosis addcns vim oratio, qua
epiloijvs] Auclor ad Ilerennium (2, 30); »Con- >irtute praclcr alios plurimum Dcmosthcncs valuit.u
chisiones , qiiae apud Graccos ijtiXoycL nouiinan- Addc cundcm (8, 5, 88; p. 269 Spald.). Rufinia-
tur, tripartitac sunt; uam constant ex enumera!ione, nus (p. 20u Ruhnfc.) ayavay.Trjdcv appellat.
amplificatione et commiseralione.u Propius ad nostrum dinosis est] Inscrul est e codice Monacensi (C).
Clcero (de invent. 1, 52): nConclnsio cst cxitus ct De rc coiifcr Inprimis Ciceroncm (de Invcnt. I,
dcterminatio totius orationis; hacc habct partcs trcs, J>5): vlndignatio est oratio, per quam conficitiir,
enumerationem, inditjnationem, con(iuestiotiem.« Vro- ut in aliquem horoinom magnum odium aut in rcm
ximc Curiiis Fortunatianiis (p. G8), qui: «partcs gravis offciisio concitctiir. In hoc goncrc illud pri-
suntii inquit iicpilogorum ti-es: anacephalaeosis , id niuin intc!ligi vohimus, possc omuibus ex locis lis,
est enumeralio, dinosis, id cst iiidignatio, t6 s^^Oog (juos in confirmationis praeccptis posuinius, trac-
sivc cleos, id est miseratio.« Plura dabil Quinctilia- tari iiulignalioncmu cct. Sed vcrba nostri cx Curio
niis (0. i : p. '?'(3 seqii.). potius ({•. G8) repetifa sunt.
Martiani Capellae llb. V. §. S65. \7\)
Sed conquestlo, id est miseratlo, his locis argumentorum sumltur, qulbus ct
indlgnatio. Peroratiouc tamcn non in line tantum orationis utcndum, scd
ubi materia permiserit, id est in digressione principiorum aut narrationis
assiduae, sed et quacstlonum nonuunquam. In epilogo gcneraliter observan-
dum, ut brevis sit; slquidcm commotus judex statlm dlmlttendus est ad scn-
tentiam profcrendam, dum aut advcrsariis irascitur, aut tuis miscrctur la-
crymis, aut rcrum afllictione commotus cst.
SIc adliuc asscrcnti innuit ipsc Cyllcnlus, ut ad gcrmanarum coetuni
nubcntisqac translrct obscquium. Quo conspccto asserta determinans ad Pbi-
lologlae consessum fiducia promtiore perrexit, ejusque vertlccm dcosculata cum
sonltu — nihll cnlni sllcns, ac si cuperct, faciebat — sororum se consortio so-
cictatique permlscuit.
Tandem loquacis tcrmlnata paginae 56(J
Asserta curslm, quae tamcn volunilnis
Vix umbllicum muha opcrtum fascia
Turgore pinguis insuit rubelhilum.
peroratione] In liJs qnoqiie et scqiicntiljiis Cu- tnndem] VeiLorum ortlo in qnatuor Lis vcrsibus
riuin Fortunatianuin (p. 09) prcsso pcde sequitur. sic restltuendus erit: »tandem asscrta paginae lo-
ijermananim] MS. termhialariun, non male. quacis lcrininata (sunt) cursini , quae tamcn (pagina)
GnOT. — Qaasi teiininatae csscnt auae terminarunt f pinguis turgore vix Insuit umblllcum \ohiminIs ru-
Codex Darmstattcnsis exlilbct feminartim, at Pin- Lellulum, fascia multa opertum«^ Id est, ad tantam
tari non opus est, siquidcm paiilo Infra cadein molein accrevlt adcoqiie onincm ehartam occupavit
alils verbis repctuntur nsororum consortio.<< atque Implevlf, nt vix umbilico, qui extrcmo vo-
assei'ta] Ita substantive saepe auctares iiovltii, lumini adhacrebat (llor. cpod. 14, 8), Iiisucndu lo-
praesertim Afrl. Fulgcntlus: »praecliils eriidltionis cus rcllnqueretur vacuns.
asserta cognosccre.» Gnox. — Adrfc uostrum Infra turgore pitijuis] Id est verbosior. Slmlllter
(§. 599): uimmobllcin stare mulfiplkibus monstratur Persius (5, 20) »pagina turgescita dlxcrat.
assertis.» rubellulum] AJIudlt ad vcterum morein, qul
ac s^cuperet] Id est etiamsi cuperetj nt apnd minlo notabant epigrapbas. Unde et rubricac jurls-
Terentium (adclph. 4, 7, 42): cunsultorum, ad quas alludit Persius (5, 90):
nipsa sl cupiat Salus nMasuri i-uhnca notavit.»
Servare prorsus non potest hanc familiam.t GnoT. — Saxo Grammaticus etiam Illa vocc utltnr
Plura dablt Hclnrlcblus (ad Cic.de republ. p. IGG). nvohicrcmn appcUans »rubellam.« A ruhro est ru-
480 Martiaui Capcllae lib. V. §. 066.
Qiiod si probatur et caret fasticlio,
Nonnulla promet quae novella texuit,
Deditaque fient quae vetustas praeterit;
Sin sanna tjpbi naris imum torseris,
Pigebit arma horruisse coclites,
Formidinisque tunc locus movcbitur,
Silvane, falcem quum pelis Saturniam.
At tu reclamans, rlictorura sacriim tuba,
Clangore verso Tulliana percrepans
In castra abibis, quo nec osor invidens
Nec livor ater te sequatur praecluem.
helius et riibelluhis. Persins et Marlialis vinum ru- »Sin sanna Typhum nare sima intorserit"
hellum memorant. Steph. (ad Saxon. p. 150). — scd vidc ne Maitianus pro morc suo audacior pei-
Confer nostrum iufra (§. 804). prosopopoeiam Sannam Typlii id cst irrisioncm arro-
deditaqiie fient] IIoc cst ntradentur in meo gantiac liliam ^volucrit, scnsusque Lic sit: »sin (tu)
opcre quae a veteribus sunt omissa«; tametsi rec- Sauna Typlil ima naris torseris« cet. Imum autcin
lius lc^i possit edita. \vlcxs. — Dictum cst pro naris torquere idem quod Horatio (epist. i, b, 23)
Iradita potius, ut omnino cjusdem vcrbi comyosita nares corrugare esse potest; quaproplcr mutatio-
varie inter se confuuduntur. nem quamvis iugeniose ab Ilcinsio excogitatam
sanna typhi] De sanna, undc subsannare et san. ccrlam tamen omnino non habeo.
■niones, nulli non notum. Ti//j/tMS vox Graeca (Suidas: setjualur praecluem] Scnsus totius carminis bic
tvwog d/laCovsla) pro fastuAvnohio aWisqaeusuv- csse videtur: »si suffragia vestra tulerit ct sinc
pata; dc qua sic Isidorus: »Ulva et tijphus berbae fastidlio andita fuerit, disci inde poterunt nonnuUa,
circa fontcs, paludes, stagnaque nascnntur, ex qui- quae a me ipso reperta sunt, vctustioribus praetc-
bus ulva, id est alga, moliior et quodammodo ritaj sin i-isum meruissc vidcatur, tum sane pocni-
fungus, dicta ab uligine; tijphus vero quac (m. quia tcbit coclites illius horroris qiicm ipsis advcntus
vel quod) se aquis inflet, undc ct sibi placentium Rbctoricac armatac incusscrat, qunm Silvaaus fal-
liominum tuinor typhus appellatur.« Ab eadem ori- ceiu Saturuiam circumspiccrct, neque amplius for-
gine ct Tjpbones et Typboeus dicunlur. Est autem midini locus erit; scd tu, sacroruin rlietorum tiiba^
TVtoea et rrxpofiat Graecis non tam inflo, quam iudiguata clangorcm mutabis aque praccgptis artis
fumigo et incendo. Grot. — Plura dabit Ilcinsius (ad tradcndis ad orationcs Tulliano more babendas te
Ovid. met. 14, 05; p. 941 Slurin.), qui et iiostro rccipics, quo gloriosam te nec osor nec invidia
loco ita rcGnsenduiu conjccit: nigra scqualur.<i
M A R T I A N I
MINEI FELICIS
€^ A
'^
AFRI CARTIIAGINIENSIS,
LIBRI rVOVEM.
PARS POSTERIOR.
M A R T I A X I
MINEI FELICIS
C A P E li li A E,
AFRI CARTHAGIMENSIS,
* DE
IVUPTIIS PHILOLOGIAE et 3IERCURII
ET DE SEPTCM
ARTIBUS LIBERALIBUS
LIBRI NOVEM.
AD CODICUM MANUSCRIPTOROl FIDEM
cnt y&us
BO.V ^XLC-iMI. HCG. GROTH, CiSP. BARTHn, CL. SAL3L45n. H. J. .Ul>TZE>"n.
COR.V VO>CKn, P. BO>D.UU, L. WALTH.iRDI, JO. AD. GOEZH, HEMl. SUSII,
MARC MEIB03m ALIORUMQIE
PAEXni CTTEGRIS PAKTCa SELECTIS
ET COMMENTARIO PERPETUO
HA^iSCS CASSELLA^iCS.
^>^
FRANCOFURTI AD MOENUM MDCCCXXXVI
P R O S T .A T A P U D F R A > C I S C U M V A R R E > T R A P P.
-mjssas^i^':
M A R T I A N I
MINEI FELICIS
CAPELLAE,
Ami CARTHAGINIENSIS,
DE
GEOMETRIA
y
LICER VI,
irgo armata, decens, reriim sapientia, Pallas,
567
fiigo^ TlaQ^svoQ. SIc peculiariter dicta MI-
nena (Pausan. i, 25, 7. S, H, 4. 10, 54, 4.
Dlodor.l, 125 p,59 BIp. Arnob. 7, p. 227. Silius
9, 479), quippe actcrnam profcssa virginitatcm
(Lycoplir. 354. 3oS) ct yancov adldaxroq (Nonn,
Si, p. 52); unde ct innnha (Lucan. 9, 660. Valer.
Flacc. 1, 87. Auson. epigr. 106, 5 et nostro in-
fra §. 725), innitpta (^^rg. Aen. 2,51. Claudian,
in cons. Prob. 84. Macrob. Saturn. 6, 9), et a^ix'
Tcog (Atlien. 3, 20; p. 98 Casaub.).
armata\ Ut omnlno sollemne erat antiquis, quam
plurlmis deos cognominibus invocare (Spanbelm ad
Callim. hymn. lu Dlan. 7), sic et noster Minervac
cpitheta cx omnl erudita antiquitate conquisita ca-
mulavit. Armata autcm bic appellatur, ut ab aliis
OJf^O^tr^C^/ffCOrpb. hymn. 51, G), evd^coQt]^ (^otm.
Dion.54, p. 861 Falk.), xoqtj vel j(aQx)-£VOQ avo-
7t?.oq (Luc. dial. dcor. 8, p.27j Pbilopatr. 6; p. 214
Bip,), ^co^TTjQia (PaHS.9, 17, 2. Hesycb. p. 1594),
armifera (Pedo Alblnov. eleg. 1, 22. Ovld. trist.
4, 10, 13; amor. 2, 6, 35; fast. 3, 681. 6, 421),
armipotens (yir^A. Aen. 2, 425 ct 11, 485. Claud.
rapt. Proserp. 2, 142, Gall. 5, 90), armisona (\'al.
Flacc, 1, 74. Vlrg. Aen. 5, 544). Plngi etlam cam
Corulflcius testatur (ap. Fest. p. 241 Dac.) miui-
tantem armis ; multipliciquc modo armatam finxit
Seneca (Agam. 522). Inprimis autcm conferatur
ProcII hymuus (Blbl. d. alt. Llt. u. Kunst St. I,
p.47):
'Ag^svo^fie , ipeQa6rtt, fxsya^&svsg , 6I3ql-
HOJtaXQrj ,
HaXXag, XQiroyevsux, doQvddos, XQ'*^^^^'
m'iXr]^ a. T. X.
cujus omnis color proxime ad nostrum acccdlt.
sapientia\ Apollinaris Sidonlus (carm. C, 19):
oProtulit ut mox ie patrius saplentla ue//e.v.«
61
482 Martiani Capellae lib. VI. §. 567.
Aetlierius fomes, mens et sollertia fati,
Ingenium mundi, prudentia sacra tonantis,
Ardor doctificus, nostraeque industria sortis
Quae facis arbitrium sapientis praevia curae,
Ac rationis apex divumque hominumque sacer vovg,
Ultra terga means rapidi ac splendentis Olympi,
Celsior una Jove, flammantis circulus aetbrae,
'E:ttag in numeris, prior igni, tertia Luna,
Hetherius fomes\ Ignem vivHicum, calorcni om- quidcm metitem conjungit cum qxtinta essentia sivc
iiia vcgctantcm, acllicrcum \ifalcinquc spirituni in aelhere, unilc inoveri mundtim ait iiuniinisque di-
calorc omnia vivificantcm ct foventcm notat. Sic de viiii enm scdcni facit (de coclo 1, 3; dc gener.
Jovc ipso inultis initio Arati sui Avicnus. CapcIIa aniinal. 2, 5); hi vcro ipsam animam miindi ap-
alilu de Sole: pellant ignem artipcialem sivc spiritutn it/neiim (Cic.
njqnoli vis celsa patris vel prima propaijo Acadcm. J, 11. Plut. plac. pliilosopli. 1,6. Diog.
Fomcs sensificHS , metitis fons , liicis oriijo.» Laert. 7, 156. Stob. ecl. pliys. I, p. 58), qucm
Babth. (ad Stat. 11, p. 400). — Sic ab Artciiii- ct alio iiomine aethera diccbant (Diog. 7^ 157),
doro (oncirocrit. 2, 335 P- ^^^ '^'S-) conjungitur cuiquc sumniam ra^iWem atque /irMtfentiam tribuc-
:tVQ rb al&EQiOV xal 'A&riva, Cornutoque auc- bant (Cic. IV. D. 2, 22 sequ.).
torc (20; p. 185 Gal.) a vetcribus Blinerva a\-&E- celsior una Jove] Id enarrat etlam Macrobliis
povEUC appellata cst. Plura vide supra (ad §. 39). lib. III, cap. 4, ubi de Pcnatibus dlsceptatur: »csse
praevia citrae] Seiisus liic essc vidctur, Miiicr- autcm mcdlum actbera Jovem, Junoncm vcro imum
-vam, quippc Jovis prudcutiam ardorcinque cum» aiirem cum tcrra, ct Minervam summiim aetheris
iinde sanicntia illius atque doclrlna prollclscatur, cacumen« cct. Bartu. (ad Stat. II, p. 401). — Addc
oonsilla ejus, quibus mundus gubcriictur, quasl Cclsum (apud Origincm 1. 8, p. 422), Augnstlnum
pracccdere; quarc etlain industrlam dicit nostcr, (de civ. dci 4, 10), ct quac docte Crcuzerus dis-
quae nostrac sortls arbltrluin faclat, Id est undc putat (Symbol. II, p. 800 scqu.).
fortuuac nostrac rcglnicn pendeat; Ipsa cnim Mi- EJtzdg] Supra docuimus ciir djtVaS sacra sit
ncrva JtQOl^OCa sivc providentla dlvina appclla- Palladi. Quod scquitur uprior ignin cst prlor Viil-
batur, ut immcnsa crudillonls mole dcnionstravit cano, cui octonarlus saccr, qui subscqultur bcptada.
Leuncpius (ad Phalar. cplst. p. 142 — 150). Gkot. — Macrobius (s. Sc. 1, 6; p. 30 Zciin.),
voud Conditrlcem ct conscrvalrlccm rerum niit- nllulc autem numero seplenario adco opinio \ir-
winm wniy«-5i dcslgnat. BARTH.(ad Stat. II, p. 401). glnitatis inolevit, ut Pallas quoquc vocltetur« cct.
— IVon cx Platonls lioc scd cx Aristotclls stol- Plura vidc snpra (§. 40) ct infra (§. 738).
corumque doctrlna cxplicandum , quorum conscn- iertia Luna] Luna tcrtio a coitu dic apparerc
sura ct Ciccro (N. D. 2, 16) conruniaL Et illc Incipit, ct tunc Mlncrva dlcltur; luidc uon dcsiint,
Martiani Capellae lib. VI. §. 567. 485
Quam docto assimilant habitu, qui agalmata firmant:
Hinc nam tergcminae rutilant de vertice cristae, ^8
Quod dux sanguiueo praesulque corusca duello,
qui TQiTcoviav UaXXada dlctam arbitrautur. Hoc potcstatcni liabcre, quod traditum Scr/io ad Acn.
innuit Arnobius qiium ait, cx Granio Aristotclem 1. Blcndosus in his i-cbrs cit^lbricus scriptor antc
docuissc argumentis vcrisimilibus Mincrvam candcm liaec qnatuor sccula notus, ut alibi ostendunus:
cum Luna essc. Grot. — Poslcriora tantum vcrba i>Minerva", inquit, «pingcbatur a poetis in siinili-
apud Ainobium (5, p. 118) lcguntur, cui adde tudinem iinius dominac armalac lorica et gladio
Eusebium (pracp. evang. 3, 4, ll^ p. 113) et accinctac, cujus caput viri dccinctum circum erat,
Augustinum (de civ. dei 7, IG)^ de tertia nibil, ipsamquc cassis cum crista desiiper dctegcbat. Ipsa
nequc Tritoniac nomcn buc rcferam, licct boc ipso autcm lanccam tcnebat in dcxtra, m sinistra Acro
Mincrvam quasl Lunam appellarl multi vcterum scutum crystallinum babcbat, quod caput Gorgonis
crediderint (conf. Harpocraf. p. 287. Etymol. niagn. a cervicc scrpciitibus monstrosac contincbat. Ilacc
p. 767. Tzclz. ad Lycopbr. lild); sed vide ne ideo igitur oculos babcbat splcndidos triplici colore.
potius tertia Luna appcllctur, quia aliae quoque Paliium iuducbat distinctum aurco, purpurco, et
dcac, iit Diana ct Isis, pro Luna liabcbantur, fcre coclesti. Juxta sc babcbat olivam viridcm picfani,
ut Cicero in libris dc natura dcorum compluria desupcr avcm, quac dicifur noctua, volitantciii.x
ojusdcm nominis numina niimcris inter sc distinguit. Barth. (ad Stat. II, p. 402). — Tcrgcininac cristac
ftrmaut^ Lcgc formanl. Sic ct in Arnobio (ni ct alibi occurrunt, ut in Turni galca apiid Virgi-
fallor): nvel cx niateriae quo genere constitutioncm liura (Acn. 7, 78o):
ipsam confirmaverit corporum» lcgendum confoitna- nCui triplici crinita juba (jalea alta chimaeram
veritf quod tamen non dissimulabo ct Meursium Sustinet«
meum, canesccntis ingenii pubcdam, vidissc. GnoT. Minervac ncc Silius (9, 445) nec Claudianus (dc
— Rccte doctissimus Grotius acjahnata furmant. rapt. Pros. 2, 21 et 14S) cas tiibuunf.
Doctus habitus bicroglypbicus cst, aenigiiialodcs. diieUo] Ilinc appcllafur sfoX£UOyJ.6j'Og (batra-
Ratio poctices Capelliana, a qua istbic inembranae cbom. 2G7), .toXeuT^Toxog (Orpli. bymn. 51, 10),
nobis collatae non abscntiunt. Bi^RTH. (ad Stat. 11, ageia (Paus. 1, 28, 5), OTQCTua (Lucian. dial.
p. 401). — Cangius in glossario bunc nostrum lo- meretr. 9; T. YIII, p. 234 Bip.) c'cXy.L[j,a;^t] (Siii-
cum ita laudat, ut fingunt lcgat, quare quum Icctio das p. 117), hellica (Ovid. fast. 3, 814; mct. 4,
incerta sit, nialui nibil quam prave cmcndare. Ce- 753. 5, 46), belliijera (3IartiaI. 7, 1, 1. Sencc.
terum aliam Minervii babitus cxplicationcm itidem Herc. fur. 501), beUalri.v (Ovid. tiist. 1, 5, 76;
symbolicam cxbibct Fulgcntius (mytbol. 2, 2; p.667 mct. 8, 264. Silius 3, 323), aspera beUi (Claudian.
Stav.). rapt. Pros. 2, 20), heUi metuenda viraijo (Ovid.
iergeminae] Tergeminae cristae in Palladis pic- niet. 2, 765), beUi poieyis (Stat. Tbeb. 2, 715),
tiiris observandae snnt; indicant enini eam fuliniuis beUi praeses (Vii'g. Acn. 11, 483. Auson. epigr. 1).
ctiam. quod triangulum iijnem lilc vocat Capella, et regina beUorum (Stat. silv. 4, 5, 23); pugna.x
61 *
4a4 Martiani Capellae lib. VI. §. S68.
Vel tibi quod fulget rapitiirque triangulus ignis;
069 Hinc tibi dant cljpeum, sapientia quod regat orbeni ,
Vel rationis opem quod spumea proelia poscant,
Hasta etiam vibrans penetrabilc monstrat acumen,
Lympbaseum magis cst et scutum circulus ambit;
070 Hinc jam vernicomae frondent tibi munera olivae,
Artes cura vigil per te quod discat olivo;
571 Glaucam dant volucrcm, quod lumine concolor igni cst,
qnoqne (Ovid. trlst. 5, 9, 7) et tuharum potem Capclla; itcmquc cx sclioliaste Germanici in fabula
(Claudian. rapt. Pros, 2, 141), Pcrscos. Giiot. — Vcrba lymphaseum ct magis cor-
trinnnuliis ignis^ Igui ctiam pyramidalcm for- ruptionis uon absolvo, licet crystnllinum rccte non
niam assiguant pliilosopbi. Grot. — Vidc Platoncm ncgcm csplicatum a summo \iro Hugone Grotio.
in Tlniaco (p. oH Steph.). Ipsum triangulum Py- Manuscripta duo excmplaria, quae consuluimus,
tliagoreos Miuervac uoniiue appcllasse tradit Plu- nullam litcram mutant. Dicam latcrc aliquid de iu-
tarcbus (dc Isid. p. 581). gcnio Palladii seuti, quod vilreura ideo (ingcbatur,
spumea proelia^ Rabiosa. Rabicin cnim sacpc ut transspici possct, non sc bostibus contra ostcn-
spuma scquitur: et talia sunt Capcllae epithetal derc, Commcntarius Germanicl Cacsaris in Aratum:
Bahth, (ad Stat. Tlicb. 11, p. 403). — Certe non re- «Quidam Perscum a UUncrva missum dicunt et ab
prebendisset in Martiano hoc epitlieton vlr doctus, ca clypeum vltreum accepisse, per quem viderc,
si rccordatus fuisset Ullus apud Lncanum (5, 190) «ec vldcrl a Gorgonibus posset.« Baatb. (ad Stat.
Tcrsus: H? p. 403).
nSpuinca tunc rabies vesana per orn eff!uit.« hinc jam] Scltius in MSS. »hinc tuae vcrni-
hasta] Vibrarc bastaiu fingcbatur Mincrva, pa- comae.« Mincrva eniin Invcntrlx olcae vel Maronc
rata nimlrum pugnac seinpcr. Unde eam describcns contcstanle. Vemicomae, quod scmpcr vernarc ■vi-
lib. II dc raptu Pros. Claudianus nbastam tcriibill dcatur. In altcro mcliorc libro deiude Icgitur «tu-
g\ro nubcs transsccndcrcK dlclt. Bahth. (ad Stat. quchujus« ignis scUIcct.BARTH. (ad Stat. II, p.404).
II p. 403). — Vto jam et Grotius In margine allam lectlo*
penetrahilc] Rcicbenaucnsis codex penetralc, nem notavit nam; scd mutandl causam non vldeo.
absurde j peneirahilis ctiam active usurparl Ouden- olivo] Id cst Ittcernis, quibuscum scmpev artiuui
dorpius (ad Appul. II, p. 521) satis dcmonstravit. studia 3Iartianus conjunglt. Vlde supra (ad §. 2),
Ccterum simllls cst rulgcntii cxplicatio: »Iongam glaucam] Id est noctuam, yXavxa, quam ta-
cliam hastam fert, quod sapicntia loiigc verbo men Latino serraonc ad priraam declinationcm rc-
pcrcutiat." *"'•'> **' supra (§. 31) hupedam dixlt pro /?o«-
hjmphaseum] IIoc cst cry5<a//mMm^ ut liquet cx rtaida. Mox pro igni es , quod In edltls erat,
Albrlco, qui omnino cadem Mincrvac (ribult, quac scripsi esl c margluc libri IVorimberjjcnsis. Optlinc
Martiani Capellae lib. VI. §. S7I.
Tuquc ignis flos es, cluis et yXavyMntg 'A&^vtj,
An magc noctividae libi traclitur ahtis usus,
Quod vigil insomnes ducat sollertia curas?
Pectorc saxificam dicunt horrere Medusam,
Quod pavidum stupidct sapiens sollertia vulgum.
485
omnia Intelliges, sJ mcmincris yXavaoQ apud Grac-
cos non tam caesium vcl adeo caeruleum signlfi-
carc, quod vulgo putant, quam potius splendidtim,
lucidum, ut crudite demonstravit Lucas (de Mi-
nervae cognouienlo yP.avjtcoj(t,g, Bonn. 1851. 4).
Cctcrum jaui Diodorus Siculus (1, 12) pliysicara
cognominis yXavxcHftcg rationcm aficrt: ?.iy£6\}aL
d'avtrjv vmI y?,avy.co:ti.v , ovx oi>g Tcvsg rcov
'RXXrjvcov vjteXaPov, aito xov xovg otp^aX-
[lovg e^stv yXavxovg (xovro (lev yaQ evrj-&eg
VJtagx^i-'^'), aXX'' a.tb rov rov aeQu sx£lv rrjv
JtQodoiJJlV eyyXccvxov: qucm scqultur ct Porpliy-
rius (ap. Euscb. praep. evang. 3, 2, 3 5 p. 89).
flos\ FIos cnlm Ignis di>iunm allquid putabatur,
I10C cst purlssimus iguis^ cum alil Alincrvam dicc-
Laut. rXciVJtco.tig 'd^rjvrj, jtavr£xi'OV JtVQog,
nndc omuium artium fons. Bahth. (advers. p. 551).
— Vidc supra (§. 206), ubi Pbilologia, postquaui
in coelum advcncrat, florem ignis toto pcctore dc-
precatur.
an tnage^ In codem libro cst nam age; scrl-
bcndum puto:
nUnde age noctlvagae tibi tradilur alitis usus?«
Barth. (ad Stat. II, p. 404). — Vulgata optlnic
scse liabct. An quaiu maxime accommodatnm est
interrogatioul, quae altcram respondendl vlam ape-
rlt^ noctividam autcm vel Idco mcllus appcllablmus
noctuam, qula ad nocturna studia et lucubratloncs
rcfertur, In quibus non tam vagari quam videre
liomlnes oportcat.
saxipcam^^ Scncca (Ilcrc. fur. 901):
"Pallas cujus in laeva ciet
Aeijis feroces ore saxlfico minas.*
Multo tamcn rcctlus nostcr pectori potliis quam
laevae acgida trlbult, conseusum poetarum secutus.
Virgillus (Aen. 8, 457):
»Conne.xosque anjues ipsamque in pectorc diuae
Gor(jona^i
Lucanns (9, S8):
«helhimque immane deorum
Pallados e mcdlo confecit pcctore Gorgo.«
Addc Propcrtium (2, 2, 60), Valcrlum Flaccum
(3, 88), Statium (Tl.eb. 8, 519), Silium (9, 443),
Sldonium (carm. IS, 8; p. 574 Sirm.), allosquc
quam plurlraos. Solus Claudianus (IV cons, Ilonor.
iG5) clipcum cum aegldc confudlsse vldctur^ sed
Pausauias quoque (1, 24, 7) Mcdusae caput ebur-
neum Mlnervae signo xaxa Xo 6xsQVOV additum
fiiisse ait Controvcrslam notat et Wowerus (po-
lymatb. 10, p. 72).
stupidet'^ Minlmc blc Tcrbo stupidare signlfi-
catur «frcqucnter stupercK, ut Vosslus (de vitils
serm. 4, 26) c glossarlis refcrt: scd potius «stu-
pidum reddcrc«, Id quod Infcrior etlam locus (S.
72o) confirmat. Simlll ratlone vcrbo turbidare pro
oturbldum reddere« moncnte Stepbanio (ad Sax-
p. 54) usus est Saxo Grammatlcus.
sapiens] In membranis clare scrlbltur snpien-
tis, quod ego de glosscmatc introductum puto,
et scripslssc Martianum
" Quod pavidum stupidet sapldi sollertia vulgus. •
57i>
486 Martiani Capellae lib. VI. §. 573.
>75 Arcibus urbanis veteres tibi templa dicarunt,
Quod ratio amplificet quodque illa elatior urbe est.
Hinc de patre ferunt sine niatris foedere natam,
Provida consilium quod nescit curia matrum,
Consultisque virum praesis, hinc dicta virago.
^74 O sacra doctarum prudentia fontigenarum.
Barth. (ad Stat. II, p. 404). — ?('otissima cnallagc
cmcndationciu iiun suscipit.
vnljtini^ Ita, non vtdgtis, codiccs Monaccnses
(A. C) ct Reichcnaucnsis, pliirimiquc ab Oudcn-
dorpio (ad Appul. I, p. 118) inspccti.
nQiiodtjtie illa elatior xirhe esl,«
Et Phuruutiis de Pallade : idgvTai, ds tV tatg
c(y.QOJtoPJ()C [xdZiSra, et rationcm addlt: aJfoTov
HET£COQOT(XTOVQ xa-&t6Tav. Grot. — '- Stupidis-
sime in mcmbranis scriptum mjnodque villa clatior
arcibiis^ AKQOTCoXeLQ cnim Mincrvac sacratac. urbc cst.n Qua prodigiosa lcetionc quid faciam non
Virgllius :
— «Pallas qtias condidit arces
Tpsa colat.o
niiic nata ccxQiag et ijtiftVQycdlag cognomina.
Elcgantcr facit cum Martiano Iloincrus, qul canlt:
«N7]6v 'A-drjvalrjq yZavxc6jti.Sog iv jfoXet
cixQrj.i
£t Gatullus dc cadem diva:
nrelinens in sntninis nrbibtts arces.*
Grot. — Ab Ilomero jam (II. 6. 50o) iQv6ijtTO-
Aig appellata; ab Ilcrodoto (1, 160), Aristopbane
(niib. o8» scqu. S98), ct Pausania (3, 17, 3) jto-
^iov^og. AddeVirgilium (Acn. 2, G15), Pctronium
(c. S, p. 22 Biirni.), Claudianiim (rapt. Pros. 2, 19),
Ipsosque bistoriariim scriptores (LIv. 31, 50. 57,
37. 45, 28. Valcr. Maxira. 5, 3 f.) ct Vltruvlum
(1, 7), Inprimls autem Aristidis oratioucm in MI-
iicrvam (T, I, p. 21 Cant.). Exstat praetcrca siii-
gularis commcntatio A. F. Ocfclel pracsidc L. ^V.
Balborn dc Minerva urbis pracslde. Lovan. 17o4. 8.
Ccterum pro diearimt iu aliis tcstc Grotlo est sa-
crarttiit.
nrbe est^ Lcge urbCf vcl sccundiiiu alia cxcm-
video. Iii aliis fiiit illa elatior. Sed aliac nostrae
vulgatam scripturam tucntur. Scribe:
nQiiod ralio ainplificet, qua villa est altior ,
nrbein. «
Qua vUla major cst urbs, rationl dcbct. Sinc ra-
tlonis usu priml bomincs babltabant vlllas, stabula
cum pccudibus ncmpc communia. At ratio urbanam
Lnraanamque vltam Institult. Barth. (ad Stat. 11,
p. 404). — Absurdam Bartbil cxplicatloncm vcl
rctiilisse tacdct. Scd ncc vulgata placult, quac baec
crat: nquodquc cst elatlor urbcsu^ quare Grotll co-
dlccs secutus snm.
consiliiinij IIoc cst, quod feniinac excliiduntur
C cnria, ubi agitantur consilla. Vixcan. — Consiliuni
lcge c MSS. cunctis ct construc: nquod provlda cu-
rla ncsclt conslllum matrnm.« Oude^d. (ad Appiil.
mctam. p. 372). — Grotlus nimlrum cdidcrat consi-
lii, aHI consilia, sed nostram lcctioncm jam Barlliius
In MS. rcperit coiiGrmanfquc et nici codlccs Darm-
stattensls, Bclcbenanensis , ct Monaccnsls utcrque
(A. C).
o srtcrrt] Vcrsus est Bbopalicus, a monosjllaba
crcscenlibiis scinpcr vocibns In plurlsyllabas.B.tRTB.
(ad Stat. II, p. iOi)).
Martiani Capellae lib. VI. $. 574. 487
Sola novem complens, Musis mens omnibus una,
Te precor, ad proprium dignata illabcrc niunus,
Inspirans nobis Grajas Latialiter artes.
Ago tibi babeoque, diva, persolvensque perpetes debebo grates, quac optatis 57.'»
fulgida dignaris annuere. Nosco venerorque, quod vidi. Parent denique jam
ingressurae artcs obsequio electissimae feminarum, quae decentem quandam
atque hyalini pulveris respersione coioratam velut mcnsulam gestitantes ad
medium superi senatus locum fiducia promtiore proccdunt. Scd quae istae
sunt, quidve gestitent, gercndorum inscius non adverto. Hic, ut lcpidula 57G
fontigenartim] AL aliis poctis lianc voccm de ilcbebo] Sic scripsi c codicibiis Monaccnsihus
Musis iisiirpari noudiim vidi, qua noster et infra (A. C) pro debeo , quoniain ei quod csl perpeies,
(§. 908) iterum utitur; ratio tameu In apcrto est, id cst perpeluas, futurnm magis convenire vidcbafur.
quum, ut Scrvil (ad ecl. 7, 21) verbis utar, »se- ftd(jida\ Nota liic usu venire, quod et saepe
cundum Varroncin ipsac sint nijntphae quae ct alias, ut C pro G ponatur. Sic pro Glattcopis MS.
Musae; nam et in aqiia consistcrc dicuntur, quac Claiicopis refert. Gnox. — SylbnrqiHS (ap. Sciopp.
de fontibus manat, sicut cxistimavcrunt qui Camoc- in gr. pliilos. p. 2i>o Ilcris.): »C pro G frequenti
nis fontem consecrarunt.u Plura dablt Creuzcrus in usu fuit. Sic enim cenas di\crunt pro aenas }
(Symbol. III, p. 273 scqu.), quidquid obloquatur sic frttcem lece pro frugem leife; itidcmquc lecere,
Buttmaunus (Mylliol. I, p. 273 sequ.). rocuto pro legere, rogalo.n Quod igitur apud Mar-
sola novetn^ Scnsus bic: »0 sacra scil. Minerva, tianum editum crat fitlcida Iiaud cunctatus corrcxi,
undc prudentiam suam doctae fontigcnae (Musac) minime curans ortbograpbiam a librariis iutrusam.
ipsae accepcrunt, tu sola, quac una ilSis nicns om- parentl^ Pro patent, qiiod in cditis crat, cor-
nibus cs, comples omncs lllas.n IVc auicni cum rexi codicum auctoritatc Rcicbcnaucnsis, Dariu^tat-
Bartbio (p. 40.^) Miisas pro Mttsis scribenduui ali- tcnsis, et Monaccnsis (C).
quis putet, intcrpungeudo prospcxi. electissimae^ IIoc pro Grotiauo leclissimae re-
te precor'\ Sic scripsi e membranis a Bartbio stitul ex auterioribus cditionlbus, codicibus Rclcbc-
landatls pro deprecor, quod in edltls erat. Martia- nauensi et Darrastattcnsi adstipulanllbus.
nus precatur Mlncrvani, ut in animum suuni illabi ptilveris^ Q"*' gcometrae utebantur. Confer
dignctur ad munus ipsi proprium procurandum, sc- Bartblum (ad Claudian. de cons. 31all. 126; p. 128)
que inspirct, ut artcs Graecas Latino sermouc ex- nosqiie supra (ad §. 337). Uyalinus autem cst
plicare possit. Ccterum colorcm, ni fallor, traxlt vitreus, ut siipra (§. 06. 67).
c Virgilio (Acn. 3 , 89) : »»wcef««] MS. inconscitts. Grot. — Item Darm-
oDa pater angnrittm atqtie animis illabcrc no- staftensis contra mcllorcm plurimorum libroruia
stris.« lcctioucm.
488 Martiani Capellae Ub. VI. §. o76.
est et qiiae totam fabellam ab inchoambntorum motu limineque susceperit,
Satira jocabunda: ni fallor, inquit, Felix meus plurimum affatimque olivi,
quantiimque palaestras perluere vel sponsi ipsius posset, superfluo perdidisti,
dispendiaque lini perflagrata cassum devorante Mulcibero, qui tot gymnasio-
rum ac tantorum heroum matrem Philosophiam non agnoscis, saltem quum
per eam Jupiter dudum coclestis consultum seuatus tabulamque vulgaret,
quumque ad Philologiae concihanda consortia procum affatum connubialiter
^T7 allegaret, ne tunc eam noscere potuisti? Sed quia nunc Arcadicum ac Midinuni
sapis, praesertimque ex quo desudatio curaque districtior tibi forensis rabu-
et quae^ Slalim latque — suscepit.* Stsivs (Jn Grot. — Qiiod ne necessnriiim putes, coufer RuLn-
Giiilltt. anlm. part. 4, p. 9). licnium (ad Rutil. Lupum p. 129) et Plumlum (ad
olivi] Pro oleij ut Martlalls (4, 89, 8): Persium S, 172, p. 466).
vDum pai-vics lycLnus modicum consumat olIvl« ^ircadicum] Hoc est asininmn. Aslnus enlm
IVimlrum Lic qnoque lucukratloncm ad luceruara pecus Arcadlcum est. SIc Fulgentius »ArcadIcos
resplcit^ sed ut simul et notiaslmum Illud provcr- sensusu dlxlt. Grot. — Adde i)Arcadicum juvenem*
Llum tangat: operam ct oleum pcrdldl. apud Juvenalcm (7, IGO),
spoiisij Mcrcurll, palaestrarum custodls et tu- Midinumj I)IS. .iV/i^mton. UrLIs ilfiJeae memiiiit
torls, ut sensus sit, tantum eum olcl perdldlsse, Homcrus:
quantum omnlLus palaestrls satls esset. Olei usna oOi T£ TC0Av6Tci(pv?.0V '!A^VT}V S^OV, ol T€
in palacstrls notus est. Mideuxv.
lint\ ElIycLnil, ■&ovaXXl8oQ.GK.aT. — Recfe, Sed Meurslo meo videtur Midinum a 9Iida dcdnc-
licct cum vocaLuIi usum apud allos nou repererlm. tum, cujus stolidltas nota. Ergo «Arcadlcum ac Bli-
Ccterum, ut oumino figuras cuniulare amat Mar» dlnum sapisu idem est quod naslnl in modum
tlanus, perflaijrata dispcndia dixlt i)cr LYpallagen stupcs.n Nam asinus pecus Arcadlcum est, et 31i-
pro dispcndiis perflafjrali lini , Itcmque per pro- das aslni aurcs LaLuissc dictus proptcr stultltlani.
Icpsin junxlt pe/-/7ajra/a «ieworoHfe, quum devoraado Grot. — Uuicc vcrum vldlssc Meurslum, vix cst
demum pcrflagrarcntur. quod moneam; quapropter et Midinum reposui pro
affalum] Reccpl e codice Monacensl (C) pro Medinum, quod In editls erat. Ceterum constructlo
affatim, quod nlLUi crat, Darmstattcnsi quoquc in cst ut apud Pcrslum (I, 8): xquum saplmus pa-
partcs vcnicnte, uLi adfatu lcgltur. Scd pro suplno truos.«
liaLendum est, ut scnsus sit, PLilosopLIam ad PLI- ex ^mo] Slc codex Darmstattcnsis 5 vulgo ex
lologlae nuptlas conciliandas allcgassc scil. PLIIoi illo quo.
logiam, ut procum cunuuLIaHtcr affaretur. Vide forensis] ForensILus causis agendis Martianum
supra (§. I3i et de scnatus consulto §. 96). occuputum rulssc nou e:^ lioc solum loco patct, scd
7ie tunc\ Lrgc nec Innc vcl ne tunc qii','lein. cx iiir;.Ti()ri cliam (§. 998):
Mai-liaui Capellac lib. \ I. §. o77. ' 480
lationis partibiis iHigata acicm industriae melioris obludit, amisisse mihi videris
ct hiijus matronac mcmoriam, et jam ejusdcm gcrmanam voluisse ncscire.
Ilhi namquc pariH quam accinctam cernis oflicio, IlaidsUc vocitatur, femina lilS
admodum locuples et quae illas Croesias Dariasque prae suis opcs gazasque
dcspiciat. Haec utpote talcntorum conscia in omnium rara congrcssus, nec
cuiquam facile primores saltem vultus superba commiltens plcrumquc tamcn
adhaesit arrisitque pauperibus, magisque ilHs quos aut pedibus nudos aut
intonso crine hispidos aut sordcnti conspexit palHo semitectos; denique si
Marcum Tercntium paucosque Romulcos cxcipias consuLnres, nulhis prorsus
crit, cujus ista hmcn intrarit. Vides igitur utriquc fcminae quam insit fa- 579
stuosa censura; tamen utraeque Mercuriahs ministrae, cjuac vcniet, ofiicio
pracparantur. Illud quippe quod gcruLic dctulcrunt aliacus nuncupatur, res
nlndocla rabidtnn (fucm videre sectila toriiin consciau alleno loeo iutrusa adquc anlccc-
Jtirijis caninos blaleraltts pendere.« ilcntcin scnteutiain rcfcreuda esse.
Quapropfcr cl rabtilalionis reponcuihini crat pro maijisqtie illis\ Pliilosoplios significat avVTtO'
fiibiilalionis , noii c Grotiauo tantiini seil ct c Rci- 8i]6ici ct scissili, iit Appulcjiis ait, pnlliastro , XOL-
clicnaiicn^^i, Darmstattcnsi et Monacciisi (C) codi- J3coi'ico uimiriim atquc omiiino iuculto corporis lia-
cihus. Practcrca c Rciclicuaiiciisi pro alliijata scripsi bitii ct squalorc jam inde a Socratis tcmpore vel
illigata. insignes vcl inrames; qua de re vide Wjttcnba-
germanam volnisse^ Haec non satis cobacrent, cbiiim (ad Plntarcbi moralia p. 440).
qunm illnd »videris« ad antccedcutia cf scqiicntia Tercntinmj Varronem vidclicct, cujus miiltiplcx
simul pcrtincrc ucqucat. Scribc «gcrmanam yo/HiA'//." eruditio lcstimonio iion cgct.
Stsnis (in Gurlitt. anim. part. 4, p. 10). — Didi- cousM/rtce*] Oiiuin paupcrum tantum iutravcrlt 11-
cultatcm facilc expcdivi, et jam disjnncliin scribcndo niina, qiiod ex prioribus patct, liacc quadrare non vl-
pro etiam, quod scutenfiarum iicxum turbavit. dcntur. Lcgc: upaucos Romulcos (i. c. viros autiquae
UaLdeicc] Est Hberalis eihtcatio, qnam ct Lu- nobilitatis) cscipias, consiilaris nullus.« Susiis (in
cianus (somn. T. I, p. 9 Bip.) pcr prosopopociam Gurl. anim. part. 4, p. 10). — IVon uecesse cst. Nain
introdiixit. Sacpissimc cum Philosophia jiingitiir, antca dc Graccis lociifus erat; apiid Romanos erudi-
ciijus iisiis cxcmpla attulit Locrsius (ad Plaloiiis fioncm pcncs primorcs tautum fuisse coiistat, ut Ci-
Menexenum p. 50. GO). ceroncm, Cacsarem, Mcssalara; ncc /{owiM/eKf apud
m omiiitem] Lcgc fZom/iiii. Vonck. (spec. crit. nostrumaliud quam/{omaHMmsiguiGcat (§.33i>. S92).
p. 83). — Incpta correctio critici sancquam tcme- illtid qiiippe^ Codex Monaccnsis (.4.) qnoijtie,
rarii, qui sl opein noslro loco fcrrc voluisscf, malc. Mercurialis ministra ipsa Gcometria cst.
luiilto ccrte melius conjcclssct vcrba oufpotc talcn- abacvs] Plcrumqiie tabulam rationibus subdii-
C2
490 Martiani Capcllae lib. VI. §. 579.
dcpingendis designandisquc opportuua fonuis; quippe ibi vel linearcs ductus
vel circulares flexus vel triangulares arraduntur anfractus. Hic totuni poLis
est ambitum et circos formare mundi, elementorum facies ipsamque profun-
ditatem adumbrare telluris; videbis istic depingi quidquid verbis visum non
valeas explicare. Nimirum, inquam, ista quae veniet Apellem Polycletumquo
transcendit; ita quippe memoratur posse omnia effigiare, ut Labyrintheus
o80 Daedalus eam credendus sit genuisse. Et cum dicto prospicio quandam fe-
minam luculentam, radium dextra, altcra sphaeram sohdam geslitantem ,
amictamque laevorsum peplo, in quo siderum magnitudines et meatus, cir-
culorum meusurae connexionesque vel formac, umbra etiam telluris in coelum
quoque perveniens vel Lunae orbes ac Sohs auratos cahganti murice deco-
TiSl lorans iuter sidera videbatur; ipsum vero vernantis aethrae colore rcfulgcbat,
denique etiam in usum germanae .'ipsius Astronomiae crebrius commodatum;
rehqua vcro versis ilhtum diversitatibus numerorum, gnomonumque stihs,
interstitiorum , ponderum, mensurarumque formis, diversitate coloriim variata
reuidebat. Crepidas peragrandae teUuris causa easdemque permenso orbc
582 contritas viatrix infatigata gestabat. Quae quidem ingressa senatum deum,
ccndis si"-nificat, quae ad Aiitlimcticam potius pcr- tcsisse, in dcxtro fibula junctam Laesisse docnernnt
tineat (vidc intcrprctcs ad Pcrsium 1, 131), scd Fcrrarins ct Rul)cnius.« Pallium contra Jaevoi-sum
nostro est mcnsa pulvcrc strata, cui radii ope fi- injccissc Larharum ct ridiculum IiabcLatur (.Vristopli.
gtirac geometricae InscriLercntur (§. 537. 582. S86, Aves lo74. Artcmidor. Onirocrit. 3, 24\
71o 729). f^^^) colore\ Slonacensis (A) salore, quae non con-
arraduntur] Sive adradtmtur; sie Grotianus, temnenda lcctio est (§. 17 not.)..
Darmstatteusis, et RcicLcnaucnsis codices pro ab- reli<jtia] Ta Xoina-- advcrbialitcr ut celeruin.
radimttir qnod in edilis crat. Grot.
radinm dextra] Vcrsilius: versis] An non variisl Grot. — Equidcm in-
»Descripsit radio tolitm (jtii gentihtis orbem.« tcUigo ->omni modo conversis atquc versatis divcr-
C.ROT.-— (Ecl. 3, 41). Confcr quae supra (§.537) sitatibus.«
a noLIs snnt cxposita. interslitiotiim] Codiccs Darmstattcnsis ct Mo-
laevorsttm] Ad bacc Martlanl vcrLa doctisslmus nacenscs (A. C) interstitionttm, male.
Cupcrus (apotb. Ilom. p. I4ii): »L'ndc patct quo- variata] MS. variejnta.GnoT.
ad formam inducndi niliil a virorum cLlamydc pc- coiitritas] Codiccs Monaccnscs (A. C) allrilas,
pli.m discrcnasscj quam sinistium (!i!oque Liimerum quod multo niinus cst.
Martiani Capellae lib. VI. §. 582. 41)J
licct quot stadia e terris in coelum quotque ulnas quot deniquc digitos per-
iTiensa sit instanter absolvere, tamen Joviali coclestiumque majestate contacta,
ad illam abaci renudali mcnsulam, circumspectans camerae exlerioris ornatum
ct laqueata sideribus palatia, propcravit.
Constitit attonito spectans stellantia visu,
Et decuit crinis, pulvereique pedes.
Ipsa ctiam laeva sphaera fulgebat honora ,
Assimilis mundo sidcribusque fuit.
Nam globus et circi zonaequc ac fulgida signa
Nexa recurrcbant, arte locata pari.
Tcllus, quac rajiidiun consistens suscipit orbcm,
Puncti instar medio haeserat una loco.
inslanter ahsolvere^ SuLaudi possit. Vilc. — «Haec tgitur tcxutit acquali sidera traclu
Lcge: absolueret , Ht cpratum sit ex rcjietilione: Ii/nibus m varias coclnni laqucantia formas.o
nisi quis pulct iuriiiitum liic pcr h'aZ2ayrji' niodl pi-operavit] IIoc rcccpi e codicibus Mouaccnsi-
pro iinpcrfccto, vcl siinili, suini, quod Ircqucns biis (A. C), Rciclicnauensi, ct Darmstattensi, pro
cst. Gkot. — Mecuin scribc: «instaret absolvere.n properabat, quod in cditis erat. Acccdit et pro-
Si'sn;s (In Gurl. aniin. part. 4. p. 10). — Codices perabit in marginc apud Grotiuin notatum^ B et V
nihil variant, et mutarc co magis noliii, quia infini- cnim promiscue usurpantur.
tivus Gracco morc quasi pcr coqts additus esse ad crmii] Restitui ex anterioribus editionibus pro
periiiCHsa sit viderl potest. crines , quod Grotius edidit, licct et codex liuic
contacta] E Grotinno codicc omnino mellus Darmstattcnsis faveat.
quam contracta In alils. Tanto enim coctu coiispecto nam globus] In MS. vcrba illa ab «binc nitidus»
commota erat. usque ad nflainma inicnt» aiite bunc versum inse-
camerae] SIc vetus poeta ncoell ingcntes for- runtur. Grot. — Pesslme quidciii; nam boc modo
nicesK dlxlt. Idem enini fornix, eamera, testudo. segregarentur sphaera antecedens et globus, Infraquc
Gkot. — Eandcm significarc vldetur, quam oVQa- prlmuui sic ab altcro, quod ei responderc debeat.
viav cnjjida Plato (Pliaedr. p. 247) appcllavit. Tc- puncti instar] Siinilis cst doclrina Clcomedis
ucnduin autcin dcos apud nostrum in Galaxia rcsi- (in tbcoria cyclica 1, H 5 p. 5G sequ.), ort 7] yrj
dcre (§. 208), spbacrarum omniuin extrcma ct In drjfiELOV Zoyov Efte^Et JtQOQ tov OVQavov.
finibus inuiidl vlsihilis poslta, qnarc ct Susil con- Addc Piiolum (2, 68): »bae tot portlones terrae,
jcctura excelsioris pro exterioris languct. immo vcro, nt plures fradidcre, inundi p»mc<Msn, ct
laqneata] Coclum stcilatum Manirms quoque (I, Senecam (quaest. natur. I praef., p. 681. 682Lips.),
27G) cuiu lacunaribus slvc tcetis laqiicatis comparavlt: medio] IIoc jam Plalonl placuit (Phaed. p. 108
62*
492 Martiani Capellae lib. VI. §. S84.
Hanc tener et vitreis circumvolitabilis auris
Aer complectens imbrificabat aquis:
Quae tamen immenso, quo cingitur illa, profundo
Interrivata marmore tellus erat;
Texerat exterior qui fulget circulus orbis
Aetheris astrifico lumina multa pcplo.
«">8o Hinc nitidus rutilum Titan succendcrat orbem:
Moxque imitata pium lactea Luna diem.
Sic igitur furvae oculos splendescere noctis
Cerncres cx auro ut sacra flamma micat.
f. Stcph.) et Aristotell (de coclo 2, 14) allisqne »Tum nox stcllato mundum circumlita pepIo.«
exinde multis (conf. Clconicd. 1, G; p. 47 sequ. Dc d!c oricnte Ililasius (Burm. antLol. Lat. S, 6^
Plutarcli. plac. pliilos. 3, 11; p. 893. Euseb. praep. p. 302):
evaug. 1d, 57. Macrob. In somn. Scip. 1, 19. Stob. »Nox abit astrlfero velaminc ciiicta micanti*
ecl. pliys. 1, S2, 41; p. 991 Hccr.); uude v. c. atqnc iiostcr supra (§. 116):
Lucrctlus (5, 33o): »Et jam tuHc roseo subtexere sidcra pepIo«
tTerranue ut in media mundi regione ffuiescat« ut et »astrificas noctis habcnas « alio loco (§. 98) dlxit.
et Ovldlus (fast. 1, 110): pium] Pium dicm, blanduin Solem. Vui,c. —
v,Sederunt medlo ierra fretumque solo* Equidcm pium appellarl Solem arbitror, quia fra-
parlterquc Manilius (1, 180) dc tcrra: ierno amore lumcn in Lunam transfert.
«Sed medio suspciisa manet.x sic iijilur^ Ralio vcrsus postulat, iit Immutetur
Rcliquornm praetcrca tcstimonia alio in opere (pa- ordo vcrborum ct legatur: uslc oculos Igltur fur-
lacogr. crll. III. §. 280) coUegl: quibus adde no- vac", et in sequeuli pro «ccrnas auro uto lege »cs
jtrum infra (§. 599). auro cernas utci; tamctsl frcqucntcr synaloephain
interrivata^ Id est intcrstlncta Occano. Vdlcan. ncgligit. VijXC. — Lcctionis varlctas nulla est nisl
— lufra (§. 627) liispaniain ait ulberi Ilumluls hic pro sic ct cerneres pro cernas , quarnm illam
tractu interrivatam cssc." Jn niarginein rejeclt Grotius, hanc rcccpit; qucin
marmore^ Marnior cnlm marls colorl assignatur, ego secutus sum, codicibus quoquc plurimls ad-
sic infra: »niarmorI fluctlbus concolora.« £t siipra: stipiilantibus.
oQuantus sit numerus inarinoris haustibus.« Uamma\ HI versiis ad Piiidarum alludunt, qul ail: '
Usurpat Petronlus ct alii. Grot. — Vide supra '!AQi6rov [xev vdcoQ 6 ds ;(Qv66g ai^ofievov
(§. 92 not.). jtvQ
peplo] !Ioc imitatus cst Fulgcnluis (myth. 1. "Ate dcaJtQijfSC vvy.rl (xeyccvoQog ego;^ci
p. 617 Stav.) vursu: .tP.ovTOV.
Martiani Capellae lib. VI. §. 080. 495
Sic Cypris Oceani perfuso sidcrc lymphis
Lucifero annuerat lutnina tota suo.
Omnia conipar habet paribus sub legibus ordo,
Ncc niinus haec mira est quam donms alta deiira.
Hanc mundo assimilem stupuit Trinacria tellus
Arcbimedea astrilicante manu;
O fehx cura, et mentis prudentia major,
Corpore sub nostro acquiparasse Jovem.
Tandeni igitur rcglutinatis ab aethrae intervibranlis admiratione himinibus ^>
decenti colkistrans divos conspectansque censura quum oinnibus reverenda
vencrabih dignitate ct magistra ceterarum, quae notae divis sunt artibus , di-
ceretur, exquisitum est eruditionis arcanum ut ab ip.sis praeceptionis cunabulis
auspicata depromerct. Tum illa, rcmoto paulukun obstaculo contorti crinis a
facie, orisque kiculenta majcstate resplendens, atque abaci sui superfusuni
Vides cnim ibi uoctcin ct aiirum et flammam. GnoT. "Percnrrit proprlum mentittis siquifer orbem,
— Confer ct Horatiuin (Od. I, 12, 46): Et simulata tiouo Cynlhia tnense redit.»
— — umicat inter omties \idclur mcminisse Ovidiiis:
Jnlittm sidus velut iuter ignes *Arte Syracosia suspenstis in aere clntiso
Luua minores«. Stat (jlohus , imtnensi parva fitjtira poli.v
Micare pavl modo ct Seneca (Ocdip. 4d): Grot. — De spliacra Arcliimcdis veteriim locos col-
«Ntillum serenis noctibtis sidiis micata legit FaLricius (ad Sext. Emp. 9, 2, 11-i; p. o77.
idcmquc (llerc. fur. 12o): S78), quem vidc. Cclcruin e codicibus Mouaccnsi-
nJam rara micant sideraa — bus (A. C) et Darmstattcusi scripsi .drchimedea ^
et noster infra (§. 911): Grotius Archimedaea. •
»Te nam flammiijeri settiitia fomltis reglutinatis] Eodem sensu, quo Catnllus (2o, 9):
Spargenlem refcrutit astra micantia.* »Quae nutic tuis ab unffuibus reglutina et re-
Adde Virgilium (Aen. 2, 47.'>) et notam supcrlo- mitte.»
rein (ad §. 550). IVonnunquam enim rursus (jlutinare, contrarlum
hane muttdo] Descrlbit boc carmiue spbaeram igitur; significat.
Arcbimcdcam, de qua sic Claudianus: contorli] Grotlus contracti. Ego vero lectso-
nregttumatic deorum ncm, quam ad margincm relcgavit, rccepi, adsli-
Ecce Syracosius translulit arte sene.v* pulantibus Monaccnsibus (A. C) el Darmstattcnsi
et posfca: codice.
494 Martiani Capcllae lib. VI. §. 587.
587 pulvcrera movcns, sic exorsa: Licet Archimedem meum inler philosophos
conspicata Euclidcmqiie doctissimum in adstruendae praeceplionis excursuni
potuerim subrogare, ne impolitum qiiidquam subsisteret assertorum aut pro-
funditas caligaret; tamen congruentius ipsa vobiscum, quia Cyllenium excludit
ornamentum, illi etiam Helladica tantummodo facultate, nihil effantes Latiahter,
atticissant, quae etiam ipsos edocui, quod nunquam fere accidit, Romuleis
588 ut potero vocibus intimabo. Ac prius vocabuli mci promenda ratio cst, ne in-
decenter et squalentior peragratrix coelicolarum auratam curiam et interstinctum
cjHndris gemmantibus pavimentum rurali respersura pulvere credar intrasse.
Geometria dicor, quod pcrmeatam crebro admensamque tellurem, ejusque
figuram, magnitudinem, locum, partcs, et stadia possim cum suis rationibus
explicare, neque ulla sit in totius terrae diversitatc partitio, quam non mcmoris
589 cursu dcscriptionis absolvam. Quo dicto, quoniam fuerant in deorum senatu
quamplures, qui ncque toti in terris esscnt, ncque ipsi unquam dicerent se
calcasse tellurem, ipse etiam Jupiter curiosius totius terrae latebras vellet ex-
quirere, credo nccubi deccntcs puellas isto quoque seculo is versiformis etiam
Cyllenltimj Meroiiriale ornainciitiiin Iiic est ars cnim, q«i toti iii tcrris siint, tcrrestres dcsignat
or.ttorla, qiiam a geoniclria dcclaranda alienam essc (confer §. 1G7. 42G. 729. 810) opponItr|ue iis,
signiticat. Cctcnim scripsi ornamentnm e codice (]ui tcllurein se nunquam calcassc dicerent.
Dlonaccnsi (A); vulgo ornamen. versiformis\ Siniili cognominc Plautus (Ampkitr.
tellurem^ Apparet igilur non eain modo (jeo- prol. 125) versipellem Jovem appcllat. Coufcr et
metriam nostro dici, quam nos lioc vocabulo sig- Caliillum ((J8, 140);
nlficantcs matlicnialicis disciplinis annumcrainus, >i]\'osceiis oninivoli plurima furta Jovis.»
sed cx origiuationis raiionc ctiam (jcofjvaphiam unl- Inserui aiilcin eliam c codicibiis Reiclicnaucnsi,
vcrsani, paritcr nt in illa Prol;igorae yscousTgicc Darnistattciisi, ef Monaccnsibus (A. C), quod nc
Trig oly,OVllivriq, quam PLotius (biblioth. cod. abundarc post quoijiie censcas, tencndum cst, elc-
188) sc legissc tcstatur. Mox a codicc Rcitbcnau- gantcr usurpari pro co quod vulgo niale adhuc dl-
ensi abcst nim aiite suis , male. citur. Iinpcriliiis vcro paulo ante necuhi dixit pro
toti\ Aliter fuit iu MS. Sane vocabuluni toti ecctibi; licct cnim ne quuque in interrogallonibus
hic ccrfgodLOVvdov. Guot. — Varlautcm niillam locum babcat (Plaut. Aulul. prolog. 59^ Captiv. I,
advcrli Icctioncm, nisl quod iii codicibus Reiclic- 2, 24), tamcu Ibi tantum nsnrpatur, ubl ficri no-
naucusi ct Darmstatieusi ct In libris aiitc Grotluiu liimiis quod iuvcsfigamus, quod Loc loco prorsus
cditis vox m omlssa sit. Scd nlkll niuto. Dcos coutra est.
Martiani Capellae lib. VI. §. o89. 495
cupitor audiret; hoc igitur promere Geonietria primum jubetur, ac demuni
cetera adstrucndae praeccpta arlis aperire. Tum illa: Formam totius terrae non ^90
planam, ut acstimaiit, positioni qui eam disci diflusioris assimilant, neque
concavara, ut alii, qui descendere imbreni dixere telluris in gremium, scd
rotundam, globosam etiam, sicut secundus Dicacarchus asscverat. Namque 591
ortus obitusque sidcrum non diversus pro terrae clatione vcl inchnationibus
haberctur, si per plaiia diflusis mundanae constitutionis opcribus uno eodera-
que tempore supra terras ct acquora nituisscnt, aut item si eniersi Solis ex-
ortus concavis subductioris terrae latebris abderetur. Sed quoniam posterior 592
assertio mage despicabilis opinationis cassae vilitate tcnuatur, illam priorera,
cui etiam physicus Anaxagoras accessit, praestat exigere, quamvis non nullas
credatur adstruere rationes; quippe dicit planam tcrram ortu occasuve Solis
aut Lunae perspicue coraprobari, qui mox ut primi luminis fulgor emerscrit
positioiii^ Codes Monacensis posilicnem, quod post altum, ArisJotclein fortassc, hacc ab illo as-
tameu recte eonstltuta iutcrpiinctione non nccessa- scverata essc.
riiiin est. Dc ipsa r[uaestione, quam liic tangit concavis] Fallor an Democritum innuit, qui
Martiauus, cruditissiinc disputat tkcrtus (Gcogra- PlutarcLo tcste (de plac. pliilos. 3, 10) terram do-
pLie dcr Grieclicn und Rumer P. I, T. 2, p. 14 cuit esse dldxoscdrj jxev Tco JtXaTei, xol^r;v ds
sequ.), (jiicm vide. To flEdovl
(jfrtiuiMm ] Ita Lucrctius (1, 2ol): cassae] Sic scrlpsl pro cassa e codice Darm-
nPosti-emo pereunt imhres , uhi eos pater Aether stattensi, quum vilitas cjusmodi epltlicto non In-
Tn grciuium matris Terrm praecipitavit" ; dlgcat; opinionis autcm pro opinationis e codirc
et Virgilius (georg. 2, 52 Jj): Monacensi (A) recipcrc nolui.
» Tiim pater omnipotens fecundis imhribus Aether Anaxarforas\ Idcm confirmat et Diogcncs Laer-
Conjuijis in grcmiuiu laetae descendit" tlns (2, 8). Plura congesslt ScLaubacliius (Anaxag.
Sed Graccos potius uunc Maitianus signlficat poc- fingm. p. 17i), iieglccfo tamen nostro loco, qiiciti
tas, inquc priuiis ut vidctiir Eiiripldcra, qiii talia solus, quantum sciam, Ukertns (Geogr. d. Gr. u.
multa c piiilosophorum placitls arrlpucrat. Yidc R. I, 2, p. 2S) accuratius ilhistravlt.
omnino suiumuiii yalhcnarium (in diatribc in Eurlp. non mtUas] Sic scripsi e codicibus Grotiano,
fragm. p. 46 scqu.). Dariustattcnsi, et Monaccnsibus (A. C) pro noii
Dicaearchits] Messcnius e Sicilia, Aristotelis ullas , quod in cditis crat, quasi nttl/as, quum ta-
discipuliis, qucin gcogra[>hiac opcram dedisse c men statim ratlones affcrat, qnas Anaxagoras ad-
Suida alilsque viilgo notum est. Secundum tamcn struxisse vidcatur. Alias vide apud Aiistotelem (de
cur nostcr appcllct, vix npparet, nlsi Loc sibl vult, coclo 2, 15).
496 Martiani Capellae lib. VI. §. 592.
confestim ad obtutus nostros directis lineis diriguntur, quod magis indubilabilis
probamenti fiet, si in littore consistentcs obstacula montium relinquamus;
quod si ita cssct, cunctis supra terras degcntibus eodem tempore emergentia
viderentur, occasusque uno obitu condita cunctas valerent tcnebrare terras,
ac falsa Romulei vatis cxploderctur assertio, qua docet:
Nosque ubi primus equis Oriens aftlavit anhelis,
Illic sera rubcns accondit lumina Vcsper.
595 Quin etiam cunctae noctes ac dics simib'bus interstitiis horisquc semper paribus
convenirent, nulHque parti telluris vel apparerent ccrta vcl aha sidera ncga-
rentur. At quum Arctoa conversio supra verticem volvatur Hesperiae, apud
Troglodytas iVcgyptumque confinem ignoto occultoque penitus siderc nescitur;
quum Canopum ac Berenices crincm stellas aclmodum pracnitentes Scjthia
GalHaeque atque ipsa prorsus non cernat Itaha, quum illac antarcticis terris
conspicuae ac praenitcntes et vclut perpendiculatae capitibus suspectentur; in
{ndub!tabil!.<t] Grotiiis margini adscripslt jmUca- ct apud pouendiini crat. Quac Plinius ct Martianus
6/7/*, qtiod tamca ad probamenli non convenit. liic tradnnt, partim ante Aiistotelem (de coelo 2,
probaiiienli] Codex Monaccnsis (A) />rota>neu<JS i^i, 110) jam obscrvata crant.
malc. »Indiibifabilis probamenli fit» dictum cst ut Ae(jyplumqne] Retraxi lectioncm a Grotio in
HCOmmodioris yaletudiais« (Quinet. G, 3, 77) Tcl niarginem conjcetani, Darmstattensl etiam codiec
Bainbiguae aestimationis» (Val. Max. 9, 10, 2). adstipnlantc; Grotius .Aciji/ptiunnfue.
Jlomule! vatis] Virgilil (in gcorg. 1, 2i>0). Canopvm] IIoc sidus suis temporibus primum
quum Arctoa] Arcloam coavcrsionem septcm ^,„p„atum cssc Strabo (I, p. 5 Casaub.) testatur.
Bercnices crincm] Confer Galliim (cpigr. 2, 0):
nE Bereniceo dclonsum veriice criiicm
Iletulil esuriens Graecns in astra Conon«
ct CatiiIIuin(carni.G6)5 praclcrcaque Ilyginum (poet.
aslronom. 2, 24) et plura apud Bentlcjum (ad Cal-
llmacLi fragm. T. I, p. S81. 582 Ern.).
trioncs sivc ursani majorem (aQy.TOv) ejusquc me-
atus significare apparcl. Eadeiu Plinius (2, 70,
71) bisce vcrbis tradiderat: nSic ouim ((juum lerra
globo similis sit) baud dubie lit, ut nobis scptera-
trionalis plagae sidera nunqnam occidant, contra
meridianac uunquain oriantur: rursusque bacc illis
noii cernantur, attollcnte sc contra nicdios visus
terrarum globo. Septcmtrloncs non ccrnit Troglo- Sctjthia Galliaeque] Sic scripsi e codice Darra-
dyticc ct coufinis Aegyptus; nee Caiiopum Italia, stattensi; vulgo Scijthiae , in Monaccnsi (C) autcm
et qucm vocant Bcrcuices criiiciu.« Distinctionis Sajthia GaUiaqtte. Sed Galliac pliircs, togata, co-
igitur signum in nostro iibro inter voces Ilesperiae inata, braccata.
Martiani Capcllae lib. VI. §. ol)3. 407
iMoxandria cliam Canopus quarta partc intcrstitii signi unius ultra tcrras emi-
ncat, Trioncsque geminos ut devexa non cernat; quum in Arabia Novembri
iiicnse sub noctis auspicio Helicc non conspccta secunda vigilia prospcctctur
in INIeroc solstitio tantum exiguaquc brcvitate conspicitur, ubi circa ortum
Arcluri cum die nascitur, quae item in ludia Patavitano portu prima tantum
parte noctis adspicitur, in qua etiam in Maleo monte quindecim tantum diebus
aunuis vidctur; quis igitur dnbitct globi dcvexioris oppositu ab'a iuconspicua
ficri atque alia vclut spbaerae curvationibus emincrc? Additur ad fidem globi 594
rotundioris ambigcntibus asscrcndum, quod Solis Lunacque dcliquia in occasu
facla orienlis incolae non vidcrunt, iteinque in ortu si accidant, a tota Bri-
tannia atquc occasivis rcgionibus ignorantur; etiam ia mediis plerumque re-
gionibus borarum diversitatibus variantur; sicut in Magni Alexandri victoria
s/(/ni Mitn«] Coniiptuiu in cdills vocabuliun Patavitano portn^ Paialitantim Pliuius, uudc
signilis sustuli et c fonte ipso corrcxi. PJlnli cniiu reliqua uostcr LaLct, cnjus vcrba liacc sunt: »Ia
(2, 70, 71) vcrba hacc sunt: »Adeoquc manifcsto Indiae gcute Oretuni nions est Maleus nomine,
assurgcus fasilgiiini curvatur, ut Cauopus rjuartaui juxta quem umbrac aestatc In ausb-um, hicmc In
fere parlem siytu unitis supra tcrram cniiucre AJe- scptcutrioncm jacibutiir. Quludccim tantuin nocti-
xandtiac Intucntibus vldcatnr.» Parltcr paulo post bus ibi apparct Scpfentrlo. In cadem India Palalis
ut deve.va scrlpsl pro et deve.va e codicibus Gro- celcberrimo portu Sol dcxtcr orltur, umbrae In
tlano, Darmslattensi, Relcbenaueusi, et Monaccnsi nicridiem cadunt.« Codex Monaccnsls (A) absurde
utroque (A. C). Patavino.
fjtium in ^iabia] Atquc bacc ctiaui Ipsa fere f/tiod Solis] Haec quoque e Pllnlo, qnl (2, 70,
Pllnii vcrba sunt dc Scptcntrlone : »In Arabia IVo- 72) paulo accuratlus scripscrat: »Ideoque dcfcctus
vcinbri mense prlma vlgilla occidtus sccunda sc Solis ac Lnnae vespertlnos orientis incolae non
ostcndlt: in Meroe solsfltlo vcspcrl paulispcr ap- sentiunf: nec matiitlnos ad occasum babitantcs:
parct, pauclsque autc cxortum Arcturl dicbus pa- meridianos vero saeplus.«
rltcr cum dle cernitur.a Dc Ilcllccs nomnic confer oecasivis] Grotlus occasus, llcct ipsc in uotls
Aratuin (Pbaenom. 5G): antcrloruin editlonum Icctloucm probet, quam codi-
Hcd TTjv nsv KvvodoVQav ertiy,^r,6LV y,a- ^cs quoque Darmstattcnsls et Rclcbenaucnsis con-
P.iovdc, firmant.
TijV 6'iriQr]v'E/.Ly.r,V 'EP.iyrj ys /xlv avSosg sicut in. 3Iagni] Juvat boc loco iucrcdibllem
lAp/aLoi Martlanl ballucinationciu observare, qul quum Lunc
Elv a^ Tsy.naiQovTac tva ^gi^ vijag ayivstv, Plluil lociim: »raeridIanos sacplus. IVobill apud Ar-
ot RelnLarduin Stcrniuin (ad Grat Falisc. SS). bclai cct. ciirslm raptimquc transcribcret, lcgltimc-
G3
488 Martiaai Capcllac lib. VI. 9. oL*i.
Lnnani noctis secunda hora delccisse Serviiis jXobilis iti Arabia nanciavi',
quod in Sicilia in exortus primi splendore conspectum; Alpiano et Fontcjo
consulibus undecinio Kalendas Majas defectus Solis fuit, qui in Canipania
hora diei septima visus in Armenia cjusdcni diei undecima comprobatur;
quod factum est utique sphaerae circuitu moras per inflexus rotunditatis subindo
^9o variante. Denique ipsa vasa, quae horoscopa vel horologia memorantur, pro
locorum diversitatibus immutata componuntur, alioque gnomone ultra quin-
genta stadia discernuntur, iimbris pro locoruni aut clationibus cclsis aut in-
chnationibus infimatis. Hinc est quod in Meroe longissimus dies duodccim ae-
quinoctiales lioras ct altcrius bcssem sccat, Alexandriae qualuordccim, in Italia
ridianos. Servius IXobilis apud« ctc. ac deinde quac plns quani diniidiani gnomonis mcnsurani cflicit; in
dc liac dcfectionc naiiantur a Plinio, ca Sci-vio >'o- nrbc Ronia nona pars gnomunis decst umbrac; in
biii auctorc planc comnienticio vcndit.it. IIardii>'. oppido Anconc supcrcst ijuinla deciina; in parlc
(ad Plin. liist. 2, 70. 72). — Attaiucn in Plinii quo- Italiac, quac Venctia appellatur, eisdem boris um-
que cditionibus cxslat /irabiam pro Arhcht, quod bra |j;iiomoni pnr fit. « Ilacc illc: conrcras nnne vc-
ex alio dcmum ejusdcm loco (6, 12, 16) cditorcs lim intcr se ufrosque auctorcs. Ceteriim horoloijia
nonnulli correxcrunt; ut apparcat inveteratuni mcn- scripsi pro horologica e codicibus 3Ionacensibus
dum csse. Scrvium NobLlcm utique Martiano soll (A. C). De ipsis guomonibus confcr ^lartiniuin (von
rclinquimns. den Sonnenulircn dcr Alten, Lips. 1777).
Ahiano} Plinius: nSoIis dcfectum Vipsanio ct . /. ^- i », • n ,o anm p\ • /•
' J '^ injimatts\ I(a intra (§. 8G7 f.) infimatnr; vox
Fontejo Coss. qui fuere ante paucos annos, factum . i • i. •!••/, . -o i i o
•11 i Appiilcjo iamiiiaris (nict. 1, p. uo; do (lco borr.
nridie Kalendas Maias, Cainpauia liora diei intcr ,.-._ „ ,,
' J ' r p. 12/ Oud.).
septimam el oetavam scnsit", quod et Taciliis (aun.
14, 12) iisdciu consiilibiis factum refcrt^ sed quum
ambiguum sit, utrum fipsaninm an Apronianum
rcstituendum sit, quod illius in fastis coguomcn
hinc es<] Ad verbum fcrc quae scquuiitur e
Plinio sumta sunt, qucm (2, 7o, 77) vidc, ct addc
rci agrariae auctorcs (p. 174 ed. Amst. 1G74) Vilru-
.,.,,. . . . viumnue (9, 1 ; p. 2G1 Bip.) et ipsum nostruiu
csf, uibil apud nostrum quamvis corruptuni mutavi; . . .
„ . !• « • 1 ... (8. 87d). Accuratiora qui desidcrat adeat Strabo-
Jrlajas tantum e codice Kcicbenaucnsi scripsi pro ^o / i
nr ■• • j-.* nem (2, p. 133).
jlfrtji in editis. \ ' r /
denifjne] Itcm e Plinlo. qui (2, 72, 74): »Va- Meroe] IVcarcbus apiid Arrianum (bist. Ind. 2;>,
saquc", scribit, -.boroscopa non nbiquc eadcm snnl p- COl Rapb.) auctor est »in Sycnc Aegyptl pu-
usui, In trcccnfis stadiis, aut, nf longissimc, in tcum ostendi qui temporc solstitii aesfivl nieridio
qiiingcntis mutautibus scmct uinbris Solis. Itaqnc nullam faclat umbrani; In Meroe qiioque eodcm
umbilici, qucm gnomoncm appcllant, umbra in Ae- »•»•>• temporc nullas umbras fieii.«
gypto meridiauo fcmpore, acquinoctil dlc, paulo secat] Retra^I e marginc Grotiana, adstipulan-
Martiaiii Capellae lib. VI. §. liiVo. 400
quiiitleciin, in Britannia tlecera ct scptcm; solstitiali vcro tempore cocli verlicem
Sol invcctiis subjectas deorsum terras perpetui diei continuatione collustrat,
itcnic{uc brumali tlcsccnsii semiannuam facit liorrcre noctem, quotl in insula
Thyle compcrtum Pytbeas Massiliensis asseruit. His temporum tliversitatibus
assertum, ni fallor, globosam rolunditatis flcxibus habcndam esse tellurem.
Sequitur ut, quem mundi locum quamve granditatcm sortita sit, approbemus. I>1M>
Circulum quidem terrae ducentis quinquaginta duobus millibus stadiorum, ut
ab Eratosthene doctissimo guomonica supputatione discussum. Quippe scaphia J>07
dicuntur rotunda ex aerc vasa, quae horarum ductus stili in mcdio fundo
siti proccritate discriminant, qui stilus gnomon appellatur, cujus umbrae
prohxitas acquinoclio ccntri sui acstimalione dimensa vicics quater complicata
tibns codidbiis Rcicbcnaucnsi, Darnistattciisi, cl P. 2, p. 298) confcr iupriniis Wilbebniim (das altc
Mouaccnsi udoqiic (A. C), pro secatur. Gerinanicn p. 500 seqii.), Brucbncruui (in bisl.
Bfllannla^ Yide Tacitum (iii Agricola 12): icip. Massilicnsiuin, Gott. 182G, p. 04 sequ.) ct
oDicruiu spalia ultra nostii oibis mensurain f, itos Lcle^veliuiu (die Entdechuiigen der Cartbager nnd
c-lara ct cxlieina Britanniae partc Iirois, iit lincm Grieclicii auf deiu atJaut. Occaii, p. 33 sequ.).
alquc initium hicis cxiguo discriminc intcrnoscas.u ducenlis] Convcniunt cum nostro Strabo (2,
coeli verticem^ Grotius cum coeli i sed citm p. 132 Cas.), Plinius (2, 18. 112), Ccnsorinus
niclius oinissuiu cst in Darmstattcnsi codicc. Pa- (dc die iiat. 13, 2), Vitruvius (1, C; p. 37 Bii).);
ritcr mox pro laevorsum c codicc Monaccnsi (A) niiaus accnratior numerus 250,000 cst sccuiiduin
scripsl deorsum; quod vcro paulo inrcrius in mar- Macrobium (in somn. Sc. 2, G) et Clcom"dem, qui
ginc notavit Grotius onri pro horrerc dc uocte (I. 2, p. 183; add. I. 1, p. 13o) jiariter ut noster
dictuiu rccipere nolui. Eratostbenem auctorem laudat (§. 813 not.). Yide
Thrjle] Sic nostri codiccs parilcr nt Tacitl (in taineu quae coulia banc dimensioncm disputat vir
Agrlcola 10) ct Pliuii (v. Salnias. ad Solin. p.247) clarissimus D'AinI]le (in 3Icm. de Paead. T. 20.
quum alll Thulen appclleut, ct Gracci quoquc, ut p. 93). Appulcjus (de muudo p. 303 Oud.): »At
Slrabo atque Agatbenicrus (1, 7 iii Gronov. geogr. cnim Iiujus terrac, quaLU nos coliinus, latltudo qiia-
ant. p. 205. 214) 0ovP.J]V scribant. draginta. prolixitas scptuagiiitamillia stadiorumtciiet.«
l'ijthens] Vlxlt circa aiinuui 284 antc Cbristiiin sca;)/i/rt] Ilacc ab Aristarcbo Sainio invcnta cssc
(vid. Mcmoircs de Facad. T. 19, p. 146 scqu.). tradlt Vltruvlus (1, 6. 9, 9; conf. Bald. ad Vitr.
De fide ejus indc a Strabone (1, p. G5. 7S. 102. p. 81). Plura dabit Marlinius (I. 1. p. 98. 99).
104. 114. 115. 158. 190. 295) inultnm In utram- siti] Rccepl c codicibus Mouaccnsibiis (A. C)
quc partcm dlsputatuui cstj qua dc rc practcr ct Darmstattcnsl pro sui In cditis.
Manncrtiiin (in gcogr. I, p. 72) ct Ukcrtum (T. I, (lestimalione] Malc in editis exlimatione. IVo-
C3 *
500 Martiani Capellae lib. VI. §. S98.
o98 circuli duplicis modum reddit. Eratostlienes vero a Sycne ad Meroen per
mensores regios Ptolemaei certus de stadiorum numero rcdditus, quotaquo
portio telluris esset advcrtens, multiplicansque pro partium ratioue circulum
mcnsuramque terrae, incunctantcr quot millibus stadiorum ambiretur absolvit.
DE POSITIONE TERRAE.
399 Comperta est terrae brevitate rationabili magnitudo; locus ejusdem ac
positio doceatur. Quam in medio imoque mundi immobilem stare multiplicibus
monstratur asscrtis, quae sibi ante constitutioncm mundi in codem loco fuerit,
ex quo moveri non potuit, ac dcinde divulsis a confusionc prima commix-
stram lectioncm tiicntiir Rciclicnaiiensis, Dannstat- 43): »id autem metlinm infimum in spliacra cst.x
tcusls, et iluo Monacenses (A. C), qui paulo infc- Cctcrnm jam Plato illud intcllexcrat, qni (Pliacd.
rlus etlam vicies rcctc liabent pio dcprayato iu cditis p. 112 f. Stcpli.): »dvvar6v d'i'6Tiv, inquit, iy.a-
viqies, quod c mala tantuni pronunciatiouc ortum riQ(o6s fi£;^QL TOV ui(jov yxcx^LEvat, fCEQa d'oTO'
lexicograplil recipcre non dcbebant. civavrsQ yaQ ajXiporsQoiQ roig QSVua6L ro ixa-
vicies] ..Vcut-il dire que la hauteur du polc rsQco^sv yiyvsraL ixsqoq.
multiplice par 24 donnc 720», ou deux ccrcles? immohilem] Sic ct Appulcjus (dogm. Platon.
II ctait plus simple de ue la multipUcr qne par 12, P- 203 Oud.) «globura terrae in medio situm ac-
U aurait cu un ccrclc ct la bautcur du pole eut q"a>e"» '"c» ac figura immobilem starc ait, e Pla-
ctc de mcme 30»." DEL.iMURE (bist. de lastron. I, ^otus nimirum placito (Pbacd. p. 108), Ilcct liuuc
510^ ipsiim fiicrint qui alio loco (Tim. p. 40) rofarl tcr-
„,__„ , c' 1 1 i'ain circa axcm suam statiiisse arbitrarcntur fAri-
a Sycnej 31 S. scmpcr ab Sijene, ut supra ab ^
_,..„. . . . stot. dc coclo 2, 13. Plut. nnacst. Platon. 8, 1).
specie. Grot. — Ltiamsi JJlartiauus sic scripserit, _ ' ^ '
, , „. . ,„ Confcr oinnino Ri:bnl;eii!t!m (ad Timaei Lcx. Plaf.
cave tainen eum reprcbendas. Ciccro ipsc ( 1 usc.
„ . . . T» ,. • . p. C9 — 72) et Boccbbium (de Plat. svst. cocl. qlob.
y, 23) ab Syractisanis scripsit. De dimcnsiouc ipsa *• _ . . ' . .
. • 1 t< I P- '^ — 1^)> T"' rccte Plafoni Iininobilitatcra ^iii-
auctorltafe Ptolemaei rcgis facta vidc Straboncm
„ , , dicat; scd dc rc ipsa Iiipriinis <iuac Macrobius (^ad
(2. p. Oy. 4, p. 133 ct 17, p. 780 Casanb. et \ ■ . oL ■ •„ r- • i
^ "^ somn. Scip. 1, 22) in illa Ciccronis vcrba cmn-
Frcretum (mcm. de Tacad. 24, p. 510 scqu.).
^ mcntafur: »nam ca qiiae medta est et iiona tellits,
vieilio imoatie] Ilacc ut iutclligas, confcr CI- neque movetur ct infitna est, In cam fcruntur oni-
ccronem (Tuscid. K, 24): »undc fcrra ct quibus nla nutu siio pondera."
Ilbrata poudcribus, in qua oinnia dclata gravifate deinde] Monacensis (A), non dehinr, nt in cdi-
niediinn ttttiitdi lociim seinper expcfant, qiil cst tls. Mox alimeniis pro elemetitis in niarginc Grotiiis
idem infimiis in rotundoi-j ct aiio loco (>'. D. 2? notautj malc.
Martlani Capellae lib. VI. $. o99. oOl
tionis clcinentis undaruni immensa et volubilis latitudo aerisque halitus undi-
quesccus circa tcrrac stalioneni diHiisus arctarit mediumque fecerit, quod tcrcs
ac volubilis circumclusit; sivc quod in sphacra efiicitur inium omne quod mc-
dium cst, dum paribus ab extimac rotunditatis ambitu hncis quidquid cas
sustinct conslipatur. Imum vero jam nccesse est sui extrcniitate consistore, (>0(>
quia infcrius quo decidat non cst. Omnia etiam pondcra in eam desuper
cadunt, ut imber, grando, nix, fulgura, atque ipse qui in ejus penita prae-
cipitatur Oceanus, ct fluenta latentia quae fundo volvuntur in imo. Yidcs
igitur cam, quac undas cunctaquc sustentat, arctatam ex omnibus nihil sub-
jicere qub secedat. Media igitur crcdenda cst, quia postremaj quod prae-
«t'i-/s] Iliiic Aristopliaiies (nub. 2Gl>):
w di(j:roT^ civa^, ausrQr^r ^Atjq, oq e^ft?
xijv yrjv i^iExicoQov,
Anaxinicncni fortasse sccutus^ sed cani scutentiam
jam Plato iinpugnavit (Phacd. p. 108 f.): (itjSiv
avrrj dalv [xrjve diQog srQog ro i.frj rteOelv
fiyre cUArjg ciVLiyzr^g ur;deutag rocavrrjg y,.
r. ?,. Quauquani ctiain MacroLius (ad s. Scip. 1,
22): xlianc spissus aer ct terrcno frigori propior
quani Solis calori slupore spiramJnis dcnsioris un-
di([ucvcrsum \\dv'd ct continef, ncc in reccssum
aut acccssum mo\cri eam patitur vel vis circumval-
lantis ct cx oiuui partc >igorc simili likrantis aia-ae,
vel ipsa sphacrac cxtrcinilas« cet.
undimicscais ] Uno verbo : sic postsecus , ante-
seciis; siiuilc cst, quod alibi liabcs, uuditjueversus
seu undiauevcrsum.Ga.oT. — Saxo ctiani Grainmati-
cus undiiinesccus usiirpat, similitcr Martianus utrin-
quesecus.STe.vu. (ad Sax. p. 22).
Oceanus^ Plinius (2, 6o): »Dcnique Occanus,
qucin fatcnuir iiltiuuim, quanam alia (Igura coliae-
rerct alqiic non dccidcrct, nulla ultra marginc iu-
cludeutc? iVamquc quum e suLlimi in infcriora
aquac fcrantnr, et sit hacc natura earura coufessa,
prociil dubio apparcrc, quo quid huiuilius sif,
propius centro essc terrae, omnesquc lincas, quac
cmittuntiir cx co ad proxiuias aquas, breviores
fieri, quam quac ad cxtrcmnm niarc a primis aquis.
Ergo totas omniquc cx parfc aquas vergcrc in ceu-
truni, idcoquc non dccidcre, quonlam in liiferiora
nitantur.o
fluenta latentia] Mire huc transtulit, quae de
Titaiiibus dicit Virgilius (Acn. 6, 581):
nFtilmine dejecti fundo volvuntur in imo.«
merf/rt] Ifcrum c Plinio, ciijus bace sunt vcrba
(2, G9): »Mediam cssc totius mundi haud dublis
constat argumentis : scd clarissime acquinoctil pa-
rlbus horis. i^'am nisl in incdio esset, acqualcs dies
noctcsque Iiabcri non posse deprebcndunt et diop-
trac, quae vel raaximc id coiiGrmant: quuin acqa!-
noctlali tciupore ex cadcm linea ortus occasusquc
ccrnatur, solstltialls exortus per suam Uneam, bru-
malisquc occasus. Quac accidcrc nullo modo pos-
scnt, nisl In ccntro sita essct.» Adde Straboncin
(2, p. 110 Casaub.). 3iedia [ivo medio , quod e»t
in cditis, reposui c codlclbus Monaccnsibus (A. C)
ct Darmstaltensi.
^ Martiani Capellac lib. VI. §. 600.
scrtini aequinoctialis teniporis interstitia inanifestaut; nam pares horarum metas
tani antemeridialium quam etiam postrcmarum, et tam diei quam noctis ho-
COl rologia manifestant. Quo documcnto clarum cst, tantuudcm undiquesecus
ab terris abesse coehim; quod idem duobus circulis cdocetur solstitiah et bru-
mah. Nam utique quantum interstitii dies habet, quum coeh culmina Sol
elatus ihustrat, tantum spatii longior nox, quum Sol in brumam dccidens
repracsentat; itemque quidquid singula signa zodiaci intercapedinis hici con-
lulerint, tantundem Sole e contrario rutilante umbris noctis iguoscunt; quod
utique undiquevcrsum probat tantundem circulos sideraque distare, mcdiam-
que tehurcm esse. Quod si congrue videtur assertum, jam partes cjus, quas
ipsa permcnsa sum, perhibebo.
DE QUINQUE ZONIS TERRAE.
002 Orbis terrae in quinque zonas, sive mehus fascias dico, pro rerum di-
vcrsitate discornitur, quarum tres iiitemperies muha a contrariorum nimietate
enlmina] Grotitis ucsclo uiulc cnhnine , quum nialiint alii, c qulLus EratostIicacs.« Itaquc pluri-
jani anteriorcs cililioncs ciilmlna liahcrcnt, quoJ ct nii, ut ct Virgilius (gcorg. 1, 233):
Darmstattcnsl codice et aliis (Oudend. ad Appul. I, »Qiiinquc ienent coelutn zonae, auarum una
p. 407) confirniatur. corusco
inteivapedinis luci] Sic scripsi e codice Mona- Semper ah igne ruhens el iorrida semper ah igne,
ccnsi (A) ; vulgo iniercapedine loci, quod clsi ex- Qttam circmn extremae dexira laevaaue trahunlur,
i)licari possct, tamcn nosfra lcctionc dctcrius vldc- Caerulea glacie concreiae aiqne imhrihns atris'
tiir, pracsertini quum mox itidcm daflvus itmhris TiLuUus (4, 1, ISI), Ovidius (nictani. 1, 4»),
ecquatur. Coustruc igifur: oquidqiiid infercapcdinis alli; Iiipriuiifi aiitciu coiifercndi sunt Sfrabo (I,
singula sigiia confulcrint luci« cct. p. 64^ 2, p. 110 Casaub.), Plinius (2, 68), Clco-
iftiod si conjrtie] Sic codiccs 3Ionaccnscs (A. uicdcs (cycl. fbeor. 1, p. 5i) et 2, p. 189 sequ. edlt.
C) ct Darmstatfensis; vulgo incptc uiiqtte post Antv. lo»3), Gcniinus (c. 12 et 15, p. 5o in Pctav.
qttod Iteratur. Uranol.), MacroLius (in somn. Scip. 2, S el 6),
fjtimntte xonas] i.Primus de zonis», inqult Proclus (dc spbacra c. 14, p. 27), Ilyglnus (astrun.
Acliillcs Tafins (isagog. e. 51), nParmcnidcs di- 1, 7; p. 555Munck.), ct Ipsc noster infcrins (§. 75o).
cerc iiisfituit, de qiiariim nuinero niagna disscnsio fascias] Macroblus (ad sonin. Sc. 2, 7); nZonas
cst. Nam aHI sex nuiucrant, iit Polybius et Posl- cssc vcl cint/ttlos, Lacc cium iinlua rci duo 9iint
(lonius, qiii torrldam iii duos divldunt^ ijuintjue noiuiua.a
Martiani Capellae lib. VI. §. 602. 505
rclcgavit. Nam duac, quac axi utriquc confines, algore inimcnso cl frigo-
ribus occupatac, dcscrlionis causas pruinis ningcnlil)us praobucrc; nicdia vcio
flammis atquc anliclis ardoribus torridata propinquantcs animantum ambuiit
acccssus; aliae autcm duac vitalis aurac halitu tcmpcratac liabitationcm anima-
libus indulserunt, quae quidem per totius rotunditatem tclhiris incur^ ac tam
supernum hemisphaerium quam infcrius ambicrunt. Nam uti(jue terra duas 60,~
sibi partcs hemicychorum quadam divcrsitatc dcspicit, id cst unam liabct
supcrnatem, quam nos habitamus et ambit Occanus, et aham infcrnatem.
Sed haec superior initium habet a solari ortu, iha inchoat a sohs occasu,
quem circulum Gracci 'OQiCovra perhibcnt. Verum quia illae zonao vohibiH- 60-^
tatem utriusque partis includunt, decem utrinquc circulo suo faciunt rcgioncs,
c quibus haec, quae a nobis habitatur, est una, atque ad aquiloncm vcrsus
ct septentriones adsccndit; altera, quae e contrario ad meridicm atque austrum
fcrtur, quam habitare illi aestimantur, qui vocantur ccvTotxoi. Similitcr ex GOii'
tungentibus] Sic scri|isl c codicc Grotii, Darm- xcrc, alii finientem. AdjicicnJas esl a<l liunc mc-
stallcusi quonuc aclslipulautc, qiii nitii/iientibtts ex- lidianus circulns, qui liorizonta rectis augulis sccat.
Iiilict. Vulgo ineryenlibtts ; alios ini/fttentibus scri- Ex liis quiilaiu circuli ia trausTcrsa currunt, et
bcrc Grotius in margine notavit. allos intcrvcntn sno scindunt. IVecesse autcm eSt
ambtitit] Sic jam Grotius scripsit, utroqne *«' »«"S discriuiina csse, quot partcs. Ergo l.oii-
.uuic Monaccnsi a.l.liccntc; anteriorcs cdilioncs '^»"' «'^^ finiens, circulus quinquc illos orbes,
• I .. quos modo disLi ficri, secat, ct cfficit deceni pnrtcs,
habilationetn] Virgilius (georg. 1, 237): quinque ab ortu, quinquc ab occasu.. Plura dabit
. ... . Lkcrtus (T. I, P. 2, p. 118).
nduae inorlaltbus aegris ^ ' ^
,. ^ avTolxot] Operae pretium erit cnm liis el se-
alunere concessae dtvum<t
qucntibus Gemini (iu Pctav. Uranolog. p. 56) doc-
despicit] Grotius legcndum censct tUspescitj sed . ■. ,^ . . ...
' ^ tnnnm conliilissc: n£L.orum, qni in terra liabitanr,
codices niliil mutant. ■ ... . . ,..
alii dieunlur synoeci, alii pcrioeci, alii antocci,
aSoKs occasH]CodiccsRcicbenauciisisctDarm- ^y^i antipodcs. Synoeci igifur sunt, qui circa eun-
Btatlensis pro Solis babcnt Iticis. Jcm locum ejusdem zouae l.abifant. Perioeci vero,
'OptCovra] Seneca (nat. qu. S, 17; p. 7Go qui in eadcm nobiscuin zona in circuitu circumbab:-
Lips.): »Diinidia pars mundi seinpcr siipra, dimidia tant. ^intoeci vero, qui in cadcm aiistrali zona
infra est. Ilanc lineain, quac infer apcrta et occulta sub codem bciuispbaci-io habifaut. Anlipodes vcro,
est, Graeci OQiCovTa TOcant: nostri finilorem di- qm in australi zona in alfcro bemispbacrio babitant,
504 Martiani Capellae lib. VI. §. 60o.
infernatibus diiae; sed hi qui nobis obversi, avrln:ode? memorantur; qui contra
illos, quos avToixovg diximus, avTiz-&oveg appellantur. Sed nos cum illis di-
versitas temporum velut quadam contrarietate discriminat; nam quum acstate
torremur, illi frigore contraliuntur; nam quum bic ver pubescit florentibus
pratis, illic edomita aestas temporibus autumncscit; bic bruma, solstitium illic
apparet; nobis Arctoa lumina spectare permissum , iHis penitus dencgatum.
006 Antipodcs autem nostri unum nobiscum tractum perferunt bicmis ct flagrantiam
communis aestatis, sed noctem diversam dicsque contrarios; licct acstate grandes
dics prolixasque bieme noctcs, nobisque Septentrio conspicabilis illos lateat
sinc bne. Ita etiam bis, qui avTotzot, vocantur, antipodes sui quatuor anni
tempora novere communia, ac polum, qui est ad austrum, antipodibus suis
607 iiobisque penitus ignoratum soli suspiciunt. Qui autem in raedia fascia sunt,
bis quotidie ortus occasusque rautantur; et supra quos Sol est, bis citius
exoritur tardiusque mersatur. AequinoctiaH autcm tempore ct oriens et oc-
cidens siniiliter apparebit, neque ulla astra sunt, quac illorum obtutibus dene-
gontur, et quae una cum illis oriuntur, simul veniunt ad occasum. Hi dies
cunctos pares suis noctibus intuentur, nec ullas racridiano die raetiuntur
iimbras; corumque antipodes dies noctesque sub cadem longitudinc patiuntur.
Quum autcm solstitii propcrantia pcragendi pcr eosdem transeat, et jam brumam
sccundum caudcui dlanictrum positl cuui Labitabili talur«, ut noc Burraanni corrcctlonc (ad Ovid. II,
nostra terra.» yt. 234) nec Monacensls (A) codlcis lcctionc au-
avTijtoSag] SIc jam Cicero (Acad. 2, 59); tuinni nascitur indigcauius, llcct Lanc in Rciclic-
Koonuc etiam dititis cssc e rcgionc noltis c con- naucnscui fjuoquc corrcclor lutidorit. Fortasse la-
traria partc terrae, qul adversis vestigils stcnt con- nien praefercnda furnia aulunmascil , (juaui in mar-
tra nostra vcsligla, <juos avTijtodaQ vocafis?« giuc Grotlus notavlt.
riura dedi alio loco (in Palacogr. crlt. T. III, §. 55), ita cliam Itis^ Etiam hausi e eodiclbus Darni-
nbl cliam rldicula Lactantli argumcnta notavi. stattcnsl, Rclclicnaucnsl, ct Dlonaccnsl utrofjuc (A.
«JiAimiw] SIc codlces Rcichcnaucnsls ct Darm- C); vnlgo et.
stattcnsis pro dicinms, quod iu cdltis crat. Cctcrum una cum t7/i«] Cum iuscrui c codicc Rclcbe-
antichthones cssc nostro quos Gcmlno perioccos, naucnsi; nioxquc atl occastim scripsl pro in occa-
moncrc rlx opus cst. s,„„ cx Monaccnsl allcro (C).
«M/Mjiiwesci<] Id cst »in autuuimim abit vcl mu- Intmamj Fortc »//» briiuiani.» GnoT. — Idcm
Martiani Capellae lib. VI. §. G07. 50o
itidcm sol rcvertens similitcr pcr illos iter ducat, ct procul ab his utriuque
sccedat, dubium non cst quin bis hiemem et secundo patiantur aestatem;
quibus quum ortus Solis est, eorum antipodibus apparet occasus. Verum illae 608
duae regiones, quas fascias item dixi, quarum una vicinantis Plaustri algore
crustatur, altera transaustrini halitus dcsertione contrahitur, antipodas proprios
non habent, sed ipsae sibi invicem contraria fiunt habitatione antipodae, nul-
losque ortus siderum absque planetis utrinque noverunt; quae quidem ilhs
non supra caput cunt, sed de mcdio latcris oriuutur. Stellae etiam fixae coeli
sex cis videntur mensibus, sex itidem non appareut, ortivusque circulus ae-
quinoctiahs ilhs est, senaque ex zodiaco signa conspiciunt. Denique sex
mensibus diesque noctesque patiuntur, ut utrisque poh axisque termini supra
verticem videantur; sed. haec prior Septeutrionis, altcra Canopi stellae illu-
strata fdgorc, cctera non uovcrunt.
DE CIRCUITU TERRAE.
Quarum regionuui habitus prodidit doctissimus Pythagoras, sed ego 609
ipsa peragravi, ne qua niihi ignota videretur portio superesse telluris, cujus
terrae totius habitus omnis plenusque circuitus, ut Romauorum dimensione
mox pro secedit allos succedit legcrc notarit in ovtibusque , qunm B et V orthograpLica tantum ra-
marginc^ malc. tionc differant, quam mc non curare saepe pro-
erustatur^ Glaciatur, y,Qv6raX?.ovrat,. Grot. fessus sum. Aliam Icctionem arcticusnue rccte ui
— Sic et Ammiauus Marcelliuus (lo, lO^ p. 108 margincm Grotius rejccit.
Gron.): "Iiicme vcro liuuuis cM«<a<«frigoriLus« ctc. utrisf/ue] Codcx Monacensis (A) utriusque,
antii>odae] Maliin anlipodes, scd sanc confu- malc^ incolae cnim utriusque sonae frigidae signi-
sas terminatioucs saepc in taliLus vociLus inveuias. nificantur.
Sic Cic. liL. 1 de div. Dntides dicit, quum alii Pythagoras] Haec cst harmonica ratio , quam
omnes dQvtdug dicant. Similia sunt Macomades appellat Plinius (2, 115), »quae tcrram uonagesi-
Macomadae , Marmarides Marmaridae. Gnox. — mam sexfam totius mundi partCm faclt.n
Kditioncs ante Grotium practcrea malc atitipo- totius habitus] Sic codiccs Daruistattcnsis, Rei-
daeque. cLenaucnsis, et Monaccuscs (A. C), lcctione a Gro-
ortivusijue] Sic c Grotii conjcctura rcposuj pro tio quoquc dudum iu marginc notata^ vulgo ambilus.
64
S06 Martiani Cajjellae lib. VI. §. 609.
percenscam, quidquid stadiorum supputatione memoravi, est in millibus pas-
suum trccenties et quindecies centenis: quo loco non puto transeundam opi-
610 nationem Ptolemaei in geographico opere memoratam. Idem quippe zodiaci
tractum omnemque complexum trecentis sexaginta coeli partibus secal; quas
singulas in telluris ccntrum ita aestimat pervenire, ut unius partis latitudo
istic quingcntorum stadiorum mensura tendatur; singula vero stadia centum
viginti quinque passibus explicata, quae octo niillenos passus absolvunt, unde
quingenta stadia, quae sunt partis unius, millia passuum colligunt sexaginta
duo passusque quingentos. Verum illa stadia quingcnta treccntics sexagesies
complicata faciunt semel millies octingenticsque scxcentena ; ex quibus millia
passuum' partitione praedicta collecta faciunt ducentics vicics quinquics centena.
Hoc de totius terrae globo oportuit intimari.
DE LONGITUDINE TERRAE.-
GIl Ceterum ejus longitndo ab ortu ad occasum, hoc est ab ipsius Indiae
extremitate usque ad Herculis columnas Gadibus sacratas, octuagies quinquies
pervenire] Ex iisdem^ vulgo provenire. sexaginta liabeant; Id tantuui milii ludidsi, ut pro
siarfm] In stadli mcnsura convcuiiiiit cum nostro trecentis, quod apud Grotium erat, trecenties rc-
Plinius (2, 35, 21), Ccnsorinus (13, 2), Strabo stituerem. Cetcruni dc tota mcnsurac rationc con-
(7, p. 322 Casaub.), Plutarcbus (in ^ita Graccbi fer Ipsuni Ptolcmacum (Gcograpb. 1,5. 7. 11) et
p. 838), Polybius (5, 39)5 plura dabit 3Ianncrtus omnino Ubcrtum (T. I, P. 2, p. 49. 50).
(Gcogr. d. Gr. u. Rom. T. I, p. 199 scqu. novae lon(fitiido] Haec quoque cx Pliulo (2, 108,
cdit.). 112) bausta cssc manifcstum cst, licet iu numeris
coHi/j/icnfa] Id cst multiplicata. Coinputatio bacc discrepent, cujus baec verba suut : «Pars nostra
cst: stadla 500 X 3G0 = 180000, stadia 180000 tcrrarum, de qua memoro, auibicnti Oceano velut
X 125 = 22500 millia passuuni; iinde apparct •nuatans, longisslmc ab ortu, ad occasum patct,
non sexcentena sed centena In sequcutibus lcgcn- hoc est, ab India ad Ilcrculis columnas Gadibus
dum cssc, sed niutare nolui, quuiu codiccs non sacratas octuagies quiiiqnics ccntcna sexnginta octo
modo nibil auxilii aflcrant, vcriiin cliaui majorcs niilliu passuum, nt Arlemidoro auctorl placcl^ ut
tiirbas faclant^ si quidcm alii, Grotio tcste in mar- vero Isidoro, nonagics octies centena et XVIII
gine, DCLXX sladiaXe^ani, Darmstattcnsis autcm millia. Artcmidorus adjicit amplius a Gadibus
ct leclio IVorluibcrgcnsis librl niargini adscripta circuitu Sacri promonturii ad pronioutoriuui Art.i-
Martiani Capellae lib. VI. §. Gll. 507
centena septaagiiita octo millia sunt, sicat etiam Artemiclorus auctor asseruit;
nam Isiclorus nonagies octies dicit et decem et octo niillia. Verum Artemi-
dorus dimcnsioni pracdictae adjicit quidfjuid a Gadibus procurrit; nam per
Sphcnis frontcm circuitu Sacri promontorii ad aliud finalo promontoriura, quod
Artabrum nominatur, proccdere dicit terram in nongenta nonaginta unum millia.
ALIA DIMENSIO TERRAE.
Quae dimensio item fieri compendiosior potest, si per maria quis vectus Ol'^
excurrat. Nam a Gangc fluvio ostioque cjus, c[uo se in Eoum efFundit ocea-
nuni, pcr Indiam Parthiencmque ad Myriandrum urbem Syriae in Issico
sinu positam quinquagies bis quindecim milliaj inde proxima navigatione Cy-
prum insulam, Pataram Lyciae, Rhodum, Astypalaeam in Carpathio mari;
brum, qiio longisslme frons procurrit Ilispaniae, to^ctm ^ioQav Trj AaTn'r] <pcovfi xaXovdi zov-
CCCCXCI.ii v£ov, 6<pTJva 6rj(x,aivscv fiovZofisvoi. Dc Cimeo,
. . ,, . . niiem affcctata criulilionc Lic Svhenem noster an-
^rlemtdorus] Ephcsuis, qui meditcrranei maris ^
. . -■ / / /T f P I pellat, vidc ct Pliuium (4, 22) et Melam (3, 1, 5Uj.
circuitum scnpserat. Vide Lkcrtum (1. 1, F. 1, *
..^„^ , ,,. . ,. ,.1 promontorii] 31 S. senipcr nromontuarium : sic
p. loG). Ipsum Hispauiae littora oculis lustrasse ' ^ ^ '
^ , ,_ . . .__ ^ , \ octaninta, octuaqinta. Grqt. — Idcm pvo Artabram
testatur Strabo (3 init. p. lo7 Casaub.). J > J r
alios Cantabrttm legcrc in margine notavit, male.
Jsidonts] Cbaracenus, Augusti aequalis, quem y„ag dimensio] Plinius: »Id mcusurae duplici
narrat Frontinus (de coloniis p. 36-4) "omniuui pro- ciirrit vla. A Gange amne ostloque ejus, quo se
vinciariim formas et civitatum mensuras coinpcrtas [„ Eoum oceaniim cffundit, per Indiam Partbye-
in commentarios contulIsse.« Confer Dodvvelli dis- ncnque ad Myrlandruiu urbcm Syrlac in Issico sinu
sertatlonem de Isidoro Cbaraceno (in Iludson. geo- positam quluquagies bis centena XV millla pas-
grapb. mlnor. T. II, p. o7 scqu.). suum. Inde proxima navigatione Cyprum Insulam,
Sphenis] Codlces variant, siquidem Darmstat- Pataram Lyciae, Rbodum, Astypalaeam in Car-
'tensis exbibct Syenis , Rclcbenauensis Spinajn, patlilo niarl Insulas, Laconiae Taenarum, Lily-
quaruin leclionem utramque jam In marginc Gro- baeum Siciliae, Calarim Sardlnlac, viclcs et semel
tius notavit, 3Ionacenscs (A. C) denique Spineamj ceutena trla millia passuum. Dcinde Gades duode-
scd nibil mutandum esse Strabonis verba probabuut cies centcna et quinqungiuta mlllla passunmj quae
(3, p. 137 f. Casaub.): jtgovj^et ds Ttx i/SrjQixa mensura universa ab eo marl efficit octogies quln-
c>6ov XLAioig J(SVTay.o6iocg 6Ta6ioLq rMTa t6 qules centena LXVHI niillia passuum.« Adde Aga-
?.sx^iv cixocoTrjQi,ov yMC drj y,cX Trjv JiQ06sx'^l tbemerum (in Gronov. geograpb. p. 186. 187).
64 *
508 Martiani Capellae lib. VI. §. 612.
itoni in insulam Taenarum Laconicae, inde Lilybaeum Siciliac, et Caralim
Sardiniac, tricies quater quinquaginta millia; inde Gadibus quadragics bis
quinquaginta niillia. Quae mensura universa ab eo mari cfficit octogies quin-
quies septuaginta octo millia.
ITEM ALIA TERRAE MARISQUE DLMENSIO.
613 Potest item aliud terra marique iter duci per Gangem Euphratemquc
fluvium, Cappadociam, Phrygiam, per Acgeum pelagus, et Laconicum mare;
itemquc per sinus alios usque Peloponuesum, Leucadcm, Corcyram, Acroce-
raunium, Brundusium, Romam, Alpes ct Galliam, pcr Pyrenaeos etiam montes
in Oceanum vespcrtinum, Hispaniae oram, trajcctumque per Gadesj et omnis
inensura, attestante Artemidoro assertionibus meis, habet millia octuagies
sexies centena octoginta quinquc. Habetis longitndinem multipliciter memoratam.
Taenarum] Fortc: »item insulani Tenaron.« certiop, itincre tcrreno maxime patet, a Gangc ad
Grot. — Ipse enim facill crrore insiila cdidit. Sed Enphratcm amncni quinquagies ct semel ceatena
in ipso nomine mirc variant codices, siipiidem Mo- millia passuum et LAJK. Inde Cappadociae Dlazaca
nacensis (A) cxbibct ninsulam Tcnctliarum«, Darm- CCCXIX millia. Indc per. Plirygiam, Cariam, Eplic-
stattcnsis »item In sula tcne clarum Iaconice«, dc- sum CCCCXV mUIIa; ab Eplieso pcr Aegeum pc-
nlque varlans Icctio ad libri iVorlmbcrgensis mar- lagus Dcluni CC, Isthmiim CCXII quingentl. Inde
ginem adscripta nTcnedarum«, nt de Tcnedo insula terra, ct LcchaTco marl ct Corintliiaco slnu Patras
cogitare liceat, nisl Laconicae adscriptum cssct, Pcloponnesi XC milliaf Leucadcm LXXXMI millia
cujus tamen non Insnlam scd promoatorlum Tae- quingcnti: Corcyram totldcm: Acroceraunia CXXXII
narum fulsse satis constat. millia qulngentl: Brundusinm LXXXVII miUIa qnin-
inde Lilybaenmj SIc codiccs Monaccnses (A. C) gcntl: Ilomam CCCLX mlllia. Alpes usquc ad Scin-
ct Darmstattcnsis; vulgo unde. gomagum vicum DVXIIII. Pcr Galllam ad Pyrenaeos
Caralim\ Restltui c codice Grotiano, qunm vulgo montcs IlILbcrim DCCCCXXAH. Ad Oceannm ct
Calarim lcgcretur, ut sibl constaret Jlartianus, qui Illspaulae oram CCCXXXI. Trajectu Gadls VII
infra (§. Cio) promontorium Caralilnnnm appellat; millia quingcnti. Quac mensura Aitemidori ratloue
quauquam ubiquc fcrc (Liv. 23, 40. Mcl. 2, 7. cfHcIt octuagics novies ccntena XXXXV."
Flor. 2, 6. Claudian. bell. Gildon. ."»21) variant ^croceraunitim] Acrocerauniam cxhibcnt codi-
Ilbri ncc quldquam discrlminis cssc Ilarduiuus (ad ccs Monaccnscs (A. C) ct Darmstattensls, et lcctio
Plin. 3, 7, 13) docet. in libro ]\orImbcrgcnsi nofata; sed praestat vulgata
folest ilcni\ PUnius (2, lOS); n.ilia >ia. quac lectio, quac supplcta voce prontontorium intcliisi-
Martiani Capellac lib. VI. §. 614. 509
J)E Lx\TITUDINE TERRAE.
Latitudo autem ejus a meridiano situ in septcntrionis caput pluriuium 614
minor est, nam utrinque intemperati aeris nimietate contraliilur. Eo acccdit,
quod a septentrionis plaga Sarmatarum gens copiosaquc barbaries accessum
iudagandae dimensionis excluditj attamen quidquid intrepida permcarc quivit
excursio, competcntcr admcnsum est, repertaque latitudo liabitabilis tcrrae
paene dimidio minor, quam dicta est collcgisse iongitudo. Nam colligitur in 61o
quinquagies quater centena sexaginta duo milliaj quippe a littore Aethiopici
tur^ qiianquam plcriiiii(|iic Actoceraunia pliirali sinil auctorcs feccrc: Artcmidorus ultcriora iucom-
numcro dicuntur. perta existimavit, quum circa Tanaim Sarmatarum
centena\ Abcssc al> aliis Iiunc numcnim jain geiilcs dcgerc fateretiir ad scptentrionem vcrsus.
Grotius iu margiue iiotavit, abestquc a codicihus Isidorus adjecit duodecies centcna millia qiiinqua-
Mouaccnsibus (A. C), lleiclienauensi, ct Darmslat- ginta usquc ad Tliulcn: quae conjcctura divinationis
tcnsij scd malc, si Plinium coutiilcris. est. Ego non minorc qnam proxime dicto spatio
laiitmlo] Plinius: «Latitudo aiitcm tcrrae a me- Sarmatarum fincs nosci inteliigo. Et alioquin quan-
ridiano situ ad septcntrionem dimidio fcrc miuor tum esse debet, quod innumcrabiles gentcs subiade
coUigitur^ quadragics quafcr ccntcna LXXXX mil- scdem inutantcs capiat? Unde ultcriorcm mcnsuram
lia. yiio palam fit, quantum ct Liuc vapor abstu- inhabitabilis plagac inulfo csse majorcm arbllior.
lcrit et illluc ligor. IVcque cnim dccsse arbitror IVam ct a Gcimania immcusas insulas non prldeui
tciris, aut non cssc globi formam: sed inbabita- coiupcrtas cognitum babco. « Obscrves velim a Mar-
bilia utrinque incompcrfa cssc. Hacc meusiira currlt tiano omncs numcros omissos csse, praefer illuni,
a lltfore Aetbiopici occani, qua modo Labifatur, qui disfantiain nsque ad TLiden exprlmat, atquc
ad Mcrocn dccics cenfena mlllia. lude Alexan- iu boc cfiam difTcrrc codlcuui Iccfloncs. IXam Gro-
driam duodcclcs ccnfcna mlUia qulnquagiufa. RLo- tlus cdldlt nduodcclcs ccnfcna qiiinquasinta ralllia«:
dum DLXm. Gnldum LXXXVII uiillia quingcnfi. Ilciclicnancnsls auteiu ex LIs mlUcnarium numcrum
Con.XXVmillla. SamumC millia. CLiuniLXXXXr\' oniitfit: ct Darmstattcnsis Mouaccuscsque codlccs
niillia. Mitylenen LXV raillia. Tcnedon XCIV mil- (A. C) taufum «duodccics quinquaginta« dant. Nc-
lia. Sigcum promonforiuui XII niiHia qningcufl- que ubi Infra (§. GS9) nostcr promonforlum Caram-
Os Pontl CCCXII mlllia quingcuti. Caramblui pro- bim ab ostio Ponti abcssc dicit nnilUIbus passuuui
montoriuni CCCL. Os Macotidls CCCXII millla dnccnfls vlgluflu ciun Plluio conscntit.
quingcnti. Osfium Tanals CCLXXV millia, qui cur- accedit\ Codlccs Monaccnsis (C) ct Darrasfat-
6US corapcndiis marls brevior fieri potest LXXXIX tcnsis acciditj scd vulgatam Icctioucni praestaic
uii]li})u$. Ab ostio Tanais niliil modicum diligcnfis- aibitror.
SIO Martiani Capellae lib. VI. §. 61o.
oceani, qua habitabilis primuui est, ad jNIeroen, inde Alexandriam, Pi.hodum,
Gnidum, Coum, Samum, Chium, Mytilenem, Tenedum, Sigeumque
promontorium, os Ponti, Carambim promontorium, os Maeotidis, ostium
Tanais praedicta dimensio comprobatur. Qui quidem cursus si per maria
61G transeatur, in compendium ducit millia sexcenta septuaginta octo. Huc usque
compertum progressum Artemidorus asseverat, sed Isidorus adjecit duodecies
centena quinquaginta millia usque ad Thylen ultimam tendi, quae quidein
opinatio mihi videtur incertaj nam ipsi tantundcm latitudinis inesse dico,
quantum longitudinis comprehensum. Neque enim, quum rotundum telluris
orbem adstructio superior ratioquc monstrarit, impar latus globo poterit pro-
venire, sed supradicti scriptores habitabilem dixere tellurem.
DE ROTUNDITATE TERRAE.
(;I7 Rotunditatis autem ipsius extima circumfusus ambit Occanus, sicut
navigatus undique comprobatur. Nam a Gadibus per Hispaniae Galharumque
Cnrnml»im] Sic codicesMonacenses (A. C)proCa- estn; Seneca (nat. quacst. 3, 28): »in rotundum
ja&im in editis. Ejusdem proniontorli infra (^.689) (terrac) orbis aequatus est.« PJinius deniquc (2,
iterum mentioncm facit. Adde Dionysium (perieg. 70): nRcIlquorum, quae miramur, causa in ipsius
llid) et Piiuium (4, 12. 26). terrae figura est, quara globo similcm, et cum ea
htic ttsqite] Ita codices Monacenses (A. C), aquas, iisdcm intelligitur argunientis.»
Darmstattensis, et Reidienauensis, pro nuiic usque Oceanus] Cicero (somn. Scip. G): «Omnls cnim
m c
ditis.
terra, quae colitur a vobis, parva quaedam est
rotunditatis] Plato (Phaed. p. 108 f.) jam de j^.uia^ circumfusa illo marl, quod Atlanticnm,
lerra »iv {xagco OVQCCVCO JiEQL(pEOr,q Ov6a« , item qu^j maguuui, qucm Occanwn appellatis in tcrWs...
Arlstotclcs (de coelo 2, cap. estr.) «^xrjiia dh
_, , 1^ ' 1 navinatus] Sic Grotlus unlce rccte, quum au-
ip(Etv 6<paiQOELOEq «vcyxarov", et Eratostbenes ...
teriores cditloncs liabcrcnt navigatur . adstlpulantc
(ap. Strabon. 1, p. 48 Casaub.): »6(paiooEtd7jg
yrj 7] ajta6a. Adde Euseblum (In pracp. ev. lo,
oGj p. 8o0), Plutarcbuni (de plac. pbllosopb. 5, 10;
p. 89."}), et nostrum snpcrlori loco (§. o9d f). E
Romanis ^imlllter Ciccro (>\ D. 2, 4o): »Si mun- nam a Gadibus] Hacc et sequentla omnia e
dus globosus est, contingcre idem terrae ncccssc Plinio (2, G7) vcrbii tantum mutatis bausta sunl.
etiam, quod mircris, codicc Darmstattcnsi. Ceterum
navigarl posset necne Oceauus, multis ollm quae-
sltum esse ostendlt Marcus Sencca (Suasor. I).
Martlanl Capellae lib. VI. §. 618. liH
flexum occidentalis plaga omnis hodieque navigatur. Dum autem divus Au- GIS
gustus classe Germaniam circuiret, septentrionalem totum permcavit Oceanuni;
nam primum in Cimbricum pYomontorium vcniens, magno deliinc pcrmcnso
mari ad Scythicam plagam ac rigcntes undas usque penetravit. Dc confinio 611)
item ab orientis principio et Indico mari pars, quac pergit in Caspium maro, a
Maccdonum classibus remigata, dum Selcucus ct Anliochus regnavissent. Pakis
vero Maeolica ejusdem sinus habctur Oceani. Itcm laevi latcris circumflua 620
mcmorcntur. Ab ipsis itaque columnis Hcrculis, quae in Gaditano sunt littore
consecratae, usque in Arabium sinum meridianus omnis perincatur Occanus,
sicut pkirimis assevcratur exempHs. Nam ejus maximam partem Magni Alc- 621
xandri sulcavcre victoriae. In eodcm Arabico sinu constituto Cajo Caesarc Au-
divus /iugustus] Ridicule crravlt, diim Plinlum qul ci successcre, clrcumvcetls ctiam In Hyrcaniiim
cxscriberet, qiil «auspiciis Augusli" scptcntrionaleni inarc et Caspium Seleuco et AntiocLo praefcctoijuc
Oceanum uavigatum esse traditj Tiberil enim c\- classis corum Patrocle.n Plura de illo Lomine dablt
peditionem siguificarl patet, ciijus classcm Vcllejus Strabo (2, p. 68 sequ. Casaub.).
Patcrculus (2, 106) narrat «Oceanl siijibus clicum- 3faeotica\ Multos Loc ercdidissc et Plinius con-
navigatls ab inaudito atquc Incognito aute marl flu- firmat, scd ut ipse scntcntiain non proferat. 'Sixea-
niinc Albi circumvcctam css<l!«, Ancyrauum autcm vov aJtOQQOrjv appellat Maximus Tyrius (52, T.
monumcntum (in Obcrlinl Tacito T. II, p. 8i7) II, p. 121 Relsk.). Vlde Ukcrtum (T. I, P. 2,
jactat nab ostio Rbeni ad Solis orlentis regloncm p. 341).
Hsque ad orbls cxtrema uavigasse, quo ncque lcrra sulcavere] Plinius luslravere ; sed Illo et Vir-
ueque marl qulsquani Romanorum ante Id tcmpus gllius utltur (Acn. f>, 138):
adieritu, quod vcreor ne malc Uhertus (T. I, P. 1, — »ef louga suleant vada salsa carina*
p. 189) ad Gcrmanicl conatus (Tacit. ann. 2, 24) ct Claudianus (VI cons. llon. 376):
retulerlt. Quod autem noster uad Scytliieam plagani fClassis ut aurato sulcaret remige fluclus.»
ac rigeutes undas usque peuetiatnmn scribit, iterum C. Caesare'] De liac C. Cacsaris, Augusli ne-
male Intellexit Plinium, qni «prospcctum tantum potls ac filii adoptivl, expeditlone Arablca (Dio
aut fama cogniliiin mare imiuensum» peibibet. Cass. 5S, 11), Plinlus (6, 32) volumina scripsissc
fergit] Vide nc vergit scripseiit, ut Pliuius tiadit et Jubam Mauritaniae regcm et Diouysluni
npars tota vergens In Casplum mare.u Cliaraccnum iiterrarum orbis situs recenfissimuiii
Seleucus] Patroclis Lacc cxpcditio est, quam et auctorcm, quem ad coinnientanda omnia in Oricu-
allo loco (6, 21) Plinius tangit: nEtcuim patefacta tem praemiserit divus Augustus, Ituro lu Armcuiam
cst non modo AlexaDdrl Alagnl armis regumque ad Partbicas Arabicasqne rcs niajore fUio.»
S12 Martiani Capellae lib. VI. §. 621.
giisti filio, Hispanicarum navium naufragium et ejectae fragmentorum reliquiae
pervcnere. Item Hanno, dum Punicum floreret imperium, Mauritaniae cir-
cuitu ac dehinc meridiani flexus excursu in Arabiac terminos prolixa admodum
navigatione pervenit. Cornelius auctor affirmat, quendam Eudoxum fugientem
regis insidias ex Arabia in Gaditana pervenisse refugia. Caelius Antipater sc
hominem vidisse confirmat, qui ncgoliationis ardore in Acthiopiam ex Hispania
navigasset; idem Cornelius post captos Indos per Germaniam navigavit.
naufraijiun\\ I(a codiccs Sloiiaccnscs (A. C) ct negotiatiottis] Hoc reccpi e codicibus Mona-
Darnistatteusis pro nmifra(jio in cilitis. Pracstet censibiis (A. C) et Darmstattcnsi, quum et Piinius
tamen naiifvagia. dicat ncommercii gratia«; vuJgo minus apte »tni;j-
pervenere] Ita codiccs RcicLcnaucnsis ct 3Iona- gationis.
censcs (A. C) pro paruerunt in cditisj Plinius Ilispania] MS. scmpcr Spania. Vion malc, ita
Lrcvius: usigna narium ex Hispaniensibus naufra- cnim sacpe Yctcres, pracsertim Graeci. Paulus ad
gi;s dicuntur agnita.u Romonos cap. XV: coQ iav JiOQEVCOfXca Eig tr^v
Hanno] Cujus etlam nunc pcriplus cxstat Grae- Sftaviav, eP.sv6ofi.ai, JtQOg vfxag: et paulo post:
cc. Conrer oninino Gossclinum (rcclicrclies sur la TOVTO ovv EftiteAidag xal 6(pQayi6c((.ievog
gco£,r. systcm. dcs ancicns P. I, p. 61 — 102), avTOlg XOV xuQJtov TOVTOV, arteXsv6ofiaL dC
Saint-Croix (in Mcm. dc TAcad. des Inscr. T. -42), Vficov eig Xrjv Sjtaviav. Quem locum eo liben-
Hugium (in progr. Frcib. 1808), Mauncrtum (Geogr. tius adscribo, quod ejus miJii indicium fcccrit vir
d. Gr. u. R. T. I, p. AG SC(]U.), UI;ci-tum (T. I, P. onnii studiorum gcncre cJarissimus Fr. Junius,
1, p. 61 sequ.), Lelevrclium (die Entdcckungen der cujus uie Iiospitio felicem judico; nt ct iJIum cx
CartJiagcr ctc. p. 81 sequ.). Periplum recentissime GJossario II. ST. «Hispania ^rtavia«, quem sup-
edidit F. ^V. KJnge (Lips. 1829). pcditavit amicissimns Slcursius, niagnac non dicam
Cornclius atictor] Atictor glossema est. Quod spei sed rei juvenis. Rcpcritur ct iu ScLoIiaste
et alibl saepc reperias, nt ct in scJioIio Gcrmanici, Juvenal. ad Satyr. XIV, iudicantc crnditissinio Ti-
in Cancri fabula: nut Ppuyasls njjcfoj- dlclt. « Grot. liobroga. SimlJc cst ct huic vocabuJo histrictdus
— Scd ipslus Plluli verba sunt (2, 67): «Prae- ($a6vJiQC0XT0g, (ut in Glossario legltur), quod ^ir-
terca Ncpos Cornelius auctor cst, Eudoxuni quen- noblus mutilc stricttlus dixit lib. V: «Facit sunierc
dam sua aetatc, quum LatJiurum regcm fugerct, babltum purlorem, ct in spcclcm levigari nondum
Arabico sina cgressum Gades nsqnc pcrvcctum.K durl atque strlculi pusionlscj ut ct TcrtuUIanus de
Ettdoxtis] Vide Posidonlum apnd Strabonem Acbllle: "patlcns ccrtc jam strlculus», ut craendat
(2, p. 98 Casaub.) et Uhcrtuu» (T. I, P. 1 , p. 141 Turncbus. IVe quis autcm tcmcrc hirtictilus cmcn-
scqu.). det iu Glossario, scicndum cst histriculiim eadcm
Caclius Antlpaler] Confcr disscrtatlones duas ratlonc dici qua histricetn ab blrtltudiuc. Gnor.
in annal. acad. Lugd. Batav. anni 1821. — Saniucl Pocbarttis ipsnm Ilispaniae vcl Spaniae
Martiani Capellac lib. VI. §. 622. 513
DE DIVISIONE TERRAE.
Osteiisiini piUo ambitiim supcrioris terrae permenso in circulum mari 622
undiquesccus navigatum; nunc ipsius divisionem terrae quantum patitur suc-
cincta insinuationc memorabo, Circulus omnis supcrae habitabilisque telluris,
sicut plcrique testantur, in tres partes est distributus: Europam, Asiam, Afri-
camque, quarum primam atque ultiniani interruptio dispescit Oceani. Nam 623
Atlantici profundi ex Gaditano freto vis intersccans profunda tolluris Lybicum
Ibcro latus abscidit ct confcstim se in propinqui maris fluenta diffudit; quippe r^
a Gaditano ostio in ingressum interioris maris pcr longitudinem cursus vix
iiomcn (lcdticit ab Hcbraca vocc Saphan, id est se profitetiir. Fiicriiut tamcn qui duas tantum par-
cunicubiSj iiudc Spamja niliil aliud erit quam cu- tcs facerent^ Africa vcl Europac vcl Asiac adjccta.
niculosa rcgio, quod cpitlicton ctiain Catiillus car- Undc Silius (1, I9i): 'ijJi *#..0
mlnc XI dat Ccltibcriae. Cuper. (Harpocr. p. GS). «Aestifero Liliyc torf/uelnr subdila Canci^o, M f
— Spaniam sacpc ct Darinstattcnsis codcx pracLct Aul intjens Asiae latus , aut pars tcrtia terris« ,
pro Ilispania; iiniuo et Atlienaeus (1-4, 7i>5 p. 6S7 ct Lucanus (9, 411):
f. Casaub.) ^jtavlav dicit. «Tcrtia pars rerum Libyc, si a-edere famae
post caplos Indos^ Ilaud dubie cormptus hlc Cttncta velis, at si ventos coelumque sequans,
iocus est; qujd slbi volucrit Slartiaiius, inlclligi po- Pars erit Europac.u
test vcl e Plinio (2, 67) vel e Pomponio Mela Plura dabit Ulsertus (T. I, P. 2, p. 280).
(3, Jj f.), qui liacc narrat: »Cornelius IVcpos, ut dispescit^ Sic pro dissecat in cdltis tres antl-
rccentior auctor, ita ccrtior; testein autcin rci Q. quissimi Lcidenscs (Oiidend. ad AppuL H, p. I>0).
Mctellum Cclcrcm adjicit eumque ita rctullsse com- Atlantici] Pliuius (5, 1): nOceanus boc quoii
meniorat: quum GaHiis pro Cousule praeesset, In- dlctum cst spatio Atlanticum inare infundcns ct
dos quosdcm a regc Bactorum dono sibi datos^ avido mcatu terras, quaecunquc venientcin cxpaverc,
unde in cas terras dcvcnissent rcquirendo cognosse dcmcrgcns, resistentes quoque flcxuoso littorum ain-
vi titmpestatum cx ludlcls acqiioribus abrcptos fractu Iainblt« cct.
cmcnsosque quae intercrant tandcm in Germanlae a Gaditano] Pllnlus (3 pracf.): xQiiindecIn»
ilttora cxlisse.« mlllta passuum in longitndlnem fauccs Occani pa-
superioris tei-rae] Id est licmlspbacril nostri, tent, quinquc mlllia in latitudincm, a vico Mellaria
vcl cjus partis quac Oceano clrcuuifuso a reliquls Hlspaniac ad promontorium Africae album, auctore
dirlmatur. Turranio Gracili juxta gcnlto; T. Livius ac IVepos
ties partes] Antiquissima baec cst distributio, Cornellus latitudlnls tradlderunt, ubi inlnus, VII
cujus jain Ilcrodotus (4, 45) auctorcm Iguorarc lujllia passuuoi, ubi vcro pluriuium, X luilUa. Tam
514 Martiani Capellae lib. VI. §. 625.
quindccim passiiiim millia numerantur, latitudo vero, ubi angustior quinque,
ubi diffusa septem, ubi prolixior deceni millibus explicatur. Hinc dcfluxere
^"^ per diversos sinus subsidentesque campos tot maria, tot fragores, et quantum
624 per diversa aequora tumcscit. Undarum vero illa proruptio interfluentis Oceani
l^aeva Europam facit, Lybiamque dextra, et monlibus utrinque concluditur. Nam
ab Europa Calpe, Africa Abyla monte despicitur, qui utrinque promitientes dici
' columnae Herculis meruerunt, quod testimonio vetustatis laboris Herculei limes in
illis sit consecratus; siquidem ultra eum progredi consumtae telluris invia prohi-
62o bebant. Dcnique etiam hoc de ejus sacrae virtutis possibilitatc persuasum,
quod, quum antea natura terris maria dispararet ac tanto cingi circuitu fir-
maret Oceani, montium effossis radicibus divulsoque conHnio camporum de-
\^exis''lacunisque terrarum improvisum pelagus in usuni impigrae mortalitatis
626 admisit, permutans orbis faciem naturaeque discrimina. Hoc igitur freto lae-
vorsura Europa distenditur usque in Tanais fluminis gurgitem, a quo inchoans
Asia Nili itidem alveo Hmitatur; qui quidem Nilus eandem Africamque disrum-
modico orc tam iramciisa aecporum yastitas pan- petuo jugo diremisse colles, atque ita exclusum
dltur.u antea mole montium Occanum ad qnae nunc Jnun-
despicituf] Darmstattcnsis codex dispicitw, sol- dat admissum.u Ceterum quod anteccdebat in editis
lemni confiisione; ncque opus est leclionc ah Ou- praedictorum , quum ab antiquissimis codicibus ab-
dendorpio (ad Appul. II, p. 40) proposita dispes- csse testetur Oudcndorpius (ad Appulej. I, p. 34),
cilur, quia scnsus bic cst, fretttm utiinque a mon- omisi.
llbus despici, id cst montes ci ab utroque latere impigrae tnortalitatis] Recepi lectlonem jam a
immlncrc, unde desplci posslt. Ccterum de colum- Grotio in margtne notatain atque ab Oudendorpio c
mis Hcrculis omnia pervnlgata ncc montium no- codicibus Leidensibus commcndatam (ad Appul. I,
mlna varlant; quare absurda est lectio, quam a p. 54), Monacensibus quoque addicentibus; viilgo
Grotlo jam in niarglnc notatam in Relcbenanensi immortalitalis.
quoque codlce invcni, ab Aetlma pro Ahyla. Tanais] Hunc jam Hcrodotus (4, 4S) nonnul-
testimonio] MS. testimio , sed male; nisi ita los Europae confiniuni faccrc narrat, licct ipse
sunias, ut dQ^^aixcog dixcrit ca forma, qua con- Pbasln malle videatur; postca 'magis magisqne ea
ttimias supra et Festus aestitnia. Grot. opinlo invalult, nndc ct Dionysius (^f^ijyy. 661):
effossis] Pllnlus: ncrcdunfque perfossas cxclusa «"06T£ xal EvQCOTtTjV artozeiiverai 'A6ldog
antea adiuislsse marla et rcrnm naturac mutasse ait]g."
raciem.u Mcla (I, 5): «ncrcHlem juuctos olim per- Confer omnino Straboncm (I, p. 6S Casaubon.):
Martiani Capellae lib. VI. §. G2G. 515
pens tcllaris complcxuni intcrsccat niiiltituJinc fluviorum. Europam tamcn
terminari Proponlidis faucibus dixere quam plurimi, quac Propontis pcr au-
gusta dcsccndens ad Macotidcm quoquc pcrfcrtur. .;
DE HISPANIA.
Europac tamen principium inchoamentiquc limcn Hispaniae coutri- 627
butum, fertili frugum opimaeque provinciae, metallorum aurique fetura,
minii, niarmoris, gemmarumque muneribus pracdicandac; quac quidem, quod
Ibcri fluminis intcrrivata tractu, anmis sui nieruit cognomcntum. Cujus illa
XOVQ /X£V Tolg ftovafxoZg dtaiQelv avtccg , Zco in Ires partcs iiniversuin div!ditur.« Adde Strabo-
re NsiZco %al tco TavaidL^ vrj6ovg ajro<pai' nem (2, p. 124. 12o Cacaub.).
vovrag, rovg re rolg i6d^liolg, rco XE iitra^v angust{i\ Sic scripsi e codicibus 3Ionaccnsibus
Trjg Ixa6f(iag %al Trjg UovTLxijg ^a2/(66Tjg xcd (A. C) ct Damistattcusi eque uiargiuc llbri Norini-
Tco (xeTa^v Tijg eQvOQag xal TOV exQi^yfiaTog' bcrgensls pro anr/ustinn, quod Grotius dc suo de-
ct Appulcjuiu (dc niundo p. 303. 304 Oud.): «in dissc videtur, quum anteriorcs cditioues amjHstum
divisionc tcrrarum orbis Asiam et Europam, ct cum babercut. ' la
liis, sicut plurcs, Africam acccpimus — Asia ab opimae^ Confcr inpriniis Sollnum (polybist. 23)
angnstlis Pontici maris, usque ad alias angustias, ct Justinum (44, 1): nlliuc teniperato calorc, iude
quae inter Arabicum slnum et interioris ambitnm fclleibus ct tcmpestivis imbrlbus in omnla frugum
pelagi jacet, constringlturque Occani cingulo — gcncra fecunda est, adeo ut non ipsis tantuui iu-
quldam ab csordio Tanais usque ad ora ^'ili Asiae colis, vcrnm etlam Italiae nrbiquc Romae cuncta-
terminos ractiuntur. « rum rerum abundantia sufllclat. HIuc euim non fru-
iVi/us] Sti-abo (1, p, 3S Casaub.) tamen »ele- menti tantuni magna copia est, vcrum et vini, mcl-
gantiores sinum Arabicum commodiorem (incm ba- lls, olclque^ ncc ferri solum materia pracclpua cst,
bcre ait quam IMlum, siquldcm illc propemodum sed et cquoruni perniccs gregesj uec sunimac tau-
ab iino marl ad altcruni omnlno penctret, ]\ilus tum terrae laudanda boua, vcrum ct abstrusoruin
ab Oceano multis partlbus longlus absit«; qui enim nietallorum fclices dlvitlae. Jam llni spartlque vis
priiui iNIIuni fiucm fcccrant, ct ipsum et Tanaliu Jngcns; niinii certe nulla fcracior terra.n Uude si-
Phasinvc ex Occano defluere opinati erant. mul apparct falsam csse codicum Rcichcnaueusls,
Propontis^ Mcla (1, 1): "Ubi primum se co- Darmstattcnsis, et Monacensis ulrlusque lectioiieni
arctat, Ilellcspontus appcllatur; Propontls, ubi ex- niiri pro miiiii; vide et Saliuaslum (ad Soliu.
pandlt^ ubi itcrum prcsslt, Tbracius Bosporus; ubl p. 267). Gemmas Tagiiin fcrrc Mcla (5, 1) auctor
Ilcrum efi^undlt, Pontus Euxinus; qua paludi com- cst. Plura dabit Ufcertus (T. II, P. 1, p. 523 sequ.).
mittitur, Cimmerius Bosporus; palus ipsa Maeotls; amnis sui] ]\imiruin ut Iberia appcllarctur;
Iioc mari ct dnobus iaclitis amnlbus, Tauai ct IMlo, vide Ukcrlum (T. II, V.i, p. 2S5).
C3 *
S16 Martiani Capellae lib. VI. $. 627.
portio, 'quae Atlantico confinis oceano in Gaditani freti littus excurrit, Baetica
perliibetur, ctiam ipsa vocabulum proprii fluminis nuncupationc sortita; quac
ab Urcitano fine, qua citcrior meat, Tarraconensis dicitur a Tarraconensi
urbe, quam Scipiones condidere; nam Poeni fundavere Carthaginem, con-
628 ditas ubicunque urbes amico sibi nomine praesignantcs. Sed praedictum latus
a Pyrenaeis jugis in aliam provinciam dissccatur; siquidem Baeticae a sep-
tentrionali confinio Lusitania sociatur, cui nomen fabula a lusu Liberi patris
vel cum eo bacchantium sociavit. Hacc quoquc cognominis sui fluvio per-
629 meatur, licet eam Tagus quoque arenis illustret auratis. Ulissipone illic op-
pidum ab Uljsse conditum ferunt, ex cujus nomine promontorium, quod
maria terrasque distinguit; nam ab ejus ambitu inchoat mare Galhcum, et
facies septentrionahs Occani; Atlanticus vero et occiduus terminatur Occanus,
Urcitano] Urce urLs est Tarraconcnsis Hlspa-
niae Ptolcmaeo. Guot.
Scipiones] Vidc Polybium (5, 76). Cctcrum
condidere dedi e codicibus Darmstattensi, Reiclie-
nauensi, ct Monaccnsi (C) pro condidentnt.
Pyrenaeis^ Ita Slouaccnsis (A) pro Pijrenaei
quod in cditis erat.
lusii Liberi} Plinius: »a Lusi ct Jjijsia Libcri
patrisof sed et ibi Ilelenius liisti ct hjssa lcgit. Grot.
— In Pliuii (5, 5) editionibus nunc legitur: »Xjt-
svm enim Libcri patris aut Ljsatn cuni co bac-
cbantcm nomcu dcdlssc Lusitaulac ct 1'aua prac-
fectum cjus unlversacu, bac Ilardulul nota addita:
»Varro nngatur, si a lusu scu lusione, quac vox
Latina est, jam tum Baccbl aevo Lusitaniam cog-
nominafani vellt, aut a Xv66ci, quae vox rabietti
souat. SIc tamcn Martlanus acccpit. «
cofinominis sui fliivio^ IIuuc qucm luteUigat,
non persplclo.
auratis] Undc Ovidlus (mct. 2, 251):
nQuodque suo Tagus attme vehit, fluit igtiibus
aurum » ,
et Slllus (I, llio)
«Auriferi Taijus adscito cotfnoniine fontis.f
Pllnius quoqne allo loco (4, 55): »Tagus auriferis
arenis cclebratnr.ii
Ulissipotie] Codex Rclcbenaucnsls Olissipotte,
«t et in lapldum tltulis cst (vldc Collarlum geogr.
autiqu. T. I, p.70 ct UbcrtHm T. II, P.l, p. 594),
pluribusquc in codlcibus exstare ^VesscIInglus (ad
Iliner. Ant. p. 416) prodlt; sed vulgatam uiutarc
uolui, ut origluatlonls causa ne dlsparcret, quam
SoIInus quoque (c. 25) prae sc fcrt.
promontorititti] Pliuius (-4, 55): »ExcurrIt dc-
indc In altum vasto cornu promontoriutn , quod
alli Artabrum appcllavcre (vide §. 611), alii Ma^i-
num, niultl Olissiponense ab oppido, tcrras, maria,
coclum disfcrminans. IIIo iiultur Illspaniac latus
ct a circultu cjus Incipit fronsj scptcntrio binc ocea-
nusque Galliats, occasus iUinc ct oceanus Atlan-
ticus. «
Martiani Capcllae lib. VI. §. G20. ?il7
qiii tiim Hispaniae limitalur excursibus. In ejus quoque confinio equarum
fctura ventis niaritantibus inolescit, volucrcs proli cursus, ipso spirante Fa-
vonio. Verum Baetica cunctas ubertate fecunditatis provincias antevcnit; quae 650
quidem habet juridicos conventus duos, Gaditanum et Cordubensem , oppida
centuni septuaginta quinquc, habitantium multitudine frequentata. Eadeni 631
vero Jongitudinis dimcnsione distenditur a Castulonis oppidi fine in Gaditanum
oppidum, ducentis quinquaginta millibus amplior aestimatur; lalitudo quoque
in duccnta viginti quatuor milha excurrit. At univcrsa provincia habct con- 632
vcntus septem, Carthaginensem , Tarraconensem, Caesaraugustanam, Clu-
nicnsem, Asturum, Lucensem, Bracarum; civitates vero praeter insulas
e^uarum] Varro ((le vc rustica. 2, 1, 19; GEINTO
p. 2G3 Gesu.): «lu fctura rcs incredibilis est iii C0X\T2INT
Hispania, sed est vcra, qnod in Lusitauia ad ASTURICE?fSIS.
Occauum in ea rcgionc, ubi cst oppidum Olysippo, GnOT. — Confer Grutcrum (inscr. 110, C). Dc cou-
monte Tagro, quacdaiu e vcnto concipiunt ccrto vciitu juridico in univcrsum videndus Erncstius (ia
tcmporc cquac — scd cx bis cquis qui nati pulli, clavi Ciccr.).
non plus ti-icnninm vivunt.K Unde Silius (5, 379): uniuersa] Imperitc Jiaec Martianus dcscripsit
tHic adeo, quum ver placidum flalHsque tepescit, ex Plinio (3, 4), quasi ad universam Hispaniam
Concuhitus scrvans tacitos ijrex perstat eijuaiiim, vcl certc ad Bacticam antceedcntem pertinerct,
Et fenerem occultnm (jenitali percipit aura.« quum jam dc Hispania citeriore sivc provincia Tar-
Idcin Virgilius (gcorg. 5, 275) Bitliyniac loco tri- raconcnsi scrmo sit. Fortasse tamen scntentiarum
buit, ubi vidc Ilcyniiim. Adde CoIumcllain^G, 27, ordo confiisus est itaque rcstitucndus, ut inferiora
4), Piiuium (4, 35 ct 8, G7), Solinum (c. 23), vcrba iiidc a «tendifur autem» usquc ad »latitudi-
Oppiannm (cyneg. 5, 55G), Justinum (44, 3), qui nis cxcrcmcntuiu" antc »at nniversa« inserantiir;
taincn fabulam csse ait »cx cquarum fccunditatc et uam quac iufia dc Agrippac crrore scquuntur, ex
grcgum multitndinc natam, qni tanti in Gallaecia Plinio (3, 3 f.) apparet ad ultcriorem potius His-
ct Lusitania ct tam pcrnices visantur, ut non im- paniam pertinerc. Ccterum Plinium sccutus servavi
mcrito vcnto ipso conccpti videautur.n in scqucutibus Lucensem, licct codices Darinstat-
Baetica] Confcr inprlmis Strabonein (p. 142 tensis ct Rciclicnaucnsis praebeantii«cren5e»i^ quani
scqu. Casaub.). Grotius quoque in marginc lcctionem notavit; Mo-
conventus] V. Plinium. Dc convcntu Tarraco- iiaccnsis (C) adco Ltici-enetisetn, quod tamcn dtz-
nensi exstat liacc inscriptio: »31. ACILIO Q. F. royQa(pia origincm dcberc vidctur.
Q. VED. PllOCURAT. CAESARUM CO.WEN- civitates vero] Vciba quae in editis sequun-
TUS TARRACOiV. Dc Asturnm convcntu iJla: tur »in Hispatiiav dclevi auctoritafe codicnm Mo-
518 Marliani Capellae lib. VI. §. 632.
alque alias contributas ducentas nonaginta quatuor tota complexione dinumerat.
Tenditur autem per longitudinem, quantum Agrippa dinumerat, millibus qua-
dringentis septuaginta quinque, latitudine ducentis viginti quatuor, quum fines
Carthaginem iisque protenderet, quae opinio Agrippae non exiguum admittit
633 errorem. Nam Hispania omnis citerior a Pjrenaco in Castulonis finem per
sexcenta septem millia longitudine protrahitur, cujus ora paulo amplior ae-
stimatur; latitudo autem a Tarracone ad littus Jarsonis trecentis septem mil-
libus invenitur, a radicibus Pyrenaei, ubi utriusque maris propinquitate con-
ckiditur; nam paulatim difFusior adjacet in latitudinis excrementum.
DE MONTE PYRENAEO ET PROVINCIA NARRONENSI,
6«>4 Idem igitur Pjrenaeus ex alio latere Galliarum finibus admovetur, a
cujus radicibus quidquid interjacet usque Rhenuni, et item inter Occanum
et montes Gebennam et Juram', GaUicis regionibus attributuni. Narbonensis
naccnsis (C), Dainistattensis, et Rciclienauensis. Scd Et promontoril nomen est Olarsi) in Occanum pro-
iteruiii Plinium nialc intcllcxit, dum proviuciac prae- fccti, quo finitur Ilispania, luqnit Mariana 1. 1.
tcr coutrlbutas civitatcs CCXCIV trihnlt; Pllnli lilst. c. 2, p. 5. Hahd. (ad Plln. 4, 20, 54 u. 3).
culm vcrba liacc sunt: nAccedunt Insulae, qua- — AIIos Gersonts legcrc Grotius notavit in niar-
rum mcntlone seposita, praeler civilales contribtitas glnc; in codlclbus niliil subsldli invenl.
aliis ducentas nonaginta quatnor provincia ipsa auidijuid iiiterjacet^ Eosdcm Galllae fincs tribuit
continct opplda centum scptuaginta novcm.n Con- Suctonius (Caes. 2.^), quam ait »a saltu Pyrcnaeo
trihulae autem suut, quae Graece 6vvT£Zov6<XL Alpibusquc ct niontc Gcbcuna, Ilumlnlbusquc Rbe-
slg aXXrjv JtoXlV appcllantur. no et Rbodano contlncri.
sexcenta sej)ten%\ Edlll septuaijiula pro septem Gehennam^ Ilubet cadem Mcla Ilb. 2, «;. 5.
liabcnt; sed nostra lcctlo non soliini niarglnl Gro- Gehennani qiioque Cacsar Ilb. 7 bell. Gall. p. 81.
tlanac codlclbusque Monaeenslbus (A. C) ct Darm- Gehennas vocat Lucanus L. I, v. 433; et Geben-
stattcnsi, scd Pllnio ctiam (3, 3, 4) conformls est. nicns nioulcs Mela. Galli les monts des Ceventies.
Practerca cx anfcriorlbus edltloulbus restltui pro- IlAni). (ad Plln. 3, 4; not. 7) — Codicum lectloncs
ttahiltir, quum Grotliis prolrahit edldlsset. variant, slquidcm Monacensls (C) Gabentiam, Darm-
larsonis^ In Pllnli plerlsque codlclbus Olarsonis. stattcnsis Uegentiam, margo IVorlmbergensIs Geheii-
Grot. — Oia6co Jto/iig cst Ptolcniaco 1. 2, c. 6 7iam cxblbct; scd routatione non egcnius.
in Vasconum oppidls maritlmis: nunc pagus 0/arco, Juram^ Ita Plluliis; MS. Diiris , fortc Juris,
leucis a Fontarabia duabus. Martiano Jarso dlcilnr. ut in Sollni aHtlijuis codiclbus. Plol. iovQCi66og.
Martiani Capellae lib. VI. §. Goi. olO
autcm provincia appellatur, quae interno niari alluitur; haec Braccata antca
dicebatur, quae ab Ilalia jngis Alpium atque anine Varo discernitur, cujus
longitudo, sicuti zVgrippa diniensus est, treccnta septuaginta millia passuum ,
latitudo autem ducenta quadraginta octo. In hac provincia Rhodanus fluvius 63o
ex Alpibus veniens per Lemannum lacum meat, ct causas fertilitatis importat
terrae germinibus ac fecundis, cujus ora divcrsis nominibus appellata; nam
Hispanicnse unum, alterum Mctapinum, tertium, quo plenior mcat, Massa-
lioticum nuncupatur. Provincia viris, opibus, frugibus memorauda; unoque
transcurrenda piaculo, quod ilHc fas fuerat hostias humani gencris immolare.
DE ITALIA.
Sed post Alpium montcs, qua facies prominentis naturae ortivi Solis 63<>
Grot. — Apiid Plinium et Jttra: sed MSS. omncs dend. (ad Appul. I, p. iiliO). — Qiiodsi corrlgciidi
€t Juribits. Mcla 1. 2, c. H non Jiiram moiitcm, liccntia duta cssct, iniilto faciliiis locus cincndare-
scd LcmaDnum iacuiii (incm statuit IVarbonciisis tur dcleta copiilatlvn nc,- at Laud scio an fecundis
provinciac. Jura pro locoruin diversitatc varia sor- ex abbreviaturr. natum sit pro fecttndilatis.
tltur nouiina le Jou.x; le mont St. Clautle, le Credo, Metapinum\ Sic liacc oiiiuia et Pliuius. Grot.
cet.II.4RD. (ad Plin. 4, 4, S; n. 8). — Variantcni lcctioncm Alpinttm, quam margini
Braccata\ Sic scripsi ePlinioj codiccs Rciclic- Grotius adscripsit, commcmorassc sufficiaf.
nauensis, Darinstattcnsis, Monacenscs (A. C) bra- Massalioticttm^ Codcx Rcichenaucnsis Massi-
cata, qiiod eodciii redit; cditi male bracJuita. No- liolicutn, scd Graecam forinam servavi, quam cl
muiis origo a fcmoralibus nota cst. Pliiiiiis habct: »Libyca appcllantur duo ejus ora
quadraifinta oelo] Grotius addidit continet , niodica tcrtium idcuique amplissimum Massa-
quod tanieu quum ct ab antcrioribus cdiiionibus ct a lioticum. «
codicibusRcichenaucnsi ct Darmstattcnsi absit, omisi. opibus] Codiccs Darmstaltensis, RcichcnancQ-
Lemanntim] Lucanus: sis, et Monacensis utcrque pracbent oppidis, qnam
nDeseruere cavo tentoria f.xa Lcnianno.» Icctioncm et Grotius in margine notavit; scd rcfi-
Grot. — Dc scripJijra nominis vide ibidcm Cor- nui vulgatain, quia apud Pliuium est: Bagroruin
tium (ad Lucaii. 1, 39G). cultu, virorum morumque dignatione, amplitudinc
fectindis] Fortc felubus , si glossarum cxpo- optttn nulli provinciarum postfcrenda."
sitiones scquamnr. Ego inalim fectmdat. Grot. — humatii] Mcla (3^ 2; p. SO Voss.): iiGenles
Praefcro cineiidalioncm fetubus: nisi malis fetti- supcrbac, snpcrstiliosac, aliquando ctiam iminanes
ris, ut alibi saepissime, vcl, quia rarior vox cor- adco, ut bominc-in optimani et gratissimam diis vic-
niptioni causam dcdit, pecudis sive pectidibtts. Oc- timam cacdercnt.u Adde et Solinum (c. 21),
520 Martiani Capellae lib. VI. §. 656.
illuniinatione perfiinditur, inchoat atque descendit Italia longe ante alias omnes
637 laudibus veterum in urbis Romae gratia praedicanda. Cujus principium Li-
gures tenent; dchinc quac ubertate soh sacrata occupavit Hetruria regio, tam
indigetis Aeneae foedere, quam remcdiorum originc atque ipsius Tagetis ex-
arationc celebrata; Umbri mox, Latiumque atquc ostia Tiberina dehincque
ipsa caput gentium Roma, armis, viris, sacrisque, quamdiu viguit, coehferis
638 laudibus conferenda; haec a mari sexdecim passuum miUibus disparatur. De-
hinc httus in Volscorum nomen sortemque concessit; mox Campania, Picen-
tesque, ac Lucanum httus Brutiumque conjungitur; cujus promontorium in
meridiem austrumque respectans in mare procurrit lacvaquc aha interioris
sinus fluenta complectitur, ut si a primis Alpibus dcxtrum latus ct prolixi
montis brachium contempleris, promincntias utrinque componens theatrum
quoddam spectare videaris undarum. Lunata quippe et quodam hemicyclio
in proniontorium mcmoratum circumfertur Italia; denique ab ipsis Gadibus,
qua se fauces freti interflucntis apcriunt, in Brutium sinum, qui est primus
t>39 Europae, emissa maria conquiescunt. Interior vcro tellus, quac in superum
mare Boreamque profertur, Graeciae ora, Salentinis, Pediculis, Apuhs, Pe-
ortlui] Ita codiccs Daruistattcnsis, Rciclicnaii- ricentes] Rectiiis Piccntinos dixisset; vidc Ccl-
ciisis, et Monaccnses (A. C) pro orlUHm in editis. lariuin (T. I, j). 8i>9).
pafnndilii,-] Sic codiccs Monaccnscs (A. C) pro Lucanum littus] Salinasiiis (ad Solin. p. S7) in
prnfunditur iu cditis. Mox exp.ili qnod Grotius ^"'"I"'^ «'*^'= '"'«* *''''"1''' "''l"*^ »=1 llcichciiaueusis
ncscio uude intrnserat sola post Italia, quun, in *=* Darn.statle.isis codiccs pracbcnt, mutarc taincn
mcis quoquc codicibus non exstet. »»'"'' 1"'» "''""« '" Volscorum.. cct. praccessit.
. . lacvaque uUa\ Alios ala legcrc Grotius iu uiar-
III urhis Romae J Ai.t im supcruuuin , aut pro . ' .
•11 . 1 !• •■ •! • S'"'^ notavit.
«»•«<(« scr.bcnduiu orafiam 5 scd cod.ces niliil variant. . .
qui est primus\ Quatnor enim cum Plinio (3, 1)
ttbertate soli] Grotius Soli scripslt, quasi Soli . i., • „ •„ • •.
J i ' i " pracc.puos nicd.tcrranc. maris s.nus numcrat, »quo-
sacrata fucrit Iletruria, scd I.ac dc rc nihil constat; /-, i *>• . .. .. j- .
' ' rum pnuius a dalpc Hi.spaniac cxt.mo, ut dictnm
nialui igltur soli ubcrtatem jungcre. ^^j^ ^^^j^ Locros ct Brutium «squc promontorium
Ta(/etis] Vide supra (ad §. io7). Pro remedio- immcnso ambitu flcctitiir.«
rnm vercor ne reliyionum lcgcudum sit. superum\ Id cst Mrinticum, ut Tijrrhemtm in-
.sc.v<Jcc»n] Alii XV. Grot. fcrum. Vidc CcIIariuin (p. G36).
Martiani Capellae lib. VI. §. 659. 521
lignis, Istris, Liburnis, et ceteris populis obscurioribus habitatur; laevorsum quo-
que se flectit, et iteui duobus proniontoriis pcltae Aniazonicae formam reddit;
dextro cornu Leucopetram tendens, laevo Lacinium. Unde quum longa sit ab Al-
pibus Praetoriae Augustae per urbem Capuam et Rhegium oppidum absque re-
curvo flcxu decies centena et viginti millia passuum, nusquam vero trecenta la-
titudo cjus exccdit. A solo igitur Italico Liburnia Istriaque discretae sunt ccutenis
millibus passuum, quod distat ab Epiro et Illjrico quinquaginta millia, ab
Africa intra ducenta millia, ut Varro commemorat, ab Sardiuia centum viginti, a
Sicilia mille quingentis, a Corsica minus octoginta, ab Issa quinquaginta. Vcrum 6i0
omnis Italiae circuilus tenditur vicies centena quadraginta novem miHia; ejus
umbilicus in agro dicitur Reatino; angustior plurimum cst ad portum qucm
Hannibalis castra dicunt; nam vix ibi viginti millia passuum lata est. Verum
Italia eliam Pado flumine memoranda, qucm Graecia dixit Eridanum; liunc
peltae] IIoc (juoqiie ct quac scqunntur cx Pliuio iiisula In marl Adriatico aJjacens Daltuatiac. llinc
(3, 6): »Est crijo folio niasime querno assimilata, Issicus sinus, Ptol, tab. 4. Aslae, ct Ilcrodot. I.
nuilto procei-itatc aniplior qnain latitiidinc ; in lacva 3: xavaTOV 'Id6iy.6v 'McAovfievov xo^JtOV. GnoT.
se flectens cacumine, ct Amaz,on{cae fonna dcsincus — Confer Straboncm (2, p. 124 init. Casaub.).
parinae, nbi a mcdio cxcursu Cocinlbos vocatur, vicies^ Sic codiccs Monacenses (A. C), Rclcbc-
pcr sinus liinatos dno cornua cmlttens, Leucopeham „auensis, et Darmstaltensis, non viyies, nt in edltls.
dcxtra, Laciniiim siulstra.« Panna enini Latine ,,»,.. /« .»s i n ••
, .... ttmhilicus] Pbnius (3, 17): »In agro lleatino
quod jte2,TV Graece. Amazonibus panter tribuit „ . . . „ . ■ w. v
. . ^ Cutiliae lacum, in quo flnctuct insula, Italiae um-
billcum csse M. VaiTO tradit.<< Martianus tamen
blc et In scquentibus Solinuiu potlus (polybist. 2,
23) ante oculos babulsse vldctur.
Ovldlus (cx Pont. 5, 1, 96)
oiVec tibi Aniazonia pro me sumenda securis ,
Aut exclsa levi pclla (jerenda manu.«
Forinam pcltae videas apud Cai-yopbilum (de clyp.
p. oii), Scgiiiiuim (nuiu. p. 23), Passerium (dc In- viginti\ Sic Grotlus cdldlt nec ego nnitarc an-
ccrn. II, 97), et In niuseo Florenlino (II, 32. 33). sus sum, ne temcre mutassc «juidqnam vldcrer,
millibus passuum] SIc codlces Slonacenses (A. llcct a codicibus maxlraam commcndationem babeat
C) ct Darmstatlenslsi vulgo passibus. centum tri(jinta , quod jam Grotius in marglne no-
octo(jinla] Sic dedl e Pllnio et marglne Gro- tavlt praebcntque Monaccnscs (A. C) et Darmstat-
tlana pro septuaginla in cdltis, llcct alloquin cor- tensis; scd apud Soliuum est ffuadrajinla, apud
rupta slt lcctlo marglnls Grotianae Corcijra pro PHnlum (3, 10, iJ>) viginti, quem quum noster
Corsica. et infra (§. 649) sequatur, slbl Ipsum repuguantcm
Issa] Ita ct Plinius. Urbs cst In Lesbo. Itcm faccre nohil.
CC
522 Martiani Capellae lib. VI. §. 640.
amnem mons Vesuliis intcr montes Alpiura elatior gignit fonte mirabili, qui
in Ligurum fmibus flumen creat, ac dehinc fluvius mersus in penita telluris
in parte agri Vibonensis emergit, canis ortu diffusior. Nam solutis Alpium
nivibus, flagrantia Soh"s aestivi exuberat ukra gurgitis ripas, nulhquc gloriae
nobilium amnium cedens, triginta receptis fluminibus. Adriaticum mare magna
6il opimus granditate pcrfundit. Cetera Italiae memoranda nec poetae tacent, ut
Scyllaeum oppidum cum Crataeide flumine, quae Scyllac mater fuit, Cha-
rybdisque voraginem ac vertiginem tortuosam ; Pacstana rosaria, scopulos Si-
renarum: in Campaniae amoenis antiquitus nemora, Phlegraei dehinc campi,
Fibonetisis] Hoc e Solliio ct marginc Giotiana «f'!di ego odorali victura rosaria Paesti.«
reccpi, ncc rcliqiiis coilicibiis rcfragantibiis, qiil Martialis (12, 51):
Bibonetisis pracbcnt sollcmnl confiisionft (vide ad
§. Sio). Vulgo Vibienis , nndc Salniasius (ad Soliii.
p. 84) fihiensis scribcndum coiijccit, a Foro flbii;
Viboncnsem cnim agrnm In Italia nulluiu cssc nisi
qiil a Jlbone f^alentia dicalur.
opinms\ Lectio in Norlmbcrgensis libri margine
notata opum; male, licct opiinitas fluvio neutiquam
apte tribuatur.
»l'ratanue nec hifero cessura rosaria Paesto».
Columella (de re rust. 10, 37):
»Nascnntur flores Paestique rosaria jeniment.i
Ausoiiius (Idyll. 14, 11):
»f'idi Paestano (jaudere rosaria cultu.<»
Campaniae] Salmaslus (p. 85) locum Iiunc c
Solino Ita refingi vult: »Iiinc Carnpaniae ainoenis-
Crataeide] Ovidius Sc;yllam Crataeidc uatam simi tractiis, Plilegracin cet., temcre sane, qnum
rcfcrt, et Homerus dixit:
nihil codiccs varient, nisi qnod pro nemora allos
JXumeria Icgcrc marginl Grotius adscripslt. Cctc-
Substltucnda Itaque lioc loco MS. nostri lectio Cra- ruin dc Campaniac amociiltatc ^lde IMInlum (3, 9),
taeide flumine , quae Sojllae maler fuit. Grot. —
Iii cdltls cnlm crat mii Scyllae paler ; scd Grotlano
codicl aeccdunt Slonaccnses (A. C) et Darmsfatten-
sls. Confer Iloiuerum (Odyss. 12, So et 124) prae-
tercaque Salinasinm (in SoIIn. p. 82) virosqnp doc-
tos ad Ovidluin (T. II, p. 916 Biii-in.). Lcctiouem
Siletian pro Scijllaenm margint Grotlanae adscrip-
Dlonysiuin Ilalicarnasscnscm (1, p. 92 Rclsl;.), Po-
lyblum (5, 91), Su-aboncm Qi, p. 242 Casaub.),
et Floruni (1, IG).
Phlegraei] PIInius(l8, 29, 1): «Quantum aii-
tcm unlvcrsas tcrras canipus Cauipaniis antccedit,
tautum ipsum pars cjus, quac Laboriac TOcantur,
qucin Gracci Phleijraeum appcllant. Finluntur La-
tani, ct Grateide pro Cralacidc In codlcibus Mo- boriae vla ab utroqiic lalcre cousulari, quae a Pu-
naccnslbns commcmorasse suHicIct.
rosfcria] Certatlm a poctis indc a Vlrgillo (georg.
4, 119) iibifcri rosaria Paestln celebraatur. Pro-
^cftius (4, i>, 39):
teolls et qiiae a Ciiinis Capuain ducit.<i Addc Po-
lybluin (2, 17) ct de noiulnls originc Dlodoriim
Siculum (4, 21. o, 71) et Apollodorum (2, 7, 1)
cum nostra nota siipcriori (ad §. 423).
Martiani Capellae lib. VI. §. 611. 523
habitatioque Circcia Terraciaa, prius insula nunc juncta; Rhcgium, quae ab
Sicilia conlinenti separata, atque in conipensationem conncxae telluris in in-
sulam religataj Formiae etiam Laestrygonum habitatiouc famosae.
DE CONDITORIBUS URBIUM.
Hoc loco possem etiam urbium percurrere conditorcs, ut a Jano Jani- 642
culum, a Saturno Latium, a Dauae Ardcam, ab Hcrcule [Hcrculanium ad
{nsula\ Male Soliniini aiictorcni seciitiis ad Tcr- insiilani relegatam, Rlieglnosque ab cjiis contincntc
racinniii rctulit, quae Plinius (5, 9) rcctius de Cir- separatos. Elcgaufcr cotijuncta»! tcrrani opponit in-
ccjis rcfcrt, »quondain insulam imuienso quideiu sulac. Conjuncia idcin cst quod conCuiens vel con-
circunuiatain inarlu fuissc, ct post aunum dcmum tinua. Ovidius:
CCCCXL urhis Roinac maris vcl alluvic, vcl quod xLeucada contimiam veteres habuere coloni,
pracfert (2, 87) rccessu Ilaliae acccssissc. Aune frela circumeuHtv —
Rhe(jiun\\ Yidc vcro sitne iutcnq)cstiva Rhegii nam contincns aut contiuiia tcrra cst nnllo inari
in liis Capellac inentio. Quid cniiu Rlicgium ad intcrriipla. S.ii,5L\s. (ad SoIiiL p. 83) — VcIIcm iu-
Tcrracinam? Ego, quum MSS. juncta vcl con- dicassct Salinasius, quid c codice, quid ex ingcnio
juticta rcjiOMi legant, tcntabam: «prius iiisula, nunc pcticrit; sic tutissimuin fuit uiliil in textu mutare,
juiicta rcgioni, ciijus Sicilia contiuenti separata*; licet fatear re/e</nfa miLi unice verum vidcri; rcliquos
sic cnim prono alvco oratio dccurrct. Wesselesg. errores Laud sclo an ipsl Martiano potlus tribucrim.
(ad Itlner. Ant. p. 491). — Lectioncra re(/ioHi jain conditores] IIos quoqne cx Solino (polyliist.
Grotius margini adscripsit pracbelquc ct codcx Mo- 2, H) sumsit, quocum Isidorum (etjmol. !.">, i,
naccnsis; scd Rlicgil incntioiic carcrc vix possumus, 50 scqu.; p. 181 Arcv.) coufeire licct.
qnod Solinus qnoque cuin Terraclna coniparavlt. « Ja/io] iVotl sunt Virgilil (Aen. 8, 3S7) versus:
Vlde omnlno Strabonem (1, p. 6O5 5, p. 250), ujlanc Janus pater, hanc Satwnus condidit
ApoIIodorum (2, 5, 10), Justlnuiu (4, 1) quae- arcem :
quc doctl Intcrprctes Ibl athilerunt. Janiculum huic , illi fuerat Satvrnia nomen.*
relifiata] Martianl ^crba sie sunt legenda: »Ter- Latium] VlrglHus (Acn. 8, 522):
racina prius insula nuiic conjuncta: Rbcginiquc a »Latiumque vocari
Slclllac contincntl scparati, eaque In conipcnsatio- Maluit , his quoniam latulsset tutus in oris.'
nem conncsac telliirls In Insulam rclcgata.« IIuuc Unde ct Ilcrodianus (1, 16).
locum partlin conjcctura, partini llbrorum auctori- Danae] Ita restitui, antea iiblquc Dane lcge-
tatc Ita corrcxiinus, qniim vulgo comiptissimc eill- Latur. GnoT, — Sollemnl scilicet Ktcrariiin E ct AL
tus sit. Diclt Tcrracinam prius insulam, postea c<jn- confuslone. Cctcrnm Loc quoquc ex "\irgilio (Acn.
jnnctani ct conlincnls anncxam; In ciijus rci c om- 7, 410):
pcnsationcm Siciliaiu, quae antc contincns era*., in .^quam dicitur vrlem
524 Martiani Capellae lib. VI. §. 642.
radicem Vesuvii, a quo haud procul] Pompejos, quum boum pompam
diicoret Iberorum, ex cujus laboribus in Liguria campi Lapidarii sunt appellati,
quod ibi eodem dimicante saxis ferunt pluvisse coelum; idem etiam lonio
nomen dedit; nam lonem Naulochi filiam obsidcntem vias latrocinaliter in-
teremit. lapygas lapyx Daedali filius condidit, Corani Dardanus; Agyllam
Pelasgi, Tibur Catillus praefectus classis Evandriae. Parthenope dicta ab
^dcrtsioneis Danac fundasse colotiis ,
Prnecipili deluln noto ^ locns Ardea auondam.'t
Ilerctilanium] Qiiac liic uncis iiiclusa siint, du-
bilai-c licct, num Martiani sint. Absiint enini tam
a Soliuo ct Isidoro, (]uaui ab antirjiiis codicibus
Dregioneni lonicnm ab lone IVauloclii filia.« lo-
niuiii ab lunc Italo, alii ab lonio Illyrio, inijtiit
Stepbanus, dictum voluiit. ScrTius lonium istum
insulae rcgeni fuisse dlcit contra Illyricum. IVibil
boc ail lonicaiu rcgioncni. Praeterca qiiis illc Nau-
(Salmas. ad Solin. p. o7) iiieisrjuc Monacensibus (A. lochus, cujus filia lonc, vel ut alii libri ajipcllant,
C), Rcicbcnaucnsi, et Darmstattcnsi. De ipsa ta- Atdochus? lu scrijilis libris 3Iartiaui Gapcllae di-
mcn uomiuis uriginc constat e Dionyslo Ilallcar- cl(ur Autoclus; possct cssc AvTOxAOQ, ut Ohoy.-
nasseusi (I, 44; p. lil Rcisk.), ciijus bacc verba Zog, "AvdQoy.Xoq , mclius tanien scribi putem ^/m-
sunt: »'IlQax/iTJg Ss . . . jtoXlxvrjV ejfiovvfiov tohjci ftUam, (jui fiir insignls cx fabulis notus ct
avrov XTldag, sv-Qa 6 ^ro/Loq avrco ivavXo- fillam slbl similem liabult loncm pvocaciter vias Insl-
X£lTo , Tj aal vvv v.to Pcofiaicov olxovfxivrj,
'Aal [IIoixJtT]tag iv fiidco oiEifxivr] Nea.toZscog
re Xiiuvag iv Jtavrl %aLQco fielialovg ixov6a
K. r. X. De Pompcjls autcm practer Soliiiiim ct
Isidorum vldc Scrvlum (ad Vlrgil. Acn. 7, G62).
Lapidarii^ Intcr 31asslliam ct Ilbudanl ostla,
Strabonc tcstc (4, p. 182), (jucm oninlno vide.
deiitcm. Adbuc tamcn bacsllamus In loulca rcgionc.
Quld si Chonica scrljjserat Soliuus ct Chotte'.'
S.tX5L4S. (ad SoIIn. j). J>8). — lotiio \tvo loniae, qnod
jam Grotius marginl adscrij)slt, dcdl c codlclbus
Rclcbcnauensl ct Darmstatlcnsi; Anlocli, quod Idein
In margine legerc alios notavit, reeljicrc audaclus
duxi, quum in lils jiixta ciim IgQoranllssImls call-
qtiod ihi eodetn ] In Palatlnls scbedis lectum gcm. Nnnlochtitn SicIIiac oppldum babes apud Suc-
mlbl cst (fuod Jovi co ditnicatite , quoniodo ct Vi- tonium (Oct. IG).
nctus in suis, ct clarlsslmits Merccrus Inveiicruut; Atji/llaiti] Quac ab Etruscis postca Caere dlcfa
quam lectlouem puto factain cx corrupta ioi jiro est; vldc Cliivcrlum (Ital. ant. T. I, p. 489 sequ,).
ibi, ut rccte babcut optlmi duo Rcgil, qui et CuliUus] Uude »mocnia Catllld apud Horatium
pluvisse legunt c(Q;^cuycog pro ;)/hi"«sc.Sai.!Ilis. (ad (Od. 1, 18, 2). Addc Vlrgilium (7, G70) cum e\-
Solln. p. S8) — Rcccpl ibi vulgo omlssum, ct plu- cursu Ileynll (T. III, j). liJI).
visse, quod etiam Oudcndorpiiis (ad Aj)pulcj. I, /)i(/»iHA- fl5sej-H«<] Iliic rcfcr Illos Vcrgilil versust
p. oil) In antlqulsslinls codlclbns Icgl teslaUir.
lonio] Editur quldcm passiin apud Martiauum
»idem lonine notnen dedil* , sed omnia scripta ejus
ex.emj)laria ieguut lonio. Allud volult SoIInus:
nNec Praeneslitiae futidator deftiit tirbis
Vtilcatto gettituitt pecora ittter agrestia regem,
Jitvetitnmqtie focis omnis ^uein credidit aetas,
Cctectilus.v
Martiani Capellac lib. VI. §. 642. S2o
Sirenis sepulcro hoc uomine vocitatae, quae nunc Ncapolis appellaturj Prae-
neste ab Uljssis ncpote Praencste, licet alii velint Caeculum conditorem, qucm
pignus asserunt fuisse flammarum. Arpos et IJenevcntum Diomcdcs, Patavium
Antenor, Pylii Mctapontum condidere; sed nil mca interest origincs urbiuni
perscrutari.
DE INSULIS TYRRHENI MARIS.
Nunc quoniam continentis lerrae limes interflucntis freti cocrcitione di- 645
stinguitur, non alicnum est inter flueuta emergentes tcrras, quae quod in salo
sint insulae vocitantur, pracsertinique nobiles commoncrc. Ncque enim mo-
rosa debet esse percursio. Transeo itaque Pityusas a silva pinea niemoratas,
quae nunc Ebusus appcflatur, in confinio Carthaginis novae, Balearcs ctiam
duas, Colubrariam, et quas Gymnasias Graeci dicunt, vel Caprariam nau-
fragalem; in (jalliac quoque ora in llhodani ostio Metina, mox quae Blascorum
Explicat et liiinc lociini Soliuiis, qiii ilc Caeciilo silvaj Pliniiis (3, II) «a frutice pineou^ sed
Joqncns ait; nqucni juxta igncs fortuitos iuvcnerunt silvn nonnunquani pro frutice pouitur (Salnias. acl
Digiliorum sororcsn; m. forluito. Digitii autcm sunt Solin. p. 279).
dciy.TvP.OL idcdoc. iVisl digiti nialis quod propius Gyinuasias] Vlde Straboncm et Stcplianum.
ad Graccuiu acccdit. Sic Ciecro dc IV. I). dc Iler- Gkot. — Easdem esse cum Balearibus vel Livii
culc: iiTertius cst cx Idaeis Dactylis« 3IS. Ciccro- epitome (lib. 60) docet: »quas Graeci Gyinnesias
nJs Iiabet Di<jitis. Grot. — Yide inpriuiis Scrvium appcllant, quia aestatcm nudi exigunt, Baleares
ad Yirgilii locum (Aen. 7, 678) et j!Iythographos autcm a tell missu aut a Baleo Ilerculid comitc ibi
Vaticanos (p. 29 et 136 Bode). rclicto tuuc quum Hercules ad Gcryonem naviga-
BeneventHm\ Vcl potius iUa/eue/jfftm^ Stcpbano ret. « INisi igitur lectio nostri corrupta cst, Plininm
qnoque tcstc (p. 76 Xyland.): i3fi'i',(?£i'roS' ;:^W()/oi' malc intcllcxit, ciijus baec verba sunt: nBalearcs
ZiiOlirjdovQ iv IzaPlcx' oL dk OTi y.Ti/ua Aio- duae et Sucronem versus Colubraria. Baleares funda
(irjdovQ, ')] y.ai MuZosvTog i/^Jysro. Confcr ct bellicosas Graeci Gymnasias dixere.o
Pliulum (3, 16): »IIirpinorum colonia una Bcne- naufrajalem] »Insidiosam uaufragils« Plliuns
ventum, ausplcatius inutato nomluc, quac qiiondam appcllat.
appellata Malcvciitum.n uio.v quae] Aodidl mo.v ex Pliuio et codicl-
tfuod in salo] Festiis quoque (p. 192 Dac.) lioc bus Grotiano et Daruistattensi.
etymon prodit. Addc Isldorum (etyin. 14, 6, Ij Biascorum] Alii Blascon, Ptolcinacus, Strabo
p. 170 Arcv.). 1, 10, ct quidam Plinil codices. Ghot. — Apud
526 Martiani Capellae lib. VI. §. 643.
vocatiir, et tres Stoechades, quarum haec sunt noraina singularum: prima
Theaiista, secunda Pomponiana, tertia Hypaea; ceterasque exiguas adversum
6i4 Antipohm. In Ligustico autem mari est Corsica, quam Graeci Cyrnon ap-
pellavere, longa centum quinquaginta millibus passuum, lata quinquaginta.
Circuitus ejus omnis distenditur millibus trecentis viginti quinque; habet ci-
vitates triginta tres. Stipa autem citra est, Oglasa infra; in sexagesimo Corsicae
Planasia fallax navigantium mentiensque propinquitas; Urgo item, et Capraria,
quam AcgiUon Gracci dixerunt; item Igihum, Dianium; item Columbaria,
ipsuni n'>striiui alios Evaslonnn legerc idem in niar- — Codex Monaccnsls (A) Sti/pa^ praclerca in co-
glnc notavit; in Darmstatlensi est f^ascovnm. dicibus niliil snbsidii. Vereor ne bic fjuoquc cor-
Sloechades^ Gracce (jTOi^adeg , undc vuigaris rupto Plinii excmplari usus sit, ct voceni Si/Un, qnae
scriptura Stoecades corrigcnda erat. P]inlus: «Tres ajiud ilhini anteccdit, corrnptani Iiuc translulerlt.
StoccLades a viciuis Massiliensibus dictac proptcr Plinii vcrba Iiaec sunt: «Cltra est Oglasa; intra
ordineui, quas iteni noiuinant singiilis vocabulls vcro sexaginta niillia passnum a Corsica Planaria
Profen, et Mcscn, quae ct Pomponiana vocatnr, a spccie dicta, acqualis frcto idcoqne navigils fallax.u
tertia Elypaea.n Adde Straboneiu (4, j). 184), qui Planasia^ Salmasius (ad Solin. p. 9G) errasse
tanien singularum nomina non narrat. Thetnistam vult Martianuin, qnod Planasiam candcm liabucrlt
undc liabucrit nostcr, prorsiis ignoratur, qiiarc cum Plinii Plnnaria , quum liujiis nonicn Latinum
^VcsscHngius (ad Ifincr. Anton. p. SI5): »cgo vero« slt a />?fliiiVie diicluni , illius Graccum a Jt?.avav,
iuquit Bdcscruissc Plinium atqiic ifa scrlpsissc du- quod cst in errovem thicere , fallere ^ ct ccrtc Pli-
Lifo^ codcx enini scriptus Protltemislo offcrt, nnde niiis ipse mox alferam Plnnasiam coiunicmorat,
Proten, ct ex Misto Mesen formavero»; nostri ta- quac XXXVIII millibus ab II va distet; sed Plinium
mcn codiccs uibil variaui. potlus dixeriin duas fecisse quae nna cssct, quuin
Ifijpnea] In quibusdam Pliuli codicibus Jl'jpe. apud reliquos iina tnntum Planasine nomlnc occnr-
GnoT. — Relcbcnaucnsls Ypera, Monacenses (A. C) rat, ncque Plannriam ipsam c Lafino potius quam
fJyp^i Darmstattensls Ipea, iindc conjicere quis pos- Gracco scrmone dcrl^.".ndam ci visam csse inde ap-
sit, Latinls litcris pro Graccis acccjitis Hiera legen- paret, quod fallacem appcllat, quoJ Graecc est
dum csse, qno nonnuc nuuc illas insnlas appellari jtkavcd6av.
satis constat (vid. Ll;crt. T. II, P, 2, p. 4G2); I^llinm] Duas codcm nonilnc insulas agnosccrc
mutarc taincn uiliil audco. Plluiuin patet cx Ojus vcrbis, sl rcctc capiantur:
Stipa] Forte ut Pliulum sequanuir: «Slta autem «Capraria, inquit, quain Graecl Aegllion dlxcrc;
citra est Oglasa, Intra in scxagosiiMo Corslcr.c Pla- itcni Acgillum ct Dianliimx, quasi dlcat nitcm alind
iiaria«, nisi pro Slipa Icgas Slint ciijns Dicmiuit AcgHium contra Cosanum littus divcrsum ab Acgi-
Mela. Planariam alii Planasiam dicuut, nt Ptol. lio qiiae Capraria«; scd puto cuin errarc ct unum
Et ila codcx Vulcanii, qucm nos scqulinur. Grot, cssc Aosiliuu!. Sic AtOa/.ip' ct 'IP.ovccv Ptole-
Martiani Capellac lib. VI. §. 644. o27
Veneria; item ultra Tibcrina ostia ia Antiano Palmaria, Sinouia; et in Fir-
luiano Pontiae, Pandataria, Procbyta, Abaeneria, Inarinie a Graccis dicta
Pithecusa, et Megaris etiani in Neapolitano; a Surrento in octavo inilliario
Capreae [Senaria dicta et Telentea], itcm Leucothca. Jam Africum niarc 64o
spectans a Corsica in octavo Sardinia est, in quo angusto frcto sunt parvae
insulae, quae Cuniculariae perhibcntur; item Pinton, ct Fossac. Veruni
maciis distinguit, quac nna cst. Maitianus Capclla, Abaenerta] Ilic itcrum reslinantcr et irancrite
nt Lahctur in pluteariis ejus libris: «Urgo iteni et Pliuiuui exsciipsit, cujiis veiba liacc sunt: »Pro-
Capraria quaiu Gracci Aegion dixercj ifein Eije- cliyfa, noii ab Aeneac uutrice, scd qiiia profusa «6
Unm, Dianiiiin. « Aejjion cst Aiysior, ad yerbiiin Jenaiia crat; Aenafia ipsa a statione naviiini Ac-
Caprarium; Eijelinm scrx^Uim ^vo AeijiUnm rel ,/e- ncac, Iloincro Inarime dicta, Graecis Pilhecusa.»
gijlium. ?fani ita scribi dcbct, Al$ ct deiuiiiutivuin Jnarime] Ev Ilonicrico £(V ^()it/0(," (II..5, 783)
alyvXri, parvn eapra, iiide AiyvJltOv Capraria. jan, a Virgilio eorruptum (Aen. 9, 712):
Diserte ctiaiu in ontiino Reaio codicc AcVVAov scri- , , .,
,, . . . naurumque cubile
bebatur. In Poninonii Mclac scriptis cxcinplaribus _ . , . . ... ™, ,
' '^ Inanmc Jovts tmperiis tmposta iifphoeoti ,
Ygilium perperain pro Ijilium wAAecfijUttm. S axii vs.
/ 1 c r o- o/^\ -V- ■ f . i> .i- ^ 1'"=" ccrtatiin iiuitantur Ovidlus (ract. 14, 88),
(ad Solin. p. !)o. 90) — i>oslro lavct luitilius .>ii- ' \ ? yj
.... , ' Silius (8, 341. 12, 148), Statius (silv. 2, 2,
uiatianiis (itin. 1, 32a): / j^ \ , ,
„ . , .... ., . . 76), alii.
tMLminiis Igilii stlvosa cacumina miror«f
nec nostrl codices variant; pro siiperiore tantuni 5e»t«ii«] Quae Lic uneis inclnsa sunt, non modo
AegiUon alios Aegilon scribcrc Grotlus in marginc ^ P^'»'°' '*="'"^ <^''*'"" " co'li"l>"s Monaccusibus (A.
Q^fal C) et Darmstaltensi absunt, et manlfcsto corrupfa
feneria] Veicetinns codcs et Lugdunensis fe- ^"°* "'^'I"*' "^ Capreas perfincnt; an pro TelentUi
naria. An Ilettaria cnra Pllnio? Vide Fcstum et lcSendun» Teleboea? VirgUius (Aen. 7, 755): »Te-
aiclam. Grot. — IVescio qiiibus Pllnli editionibus Jel>«""i Capreae rcgna...
Grotium usum esse dicam, qui ct Cohibrariam, apiid Sardinia] Salinasio (ad Solin. p. 98) snadeutc
iJlum legcrlt pro Cohitnharia, et niimeros qiioqiic verba »jam Africum mare spcctans», quae vulgo
interdum allos afque In nostris exsfaiif. IIIc quo- cuin Leucothea conjungcbantur, Luc retiili. Plialus
que nostrae Piiiili cdlllones cnni Itlarllano con^c- (5, 13): >i3Ios Leucotbea, extraque conspectuni,
ninnt, nisi q«od f'enaria lcgunt, qiiod tamen rc- pelagus Africum attingens, Sardinia, minns octo
stitucre, reliqui» codiclbus non adsfipiilantibus, millibus passnum a Corsicac extrcmis« cet. Titu-
dubitavi. lum quoque, qnem vulgo pecidiarcm Labcbat, omi-
Firmiano] Lege Formiajio. Grot. — Rccte, scd si, ne scrles insularum infcrrumperefHr.
codices repiignant, Pliniiis allter: nadvcrsiim For- Pinton] Annon Phijtonis vcl Pi/thonis fossae?
mias Pontiac, in Ptiteolano autem sinii Pauda- Grot. — Nesclo an ipsum Pliniuin Grotliis corri-
tariau cct. gcre voliiciit, apud qiiem cst Phintonis et Fossae.
5*28 Martiani Capellac lib. VI. §. 645.
Sardinia, a Sardo filio Herculis appellata, habct formam humanae plantae;
denique Sandaliotes est appellata et Ichnusa , quod utrinque vestigii formam
slgnat. Verum ab oriente centum octoginta octo milHbus patet, ab occidente
centum septuaginta quinquc, a meridio septuaginta septem, a septentrione
centum viginli quinque millia habet; a Gorditano promontorio insulas duas,
quae Herculis memorantur, a Sulcensi Enusin, a Carahtano Ficariam Ga-
latamque, Quidam item non longc Balaridas dicunt, et Callode, et Heras
lutra. Contra Paestanum Leucasia est, a Sirene ibi sepulta nominata; coutra
Veham Oenotridesj contra Vibonem Ithacesiae ab Ulyssis spccula dictae.
DE SICILIA.
(>40 Hinc Siciha memoranda, quae a Thuc^^dide Sicania, a mukis Trinacria
perhibetur. Sicania a Sicano rege, qui cum Iberica manu in candcm terram
ante bcha Trojana pervenit; dehinc Siculus Neptuni fihus, a quo uomen
Ptolnmaeo fjnoqiie ^ivrwvo? r'7y<?o?. Codiccs Mo- leae.« Sallustius (lii fragni. p. 2ri5 Bip.): nSardinia
iiacenses (A. C) ct Rciclienaucnsis Pitonis. in Africo uiari facie vestigii Iiumani.« Claudiani lo-
rchnusa] Vide Plinium et Solinuin. Silius: cus est in canniuc de Lcllo Giidonico (li07). Pro
Insula fluctisono quondam vallata profundo , utrinaue codcx Reiclienaucusis ulrumnue , nialc.
Casticjatur afjuis , compressaque gurrjite terras Enusin^ Autcriores Enosin, Itlouaccnsis codex
Enormes cohibet nudae suh manjine (I. imagine) (A) Enusina.
plantae, Balaridasl^ Codices Rciclienauensis et Monaccn-
Unde Ichnusa prius Grajis memorata colonis.' ses (A. C) Liberidas , Darmstattcnsis Leberides,
Saiidaliotcs autcin a sandalio ralccauicnti gcncre dl- inargo Grotiana Ileheridas, oadeuKjiie Gallode pro
citiir. IIuc facit ct Claudianus: Callode. De vci-is nouiiuum formis judicari non po-
nHumanae speciem planlae sinnosa fignrat test^ Pliuius lierelidas ct Colludem appcllat.
Insula, Sardiniam veteres di.xere eoloni.« Leucasia] Alii Lcucosiani appcllant. CcIInrius
GnoT. — Ichnnsa reposui auctore Giotio, qui cam (T. I, p. 954) candeni censet cum ieMto//iert, quae
lcctionem in marginc nofavit; vulgo Signosa, quod supra commcmorata cst; sed noster Pliuiuiu se-
vix arl)ilror fore qui ex vocabulo sifjnat , quod se- quitur.
quitiir, dcfcndat. ']^vov6av appollat ct Paiisanias iSicrtMirt] Ilacc quoqiie ex Plinio (3, li); TIiu-
(10, 17, 2)j noTirb ^XXilJiK icar" (^^'OQ ixaXi^ra cydidem enini (G init.) Alartiauum Icgissc vix crc-
i6TtV av^QC0JtOV.« Pliuius (5, lo): »Sardiniam dibilc cst. Cclcriim addc Soiinum (Ji, 7) ct Isido-
ipsam Timacus Sandaliotim appcllavit ab cirigic so- rum (ctyin. ii, (>, 52 5 p. 178 Arcv.).
Martlani Capcllae lib. VI. §. 6iG. 529
cidem commutatum; nam Trinacria, quod tribus proniontoriis triangula cen-
seatur: quippc unum, quod a Pacbyno in Pcloponncsum in meridiem versum
spcctat, jquadringentis quadraginta millibus a Graccia disparatur; Pclorus autem
occasum Italiamque inspicit, quae frcto mille quingentis passibus separatur;
Lilybaeum Africae fines videt in centum octogiuta millibns. Ipsa autem pro-
montoria inter se terreno itinere disparantur sic: a Pcloro Pacbynum millia
centum scptuaginta sex, inde Lilybaeum ducenta, inde Pelorum centum
quadraginta tria. Coloniae in Sicilia quinquc, urbcs sexaginta tres, fluvii 647
fontesque quaniplureSj ac montis Aetnae miracula noctibus totis vomentis
incendia; cujus crater stadiis vigiuti patens favilla Taurominium Catinamque
respcrgit, magno strcpitu mugiens ct immcnsos fragdrcs iutonans oblactationc
flammarum.
DE INSULIS SICULI FRETL
In Siculo etiam frcto insulas esse non dubium est. Afi^icam versus 648
Gaulos, INIcHta a Camarina octoginta quatuor milbbus passuum, a Lilybaeo
centum tredecim, Cossura, Hieronesos, Coene, Lopadusa, Aethusa, quam
tnangula] Variis flgiiris geograplil iituntiir, ut Confer et nostnim siipra (§. 639. G4d). De ipso
tcrraruui rcgloniimvc fonnas describant, inprliiiis Siciliae noniine Oviditis (fast. 4, 419):
Strabo, qui ut Slciliam (2, p. 85) triangulo, Ita n Teifa tribus scopuVis vastum procutrit {n aequor
Ilispaulam (p. 127) tcrgorl bovls, Pclopounesum (8, Trinacrls a posilu nomen adepta loci.«
p. 555) folio plntani, Mesopotamiam (2, p. 79. 80) Plura dabit Clnverius (SIc. ant. p. 7 seqn.).
piilviuo remigiim sivc (16, p. 74G) navigio, Arla- Pelorns] Ila Pllniiis ct Wartianl libri cditl,
naui (2, p. 78) paralielogvammatl, Indiam (p. 78. scripti Monacenscs (A.C) et llcichcnaucnsis daut Pe-
87) rhombo, Pattalcncm insulam, quam Indus facit lorias cum Sollno^ sed causa mutandi nulla. Mox
(io, p. 701) trlaugulo, tcrram babltabilcm (2, fotlus quinjentonim passuum \csciim; aLlatlvus cs
p. 113. 116. 118. 119. 122) chlamydi, Ponti notis librarlonim per errorem ortiis vidctur.
ambltum (p. 12o) dupllcl curvaturac arcus Scythicl septuaginta sex] Plinius se.xaijinta, Grot. —
(add. §. 661), promontorlum Europam ab Asia dis- Immo Ilardulno teste ejus codiccs LXXX^I; mox-
tcrmluans (2, p. 124 f.) caprae, Asiac latiis ab quc CLXX, ubi nostcr centum (juadra(jinla tria.
Acthiopia Indc ad Occanum (p. 150 f.) pardall, Ili- Cossura] Cossurcusium elegantcm memonam
spauiac rcsioncm (3, p. 137 f.) navigio comparat. habcs iu ovationum triuuiphoruiiiquc catalogo:
67
530 Martiani Capellae lib. VI. §. 648.
alii Aegusam dixere, et ceterae. Sunt aliae citra Siciliam: ex adverso Me-
tauri amnis in viginti quinque millia ab Italia septeni Aeoliae, appellatae a
nostris Vulcaniae, cum diversis nominibus: prima dicitur Lipara, . secunda
Therasia, tertia Strongyle, in qua Aeolus regnasse fertur et e flamma in
proximum prorumpente vel ejus fumo qui ventus flaturus esset inteUexisse,
quod hodieque ejus loci incolas certum est praesentire; quarta vero insula
est Didyme, quinta Ericusa, sexta Phoenicusa, ultima Euonymos.
DE PRIMO SIISU EUROPAE.
RiO Hic primus Europae sinus Ausonii maris patet nonaginta sex miUibus;
SER. FULVIUS. M. F. M. N. PAETIiVUS A. niiUiuni qulngcntoruni passuum una cum calidis
C-D-X. frontibus.»
rVOBILIOR. PRO COS. DE COSSUREi\SIBUS e flamma] Rectius sic codiccs Monacenses (A.
NAVALEM EGIT. C) quam a flamma in editis. Mox etiam pro ejus
GnoT. — Corruptam lcctloncm Idem in margine no- fi:mo margo IVorimhcrgcnsis librl e.v fumo exbi-
tavlt: »ac Camarina a LUybeo lu MLXXXVIU ccn- bet, quod tamcn rccipcrc dubltavl. Infra autcm
sura in 115 HIer.« scripsl /torf/e^Me pro hodie quoqtie c codiclbus Gro-
Coene] Mela 5en«e. Grot. — Codcx Monacen- tlano, Darmstattensl, et Monaccnsl utroque. Dc
sis (A) Scene. rc ipsa vldc Straboncm (G, p. 273) ct Diodoriiii)
f^ttlcaniae] Ex Ptolcmaco vldctur aliqua lusu- Slculum (3, 7), ubl Wesscllnglus nostrum quoquc
larum pccullarlter boc nomine insignita fulssc, quod In tcstimonium adbibult.
ct in Liparae nomine accldlt. Gkot. Ericusa] Ita Slrabo ct Pliiilus; Ptolcmacus
Tlierasia] Scncca (nat. quacst. , 21): uTliera- "EqmcoSt] vocat ct Pbocnlcusam (lioiViKCoSr]. Isi-
siam, uostrae actatls insulam, spcctautibus natitls doriis vcro ct Ericode ct Ericusam , ct Phoenicode
In Aegaco mari cnatam, quls diibitat, quln iii luccm ct Phoenicusam nomlnat, nl mcudusa slnt cxcm-
splrltus vcxerlt?" Sed hacc Graeclae est; Illeram plarla. Grot. — Solluus Ericusam, Phoemcusam,
prope SiciHam, rcctc Inquit Ilarduinus (ad Piiuium "EQtxovdSav, fpOLVLXov66av , quae alils Eqlxco-
3, 9, 14) nqui Tberaslam quoquc appcllarit, adbuc drjg et fpOLVLXCodTjg. Mirum tamcn in omnlbus li-
anctorem quaerimns.« VcrisimiHImum Igitur cst, bris constantcr babcrl Eriphusam, ct Iit Martiaui
Plinlum pcr crrorcm nomcn quoquc communc dc- scriptis codicIbus^ieyji/srtHi.S.VLMAS. (ad Sol. p. 130).
dlsse duabus insulls, quae origincm Vulcanicam Euotiymos] Codiccs quldcm Monaccuscs (A. C)
communcm baberent; confer Ipsura alio loco (2, ct Reicbcnaucnsis Dutiijmos, sed malc. Strabo eniin
89): «antc nos et juxta Itallam inter Aeolias In- (6, p. 27G Cas.) Evcovvfiov vocatam cssc tradit,
sulas, itcm juxta Crctam cmcrsit c mari diiorum quia slnistra sit ct solltarla.
Martiani Capellae lib. VI. §. 619. bol
quique trcs sinus habet. Italiae frons incipit, quac INIagna Graecia appellata
est, ubi amnium et oppidorum copia; ac tunc portus, qui Hannibalis castra
dicuntur, ubi latitudo Italiae viginti solis millibus acstimatur.
DE SECUNDO SINU.
Dehinc a Lacinio promontorio secundus incipit sinus Europae magno 6oO
ambitu flexus, et Acroccranio Epiri terminatus promontorio, a quo abcst
octoginta quinquc millibus oppidum Croto. Ex hinc propter oppida sinusque
quamplures in mare Italia plurimum pcrgcns in Hydruutum urbem venit, ubi
supcrum infcrumquc mare decem et quatuor millibus disparatur, undc in
Gracciam brevissimus transitus. Ac dchinc Italia per populos, sinus, urbes,
fluvios, montes, barbarosque quamplurcs ducitur in fmes Illyrici, cujus a
^usonii] Ilic (juoque omnia confiisa. Pliniiis tonio, vos IVumcnio, vcl cui libucrit creditisn^ ni-
enira Iiacc Iiabct (3, 10, lo): nllacteniis de priino Iiil cniin mutanduin scntio. Conjungit ct alibi Ar-
Europac sinii; a Locris Italiac frons incipit, Magna nobius Pylliagorain ciiin Platonc, ut lib. II: »Py-
Graccia appellata, iu tres sinus rccedcns Ausonil tbagoras niiineros scit? Incorporales formas Plato.»
maris, ' qiioniam Ausones tcnncrc primij patet Grot. — Crotonis laudibus plcnus est Strabo (6,
LXXXVI M pass.ii; noster autcm loquitur, quasi p. 2G2 Casaub.). Variantcm lcctlonem Gofojja niar-
totus sinus Ausonium marc appcllctur. ginl Grotius adscripsit.
dicunitir^ Codices Rciclicnauensis, Darmstat- pltirlmum^ Codex Monaccnsls (C^ pvimiim,
tensis, et Monacensis (C) dicitttr , quod corrcc- malc; Prmium cnim (3, 1 1, 16) noster sequitur, apud
tioncm olct. De Hannibalis castris vide supra (ad qucm est: «quo Jongissime in mnre excurrit Italla.«
§. 6-iO). Pro viginti liic quidem Grotius marginl JLjdrunttim^ LcaC Ifijdrutttem ; vSqovS Pto-
adscrlpslt qttadraijittta, iit cst apud Sollnum (2, 23). lemaeo. Alia ab bac Hydrnsa. Gnox. — CodcK Mo-
abest octoQitita^ Plinius LXXV. GnoT. — La- nacensls (A) Foronttitn, alter (C) et Darmstattensis
ciniuin scilicet, non oppidum Croto, qiiod scquitiir, Fortinttitn, quod et Rciclicnauensis, sed a correc-
slquldem CL stadils, lioc est paiilo minus XIX tore pracbct. Vcrum Plinius Hydrutilutn Jiabct,
M. pass. distat a Lacinio Croto, Strabonl L. VI, quod Igltiir servavl, quamvls ipsc Plinius paulo
p. 262. Ex qua nostra aniinadvcrslonc Martianum Infcrius ab Hijdrtmte scribat.
Ipsum cmendabIs.HARDii>-. (ad Plin. 5, 11, 13). decettx et qtiattior^ Et tres PJiuIus. GnoT. —
Croto\ HIc docuit Pytliagoras, iindc Crotonius Codex Reicbenaucnsls et novetn, qiiam lectlonem
dictus. Est cnlm y.QOZCoveiog gcntilc a xQOTtov jam Grotius marginl adscripserat.
tcstc Stcpliano. Arnobius : «Vos Platonl, vos Cio- harbaros] Alpium incolac inlclliscndi cssc vi-
C7 *
552 Martiani Capellae lib. VI. §. 6o0.
fluniine Arsia ad fluraen Driuiuni longitudo pergit octingenta millia, a Drinio
ad promontorium Acrocerauniuni centum septuaginta duo millia. Ora Illyrici
liabet insulas ultra mille.
DE TERTIO SINU EUROPAE.
6ol Tertius autem Europae sinus ab Acrocerauniis incboans montibus Hel-
lcsponto terminatur, ac sinus habet dccem et novem, proviuciasque quam-
plurcs. Nam ibi sunt Epirus, Acarnania, Aetolia, Phocis, Locris, Achaja,
Messenia, Laconia, Argohs, Megaris, Attica, Boeotia; item ab aho latere
ahoque mari Phocis, et Locris, Doris, Phthiotis, ThessaHa, Magnesia, Ma-
cedonia, Thracia, Graecia omnis. Epirus autem incipit Acrocerauniis mon-
tibus, in qua primi Chaones, a quibus dicta Chaonia; deinde mons Pindas,
Dryopes, Molossique Dodonaei Jovis fano inclyto celebrati. A tergo inter cc-
tcros populos Ponto junguntur Macsia ac Maedia. Thraces usque ad Pontum;
Rhodopae mox et Haemi videtur excelsitas. Tunc colonia Buthrotura; Am-
bracius sinus faucibus angustis aequor accipiens, in quo defertur amnis
Acheron infernac fabulae errore famosus; post ahquot gentes etiam Actium
colonia cum Apolhnis templo, ex quo ipsi quoque deo additum cognoracntnm,
civitasque Nicopohtana. Egressos sinu Ambracio in loniura excipit diversitas
dcntur, quos Plinlus (5, 20, 21) Ifaliac descrl- 3Iae(Ua\ Sic scrlpsi coiirusionis ^itaudac cansai
ptioni subjunxit. vulgo Media. Alii Maedicam appeliautj confer Ccl-
Drinium] Ilacc qiioqnc cx Pliuio (I. 5 cxfr.), larium (T. I, p. 1322).
uude simul apparet niliili cssc quas marginl Gro- Buthrotnm] Sic jani Grotius scribeudum yidit
tius lectiones varianfcs adscripsit l>f' pro ociojnjfa pro Butrorinn in editis, inquc antiquissimo codicc
ct tjuinqne pro duo millia. legl afHrmat Wassc (loco modo citato).
Laconia] Vulgo lucptc Lrcaonia; veram Icctio- Aclium] Suctonlus (Oct. 18): nwvhcm Nicopolim
neui, quam jam Meursius (miscell. Lacon. II, 16; apud Aclium condidit, ludosque ibi quiuquennales
p. 172) conjectura assccutus crat, iu vctustissiuio constituit, et ampliato vctcre Apolliuis tcoiplo lo-
codice C. C. C. exsfare tesfatur ^Vassc (ad Tbucyd. cum castroruin, cxornatum iiavalibus spoliis, Nc-
5, lOo; T. II, p. iiX-i Bip.)j addc Salmasium ptuno ac Marti consccravit.« Dc Apolline Actio
(ad Solin. p. 138). i. c. littorali vlde ct Straboncm (7, p. 32o Cas.).
Martiani Capellae lib. VI. §. Goi. o55
populorum, et oblique apud quos inter ccteras urbos oppidum in confinio
maris nomine Calydon Diomedis Tydeique progcneratione notissimum. Dchinc
influens sinus Aetoliam ac Peloponnesum dividit. Mox in Acarnania Aracynthus;
in ActoHa Ozolei, apud quos oppidum Oeanthe, in quo portus ApolHnis.
Tunc deinde in Phocidis campis oppidum Cirrha, portus Caleon, a quo in
septem milhbus passuum introrsus oppidum J)clphos sub monto Parnasso,
clarum oracuhs Apolhnis; fons ibi Castahus. Deinde in intimo sinu angulus
Bocotiae montem Hehconem juxta. Peloponnesuni pcninsula inter duo maria 6^2
Acgaeum ct lonium angulosos recessus obducens; in circuitu habens quingcnta
sexaginta tria milha passuum, ct per sinus pacne tantundcm. Angustiae, unde
procedit, Isthmos appchatur. In quinque milhbus passuum diversa maria
utrinquc cohidunt, ac latcra mcatus abradunt. In mcdio hoc intervaho, quod
Isthmon appehavi, colonia cst Corinthus, sexagenis ab utroque littorc stadiis,
a summa arce, c[uae dicitur Acrocoriuthos, utrumque mare prospectans. Ab
et obliqtie] Incpta lcctio, qnam ceifuni cst or- (3, 101; T. II, p. o70 Bip.), nbi Wassc nostri
tani csse ex Aetoliaue j in codicibus tamcn niliil quoque tcstimonio utilur, duosquc codiccs incndosc
subsidii invcni. Teanthe lcgcrc narrat.
proneneratione} Ita codlcea Reicbenaueusls et Caleon^ Plinitis Chalaeon, Ptolemacns X«-
Darms/atteusis ; cditi pro(jnatione. 2.ECog, codcx Rcicbcnauensis malc Celeon.
Aracijnthus^ Mons, quem alii, ut Strabo (10, se.vaginta tria] Codcs Rcichcnauensis onilttit
p. AHO f. 4G0) et Dionysius Pericgefa (^51) Ac- tria. Ceteruni ut noslrum Intclligas, confcr Pliniuni
toliae annumerant; nostcr Pliuium (4, 2) ct Soli- (4, 5): nintcr duo maria, Aegacum et lonium, p!a-
num scquitur. Postcris inprinils nicmorabilis fuisse tani folio similis, ptoptcr angulosos rcccssus clr-
videtur proptcr Ylrgilii vcrsum (ccl. 2, 24): cuilu DLXIII 31. pass. coUigit, auctore Isldoro;
tAmphion Dircaeus in Actaeo Aracijnthon , cadcm per sluus pacne tantundcm adjicit.u
quanquam fucrunt, qui cuuj proptcr illum locum «fc/rtf/init] Ilaud sclo an praestct rt;/WMJif, quod
ad Tbcbas vel adco Atticani refcrrcnt. allos legisse Grotius in margine notavit. Jlellus uti-
Ozolei] Plinius Ox.olae.Gnor. — Codices Rcl- quc foret meatii subradunt, quod commcndat Sai-
cbcnaucnsls Azoeli, Darmstatlcnsis Azolci , margo masius (ad Solin. p. 141), scd codlcum auctorlta-
Pforlmbergcnsis librl Azolli; Pausanias (10, 8, 3) tcm desidcro.
'OCo^.cci. Scd major error nostri est, quod ad Ae- a sinnma aice] Sic scripsi c codlcc Rcicbcnau-
tolos rctulit, qul Locrenses esscnt (Plin. 4, 4). ensl et quos Salmaslus (ad Solin. p. 141) coiuinc-
Ocanthe] Coufcr doctos interprctcs Tbucydldis moratj vulg« iucptc a Pisa sununa arce.
554 Martiani Capellae lib. VI. §. &o% ~
Isthmo autem Achajae provinciae nomen incipit, quae ante Acgialos vocaba-
tur, propter urbes in littore per ordinem constitutas. Ibi quamplures sinus,
portus, niontes, urbes, et populi. Ab ipsius Isthmos angustiis Hellas in-
(>o3 cipit, a nostris Graecia dicta, In ca prima Atticc antiquitus Acte vocitata
contingit Istlimum sui parte Megaris dicta, in ora autem portus, cui nomen
Scironia saxa, viginti sex lohgitudine, latitudine quinque milhbus passuum
a Myrtoo recedentibus Athenae atque Atticae. Fontes ibi multi, intcr quos
Caliirhoe praedicatur. JSec Athenis cedunt Boeotiae, in quibus Epicrcne,
Arothusa, Hippocrene, Aganippe, Gargaphie; post oppida, moutes, populi-
que quamplures.
DE THESSALIA.
o46 Sequitur Aemonia, cujus a tergo mons Oeta, eaque etiam Thessaha
vtntmmte mare] loniuin, et Acgacnm. Ilinc diinus, qui alias in Euboca Atlienas statunnt, qua-
»l)iinaris Corintlios" Iloratio et Ovidio, Graccis dc- rum civcs cc&r^vrjXai , non a-&r,vaioi, dicantur.
■OccP.adffog, a{l(pi^ci?,a66og. Scncca: Gnor. — De Atlicnis Atticis aliundc 3Ieursius pe-
mGemino Corinthus littore oppoiiens moras culiari llLello; sed totus locus corriiptus ct turba-
Cremata flammis maria commitiet duo.« tus, cujus ut ratio appareat, ipsa Plinii vcrba (4,
GnoT. — Confcr Straboucin (8, p. 579 Casaub.). 7^ If), undc imperite et inutile cxccrptus cst, ap-
ab ipsius Isthmos^ I^cg*^ Istbinou. Grot. — De posui: »In ora autcin portus Sclioenus. Oppida Si-
confusione nominuni Ilelladis, Gracciac, Acbajae, ,l„s, Crcmmyon, Scironia saxa VI M. longifudinc,
vide Salmasium (ad Solin. p. 142). Geranea, Slegara, Eleusin. Fuere ct Oenoa, Pro-
Acte] Ex Plinio (4, II), uiide simul apparet balintbus; nuuc sunt ab Istbmo LV M. pass. Pi-
niblli esse ct quam c codice sno Grotius lectionem raeus et Plialera portus, quinquc M. pass. muro
enotavit 3Icyaritann sui parte ct quac in Reiclie- rcccdentibus Atbcnis juncti.«
iiaiicusi exstat partem jtvo partc. De Actes nomiiie Epicretie"\ Plinius (4, 12) Epicrane , dorica
practcr geograpbos vide Apollodorum (5, 14, 1), fonua; nnde corrupfa lcctio, quam Grotius in mar-
Gcllium (14, G), Euscbium (cbron. p. 66 ct 76 glne notavit, Epiijrane ^ qiiain vero ipsc in Plinio
Scalig.), et Epipbaninm (cum not. Petavii p. 16). cxstare vult Epigranea, ut CaUiopea pro CalUope,
Alhenae alaue Alticae^ Error exceptionej legc snpra jam dixl me nescire qua cditione iisus sit.
Athcnac Atlicae. Sic Appulcjus: »Et sccfa, llcct Ceferuni confcr Burmannnm (in antbol. Lat. 11,
Alhenis Alticis couGrmata , tainen bic incboata p. oll).
cst.o Et fortc non frustra .^«jcne addilur si iis crc- Gart/aphie] Alil Gargaphiae, Sic drilii] , v?/;-
Martiani Capellae lib. VI. §. Goi. 55^
nuncupatur. Ibi natus rex nomine Graccus, a quo Graecia dicta; ibi Hellen,
a quo Hellenes appellati. In Thessalia montes notissimi Olympus, Pierius,
Ossa, cujus ex adverso Pindus ct Othrys Lapitharum sedes, occasum verti-
cibus intuentes; nam Pelios ortum videt. Hi omnes montes theatrali more
curvantur, ante quos septuaginta quinque urbes sunt memorandae, Thcssaliae
vicina Magnesia, cujus fons est Libcthris, poetici haustus nomine celebratus.
Longitudo Thessaliae habet milha quadringenta octoginta, latitudo ducenta
nonaginta scptcm.
DE MACEDONIA.
Macedonia postea centum quinquaginta populorum, maximis rcgibus in- 6o^>-
cljta, praesertimque Alexandro, qui Philippo quum natus crederetur, ejus
mater Olympias dracone eum conceptum esse memorabat; victor orbis: naui
easdem peragrationis et victoriae metas habuit, quas Liber et Hercules. Haec
tamen Macedonia populos, qui Edonii dicebantur, totamque Mygdoniam , Pie-
riam, Emathiamque recepit in nomen. Haec in Thracium limitem terminum
ducit; a meridie Epirotis habitalur, a vespera a Dardanis et Illyriis, a sep-
tcntrionc Paphlagonia ac Paeonia. Inter ipsam et Thraciam amnis Slrynion
0af iiv%rjvrj, ixvxijvai,. Gnor. — Gargaphla ral- victor] Lcgc viclore. Grot. — Non nccesse.
lis Ilygiuo (fab. 181), Gargaphie Plinio (4, 7, 21). Entathiam] Propriae Loc Macedonlae nonica
Alios Gargatte legcrc Grotiiis in margliie uotavit. antiquisslimini (Gcll. 14, 6. Justln. 7, 1), rell<|iia
Graecus] Confer Arlsfotcleni (nietapli. 4, 28 noiulna adjectae. Ceteriiin omnia hacc ct Ipsa C
ct nicteorol. 1, 14) et Apollodoruiu (1, 7, 3)j scd Solino (9, 1): »Qui Edoiiii ollm popiill, quacque
Dostcr Plinium tantuni (4, 14) ante oculos hahult. Mygdonia crat tcrra, aut Plerlum soliiui, vel Enia-
7»0Jin(/in<«] Pllnius dcnarlo parcior. Grot. — Pro thium, nunc oiune uulforml vocabulo Macedoiiica
antcccdcnti quoqiie octorjinta alios nonacjinla legcre rcs est, ct partltiones, quae speclallter antea sc-
Idcni luarglni adscrlpslt. jugabantur, Macedonum nomlni contributac factac
Oli/nipias\ Hoc cx Solino (9, 20): »PliiIippus sunt corpus unum. Igitur Maccdonlam praccinglt
Magnum procreat, quainlibet Olymplas Alcxandri Thracius linicsu cet. Corrcxi autcm vulg. .<^ei»i(J//»rtm,
inater nobiliorcui ei patrcm aeqHU-erc affcctavcrlt, Paphlago7iia] Imnio Pelagonia, ut et cx Pliiiio
quum sc collu draconls consatam afiirniarct« cet. (4, 10, 17) et ex Solino apparet, qulbus adde
Adde PlutarchuDi (in Alcxandro p. 66»). Diodorum (T. X, p. 229 Bip); scd mntare nohu,
533 Martiani Capellae lib. VI. §. 65S.
pro limite est, ab Haenii niontis vertice defluens. In ea Rliodope, qiiem
Mygdonium asseriint montem, et Atlios abscissus a continenti, Xerxe viribus
lUentc Persarum: et Orestidem terram, ab Orestis et Hermionis filio quara
vocitari non dubium est. Ibi Phlcgra nunc civitas, tunc Gigantum proelio-
rumque immanium temeritate famosa; quae sola ctiam diluvio mundi asse-
ritur non operta, quod utique praestitit montium celsitudo.
DE THRACIA.
doG Sequitur Thracia, cujus incolae bardi appetitura habent maximum mortis;
et qni a dextra parte Strymonis degunt Bessi, et Densclatac, Nestusque amnis,
qui Pangaeum ambit, Nam Hebrum Odrysiae nives complent, qui inter di-
versos barbaros fluens etiam Ciconas perluit; quorum confinio Haemus sex
nc ipsnm scriptorcm corrigercm, praesertim qiiiim quiJ oranino, slupidos significat^ scd vide nc bar-
apud Plinium quoque corruptam leclioncra iii co- bari potius Icgcndum sit, coliato Solini loco, cu-
tlicibus exstare vidisseni. jus et Jiic vcstigia uostcr pressit (10, 1): «Noii
llhodope^ BIS. )>in ca contineutis RJiodope.» difficulter coiHprelicudcnt, Tliracil)us barbaris inessc
GnoT. conlemtum vitae ex quadaiu naturalis sapicntiac
Orestidem^ Urbs haec alio nominc axazovTO- disciplina. Concordant omncs ad iiitcritiim volnn-
p^Eipla dicitur. Vide Steplianum b. v. Gr.ox. — taritim, dum nonnulli corum putant obeuutium
^'^iliil ibi video nisi fabulam de Orestis filio cuni aniinas rcvcrli, alii non cxstingui, scd bcatas ma-
Hcrmionc, unde nonien tcrra accepissc diccbatur; gis fieri.« Dc immortalitatis pcrsuasione apud Thra-
ncc nrbs crat Orestis, scd rcgio Maccdouiac (Liv. ccs finitiniasquc gcntcs vide Ilcrodotum (4, 94 ct
27, 55. 51, 40). Vcrum omnia noster cx Solino J>, 4).
liabct, ctiam quae scquuntur de Phlejra, quam Denselatae^ Iluic populo mirum quam differcii-
postca Pallenen dictaui cssc constat (Ilcyu. ad tes appcllationcs, dum alii Denlhelitas , quidain
Apollod. 1, G, 1). Denthelethas , nonnuUi Densalatas aut Denseletas
bardi^ Meminit Bardoriim GIoss. : uBardei, nomiiiant. 1'lolemaeus regioncm dav^rjXrjXinrjV
IZZvniol dovXoi.*' Et alibi: nBardcs (1. Bardus) appcllat. Vro ISestus MS. 3Iesius, Ptolcmacus iVe*-
doQVy.trjTOQ, iP.ZvQcdg dov?.og.<t Aliosne indicat «ms. Gr.ox. — Codex Rciclienaucnsis ct margo libri
Lucanus quum alt: JVorimbcrgensis corruptc dens eleusque mesius. Scd
nPlurima securi fudistis cartiiina Jiardi?« nos Solinum scquimur.
lUi (ni fallor) in Galliis. Eosdcm innuit Isid. GIoss.: perluitj Confcr Oudcndorpiuni (ad Appul. I,
nBardus carminiim condilor.« GnoT. — Bardi, si p. 401).
Martiani Capellae lib. VI. §. 65G. 557
inillibiis passuum cacumen cxtollcns vicinia perflatur austrorum. Cujus itcm
terga divcrsae gentes teneut, intcr quas gentcs Sarmatac, Scytliae. Dcin Pon-
tum Sitlionia gens liabct, quae gloriam Orplici progcnili vatis pcrfcctione
sortita est; nam in Spartio promontorio ille vitam aut sacris, ut ajunt, im-
pendit aut fidibus. Mox rcgio Maronea ac Tyrida oppidum, in quo equi 6o7
Diomedci stabulati. Circa eum Abdcra, cui constructac Diomedis soror suura
nomen adscripsit, quod oppidum Democriti physici ortu potius decoratum.
Eaudcm Thraciam Polydori sepulcro signatam nec poetae practcreunt. Illic
promontorium Ceras chryseon Byzantio oppido celebratum, quod a Dyrrhachio
septingentis undecim millibus distat. Eo enim interstitio a sc iitraque maria
reccsserunt, id est Adria et Propontis. Illic HcIIespontus angustior est, pcr
stadia septem ab Europa Asiam dividit. Hic quoque duae civitates, quarum una, 608
id est Sestos, Europae est, Abydos Asiac. Deinde proraontoria contraria Cherroncsi,
austrontm^ Haec de suo add!dlt Dlartianus; scd apparet cuni In mcndbsos codices incidlssc —
scd vidc nc scribcndum slt aslrorum. scvipta Poniponii excmplaria, quae inspcxi, sic lo-
Spartio^^ Solinus Sperchiuo j schedac Palalinae cum illum legcndum monstrant: «deinde pronion-
S/Jer/jr/uo,- in prima cditionCiS/jarc/uno, ceterac edilio- torium Scrrium, et auo canentem OrpLcuni sccuta
nes Sperchio. Martianus, qui Linc Labct, Spartio; narrantur ctiam nemora, Zone.a Sic non una ani-
scripti ejus codiccs quos vidimus, ibi Labent S/)er<jo madvertenda cst Loc loco cxerratio Sollni^ Sper-
ct Sperchio. Sed promontorium Loc noniinc iu illis chium pro Se7-j-io disit, deinde Scrrio tribuit cs
locis nuUum csl. — Quum multa c Pomponio sum- malc acccptis Pomponii vcrbis, quod illc de Zone
serit, ct Loc ctiam ab Ulo mntuatus est; scd qua fide scripsit. Salmas. (ad Solin. p. lo9).
vidcamus. Eadcm ccrte qua et in aliis solltus est. Tyrida] lu vetustis quidcm Plinil codicibus
Sic ille scriblt: »deindc promontorlum Serrium, ex Tynda: sed in Ptol. rvQi^da. GnoT. — Equldcm
quo cancntem Orpliea secuta narrantur ncmora, ct apud Pliulum (4, II, 18) lego Tirida.
Zone.« Ita Lodie lcgitur apud Mclam cx emcnda- Poli/dori] Priami filli, de quo vlde Eurlpldem ia
tione Ilermolal; nam ante Hermolaum legebalur: Ilecuba. Cctcrum Strabo (2, p. 121 Cas.) geogra-
»deinde promontorium Seripium«, atque ita Lodle pLo incumbere contendlt memorare et T«y30Ug rwv
scriptum praeferunt quantum cst ubique vctcrum IvdS^COV avdgcov, qnod quldem consilium aoster
cxcmplarlum; qulu tamcn rccte ab Hcrmolao ita et Lic scqultur, et infcrius etiam scpulcra Homcri
fucrit cmcndatuni, ncmo ausit dubltare. Serrium ct (§.660), Dlcmnonis (§.686), AcLillis (§. 663), Han-
Zo>ie« Plinlus eliam junctlm ct in proplnquo ponit. nlbalis (§. 687 f.) comnieniorat. Poelas autem Loc
Quomodo apud Pomponium legcrlt Soliuus ncscio, loco jntelligc unum VirgHium (Acn. 3, 22 scqu.)-
C8
538 Mardani Capellae lib. VI. §. 608.
in quo termmatur Europae sinus tertius et Asiae Aegeum in quo Cynossema
dicitur locus liecubae sepulcro tumulatus. In confinio insula Tonedos, a
qua usque in Chium diffusior sinus interjacet; cujus dcxterior Antandros,
exiguitas insularum denique navigantibus caprae similitudine divulgatur, ab
eaque Aegaeum pelagus dppellatur; sed in Corcyrae Phalario promontorio
effigiem navis scopulus imitatur, in quem Uljxis navim versam fabulosa
OoO confmxit antiquitas. Nam Creta centum urbibus opulenta in ortiim occasumquc
porrigitur, cui nomen suum Hesperidis filia Nympliarum pulchra concessit,
aut Curctum rex Cretas, a (juo Creta primo, mox Curetis nuncupata; deindc
propter cocli temperiem Macarouesos est appellata. Hacc in longitudinem
Aegeum^ licge Slcjeum. ex SoHno, quem liic Tcrlus qiiam Insula mcrult cognorainarl — Id quo-
quoquc jKisere nostcr niutllavit: «Deindc contrarla niam vlscntlbus procul caprac slmilc credltur, quam
intcr se promonforia, Mastasla CLersoncsI, ubi fi- Graccl aCycc nuncupant, xVcgaeus slmis dlctus est.«
nitur Europae slnus tcrtius, Slgeum Aslae, In qao Clarior utique Plinlus (4, 11, 18): »Aegaeo mari
tumnlus cst Cynossema dlctus, Heciibae sepHlcrumn; noinen dedit scopiilns Infer Tcnnm ct Cbium vc-
■ubl videatiir Salmaslus (p. 167), Pro Cynossema rius quam Insula, yiex noiuine a specie caprae
codices Uionacenscs (A. C) et Reicbeuauensis itldem quae ita Graccls appellatur, rcpenfe e mcdlo raarl
comiptc praebeat Cimasema, iibri Norlmbergensis exsiHcns.« De re adde Straboncm (15, p. 61b Cas.).
margo Cysena. extguitas^ Forte i>exiguifasque Insularum.o Cy-
Tenedos^ l-egc Tenos. Confer cum Pllnio allls- cladas Innulf. Grot. — Muucbcrus emcndandum ceu-
•qne. Grot. — Male librl Pllnil nlnter Tennm ct set (ad Ilygin. fab. 45, p. 92) Dcxiguisslnia.u Opc-
4Miiumii Icgunt. Tenedum vcram csse lectlonem rosiorem cniendafioncm Salniasil In nofa praeccdciifi
SoUniis docct, et Martlanus, qai In bac parfc, legeris. Nonne autcra nostcr pro adjectlvo sacpc-
qna Solinura cxpresslf, vulgo incnieadatissiiuus cir- numcro substanfivi apposifionc ufitur? Quaproptcr
cumfertur, et sic ut mcndis liberctiir Icgendtis cst: nibil corrlgendum esse arbltrafus sum.
»In confinio insula Tcnedos, a qua usquc lu Cbium antiijuitas] Ifa codiccs Monacenses (A. C),
dltTusior sinus inteijacct, cujus a dextera versus Darmstattensis, et Groflauus; perpcram In cditis
Autandron exlgna est Insiila Aex nouiinc, quac a auctoritas. Solinus (11) neque boc ncquc Illud, sed
naTigantibus caprae siniUitudine dlvulgatur, ab caquc tantum crediderunt scripsit. Promonforium Ipsum
Aegeum pclagus appeilatur.» S.ixmas. (ad Solin, p. Strabo (7, p. 524), Pllnlus (4, 12, 19), Pfolc-
168). Martiani error, quo Anfandrum ipsam insu- maeus, alil Phalacrum potlus appcllanf; noster Iiic
lam sibl finxlt, ex ambiguitatc Solinl cxplicandus quoque Solinum scqiiitur.
cst, cujus verba baec sunt(c. 11): iJnfer Tehcdum Macaronesus] Ita et Isidorus, ct alii omnes:
ct Cblum, qua Acgaeus sinus pandifur, ab dexfera in Plinil tainen codicibus luufile Macaron lcgitur.
/intandrtim navifjantihus saxum est — Loc cuim Grot. — Coofer omuluo Meursium (iu Crcta c. 2).
Martiani Capellae lib. VI. $. 659. S50
tenditur millibus ducentis septuaginta; latitudo quinquaginta niillia non excedit;
circuitus omnis quingentis octoginta octo millibiis palct, montibus Idaeo et
Dictynnaeo sublimibus. Euboea vero Boeotiae contincnti modico atque ita
exiguo mari interfluente discernitur, ut plerumque pontc jungatur. Duobus
promontoriis, ad Atticam versus Gerasto, et ad Hellespontum Caphareo deco-
ratur. Hujus latitudo ultra sccundum milliarium intra quadragcsimum con-
trahitur, iongitudo totius Boeotiae ab Attica usque Thcssaliam centura quin-
quagiuta milhbus numeratur; circumferentia vero trecentis sexaginta quinque
niiUibus exphcata. Hujus oppidum Calcida ex adverso Auhs, et Carystos
marmoreis Iluctibus concolora. In Myrtoo autem mari Cyclades, quarum 660
notiores Dclos et Antandros: quac nomina a circulata ordiuatione sorlitae;
octogitita octo] Moiiade largior Pliuiiis. Grot. (2, 7; p. 43 f. Voss.) tauquam opHlentissimas con-
Dictijniiaeo] Forlc Dicte. Mcininit Ptolciuacus jiingit.
ct poctac.GROT. — Ad librum IVorinibergcnscni ad- marmoreis fluctibus] MS. maiinore. Lcge »mar-
scriptiim legi Dictimneo; sed uiale. IVoraen eniin morl fluctibiis.n Grot. — Lcge: »et Carystos mar-
Diauac apud Crctenscs Dictynna erat, (juaproptcr more fluctibus concolore«, quac marnior babct vi-
oinnino Dictynnaeo legeudum, ut apud Sulinum ride et fluctibus concolor. Statius dc Carystio
qiioquc (II, 6). marmore:
Gerasto] Lege Geiaeifo. Mcla. Grot. — JTf- »et concolor allo
QCi6t6q quidem Etymologus ct Libanius oration. fena mari.«
p. 245. IVcutcr satls emcudate. Scbol. et Geograpbi, Salmas. (ad Solin. p. 177) — Magls etiam ad vul-
Suldas, Aristidcs I, 39, Homerus, Hcrodotus, gatain acceJit Bartbii (advers. p. 1498) conjectura:
Plutarcbus Camill. 158, alii, TeQCiLOzov scribunt. nmarmora cis fluctibus concoloranj quapropler iu
Procoplus B. G. IV, 629 Iv r£Q£(jTc3 corrupfc. rc incerta servarc vulgatam quamvis corruptam sa-
Martiauus «Gerasio et Capbareo." At Soliuus, quem tlus duxl. De Carystio marmore plura dablt Ccl-
ibl exscriblt, Geraesto post Mclam et Plinium cx- larlus (T. I, p. 12S3); niare autcm mamioris no-
hibct. In Martiano noii vaiiant trcs MSS. ncquc mlne siguiCcarl sacplus monui (§. 92. 584. 908).
In Sollno Pctrensis.WASSE (ad Tbucyd. 3, 5). circulata] Mela (2, 7; p. 44 Voss.): »qula in or-
totitis Boeotiae] Eubocae viilt, sed imperltc Pli- Lem jaccnt, Cycladcs dicfae sunt.« Eandcni nominls
nium exscripslt, qul sic (4, 12, 21): «scd in ratloncm profert Dionysius (pcrleg. 526). Addc Stra-
lungltudincm nniversae Boeotiae ab Attlca Tbcssa- bonem (10, p. 474. 48o. 488) ct Aiunilannm (22,
llam usque praetenta in CL millla passum.« 7; p. 228 Llndenbrog.). Ccterum pluriina noster,
Calcida] Lcgc Chalcida pro Cbalcis. Vide In- dum Plinium (4, 12, 23 et 24) festliianter cx-
fra. Grot. — Caryston ct Cbalclda Mela quoquc scripslt, imperltissime turbavlt. Primuni, quod An-
C8*
S40 Martiani Capellae lib. VI. §. 660.
item Strophades, quarmii Naxo Homeri sepulcro veneranda, aliaeque qaam-
plures per septuaginta longitudinem et per ducenta latitudinem ducunt. Intcr
Cherronesum et Samotbracen quaedam loca va^ta, nunc Barbarica.
DE QUARTO SINU EUROPAE.
661 Quartus vero et magnus Europae sinus ab Hellesponto incipiens Maeotis
ostio terminatur. Nam arctum mare inter Europam et Asiam in angustias
septem stadiorum interfluens coarctaturj quas angustias Hellesponlum dicunt,
ubi Xerxes Persidis rex aggregatis navibus ponleque constructo exercitum
^'^^ duxit. Verum haec angusliora quadam interrivationc per octoginta sex milba
distenduntur, ac rursum diffunditur mare latissimum, iterumque contrahitur;
sed maris illa diffusio Propontis dicitur, secundaeque angustiae Bosphoros ap-
pellantur, quae quingentis passibus patent. Item hac Darius Xerxis pater
copias ponte trausmisit; cujus ab Hellesponto longitudo ducentis triginta novem
662 milbbus invenitur. Deinde Scjtbicus diilusi maris sinus; in quo mcdio
Maeotis ostio jungitur lacus Cimmerius, Bosphorus idem vocatur: is duobus
miUibus et quingentis passibus, inter quos Bosphoros, id est Cimmcrium et
Thracium latus, interpatent millia quingenta. Circuitus vero totius Ponti vicies
semel quinquaginta milhbus, ut Varro quoque non reticet; quia dicit Europae
iandfon Inter insulas retollt pvo yindro; delnde Grotius censuit. Cetcnim dc Ilonieri sepulcro in
quod Strophades dixit, qnae Sporades appcllaban- lo insula vide Kitzsclilum (meletem. de List. Ila-
tur, qnum Stropliades longe divcisls in parfibus mcri p. 127).
sltae slnt (Apollodor. 1, 9, 21. Sfrabo 8, p. 3S9. loca vasta] Post nunc eodlces Monacenscs (A.
Vlrgll. Aen. 3, 210); porro quod Naxon, quae C) ct Darmstattcnsis inscnint tjiiae, quod tamea
inter Cycladcs est, ad Sporadcs rclHlIf; postrcrao si qnem scnsum babcat, pro tjae acclplcndum crit.
omnium atrocisslmnm, quod Ilomcri scpulcrura cx quartus] Ilaec quoque partlm cx Pllnlo (4,
lo insula iu Naxutn transtullf, Scllicet apud PII- 12, 24) partlm cx Solino (12) conscrlblllata smit,
nlum legerat: »Ios « Naxo ylglnfl qnafuor mlllia quorum infcrprcfcs de slngulls conferas.
nasauum Iloracrl sepulcro Yeneranda«, undc simul wicje* 5eme/] Decst centenis , ut ex PUnio ap-
apparet, nnde formam nomlnis inaudltam Naxo ba- paret j sed liujus quoquc codlccs antlqul noDnuIli
Itucrlt, qaam tamcn injnria rantandam iu Naxos Iioc vocabulo carent.
Martiani Capellae lib. VI. §. 662. 5il
totias longitudinem liaberc sexagies ter triginta septem millia passusque quin-
gcntos. Hister fluvius ortiis in Gcrmania dc cacumine montis ad novem sexa-
ginta amnes assumens etiam Dauubius vocitatur. Dehinc litus Scythicum con- 665
fertum raultiphci diversitate Barbarica; nam ilhc Getae, Daci, Sarmatae,
Amaxobh, Troglodytae, Alani, Germaniaeque omnis tractus. Ab Histro ad
Oceanum bis decies centum millium passuum est, in latitudine millibus qua-
dringentis usque ad Armeniae solitudines. Nec procul fluvius, lacus, oppidum,
sub uuo cuncta uomine Borysthenes, propter Achillis insulam ejus sepulcro
celcbratam. Introrsus degunt Auchctae, apud quos Hypanis nascitur, et
Neurae, apud quos Borysthenes; Geloni, Agathyrsi, Anthropophagi, et a
tergo eorum Arimaspi; tunc Biphaci montes, ct regio caligantibus tenebris
iuumbrata. Post eosdem montcs trans Aquilonem Hyperborei, apud quos 66i
mundi axis continua motione torquctur, gcns moribus, prolixitate vitae, deorum
cultu, aeris clementia , semestri die, fine etiam habitationis humanae prae-
dicanda. Verum Sarniatiae, Scythiae, Tauricae tractus in longitudincm habet
millia uongenta octoginta, latitudine septingenta decem. Jam nil in Enropa
aestimo memorandum; quoniam et Hyperboreos sibi Asia vindicavit.
ad tiovet7i\ Procul diibio legcnduni Ahiohae cx Lac insula, qnae et Leuce et cursus Achillis sivc
emcndatloiic Salniasii (ad Sulin. p. 18G), scd eodi- stadiutti appcllabatiir, disscrtalioDcm.
cum anctoritatem rcquiro. Dc Abnoba ct Tacitus Neurae] AJii Neuti-i, lcge jyeuri. In Plinli
(Gcrmaii. I) «Danubius molli ct clcinenter cditomon- tamcn codicibus Neurae InTcnio.u Grot. — llctinui
tis Abnobac jugo cflusus" cct. Scxnijiiita /Itiviorutn antiipiarum cditionum Icctloncm^ nam apud Gro-
numerum Ammianus(22, 8; p.234 Lind.)confirmat. tium baud scio an crrorc xYfi/^/ae erat. Quanqiiam
Achillis itisuhtm] '^^j/iX/lfiav vocant. Pomp. non solum Plinlo sed et Dionysio (in pericg. olO)
L. 2. Propter autcm bic cst ju.vta. Grot. — Confcr iidcm sunt NsVQoi, Neuri. Mela (2, 1, 90; p. 28
Pausaniam (3, 19, 11), PHnium (4, 12, 26), Voss.): »I\euris statum singulis tcmpus est, quo,
Amniianum (22, 85 p. 553. 341 Gron.), Diony- sl velint, in lupos, Itcrumque in eos qui fuert»
slum (pcricg. Mo), Euripidcm (Androui. 1260; mutcnfur«; ubi vide Vossium (p. 115).
Ipb. Taur. 436), Maximum Tyrium (lo, 7; T. I, septinjetita decctn] Plinius DCCX^TI. Grofius
p. 281 Reish.), Pbilostratum (beroic. p. 743), quos- margini adscripsit: »al. additur octo , al. octogiiita.»
qne laudat Baclimannus (ad Lycopbr. 188, p. o3), Nos cum Pllnlo dlcimHs: »cgo incertam ia bac tcr-
inpiimls antcin reccntcni doctissimi Koeblcri de rarum parte mensuraui arbifror.u
^42 Martiani Capellae lib. VI. $. 6Go.
ALIA DIMENSIO EUROPAE A SEPTENTRIONE.
6(55 Si autem laevorsiiiii post Riphaeos inontes redeas per Oceani septentrio-
ualis tractus, te clcnuo per Germaniac, Galliarumque, et Iberos populos in
Gaditanuni ostium revocabis. Ariphaci quippe jaiu in Asia conslituti parilem
Hyperborcis vitam degunt, cunctis gcutibus venerandi, ut ad eos velut ad
quoddam asylum confugiant metuentes. Ultra hos Cimmcrii et Amazones ad
Caspium mare, quod in confinio ortus aestivi Scjthicum perrumpit oceanum.
G66 Post prolixa terrarum et Hyrcania reperitur. Ceterum in Atlanticum littus
Oceani remeantes per Aquitaniam extremam extremaque Europae in Britanniam
revertuntur; quae insula jacet intcr septentrionem et occasum, longa milhbus
octingentis, lata trecentis. Circuitus tricies octies viginti quinque milha tenet.
In ultimo ejus silva Caledonia, insulaeque quamplures, inter quas Orchades
Oeeani septenlrionalis] Plinius (4, 15, 27): liaiisit, scd ciiiniperc c Seyllnco, laudatijiie Diony-
»Excundiiin dcindc est, ut cxtcra Europac dican- siiim (pericg. 47):
tur traiisgrcssisque llipliaeos niontes liltus Oceani n^svtSQOg avv' oXlyog fUV axuQ TtQOtfE'
septentrionalis in lacTa, donec pcrvcniatur Gadcs, QsdtaTog dXXcov,
lcgcnduni.u 'Otfr' drtoy,Ldvc((j.evog xQovir^g d?.6g elg 0o-
Ariphaei] Sollnus (17): altera m Asia gens Qeao
ad inltium orientis aestivi, ubi dcficiunt Ripliaco- liaCJthri aiJtVQEEx^QOV djtoJtQotri6t,-&a?ui66ri.«
runi nioulium juga, Ilypcrborcis simllesj dicunt Confcr in unlversum Stralioncm (11, p. 508 sequ.)
Arimphaeos. Sacrl babentnr, attrcetariqne cos etiam dc ea opinione, quae Caspium niarc ciim scpten-
a ferocissimis nationibus ncfas babctiir.n Rclcbc- trionall Occaiio conjungit, llcet Macrobio tcste (ad
naucnsis quoquc codex yf»i»i/>/!«ei'^ vulgatam tamcn soninium Scip. 2, 9) csscnt ctiam uonnnlli, qui
servare malui, quia baud scio au ab ipsis Riphaeis ei dc Oceano ingrcssuni negarcnt.
niontibus addlto a prlvativo uouu-n traxcrlnt. livilannin] Hacc ct scquenlia vel ox Plinio
ortus aestiui] Sic scripsi ex cmcndationc Sal- (4, IG, 30) vcl Sollno (22) bausta, quibuscum
masil (ad Solln. p. 209), quum iu vulgatis cor- confer Dlonyshim (pcricg. 565 scqu.) et Tacitum
ruptc legerctur ortutn est ibi, quod frustra resll- (Agricola 10).
tucre studult Grotius corrigcndo ubi. Et ortus qul- in ullinto ejus] Codlccs Rcichcnauensis ct Darm-
dcm In codlcibus exstarc Sulmaslus testatur, rcliqua stattcnsls in vicinio; nialc.
mutallo ortbograplilac tautum cst. Cclerum rccte Orchades] Solinus trcs tantum Orcbadcs ponlt
nionct Salniasius Casplum marc nou irrnmpcre Scy- contra oninium scnptonim scntcntiam, qul licct
tbicum oceanum, quod cx Solino noster quoque intcr sc dlsciepcnt, couseutiunt tamen in numcro
Martiani Capellae lib. VI. §. GGG, o45
quadraginta pacne conjunctae; item Electridcs, in quibus electrum gigniturj
sed ultima omnium Thyle, iu qua solstitiali tempore continuus dies, bruma-
lique nox peixnnis exigitur, ultra quam navigatione unius diei mare concretum
est. Sed infra confinis est Galliae Hispaniaeque, quibus, nisi oceani Atlantici
prohiberet irruptio, Africa misceretur. Nam Veloneusis Bacticae civitas tri-
ginta tribus miUibus a Tingi oppido disparatur, quae colonia est Mauritaniae
Cacsariensis. Hujus auctor oppidi Antacus dicitur.
DE AFRICA.
Africa vcro ac Libya dicta ab Afro Libe, Herculis filio. In confinio 667
est Elissos colonia, in qua regia Antaci luctamenque cum Hcrculc celcbratur,
et Hesperidum horti; illic aestuarium flexuosum, quera draconem vigilem
longe majori. Pliniiis ct Martianus quadraginta; ^Htaeus] Ilunc et Mela (i, 5) cotaditoreai tra-
Ptolemacus jfeQl ZQUixovta, Isiilorus viginti (rcs, dif, Paulo aliter rcm narrat Plutarchus (in Sertorio
quarum duodecim descrtae sunt, trcdecim coluntur. p. 372).
Sai,m.4s. (ad Solin. p. 249) — Pro Orcliadcs codex Libya] Quam incerta omnia slnt de Iiujns no-
Darmstattensis cxhibet OrcadeSf quae usitatior scri- miuis origine, dissensus prodit scriptonim (Apol-
ptura cst (Tacit. Agric. 10. Eutrop. 7, 8)3 sed lodor. 2, I, 4. Solin. 24. Hygln. fab. JGO). Le-
Soliul excmplum dcsererc nolui. Ceterum de illis ctionem tamca apud nostrum corrnptam csse So-
insulis peculiarem librum scripsit Tliormodus Tbof- lini comparatio ostcndit: nquidam tamen Libyam a
facus (Hauuiac 1G97 fol.), qucm consulas. Libye Epapbi filia, Africam autem ab Afro Libyis
confinis esi\ iXimirum Britannia, quam Tacitus Hcrculis filio potius dictam receperunt.« De Africae
quoque (Agr. 10) in occidcutem Hispauiae obtendi nomine vide conjecturas in Journal Asiatique (1854
narrat, qua de opiuione sanc perversa conferMan- Mars; T. XIU, No. 7S, p. 194 sequ.),
ncrtum (T. II, p. 9). Elissos] Plinio Lixos , Solino Z/.v,- de rcliquis
Velonemis] Aliis Belon appellatur, ut ct Pli- cum nostro convcniunt, nequc probauda est k
nlo (o, 1) ct Solino (24), cujus baec verba sunt: retjio pro retjia, quam Grotius margiui adscripsit.
uDe Hispania est cxcursus in Libyam; nam Beloue Hesperidum Jiorii] De sifu eorum dubios nos
progressos, quod Bacticae oppidum cst, ultra in- reliqucrunt scriptores (Ilcsiod. tbcog. 21S. Diodor.
terjacens fretum trium et triginta millium passuum 4, 2G. Apollodor. 2, o, 11. Strabo 2, p. 123.
Tingi excipit Mauritaniae, nunc colonia, sed cujus 3, p. loO. 4, p. 183. 7, p. 299. 17, p. 858 ct
primus auctor Anfacus fuit.u Ceterum Plinius tri- 838 Casaub. Plin. o, 1 ab in. ct 6, 31, 2G.
tjinia taiitiuu millium trajectnm statuit. Lucret. b, 33. Virg. Aen. 4, 4SS. CJaudiaa. laud.
Mi Martiani CapcUae lib. VI. §. 667.
ruinor vetustatis allusit; nec longe mons Atlas de gremio cacumen proferens
arcnarum. Hunc incolae Adirim vocant; is usque in confinia lunaris circuli
evectus ultra nubium potestatem, qui ab occasus parte littora prospectat
Oceani, neraorosus, fontibus scatens, sed rupibus infecundus; qua vero Africam
spectat, opimus omnis; arbores praeterca gignit cupresso similes, odore graves,
quae lanam obducunt instar serici pretiosam. Per diem silet, nocte et ignibus
micat, tibiis, fistula, cymbalis, tympanisque percrepat, Satyris Acgipanisque
668 bacchantibus. Ultra ipsum ad occasum littus per quadringenta nonaginta sex
millia, saltus fcris Lybicis occupati; nec plurimum distant septem niontes, qui
a parilitate cacumiuis fratres sunt appcllati; scd elephantorum pleni sunt,
ac ultra provinciam Tingitanaui , cujus longitudo centum septuaginta millium
est. Itcm Siga oppidum e regione Malacam urbem Hispaniae contcmplatur.
In littore quoque Carccnna, majusque oppidum Caesarea; item Icosium
Stil. 1, 2o2. ^lela 5, 10, 4 et IH; p. G4. 6i>. drjg, tv 8l tavrri vfj6o(; irsQa' siq rjv artoliav'
Voss. Saluias. ad Solin. p. 372 seqii. Spanlicin. ad rsQ rjfiSQag fisv ovdev atpacoocofiev oxi firj vXrjV,
Caliim. p. 6G9. 3Iiisgrav. ad Euripid. Ilippol. 742 vuxrog 8e rtvQa Ts rtoA/.a YMVOHSva xal (p(0-
cl Valkenaer. ad cund.). vryv avZcov r/xovofiev, y.Vfi,8dPMV rs xai rvfi-
Adirim^ Lcge Dirim. Ideni ex Solino monuit Tfavcov rtciZayov, xal y^oavyrjv fLVQUCV y.r. ?..
Meursius. Grot. — Sed Suliui librl oniiies Addi- Pro[;iiis ad Hannoncm accedit Mcla (3, 9; p. 63
rim vcl Adderim. Error est ipsius Solini, qul ^d- Voss.); nostcr Plinlum (S, 1) et Solinum (24)
dirim nnica voce in Pllnio legit pro ad Dirim in potius sequitnr.
LIs verbis: »mox amnem qucm vocant Fut, ct ab Aegipanisqiie^ De Iils fusc egit Vossiiis (ad
co ad Dtjrim — lioc cnim nomcn Atlanti esse corum Melam p. 46 ). Clioros eorum dcsorlbit Luereliiis
lingua convcnit — duccnta nilHia passuum.« In excm- (4, o84 scqu.). Vide ct noslrum infra (§.674).
plaribus Plinii manuscriptis ctiani liodieque Invciil- septem moiites] Scptem rratrum iiiouuiucnta ap-
tiir cxaratnm Abdirim aut Addirim. Sfrabonl Av- pellat Slrabo (17, p. 827). IVoster Solinum sequi-
qlq.Salmas. (ad Solin. p. 30o). — Atlantis ipsiiis tur (c. 2o).
dcscriptionem vlde apnd Maximum Tyrlum (8, 7; oppidum] Vcrbnm est, quod pcrpcram addltur
p. 141 Reisl;.). in editis, non agnoscunt codlces Monaceuscs (A.
* nocfc el ifjnibus] Ilacc ex Ilaunonis perlplo ad • C), Relclicnauensis, ct Darmstattensls.
Atlantcm translata esse vidcntur;, licct illic de Ac- Carcenna] Plinius Cartenna, sed varlaiitl quo-
tlilopiac potlus ora seraio sit: ev 8s rovTco vf,6os quc leclionc Carcenna. Nostro Grotius ad margincm
^v fxeycxP.r], xal iv rf] V7'j6co /iifx.vj] ■&a/.a66co- adsciiiisit „al.C«r«e»»sa«, sunllesquc lectloncs Wcs-
Martiani Capcllae lib. VI. §. 668, HAo
aeqiie coloniam; itcm Rusconiae et Ruscurius, Saldae etiam, ceteraeque ci-
vitates, atque Igilgili, Tubusuptu, et Rusarus; flumcn vcro Ampsaga abest a
Caesarea trecentis viginti duobus millibus.
DE DUABUS MAURITANIIS.
Utriusque INTauritaniae longitudo decics quadraginta trium miilium, la- 660
titudo quadringentorum sexaginta septcm. Ab Ampsaga Numidia est nominc
celcbrata Numidae Nomades dicti, cujns in medilcrraneis colonia Cirta,
et intcrius Sicca, atque Bulla regia; in ora vero littoris Hippo regius,
sclinsiiis (ad Itln. Ant. p. 14) in MSS. invcnit Car- triginta octo. Scriptiiin fiiit d. trec. trig. fllll.
nennae vel Carnennea, sed qiiod Cartennae inde 1) valct qningcnta : lioc illi fiiiigi (/ccic* intcrprctati
rcfingit, tcnicrc factniii arbitror. sunt, qnod non scnicl accidit. GnoT. — Scd in Har-
/co5i'mj«] Sic rcctc jam Grotius scripscrat ad- duiniana Plinii ediiionc legilur: udccics triginta no-
diciintquc codiccs iiostri Monacenses (A. C) ct Dariu- vciii niillia.« Alios Jcgcrc decies triainta octo Gro-
stattensis; antcriorcs locosium. tius margini adscripsit.
coloniam^ Fortc co/oHin. Grot. — Pariter et iYiimii/irt] Lcgc ct supplc: nab Anipsaga Nu-
Siipra provincia Tingilana legcrc niulini qiiam ac- midia cst Masiuissae noininc cclcLrafa. IViimidac
cusalivo casu provinciam Tintjilanam^ scd codlccs IVoinadcs dicti" cct. Confcr cum Pllulo llb. V. c. 5.
nihil variant. Grot. — I(a lcgcndum. Addit hcic Solinus Nuini-
i?u«CMriM5] Rusucurlum Pllnlo, Ptolcmaco Pov- dlac incolas »quamdlu errarunt pabulationibus vaga-
6coxcpca. Grot. bundls iVomadas fiiisse dictosuj ut Iiicptus est, vl-
Tubnsuptu] Dccst haec civitas Martiano, sed detur sentire IVomadas dlctos, quum pabula vage
contra 3ISS. (idcui^ sic cnim illi: iicelcrac(juc ci- passiinque seqncrcntur, po^ca JVuinidas, quasi A'u.
vitatcs atquc Igiltjilubusuptu« etc. Dcdcrat Capclla mldae et IXouiades divcrsa slnt nomina. — luductus
Igilgeli, Tubusupiu. Wessellng. (ad Itiner. Ant. Plinii his verbis: »i\umidae vero IVomades, a per-
n. 52). mutandis pabulis, mapalia sua, hoc cst domus, plau-
iJiwarns] Lcge Rusazus. 'PoVi6a^ovQ Ptol. strls circuiufcicntes.« Graecuin est N6(.uxdsg, La-
Grot. — Ita et Plinius (S, 2); ia Itincrario An- tinum ex co parum detortum IVumidae, ut Iajro(f£S
toninl (p. 17 Wesscllng.) cst Rusazis; scd Invitls Japides; sic dQOimdsg, camcli, dromidae et dro-
codiciLus mutare nolo. niedae dictl. Sal^ias. (ad Soliu. p. 309). — Invitis
irecentis vitjinti^ Sic etiam Plinil cdltio pria- eodiclbus niliil mutarc ausus sum.
ccpsj nunc ducenta tantum legunt. Bulla re(/i«] Ptolemacus /^ovZZagia. Legc
decies ^uadraginta trium^ Plinius octingenfa /3ovP./ianr]yia. Grot. — Yide Mannerlum (T. X.
triijtnta 7iovcm, quo facit id quod alias lcgitur dccies P. 2, p. 514).
MQ Martlani Capellae lib. VI. §. 669.
ac Tabraca. Interiiis Zeugitana regio, quae proprie vocatur Africa, habet
haec tria promontoria, Apolliuis adversum Sardiniam, Mercurii rcspectans
Siciliam, quae in altum procurrentia duos efficiunt sinus ab Hippone Diarrhyto.
Deinde promontorium Apollinis, ct in alio sinu Utica Catonis mortc memo-
randa, flumen Bagrada, ac propinqua Carthago, inclila pridem armis, nunc
fclicitate reverenda; demum Maxula, Carpi, Mcssua, Clypeaque in promon-
torio Mercuriij item Curubis, Neapolis. ,
Tabraca^ 3IS. Tnbracha, ex Plinio. Grot. — nnde simnl Terisimilc fit etiani ante »ab Hippone»
Vnlgo enim Tabrachia. Sed Plinius liabct Tabraca exeidisse Ilipponensem. In codicibus nibil subsidii.
adstipulauturque codices Darmstattensis et Mona- Bagrada^ Sic scripsl e lectione a Grotio in
censis (C), practercaque quos Wessclingius (ad margiue notata pro Braguila , qnod in edilis erat,
Itin. Ant. p. 21) Tabracca lcgere auctor est, quem siquidem illud nomen apud rcliquos omncs cxstat
■?ide. In Itinerario est Thabraca. (Strab. 17, p. 852 Casaub. Polyb. 1, 74. Ptolem.
. 1 «!• • /^ r. w\ 'w •. 4, 6 et 6, 4. Ammian. Marcell. 23).
qitae proprie \ J*linius (o, 4, 3): nZeugitana
... ,, , fellcilate] Pariter iufra (8. 990) beaiam apcllat,
regio, et quae proprie vocetur Atnca cst.« iUcla
^ . ^.., . . _, ut Appulejus (florid. 4, 20; p. 98 Oudcrtd.) «pro-
(1, 4): «Proxima i>ilo provincia qnam Cyrcnas vo-
, . , . . . . , , ' vinciae magistram vencrabilem, Africac 3Iusam coe-
cant, deinde cui totius regionis vocabulo cognomen
... ... 1*7 -j -.r • lestem, Camoenam togatorumo, Solinus autcm (27,
luditum est Ajncaj cetera r>umidae ac iUauri te-
,. , /. _x jr ■ •.. II) "alferum post urbcm Romam tcrrarum decnso,
nentn, et alio loco (I, 7): nAfrica propria a ille- ' ' _
, . . , _, ., . , , neque Ausonius (de claris nrb. 2) cnm Constanti-
icagrino promontorio ad aras PLuaenoriun. « Addc _
_ , . , , o. !• ^.c^\ nopoli cam coniparare recnsat. 3Iela (I, 7): »nunc
Salmasium (ad Solin. p. 518). ^ ' .
populi Romanl colonia, olim impcril cjus pertiuax
^ria promontoria\ Eorum primum Incerluin Mar- aemula ; jaiii qiiidem iterum opulcnta, ctiam nunc
tlani an libiariorum incuria excedit, Candidtim; ne- tamen priorum excidio rcrum quam ope praesentiam
qne enim substituendum esse pro altero ApoIIinis, clarior.n Felicis cognomen in numis cliam gcrit
quae Grolii sententia csse videtur, apparct ex Pli- (Bandur. num. II, lo8. 629. Occus. et Mediob.
nio, quera Martianus sequitur: «Tria promontoria, p- S60. Seguin. num. 43. 146. Spanbem. num. I,
Candldum, mox Apollinis advcrsum Sardiniae, Mer- p. l>o6 f. II, p. 445. Confer. et Cuper. de elepbant.
curii adversnm Slciliac, in altuni procurrentia diios in Salengrli tbes. novo III, p. 166).
ei&ciunt sinus, Ilippouenscm proximuin ab oppido Messna] Ptolcuiacus \'l6ova.Gn.ot. — Plinius
qnod Ilipponcin dirutum vocanl, Diarrbytum a Grae- Slisua, quam ipsam lectioncm Grotius quoqiie in
cb dictuin propter aquanira irrigua, cui finitimum margiue cnota^it, sed viilgafam tuculur codices
TLeudalls immnnc oppidum longius a litore; dein Darmstattensis ct Monacensis prior, neque repug-
promonlorium Apolllnis, ct in altero sinn Utica«5 "** allet, qui corrupte bebet Carpime sua.
Martiani Capellae lib. VI. $. 670. 5i7
DE SEC[JNDO SINU AFRICAE.
Mox alia distinctio: Libjphoenices vocantiir, qui Byzacium incolunt, 670
quac regio ducentis quinquaginta millibus passuum circuitur, cujus satio cen-
tesimo messis incremento foeneratur. Hic oppida Puppup, Adrumetus, Leptis,
Ruspae, Tapsus, Thenae, Macomades, Tacape, Sabrata contingcns Sjrtim
minorem, ad quam Numidae, et Africae ab Ampsaga longitudo sunt millia
quingenta octoginta, latitudo duccnta.
DE TERTIO SINU.
Tcrtius sinus dividitur in geminos duarum Syrtium rocessus, vadoso 671
ac reciproco mari; sed minor Sjrtis a Carlhagine abest treccntis millibus ; ad
majorem vero per descrta pcrgitur, quae serpentibus diversis ac fcris habi-
tantur. Post haec Garamantes, super hos fuere Psjlh. lu dcflexu civitas
distinctio] Lcgo et distingiio: »Mox alia dl- adoVf^utog. Grot. — Sallustius (Jng. 19) »flia-
stinctio: Libii Phoenices vocanluru cx Plin. Grot. diumetiim ct Leptima jiingit.
— Vulgo cnim: .iinox alia distinctio Libijac. Phoe- Thenac] Thaeae, ita et alii. Ptoleniaeus -dEat-
nices vocantups scd Plinlus (S, 3, 5): »mox Afri- ^^^ ^alvai.. Grot.— Monaccnsis unus (A) Tenaca,
cac ipslus alia distinctio. Libyphoenices vocantur ai,ep ^c) Tenea, scd nos Plinlum scquimur.
qul Btizacium Incolunt. Ita appellatur rea;Io CCL „ , , _ _,. . „ , i.. « ^ '
* ^ •' II . . ^ Sabrata] Ita Plinius. Ptolcmacus lib. 4 6a-
mill. pass. per clrcultum, fertilifatis exlmiac, cum . _ ^ _, , , . ^. • / i ».•
, , , pa-dQU. Grot. — Plura dabit Surila (ad Ilinerar.
ccnteslma fruce a£;ricoris foenus rcddcnte terran, . . „, ■..x ,\
" ° ' Ant. p. 61 Wcsscl.).
undc ct Brjzacium restltui, codice Monaccnsi (C)
,.,.'„,„, . / , c ,. mc>.c. f\ Garamantes] Vide Lucianura (in Dlpsad. T. 8,
adstipuiantc. Confcr Salmasium (ad oolin. p. oaOi.), •■ ^ ,,
p. 139 CIp), ct qnos Elnicnliorstius (In Arnob.
p. 175) laudat Straboncm, Plinium, Mclam, So-
llnum, nostrumque paulo Inferlus (§. 674).
<]asaubonum (ad Strabon. p. 56), Bartblum (in ad-
vcrs. p. 223), ct Drakcnborcbium (ad Silium p. 461).
Pvppvp] In rcliquls Putput babctiir. Infra vlei
cognomiiic ab Antonlno ccnsctur, at Martlano Inlcr Psijlli] Monaccnses (A. C) Sptjlli , editi FsyHiii
opplda icecnsctur; — quae nomina cum rcliqiils sed absque diiblo Psylll intelligcudi (Salmas. a«l
quum cx Plinll dcscriptlone deccrpta slnt, ipse Solin. p. 186), de quibus Elmcnborstius (ad Arnob.
/•hPP?»P adjcclt. SuRiTA (ad Illncr. Ant. p. 32 Wess.) p. 80) niultos cxcitat scriptores, quibus adde Pli-
— A«ldc Manncrtum (T. X, P. 2, p. 247). nliim (7, 2, 2), Aelianum (blst. aniuial, 16, 27
/tdrumelus] Prmiua .-idntmentum ; Ptolemaeus et 28), et GelJium (16, 11).
C9*
MS Martlani Capellae lib. VI. §. 671.
Oeensis, et Leptis magna. Indc Sjrtis niajor, circuitus 'sexcentorum viginti
672 qiiinquc milliam. Tunc Cjrenaica rcgio, cadem cst Pentapolilana, Ammonis
oraculo memorata, quod a Cyrenis abest quadringcntis millibus passuum. Urbcs
maximae ibi quinque, Bcrenice, Arsinoc, Ptolemaida, Apollonia, ipsaquc
Cyrenc. Bercnicc autcm in extremo Syrtis cornu, ubi Hespcridum horti,
fluvius Lethon, Lucus sacer, abest a Lepti trccentis scptuaginta quinque
millibus; ab ca Arsinoe quadraginta tribus, et dcinceps Ptolcmais Aiginti duobus,
proculque Catabathmon et Marmarides, et in ora Syrtis Nasamojics; deindc
Mareotis, Maretonium; indc Apis Aegypti locus, a quo Paractonium in sexa-
ginta duobus milUbus, indc Alexandriam duccnla millia. Totius autem AtVicae
a mari Atlantico longitudo cum infcriorc Acgypto tricies quadraginta miHia,
ab Occano ad Carthagincm magnam undccics millies; ab ea ad Canopum Nili
proximum ostium sexdecics millics octuaginta octo millia.
Oeensisj Sic Plinius (S, 3, 4), cui adstipiila- scx millia passiiiini. In co tractu Apis inlcrest ,
tup codcx Rciclienaiicnsis^ viilgo Ocensis. nobilis rcligionc Acgvpli locus. Ab eo Paracto-
Cyrenaica^ Ex Pliuio (H, 5, S): »Cvrcnaica niinn scxaginta diio luillia passuum«, unde Parae-
eadem Pcntapolitana rcgio iliustratur Ilaninionis ora- ionium scripsi pro Parethoniutn , quod librariis or-
cnlo« cet. , undc vide nc est apud nostnini tollen- tbograpliiae nesciis dcbctur; Strabo (17, p. 798),
dum vcl in et mutandum sit. Dc Aininonis oraculo TIuQavttovLOV tcI rectius HapaLTOVlOV (vide Dor-
plura Strabo (1, p. 40. 5C; 17, p. 813. 838 villium ad Cbariton. p. S2G).
Casaub.). Alcxanilriam diicenta\ Plinlus centum. Lcgcn-
Ptolemaida] Pro Ptolcniais. Sic Persida pro duni autom bic Alexandriam pro Alexundrina.
Pcrsis, Cbalcida pro Cbalcis, vidc infra Trito- Gr.oT. — Alexandrina cnim Grotius cdidit, ante-
nida. GnoT. — Atijue snpra (§.31 ct 550). riorcs Alexandria, omissa vidclicet lincola in ex-
ilfarefoiHMm] An Parctbonium? Grot. — Turba- trcma litcra, quae m significaret. Cctcrum apud
tum csse aliqnid ccrtum cst, Maretonium cnim op- Pliuinm duduin dueenla lcgitur.
pidiim non exstat; Martiani tamcn ipsius magis tricies nuadrajintal^ Plinius ex Agrippa tradit
quam librariorum culpa csse vidctur. Mareac ct LXXXV luill. pass. Grot. — Corrupta lcctio du-
Apidis in confinio Libyac mentioucm fccit etiam dum apud Plinium (o, G, G) corrccta cst, cujus
llcrodotus (2, 18). bacc omnia ita jam loguntur: «Agrippa totius Afrl-
sexaginta duobus] In quibusdnm codicibiis Pll- cac a marl Atlaiitico cum iufcriori Acgjpto tricies
nianis duodecim, IVota quinquagcnarii addita dcm- centena et quadrai/inta niill. pass. longitudinem;
tavc dissidiiim facit. Grot. — Plinius (S, 6, G): Polybius ct Eratoslbencs diligeiitissimi csistiniati ab
• Slcnsura a Catabatbmo ad Paractonium octoginfa Occano ad Cartbasiiicm mnjjn.im vndecies centena
Martiani Capellae lib. VI. $. G75. 54i)
DE INTERIORI AFRICA.
Intcrior autcm Africa ad meridiem versiis intervenientibus desertis habet 675
Leucaethiopas, JNigritas, et ccteros monstruosae novitatis, post quos solitudines
fugiendac; ad orientem vcrsus fluvius Niger, cjus cujus Nihis naturae est
prorsus. Inter solitudines degunt Atlanlcs, qui neque uha inlcr se nouiina
habent, et Soh imprccantur, quod eos cum mcssibus sempcr amburat. Hi
nunquam somniarc vidcntur. Troglodytae in spccubus mancnt, vescunturque 074
scrpentibus, striduntquc potius quam loquuntur. Garamantes vnlgo feminis
sine matrimonio sociantur. Augilae infcros cohmt. Gamphasantcs nudi ct
imbollcs cxternis nunquam misccntur. Blemmyac sine capite sunt, atque os
njill. pass., ab ca Canopiciini I\ill proxiuuini ostiiiin cnini invctcrato nicndo liabeiit AvZavTeg, untlc
nmndecies centena et vujinli octo M. pass. feccriint." Alclae ct Plinii crror cxplicatur, qui in unam gcn-
lude qui volct nostruni cnicndct^ codiccs niliil va- tcm confcrunt, quac de duabus Ilcrodotus narva-
riant, iiisi quod Dariustattcnsis tricies nialc oinittit. vit (addc Saaliiiiii ad Rliiani Bcnaci quac super-
Canoinun] Quinctilianus (1, S, S-i^ pag. 93 sunt, Donnac 1831, p. UO). Cclcruin cadem siuc
Spald.): «Ciccro Canopitarum excrcilum dicit, ipsi gcntis noniine narrat Strabo (17, p. 822): Tcov dk
Canohon vocant.« Sed constautcm codicum scrlptu- jtQOQ Trj dtaxexavfiivrj Ttveg xal a&soi vofii-
ram et lilc ct postca retinui. ^ovTaf oC ys xal rov ijXtov k^&alQsiv, xal
Leucaethiopas] Ita Relcbcnaucnsls codex. In xaacog Zeyaiv sJteLdav rtQOQld(o6iv aviCxovra,
cditls male Leucas ^ethiopes. Ptolcmacus ctiam cog yMLOVTa xul rtoAsfiovvTa avTolg- slcut ct
AsvyMid^LOJiSQ , Plinius (S, 8, 8) Lettcaethiopes i Sllius (2, 60) Cyreucnscs >nni<jno Sole calcntcs»
Pomponius Mcla (1 , 4j p. G Voss.) ieitfoae//«'o/)e5. appcliavlt.
monstruosae\ Quae boc caplte monslra narraa- Gamphasantes] Rcstltui antcriorum edilionitm
tur, pariter ct Plinlus (i>, 8, 8) ct Mcla (1, 8) lectioncm, quacum ct Mela, Plinius, Solinns con-
tradunt, ut Sollnum (31) taccani, qul acque atquc vcnlunt; apud alios baec gens omnino iion com-
nostcr Pllnlum tantuui cxscrlpslt; scd Pliuius ipse mcmoratiir. Grotius edldit Camphasanles , inaigini
sua c Mela babcrc vidctiir, ciijus auctorcs ignora- apposuit Campasanles , quod ct codiccs Monacenses
mus; apud Ilcrodotum eniin (4, 1G8 sequ.) minima (A. C) babcnt, Reicbcnaucnsls Capasantes.
tantum eorum pars legltur. Blemmiiac] SIc scrlpsi ex Mela et PJinio pro
Soli imprecantur] Hacc ut cetera dc Atlantibus Blemiae, quod ortbograplilac tantum mendum erat.
ex Herodoti fontibus dcrlvata sunt (-4, 184), ubi Graccc cnim BZeu(J.Vsg sivc BZeiiVUi, quod baiid
quod nunc lc^iiuvATCKQavTsg, ex Salmasii dcmum sclo an cx vcrbis pXejtTCO ct IXVCO dcrivandum sif.
conjcctura (ad Solin. p. 2f)I) invectum estj codlccs Dionysius (|)cricg. 220):
^30 MartiaDi Capellae lib. VI. §. 674.
ot oculos in pectore gerunt. Satyri hominum nihil habent nisi facicra. Ae-
gipanes qualcs pinguntur exsistunt. Himantopodes debihtate pcdum serpunt
potius quam inccdunt. Pharusi comites HercuHs fuere; post hos finis est Africae.
DE AEGYPTO QUAE EST ASIAE CAPUT.
67« Aegyptus dehinc, hoc est Asiae caput; quae una ab oslio Canopi
ad ostium Ponti habet vicies sexies centum quadraginta tria passuum, ab ore
autem Ponli ad os Maeotis sexdecies centena scptuaginta quinque milHa pas-
suum. "Verum Aegyptus introrsum ad meridicm tendit, donec a tergo Aethiopes
obversentur, cujus inferiorem situm JNilus dextra laevaque divisus amplectitur,
ut Aegyptum JNili possis insulani vocitare. Nam ab ambitu circumfluentis
amnis etiam Delta literae figuram crcditur detinerc; sed a principio fissurae
676 ipsius fluviahs ad Canopicum ostiuni milha ccntum quadraginta sex. Summa
autem ejus pars contcrmina Aethiopiae oppidorum mukas praefecturas habet,
»T(oi' jtciQog al&aXkoiv BXsf^ivcov aviy^ovdc »Atlliacret Asla, qiiain patcrc a Canopico ostio ad
y.oAcovai, Ponti ostium Timotlieiis vicies scxies ccntena cl
f^iiae fabiilosc nostcr tradit, niitlinius; mirabilem triginfa novem millia passuum tradidit, ab ore autcm
taincn eoriim vistnn fiiisse Flavius quoquc Vopiscus Ponli ad os IMaeotis Eratosthcnes sedecies ccutcna
(in Probo 17, p. «58 Obr.) teslatur, ijui Probuin ct quadraginta quinque millia passunm«, numerorum
impcratorem eos subcgissccaptivosqucRomanitrans- tantum aliqna divcrsitatc, quac a codicum auctorl-
missos stupenti populo ostcndissc uarrat. Gonfcr ct tate pcndct; nostri nibil variant, nisi quod pvo
Aosimuin (1, 71). nitndratjinta tria Grotius raargini adscripsit triginta
lharusi\ fllela P/iariMij. Grot. — Codex Darm- oclo apud alios legi. Ceterum Aegyptus utruin Asiac
stattensis male Frausi. Cctcrum confercndus Sal- an Africac essct, jam Herodoti (4, 59. 41) ainbi.
lustius (Jugurth, 18): «Scd postquam in Ilispania guuin judiciinn est; quibus qnum plcrique Nilum
Ilcrculcs, sicut Afi-i putant, intcriit, cxcrcitus cjus con<in:um darent (vide ad §. C26), proutl Canopi-
compositus ex variis gcntibiis ainisso diicc brevi cum vel Pclusioticnm cjus ostium spcctaretur, an-
dilabitur. Ex eo numero Medi, Pcrsae, et Arme- ccps Intcr utramquc baerebat (conf. ct Herodot. 2,
Hil, navibus in Africam transvccti, proxumos nostro 16 cum nota Bacbrii).
iiiari locos occupavcrc. 111 paiilallm per conuubla Della] Ilcrodotus (2, 15), Pllnlns (o, 9, 9),
Gaetulos sccum niiscucrcK cet. Sfrabo 15, p. 701. 16, p. 7G8. 17, p. 788. 801.
Asiae crt/iwf] Hoe cst principium, qua in rc 818 Casaub.), Ptolcmacus (4, 5), Ainmianus (22,
Plinium seqiiifur, ciijus baec vciba sunt (5, 9, 9): 15; p. 5G4 Gronov), Mcl« (1,9, IG; p. 12 Vos».).
Martiani Capellae lib. VI. §. 67(J. 5ol
quas Nomos vocant, inter qiias Menelaitem Alexandriae rcgionem , iteni
Libyae Mareotim. Heracleopolis autem insula JNili est, in qua oppida Herculis,
Arsinoita et Mcmphita, quae ad summum Dclta perveniunt. Nilus autem
ipse incertis ortus fontibus creditur, quum Juba rex eum a raontc inferioris
Mauritaniae de lacu ]Nilidc oriri significet, quod animalibus iisdem et argu-
mentis feturae parilis approbatur. In omni autem Dclta INili oppida ducenta
quinquaginta fuisse Artemidorus attestatur. In littore tamen Aegyptii maris
praestantior urbiura Alexandria constituta, ab Alexandro Magno condita, a
Canopico ostio in duodecim millibus passuum juxta Mareotim lacum, qui
complurcs insulas habet trajectusque quadringentos, cujus tam longitudo quam
ctiam latitudo centena quinquagcna milha passuura tenent. Unde uhra Pchi- 077
siacum ostium Arabia est, ad llubrum perlinens mare, quod Erythracum ab
Erythra rege Persei et Andromcdae fiho vocitatum, a colore etiam dictum
Rubrum; nam fons est in litlorc, quem quum greges bibcrint, in rubrum
colorem incipiunt mutare lanas; hujus maris oppidura Arsinoe.
Menelaitem^ SIc scrjpsl codlces sccutus Darni- Variasantlquoruniopinloncs collegitLetronne (Journ.
etattenscni, Ueichcnaueuscra, et Monaccnsem (C); d. Sav. 1831).
vulgo inepte Menala , ilem Ala, ilem Alexandriae. i>'t7»</e] Sic codices Reiclicnaucnsis, Darmsta!-
Rcliquos enim quos Plinlus cnumerat IVomos omisit tcnsis, Hlonacenses (A. C) j)ro corrupto in cditis
nostcr, cxtrcnia tantum rcccplt, quae apud Pliuium nomine Hilide, quod cx similitudine litcrarum li
itasonaut: oMcnclaiten Alcsandrlac regione; ItcmLI- et IN natum (palacogr. crit. III, p. 20o)^ eadem
byacMarcotls"; latiustaracncorrigcndoprogrcdinohii. apud Plinium quoque (o, 9, 10) lectionis varictas.
oppida Hercnlis^ Vcreor ne hic quoquc Pli- pertinens] Pro pcrlingens in edilis praeLcnt co-
nium malc intellcxerit, cujus hacc vcrba sunt: dices Monaccnses (A, C), Darmstattcnsis , alilque
sHeraclcopolites (scil. Nomus) est in Insula Nill, (Ondend. ad Appul. T. 2, p. 2G8); Plinius prae-
longa passuura quiuquaginta raillia, in qua et op- tcrea (p, 11, 12), Solinus (35), ct Me'a (1, 10).
pidum HercuUs appcllafum. Arsinoitac duo suntj Perseij Correxi quod in editis erat Persae, aii-
hl et Meraphifes ad suuiuium Dclta pcrvcuiunt." ctoritafe non solum codicum Monafensls (C) et
incertis fonlibus] Sic Ilcrodotus (2, 34), Dio- Darmstattcnsis, sed etiam Solini (33) et Photii
iiorus(l, 32), Claudianus (Idyll. i, 10): (250, c. 3; p. 1323).
tFlHCtibns ijnotis noslrum procurrit in orbem rubrum coloreni\ Eandcra fahiilam Solinus (33)
Secreto de fonte cadens, aui semiter inani tradidcrat post Cfcsiam apud Strabouem (16, p. 76S.
Quacrendus ratione latet nec contigit ulli.* 779 Casaub.).
S52 Martxani Capellae lib. VI. §. 678.
DE ARABIA ET SYRIA.
678 Verum Arabia tenditur usque ad odoriferam ac divitcni terram, scd
juxla est Sjria nniltis dislincta nominibus. Nam ct Palacstina est, qua con-
tingit Arabiam, et Judaea, ct Phoenicia, ct quantum intcrior habetur Da-
masccne, in meridiem vergens Babylonia; ex eadem Mesopotamia intcr Eu-
phraten et Tigrin; qua vero transit Taurum montcm, Sophcne, citra vero
etiam Commagcne, et ultra Armcniam Adiabene, Assyria ante dicla; et ubi
Cihciam attingit, Antiochia. Longitudo ejus inter CiHciam et Arabiam qua-
dringentorum septuaginta miHium passuum cst; latitudo autem a Seleucia ad
679 oppidum Euphratis Zeugma cenlum scptuaginta quinque millium passuum. Os-
tracine Arabia finitur, a Pclusio sexaginta scx millibus passuum. Apollonia
Palacstinae per ccntum octuaginta octo miUia passuum procedens, supra Idu-
dlvitem terram] Qiiid sibi vclit, cx Plinio (o, 12, 13) conveniret; vulgo quhigetita vi(jinti, fa-
11, 12) apparcbit: »L'ltra Pcliisiaciiui Arabia cst cili crrorc DXX pro CLXX.
ad Rubriini uiare pcrtinens ct odorircraiu illaiii ac OstracineA lu Pliiiii loco interpungcndo Lallu-
divitcm ct bcatac eoguomiuc insulaai.» Conrcr Stra- clnatiis est Martianiis. Sic eiiiiii distinxit: »a Pclu'
boncni (IG, p. 778) ct Diodoruui (3, 46. 47). sio Cbabriae castra, Casius nions, dclubrum Jo-
qua contin(jit\ Ita codcx Grotianus, vulgo ntiac. vis Casii, tumulus magni Ponipcji; Osfracine Ara-
Sophene^ Quidam codices So/>/iOHe, malc. Lu- Lia linitur a Pclusio LXV millibus passuum.u Qnan-
eanus: tum ad rem attinct, certe verum cst juxta Plinii
nEt (ledita sacris senfcntiani, finirl Arablara Ostracine et ab ea iii-
Incerti Jiidaea dci , mollistiue Sophene.» clpere Iduuiacam. Diclt Arabiam finirl a Pcluslo
GnoT. — Vldc ibi Cortlum (ad Pliars. 2, liOoy scxaginfa scx niillibus passuum, ila cnim Icgcndiim
p. 286 ^Vcberi). ex Marliano^ niox Iduinacam incipere. Atqul tot
Zeugma] lu edltis Zeuma, scd contra rcllcjuo- snnt millia passuum a Pclusio ad Ostraclnen. Iti-
rum scrlptorum Ipsiusqne orlgiuationis auctoritafcm, ncrarium:
quae a fluvio pontc juncto, i^evynivco, ducta Ostraclna Cassluni XXVI.
cst. Coufcr Plufarclium (In Crasso p. 5o4. K61), PcnfascLocnon XX.
Straboncm (14, p. 664; 16, p. 736 Casaub.), Pelusium XX.
Florum (3, 11), et quos laudat Ilardulnus (ad Ergo a Peluslo ad Ostraclnen AraLIa crat, aLOstra-
Plinlum 5, 2i, 21). clne Idumaea.SALMAS. (ad Solin. p. 569). — Recte
centum septuaginta^ Rcvocavi lcctloncm a Gro- omula; sed Lallucinationein Slarflani non vldeo.
tJo in marginc nofatara, ut nostcr cum Plinto (5, octuaginla oclo] Plinius jiovcfn. Grot. — SeJ
Maniani Capcllue lib. VI. §. ()70, o55
inacam et Samariam Judaca longc latcque fundilur. Pars cjus Syriae juncla
Gaiilaea vocatur, a cclcris cjus partibus Jordane amnc discreta, qui fluvius
oritur de fonte Pancadc. Sccunda elatio Judaeae ab llicrosolymis, in quo
latere est fons Callirrhoe; ab occidentc Esseni, qui sinc concubilu et cunctis
cupiditatibus vivunt. Hinc aliquanto interius Masada castellum, in quo Ju-
daeae finis est. Jungitur Decapolis, dicta a numero civitatum. Redeuntibus (jSO
ad oram Phoeniciac colonia Ptolcmais; a tcrgo Libanus ct Antilibanus montes,
et interjacenlibus campis Bargilus itcm mons sodct. Item Syria dcsinontc inter op-
pida Phoeniciac Antiochia, quac Oronte amnc dividitur; supcr cam mons nominc
Casius, cujus altitudo quarta vigilia Solcm per tenebras videt. In Syria fluvius (>H1
Euphrates nascitur a monte qui vocatur Capotes; ibi quoque Marsyas alius
Laec nuaiina diineiillas; totiis locus miscre niiitiliis. Eiiscbiiim (praep. cvang. 2, 2 5 p. GO); apuil reli-
Plinius (li, 14, 15): 'iliiilc Apollonia, Sfralonis tiir- qiios enim, Herodotiim, Sliabonem, Plinium, el
ris, eadcni Cacsarca . . . (inis Palacstincs CLXXXIX liiijiis et cognominis ia Acgypti (inibus positi mon-
mill. pass. a confinio Arabiae, dcindc Pbocnicco ctc. tis nomen ita scriblfiir ut nos exhibnimus. Confc-
Cowuptionis culpaia quis sustincat, Laud facile dc- rcndiis inprimis Amiiiianiis 31arccllinus (22, 14):
ccrnas. nCasIiiin montem adscendit iicmorosum et tercfl
Panende] Joscpbus Panniiim appellat. Allis ainbitii in sublimc porrcctuiu, iiude secuudis galli-
Pannens dieitur. Cum Capella esl Piinins. Guot. ciniis videtur primo Solis cxortus.t, ubi plura \ :\'
CaUiiihoe] Mcniinit et Joscpbus. GnoT. Jesius (p. 539 cd. Gronov.); ct Soliuus (5(!): ->In
Esseni] lidcm qui ab aliis Essaei appellanlur Selcucia altcr Casius mons est, Anfiocbiac pro-
(Plin. a, 17, 13. Solin. 53. PLilo in op. p. 876 pinquus, cnjus e vcrtice vigilia adbiic quarta con-
Ct ap. Euseb. in pracp. cv. 8, 4. 11. Porpbyr. de spiciiur globus Solis, et brevl eorporis circumactu,
HLstiu. 4, 11; p. 555 lUioer. sequ.). radiis caligiiiein dissipanlibus, iilinc nox, bic dics
Slnxada] Sic ct Solinus (13 f.): nJudacae ter- cernitur; talis c Casio specula cst, iit liicem priiw
minus Massada castellum«, quod tainen rcctc mo- yldcas, quam aiispicctur dies.«
nct Salmasius (p. 616) cx Plinii verbis (S, 17, 13) Etiphrates] De cjus cursu vidc Straboncm (2,
non scqui: »inde Masada castellum in nipe ct ipsuiu p. 89 Casaub.), Polybium (9, 53; p. 797 scqu.),
baud procul Aspballite; et bactcnus Judaca cst.u Pllulum (3, 54), ct Pomponium Melain (5, 8). Cc-
mons sedel] Forte wions se edit.Gnor. — INibil teruni dclcvi inscriptioncm, qiiae in edltis erat:
corrigendum^ Ita Silius (12, 62): »Campo Nola »de Eupbrate magno fluvio«, quia ia transcursn
sedct.« tantum inter cetera Lunc quoque Martianus tangit,
Casius] MS. et Plinlus Cassius et ita omncs multaquc seqniiutur, quac ad eum nou pertineant,
«uctores. Grot. — IVescio quos dicat, nisi fortc Cajtotes] Ita codices Rclcbcnauensis, Darmstat-
70
^54 Martiani Capellae lib. VI. §. 681.
amnis; inter Syriam et Parlhiam oppidum Palmyra, moxqiie Euphrates fluvius,
cujus decem dierum navigatione ia ipsam Seleuciam Parthorum urbem niaxi-
niam pervenitur. Sed scissus Euphratcs laevorsum in INIesopotamiam vadit
ct Tit^ridi infunditur, dextro autem incatu Babjloniam pctit, quae Chaldaeae
682 caput est. Sed rcdeundum ad oram Syriae, cui confinis est Cilicia, in qua
oppidura Veneris, et Cypros insula, fluviusque Paradisus. Cihciae Pamphyha
sociatur cujus ultima PhaseHs; dchincque Lycaonia in Asialicam jurisdictio-
ncm versa, quae ab illa parte, qua Galatiae contermina cst, habet civitatos
B83 quatuordccim. Verum Pamphyhae juncta Lycia, a qua iucipit mous Taurus,
paenc mediatcnus orbis conscius, qucni peragraret, nisi niaria restitissent;
qui ahquando flexuosus evadit, et in lliphaeorum niontium juga sub noniinum
diversitate protcuditur, Nam intcr cetcra nomina idcm INiphatcs est, Cauca-
sus, et Sarpcdon; Portarum ctiam nomine censetur, et ahbi Armeniae, ahbi
tcnsls, et Monacenses (A. C), atque etiam Plmhis veniiet Blartiannni pcrperam intellexisse quod apiiil
(o, a-l, 20)5 vulgo Capodes. Pllniuni est »innunicrarum gcntiuni aibilev.i
M(trsijas] Plinius: »a Samosatis autcm, latcre jtomiHnm rfiueiii7rt/e] Vidc ct Dlonysium (pcricg.
Syrlac, Marsyas amnls Influit.« Vldc Manucrtum G47):
(T. VI, P. 1, p. S07). "Ov ixkv ijrcovvulav [xiav sXXax^v, ci/,X
et rarthiam] Pliulus: «Palmyra urbs noLIIis iv ixc(6Tr)
situ, dlvltils soll ct aquis amoenls, \asto ambitu — Ovvorx e;^sc 6TQO(pci?,LyyL' xa d\\i' X€LV0l6l
prlvata sorte intcr duo Impcria sui- u » Romanorum jXtP.OLTO
Parlborumque — abcst a Selcucia Parthorum, quac 'AvdQa.6iV, oC yxcTa %C0Q0V OUOVQIOV oixoi'
vocatur ad Tigrln, CCCXXXYIII mili. passuum, e{fivTO.'<
a proximo vcro Syriac llttore CCHI mlllibus.d iVi/>/ia/ei»i] Vide Scrvlum ad illud Vlrgilli:
Paiailistts] AIII tainen nrbem apud Libauum nAddam urbes Asiae domitas pulsumc[ue Nipha-
montcm csse ajunt, non fluvium, Iiiter quos PII- iem«
nlns. Grot. — IVe crcdas. Ille cniui (5, 27, 22) et Strabonem lib. 11. Giiox. — Malc Grotius JXy-
Paradisiim inter fluvios rcfcrt. phatcm et iSiphaiem, qiiac corrcxi c Plinio (i>,
mediatcnus] iViiuis augct Martianus quac dixcrat 27, 27) ct Virgilio (gcoig. 5, 50). Monaccnscs (A.
Plinius (J>, 27, 27): «mcdiainquc distrahcus Asiam, C) All'ales.
nlsl opprimcnti terras occurrcrcut inaria.n Pro con- Portannn] Omisit Cilicias , quac proprlo no-
scius parum aberam quln revocarem, qnod in mar- mine Tauri pijlae vocantur a Ciccrone (ad Att. J>,
gliicttt Grotlus pcjecit, constittitus , nlsl in mcnicm 20). Conlcr Ccllariiim (T. U, p. 2G2).
Martlani Capellae lib. M. §. GS5. ^Soo
Caspiac; ct itlcni Ilvrcanius, Coraxicus, Scythicus, Ccraunius appcllatur.
In TiVcia alius nions Chimaera, noctihus flagrans. liacc habuit oppida sep- 084
tuaginta; nunc triginta scx suut. Tchncsus oppithun uicitur, quo finitur.
Ilinc Asiaticuni sive Carpathium marc, ct quae proprie vocatur Asia, cui
ab oricntc Phrygia ct Lycaonia, a scptcntrionc Paphlagonia cst. IIujus lon-
gitudo quadringentis septuaginta millibus passuuin, latitudo Irecentis. Armenia 68?»
altcra ab oricntc, a scplcntrione Pontica. In proximo Caria est, niox lonia;
ultra eam Acolis, mcdia Doridc. lu Phrygia Cclaene antca, in iVpameam
commutata; illic Marsyas ct natus ct occidit ct fluvio nomcn dedit et cum
Apolline decertavit; deniquc pars cjus Aulocrene vocitatur, undc Macandcr
amnis exoritur.
DE PHRYGIA PROVINCIA.
Phrygia Troadi imminct, ab aquilone Galatia est, a mcridie Lycaonia 08G
Hijrcaniiis] Legc Ifyrcaniis. Grot. — Plinius piit quondam PlirygiaL" fiiit; niigratum inde hand
nostruni luetur. procni vcteribns Celacnis, uovacfjue nrbi Apamcae
motis Chimacra] Coufercndi pracler gcograpbos romcn inditum ab Apamea sorore Sclcnci regis.
Isidorus (etym. li, 5, 46) et Servius ad Vlrgilii E* Marsyas amnis band proeul a Macandri fonlibtis
vcrsum (Aen. 6 288): oriciis in Macandrum cadit, famaquc ita tcnet Ce-
„ . . y-i . laenis Marsvara cum Apollinc tibiarui.i cantu ccr-
«flammisfjtie armata Cliitnaera": • ■
tasse. Macan;!er ex arce summa Cclaenarnm orlus
«Rcvcra mons cst Lvciae, cnius bodienuc ardct •• ■ i ^ . ■, • -w
mcdia urbc decurrcns per Caras primum dcin Jo-
cacumcn, iuxta qiiod snnt leoncs; nicdia aulem . . • i-. . . . ^ i
^ •> i ' ^ nas in sinnm maris editur»; ct qnos Jaudat Lasaubo-
nascna sunt, qnac capris abuudaut; ima vcro mon- / j c. l .r. r^mmv ^ . ^ i
' . ""* ("" Slrabonein 12, p. 577). Ceteriim Celae-
tis sernentibns plena. " Plura dabit CelLirius (II, , , , ,.
' *■ ^ narum nomen postmodo quoque diirasse ostcndit
'■ '* Dionis Cbrysostomi oratio ibidcm babita (33, p. 420
Celaetie] Lege Celoene ex MS. et Plinio. Yide ^^ Morcll.).
Straboncm lib. XII. Sosibius: ^pameam] 'Jjtaiieta Sb-aboni. Guox. — Male
»0y<!> oi I[e/.ai.vul ftuTQlq ciQysla KoXlq apud Martianum et In anterioribus Solini editioni-
Mldov yaQOVTog bqXLg cbx' £;(COV ovov Lus scribitur Jpamaea. Graece est 'AjtafUia, La-
"Hva(j(je.« tine Apamia. Librl Pliniaiii vocant Jpamiam.Sxx.-
Gr.OT. — Viilgo enim Celene; restifui Celaene , mvs. (ad Solin. p. 826). — Slc ct Ammianus (23
qnae ortbograpbiac taiitnm mutalio crat. De ipsa p. 270 Lindenbr.), sed inalui ^lpameam scriberc,
iiibo confcr Liviiim (38, 13): »Cc5aenac UJ'bs ca- quac or!bographIae tantuni miitatlo erat,
70 *
3^ Martiaui Capellae lib. VI. §. G86.
cL Pisidiae Mj^^gdoniae coufinis est, ab oriente Lyciae, a septcntrione Mysiae
et Cariae. Dehinc Tniolns croco florens, amnisque Pactolus. loniae Miletos
caput. Ibi etiam Colophon, oraculo Clarii Apolhnis celebrata. Maeoniac
priucipium Sipylus; Smyrna etiam Homero notissima, quam circumHuit Meles
fluvius; nam Smyrnaeos campos iiormus intersecat, qui ortus Dorylao Phry-
giam Cariamque dispescit. Juxta Ihum sepulcrum Mcmnonis jacet. Supra
Troadem in mcditerranco Teutrania Cayco flumine alluitur. Ibi inter omncs
G87 Asiae civitates Pergamum clarius. Nam Bithynia initium Ponti est, et ab ortu
Thraciae adversa, a Sagari flumine primos habitatores habet, qui fluvius
Lycaonial^ I^cge Lycaoniae. Grot. — Rccfej orienfe C.ippa(Ioci<iin attingit«, nnde facilis snsplcio
sed si totnni Iiunc locnni intcgritati restitucrc co- sit, apud Soliniini mafure ali(|uid cxcidisse.
nemur, vercor nc 3Iartianiini ipsnm potius qiiam croco florens] Virgilius:
libros ejns corrigamus. ^uid qnod ipsc jam ejus tionne vides croccos ut Tmolus odores,
fons corniptus fuisse videlur Solinus (40, 9), ciijus Iiidia miltit ehiir , moUes sua tiira Sabaei.«
rerba iii MSS. SaJiuasio tcstc oinnibus sic lcgiin- Grot. — Malc in cditis loco florens ^ ' scd croco
tnr: >>Ipsa Pbrygia Troadi superjecta cst, a(]uiIonia pracbent codiccs Monaceuses (A. C), Darnistattcn-
parte Galatiae collimitanca, meridiana Lycaouiae, sis, et Rcichcnaucnsis; idcm tamen excepto 3Io-
Plsidiac, Alygdoniacque contermina; cadem ab orl- nacensl altero (C) uiale Molus pro Tmoltis. Dc
cnte vicina Lydiac, a septentrione Mysiae, Cariae croco vide J. H. Vossium (ad Virg. Gcorg. I, J>G).
a parte qua dies medius cst<>j Salmasii dcmum con- Dorylao] Corrcxi cx Solino (40, iS); vnlgo
jectura (p. 837) restifutum est: »eidem ab oricnte Dorilao^ Pliuius (d, 29, 51) Dotijlaciim.
>lclna Lydia«cct.; scd jam Marliauum illa apnd Soli- dispcscit^ Sic codiccs antiquissimi Lcidenscs
num lcgissc apparcl, quae deinde majoribus ctiam trcs (Oudendorp. ad Appul. I, p. 296; II, p. iiO)
«rroribus inquinavit, Lycia pro Lydia substituta, ct margo libri iVorimbcrgensIs ; vulgo <ii*;jaW/<, Gro-
ct Caria pro meridie ad septentrionem rclata. Dc tius in inarginc dissecat.
Lydiae cuiin iinibus scrmoncm esse ct scqucntia Bitlnjnia^ Ilaec quoque ex Solino (42), qiian-
docent ct Plinii (5, 29, 50) comparatio: «Lydia quam assumta cx Plinio (d, 52, 45) Gallonan
autem Pbrygiae al> cxortu Solis vicina, ad sep- nominis originatione, quain confirmat et Ilcrodianus
tciitrioncm Mysiae^ mcridiana partc Cariaiu aui- (1, H; p. Sa Boccl.).
plectens — cclebratur maximc Sardibus in laterc Sajari^ Ilie apud auctores nnnc Sagaris, niine
TmoII montisK cet. ; quae autcm de Plirygia Iiabcnt Sangarins , nunc Sayarius , iiuuc Sangaris nnncu-
Solinus et noster, coruni fons ap;»! Pliniuiu exstat patur, bodicque Zatjari appcllatur. Ptolcmacus X«-
infcrius (3, 52, 41): nPlnygia Troadl siipcrjecta yaQOV nominat. Pro Cajiclla cst Ovidius:
— septentrionall sua partc Galaliac contermina, f>Unc Lycus , huc Sagaris^ renelisijuc Ilypanis-
nicridiaoa Lycaoniac, Pisidiae, Mjgdouiacqnc, ab yiie Cratesffue
Martiani Capcllae lib. VI. §. 687. ^S7
alii fluvio Gallo miscotur, 'a quo Galli dicuntur ministri matris deura. Hacc
et Bcbrycia et Mygdonia dicta cst; a Bithyno regc Bithynia. In ca civitas
Prusias, quam Hylas inundat lacus, quo puer cjusdcm nominis dicitur in-
terceplus. Ibi Libyssa locus, INicomediae proximiis, in co scpulcrum Han-
nibah's memoratur. Dehinc Ponti ora, post fauccs Bosphori ct amncm Bhcsum (>88
Sagarimquc sinus Mariandyni, in quo Hcraclca civitas, portus Aconc, ubi herba
vcneni aconitum procrcatur, spccus Achcrusius, qui mergitur in proIYmda
tclluris, Inde Paphlagonia, ubi a tcrgo Galatia est; sed hic Hcnetosa etiam 68f)
civitas, a cujus civibus in Itaha ortos Vcnctos asserunt. Ibi promontormm
Carambis, quod a Ponli ostio abest millibus passuum duccntis viginti, tan-
tundcm a Cimmcrio. Ibi ctiam mons Cytorus, ct civitas Eupatoria, quam
Mithridatcs fcccratj sed eo victo PompejopoHs appcllata.
DE CAPPADOCIA.
Cappadocia autem introversus rcccdit, quac lacvorsum ambas Armcnias OiK)
Influit , et crebro vortice torttis Ilahjs.» Veiictorniii origine phircs opinioncs afferl Straho
Grot. — Plinius (6, I): «Sagarts fluvius ex inclutis. (o, p. 212. 12, p. 54o f. t»52 f. Casaub.); sed a<l-
Oritur in Plirygia, accipJt vastos amnes; ideni Snji- dc oniniuo liacc Mcssalac Corviui (de Ang. proge-
f/ariiis a plcrisnuc dictus.a Plura dabit Cellarius nic 10, p. iiiO Bip. ) do Antenore: nls intcr ce-
(T. II, p. 295). tcros coniitcs Enetorum nitiltiludinciu numcrosam
Ponti orn^ Ilacc cx Plinio (6, 1) et Sollno (■45). sccum duxerat: qui Paphjagonia ortl, patria pulsl,
Inscrui autem posl cx marginc Grotiana. exsules ad Trojam, ijuac Lcilo tiinc laborabat,
Ileraclea^ De ca vidc Mcninonis bistoriarum conccsserant. Ili in proxima finitimorum praedia
fragmcnta a Pliotio (cod. 224) servata (cd. J. C. longc lateque dlffusi, cjuia multltudinc cuncta com-
Orelllus, LIps. 1816), et II. L. PolsberwII diss. plcvcrant, cx se gentibus nomcn dcdcrunt et Vcnetia
de rebus Ilcraclcae Ponticae (Brandcnburg. 1855). regio dicta. «
Henetosa^ Codex 3IoiiacensIs (C) Enettisa, dticentis vi^inti] Plinins: nProniontorium Ca-
Darmstatteiisis Veneltisa, ct ad librl iVorlinbcrgcn- rambls vasfo cscursn abcst a Ponfi osfio CCCXXV
sls margincm adscrlptum legifur Ilenelorinn. Pll- millibiis passuum, vel ut alils placuit CCCL, tan-
nlus vero (G, 2, 2) ad Papblagoniam scilblt: »fjuo lundcm a Cimmcrlo, aut nt aliqui maliierc CCCXII
loco Ilcnctos adjiclt IVepos Cornelins, a quibus In mllllbiis (juiugenfis.n
Italla orfos cognomines corum Vencfos credi postu- Cappadocia] E Solino (4S) cl Plinlo ((?, 5, 5);
lat." Sollnus (44) «locum Ilcnctunm appellat. De addc Siilmasliim (ji. 890) et Str.nboncm (12 init).
^8 Martiani Capellae lib. VI. §. G90.
Cuniinagenemque transciirrit, dextrorsum plurimos Asiae populos aujbiens.
Ad jiiga Tauri succrcscit in ortu. Praeterit Lycaoniam, Pisidiam, Ciliciam,
sijper tractum Syriae means, Antiochiae partem in Scythiam pertendens. Ab
Armenia majore dividitur Euphrate fluvio, quae Armenia inchoat a inontibas
Pariedris. In Cappadocia multae urbes eximiae, inter quas Mehta, quam
Scmiranu's condidit, et Mazaca, quam dicimt urbium matrem; cui x\rgaeus
mons imminet, qui nives verticis albicantis ne aestivis quidem Solibiis super-
fundit. In hac Cappadocia longitudo Asiae undccies centena quadraginta milha.
IDR ASSYRIA].
GOl xAssyrii / diabenc incipiunt, quos excipit Media in prospectu Caspii maris,
quae Caucaseis montibus cingitur; sed Caucasus portas habet, quas Caspias
dicunt, cautium praecisiones etiam fcrreis trabibus obseratas ad externorum
transitum cohibcndum, quamvis verno etiam serpentibus occludantur; a quibus
ad Pontum ducenta millia passuum csse non dubium est. In Ponto autem
Pariedris^ l*]iiiiiis (G, 9, 9) Farijadrisj Strabo uiidecies cetit^na] PIIuIiis (6, 8, 8) dtiodecics
(11, p. 527; 12, j). oiS. oHo Casaiib.) Ilccgvci- cenlenn quinqua(jinta.
dgr^g-. nostri margini Groliiis adscripsit 1'anedrysin. Assyrii Adiahene^ MS. Asstjrii Adiahene in-
iWasafrt] l(a et Pliniiis in Canpadooiaiilfail^ajucJ; vipiunt, non malc. Sic ct stipra ilixit: nEpiros
Stepliauo, undc ait dici (lu^axevQ et iia^axrvdg. autcni iucipit Acroccrauniis nioiitibiis.« Grot. —
Suetouiiis tanicn iu Neroiic »tiii-ba Mazacuinn dicit. Scd s'c in antcrioribiis cditiouibus jain Icgcbatur;
Grot. — Videatiir de hac urbe Vaillant (in num. cur igitur cdidit ab Adiahene'! Dc Caspiis porlis
maxinii moduli p. 64). Sextus Rufns (in brcviar. confcr Straboneiu (I, p. 64 Casaub. 2, p. 78. 79,
11, p. 219 Bip.): iiSciuper in aiixilia nostra fucre 89. 91. 92). Dc Adiabcuc autem sic Aninilaiius
Cappadoces ct ita niajcstatem colucre Romaiiam, (23, p. 270 Liudcnbr.): «A dLafialrsiV , transirc,
ut iii bonorcin Augusti Cacsaris Mazaca , ci\itas appcllatam esse vctcres qiiidcni arbitrantur: nos
(^appadociae maxima, Caesarea nuncuparetur.n Adi'e autem diciiuus, quod in bis tcrris anines suiit duo
Eutropium (7, 3 et 6). Plura dabit Ccllarlus (T. pcrpctul, cjuos transivimus, Diavas ct Adiavas,
II, p. 542). juncti navalibus pontibus, idcoque intelligi Adiavc-
Arjaeiis^ Vlde Straboncm lib. XII. GnoT. — nam cognominatam.« Cctcrum nostcr Solinuin cx-
Opcrac prctium eiit coufcrre Salinasium (ad Solin. scripsit (46 et 47), amjiliiicata tamcn cx Plinio
p. 891). Mons ipse in numo apparct (Vaillant. dubi, (6, 11, 12) portarum dcscripJionc.
max. moduli ad p. 7J>).
Martiani Capellac lib. VI. §. G91. S59
sunt insulae Syniplegades, inox regio INIargiane sola in eo tractu vitifera , iu-
clusa montibus stadioruni niille quingentorum , clifFicilis aditu propter solilu-
dines arenosas, quae sunt per centum viginti miUia passuum. Regionis prae-
dictae amocnitatem Alexander Magnns delegerat, et ibi primo nominis sui
condiderat civitatcm, quae cxcisa est, et ab Antiocho Sclcuci filio reparata
cum nominc patris ejusdcm, cujus circiiitus habct sladia septuaginta quinquc.
Inde Oaxis amnis, qui circa Bactram cum cjus nominis oppido fluvioquej G92
ultra Panda oppidum Sogdianorum, ubi Alcxandcr tertiam Alexandriam condidit
ad contestandam itineris prolixitatcm; quippe emensi ibi a Libero, dchinc ab
Ilerculc, arac sunt constitutac in teslimonium laboris immensi. Illam terrarnm
partem Jaxartes fluvius secat, qui Tanais putabatur, quem Demodamas dux
transccndit aliumque csse perdocuit, ct uhra Didymaeo Apollini aras exslruxit.
Siftiipletjadcs\ Dc Iils insiilis viilc faliulam apiid Reieliciiaiicnsis Oxis. Lanilat Grotiiis Pjiniiim et
Apollodoriim (I, 9, 22), Aiiiniiannin (22, 8; p. Scr>iuni ad illud Virgilii (eel. l, 66):
337 GroD.), Straboncni (I, p. 2i Casaiib.3, p. 149) — »e< tapidinn Crelae venieinus Oaxcm.»
ct Euripidcin (in Mcdca 1263). iVosler PIinium(6, Sed dubitat Salmasius (ad SoHn. p. 984) an idcm
12, 13) ante oeulos babuit. sit Oavis cuin Oaxo vel Oxo. Straboncm (2. p. 73
Marfjiane^ Editl vulgo Maflianae, librl iVorim- Casaub.) et Ptolemaeum (6, H) secjui si volucris,
bergcnsis margo Mariiana, codiees Darmsfattcr.sis O.vum (S2^ov) lcgcre dcbcbls.
ct 3Ionacensis altcr ( i) Martinnae , altcr (C) Mar- cum ejus nominis] Sic scripsi e codicc Rciclic-
cianac, undc ortliogiapliia tantum cmendata restl- naucnsl pro vulgata leetione : >>cirea Daclram ejus
tul cuni Salmasio (ad Solin. p. 983) quod apud oppidum 7Jojhi/h5 fluviofjue.« Pllnlus (6, 16, 18):
Plinium et Solinum Icgitur. Adde Strabonein (2, «Raetri, quorum oppidun. Zarlaspc, qnod postca
p. 73 Casaub.). Bactrum a fiumine appcllalum est.o Solinus (^89):
Antiocho] Plinlus (6, 16, 18): » — in qua » Dactris praeterea est proprius «mji/s ^rtcfros, nnde
Alexandcr Alexandrlam eondiderat; qua dirufa a ct oppidum quod Incoluut Jiactrwn.u
barbarls, Aiifiocbus Seleuel filiiis codcin loeo rc- ibi a Lii/ero] Intcrposui particulam ibi auetori-
slituit Syriaiu; nain infcrfliicnte Margo, qui corri- tafe Rclebcnaucnsis codicis; viditque in suo etiam
yatur in Zotalc, is malucrat illam Anfiocbiaisi ap- Salmasius (ad SoIIn. p. 98a).
pellari.n Antioeliiam dicunt et alil (Ccllar. T. If, Jaxartes] Grotius ad marglnem Jaxates , Rei-
p. 827) et Slrabo (11, p. 316); SoIInus tainen (48), cbcnaucnsis Laxales^ sed Plinius (6, IH f), Soli-
qucm nosfer scquifur, Seleuclam appcllafam ait. nus (49, iJ), ct Animianus (23, 6; p. 411 Gron.),
Ort.viVj Sic Grotianus codcx. Edltl Oaxus ; reete JfljrnHes cum Slrabone (11, p. 507 Casaul).).
o60 Marliani Capellae lib. VI. §. 693.
[DE PERSIDE.]
(>95 Hic Persicus limes Scythis jungitur; sed Scylhico oceano et Caspio
mari, qua occanum Eoum cursus est, profundac in exordio nives, dehinc-
que longa descrtio; post quam Anlhropophagi excursus invios rcddidere,
post quos Sercs, qui undis adspergunt arbores suas, ut lanugo, quac sericum
crcat, possit adn)itti. Hi aharum gcntium homincs aspernantur, el appositione
mercium sine colloquio gaudent implere contractum. Hinc Attacorus sinus,
Ilypcrboreis beatitatc consimilis, quo incolae gratulantur, qui circuitu vallium
auras ncsciunt pestilentes.
Persiciis limes] Ex Solluo (49, 6). Inscripfio- contractuni.n Quae qnam falsa sint viJebis sl fon-
iiciu de Ferside incpto loco intcrposltaiu iincis In- tcs uudc noslcr liausit comparavcrls (Solin. 50 f.
clusl ut supra (§. G9I) de Jssyria. Mclaiu 3, 7. riln, 6, 22, 2i. Aniiuiau. 23, 6;
Scijtliivo oceaiioj Ex Pliiilo (6, 17, 20) ct So- p. 413 Gron. Appulcj. in flor. p. 21 Oud.).
liuo (1)0). Atlacorus siniis^ Vide PHuIuni. Gnox. — Atta-
/fljjH/^o] AmmianusMarcclliuHS (25, 6): "Ablndc cenum omnlno Sollnus scripsit, qui sinum ^««ce-
silvap siiLIucIdac, a qulhns arborum fclus aniiarinn niim al) Attacis populls putavlt dictum, ut AstO'
aspvrfjiniliis crebris vclut quacdam vcllcra luoliicn- ceniis sinus in Ponto apud Plluium ab Astaco.
tcs ox lamicjine ct llijiiorc nilslani stibtiHtntcm tc- Marllauus, qui SoIInl simlus cst, ut ipse Sollnus
nerrimam pcctunt ncnfcsqiic subtciuina conHciunt Piinil, bcic eiini seqnitur: nlllnc Altacenus sinus"
sericutn.ii Adde Ilcrodotum (3, lOG), Straboncm cet. Ita scribcudum c vctcri llbro, qui hahcl Adte-
(IS, p. 694. 713 Casaub.), Mclam (3, 7; p. i»8 geniisi nam iu vulgalls Labcliir .//^ntoiH*. Pliniani
Voss.), Clcmcutcm Alcxandrinum (pacdag.2, p.200 tamcn libri babcnt: ..Cbrjse sinus, Cyrnaba flumen,
Sylb.), poct.isque Virgilinm (gcoig. 2, J2I): Atlanos sinus ct gcns bomlnum Attacoriim.v Ve-
«Vcllerafjiic ul foliis dcpectant tenuia Sercs« rcor iie bic morc siio ballucinatus slt SoIInus ct
et Claudiauum (cons. Prob. et Olybrli 179): Atlacorum ab Atfacis pojr.ills foriuatum piitarit,
— nijuod niolli tondent de stipile Seres, atquc indc ipsc Attaccnum sinuui formarit. Atqui
uFrondea laniiferae carpenles vellera silvaev genitivus iilc Aliaeontm ab Attacorae dcsccndit,
aHosquc cjusdcm locos (in Eutrop. 1, 22Gj III non a rrcto Allaci, oi 'ATrax,6Qut , idque ipse
cons. Ilonor. extr.), quae dcnique supra (§. 114) testatiir Pliiiius statlui: ..ab Attacoris gcntes Tburi.o
de hjsso annotata sunt. Ergo Graccc sunt 'Array,6QaL, non 'Array.ot. Sai-
apposilione] Ita correxi, cmcndavlquc etiam in- mas. (ad SoIIn. p. 989). — Lectionem Altacenus
tcrpuuctioncm. In cdlfis enlin locus sic legcbatur: Grotius qiioquc notavit in margine; corrigerc tamcn
.illi aliarum gcntlum bomines aspcrnantur, et «»- nolui, qiiia ipsiiis Martiani error csse vidctur cx
positionem mcrclum. Sine colloquio gandent Implcrc PUuii verbis male iutclicctlti Solini vcrbis illutus.
\ Martiani Capellae lib. VI. §. 694. 561
DE INDIA.
«
Dchinc India ; nam Ciconas in nicdio error adstruxit; sed a Mediis 694
inontibus inchoat India; nam in Eoum mare a mcdilcrraneo porrccta, saliibris
Favonii vegotabihbus flabris, secunda aestate annis singulis vegetatur bisque
frugem mclit; pro hienie Etesias pcrfcrt. Quinquc niillia habuit oppidorum,
et mundi pars tertia credcbatur. Libcr primus ingrcssus Indiani triumphavit.
In ca maxinii fluviorum Indus et Ganges; sed ab Scythicis montibus Ganges
venit. Et Hypanis ibi aninis immodicus, qui Alexandri Magni itcr inclusit,
sicut in ejus ripa locatae testantur arae. Latiludo Gangis, ubi ditfusior, viginti
miflia passuum; ubi angustus, octo miflia; profundus pedibus centum. Ibi
reges gentiumque divcrsitas, tam cxercitibus quam elcphantis copiosa. Ultra
Pahbotram urbem nions Malcus, in quo hicme in scptentrioncs umbrae, in
austros aestate cadunt, scnis alternatae mensibu^. In eo loco per annum
quindccim diebus tantum Septentriones apparcnt. • Homines fusciorcs; nam 695
PygmcTei montibus habitant, ct qui conlincs Occano sine rcgibus degunt.
Pandeam gentem femiuac tenent, cui prior rcgina Hcrculis fiha. In eo tractu
»
aut circititti] An aiiin? Grot. — Non necesse. IJqnis alieno loco intrnsnm legitur post centtim, nbi
Cicouas] Solinus (o2): «Inter hos et Indiain tauicn jani Grotius in uiargine notavit ab aliis abesse.
gnarissimi Giconas locavcrunt", prorsns contrarius motts 3Ialetis] Vide supra (§. 593).
nostro, nisi Lunc ijtiarissimi Icgissc conjlciamus Pifytnaei] De corum cuni grnibus pugna fabella
ciini Salinaslo (p. 990). antlqulsslma est (llomer. II. y 6) et a lecentlorlbus
Mediis] Lcgendum puto Emodis. \'ii\e Pliuium sacpe rcpctlta (Strabo 1. I, p. 3S. 37. 43. 1.2,
Jlb. 6, c. 17; Ptolemaeum lib. S, c. 14. GnoT. — p. 70. I. 7, p. 299. 1. 9, p. 590. 17, p. 821 Ca-
Quantum ad rem rccte, ut conGnnant Dlonysius saub. Arlstot. liist. anlmal. 8, 12. Oppian. halieut.
(pcrieg. 1165), Strabo (15, p. 719), alii; scd in- 1, 62ft. Plin. 4, 11. 7, 2. 10, 23. Juvenal. 13,
Tcteratum nicndum essc Sornii (52) codices osten- 167. Mela 5, 8. al.). Maxlmus autein scriptoruin
dunt, qni ct ipsi 3Iedis legunt fcste Salmaslo (p. disscnsus dcprebendltur de rcgione, quam inbabi-
090), qul rccle monet ipsi potius Martlauo quam tasse Pygmaeos fabiilantur (Ilerodot. 4, 43. Aristot.
llbrarils boc peccatum Impntandum csse. bist. anlmal. 8, IS. Ctesias 11. Plin. 5, 29. 6,
octo millia] Supplevl millia ex codice Rclcbe- 19 et 50. GcU. 9, 4 (. Mela 3, 8. Slcphan. y.
naucnsi, PUbIo et Solino adstipulantibus^ iu rc- IiarrovC«- Uesycb. t. JSco.Sai,).
71
562 Martiani Capellae lib. VI. §. 695.
etiam Njsam urbem esse Libero patri sacram, montemque Merum Jovi, unde
fabula cst eum Jovis fcmine procreatum. Ibi etiam insulas duas auri argen-
tique metallis ac fetura pracdicandas, etiam vocabulis approbatur; nam una
696 Chrysea, Argyrea altcra nuncupatur. Omnes Indi comarum fuco decorantur,
alii caeruleis, alii crocinis fulgoribus tincti, gcnimis comuntur. Funerationes
negligunt, elephantisque vehi eximium putant; sed in Taprobane insula ma-
jores elephanli quam Indici, amph"ores etiam niargaritae sunt; quae patet
in longitudine stadiorum scptem nu'llibus, in latitudine quinque niilUbus.
Scinditur fluvio interfluente, alque Indiae praetenta cst; in quam septem dierum
iter, utRomanis navibus approbatum. IUic et illud niare absque canahbus
profundis senum passuum aUitudine deprimitur. Ibi Scptentriones non apparent,
Vergihae nunquam; Lunam ab octava in sedecimam tantum supra terras
697 vident. Ibi sidus clarissimum Canopos; Sol ortivus in laeva conspicitur. In
navigando nulluni sidus observant, aviumque volatus sequuntur. Quaternis
per annos mensibus navigant. Homines ibi corpore grandiores ultra homiuum
Jovis /emjiie] Alludit ad yocem firjQogj Ca- est in quadam regione urbs IVysa Libero patri sacra
pella autcm seniper feminis dicit, nou femoris, uti monstjue Meros Jovi sacer; unde et ipsum, inqnit,
supra dixinius (§. 244). Gonfercndus Plinius, qni fitbula cst e Jovls femore procreatum.«
ait: «rVec non et iVjsam urbem plcriquc Indiae ad- elephanti] Dionysius (in rteQirjy. o93):
•scribunt, montcmquc Merum Libcro nntri sacrum: -ir i m n ' ^^ < > -i '
, 'MriTEQa iu:tQo[iavr}v Aoi/riyivs(ov sMtpav-
unde oriaro fabulac Jo^is fcniinc cditum.» Et So-
linus: dMous ctiam Jovi saccr Meros nomine , in „, .. i «i- • /« an ar,\ .o i- /y^\
' Plura Tidc apud Pliuium (6, 22, 24) ct boliuum [So).
oujiis specu nutritum Liberum patrem vctcrcs ludi
,„ . , ,. .... marfiarilae] De iis Plinlus etiam aliis locls (9,
allirniant: ex cujus vocabuli argumcnto lascivienti "^ -■
,. r, 1 1 p • . ^ 3S, S4; 32, II, lio).
lutuac creuitur Libcrum icmiue procrcatum.» Orot, > > ? i /
— Vulgo scmine; scd vcram lectiouem jam Grotius Lunam] Sic scripsl ex codlce Relchenauensi ;
conjcctura assecutus est, quam conlirmant «odiccs ^"'S« ^"'»«- P1"""S= 'Septentriones Vergiiiasquc
Darmstattcnsls, Vosslanus, et vclustissiml duo Lug- »P"'^ "»« '»«'"* '»»>'» •^"•^'« mirabantur, nc Lunam
dunenscs (Arntzcn. mlsc. p. 172) claris litcris exhl- q"''^*^"» ^I""^ '1'*«* "'*' "'' '^"' ^*^ '^^'' ^"P'"'' *•=■■■
beiites/-cmme. Addc Strabonem (1.15, p. 687 Gas.), '''"' »'^=*P''^' fatentcs; Ganopum luccre noctibus,
Melam (5, 7), Gurtlum (8, 10, 12), ct qul nostrum «''^"^ '"Scns ct claVum... Gf. et Diodorum (2, 35).
Tlclsslm rcspexlt, Myihographum Vatlcanum (p. 2i3 aviiimque] Ita codcx Monacenscs (A): pcrpe-
Bodp): nijuia ut rcfert In Gosniograpliia Marliainis, ram in cdilis avium ifiras vehunt.
Martlani Capcllae lib. YI. §. G97. 563
mensuram, rutilis comis, caerulcis oculis, trucioris soni, nullo linguae com-
mercio genti alteri sociantur; cum ncgotiatoribus aliis in ripa fluminis merces
apponunt, ac vix complacitas mutant. x\ctas illi ullra humanam fragllitatem
prolixa, ut immature pereat, qui centenarius moritur; nulli pcr clicm som-
nus; annona eodem scmper tcnore; aeclificia liumilia parvaque. Vitem
nesciunt; redundant pomis. Herculem colunt; regem eum, qui mitior gravior G98
ac sine prole fuerit, eligunt; et Si in regiio prolem susceperit, removent,
hereditarium formidantcs imperium; cum quo tamen alii triginta cognoscunt,
ct si fuerit provocatum septuaginta judices fiunt. llex. Liberi patris cultu com-
ponitur, et si peccaverit, interdicto omni usu et colloquio jugulatur. Culturas
et vcnatus amant, verum tigridum aut elephantorum; piscationibus delectantur,
praesertim tcstudinuu), quarum superficie domos familiarum capaccs operiunt.
Dehinc habitant Ichthyophagi, quos Alcxander vesci piscibus vetuit; nec longc 691)
insula Solis quae dicitur, et Nympharum cubile rubens, in cjua omne animal
hominum mensurmn] Rclclicnaiiciisis codcx pro siiis (ad Solin. p. II 18) evicit. Lucretlus (Jj, 222):
liomitium evliilict omnium, solita coiiriisionc. nniiur anni tempora morbos
trucioris] Plinius: noris sono truci, nullo com- yidportant? qua re inors iinmatura vagatur?'i
mercio linguac.u Sic lcgcndum, itein apud Martia- De duplici vi vocabiili tnature Tide Gclliuni (10,
num: ucaerulcis oculis, truci oris sono.« S.*xmas. II). Cetcriim pro illi vcl illis vel illic legcnduu»
(ad Solin. p. 1118). — Invitis codicibus niliil muto, vidctur, nisl ad ffenletti referamus.
nec mutandl causam vldeo, quum Martianus saepe i« rejtio\ E codicc Rclclicnauensl^ GrotIi4S cdi-
auctorum snorum verba aliorsum flcctat. dlt "lu re(jiium«. Sulinns (55) »dum regnat«, cui
negoliatorihus^ Id est ciim Scribus, ut es PII- adde Pllnlum (6, 22 f.), unde haec omnla petlta
nlo apparct, quorum consuetudlucin snpra jain gunt.
§. C93) narraverat. De Taprobaueaslum commcrclo tigridutti\ SoIInus (c. 53): i>Venationibus indul-
Iit, unlvcrsuin vlde IleerenH diss. dc Ceylone Insula gcnt, nec plehejas agunt praedas, quippc qiiuin
per viglntl fcre sccula communi tcrrariim marlum- tigrcs aut clephantl tanlum requlrantur. Maria quo-
(jue australlum cinporlo (Gottingae 1831. 4). quc explscautur^ marinas testudincs capere gau-
immature^ Codex quidcm Monaccnsis (A) ma- dcnt.u Grotlus ntlgrldum aut elepLantoruiii pisca-
lurae, alterque (C) et Darmstattensls mature cx- tIonIbus« jiinxerat.
hlbent: sed viilgatam retlnui, quia Soliiius (33), c Ichthijnphagi] Confer Arrianiim (In Indic. 51,
qiio Marlianus plcriimqiie sua Iiabct, de ittitnatiira p. 612) ct Strabonem (2, p. 96; 15, p. /i.0 Las.),
morte illud tradlt. Utrumque defendl posse Salma- insula Solis] Pomponiiis post mcnlloncm Tapro-
71*
564 Martiani Capellae lib. VI. $. 699.
vi fervoris absumitur. Mox Hjpanis Carnianiac fluvius, a quo primum adspici
Scptentriones incipiunt. Deindc tres insulae, in quibus hydri marini viccnum
sunt cubitorum. In his Rubrum mare liltoribus sinu gemino disparatur; vcrum
ortivus Persicus dicitur propter habitalionem Persarum, qui sinus vicies et
700 sexaginta millia circuitu patet; ex adverso alter Arabicus vocatur. Carmaniae
quoque Persis adjungitur, quae ab insula Aphrodisia inchoat, quae translata
est in Parthicum nomen. Littore quo occasui objacet, milhum est quingen-
torum quinquaginta. Oppiduin ibi nobilc Susa, in quo temphim Dianae.
Susa juxta Tarbile sive Babitace in centum triginta milhbus, in qua sunt
homines, qui aurum in profunda defodiunt, ne cui sit in usu. Parthici vcro
regni nongenta quadraginta quatuor milha passuum. Verum omnis Media,
banae staflin insnlam SoUs commcmorat. Martlanus yiphrodis{a\ Lcgc Aphrodisias cx Plinio. Gnox.
quoqiie in pari pcceato deprelienditur. At dcus — Solinus (S4) ylphrodisia liabet; sed niirum quod
bone! quam longe tum lelilliyopliagi, tiiin insula codices Reiclienauensis, Monacenses(A. C), et Dann-
Solis illa dissidcnt a Taprobanc! Sal.mas. (ad Solin. stattcnsis paritcr omncs Frondisia praebcnt pro
p. H79). — IVon rcctc sentiunt, qui bic mendum Aphrodisia.
esse suspicantur, ac cnm Salmasio Icgiint: «cubile Uttore quo] Male pro (juo in editis Icgitur
IVympbarum unius... fllulto minus credcudum, Pli- ^«oyne.' Mcliorcm quam dedimus Iccfioncm codiccs
nium hic tam ridiculum fuisse intcrprctem, qualem p,.aebnerunt Monacenses (A. C), Darmstaltcnsls, ct
ipse fingit. Nyinpharuin Occanitiduin cubilia sub Reicbenaucnsis.
Sole oricnte ct in ipsis insulis Solis. Quidni cjus-
, . .11 A o ». - iSMSrtl Lcge et distingue: »in quo tcmpluin Di-
dcm gint coloris atque ilia Aurorac ; II11JI13 vero j « ^ 11
,.,.., , ... anae Snsiae ; iusfa« cct. Guot. — Solinus: »a Susls
cubiie quis nescit raodo croceum, modo roseuin dici .
. „ -, 1-1.. t . 1. .• Carbyle slve Barbytc oppidum... Ouo tutius possis
a poetis / rNcc cubilc tantum, scd ct vultus, vcstis, •" j n -v r
, 11. • I • •■!• 1 !• crcdcre Ita Soliuum scripsissc, en tibl Marfianum,
Ihronus, bracliia, omnia dcniquc illic rubcre dicun* _ ' _ _
_. / 1 M 1 m m «oiN nui d boc loco ita quoquc scrlpsit: »Susa juxta
tur. Voss. (ad Mclam o, 7; p. 281). ^ * ' '^ . "*
. T t^ ,. /■.,x 1 I . • . Carbilc slvc Barbitace In centuin tri^inta millibus.n
Vicies et sexaijmla^ aoliuus (5i) babct «vicics _ _ ° _ .
, ' .„. , „ , Sic ctiam omnia cius cxemplaria scriptuni exbibent,
et sexagies ccntcna niillia passiium", ad quac Sal- ' '
/ .in.x ivr •■ 1 . . ct vldl antinuissima. Bap.5rr«X79 Stcpbano ^oZlc
masiiis (p. llul): nlion ita loqiuintur auctorcs. ' t / »
. ^ . ., , I . . . • . ., Il£p6cxri. S\i.MAS. (aA So\. p. H9i). — Ad bacc ct
Aiit igitiir lcgcnduiu nvicics ct scxics ccntcna mil- •'"'(."/ v r /
,. . I j . 1 iM quae scnuunfur confercndi sunt Sfrabo (15, p. 727;
lia passuumn, aut, qucmadmoduiu cst apud Mar- t 1 \ ? i. '
... • . I, 1, 1 • n 16, P. 743 Cas.) cf Plinius (G, 27, 51).
tianum, »vicies et scxaginta.« lla ille dc sinn l'cr- ' * ' \ ' > /
slco: •qui slnus viclcs ct scxagluta nilllia clrcuitu cenhim trii/inta millibHs] Addlt Plinlus ^;(tn^ue.
patct.a -< Grot. — Ita ct Solinus (c. lii f.).
Martiani Capcllae lib. VI. $. 700. d&S
Parthia, et Persida ab oriente fluinine Indo, ab occidente Tigri, a septentrione
Tauro Caucasio, a nieridie Rubro mari terniinantur; quae oinnes per longitu-
diucm patcnt tcr decies viginti millia passuum, per latitudinem octingenta triginta.
DE BABYLONL\.
Sed Chaldacae gentis Babjlonia caput est, dcniquc Assyria ot Mosopo- 701
tamia proptcr ilUus claritatem Babylonia vocatur. L^rbs ipsa scxaginta millia
passuum niuris amplcctitur, qui ducentis pcdibus alti, quinquagcnis lati sunt,
nisi quid ampHus; nam tcrni digiti singulis mensurae nostrae pcdibus appH-
cantur. Haec intcrluitur Euphratc; ibi Jovis Bcli tcmplum, qui inventor fuit
discipHnac siderahs. Haec nunc ad sohtudinem rcdiit cxhaustae Seleuciae. Itcm
in hunc usum ctiam Ctesiphontcm tertio ab ea lapide condidere Parthi, ac
nunc caput rcgnorum est. Ilabitantur etiam abdita Aethiopiae et adusta 702
Troglodytarum et Ichtliyophagorum gcntibus; scd prinii foras cursu practcr-
eunt; altcri nando marinas bchias vincunt. Sunt et Gorgados insuLie, obvorsae
promontorio quod vocatur Hosperion ceras; has incoluisse Gorgonas fcrunt,
in quas a contincnti biduo navigatur. Ultra has Hespcridum insulae, quac
odingenta trijlnla] la latitudme liac dimctienda restltucndum esse vidit Gorgades, lcgiturque in
auotior dcnariu Plinius. Grot. ouinibus librls scriptis, 3IonacensIbus (A. C), Rei-
^ ^,. . ,^ ^„ ^^, cLcnaucnsi, ct Daruistattcnsi; ncnuc aliter apud
ducentis nedihtis] Sic et Pliuius (6, isb, oO) . , „ «s . .
' ^ . ' . Piinium (6, 31, 51) ct Mclam (3, 9 f.), qui sicnt
et SoHnus (a6)j inenta lcctio in marginc Grotiana ,. , . ^
noster addunt, Las habitatas oum fuissc a Gorgo-
P"^^'^"^- „;1j„s (add. Strab. 1, p. 22; 7, p. 299 Casanb.).
exJutnstae Seleuciae] Lege: «exbausta a Sclcn- ji^.p,,.;^,, ceras] Ila Ptolemacus ct Plinius:
c;a..GROT.— Plinins: „cxbausta vicinitate Sclcu- ^^,^ ^jg //^,^erou«e,a*. Grot. — Salmasius (ad
ciac, quod in textum rcccpissem, si ullus codcx g^j;^ ^ j^^G) apud Plinium et Martianum legi
addixisset. ^.^jj IJesperucei-as , idjrioov xsQag, quemadmo-
Clesiphontem] In editis Tesiphontem. Lege Cte- Jum in Hannonis pcriplo (p. 3 Coccl.), ad quem
siphontem. Ita omnes auctores, intcr qiios Strabo confcr quod Hugius (in progr. de llannon. pcripl.
ct Plinius. Grot. — Atquc ita in libri etiam IVorim- 1808 p. 30) observavit; scd qiium codcin redeat
bergcnsis marginc notatum, nnde rccepi. i6.^egt.ov xioag, codicum auctoritatem secutas
Gorgades] la editis Gorgonesj scd j.nm Grotius 8uui.
o66 Martiaui Capellac lib. VI. §. 702.
in iiitimo aclinodiim mari sunt. Fortunatas autcm insulas in laeva Mauritaniae
constitutas inter nieridiem occasumque non dubium est; quarum primaOmbriona
dicitur, secunda Junonia, tertia Theode, quarta Capraria; alia JNivaria, quao
aere nebuloso et concrcto est; niox Canaria, canibus immcnsae magnitudinis
plena. Onmes avibus plenae, nemorosae, pahnitcrae, nuce pinea, mellis
copia, amnibus, ac siluris piscibus abundantes.
ITEM BREYIS REPETITIO.
705 Pcrcursus brevitcr tcrrarum situs, hcet ignobiha quaeque praetervolans
immorari uon potuerim, tamen ut orbem terrae mariaque admcnsa cognoscar,
mensuram omucm brcviter intimabo. A Gaditano freto per longitudiucm di-
(juae in iniimai\ E codicibiis Moiiacensibus (A. niinorcni" ; Solinns (06, 13): »Tcrt!a buic proxiniat
C), Darmstatfcnsi, ct Rciclicnaucnsi supplevl quod eodem nomine, nuda oninia", iindc ridiculam ac jocu-
In edilis omissum est ik. larem nostrl balhicinatioiieni fluxissc Salmasius (ad
Fortitnalas] Confcr 3Iclam (3, 10), Plinium Solin. p. 1513) annotat, qul Jeor/em Momine legerit;
(6, 32, 37), Stiabonciu (1, p. 3^ 3, p. ioO Ca- sed quid si Plinii potius ac Solini codices corrupti
suiib.), et Apollodoruiii (3, 10, 1). sint, Martiaiius Yeruin scrvarit? Duas insulas propc
Omhriona] Legc Embion cx Solino ct Plinio, iii se sitas eodcm nomine appcllatas esse vis credibile.
cujus tamcn codicibus quibusdam Omhrios legitur. Capraria] Ptolcmacus Hu6jtet-pia, lege Ku-
Eadeni bacc Latina interpretafionc riuvialia dicta, rtQaQUc: ita cnim alii omnes.Gnor.
Plolcmacus in cnumciatione barum iusularum jr.?.C>r- i\7i»min] Ilacc ct aJtQodcTog dicta videtur ex
tVaZu, legc jrP.OVia/.la. Gnor. — In Martianl li- Ptolcmaco, qiiasl pcr iiives inacccssa. Grot.
bris, qui sumsit a Soliuo, legitur: «Memhrion dl- m^tisuram omnem] Ex Pliiiio (G, 38, 33),
cilur. 11 Veruin itaqiie Omhrion. Ptolcinaco JtP.OV- scd cum numcroruin dificrentiis, in quibus ucc ipsi
/?ia/.ta. S-ii.>Lis. (ad Solin. p. 1298) — In codici- Plinii codices sibl constant. IVostri nibil variant;
bus qiiidcm 3Ionaccnsibus (A. C), Darmstattcnsi, Grotliis taincn margini adscripsit pro tricies et ter
ct Rciciicnaucusl Icgitur 9Iemhriona , quod jam viginti septem millia qningenta alios Icgere tricies
Grotius inargini adscripsit^ scd malui vulgataiu Om- el nualcr triijinla seplem millia j dcinde pro centies
briona retiucrc, quae propius ccrtc ad Plinii (C, Oities alios centies octuaijiesj pro 7iongenta bis
32, 37) Ombrion acccdit. nonaginta ^ pro se.xajies ter potius septttagies ter;
Theotle] Etiam hacc Jtinonia dicta, nt ex Pll- pro octies viijinti quinqtte denique septies viginti
nio colligo. GuoT. — Pliuius: nAltcram lusulam qitinqtte; quae partim niagls cum Pliuio conveniunt,
Junoniam appcllari — ab ca iu vicluo eotlem nomine sed quuin c.\ Loc corrccta esse possint, iccJpercnolui.
Martiani Capellae lib. VI. §. 703. 567
rccto cursu ad os Macotis tricies et ter viginti septeni millia quingenta passimm.
Universus autem circuitus ab eodem exordio per sinus dictos intra Maeotin
laciim ccntum quinquaginta scptem, cum ipsa vcro Maeotidc centies octies
bis nongenta. Europae solius mensura octogies bis nongenta quatuor. Africae
longitudo tricies septies nongenta quatuor, latitudo in Cyrcnaicam cjus partcm
nongcnta ct deceni; Asiae vero longitudo sexagies tcr septingcnta quinquaginta,
latitudo ab Acthiopico niari ad Alcxandriam juxta ]Nilum sitam pcr Mcroen ct
Syenem dccies octics viginti quinque millia. Exposita est terrac, quam ipsa
pcragravi, aequorumque mensura; nunc ad artis praeccpta, ut jussum csl,
venienms.
Dixcrat, at Papliic paulo contractior ore 704
Mora intricante laeditur,
• Nixaque mox lamulis marccntia terga reclinat,
Magis quod lassa pulchrior.
Hic dudum roscas intcr resoluta pucllas
Voluptas inquit anxia:
Unde haec tam duris immitis rustica nicmbris
Pcregit orbis circulum,
Et tantos montes, fluvios, freta, compita currens
Delere venit tacdia?
Hanc cgo crcdiderim scntis spinescere membris,
Neque hirta crura vellere;
Paphic] Sic jam Grotius scribcndum intellexif; IVisI fortc telare malis lcgcrc, pro codem, queiH-
vnlgo Paphiae incptc. admodum prolelare dicinins, «Jfo Tov T7jZ6-&£V vcl
magis fiiiod] Legc (jtio. Confercndus liic locus TTjXov. Vide Fcstum in voce Telum. Grot. — Sen-
cum illo, qui infra cst: iiipsaquc rclabentcm lassitudo sus bic cssc vidctur, Geomctriam taedii delendi
decuerat." Grot. — IVon magis bac emendatione causa tot terras percurrisse.
opus est, quam lcetione ad marginem ab eodem ad- vellere] Opprobrat Geomctriac rusticitatem, Jdeo-
gcripta lapsa pro lassa, qnc dicit eam liirsuto esse corporc, neque illam
delere^ Si Glossarum expositiones scquamur, nicmbrorum aspcritatcm dcponerc. Solcb.int enim
legcudum cssct differre; exponunt enim prolongare. bomincs delicatlorcs crura aliaqiic corporis loca pl-
^68 Martiani Capcllae lib. VI. §. 704.
Namque ita pulverea est agresli et robore fortis,
Jure ut putetur mascula.
7(K> Quo (licto Jocus ministris Veneris suscitatur ipsique Cjthereae, cui de pro-
ximo, susurratim decentcr arrisit; quam Arcas nutu bilaro et quo eam solitus
intueri propter diviim reprehensiones circumspectus inhibuit. Vcrum Pronuba
losa psilolliro pcriingcre pilosrpic iiasccntcs evellcre,
qno Jaeviorei glshriorcsfjiie reddcrcnlur. Hinc Ju-
venalis:
nIS'ec vellendas jam praebuit alas."
Houiincs ei operac dcstinatl prflesertiin in balncis
AUpili, li ()iiibus fiebat jilipilarii ilicuntnr; circa
alas eniin pill inaxinie crescunt. Glossariuin: »Ali-
pilarius (' aco.Tay.t6T7jg« ; Scneea: »Alipiliini cogita
teoucni, et stridulam vocein quo sit notabilior sub-
iiide c .j>riiiienlcni, iicc iinijuaiu tacciitem, nisl qiinm
alas vel.it, ct alium pro se claraare cogit.u Dicitur
autcin ^QcojtanLdTrjq a dgcorta^, quod est unguen-
tum quoddam picatum, quo ca lu re utcbantur.
Martialis :
oLaevis dropace tu nitotidiano ,
Jlif.iulis e(jo crurihus (/enisijue« }
et alibi :
nrsilolhro faciemqve lavas ct dropace viilvam."
Vidcndiis Iiac de re Suidas in voce nsxaZZcoJti6-
LievOQ ilvfjg. Apiid Graccos id olTicium feininis
luagis qiiaui viris datuin, Idcoqiie JtctgaTlP^TQLal,
(llctac. Sacpc invcliitur iii Iias dcliclas cinacdorum
Cleincns Alevandrinus, ut quuin ait; dta TOVTOVQ
yag .rt^rjQSLg ai Jt6?.SLQ jtLTTovvTcov elc. Item:
oi 6ipag y,aTccjfLTTov6L, y,aL rug Tgi^^ag ToTg
i'.va6jfco6L JtciVTa tqc.i:ov Jtc(Qsy/ov6L. Et alibl:
KLvaldovg sv^ads Jt6?.?.ovg sv c(6tsl JtsJtLTTO-
XO.rt7]fJ.i.vovg. De crurlbus vcllendis, iiti liic Ca-
[>eHa, ila ct Lucianus: rjv ycxQ jtiTTOVUSva Xa
C,y.k?.ri -/ML xb 6(Jo\ia bP.OV. Dcpilabaat vcro qui-
datu eliam obscacaas parlcs. Martlalis:
tiQuum depilatos Chreste coleos portes.a
Et liacc quidcin de dcpilalionc dicta sufiiciant COQ
sv Jtagsoyco , qiiibus conjungc ca quae ^Voiiwe-
rlus ad Pctroulum. Gr.ox. — xidde Juvciialeiu (8,
16):
tTenerum attritus pumice lumhum«
ct contrarium allo loeo (9, lo):
iFruticante pilo uejlecta et scjualida cruran
quaeqiie praeterea Interprcles ad Persium (4, 36)
attulerunt.
putettn-\ Codices Rcicbenaucnsis, Darmstatten>
sls, ct Moiiaccijscs (A. C) credalur, sed rcpugnante
nietro.
mascuJa\ 9Iascu]us*firmum fortem audentem de-
sigiiat; Aiisoniiis:
«Muscula Pieriis Sappho soror addila 3Iusts.*
BAnrii. (advers. p. lo91). — Milil tanieu boc loco
Voliijitas simjilicitcr ad sexum rcspcslsse vldetup,
non jjro fciuiua scd jiro viro sc Gcometriam gercrc
signiiicaiis.
Joctis\ Hnnc Vcnerl comltem jam Horatius ad-
didit (od. 1, 2, o4):
nQuam Jocns circunwolat et Cupidov,
quod an alibl rcpcrialur, Slitscbcrlichlus se nes-
clre ait.
/ii7rt»o] Ila noster saepc (§. 726. 804) cum ce-
terls scrioris aevl scriptoribus (Oudcnd. ad Appulcj.
I, p. 194); quainvis boc loco codices Monacense*
(A. C) QiagU usitatuiu Idlari cxluJicant.
Martiani Capellae lib. VI. §. 705. 569
propter assidens: nihil miriini, inquit, si propere Veniis cum deliciis fa-
mulitioque tam comi appulsa est lascivire; nam et nuptialiter laeta est, et
blanda scmper arridente Cyllenio. Et cuni dicto Geometria praecipitur ad pro-
missa properare; sed ita, ut summa quaeque perstrlngens fastidium non suscitet
tarditate. Tum illa: omnis mea quae in iDfinitum propagatur assertio, nu- 706
meris lincisque disccrnitur, quae nunc corporea tuui incorporea comprobantur.
Nam unum est, quod animi sola contemplatione conspicimus, aliud, quod
etiam oculis intuemur. Verum prior pars, quae numcrorum regalis rationi-
busque concipitur, germanae raeae Aritbmeticae deputatur; aba est bnearis
atque apodictica bujus pulveris crudita cognitio, quac quidem ab incorporeis
procreata ac scnsim iti multipbccs formas cffigiata tcnui ac vix intcnoctuali
principio in coclum quoque subvebitur. Qiiod quidcm incorporeum invisibi- 707
leque primordium commune mibi cum Aritbmetica reperitur. Nam monas
ejusdcm insecabilis procreatio numerorum cst, mibique signum vocatur, quod
praecipitur^ Vidc supcriorcm loeiim (§. 41). ;^o«£T'OV iav TLQ avTrj OQttTonrj artTa 6co{iaTa
Mox summa rcposui cx libris scrijitis ct antcriorl- axovTaQ aQi,-&iiovQ fCOOXeiVOHSVOQ diaXeyrjTat
bus cditioniiius pro Grotiano summae. x. T. X. AdJc Tlieoncin Sinyrnaeuui (dc arithinctica
tum i7/a] Tum scripsi c cudicibus i^Ionaccnsibus 3, p. 24).
(A. C) ct Darnistattcnsi pro tHuc iii cditis. apodictica^ Alii libri optimae, quod cst optica,
propagaUir] Lcctioncin a Grotio iii niargincm scd nialc ui ralior. Grot.
rejcctaiii e codicibus Monaccnsibus (A. G), Rcicbc- sijnum] Frontinus (in Gocsii rel agrar. script.
naiiensi, et Darmstaltcnsi rcstitui pro perayratur p. 31) boc ait esse "suae partis iiiitium, a qno om-
in cditis. nia incipiatat.« IViinirum idciii cst quod alias pun-
numeris lineistjitie] Quinctilianus (1, 10, 34 ctnm , Gracce drjfitiov, dc quo Aristides Quincti-
et 5i>; p. 229 SpaUI.). postquam »acui gcometria lianus (ap. Meb. de re mus. app. p. 52): drjnelov
ingenia» observarat, pcrgil: »]\am quum sit gconic- dk y,aXsiTai, dia To afiSQeg eCvai, xa&o xai
tria dlvisa in numeros et formas , uumcrorum qul- Ob yecomZQai, To JtaQa 6ipi6iv dfxeQsg (}Tjfieioi
dem notitia non oratori niodo, sed culcr.-vjue prl- JtQogTjyoQ&V^av. Addc Diogeneni Lacrtium (5,
nils saltem litcris criidito nccessaria cst.« i07), Sextum Empiricum (bypof. Pyrrb. 5, 18;
corporea] ILiec duo gencra Plato quoquc dl- p. !«•>; adv. matbcui. 7, lOO^ p. 590), Macpo- ^
stingult (rcpubl. 7, p. o2i>): cog 6cp6dQa iivoi Jfot i>i""i (aJ somn. Scip. 2, 14), in.juc piimis Eucli-
ayec Ttjv ipv%rjv yxd JtSQi avxcov Tcov ccoi^- *lem, ciijus jam Grotius dcrinitlonem attulit: 6/j-
(uov dvayxdCsi diaXeye6\^ca, ovda,uij d.node- neiov e6Tiv ov (xeQog ovdev.
72
570 Martiani Capellae lib. VI. $. 707.
utpote incomprehensibile parte nulla discernitur, apud illani djas lineam facit,
uiihi hnea in longitudiuem ducla latitudinis nil prorsus acquirit; superficies
item mihi tam longe lateque dilTusa sine profunditate ccnsetur, illi numerus,
qui cunctis accedere speciebus grcgatim singulatimque potest, nisi rcbus in-
cidat incorporeus invenitur. Ergo iucorporea utriusque principia.
DE PLANIS FIGURIS.
70^ Verum primae apud me formandorum schematum partes duae sunt:
una quae dicitur planaris, quam iftljtedov Graece solco memorare, aha
sohda, quam CreQEov dicimus; et prioris principium 67;(xeIov, quod punctum
vcl signum Latiahtcr appellatur, consequentis superficies, quae in^upavelu di-
citur. Punctum vero est, cujus pars nihil est, quac si duo fueriiit, linea
intcrjacente junguntur. Linea vero est, quam yQaix[it}v vocamus, sine latitu-
709 dine longitudo. Linearum ahae directae sunt, quas sv&elag dico, ahae in
gjrum rcflexae, quas y.vxZixag, nonnuhas etiam eJlixosidetg, ahas y.a!xnv/,ag
incidat\ Ita pro accidat in cditis omncs librl no crassitiulo sit; liiteamentum longitui^iiicm iati-
scripti, Monacenses (A. C), Darmstaltcnsis, ct tuilinc carentcm« cct.
llcichcuaucnsis. Addc Oudendorpinm (ad Appulej. de planis fitjuris] Ilanc solani iinscriptioncni
■1, p. 301). Practcrca paulo antc siiujulalim scripsi scrvavi, relifjuas, nt (§. 709) de Uneis, mox (§.
pro sifjillalim (vide ad §. 27). Spectat autcm dif- 710) de plano angulo, dcindc (§. 714) dc (fcnerc
rercntiam rcov aQix^iicov %al aQt&fXTjrcov. schematis secundo, dcnlquc (§. 71 S) de erjaslicis
incorporea] Ridet liaec Lucianus (ia Ilcrmot. schemnttbus, sustuli, quia nou sufllcicliant ct sin-
74j T. IV, p. 100 Bip.): xay.eivTj yaQ rovg ev gula potlus quam unlversa spcclabant.
ccQ^^fj aAP.Sxoroi rcva airrj0a6a cdrrnxara ovds parles dune\ Plato (in Mcnone p. 70): ri dk
6v6rijvat dvvcx/xeva, 6)]iieia riva aiieQrj y,al BJtirtedov yM/lsIg n yMi sreQOv av 6rsQCov,
yQaHfxccg cljtAarelg yy.i rd rocavra, eitl 6a- olov ravra rd ev ratg yscofisrQiacg ; — aarcx
x^Qolg rotg ■&stuXioLg rovroig oiy.odoiJLSlrd roL' yaQ itavrog 6%Tj[iarog rovro Asyco, sig o ra
avra x. r. X. Addc Ciccroncm (academ. 2, 36): 6reQs6v jtsQaivsL, rovr" sivaL 6xrj[ia' o.vtsQ
»[Ham quacro ex his illa inltia mathcmaticorum, dv 6vXXa0iov stJtoifjiL, 6reQeov JteQicg 6j;(>]iLa
quibus non coiiccssis digifiim progrcdi non possunt^ sivciL. ConJi;r Porjdijriiim (apud Stob. ccl. pliya.
^imcfKm quod mngnitudinein nullam habcat^ exlre- p. 3Si cd. Ilccrcn.): 6;^rjixd e6rLV eJtLcpaVEia
mitatcm et quasi llbramcutum, in quo nulla oinni- K«fr JtEQLyQacprj xal JtSQag ^cofxarog.
Martiani Capellae lib. VI. §. 710. 571
pro obliquitate discrimino. Quae tamen lineae punctis utrinqucsecus inclu-
duntur, sicuti ipsae quoque supcrficiem circumcingunt. Superficies est, quac
longitudinem et latitudincm taiitum habct, profunditate doscriLur, ut est color
in corpore. Hanc ejti.<pavslav Graeci dixere, et ut dixi ejus termini sunt
lineae sivc planae sive sinuosae. Planus autem angulus lit in planitic duabus 711
lineis se invicem tangentibus et non iinam facientibus ad allerutrum inclina-
tionen). Quando autem aeque intra se tenent angulum lincac el directae fuerint,
direclilineus dicitur angulus et Graece iv&vyQafiiiog. Quando autem directa
super direclam jacentem stans dextra laovaque angulos acqualos fecerit, directus
iiterque est anguhis, ct illa superstans perpendicularis dicitur, sed Graece
yM&erog. Angulus major directo obtusus dicitur, niinor direclo acutus.
Definitio ost ros, quae alicujus cst terniinus. Forma cst res, quae ex ali-
quo vel aliquibus torminis continctur. Circulus cst planaris figura, quae 712
una linoa continetur; hacc hnea rttQKpiQeia appollatur, ad c[uam ex una nota
intra circulum posita omncs directae ductae lineae a<3quales sunt. Punctum
autcm circuH est circuh modia nota. Diametros cst dirocta hnea quaedam,
pcr punctum supradictum ducta, quae orbem aoquabbus partibus dividit.
HemicycHum cst figura, quac diametro et peripheria incdia, quam eadeni
diametros distinguit, continotur. Lincae tros diroctae diversa positione faciunt
trigonum, quatuor tctragonum, multae polygonum. Et hae planae figurac
dicuntur, quarum sunt genera Iria. Quorum unum diroctis linois ciaudilur,
color in corpore^ IIoc quoqiie cx Platonc cx- qnando^ Ilacc oninia conscqnenter iisquc ad
plicandum, cujus Iiacc verba sunt (in Menonc p. 7^): Iieniicyclii definitioncni es. Eucliiic sunt desiimta.
e6x(o yaQ drj rovro ijulv dy^ijiia, o (lovov rcov Grot.
ovrcov rvy%av6L ^'pf^.""^'^ ^isl istonevov. Adde et Graece] Sic scripsl c codlcc Darmstatt^nsi
Aristolclcin (nictapliys. 4, p. 112, 8j 7, p. 174, pro ut Graece q.iod in iditis erat.
22; H, p. 243, 2G Kiand.). definitio] Graccc OQog. at forma (j^/rjfia.
planus aittem angulns] EiicHdes: eJtijtedog de getiera tria] Haec quoque jain apiid Platoncm
ycovla i6rlv Tj ev eJtijfidoidvoyQanacov ajtro- (Parmcn. p. 143): ^at (J^j/^uaroc: dyj rivog, cog
(Mevcov aXh]XcAiv xal ixi) ijt' evdelag y^eLixivcov eoixs, roiovrov ov furexoi clv rb ev,->'jroi sv&e-
.todg aXXrj?Mg rcov yQccfijKov y.ZL6ig. Guor. og, rj 6rQoyyv/lov, rj rtvog iiixrov e^ aficpolv.
72 *
572 Martiani Capellae lib. VI. §. 711.
quod Graeci ev&vyga^ifiov vocant; aliud quod inflexis, quod yMnn:vZ6yQa[inov
dicunt; tertiuni quod directis siniul curvisque lineis aptatur, quod i^i>czdv dicunt.
712 EvSvyQaniJLoq igitur ct rQijt?.evQoq ct reXQartXavQOQ et JtoXMevQoq dicitur. TQljtXtvQO^;
tres habet fornias; nam trigonus est aut i66jiXsvQo?, quod Latine aequilaterum
dicitur, quod tribus paribus lineis lateribusque concurrit; aut i6o6y.sAiJQ, quod
ex tribus lineis duas aequales habet, quibus quasi cruribus insistit, denique
aequicrurium vocitatur; aut 6xaX7]v6g, quod omnes tres lincas inter se inae-
quales habet. EvdvyQa,uuog itcm rezQdjtXsvQog quinque specics habet: primam,
quae quatuor aequahbus lineis et directis angulis sustentatur, quod schema
tetragonum dicitur; secunda specics, quae directiangula est, non aequilatera,
et dicitur ersQon7JzT]g; tertia aequilatera cst, non tamen directiangula, ct dicitur
Qondogi item quae ex adverso sibi latere aequaha ct contrarios angulos invicem
sibi aequales habet, et neque omnia latera inviccm sibi acqualia, neque
angulos directos, et dicitur Qonffosidrjgi iicm quae nec latcra sibi inviccm ae-
quaha nec angulos dircctos, scd acutos ct obtusos, ct dicitur an,pLi:?.svQoq.
Extra has formas quidquid quaJrilaterum cst, rQajti^Lov vocatur. Parallelae
sunt directae hneac, quae in eadcm planitic constitutae atque productae in
infmitum nulla parte in se incidunt. Dictum de tctrapleuris, quorum simih-
tudo polyplcura schemata potest docere; in his autem pentagona, hexagona,
713 et cetcra euthvgrammi gencris continentur. Sequitur secundum schematura
genus, quod curvis hncis informatur, quod xaiiJtv?.6yQantxov appellatur, cujus
species duae sunt: una, quae integri circuh rationes tenet, nam integer cir-
culus est, quum ad cjus circumfcrentiam ab uno centro hneae protcntae un-
714 diquc acqualcs sibi sunt; aha, quae obducti circuh diversitates ostendit. Ter-
demque aemiicrmittm] Forte per transpositlo- {nleger circulus] Postrcmam voccm inseriii e
nem indeque aequicrwinm. Giiox. — Scd liaec codieihiis Moiiacensi (C) et Darmstattciisi.
ipsa vis particulac deniqnc apiul scrioris aevi scri- cenlro] Sic codcx Monaccnsis (A). Siiie scnSH
ptofcs cst, ut consccutionein aliquam significetj cditi liabent centrali.
qiiain recte explicavit Handlns (in Tursellino T. U, obdncli] U cst ohUqnati, ut In Ciceronis versn
p.273sequ.). (N. D. 2, 43):
Martiani Capellae lib. VI. §. 714. 573
tium gcniis est planorum sclicmatum, quod partim curvis lineis partim dircctis
inchulitur, ut cst scmicirculus, cujus ut supra dixi gjrum curva linea facit,
et alia directa, quae linea sicut dixi duxfierQoq dicitur, Latine distcrniina, quae
si in circulo plcno sit, per centrum cjus ad utramquc circumfcrcntiauj pervenit.
In his generibus planorum alia schcmata dicuntur crgastica, aha apodiclica, Er- 71o
gastica sunt, quae facicndae cujiislibet forinae praeccpta contincnt; apodictica,
quae probandi quod asseverant affcrunt documenta. Verum Graocis noraini-
bus sic appellantur: primus dvdvaTtxog, secundlis iv^fienarLxdg, tertius avaygatpog,
quartus eyyQa^pog, quintus JteQiyQatpoQ, scxtUS ^aQen^oXiy.oq, septimus nQogevQe-
xiy,oq. Zv6rariy.6q cst, qui docct quibus argumcnlis hncas praccidamus ad
impcratum modum. 'L^fiefianxoq dicitur, quo docctur, quibus argnmentis
propositae hncac adjungi ct scribi possint. 'AvdyQCKpoq dicitur, quo docetur,
quomodo conchidondum sit rehquum scliema, quod impcratum cst. "EyyQa<poq
est, qui monstrat, quibus argumeutis dato circulo vorbi gratia imperatum
trigonum vcl quid aliud in mcdio possimus convenientcr adscribere. TleQiyQaipog
tropus cst, qui docct, qucmadmodum datum circulum verbi gratia quadrato
concludamus schcmatc. nuQefilioXixdg est, qui docct quemadmodum verbi
ii5m& laeva Geminorwn ohdiictus parte ferulurv , rcm Graccae vocls franspositac siipra iii Rhctovica
nbl iiiale noiiiiuHi conjccerc ahdiicitis. ostendimus. Grot. — 3IonaccnsIs codcx (C) nro
(juae Unea\ Expunxi vocem est , quae pcrpcram v6rarLy6q praebct 6t6rarix6q, nndc rectam lec-
inscrta crat in editis, aucforltate codicuin 3Ionaeen- iionem rcposui^ rc]ii|ua qiiamvis vcre a Grotio emen-
glum (A. C), Darmstattensis, et Reiehenauensis. data essc vldcantur, invitls codicihus iniitare nolni.
distermina^ Hoe vocabulo quis praeter Martla- eyyQaipog] Vlde Eucl. Idem lib. 1 jteQl rov
num slc usus sit Ignoro; quod cnim apud Silium iyyQci(pe6-&ai. y.cd :rteQtyQci(pe6Sai. Grot.
Icgitur (o, 399): dato circu!o\ IIoc quoque haud scio an ex Ph-
»Audit Tarlessos latis distermlna tcrris', lonis Mcnonc (p. 87) petitiim sit, ubl haec ipsa
longc alius generis est. quaestlo proponltur, ei oiov re iq r6r'de r6v
<Jr(?raTtxos] Lege et transpone: nSrfJrartxof y,vx?>ov rode r6 ;(coQiov rQiyiovov ivrcc\}ijvai. ;
dlcltur, quo doceturqulbiis argnmcntls proposltae 11- quo de loco practer multos alios eglt Wesius (do
neac adjungi et serlbi (malim «rf5cri6i)possint. TflTi- loco mathcmatico in Platonls Meiione, Ilalac 182.'>,
[larfKOg cst, qul docet, quibus argunicntis lineas et In Jahnil Annal. phllol. 1830, T. XI!, p. 190
m-aectdamus ad Iniperatum modum.« Slmilcm erro- sc([u.).
o7i Martiani Capellae lib. VI. §. 715.
gratia tlato tctragono immittamus clatam trigonum, ut tetragoni spatia crescant,
non schema miUctiir. TlgogsvQETixos tropus est, qui docet, quemadmodum verbi
gratia inter datas impares hneas inveniamus mediam, quae tantum cedat
majori lineae quantum praecodit minorem. Hi sunt tropi generales ergasticorum
716 schematum. Apodictici autem tropi ideo transeuntur, quum mihi cum Dia-
leclica, quam audistis, communcs sint. Scd omnia schemata quinque partibus
commnnibus intexuntur, quae a Graecis sic appellantur: prima JtQo&sdLg, se-
cunda dtoQt()fj.6g, tertia yMtadxevrj, quarta ci.rt6dsi$i.g, quinta ^vfiJtsQadi^ia. Latine
eliam sic possumus interpretari: prima schematis propositum, secunda deter-
minalio quacstionis, tertia dispositio argumentorum, quarta demonstratio com-
probatioque sententiae, postrema confinis conclusio. Hoc de generibus pLino-
rum dictum sit; nunc ad theorematum membra redeamus. Nam utiquc
7S7 nicmbra sunt linoa et angulus. Angulorum natura triplex est; nam aut justus
cst aut angustus aut latus. Justus est, qui dircctus et semper idem ; angustus
autcm acutus cst et semper mobiHs; latus vero oblusus mobihsque siznihter;
nam quum Litior fuerit dirccto sive multura sive exiguum, obtusus tamen
crit, et quum moveris in eadem forma permanebit, quae mobih'ta3 in hneis
constat, quum majores minoresque formantur. Hujus autem collationis quatuor
sunt spccies: prima dicitur 166x1]^, secunda 6ix6Xoyog, tertia avaZoyog, quarta
aXoyog. I66rijg est, quum collata consentiunt; 6ii6Xoyog, quum duae hneac
/inert.«] Coilcx Monacciisls (C) //iicnm, fjnoil co- coupins\ Siipplevl c codicc Monacensi (C), fiiiod
dcni reilit (conf. Lobocii. ad Soj)!!. Ajac. p. 261). vnlgo alierat, licet insolito sigiiifieafu n.snrpafiiin.
Celcnini liacc cst qnani Gracci diennt fjii(jrg vel nunc nd theorei)ialtn}i\ Oniissimi in cilitis nnne
dvolx' 11I60IV ava/.oyov /.rjxptv (Biog. L. 3, 73. inscrni c codicihus Monaccnsi (C) ct Daniislallcnsi.
Pliit. (laciii. Socr. 7). antiiilus\ Co(!cx Darnisfattcnsis anjuli, practer
apoiUclici] Confcr Quincfiliannnj (I, 10, 38; ncccssilafcRi.
pag. 230): i.|iroI)atIoniiin qiiac snnt potentissimac moveris] Ifa anfcriorcs cditiones codiccsque j
yQafj.iiixal cafodsi^scg vnlgo diciinfiir.« Grofius ncscio iinde moveril. Paulo post Mona-
quiuffuc] Pro quoqne in cdifis exliiiicnt codiccs censls (C) qnia pro {inac , ct minoresve pro mi-
Monaccnsis (C), Darnisfaflensis, ef Itciclicnaiicnsis. iioresque, scd nolni vulgafani dcsercrc.
Cctcruin confer partcs orafioncs (§. iJii). idovr^g] YiJc Euclidciu lib. V ct \'I. Grot.
Martiani Capellae lib. VI. §. 717. 57o
pares uni mcdiae duplo parilive couferuntur; avaAoyog, quum linea ab ab'a
duplo victa abam tantundem superat; cUoyog vero cst, quae nequc aequalitato
vel incdia tcrtiave parte nequc duplo triplove alteri ullavc parte consentit.
Oninis auteni liuea aut qv^V dicitur aut a^oyogj Qr,rv autem illa est, quac prior 718
proponitur, aut quae propositae lineae communi meusura confcrtur; Qrjxbv autem
dicitur quidquid convenit. Proposita auteni bnea, quamvis collata non sit, tamen
quia adbuc non cst ciXoyog abi collata, et habet quiddam, quod ex se sola pcrficiat
rationabilitcr, appcUatur p^f^j c(?.oyog autcm jam collata bn^ cfficilnr, si
dissonarc per oinnia rcpcritur. Lineas autem quae sibi conscntiunt ^vfxuergovg 719
dicimus, quae non conscntiunt, cidvixulvQovg; ct non mcnsura sola, scd el
potcntia (jv/xuaTQovg facit, et dicuntur dvvcxfisL dvixfisTQoc; in mensura autcm
pares ixt6o6vntxaTQOL appcllatur. Ergo quum tam mensura quam potcntia con-
ferantur, omncs quae vel potentia vel mensura discrcpant atjvfxiuTQOi sunt.
Ex. his alogae trcdecim fiunt, quarum prima dicitur ii^df} ciXoyog; secunda 720
ix dvo fiidcov ciXoyog, hujus spccics sunt sex, quarum prima dicitur -Tpwr^
cUoyog, sccunda simiHter devreQa, item rptr»/ et cetcrae deinceps; itera tcrtium
genus dicitur i?* Svo fu6cov .^qcott) ci/.oyog, et simihtcr ut supra; quartum f»
dvo fxe6cov dtvTSQcc ciXoyog; quintum gcnus dicitur fieiCcov ciP.oyog; scxtum ix dvo
ludcov dvvaiievj] ci/ioyog; septimus 6ia fxi6a dvraixivv cV.oyog; octavum ct.ii-OToiiTJ
ciXoyog, hujus species sunt sex, prima, secunda, tertia, et dcinccps dicuntur
stiperal^ Sic codiccs Monaccnses (A. C) pro cmOTOfxrj TtQioTr,, dccima fii6r, aTtOTOfirj dlV-
sitperet iu cditis. xiQa, undccluja iZccvTCOv, tluodccima fiera qtjtov
6vufieTQ0Vg\ Vidc Eucl. lib. X. Grot. fii6ov t6 oZov JtoiOv6a, decima tcrtia fieTO.
alotfae liedeeim] Tolidcm cniimcrat Euclides ixi6ov fii6ov To b?.ov rCoiv6a: Hnda (pj volet
(10, 111; p. ir)l cd. Basil.), sed ut nostrum ap- nostrum corrigat; nos codiccs scquiuiur.
parcat vel sua vcl lifcrariorum ciilpa insignitcr cor- fLelQcov ciXoyog\ Sic scripsi c codicibus Mo-
riintuin esse; priraa ciiiui illi fii6Tj , secunda i-/, naccnsibus (xi. C), (ini luQov pracbcnf^ vuJgo
iSvo OVOfXCiTCOV , tcrlia iy. dvo fli6cov JtQtOTTj, fJ.lZTlJ. Sequenfibus Grotiiis in margine adscripsit:
quarta ix 3vo fj,i6cov devreQa, quinta fielCcov, »al. additur qvtov et a/ioyov scribilur., undc
aexta QrjTOV Mxl fli^ov dvvafiivrj , scptima Svo tamen nibil proncimns.
fneda dvvafiivri, octava arCOTOfiri, uoua fii6ri 6t,a ni6a\ Omissa hacc vcrba sunt io codice.
576 Martiani Capellae lib. VI. §. 720.
«
Ut supra; nona i«£^?/ djtoTOfit} jtQootT] aXoyoQ; decima ajtoroixrj dsvTega ci/ioyoc!
unclecini «5« fie6o)v aXoyog; duodeciina l^uTa gr^Tov iie6cov t6 bXov ff0Lov)6a aXoyog;
dccima terlia [xsTa fxi^cov bXov !roiov6a aXoyog. Hae omnes mixtae ceteris lineis
dum aut trahunt suas aut alicnas vires accipiunt, diversis rationibus certos
spatiorum modos, quos Graeci xcogag appcllant, dcmonstrant.
DE SOLIDIS riGURIS.
721 Haec de planis dixisse sufficiat, nunc de soh'dis, quae 6TeQEa dicimus,
videamiis. Etsqbov schema, quod longitudine, latitudine, altitudine constat,
cujus cxtremum superficies est, ut in planis linea. Subsistit autem sohdum
schema planorum schcmatum superficie. ISam subjacenti trigono pyramis im-
722 ponitur, circulo conus aut cyhndros, quadro cubus, et cetera simihter. Sphaera
sane intrinsecus capax onmium circuhs subsistit, in quos rcsolvitur. Sohditas
vero efficit schemata generaha, quac dicuntur a Graecis pyrames; item prisma,
id est scctio, quae instar schemutis est; item cubus; item conus; item cyhn-
drus; item sphaera. His adduntur uobiha schemata ex his composita, oKTa-
tdQog, item doiSeycaidQog, itcm £iy.o6aidQog, quae cuncta ut ordine suo mon-
Monaccns! (C). Legcndum esse dvo [li^a siiperiora 5J>0 Ileer.) et nostrum (§. 73^4) de soliditatls pcr-
ostcndunt. fectionc.
j;(COQC(g] Ilaec cnim difTcrcntia est intcr 6xfiUCC tjnod longiltidine] Rcccpi atiod cx marginc Gro-
et ^coniov sivc ^coQav apud Graccos, ijuod illud tiana^ \ulgo ahcrat
formmn sivc figurani significat lineis circuinseriptam, capax ommum^ Plato (Tiniaco p. 33): 6^7] fia
lioc anlein spalium sive aream, quae inlra cas TO JtEQieLXi^ipbg iv aVTco JtavTa 6jt66c( 6%i'j-
rineas (•onliiieatur, cujiisque non tani ligiira qiiain fUCTCC , dio xal 6<paiQO£ldeg , ix (ii6ov JtccvTrj
inaguitiulo sivc quaiilitas iii ccnsuin vcni.it; confcr JtQog Tccg T£A£VTCig l6ov aJtexov.
Wurmiiiin (in Jalinii Annal. 1829, T. IX, p. 223 nobilin schemaln] Ilaec sunt corpora illa rcgu-
sequ.) ct Fingcruin (dc prliuordiis geometriac apud laria a Platonc (in Tiinaco p. lii — 37) tradita di-
Graecos. Ilcidclbergac 1831, p. 41). cam an invenla? de quiiius conFcr BoeckLium (diss.
6t£0£c)] Vidc Euclidcn» lili. X. GitoT. — Con- de Plalonica corporis mundani fabrica, Ilcldcl-
fcr Plularchuni (in plac. philos. 1, 12; p. 882. 2, bcrgae 1810).
<>; p. 887), Stohacuoi (iii cclog. 1, li>, I; p. 340. w/ o;-(f»»cJ Anteriores editlones cwm ordme, male.
Martiani Capellae lib. VI. $. 722. 577
stremus in pulverc, liaec primitus concedenda fas sit. Ab omni signo ad
omnc signum dircctam lineam ducerc, et terniinatam directam per continuum
in directam emittere; ct omni cpntro ct interstitio circulum scribere; et omnes
directos angulos invicem aequales sibi essc; ct omnem dircctam lineam ter-
minatam quantum videtur producore; et si in duas dircctas lineas directa
linea incidct intus et eadem parte duos angulos duobus rectis minores la-
ciat, ex illa parte- qua sunt minores duobus rectis directas lineas convc-
nire. Communes animi conccptiones sunt tres: quae cidcra acqualia sunt, 725
et invicem sibi aequalia sunt; si acqualibus acqualia addas, tota aequalia
esse; et si aequalibus aequalia adimas, aequalia sunt reliqua. Haec quum 72i
permissa conspiceret, lincam in abaco rectam ducens, sic ait: Quemadmodum
polest super datam directam tcrminatam lineam trigonum aequilaterum con-
stitui? Quo dicto quum plures philosopbi, qui undiquesecus constipato agmine
consistebant, primum Euclidis tbeorema formare eam vclle cognoscerent, con-
fcstim acclamare Euclidi plaudercque coeperunt. Cujus laudibus ctiam ipsa
Geometria plurimum gratulata, se per seclantis gloriam sublimari provchique
cognoscens ab eodem, libros ejus, quos casu apportari conspexerat, festina
corripuit, atque in ceterae adstructionis doctrinaeque documentum Jovi ac
senatui coelitum offerens intimavit. Quo faclo et doclissima cunctarum et
benignissima comprobatur.
«
ab omnt signo] Ilacc 1. I EiKliili aiTj^fzciTa in data liiiea constitiii triiiDguIa aeqnis latcribus
vocantur. Grot. possint?»
commtines conceptlones^ Hoival evrvuxL. Eucl. tjno diclo ^uum^ Sic codiccs Monacenses (A.
lib. I. Grot. — Sunt cx disciplina Stoicorum, «|uae C), Rcicbcnauensis ct Darmstattensis. In editis:
ab omnibus bominibus paritcr vcrac babcntur. »niio dalo complures « ; scd auo dicto jam Grotiiis
auemadmodinn potest] Eucl. lib. I: «ijtl TTJg in margine notavit.
do&ei6i]g svx^siag JtirteQa^nivrjq TQiyoivov undiqucsecus] Sic Monacensls (C) et Reicbe-
i^offAsvQOV 6v6Tri6a6\)aL. Grot. — Eadcni nauensis; uialc in cditis secum (add. Oudcnu. ad
Quinctiliaiuis (1, 10, 5; p. 210): »quciuadmodiim Appulcj. T. 1, p. 02).
75
M A R T I A N I
MINEI FELICIS
C A P E L L A E,
AFRI CARTHAGINIENSIS,
DE
ARITHMETICA
LffiER vn.
725 M^ostquam conticuit prudens permensio terrrae,
Innuba, sollcrtes curam quae instigat in artes,
Sic abacum perstare jubet, sic tegmine glauco
Pandere pulvereum formarum ductibus aequor.
Altera tunc etiam gerularum accire jubetur
Germanam, doctae mundum quae admensa sororis.
Nec mora, digreditur. Tunc rursus dia Voluptas
Ipsius aetberea Cylleni immurraurat aure:
Quum doctas superis adrairandasque puellas
/unu&a] Palladis cpitlieton (Liicaa. 9, 665. a?/era] Paedia, ut mox (§.728) apparet 5 dc qua
Val. Flacc. 1, 87. Ausonius cpigr. 106, 5), item supra (§. S78).
innunia (Virg. Acn. 2, 31), Graecis (Eurip. Troad. doctae inundum quae^ Codcx Darmstattcnsis
1)36) aCvyog. Quod cnim Giotius margiui adscri- doctae mundum(iue , malc. Significatup Arlthmetica,
pslt iucuba, quac quasl incumbat artibus, insolcn- cujus opc Gcoinctria mcnsiiras compufat.
tiiis atquc frigidius dictum forct ncquc uostris codl- aior] Statius (Tlicb. 1, 532):
cibws coufirmatur. nlmperat aeciri tacitutfue immurtnurat aure.'
Martiani Capcllae lib. VII. §. 72I>. 579
Approbat armipotens, tu optati lentus amoris
Gaudia longa traliis, captumque eludis lionorem?
Seria marccntem stupidant commcnta maritum.
Talia complacita spectat lastidia virgo,
Nec te cura tori, nec te pucr ambit berilis,
Nec mea mella rapis; quaenam haec hjmcneia lex est?
In Veneris agro Pallas sibi vindicat usum;
Quam melius thalamo dulcis petulantia fervet!
Casta maritalem reprimit Tritonia nientem,
Et nuptae uon aequa venit; posccnda Dione est,
Conveniensque tibi potius celebrare Priapum.
His Atlantiades auditis, hcet risum inhibere vix posset, ne infacetus tamen et 726
impar lepiduHs haberetur, hilaro susurramine sic respondit:
Licet urgcas, Voluptas,
Thalamos inire suadens,
Tamen exseret peritas
anntpotens] Sic Grotlus addit conGrniatqne co- fervel] Codex Monacensis (C) servitj non opus.
dcx Darmstattcnsis ciim ulroqnc Monaccnsi; male Priapum] Priapo in nnptiis sacrificatum Festns
antcriores omnipotens , qnod mirum cst ipsum Gro- docct, idque togls practex.tatis; qucm illustrabo,
tium probassc, quasi de Jove sermo esset! Miner- eademque opera Martianum nostrum, quibusdam
vam cnim intclligl satis patct, quaiu annipotentem Christianorum scriptorum locis. Arnoblns Llb. IV:
dlci supra (ad §. oG7) abundc probatum cst. «Mutunus, cujus immanibus pudendis Lorrendo-
optati] Codex Darmstattensls optata, contra qne fascino vesfras incqultare matronas ct auspl-
mctriun. cabiie dHcitis« cet. Lactantlns: »MutInus, In ciijus
eludis] Grotlus In marglne: ..al. captum ipiem sinu pudcado nnbentcs pracsldent, ut Ularum pu-
laudis honorem*, sine scnsu, quanquam ct Relcbc- aicitiam prior deus dellLasse videretur.a Angustlnus:
nauensis codex et Monacensls utcrque laudis cx- ,Scd quld hoc, qnum ibl slt et Prlapus nirais mas-
liibcant. culus, siipcr ciijns immanissimum ct tiirpissimum
stupidant] Vldc superlorem locum (§. o72 not.). fascinuin sedcrc nova nupta jubctur more boncstls-
fastidia] Margo Grotlana ct codex lAcIcbcnauen- slmo inatronarum?» Ghot.
sls fastifjia, Inepte. lepidulis] Lepldula ra a6r£ia, a6reL6noi.
herilis] Amor, fiUus Venerls, qune Voliiptatls Gnox.
uera est. peritas] Margo Grotlana paratas. Amhitum in-
73 *
380 Martiani Capellae lib. VII. §. 726.
Brevis ambitus pucllas:
Demumque nec jugalis
Cessator intricatus
Tardabo fulcra lecti,
Et si quid illa nostrae
Veneris feret voliiptas
Nec vobis abnegabo;
Furtis niodo allubescat,
Et clani roseta parvae
Liliaque det papillae.
Ne nunc sexus jugalis
Cura ferale niorsum
Et vulsa pellis acre
Laceros trahat capillos.
727 Quo dicto renidens et plus solito laetior Voluptas ad Venercm regressa
cuncta ejus auribus iDliniavit; quae deliciosa mollitie et interrunipcntc genas
rubore paene prodidit susurrata, tuncque marcidulis decenter paeta luminibus
telligo dc niora, quasi ambages; posslt tamcn etiam quac tamen non minorcs difficultatcs contiiict. IIoc
ad orbem disciplinarum, quae bic proponuntur, rc- tantam apparct, scrmonem essc dc contumacia no-
ferri. yae nuptae mariti amplcxibus rcnitcntis pudicitiam-
furtis^ TranstuHt ad lcgitiml tori voluptatcs, quc virgiualcm defendcntis, sivc de colluctatlon*
qnod alioquin dc clandcstlnis tantum usurpatur. illa Vcnerea, quam nXLVOJtaXrjV dlxisse Domltia-
et clam^ Ilcccpi c codicibus Rciclienaucnsi, num Suetonius (In vita 22) refcrt.
Darmstattensl, ct Monaccnsi (C), quod jani Gro- rehidens^ Codcs Iflonacensls (C) renilensi in-
tius in marglnc cx alils euotavcrat; vulgo tU. cpte.
ne MMMc] Cautissimum duxl locum obscurissi- paeta\ IIoc Vencrl pcculiare. Priapcia (36, 4):
inum Intcgrum relluqucrc, Ilcct codiccs Darmstat- jtlHinerva flavo Itnnine est, Venus pacto.»
tensis, Rclcbcnaucnsis, et I^Ionaccnsis utcrqnc longe Ovidlus (In artc amandl 2, 639):
aliam Icctloncm cxblbcant: ,,Si pacta est, Vcneri similis , si flava , Mi-
fNe niinc scnsns jtigalis itervaea,
Feralis cttra morsum , ubl vlde Hclnsium (T. I. p. 464 Bnrm.) male cot-
Et vulsa fcllis atroa rigeutem. Adde Osannum (anal. crit. p. 194).
Martiani Capellae lib. VII. §. 727. 581
Majugenani conspicatur ct quodam adspeclu promittentis illexit; quam Satur-
nia dc propinquo velut deprehendentis castigabat obtutibus. Quac dum 728
geruntur, Paedia, quae egressa duduni, cum alia femina miri decoris in-
greditur, cui quaedam majestas nobilissimae vetustatis et ipsius Tonantis
natalibus ortuque praecelsior vultus ipsius lumiuc renidebat; quae etiam mi-
raculis quibusdam capitis reverenda videbatur. Nam primo a frontc uno sed
vix intcUigibili radio candicabat; ex quo item alter crumpens quadam ex
primo linea defluebat; dehinc tertius et quartus, tumque etiam iionus dccu-
riatusquc primus, honorum reverendumque verticcm duphs triphsque varie-
tatibus circuUibant; sed innumerabih radios multitudine prorumpcntcs in ununi
denuo tenuatos miris quibusdam defcctibus contrahebat. Hujus autcm mulli- 729
phccm pluriformemque vestem quoddam vclamen, quo totius naturae opera
tegcbantur, abdiderat; digiti vcro virginis recursantes et quadam incomprc-
hensae mobihtatis scaturigine vermiculati. Quae mox ingressa septingcntos
decem ct septem numcros comphcatis in cos digitis Jovem sahitabunda subrexit.
Tum Philosophia, ut Tritonidem propter adstabat, quid numero tah Arith-
mctica intuhssct, exquirit. Cui Pallas: proprio, inquit, Jovem nomine salu-
Paedia , «itfle] Sic scrlpsi, ortliograpliia tantiiin quas Clccro (oraf. 18) dicif, id est mofus celerl-
ct intcrpuiictionc mutata, pro Paedtaque , ut apo- tatem minutissiniis intcrvallis dlstiiictani. Bartliins
dosin seutcntia iianclsccretur, qua iii vulgatis carcbat. (advers. p. 11)91 f.): »Apud Lucilium distlnctum
nalalihm^ Q"'a Jupitcr tnonas (§.751), ut yarils splrls veluf sonaf, at niobilitatcn] flexnoso-
ipsius quasl natalcs in Arilliinclica iiicssc >idcantiir. rum angnium dcsignat apiid Capollam. <'
candicahat^ Utltur ct lihro I lioc ^ocabulo-- septviijentos] Putaveram qiiondam pro CCCC-
•>lpslus autcm canitics prulnosis uivibus candicabat» CCCXVII legcndum CCCCCCXII, nt sit C^vg,
GuoT. aut minorl mufationc DCCXYI, ut sil ^alQS'-,
p/urj/ormem] Alios /j/rHjnii/oi-Miem Icgere margini scd reveia conipcri niliil mufandum, sunt enim hic
Grolius adscripsit. Ceterum ex Pytbagorcorum baee Indioatae liae voccs H APXH, idque ad fiiicm
placitis explicanda sunt, quibus numerl pro ipsa Capcllac MS. cxaratiim vldi. Gnox. — Confcr pa-
rerum natura erant (Aristot. metaphys. 1, S). lacograplilam mcam (HI, p. 281).
di(fiti\ Confer superiorein notain (§. 102) no- snhrexU^ Editiones antc Grotiiira surrexit .
strumquc Infra (§. 745 f.) et Procopii anecdota (p. niale. Siibrijere idcui est quod criijere , ut apud
210 Eichel.). f «-miCM/ft/t dicuntur propfer rtr^nfia*, Seaecam (Hcrc. fur. 392): »subriijens capuL*
,^82 Martiani Capellae lib. VII. §. 729.
tavit. Ac tunc illi radius, qui primus emerserat, colliniatae lucis nitore porrecto
ipsius Jovis verticem luminavit, Quibus miraculis radiorum innumera repente
multitudine prorumpente, nonnulli tellustres silvicolaeque divi Herculem con-
spicati, opinantes eam hjdrco germine pullulare. Ac tunc oborto terrigenis
mussantibus murmure puer ille piceus jussus admonere silentium. Veruni
feminam Pjthagoras, ut inter sapientes adstabat, usque abaoum consecutus,
idemque jani artem promere cupicnti quandam lactei luminis facem officioso
consislens munere praeferebat. Tum illa, antequam juberetur quid apportet
expromere, sic cxorsa:
750 Non ignota coelo, nec rebus mundanis ignorata, quas genui, adveni
super vestrum quidem nihil dcdignata concihum, quamvis singulos vos uni-
versosque recenseam cx meis ramahbus germinare; tuque potissimum, quem
principahs antc cunctas procreavit emissio, tuae singularis primigeniaeque
qid prlmus\ Sic ex codicc Grotiano, ipso Gro- Quain Grotiiis margini adscripsit lectioncra spiceus,
tlano suadcntc, scripsij \u]go •.radhis pfimiis emer- niliill cst; iit ct in sequcntibiis exstabat pro adsta-
serat (pii etc. hat ct consectatus pro conseciitus.
tellustres] Codiccs Monaccnsis (C) ct Darm- lactei luminis] Id est candidl, Indcquc splen-
staltcnsls terrestres , quod tamcn qula corrcctio- dcntls. Supra (§. 14) noster slmllltcr nlactls Instar
ncm o]ct, nolul recipcre; nec licet tellustris, quan- candidaeque lucis» dixcrat.
tiiiii cquidcni sclain, allbi non Icgatur, analogiac apportet] Sic codlccs Grotianus, Rclclicnaucnsis,
contrarliim cst. Basilius Faber undc babucrlt, quod Darnistattensis, Monaccnscs (A. C), alliquc apud
in Tbesauro scripslt, alios legcre terruristres , ig- Burniannuin (ad Ovid. III, p. 828) laudati; viilgo
norof Groilus niargini adscrlpslt telluristres, quod perpcrain oportet.
ex dcTToygacpia ortum vldctur. rnmalibus] Ovidlus:
piceus\ Id cst Harpocratcs, quippe Acgyptlus nRamalia arida tecto.u
(§, 90). Nigros fiilssc Acgyptlos cumplures tcstan- Pcrsius:
Isir, nt Amiulauus Marcelllnns (I. 22 extr. p. 577 »Ut rainale vetns vegrandi snbere coclum.o
Gronov.): nbomlncs autcin Acgyptll plcriquc sub- In Gramniatica ipsc Martianus: ndcnsis obumbrata
1'iisctdi sunt ct atrati.« Illnc ct Properthis (2, ramalibuS" ct lib. I: «ramale laurciim.x Grot. — i
^•i, lit): Addc infcrlorein locum (§.917) ct confcr Saxonem
»An fibi non salis est fuscis Acgyptas alumnis?» Graminaticum (jt. 126 Stepb.). In seqnciitibus pro
ct Martlalls (10, 12, 12): germiuari substitui niellorem lectioncni c codicibus
nNIlIaco redeas tu licet ore nigcr.« Slonaccnsibus (A. C) ct Darmstattcnsl.
Martiani Capellae lib. VII. §. 730. o83
naturac fontem Jupiter rccognoscc; ncc dcspicabilcm vestrum omnium nialrcni
Mercurialc quod babco nie faxit officium, quum prosapiam arcanae sortis
originisque primordialem vobis studeam comprobare; quae quum in terris exer-
ceor, astrorum populus rccognoscat honorandam suae multitudinis getjitricem.
DE MONADE.
Prae cunctis igitur affata sacra monas esto, quam ante cuncta vibrantem 731
sociati postmodum numeri principia docucrunt. Quae si species cst accidens
cuilibct cxstautium primo, priusque cst quod numcrat quam illud nunicran-
dum, ritc eam ante ipsum, quem principem dixerc, veneramur. INec dis-
simulabo ex eo, quod monas retractantibus unum cst solum, ipsam esse, ab
despicabilenij Glossa Isldori: ndispicabills, cou- cuncta principia vibrarcn, id cst, qnaui principeiu
tenitibilis, dispectnso, qno in loco bis I pro E omnium essc indc apparet, quia orancs inde nn-
positum. Grot. — Sensus hic est: »nevc idco me mcri per consociationem orti sunt.
vestram omnium matrcm coutemnitc, quia ]>Icrcu- ntiae si] Probat nionadcm omnium primam, quia
rio scrvio« cet. primo cuique in quoque gcncre respondct, deindc
sorlis^ Rctraxi lectionem, quam Grotius in etiam, quia mimerans numerato prius. Grot. —
margincm rcjccit, adstipulantlbus codicibus Darm- Distinctioncm e Darmstattcnsi codice correxi, et cx
stattensi, Rcichcnaueasi, ct Monacensi utroque codcm duobusquc Mouacensibus (A. C) reposni vc-
(A. C); vulgo ai-tis, neratmir pro vetieratitiir.
de mottade] Ad ca qnae nunc dc singulorum nn- species] Id cst eldoQ, sensu Platonico, fotnna,
ueroruui vi ct potestate scquuntur, conferenda sunt qua, quidquid ejus nomen gerit, hujus ipslus no-
inprimis Tlieulogumcna Arithmeticae ab Astio cdita minis vim ac potestatem nauciscitur; ut nostro loco
(Lips. 1817. 8), ct quac es simill IVicomachi libro quidquid vnum vcl primitm appellatur, id ipsum
Photius servavit (bibl. n. 187), practercaque Ca- ut sit, a motiade accepit. Adde Tennuliuia (ad Jam-
uierarius ad Jamblichum (in ^icoui. aritliin. p. 4o blich. p. 95).
scqu. Tcunul.) et Meursius (in denario Pytbagorico uec dissimtilabo] Lego: »Nec disslniulabo cx
in Grouov. Tlies. T. IX). De ipsa monade specia- co (ita in MS.) quod monas retractantibns unum est,
tlm vide Pythagorcos apud Stobacum (p. G scqu. solum ipsam (ita in 31 S.) esse, ab eaquc singula
Ileer.) ct llcrmetem (ibid. 1, 11, IS; p. oO(>), procrcari.» iNovum argumentuiu hoc modo: Iliud
practcrcaque Macrobium (in sonin. Scip. 1, C). qiioque, iuquit, non est silentio praetercnndum,
vibraiitem] Grotius in niargine libratitetti, malc; quod vel ex eo satis liqueat monadcm soiam pro-
radium enim siipra dixcrat. Scnsus autem Iiic est: prlc esse, aliisque esse cssentiae causam, quod
iiquain soclatl postmodum uumerl docuerunt antc utcunquc rcvolvatur semper unum luanetj semel
J>84 Martiani Capellae lib. VII. §. 751.
eaque singula procreari, omniumque numerorum solam seminarium esse, so-
lanique mensuram, et incrementorum causam statumque detrimentorum ; quae
tamen ubique pars est, ubique totum, dum per cuncta perpetua; nequo
enim, quae est ante cxstantia et quae post absumta non absconditur, potest
uon osse perpetua. Hanc igitur patrem omnium Jovem rite esse memoratum;
quod quidem idealis iUius intcllectuahsque speciei vis causativa testatur; ad
cujus exempluni unum deum, unum munduni, ununique Soleni, singularemque
Lunam, elementa etiam in quo exstant singula memorari. Licet Aristoteles,
unus c sectatoribus meis, ex eo quod unum solum ipsa sit, et se quaeri
semper velit, cupidinem asscrat nominatam, quod se cupiat; siquidem ultra
nihil liabeat, et expcrs tolius clationis aut copulae in se proprios detorquet
eniui iinuiii uniiin est. Gnox. — Cum Iiiscc conspl- idealis^ Umis ille solusquc ac suininus dcus,
rant ctiain Slonaccuscs (A. C) ct Darmstattcnsis, quem Ap|ni](>jus ultrainundanum appcliat, ex doctri-
nndc reccpi. Viilgo cnini ita erat: nnec dissiiniilalio, na Plutonis cst Ipsa iinitas, a qiia iiniiin quod
quod monas rofractantibus unum soliini ipsa esse cxsistit progrcditiir , qiiac et omnc deornin gcnus
ab ea atqnc cctcra procrcari.« progcneravit, tam intelligibilc, quain intcllectuale,
seminni-ium\ Juniblicbns (ad Nicom. p. 12 Ten- quod supramiinduniiin est, et quod iniindanum,
nul.): aJt^ avzr/g yaQ cog ajto dftigi^tazog y.al coelicolarum ncinpc dcorum. Vnitas illa ante om-
aidlov p/C^? f(p' ivMZSQOV avZLJteJtOV-doZCOQ nia entia. Ab iinitatc igitur illa si^e ab uno solo-
uv^OVZai ol Aoyot, X. r. X. qnc deo profluxere dii primo vor]Tol ct vosOOt,
fl&scouf/i7i/7'] Scnsiis ^idetur postularc rt&SMmr/in'. vjtEpy,o6piiOi ct iyy.o6[JLLOL. Proclus cap. X libri
GnoT. — Idcin margini adscripsit alios legorc as- priiiii: «Iva OVV 6vveXovTtg (.iJtcotxEv, To iv 6v
cenditur, quod ctiain in Moiiacensi utroqne cxstal; JtQOtt^L fJLEV UJtb TrjQ ivadoQ zfjQ JtQO Tcov
scd mutandi caiisa non apparct, qiioniani abscondi ovzcov JtciV 61 To ■&eiov yir'OQ itjtoyavva,
cominode explieari potcst jirrirc, occidere , eva- zb T£ vorjzbv, xal TO voSQbv, y.al zb VJtSQOV-
nescere. Sensus est, perpetuuin esse oporlere, ul- QCiVLOV , yul To ^iizQt TcJov iyy.o^iilcov JtQoe-
Ira qiiam uiiiiuendo proeeilore non possimiis. Con- yi7^Xl5i?0^. « Salmas. (episf. ad Menag. p. 21).
ler Moileratiiin {.ip. Sliii». T. I, p. 18): ijTLQ (XSIOV- unum dcum^ Lnum quidein deiiiii pliilosoplii
fiivov TOV Jt2rj\)^oVQ yMTa Trjv Vcpa'LQe6tv jtav- credehaut, scd variis euni iioiiiiiiibus varioquc sexn
Tbg aQiOfiov 6TeQr]x)£i6a (xovfjV TE xal 6za- •ppcllaLaut jnxta illum usnm Valcrii Sorani.GLOssA
6tv 2ix(iliciVEL. (cod. Mouac. E).
»ne»nor«/Mm] Codiccs Reicbcnaucnsis, Darm- tiltra nihil\ Aihil apsid Grotium per errorcm
tlattcnsis, ct Monaccnsis uterqiic nominalum; non omissiiin ipso inonente rcstitui. Ccterum Arlstotclcs
iieecsse. ubi Laec dixcrit ignoro.
Martlani Capcllae lib. VII. §. 751. 58o
ardorcs. Hanc quoquc alii concordiain, hanc pietatem aniicitiamquc dixerc,
quod ita nectatur, ut non secctur in partcsj tamen rectius Jupiter nuncupatur,
quod sit idcm caput ac pater deorum.
DE DYADE.
Denique quum unum facta in quodcunque defluy.erit, licet cjus linea 732
insecabilis ac sinc latitudiuis significatione fundatur, dyadem tamen facit.
Quae dvas, quod sit prinia procrcatio, a noniuiUis gencsis dicta; quod autom
intcr eam ac monadem prima conjunctio cst consortiumque consimile, Juno
perhibetur vel conjunx vcl germana praecedentis. Est aulem mcdictatis capax;
nam bona malaque parlicipat: eadem discordia, ex qua adversa oriantur,
utpote quae prima poterit ab adhaerente separari; iu bonis vero cadem justltia,
quod duobus aequis gaudcat paritcr ponderatis; eademque soclctas, quod
viuculum, quo media ccnnectantur, habeatur utrinque commune. Ab hac
numerus auspicatur; et est opinabihs corporatio motusque primi probamentum;
clementorum etiam mater, nam de dyade quartus elemcntorum numerus pro-
creatur; primaque forma paritatis est.
DE TRIADE.
Trias vero prlnceps imparium numerus, perfectusque censendus; nam 7oo
prior initium medium finemque sortltur, ct centrum medletatis ad inltiam
tamen rectius^ Macrobius: nllacc monas priii- jiistiliaj TLeologuniena Aritlimeticae (p. 12, 4):
cipiiini liuisque omniuni, nou ipsa priucipil aut fuiis ccjto 6e Tr^g eig dvo TOixfjg ALY/ri oiovei SiXV-
scicns, ad suuimuiu icfcrtur dcum." Et Syncslus Justitia autem Pytliagoi'eis crat ro aVTLrtertOV&0<;
episcopus Platoniciis saepe deura (xovaS' ciQQTjTr^v (Aiistot. Magn. Mor. 1 , 34).
noniinat. Grot. ehmentonmi^ Inepfum cst quod alios legere
dcjliixeiil\ Sic rectc anteriorcs; dc monadc Grotius margini adscripsit aliorum.
cnim, quae nniim facta est, sermo est; Grotius peifecttis] Tlieon (arithni. 52, p. 72 extr.): /.£-
nescio undc de/liixerint. yeTcu de xai 6 TQia Te^etog, ijteLdn) JtQcoTog
quae prima\ \n codice Darmstattcnsl (jua cst cnQxriV yxd [xidcc xal jrioag £;(ei. Adde cundcm
pro quae ; mvilc. Ae musica (40, p. Ji>7), Pliitarchum (qu. sympos.
74
586 Martiani Capellae lib. VII. §. 753.
finemque interstitiorum aequalitate componit. Denique Fata, Gratiarumque ger-
inanitas, et quaedam virgo, quam dicunt coeloque ereboque potentem, huic nu-
mero colligatur. Ex eo eliam perfectus, quod perfectos gignit senarium novena-
riumque; cujus auspicio preces tertio ac libamina repetuntur. Tres sjmphonias
continet harmonia, id est diapasou, hemiolion, diatcssaron. In tria se spatia
temporis cursus alternat, ideoquc tribus divinatio memoratur. Idem mundana
pcrfectio est; nam monadem fabricatori deo, dyadem materiae procreanti,
9, 3 5 p. 738), Laurentiii^i Lydiini (dic Maills
p. 52 scfjii. Roctli.), Stobaeiini (ccl. pliys. 1, 2),
Justinum Martyreni (op. p. 2i), BoctLiuni (de mu-
sica 3, S), Ausoniuni (idyll. 11), et quac oliiu (iii
palaeogr. crit. III, §. 2G7 scqu.) larga manu dcdi,
IVonaulIa et ipsc uostcr jam supra (§. 105) attulit.
{nterstitioitnn^ Codiccs Monaccnscs (A ef C)
et Darmstattensis interstitioniim } luale (vidc §. o81).
aeqnalitate\ Codcs Darmstattcnsls e qnalitate }
Monacenses (A. C) aeqnalitatem , quod jam Gro-
tius inargini adscripsit; male iitruinqiiie.
Fata\ Parcac (vidc ad §. 560).
coelo(fiie\ E Yirgilio (Aen. C, S67); Hceate
]gltur, scilicet triformis (Ilor. od. 3, 22, 4) slve
terijemina (Virgil. Aen. 4, 511), Ausonliis (in gryplio
ternarli numeri v, 18)r
» Tertjemina est Ilecate , tria virjiiiis ora Di-
anae ,
Tres Charites , tria Fata«
iertio^ Confcr palacograpliiam mcam (III, §.
269). Spectat liiic et provcrbium r<? TqItov Tco
CcoTrJQC.
hemiolion] IJ est diapente (§. 107. 934),
divinatio] Ita infra (§. 895) "tripodomu scriblt
• trliu cursiis pracsagia polliccri, cxsfaiitLs, instan-
tls, et rapti.ii Sed jam Ilomcrns (Illad. a, 70)
Calcliantis vatis ariciii ila describit, ut tres tem-
poris partes comprelicndat:
Og ildr] Ta r' iovTcc Tci d'' i666^uva rcqo t
iovxa.
iAem\ IVempc nnmerus. Darmstattcnsis quldem
codex cxbibet item^ scd pracfcro viilgatam.
mundatia pei-fcctio] ^'ulgo praefectio, sed re-
cepl lectioneiu a Grotio In marglnc iiotatam. Aii-
soulus (Idyll. II, 48):
n/n physicis tria prima , deits, muttdns , dala
forma. u
Scncca (epist. 65): «Ilaec cmnia innndus quoque,
ut ait Plato, babct. Facicns bic deus cst; cx quo
Ct haec matcrla cst; forma blc est babltus ct ordo
mundl quem vidcmus, Cxemplar scilicet, ad quod
deus lianc magultudlncn) opciis puIcLcrrlini fccit. '
Confcr Platonem ipsum (lu PLIIcbo p. 25 — 27
Stepb.).
fabricntori] ^rjfllOVQyco , ut apud Platoucui
est (Pl.ilcb. p. 275 Tim. p. 68).
materiae] Tlieologuinena (p. 7, 18): etl Ttjv
vh]V Trj dvcidt, nQogaQi.i6TTOv6Lv oL JJvS^a-
yoQecoc.' iTEQOTijTog yccQ ixaivT] fiiv iv <ftv6Ei,
dvag (^h iv ciOt^pLco y.aTc(o;(F,c, ubi plara Astius
(p. 162).
Martiani Capellae lib. VII. §. 753. 587
triadem idealibus formis consequenter aptamusj animam vero rationis et ira-
cundiae cupiditatisque distribuere trigario.
DE TETRADE.
Quid tetradem dicam? in qua soliditatis certa perfectio; nam ox lon- 734
gitudine ac profunditate componitur, decasque plena his quatuor numeris
gradatim plicatis integratur, id est uno, duobus, tribus, quatuor. Item he-
catontas a decade quatcrnario cumulatur, id est decem, viginti, triginta,
quadraginta, qui suntcentum; et item a centum quatuor numeri reddunt
mille, id est centum, ducenti, trecenti, quadringenti. Sic decem millia
ceteraque excrementa complentur. Quid quod quatuor anni tempora, fron-
tesque coeli, elementorumque principia esse non dubium est? Hominum etiam
c|uatuor aetates, quatuor vitia, quatuorque virtutes. Hic numerus quadratus
ipsi Cyllenio deputatur, quod quadratus deus solus habeatur.
DE PENTADE.
Scquitur pcntas, qui numerus mundo cst attributus. Nam si ex qua- 73?>
trifiario] In editis erat tricario. Fortc tritjario, ut ^eia. Pliira dabit Aslijis^atl Platon. Protag. in oper.
aufva fiilcida i)ro fiil(jida. Libro musico: «dcmiim *»•«- edit. T. IX, p. liil).
gariuni siipplicantis semper germaiiiiatis advcniat"; plicatis\ Male iii cditis plicitis. Nostram lectio-
«bi dc Atraig sermo. Guot. — Spc€taiit iJla 5Iav- nem dedit codex Monacensis (A). De tetracty Py-
tiani ad Platonis doctiinam, qua aniiiia dividitiir tiiagorica siipia jain cgiiuus (ad §.107).
in 2oyidTLx6v , ■&viXoeidss, et ejTi^vfir^rixov Cyllenio] Hoc quoque supra (§. lOC) jam atti-
(dc R. P. 4, p. 4365 9, p. 580; Tim. p. 69; gimus. Adde Plutarcbum (qu, symp. 9, 3; p. 738):
Phaedr. p. 246j de Lcgibus 9, p. 863; adde Dio- 'Egfisi ds ficxZt&Ta rcov agi&fztov 7] TSTQaq
genem 5, 90). avav.SLTai' tCo).).o\ ds xai TSTQadi firjvog tCra-
solidllatis] Cave r« 6TSQea (§. 721) intelligas, fievov ysve6-&ai tov ■&s6v i6TOQOv6i- ct Macro-
nt laliiudo in scquentibus cxcidissct; scd de (jna- bium (Saturn. 1, 19): nPleraquc ctiam simulacra
draio loquitur, quod et ipsum perfecli et omnibus Mcrcurii tjuadrato statu figurantur — quippe sig-
nunieris absoluti vim gerit; confcr inprimis Aristo- niGcat hic numcrus vel totidem plagas nutndi ,
telem (rhctor. 5, ii): rov ayad^ov avdQa tpavai, vel quatuor vices Umporum, quibus annus Inclu-
slvai TSToaycovov fUTaipoQa' afnpoi yuQ xi- ditur« cet
74*
588 Martiani Capellae lib. YII. §. 73o.
tuor elementis ipse sub alia forma est quintus, pentade est rationabiliter in-
signitus; qui quidcm permixtione naturali copulatur. Nam constat ex utrius-
que sexus nuniero; trias quippe virilis est, dyas femineus acstimatur. Etiam
apocatasticus dicitur, et sive cum aliis imparibus sive cum suo genere sociatus
se semper ostendit. Nam quinque per quinque habes viginti quinque, et
quinquies terni quindecim, et quinquies septeni trigies quinquies, et quin-
quies noveni quadragies quinquies. Item zonae terrae quinque; in homine
scnsus quinque, totidemque habitatores mundi generibus, ut homines, qua-
drupedes, reptantes, natantes, volantcs. Hunc numerum quis neget esse
diametrum? Nam decadis perfectio circulusque hujus hemisphaerio dissecatur.
D£ HEXADE.
756 Senarium vero perfectum analogicumque csse quis dubitct, quum suis
partibus impleatur? Nam et sextam sui inlra se continet, quod est unus;
mnntus] Codicps Cantabrigicnsis, Reiclienanen- JtiQadflcc TSP.SVTTjfjEC JfavTCOQ. Adde .Tanibliclium
sis, Darnistattcnsis quinlum^ scd miitandl causara (p. 12 Tennul.) ct Tliconcm Sinyrnacum (aritlim.
non video, modo ad jnMii(iMm refcratiir. IVeque cnim 2i, p. Ci).
dc Arislotelis rpiinta essentia Martianus loquitur, zonae] Vide nostrum siipra (§. C02).
scd de dodecaedro Platonis, qiiod universi forraam aundriti>edes] Sic codcx Darmstatlensis; vulgo
rcfert (Tiin. p. d5 c); qnaiiqu;un lioc quoquc miilti auadrupedesntie. Cclerum confer riatoncin (in Ti-
pro aetlicre acceperint (vide BoccIJiium iii Pliilolao maco p. 91. 92).
p. 102; Astiuin ad Plat. Epinom. p. GOl). Addc diameirum] Simili dc causa ■^fii^sov ap])cllant
Straboncm (li>, p. 713 Casaub.): jrgog ds ToiQ Tbeologumena (p. 32), oTi Tov dsaa dslov 6v-
TtTTUQOi 6Toi%sloig 7tiujtT7] Tig s6tl <pv6cg, Tog ?]ni6su'i sdTiv.
i^ tjg 6 ovQavog y,al r« a^Toa y.. t. ).. vero\ Sic codices Monacenses (A. C), Darmstat-
utriusqne sc.vus] Unde cliam dvdQoyvvia et tcnsis, ct Rcicbcnaucnsis pro antem jn edilis.
yajiog appellabatnr a Pylbagorcis (Plut. dc Ei perfectum] Isidorus llispalcnsis: uScnarius suis
apiid Dclpbos 8, p. 387). partibus pcrfcctus cst. « Macrobius: iiSenarlus vcro,
apocntasticus] ]\isi corrupta lcctlo cst, per syii- qui eum uno septcnarium facit, variac ac multipli.
copen dictnm pro aJtoxaTadTaTiXM , qul sempcr cls rcligionis ac potcntiae cst. Priinuiii, qiiod so-
ad sc recurrit, iii se ipsiim revertitur, ut ait IVi- liim (iiialim solus) cx oninibus numcris, qui infra
coniacbus (instit. aritlim. 2, 17; p. 151 Ast.): otf«;^ dccein siint, de suis pailibiis constat" cct. GnoT.
yaQ av av^rjdidiv av^rjClO, sig t6 avTO OVfl- — In mco Macrobil cxcmpiarl (somu. Seip. 1 , G)
Martiani Capellae lib. VII. §. 736. 589
et tertiam, quod duo; et iiiedictatem, quod tria. Item naturalia officia, sine
quibus cssc nihil potcst, sunt sex: niagnitudo, color, figura, intcrvallani,
status, motus. Itcm motus totidem difFcrcntiae sunt; nam movemur prorsum
retrorsumve, dextra laevaque, sursum dcorsumque; nani illc actcrnus qui-
dam motus est circuli. Ilic autem numerus Vcneri est altributus, quod ex
utriusque scxus commixtione conficitur, id est cx triade, qui mas, quod
impar cst numerus, habetur, ct djade, quae fcmina paritate; uam bis tcrni
hexas fit. Solida etiam figura quadrati sex superficies habet. Totius harmoniae
toni sunt scx, id est quinque toni ct duo hemitonia. Idcm pcr primum 757
motum, hoc cst dyadeuj, collatus duodecim facit; inter quos duos numeros
duo medii inveniuntur, id cst octo et novem. Quorum unus cx mco nomine
regulaque censetur, nam arithmeticus memoratur, id cst novenarius; eodem
enim numcro supcratur a duodecim, quot numeris supcrat scnariura , id est
tribus. AHus autcm numcrus, id est octo, musica ralione confcrtur. Ea enim
parte supcratur a duodccim, qua ipse superat sextum, id est tcrtia; nani
sexti tcrtia duo sunt, duodecimi tcrtia quatuor. Quod geomctrica ratione
soliis legiliip, non sohiin. Alio etiaiii loco itlciu sis ciijiisque die sacra ficri jussit, tesfe Janiblicho
Macrobius (Sat. 7, 15) ex Acgypto rcfert nscnariinn (de vita Pytliag. 28, li>2), ubi luistcrus (p. 128)
nunicruiu ODiiiilariam plemim, perfectum, atquc di- Icctorcs ad Tennulium (ad Jambl. in IVicom. ariUim.
vinum csse.« Adde Vilruvium (5, 1), Lydum (die p. 151) remisit. Plura dabit Astius (ad Thcolo-
Vcn. 10, p. t>8 Roetli.), Ccnsoriuum (de dic natali giini. p. 177).
H, 4).
^ ... T o . . L- hexas fit] Grotlns margini adscripslt allos Ic-
motns totidetn^ oex luotus gencra practcr orbi- ' -* ^ *■
*^'cre scxts Tctciimt . malc
cnlarcm ctiam Plato cnumerat (Tim. p. 54 Stepb.). » " /
Adde Macrobium (in sonin. Scip. 1, 6 f . Satiirn. 7, id est novenarius^ Sic scripsl c codicibiis Gro-
9). Sed alia sunt quae Aristotelcs statuit, licct tiano ct Rciclicnaucnsi; vulgo idein novenariiis.
totidem numcro (Cafeg, 11 5 confer Scst. Enipir. De utraquc ratione aritbmctica et mnsica slve bar-
adv. niatlicin. 10, 57; p. G40). monlca vide ijuae ad Platonis Tliuaenra (p. 56
ffjiert] IVIcomacbiis (apnd Pbotiuin p, 240 Stepb.) obscrvavlt Boecldiius (iu Daubli ct Creu-
Hoescbel.): )c«t xvQuog avVT} fiCiZP.oi-ylcpoodiTTj zeri studiis T. I!I, p. 06), Astlumque ad Thcolo-
Cvyicc rs xcd yaur/da y.ul avdgoyviia xitolo- gnmcna (6, p. 178), qnae eodeni hoc nomlne hesa-
yalTcu. liinc eliaiu Pylbngoras Ycncri scxlo mea- dcm praedicant.
590 Martiani Capellae lib. VII. §. 737.
coiuponitur. Ea eniin possunt per collationem media, id est octo per novein,
qaae extrema, id cst sex per duodecim; nam utraque faciunt septuaginta duo.
Item in majoribus numeris media extremorum rationibus componuntur sub
praedicta senaria ratione. Nam sexies septuagesies dipondius facit quadrin-
gentos trigies dipondius; similiter octies scptuagesies dipondius qningentos se-
ptuaginta sex; item novies septuaginta duo faciunt sexccntos quadraginta octo;
similiter duodecics faciunt octingenta sexaginta quatuor; quae media inter se
multiplicata reddunt numcros extremorum inter se convenientium. Hic primus
numerus, id est senarius, harmonias ostenditur gcnuisse; quippc sex ad duo-
decim est symphonia diapason; sex ad novcm hemiolios; sex ad octo epitritos,
id est symphonia diatessaron; unde Vcnus Harmoniae mater perhibctur. Item
liic senariiis quadrato et solido quaternario sociatus horas diei noctisque dime-
titur; nam quater seni viessis quadrussis faciunt.
per collattonem] Grotliis iiiargini adscripsit /ios< ; hemiolios\ Grotius hemiolos, quod c codicibus
malc. Collatio liic inulti|ilicatiuiiem slve jjolcntiaiu correxi.
,-ignificat codcm usu (juo Fcstus (s. v. ocius) com- Haitnoniae^ Hyginus: »Ex Vcuere ct fllarte
parationis gradus collationum vocabulo ajipcllat. Harinouia et Forniido.o Harmonia autein, quan-
ntratjtte] Sie codices Monaccnses (A. C) et q"»"» Capella fuo inodo aliter interprelafur, est
Darmstatteusis; vulgo utrae(jue sluc sensu. Hermionc. Grot. — i>escio quid conlra communcm
j. ,. T v^ .. , .j , j. V, fabulam (ApoHodor. 3, 4, 2. Diodor. o, 48 f.)
aiponaius\ Grofius pcr erroreni ut videtur cdidit ^ ' ' ' '
,. j. I .,..,. , , Grofius senfiat. Pro mater allos lcffcrc major ideui
dtspondttis , quou correxi; scd ipsi Luic vocabulo ° •'
I ,. ,, . , ... 1 • . 1 mararini adscripslt; Inepte.
lociis liic nulJus est, ut c nofa tanfum inale intel- ° i ' r
, , , ., . ..,.,. viessis quadriissis faciunt] Forte vicessis vel
lccta ortum essc Mdcatiir; quanquam invifis codi- ' ' '
., •! •!./-. . ,. viqessis , ut sexis , sculuatiessis et siinliia linic au-
cibus niiiil niuto. L.ctcriini scnsus hic est, pro- ^ r j
, . cfori usiiriiata. Gbot. — Sexis snpra (8. 505) et
portioflcm geometricam, qi:ain uiodo proposuit: ^ i \o /
infra (§. 7(>7) lcgifur. Codices Monacciises (A. C),
6:8 = J):12 _."^ . n • 1 .,1
Darinstattcnsis, ct liciclicnaucn»is liaficnt vies
cujus cxtrcma acque ac media secum collata facuint f^uartis, quod jain Grotius margiiii adscripslt, ul
7'i, ctiain sl omuia sepfuagesics LIs augeas, ean- gupra tries pro trigies; praefereaque Rciclienaucn-
deni manerc: yjg pi-acbef facit pro facinnt. Prociil diiblo niiincrl
4o2 : o7u = (> i8 : 80-4. librariorum iiiscifia vcl scribcndi cnmpcndiorum ig-
xA est senarins] Hacc pro glosscniafc tollcnda noranfia sunt cornipfi, legcndumque liic ..viginfi
eensct Grotlus^ scd si demscris, iinus c majoribus qualuor», cf siipra .sexics scptuagiuta duo faciunt
potlus numcris, qul antcceduut, iiitelligcndus fucrlt. quadringcnta trigiuta duo» cct.
Martiani Capellae lib. VII. §. 73a 391
DE HEPTADE.
Quid autein tc heptas veneranda commemorem? quae quod naturac 758
opera sine feturarum contagione conformas, inter dcos Tritoniae virginis
vocabulum posscdisti. Nam quum omncs numeri intra decadem positi aut
gignant alios aliisque gignantur aut procreentur; hexas, octas gencrantur
tantummodo; tctras autcm ct creat et crcatur; at heptas, quod nihil gignit,
eo par virgini perhibetur; sed quod a nullo nascitur, hinc Minerva est, et
quod ex numeris tam mascuhnis quam femininis constet, Pallas virago est
appcllata. Nam ex tribus ct quatuor scptem fiunt; qui numerus formam
Lunac complcclilur; nam primo cst coruiculata, quam iirjvoeLdrj Gracci vocant;
heplas] De praestaufia nuineri scpfcnarii prac- "EXXrjVEQ 6jtavlav fiovdav astgccixsvoi.»
tcp Theologumcaa coiifeiendi sunt Gellius (5, 10), Grot. — Adde Appulcjuin, qui (inet. 11 ab inlt.)
Macrobius (iu soinu. Scip. 1, ti), 1'hilo (op. T . I, »cuin DniueruniK, inrjiilt, xpraeclpue religionlbus
p. 80). Quanquatn fortultain potius ccnsct Ailsto- aptissimuni esse divlniis Pythagoras prodidit"; et
tcles (metaphysv ii, p. oOo Brand.): ijtzd l^iiV quos Astins laudat (ad Theologuincna p. 184. 18o)
tpcovrjivva, irtra ds xoQSal rj agfXOviaL, iJira ct Crcuzerus (ad Olymplodori coinin. ad Platon. Al-
ds aijtXsiadsg, iv SJtxa di. (iaXX.si odovrag svt- eibiadem p. 158).
a ys, svui dov' SJtra dk oi S!tl 07],3ag' dg canformas] Lcge confomimis, Guor. — Meufi-
ovv ozi TOiogdi 6 dQi.^fj.dg Jti<pvxs, did zovro qnam.
^ sxslvoi syivovTO sjtra ij rj JtXstag sitra Triloniae] Confer supcrlorem locnm (§. J>68
d6riQcov i^riv j rj oi fiiv did xdg jivXMg rj not.),
dXXrjv rcvd airiav, ri]v 8s r]fislg ovrcog par virgini] In MS. pervirgo, Iioc esf Talde
aQLx^^fJLOVLisv, rriv ds dgxrov ys dcodtxa x. r. X. Tirgo GIoss. Grot. — Yiilgafa sana. Hierocles (Iii
veneranda] i\am (teste Macrobio) sjtrdg djto Pjthag. aur. carm. p. 22G): rj ds i/33ofidg cog
xov dii3s6-&ai dlcta, Vetcrcs enim 6sJtrdg dlce- ctfxrjrcoQ ymI Jtagd^ivog — ovrs ydg ysvvdnxt
faant, Idqiie comprobatur ex I&to fraginento Jonis i^ dQLd^fjLOV rivog rcov svrog dixccdog — ovrs
apud Euclidcm in Karmonica, a patre mco clegau- ysvva rtvcc XcJov ivrog dsxddog. Plora dabit
tlsslmc correcto «t conclnnafo: Astins (atl Thcologumena p, 181).
'Tdv dsxa/Sdfiova rd^tv sx^i? «" iv 7£- Xwwrte] Theologuuiena (p. 43): 'E;fraft>()Oi ori/
rQuy^oQdco , uL rs66ccQsg 6sXrjt%axal tpd^ttg VJtc'(0^ov6ccc
Tdg $Vfi<pcovov6ag aQfioviag rotodovg. 6vfiJtXrjQov6Lv sv/^oycog rbv xov c(6rfQog rov-
IlQiv fisv 6sJtrdrovov il-dXXov diari66aQa xov fi-^va, TjfxsQcov ovxa syyc^ra ycd^ . EvXXo-
itdvrsg yi6a6d^aL dh dsi wxl rdg sJtrd 6xrifiaxizdg
51)2 Martiani Capellae lib. VII. §. 758.
deindc nicdihinia, qnam dicunt Sidrouov: dehinc dimidiato maior, quae dicitur
ccfKpixvgzog: mox plcna, quae dicitur jtavdsXrjvog : item tres formas praedictas
deficiens repetit. Hic numcrus Lunae cursum significat; nam unum, duo,
Iria, quatuor, quinque, sex, septem, viginti octo faciunt. Item septem sunt
circuli, ct tot planetae, tot dies, totque transfusiones elementorum; uam ex
informi materic primus ignis, ex igni acr, ex aere aqua, ex aqua terra;
itera fit adscensio, ct ex terra aqua est, ex aqua aer, ex aere ignis; cx
759 igni in materiem incomprehensam jam non poterit perveniri. Quid? omuium
natura nonne huic probatur nuraero deservire? In principio septimani partus
(lOQipag rry^ deP^ijvrjg rsTQadi, firjvoscd-^ , dt- Aemque Jmmor uhit, demto quoijue pondeve
%OTOLLor, au(plxvQTov, JtavdiP.rjvov, JtdXiv rursns
a/lP.OV aUiply.vOTOV , £•/, ■&aTBQOV f.tSQOvg tpCO- In superos uer tenuissimus emicat ignes.
TL^OUSvrjg avTrjg, xal jfd?.iv dL^OZOUOV y.ccTci Jnde retro redennt, idemnue retexilur ordo ^
XaVTa, y.ai aP./.rjr' jXTVOeidrj. Similia apud Ma- Ifjnis enim densum spissatus in aeratransil,
crobiiim leguafur. Hic in aquas ; lellus glomerala coijitur unda.«
l-iriVOccd)]] Sic legenduni pro fioi'0£id»j i" Adilc Platouem (Tini. p. 49), CLrysippum (apud
editis. GnoT. — Immo ex ipso Jlartlaao (§.865 f.) Stobaeum I, 12, 16^ p. 512 sequ.), Lucretium
corrigendum erat. (1? 785 sequ.), Ciceronem (j\. D. 5, 12), Hera-
Jtav()sP.r]vog] MS. JtZriQo6£p.r;vog. Grot. — clidem Ponticum (allcg. Homer. p. 459 Gale), 3Ia-
Eodcm rcdit. nilium (I, 149 sequ.), Diogencm Lacrtium (9, 9;
tot dies] Ilinc satis liquct non tam norum esse p. li^o Mcibom.). Paulo aliter Thco!ogumena (p. .^0):
bune morem, quo dies numerare solcmus pcr se- oTi £ig Ts66aQa Ta JtavTa ^TOi^sla, TQ£ig ds
ptimanas et planctarum nomina, quam quidam vo- avTCOV ai fJ.£Ta$VTrjT£g , s[idofxdg dv y.dvTav&a
lunt. Grot. — Profccfo non erat, cur 3Iartianum Lmy.QaToirj Tcov bP.coi'.
adbibcrct ad bujus nioris aiiliquitatem probandam, omnium natura] UdvTCOV <pv6ig. Eleganter
quem multo antiqniorcm csse, et perpcram a pla- ct proprie a nascendo iiatMram dixit pro jeMe/YifioHC ;
nctarnm noniinibus noip.iiia dicrum rcpcti, alio loco nam ct apud Gcllium Varro «ad boinincs nascen-
(palaeogr. crif. III, §. 51 4 saqu.) dcmonsfravi. Adde dos viiu numeri isfius porrigi pertincrcqncK aitj
Sciiccain (ap. Augnstiu. de civ. dci C, 11) ct qnae et Macrobius: «dcniquc est numcrus, qui bominem
doctiis Anglus nupcr attiiiit (in Museo pbLlologico concipi forniarin elc. Grot. — Videtur tamen nni-
Cantabrigicnsi T. I. p. I — 75). versam liominis naturam siguiilcarc, co scnsu quo
transfusiones element(n-um] Ovidius (mctam. IS, Macrobins (in somn. Scip. 1, G f ) septcnariuin nu-
24i>): mcrum «totius fabricac dispcnsalorem ac dominum«
— — nresolulaque telhts appella^it^ qni quidcm omnino ad scqucnfia con-
In Ufjuidas rorcscil aquas; tenttatiis m tttiias ferendus cst.
Marliani Capcllae lib. VII. §. 739. 593
homincin absolutum pcrfcctumquc dimittunt. Dchinc idco homo septcm mcatus
habct in capitc sensibus pracparatos, duos ocuk)s, aurcsque ct nares totidem,
et os unum. Dchinc mcnse scptimo parvuhs dentes emcrgunt, ac scptimo anno
mutantur; itcm sccunda hebdomas pubcrtatem movet gigncndique possibiH-
tatcm; tertia florem gcnarum; quarta incrementa staturac hniunlur; quinta
juvcnahs actatis plena pcrfcctio cst. Septem etiam natura abstrusit mcmbra
vitaha, hnguam, cor, puhnoncm, henem, jecur, et duos renes. Item septera
seplimani j)arlus\ Expllca cx vcrhis istis Var- os MJtnm] Transposita iii cditis Iiacc crant verbaj
ronis ajnid Gclliii;ii: "Illaiii <]uoquc vini nuuicri hnjiis sed codicum RcicLcnaucusis et Darmstattcnsls lc-
obscrvatain refcrt, (juod aute iiieiiscm septiiiuim ctionein praetuli.
ncquc niasculus nccjne reinina salubriter ac secun- piiberlatem] AJii uberlatem , teste Grotio in
duni naturam iiasci potest." Pauliis (|uofjuc juriscon- marginc; nialc.
sultus ait: i>Scj)timo incnsc nasci jierfectnin partuni (jiijnendi possibililalem] IJlitur lioc vocabulo ct
jam reecj>tuin est j)roj)tcr auctoritateiii (luclissimi viri ipsc alibi, scd ct Ariiubiiis, Isidorus, alii(jue iiatrcs^
Hijipocratis" (flf. de statu liominum, 1. Septimo). ij)se quoijue Justinianus in con(irmatioue digesto-
Et id intelligcndum de mense scptimo ineipiente ruin. Et sane quemadmodum Iii omnes possibilita-
liquet ex 1. 3 iu line fF. de suis, ubi Llpianus docct tem pro potentiu dixerc, ita Fulgcntium impossibi-
similiter ex Ilijipocratis auctoritate justo temjiore lem j)ro impotenti dixisse j)uto. Loeum, quia sin-
natuin videri euni, qui centesimo octogesimo secundo gularis et eximlus quodammodo est, adsciibo. Is
die natiis est. Est autem Ilippocratis locus lib. Epid. est jjLV&oXoycy,. lib. II, dc Caco ct Hereule: »Tri-
3, scct. 270. Censorinus quoque alt: iiScptimo pllci etiam niodo nocet inalitla, aut in evidenti,
partus jam maturus est, eo quod in oiunibus nu- ut potentlor, aut subtilitcr, ut falsus amicns, aut
nicris scptenarlus plurlinuin posslt. « Vidc Plinium occnlte, ut impossibilis latro.» Quod autem bic ait
libro septimo cap. qninto, et Plut. lib. V de plii- anno bls septimo pubertatcm incipere censcri, con-
losoj)boruni j)lacitis cap. XYIII. Grot. — Dlodorus grult cum conslltiitionc ista impcratoris Justinlani
tamcn (1, 23) Ccooyovu6dai ovz slco&ivat t6 ad Mennan praetorio praefectum niissa quae Iiodie
TOCOVtOV alt, ubl vlde Wessellnglum (T. I, p.27). est J. 3 C. Quomodo tutores vel curatores esse
septem meatus] Favonlus p. IG: niuinistros ei- dcsliiant, ciijus scntentla rej)etita est bist. (?)
dem scnsus scptcin veluti feuestiis craitti maulfe- Quibus modis tutela fluitiir in piinciplo, quos locos
stuni est.<i Scpteni notarunt foramina vctcres, cx confer eum Maerobio. Grot. — Adde Llpsium (ad
quibus scnsus bumaui operenlur. Alclmiis Avltus Sen. de benef. 7, 1 , p. 367).
piilcre : septem etiamj E Darmstatieusi codlce pro se-
nDehinc arcem capitis sublimi in vertice signat ptima in edltls.
Septiforem vultiim ratiouis scnslbus aplans.i diios renes] MS. aQZalxcog nduo rcnes.« GnoT.
Bauth. (advcrs. p. 222. 223). — Ita et Monacenscs (A. C).
7li
594 Martiani Capellae lib. VII. §. 759.
corporis partes hominem perficiunt: caput tenus imo collo, pectus, venter,
duae manus, totideraque pedes. Totidemque stellae in vertice axis coelestis.
DE OCTADE.
740 At octonarius numerus primus cubus est et perfectus, Vulcano dicatus;
nam ex primo motu, id est dyade, quae Juno est, constat. Nam djas per
dyadem facit tetradem; at bis ducta facit octadem. Pcrfectus item, quod a
senario tegitur; omnis enim cubus sex superficies habet. Item ex imparibus
consecutis impletur. Nam primus imparium trias, secundus pentas; ambo
octadem faciunt. Item cubum , qui a triade venit, id est viginti septem,
scquentes impares reddunt, id est heptas, enneas, et hendccas, qui omnes
tenus imo collo\ Rcccpi lectionem a Grotio in ocladem\ Lcgc ondoadem. Grot. — iVcutitiaatii :
inargine notatain; vulgo tenns imntn coUnm. proniiscuc cnini nostcr Iiisce vocihus ulilur, et
venler, diute vmnns] Sic scripsi c coslice Darm- iUa quitlam tani supcrioii loco (§. 758) quam in-
stattensi pro ventrem dtins mamis; scd quod pro fcriori (§. 74 S). IVicomachus ctiam apud riiotiiim
sequentibus totidemfjue pedes in RcicLcnauensi ex- oxzdda apellat.
stat pedesgtie recipere nolui. Ceteruiu confer Tlieo- « senario] SIc codices Mouacensis (C), Rei-
lo^uuiena paucis niutatis cadeiii tradentia (p. 30): clicnauensis, Darinstattensis, ct Grotianus^ ucc rc-
6jt/ldyyva TE yccQ xd ?.ey6[.ieva iiD^r] ijtza fragatur alSer ^lonacensis (A) qui IiaLct in sinario;
xar' avtrjV iiuCEifVMV i^u.lv' yXcorra, yMQdla, vulgo enim septenario.
rjitao, rtvsvixcov, dJtZrjV , ve<pQOC 6vo' xal imparibtis consectitis] Confcr Niconiachuui
r« xa^oAixd (leQt] rodavra, diteQ edri y.e- (ariilun. 2, 20 f.): oi y.viiot, roi^TJ diuCrarol
ipaXrj , ■&(OQa^ , z^tQeg dvo, Jtodeg dvo , xal ovreg xal ravrorrjrog ejtl jtXeov doy.ovvr£g
aldoloV xard fiiQog de duxrQrj6et.g ev (.dv rco fiere;;^et,v eQyov ei6l JteQi66cov, dZZ' ovx dg-
JtQo6(OJtoi eJtrd, bipd^aXncov 8vo, coxcov dvo, ricov — ey.re-&evTco\' yccQ rcov djto f.icn'ddog ijt^
QLVCJov dvo, ^roLiazog ev y.. r. ?.. dneiQov 6vvexiov JteQi66cov ijti6y.6jteL ovrcog'
Vulcatxo] Alii IVcpti.no dicatum tradunt, nt 6 JtQCorog rov dvvdfxeL y.v.Sov Jtotel, oi 6e
Plutarclius (in vita Tlicsei extr.): rj ydQ 6y6odg, 6vo (ler* ixelvov ^vvre^ivreg rov 6evzeQov,
y.v^og djt^ aQriov jtQcorog ov6a xal rov jtQco- ol 8e ijtl rovrotg rQelg rbv rQixov , ol 6k
rov rexQaycovov 6LJtXa6l(c, rb (j.6vi{iov yal 6vv£;^etg rovxoLgre66aQeg rbvrerciQTov y.r.X.
6vgxivt]Xov oiy.elov e^et rrjg rov &eov 6vi'a- secnndns] Vnlgo sectmdum; ego codiccs Darm-
(xecog, ov 'A6(pd/.L0V aaL TaiJioj^ov .rtQogovo- stattensem, Rciclicuaucnseiu, ct jjlonaceusem utrimi-
(idCoyLtv. «juc sccutus sum. \
Martiani Capellae lib. VII. §. 740. ^Ki
faciunt viginli septem. Itcm tertius cubus, qui a tetrade venit, id est sexaginta
quatuor; nam quater quatcrni sunt sedecim, hoc quater scxaginta quatuor
fiunt, et hic ex imparibus quatuor, qui superiores sequuntur, id est, tre-
decim, quindecim, septendecim, undeviginti, fiunt simul sexaginta quatuor;
et sic omnes cubi pcr imparium incremcnta inveniuntur sui dunlaxat numeri.
Sane hic octonarius cubus ita oninium cuborum primus est, ut monas om- '•
nium numerorum. Cubus autem omnis etiam matri dcum tribuitur, nam
ideo Cybele nominatur.
DE ENNEADE.
Enneas quoque perfccta est, ct pcrfcctior dicitur, quoniam cx triade 741
perfecta forma ejus multiplicata perficitur; deinde quod primi versus finem
finnt\ E codice Moiiacensl (A); pravc lii edi- perfectior dicitur] Lcgo perfeclio. Dc cnneadc
tis fit. falia liabes ajiud Pliuriiiittiin, iibi de Miisis agit:
Cijhele] Solidum, unde Cybele. >'ibil cnim terra ivi'aa Se £i6l di-a x6 T£TQayc6vovg cog (prjCl Tiq
solidiiis. Glossa (cod. Mon. B). — Codex Rciche- (Siinonidem inniiit ut puto) ymv Jt£QlTTOVQ (ita
naucnsis Ctjbebe sollemni yarietate. Rei ipsius fons cnim lego, non jt£QLTXOv) JtQogi]xovXag cvTalg
apud Platoncm (Tira. p. do) quacrendiis est, qul artoT£X£lv' xocovTog yaQ £6tlv 6 Tcov ivvia
terrae, quani malris deorum nomine appellatain csse aQi&nbg 6vvcdTc'ipL£r'Og y,aTa TO iip' avTOV
constat, cubicam formain assignavit; confercnda y£vva6d-at, x«l To TOV JtQCOTOV Trjg T£A£to-
tamcn ucutissimi BoccBliii annotalio (in coium. dc xrjTog yMXa Tivag H£T£;(£LV doy.ovv ciQL^fjLOV,
Plat. corp. mund. fabr. p. 51): "Tiedeinannus ([uldcm quae miic ad biijus aiictoiis expos;tionem faciiint.GR.
(in Giaeciae antiqiiissimis pbilosophis p. 4ISex — Vide Ga!ei:m (opusc. p. IS7). Scd Grotii correctio
IVicomacIio apud Pbot. bibl. 187) Pytbagoricam bo- necessaria non est, ut cx nota seqiienti apparebit.
riiin commentonim oiiglnem demonstiarc inde cona- perfccta] Insclte vulgo lcgifur «ex friadc pcr-
tur, quod cuin mytbologiea Pvtliagorcorum doctiiua fecta forma.u Diccrc eiiim viilt friplicatam fiiadem
dc numcris consentiaut, velull quum cubus ocfo bunc terminum primi versus facerc. Lego pro per-
angulos babens terra est, nunieriis aHfcm ociona- fecta poflus ter facttt. Bauth. (ad Stafil TJieb. 4,
rlus Cybcle appellctur, — verum quis obsecro spo- 431). — Vulgalam ■relinul codlcum omniara auctori-
pondcrit, mytbica baec numerorum cognomcnfa apud tate firmafam. iXibil aHud Milt .llarfianus, nisi per-
anfiquos et primitivos Pytbagorlcos jam obfinuisse fectiorem esse dcbere, quac cx triade jam perfecta
nequc demum a iMcoinacho, ingcnioso nimls nuga- pcr mulfiplicationera sive collafionem (v. §. 7371
fore, Imeuta csse?« oiiatur. Ilinc perfectissitniis dicltur LXXXI apud
7o *
596 Martiani Capellae lib. VII. §. 741.
tenet; et ideo Mars appellata, a quo finis omnium rerum. Quadratus quoque
finis est eorum , quae per collationem augentur. Nam et harmoniae ultima
pars est; ad enneadem enim ab octade collatio percussionis sonus efficitur.
Non minus novem Musas dixerc. In mundo etiam novem sunt zonae, id
est sphaerae, et deorum septem, et terrae.
DE DECADE.
742 Decas vcro ultra omnes habenda, quae omnes numeros diversae virtutis
Senccam (epist. S8), BCjucm novem novles nniltl- ad octo — Lic nnmenis somim parlt, qiiem tonon
plicata componunt.il
primi versiis] Favonlus Euloglus (ap. Bartli. in
Papin. Stat. T. II, p. 1090): «luter coclum ct tcr-
ram novcm intervalla ipse considercs iicct, sic:
quonlani primi versus absolutio novcnarlo numcro
contlnctur; neque Ipsa decimum clrcnlum natura
requlrebaf." Adde liaec Servii (ad georg. 4, 480):
nquia qul altlus dc miindi ratione quaesiverunt,
dicunt, intra novem lios mnndi circulos inclusas
esse virtutcs" cet.
muslcl vocaverunt.ci Vidc ct supra (§. 108).
id est sphaerae] Lcge id est sphaera. Spbaera
xar' £^o%riv dicltur aJtXavicov a6TQC0v. Grot.
— Ad sensum rccfe; sed inconslderatlus correxit,
quum sequantur alii gcnltni deorum et terrae. INcc
iiiclius pro ileorum codlccs Rclclicuauensls ct 3Io-
naccnsls (A) pracbcnt deorsum; planafas cnim pro
dils Labltos esse quls iguorat? Cctcrum zonas ap-
pcllat noster, quac cunctae alias sphaerae dicuntnr,
ut apud Macrobtum (lu soinn. Sc. 2, 4): »Ergo luii-
vcrsi muDdani corporls sphaerae novem sunt; pri-
Mars\ Eorlc Mors. Sed sanc non facile altcram ^^ iUj, steUifera, quae proprio nomlnc coelum dl-
lectloncm quis rejiclat, qui considcrct Martis epi- gjt,,^ gt aplanes apud Graecos vocctur — subjectac
aicU (iQoro?.Oby6g, [iiuKpovoq, aijj.OipaQriq et scptcra quas unjrts dicImus-»-noiia /er»a slnc motii.i-
similla.GROT.— Non dubltarc dcLebat dc Marte tol- ^^^^ Appulejum (doctr. Plat. p. 205 Oudcnd.).
lendo ct Morte rcstltuendo doctisslinus Grotius. ,j^,.a <,»iMes] Clcmens Alcxandrinus (strom. C.
Generalis cnim 3Iors omnlura, Mars alirjuorum tan- p, eo8): »jj dsKaq Ofio/.oystTat. JtavTeJisiog el-
tum interfector. Kumcri autcm ratlo ad omniuo j,^^^ „ Scd dc boc nnmero omnino confercndi Ovl-
omncs pertinet. Barth. (ad Stafil Tlieb. 4, 4oI; jj; (fagt. 5, 121) bl versus:
T. II, p. 1089. 1091).— Apud Mcomacbum (In „Jnnus erat , decimum ^uum Luna repkverat
PLotli Libi. p. 240 Ilocscb.) inter plurima alla Evu-
a/.iov quoque cognomen ivvsadL tribultnr, quarc
nlLil muto.
sonus efficitttr] Macroblus (In somn. Sclp. 2, 1);
•Epogdous est numcrus, qiii iiitra se babct ml-
uorem ct insupcr ejiis octavaiu parlcm, ut noveiu
orbem.
HIc numerus magno tunc in Lonorc fnit;
5eM nuia tot dijiti, per quos numerare solemus,
Seu quia his quino femina niensc parit ,
Sen quod adusque decem numero crescente ve-
nituri
Martiani Capellae lib. VII. §. 742. :>97
ac perfectionis intra se habetj quae licet primi versiis finis sit, secuuclac mo-
nadis implet auxilium. Haec primi versus numcrorum regulas, aualogias,
genera, spccics, differentias, pcrfectiones et impcrfccta concludit, daturque
Jano, quamvis eani plurimi apocatastasim mcmorarint.
Principium spatiis sumitur inde novis.« Brcvitcr, scd apcrtc LyJiis (<lc incnslb. 2, p. 82):
Plurcs ejiis praestantiac causas cxponit Yitruvius »A nionadc nsquc ad dccadcin sulani si niimcravl-
(5, i) ct Pliilolaus (in Stob. ccl. 1, 2, 5^ p. 8 mus at(jiic substitinius, riirsus ad ipsani iiionadcui
Hccr.), ad qucm confcr liocckliium (p. 138. 146). revertiinur.« Addc Pliiloponuin (ap. Tcnnul. p. 129
omnes numeros] Dccadcm cos intra sc Iiabcrc ad Jambl. aritbni.) qui scribit: »PciTcctus numcrus cst
dicit, vcl quia dcnarius pro omni ponitur (Bartb. denarius, quippc omncm in sc nunicrum conipre-
advcrs. p. 2287 f.), vcl potius, quia dccas oiuncs hendit. Postquam cnim ad dcnarium pcrvcncrunt,
siinpliccs ab I usquc ad IX continet. Laurcntius Ly- ad eos numcros, qui scqiiuntur, rursus ad mona-
dus (in cxccrpt. lo, p. IG Roctb.) »dccasn, scrl- dcm rccurrunt."
Lit, »plcnus numcrus cst, unde ct pcrfccta vocatur, , -, ^ . , . ,^ ., . „^ .
. . * ' Jano] Qiiippe c/rtwiV/ero (Ovid. fast. 1, 228),
quippc qiiac omiics rcliquorum numcrorum ct ra- . , _
ut insA x/,£tdo\'>yoi; &vpeU!xhsilur(Thcolognm.T>.GO).
tionuni atqiie proportionum consonantiarumquc idcas
coniplcctatiir» cet. Et porro (de mensib. 2, p. 82): apocatastasim] Rcctc Sexag dicitur «.;ro>i«T«-
«Orbis oninis numcri ct finis dccas est: circum draGiQ. Est cnim uJtoy.araOva^Lg nibil ferme
illum cnini scsc torqucntcs ct convcrtcntcs quasl aliud quam in pristinam formam restitutio ct rc-
circum ilcxum curriiiit numcri.» Unde Porpliyrius stanratio cjus quod anlc fuit, undc Gregoiius de
(in vita Pytliag. p. 48 Kust.) dexdda olov de;^d3a Baptismo: xai ravta ovx ov67]Q devveQaq yev-
dictam essc ait. Plura dablt Aslius (aJ Tbeologu- vri6eu>Q, ovde dvajcXdOecOQ , ovde eiQ x6 dq-
mena p. 199). j(alov dftoyMra6zd6ecoQ. Elg ro dgp^alov djfo-
primi versits fmis] Vcrsiis dicunt aritbincticl y,ara6ra6i.v vocat iu intcgrum rcstitiitioncin. Eo-
orJincs numerorum. ISoc ita capicnJuni, ut finis deni inodo Pliitarclius aliique coniplurcs circiiitus
vcrsus scniper sit X. Nam XX duo vcrsus siint ct sidcrnm, quae anno suo vertcntc ad idcni signum
ita dcinceps; p. 15 Favonil Eiilogii couimcntarioli rcdcunt, dftOxara6ra6eig dici produut. Sic ctinm
iu soinnium Scipionis. Bautii. (advers. p. 222). — monas priino nunicri versu tcriniuato quasi rcJiii-
AJJc Gamcrariiiin (aJ IVicomacbl aritbm. p. i)3). tegratnr in dccadc. Supra quoque pcutaJa djtO-
secunilae monadis] IIoc cst, auxilio sccundae yccrcc6rixrjv dictain docuit, an djtoxara6rariX7jV
monadis est, ad construenJum alias: nam sccunJa voliici-it Jiibitem sanc, qua rationc ncscio, nisi
monas non prima Jicltur, scd undccima, itaquc, quod fortc (ut ipsc docet) dyas et trias numcri
licet priina sit altcrius vcrsus, e pracccdcntis ta- tuin paris tum imparis principia, in quinario rc-
mcn ultima babct auxiliiim. Favonius p. 15: »quia staurentur intcrcedcnte tctradc: scmpcr enlm ad
ut monas in primo versu, sic in sccunJo dccas djtOxard6ra6LV intcrvallum icquiritur. Grot. —
obtlnct fundaracntuui.K B.lrth. (advers. p. 222). — Vlde nos siipra (ad §. 736).
598 Martiani Capellae lib. VII. §. 745.
QUID SIT NUMERUS.
745 . Dictum breviter, qui uumerus primum versum facit, quos deorum
contineat quasque virtutes; jam nunc quid ipse numerus sit, quasve inter
se alialogias scrvct et formas, breviter intimabo. Numerus est congregatio
monadum, vel a monade veniens multitudo, atque in monadem dcsinens.
Sunt autem numeri simplicis regulae quatuor: prima est, quae appellatur a
paribus par, secunda a paribus impar, tertia ab imparibus par, quarta ab
744 imparibus impar, quas inferius memorabo. Sunt etiam qui primi numeri
appellantur, qui a nullo numero dividi possunt, nisi a monade tantum non
dividi, scd componi vidcntur, ut puta septem, undecim, tredecim, septen-
decim et cetera similia; nullus enim eos numerus dividere uno ordine potest,
c^uapropter primi appollantur, quoniam a nullo numero exoriuutur nec aequis
portionibus discernuntur. A semct igitur nati alios ex se crcant numeros,
quoniam ab imparibus paria fiunt, a paribus impar fieri nuUo modo potest;
7io crgo et primi uumeri necessario habendi pulcbrique. Sed omnes numeros
^ni ni(me;?(5] Codiccs Rciclienaiiensis ct Mo- posse videatur: ut puta VII. XI. XIII. XVII. ct
nacenses (A. C) atiis^ non nccesse (vide Bcieruui cctera. Quapi-oplcr cjusmodi nuincri appellantur
ad Cic. Lael. p. 36; Kritzium ad Sallust. Catil. primi, quoniani a nnllo numero nascantur, ncc ac-
p. 202; Waltherum ad Tae. ann. I, 48). quis analogiis distinguantur. Qui vcro numcri ab
inimeius est] Sollcniiils Laec deCnitio est apud cjusmodi fluuat, et ab illis exoriuntur. Ab Impa-
Pytliagoreos ct (jul eorusn vestigia sequnntur, ut libus eniin paria fiunt, ncc a pari impar ficri potost.«
IVicomaclium (arlll.-m, 1 , 7), Butlierum (apiid Slob. Ilaec ille: ct facile pcrspicics ciin uostruraipic,
ccl. pliys. I, p. 12 Ileer.), Aristoxcnum (ibid. p. 16), modo vcra apud Cassiodonini Icctio, cadcm via pro-
inquc primis Moderatuin (ibid. p. 18), cujus ipsa cedere. Sed difl^crt Bencdictina cdifio: in ca enim
vcrba noster expressissc vldetiir: idtl da a0L.\}ii6Q (p. S34 Garn.) idein locus sic legitur: nPrimus el
(OQ XV!t(o €Ij:elv 6v6TT]ua [xcn'ada}v, tj Jtpofto- simplcx nuincrus cst, qui monadicam mcnsuraiu
dl^uog fC/.rj&ovg ajtb ixovadoQ aoxoiievog xcd solam rccipcre potest, ut verbi gratia III, V, VII.
ciVUftodi6u.dg elg iiovada y.axa?.i]yoiv. XI, XIII, XVH et bis similia.n
primi jiiiHierij Cassiodorus (Op. p. o70 cdit. eos ntimeriis] Posteriorcm voccm vulgo oinissam
Gen. 1CG5): »Qui numerus secundiim se considc- Jnsenii e codicc Rcicbcnuiiensi; paritcrquc paulo post
ratu?, putatur esse, qiii c nullo numero dividi fo- ex antcrioribus cditionibus reslitu! riinnero, quodapud
tcst, nisi a monadc tantum, quum tamcn componi Grotiuin ncscio utruin consillo an casu cxcidcrat.
Martlani Capellae lib. VII. §. 74S. 599
primi versus sub lils rcgulis retractcinus : monas quidcm numerus non est;
dyas par est; trias et ordiiie ct virtute primus; tetras a paribus par; pentas
primus; liexas a paribus impar et ab imparibus par, unde et perfectus no-
minatur; lieptas primus; octas a paribus par; enneas ab imparibus impar;
decas ab imparibus par. Sicut in primo versu ita et scqucntibus hao regulae
coUiguntur. Primus igitur versus est a monade usque ad cnneadem; sccundus
a dccade usque ad nonaginta; tertius vero ab hecatontade usque ad nongentos;
quartus, qui et u1|jmus, a mille usquc ad novem millia, licet nonnulli Graeci
et iivQLo: adjecisse Tideantur. Mihi vero solus numerus approbatur, qui 716
digitis coercetur; ahas quaedam brachiorum contorta saltatio iit, ut numcros
gcrmanae praeccdentis formis ac hncis concinnamus. Nam mihi in primo
versu monas, ilh in signo principium, quod non habet partes; in secundo
versu a decem numeri vehit hnea distenduntur; in tertio vcrsu quadrati cx
centum rehquisque fiunt, quae vekit latitudo primae longitudini sociatur;
in quarto versu jani cubi sunt, idco ex mille rehquisque soliditas. Finis
monas (fnident^ Idcm apiid JamLlicIiiim legitur hracJnorumj Deccm cnim millia jain non Jigltls
(ad IVicoiii. ai-itlim. p. 18 Tcnn.): zal ZO ■&av(ia- solis indicari possunt, sed alia qnadain corporis
^icozaTov yA(l jjiOvadoQ Idiov xal 6vfii3(,i3a(tTi- pai-tc opns csse ad Iiiinc et scqnentes nnraeros cx-
xov Tov i-irjjrco ccQLd^ixov avTrjV sCvaL %. T. Z. primcndos Noviomagus (ad Bedac op. I, p. 133)
Quippc aOy^rj aQL&ixov Iialicbatur (vidc Aristoxe- docuif. Sallationem autem non pedum luodo essc
mum apud Stob. ecl. p. 16). Addc Macrobium (in scd omucm quain nos dicimns <jesliculalionem sig-
soran. Scip. 1, 6): »Unuiu autem, qnod novCiQ lA. nlKcare notuui est (vide Boettlgcrum in Sablna I,
cst nnitas dieitur, et mas idein ct feniina cst, par p. 317).
idcm atquc Imparj Ipsc non numcrus, sed fons et numeros^ In MS. fuit nmnevis: recte^ sl pro
orlgo niiincroruin. « concinnanms legas concinamtis. Grot. — Martianus
di(jitis\ Non dccem prlmi tantum, ut allquis Ipse blc aliquid turbassc vidctur; qnos enlm alt
opinarl posslt, sed omnes potlus numcrl a monadc nuineros lineares, quadratos, ct cubicos, cnm de-
Inde nsque ad novem millia digitls coerceutiir; qnod narlis, ccntenarlls et inillcnariis nlbil couiinuue lia-
quo pacto fiat, c libris Iiac de re scriptls et tabulis bcnf. Cetcriim confer Ipsnm supra (§. 707).
acrc Incisls, a me alibl (pal. crlf. III^ §. 250) lau- distendunlm-\ Ita In codlcibiis Monaeensibus (A.
datis, dlscl potcst. E quibus pracsertim courcras C), Rciclienanensi, ac DarmstaJfcnsI: male In cdltis
vclim Bedam (de iiidigltat. iu Opcr. I, p. iJ32) ad- discindunlnr , quod ad llneae proprletatein mlnns
dasqiic supcrlorcm uotam (ad §. 102). bene convenit.
GCM) Martiani Capellae lib. VII. §. 746.
crgo vel litnites mihi sunt nionas, decas, hecatontas, et raille; geometriae
vero nota, Knea, figiira, sohditas. Nam monas ita individua est, ut nota;
decas vero in numeris, ut hnea longitudinis sohus; hecatontas quadratus,
qui est superficies, et in latitudinera longitudinemve dividitur. Itera decas per
747 decas fit centum quadratus; hoc pcr decem fit cubus mille. Omnis impar
progrcssus a monade per singulas positiones necessario quadratos efficit.
Prima ipsa monas; adde triadem, facit quatuor, primum quadratum; associas
quinque, fecisli secundum quadratum novem; junge septegi, implesti quadra-
tura sedecira; adjicis item nonas ad sedecira, et perficis quadratura viginti
quinque. Eodem modo progreditur ratio usque in infinitum. Sed ad superius
divisa regrediar. Omncra numerum aut parem, aut imparem esse, aut utro-
que finiri certum est; quidquid numero adjiciatur finito, finitum adjici; neque
cx finitis finitum fieri posse.
DE PARI ET IMPARI EX IISQ[JE COMPOSITIS.
748 Omnis vero numerus aut par aut impar est. Par est, qui in duas
latihidineni] Xdio. cxMS.longiludinenwe.GRor. dcrc factiiu], celcriiisciilc dicemusa, et saepissimc
— Sic etiam Reiclienauciisis, undc rccepi, quan- apud oratores ct pliilosoplios Graecos (vide Scliac-
quam jain ante Grotium in cditis erat et tn lowji- fcrum ad Lamb. Bosium dc cllips. p. 7S8, ct ad
iudinem. Cassiodorus (Op. p. 5SS Garn.): «Super- Dcmostli. T. II, p. 3.=)1). Cetcruni spcctant Lacc
fteialis numerus cst, qui non solum longitudinc, sed doctrinam Pytliagoricam de gnomonibus, de qua eru-
et lalitudine conlinetur, ut trigoiuis uumcrus, qiia- dite, ut solet, Boeckliius (in Pliiiolao p. IA2 scqu.).
dratus numcrus, qiiiiiqueanguius nuincrus, circu- J""^<^] J^'S. adjmujas. Forte adjiinjis , ut con-
laris nnmcrus, ct cetcri, qui scnipcr in supcrdcie Tciiiat cum co quod scquitur adjicis. Grot.
continentur.x nonas^ Lcgc novem, ut supra decem pro decas.
decas per decas^ MS. »id cst decus pcrdecns.» Grot.
Forlc decussis per decnssim vel decas per deccm. ad sedecim^ Ilaec verba negligcnfcr in editis
Grot. — Hic quoquc librarii nunicrorum iiotas intcl- omissa supplcvi e Darmstaltcnsi codice.
lcxlsse non videntur^ sed <;ontra codices niliil muto. certum est] Omissa Laec in cditls supplevi e
associas] MS. associatis. Grot. — Male ! DI- codicibus Monaccnsibus (A. C).
ctuin est pro si associas, nt apud Auctorcm ad de pari et impari] Ilacc omnla nota; qui plura
Ilcrcnnlum (5, ii): ustrenuc aliquid voluuias ostcu- Guplat, adcat TLconcmSmyruacum (arltLiu. 5, p. ^9),
Martiani Capcllac lib. YII. §. 748. 601
acqiias partcs diviclitur, ut duo, quatuor, sex; impar, qui in duas aequas
partes dividi uon potcst, ut tria, quinque, septcm. Dcinde ex imparibus
quidam ex imparibus tantum impares sunt, ut tria, quinquc, scptcm; quidani
etiam multitudinc constant, ut novem, quindecim, viginti unus, quos stsQi6-
gaxis jieQi66ov; Graeci appellant. At in his, qui parcs sunt, plura discrinnua
sunt; at pares sunt, et dividi possunt. Cetcri vel ex paribus pares, vcl cx
paribus imparcs, vcl cx imparibus pares; et illos Gracci ciorumLQ aQxiovs,
vel JtEQL66ay.Lg aorlovQ, vcl aoTiayAq jt£Qt66ovg nominant. Pares ex paribus 749
sunt quatuor, quia cx bis binis, octo, quia ex bis quaternis constant. Pares
ex imparibus sunt, ([ui pares impari multiplicatione llunt, ut bis terni sex,
aiit quinquics quaterni viginli, quod genus Graeci j(eQi66dxig dQriovg vocant;
ct hi qui imparem numerorum multitudinem pari muhiplicatioue consummant,
ut quum bis tcr in sex, et quatcr quinquc viginti liunt, quod genus dQTLdy.n
jteQL666v Gracci vocant; qui numeri quamvis idcm sunt, rationcs tamen in
crescendo divcrsas recipiunt. Atque cx his ipsis quidam in duas partcs divisi
protinus in parcs numeros rccidunt, quidam semel sacpiusvc per parcs rcpli-
cati citra singularitatem in impares resolvuntur; nam duodccim et viginti
semel pcr pares dividi possunt, at quadraginta octo nimirum bis vicenos
quatei'nos, inde bis duodenos, deindc bis senos omncs adhuc pares efficiunt^
novissime in ternos imparcs decidunt. Itaque nemo longius procedere simili
muUiplicationc potcst, quin ut duplicationc revoluta adscenditur, sic per re-
phcationcs item iu plures partcs digeritur. Nam viginti et bis dena sunt,
et quinquics quaterna, et decies biua, et quater quina.
DE QUATUOR SPECIEBUS NUMERORUM.
Quatuor deinde species numcros excipiunt. Quidam enira sunt per 7S0
Nicomaclium (aritlim. 1, 7 — 10), JainLIicbum (ail tensis, ct Monaccnses (A. C) eximpari, male^ vX
IVicom. p. 41 Tenniil.), Cassiodorum (de aritlim. c\\am m sc(incn\.\hwi jteQL66dy.£Lq ^ro jtEQL66aKL(;.
in op. p. boi Garn.) cct. his senos\ Inserni his cx 3!onaccnsibus moxijuc
e.vim/mjjtj/ijCodiccsIlciclieaauensis, Darmstat- (jidncjuies dedi pro qitiitijiie cx DarmstatJeasL
76
602 Martiani Capellae lib. VII. §. 7oO.
se incompositi, quidam per se conipositi, quidam inter sc incompositi, qui-
dam inter se composili; ex quibus duo priores primi numeri, duo sequentes
secundi norainantur. Sed ea res quo faciliiis addisci possit, planius indicanda
est. Prima et minima omnis numeri mensura singularitas est, quia nullus
numerus non in singula dividi polest; dcinde eum etiam aliae mensurae ex-
cipiunt, ut duplicationes, quae duplo, triplicationes, qiiae triplo jncrcscunt.
Quum hoc ita sit, quibusdam nuraeris in singularitate sola mensura est, qui
nisi in singula digeri non possunt, quales trcs sunt tres; quidam tantum in
parcs, quidam in impares, ut sunt quatuor et novem ; nara bis bina qualuor,
ter terna novera sunt; ita illa duplicatione, haec triplicatione metimur. iVc
saepe non una quidein tahs mensura numeros habet, sed plures, siquidera
octo metiri et quadruplicatione et dupHcatione facile cst, quum et quater bina
et bis quaterna octo sint; itemque evidens est, quidquid aliqua multipHcalionc
metimur, metiri nos etiam singularitate posse; scd non ubicunque singulari-
tatis mensura cst, esse ahcujus eliara raulliphcationis. Ita singularitas omnibus
7oi mensura communis, quibusdam unica est. Et quura hoc ita sit, per se in-
coraposili nunieri dicuntur, qui nullani raensuram habent, nisi singularitatis;
per se vero compositi, quos metiri non tantura singularitate, sed aha quoque
niultiphcatione hcet; ct haec quidem singuloruni nuraeroruni aestiniatio est.
auatuor deinde species^ Tiieo Srayrnacus (dc Bqnacdam tantuni Jmpares, qaacdaui in inipare 6."
arlthinet. G, p. 51. 32): tcov ds aOLS-ficov oi fXEV Ex iisdcni in scqiienlibus quoqiic inscriii non et
TtQcovot y.aP.ovvrai ciJt?.coq y.al Ci6vvd^STOi, oi sed, quuin vulgo ita Jegeretur: »ac saepc una
di; JfQOg c'J./.rj?.ovq .-rQcoTOC y.al ovx ciJt/.coQ' quidem talis uiensura nuiucros Labct plurcs ■, mox-
oi ds 6vvderot anXcoq, oi ds JtQog avTovq q"c scripsi itemc/uc pro inter f/uae, in utroqnc
6vv&STOi' JtQcoTov flsv aJtZcog y,al ci6vv&STOL adstipulantc etiam Darmstattensi et . in supcriorc
oi VJtb uridsvoq ,U£V aocxlfiov, VJtO fiovrjq ds Reichcnauensi codice.
l.LOVadoq fZSTQOVUSVOL y.. r. ).. Addc Aicomaclium multiplicalione licet] Mutari non niodo infcr-
(arlthm. 1 , II), Jamblichuui (ad IMcom. p. 56 Ten- piinctioncm, quam Grotiiis quoqiic i iiigo vitiosam
n'.il.) et Bocthinm (arithm. 1, 14). cssc iutellexif, qua licet cuin scquciilibus e< haec
nuidam tantuinj Correxi locum quem corrn- quidem juiigebatur^ scd eflam Icctioncni, quac
pfis^imc \uIgo cdi jam Grotius vidit, c codicibus cx ipsa illa distlnctionc corriipfioncin traxcrat, ut
Sluuaccnsibus (A. C)j ^iilgo cnim ita sonabat: sit legerctur pro esl , qiiod codices Rcielicnaii-
Martiani Capellae lib. VIl. §. 751. 605
Bini vcro plurcsve juncti intcr sc incompositi essc tlicunlur, qui nullam com-
niuncm mensuram nisi singularitatis liabent, ut tres et quatuor; neque enim
intercst an quatuor dupli mensuram habeant, quum cadem illa in tribus non
sit; at inter se compositi sunt, quibus ah'a quoquc quam singularitatis men-
sura communis est, ut novem ct duodecim, quorum utrumque licet tripli-
cationc metiri, quum ter tcrna novem , tcr quaterna duodecim fiant. Quum 752
vcro alii numcri in singula tantum, alii etiani in aliquos solidos numcros di-
vidantur, ut re ipsa discrcti sunt, sic ctiam in vocabulis disccrnam, ne qua
indibgentibus confusio oriatur, ct cujusque nunieri mcnibra nominabo sobdos
numeros, in quos is deduci poterit, ut in duodecim fiunt; at singula, et si
qui etiam solidi numcri immixti singulis inserentur, partes appcllabo, ut in
septem, vel totidem singula, vcl etiara bis terna singulo adjecto.
DE NUMERIS PERFECTIS ET IMPERFECTIS ET PLUS-
QUAMPERFECTIS.
*
Ex numeris quidam perfccti sunt, quidani ampliores perfectis, quidam 7o5
impcrfccti; re/lsiovg ct vutsQxsXdovg ct vjtorsXslovQ Graeci appellant. Perfecti sunt
qmi partibus suis pares sunt; ampliores perfectis, qui plus in partibus suis
quam in se ipsis habent; impcrfccti, in quorum partibus minus c[uam in
ensis, Darmstattcnsis, cl Monaccuses (A. C) jirae- dedtici\ Malini didtici, ut in lib. I pro dedilum
Inicruiit. cst diditum. Grot.
neque enim interest an (iiiatuorj Ilace vcrlja al singuhi\ Codex Monaccnsls (A) ad, solleuini
apud Grotiiim pcr incuriain oiuissa restitui. confusione. Sensus est, partcs appellari, imdc per
in voeabulis] Pracpositionem in cditis omissam addilionem numcrus a)i(|iiis ortus sit, solidos, tiude
supplcvi c Darmstattensi codicc; et paulu post re- per niulliplicaiionem.
posui e Reichcnaueusi indiligentibus pro indc le- de numeris perfectis^ Hacc quoipe doctrjua
ffentibus , cul jam Grotius in inarginc altcram lc- coramunis cst aritlimcticis antiquis, Euclidi (7, 22),
ctioucm adscripserat. , Tlieoni Smyrnaeo (52, p. 70), NicoinacLo (1, 14),
soUdos mimeros\ Alibi cuhici ita appellantur, Jainbliclio (ad IXicom. p. 40), Cassiodoro, Boetbio,
ut apud Cassiodorum (p. SBiJ Garn.); scd liic /' tc- reliqftis. De scnario vide uostiBin supra (§.756.
tis opponi videntur. 743).
70 *
604 Alartiani Capellae lib. VII. §. 7S3.
ipsis est. Exempli causa sumamus sex. Hi et in singula dividi possunt et in
bina ct in terna, quum et sexies singula, et ter bina, et bis terna fiant sex.
Ergo partes ejus sunt unum, duo, tria. Nunc in unum cae conferantur,
fiunt sex. Hoc cst esse parem partibus suis, et hoc numeri genus in aliqua
virtute cst; cetera in vitio, vel ex superante, vel ex deficiente. L^t puta
sumamus duodecim. Et duodccies singula, et sexies bina, et quatcr tcrna, et
ter quatcrna, et bis sena duodecim sant; itaque cjus partcs sunt unum, duo,
tria, quatuor, sex, quae junctae in unum scdccim cfficiunt. Hic ampbor
perfccto numerus est. At sedecim fiunt junctis singubs scdecieSj octonis bis,
binis octies, quatcr quatcrnis; neque pariter has si facias ulla ejus numcri
mcnsura est; collati autcm in unum unus, duo, quatuor, octo non ultra faciunt
quam quindecira, niiuus eo, ex quo orti sunt. Hic imperfectus uumerus est
DE PLANIS ET SOLIDIS NUMERIS.
754 Alii etiam plani numeri sunt, alii crassitudincni quoquc in se habenl.
Planum numerum esse Graeci dicunt, qui a duobus numeris continetur. Id
ejusmodi cst: in ratione mensurarum tantum de norma contineri, quantum
a toto quadrangulo, cujus pars in ea norma sit, existimant. Item ad nu-
•
nieros planos referuntur, qui in duo latera ordinantur, sic ut rectum angulfim
eae conferaiiliir^ Ilacc pro hae confcnintur , clariiis cst, scj rcl aperta lucnda iiivitis codicibus
cl mox fiunt pro fiant iii editis, e codicibiis Rci- corrigere iion siistineo.
clienaueusi, Darinstattcnsi, et Itlonaceusibus (A. C) « duobus yiumeris^ Tlico Sinyrnacns (aritlinief.
rcstitui, 7, p. 54): zcov ds 6vv&eTcov roiyg filv vjtb dvo
ex superanie] SIc codex Rciclienaucnsis; iu aQL-&iio}v }teQL£%oii£voVQ y,a?.ov6Lv EJtCJtidovg,
edilis exnperaute crat. Moiiaceiises (A. C) exube- cog y.axa dvo 8La6ra6eLq &ecoQovnevovg zat,
rantc, quani lcclioiicni jain Grotius in niarginc no- olov VJtO fl7]XOV5 xcd :ncXaroVQ JteQLe%Ol.ie-
tavit, confusione siuiili qualeni apud Pcrsiuni (3, vovg' rovg de v:t6 rQLCOV 6reQeovg, cog xal
89) invenimus. zr]v TQirrjv dLa6ra6Lv jtQogeLP.r](p6rag' steQio-
et qualer terna\ Oniissa liaec in editis supplevi ^tjv 61 Ka?.ov6LV aQLdficov rbv 6c a?^/,7jko}v
c codicibus Monaccnsibus (A. C), Reichenaucnsi , avrbv JtoXvJtPM^iu^uov.
cl Dariustattcnsi. planos^ Ifa Rciclicnauensis, Darinstattcnsis et
paritcr /las] Lcgenduin essc practer has luce Monacensis (A). Perperam in cditis plnni.
Martiani Capellae lib. VII. §. 7M. 60o
faciant et normae similitudiiioni rcpracsentent. Igitur si in altcrum latus qua-
tuor, in altcrum tria porriguntur, hi duo numcri lcgc corum duodccim capiunt,
planumquc cum numcrum nonn'nant. At crassitudincm ajunt a tribus numeris.
Sint in altcrum puta latus quatuor, in allcrum tria, supra dcindc quatuor
adjiciuntur. His numcris altitndincm quoquc supcr infcriorcm normam implcri
dicunt, includique viginli quatuor. In quibus obscuritalc cx supervacuo
quacsita cvidenlissimum cst planum cssc numcrum sic singulis junclis, ne quid
supcr altcrum sit, crassitudincm licri numcris super numcrum impositis. Ipsa 7t>o
autcm planilics varias formas habct, numcris ad simibtudincm abcjuariim
figurarum ordinalis; cjuac incipiunt a bnca, tum vcl triangulae fiunt, al(juc
cao, quac quatuor angulos babcnt, vcl quadratac sunt, vcl altcra partc lou-
giores, quas iveQoixrjxstg Graeci appcllant; praetcrea plurcs quoquc anguli
possunt intcrdum ct inaequaba numcri latera essc; et quum dcindc crassitu-
dinem insurgat, fjgurasquc plurcs cfficiat, tcssera pcrfcctissima csse inter eas
vidctur. Est autem triangulus in paucissimis tribus, quadratum in paucissimis
quatuor; id autem quod imparia latcra habet, in paucissimis quinquc, altcra
partc longius quadrangulum in paucissimis scx; crassitudo itcm, quac tcsscra,
in paucissimis octo. INam duo simpliccm ordincm faciunt; trcs sic componi
possunt, iit totidcm angulos habcant; quatuor in quadrum positi in omnem
partem binos habent; quinquc sic colligantur, ut in altcro latcre duo, in altero
flicrrt5Si7j«fImem] Variantcni lcclioneni in margine dc triangiilaribiis vcl (jnadratis ccferiscjiie, nuos sola
Grotiiis notavit: «ad crassitudincin junctani tres nu. j^andit jilaiia dinicnsio.« Adde IVicouiacIium (aritlt-
nieri sint: in alteruin" etc, sed vulgata rectc sc liakct. nicl. 2, G).
e.v supcrvaciio] Pro et supervaaio in cditis re- sTSQ0lA7]ZStg] I(a codiecs Moitacensis (A) et
posui c codice Monaceusi (C). Rciclienauensis jjro corrujilo in cditis ijtnnourj-
quae inciitttuil] Male in cditis sic : nquas inci- xsig. Rcctius supra (§.712). Dc Iioc niiiaeruruni
j)iunf. Aliac ctiain vcl triangulae fiuntn; quae cor- genere ^ide Tlieoneni (13, p. 59) ct IVicomacIium
rexl c margine Grotiana, codicikus Monaccnsi (C) (2, 17) cuni nota Aslii (p. 295).
et Dannstattcnsi adslij>ulantibus. Boctliius: uNunc deinde C7'assitudiiiem] Lege m crassilndinem.
autem nobis de Lis numcris sermo futurus est, Grot. — Nc corrigas! Afros vcrbiiiu iusui-qere ciini
qnl circa figiiras geomefricas ct carum spatia di- quarto casu slnc pracposilione usurpasse tcstis est
measlonesque vcrsantur, id cst de liiicaribus ct Appulejus (met. I5 p. 17 Oudend.).
606 Martiani Capellae llb. VII. §. 7SS.
tres sint; sex quaclranguliim faciunt, quod in duobus lateribus binos, in
duobus ternos habet; ac si quatuor ponuntur, et crassitudo oritur, et paria
oninia latera in planitieni atque altitudinem sunt, binis in omnem partem
7o6 ordinatis. Simile autem plani numeri sunt, quorum latera eandem rationem
habent, ut sex et sexcenta, quum ilhs in altero latere duo et in altero tria,
his in altero dncenta, in altero latere trecenta sint; eodemque modo similes
etiam in crassitudine numeri sunt, quorum latera sub eadem ratione sunt,
ut viginli quatuor et nonaginta sex. Nam ut in ilhs alterum latus quatuor,
alterum tria habet, quo fit, nt planities duodecim, crassitudo viginti quatuor
capiat; sic in his aUerum Jatus octo, alterum sex recipiat, quo fit , ut planities
quadraginta octo, crassitudo nonaginta sex comprehendat. Quod est aulem inler
duo et tria, hoc inter ducenta et trecenta; ratio quae est inter tria ct quatuor,
haec est inter sex ct octo. IManifestum erit siiuulatque rationes, quae intcr
numeros sunt, subjcccro. Omnis cnim numerus pars est ahcui numero majori.
QUO MODO FIAT MAJOR MINORI NUMERUS.
757 Major aut multiphcatione procedit', aut ratione membrorum aut partium,
aut simul ct mukiphcationc et ratione membrorum vel partium. Ratio inem-
brorum in uno mcmbro pkuibusve, ratio partium in una parte pkiribusve
est; minor vero numerus aut rephcatione minuitur, aut ralione membrorum
vel partium; iuterdum etiam simul rephcatione ct ratione aut membrorum
colUtjantiir] Sic codiccs Darmstatteusis ct Rei- suhjecero] Pio suhjncere in editis codiccs Mo-
clici.aucnsis pro coUiijuntur iit cditis. naccnses (A. C), Rciclicnaucusis, et Daimstatlensis.
in altero] Sic codiccs Darnistattensis et 9Iona- major niinori] Vidc ne lcgenduin sit major tni-
ccnscs (A. C). In editis ciat aUero in latere. Ce- norve. Scd Iioiuin tituloruni aucloritas omuiuo valde
tcrnui insiguem Marliani errorcm, quo sexccnta ex ambigua cst.
duccnlis ct treccntis jier mulliplicationcm cirici pu- membrorum aitt partium] "^ ide infra (§. 7S9).
lavit, pcriti ips;i aniinadvcitcnt. Prius pertinct ad superparticulares , qui dicuntur,
sic in his] fta codiccs Sfonaceuses (A. C), Gro- postcrius ad superpartienies. «Majoris ycro inaequa-
tianus, ct Darmstattensis, pro sed iu cdilis. litatis», inquit Boelliius (1, 22), i.quinque partes
(juaihaifinta octn] Sic codlccs niei on-.nes rccte; sunt; cst cnim una, quae vocatur muUiplex , alia
apud Grotiuiu crat 47. supcrparticularis , tcrlla superpartiens, quarfa tniil-
Martlani Capellae lib. VII. §. 737. G07
aut partium; nequc ulla ratio nuincri ad numerum, quae non iutra hacc
cst. Graeci multiplicatos numeros :toZZaf(Xa6iovg, replicatos vjto.i:oZ?MrtP.,adiovg,
mcmbro membrisve antecedentibus istiusQiovg appellant, biuis deinde uomiaibus
utuntur in bis, in quibus binac rationes sunt. Quum hoc ita sit, numcrus 7o8
(y^mpareni rationem habet aequahtalis, quani i66t7]ra Gracci vocant, ut duo
ad duos, trcs ad trcs, quae ratio etiam perfecto numero ad suas partcs cst,
idcoquc is uumerus potior cetcris Iiabctur; quid enim acquo esse melius potest?
At ubi altcr numerus major, altcr minor cst, protinus inter eos distantia est,
quod in omnibus tit, qui rationc mcmbrorum vel partium aut antcceduut aut
anteceduntur; ideoque hi numeri pejorcs sunt, inter quos partesque coruni
aliquid discrimen cst. Scd ut distantia inter duos numcros majorem minorcm-
que eadem est, sic ratio inter eosdem contraria est; tantundem cnim distat
intcr tria ct quatuor, quantum inter quatuor et tria, at ratio inter hos ipsos
diversa cst; eaque quac sit, iufra patebit.
DE MULTIPLICI VEL SUBMULTIPLICI NUMERO, ET DE llATIOiSE
I^UMEROllUM VEL PARTIUM.
Quum posuerim vero, primas in multiplicationc rationes cssc, multi- 7o9
tiplex superparliculavis , qiilufa uiultiplex superpur- ijrip.£QsTg appellari satis constat (cfr. Astium ad Ni-
tieus.« Adde Cassiodorum (opusc. p. aoa Garn.), coniacli. p. 248 et Boecldiium in Creuzcri stud. T. III,
Graccosque fontes Nicomaclium (inst. aritlim. l, 17) p. SO), minorcs autem membrorum parliuin\e ra-
et Jamblielium (ad iMcom. p. SO sequ.). tionc v.tsJetixsQslg et VJtSftLUOQtOL dicuntur. Sa-
v:tOJtO/lAaJt2a6iovg] Rcslltui quod jam Gro- tius igitnr duxi vulgatam quamvis mcndosam in-
tius scribcndum intellexerat; rulgo VJtO.ii^/.a^lovg. tactam rciinqucrc.
anlecedeutibus sJtLiisgiovg] Ex varianti scri- perfeclo uumero] Perfecfus enim uHmcrus ap-
ptura ct juvante c\ partc 3iS. lego et supplco: «niem- pellatur, qui siiis ipse partibus aequaiis esf, ut sc-
bro meiubrisvc AulcceAeates sjttuSQSOVg, membro naiius (vide supra §.730. 7o5). Ycfcrum fcsfimouia
mcmbrisve infcriores VJtOfXSQiovg appellaut.d Gkot. larga inanii congcssit Lindcnbrogius (ad Censorin.
— Locum corruptiim esse apparet; Grotii tamcn de die natali c. 11).
cmendatione nibil prorccto liicramur, quac ucc lin- pejores] SIc scripsi e codicibus Groflano ni;!is-
guac Graccae nequc Io({uciidi usui convenit. Graecc quc; vulgo absurdc priores.
eniia supcrparticulares sJtiaoQiovg, supcrparticutes ratione uumeroruuij Legcudum csse tnembrorutn
e08 Martiani Capcllae lib. VII. §. 7o9.
plicationis ralio est scuioni ad tcrnioncni, octonario numcro ad quaternariumj
coutra replicationis tcrnioui ad senioneni, quatcrnario numero ad octonarium.
Membrorum vero ratione vincit is numerus, qui solido merabro membrisve
antecedit, qualis cst novenarius ad senarium; ternione enim vincit, quae
eadcm bis in senario numero invenitur; contraque membrorum ratione vin-
citur senarius a novcnario. At partium ratione vincit, qui in se et ipsuui
ininorcm numerum babct ct ahquam partcm ejus partesve, ut si septcm cum
quatuor conferantur; siquidcm iu septeuario nuniero et quatuor sunt et borum
tres partcs; contra er^o partium ratione vincuntur quatuor a septem. At
idem numerus et multiplicatiozic et mcmbrorum ratione antecedit, ut puta si
octo junguntur et tria; nam octo ct bis terna babent, et practerea inembrum
in duobus. Et niulliplicalione vero et partium ratione vincunt quinque, si
conferantur cum duobusj nam in quinque bis bina sunt et praeterea duoruni
pars una. Contra in his ipsis numeris niinores a majoribus simul ct repli-
760 catione viucuutur et aut niembrcrum ratione aut partium. Scd ut genera
rationum intcr numcros haec sunt, sic specics in singuh's phires. Nam ut ad
multipHcationem primum rephcatiouemque veniamus, inter hos aut dnph ratio
cst aut triph aut quadrupli, ac proccdere quoque ultra multiphcatio potest,
per eosdemque rursus gradus idem numcrus rephcatur. Ergo rationem habcnt
duplo majorem duo ad unum, quatuor ad duo, octo ad quatuor; duplo mi-
uorcm unus ad daos, duo ad quatuor, quatuor ad octo. Itcm triplo ma-
jorcm trcs ad unum, novem ad tres; triplo minorem unus ad trcs, tres ad
novem; quadruplo majorcm quatuor ad unum, sedecim ad quatuor; qua-
cx ipso contextu patet; sed ne in titiiiis quldem senario\ Pro seiiarii in edifis rcposui eodieum
codicum aiicloritatcui dcsercre volui. Darmstattcnsis ct Monaccnsis (C) auctoritate.
posuerimj Alios iirojwsiterim lcgere Grotius /les jmrfes] Lego: »et horum partes tres.« Grot.
margiui adscripsit. — iNccessaria quidcm liacc correctio nou cst.
61*] lu cditls crat vis c simili Hterarum B ct m Jiis ipsis] Praeposltionem vulgo omissam ex
V pronnuciationc (§. 2o. oS2. G08). Melius codices codicibus ineis snpjilcvi.
.^lonaccnses (A. C) et Darmstattensis , quos secu- ^jfnf (/oi* nrf oc/o] Sic priores edltioncs; inlrcGro-
tiis suiu. tlus scjilc^n, llcet octo scrlhcndum csse intellcxcrit.
Martiani Capellac lib. VII. §. 7C0. 600
druplo niinorem unum ad quatuor, quatuor ad scdccim; cadcmquc in ul-
tcrioribus multiplicationibus ct incrcmcnti et diminutionis ratio.cst.
DE SUPERPARTICULARI.
At iibi intcr majorcs minorcsque numcros ratio membrorum cst, major 761
aut superdimidio vincit, quem yjixLoXLov, aut supcrtcrtio, qucm EJtlzQLtov, aut
supcrquarto, qucm eJtLthaQrov Graeci vocant, et sic ad supcrquintum, super-
scxtum, ultcriorcsquc ratio proccdit. Supcrdimidius cst, qui ipsum aliqucm
numerum et dimidiuu) ejus habct, supertcrtius, qui ipsum aliqucm ct tcrtiam
ejus, supcrquartus, qui ipsum aliqucm ct quartam ejus; cadcmque in iiltc-
rioribus ratio est; contra cx iisdcm numcris minor majori aut subdimi-
dius est, quem vipt]iJ.L6?.Lov, aut subtcrtius, quem vjtotQLtov , aut subquartus
qucm vjtotitaQtiv Gracci appellant. Supcrdimidii ralioncm habcnt tria ad
duo, trecenta ad duccnta, quorum supra facta cst mcntio; contra subdi-
iiiidii duo ad tria, duccnta ad trccenta; at supertertii quatuor ad tria, octo
ad scx, qui ipsi quoquc supra positi sunt; subtertii tria ad quatuor, scx ad
octo; superquarti quinque ad quatuor, deccm ad octo; subquarti quatuor
ad quinquc, octo ad dccem.
DE SUPERPARTIENTE.
Partium vcro ratio proxima in quibusdam numcro supertcrtio cst, in 762
({uibusdam supcrquarto, idque proccdcre ultra potcsl. Supertcrtio similis cst,
ubi major numcrus minorem ipsum ct aliquas ejus tertias partes comprchcndit;
superquarto, ubi ct illum ipsum ct quartas ejus. Sumamus quinque ad tria
et decem ad sex. Antccedit quinarius tcrnionem, quod ct illam ipsam ct ejus
duas lcrtias habct; itcm in dccadc sunt ct scx ct de sex duac tcrtiac. x\t
TyfitoAtov] Lcgenilum piifcni eiprjHLOALOV , id- su6<eHif/.s] E codicibns Rcichcnaiiensi, Dannstat-
quc veruin csse ipsa vox sif;jej(Z/?n(V/(7 oslendit. Gnor. lcnsi, ct Jlonacensi (C) pro stipertertiiis m cditis.
— Pucrilis liaec anuotatio, cujus ipsuiu Grotiuin item in rfecarfe] MS. ct alii decus. Forte m
ccrlo postca puduit. decnssis. Ita enlni sacpe Cnpclla. Dccussis autcm
77
610 Martiani Capellae lib. VII. §. 762.
proxiina superquarto ratio est inter septem et quatuor, inter quatuordecim
et octo. In septem et ipsa quatuor sunt et ejus tres quartae. Atque ut ea
ratione, quae supertertiac et superquartae proxima cst, majores in his numeris
vincuht, sic ratione proxima subtertiae et subquartae minores cum majoribus
habent. Illo neminem decipi conveuit, ut ahquam partium rationem super-
dimidiae similem putet. Nam si numerus aliquis numerum ahquem ct dimidium
cjus habet, superdimidius est; si uumcrum ahqueni et ejus duo dimidia
habct, pars est. Nam ut duae quidem tertiae rationem supertertio proximam
habcnt, sic duae quartae rationem superquarto proximam recipiunt. Nam
si quis ipsum et ejus duas quartas habet, superdimidius ejus est; ut si sint
sex ad quatuor: in sex enim et quatuor sunt et ejus duae quartae; contra
vero, ut ca ralione, quae supertertiae et superquartac proxima cst, majores
in his numeri vincunt, sic rationcm proxnnam subtertiae et subquartae mi-
nores cum majoribus habent; eademque ratio proccdit, sicut superquintae
ultcrioribusve simihs est.
DE MULTIPLICI SUPERPARTICULARI ET SUPERPARTIENTL
765 Hlnc rursus plura discrimina oriuntur, siquidcm mius numerus potcst
duplo gcnerari aut siipcrdimidio aut supcrtertio aut superquarto ukcrioribusve
et multiphcationum ct mcmbrorum rationibus, Ponamus quatuor et decem.
Ex his decem duplo et snperdimidio aucti sunt. Nam his quaterna octo sunt,
dcinde dimidium quatuor cst in duobus. Apponamus quatuor et quatuordccim^
ex his quatuordccim triplo et supcrdiniidio aucti sunt ; nam tcr quatcrna
duodecim sunt; deindc diniidium quatuor est in duobus. Progrediamur ultra
usque quatuor et duodeviginti. Ex his duodeviginti quadruplo ct supcrdimidio
increverunt; nam quater quaterni sedecim sunt, dcindc dimidium quatuor
el suiinia cssc aJtXOiXa ipsc in grammatica dociiit. que Reicliciiaucnsis, Darmstnttcnsis, ct 3Ionaccnses
GnoT. — Praeslat vulgala. (-^- ^) P'"*' numermn m cdilis. Pracstarct (amen nu-
numcris vmcMuf] Ita raargo Grotiaua codiccs- meri, quod Infra in cailcm plirasi lcgitiir.
Martiani Capellae lib. Yll. §. 765. 61i
sunt in duobus. At si sint tria et septem, ex his septem cluplo aucli sunt
et supertertio; nam bis terna sex sunt, deinde pars tertia trium cst in uno.
Sint tria et decem; cx his decem triplo increverunt et supertcrtio; nam ter
terna novem sunt, et deinde pars tertia trium est in uno. Ponantur tria et
tredecim; ex his tredecim quadruplo aucti sunt et supertcrlio; nam ter qua-
terna duodecim sunt; deinde pars tertia triuni est in uno. Accipiamus nunc
quatuor et novem; ex his novem et duplo plus habent ct supcrc[uarto; nam
bis quaterna octo sunt; deinde quarta pars est in uno. Quatuor vero et
tredecim tripli et superquarti ratio est. Itcm quatuor ct septcndecim qua-
drupli et superquarti ratio est; idcnique in ulterioribus numeris Ht, perindeque
numeri nunores cx liis et replicationes alicujus et subdiniidii vel subtertii vel
subquarti vel alicujus ulterioris rationis cum majoribus habent. Ut apparere 764
autem ex his potuit, multiplicatio a miuinia rationc inccpit ct subinde ad
majores majoresque transit ratio; membrorum vcl partium rcplicatio a maxima
ratione incipit, et subinde ad niiuores minorcsque transit. Major ratio dicilur
quac plus, minor quae minus adjicit; ergo major ratio tripH f|uam dupli,
major quadrupH c[uam tripli est; contra minor dupli quam triph, minor
triph quam quadruph est. Incipit igitur multiphcatio a duplo ; inde ad triplum, 76o
ad c(uadruphim, scmpercjue ad majores rationcs transit; at ratio membrorum
incipit a supcrdimidio, deinde supertertium, superquartum, semperque ad
minus et minus pervenit. Quae omnes rationes inter duos [intcr rationem
mcmbrorum et partium, vel inter duos numcros] Oncs sunt ita: numcri sunt,
utputa duph ratio est inter duo et unum, triph inter tria ct unum, quadruph
inter quatuor et unum; ct sub iisdem nominum rationibus fines minirai
pennilenue\ Pro pev niiae in cditls c Grotiano qiiialtcra (2 : 5) biiiario ct tcriiario, siipcrtertia (3 : 4)
codice rcposiii. tcrnario et (juaternario, et sic porroj quare ulud
nuae ormtes rationes^ Corriipttis locus, ciijiis certc niihi indulsi, nt novcm ycrba, quac et sensum
incnda omnia tollere non aiisjin; illud tamen pafct, turbant, et a codicibus Slonacciisibus (A. C) ct Darin-
scrmoncni cssc de biiiis OQOIQ sivc finibus, quibiis stuttcnsiprorsiis absnnt, uncis secliidercm, iiitcrpun-
omncs luimerorum rationes includiintur, nt ralio scs- ctioncmque, qnae \uIgo aiiic ita crat, transponcrcro.
77*
G12 Martiani Capellae lib. VII. §. 76o.
suaqiie comparationc niiilto niinores, vel sub duplo quani duo et ununi,
vel sub triplo quam tria ct unum, vel sub quadruplo quam quatuor et
unum possunt; super bos deinde quantumlibet iisdem rationibus solius liues
his numeris augentur. Ideoque eas fines, quae niinime eunt, Pythagoricus
Tbermacidcs nominat, quod ut vas super suum fundum sic numeri rationis
766 ejusdem super istos adjunguntur. Idemque etiam ratione raembrorum; minimi
enim fines sunt superdimidii inter diios et trcs, supcrtertii inter tres et quatuor,
superquarti inter quatuor et quinque, tum dcinde sub iisdcm rationibus
numcri complcntur. Neque ab'a conditio est, quae ipsa incipit a tertia parte,
sicut membrorum ratio de media, deinde primum miniujas fincs comprehendit,
707 tum ad majores transit. Ex bis autem vcrisimile est primam multipbcationem
esse inventam, deindc rationem membrorum, tuni partium. Ncque enim
difficultas ad duplum, deinde ad triplum et quadrupbim apparuit; tum ex
duplo superdimidii facta conditio, cx triplo supertertii, ex quadruplo super-
quarti est, idemque in ultcrioribus incidit. Nam qui duplum videbat, hoc
ipso coepit intelhgere dimidium; quia ut diiplum quatuor duorum sunt, sic
dimidium quartae rationis duo; ut igitur duobus adjiciendo quatuor fccit, sic
rursus quaternioni duos adjiciendo fecit superdimidium, utque cx duobus
Thermacides] Iltiiic nefjiie Faiiricius in catalogo rcliijiias oinnes pcr rcplicalionein redlre consfat;
Pythagoriconiin nuinerat ncqiic aliundc notnm Iia- nt vcrM cansa i-atio binarii niiincri ad tcrnarinm
bcnuis, undc corruptclac suscipio, quae totl loco radix est oiuninm unmcrornni, qni rationc scsqui-
inhaerct, etiain inagis augetur. In codieihus niliil altcra conjiinguntur^ quod qui reete intcilcxit, non
subsidil est, quodqne alios legcre inargini adscrl- opinor dubitabit, quin vocabulnin ftvx^fcrjv aliqno
ptuiu cst ideas pro ideorpie cas , a tota sentcntia iiiodo api;d noslruni restituenduni sif. Eodcm iitun-
prorsus aI)borrct. Ceteriiin si conjcctiira uli llcerct, tur Fiato (11. P. 8, p. S4G), IVicomacIius (inst.
locuni Ita fcre rcfingi posse arbitramur: »cos fines qui arilb. 2, 19), alli; cfr. ctBoecbblnm (in stiul. p.ol).
uiinlml suut, jtvS^flivug noinluautd, quod ctiamsi de media] MS. demilia, undc facio dimidia ,
jpsa scriptoris vcrba uou restltuat, ad scusum ta- vcl quod aptlus hemiolia. Grot. — Viilgo de hetni-
men proximc accedit. lllud cnim luce clurius est, olio; scd codieem Monacensem (C) scqnl malnl.
Marfianuiu loqiil dc ratlonibus illis primarlis, quae Rcni Ipsc noster siipra jam (§. 7G2 mcd.) cxpllca>it.
Graccc fCvdl-UVSQ, quasi fundamcnla vel radices ad iriphim] Partlculain inscrui c codicc Jlona-
appcllabantur (Thco Suijrn. de mus. p. IIS), quo ceusi (C).
Martlani Capellae lib. VII. $. 767. 613
triplo sexis implevit, sic senario nuniero diios adjicicnclo supertertium invcnit,
idemquo in ultcrioribus incidit. Dcinde quum incurrercnt numeri sine judicii
quidem rationibus positi, quaesitum cst, quot quotaeve partes alterius numeri
in altero cssent, ct his eo vcntum est, nc cujus numeri non aliqua ratio ad
alium nuincrum cxploratis ultima sitj post hacc non diflicillima animadversio
gemina rationc in numcris fluxit.
ITEM DE PARI ET IMPARI ET EX HIS COMPOSITIS.
Quoniam gcnera numerorum rationumque inter cos orientium cxposui, 768
rursus ad ca singula revcrtar, ct quae in quoquc animadversiones sint indioabo.
Incipiam de paribus ct iniparibus. Par omni mnhiphcatione sic procedltj ut
par maneat: duplo augcntur duo, quatuor, octo, sedecim ; triplo duo, scx,
duodcviginti; quadruplo quatuor, scdecim, sexaginta quatuor, et ducenta
qulnquaginta sex; idcmquc in uherloribus fiet. Impar pari muhiphcationo
protinus intcrit, ct in numerum parem recidit. Impar impari muhlplicatlone
incrcscere potest, iit impar maneat. Nam bis terna sex, item bis quaterna
octo fiunt, codemque modo quatcr tcrna duodeclm, quater qulna vlglnti;
at ter tcrna novcni, et ter novem vlginti septcm; item qulnqules terna quin-
decim, qulnquies quina vlglntl qulnque; idemque iu omnlbus muhIph'catIonibus
evenlt, quo fit, iit slvc par slve impar parlum numerorum multltudo est,
id quod consummatum est par slt; ut duo, quatuor, sex, octo, quae par nume-
rorum muhitudo est, fiunt viginti; duo, quatuor, sex, quac impar nume-
rorum muhitudo est, fiunt duodecimj ambo numeri parcs. Item par imparium 7(j9
qiiol miotdeve] Sic corrcxit c suo codice Gro- Darinstattcnsis, ct Monaccnsis (A) pro itnpar in
tlus vcrba quoUjiiot eae in cditis. Mox vidc ne pro cditis. Observa, non nuineros I, IV, VI, \III a
exploratis tiltima Icgenduin sit exploralissima. nostro appcUari parcs, uequc scquentes II, IV,
post haec] Hoc coiiima, quod vulgo malc in VI appellari imparcs^ scd nunifrorum muJtifiidiiicii!,
scquentis scntcntiae initio positum crat, in locum quac in illis quatuor, in his tres, ucmpo il uuiini,
convcnicntcm retraxi, IV duo, VI trcs, tcruaiium, iniparcm crgo effi-
jmr iiumeroriim] Ita codiccs llciclicnaucnsls , ciuut numcrum.
614 Martiani Capellae lib. VII. §. 769.':
numerorum multitudo pares facit, ergo tres et quinque fiunt octo, qui pares
suut; impar tanlummodo imparium multitudo impares servat. Nam tria et
quinque et scptem fiunt quindecim, illi quoque impares. Eadcm de causa
quoties par numerus vel parem vel imparem mukiplicat, is qui cfficitur
par est. Nam duplicatio sive mullipHcatio, sive duo multiplicavit, fecit
quatuor, sivc tria, fccit sex, ambos parcs. At impar numerus, si parem
multiplicat, facit parem , si imparcm, tum demum imparem rcddit; nam
triplicatio si duos mulliplicat, cfficit scx, ipsos quoque pares, si tres, cfficit
770 novcDi, qui impares sunt. Tum si pari par adjicitur, par manct, ut si
duobus quatuor adjiciantur, sunt sex; si impari impar adjicitur, fit par,
ut si tribus quinque adjiciantur, sunt octo; uno autcm modo impar nuuierus
procedit, si numero numerus non adjicitur ejusdem generis, scd par impari,
et impar pari. Nam sive quatuor quis adjectis tribus auxerit, sive tria adjectis
quatuor, fient scptem, qui impares sunt. Deinde numero pari, quale de-
mitur, tale superest; numero impari contrarium est, ne quod demitur supersit.
Ergo si pari par demitur, id quod superest, par est, ut si ex octo duo au-
par impariiiiii] Sic codlccs Monaccnses (A- C), impar pari^ Vulgo par pari, quod cx codlcc
Darmstatlensis, ct Rcichcuanensis pro pari itnpa- Darnistattensi correxi.
riiim, quod in editis erat. ergo si parij Haec oninla iu MS. sic legimtur:
eadem de causn^^ Grotius liaec verba cnm antc- »Ergo si pari par dcmitur, Id qiiod supercst par
ocdcntlhus coutlnnaverat addlto pares , unde Laec est, ut si cx octo duo auferai.tur supersuut sex.
scnteutia cxierat: uilll quoquc inipares eadem de Si numcro pari impar dcmitur, id quod supercst
causa paresii^ ipse tanien in notis intcllexit pares impar est, ut sl ex VI. III. aurcrantur, snpcrsunt
tollendiiin esse, quod quuin ab anterloribus quoque III. Si numcro impari par deinitur, id quod snper-
edltlonlbus abslt, ejicere non dubltavi, uiutataqne est iinpar est, ut si ex VII. II. auferatitur, super-
Intcrpuuctione locura intrlcatum iutcgritati suae red- sunt V. Si numero linpaii inipari demltur, id qiiod
didlssc inihi \Ideor. snperest par est, ut si ex VII. tria auferantur,
iinm dtiplicatioj Voces illac »sive mnltiplicatlo« supcrsunt IV. Par delndcii ctc. Locus melicrcnlc
in MS. inductac, et rcctc. Pro duplicntio vero le- optlmc et auctiis ct restltiitus. Grot. — Haec ut
gcndum censeo duo. JNotanim en-or. Slcutl et sta- phirima alia tcstiinonio esse possunt, textum noslrl
tiin pvo nnain triplicntio" Jcgcndiiin »nam tres » a Ilbrarlis passim inversum alquc intcrpolafum csse,
vel nnain <ria. « Grot. — Ego Acro vulgatam ser- vcl ctiam niutllafiini; utrum cnini singulis locis
vavi lectioncin. factnni sit, dlsccrnl vix poterlt in scriptorc, qul
Martiani Capellae lib. VII. §. 770. 615
ferantur, supcrsunt sex; si numero impari impar demitur, id quod superest
par est, ut si ex septem tria auferantur, supersunt quatuor; si nuniero
impari par demitur, id quod superest impar est, ut si ex septcm duo au-
ferantur, supersunt quinque. Par deinde ex paribus cst numerus, quisquis 771
dimidium par habet, ut est in duodecim, quorum dimidium in sonario est
numero, ipso quoque pari. Itcm par ex paribus cst, {[uisquis a duobus
duplo increvit, ut quatuor, octo, sedecim ; aut quisquis ab aliis sic increvit,
ut recidere in parcm possit; quod evenit etiam quadruplo vel octiiplo siniili-
busque auctis. At quisquis numerus dimidium impar habet, par ex imparibus
cst, ut senio, cujus dimidium in tribus est. Si quis vero neque duobus per
duphcationcm increvit, nec diujidium impar habet, par quidom cx paribus
est, oritur tamen ab eo qui par ex imparibus est, ut duodccim. Hic cnini
numerus neque per duphcationcm a duobus ortus est, ncquc dimidium impar
habet, sed a senario numcro per dupHcationem incrcvit; ille autcm par cx
imparibus, id est ternis, est.
DE INCOMPOSITIS NUMERIS.
Transeamus nunc ad numeros incompositos, quos eliam primos secun- 772
dosquc nominare proposui. Incompositi per se numeri nulH pares sunt, ex-
ceptis, ut supra posui, duobus; ceteri quicunque per se incompositi sunt,
omnes impares sunt, ut tria, quinque, septem, novem, tredecim , septen-
dccim, undcviginti, similesque. Per se vero compositi numeri sunt omncs
pares, qui vcl ex paribus vel ex imparibus sunt. Nam et quatuor atque octo
duplicatione metimur, quorum alter nuincrus in binos, alter in quatcrnos
rephcatur; et idem facere in sex aut dccem facile est, quum ille ia ternos,
hic in quinos resolvatur. Practer hos multi impares per se compositi sunt,
reruin magis qiiani vcrljormu cnusa pcr mcdiuin sttpra posui^ Margo Grotlaiia exposui, fortasse
(juod dicitur acvuin tot cxciiiplaribus diviilgatus estj uielius.
(jiiaie lu viilgala lcctiouc acipiievi. nouem] Sinc duljlo legenduin MMfrccmj, Xlpro LV.
GIG Martiaui Capellae lib. VII. §. 772.
id est qui cum impari numero multiplicantur. Nam sive lernio sive quinarius
nunierus, sive quis alius impar impares numeros multiplicavit, qui sic efFec-
tus, impar cst et per se compositus. Multiplicet ternio se ipsum, iiunt ter
terua novcm; multiplicct quinarius numerus se ipsum, fiunt quinquies quina
viginti quinque; at nuiltiplicet vel tcrnio quinarium numerum vel quinarius
numerus ternionem, fiunt quindecim; omnesque hi numeri, novem, quindecim,
viginti quinque, per se compositi sunt, et quicunque impares partis ejusdem
^^3 sunt. Intcr se vero incompositi nulli duo pares, sive ex paribus sive ex im-
paribus sunt, quia nulli non aliam quani communem mensuram habent. Nam
ut sumamus duos pares numeros, akerum ex paribus, alterum ex imparibus,
id est c[uatuor et scx, tamen inter se oompositi sunt, quia communis his
duphcatio est, qua bis bina quatuor, bis terna scx sunt. At impares primuni
omnes, qui per se iucompositi sunt. Neque enim possunt ahquam communem
mensuram practer singularitatem habere, qui nc propriam quidem ullam
habcnt. Ergo trcs, quinque, septem , similesc{ue omnes, ut pcr sc, sic eliam
inter se incompositi sunt; et in eadem sorte is quoque numcrus est, qui par
sub eodem jure cst, id est duo; nam ne hic quidem cum tribus aut quinque
774 aut cum simihbus componitur. Tum quisquis ex his numeris, qui per se
iiicompositi sunt, jungitur cum ahero numero, quamvis per se composito,
eflicit ut hi dno numcri inter se incompositi sint, ut si tres et quatuor jun-
gantur. Quid cnim interest, si in altcrius mensura ahqua pars, et eadem
singularitate sit, si altcri non est? Ac h'cet ctiam duo phiresve numeri nou
pcr se tantum, scd ctiam iulcr se compositi sint, incompositus cfficit, ut
cotiiposiii sunt\ Dclc milli cx Veiceiitluo aliis- pliira Lic ab iiiscitis libiariis iiubata esse vcl irnlc
quc coilicibus. Giiot. — Edidit cniin nconipositi apparct, (juod paulo supcrius pro incoiiiposili allos
nulli suntn; scd inepfiiin jioc additaincntum jam compositi Icgcrc Grotins luaigini adscripsit.
ab anteiioiibus cditionibus aberat. nuia bis bina] Codcx Reicbcnaucnsis ^ua, malc.
(juia nulli noii] Sic scripsi c codicibtis Mona- priinum oiiiweA'] Scil. inter sc inconipositi sunt.
ccnsibus (A. C) ct Reiebennuensi pro nonnuUi iii incoinpositi siiit] Sic scripsi c codieibus Rel-
cditis; tauicn ue sic ipiideni locus sanus, nisi ctiain cbcnaucnsi, Danustattcnsi, ct I^Ionaccusi aItero(A);
alitjiiam scribalur pro tiliam quam. Scd ouinino vul§0 sunt.
Marliani Capellae lib. VII. §. 774. 617
omncs intcr se incompositi sint; quia quamvis aliqua mensura pluribus conimu-
nis, nulla tamen omnibus praeter singularitatem. Quod evenit, si quatuor, scx,
octo, et quotlibet similcs ponantur, atljiciantur deindc duo, sivetrcs; nain quam-
vis tres priores numeri intcr se componi possint, lamcn quatuor hi inter se non
componuntur. Non tantum vero adjectio ejus numcri, qui per sc iiicompositus 773
est, cflicit ut j^lurcs numeri intcr se non componantur, scd potcst etiam eve-
nire, ut qui per se compositi sunt, in unum dati inter se incompositi sint,
ubi quamvis aliquas nicnsuras, divcrsas tamcn rccipiunt; idque evcnit ct
inter impares duos numeros, ct intcr parem atque imparcn]. Sumamus novem
et viginti quinquc; horum uterquc pcr se compositus est; habet cnim mcn-
suram novenarius numerus in ternione, habet viginti quinque in quiuario nu-
mcro; inter sc tamcn ii non componuntur, quia neque novem quinarii numeri
mcnsuram neque viginti quinque ternlones admittunt. Idem lit iuter octo et
novem, parem atque imparem numerum; nam neque duplicatione aut qua-
druplicatione novem, ncque tcrnione octo mctiri possumus. Itaque per se
etiam inter se incompositi sunt; qui pcr se componuntur non protinus etiam
inter sc componi possunt.
DE COMPOSITIS.
Compositi vcro inter se sunt omnes pares, iit apparere supra quoque 776
potuit, quicunque vel ex paribus vel ex imparibus sunt; dcinde quidam
imparcs, ut novem et quindecim, quum uterque numerus in ternos recidunt;
mioil evenit] Grotliis tjiiid) licct anteiiores atqiie tres pcr se iiicouipositi sint, vcrbo tctigissc
vcram lcctlonem pracbiiissent. suOiciat. Aliani lcctionem praebet margo Grotiana:
qnollibef^ Sic codiccs Darmstattcnsis et I^Ioua- ntanicn bi duo intcr se componuntur« sed quac
censis alter (A); Crotius quodlihet. sano scnsu etiam niagis carcat.
tamen quHtiior /tj] Martlani oscitantiani , qua viginti ijuinque] Sic cditioncs anteriores et CO-
eandcm intcr duos ct qnatuor qnam intcr hcs ct dex Rcicbenaucnsls 3 Grotius iucrcdibill oscltanlla
qnatuor rationcm esse crcdldit; qula duo parltcr qnindecim.
78
618 Martiani Capellae lib. VII. §. 776.
tum quidam parcs ct quidam impares, ut novem et duodecim, siquidem
his quoque triplicatio communis est, ter terna novem, ter quaterua duo-
decim sunt. At illud animadversione dignum est, quod cum impari numero
nunquam is par componi potest, qui ex paribus, sed qui ex imparibus
ortus est; adeo mutata quoque sorte juris tamen aliqua societas superest.
Ergo novem neque cum quatuor, neque cum octo, neque cum sedccim,
neque cum ullo siniili numero componi possunt; componuntur vero cum
777 duodccim et viginti quatuor, quae a tribus initium sumserunt. Ac ne cum
omnibus quidem , qui pares ex imparibus sunt, componi potest omnis impar
numerus, qui per se compositus cst; quia potest non in eandem mensuram
recidere. Ergo novem et quinquaginta componi non possunt, quia quinquaginta
nullam triplicationcm rccipiunt, quae novenario numcro scla praeter singulari-
tatem mensura est; evenit autem hoc, quia ne viginti quinque quidem, quac
duphcata quinquaginta fecerunt, ternioncm recipiebant. Ergo si quando impar
numcrus, ex quo par factus est, eandem mensuram, quam alter impar tenet,
habuerit, tum demum cum illo impari par, qui ex hoc factus, componi
potcst; ubi ilhid non antecessit, ne hoc quidem sequitur. Ideo novem et
quinquaginta inter se non componuntur, at novcm ct triginta inter se com-
ponuntur; orta cnim sunt triginta duplicatis quindecim, jam autem novem et
quindecim inter se componi poterant, quum communis mensura his in ternione
cssct. Et ex his cetera oriuntur, quae ad hoc numerorum genus pertinent.
DE. DUOBUS NUMERIS INTER SE INCOMPOSITIS ET PER
SE COMPOSITIS.
778 Ex duobus numcris intcr se inconipositis, sive uterque sivc alter pcr"
quiilain impares] RcslIUiI nuidam a Grollo nc- yitae a tribus^ Cocliccs I^Ionaccnsis (C) el Darm-
glecliim c coilicc Reiclicnaucnsl ct eilitiouibiis ante slatlcnsis (juia, fortassc nicliiis.
UIuui. in ternione csset\ Sic cojlcx Reiclicnaiicnsis
al iUud\ Sic cx coillcc Dartuslattcnsij vulgo pro esl in cditis. Practerca Giotius j»cr ciToreni
at .ibest. terniones.
Martiani Capellac lib. VII. §. 778. 619
se compositus cst, mensura allcrius cum altero non componitur. Sint ((ua-
tuor et novcm; hi per se compositi sunt, intcr sc incompositi sunt; mensura
autem quatuor in duobus, novcm in tribus est, ncquc duo vcro cum novem,
neque tres cura quatuor componuntur. At si sint quinquc et quatuor, alter
per se incompositus, mensuram quaternio habct in duobus; duo autem et
quinquc non componuntur. Si duo numeri inter se incompositi sunt, et altcr
ex his ^e ipsura multiplicaverit, is qui sic cfTectus est cura priore illo non
coraponitur. Sint tres et quatuor; hi intcr se incompositi sunt; sive ternio
se multiplicarit, novcm ct quatuor, sive quaternio idera fecerit, sedecini et
tres intcr se inconipositi erunt. Si duo numcri inter sc incompositi se ipsos
multiplicarint, qui ex his ficnt inter se inconipositi erunt; ut si eosdem
tres vel qualuor sumserimus, et utcrque se raultiphcarit, uovem quoque ct
sedecim intcr se inconipositi erunt. Si duo nunieri intcr se incompositi sunt, 770
ct alter ex his se raultiphcabit, cffectusque sic numcrus rursus ipse sc raultipli-
cabit, qui sic cffcctus cst nunicrus cum altero illo non coraponitur. Sint duo
et tres; uterlibet nuraerus sc raultiphcet, fiunt bis bina quatuor, ter terna novem;
rursus hos numeros iidem raultiphccnt, ficnt bis quaterna octo, ter novem
viginli scptcra; suniautur nunc duo et viginti septeni, vcl duo ct novcm , acquc
intcr sc incompositi sunt. Si duo numeri intcr sc incompositi sunt, et uterque
se multiplicaverit, deinde effectum ex se rursus multiphcaverit, hi quoque, qui
sic effccti sunt, ut in his ipsis qui supra positi sunt. Nam ex duobus octo, cx,
tribus vigiuti scpteni sic facti inter sc non coniponuntur. Si duo nuraeri inter
inconiposilis^ IIoc codiccs oinucs et antcriores tcriorlLus editlonibiis sic jani lcgcbatur, cur lualam
Labcnt editioiics, pro quo Grotius prlmus substl- ipse Grotius substittilt lcctioncm? Paulo post c
tuit compositis, contra sui etlam codlcis fidcm. Cau- Darmstattcnsl codiee rcposul mnUipUcaverit pro
sain, nlsl snuiina ncgllgcntla fuerlt, ignoranius. muUiplicnhit.
si rfwo] Duorum horuncce prlmoruin aphoris- i7(/em] In editis erat idem, ncmpe I siinpllcl
luoruin, ut Ita locjnar, principia MS. auctorltate Ita pro dupllci, ut sacpc (v. §. 93. 29o. 72o. 787).
suiit coiistrucudi, ut in prlncipio pro compositi in- Bloxquc eReicbenaucnsIcodicc reposuI/JfH/ pro^joif.
compositi lcgatur^ idque scusus llagltat. Guot. — positi suntj Vide iie pcr homoeotelcuton cxcl-
Rectcj acccdit ct Rclclicnauensls codcx. Sed in an- dcrlt inter se incompositi sunt.
78*
620 Martiani Capellae lib. VII. §. 779.
se incompositi sunt, et in unum junguntur, liic numerus, qui sic efFcctus
est, componi cum altcrutro ex prioribus non potest. Si tres et quinque ia
unum junguntur, fiunt octo; hi neque cum quinque neque cum tribus componi
780 possunt. Si numcrus in duos inter se incompositos divisus est, componi cum
alterutro eorum non potest. Dividantur novem in quatuor et quinque; ne-
que cum quatuor neque cum quinque componi novem possunt. Si duo
uumeri cum tertio juncti sic fuerint, ut omncs inter se incompositi sint, deinde
cx duobus alter alterum niultiplicet, qui sic elTectus erit cum eodcm illo
tertio componi non poterit. Sint duo numeri quatuor et octo; adjiciantur bis
tres, intor se incompositi sunt; multiplicent duo priorcs alter alternm, quatuor
octo aut octies quaterna fiuut triginta duo; hi et tres inter se incompositi erunt.
DE PER SE INCOMPOSITIS.
781 Omnis numerus, qui per se incompositus cst, componi cum altcro non
potest, nisi cujus ipse mensura est. Ergo componuntur tres ad noveiu, quinque
ad quindecim, quia tcr tcrna novem, quinquies terna quindccim sunt; ia
quo numero, quod ejus non habebunt, cum eo componi non potcrunt. Si
duobus numeris positis ininor e majore detrahitur, et is qui supcrcst non
est mensura ejus, qui proximus ante cum demtus est, hi numcri intcr se
incompositi sunt. Sint trcs ct octo; tollantur cx niajore numero tcrni quoties
possunt, supersunt duo; in his trium mensura non est; ergo trcs quoque
tnultiplicci] Sic pro miiltiplicat codex Dannstat- compom cttm allero] Delevl partlculam et, qiiae
tcnsis, ciijiis ctiaui aiictorltate iuler erit ct cmhi ante Laec vocabula contra autcriorum cditionum
dclcvl vocem utertjue. fldem apud Grotiaui legebatnr.
(junlHor octo^ Lcgc quater oc/o. GnoT. — Om- non poieriini\ ]>'Luiirum trcs non potcrunt com-
nino sic rectius scripsisscnt lilirarii. poni cum quinque, qnod iii quinilecim coiilinctur,
incomposili erunt] Melius Iioe qnam snnt In sed aliunde quaui a triius pctitum cst. .
editis praebucrunt codiccs Monacenses (A. C) ct detrahitur] Sic luclius codcx Darmstattensis,
Darmstattcnsls. quam detrahaluv ia cditis: sequitnr cnlui esl, non sit.
Martiani Capellae lib. VII. §. 781 62 Jt
ct octo intcr se iucomposili sunt. Si tres juncti sunt ex omnibus, qui sub
eadem ratione sunt, ex his duo quilibet in unum dati cuni tortio non com-
ponuntur. Sint tres numeri noveni, duodccim, sedecim; Iiorum inscquens
sempcr priori supertertius est, nec ulli tres minorcs duo juncti rcpcricntur.
Confundantur in ununi novcm ct duodccim, fiunt viginti unus; lii cum sc-
decim non componuntur. Si impar numcrus cum aliquo componi non potcst, 782
nec cum duplicato quidem co componitur. Sint quinque et oclo; hi inter se
incompositi sunt; dupliccntur octo, fiunt scdecim; nec cum his quidem quoquo
componi possunt. Si duo et altcri duo numeri ponuntur sic, ut ncuter cx
prioribus cum altcrutro ex insequcntibus componi possit, nec is quidcm, qui
de duobus prioribus factus est, componi cum alterutro insequcntium potcst.
Sint duo numeri quatuor et octo, item ahi duo quinque et septem , neuter
cx prioribus componi cum altcrutro insequcntium potcst; coufundantur iu
unum quatuor et octo, iiunt duodecim, ne hi quidem cum quinque aut
scptem componuntur. Minimi numeri ex his, qui sub eadcm rationc sunt, 785
inter se incompositi sunt; ut iu duph rationc minimi sunt duo ct quatuor,
in triplici duo et sox, hique inter se non componuntur. At quamvis magni
numeri sumantur, qui inter se incompositi sunt, minimi sunt ex onmibus
qui sub eadem ratione sunt. Sint, ut in duo ad unum, ducenti et ccntum;
hi inter se non componuntur; est auteni inter eos partium ratio, quod ducenti
et centum et uno dimidio ct nonaginta novcm partibus anteccdunt. Ncque
id esse inter ullos minores numeros potest. Quum vero mensurae ratio efficiat, 781
ut quidam per sc incompositi compositive, quidam intcr se compositi incompo-
sitive sint, non ahcnum videtur documentis protinus subjicere. Omnis numerus
si tres\ Scil. nuineri, non minierus fcruarliis. ex /i/s] Grodiis ethis, contra anterioriim Cdcm.
Jiincti autem ex oiunibus, qui sub eadcni ratioiie ipiideni qttoqtie] Iinnio nteinmte, non f^uomte.
suiit, dicuntur ii , rjiii cy duobus eujuslibet ratio- m triplici] Lcgendiiia puto in tripli, suha.iidita.
nis tcrmiuis et seciun ct intcr sc multiplicatis ortl i)C XOV HOLVOV voce ralione. GwaT. — Vulgata ex
sunt, ut uoveni, duodcciui, scdccim, ex ter ternis, Graeco Jioyog TQCJtZcidlog dcfcndi jiotcst.
tcr (jualcinls, muvtcr tcrnls, ct quatcr (juateruls. documentis\ Codlces Mouaccuses pro liac vocc
622 Martiani Capcllae llb. VII. §. 784.
aut pcr se iucompositus est, aut si pcr se compositus est in aliquo per se
incomposito mcnsuram habet, ut tres, quique ab eo per triplicationem in-
crescunt, novem in tribus, item quindccim in quinque. Scd eorum, qui pares
ex paribus sunt, minima mensura in duobus est; eorum autem, qui pares
ex imparibus aut etiam impares sunt, potest minima mensura etiam in ma-
joribus numeris esse, omnibus tamen imparibus. Unius autem compositi
mensura vcl minima vel maxima facile reperitur; replicatio enim numero
proxima mensura maxima, ultima minima est. Ut puta sint quinquaginta,
hi rephcentur; dimidia pars eorura viginti quinquc, in his mensura maxima
est. Rursus animadvcrtamus, quas inferiores mensuras habeat. Sunt autem
decies ([uina quinquaginta, itcm quinquies dena, item bis quina vicena, nec
uha ex his minor est ea quae ex duobus est; haec igitur minima mcnsura
7Sli quinquagcnarii est. At si duo numeri inter se compositi sunt, major et minor,
quomodo rcperiatur communis his maxima minimaque mensura quaeri potest.
Oportct autcm majori numero minorem detrahere, quoties potest; deinde quan-
tum ex priore superest, tantundem demere ex minore, quoties potest; qui sic
intererit numerus, is eorum erit numerorum mensura maxima. Sint enim
duo numcri trcceuti quinquaginta et centum; demantur ex treccntis quin-
quaginta quoties possunt centeni, id est ter, rehqui sunt quinquaginta;
ex ahcro centenario numero dctrahantur quinquaginta, supcrerunt ex eo quin-
quaginta; hic numerus trecentis quinquaginta et centenis communis mcnsura
maxima cst. Nam quinquagies bina centura, quinquagies septena trecenti
quinquaginta sunt. Ex hoc etiam illud apparet, quod quisquis numerus
minor maximum in supradictis numeris metitur, minimam quoque eorura
altcr (A) tamen is , allcr (C) tamen hts pracbent, tiinioj- esl ea] Alios lcgerc ^Mrtm ea Crotliis
DarinslaUciisis caiii prorsiis omittit; scd niiitaiuli in margiuc notavit; scd non ncccsse cst nisi pcr-
cansa vix apparct, nisi dociimenta his legere pla- spicnilati consiilcrc quis velit.
cncrit. ittterevit] Hacc Monaccnsls (C) lcctlo niclior
tres miinrnie] Alios nualnor lcgcre, allos omlt- nuldcin, qiiain inlerierit in cdltls; scd Intelligcn-
lcrc In niargiiic tradilur^ uialc utriquc. dum supereril vcl reliipntm erit.
Martiani Capellae lib. VII. §. 785. , (>23
mensuram metictur. Minima autein mensura eorundcm numerorum sic in-
venitur: ubi maxima reperta est, illius ipsius minima quaeritur; eadem etiam
prioribus numeris communis minima cst. Ut hic quoque mininia quinqua-
genarii mensura in duobus est; igitur eadem etiam priorum numerorum
minima mensura est. At trium numerorum, qui inter se compositi sunt, 78(>
maxima minimaque mensura sic invenitur: duorum mcnsura maxima quaeritur;
si ex tertio quoque eorum minimo communis, repertum id quod desideratura
est; si non est, medii minimique maxima meusura eodcm modo rcquiritur,
eaque tribus onmibus communis cst. Sint tres numeri trecenti ({uinquaginta,
centum, septuaginta quinque; quae sit mensura maxima communis liis,
qui trecenti quinquaginta, et his qui centum sunt, rcpertaque sit hi quinqua-
genario numero, consideremus an hic tcrtium illum, qui septuaginta quinquc
habet, metiatur. Si metirctur, omnibus tribus communis csset; non metitur
autcm, ergo jungamus centum et septuaginta quinque, ct horum maximani
mensuram requiramus. Demo ex centum septuaginta quinque, supersunt vit^inti
quinque, hos quoties possum demo ex co numero, qui septuaginta quinquc
habet, id cst bis, supersunt viginti quinque; hic numerus maxima mcnsura
est communis his qui centum et his qui septuagiuta quinque sunt. In his
ctiam omnium trium numerorum maxima mensura communis cst; nam vicics
quinquies terna septuaginta quinque sunt; vicics quinquics quaterna ccntum;
vicies quinquies quaterna dena, treccnti quinquaginta. Considcremus nnnc
horum vigiuti quinque quae minima mcnsura sit; ea pervenire neque ad
duos, neque ad tres, neque ad quatuor potest, sed est in quinario luimcro,
et haec eadcm mensura minima communis omnibus tribus superioribus numeris
repcritur. Nam duo qui et trcccntos quinquaginta ct ccntum mctiuntur, scp-
tuaginta quinque non metiuntur; tres, qui scptuaginta quinque mctiuntur,
quimjuagenmii] Sic Daiinstattcnsis codex. Antc- si ex tertio] Alios sic lcgere, alios et, margiiii
liorcs cditiones y7f(Hy?ia^e)ior?*m, (jHod ctiam rcctiim: adsciiptiim est; sed liice clariiis est veram Jectio-
sed omnino corrnptnm Grotii est (fuinquafjenum! nein essc si ea icrlio.
624 Martiani Capellae lib. VII. §. 786.
trcGcntos quinquaginta et centum non metiuntur^ quatuor ccntum metiuntur,
qui rursus trecentos quinquaginta et septuaginta quinque non jnetiuntur; quinque
prinium omnes illos metiri possunt, quia quinquies quina dena septuaginta
quinque, quinquies viccna centum , quinquies septuaginta trecenti quin-
787 quaginta sunt. Duobus vero numeris datis, quem minimum illi mctiantur,
sic invenitur. Sint dati numeri duo ct trcs, hi iiiter se incompositi sunt. Ex
liis altcr alterum multipHcct. Bis terna vel ter bina fiunt sex. Hic minimus
numerus cst, quem illi duo nictiuntur. Maximum quem mctiri possint,
nemo dixerit; scd omucm iidem numeri metientur, quicunquc senario numero
multiplicato fiet. Addantur duo numeri inter se compositi novem et duodecim;
simili multi|)licatioue eodem nou pervenitiir, quia potcst ctiani minor numerus,
quam qui sic efficitur, in his meusuram aliam habere; aiia igitur via rc-
788 periundum est. Videamus, qui minimi numeri sub eadem ratione qua hi
sint. Est autem in novenario numero minimus rationis ejusdcm in tribus, in
duodcnario in duobus. Nunc multiplicet ex minoribus uumeris uterlibct non
suum numerum, sed alienum, id cst vel tria duodecim, vel duo novem.
Tcr duodena triginta scx, bis novena duodeviginli. Ex his conbidereraus,
an minor uumerus, qui cst duodcviginti, mensuram liabeat ct in novem
et in duodecim. Habct autem in novem, ct in duodecim non habct; dimittatur
igilur ct major apprehcndatur, qui est triginta sex; hic minimus est, quem
metiri et novem et duodecim possint. Eadem ratione omnem numerum, qui-
789 cunque triginta sex multiplicatis fict, iidcm illi duo numeri metiuntur. Tribus
autem numeris datis numerus, quem minimum illi metiantur, sic inveuitur.
Sint dati tres numcri duo, trcs, quatuor. Summus is numcrus, c{ui minimus
ct in duplicatione ct in triplicatione mensuram habet, is est senarius numerus.
Consideremus an hic etiam tertium cx tribus, id est quaternioncm, metiatur.
Si mctirctur, repcrtum id cssct; quod requisitum cst, uunc uon mctitur;
ina.\!mmn «jiiem mctlri] Alios pracinlUerc duo (]ua hi\ Sic codices Monacenscs (A. C), Rci-
Groliiis in marginc nolat, non ucccssc. clienauensis, cl Darnistattcnsis pro qui Iti in edltis-
Martiani Capellae lib. VII. §. 789. G2o
adspiciamus ergo, quem minimum quatuor et tres metiantur. Is est diiodccimj
ergo is est minimus, qucm omnes illi tres metiri possunt. Nam et bis sena
et ter quaterna, et quater terna, duodecim fiunt; ct hic quoque omnera
numerum, qui duodecim multiplicatis fiet, iidem illi numori tres metiuntur.
Ubi duo numcri numerum aliquem nieliLintur, qui minimus in illis duobus 790
mensuram habet, ejusdem illius numeri mensura est. Sint dati duodecim
hos et duo et tres mcliuntur; minimus autem numerus, quem illi duo me-
tiuntur, scnarius est; atquin iisdcm ctiam duodccim metitur, nam sexies bina
duodecim sunt. Idem fit in eo numero, queni trcs aliqui mctiuntur. Nam
hic quoque mctitur, qui minimus in illis tribus mensuram habct. Ponantur
viginti quatuor: hos et duo et tres et quatuor metiuntur, minimus autem
numerus, qui est duodecim, in iisdem illis tribus mensuram habet; atquin
hic quoque eos qui viginti qaatuor sunt mctitur, nam duodecies bina vi"inti
quatuor sunt. Si binis numeris majores minoresque ponuntur sic ut cadcm 791
ratio inter majorcs minoresque sit, quoties major majorem, toties minor
minorem metitur. Sint nunieri duo et tres, dcinde octo et duodccim;
cadcm inter majores minoresque numeros ratio cst; nam et tres duobus
et duodecim his qui octo sunt superdimidii sunt. Metiuntur autem tres cos
qui duodecim sunt quater, nam ter quatcrna duodecim sunt; atqui duo
quoque cos qui octo sunt quater mctiuntur, nani quatuor bina octo sunt.
Quotics singularitas aliqucm numcrum metitur, toties alius numerus eam etiam 792
melietur. Eveniet ut, quoties singularitas ex secundis ulteriorem numerum
metictur, totics is, qui ante in singularitatis mensuram vcnerit, ultcriorcm
numerum metiatur. Sint unum et quinquc et sex et triginta. Singularitas
quinarium numerum quinquies metitur; idem facit senio in triginta; rursus
ipsos sex singularitas sexics metitur ; at quinarius quoque numerus sexies
tres metiunlur^ Slc codJces 3Ionacensis (C) et major majorem^ Sic neccssaiio leponentluni
Darnistattcnsis , mcliiis qnam metllhntur in cJitis. erat cx codicc Darmstattcnsi, vnlgo mujor mi ■
atnuin iisdem^ Codcx Darinstaltcnsis alaue; norem.
scd mutarc nolui, quuui iiifra itcruni atauin rccurrat. eam etiam metielur] Lociis corruptns.
79
626 Martiani Capellae lib. VII. §. 795.
793 metitur eos qui triginta sunt. Si duo numeri alter alterum multiplicant,
eum vero numerum qui sic efFectus cst aliquis qui per se incompositus est
metitur, idem necesse est etiam utrumque ex prioribus metiatur. Multiplicet
decas octonarium numerum, fiunt octoginta; hos duo metiuntur, nam bis qua-
dragena octoginta sunt; atquin iidem octo quoque et decem metiuntur, quum
794 bis quaterna octo, bis quina decem fiant. Quotiescunque numeri proportionis
ejusdem, quam c^va/loyiav Graeci vocant, in ordincm ponuntur, primus si
ultimum mctitur, secundum quoque et deinccps onines metietur; si secundum
metitur, ultimum quoque et niedios metietur; si quemlibct denique unum me-
tietur, omnes metietur. Contra si ultimum non metitur, ne secundum quidem,
neque quemquam alium ; si secundum non metitur, ne ultimum quidem ahumve;
si quem mediuin non nietitur, ne aHum cjuidem. Sint tres et noveixi et viginti
septem et octoginta unus et ducenti quadraginta trcs; inter hos omnes triph ralio
est. Ternio autem metitur eos, qui ducenti quadraginta tres sunt; ter octogena
singula ducenti quadraginta tres sunt; ideni ergo metitur novenarium numerum,
quuni ter terna novem sunt, et quia hunc metitur, etiam ukimum, et quia
utrumhbet, etiam cetcros, ct quia medium quemvis ex ilhs, et priores quoque
ct ukeriores. At duo quia non metiuntur ducentos quadraginta tres, ne novem
quidem aut mcdios; quia novem non metiuntur, ne ducentos quadraginta tres
quidem aut medios; quia nuhum cx mediis nietiuntur , ne uUeriores quidem.
7t)o Si quothbet ab uno numero conveniunt proportionis ejusdem, quot per sc
incompositi numeri ukimum numerum', totidcm cttiam eum qui ab uno
pro<.imus est mctientur. Sint numeri, qui duplo increscunt, unum, duo,
quatuor, octo, sedecim; ex his eos qui sedccim sunt duo, et iidcm se ipsos me-
proportionis] Sic ct liic et Infra concxi vuJgatam quia htmc] Sie cotlcx Mouacciisis (C); viilgo
porliottis c codicibus Monaccnsibus ct marginc Gro- ^tii httnc.
tiana; eo magis, quod ipsc Martiauus supra (§. 289) ijnollibet] Sic antcriorcs cditiones Jiic cf in se-
dvaJloyiav Latinc proportionem rcddidcrat. qucntiJ)us (§. 796. 797), ul>i Grotius malc scmper
utiiim mclielur] Codcx Monaccnsis (A) unus, quodlibct.
lualc.
Martiani Capellae lib. VII. §. 79o. 627
tiuntur. Atsint duodecies centum quadraginta quatuor in niille septingentis viginti
octo. Sunt per se incompositi numeri duo trcs, quia bis octingenta sexaginta
quatuor in MDCLX sunt; itemque ter quingenta septuagena utile; atquin idcm
duo et tres et duodecim quoque, qui ab uno proximi sunt, metiuntur, quum
bis sena, ct ter quaterna duodecim sint. Si quotlibet ab uno numcri proportionis 796
ejusdem sunt, minor numcrus majorem semper per aliquem aliorum , qui sub
eadem ratione sunt, metitur. Sint unum, duo, quatuor, oclo, scdecim,
triginta duo, sexaginta quatuor. Ex his duo eos qui quatuor sunt, quatuor
eos qui octo snnt, octo eos qui sedecim sunt, scdecim eos qui triginta
duo sunt, triginta duo cos qui scxaginta sunt, duplicationc metiunlur. At
duo eos qui octo suut quadruplicatione meliuntur; cadcm eos qui scdecim
MDCLX^ Locuin insignitcr corruptiini rcliqul, lioc codice scmner scriptnni est liac nota I, qua
qualeni Grotius cdidcrat, satisque liaLco variautcs iutcrdum ct in significatur. Saepe ctiani ij (duo) ct
codicuiQ lectiones euotare, quaruui plurinias jain ii (litcra I gcniiua) conruuduntur. Sensus deniquc
In Grotii uiarginc iiiveni. Ac priniuni in Monacensl Lujus loci cssc vldetur: nomnia memlira scriel ge-
(C) Icgitur: nAt sint I. XII. CXL. MDCCIV sunt onictricac divldi possunt pcr eundein uuiucruinn^
pcr sc incompositi nuincri II ct III, qui ab Iiis id est »ouinia illa nicmbra iisdcm utnntur factori-
octingcnta L bina 3IDCCIV sunt. Itemque tcr D bus, quibus id quod proximum est a mouadc.n
scxaginta VIII." In allcro autciu (A): »At siiit I. Scripserit igitur fortassis nostcr: nSint I, XU,
XIL C. LX. II a. a. CC. IIII snnt pcr sc incom- CXLH^ MDCCXX^TII: sunt per sc incompositi
positl uuincri II, quia bis DCCC quiuquagcna bina numcri II, III, quia bis DCCCLXIA'^ in 3IDCC-
M. DCC rV sunt. Itcmque ter quiugcnta sexa- XXVIO^ Itemquc tcr DLXXVI. Atqui ildcm II
gcna octogcna.x Porro iii Rciclicnauensl: »At siiit et III metiuntur quoque XII, qui ab I sunt pro-
I. XII. CXLII. a CCIV suut pcr se incompositl ximi.n JXcmpe oniiiia lucmbra scricl I, 12, lii,
numcrl 11. III^ quia ab bis octingcnta quinquagena 1728 dividl possunt per 2 ct 5 , quia simpllcis-
bina in MDCCIIII sunt. Itemque tcr quingenta sep- siml bl sunt factorcs duodcnarli nuiuerl, quippe
tuageua utilc. « Absurdum istud utile , quod ct 2'X3 = I2.
Grotlus cdidit, pro eo quod vcrisimllltcr scriptum e.v his duo] Grotius ita edldit: «Ex his duo
crat sex. In Darmstattcnsi dcniquc Ideui loeus slc eos qui 4 sunt: 4 cos qul octo sunt ct cac du-
sc babct: »At sint L XII. C. XLII. M. scpfingcnti plicatione meliuntur. At 2 cos qui octo snnt qua-
ini per sc iucompositi numerl II et III. qul ab drupllcatlonc mctiuntur. Eadem eos qui sedecim
his ocllngenta quinquagena blna M. DCCIIII suiitj siiut mctluntiir 4. Itemquc« cct.,- rellqua ego c co-
ilcinquc tcr quingcnta scxagcua octona.» Mille iii dicibus Monaccnslbus (A. C) rcstitui.
79 *
628 Martiani Capellae lib. VII. §. 796.
sunt metiuntur quater; itemque octuplicatione metiuntur duo eos qui
sedecim sunt, quatuor eos qui triginta duo sunt, octo eos qui sexaginta
quatuor sunt; neque invenitur numerus, qui non et majorem metiatur, et
797 nulla alia mensura id facit, quam quae in iisdem numeris est. Si quollibet
ab uno numeri proportionis ejusdem sunt, et is qui ab uno proxinuis est
per se incompositus est; maximus ex his in mensuram non veniet, nisi qui
ejusdem proportionis erit. Sint unum, trcs, novein, viginti septem; inter
bos tripla proportio est, et uni proximus numerus per se incompositus est;
igitur eos, qui viginti septem sunt, nullus numerus metiri potest, nisi aut
tres, aut novem, quia sub eadem proportione sunt, quod non ita cvenit,
si quando ab uno proximus numerus conipositus est. Sint unum, quatuor,
sedecim, sexaginta quatuor, proximus ab uno numcrus pc;^- sc compositus
estj ergo ultimus, qui est sexaginta quatuor, alias quoque mensuras quam
quae in hac serie sunt admittit, et duo, ct octo, ct triginta duo, quum bis
tricena bina, octies octona, bis ct tricics bina, sexaginta quatuor faciant. Quem
minimum numerum duo per se incompositi metiuntur, eum nulliis alius per
se incompositus metictur. Sumatur quinque et scptem; nulhim minorem nu-
nierum triginta quinque metiuntur, nam quinquies septcna et septies quina
triginta quinque sunt; atque nullus alius numcrus per se incompositus hunc
metiri potest, non duo, non tres, non undccim, non tredecim, non sep-
798 tendecimj multo vcro minus ulteriores numcri. Si quadratus numcrus qua-
dratuni metitur, in laterc quoque ejus alterius mensura est. Sint duo qua-
drati numeri quatuor ct sedecim; mctitur eos qui sedecim suut quaternio;
quater cnim quatuor scdecim; atqui in latcre quatuor duo sunt, in latcrc
corum qui sedecim sunt quatuor sunt; duo nictiuntur quaternionem, bis
enim bina quatuor sunt. Ex hoc ctiam illud apparct, ex duobus quadratis
numeris, si in altcrius latere mensura est, in ipso quoque quadrato numero
799 alterius quadrati mensuram essc. Si quadratus numcrus quadratum non mc-
titur, nc in latcre quidcm altcrius mensura cst. Sint quadrati numeri quatuor
Martiani Capellae lib. VII. $. 799. 629
et novcin ; qiiaternio novenarium numerum non metitur; ergo ne duo quicleni,
qui in latere quaternarii sunt, tres, qui in latcrc novenarii numeri sunt,
nietiuntur. Ex hoc etiam illud apparct, ex duobus quadratis numeris, si in
alterius latere alterius lateris mcnsura non est, ne in altero quidem quadrato
numcri alterius quadrati mensuram esse. Si tessera tesseram metitur, in latere 800
quoque alterius latcris mensura est. Sint duae tcsscrac octo et scxaginta
quatuor; cos qui sexaginta quatuor sunt octo metiuntur, siquidem octies
octo sexaginta quatuor sunt; atqui si in latere ejus tcsserae, quae octo liabet,
duo sint, in latcrc ejus, quac sexaginta quatuor habct, quatuor sunt, duo
quatcrnarii mensura sunt. Ex Jioc qtiam illud apparet: si ex duabus tesseris
duo altcrius latus, alterius mcnsura est lateris, ejus quoquc tcsserac alia
tessera mensura est; atqui si tcsscram tcssera non metictur, nc in latere
quidem apparcns latcris altcrius mensura est. Sint duae tesserac octo et viginti
septem; cos qui viginti scptem sunt octo non mctiuntur; ergo quum in
latere cjus tesserae, quae octo habet, duo sint, in ejus, quae viginti scptem
habct, trcs sint; duo ternionem non metiuntur. Ex hoc ctiam illud apparet,
quod si in latcre tcsscrac non cst mcnsura, ne ea quidem tcssera cam tes-
seram mctitur. In omni vcro numero, qui mensuram in aliquo numcro habet, 801
cx codcm ct mcnsurae nomcn acquirit, qui mensuram facit. Sint novem,
hos tcrnio metitur, et est etiam novenarii numeri tcrtia pars in tribus; sint
sedccim, hos quatcrnio mctitur, ct est quarta eorum qui sedecim sunt
quatcrnio; idcmquc in ccteris omnibus numeris reperitur. Scquitur autcm, ut
allerms mensurn est]yocem mensurn a Giofio allero] Ita codcx DamistaUensis; nialc Giolius
omlssani ex antcrioribiis cditionibus restitui, Rcl- alio , uec melior antc euui Icclio crat alifjuo.
chcnaucusi quoque codice adstipulante. ejits (jnae] Verbuia tesserae , quod intcp illas
ert/o ne duo] Omisit Grotius duo, qnauiquam voces Inscrtum in cditis erat, cxjmuxi codicis
anterlorcs et Rciclicnaucnsis Id liabcant. Paulo Daruistattensis auctoritate.
post pro auddrati In editls e codicibus Monaccn- eliam illud apparel] A Grotio quidcm omissum
sibus (A. C) et Grotiano legendum erat ijuater- illud; sed editlones anteriores et Rciclienauciisis
narii. codcx id Jiabcnt.
G30 Martiani Capellae lib. VII. §. 801.
si imniero menibrum sit, in eo numero mensuram is habeat, cui cum eo
menibro commune nomen sit; ut novenarii numeri membrum in ternione cst,
eumquc tres metiuntur.
892 Hos sat erit cursim numeros memorasse modosque;
Cetera Cecropias aequum perhibere cathedras,
Si tamen ullus inest nostris super hahtus aris,
Aut ritc in vetcrem cultum rephcantur abollae.
Me spatium admonuit jam claudere fatibus orsa,
Ne supenim nostri capiant fastidia coetus,
Et vetus astrigero pellar Numeraria coelo.
Sic ait, ac reticens propiori adjurtcla sorori est.
hos sat eiit] Codlccs Grotiamis et Darmstat- carminis argiimenttim lioc est: «Cctcra pLilosophos
tensls Hos, scd opposita viilgatani couGrmant. arliHuujue magistros ipsos persecuturos esse spero,
aris] Alios lcgcre alis margiul Grotius adscripsit. modo sacra nostra ctiam nunc alitiuo modo colantur
Aumeiaria] Numeraria aQL^[Mr]TLxri. Sic glossa ct antiqna sapicnfiae studia rite maneant; me tempus
Isidori: uAiitlimeticus, numeparius.u Gnox. — Dcam cst reticcrc, nc supcrorum coctus fastidio mel ca-
olim fictam fulsse Numeriam, quae numeraie do- platur omulumque deorum matrem (§. 750) turpitcr
cerct, Auguslimis (dc clv. del 4, H) docct. Totlus e coclo dejiclat.«
M A R T I A N I
MINEI FELICIS
CAPELLAE,
AFRI CARTHAGINIEJNSIS,
DE
A S T R O N O M I A
LIBER \Tn.
Q
^uae dum geruntur, et deorum sacer senatus illos numeroruni con- 805
cincntium repugnantiumque admiratur anfractus, ipsamque feminam quadam
venerabilis excellentiae celsitudine reverendam non cassum parentem superiim
creditum recognoscit; multitudo etiam quae jussa consliterat sapicntum, prae-
sertimque Pjthagoras cum sectatoribus cunctis, Platoque Timaei sui caligosa
discriminans, arcanis eam laudibus venerantur; nupturamque virgincm saepius
conspicabunda Pallas quid super dotalis eruditione feminae comprobaret ex-
quirit, et ipsa nutum admirantis associans, Cj-llenius autem nullius magis
alumnae splendore ac luculentia gloriatus bujus se feminae evehit granditate:
yistrotioniia\ Codex Rclchenaucnsis de ylstro- credilitm^ Lcge crcditam. Grot. — Miror codi-
logia, neqiie ncgarl polest, diio haec vocabula ccs non addicere; quoruni tamcn conscnsns guiim
inter se commutari ; attaincn jam Sexti (adv. mathcm. vulgatac lectionis auctoritatem tucatur, ita con-
S, 1 j p. 238) tcmporibus vidcmus illud discrimen struendnm erit: «rccognoscit non cassum creditum
factum essc, iit Astronomia siderum situs motus- (csse) feminam parentcm superiimn scil. esse.
que contcraplarctur, Astrologia anteiu thcmata ge- jim«] Lege jits/a, id csl jiixta. IVon. GnoT. —
nethliaca erigcret, dc quibus qunm Dlartianus lioc Ingciiiosa correctlo, cul vellem codiccs adstlnula-
libro non loquatur, vulgatam scrvare aptius visum cst. rcntur j nunc vulgalam tueor.
632 Martiani Capellae lib. VIII. §. 805.
sic Pboebo diutule aliam dotalium introniittere remorante, ne prioris proferae
«S04 adniiratio hiberetur, sacrum paululum fuit reverendumque silentium. Silenus
interea, ut Evan consecutus pone vietus atque accbnis adstabat, seu marcore
confectus aetatis, sive anxia inter doctae vocis miracula intentione compre-
hensus, an alias poculis turgens tunc etiam nuptialis gratiae nomiue prolectatus
inundantis sc temeti infusione proluerat, jam dudum laxatus in somnos, forte
rcpcnte blandum stertens ranae sonitum dcsorbentis iucrepuit. Quo terrore et
sic Phoehoj Sic In apodosl vel apiid Ciceronem niovere, sive nulIaDi opem providebat incrmis attpie
legimns (ad divers. 15, 70): »quia noii cst obscura cxsul, se?t tacdio ambiguac spel , aii ainore con-
tua In nie bencvolcntla, sic fit ut mnltl per me jugis et liberoruin«5 plura dablt Oiidcndorpius (ad
tlbi vellnt conimcndarl.» Appulcjl mct. S, p. 375).
pro/erae] Legcndum pulo ^iro/jerc^ cul respondct prolueral\ Vlrgilius (Acn. 1, 758):
diutule commorante , nisi forte profera a proferendo «ille impiger hausit
slvc jT'pO(pipiiV dicaUu: GnoT. — Alutandi cansam Spumautem pateram et pleno se prolult auro«j
nou^^ideo, llcct adeo unica vox slt, nt In Forccl- Horalius (Sat. 2, 4, 27);
Hiii Icxico ne lociiin cjuidcm invencrit. Scbellerus »/6»«" praecordia mulso
rccepit, scd nescio qiio arguinento dcani allquam Prohicrls meliusv
I^notam dlxit, riuam Aritbuictlcam csse luee cla- n • / i m\
" ' ^ 1'crsius (prolog. J):
'" * ■ hNcc fonle lahra prolui cahallinot j
paulubwi] Sic codlccs Rclcbenauensis et Darm-
. Prudeutlus (In Svmmacb. 1, 126):
staticusis pro paulum in editis, quod liic auribus .
nAlque avidtts vini multo se proluit hauslu."
ininus cst acccptuin. '
., hlandum] In 3IS. qlandum fiiit, poslca correc-
an aUas\ Forte an mclius: »an ut alias a po- _ _
. tuiu est clandum. Clarissiinns autem juvcnls Fr. TI-
culis turgens.n Virgilius codcm modo de eodein:
llobroga in BIS., quo ille nsus est in Gernianla,
«Hesterno inflalus venas itt semner Jaccho." . , .*..••
' ' qui plcrumque cuni mco consonat, testalur invenisse
GuoT. — Ovldius (met. 11, 90) Silcnuin parifcr clamjum. Sanc in Glossarlo vctcrl Icgo : ..clangu
atque nostcr appcllat ..titubantem annlsque mero- ^j elangor, '^XOQ 6a2jrLyyog.« An Ibi clangum
quc"; alioquc loco (mct. 4, 20) blsce eum de- legcnduni sit nescio , boc scio Ita accipl possc,
scrlbit versibus: qucmadinodum tonitrum et tonitrn diciunis, ct si
»Qtiique senex ferula tiluhanles ehrius artits q„a siinilia. Grot. — Codiccs ctiain Monaccnsls (C)
Suslinet et pantlo non forliler haeret asello.« pj. Darnistaltcnsis tjlandum cxblbent, qiiod tamcn
Grolii corrcclura opus non cssc sponte apparct. qunni scnsu carcat, ■Milgatain rctinerc salius diixi,
Dc iUo parliculac an usu post sive confcr simiHI- qiia jocus Martianl Iiigcnlo locique eolore non In-
mum locum Taclll (ann. 14, S9): i.Plautum ea non digntis conlinclur.
Martiani Capcllae lib. VIII. §. 801. G55
rapiduli sonitii raiicitate concussi eoclem sc quaniplures convertere clivi, sc-
nisque proflantis soninum atquc humcntis crapulae exundatione conspccta,
risus circumstantium eo maxime cj[uo claudcbatur excussus. Tunc quoniam
crcdita jocos nuptiabs licentia non vetarc, famubtium Veneris vernaculacrjue
Bromiales tantos cachinnos concussis admodum tulcre singultibus, ut quam-
plures abos connisos cohiberc risum hoc maxime in petulantis proruptionis
sonitum ellusique cachinni libentiam provocarint. Dcniquc, ut sempcr impatiens
atque inverecundus, procax ac protervus assultibus ad cum alacer Cupido
atque hilarus accucurrit, atque ut depile rubcllumquc calvitium sencx baculum
acclinatus affixerat, palmae verbcre pcrcrcpantis apploso coque sonitu recla-
mantis, risum vclut ctiam permissum pacne omnibus suscitavit.
Tunc vix senex reclusis . 80o
Creperum videns ocellis
rapldulil^ Ilcinsiiis (apiid Dracl;ciil)orcli. ad SI- {nverectni(h(s] Codcx RcicLcuauensIs invere-
liiiin Ital. p. 508) pro morc suo aiulucior ariduli cnndis, niale.
lcgi Tidtj quojuic, docti vidcaul. rVcc Grotii con- uccncurrit] SIc codiccs 3Iouaceusis (C) et Rei-
jcclura opus esse videtur, qua paulo ante strepore cLeuaueusis, nielius quam praesens iu editls, quia
lcgenduni pro tcrrore snasit, licct et codcx Moua- suseilavit scquituv.
ccusis (C) paritcr atque illius MS. sterope exLiLcat, calvitium\\\oc antiquitus iu stultitiac siguumac-
proflanlis] Virgilius (Aen. 9, 526): ceptnm csse uioueut iutcrpretes ad Persiuin (1, 50).
— »'o<o pro/labcU pcctore somnum.ii bacuhim] Primo adspectu magis arridet lcctio
Cctcruui somno pro somnum rcqiiiri qnivis vidct. l,i niargiuc posita baculo; verumtamen vulgataiu
exuwUilione] Alios e.xudatione lcgcre margiui retiniii, quia accusativus paritcr atque post insur-
adscriptum cst, quod e.vsmhttione cssc conjielo^ ^ere (§. 733) ah affiijeve pendcrc posse vidcLatur.
niagis taincii placct oL majorem vim vulgata. Blulto etiam minus afflixerat Icgendnm cx niargine
in petuhinlis] Vulgo impetulantis, cnjns iu lo- pro afft.verat.
cuin qiiod jaiu Groliiis scriLeiiduni essc intcliexcrat reclamanlis] Nimlrnm pahnae vcrLerls veLcmen-
ex eodicc Reiciicnaucnsi rcslitui. tia qnasi resouantis. Construc : «apploso vcrLcrc
libentiam] Sic et margo Grotiana ct codices palmae pcrcrepaiitis eoqne sonitii rcclamantis. «
Lcldcnses teste Oudcndorpio (ad Appul. I, p. 32). creperum] Vidc snpra (§-2. IIC). Ccterum
Vn?go liceniiam , qnod ctsi ferri possit, tameu illa confereuda egrcgia crapnlantis descriptio apnd Rn-
lectio cxqnisilior videtur. Plautiis (SticL. 2, 1, 5): tilinin Lupuiu (2, 7j p. 101), uLi plura Ruliir
"itaqiic pcctns oiuistum porlo hdiciilia laetltlaquc." Lcniiis.
80
632 Martiani Capellae lib. VIII. §. 803.
sic Pbocbo diutulc aliam dotalium intromittere remorante, ne prioris proferae
801: adiniratio laberetur, sacrum paululum fuit reverendumque silentium. Silenus
interea, ut Evan consecutus pone vietus atque acclinis adstabat, seu marcore
confectus aetatis, sive anxia inter doctae vocis miracula intentione compre-
hensus, an alias poculis turgens tunc etiam nuptialis gratiae nomine prolectatus
inundantis sc temeti infusione proluerat, jam dudum laxatus in somuos, forte
rcpcnte blandum stertens ranae sonitum dcsorbentis iucrepuit. Quo terrore et
sic Phoehoj Sic in apodosi vel apud Ciceronem
leginiiis (ail dhcrs. 15, 70); »qiiia iioii cst obsciira
tua in nie Lencvolcntia, sic fit ut ninlti pcr nie
tibi vclint coinnicndari.u
proferae\ Legcndum piilo propere, cnl rcspondct
diutule cotnmorante , nisi fortc profera a proferendo
sivc jrpO(/;£0£iX' dicatur. GnoT. — Alutandi cansam
iion ^idco, licet adco unica vox slt, nt Iii Forccl-
lini lcxico ne lociiin qnidcni invcncrit. Scbcllcrus
rcccpit, scd iiescio quo arguinciito dcam aliquam
ignotain dlxit, quaui Arithnicticam esse luce cla-
rlus cst.
pauluhaii\ Sic codiccs Rcichcnauensls ct Darm-
stattcnsls pro paiilum In edltis, qnod blc auribus
uiinus cst acccptuni.
an alias\ Fortc an luelius: »an ut alias a po-
culis turgcns.ii Virgilliis codem niodo dc eodcm:
nllesterno inflaius venas ut semper Jaccho."
Gkot. — Ovidius (nicl. 11, 90) Silcnuin parltcr
atqiic nostcr appcilat »titubnntcin annisquc mcro-
que«; alioque loco (mcl. 4, 20) biscc eum dc-
scriblt vcrslbus:
tiQuique senex ferula titubanles ehrius arttis
Sttslitiet ct pando non forlilcr haeret asello.«
GrolII corrcclura opus non cssc spontc apparet,
Dc IIIo parllculac aii usu post sive coiifcr siinilli-
nuim lucum Taciii (ann. l-i, 59): «Plautum ca non
moverc, sive nullani opem provldebat incrmls atquc
cxsnl, scu tacdio aniblguac spei , an ainorc con-
jugls ct llbcroriiin"; ])Iura dabit Oiidcndorpius (ad
Appulcji mct. S, p. 373).
prolueral] Virgilius (Acn. 1, 738):
)>i7/e impiger hatisit
Sputnanlem palcram et pletio se proluit auro» ;
Iloratius (Sat. 2, 4, 27):
«leni praecordia mulso
Prohicris nielitisu;
Pcrsius (prolog. 1):
oNec fonte labra prolui cahallitiO" }
Prudcntius (in Syniinacb. 1, 126):
njtlqtie avidus vini tiiulto sc prolult haustu.v
hlandtini\ In MS. glandtim fiiit, postca correc-
tuiu cst clandutn. Clarlssiinns autcm juvcnls Fr. Ti-
liobroga in MS., quo ille nsus cst in Gcrmanla,
qul plcruinquc cuin nico consonat, tcstatur Iiivcnlsse
clanqutn. Sanc in Glossarlo vctcri Jcgo : »clangii
et clangor, rjX^^ 6a/.:tl.yyoQ.« An ibi dangtmi
legcnduin sit iicscio , lioc scio ita accipl possc,
queinadnioduin tonitrnm et ionitru diclnins, ct si
qua siniilia. Grot. — Codiccs ctiain Monaccusls (C)
ct Darnistattcnsis (jlandum cxbibent, quod tanien
quuin scnsn carcat, a iilgataiii rctinerc salius duxi,
qiia jociis 3IartianI Ingcnlo locique colorc non in-
digniis conllucliir.
Martiani Capcllae lib. VIII. §. 804. 653
rapicluli sonitii raiicitate concussi codcm sc quamplures convertcre clivi, sc-
nisquc proflantis somnum atquc humcntis crapulae exundationc conspccta,
risus circumstantium co maxime quo claudcbatur cxcussus. Tunc quoniam
crcdita jocos nuptialis licentia non vetarc, fanmlitium Veneris vcrnaculaccjue
Bromialcs tantos cacbinnos concussis admodum tulcrc singultibus, ut quam-
plurcs alios connisos cobiberc risum hoc maximc in pctulantis proruptionis
sonitum cflusiquc cacbinni Hbcntiam provocarint. Dcniquc, iit scmper impaticns
atcjue invcrecundus, procax ac protcrvus assultibus ad eum alacer Cupido
atque bilarus accucurrit, atquc ut depile rubclhimquc calvitium scncx bacuhim
acchnatus afTixcrat, pahnae vcrbcre pcrcrcpantis apploso coquc sonitu rccla-
mantis, risum vchit ctiam pcrmissum pacnc omnibus suscitavit.
Tunc vix scnex rcchisis , 80o
Crepcrum videns ocehis
raplduli^ ITeinsiiis (apud Dracl;cnI)orcli. ad SI- {nverecundits] Codcx RcicLcnaucnsis invere-
liiini Ital. p. 508) pro morc suo aiiducior ariduli cundis, nialc.
legi Tult; quojuic, doctl videant. rVcc Grolii con- accucurril] Sic codices Monacensis (C) ct Rcl-
jcclura opus csse videtur, qua paulo ante strepore cLenaucnsis, nielius quam pracsens in editis, quia
legenduin pro icrrore suasit, licct ct codcx Mona- siiscilavit scquituv.
ccnsis (C) paritcr atque Illius MS. sterope cxLIbcat, calvitium]Uoc anliqiiltus in stultitiae signumac-
proflantis] Virsdins (Aen. 9, 326): ccptum cssc uioncnt iutcrprctcs ad Pcrsiiini (I, 50).
— "toto proflabat pcctore somnum.u baculum] Primo adspcctu magis anldet lectio
Cclcrum somno pro somnnm rcqiiirl quivis vldct. l,i inarginc posita baculo; vcrumtamen vulgatam
exnndatione] Alios e.vudatione legerc margini ictiniii, qiiia accusativus pariter atquc post insur-
adscriptiiin cst, quod e.vsudatione cssc conjlclo^ Qcre (§. 7a5) ab affujere penderc possc videbatur.
iuagis faineii placet ob majorem vim vulgata. 3IuIto ctiam minus affli.xerat Icgendiim cx inarginc
in petuUtntis] Vulgo impelulanlis , cujns in lo- pro affi.verat.
cuin quod jaiu Groliiis scribeiiduni cssc Intellexcrat reclatnanlis] Nimlrnm pahnae verberis vebemcn-
ex codicc ileiciienaucnsl rcslitui. tia quasi rcsouantis. Construc : »apploso verberc
libentium] Sic ct margo Grotiaiia ct codiccs palmae pcrcrcpanlis coquc sonitu rcclamanlis. «
Lcldcnscs tcste Oudcndorplo (ad Appul. I, p. 32). creperum] Vldc supra (§-2. 116). Ccterum
Vu5go licentiam , quod etsi fcrrl possit, tamcn illa confcrcnda egregia crapnlantis descrlptio apud Ru-
!cctio cxntiisllior vidclur. Plaiitiis (Sticb. 2, 1, 3): tillum Lupuiu (2, 7j p. 101), ubi plura Rubir
«ilaqiic pcctus oiuistum porlo tuhculia Iaetltiaqiic.« hcniiis.
80
636 Martiani Capellae lib. VIII. §. 806.
miniis sensus quam nominis pecudalis, hujus incongrui risus adjectione desipere
vel dementirc cocpisti? An tandem non dispensas in Joviali cacbinnos te
movisse concilio, verendumque esse sub divum Palladiaque censura assimu-
807 lare quemquam vel cerritulum garrientcm? At quo etiam tcmpore Cupido
vel Satyrus petulantis ausus procacitate dissiliunt? Nempe quum virgo
siderea pulcliriorque dotalium in istam venerabilem curiam ac deorum ven-
tura conspectus! Apagesis nec post hacc nugales ausus lege hymenaea et
culpae velamine hcentis 'obnuberis! Sahem Prieniae ausculta nihihim gravate
scntentiae: M^ Svog P.vgag xaiQov yvoj&co. Tam tristibus asperisque Saturae aho-
quin lepidulae verberibus demulctatisj cum excusamentis admissi vehu procacis
(lcmcnlirc^ Reccpi , qiiod Groliiis iii margiiie nj<//«/eA'] Reduxi qiiod iii mar^ijicm Grotiiis re-
[losucrat, pro ileineiilnj e duhlac auctoritalis voca- jcccrat; vnlgo jiKjales:, at cx Salurac scnlentia
Lulo. Dcmenlit est apud Lactantiuin (iustit. 4, 27); Hlarfiani ausus nc jugaii quidcm sivc nnpliali lcgc
addc Stcplianiuin (ad Saxon. p. 155). dcfcndi possunt, sed mcrae nugae sunt.
an /rtufJem] Lege nain tandcni. " Sisius (in Gurl. 5fl//eiii] Lego totam Laiic pcriodon, et fcliclter
an. P. 4, p. 10). — Al vcro in nullo codice ita (ni fallor) reslituo: »SaItcm Prienciac ansculta ni-
lcgitur, scnsusquc vulgatac satis intclligitur. Melior Iiiliim gravatus scntenfiac, ct ei (iv bvOQ Avpag
ejusdcm conjcctura est, qua mox veliil pro vet le- ei xaiQOv yvco&C", vel cum MS. «et ni ovog
gcndum suasit; sed codiccs iiiliil inutant. 2vQag« ctc. Tribnit sentcnliam Bianfi, quam alii
at (jno] Forte Icgcndum ac (jno.Svsivs (ibidcm). Pittaco, quemadmodum illam yvco-&i 6cwr6i' qui-
— Grotii lcctio at qxio codeui rcdit; anteriores dain Cliiloni, quidam Soloni ascribunt, ut et illaia
editioncs a qno liabcbant. rt?.og OQqv filov. Vid. Aus. Lnd. Sap. in Ludio.
post /inec] MS. post id lincc , lcgc postiilhac. Ghot. — Locnin dubium et aliquatenus certe cor-
Poslidliac diciinus quciiiadmodum antidhac , quac ruplum rcliqui, qnalcm in cdifis inveni. De ijiso
vox rcstitucnda fragmcnfo illi, qtiod cilat Nonius provcrbio oVog XvQag vide Erasmiim (in adag. i,
\n vocc flrijindcmia. Legendum cnim: 4, 33; p. 115).
«Qiiid tristioreni video te esse (jnani antldhac, (lemnlclatis] l^vgc demnlcatns , quomodo eincn-
L(impadio?« da>it similcin Taeiti sui locuin Lipsius, cni enco-
Hodie ante ad hacc in plcrisquc codlcibus lcgitur. niium non addo, iie plus laudlbus dcfrabam quain
Gr.oT. — In mco Nonii cxcmplo (1, p. 187. Par. addam. GIoss. Isidori: ncommulcat, conculcat, col-
ICI i Mcrc.) antidhac lcgitur. Simili varictatc nostro ludltn; et alibi: »mulcat piignls vcl calcibus cacdit. «
in loco Grotins post ad haec scripsit, in marginc GnoT. — Alios dcmnlijalis , alios divnljalis legerc
post id haec notavit, codex aufcm RelcLcnaucnsis idem raargini adscripsit; qiiaruni tanien omnlum
posl Jtaec cxbibuit, quod rcccpi. * lcctlonuiu optlma est quaiu ipse proposuit, modo
Martiani Capellac lib. VIII. §. 807. 637
involutus, taudem quae pucllarum intromittonda paratur inquiro. Ac sic illa
nondum stomacho sencscente, quo in mc inveliebatur, exorsa:
Astrigerae jam sedis iter cursumque polorura, 808
Et sacra multivagos qua tolkuit sidera flexus,
Dicere tempus adest; vidco splendescere pulsu
Icta corusciferi subito laqucaria coeli:
Illic bis septem solitus servare Triones
Pastor Hyperborea rcsplcndct lucc Bootcs;
Hinc qua devexo tcllus subducitur axe,
Ignoto Canopos sese infcrt fulgidus astro;
Phocbeos pariter currus rapidosque meatus,
Et toties variae flammantia cornua Lunae,
Quin etiam mcdios quos nectunt cuhuina circos,
Obhquc et rutihs quo se rapit orbita signis,
Cernere jam videor; tu fingcre hidicra praestas,
Vihaque astriloquae praefcrs commenta puchae!
Taha adhuc canente Satura, vctitus iUe ac durissime castigatus denuo 801)
me risus invasit. Euge, inquam, Satura mc ante poctriam fecit colere! Coe-
codiccs addlcercnt. Miro coutra modo tcxfuiu cor- frtno/>o5] Vidc noslrura snpra (S.o93. G08. 69G)
nipit iu sequcntibus pcr lcctiouem involvunhir, cu- ct infra (§. 838).
jiis in locuin non dubitavl anteriornm cditionuin cwtns\ Grotius cdidlt curstis , quod Improbat
lectioncm involuttis rcstitucrc. Involttliis dicit eo- Bnrmaiinus (antliol. Lat, II, p. 697 f.) et ccrte
dcra scnsu quo Horafius (od. 3, 29, if4): »mca anfcriorcs cdltioncs Labcbant currtis.
ylrtule me invotvoii, Id cst ttteor , ilefenito, ut com- ohlii/ue] Alia lcctio jn margine est ohliriiiet,
modc ad deprccafioncm quoquc trabl possit. contra mctrum paritcr ac sensum. De aeqiiaforis
senescente] iVonduin sedafa Ira.VuLCAX. ct cclipticcs circulis loquifur Martianus, quos rac-
siihito] Codex Darmstattcnsls uhi tunc , confra dios culinina necfunt, id cst qul in puncfis acqiil-
mefruiu. noctialibus cobacrent, Ilcct ccliptlce cuiii zodlaco
pastor] Mcliorcm lccflonem, quam Grotias ad obliquum sitiim babcat.
margincm rcjcclt, praefnli, adstlpulantibus codicl- prnestas] Id cst: ntu mcUor, aptlor cs ad lu-
bus Monacensl (C), Darmstattensl, ct Rcicbcnaucnsi. dlcra fingcnda.«
JViilgo plaustro. ante poi-friam] Fortassc artem poi-ticain.
658 Martiani Capellae lib. VIII. §. 809.
pistinc Permessiaci gurgitis sitire fontes? Jamne fulgores prae^ndes et vultus
deorum? Sed ubi illud repcnte discessit, quod irrisoria semper lcpidaque
versutia inter insana sempcr deridebas vatuni tumores, dicabulis cavillantibus
saleque ccuteuta, nec niinus poetarum rbctorumque cotburno inter lympbatica
dcrebcto; quod rabido fervebas cerebrosa motu, ac me Sileni somnum ri-
dentem censorio clangore superciliosior increpabas? Ergone figmenta dimoveam
et niliil lcporis jocique permixti taediuin auscultantium recreabit? PcHgni de
cctero juvcnis versiculo resipisce, ct ni tragicum corrugaris, ride, si sapis,
810 o puolla ride! His nie Saturaque mea alterna diutule objurgatione rixatis,
aliam dotalium virginum Dcbus introniissurus egrcditur. Et ecce globus qui-
dam lucis aelbereae, et concava perspicui ignis aggestio, ut apparcbat, inlra
se quaudam virginem claudens, niiti vertigine sensim volutus illabitur. Quo
candore luniinis propinquantis plures irradiati refulsere divi, fatalesque maxime,
ciuorum cliam babitus motusque et quidquid in his ignotum credebatur emicuit;
tuuc et ipsa cxtimi coeli contextio ejusdem lucis fulgoribus revibravit. Quo
miraculo stupcfacti aerii, terrestres, marinique divi, et si quos clausa tel-
Permessiaci gurgilis^ IJ est Mtisarum. Scrvius ergone^ Reccpi lcctioncm a Grotio iii inargine
(ail Virgil. ecl. 10, 12): nCalliinacLiis jiganippen notataiu, (pac liiiicc sensni convcuit; viiigo ergo
iuutciu csse ait Permessi iluiuiiiis«, uude ct Ciau- nec.
tliaiius (dc laudc Scrcu. 8): Peligni^ Epigranimatograplius:
nFons Aganippca PcrmessiJos cducat unda« n/fiVif, *i sapis , o pnella, ride
Boeotiae fluviuui fuisse Hcliconi vicinum ex Stra- PeUgnus , puto, dixerat poeta.«
bonc (9, p. 407 Cas.) disciuius. Alii Parmessttm Grot. — EpigraiusnatograpLl noiuine Martialcin (2,
scriLunt, quocirca Miitzcllius (de cmend. TLeog. 53) inlclliglt, qiil Ovidii patriac itcruni (I, 62, G)
Ilcsiod. p. 35) nilili diiLitat, quln apud uostriim meiuiuit vcrLis : ))?fasouc Peliyni sonantn
quoquc cx antiquissiniorum liLrorum ilde Parmes- aggestio^ Sic liLro II dc spLacra Luuac: «tri-
siaci legcudum sit. formis ctiaiu discolorque vertigo tcrriLili quadam
vatum tumores^ IVon duLito quln Pcrsil (sat. inajcstatc rutiiaLat; qiiac licet cornigera et aspcra
y, 1) potissimum locum Martiauus rcspexcrlt: vidcrctur a<j(jestionilusv cct. Grot.
^^YatlLus hic mos est, centum sibi poscere miti vertigine] Leui volatu. Vilcax. — Iinmo
voces" ctc. rotatione. Claudiauus (iu Eutrop. 2, SSO):
^•ahido\ Sic Grotlusj autcrlorcs rapido , niinus «Qiiis nielius vibrala puer vcrliginc niolli
cammodc. Jlcmbra rotet" cet.
Martiani Capellae lib. VIII. §. 810. 639
luris operiunt, Astraeamque Urauicn certe Libyssaui apparuisse rati, locuui
consessionis houoratissime praebuere. Et ecce subito prosilit quaeclam gemmata, 811
nec niinus totis artubus dcceuter oculca. Huic sidereus vertex, vibrantosque
crines; verum alae cum pennis hyalinis et vohtandi per mundum remigia
crebrius aurata crispantur. Gestabat iu manu cubitalem fulgontemque men-
suram, in aha hbrum, in quo praemetata divum itinera et cursus recursusquc
siderci cum ipsis polorum cardinibus praenotati ex metalhs diversicoloribus
apparebant. Quae ubi in medium quam pluribus sibi diis arridentibus vonit,
ceteris pulchritudinem splendoremque ejus admirantibus, ita coepit: Multao Hl'-!
admodum rationis nec cjusdem despicabilis temnendaeque contuitu me, s'\
qua sunt industriac nostrae opera, convenerat reticere. Hacc cnim vere-
cundae arbitror probitatis, motus cursusque proprios ipsis edissercrc qui mo-
ventur, doccreque deos vclle quod n^ciunt; tum ctiam, quod pcr immcnsa
spatia seculorum, nc profana loquacitate vulgarer, Aegjptiorum clausa
adytis occulebar. Quippe quadringenla ferme annorum millia ihic reverenti
observatione delitui; atque utinam post diluvialis constcrnationis excursum,
u^A'<rae«m«»e] Fortc si vcsligla BasIIecnsls liceat enini contuittis cdiilerat; aLIativo restituto iiiliil
scqui: uAstraeainque, ant Uranlcn ccrte Libyssain ililficultatis, opluor, inaneLit.
apparuissc rati.u Astraea eniui astris a quILusiIam qui inovenluv^ Alios moverunl legere niargini
pracesse putatur, ut Uranic (quani oL Atlanlcni Grotius adscrlpslt^ at Iiacc corrccllo cst scioli, qui
Llbyssain vocaf) coeloridque noniina doccnt. GnoT. Ignoraret Martiano deos ipsos pro slderlbus sive
— Sed cnr niale cdldlt astreantemffne '1 Antcriores astris csse (vide §. 03. 97. I2t)),
enini edilioiics jam ^htraeannjue habebant, quod Aerjyptiorimi\ Dc Acgyptlis astronomiae invcn-
non nisi cpitheton Uraniac csse supcrior locus fdriLus vidc quae alio loco (In palacogr. crif. lll,
(§. 28) docct, iiLi leginnis Uranlaiu prae cetcris §. I5i) dlsputavi; quILus adde Platonein (cplnoin,
Musls siLi attrlLuissc «stellantis mundi spLacram p. 980 Stepli.).
extiinam.» ffuadringentaj AJii, tcste Grotio in margmcy
oculeaj Vide siiperloreni nofam (ad §.66), uLI quadraijinla,
ctiani dc Lyallno Go'ore, qucm sequcntia incmoranf, diluvialis] Iinltafus nostrnm Saxo Graininafrpiis
dictum cst. (in praef. p. 4 f. StcpL.) »posf dlluvlalis Iniuida-
contuitu me] Forfc cx lituris MS. : nMnlfae ad- tlonis excursumn scripslt, Ccterum apparef Martia-
modum rafionis ncc cjusdein dcsplcabilis tcmncn- nuin Lic ad Plafonis Timacum (p. 22. 23) resplcerc,,
dacque contuimine, si quacii cct, Grot. — Ipse nbi non modo de dlluviis antiqiiis, scd etraoi de
G40 Martiani Capellae lib. VIII. §. 812.
Athenaramqno nrbem longa intcrcapedine restitutam, uullae me in Graecia
terrestres iilcccbrae, nec jactantcs crinitoram scopas palliolos non tegendam
potius quam divulgandam cognovissent! Nunquam profecto itincris rationes
reditusque vestri in notitiam hominum ac mortahum curarum illuviem per-
815 venircnt. Scd quoniam utcunque in Grajam notitiam errabunda pcrvcni, suf-
ficere oportuit quidquid ab Eratosthene, Ptolemaeo, Hipparcho, cctcrisque
vulgatum, ne me iiltra loquendi ncccssitas ingravaret. Tamcn quia me
aUimnantis erudientisque Cyllenii reticere non permittit officium, nostrique
studii secreta discludcre sollertia quoque nubcntis invitat; apud vos, supcri
coelestesquc, qui vestra recensebitis meacula, non tacebo.
DE MUNDO.
814 Mundus igitur, ex quatuor clemcntis iisdemque totis in sphaerae modum
Athcuaruin nntlqiiltatc sermo cst, quae vcl ipsain cxliibet. Sensuni partini jaiu perspcxit Grotius, iu
Aegj'pfum ae(]iiet omncmque diluviorum menioriaiii co tantuin lapsus, qiiod divnlgandam potius anam
Joiige superet; llcct non eodem quo postea loco tegendam dixit, quuiu Martianus tegendam potiiis
scd in Bocotia ad Copaidcm laeum sitae fuisse di- (juam divuhjandam vclit; quarc si qtiid conjccturac
cantur, ubi quum Ogygc rcge diluvio liaustae cs- dandum, conteyendnm lcgcrim pro nou tei/endam.
scnt, post lousruin tcmnoris intervalluni restitutas „ . ,.,. -■ •- ,.. , ,.^ ...
' * ° *^ Orajam notittani \ lii cditis ndilitum crat noini-
csse tradiint fconf. Sfraho 9, p. 407 Cas. Pausan. , ■ r^ ,• r» i i • -»ic-
^ ' * nitmf ad quod lirofius: i)Uele liominum ctiin jlS.
9, 24, ii. Mallcr Orchom, p. 129 scq.). Quod „ . , .,•,■,•
* . tirror cx eo natus quou supra in notiliam honnnum
jaitur alios lcffcre in mara;iul Grotius notavit ma- ,. . t^ • ■ • •. .•■
"^ ° dixcrit.n Umisi igifur illaiu vocem.
iernariim pro Athenariim, nihili cssc patct.
crinitorum S(o/>«*] Fortc: »ncc jactantcs crlni- meacida] Rectc sic margo Grotiana ct codiees
torum scopae palliolis non fcgcr.dam» ctc. ninam, Reichcnaucnsls, Darmstattcnsls, et Monaccnsis (C).
Liquit, iie post tUluvIuni quldcm nullae nic phlloso- Pesslme in editis erat meiacula. Oudcndor|)ius (ad
phorum ((luos crinltos clegantcr vocat) speculalioncs Appulej. I, p. 807) ctiam rectam lectionem in ve-
,1 . /'<' _j '\ • » !• 1 1 tustlsslmls rcncriri codiciLns tcstatur.
seu tlicorcmata (0>iO.Tt<t) cognovisscnt divulgnndam l
potiiis qnam palllolis (quibus ntebantnr sapicntcs) iisdcmijuc toiis] Huc pcrtinct iu prlmls Platonls
tcgcudam. Cp.ot. — Locum impcdiflssiinuni Intc- locus (iu Tlmaco p. 32): zcov &£ di] terxciocov
gruni servarc qiiaiu corrlgcndo ctiam magis tnrbarc f V '6/.OV sxadvov £l/.T];i/£V i^ TOV xofffiov 6v-
inalui, pracscrflm quum lu codicibus nihi! pracsldll 6ra6t<;' £X yc<Q JtVQog Jtavroq vdarog re y,ul
sit, nlsl qiiod DarmsfaUcnsis tefjetida el divvlijiinda ciigog r.al yrjg ^vvE6rrj6ev avrov 6 ^vvi^rag.
Martiani Capellae lib. VIII. §. 814. 611
globatus, terrani in mcdio inioque dcfixam aetcrnis coeli raptibus circum-
currens circulari quadam ratione discriminat. Quanquam auscultare physicis
in ipso adstruendi limine non dedigner, qui subtilium corporum teneritudinem
suis coactiJjus circumductam in quasdam scctas vias et circulorum intercape-
dincs non acstimant disparari, scd suis fluctibus adhaerentes naturas undique-
secus globoso ambitu orbibusque dinPundi. Quarum circa medium, quod dixcre
centron, aquae prinium, acrisque sequens, terlium ignis cynia commemorant;
et tunc quinto quodam corporeae substantiae temperanicnto acthereos circum-
volare fulgores, quo loco SoHs Lunac ac siderum signilbrique orbis se obH-
quitas circumducit, quod y^vx/.o(poQrjTi,Kdv y.vtxa gymnasia rctulcrunt; cujus naturae
fiiQOQ ovdsv ovdsfog ovds dvvafuv 1'^co^ev caljiilorum vcliut sclo, nlsi conjiinctls diiobus prlo-
VJtoP.iJtcov X. T. 2. rlbus, ct d in c/, qiil facilis Japsiis fiiit, coni-
fflobatus] Rcstitul anteilonim edltlonum lectlo- mutato, Ita legas: iicyclopborctlcum cyina«, Graccc
nem; Grotius nescio «lule glohalis. KVxXo(pOQr]TLY,6v xvfj.a. Vixcan. — Vlr clarlssi-
in medio imofiuej Vide snpcriorcs iiolas (§. 384. ums B. Vuleanius legit cijdo foteticon cyma , qiii-
599). cuin cousciitit meus manuscrlptus; qiiod ut intel-
Wi*c)i»i/nfl/] Conjicerc quis posslt discriv.inatur ; ligatiir scicndum cst pbvslcos Graccos clcmcnta
scil rccogitandum est cosdcm in tcrra quos In , A£n:TOfJ.£Qrj, iguem , acrcm, aquamque, sed et
mundo clrculos a pliysicis statui. Ipsum aetbcra xvLlCiTa vocasse. Sic supra it/nis
fuctibns adltaerentes] lu bauc sententlam dls- cyma commemorant (ita enim ibl Icgo cum MS.
pHtat Aristotcles (dc coelo 2, 8 scqu.). Prura dablt non commemorat) quod ct elegantlsslme obscrvavlt
Acbillus Tatlus (ad Asat. A in Pctav. Uranol. p. 12G). vir Incomparabilis Ilcrmolaus Barbarus. Vocc autem
Addc vitae Pytbagorae scriptorcm (p. GO Rittcrsli.). xvxAo(pOQi]Tcy.co utitur Atlienagoras, ct quisquls
undifjnesecus ] Codex Etteubciininunsterlensls IUc taiidcm cst doctisslinus libclli de |inijndo auctor.
secius^ pcrperam (§. o99. 601. 622. 724. 863). Grot. — Rcicbenauensls codcx rectam pracbet lec-
commemorant] SIc codcx Grotlanusj vulgo tionem, tametsi Latlnis scriptam literis, quam re-
co»n7nemorat. cepL Idem cst xvx2.0(pOQTjTLx6v dcof.ia apud
tunc aninto] Vnlgo nunc, quod corresl cx Sextum Einpirlcura (liypotyp. Pyrrji. 5, 4, 51),
codlcibns Ettcnbeimmiinsterlensl, Reicbenauensl , ubl vidc FaLrlcIiim (p. 136), quacque nos Ipsl plu-
Darmstattcnsi, et Monaccusl altcro (C); scd quod rlbus locis dc quinta csscntla sivc actberc cx mentc
mox Ettcnbeimmnnsterlensls pracbuit (juinto loco Arlstolelis disscrulmus.
fjtiosdam, librarli uianiim intcrpolatrlccm rcdolet (jtjmnasia] Id cst philosophonnn scholae , nt
}(VyJ.0(pOQT]Tiy.dv zvfxa] Cido foreiicus cyma, apiid Clccroncm (de orat, 1, 13). Aristotclcm enlm
locus corruplissiraus. Neqiic qiild bacc monstra vo- notiun cst In Lycco docuisse.
81
642 Martiani Capellae lib. VIII. §. 814.
tranquillitas ctiam illom cxtimum tenet ambitioremque cursum, qui ex eo,
815 quod nullis sideribus occultatur, ava6tQoq perhibetur. Si igitur sui similis
omnis circumagcntium naturarum ambitus reperitur, nulli possunt acthcreum
tractitm circuli variare. Nos igitur circulos non ita dicemus, ut linquentis
naturae discrimiua corpulenta fingamus, scd ut adscensus dcscensusque ad
nos errantium dcmonstremus. Neque cnira vel axem polosque, quos iu sphaera
aenca, quae vAqyxoxi] dicitur, ad inteHigentiae compendia affixere mortalcs, ego
robori rnundanae rationis apponam, quum nihil sohdius tcrra sit, quod cam
valeat sustinere; deinde quum poh vchit pcrforatae cxterioris sphaerae cavernis
occxillnUu^ Forlean oculaltir. Sic snpra: »ncc Potcst tanicn etiam viilgata Jta cxpllcan, ut cii-
iiiiniis totis arlirl)iis (Icccntcr oviilea.» Sivc quod ciilos disciimlua corpulenta iiaturae liiifjiiere, id cst
astra oenlis coniparantiir, iit (jiicmadinoduni Pliiiiiis qiiasi naturain ipsani siiigiiiaruiii spiiacraruni discri-
lib. XXXIV capitc octavo jistatuaai ercetam ovula- niinc diriincrc infenigainsis.
tissimo in loco» testatur. GnoT. — Ingcniosa con- y.iQyMTl)] Manuscriptus tricote , lcgo cricoie.
jectura, pracsertim quum aliis in libris legl videatur Aiilus Geliiiis lih. 5, c. 10 de circiilis qnibusdam
occulalur, ut ir!se Grotius cdidit; attamcn aiiti- luqucns ait: nscd cos in spliacra, quac y.niy.cOT7j
quioruni cdilionnin lcctionem rcstitucre non dubita- dicilur, propter l)revitatC!U non inessc.K Dicta a
viniiis, quippc adeo eleganiiorein, quiini pcr pro- y.Qiy.og, quod circulum signilicat. Glossa: »Cir-
hpsin oecullari dicatnr, quac uuUis sidcribus illii- cjsliis, y.vxAog 1] y.QixoQ.^' Grot. — Edidcrat
strctnr. scilicct circile. Scd codex Monacensis (C) habet
CiVadTpog] Ita ct Aristides Qiiinctilianus (dc circo^e, ciijus lcctioncm oranlbus illis nicliorem
mnsica I. 3, p. 13o Mcibom.): ..Scptom eninm in- leccpi. Quod eniin rcliqiiis Graccis yQixog.. id Do-
qnit uplanetis octavus cst zodiacus; nona vcro quae riensibus ytQy.og (v. Gregor. Corinth. de diulcet.
stcllis carcus {avadXQog) spliacra appcllatur.n p. 360 Scliacf.), neqne rcliquos Graecos eo absti-
nniuvamm^ Reposni c\ anliijuioribus, quod niiissc ostendit Aescbyli locns (in Prom. v. 74):
apud Grotis in per errorcm , iit vidctur, in ualiiram (jyj/.')] 3s yuQy.CoCov /3i(X. Pcrmulta esse lerba,
corrupfusn crat. ia quibus ilLiruin litcrarnin transpositio advertatur,
liiUjuculcs] Sahnasiiss (ad Solin. p. 823) cor- Maittairc (dc dial. Gr. p. 4) ct Mattbiac (in gramni.
rigit Vujueutis , e\plicatquc «liquentem nalura.A :e V- ^^) ostcnderunt, quorum excniplis addcre licct
tbcrcam sivc coclcslcm, iii qua niilla corpulcuta Corcodilus et Crocodilus. Cetcrum malc codex Et-
ac solida discrimina, nt siint circuli qiii in spbacra tcnbcimnuinsfcriensis oniisit vocein aeuea; spec-
acnca quae yoiy.coTt) dicitur, adlingi solcnt»; scd tatnr cnim illa Sj)baera artificiosa ab Arcbimedc in-
invitis codicibr.s nibil niuto, neqne luiifari qiiidquaiu vcnla, dc qua supra (§. KSJi).
ncccsse erlt, nisl Unqucntis id est iHn-uae nnlurae su<:tinere] Egrcgic Maniiiiis (I, 1G8) de tcrra :
ifcraui psM- snolepsin dixissc ^^larfianiim conjicianuis. oldcirco tnanct stabilis , quia loius ah iUa
Martlani Capellac lib. VIII. §. 81o. 643
emineant, ct hiatus quidam cardinesquc fingantur, quod ulique sublilibus
aetlicreisquc accidcrc non potuisse compertum. Sicubi igitur intelb"gentiae 81(>
cdissertandiquc prdposito vel axem vel polos vcl circulos pcrhibebo, idcah
quadam prudcntia, non divcrsitatc cocli discreta, scd spatiorum rationibus
dispensctur; sicque habeatur quum evcxum devcxumque niundum dixcro,
quum simiHs cunctis suis partibus sit, sublimeturque vcl hiteat pro conditione
horizontis positioneque terrarum.
DE Q[JIi\QUE PARALLELIS.
Hoc igitur praemonito ilkid incinuo, quod qnidam Romanorum, uon 817
per omnia iguarus mci, stchas a stando, sidera a considcndo, astra ab Astraeo
Tantundem refv^U munilus : fecil</;ie cadendo 01 <J' ci?.PyOl. llTjTi, fiSQOJtcov JtQajtl^tv TS vo-
Undinue ne cadercl» — — — tjTOC,
cl paulo post (194): 'Evd^ clldslg (isv sa6i.v Id'' sv <pQsGl ixovvov
uNec vero tihi natura admiranda videri • OQfjTOC» cet.
Pendenlis terrae debet: qumn pendeat ij^se Confer et 3IactobItiia (iii soinii. ScJp. i, lo), Ap-
Mundus et in nullo ponat vesllijia fundo'.'. pulejuni (de dogiu. Plat. p. 200 Oud.), et Pro-
Ila et AusonJus (ecl. I, 29): clum (dc spliaei-a c. 2 cxfr.): i.wvog yc(Q sv Tco
oTelluris, medio tjuae pendet in aere, libra est.« xcd^co y.vyJog s6t'lv cdOOtjTog 6 Tov ya/.ay.-
Confcr ct Platoncin (ia Pl:acd. p. 109) et Cicero- Tog, ol ds P.ot.-rot P.oy^co ixovov x>scoQOVVTca.
iicin (dc i\. D. 2, i'6). dispensetiir^ Aliani Icctioncin depenselur Gro-
aelherisf/ue] Adjcctuiu est corporihus In codicc tius in margine apposuit, sed piavain.
Ettcnhciinmunsterionsl, quod tamen quum glossc- parallelis] Parallclos Tocat circulos arctlcos,
matis spccicni referat, recipcrc dubitavi. Consulto troplcos ct aeijuinoclialcnj. Grot. — Plura dabunt
potius omisissc Martianus vidctur, quum aetheream Gcniiutis (clcni. astron. A iu Petavii Uraiiol. p. 14
naturani a corpulenta sedulo distinguat. Nequc in sequ.), Acbilles Tatius (ibideni p, 143. 1-47 scqu.),
sequcnlibus erat, cur cx eodein illo codicc rcci- Cleoniedes {y.V/C?.. x}scOQ. 2), Procliis (de spbacra
pcrein A<'c iifitur uhi , quod ct ipsuiu pravae libiarli 2), Macroblus (iu somu. Scip. 1, Ii>), Hyglnus
scdulliali dc!»eii vldetiir. (astr. 1, G5 p. 331 Sluncl;.) cct.
ideali] Siuiilltcr Dlanetlio (npolclcsm. 2, 30): (juidam Romanorum] Varronein fortasse slg-
iTcods T£ jtavTcov siOl Jtavs^OXOU svvscc nlficat, llcct In lis Iliius libiis, qui ad nos per-
avyj.oc veuerunt, una tantiini liaruni ctymologiaruui cxstct
.dvco iiiv JtQodloJtTOi 7j'f d(px)aXfiOldlV (dc I. Lat. G, lij p. TG), ubl sidera dici vult
OQCCToi' iiuae insidant.^Ahcvixm conmuincm babct noster
81 *
644 Martiani Capellae lib. VIII. §. 817.
dicta fuisse coinmemorat, fabulosisque commcntis Graji complevere coclum.
Ego praecepta polius eclisseram disciplinae, ac deccm dici mundi circulos as-
severo; quorum alii paralleli, quos aequidistantes Latine possumus memorare,
eosdem polos habent, quos ipsc mundus. Poli cnim sunt, qui a centro
circuli linea usque in circumfercntias ducta medietatis sectae mensuram aequa
818 ratione discriminant. Verum cx parallelis primus is est, qui et semper ap-
parens ct contingens confinia finitoris nunquam mersus assurgitj qui sep-
tcntrionah"s circuhis perhibetur ex co, quod cum ccteris, quac promcntur,
819 ctiam gemina sidera Septentrionis includit. Secundus autem ex parallehs
maximus solstitiahs cst, ad quem Sol aestivus accedens solstitii fine repulsus
820 abscedit. Tcrtius acquinoctiahs medius maximusquc cunctorum, per qucm
Sol secundo, vel quum in aestivam flagrantiam surgit, vel quum in hibcrna
desccndit, quadam mundi mcdietate pervectus mensuram noctis lucis aequa-
821 htate compensat. Huic propinquus brumahs, in quem hicmah fine pervcnicns
822 iu aquilonem denuo rcpulsus assurgit. Quintus autcm idcmqiie ukimus au-
cnm Isliloro (ctym. 3, 71, 4), qiil et ipse stellas ProcII verbls utar, «alil paiallcli slve acqnidistantcs
dictas ait a slando , co quod.fixac stciit scmpcr siiut, alil obliqisi, alii per polos diicti. Acquidl-
iii coelo iicc cadaiit,- sidera tanien Idcm a consi- stantes sunt, quilius iidcm cum niiindo poli sunticct.
derando notius dcrivat. Tcrtium Astraeum inTCnics finitoris] Id cst Jiorizontis, de quo jam supra
apud Aratum (pliacnom. 97): (§.605). Cctcrum Scptentrioncs aequatorem vcrsus
„ov pd rs (padiv vel infra Iiorizontcm mcrgl ipsc nostcr In Gcomc-
'!AdTQCOV agx^^iov rtaxkq eufxsvat." — trla niouult (§. GO^. G96).
praecunte scHicct Ilcsiodo (thcogon. 582). At longe Sol aestivus] Isidoms (etym. 3, M, 2): >iSe-
aliam origincm proponlt IViconiachus (in manuali cundiis circulus ex eo \}sQLv6g XQOJtL'/,oq dicitur,
harmonlccs 1, 5, 4; p. 6 Meihoni.), ahf «Crarw? quia in co clrculo Sol aquilonis liuibus aestatcni
uonicn astri ducens, oiov 6xa6su>q s6xsQr)jxsr'OQ facicns ultra euni clrculum non Iransit, scd statini
■icaL ciSL ■&SCOV , JiccQ'' O y,u\ ■9sdg zai al-&7jQ rcvcrtlfHr, ct Indc troplcus appcIlatin-.« Scd liacc
tovoyLUXOJtSJtolrjXaL. omnla illc parltcr atque noster cx Graccis astro-
praccepta polins] luvcrso ordlne codcx Eftcn- nomis transtulif, quorum ipsoruin pacne in sin-
Leimmunstcrlcnsls, nialc; ut ct iii scqucnfibns com- gnlis vcrbls conccntus cst, quarc cx.scilbcndis Illls
memorarc pro memorare , et atejtte post linea per- non practer ncccssitatcm iininorabimiir.
ncram omissuni. secundo] Vide nc his scribcndum sit, numcri
quorum alii] nCIrcuIorum ci^m spliacrac", ut iiota a librariis male intcllccfa.
Martiani Capcllac lib. VIII. §. 822. 64o
stralis qiiique antarcticus perhibetur; hic mersus ac vix akiore circuli cx-
tremitatc horizontis dclixa contingcns tanti tamcn . spalii quanti scptentrionalis
circulus rationc monstratur, ei etiam invcnitur oppositus.
DE COLURIS.
Conscquens rcor coluros demonstrare: quorum pars dcsupcr, quaedam 825
aha in imo versatur occulta, de quibus non nescio scriptorum variare dcfi-
nita. Nam alii a scptentrionali cardine in meridianum duci circulum perhi
bent, exindcque sub terras mcantcm denuo in arcticum apiccm subhmari; alii
vero contra a cardine mcridiano inchoamcnta circuH perhibentcs, eundcm
per arcticum verticem unde ortus denuo retulerunt; qui quidcm ahum ab
horizonlis defixa continfjens] Afilcanum sciipfo- ■dECOQOVvraL' Tcov ds y.oZovgcov xvx/lcov fiSQt}
rcin cognoscas, cujiis patria tam propc jam ad ac- rww i6rn' ci&seoQrjTa Xa VJto Tov avrapxTL-
quatorcm acccilat, ut sphacrain mnlto obliquiorcm xov vito Tov oqICovtu artoXaix(iav6[isva. Tpa-
quam nos conspiciatj utquc supra scplcntrionalcin ipovTai ds ovtoc oi dl.cc Tcov rtoZoov duc Tcov
circnlnm liorizontis conlinia attingcre dixit, ita TQOJtLncov xal i6t]fiSQCVCov (jrjixsUov y.ai slg
conscntancum cst opposituiu quoque ad ipsum prope TSZTaQa [JiSQrj l6cc Slcclqov^l Tov dLcc lls6cov
liarizontcm pcrtinere. Quanquam liaud scio an iion TCdV Qcodicov y,V/i/iov.A.A>!i(i Slancllionem (2, 43):
tam suae ipsins obscrvationi, quaiu alii auctori liaec »Tov5 ds [XsOovQ Tsh,vov6l 6vco xvx/iOi, ci$0-
omnia dcbeat, fortasse Acgyptio, unde omnem sub- VOQ CCVTOV
tiliorcm astronomiae notitiain ad vclcrcs transiisse AxQT^g ciQ^oixsvOL y.OQV<prjg' avToi ys usv
constat. Prorsus siinilitcr Proclns: ]AvTaQXTLx6g CCfKpcO
ds s6tl y.vxHog — scpartTopLsvog tov OQLQovTog 'AXh']?.ovg ap^^QLg r-oriov ts/jlvovOl rtoP.oio
Y,a(f sv drjuslov xccl oAog vrto yrjv ccrto2.apL^a- n. t. 2.
vofisvog. cl Macroblum (In sonm. Scip. 1, lo): «Praeter bos
colm-os] Gcminns (p. 19) et Proclus (c. 10) alii duo sunt colurl, quibus iiomcn dcdit iuincrfecfa
lisdein fcrc verbls: jjicc TCOV rtoXcov ds s16l xv- converslo. Ainbienles cnini seplentrionalcm verli-
xZoL oi vrto TLr'COV xoAoVQol rtQOgayoQSVO- ccm, atquc Indc in diversa diffnsi, et sc in summo
llSVOL , olg 6v[i.,8sPr]ysv srtl Tcov idicov rtSQL- intersecant, et quinque parallelos in quafnor pai*-
(pSQSLCOv Tovg Tov x66fiov rtoP.ovg s^slv. Ko- tcs acqualifcr divldnnt, zodiacum ita intersccantes,
P.OVQOL ds y.aXovvraL dicc ro fiSQTj Tlvcc avrcov ut unus eorum pcr Arictcm ct Libram, alter pcr
cid^scoQrjrcc yiyvsSS-ccL. Oi iitv yccQ XoLrtoi y.V- Caucrum atquc Caprlcornnm uicaudo dccurrat 5 scd
xPoL YMXci TTjV rtSQL^TQO^pjjv TOV z66i.iov 6P.OL ad australcm verliccm non pcrveairc crcduulur.u
646 Marliani Capeilae lib. VIII. §. 823.
ortii circulum dccussantes in quatuor quadras mundi ambituni discrcverunt.
824 Vcrum ego, quod Hipparchus meus scriptorum vcritate complexus, hos dico
a signis zodiaci cycli venientcs, ct tam inter se secundo conjunctos, quam
omnes parallelos angulis acquales pcrsecantcs in cardines pervenire. Nam
unus ab y\rietis octava parte natus ambito mundo per polorum vcrtices ad
eandem rccurrit; alius simili complexii mundum a Cancro cxortus includit,
quod planius postmodum faciemus.
DE OBLIQUIS.
82o Vcrum nunc obliqui sunt edicendi. Quorum siguifer duodecini discri-
minibus intcrstinctus, ex parallclis duos solstilialem brumalemque contingcns,
acquinoctialem medium secat secundo, nec ad parcs angulos aut findit aut
82G finditur; qni Soli Lunaeque iter pracbct cam quinquc sideribus. Galaxias
ambltuvij Sic «lodi cx coiiicibiis Rciclienanciisl lcctioncni vcriorcin esse, infcrior locus (§. 835),
ct Daruistattensi pro mnbitu , quod in editis erat; qiieni rcspicit nosler, doect.
iion aiifeni rcccpi decitrsanles , qnod pro decus- »tec ad pates] Sic margo Grotiana, ct codiccs
sanles in niarginc Grotins notavit (^idc supra §. 57 Darnistattensis, Rciclicnauensis, et Monaccnsis (C) ;
noJ.), ncqnc infra vaiielale pro verilnte cx cadeni. vulgo nunc sinc sensu. Proelns (c. 11) et Genil-
secuiulo] Grotius seciitidae, antcriores tauicn nus (|). 20): /.o§6g ds yJy./.rjrai, O C<y^ic<;«og
ediiianes ct codiccs longe plurinil secundo prac- y,vyJ<.og 6lC( zb AO$<og rinvElv TOVQ JtUQa?.-
Leiit, qiiod rcstitui, licct Iiic ctiani tcniperare niilil /IrjZoVQ xvyj-ovg, id cst cx Linacri intcrpreta-
iieqncaui, quin iit supra (§. 820) ct infra (8. 82o. tione : «quod aequidistantcs ad inaequales anjulos
872) per librariorniu errorcm pro bis scripluni iiitcrsccet.« Obliquitatcm autciu zodiaci niatnre vc-
csse pufcm. tci'ibi:s iiiuotuissc conslaf, ciijiis invcntionis laudcin
octava jtartc] 3Iartianus partcs intclligit, quos alll ad PytLagorain, alii ad Anaxiuiandnun (Pliii.
nos nradus appcllaiuus. Delainbie (1. c. p. 511) List. nat. 2, G), alli ad Ocnopidcm Cluiiin (Pliit.
ciiui rcpicLcndit In co, qtiod Jlanetlioneni Lic se- plac. pLil. 2, 12; Macrob. Saturii. J, 17) rcfcrc-
cutns sit ncglceto IlipparcLo, qucui tauicn SHuni bant, ut taccain anonynium vitac Pytliagorae scrl-
appcllarlt. Varias astronoinorum senfentias circa ptorcni (p. Gl RitlcrsLus.), qui Aristotelcm dcmuiu
puncfa solsfitialia ct aeqiiinoctialia iii signls rcfcit eani rcpcrlssc tradit.
AcLillcs Talius (p. 1 iG Pelav.). Gala.vias] '^iam lacicam inter masiuios circu-
n Cancro] Alii codiccs, qiios inter Monaccnsis los olim rclatam esse lunlti vefcrnm locl ostcndniit.
(C) ct RcicLcnaucusis, a Lconc; scd vnlgatain Macrobius (in sonin. Scip. 1, li>): »Est antem
Martiani Capellae lib. VIII. §. 826. 647
vero lacteus obliqaoruin multo niajore ambitu porrcctus ctiam visibus appro-
Jjatur. Nam conliuio scptonlrionalis circuli natus, in finitorcm antarcticac re-
gionis acclinans, pacnc totum vidctur pcrmcare coelum; quem quidcm mihi
dcsipcrc vidcntur qiii circulum ncgavcrunt. Supercst jam unus e circulis,
quem quideni, quod locis momentisque omnibus variatur, dubito quid appellem.
Ilic tamcn novissinia supernaque discriminans, atque undique iu superficicm
tclluris lineae flcxu anibientis incumbens, hurizon vcl liuilor pcrhibetur.
DE SEPTENTRIONALI CIRCLLO.
Sed quoniam cxpositi circuh breviter clarucrunt, nunc eorum spalia, 827
laclcus nims c circis qui aniLiiint coclum ct siint ct Iiis ad eum pcrvenirc viilcatiir, scuipl iii co
jiraelcr euin niiinero decem — de lioc lacteo mnlli loco uhi Aquila constituitur, itcrum anlem ad ejiis
intcr sc diversa scuserunt, causasquc cjus alii fa- sigiii regioncm, qiiod IIqoxvcov \ocatur. Duodccim
bnlosas, naturales alii protiilcriint.n PIillosoplio- signorum partcs sic dtvidiintnr: (iiiiiHiiic circuli,
rum de co placita cxstant apnd Arislotelcm (metcor. dc quiltns diximiis (parallcli), ita ut iiiiiisiiuisqnc
1, 8), Plutarclinin (5, 1; p. 892), Stobaeiim coruin di^idatur in parles diiodceim, el ita e\ eo-
(ccl. l, 28; p. 575 Ilccr.); nos liie Proelnm polis- riiin punclis lincac perdiicaiitur, qiiac circiilos sig-
sliiium audianuis (de spliacra 18): Xo^OQ di e^vt niiiccnt factos, in quihns diiodeciin sigiia descri-
y.vxZog xal 6 Tov yaP.ay.rog' ovrog /-isv ovv Ijanliu-. « IVonnnlla ct ipsc nostcr supra (§. 97. 207)
fuiCovc JtXarsi XsXo^coraL roy TQojfixto xvy.- <-'t iufi"a (§. 85d).
Puo, Ovvidrriys Ss sk /^QavvnsQLag vscpsXo- ffi''ii api^ellem] Lego fjni appellcm. Gnox. —
iidovg, xal sdnv iv reo roGiico (loiog t&sco- Grolii :nci:!cin profecto non iiitelligo; ainbigit Mar-
QrjTOQ' ov^ coQidraL ds avrov TO JtP.arog, tianus, quid cum circuluin esse dieat, qiii, ut ait
clP.Acl y.ccrd fjiiv rtva fJtsQrj jt/.ccrvrsQGg i6rt, Macrabius (I. c. I, 1.^), »certitm locuni Iialicrc non
y.ctra di Ttvu 6rsv6rsQog, dt ?^1' airucv sv possit, sed pro divcrsifalo eireimisplcicnlis liabitan-
Tcclg Jtlsi6ratg CcpatQatg ov yMTayQaipsrat fisvc varictur», neqiie ullra quadringcnla sladia,
6 TOV yciXaxTOg yVK^og' i6rt ds ycct ovrog si Pioclum sequiniiir (dc splniera 13) idem inaueat.
Tcov (jLsyi6rcov y.v/J.cov, fisyt6rot yaQ iv 6(pai- horizon vel finilot-] Alios inlcrsercre vel criens
Qatg Xiyovrat y.vyXot oi TO cxvto yivTQOV inargisji Grolius adscripsit, quod et in anlerioribus
fp(OVTsg Tii 6<paiQa. Adde Arahim (^C8), Mn- cdilioiiibus et ia codieiLus Reiclieuaueiisi cl fillteii-
iietlioncin (2, 53). Isidori.sn (etYui. 3, 4Gj p. Ia2 lieiiniuiinstcricnsi icgitur; sed rectius Grotius oml-
Arev.), inquc priinis IIygin';in (poct. astr. 1, C; sil, qunm omni sciisu carcat nec iiisl cx inale iii-
p. 351 Muucii.): ))(Jui lacteiis ^ocatur, conliariiis leSIecta vocc 6i_dC(oi' pcr dtTTOyQacpiccv ortum
aeqtiinoctiali, iibi oporlel ut ciiEii inediuin di^ideie cssc vldeattir.
618 Martiani Capellae lib. VIII. §. 827.
uucle prinio cocperam, perhibebo. Ac prius ad septentrionalis circuli rcdeam
granditatem ; in quo more geonietrico duo primo signa composui ad circulum
perdacendum, id est unum quod centron , aliud quod peripherian demon-
straret. Itaque in ipso mundi cardioe posui clarius sidus, atque ab eo ad
Draconis caput, quod jam notaverara usque ad finitoris circulum pervenire,
lineam duxi; quam postea manente centro mente circumagens circulum de-
signavi, atque ab omni parte spatium aequale complexa pcr haec sidera
peripberia circumdacta pervenit: a capite Draconis et dextro pede ejus qui
appellatur Engonasis ad medium Cephei pectus, tunc ad pedes priores ma-
joris Ursae, inde rursus ad Draconis caput.
DE SOLSTITIALI.
828 Huic circulo confinis solstitiahs, quem itidem hneari dimensione a cardinc
niundi in octavam Cancri partem ducta, quo Sol accesserat solstilio, reperimus
eundem circuknn ambitu potiorem per haec tamen signa curvari: incipit ab
coeperflin] Grotlus Inmargine: n al. co»iceperunf.« slnlstra Bootls exteriorl parlc clrcull convcnlt con-
Non neccssc. juncta.«
Uneaia (hixij Legc cuni MS. lineam rf/.vi. Grot. atnbltu poliorem^ Codlces Mouaccnsls (C) cl
— FcfeHil Grotlum j)rava ilistinctio, qua pervenlre Darmstatteusis potiore, cul Etteulieinimunstcrlensls
cum verho dlxi jungenduiu arbitrarctur; qua cor- adjiuiglt porrectttm, »1 supra (§. 826); scd Iiaud
recta omnla jam plana vHlgatamf]ue unlcc sanam sclo an liacc mera correcllo slt a llbrarlo profecta.
esse appareblt, per /joec] Vlde Aratura (580) ct Hyglnum (4, 2 j
periplieria^ SIc codiccs Grotlamis ct Etlcnbcim- p. 463): »In acsflvo clrculo liaec signa slve parfcs
mtinsfcriensis; vulgo pr}- sphaeram. corum conspicluutur: caplta Geminorum, Aurigac
a capite JJraconis^ Ilyginus (astr. poet. 4, 65 genu utrumque, Persel crus ct buinerns sluistcr;
p, 468 Munch.): nAi-ctlcon igitur orbcm sustinct Atidroineda aufein a pcctorc sed nianu sinisfra di-
caput Draconis cnm rcHqua corporls partc ; Ce- vlditur — — Praeterca in eodein clrculo pcdes
pbcus {iHtein pcctore suo clrculum juuglt. Eodcm cqul Pegasi positl vldentur, et caput a rcllquo
orbe niluntur et pcdes nKijorls Ursac , practerca corpore dlvidifiir Olorls — Opbiucbus buiuerls nt
sedllc Cassicpeiae cuni pedibus cjus nilitur Ipsl clr- clrculum sustincre ^idcdir; Virgo propc contingcns
culo, sinistro pcde gcnuque dextro ct pedis prlo- a capitc Inter biinc ct aequlnoctialem circulum col-
rlbus digltis cjiis qui Engonasin vocaturj et nianus locata cst — Lco a pcclore ad luiubos dividltur, 'ut
Martiani Capcllae lib. VIII. §. 828. Gi9
octava parte Cancri, cujiis omnc corpus in longitudinem secat, acl Lconis pcctus
ac ventrem; inde ad Ophiuchi humeros, dcinde ad caput Cygni, deinde ad
ungulas Equi, ac protinus ad dextram Andromedae manum, deinde ad si-
nistrum Persei crus ejusdcmque sinistrum humcrum, inde ad utraque He-
niochi gcnua, ct proxime ad Geminorum capita, a quibus rursus ad octavam
Cancri ipsius partem.
DE AEQUINOCTIALI.
Aequinoctiahs demum circulus bis adinensus a poli termino circum- 82^
actus, tam iu Arictcm quam iu Libram Hnea pcrmcantc, per haec signa
circulum cludit: ab octava parte Arictis pcr totum corpus cjusdem ad re-
ductum Tauri pcdem, indc ad mcdiam Orionis alvum, dcinde pcr edictas
curvationes Hydri Cratcraque ct Corvum ad octavam Librae partcm inter
duas lucidas signi ilHus stcllas; inde ad utraque Ophiuchi gcnua, ac tuni
per Aquilam ad Pegasi caput, a quo rursus ad octavam Arietis parteni.
DE BRUMALL
Brumalcm vcro circulum similiter signo in octava Capricorni parte dcfixo 8o0
per haec mcare comperimus: ab octava parte Capx-icorni per totum corpus
capiit cjus ct corporis superior pars intcr luiiic et finxere, iit imo genii, lioe est dextro nlxiis sl-
arcticuin circuliiin vldcalur — Cancer auteni sie (II- ulstro prope contingere vidcatiir — in eodem cir-
vlditur nicdlus, ut intcr daos oculos ejiis circiilus culo zona Oriouls, ut ipso ciiculo praecinctus cxisti-
trajectus existlmctnr." inetur; Ilydra flexu a caplle prlmo, ut cervicibus
cludit] SIc codlces Mouacensis (C) et Darm- crcctls Cancriim attlngere vldeatur, ct ex infcriore
stattensisj vulgo inclwlit , codex Ettenhcimmiiu- corporc Ilydrae Cratcr cum Corvo vclut fixus csse
sterlensis conchtdit , qnod correctionem olet. clrcnlo consplcltnr. Item paucae stellae Clielarum
^rietis] Ilyglnus (4, 3^ p. iG'S): nSeeundus codem adjuugiintur; Opliluclil gcnua eodem clr-
ab aestlvo acqiilnoctialis est clrculus, in quo Iiace culo a rellquo corpore divlduntur; AquIIa slutste-
slgna ct partes coruin pcrsplcl possunt: Arlcs totus riore pcnna paeue contlngcus figurata est, codcm-
omnlbns pctlibiis innixus vldctur in codcm que clrculo caput Pcgasl cuin cerviclbus nltltur. n
Tauri geuua nt jSxa pcrspiciuntur, etsi uouiui'li ita per haec meare] Ilyginus (4, 4j p. 4G7):iiMe-
82
650 Martiani Capellae lib. VIII. §. 830.
ejus ad pedes Aquarii; inde ad Ceti ultimani caudam, ac dehinc ad Lcporcm
prioresque Caniculae pedesj inde per Argo tergusque Centauri ad Scorpionis
aculeum, deinde per Sagittae ultimam partem ad octavam Capricorni parteiii
circulus revocatur.
DE ANTARCTICO.
851 Ukimus ex parallelis, qui vocatur antarcticus, tantuudem spatii quantum
septentrionalis includit. Quem quidem meantem, quibus sideribus circnlelur,
cgo poteram niemorarc; neque enim mihi uUa coelestis globi portio habetur
incognita; sed quoniam per ignota superioris partis visibus hominum disten-
ditur, dicere praetermitto, ne incomperta lalsitatem admiscerc videatur asscrtio.
ITEM DE COLURIS.
832 Melius coluros demonstremus, hcet ipsi quoque ahquid curvationis ab-
dentes non se totos visibus repraesentent, tamen quia conjectura non errat,
poterunt demonstrari. Atque ita eorum primus, qui ab aequinoctiah parte
sumit auspicium, ab octava Arietis parte contingens ultimum Dekotos angulum,
ac mox summum coutingens Persei caput dextrumquc ejus brachium, proxime
manum secans per septentrionalem circukim ad cardinem mundi pervcnitj a
dium Capricorniim dlvidens et pedcs Aquarii per tingcre et Ara vidctnr prope affixa, Erldaniqiic
caudam Plstrlcis ut trajectus vldclur; dividit etlam flumlnis extrema significatio.»
Lcporcm fugicntem a cruribus et quadam parte pev ignotaj Rccepi lcetionem a Grotio In mar-
corporls, et Canis seqncntis pedes, et Navls Ipsius ginc notatnm, adstipiilantibus codlcibus Reicbc-
pupplni, Centauriquc cervices ab rcliquo corpore nauensi et Ettculicimmiinstericnsi; viilgo per ij-
divldit. Scorpionis extreraa cauda, quod acumcn notas siiperiores partes visiis , quod corrigcnduin
Tocatur, codcm circulo coiijungltur; Sagittarll arcus vldit et Bondamus (var. lect. p. GO).
codcm orbc deformatur, « ahilenles^ Grotius nescio undc addenles , quod
oKifcMS siderj^Hs] iVonnidla commcmoratllyginus falsum esse apparet (§.825).
(4, G5 p. 469): »Ad antarcticoa autem clrculuni Dellotos^ Lcgc Deltotoii. Sic In Geomctrla
pcrvcnlt extrcma na^^Is Argo, pcdcsquc Centaurl Isthmon lcgciiduiu docuinuis ct lufra Diarhodon.
postcrlorcs adjungunturj priorcs autcin prope con- Gnox. — Equldei.i ut supra (§. GSo) Isthmos scr-
Martiani Capcllae lib. VIII. §. 832. ** 6oi
quo per caudam Draconis ad sinistrum Arctophylacos proximeque ad Boolis
stellam ductus dextrum Virginis pcdem sinistrumquc contingit, in quo octava
pars Librae est; unde ad dextram manum Ccntauri, qua pantheram tenet,
divisus haud procul ab eo loco, quo sinistram Centauri ungulam tetigit, ia
regionem inconspicuae nobis partis obruitur; unde emersus infra Cctum per
-corpus ejus aversique cervicem ad caput atque inde ad octavam partem Arietis
redit. Alter autem colurus, qui etiam tropicus dicitur, al) octava parte Cancri 855
consurgit ad sinistrum ex prioribus Ursae pedem per ipsum pectus ejus cor-
vicemquc; inde ad cardinem pcrvenit mundi, at inde per clunes minoris
Ursae et bis per Draconeni ad sinistram alam Cygni cervicemque perductus
ultimum Sagittae spiculum et proxime rostrum Aquilae contingit, a qua ad
octavam partcm Capricorni dcsccndit; inde haud procul mersus in rcgionem
inconspicuam infra Argo rosurgit, cujus et gubernaculum et rectam puppiin
sccans ad octavam partem Cancri rcdit.
DE SIGNIFERO.
Duos jam superesse circulos dubium non habetur, quos quidem obhquos 851
vari, ita ct liic codiciim lectioucin dcserere nolui, Arcturus ct Arctopliylax non inagis divcrsi fuerlnt,
f|ul Martianl quoque crror esse potcrat. quani Arclopliylax ct Bootes. Conf. J. II. Yossium
contingens Persei] Codcx Ettcnliciininiinstcrlcn- («d Aratum 91), iiostruuujuc infra (§. 838).
sis omiltit vocabuluiu conlingens , fortassc quia inconspicuae] Vcram lectionem auterlores jam
jain antca legcbatur; sed quuin in liis dcscriptioni- '«abebant, undc Grotius suam corrcxit; sed cur pcr-
bus astronoinicis sumnia perspicultate opiis sit, pcrani cdidit tOM5/>if?<rte? Eadcin ics Iiifia (§. 853).
ut apparcat utiura ciiculus, de quo agltur, con- a< iWe /jer c/MHe*] Codcx Ettenliciuimunstcrlcn-
timjat tantum an sete( aliquod sidus, Martlanus S'S ac, quod tamen aeque reclpere dubltavl, atquc
consulto vcrbum Iterasse videtur. ""ifra duclus pro perductns, mox yifjuilae rostnim
pro rostrum Aquilae, et inde ad octavam pro a qua;
Bootis stellajii] Arctopbvlax Iilc a Bootis stclla . . ,. , . ^ .
-" ' " ^ _ _ pariterqiie causam non vidi cur Xectiones a Orotio
dlsccrnitur, (luod nuo pacto ficri potucrlt isnoro. . . . . . , , .
' ' * * *■ in marariuc notatas et mtle nro et bis , ct ver<»-.
Ciccro (N. D. 2, 42): ° . , ,• p
cesque pro cervicemfiue vulgalis praelcrreni.
«Arctopliylax vtilyo qui dicitnr esse Boote8.« j.^^,,,,,, p„^,^„v„] Alli, testc Grotio In marglnc,
Fortasse liootcn dlxit qul alias Arcturus appcUa- erectam, Jiaud male, iiisl is potlus scnsus cssc
tur, uiaxluiara Arctopbylacis stcllain, quum proprlc vidcrctiir, coluruui ptippim recto angulo sccare.
82 *
6o2 Martiani Capellac lib. VIII. $. 834.
dici superius memoravi. Quorum unus siguifer nou ut ccteri, quos lincaliter
feci, sed latissimus omnium comprobatur; quem quum in duodecim spatia
disccrnerem, singulis triginta partes non nescia ratiouis adscripsi. Verum cjus
latitudinem circuli tetendi in duodecini porliones, ut tantundcm spatii habeat
latitudo, quantum longitudini duodccim partes attribuunt; quod cur factum
sit, facile est loco eo, quo de Sole loqui coepcro , demonstrare, qui per
83o mediam circuli ejusdem lineam solus fertur. Cujus circuli ambitum pcr duo-
dccim signa admodum clara circumagi dubium non babetur. JXam galaxias
signifer^ Procliis (de sphacra 11): AO^OQ ds
idrt, xvyJ.og 6 rcov dcodeyM C^ci/cov, avvbq
6e £x tqlcov y,vy,Xcov jfaoa/J.r^Xcov dvvadrrysv,
cbv oi fjtkv xo JiXatoQ cnpoQlCaLv P.syovrai rov
Ccodiay.ov xvyJ.ov . 6 de dut iit6cov rcov Qco-
dlcov y.aZslrca' ovrog dk i^pcxftrerai, dvo xv-
yJcov l6cov xal JtaQaA/irj/.cov, rov fihv ■&£QLrov
TQOJtiy.ov yara rr^v rov yaQy.ivov JtQcor7]V
lioiQav , rov dk j^^tiueQLVOv rQO.^Lyov xara
rr/v rov aiyoxsQcorog jtQiort;v f.ioiQav ' rb de
jtZ.arog rov C<^SLayov yv/.Xov s6rl iiolQai,
dcodsy.tc. Plura dc zodiaco in Palacogr. crit Vol.
III ct IV csposui.
Tt ansilqite invevsae per siilera Cnssiepiae ;
Inde per obliciitinn descendens tauijil Olorem,
Aeslivosnue secut fines ^inuilatnqiie siipitiam
Teitiporaque aeqtiuntein fjijrum zonainqiie ferenletn
Solis eqiios, iiiler caudam qua Scorpiiis ardet ,
E.vtremamqiie Satjillari laevatn atqiie sagitlain;
Ii}r.e suos sinriat fle.vtis per crura pedesque
Centaiiri alteriiis , rursiisqiie adseendere coeliitn
hicipil ArijivattKiue ratetti per aplustria summa
Et medimn niiindi ijtjrum Geminosciite per ima
Sijna secans subit Uentochum , teque unde
profectiis ,
Cassiepin , peiens siiper ipsinn Persea transit."
feei\ Ita antcriores cditioncs: pcrpcrani Grotius Addc Ilyginiiai (4, 7): ullcllrjuum est uobis de(iuirc
fectt.
latiludtnetri\ Manilius (asfron. 1, G79):
*Et ter yiccnas parles palet atqiie trecentas
In longum 5 Lis scx latcscit fascia partes.«
qncin snpra lactcum orbcni deinonstra^inius. I|:sc
cuiin di^idit Oloris extrcmam siuistram pennam,
fjMac extra aestiTum pcrveuit (incm; deinde transit
manum dextram Persci, et ab liumcro sinistro Au-
Adde Hyginum (poct. astr. 4, J> extr.): «Prlorcs rigac pcrvcnlcns sub manum ejus dcvtram et Gc-
cutm astronomici quum omncs rcs ad duodecitn mlnorum gcnua ct pcdes cjns signl quod Procvon
parles revoearenf, nt menses ct horas et latitudi- vocatur^ hlc divldcns acquinoctlalcin ct aestlvum
nem siijnarum, itaque et signa, per quae res om- clrculum tanglt cxtrcmum fincm mali n;il in Argo
nes signiricantur, duodccim voluerunt cssc.« nave delixus vldcturj delnde rursus rcverfens genua
gala.xias\ Clarius ejus cursum cxposuit Mani- Centaurl divldit a rellquo corpore ct cxfrcinam
lius (astron- 1, 682 scqu.): caudain fcrmiuat Scorpionls ct arcum mcdinin Sa-
%AUer iK adversiim posilas succcdit ad Arctos, gittarii ct Aqiiilac dlmldiaiu partc.ni, per cjus trans-
Et paido a Borcae (jiji-o Siia fda reducit, iens pcauas.«
Martiani Capellae lib. VIII. §. 83o. 655
non magis ratione quam oculis approbatur; cujus ultra rcgulam ct plc-
rumquc deficiens latitudo a Cassiopeae astro in Scoi'pionis aculeum longitudine
comjiensatur.
DE HORIZONTE.
Supcrcst circulus soliis Hnitor, qui ex co, quod sempcr surgentis deme- 83(5
antisque mundi diversitatibus varictur, certum astrorum ordinem non potcrit
retincre.
QUID SIT SPATII INTER CIRCULOS.
Jam nunc inter circulos universos quid interstitii vel spatii intercapedo 837
naturalis immiserit, aequum explicare. Nam inter scptcutrionalcm circulum,
quem in spatia octo resecavi, et inter solstitialcm interpatct tantundem, quantum
interest intcr octo ct sex. Nam idem interjectus spatiis similibus continetur,
in quo lit, ul major sit circulus ab codem intcrjectu pari spatio ct cjusdem
tcrtia portione. Alia intercapedo inter solstitialem aequinoctialemque circulos
lontfiiHtltne\ LdlUudlne , quod legitur iii cditis, inier oelo el se.vj Pracpositioncni a Grotio
apcrtiim cssc vidctiir iiicndiim ^ ycrain lectioncm ncglectam cx anterioribus cditionibus, adstipulaa-
codcx Etfcnheimmunstcricnsis pracbuit, (|uain nt tibus ctiam codicibus omnibns, restitiii. Ceteruin
lutclligas, tcncndum est diniidiatani tantiim circiill divcrsa hace Marliaiii ratio cst a reliquis, qnl qnum
iongitudincni apparcrc. Possit tameii foitasse vul- uicridianuni circuluui in scxagiiita partes dlvidant,
gata quoquc defcndi Achillis Tatii loco (isag. iii scnas partes inter polos ct circulos polarcs, quinas
Aratum c. 25, p. 144 Petav.), ubl pariter zodiacl intcr poIai'cs et tropicos, qualernas inter tropicos
lailliido {TC?,aroQ) appclIaSur xo ciJto aiyoxtQCO- ct acquinoctialcm constituiint^ ut 31anilius (I , SG5
xog li-i-XQ'' y^i(Q>(ii'OV dLaSvrjixa, quibus vcrbis scqu.), Achliles Tatius (isag. in Arat. p. loO
Ipsa cjus diu-.idia pars sjgnificaturj cui adde Gc- Pctav.), Proclus (de sphacra 9), Ilyginiis (astr-
miuum (p. 28 Fctav.). poct. I, 6; p. 319 scqu.), atquc etiain Pseudo-
imnn*se»it] Sic pro immerseril , qnod uihili cst Ilipparchns ad Aralr.m (p. 263 Pet.), qui trecentas
ia cdifis, margo Grotlana codiccsrjnc Rcichcnau- scxaginta partes facltj cx Marllanl ratione heml-
cnsls, Elfeniieiminiinsferiensis, ct Darmstattensis. sphaeriis singulis frlccnae seiiac, univtrso igltnr
Practerca paulo post In Ettcnhcimmiinstcricnsi lc- nierldiano scptuaginfa duae partcs tribiiuntur.
gifur aeqmim esf pro aeyu?nrt In edltls, cnjus tamen interjecliis\ De Loc vocabulo vidc Stcpbauium
mutandi causa nou erat. ^ (ad Saxon. p. 19).
6o4 Martiani Capellae lib. VIII. §. 857.
minor cst a supcriore interjcctu, quantum quatuor numeri ad sex; ab ae-
quinoctiali ad brumalcm similis; a brumali autcm ad austrinum talis est,
qualis illa, quae inter scptentrionalcm solstitialemque circulos interjccta; cir-
culusque ipse austrinus tantum habet ad cardinem suum, quantum scpten-
trionalis ostendit.
DE FIXIS SIGNIS.
838 Peracla jam spaliorum circulorumque breviter ratione, cctera quae
appellantur incrrantia percurramus. Dubium enim non est triginta quinque
si^nis omne coclum splondcscere, nisi forte velit quis eorum gestaniina sociare,
licct animalium vocabulis ccnscantur; ut capram, quae Heniocho supcrposita,
aut haedos qui ejus humcris sustincntur, vel serpentem quem Ophiuchus
tcnet, aut panlheram quam Ccntaurus gestat, quae sidera vckit partes ha-
similis^ Codcx Ettcnlicinimuiistericnsis addit nisl Aquani addiderim et Canopum, qnao cxtrcmo
vroportio, quo tamera additamonto fiicilc superse- posuit, scd ut ipse partes potius signorum quani
dcmus, si intercnpcdinem ex antecedentibus rc- signa ipsa essc intcUigcret. Dc rcliqiiis, nisl quid
«ctimus. pcouliariter moncnduui fucrit, lectores commodc
auslrintim^ Alios et hic ct uLiqnc australeni ad illorum allcrufrum practercaquc ad Araium afquc
logcre Grotins in marginc nofavit^ scd utroque pa- Maniliuin ablogabiinus.
ritor optiini auctorcs utuntur. velil ^iiis] Ita codices Ettenbeiuimiinstcricnsis
spatioruni circulorummtc^ Codex Etfenbcimmun- et Grofianus pro velit (juisque in cditis.
slcriensis inverso ordine : hreviter spatiorum cir- cnpram\ Apud Grotium crrorc exprcssum crat
culorunique ; moxquc totum coelum pro omne. capra, quod correxi. Cctcrum confer Gemiiium
iiien-nn^/rt] Ita jam Cicero appcllavit quac Graece (clcm. astr. c. 2, p. 15 Petav.): 6 de iv Tco EVCO-
aTCXavElz diciintur (N. D. 2, 21), nc ambiguita- vvuo) coiuo Tov 'Hvl6%ov y.£if-i£i'og ?.c(firtQ6g
tcni formac Marfiani culpae tribnas, a^TrjQ Al^ fCQo6ayoQEVETai.' ol '6e iv axQa
iricjinta tjuinfjue] Ilyginns paritcr atque pcr- TOV avTOV j;(EtQl XslflEVOl, adTEQtdxoi 6vo"Eql-
sonafus EratostLcncs in Catastcrismis qnadraginta <poi. y.c:/.0Vi'Tai.
duo numerat, comprebensis nimirum zodiacalibus, panlheram quam] Sic codcx Ettonbeimmun-
cniac noster seorsim babet, ut triginta tanlum prae- sfcrieusis; vulgo (juem, quoA panthera antea scribi
tcrca rclinquantur. Corvnm vidclicet ct Cratera poslularcf. Ccterii:;i simplicitcr xhjolov appcllat
cuin Ilvdro jungit, Coclulum autcin sive Coronam Aratus (pbacnom. 441), undc hestiam Vitruvius
australcm prorsus omitfitj plnrcs ncc ipse noster (9, 4 s. 7); Ilyginus autcin (2, 38. 5, 57) hostiam,
Iiabct, ncc unde trigiula qjiinquc absolvam scio quain s«Mra aram tcncns immolarc ^idcatur. Addc
Martiani Capellae lib. VIII. §. 838. 655
Lendae suiit potiorum. Haec igitur quinque et triginta signa circuli jntcrja-
centis anibitu discernuntur : nani alia sunt aquilonia, alia austrina; a regione
quippe zodiaci quae Septentrioncs versus dcpicta sunt aquilonia periiibentur,
intcrius autcm numcrantur austrina. Aquilonis igitur Iiabcnt parteni utraquc
Septontrio, Draco qui intcr utramquc flcxuosus illabitur, Arcturus qucm
alii 13ootcn appcllant, Corona Ariadncs, Nisusquo qucm alii Engonasin dicunt,
Lyra, Cygnus, Cepbcus, Cassiopca, Perseus, Deltoton, Heniochus, Andro-
meda, Pcgasus, Ophiucbus, Dclphinus, Aquila, Sagitta. Austrina autcm
hacc sunt: Hydrus, Cratcr, Corvus, Procjon, Orion, Canicula, Lcpus,
Eratostliciiem (catastcr. 40): e6tl ds xb x^rjQiOV cero etiam in loco citato Nixtim slmpllcitcr dlxit
EV ralg X^Q^'' Jt^rj6iov rov \)vrr]Qlov , o «le eodem astro. Grot. — Alonaccnsis (C) (]uoquc
doKeZ JtQOQtpSQELV &v6cov nveq de ddyMV Ni.vus, Darmsf attcnsis iVwos,- vulgatam tamen niu-
<pa6iv avro eCvai oivov, i$ OV Ojtevdei rolg tarc nolui, rinia utraque participii foniia paritcr iii
■d^eolg, quocum convenit sclioliaslac ad Gcrmanici nsu cst, adcoqiic nisus pracfert Dracheaborcliius
vcl Cacsaris Domitianl Arateorum fragmeiita, (ad Sllium 2, 123), alteram nixns anllquam ct
nani alia^ Eandcm dlstilhutloncm invcnlmus obsoletam Iiabitam esse proLans cx Scrvio (ad Ae-
apud Gcininum (p. 12 Pclav.), Vitruvium (9, 3 "^id. I, 144), cui tauicn okloquitur Orelllus (ad
et 4), Manllium (I, 318 scqu.), allos, quos cnii- ^'C- orat. pro Plaucio c. 27, p. 11)9).
mcravc longnm cst. . C^jtjnus] Corrc\i qiiod apud Grotlum scriptiim
• -•iT 1 •!• •»•/•• •• crat SuiiHKS , quiiiii antcriores cdilioncs omuc5riui>
tnte)ius\ Legendum videri possit luferius, nisi jj ' i =■ "■"in-j.qui,
spl.aeram artificiosam ai.tc oculos I.alinisse Marlla- "'"'1'*' ''''•" ^'"'^"' praclicant lectloucm.
num apparcrct, cujus notum est altcram parlcm Hyh-us] Aratus (443) TdQrjV, Ciccro (4I>3)
semper cmlncre, altcram rcccdcre ct quasl dcli- ^^ HyS""'S (2, 40 et 3, 39) IIy<lram I.oc signui.i
tescere. appcllanf; af Gcminus (2, p. 13), «t nostcr:
'''}'3Qog, IiQarrjQ, lioQU^», paritcrque Ilippar-
ISisusquc\ Ltesfi I^ixnsnue cum ^71». inco ct,,,, ^ . ,^„„
.' ,. . ,' , , , chiis (i.a Arati.iiii 2, 1; p. 258 Petav.) ct alil.
uicuibranls. lXi\us est o ev yova^Lr', o yvv$
Arato. Maniliiis onixaui geiiu spcciem» appcllat.
ApudVitruvium niale iVftSiM* Icgltur, emenda i>V.vu5.
Gnixum a tfenei-ibns (lioc est genubns, sic Clcero:
Craler] Alios eratera ubiquc scrlbcrc Grofuis
in margine nota^It; qua de forina vide quae supra
monui (ad §. 31) in voce bupaeda.
Procyoii] Clccro (in Arafcis 466):
.Quae genus ad laevam rVIxi delapsa resedit^.) .Anlecanis , Grajo Procyon qui nomine fertm-..
dici Festns tcstatur: nos Iltcram nnam clldliiius, Accuralius tanicn Gcmiiius slgnum distluguit a
idcoque Arnobius, Appulejns aliiquc ngcnu nlxiimi( slclla splcndida, quae Iii Ipso ceruatur codcmquc
dixcrc, slvc a nitendo, slve a Graeco yvvi- CI- uouiine ProcjoH dicatur.
Go6 Martiani Capellae lib. VIIL §. 858.
Ericlan.iis qui ab Orionis pede defluit, Cetus, Centaurus, navis Argo, Piscis
austrinus, Coeluluni, Ara. Nam et aquam, quae ex cratere Aquarii fluil,
nielius partem signi credimus, et stellam, quam quidam Canopum, quidam
Ptolemaeum appeflant, quac superioribus inconspicua in confmio Alexandriae
830 incipit apparere, ut partem Eridani fluminis aestimabo. Hacc discernit zo-
diacus, qui quidcm aequales duodecim signorum intcgrat portiones, scd un-
decim babet signa; Scorpius cnini tani suum spatium corpore quam chebs
Coeluhim^ In Glossis cst: »Cac]iiliini lliurihu- Ptolcuiacnm tanicn qui praetcr nostrum appellatuui
luni a caclamluu, scd malc, nam ara et tLuribulura refcrat, non novi; ncque Eridano, sed Argo navi
iilcm sunt. Gaor, — A uonuullis autcriorum cdi- aunumcrat Gcminus: iv cixQCO XiO .tT]d«Pdcp rrjQ
tionum abest, fortasse quia eodera crrorc cum Ara 'AQyovQ y.eliievog /.aiirtQog adT?]^ I\avco,3og
confundcrent j sed rcctc Mnuckcrus (ad Ilyginum ovoijiCiCeTaL.
p. 412) monet Coelultim Latiue dictum csse qucm chelis] Id esl brachiis sive forcipibus suls,
Gracce a nonnuIJis oVQavLGzoy , ab liipparclio quarc minuscula initiali cxprimendum cnravi^ no-
autem Cadiicemn appcllari Gcminus doceat, nimirum uiinis cnim vim postea dcmiim liahet, ulii Mar-
Coronam nustrinam, quam plcrique ante pciles (ianns, quani nos Libram dicamus, Grajos quos-
Sagittarii ut ludciitis aljjeclaiu ^idere sibi visi sunt^ dam Chehis di\isse uarrat^ nunc illud tautum vult,
dc qiia courcrri jubct Scaligerum (ad 31auiliuiu Scorpium et suinn spatiura- (in zodiaco) corporc,
p. .41i)ct Thconcm (in Aratum p. 51 ed. Loud.), ct Librac (spatiura) cbelis suis occuparc, ccrte
Yide ctlara iiirra (ad §. 8-42). ^ niajorcui ejus partem, nam superiorls Llbrac partls
anuam] Gcminus hanc quoque Jnfcr signa au- nonnullas stelhis ab aliis ad Virgiuis pcdes rcfcrri.
slrina proprio loco numcrat. IVotum enim est multos Libram oinnino non nu-
auidam Cnnopum] IXon rpiidem , ut in editis, nierassc intcr signa zodiaci , quoriim nostcr quo-
codiccs prachent Ettenhcimmunstcriciisis, Rciclie- quc partcs scquitur, dum undecim tautum slgaa
naucnsis, Monacensls (C), et Darmstattensis. Jpsius statuit. paritcr ut ilygiuus (poct. astr, 4, 5): uelsi
slcllac supra jam (§. iJOo. 608. 69G.) saepius mentio nulla sunt signa duodecim sed nndecim ideo quod
facta est; adde yitruvium (9, 4 s. 7): «IIujus Scorpio magnitudiue sui corporis diioriim locum
autcm rel index cst stclla Canopi, quac his rc- occupal signoruiu, c quibus prior jiars Chehc ,
gionibus cst Igoota, rcnuncianlihus ncgotiatoribus, rcllqua autcra Scorpio vocatiir.« Unde .llanetho
qui ad estremas Aegypti regiones proxlmasquc ul- (apotel. 2, iofi):
timls finibus tcrrac tcrminatioues fuerunf<.5 ct Lu- XrjXal ■&'ag y.al d^ [iere(p?lia(}av aveQeg
canum (8, 181): iQol
«inde Canopos lial Zvybv £yJ.t'j'C66uv i.nel r £Tcxvv66'
E.vci/iit australi coelo conienta vaijari , exaTSQ&ei',
Stclla timcns Borenn.« — Olai steQ Jt/,ci6TLyyeg ijti Cvyov tXxo{i6voiOi
Martiani Capcllae lib. VIII. §. 839. 6S7
occupat Librae; cujiis superiorem partem pedes Virginis occupant, majorcm
vero Scorpius; denique Chelas, quam Libram dicinuis, quidam dixere Graji.
Horum ergo signorum duodecim nomina, quod vulgo nota sunt, praetermitto.
QUOD DIVERSIS CIRCULIS DISTRIRUANTUR QUORUNDAM
PARTES SIGNORUM.
Inlclligo ordinis lioc fuisse, ut quo circulo spatiove qiiac signa sint de- 840
monstrarem; scd et magnam partcm adstructionis cxquirit contra propositum
brevitalis, et qiiod nicdiatenus tertiave parte quacdam signa dcfixa circulis
diversis sua mcmbra discerpant, hanc obscuram cah'ginem derehnquo. Quippe,
ut cetera transeamus, manus intcrior Arcturi intra septentrionalem circulum
ponilur, rchquumque corpus parti alteri deputatur; Cephei corpus inediatenus
septentrionah, thorace partito ct diversis circuhs attributo; Nisus vcro si-
et Macrobiiis (Saturnal. 1, 21 f.): »Scoi'pius totus, defixa^ Pro de/ixis Loc Bondanii (in vai". lect.
in quo Libra cst.u Plura dabunt interprctes ad p. CO) codcx praebuit, e quo ctiam corrcxi dis-
Virgilii locuui (georg. l, 53): crepant la editis substituto discerpant.
nQua locus Efifjonen inter Chelasque sequenteis<* Cepfiei corpus^ Vox septentrionali deest in MS.
iuprimis Scrvius, ciijus Iiaec nota est: »AegyptIi et mcrito, est enini lilc djrpogdiovvd)] ct ex su-
duodecini esse asserunt signa ; Clialdaei vcro im- perioribus aut subscquciitibus inepte repetifa. GnoT.
dccim, iiani Scorpium et Libraiu nnum signnm ac- — Intcrpunctione mutata intcgram scrvavi vulga-
cipiunt^ cbclac eniin Scorpii Libram faciunt. lidcm tam lcctioneni, qiiam iion modo Bondamns (var.
Cbaldaci volunt aequales csse partcs in omnibiis lect. p. GO. Cl) conjecturis tcntavit, scd librarii
signis^ sed pro qualitate sui aliud signum viginti, quoque vaiic interpolaruntj siquidem codiccs ctiam
aliud quadiaginta habcrc; qHUm Aegyptil triccnas Bondami et Ettenbcimmiinstericnsis oinittuut 5e/J-
cssc partcs in omnibus vcliut. Modo ergo secun- tentrionali, Mouacensis (D) autcm intcr partito et
dum Cbaldacos locutus cst, dicens posse eum ba- diversis inserit cetero toto. Jam vcro intclligcs
Lcrc locum intcr Scorpium et Virgineni. ]\am Erl- oninia rccte procedcre, niodo suppleas: nCcpbci
gonc ipsa est \irgo.<( corpns mediateuiis scptcutrioiiali» scil. partl depii-
(juod diversis cireulis] Hac de rc accurate cgit tatiir. Ceterum confer Pscudo-ISijiparcIium (p. 2SS):
Pseudo-IIipparcLus (ad Aratum p. 2S7 Petav.): 6 (isv ovv dQxTtxog xvrJog Te(iveL Ccodta dvo,
/ioiJtov fi£Ta/3aT80v ijti Tovg TEfivovtag xv- Bocotov ixidov dyx(ova xal lirjtpicog 6^7]^^,,
yj.ovg zal xd refxvonsva vn' avTcov Ccodui ctc. ov»i slgrjxs ds j(sqI tovtov 'AQaxog.
85
658 Martiani Capcllae lib. VIII. §. 8i0.
nislro pcde septentrionalis Draconis verticem calcans, capito solstitialem cir-
culum adscendit, unum brachium Lyrae, alterum dans Coronae; et alia
hujusmodi non minus insuavia quam morosa.
QUIBUS SIGNIS SURGENTIBUS QUAE ORIANTUR QUAE OCCIDANT.
841 Illud potius attendendum, quibus surgentibus signis quae ortum faciant
occidantque. Nam oriente Cancro occidunt Corona Ariadnes, et austrini Piscis
pars dimidia, Ophiuchus a pedibus usque humeros, serpensque quem detinet
praeter fauces caputque totum, Bootis eliam mcdietas; oriuntur vero Orion
totus Eridanique principium, et in hngua Caniculae lucida stella. Quum
septenlrionalis Draconis] Id cst Draconls, qiii occidit, qiiod iii eam tc faeile opiiiioncm adducet,
intra septentrionalem circulum cst. Pcdcm cundeni omnlno scripsisse nostruin «occidit Coronae Ariadncs
quem nostcr nominat ctiam Hyginus (3, Sj p.422): — pars diiiiidia.« Orlcntc cnim Caiicro tota si oc-
dIIIc positus inter duos clrculos, arcticum et ac- cldat Ariadiies Corona, quomodo oricnte Leone
stivum, utrlsque pedibus et dcxtro genu arctlcuin «Coronae rellquiac« sivc uli rectius MS. »Coronac
circulum finit, Ita tamcn nt dcxtero pedc prlorl- reliqua« confcgiintur? Ilacc sane non coliacrcnt,
bus digitis circuhim termliict, sinistro autem toto si vulgata lectio rcctc sc liabcat. Et dc veritate
caput Draconis opprlmcre coneturn; rectlus quam cincndationis nc dubltes, en tibi Hyginum^ qni
Aratus (70): claris verbis (poet. aslr. lib. 4, cap. 12): Cancer
^e^LXEQOV JtodoQ ay.QOV £;(ec 6xO/li.oto Jqcc- exorlens.. luqult «obscurat diinldlam partem Coronae.t
y.OVTOi; ' Addc Cicerouis Lacc ex Aratcis v. SOS ed. Grotii:
quem ideo reprclicudit Hipparcbus (ad pbaeuom. I, ^Jam simul ut stipero se toto himine Cancer
7 5 p. 181 Petav.). ExtuUt , extemplo cedit delapsa Corona,
nuibns snrijenlihus si<jnis] Caput boc optlme Et loca convisit cauda tenus infera Piscis ,
cftnvenlt cum eo quod apiid Ilyginum est libro Dimidiam relinens sleHis distincta Corona
quarto. GnoT. — Recte, sed melior aiictor Aratus est Partem eliam supera ^ atque alia de parte re-
(368 sequ.) cnm Hlpparclio (ad pliaenomcna lib. 2), pulsa est.«
neque sperncnda comparatlo cuin Pscudo-HIpparclio Bo>(d. (var. lect. p. Gl. G2). — Aratl ratioiicm probat
(ad eadcm p. 2o8 — 260 Petav.), qui etiam eun- etlam Ilipparebus (2, S; p. 214)^ tamcn non tanta
dem cum nostro ordluem scquilur , quum Ilygluus apud inc est Bondami excerplorum auctorltas, nt indc
ab Arlete ordlatur. Marlianum corrigam , quum vidcam parl incuria
oriente Cancro] Grave mcndum Intaetum adliuc- ctiam Pseudo-Hipparcliuni loqul (p. 2d9): dvi'et de
dum renianslt , jain tamen cxiiucndiim. «Oricnte Gveipavog' ip(dvoQ z6 7jixt,(}V ecog e:tl Qa^iV
Caucrou inquit noccidunt" cct. Exccrpta iiostra y,, X. ?..
Martiani Capellae lib. VIIT. §. 8H. 6o9
aiitem Leo oritur, Coronae rcliqua conteguntur, austrinusque Piscis, et
Ophiuchi, serpentis, Bootisque partes, itenique Aquila, Nisique pars dextra;
oriuntur vero Hydri caput, Lepus et Pfocjon, Caniculaeque pars prinia.
Oriente autem virgine occidunt Ljra, Delphinus, Sagitta, Cyguique pars potior,
Eridanique pars ultinia, ct caput cervixque Pegasi; oriuntur auteni Hydri
pars prior usque ad Cratercni, Caniculaque tota, et navis Argonis puppis.
Libra surgcnte occidunt Pegasi et Cygni reliquae portioiies, Andromedacque 8i2
caput, Cepheique humcri, Cctus, et flexus fluminis Eridani; oriuntur Co-
ronae medietas, Nisi dexter pes, et Booles, et Hydri rchquum praeter ultimam
caudam, Centaurique pars, quae in cqui speciem figuratur. Scorpione autem
nascente occidunt Andromcdae pars rehqua, item Cephei pars, quae extra
septentrionalem circulum posita, et Cassiopeae et Orionis pars; codcm tempore
oriuntur Ariadnes Corona tota, et caput Ophiuchi, JNisique corpus omne
praeter sinistram manum, Hydri cauda ultima, et Centaurus totus praeter
priores pedcs. Sagittario nascente mcrgitur Orion, et Canicula, ct Hcniochi
pedes; oriuntur vero totus Ophiuchus ct Nisi sinistra nianus, et Lyra, ct
Cephei caput liumerique, ct Centauri pedes priores. Capricorno oricnte 8io
occidunt Heniochus totus, et ejus capra haediquc, Pcrsei pars sinistra, ct
Coronae leliffua] Sic aiiterlores cditioncs; Gro- (ad Ilyg. astr. 4, 12; p.47o). — Ilygiuiis eniiu eaiu
tius reUqmae. Coronam appellat, quae antc Gcntaiiri pedes jacerc
Aryotiis] Legc cuin 3iS. Argus Gracca decli- cxistiincfur, quae cst austrina (vide ad 8. 838); la
natlonc. Gbot. — Scd pluriljus ctiaui vulgata leetio cadcnKpic scnlcntia ctiain Scaliger erat (ad .^laniJium
codicibus nititur, ita ut fjuartus quoque casus Ar- p. 372); scd ^lratus (6o8) indistinctc:
gonem (§. 830. 833) in .Houacensl (C), Darinstat- H. [X,av aQ ele izsQT]V <p£Qerac, Xa de veco-
tensi ct Ettenliciininiinsteriensi lcgatur. Plura a!io- ^sp a?J.a
rum cKcmpla aflfert Sclineiderus (lat. Form. p. 14G). OvQavbq avXKpeQei ^xeipavoLO re SevveQa
flexus] CodexEtteiilicinimunstericnsis confluxus; xvxAa,
sed praefero > ulgatam. Aratus ctiam xafutal Iialjct. qucm doctc aniiuadvcrtit Vossius (ad v, 400) Co-
Ariadnes Corona] Errat Capella, Ariadncs Co- ronam austrinam uoudiim cognovisse.
ronam appcUans eam, quac cuin Scorpione oritiir. caput Ophiuchi\ Rcstitui cx codice Ettcnbeim-
Corona Ariadnae est dreipavog jSoQeiog, utl lo- munstcrlensi, quod Ilygini et Pseudo-Hipparclii
qultur Tzetzcs ad Hcsiod. p. 93 cd. Ilelus. ^iu.^CK. conscnsus postulabatj vulgo Etiiochi,
85*
660 . Martiani Capellae lib. VIII. §. 845.
Argonis puppis, et Procyon; invicem oriuntiir Cygnus, et Aquila, et Sagitta,
ot Altarium. Aquario oriente occidunt Centauri pars equina, Hydri caput;
oritur et equus Pcgasus. Piscibus ortis occidunt Hydrus totus, et Centauri
pars rcliqua, et Crater; praeterea oriuntur Androniedae pars dextra, et Piscis
austrinus. Arietis signo surgente occidunt pedes Centauri, et Altarium; oriuntur
vero Andromedae sinistra pars, et Persei caput usque ad alvum, et Deltoton.
Signo Tauri oriente occidunt Bootis pedes, Ophiuchus a pedibus ad genua
usque; oriuntur autem Ceti pars reliqua, et sinister Orionis pes. Geminis
orientibus occidit Serpcntarius usque ad genicula; oriuutur vcro Fluvius,
Cetus , Orion.
QUIBUS TEMPORIBUS OPJANTUR AUT OCCIDANT.
844 Temporum quoque ipsorum, quibus oriuntur aut occidunt, habenda
distantia est. Nam quae transversa oriuntur et rccta occidunt, celcriores ortus
habent, quam occasus; contra aulem, quae recta oriuntur et transversa
conduntur, tardius oriuntur quam occidunt. Nam Cancri signum recte oritur
AIlnrinni\ Pro allari, cul similia et alia apnd tartlius oriimtur {fuam occiduntj Idein docet
allos, ex noniinativl fortc pluralis siiuilitudinc nata. Gcniinus (eleni. astr. p. 28 Pefav.): ZOLaVTTjg dk
QnoT. — Saxo Granimaticus: nParcntein altario rr/g iyx/LlOecog VJi'aQj;(OV(jr/g TOV CwcJiaxou
)ionoratum«; ad quac StcpLanius (p. 247) nou solum xvrJ.ov 6vu,8aivst xal ta dcodeyMrrj!.L6Qia I6a
nosiruin laudat, sed addit etiam Salviani Tcrba: bvxa xaXa rb nsyST&og avl6oig %OOVOt.g Xag
»Cliristuin m altaric diniittiinus" , ad quac Riltcrs- cn^aToXag Kcd Tag 6v6stg J(Oisl6d-ai' o6a [liv
husiiis: uVetus glossarium judicat formain noininls yc(Q OQ^ov yiyvoiisvov TOV C(^^t,C(XOV xvxZov
cssc diniinutivam allare , irtl(icoiiLg, et allarium rijv avLCToh)v Ttoislxai, sxslva Tci Cto^t-a sv
PconL^/MQLcn'. Sed proiniscuc tamcn rcpcrio usur- jtP.slovl ;^Qm'CO tjjv ciVCcro?.rjV xccl rr^v dv6LV
patum aUcirinm pro altari. « Id quod exeraplis pro- jtOLsZraL, OQd^a yaQ JtaQCi Tov OQL^OvTa Jta-
batur Pauli Diaconl, Angeloinl, et Ilildebcrti Cc- QajtLJtTSL, oo6te yxcT^ ev exa^TOV ^r.iiSLOV TOV
nomancnslsj quibus adde Scvenim Sulpiciuin et ^(odLOV Trjv dvaroXrjV yLyvs6\}aL, dLcc dh
Illeronymnm a SchcIIero laudatos. TOVTO JtoXvv ;)^q6vov dva/ll6y.s6&aL Trjg dva-
</e»it'M^ Codiccs Monaccnsis (C) ct Etfcnbelm- TO?.r]g xccl rrjg dv6scog- o6a ds Jt/Layiov
munsteriensls gemicvla, quod eodcm rcdif. ycyvo^svov Tov QcodLay.ov xvxXov JtQog Tov
recla occidmtt] Vulgo recle , qiiod correxi cx oQiQovra Trjv dvaToh)v JtOLSLTai, ixsLva
codlcjbus. Mouacensl (C) ct EHcnLciininiiaslcricusi. iv i?.drTOVi xi^ovco ijtuvacpsQsraL, Jt?.dyia
Martiani Capellae lib. VIII. §. 844. 661
ioclinatumque mersatur; licet hoc in Capricorno parva inflexione curvctur;
oritur autcm duabus lioris et duodecima partc horae, ct hora occidit ac
deunce; minima in isto distantia cst. Lco autem oritur duabus horis et tertia
parte horae, occidit vcro hora semis et sexta parte liorae. Yirgo oritur horis
duabus ct dimidia et scxta parlc horae; simihtcr Libra; occidimtquc hora et
tcrtia parte. At Scorpius diminuit ortum ct augct occasum; oritur cnim horis
duabus ct tcrtia partc, occidit hora scmis ct sexta parte horae. At Sagiltarius
oritur horis daabus et duodecima partc horae, occidit liora et dcuncc horac.
At invicem quae transversa oriuntur et rccta occidunt, brcviorcs ortus oc- 8io
cupant quam occasus. Dcnique ex his est signum Capricorni, quod oritur
hora et dcunce, occidit duabus horis et duodecima partc horac. Aquarii
vero proximum signum oritur liora et dimidia et sexta parte horae, occidit
horis duabus ct tertia parte liorac. Scqucns hos Piscium signum oritur hora
et tertia parte horae, occidit daabus horis ct dimidia ct sexta horae partc.
Eandem mensarara Arics utriusquc temporis servat. Taurus oritur hora et
dimidia et sexta partc horae, occidit duabus horis ct tcrtia partc liorac. At
Gemini oriuntur hora cX deunce, occidunt duabus horis ct duodccima parte horac.
QUOD PRO DIVERSITATE SIGNORUM DIERUM NOCTIUMQUE
FIAT INAEQUALITAS.
Hacc est inaequahtas, quac dierum spatia noctiumque discriminat. ^iG
Nam quum SoHs lumcn corum signorum principium, quac tardius oriuntur,
yaQ TtaQaitLJttEi vmI ra ^coduc ftgdg rov ev l6o) ^^povw avarDJ.ov6t IIaQ-&iroq xal
OQi^ovra, c66r£ jc«r' ci^^Xcc ftoZ2a iitQr] aixa Zvyoq, y.al eTtcl OQ&cotaroQ ylyvsrai 6 rcov
rrjv avaroZijV JtOi8i6S^ai, dicc ds rovro xal ^codlcox' y.vxP.og Zlidvaov xal liaQylvov /Js6ov-
Ta;:if£rav rr/V avaroZrjv 6vi.i,Saiv£L ylyvs^d-ai, Qai'ovvrcov , iv ftAsl^rcp XQ^''-''^? avarsX?.ov6L
sxn%iUtev\ Ifa codices Monacensis (C), Danu- TlaQ&svoq yccl ZvyoQ'- (]iicm etiain de re!i(|uis
statlcnsis, Rciclienaueusis, ct Ettcnlicininiunstericn- consiilcrc licef.
sisj nuoruin conscnsum sccutus snni, licct eodcin dierttm sjnili(t\ Hac dc rc accurate agunt Clco-
rciliret viilgafa: iioccldiffjiie Iiora et tcrtia parfe 5 mcdes {yvy?.. -dscOQ. I, C) ct Gcniiur.s (clcm.
siinilitcr Libra. « Rcm coufumat Gcniinus (p. 50): aslr. c. S, p. 22 sc«pi.), «juos \idc.
QQ2 Martiani Capellae lib. VIII. §. 846.
ingreditur, (kim soqnentia signa nascuntur, diei prolixitas procuratur; iibi
vero baee intrarit, quae cito orta tardius demersantur, diebus exiguis noctes
efficit grandiores. Denique haec ratio et illis respondet, qui velut miram effi-
ciunt quaestionem, talia proponentes: Si spatiis aequalibus onmia signa per-
censentur, ac necessc est diebus noctibusque cunctis sena signa supra terras
esse, omnes dies noctcsque pares esse debucrunt. Scna autem signa supervStare
non dubium est, totidemque delitescere, dies quoquc noctesque variari diver-
«itaLibus spaliorum. Nam solstitialis dies babet acquinoctialis mensurae horas
quatuordecim et scxtantem ; brumalis vero horas novem et dimidiam ac tertiam
portionem ; vicissim brumales noctes solstitialis diei temporibus porriguntur, cujus
lucis tempora suscipit nox aestiva. In tanta varietate diversitateque temporum
847 illud profecto colligitur, signa aequalia non habenda. Cujus conclusioni et
rerum veritas et nostra regula refragatur. Multiphci enim clepsydrarum ap-
positione monstratum omnia signa paria spatia continere. Quum enim diversa
spatia in ortu habeant atque occasu; tamen si omnium ortus occasusque com-
848 penses, videbis ad plenum collata mensuris aequahbus respondere. Vcrum
sena s!(jna] Aratiis (5o2) de Zodiaco: marginc notavit, ^idclicet ad alliis sitiis vcl climatis
Tov S' 'o66ov 'mUolo y.ax' 'S2xSttvOV di- "»'"»•«'»'' q"» <'i«"'"' noctiu.i.qiic spatia variari jani
VHZUL siipra nostcr rccte inonuit (§. oOo)^ scd Iiic ccrtnm
,„'-^ ' \ ■ I '..-*»>» alinuciii auctorcni cumnuc^/e.vflMf?/-»HMm ante oculos
I0660V vjtiQ yuLi]Q (ptQaraL, Jta6rj tJtL ^
Lahcrc vidctur, qnare ctiani uiox nolui e codicibns
Daruistntlciisi., Ettoiilieiiuniuustcricnsi, ct Grotiano
corrigcrc eui conclusioni pro cnjus.
T666UL (5' avxmov6L- x66ov S-iJil (lijzoe profecto] Alii pevfecte, tcste Grotio in marsinc.
eaaoxrj veritas] Pro varietas ia editis praebcnt ccdiccs
Nv^ alsl xaxavv6xaL, 66ov XS rtSQ ^fJl.6v Rciel.cnancnsis, Darmstattcnsis, Monaccnsis (C), et
y.vx/.ov Grofiauus. Vide etiam supra (§. 824).
'AqxoiisvtjQ aTCo vvy.xoq asLQsraL vxI:6&l y„.,„, ew/iu diversa] Codcx Eltcubcimmiin-
J ULTjg. stcricusis pcrspicuitalls gralla iiiscrit siijna, quo
Adde Vilruvium (9, 1. s. 4). Quacstloncm, quam jan,cn addilaincuto non magis indigeiiius, quam
liic noster ta.igit, cxpcdlt Gemiuus (p. 28 sciju.). ^„^,1 qiox Bondauuis (iii var. lcct. p. 62) e codice
horas Mouem] Alios legcre octo Grotius in suo siipiilcri voliilt ad invicem ante respondere.
VVXXL
"E^ alsl dvvov6L dvcodsxadsg y.vy.ZoLO,
Martiani Capellae lib. VIII. §. 848. 6G5
hac quaestionc submota, alia subtilior de spatiis imparibus objectatur. Dicunt
enim: Si spatia signorum acquaha sint, aut Sol tarcliore cursu quacdam signa
transcurrit, aut dierum ratio divcrsitate menlitur. Sed constat Solem (jemi-
norum signuin triginta et duobus diebus excurrere, Sagittarii autem duodetri-
ginta, cctcrisquc siguis aut adjici aut dctrahi aliquas portiones; quod profeclo
non ficrct, si aut Sol aequuh' cursu ferrctur, aut signa spatiis paribus tcndc-
rcntur; Sol aulcin cadcm ac pcrpctua cclcritate fcstinat; rclinquitur, ut signis
spatiorum acquah'tas dcncgctur. Scd hunc quoquc crrorem nemo sapientum 819
scd opinio invctcrata composuit, quani omnes hactenus credidcre, qucmad-
modum ipsi mundo sphaeracque postremae centron esse tcrram, ita ct solaris
circuli eandcm ccntron esse, quod omnino falsum csse non dubium cst. Nam
ut divcrsa spatia sunt coclcstis ambitus circuhque mcdiahs, ita ct diversis
ccnlrorum signis punctisquc torqucntur, quo fit, ut tcrra solaris circuli centrum
non sit, scd ccccntros habcatur. Pcr viccs cnim propinquitatcs dcscensusquc
ad terras solaris orbita cursusquc summittit, itemque pro signorum conditio-
nibus subhmatur; ct quum mcdictatcm hnearem in latitudinem zodiaci Sol
hbratus cxcurrat, orbem tameu Sohs obhquilas mcatus aut iniprimit aut cxtolht.
Quis enim dubitet Cancrum Gcniinosque vcrbi gratia in mundi ardua subh-
mari, rursumque Si'gittarium Capricornumque percrratis dcflexibus itifimari?
Quod quum ipse zodiacus signaque coclo cohaerentia tantundem a tcrris un-
stihinota] Sic codiccs RclcItcnaiicnsU ct lilttcu- Gcmiuiis (apiid Petaviiim p. 5 sct|u.), quem totnin
liclmniiiiistcrlcnsis, nce Grolianiis rcfragalur, qui c^sciiherc nuiic non possuiuiis, et Clconicdcs (xi/Z>?.
Iiabct sumuwta; \uIgo consiiminata. ■dacoQ. I, G); vidc ct infra (§. Soo).
atit diei-um\ Vulgo axit in dierxim, quod cx quod qmnn ipse^ MS. quolquot cum , scd
codicc Ettcnliciuimunstcriensl correxi. optime optiinae niciubranae qunuqnam eiiim; nain
duodetri(iinta^ Alii XXIX, teste Grotio in scquitur infra Solis tamen. Grot. — Optiiuarum
niargine. menibranariim lcctioncm pro correctionc tantiiin
nemo sapientum sed] luscrul haec tria verba liabco librarii, qui ncc quum scirct baud raro pro
vnlgo omissa Grotio auctore, qnl ita in meiubraua etsi usurpari, nee quod sacpissinic condudciidi
legi tcstatnr, multoquc concinniorem eam Icctioncm causa partlculis praemittij quare vulgalaui scr-
cssc rccte nionet. Rcm ipsam accnratc cxposuli vavi.
QQi Martiani Capellae lib. VIII. §. 849.
cliquesecus interstitii detineant, solaris tamen circulus, qui subtermeat, aut
evehitur aut descendit. Hinc venit ut a Sole signa cum dierum transcurri di-
versitatibus videantur.
DE PLANETARUM ORBIBUS.
SoO Transcursa ralio est signorum coelestium atque ctiam circulorum; nunc
planclarura orbes cdisseram, quos quidem non ab erroribus suis — nam iisdem
Solis rationibus commeantes uihil liccre patiuntur erroris — sed quia diversa
varietas mortalibus caligines intentionis offundit, non planetas sed planontas,
CKWi dieitim] Alios legerc cm»»i variis in inar- do^piCsTai, ds iv TOVTOig 6 ^LodcoooQ y.txl JtaQ'
giuc Gioliiis nolavit, idtjue etiain in codicibus Mo- aiKpifio/.iav (iov?.STaL riixciq :ix2.uvciv. Vlanclus
naceusi (G) ct Darmstatlcnsi e\stat, ut anccps sit cnim dictos csse constat arCO TTJQ JtAciVT]g, ut ait
optio; scd cam ipsara ob causaui viilgatain scrvare Isidonis (orig. 3, 70, 20), id cst ab et-rore , quia,
inalui. ut Macrobii (ad soinn. Scip. 1, 14) vcrbis ntaiuui*,
transcursa] In nonnullis codicibus Bondamus '"^t •^"^^" *"" fcruntur ct coutra spbaerae maxiraac
(var. Icct. p. 47) invcnissc sc testatur transe*irsa '^^ «st ipsius cocli impctiim contrario inotu ad orien-
ratione signornm, quod et Ettenbeimmiinsteriensis *«'"» ^^ occidcntc volvuntur.., unJe faetum cst, ut
nostcr babct placetque Arntzenio (ad panegyr. H, '«^"'S"^ liomiiium nuUis legibus adstrictos per coeli
p. 741)5 at vulgata nostri usui accommodatior vl- ^P**'* ^«S»" cxislimarct. Scd eum errorcm jam
jgjyj. Plato impuguat (de lcgg. 7, p. 821), aequalis scl-
,.,„,. ,. licct Eudoxl, quem prlimim lioruni sidcruin niotns
e«issei*am J Hanc lectioucm , quam ex codicc
„ , . . . ■•^11. •^^ Acgvpto Iii Gracciam transtullssc lcstatur Sc-
Ji-ltcnhcimmHnstcriensi reccpi, jam Uiulcndorpius
, , . , - ..,,. , ,. . ucca ((luacst. iiat. 7, 3), in conue postca omncs
(ad Appul. 1, p. >9£)l) duorum codicum auctoritate ' _ _ '
, , «,. , , ,p „._x cousenliunt: isndc Cicero (de di^In. 1, II):
commcndaverat. > ulc ct siipra (§. 817). ^ '
»Quae vcrbo et jalsis Grajortim vocihtis crrant,
j)«/i!f?ifHr e>TO>'isl CodicesEtfcnlieliumunstcricn- „ . i .• n
' -■ He vera certo lapsu spatioque feruii{ur«
sls ct Grotianus erroribtis; scd -^ulurata uon miuus . v i . /c» -,n » , .
^' et alio loco (y, 71): nAstioIogi niotiis crrantium
bona, modo genltivum jungas cum niluL ,, . , . .. ,
slellarum notaverunt: inventus est ordo in iis stel-
^5
caliijines inteniionis] Sic Martianus multo clc- Jls^ (j„l non pntabatur»; confcr ct liacc (N. D.
ganllus quam librarlus Ettenbeimmuustcricnsis, qui g, 20): «.Maximc vero sunt admirabilcs niotus ca-
caligitiosas inlenliones scripsit. j„m quluquc slelJarum, quac falso vocantur eji-rtH-
sed planontas] Id est qul non tam ipsl crrcnt ics; nibil cnlm crrat, quod In oninl actcriiltatc
quain Loinlncs in crrorcm ducant; boc cnlin cst conservat progicssus rcllqaosquc inotus constantcs
n:Zav((V, ut apud Scxtum (adv. malbcm. 10, 98): ct ratos.n
Martiani Capcllae lib. VIII. §. SliO. G6o
sicut orr.tor asserit, memorabo, licct cos propriis nominibus insignitos cliam
aliis nonunibus appcllarint. Nam Saturnum Phaenona vocant, Jovemque Pha- 851
ethonta; Pjroenta Martcm, Venerem Phosphoron, Mcrcuriuni Stilbonta no-
minarunt; SoH vcro Lunaequc divcrsitas gcntium innumcra vocabula sociavit.
Horum igitur scptem illa co *maxime cum fixis sideribus habenda distantia,
quod illa cocH tantummodo cursibus commoventur propria statione ornata,
hi vero tam niundanis raptibus aufcruntur quani propriis cursibus commo-
ventur. Nam quautum cos rctuht dici noctisquc rotatio, tantum nituntur 8o2
orntot] MS. Siraloi; foitc Straton^ mcininit CHin fixis sideribus«, itl est: «hl scplcm eo maxlnic
Inijns mnthcmatici Slrabo. Gnox. — Scrvavi vul- a fixis difrcnint.x Pracpositionem cum in discrc-
gatam, «jua uicliorciu noit babcbam; ijuam cniin paiitia qiioquc signilicanda adbibcri ostcndit v. c.
margiiii adscripsit Grotius lectioncm jiralns , cam Ciccro (acad. 2, 47): » cum Cleantlic — Cbrysippus
licct ctiain codex Etlenbciminunsicriensis praebeat, dissulet« ct alio loco (Brut. 49): «doctis bomiuibus
recipcre uolui, ijuia nou soluni corrcctioncm olct, cwn j>opnIo dissensio fuit. «
sed ipsius Ai-ati libris ne conlirmatiir quidem, qui hi vcro^ Mcmbrana /tapc vero, subiutcllccta voce
de planctis oinnino non agunt; nisi forte cjusdcm sidera^ et niianltan ea, non eos. Grot. — Alale,
canonem Martianus respexit, cnjus id argiimcntum dc plauctis scrmo estj nequc Lllud offcnsionem ba-
fiiisse vldetur (confcr Graucrtiiin iu Niebubrii Mus. bct^ qiiod hi ad remotiores spectat, quum id jio-
Rlienan. T. I, p. 541). tius significet, dc quo potissiinum disscratur, qua
aliis nominibus^ Eadem exstant apud Cicero- dc re vide quos laudat Otto (ad Cic. de sencct.
neni (iN. D. 2, 20), Plutarcbum (dc plac. pbil. 2, 19, p. 177). De re ipsa conferatur Macrobius (ad
la; p. 889), Euscbium (pracp. cvang. 15, 46; soran. Sc. 1, 18): «Solcm ac Limam ac stcUas
p. 84G), Cleomedem {iivyA. ■&SCOQ. 1, 5), Appule- quinque, quibus ab errorc noinen est, praetcr quod
jum (de mundo p. 293 Oudcnd.), Ausonium (idyll. secuin trabit aL ortu in occasum diurna conversio,
18, 12), Acbillcm TatiuDi (isag. 17, j). 13G Pctav.), ijjsa suo motu In oricuteni ab occidcnte proccdere,
Hyginum (poct. astr. 2, 42. 4, IS scqu.), Isidorum non solum litcrarnm proFanis , seJ muitis quoquc
(5, 70, 20; p. 1G4 Arcv.), alios, saepissimequc doctrina initiatis abborrerc a fidc ac nionstro similc
legnntur apud Manetboncm in apotclcsmatis; sed judicatum est; sed apud pressius intncntes ita vcrum
quae a diis rcpctita sunt, jain apud Platonem ex- esse constabit, ut non solum n;entc concipi, sed
stant (Tlm. p. 38; ej)inom. p. 987). oculis quoquc ipsis jiossit probmi'ii(; et Sencca
Pi/roen<a] Codices UeicUcnauensis ct Ettenbeim- (quacst. nat. 7, 21): «Omnibus autcm ' stcllis in
miinstcrieusis male Pijroin. eandem partem cursus est, id est contrarius mitndo;
CMMi fixis] Sic scripsi ex margine pro confixis, Lic cnim aL ortu volvitur ad occasum, illae ab oc-
quod apud Grotium erat, quia sententiae iiexus casii in ortum eunt, ct ob boc duj)lex Lis motiis
lilc cst: »illa dlstautla Labenda est lioruin scptcm est, ille quo cunt ct Lic quo aufcruntur.n
666 Martiani Capellae lib. VIII. §. 852.
diversis coinpensare temporibus, id est aut niense ut Luna, aut anno ut
Sol, aut triginta annis ut Saturnus, et ceteris teniporibus pro spatioruni quae
8S5 circumeunt latitudine aut brevitate. Quae cuncta sidera licet in ortum pergere
videantur, non tamen adversum mundum rigido motu, sed obliquo per zo-
diaci defixa moliuntur; alioquin ex contrario partium suarum motu mundus
stare non posset. Deniquc etiam peripateticorum dogma contendit, non ad-
versum mundum haec sidera promoveri, sed celeritate mundi, quam sequi
non potuerunt, praeteriri. Quod quidem, etiam ut verum sit, meis non
potcrit rationibus obviare. Sive cnini Saturnus nimia cum mundo celeritate
concertans vix exiguis cursibus superatur, ac Luna, quod tardius incedat,
intra tricesimum diera a mundi parte eadem praeteritur; sive conlra munduni
nitentibus ideo celerior quia breviore ambitu orbem circuit Luna, tardiusque
Saturnus propter latitudinem orbis efFusi; utrum vcbs, meis regubs non
8M obsistit, siquidem suus motus istorum rationibus dispensatur. Quibus tamen
■nilunhir Aivei^sls] Claudianus (dc cons. Mall. (Isag. 18, p.[l37 Petav.), Gemuius (ibid. p. 4), Cleo-
Tlieod. 103): nifdes (I, 3), Stobaeus (cclog. pliys. p. 2C2 llccr.),
«Sideia atr septem retro nltautur m ortiis Blacrobius (in sonin. Scip. 1, 19).
Ohluctata polo« — laiiludinc^ Grotiana niargo: i>al. lomjitudine.»
Ovidius (mctam. 2, 72): in ortuni\ Diurnum nimiruui sivc raundi, qni
oNitor in adversnm, nec me qni cetera vincit Soli Lunaequc cum toto coelo comniunis est, quum
Impetus , et rapido contrarlus evehor orhi«^ propi"ii plauctarum nicatus mcnstrui %cl annnl con-
undc ctiani apparct mcliorcm esse paulo ante vul- trariani vlam tencant, qua de rc onmlbus nota
galam lectioncm rotatio quam ralio , quod apud plurlbus agunt 1'lato (In Tiniaeo p. 3(>), Vitruvius
Grotiuinin niarglnclcgiturj sic enim ibldcui Ovldius: (9, 1 s. -5), Sencca (de constantla 14), Geminus
nAdde qtiod assidua j-rtpi<ur vertiginc coelum, (cleni. 10, p. 42 Petav. ) et alii quos cnHmcrare
Sideranue alta trnhit celerique volumine torquet. « longum cst.
Eadcm varictas itdit infra (§. 8.^5). mnndus stare non possei\ Margo Grotlana mun-
celeris temporihus^ De variis temporum spatlis, dum sustinere non possunt; niale.
quibus siugnll planefac cursus suos pcrficiant, ani- piaclcriri] Accuratc banc senteutlam examinat
plius confcrcndl sunt Ciccro (i\. D. 2, 20), Vitru- Gcmlnus (Joco citato p. 43 sequ.).
vius (9, 1 s. 4), Plinius (lilstor. nat. 9, 8), PIu- ohviare] Sic codlces Ettcnliclmmiinsterlcnsis ct
tarclius (dc plac. phil. 2, 52; p. 802), Kuseblus Darmstatfcnsls. Iii cdltls lcgltur ohviati pro ohjici;
(pracp. cvang. lli, ii^; p. 849), AcbiHcs Talius scd passlvum In iilo vcrbo aegrc adiiiittltiir.
Martiani Capellae lib. Vlir. §. 8o4. G67
septem sidcribus unus est coraniunis raotus, quod orancs ortum pctunt; alius
quod tcmporum omnes diversitatibus atque accidentibus variantur. Nam ex his
quinque sidera stationes rccursusque patiuntur, Sol vcro Lunaque cursu
continuo rapiuntur; item hacc lumina vicibus obscurantium occultantur,
quinque vero sidcra nesciunt obumbrari; tria item ex lus cum Sole Lunaque
orbem terrae circumeuut, Venus vero ac Mercurius uon ambiunt tcrram.
QUOD TELLUS NON SIT CENTRUxM OMNIBUS PLANETIS.
Licet gcneraliter sclcndum, cunctis orbibus planetarura eccentron esse 8o3
tenurem, hoc est non tcncre medium circulorum; quoniam raundi centron essc
non dubium; ct illud generale septem omnibus advcrtendum, quod quum
mundus ejusdcm ductus rotationc unimoda torqucatur, planetae quotidie tam
loca quam diversitates arripiant circulorum. Nam ex his nullura sidus ex eo
loco unde pridie ortura est elevatur. Quod si est, dubium non est, ccntum 806
octoginta trcs circulos habcre Solcni, pcr quos aut ab solstitio in brumara
rcdit, aut ab •eadem in solstitialcm hneara sublevatur; per easdem quippe
mutationes commeat circulorum. Sed quum Sol pracdictura nuraeruni habeat,
Mars duplos circulos facit, Jovis stclla duodecies exercet, octies vicies cuniulatur
ex his auinnue\ Codex Ettenlieiuiiniinstcrlensls ab HipparcLo iuvciitiwn diligentius cxcoluitj cfr.
e.v eis^ uon uecesse. Bailly (liist. de Tastr. T. I, p. 87 et 470). INihili
staliones recursusfjue^ Cicero (i\. D. 2, 20)'- est quod tradit JamLlichus (de vita Pvthag. 31)
»Quod co est adiuirabilius iu his stellis, quas di- jam Pythagoram rag ixy.svTgoTTjTccg iudagasse.
ciinus, qiiia tum occultautiir tum rursus aperiuntur, quoniani mundi\ Recepi lcctionem a Grotio ia
tuin adcuiit tum recedunt, tum antecediiut tnm sub- margiiie uotatara; vulgo quod mundi minus clare.
scquuutur, tuni celcrius niovcntur tum tardius, Vide nostrum superlus (§. oS4. .^99) et Cleomedcui
tuin omniuo uc niovcntur quidcm, scd ad quod- (I. J. 1, 9).
dain tenipiis iiisistunt. u non dubiuni\ Codex Ettenheimmiinstericnsis ad-
fenus vero <tc Merciirius^ Quapropter hos jain dit est , quou tanicn eodem quo supra (§. 857)
Cicero (In somu. Sclp. 4) Solls cursum ut comiles jurc omlttl posse censiii; neque niagls ncccssarluni
conscqul dlxcrat. Plura vide iufra (ad §. 8o7). duxi paulo post cjiisdem arripiunt pro arripiant.
eecentron\ Wde supra (§. 849) et plura apud exercet] Rccepi codicis Etteuhciiniuiinsterlcnsis
Ptolcmacuin (Almagcst. 3, 4), qul Jioc pJaciliim lcctioucs et hic et Ih sequeatibns, ut niutata simul
8i *
668 Martiani Capellae lib. VIII. §. 8S6.
Saturnus, cos circulos qui paralleli dicunlur circumcurrens; qui niotus oni-
837 nium cum mundo proveniuntj et terras ortibus occasibusque circumeunt. Nam
Venus Mercuriusque licet ortus occasusque quotidianos ostendant, tamen eorum
circuli terras omnino non ambiunt, sed circa Solem laxiore ambitu circulantur;
denique circuiorum suorum centron in Sole constituunt, ita ut supra ipsum
aliquando, infra plerumque propinquiores terris ferantur, a quo quidem signo
imo et parte dimidia Venus disparatur; sed quum supra Solcm sunt, pro-
pinquior est terris Mercurius, quuni infra Solcm, Venus, utpote quae orbe
intcrpunctlone tolerabllls certe scnsiis exslsterct; centrc comniim et se tronvent dans la posltlon que
vulgo enlm ita cdcbatur: «Jovls stelta duodccles nons lcnr asslgnons aujourd'liiiI. On dit que c^cst
excrescere octles vlcles cwmilalus. Saturnus cos cc ncn de ligncs nul a c!i; pris par Copcrnlc pour
clrculos, qul parallcli eliani dicti siint, clrcumcnr- le sujet de ses niedltatlous, ct qiil Fa conduit a
rens.ii Edltl ante Grotium cumtdtitis; Grotlanae son systcme du monde^ cn ce cas Martlanus auralt
lectlonl favent codlces Monacensls (C) ct Dai-mstat- rcndn a rastronomie plus de servlces, que des
tensls. Sed apparct rcsplcl varlos siuguloruin pla- astronomes bieu pkis liabilcs, et noiis devons lui
Qetarum annos, quibus cursum suum absolvaiitj pardonner son vcrbiagc, ses bevues et son gah-
consentaneum cnim crat tanto pliires eos Iiabere niatbias. Delajihre (1. c. p. 512). — Plura dablt
circulos dlnrnos, quanto dlerum numero Ipsorum Benzcnbcrg (Yersucbe iibcr dic Umdrebung der
circultus anniiin solarcm excederent; quum Igitur Erdc p. 4GI).
Sol, cujus annus trecentorum scxaginta qulnque iufra plerumque] Rcvocavi anterlonim editio-
dicruin csset, circulos babcrct centum octoginta nu:n lectioneni, quani Grotius ad inargincm rcje-
trcs, dlmldlum vldellcct numeruin, qnla adsccndcntls ccrat scripscratque inira, quod raiilto mlnus com-
dcsccndentlsque iidcm nieatus sunt(§.872) — eaudem inodum cst. Confer Blacroblum (in sonin. Sclp. J,
rationem neecsse erat in Martls stclla obtlncre, ciijus 19): «Clrculns, per qucm Sol dlscuriit, a Mcr-
cursus quum fere duos annos solares aequaret, cnrli circulo ut inferlor ambitur; Ilium quoque
circulorum etlam numcrum dupllccm esss seque- superior clrcnlus Vencris Inclndlt, atque ita fit ut
Latur. Unum illud oflcndit, quod quum ipse Mar- Iiae duae stcilac, quum pcr supcrlorcs clrculorum
tianus snpra (§. 852) Saturno tiiglnta aunornm cnr- suorum vcrtlccs currnut, IntcIIIgantur supra Solcin
sum tiibucrlt, blc vlglnti octo tantum narrat; scd locatac, qunm vero per infciiora comineant clrcii-
sivc Iilc libraiiorum slve ipslus auctorls [crror slt lorum, Sol els supciior aestimctur.u
(vidc ct infcrlus §. 864 f.) rellqua ccrte cgTcgle slbi Venus disparatur^ Grotlana inargo parltcrque
COnstant. codiccs Monacensis (C) ct EttcnlielinmHnsteiiciisis
centron in Solc\ »11 n'y a de vralnicut rcmar- Mcrcurius, ut baud Iniprobabilis sit conjcctura, utri-
qnablc dans cc passagc qiic cc qul conccrne Mcr- nsque a Sole distantiani ollin In Iioc loco lectam
cure et Ycnns, dont Ics orbitcs ont lc Solcil pour cssc. Plura vidc infra (§. 881. 8S2).
Martiani Capellae lib. yill. §. 8o7. 669
casllore diffusioreque curvctur. Nani Luna, quae propinquior terris est, pcr 808
quos fcralur aulVactus, intcrius mcniorabo; post cujus orbem alii Mercuriuui
Venercmquc, alii ipsius circulum Solis esse conccrtant; dcinde Martis, Jovis
ac Saturni, quos omnes ut suis amplitudinibus mctiamur, quod non facile
astrologi volucre, ab uno geometriac conccsso asscrtio est inchoanda; quod
et ipsa suggerit in pracsenti, et ab Eratosthcnc Archiniedcque persuasum, in
circuitu terrae esse quadringenta sex milha stadiorum et decem stadia; ita
ut ab hoc indubitatis rationibus approbctur, Lunae circulum ccntics tcrra
esse inajorcm, qui idera circulus ipsa Luna sexcenties jiotior invcnitur.
Quae duo ex defcctibus Soh"s assiduis, quantum umbrae Luna subjecta red- 8o9
diderit^ et ipsius umbrae collatione cum ipso Lunae corpore vcra dinicnsione
monstrantur; quae nisi morosa sint, qucmadmodura dimensa sim, dcnion-
strabo. Crcbro in chmate Diaraeroes proveniens SoHs dcfectus ejusdem
cx omni parte totum obumbravit orbem; scd propinquo chmati, id est
Diarhodu, portio obscurationis apparuit, in chmate vero Diaborysthenis
castiove^ Prinio adspecta appareblt legendum Icctioncni, adstipulantibus codicibus 3Ionaecnsi (C),
csse vastiore ; quid enini castitati cum Venere? Ettenlicimmuustcricnsi, et Darmstattensi; qunui
sed Invitis codicibus nikil muto. apud Grotium legcrctur »ob boc crgo indubitatis ra-
alii Mercuriiim^ Uberius bac de re dispiitavi tionibns approbctum, pracmisso titiilo -. nfjiiod cir-
in Palaeograpbia (§. 284, p. 358). Confer Plu- culns Lunac major sit quam tellusn, quem con-
tarcbura (de placit. pliilos. 2, lo; p. 889) et Ma- tinuata cum antecedentibus sententia retincre non
crobinm (in somn. Scip. 1, 19 et 21). potui. IVostram leetionein niargo qiioqiie Grotiana
ab EratostheiieJ Codex Ettenbeimmunsteriensis cxbibet, sed addito ergo , qnod codices nostri nou
/Iristotele, quod tamen facile apparcbit falsum esse, conGrmant.
quum ipse Martianns lectores suos ad libri sexti (jui jrfem] SIc codex Reicbenancnsis; vnlgo qui
locnm remittere videalur (§. K96), ubl terrae cir- quidem.
cuitnm cx sententia Eratostbenis declaravit. Quan- qnanttmi umhrae^ Alil ter-.-ae , tesfe Grolio ui
quam Inslgnis est numerorum inter utrumque locum niarginc ; fortasse ntrumqne conjungcndiim.
divcrsitas, nt jnre miretur Bernliardyus (in Era- in climate^ De his climatlbns plurlbus nosfcr
tostbcnicis p. 62), unde suam sapientlam Martianus aglt Infra (§. 876).
ellcuerlt, quum rellqua testlmonia omnia ducenta id est Diarhodti] Sic codcx Relcbenanensis;
qttinqtiaginta ynillia tradant. vnlgo apnd Grotiiim Diarhodon , in anfcrioribns
ita ut ab hoc] Rcstitui anterlornm edltlonnni vcro Diarhodii, vin verac lceflonis vestigia facile
670 Martiani Capcllae lib. YIIL §. 859.
nnlla obsistonte parte Sol totus eluxit. Unde, quoniam clima Diarliodu quot
sladia contineat manirestum est, reperi duodevicesimam partem terrae umbram
quam Luna fecerat continere. Sed quoniam majus corpus ejus est, quo
umbra metaliter jacitur, quam ipsa umbra, ex climatibus, quibus pro parte
Sol obscurabatur dextra laevaque, compertum est triplo majorem esse ipsam
Lunam umbra sua; ergo collectum est Lunam sexies minorem orbe terrae
praedictis rationibus inveniri.
QUOD LUNA MINOR SIT ORBE SUO.
860 Luna autem minor est orbe suo sexcenties, quod clepsjdris intelligi
apjarent; pessiiuc codcx Ettcnlieininiiiusicriensls ut sit imum ejus angustissininm ct siniill niodo
Diarhodis. infinita longitudo; sl minor niatcria quam lux, metae
poftio ohscurationlsl^ Siuiilc cscmplum invenies existcrc cfligicm In cacuminis (ineni dcsinentcm.
:ipud Clcoincdeni (y,V:'/(,X. Secoq. 2, 5), quem oni- talcmque cerni unikram deficicnte Luua palani sit»
iiino vide. Iii univcrsuni Geminus (p. 40 Pctav. ): clc. Gva.iic<t cs,t yMvOELdcoQ, vide Clcomedcm (2, G).
.dC riV alxlav ovS' I6ai itaXw ai sy./.ElilseLg sexies minoremj Varias liac de re senteutias
yiyvovraL, clP.Za yMta xaq xcov xXiiiaXOOV- dui- vldc apud PlutarcLum (de facie in orbe Luuac 19,
(poQag iiEyaAai jtaQaZZccyal yiyvovxai ftsQl p. 952 scqu.).
T« iX£ya-&7] xcov EyZEixjMCOV. liuxa yaQ xov Liina aittem minor est] Hoc caput in jJIS. ita
uvxov y(o6vov olQ luv o/.oq 6 rjP.iog syJ.EiTtEi, lcgilur: »Luna autcm minor cst orbe suo scxcen-
olg Se xb r/jjLLdv, ocQ dk XO skaxxov xov rjfXL- tles, qnod clepsydris fusilc imponas, atquc euiersa
Gecoq, olQ ds X7jv aQp(t]v ovdiv iieqoq XOV omni subtralias primum, et aliud vas apponas do-
Tj/.LOV izZEp.OiJtOQ ■&ECOQEiXiCi. Addc Acblllem nec uocte alia renascatur, adjecto ad circuli spatia,
Tatluiu (isag. 19, p. 139 ibid,). et quod cxcurrit partibus, ct ijjso itcni Lunac cor-
diiodmicesimam^ Sic codiccs Rcicbcnauensis, pore, qiioniam- dc circulo, boc quoque esse non
Dai'mstaticusis, et Blonacensis (C) ; vulgo duodevi- dubiuiu cst: Invcnies scxcentics aquain excresccrc,
qesimam. unde colligas circulum ejus toties esse majoreiu.
vielaUler\ Pliuiiis (bist. nat. 2, 8 s. II): SI ergo ipsa Luna major sexies terra, sexceutics
»Defcctus Lunac magnitudinem cjus Iiaud dubia circulus ejus major Luna, vides lunarcm circulum
rationc declarat, slcut terrae parvltatem Ipsa defi- ceuties majorem cssc tcUiire." Ulrumque eonjiiugit
cicns. iXamque quum sint trcs umbraruin figiirac, Veicetinus, Lugdtinensis, ct Basilcensis codiccs.
constetqtic, si par lumin: sit matcria, qiiae jactat Sane Iiacc lcctio qiiain adsciipsl iinpcrfccta cst,
uinliram, coluianac clligic jaci ncc liabi-re finem; ni logas: nquod clepsydiis intelligi potcst.« Virl
sl vcro major matcria qiiam liiiucn, turbiiils recti, docti et barunce rcrum gnariores, quid bae dc
Martiani Capellae lib. VIII. §. 860. 671
potest. Duobus enim vasis aeneis fusilibus positis, inferius vacuuni, aliud
supcrius aqua plcnuni pone. Obscrva autcm Lunac ortum, et stcllam fixam
simul cum ea oricntcm; et quum cocperit corpus Lunae ex superiore partc
supra terras apparerc, cito supcrioris vasis aqua videlicet pleni ccntrum
apcri, ut simul cum incipicnle Luna oriri aqua flucre in vas infcrius incipiat,
et doncc totum corpus apparcat lluat. Quuni autem tota supra tcrras appa-
ruerit Luna, stalim primum vas in quod aqua fluxcrit sublralias, et aliud
apponas in quod aqua fluat, donec nocte alia renascatur illa stclla, quae in
priorc nocto cuin Luna oriebatur, et quum illa orta fuerit, supcrius vas
undc aqua fluxcrat tollas. Deinde metire aquam, quae in spatio viginti quatuor
horarum fluxcrat, ad incnsuram illam primam, quae cum corpore l^unao
prius in primum vas fluxerat, et invenics sexccnties aquani excrescere, quod
in Lunae circulo fieri non dubium est, id est sexcenties superare spatium
corpus Lunae; unde colligas circulum ejus toties essc majorem Luna. Vidcs
lunarcm circulum centies majorem esse tellure,
rc jiidicandiini sit vidcant: noLis satis erlt brerifcr sextles tcrra, trlplo raajoreni esse uinbra sua ipsant
discriiniiia libroruni, qiios siiuinia diligentia con- Lunam. Ergo collcctuu) cst Liiuaiu sexics minoreiu
gcssiinus, nulicassc. GnoT. — Atquc alias cqiiidcin scxccnties circiili cjus cst major lusa Luna. Viilcs
addaui lcctioiics; naui codex Monaccnsis (C) post lunarcra circiiluin ccnlics minorcin cssc tcllurc.a
verba orbe sno sexceiilies sic pcrgit: »si clypsvfSiis IVos ad sensum iu vulgata lectlone nibil dcsidcramus,
fusilc ponas atque emcrsa oranl subtralias priiiiuiii, apparct tamen unn !an(ain biijus esse nuctoritatciii,
et aliud ^as apponas, doncc alia renascalur adjecto ut geni.iiiamMartlani inanuin tenere nos confidaraus.
ad circiili spacia, ct quot cxcurrit partibus, et fusilibns] li\ csse e.v aere fitsis, siipcrlor lociss
ipso itcm Liinae corporc quoniaui de circiiiu boc (§. 17) docet. Vitruiius (8, 5) de aqiiaruin expe-
quoque esse non diibiuni cst. « Darmstatfcnsis au- rimcutis mcuiorat »vas Corlntbium, sive altcrlus
tem post vciba yuodf clepsyihis baec babet: »fus!Ic gcneiis quod ciif ex aere bono.n Sed similllmiis
imponas, atque eiuersa oiniil subtralias primuin at est locus Macrobii (in soinn. Scip. 1, 2{), qucin
allud vas apponas donec nocte alla renascatur. totum contulisse operae prcllura fiicrif. De clepsv-
Adjecto ad circuli spntia et quot cxciirrlt partibus drls veferum exstanf disscrfationcs Pctcnu;\uiu (Lips.
ct Ipso«, cetcra uf in Monacensl. Ettcubciininun- 1671), ef G. C. Drandii (1732).
steriensis dcniquc vcrbls exfremls apnd Grofium spatium corpus] Codex jjlonacensis (C) corporis,
"vldes lunarcm circiiluin ccnties luajorcm csse incpte; sciisus eniui cst, spatlum clrculi supcrare
tellurctt omissis reponlt: nsi ergo Luna cst uiinor corpus Lunae.
672 Martiani Capellae lib. VIH. §. 861.
QUORUM PLANETARUM ORBES LUNAM SUPERCRESCANT.
861 Quo monstrato alios videamus. Sed quis dubitet solarem circulum
duodecics quam Lunae esse majorem, quum quod illa mense, ille duodecim
currat? Martis vero circulus vicies quater potior invenitur, Jovis centies ct
quadragies quater, Saturni trecenties tricies et sexies; unde si numerus in-
terjectionibus supputetur, et quot stadia Saturni circulus habcat, et quota
ejus portio omnis terra sit, invenitur XXII stadiorum quingenti quinquaginta
sex stad. et pass. XIIII. Nam si centies Lunae circulus major est terra,
Lunae autcm circulo trecenties tricies sexies major Saturni; major est igitur
Saturni circulus omni terra tricesies ter millies et sex centies.
DE LUNAE MEATU.
8G2 Nunc jam Lunae meatum, quae terrae propinquior est, yideamus;
quam quidem menstruum habere lumen physicorum assertione persuasum
est, quum quod sit semper pleni orbis csse non dubium est. Nam si ab illa
parte qua se subjicit Soli, omni hemisphaerio colhistratur, etiam quum
nobis tricesima nullum lumen ostendit superne, qua Solem spectat pleno
lumine relucescit; denique quum discedens a Sole a latere cum coeperit
iutueri, pro parte etiam inferius lumen acquirit, donec e regione posita ab
865 hac parte quae nobis est visibihs collustretur. Circuit enim ejus globum un-
interjectionibus] Grotlauac inembranac attentw- constat (vldc §. 838) Mox in eodem codicc legitur
nibtts j cdlli intentionibus. Nostram lectlonem codcx terties ter milcsies el sex centies , errore aperto.
Ettcnbejmmiinstericnsis pracbult. Interjectiones snnt cfua se subjicit] SIc codices Grolianus et Darm-
CvixrtXiiQcoiiava, utapud Tlmacum (p.96b Steph.). stattensls et excerpta Bondami (in var. lect. p, 62) j
\XII sladiorum] Oiulssa sunt in codice Etten- cdili fiuae se subjicit vcl detcrlus etiam quae sub-
hcimmiinsteriensi vcrba «XXII stadioruui quingentl jicit apud Grotiuin.
quinqunginta sex stad. ct pass. XIIIIii, neque in- spectat] Margo Grollana exspeclat, moxqiie lu-
jurla, quum corruptlsslma essc appareat; scd rec- cescit pro relncescit , male utrumcjue.
tam Icctionem Invcnirl eo difliellius csi, quia Ipsc {juae nobis cst] Codices Grotianus, Ettenhclni-
Mavtlanus sibi in terrae clicuitu cojnputando non miinstcriensls , ct Darmstattensis tjua, non malc.
Martiani Capellae lib. VIII. §. 865. 675
diqueseciis Solis nitor, et ei parti, quam totam tunc adspicit, lumen indulget,
cujus luminis radii in terras quo([ue luculentiores perveniunt, ut si quis cx
speculo lumine rcpcrcusso effigiem lucis excipiat. Quae quidem Luua, quum
eum in orientis partibus comprelienderit, obscuratur, et quum in occasu de-
seruerit, lucescit; Cujus primi luminis efligies quibusdam velut cornibus 864
circulata ixr]voeidr,Q dicitur; quum vero nonaginta partibus a Sole discedens
orbem ejus mediatenus idem radius luminarit, didzofiog perhibeturj sed prae-
dictis partibus quum alias quadraginta quinque adjecerit, perhibetur aiKpUvQtog,
id est major dimidia, minor plcna; quum vero centum octoginta partibus
a Sole discesserit contrario posita totamque partem qua tcrris opponitur illu-
minat, stavdeJlrjrog perhibetur j ac dehinc dciicicns scrvat cum praedictis partibus
nomina meinorata. Quae quidem tredecim orbis sui partes die noctuque trans-
currit, quum pro latitudine circulorum, quos obeunt, codem interstitio Sol
iinam iutegram, Mars dimidiam, Jupiter duodccimam unius partis, Saturnus
vicesitnam octavam unius portionis excurrat. Verum Luna circuit tolum signife- 86»
rum diebus viginti septem et besse; sed Solem undetriginta diebus et media diei
Inculentiores] Alil, tcste Grotio in uiurgiue, lotmnnue parte»i\ In editis erat: »totani partcm
lucubrandiores , monstnini vocabnll! qnaiu terris oppoiiitu; at la codice Ettcnlicliniuiin-
ex 5/)ecH/o] Eailcin coinparatioue iititup Plu- stcrlcnsi: ntotamqiie partem qua ccteris oppoultur«;
tarchus (de facle in orbe Luuae 17, p. 926 sequ.), undc quod lucllus csse vldcLatur, assumsl.
qucm ^idc. Adde Cleoiucdein (y.vxZ. ■&eo}Q. 2, 4) cwn pi-aedictis] Sic codcx EttcnLcIminuusterien-
et AcliIHem Tatiuiu (isag. 21, p. 142). sis. Edltl habent tum, codex Darmstattcnsis tnnc,
IJ.t]VO£Ld7]g] Sepfem Liinae (pa6eLg jam supra male ntrumquc.
(§. 738) 3Iartiauus attigit, ubi vide notam nostram. orhis sui\ Codex Ettcnhcimmunstericnsis sui
Easdem commemoraut Clcoiuedes (2, 5), Gemlnus circulij sed viilgatam dcsererc slne causa nolui.
(elcm. asti-on. 7, p. 59 Petav.), Acbillcs Tatius Sol unam integram] Supplevi ex codice Etten-
(isag. 21, p. 141), Amnilanus Marcellinus (20, 3; heinimuustcrlensi, llcet etlam pro additamento li-
p. 2i>7 Gronov.), 3IacrobIus (lu somn. Scip. 1, 6), brarli haberi posslt.
Laurentius Lydus (de meuslb. p. 108 Roetheri), vicesimata octavam] Vide quae superius dixl
Isidorus (in orlg. 3, S5j p. IS^ Arev.), aliij rcs (ad §. 836).
cnim in vulgus nota est^ acciiratlus tamen Aristidcs et besse] Grotius per errorcm bisse, quod ex
Quinctilianus (de muslca 5, p. 156 Meibom.) viginti antcrioribus correxi; gravlus -videri possit, quod
octo apparitioncs distinguit. alios legere idem iu marglne anuotavit, octo horis^
8li
674 Martiani Capellae lib. VIII. §. 865.
uoctisqiie parte consequitar, quod idco tardius provenit, quia quuni suum
peregerit circuluni , ipse Sol ab eodeni loco, quo ei lunicn dederat, excurrerit,
ef in signo proximo aut etiam altero reperitur. Nam si in Librae aut Scorpii
aut Sagittarii ultima parte lumcn acceperit, non eum in sequenti signo, sed
in altcro consequctur; liaec enim tria signa aliquando transcurrit, quemad-
modum his contraria plerumque bis invenit. Nam quoniam ibi Sol triginta
diebus et in Geminis triginta duobus moratur, Luna, quae undetriginta diebus
866 et dimidia parte eum consequitur, ibi utique potcrit invenire. Verum eadem
Luna aliquando quatuordecim diebus, aliquando quindccim, plerumque sedecim
plenum perficit lumen; ita tamen, ut in eodem deponendo compensct. Nam
si decimo quarto die lumcn implcverit, quindecim diebus amittit, ut dierum
ratio integra concludatur. Verum eadem Luna implet annum suum trecentis
nisl eadeni bessis signiGcatlo csset, niniinini octo dcrat excurrerlt" niale; frustra enim sic apodosis
partes c.v diiodecim; nani nc sedecim Loras cx quacritiir, (juac illi qimm respondcat.
vininti quatuor indicarl cxistimcs, confer Plinluin rt/<ero] Margo Grotiana i« fer/io, fortasse uiellus.
(2, 6): iiProxInia igitur cardini Ideoquc ininiisio conscf/ueturj Sic codices Monacensis (C) et
ambltu, vlccnis dicbiis scptcnisquc et tertia diei Darmstattensis; vulgo consefpiitur, cul practull fu-
parle , peragit spatia cadein quae Saturni sidiis turum propter anteccdens acceperit.
altisslmum triginta aniiis." Paritcr Gcniluns (1. c. ibi Sol^ Godes Darmstattcnsis nbij quod tamen
i, p. 4): aaTCOTSQCi) ds fedvreov <pEQETai rj 6e- "Oh magis rccipiendum erat qnani mox ex Etten-
X^^VTj EV ri(xkQai.q y, xal C 5<«i TqItm diajtOQd^- beiminunsicricnsl ct Heielienauensl Lunatjue pro
(isvofxivT] Tov C(odiay.6v y,vy,?.ov. PJura dabit Luna quae. De rc Ipsa ^idc superius (§. 848) et
Lindcnbrogius (ad Censor. de dic nat. 22). Ccnsorinuin (de die natali 22, 4), inprlmis auteni
sed Soleiii] Miniis accurate Macrobius (in sonm. Macrobiuin (in soinn. Scip. I, 6): »Indc ferc nuii-
Seip. 1, 6), sed ut abundc Hlustret nostruni : quam in eodcm signo bis nascitur nisl in Geminis,
»Luna octo et vigititl prope diebus totius zodiael ubl hoc iioiiniinqiiain evenit, quia dles in co Sol
ambitum confieit; nam etsl per triginta dies ad duos siipra triginta altiludinc signi morantc con^
Solcm undc profecta est remeat, solos tamen fcre suiuit.n
vlgintl octo in tota zodiacl circuitlonc cousumit^ implet annum] Dc anno lunari accurate agit
rellquis Solem, qul de loco quo eum reliquit abs- Gcminus (elcm. astr. 6, p. 51 Pelav.), cul adde
cesserat, eomprcbcndlt.a Ccnsorinuin (1. J. 18 scipi.), Maerobium (Saturn
ipse Sol] Meliorcm Iianc nostram Jccdoneni Et- 1, 13), et Tlicndorum Gazam (de mensibus c. 9
tenliciinniuustcriensls pracbuit. Grotiiis edidit »ex et 10 in Pctavii Uraiiol. p. 292 sequ.), ubl ctjam
quo Sol ipsc ab eodciu loco quo ci lunieu de- dc intercalationibus plura Icgnnlur.
'•wv»
Martiani Capellae lib. VIII. §. 86«. 67
quinquaginta quatuor diebus; nam duodecim ejus coitus hoc numero pcr-
aguntur; sicque fit, ut annus solaris dicbus undecim major habcatur, quod
intercalationum divcrsitatibus compensatur.
DE DUODECIM PARTIBUS LATITUDINIS ZODIACI.
Dc latitudinis partibus, pcr quas Luna commeat, cdicamus. Nam in 867
zodiaco duodecim esse latitudinis partes superius intimavi, por quas diversis
modis sidcra spatiantur. Nam alia per trcs partcs, alia per quatuor, alia
per quinque, aha per octo, quaedam pcr omnes duodccim feruntur. Soi
cnim in nullam cxccdcns partem in medio hbramcnto fertur absque ipso
Librac confinio; nam ibi se in austrum aquiioncmve 'dcflectit ad dimidium
fcre momentum; Luna autem pcr omnes duodccim currens nunc in aquilonem
provehitur, nunc in austrum deveniens infimatur, utrinque momentis ex-
currens, sicut Hipparchus quoque conscntit. Deniquc obhquitati ejus voca- 868
bukim constitutum, ut ferc s?.LxosLdrjq dicatur, ita tamen ut descendens
adscendcnsque ipsam solarem hneam, quam mediam inter scnas utriusque
latcris partes esse monstravi, aut acutis aut spatiosis anguhs sccet; nec possit
tamen ad idem, hoc est ita ut cst posita, eodem mcnse eadcm parte sic ad
Solem reverti eadem latitudiuis portione, nisi meuse ducentesimo tricesimo
lailUidiHis\ Vide siipcriiis (§. SS^i). apjicllanlur, vel nno vocabulo noiU, de quibus agit
alia per nuinaue] E Monaccusi (C) addidi Iiaec Ptoloinacus (Alinagest. 4, 9).
verba oinissa in cditis. constilutiim\ Ita margo Grotiana et codlces Rei-
absfjue] Id cst e.vce/j/o (Iland. Tuiscll. I, p. 69). chenaucnsis, Ettcnbciminunstcriciisis, Monacensis
ibi se] GiotiaiM» niargo ubi, perpcrani. Prac- (C), et Darmstatteusis pro constriictum in cditis.
terca delcvi qiiod in edilis sccjuebatur aut, fjuia eXLXOELdrjg] Antcriores cditioncs 7]?.L0SLdrjg,
non itcratnr, et rcposui pro a^iuilonemque cx Grotitis rjXLyiOBidrjg, sed corrcxit in notis. Vide
Etteubeinimiinstcricusi, Darnistattensi, ct JUona- superius (§. 709). \\\nc y.sQarjV sXLXodQOixovl^w-
ccnsi (C) codicibus aquilonemve. nam aj>pcllat Maxiinus pbilosopbus {jtEQL y,axaQX-
excurrens] Ea loca, ubi nllra zodiacum Lunae Cl). Plura de ejus evolutione {E^E?.LyiXOX>) dabit
raeatus excurruut, caput et cauAa ab astrononiis Gciniuus (1. I. ll>, p. Gl sc(ju.).
8J> *
67G Martiani Capellae lib. VIII. §. 868.
quinto, hoc est anno undevicesimo. Nam ut sub eadem die atque iisdem
propinquitatibus siderum inerrantium ad idem redeat, faciunt anni quinquaginta
quinque; ut vero etiam planetarum iisdem rationibus sub eadera specie contingat,
869 amii magni prolixitas spectanda. Verum eadem Luna quum secans solarem
lineam in aquilonem scandit, vocatur vipog v-ipov[iivt]; quum ab aquilone ad
utidevicesimo] Ita neccssario scribendiim crat vetiim eadem] Legcndum puto »vocatuP v-^og
Tcl propter antecedcntem mcnsium nnmerum, licct v\pco^h'T] et dcinde vxpog raTCEWOViJLevr]-- ct post
apud Grotium 29 exstet^ est enim Laec notissima taJtSLVog rajteLVOV(X.Svrj et infisLTaJtstvog vrpco-
illa Metonis pcriodus ivveaHaLdexsTi^Qlg, de qua fiir^]: Tcl sanc qnod magis Gracce dicctur v\po6e
conferendi sunt Gcminus (1. 1. G, p. 38) ct Ceu- v-ipcoi.ii^'7;, vipoCe TCc.t£LVOVl.iivrj, zccjtecvcog ra-
sorinus (dc die nat. 18); plura dabit Ideler (Iland- jtei.vov[xiv7i , tajteivcog 'Vipcofj.ivrj. Similia sunt
Lncli der Chronologie T. I, p. 47. 298. 515). illa !n aritLmcticis : «c(QTLaxtg doTia, aQTlay.lQ
auinqxiacjinla (juinrpie] Yide ne lcgendum sit jteQi66a, JteQl66ccxig JfeQL66ci, JteQi66c'cxig C(Q-
tivinqxtaqinta norem; tot enim annorum perlodus TLa.« Grot. — Mariiaul Capcllae locus cgregins
ab antiquis vcl Pliilolao Tcl Oenopidi tril)ultur, de dc Iiis Lunac motibiis ifa Icgendns cst: nVerum
qua conferendi sunt Bocckliius (In PLilol. p. 134) eadem Luna qinim sccans solarcm lincam iu aqui-
ct Idclcr (Clironol. I, p. 302). loncm scandit, y ocatnr 'ijxpog 'VipOVlJ.ivr]-- quum ab
iisdemiationibris]MS.hisdem radiationihtis. TSon aquiloue ad solarcm lincam rcdit, dicilur ■yi/JOff
inalc. Grot. TaJteLVOV/xix'TJ : quum a solarl linca in austrum de-
(tnni magni] Macrobius (in somn. Scip. 2, 11): scendii, Tajtelvco[J.a TaJtsivovnivTj: qunm dcinde
«Mundanl crgo anni finis est, quum stellac omues rediens ad Solem resurgit, Tajteivcofia 'V\pOV-
omuiaquc sidcra, quae aplanes Labet, a certo loco j.Livr^. Pliulus degrcdi ea dicit quac ab altitudine
ad eundem locum ita rcmeaTcrint, ut r.e una desceudunt, pro quo multis locis digredi pcrperam
«niidcm cocli stella in alio loco sJt, quam in qno cditum est cap. XVU lib. II. Samias. (ad Solin.
fuit, quum aliae omnes ex eo loco mofae sunt, p. 7o4). — Equidem Salmasii leclioncm praefcro,
ad quem rcversac anno suo finem dcderunt; ita quia euni codicibns Grotiano, ReicLcnniicnsi, Darm-
ut himina quoquc cum erraticis qtiinqtie in iisdem stattcnsi, ct Slouaccnsi (C) congruit tam in Tcrbis
locis et partibus sint , in quibus incipieute mun- qntim secuns pro consecans qiiam in Toce aquilo-
dano anno fuerant; Loc autcm, ut pLysici Tolunt, jietii pro acjuilone. Quod ad ■vxpog, omissnm in
post annorum quindccim millia peracta confingit.n cditis, iil qnoque Blonaccnsis (C) pracbct, nisi
Alil alios numcros tradunt, quos aficrunt Davislus quod corruptum scquatur ivov. Dcniquc ubi Gro-
(ad Cic. IV. D. 2, 20), Lipslus (ad Scn. p. 739), et tlus legi jubet ra.ii^eLvdg, sivc zaJteLvcoQ, Sal-
J. H. Vossius (ad Virgll. ecl. 4,| a); adde Acliillem masii lectio itcrr.m cum Monaccnsi codicc convcnit,
Tatlnm (isag. 18, p. 137) ct PLotlum (bibl. 249? in quo Ta.tLVOfia Icgitur. Vnlgo incptc rajtSLvoQ
p. 440). v.tofiivrfv. Vox Tajtsivcofia ctiam apud Plutar-
si>ectanda]Lcge e.vspectanda.Gn. — IVonnecessc. cLuui ct Cleoincdem occuirit.
Martiani Capcllac lib. VIII. §. 869. G77
solarcm liucam redit, dicitur v\i:>og rccjteLvovuevij; quum a solari in auslrum
dcscendit, Tccjtetvcofia rajtsivovnsvr]; quum dcinde rcdicns ad Solem rcsuriiit.
raftsivcoi^ia v\]jov[xsvti. Scd idcm adsccnsus dcsccnsusque faciunt utriusquc luminis
obscurationcm. Nam quuni Luna scandcns dcsccndcnsque in solarcm lincam
jncidcrit, si triccsima est, hoc cst omni corpore subjccta Soli, obscurationcm
Solis tcrris facit; suo cnim corpore subtcr se positis obscurat, aliis partibus
terrae Sole qua non tegitur rcluccnte. Quam obscurationcm eadem non
cun<;tis mcnsibus facit, quia non sempcr tricesima in cadcm solari linca re-
pcritur, scd aut sursum aut deorsum posita nc possit obstare trausmittit.
DE DEFECTU LUNAE.
Item Lunae defectus fit, quum in contrario Luna posita, hoc est 870
decima quinta, in eadcm linca Solis umbra terrac metalitcr infuscatur. Nam
Sol umbram terrae in suam lineam mittit, quam si Lunae corpus intrarit,
quoniam videre lumen Solis tcrra obstante non potcrit, luminis soliti adcmtionc
furvescit; alias quum in supcriore aut infcriore latitudinis loco fucrit, pleni
luminis effigie reluccscit. Dcnique ideo intra sextum mensem dcfectus non 871
descendensve] Sic codiccs Monaccnsis (C) et non semper liis diebns ohdiicitnr, scd qnum Luua
Damstattensis pro descendensque in editis. Mox e regloue vcJut lihramcnto (juodam igueo orLl et
reposui ctiaiii e ReicLcnauensI tricesima pro tri- adspectui nostro opponitur media.x
gesima duoLus locis. Lttnae defecfus] Vide PlutarcLum (dc plac. pLil.
aliis partibtis] Vide snperius (ad §. Si>9). 2, 29; p. 891), Pliuium (2, 8 seqn.), CJeomedem
obscurationem eadetn] Alios idem lcgcie Gro- (zvx/i. &€COQ. 2, 6), Gcuiinum (clem. astr. 9, p. 41
tlus in margine annotat, sed rectius ad Lunam re- Petav.), Ptoleuiaeum (Almagest. 1. VI), Ilyinnm
ferctur. Plinius (2, 7): «Statl antcm atque nieu- (poet. astr. 4, li; p. 492 Muncl;.), alios; rcm
strul non sunt utrlque defectus, propter obliquita- Lodie vcl pucris nolam esse constat.
tem signlferl Lunacqne multlvagos ut dictnm est metaliter] Vlde superius (§. 8o9).
flexus, non semper In scrupnlis partlnm congruente , ifziam si Lunae] Codcx; EtteuLcimniunsfeiicnsIs
sldcrum motu.u Adde Ainmianum (20, 5; p. 2o6 tfuae umbra si, proFccto male, quiim scqucntiLus
Gronov.): iiAc licet utiinsque sideris conversiones quoque verbis poterit et furvescit non ntnbra sed
et motus in unum cundcmque finem lunarl cursu corpus Ltmae Subjcctum sit.
implcto pcrcnnl distlnctioue couvculant, tamen Sol inlra sextnm] Plinlus (2, 10): ulatra ducentos
(>78 Martiani Capcliae lib. MII. §. 871.
poluerunt itorari, quia aut decinia quinta aut prlma }in eadem «Solis linca
per duodecim partium latitudinem spatiatur, deinde non poterit inveniri. Unde
si ab aquilone rediens ad Solem in latere proximo posita non obsistit, jraga/,-
/.a^a(.dyr,v 6vvodov facere perbibetur; quae si a latere septentrionis transcurrens
coit nec obsistit, JtaQaUa^afisvrj doQEloi 6v>v6dco memoratur; si ab austro veniens
nec obsistens lumen acceperit, rtaQaXP.a^iv iv 6vr6dfp vozlcp fecisse dicitur; si
autem ad solarem circulum veniens ab austro obstiterit Soli, avaiSLiiciCovra
6vv8i6i-Lov fecisse dicitur. Hae species diversitatesque Lunae superae mutabilitatis
varietate confunduntur.
DE CURSU SOLIS.
872 Nam Solem gemino diximus meare motu; quippe ab ortu aut cuni
mundo corripitur, aut ipse suum circulum contra mundum per obbqua distendit.
aunos Hipparclil sagacltate coinpertum cst, et Lu- flicum meorum auctorifas, qnorum Darmstattcnsis
nae defectum aliquando quinto mense a priore fieri, et Rclclicnauensis ava^t.,8c^iC(OV 6vv8s6jxov prae-
Solis autem scptimo.« bcnt, ct constans loquendi usus apiid astronomos,
inveniri] Nimirum ab uniLra terrae; espressisse qucm etiam scqiiitur Aminiantis Marcellinus (20,
Vidctiir Graecum verbum yMXaXa[i(iavs6^ai. 3; p. 237 Grouov.): «Ad summam tum Sol oc-
jr«()a/l/la|^«jU£i'7;a'] Grolius bie ct infra /r«p«A- cultatur splcndore suppresso, quuin ipsc et lunaris
Ir.Xi^OliSVr.v- equidcm locnm aperte corruptum globus, astrorum omniiira infimus, parili comitatu
cincndavl maxiinam parteni Salmasii (ad Solin. obtinentes circulos nroprios salvaquc rationc alti-
i). 7o4) aucloritatem secutus, ita tanien ut ubi is tudinis interjectae junctim locati, ut scienter et de-
itagaP.P.a^LV sv 6w68cp scribendum censeret, core Ptoleinaeus cxponit, ad dimensioncs vencrint,
lcniore mutalione codicum vestigia scquerer, quos quos cxvajSi.SciCovTcxg et 0(aTa,6i/3dCovTag ix-
jtaocci.icc^ca'j-v lcgcre Grotius in margine notavit, /IsiftTLy.ovQ 6vv8(6i.iovg, coaifmenta videlicet <le-
pervulgata confusione llterarum J\I ct Ayl, quam fectiua, Graeco dictitaut scriuoneo; ubi vldeatur
allo loco (in palaeogr. crit. III, p. 211) mullis exem- Valcsius.
plis illustravi. Infra deintim eundem secutus jta- hae spccies] Ifa anteriores editloncs; Grotius
Qc^iX/.a^iv sv 6vv68cp votLco scripsi, qunm Gro- haec, quod apcrtum est erratum. Paiilo post Idem
tlus Inepfe jfaQaA?.rjAi.Coii£VT]V 6vvo8cp vOTicp In margine nota^it pro superae mutahilitalis alios
fecisse edidissct, pariferque antea coit nec obsistit lcgcre sub moriiiUtatis , ineptc.
pvo coil ct ohsistit , et infra ava/3i0c(CovTa 6vv- di.vimus meare^ Vidc supcrius (§. 8o2) et Hy-
8s6uov, ubl Grotius dv(x(ia6iv 6v>v8E6fi.ov ncscio gimnn (poet. asfr. 4, 15).
undc, in niarginc aufcm ava/3L,8d^cov. Accedlt co- con-ipitur] Codex Ettcnlielmmiinstcriensls vol-
Martiani Capcllae lib. VIII. §. 872. 679
Verum ex ea parte, qua cuni mundo voivitur, quotidie ortus sui lineani
mutat, ct quoniam omncs ductus pcr quos volvitur circulos appellamus,
centum octoginta trcs eosdcm csse dubium non habctur. Nam sivc a Cancro
desccndat, per cosdem usque ad brumalem circulum currit, sive a bruma
in solstitiuni veniat, pcr ipsos denuo rcvolvitur, qui quidem sccantes sccundo
zodiacum contrariis signis pcrpctuo lincantur. Nam primus Arietis circulus
primus cst Librac, item tricesimus Arietis triccsimus est Librac; item Tauri
prior Scorpionis cst primus. Sic igitur trcccntis sexaginta sex parlibus fiunt
centum ocloginta trcs circuli, quos omnes parallclos appcllamus; ct cx contrario,
ut dixi, signa iisdem parlibus secant. Ergo hos circulos annuos treccntis
scxaginta quinque diebus ct quadrante dici peragit, sive ad solstilialem circulum
tcndat, sive cxinde revertatur. Illud etiam non tacendum, quod quum duo 875
sint hcmisphaeria, unum ab aequinoctiali circulo in septentrionem, aliud in
austrum ab eodcm aequinoctiali, tamen Sol diversa utrumque ratione discurrit,
quum ut dixi p aria sint signa partis utriusquc; vcrum id quod ad solstitialem
consurgit centum octoginta quinque diebus et quadrante diei noctisque, id
autem quod ad brumalem deprimitur ccntum octoginta diebus peragitur; quod
utique illa res facit, quod. eccentron Solis circulo dixi csse tellurem, ct in
superiore hemisphaerio altius tolli, in inferiore ad terrae confinia appropinquare.
viiur id est corripHur , quo tanicn addltainento non niinum (6, p. 51 Pctav.), sl oninino testuuoulis
ogenius. opus est in re lippls et tonsoribus nofa.
muUU^ Alil tcste Grotlo In uiargiue metat , siiit hemisj)h(ierin\ Codex Etteulieiuuuuustericn-
inepte. sls Interpouit paria, quod tamen ncccssarlMui noa
centum octoifitiia ires^ Vide superlus (§. 8ij6). est, quuui iuferius sequatur, paria esse signa partls
in solstiiium] Codex Ettenliciuimunstericnsis utriusque ; neque inagis neeesse erat recipl quod
in solstiiialem., quod tamen uon niagis nccessariuui idein niox pracbiilt septentrionalem pro septentrio-
cst quam quod pro veniat alios lcgcre Grolius nem, errore pacuc puerili, qiiniu Iieiuispbaeria
in uiargine notavit eveniat. vel ultra circulos arclicos ad polos usrjnc pertineant.
secundo] Id cst his , nt supra (§. 820). ^ diversa utiinnfiue] Vide superins (§. 8^8).
quadranle] Alil teste Grotio lu margiue trienie, appropinnuare] Sic codcx Ettenlieiiiimtsnstcrien-
malcj vldc Ccnsorinum (de die natall 18) et Gc- sis; «vuJgo propinfjuare.
680 Mai-tiaui Capellae lib. VIII. §. 875.
Dubiuin autem non est citius transcurrere breviorem sinum tardiusquc diiTusum.
c7i Vcrum Sol, quum ad Cancrum ab aequinoctiali parte conscendit, aestatem
praestat bominibus, quos intcr solstitlalem septentrionalemque vivere dubium
non habetur; quum ab eodcm Cancro in acquinoctialem Libram dcsccnderit,
auctumnum facit; quum vero ad brumalcm lineam rccedit, hiems habetur,
proptcrca quod calore dimoto torpor invadit. Rursum quum a Capricorno
hicmah in acquinoctialem Arietem surgit, vernum tempus arridet; ex Jiinc
denuo in Cancro acstas torrida renovatur. Scd e contrario pcrferre omnia
non dubitatur antipodas; quorum aestatem Capricornus facit, hiemem Cancer,
Sol tencns aequinoctia iitrique parti temperiem.
DE ACCESSU DEFECTUQUE DIERUM AC NOCTIUM.
87o Jam illud supcrfluum puto, noctium accessus defectusque memorare,
quum pares pro rata sint aestivis diebus hiemis noctes, et hiemahbus diebus
noctes aestivae, unaque aequinoctiahs nox, quae bis anno contingit, par sit
diei suo. Nani quum ab aequinoctio verno in Cancrum Sol meat, omnes
dics majores sunt noctibus suis; itcm ab auctumnah aequinoctio usque ad
brumam minores dies noctibus dilatatis.
DE CLIMATIBUS OCTO.
876 Minimus autem anni dies brumahs est, qui habet horas novem; ma-
ximus autem solstitiahs habct horas quindecim, hcet hoc pro chmatum ratio-
anliuodus] Vidc liLruni scxtum (§. GOG scqu.) G; p. 283 Bip,): »SoI pcr sidcnim spatia vadens
et Clcomcdem (xvxZ. x^scoQ. l , 2). dilatat contralulqiie dics ct Loras.o Plura dabit
pro rata\ Lege })ro rata scil. proportione, quod Cleomedcs (1. 1. 1 , S ct 6).
milii quidcm miilto aptlus vidctur quam pro rota horas novem] Restitui antcriorum cditionum
pro rationc Solis cum glossis exponcrc, quanquam lcctioncm cum codicc Etlcjilicimmujistcrieusi, quum
non ucsclam ctlam Graecls Solcm dlCiy.ov appellari. Gi"otIus horas 8 cdldissct; paritcrque ex codem co-
Gkot. — Codcx Eftenlieimmunsterieusis pernotae, dlcc horas 16, quas Grotius solstldali tribuit, mu-
sed lougc pracstat Grotiana lcctio. Vitruvius (9, tavi in (jnindecini, ut sibi coustarct ratio, quum
Martiani Capellae lib. VIII. §. 876. C81
nibus varietur. Nam climata octo sunt: sed proxinunn solslitiali Diamcroes;
deinde alterum Diasyenes; tertium Dialexandrias, quod ducitur per Cjrenas
in Africam Carlhagini ab austro adjacentem ; quartum et mcdium ex omnibus
Diarhodu, quod pcr mcdianj Peloponncsum Siciliamquc ductum ad ostium
Bactis pcrvenit; quintum est Diarhomes per Maccdoniam ct altcram partcm
per Gallias et Lusitaniara ad Tagum dcsccndeus; deinde sextumper Helles*
pontum Thraciamque et confincm Gcrmaniac Galliam; scptimum Diabory** 8T8
sthcnis per Ponticum mare et ab altera parte Gcrmaniam Britanniamque prae-
cidens; ultimum cst ultra Maeotis paludes et infra Riphacos montes.hhfi !•
DE AEQUINOCTIALIBUS DIEBUS SECUNDUM CLIMATA.
Ergo sccundum climata dics dicuntur. Diameroes maximus dics habet 877
aequinoctialcs horas tredecim," minimus dics undccim; Diasyenes maximus dies
horas habct quatuordecim, minimns decem; Dialexandrias maximus horas
quatuordecim et dimidiam cum tricesima, minimus novem et dimidiam dcmta 'h
antcriorcs cditioncs hovas XIIII liabcrcnt, qnod (C) [iro Liisilaniam ad iarfum tlescerulens Iiabcnt
ita tantuin cxcusari possit, ut minutiorcs partes Lusilaniam altingens , uiale. Scd iu vulgata quo-
ncglcctas esse a 3Iartiano dicauuis (vidc snpcrius qne lectione displicct alleram parlem, cui libcns
§. 8-iG). Grotianac leclioni unus favet Monaccnsis allera parle substituisscni, si codices addixisscnt.
(C), scd facilis conjcctura cst, quuni Martianus dies dicitnUu-\ Fortassc dicaulut. Ccteruni con-
divcrsissiuiis in tcrris scliolaruiu in usuni describe- ferendus etiain Gciuinus (apud Pctavium p. 22).
rctur, eos nuincros ubique positos csse, qul unius dies undecim\ Darnistattensis codex maximo
CHJusqnc regionis climati convenircnt. XII, niiuiiuo X horas tribuit^ siniilique errore mox
climala octo\ De bis accuratc egit Eratostbene lleiclicnauensis in cliniale Diasyenes miniuio Loras
duce Strabo (2, p. 131 sequ. Casaub.), queni om- XI j nuiueri omuino varie turbati.
uino vidc; plura dabit Ccllarius (gcogi". autiq. I, lioras (juntuordecim et dimidiam] Vulgo: »ma-
p. 21 sequ.). xinius borarum 14, minimus 9«; restitul locum
IXiarhodu] Grotins Diarchodon, sed codex Rei- quomodo potui, ad Bondami (var. lect. p. G2. 03)
chcnauensis et anteriores cditioncs ut supra (§. 8S9). inpriniis codiceiu , nisi quod is et ipse vitiose ha-
Baetis\ SIc rccte margo Grotiana^ vulgo inepte rarum exbibet pro horas et miniiuo diel pcrperam
Bethis. decem trlbuit pro novem; sed tales certe errores
Lusitaniam] Grotiana margo codlccsquc Etten- Martianus committere non potult. Horas confinnat
lieimmunsterlcusls, Darmstattcnsis, et JJIonaceusis ct codcx Ettcuhcinuuunstcrieiisls.
8C
682 Martiani Capellae lib. VIII. §. 877.
tricesima; Diarhodu raaximus lioras quatuordecim et besse, et minimus novem;
Diarhomes maximus quindecim, minimus novem; Diahellespontu maximus
horas quindecim, minimus octo et besse; Diaborysthenis maximus horas quin-
decim et besse, minimus octo et trientem; Diariphaeon maximus horas
sedecim, minimus octo. Deinde quum prope cardinem accesseris, longior dies
semper breviorque nox fiet; denique colligitur sub ipso vero cardine semper
878 dieni esse. Interea his climatibus quibus crescunt decrescuntque luces, sciendum
a bruma ita dies accrescere, ut primo mense duodecima ejusdem temporis
quod additur aestate accrescat, secundo mense sexta, tertio quarta, et quarto
mense aha quarta, quinto sexta, sexto duodecima. Illud quoque manifestum,
quod zodiacus circa Cancrum Capricornumque flexior aequinoctialem paene
directum secat.
DE STELLA MERCURII.
879 Hactenus de Sole; nunc planetarum cursus convenit intueri, eorumque
praecipue qui circa Solem peragratione mundana volvuntur. Nam Stilbou
paene anni circulum ducens per octo latitudinis partes alterna incitus diversitate
et besse] Reliqiii lectionem apertc Gorruptam duodecima\ Ettcnlieimmnnstcriensis septima.
eam tantum ob causam, quia duae cmendandi viae directum] Malim directim. Grot.
patcbaut, nt vcl et hessem scriberem vcl cum besse. circa Solem] Vldc snpcrius (§. 8S4. 857) et
Cetcrum codiccs Darmstattensis ct Reichenanensis adde Vitruvium (9, 4; p. 2G3 Bip. ): nMcrcnril
et bessem ct trienlem prorsus ublque negligunt. autem et Vcneris stcllac circum Solis radios, Solcm
auindecim aim besse] Sic codex Ettenheim- ipsum uti ccntriim itineribus corouantes, rcgrcssus
munstcriensis , vulgo setfecim contra ratlonem, ncc retrorsum j:t rctardationcs faciunt.a
mcllus Darmstattcnsis septem pro oeto. paeni anni\ Ettcnhcimmunstcrionsis codex anno,
accessei-is\ Ita omnino legcndum cuin anteriorl- male, De re vide supcrius (ad §. 8i)2).
bns editionlbus, Bondaml (p. 65) codlcc allisquc^ octo latitudinis partes\ PIIulus (hlst. naL 2,
Grotlus ncsclo unde accessa-it. 13 s. Hi)-. ..Ab his Mcrcuril stclla laxlssimc, ut-
interea\ MS. ..Intcrea hic climatibus quibustjne tamen e duodenis partlbus (tot cnlm sunt latltu-
orcscunt decrcscuntque luces. Sciendum« cct.GnoT. dinls) non amplius octonas pcrcrrct, ncquc has ac-
— Locns mntllus vldctur cssc, quaproptcr nihil qualiter, scd duas medio cjus, ct supra quatuor,
mutarc ausus sum. infra duas.«
MarLiani Capellae lib. YIII. §. 879. (>83
discurrit. Hujus Vcnerisque circulos epicyclos esse superius memoravi, icl est
non intra ambitum proprium rotunditatem telluris includere, scd de latere
quodainmodo circumduci; qui ut oriri subinde occidereque videantur, mundani
motus raptibus involvuntur. Sed idem Stilbon, licet Soloin ex diversis circulis 880
comitetur, ab eo taraen nunquam ultra viginti tres partes poterit aberrare, nec
duobus signis absisterc; nunc praeteriens, nunc consistens, aut certe rcgredicns.
Qui quidcm diversis schematibus variatur; nam licet exiguo parvique tcmporis
spatio laciat, tamen et ortus facit ct occasus. Quippe ubi radiis solaribus
conditione partium libcratus aiite emcrgcntis splendorem jubaris vibrabundus
apparct, ultra terrarum horizontem sublevatus; nam acronycho ortu hic
superiHS memoravij Grotiana margo superiori- conrcr Pliiuuui (2, 8): »modo antc Solis exortum,
hus; qiio fiicilc carcnius. Dc epicyclis confcv Pto- modo post occasiint splcndcnso, et Ciccroncm (N,
lcmacuiu (Alinagcst. 5, 5 ct 9, 5 sciju.), unde D. 2, 20): «quac anno fcrc vcrtcntc signifcruni
vidcbis, quod noster si^perius se de his cgissc dicat, lustrat orbem , neqiic a Solc longtus iinquam
locum de eccenlricitatc terrae intclligi (v. §. 855). unius signi intcrvullo disccdit, tum antcvcrtcita
comiletur] Codiccs Darmstattensis, Reiclienau- tum suhscqucns.«
ensis, ctEttenhcimniunsterlensis parllcr atquc margo spalin] Vocahuhint a Grotio omissum c\ codicl-
Grotiaqa hahcnt conlineat; scd nostram Icctioncm hus Darmstattcjist ct Eltcuhcluiiniinstcrlensl inscrulj
rcctc tuctiir Oudendorpius (ad Appul. I, p. 74). scd quod aller ex liis ntox affcrt eorum autc ortus,
De re ipsa confer siiperiorcnt lociim (§. 25). merito sprevlsse milil vldcor.
viginti tres partes] Rcstltul ex Pliuio (2, 8 et 14), liberatus] Relchcnaucnsls codex a secunda manu,
quod facili errorc apud Grotium In 32 ablerat. libratus, fortassc ob similltudincm superioris loci
praeteriens] Plinius (2, 12): «Iitferlorcs autcm (§.25), scd longe divcrsa utriusque ratlo est. IlIIc
Juae — a lougisslinis distantiae suae mctis Solcnt cniin scnsus cst, Dlcrcuriunt eo quasl lihramcuto a
Inscquuntiir, adcptacque occasu niatutlno conduntur Solis cursu pcndcrc, ut nec semper cuin sequl ncc
ct praetereunt 5 ntox codem intervallo vespere ex- tainen longius diutiiisve uttquam disccdcre ab illo
oriuiitur — ah Iiis rctrogradiuntur ad Solem ct vclitj hic autem apparct planctam signilicarl, qui
occasu vcspertino delitescuut.« radils Solis non amplius tcgatur, scd jam siil jurls
consislens] Plinius (2, 14): »MercurII rursus factus proprio fulgore resplcndescat. IVonitunquam
stclla — consecuto Sole ad quindcclm partium In- enini perpctunm signls quatuor cuin Sole essc Mer-
tcrvallunt consistit quatriduo prope Iniutohills^ mox curium aiictor cst Ilyginus (poet. astr. 4, 16). SI-
ab altltudine dcsccndit rctroque graditur ab occasu militer dc Vcncre Vilruvius (9, 4): nquum cst libc'
vespertlno usque ad cxortum niatutinum.o rata ab Intpcditionc radloruin Solis.o
ref/jerfjcHs] Grotiaua margo pw^/erf/en*, lucptcj acronycho] Malc Grotius a C/iron/co, et ante-
86 *
684 Martiani Capellae lib. VIII. §. 880.
iiunquam poterit elevari. Quippe nisi in diametro Solis positis non potcst
evenire sideribus; diametrum in signo septimo perhibetur; ita fit ut iste,
qui ultra signum et alteram exiguam portionem scquentis abesse non poterit,
881 non illi contingat ortu acronycbo sublcvari. Dcnique nec contrarium eidcm
novit occasum, scd ortum vespertinum facit, quum post occasum Solis luminis
sui libertate clarescit. Item occasus duos habet, unum quum ante Solem
parere sohtus claritate radii supervenientis occuhtur, alium quum itidem re-
trogradatione sua viciniae Solis admotus idem patitur in occasu. Ab eo quippe
Sohs lumine intra viginli momenta abesse non poterit, hcet majoribus partibus
aberrarit, qui ultra secundum signum non poterit inveniri. Et has tamen
rlores a Cronico^ melius Darnistattcnsis' acronico, iste Inde cxsJsteret, quiini reliquae constrnctloni
unde nullo negotio veraui Icctioucm restitiii. ]\i- apprime conveniat. Quod autcm mox in uno Etten*
candcr (tlicriac. 761): lieimmunstericnsl legcbatur sublimari pro sttblevarij
HvcodaXa <paXalvri iva^iyy.t.a , TrjV JtEgl librario illi relinquendum duxi.
?.v%vovQ sed ojVumj Sccutus sum codices Darmstattensem
Ay.OOVVy^OQ deLJtvrj^zoQ aJtrjPM^S Jtai(pa6- et Ettenlielinmunstcricnsem; viilgo enlm mlnus
6ov6av , commode legebatur: »dcniqiic nec contrarium eldeni
ubl scboliasta: ay.QOVVX.OQ de rjyovv E^JteQivbq. novlt occasum vel ortttm: setl ortum itidem vcs-
Alil, ut Firmicns (niatb. 2, 8), acromjclas dicnnt pcrlinumi' cct.
stcllas, quac tunc orluntiir quum Sol occldit. Plura />«/-ere] Pro apparere , ut in rbetorica signare
\ide infra (§. 887). pro assiijnare, firmare pro afprmare. Sic lih. Geom.:
auippe nisi^ Rccepi lectlonem codlcis Grotiaui, ncjcctac fragmentorum rcllqiilac parent.n Virgllius:
qiinm vulgo slne scnsu Icgerctur: nquippe in dia- nCiii fibrae pecitdum, coeli cui sidera parenta,
metro Solis posse posltls cvenirc slderlbusu; sed ad qnem locum Servlus: »id est, a qiio fibrae et
qiiod Idem mox ex codlcc attiillt post perltibetur sldcra ccrnuntur.« Slarlialis:
Inscrendum: »aut in quadrato partlbns XC aut In ».^d portum f/ttoties parult He/imrtjenes.'
triquctro partlbus CXX aut In advcrso parllbiis Et jurlsconsultoruin frcquens iila iu condlctlonlbus
CLXXX", llcet in Ettcnbcliumunstcrlcnsi quoqne formula: »sl puret dare oporlcrc.« Ad qucm allu-
invencrim, textui intrudcrc nolui, quum glosscmatis dcns arbltcr lcporum:
spccicm rcfcrre vldcatur. nJuriscoHStilttis parcf, non paret habeto ,
«7/i] SIc codlccs Rcicbcnaucnsls, Monacensls Ataue esto quidtjuid Servius et Labeo.n Grot.
(C), Ettcnbclinmunsterlensis, ct Darmstattcnsis pro retrof/radalione stta^ Sic codcx Rcicbcnaucnsls^
j7/tc In editls^ ncque In tanto librorum conscnsu vulgo 5mi. In fine paragrapbl niallm ostetidit pro
rcclpcrc dubitavl, licet anacolutbla cum antcccdcntl ojfendit.
Martiani Capcllae lib. VIII. §. 881. G8o
obscurationes ortusque perspicuos quarto qiioque nicnse ncc id tanicn scmper
ofFcudit.
DE STELLA VENERIS.
At Venus, quae ab aliis Phosphoros nominatur, a Pylhagora Samio 882
cum suis ostcnsa cst tcrris rationibus pcrvestigata, et ipsa circa anni conllniuin
ambire circulum proprium perdocetur. Nam treccntis dicbus ct aliquot, lati-
tudinis vcro partibus duodecim Lunae similis pervagatur, quinquaginta niomentis
a Solis orbe disccdens, licet plus quadraginta sex partibus aberrare non valcat.
Et tamen in suo posita circulo cum varia diversitate circumdat, quia aliquando
eum transcurrit, aliquando subscquitur nec comprehendit, aliquando supcrfertur,
nonnunquam subjacct, quippe quae non annis omnibus revocet cursum. Tunc 885
etiam quum retrograditur, ultra anni circulum tardior collustrat orbcm, quum
Pijthagora] Pytliagorac mentiim dcclarat Dio- sigiiifer! orbls et loiigitudinem — ncque Hnqua!» al»
gencs Lacrtlus (8, i^)-. jrQcoTOV 'EdJtsgav re xal Sole duorum signorum infcrvallo longius disccdif,
^co6(p6QOV rov avrov aiJtuv, ubi Mcnaglus tum antccedens tum suljsequens.»
laudat Stobacuui (ecl. pliys. 1, 25; p. 520 Ileer.) (fiiadragitita sex pariibus] Dclcvi quod iu editis
et Plinium (2, 8): nlnfra Soleni ambit ingeus sidus, pracmissum crat a codicis Ettenliciininuustcricnsis
appellatum l'eneris , alfcrno uieatu vagum ipsisqiic auctorifatc. Rcm ipsam coutirinat Piinius (2, 8):
cognominibns acmulum Solis ac Lunac; Praevenicns »Signil'cri autcin ainbituin pcragit Ireccntis el ihio-
quippe ct ante matutinum exoricns Luciferi nomcn deqtiinqiiafjenis diebus, ab Sole nunquam absisicns
accipit, iit Sol altcr diein inaturans; contra ab oc- parlihus sex attjue (/uatlragiiila longius, ut Tiiuaeo
casii refiilgcns nuncupatur Vesper, ut prorogans placet.u
luccm viccmque Luuac rcddens; quam naturain cjus quia ah'(fuando\ Codices Monaccnsis (C) ct Ilci-
Tijthafjoras Samius primus dcprebeudit. « Codcs cbcuaiieusis iutcrpununt XLIma, nescio quo scnsu.
Hcicbcnaucnsis post suis inserit discipulis , quod non annis omnibus] Ilyginus (4, lo): «Sed
tamen nt glosscma neglcxi eo magis^ quia stiis ad totus Ilcspcrus inccrtos cflicit cursus, non codcui
rationibus rcfcrcndum vidcbatur. tcniporc ad practerituin transicus signiiui.u
ambire] Sic codex EttenlicimmiLnstcriensis el (juum retrograditut-j Parficuluiii ^ uJgo oiuissam
Bondanii (var. lect. p. C3), nec refragatur Mona- supplevi cx codicc Ettcnlicimmunstcriensi; vellcm
ccnsis (C), qui exbibet «mtiri,- vulgo minus com- ctiam etiim pro eiiam subsfifucre licuissct.
mode habere. Dc re confcr Ciccronem (N. D. 2, 20): ullra aitui] MS. cotitra anni circulum. Forte
>Ea cursuui auuo conticit, ct latitudincm lustrane eum intra. Grot. — £.\ nostra Icctiouc saiia oiunia.
G80 Martiani Capellac lib. Ylll. §. 883.
autcm dirccto cursu nieat, etiain uudcclmo niense circulum complet. Nunc
laciens ante Solis ortum in Luciferum, nunc post occasum Solis eUulgens
^^esper vel Vesperugo nominatur. Sola de quinque sideribus umbram reddit
ut Luna, solaque fulgori Solis emergentis diu conspecta non cedit. Quae
quidem in ortu matutino plerumque quatuor mensibus immoratur, in vcspertiuo
vero nunquam plus viginti dicbus. Verum tam visus ejus quam occultationcs
undeviginti mensibus restaurantur.
DE STELLA 1\L\RTIS.
884 Nam Pyrois sive Martium sidus ultra Solem means proprium etiam
ipse circulum telluris eccentron meat annis prope duobus; in latitudinem
quinque ^ el quatuor partes excurrit. Cui licet cum duobus superpositis ortus,
occasus, stationesque ac reditus videantur esse communes, tamcn et altitudinem
propriam, et stationeni primam, et absidem suam exceptam ceteris novil.
anle Solis ortiim} Recepi Icctioiiem Bondanii gine Grotiana cxstant: »circuni tclltiris centromt
(var. lect. p. 63 f.) et coilicnni Ettculieinimiin- pi'o eccentron. Dc ecccntrieitatc ct cpicyclis I^Iartis
stcricusis, Darmstattcnsis, ct Monacensis (C), vide Ptolcmaenm (AJmagcst. 10, 7 scqii.).
qunni apud Grotium legcrctur »nunc faciens ortnm in lalitndinem] In cdilis crat: «in latiiudine
tit iit Lnciferumn; licet probc sciau) pcrsanafnm quinqne partcs excurritn, cum nota marginali: »al.
locuiii nc nunc quidcm vidcri. Scnsus tamen pcr- qnatuor« 5 nostra pctiiraus cx codieibus Darmstat-
spicuns, (juocum ctiam conferri potest Vltrnvii locus tcnsi, Ettcnlicimuuinstcricnsi, et Monacensi (C).
snpra laudatus: »Id auteni ita essc maximc cog- Prmins (2, 15 s. 16): »Martis stclla quatnor mc-
noscltiir cx Vcneris stclla, quod ca qunm Solem dias, Jovis niediam ct supcr cain duas, Saturni
scquatiir, post occasum ejus apparcns in coclo cla- duabus ut Sol.u
rissimequc lucens fesperngo vocitatur, aliis antcm superitosilis] IVcmpe in coelo, non in boc libro,
tcinporibiis ciim antccurrcns et oricus antc luccm Jove nimirum et Satnrno, sicut infra (§. 886) in.
Iiucifer appcllatur.« feriores Saturno sunt Jupitcr ct Mars..
CJrCH/wm] Grotiiis cdidit cjVcitmj liac nota addita: ahsidem] 'Aipldag nemo ignorat planctarum
«Quanquani piideat liacc talia annotare, tamcn ini- orbcs appcllari. Mcminit Plinius lib. II, cap. XVI.
pcritioruin causa addo circnm liic nouicn csse, non Appulcjus dc dco Socratis, iibi de planctis scrmo:
ay.2LTov"- atfamcn practuli codicis Ettcnbcimmiin- «Varia qnippc cnrriculi spcclc, scd una scmpcr
stcricnsis lectionein , qiium circutn uiilii rcmansissc ct acquabili pcrnicitate, tum progressus tuin au-
vidcatur cx prava Icctionc, ciijus vesfigia in mar- tcm rcgrcssus mirabill vicissitudinc assimulant, pro
Martiani Capellae lib. VIII. $. 884. 687
Nam ejus altitudo, id est ubi sc ejus circulus a terra altius tollit, sub signi
Leonis rcglonc consurgit; statio vcro spccialis ejus prinia; nani utpotc Soli
conjunctus de proximo etiam in quadratura ejus positus radios scntit, quippe in
nonagcsima parte ex utro(|uc cjus latcre rcmoratur. Absidcm etiam habct rcccs-
sumquc sublimem in Capricorni confinio, hoc est sub ejus vicesima nona partc.
DE STELLA JOVIS.
Stclla vero Jovis salutaris ad omnia utpole superior duodecim annis 885
longitudinem propriae circumactionis excurrit, pcr latitudincm vero quinquc
partium spatiatur. Altitudo ejus circuli in Virgine repcritur, absis vcro in
Cancri decima quinta, portione; qui adscensus desccnsusque eccentron esse
terram ipsum quoque circulum contestantur.
sltu et flcxu, et abstituto circulornm«; legcntlum absidas altlssunas Iiabeut iu allls slgnls: Saturnus
puto »ct absidibus circulornni.ii Grot. — Ipsius lu Librac parte vlccsinia, Jnpitcr Cancrl qninta
Pliuii vcrba apposui, quia ea Iiic et lu sequcntibns decinia, Mars Caprlcornl vlcesinia octava« cct, uiidc
nostro antc oculos fuissc verisimillimum est: «Plu- qul volct nuincros apud nostrum corrigat.
rlbns dc causis bacc omniu accidunt. Prima cir- salutaris^ Cicero (sonin. Scip. -4 sive ap. Slacrob.
culorum, quos Graecl axpldag In stellls vocant — 1, 17): nDcindc cst Loniiuum gcncrl prosperus ct
sunt autcm Li sui cuiqnc earum aliique quara mundo; saltilavis ille fulgor, qul dlcitur Jo^is.u Codex Hel-
quonlaui tcrra a verticibns duobus, quos appella- cLcnauensis post voccm sa/i(<(»i»^ addit recfor, quod
runt polos, ceutrum coeli est — ergo ab alio cuiqne tamen displicct, qnia planctarum rcctor Sol cst,
ccutro absides suae exsnrgunt, Idcoquc dlversos non Jovis stclla. Scd dc Jovc aya^ojtouo Ma-
Labent orbcs motusque dissiinilcs, quouiani Interlo- netlio multls locis, in priiuis Loc (4, 49G):
rcs absidas ueccssc cst brcviores esse. Igitur a Zevg d' brtox' av (pae^cov coQO^KOJtOV onfia
terrae centro absides altissiraac sunt Saturuo In XLTalvQ,
Scorplone, Jovi in Virgine, Marti in Leonc, Jovi Evfiog^povg xe Ti-&r]6t xal evTV;^iag xal
in Gemlnis, Vcncrl In Sagittarlo, Mcrcurlo iu Capri- ijto2,3ovg,
corno, medlis omninm parfibu9.« *Ev t' aQ^alg JtAeidT^^dL JtaTQTjg r« Pi^aia
in ijuadratura] Pllnins (2, 12 s. lo): nMartls ^QOVOVVTag.
stclla ut propior etiam ex quadrato sentlt radios ab Addc Intcrprctes Persil (sat. S, SO).
nonacjinta partibus — eadem stationalis senis men- eccentron esse tetram] Lege: »ecccntron csse
slbus commoratur In signis, alioqul bimcstrls.ti ierrae.v Grot. — Recfc, sl supcriora comparamus
recessHtnque suhUmem'^ Pllnins (2, 15 s. IG): (§. 884): »circulum teUuris ecccnfroun; sed quuni
*S\^iiSA sublimitatum causa, quomaia a suo centro nlLIlominns variae emcndandi vlac palcant, codicnm
C88 Martiani Capellae lib. YIII. §. 886.
DE STELLA SATURNL
H86 Phaenonis aiilem, hoc est Saturni praealtius omnibus sidus modico
niinus annis triginta circulum suuni per longitudinem circumcurrit, in latitudine
vero tribus tantum aut etiam duabus partibus pervagatur. Altitudo quidem
ejus circuli in Scorpionis signo grandescit, verum absis ipsius in Librae vi-
ccsima portione. Ortus tam ei quam duabus inferioribus sunt siniiles, quum
iiltra partcs duodecim eas matutini radius non praecesserit Solisj tunc quippe
matutinum ortum facere perhibentur; occasum autem |quum Sole dimerso
887 remotae tot partibus poterunt apparere. Est et aUus ortus, qui axQowxoi
perhibctur, quum Sole intra horizontem deuiergente de orientis facic clarum
planctae nascentis sidus emergit. Occultationes vero eorum fiunt, quum radio
Solis consequentc proprii luminis vibratum amittunt. Denique a partibus centum
viginli matutinas stationes efficiunt, moxque in contrario in centum octoginta
partibus exortus faciunt vespertinos; itemque in aho latere in centum viginti
partibus vicinantes stationcs faciunt vespertinas, quas etiam secundas dicunt,
qui superiores primas esse dixerunt, consecutus autem radius intra duodccim
partes eas oppriniit et occultat. Scd cursus diversilates altitudinisquc causas
fonslstendi retrogradiendique atque incedendi omnibus supradictis iniportat radius
Soh's airulgens, qui eas percutiens aut in subh'me tolht aut in profundum
dcprimit aut in latitudinem dechnare aut retrogradare facit.
aiictoi-itutc dcstitiitiis niliil nnilare aiisiis suni. De radioi-iim cjiis contactu tegnntur, ct in tri<jueti"o
rc ■vidc Ptolcinacuin (11,1 scijii.). a partiljus ccntum viginti stationcs matutinas fa-
fjmtni vUra\ Sic sciipsi pro ettm ullra ex codice ciunt, (juac ct priuiae vocantur; mox ia adverso
DarmslaUcnsi, ucipic alitcr lociiin nostrum citat a parlihiis ccntum octoginta exortus vespertinos.
Harduiniis (ad Pliii. Iiist. n. 2, 12), nndc ctiam Itcrunnjiic in ccntum viginti ab alio latcre appro-
paiilo iiifcrlus rccepi eas pro incpta lectionc Eois, piiKjiiaiitcs stationes vespcrtinas, quas sccundas vo-
«jiiae apud Grolium cxstaliat. cant, doncc assceutus in partibus duodeiiis occul-
mahdiunm orlum] Pliniiis: i.Errantium autcm tct illas, qni vcspertini occasus perLibcntur.n
trc?, ijuas sujmi Solem dixiiniis sitas, occiiltantur axQOVV^^og] Sic corrigendiiin erat c superlori
nieantes cum eo. Exoriuntiir vcro niatulluo, disce- loco (§. 880)^ viiigo inepte j^^QOVtxog, nbi jam
dcntcs partibiis nunijuam auijdiiis undcnis^ postea acccntus pcrpcram posUus vitium prodldit.
M A R T I A N I
MINEI FELICIS
CAPELLAE,
AFRI CARTHAGINIEINSIS,
D£
M U S I C A
LIBER IX.
am facibus lassos spectans marcentibus ignes 888
Instaurare jubet tunc hjmenaea Venus.
Quis modus, inquit, erit? quonam sollertia fine
Impedient thalamos ludere gymnasia?
Diriguit comis blandisque assueta Voluptas,
Et uoster pallens contrahit ora puer;
Ipsa etiam fulcris redimicula nectere sueta
riora decens trina anxia cum Charite esl.
Nec mehcum recinens modulatur tibia carmen,
Redimiculal^ Coninicntator quldam vctus redi- crit. p. 83) vltandl hlatus causa slc verba dlsponl
tnicula rcfert ad sequenteni vocein trina, ct inter- jussit: ntrlna Flora dccens", scd longc praestat
pretatur trina redimicula trla fila varii coloris, vulgata secundum structuram pariter et rkythmicam
rubri, piirpurei, byacintblni. Sed fallltur, ut alils ratloncm, quum biatns In cacsura usltatlsslmus sit.
innumerls in locis^ quum . rcferendum sit trina ad nie/icum] Gl. B nmcllltuni ct dulcc.i Lepidlor
Charite pro tribus Cbaritibus; non nt Idem com- quam verlor glossa. Melicum carmcn dixlt bymc-
nicutator, qul Cbarltcm unam deam faclt. Vulcaiv. naeuni, quod ille non slniplicitcr recltaretur, scd
trina] Vide supcrius (§. 1). Voncblus (in spce. cancrctur ad tibiam, ut ct supra cx Hesycblo vi-
87
e
690 Martiani Capellae lib. IX. §. 888.
Nec dulcis tentat psallere Melpomene;
Omnia quae tenero moris fervescere ludo
In cumulum doctae Vocis honore tacent,
Nec Suada illecebris sponsalia pectora mulcet,
Nec Stimtila incenso allicit aculeo;
Quin etiam interulos gaudens dissolvere nexus
dimiis. Porro reticens Labebat MS. A. pro recinens, in cumnluni\ Rcstltiii antcrioriim edltionum Icc-
sed Incptc. AIeibom. (In niiis. script. ant. p. 340). tloneni, qiiain Grotlus in marginein rejeccrat scrlpse-
— Non adeo Inepta est lcctio reticens , qnain rat({ue in cinnulo , scnsu nullo; in cumiihtm est
Grotius quoque ex alils In margine notavit, quum insuper , praelerea, simulque ne auid desit, ut res
id ipsum queratur Veiius, quod tibia retlciicrit nec omnibus parlibns absolvatur, ironica plcruinque sig-
carmcD modulctur^ taincn mutandae vnlgatae eausa nificatlonc, ut apud Glccroncm (de Icgc agr. 2, 25).
uulla erat. Sensns igltiir Iiic cst: »omnIa practerca soDcmnia
dulcis^ In manuscripto libro est: »nec dulce nuptialia taccnt prae reverentia artium, quae hu-
tentat.u Quod non indignum puto Gapelia. Ga- cusque locutae erant. «
tullus: iSifrtdrt] Juno, qiiae el prouuba. Vulc. — Immo
aDulce rideat ad patrem« Vcncrls coincs, ut apiid Horatium (cplst. 1, 6,
estque quod alil dicaut dulciter. Iloratius: 38). Eadcm iufra (§. 90o) Gracco nonilne Pitho
uDulce ridentem Lalaijcn amabo appcllatur, qnam Plutarclius (in qiiaest. Rom. 2,
Dulce lofjuentem.K p. 246) intcr ipsos Romanorum deos nuptialcs
Sed dulce ijuiescere dicit Appulejus. B.uith. (in ad- nunierat.
vers. p. 1341). — At mctruin non patitur, ct diilccs sponsalia^ Grotlus sponsalis, altcra lectione In
Camoenas dixit etiaui Iloratius (epist. 1 , 19, o). niarginciu rejecta; sed buic codiccs ctiam faveut
tental^ Temptat senipcr utcrquc codex. Et ia Relcbeuauensis, Darmstattensis, Monacensls , et
alils, quos linbco, antiquis MSS. ita boc verbuin Meibomiauus utcrque.
cxaratum In^ enitur. 3Ieioum. — Monacensis (G) quo- Stimula] Dea ( Ovld. fast. 6 , S03. ScboHasf.
que codex temptat pracbet, scd confcr Mariiim Vic- ad Juvcnal. 2, 5), ut Augustlni (dc civ. dci 4, 11
torinum (p. 24G0 Putscb.). ct 10) vcrbis utar, »quac ad agcndum ultra modum
7noris\ Grotiana margo codicesqnc ReJcbenau- stimulat.«
e»isls, Darmstattensls, ct Monacensls (G) prae- incenso] Godex uterque incensa, pro qno ta-
bent amoris, crrore facIH et boc iuprlmls In loea mcn melius vldetur incenso,- nlsl abstrusior bic la-
cxcHsando, sed qui nilillominus nec nietro con- tcat expositio.MEiBOM. — Darrastattcnsls ctlam codex
veniat ncc scntcntlac; constructlo cnim bacc cst: incensa, scd nictro boc magls etlam rCpugnat quam
«oninia, quae moris (scil. cst) forvesecrc tcncro incenso. Alil, teste Grotio in margine, intenso.
ludo, faccnt.a Lociiflonis excnipla quaerc apud Optlnium fortasse fucrit incensos, si libri addlccrent. ;
BoetticIicruiQ (io lexico Tacitco p. 211). gauii^ns] Ilymcu intcUiso* Vin.c. — Scd femi- ]
Martiani Capellae lib. IX. §. 888. . 691
Blandificaque libcns stringcre corda facc
Nictantes oculos repriuiit stiipcfacta pavore,
Ncc perferre valct Gorgouos ora trucis.
Si crudita placent certe spousalia divis,
Saltem docta fcrat carmina Calliope;
Nam simul oblectans vocis modulamine mentes
Taedia dulcisonis auferet illa tonis;
Quippe scruposis, fatcor, lassata salcbris
Insuetis lacdor moeslificata modis.
r
! I
nam rcquirl niox slupifacia osiciulit, ijiiare Pro- quippe scruposls^ E codiclbiis Rciclicnnncnsi
nubain vel Cinxiam intclligo, quae gaudcnt inle- ct Meiiiomiano utroque corresi liunc vcrsum, quem
ndos nexus , id est vinciila intcrnlarum sivc in- ita Grotius cdidcrat: -^ j / iJl.'--^'!!
tcnorum tunicaruin solvcre. »Qiiippe cst scruposis fateor lassala pnellisa^ ^"
pavore^ Reccpi Icclioncni seqiientihiis aptlssl- addita taincn nota margiuali, qna vocein est in
mam ex uiarginc Grofiana ct codice Darinstattcnsi; vetcri codlcc non Iiabcri tcs.tarctur, ncquc IiabetuP
Yulgolcgebatur vapore, ad quod 3Ieibomiiis (ji. 340): in Slonacensi (C) ct Darmstattcnsi. Ad voccm sa-u-
»Sic cod. B addita glossa: «fervore artium«, nl- posis glossae codicis B apud Mcibomium adscrlbnnt
mls acute! Codex A vapores, at litcra s dclctaj salebrosis et di/ficilibus , Papias aiitem cxplicat spi-
in margine erat pavore.« Codcx Monacensis (C) nosa ct aspcra j vidc ctiam -^iros doctos ad Valc-
sopore , quod multiiin Iiabet quo se coinnicndet; rium Flaccum (2, ol8j p. 214I5urm.). Pro puellis
attamcn nictari bomiues ctiam prae pavore dici, Oudcudorpius (ad Appnlcjum T. I, p. -484) mcra
insignis probat Plinii locus (II, 54) dc ocnlis: c conjcctura rescripsit duellis , cui cerfc pracstabit,
«Plcrisque vcro naturale, ut nictari non cessent, quod nos c codicibus reposuimus. Salebrae sunt
quos pavidiores acccpimus.» : •! Ipsac Illac exilcs ct Intrlcatae quaestlones gramma-
Gorgonos^ Gorgouis boc est Palladis Gorgo- ticac ct gcomctricae ctim Inveniisto ct borrido ver-
ncum capnt iii pcctore gcstantis. Vllca.n. — IVon borum strcpitu conjnnctac, nt apud Martialcm (II,
Goraonis sed Goryonos Ilbri omncs babent. Con- 90, 2):
ferre saperlorem licct locum (§. S72). Trucein au- nCarniina nuUa prohas, molli auae limite cutTunl,
tem appcilat, ut Martlalls (10, 19, 14) tetricam. Sed quae per salcbras altanue saxa cadtinl«j
divis^ SIc codex Darmstattcnsis; vnlgo divi , unde et «salebrostis Santra» apuJ eundem (II, 2,
quod glossa apud Mcibomlum ai Mercurium rcfcrt^ 7), ct »*a/e6»-o.«rt oratio" apud QuinclilianHin (II, 2). ^
scJ pracstat nostra lectlo, qua sc Vcnus ad totum mortJA'] Grofiana margo codiccsque tam Mci- ,
deorum scnatum convertcre vidctnr. bomianl quam mci babent ynoris , rectc tamcn egit
tonis] Id est cantibns, qui lu dlvcrsls ionis Meibomius vulgatam tucns, quae sensul nnicc
scu modls sunt facti. UIsibom. couvenlt. Licct enlm Inltio carmiuis de mora Vcnus
87*
692 Martiaui Capellae lib. IX. §. 888.
Pronuba sic volupe est haec seria carpere Juno,
Nec cura astrigeri te stimulat thalanii;
Ast ego succubui, lepidisque assueta choreis
Non valeo tristes cernere Cecropidas.
889 Et cum dicto resupina pauhilum rechnisque pone consistentis sese permisit
amplexibus Voluptatis. Cujus verbis assertionique ruricolae omnes cunctique
fluctigenae, quam plures etiani astriluci assensere divij praesertimque Lemnius
Mulciber fabrihum tantum operum sollers maritus promtiore attestatione col-
laudat; tunc denique, quod decenter innixa, atque ipsa relabentem lassitudo
decuerat, Mars eminus conspicatus tenero cum admirationis obtutu languidiore
fractior voce laudavit, profundaque visus est traxisse suspiria, nec Bromius in
favoris gratiam dispar fuit; quin etiam ipsum Atlantiadem tara flammatae cu-
^nesta fuerlt, niinc tanien Iiorrldo potius vcrLo- aslHgeriJ Rclclienanensls qnidem codex cum
rum strepitn insuctisque diccndl raodis lassarl se editis astriferi habct, Darnistattcnsis vero asb-igeri,
laediquc siguificat, quum dulcla tantuni carraina qnod ideo praetuli, quia nostcr Iiac voce, non illa,
modosque lcpldos ct molles audire consuerit. Lae- sacpc usus cst: astriijera sedes (§. 808), astrigeri
ilor autem legcndum csse cnm Grotlo, non laetor dii (§. 91), astriijertim coelntn (§. 195 f. 802) cct.
cnm anterioribus , vlx vcrbo moncri oportebat. cottsislentis] Vulgo consistens, sed praetuli auc-
sic volupe est] Locuni turbatum esse apparctj torltatcm codicis Darmstattcnsis ct Lcidcnsinm qna-
vlde ne legcndum sit si vohipe est, quanquam ne tuor autlquisslmorum (Oudcnd. ad Appul. I, p, 8G-
sle qnidcm conimode procedet constructio, nisl In- 112. 476).
linltlvnm carpere Graeco more vcl pro Imperativo fabrilittnij Id est sordidarum, Illiberallum, quas
usurparl vcl quod malim per attractioncm positum Graeci /3avav6i)(ag appcllant Ingenuisque et libe-
csse statuas, ut apud Platoncm (in Theagc p. 129): ralibus, quae hic proponuntur, opponunt. Gonfei'
sl ds ^ov^e6^e xbv TL[iaQ;^ov aSsZcpov sqs6- Wowerum (de polymath. 5, p. 23).
■d-ai. Sensum autcm Iiunc esse non dubium cst: lassitndo dectterat^ Parltcr supra (§. 704) di-
»Tu pronuba Juno carpe haec seria, sl volupc est xerat : nLassa Vcnus ptilcIirior.«
nee cura tbalaml tc stlmulat^ at cgo dcfatigata sum tenero] Hoc e codice Monaccnsi (C) rccepl pro
lcpldisque assucta cborcis scriarum illarum discipli- tenerae in cditls, ut ad obtuttitn spectaretj nam
narum adspectum pcrfcrre amplius non possum.« adjectivum Innguidior ad vocem pertinct.
Carpere cnim idem cst quod frtii, ut dulcia (Pers. Atlantiadetn] Corruptum in editis Athlantidem
5, 151), gatidia (Ovid. artc am. 3, G61), oscula corrcxi e codicibus Monacensi (C), Darmstattcnsi
(heroid. H, 117) cet. et RelcUcnaucnsi. Cfr. supcrlores locos (§. 38. 726).
Martiani Capellae lib. IX. $. 889. 693
piditatis cura concussit, ut oinittere vellet quac circa sponsalem coetuin or-
natiora disposuit, Tanti quippc visuni nunquani Veneri displicere. Veruni 890
supcrum pater, licet insinuatione germanae ut properaret admonitus, tamen
ne quid nuptialibus derogaret ornatibus, aut tantae cruditionis examen deliciosa
festinatione convelleret, qui probandarum numerus supercsset, nihil afFcrens
festinationis exquirit. Cui Delius Medicinam suggerit Architectonicamque in 891
praeparalis assistere; sed quoniam his mortalium reruni cura terrenorumque
sollertia est, nec cum aethere quidquam habent superisque confine, non
incongrue, quasi fastidio respuantur, in senatu coelico reticebunt, ab ipsa
deinceps virgine explorandae discussius; una vero, quae potissima cocli
siderumque dilectio est, examinis hujus tam favore quam voluptate disquiritur,
tuisque conspectibus non poterit sinc seelere viduari. Sed iliud prae cunctis 892
intimatum vehm, quod dotis olTercndae cumulandaeque reciproco aiias advexit
virginis mater puellas, quas opulcntis collocatas *muneribus examine isto ex-
plorare constituit. Hac igitur nec dispares numero nec disgregae venustate,
eruditionis etiani dignitate paucis adstantiura conferendae, in penetralibus
quoque virginis secretisque sanctioribus alumnatae, quove odio quibusquo
coehan] Codex 3Ionacensis (C) ctiram^ sed trimonu , qiia ralione Marlianus Capella non male
coelwn sponsalem intclligo tiirbam discipilaarum dotls offorendac cuiniilandacqiic rcoiprocum divit,
dotalium, quas sponsae destiuaverat. et alio loco : utrum rcpcnsatrix data.« Locns altcr
■Architectonicamtjue^ Glossa B: nprincipatum quem innuit IncoinparaLilis Juriscoustiltiis aliquanto
acdificiorum.u Eccc Graccam glossatoris cruditio- iufi-a cst. Grot.
neml Meiuom. collocatas] Alii tcste Grofio iu margine collo-
qnasi fastidio^ Reduxi lectioncm a Grotio in catura, scd mutandi causa uulla cst.
marglncm rcjcctam, adstipulantc codice Monaccnsi nec dispares] Sic codex Monaceusis (C), iteqne
(C); Tulgo ac 5», sed Meibomii quoque uterque refragafur Darmsfafteusis, qiii cxbibet jjon,- scd
codex ac omittit. vulgo prorsus iucpte modo.
dilectio] Vulgo dileclior, scd rccepl qnod jam disgregae] Dissimilcs. Yixcan.
Grotius cx codice suo recipiendum suaserat, ne sunctioribus] E codice Rcicbcnaucusl lioc reccni,
adjectivo potissima substautivum suuiii dccsset. quum vulgo sanctionibus Icgerctur miiuis commode,
reciproco] Magnus ille Ciijacius in paratitlls ad F^ - ocabulo quod sequitur alumuatae Aidc Ou-
tit de Jurc dottum: «Dos est pcnsatlo oucram ma- dcadorpium (ad Appul. C, p. i2;i ct 9, p. G62).
694 Martiani Capellae lib. IX. §. 892.
dcliciis ac prorsus onervi mollitudine sideralis curiae transeantur, Jovialis
895 vigoris majestate percensae? Hic Tritonida: alquin, ait, virgines quas Phronesis
cducavit supcriim incessabiliter pectorum arcana tenuerunt, nec quisquam fuit
vestrum, qui non iHis voluntatis abditae intcrpretamenta commiserit; denique
ex bis quam plures antistitium professae divum, ac ni per illas nefas in terris
sanctis libare numinibus, certe litare penitus abnegatum. Verum transactae
vir^^ines eruditionis castae praestitere miracula, hae famiharitatis vestrae
praeferunt documenta; nam inter divina humanaque dissidia solae semper
894 interjunxeje coiloquia; has igitur ingressas agnoscetis probabitisque divi. Quae
dum Dehus Pallasque disscrerent, earum disquisita vocabula; tunc Phoebus:
Genethhace, inquit, prior adstabit, quae rationis aethereae conscia pensa La-
chesis adoperte atque instantium seculorum gerenda denunciat; deinde Sjni-
Tritonida^ Sic alibl saopc pro Trilonis , ct cst qiiod Gracec y,aXXlEQElv, vide Tayloram (ad
vero MS. Trilonia pleruiiKjue Tritonida, ca niiiii- Lysiain p. G2 Rcisl;.).
rum forma, qiia latiipas htmpada , hehdomas heb- collofjvia] Huc pcrtinct quod Plato alt (in po-
domada, Itonis Ilonida apiid Fesfuin, Ftolemais lilico p. 290 Steph.): sl^l de oi JtSQi [xavz t-y.rjv
Ptoleinaida , Persis Persida , Chak'is Chaleida ipsl e^ovTEQ Tivog EJtL^rrjnrjq diuxovov [J.6qlov,
CapcUac, absis absida Isidoro et Augustiuo ad £Qfxr]VEVTai yaQ JtOV vO[J.lCovtai jtaQa ■&SCOV
May. iiLl Milgo ahsidiae Icgitur: herois heroida av^pa>;rotf: et alio loco (in convi^io p. 188): ;^al
Fulgcutio dicitur. GnoT. — Vide supcrlus (ad §.51). e6xlv av rj (xavTiy.rj cpiXlaq ^ECov %al avd^QO)-
a.itistiliiun] Vulgo antistitiam , ijuod ex ipso rtcov dr][LL0VQy6g %. r. X.
iiosiro corrcxi (§. 134). Genethliace prior] In editis crat pronior, sed
ac ni per illas] Addc ex 3IS. nefas; alludit ad margincm positum prior astabat, uudc rccepi
autcin liic iu diflcrcntia vocum litare ct lihare. Est quod codieibus Reiclicnaucnsi, Darmstattensi, et
eniiu libare geiieralitcr sacriCcarc, vcl spccialiter 3Ionaecnsi (C) Ilrmabatur. De GcnclLliace vide su-
veniain sacrificiis pctcre, lilare vota iuipctrare, quo pcriorcm notain (ad §. 228) ct palaeograpliiam
pcrtinct similis illc Plauti lusus: meam criticam (T. IV, §.505).
»Si hcrcle isthiic niKfuam faclum est , tum me adoperte] Fortasse adoperta. Ccteruin confcr
Jupiter Ciccroncm (dc diviii. 1, I): «diulurna observatione
Faciat ut semper sacripccm nenue unquam litcm.» sidcrum scicntiam piitantur clTceissc, ut pracdici
GnoT. — Iiiscrui vocem nefas , qiiain codices ctiain possct, quid cuiquc c\ou(urum, ct quo quisquc fato
Mouaccnsis (C), Darmstattcnsis, et P.cichcnancnsis nattis cssctu; et Vilruviuiu (9, i): «quod propria est
habcnt. Scasus est, pcr illas tantuni fas csse libarc, eorum gcncthliologiac ratio, iiti possiut antefacta ct
Gcrtc lltari nisi pcr eas oinniuo non posse. Litare fulura ex ratioclnationibus astroruni cxpllcare.»
Martiani Capellae lib. IX. §. 894. G9S
bolice, qiiae varietatibus oininatis ventui'a coinponens auspiciornni provcntus
pensat viribus futurorum. Oeonisticc tcrlia cst, pcr quani tripus illa vcntura
denunciat, atque omnis eminuit nostra cortina; deniquc in argumcntuu! prae-
scientiae miiii corvus alludit, cygnus etiam sociatur, ut dici noctisque proventus
nos avibus praesentirc concolor tcmporum pluma tcstetur; ipsaque tripus trini
cursus praesagia pollicctur, hoc est exstantis, instantis, et rapli. Demum SOo'
trigarium suppiicantis semper germanitatis advcniat, quod nostra vulgo suffragia
pollicendo incertos mortalium scnsus primum in spcm opis superae proritavit,
Sijmbolice] Ilacc cst ijuae ix 6vfl,86P.COV fufura nsnrpatur, lieet propiiu pars tantuni ipsius sit, qnae
anguratnr, <juaiu jaiii Xenoplion iutcr quatuor anti- Graeeis rj^EiOV nuncupabatur; ^idc Jiullcrr.ni (de
quissinia fucvTiy.tjg gencra refert (meui. Socr. 1, tripode Dclpliico p. IG sequ.). Scd ita sacpe velcrcs
i, 5): 6 d^ovdev xcavotsgov £igi<p£QS rcov per synccdoclicn, iit Virgilius (Aen. 5, 02):
ciXXcov , bdoL uavTLxr/V vofxiCovTsg OicovoTg re nUminaque laurusque dei totusrjue moveri
XQCovTav y.al (prj^aLg xal 6v(i[i6?.OLg yal ^v- Mons circum et mutjire adijlis cortina reclusis.«
CiaLg: adde Aescliylnni (in Pronictli. r. 48o sequ.): Incpte Varro (L. L. G, 5; p. 91) a corde diclam
KaxgLva JtQCOTog s$ OveiQCiTcov a XQV vult, quod iude sortes primac existiiiiatac!
Y^JtaQ ysvi(j-&aL, xXrjdovag T£ dvgy,oiTOvg corvus^ Qucm Apoiliul sacruui stipra jam vi-
^EyvcoQcti' avTolg, ivodiovg rs 6vu!i6?.Ovg, dimns (§. 400)5 ^^^^ Aclianum (Iiist. aiiim. I, 48),
Ta[i\pcovvxcov TE JtT-ij^LV oicovcov V,. T. ?.. Plutarclium (dc Isid. ct Osir. p. 379), et Porpliy-
qnanquani cadcni etiain comninni OQvi^cov sitc rluiu (de abstin. 3, S^ p. 22G).
Oicovcov noniiue comprcliensa essc tcsfatnr ^Wisto- cygnns^ Cygnos aufjurales alites ItlJem snpra
pbanes (in avibus 719): cognovimus (§. 26). Pliira dablt J. II. Yossius
^riiiri y'vixiv OQvcg i6Ti, JftaQLiov r^OQVC^a (mytboL Briefc T. II, p. 108 sequ.).
'KaksiTE , concolor tempoinrm^ Cygnus tlici, coiths noctis.
BvfxffoZov OQVLV, cpoovr^v OQviv X. T. Z. Vui-c. — Slniill Insu Appulejus (In lloiu]. p. 110
Erant aufcm quac Latini ostenia, portenta , mon- Oudend.): »ntrumque colorcm ApolJo suis aiifibus
Stra, prodigia diccbant (Cicero de divin. I, 42), condonavlt, candldum olorl, iiigriim corvo«, e6
quac qnl curabanf, T£QaTo6y6rtOL appcllabantur. Eustatblus (ad Iliad. d. 101; p. ^'S^): 6 r.vy.vog
Oeonistice] Ilaec cst quae ex alitum volafu isQovTai 'AjioUcovc cog rj/.icp dia tt^v P.svy.a-
praesagia capif, qnam velut olovOL^Tiy.i^v dictara Tr]Ta, ymI 6 'AOQa^ dLci Tr;v vvy.tSQivriV fie-
Plato viilt (In Pliaedr. p. 244 Stepli.). Pluia dablt Xaviav: quo ufitur Cupenis (Ilarporr. p. 71).
Spaubemlus (ad Callim. lavacr. Pall. 121 scqu.) et trint cursvs] Vlde siiperius (ad §. 755).
Escbenbacblns (de augnrlls Teterum In diss. acail. trigariuui] Quuui septcm nnnicro ilisefpFFnRS
p. SS6 sequ.), saccrdotales Martianus in nicdlum riro Ji:caf (§. 882)
eortina] Eodcm nunc quo tripns slgnl/Icatu totidemquc Cicero (de divin. 1, 52) cnciiierct sli-
696 Martiani Capcllae lib. IX. §. 895.
praesicliique indigani in cultum fccit procedcre nationem. Hanc igitur sive
trigeminani feminam sive tres in unius nominis vocabulum conspirantes quis
in coelum venientes inexaminatas attentet explodere, quum per cas in terras
896 nos certum sit demeare? Post has vero adstabit decens illa sidereis fulguransque
luminibus, quae epistolaris tiia et dicta est et probata. Huic semper pater
tuas assereris credidisse manubias ac trisulcae lucis commisisse fulgorem, quae
vias, vciLigia, adventum, exitusque ignivagae denunciationis agnoscit. Huic
igitur feminae colloquium dencgamus, per quam edictorum tuorum admonitus
mortalibus innotcscunt? Cur igitur pater optime remoraris et intromittere eas
897 alacer et probare? Postquam haec Latoius dixit, Jupiter Harmonien venire,
qiiam suggestum est Mercurialium solam superesse, praecepit, tuncque alias
in ordinem continuari. Hic Luna jam gemina emcnsi diei portione commonita:
ingressuram, inquit, mox feminam possum explorare vobiscum; ceterum
propinquante vespera confmiisque noctis conscquentibus tempora impartire
non possum; quippe Plaustrum mihi Taurusque ac mundanae discursionis
itiner subeundum, ncc ceterarum me auscultare commentis stelligeri raptus
^inalionis gencra: «in cxtis, in avibns, iu fulgiiribus, idouc etiain Martiaiii Tcrbis conscnfaiicura ciit, qul
III ostcntis, in stcllis, iii soniniantinni visis, in furcn- trcs in nnius noininis, uciupc iepoOxortiaQ Yoca-
tiiiin vocibus", facilis conjectura esset, quuni Gcnc- bulum conspirarc ait.
tliliace ad stellas, Symbolicc ad ostcnta, Oconistlce in cnltifni\ Sic codiccs Rcicbcnaucnsis, Darm-
ad avcs spectet, fulgurum autcm interprctatio mox slatteusis, ct Monacensis (C); Grotius inciiUam,
scqiiatur, rcliqua tria boc trigario coinprebendl 5 scd qua in lcclionc dcsideratur significatlo cjus, quo
quura ipso Cicerone auctorc (1, C) ca dlvinatlo, natlo processerit. Cctcruni jam Vulcanius nostram
quac pcr soinnla ct vaticinia fiat, non artis slt sed lcctioncm babult, quam cxplicat: nvldcllcct dcorum.o
nalurac, nnius baruspiclnac gcnera tria Intelligcuda manuhias^ Seneca (quacst. nat. 2, 41): uFuI-
erunt, (juae jain Acscbylus (1. 1. 493 sequ.) dlstinxit: mina dlcunt a Jovc niittl et trcs Illi tnanubias dant.a
Zjr?.c(y;^vcov rs ZfLOTTjta xal XQOLav riva Vide Mullerum (Etrusc. II, p. IGo).
'E^OVT^ av slr] daifiodt JfQog rjdovijv, conlinuari] Salmasius (ad Solhi, p. 2i9) libros
Xo/lijg Xojiov XS Jtotxi/^.r/v SVHOQcpiav' coniinari cxblbcre alt^ scd vidc Oudendorplum
I{vi66Q Ts xcoXa 6vyy,a?.vjtTa zccl [xaxgciv (ad CIc. dc invcnt. p. GCO Gracv.).
0(j(fivv jtVQCo6ag dv6T£y.fiaQT0V slg TS^vrjV itiner^ Labcrius: »rimatur itiner transitus.it
S2dco(ja '&VTjTOvg' y.al cpAoycojta drjfiaTa Grot. — Vlde Sclopplum (in gramm. pbilos. p. 6S
'Eicoiinc'iTCo6cc JtQoqd-ev ovt'' sJtccQyeixai Ilerz.) et Ruddimaniium (inst. gr. Lat. T. I, p. 65).
Martiaui Capellae lib. IX. §. 897. G07
meta permittit. Et fateor, vellem, si quam examinationem virginum prorogarct
auctoritas, ipsa quoquc tam praecluis eruditionis asscrta cognoscerc; prae-
scrtimque quum perenclinatio rationabiliter exspcctatur, ne lassata cognoscentis
curae fatigatione fastidia omncni doctae intimationis cxcursum gravatae laboribus
intcntionis excludant, ct illa cxpetendac cognitionis approbandaeque subtilitatis
in odium noscendorum obtusa multiplici prolixitate vcrtatur. Acquius igitur
duco ampliandam discussioncm tantum in ardcnlem sitim aurium vividarum.
Quae quum Luna disscreret, omncs ccrtatim assensere divi; dcbincquc utrum 898
repensatrix data dicsque conrercndae dotis prorogari jurc publico possit in-
quiritur. Quo dicto arcanus ille prisci juris asscrtor magna nepotum obse-
cratione consulitur, rcsponditquc rcgulariter eliam matrimonio copulato dotem
diccre feminam \iro nullis lcgibus probibcri. x^t tunc Jupitcr periti patris
cruditionc commotus: habco, inquit, mca pignora, gratulandum , quod fas
asserit quidquid vos vclle cognovi. Ncque enim fastuosa rigidus clationc
dcfugiam aut vcstrum crebrius accclerare consibum, aut doctarum virginum
examinarc soUcrtiam desidis ignaviae dissimulationc pigucrit, praeserlim quum
ceterartimj Alli teste Grotio in uiargtne e.vfe- in margJne notavit, {nvulannn jiTO vividavum, nisi
JWMHi, male. inuilarum in ca lectionc laterc cs.Istiinas.
51 (jiiam examinationeml^ Grotiana margo exa- assertor] Saliiruns. Vllcax.
minatione vir-ginem, ineptcj sed nec vulgata an-idet, responditque^ Rcspousum Loc veris Justlniaui
nlsi scribatur si qiia. rcsponsis confirmatur, cod. de donationibus ante
perendinatiai\ MS. comperendinatio. Comperen- nuptias I. penultiiua et ultima his verbis: i>si con-
dinare, ut nulli non notnm, par cst ci quod infra siliuin constuntc inatriinonio augcndac dotis inicrit
dixlt ampliare. Grot. — iXcntiquam lubct unlus nxor", et: nquarc euim doteiu quidcm etiam con-
iibrl scripti gratla locum corrlgcre, qul mlnimc est stanfe matriinonlo mulicrl marlto dare conceditiir<i
obscnrus, praescrtim quum nou 3Iartianus solus ctc. IVolauda autciu lioc loco plirasis dotem dici,
illa vocc utatur. quac et jurisconsultis usltata. Grot. — lucpta lectlo
sitbtiliiatis^ j\lsl subtilitas scriptum fuerlt, sen- aliornin cst dotem ducere, quam rcctc Grotius In
tentla subjecto careblt. marglne rcllqult.
in ardentem] Hoc cst: i>nt voluptuosae aures commotus] Alil tcste Grotlo in inarginc com-
scmpcr ciipiditate audiendl teneantur.u Vllcax — moiiilus, non profccto male.
Rcctc, ncque ncccssc esf, quod alios legcre Gi'0tiiis accelerare] Rcccpi Icctloncm aGrotio in marginc
88
698 Martiani Capellae lib. IX. $. 899.
899 terris indecenter expulsas solis oporteat aclhaerere sideribus. Nunc igitur
praecellentissiniam feminarum Harmoniam, quae Mercurialium sola supcrest,
audiamus. Haec quippe est quae superum curas prae cunctis poterit per-
mulcere, aethera cantibus numerisque laetificans, et nostra tantummodo cupit
celebrare palatia, exosa terrigenae stoliditatis ignaviani, quam melicorum
indocilis auget sine fine mortalitas; denique jam pridem homines dirutaque
gymnasia abscedens orbe terrisque damnavit, ac vix Cyllenidae indagantis
excursibus nunc comprehensa post longae occultalionis obUvia de fuga revocatur
900 reduciturque latibuhs. Hanc igitur repcrtam post secula numerosa et tandem
in usum mehcum carmenque revocatam lam volupe est quam condecct audire;
ceterae vero eruditionis doctissimae sacraeque germanae, quum renovata lux
OOi fuerit, intromissae intentioris curae examine probabuntur. His orsis Joviahbus
Phoebus admonitus virginem sibi prorsus accommodam admissurus cgreditur.
Vcrum Paphia remeantis filiae gratuhitione concussa annuit puero praecineret
nuptiale carmen. Ilaque Hymenaeus alacri tandcm vigore luminatus, nec
ipsa jam renuente Tritonide, sic coepit:
902 Aurea flammigerura quum Luna subegerit orbem ,
B-Osis jugabo Hha;
Virgo deusque sacro sociabunt foedera lecto,
Fulcris parate cinnama.
notatam, quum vulgata accelehrare idoueo seusH fUiae] Harnioniacj viJc supcriiis (§. 757).
carerct. priiecincret] Sic codes Leidcnsis, testc Ou-
haec quippe] Vcrba sequentia est qtiae absunt denJorpio (ad Appulej. mct. 9, p. 642), interqnc
a codice Reichenauensi ct antcrioribus cditionibus. mcos Monaccnsis (C) ct Darmstattcnsis, etsi prac-
melicoi-utn\\A cst hjricornm, ut apud Ciccro- fixo iit ; vnlgo praecinere.
ncm (dc orat. gen. orator. 1) et Pliotium (bibliotb. ftilcris\ Glossa Isidori: »FuIcra, cnbilia, lccti
cod. 230), nam bi tantum musicae opc indigent, ornamenta, quae ct reclinatoria dicuntur.o Sicalibi:
quum rcliqul quanivis poctae assa voce canant. «tardabo fiilcra lccli.". Grot. — Vide superiiis
condecetli Reccpi lcctionem a Grofio in mar- (§. 720).
gine relictam, qiium vulgata condjfcji deonun ma- citinaina] Ovidius (inet. IK, 399):
jcstatc minus digna cssc vidcrctur. oQuassatjue cittn ftdua suhslravii clnnamaL mifrrha.'
Martiani Capcllae lib. IX. $. 802. «99
Hesperiis intactam scrvet licct usquc puellam,
Nuptam viclebis Phospborej
Nec matris lacryniac pressi ncc viribus ungucs
Nexus valcbunt rumpere. ;
Ne thalamos metaas, eris lioc quod Juno .Tonanti est,
Quae nunc sorore dulcior;
Si placuit docti sollcrtia sacra mariti,
Magis placcbunt oscula.
Aurora exoriens roscis spectabit ocellis
Floris resecti praemia;
Ipse cgo pallentem speculabor lucc puellam
Sese occulentcm visibus.
Conscia jani Vencris nova serta parate Napaeac, D05
Crocumque lecto spargite,
Inque thorum violas certatim fundite conchis,
Pulvinar ahnum comitc.
Crinalem spicum pharetris dcprome Cupido,
Hespertts] Siniiliter Gatullus In carminc nuptiali conchis^ Concliae Venerl sacrac erant, nndc
(G2, 3i>) cx felicissinia Sctiraderl emeadatione: Plautus (riid. 3, 5, 45):
«Nocte lalenl fures , quos idem sacpe reverlens, «Te ex concha nalam esse atttnmayit, cave tti
Jlcspcrc, mutalo comprendis nomine Eous.» harum conclias spernas.n
viriLus ungues^ Ilciiisius (ad Ovid. mct. S, crinalem spicum] Forsan crinaJemmte spiciim?
lOSj p. 530 Burm.) pro viribus legi jussit crini- Vii.can. — Legc crinule spiclum. Vocalem brevem
bus; raulto melius Rocvcrus (in Biirin. antliol. lat. prodacil ob sequentes consonasj sic Prudentlus antc
I, p. 747 f.) vircjinis j possit tamen ctlam vnlgata candcm vocem:
cxplicarl «xingues omni vi Impressl.n «fHraio capite spicuht Aentium."
pallenteui\ SIc codices Giotianus, Darmstatten- Est autcm crinale spictilum liasta coellharls, de qua
sis, et Monacensls (C); vulgo psallentem, quo vldc Fcstum Pompejum. IVisi tamen spicum hic
nlhll Incptlus. rectc lcgatnr, quod me monnlt magnus Scallgcr.
coMSCirt] Codcx Darmstattensls consciae, quod Spictim enim antiqnls spica; sic Cicero:
omnlno pracferrem, nlsl mctrum repugnarct. De „Spicttm iUuslre tenens splentlenli corpore virgo.«
IVapaeis nymphis siipcrius dlsl (ad §. 423). JSinc ad sipillitudinem teliim spicum dictuni, el
88 *
700
Martiani Capellae lib. IX. §. 903.
Libens capillum solvcre;
Flammca, virgineum quae obnubere sucta pudorcm
B-cgina deme pronuba.
Te blandum tcncri quae conscia sola doloris
Venus deccns solabitur ;
Quae nunc dura novo nescis committere amori,
Parabit illa pectora.
Tu modo quac mando oculos dejecta decoros
Reconde mcntis intimo:
Doctiloquum caris juvenem complexa lacertis
Fccunda rcddc pignora.
proindc vitoycOQldtLKOV spicidum. Grot. — Quod
ctiaiu masculiuo geucrc usurpatuiu docet Fcstus
Poiupcjus: nSpicumn iuquit »iiiascul!nc autifpil di-
cebant." Spicum vcro pcr translationcin a splcaruni
acie dictuni pro fcrro in cnspidcin dcsinente, qiialcs
sunt radii sire dcntcs pcctinis alicujus. Hinc dl-
minutlvuni spiculum, mlssilc ncmpe tcliini, aciituiu
Labcns mucronem, quod ct pro sagitta, intcrduiu
pro ipsa cuspldc sagittac sumltur. Stepu. (ad Saxon.
p. 60). — Lcctlo llbrorum conscusn satis tuta cst;
ncc signiflcatlo diibia csse potcst, qunm constct,
ut Arnobil (adv. gentes 2, p. 91) vcrbls iitar, nu-
Lcntium crincm coelibavi hasla lunlccri solittim csse,
dc qua jam Grotius Fcstum grammaticiim laudavit.
Eundcm morem tangit Ovldlns (fast. 2, SGO):
niVec tibi quae cupidae matura videbere matri,
Comat virgineas hasta recurva comas^i,
et Plutarclms (in vita Romiili 14 ct qnacst. Rom.
87), qul dOQarlov alxiJ-rjV appcllat, nnde facllc
apparct, quomodo Martianus sagiftac spiculum in
cjns locum siibstltucre potucrlt.
flammea\ De LIs supcrlus dlximus (ad §. 114).
blandum\ Pro blaude , ct rcfei'cnd«m ad so?rt-
6j<»«'. VuLCAN. — Sic nostcr supcrlus (§. 804): i)l»Z«Jt-
ditm stcrtcns", ct Pctroiiuis (127): «delectata Illa
rislt tain blandumo cct.
parabit\ Sic antcriorcs cdltioncs Iiabcnt ipscqiie
Grotlus in notls rcstitucndum vldit; edldcrat cnim
paravit.
quae mando^ Scilicct ecfo ILjmenaeus, Vui.ca>'.
— Rcctc; inepta cst Icctio allorum mundo, qnam
mcrlto Grotlus in inargiuc rcllqult; iiostrani ct
codiccs ccnflrniaut Monaccitsis (C) ct Dariustaltcnsis.
dejecta\ Sic legcndum vldit Drakeuborchius
(ad Siliuni 8, 75; p. 397) legiquc lu codicibus
Caucliiaiio ct Lcldcnsi tcstatus cst Bnrmaunus (ad
antliol. Lat. I, p. 181); vulgo delecta^ scd totuin
Lcmlsticblon cst Virgilil (Aen. 11, 479).
caris\ MSS. fidi pro charis Labcnt chelis, cnm
luterprctatione cnrvis. IVumquId igltur dlxit chelis
lacertis pro ita Implicitls, ut forficum suut brachia,
scu quae dixit O^idlus (niet. 10, 127) coHCrtva
brachia cancril Placult ccitc Luic actatl chelae
pro bracLils. Saxo Graminatlcus :
«Adde ocubim propitts, nostras etprospice cLcIas.«
Martlani Capellae lib. IX. $. 904. 701
His Ilymcnaeo diutius vclut Fescennina quadam liccntia pcrsonantc OOi
geminantcquc crcbrius placuissc ratus, muxima circumstautium multitudo
Tritonidcm Dioncnquc comitata digreditur, ct ad uos reductac tandem virginis
studio properantcr concurritur. Verum tam pucllarum, quac dcas dominao
consecutac ponc Ibrtc constiterant, quam bcroum popuhis, qui jussus ad-
venerat, propcrabat; illac ut psallendi matcriem discercnt, hi ut sacri vultus
mcmoriam reccnscrent. Nec mora, ct ecce quaedam suavitas intcntata auli- 90o
caeque dulcedinis cantus insonuit, ac mch:)diac ultra cuncta rerum oblectamina
recincntcs auditum mirantium complevere diviim. Non cnim simplcx quidam
et unius matcriae tinnitibus modulatus, sed omnium organicarum vocuni
consociata pcrmixtio quandam plcnitudinem cuncticinae voluptatis admisit.
Quo canorc diutius circumstantium pcctora decrumque mulccnte, illae egrcs-
sorura paulo antc turbac advcntum virginis praceuutes ac tanti comitatus prac-
ambulare visuntur. Sed non cassac dulcedinis nec sine aliquo sonori modula-
minis argumcnto aut opere revertuntur; nam Eratine Cypridis filia, ct Himcros
Cupidinis assecutor, itcmque Terpsis e famulitio Dionae concinentcs gratissime
A])bo (le Ijcllis Parisiacae iirLis lib. I: nnudis qno- {nteutata\ Id est nnnqiiam antea eognit.-i^ ineutc
niam chells iniinicus.u Itaqiie possis ct suspicari: alii, teste iit niarginc Grotio, interjectata.
— xelielis JHvenem complexa lacerti«; anUcaeque'^ 'AjTo Tcov avAcov, non ab mtlaj,
..1 ,. ., . 1 -1 • •<. Mt alias. Sic infra uaulica suaritale.» Grot. — Co-
ant plane coelis , y.oi/.OLg, ut boc sibi sumpserit, ^
• „. c • 7 ¥ .• • 1 ilices Monacensis (C) et Darmstattensis aulidap
quia et Syrtam coeleti nonnunquam Latini appel- "^ ' ""t.i-iio ituinuie,
I , , e j • i ..•»••• <-• sed praetuli vulsratam.
l.-iliant. oed vix bacc tanti, nt us immorcmur. Uro- '■ "
>ov. (obscrr. 5, 21; p. G2G). — Codices etiam «'W'»^»^»] Alii teste Grotio in marglne aug-
Monacensis (C) et Darmstaftensis babent c/ie/i5, 'nento, non male.
dp I , . . X II. • revertttntia-\MS. reverterunt, aoyaiy.coc. Grot.
praelcro vulgatam, mutata tameu obsoleta scn- J ^ cti/^Lit,.L!. s. ^..«u..
k„„j^ „ *• I • !• j-. . Eratiiie] 'Eparscvj} , etsi nusquain banc pro
ocndi ratione , qua cliarts oiim editum erat. J t i > i i
persona legere me uieniini. Leidcnsis codes ufcrque
Fescennina] Iloratlus fepist. 2. 1, 145): t. . , ,. - ,
-" ^ * ' Jirotime , quod tamcn nobis non magis pJacet quam
«Fescennina per hnnc invenla Ilcentia morem.« Hcmsferbusio (ad Lucian. T. II, p. 513 BIp.).
"Mde omnino Bartbiiim (ad Claudian. epitbalam. Uimeros] Meminit luijus dci Lucianiis. Grot.
Hon. et Mar. p. 763). — Luciano (dcor. dial. 20, 14) Vcnerls filius est,
deas dominae] Fortc deas ^OHiinaj. VttCA.-y. — Cupidinis frater; Cornufo autem (2o, p. 201 Gal.)
Omaino, scd codicum assensum dcsidcro, idcm cuui Cupidinc vel potius unus ex multis Cu-
702 Martiani Capellae lib. IX. §. 906.
906 intravcre primuni; scd puer nionauliter sonabat. Post hos psallcntes Pitho,
Voluptas, et Gratiae, adniixtis lyrae vocibus, atque ipsae harmonicis dissul-
tantes niotibus advenere; dextra laevaque interea praecedebat numerus heroum
crinitorumque sapientum, qui omnes modulatione quidem lcni parvaque voce
quahbct dulcedine murmurantes; sed ahi laudcs deorum hymnosque quam
plurimi, ahi musicos tonos quos niodo compererant retexebant; verum per
medium quidam agrestcs canorique scmidei, quorum hircipcdem pandura,
Sjlvanum arundinis enodis fistula sibilatrix, rureslris Faunum tibia decuerunt.
nidinlLiis. qisos ibidcm Vcneris assecuiores {oTCCi- crinitorumniie^ Id est Pytiiagoreorum et Plato-
povi;) facit. De ijiso vocabdlo vide 'Plafonis iiiter- niconim, qui ijvomissis criniLiis augiistlorcm spccicm
pretcs (ad Pliaedrum p. 2ai ct 2od Ste[)b.). captabant, quum Sloici potius ad cutcm tonsi in-
itemque Ter])sis] Edili babeiit item, scd nostram cedorcnt. Sic Apollonius T yaucnsis, de quo Philo-
lcctioiiem pracbucrunt Rcicbenauensis ct Darmstat- stratus (1, 6): av^>;£ T£ rrjv xOflT^V xal £V
tensis codcx. Hic quidem et Terpsicae babet, scd isgco E^t]. Quanquam ctiam Stoicuin dcmissis ca-
uibili ista vox est, qnapropter Grotianain rctinui piliis cognoscimus apud Plinium (cpist. I, iO, G),
leclionem, praesertim quum per prosopopoeiam Ti^- ct nequam boiiiinem, qui pbilosopbiac uoiucn men-
ipiQ, Ohlectulio vel Fohtiylas , oniulno in con.italu tirclur, crimtum apud GcIIiuni (9, 2).
Dionac csse possit. Sed Dione mcndum csl in paTidiira] Instrumentum musicuiu rusticum, quod
editis, quod c confusione E siniplicis cum dipb- aL invcntore ita vocatum esse Isidorus ait, cx illo
tboiigo AE vel Gracco AI ortum tiaxit (§.2 nol.). YirglHi loco «Faii priinus calamos inslituit", ct
monttuliler] Lcge cuin 3IS. »monauliter.<( Quid bodic liispani instrunicntum musicum, quo agresfes
i-lOvav/.SiV, ex HcIIade lingua liquct. Grot. — utunlur, vocant pandero. YiLr.A^. — Kiconiacbus
Oiim legebatur monaliter , qnod Vulcanius iuter- (in mauual. barm. 1 , p. 8 Mcib.) : nmonocborda,
pretabatur "singulariter, pcr se«; forsan ad inona- qunc phandiiras [(pavdovQOVQ)yocm\t mvACi.a Pol-
dcm respiciens. Sed Reicbenauensis etiam codex lux tanien (-i, 60) »tricbor<Ium cssco ait i>quod
rectius monauliter praebct. Puer est Iliraeros, Assyrii panduram vocent, quodque eornm etiam
Pitho] TIel^(o, boc est Sttada, de qua supra invcntum sit.o Infra (§. 924) Acgvptiis adscribitur.
(§.888). Yeneris in consortio eam et apud Pau- Aibciiaeus (4, 82 5 p. 185 f.) Troglodytls tribult:
saniam invcnimus (I, 22, 5)^ adde eundein alio loco UvdayoQag ds 6yEyQa<pcog Jteol Tijg eQV&Qcig
(I, 45, 6): AhTc( ds tov Alovv6ov xo Ieqov -^a/.aC^r^gTOvgTQcoy^.oSvTag ipr^Ol vxa:a6y.EV-
I6TIV 'A(pQodLTrjg vccog — Uel^co dk %al sTSQa aQEtv rr/v jtavSovQuv t/. T7/? ev tt/ ^aXa66ri
■&£dg, rjv UaQi^yoQov 6vofxcxCov6tv, sQya TlQa- (pvofiivrjg ddtpvrjg. pRndiiristarum idem lucminU
^iTEkovg, Zy.oma ds 'Eocog xca "TuEQog y.al supcrius (4, 80j p. i82). Adde Casaubonum
Tlo&og, Alios eam in Gratiarum nwmero babuissc ad Aclium Lamprldiiim (in Meliogai)alo p. 556
cx eodcrn (9, 3o, i) patct. sequ.), qui ct ipsc vcferis iiiferi)ictis lioratii locum
Marliani Capellae lib. IX. §. 906. 703
Vcrum scqucns licroum praeclui enituit adrniratione conventus; nam Orplious,
Ampliion, Arionquc doctissimi aurata omncs testudiue consonautes flexanimum
parilcr cdidcre conccntum.
Nam Thrax quo duri rumpere regua erebi 907
Quoque suam meruit immemor Eurydicen,
Quo cantu stupidae tigridis ira ruit,
Quo fertur rabidas pcrdomuissc fcras,
Quo vidit rigidas glandibus ire comas
Ismaros et silvas currere monte suas,
Carmine quo Strjmon continuit latices '
Et Tanais versis sacpe rcflatus aquis,
Quo inipune accubuit rictibus agna lupi,
Et lepus imniiti contulit ora cani,
Hoc nunc permulsit insonuitque melo,
Accumulansque magis carmina sacra Jovi.
Amphion rigido in corporc mentis iter 90K
aflcrt, nl)I Pani ct fistiilae ct ftavdrjQiOV (sic) in- nJuxtaqne hnpavidum pectts
vcntio trllmitur. Sedit Maiinaricus leo,
nam T/irfl.v] Orplicus, de quo plura Virgilius JVec damae trepidantglupos ,
(gcorg. 4, 467 seqH.), Oviilins (met. 10 init. ), lit serpens latebras fugit,
Seneca (Ilfrcul. fur. J>G9 seqii.), Ilyginus (fab. 1G4), Tunc ohlila veneni.<i
alii, iiani fabula in vulgiis nota est. riijido in corpore\ Id cst: «suscitavit mordios
sivpidae\ Stupcfactae, per prolcpsin. ©c vl snavitafc ofcvi carniinis.« Vxjlcaw. — Valdc absiinfa
carniinis Orpliici in feras rcsque inanimas vidc Quinc- liacc cst intcrpretatio. Riijidum corpus cniin Jiic
tilianum (1, 10): nQuod rudes quoquc ct agrcstcs saxi vel rupis est, cui animani canfii iiididisse
aninios admiratione mulccret Orpheus, non feras Ampliion fingitur. Apollodorus (3, 3, o): «ijfa-
niodo scd saxa etiam silvasque duxisse, postcritatis y.oZov^7](}C(VT0}V rf^ A[icplovOQ ZvQa xcov Pd-
memoriae traditum est", quosquc laudant Mitscher- ■&cov." Moi"atius (od. 3, H, 2):
licliius (ad Horat. carm. 1, 12, 7) et Marklandus «Movit ^■mpltio/i lapides caiiendo.»
(ad Max. Tyr. 37, 6j T. II, p. 2i0 Rcish.). Seneca (Ocdip. 612):
iinpune accubuit^ SiniUi lussi Scucca (Ilcrcul, »Qui sa.va dulci traxit Amphion sono.u
Oct. I0o6) dc Oiphco: Addc Euripidem (Phocniss. 116 ciim scholiasfa),
704 Martiani Capellae lib. IX. §. 908.
Quoqiie dedit montes sumere posse animas,
Quo sensus duris cautibus inseruit,
Et docuit rupes carmina velle sequi;
Nam muros Thebis dulcisonis fidibus
Praesidiumque dedit carminis arbitrio.
Sed nec Arioniam marmora surda chelyn
Tcmsere, extremam quum flagitaret opem,
Et licet indomiti dira procella Noti
Spumea Scjllaci verreret ima maris,
Delphinas totis sollicitavit aquis,
Et mehcos cantus bellua grata tuht.
O vere attestans numina magna deum,'
Quae istorura laudes protuht Harmonia,'
Quae domitare erebum, marmora, saxa, feras,
Et potuit rupes sensificare tonis.
Post hos honoratior fontigenarum virginum chorus Pegaseac vocis ncctare
Pausaniam (9, B, 4 et 17, b), Philoslratum (icon. aM<ece//e«s, dcoriim majestati contrarJa ef ab Loc loco
1, p. 74i> sequ. Morell.), Clcnientcm Alcxandrinum alieua essc videretur; multo mclius a<<e5/m-/ dconini
(slrom. 1, p. 323), Claudianum (laud. Stil. 2, 170), numina dicctur Harmonia, quac eoruni laudcs
qui eum cum Orplico junxit, pariter ut Propertius protulerit.
(3, l, 43): domilare^ Sic codiccs Grotianus et Darmstat-
xOrphea dettnuisse feras et concila dicunt tcnsis; vulgo domital, quod metro minus aptum cst.
Flumina Threicia sustluuisse lyra; et ]wt»it\ Vulgo hacc , sed codiccs sccutus
S«.v« Cilhaeronis Thebas a<jitata per artem sum Darmstaltcnscm, RcicLenauensem, et J>Iona-
Sponte sua in vmri memhra coisse ferunti, ccuscm (C).
ubi plura Burmannus (p. 490). fontirfenar^im] Alibi:
^•ioniam] De Arione orania nota cx Ilerodoto «O saaa doctarum prudentia fontigenarum.u
(1, 24); plures laudat PleLnius (In Lcsbiacis p. ICG). Guot. — Malc Vulcanius lyi/mpharum intcrpretalur.
veifcret] Dc Lujus verbi usu vidie quac Stc- Vcl quae eis tribuitur re(jasea vox virum doctuni
pLanius (ad Saxon. p. 47) observavit. doccrc potcrat Musas esse intelligendas; vide supra
altestans] Recepi lectionem a Grofio in marginc (ad §. 574).
rclictam, quum vulgata antislans id est superaus, »jec/a»-e] De tali vocis iiectar abusu vidc quac
Martiani Capellae lib. IX. §. 908. 70o
dimuebat, qiii Phrygii cujasdani bupaeclae cicutis geniinatis interstinctus omncs
praeccdentium suavitatum dulccdines anteibat. Tandeui iuter Phoobum Pal- 909
lademque niedia Harmonia subhmis ingreditur; cujus sonorum caput auri
coruscantis bracteis comebatur, caeso etiam tenuatoque metallo rigens vestis,
ct oninibus ad motum gressumque rata congruentia tempcratum bh-iudis leniter
crepitaculis tinniebat. Cujus incessuni matcr Paphia, ut eam contigue sequc-
batur, hcet pulchris rosea numeris ac hbratis passibus movcretur, vix tamen
poterat imitari. Dextra autem quoddam gyris niuUipHcibus circulatuin et
miris ductibus intertextum vehit clypeum gestitabat, quod quidem suis in-
vicem complexionibus moduhUum ex iUis fidibus circuh-itis omnium niodoruni
concinentiam personabat; laeva autem virginis quam plurcs ex auro assimihitac
parvaeque effigies theatrahum vohiptatnm rehgataeque pcndcbant. Vcrum illc 910
Barthiiis (in advcrs. p. 1204) ad Pcrsii lucuin (pro- Cicitta in-o calmno apiid Lucrctiiiin, Viigiliuui, alios;
log. 14): scd ut syi-ingcs inde conipactae ^ideantur, sicut
»Cantai-e cretlas Verjaseiiim nectar« etiain apud Calpurnitiin (10, 15):
tucnduui attiilil, quein ipsuin noslcr aulc oculos nlpse canam , niiUi fas esl injlare cicutas,
Jinbuissc vidctur. Addc Antipatruiu Sidoniiiin (T. (^uas ei/o Blaentdiis ccra conjuugo stih anlris*
H, p. 26 Bruncli) de Anacrconle locjiienfeni: possilque aliijuis lioc quoquc loco geminalas cicutas
EvSst xccl ^iJLSQdLQ, Xo Jiod^cov £CCQ , io Gv dc cannis in iistulain jiinctis intelligcre; pracstat
(IeXl68cov , tanien de tibiis accipere, quas hiuas plerun;(i!:c
BaQPtT^ dvexQOVOV vsxzaQ svaQixovtOV, simnl inllatas csse constat. Appulejus (in florid.
hnpaedae^ In cditis erat pithidae, cujus in locum p. 341): nPrimus Slyagnis — duas liiiias nno spi-
pnhetlae substitui Grotius volcbat; scd jnacstat ritu inflavit, prinius lacvis ac dcxtris foramlnibns
oniniuo quod nos restiliiiinus, supcrioris loci (§. 31) acuto tinnitn gravi bonibo conccntuui niiisiciim
analogiain sccuti, ubi vide notain noslrain. riiry- miscuit.»
gium autein hupaetlam hoc est adolcscentulum procul ntimeris\ Id cst passihns. VtJLCAW. — ■ Passibns
dubio dicit Olympuin, quem Marsyae tibiaruui in- proxime sequitur; rationes potlns harmonicae lu-
vcntorls discipuluin ct amaslnui vetcres fcrobant. telllgcudae sunt, iit apnd Lucrctlum (2, 031):
Undc Pausanias (10, 30, 5): VTtsQ XOVXOV i6x\v nLuthtiit in nnmcrnmque exsnlifint sanguine
STtl JtizQag xad^eCoi.isvoq Mc<Q6vag, y,al 'O/.vix- laeti.«
TCog StaQ' avxov kCxt Jtatdog coQcdov xal av- complexionihtts] Codlccs Monaccnsis (C) ct
Zslv dtSa()XOfiivov 6xVlia s^cov. Adde Plu- Darmstattensis complexibus.
tarcbuin (de musica 7, p. 1135). ejjiffies thealralitim] Vlscontlus (in Mns. Pio-
ciaUis geminatis] Fistulis gcmlnis, VcLCAN. — Glcin. II, p. 192 Mcdiol.) Eutcrpcs bic Jniagineiii
89
706 Martiani Capellae lib. IX. §. 910.
orbis non chelys nec barbiton nec tetrachordon apparebat, sed ignota rotunditas
omnium melodias transscenderat organorum. Denique mox ingressa atque
ejusdem orbis sonuere concentus, cuncta illa quae dissona suavitas commendarat
velut mutescentia tacucrunt; ipseque tunc Jupiter coelestesque divi, superioris
melodiae agnita granditate, quae in honorem cujusdam ignis arcani ac flammae
insopibilis fundebatur, reveriti intimum patrimumque carmen paululum in
911 venerationem extramundanae omnes intenigenliae surrexerunt. Tunc egcrsimon
inefFabile virgo conckidens ad Jovem reversa ahis modulis numerisque, vocc
etiam associata, sic coepit:
Te nunc astrisonum carmine, Jupiler,
Quo gemuiata poli volvcre sidera
Suevit loge rata sacra recursio,
Praefandum veneror, quippe potissimus
Nectis sceptrifero sub diadcmate,
Omuigenum genitor regna movens deum,
cxliiberi ccnset, vereor ne teinere, qunm Hanno- loquendl nsnm Martianns illud appellare vidctnr,
niam se pingere claris verbis Martiauns profitcalur. cpiod ad deorum patriani atque origincm spcctaret.
rotundltas^ Rotunditatem vocat ipsum orbcm, Rcspicit autcin arcaua illa quae iu Jibrl sccnndi
ut alibi animatamque rotunditatem. yidctiir autem fiuc IVco - Platouicorum placita sccutus tctigcrat
hic sistrum innuere. GnoT. — At sislrum nullnm (§.203 — 206).
rotundum^ cur non 3Iartiaui verbls lusistcns igno- egersimon^ Excitatlvum. "VixcA-X. — Vidc nos
ttim lustrumcntuiy dixit? Gctcrum rcctc antcriorniu snpcrius (ad §. 2).
cditionuin Icctioncm reconditas respuit, quac a tola asfrwoniim ] Forsan astrisono. Grot. — Jlslri-
constructionc allena est. SI quid vidco, orbis illc sonuin nialc lcgitur.HEws. (ad 0>id. T. HI, p. 177
spliacrarum coclestlum conccntum siguIGcat, dc quo Buriu.) — Scd Jcgitur iii ouinibus tam scriptls quaui
plura snperlus (§. 12. 27. 1C9), slve fusum Ilhim editis libris. Jiipllcr saiic c planctis fucrat, qnt
Lannonlcum, quo Plato (republ. 10, p. 51C) ipslus coclcstcm slvc astrisonam edidcra Larmoulam^ jurc
illlus conccntus Imaglncm cvprcsslssc videtur. igitnr ipsc astrisonits appcllari potciut.
atque cjusrfcm] Mira construclio; scd vidctnr tjemtnata\ Radlantia et praclustrla expllcat Uar-
mox ut(jue dlxisse ut simnl aiqne , ut scnsus bic tblus (advcrs. p. lo55).
slt: Dsltnul atquc ingrcssa (Illa) cjusdcm orbls cou- potissimus'^ AIII tcstc Grotlo In marglnc ^o-
ccntns sonucrc< cct. tissimo, scd vulgatain rctlnul, uti niox rotat pro
patrimumj Fafnmum cannen contra vulgarcm rejjil, ct su/pcis pro stibjacit \cl sitbjicis.
Martiani Capellae lib. IX. §. 911. 707
Mundum perpetuo dum rotat auibitu
Mens, quam sidereo sufficis impetu.
Te nam flamniigeri semina fomitis 912
Spargcntem referuot astra micantia ;
Te foveant sacro munere lumina,
Terris purpureum dum renovant jubar,
Testata ambrosium splendiiicant diem;
Sic tua uoctis honos lampade menstrua
Auratis crevit praemia cornibus,
Sub te plaustrilucis liiminut ignibus
Anguis Parrhasias disjiciens feras.
Sic solidi tencrum corporis ambitum
iinpehi] Sic cocJices Moiiacensis (C) et Darmstat- plaustrilucis] Error cx accentu; nisl malis plau-
tcnsis; Grotius impele. Totus locus ex Aristotelis striducis. Gkot. — Scnsus liic esse videtur: »Dra-
stoicorumquc doctrina cxplicaiidiis est, qul vim ae- concm cuni diiabiis Ursis, quibus medius interpo-
tbeream, qua sidcra mundusque pcrpctuo ainbitu situs cst, luccre ignibus qui plaustrl speciem re-
rotentiir, slmul pro mentc babucrunt, ut supcrius ferant»; licct constct non Draconem sed niajorem
annotayl (ad 8. S67). ex duabiis Ursis slvc Scptemtriones plaustri nomcn
te foveant] Hcinsius (in Burm. autb. LaL I, gessisse; confer J. H. Vosslum (ad Virg. gcorg. 5,
p. i37) sic lcgi jubet:
o Te Plioebea saa'o mnnere lutnina ,
Terris ptirpui-eum dum renovant jubar ,
Testata ambrosium splendificant diem;
Cvntliia noctis honos, lampade menstrua
Aiiratis rubult pracdita cornubus»}
quac llcct In nonnullis justo audacius grassentur,
scnsum tamcu locl corrnptl egregie declarant. la
codlcibus nisil subsldil IutcuI; pro lumina luargo
Grotiana Incpte flumina.
auratis^ MS. nauratis decuit praemla cornibns.»
Sanc slc saepe loqultur Capella, personaliter ncinpe,
iit ajunt grauimatici. Cctcrum praemia blc vox
nlbill. Forte praevia; dc Luua enlm scrmo, quae
Solls qnodammodo nQ6dQO[Xog. Grot.
581). Sed inutaudi cansa nulla est, nequc egeinus
Icctione in niargine posita plaustrilucus.
Panhasias] Id est Arcadicas. Unde Ovldiiis
(berold. 18, 1S2):
ttQuaenue mtcat (jelido Parrbasis Ursa polo«,
et (trist. 1,5, -48):
nfersaaue ab a.ve suo Parrhasls Arctos erat* ,
ct Martialls (4, 11, 5):
nlmpia Parrbasia movisti bella sub Ursa."
disjicieiis] Aratns (pbaen. Ao):
Tag dk dC api^por £QaQ oirj :n:oranoio aftoQQCO$
El/.slrai [liya ■&aviia ^Qaxcov rt£Ql r'a(i(pi
r^iaycog.
ambitum] Alil tcste Grotio in marglne habitum,
inepte. Scnsus blc csse vidctur: »tcllurcm axibus
89*
708 Martiaui Capellae lib. IX. $. 912.
Tellus non prohibeus axibus iuditur,
Alternisque regit et regitur polis;
Sic Nerea freti noscere limitem,
Sicque ignem superura lambere pabula,
Ut nulli scateant dissona litibus,
Atque ita perpes ament dissita vinculum,
Ut semper mctuant focdifragum chao^.
Tu rector superum , tu patcr optitnus,
Complexuque pio sidera colligans,
IXatos perpetuo corpore vividos,
Salve, nostra cui periicitur chclvs,
Bis plenum omnisona cui recinunt mela.
913 Jam vos verenda quaeso coeli germina,
laundi inditam, Loc cst in ccntro miindi positam, qne longulc dissita ncqnc proxiine assita possumns
non proliiLerc, quoniinus niundus ipsius corpus am- cernerc." Totius igitur caruiinis Laec sententia est:
Lial.ii Tenertan inteiprctor lenem sive moUem, qui «Jovis tcginiine ficri, ut oi;isi!a in nuindo rite ct or-
scnsiLus vix coniprcLendi possit. dine procedant, ct quaimis inter se diversissiuia ta-
jyerea] Mcdiam produxit Jonicc, JS^rjQrja. Sie nien perpetuo Tinciilo retincantiir, neque in cliaos
Virgilins: »Idomcnea ducemn 7(Jo,UfV^«. Grot. — relaLi possint.
Ad noscere supplc ex anteecdcntibus non prohibens. vividos\ yividare dixit suo more. Allndere au-
pahtila\ Hoc cst »Lumores et marinos et terre- tem Tidetiir ad sTVfMO/.oylav ZfjVOQ ccjto Tov
nos longo intcrvallo extenuatos", quiljus ali sidera ^r^i'. Grot. — Edidcrat scilicet vividas , vcrLum
cx stoicorum placitis Ciccro (y. D. 2, IG) tradit. inauditum, ncque sti-ucfurae loci nostri accommo-
Idcni allis locis (2, lo): nquom Soi igneus sit dum, qiiae saltcin wj!n'(?a>i5 postularct, nisi mox 5o/j/5
occauique alatur LumoriLus, quia nullus ignis sine pro salue ex luarginc Grotiana rccipiatur; scd longc
nastu possit pcrmancrc", ct (2, 4G): »sunt autem praestat quod c Darmstatlensi codicc rcposui. IVati
atcllac natnra Qammeae , quocirca terrae maris aqna- Jovis pcrpctuo corporc viviWt ipsa sunt sidera, quac
rum vaporiLus aluntur», uLi plura Crcuzcrns (p. antcccdcnte versu commcmoravit, quaeque Martiano
2Go). Adde FiscLerum (ad Anacrcont. od. 19, 4; pro diis essc sacpe jam monui (§. 83. 97. 12a.
p. 80). 811. 815).
nnlli scatea7it~\ Vidc ne corrigcnJum slt miUis. &«;> pientiiH] Jnq Sca jfadcov. Gv.ot. — Rcrtc;
dissita^ Koc cst diversis in i>ari'ibns sita, ut vide SJuiiialdum (ad Tlieon. SiujTn. p. 2i>4) et Eras-
agud Appulcjimi (Corid,iuiL): nHomiucs cuim nc- muiu (adag. cLil. 1,^, G5).
Martiani Capellae lib. IX. $. 913. 709
Qiiae mulliformc scit cierc barbiton,
Aftlata nostris fcrtc cortla canlibus,
Miscilla sacrac dum fcruntur curiac,
Mulcere vestrum quae vclim coiisorlium.
Jam vos vicissim proquc lcge numiiuiiu
Post has sonabit disgrcgato plasmatc,
SuisquG cunctos allubcscentes tonis
Dcducit, urgct, atque debebit locis,
Stimulosque rursum lene permulcet mclos.
Nunc igitur alma quae senatum lumina 011
Deum verendo cuhninatis vcrtice, ~i'unu«i<r' >> r.',
Bis sena quamvis vos Etrusci numina
Ritus frequentent atque opiment victimis,
Tamen gcmelhs quae refulget cursibus
midiifovme] Ob varietatcm sonorum. STEpnA^f. (§. 996) »miscilhim flamenn carmliia denofat immlxfa
(ad Saxon. p. 87) — Mox rcstitul lectioncm codi- solutae oiationl (v. Burm.syll. cpIsfoI.T. IV, p.428.
cum Leidensium (>Ide Oudcndorp. ad Appiil. i:ict. 452. 434).
8, p. J)24 et Burmann. ad atilliol. Lat. I, p. '596) velim] Codices Darmsfattcnsis cf Monacensls
ct Rclclienancnsis scil cieie pro viilgata scilis cire, (C) paritcr atquc inargo Groflana c\I:ibcnt vellent ;
(juac non mcfro minus (]uam scnsul rcpiignabat. sed boc mctio repugnat ncquc scnsu postulatur j
]\cque enim boc slbi vult Ilarmonla, divos ijjsos bai- facile cnim quae pro accusatlvo accipics.
biton clcresclrc, scd corda eorum barbilo clcri si>e dist/retjalo j Uauuiqiicni(]ue particulatim cauain.
niovcrl, iit (juae pro accusatlvo, harbiton pro no- Vulca?(. — Recte^ vicissim cst Iv Tio ixeQeL, suo
minatlvo babcndum slt. queinijuc loco ct ordlnc, ut jam a suuimo Jo^e ad
ajjlula] Sic codcx Grotianusj vulgo ajfafo, lan- duodecim dcos orafio transcat.
guide. Pcrslus (1, 125): flasmate\ iloc est fictione, ut Iufcrlus (§. 807);
— naiidaci mdcunnue af&ate Cratino.u «discinlinas cyclicas
viiscilla] Mixta carmlna cx vcroctlaIso.Vui.CAiv. Ganire afjresii cruda finxit jdasmafc",
— Miscilla slve misceUa gcnerafim dicltur de om- et apnd Ausanlum (pcriocb. Ilomer. praef.): nplcrt-
uibus lulxtls, ct non fanfuin ad vernm falsumve re- (]ne Ilelenani jnxfa Homerlcum plasma ad Trojaru.
fcrcudum, scd iid omne dlvcrsuui vcl varium. Unde deportatam fulssc cxistimarunt.u
uitclligo tam ca, quae In sacra curia cantanlur, his sena] Vide nos snpcrius (ad §.-42) et Miil-
(juam (juac siac unislca pi-onuncianlnr, Sic Jnfcrius Icruiu (Etrusc. Uj p. 8i),
■'■'i
710 Martiani Capellae lib. IX. §. 914.
Natura honoro protulit fastigio
Phoebca vero praeferens vocabula:
Pallas corusca ac decens Latoia
Lunare quippe hac venit consortium,
Phaethontos ardens scandet axem DeHus.
Nunc vos pudici nostra fratres cuhnina
Precabor ipsa, ne verendos contrahant
Vultus jugandis quae ferenda carmina,
Hymenque nostrum invehat fastidium;
Psallente plectro concinenlur nuptiae,
Fidibusque luxa Fescennina prodient.
OltJ Jam nunc blanda nielos carpe Dione,
Durus quippe rigor ccdit amori.
Novit nam teuerum probarc carmen
Ipsum spumigenuc salum Cytheres,
Nerinaque chely movet Camoenam,
Dum conchis Galatea personante
veyo\ Margo Grotiana titero,hauA scio anmelius. prodiejit] SIc cotlex Grotlanus, mclius o!> anfc-
Pallas] Ilanc pro Luita oliiii acceptam esse su- ccdcns concinetilur (jiiam \c\ jirodetint vcl piodcanl,
pciiiis «locuimus ad vcrba ntertia Luna« (§. 5G8). quod in niarginc Grotius notavit.
(jHaeferenda]MS. (juae fei'enda crimitia; fortc: rijor] Ita Sencca (in Hippol. 683):
«qiiae ferenda carminai< aut: njiigandis quae feram ■ — — «hoc mens mernit rigor.o
dis carmiua«.« Grot. — Olim enim edcbatur: Dura igilur austcritas amori opponltur.
»T'ultns jnijnndis fcrcndos carmitiau, personante] Fortc :
iucptc, quaproptcr libcntcr Grotio obtempcravi. »Dum conchis Galalea pcrsonantes
invehat] Alii tcstc Grotio in margine inveniat. NatUes fluctigenas choitimque Fhorvi
luxa] iiLnxa copiosa« gloss. Grot. — Alias Flagrans cura trahit«
significat luxata y. c. mcnibra, nt apud Fcstum Fla(jrans cwra ul: »mcus ardor Aiiiynta.n GnoT. —
CSI5 nunc vcro apparct pro /ii.vurt05i5 dici, nt ipsum Egregia Lacc emcndalio cst; neque ciiiui Galatea
substantivuin /m.vk5 a luxaturac significationc in po- pro ablativo accipi Kictruiu pcrmittit, ncquc cotichis
testatcm vitae volnptuariac et dclicatae transiit. De Galatca pcrsonat, scd Tritones , quos Martianus
Foscenuials vidc supcrius (ad §.904). fingit Galatcac amorc trahi j scd codices nihil varjaiit.
- Martiani Capellae lib. IX. §. 91i). 7U
Nantes fluctigenas chorumque Pliorci
Flagrans cura trahit, nivalibusque
Inrestinctus aquis triuniphat ardor.
Jam nunc blanda melos carpe Dione, 910
Durus quippe rigor ccdit amori.
Carmen Maenahae tulcre pinus,
Percussaque modis sonat Lycaeis
Sollers Arcadia nemus cicuta;
Pernix semiferi puella Panos
Nara versa in calamos sonat loquaces;
Quam dum forte deus premit labellis,
Suspiral velut osculis canorem.
Jam nunc blanda melos carpe Dione, 917
Durus quippe rigor cedit amori.
Puer ipse versiformis
Facibus studct Cupido,
Arcusque dulcinerves
Roseo ligans ramali
Feriato liquit arcu,
choriimque P/iorci] VirgilJns (Aen. 5, 240)t ne Jta consfrnendiim sJt: uct ArcadJA modJs LycaeJs
iNereidtim Phorciqtte c]iorus« » percussa soUers ncmus cicuta sonat«; cicuta cnim
ubi vide Heynlum. (§. 906) per appositionem nemus dJcJtiir.
inrestinctus] Ita codcx ReicIienauensJs pro ira. puella Panos] SyrJnx, Panos amica, dc qua
terstincttts Jn edJtls. Iflalc Darmstattcnsls inrestrine- vidc alviyfia Illud Slnimll, quod Inclplt:
tuSf pejus Monaccnsls (C) inrestriettis. ^vgiy^ OVVOfl '^;(eLQ, qdei de de /xeTQa 6o-
pinus] IIoc est: Bcarniinis amatorli argumcntuin V^ivQ.
ex pinu ctlam Arcadlca repetl potestnj si quldcra Grot, — Confercndus omnlno Ovldius (mefam. J,
haec ct Ipsa vlrgo Panis amica fulsse tradcbatur, 691), praetcreaqne AcliIIIcs Tatius (8, 65 p. 17t>
uudc Fropertlus (1, 18, 20): Jacobs) et IVIcctas Engcnianns (narr. aniat. 3, 300).
jiFagus et Arcadico plnus amata dec, litjuit] SIc pro linqtiit Id cdltls mcliiis codiccs
ubi plura dabit Broukbuslus. Rclcbenaucnsls, Darmstattensis, ct Monaccnsis (C),
Arcadia] Qrollus lcgi vult /ircadiaej sed vide quod ct oltm leglsse alios in marglnc Grotius nolavit.
712 Martiaui Capellae lib. IX. §. 917.
Calamos parante Musaj
In carminis leporem
Curara negat sagittis,
Tenerumque arundinetum
Nostrum in melos reliquit.
Nunc crgo corda mulcent
Vapor et canor jugati; -
Placet ac decet, vicissim
Cantemus atque amemus.
918 Jam nunc blanda mclos carpe Dione,
Durus quippe rigor ccdit amori.
Prudens puella pulcbrae
Mater fuit Lacaenae,
Illecta sed canore
Nescit dolum cavere;
Nam candidus nivosis
Olor involutus alis ,
Argentcis minorem
Plunjis videns decorem,
Nec posse purpuratis
Nimium placere ocellis,
Teneros ciere cantus
Phaethontiasque Musas
Coepit repente ficta
Fraudcm parans senectaj
Sic admovetur ori,
»ia<rr £rtcaeurte]llelcnae mater Lcda. Martlalls Confcv ApoJIodonira (5, lO^ 7).
(9, 104, 2): pmans senecta^ Cysnl enlni moi'il)iindI duhris-
"Qiiae capta est allo nuda Lacacna cygno»? simc cantare dlcunliir. Vvlca.>.
Martlani Capcllac lib. IX. §. 018. 713
Roscunique circuniactac
Rapit osculum puellae,
Grcinioque coniplicatus
Pretiuin tulit pudoris.
Jam nunc blanda mclos carpe Dione, 919
Durus quippe rigor ccdit amori.
Carnien Ladmiadeum
Lucis diva secundae
Sacris praetulit astris;
Antruni quippe secuta
Linquens culmina coeli
Pastoralibus ardens
Palmam dedit cicutis,
Pulso et luminis auro
Pandit septa balantum,
Sordentique adoperta
Pratis gaudet amictu;
Ac tunc conscia noctu
Pascit monte capellas
Spectans sidera raundi,
Mage percrepat flagello, *f CfASf^i»*^* '.
Nec curare deorum
ctfcumactae] Circumventae, scduetae. Vui.CAJf. ipsa nota vel ex Apollodoro (1, 7, 3), quam variis
— Immo Jjuae se avertcret oseulumqne reuueret, ratiouibus veteres csplicaruntj confcr Davlsium (ad.
ut apudPlinium (11, o5): «non conniverc diximus, Cic. Tuscul. 1, 58) et Uarduimim (ad Plin. b. u.
quae non obliquis oculis, scd circnmacto capitc 2, 9).
ccrnercnt." lucis diva secundae] Diana quippe Lunae dea.
Latmiadeum] Latmiadcm vocat Eudymionem. pulso. et luminis auro] Expulso radio Solis.
GnoT. — Rcliqui poetae omncs, Ovidius, Martia- Vllca>. — Rccte; perpcram alii tcste Grotio ia
lis, Valcrins Flaccns, Propcrtins rectius appellant margine legcrunt eulminis pro luminis.
Lutmium, a Latmo niniirum Cariae monte. Fabula nec curare] ScJXiQCi pohat , vd cwiwe pro «<•
90
714 Martlani Capellae lib. IX. §. 919.
Pensa aut ferre siisurros
IUex carniinis ainpli
Aegram cura coegit.
Temnit noctis honorem,
Praefert antra subulci,
Rupe et dura quiescit,
Et post regna touantis
Slramen dulcius hcrba est.
920 Tahbus Harmoniae carminibus oblectati omnes pcrmulslque divi, ncc minor
quippe ex fidibus suavitas quam vocis modulamine rcsultabat; dcnic[ue qua
industria comparatum quibusve assequendum ediscendumque opibus vigili cura
repromittat, ut in tam dulcem eblanditamque mollitiem intinia mentium li-
quescat affectio, Jove admirante disquiritur. Ac tunc virgo, quum artis prae-
cepta a se expeti examinandae cruditionis intcntione conspiccret, paulum melicis
temperans, exhortante quoquc Delio Palladeque, sic coepit:
921 Jam pridem quidem exosa tcrrigenas et fastidiosa mortalium cocli orbes
stellantes incutio, in quibus artis praecopta edissertare prohibitum, quum
rabat.\vi,CAy. — Iiuiuo referendum esse ad coet/it »Diu-a et rupe fjHiescit.o
vix cst qnod moncani. Gnox.— ..Lafmia saxa« dicnnt Ovldius (beroid. 18,
aegram] Sic codices Darrastattcnsis, Reiclic- c5) ct Cal.illus (G6, o).
naucnsis, ct Monaccnsis (C); Grotius cnim aenrtim > i i .» i- w. • i • . . ^
^ "^ lierba] lloc e codicc lleiclicnaucnst ct antc Oro-
edidcrat ^erter «more lcgitnr anud Livium (50, il). ,. ,... . ^ .• > > tv
•^ <j 1 \ ' / tiiim cuitis reposui pro (jrotiano lierbac. Uianac
/ioii<M'eml Hactcnus hon-orem cdituin. Emeiidavi -,,,,. . , i • •
^ cnim licrna uulciiis straiucn cst, quam quou Itauet
ihonorem, ob versum et ob scntcntiara. iXam sunra . -r •
/ _ ^ * in regno Jovis.
dc Luna dixlt:
„. , ,. , oblectali] Codes Monaccnsis (C) addil sunt ,
»iS«c tua noclts nonos.» -■ _ _ _ ^ . _
d^ r. > iT I • • ct Darmstattcnsis omittit quod in cditis scniiitur
GnoT. — Lauem Vulcanins jam nionucrat, qucm _ _ '
... . 1 ■ t iT . /^N • omnesi scd niutaudi causam non vidi.
silentio praeterjre non aeucbat. lUonaccnsis (L) ctiam
codex babct /lo/.orem. *">■''■ """] ^lii, Grotio testc in raarslnc, v/(/.7,-
rf//.e et dura] E'.>rte per vocum iUTi\0i6lV ju- ^""^ piacstat Uarmoniam pro subjccto accii.crc.
Tandns vcrsus: edissertarc] Grotiana margo: nal. disscrtare.«
Martiani Capellae lib. IX. §. 921. 71o
niclodiam omuisonis convenientera pulsibus modiilorum machinae obeuntis
ipsa rapiditas et concinat et agnoscat; sed quoniam emersa terris virgo nuptura
vanesccntia intercapedinatae prolixitatis oblivia jam supero debct vigore dis-
cutcre, jussa percurram, si prius ingratae mortalitatis commoda repcdiata
recenseam. Dum me quippe gormanam gemeilamque coelo illa incogitabilis 922
eiRgientiae genuisset imraensitas, sidereae revolutionis excursus atque ipsa
totius mob's volumina comitata saperos incitosque fulgores modis associans
numeros non rcliqui; scd quum illa raonas intellcctualisque lucis priraa
formalio animas fonlibus emananlcs in terrarura habitacula rigaret, raodoratiix
earura jussa sura dcmearej denique numeros cogitabilium motiouum toliusque
voluutatis irapulsus ipsa rcruui dispensans congrucntiam tempcrabara. Quam 925
rem debcre raortalibus universis Thcopbrastus laboravit; Pjthagorei cliara
docucrunt, ferociani animi tibiis aut fidibus raollientcs, cura corporibus ad-
m
melodiam omnlsonls^ IViinlnim spliacrariim con- tionibiis connata fuciit (p. 55. 5G), eotlcm teiiipe-
ccntum, de quo siipcrius (§. OOo). raincnto ctiam singulas lioininuiu animas distrihiitas
repediatal^ Forte repudiala, ni malis repedata csse Icgimus. De monadc vide snpcrius (§. 731).
aiit!r|ua voce. Repedare cniin est pedcm retrahcre, moderatrix^ Dc vi musiccs ad cxcolcndum ho-
iit grammatici doceiif. Grot. — In margine facilior mincin cx seutcntia Platonis cgrcgia cvstat dispu-
lcctio cxstat repelila, scd Iioc jam in scqucntl talio Annc-dcn-Texii (Trajecti ad Rhen. 1810),
rcccnseam continctur; quare malim repudiata, ut quam vide.
supra ctiam (§.809) ntcrrigenae stoliditatis ignaviamii Theophrastus^ TLcopIirastl libros de musica
ct »mclicorum indocilcin mortalitutcra« cam orbe laudat Diogencs Laortius (J>, 47); insigne frag-
terrisquc abegisse dixit. incnfura exstat apnd Porpbyriam (in Harmonicain
coelo] Quo nielius scquentia intelligas, adl pa- Ptoleinaci p. 2i!), vi.le Fabricium (in blbl. Gr. 3,
lacograpbiam nicani crltlcam (III, §. 470) et Pla- O5 p. 2l»5), qui 31artlanum quoque idcm opus re-
toncin (dc re piibl. 7, p. o31 Stepb.). spiccrc ccnset.
efjijientiae] Alii tcstc Grotio in marginc cfji- ferociam animi] Atbcnaeus (14, I85 p. G23f.):
cienliae, quod eodcin rcdit, si(|uidem Loc loco de &rjdavg6g idvt, Kccl ^k^aiog 7] /j.ov6t.x^ c(Jta6i
sumino dco rcruin oinnium crcatorc cx Platonls rolg LUcS^ovdi JfaLdevd^eWirs' xai yaQ Ta 7/^9^
scntcntla loquitiirj scd cam ipsam ob causam vul- jtaidevec ymo Tovg ■&VUO£LSeig Mxi rag yveo-
gatam lectionem quanivls Insolcntiorciu praetuli. fiag dMtpOQOvg y.ara:tQavvei' TiXeivlag yovv 6
animas\ Platonis Timacum respiclt (p. 41. 42), Hv&ayoQeiog xai rco 0ico yxd rotg rjde6i
ubi postquain ipsliis muuJi auiina bai-inonicls ra- diacpoQCOv , el rtOTS 6vve(iaive ^cc/,ertalvei\
00 *
716 Martiani Capellae lib. IX. §. 923.
haerere nexum foediis animaruni. Membris quoque latcntes interserere nuincros
924 non contemsi. Hoc etiam Aristoxenus Pythagorasque testantur. Denique be-
uiguitate largissima sensim ipsam notionem meae objectationis apcrui. Nam
Cdes apucl Delphos per Dcliacam Citharam demonstravi; tibiae per Tritonidam
ccvTOV dCoQyijV, avaXan/3avcov xrjv Xvquv izi,- Lomine, qna corpoiis paitium firma conjunctio incjn-
■daQLCs, ^QOQ ds Tovg ijrLCi/Tovr^Tag xrjv al- hronniKjue onniium in unum conscntiens ^igor nio-
xlav sAeye' JtQavvoi.iac. Adde Jambliclium de tuni illum sensi!)ilcm faciat aniniumfjiie concinncf,
PytLagora ipso (in rita Pytliag. IS, 64; p. SO sicnt nervl bcnc intcuti conspirantem sonum." Plura
Ixast.) : xrjV 6'Ui p.0V()i-X7Jg Jtaidev6iv JtQCOXrjv dabunt Davisius (ad Cic. Tnscul. 1, 10) et 3!aLnius
yMXe6X7]6aTO duc xe ixekcov Xivcov zal qv^- (in diatribe de Aristoxeno jam snperiHs §. 212 lau-
/JLCOV. cnp' cbv XQo:rcov xe y.al ^ia&cov avS^QCo- data), qul simul et ipsi nionuerunt, jam antc Ari-
Jtlvcov lcideig eyevovTO dc cov Qcxdlcog stoxcnum idcm placitum ab aiiis inque primis Py-
eig xa ivavxia JteQiixQejts '/cal jteQc^ys xaxrjg tLagorcis |)ropositum esse, quomm sentcntias jaiu
ipvxrjq Jta&T] a/.oycoQ 6vvi6xciiieva y.Cii, vito- Plalo (in PLacdone p. 83 sequ.) et Aristotelcs (Je
(fiVOiieva enavoQ^oviievog TlQOg aQSXrjv anima 1, 4) rcprcLcnderint. Siquidcm PytLagoras,
rovxcov eya6xov dul xcov JtQogrjyovxcov (j.eP,cov Plutarclio tesfc (dcplac. pLil. 4, 2), animam dixit
eog dici Xivcov 6coxr]Qicov ipaQnay.cov : ct de csse a^i)9/<ov ^«utc»!- uivouvra, discipulus aufem
Pj-tLagoreis In univcrsum cundcm alio loco (52, cjus Pliilolaus (apud Glaudium 3Iamcrf. 2, 7) can-
224; p. \.%V):'H.v de Xiva pcD.r^ Jtaq' avxotg dcm docult uindi corpori pcr iitimcnim et immor-
JtQog xa rijg "tpvxrjg Jta&r] JtsJtocrjiLeva, jtQog talem ef iucorporalcra coiiveiiieutiam"; vide Boc-
XE aSv(J.iag nal drjyfiovg — yMC jta?.iv av ckLium (in PLilolao p. 229) et Riftcrum (Gesck.
tTSQa JtQog xe xag PQyag xai jtQog xovg -dv- d. pytLag. PLilos. p 213).
fiovg, di cov eJtiTeivavTeg avTa yMU avisvxsg ohjectationis] Fortc ohleclalionis'} Grot. — MI-
aXQ'' '^^'^ iJceXQiOV 6viineXQa JtQog civdQeiccv nus placct corrcctio, quam quod in libris scriptum
aJtecQyaCovxo. Confcr ct Aristidcm Quinctiiiansim est. ObjectcUiouls meae notionem apenii idcm csf,
(2, p. 63. 76. 126) ct quac inferins (§. 926) nar- ae si dixisscf: nmonstravi quid nfiiitatis meo inter-
rantur. ventu proveniat.« Ohjectatio ct afflictatio pro oh-
./iristo.ventis] Lactanfius (insf. divln. 7, 13): jectio ct afflictio sacpe scribi advcrtit ^lelbomius
BQuId Aristoxenus , qui ncgavif oinniuo iiilam esse (p- S^o v. 23).
animam, etiam dum vivlt in corporc; scd sicut in Deliacam Cilharam^^cscio quam pucllam cifLa-
fidibns ex intcntione ncrvorum cffici concordcm so- rae invcnfriccni fingit, quam plcriquc ab Apolline
num atqnc canturo, qucm miisici Larmoniam vocant, velMcrcurlo, vel qui Lnmanos auctorcs quacrebaiif,
Ifa in corporibus ex compagc visccrum et vigore ab OrpLco, AnipLione, Liiio invcntain tradidcrunt
memh-orum vim scnfiendi cssistcrc 5 quo nlLil dicl (Pausan. S, 14, 65 Piin. List. nat. 7, 57). Cctcrum
«tcHrius potest"5 et aiio loco (de opif. dei 16): cmcndavi pravam scribcndi rationcin Cytharam ct
• Volunf igitur animtim simlll rationc constarc in Lic et in scqucntibus.
Martiani Capellae lib. IX. §. 924. 717
nostri coinilcm Marsyaniquc Lydiam sonucrunt; calamos Mariandyni et Aoncs
in laudcs inflavcre coelestium; panduram Aegyptios altcntare pcrmisi, ipsisquc
me pastoralibus fistulis vel cantus avinm vcl arborum crepitus vel susurros
fluminum imitantibus non negavi. Psaltas, cliordacistas, sambucos , hydraulas
Trilonidaui] Slincrvam tibias invcuJssc, invcntas
aLjecisse, abjectas Mavsyam sibi viiuUcassc, nota
fabiila csf. Uiidc Ovidius (inet. C, 384) de Marsya:
«Qiiein Tritoniaca Lalotis arundlnc victum
^fjecit poena« — —
Vide Aiistolelcni (polit. 8, 0, 8), Ovidium (fast.
6, Gf)G scfju.), Plutarcbum (in vita Alcibiad. 2),
qiiosqne praelerea laudaiit Spanbemius (ad Callim.
b. iu Dianam 244) et lioeltiu;erus (iibcr dic Eriin-
dung der riote lu Wielandi Mus, Att. T. I, ^). 28o
sequ.).
Lijdiitm^ Iinmo Pbryglum (Plutarcb. dc mus.
p. 113». Atlicn. 14, p. GIG f.), sed vieinae rcglo-
ncs facile conrtinduntur.
3lariaudijni] De Mariandynis Ileracleae Pon-
tlcac accolls et tribufariis vide Plafonem (dc legibus
6, p. 77G Sfepb.), Straboncm (12, p. S42 Cas.),
ct Afbcnacum (6, p. 2G3); scd inpriinis buc pcr-
tlnct Eustalbll locus (ad Dionys, perieg. 791), qui
noincn corum dcrlvat a Mariandyno Tllyl fillo, qul
Marsum (Marsyam?) Aulctls (i. e. libiciuis) patrcni
tibiis canere dociierlf; cujus fabulae vim aciite per-
spexlt W^clcberus (In cpbcm. scbolast. 1830, u.
^3 p. 11. 12. 13).
Aones^ IIoc cst Bocotl (Strab. 7, p. 321; 9,
p, 401 Casaub. Pausan. 9, 5, I. Viisil. ccl. G, QH.
Stcpb, Byzant. p. 90), quos omniura inaxime tibiis
operara dcdissc consfat. Confcr Maximum Tyrium
(diss. 23, 2; T. I, p. 440 Reish): 6r]/3aiOL avXr,-
TixTjv e7tiT7]devov6i otal IOtlv t] dC avAcov
[iov6a £jti;(ojQtog roig BouoTolg: et inscriptla-
neni apud Dioneiu Clirysosloiuum (7, p. 125 Mo-
TcU.):'E/l2c<g (xlv 07'jj3c<g vikcxv rtQovy.Qivev av-
?.oig. Tbebanos et Hcracleofas eoiijunglt Atbenacus
(4, 84; p. 184).
attentare\ Malim cum patrc atlenijierare, quan-
qiiam supra di\erit:
ntcntat psallere Melpomene.«
Grot, — Non capio, qiiid paler (iliusqiic in Mar-
tiaiio bic rcprejieudant. Superitis ciiim Marllanus
jaiu boc vcrbo iisiis est (§, 888 et SDo) ac vitlimtis
ab co Claudianum altentc essc lectum; atqiii is
(in rapt. Pros. 3, 217) similifcr:
— II difjilisnue attentat moUibits arcum.v
Cctcrum codices Monaccnsis (C) et Daruislattcnsls
blc quoqne attemptare scribunt. Dc pandiira dlxi
superius (ad §. 90G).
sitsiii-ros flinnimm{\ Sic Ovidius (fast. 2, 31G)
garrttlum appcllat riuuiii, Iloratius (od. 3, 13, 15)
locjiiaccs hjtnphas.
psaltas^lEiAiUwn fiiit bacfcntis spnllas, inale, quotl
et Vulcanlus vidit; iiain seqiniiitur cbordacisfac ,
bydraulac ct saiiibuci. GIoss. Isidor! : nsambucus
sallator.K Ghot. — Parl errorc in inarmore apiKl
Grutcrum (942, 14) Terspichore pro Terpsichore,
neque raro in Ipsius nostri codicibus Moiiaccnsibus
invciil Spijche pro Psyche. Hic tauien in ipso Mo-
nacciisi (C) rcctc legitur psallas.
chortlacistas^ XoQdarAdjtcig in Gracco serinonc
non novimus, sed xoQdaxcdTag, qui noQda^i
saltarcnt, dc quo vldc Atbenaeum (14, 27; p. 629)
ct Luclanum (de saltat. 22) 3 verumtamen quiim
liic dc instrHDientis luusicis agatur, M>ti'tlaui pojius
718 Martiani Capellae lib. IX. §. 924.
02o por totuai orbem ad comiuodum humanae iitilitatis inveni. Per me quippe
vcstrum homines illexere succursum, irasque inferas per naenias sedavere.
Quid quod bclla victoriaeque undique meis cantibus conquisitae? Nam Crctes
ad citbaram dimicabant, Lacedaemonii ad tibias, nec aggrediebantur fata proe-
liorum, priusquam iUis contigerat litare Musis, Quid Amazones nonne ad
calamos arma tractabant? quarum una, quae concipiendi studio venerat, quum
Alexandrum sahitarct, donata tibicine, ut magno munere, gratulata discessit.
fjiiam librai-ioruiii crrorem esse arbitror, qui a chorda crobius (sonm. Sc. 2, 3j p. 4o'6 Zcun.): xmortuos
voccni (lci-ivand.Tin sihl [icrsiiascrit. (jiioque ad scpulturam prosequi oportere ciim cantu
sambucos^ Apiid Atlicuactiin (S-i, p. 655 Ca- jilurimaruin gcntium vcl rcgioniim instituta sanxc-
sanlj.) lcgimus »sainbucain essc quatiior tidilius ten- rnnt. « Addc Boctliiiim (de inusica iii op. j). J575).
snm instriimentum, usitatuni Partliis et Tioglodytis» Cretes] Atlienaeus (14, 24^ p. C27): 3i6jt£Q
(addc cuiidcm 4, p. 182). Strabo qiioqiic (10, 'Aal ol avdQEioraxoi AaxEdaLixoviOi fXEz'' av-
p. 421 Casaiib.) barbarum csse nomcn affirniat. ?.cov (jTgaVEVOvrai, IxQiJTEg d'E ixETa kvQaq,
IMiocniciam ci originein Iribuit Spanlicinius (dc usu iXETa dk 6vQiyycov xal avZcov Avdol, coqHqo-
ct pracstant. num. T. I, j». 709). Fcstus »*<ii»iJ>if«(m dorOQ iOroQti. Addc Clcmcntem Alcxandrinum
orgaui gcnus csscu scribit «a quo samhucislrlae (pacdag. 2, 4; p. 164): ^QcovraL yoyv rtaQC(
dicantiirn; quo iiomiuc ct Livius (59, 6, 8) utitur, rovQ JfoJHjXOVg avrcov TvqqtjvoI [xlv r{] 6a/.-
casquc pcr Asiaticam luxuriain iu Laliiiin iiitro- Jtiyyc, 6vQiyyc ds AQxadeg, SlXE^ol ds .^1]'/.-
ductas csse ait. Addc Scipionis Acmiliaiii orationcm riOtv, xal IiQrjrEg AvQa, xal Aay.EdaL/xoviot
apnd fllacrobium (Saturii. 2, 10): ndoccntur prae- avXco , yxii y.EQan 0QaxEg, y.ixl AiyvJtnoi
stigias inboiiostas: cum cinacdulis ct samhuca psal- XVjiJtavco, yccl 'AQa,3£g y.va,8c'(Xco.
tcrioque ciiiit in luduiii bisliioniiiiuu cct. Lacedaemonii] Vide Agcllium. GnoT. — Scd
hijdraulas\ Ilydraulam ct choraulam jungil Sae- cur Gcniiim (I, 11) laiidat, non qucin is ipsc
tonius (iu Ncronc 54). Dc bydraiilo cxslat coin- aiictoicm liabuit Tlaicjdidcm (S, 70)? I*lures vidc
mcntatio Mcistcri (in coinm. Gott. nov. T. II, p. 152). apiid Mciirsiiini (iuisc. Lacon. p. 102 et i^oO), Addc
ille.vere succursutn] Blacrobiiis (in somii. Scip. Maxiinuin Piaiiiidcin (scbol. ad Ilcrmog. T. V,
2, 5): iisonos musicos sacrificiis adbibiicrniit, qui p. 458 Walz).
apiid alios iyra vcl citliara, apnd nonuullos tibiis contigerat] Ita 3Iciboin!anoruin altcr (p. 345
aliisvc mnsicis instrunicntis fieri solcbaut.u Phira v. 1), ISciciienaucusis, ct Monaccusis (C) j)ro con-
dabit Saubertus (dc sacrif. vcl. 27, p. 624 scq:;.). tinfjerel in cdilis.
naeuias] Sic codiccs noslii llcicbciiaucnsis, litare Musis] riiitarcbus (in Lacon. p. 258)
Darmstaticnsis, Monaccusis (C), paritcrquc Lci- docct iiLaccdacmonioriiin rcgcm aute piignam Musis
dcnsis, qiiem Burinaunus (ad O^idiiiui I, p. 005) sacra fccissc.n
citat. Yiilgo me cliam, »juo uiliil languidius. Ma- donala tihieine] llanc historiam aj»ud nuliuin
Martiani Capellac lib. IX. §. 925. 719
Laccdacmonios in Graccia, in Italia Sybaritns libicines ad proclia pracirc qnis
nesciat? Tubas non solum sonipcdcs atque bcUa, scd agonas acucre ccrta-
menquc membrorum, nunc quoque comportum. Quid pacis inunia nonno 92(>
nostris cantibus celcbrata? Graccarum quippe iirbium niultao ad lyram lc^cs
decretaque publica recitabant. Perturbationibus animorum corporcisque morbis
medicabile crebrius carmen insonui. Nam pbrcncticos symphonia rcsanavi;
aliiini ita rcpcnri piifo. Forsan illorum anctoriiin Addo Sopliod. El. 711 5 Poll. 4, 86 89. IVon
aliquis, qui a Plufarclio iii Alcxandri vita nicinu- tlccst tiiljiccii in laLiiIa picla c\ ainpliillicalro, in
rantur, lioc pcrscripscrat, undc Martianus id de- qiia ajiparatus ccrlamiiiis ccrnitiir, in Guil. GcHit
suinscrit. Meibom. — Ilisloria ipsa cxsfat apiid Poinpcjanis tab. "ii. Wei-cker (In Sylloge cpigr.
Diodoruui Sicisluni (17, 77), Strabonciu (II, p. G6).
p. 50o Casaub.), Curtium (6, 5), Jusfinuin (2, 4, atl Itjram] Iluc rcfcr illud Aristotclis pi-olil.
335 12, 3, 5 5 42, 3, 7); TbaJcstriu sivc Mini- cap. 19: Suc tL v6u.oi. yM?.ovn>xaL ovg cidovOLV^
tbyain appcliatam fciunt. Confcr Pclilum de Ama- ?J ori jiqLv E.i;i(jva(j\}at yQamiara ridov rovQ
zonibus (p. 364 scqn.). v6i.WV(; et cet. Ghot. — Adde Clcmcnlcin Alcxan-
Sybmitas] Ilaiid scio an Martianns ncgligcntia drinuin (stroin. 1 , p. 508) : fisP.og TS av JtgcoTO'^
lapsus sif, aniuio cjus obversante bistoria il!a de jfsQii&t^xs XoZq JtOL7]i.ia6i, vml Tovg Aaxsdai-
Sybarifani cxercitus equifatu ad syinpboniae cantuin /.lovtcov voiiovg s[lS?.OJtolr]6s Teo.TtuvdQog 6
saltationc quadain niovcrl solifo (Plin. 8, 64), qucra 'AvTL66alog. ^cYmniMn quoquc (var. b. 2, 30) iii par-
taincn ca ipsa rc bcllo niinus idoncuin fiiisse in- fes vocarc licet; sed slinul ctiain confercnda sunt,
telligiinns cx Athcnaeo (12, 19; p. 520). quae IVitzscbius (melct. de bist. IJonicii I, p. 38
tiihas] Boetbliis (de innsica 1, 1; iii opcr. scqu.) de omni boc arguniento sollcrtcr ct accuratc
p. 1373): xNoniie illud ctiain manifcstuin cst, in monuif.
bclluin pugnantium aninios tubarum carmiuc ac- perhtrbationibtis] Siniilis lociis apnd Boelbiitm
ceudl?" dc niuslca llb. 1, cap. 1. Grot. — Adde Arisfole-
«(/OHfw] Vide bunc morem apud Plinuim blst. n. leni (pollt. 8, »), Plutaicbiim (de virfulc marall
lib. 7; Tcrtull. de spect. cap. II; Sidon. Apoll- p. 451), ct Atbenaeum (H p. 623 f. Cas.).
In pan. urb. j\arb. ; Ilcliod. lib. ult. Grot. — De corporeisqiie morhis] Maciobius (In somii. Sclp.
tuba signo coniniisslonls, uti verae pngnae ita va- 2, 3): »Ita denlijue omnls babllns animae cantibus
riorum cerfaminiim, vidc locos vcfcrum apud Jiisf. gubernatur, ut el ad bellnm progressnl ct itein re-
Lips. Saturn. II, 19, p. 108 5 Fabr. Agonist. lil, ceptui canatur — irain suggcrlf, clcinentlam sua-
16. Aeneid. 5, 113: dct, corponim quoque morbis medetm' ^ nam blnc
r>At ttiha co imissos mcilio canit affjerc ludos.» est qiiod aegrls remedla praestanfcs praecitieye
Stat. silr. III, 1, 139, conf. 151 s dlcuntur.« 'EjtaoLdag slgnificat, quibns jain Aes-
»Jam placidae dant signa tubae.* culapium usum auctor esi Pi.^darus (Pytb. 3, 51).
720 ■ Martiani CapcUac lib. IX. §. 926.
qnotl AsclepiacTcs quoque mcdicus imitatus, quum consulcntibus nrbium
patribus plebis inconclitac vulgus infrcmcrct, scditioncs accensas crebriore
cantu inhibuit. Ebrios juvcnes pcrindeque improbius petulantes Damon unus
e sectatoribus meis modulorum gravitate perdomuit; quippe tibicinem spondeum
canere jubcns temulentae pcrturbationis dementiam infregit. Quid afllictatio-
nihns corporcis nonne assidua medicatione succurri? Febrem curabant vul-
neraque vctcrcs cantione; Asclepiadcs itcm tuba surdissimis mcdebatur. Ad
affectiones animi tibias Thcophrastus adhibebat. Ischiadas quis nesciat expelli
Adde Platoncm (in Cliannide p. loo Slcpli.). In- tliag. 112). In nuivcrsum confer Atlienaeum (14,
priuiis autcm Pytbagoram uiiMlios ciirassc nnisicac p. G27) et Meiljoniinm (ad Aristid. p. 501).
ope fcrunt (JambllcL. vlt. Pvtliagor. 23 ct 54 5 Drt»»iou] Comincinorant liunc Plato (Lacli.
p. 93 et I9G Kustcr. Porpliyr. vit. Pytliag. p. o7). p. 180; Alcib. p. 118; A\iocb. p. 56i Stepb.),
^sclcpiades] Rccepit baec ad verbum Cassiodorus Plutarclius (in vita Pcricl. p. lo3; Aiistid. p. 519),
(dc ninsica iu op. 2, p. oo7 Gar.). Asclcpiadarum Diogencs Laerlius (2, 19), Suidas, alii; confcr
bistoriam invcnies apud Walcbinm (iu antiqn. me- Ilcmsterbusinm (ad Aristoph. Plut. p. 5o2), Ja-
dicis, Jcnae 1772, p. 119 sequ.), cui adde An- cobsium (in add. animadv. in Atb. p. 550), ct Sii-
tonii Coccbii disputationcm (discorso primo snpra verninm (dc Arlstopb. nub. p. GO).
Asclepiadc, ed. Raiiu. Cocclii, Flor. 1758) et Fabri- tnedicalione] Sic legendum esse jam Grotlus
clum (in bibl. Gr. G, 0; T. XIII, p. 87 scqu.). vldit, quum viilgo meditatione cderetur, confirma-
seditiones] Confer Terpandrnm, rov Tt;v ys- t"«"'l"c ei"s conjcctura a codice 3Icibomiano utroque
rouivr,v .^ote Jtaga Aay.edaiLLOvloiq 6ra6iv (p-54o, t. 18) ct nostro Rclcbcnauensi a prlma
'/:ara?.v6avra, apnd PIutarcLum (de mus. p. 1140) «nan"-
ct Cbrlslodorum (In antliol. Pal. T. I, p. 42): vi»/»ier«.5r»;e] Appnlejus (de magla p.491 Oud.):
"r\ <v I j 1 -F-i ' ' . r ' i)Veferes quidein mcdicl etiam carmlna rcmedla
iig Jtor^ OLvrjSvrog EJt EvQcorao goacov ^
, ^ ^ ^ vulneruni norant, ut omnls vctustatis ccrtlssiinus
Mv6rL:ro/ico (popuiyyi aarsnprvisv aslScov , », 1 » • r •» tt^ • , ■
' ^ *■ ' ' ' *• ' auctor Ilomerus docet, qni lacit Liixi dc vulnerc
'Ayz^uciz^^ 'Miy^orr^rag AnvxZccicov vccs- sangulnem pronuentem sisti cantaminc. IVIbll cnlm,
Tr/QCOV. quod salutls ferendae gratla Ct, criminosum cst.o
cehiore cantu] Sic codcs Monacensls (C); ischiades] Confcr Gclllum (4, 15): ..Creditum
vulgo crebrior cantits. ^^^^ ^ plcrisque cst ct memoriac mandafum, ischiaci
e6j*j'o<;] Idcm Pytliagorae trlbuunt Quinctilianus qnuni maxlmc dolcant, tum sl niodulis lcvlbus tl-
(1, 10, 32) aliique, qnos Ibi laudat Spaldinglus biccn Incinat, miniil dolorcs. Ego niiperrlmc in
(p. 227); cura nostro conscntit Galenus (de dogm Tbeopbrastl libro scriptum Invcni, vipcraruin mor-
Hippocr. ct Plat. 9, iJ), vlde Fabricium (ad Sextum slbus tiblclnium scitc modulatcquc adbibitum mc-
Emp. 6, 8; p. 5o7) et luistcrnin (ad Jambl. Py- derl. Rcfcrt ctlam idcm Dcmocrlti libcr, qul in-
Martiani Capcllac lib. IX. $. 92G. 721
aulica suavitate? Xcnocrates organicis moclulis lynipliaticos libcrabat. Thalctcm
Crctenscm citharac suavitate compertum est morbos ac pcstilcntiam fugavisse.
Hcrophiius aegrorum venas rhythmorum collatione pensabat. AniniaHum vcro 927
sensus mcis cantibus incunctanter adduci saltem Thracius citharista pcrdocuit;
in quo non fabula scd veritas gloriam procreavit. Unde enim cervi hstuhs
capiuntur, pisccs in stagno Alexandriae crcpitu detinentur, cjgnos Hjperboreos
citharae cantus adducit? elephantcs Indicos organica pcrmulsos dctiueri voce
sci-Ibitur jtsgl Xoificov, in quo docet pluriinis Lo- tnaiiictanterj Grotlana margo 5» cnnclanlur ,
uiinuui morbis mcdiuinam fiiissc iuccntioucs tibiarum.u quo nihil languidius.
r/ja/e<em] Plutard.us (d.mus.p. iMG): ov ^a<?t cer^ii f,slnUs\ Macrobius (in somn. Sclp. 2, 5):
nara TL :tV-&6xQrj6zov Aay,£daili.ovlovg nuQU- «Quid minim si inter bomincs musicac tanta do-
yevoixsvov dia fiov(jcx7Jg id6a6^at aJtaXXa^ai niiuatio cst, quum avcs quoque, ut luscinlac, cygnl,
T£ TOV yMXaGxovzog Aoifxov n)v SftaQTTjV. aliacquc Id genus, cantnra vclutl quadam dlsclpliua
Plura de eo vlde apud Strabonem (10, p. 481. 482) ^^,;^ cxcrccant, nonnullae vero vcl aves vcl tcr-
ct confer omuino x¥..Ilcrmn (Dor. U, p. 170) et ^^^^^ ^^^ aquatllcs bclluac Invitantc cantu In retla
lIoccKium (Cret. lU, p. 542. 5G4). Cave autem ^p^^,^ dccurrant, et pastoralis fistula ad pastum
cum pbUosopLo MUesio confundas, qnl nomlnatlvo progressis qulctcm Iinpcret-grcgibus?,- Ccrvos Ipsos
casu Tlmles crat, non Thaletes. Solluus (19, 11) .sihilos ^^/ii/n»-.»» miiari« tcsta-
Herophilus] Praer.xl aspiratlonls literam, quam j^^^ praccuutc Pllnio (blst. nat. 8, SO), ubl piura
Grotius ad margincm rcjcclt. Vide eulm dc boc mc- ^^^ Ilardiilnus
dico Plutarclium (lu plac. pbil. 4, 22: p. 905. • i »» i i-» j •»» /j w» n
^ * • 7 :> 1 pisces\ Paulo aliter apud Varrouem (de R. R.
y, 2: p. 904), Scxtuin Empirlcum (adv. matbcm. ^ ,» « imn r^ w • j .-i •
''^ ^' * ^ 5, 17, 4: p. 406 Gesn.) legimus, nd tibiae cantum
p. 495), Plinhim (11, 57, 8 f. 26, 2, C), Ter- .
» '' \ 1 7 7 7/7 pisccs grcgatim vcnissc.
tullianum (de anlma 1 0), et Celsum (in praef.). Adde
. crepitu\ Id cst ncrcpltacull sonltu.a Meico.m.
iabricii bibiiotliecam Graccam (lo, p. loo t).
venas] Eadem Plinius (29, 1, 5) retullt. Adde (P* ^^*^' ^' ^^^'
ArlsUdcm QuincUlianum (1, p. 51 McU>.), Vltru- ekphantes] Strabo (15, p. 70J>): rtetd^uQXSlv
vlum (1, l^ p. 17 BIp.), et Gelllum (3, 10), dida6y.ov6i, Tovg jisv dia Zoyov, Tovg <^£
ubl lcgimus ex mcdicorum musicorum sentcntla fuXL^fic^ rj TV[Utavi6{ico Tivl KrjXovvTsg.
»vcnas vel potlus artcrlas numcro moveri scptc- fisttiUs aves] Martlalls (14, 218):
narlo, quod Ipsl appcllent ttjv dlc< Ts66aQCOV «Non tantuin calamis, sed eanttt faUitur ales*
6v(X(pcovlav , quae fit in coUatlone quaternaril nu- ct Cato, scu qnlsquls dlstlcborum auctor sit (1.
racrl.a Vidc ct nostrum iuferlus (§.968). Pro col- d. 12):
iatione alil ollm, teste Grotlo In margiuc, coUoca- »Fistida diilcc canit, vohicrcm dnm decipit
tione, Incptc. auceps.«
91
722 Martiani Capellae lib. IX. §. 927.
compertum, fistulis aves allici comprobatum, infantibus crepitacula vagitus
f)28 abrumpere, fides delphinis amicitiam hominum persuasere; quid? cantibus
alHci disrumpique serpentes, glandem messesque transire, manes cieri Lu-
namque laborare, nonne ipsius vetustatis persuasione compertum? in Lydia
Nympharum insulas dici, quas etiam recentior assercnlium Varro se vidisse
testatur, quae in medium stagnum a continenti procedentes cantu tibiaruni
1)29 primo in circulum motae dehinc ad htora revertuntur. In Actiaco litore mare
citharam sonat. Megaris saxum ad ictum pulsus cujuscunque fidicinat. Posscm
innumera mortahbus a me collata percurrere, ut non me terras fugicndi studio
crepitacula] Tllatayag, dc qiiibus Arlstotclcs ctiam contis qiio liLcat impulsac, niiiltornin civiuin
(polit. 8, 6, 1). MitLiidalico hello salus. Sunt ct iii Nijiiijyhaeo par-
delphinis\ Pllulus (hist. nat. 9, 8): nDclpIiinus Tac Saltuarcs ilictac insulae, quoniani in sympho-
non liomiui tantum amlcuin animal, vcruni et musicac iiiac canlu ad ictus modulantium pcduni movcntur.»
arli, mulcetur symplioniac cantu ct praccipue liy- Scncca ctiam (nat. quacst. 3, iJoj p. 734 Lips.):
drauli sono", ubi plura Ilarduinus. Scd nota iu- »Sunt luulti pumicosi ct lcves, ex quibus quae
primis Arionis historia, de qua supra (§. 008). constant iiisulae in Lydia natant. Thcophrastus cst
scrpentes\ Manllius (i , 92): auctor. Ipsc ad Cotylias nntantcm insulam vidi» cct.
oConsullare fibras, et rumpcrc vocibus angucs.a Adde Straboncm (15, p. 614 Cas.), iibi vulgo pcr-
Calpurnius (ecl. 11, 70): pcram xaZovnivTjv vrjOov pro y.a/.ccfxLi'Tjr'. Ce-
«Cantavit, quod Luna timet, <juo rumpitur tcrnm pro vulgato lympharum scripsi jyympharum
anguis.u C codicc Rcichcnauensi ct iitroque Mcihoniiano
glandem^ Dele ferunl cum MS. et conjunge (p. 346, v. 2), quihuscum pluriuii alii concinunt
cum pracccdenllbus. Grot. — Vulgo eniin «glaiidem a Scaligero ad Varronem ct Salmasio (ad Soliii.
ferHnl mcsscsqHC", quod tamcn non rectius essc polyh. p. 125) laudati.
vidctur, quam quod alios pracmitlere Grotius In Aeliaco^ SIc niargo Grotiana codlcesquc et
marglnc notavit nin Thracia Orphco cancnteu, nam Mclbomiani (p. 340, v. 6) et nostri Rcichcnancnsis,
lioc loco de Incantationibus et pracstigiis agl manl- Darmstattcnsis, ctMonaccnsIs^ vulgo -'i//jc'o. Acliuui
festum est^ quare facile Grotio ohtcTiipcravI , scd promontorlum Apollini sacrum fu'sse notiim cst
'ta ut cum sequentlbus potius «vctustatls pcrsuaslone (Straho 10, p. 311. Plln. 4, 2. Suclon. Ocl. 18).
compcrtuma mutata intcrpunctione conjungcrcm. 3Iegaris\ Pausanlas (1, 42, 1): kdzl XidoQ
Lunamtpie^ Conferatur palaeographia mea (T. f^' ov yMta^ElvaL Xeyov6LV 'Ajio/J.cova Xrjv
in, §. 74), nbl omnino latliis de Incantationibus cgl. xLT&agav — T/V ZVj;^rj 0aXc6v Ttg ipr^^lSL, xata
in Ltjdia] Pllnius (hist. nat. 2, 9i>): »In Lydia, Tavta ovtog T£ rjxride aal y.L&ciga kqov-
qnac vocantur Calaminac, non ventis solnm, scd 6dH6a,
Martiani Capellae lib. IX. §. 929. 723
rcliquisse sed ingratae humanitalis ignaviani vidcrcr jure damnassc; sed jani
ad artis praecepta desiliam, ut nupturae virgini promissum munus impendam.
QUID SIT OFFICIUM MUSICAE.
Et quoniam officium meum est bene modulandi sollertia, quae rhyth- 930
micis et raelicis adstructionibus continetur, prius de nielicis dissertabo. Dico
quidquid rite sonuerit, aut tonum esse aut hemitonium aut quartam partem
toni quae dicsis appcllatur. Vcrum tonus est spatium cum lcgitima quantitate,
tene modulaniU] Iiiithiin liic facit tractaiidl de in liis (p. 66rt): T») dk Trjg XLVijdecog T(X$St QV^-
ipsa artc niusica, ciijiis intcrior finis cst Jjcnc mo- uog ovofia slrj , Trj d'av Trjg d)COvrjg, TOV T£
dulari. IIuc omnis institutio tciidit. Ita iiifclligcudl o^iog ciiia y-al jSaQsog 6vyx€Qavvvi.i£VC0V, ctQ-
onincs, qul ninsicain bcnc niodiilandi sciciitiam dc- ^iovla ovoica jtQogayoQSVOLTOi \>\\\vai dabit Stall-
finiunt, ut Augiistinus «juoque libro 1 de ])Iusica bsuiulus (ad riiilcb. p. 56).
Meibom. quartam parlcm] MS. qttartam tantuin. Ego
rhi/thmicis^ Id cst Harmonica ct Rbytbiulca. cum patrc partem tantiim nialim ct alla ri7e sonant.
Dlellca ipsi snnt r« aQy.OVLy.a, INcmo alius Ita Grot. — Recte codex: (B); cditus rile. Est hacc
locutus. Cctcnim duas tantuni illas partcs ad bcne locutio Insolcntior. IIoc autcm yult (31artlanus) :
niodulandi artcin faccre dicit cxcliisa Mctrica: quae uQuodcunquc intcrvallum modiilauiur (incomposl-
tamcn ad pcrfectum cantuni, In qno etiam vcrba tum, ct Iiitra quod aliiid cadcrc nequcal) dico aut
consldcrantnr, vcl maximc cst nccessarla; t. Arl- tonum csse, aut quartam partem toni.« — Quod
stldcin p. 28. Meibom. — Ncscio qiild offcnsionia bic Grotius notat, Id cx musiccs ignorantia cst
Invencrit Mcibomius lu vocabulo melictis pro har- natnm; utl ct quod scqucutl nota dicit: iibcmiollcc
monico usurpato, quuiii [d2og et c(QfWl'ia pro- proportio appcllatur barmonica, iit scsquitcrtia arltb-
miscuc eodcm seiisii adliibcrl soleant. Sic verbi mctica« plane est crroneum. SIeibom. — A^ulgafa utl-
causa Plato, licet (iu rcpubl. 5, p. 598 Stcpb.) que sana cst. Arlstides Qulnctilianus (p. '45 Meib.):
pariter atqne Aristotclcs (in poct. 1 , 4) trcs car- TSTaQTrjfA.6QLOV, Inquit, TOV Tcn'OV 'Tj 6ls6lg s6-
mluls parfcs appcllct P.oyov , a^iJLOvlav, QV^fiOV, TLV, paritcr ut nostcr Infcrius (§. 955). Adde Vi-
tamen alio loco (in Gorg. p. 502)': sl Ttg rtSQL' truvium (d, 4; p. 157 Bip.), Plutarcbum (de mu-
£?-OLTO, Inqiilt, r^S^ 7tOL-r]6scog 7tcx6r]g ro TS slca p. 1140), ScxtumEmpiricum (adv. mus. 6, 47),
[jLsP.og y.a\ tov Qvd^[iov vml To [ISTQOV, aX?.0 rt Enclidcm (de barm. p. 10), ct quos laudat Creii-
?} ?.6yOL ylyvovTCiL t6 ?SLJt6[XSV0v; Itcmque zcrus (in mclctcm. T. III, p. 19). Aliis tamcn ge-
(dc lcgibus 2, p. 669) Intcr se opponlt [xi?og ct ncralius est ro e?.ci;^L6TOV [isTQOV Tcov ivaQ[X0-
QV&[i6v, qiium paulo antea (p. 6aS) JtSQl qv&IJl6v VLCOV dca6Tr][ic'cTC0v, ut Siiidac ^crbis ular^ confer
y.al ciQfi.ovlav o^V^rjg T^rjg [iov6iyrjg dlxissct, Aristotelcm (metapb. 15, p. 291 Brand.), Diony-
Cctcrum uiriusque pailis vlm cgrcgie dcclarat idcm sium Hallcarnasscnsem (dc compos. T. V, p. 76
91 *
721 Martiani Capellae lib. IX. §. 930.
qui cx duoLus sonis diversis iuter se invicem continetur; licmitonium dicitur,
quod toni medium tenet; diesis vero distanliae sunt tres. Nam prima brevior,
quae tetartemoria nominatur, ex eo quod quartam partem toni rccipiatj
enarmonios quoque dicitur propterea quod enarmonion modulandi genus per
hanc maxime dimetimur. Secunda ab illa major est, nam tritemoria nomi-
natur, quoniam habet partem terliam toni; itemque chromatice appellatur,
quod chromaticum mjodulandi genus per ipsam finditur. Tertia vcro habet
toni tcrtiam partem ac dimidiam tertiac, et vocatur hemioha et harmoniae
divisio, quoniam hemiohi modum complet.
Rcisfc.), Aristulcm (p. 14), Baeclilum (p. 2 Mcib.) Jicndlt Doetliiiis (de miis. p. 1477): i)DMilIt culm
ctc; undc factum est ut ellam pro Lcailtonio usnr- touum in duas partcs, atque id semitoiunm vocal^
paictur, ut in fragnionto Fhilolal apud Stobacum di>idlt in trcs partcs, cuj^iis fcrtiatu iliesin vocat
(p. 4GG Ileercn.), ubi immcrito Iiaesit doetisslmns chromalis mollis ; dividit in quatuor, cujnsjfjuartani
cditor; addc Tbconcm (dc mus. p. 77), Ccnsorinum cum proprla mcdlcfatc, id est cum ocfava tollns
(dc dlc uat. 10, 7), et BSacrobinm (in somn. Sclp. toni, appcllat diesin cliromalis hemiolii ; rursuni
2, i). Quid «juod postcrius omnino disparuissc solam rjuartam cjus vocat diesin enharmoniam.o
vcl cvanuissc vidcbatur mluinia Illa pars tonl, ciJtO' Confcv Ipsum Arlsfoxcnum (in elcm. Iiarni. p. 46)
/itoZsv iz rvg ■^l-iCTSQag ai6-&ii()£C0S, ut alt Pbo- ct Claudinm Plolcmacum (iu harmon. 1, 12).
tlus (in bibl. n. 242, ji. oGO Ilocschcl.), vldc ct chromatice] Scribc chromatica: subauditiip cniui
Macroblum (in somn. Scip. 2, 4). diesis. Ms.iBoyi. — At cur Gracca forma iiti Martia-
iomts est] Euclldi (p. 2 Melb.) est rdrtOQ TLQ num prohlbeamus?
TiJQ (poovijQ de^Ly.OQ dvdTT^ ixarog aJtAarr/g. terlia vero\ Hoc plane falsum, qnainvis scripti
Uberins Aristidcs Quinctilianus (p. 22): i)Tonum codices acquc ac cditl hanc lcctlonem iugerant,
in muslea trlplicltcr appcllamus: ant cnlm cst idein Rcstltuo vctcrcm ac gcmianain, ncque cnim tani
quod tcnsio, aut ccrfa aHqna vocls magnifudo, crassam ignoranflam Cajjcllae impi-.tabo : )) tcrtia vcro
uti qua a diapcnte supcratnr diafcssaron, aut inodiis habet tonl qiiartain parfem ac dlmldlam quarfac. "
systematicus, nt Lydius aut Phryglus.u Nunc sc- Ilcmlolia quippc diqjis habct quatuorscmls dodcca-
cunda signlGcafio valct. tcmoria, scu duodcclmas toni partcs, id cst quar-
lejitima quantiiate] Pcr Icgltlmam quantlfatcm tam jiartcm tonl et quarfae dimldiain , idcoque ct
ratloncm cpogdol intcllige. GIoss. GuoT. — Ilacc cst slc idem cnunciare potuissct: ))fcrtia vcro habct
ratlo supcroctava. Glossae: Dratlo cpogdoi", seriben- tctartcmoriam dlesin ejusque dimldiam.n Meibom.
dum epngdoa.^lEiBon. — Vidc nos sujjcrius (§. 108) harmoniae] Patcr coujiclt ncx harmoniac divi-
ct BoccLIiium (In Crcuzeri stud. T. Ilf, j». J>8). sione.« Forte tamcn «ct harmonicc divIsio« lcgcn-
dicsis vero] In Lis Aristoxcmim na(c oculos duui sit, nain hcmiollce proportio ajqiellatnr har-
Labuissc vidctur, cnjus doctrlaam Llsce comprc- luouica, nt scsquitcrtla aritLiuctlca ajuid Rotiianos.
Martiaui Capcllac lib. IX. §. 931. 72o
DE SONIS.
Toniis igitiir idem plerumquc appcllatur et sonus. Verum soni sunt 951
per singulos quosque ac pcr omnes tropos numero duodeviginti. Quorum
Si coiycctiii'is patilo aiulacioribtis, ut in alils, ita iiiliil, nc(jiie qiiidqiiani variant codiccs, ut Mar-
iu lioc aiictorc locus, Icgcudas ct trausponcndas liam putiiis quani librariornni crrorcs esse putciu.
't occs Iioc modo ccnsiicriin: «jtgog^afl.Sai/OfJi.SVOg , (Jc soiiis^ Ilauc iuscriptiouciu Alcibousio prac-
apud Ronianos vero idcm dicitur acqtiisitus: sc- cuntc recepi, quoniam ipse scnsus jubcbat^ vul-
cuudus vjt/iTi] VJtdveov , boc est principalis prin- gataui de tropis suo loco ct oi-dinc iiifra (§. 93o)
cipaliinn, qua cadcui voce utl sumnius Jiipltcr sta- posui; licct cuiin Arislidcs QaiuetillauHS (3, p. 156
tult.o Jupllcr ciiiui vndtog i;7r«ra;v appellatur, Meib.) //-o/ios eosdcin foijos vocarl doccat, inde tamen
idcoquc £fz<paTi>iCog Capella smntnum addldlt cl- non scqultur, tonos ctlain tropos appcllarl possc.
qiic bypate ipsa sacra testc Boctlilo lib. I, cap. XX. tonus iyitnr idem] IIoc ccrtum est cx Aristlde
Slinill dc ratlouc Jupitcr etlam dyafiifivcov voca- noslro p. 22 v. 28, Euelldc p. 19 v. G. Inde en-
tus cst, quod ncinpe Agamemnon apud Ilomcruiu TaToi'Og XvQa dlccbatur, quae scpfcm divcrsos
VStaTOQ XQSLOVTCOV dlcatur. Grot. — Ilacc bar- sonos Labebaf. Incpfe autem p. 180 v. 26 (p. 310
bara siint, adcoque expungciida. Etciilm ratio, cur Gr.) iuqult: i>iiam sonum id est tonum productlo-
dlesls Illa Iiciulolla vocctur, cx Arlstoxeno alilsquc ncin vocaviu; neque culm tonus ibl appcllarl pofcst
cst clarlsslma, quod vldellcct Lacc-dlcsls slt Lcml- productlo quatcnus sonus est, scd quafcniis spaflum
olla dlcscos cnarmonlacf ut nuuicrus quatuorscniis cuui Icgitlnia quanflfatc, quod duobus sonls con-
cst LeinloIIus nuiuerl tcriiaril. SI i'etiiicnda sliit, tliictur, iit supra. SlEiiiOM. — Rectliis taincn sonus
Lanc cxpllcatloncm adferemus: vocabulum moilus ((p&oyyog) ci toniis (rovog) Aisiiii^xnmiin; Id qiiod
LIc idcm signlficat quod modnlatio , ut et p. 180 i\IcoHiacLus (p. 1 ct 2 JJIelboin.) docult.
V. 21 (p. 516 Gr.) p. 185 v. 2o (p. 319 Gr.)^ dc- duodeviyinli] Accnratc Laec oninla explicavlt
indc pro Jiarmoniae divisio legendum ab hannoniae BoecLblus (In Crcuzcrl stud. T. 111, p. 62 scnii.
divisione, et hemiolium pro inepto heruiolis (qiieiii- ct de metr. Pind. p. 208 sequ.), quaproptcr anti-
adiuodum etlam glossac interduin supcrocfavara qulores auctores eniimeiMre superscdco. Onanauam
ratloncm imperlte vocaut ratloncm epogdoi pro dc numcro discrcpantla cst, quum paulatim tanfuni
epogdoam), ut Lic scnsus Lonus ac vcrus cx iii- soni ad tantam amplitadlncni accrevcrint, nt alli
eptls verbis coUIgatur: nct vocatur (sc. illa dlcsls) plurcs alll pauclorcs numcrcnt, qua de re vlde Cu-
Lcmlolia, ab Larraoniae dlvlsloncj quoniani Lemlo- perum (in apofb. Ilomer. p. 52). Sunt adeo qnl
liam modnlatloiicm complectIfur.« Quod si vocabu- duodctriginta sfatuant, nt auctor tabulac quara spc-
Inin 7nodi!S pro diaslemale acclpiamus, nt idcm ciininis caiisa cx codlce Monaccnsl (C. fol. 220) cuia
iisiirpatur p. 186 v. 20, ultlma codcin scnsu legc- ouinlbus errorlbus ortLograpLieis Licsubjccl; scd LI
mus: i>LciniolIuin dlastema complccfltur.» BIeibom. trlum gcncrum cLordas in iiiiuni coojungnut, qua
Sat crcdo superquc uuuc Labcs conjccfuraruui, ccrti dc rc dixi infra (§. 040).
726
Martiani Capellae lib. IX. §. 931.
primus dicitur apud Graecos :rQogXan0av6[xevog, apud Romanos vero, quia
non cadem nos vocc uti summus Jupitcr statuit, idcm dicitur acquisitus;
secundus vjtavTj vrtarutv, hoc est principalis principalium ; tertius jeaQVTtaTr]
I^i'o1aiii1)nnoincnos I ai1r|iiisUus
|[ Ypodorins siibprincipalcs.
Ypofrigins.
YpoeoJins.
Y|)oiasfin?.
Ypolidiiis.
Uoriiis •!• priniij).
Frigitis.
Eoli
Jastius.
Lidins.
Yperdorins^rsMper princ.
Yperfrigius.
Ypereoliiis.
I|i||||| Yperiastius.
Yperlidiiis.
Ipatc ipatoii *!• principalls priiicipalitini.
Pari ipale ipatoii 1' siibpriiir. pi'ini'ipal.
Ipatun -r pcniilt. priiic. in criiioiiico gcnere distat a nctc diiol). tonis.
Fciiiiltiiiia principnl. in croiiinlico gcn. trin eiiiitonia dislat a iiele.
I'cnii1tiiiia principaliiini in diatonieo gcn. distat tono a netc.
Licliiios ipaton 'I* ultiina princip. et princip. mcdiaruin.
Pari|)nteiiiesoii 'I^ sul)priiici|)a. incdinruui.
JJcson dialonos 'I- incdiaruin exlciita in crnionico gcn.
Lvtciita iDciiiariiin iii rroiiiatico geiicrc.
Exteiita incdiarimi in dialoiiico gciierc.
illcsen •I* incdia ct cst priiicipnlis coniiiiiclaiiiiii.
Tritesin ciigiiicn'P tertin coujiiiictariiMi n fiiic.
Sineiigincn. ditonos 'I" conjiinclar. e\lcnta iii crinonico gcii.
Lxtenta coniunctaruiii iii croinalico geiiere.
{'Xtcnta coniunctaruni iii diatoiiico genere.
iNctc sinciigincirl' iiltiiiia cuiijiiiictariii
l*araincsos 'I' prope nicdiiiin.
Tritcdia z.cngincirl' tertia di>isai'uin a fiiic.
Diazeiigiiicn. diatonos 'I* divisar. evfcnta iii crinoiiieo.
Extcnta divisar. in croinalico gcnctc.
Extcntn di^isar. iii diatonico gcnerc.
INctc diazciigincii'1' iiltinia divisar. ct principalis exccllcnf.
Trile Ypei'bi>leoii'I" tcrtia excellenlinin a (inc.
Ipcrbolcon diatonos cxccllcnliuni cxtcnta in ciinonico gcii.
Extentn cxccllentiuni iii cronintico gciicre.
Extciitn excellciiliuui iii dintoiiico gciicre.
INete Ipcrbolcon '!• uUiina cxccllcntiuiii.
non eadem mos] Sic codices Darmslallcnsis, rijtatcov] luipcrile iii cdito ubiquc vftccteov
Kciclicnaiicnsis, et 3Ioiinccnsis (C); vulgo «quia ea- pro vJtazcov, qnanivis graminaticoruni canones po-
^cmvocc.» Ucspicit autcm supcrioreni Iocum(§.535). slcriiis miuus probcnf. .^Ieibom.
Martiani Capcllae lib. IX. §. 931. 727
vstareoi', id cst siibprincipalis principaliiim; quartus v.Tarwv Suaovog , jd est
principalium cxtenta; quintus v.tuzT} rdgcov, id cst principalis mediarum; sextus
autcm jtagvjfaTTj fisdcov, quod est subprincipalis mediarum; septimus fiigcov did-
rovoQ , id est mcdiarum extenta; octavus ^iiSrj , lioc est media; nonus tqItt)
6vvrii.i!XEvoiv , id est terlia conjunctarum; dccimus 6vvr/utisvcov dcciTovog, hoc est
conjunctarum extenta; undecimus v^/r?/ 6vvr;ui.Livcov, id est ultima conjunctaPum;
duodccimus rtaQuni6r], id est prope media; tertius decinius TQlrr] disCevyixivcov,
id est tcrtia divisarum; quartus dccimus du^Evyiiivcov dccaovog, quod est di-
visarum cxtcnta; quintus decimus vrjTrj dLsCsvyiiivcov , id est ultima divisarum;
6u'(TOVog\ Diiabiis primis dlCiTOVOLgyox ^^/fc""" scriptns, nis! <juod pro II oninibiis tribus locls male
TOy adjungcnda, duabus posterioribus .-r«pa7'7;r7,'S'. cst E. Editus ubiquc ^V^EVyi-iivcoVi in marginc
Miruin tamcn cst, si boc ita sit, uti sane essc ct rcs tanicn apposituni »al. 6wru[.iivcov.'' Miror doc-
ipsa ct aliorum muslcorum collatio iucillimc dcmon- tissimos viros lioc cracudarc non potiiissc, quum ue
strat, qiiod in Latina interpretationc nibil aliud qiiam qnidciu Graccum slt. Scrlbcudum enim fuerat 6w-
exlenla addatur, quod dLaTOVov dcsignaf, iit ipse ECsvyfiivcov. Meibom.
Martianus infra docet. Scd pcrpctuus fcrmc bic coHjiinc/ni-Mm e.r/en/fi] Ilanc vocem apud Grotliini
crror tuin iu Gapcila tura in ipso etiam Vltruvlo, omissam rcstitul c codicibus 3Icibomianis (p. 347
quod (^taroi'©? slinplicltcr ubiqnc ct siuc uila adjcc- v. 8), Rcicbcnaucnsl, Monaccnsi (G), Darmstat-
tione pouatur, quum tamcn eonstet dcccTOVOV nou tcnsl, acccdcntlbus ctiam ante Grotiuni cdltis.
tropum ccrtuni slgniGcarc, sed, iit Ipsc Martlanus prope niedia^ Codex B malc prope mediatn,
infra de sonls ait, indlcluin gcncrura modulandl, Meibom. — Non prorsus Improbcm.
utl et cnbarmonlon et cbromatlcon. Grot. — Iiicpta VJtSQ/^o^.ccicoi'] Ita et Euciidcs, sive vcrius Cleo-
et erronea est tota liaec Grotil annotatio. Meibom. nides, ncquc cnini illa Euclidis sunt, quac fitulo
— Omnluni facIlUmum fuissct pro dcccTOVog utro- Ilarmonices sub cjiis nomlnc circumfcruiitiir, ut
(jue loco rcponcre quod allos legcrc Grotius In sagaclsslme patcr nicus cs acqnalifale semifonioriim
margine annotavlt Xlxavog, quo vocabnlo constat aliisque siinilibus argumentis odoratus est. yitru-
bos sonos plcrumque appcllarl (ride ad §. OiG); vius tamcn VJtEQ0o?.icov. Et ita MS. et Veiceti-
sed vulgatam rctlnul jam propter Interprctatloncm nus, Lugduncnsis, et Basllccnsls. Grot. — "^^allae
Latinam e.xlenta, quac diciTOVOV tantum signlficat, codcx Euclidls barmonicae etlam Clconidac practiilU,
quum P.lp^avog index niincupandus forct; acccdlt qiiem ctiam Grotii pater illlns Introductionis in bar-
autcm Pilcomacbl (p- 21 Mclb.) tcstlmonlum, qui nioiilcam (in notis ad supcrlorem Martianl locnai)
dlscrtis verbls Jii7u7 inleresse alt, utro nominc iu auctorcm cxlstlmavlt, scd futlll argumcnto. SifnOM.
liis cbordis utaraur. (in Muslc. auct. T. I pracf. ad Eucl. inlt.). Confcjr
6vvr,ix(xivcov\ '^vvrjliu.ivcov optlmc ntcrque IVicomacbnm (1, p. 20) ct Boclbium (p. G f. Jiclb.).
7^28 Martiani Capellae lib. IX. §. 931.
sextus dcciiiius tqItt] vjregPo/tuicov , icl est tertia excellentium ; septimus decimus
vft£o/3o/Micov dmTovos, lioc est excellentium extenta; octavus decimus v^rij
vjf£Qi3oAai(ov , id est ultima excellentium. Hi sunt igitur soni, qui modulationem
932 apte et cum ratione componunt. Constat autem omnis modulatio ex gravitate
soni vel acumine. Gravitas dicitur, quae modi quadam emissione mollescit;
acurfien vcro, quod in aciem tcnuatam gracilis et erectae modulationis extenditur.
DE SYMPHONIIS.
Ex supradictis itaque sonis, qui et singulis et omnibus tropis rite con-
vcniunt, syniphoniac trcs sunt, quarum est prima dia Te66aQtov, quae Latine
appellatur ex quatuor, et recipit sonos quatuor, spatia tria, productiones
septimns decimtis^ Sic, ct paiilo post octavus de si/mphoniis^ Censorino (de die nat. 10, 5)
decimus, utcrquc Mciboinianus pro decimus septimus «syniplionia cst duarum vocuin disparium intcr sc
ct dccimus octavus in edilis. juncfaruin dulcis conccntuS"; Cassiodoro (de mus.
CMiii raliotic] P^jTcog. Vide notas ad Aristidcra Op. II, p. liGli Gar.) iitempcramcntum sonitus gravis
i>. 15 V. 29. Meiisom. ad aciiium, vcl aciiti ad gravcni, modulamen cffi-
cmj5s/oHe] Patcr remissione, ave6ei. Grot. — cicnsi<; paritcrque Bacchius (p. 2 f. Meib.) cam dc-
Pro emissiotie lcgo remissioiie , quod et Grotium finit y.Qa^LV dvo tp-&oyycov avopLoicov O^vTTjTL
uotasse dcinde vidi. Vocabnlum modi utriuscjuc y,a.L ^uqvtt^Tl /MHJiavoiJLevcov.
codicis glossac cxpiicant sotii-^ minus comiuodc. sytnphoniae ircs^ Totidem ct supcrioribus locis
Maliin moduhitionis , quac cxplicatio generalior cst, numcrat (§. 10i>. 753) pariterque Censorinus (10,
ct aliis quoquc liiijus anctoris locis applicari potest, 6)5 alii plurcs, scd ut Las tantum ipsas Inter se con-
scd ct scqucntc vci-sn conGrraatur. Cetenim quid jungant, ut Macrobius (in somn. Sc. 2, 1) quinquc:
gravitas sit, quid acutnen, clarlus habcmus p. 182 dici Ted6c(QC0V, dLa nevTS, dLa rta6cov, dta Jta-
V. peinilf. (p. 318 Gr.). Vcrsa autem illa sunt ex 6cov y.cd dLCi jtevTe, dlg dia Jta6cov: Vltriivlus
Aiistidc p. 8 V. ult. ^Ieibom. — ]\ihil muto. l\am- antcin (o, 4; p. 158 Bip.) sex, addita diapason
quc Aiistides, qui laudatur, ipsc Inquit: ix dri cum diatessaroti , ac slc etiam Bacchlus (p. 5 3ici-
TOVTcov Tci yLVOiUva t6 liev /SaQVTtjTa, t6 hom.) et nostcr Inferlus (§. 9o0). Vlde omnino Boc-
de o^VTrjTa JtQOQayoQevo[iev ' yivexaL de i] chliium (in Crcuzcrl stud. T. III, p. Sl. S8). Ad-
(lev fiaQVTTjg y.cxTcod^ev avaipeQoixivov tov diJi autcm sunt vulgo omissiim c\ codicc Darm-
TtvevuaTog, 7] d'6^vT7]g ejtLnoXijg ftQoiefiivov- staltensl.
lJQ6ie6&UL autcm est ettiilti. productiones] IIoc barbarc vcrllt et Incptc.
erectae tnodulationis] Alil tcste Grotio In mar- Lalliic potuissct, nt p. iSli v. nlt. (p. 522 Gr. v. 1).
ginc reclae. We«>o.m.
Martiani Capellae lib. IX. §. 935. 720
(liias cL diniicliani; nam sonum, id cst tonum, prodiictionem vocavi; cst
autcni liemitoniorum quinque, qiiae ad productioncs plenas ct intcgras mc-
dialcnus valcnl; du6£(ov dcccm, dicsis vcro intcrprctatio est, sicut supra dixi,
quarta pars toni. Sed liaec symphonia cst in cpitriti ratione; cpitritus autem
dicitur, qui ct numerum lernarium liabct ct trium tcrtiam, quod cst unus,
ut sunt quatuor ad trcs. Aha symphonia quinaria cst, ct dicitur dia nivxs, 934
alque conslat sonis rjuinquc, qui intcr sc quatuor spatiis dividuntur. Pro-
ductioncs habct trcs mediamquc praecidit, hoc cst tonos trcs ac mcdium,
hcmitonia scptcm, diesisquc quatuordccim , atque hcmiohi possidet ralioncm,
quae forma ct cundcm numcrum circa collata dctinet ct cjus mcdium, ut
sunt trcs ad duos. Tcrtia dia Tca6u)v, quae cx oninibus dicitur, octo sonos
recipit, spalia septcm, productioncs scx, hcmitonia duodccim, diesis viginti
quatuor, atquc constat ex ralionc diplasia, lioc est duplici.
f
(DE TROPIS.)
Tropi vero sunt quindecim, sed principales quinque, quibus bini 95;>
tjuaeai — va\en{\ Haec IjarLara sunt cl superio- Arlslldes quoquc (p. 5o v. 4). Meibom.. — 3Iulla
rum scculorum Inficetias rcdolcut: idcoque mulc in- profccto dclcuda esscnt, sl talla dlspllcerent.
fercta delenda censco. MErooM. dieslsque^ Utcrquc, liic diesisaue. Atque in lioc
epitritus^ Vlde supcrlus (§. 107. 761) ct In- vocaljulo ferc seuipcr quartus casus pluratiy^s is
fcrlus (§.9ul. 937. 978). Gelllus (18, 14): >n'pi- fii.it. illEntoM.
tritos cst qui IiaLct totuui allqucm nunicrum ct diiplici] SIc bcnc codex Bj rcllqui perpcram
cjusdcm parlem tcrliani, ut quatuor ad Ircs, duo- dupli. Meii!0«. — Obtcmperaii qula pracccdlt di-
dccim ad novem, quadraginta ad trlgluta.u Confcr plasia, elsl vulgatam Icctlouem minimc falsam di-
omulno Arlstotclem (probl. 19, 23), IVIconiacIium xerlm; vidc superius (§. 783).
(2, p. 50 Mclb.), Arlstidcm (1, p. 49; 3, p.ll3), tropi vero\ IIos Graccl rwou? appellant. GnoT.
Ccusoriuum (10, 8), Scxtuni Emplrlcum (bvpot, Undc Casslodoro (de muslca In op. II, p. S.^6) foui
Pyrrli. 3, 18, loJ>; p. 16o Fabr.), Macvobium sunl qiii nostro tropi. Baccbius vcro (p. 13etl8 f.
(in somn. Sti[). 2, 1; p. 127 Zeun.), Fulgeulium 3Ieib.) dcCnit tropum jfP.oy.rjg e(.msXovQ 6;^Jj(ia,
(mylJioI, 3, 9; p. 128 Munck.) ctc, reccnsetquc trcs: Lydluni niniiriun, Pbrygium et
qnod est nnus] Ilaec dclcrem. Scribcnda fuis- Dorium; ab allls autem addit slatui septcm:MI-
scnt: «quac flerfla p.ais) cst uuitas, vel uuusi ut xolydlnm, Lydlum, Plirjgium, Dorium, Ilypoly-
n2
730 Martiani Capellae lib. IX. §. 935.
coliaerent, id est Lydiiis, ciii adhaerent viteQ/lvdcog ct vjto^vdcog; secundus
lastius, cui sociatur vjtoiddtLog ct vjtsQca^rcogj item x\eolius cuni vjtoatoXloy ct
vjt£QaLo/llco i quartus Plirygius cum duobus vjto<pQvyUo ct vitsQtpQvylco ^ quintus
Dorius cum vjtodcoQup ct vjtsQdcoQccp. Verum inter hos tropos est quacdam amica
dium, Ilypoplirygiuni, ct Ilyiiodorlnra. Scilicct pa- voZvdidri appcUatnr, ut a Platonc (de rcpuhl.
ritcr ut dc sonis niouitum cst paulatim tantum ad 3, p. 598 f.). Confcr Boeckliium (de metr. Pind.
illum iiumerum crevernnt, adjcctis ntriusccus com- p. 22o).
positis, de qnibus vidc Euclidcm (p. 19. 20), Ari- secvndtis lastius^ IIoc plane falsnni. Auctorum
stidcm (p. 23 sequ.), Atlicnaenm (14, p. 624) cum nullus, vel Graccorum \cl Latinorum, primum to-
nota Casauboni (p. 898), inprimis antcm Alypium, num disit Lydium et secundum lastium. Itaquc
et doctissimas Boeckliii commculationcs (iu Creuzcrl ordiui suo sie restltucndus, nt primus sit Lydius,
stud. T. III, p. 74 sequ. et de mcfris Pind. p. 23S secundus Aeolius, tertius Plirygius, qnartus lastius,
scnu.), qni etiam de slnguloruui troporura vi ct qnlnlns Dorius. Boetliii vltiosnra diagramma secntl
imlolc copiosissime dissernit. Snam euim culque vlr- a gravioribus ordlnem arccssuat. Meicom.
tutem pccullarem fnlsse jara apud Platonein leglmus VJteQdcOQCCp] Ita Aristoxenns; plerisquc appel-
(de rcpnbl. 3, p.398. 599), nbi multos alios anc- labatur [a^oAvdcog; confer Boecldilum (dc metr.
torcs vcteres laudat Stallijaumliis (T. I, p. 20o. Pind. p. 216).
206); adde Lnclanum (in Brannon. e. I): rijg 'pQV- vennn ititer] Quacnaraliaec slt doctrlna satis cst
ycov rb sv&eov, rijg Jcoqczov ro 6ss.cv6v, r-ijg obscnrum. Si legeretur: »ut inter Dorium et Hypo-
Avdlov ro (iccx%Lx6v, rijg 'lcovcxi^g ro yAa- dorlum", ct «intcr Pbryglum ctIIypopbrygInm«,et slc
tpVQOV, ct Appulcjum (in flor. p. 16. 17 Oud.): dc ceteris, omnla statim patercnt. Succurrit tandcni,
«Tibiccu quidam fnit Antigcnidas, oninis voculac illiul vclle Dlartianura, altcrnos modos Mypodorium
mellcus modulator, et idem omnibus inodis perltus ct Ilypopliryglum co iuter sc convenirc, quod binas
modllicafor; scu tu vellcs ^ieo/mm siiiiplex, seu diatcssaron consonantlas dcinceps posltas in dlapason
lasiiim varium, scu Lijdium (lueruluin, sca Fhrij- communcs babcaiit, quac cfiaui iisdcm nofis signan-
tjium religlosiim , seu Dorinm hellicosum.o *"»■ Qnippe Ilypodoril diatessaron ab Iiypate bypaton
id est Lydius] Conjicit Mcurslus nosfcr:/ ad bypaten meson idcm est quod diatessaron Hypo-
Ltjdius pro primns Lijdius; putat cnini ex abbre- plirygil ab cjus proslanibanoracno et Iiypaton dla-
viatlone natmn errorcra, quod si verura, infra pro tono coraprebcnsum. Sic diatcssaron Ilypodorli ab
iiem AeoUus libcns lcgerlm : III Acolius, Iioc est bypafe mcson ct mcse comprehensuin idem csf
fertius Aeolius. Gr.oT. — l\onne hoe abuti cst pa- iisdeinque notis slgnatur, qiiihus diafessaron Ilypo-
ticntia nostra? Nescio qua aeerbltate Grotius ml- pbn'gll, liypaton ac mcson diatonls ejusdem toni
scrnin Illud id est persequiturl contentnm. Slmillfer Hypolasfiuin et Hypolydiuni
VJtSQ/lvdcog] Vcrtc ordlncm: VJtoXvdcog ct diatcssaron ct dlapcntc Gousonantias non quldcm
VJtSQXvdLOQ^ ut apud Alypiura et In seqnentibus. dcinccps posifas, sed tamcn infra dinpason com-
UIeido?!. — Cctcrum VJtEO?.vdiog «b aliid 6vvro- niuncs habcrc, cx iiotis cst raauifesfuui. Ilaec cx-
Martiani Capcllae lib. IX. §. 05o. 751
concordia, qua sibi iuvicem gcrniani suut, ut inter v.todcoQiov ct v:to<pov^uov,
et item inter vftouidrtov et vjtocdSP.tov, item conveniens aptaque responsio inter
vfto(pQV}'tov ct v:to/.vdiov, qui tantum dupliccs copulantur. Mediac vero gra-
viorum Iroporum his qui acutiores sunt jtQOQ?.a(i(iav6(ievat, fiunt. Vcrum tropi
singuli quoque tetrachorda faciuut quina. Tetrachordum autem est affcctio
quacdam sonorum quatuor per ordinem compositorum, quorum extremi sibi
debeant convenire. Sed liaec posterius. Nunc ad inchoamentorum ratum
ordinem redcamus. Praedicta enim ideo primo dicta sunt, ut altius
tcnerentur.
plicatlo verisslma cst ailco, iit v. 18 pro Hypo- quldqnam negenl; clsl obscnram csse Lanc cloclrl-
j}liv>j(jinm ct IltjpoaeoUum Icgcndiira ccnscam vcl nain liic ipse noster loctis osteiidat. Ccterum rcposui
IlypophrijgiHm et Ilijpohjdium , vcl Ilypoiastium ct vytOai62tOV cx codice Monacensi pro VftO^.vdtOV ,
Illjpoaeolinm. Atqiic liacc troporuni «oncordia cx ut inox v.n:oAvdLOv pro vJtoat6Xtov.
ipsis nolis dlagraniinatis XV modoruiu facilc colll- aui ianlm\x\ Pafcr nqui tanquam dupliccsu Ic-
gitur. Sed nova Iiic difficultas orltur ex Illis vcrbis: gcudum eonjiclt. Grot.
iiqui tautum dupllces copulantur», quac, si versu mediae vero^ llaec binas cxplicationcs adinlt-
antcrlorl Icgcretur Ilijpoaeolium et Ilijperhjdium, tcre possunt, proiit vocabulum mediae vel de in-
s\c optlmc explicarcntur^ ncropc IlypoacoIIum ct tcgrl systeniatis his diapason nicdla cborda accl-
Acolium, Itein Ilyjwlydlum et Lydiuni, dupliccs tan- pltur, vel dc unius diapasoti systeiuatls media,
tum eopnlarl sccundum Aristoxcnum, qul XIII dun- quac cst Lypale meson. Prlorl tamen modo iislta-
taxat modos faclt, non autem tripliccs, nt rcliqulj tius. Sic Hypodorii mcdia cst proslarabanomcnos
quod, nt dlxl, llyperaeolius ct Ilypcrlydius cx Aii- Ilyperpbryglij et In binis supcrioribus eodem niodo.
stoxcni sentcntia non numerentur, scd jnnlorum Cclerum v. 21 omnes codices lcguut :tQogXa{X.-
«uorundain, de quibus Arlstldes p. 25, v. 18. Haec Jiavo^evai, non quidcm nialc, usltatius tamen
tamcn cxpllcallo non adco placct; ncc praeccden- esset Jtgo(jP.afi,8avofj[£VOl. IXcc buic scripturae
tlbus convenirc vldetur: iit siuipliciler dicciidum advcrsatur vocabulum mediae, quod praeccdlt.
putcm , superlorein illam modorum concordlam intcr Qulppe lutcr cbordas ab omnlbus (i£()7j numeratur
binos tantum conslderarl, qunm ctiam inter ternos fcminino generc ci ngoQ/laiiliavopUvOQ ra&scuYmo.
posslt et qnaternos ac plures. Exeuipll gratla con- Solus Bryennlus muslcorum scrlptorum ultlmus
eordla quacdam amica cst inter Hypodorlum, lly- frcquenter fcmlnino gcnere serlblt JtQogXaii,8avo-
popbryglum, Dorlum, Pbryglum: qula bl quatuor jU£i'7y. McniOM.
tonl unam diatessaron consonantiain, i-i 52 sig- posterius\ Vldc lufra (§. 9J)S).
uatam , communcm liabeant. Meibom. — Addc Boe- primo dicta\ Alii tcstc in marglnc Grotlo prima,
ckbiiim (de metr. Plnd. p'. 2d5. 2oo), qui recte alll primum; scd boc In usn ne vctercs quldcm
monct crrarc sl qut dc Iiarmonla innotiiissc vetcrlbus slbl constlterunt
92 *
732 Martiani Capellae lib. IX. §. 956.
DE TfllBUS GENERIBUS MUSICAE.
936 Primo quippe qimni Lasus exorsus hannoniacani vini mortalibus di-
vulgaret, tria tantum mci gcnera putabanlur: eiScyMv, c<rtsQya6xiKbv, iiayyeZrtxdv,
quod etiam £Qfi7]vevtix6v dicitur. Et eidi.xdv est, quod ex perseverantibus et si-
iiiilibus consonabat, id est sono, numeris, atque vcrbisj sed quae ex liis
ad melos pertinent, harmonica dicuntur; quae ad numeros, rbythmica^ quac
ad verba, metrica. 'AjtegyaCjTuidv est quidam materiae tractus efficicns exercilium
prlmo qiiippel BIS. «PrliiiO f{iii|)[;e Las!iis cx ct mcus Darmstattcnsis^ vulgo ineptc ei. Musica
urse ennon ca vir niorlaliLiis. « Kx ([iiibus conjicio: cnini loquitur.
iiPriuio quip[)c qunm F-asus cxoruiis liarnioniac vini eiSiKor'^ MS. idixvv, VJteQ8Qya6ziy,ov, e^ay-
luortalibus clli ulgarct. « Illiistrissiinus Scaligcr lcgit: TeXTiy.Ov: sed pro VJteQeQyaOxov suprascripfiiia
uLasus ex nrbe Ermionca.a Siuh-a^: yla6oQ XaQ- est jtQaxTLXOv: pro e^avTeP^Tixov vero luf.ens
0ivov 'EQUiOvevg itoP^ecog r?y? 'A;(aiag, yeyo- legcrein eiccyyeZTixov, qnoil idcni valct ciim eQ-
vcog y.aTci t^/v vtj oZvfiJtuida , ots JlccQelog o (^r/vevTrMO. Grot. — Codex B iiSixov, JtQccnTi-
'V6Tci6jtov' Tiveg de tovtov 6vvaQiSuor:6i y.ov , e^ayysP.Tiy.ov. alfer vtyiyov, cc.^aQyccgri-
Toig eJtTcc 6ocpolg ccvtI TJeQLcivdQOV JtQcoTog yov, i^avye/lTixov. Optima lectio illa codicis B.
de ovTog JteQi i.iov6ixijg ayQ.^l-e /^oyov , yal Per idiyov autcm scu eidiyov intclligo luusices
diSvQccfiljOV elg ciycova ei6r]yaye , yai rovg parfem conlcmplativam, nisl pro co {)ecoQr)Tiybv
ioi6Tiyovg ei6r]yr]6aTO Aoyovg. Mcminit ejiis- lcgendum statnanius. Nam et baec ab Aristide dc-
dem Lasl Aristoxenns. In vita Arali invcnio: o/iW- siimfa esse arguunt Linac reliquac parlcs ct in
vvuog aP.Xog Aa6co Tc5 ciQiuovii. In Clcin. priniis p. 182 v. 5 frcs rov e$ccyye/.Tiyov partcs
Strom. 1: didvQcciiljOV eJtevorj6ev Ac'i66og (1. cx Arisfidis p. 8 v. 17. Meibom. — • Vu?go enim
Ac'i6og) eQixiovevg.GROT. — Yulgo enim Ii>/pa- cdchaluv eidiyov, sQya^Tiybv, v.rsneQya6Tiybv,
siii', scd vcra lccllo Lasits cst, ut ct r«Ieiboiniiis (ad qiicd ncquc rcl ipsi ncque scqucntibiis respondc-
Aristoxcuum p. 78) apud nostrum lcgit, ct D.irm- batj quaproptcr Mcibomii codicem altcriim sccutus
stattcnsis codcx Iialiet, litcra S tanluin diipll- sum, ortbograpbia tantiiin, ut par crat, correcla.
cata, quae nulla discrcpantia cst. Be Laso addc id est sono] Dc triljus his partibus vide qiiac
Albcnacum (ii, p. C24 Cas.), ct qnos practcrea supcritis (ad §. 930) annotaviinns.
excilant Duclcrus (de Siinonide Cco p. 52) Bode c(JteQya6Tiybv cst] Hic quoque secutus snn»
(dc OrpTi. pocta p. 05) ct Boecklilus (de mctr. Pind. codicem Meiboinianum altcriim (A), nisi quod is
p. 2). Sed «inod Ju vulgatis craf /laimojiirttwiu y/m perpcrain scripfum a;r«pj'«(7ri>{0V exbibetj vulgo
mutare nolui, etsl codex Monaccnisis (C) harmoniae nialc VJttQSQya6Tiyov.
«am pracbuit, malcriae tfactus^ Pro tracCaliis. Musica in Irac-
inci fjciirrct] Sic Mciboiuianus coJcx ulcriiue talionc malcriac «Kisicae, quac siint soir,:s, rl.yfii-
Martiani Capellae lib. IX. §. 936. 755
ejus; cujus itidem tres partcs, id est (is^lojtotta, Aiiig, jtXoxri. 'Eiayys^lrixdv
autem ad expositiouem pertincrc videtur, et habct partcs trcs, oQyavLxdv ,
o}dcx6v, vrtoy.QirLy.6v, quae infcrius rerum ordo dispouet. Nunc dc priuia vocc
vclut dc sonitus totius parcnte diccmus»
DE VOCE.
Omnis vox in duo genera dividitur: continuum atque divisuni. Con- 037
nnis ef vcrl)a, versatnr, ut ia canfu dccorc ac sua- inferiiis^l MS. intetius. Ulraque sanc lccfio
vitcr coroponcndo exercltatl evadamus. Meuio:». — fcrri potcst. Grot.
Paritcr snpra (§. 481) tractus pcrpcrani scripdim omnis vox] Meliiis profccfo illiistrnri Iiaec nc-
crat pro traclatus} scd nostro loco coditiiiu anc- queunf, quain iis qiiac Vifruviiis (i>, 4^ p. 154
toritatcm dcsidcro. Bip.) cx Arlsfoxcni doctrina ailniodiiin dllncidc sic
tres partesl Quia liacc corrupfa sint niillum cxposuit: »Vox mufafionibiis quuni Uectitur, a!i;i*
dul)ium, Lcgcndum ccnsco fiEP.OJtOua , ^vd^HO- fit acufa, alias gra^is; duoLnsquc modis movctur,
JtOtCa , JtolriGLq. Mclopoeiae autcin parfcs sunt e quibus nuus Iiabct cffectns conlinuatos , alter
fres: Af/xpLg (pro quo Lic ineptc Aeiig), ixl^Lg distatUes. Continna vox ncquc in nnitioiiibus con-
yxii XQ7j6Lg. Quarum parfium subdivlsioucs rursus sisfit neqnc In loco uUo, eillcltquc tcrminallonc^
adfcrendo pcrvcnircmus faudcni ad jtXoyfv. Quod noii apparcnfcs, infcrvalla aufcni incdia pafenfia,
eniin inclopociam trcs iJlas parfcs liaberc ccnsitcrif, uti scnnonc qnuin dicimus , sol, Ins, fios, nox
Loc clarlssiine patet ex p. 197 v. 23 (p. 33o Gr.), iXnnc cuim nec nnde incipif ncc ubi deslnif iu-
Vide Arlstidem p. 6 v. lo, p. 29 v. J.I?Ii:uion. — tclIiaMtur, sed ncque cx acufa facta esf gravis, nc-
Codices nibil variauf. qne cx gravi acuta apparet aurlbus. Pcr distcmtiant
Eiayys?,rLy.6v\ Edltus pcrperam sy.xir^riy.ov. autcm e confrarlo. IVamqnc quum flcctlfnr in niu-
Optimc trcs illac partes in oninibus codicibus Ic- talione vox, statuit se iu alicnjus sonifus finitioiicni,
gnntnr. Vide Arlstidcin (p. S, v. 17). Meiboji. — dciude in aitcrius, ef Id ulfro cilroqnc crcbro fa-
Solns Grofius corrupfuin Illud babef; anfe eum e"endo Inconstans apparct scnsibus, nfi in tanfio-
editi iiuvrs^rLX^v ino iguyys/iriy.6v, majnsculae ni' us quum fleclentes vores varlefafem fKcimns mo-
cnim T ct I" liicile confunduufur. Scd omnino con- diilailouis. Itaque intervallis ea qnum vcr.safur, oC
fcrendus ille Aristidis locus: rov ds rSy(VLy.OV undc inilinm ro--!t ct nbl dcsiit, apparef lu sono-
liiori rQia, aQiiovLy.ov , QV&fXLyov, fj.STQiy.GV nnn p.fcnfibus llaitionibns. Mediana autcni carenfla
ro 3e JtQc.y.XLy.ov slg rs ro y(Qr^6rLy.6v rcov ■'nfcrva!lis obscuraatur.« Sed confcr Ipsnni Aris{f>-
JtQO£LQrji.iivcov rsnvsraL, xal rovrcov i^ayysP.- xennm (elcm. barmon. 1, p. 10 seqn.) ef Ai-Isliiicai
riy.oV y.ccl rov ixlv XQr^6rLy.ov utQr] LieZo- QninclIIianum (p. 7).
JtOLLCC, QVx) ijlOJtOLca, Jtoirj6Lg, rov dk i^ayysP.- conlinuum] Salmasius (ad Solinn^^. 2 19) m
rLZOV 6oyccviy.6v, codiy.6v, v.i:oy.OLrix6v. su9 Martiaui codicc hh scriLi coniinum (esUCnr.
754 Martiani Capellae lib. IX. §. 957.
liiuium est vclut juge coUoquiiim, divisum, quod in modulatione scrvamus.
Est et inediuni, quod inter utrumque permixtum ac neque alterius continuum
modum servat nec alterius frequenti divisione praeciditur, ut pronunciandi modo
carmina cuncta recitantur. Horum illa, quam in divisas partes certasque dedu-
cimus, diastematica nominatur, et ei parti quae harmonica vocatur aptanda est.
DE SEPTEM PARTIBUS HARMONIAE.
1>58 Quac quidem harmouica habet partes disputationis septem, primam de
sonis, secundam de spatiis, tertiam de sjstcmatis, quartam de genere, quintam
de tonis, sextam dc commutationibus, septimam de modulationc, quam uic-
lopociara vocamus. Ac prius de sonis, ubi artis est elementum.
Sed niera ortbographlac Iiacc dlscrepantia est (v. et diflicilis « , qiianiquam ibl queqiie /mi-monifam rc-
§. 807 uoC). stitui 3Ieiboiuius jubct.
inter titriimouc] Rcctius boc e Darmstattcnsi ^ i irk ^ i- .«i. ■ .'i
' J septem] Dc septcni biscc partibus in scqncntibus
codlce rciM>s..i pro in utvof,ne , quod in editis crat. ^^ ^,^ ^,^^ ^^^ g„. ^g^ ^^^^ ^^^^ ^^.^
■ut vronuHciandi] Sic pcrpcram omncs. Pro ut -n j * i j- . •! .■ •,*•.• i
' _ Presso pcde in bac distributionc scquitur Aristidcm
lege quo. Atistidcs p. 7 v. 23: ^ r«? rwv TtOLTj- QuJuetiliannm (I, p. 9 3Icibom.).
fxarcov avayvco6eLQ jfoLOviieda. Mbirom. — Mu- . . «r i
tertiam ne sustematisl Sic rectc scrinti. Malc
taimi caiisam non video 5 nam w< pariter atque _ ^ ■^ _
., 7 ' . /-» 1 • edltus in tcxtu diastematis , in marginein rcjecta
Ijraecum ri cst anomoao. yuoti aiitcm ait pronun-
,. ■ , . ..... . . vera lcctione, qiiac est «i/«/ema</*.MEUiOM. — Faeilc
Ciandi mono carm:ua rccitari, iiistrioncs potissi- ■* ^
_, . . . . obtcmneravi, nam de diastematis, qiiae spatia bic
mura spcclat. List cinm pronunciatio, ut auctoris *• ^
, _. • /. ^^ .. • I appellat, in sccunda parte aait (8.948).
ad I^crcimiiim (1, 'z) vcrbis «tar, uvocis, vultus, 11 ' * o \o /
gestns mrsdei-atio cum venuslatc. « Adde Quinctilia- ^uam melopoeYam^ SI vcl nullo alio loco in-
num(2, 10, 15): »quod facinut actores comlcl, qui scltlae vel ncgllgentiae convlncl Martlauus possct,
non ila prorsus, ut nos vulgo loqnlmiir, pronun- ex Iioc ecrtc non video quomodo non posslt. Vcrba
ciunt , quod essct slnc artc, uec procul tamen a elariora sunt, quam ut interpolata ca censcamus.
uattira reccdunt, qno vitio pcrlret imltatio.a Latiuo modulatio respondet Graeenm fjie^codia ,
Jiarmouiea] SIc opllmc ulcrqnc scriptus. Insiilsc iion autcm ne2oftOua. MnmoM. — Accuratlus in-
cdltiis //«/•{iiojija. Mr.iBOM. — A Grotio boc factum; fra (§.9Go) «modnlationls eflcctae bablliimu apj>cllat;
autcriorcs rcctc hurmonica e\blliuerant. Idcin tamcn Tcrnmtainen nou video , cur ncgligcntlae arguatur
vel usus Wi. crror est apud VltruAuim (a, 4), ubl: Martlanus, qut Latliil scrmonis usum ccrte mclius
i>Uarmonia«f inquit, ucst muslca litcratura obscura 3IcIbomIo callcrc debcbat!
Martiani Capellae lib. IX. §. 959. 755
DE SOISIS.
Souus quippe tanti apud nos loci est, quauti in geouictricis siguum, 959
iu aritlimeticis singuluui. Phthongos sonos dicimus. Verum phthongus dicitur
vocis niodulatae particula una intentione producta. Est autem intentio, quaui
dicimus tasim, in qua vox pcrsistit ac perseverat. Sonus phthongus vcl
speciatim vel generatim appellatur; scd generale vocabulum habcnt ct specialia,
quae i3i6Tr,va Graja vocc perhibentur. Ut si quemadmodum nobis scribcndum
pluJtoviios] IVcgligciifer Grotiiis qiiatcr in liac nulli ul tribui solcat), (jui (soni) dwcijicLg Graja
paraginpliu pthonrjos cdidit, quod corrigcndiim crat. voce perliibentur. Sic legcnduni ccnsco, sic exnlican-
Ceteruin courcr Gensoriuuui (dc die nat. 10, 8): duni; Tocabulum idlOTrigliic prorsus cst ineptuni.
>singiilae tamcn voccs simplices ct utcunque niissae Yidcri tamen possit cx Aristidis confurmadint vcr-
(p^oyyoi Tocantur; discrinicn >cro, quo alfcr bls, qui p. 9 v. 3: r] ds, inqnit, r^C li£Xto8Ly,Ti^<i
<p\}6yyog acutior est, altcr gravlor, vocatur dui- (fx^oyyoQ idlo>Q '/ca?.elTai.^ls.\Boyi. — IViiuis aciile
6TTjiia.« Mcibomius, pracscrtim quod idi^TijTa in ^vvausti;
parliciil(i\ Addit Aristides (p. 9) minlr.ia (^i/.a- mutai-i vult, quum nibil aliud dicere videatur Mar-
%l6toq). Aristoxcnus (eleni. barmon. 1, p. IS): tianus, nisi specialia codcm cum gcnerali nomiiic
ifcovijq TtT(Jo6iQ irtl ixiav Ta^LV 6 (pd6^'yog' indicari; sonas igitur et unlversos paiiter cl sln-
Tore yaQ (paivSTai, (p^6yyoQ sivai. ToiOVTog, gnlos dici. Quamquam libcnter idi^Tr^Teq cuni
olog sig fii^.og TaTTe6&ac ■i^QUO^uevov, oTav Grotio scripsisscm pro idiOTTjTa, facili conrusione,
?; ^O)!'?/ (paiii e6TavaL ijtl fiiag Ta6e(og. Plura si codiccs addiccrcnt; nunc nulla varietas enotatur,
dablt Fabricius (ad Sextum Empir. p. 5Cd), qul nisi quod in margine Grotiana acqiic ac codicc
ctiam nostrum locum laudat. Monacensl (C) corrupte legitur tdiotetra.
persistit] Alil tcste Grotio in marglne (jua vox ul si\ Is punctiis dcest in MS. et aliisj is
persislit, oniissa in, alil consistit, slcut etlam Fa- pnncltis valct, qnomodo sequitur scribcndum. Grot.
bricius, sed ncutro egeinus. — »Ut si qucmadmodum« ita uterquc scriptiisi
vel spevitttim] Ilacc quum obscura sint ct eor- editus pcrpcram »ut si is pnnctus.a Corrupius bic
rupta brcvitcr cxplicabimus. PLlbougos sonos vcl locus cst et difliciilimus, qncm expIicaLo: »ut si
speciatim (rr^ dwafiSC potestate, quomodo octo- (audito vcl lceto vocabuio) quemadmodum nobis
dcclm In siugulls sunt gencribus) vel generaliter scribendum sit (quas litcrarnm potesfafes, tcov
(ttJ Tcx6et, inlentione, quomodo innnitl soni exsi- ^TOLp^eLCOV dv\'c'ineig , quos ductus adhiLcre Jc-
stunt) appellamus. Scd gencrale vocabuliim (sonns, bcamus in IIIo cxarando) coi/itemus.^' Planc cnim vo-
quod InCnltls aeque compctit, ut et ipsc Martianus cabnium dvvciUSLg , quod praccesscrat, expiicare
docct) speclales (Illl oetodeciin In quoquc gcnerc voluit, iit etiam ex Iils adjnncfis est evidcns: itn
solum) Labcnt (adeo ut cx rellqHis innumcrabJliLus hae.c virlus phthonfji docet (exempli gratla mesc,
736 Martiani Capellae lib. IX. §. 940.
slt co2,Itemus; ita haec virtiis phtliongi docet, quid vel acuminis exscranms
OiO vcl lenius remittamus. Ycrum ex istis alia faciunt, alia patiuntur. Faciunt
inlcntio vel rcmissio; patiuntur acumcn et gravitas. Productio autem cst,
hoc cst e.flradig, vocis commotio a loco graviore ia acutum locum; avedcg
\cro contra, nam ab acuminis cuhuine in grave c]uiddam seriumque descendit.
rit autcm soni gravitas, quum ex inlimo quidam spiritns trahitur; «cumen
vcro cx superficie oris emittitur. Siint igitur innumcrabiles soni, scd spe-
ciahter per singulos tropos dnodeviginti tantum poterunt convenire, quorum
iHl iiomina supcrins memoravi. Ouorum prior est acquisitus, qui ideo tali nomine
iicle difzciigRiciioii, proslaiiiLorioinenos) (ftiul itcu- iJtcTaGcg] Arislitlcs (p. 8): T«(jLg ds i6Tt
minis exsei ere ddieamus, vel /:i:id kuius remitiere. fiovij y,al 6Ta6LQ Trjg ipcoi')jg, TuvT7jg Se €ldrj
Mesbom. (not. p. 3o2). — Veiha is puncttis , quae dvo , c(V£6lg Ts xal ijtlTa^ig' iivadcg filv ovv
apud Grotium post ul si legiintur, In aiitcrioribus i^TiV , 7]vlxa CiV aitO O^VTSQOV TOTCOV f.Tt
ciIitloniLus oiulssa siiut, ijuarc ct ipsc rcctlus, ar- (iaQVTSQOV rj (fcovrj j^^^coQfj, ijtiTa6ig iSs, orav
Lilror, cxpunxl. iy. /iaQVTSQOv p.STa(ialvr^ jtgog osvreQOv. Sed
acuminis] Forte nculius vel acuminatius, nl liacc «juoque fcro iisdeiu verbis apnd Arlstoxcnum
pro lenius legas len imiuis. GixoT. — ]\on necesse. leguntur, ut diiblum slt uti'um iiosler jiolisslmuni
c.v islis] Sic codices Mcibomianus, Rclelicnau- secutus sit.
cnsis , et Darmstaltcusls jiro his iii editls. seriumque] To %aT^ Tj-&og. Gnox. — Vlde In-
faciunt] Ilaec male ciiin praeccdentibus coliac- ferlus (§. 947).
rent, ut locum Lunc mutihim censeam. iVequc ctiam <juidam] Legc: nquiim cs intlmo nuidem spl-
lrans!)ositionc juvari potcst. Porro fjuuin lioc Arl- rltus traliitur, acuracn vcron ct cet. Gnox. — IVoii
stldcs non babcat, ijucui tauicn ctiam hoc loco ojius cssc correctione censco.
vertissc dcjjrcbcnditur, sed Arlstoxenus, illuni p. 8 duodeviijinti] In editis crat XXVIII, ct quain-
V. 28 luutilum ccnseo. Ita autcm Arlstoxeuns j). 11 ■\Is Arlstides (p. 9) ct Klconiaclius (1, j). 9 ct 2,
V. iJo: natque ex bis», iuqult, uquae dlxlinus, pla- p. 3o JJIcU>.) scrlbant sonorum «t cliordarum nu-
uum csl, ct rcmlssionem cssc dlvcrsum quid a mcrnm csse vigintl octo; apud noslrum famcn om-
gravlffiic, ut facicns ;ib co qiiod fit; Intcntlonem nino lcgenduin duodeviijinlil, id qiiod ct quac se-
qnoijiic ab acuminc codcin niodo.« 3Ieuiom. — Vcrl- quuntur ct siipcrlor locus (§. 951) doccnt. Confuslo
slmilius dlxcrlm vcl Ipsum Aristoxcnuin, vcl aliuni autcm Inde nata ost, quod in nnoquoquc trlum
qui cx Illo baiislsscf , a Martlano adbibltuin csse, gencriim sonoruni numcrus quldcm cst XVIII (Eu-
qul ctsl omiiia cx aliis congesserlt, tamen In uno clld. In introd. barm. j>. 3 et 4 iSIcib.)^ qiiuin vcro
fonlc nciitlqiiam acqulcvlt, ciimquc et supcrlus ct nilsccntur ex Illis gciicribus, XXVIII (id. p. 3).
inferius liaud raro cuin Arisfoxeiio conscntlrc vl- Sunt cnim in iis phircs communcs et vagantes, dc
deiuus. (juibus tiilc infevius fad §. Oio).
Martiani Capellac lib. IX. §. 940. 737
nuncupatur, quoniam corum quae tetrachorda nominantur nulli omnino con-
sentit, sed extrinsecus velut acquisitus accedit propter consortium mediae,
cui concinere consuevit; qui acquisitus uno tono a principali principalium
separatur; quae principalis principalium, quia prima in tetrachordo collocatur,
quasi cujusdam rectoris nomen accepit; subprincipahs denique dicitur, quae
principali subjecta conjungitur. PrincipaHum vero evagiiovLOQ ct ;^()a)/it«Tt%o?, 942
quam nos vix forsan recte colorabilcm mcmoramus; et ideo hoc nomen
accepit, quia inter principales colores album tetrumque quidquid interjacens
invenitur colorabilc Graja significatione perhibctur. Ergo cnarmonius, chro-
maticus, itemque diatonus, quam extentam dicimus, indicia sunt generum
modulandi. Multiplex quippe tetrachordorum ratio sic firmatur. Principahs
autcm mcdiarum, quia prima cst medii tctrachordi, ideo id nonien accepit;
cui subncxa subprincipahs mcdiarum essc dicitur; denique rehquae tres sui
simihbus obediunt. Dictum vero hoc tetrachordum mcdiarum, quia in
exlrinsecus\ SIc codlces Melboniianl nostriqne generum modulayuW^ Vitruvlus (S, 4; p. 136
I\cicbenaucnsis, Darmstattensis, ct Monaccnsis (C)^ Bip.): i)Gcnera vero nioilulalionuui sunt tria: pri-
vulgo extrinseco. Ccterum coufer Bocckliium (de mum quod Gracci nominant aQixovlav, sccundum
mclr. Pind. p.20G): i)Acccdcnte dcinccps vcrsus acu- ;^Qcofj.a, tertiuni dcaTOVOV. Est autcm liaruioniae
tum tetrachordo VJtiQPoXalcov totum systcma fac- modulatio ab arte concepta et ca re cantio ejus
tum disdiapason dcfieiente tono, cui supplcndo maximc gravcm ct egregiam Labct auctorltatcm;
versus grave adjectns tonus, cujus gravior sonus cLroma subtili sollertia et crcbritate moduloruni
qui dicitur JTQOS/Iafi0av6[jt,svog totius systcmatis suaviorem liabet dclectationcnij diatoni vcro, quod
disdiapason gravissimus est.« naturalis est, facllior cst intervallorum dlstautia.»
£VaQ{i6vL0g] Adde ex MS. ))Ct rei verltate Macrobius (in somn. Scip. 2, 4): »Quum siut mc-
dLOTOVOg." Grot.— Qnod Grotll MS. addit dLa- lodiac musicae tria gcncra, cnarraonium, diatonum,
rovog ncsclo ubi poncre debcam. Longc melius et cliromaticum, primum quldcm propter nimiam
a reliquis id abcst, quia eliam sequitur.MEiuom. suam difficultatem ab usu reccssit, tertium vero est
album tet^-Mmfue] Sextus Enipiricus (adv. mus. infame mollitle; unde mcdlum, id cst diatonum,
G, 41 5 p. 5G4 Fabr.): cogjtSQ <paLocv ZLva ymI mundanae musicae doctrina Platonis adscrU)itur.«
li£?MLvav yML /l£Vm]v (fcovrjv ciJto Xcov JtQog Plura dablt Boecbbius (in Crcuzcri stud. T. III,
xrjV OQa^LV aidx^rjCacov y,£zXriYM(X£V. ScHIcet p, 64). Vide ct nos iuferius (§. 9.t3).
alteram acutis alteram gravibus sonis comparabant. ohediunt] E Dax-mstattcnsi codice pro ohedient
Plura vide infcrius (§. 9o6). in cditis.
93
758 Martiani Capellae lib. IX. §. 942.
medio locatum est inter principalium tetrachordura et tetracliordum conjunc-
945 tarum. Post supradictas autem quae sequitur media nominatur: quac idco
media dicitur, quia tam gravis modi finis est, quam in tropis omnibus futuri
acuminis caput, atque ipsius quodammodo vinculo tam gravis modulatio quam
acuta connectitur, ut in Lydio modo, ubi rectum iota mesen notat. Verum
post mediam extendentem hemitonium conjunctarum erit tertia, quae in
eodem modo, id est Lydio, labda supinum pro nota habebit. Post hanc illae
quae a nobis superius expressae sunt tres sequentur, ivuQnoviog, ;^Qcofiari,x6g,
et 6u'(Tovog, quae et paranete dicitur, quam Latine penultimam perhibemus;
post quam ultima sociatur, quae ideo dicta est conjunctarum ultima, quia
in hoc tetrachordo finem tenct. Omne autem tetrachordum conjunctarura ideo
inter prindpallum ietrachordum] Rcstitui ex potiiit quod medium est eorum, quae inter aliqua
anlcrioribus cditionibus; Grotius enim Lis tetrachor- clauduntur extrcma.«
dorum cdidcrat. Alii tcste eodcm in marginc voccm iota mesen\ Confcr Arlstidcm Qulnctiliamim
prorsus omiscrant, quod tanien non probarim. (1, p. 28 Meibora.), Alypium (p. 3. 23. 44), et
iam gravis modi^ 3Ioduni vocat qucui ct siipra Boctliiumj quamquam Aristldcs jacentem potiu3
TQOJtOV, niore tamcu Graccis non adniodiim usi- litcram significare videatur, ncque Alypii verLa satis
talo. Pcr gravcm moduni infclllgo Ilypodorium cum clara sint: 'lcoTd y,ai ?.a[x[ida Jt?-ayi.OV.
patre, quem et Censorinus alicuLi gravissimum ap- Lydio labda^ 31 S. lahda supinum, quae lectlo
pcllat. Grot. — Vocalnilum modus Lic pro modu- si non omnliio arridet, lcge eodcm sensu sequcns
lalio usurpari ccrtuni est cx vcrLIs scqucntlhus, vulgatae Icctionis vcstigla: «L slve yl invcrsum.*
tiLi idein dlcltur giavis modulatio. Ncc scqucutla Grot. — ]\on vidco ciir non arrldeat, quum supi-
pcrniittunt, ut pcr gravem modum intclllgatnr ISy- nnm id ipsum significet quod Alypii ^/.«yiov (vid.
podorius. Errat itaquc Lic cum patre suo Grotius. not. ant.), nluilrum ita collocatum: <^ . Quapropfer
Cetcrum mcsc ultima est respectu proslambanomcn', sine Laesitatione recepi, qnum vulgata lcctlo literam
iit nete rcspecta mcscs. Est itaque posl mcscn manifcsto corrupta cssct.
liic ordo: iiltlina, pcniiltlma, tcrlla aL ulflnia, su- conjunctarum ullimn]lSicomachus (p.2o Meih.):
prcnia, quae mcse. Vidc iiofas ad Arisfldem p. 2!2. i>Tcf:-acliorda in univcrsum cxslstunt qulnqne —
BfEnioM. — Spcciatini Arlstofelos (proLl. 19, 4o): in quILus duae suut disjuncfloncs, coiijunctloncs
iiQuuni cxfrcma concentus nclc ct Lypafe slnt, Lis- Tero Ires. Et quidcm conjuncfioniim illa, quae inter
que infcrjacent rcliqui soni, quorum nicdliis nomi- Iiypaton et mcson, ct ista, quae eorundem mesoa
natus sohis prlnclpiiim altcrius fctracliortll cst, jurc cst et syncinmcnon, et ultima, quac dlczeugineuon
mcdll Doiucn LaLucraf : prlsiclplum cnini idcm cssc ct LypcrLoIacou.ii
Martiani Capellae lib. IX. §. 943. 739
dictum, quia mediae ipsi, quac perfectam sjnjplioniam prima coniplevit,
adjungitur, ac producente media sequentem tonum ille qui sequitur sonus
jtaQanE6og nominatur, quod hunc satis proximum sonus adjunctae modulationis
ofFendat. Dehinc divisarum tertia, quae plenum systema diapason finitj unde 944
divisarum tertia perhibetur; post hanc soni ccteri consequuntur. Sonus vero
divisarum ideo hoc nomen acccpit, quia iino et diniidio tono a mcdiae fine
divellitur. Post hoc tetrachordum exccllcntium collocatur, quod idco excellens
nomen accepit, quia in singuhs tropis in onme acumcn erigitur, in singuHs
modulationibus fastigiatur. Horum igitur sonorum, id est phthongon, sunt 94J>
ahi quos consistere ct perseverare necesse est, ahi vero sunt vagi; dcniquc
ahi (iaQVJfvzvoi. nominantur, ahi ne66rtvy.voL, ahi o^vrtvxvoi. perhibeutur. Spissum
mediae ipsi] Codcx Monacensls (C) mediae et tono dlvelli alt noster, dc Leptacliordo lofjultiir,
ipsii sed inutandi causa nulla. ubl dcmta TQirrj majus intcrvalluni faetum crat.
prima complevil] MS. «cum prlraa complcvita Confer Bocclililum (dc metr. Plnd. p. 20o) et Arl-
vcre et probe. Guox. — Ego t6 cum mcllus a rc- stotelem (problem. 19, 47).
Uquis abcsse ccnsco. JIeibom. a jnediae] Sie rccte uterque scriptus. Editus
adjimgitnr] AIII teste Grotio in marglne pro- perperam merf/i. Meibom. — Morcm gessl 31cibonilo,
ducitiir, incpte. licct ctlam vnlgala Ita dcfendi possit, nt tetrachordi
proximtim soniis] SIc probc uterque scrlptus. Diedil sive mcdlarum finem intclllgaraus, qul In
Edltus sonnm. Meibom. ipsa media scll. cboida cernltur.
wide divisttruni\ Sic codcx A, qula ctlam prae- aUi auos consistere] Vltruvius (i>, 4): uSonltus,
cedlt divisarum tertia. Pcrperam cdlUis conjunc- qui Gracce (p-&6yyoL dlcuntur, lu unoquoque gc-
tarum. Meibom. — A solo nempc Grotio cditus. ncre sunt dccem ct octoj c quibus octo sunt in
Namquc ante cum cditi rccte habebant divisarum. tribus generibus perpeiui et slanles , reliqui deccni,
Alil, tcste codem in margine, cunclarum , errore quum communlter niodulantur, sunt vn(/aH7e«.« Plura
fortassc ex antecedcntibus vcrbis dLa rta6cov nato. dabit Euclides (intr. barm. p. 9) ct Tbeo Smyrnaeus
Qnanquam ipse Martianus Ibl in errore vcrsatur, (de muslca 36, p. 142).
qnum non tertia sed ultima dlvlsarum plcnum sy- vaiji] Ili ab Euclide et Gaudcntio (p. 18) ap-
stema Cniat. Vlde et Mcibomlum Infcrlus (ad §.962). pcllantur yAvovixsvot, a Baccbio (p.9 Meib.) ^e-
ideo hoc nomen] Safis Incptc. Meibom. — In- QOUEVOL.
Cptlas non vidco. /liaC,£Vi^Lg cnim, ut Euclidis alii o^vrtVZVOi] Omlssiim in edltls siipplevi e
(Intr. barm. p. 17) vcrbis utar, cst dvo TETQa^OQ- codlcc Grollano.
6cov E^rjg [XEXcodoviiEvoiv oixolcov y,uTa 6xri(J.a spissum] IIoc est rtvxvov, de quo vidcndusBoe-
tovog ava [X£6ov. Quod autcm uno et dimidio ckliius (de uietr. Pind. p. 208) ct nostcr infra (§. 930).
93 *
740 Martiani Capellae lib. IX. §. 945.
vero dicitur trium sonorum compositiva quaedam qualitas; /3aQvftvxvoi, autem
sunt, qui vclut regiones primas spissi retentant; yLE66rtvy.voi vero, qui niedia
possident; d^vavKvoi,, qui ultima tenent; drtvywoi, qui in posilione souorum
946 trium, qui sunt spissi, nullo genere aut lege junguntur. Stantes autem per-
severantesque dicuntur vcl artvnvoi, vel PaQvrtv%voL , qui veluti quandam speciem
et formam sibi principalium vindicabunt; ideo autem a quibusdam statarii
nominantur, quia diversas extentioues recipere non possunt. Alii autem vagi
et errantes liabentur, quia interdum largiora, interdum minora spatia rece-
perunt; sed hi alii jtaQVftatosLdetg , alii /lLj;(avosLd6Lg vocantur. Verum primi
ideo sic dicuntur, quod stalim prioribus subnectuntur; ZL^^avosLdetg dicuntur
a digito, qui ministcr artis et cantus singulos movet; est autem primus a
947 poilice. Hi vero alii sibi invicem congruunt, alii discrcpant et resultant.
Sed illi ofiSipcovoL, quia sibi invicem conjunguntur; dLa<pcovoL autem, id est
dissentientes sunt, qui quum pcrcussi fuerint invicem discrepant; 6ii6<pcovoi,
qui vocis quidem aliam significationem gerunt, eundem tamen impetum
servant. Sunt autem et aliae sonorum diversitates; et prima quidem per
intentionem, ut aut acumine aut gravitate dissentiat; secunda per spatiorum
iit ■positione^ Sic codex Grotianus ct Melbo- eo magis serraTi, quod 7« Graeclsmus cst, quo
miaDUS alter (B); \ulgo impositionem. clarlus hacc omnla c Graeco sumsissc Slartlanum
larqioyci\ Grotiana margo longiora; non ncccssc. pateat.
XLXCCVOELdslg] Ai%av6g nomen crat cliordac, sed illi OfiOcpcovOL] Lege dvfKpcovOL, de Iio-
quam supra (§. 951) dcciTovov appcllavlt, quia niophonls postea sermo. GnoT. — Confcr omnmo
diglto indice pulsabatur. Confer Niconiachum (p. 21. Boechhium (in Daub. et Creuz. stud. III, p. 51).
22), qul ^Ly(av6v scrihit xaZovfiEVOV aiCo xov pc intentioneni\ Uoc quoquc secundum Arl-
x6v xrig aQL6rEQag x^^^Q^g daYXvXov x6v TtaQa stoxenumj vide Boethlum (de musica p. 1472):
t6v avxlx^iQa avtco ciel EJtLxl-&E6-&UL. «Quoniam vero sonum omncs consentiunt esse aerls
verwn primi] Id est JtaQVJtaxOELdslg' prlorl- percussioncm, gravitatis atquc acuniinis dliTcrcntlam
lus, Id est VftcxXaLg.MT-TBoyt. dlvcrsa ratlone ponebant, Arlstoxcuum secutl ct
et canltis] Alll teste Grotlo In marglnc cantor, Pythagorlcos; Aristoxcnus quippe sonorum diircren-
malc. tlas secuudum gravitatcm ct acumcn arbitrabatur
7ii vero\ Codiccs quldem Grotinuus et Mei- in qualitate couslstcrc, Pythagorlcl vero In quan-
bomlanus B horum vero praebcnt, sed vuJgatam tltate poncbant. « lutcntlo autcm qnaliJatis cst.
Martiani Capellae lib. IX. §. 947. 741
perccptioneni , quiim uni aiit pluribus conjungitur spatiis; tertia per conjunc-
tionem sjstematis, quod aut unum aut plura recipit; et quod secuudum
morem dicitur, y.az'' ^&og: alium quippe raorem acuta significant, alium
graviora. Nunc jam de diastematis disserendum.
QUID SIT DIASTEMA.
Diastema est vocis spatium, quo acuta et gravior includitur. Sed in 948
diastematis breviora illa, quae sunt in diesi enarmonia; majora vero sunt,
quae per singulos tropos bis ex omnibus faciunt, quo nihil majus in tropis
possumus invenire. Atque in spatiis alia sunt composita, alia disjuncta atque 949
asynthcta. Et composita sunt, quae per ordinem currunt; incomposita autem,
quac ex diversis sibi invicem copulantur. Item aha logica, alia aloga mc-
morantur. Ac rationabilia illa sunt, quorum consensus possumus praestare
ralionem; irrationabilia, quibus non subest ratio. Item aha cohibentia , alia
Confcr oumino Aristoxcnum ipsum (clcm. Larmon. acutloris ad graviorcm sonum, ct graTioris ad acn-
1, p. 16). tiorem dicatur diastcma -. illud autcra tonus cst. Et
conjunctioneni\ Lcgendum commu^iionent. RIei- tonus qnidem tum diasteraatis magnitudo cst, tuni
BOM. (p. 354 V. 6). systeraatura differcntia. Si diastematis magnltudo,
secundum movcm] Boeckliius (dc mctr. Pind. in hemitonia secatur et in diesis.« Congruunt Lacc
p. 2S1): «Praetcrca duo affcruntur melopoeiac dlscrl- cum lis, quae Censoriuus (d. d. nat. 10, 3 scqu.) docct.
mlna, altcrum tnofis (rj-&ovQ), altcrum systematis. in diastematis^ BIS. diastemaiis: elcgantcr pro
Morcii.tSi:rimt diastaltica, systahica, ct Iiesychaslica.'.! diaslematibus , ut lib. 2 supra aromalis pro arotna-
diastemal^ Sccunda liic pars harmonicae inclpit. tibus. Grot. — Vulgo enim diastetnate, scd Grotii
Aristoscno (1, p. Vo Meib.) est »quod duobus sonis lectioncm amplexi sumus, qula sensus hic cst: ninter
non candem tenslonem (Tddcv) habcntibus iinltur.n diastcuiata brevisslraum csse diesiti etiarmoniam ,
Addit autcm: nSed tcnslunum dlffercntia cst magls quae cst quarta pars tonl (§. DoO), maxlmura <//s(Zm-
aut minus esse tcnsum.» Euclidi (p. 1 Melb.) udia- pason, quod Latlnc vertit bis ex omnibtis (§. 950).
stcma cst qnod continetur duobus sonls acurainc IVam comparatlvls pro supcrlatlvis uti Martlano usi-
et gravitatc dlfferentlbus." Atque hoc est, quod tatlsslmum est (§. 6). Ceterum In codice Reichcnau-
nostcr spatium appcllat, alli tonum. Gaudcntii cnsi additur alia, quo tauien melius caremus.
(p. 4) de eo vcrba haec sunt: uDiastcma cst qiiod rationeni^ AIII tcstc Grotio in marginc propor-
duobus sonis continetur. At planum est quod sonos tionem, quod glosscma cssc vldctur. De ratlona-
tcDsionc intcr se diffcrrc oportcat. Differentia igitur bilibus vide Arithmeticam (§. 770).
742 Martiani Capellae lib. IX. §. 949.
discrcpantia; tuncque alia enarmonia, alia cliromatica, alia diatonica; item
alia artia, alia perissa; sed prima aequalia, secunda cxcurrentia memorabo.
Verum aequalia sunt, quae in aequas partes polerunt separari, iit tonus in
9o0 duo hemitonia; perissa autem, quac in tria hemitonia discernuntur. Deinde
alia diastcmata spissa, aha rariora. Spissa sunt, quae per diesis coUiguntur;
rariora, quac tonis; et in his aha sibi congruunt, aha discrepant. Sed dis-
crepantium nimia multitudo. Convenientia vero per singulos tropos sex sunt,
id est diatessaron, quod de quatuor dicimus, diapente, quod de quinque,
dchinc diapason, quod ex omnibus concinit; illud ctianij quod ex omnibus
et ex quatuor constat, vel ex omnibus et quinque, vel bis ex omnibus, quod
951 bis diapason dicitur. Sed illud quod diatessaron, hoc est ex quatuor dicitur,
recipit sonos quatuor, spatia trcs, tonos duo et semis, hemitonia quinque, diesis
vero decem, et cst in epilriti ratione, ut sunt quatuor ad tres. Diapente,
quod ex quinque est, sonos recipit quinque, spatia quatuor, tonos tres ct
semis, hemitonia scptcm , diesis bis septcm, et est in hemioha ratione, quod
sunt tres ad duo. Diapason autem sonos habet octo, spatia septem, tonos sex,;
hemitonia duplicat, diesis quadruplicat, atque in diplasia ratione versatur,
alia cohibentia] Alii conibentia, sed Icgcndum uiidc scqiiitur, ut in diatonico gcnere spissum nul-
convenientia ; infra couvenientia vero. INisi vox lum sit, scd in cliromatico ct cnariuonio.
latcat antiquior. Gloss. Isidoii: «Conivoli, concordes. ^^^ ^«jj^j yjjc ^03 superius (ad §.935).
Coliibuli, coucordcs, coniiincti. Coliibcutia, con- • ..n « • 1 3- -t w-, . 1. •
•* ' concinit\ llecepi Jioc e codicu>us Uarmstattcnsi,
clusio." GnoT. — Annrobat Mcibomius ("p. 31)4 v. i,, . ,r^^ . 1.1 •! • l • :■•••
'' ^ ^' iJlonacensi (C), ct iflcibomiaao A5 in editis eral
18), ncfiue alitcr inox (S. 930) lc£;itur: scd codi-
_ "^ ' " ' continetur.
cum consensum dcsidcro.
.. T ^ ,. . . ,., , , . dno et semis] 3Ieibomius utiiusque codicis sui
arttaj Grotius inopte edidcrat aria, quod ipso ...
. , , . . . . auctoritatc ct bic ct infcrius et tollendum ccnsct;
scnsu jubentc correxi; jf fpioootg enim opponuntur
3, , •, , • 1 • , . sed in bis, quae nolis plcrumciHC uon verbis per-
aQTta, ae quibus plura m Antbmetica^ ' * ^ ^ . . *
T rr V 1 •! • • . scripta traduntur, vcl ontimorum codicum exignum
spissaj llvy.va, oe quibus jain supcnus cgerat i ' k
/c o;!"\ * • I / i 1 I ar.\ » moiueulum cst^
(3. 940). .iViistoxeno (clcm. barin. 1, p^ 24) est
To ly^ dvo di.o:dT7]fiaTcov dvvsdTrjydi; , a 6vv- aiiod sunt\ Omissum in editis vcrbum sunt co-
T6x}^SvTa sAaTTOV du(6Ti](ia JtSQii^ii tov Zsi- diccs Rcicbenaucnsis, Darmstaltcnsis, ct Monacen-
Jtofievov di,a6zi]iMCTog iv tco du\ xiOCuQcov, sis (C) suppcdltarunt.
Martiani Capellae lib. IX. §. 9o2. 745
quac est uniis acl duo. Quod vero cx omnibus et cx quatuor dicitur, so-
norum cst undccim , ct spatiorum dcccm, tonos liabet octo et semis, hcmitonia
duplicat, dicsisquc pracdicta rationc mulliplicat, ct est in diplasi et diametri
rcgula, ut sunt octo ad tres. Quod vero ex omnibus ct cx quinquc constat,
rccipit sonos duodccim, spatia undccim, tonos novcm et semis, licmitonia
geminantur, dicsis tctraplantur, et est in triplasia ratione, ut quatuor ad
duodccim. Quod disdiapasou dicitur, habct sonos quindccim, spatia bis 9o5
septena, tonos decem ac duo, hcniitonia duplicata, dicsis quadraginta octo;
atquc cst in tctraplasi rationc, ut siint duodccim ad trcs. Est autcm tonus
in epogdoi ratione. Ubique diesim in enarmonio dcbcmus accipcrc, quac est
in quarta particulatione. Nunc quid sit sjstema perhibendum.
QUID SIT SYSTEMA.
Sjstema est magnitudo vocis ex multis raodis constans, quac hcct multa 9oi
divisionum gcnera recipiat, tamcn quia eadcm in diastematis memoravi, prae-
tereo. Sunt autem absoluta ct perfecta sjstcmata numcro octo. Et primum
cst, quod ab acquisito, qucm Graece jtQogJiaiM/Savoixsvov dicimus, ad mcdiam,
m dlplasl^ Lccllo liaec, si ulla, dcpravata cst in enrtjnionico] Dclcta vocabula in, quac cst
ct iusulsa. Rescribo: niu diplasiefnditrHa ratiouc. « pvaoccdculiuiu duarum litcrarum rcpelitio, lcgo:
Posses quoque: »in diplasiepidimoiia rationC"j sed «diesin enarmonion.u Dc bac distiuctioue vide su-
niinus usitatc. Meibom. — Sensus certus est, nam pcrius (§. 950).
quura diapason babcat intcrvallum trium ad scx, dia- e.v mullis modis constans^ 3IS. »cst ningoitudo
tessaron autcm sex ad octo, ufrnmque conjunctum vocis constans» deletis tribus voculis. Grot. — Sy-
habct rationcm trium ad octo, quae est duplicis nu- sfcma Euclidi (infrod. barm. p. 1), Aristidi Quiucti-
mcri ct duarum paitium; camquc duaruni partium liano (p. 13), et Gaudentio (p. 5) est quod ix
notioncm in corrupfa lcctione diametri incsse appa- JtZeiovcov 7j ivog dLadxrjLUiZcov constet, Baccbio
ret, scd qnoraor?o corrigendum sit, codicum nielio- autcm (p. 2), quod pliires diiobus babcat sonos;
rum indagatio doccre potest. quoruni utrum amplcctare, Grotiani codicis Icctionem
tetiaplantur^ Grotius tctraplatur, scd diesls iiiliili cssc videbis.
plurali numcro dictum cst (^. 953). cjtiae licet^ Mcibomius cx codice suo (B) rc-
tclrapldsi] Sic omnes. Id formatum putarunt ponendum duxit qnod, sed nccessitatem mutandi
baibari bomincs, iit diplasi ct epogdoi, M£U30>t. non video.
744 Martiani Capellae lib. IX. §. 9o4.
quani mescn diximus, omne conficitur; secundum, quod a principali prin-
cipalium in parameson usque distenditur; tertium quod a subprincipali prin-
cipalium in divisarum tertium jungitur; quartum, quod ab extenta princi-
palium usque in divisarum diatonum profertur; quintum, quod a principali
mediarum in ueten divisarum usque progreditur; sextum, quod a subprin-
cipali mediarum in tertiam excellentium trahitur; septimum, quod a mediarum
extenta in excellcntium diatonon exsurgitj octavum quod a media excellentium
in ultimam ducitur.
DE GENERIBUS TETRACHORDORUM.
935 Quibus excursis genera tetrachordorum modulandique discurrara. Tetra-
chordos est chordarum cum certa quahtate divisio. Genera autem modulandi sunt
omne conficitur] Ita omncs inepte. Lego: »ex tuor cliordarum (vel si mavis tetrachordi) cum certa
omnibus (Sia 7ta6cov) conGcitur.« JIeibom. — Ad qiialitate divisio.« Quippe nullum dubium quin
scnsum recte, scd quaeritur annon idem vulgata Arlstidis locum verterit Slartianus. TetracLordi defi-
coutinere possit. Codiccs certe niliil variant. nitionem satis aceuratam jam antc tradiderat (§. 93S)
tertiuni\ Lego ciim patrc »in dlvisarum tcrtiam." et dcinde (§. 960). Bene vocem TCOLog seu jtow-
GnoT. — Omncs pcrperam tertiunx. Slirum in scri- fjy^ interprctatas est certa nrua/i7a£. Idem (iu Aristid.
ptura adeo manlfcsta errari potuisse. BIehiom. — p. 250, v. 15). — Aristidis verba (p. 18) haec sunt:
Kon cLordam, sed fortasse sonum in mente habuit, ykvoq dk i6zi jtOLa TSTQaxoQdov dMLQe6ig,
ut supra j.ab acquislto, ^item « cet. pariterque Gaudentius (p. S)/ sed non video cur
m ne(efi] Sic rectc codex A, alter male m non et tetrachordorum genera ipsa tetrachordi no-
iertiam. Editus /n jje<e.MErooM. — A Grotio scilicet. niine appellare licuerit.
Antcriores recte in 7ietem habebant. genera aiitem] Particulam autem vulgo omissam
o rnedia excellentitim in ultimam] Distinguo: e codice Monacensi (C) supplevi.
uquodamedia, excelleutiam In ultimam ducitur« vel sunt tria] luprimis hlc comparandus est Ari-
ordinc vulgari «quod a niedia in cxcellentium ulti- stidcs Quinctilianus (p. 18 Meibom.), quem ipsum
mam« transposita vocula. Gnox. — Sic quoque rccte ante oculos ]iabuisse Martianus ^idctur; ceterum
distinctus erat codex 3; at male editus.MEiBOM. in vdgus nota est hacc distinctio, ncque a musicis
fe/rac/jor<Jos] Omncs perpcram <eOac/io;fio5. Gro- tantuui ut Euclide (p. 5), Gaudentio (p. 3), IVico-
tius legit: xtetrachordos cst quatuor chordarum." macho (p. 24), sed ab aliis quoque sacpe comme-
IVon vidlt ineptum esse illorum verborum sensum. moralur. Confer modo Yitruvium (3, 4; p. 156),
Meibom. (p. 533 v. 2). — Certe hic locus, si quis- Plutarchum (quaest. syinpos. 9, 14; p. 744), Jam-
quam alius, cst vitlosus. Rc*rIbo: ngenus cst qua- blicbum (de Aita Pylh. 13, 64; p. 30 Kust.), Alci-
Martiaui Capcllae lib. IX. §. 9o6. 7A6
tria, ivagiiSviov, xgcoixa, dLatovov. Enarmonion quidcni dicitur, quod pluri- 056
bus spatiis ct angnstioribus scparalur, diatonon vcro, quod tonis copiosum;
chroma, quod hcmiloniis componitur; sicut enim quod inter album nigrumque
cst, color dicitur, ita hoc chroma, quia inter utrumque est, nominatur. En- 9o7
armonion quidcm, quum immutabilibus sonis cingilur, modulationi obcdiet
in acumcn pcr diesin ct dicsin ct ditonon incompositum ; in gravem vero
sonum e contrario modulatio tota subniiltitur. Chroma autcm hoc modo melos
accipit: pcr hcmitonium ct hemitonium et tria hemitonia, quae incomposita
provenient; in gravem vcro cx diverso recurret. At vero diatonum ipsis con-
tentum sonis in acumcn quidem ita accipiet modulationem, ut per hemitonium
ct tonum et tonum modum integrum complcat; at vcro graviorem per con-
trarium ordinem persequetur. Scd nunc maxime diatono utimur. Scd horum 9b'8
l)lironniii (cpist. 1, 18; p. G9 Bersl.), MacroLium ymI 6U(jtv y.al dU6iV , iffl ds to 6$v ivav-
(iii sonm. Scip. 2, -i), et onmino Boeckliium (de ricog, xaza dU6iv xal dU6w nal dltovov."
mctr. Pind. p. 207). subvtlltitttr^ Yulgo sumitur; scd rectiorcni le-
phiribiis spaliis] Pliiribiis valct majoribtis. Grot. ctioncm praehcnt codices ct Grotianus et MciLo-
— Pcrperam Grotius. Rcspcxit 3Iartianus ad voccm miuuus utcrquc ct nostri IicicLcnaucusis, Darmstat-
:fOY,v6v. Meibom. — Vidc snpcrius (§. 9o0). Ilar- tensis, Monacensis (C). Est autcm Idem quod paulo
monia cuim, ut Vitrnvii verLis ntar, tclracLordo- infcrius (§.958) deficif.
rum et tonos ct diescs liaLet Linas, quum cLroniatl in (jraveni] Lcgendum censco »in gravitatcm«
duo Lcmitoniu in ordine composita, tertium trium vcl n:n gra\e.«3Ii;!B03!. — Quousnuc tandem! Rcpcta
Lemitoniorum sit iutervallam, diatoni aufem duo sontnit, ut paiilo supciius. Celerum pro ex rfiiierso
sint continuati toni, tcrtium Lcmitoniuni fJuiat te- margo Grotiana /jci' <ii'uer5Mm^ practcr necessitatem.
tracLordi magnitudincm. ipsis] Lcge cum patrc is ipsis. GiiOT. — Num
color diciliir] Vide snpcrius (§. 942). Omnino jV* ipsis voliiit? Sed niilla mirtationc egcinusj scn-
quidquid oriiatura ct variatum csset in musica, sus cst, sonis non variatis vel fractis scd naturall-
XQCO(UC appcllaLafur, ut PLilocLoro apud AfLe- bus utl diatonon, ut etiam Vifruvius: ).diatoni vcrox
nacum(i4, p. G38): _;:^()w,aara rs evXQOa jtQCO- inquit«quod naturalis est, facilior cst Intervallorum
TOQ ly,L\}^aOi6£- quamquam liunc loqnendl usum re- dlstanlia.o
prcLeiidit Plato (de legiLus 2, p. CoS). modtim] Modulationem integram; ut Indubita-
pcr diesin] Addc et diesin el ditonon. Editus tum sit vocaLulum tnodiis a Martiano usnrparl pro
mutilc et depravatc: »per diesln ct diafonon.nMEiBOM. modtdalio , quod uotcnt quoquc lcxicograpLi. Malc
— Corrigcuda Laec crant cx Lisce Arisfidis: i>»^ Lic explicaremus modtim iiitefjrtim 0/lov XQOltOV
dl aQiwvla iitl [ilv rb ^aQv xarci dlrovov tJ rovov. Meibom.
94
746 Martiani Capellae lib. IX. §. 9S8.
alia modulamur per agogen, alia per plocen. Per agogen est, quuni per
ordinem sonus sequitur; ploce auteni dicitur, quum diversa socianuis. Exliinc
in modulando alia eutliia dicitur, quod est recta; alia anacamptos, quod est
revertens*, alia periphcres, hoc est circumstans: euthia est, quae a gravi in
acumen erigitur; anacamptos, quae e contrario deficit; peripheres, quae ad
9S9 utramque aut commodatur aut servit, Sed quum tetrachordorum, quos quadri-
fidos appellamus, divisiones innumerabiles sint, sex sunt notae: enarnioniae una;
chromatis tres, quaruni prima quae molhs ac soluta, secunda quae hcmiolia
est, tertia quae est tonia; diatonicae duae, una molHs, altera robusta. Et
modos quidem accipit enarmonia a tetartemoria diesi, id est toni parte quarta ;
per atfogen^ Ubci-Ius Arlstules Qiiiiictilianns Tarietas. Rel illustrandae inservient, quae ollm a
(p. 29 Melboin.) cxplicat quae scquunfur Lisce vcr- Bocckbio cum Hcindorfio (ad Plat. sopbist. p. 568)
Lis: «Idycoyiig (ilv ox>v eWr] TQUC £V-&£ia, communicata intcgra bic apponcre liceat: »Etcniia
civayMHrtX0v6cc , JteQKpsgt^g. Ev&eia jxlv ovv ex sex illis coloribus unus In cnbai-mouico, duo la
i6tiv, ri did Tcov e^rjg <p-d6yycov TTjv eJtlTa- diatonica, trcs in cbromatico gencrc sunt. In cbro-
6iv Jtoiovfiivrj. l4vaxcjcfiJtTov6a de, i] dta tcov mate cst color rjfiioXiog, color Tovialog, et [la-
ijtonevcov artoTeXov6a Trjv /SaQVTrjTa. JleQi- Xaxog: sive i^fiioXiOv XQ^l^^} Tovialov sivc
tpeQrjg de, tj v,axci 6vvi]iJinevcov jxev en^iTei- 6vvtovov j;^Qcofia, at p^Qcopia fia2ax6v. In dia-
vov6a, yMTa dieCtvyfxevcov d^aviet^a , rj ivav- tono duo colores sunt dioTovov 6vvtovov ctdicx-
Ticog." xovov fxaZaxov. Ula 6vvTOva sunt inlenliora,
ei-i<jiUn-\ MS. »onV?«*.(i IVon malc, nani sequltur fnaXaya moUiora. Euclid. inlrod. barnion. p. 10. II.
contrarium y>deficit.« Grot. — Melius eriijilur, quia Aristox. barm. elcm. I, p. 24 scqu. Gaudcnt. bar-
sequilur in acumen. mon. intiod. p. I7.« Plura dabit idcni loco supcrlus
(jtiadrifidos\ A <jnatuor et fides inlnus sclte com- cltato (de mctr. Pind. p. 207).
posltunt voeabuluni. Meibom. — Usiirpafiir quldcin tonia^ Toniaea ciucudavi ntriusque scripti lcc-
vox il!a ab optiiuis scrlptorlbus, Yirgilio, Valcrio tioncra tonia , quae ellaui in margiuc editi babctur.
Flacco, Coluinella, Glaudlano, allls, scd iit non Pesslnie in tcxtnrf/afoiiia.MEiiiOM. — Antciiurcs quo-
a fidibus sed a findemlo derivanda slt et nuadrifa- quc cdltloues tonia babent, quam Icctioncm rcti-
riam fissum slgnlficct; nostro loco ab co quod cst niii, doncc codlces usltatloreni forninm praebucrint.
fides, ^OQdrj, formatam esse diibltari non potest. modos^ SIc utcrque sciiptus. Editus pcrperain
enarmoniae\ Codex Meiboinlanus allcr (1)) en- mo<I««. Meibom. — Editus ncinpc a Grotioj nam-
armonii; sed divisio7iis supplcnduin csse ipse Mei- que ante eum edlti rectc babcbant modos.
bomius iufcrlus intcllcxit. Sic mox lUutonicae , ct enarmonia^ Scripti enarmonion } cditus enar-
in finc paragrapbi ilcrum enartnoniae , ubi cadciu monia, quod ferri j)otcst subaudlto rliu/sio. Meibom.
Martiani Capellae lib. IX. (J. 9o9. 717
illud vero, quod mollius diximus, per tritemoriam diesin copulatur; ipsum
vero chroma hemiolion fit ab hemiolia diesi ejus quae sit enarraoniae. Sed
nunc de tonis.
DE TONIS.
Tonus est spatil magnitudo, qui ideo tonus dictus est, quia per hoc 960
spatium ante omnes prima vox quae fucrit extenditur, hoc est de nota quahbet
in notam; ut a media in paramesen, ut est in Lydio, si a iota directo in
sigma jacens signa coucurrant. Verum quia hemitonia diesisque quid vel
quantae qualesve sint docui, Iroporum ctiam noraina numerumque monstravi;
nunc de tetrachordis cloquaniur. Nam siiiguH quique tropi tetrachorda quina
iUnd vero] Lociis ita viilgo eilcbatnr: «in IllnJ tcnerenlur (§.933 f.), jam suo loco et orduic cjuitl
Tcro — jjcr tritcnioriam ^i««is copulaliiru, quod cx novl profcrret non Iiabcbat.
utroque Mciboiniaiio corrcxi; diesin eliam Darni- de nota nnalibet] llaec vcrba ferme cjicereiu.
stuttcusis nosfer pracbuit. De tribus dicseun gencrl- IVisi cnim larijissime toni vocabuluin accipias, cr-
biis vide siipcriorein lociim (§. 930). rorcm pariunt, quippc ab Iiypatc uiesou ad pary-
tonns est] Dubium de qno tono liaec vcrba sint patcn iii dialono non toni sed hemitonii intcrcedit
acclpieada, qulppe de utroque intelligi possunt, Intervalluni ; neinpe, ;it rcceutlorcs loquuntur, a
tain touo superoctavo quam eo qni ct ZQOJtOQ mi ad fa. Meibom.
appcllatur; potlus tanicn de pi'Iore, sl sequenda in siijma] Lege i« sigma jacetis. Literis enini,
vcrba considcrentur. Sin traclationis ordincm in- ut cx snpcrioribus liquct, oiiinia inodulationum ge-
spiciamiis, liie agcndum csset dc tonis scu niodis. ncra dislluxerat. Grot. — Scd ct Iiace erronca. Si
Tanta hlc coufuslo, ciijus ipsum Itlartiauuin inerlto baec >ciba a lota directo retlncre velimus, scrl-
postulamus. Nam sl vel niaxime dicatur, brevitcr bcudum: »si a lota dlrclo in ^e/a signa concurrant» :
cuui toni notlonein explicando, et dupllcem ejus sln vcrbum jacens, lioc niodo: »sl a lota dlrccto
signiricationein osteudcndo, ad pracccdcntla lectorem et Lauibda jaccntc in Zeta et Pi jaceus slgna con-
rcmitlcre voluissc; quid attlncbat agcre de tetra- ciirranLn Meibom. — Yulgo incpte cdcbatur 5Mmjn«
cbordis ct pcutacbordis, quae utraquc, quuin sy- jacens , quod e codicc Darmstaltcnsl corrcxi; prac-
stcuiata sint, ia tractatu de systcmatc pcrtractarl terea sl quls liuic loco error Incst, Martiano potlus
dcbulsscnt? Meibojl — De varlls sigulficationlbus quam librariis tribuatur. Cetcrum confcr superlorem
vocis tonvs vlde superlorem notam (ad §.931). notani (ad §.943).
Pracpostcrc Marllanuni eglssc ncgarl ncqult, qiii aulfrue] Rcposui lioc e Grotlano codlcc et Mel-
quum multa jam antca pracmlslsset, sclllcct ut altlus bomlano B pro tjuinqxie In cdltls.
94 *
748 Martiani Capcllae lib. IX. §. 960.
custodiunt, sicut superius quoque notavi. Verum horum extremos sibi
aptandos esse non dubium est. Tetrachordum quippe est quatuor sonoruni
961 in ordine positorum congruens fidaque concordia. Sunt autem tetracLorda
principalium, mediarum, conjunctarum, separatarum, excellentium. Et primum
tetrachordum, quod est gravius, incipit a principali principahum et dcsinit ia
principalem mediarum. Verum principahum et mediarum connexum, quod
conjunctarum vocatur, erit tetrachordum a media in neten conjunctarum usque.
Atque ab his divisum longeque discretum, quod est quartum, divisarum a
submedia in neten separatarum usque conjungitur. Quod autem cx diversis
conjunctum est, in acutiorem sonum et quintum excellentium profertur. Scd
de tetrachordis satis dictuui. Nunc de pentachordis videamus.
notavl] Alii, Grotio testc in marginc , no7i tactii, tenditur. Vcrura pilnciiialium ct nieiliarum (sc. tc-
affcctate. Cctcrum vide supcriorcni locum (§. 05a)- tracliordis) connexum.u Metbom.
sibi aptamlos esse] Hoc cst consonanfcs sivc in iieteti] Sic probe utcrque scriptus: editus in
CviKpcovoVQ inter se cssc oporfere; nisi ifa intcl- ne<e. Meicom. — Anfe Grotium editi jam />t tieletn
ligcrc praestat, (|uinque tetracliorda ifa se excipcre Iiabchant. Eadcni res paulo post, ubi Grotins m
Ut alferius primum alfcrlus slt extrcinum, quod cx nete sepniatarum , antcriorcs in itetctn, codiccs ct
parte tantiiiu vcrum cst. Mclbomiani et nostrl Monacensls (C) ct Darmstat-
telraclioi-duiti] De tctracbordls confcratup Boe- tensis rcGte m neten.
cbblus (in Crcuzerl stud. T. III, p. Gl). nsffue] lloc e codice Monaccnsl (C) addidl, quia
piiticiualiuin] De qulnque, quae bic nominat, clarlorcni scntentiam rcddit. Facile autcm a scquenti
gcncribus Vifruvius Qi, 4; p. 138 Bip.) slc dls- alfjtie bauriri poterat.
serit: i>TctracIiorda aufcm sunt quinquc, priinum submedia] IVota quod voeabulnm JtC(Qc'(jxe6o(;
qravissitnum , quod Gi'acce dicitur ■yjfttTOV: secun- vcrfat submedia. Meibom. — Mulc Grufius dlvisls
dum medianum , quod appcUafur (xidov: tcrfiiini verbls siib tncdia cdldit.
conjtincttwi , quod dvvr/ fifiivov d\ciUir: quartum yM»j/Mm e.vee//eH//Mm] Parens meus vclIct:»Quod
disjuticlutn , quod dLa^evyilEVOV nominatur; quin- autcm cx dlversis conjunctuni est ct qiiinfuni, iu
tum, quod est acutissitmnn, Graecc VJl'eQ,86/laiOV acutlorem sonum cxcellentium profcrtur.cc Quiiitutn
dlcltiir.n cnlni aif non ad sonos scd ad fofracborda rcfcrcn-
coiinexum] Ilic infcgruin tctracbordum excidlf, dum. Et sanc exccllcntlum niodl non pliircs qua-
quod iieufro codlcuin rcsfltul inlror. Grofius scu tuor, nt et alioruin tctracbordorum. Grot. — Re-
itotlus ipslus adjutorcs, virl sunimi, Scaligcr, Vul- scrlbo: «ct qiiintum est, et a nete separatarum in
canlus, iicc tantillum cmcndare potuerunt. Rescrlbo: netcn excelleutlum profertur.» Pariim blc vidlt
«Sccundum a mcdlaruin principali ad mcdlam ex- parens Grotil. MtuJOM.
Martiani Capcllac lib. IX. §. 962. 749
DE PENTACIIOIIDIS.
Ac similitcr haec quoquc quinqiic csse non dubium est. Prinium igitur, 962
quod ct gravius principalium csse dicimus, quod incipit ab acquisito ct in
principalem mediarum torminatur. Seqacns in acumcn cjusmodi cst, ct constat
a principalium cxtcnta in mediarum illam, quae in Lydio iota rectum habet.
Tertium autcm conjunctarum cst, quod a niediarum extenta in ultimani
conJLinctarum ducitur. Quartura vcro, quod per divisioncm est, a media in
tcrtiam divisarum connccti solet. Quintum in acumen erigitur, atque in neten
cxcellentium tcrminatur. Haec quae dixi artis nostrae doctissimis approbantur. 963
Nam non sum nescia assercrc quosdam, tctrachorda ab hcmitoniis initia posse
sortiri, quod est iu modulatione diatonica situm, de qua supci'ius multa dixi-
haec quoffue^ Copulativaui et, qiiae in cditis codlecs fani scrlptos, quaiu cdltos, quJ mendose
scquitiir, cxpunxi codicuin Monaccnsis (C), Danu- lcgunt m tcrtiam divisartnn. Nequc Loc Aidere po-
stattcnsis, ct utriusque Mciboniiani auctoritate. tuit Grotius. Meibom. — Invifis codicibus niliil niuto*
f/uod et graviusj Sic codcx 3Ieiboinianns B; ipslusquc 3Iartiani erroreni arbitror (v. ad S. 944).
vulgo ..quod est graviusaj Monaccnsis (C) dubiam in ueten] Forte inneten, et sane ita legcndum
voculain prorsus oniisit. docet MS. Grot, — Voculam in addidl ex utroque
in tiiediarum illatn] IIoc Inepfum vidcri posslt, codicc. Ita autcin bic lcgendum: i.atquc a divisnrum
ut slinpllciter sit scrlbcnduiu iti tnediam. Attanien cxteula iu ncfen excclleutlum.<i Meidom. — Vuleo
coniniodam blc explicatloncm adfcrrc possumus. cnlm ..alquc nete exccllentlum fcrmiuatnro, quod
Quatuor enim sunt mediae chordac; nlmirum su- quatcnus codlcum auctorltas jubebat, facllc correxi,
prcraa mediarum, penesnprcinamcdlarum, mcdiarum licet vulgata quoque derendi posslt.
extcnfa, ulflma medlarum, quac uno nomlne ct asserere (juosdamj^lsserere mtaedam nrohc xiteV'
V.ax' £^0%rjV mcdla appcllatur, Dlclt itaqiie In qiie scripfus. Pro tetrachorda plane Icgendum neti-
uicdlarum illain quae in Lydio (cxempli gratia) lofa tachorda. Meibom. — Intcrpuncflonc recfc poslfa om-
rcctum babct, id est in ipsam medlam, exfendi nia sana apparcbuntj quoriim sensns ex 3IartianI
illud fcfrachordumj non aufem in inediarum extcn- loquendi ratlone non alius est quam bic: fclracborda
tam elc. 3Ieuiom. non ab infcgris sonls sed vcl ab bemltoniis, uf iu
atitetn cotijunctarutn] Grotlaua margo ctmctariim dlafonlco gcnerc, vel ab alils sonoruiupartlbus Initla
iueptc. JlvvrjiiiXEVov cnim signilicarl apparef. capcre, quapropter ab ac(]uisito ordiri non posse,
per divisiotiem] HaTa diaCsvilv, melnisper q"» a principali principalium infcgro tono dlsfat^
disjuticlionem. Meibom. pentacborda, quae secundo demum loco Lcmitoniou
j« lertiam] Lcgc in nltimam. Ita corrcxi omnes liaLerc solcant, possc.
7oO Martiani Capellae lib. IX. §. 963.
Sane notum atque intimatuin velim, acquisitum in omnibus quidem aliis
collocari, in his autem, quae non per sonos fiunt, in tetrachordis fieri uon
posse; in his enim semper ab hemitoniis principia ducuntur; in aliis autem>
quae pentachorda nominantur, nec tamcn modulationi subjiciuntur, ut per
sonos constare videantur, apponitur. Secundum enim in his hemitonium pos-
sumus poncre. Nunc de transilu modulantium.
DE TRANSITU VOCIS.
904 Transitus est alienatio vocis in figuram alteram soni. Fit autem tran-
situs modis quatuor: per genus, ut ab enarmonio genere aut in chroma aut
in diatonon; vel per systema, ut a principali principalium si forte ia sub-
acauisituml^ flaec ct qiiac scqiiuntur rc vcra nec iameti^ Tatnen pro tam iii cditis rcj>osul
sunt ohscura, quiLus an lucciu aliijuaiu adfcri-e auctoritatc codicuniMouaccnsis(G)et Darinslattcnsis.
possiin vidcbo. Duhitatio proposita Lacc cst : Tctra- apponilur] Gl. A adquisilus , non iiialc. Meieom.
cLorda ab Lcniitoniis incipiiint, cur non aeqnc peii- ttansilus^ Aristides Quinctilianus (p. 9 Mcib.)
tacLorda? Blediocritcr in luusicls exercitatus rcspon- sextani Lanc liariuonicac partem rtsgl [xaTajSo/icoy
derct, quia illo modo pcutacLorduin quidctn crit, Iiiscripsit. De lisdeni scripslsse vldetur Aristoxeniis
seu quinque cLordarum systcina, scd Ulud non con- eecuudum Plutarchum (non possc suavltcr vivi
ficlct diapcntc; uti tctracLordum diatcssaron. Si sccundum Epicuruni p. 109S).
eium pentacLordum incipiat ab Lemilonio, in acumeu per genusj Sic optinie codex B5 rcliqul pcrpcrara
progrcdicndo, biua in IIlo Lcinitonia poncutur. Hoc in enarmonio aul in chrotnate aiit in diaiono.MEmoM.
doccrc vult Martianus. Vcrba Illlus Ita cxplicareni: vel per syslema ut^ Elegantisslme patcr nieus:
AcquisituRi In omuibus quidcm aliis consonis in- »vcl per systeuia , ut e prluclpali principalium" etc.
tervallis, ncmpe In pcntacLordo, octacLordo, Leii- MS.tanien: »Per gcnus ab cnarmonio, aut Iii cLroma,
dccacLordo, dodccacLordo, pcntccacdecacLordo, col- aut iu dlatouon, vcl per neteu, aut a principalln ctc.
locarl; at in tctracLordis collocarl nou posse, quod Grot. — f^el per systema ut, sic probc codex B^
soni linjusniodi consequcntcr sumti tetracLorda (ut reliqul male «m<. Quac sequuntur: «a principali priu-
cx enarmonio gcnere ct cliroinatico est cvidcns) non clpalium sl fortc ia subprincipalcm aut in allud
coniiciant, quae diatcssarou cousoncnt. SIeiboji. forle systcmatum aut« tanquam incpta expuncta
«6 heinitoniis^ IVeinpe in gencrc dlatono et cLro- mallcm. Ilarmonicomm uullus ita loqiiitur. Euclldes
mntico toniaco, quac limitatio cst addenda. Meibom. ct Brycnnius siniplicitcr: "Transitus per systciua
ducuntttr^ Ita codlccs Darmstattcusls et Mci- est quum ex conjunctione Iii disjuuclioncin atit vicc
Lomianiis B, pro dicuntur Iii cdills, ct sic etlam vcrsa fit mutatio.n Meibo.h. — L't pro aiit ctiam Mo-
concctuin in RcIcbcuauciisL naceusls (C) codcx Labet.
Martiani Capellae lib. IX. §. 964. 751 4
princlpalem aut in aliud forte systematum , aut quum de conjunctis ad divisas
transitum facimus; vcl per tonum, quum a Lydio vel in Phrygium vel in
alium tropum cantilena transducitur; vel per modulationem, quum ex alia
spccie modulandi in aliam dcsilimus, vel quum a virili cantilcna transitus ia
feuiineos modos fit. De genere modulandi consequenter edisseram.
DE MODULATIONE.
Melopoeia est liabitus modulationis effectae. Melos autem est actus acuti 065
aut gravioris soni. Modulatio est soni multiplicis melo expressio. Melopoeiae
specics sunt tres: hypatoides, mcsoides, netoides. Hjpatoides est, quae ap-
pellatur tragica, quae per graviores sonos constatj mesoidcs, quae dithyrambica
nominatur, quae tonos aequales mcdiosque custodit; netoides, quae et vofiixog
tropum^ Sic qiioque rectc utcrque scriptus. cniliLct argnnicuto charactcr suns tribnatur.« Arl-
Grotins pcrporain 91S. lcctioncm landat »111 alium stiili (p. 28 Meib.) cst ufacnltas conficicndi cantum.H
hcum.M Quanivis euiin tonus vocis locus definlatur, Ac septima et ultima Laec cst c parliLus Laniio-
Ulud tamcn vocabuium Iiic planc est alienum.MEiBOM. nicae (§.958). Courer Burcttum (i^Icm. dc Tacad.
inodulationent^ Sic insigni crrore omncs codices, X, p. 304).
qucm famcn non male ipsi Maitiano trlLuimus, qnl melos] Dlffert, nt Aristidls (p. 29 f. Mcib.)
Graccum fieAoitOua illo Latino vertlt, nt supra. Tcrbls ntar, nmelopoeia a melodia: quod Laec sit
Legendum per melopoeiam, quod ex sequentibus cantus indiclum {EJtayyeXla (ieAovs)> «l'a Labltus
cst certum. Vlde Enclidcm p. 21 v. IG. Biyennium cffcctivus (S^Lg JtOirjTtxJ])."
IIL. I, cap. iiltimo. Mcibom. — Vide superlus (ad nie/o] Ilanc vocem iu editis omissam auctorltate
§. 938). Monaccnsis (C) inscrui. Melos etiam sccunda dccli-
(^e mo(Jf7(/n<ioNe] Partlum Larmonlccs, quas p. 1 82 uationc Latina flexum esse probat Nonius (p. 213
(§. 938) proposult, ordo rcqulrlt, ut agat dc me- Mcrc).
lopoeia, quod vocabuluni etlam recte scqiiltnr. Sed Injpnloides] Qula principaUum inprimis tetra-
modulaudl geuus bic vocat quod Gracci ysvoq (iS- cLordo utebatur, quo nomica abstlnulsse vidctur,
Xonouag. Sic Arlstldcs p. 29 v. ult. Modos inc- quia Lujus crat antiquam indolem servare (Pluf.
lopoclac gcncre facit trcs: MoiujCMm, rfi7%/«m&ui«ii, Je mus. p. 1133), pinncipalium autcm fctracLor-
tragicum^ vel etiam illas mclopoeiac specics Ita dum posferlus dciuum adjectum cst; qiiaproptcr
Tocat, quas Arlstldcs tradit p. 28 T. 32, ct ipse etiain Doricam Larmoniam eo abstluuisse PlutarcLus
LIc. Meibom. (Ibld. p. 1136) tcsfatur.
melopoeYa] Eiiclldl (p. 2 3Ieib.) cst »usus corum vo/jtw^] Alii momicos, ex quo coujiclo comicos.
quae karmoaicac tractatloni sunt suLjccta , ita ut Tiia cniui praccipua modulationum gencra tragocdla,
H 752 Martiaui Capeilae lib. IX. §. 96S.
consucvit vocari, quac plures sonos ex ultimis recipit. Sunt etiam aliac di-
stantiac, quae et tropica niela dicuntur, aliac cixoio/Loytxa: sed haec aptius
pro rebus subrogantur, nec suas magis poterunt divisiones afferre. Hae autem
^GG species etiam tropi dicuntur. Disscntiunt autem melopoeiae ipsae modis pluribus
inter se et generc, ut alia sit enarmonios, alia chromatice, alia diatonos; specie
quoque, quia alia est hjpatoides, alia mcsoides, alia netoides; tropis, ut Dorio,
Lydio, vel ceteris. Omnis tamen, qui melos inchoat, prae cunctis sjstema debet
advertere, dehinc sonos iniscere atque componcre. Haec de septem partibus
artis nostrae dixisse sufficiat. Nnnc rhylhmos, hoc est numeros perstriugamus,
quoniam ipsam quoque nostri portioncm esse non dubium est.
QUID SIT RHYTHMUS.
067 Rhythmus igitur est compositio quaedam ex sensibihbus collata tem-
poribus ad ahquem habitum ordincmque connexa. Rursum sic dcfmitur :
numerus est divcrsorum modorum ordinata connexio, tempori pro ratione
modulationis inserviens, pcr id quod aut efFcrenda vox fuerit aut premenda,
et qui nos a hcentia modulationis ad artem disciphnamque constringat. Interest
1)68 tamcQ inter rhytlimum et rhythmizomenon. Quippc rhythmizomcnon est
materia numerorum, numerus autem velut quidam artifex aut specics mo-
comocdia, et ditliyrambiis. Grot. — Melius profecto Grotius ad raarginem rcjeelt. Plurcs variantcs vidc
glossa in Darmstattcnsi codicc legnlis ; si quidcm apud Meibomium (p. 559 v. 17).
ca ipsa dc causa vo/xovg appellatos essc vcteres rhythiinis itfitnr esi\ Varias rliytlimi dcGnitioncs
modos nuisicos coustat, quia certis lcgiLus ad- ex vcteruni scriptis collcgit doctissiraus BoecMiius
stricfa cssent, quas non liccret pro arLitrio mi- (dc mctr. Pind. p. 6 sequ.), quas rcpetere nolumus,
grare; confer Platoucm (dc lcgibus 5, p, 700) ct qnia niillam corum Martianus exprcssissc videlur.
Pliotium (inbibl. 259, p. S25 Ilocscb.), ubi ctiam Iluic, ni fallimur, Aristoxenus anlc oculos erat,
diffcrenlia eoruni a ditbyrauibis exponitur. Plura eujus rbytlimicorum elcmentorum sccundus tautum
dabit Spanliemius (ad Caliim. liymn. in Dcl. 504), libcr cxstat a Morcllio editus (poue Aristidis ct
nnde prorsus alisurdam cssc Grotii conjccturam Libanii orationcs Vcnetiis 178»), primas, qno Las
intclligcs. ipsas dclinitiones contiucri conscntaueum crat, ad-
dixotoZoyiaa] Alteram Icctionera comoloijicam Luc latet.
Martiani Capellae lib. IX. §. GG8. 753
dulalionis apponitur. Omnis igitur numcrus triplici rationc discernitur, visu
audituque vel tactu. Visu, sicut sunt ea quae motu corporis colliguntur;
auditu, quum ad judicium modulationis intendimus; tactu vcro, ut ex digitis
vcnarum exploramus indicia. Verum nobis attribuitur maxime in auditu
visuque. Scd rhythmice est ars omnis in numeris, quac numeros quosdam 969
propriae conversionis accipiat, flcxu.sque legitimos sortiatur. Est quoque di-
stantia inter rhythmum metrumnue non parva, sicut postcrius mcmorabo.
Scd quia visus auditusque numero dicti sunt acccdcrc, hi quoque in tria
itidem gcnera dividentur: in corporis motum, in sonorum modulandique ra-
tioncm, atque in vcrba, quae apta modis ratio colhgarit; quae cuncta sociata
perfectam faciunt cantilenam. Dividitur sane numcrus in oratione per syllabas,
in modulatione per ursin ct thcsin, in gcstu figuris determinatis schcmatisque
completur.
DE SEPTEM GENERIBUS NUMEROllUM.
Verum numeri gcnera suntscptem: primum de tcmporibus; sccundum 970
de enumeratione verborum, quae in numerum cadcre non possunt, quae
rhjthmoides, id est simiha numeris judicantur, quacque tribus vocabuhs
aut sjtecles modnlalionis] Sk: probe scripti; 4, 46; p. SS3 Spald.): »I\ain rhylhmi, id cst
cditns ad. Species liic idcm quod formn , qiiae niinieri, spatio tcuipoiuni constant: metra etiam
foiuiam dat cantul, quum raodi siut niatcria. Tidc ordiue : ideoque allcrum esse quautitatis videtur,
Aristidcm p. 43 v. 12. ^Ieibom. — RcicLcnaucnsis aUcrimi qiialitatis.a Confer et grammaticos Masi-
ftuoquc aiit pracbet. luuui "^'ictoriuum (p. 19oo Putscii.), Bcdam (p. 2580)
tripUci] Confcr Aristidcm Quinctilianum (1, Marium Victorinuin (p. 2i84), Atilium Fortunatum
p. 51 f. Meib.): gv&f.idg Toivvv xaZelzac TQI- (p. 2US9), inpi-imis autcm Longini fragmcntum cx
XCOQ- kkyarai yag Sltl rcov axn'7]TC0V 6coim- prolcgomenis ad Ilepliacstioncm de nietrls (p. 160
rcov , oiq (pafisv evgv&f^ov m'dgidvTa , noctl sequ. Weisk.), nbl plura Toupius. Addc Boc-
JiavTCOV Tcov 'aivovimevcov, ovrcoQ yag <pccfj.ev chliium (de luctr. Plud. p. 18 sequ.).
EVQvOtjicog TLVCi fiadiCeiv, y.a.1 idlcog eJll nvsin et thesin] SIc codiccs 3Ionaccnsis (C) ct
(pcovJjg. Darinstattensis, male in cdilis arsim et thesim.
venanim] Vide superius (§. 926 f.). Explicationcm vide infcriori loco (§. 974).
inter rhylhmitm] Quinctllianus (insl. orat, 9, tribits vocalidis] Id cst nom inibns. Arislidcs
9S
7M Martiani Capellae lib. IX. §. 970.
discernuntur, lioc est enrhythmon, arrhythmon, rhythmoides; terliuni do
pedibus; quartum de corum genere; quintum cst quod agogcn rhytlimicani
nominanius, id est quo genere numerus modique ducantur; sextum de con-
vcr^ionibus; ultimum rhythmopoeia, id est quemadmodum procreatio numeri
possit effingi.
QUID SIT TEMPUS RHYTHMICUM.
971 Primum igitur tempus est, quod in morem atomi nec partes nec mo-
menta recisionis admittit, ut est in geometricis punctum, in arithmeticis monas,
id cst slngularis quaedam ac se ipsa natura contenta. Scd numcrus in vcrbis
per syllabam, in modulationc pcr sonum aut spatium quod fucrit singularc,
in gestu per incipientem corporis motum, quod schema diximus, invenitur.
Atquc hoc erit brevissimum tcmpus, quod insccabile memoravi; conipositum
vcro, quodpotcst dividi, et quod a primo aut duplum cst aut triplum aut
quadrupkim. Eatcnus cnim tcmpus omnc numcri profcrtur atque ci fuiis est,
qui plcnae rationis cst tcrminus; atque ia hoc numerus toni simih"s invcnitur;
(I p. 33 Mcib.): iillornin tcniporum alia rliytlimiim mclr. Pind. p. 46). Alia famen Lannonica, dc qna
taLentia (;^()OVOt l'f>^V<9jttot) cllcuntijr, alia ilij llimo supra (§. 9i)8)j vide 3Icibomii!m (ad Aristidcm
cavenlia (cipnv&fJ.Oc), alia rliytlimi spccicui l.abcnfia Quinct. p. 42).
{QvOiweLdelg). Et qnideiu rliylliuuun habcntia, ^^ conversionihus] UeQl fieTCc,3oZcov. Sunt
quac in aliqua rationc mutnum intcr se ordincin c„;,„ pl„i.cs, at vldcrc est apnd Aristidcm p. 42
servantj utl m dopla, scscupla, id genus aliis. y. 19. MEmoM. — Ilic quoque distingucndac sunt
Ratio enim est duarum magnitudinum dissimilium ,.],ytl.micac ab barmonicis (§. 938. 9G4).
inter se liabitudo. Rlivtbmo carcntia, quae ncnitus . . ., i it . • t * • »• i /i
' ^ ' primuni igilur\ llacc et ipsa ah Anstide (i. e.
«nnt inordinata ct absniie ralionc conncva. Rlivlbmi -r»\ . t . t.i j i •. t» m* /i » jf»\
s,uui iuuLu 1 ^ p.32) Labct. Plura dabit Bocculnus (de metr. p. 19).
Spcciem habentia, quae iiilcr hacc intcrjiciuntur;
atquc interdum ordinis rbylhmHm babentium , in
terduin coufusionis rhythmo carentium suut pai'ti'
punctum] ninc ct Qninctilianus (9, 4, S2j
p. S60 Spald.) hoc tcmpus appcllat (jr^neiov.
clpantia... Plura vide infra (§.972). "»«««*] ^lde supcrius (§. 707. 746) et Jam-
ajo<jcnrhythmicam] MS. mltricem. Fortc a^-eo- ^<='''"" ('" ^'''="'": ^"'''™- P' ^* Tc«>"l->
yTjV ueTOCxrjv, atjogen melricnm. Grot. — Incptc. per incipienfenij Pro incipienfe in cditis Loc prac-
Quld sit ciyCiX)'^/ rbytbmlca, cxpliccl Kocckluus (dc bncrunt codiccs Mouaccnsis (C) et Meiboniianus JI.
•■*- Martiani Capcllac lib. IX. §. 1)71. 7o7i
ut enim illc per quatuor species, hoc est dicsis, dividitur, ita liic ctiam qua-
ternaria temporum modulatione concludilur.
DE TRIBUS TEMPORIBUS NUMERORUM.
Scd corum tcmporum, quae ad numeros copulantur, alia sunt quae 972
enrliythma tempora nominantur, alia quae arrhjlhma, tertia quae rhythmoides
pcrliibcntur. Et cnrhythma quidem sunt, quae rationc ccrta ordinem servant,
ut in duphci, vcl hemioho, vcl in ahis, quae aha ratione junguntur. Ar-
rhythma sunt, quac sibi nulla onmino lcge conscntiunt, ac sinc ccrta rationc
conjuncta sunt. Rhythmoides vcro in aliis numcrum scrvant, in ahisquc
despiciunt. Quoruni temporum aha 6tQoyyvXu, lioc cst rolunda pcrhibcntur, 975
aha TceQi:n:kko. Et rotunda sunt, quac proclivius ct lacihus, quam gradus quidani
atque ordo lcgilimus expctit, praccipitanlur; rteniJtX.iio vcro, quae amphus
quam decet moras compositae moduhitionis inncctunt, seque ipsa tardiorc
pronunciatione suspcndunt.
qnalefnarla^ Arisliiles Quinctilianus (p. Ai. evQV-Ouov rccto monet Dionysiiis Ilalicarnasscnsis
4o): xovX(ov ovv ovxcog ij;(6vxcov didsiTcxai (dc compos. voc. T. V, p. 226 Reisk.).
Xa iieyi-&rj xcov 6xoi;:/eicov xolg dLu6xr]iia6LV dcspicinnt^ Sic rccte Grotiusj antcriores rfj-
i6ccgi.&iiu xov xovov " x6 [ilv yag f /^«^j^iCrov spicinnt.
uvxcov rov fj.Eyi6xov xexaQxrjfioQc^v i6xLv , :teQiJtXico\ Ilanc lcctionem rcstltul ex p. 54
COQ 7/ die6ig XOV XOVOV. Itacjuc nou solum longas y. 2 Ailitidis. Utcrque scrlptus verac pro.tlniam
et hrevcs, vcrum etiam brcvium diuildias stutiiit, liaLct lcgondo IIEPlIIylEC. Pessimc cdltur ct
quarum notltia ex noslra mctrica prorsus disparuit. hic ct pai;lo post fteQl.JtAe6fJ.eva, at In ijiarginc
enrhijlhma — arrhythma^ SIc rectc codlces aliijuanto niclius Lahctur .:rr'£p/,.Try^£«.MEiB0M. — Arl-
Helbomiaul (p. 5u9 v. 17), quum apnd Grotium slldis vcrba liacc sunt: ot (^f jr£()i^yl£<y, ol nXiov
corruptc lcgatur ennjlhmica ct aiijlhmata. Pariter -xj^^ij r?)^ ^QudvxrjXa dca 6vvx^ixcov ipd^oyycov
et ArJstldes In loco supcrlus (ad §. 970) cltato ct jtoioviievoi. Pcrtlncnt autem Laec ad oratorlum
Quinctiiiaiuis (9, 4, JiCj p. t»G-4 Spalding.). Con- numcruni, dc rjuo ouinino confcrcndl sunt Arlsfo-
fcr lioecI;'iii!m (dc mctr. p. 57). Alias intcr sc op- leles (rliclor. 5, 8), Ciccro (orat. Cii seqH.), DIo-
ponuntnr evQV\^flOV at aQQV^fiOV , nt apud Pla- nysiiis Ilalicarnasscnsis, Qninclilianus, alil^ intcr
toncm (rcpubl. 5, p. -100) ct Arlstotclem (rbetor. rccentiorcs aulcm Inpriuiis Baltcuslus (In mcm. de
3, 8), scd all(|uld interesse intcr kvQV^fXOV ct Tacad. T. XXXV, p. ^13 serju.).
9o*
7o6 Martiani Capellae lib. IX. §. 974.
QUID SIT PES IN NUMERIS.
974 Sed temporum alia simplicia sunt, quae podica etiam perhibentur. Pes
vero cst numcri prima progressio per legitimos ct necessarios sonos juncta,
cujus partes duae sunt, arsis et tliesis. Arsis est elevatio; thesis depositio
97o vocis ac rcmissio. Sed pcdum differentiae sunt septem: per magnitudinem,
quum alios simplices, alios multiplices pedes ponimus; et simplices quidem,
ut est pyrrhichius; compositi vero, ut sunt paeones, vel eorum parcs. Et
simphces quidem dicuntur, qui tcmporibus dividuntur, compositi autcm, qui
in pedes etiam resolvuntur. Ahos vero alogos, hoc est irrationabilcs nomi-
namus, quorumque ratlo nulla praestatur, scd incondita quaedam compositio
976 profertur. Aha deinde differentia cst, quae per divisionem quaeritur, quahs
exsislit, hoc est ^oia, quum varie et mulliphciter ea, quae counexa fuerint,
dividuntur; atque iha, qua simphces pedcs csse multiphces nominamus. Alia
cst, quae per divisioncm fiori consuevit; septima, quae per oppositionem
fit, id est quum duobus podibus acceplis unus habet prohxius tempus, quod
praeccdit ex ordine, ihud autem tempus, quod insequitur, angustius, vcl
quum per contrarium ordinem tenipora praedicta vcrtuntur.
podica] IIoc qiioqnc ex Aristide (p. oi). Adde Quanqtiani incompositos ctiam pacones cssc DOstcr
Isidorum (orig, i, 17, Ij p.25 Arc\-.). Plura-daLit ipse agnoscit (§. 0S9).
Bocckhius (dc mctr. Pind. p. 13 scijn.). alogos] Aristidcs Quinctilianus (p. 5S 3feib.):
elevatio] SIc male liic omnes. Scrihcndum elalio, e6ti, 6e yML aXXci yevrj cuteQ akoya xa^elTai,
quod rccle ubique scqni(ur. Quamvis Latinius sit OV;(l Tc3 fiTjdivu Xoyov ex^^^V, aXXa X(o [iTidevX
snblatio, quod aliis auctoribns pro isto usnrpatum. rcov JtQoeLQr](iEvcov Xoycov oly.sloj^ exeiv, y.uTa
DlEniOM. — Sublaiionetn appclla^it Quinctilianus (9, aQL&fXOVQ de ixc(X/.ov 7] xuTa eldr] QV&LUxd
A, 48; p. 556); scd Isidoms (I, 17, 21) eleva- 6c6CeLV Tclg avccXoylug. Plura dabit Boeclibius
tionem, ut nec reprcbcudendi ncc mutandi causam (dc mctr. Pind. p. 59). Adde Godofreduu) Ilcrman-
in nostro yideam. num (clem. doctr. mefr. p. 20).
eortim pares^ Codices Sionaccnsis (C) et Mci- per opposilionem] Sic codiccs ct Meibomiani et
honiianus utcrqne addunt epitriti , quod tanicn fcrri nostrl Bcicbcnanensis, Darmstattensis, ct Mona-
ncquit, nlsl praclcrea el insertun» fucrit. Paconism ccnsis (C); vnlgo oppositum , quod jam cs inferiorl
enim non cpltriti sed crctlcl parcs suiit (§. 980). loco (§. 980) corrigeudura crat.
Martiani Capellae lib. IX. §. 977» 7S7
DE TRIBUS RHYTHMICIS GENERIBUS.
Rliytliniica vero genera sunt tria, qnae alias clactylica, iambica, paeonica 977
nominantur, alias acqualia, [alias] hemiolia, duplicia. Denique etiam epitritus
sociatur. Etcnim unus semper, quum sibi fuerit aptatus, ut acqualis convenit;
tria vero ad duo numerus hemiolius est; duplex vero qui fuerit ad singularem,
geminam rationcm tam syllabarum quam temporum servat; quatuor vero
ad tria epilriti modum faciunt. Scd quae aequalia diximus, eadem dactylica
esse dicimus; dcnique in dactylico genere signa aequali sibi jure nectuntur;
vcrum ad altcrum vel ad numerum geminum duo velut fortc aequalitas nu-
merosa decurrct. Sequitur iambicum gcnus, quod diplasium superius expressi;
in quo pedum signa duplicem ratiouem ad invicem servant, sive unus ad duo,
sive ad quatuor gemini, vel quidquid ad duplum currit. Hemiolium saue,
quod paeonicum memoratur, tunc est, quum pedum signa hemiolii rationeni
simt /»'i«] Totidcm jam Plato mimcrat (de re- faciitnt] hcctionem facit, qaam uterque scj-iptns
pnbl. 5, p. 400): OTL fi£V yag TqV arra s6rlv Iiabet, gcnuinam ccnseo. Graccam ciiim loqueudi
tidrj i$ coval /Sadfi? JtXiKOvrai., cogjfsg iv rolg rationcm 6 de — ttQOS rbv — cxpiessit. E^iJas
^pdoyyOLg rerraQa i$ cov al rtaGai aQ[LOVLai, modvm faciunt; rb modmn glossae B expJicant
TEdeanevog av slTCOiiU-uhi. vidc intcrpretcsj addc pcr »iejis»/ram. Meiiiom. — At vcro supcrlus (§.931)
et Ciceroncm (orat. S6). Icgiinus: »ut snnt (juatuor ad trcs.« Ccterum uostro
alias daclijlica\ Ita Iiic el sequentibns Linis locis «jUoque loco alii, tcste in margiue Grotio, tres ln-
pro alia scribcndum csse videram. Comprobarnnt gcbant pro tria, quod taiucu mutarc nolui, qnia
eam scripturam dcindc utcrque scriptus. Codex A ncc ipsum Martianuni vel Jibrarios ejus, qui notis na-
TOcula auctius legit alias duplicia.MvADOM. — Mo- uicrorum verba substitucrunt, ea in re sibi constilisse
nacensis (C) qiioquc tcr itcrat alias ; scd milii e Aritbmcticae liiaer satis ostcndit.
contrario secuudum jam tollendum vidcbatur, qnaro aequali] Sic scripsl pro aequalia in cditis cx
UDcinis inclusi. Minus placct quod Rcuvcnsiiis (in utroque codicc 3Ieibomiano.
coll. litt. p. il7) legcndum proposult »a/ia acqualia, verum ad allerum] Scnsus csse vldetnr, non
alia bcmiolia, nlia dtiplicia.x siugulorum scmper verum ctlam binorum vcl pluri-
etiam epilritus] Coiifer Boccbbiiiin (dc metrls um teinporiim duas ejus uumcri partcs essc posscj
Plnd. ^.24) ct Godofrcduin Hermauiium (in opusc. vcrba Ipsa tamcn pracstarc nollm.
T.m, p. 91 scqn.), unde vldcbis multos hauc ra- unus ad duo\ Pro uniits in cditls, e codice
tioacm e gcnerlbua rbytbmlcls cxduslssc. ]}lclbouiiano B.
7o8 Martiani Caixellae lib. IX. §. 977.
jusquc seclantur, ut ad duo tria sunt. Accidit autem etiam ia cpitriti ratione
saepe numerus, quum pes in eo accipitur, qui sit ad tria quatuor. Sed jam
ad ordinem rccurramus.
DE AEQUALI, DUPLO, HEMIOLIO, ET EPITRITO OENERE.
978 Aequale est igitur numeri genus, quod a disemo usque in sedecim
pedes procedit; disenius autem appeliatur pes, qui per arsin et thesin primus
constare dicitur, ut est leo. Duplum vero incipit a trisemoj decem et octo
autem syllabas iu finem usque dcducet. Hemiolium sane ab pentasemo ducit
exordium; impletur autcm in quindccim numeris. Epitritus ab heptaserao
principium facit, quatuordecim similibus idem ponens, cujus difficilis est usus.
Atque hos quidem omnes numerorum ordines ideo memoravimus, ut singulorum
979 leges per universa serventur. Sed numerorum ahi sunt compositi, ahi incompo-
siti, alii permixti. Et compositi e duobus generibus vel pluribus cohaeserunt;
incompositi^ qui uno pedum genere consistunt, ut sunt tetrasemi; mixti vero,
qui ahquando in pcdes, ahquando in numeros resolvuntur, ut in hexasemo
uumero accipere debemus. At vero eorum, qui compositi esse dicuntur, ahi
per copulas, ahi vero per periodum cohigantur. Etenim tSvCvyia, id est copula,
in epltriti ratione^ Sic recte codiccs D.arr.isfat- siiam naliiram non posse pluribns quatiior moiis
.tensis ct Monaccnsis (C), et biui Meibomianl pro eonstare jani Aristoxcnus docucrat; coufer Jioc-
7-ationeM iii cditis. ckbium (de inclr. Pind. p. 22 sequ.).
fjiii sit ad^ Ilic TOcnla addita legcrcm nqul sit niimeros — hexasemo^ Quinque baec vcrl>a, in
zit ad.ii MEreoM. — Non nccessarium arbitror. editis omissa, codiccs Monaccusis (C) et Dariustat-
iii sedecim pedes^ Infra (§. 983) seplem tantum tensis ct iitcrque Mcibomiaiius suppcditarunt.
numcrat. at vero ] In M S. fuisse vidctur : Alfiuiu eorum
decem cl octo] Vide infcrius (§. 987). Sijllahae etc. Pbrasis Capelliana. Grot.
nnnc vidcnlur essc quasi cowprehensiones , quo vo- GvCvylii] Isidorus (ctym. 1, 17, 20^ p. 26
cabulo gcnerali et siinpllces pcdes et svzvgiarum Arev.): »S)jnzu(jiae autcm sunt pentasyllabi et be-
vel pcriodorunl compositioncs sigiiificat. xasyliabi pcdcs, ct dictac apud Graccos st/nzutjiae
memoravimus] Ita codiccs Rclcbenancnsis et qiiasi quacdam conjiigationcs; sed lil non sunt pcdcs,
utcrquc Mcibomianus pro numeraoimns in cditis. sed appe!Iantur pcntasyllabl ct Lexasyllabi, qul
tetrasemij Slmplicem cnini pcdciu sceundum ultra qiiinquc ct scx syiiabas non proccdunt.a Di-
Martiani Capellae lib. IX. §. 979. 7o9
duorum pecUiin in nnum cst aclscripta connexio, qui in dissimiles sibi positi
esse vidcntur. Periodus sane cst pcdum compositio plurimorum, c[uic[ue
dissimilcs sibi impares sociantur. Dissimilitudinum sane diffcrentiac tres erunt, 980
pcr niagnitudincm, per genus, pcr oppositioncm. Per magnitudincm, quuni
cx disemo vel tetrasemo componitur numerusj per gcnus, quum diplasium
aut hemiolium simul jungimas, vel quod ex pluribus acqualiter copulatur;
pcr oppositionem, id est antithesin, quura aut primos diseraos ponimus [aut]
insequentibus longe potioribus, aut tetrasemos disemis insequentibus apphcamus.
Verum notum esse conveniet, nnura ctiam pedcm possc suiHcere ad com-
plcndam periodon, si solus ceteris inaequahs inseritur.
DE DACTYLICO GENEPvE.
Sed eorum, quac in pcdcm recidunt, dactyhcum genus primum esE, 98i
in quo gencre pedes incompositi vocabuntur, qui numero sunt quinc(ne, id est
procclcusmaticus, dactylus, anapaestus, spondeus simplcx, ct spondeus major.
Ac proccleusmaticus quidem est, qui ct positionem brevera et elationem brevem
retinct. UtcEur autem hic idcra tetrasemo frequentius. Namque ct disemus,
atlnguuut niiulruni mclricl inlcr dipodias et si/ii/- clnis Inclusl praetercaquc pro piionhus cx codl-
gias Ita, ut Ulas ex duobus dlsyllaLis, lias dc duobus cibus Dariustattcusl et DIcILomlano B poiioribus
Irisyllabls vcl disyllabo ct trlsyllabo ficrl dlcant scripsr.
(Hcrm. clcm. mctr. p. 19'), qnanqnam Atillus For- mtmej-o mnt tptintpie] Ifa auctorltate codlcam
tunatianus (p. 2G88 Putscb.) alltert nQuum unus Relelienaucnsls, DaruistaltcHsis, Monaeensl* (C),,
pcs simplcx bis jiosifus coaipositiiin pcdein fecerit, ct Grotianl legendum, non nnmeri, nt in ediiis.
Graecc 6vCvyla, Latinc conjjigatio diciturj bacc proceletismaticus] Scquens yocabulum dachjlus,.
autem quiim duos pedes slmllcs jnngit, tmitopodia, Tulgo omlssum, ex Groliano codiee supplevly uE
qnnm divcrsos, dipodia appcllatur.« IVoster scqulfur numerus constaret; llcet bunc pedein Infia anapae-
Arlsfidem (p. 56 Mcib.), stxim a majore appellet Vidc et Boecldiluru (de
sibi impares] Alil, tcste marglne Grotlana, pares. metr, Prnd. p. 24).
Alulta blc in slngulls tiirbata esse ncgari ncqult, disemiis id esl] Disemns htijns., male eodex A
aut insefinentibns] Lego inseifuentibns lonje hnie.MEmmi. — Scnsum oinnino comimpit vos: tam
prioribus, dcleta disjuncfiva. Ifa etiam paula post hnic , quam hnjus. E.\punxl IgitHr eam ct qiu«Ieaj
diseniis itisefinentibus, Guox. — DisjnnetlMiin uu- Darmstatteusis codicis aucloiit*tc.
760 Martiani Capellae lib. IX. §. 981.
itl cst qui cluobus tcmporibus impletur, proeeleusmaticus quidem sed brevior
noininatur; ille vero major est, qui ex quatuor brevibus efficitur. At
vcro brevior, id est disemus, syneches vocatur , quia ipsa assiduitas et
frequentia comprebendentis se inviccm syllabae ncc magnitudinera aliquam
nec modum divisae potcstatis extendit, ideoque eo raro uti dccet, ne assi-
duilas brevis syllabae carmen ipsum, quod cum dignitate aliqua proferri
oportet, incidat. lu pcrmixtione vero aliorum pedum, qui longiores ponuntur,
dccenter aptatur, ut illorum prolixam moram interveniente sua ccleritate
compcnset. Quarc proceleusmaticus, qui ad numeros aptatur, a quadrisemo
<)82 exordiuin dcbet accipere. Anapaestus, qui vocatur, accipiet elationem pedis
unius tcmporis, posilionem vcro duorum tcmporum facict. Monochronon
quippe dicitur tempus eliam quum longa ponitur, quae longa duo tempora
rccipcre consucvit; vcl quum tria tempora simul brevia collocantur, vcl quum
sunt quatuor numcro; quae omnia ad comparationem longac syllabae com-
putantur. Igitur major anapaestus clationem quidcm suscipiet, quae mono-
chronos esse dicatur; positionem dichronon habere monstratur. Quarc utriusque
tcmporis, quod in positione fucrit, aequali sibi posito, oportet elationis ge-
minum tempus accipore; ita tamen, ut utroque inscquenti tempore par
priori esse videatur. Quare anapaestus artb (isiCo^^og dactyhcus a nobis esse
dicitur; at vero anapacstus, qui ajtd eXaddovog nominatur, cx duabus brevibus,
<)85 quae in clatione sint, et ex una, quae in positionc sit, copulalur. Simplcx
vcro spondcus crit, qui ex producta tam arsi quam thcsi jungitur. Major
breviov] Graecc aif/lovg, ut major SlJtZovg- a quadnsemo] Oinlssam m cditis pracposilionem
Wr.ir,o>j. — \\\]^o pijnhichius apjicllatur. a c Darmstatteiisi supplcvi.
bievibus efJiciUtr] Groliana margo efjiiigilur. minpacslus ^ui vocatuv] Sic Darmstaltcnsis et
co raro] Codex Darinstattensis eo raritts, q«0 MciLomianus allcr (A); Yulgo addcbatHr mirtor, sed
tamcn non magis opus est, quam qnod mox Gro- Luic rcpugnat quod iufcrius iisdcm verLis sequitur
tius in marginc posuit oportet pro decet. Sed pio de majore anapaesto.
Grotiano jwc assiduitas icscripsi ne ex Rciclicnau- coni/>ii<flM<in]DarmstaUcn3iscodcx co»i/>OMU«/Hr.
ensi et ,lScibomiano utroqnc, pracscrlim quum jam copnlanttir] Codcx B coinpouatur.mwOM.
anlcriorcs edilionce illud liabcrent. «»"Jor vero] Sic probe scripti: cditus infercto
Martiaui Capcllac lib. IX. §. 983. 761
Vero dicitur, qui quaternariam non solura elationera sed positionera ctiara videtur
adraitterc. Per copulara vero duplices accedunt numeri, quoniam alter ex raajoro
erit ionico, alter ex minore; atque ille, qui ex majore procedit, constabit ex
spondeo simplici vel proccleusmatico, quera disemum esse non dubium est;
qui vero ex minore est, contrariura facit. Atque hi quidcm in dactjlico ge-
nere poncntur rhythmi incompositi ac compositi, qui scptcm numero onmes
crunt. Dactylus igitur cst diclus, quia ordinem syllabarum consimilem digito 984
hominis informat; anapacstus vero, quia pcr ordincm redeat sursum; pyr-
rhichius vero, id est proceleusmaticus, quia hic assiduus vcl in certamine vel
in ludo quodam puerih; spondeus, quia plcrumque Crtovdulg inservit; ionicus
sane propter numerorum inaequalem sonum; habct enim duas longas duasque
correptas, quo pedum carmiuc multi saepe rcpreheusi sunt.
DE lAMBICIS METRIS.
Hacc de dactyhs satis: nunc iambica memoremus; in quo gcncre numcri 98J{
incompositi erant quatuor, compositi per copulam duo, at vero per periodura
sunt duodecira. Qui igitur incompositi crant, isli sunt: iambus cx dimidia
verLo nmajor vcro d!c!lw.« Meibom. — Ego vulgatam capifc ante ociilos Iiabnit noster, voccni, qnam voliiit
rctinui. Cctcrum confer Godofr, Ilcrmannuni (clcm. Grotlus, inserui. Miror Mcibomium mendum pror-
mctr. p. 18). sus non vidisse. Ceteruin Grotius pcrperam ubiijue
toMico] Immo ionicns. Parltcr infra legcndum Spondaeus cdldit, licct Graeca vox slt 6rtOvdElog.
• spoiideo siinpllel et procelcusmatlcou j Incpte viilgo loniciis^ Aristldes (p. 57) o Jcoviy.og dia xb
vel. Tov gv&i-iox) <pOQTix6v, eip' to y.al ol"IcovsQ
dactijlns\ Dc Iiiijus nominis ct seqticntinm iy.a>fiCi)S7'j^7]6c(v,«
eiymo vide Arlstldem Quinctilianum (p. 57 ct 48 incompositi erant] Codices Monaccnsls (C) el
Meib.) et Isldorum (In etym. I, 17, 2j p. 24 sequ. Darmstattcnsis Lic ct infcrius inepte enant; tamcn
Aicv.). ncc vulgata placct, atqne Land scio an mcHus foret
pkrnmrine djtovdaig] Omlssa a negligentlo- enint, nt supra (§.981) vocabnntnr.
rlbus librariis vox Gracca, ut saepc. Itaque lego: elatione et positione] Apparct nostrnm Lace vo-
tdnovdali plcriinrjne inservit.GROT. — Arlstidcs cabula nune contrarla potesfate aceijwrc, ut quam
(p. 57): "EjfOvSelog dia xb SV xaig djtovdalg nos thesin, eJationcm, quain nos arsin, positioncm
CtVTOV ads6d^at,.'i Ex eo igitnr, qiicm tofo Loc dicatj qua dc re ita Godofr. Hcnnannus (clem. doctr.
9G
7G2 Martiani Capellae lib. IX. $. 98^.
elatione, et positlone qiiae gemina est; trocliaeus cx duplici positione, et
elatlone quae brevis est; orlbius, qui ex tctrasonii clatione, id est arsi, ct
octascnil positlonc constabit, ita ut duodecini tempora blc pes rcccpisse vi-
deatur, atque babet propinquitateni quandam cum iambico pcde, quatuor
enim prlinls temporibus ad iambuni consonat, rellquis octo temporibus ad-
junctis; dehinc trocbaeus, qui scmanticus dlcltur, id est qul e contrario
octo primis positionibus constet, rebquis in clallonem quatuor brevibus artetur.
986 Composlti sane sunt, qui per copulas colliguntur. Sunt autem hi: bacchius,
qui ex trochaeo dcducit auspicium, fine auteni iambici terminatur. Qui
vero baccblus est, ab iambo principia sortltur, atque a contrario his quos
diximus pedibus aptabitur. Per periodura vero est, quod velut per so
certam viam provenit. In hoc genere quum slnt duodecim numero, quatuor
mctr. p. H): nlllud tempus, in quo iclus cst, R. baccliius a spondaco incipit et trocliaeo tcrniinafurj
Bcntlcjus arsin, tempora auteni ea, quac carcut an itaquc faciendum aniphimacrusl is euim trocLaco
ictu, thesin vocavit, ducibus Prisciauo p, 1289 ct incipit et iambo tcrminatur. Sanc hacchius boc loco
Martiano Capclla p. 191 cd. Mcibom., qui ab elc- ft-rri non potcst, quum statim de baccbio subjiciat.
Tatione et remissione vocis bacc nomina ducta di- Grot. — ]\ostcr quum scmpcr fcrc Arislidcm se-
cuutj ceterl nuisici et metrlci vctcres, a deposltionc quatur, bunc conferre dobcbat Grotius: statuit enim
atque clcvatione pedis vel manus ea nomina dcri- illc(p. 37) »duo bacchios, quorum altcr prlmum ba-
vautea, tcrapns ictu notatum thesin, dcstitutura bcat iambuni et sccuuduni trocbacura, altcr conlra»;
ictu arsin vocarl volucrunt, quam ratloncm ille ipse ut apparcat non quos vulgo bacchi:im ct antibncchium
Marlianus Capclla sequitur, qul, ut dictum est, sivc patimbacchimn nouilncnt (conf. Quinctil. 9, 4,
deCnltionc illa sua contrarium diclt.« 80 secpi.; p. S88 sequ. Spald.) scd choriambum ct
orthius] Tam cx Darmstattcnsi codice , quam ex atttispastum iutciligeudos essc (Boeckb. de mctris
auctore ipso (§. 988) corrcxi corruptum orchius ia Piud. p. 2^). Ceterum ne sic quldem locua sanus
cdltis. Eum et Plutarcbus (d. mus. p. 1140) mcmorat. cst, et si olbil aliud ccrte infra duabus vocibus
Addc doctimi bujus lutcrpretcm (in Mcm.de Tacad.X. itcratis scrlbcndum: nqui vero baccbius est ab iambo,
p. 232. 28S. 304) et IIcrmannum(elcni. p. COO sq.). ab iambo princlpla sorlitur.«
octasemi\ Darmstaltcnsls oijilosemis, malel Est per se certam] Ilacc nianlfesfo corrupta sunt;
enim Gracca tox OKTa^Tjfiog, quibus tamcn sauandls imparcui mc confileor, licct
propinquitatem (juan<lam\ Alil ut codiccs Mo- facilc intclllgam Marlinnum vocls jtEQlodov etymo-
naccnsls (C), Rclcbcnauensls, Darmstatteusis, ct loglam Latlno sermonc exprimerc vclle.
Meiboinianus B aliqtiam , fortasse mcliiia. duodecim tiumero] Ilorum tabidam BocckLinii
svnt aulem hi] Alii antibacchius ; scd sanc anti- (I. c. p. 2G) banc proposuit:
Marilani CapcUac lib. IX. §. 08G. 763
quidem per singulas pcriodos accipere docetur unum iambum ac tres tro-
chaeos; ac de iisdcm quatuor prinium quidem quod iambum haberc mon-
stratur, trochaeus ab ianibo denominatur; qui vero rhythmus sccundum iam-
bum recipiet, a bacchio trochacus vocabitur; qui vero iambum tcrtium recipit,
bacchius a trochaco potcrit nominari; ille vcro, qui quartum admittit iambum,
appcllatur epitritus iambus. Eorum vero qui ex uno trochaeo fit ctiam iambus
a trochaco appcllatur; secundus iambus a bacchio dicitur, aut certe bacchius
medius potcrit nominari; qui vero tcrtium rccipit, bacchius ab iambo no-
minatur; qui vcro quartum rccipit trochaeum, cpitritus trochacus appellatur.
Octo vero et quatuor de his, qjjos duodecim diximus per periodum, ilH 987
esse dicuntur, qui binos trochacos atque iambos pcr pyrrhichium servant;
atque ille qui primo trochacos rccipit, duplox bacchius a trochaco csse dicitur;
qui vcro secundos iambos habebjt, duplex bacchius ab iambo nominatur ;
quatiior e\ tribus trocliaeis ct uno iambo: bafnr el facile ex priina seqnentis Terbl syllaba
^ — — ^ — ^ — -_ trochaeus ab ianibo, criri |iotuit.
_ ^ w . ^ trocliacus a baccbio, " baccliio irochaeus] Vulgo incptc trochaeo,
_^__^ ^ baccl.ius a trocl.aco, <I""'' >™ Grotius corrigcnduni esse vidit.
1 •, •. coriim uerol Hic alinuid excidissc ccrtum cst.
^ ^ w w laiiibus epitritusj J i
Ita fere Slarlianus scripscrat: neorum vcro qui cx
qnatuor ex tribus iarabis et nno frocbaeo: „no (rocbaeo fiunt ct ianibis tribus, qui priinnm
^ ^ v^ w lambus a trocbaco, trocbacum babct, iaiubus a trocbaeo appellatnr. «
^ _%^^ ^ iainbiis a bacclilo, Ccrtc eliam in vulgatis Ineptum est.
^ ^_ ^_ baccbius ab iambo, bacchius medius] Darmstattensis quidem melius:
' ^ ^ ^ ^ trocliacus cpitrltHS; 6ed vulgatam retlnui, ctiam Monacensi (C) adsti-
pulantc; neque allter Aristidcs: (j.i6oQ ,3axp(£iOQ.
quatuor cx blnis lambis biuisque trocl.aeis: i ,- i • i
* ab iambo nominatur\ > crbum oniissum hoc a
^ ^ — ^ -^ siinp]. baccl.ius ab iambo, ^ . . . • !•.• ■• -n •
' Orotio tam anteriores cuitioncs, quam codices Hci-
simpl.baccl.iusatrocbaeo, ^enaucnsis et Darmstattensis babcnt.
-^^ ^ ^ medins lambus, ^^^^ ^^^.^j Lectio manifcsto cornipta; exspoc-
^ _ >- w _mcdius tiocbacus. tamus: «rer.qui Tero quatuor.. cct.
trochaeus ab iamho\ SIc rcposul Aristldcm se« atque ille (jui] Secutus sum codiccm Darmstal-
Cfltus (p. 57), ubi est TQO%aiog ajto iaixl^ov: tcnsem; vnlgo inepte: «atque IHe septinms qui
vulgo cnim pracpositio dccst. Codcs Grotianns qui- trocl.acos primos rccipit.«
dem Labet iambodcs, scd boc etiam Ineptius Tlde- duplex bacchius ab jnm6o] MS. a irochaeo, cl
9G*
764 Martlani Capellae Ub. IX. §. 987.
quiim autcm trocliaei medii collocantur, trocliacus motlius jure dicetur; quuni
autem in medio iambi, mcdius iambus vocatur. Omncs vel qui incompositi
pcr periodon, vel qui per copulam colligantur, rhythmi deceni ct octo nu-
988 mcrati sunt. Scd iambus dictus est ab eo, quod ian/SlCecv Graeci detrahere
dixcrunt, ct hoc carmine quibusque veteres detrahebant. Item hoc nomen
est ab eo, quod venenum maledicti aut hvoris infnndat. Trochaeus vero ab
eo dictus, quod celerem reversionem faciat, veluti rota. Orthius propter
honestatem positionis est nominatus. Semanticus sanc, quia , quum sit tardior
tempore, significationcm ipsam productac et remanentis cessationis effingit.
Bacchii vero sunt dicli, quod Bacchicis ma^mc sonis congruunt, isque Bacchi
ludus est, qui ilUs carmiuibus aptatur.
DE PAEONICO GENERE.
989 In eo vero gcnerc, quod paconicum nominatur, incompositi duo rhjthmi
subnecllt: »qui secundiis \amhns (}. seanuJos iambos) ^taQci rbv iov elgrjfiivog. Unde lambns illc Ar-
duplcx (adtle bncchiits) a diainbo cssc dicitur.« An diilocliius nialedicus (Casaub. ad Sliab. 9, p. 422
itaque supra lcgcudum diiplex bacc]tius a ditrochaeo? ct dc pocsi satir. p. IG Crcn.). Scd vide oiunino Ari-
Sane arbitror. Gkot. — Vulgatam rctinui, nisi quod stotelem (in poet. 5, 8) et Illgcuiuni (de scoliorum
pro esse dicllur rcposui es anterioribus cditionibus et poesl p. CXVIII).
codiclbus Rcichcnauensl et Darmstattcnsl jtom»Mn/Mr. irochaeus] Isidorus (ctjTiioI. 1, 17, 5; p. 2o
Ccterum locum corruptum esse quivis videbit, licet Arev.): nab eo dictus est, quod cclcrcni conversio-
sensus ccrtus sit; fortasse pro secundos Icgcndum ncm faciat cantilcnac, et quasi rota Tclociter cur-
duos. Quos autcm noster, praeeunte Aristide, rat in nietrls; XQOXOQ enim Graecc rota dicitur.*
bacclilos dlcat, superlus (ad §. 986) jam iutel- Arlstides (p. 57. 58) eadcm quac noster docct.
leximus. orthius\ Ita Latinc nosfcr reddidit Aristidis
rhylhmi rfecem] Codices Dannsfattensls et 3Io- (p. 58) yerba: «o de OQ^iog 6ia x6 6ehvov T^^g
nacensls (C) inepte Insernnt dicuntur el; vidctur t3.Toxpt(?fa)? x«i /JafJfCOff." Ineptc alios forte flrtios
tamcn fota peiiodus tiirbata esse, quam Ita pro- lcgcre marginl adscripsit Grotius.
babiHter restitulmus; nomncs vel qul Incoinpositt semanticus\ Graccc Aristides (p. 58): dZ"?/-
dicnntm- vel (jui per periodon vel qul per copulam [lavTOg de OTO Pgadvg cov TOlg XQOVOig eTCir
GoIIIgantiir rbytlinil dccem et ocfo nnmcrati sunt.o Ts;(VJ]Taig ;;(QTJTav 6r^(ia6laig, JtaQay.oXov^Tj-
ian.QiCecv] Arlstldes (p. 58): lau/Sog fiev ovv 6eiog IveyM. dL.i:ka6LaCcov Tcig ■&e6£cg.i Add«
IkXti-&ti anb tov iaa^iCeiv, 6 i6Tt XoidoQelv, Plutarcbum (dc niusica p. IIIO).
Martiani Capellae lib. IX. §. 989. 765
csse dlcuntur: quoruin unus paeon StJtJladiog appcllatur ex longa positione ct
longa elalione; ac altcr paeon cpibatis, id est in thesi dupliri positione pro-
ducta ct arsi longiore ducitur. Hi sunt paeonici generis numeri, quos in-
compositos esse pracdiximus. Ncque vero pcr con)unctioncm, lioc est 6vCvyiav,
neque per periodum in isto gcnerc rhythmus acccdet. Inde diftXaGcog quidem
dictus est, id est quasi duplicia mcmbra disccrnat; cpibatis autcm, quia
membris vcluti utens quatuor et duabus diversitatibus copulatur.
DE PERMIXTIS GENERIBUS.
Verum hacc genera quum pcrnnxta fucrint spcciebus numerorura, priraae 090
species erunt, istae, quae dochiminae nominantur, Ex quibus prius quod
fuerit, hac lege componitur, ut sit ex iambo et paeone, qui SuxroTjg vocatur;
quorum uhms] E Darmstattcnsl Iioc coilicc rc- <foc7ijiijjrt«e] SJc editJ ct scripti omnes et an-
ccpi, quia cnni scijucnti aller mclitis convcnit, t|uam tiquum mcntluni esse ctiam glossa qnamvis incpta
aliiis ia cditis. in codicc Darmslattensi docet, qnae approbativas
epibatis] Aristidi (p. 98 Mcib.) 6 iJti.SaXoq. cxplicat, quasi a Gracco doy.itioQ dcsccndat. Ve-
nMovefur magisn inquit »diipla quidcni positione lam ct scribcndi et dcrivandi rationcm ostendit
anininm conlnihans, clationis vero magnitudinc ad Arislides (p. 39 Mcib.): doxiXLOL 6e ay.uXoihTO ,
suiuma mcutem cxcitans." Constare antem paeoncm dia x6 ftoixlZov xal avofioiov, xal [iri v.ax'
epibatum (p. 38) dicit »ex longa positionc ct longa tvdv x^eo30S.L6&ai T^g Qvd^nojfOLiag: sed quam-
clationc et duabus loiigis positionibus ac longa ela- vis ipse supcriiis (§. 519) dochmium pro dochimo
tlone — quouiam autem quatuor ulatur paitibus, restituciiin, Iiic tamcn quidqnam mutare nolui. Ce-
ileri cum duabus elationibus et duabus diversis terum de dotbiniacis vcrsibus peculiaris liber exstat
posilionibus.x Ejusdcm mcmiuit Plutarcbus (dc mus. Seidlcri (Lips. 1811).
p. 1141). 7'" dLurorig vocalm''^ MS. »qui diaTorjg*:
duabtts] Editl male tria: nostram antem Icctlo- forte: tdcuTOfiog — bune Avy.eLOv posteriores
ncm non solum codices Monacensis (C), Darmslat- Graecl noininarnnt.« Gp.ot. — Edidit cnim Ifa: Bqul
tcnsls, Rclcbcnaucnsls, ct Grotlauus tencnt^ scd dLTTol vocanttir:hunc ^LaxofXOV postcriores Graeci
Aristidcs ctiam (p. 59), e quo sua noster liausit, cognomiuarunt"; etsi jam antecedcntes editlones
couGrmat. Quanquam baud scio an altius menduiu dtaTorjg pracbcrent, qnod quamvis corruptnm re-
latcat ct pcr bomocotclcuton fortasse excidcrint, tinnl, nc quld teracrc mtitasse vidercr, qanm nec
quac ad epitrittim pcrtinent, qucm ralionc triuin quod Aristldcs babet dtixyvog omnino placcrct. Sed
ad qualnor nlti constat. slnc Lacsitationc rcccpi cs ReicLcnancn«i codice
7G6 Martiani Capellae lib. IX. §. 990.
hiinc posteriores Graeci crelicum cognominarunt; secunda est species, quae
991 cx ianibo dactylico et paeone constarc nionstratur. Qui autem deducti numeri
nominantur, propter assiduum et compositum sonum appcllari videntur. Fiunt
autem numeri, qui et prosodiaci vocantur. Quorum alii per ternos pedes
fiunt, pyrrhichio iambo et trochaeo; ahi vero quatuor, ut his tribus pedibus
iambus primus aptetur; alii vero ex duabus sjzygiis, id est copuhs, bacchio
992 ct ionico ajto {ulCovog constare consueverunt. Sunt sane, qui etiam irrationa-
bilcs esse dicitur, quos alogos vocitamus, quos ctiam chorios appellare con-
suevimus. Sunt autem numero duo, quorum altcr diiambi figuram respicit,
et constat ex eLitione, quae longa est, et duabus positionibus, ct numero
qui est ad dactylum similis, partibus vero ad numerum ionicum jungitur et
iambicum; alius vero est numerus, qni trochaeides nominatur, id est qui
figuram quandam speciemqne trochaei habere videlur, ex elationibus geminis
et longa positione consistens, per contrarium prioris effcctus.
DE QUINQUE SPECIEBUS MIXTI GENERIS. .
993 Sunt autem mixti generis quinque, id est dactylicus per iambum,
vocaliir pro vocanUtr, iit ad proximc antcccdciitem alot/os] Viilgo analogos iiicpfc; correxl e co-
paeonem sohim pcrtiiicrct, uiide ctiam explicatur, dicibus RcicLenauciisi, Daruistattensi, ctDIonaccnsI
qnod mox cx Daruislattcnsi rcccpi crelicum^ lios (C). Vide supcrius (§. 97i>).
cniiu cjusdcin cnm paeonilius niensurac fuissc satls chonus^ Aristides (p. 59): el^l ds xal a/lo-
coiistat. Vidc Aristidem (1, p. Ki» Mcib.). yoi ;(0()eiot, dvo' ia/Xi3o£Ld7ig , og dvvs^Trjxsv
prosodiaci] Iloriiin nicntio practcr Aristidem i^ [xaxQag agdscog zal dvo ■&s6scov, xai TOV
Quinctilianiim (p. 59), quem noster scquitur, cx- (ihv Qvdjxbv soixs daxTvAco, Tc( dt Trjg ^s^scog
slat apud Dionysiiiiu lialicnriiasscnscm (de compos. f^SQTj xaTa TOV ciQiSfWV iaix(ico ' 6 ds TQO^O'
Toc. p. 29 Reish.), Plularcliura (de inusica p. liil), sidrjg ix dvo (<q6scov xal (xccxQag x^s6scog, x«t'
Ilcpliacstionein (de iiietris p. 48), ct sclioliastein avTi^TQOipTjv Tov JtQOTSQOV- iHicm 'iWusXtnilioe'
Aristoplianis (ad nubcs 6o2). Cavc aiitcin a pro- chliius (de melr. Pind. p, 41).
soilia dcrivcs, Graccc enini JtQo6odiccxOL scribnutur. numcro fjui cs/] Bocclibius nesclo unde quidem
cx dmtbns syzijyiis] Sic codiccs Monacensls (C) esl , Iiaud profcclo lualc.
et DannslatScnsis, viilgo soloccc {luobus. iatnbicum] SIc codcx Grotianus; vnlgo iam-
leiiito UJtO [XsiCoivg] Grot.ionio, quodcorrcxi. hicinum.
Martiani Capellae lib. IX. §. 993. 767
dactylicus in baccliio incidcns qni vcniat cx trochaco, dactjlicns pcr baccliinm
qui ex iambo manavcrit, dactylicus pcr trochacum qui ex iambi siniilitudinc
exordium mutuetur, dactyh'cus pcr choriuni, qui cx simihludine trochaei
videatur expressus. Et crclicus quidcm consonans ex trochaci positione ct
initio iambi *
*numeri componcndi, ct omnium figurarum plcna perceptio. Dividitur oO'!
haec in cas quas ct melopoeia partes, quac sunt istae: i.i:iZr]ipig , id est pcr-
ccptio, pcr quam scimus, quo c|uantum numcro utcndum sit; ^^Qtjdi-g, id
est usus, pcr qucm positioncs aut elationes decentcr aptamus; ni^ig, id est
permixtio, per quam quod opportunum fuerit ex arte miscemus. Tropi vero,
Ut in mek)poeia, et in rhythmopocia tres sunt, quos sj^staUicos dicimus, ct
in harmonicis eos superius mcmoravi. Numcrum autcm marcm csse, niclos 99i>
fcminam novcrimus. Etcuim melos matcrics est, quae sine propria figura
(lacfyHais^ MS. nljique daclijlus. Grot. systallicos^ Alil, Grotio testc !n margine, .11/-
tu ftrtcc/iio] Codcx Darmstattcnsis an/j6acc/i«Km, stalicos; scd rcliniii vulgatam, cfsi iinns tantiim
male. Vidc supcrius (§. 98G). ' systalticorum tropus sit (vide ad §. 047), ut rcliqui
e.vordiitm] Codcx Daimstattcnsis ordinem, for- omissi esse vidcantiir. Cetcrum quod snperius in
tasse meliiis. Scd ctiam ccrlius esse yidetur, pro Larnionicls eos comnieinorassc ait, niliil iiiveninius,
/j'oc/iocum Icgeudum esse chorium, quae eo facilior nisi in loco de mclopocia (§.968) exciderint. Sed
erat confusio, quia ipsuin trochaeum interdum hoc in liis quoque Aristidem (p. 43) caece exscripsisse
vocabulo appcllatum esse constat (Quinctilian. 9, arguitnr.
4, 80). melos materies] Matcriam feminac assimilat. Sle
e.v irochaei posilione] Scculus snm codiccm Aristoteles lib. I. ay.QoanaTcov ojvdcxcov. ri niv
D.^rnistaltcnscin et antcriores editiones, nisi quod y^Q vno,U£VOv6a 6vvairia rij f-iOQiprj rcov yi-
hae in scqucnlibus indicio habcnt pro imVio iamhi} i'OU£VCOV i6rlv eo6ft£Q firjt7]Q etc. quae ibi se-
Grotius auteiu ita cdideiat: »ex Irochaeo positionc qHuiitur. Grot. — Vide injirimis Aristidcm (p. 43
ct indicio nunicri coinponcndI« etc. Ceteruin non et 90 Meib, ), ciijus haec verba snnt: rcvig ^i
persanalnm locum esse facile apparet, quare lacu- rcov itaXaiiov TOV filv QV^fiov aQQ£v ajfs-
aac signum posui. xdZovv, To Si fii^og ^ijP.v ro filv yaQ fdXog
iTCikri\pig\ Ita et MS. Alii ijtidi^iog, qnod ciV£viQyr]r6v ri i6Tt xal a6;;(rjfic(Tc6rov, v2r]g
vult ijrid£$cg codem sensu. Grot. — Kcichenaii- i.rfij^ov P^oyov 6ca rrjV Jtoog rovvavriov ijii-
cnsis epilempsis praebcf, Darmstattcnsis et Mona- rrjdecoTtjra , 6 dk QV^fxog JtP.arr^C TS ar!>rd
ccnsis (C) epilemsis. Arislidcs (p. 43) siinplicitcr xac xcv£c r£rayfiivcog , JrocovvTOg Xoyov i.ti-
Zij^pig: vidc supcrlus (ad §.930). X^^ JtQog rb .tocovfi£vov.
7G8 Martiani Capellae lib. IX. §. 99S.
censetur, rhjthmus autem opere quodam virih's actus tam formam sonis,
quam varios praestat efFectus.
996 Quae quum Harmonia intentis tam divis quam heroum popuhs augusta
quadani suavitate percurreret, ad cantus carminumque dulcedines decenter
regrcssa conticuit. Tuncque Jove assurgcnte divisque praeambuhs xoifii]div
inodulata in thalamum quoque virginis magna cunctorum voluptate pervenit.
<J97 Habes scnilem, Martiane, fabnlam,
Miscillo lusit quam lucernis flamino
populis] Tcinerc Baitliuis (in advcrs. p. 1307) 10) rcscribi anilem; vide ipsnm allo loco (ad Ovld.
e lihro suo pracrert pvpulis, Qiiod non fecissct, T. I, p. 91 Biirni.).
si totuin legissct Maitiauum. Qui cniin intcnti he- miscillo] Sic siipra:
rotim populi hic dicuntur anscultati essc, eosdem »Miscilla, snciae dum feruntur ctniae.v
siipra (§. 904) cuni Ilarmonia advenlsse nostcr Illustrissimus Scr.ligcr miscHla lcgit. Grot. — Equl-
rctnlit. dcm suMala intcrpunctione scntcntiam sic cxpla-
iCoi[U.T]6cv] Editl praebcbant Cinesim; ad quod nandam essc censco: nfabulain, quam uiisclllo fla-
Grotius: uLcge cum clariss. Viilcanio yj3l(xt]6iv, de miuc ad luceriEam liisit.u Vox nota, qnam tamcn
qua voce supra, ubi de iyeQ(!if.iOig.« Monaccnsis alii, Vano, Cato, Pliuius, Suctonius cct. wiisceJ-
codcx (C) dat eymesim, meliiis ctiam Darmstattcnsis bim scribunt. Gcllius (ab inlt.): «miscelhnn et quasl
eymesin. Pravam ncmpc in cJilis lectioncm e cor- confusaneiim.v Appulejus (mctani. 2, p. 100 Oud.)
rnpta ortam esse pronunciationc, satis supcrque allbi «fabiills miscellis cxplcre pcctus» scripscrat, modo
(in palacogr. crlt. T. 4. §. 8J>4) dcmonstravisse milil cditioncm principcm ct optimos consulucris codiccs,
vidcor, Scnsum nullani Iiabcrc dubltatloncm vcrbum im-
hahes] Rcposui boc pro tandem in cditls, tam miscuit paiilo post (§. 998) adliibltum docct (couC
c variante Icctlonc a Grotlo ad marginem rojccfa, not, ad §. 9Io), Metrum quldcm flagitat miscillai
qnam c codicibus Darmstattcnsi, 9Ionaccnsi (C), ct scd sane carmen lioc pluribus locis metro laborat,
ulroqiic Mcibomlauo, Probavit ctlam Burmannus quibus omnibus certc nemo mcdlcinain aflcrre po-
(ad Suclon. T. I, p. 85). Alloqnitur nimirum Mar- tcrit, Ita ut Martianus ncgligcnter scripslssc potlus
tlanus iilluni cognomincm, quod cx initlo ctiam opcris ccuscndus sit,
appaict, nequc tamcn iiitellcxisse vldetur Scaliger, lusil] Xiiffcje significat cannina componeit , ut
qui Grotio tcste legi voluit: utaudem senilis Mar- apud Virgilium (ccl. 1, 10):
tiane fabulam.« nLudere (juac veUem calamo permisit agresti."
senilem] Sic Fulgentlus noslrl simlus (mytbol, luceriiis] Idcm quod ad Iiiccruas, slve luccrnl:*
i, p, 3 3Iuuch, ): «pariiinpcr crgo ausculta dum ardcnlibus, Iiiccm pracbcnlibiis. Ita ct Ciccro (Atlle,
tihi ruefosam sulcis anilibus rcfcro fabulam«; ncquc 8, 2 f): «eadem lucerna cpistolam scripsl.a Vidc
lamcn neccsse cst cum llcinsio (ad Pbacdr. 5, prol. supcrius (ad §. 2). Quaproplcr me non moycnl.
Martiani Capellae lib. IX. §. 997. 7G9
Satura, Pelasgos dum clocere nititur
Artes creagris vix amicas Atticis,
Sic iii novena decidit volumina.
Haec quippe loquax docta indoctis aggerans 998
Fandis tacenda farcinat, immiscuit
Musas deasque, disciplinas cjclicas
quac Ilclasliis, omnla coiTigcrc tentans (ad Oviil. Burm. syll. cpist. III, p. 4Gi ct aJ OvIJ. T. I,
T. I, p. 90 Burni.) ad Iiunc locum adnotat, le- p. 90 Burm.) Meursium, icponltquc theatris , pro
', gcndum vidcrl lucernae adflumine. Flamiuis figura arhitrio scllicct, quauujuam libcntcr conccdo rcprc-
: c rc navall pctlta cst, in qna oninia a prospcro hcudl facilius aliorum liariolationcs possc, quam
/ ct sccundo vcntorum flauiinc pendcnt. ipsum aliquid prohaliilc airerre. Videnduni tanicn
Satiira\\\a\\cMavi\&n\\s yMXa rtQOQCOrtOJtoCiav an siibtilitatcs potissimum dialecticas signlflcct, qul-
loqucntcm Induxit. Gnox. — IVonduin lioc quidcm bus unice Atticl gaiidcrciit ita, ut rcliquas omncs
locoj scd paiilo inrcrius. artes prac illis speriierent. Crcagras cnim non car-
creagris\ Artcs, quac aegrc Ingenlosis Atticls nibus modo vcriiin omnibus rcbus rccouditis atquc
intclliguntiir. Vilca^. — Gonjicil Mcnrsius diacriis^ rcpositis pronicndis usltatas fulsse Aristopbanis lociis
ita cnlm Attlci appcllatl jain ante TIicscI tempora. docct (In ccclcs. 1047), ubi crcagrac appcllantur
Sl glossas sequamur, criagris lcgenduni slt ca for- unci quibus urnac cx puteis tollantur. Ncque hamus
ma, qua onagros dicimus. Magis tanicn crcdidcrlin Ille ncgligcndus est, qucm occultuin tcncrc Dialecli-
innucrc Capcllam artcs has suo tcmpore non tam cam supra (§. 328) nostcr finxcratj ncc quod riato
faiirillares fuisse, quam culinarlam, quam lunult (in sopList. p. 210) hamatllem piscatum sophistas
pcr uomcn Instrumcnti, quod Graccls y.QeayQa, exerccrc dlsciat. Scd ut ut haee sliit, doctlor cst viil-
Latlnls ah cxlmeudis carnibus exemplttm diccbatur. gata, quam quae corrupta haberl possif.
Gloss. Isidoii: iiCrcagrac, fuscinae, ad carnes dc nnippe lotjuax] Ilcinsius (Ibidem) lcgl jusslt |
caldaiiis profcrcndas.« Simills est illa Ciccronls linguax, quia vcrsus vitio laboret^ scd melius fuciit
scntcntia: nquorum auditores discum audire maluut, Jjjsl Martiano lajisum tribiicrc, quales hoc ij>so in
quam jjhilosojihHin. « Sauc de artibus ctlam apud carmine etiam plurcs cominisit.
Athciilcnses cvilcsccntibus conqucrl vldetur AritL- Mttsas deasque] Amjdexus sum dlstlnctloncm a
mctica, quae supra alt: Grotlo In nota proposifam. Pro deasqtie alios Icgeic
nCetera Cecropias aequum perhibere cathedras, deique idcm in niargiuc notavit, ncsclo quo sciisu.
' Si tamen uUiis inest nostris siiper halitus aris.o • cyclicas] Ilae sunt Ipsae Illae scptem artes, quac
Ilacc quum Ita dc dcspcrato quodammodo loco co- qula orbem quendam, ut Quinctiliani (1, 10, l^
gltarcm, swcciwrit cog aJt 6 /^r/;^«T;y^ Julium sidus, p. 209 Spald.) verbo ufar, liberalis doctrinac cfli-
ex quo didicl Capellam [isTaipogiy.cog , ut solct, ccre vldercntur, iyy.vy^/itOl' a Graccis vocatae sunf.
ipsa Ingcnia eo quod sclcntlas ajiprehendant y.QSa- Quippc, ut ait Vltruvlus (1, Ij p. 16 Bip.), "Cn-
yQae vocassc. Grot. — Rcjirehcndit Ilclnsius (In cyclios discl|)lina utl corjnis unum cx mcmbris est
97
770 Martiani Capellae lib. IX. §. 998.
Garrirc agresti crucla fiuxit plasmate.
999 Hac ipsa naiici rupla oouscientia,
Turgensque felle ac bile, multa clilamydo
Prodire doctis approbanda cultibus
Possemque comis utque e Martis curia;
Felicis, iuquit, sed Capcllae flamiue,
coinposlta.a Undc Tzetzes (cliil. 11, J>2o): urbanitate Attica ornata prodlrc, sed proliibeor Ca-
">'0 XVX/log zal 6vp.rt£QCi6iia rtavrcov zcov pellac fortuna , qui causis orandls optiniam vltae
fj.a-&riHc'(Tcov partem inipendlt jamquc senlli aetatl propior curls
rQaiJ.fiaTizrjg, prjTOQLy.Tjg, avTTji; (piZoCjOcflag atquc cgcstate obtorpuit.a
liai Tcov Te(j6ciQC0V TS Texvcov Tcov vit' «■«- c/t?aHjyrfe]3Iagno omamcnto verborum. Gloss. ap.
TTV y.eifisvcov, Vbican. — Chlamys apud postcrlorumtemporumRo
Trjg aoi^llOv6rjg, fJ.ov6LXTJg aal Trjg ysco- manos etlam clcgantiorum Lominum vestlmentum fa
fiSTQiag isse vldctur, nt apud Scnecam (de vl(a beata 2o), si
Hal Trjg ovQavo,3c(ixovog avrrjg a6TQ0V0- lectio certa: »maIo quid mihl animl sit oslcndcrc prac
alug.« textatus et chlamydatus quam nudis scapulis aut sc
Addc Slrabonem (1, p. 13 Casaub.), Senecam (ep. mitectis«; sed sidBcIt nunc dc Graeco culfuintclligerc.
88, p. 568 LIps.), Pllnlum (Llst. uat. inil.), Sex- cowis] SIc codlces Monaccnsis (C) et RcicLe-
tum Empirieum (adv. matb. 1, p. 21G Fabr.), Ma- naucnsls unice rectc ; AuJgo Ineple comes. Onponlfur
ximum Tyrlum (T. H, p. 196 Reisk.), Sozomcnum agrcstl et crudo, ut apnd Iloratium (scrm. 1, 4, 00):
(List. eccl. i), 18; p. 625 f.), quosquc practcrea lau- „///c tibi comis et inhanns Uhercjiie videlw-o
dant Salmasius (ad Solin. p. 8^8), Wowcrus (de el alio loco (serm. 1, 10, 41):
polym. 24), ctReimannus (Idca ant. lit. p.526soqu.). «comis ijanire libellos
aqresti\ Erudito opponit Appulcjus (Fior. 1, JJnxis viuorum.« — ■
5; p. 12 Oud.) ct alio in loco (ApoJ. p. 407) cum Mox pro ntijue margo Grotlana atijiie, male.
harharo conjunglt. e Martis curia^ Areopago, In quo ollm judicia,
cruda^ Disputarunt dc liac vocc vlrl docti (ad postea disputationcs sopbistlcac faabitac^ nlsl allam
Appul. apol. p. i>13 0ud.). Scd apud nostrum cruda quampiam Slartis curiam Cartbagiul imaginemur.
csse vldentur qnae non satis polita eoque lucptasunt. Gkot. — Sopbisticas disputationes in Areopago non
plasmate^ Fictione, quo de sensu jam snperius novi^ cetcrum bunc ipsum significari a nostro ccrtum
(§. 913) egimus, nequc crat, <juod Melnslus ^d cst, Ucet nibil allud dicerc velle videatur, nlsi ex
Ovid. T. I, p. 90) contra omnium codicum Cdcm ipsis penetralibus Atbcnarum Atticarum profcctum.
nos rcponcre pliasmate jubcrct. Felicis^ Felix Capella etiani apnd Fulgcutlunt
hcic ipsa Jiai/ci] Scnsus bic csse vldctnr : »Sa- audlt (cxpos. aut. serm. p. 131 Muncl;.).
tura ipsa nugas se egisse sibl conscia caque rc irata: flaminej Grotius c suo codice mavult famine ;
possem, luquit, poctico cultu ct clcgantla atque dubito num justa de causa. Flamen pro impulsu di-
Martiani Capellae lib.- IX. §. 999.
Indocta rabidum quem videre secula
Jurgis caninos blateratus pendere,
Proconsulari vero dantem culmini,
Ipsoquc dudum bombinatore flosculo
Deeerptum falce jam canescenti rota,
771
I citur, slniilUiulinc a ventis rcpctita, ut siipcriiis
(§. 997). Gctcriiin in constructionc anacoliitliia est,
quiini flamine uiLil kabcat f|HO rcfcratur, scd infra
(Icniuin in verbis i>ob boc crcatuin« oratio a I^Iartiaui
i
Ijfortuna ad rem ipsain rcdcat.
rahidwn^ Quemadinodiiin rabulas dicimus, et
linjuae rabiem Appulejus. Grot. — Vidc quae su-
perlus (ad §. 122) anuotavimus.
jurgisj Sic scribciidum rccte Grolius intcllcxit.
Heiusius (ad Ovid. Ibin 14; T. IV, p. 2i Burm.)
incrcdibili tcmcritate foris substituit, ijuasi non ipsa
jurtfia causidicum satis dcclararcnt. Paritcr Scncca
(Ilcrcul. fur. 172) nrabiosa (ori jurjiaa dixit. uCu.
ram districtiorem forenscm rabulntionis partibus illi-
gatamii jam snpcrius (§. 577) Satura Martiauo ex-
probravcrat.
caninosl^ Ovidius:
xLtttrat et in toto verba canina foro.«
Grot. — Non absimilc yerl est, totum illum Ovidii
locum (Ib. 234) nostro obvcrsatum csse. Cetcrum
cadem inctaphora Sallustius (apud Lactant. 6, 18,
IC) caninam facundiam dixcrat (cfr. Cort. ad fragm.
(p. 1004 ct Ciijacium obs. lib. IV, cap. ult.), pro-
inusque ad noslrum Petronius Cerberum forensem
causidiciim appcllat.
proconsulari] Magnus Scaligcr:
B Proconsulari jura danleni culmini.t
Grot. — Inepta cmcndatio: quinara potest cnim
jura darc procoiisiili? Quauquam corruptam esse
lcctioncm baud ncgo; sensus tamcn patet, Martia-
num apud Procousulcm Afrlcae causas egisse. Quod
si mctrum patcrctiir, proponercm perorantemj nunc
doctiores viderint.
bonibinatorej Bombinatorc flosculo i. e. claiua-
tore siipcrfluo.ViLCAN. — MS.:
«Jpso dudum bombinatorem /losculum.«
Comparat se api, sic Flaccus:
« etjo aj)is Bfatinae
More modofiHC
Grata earpentis thijma per laborem
Plurimum circa nemus uvidinue
Tiburis ripas operosa parvus
Carmina fingo.n
Boiubinatorcm di\it qnia bombus apura sonus proprle;
Liiic illae Graecis dicuntur (iopilSevEiv. TLcocritus:
eI-&s yEvoifJ.av
'A Po^PsvCa ixEXi.66a xal ig reov ctvtQOv
iy.oinav.
3falim autem Lic hombilatorem legi, nara et anctpr
Pliilomclac canit:
iiBombilat ore legens munera mellis apes.n
Et Festus hombilationem apuin strepitum cssc te-
statur. Grot. — Ego vero non vidco quomodo tor-
qucre se potuerint viri docti in explicando voc.i-
kulo, qnod ct melro et constructloiii prorsus rc-
pugnct, atque omniiio niillum essc vidcatur. Blilil
nibil ccrtius est quam Martianum scripsissc:
njpsonue durn bombiuat ore flosculo«;
sed codicum auctoritatcm dcsidero. I
decerptum falce\ Alii, tcste Grotlo in margiiic,
decertam falcem, sine scnsu. Falcem dicit teraporis,
quft jaiu decerptus, boc cst imniinutus, dcbilltaJus
97 *
772 Martiani Capellae lib. IX. §. 999.
Beata alumnum urbs Elisae quem videt,
Jugariorum murcidam viciniam
Parvo obsidentem vixque respersum lucro,
Nictanti cura somnolentum lucibus —
1000 Ob boc creatum Pegaseum gurgitem
Decente quando possem baurire poculo?
Testem crgo nostrum quae veternum prodidit
Secute nugis nate ignosce lectitans.
sit, quipnc »iacrcmentis lustralibiis decnriatusu sionis babet. Dc verbo niciare vldc nos supcrlus
(§. 2). Falccni Saturni supcrlus (§. 425) jam cog- (ad §. 2).
novluius. somnolentum hicibusj Intcrdiu dormicntcm, noctu
canescentt rota'^ Sencsccntc aetate. Vulcan. — vigilantcm, qui Afroruui mos cst, ob nimium illlus
Fortassc lcgcndum: rcgionis acstum, quod ct ipsc 3Iartianus J. 6 dc
«Dcccrptam falce jam canescente rosam.n Afris loqucns ita dc uiontc Atlantc ait: nPcr dicni
Grot. — Mibi quoque vcrisimillimum est, temporis sllet, nocte et ignibus micat, tibiis, (istnla, cym-
rotam rcsplciendam esse cum Vulcanio. Si quis rcm Lalis, tympaulsquc pcrcrcpat, Satyrls Acgipanlsque
altins rcpctcre vellt, caprarum Illarum nomen buc bacclianlibus«, qucm morcm bodic Ilispana n >biiitas
trabcrc possit, quas Lalinc »-o/as appellaii apud Var- imitatur. Nam et somnum in roultam luccm profra-
ronem (dc rc rust. 2, 1, S; p. 2o7 Gesn.) legimus, bunt, ct bonam pomcridiant partcm qiuetl tribuunt
nt iu suo Ipsius nomlne docte lt>scrit Gapclla; sed ct iit illi loquuiitur j:>a«5ait /a siesfa^ noctcm alca ct
UIo ipso looo platycerolas Icgcudum cssc verlsiml- luslbus transigunt. Vixcan. — Vldc taincn ne /uce«
llns cst. paritcr ut alias Itunina nibll nlsl octilos signi¢,
urbs Elfsae^ Cartbagoj nam Dldo aKo nomlnc ut apud Rutllium (itin. 1, 1C6):
Elissa vcl apud Virgilium. Confcr Salinasium (ad ul\on possiim siccn dicerc lucc vale.ii
Selin. 27) ct Modium (ad Justiii. 18, 6; p. 441 tcslem erjo] Consfruc: «Ignoscc ergo nugis
Gronov.). Quod sequitur vocabulum fjtiem , in an- Icctiians, nafe sccufc tcsfem, quac vcternum no-
terloribus edltlouibus omissum, jam apud Grotium struin prodidit", boc est Saturam. Pro proditUt Bar-
rectc Icgltur, adstipulante ctiam codicc Monaccusl tbius (in advcrs. p. 1.t79) in sno codicc lcgi testatup
(C); ut non ncccssaria slt J. G. Vossii(debist. Lat. 1. condidit , quod mavult, nescio quo sensu. P^elermis
5 In oper. T. IV, p. 221) conjccfura, qul post iirhs, cst niarcor scnilis, ut Cclsi (dc incdic. 5, 20) voca-
iie biet versus, cxcidissc susplcafur haec vcl mnic. bulo iifar, qucin Gracei Xrjx)^UQyov vocant; niinc
obsidcnleni\ Ita codcx Darinslattcnsls pro obsi- «n significationem iinbccillitafis dccrcpitac usurpatur,
Aem in cdifis, quod ct mcfrum posclt. ut apud Catulluin (17, 2^5), Iloratium (cp. I, 8, 10),
nictanti\ MS. nictantem: Scaligcr ob versum Viigiliura (gcorg. 1, 124), alios; if. Arntzenium (ad
nictante. Grot. — Usitatlsslma bypallage nibil offcii- Pacat. pancg. p. 32) ct Barfblum (in adv. p. 2078).